Dr. E. H. KAMPELMACHER, Voorzitter.
J. DE VRIES, Penningmeester.
Prof. Dr. G. WAGENAAR, Prof. Dr. TH. STEGENGA,
Dr. F. W. VAN ULSEN en Dr. H. J. BREUKINK, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van priginele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

4. Eén sterretje, achter het artikel geplaatst, duidt aan dat dit onderwerp werd
behandeld op de 9e Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst in 1966,
opgenomen in Supplement I van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1967; twee
sterretjes duiden aan dat het onderwerp werd behandeld op de lOe Voorlichtings-
dag van de Veeartsenijkundige Dienst in 1967, opgenomen in aflevering 25
(1967) van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Abortus Bang-Ringtest bij melktankmonsters (HILL en CREMERS) ... 1467
Acetonemie bij melkvee (MULDER, BAAY, HENDRIKS, PRINS en

Afrikaanse varkenspest (BOOL) ................................................ 1731 *»

■Amino-acids in Animal Nutrition. II. Observations to amino-acid recom-
mendations in pig nutrition (VAN LOEN, PAUZENGA and JEN-

BEKKUM, J. G, VAN, BOOL, P. H. and VERMEULEN, C. J.,
Experience with vaccination of pigs for the control of foot- and mouth

British Equine Vet. Association, jaarcongres, juli 1967, Bristol 1688
Diergeneeskundig Hoger Onderwijs, 2e Intern, bijeenkomst,

BERKVENS, JOH. (zie RUITENBERG) ..............................................................................1769 ^

C r i s t o p h und M e ij e r: Arbeitsmethoden des Laboratoriums
in der Veterinärmedizin. Klinisches Laboratorium, Neufassungen

Henze en Zimmermann: Gevederde vrienden in tuin en bos 255
Hock: Vergleichende Ernährungslehre des Menschen und seiner

Immobilisation der Zootiere (Ursiden, Feliden, Ruminantier) 1684
Lauvergne: Génétique de la couleur du pélage des bovins

1621, ................................................................................................................................................1685

BOOL, P. H., Afrikaanse varkenspest ..........................................................................................1731 »»

Born, J. M. van den, Openingsrede t.g.v. 10e Voorlichtingsdag V.D. ............1711 **

Born, J. M. van den, Sluitingswoord t.g.v. 10e Voorlichtingsdag V.D ............1786 **

CATE, G. L. TEN, De zwelling van verschillende soorten bindweefsel
in pekels van oplopende sterkten, onder invloed van de waterstofionen-

Federatieve Verg. (8) Med. Biologische Ver., april 1967, Groningen 128
Genootschap t.b.v. Melkkunde en Ned. Gen. Ver., „Eiwitdag",

Gesellschaft f. Versuchstierkunde, Congres (6), mei 1968, Wenen 912
Int. Atomic Energy Agency, Symposium Nuclear Activation

Wereldconferentie (2) Dierlijke Produktie, juli 1968, Maryland 838
World. Ass. Advance Vet. Parasitology, Symposium (3), juli 1967,

Diaethylstilboestrol (DES) in weefsels en lichaamsvloeistoffen van mest-
kalveren (HUIS IN \'T VELD, JONKMAN - v. d. BROEK, DE

Doorlopende Agenda, 70, 129, 202, 280, 343, 397, 465, 541, 605, 678,
744, 844, 916, 984, 1049, 1103, 1164, 1237, 1311, 1440, 1489, 1550,

Dorssen, C. A. van, 49, 62, 119, 121, 176, 252, 324, 325, 326, 382, 385,
521, 522, 524, 589, 590, 668, 719, 884, 886, 966, 967, 1032, 1033,
1096, 1099, 1149, 1150, 1220, 1298, 1299, 1301, 1433, 1474, 1532,

EDEL, W., GUINÉE, P. A. M., SCHOTHORST, M. VAN en KAM-
PELM.ACHER, E. H., Salmonella-infecties bij varkens, gevoerd met

Engelse uitgave van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (Redactie) 761
Erysipelothrix insidiosa bij een kalf (VAN DER KAMP, DE SMIDT en

GRIFT, J. VAN DER, Histologisch onderzoek van het tcpelkanaal als
methode voor het aantonen van het gebruik van oestrogene stoffen bij

HEIDE, L. VAN DER, STUMPEL, M. E. M. en HEIN, R., Een onder-
zoek betreffende het effect van entingen met levende entstoffen tegen

HENDRIKS, H. J., The influence of aldosterone and its antagonists on
mineral metabolism. II. The influence of aldosterone; experiments with

HENDRIKS, H. J., The influence of aldosterone and its antagonists on
mineral metabolism. III. The influence of Metapirone*; experiments

HENDRIKS, H. J., The influence of aldosterone and its antagonists on
mineral metabolism. IV. The influence of Metapirone* and dexametha-

HENDRIKS, H. J., BEIBOER, O. L., HOFSTRA, H. en TACKEN,
P. W. H., Hypomagnesemische tetanic („kopziekte"), hypomagnesemie

Hog cholera (Comparison between the cell culture, frozen tissue section,
impression and mucosal smear techniques for fluorescent antibody in the

Hondeziekte en hepatitis (Entingen tegen...; TEUNISSEN en BOSGRA) 1064
Huidziekten bij landbouwhuisdieren (geografische verbreiding; VAN DER

HUIS IN \'T VELD, L. G., JONKMAN - VAN DEN BROEK, E. B.,
GROOT, W. C. DE en LAAN, C., Diacthylstilboestrol (DES) in

Hypomagneseraische tetanic („kopziekte"), hypomagnesemie en de neutra-
liteitsregulering bij runderen (HENDRIKS, BEIBOER, HOFSTRA en
TACKEN) ........................................................................... 1336

Indirecte fluorescerende antilichaam-techniek voor de serodiagnose van
trichinöse bij het varken (RUITENBERG, KAMPELMACHER en

BERKVENS) ........................................................................ 1769 \'

onderkenning van specifieke en aspecifieke Abortus Bang Ring-reaktics 547
JACOBS, J. en HANSELAAR, J., Een onderzoek naar de antibioticum

gevoeligheid van in Nederland veel voorkomende mastitis verwekkers 851
JANSEN SR., JAC. en KUNST, H., Kan de avirulente kippeëi-entstof

KERSJES, A. W., WATERING, C. C. VAN DE en KALSBEEK, H. C.,
Osteoarthropatia pulmonalis hypertrophica (ziekte van Marie-Bamber-

Bureau, 75, 132, 203, 281, 344, 398, 466, 542, 606, 679, 745,
845, 919, 990, 1104, 1170, 1241, 1314, 1441, 1490, 1555,

LOEN, A. VAN en MOLENAAR, B. A. J., Gedragsonderzoek bij varkens.
Een exacte methode ter bepaling van het ontwikkelingspatroon van de

Melkziektepreventie met vit. D en vit. A (WILSON en VAN DER KOOI) 115
Micro-elementen en de stofwisseling bij landbouwhuisdieren (GLAESSENS,

RESSANG, A. A. and BOER, J. L. DEN, A comparison between the cell
culture, frozen tissue section, compression and mucosal smear techniques

RHEENEN, D. L. VAN, ELEMA, J., EIKELENBOOM, C., HENDRIKS,
H. J., HOLTZ, A. H. en LEEGWATER, D. G., Het steroid onderzoek

ROERINK, J. H. G., De ontwikkeling van een niet-agglutinogeen gedood
Brucella abortus adjuvans-vaccin en de toepassing bij de bestrijding van

RUITENBERG, E. J., KROES, R. en BERKVENS, JOH., Histologische
onderzoekingen van de prostaat als controlemiddel op de toediening

RUITENBERG, E. J., KAMPELMACHER, E. H. en BERKVENS, JOH.,
Indirecte fluorescerende antilichaam-techniek voor de serodiagnostiek

van trichinöse bij varkens ......................................................... 1769 **

Saes, M. ........................................................................... 720, 828

Salmonella (Isolaties uit gehakt in 5 laboratoria; rapport WERKGROEP) 355
Salmonella-kiemen (Isolatie uit sterk verontreinigde zeer volumineuze

SANTEN, R. VAN en HOFSTRA, K., Het 60-jarig bestaan van de Vere-
niging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland 1650

SCHAAF, A. VAN DER, BUYS, J., STEENKAMER, N., LEEDE, C. A.
DE en ATTEVELD, J, C., Onderzoek naar de invloed van furazolidon
in het rantsoen van mestkalveren op groeircsultaten, gezondheidstoestand

SCHOTHORST, M. VAN en KAMPELMACHER, E. H., Onderzoe-
kingen naar het voorkomen van Salmonella in uit Zuidamerikaanse

SJOLLEMA, P., Over de waarde van het onderzoek van monsters meng-
melk van boerderijen voor het onderkennen van een Abortus Bang

Sluitingswoord t.g.v. IGe Voorlichtingsdag V.D. (van den Born) ..................1786 **

SMIT, TH. en HOEKSTRA, J., Behandeling van broedeieren tegen Myco-
plasma infecties door middel van injecties van tylosine tartraat in de

Ten geleide, 10e Voorlichtingsdag V.D. ....................................................................................1705 *»

TERPSTRA, J. I., AKKERMANS, J. P. W. M. en OUWERKERK, H.,
Een onderzoek naar de aetiologie van de vibrio-dysenterie (Doyle) bij

TESINK, J., Verontreiniging van de buitenlucht en gevolgen voor land-
bouwhuisdieren ..........................................................................................................................................1751 **

Toespraak t.g.v. 10e Voorlichtingsdag V.D. (Commandeur) ..............................1783 **

Gebruik van medikamenten en entstof bij postduiven (STAM) 244
Gevoeligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bacteriën t.o.v.

Massale aanvallen van Simuliidae (VAN LIPZIG en SGHIJNS) 168
Melkziektepreventie met vit. D en vit. A (WILSON en VAN DER

Verontreiniging van buitenlucht (TESINK) ........................................................................1751 **

Verontreiniging van water (GROEN) ....................................................................................1739 **

Zover het ons tijdschrift betreft betekent dit een jaargang
bestaande uit 24 afleveringen, waarvan een — het Veterinaire
Week-nummer — door omvang en inhoud naar voren treedt.
De gehele jaargang geeft een beeld van het in Nederland ver-
richte werk op het gebied van de diergeneeskunde.
Opnieuw valt hierbij op hoe rijk geschakeerd en uiteenlopend
zich het terrein van onze wetenschap verder ontwikkelt. Dit
brengt met zich mede, dat herhaaldelijk zeer specialistische
artikelen verschijnen, voor welke slechts een kleine groep van
onze lezers interesse heeft. De redaktie is zich hiervan terdege
bewust, maar meent dat alle artikelen, die werk op het gebied
der diergeneeskunde beschrijven, in het enige tijdschrift voor
diergeneeskunde in Nederland thuishoren.
Aan de andere kant begrijpt de redaktie de vaak gehoorde
klacht van de practici — die nog altijd het overgrote deel
van ons beroep vormen — dat zij te weinig naar hun gading
in ons tijdschrift vinden. Deze klacht is juist; ze is, zoals uit
de historie blijkt, gedurende het bestaan van het tijdschrift
regelmatig geuit. Ofschoon ook het antwoord van de diverse
redakties hierop als bekend mag worden verondersteld, is het
toch wel goed dit nog eens te herhalen. De mededelingen en
artikelen van belang voor de practici moeten voor het over-
grote deel van de practici zelf komen. In hun werksfeer liggen
de problemen, die ook hun collegae interesseren. De redaktie
is van deze inzendingen afhankelijk, ook begrijpt zij zeer wel
hoe moeilijk het vaak voor de practicus is, om tot publiceren
te komen. Waar mogelijk zal zij door middel van klinische
lessen en „refresher"-artikelen trachten aan de wensen van de
practici tegemoet te komen, maar zij doet bovendien opnieuw
een beroep op deze groep collegae, waar mogelijk, mede-
delingen uit de praktijk in te zenden.

Van de rubriek „ingezonden" werd in het afgelopen jaar veel
gebruik gemaakt, waarbij ook kritiek op het tijdschrift naar
voren kwam. De redaktie verheugt zich over deze ontwikke-
ling. Ingezonden stukken — ook wanneer deze kritiek be-
vatten — zijn een duidelijk teken van belangstelling en van
een wens tot discussie.

In het afgelopen jaar werd het werk van de redaktie sterk
geremd door de ziekte en het overlijden van haar penning-
meester en door de ziekte van de inmiddels gelukkig weer
herstelde redacteur. Dat ondanks deze tegenslagen de lezer
punctueel het tijdschrift ontving en weinig van deze moei-
lijkheden zal hebben gemerkt, strekt tot grote voldoening.
Dank is verschuldigd aan allen, die dit mogelijk hebben ge-
maakt.

Aan het einde van het jaar heeft wegens reglementair af-
treden collega Tacken de redaktie verlaten. De redaktie wil
niet nalaten ook op deze plaats haar grote waardering uit te
spreken voor het werk dat collega Tacken gedurende 9 jaar
voor ons tijdschrift heeft verricht. Slechts weinigen weten
met welke toewijding dit is geschied. Hoe jammer het ook is
dat zulke leden afscheid moeten nemen, een voortdurende
vernieuwing van het team werkt stimulerend. De redaktie
hoopt dan ook, dat haar nieuwe leden nieuwe ideeën zullen
meebrengen ter verbetering van ons tijdschrift. In deze zin
begint zij aan de Jaargang 1967.

Gaarne wenst de redaktie lezers en scribenten en allen, die bij
het tot stand komen van ons tijdschrift betrokken zijn, als-
mede alle collegae en hun gezinnen een voorspoedig 1967!

Gedurende een drietal jaren werden ongeveer 40 rundveebedrijven, waar
mastitis een probleem betekende, onderzocht en gecontroleerd. Het onder-
zoek vond meestal om de 6-8 weken plaats en bestond uit:

c. het laboratorium-onderzoek van de kwartiermonsters.
Het laatste punt van het onderzoek omvatte:

2. het bacteriologisch onderzoek (met behulp van het H(auge)
E(dwards) T(ryptose) medium, 10% runderbloedplaten en andere
ter differentiëring beschikbare media).

Op grond van de op deze wijze verkregen gegevens van de bedrijven,
werden adviezen verstrekt en behandelingen ingesteld. Deze werden na
6-8 weken aan controle onderworpen. Op regelmatige tijden werden de
bedrijven hierna weer bezocht en gecontroleerd.

Hierdoor werden aanwijzingen verkregen wat betreft de veelvuldigheid van
omstandigheden en oorzaken, die het ontstaan van mastitis in de hand
werken. Tevens konden conclusies worden getrokken ten aanzien van
preventieve en therapeutische mogelijkheden.

In het hieronder volgende zullen deze facetten worden belicht. Hoewel
er vermoedelijk geen twee bedrijven zijn, die volledig hetzelfde beeld op
mastitisgebied te zien geven, zal eerst de gang van zaken gedurende 3 jaar
op een „typisch" mastitisbedrijf worden besproken, waarna ook de erva-
ringen opgedaan bij het onderzoek van de andere bedrijven, zullen worden
beschreven.

Ten gevolge van masdtis werd 10 dagen vóór het ingeroepen consult op
11 april 1962 bij de Gebr. K. te A. reeds 1 dier van het bedrijf afgevoerd.
Thans had men weer een zieke koe. Enkele andere dieren leden eveneens
aan klinisch ernstige mastitiden. Tevens bleek, dat het laatste halfjaar
gebruik gemaakt werd van een vacuumteems, die de „melk" nauwelijks
doorliet. Volgens de veehouders was het geheel begonnen met het „opste-
ken" van de 4 spenen van een koe.

De behandeling van de masdtiden door de praktizerende dierenarts had
plaats gevonden met verschillende intramammair toegediende antibiotica,
hetzij via het tepelkanaal, hetzij met behulp van een lange canule, die

1 Dr. J. B. van Dijk; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut, afd. Rotterdam; Postbus 6007, Rotterdam-7.

rechtstreeks in de uier werd gestoken, van achterhoven schuin naar voren
toe. De geleverde melk viel steeds in de klasse-korting op kwaliteit van de
melkfabriek.

Bij het eerste bezoek bleken 37 melkkoeien van het zwartblaar veeslag aan-
wezig te zijn, waarvan enkele droog stonden. De leeftijdsverdeling van de
koeien was normaal. Op dit uitsluitend weidebedrijf was de laatste jaren
geen vee aangekocht. Alleen gedurende het tweede jaar van het onder-
zoek werden een zestal kalveren gekocht van een goed bekend staand be-
drijf. Dit in verband met kalversterfte bij de eigen kalveren.
De dieren waren gestald in een oude stal, Zuidhollands model, zonder
strobed, op een stenen vloer, waarover een weinig zand was gestrooid.
Enkele dieren stonden in een bijstal, een omgebouwde paardenstal zonder
groep. Over het algemeen hadden de oudere koeien hanguiers, waarvan
enkele met grote spenen. Voor speenbetrappen is dit een belangrijk predis-
ponerend element. Bij de jongere generatie waren de uiers beter aange-
sloten. Zowel het schoonhouden van dieren, als van de stal, liet nogal wat
te wensen over.

De standlengte per dier was voldoende, al was ten gevolge van de wijze
van opstallen, nl. met behulp van een koptouw aan een dwarsbalk, veel
speling voor de dieren mogelijk, zodat het elkaar betrappen ook hierdoor
bevorderd werd.

De voedingstoestand van de dieren was goed. Het rantsoen bestond uit
hooi, kuilvoer, pulp en krachtvoer.

Er werd reeds enkele jaren machinaal gemolken met een „Manus" (Pj.Ax.
en handnamelken). Deze werd op stal aangedreven door een elektromotor,
terwijl in de weide een oude tractor als krachtbron fungeerde. De melk-
machine was in een behoorlijke staat, behoudens de tepelvoeringen die aan
vervanging toe waren.

Tijdens het eerste onderzoek vertoonden 5 dieren een ernstige klinische
mastitis. De ontstoken kwartieren, één of twee per dier, waren sterk ver-
hard. De spenen van deze kwartieren waren betrapt geweest en vertoonden
duidelijke leasies rond het slotgat. Het secretum van deze kwartieren was
purulent, soms iets bloederig en het stonk. De dieren hadden kennelijk ge-
leden door de mastitiden. Hun conditie was minder goed dan die van de
andere koeien op het bedrijf.

Uit alle onderzochte secreta werd C. pyogenes geïsoleerd. Geadviseerd
werd de dieren te isoleren door ze bij elkaar te zetten en de aangetaste
kwartieren regelmatig uit te trekken.

Doordat het weer beter werd, kon, toen de laboratorium-uitslag bekend
was, er een betere isolatie tot stand gebracht worden, nl. in een apart
gelegen stuk weide. Zoals verwachL kon worden, werd van deze gust ge-
houden dieren één dier opgeruimd halverwege het weideseizoen, omdat
het in conditie achteruit ging. Twee dieren werden afgevoerd, die dezelfde
matige conditie hielden, en twee dieren als volwaardige slachtdieren aan
het eind van het weideseizoen.

Bij een volgend bezoek kwam de tweede moeilijkheid ter sprake, nl. het
voorkomen van vele stukjes in de melk. Van alle melkgevende dieren
werden nu kwartiermonsters genomen en onderzocht.

Uit het laboratoriumonderzoek bleek, dat er sprake was van een ernstige
besmetting van de uiers met Streptococcus agalactiae, terwijl de melk van
\\-eel kwartieren een verhoogd celgehalte vertoonde. Klinisch bleken ook
verschillende uiers afwijkend (te vol, te stug). In aansluiting op dit onder-
zoek deelden de veehouders mede, dat zij reeds vele malen moeilijkheden
met de uiers hadden gehad, ook vlak vóór, tijdens en na de droogstand.
Verschillende kwartieren droogden slecht op of bleken bij het afkalven
afwijkend te zijn. Er werd overgegaan tot een behandeling van alle aan-
getaste kwartieren, die besmet waren met Streptococcus agalactiae en een
te hoog celgehalte vertoonden (Whiteside = 1 of > 1 ).
Bij 35 kwartieren van de 28 koeien bleek dit het geval te zijn. Zij werden
behandeld met 300.000 IE penicilline (kortwerkend) gedurende 24 uur.
Daarna werd alleen op de gewone melktijden gemolken.
Een controle met behulp van kwartiermonsters, een maand nadien uitge-
voerd. had als resultaat dat 9 kwartieren nog niet genezen waren, Strept.
agalactiae bevatten en een verhoogd celgehalte toonden.
Bij twee pas gekalfde dieren bleken samen 6 kwartieren geïnfecteerd te
zijn. Deze 15 kwartieren werden wederom behandeld op de hierboven aan-
gegeven wijze, met als resultaat, dat bij controle-onderzoek van de kwar-
tiermonsters twee maanden later, slechts 1 kwaitier nog besmet bleek te
zijn met Streptococcus agalactiae, zonder dat het celgehalte verhoogd was.
Bij twee nu weer afgekalfde dieren bleken nog twoe kwartieren besmet met
Streptococcus agalactiae, gepaard gaande met een verhoogd celgehalte.
Alle drie kwartieren werden behandeld. De melk bleek nu weer vlot door
de gewone teems te lopen en korting op de geleverde melk bleef achter-
wege. Wel waren verschillende uiers in meer of mindere mate onkant ge-
worden.

Eveneens bleek uit dit laatste onderzoek, dat het celgehalte van verschil-
lende kwartieren nog te hoog was. Dit stond mede in verband met het
thans onregelmatig zijn van het vacuum. Deze onregelmatigheid werd
veroorzaakt door de krachtbron, nl. de oude tractor, die zeer onregelmatig
liep. Anderzijds treft men bij het onkant zijn van de uiers veelal ver-
hoogde celgehalten aan. Men tracht nl. altijd zoveel mogelijk zgn. vierkant
te melken, met als gevolg een te lang melken van de gedeeltelijk verdroog-
de kwartieren.

Ook de melktechnische kwaliteiten van de eigenaars lieten nog al wat te
wensen over. Aanmerkingen werden gemaakt op de te slappe voorbehan-
deling, de te lange machinetijden, het zeer matige namelken. Dit laatste
ge.schiedde te nat en strippend. Getracht werd hierin verbetering te
brengen, hetgeen slechts gedeeltelijk gelukte.

In gemeenschappelijk overleg werden nog 6 dieren in de loop van het
weideseizoen afgevoerd, die hetzij zeer onkant geworden waren, hetzij gust
gebleven waren.

Vóór de droogstand (1962-1963) bleek de Streptococcus agalactiae-ini&ctie
zich toch weer verspreid te hebben, het celgehalte was ook nog te hoog,
zij het minder hoog dan de vorige keren. Slechts af en toe had men een
stukje in de melk gehad of een voller kwartier. Besloten werd alle dieren

droog te zetten met een langwerkend penicilline preparaat (300.000 IE/
kwartier).

Klinische controle tijdens de droogstand gaf geen afwijkingen te zien. Het
opuieren en aan de melk komen verliep zeer gunstig. Gedurende de stal-
periode werd dit jaar geen geval van speenbetrapping of C. pyogenes-
infecties geconstateerd.

Ook de stalhygiëne werd aanzienlijk verbeterd. De mest werd regelmatig
van de stalstand verwijderd, zodat de dieren schoner bleven. Het opscheren
van de dieren gebeurde nu op tijd, nl. direct bij het op stal komen, zodat
het nu ingevoerde regelmatig schoonborstelen van de dieren veel beter
effect gaf. De stal zelf werd bovendien op gezette tijden geschrobd en de
muren gereinigd.

Het onderzoek van de kwartiermonsters in april 1963 gaf dan ook een
zeer fraai beeld te zien. Slechts 1 kwartier bleek met Streptococcus aga-
lactiae besmet, terwijl de celreacties (thans BMR) zeer weinig afwijkingen
te zien gaven. Het besmette kwartier werd behandeld.
De situatie bleef in de loop van de daaropvolgende zomer gunstig, doch
aan het einde van de weideperiode liep het celgehalte in de melk bij ver-
schillende dieren weer aanzienlijk op, zonder dat de Streptococcus agalac-
tiae zich belangrijk had verspreid. Vrijwel zeker stond dit verhoogde celge-
halte in verband met het aanhouden van te lange melktijden. Bij inkorting
van deze tijden bleek nl., dat het celgehalte van de melk spoedig weer
normaal werd.

Volgens de veehouders hadden zij slechts zelden stukjes in de melk gezien.
Dit euvel was steeds verholpen, door meer aandacht aan het uitmelken te
besteden.

In december 1963 bleken weer enkele kwartieren besmet te zijn met Strep-
tococcus agalactiae. Deze kwartieren werden drooggezet door middel van
een behandeling met een langwerkend penicilline preparaat. De overige
dieren werden op de normale vvijze drooggezet

In tegenstelling tot 1963, werd er af en toe een te geringe houdbaarheid
van de melk geconstateerd. Dit was een gevolg van een slechte voorbehan-
deling (met in bacterieel opzicht slecht slootwater!) en onvoldoende reini-
ging van het melkgereedschap. Door aanwijzingen te geven voor een betere
reiniging hiervan en zich te houden aan de voorschriften van de Centrale
Melkwinnings-Commissie van het Landbouwschap hieromtrent en leiding-
water mede te nemen naar het land in melkbussen, kwam verbetering tot
stand.

Bij controle van de kwartiermonsters in decembe»- 1964 bleek er weer meer
verspreiding te bestaan van de Streptococcus agalactiae-hesmtttmg dan in
1963, doch het celgehalte was niet ernstig verhoogd.

De aangetaste dieren werden bij het droogzetten weer behandeld als boven-
vermeld, de overige werden zonder medicamenteuze behandeling droog-
gezet. Twee van de niet behandelde drooggezette dieren leverden tijdens
de droogstand moeilijkheden op; beide na een speenbetrapping.
Eén van deze twee dieren kreeg een Strept. agalactiae-mastitis aan twee
kwartieren, die door tijdige behandeling herstelde. Het andere dier kreeg

een C. pyogenes-mastkis aan één kwartier, hetgeen te laat door de eige-
naren werd opgemerkt. Direct na het kalven kon het dier niet oprijzen en
moest opgeruimd worden.

In de zomermaanden van 1965 waren er weinig problemen met de uiers.
Doordat het vacuum van de melkmachine te wisselen was, ontstonden
enkele moeilijkheden, zoals te volle uiers na het melken en soms stukjes
in de melk. Door het verbeteren van dit mechanische euvel verdwenen de
klachten bij alle dieren op één na. Dit dier werd nu het laatst en met de
hand gemolken. Daar het gust gehouden werd, is afvoer zonder financiële
offers mogelijk geworden.

1. het isoleren en afvoeren van dieren met door C. pyogenes besmette
kwartieren, die tevens klinisch aangetast waren;

3. het gericht behandelen tijdens de lactatieperiode met kortwerkende
penicillinepreparaten van de uiers van die dieren, waarvan één of
meer kwartieren besmet waren met Streptococcus agalactiae en de
melk een verhoogd celgehalte vertoonde;

4. het behandelen van dieren, in eerste instantie alle dieren, met een
langwerkend penicillinepreparaat bij het droogzetten. Later werden
alleen de verdachte dieren behandeld gedurende de droogstand;

5. het afvoeren van dieren met zeer onkante uiers of met chronisch be-
smette uiers (C. pyogenes en/of Streptococcus agalactiae);

10. het beschikken over voldoende jongvee, waardoor aankopen van melk-
koeien kon worden vermeden;;

13. de controle van de eigenaar uitgeoefend op zijn dieren, ook tijdens de
droogstand;

14. de regelmatige veterinaire en melktechnisch controle, ook tijdens de
onmisbare nazorgperiode.

Iti het licht van deze ervaringen volgt nu een algemene beschouwing over
andere bedrijven, die door ons werden onderzocht en welker eigenaren
door ons werden geadviseerd.

Op zeven bedrijven gaf het ontstaan, bij een of meerdere koeien, van zeer
harde kwartieren, waarbij de dieren algemeen ziek waren en hoge tempe-
raturen vertoonden (40°-41° C), aanleiding tot een nader onderzoek.
Het secretum van de aangetaste kwartieren was bloederig, etterig en stin-
kend. Door het optreden van deze afwijkingen werd de boer wakker ge-
schud, aangezien het hem nu koeien, dus geld, ging kosten.
Bij navraag bleek echter altijd, dat er reeds langere tijd problemen waren.
Men had al veel last van bolle kwartieren gehad, stukjes in de melk,
slecht verdrogen, slechts opuieren, enz. De bacteriële verwekker van de
hierboven beschreven masdtiden, die de aanleiding tot het onderzoek
waren, bleek in alle gevallen Corynebacterium pyogenes te zijn. Deze in-

fectie trad op bij oudere dieren met vaak zgn. hanguiers, al dan niet voor-
zien van grote spenen, hetzij gedurende de droogstand na betrapping, hetzij
aan het begin van de lactatieperiode na een betrapping. Het was dan vrij-
wel onmogelijk uit de beschadigde spenen melk te krijgen. In één geval was
er klinisch niets aan de spenen of de uier te constateren.
Bij de melkkoeien brengen na de betrapping wollen speenstiften of door-
loopcanules, al dan niet afgesloten, wel even verlichting. Evenwel zeer
gauw ontstaan mastitiden, vaak door onvoldoende aandacht van de
eigenaar.

In vele gevallen kan uit het secretum C. pyogenes gekweekt worden. Bij
de droogstaande koeien komen deze mastitiden tot hun ernstige vorm.
Onvoldoende controle van de veehouders, gedurende de droogstand aan
de dieren gegeven, ligt hier veelal aan ten grondslag.

Het optreden van speenbeschadigingen was meestal het gevolg van
een te grote veebezetting, waardoor de koeien te dicht bij elkaar stonden
en de stand te nauw werd. Ook te korte standen komen herhaaldelijk voor.
In eerste instantie moet men, als afvoeren van dieren op moeilijkheden
stuit, tot isolatie van de zieke dieren overgaan door ze op te stallen in
een aparte ruimte. Is dit niet mogelijk, dan moet men ze bij elkaar zetten
aan het eind van de rij en tenminste één stand vóór de zieke dieren o]3en-
laten. Als eerste van de gezonde rij, na de open plaats, moet een koe ge-
plaatst worden met een behoorlijk uiertype, die ongeveer halverwege de
lactatieperiode is. In therapeutische zin zijn wel enkele pogingen onder-
nomen, naast het herhaaldelijk uittrekken van de aangetaste kwartieren, om
goede verbetering tot stand te brengen, doch de resultaten hiervan zijn
zeer wisselend.

Een behandeling van enige dagen achter elkaar met hoge doseringen peni-
cilline en daarna frequent uittrekken van het aangetaste kwartier, geeft de
ene keer een goede verdroging van het kwartiei als resultaat, de andere
keer een gedeelteijke of gehele terugkeer van de melkproduktie van het
betreffende kwartier te zien.

Wil men met behulp van langwerkende penicilline in de uier een barrière
opwerpen tegen deze in vitro voor penicilline gevoelige bacteriën, dan zal
men de behandeling van de droogstaande kwartieren meerdere malen per
droogstand moeten herhalen.

Aangezien dit in de praktijk veelal om praktische en economische redenen
achterwege zal blijven, zal een goede uier- en tepelcontrole van de droog-
staande dieren voor de veehouder uiterst noodzakelijk zijn.

Op één bedrijf werden bij de aanvang van het onderzoek, naast enkele
kwartieren, aangetast door C. pyogenes, bij drie dieren ernstige mastitiden
geconstateerd ten gevolge van pneuniokokkcn-infectie (type 3). Bij het eerste
onderzoek waren deze dieren reeds enige malen intramammair en intra-
musculair door de practicus behandeld. De dieren waren algemeen ziek
geweest, met hoge temperaturen en harde kwartieren, waaruit een bloede-
rig, etterig secretum te trekken was. De afwijkingen van de uiers waren
blijven bestaan, ondanks de behandelingen.

De geïsoleerde Pneumokokken bleken gevoelig voor penicilline. De behan-
deling werd voortgezet met behulp van langwerkende penicillineprepara-
ten intrammair, gedurende enige dagen. Vijf dagen na de eerste behande-
ling konden in de toen genomen monsters geen Pneumokokken meer worden

aangetoond. Er werd vrijwel geen secretum, dat vrijwel helder was, afge-
scheiden. De kwartieren droogden daarna geheel op en hebben geen moei-
lijkheden meer opgeleverd. De dieren werden gust gehouden en in de
loop van het seizoen afgevoerd.

Getracht is de bron van de besmetting op te zoeken. Een onderzoek van
het personeel van het bedrijf in overleg met de huisarts aan de Universi-
teits-kliniek te Leiden, leverde echter geen resultaat op. In aanmerking
moet worden genomen, dat dit bedrijf regelmatig bezoekers ontving, waar-
bij contact bezoeker-koe-uier zeker niet denkbeeldig is geweest. Op dit
bedrijf kwamen naast deze ernstige mastitiden ook weer bolle kwartieren
en stukjes in de melk voor, met als infectieuze oorzaak: Streptococcus
agalactiae.

Op één bedrijf werd tweemaal een stafylokokken-mastitis aangetoond. In
de monsters van de aangetaste kwartieren, genomen na uitgebreide des-
infectie, werden hemolytische, coagulase positieve stafylokokken aange-
toond. De kwartieren waren bol en stug, het secretum was waterig, bloe-
derig met vlokken.

De behandeling vond plaats met behulp van „Biotexin" (Novobiocine), 3
dagen achtereen met 1 behandeling per 24 uur. Het secretum veranderde
weer in melk, de kwartieren echter bleven wei achter in melkgift en de
uiers werden onkant. De stafylokokken konden in controlemelkmonsters
na 14 dagen en na 2 maanden genomen, niet meer worden aangetoond.

Bij een ander bedrijf bleek de Streptococcus dysgalactiae de bacteriële ver-
wekker van de optredende mastitiden te zijn. Sinds eind juni 1963 had
men te kampen met zich snel over het bedrijf verbreidende uierontste-
kingen. De aangetaste koeien werden ziek. De zieke dieren waren sloom,
vertoonden een stijve gang, hadden weinig eetlust en diarree, vertoonden
verhoogde temperaturen en hadden harde, bolle kwartieren waaruit secre-
tum kwam, dat grauw-bruin gekleurd was.

Soms konden de dieren zelfs niet meer opstaan. Deze „downers" werden
symptomatisch met succes behandeld met Ca-borogluconaat.
In verband met het feit, dat de eigenaar zelfkazer was, was hij zeer bang
voor het gebruik van penicilline. Zijn behandeling had tot dan toe bestaan
uit veelvuldig uittrekken van de aangetaste kwartieren. Hierdoor had de
eigenaar slechts geringe verbetering bereikt.

De dieren bleven ook veel tc weinig melk geven. Er werd machinaal ge-
molken met de hulp van 2 arbeiders. Op de techniek en de hygiëne waren
aanmerkingen te maken. Deze waren te ruw en te nonchalant.
Bij kwartiermonsteronderzoek bleken 35 kwartieren bij 24 runderen (totale
stalgrootte: 49 dieren) geïnfecteerd te zijn met Streptococcus dysgalactiae,
vrijwel altijd gepaard gaande met een duidelijk positieve BMR (• • • of
••••). In overleg met de praktizerende collega werden de aangetaste
kwartieren behandeld met 300.000 IE penicilline (kortwerkend) per kwar-
tier. Na het overslaan van 1 melkmaal, werd zoveel mogelijk gedurende
enkele dagen uitgemolken. Deze 24 dieren werden gemolken door 1 persoon
van het moment af, dat de bacteriologische uitslag van het onderzoek be-
kend was. De melk van deze dieren werd 3 dagen niet voor de kaas-
makerij gebruikt. Controle van de gehele veestapel na 14 dagen (zo snel in
verband met de kaasmakerij), gaf als resultaat: 2 geïnfecteerde kwartieren,

die als nieuw geval beschouwd konden worden. Deze werden behandeld.
In die 14 dagen waren door de eigenaar inmiddels nog 2 dieren behandeld,
dit betrof recidieven na de eerste behandeling.

De melkgift was behoorlijk teruggekomen,, verhinderd kon echter niet
worden, dat enige uiers onkant bleven.

Bij het bacteriologische onderzoek was tevens gebleken, dat enkele dieren
met Streptococcus agalactiae besmet waren. Deze infectie verspreidde zich
aan het eind van de lactatieperiode. Ook op dit bedrijf werden alle dieren
bij het droogzetten behandeld. Als bijzonderheid valt te vermelden, dat
volgens de eigenaar het verdrogingsproces langer duurde dan voorgaande
jaren. De uiers bleven langer vol, zonder echter moeilijkheden te geven.
Dit in tegenstelling met de ervaringen op andere bedrijven. Klinische con-
trole tijdens de droogstand gaf mooi opgedroogde uiers te zien. Na deze
behandeling heeft de eigenaar geen klacnten meer gehad, ondanks het
feit, dat er melktechnisch en hygiënisch weinig veranderde.
Onderzoek van de kwartiermonsters, enige malen herhaald, bevestigde de
ervaring van de eigenaar.

De meeste van de door ons onderzochte bedrijven hadden te kampen met
één of meerdere van de volgende moeilijkheden:

a. klachten van de melkfabriek betreffende onvoldoende houdbaarheid
van de geleverde melk;

b. klachten van de melkfabriek betreffende het vinden van Streptokokken
in de geleverde melk;

Als infectieuze oorzaak werd in de meeste gevallen Streptococcus agalactiae
gevonden. Om de klinische verschijnselen te doen verminderen en de con-
sequenties in verband met de leverantie aan de melkfabriek te onder-
vangen, werd reeds tijdens de lactatieperiode op deze bedrijven besloten
tot een gerichte therapie. Deze bestond uit een behandeling met kortwer-
kende penicilline, 300.000 IE per kwartier. Indien mogelijk werd één nielk-
maal overgeslagen.

Bij het toepassen van een behandeling tijdens de lactatieperiode werd, naast
de kUnische bevindingen, rekening gehouden met de BMR en het bacte-
riologisch onderzoek van de genomen kwartiermonsters. Na de behandeling
werd in de meeste gevallen niet extra uitgetrokken, daar dit altijd op prak-
tische, speciaal arbeidstechnische bezwaren stuitte. Het is echter sterk aan
te bevelen, de dieren na de behandeling enige malen per dag extra uit te
trekken.

De resultaten waren over het algemeen bevredigend, behoudens op enige
bedrijven.

Op deze bedrijven werden uit de aard der zaak ook wel enkele kwartieren
gevonden, die met andere Streptokokken (uberis, dysgalactiae) besmet
waren. Deze waren echter gering in aantal.

De af en toe gevonden hemolytische stafylokokken gaven op deze bedrijven
nimmer aanleiding tot klinische mastitiden.

Tevens werden op de bedrijven de melktechniek en de hygiëne gecon-
troleerd. Vrijwel op alle bedrijven werden meerdere of alle hieronder op
te sommen fouten geconstateerd:

a. slechte voorbehandeling. Deze was meestal onvoldoende krachtig. Het
voorbehandelingswater was onhygiënisch, vuil (al dan niet met een
desinfectans). Na de voorbehandeling waren de uiers en spenen veelal
te nat;

c. te lange machinemelktijden, vooral tijdens de laatste maanden van de
lactatieperiode;

Opvallend is ook, dat vrijwel alle bedrijven aan het einde van de lacta-
tieperiode weer te kampen krijgen met moeilijkheden, zoals verhoogde
BMR en meer geïnfecteerde kwartieren, ondanks de ingestelde therapie
tijdens de lactatieperiode en ondanks de soms verbeterde melktechniek en
verbeterde hygiëne. Op al deze bedrijven werd geadviseerd de gehele vee-
stapel bij het droogzetten na het onderzoek van het eerste jaar te be-
handelen met langwerkende penicillinepreparaten (300.000 IE per kwar-
tier).

Over het algemeen verbeterde de toestand hierdoor, doch de chronisch
besmette dieren vielen terug in hun oude kwaal. De eigenaar is vaak
moeilijk te overtuigen, dat dit de boosdoeners zijn, die hem geld kunnen
gaan kosten, zodat verwijdering van deze dieren moeilijk of niet te reali-
seren is. Toch wordt hij door schade en schande wijs en doet de nood-
zakelijke stap, meestal na een te lange periode van afwachten.
Toch blijkt bij regelmatige controle, dat, ondanks deze behandeling, on-
danks gegeven adviezen op melktechnisch en melkhygiënisch gebied, waar-
van meestal maar een gedeelte wordt opgevolgd, er toch in de 2e helft van
de lactatieperiode moeilijkheden ontstaan en de bacteriële besmetting om
zich heen grijpt. Een verhoogde BMR is hier eveneens een consequentie
van. Bedrijfs- en melkmonstercontrole blijft dus noodzakelijk!
Een belangrijke rol speelt hierbij het feit, dat als de melkproduktie daalt,
de machinetijden niet voldoende worden aangepast aan de verminderde
melkgift.

Zoals hierboven vermeld, gaven enige bedrijven minder goede resultaten.
Op één bedrijf, bleef gedurende ons 3-jarig onderzoek het probleem van
geregeld voorkomen van mastitis bestaan. Hoewel alles werd gedaan wat
mogelijk was, zoals behandeling tijdens de lactatieperiode, behandeling bij
het droogzetten, een behoorlijke melktechniek en hygiëne tot stand werd
gebracht en chronisch besmette dieren afgevoerd werden, bleven mastitiden
regelmatig voorkomen. Deze openbaarden zich speciaal bij het verweiden
en bij het van de stal naar de weide gaan en omgekeerd. De bacteriële
oorzaak was weer de Streptococcus agalactiae. De veestapel bestaat uit
dieren met over het algemeen grote uiers en spenen. Bij het opstallen in
1964 werd meteen overgegaan van machinaal melken op handmelken met
als gevolg dat er toen, ondanks een duidelijke Streptococcus agalactiae ver-
spreiding, hier en daar gepaard gaande met een positieve BMR, geen
moeilijkheden ontstonden. Met behulp van het handmelken was de aan-
passing aan de verminderde melkproduktie beter te verwezenlijken.

Oorzaak van minder goede resultaten op een tweetal andere bedrijven na
onderzoek, advies en controle, was het niet willen afvoeren van chronisch
besmette dieren. Wel werd ertoe overgegaan de dieren het laatst te melken.

Op één van deze bedrijven kreeg de veehouder in 1964 tevens te kampen
met een ernstige leverbot- en maagdarmworm-infectie onder zijn gehele
veestapel. Enkele dieren moesten ten gevolge van deze aandoening ge-
ruimd worden, terwijl de algemene conditie van zijn dieren veel minder
was dan andere jaren. Door aanpak van dit probleem verbeterde de toe-
stand van de dieren aanzienlijk en hiermede ook de mastitis-status, die
vóór de behandeling aanzienlijk verslechterd was.

De chronisch aangetaste mastitis-dieren zijn nu gedeeltelijk geruimd, de
overige worden het laatst gemolken en worden in de loop van de komende
maanden afgevoerd.

Het andere bedrijf gaf eerst belangrijke verbetering te zien na de 2e ge-
controleerde stalperiode, toen 5 dieren (van de 35), die telkens moeilijk-
heden gaven, door de eigenaar werden opgeruimd. Ook hier bleven de
melktechnische en hygiënische omstandigheden, ondanks adviezen, ten
achter bij de gewenste. Momenteel heeft dit bedrijf geen problemen meer.

Op een derde bedrijf met minder goede resultaten, is dit een gevolg van
het feit, dat het melken per toerbeurt geschiedt door 4 zonder interesse
werkende jongelui. Deze hebben over het algemeen een matige melktech-
niek, gekoppeld aan weinig gevoel voor hygiëne.

Een vierde bedrijf bleef ondanks alle goede raadgevingen problemen
houden, daar de eigenaar niet in staat bleek de vele op dit bedrijf nood-
zakelijke adviezen op melktechnisch, melkhygiënisch en diergeneeskundig
gebied, op te volgen. Zolang het niet te veel inspanning kostte ging het,
echter het juiste begrip ontbrak en het probleem bleef, ondanks tweejarige
controle. Melktechnisch en hygiënisch ontbrak hier zeer veel, zoals te nat
voorbehandelen, daardoor zeer natte spenen, nat melken, te lang melken,
slecht namelken. De vaarzen werden stuk voor stuk te lang gemolken. Het
gevolg hiervan was, dat de ene vaars na de andere „taaimelks" werd. On-
danks het advies van „niet opsteken" werd de één na de andere vaars op-
gestoken met als resultaat: mastitis na mastitis.
Alle met als bacteriële verwekkers: de Streptococcus agalactiae.

Een bijzonder bedrijf bleek ook nog te zijn het bedrijf van een veehouder,
bij wiens koeien vóór, tijdens en na de droogstand slechts af en toe afwij-
kingen aan de uiers voorkwamen.

De moeilijkheden begonnen echter pas goed bij het 4e, 5e en 6e melkmaal
na het afkalven. Dan werden er door de veehouder veel stukjes in de
melk gezien. De geleverde geteemsde melk gaf nooit aanleiding tot een
lagere uitbetaling door de melkfabriek.

Af en toe zag men dit verschijnsel bij latere melkmalen van dezelfde dieren
weer eens terug.

Zo gauw de dieren van de stal in de weide kwamen en daar gemolken
werden, ging alles normaal.

Uit het onderzoek bleek, dat in het najaar 1963, verschillende kwartieren
besmet waren met Streptococcus agalactiae, naast een te hoog celgehalte

van verschillende melkmonsters, echter zonder klinische verschijnselen. Ook
hier werden alle dieren bij het droogzetten behandeld met een langwerkend
penicilline preparaat.

De teleurstelling kwam echter weer direct na het afkalven, nl. het voor-
komen van stukjes bij het 4e, 5e en 6e melkmaal bij alle dieren, behalve
bij de vaarzen, echter in aanzienlijk mindere mate dan het jaar ervoor. De
kwartieren waren iets voller en stugger, de koeien waren niet ziek. Over
het algemeen gaven ze slechts weinig minder melk. Af en toe werd er een
bacteriële verwekker aangetoond (Str. uberis of Str. dysgalactiae), en bleek
de BMR positief. Meestal was het onderzoek negatief.

De beste behandeling bleek te zijn: regelmatig uittrekken. Bij het in de
weide doen bleken de dieren zeer goed melk te geven, er waren geen
onkante uiers en het probleem verdween tevens geheel. Een verklaring voor
dit verschijnsel werd niet gevonden. Gedacht werd aan het voedselrantsoen.
Berekeningen, gemaakt door de Rijkslandbouw Voorlichtingsdienst, toon-
den aan dat er op juiste wijze werd gevoederd.

De zeker niet ideale verzorging van de hygiëne en melktechniek, die zowel
\'s winters als \'s zomers dezelfde was, kan hier ook niet voor aansprakelijk
gesteld worden.

Het enige punt, dat de aandacht extra op zich vestigde, was de veel te hoge
staltemperatuur (20°-22° C). In de loop van 1964 kwam hierin door ver-
bouwing en ventilatoren verbetering (15° C). Ondanks alle voorzorgen,
dus behandeling van de daarvoor aangewezen dieren tijdens de droog-
stand (1964), bleek in 1965 met het afkalven nog 70% van de 35 dieren
„stukjes te geven" bij de berucht geworden melkmalen. Zonder extra uit-
trekken verdwenen deze na enkele melkmalen spontaan, zonder sporen
achter te laten.

De BMR bleek in de meeste gevallen negatief. Op een enkel ander bedrijf
is hetzelfde geconstateerd, hoewel in geringere mate bij het afkalven van
koeien in 1965. De oorzaak van deze stukjes werd niet gevonden, doch de
frequentie waarin ze gevonden werden, verminderde.

Dat er ondanks slechte melktechnische en hygiënische omstandigheden met
een gerichte therapie en behandeling tijdens de droogstand, soms wel resul-
taten zijn te bereiken, toont ons het volgende bedrijf, waar de melktech-
nische en hygiënische toestanden zeer slecht waren (melken door kleine
jongens, onregelmatig werk, slecht voorbehandelen, slecht en veel te laat
namelken, vuile koeien en vuile stal).

Een zeer goed resultaat werd hier verkregen na de individuele behandeling
tijdens de lactatieperiode en een behandeling van alle dieren bij de droog-
stand. Geheel tegen de verwachting in bleef dit bedrijf goed, hetgeen ons
ook bleek bij herhaalde kwartiermonstercontrole, hoewel de bovenvermelde
melktechnische en hygiënische toestanden niet verbeterden.
Ditzelfde is op een ander bedrijf ook gezien. Deze ervaringen beklemtonen
nog eens extra, dat een therapeutisch ingrijpen tijdens de lactatieperiode
onmisbaar is.

Op een 25-tal bedrijven (variërend in koeienaantal van 8 tot 45) waren
de resultaten na een individuele behandeling en behandelen bij het droog-
zetten (doseringen reeds eerder vermeld), verbetering van de melktech-

nische en hygiënische facetten, bevredigend. Op deze bedrijven was de be-
langrijkste bacteriële verwekker: de Streptococcus agalactiae.
Alle bedrijven werden klinisch gecontroleerd, ook tijdens de droogstand
direct na het eerste onderzoek en eventueel bij de volgende droogstand.
Zeer weinig afwijkingen werden gevonden, mits men zich aan de adviezen
gehouden had. Vrijwel op alle bedrijven moesten één of meer dieren opge-
ruimd worden in verband met een chronische mastitis.
Bij een meer uitvoerige bespreking van de ziektegeschiedenis van het als
eerste beschreven bedrijf, bleken de punten 1 t/m 14 van groot belang voor
een teruggang of een bevordering van het aantal mastitiden.
Na een meer algemene beschouwing van alle bij het onderzoek betrokken
bedrijven, waar klachten ten aanzien van mastitis of de melkwinning een
ernstig probleem vormden, kan hierover ten aanzien van de aetiologie, pre-
ventie en therapie, nog het volgende worden gesteld:

De Streptococcus agalactiae is in de meeste gevallen de bacteriële oorzaak.
Parasitaire infecties, zoals leverbot of worminfecties, kunnen aanleiding
geven tot een verminderde conditie van de dieren en doen daardoor de
weerstand ten opzichte van uierinfecties met Streptococcus agalactiae ver-
minderden.

Erfelijke faktoren, zoals uierbouw, uier-inplanting en speengrootte zijn van
invloed op de persistentie en de ernst van de uieraandoening op het bedrijf.
Een praktisch feit is tevens, dat bepaalde koeienfamilies meer vatbaar voor
mastitis blijken te zijn, dan andere koeienfamilies.

De grootte van de veebezetting speelt ook een belangrijke rol evenals het
tekort aan goede, geschoolde, arbeidskrachten. Bij een grote veebezetting en
een tekort aan arbeidskrachten komt er als regel van de noodzakelijke con-
trolemaatregelen tijdens de lactatieperiode en gedurende de droogstand
weinig terecht.

Als alle therapeutische, hygiënische en melktechnische maatregelen op een
bedrijf worden genomen, garandeert dit echter niet, dat hier geen mastitis
meer zal optreden.

Het garandeert ook zeker niet, dat de bedrijven Streptococcus agalactiae-
vrij worden. Op een enkel bedrijf gelukt dit toevallig aan het begin van
de lactatieperiode, opvallend is echter, dat er in de loop van zo\'n lactatie-
periode altijd weer (een grote uitzondering daargelaten) een Streptococcus
agalactiae-miec.t\\e recidiveert en weer problemen gaat geven.
Door het hierboven gestelde zal het duidelijk zijn dat controle, zowel door
de veehouder, als door praktizerende dierenartsen en specialisten uitge-
oefend, voortdurend noodzakelijk zal zijn.

Na een korte weergave van de wijze van onderzoek is overgegaan tot de bespreking
van de gang van zaken gedurende een drietal jaren op een „typisch" mastitis-bedrijf.
Hierbij kwamen reeds zeer veel verschillende factoren ter sprake, die een rol spelen
bij het voorkomen van mastitis.

Daarna werden in het licht van de op dit bedrijf opgedane ervaringen, de resultaten
van de onderzoekingen vermeld van een aantal andere bedrijven, waar het optreden
van mastitis een probleem vormde. Ook op deze bedrijven kwamen weer vele factoren
naar voren, waaronder verschillende nieuwe, die in het kader van het mastitisvraag-
stuk belangrijk bleken te zijn.

Op de meeste bedrijven waren vooral de melkhygiëne, de melktechniek en de
bacteriële aspecten steeds terugkerende factoren, die moeilijkheden gaven.

Een therapeutische behandeling tijdens de lactatieperiode van de aangetaste kwar-
tieren, rekening houdend met de klinische gegevens, de bacteriële aspecten en het
celgehalte bleek op veel bedrijven een belangrijk hulpmiddel te zijn.
De behandeling met zgn. langwerkende penicillinepreparaten bij het droogzetten van
de dieren op de probleembedrijven is onmisbaar gebleken.

Een deugdelijke controle tijdens de droogstand, ook al zijn de dieren behandeld, is
een facet, dat zeker niet vergeten mag worden. Zolang de mastitisbestrijding op
vrijwillige basis gevoerd wordt zal het afvoeren van chronisch besmette dieren nogal
eens moeilijkheden geven. Toch is op vrijwel elk probleembedrijf de afvoer van
1 of meerdere dieren in verband met onherstelbare of chronische mastitiden nood-
zakelijk gebleken.

Duidelijk is ook geworden, dat er voldoende nazorg gegeven moet worden aan de
bedrijven. Zeer snel komen veelal anders de problemen, die op een bepaald moment
verholpen zijn, geheel of gedeeltelijk terug.

Centraal bij het mastitisprobleem staat de mens. Het zal daarom ook noodzakelijk

zijn, dat er steeds een intensief persoonlijk contact bestaat tussen de veehouders

Hierdoor zullen de resultaten van de onderzoekingen naar de achtergronden van de

moeilijkheden op de mastitisbedrijven en de gegeven adviezen beter tot hun recht

.\\!le maatregelen ten spijt, is het niet mogelijk gebleken bedrijven mastitisvrij te
houden. Een garantie hiervoor is dan ook nimmer te geven. Wel is het mogelijk
gebleken van de probleembedrijven in vele gevallen weer normale bedrijven te maken.
Mastitis komt dan nog incidenteel voor.

The method of investigation is briefly described and developments on a „typical"
mastitis farm over a period of three years are reviewed. A large number of factors
which are of importance in the incidence of mastitis, are discussed.
The results of investigations on a number of other farms on which the occurrence of
mastitis present<-d a problem, are considered in the light of experience on the present
farm. Many factors, including several new ones, which were found to be of importance
in regard to the problem of mastitis, were outstanding features on these farms.
Particularly milk hygiene, the method of milking and bacterial aspects were constantly
recurring factors which caused difficulties on most farms.

Treatment of the affected quarters during lactation, in which the clinical findings,
bacterial features and cell content were taken into account, was found to be a useful
adjunct on several farms.

Treatment with so-called long-acting penicillins was found to be essential when cows
were dried off on problem farms.

Effective supervision of the animals during the dry period, even though they have
been treated, is a feature which .should not be overlooked.

So long as mastitis control is on a voluntary basis, the disposal of chronically infected
animals will often present a problem. One or several animals have to be disposed
of on almost every problem farm, however, because of intractable or chronic mastitis.
The herds obviously require adequate follow-up treatment, otherwise the problems
which have been remedied for the time being, will recur in whole or in part.
Man is the central figure in the problem of mastitis. Close personal contacts between
stock owners on the one hand and veterinarians and milk-production consultants
on the other will therefore be essential. This will enhance the value of the results
obtained in investigations into the backgrounds to the problems encountered on
mastitis farms as well as the value of recommendations.

In spite of the measures adopted, it was not found to be possible to keep farms free
from mastitis. This can accordingly never be guaranteed. In several cases, however,
is was possible to restore problem farms to normal; mastitis subsequently was merely
an occasional feature on these farms.

Une brève description du mode d\'examen est suivi d\'un exposé sur le cours des
événements sur une ferme „typique" de mastite, exposé qui présente déjà un très
grand nombre de facteurs jouant un rôle dans la genèse de mastite.
Ensuite on a mentionné, vus par rapport aux expériences acquises dans cette ferme,
les résultats des recherches sur quelques autres fermes où la présence de mastite
formait un problème. Ici de nouveau de nombreux facteurs se présentèrent, parmi
lesquels plusieurs nouveaux et importants dans le cadre du problème de la mastite.
Dans la plupart des fermes c\'était surtout les facteurs toujours revenant de l\'hygiène
laitière, de la technique laitière et des aspects bactériens qui donnaient des difficultés.
Un traitement thérapeutique des quartiers affectés pendant la période de lactation,
tenant compte des données cliniques, les aspects bactériens et la teneur en cellules,
parut être dans lusieurs fermes un moyen important. Le traitement aux préparations
de pénicilline dites à action longue pendant la mise à sec des animaux des fermes-
problèmes parut indispensable. Un aspect qu\'il ne faut pas oublier c\'est le contrôle
consciencieux des animaux pendant la mise à sec, même s\'ils ont été traités.
Tant que la lutte contre la mastite se fait à base volontaire, l\'élimination des animaux
chroniquement infectés donnera certainement des difficultés. Dans à peu près chaque
ferme-problème l\'élimination d\'un ou de plusieurs animaux a pourtant paru être
nécessaire pour éviter des mastites irrémédiables ou chroniques.
La nécessité d\'un traitement suffisant de surveillance aux fermes s\'est trouvée être
évidente, sinon les problèmes qu\'on a éhminés à un certain moment, reviendront
souvent rapidement en tout ou en partie.

Dans le problème de la mastite l\'homme est central. C\'est pourquoi il sera nécessaire
de créer toujours un contact personnel intense entre l\'éleveur d\'une part et les
médecins vétérinaires et les conseillers laitiers de l\'autre. Grâce à ce contact les
résultats des recherches sur les causes des difficultés des fermes-problèmes, et les
conseils donnés, auront plus d\'effet.

Malgré toutes les mesures, il n\'a pas paru possible de garder les fermes libres de
mastite. Aussi ne sera-t-il jamais possible de le garantir. Mais il parut possible de
faire de fermes-problèmes de nouveau des fermes normales, dans ce cas la mastite
ne se présente plus qu\'incidentellement.

Nach einer kurzen Wiedergabe über die Art und Weise der Untersuchung, wird
eine Beschreibung von dem Verlauf der Dinge auf einem „typischen" Mastitisbetrieb
über eine Zeitspanne von 3 Jahren gegeben. Hierbij kamen bereits viele Faktoren
zur Sprache, die beim Auftreten von Mastitis eine Rolle spielen.
Danach wurden auf Grund der auf diesen Betrieb gemachten Erfahrungen die Untcr-
suchungsresultate von einer Anzahl anderer Betriebe erwähnt, wo das Auftreten von
Mastitis ein Problem formte. Auf diesen Betrieben traten wieder viele Faktoren hervor,
worunter viele neue, die sich im Rahmen des Mastitisproblems als wichtig erwiesen.
Auf den meisten Betrieben waren es die stets zurückkehrenden Faktoren: Milch-
hygiene, Milchtechnik und die bakteriellen Aspekte die Schwierigkeiten ergaben.
Als wichtiges Hilfsmittel erwies sich auf vclen Betrieben eine therapeutische Be-
handlung der angetasteten Viertel während der Laktationsperiode unter Berücksichti-
gung der klinischen Gegebenheiten, der bakteriellen Aspekte und dem Zellgehalt.
Beim Trockenstellen der Tiere auf Problembetricben war eine Behandlung mit sogen,
langwirkenden Penicillinpräparaten unerlässlich. Obgleich die Tiere behandelt
werden, ist eine taugliche Kontrolle während des Trockenstehens eine Massnahme,
die sicher nicht vergessen werden darf.

Solange die Mastitisbestreitung auf freiwilliger Basis geschieht, wird das Abschaffen
chronisch verseuchter Tiere manchesmal Schwierigkeiten bereiten. Doch hatte sich
auf nahezu jeden Problcmbetrieb das Abschaffen eines oder mehrerer Tiere in
Verband mit unheilbaren bezw. chronischen Mastitiden als notwendig erwiesen.

Deutlich wurde, dass auf den Betrieben für genügend Nachpflege gesorgt werden
muss, da sonst oft Probleme, die zu einer gegebenen Zeit beseitigt waren, ganz oder
teilweise erneut auftreten.

Der Mensch steht beim Mastitisproblem zentral. Darum wird es auch notwendig sein,
dass stets ein intensiver persönlicher Kontakt zwischen den Viehhaltem einerseits
und den Tierärzten und Beratern der Milchwirtschaft andrerseits besteht. Dadurch
werden die Untersuchungsresultate nach den Ursachen der Schwierigkeiten auf
Mastitisbetrieben und die gegebenen Ratschläge besser zu ihrem Recht kommen.
Trotz aller Massregeln ist es nicht möglich gewesen Betriebe Mastitis-frei zu halten.
Eine Garantie hierfür ist dann auch niemals zu geben. Wohl schien es möglich,
Problembetriebe in vielen Fällen zu normalen Betrieben zu machen, sodass Mastitis
nur noch von Fall zu Fall vorkommt.

Despues una corta reproduccion de la manera de investigacion se ha seguido a la
descripcion de la marcha durante un trio de aüos en una galera „tipica de mamitis".
,\'^hi se saco muchos factores a colacion, los cuales hacen un importantisimo papel
para prévenir la mamitis. A continuacion fueron mencionados con motivo de
experiencias obtenidas en esta hacienda, los resultados de las investigaciones de un
numéro de otras haciendas, donde la ocurrencia de mamitis formaba un problema.
En estas haciendas se adelantaron muchos factores de los cuales diferentes nuevos,
los que eran importantes con respecto al problema de mamitis.

En la mayoria de las haciendas eran sobre todo, la higiene de leche la tecnica de
ordeSar y los aspectos bacterianos, factores que volveron siempre, y los cuales daban
dificultades. Un tratamiento terapeutico de los cuartos afectados durante la lactancia
era en muchas haciendas un medio util, teniendo en cuenta los datos clinicos los
aspectos bacterianos y el contenido de celulas.

El tratamiento con los llamados penicilinterapias de efecto prolongado secando vacas
procedentes de haciendas con problcmas de mamitis eran indispensables. Un control
valido durante el tiempo que no hay produccion lactea (seca), asimismo que los
animales son tratados es un punto de vista que no hay que olvidarse.
Mientras el combate de mamitis es volutario, el sacrificio de vacas cronicamente
mfectadas, podieron dar problemas de vez en cuando. Sin embargo en casi cada
hacienda de problemas de mamitis, resulto necesario el sacrificio de un o algunos
animales con motivo de una mamitis incurable o cronica. Era manifiesto que hay
que dar suficiente atencion despues a las haciendas, porque muy rapido regresan los
problcmas completos o parciales, los cuales eran eliminados en un momento deter-
minado.

El hombre queda central en el problema de mamitis. Por esto es sumamente necesario,
que siempre existe un contacto personal entre el ganadero de un lado y los veterinarios
y los consejeros de lechcrias al otro lado. De esta manera, los resultados de las
investigaciones a los fondos de las dificultades de las haciendas con mamitis, y los
consejos dados, dan mejores aprovechamientos.

A pesar de toda clase de medidas, no era posiblc de mantener haciendas libre de
mamitis. Por esto nunca se pucde dar a este fin una garantia. Si era posible en
muchos casos, le hacer de haciendas „tipica de mamitis" haciendas normales,
solamentc se encuentre mamitis ahi de vez en cuando

The determination of the most favourable point in time or period for
mating constitutes a problem which has been studied by many research
workers (Haring 1937, M c K e n z i e 1932, Krallinger and
Schott 1933, and Burger 1952). The method used at that time for
these investigations was to mate the sows two er three times during oestrus
with boars of different races and/or colouring. With the exception of
Krallinger and Schott (1933) who did not discern any difference
in the results of matings in the early and late oestrus, the other authors
reached the conclusion that the second day of oestrus was the most favou-
rable.

With the increase of artifical insemination interest was once again focused
on these problems. It has been pointed out by various authors that the
most favourable results may be expected of A.I. if it is carried out during
that period of the oestrus in which the gih displays a distinct standing
reflex in response to the inseminator\'s manipulations (Madden 1959,
Smidt 1963, Nyhan 1964 and Claessens (1965). The Japanese
workers 11 o, K u d o and N i w a (1959) state the most favourable period
to be between 10 and 25 hours after the onset of oestrus.
The following factors are of importance for determining the correct mo-
ment for insemination:

c. the period during which the sperm retains its fertilizing capacity after
having been inserted into the female genital tract;

d. the speed with which the spermatozoa travels in the female genital
tract, or the time it requires to reach the place where conception will
occur;

According to Burger (1952) ovulation takes place in sows of the Large
White breed between 32 and 36 hours after the onset of oestrus.
Thibault (1959) indicates 35 to 46 hours, 11 o, Kuda and Niwa
(1959) 25 to 36 hours, Radford (1964) 21 to 27 hours whereas in
58.3 p.c. of the gilts slaughtered byPitkyanen (1959) between 32 and
39 hours after the onset of oestrus ovulation had taken place.
Burger (1952) estimates the time required for all present ripe follicles
to ovulate as 6/2 hours. Betteridge and Raeside (1962) who
observed ovulation through a peritoneal cannula surgically inserted into the
flank stated a time of 3^2 to 5 hours.

1 193rd publication of the Research Institute for Animal Husbandry „Schoonoord".

2 Drs. A. H. Willemse and Drs. J. Boender; members of the scientific staff of the
Institute\'s Dept. of Reproduction and A.I.; Oostbroekselaan 64, Utrecht (the
Netherlands).

The Ufe span of the ova following ovulation and particularly the period
during which they are capable of fertilization is short. According to I t o
c.s. (1959) the ova survive only for a few hours after ovulation; Burger
(1952) mentions a survival period of 6 to 18 hours.

The spermatozoa retain their fertilizing power foi a longer period. N i w a
(1961) demonstrated moving spermatozoa in the tubae as late as 42 hours
after mating; however, he stated that the fertilizing capacity is not main-
tained beyond a period of 25 to 30 hours. Many investigations regarding
the life span of spermatozoa in the female genital tract were carried out
with naturally inserted spermatozoa. It is imaginable that artificially inser-
ted sperm might have a .shorter life, despite careful handling during di-
lution and storage.

The data concerning the time required by the spermatozoa in order to
reach the site of fertilization vary considerably: 15 minutes (Burger,
1952), 30 minutes (N i w a, 1961) and 1 to 2 hours (d u Mesnil du
Buisson and Dauzier, 1955). Mann, Polge and Rowson
(1956) were unable to find any spermatozoa in the oviducts of two animals
40 and 52 minutes respectively post coitum.

Research carried out by Chang (1951) and Austin (1952) proved
that the spermatozoa must undergo a sort of capacitation process in the
female genital tract of rabbits and rats prior to acquiring fertilizing power.
That this holds true also for gilts can be concluded from the fact that no
fertilized ova could be found 5/2 hours after mating; after 7 hours 42 p.c.
of the ova were fertilized whereas after a period of 12 to 14 hours, 98 p.c.
of the located ova were fertilized (T h i b a u 1 1, 1959). Hancock
(1961) too observed penetration of the zona pellucida and pronucleus for-
mation as late as 6 hours after mating.

In view of the fact that the average heat of Large White gilts lasts appro-
ximately 66 hours (W i 11 e m s e and B o e n d e r, 1966), we must expect
that inseminations carried out at different points in time during oestrus
will not always yield identical results.

The investigations described in the present article were effected in order
to obtain information on the relation between the time of insemination on
the one hand and the chances of fertilization and the litter size on the other.

The experimental animals were 160 Large White herdbook gilts originating
from 38 litters of 26 boars. The animals were purchased at the age of
8 weeks and were reared on the experimental farm. The „floor feeding"
system was used. The animals did not have a paddock. Their average
increase in weight up to the age of 6 months was 408 grams per day with
a range of 91. Because of lack of adequate housing the experiment was
carried out in two phases namely in the autumn of 1964 and in the spring
of 1965. The gilts were housed in groups varying from 8 to 25 per pen.
All gilts were completely separated from the teaser boars so that the latter
could neither be smelled, heard, nor seen by the gilts. The gilts were intro-
duced into the pen, housing the boars, only when tested for oestrus; the
boars never entered the part of the sty housing by the gilts.
The dates of the first two oestrus periods were determined by means of a
daily check with a teaser boar. As soon as a gilt showed signs of an ap-

proaching third oestrus it was housed separately and brought into contact
with a vasectomized boar every two hours from 6 a.m. to 10 p.m. In this
way it was possible to accurately determine the time when the gilt first
permitted mounting, or in other words, the onset of oestrus (B ). Once
oestrus had been determined by means of the boar, the inseminator at-
tempted at two-hourly intervals to arouse the standing reflex by exerting
pressure upon the animal\'s flanks and back. In this way the moment when
the gilt first displayed the standing reflex as a result of the inseminator\'s
stimulus (I-f-) was determined. The inseminator kept repeating this test
until after some time the animal reacted negatively to the inseminator\'s
manipulations (I—). Thereafter tests were repeated every two hours with
the boar undl the gilt no longer permitted the boar to mount (B—). The
end of oestrus had then been reached.

1. a period in which only the boar is capable of provoking the standing
reflex (B 1 peiod);

2. a period in which both the boar and the inseminator are capable of
provoking this reflex (I period);

3. a period in which only again the boar can provoke the standing reflex
(B 2 period).

An earlier investigation (W i 11 e m s e and B o e n d e r, 1966), which dealt
more extensively with these aspects, showed that the length of that period
of oestrus during which the inseminator is capable of provoking the stan-
ding reflex amounts to approximately two thirds of the total oestrus period.
The duration of the first and second „boar" periods were on the average
of even length. A subdivision of the I-period into four equal parts results
in a subdivision of the total oestrus period into six periods of mean equal
length: B 1, I 1 to 4, and B 2 (fig. 1).

During each of these six periods several inseminations were effected. If an
insemination is effected during the I-period, one cannot determine before
the end of that period in which quarter thereof the insemination has taken
place.

All gilts were inseminated during their third oestrus. All inseminations were
carried out by one person only; an insemination pipette according to
AAMDAL was used. The sperm was supplied by three boars tested for
their ferulity. The sperm had been diluted and stored in a diluent satura-

ted with carbon dioxyde. Boender (1963) proved that no reduction in
the fertilizing capacity of the sperm occurred during the first three days
of storage. One hundred and eighteen inseminations of a total of 160 were
effected with one-day old sperm, the remainder with sperm which was
between 24 and 36 hours old.

As far as possible, the following factors were evenly distributed over the
six oestrus periods: (a) the relationship of the gilts: as few siblings as
possible in one given oestrus period; (b) the age of the sperm: in every
period there was an equal number of inseminations with sperm older than
24 hours; (c) the donor boars: in each group there was an equal number
of inseminations with sperm from the same boar.

Once insemination had been completed, the oestrus was observed further.
The animals were slaughtered 21 tot 28 days after insemination and the
number of corpora lutea and the number of living and resorbing embryos
was counted. The gilts which were not pregnant were also slaughtered in
order to enable us to determine whether there were any abnormalities to be
lound in them preventing fertilization, for example anovulatory oestrus and
cystic ovaries.

In order to determine the fertility during the various phases of oestrus a
number of inseminations was carried out during each of these periods. The
results of the inseminations are recorded in table 1 and fig. 2.

The chance of fertilizations occurring as a result of inseminations carried
out outside the actual oestrus (in the pro- and postoestrus phases) proves
to be very low. Also there are very great differences in the conception
rates during oestrus. As early as the first „boar"-period, a high percentage
of conceptions is possible; however, the best results were obtained in the
first, 2nd and 3rd inseminator periods, with a maximum during the second
of these periods. (89.4 p.c.). It is striking that during the fourth inse-
minator period, that is to say when the gilt still displays an optimum
standing reflex in response to the inseminator\'s manipulations, there is
nonetheless a considerable drop in the percentage of conceptions. This
reduction is continued during the second „boar"-period. These data de-
monstrate that much better conception rates are obtained by inseminations
carried out during the first half of the oestrual period, than during a later
stage of oestrus.

Development of the conception rate (three weeks after insemination)
during the different oestrual periods.

At the same time we tried to establish whether this difference in fertility
also found its expression in the percentage of fertilized ova. In order to
demonstrate this we determined which percentage of all discharged ova
had been fertilized in those gilts that had conceived, but also which per-
centage of all discharged ova had been fertilized in each oestrus period,
that is to say, of pregnant and non-pregnant gilts.

We called this latter ratio fertility index (F.I.). If among a group of in-
seminated gilts all animals conceive and if all ova of each animal have
been fertilized, the F.I. of the group is 100. In addition, possible differences
in absolute litter size during the different oestrual periods were checked.
The results of this investigation are rendered in table 2 and fig. 3.

As the percentage of conceptions so the percentage of fertiUzed ova of
pregnant gilts appears to be correlated to the oestrus phase during which
insemination is effected. The highest fertilization percentages were again
found during the first, second and third inseminator period whereas here,
too, there is a considerable decrease during the fourth inseminator -- and
the second „boar"-pcriod. The fertility index curve provides an even clearer
picture. The fertility index during the B 1, I 4 and B 2 periods together
totals 35.3 as compared to 67.8 during the first three inseminator periods.

Even ill the absolute litter size at three weeks after insemination we found
great differences in this relatively small number of inseminated gilts. Apart
from the average litter size, the spread is of economic importance too. One
of the factors which will determine the eventual litter size in the first
place is the number of ova released during oestrus. The average number
of ova of our gilts was 14.6 whereas in only 3.1 p.c. of the animals fewer
than 10 ovulations occurred (fig. 4 a). On the other hand, the percentage
of below average litters (fewer than 10 embr)os) of these same gilts
amounted to 33 p.c. (fig. 4 b).

We thereupon investigated whether the time of insemination partly exer-
ted an influence on the occurrence of these small litters. For this purpose
litters were subdivided into four classes: fewer than 6, 6 to 10, 10 to 14
and more than 13. (Table 3).

Distribution of litter size over the favourable and unfavourable
oestrus phases.

In view of the relatively small number of litters the oestrus was divided
into two periods: a period with favourable conception results (I 1, I 2,
and 1 3), and a period with unfavourable conception results (B 1, B 2
and I 4). This comparison shows that the chance for extremely small
litters occurring is three times as high in the period with a low conception
percentage than in the oestrus phases with a high conception rate; on the
other hand, the chance for litters numbering 10 or over in the last quoted
period is 1/a times greater than in the unfavourable periods. This also
finds its expression in the average litter size. This amounts to 9,7 in the
oestrus phases B 1, B 2 and I 4 together as opposed to 11.4 in the favou-
rable oestrus phases. Hence there is a close positive relation between the
probability of conception and litter size.

2. The relation between fertility and the time of insemination according
to hours after the onset of oestrus.

Since the subdivision of the oestrus period into 6 physiological stages is
not always usable for practical A.I. purposes, as it is not possible to deter-
mine the duration of oestrus beforehand, we also investigated the relation
between fertility and the absolute point in time of insemination expressed
in the number of hours after the onset of oestrus, (table 4) and in hours
after the beginning of the inseminator period (table 5). For this purpose
the entire duration of the oestrus period was subdivided into classes of
10 hours. In each group the following aspects were investigated: the per-
centage of pregnant animals, the percentage of fertilized ova of the preg-
nant gilts, the F.I. and the average litter size. In addition, the distribution
of the inseminations over the six different physiological periods of oestrus
is given as well as the number of pregnancies in the periods concerned.

Relation between fertility and time of insemination in hours after
onset of heat.

Relation between fertility and time of insemination in hours after
onset of the inseminator period.

As opposed to the results obtained on the basis of the physiological sub-
division, this subdivision does not indicate any clear-cut optimum period.
However, a fair conception rate of approximately 75% was obtained in
the period of 10 to 40 hours after the onset of oestrus. Moreover the
chances of fertilization by an insemination effected later than 40 hours
after the onset of oestrus appeared to have diminished considerably. In
the group of 21 to 30 hours with a low F.I. and a small average litter
size we find just the only two nonpregnant animals and the four animals
with the lowest fertilization percentage of discharged ova from the I 2
group. In view of the fact that it cannot be assumed that this class be
worse than the preceding nor the following one, this must be ascribed to
accidental factors.

The table shows that if insemination is effected between 21 and 40 hours
after the onset of oestrus there is a chance of over 77% of it having been
effected in the favourable I 1, I 2 or I 3 period.

The subdivision according to table 5 (in hours after 1 ) indeed shows
an optimum period, i.e. 11 to 20 hours after I . Inseminations carried
out between 0 and 30 hours after the first appearance of the standing
reflex in response to the inseminator\'s manipulations yield a more favou-
rable result than inseminations carried out at a later point in time after
I . This favourable result is due to the fact that 87,5 p.c. of these insemi-
nations fall in the three favourable physiological periods. The great dif-
ference in the average litter size between the period 11 to 20 hours and
that of 21 to 30 hours amounting to 2.3, is caused by the difference in the
average number of ovulations of the pregnant animals in these two classes
which is likewise 2.3.

Tables 4 and 5 also show that the chances of fertilization are much more
dependent on the physiological oestrual phase of the animal than on the
absolute point in time at which insemination is effected.

The present investigation has demonstrated that the chances of fertilization
are not equally great at all stages of oestrus. In subdividing the oestrual
period into the six physiological stages one observes first a gradual increase
both of the likelihood of fertilization and the litter size up to a certain
maximum after which there is a considerable decrease. This cycle of the
fertility can only be explained if we assume that ovulation in most animals
takes place at the end of the third inseminator period. Since the time
during which the discharged ova can still be fertilized is brief (I t o,
Kudo and N i w a, 1959, Burger, 1952), there is an abrupt and con-
siderable decrease of fertilization results in the I 4 period. The gradual
increase of the likelihood of fertilization up to a given maximum during
the first half of the oestrual period is caused by the fact that the life span
of the spermatozoa is much longer than that of the ova and that the
chances of the spermatozoa keeping their fertilizing capacity during the
time between their insertion into the female genital tract and the ovulation
are gradually increasing. If insemination takes place during the early stages
of oestrus, the inserted spermatozoa will already have lost their fertilizing
capacity at the moment of ovulation. If insemination takes place sometime
later during oestrus, only the most vital spermatozoa will still be able to

fertilize the ova discharged during ovulation. At the same time the chance
of disturbances in the fertilization process are greater where these older
spermatozoa are concerned. This is one of the causes of the fact that
owing to inseminations being effected in an early stage of oestrus not only
the pregnancy rate but also the fertilization percentage of the discharged
ova of the gilts in pig is lower than in the optimum periods. If an insemi-
nation is carried out during or shortly after ovulation, the chances are
great that the majority of the discharged ova can no longer be normally
fertilized at the moment at which the spermatozoa are capable of fertili-
zing; that is to say after they have reached the site of fertilization and
have undergone he capacitation process. If an insemination is carried out
after ovulation, the chances of fertilization are nil. This explains not only
the low gestation rate during the I 4 and B 2 periods but also the lower
fertilization percentage of discharged ova of the pregnant gilts.
The difference in the average life span of spermatozoa and ova explains
that fertility shows a gradual increase at the beginning of the oestrual
period since during that period it is depending on the life span of the sper-
matozoa. Towards the end of the oestrual period there is a rapid decrease
since fertility at this stage is dependent on the life span of the ova.
A comparison of results obtained from the subdivision into the six physiolo-
gical periods with those obtained from the subdivision into hours after
the onset of oestrus shows that the former subdivision is more closely cor-
related to the physiological stages of the ovary (internal oestrus). In other
words: two gilts which both respond for the first time with the standing
reflex to the inseminator\'s manipulations will show more corresponding
features regarding the stage of ripening of the follicles than two gilts
which are at the same point in time after the onset of heat.
The great variation occurring both in the length of the entire oestrual
period and in the point in time of ovulation do not plead in favour of
expressing the optimum time for an insemination in hours after the onset
of oestrus, all the more since the pig-breeder who has no boar available
cannot ascertain the onset of the oestrual period. However he can deter-
mine the moment when the animal responds with the standing reflex to
his manipulations for the first time. From our investigations it appeared
that if the insemination is performed at between 0 and 30 hours after this
point has been reached, the chances of the insemination having taken
place in the favourable I 1, I 2 or I 3 periods are 87 p.c.
In actual jjractice, the inseminator often uses the smell of the boar\'s prepu-
tial fluid as an aid in determining oestrus. A test carried out by the inse-
minator using the olfactory stimulus in addition to other stimuli will sooner
provoke the standing reflex in a gilt than when the tactile sdmulus alone
is used (prodding the flanks and back). In other words, the animal may
•still be in the first or already in the second „boar"-period but just because
of the intensifying effect of the olfactory stimulus it may react with a
positive standing reflex. (Willemse and Boender, 1966). If an
animal is inseminated at this stage, the chances of fertilization are smaller
than if the animal would have responded with this reflex to tactile mani-
pulation only, that is to say, without the olfactory sdmulus. Therefore the
use of the olfactory stimulus is in fact not advisable. However, the use of
the olfactory stimulus by the pig-breeder in order to determine the be-
ginning of the inseminator period constitutes a practical possibility. Once

the gilt displays the standing reflex in response to his tactile manipulations
combined with the olfactory stimulus, he knows that the moment at which
the gilt will display this reflex even without the olfactory stimulus is not
far away. In this way he will be able to determine with adequate accuracy
the beginning of the period in which the chances of success are greatest. In
nervous animals the olfactory stimulus may also render good services. Fear
may prevent a gilt from responding with the standing reflex although its
oestrual intensity has reached the desired pitch. When the olfactory stimu-
lus is used, the animal\'s fear may be repressed, and it might indeed respond
with the standing reflex. However it is very difficult to determine whether
a gilt does not display the standing reflex because of fear or simply because
of the fact that it is in a period of low oestrual intensity.
It is emphasized that the widely spread opinion is wrong which asserts that
when the gilt displays a standing reflex, the period for insemination is right,
whether this reflex be provoked by the boar oi by the combination of
inseminator (tactile) and olfactory stimulus; all it proves is that the animal
is on heat. In actual practice gilts that are no longer demonstrably in the
oestrual period are often inseminated. In doing so one starts from the
principle: „If it is no good, at least it cannot do any harm". In such
cases it might, however, be economically more justified to wait for another
three weeks prior to proceeding with insemination as even if the animal
does become pregnant, the chances are great for the litter to be too
small and therefore not profitable.

This investigation has taken into account only one of the oestrual symp-
toms, namely the standing reflex. Thus it was not possible for us to make
any further differentiation within the inseminator periods. Possibly one
might investigate in further research whether there is a relation between
the other oestrus symptoms, such as swelling and reddening of the \\ ulva,
the mucous discharge and the cocking of the ears on the one hand and the
stage of the inseminator period on the other, as has already been done
by Glaessens (1965) under conditions prevailing in actual practice.
By using a combination of external oestrus phenomena, it might be pos-
sible to determine in this way the particular inseminator period of a sow
on heat.

The authors wish to express their gratitude to Messrs. A. W a n i n g e and J. L u b -
b e r i n k for their part in the technical implementation of this investigation.

1. Research was carried out into the relation between oestrual behaviour on the one
hand and fertility and litter size in gilts of the Large White breed on the other
hand.

2. A number of inseminations was carricd out during the third oestrus in each of the
six physiological oestrus phases determined by the authors, namely in the first
„boar" period (B 1), the four inseminator periods (I 1 to I 4) and the second
„boar" period (B 2) (fig. 1).

3. It has been clearly demonstrated that there are great differences in fertility during
the oestrual period of a gilt. The highest fertility was obtained in the periods I 1,
I 2 and I 3. Thereafter there was a considerable decrease. The lowest fertility
occurred during the second „boar" period. Both during pro-oestrus and post-
oestrus, the likelihood of fertilization being effected was very small.

4. The fertility index, i.e. the percentage of fertilized ova of the total number of
discharged ova of inseminated gilts also varied greatly. The lov/est percentages
were again found in the I 4 and B 2 period, i.e. 39.0 p.c. and 17.6 p.c. respec-
tively, as against 69.3 p.c. and 72.7 p.c. in the I 2 and I 3 periods.

5. The time of insemination had a clear influence upon the litter size at three weeks
after insemination. The chance of small litters in the three unfavourable oestrus
periods, i.e. in the B 1, I 4 and B 2 periods is much greater than in the three
favourable oestrus periods, i.e. 11,12 and I 3. Seventy-seven p.c. of all excessively
small litters (fewer than 6) occurred in the unfavourable oestrus periods. On the
other hand, 60 p.c. of all large litters (more than 9) occurred in the three
favourable periods. The average litter size was 9.7 in the unfavourable periods
whereas it was 11.4 in the favourable oestrus periods.

6. The results furthermore proved that there is a chance of over 87 p.c. of an
insemination falling within one of the three favourable periods if the insemination
is performed between 0 and 30 hours after the beginning of the inseminator period.
It is not the absolute point in time at which the insemination is performed which
counts but the physiological phase of the oestrus in which the gilt is at that
moment.

7. The difference in fertility during oestrus can be explained by the great difference
in the life span of the inseminated spermatozoa on the one hand and of the
discharged ova on the other.

1. Een onderzoek is verricht naar de samenhang tussen het bronstgedrag en de
fertiliteit en toomgrootte bij Large White gelten.

2. Gedurende de derde bronstperiode van de dieren werd een aantal inseminaties
uitgevoerd in elk van de door ons onderscheiden zes fysiologische bronststadia,
n.1. de eerste beerperiode (B 1), de vier inseminatorperioden (I 1 t/m I 4) en de
tweede beerperiode (B 2) (fig. 1).

3. Duidelijk bleek, dat er gedurende de oestrus van een geit grote verschillen voor-
komen in de fertihteit. De hoogste fertiliteit werd verkregen in de perioden I 1,
I 2 en I 3. Daarna trad een sterke daling op. De laagste fertiliteit kwam in de
tweede beerperiode voor. Zowel in de pro-oestrus als in de post-oestrus was de
kans op bevruchting zeer gering.

4. De fertilileits-index, dit is het percentage bevruchte eicellen van het totaal aantal
geovuleerde eicellen van alle geïnsemineerde dieren, varieerde eveneens sterk.
De laagste percentages werden weer gevonden in de I 4 en B 2 periode, respec-
tievelijk 39,0% en 17,6%, tegenover 69,3% en 72,7% in de I 2 en I 3 periode.

5. Het tijdstip van insemineren bleek een duidelijke invloed te hebben op de toom-
grootte op drie weken na de inseminatie. De kans op kleine tomen in de drie
ongunstige perioden, n.1. B 1, I 4 en B 2, is veel groter dan in de drie gunstige
oestrusperioden: I 1, I 2 en I 3. 77% van alle te kleine tomen (kleiner dan 6)
kwamen voor in de ongunstige oestrusperioden. Daarentegen kwam 60% van alle
grote tomen (groter dan 9) in de drie gunstige perioden voor. De gemiddelde
toomgrootte bedroeg 9,7 voor de ongunstige perioden tegen 11,4 in de gunstige
oestrusperioden.

6. Uit de resultaten bleek verder dat men ruim 87% kans heeft, dat een inseminatie
in één van de drie gunstige perioden valt, als men deze uitvoert tussen O en 30
uur na het begin van de inseminatorperiode. Niet het absolute tijdstip waarop de
inseminatie uitgevoerd wordt is belangrijk, maar de fysiologische fase van de
bronst waarin de zeug zich op dat moment bevindt.

7. De verschillen in fertiliteit gedurende de oestrus kunnen verklaard worden door
het grote verschil in levensduur tussen de geïnsemineerde spermiën en de
geovuleerde eicellen.

1. Un examen a été fait concernant les rapports entre la conduite de rut et la
fertilité et la grandeur de la nichée chez de jeunes truies de Large White.

2. Durant la troisième période de rut des animaux on a exécuté un certain nombre
d\'inséminations dans chacun des six stades physiologiques de rut distingués par
nous, à savoir la première période du verrat (Bi), les quatre périodes d\'insemi-
nateur (Il jusqu\'à y compris U) et la seconde période du verrat (Ba), (fig. 1).

3. Il parut manifestement que pendant l\'oestrus d\'une truie il y a de grandes
différences de fertilité. La plus grande fertilité a été obtenue dans les périodes
II, la, et la. Ensuite il y eut une forte diminution. La fertilité la plus basse se
présentait dans la seconde période du verrat. Dans la période avant l\'oestrus
conmie dans la période après l\'oestrus, la chance de fécondation était très basse.

4. L\'index de fertilité — c\'est le pourcentage de cellules-oeufs fécondées du total
de cellules-oeufs ovulées de tous les animaux inséminés — variait également
considérablement. Les pourcentages les plus bas ont de nouveau été trouvé dans les
périodes I4 et B2, respectivement 39,0% et 17,6% vis à vis de 69,3% et 72,7%
dans les périodes I2 et I3.

5. Le moment de l\'insémination parut avoir une influence évidente sur la grandeur
de la nichée à trois semaines après l\'insémination. La chance de petites nichées
dans les trois périodes défavorables, à savoir Bi, I4 et B2, est bien plus grande
que dans les trois périodes favorables d\'oestrus, à savoir, Ii, I2 et I3. 77% de
toutes les nichées trop petites (moins de six) se présentaient dans les périodes
défavorables d\'oestrus. Par contre 60% de toutes les nichées grandes (plus de
neuf) se présentaient dans les périodes favorables. La grandeur moyenne des
nichées s\'élevait à 9,7 pour les périodes défavorables contre 11,4 dans les périodes
d\'oestrus favorables.

6. Les résultats révélèrent en outre qu\'on a 87% de chance qu\'une insémination
tombe dans une des périodes favorables, si on l\'effectue entre 0 et 30 heures après
le début de la période d\'insémination. Ce n\'est pas le moment absolu de l\'exécution
de l\'insémination qui importe, mais la phase physiologique du rut où la truie
se trouve à ce moment.

7. Les différences de fertilité pendant l\'oestrus peuvent être expliquées par la grande
différence de durée de vie entre les spermatozoïdes inséminés et les cellules-oeufs
ovulées.

1. Bei Large White Schweinen wurde eine Untersuchung nach dem Zusammenhang
zwischen Brunstverhalten, Fertilität und Wurfgrösse angestellt.

2. Während der 3 Brunstperiode der Tiere wurde eine Anzahl Besamungen in
jedem der von uns unterschiedenen 6 fysiologischen Brunststadien ausgeführt,
nämlich: die erste Eberperiode (Bi), die 4 Inseminatorperioden (I1-4) und die
2 Eberperiode (Bs), (Fig. 1).

3. Deutlich erwies sich, dass während des Oestrus einer nicht trächtigen Periode
grosse Unterschiede in der Fruchtbarkeit vorkommen. Die höchste Fruchtbarkeit
wurde in den Perioden Ii, I2 und I3 erzielt. Danach trat eine starke Abnahme
auf. Die geringste Fruchtbarkeit kam in der 2. Eberperiode vor. Sowohl im Pro-
oestrus, als auch im Post-oestrus war die Chance auf Befruchtung sehr gering.

4. Der Fruchtbarkeitsindex, d.h. der Prozentsatz befruchteter Eizellen von der totalen
Anzahl ovulierter Eizellen aller besamten Tiere variierte gleichfalls stark. Die
niedrigsten Prozentsätze wurden wiederum in der I4 und B2-Periode gefunden,
d.i. 39.0% und 17.6% gegenüber 69.3% und 72.2% in der I2 resp. l3-Periode.

5. Es erwies sich, dass der Zeitpunkt der Besamung, bis auf 3 Wochen nach derselben,
einen deutlichen Einfluss auf die Wurfgrösse ausübt. Die Chance auf kleine Würfe
in den 3 ungünstigen Perioden Bi, I4 und B2 ist viel grösser, als in den 3

günstigen Oestrusperioden Ii, I2 und I3. 77 Prozent von allen zu kleinen Würfen
(kleiner als 6) kamen in den ungünstigen Oestrusperioden vor. Dagegen kamen
60% von allen grossen Würfen (grösser als 9) in den 3 günstigen Perioden vor.
Die durchschnitdiche Wurfgrösse betrug 9,7 in den ungünstigen und ungefähr
11,4 in den günstigen Oestrusperioden,

6 .^us den Resultaten ergibt sich weiterhin, dass man eine 87 prozentige grössere
Chance hat, falls die Besamung in eine der 3 günstigen Perioden fällt und diese
zwischen 0 bis 30 Stunden nach Beginn der Oestrusperiode vorgenommen wird.
Nicht der absolute Zeitpunkt auf dem die Besamung ausgeführt wird ist wichtig,
sondern die fysiologische Phase der Brunst, in der sich die Sau in dem Augenblick
befindet.

7. Die Unterschiede in der Fruchtbarkeit während des Oestrus können durch den
grossen Unterschied in der Lebensdauer zwischen den insemierten Spermien und
den ovulierten Eizellen erklärt werden.

1. Se ha hecho una investigacion a la relacion entre la conducta durante el celo,
y la fertilidad y incremento en la camada en cerdas Large White.

2. Durante el lercero periodo del celo de las cerdas, se ha ejecutado un numéro
de inseminaciones en cada seis fases fisiologias del celo distiguidos por nosotros,
es decir: el primero periodo del verraco (Bi), los cuatro periodos del inseminator
(Il hasta 4) y e! secundo periodo del verraco (B2), figura 1.

3. Era evidente, que durante el celo de una cerda, ocurre grandes diferencias de la
fertilidad. La mas alta fertilidad fue obtenida en los periodos Ii, I2 y I3. Despues
se dejo ver una descension muy grande. La fertilidad mas baja ocurro en el
secundo periodo del verraco. Asi en el pro-estro como en el post-estro la pro-
babilidad de una fecundacion era pequefia.

4. El indice de fertilidad, esto es el porcentaje de huevos fecundadas del total de
huevos ovulados, de todas las cerdas inseminadas variaban muy forte. Los por-
cetajes mas bajos se encontraron otra vez en cl periodo I4 y en el B2, respcctiva-
mente 39,0% y 17,6% enfrente de 69,3% y 72,7% en el periodo I2 y I3.

5. Resulto que el momento de inseminacion tenia una influencia muy evidente sobre
el tamano de la camada très semanas despues la inseminacion. La probabilidad
de camadas pequenas en los très periodos desfavorables, es decir Bi, I4 y B2 es
mucho mas grande que el los très periodos favorables del estro, es decir Ii, I2,
y I.!. 77% de todas las camadas demasiada pequenas (menos que 6) ocurrarion en
los periodos del estro desfavorables. Sin embargo ocurrarion 60% de todas las
camadas grandes (mas que 9) en los très periodos favorables. El promedio del
tamano de las camadas era 9,7 para los periodos desfavorables contra 11,4 en los
periodos favorables del estro.

6. Resulto tambien, que uno tiene una probabilidad de mas de 87%, si una
inseminacion tiene lugar en uno de los très periodos favorables, si una insémina
entre 0 y 30 horas despues el comienzo del periodo de inseminacion. No el
momento absolute, cuando uno insémine es importante, pero la fase fisiologica del
celo, en lacual la cerda se encuentra en esto momento.

7. Las diferencias en fertilidad durante el estro se puede cxplicar por la grande
diferencia de duracion de vida entre las espermas inseminadas y los huevos
ovulados.

Austin, C. R.: The capacitation of mammalian sperm. Nature London, 170, 326,
(1952).

B e 11 e r i d g e, K. J. and R e a s i d e, J. I. : Observation of the ovary by peritoneal
cannulation in pigs. Res. vet. Set., 3, 390, (1962).

Boender, J.: Het behandelen en bewaren van varkenssperma in vitro. Jaarverslag
K.I., 30, (1963).

Burger, J. F. Sex physiology of pigs. Onderstepoort J. vet. Res. suppl. 2, (1952).

Claessens, J. P. C.: Het moment van de oestrus bij het varken, waarop K.I. de
meeste kans op graviditeit heeft. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 390, (1965).

C h a n g, M. C.: Fertilizing capacity of spermatozoa deposited in the Fallopian tubes.
Nature London, 168, 697, (1951).

Chang, M. C.: Capacitation of rabbit spermatozoa in the uterus with special
reference to the reproductive phase of the female. Endocr., 63, 619, (1958).

Hancock, J. L.: Fertilization in the pig. ƒ. Reprod. & Fertil., 2, 307, (1961).

Haring, F.: Der Einflusz des Begattungszeitpunktes während der Rauschzeit beim
Schwein auf den Befruchtungserfolg und das Geslechtsverhältnis der Ferkel.
Zücht.k., 12, 1, (1937).

Ito, S., Kudo, A. and Niwa, T.: Studies on the normal oestrus of swine, with
special reference to proper time for service. Ann. Zoötechn., 8, 105, (1959).

K r a 11 i n g e r, H. F. and S c h o 11, A.: Untersuchungen über Gesiechtsieben und
Fortpflantzung der Haustiere. 2e Mitteilung: Der Einflusz des Decktermins inner-
halb der Rausche der Schweine auf ihre Fruchtbarkeit und das Geslechtsverhältnis
der Nachkommen. Arch. Landw., B. 9, 41, (1933).

Madden, D. H. L.: Field experience of pig A.I. in Hampshire U.K. Ann. Zoö-
techn., 8, 59, (1959). Suppl. serie D.

Mann, T., P o 1 g e, C. and R o w s o n, L. E. A.: Participation of seminal plasma
during the passage of spermatozoa in the female reproductive tract of the pig and
horse. J. Endocrin., 13, 133, (1956).

McKenzie, F. F.: Optimum time to breed gilts. Res. Bull. Mo. agric. Exp. Sta.,
118, (1932).

du Mesnil du Buisson, F. et Dauzier, L.: Distribution et resorption du
sperme dans le tractus génital de la truie: survie des spermatozoïdes. Ann. Endocr.,
16, 413, (1955).

Niwa, T.: Researches and practices in the artificial insemination of pigs. Proc.
4th Int. Congr. Anim. Reprod., The Hague, 1, 83, (1961).

Nyhan, J. F.: A comparison of results obtained with artificial insemination and
natural mating in a pig-breeding herd. Vet. Ree., 76, 656, (1964).

Radford, P.: The interval between onset of oestrus and ovulation in sows kept in
isolation from a boar. Vet. Ree., 76, 1013, (1964).

Smidt, D.: Möglichkeiten der Brunstdiagnose beim Schwein. Dtsch. tierärztl.
Wschr., 70, 517, (1963).

Thibault, C.: Analyse de la fécondation de l\'ocuf de la truie après accouplement
ou insémination artificielle. Ann. Zoötechn., 8, 165, (1959). Suppl. serie D.

Willemse, A. H. and Boender, J.: A quantitative and qualitative analysis
of oestrus in gilts. Tijdschr. Diergeneesk., 91, 349, (1966).

Over de waarde van het onderzoek van monsters
mengmelk van boerderijen voor het onderkennen
van een abortus Bang infektie in een rundvee-
beslag

Evaluation of the inspection of mixed-milk samples of
farms in diagnosing a abortus Bang infection in a herd

De kontrole op de abortusvrije bedrijven berust in Nederland ten dele op
het 3-maandelijks onderzoek van busmonsters met de Abortus Bang Ring-
test (ABR).

Busmonsters zijn daarvoor geschikt omdat men te doen heeft met monsters
welke melk bevatten van een beperkt aantal koeien. De verdunningsfaktor
is derhalve niet zo groot.

De toenemende mechanisatie op het veehoudersbedrijf leidt ertoe dat op
een steeds groter aantal bedrijven de melk van vele of alle koeien op de
boerderij al wordt gemengd. Dit is het geval b.v. bij gebruik van een
melkleiding, daarbij treedt — ook al loopt de melk nog in bussen — een
vrij sterke menging van de melk op. Wordt de melk verzameld en bewaard
in een boerderijtank dan treedt volledige menging op.
Deze ontwikkeling doet de vraag stellen: kan het 3-maandelijks onderzoek
van busmonsters in dergelijke gevallen ook vervangen worden door een
veelvuldiger onderzoek van een mengmelkmonster?

H i 11 (1966) komt in een artikel in het tijdschrift van 15 juli J.1. tot de
conclusie dat de ABR-test, uitgevoerd met mengmelk, als kon trolemaatregel
voor brucellose in runderbedrijven niet geschikt kan worden geacht. Hij
grondt deze conclusie o.a. op de uitkomsten verkregen door de melk van
twee koeien met een positieve ABR-test te verdunnen en op de stelling
dat de melktiter bij positieve runderen bijna zonder uitzondering lager ligt
dan 1 : 16.

De praktische ervaringen, opgedaan bij de Gezondheidsdienst voor Dieren
in Friesland, komen met de conclusie van H i 11 niet overeen. Deze erva-
ringen komen erop neer, dat een frequent onderzoek van een mengmelk-
monster wel degelijk waarde heeft voor de onderkenning van abortus Bang
infekties in melkveebedrijven. Het onderstaande moge dit verduidelijken.

Sinds 1961 wordt aan de dienst, naast eenmaal in de 3 maanden een ABR-
onderzoek van de busmonsters, tussentijds 2 maal eenzelfde onderzoek
gedaan met een monster genomen uit de weegbak aan de fabriek. Dit
monster — door ons basculemonster genoemd — omvat dus één of twee
volledige leveranties van een bedrijf (afhankelijk van het feit of de melk
één- of tweemaal per dag wordt geleverd).

Door na te gaan het aantal malen dat een busmonsteronderzoek resp. een
basculemonsteronderzoek aanleiding heeft gegeven tot het ontdekken van
een nieuwe infektie op een bedrijf, krijgt men een indruk van de waarde
van beide onderzoekingen ten opzichte van elkaar. Daar het bij een enkele
zuivelfabriek niet goed mogelijk was basculemonsters te nemen en verder

P. Sjollema; direkteur van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Friesland; Kruis-
straat 43, Leeuwarden.

het busmonsteronderzoek prioriteit had, is de verhouding niet 2 maal zoveel
basculemonster- als busmonsteronderzoek maar ongeveer 1,8 maal zoveel.
Vanaf 1 mei 1961 tot 1 mei 1966 zijn ontdekt door busmonsteronderzoek
114 en door basculemonsteronderzoek 109 nieuwe infekties.
Hieruit zou geconcludeerd kunnen worden, dat in de afgelopen jaren één
busmonsteronderzoek in Friesland ongeveer 2 maal zoveel waarde heeft
gehad als één basculemonsteronderzoek.

boor na te gaan hoeveel dieren werden betrokken bij het direkt aansluitend
koppelonderzoek en hoeveel dieren daarbij besmet bleken, krijgt men
tevens een indruk over het tijdstip waarop door deze onderzoekingen de
infektie in een bedrijf ontdekt werd. Ook geeft dit een indruk van de
waarde die het basculemonsteronderzoek heeft gehad voor het opsporen
van een infektie in een groot bedrijf.

Op de 114 bedrijven, ontdekt door busmonsteronderzoek, werden 3504
dieren betrokken bij het aansluitend koppelonderzoek (bloedmonsters),
d.i. gemiddeld per bedrijf 30,7, met een variatie van 2 tot 91.
Op de 109 bedrijven, ontdekt door basculemonsteronderzoek, werden 2515
dieren onderzocht bij het koppelonderzoek, d.i. gemiddeld per bedrijf 23,1,
met een variatie van 1 tot 63.

Hoewel de bedrijfsgrootte bij de laatste groep kleiner is dan bij de eerste,
hebben wij door het basculemonsteronderzoek dus ook infekties in grote
bedrijven opgespoord.

Het aantal besmette runderen, dat bij het eerste koppelonderzoek wordt
gevonden, geeft aan of de infektie al een grote omvang had voor ze
aangetoond werd.

Hieruit blijkt dat bij het basculemonsteronderzoek in 75% der gevallen
slechts één dier besmet bleek, bij het busmonsteronderzoek was dat in ruim
82% het geval. Het aantal dieren bij het koppelonderzoek varieerde bij een
basculemonsteronderzoek met één positief dier van 1 tot 54 en bij het
busmonsteronderzoek met één positief dier van 2 tot 68.

Is er een verklaring te vinden voor de tegenstelling tussen de conclusies
van Hill en de ervaringen van de dienst waar met het onderzoek van
mengmonsters gewerkt wordt?

Hill heeft uit het onderzoek van twee chronisch géïnfekteerde koeien, die
alleen vlak na de partus een titer van 1:16 gaven en gegevens van andere
geïnfekteerde dieren (tijdstip van besmetting niet bekend) geconcludeerd,
dat slechts zelden een melktiter voorkomt hoger dan 1 : 16 (± 12%).

r3it is tegengesteld aan onze ervaringen. De laatste jaren is de melktiter
bepaald van de koeien, die gevonden zijn door het ABR-onderzoek. De
laatste 20 koeien, die op deze vsrijze zijn onderzocht, gaven het volgende
beeld: 9 dieren hadden een titer lager dan 1 : 16, 2 dieren hadden een
titer van 1 : 16 en van 1 : 32 of hoger. Het onderzoek van deze laatste 9 had
gemiddeld 50 dagen na de partus, met een variatie van 6 tot 140 dagen,
plaats.

Het bovenstaande verklaart al grotendeels waarom het onderzoek van
mengmelk wel degelijk waarde heeft. Voorts moet men bedenken, dat het
bij dit onderzoek steeds gaat om nieuwe infekties. Nieuwe infekties geven
vrijwel altijd, althans aanvankelijk, oplopende titers (ook bij de melktiter),
zodat het onderzoek ook van verdunde melk daardoor voor onderkerming
van nieuwe infekties veel groter waarde heeft dan voor het onderkennen
van oude infekties. Aan dit laatste bestaat in Nederland in het geheel geen
behoefte, oude infekties zijn, voorzover nog aanwezig, wel bekend.
Bovendien is er voor het opsporen van nieuwe infekties nog het onderzoek
van de gevallen van verwerpen. Dit zeer belangrijke onderzoek, gepaard
gaande met een 3-maandelijks onderzoek van busmonsters of, als dat niet
mogelijk is, een maandelijks onderzoek van een mengmelkmonster is in de
abortusvrije gebieden van Nederland als kontrolemaatregel voor opsporing
van nieuwe infekties zeker voldoende te achten.

In de praktijk kan, voor het opsporen van nieuwe infekties in abortusvrije
bedrijven, aan een frequent ABR-onderzoek van een mengmonster melk
per bedrijf een veel grotere waarde gehecht worden dan waartoe Hill
concludeert. De resultaten in Friesland wijzen uit, dat met een erv2u:en
onderzoeker een maandelijks ABR-onderzoek van een mengmonster voor
dit doel in betekenis niet of weinig onderdoet voor een kwartaalonderzoek
van busmonsters.

The practical value to be set on frequent ring tests for contagious abortion, in which
a mixed sample from each farm is tested, in detecting recent infections in herds free
from abortion is much greater than the value attached to this method by Hill.
The results obtained in Friesland show that monthly ring tests of mixed samples by
a skilled investigator are hardly less useful than is quarterly testing of can samples
for contagious abortion.

Dans la pratique, quand il s\'agit de dépister de nouvelles infections dans des fermes
libres d\'avortements, il est possible d\'attribuer à une examen ABR fréquent d\'un
échantillon de mélange de lait une bien plus grande valeur que ne conclut Hill.
Les résultats en Frise révèlent qu\'un examen ABR mensuel d\'un échantillon de
mélange en vue de ce but par un examinateur expert ne le cède à peu près pas à
un examen trimensuel d\'échantillons de berthes.

In der Praxis kan beim Entdecken von neuen Infektionen in Abortus-freien Betrieben
der frequenter ABR-Untersuchung von Mengproben Milch viel mehr Wert zu-
geschrieben werden als Hill behauptet.

Die in Friesland erziehltcn Resultate weisen darauf hin, dass ein erfahrener Unter-
sucher mit einer monatlichen ABR-Untersuchung von Mengproben ebenso gute
Resultate erreicht als bei Vierteljährlichen Untersuchungen von Kannenproben.

Para descubrir nuevas infecciones en haciendas libres de aborto en la practica, se
puede dar mas credito al examen ABR frecuente de una muestra de leche mezclada
por hacienda, que Hill concluye.

Los resultados en la provincia de Friesland, muestran, que con un examinador experto
un examen ABR mensual de una muestra mezclada para esto proposito no sea inferior
al examen trimestral de muestras procedentes de garrafones.

H i 11, W. K. W.: Een onderzoek over de waarde van de Abortus Bang Ringtest bij
melkmonsters uit melktanks. Tijdschr. Diergeneesk., 91, 885, (1966).

Uit een rapport van Dr. J. Ed wards blijkt dat men in Israël experimenteel bezig
is te onderzoeken in welke mate energierijke rantsoenen kunnen worden gegeven
om de groei te verhogen om zo te komen tot een afkalven op vroegere leeftijd.
Dr. Ed wards constateert:

„De op uitgebreide schaal opgezette proef, die reeds zes jaar duurt, omvat meer dan
150 vaarzen, waarvan er 100 reeds hebben gekalfd; de rest is op verschillende
leeftijden geslacht om de anatomische en fysiologische kenmerken van groei, ook van
de voortplantingsorganen, te bestuderen.

Er zijn drie groepen voor deze proef samengesteld, nl. voedering: zeer rijk, rijk en
normaal met de bedoeling de dieren respectievelijk op 14 maanden, 18 maanden en
22 - 24 maanden te laten kalven. De laatste groep, die van 22 - 24 maanden wordt
als „normaal" beschouwd (controlegroep), hoewel in de praktijk de leeftijd waarop
de dieren in Israël voor het eerst kalven 26 maanden is. Natuurlijk gaat de meeste
belangstelling uit naar de extreme groep, kalven op ± 14 maanden.
Drie vaarzen hebben op deze leeftijd gekalfd. Een, met een kalf dat bijna 40 kg
woog, had moeilijkheden bij de partus. De andere twee met kalfjes die 30 en 32 kg
wogen hadden geen moeilijkheden.

Deze resultaten, tezamen met die uit de groep die kalfden op 18 maanden, wijzen
erop, dat een kalf dat merr dan 34 kg weegt, niet gewenst is. Thans worden dan ook
stieren van rassen gebruikt die lichte kalveren voortbrengen.

Hier volgen enige bijzonderheden van de vaars Karmit. Geboren ll-12-\'62 kalfde zij
op 19-2-\'64, d.w.z. op 14 maanden. Op deze leeftijd woog zij 390 kg en haar kalf
woog 33 kg. In 305 dagen produceerde zij 3.748 kg melk en kalfde weer op een
leeftijd van 28maand, terwijl ze toen 586 kg woog.

Deze proef heeft bewezen dat in Israël vroeger kalven en daardoor grotere intensiviteit
van de produktie fysiologisch mogelijk is en economisch aantrekkelijk en dat, door
het geven van adequate aanvulling van energie in het rantsoen, de behoeften van
groei en reproduktie, inclusief drachtigheid, niet tegenstrijdig zijn."

Een praktizerend dierenarts wordt bij de uitoefening van zijn werkzaam-
heden vrij regelmatig geconfronteerd met een kopp)el kalveren, pinken of
koeien, waarbij als opvallend verschijnsel hoesten aanwezig is. Het lijkt
(^rop, dat het aantal keren dat de dierenarts wordt te hulp geroepen voor
iiet verschijnsel hoesten, toeneemt. Dit zal zeker in verband gebracht mogen
worden met de toename van het aantal dieren per bedrijf, waardoor de
infectiekansen voor virussen, bacteriën en parasieten toenemen, terwijl de
algemene en individuele verzorging van de dieren niet altijd gelijke tred
houdt met de uitbreiding van de veestapel.

Onder hoesten wordt een verschijnsel samengevat dat zeer variabel van
aard kan zijn. De hoest, die ontstaat door een geforceerde exspiratie bij
min of meer gesloten glottis, kan immers droog of vochtig, krachtig of
pijnlijk onderdrukt, frequent of sporadisch zijn. De hoest wordt opgewekt
door prikkeling van het slijmvlies van de voorste luchtwegen, t.w. larynx,
trachea en bronchiën; daarentegen wekt prikkeling van het slijmvlies van
bronchioli en alveoli geen hoest op.

Het is bekend, dat acute laryngitis en/of bronchitis een droge, harde en
vaak pijnlijke hoest veroorzaken, die in een later, meer chronisch stadium,
minder pijnlijk, vochtig („produktief") wordt.

Gezien de grote verscheidenheid van oorzaken van hoesten bij rundvee
lijkt het wenselijk een indeling te maken naar de leeftijd, waarbij de
voornaamste aandoeningen met het symptoom hoesten worden behandeld.
Hierbij zal worden getracht de differentieel diagnostiek op de voorgrond
te plaatsen. Voorzover hierbij gebruik gemaakt moet worden van auscul-
tatie en percussie mag worden verwezen naar het door Wagenaar
samengesteld schema ten behoeve van zijn voordracht tijdens de Veteri-
naire Week 1966.

Het hoesten bij kalveren in de leeftijdsgroep van 1 - 3 maanden wordt
veelal veroorzaakt door een aantal neonatale en postnatale infectieuze
ziekteoorzaken. Hierbij speelt de huisvesting van de kalveren een belang-
rijke rol als predisponerende factor. Vochtige, koude stallen met onvol-
doende ventilatiemogelijkheden en slecht te reinigen hokken hebben een
slechte reputatie. Overbevolking in de stal is bovendien ook frequent de
aanleiding tot het optreden van postnatale infecties. Naar de aetiologie
kunnen deze infecties als volgt worden onderscheiden.

Op bedrijven met een ernstig „coli-probleern" neemt men naast septice-
misch verlopende gevallen ook vaak het volgend ziektebeeld waar.

1 Drs. J. J. Koopman; dierenarts van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Holland; postbus 88, Alkmaar.

De kalveren zijn stil en lusteloos en hebben een te geringe eetlust. Het
baarkleed is niet glanzend, soms zelfs dor, de haren staan overeind. De
lichaamstemperatuur is verhoogd. Bij de meeste ziektegevallen is een witte-
wigele tot vuilgele diarree aanwezig; soms is zelfs bloed in de faeces aan-
wezig. Een enkele keer kan ook kreupelheid door de aanwezigheid van een
(poly) artritis voorkomen. Bij jonge kalveren is vaak een verdikte navel-
streng te vinden. Onder de kalveren met dit bekende, door colibacteriën
veroorzaakte ziektebeeld, ziet men in een iets later stadium van de endemie
ook dieren met een oppervlakkige, versnelde ademhaling en gestrekte hals-
houding, soms met een vieze neus. De dieren vertonen hierbij een atypische
hoest.

Het stellen van de diagnose levert als regel geen problemen op en kan des-
gewenst door bacteriologisch onderzoek van faeces en organen van ge-
storven of in nood gedode dieren worden bevestigd.

Evenals bij de colibacillose treedt als regel eerst de enterale vorm van de
ziekte op, gepaard gaande met een enteritis en uitdrogingsverschijnselen.
Later kan men ook dieren waarnemen met een versnelde ademhaling en
een droge, korte hoest. De lichaamstemperatuur is als regel meer verhoogd
dan bij colibacillosis en bedraagt 40 - 42° C. Het verloop is vaak sneller.
Ook kan een pulmonale vorm van de infectie optreden zonder dat ver-
schijnselen van enteritis worden waargenomen. Ook (poly) artritis is een
vrij veelvuldig optredende aandoening.

Naast een bacteriologische bevestiging van de diagnose kan ook serum-
agglutinatie van chronische zieke en herstelde dieren t.o.v. S. typhirnurium
en S. dublin een goed hulpmiddel zijn ter ondersteuning van de diagnose.

Behalve gevallen van hemorragische septicemic kunnen door infecties met
Pasleurellae fibrineuze bronchopneumonien optreden. Door de aanwezig-
heid van een bronchitis is er wel een hoestprikkel, de hoest wordt door de
aanwezigheid van de pneumonie vaak onderdrukt. De incubatietijd is kort,
2 - 4 dagen. Als regel heeft het ziekteproces een snel verloop en gaat het
gepaard met een hoge koorts. Het stellen van de diagnose is met zekerheid
slechts mogelijk na bacteriologisch onderzoek van de longen van gestorven
of in nood gedode dieren.

Ademhalingswcginfecties door virussen uit de Psittacosis-lymphogranuloma-
venereum groep (PLV), zoals het infectieuze bovine rinotracheitis virus
(IBR) en het virus dat de infectieuze pustuleuze vulvovaginitis (IPV) ver-
oorzaakt, en mogelijk ook het para-influenza-3 virus (PI-3) werden in
Nederland tot heden slechts door Jansen (1960) enStraverenVan
Rekkum (1964) beschreven en aangetoond. Het klinisch syndroom van
„viruspneumonie" kan in de praktijk naar mijn mening regelmatig worden
waargenomen. Vooral na predisposities als slechte huisvesting in koude,
tochtige en vochtige stallen, transport van aangekochte dieren via markten
kan het ziektebeeld veroorzaakt door bovengenoemde virussen, vaak gevolgd
door secundaire bacteriële infecties (Pasteurellae) worden gezien.

De kalveren hebben te weinig eetlust, er is een geringe temperatuursverho-
ging (bij secundaire infecties met o.a. Pasteurellae is de koorts veel erger).
De neusgaten en neusspiegel zijn vies door sercus tot mucopurulent secretum,
als regel is er ook tranenvloed door Conjunctivitis. De dieren hoesten ta-
melijk frequent, de hoest is krachtig en kort en meestal droog. Vaak zijn
ook de slijmvliezen van het maagdannkanaal aangetast en ontstaat diarree.
De ademhaling is versneld en abdominaal van type. Bij ernstig verloop staan
de dieren zogenaamd verzameld met stijve poten en gestrekte hals en
angstige uitpuilende ogen en soms met de tong uit de bek. De hoest is dan
veel minder duidelijk aanwezig. Evenals bij het varken doen zich com-
plicaties door infecties met Pasteurellae, Streptokokken, Haemophilus etc.
voor, waardoor het verloop wordt versneld en verergerd en de afloop nogal
eens ongunstig is, door het ontstaan van bronchopneumoniën. Door infectie
met IBR-virus kan ook abortus in de 6 - 8e maand van de graviditeit
ontstaan, zodat de combinatie hoestend jongvee met aborterende koeien
mogelijk is.

Het ziektebeeld wisselt van zeer mild tot acuut verlopende gevallen. De
morbiditeit is meestal hoog, de mortaliteit laag, maar sterk afhankelijk
\\ an het optreden van complicaties en het milieu.

De diagnose moet worden gesteld op het ziektebeeld en verloop der ziekte.
Hiernaast kan de vrij sterke daling van de leucocyten in het bloed (da-
lingen tot 50% van het normale kunnen voorkomen), die bij de genoemde
\\ irusziekten wordt beschreven, een ondersteuning zijn. Ook het patholo-
gisch-anatomisch onderzoek van coupes van het longweefsel naar, voor de
ziekte karakteristieke hyperplasie van lymfoid weefsel rond de bronchioli
(„cuffing pneumonia") kan als hulpmiddel worden gehanteerd. Het
kweken van de betreffende virussen op weefselculturen is in principe mo-
gelijk maar voor de praktijk nog niet toegankelijk. Tenslotte kan een on-
derzoek van gepaarde senmimonsters op virusneutraliserende antilichamen
worden toegepast. Hiertoe is het noodzakelijk kort na, of tijdens de ziekte-
uitbraak en 3 - 5 weken later bloedmonsters te verzamelen bij dezelfde
dieren. Het vrij algemeen voorkomen van natuurlijke antilichamen tegen
de genoemde virussen maakt het doen van een uitspraak over al of niet
verhoogd zijn van de titer uitermate moeilijk. Alleen als de concentratie
antilichamen in beide serummonsters aanzienlijk verhoogd is, heeft men een
positieve aanwijzing dat oen infectie door bovenvermelde virussen in het
spel is.

Behalve het ziektebeeld, zoals dat is beschreven onder A 4, verdienen bij
oudere dieren met liet symptoom hoesten als koppelverschijnsel, vooral
de navolgende ziekteoorzaken de aandaclit.

Zodra de dieren in de weide vertoeven of zich in loopstallen bevinden is
er een potentiële mogelijkheid tot het optreden van infecties met longworm-
larfjes. De mate van voorkomen wisselt vrij sterk. Sommige bedrijven
kampen welhaast ieder jaar met lichte tot matige longworminfecties bij de
kalveren, zonder klachten bij de oudere diergroepen. Andere bedrijven
daarentegen kampen met longworminfecties bij alle dieren, terwijl een

derde groep alleen klachten heeft bij de oudere dieren indien de kalveren
door voorbehoedende maatregelen werden beschermd.

De verschijnselen treden vooral op in de prepatentperiode, waarin nog
geen geëmbryoneerde eieren of larfjes in het sputum of in de faeces aan-
toonbaar zijn. Door prikkeling van het slijmvlies van bronchiën en bron-
chioli vertonen de geïnfecteerde dieren een frequente, krachtige, vochtige
hoest. Door afsluiting van kleine bronchiën kan benauwdheid optreden,
zodat de dieren met gestrekte hals en laag bij de grond gehouden kop met
de tong uit de bek staan te hoesten.

Deze wijze van hoesten mag dan wel typisch voor longworminfectie ge-
noemd worden, diagnostisch is ze zeker niet, omdat ook bij chronisch
longemfyseem en virusinfectie een dergelijke wijze van hoesten kan op-
treden. De dieren hebben veelal een onvoldoende conditie. Juist in de
prepatentperiode kan het stellen van de diagnose moeilijk zijn, terwijl juist
in deze fase der ziekte de grootste schade wordt veroorzaakt. Het aantonen
van een eosinofilie in het bloed kan een hulpmiddel zijn. Hierbij moet men
dan wel bedenken dat (geringe) verhogingen van het aantal eosinofiele
cellen in het bloed ook bij maagdamiworminfecties en leverbotinfecties
kunnen worden gevonden. De kennis van de historie van het bedrijf,
bekendheid met de levensloop van aangekochte dieren en tenslotte het
klinische beeld zullen in de prepatent periode tot de waarschijnlijkheids-
diagnose leiden. In de patent periode van de infectie geven het onderzoek
van sputum en faeces voldoende houvast voor het stellen van de diagnose.
Met het oog op het feit dat de grootste schade in de prepatent periode
ontstaat en de beschikbaarheid van enkele middelen (diaethylcarbaniazine-
citraat en Ripercol), die werken tegen onvolwassen longwormen, is het
vroeg stellen van de waarschijnlijkheidsdiagnose van belang. Blijkt achteraf
geen longworminfectie aanwezig te zijn, dan heeft men bij het gebruik
van o.a. Ripercol en Promintic het voordeel dat de dikwijls gecombineerde
infestaties met maagdarmwormen zijn behandeld, hetgeen het ziekteverloop
slechts ten goede kan komen.

Tenslotte zij opgemerkt dat combinaties van longworminfecties en „cuffing
pneumonia" mogelijk kunnen voorkomen.

Bovendien zou ik ook de aandacht willen vestigen op het feit dat gevacci-
neerde kalveren uitscheiders kunnen zijn van infectieuze larfjes, zodat on-
gevaccineerde kalveren (laat geboren) niet samen met gevaccineerde dieren
moeten worden gehouden.

Vooral tijdens de stalperiode kunnen door het voeren van beschimmeld
hooi, stro en kuilvoer vooral bij slechte ventilatie in bedompte stallen
schimmelinfecties optreden.

Inhalatie van schimmelsporen tijdens de weideperiode is ook mogelijk.
De schimmels ontwikkelen zich tot kolonies op de slijmvliezen van de lucht-
wegen en geven aanleiding tot hoesten. In het longweefsel worden reactie-
haarden om de schiiimielkolonies gevonnd en er ontstaan knobbeltjes die
aan tuberculose doen denken. Het ziektebeeld varieert. Er zijn acuut ver-
lopende gevallen met sterke hyperemie en vochtophoping (oedeem) in het
longweefsel, waarbij de afloop vaak ongunstig is. De dieren zijn heftig
benauwd; hoesten komt niet voor. Daarnaast kunnen minder fataal ver-

lopende gevallen voorkomen, waarbij de dieren hoesten, kortademig zijn
en vermagering op de voorgrond staat.

Door de anamnese, inspectie van het voer en eventueel door cultureel
onderzoek van sputunmionsters is de diagnose schimmelinfectie mogelijk.
Opgemerkt zij dat door infecties met schimmels behorend tot de Mucor-
en Aspergillus-%oov\\.tn, sporadisch abortus kan worden veroorzaakt.
Inhalatieinfecties bij de mens zijn bekend als de zogenaamde „boerenlong".

Ket acute longemfy.scem geeft aanleiding tot exspiratorisch kreunen, waar-
bij het hoesten sterk onderdrukt of geheel afwezig is. Hoewel het niet voor-
komen van koorts een typisch ziektekenmerk is, wordt af en toe toch wel
temperatuursverhoging waargenomen. Als zodanig biedt dit ziektebeeld
niet veel moeilijkheden.

De mildverlopende gevallen, die soms als koppelverschijnsel worden gezien
en waarbij wel wordt gehoest, droog en iets onderdrukt, kunnen doen
denken aan een virusinfectie en aan longworniinfecties in de prepatent
[jeriode. Er wordt echter, bij afwezigheid van pneumonie, geen koorts
gevonden en na verloop van enige tijd nemen de versnelde oppervlakkige
ademhaling en het hoesten spontaan in intensiteit af. De anamnese en het
verloop van het ziektebeeld zijn hier voor de diagnose van groot belang.

Samenvattend kan worden gesteld, dat het opsporen van de oorzaak van
hoesten onder rundvee geen gemakkelijke opgave is en dat diverse ziekte-
oorzaken een sonis frappant op elkaar gelijkend ziektebeeld kunnen geven.
Onderstaand schema is een poging om kleine diagnostische hulpmiddelen
voor het stellen van de diagnose weer te geven voor enkele voor de praktijk
belangrijkste ziekten.

De schrijver geeft een overzicht van de belangrijlcste oorzaken van hoesten bij rundvee,
waarbij hij de nadruk legt op de klinische bijzonderheden die de practicus tot de
diagnose kunnen brengen.

A survey of the most important causes of coughing in cattle is given. The author
emphasises the clinical details, which may lead the practician to his diagnosis,

L\'auteur présente un aperçu des causes principales de la toux chez les bovins, où il
accentue les particularités cliniques qui peuvent inspirer au praticien le bon diagnostic.

Der Autor beschreibt die wichtigsten Ursachen von Husten bei Kühen, wobei der
Nachdruch auf klinische Symptome, die dem praktische Tierarzt bei der Diagnose
helfen können, gelegt wird.

El autor da un compendio de las causes maj importantes de toser en bovinos, en cual
el acentue los detalles clinicos que pueden llevar el practicante al diagnostico.

Therapie en profylaxe van ecthyma contagio-
sum bij schapen door middel van een vaccinatie
met een auto-vaccin

Therapy and prophylaxis of Ecthyma contagiosum in
sheep by means of vaccination with an auto-vaccine.

De ecthyma contagiosum bij schapen wordt ook wel genoemd contagieuze
pustulaire stomatitis of infektieuze peristomatitis. De ziekte openbaart zich
zowel bij de ooien als bij de lammeren meestal in de voorjaars- en zomer-
maanden.

De lippen worden hoofdzakelijk aangetast. Bij de voederopname of bij
het beweiden van land, dat vele stoppels bevat, kunnen op de lippen kleine
scarificaties ontstaan, welke de infektie begunstigen.

Een moeilijk filtreerbaar epitheliotroop virus is de primaire verwekker. Dc
in eerste instantie ontstane blaasjes worden secundair geïnfekteerd door
bakteriën, voornamelijk stafylokokken. Streptokokken en Actinobacillus.
De incubatietijd bedraagt 6-10 dagen, afhankelijk van de besmettingsgraad
en de viridentie van het virus.

Door de complicatie met secundaire infekties ontstaan op de lippen de
karakteristieke bruinzwarte, dikke, wratachtige korsten. De diagnose geeft
dan geen moeilijkheden. In sommige gevallen kunnen de oogleden, neus-
gaten, mond (wangen, tong, gehemelte), poten en het uier ook in het
ziekteproces worden betrokken. De morbiditeit is hoog.
Wegens de pijnlijke lipaandoening vindt een verminderde voedselopiiaine
plaats, waardoor vermagering optreedt en sommige dieren tengevolge van
verhongering of secundaire infekties (o.a. wonnen) kunnen sterven. In de
meeste gevallen geneest deze aandoening na enige tijd spontaan. Vele
dieren raken echter in groei achterop. Een eenmalige behandeling van de
lipaandoening met antiseptica of antibioticahoudende zalven heeft weinig
effekt.

Laiisade (1059) zag in zijn onderzoekingen pas resultaat na twee- tot
driemalige lokale behandeling met chlooramfenicol. Deze therapie levert bij
grote kudden schapen praktische bezwaren op.

Genezen schapen zijn immuun voor een experimentele infektie door middel
van een lip.scarificatie gedurende ruim 8 maanden (M u n d u en M o h a n
(1961). Als preventieve maatregel is een vaccitiatie zinvol.

In een kudde met ruim ,300 schapen inet lammeren (kudde A) trad in de
zomer van 1966 deze ziekte op, nadat enkele weken tevoren ± 250 schapen

1 Dr, R. G, Dijkstra; dierenarts-bacterioloog aan de Gezondheidsdienst voor Dieren
in Friesland; Kruisstraat 43, Leeuwarden.

met lammeren (kudde B) in een aangrenzend stuk land reeds besmet waren.
In deze laatste koppel schapen was reeds de helft geïnfekteerd en waren
al enkele dieren gestorven.

In kudde A liep een derde deel der schapen en lammeren met de karakte-
ristieke korsten op de lippen rond. Verscheidene lammeren waren sterk
vermagerd. Er was nog geen enkel dier gestorven.

Besloten werd een auto-vaccin te bereiden. In 196.5 waren zeer gunstige
ervaringen opgedaan met auto-vaccin tegen ecthyma contagiosum bij
schapen en lammeren, alhoewel destijds het aantal dieren per kudde de 100
niet overschreed.

Vanaf de lippen van verschillende geïnfekteerde schapen en lammeren
worden korsten verzameld. Deze korsten worden in het laboratorium ver-
kleind, fijngewreven in een mortier en in z.g. Griffith-buizen, waarna ze
met behulp van steriele glaskralen in een fysiologische zoutoplossing ± 5
uren worden geschud. Deze suspensie blijft gedurende 12-20 uren bij 5° C
staan. Hierna wordt ze gefiltreerd; eerst door een kaasdoek om de grove
deeltjes te verwijderen, daarna door filtreerpapier. De aldus verkregen
suspensie wordt nu 30-45 minuten bij 60° C verhit. Hogere temperaturen
vernietigen het virus. Hierna wordt de suspensie met gelijke hoeveelheden
glycerine verdund en is ze gereed voor gebruik.

Voor de vaccinatie met het auto-vaccin komen alle dieren in de kudde
in aanmerking, zowel de zieke als gezonde.

Met behulp van een vaccinostyle (in gebruik bij het S. pullorum onder-
zoek) worden op de binnenkant van de dij 3 evenwijdige scarificaties ge-
maakt, waar het auto-vaccin door middel van een kwastje opgebracht
wordt. Deze scarificaties mogen bij ooien niet te hoog aangebracht worden
in verband met een mogelijke contactinfektie van het uier.

Na de vaccinatie met het auto-vaccin is geen enkel dier meer ziek ge-
worden, terwijl in kudde B regelmatig nieuwe gevallen van ecthyma con-
tagiosum optraden. Een wederkerende ervaring is tevens dat de genezing
van reeds aangetaste dieren na vaccinatie bevorderd wordt. Er treedt een
snellere verdroging van de korsten op de lippen op en deze vallen eerder
af dan zulks het geval is bij niet gevaccineerde dieren.
In de gevaccineerde kudde A zijn alle ± 100 reeds geïnfekteerde schapen
binnen 3 weken tijds volkomen hersteld en de lammeren verkeerden na
4 weken alweer in een goede voedingstoestand.*)
Deze gunstige ervaringen zijn ook in 1965 na vaccinatie opgedaan.

Bij een besmetting met ecthyma contagiosiim in verschillende kudden schapen en
lammeren voorkomt een vaccinatie met een auto-vaccin, bereid van korsten van de
aangetaste lippen van de schapen niet alleen een verdere verspreiding, doch be-
vordert dit tevens een sneller herstel van de zieke dieren.
Verdere therapie is dan geheel overbodig.

.\\pplication of an auto-vaccine prepared from crusts from the affected lips of sheep
infected with Ecthyma contagiosum in several flocks of sheep and lambs, prevents
not only a further spreading of the disease but accelerates in the same time a sooner
recovery of the diseased animals.

L a n s a d e, P.: Contribution a l\'étude de I\'ecthyma contagieux du mouton. Traite-
ment par le chloramphenicol. Thésis, Paris (Alfort) 1959. Ref.: Vet. Bull., 31,
1125, (1961).

M u n d u, M. M. en Mohan, K.: Contagious pustular dermatitis and some of its
infective and immunological aspects. Indian Vet. J., 38, 498, (1961).

C i t t c r s, R. L. van, Kemper, W. S. and Franklin, D. L.: Blood pressure
responses of wild giraffes studied by radio telemetry. Science, 152, 384, (1966).
Twee in het wild levende giraffen in Kenya werden gevangen, waarna in de earotis
arteriën bloeddrukmeters werden geïmplanteerd op 180 cm boven het hart. De uit-
gezonden signalen werden op een magneetband vastgelegd.

Terwijl de dieren nog plat op de grond lagen was de hartslag van beide giraffen
90 slagen per minuut. De druk in de carotis-arterie liep snel op tot ± 280 mm Hg.
Aan het einde van de diastole was de druk ± 150 mm Hg. Bij het loslaten bleven
de dieren enige seconden liggen, doch verhieven hun hoofden ± 2 m boven het peil
van het hart. De hartslag daalde hierbij tot minder dan 60 slagen per minuut. On-
middellijk nadat de dieren opgestaan waren, was de bloeddruk 190/120 mm Hg en
de hartslag 150 slagen per minuut. Gedurende het lopen lag de druk tussen 140/90
en 180/120 mm Hg en bij rustig staan tussen 150/105 en 170/11 mm Hg. Bij het
weer vangen van de dieren was de hartslag 170 slagen per minuut en de bloeddruk
230/125 mm Hg. Iedere keer dat de voorvoet van de dieren op de grond kwam daalde
de bloeddruk sterk.

De veranderingen in de perfusiedruk van de hersenen bij het veranderen van
lichaamshouding hangen niet precies samen met de gemeten veranderingen in de
hoogte van de vloeistofkolommen tussen het hart en het hoofd. Waarschijnlijk is bij
de regulering van de bloeddruk de houding van het lichaam als factor betrokken.
Hoewel de sinus caroticus bij de giraffe afwezig is zou er toch een dergelijk, momen-
teel nog onbekend, mechanisme bestaan dat het cardiovasculzdre systeem reguleert.
Na afloop van de proef werd de apparatuur verwijderd en werden de dieren weer
vrij gelaten.

Brians, J. T., D o 1 1, E. R., Wilson, C. J. and M c C o 1 1 u m, W. H.:
Immunisation for Equine Influenza. /. Am,, vet. med. Ass., 148, 413, {1966).
Voor paardegriep zijn twee immunologisch verschillende virussen verantwoordelijk:
A-equine I en A-equine 2 influenza virus. Beide behoren ze tot de myxovirus in-
fluenza A-groep, waartoe ook onder meer virussen behoren, die pathogeen zijn voor
mens, varken, eenden en kippen.

In analogie aan het voor de mens ontwikkelde influenzavaccin werd ook voor de
paardegriep een entstof ontwikkeld. Daar de virussen hun pathogeniteit in vitro zeer
snel verliezen, was het niet mogelijk om het effect van de vaccinatie na te gaan met
behulp van challenge-tests. Antilichamen in het bloed van tegen griep immune
paarden zijn aan te tonen door middel van een hemagglutinatie-remmingstest. Uit
ervaringen bij natuurlijke griepinfecties was reeds gebleken, dat paarden met een
titer hoger dan 1: 40 refractair zijn tegen een griepinfectie.

Speciaal het geïnactiveerde virus 2 geeft na enting lage titers, zodat toevoeging van
een adjuvans noodzakelijk bleek om een voldoende immunologische response te ver-
krijgen. Om voldoende hoge bloedtiters te verkrijgen met behulp van het aldus ont-
wikkelde vaccin is een tweemalige enting met een tussenruimte van 6-12 weken
noodzakelijk.

Het effect van deze enting werd in een praktijkproef getest bij 300 volbloedenters
met goede immunologische resultaten. De ontstane titer is steeds hoger dan die, v/elke
resulteert uit een natuurlijke infectie. Daar de titer in het verloop van 10 maanden

daalt tot 1/20 van de oorspronkelijke waarde, is het noodzakelijk jaarlijks een booster-
injectie toe te dienen.

Hoogdrachtige merries en veulens van enkele uren oud verdroegen de enting zonder
moeilijkheden.

Baker, E. D., N a 11 a, F. A. v a n and McLaughlin, A. R.: Salmonella iso-
lations on a turkey-farm - field study -. Avian Dis., 10, 131, {1966).
Bij een praktijkproef, in een spontaan met verschillende Salmonellae besmet kal-
koenenbedrijf, bleek dat uit de mest onder een hok, dat 9 maanden had leeg gestaan,
geen Salmonellae meer konden worden gekweekt. Uit afschraapsel van de houten
wand en uit de kieren kon echter Salmonella ehester worden gekweekt, ook nadat
deze wand eerst grondig met stoom was gereinigd.

De andere op het bedrijf aangetroffen salmonella\'s, S. worthington, S. anatum, S.
meleagridis en S. saintpaul werden uit dit materiaal niet gekweekt.

Winkler, G. und P a 1 z w a 1 d t, A. G.: Die Fluoreszensdiagnostik der Tollwut
und ihre Vorteile für Tollwutschutzimpfung. Zbl. Bakt. I Orig., 200, 179, (1966).
Uit de literatuur blijkt dat bij 25% der met hondsdolheid besmette dieren geen
Negrische lichaampjes zijn aan te tonen. In verband met de inenting van mensen
is een betrouwbare diagnose, die in ieder gval positief resultaat geeft, noodzakelijk.
Hiervoor bevelen schrijvers de methode met fluorescerende antilichamen aan, die
maar twee uur in beslag neemt en even zeker is als een dierproef die 2-4 weken
duurt. Voor de beoordeling van de volgens deze methodiek behandelde afdruk-
preparaten is een goede fluorescentie inrichting nodig met ingewerkt personeel dat op
de meeste laboratoria in Duitsland ontbreekt.

Door de verbeterde diagnostiek zouden echter veel minder, door verdachte dieren
gebeten, mensen geënt hoeven te worden. Alleen de bezuiniging op de entstofbereiding,
die hierdoor zou ontstaan, zou voor de Duitse staat een bezuiniging van \'/i miljoen
betekenen.

Johnson, A. W.: Equine infectious anaemia. Vet. Bull., 36, 465, (1966).
Infectieuze anemie bij het paard komt zowel in Europa, Azië, .\\frika, Amerika als
in .\\ustralië voor. In Noord-Anicrika spreekt men van „swamp fever". Op het vaste
land van Europa is deze ziekte, tengevolge van verplaatsing van paarden tijdens
en na de eerste wereldoorlog sterk verbreid geweest. Na de tweede wereldoorlog was
het aantal uitbraken sterk afgenomen door de algemene vermindering van de paarden-
stapel. Recente mededelingen betreffende de ziekte bij renpaarden in Europa en de
Verenigde Staten hebben de aandacht gevestigd op de economische schade die deze
infectie in de ren„industrie" kan veroorzaken.

Sinds 1904 is bekend dat de oorzaak een virus is. Er zijn acute, subacute, chronische
en latente vormen; sommige dieren worden virusdragers zonder klinische verschijn-
selen te hebben vertoond. Het bloed van virusdragers kan tien jaar besmettelijk
blijven. In de natuur vindt de overbrenging mechanisch plaats door bloedzuigende
insecten (Tabaniden, muskieten en Slomoxys), maar op de renbanen van Noord-
•Amerika zijn de injectienaalden de meest voorkomende vorm van overbrenging.
Diverse serologische reacties ter onderkenning van de besmetting hebben geen bruik-
baar resultaat opgeleverd. Thans wil men in de U.S.A. proberen de ziekte te be-

strijden door een precipitatieprocf, waarbij precipiterend serum bereid t.o.v. cry-
trocyten van bekend besmette paarden gebruikt wordt, dat bereid is via schapen
of konijnen, dat een precipitatie geeft met positief serum.

In verband met de overbrenging door injectienaalden heeft Kester (1966) erop
gewezen, dat het virus niet door desinfectantia is te vernietigen, maar dat koken of
autoclaveren, gedurende 15 minuten, noodzakelijk is. Ook tandinstrumentarium,
pramen, maagsondes, spuiten en andere instrumenten die tengevolge van schavingen
met bloed besmet kunnen zijn, dienen evenzo te worden behandeld. Het gebruik
van wegwerpinjectienaalden (zonder sterilisatie van spuiten) is niet voldoende.
Therapie is onbekend.

Loy, R. G. and Hughes, J. P.: The Effects of Human Chorionic Gonadstrophin
on Ovulation, length of oestrus and fertility in the mare. Cornell Velerinarian, 56,
41, (1966).

Merries hebben een vrij geringe fertiliteit na een eenmalige natuurlijke dekking.
Voor een belangrijk deel is dit te wijten aan het feit, dat het tijdstip van ovulatie
niet gebonden is aan het begin van de oestrus. Er bestaat wel een correlatie tussen
het ovulatietijdstip en het einde van de bronst, maar de duur van de oestrus is bij
merries enorm variabel en kan van jaar tot jaar sterk verschillen.
Humaan chorion-gonatotroop hormoon (HCG) kan de ovulatie bij de merrie op-
wekken. Met behulp van HCG kan het bevruchtingspercentage na eenmalige dekking
beduidend verbeterd worden, aangezien binnen 24 tot 48 uur na een i.v. of i.m.
injectie van 2000 IE HCG ovulatie optreedt.

De handelwijze van de auteurs was als volgt: op de tweede dag van de oestrus wordt
ren injectie met HCG toegediend, op de derde dag van de oestrus vindt de dekkinr?
plaats. Van 36 met HCG behandelde merries ovuleerden 32 (88,9%) tussen 24 en
48 uur na de injectie, 2 ovuleerden later en 2 in het geheel niet. Bij 34 onbehan-
delde merries varieerde de tijd tussen het begin van de oestrus en de ovulatie van
3 tot 12 dagen.

Dat het ovulatietijdstip ook na een HCG-behandeling in verband blijft staan met het
einde van de oestrus, blijkt uit het feit, dat de totale oestrusduur bij een HCG-
behandeling gemiddeld 5 dagen bedroeg en bij de onbehandelde controledieren ge-
middeld 7 dagen (varërend van 4 tot 13 dagen).

Er werden van herhaalde injecties in opeenvolgende cycli en jaren of tijdens dc
anoestrus geen nadelige effecten waargenomen.

De schrijvers beschouwen dan ook een HCG-injectie op de 2e dag van de oestrus,
gevolgd door een dekking op de volgende dag, als een belangrijk middel om bij
merries het bevruchtingspercentage na eenmalige dekking te verbeteren.

K o b e, Dr. U.: Neue Aspekte der Therapie mit Pyrazolen in der Kleintierpraxis.
Die Kleintierpraxis, 11, 138, (1966).

De schrijver geeft een overzicht van zijn goede ervaringen met Phenylbutazon (Irga-
pyrin) en oxyphenbutazon (Tanderil).

Niet alleen bij ongevallen en bij orthopedisch-chirurgische aandoeningen, maar ook
bij bakteriële en virusinfecties, rinitis, Otitis, mastitis, cystitis en myositis eosino-
philica werden deze stoffen gebruikt wegens hun sterke antiflogistische, anti-exsuda-
tieve en antioedemateuze werking.

overgevoeligheid, stoornissen in de waterhuishouding, beschadiging van bloedvor-

Lavignette, A. M.: Keratoconjunctivitis Sicca in a Dog Treated by Trans-
position of the Parotid Salivary Duct. ƒ. Am. vet. med. Ass., 148, 778, (1966).
Een 2/2-jrige Dwergschnauzer leed aan een chronische hoomvliesontsteking doordat
de traanbuizen, waarschijnlijk als gevolg van een bindvliesontsteking, verstopt waren.
■Atrofie van de traanklier was reeds opgetreden.

In analogie aan Russische en Chinese publikaties, die in dergelijke gevallen bij de mens
gunstige resultaten meldden van transpositie van de ductus parotis, werd deze operatie
beiderzijds toegepast. In twee achtereenvolgende operaties werd eerst links, toen
rechts de ductus parotis vrijgeprepareerd en in de laterale ooghoek vastgehecht.
De resultaten waren zeer goed. Alleen tijdens het eten is een wat verhoogde „tranen-
vloed" merkbaar. De operatietechniek wordt uitgebreid en verlucht met duidelijke
afbeeldingen beschreven.

EEN VERGELIJKENDE STUDIE OVER DE PRODUKTIEMOGELIJKHEDEN
VAN HET INHEEMSE SIMMENTHALER VEE T.O.V. HET GEÏMPOR-
TEERDE NEDERLANDSE ZWARTBONTE RUND IN NORTH BACKA
(JOEGOSLAVIË).

I s a k O V, D.: Uporedno ispitivanje produktivnosti domaceg sarenog i Holansko-
frizijskog goveceta u Severnoj Backoj, Beograd 1965.

Het vergelijkend onderzoek werd uitgevoerd van 1953 tot 1963 in Noord-Joegoslavië
en wel in de omgeving van Subotica.

De conclusies waartoe de schrijver op grond van vrij grote aantallen koeien komt,
zijn als volgt:

1. De zwartbonte koeien zijn kleiner ( ± 8 cm), dieper ± 2 cm), langer ( ± 7 cm).

Een vergelijking van 88 lactaties van Simmenthalers met 89 lactaties van Fries
Hollandse koeien in een bepaalde proef gaf het volgende resultaat.

In een andere vergelijking op hetzelfde bedrijf was het verschil nog duidelijker, nl.

In een vergelijkend onderzoek bleek dat om 1 liter melk van 4% vet te produ-
ceren de Friese koeien 32,6% minder energie waarde nodi.g hadden en 31,2%
minder verteerbaar eiwit. Fries Hollandse koeien produceren melk dus goedkoper
dan Simmenthalers.

De variatie van de melkproduktie was lager bij de Fries Hollandse koeien. De
heritability (h2) bleek als volgt:

3. De gemiddelde drachtigheidsduur van de Siniinenthaler was 287 dagen en van
de Fries Hollandse koeien 276 dagen.

De gemiddelde tussenkalftijd was v(X)r de Simmenthalers 401 dagen en voor de
Fries-Hollandse koeien 405 dagen.

De eerste drachtigheid van de Simmenthalers begint gemiddeld op een leeftijd
van ruim 20 maanden en voor de Fries Hollandse koeien op bijna 17 maanden.

4. De gemiddelde produktieve levensduur was voor de Simmenthalers 3 jaar cn 9
maanden; voor de Fries Hollandse koeien was dit nog 1 maand meer.

Het gemiddelde aantal kalveren was 3,47 voor de Simmenthalers en 3,78 voor de
Fries Hollandse koeien.

De voornaamste redenen om een rund op te ruimen waren reproduktie moei-
lijkheden (meer dan 50%).

5. De geboortegewichten en de gewichten op een leeftijd van 6 en 10 maanden
bleken als volgt te noteren (in kg).

De kalversterfte lag 2% hoger bij de Simmenthaler dan bij de Fries Hollandse
kalveren.

Beide rassen blijken ongeveer even geschikt voor de produktie van kalfsvlees.
6. Voor wat betreft de vleesproduktie werden er mestproeven genomen met stieren
en ossen.

De „feed efficiency" van msetossen was bij de Simmenthalers 11,3% beter voor
energie en 11,0% voor verteerbaar eiwit.

Het gemiddelde inslachtingspercentage was voor de Simmenthalers 57,4% en
voor de Fries Hollandse dieren 56,5%. Op grond van een proef aan de M.
longissimus dorsi tussen de 11e en 12e rib bleek dat de Simmenthalers 5,9% meer
vlees hadden in het karkas dan de Fries Hollandse slachtdieren.
De karkassamenstelling van de Fries Hollandse slachtdieren bleek dan ook de
mindere van de Simmenthalers, alleen hebben de eerstgenoemde een betere vet-
bedekking. De vleeskwaliteit van beide rassen bleek ongeveer gelijk.

Samenvattend bleek dus dat de Fries Hollandse koeien in vergelijking met de Sim-
menthalers dus meer melk geven, meer kalveren per koe brengen en een iets langere
levensduur bezitten. Qua vleesproduktie zijn de Simmenthalers de zwartbonten
echter de baas.

fV£B Gustav Fischer Verlag, Jena 1966, 75 afb., 218 pag., DM 17.—.)
De anatomie van de gedomesticeerde vogels heeft altijd wel een bescheiden plaatsje
achter in de bekende veterinair-anatomische handboeken gevonden. De student zowel
als de practicus was tot nu toe aangewezen op de „oude E 11 e n b e r g e r" óf op
S i s s O n. De informatie daarin vervat was vrij oppervlakkig; voor zeer uitvoerige
beschrijvingen kon men terecht bij Stresemanns\'s, Krumbach\'s en
W e 11 s t e i n \' s klassieke werk van 1929. Het is daarom met grote voldoening
dat wij dit nieuwe boekje als deel V van het reeds eerder door ons besproken Kom-
pendium begroeten, het vult zeer zeker een lacune.

Het werkje begint met de zo nuttige eidonomische beschrijving waarin de opper-
vlakte-anatomie van de vogel wordt besproken; voor de Nederlandse veterinair is
het wel nuttig even Elsevier\'s vogelgids (p. 24) te raadplegen omtrent de Neder-
landse topogralische termen. Daarna volgen skelet en spieren. De beschrijvingen
zijn duidelijk, de nomenclatuur correct. Bij de schedel wordt wel het principe van
de (meso)kine3e uit de doeken gedaan, één goed plaatje had veel woorden overbodig
gemaakt. Het deel over de spieren is een wat droge opsomming die echter wel een
snel overzicht mogelijk maakt. Helaas ontbreekt een stukje over het vliegmechanisme,
hetgeen juist de prachtige functionele samenhang van de delen van het bewegings-
apparaat beter zou hebben doen uitkomen.

Het ingewandsjtelsel begint met een beschrijving van de sereuze vliezen. Dit deel
is zuiver topografisch, zodat het ontstaan van deze topografie niet duidelijk wordt.
De schrijver had hiertoe Broman\'s werk uitvoeriger moeten raadplegen. Het
karakteristieke lig. pseudoavium wordt niet met name genoemd. De beschrijving van
het maag-darmkanaal is voortreffelijk; een kleine onjuistheid in de beschrijving van
de werking van de Mm. laterales zij vergeven. De overeenkomst tussen de bursa
Fabricii (als „cloacale thymus") en de echte thymus komt niet zo goed uit.
Het ademhalingssysteem vangt aan met een goede beschrijving van neus- en keelholte
met larynx en syrinx, al hadden wij fig. 25 (doorsnede van de syrinx) liever niet
zó schematisch gezien. Luchtzakken en longen kunnen toch eigenlijk niet alleen
morfologisch geïnterpreteerd worden; hun bouw en functie zijn zo nauw verweven
dat wij een korte beschrijving van het ventilatiemechanisme node missen. Ernstig
achten wij het feit dat de schrijver zich niet voldoende gerealiseerd heeft dat de
bewegingsmogelijkheden van de thorax en de daarin liggende luchtzakken bij een
zittende vogel principieel anders zijn dan bij een vliegende.

Daarna komt het urogenitaalstelsel aan bod. Nieren en mannelijk geslachtsapparaat
worden wel zeer kort beschreven, eierstok, eileider en ei zelf worden uitvoeriger
behandeld. Het deel besluit met een typisch Duitse Exenterieranleitung die in de
praktijk goed werkt voor algemene secties.

Het circulatieapparaat begint met de bespreking van het hart. Jammer genoeg wordt
geen dwarsdoorsnede gegeven, fig. 59 en 60 beelden slechts de dorsale en sternale
zijden af. De bespreking van de bloedvaten is zeer systematisch, een klein plaatje
van het nier-„poortader"-systeem ontbreekt helaas. Het boekje eindigt met een korte
doch ruim voldoende beschrijving van zenuwstelsel, zintuigen, huid en huidvormingen.
Samenvattend kunnen wij dit deeltje van harte aanbevelen, zowel aan studenten
als aan clinici en practici.

In mei 1966 werd aan de noodslachtplaats te Nijbeets een pas gestorven kalf van
± 4 maanden ter noodslachting aangeboden. Bij de keuring bleek, dat de primaire
doodsoorzaak een darmvolvulus was geweest.

Als toevallige slachtbevinding werden 2 milten aangetroffen die op meer dan 10 cm
van elkaar waren gesitueerd. Waarschijnlijk heeft reeds vroeger op de één of andere
wijze een afsnoering van de milt plaats gehad, die de milt volledig in tweeën heeft
gedeeld. De veronderstelling lijkt juist, dat de wondvlakten daarna zijn geregenereerd
en bedekt met serosa.

Op foto no. 1 liggen de twee milten plat, op foto no. 2 is tussen de twee milten een
wattenprop gelegd waardoor de veronderstelde wondvlakten naar boven wijzen.
Ons probleem was van welke milt het voorgeschreven bacteriologisch onderzoek
moest worden verricht. Het „overigens zo volledige" regulatief gaf hierover geen
uitsluitsel.

VERSLAG V.A.N DE 2DE INTERNATIONALE BIJEENKOMST VOOR DIER-
GENEESKUNDIG HOGER ONDERWIJS ONDER AUSPICIËN VAN F.A.O.
EN W.H.O. OP 12-21 AUGUSTUS 1965 TE KOPENHAGEN.

Aan de bijeenkomst werd op uitnodiging van F.A.O./W.H.O. deelgenomen door in
totaal 32 landen. 74 vertegenwoordigers uit 16 Europese, 8 Afrikaanse, 4 Aziatische
(Turkije bij Europa gerekend) 3 Amerikaanse landen en uit Australië waren aan-
wezig.

Daarnaast werd namens een 5-tal internationale organisaties n.1. de World Veterinary
Association, de International Veterinary Students Union, de League of Arab States,
Unesco en de Veterinary Audio-Visual Association aan de discussies deelgenomen.
De W.H.O. was vertegenwoordigd door Prof. W. I. B. B e v e r i d g e, de W.V.A.
door Prof. Dr. Jac. Jansen, terwijl naast de twee directeuren van de FA.O.,
Dr. Kesteven en Dr. Eichhorn, nog 8 andere functionarissen w.o. Sir
Thomas D a 1 1 i n g als consultant, aanwezig waren. Nederland was vertegen-
woordigd door Prof. N u m a n s en verslaggever.

De eerste vergadering werd geopend door de ere-voorzitter Prof. H. C. B e n d i x e n
van de Diergeneeskundige en Landbouw Hogeschool te Kopenhagen, waarna de
dagelijkse leiding door deze werd overgedragen aap dc gekozen wnd. president
Sir John Ritchie, Principal en Dean Designatus van de Royal Veterinary
College van Londen.

.•\\ls basis voor de besprekingen was door een op de eerste bijeenkomst benoemde
werkcommissie van 18 experts een leidraad samengesteld, die 78 pagina\'s telde.

1 Gedeeltelijk ontleend aan Meeting Report AN 1965/5 of the Second FAOAVHO
International Meeting on Veterinary Education, held in Copenhagen, Denmark,
12-21 August 1965. Een kort verslag verscheen reeds in aflevering 12, 1966,
van dit Tijdschrift.

Deze leidraad was reeds enige tijd voor de bijeenkomst aan de ingeschreven deel-
nemers toegestuurd. Daarnaast waren nog door verschillende landen z.g. „working
papers" samengesteld en deze werden aan het begin van de vergadering ter be-
spreking aangeboden.

De onderwerpen, die besproken werden, betroffen o.a.: „De behoefte aan dierenartsen
en de door deze te verrichten werkzaamheden". De noodzaak het corps dierenartsen
in verschillende landen uit te breiden is vooral toe te schrijven aan de toename van
de vraag naar veterinair toezicht op de volwaardigheid, zuiverheid en het vrij zijn van
ziektekiemen van de voedingsmiddelen van dierlijke herkomst. Ook werd de wense-
lijkheid naar voren gebracht dat meer aandacht dient te worden gegeven aan de
bereiding en de hoedanigheid van het dierlijk voedsel, speciaal met het oog op de
ziektekiemen en schadelijke bestanddelen die de z.g. krachtvoeders kunnen bevatten.
Door betere kennis over de aetiologie van infectieziekten en aandoeningen, die ih
verband staan met gestoorde stofwisseling, is de behoefte aan laboratoriumonder-
zoekingen door en onder direct toezicht van diergeneeskundigen sterk gestegen.
Er bleek in verschillende landen voeral een behoefte te bestaan om de preventieve
diergeneeskunde uit te breiden. Dit in de eerste plaats door het inrichten van nieuwe,
goed uitgeruste laboratoria, waar dierenartsen naast academici van aanverwante
richtingen gemeenschappelijk de problemen, die voortvloeien uit de industrialisatie
van de veehouderij, bestuderen en zo mogelijk maatregelen aangeven om de pro-
duktiviteit van de dieren en kwaliteit van de produkten te verbeteren.
De grotere behoefte aan goed onderlegde dierenartsen in verschillende richtingen
der diergeneeskunde veroorzaakt een grotere behoefte aan inrichtingen voor hoger
onderwijs, terwijl de bestaande veterinaire hogescholen en faculteiten geconfronteerd
worden met de noodzaak het onderwijs te veranderen, uit te breiden en aan te
passen aan de nieuwe behoeften. Er is, ook in landen met leidinggevende dier-
geneeskundige vorming, een grote behoefte om de aanstaande docenten beter
geschikt te maken voor hun onderwijstaak.

Verder werd uitvoerig gesproken over: „Bepaling van het aantal dierenartsen dat
per land als optimaal zou zijn te beschouwen". Als leidraad hiervoor werd aanbevolen
het in 1964 verschenen rapport van een Britse onderzoek-commissie dienaangaande.
Deze commissie had de departementale opdracht „to consider and report on the
supply of veterinary graduates from the veterinary schools in Great Britain in
relation to the demands for veterinary services and abroad; to consider the need for
the development of postgraduate studies particularly in view of the shortage of
veterinary surgeons for posts in research, and to make recommendations".
Van het standpunt uitgaande dat de veterinaire hulp aan paarden en melkrunderen
als eenheid geldt, vleesrunderen 0,5-0,1 eenheid, varkens 0,2-0,4 eenheid, schapen
en geiten 0,1 -0,01 en gevogelte eveneens 0,01 eenheid, zijn 3000-5000 huisdier-
eenheden voldoende voor het verschaffen van een hele dagtaak van praktizerende
dierenartsen. De consultatieve kleine-huisdierenpraktijk bleef hierbij volkomen buiten
beschouwing. In ontwikkelingslanden zou het streefcijfer op 30.000 huisdiereenheden
zijn te stellen, omdat de veehouderij in deze landen veel extensiever is.
Wat betreft het gebruik van hulpkrachten werd het standpunt van het eerste
internationale congres te Londen gehandhaafd. Vooral zou aandacht besteed moeten
worden aan de opleiding van middelbaar laboratorium-personeel. Indien dit in de
ontwikkelingslanden niet voldoende aanwezig zou zijn dan zou het gewenst zijn om
van elders geroutineerde krachten voor instructie ter plaatse een trainingscursus te
laten geven.

Veel aandacht en gelegenheid voor discussie werd gegeven aan: „Het aantal nood-
zakelijk geachte inrichtingen voor hoger onderwijs, de plaats waar ze het beste
kunnen worden gevestigd en de omvang van de inrichting". Van de grootste betekenis
werd hierbij de aantalsverhouding tussen studenten en docenten geacht. In het
algemeen vond men de verhouding van één academisch staflid op 5 studenten gewenst

om de eerste nog voldoende tijd te geven voor onderzoek. Van veel belang werd
geacht dat er voldoende patiëntenmateriaal beschikbaar was om de studenten
praktisch te laten werken. Wat de laboratoriumwerkzaamheden aangaat zouden voor
training van studenten hiervoor niet meer dan 30 cursisten per staflid toegelaten
dienen te worden.

Speciale aandacht werd vooral besteed aan de ontwikkelingslanden en het onderwijs
voor en na het afstuderen. De betekenis van de z.g. post-graduate courses werd zeer
hoog aangeslagen. Wat betreft de situatie in de ontwikkelingslanden was men over
het algemeen van mening dat de veterinaire studenten voornamelijk in eigen land
dienden te worden opgeleid omdat anders de kans bestond dat de betere studenten
via beurzen buitenlands zouden gaan waardoor de gewenste ontwikkeling van een
eigen opleiding zou worden tegengegaan.

Zeer uitvoerig werd gesproken over de wijze van doceren, de samenstelling van de
lesrooster, het aantal beschikbare uren voor theoretische en praktische vorming van
de studenten. Vrijwel elke inrichting van hoger veterinair onderwijs zit met de
moeilijkheid dat het aantal te doceren vakken zo groot is, waardoor de diepte van
de studie in evenredigheid wordt verminderd. Er was een groot verschil van mening
omtrent het aantal uren dat aan elk onderdeel zou moeten worden besteed en het
spreekt vanzelf dat geen uniforme regeling hiervoor mogelijk is omdat de behoeften
in de verschillende landen zo sterk uiteenlopen.

Ongeveer de helft van het inleidende rapport en een nog groter deel van de be-
schikbare uren op de besprekingen was gewijd aan de opstelling van het meest
wenselijke leerplan, waarbij werd uitgegaan van het beschikbaar zijn van 4000 uren
na de propaedeuse.

De uren, nodig voor het opdoen van praktische ervaring op het gebied van vee-
houderij en diergeneeskunde door studenten, in de perioden van preklinische en
klinische studie, zijn evenmin in deze 4000 uren begrepen.

De afgevaardigden van landen in tropische en subtropische gebieden waren met
nadruk van mening dat meer uren zouden worden besteed aan de opleiding ten
behoeve van de zootechniek; ook van Franse zijde was men van mening dat de
produktie van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, ook wat betreft de voor-
lichting en research, tot de taak van de veterinairen behoorde. De F.A.O./W.H.O.
zal dienovereenkomstig in 1966 een bijeenkomst van een „expert panel" beleggen
over „animal husbandry".

De afgevaardigden van verschillende landen waren van mening dat men niet diende
te spreken van „veterinary medicine", doch van ,.veterinary sciences". Dienovereen-
komstig waren in de opleiding dan 3 richtingen te onderscheiden n.1.:

Natuurlijk leidde de desbetreffende discussie naar een uitspraak over de wenselijkheid
van differentiatie gedurende de opleiding of alleen specialisatie na voltooiing van de
studie.

Van Angelsaksische zijde was men van mening dat vastgehouden moest worden aan
de desbetreffende aanbeveling van het Ie congres te Londen waar de differentiatie
in de diergeneeskundige opleiding gedurende de studie was afgewezen. Zeer be-
langrijk was in dit opzicht een rapport van de hoogleraren Adler, Espersen,
Jepsen en Rasbech over de veterinaire opleiding in Denemarken.
Enkele belangrijke punten uit dit rapport zijn vermeldenswaard omdat de toestand
op het gebied van de veehouderij en de dierziekten in Denemarken vrijwel overeen-
komen met die van Nederland.

In de eerste plaats kan vermeld worden dat in Denemarken men er sedert enkele
jaren toe gekomen is een numerus clausus in te stellen. Er worden jaarlijks slechts
ongeveer 70 studenten toegelaten, het aantal inschrijvingen is echter veel groter,
zodat een selectie noodzakelijk is. Deze selectie vindt plaats op grond van de resul-

taten die de abituriënten hebben behaald in het laatste jaar van de middelbare
schoolopleiding. De opleiding is tot nu toe nog niet gedifferentieerd, doch de mening
omtrent de toekomstige ontwikkeling van de diergeneeskundige studie volgt wel
duidelijk uit de volgende zinsnede:

„It is to be foreseen that the role of the veterinarians in food hygiene and control
and zoonosis work will further develop. The working conditions in clinical practice
are undergoing changes at the present time due to the development of the Danish
community as a whole and the farm industries in particular. It is anticipated that
further specialization in the education and training of veterinarians will be needed
in order to enable the profession to provide the service which will be required. New
revisions of the programme of study are being considered in particular is discussed
the possibility and orientation into two branches during the later part of the
cirriculum, a clinical branch and a hygienic branch."

De „postgraduate education" vormde oo:k een belangrijk onderdeel van de agenda,
Het bleek dat deze zich in vrijwel alle landen beperkte tot cursussen zoals die in
Denemarken b.v. elk jaar en in Nederland éénmaal in de drie jaar worden gehouden.
Het spreekt vanzelf dat deze veterinaire weken niet te beschouwen zijn als een vorm
van specialisatie, waaraan echter zoals uit het betreffende rapport van de werk-
commissie van de F.A.O. blijkt wel een grote behoefte is, en dit punt is een van de
belangrijkste onderwerpen voor toekomstige studie van de desbetreffende commissie.
Wat betreft de toestand in de ontwikkelingslanden was men over het algemeen van
mening dat de post-universitaire opleiding in deze landen voorlopig niet op hetzelfde
plan zal moeten staan als dit het geval was in de z.g. ontwikkelde landen. Ook
Denemarken heeft in dit opzicht de toon aangegeven door voor een periode van 4
jaar een jaarlijks terugkerende 9 maanden durende cursus in het leven te roepen voor
5 toekomstige onderwijskrachten uit ontwikkelingslanden. Deze cursus is speciaal
bedoeld om de betreffende reeds theoretisch voldoende onderlegde krachten de
gelegenheid te verschaffen op verschillende gebieden praktisch werkzaam te zijn.
De gemiddelde leeftijd van de 18 cursisten in de afgelopen 3 jaar was 38 jaar. Van
deze 18 waren 17 uit Azië afkomstig en maar 1 uit Afrika.

De Deense regering heeft nog geen beslissing genomen wat betreft de voortzetting
van de cursus na 1966 en eventuele uitbreiding tot 10 personen per jaar.
Aangezien het aantal wetenschappelijke stafleden bij de veterinaire faculteit in ver-
houding tot het aantal studenten 1 : 2,8 bedraagt is er in Denemarken meer mogelijk-
heid dan in Nederland om aan cursussen en specialisatie na afloop van de studie tijd
te geven.

Een belangrijk deel van de beschikbare uren werd door de leiding besteed aan de
bespreking over het gebruik van moderne hulpmiddelen bij het diergeneeskundig
onderwijs.

Door een Britse afgevaardigde werd een uiteenzetting gegeven over de waarde van de
verschillende audio-visuele middelen voor de veterinaire opleiding. Hierbij ging hij
uit van het idee, weergegeven in de volgende zin van zijn inleiding: „There is nothing
new in the idea of using teaching aids. Books and pictures have been an accepted
means of communication for many years and they are after all, only teaching aids.
However, modern technology has given us the opportunity to exploit new teaching
methods but this is not happening in veterinary education... why?" Deze ontboeze-
ming geldt zeker niet voor alle landen. Ook in Nederland wordt reeds ruim gebruik
gemaakt van episcopen, diascopen, korte films met of zonder geschreven woord,
terwijl ook televisie met gesloten circuit reeds in gebruik is bij sommige demonstraties
op het gebied van fysiologie, farmacologie en het klinisch onderwijs.
De spreker bracht ook het nut van een „teaching machine" naar voren, waarbij een
student zich vragen laat stellen en ook het juiste antwoord te zien kan krijgen.
Niet alle toehoorders konden echter de mening delen dat een dergelijke machinale
repetitor een belangrijke aanwinst was en een plaats verdiende naast films, televisie
en de gewone studieboeken.

Een tentoonstelling in het congresgebouw van de verschillende hulpmiddelen gaf de
aanwezigen gelegenheid gedurende de koffie- en theepauzes kennis te nemen van de
nieuwe aanwinsten op het gebied van micro- en macro-projectie.
Tweemaal werd een demonstratie gegevens van gekleurde televisie-opnamen o.a.
van bacteriologisch vleesonderzoek, pathologisch-anatomische waarnemingen en klein-
huisdierchirurgie door middel van de Eidophor. Voor dergelijke opnamen is echter
zoveel technisch personeel nodig, dat bij het gewone veterinaire onderwijs de toe-
passing veel te kostbaar is en het voordeel boven gekleurde films met mondelinge
toelichting niet in het oog vallend is. Voor wetenschappelijke bijeenkomsten zal
meestal ook de zwart-wit-gesloten-circuit-televisie voldoende duidelijke beelden geven.

De bijeenkomst werd besloten met de opstelling van 22 „recommendations", die in
het definitieve rapport van het „panel" als volgt werden gepubliceerd (oorspronke-
lijk in het Engels):

1. Het Comité van Experts voor de Diergeneeskundige Opleiding van de F.A.O./
W.H.O. dient te worden voortgezet en het aantal leden uitgebreid om een
nadere omschrijving van bepaalde onderdelen van de veterinaire opleiding,
speciaal die betreffende de zootechniek, te kunnen uitwerken.

2. De F.A.O./W.H.O. dient Stichtingen, Verenigingen en andere rechtsgeldige
lichamen, die belang hebben bij de voortgezette opleiding, te attenderen op het
feit dat het Comité een adviserende en inlichtende taak heeft en dat de diensten
kunnen worden aangeboden waar dit wenselijk is.

3. Regeringen welke algemene adviezen over de diergeneeskundige opleiding be-
hoeven dienen zich te wenden tot F.A.O./W.H.O. over de aanstelling van ter
zake kundige specialisten om advies uit te brengen.

4. Regeringen, die behoefte hebben aan onderwijskrachten of andere hulp bij de
dierenartsenopleiding, dienen een verzoek dienaangaande in te dienen bij F.A.O./
W.H.O./UNESCO wanneer het betreft het verkrijgen van speciale bijstand van
„Technical Assistance", ,,United Nations Special Fund", of indien zij een
bilaterale hulpactie tot stand willen brengen.

5. Het gebruik van de term huisdier-eenheid (livestock-unit) voor het bepalen
van het optimale aantal dierenartsen in een land of een gebied is gewenst. Zoveel
mogelijk dient hierbij nog rekening te worden gehouden met bijzondere fac-
toren, die berekening van de eenheid voor elke diersoort beïnvloeden. Daarnaast
is nog de staat van ontwikkeling van het desbetreffende land van grote betekenis
voor het bepalen van het wenselijke aantal.

6. Met grote voorzichtigheid dient men tot een beslissing te komen betreffende
het stichten van een nieuwe inrichting voor diergeneeskundig hoger onderwijs.
Vooral late men zich hierbij leiden door het gewenste aantal afgestudeerden.
Hierbij is niet uit het oog te verliezen dat het onder bepaalde omstandigheden
wenselijk is tot de stichting over te gaan ook al is het aantal afgestudeerden
zo klein, dat het project erg oneconomisch is. Dit heeft vooral betrekking op
beweegredenen zoals voertaal en de hiermee verband houdende moeilijkheid
om studenten elders geplaatst te krijgen.

8. Gezien de toenemende belangrijkheid van de zootechniek dient bij samen-
stellingen van het onderwijsprogramma vooral aandacht besteed te worden aan
onderwerpen als dierverpleging en -voeding, erfelijkheidsleer en preventieve
diergeneeskunde.

9. Bij de samenstelling van de wetenschappelijke staven van de verschillende
onderdelen van een veterinaire hoger onderwijs-instelling dient er bij bepaling
van het aantal medewerkers rekening mee te worden gehouden dat deze gelegen-
heid krijgen om zich te specialiseren zonder dat het onderwijs- en onderzoek-
programma van het onderdeel hierdoor in de knel komt.

10. De regeringen dienen na te gaan of het mogelijk is leerboeken tegen een lage
kostprijs ter beschikking van de studenten te stellen. F.A.O.AV.H.O. wordt
verzocht te onderzoeken of er fondsen om hulp te dien opzichte kunnen worden
gevonden.

11. Waar dit mogelijk is dient steun te worden gegeven aan de erkenning van
veterinaire onderzoekingsinstituten als centra voor bewerking van proefschriften
door promovendi.

12. Streeksgewijs dient te worden nagegaan of bestaande vormingscentra kunnen
worden ingeschakeld om de inrichtingen voor veterinair hoger onderwijs bij hun
taak te helpen en aan te vullen.

13. Diergeneeskundige hogescholen en faculteiten dienen hun medewerking te geven
om aan de aanvraag voor externe examinatoren te kunnen voldoen.

14. De inrichtingen voor veterinair hoger onderwijs dienen elkaar bij te staan bij
de uitwisseling van audio-visuele hulpmiddelen bij het onderwijs. De lijst van
films, die door de W.V.A. en F.A.O. is samengesteld, dient te worden bij-
gehouden. Regeringen en inrichtingen voor veterinair hoger onderwijs dienen
mee te werken om de F.A.O. filmbibliotheek zo spoedig mogelijk aan te vullen
met beschikbare films en de onderwij sfilms en filmstrips, welke nog vervaardigd
zullen worden. De F.A.O. dient aan te geven welke soort films nog nodig zijn.

15. Gast-docenten, die aan een veterinaire onderwijsinrichting zijn verbonden,
dienen een team te vormen, ongeacht van waar ze komen en hoe het project
wordt gefinancierd.

16. Docenten dienen te worden aangemoedigd om de voor hen belangrijke trainings-
cursussen in hun gebied te volgen.

17. Bestaande inrichtingen voor veterinair hoger onderwijs dienen alle beschikbare
hulp te verstrekken voor de vorming van docenten, speciaal voor die uit ont-
wikkelingslanden.

18. Aandacht dient te worden besteed aan de verdere opleiding in hun eigen land
van personen, die in ontwikkelde landen zijn gediplomeerd. Dit is noodzakelijk
voor hen om zich vertrouwd te maken met plaatselijke omstandigheden. Hierin
kan worden voorzien door opleiding in dienstverband naast en door een collega
met voldoende ervaring of door een korte cursus in een daarvoor aanbevolen
inrichting.

19. F.A.O./W.H.O. dient na te gaan of er mogelijkheden zijn voor vermeerdering
van het aantal beurzen uit de verschillende financiële bronnen, die hun ter
beschikking staan. Bilaterale en andere hulpprogramma\'s dienen dezelfde ad-
ministratieve procedures voor bursalen te volgen als door de Verenigde Naties
en haar onderafdelingen worden toegepast.

20. De regeringen met bilaterale programma\'s dienen na te gaan of het niet de
voorkeur verdient om in plaats van de veterinaire opleiding in de reeds ont-
wikkelde landen te doen geschieden de studenten beurzen te verlenen voor het
volgen van een opleiding in de ontwikkelingslanden zelf. Dit zou bijdragen tot
volledig gebruik van de inrichtingen voor hoger onderwijs, die reeds daar
gevestigd zijn.

21. De ontwikkelde landen dienen bij het uitgeven van studiebeurzen voor studenten
deze bij voorkeur te verlenen aan gegadigden uit die ontwikkelingslanden, die
zelf nog niet over een inrichting voor veterinair hoger onderwijs beschikken.

22. Het succes van de „Near East Animal Health Gentre" bij het verlenen van hulp
voor de postuniversitaire opleiding in dit gebied zou voor de F.A.O. aanleiding
kunnen zijn om de stichting van overeenkomstige lichamen elders in beschouwing
te nemen.

Tussen de Landbouwhogescholen te Wageningen en Nitra heeft dit jaar voor de
tweede maal een studentenuitwisseling plaats.

Nitra ligt in Slowakije, ongeveer 100 km hemelsbreed ten oosten van Wenen.
Er is een van de drie Landbouwhogescholen van Tsjecho-Slowakije gevestigd.
Een groep van 17 Wageningse studenten van de studierichtingen landbouwrwerktuig-
kunde en veeteelt, o.l.v. hun hoogleraren Prof. Dr. Th. S t e g e n g a. Prof. Ir.
G. J. Q u a s t en Ir. J. C r u c q gaan naar Nitra. Zij zullen twee weken in Tsjecho-
Slowakije verblijven en daar o.a. bezoeken brengen aan verschillende afdelingen van
de Landbouwhogeschool. Ook bezoeken zij een aantal staatsboerderijen, staats paarden-
en rundveefokkerijen en colchosen.

Verder staat op het programma een landbouwwerktuigenstation, een reparatie-
werkplaats voor landbouwwerktuigen, een landbouwmechanisatieschool, de Zetor
trekker- en de Agrostroj landbouwwerktuigenfabriek.

Instituten voor de veeteelt, bijenteelt, sierteelt, visteelt en een K.I.-station staan voorts
op het programma, zo ook een bezoek aan de Hoge Tatra op de grens tussen
Tsjecho-Slowakije en Polen en Praag, waar o.a. de Nederlandse ambassadeur het
gezelschap zal ontvangen.

De groep van 16 Slowaakse studenten met vier begeleiders bezoeken in ons land
verschillende afdelingen van de Landbouwhogeschool en instituten in Wageningen
en omgeving.

Ook gaan zij naar de IJsselmeerpolders en de Haarlemmermeer.
In het programma zijn bezoeken aan een akkerbouw-, veeteelt, gemengd- en tuinders-
bedrijf opgenomen. Verder de „Stichtse Fruittuin", een loonbedrijf, veilingen te
Aalsmeer en Grubbenvorst, de Deltawerken en de ruilverkavelingen te Vrooinshoop
en Vriezenveen. In Hardenberg zal hen worden getoond welke maatregelen worden
getroffen om o.a. uit de landbouw afvloeiiende personen in de industrie te werk te
stellen.

Tenslotte zijn er nog enige toeristische evenementen en een bezoek aan de Tsjecho-
slowaakse ambassade geprojekteerd.

„Van een duidelijke planning van onderwijs en onderzoek is op de universiteiten en
hogescholen geen sprake. Het geld voor het onderzoek wordt meestal op grond van
uiterst summiere gegevens verstrekt. De verantwoording die wordt afgelegd van het
gebruik van geld en mensen is al even summier. Iedereen heeft goede bedoelingen,
maar van een systematische bfooidfling van tle efficiency waarmee het apparaat
werkt, komt weinig terecht."

Dit verklaarde Prof. Dr. E. H o f s t e e, hoogleraar aan de landbouwhogeschool
in Wageningen, in Utrecht tijdens een door de vereniging van academici bij het
wetenschappelijk onderwijs belegde forumdiscussie over de taakdifferentiatie binnen
het wetenschappelijk corps. Prof. Hofstee gaf een toelichting op het pre-advies
dat hij op verzoek van de Academische Raad heeft opgesteld met betrekking tot deze
taakdifferentiëring.

De hoogleraar merkte op, dat het samenstellen van de begrotingen voor universiteit
en hogeschool meestal maar een slag in de lucht is met „de losse hand". Dit is
volgens hem niet meer te verdedigen, nu het om miljoenen gaat. Men moet er toe
komen, aldus Prof. Hofstee, onderwijs en onderzoek nauwkeurig te plannen
en te schatten, welke materiële en personele middelen er voor nodig zijn. Voorts
zullen regelmatig rapporten moeten worden uitgebracht over de voortgang en de
resultaten van het onderzoek.

Binnen de wetenschappelijke instituten moet naar het oordeel van Prof. Hofstee
een „manager" worden aangesteld, die goed plannen kan opzetten en de uitvoering
ervan „bijhoudt" en rapporteert. Hij dacht hierbij aan de door hem in zijn pre-
advies genoemde „directeur".

Over de structuur van de wetenschappelijke staf zei Prof. Hofstee, dat een
hierarchische 3tructuur alleen maar kan werken, als de leidende figuur de werk-
zaamheden van degenen die onder hem staan begrijpt en overziet, als hij ze als het
ware zelf kan doen. Volgens hem is daar bij de huidige specialisatie geen sprake
meer van. Hij pleitte dan ook voor een vorm van collegiaal bestuur en collegiale
verantwoordelijkheid.

Een ander forumlid, Drs. J. W. v a n G a n s w ij k, hoofd van de afdeling Personeels-
beleid van de Rijksuniversiteit in Utrecht, verklaarde dat moet worden gezocht naar
een methode om het noodzakelijke aantal docenten vast te stellen. Volgens hem is
beperking tot het noodzakelijke een billijke eis, niet alleen gezien vanuit financieel
oogpunt, maar ook omdat er buiten het wetenschappelijk onderwijs grote behoefte
bestaat aan uitstekende academici. Hij pleitte voor de pyramidevormige opbouw
van het docentencorps. Hij acht het niet uitgesloten, dat het feit dat veel weten-
schappelijke medewerkers zich onbevredigd voelen, voortvloeit uit de omstandigheid
dat een deel van de werkzaamheden die zij moeten verrichten beneden hun niveau
ligt en evengoed door jongere medewerkers of door een ander personeel zou kunnen
worden gedaan. Daarom vindt hij een taakanalyse dringend noodzakelijk. Drs. van
Gans wijk toonde zich voorstander van een eenhoofdige leiding (omdat on-
gebreidelde collegialiteit voor grote instituten bijzondere problemen met zich zou
meebrengen) als de „leider" tenminste intensief contact heeft en overleg pleegt met
de wetenschappelijke staf.

Mr. A. J. Loeffen, chef personeelszaken wetenschappen van het Ministerie van
Onderwijs en Wetenschappen, vestigde de aandacht op de enorme uitbreiding van
het personeel van de universiteiten en hogescholen. Het aantal personeelsleden is
gestegen van 12000 in 1960 tot 21000 in 1966: 1260 gewone hoogleraren, 500
gewone lectoren, 500 buitengewone hoogleraren en lectoren, ruim 5200 weten-
wetenschappelijk personeel en 3000 personeelsleden in algemene dienst.
Volgens hem is het bijzonder moeilijk, kijk te krijgen op de normen die de universi-
teiten en hogescholen aanleggen bij het bepalen van de omvang van het wetenschap-
pelijk corps. Hij vindt het daarom belangrijk, dat nu de taakdifferentiatie binnen
dit corps duidelijk aan de orde wordt gesteld.

Dc overige leden van het forum waren Dr. M. F. Kramer, wetenschappelijk
hoofdambtenaar aan de Rijksuniversiteit van Utrecht, Dr. N. L u b s e n, lector
aan de Universiteit van Amsterdam en Prof. Dr. F. H. L. van Os, hoogleraar
in Groningen. .\\ls voorzitter trad op Ir. .4. G. M a r i s, voorzitter van de Academische
Raad.

UITLEG, weekblad van het Departement van
Onderwijs en Wetenschappen (juni 1966).

I In het verslag werd begonnen met dc bepaling van het percentage breukeieren,
dat ontstaat bij het verzamelen van eieren in het leghok met behulp van een vol-
automatische eierraapmachine. Uit dit onderzoek is naar voren gekomen, dat ook bij
het automatisch rapen van eieren, het percentage breuk zeer sterk afhankelijk is
van de sterkte van de eischaal. Dit houdt in dat bij het begin van legcyclus aan-
merkelijk minder breuk wordt aangetroffen dan aan het einde daarvan. Het ver-
schijnsel bont bij het schouwen van eieren, dat zich bij opvallend licht ook vertoont
als marmering van de schaal, werd uitvoerig bestudeerd. Hierbij is vastgesteld dat

dit verschijnsel niet direct te veroordelen valt, zoals de praktijk veelal doet, daar het
juist de bonte schalen zijn die gewoonlijk de sterkste zijn, hoewel de porositeit
daarentegen weer wat groter lijkt te zijn.

In 1963 werd een laboratoriummethode ontwikkeld om eierkleinverpakkingsdoosjes
onderling te kunnen vergelijken wat betreft hun gebruikswaarde. De verplaatsing
van de dooier in het ei tijdens bewaring werd nagegaan. De bewaartemperatuur
bleek hierbij van belang te zijn, alsmede het feit of de eieren tijdens de bewaring
op de punt dan wel op de kop werden geplaatst.

In het verslagjaar zijn een drietal proeven genomen met getrainde smaakpanels met
het doel om vast te stellen of het mogelijk is om verse eieren (24 uur oud) te onder-
kennen van vier a vijf weken in een magazijn bewaarde eieren. Het is enerzijds
gebleken dat de smaakpanels wel met grote zekerheid konden aangeven welke
monsters bij elkaar hoorden, maar anderzijds bleek er geen voorkeur voor verse of
oude eieren te zijn. Het is van belang te weten welke micro-organismen uit het
milieu waar de eieren worden gelegd, in staat zijn om de eiïnhoud te doen rotten.
Dit onderwerp werd in het verslagjaar in studie genomen. Nagegaan werd hoe de
microbenpopulatie in het strooisel van het hok en het !e.gnest wisselde, waarbij tevens
werd onderzocht hoeveel micro-organismen op de eieren terechtkwamen. De poriën
in de eischaal en de schaalvliezen blijken voor de micro-organismen onder gunstige
omstandigheden geen ernstige hindernissen te vormen. Twaalf soorten micro-orga-
nismen, die van het eischaaloppervlak werden geïsoleerd, werden geënt in het wit
van een ei. Slechts één soort (Achromobacter) was in staat zich in puur eiwit te
vermenigvuldigen.

In het kader van het onderzoek naar de kwaliteit van geslacht pluimvee kon worden
vastgesteld dat er een hoge correlatie bestaat tussen het gewicht van het scheenbeen
(tibia) en het totale botgewicht bij slachkuikens. Bij jonge Peking eenden werd
nagegaan langs welke weg snel het vetgehalte zou kunnen worden vastgesteld. Ook
werd onderzocht hoe de samenstelling van de bout en het inslachtingspercentage
van de Pekingeend tijdens de groei veranderen. In het verslagjaar werd enig onder-
zoek verricht ten aanzien van de invloed van ioniserende straling op de bacteriolo-
gische gesteldheid en organoleptische kwaliteit van slachtkuikens, slachteenden en
kippen.

Met het onderzoek, waarbij vers en diepgevroren kuikens organoleptisch met elkaar
worden vergeleken, is een begin gemaakt. De smaakpanel nam een duidelijk verschil
(P < 0,01) waar tussen de verse en diepgevroren kuikens. De leden van de smaak-
groep spraken geen voorkeur uit voor veis of diepvries. Bij diepgevroren gevogelte
wordt een rode verkleuring van de beenderen en van het rond deze beenderen
gelegen spierweefsel geconstateerd. Verondersteld wordt, dat de rode bloedlichaam-
pjes in het bloed, dat in de botten is achtergebleven, door het bevriezen hemolyseren.
Veel onderzoek werd verricht verband houdende met de hygiëne in het pluimvee-
slachtbedrijf. Zo werd in dit kader de algehele microbiologische gesteldheid van het
gevogelte tijdens de diverse bewerkingsstadia bestudeerd. Verder is in verband met
de bedrijfshygiëne nagegaan in hoeverre het mogelijk zou zijn om het koelwater
door middel van chlorering vrij van enterobacteriaceae te houden zonder daarbij
ook het gevogelte vrij van deze bacteriën te willen maken.

Een doorstroompasteur voor eiprodukten werd getest door het maken van door-
stromingsdiagrammen bij diverse capaciteiten. Bij een doorstroomsnelheid van 50 1
per uur was het daarbij behorende doorstromingsdiagram nog goed. Met genoemde
pasteur werden diverse praktijkproeven gedaan. Met een pasteurisatie-temperatuur
van 64,5° C en een pasteurisatietijd van drie minuten werd voor heelei een zeer goed
pasteurisatie-effect bereikt, terwijl de kwaliteit van het produkt zeer hoog bleef.
Een onderzoek werd begonnen naar de invloed van langdurig in bevroren toestand
opslaan van heelei en eiwit op de kwaliteit van deze produkten.
Aan het eind van het verslagjaar is in samenwerking met het bedrijfsleven een
onderzoek begonnen met het vriesdrogen van eiprodukten.

Ten aanzien van de bacteriostatische werking van het eiwit werd nagegaan onder
welke omstandigheden in het eiwit groei van micro-organismen wordt bevorderd.

Slechts één van de van nature op de eischaal voorkomende micro-organismen
verstoorde groei in zuiver eiwit.

Getracht werd om de eventueel bij warmte-pasteurisatie optredende denaturatie
van eiwitten in eiprodukten langs chemische weg aan te tonen; het is niet mogelijk
aan de hand daarvan een denaturatiegraad te bepalen.

De door Von Acker gebruikte gewijzigde methode van Von Fellenberg
voor het bepalen van de hoeveelheid oplosbaar eiwit in eierdooier werd vergeleken
met de hiervoor bestaande methode van de A.O.A.C.

Nagegaan werd in welke mate chemische conserveermiddelen die bij eiprodukten
worden gebruikt, tijdens de bepaling van het droge stofgehalte van deze produkten
vervluchtigen. In het verslagjaar werden enkele problemen behandeld, die samen-
hangen met de vorming van zwavelwaterstof in eiprodukten.

II De vergelijkende proeven over de uitwerking van het hokklimaat konden in het
verslagjaar, zowel met slachtkuikens als met legdieren, in volle omvang worden
genomen doordat in 1964 de bouw van alle daarvoor benodigde hokken was be-
ëindigd.

In een van de hokken, waarin door speciale voorzieningen bij verduistering een
werkelijk volledige afscherming van het daglicht wordt bereikt, begon in de zomer
van 1964 een proef over de invloed van de belichting tijdens opfok en leg op de
prestaties van leghennen. Deze proef werd eind september 1965 afgesloten toen de
dieren 500 dagen oud waren. Het betrof hennen uit de kruising W.L.-hanen en
R.I.R. Alhoewel volledige uitwerking der gegevens nog moet plaatsvinden, is het
echter wel zonder meer duidelijk dat één van de vier proefgroepen betere leg-
resultaten heeft gegeven dan de andere. Dit is een groep die van de leeftijd van zes
weken tot 500 dagen via vensterglas daglicht kreeg, waarbij de ramen steeds
gesloten bleven, zodat langs die weg geen direct zonlicht of frisse buitenlucht konden
binnenkomen en de omstandigheden wat genoemde factoren betreft voor deze groep
niet verschilden van die voor de overige groepen. Daar de dieren in mei waren
geboren had de bedoelde groep tijdens de opfok van zes tot 22 weken een van 17
tot 11 uren afnemende daglengte.

Deze werd vervolgens in de herfst- en wintermaanden door aanvulling met kunstlicht
geleidelijk op 14 uren gebracht en daarna met een plotselinge overgang van half
april af op 17 uren. De andere proefgroepen kregen tijdens opfok en leg uitsluitend
kunstlicht.

Bij de proef over de invloed van een geringe beschutting van legkippen tegen het
buitenklimaat hadden de hennen in de z.g. openfronthokken een eierproduktie en
een voederrendement die tot de leeftijd van 500 dagen (september 1965) weinig
verschilden met die van de dieren in het normaal gesloten houten hok. Evenals
bij een proef in het voorafgaande jaar kon op dat moment van de hennen in het
hok met alleen glazen wanden worden gezegd dat zij tot die leeftijd een bevredigend
aantal eieren hadden gelegd en dat voor het verkrijgen van deze produktie meer
voer nodig was dan in het normale hok met houten wanden.

Het onderzoek naar de uitwerking van het (hok-)klimaat op de produktiviteit van
slachtkuikens is reeds in 1963 begonnen. De daarvoor te nemen proeven moeten in
vele na elkaar volgende herhalingen plaatsvinden aangezien zij slechts in enkelvoud
kunnen worden genomen, terwijl verder rekening moet worden gehouden met de
invloed van het in Nederland zo vaak wisselende buitenklimaat op het hokklimaat.
Onderzoek naar de specifieke gevolgen van enige luchtverontreiniging die in kuiken-
hokken voorkomen, betrof dit jaar weer ammoniak en daarnaast voor het eerst ook
koolmonoxide. Het laatste kan o.a. aanwezig zijn als in de opfokruimte gasbranders
worden gebruikt.

In afwachting van het tot stand komen van de twee hokken, die bestemd zijn voor
proefnemingen over de verzorging van grote koppels kippen en kuikens, werd op
kleinere schaal geëxperimenteerd met proefopstellingen van voedergoten van ver-
schillend fabrikaat voor het verkrijgen van meer inzicht in de grootte van de mors-

verliezen. Als algemeen resulaat kwam hierbij naar voren dat bij kippen op een
roostervloer van latten de hoeveelheid vermorst voer duidelijk kleiner was indien
de goot zich direct op de vloer bevond, dan wanneer zij op de gebruikelijke hoogte
boven de vloer (rughoogte) was opgesteld.

In het voorjaar begon een nieuwe medewerkster van het Instituut met haar werk-
zaamheden, die zich speciaal zal toeleggen op het bestuderen van de gedragingen
van het pluimvee. Na een literatuurstudie en algemene oriëntatie over het gedrag
van kippen werd ingegaan op het eetgedrag omdat een nadere bestudering daarvan
ook van betekenis kan zijn voor het verkrijgen van richtlijnen voor het model en de
plaatsing van voedergoten en voederbakken waardoor een beperking van de mors-
verliezen kan worden bevorderd.

Met het oog op het behoud van een goede inwendige eikwaliteit bij de bewaring van
consumptieëieren op het pluimveebedrijf, werd een proef genomen met de in het
buitenland wel toegepaste methode waarbij de pluimveehouder de eieren uitwendig
van een dun laagje smaak- en reukloze minerale olie voorziet.

De belangrijkste uitkomst van het onderzoek is, dat het gunstige effect van de
behandeling werd verkregen wanneer zij dadelijk na het leggen werd toegepast.
.Aangaande het onderzoek naar de geschiktheid voor praktische toepassing van
voederrestanten en voedermethoden kan het volgende worden medegedeeld.
De proefnemingen over de opname van extra kopersulfaat in het voer voor slacht-
kuikens en voor Pekingeenden werden voortgezet ten einde de optimale toevoeging
voor de groeibevordering vast te stellen.

In 1965 werd een proef afgesloten over de toepassing van één voedermengsel voor
de gehele levensduur van legdieren (W.L. x R.I.R.).

Bij de vergelijking van verschillende voedermengsels en voedermethoden voor slacht-
kuikenmoederdieren werd in de legperiode voor één van de proefgroepen het ver-
strekken van haver als hardvoer toegepast in combinatie met het steeds vrij be-
schikbaar stellen van een onvolledig meelvoer (ochtendvoer), zodanig dat het totale
rantsoen van de groep voortdurend ca. 42% haver bevatte. Een andere proefgroep
ontving hetzelfde voer, doch met het verschil dat de haver in dit geval in gemalen
vorm tot genoemd percentage in het meelmengsel was opgenomen. Deze dieren
kregen uitsluitend dit meel en konden er zoveel van eten als ze wilden. Bij de eerst-
bedoelde methode was de eierproduktie aanmerkelijk beter.

Speciale onderzoekingen naar mogelijkheden tot opvoering van de kwaliteit van
eieren en slachtpluimvee door middel van de voeding hadden opnieuw betrekking
op de dooierkleur en op de verlaging van het vetgehalte van de bout bij Peking-
slachteenden.

De onizetbare energiewaarde van het pluimveevoeder geldt tegenwoordig als een
belangrijk kenmerk daarvan. Zij varieert met de chemische samenstelling en verdere
geaardheid der voedermiddelen die in het mengvoer worden verwerkt en is o.a.
afhankelijk van de verteerbaarheid voor pluimvee, lii proeven met pluimvee kunnen
de omzetbare energiewaarden worden bepaald als zijnde de verschillen tussen de
bruto energie van opgenomen hoeveelheden voer en die van de daarmede over-
eenkomende uitwerpselen. Er zijn aanwijzingen dat er per soort voedermiddel soms
vrij eenvoudige betrekkingen tussen de variërende scheikundige samenstelling en de
omzetbare energiewaarde zijn op te sporen.

Het verblijf in Engeland van de onderzoeker die tot taak heeft de fysiologie van de
eischaalvorming te bestuderen duurde tot mei 1965. Hij was gast-medewerker bij het
Department of Physiological Chemistry van de Universiteit te Reading. Na zijn
terugkomst vervolgde hij zijn onderzoek van de microstructuur van de schaal met
behulp van de elektronenmicroscoop.

De mogelijkheden voor het erfelijkheidsonderzoek zijn aanmerkelijk verbeterd door
het mechaniseren van de administratie en dat met het oog daarop alle gegevens
omtrent afstamming der dieren, uitval, produktie, eikwaliteit, enz. sinds begin 1964
direct in ponskaarten worden vastgelegd.

leverde de eerste gegevens op over de invloed van de factor voor dominant witte
veerkleur: dit jaar nog alleen in de heterozygote vorm.

In de meest gangbare broedmachines worden voor de ventilatie en de warmte-
verdeling vrij grote luchtsnelheden toegepast. Bij de z.g. trommelmachines worden
deze verkregen met behulp van een slagrad, dat met een door de fabrikant bepaald
toerental moet rondgaan. Ten einde meer inzicht tc verkrijgen in het verband tussen
luchtsnelheid en broeduitkomsten werd een serie brocdproeven genomen.
Verdere werkzaamheden hadden betrekking op het voltooien van de chronologische
tabel van de embryonale ontwikkeling van de eend.

In voorgaande jaren werden incidenteel klachten geuit over de smaak en reuk van
zowel consumptie-eieren als geslacht gevogelte. Deze smaak- en reukafwijkingen
konden het beste worden gekwalificeerd als „muf.

Tegenover een gering voorkomen staat een zeer grote gevoeligheid van de consument.
Uit het buitenland kwam informaties, dat het euvel ook daar voorkwam.
Bovenstaand probleem was voor het Instituut (Afdeling Produktie en Afdeling
Verwerking) aanleiding om in samenwerking met diverse geledingen van het bedrijfs-
leven, en met een aantal instituten een werkgroep te vormen ter bestudering van de
bedoelde smaak- en reukafwijkingen bij pluimvee en eieren.

Houtschaafsel, dat als hok- of neststrooisel wordt gebruikt, bleek soms een stof te
bevatten, die voor de mufheid van eieren en kuikens verantwoordelijk kon worden
gesteld. De desbetreffende stof bleek tetrachloorasinol te zijn.

In de volgende aflevering van het Tijdschrift zal een bestelkaart worden ingelegd,
waarmede men de verzamelbanden kan bestellen ter inbinding van jaargang 1966
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

In verband met de dreigende insleep van het in Duitsland heersende mond- en
klauwzeer, type Oi, zijn in Nederland de volgende maatregelen getroffen.
In die gebieden langs de grens met Duitsland, waar het mond- en klauwzeer zich
gevaarlijk dicht naar de Nederlandse grens uitbreidde, werd een entverplichting ten
aanzien van runderen ingesteld in een grensstrook van 7 - 10 km.
Ter ondersteuning van deze maatregel gold voor de aldus aangewezen entgebieden
tevens een vcrvoersverbod voor runderen, een schorsing van veemarkten voor wat
betreft runderen en een verbod tot het organiseren en houden van keuringen,
tentoonstellingen e.d. voor runderen.

Daar waar zich op geringe afstand van de Nederlandse grens in Duitsland een geval
van mond- en klauwzeer onder varkens voordoet, wordt in het aangrenzende gebied
in Nederland met ten hoogste een straal van 3 km van de grens de enting van varkens
verplicht gesteld. Tevens geldt dan voor deze gebieden een vcrvoersverbod voor
varkens, worden veemarkten wat betreft varkens geschorst en is het organiseren en
houden van keuringen, tentoonstellingen e.d. voor varkens verboden.
Tot dusverre v/erden achtereenvolgens 4 gebieden aangewezen voor de verplichte
enting van runderen. Gezamenlijk vormen deze gebieden een aaneengesloten barrière
langs de Duitse grens en wel van Emmen,/Schoonebeek in de provincie Drenthe tot
aan de natuurlijke barrière, de Rijn, in de provincie Gelderland.
Deze gebieden waren achtereenvolgens

van Denekanip in Overijssel tot Winterswijk in Gelderland.
± 73.300 runderen, geënt binnen 4 dagen, nl. van 19 t/m 22 oktober 1966.

van Emmen/Schoonebeek in Drenthe tot Denekamp in Overijssel.
± 46.500 runderen, geënt binnen 5 dagen, nl. van 17 t/m 22 november 1966.

Door het geval van mond- en klauwzeer onder varkens, dat zich op 16 november
1966 voordeed in Rossum, gemeente Weerselo in Overijssel, trad automatisch de
laatst ontworpen maatregel ter bestrijding van mond- en klauwzeer in Nederland in
werking. Onmiddellijk werd een entgebied met een straal van 3 km rondom de
besmette haard aangewezen. Alle ± 4400 in dit gebied aanwezige varkens, ouder
dan 2 weken, werden aan een verplichte tweemalige enting onderworpen en er
werd een vervoersverbod voor varkens en herkauwende dieren ingesteld in een
gebied rondom het besmette bedrijf.

Uiteraard werden van het besmette bedrijf zelf alle varkens opgeruimd.
Op 12 december heeft zich in Overijssel, op ongeveer 2/2 km van de Duitse grens,
een tweede geval van mond- en klauwzeer onder varkens voorgedaan. In de buurt-
schap Buurse, gemeente Haaksbergen, bleken 23 van de 385 op een bedrijf aanwezige
mestvarkens te zijn aangetast. Het betrof type Oi.

De circa 12.000 varkens in het gebied zijn geënt met de geconcentreerde Oi-entstof.
Een zelfde vervoersverbod als voor Weerselo werd ingesteld. De runderen in dit
gebied waren reeds geënt bij de eerste barrière-enting.

In verband met het voorkomen van gevallen van mond- en klauwzeer onder varkens
in Duitsland, dicht bij de Nederlandse grens, werden daar in Nederland langs de
grens een 3-tal gebieden aangewezen voor de verplichte enting van varkens. Achter-
eenvolgens waren dit:

A. Een gedeelte van het grondgebied van de gemeente Losser. Hier werden
± 3600 varkens voor de eerste maal geënt op 26 november 1966 en voor de
tweede maal op 9 december 1966.

± 4500 varkens aan een tweemalige enting onderworpen. De eerste enting is
begonnen op 8 december.

C. Een gedeelte van het grondgebied van de gemeente Bergh. Het aantal varkens
dat hier werd geënt bedraagt ± 2500.

In dit gebied is echter een eenmalige enting uitgevoerd met een inmiddels bereid
geconcentreerd Oi-vaccin.

Totaal zijn in de voornoemde gebieden ± 167.300 runderen en ± 27.000 varkens
(waarvan 12.500 twee maal met een normaal Oi-vaccin en 14.500 eenmaal met het
geconcentreerde Oi-vaccin) geënt.

Bij deze maatregelen wordt het vervoersverbod ongeveer 14 dagen na het tot stand
komen van de entingen opgeheven.

Bij het gebruik van geconcentreerde entstof, waardoor een eenmalige enting van
varkens voldoende is, kan het vervoersverbod 14 dagen eerder worden opgeheven,
omdat bij een tweemalige enting een tijdsverloop van 14 dagen in acht moet worden
genomen tussen de eerste en de tweede enting.

Bijgaand kaartje geeft een overzicht van de stand van rabies in de aan Nederland,
België, Luxemburg en Denemarken grenzende Kreise van West-Duitsland per 1
oktober 1966.

Alleen de stand in de Kreise langs of in de nabijheid van de grenzen met deze
landen is vermeld. De standen in het overige deel van Duitsland zijn op het kaartje
niet aangegeven.

stand rabies in de oon Nederland en Denemorken grenlende" Kreise" von de bon ds-
P,riokt i966 ^ republiek w-duitsland

In Spanje werden in de laatste twee weken van november 77 bedrijven aangetast
door Afrikaanse varkenspest. Van de 3.099 daar aanwezige dieren stierven er 611
aan de ziekte, 636 zieke en 1852 verdachte dieren werden opgeruimd.
In vijftien districten in Portugal brak van 5 tot 19 november op 243 bedrijven
.Afrikaanse varkenspest uit. Hierop bevonden zich 6.476 dieren, waarvan er 635 aan
de ziekte stierven en de overige 5.841 varkens werden opgeruimd.

Het trivalent Salmonella Pullorum antigeen, partij nr. 109, geproduceerd door Labo-
ratoria Nobilis N.V. te Boxmeer, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door
de Directeur van dc Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard
tot 1 april 1968.

Bij Koninklijk Besluit is met ingang van 1 november 1966 de heer P. van Schaik,
geboren 20 mei 1906, adjunct-inspecteur van de Veeaartsenijkundige Dienst in vaste
dienst, tevens adjunct-inspecteur van de Volksgezondheid, bevorderd tot inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst in vaste dienst, tevens veterinair inspecteur van de
Volksgezondheid, in het district zuidelijk Zuid-Holland, ter standplaats Rotterdam.

Over de maand oktober 1966 zijn in Rusland 271 gevallen van mond- en klauwzeer
voorgekomen. In 130 gevallen betrof het de typen A en O, in 141 gevallen de
Midden-Oosten variant van het A-type.

21, Gro<p Geneeskunde van het KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering,
11.00 uur. Oranjehotel, Nijmegen; 14.30 uur. Centraal Dieren Labora-
torium, Nijmegen, (pag. 75)

8, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant
„Overcingel", Assen. (pag. 1780 (1966))
15—16, C.L.O.-studiedagen. Utrecht.

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 20.30 uur, Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 75)

17—21, W\'orld Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, pag. 1108 (1964), pag. 348, 703, 1780, (1966))

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag. 1780 (1966))
29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

op 18 augustus is in de leeftijd van 58 jaar in het
sanatorium Beatrixoord te Haren (Cron.) overleden
collega Willem Herman Eenink, in leven directeur van
het openbaar slachthuis te Assen, tevens hoofd van de
vleeskeuringsdienst kring „Assen", rijkskeuringsveearts,
rijkskeurmeester in bijzondere dienst en plaatsver-
vangend inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

In november 1965 begonnen zich de eerste ziekte-
verschijnselen te openbaren, welke voor reuma werden
aangezien. Na een gedwongen bedrust van ongeveer
acht weken hervatte hij zijn dagelijkse werkzaamheden,
maar al spoedig zou blijken dat het van zeer korte
duur zou zijn. Opnieuw werd een rustperiode voor-
geschreven. In deze tijd was hij zeer gedeprimeerd,
want ondanks de therapeutische behandeling van
specialisten voelde hij totaal geen verbetering.
In februari 1966 heeft hij nog weer geprobeerd om ■
zijn werk te hervatten, maar het viel hem te zwaar,
zodat hij het na een week reeds moest opgeven. Na
opnieuw rust te hebben genomen, heeft hij zich later
weer een maand aan de belangen van het slachthuis
kunnen wijden. De pijn en vermoeidheid keerden terug
en in mei was hij niet meer in staat iets te doen.
Zijn belangstelling voor de vleeskeuring en aanver-
wante zaken was helemaal verdwenen.
De specialisten kwamen na een uitgebreid onderzoek
tot de conclusie, dat de ziekte van Besnier-Boeck zich
van hem had meester gemaakt. Toen collega Eenink
dit hoorde leefde hij psychisch sterk op, want hiervan
— zo wist hij — is tegenwoordig wel eens genezing
mogelijk.

Maar aangezien de behandeling erg langdurig zou zijn,
ging hij eerst nog een paar weken met zijn vrouw met
vakantie. Dit is misschien te veel voor hem geweest,
hij vatte kou, kreeg hoge koorts, moest per ambulance
vanuit Zuid-Limburg naar Beatrixoord worden ver-
voerd en ging daar zienderogen in gezondheid achter-
uit. Precies veertien dagen na zijn aankomst in het
sanatorium is hij overleden.

Collega Eenink heeft zich in alle facetten van ons
beroep verdiept. Hij heeft zowel de praktijk, de inspec-
tie van de Veeartsenijkundige Dienst en volksgezond-
heid en de vleeskeuring als ook de wetenschap gediend.
Vooral de beide laatste onderdelen hebben een groot
deel van zijn leven beheerst.

Nadat hij in 1933 zijn studie in Utrecht had beëindigd,
was hij tot 1937 werkzaam in de praktijk, o.a. te
Boxtel en Leiden. Daarna was hij als rijkskeurmeester
in algemene dienst werkzaam in Nijkerk. Hij heeft ons
land gediend als eerste luitenant-paardenarts; de oor-
logsdagen in mei 1940 heeft hij doorgebracht aan de
Grebbelinie.

Hij werd, nadat hij — wegens het stopzetten van de
keuring van voor uitvoer bestemde vlees en vleeswaren
— van 1941 tot 1946 was toegevoegd aan de inspectie
van de Veeartsenijkundige Dienst en volksgezondheid
in het ambtsgebied Groningen-Drenthe, benoemd tot
directeur van het openbaar slachthuis te Assen als op-
volger van wijlen collega Dr. J. Staal. Collega Eenink
heeft veel gedaan om de centrumpositie van het slacht-
huis te verstevigen, ijverde steeds voor de grootst mo-
gelijke hygiëne en verdiepte zich zeer in de onder-
kenning en bestrijding van Salmonellae in vlees en
vleeswaren. Hij maakte daartoe in 1962 o.a. een studie-
reis naar West-Duitsland en Zweden.
De laatste jaren was hij intensief bezig met het ont-
werpen van plannen tot verbouwing en uitbreiding van
het openbaar slachthuis. De gemeenteraad keurde deze
wijzigingen reeds goed, maar helaas mocht hij de
realisering hiervan niet meer meemaken.

Collega Eenink was penningmeester van de Redactie
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en secretaris
van de „Commissie Opleiding Vleeskeuringslaboran-
ten". Hij had een zeer hoge levensopvatting ten aan-
zien van de hem opgedragen taken. Naast de drukke
dagelijkse werkzaamheden offerde hij vele uren op
aan het wetenschappelijk onderzoek van vlees en vlees-
waren, waardoor hij zich op dit terrein alom in den
lande een bekende naam heeft verworven. Nooit werd
vergeefs een beroep op hem gedaan bij de verdere
scholing van a.s. keuringsdierenartsen en bij voort-
during bood hij de gelegenheid tot een korter of langer
opleidingsverblijf op het slachthuis.

Ook in de opleiding van keurmeester tot vleeskeurings-
laborant had hij een werkzaam aandeel, zodat hij
velen van zijn gedegen kennis liet profiteren. Zijn
samenwerking m,et de veterinaire inspectie van de
volksgezondheid en inspectie van de Veeartsenijkun-
dige Dienst was uitmuntend.

De waardering voor zijn persoon mocht blijken uit de
overweldigende belangstelling en de vele toespraken bij
de droeve begrafenis van een collega, die voor iedereen
klaar stond zonder ophef, altijd vriendelijk en colle-
giaal.

Bij ons zal hij in de herinnering blijven voortleven als
een voortreffelijk vertegenwoordiger van het dier-
geneeskundig beroep, die voor velen, in het bijzonder
op het terrein van de bescherming van de gezondheid
van de mens, zo\'n lichtend voorbeeld is geweest.

Moge dit voor zijn vrouw en twee kinderen een troost
zijn en een opdracht om in het leven gesterkt zonder
hem verder te gaan.

De redaktie heeft de behoefte ook op deze plaats een
enkel woord te zeggen ter nagedachtenis van collega
Eenink. Ofschoon slechts korte tijd in functie, heeft
Eenink aan vernieuwingen van ons tijdschrift meege-
werkt en herhaaldelijk suggesties naar voren gebracht.
Hij had dan goed over de zaak nagedacht en zei het
zo kort m,ogelijk, maar altijd vriendelijk en de weg
voor overleg openlatende. Indien men hem iets vroeg,
dan moest hij er eerst over denken. Stemde hij toe, dan
betekende dit volledige medewerking met inzet van zijn
gehele persoonlijkheid. Niets was hem dan te veel. Dit
beeld bewaren velen van ons — collega Eenink was
juist om deze eigenschappen lid van vele colleges — in
goede herinnering.

Collega Eenink laat niet alleen in de redaktie, maar bij
de gehele Nederlandse dierenartsenstand een leegte
achter. Moge de waardering voor deze mens en collega
zijn gezin tot troost en steun zijn. In deze zin zal hij
als voorbeeld nog lang in onze herinnering voortleven.

Op 19 september bereikte ons het bericht dat onze
vriend Hendrik Jan Willem Hesselink de avond daar-
voor, op 26-jarige leeftijd, te Arnhem was overleden.
Hij werd op 29 augustus 1940 als zoon van een land-
bouwer te Angerlo in Gelderland geboren. Hier bezocht
hij ook de Lagere School. Reeds op de middelbare
school leerden wij Henk kennen als een entousiaste
werker, begaafd, met een helder verstand. In 1959
deed hij dan ook met succes zijn Gymnasium B-examen
aan het Baudartius Lyceum te Zutfen, waarna hij in
Utrecht diergeneeskunde ging studeren.
Gedurende zijn studietijd legde Henk een grote energie
aan de dag, zodat hij zich naast studeren ook intensief
met het student zijn bezig kon houden. Naast het lid-
maatschap van het Utrechts Studenten Corps, maakte
hij gedurende twee jaar deel uit van het Bestuur van
de Veterinaire Studenten Rijvereniging „De Solleysel".
Henk was een doorzetter, die voor niets opzij ging.
In januari 1966 studeerde Henk af, waarna hij in af-
wachting van zijn oproep voor de militaire dienst bij
verschillende collegae werkte.

Op 6 mei 1966 trad hij in het huwelijk met mejuffrouw
Gerda J. M. Derksen. Vrij snel hierna openbaarden
zich de eerste symptomen van een ongeneeslijke ziekte,
die Henk ondanks zijn ijzersterke gestel binnen 5
maanden volledig uitputte. Tot het eind toe had hij
een levendige belangstelling voor het wel en wee van
zijn studievrienden, die werkten voor een ideaal, dat
voor hem en zijn vrouw helaas geen werkelijkheid
mocht worden.

Op 22 september droegen wij Henk onder overwel-
digende belangstelling in zijn geboorteplaats Angerlo
ten grave.

Wij wensen Gerda en de wederzijdse ouders alle sterkte
toe om dit zware verlies te kunnen aanvaarden.
In onze herinnering dragen wij Henk mee.
Hij ruste in vrede.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Bestelling van certificaten „Honden- en Kattenbesluit"

Het komt herhaaldelijk voor dat bovengenoemde entcertificaten bij het bureau van
de K.N.M.v.D. telefonisch worden besteld met de belofte dat de betaling ervan per
ommegaande zal volgen.

Het resultaat is dat thans een aanzienlijke lijst van „wan-betalers" op het bureau
moest worden aangelegd, hetgeen uiteraard — gezien de reeds meermalen bekend
gemaakte regeling van verplichte vooruitbetaling — een zeer ongewenste toestand is.
Men wordt er derhalve hierbij nogmaals op gewezen dat levering van genoemde
certificatenboekjes niet kan plaatsvinden, zonder dat het hiervoor verschuldigde
bedrag per giro is voldaan en ontvangen.

In verband met het feit dat de kopie voor het Tijdschrift uiterlijk 14 dagen vóór de
verschijningsdatum ingeleverd moet zijn en op dat tijdstip nog niet van alle afde-
lingen de verslagen binnen waren, zullen deze worden opgenomen in de aflevering
van 15 januari a.s.

Het voorlopige comité:
G. H. L. de Bois - Reinhold
G. Numans - Rutgers
W. F. Roepke - Ronhaar
A. Swierstra - Sikma
A. E. Wagenaar - Schaafsma

Dr. J. C. Shaffer, dierenarts, 779 Peninsula Boulevard, Hempstead N.Y., vraagt
ter overname, voor elk redelijk bedrag, het boek „Tierärztliche Augenheilkunde"
van Prof. Jakob.

Welke collega kan dit boek missen en wil contact opnemen met Dr. Shaffer, hetzij
rechtstreeks, hetzij via het bureau?

De afdeling Zuid-Holland houdt haar eerstvolgende ledenvergadering (jaarvergade-
ring) op vrijdag 24 februari 1967 om 20.30 uur in het Groothandelsgebouw te Rot-
terdam.

De Groep organiseert de eerstvolgende bijeenkomst op zaterdag 21 januari 1967 een
huishoudelijke vergadering om 11.00 uur in het Oranjehotel te Nijmegen.
Daarna zal om 14.30 uur het Centraal Dieren Laboratorium worden bezocht.

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde voor de collegae:

R. Bootsma, Nieuwe Hilversumseweg 50, Bussum.
T. M. Tjang a Fa, Takstraat 21 bis. Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten:

Gotink, W. M., Zwolle, naar Wipstrikkerallee 170 aldaar, tel. (05200) 1 38 92, dir.

Jansen, G. J., Huntly (New Zealand), naar 87 Kimihia Road aldaar, tel. 15 42, D.

Stapel, C. P., Spanbroek, adres e.d. ongew.. P., geass. met J. H. Scheper te Hoog-
woud. (217)
Terlouw, W. P., Middelhamis, h.k. Goeree-Overflakkee, gm. D. (219)
Zeeuwen, A. A. P. A., van Tegelen naar Boxtel, Hof ter Aa 130, gr. 1236316. (230)
Zwol, Dr. H. S. van, Bible-Hill Truro (N.S.), Canada, naar Queenstreet 79 aldaar.

Schutter, J. J. C. M. de, te Zaltbommel, Gasthuisstraat 24, tel. (04180) 404, P.
(overname praktijk Jhr. M. A. Snoeck). (214)

Onderstaande dierenartsen hopen in 1967 hun dierenartsjubileum te vieren.
65 JAAR.
op 14 augustus:

H. van Beckum, Hillegom.
E. W. de Jong, Akkrum.
J. Jongkind, Santpoort, (afwezig)

vraagt voor spoedige indiensttreding ten behoeve van de
georganiseerde C.R.D.-bestrijding bij pluimvee:

belast met de leiding van en het toezicht op het bloed-
onderzoek op de bedrijven, alsmede met de verdere
uitvoering van deze bestrijding, waarvan 1 werkzaam
voor het noorden en oosten en 1 werkzaam voor het
midden en westen des lands;

belast met de leiding van en het toezicht op het
laboratoriumonderzoek t.b.v. deze bestrijding.

Nadere inl. In te winnen bij de Directeur van genoemde
Gezondheidsdienst, Amersfoortsestraat 49, Soesterberg,
telefoon (03463) - 1617.

Geheel rijklaar. Met kentekenbe-
wijs. Uit Engelse dump ontvangen
enorme partij AUSTIN JEEPS. Met

Rolls-Royce motoren. Vierw^lel-
aandrljving. Onafhankelijke torsie-
vering. Benzineverbruik 1 op 8.
Praktisch niet gelopen. In buiten-
gewoon goede staat.

Dijkgraaf 6 - Bennekom (bij Ede)
Tel. (08307) - 4375, (08379)-3311,
(01896)-2142.

Al naar gelang de oord van het geval
geeft men het dier 1 Kapsule in het
middageten of 20 cc oraal met water
verdund, eventueel door het eten, of

§evaarliike bloedingen,
ij grootvee de 2- of 3-voudige dosis.
In enkele minuten staat de bloeding.
De wonden genezen sneller.
Goede verdragelijkheid en atoxisch.
De moderne eerste hulp in de
Diergeneeskunde.

Bij teeltmoeilijkheden bij het
varken ten gevolge van storingen van
hormonale aard

Alleenvertegenwoordiging voor
Nederland: N.V. Nedigepha
Nieuwe Spiegelstraat 3, Amsterdam
Tel.: 020-237233-237234-237235 1

Onderzoek naar de invloed van furazolidon in het
rantsoen van mestkalveren op groeiresultaten,
gezondheidstoestand en slachtkwaliteit

The influence of furazolidone in the rations for
fattening calves on growth, health and slaughter-
quality

door A. V. d. SCHAAPI), J. BUYS^), N. STEENKAMERS),
C. A. DE LEEDE\'») en J. C. ATTEVELD^)

Door Frik (1960) werd bij een voordracht gedurende de Veterinaire
Week 1960 erop gewezen, dat reeds bij een concentratie van 5 microgram
furazolidon per ml kunstmelk er een sterke remming optreedt van E. coli
en S. dublin, die in deze melk direct na de bereiding en afkoeling tot
lichaamstemperatuur worden geënt. Na 4 uur is het aantal overlevende
kiemen verminderd tot 3% van het oorspronkelijke aantal en na 24 uur
verblijf in de melk bij 37° C konden zelfs in het geheel geen levende
S. dublin- of E. co/t-kiemen meer worden aangetoond. Resistentie tegen
tetracyclines werd wel waargenomen, doch niet tegen furazolidon. Een
chemotherapeutische werking kan furazolidon in deze concentratie niet
uitoefenen, doch de preventieve invloed kan van grote betekenis zijn omdat
de lebmaag van kalveren dikwijls te klein blijkt om alle opgenomen kunst-
melk te bevatten en een gedeelte achterblijft in de netmaag en pens. Aan-
gezien hier de pH gunstig is voor vermeerdering van de genoemde micro-
organismen kan toevoeging van een remmende stof, waartegen geen of
hoogst zelden resistentie optreedt, preventief werken om infectie via het
darmkanaal te voorkomen.

Sedert deze mededeling heeft het toevoegen van 50 gram furazolidon
per ton kunstmelkpoeder in Nederland algemeen ingang gevonden.
Het is gebleken dat het chemotherapeuticum furazolidon, 3- (5\' - nitro-
furfurylideen)-amino 2-oxazolidon, in de kalvermesterij een zeer werkzame
stof is, die op gezondheidstoestand en groeiresultaten van mestkalveren,
gevoed met kunstmelk, een gunstige invloed heeft, wanneer het produkt
m de concentratie van 5-10 p.p.m. naast een tetracycline of een mengsel
van penicilline en streptomycine in lage doseringen wordt gebruikt.
Op grond hiervan is het in Nederland toegestaan om in kunstmelk voor
mestkalveren, niet ouder dan 5 weken, 50 p.p.m. furazolidon te verwerken6).
De genoemde beperking werd gesteld, omdat men bij gebruik van fura-
zohdon m de kunstmelk gedurende de gehele mestperiode een lichte bruin-

Prof. A. V. d. Schaaf; direkteur van het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie
(I.V.B.) te Utrecht; Biltstraat 172.
J. Buis; direkteur Denkavit N.V. te Voorthuizen.
P Drs. N. Steenkamer; dierenarts bij Denkavit N.V. te Voorthuizen.
C. A. de Leede; voederdeskundige bij Denkavit N.V.
J. C. Atteveld; laborant A bij het I.V.B. te Utrecht; Biltstraat 172.
) Inmiddels is bij besluit van het Produktschap voor Veevoeder m.i.v. 5 december
1966 in de betreffende verordening de beperking „niet ouder dan 5 weken" op-
geheven.

verkleuring van het vlees na het slachten meende te constateren. Bij de
gehouden proef was echter 80 p.p.m. furazolidon in de kunstmelkpoeder
verwerkt en het betrof slechts een gering aantal kalveren. Daarnaast was
de veronderstelling gerechtvaardigd dat door beperking van de verstrek-
kingsduur van furazolidon er minder kans was op het ontstaan van resisten-
tie bij E. coli en Salmonella.

Op het proefbedrijf van Denkavit N.V. zijn vele kalveren gemest met
kunstmelk, die gedurende de gehele mestperiode 50 p.p.m. furazolidon
bevatte. Enige verkleuring van het vlees is na het slachten nooit gebleken.
In Frankrijk en Italië is de verwerking van furazolidon in kunstmelk voor
de gehele mestperiode toegestaan. Klachten over verkleuring van het vlees
als gevolg hiervan werden, voor zover bekend, nooit vernomen. Evenmin is
een toename van resistente clonen van de genoemde Enterobacteriaceae
aangetoond, zoals dat b.v. wel het geval is bij verschillende antibiotica
(Mantene.a., 1961, 1963a, 1963b).

Reeds werden aan het Insütuut voor Landbouwkundig Onderzoek van
Biochemische Producten te Wageningen proeven genomen, die binnenkort
door V. d. Wal en van Weerden zullen worden gepubliceerd. Uit
deze proeven is gebleken dat aan furazolidon in de hoeveelheid van 50
p.p.m. aan kunstmelkpoeder met 60 p.p.m. pen-strep of 75 p.p.m. aureo-
mycine geen groeibevordering of andere gunstige invloed zou zijri toe te
schrijven. De toevoeging zowel van pen-strep als van aureomycine was
daarentegen wel rendabel. De kalveren werden echter pas in de proef
opgenomen nadat ze een week in quarantaine waren gehouden. Onder
praktijkomstandigheden is dit niet gebruikelijk. Door de quarantaine wordt
reeds een voorselectie gehouden tengevolge waarvan de uitkomsten ook
kunnen worden beïnvloed.

Het eerste doel van deze proef was, om op objektieve wijze na te gaan,
of er bij gebruik van 50 p.p.m. in de kunstmelkpoeder gedurende de gehele
mestperiode inderdaad van enige verkleuring van het vlees sprake is. Daar-
naast werd vanzelfsprekend de invloed van 50 p.p.m. furazolidon in de
kunstmelk gedurende 5 weken en gedurende de gehele mestperiode op
groeiresultaten, voederkonversie en gezondheidstoestand nagegaan. Wat dit
laatste punt betreft, werd hierin opgenomen een periodiek herhaald
faecesonderzoek en postmortaal onderzoek van mesenteriale lymfklieren en
coecum-inhoud op Salmonellae.

De resultaten van deze proef zouden een nog beter inzicht kunnen geven m
de waarde van furazolidon als additief aan kunstmelk bij het mesten van
kalveren.

De proef is uitgevoerd in stal 2, afd. R, van het Denkavit-proefbedrijf. ^
Op 30 november en 1 december 1965 werden via handelaren in nuka\'s
op de markten te Doetinchem, Rotterdam en Utrecht 86 zwartbonte kal-
veren aangekocht. In deze tijd van het jaar is het uiterst moeilijk om alleen
stierkalveren aan te kopen. De aangekochte nuka\'s bestonden dan ook uit
73 stierkalveren en 13 vaarskalveren. De gegevens over stier- en en vaars-
kalveren werden afzonderlijk geadministreerd, zodat zowel gekombineerde
als afzonderlijke gegevens kunnen worden verstrekt.

Op 2 december 1965 werden de kalveren in 3 groepen ingedeeld op
basis van zoveel mogelijk gelijk begingewicht en „soortigheid".
Groep A (de kontrolegroep) kreeg gedurende de gehele mestperiode kunst-
melk zonder furazolidon en groep B kreeg gedurende 5 weken kunstmelk
met 50 p.p.m. furazolidon en daarna kunstmelk zonder furazolidon. Groep
G kreeg gedurende de gehele mestperiode kunstmelk met 50 p.p.m. fura-
zolidon.

De kalveren van de 3 groepen werden dusdanig in de boxen geplaatst, dat
naast elk A-kalf een B-kalf en naast elk B-kalf een G-kalf stond, zodat
kontrole- en proefgroepen gelijkmatig over de stal verdeeld waren. Aan de
zuidoost-zijde van de stal stonden dus uit elke groep ongeveer evenveel
kalveren en hetzelfde geldt uiteraard voor de noordwest-zijde.
Er werd volgens een vast voederschema gevoederd. Alle kalveren namen
de melk vrijwel altijd vlot op, zodat de gemiddelde opgenomen hoeveelheid
kunstmelk per kalf nagenoeg gelijk was voor alle groepen.
Gedurende het begin van de proef werd per kalf, verdeeld over enkele
voederingen, oraal 500.000 I.E. vitamine A en 250.000 I.E. vitamine D3
verstrekt.

De proef duurde, zoals gebruikelijk op het proefbedrijf van Denkavit, voor
wat groei en voederkonversie betreft, 14 weken (in dit geval 97 dagen
door interne omstandigheden). Daarna behielden de 3 groepen kunstmelk
van dezelfde samenstelling als t/m 97 dagen, om een eventuele invloed
op de kleur van het vlees te kunnen nagaan.

Zowel voor de kontrolegroep (A) als voor de beide proefgroepen (B en G)
werd Denkavit-Kalvermelk gebruikt van een samenstelling, zoals die nor-
maal in de handel wordt gebracht. Beide soorten bevatten 100 p.p.m.
antibioticum.¹) Het enige verschil is, dat de ene soort (MAG) geen fura-
zolidon bevat en in de andere soort (MAF) 50 p.p.m. van dit additief is
verwerkt.

Beide soorten werden voor deze proef van dezelfde partijen grondstoffen
gefabriceerd. Gezien dit feit en het gegeven, dat het enige verschil tussen
beide soorten de al of niet toevoeging van 50 p.p.m. furazolidon was, werd
afgezien van het maken van uitvoerige analyses van kontrole- en proef-
voeders.

Volledigheidshalve geven wij in tabel 2 een overzicht van de verstrekte
kunstmelk.

Soort kunstmelk, verstrekt aan de 3 groepen.
Groep A: Denkavit M.A,G (zonder furazolidon)

Groep B: gedurende de eerste 5 weken Denkavit MAF (met fura-
zolidon), na 5 weken Denkavit MAG (zonder furazolidon)
Groep C: Denkavit MAF (met furazolidon)

De groepen B en G (proefgroepen) hadden een vlotte start. In de periode
O—2 weken behoefden slechts 1 kalf in groep B en slechts 2 kalveren in
groep G te worden behandeld, wegens lichte aanvangsdiarree.
Van de A-groep (kontrole) was de start minder goed dan van de B en G-
groepen. In de A-groep moesten 6 kalveren gedurende deze periode be-
handeld worden.

Na 2 weken kwamen, vooral in de groepen B en G, enkele lichte longaan-
doeningen voor, die echter vlot verholpen konden worden en die op de
groeiresultaten nauwelijks van invloed zijn geweest.

Op 11 januari 1966 is in de G-groep 1 stierkalf aan tympanie („oplopen")
gestorven. Reeds enkele weken na het begin van de proef vertoonde dit
kalf verschijnselen van tympanie, die ondanks herhaalde behandeling
bleven aanhouden.

In het algemeen is de proef zeer gunstig verlopen. De nuka\'s waren dan
ook, afgezien van het hierboven vermelde tympanie-kalf, van uitstekende
kwaliteit.

Op 30 maart en 4 april 1966 werd telkens ongeveer de helft van elke
groep aan een exportslachterij afgeleverd en in het slachthuis te Apel-
doorn geslacht. Kleur van het vlees, bevleesdheid, kleur van het vet en
vetdekking werden na het slachten beoordeeld.

In tabel 3 worden de groeiresultaten, voederopname en de voederkonversie,
voor de voor deze faktoren geldende proefperiode van 14 weken (in dit
geval 97 dagen) weergegeven, zowel voor stier- en vaarskalveren afzon-
derlijk, als voor alle kalveren per groep gekombineerd.

De verhoudingscijfers van groei en voederkonversie voor de groepen B en
C, vergeleken met kontrolegroep A (= 100) worden in tabel 4 weerge-
geven voor stier- en vaarskalveren gekombineerd.

Verhoudingscijfers voor groei en voederkonversie van groepen B en C,
vergeleken met kontrolegroep A.

uit het proefbedrijf van Denkavit afgeleverde kalveren reeds jaren de
slachtkwaliteit beoordeelt. De resultaten van deze beoordeling zijn in tabel
5 vermeld.

Door de koper (exportslachterij) werd voor de op 4 april 1966 geleverde
kalveren een slachtrapport opgemaakt. Het betreft hier dus slechts ongeveer
de helft van de kalveren uit de 3 groepen. Dit waren echter wel allemaal
stierkalveren. De vaarskalveren waren alle reeds op 30 maart 1966 geslacht.
Jammer genoeg had hij geen gelegenheid de andere kalveren te beoordelen.
Deze beoordeling betreft de slachtkwaliteit in zijn geheel, waarbij de kleur
van het vlees één van de faktoren, hoewel een voorname faktor, is. Het
slachtrapport is in tabel 6 weergegeven.

Slachtrapport van de exportslachterij over ongeveer de helft van de
kalveren in de groepen A, B en C.

De in deze tabel vermelde kwalifikaties, behorend bij de letters, gelden
eveneens voor tabel 5.

De variatie in de groeicijfers over 14 weken (hier 97 dagen) is te zien
in tabel 7.

Het aanhoudingspercentage (incl. lever) in de verschillende groepen,
onderverdeeld in de gegevens voor stier-, vaarskalveren en alle kalveren
gekombineerd, wordt vermeld in tabel 8.

Aanhoudingspercentages, berekend volgens bovengenoemde formule,
voor de kalveren van groep A, B en C.

Een opmerking vooraf. Het gemiddelde begingewicht van groep B wijkt
iets naar boven af van de andere groepen. Dit heeft de volgende oorzaken.
Er waren 13 vaarskalveren te verdelen over 3 groepen. Groep B kreeg
5 vaarskalveren; één er van woog 52 kg tegenover een gemiddeld gewicht
van alle vaarskalveren van 42 kg. Verder waren er 5 zware stierkalveren,
die verdeeld moesten worden over 3 groepen. Groep B kreeg 2 zware toe-
bedeeld. Zouden we het zware vaarskalf en het zware stierkalf in groep B
uitgeschakeld hebben, dan zou de gemiddelde groei voor groep B toch
113,8 kg gebleven zijn.

Al of niet uitschakeling van genoemde 2 zware kalveren uit groep B heeft
dus geen enkele invloed.

Rekening houdend met het feit, dat de kalveren gedurende een mest-
periode van 14 weken 6 maal gewogen worden en dat er steeds veel bezoek
in de stallen van het Denkavit-proefbedrijf komt, is het cijfer voor de
standaard-groei in 14 weken voor het Denkavit-proefbedrijf 110 kg voor
stierkalveren.

In de praktijk, waar de onrust door het 6x wegen en het vele bezoek niet
voorkomt, zijn natuurlijk hogere groeicijfers te verkrijgen, al is een groei
van 110 kg in 14 weken reeds zeer bevredigend.

De stierkalveren van de proefgroep A (zonder furazolidon), die in 97
dagen 110,2 kg groeiden, voldeden aan deze standaardgroei. De stier-
kalveren van de proefgroepen B en C kwamen met resp. 114,7 kg en
112,4 kg groei in 97 dagen er ruimschoots bovenuit.

Van de vaarskalveren behaalde de kontrolegroep A (zonder furazolidon)
dit cijfer voor de standaardgroei van stierkalveren niet. De vaarskalveren
\\ an de proefgroepen B en C met resp. 109,8 kg en 111,7 kg groei in 97
dagen behaalden het cijfer van de standaardgroei voor stierkalveren wel,
waarvan de C-groep ruimschoots.

Hieruit blijkt, hetgeen al eerder op het Denkavit-proefbedrijf werd vast-
gesteld, dat hij aankoop van goede vaarskalveren (zie ook begingewicht),
een goede verzorging en het gebruik van een goede kunstmelk ook vaars-
kalveren tot goede, blanke, vette kalveren kunnen worden gemest. Bij
aankoop van de nuka\'s dient men echter voor zware vaarskalveren minder
te betalen dan voor stierkalveren, daar de opbrengst van gemeste vaars-
kalveren wat lager in kg prijs zal zijn.

De kalveren werden vrij fors gevoerd (zie voederopname), hetgeen in ver-
band met deze furazolidon-proef ook van belang was. De voederkonversie
zal daarom ook iets ongunstiger worden dan bij minder forse voedering en
ook dient bij het beoordelen van de voederkonversie rekening gehouden te
worden met bovengenoemde onrust gevende faktoren. Dit in aanmerking
genomen is een voederkonversie van resp. 1,493 en 1,522 voor stierkalveren
\\an de proefgroepen B en C bepaald gunstig te noemen. Voor de vaars-
kalveren was de voederkonversie iets ongimstiger dan voor de stierkalveren,
hoewel niet veel voor de groepen B en C.

Het aantal vaarskalveren was overigens te gering om veel conclusies te
trekken. Van een signifikantie-berekening op het verschil in groei tussen
de kontrole-groep en de proefgroepen kan geen sprake zijn.
Bij de stierkalveren was het verschil in groei (en door de gelijke hoeveel-
heden, die gevoederd waren, in overeenstemming daarmee het verschil in
voederkonversie) tussen groep B en groep A (kontrole-groep) juist signi-
fikant (P = < 0,05), berekend volgens 2 toetsingsmethoden. Het verschil
tussen groep G en groep A was niet signifikant, evenmin als het verschil
tussen groep B en groep C.

De resultaten van deze proef zijn in grote lijnen in overeenstemming met
die van vorige op het Denkavit-proefbedrijf met furazolidon genomen
proeven. In alle gevallen werd steeds een betere groei en een gunstiger
voederkonversie gevonden voor kalveren, die kunstmelk met furazolidon
gevoederd kregen.

Opvallend in deze proef is echter, dat de groei en voederkonversie van
groep B (furazolidon tot 5 weken) beter waren dan van groep C, die ge-

durende de gehele mestperiode kunstmelk met furazolidon kreeg. In een
vorige proef werd juist een in dit opzicht tegengesteld resultaat verkregen.
In deze vorige proef, die precies dezelfde opzet had als de thans bespro-
kene, bevonden zich in alle groepen naast zwaardere nuka\'s ook nogal wat
lichtere en bij deze kalveren met een laag begingewicht waren de resul-
taten van de toediening van furazolidon in de kunstmelk gedurende de
gehele mestperiode veel groter dan bij toediening van furazolidon ge-
durende de eerste 5 weken.

In de thans besproken proef bevonden zich vrijwel geen kalveren met een
begingewicht van minder dan 39 kg. Gedeeltelijk wordt hierdoor het ge-
signaleerde verschil (de tegengestelde resultaten) voor wat de groepen B en
G betreft in de 2 proeven verklaard.

In de vorige proef vonden wij echter ook voor de zwaardere kalveren
een beter resultaat, hoewel niet signifikant, voor de kalveren van de C-
groep, vergeleken met de B-groep. Dit verschil wordt in deze proef bij de
stierkalveren niet bevestigd, integendeel. Bij de vaarskalveren ziet men het
in de vorige proef gekonstateerde verschijnsel wel. Het aantal vaarskalveren
is echter zo gering, dat men hieraan niet te veel waarde mag hechten.

Op grond van vorige proefresultaten en van de uitslag van deze proef mag
gesteld worden voor wat betreft groei en voederkonversie:

a. dat de toediening van 50 p.p.m. furazolidon in de kunstmelk een
vlotte start bevordert van nuchtere kalveren, die via de markt zijn
aangekocht;

b. dat zulk een vlotte start van invloed is op groei en voederkonversie
gedurende de verdere mestperiode;

c. dat voor kalveren met een begingewicht van 39 kg en meer, gemest
onder hygiënische omstandigheden, de toediening van 50 p.p.m.
furazolidon in de kunstmelk gedurende de eerste 5 weken van de
mestperiode voldoende is;

d. dat naar alle waarschijnlijkheid voor kalveren met een lager be-
gingewicht en zeker wanneer ze onder minder hygiënische omstan-
digheden dan op een proefbedrijf gemest worden, de toediening van
50 p.p.m. in de kunstmelk gedurende de gehele mestperiode aan-
beveling verdi(!nt.

De kalveren van groep G zijn duidelijk het gelijkmatigst gegroeid, daarna
volgt groep B en de variatie in groep A (zonder furazolidon) was het
grootst. Het aantal uitschieters naar beneden was in groep A belangrijk
groter dan in groep G.

De resultaten van vorige proeven op het Denkavit-procfbedrijf worden
door bovengenoemde uitslag goed bevestigd.

Bij de stierkalveren kwam groep A en groep G precies overeen. Het aan-
houdingspercentage van iets meer dan 66% is goed. Hoewel het verschil
nog geen vol procent is, valt groep B toch iets uit de toon. Een verklaring
hiervoor hebben wij niet kunnen vinden. In elk geval kan niet het fura-
zolidon hierop van invloed zijn geweest, daar groep A (zonder furazolidon)

en groep C (furazolidon gedurende de gehele mestperiode) een hoger en
onderling gelijk aanhoudingspercentage hadden.

Bij de vaarskalveren valt het hoge percentage in groep A op. Ook hier
is groep B weer het laagst. Het betreft hier, zoals reeds eerder gezegd,
zulke kleine aantallen kalveren, dat enige conclusie uit de cijfers voor
vaarskalveren niet getrokken mag worden.

Zoals uit de kwaliteitsbeoordeling volgens tabel 5 duidelijk te zien is, zijn
cr zeer mooie mestkalveren afgeleverd.

Wat de kleur van het vlees betreft was er van de groepen A, B en C resp.
87,5%, 95,8% en 95,8% uitmuntend en zeer goed. Geen enkel kalf was
onvoldoende. V.oor de vaarskalveren waren deze cijfers voor uitmuntend
en zeer goed resp. 100%, 80% en 100%. Geen enkel vaarskalf was onvol-
doende van kleur.

Zoals in het begin van dit verslag gesteld, was het eerste doel van deze
proef, om op objektieve wijze na te gaan, of er bij gebruik van 50 p.p.m.
furazolidon in de kunstmelk gedurende de gehele mestperiode van enige
verkleuring van het vlees als gevolg van het verstrekken van furazolidon
sprake kan zijn.

De gegevens over de kleur van het vlees maken een duidelijke conclusie
mogelijk. De kleur van het vlees van de kalveren van groep G was beslist
niet minder, eerder beter, dan van die van de groepen A en B. Niet alleen
was het percentage kalveren rnet de beoordeling AA en A iets hoger dan
van de andere groepen, maar ook het aantal met de beoordeling AA (uit-
muntend) was zelfs duidelijk hoger in groep C.

Ook het slachtrapport van deze export-slachterij, die altijd zeer kritisch
in zijn beoordeling is, spreekt in dit opzicht duidelijke taal. Hoewel het
slachtrapport slechts ongeveer de helft van alle kalveren betreft en de be-
oordeling de algemene kwaliteit vermeldt, dus niet in onderdelen gaat, is
het ondenkbaar, dat er geen enkel G-kalf in groep G zou zijn, wanneer als
gevolg van het gebruik van furazolidon gedurende de gehele mestperiode
verkleuring van het vlees zou plaats hebben.

IVat het verkrijgen van een goede kleur van het vlees betreft pleit niets
tegen de verstrekking van 50 p.p.m. furazolidon in de kunstmelk gedurende
de gehele mestperiode. Deze proef geeft een zeer duidelijk antwoord in dnze
aangelegenheid.

De bevleesdheid van de kalveren was uitstekend, zowel van de stier- als
van de vaarskalveren. Er was geen enkel kalf onvoldoende bevleesd; de
percentages voor uitmuntend en zeer goed waren voor de groepen A, B en
C resp. 92,9%, 93,1% en 100%. Enigszins opvallend is het hoge percentage
.-KA (uitmuntend) in groep A, die van de 3 groepen de laagste groei had.
Te bedenken hierbij valt, dat ook groep A, hoewel de laagste in groei van
de 3 groepen, toch een zeer goede groei had en dat de bevleesdheid ook
in flinke mate door de individuele eigenschappen beïnvloed wordt.
De kleur van het vet (voornamelijk niervet) en de vetdekking geven geen
aanleiding tot diepgaande bespreking. Ze waren beide zeer goed. Sle.;hts
in één geval was er voor beide faktoren in groep B een beoordeling G
(onvoldoende). Dit feit moet wel tot de individuele aanleg van het kalf
terug te voeren zijn.

Gedurende het leven werden 29 kalveren, willekeurig gekozen, 3 x onder-
zocht door een vers faecesmonster te verzamelen met behulp van een ge-
desinfecteerde plasdc lepel voor ieder dier en dit te deponeren in papieren
Monocon-bekers a 500 ml.

De inhoud der bekers werd intensief gemengd en vervolgens werd ± 10
gram van ieder faecesmonster gedeponeerd in glazen schroefpotten van
180 ml met blikken deksels. In iedere pot bevond zich 100 ml aankweek-
vloeistof vlg. Müller-Kauffmann of brillantgroen-selenietbouillon. Iedere
geënte pot werd na enige menging met de faeces 48 uur in de broedkamer
geplaatst bij 37° G en vervolgens uitgestreken op brillantgroen-fenolrood-
agarplaten, bereid volgens recept van het Rijks Instituut voor de Volksge-
zondheid.

Gedurende het slachten van de kalveren werden op ontsmette, roestvrij
stalen tafels, de darmen -f- aangehecht scheil gedeponeerd en van 3 plaat-
sen van het scheil werden de mesenteriale lymfklieren over een lengte
van dz 20 cm uitgesneden en in plastic zakken per kalf verzameld. De
blinde darmen werden dubbel onderbonden en ook na doorknippen op het
onderbonden gedeelte ieder in een plastic zak verpakt. Voor elk kalf werd
een gesteriliseerde pincet, scalpel en schaar gebruikt.

In het laboratorium werd de inhoud van iedere plastic zak in een ont-
smette, gegalvaniseerde bak gedeponeerd en werden weer met steriele
instrumenten de lymfklieren uitgepeld en in een steriele Waring-Blendor
fijngemaakt. Na het homogeniseren werd ongeveer 10 gram van dit mate-
riaal in ieder van 2 potten met aankweekvloeistof gedeponeerd. Na 20 en
48 uur kweken werden de uitstrijken gemaakt op de brillantgroen-fenol
roodagarplaten. Van de coecuminhoud werd ook 2 x 10 gram genomen en
verder overeenkomstig de lymfklieren behandeld.

De bacteriologische onderzoekingen tijdens het leven op 20-12-\'65 en 4-2 en
7-3-\'66 en het postmortaal onderzoek op 28-3 en 4-4-\'66 t.o.v. Salmonllae
verliepen alle negadef. Op grond hiervan is aan te nemen dat de stal geheel
"rij van salmonellosis is gebleven gedurende de observatie-periode. De
betere groei van de klaveren, die gedurende 5 weken of de gehele mest-
periode kunstmelk met 50 p.p.m. furazolidon hebben gekregen, is dus niet
toe te schrijven aan het onderdrukken van een Salmonella-infectie.
Dat de toegepaste methodiek van faecesonderzoek betrouwbaar was bleek
bij het onderzoek van mestkalveren op een ander bedrijf, waar enkele kli-
nisch zieke dieren waren geweest en waar op 14-3-\'66 van de 50 kalveren
36 stuks uitscheider bleken te zijn van S. typhimurium; een week later was
het aantal uitscheiders spontaan teruggelopen tot 16.

Zoals reeds door Frik (1960) werd aangetoond is de toevoeging van
furazolidon in de hoeveelheid van 50-100 p.p.m. van kunstmelk-poeder een
waardevol hulpmiddel om enterogene infecties bij mestkalveren te voor-
komen.

In het Denkavit-proefbedrijf te Voorthuizen heeft men dit kunnen be-
vestigen, doch het was de vraag of het waardevol additief de gehele mest-
periode diende te worden gegeven, dan wel of volstaan kon worden met de
verstrekking ervan gedurende de beginperiode van 5 weken. Het gewenste
\\\'lotte begin, dat nogal eens bemoeilijk wordt door de overgang van de
nuka\'s van de boerderij, dikwijls via de markt, naar het mestbedrijf, wordt
reeds door de toediening van 50 p.p.m. furazolidon in de kunstmelk aan-
merkelijk bevorderd. Uiteraard heeft een vlot begin ook een gunstige in-
\\ loed op de verdere mestperiode. De koppel kalveren blijft homogener in
de groei en ook lijkt de furazolidon een gunstiger voederkonversie te geven.
Bij de verordening van het Produktschap voor Veevoeder werd de toe-
diening van furazolidon beperkt tot de leeftijd van 5 weken. Een kontrole
op verstrekking van furazolidon-houdende kunstmelk gedurende een
langere periode is echter niet mogelijk, zodat het de vraag is of het wel
zin heeft deze beperking bij verordening op te leggen. Daar komt bij, dat
op minder hygiënische bedrijven ook na 5 weken de kans op insleping van
Salmonella-mitctie?. blijft bestaan, zodat uit dit oogpunt een langere toe-
diening zelfs raadzaam zou zijn.

Bij de opzet van de proef ging het erom uit te maken of er wat betreft
de verdere groei en slachtkwaliteit van de vette kalveren ook bezwaren
kunnen worden aangevoerd tegen een toediening van furazolidon gedurende
de gehele mestperiode.

Het is voldoende aangetoond dat furazolidon zich niet ophoopt in de or-
ganen of het vlees van de kalveren, zoals b.v. wel met verschillende insec-
ticiden het geval is. De afbraakprodukten van furazolidon hebben echter
een enigszins bruine kleur en zo zou het mogelijk zijn, dat de kalveren wel
een ongewenste donkerder kleur van het vet en het vlees zouden vertonen.
Dit was door één onzer (Van der Schaaf) opgemerkt bij een klein
aantal kalveren, n.1. 4 stuks, die de gehele mestperiode 80 p.p.m. furazoli-
don hadden gekregen.

Bij de proef werd gemiddeld de beste groei verkregen bij de kalveren, die
slechts 5 weken furazolidon hadden gekregen. Het verschil in voederkon-
versie en groei tussen deze groep en de kontrole-groep was juist signifikant
(P = < 0,05), echter niet tussen de groepen die 5 weken of de gehele
mestperiode furazolidon hadden gekregen.

Gedurende de gehele mestperiode en bij slachting konden geen Salmonella-
infecties worden aangetoond. Het is natuurlijk mogelijk dat in geval deze
wel voorkomen grotere verschillen optreden en dat juist dan de kalveren,
die ile gehele mestperiode furazolidon krijgen, gemiddeld een betere groei
zouden hebben.

Dit negatieve resultaat geeft dus een sprekend verschil met de bevindingen
vanGuinée, Kampelmacher, Van Keulen en Hofstra
(1964) die bij hun uitgebreid onderzoek van mestkalveren uit de mesen-
teriale lymfklieren van willekeurig aan verschillende abattoirs geslachte
dieren in 14,3% van 216 kalveren een positief resultaat kregen.
De oorsprong van de desbetreffende mestkalveren kon niet worden nage-
gaan, het merendeel was via de markt aangekocht en het ligt voor de
hand dat infecties na het verlaten van het mestbedrijf kunnen zijn opge-
treden.

gelijk. De dieren waren aangevoerd op een ontsmette vrachtauto en direkt
na aankomst aan het abattoir geslacht. Dit onderzoek toont aan, dat bij
een goede hygiënische opfok het mogelijk is om onder normale bedrijfs-
omstandigheden kalveren vrij van Salmonellae te houden.

Het ziet er naar uit, dat de toediening van 50 p.p.m. furazolidon in de
kunstmelk gedurende de eerste 5 weken voldoende is voor mestkalveren,
die een begingewicht van 39 kg en meer hebben en onder hygiënische om-
standigheden gemest worden.

Het kan echter aanbeveling verdienen om kalveren met een lichter begin-
gewicht en kalveren, die onder minder hygiënische omstandigheden worden
gehouden dan op een proefbedrijf gelden, gedurende de gehele mestperiode
kunstmelk met 50 p.p.m. furazolidon te verstrekken.

De slachtkwaliteit (en met name de kleur van het vlees) wordt door de
verstrekking van 50 p.p.m. furazolidon in de kunstmelk niet ongunstig be-
ïnvloed, noch wanneer de kunstmelk met furazolidon uitsluitend gedurende
de eerste 5 weken verstrekt wordt, noch wanneer zulke kunstmelk ge-
durende de gehele mestperiode wordt toegediend.

Het is mogelijk om klinisch gezonde, jonge kalveren van onbekende her-
komst onder normale bedrijfsomstandigheden zodanig te houden en te
mesten, dat bij direct vervoer naar het slachthuis en ogenblikkelijk slach-
ting geen Salmonellae in darminhoud en mesenteriale lymfklieren kunnen
worden aangetoond.

Beschrijving is gegeven van een 2-delige proef, waarbij aan mestkalveren kunstmelk
werd verstrekt met 100 p.p.m. antibioticum en 50 p.p.m. furazolidon.
De proef omvatte in totaal 86 kalveren, die in drie ondergroepen waren verdeeld
en om en om in een normale doch hygiënische mestkalverstal met individuele voede-
ring in boxen waren geplaatst. Proefgroep A (de kontrolegroep) kreeg kunstmelk
met antibioticum zonder furazolidon. Aan proefgroep B werd dezelfde kunstmelk
met furazolidone gedurende de eerste 5 weken en daarna kunstmelk zonder dit
chemotherapeuticum zoals groep A gegeven. Aan groep C werd gedurende de gehele
mestperiode kunstmelk met antibioticum furazolidon verstrekt.
Het eerste doel van de proef was om op objektieve wijze vast te stellen, of toediening
van 50 p.p.m. furazolidon in de kunstmelk gedurende de gehele mestperiode een
ongunstige invloed heeft op de slachtkwaliteit van de vette kalveren en met name
op de kleur van het vlees (verkleuring). Dit bleek geenszins het geval te zijn.
Tevens werd de invloed nagegaan van de verstrekking van furazolidon op groei,
voederkonversie, variatie in de groeicijfers en aanhoudingspercentage. De resultaten
worden uitvoerig besproken. Als konklusie wordt gegeven, dat furazolidon een
waardevol additief bij het mesten van vette kalveren is wanneer het in een hoeveel-
heid van 50 p.p.m. in de kunstmelk verstrekt wordt.

Gedurende de mestperiode werd een derde deel der kalveren 3 maal onderzocht
op faecale uitscheiding van Salmonellae. Na het slachten werden alle 85 dieren
hierop onderzocht en tevens op dragerschap van Samonella-hactcnén in de mesen-
teriale lymfklieren. Al deze onderzoekingen verliepen negatief.

Report on an experiment consisting of two parts, in which veal calves were given a
milk replacer containing 100 ppm. of an antibiotic and 50 ppm. of furazolidone.

The experiment involved a total number of eighty-six calves which were divided into
three sub-groups and housed alternately in pens in a normal but sanitary veal-calf
house, the animals being fed individually. Test group A (the control group) received
an antibiotic-containing milk replacer without furazolidone. Test group B was given
this milk replacer containing furazolidone for the first five weeks and subsequently,
like group A, was given the milk replacer without this chemotherapeutic agent.
Group C was given an antibiotic- and furazolidom.-containing milk replacer
throughout the period of fattening.

The primary object of the experiment was objectively to determine whether
administration of 50 ppm. of furazolidone in the milk replacer throughout the period
jf fattening has an adverse effect on the carcass quality of the fattened calves and
particularly on the colour of the veal (discoloration). This was in no way the case.
In addition, the effect of administration of furazolidone on growth, feed conversion,
variations in growth rate and dressing percentage was studied. The results are
discussed in detail and it is concluded that furazolidone is a valuable additive in
fattening calves when it is administered in a quantity of 50 ppm. in the milk replacer.
During the period of fattening, one-third of the calves were three times examined
for shedding of Salmonellae in the faeces. After slaughter, all animals were examined
for the presence of Salmonellae in the faeces and their mesenteric lymph nodes were
also tested for the presence of Salmonella-organisms. All these studies were negative
for Salmonellae.

Une description est donnée d\'une expérience en deux parties, où l\'on a administré
à des veaux de boucherie de l\'aliment d\'allaitement avec 100 p.p.m. d\'antibiotique
et 50 p.p.m. de furazolidon.

L\'expérience comprit en total 86 veaux, subdivisés en trois groupes et que l\'on plaça
alternativement en boxes dans une étable d\'engrais normale mais hygiénique, avec
alimentation individuelle.

Le groupe d\'expérience A (le groupe de contrôle) rei;ut l\'aliment d\'allaitement avec
l\'antibiotique sans furazolidon. Au groupe d\'expérience B on administra pendant les
premières 5 semaines le même l\'aliment d\'allaitement avec furazolidon et ensuite de
l\'aliment d\'allaitement sans ce chimiothérapeutique comme au groupe A.
Au groupe C on donna durant toute la période d\'engraissement de l\'aliment
d\'allaitement avec antibiotique et furazolidon.

Le prmeier but de l\'expérience était de constater d\'une façon objective si l\'admini-
stration de 50 p.p.m. de furazolidon dans l\'ahment d\'allaitement pendant toute la
période d\'engraissage aurait une influence défavorable sur la qualité d\'abattage de
veaux gras et notamment sur la couleur de la viande (décoloration). Ceci ne parut
être aucunément le cas.

En même temps on contrôla l\'influence de l\'administration de furazolidon sur la
croissance, l\'indice de consommation, la variation dans les chiffres de croissance et
le rendement à l\'abattage. Les résultats sont discutés en détail et la conclusion en
est que la furazolidon est un additif précieux pour l\'engraissement de veaux, si on
l\'administre dans une quantité de 50 p.p.m. dans l\'aliment d\'allaitement.
Pendant la période d\'engraissement une troisième partie des veaux a été trois fois
examinée sur l\'excrétion fécale de Salmonellae. Après l\'abattage tous les 85 animaux
ont été examinés sur cette excrétion et en même temps sur la présence de bactéries-
Salmonella dans les ganglions lymphatiques mésentériques. Tous ces examens avaient
un résultat négatif.

Es wird eine zweifache Untersuchung beschrieben, wobei Mastkâlbem Kunstmilch
mit 100 Mg. pro Kg. Antibiotikum und 50 Mg. pro Kg. Furasolidon verabreicht
wurde.

Die Untersuchung umfasste insgesamt 85 Kälber, die in 3 Untergruppen verteilt
wurden und der Reihe nach in einen normalen doch hygienischen Mastkälberstall
in Boxen gestallt und individuell gefüttert wurden,

Versuchsgruppe A, (die Kontrollgruppe) erhielt Milchaustauschfutter mit Anti-
biotikum ohne Furasolidon. An Versuchsgruppe B wurde während der ersten 5
Wochen dasselbe Milchaustauschfutter mit Furasolidon verabreicht und danach
Milchaustauschfutter ohne Chemotherapeutikum wie in Gruppe A gegeben. An
Gruppe C wurde während der ganzen Mastperiode Milchaustauschfutter mit Anti-
biotikum und Furasolidon verabreicht.

Hauptzweck dieser Untersuchung war, auf objektive Weise festzustellen, ob Ver-
abreichung von 50 Mg. pro Kg. Furasolidon in Milchaustauschfutter, während der
ganzen Mastperiode, einen ungünstigen Einfluss auf die Schlachtqualität fetter
Kälber, hauptsächlich auf die Fleischfarbe (Verfärbung) ausübt. Dies schien keines-
wegs der Fall zu sein.

Ausserdem wurde der Einfluss, den die Verabreichung von Furasolidon auf Zuwachs,
Futterverwertung, Variation der Zuwachszahlen und Slachtausbeute hat, nach-
gegangen. Ausführlich werden die Resultate besprochen und konkludiert, dass bei
Kälbermast Furasolidon ein wertvolles Zusatzmittel ist, falls dasselbe in einer Menge
von 50 Mg. pro Kg. in Milchaustauschfutter verabreicht wird.

Während der Mastperiode wurde ein Drittel der Kälber dreimal auf fäkale Aus-
scheidung von Salmonellae untersucht. Nach dem Schlachten wurden sämtliche 85
Tiere hierauf und gleichzeitig darauf untersucht, ob sie als Träger von Salmonella-
haktenen in den mesenterialen Lymphdrüsen in Frage kamen. Sämtliche Unter-
suchungen verliefen negativ.

Se describe una investigacion en dos fases, dando a terneros de engorde leche
reconstruida con 100 p.p.m. antibióticos y 50 p.p.m. furazolidona.
El experimento abarcaba un total de 86 terneros, que eran repartidos en tres subgrupos
(A, ByC).

Todos los terneros estaban colocados en un etablo dc cebadura normal, pero higiénico,
en cajas altemativamente segün los subgrupos y eran alimentados individualmente,
El grupo A (grupo de control) ha recibido leche reconstruida con antibióticos sin
furazolidona. Grupe B ha recibido la misma leche con furazolidona durante las
primeras 5 semanas y después leche reconstruida sin este quimiotherdpico, como dado
al grupo A. Grupo C ha bebido durante todo el periodo de cebadura leche recon-
struida con antibióticos y furazolidona.

El primer fin de la investigacion era de determinar en una manera objetiva, si la
adición de 50 p.p.m. furazolidona a la leche reconstruida durante todo el periodo
de cebadura teniä una influencia desfavorable en la calidad de la carne de terneros
cebados, especialmente en el color de la came (descoloración). No habia tal cosa
de ninguna manera,

Ademäs se ha investigado la influencia de la suministración de furazolidona en
crecimiento, indice de consumo, variedad en las cifras de crecimiento y rendimiento
a la canal. Se discuta detalladamente los resultados y se saca la conclusión quc
furazolidona es un alimento precioso, cuando se la suministra en una cantidad de
50 p.p.m. en la leche reconstruida.

Durante el periodo de cebadura se ha examinado una tercera parte de los terneros
tres veces para ver si habia una excreción de Salmonelas en los excrementos. Después
de la matanza se hizo el mismo examen en todos los terneros y ademds si habia
porteadores de bacterias del genus Salmonela en las gländulas linfdticas mesenteriales.
Todos estos exdmenes eran negatives,

Frik, J. F.: Een bijdrage tot de mogelijke preventie van enkele opfokziekten bij
kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1504, (i960).

Frik, J. F.: Een bijdrage tot de mogelijke preventie van enkele opfokziekten bij
kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 848, (1961).

Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H., Keulen, A. van and
Hofstra, K. : Salmonellae in healthy covi\'s and calves in the Netherlands.
Zbl. Vet.med. Reike B, 11, 728, (1964).

M a n t e n. A., Kampelmacher, E. H. and Guinée, P. A. M.: Frequency
of resistance to chloramphenicol and tetracyclines among 12014 Salmonella strains
isolated in 1958 and 1959. Ant. v. Leeuwenhoek, 27, 103, (1961).

M a n t e n, A., Kampelmacher, E. H. en Guinée, P. A. M. : Voorkomen
van resistentie tegen chloramphenicol en tetracycline bij 13502 in 1961 geïsoleerde
Salmonellastammen. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 411, (1963 a).

M a n t e n. A., Kampelmacher, E. H. en Guinée, P. A. M. : Voorkomen
van resistentie tegen tetracycline en chlooramfenicol bij Salmonellastammen, geïso-
leerd gedurende 1962 in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1858, (1963 b).

Voor het verrichten van een onderzoek naar de oorzaken van transport-
schade — acute hartdood — bIJ varkens w/ordt gevraagd

Het project, dat enige jaren kan vergen, zal betrekking hebben op de
fysiologische achtergrond van bedoelde schade, alsmede het verzamelen
van gegevens erover. Dit houdt o.m. in, nader onderzoek van tijdens of
kort na het transport gestorven of in nood gedode varkens, bestudering
van stressfactoren en het verbeteren van transportomstandigheden.
De salariëring zal afhankelijk zijn van leeftijd en ervaring, een en ander
volgens overheidsnormen.

Sollicitaties te richten aan de voorzitter van de Researchgroep voor Vlees
en Vleeswaren TNO, Blltstraat 166, Utrecht, bij wie ook inlichtingen zijn
te verkrijgen.

Als gevolg van het stijgende welvaartspeil en het verkorten van de arbeids-
tijd tracht ook de Nederlandse bevolking een passende vrije-tijdspassering
te vinden.

De toenemende verstedelijking van ons land is oorzaak van het verdwijnen
van talrijke wilde diersoorten uit de omgeving der grote steden. Als com-
pensatie wordt door velen „de natuur in huis gehaald". Daarbij wordt
dikwijls, door een relatief ruimtegebrek, uitgezien naar kleinere (huis)-
dieren, zoals hamsters, eekhoorns, etc.

De vraag naar een bepaalde diersoort is zeer afhankelijk van de mode op
dit gebied. Waren eerst hamsters en parkieten zeer in trek, thans verschuift
de publieke belangstelling meer naar apen en papegaaien.
Naast deze mode-dieren worden ook talrijke andere diersoorten gehouden.
De laatste jaren neemt eveneens het aantal duiven, zang- en siervogels
toe. De vogelhouders kunnen in 4 groepen ingedeeld worden, t.w.:

2. De kwekers, die grote aantallen vogels houden en zich specialiseren in
het kweken van bepaalde soorten voor tentoonstelling of wedstrijd.

3. De zogenaamde commerciële liefhebbers, welke grote aantallen vogels
hebben (300 - 400 kanaries of parkieten zijn geen uitzondering) en die
zich naast een zeer intensieve fokkerij, b.v. voor tentoonstellingen, ook
bezig houden met de handel.

Vooral vertegenwoordigers van groep 2 en 3 roepen steeds meer de hulp
van de practici en instituten in ter bestrijding van ziekten bij hun dieren.
Het is juist daarom wel belangrijk hieraan de nodige aandacht te besteden,
omdat voor deze eigenaren grote financiële belangen op het spel staan,
terwijl men tevens kan verwachten, dat zowel de kleine-huisdieren specia-
list ais de plattelands-practicus steeds meer siervogels te behandelen krijgt.
Ook in de duivenhouderij worden steeds grotere bedragen geïnvesteerd,
mede door de vrij forse geldbedragen welke de dieren bij elkaar kunnen
vliegen. Beroeps-duiven houders zijn in Nederland in navolging van het
Belgische voorbeeld geen onbekenden meer. Het is belangrijk deze pluim-
veeliefhebbers op de juiste wijze op te vangen, daar de behandeling anders
ongetwijfeld in lekenhanden terecht komt, waardoor er voor de vogelsport
een catastrofale toestand kan ontstaan, welke tevens een ongunstige invloed
kan hebben op het aantal ziekte-uitbraken bij de mens. Dit artikel heeft
dan ook mede ten doel de belangstelling voor deze sector te vergroten.

1 Th. Smit; wetenschappelijk ambtenaar Ie kl. aan het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afd. Rotterdam; Postbus 6007, Rotterdam-7.

Werd in een vorig artikel (Smit, 1965) de aandacht gevestigd op de
Salmonellosen bij vogels, thans willen wij ons bepalen tot de psittacosis-
ornithosis o.a. omdat men zich in Nederland thans veelal een verkeerde
voorstelling maakt over het voorkomen van deze ziekte.

Reeds in 1874 beschreef Jurgensen een pneumo-tyfus bij de mens,
welke geassocieerd werd met ziekte in een partij import-vogels.
In 1917 meldde MacClintock een epidemie welke, naar werd
\\ermoed, verband hield met de handel in zieke papegaaien. Nadat was
vastgesteld, dat er inderdaad verband bestond tussen zieke vogels en ziekte
bij de mens, werd in 1929 na een pneumotyfus-epidemie in Argentinië
de verkoop van papegaaien verboden. De illegale handel in de havens
tierde ondanks dit verbod echter welig, zodat toch nog 12 secundaire
uitbraken voorkwamen, welke plaatsvonden onder de bevolking van zee-
varende naties.

Levi nth al (1930), Coles (1930) en L i 11 y (1930) ontdekten, dat
in afdrukpreparaten van organen van geïnfecteerde individuen microsco-
pisch typische intracellulaire lichaampjes gevonden konden worden. Deze
Levinthal-Coles-Lilly-lichaampjes (L.C.L.-bodies) bleken gevormd te
worden door de ziekteverwekker. Zij stelden vast dat bij niet te snel ver-
lopende ziekteprocessen tegen deze L.C.L.-bodies antilichamen worden
gevormd, die door middel van een complementbindingsreactie kunnen
worden aangetoond. Het agens werd ingedeeld bij de virussen der psitta-
cosis-lymfogranuloma-groep, doch later nader geclassificeerd als Miyagawa-
nella. In een nog later stadium van het onderzoek bleek, dat bij vele vogel-
soorten een virus geïsoleerd kon worden, dat serologisch nauwelijks te onder-
scheiden is van het psittacosis-virus. Ook dit virus kan bij de mens aan-
leiding geven tot ziekte-uitbraken. Deze ziekte werd ornithosis genoemd en
het agens wordt volgens Bergey ingedeeld als Miyagawanella ornithosis
(1957).

Meyer (1959) verstaat onder psittacosis een klinisch omschreven ziekte-
beeld bij de mens dat door verschillende soorten vogels overgedragen kan
worden, o.m. door papegaaiachtigen (papegaaien, parkieten, agapomiden),
eenden, duiven en kalkoenen, terwijl hij dezelfde naam gebruikt voor de
ziekte bij papegaaien, welke volgens hem in wezen door hetzelfde virus
wordt veroorzaakt.

De naam ornithosis beschouwt M e y e r als een equivalent van psittacosis,
in de literatuur voornamelijk gereserveerd voor deze ziekte bij vogels die
tiic-t tot de papegaaiachtigen behoren.

N\'olgens Dekking (1964) onderscheiden psittacosis en ornithosis zich
hoofdzakelijk door verschillen in pathogeniteit t.o.v. diverse (proef)dieren.
Een serologische differendatie blijkt onmogelijk. Meestal zijn de stammen,
afkomstig van papegaaiachtigen, virulenter voor de mens dan de stammen
afkomstig van andere vogels, doch Dekking wist ook zeer duidelijke
afwijkingen van deze regel aan te tonen.

Doordat, dank zij de toepassing van antibiotica, de ziekte bij de mens veel
minder ernstig verloopt dan enkele tientallen jaren geleden, wint de pape-
gaai in Nederland weer veld als huisdier. De praktizerende dierenarts krijgt
telkenmale de vraag voorgelegd of het al dan niet verantwoord is een
dergelijke vogel te kopen.

Uit het aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut ter onderzoek aan-
geboden materiaal werd een overzicht samengesteld van de psittacosis-
ornithosisgevallen gedurende de jaren 1960 t/m 1965. De vogels werden
daartoe in 3 hoofdgroepen ingedeeld, te weten papegaaiachtigen, duiven
(waaronder post- en sierduiven) en siervogels. Van Vloten (1954)
stelde reeds vast dat in de jaren 1951-1954 het percentage serologisch
positieve duiven steeg van 6,9-11,2% der ingezonden dieren.
Tabel I geeft het aantal en het percentage positieve inzendingen per groep
aan.

Overzicht over het aantal gevallen van psittacosis-ornithosis
van 1960 t\\m 1965.

Uit deze tabel kunnen geen conclusies worden getrokken over het percentage
virusdragers van het ingezonden materiaal, aangezien alleen een virologisch
onderzoek werd ingesteld bij een verdachte sectie. Was de sectie niet
verdacht dan werden de gestorven vogels niet onderzocht op de aanwezig-
heid van psittacosis-virus. In werkelijkheid is vermoedelijk hot aantal virus-
dragers dan ook hoger.

Het staat echter wel vast, dat psittacosis-ornithosis niet zelden als de
doodsoorzaak bij vogels wordt gevonden, terwijl een jaarlijks stijgend
aantal infecties bij duiven wordt gezien.

Ten einde na te gaan of er in
in besmette papegaaiachtigen,
werd aangetoond, werd een
gegeven hoelang de a;m deze
eigenaar zijn geweest.

Nederland nog steeds sprake is van handel
zoals dit vroeger door Dekking (1950)
tabel (II) opgesteld, waarin wordt weer-
ziekte gestorven vogels in het bezit van de

Aangezien de incubatietijd na kunstmatige infectie op zijn minst 5-6 dagen
bedraagt, waarna de dieren een ziekte doormaken van enkele dagen, mag
worden aangenomen, dat papegaaien — welke binnen één week na aan-
koop stierven — reeds voor de aankoop besmet waren. Dit wil zeggen,
dat bij 27 geconstateerde psittacosis-ornithosisgevallen de vogels reeds bij
de handelaar besmet moeten zijn geweest.

Vijfmaal werd door ons vastgesteld, dat een handelaar dieren uit een
besmette koppel verkocht, terwijl hij op de hoogte was van het feit, dat
eerder verkochte dieren uit hetzelfde hok gestorven waren aan psittacosis.
In 4 gevallen werd bij de koop door de toekomstige eigenaar reeds aan-
merking gemaakt op het dier. De bezwaren werden echter door de verkoper
„weggepraat" met de mededeling, dat de waargenomen verschijnselen
waren terug te brengen tot angst, onwennigheid, e.d. Als belangrijke bron
van besmetting kan dan ook in Nederland de handel gelden.
Viermaal werd de diagnose psittacosis-ornithosis gesteld bij dieren afkom-
stig uit een zogenaamde gesloten fokkerij, waar gedurende geruime tijd
geen dieren waren aangekocht. De infectiemodus kon hier in geen der
gevallen worden vastgesteld. Interessant is in dit verband de mededehng
van G er lach (1936) dat dieren in een gesloten fokkerij zich kunnen
besmetten via het voer. Aangezien in Nederlandse vogelwinkels de voer-
opslag en de verkoopruimte voor vogels meestal slecht van elkaar geschei-
den zijn, en soms zelfs gecombineerd, mag deze besmettingsmogelijkheid
zeker niet zonder meer veronachtzaamd worden. Het gebruik van op de
juiste wijze fabrieksmatig verpakt voer zou aanbeveling verdienen.
Naast contactinfectie en voerbesmetting wordt in de literatuur nog melding
gemaakt van virustransport via het broedei (R u f f 1 e, 1962; L e h n e r t,
1962). Dat kan vooral voor duivenhouders belangrijk zijn, aangezien
jaarlijks in de duivensport een levendige handel in eieren plaatsvindt.
Ook luizen en teken kunnen het virus bevatten (E d d y, 1962). Daar ook
in vogelfaeces veel virus aanwezig kan zijn, wordt in veel landen een felle
strijd gevoerd tegen rondvliegende wilde stadsduiven. De hoofdbesrnettings-
bron voor de postduif is wel het langdurige vervoer in volgepakte manden
in gezelschap van virusuitscheidende duiven, direct gevolgd door een zeer
inspannende vhegtocht naar huis.

Gedurende de jaren 1960 t/m 1965 werden 31 inzendingen vogels ont-
vangen via arts of dierenarts in verband met een nog niet getypeerde
aandoening van de ademwegen bij de mens. In 8 van deze gevallen kon de
virologische diagnose psittacosis gesteld worden bij de ingezonden vogels.
Zeven inzendingen vogels werden ontvangen, nadat bij de eigenaar of
zijn huisgenoten reeds de diagnose was gesteld. Bij deze groep inzendingen
werd in 4 gevallen het virus aangetoond.

In totaal bleken dus 12 van de 38 humane patiënten in het bezit te zijn
geweest van een met zekerheid infectieuze vogel. De 12 positieve gevallen
waren als volgt verdeeld: papegaaiachtigen 8, duiven O, overige siervogels 4.
De literatuur verschaft in deze de volgende gegevens: Meyeren Eddy
(1951) onderzochten van 103 humane patiënten de infectiebron. In 39
gevallen bleek de ziekte veroorzaakt te zijn door papegaaiachtigen, 19 maal
door duiven, 16 maal door eenden en kippen, terwijl in 20 gevallen de
infectiebron niet kon worden opgespoord.

Dekking (1964) vond, dat in Nederland duiven 224 maal als infectie-
bron konden worden aangewezen tegenover papegaaiachtigen 164-, kana-
ries 84-, en andere vogels 202 maal.

1\'erwijl Meyer en Eddy dus de papegaaiachtigen als hoofdinfectie-
bron voor de mens beschouwen, meent Dekking, dat de duif hier de
grootste rol speelt. Het verschil in uitkomst kan door een aantal factoren
beïnvloed worden. Vogeleigenaren zijn geneigd eerder die vogels in het
onderzoek te betrekken, welke in hun naaste omgeving voorkomen, zodat
een papegaai of parkiet, welke in de huiskamer wordt gehouden, sneller
ter onderzoek wordt aangeboden dan een rondvliegende duif, welke regel-
matig op de vensterbank gevoerd wordt.

Een klinisch geval van psittacosis bij papegaaiachtigen leidt — in tegen-
stelling tot een klinische infectie bij duiven — meestal snel tot de dood, zo-
dat eerstgenoemde dieren bij ziekte van contactpersonen eerder worden
ingezonden. De veelal hogere waarde van papegaaiachtigen stimuleert de
inzending voor postmortaal onderzoek.

Dit blijkt ook uit het feit, dat wij bij een totaal aantal van 1090 inzendingen
van duiven gedurende de laatste vijf jaar slechts twéémaal het verzoek
ontvingen de dieren op ornithosis te onderzoeken in verband met ziekte
bij de eigenaar of diens huisgenoten.

Toch komt ornithosis bij duiven in ons land zeer veel voor. In 1965 toonden
wij bij 10% van de inzendingen duiven het ornithosis-virus aan.
Let men verder op het feit, dat klinisch gezonde dieren uit besmette koppels
regelmatig worden ingekorfd voor lange en korte afstandsvluchten, dan is
het duidelijk, dat ruime circulatie van dit virus speciaal in de postduiven-
stapel zonder meer gewaarborgd is. Het behoeft dan ook in het geheel
geen verbazing te wekken, dat Dekking (1950) met behulp van sero-
logisch onderzoek van Nederlandse duiven vaststelde, dat slechts in enkele
gesloten fokkerijen, dierentuinen, etc. geheel negatieve koppels voorkwa-
men. In alle andere vluchten werden exemplaren met hogere of lagere
CBR-titers t.o.v. ornithosis aangetroffen. Voor een exacte serologische
diagnose dient dan ook het serologisch onderzoek te worden herhaald.
Het aantal in Nederland gehouden duiven bedraagt een veelvoud van het
aantal papegaaiachtigen. De betekenis van het virus-reservoir onder de
duiven als potentieel gevaar voor de mens is dus zeer belangrijk.
Dat de duiven in dit opzicht niet een volledig overheersende positie in-
nemen zou men kunnen wijten aan de wat mindere virulentie die de
duiven-ornithosisstammen voor de mens bezitten.

Desalniettemin is volgens D e k k i n g de duif in Nederland de voornaamste
infectiebron voor de mens, in belangrijkheid gevolgd door een groep diverse
vogels, niet nader met name genoemd, waarna dan in aflopende volgorde
üe parkieten, de kanaries en de papegaaien verschijnen. In grote trekken
correspondeert deze reeks met de populariteit van de betrokken vogels bij
de Nederlandse liefhebbers.

Natuurlijk kunnen in verschillende gevallen ook papegaaien uitstekend
als infectiebron voor de mens fungeren. De doorgaans wat hogere virulentie

van de papegaaien-virusstammen, doch ook het zeer nauwe contact met
de mens, zijn factoren die ongetwijfeld besmetting bevorderen.
M e y e r (1939) toonde aan, dat vooral jonge nestpapegaaien besmet zijn.
Angstwekkend is het verschijnsel, dat thans in Nederland jonge, nog niet
zelfstandig etende, vogels worden geïmporteerd, die dan door de eigenaar
met de hand moeten worden gevoederd. Burnet (1939) ontdekte, dat
volwassen virusdragers soms een verhoogde virusuitscheiding vertonen.
Dit is dikwijls het geval na voorafgaand transport, doch ook wel na een
inspannende broedperiode. Door de toenemende kennis van onze vogel-
kwekers worden ook in Nederland steeds meer grote parkieten en zelfs
papegaaien gekweekt, zodat voorlichting op dit gebied zeker niet mag
ontbreken.

Onder siervogels worden hier alle vogelsoorten verstaan welke uit lief-
hebberij worden gehouden, met uitzondering van papegaaiachtigen,
duiven, hoenderachtigen en soorten uit de eendefa:nilie. De groep bestaat
uit een zeer groot aantal soorten, welke op zeer verschillende wijze wordt
gehuisvest. Enkele soorten, zoals kanaries, beo\'s, toekans, tropische lijsters
en Japanse nachtegalen, worden veelal afzonderlijk gehuisvest, terwijl
andere soorten in aparte vogelkamers of volières gehouden worden.
Door het in verhouding lage aantal gediagnostiseerde ornithosis-uitbraken
bij deze zeer grote groep kon geen duidelijk overzicht verkregen worden
over de gevoeligheid t.o.v. ornithosis van de diverse soorten.

De ziekte heeft bij papegaaien veelal een acuut verloop. De klinische ver-
schijnselen zijn weinig specifiek. De eetlust is sterk verininderd, de veren
worden opgezet, terwijl de dieren in elkaar gedoken zitten.
In sommige gevallen wordt een pompende ademhaling waargenomen,
terwijl ook een exsudatieve sinusitis aanwezig kan zijn. In het verloop van
de ziekte treedt een profuse diarree op. In het algemeen sterven de dieren
binnen enkele dagen.

Bij parkieten en agapomiden treden dezelfde afwijkingen op. Doordat
deze dieren veelal in grote volières worden gehouden, vallen de ziekte-
verschijnselen echter minder op.

Duiven vertonen in het algemeen zeer weinig verschijnselen. De eigenaar
vermeldt de slechte vliegprestaties, het ontbreken van de witte pigmentatie
op de neusdoppen en het voorkomen van een blauwe schilferige huid van
de borst. Bij een nauwlettend onderzoek kan men bij een enkel dier een
geforceerde ademhaling waarnemen, terwijl ook de ademgeruisen versterkt
kunnen zijn. In ernstige gevallen treden verschijnselen van algeheel ziekzijn
op, zoals: traagheid, verminderde eetlust, diarree.

Bij de overige siervogels zien we door onbekendheid met de soort en een
plotselinge angst van het te onderzoeken dier, meestal geen andere ver-
schijnselen dan bol in de veren zitten, op twee poten slapen, mager worden
en diarree.

De sterfte aan psittacosis-ornithosis bij vogels is volgens de Hteratuur sterk
afhankelijk van de soort en familie waartoe de dieren behoren. Bij duiven
ziet men weinig sterfte, soms in het geheel niet. Bij siervogels treedt ver-
spreide sterfte op. Dat deze normen ook voor de Nederlandse vogels gelden
blijkt uit de anamnese van een aantal door ons nader onderzochte gevallen.
Zie tabel III.

Na aankomst in het sectielokaal worden vogels, die volgens de anamnese
verdacht zijn van een psittacosis- of omithosis-infectie, gedompeld in een
oplossing van een ontsmettingsmiddel (Chloor-amine). Deze behandeling
geschiedt om het stuiven van veren en opgedroogde faeces te voorkomen.
Het dier wordt vervolgens geplukt, of van de veren ontdaan door borst-
en buikhuid af te stropen.

Bij het openen van het kadaver wordt direct gelet op de toestand van de
luchtzakken, lever, milt en long. Indien hierbij verschijnselen worden waar-
genomen, die aanleiding geven tot verdenking op een psittacosis-ornithosis-
infectie, worden afdrukpreparaten gemaakt.

Deze afdrukpreparaten werden oorspronkelijk gekleurd volgens Giemsa,
Machiavello of Castagneda. Met deze kleuringen werden echter door ons

zelden L.C.L.-bodies in de directe afdrukpreparaten gevonden. Na de
invoering van de kleuring volgens Stamp worden bij een groot deel van
de verdachte papegaaien direct L.C.L.-bodies aangetoond. Het bleek, dat
in alle gevallen, welke microscopisch positief waren, het virus in de Ie
muizenpassage kon worden geïsoleerd.

Indien het microscopisch onderzoek negatief verloopt, wordt een viro-
logisch onderzoek op muizen ingezet. Stukjes van lever, milt, luchtzak en
long worden in een Griffith-tube verkleind en vermengd met een strepto-
mycine-oplossing. Met deze suspensie worden 4 muizen intraperitoneaal en
4 muizen intracerebraal geïnfecteerd.

De muizen worden gehuisvest in een gesloten pot met voldoende voer en
water voor ongeveer een week. De luchtverversing wordt gewaarborgd
door een eenvoudig aquariumpompje. De afgewerkte lucht wordt afgevoerd
via een ontsmettingsmiddel.

Elke muis, welke sterft in het proeftijdvak (een week), wordt geseceerd
en microscopisch onderzocht op L.C.L.-bodies.

Bij papegaaien vinden we, indien zij aan psittacosis zijn gestorven, een
blauwgrijze verkleuring van de musculatuur, sinusitis, sterke milt- en lever-
zwelling met een oedemateuze soms ontstoken leverkapsel, luchtzakontste-
king, dunne groene darminhoud met bezoedeling rondom de cloaca-opening.
De afwijkingen kunnen naast elkaar, doch ook apart voorkomen. Bij dieren
niet duidelijke sectieverschijnselen zijn in het algemeen de L.C.L.-bodies
direct aantoonbaar.

Mogelijke virusdragers, welke gestorven waren aan andere ziekten, werden
aoor ons niet opgespoord, omdat het vaststellen van de doodsoorzaak
primair was. Op enkele uitzonderingen na worden de dieren dood in-
gestuurd, zodat serologisch onderzoek niet kan worden uitgevoerd.

Duiven werden veelal levend ontvangen. Serologisch onderzoek vindt niet
plaats, omdat een CBR-titer van één enkel dier niet bewijzend geacht kan
worden voor een acute infectie. De klachten van de duivenhouders bepalen
zich hoofdzakelijk tot slechte vliegprestaties. Natte neuzen en ogen worden
ook wel waargenomen.

Bij het onderzoek na de dood vinden we in vele gevallen een geringe con-
junctivitis, alsmede veranderingen aan de luchtzakken. In heftige gevallen
wordt een meer of minder ernstige luchtzakontsteking gevonden, terwijl
een enkele maal miltvergrotingen en pancreas-afwijkingen werden gecon-
stateerd.

Stamp-kleuringen van lever en milt zijn veelal negatief, doch in de ont-
■stoken luchtzakken kunnen wel L.C.L.-lichaampjes gevonden worden.
Bij een positieve uitslag van het virologisch onderzoek sterven de intra-
cerebraal gespoten muizen na 5-7 dagen, terwijl de intraperitoneaal ge-
spoten proefdieren veelal blijven leven.

Het stellen van de diagnose ornithosis bij de groep „overige siervogels" is
zeer moeilijk. De sectie geeft weinig aanknopingspunten. In sommige ge-

vallen kan een luchtzakontsteking worden geconstateerd, terwijl ook zeer
sterke miltvergrotingen worden gezien. Het aantal inzendingen, dat op
grond van de anamnese en sectie verdacht wordt van ornithosis-infectie,
is zeer hoog.

Talrijke kanaries vertonen bij sectie sterke miltzwellingen, zonder dat hier-
voor bij verder onderzoek een bepaalde infectie als oorzaak kan worden
gevonden.

Pogingen om de ziekteverwekker direct microscopisch aan te tonen mis-
lukken vrijwel steeds, terwijl slechts in een aantal gevallen de aanwezigheid
van het virus kan worden bewezen via de muizen- of de eikweek.
Na negatieve uitslag van het onderzoek op pokken, leukose, parasieten,
schildklierafwijkingen en een algemeen virologisch onderzoek, kan bij een
groot aantal vogels (vooral kanaries) met duidelijke ademhalingsbezwaren
geen definitieve diagnose gesteld worden, tei-wijl uit het verloop van de
ziekte wel mag worden aangenomen, dat een infectieus agens in het spel is.

Bij de therapie en de bestrijding van de psittacosis-ornithosis infectie zal
men reeds dadelijk op een tweetal tegengestelde belangen stuiten. Terwijl
de volksgezondheid eist, dat zieke en besmette dieren geëlimineerd worden,
zal uit handelsoverwegingen juist getracht worden al wat ziek is te cureren.
Deze controverse, welke reeds tientallen jaren bestaat, zal pas dan beëindigd
zijn, indien de therapie een volledige vernietiging van het virus kan garan-
deren. De uiteindelijke beslissing of een koppel vogels zal worden gedood
of behandeld, ligt in Nederland, door het ontbreken van veterinaire-politie-
maatregelen, bij de eigenaar. Deze laatste gaat, indien hij over een groter
aantal vogels beschikt, en behoudens misschien bij ziekte in zijn gezin, niet
over tot liquideren van zijn dieren. Wel bestaat de mogelijkheid, dat in
sommige gevallen de dieren worden „opgeruimd", d.w.z. via de handel
verkocht.

Aangezien er geen officiële voorschriften bestaan ter wering en bestrijding
van de ziekte en een verspreiding van het virus door de meeste vogel-
concentraties mag worden aangenomen, lijkt een behandeling van besmette
koppels, met alle bezwaren van dien, voorlopig een praktisch advies.
Na aanvankelijk teleurstellende resultaten geboekt te hebben bij de be-
handeling van besmette vogels, melden D o h e r t y e.a. (1961) toch succes-
sen met de behandeling van Australische papegaaien. Als therapeuticum
werd chloortetracycline verstrekt in een dosering van 10 mg per gram
voer gedurende 15-20 dagen. Een aantal Mexicaanse jjapegaaien echter,
dat afkomstig was uit een psittacosis-vrije streek, werd gedurende het
transport geïnfecteerd en bleef ondanks bovengenoemde medicamentatie
gedurende maanden het virus uitscheiden.

Schulz (1962) voerde kunstmatig geïnfecteerde parkieten met in chloor-
tetracycline geïmpregneerd voer (eindconcentratie 0,5 mg per gram voer).
Het antibioticum werd in 4 perioden van 3 dagen verstrekt, telkens met 2
dagen rust. In de aldus behandelde groep resteerde 3% virusdragers tegen
20% bij de controlegroep. Weyer (1964) behaalde soortgelijke resultaten
bij praktijkbehandelingen. In verband met de scherpe Duitse bepalingen
t.o.v. ornithosis-besmetting werkt een groot aantal fokkers in Duitsland
vrijwillig mede aan de bestrijding.

Geïmpregneerd hardvoer is in Duitsland in de handel onder de naam
Hopermans granulat. Ook in Nederland is dit chloortetracycline-houdend
voer thans wel verkrijgbaar.

Het mengen van antibiotica door hardvoer is gecontraïndiceerd, doordat
de dieren het zaad doppen. Chloortetracycline kan ook door het drink-
water verstrekt worden in een dosering van 100-200 mg per kilo vogel.
De dosering per liter drinkwater dient dan te worden aangepast aan de
sterk wisselende wateropname. Duiven nemen het antibioticum ook met het
graan op.

Een viertal vanwege het Centraal Diergeneeskundig Instituut behandelde
groepen dwergpapegaaien, parkieten en kanaries, vertoonde na de be-
handeling geen uitval meer ten gevolge van ornithosis. Of er een aantal
virusdragers na deze behandeling overbleef kon helaas niet nagegaan
worden.

Op grond van de ten dele gunstige berichten van Meyer (1959) werd
in Amerika voor import van papegaaiachtigen een 30-daagse quarantaine
voorgeschreven, gecombineerd met een chloortetracyclinekuur. Na het in-
voeren van deze bepalingen daalde het aantal humane patiënten, geïfec-
teerd door papegaaiachtigen, geleidelijk van 568 in 1956 tot 30 in 1961.

Tot voor enkele jaren was men bij de import van papegaaien in Nederland
verplicht de dieren 14 dagen in afzondering te houden. Deze bepaling was
te enen male onvoldoende om het land tegen import van besmette dieren
te beschermen. Ook het doorvoeren van de quarantaine op zich zelf bleek
niet geheel mogelijk.

Thans kunnen papegaaien, welke op het oog gezond zijn, in Nederland
ingevoerd worden met een gezondheidsverklaring, afgegeven in het land
\\an herkomst. Dat deze gezondheidsverklaring slechts weinig garanties
kan verstrekken met betrekking tot de besmettingsgraad van de vogels is
zonder meer duidelijk.

Overigens gaan in Duitsland met zijn zeer strenge invoerbepalingen t.o.v.
papegaaien thans juist stemmen op een meer vrije import toe te staan ter
vermindering van de illegale import. Weyer (1964) noemde in dit
verband speciaal het grote quantum papegaaiachtigen, dat bij de grens-
correctie van Elten naar Diiitsland verhuisde.

Ondanks de strenge invoerbepalingen treedt in West-Duitsland op vrij uit-
gebreide schaal psittacosis bij parkieten op, terwijl het ornithosevirüs volop
circuleert, speciaal bij de stadsduiven. De Amerikaanse gegevens over de
resultaten van de aureomycine-behandelingen bij papegaaien luiden zeer
gunstig, zodat een verplichte behandeling van deze importvogels, indien
maatregelen gewenst blijken te zijn, het meest nuttige lijkt. De illegale
miport, welke direct na het sluiten der grenzen toeneemt (zoals in Neder-
land de import van beschermde vogels afkomstig van de vogelmarkten in
België), blijkt een poging tot uitroeiing van psittacosis te niet te doen,
terwijl een hoog percentage met ornithosis besmette tamme, verwilderde en
wilde duiven de mogelijk minder virulente stammen blijft verspreiden.
Dat de binnenlandse handel in zieke en verdachte vogels buiten de vete-
rinaire politiemaatregelen valt, mag echter zeker als een lacune in de wet
gezien worden.

Slechts met grote moeite kunnen malafide handelaren via de Inspectie
van de Volksgezondheid benaderd worden.

Juist besmettingen in de detailhandel kunnen door hun groter contact met
brede lagen van de bevolking voor ongewenste verspreiding van het virus
zorgdragen. Hoewel het aantal psittacosis-ornithosis-gevallen bij de mens
in Nederland geen aanleiding geeft om scherpere bepalingen te eisen, is
toch een moeilijk te beteugelen handel in zieke of verdachte dieren geheel
in strijd met de belangen van de Volksgezondheid.
De volgende maatregelen zouden kunnen worden overwogen.

a. Doeltreffende behandeling van aan psittacosis-ornithosis lijdende of
verdachte dieren. Deze methode zou gepropageerd moeten worden bij
vogelkwekers, zodat de bestaande angst voor aangifte van de ziekte
afneemt.

b. Verbod van de handel in kennelijk zieke dieren of dieren, afkomstig uit
een aangetaste koppel (welke gevaar op zouden kunnen leveren voor
de Volksgezondheid).

Psittacosis-ornithosis is in Nederland een regelmatig voorkomende ziekte bij in ge
vangenschap gehouden vogels en los vliegende duiven.

De ziekte komt regelmatig voor onder papegaaien, welke korte tijd geleden werden
verhandeld. Op grond van literatuurgegevens en eigen ervaring, lijkt een behandeling
van aangetaste vluchten vogels hoopgevender dan het radicaal elimineren van de
ziektehaard, hetgeen in de praktijk veelal onuitvoerbaar is.

Psittacosis (ornithosis) is a disease which is common in captive birds and freely flying
pigeons in the Netherlands.

The disease is a common feature in parrots which have been recently sold. Data
reported in the literature as well as personal experience suggest that treatment of
affected birds is more promising than is radical elimination of the focus of infection,
which often is impracticable.

Aux Pays Bas l\'ornithose-psittacose est une maladie qui se présente régulièrement
chez des oiseaux tenus en captivité et chez des pigeons vivant en liberté.
Le mal est fréquent chez des perroquets qui ont récemment changé de propriétaire.
Les données de la littérature comme nos propres expériences révèlent qu\'un traitement
des oiseuux affectés semble donner plus de perspectives qu\'une élimination radicale
du foyer de la maladie ce qui le plus souvent est irréalisable dans la pratique.

Psittacose-Ornithose kommt in den Niederlanden regelmässig bei in Gefangenschaft
gehaltenen Vögeln und bei frei fliegenden Tauben vor. Die Krankheit wird auch oft
bei Papegaien wahrgenommen die kurz zuvor verhandeld wurden. Auf Grund von
Literaturaufgaben und eigener Erfahrung erscheint die Behandlung kranker Vögel
sprechender zu sein, als eine völlige Ausmürzung des Krankheitsherdes, was übrigens
in der Praxis nicht immer möglich ist.

Psittacosis-ornithosis es una cnfermedad que se encuentre con regularidad en Holanda
en pajaros de jaula y en palomas sueltas. La enfermedad se vea regular en papagayos,

los cuales fueron negociados hace poco. En virtud de datos de la literatura y
experiencia propria, parece que un tratamiento de las aves enfermas promete mas que
la eliminacion radical del foco de infeccion, la cual en la practica es muchas veces
irrealizable.

Manual of Determinative Bacteriology (1957).
Burnet, F. M.: Note on the occurence of fatal psittacosis in parrots living in the

wild state. Med. J. Australia, 1, 545, (1939).
Coles, A. C.: Microorganisms in psittacosis. Lancet I, 1011, (1930).
Dekking, F.: Psittacosis en ornithosis in Nederland. Uitgave Lab. Gez.leer. Uni-
versiteit A\'dam, Lab. Gem. Gen. D. A\'dam, diss. (1950).
Dekking, F.: Psittacosis and ornithosis, in Hoeden, J. van der: Zoonoses,
401 -410, (1964).

D o h e r t y, R. L., C a r 1 e y, J. G., L e e, P. E., Meyer, K. F. and Eddy, B.:
The effect of Chlortetracycline on Australian parrot, naturally infected with
psittacosis. Med. J. Austr., 48, 134, (1961).
E d d y, B., M e y e r, K. F., L a m b r e c h t, F. L. and T u r m a n, D. P.: Isolation
of ornithosis bedsoniae from mites collected in turkey quarters and from chicken-lice.
ƒ. inf. Dis., 110, 231, (1962).
Gerlach, F.: Beobachtungen bei der in Österreich auftretenden Psittakose. Zschr.

Hyg. Infektions Kr., 118, 574, (1936).
Jürgensen, T.: Ziemssens Handbuch der speziellen Pathologie und Therapie
Krankheiten des Respirations-Apparates 23. (Vogel Leipzig) 1947 N.Y. Acad.
Science.

L e h n e r t, Ch.: Zur Frage der Übertragung des Omithosevirus über das Brutei

bei Enten. Berl. Münch. Tier. PVschr., 75, 151, (1962).
Levinthal, W.: Recent observations on psittacosis. Lancet, 1, 1207, (1930).
Lilly, R. D.: Rickettsia- like inclusions in man and experimental animals. Puhl.

Health Rep., 45, 773, (1930).
M c. C 1 i n t o c k, A. T.: Report of a bacteriological study of the deposition and
distribution, in a community, of a form of microorganism previously foreign to the
community. Pensylvania Med. J., 22, 145, (1917).
Meyer, K. F.: Some general remarks and new observations on psittacosis and

ornithosis. Bull. W.H.O., 20, 101, (1959).
Meyer, K. F. and Eddy, B.: Human carrier of the psittacosis virus. J. infect.

Dis., 88, 109, (1951).
Meyer, K. F. and Eddy, B.: Latent psittacosis infections in shell parakeets.

Proc. Soc. exp. Biol. Med., 30, 484, (1933).
Ruffle, E.: Über Funde von Omithosevirus in Hausenteneiern. Münch Vet Med.,
17, 879, (1962).

Schulz, C. von: Forschungsergebnisse der Universität Glessen über die vor-
beugende Behandlung der Sittich zur Vermeidung der Psittakosis-krankheit. Zool.
Zentr. Anz., 59, 3, (1962).
Smit, Th.: Salmonella-infecties bij kooi- en volière-vogels in Nederland. Tijdschr.

Diergeneesk., 90, 1262, (1965).
Vloten, J. G. C. van: Ornithosis bij duiven. Tijdschr. Diergeneesk., 79, 695,
(1954).

Weyer, F.: Weitere Beobachtungen im Rahmen von diagnostischen Tierversuchen
bei Ornithose-Psittakose mit Bemerkungen über die Entwicklung der Omithosi.s-
Situation in Deutschland während der letzten Jahre. Zbl. Inf. Krankh. Hyg I.
Orig., 193, 147, (1964).

Een methode om So/mone//a-kiemen fe isoleren
uit sterk verontreinigde, zeer volumineuze mon-
sters¹!

De aanweziglieid van Salmonella-kiemen op of in panklare slachtkuikens
is reeds lang bekend. Het percentage panklare kuikens dat besmet is, kan
zeer groot zijn. Tijdens het slachten kunnen n.1. enkele Salmonella-positieve
kuikens het slachtgereedschap en de handen van het personeel bezoedelen
met Salmonella-kiemen. Zo blijkt het mogelijk, dat enkele Salmonella-
positieve kuikens verantwoordelijk zijn voor de besmetting van meer dan
tien procent panklare bouten (Van Schothorst, Guinee, Kam-
pelmacher, Van Keulen, 1965), hetgeen een gevaar kan inhouden
voor de volksgezondheid.

Dit probleem houdt momenteel medici, veterinairen en direkties van
kuikenslachterijen intensief bezig.

Het aantal kuikens dat per dag door een slachterij tot panklaar produkt
wordt verwerkt, bedraagt tegenwoordig reeds ongeveer 100.000.
Daarnaast kan ook de ekonomische schade zeer groot zijn. Wanneer bij
export het ontvangende land de panklare kuikens onderzoekt op de aan-
wezigheid van Salmonella-kiemen, kan bij positieve bevinding afkeuring
van de gehele zending volgen.

Wanneer na een bepaalde datum de handelsbelemmeringen tussen de
E.E.G.-landen worden weggenomen, kunnen belemmeringen op grond van
veterinaire bepalingen in het belang van de volksgezondheid in het impor-
terende land zeer grote ekonomische verliezen met zich brengen voor het
exporterende land.

Redenen van hygiënische en ekonomische aard nopen derhalve de slacht-
kuikenindustrie aan het Salmonella-probleem veel aandacht te schenken.

Indien wordt aangenomen, dat de besmetting van export-slachterijen van
slachtkuikens plaatsvindt door aanvoer van enkele met Salmonella besmette
koppels, dan zou hieruit volgen, dat de preventie van deze besmetting
alleen kan geschieden door reeds tijdens het leven de geïnfekteerde koppels
te onderkennen. De slachting van de desbetreffende slachtkuikens kon dan
zo geregeld worden, dat kontaminatie van de Salmonella-vriie kuikens niet
kan plaatsvinden.

Er is daarom gezoclit naar een metliode van massaal faecesonderzoek van
koppels slachtkuikens. Deze is gevonden in onderzoek van strooisel dat in
meer of mindere mate is verontreinigd met de uitwerpselen der snel
groeiende dieren.

Het ligt voor de hand, dat hierbij niet volstaan kan worden met een
monster van 10 a 50 g, doch, gezien de grootte van de hokken die voor
5000 slachtkuikens reeds een oppervlakte beslaan van 300 m^, dienen
monsters van enkele kilogrammen strooisel te worden onderzocht. Het
spreekt vanzelf, dat het onderzoek hiervan op een eenvoudige en doel-
treffende manier moet plaatsvinden. Met de hulp van het laboratorium
van de Gezondheidsdienst te Boxtel werd een methode van onderzoek
uitgedacht, die het doel benaderde.

Het strooisel in de hokken bestaat meestal uit houtkrullen. Al naar gelang
de tijd, dat de dieren hierop hebben vertoefd, is dit strooisel meer of
minder gemengd met uitwerpselen. Doordat dc kuikens in een groot hok
een bepaald loopgebied hebben, dat meestal een oppervlakte heeft van niet
meer dan 6 m2, moet — om een representatief monster te kunnen samen-
stellen — op 50 verschillende plaatsen strooisel worden verzameld. Hierbij
worden plaatsen uitgekozen die vochtig zijn, b.v. bij de drinkbakken, die
rijk aan faeces zijn (bij de voerbak), terwijl ook meer droge gedeelten
voor monstername worden uitgezocht.

Al deze monsters worden samengevoegd tot één representatief strooisel-
monster van ongeveer 2 kg. Dit wordt ter plaatse in een stevige plastic
zak (inhoud 50 liter) gedeponeerd. De zak wordt vervolgens gesloten, ge-
labeld en naar het laboratorium getransporteerd.

Om deze 2 kilogram volumineus materiaal voor bakteriologisch onderzoek
toegankelijk te maken, moet het eerst gehomogeniseerd worden. Dit kan
bereikt worden met een speciaal daartoe ontworpen „mixer". Een blad-
schroef aan een lange as, aangedreven door een elektromotor, wordt ver-
tikaal zodanig tegen b.v. een muur gemonteerd, dat de afstand van as tot
muur nog 50 cm bedraagt (foto 1). De as met bladschroef is op een-
voudige wijze afneembaar ter reiniging en sterilisatie.

Onder de bladschroef wordt een blok gezet en wel zodanig, dat de ruimte
tussen het blok en de schroef nog 30 cm bedraagt. Ongeveer 40 cm boven
de bladschroef is om de as een gelagerde bus gemonteerd, waaraan de
boord van de plastic zak kan worden gefixeerd.

Als de in de kuikenhokken gevulde zakken op het laboratorium aankomen,
wordt achtereenvolgens aan het strooisel in de plastic zakken togevoegd:
4-4 cm3 brillantgroen 0.5%, 150 gram pcpton, 825 cm3 rundergal en 20
liter leidingwater van ongeveer 45° G.

De aldus gevulde zakken worden op het blok onder de bladschroef ge-
plaatst, zodanig, dat de schroef centraal in het midden van de zak staat.
De zakboord wordt nu gefixeerd aan de gelagerde bus. De schroef, aan-
gedreven door de elektromotor, mengt nu het geheel gedurende 5 minuten
met een toerental van ±: 1000 per minuut. Wanneer de mengende blad-
schroef goed centraal in de zak geplaatst wordt, kan de zak zelf
niet worden beschadigd, terwijl de laatste van zulk stevig materiaal is, dat
hij weerstand kan bieden aan de centrifugale krachten, die door de rote-

rende schroef aan de vloeistof en het strooiselmateriaal worden gegeven
(foto 2).

Na aldus gemengd te zijn, worden, nadat de inhoud van de zak tot rust
is gekomen en de grove deeltjes wat zijn uitgezakt, in de vloeistof 2 steriele
watten gehangen, die elk gewikkeld zijn in steriel hydrofiele gaas. Deze
zijn zo groot, dat na gehele doordrenking bij het uitnemen ongeveer 100 ml
vloeistof wordt meegenomen.

Dit geheel wordt voorbebroed in een waterbad gedurende 7 uren bij 43° C
(foto 3). Hierdoor verkrijgt men een relatieve remming van de z.g. „ver-
ontreinigers" ten opzichte van de Salmonella-kiemen (W o o d b u r n,
1964; Mossel, 1965).

Hierna wordt één „wat" in zijn geheel overgebracht in een kolf met 900
ml aankweekvloeistof vlg. Müller-Kauffmann en de andere in een over-
eenkomstige hoeveelheid seleniet-medium en bebroed bij 37° C (foto 4).
Van daaruit worden na 24, 48 en 72 uren broeden fenolrood-brillant-
groenplaten vlg. Kauffmann geënt. Op deze wijze bleek het mogelijk bij
kontrole-proeven om ongeveer één Salmonella-kiem per gram strooisel te
isoleren. Bij deze kontrole-proeven werden verschillende hoeveelheden van
een suspensie van een ^wb/fn-kultuur toegevoegd. Deze kiem werd ge-

kozen, omdat die normaal niet in het kuikenstrooisel voorkomt. Bij ge-
bruik van het medium vlg. Müller-Kauffmann inplaats van de gal-brillant-
groen bodem bij 43° C bleek geen selektieve groei van Salmonella op te
treden. Bij deze temperatuur sterven in dit medium de Salmonella-kiemen
blijkbaar af door de invloed van de tetrathionaat bij de hogere tempera-
tuur. De beschreven methode biedt tevens mogelijkheden bij het onderzoek
van meel- en mengvoermonsters op Salmotiella-kiemen.

Bij onderzoek van strooisel en mengvoer op Salmonellae heeft men steeds
te maken met zeer kleine hoeveelheden Salmonellae in een grote hoeveel-
heid materiaal. Op welke wijze men deze het beste kan aantonen, is nog
steeds niet bekend. Het is natuurlijk mogelijk dit te doen op de wijze, zoals
door Jacobs e.a., (1963) van het Rijks Instituut voor de Volksgezond-
heid is aangegeven, n.1. door telkens 50 gram meel uit een zak voer te
nemen en deze apart te onderzoeken. Deze „repeat sample"-methode is te
bewerkelijk en te kostbaar voor de praktijk.

Bij het zoeken naar een eenvoudige methode werd in de eerste plaats
gedacht aan een betere selektieve „Anreicherung", die te verkrijgen is door

te kweken bij 43° C, volgens de door Harvey e.a. (1961) aanbevolen
methode. Deze onderzoeker maakte echter gebruik van seleniet-bouillon.
Woodburn (1964) kon bevestigen, dat deze selektieve bodem bij 43° C
ook meer positieve resultaten opleverde bij het onderzoek van kippebout op
Salmonellae. Vermoedelijk werd dit veroorzaakt door de door Mossel
e.a. (1960) onderkende onderdrukking van de psychotrofe bakterieflora.
In de tweede plaats bleek een verbetering te bereiken door de schaarse
Salmonellae in een bewegende vloeistof met veel makroskopisch zichtbare
deeltjes door adsorptie aan een gaasprop te verzamelen volgens de door
Moore e.a. reeds in 1952 aangegeven „Moore\'s swabmethode" van mon-
stername van met Salmonellae besmet oppervlaktewater. Deze methode
werd door Valette (1961) in Genève nog eens getest en bruikbaar
bevonden voor het aantonen van Salmonellae in de Arne en de Rhône.
De kombinatie van deze twee methoden van Salmonella-kyjeek, toegepast
in nieuwe plasüc zakken, gaf de mogelijkheid Salmonellae te vinden in
monsters, waarin zij zonder toepassing van deze kweekmethode slechts te
vinden waren door onderzoek van vele „,repeat-samples".

Om zeer volumineuze monsters voor bakteriologisch onderzoek toegankelijk
te maken is een menging, zoals boven beschreven, zeer doelmatig gebleken.
De „wat"-methode, beschreven door Moore e.a., voor onderzoek van
rivierwater, blijkt hierbij goed te voldoen.

Het voorbroeden bij 43° G in een brillantgroen-gal-medium gedurende
7 uren is raadzaam gebleken om de ontwikkeling van Salmonellaremmende
verontreinigers tegen te gaan.

A method of mixing described in the present paper was found to be highly effective
in preparing very large samples for bacteriological investigation.
The „cotton-wool method" suggested by M o o r e et al. for the study of river water,
was found to produce satisfactory results in this case.

Preliminary incubation at 43° C in a brilliant green-bile medium for seven hours
was advisable to prevent the development of impurities inhibiting the growth of
Salmonella.

Le procédé décrit ci-dessus qui sert à rendre les échantillons dc très grand volume
accessibles à l\'examen bactériologique, s\'est trouvé être très efficace.
La méthode „aux ouates" décrite par M o o r e et autres pour l\'examen d\'eau fluviale
paraît donner des résultats très satisfaisants.

Il a paru qu\'une incubation préalable à 43° dans un milieu de bile-brillant-vert
pendant sept heures est à conseiller afin d\'éviter le développement de pollutions
inhibant la croissance de Salmonella.

Il est encore possible d\'isoler un seul germe par gramme de matériel.
ZUSAMMENFASSUNG

Um umfangreiche Muster für bakterielle Untersuchung zugänglich zu machen, hat
sich die obenbeschriebene Methode als sehr zweckmässig erwiesen.

Die „Wattemethode" für Flusswasseruntersuchung, durch Moore u.a. beschrieben,
scheint hierbei sehr zu frieden zu stellen.

Das Vorbrüten bei 43° C in einem brillantgrün-Gallen-Medium während 7 Stunden
schien ratsam um die Entwicklung von Salmonella-hemmenden Verunreinigungen
zu vermeiden.

Para hacer accesible al examen bacteriologico muestras muy voluminosas, la opinion,
como descrito arriba, resultaba muy eficaz.

El „metodo de algodon" descrito por Moore y otros para el examen del
agua de rios, resuite de ser bien suficiente.

Para represar el desarrollo de los ensuciamientos los cuales frenan bacterias del genus
Salmonella resulto aconsejable, el precultivo con una temperatura de 43 centigrados
en ambiente de verde brillante-bilis.

bakehouses and abattoirs for salmonellae. ƒ. Hyg. Camb., 59, 93, (1961).
Jacobs, J., Guinee, P. A. M., K a m p e 1 m a c h e r, E. H. en Keulen, A.
van: Onderzoekingen over het voorkomen van salmonellakiemen in geïmporteerd
vismeel. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1404, (1963).
M o o r e, B., P e r r y, E. L. and G h a r d, S. T. : A survey by the sewage swab method

of latent enteric infection in an Urban area. ƒ. Hyg., 50, 137, (1952.
Mossel, D. A. A. and Zwart, H.: The rapid tentative recognition of psychro-
trophic types among Enterobacteriaceae isolated from foods. J. appl. Bacterial., 23,
185, (1960).

Schothorst, M. van, Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H. eri
Keulen, A. van: Onderzoek naar het voorkomen van salmonellakiemen bij
slachtkippên en -kuikens in Nederiand. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1523, (1965).
Valette, Horace: Recherches des salmonelles dans les eaux usées et chez les

porcs cliniquement sains à Genève. Thesis Bern 1961.
Woodburn, Margy: Incidence of salmonellae in dressed broilerfryer chickens.
J. appl. Microbiol., 12, 492, (1964).

Tests in veterinary practice about prevention of milk
fever with Vitamin D and Vitamin A

Door See kies c.s. (1958) is een methode uitgewerkt om melkziekto te
voorkomen door in de laatste week van de graviditeit 10 miljoen I.E,
(= 250 mgr) kristallijn vitamine Dg in een watermengbare vorm¹) in te
spuiten. Na een wijziging van intraveneuze in intramusculaire toediening
(Wil s O n, 1964; V a n D ij k, 1965) is deze methode zowel in ons land als
daarbuiten aanvaard als die welke het meest praktisch en tevens het meest
betrouwbaar is. De in 1958 beschreven klinische resultaten zijn nadien dan
ook door verscheidene onderzoekers bex estigd (G r e g o r o i c c.s., 1962;
M e r z d O r f, 1962; T u 11, 1963; G e b a u e r, 1963).
Nog onlangs rapporteerde een team van Joegoslavische onderzoekers
(G r e g O r O v i c c.s., 1966) over een proef bij 120 Jersey koeien met een
melkziektehistorie. De dieren kregen een injectie met gecodeerde prepa-
raten die uitwendig niet waren te onderscheiden en qua samenstelüng
slechts verschilden in de hoeveelheid vitamine D. 40 flacons bevatten elk
10 miljoen I.E. eenheden vitamine Dg, 40 elk 5 miljoen I.E. en 40 alleen
het oplosmiddel (placebo). Het netto beschermingspercentage was op
grond van de definitie in de placebogrocp uiteraard 0%, in de groep met
10 miljoen I.E, 80% en in die met 5 miljoen I.E. 40%.

Er zijn enkele aanwijzingen in de literatuur dat door toevoeging van vita-
mine A deze lesultaten nog beter zouden kunnen worden. Daarom werd
besloten dit in gecontroleerde praktijkproeven nader te onderzoeken.

Het doel was een objectieve vergelijking van Duphafral Dg-1000 met dit-
zelfde preparaat waaraan nog 1 miljoen I.E. vitamine A waren toegevoegd.
De proef werd zgn. blind uitgevoerd, d.w.z. de twee preparaten waren niet
te onderscheiden en de flacons waren voorzien van codenummers, vast-
gesteld door een statisticus met behulp \\an een lijst \\ an aselecte getallen.
Alle dieren hadden minstens één keer mclkzickte gehad. Het preparaat
werd 3 ä 4 dagen voor de verwachte kalfdatum intramiisculair toegediend.
Indien de koe 10 dagen nadien nog niet had gekalfd, mocht een eventuele
tweede injectie uitsluitend met het handelspreparaat (Duphafral Dg-1000)
worden gegeven. De diagnose melkziekte werd door bloedonderzoek onder-
steund. Behalve deze gegevens werden ook de melkprodukties in de eerste
twee maanden van de vorige en van deze lactatieperiode genoteerd. De
gegevens van elke koe werden in duplo op speciale registratieformulieren
vastgelegd.

* Dr. J. H. G, Wilson en Drs, K. van der Kooi; dierenartsen bij N.V. Philips-
Duphar.

deeld over 145 bedrijven in 8 praktijken in Friesland. Bij het beëindigen
van de proef waren 92 dieren behandeld met Duphafral Dg-1000 en 86
met het preparaat dat bovendien 1 miljoen I.E. vitamine A bevatte.

De resultaten met betrekking tot het voorkomen van melkziekte zijn samen-
gevat in tabel I. Hieruit is af te lezen dat beide preparaten melkziekte voor-
kómen in eenzelfde percentage dat bovendien van gelijke orde is aJs de
percentages die de afgelopen jaren door verschillende onderzoekers zijn ge-
meld met Duphafral Dg-1000.

De gegevens hadden betrekking op vier controledata over een periode van
8 weken. Waar dit incidenteel niet mogelijk was, werd de totaal gemeten
melkopbrengst omgerekend op vier controles.

Daar 27 dieren niet gedurende de volledige controleperiode aanwezig
waren op het betreffende bedrijf, is het effect van beide preparaten op de
melkproduktie nagegaan bij 151 koeien uit deze proef. Na statistische be-
werking blijkt dat de verschillen in gemiddelde melkgift, resp. vetgehalte,
tussen de eerste weken van deze en de vorige lactatieperiode niet significant
zijn. Daar ook bij een onderverdeling van de dieren aan de hand van ver-
schillende criteria geen significante verschillen bleken te bestaan, is in tabel
H alleen het totale gemiddelde opgenomen.

Deze resultaten stemmen overeen met die van andere onderzoekers welke
de melkprodukties op objectieve wijze controleerden bij een redelijk aantal
koeien, t.w. Van Dijk (1964) en Osinga (1956). Eerstgenoemde
onderzocht dit voor de toepassing van Duphafral Dg-1000 ter preventie
van melkziekte en Osinga indien dit preparaat werd gebruikt als aan-
vulling van de calciuminjecties bij de therapie van melkziekte.
De invloed van een intramusculaire injectie van 10 miljoen I.E. vitaininc
Dg bij lacterende maar niet drachtige koeien is bij een klein aantal dieren
nagegaan door Mans ton c.s. (1964) en door Seekles c.s. (1966).
Eerstgenoemden zagen bij twee dieren met een redelijke melkproduktie
geen verschil in de hoeveelheid melk of de samenstelling gedurende 10
dagen vóór en 14 dagen na de injectie, terwijl Seekles c.s. bij 6 runde-
ren met een lage melkproduktie gemiddeld wel een daling constateerden
m de week na de injectie. Om misverstand te voorkomen willen wij er —
voor vele lezers ten overvloede — op wijzen, dat het hier dus runderen
betreft die geen negatieve calciumbalans hebben, dus dieren waarvoor
Duphafral Dg-1000 niet is geïndiceerd en in de praktijk ook niet wordt
toegepast.

gemiddelde melkproduktie per dag in de eerste 8 weken na de partus
( ± 95% betrouwbaarheidsgrenzen)

De betreffende praktizerende collegae van de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Friesland zijn wij zeer erkentelijk voor hun medewerking en belangstelling. De Heer
R. van Strik danken wij voor zijn medewerking bij de proefopzet en voor de
statistische bewerking van de resultaten.

In enkele praktijken in Friesland werd bij 178 koeien met een mclkziektehistorie een
objectief vergelijkend onderzoek ingesteld tussen Duphafral D3-IOOO en een identiek
preparaat waaraan 1 miljoen I.E. vitamine A was toegevoegd.

Bij statistische bewerking van de resultaten bleken de twee preparaten niet significant
te verschillen in hun preventieve effect op melkziekte; dit was voor beide preparaten
ongeveer 84%.

Statistische bewerking van de gegevens over de gemiddelde melkproduktie en het
vetgehalte in de eerste weken na deze partus en die na de vorige partus toonde bij
geen der twee preparaten een significant verschil aan.

Deze resultaten bevestigen enerzijds de goede en veilige werking van Duphafral
D.-i-lOOO ter preventie van melkziekte en tonen anderzijds aan dat voor deze indicatie
de toevoeging van 1 miljoen I.E. vitamine A geen verbetering is.

In some veterinary practices in the province of Friesland a controlled comparative
investigation was made into a preparation containing per cattle dose 10 million I.U.
crystalhne vitamin Da in a water-soluble form (Duphafral D3-IOOO, trademark of
N.V. Philips-Duphar) and the identical preparation with the addition of 1 million
I.U. vitamin A. This investigation included 178 cows with a milk fever history.
When the results were evaluated statistically, the two preparations did not differ
significantly in their preventive effect on milk fever. This effect was r.bout 84%
for both of them.

Statistical evaluation of the data on milk production and fat content made in the
first few weeks after parturition and after the previous parturition did not show
significant differences for the two preparations.

On the one hand, these results confirm the good and safe action of Duphafral D3-IOÜO
for preventing milk fever. On the other, they show that addition of 1 million I.U.
vitamin A is no improvement as to this indication.

D ij k, J. B. van; Stabilisering van de gehalten aan calcium en anorganisch fosfaat

in het bloi-dplasma van de melkkoe; Proefschrift, Utrecht, 1965.
Gebauer, H.: Prakt. Tierarzt, 44, 391, (1963).

Gregorovic, V. en B e k s, L.: Dtsche tierärztl. Wschr., 69, 442, (1962).
G r e g o r o V i c, V., S k u s c k. F., K e s n a r, F. en B e k s, L.: 4e Internationale

Congres over runderziektcn, Zürich, 1966.
Mans ton, R. and V a g g, M. J.: Brit. Vet. ]., 120, 580, (1964).
M e r z d O r f, C.: Prakt. Tierarzt, 43, 473, (1962).

O s i n g a, A.: Paresis puerperalis post partum bij het Frics-Ilollandse rund; Proef-
schrift, Utrecht, 1956.
S e e k 1 e s, L., R e i t s m a, P., M a n, Th. J. d e en W i 1 s o n, J. H. G.: Tijdschr.

Diergeneesk., 83, 125, (1958).
Seekles, L. en Hendriks, H. J.: Tijdschr. Diergeneesk., 91, 1091, (1966).
Tutt, J. B.: Vet. Ree., 75, 469, (1963).

W i 1 s o n, J. H. G.: Over het melkziektesyndroom bij het rund; Proefschrift, Utrecht,
1964.

Cockrill, W. R.: Patterns of Disease. Vet. Ree., 78, 259, (1966).
Het peil van de bestrijding van besmettelijke ziekten in de technisch ontwikkelde
gebieden heeft weinig invloed op het voorkomen van die ziekten in de minder ont-
wikkelde gebieden.

Cockrill, een functionaris van de F.A.O., waagt het hierbij op te merken, dat
hoewel deze gebieden tegenwoordig vaak eufemistisch „ontwikkelingslanden" ge-
noemd worden, zij niet alleen geen vooruitgang vertonen, maar in een teleurstellend
aantal gevallen een tendens tot achteruitgang. Hij wijst er op dat het over 10 jaar
te verwachten wereldtekort aan eiwit niet alleen is op te vangen door vermeerdering
van de produktie, maar vooral ook door toe te zien op het verloren gaan van voedsel.
Zo moet niet alleen de veestapel worden vergroot, met als .gevolg dat vijf weinig
produktieve dieren zullen moeten leven van het gras waar nu slechts één dier van
leeft, maar het onproduktieve dier zal moeten worden opgeruimd, eventueel door
sterilisatie van ongeschikte fokdieren; dit alles natuurlijk niet in overeenstemming
met de mentaliteit van de primitieve Afrikaan, voor wie het aantal dieren tot de
sociale status van de bezitter bijdraagt.

Voorts bespreekt schrijver de quarantaine, waarvan de problemen ernstiger zijn ge-
worden door de toename van de snelheid en het gemak van het verkeer.
Zo memoreert hij de verbreiding van de Afrikaanse paardepest in het nabije Oosten,
de verschillende mond- en klauwzeer verspreidingen (Asia I, S.A.T. I), maar o.a.
ook dat Hypoderma bovis, welke nog niet eerder op het zuidelijk halfrond was waar-
genomen, thans in Chili voorkomt.

Ook bij de mens vormen, dank zij het moderne verkeer, pokken, pest, malaria, cholera
en andere uitheemse ziekten een ernstige bedreiging.

Slechte behuizing werkt epidemieën van pest en vlektyfus in de hand. In donkere
overbevolkte hutten leven in de ontwikkelingslanden mens en dier samen met hun
tuberculose. De vliegen brengen trachoom en blindheid, het huisdier voorziet zijn
meester van lintwormen, trichinöse en huidziekten.

De weinige melk van koeien en geiten brengt de brucrllose over. Geïmporteerd vee,
dat bedoeld is om de veestapel te verbeteren, brengt paratuberculose, brucellose,
tuberculose, trichomoniase en vibriose met zich mede. Als deze mens zover is ge-
bracht dat hij pluimvee gaat houden, wordt dit uitgeroeid door geïmporteerde
N.C.D. Van zijn met zorgvuldige ernst bereide meelspijs, krijgt hij beri-beri. Het
symbool van handel en vooruitgang, het vliegtuig, brengt de dragers mede van
paardepest en malaria.

Wel één van de belangrijkste ziekten, die als een vijfde kolonne de ontwikkelings-
landen bedreigt is de ziekte van Johne, die pas opgemerkt wordt als hij al enkele
jaren aanwezig is; waar het dieren betreft houdt koopmanschap traditioneel geen
verband met moraal! O.a. wordt deze ziekte verspreid door de invoer van Sindhi
runderen uit India, dat een doos van Pandora is van veeziekten en dat zelfs overzee
vee smokkelt naar Zuid-Amerika. Tussen verscheidene Latijns-Amerikaanse landen
zijn welbekende smokkelroutes, waarlangs duizenden runderen jaarlijks illegaal ver-
voerd worden. De veesmokkel van uit India kan ook mond- en klauwzeer, runderpest
en theileria\'s overbrengen. Daarbij moet men dan bedenken dat Nieuw-Zeeland met
7.000.000 runderen en 50.000.000 schapen slechts enkele vlieguren van deze gebieden
verwijderd is. Zelfs het invoeren van gevriesdroogd semen kan aanleiding zijn van
ziek te-ove rbrenging.

Vervolgens wordt uitvoerig het probleem van de varkenspest besproken, o.a. wordt
medegedeeld, dat de voorziening met varkensvlees ter plaatse van veel belang is voor
de oorlog in Viet-Nam, zodat daar de varkensstapel geregeld door de jeugd (pad-
vinders) met entstof uit Saigon wordt geënt.

Hoe makkelijk wordt een biggetje niet achter op de fiets 30 mijl ver meegenomen,
en kan dan niet alleen varkenspest verspreiden maar ook runderpest (nabije Oosten)
of mond- en klauwzeer (Turkije). In verband met de bedreiging met de Afrikaanse
varkenspest wordt gewaarschuwd tegen het voeren van slachtafval.
De maatregelen ter bestrijding van de rabies worden door het hondenlievende publiek
tegengewerkt. Historisch zijn de gevallen van de hond, die onder invloed van een
tranquillizer aangekleed en in een reiswieg verstopt van Hongkong naar Sidney werd
gesmokkeld, en van de Nieuwzeelandse taxi-chauffeur, die in zijn auto een gesmok-
kelde hond aantrof en daarmede rechtstreeks naar de Veeartsenijkundige Dienst reed.
In Noord-Amerika neemt de hondsdolheid onder de wilde dieren, vooral onder de
skunks toe. In 1964 werd op de 2e verdieping van de gemeente-secretarie van de
stad Winnipeg een dolle kat aangetroffen, die 3 beambten verwondde. De schrijver
zag een dolle hond in een hoofdstad in Latijns-Amerika op een marktplein rond-
lopen. Hij vergelijkt de geordende bestrijdingstoestand in Malaya met de chaos in
Congo waar een grote verspreiding onder de dieren gepaard gaat met toename van
het aantal besmette mensen.

Hij wijst ook op de vleermuizen-rabies, zowel door vampiers als door niet bloed-
zuigende vleermuizen. Cowboys, die buiten slapen worden in hun slaap door vampiers
in de voet gebeten. Zeer belangrijk is, dat inhalatie van stof, uit door vleermuizen
bewoonde grotten, ook rabies blijkt te geven.

Een bijzonder probleem vormt het falen van vaccins, vooral in Latijns-Amerika. Dit
kan het gevolg zijn van beschadiging van de vaccins door transport; temperatuur-
verschillen, zonlicht (zelfs korte tijd!), verschil in barometrische druk (?), zelfs zou
voortdurend schudden soms nadelig zijn.

De hulp die aan de onderontwikkelde gebieden moet worden gegeven is niet alleen
altruïstisch. Er is gevaar dat de S.A.T. I mond- en klauwzeer Zuid-Amerika zal be-
reiken, de Afikaanse varkenspest zich in Europa zal verspreiden, of de runderpest
zal woeden onder de buffels, die in het verre Oosten de rijst, waarvan de halve
wereldbevolking moet leven, helpen verbouwen.

Schrijver is niet optimistisch. Reeds gedurende een halve eeuw hoort men telkens
dat de runderpest over enkele jaren zal zijn uitgeroeid. Natuurlijk kan men in theorie
van te voren de verbreidingsmogelijkheden bepalen en het patroon van een epizoötie
vastleggen. Daarmede kan men trachten steeds één sprong vooruit te blijven.
Echter doet dit concept denken aan de Ier die wilde weten op welke plaats hij zou
sterven opdat hij daar dan nooit heen zou gaan!

Weber-Schutt, G.: Experimentelle Studien mit Bakteriophagen in Abwasser-
erkläranlagen unter besonderer Berücksichtigung hygienischer Belange. Zbl. Bakt. I.
Orig., 200, 212, (1966).

Over de verspreiding van mens- en dier-pathogene kiemen via de inrichtingen voor
rioolwaterauivering zijn de laatste jaren veel onderzoekingen verricht. Daarentegen
zijn er nog slechts weinig betrouwbare gegevens omtrent de functie van de vaak kost-
bare installaties bij de verspreiding van virussen. Wel werd kwalitatief werk verricht
over het voorkomen van poliomyelitis-virus, en verschillende echo- en coxsackie-
virussen in het influent en effluent van de zuiveringsinstallaties.

Om meer inzicht te krijgen aangaande dc kwantitatieve verhoudingen van virussen
in het influent en effluent heeft de onderzoeker experimenteel gewerkt met de stafy-
lokokkenfaag 3c. Deze werd nog nooit in rioolwater aangetoond en heeft het grote
voordeel boven de mens- en dierpathogene virussen dat er gemakkelijk kwantitatief
mee gewerkt kan worden door toepassing van de plaque-methode. Om het water, dat
de installatie passeert, kwantitatief te kunnen volgen werd aan het water de isotoop
Na-24 toegevoegd. Door de radioactiviteit te meten en tegelijkertijd de concentratie

van de faag, kon worden vastgesteld in hoeverre door biologische en mechanische
reiniging het betreffende virus in hoeveelheid was afgenomen.

Beide inrichtingen, die getest werden, behoorden tot de kleinere, n.1. een met 1250
inwonerequivalenten influent en de ander met 6000.

Het bleek dat de verhoudingen tussen de concentraties van Na-24 en de bacterio-
faag bijna gelijk bleven. Wel trad er natuurlijk van beide test-substanties een sterke
verdunning op. De adsorptie (desorptie) was het grootst in de voorbezinkingstanks
en ook daar bleef een deel van de hoeveelheid bacteriofaag hangen. In totaal echter
kon slechts een vermindering met ongeveer een derde deel der faagdeeltjes worden
bereikt. In algemeen hygiënische zin is deze vermindering van geen betekenis.
Nagegaan werd nog in welke mate virus nadelig wordt beïnvloed door het milieu van
het afvalwater, d.w.z. door de chemisch-fyische invloeden van de samenstellende
bestanddelen ervan.

Bij een vergelijking in vitro van poliovirus met faag bleek na 5 uren verblijf nog
geen vermindering te zijn opgetreden. Bij een langer verblijf van faag in het onge-
reinigde afvalwater kon wel een vermindering worden vastgesteld. Bij 25° C bleek
in het influent de faag niet meer aantoonbaar in 1 ml na 8 dagen. Daarna verliep de
afstervingscurve minder stijl, zodat in 3 ml nog tot 21 dagen de faag aantoonbaar
was.

Bij 4° C kon in het ongereinigde afvalwater nog tot 28 dagen de faag in 1 ml
worden aangetoond. Bij 10° C, de gemiddelde temperatuur van het influent, was
dit tot 16 dagen het geval.

Bij vergelijking van influent en effluent bleek de faag eerder te verdwijnen in influent
dan in effluent, doch het langst was deze aantoonbaar in het onbewerkte slib. Na
bewaring van dit slib gedurende 90 dagen bij 10° C was de logaritme van de con-
centratie met ongeveer de helft verminderd d.w.z. dat van de 1000 faagdeeltjes er
nog ! tot plaque-vorming aanleiding gaf.

Deze onderzoekingen tonen wel zeer duidelijk aan dat het hygiënische probleem van
de toenemende vervuiling van oppervlaktewater door lozing van de riolen van steden
en dorpen hierop niet is op te lossen door de aanleg van mechanisch-biologisch wer-
kende rioolwaterzuiveringsinstallaties. Er zullen andere praktische methoden van
zuivering moeten worden gevonden om dichtbevolkte streken in de wereld bewoon-
baar te houden.

S i p p e 1, W.: Current Status of Equine Infections Anemia. /. Am. vet med. ass.,
148, 411, (1966).

De infectieuze anemie van het paard is een weinig contagieuze virusinfectie, die
vrij frequent verliezen veroorzaakt en vooral de rensport in Amerika bedreigt.
De eradicatie van de ziekte wordt vooral bemoeilijkt door het feit, dat tot nu toe
geen betrouwbare diagnostische procedures beschikbaar zijn. Een uitbraak op een
renbaan in 1947 werd bestreden door van 961 verdachte paarden bloed in te spuiten
bij 162 testpaarden en deze 40 dagen te observeren. 76 besmette dieren werden
geslacht. Dit is uiteraard een extreem dure en tijdrovende methode.
De klinische diagnostiek is moeilijk, omdat de ziekteverschijnselen zeer variabel zijn,
bovendien komen gezonde virusdragers veel voor.

Een precipitatiereactie met gesensibiliseerd schape- of kcnijnebloed lijkt veelbelovend,
maar is nog onvoldoende betrouwbaar.
Voortgezet speurwerk zal noodzakelijk zijn.

Kauffmann, F.: Zur Geschichte der Salmonellaforschung. Zbl. Bakt. I Orig.,
201, 44, (1966).

loopbaan aan het Robert Koch Institut in Berlijn was begonnen, bestreden, op een
congres in Frankfort aan de Main, elkaar nog de voorstanders en tegenstanders van
de z.g. „Kieler Leer", die terecht inhield, dat er verschil bestaat tussen „Paratyphus
B." en „Breslau bacillen", welke laatste wij tegenwoordig S. typhimurium noemen.
Niemand minder dan Uhlenhuth meende dit verschil te moeten ontkennen, o.a.
op grond van een uitspraak van R o b e r t K o c h uit de eerste jaren van deze eeuw.
Hij beschouwde de muizentyfusbacil als een verliesvariant van de paratyphus B. bacil.
Ook meende hij dat „B. suipestifer" volkomen apathogeen was voor de mens en geen
reden tot afkeuring van vlees behoorde te zijn.

Aan het Robert Koch Institut werd het onderzoek van darmbacteriën aan de jongste
medewerker overgelaten; men onderscheidde daar 4 typen, n.1.: Typhus, Paratyphus

A. en B. en „Gärtner" (d.w.z. S. enteritidis S. dublin). Onder de B. werd ook de
muizentyfus gerekend. Van het verschil in agglutinatietype tussen H. en O. begreep
men de waarde nog niet. Kauffmann probeerde de Engelse publikaties van
Andrewes en van Bruce White toe te passen, maar was daarbij zeer ge-
handicapt doordat hij geen Engels kende (!), zodat hij in hoofdzaak op de tabellen
moest afgaan. Bruce White had de Salmonella\'s in een monofasische en een
difasische groep verdeeld. Kauffmann ontwierp een groepsindeling, primair uit-
gaande van de O antigenen. R. St. John Brooks (International Collection for
Typecultures, Londen) bracht beide geleerden met elkaar in aanraking, waarop
BruceWhite per brief verklaarde zijn indeling te zullen opgeven, op voorwaarde,
dat Kauffmann goed vond, dat aan het systeem van Kauffmann ook de naam
White verbonden werd. Kauffmann, die grote bewondering voor White had, heeft
hierin toegestemd (het Kauffmann White Schema 1934, Jrl. Hyg. Cambridge, 34,
333, (1934) besloeg nog maar een bladzijde druk; overgenomen in Tijdschr. Dier-
geneesk., 62, 576, (1935)). Kauffmann merkt op dat de „Kieler Leer" nog
steeds betekenis heeft, aangezien het klinisch verloop van infectie met .S. paratyphi

S t ö b e r, M. und Clausen, Cl.: Welche Erfolgaussichteu bietet die Behandlung
fremdkörperkranker Rinder mit oral verabreichten Dauermagneten? Tierürztl.
Umsch., 21, 39/, (1966).

Schrijvers gaan de behandeling na bij dieren, door het inbrengen van een magneet
per os, waarbij de diagnosen tramautische reticuloperitonitis is gesteld; zij gebruikten
hiervoor de Käfig-magneet (model kliniek Hannover).

Niet in behandeling werden genomen, dieren met circulatie-stoornissen of een uit-
gebreide peritonitis. Zij stellen echter, dat de magneet uiterlijk in 3 dagen het corpus
alienum uit de maagwand getrokken moet hebben, daar anders alsnog tot rumino-
tomie moet worden overgegaan.

Slechts in 20% van de gevallen had het inbrengen vc\'n een Käfig-magneet succes bij
eigen proefopzet en is volgens schrijvers dit percentage te gering om het ingeven
van magneten bij dieren met een reticuloperitonitis te rechtvaardigen.

Grenst, O. en Moor, A. de: Retractie der buigpezen en hypotonic der strek-
spieren bij jonge kalveren. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 35, 265, (1966).
De laatste tijd worden nogal eens kalveren met gekromde voorpoten ter behandeling
aangeboden. Het zijn meestal dikbilkalveren. Bij deze dieren treedt n.1. minder vaak
spontaan herstel op en zij zijn duurder dan een normaal kalf.

Als de kalveren niet of slechts zeer korte tijd op de klauwtjes steunen is behandeling
aangewezen. Dit kan het best gebeuren als ze 8 ä 10 dagen tot 3 weken oud zijn.

Er worden 4 klinische beeiden onderscheiden, elk met een eigen wijze van behan-
deling.

a. Hypotonie van de strrkkcrs van de voorpoten. De voorpoten kunnen passief ge-
strekt worden. Een spalk-gipsverband wordt aangelegd.

b. Retractie van de buigers met buiging in de kogel. De behandeling bestaat uit
tcnotomie van de oppervlakkige en diepe buiger en dc interosseus. Daarna wordt
een spalk-gipsverband aangelegd.

c. Retractie ter hoogte van de carpi. De behandeling bestaat uit een myotomie van
de ulnairspieren, waarna een spalk-gipsverband wordt aangelegd.

d. Een combinatie van b en c, zowel wat het beeld als wat de behandeling betreft.
Bij ruim de helft van de dieren werd een goed resultaat verkregen. Dat wil zeggen
dat het kalf voldoende recht in gang en stand is om tot geslachtsrijp dier op tc
groeien. Indien men zich strikt aan de genoemde leeftijdsgrenzen houdt, kan het
resultaat beter zijn.

a 1 b e r s, J. G.: The contribution of the epididymis and the main accessory glands
to ejaculates of bull semen. International J. Fertility, 11, 7, {1966).
Het besproken onderzoek, uitgevoerd op de afdeling K.I. van het Instituut voor
Veetcehkundig Onderzoek „Schoonoord", behandelt dc kwantatievc bijdrage van
de verschillende geslachtsklieren aan het ejaculaat.

Gezien de anatomische gegevens is er van uitgegaan, dat epididymides, glandulae vesi-
culares (ten onrechte vaak vesiculac scminales genoemd) en glandulae urethrales
de voornaamste bijdragen leveren. De bijdrage van de gl. urethrales wordt bepaald
aan de concentratie van chloorionen. De voorloop zou alleen van de gl. urethrales
afkomstig zijn, waardoor dc concentratie van chloorionen in het secretum van deze
klieren eenvoudig tc meten is.

Indien de rest van het ejaculaat hoofdzakelijk door de epididymides en gl. vcsiculares
wordt gevormd, moet in deze rest een negatieve lineaire correlatie bestaan tussen
dc concentratie aan spermatozoën (bepalend voor de bijdrage van de epididymides)
en de concentratie aan fructosc (bepalend voor de bijdrage van de gl. vesiculares).
Dit was inderdaad het geval (r = —0,96). Uit de berekeningen volgt dat de con-
centratie aan spermatozoën in de epididymis gemiddeld 5,5 x 10" per cm^ is.

I\'ohl, D.: Ein Beitrag zur .Anwendung von Appetitzüglern bei Hunden. Die
Kleintier praxis, 11, 133, (1966).

De schrijver gaf 12 patiënten met ren abnormale eetlust het middel Ganal, dal bij
de mens als ectlustremmer gorde resultaten pleegt tc geven. Op grond van humaan-
medischc literatuur is schrijver van mening dat abnormale dikte en abnormale eetlust
slechts zelden op endogene factoren berusten. Verdere klinische gegevens over de
patiënten (11 vrl. en 1 mnl.!^ worden niet gegeven.

Evenmin als met Ganal kon hij nu-t Scdafermen en met Obcsin bij kleine series
procfhonden, een enkel geval uitgezonderd, eetlustrcmming verkrijgen zonder onge-
wenste nevenwerkingen (slaperigheid).

(Serie „Verständliche Wissenschaft", Springer-Verlag, 160 blz., 76 afbeeldingen,
1966)

In vogelvlucht, maar geenszins oppervlakkig, worden de vele aspecten van het para-
sitisme behandeld. Het is niet mogelijk, in dit korte bestek al deze facetten op te
noemen, laat staan te bespreken.

Het begrip parasiet, waarbij in wezen geen scherpe grens te trekken is, de verbreiding
in het dierenrijk van ééncelligen tot gewervelde dieren, de aanpassing aan het milieu,
waarin de stofwisseling van de oorspronkelijk vrijlevende vorm en het vrijlevende
ontwikkelingsstadium onmogelijk zou zijn, de problemen van voortplanting van de na-
komelingen en de fylogenic zijn reeds zeer interessante onderwerpen.
Bijzondere vormen van parasitisme, aanpassing aan veranderde levensomstandigheden
van de gastheer in zijn leven, resp. in zijn ontwikkeling in de loop der tijden, enz.
verdiepen het inzicht in de wonderlijke en eindeloos gevarieerde wijze, waarop het
dierlijk leven zich ontwikkelen en handhaven kan.

Een boekje, dat iedere student in de biologie, medicijnen of diergeneeskunde in de
vakantie vóór zijn eerste college morfologie en systematiek der parasieten zou moeten
lezen en iedere afgestudeerde, die de parasitologie een dor vak gevonden heeft, tot
andere gedachten zal brengen.

G e u r d e n, L. M. G., V o s, A. d e, S t a e 1 e n s, M., V i a e n r, N. en
Spanoghe, L.

{Mededelingen der Veeartsenijschool van de Rijksuniversiteit te Cent, 9, 7 (1965))
Na een korte inleiding, waarin een overzicht wordt gegeven van dc geschiedenis en
de plaatsing van de Nocardia in de systematiek, geven de auteurs een samenvatting
\\an hun eigen onderzoekingen. Deze hadden betrekking op vijf verschillende No-
cardia-stammen te weten:

3. Noc. pellegrini: komt als saprofyt voor en wordt door velen als een niycobacterie
beschouwd;

Van deze stammen wordt achtereenvolgens een korte beschrijving gegeven van de
morfologie, zuurvastheid, groei, katalasereactie, optimum en maximum temperatuur
voor de groei, tuberculostatica en amidase werking.

Dc vijf onderzochte stammen bleken alleen gevoelig voor nitrofurazonr. De amidasr
werking is in het algemeen vrij variabel, zelfs binnen cén stam.

Kikkers, watersalamanders en vissen bleken ongevcK4ig voor de vijf rrcds eerder ge-
noemde stanmien. Bij één kikker werd na het afmaken de Nocardia weer aange-
toond.

Uitscheiding van de Nocardia in het water vond plaats bij dc watersalamanders en
dr vissen, echter niet bij de kikkers.

Trr herinnering aan Prof. Dr. Ir. 1 b c r t Jan Kluyver wordt door de
Konintïlijke Nederlandsrhe Gist- rn Spiritusfabriek N.V. te Delft éénmaal in de twee
jaren een prijs beschikbaar gesteld, dc Kluyverprijs. Deze prijs bestaat uit een bedrag
van tweeduizend gulden.

Mededingen naar de prijs kunnen personen die de Nederlandse nationaliteit bezitten
en,/of lid zijn van dc Nederlandse Vereniging voor Microbiologie; zij mogen niet ouder
zijn dan 35 jaar.

Dc deelnemers dienen daartoe in te zenden een in de Nederlandse taal gestelde
schriftelijke verhandeling, eventueel gebaseerd op een al of niet verschenen proef-
rchrift of andere publikatie van eigen hand over een microbiologisch onderwerp.
Dc inzending mag niet meer omvatten dan twintig bladen papier van kwarto-formaat,
éénzijdig met de schrijfmachine met éénregelafstand beschreven, eventueel voorzien
van een samenvatting, en mag, voor het geval de verhandeling nog wordt toegelicht
met figuren, tabellen en/of illustraties in of buiten de tekst, het aantal van vijfen-
twintig pagina\'s niet te boven gaan.

Dr inzendingen zullen beoordeeld worden door een commissie, benoemd door het
Bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Microbiologie.

Inzendingen moeten vóór 15 juli 1967 in het bezit zijn van de secretaris van de
Nederlandse Vereniging voor Microbiologie, Dr. Ir. C. J. E. A. Bulder, Hesselink
van Suchtelenweg 4, Wageningen.

Dc prijsuitreiking zal plaats vinden op de herfstvergadering 1967 van dc Neder-
landse Vereniging voor Microbiologie.

Dr. Ir. C. ]. E. A. Bulder.
De secretaris van de Nederlandse
Vereniging voor Microbiologie.

KORT VERSLAG OPRICHTINGSVERGADERING GROEP „PRACTICI
GROTE HUISDIEREN" OP 21 DECEMBER 1967 IN HET J.-^ARBEURS-
C\'.EBOUW TE UTRECHT.

Collega J. M. Wijsmuller, die de vergadering leidt, heet de 61 aanwezige col-
lega\'s van harte welkom.

Uit verschillende delen van ons land wordt een kort verslag uitgebracht door dc
vertegenwoordiger van reeds bestaande Groepen of Kringen over hun activiteiten.
De verhouding met afdelingsbesturen was steeds goed te noemen. Het bezoek aan
de afdelingsvergaderingen werd er niet minder om.

Bij de discussie over de wenselijkheid een landelijke ,,Groep Practici" op te richten,
l)leek de wens daartoe algemeen te bestaan. Over het al of niet oprichten van pro-
vinciale Groepen bestond duidelijk per provincie verschil van mening.
■Afgevaardigden en andere collegae uit alle provincies hebben deelgenomen aan de
besprekingen, waarna het voorstel tot oprichting van de bcoo.gde Groep „Practici
Grote Huisdieren" met alle 61 stemmen vóór werd aangenomen.
■Mgemeen bleek de wens te leven goede betrekkingen te onderhouden met het bestuur
van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Over de ver-
houdingen tussen het bestuur van de Groep en de Maatschappij, en de toekomstige
bevoegdheden van het bestuur van de Groep bleken de meningen wel wat uiteen
te lopen. Herhaaldelijk moest de voorzitter wijzen op de taak van de pas benoemde
.Structüurcommissie" van de Maatschappij; wij kunnen daar nu niet op vooruit-
lopen.

De voorzitter noemde in willekeurige volgorde enkele punten, die ons o.m. voor ogen
Tijdschr. Diergeneesk., deel 92, afl. 2, 1967 125

staan als: postuniversitair onderwijs, tarieven, samenwerkingsvormen, omzetbelasting,
accountantsonderzoek naar ons beroepsinkomen.

Als wij verenigd in een bepaalde Groep en eensgezind met bepaalde wensen bij het
Hoofdbestuur aankloppen, dan zijn we niet bang dat we geen gehoor zullen vinden,
maar eerst zullen we als Groep de steun van de practici moeten hebben.
Bij herhaling blijkt dat de wijze waarop nieuwe regelingen bij de mond- en klauw-
zeerbestrijding tot stand kwam veel kritiek heeft opgeroepen.

Men voelt er niet voor om met de Groep te wachten tot een eventuele structuur-
wijziging van de Maatschappij. De betreffende commisise kan nu rekening houden
met het bestaan van onze Groep.

Na een uitvoerige discussie blijkt de vergadering van mening te zijn een voorlopig
dagelijks bestuur van niet meer dan drie personen te moeten kiezen. Als zodanig
worden gekozen de collegae: H. M. Th. van Bommel, Dr. G. G r o o t e n h u i s
en T. M. Niemantsverdriet.

Men vindt dat het beter is alle afdelingen, eventueel door tussenkomst van provin-
ciale groepen, de gelegenheid te bieden uit elke provincie candidaten voor het
bestuur van de Groep voor te dragen.

De verkiezing van een definitief algemeen bestuur met een voorzitter kan dan later
en beter voorbereid, plaats vinden.

De vergadering, welke werd gekenmerkt door een goede sfeer, wordt door de voor-
zitter onder dankzegging voor aller aanwezigheid gesloten.

Ten vervolge op hetgeen op pag. 703, 1721 en 1780 in dit Tijdschrift in 1966 wcrd
medegedeeld, volgen alsnog cnkele informatics.

For a total of 40 topics, 125 principal speakers have been selected out of more than
650 proposals made by the different national and specialist associations which are
members of the World Veterinary Association.

The Ministry of the Posts will put out a stamp in 1967 in memory of the scientist
Gaston Ramon, the second centenary of the „Ecole Nationale Vctcrinairc
d\'Alfort" and the 18th World Veterinary Congress.

This stamp will be on sale within the precincts of the World Veterinary Congress.
Corrsepondance facilities during the Congress

Each congressist will dispose of a post-box within the precincts of the Congress of
which the number will be the one figuring on his inscription receipt. A post office
is foreseen. The telephone number of the 18th World Veterinary Congress between
the 17th and 22nd July, 1967 will be: 533 44 44.

We remind you that the deadhne for the Congress inscriptions is fixed for the
1st May 1967. The inscription fees are 200 F for the Members of the World Vete-
rinary Association (300 F for the congressists who are not a part of an association,
member of the World Veterinary Association). The inscription fee for those who
accompany members is fixed uniformely at 100 F.

After the 1st May 1967, the feest can only be accepted within the limit of the avail-
able places and will be increased by 25%.

The provisional programme can be had with the inscription forms from: Bureau
Kon. Ned. Maatschappij voor Dicrgeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.
Deadline for payment of the lowest fees is 1 January 1967.

Congrcssists arc reminded that they must arrange their hotel reservations themselves,
cither by applying directly to their usual hotel or by applying to a travel agency of
their choice. The congrcssists arc advised to reserve their hotel rooms a long time
in advance.

Those who wish to, may apply to HAV.\'^S-CONGRES by filling in a special form
which will be sent to them after receipt of their enrolment for the Congress.
Conditions for reserving and cancelling will be given on this form. Hotel fees in Paris
vary from 20 F to 80 F per person per day.

There arc in Paris hotels of all categories from „Grand Luxe" (fees above 100 F
per person per day) to the „1 and 2 stars" category whose prices are under 20 F
per day.

The General Tourist Agency and its offices in France (8, avenue de l\'Opéra, Paris)
and abroad, will on your request, provide you with a list of the hotels of Paris.

1 here arc in Paris about 250 hotels which, for less than 20 F per day, offer a modest
but sufficient comport. The list of these hotels is available at the „Union des Syndicats
de l\'Industrie Hôtelière", (41, rue Meslay, Paris 3e): „Liste des hôtels à 1 et 2
étoiles".

The Organizing Committee has also planned the reservations of rooms of a similar
comport in the different buildings of the Cité Universitaire in Paris. A stay under
these conditions (one week, from Sunday July 16th at twelve to Sunday July 23rd
at twelve) will cost 100 F, for a room with a single bed and 135 F for a room with
two beds (reservation for less thans one week will not be considered). People in-
terested should send to the 18th W.V.C. Organizing Committee (28, rue des Petits-
Hôtels, Paris lOe) an application including a cheque for the appropriate amount.
The restricted number of rooms available in the Cité Universitaire (about 500)
compels the Organizing Committee not to consider requests for which the sum total
of the stay is not paid in advance. The applications will be granted according to the
chronological order of their arrival.

The congrcssists who wish to camp and those who have a caravan will also be able
to organize their stay in Paris. They will be received by the „Touring Club de
France" in its two camping places in Paris region:

- Camping place of PARIS-OUEST, Bois de Boulogne
Route du Bord dc l\'Eau, Paris XVIc,
Tel. 506 14 98

Quai de Polongis, 94 — Champigny-sur-Marne
(about 15 km from the Congress site)

No reservation is necessary; but one has to possess an international camping card
or be a member of an automobile club. It is advisable to arrive at about noon.
The park of PARIS-OUEST, the nearer to the center of Paris is more sought after,
and the available locations are very few in Summer. On arriving in Paris, it is

recommended to phone 506 14 98 and ask whether there is a place left. There are
always locations available in PARIS-EST.

Students taking part in the Congress may take lodgings in the National Veterinary
School in Alfort from Sunday l6th to Sunday 23rd July, 1967 for a sum total of 40 F
(this sum cannot be divided into parts). Applications, including the amount of the
registration fees, must be sent to the 18th W.V.C. Organizing Committee (28, rue des
IVtits-Hotels, Paris lOe) before July 1st, 1967.

Symposia schedules just before or after the XVIIIth World Veterinary Congress.
(News Letter II Dec. 1966)

International Symposium on „The Comparative Pathology of Leukemia" to be
organized by „The World Committee for Leukemia Research", Paris, 12- 13 July
1967, Information: M. P a r o d i, Agrégé, Ecole Nationale Vétérinaire, 94 —
Alfort.

— Symposium on Pseudo Tuberculosis, to be organized by the section „Biological
Standardization of the International Association of Microbiological Societies",
Paris (Institut Pasteur) 24- 26 July, 1967. Information: Prof. Ag. H. H.
M o 1 1 a r e t, Institut Pasteur, 28, rue du Dr. Roux, Paris 15c.

— Symposium on Foot-and-Mouth Disease; Im.munity and variants, Prophylaxis
of Carre\'s Disease, to be organized by the section „Biological Standardization of
the International Association of Microbiological Societies", Lyons, 14-16 July,
1967. Information: Dr. Ch. M e r i c u x, 17, rue Bourgelat, 69 — Lyons.

Van dit congres, in 1966 te Madrid gehouden, zijn ihans de „proceedings" verschenen,
die tegen betaling van ƒ 95,— zijn te verkrijgen.
Voor volledige inlichtingen wende men zich tot het

Secretaria general del Congreso Mondial de Alimentacion Animal, Isabel la
Catolica 12, Apartado 1200 (Central), Madrid-13.

Het 4e Symposium van de Groep „Geschichte der Veterinär medizin" van de
Deutsche Veterinär medizinische Gesellschaft zal worden gehouden op 19 mei 1967
aan de Tierärtzliche Hochschule te Hannover.

De 8e Federatieve Vergadering zal worden gehouden op 6 en 7 april a.s. in het
Academiegebouw van de Rijksuniversiteit te Groningen.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij Prof. Dr. P. R. Bounian, Fannacologisch
Laboratorium, BloenLsingel 1, Groningen.

Van dit congres, georganiseerd door de International Union of .Associations of Doctor
Motorists zal — tevens ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van de Oostenrijkse
organisatie — van 7 - 13 mei 1967 te Wenen worden gehouden.
Het voorlopig programma van dit congres is verschenen, voor nadere inlichtingen
wende men zich tot het

Sekretariat Weltkongresz für Kraftfahrtmedizin, Wiener Medizinische Akademie,
Aiser Strasze 4, A-1090, Wien.

In 1967 zal het 9e internationale symposium over ziekten van dierentuindieren ge-
houder worden te Praag. Het zal duren van 31 mei tot 4 juni 1967.
Op 31 mei is \'s avonds de ontvangst.

Op 1, 2 cn 3 juni worden dc wetenschappelijke voordrachten gehouden.
Hoofdtheniata zijn ditmaal: I. aandoeningen van de digestietractus en II. narcose.
Op 4 juni zijn er enkele excursies, nl. naar het hippologisch museum en de stoeterij
in Kladruby.

Opgaven voor deelname zijn te richten aan Dr. R. Ippen, Institut für Vergleichen-
de Pathologie der Deutschen Akademie der Wissenschaften, Berlin-Friedrichsfelde,
Wilhelmstrasse 4.

21, Groep Geneeskunde van het Kl. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering,
11.00 uur. Oranjehotel, Nijmegen; 14.30 uur, Centraal Dieren Labora-
torium, Nijmegen, (pag. 75)

8, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant
„Overcingel", .Assen. (pag. 1780 (1966))

14, Postacademiaal Onderwijs; Lab. Bloedtransfusiedienst Ned. Roode Kruis,
A. Plesmanlaan, Amsterdam Slotervaart; 3e postacademiale discussie-
avond. (pag. 1125 (1966))
15—16, C.L.O.-studiedagen, Utrecht.

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 20.30 uur. Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 75)

6—7, Fed, Vergadering Med. Biologische Verenigingen. 8e Fed. Vergadering,
Academiegebouw, Groningen, (pag. 128)

I I, Postacademiaal Onderwijs; Dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 40, Am-
sterdam Oost; 4e postacademiale discussieavond, (pag. 1125 (1966))
26—28, Congres „Ges. f. Versuchtierkunde", Praag. (pag. 935, (1966))

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966))

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag. 1780 (1966))
29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e .Mgemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

Zoals verleden jaar ook reeds geschiedde, zal men in deze aflevering van ons Tijd-
schrift een gele bestelkaart aantreffen, bij invulling en retourzending waarvan men
dt banden ter inbinding van de jaargang 1966 bij de Redactie kan bestellen;
zulks onder gelijktijdige storting van het daarvoor gestelde bedrag van ƒ 6,— op
girorekening no. 472075 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123,
Utrecht.

Mocht deze bestelkaart onverhoopt niet zijn ingesloten, dan gelieve men het Secre-
tariaat hiervan op de hoogte te brengen, waarna toezending der banden na ontvangst
van het gestorte bedrag zal geschieden.

Na 15 december 1966 hebben zich in ons land vijf nieuwe gevallen van mond- en
klauwzeer van het type Oi onder varkens voorgedaan, alle in Overijssel. Het aantal
gevallen is hiermee gestegen tot zeven en wel op:

17 november te Weerselo; 13 en 19 december te Haaksbergen; 25 december tc
.\\ieuwleusen; 27 december te Hengelo; 28 december te Wierden; 30 december
te Hardenberg.

In 5 tot 8 km kringen rond deze bedrijven werden vervoersverboden voor herkauwende
dieren en varkens ingesteld. De varkens werden op rijkskosten verplicht geënt in
kringen tot 3 kilometer.

I.angs de grens met Duitsland is een nieuw gebied voor de verplichte enting van
varkens aangewezen.

Op 21 december ontving de Veeartsenijkundige Dienst namelijk bericht dat zich op
een Duits veebedrijf, gelegen tegenover Schoonebcek in Drenthe, op 700 meter van
de grens, mond- en klauwzeer van het type Oi had voorgedaan.

In verband hiermee is in een gedeelte van de gemeente Schoonebeek de varkensstapel
verplicht éénmalig geënt met geconcentreerd Oi vaccin. Deze enting ging gepaard
met een tijdelijk vervocrverbod voor varkens.

Dit entgebied is gelegen in de strook langs de grens met Duitsland, waar de rundvee-
stapel reeds verplicht met mond- en klauwzeervaccin van het type Oi was geënt.

Het verloop van het mond- en klauwzeer in Duitsland is verontrustend. Het aantal
gevallen in de grensgebieden met ons land neemt too en er is een uitbreiding in
zuidelijke richting naar tot dusver vrijgebleven gebieden in Duitsland waar te nemen.
Voor het in het geding zijnde type Oi zijn mogelijk vooral onze jonge runderen
gevoelig. Oudere runderen, die reeds enige malen zijn geënt met het in Nederland
gebruikelijke vaccin van het type 0-2, hebben naar mag worden aangenomen een
zekere immuniteit tegen het type Oi.

Het in Duitsland heersend type Oi kon aanvankelijk als een specifiek rundertype
worden beschouwd. De laatste tijd nam echter het aantal gevallen waarbij primair
varkens werden aangetast, sterk toe.

Gezien de verontrustende ontwikkeling in Wcst-Duitsland en het daaruit voort-
vloeiende gevaar voor ons land, heeft de Minister van Landbouw en Visserij in
december besloten, de jaarlijkse enting van de rundveestapel tegen mond- en klauw-
zeer ruim een maand eerder te laten beginnen.

De entingsperiode, die op 27 december 1966 is ingegaan, zal tot 15 april 1967 duren.
De directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft de algemeen directeur van het

Centraal Diergeneeskundig Instituut verzocht een zodanige hoeveelheid Oi vaccin
door de afdeling Amsterdam te laten produceren, dat de vervroegde voorjaarsenting
van de runderen hiermee kan worden ondersteund.

In verband met de snelle verbreiding van mond- en klauwzeer in Frankrijk, waarvan
in een vorige mededeling melding is gemaakt, heeft dit land de invoer van fok- en
gcbruiksrunderen, jonger dan vier maanden en van alle fok- en mestvarkens stop
gezet.

Men vermoedt namelijk, dat sommige ziektegevallen worden veroorzaakt door ge-
importeerde varkens, die voor de mest op Franse bedrijven verder worden aan-
gehouden.

In verband met het voorkomen van mond- en klauwzeer in verscheidene Franse
departementen, waaronder het aan België grenzende Département des Ardennes, heeft
de Belgische Minister van Landbouw de in- en doorvoer van tweehoevige dieren,
afkomstig uit Frankrijk verboden.

Het betreft grotendeels gevallen van het type Oi, waartegen de Belgische veestapel
niet is beschermd. Aan de bereiding van entstof tegen dit type wordt in België druk
gewerkt.

Het trivalent salmonella pullorum antigeen, partij nr. 663, geproduceerd door N.V.
Laboratoria De Zeeuw te Dc Bilt, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot
1 oktober 1967.

girona.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
VAN HET BUREAU

Ter bepaling van hormonen in urine en vlees van slachtdieren zal een methodiek
v^jorden ontwikkeld, geschikt voor routinematig onderzoek in de praktijk van de
vleeskeuring.

Met een delegatie van de afd. Groningen/Drenthe bespreekt het Hoofdbestuur het
programma van de 114e Algemene Vergadering, die zal worden gehouden te Gro-
ningen op 28, 29 en 30 september 1967. Op de eerste dag zal een buitengewone
afdelingsvergadering worden gehouden ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van
de afdeling, gevolgd door receptie en galadiner.

De wetenschappelijke vergadering werd bepaald op de tweede dag, evenals de feest-
avond.

De derde dag is gereserveerd voor de huishoudelijke vergadering en een excursie.
Tevens zal er een programma voor de dames zijn.

Naar het oordeel van het Hoofdbestuur zijn de schade-uitkeringen bij de huidige
assistentenregeling te laag. Hierover zal contact worden opgenomen met de verzeke-
ringmaatschappij.

Enkele collegae zijn aangezocht zitting te willen nemen in een commissie ter be-
studering van een eventuele reorganisatie van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde. Tevens zijn enkele collegae gevraagd zitting te willen nemen in een
commissie ter regulering van de distributie van diergeneeskundige vaccins en dier-
geneesmiddelen.

De richtlijnen betreffende de salariëring en verdeling van de pooldierenartsen worden
definitief opgesteld en zullen worden toegezonden aan de afdelingssecretarissen, de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de Inspecteurs-districtshoofden van de
Veeartsenijkundige Dienst, de secretaris van de Gezondheidsconmiissie voor Dieren
en de Directeuren van de Gezondheidsdiensten voor dieren.

Aan een afdeling is bericht gegeven dat een eenmalig gegeven advies betreffende
praktijkovemame gezien de onjuiste interpretatie daarvan niet voor algemeen gebruik
geschikt is.

Naar aanleiding van de recente noodentingen tegen mond- en klauvi\'zeer bij runderen
in de provincie Overijssel, waarbij enige verwarring bleek te bestaan over de organi-
satie e.d. van de pool, besluit het Hoofdbestuur richtlijnen hiervoor op te stellen die
aan alle betrokkenen in den lande zullen worden toegezonden.

Het Hoofdbestuur besluit bij de firma Merck Sharp & Dohme nogmaals aan te
dringen op herziening van haar standpunt inzake de verkoop van Bovizole, bij gebreke
waarvan het Hoofdbestuur zich genoodzaakt zal zien deze firma niet langer als bona
fide te beschouwen.

Een door het Hoofdbestuur te benoemen commissie zal een plan ontwerpen tot regu-
lering van de distributie van veterinaire vaccins en diergeneesmiddelen, uiteraard in
nauwe samenwerking met de vereniging van fabrikanten en importeurs.

In verband met de grote toeloop van studenten in de diergeneeskunde is het nood-
zakelijk bij de beroepsvoorlichting op middelbare scholen enerzijds te wijzen op de
beperkte mogelijkheden voor hen die praktizerend dierenarts willen worden en
anderzijds de aandacht te vestigen op dc vele andere sectoren in het diergeneeskundig
beroep.

De Ned. Vereniging tot Bescherming van Dieren brengt ter kennis van het Hoofd-
bestuur dat nog steeds gebruik wordt gemaakt van certificaten, die de fabrikanten
leveren bij het vaccin tegen honde- en katteziekte. Dat het publiek hiervan de dupe
is behoeft geen nader betoog. Alleen de certificaten, verstrekt door de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde, zijn geldig.

Inzake de uitvoering van het C.R.D.-onderzoek handhaaft het Hoofdbestuur het
standpunt dat het stellen van een diagnose uitsluitend is voorbehouden aan degene,
die daartoe krachtens zijn opleiding bevoegd is, in casu de dierenarts.

In een gesprek tussen de Veeartsenijkundige Dienst en het Hoofdbestuur over de
werkwijze van de pool bij noodentingen van varkens tegen mond- en klauwzeer wordt
gesteld dat deze in de eerste plaats snel en efficiënt moet zijn. Van de districts-
inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst ontvangen de practici de adressen waar
moet worden geënt met vermelding van het aantal dieren. Op speciaal hiervoor
gedrukte formulieren in drievoud worden alle gegevens over de verrichte werk-
zaamheden genoteerd.

Met een delegatie van een afdeling werd een bespreking gevoerd over diverse pro-
blemen die zowel van provinciaal als van landelijk belang zijn. De conclusie van
deze besprekingen zal aan de afdelingssecretarissen worden toegezonden.
Het Hoofdbestuur streeft er naar zoveel mogelijk vertegenwoordigd te zijn op
afdelings- en groepsvergaderingen. Helaas is dit niet altijd mogelijk vanwege de
vacature in het secretariaat en de extra-belasting die deze voor het Hoofdbestuur
meebrengt.

Het rapport „Differentiatie van het onderwijs in de Faculteit der Diergeneeskunde"
werd aan het Hoofdbestuur ter hand gesteld en zal binnenkort door de Onderwijs-
commissie van de Faculteit en het Algem.een Bestuur van de Maatschappij gezamen-
lijk worden besproken.

Binnen afzienbare tijd zal de bestrijding van parasitaire ziekten bij landbouwhuis-
dieren georganiseerd •—■ zij het dan ook op basis van vrijwilligheid — ter hand wor-
den genomen. De taak van de practicus in deze vormt een uitvoerig punt van
bespreking, Het Hoofdbestuur staat op het standpunt dat de organisatie van de
parasitaire ziektenbestrijding dient te lopen via de Provinciale Gezondheidsdiensten
voor Dieren. Afspraken van plaatselijke dierenartsen met andere instellingen worden
door het Hoofdbestuur ongewenst geacht.

Met nadruk wordt aan de praktizerende dierenartsen nogmaals verzocht bij het uit-
schrijven van recepten voor medicinale mengvoeders steeds de naam van het betref-
fende antibioticum op het recept te vermelden en dus niet een of andere merknaam.

Mej. A n n - s i Li, studente aan de School of Veterinary Medicine van de University
of California, zal in juni 1968 haar D.V.M.-graad hebben behaald. Zij zou graag

gedurende ongeveer een jaar een dierenarts in Nederland bij zijn praktijk assisteren.
Collegae, die hiervoor de gelegenheid kunnen bieden, worden verzocht zich in ver-
binding te stellen met het Secretariaat van de K.N.M.v.D., Rubenslaan 123, Utrecht.

In het bestuur van de Afdeling Zuid-Holland werd collega S. R. Klarenbeek
opgevolgd door collega G. Muller.

De eerstvolgende vergadering van de Groep zal worden gehouden op donderdag 23
februari a.s. om 10.00 uur in Restaurant Smits, Vredenburg, Utrecht.

In het bestuur werd collega Dr. M. A. J. Verwer opgevolgd door collega G. M.
Smits, terwijl collega Dr. P. Zwart werd opgevolgd door collega G. B. d e
Voogd.

Op donderdag 1 december 1966 promoveerde collega W.
J. I. van der Gulden tot doctor in de diergenees-
kunde op het proefschrift, getiteld: „De rattemade Sypha-
cia muris (Yamaguti, 1935)".
Zijn promotor was Prof. Dr. D. Swierstra.

zijn proefschrift heeft collega Van der Gulden een
onderzoek beschreven van de factoren die een invloed
hebben op de rattemade.

Collega Van der Gulden werd op 29 juli 1929 te
Venlo geboren en hij volgde zijn middelbare opleiding in
Venlo, Utrecht en Oldenzaal, alwaar hij in 1948 het eind-
diploma gymnasium-B behaalde.
Op 4 januari 1955 slaagde hij voor het dierenartsexamen, waarna de militaire dienst-
plicht werd vervuld in de rang van reserve-officier der Artillerie.
Na zijn diensttijd was collega VanderGulden gedurende zes maanden assistent
bij collega P. J. D. van Egmond te Heino, waarna hij van juni 1957 tot juni
1961 verbonden was aan het Instituut voor Veterinaire Pathologie van de Rijks-
universiteit te Utrecht.

Vanaf 1 juni 1961 is collega Van der Gulden aangesteld aan het Centraal
Dierenlaboratorium van de Katholieke Universiteit te Nijmegen in de functie van
adjunct-directeur. Daar tot de taak van de directie van het Dierenlaboratorium niet
alleen het leiden van het Instituut, het geven van adviezen en het opleiden van per-
soneel, maar ook de zorg voor de proefdieren en het verrichten van eigen onderzoek
behoort, was collega Van der Gulden in de gelegenheid dit proefschrift te
bewerken.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde voor de collegae

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaaüid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige student

Badichi, Y., van Tel Aviv naar Beer Sheba (Israël), Kalisherstraat 7 tel (057)
20 71 (bur.), D. b/d V.D. (232)

Birnbaum, S., Utrecht, naar van Ginnekenlaan 40 aldaar, tel. (030) 71 51 50,
wctensch. ambt. R.U. (Inst. v. Microbiologie, Catharijncsingel 59). (165)\'

Boven-Toebes, Mevr. E. G. van, van Scheveningen naar \'s-Gravenhage, van Nijen-
rodestraat 29. \' (168)

Govaert, J. M. S., van Utrecht naar Oostburg, Mr. Risseeuwstraat 41, tel. (01170)
2^35. (inlassen 179)

Haalstra, R. T., van Soestduinen naar Kapelle, Biezelingsestraat 44, tel (01102)
78 6 (privé), (01100) 66 10 (bur.), gr. 621076, D. b/d G.v.D. i/d prov. Zeeland.

Hcnms, G., Garijp, Greate Buorren 24, tel. (05117) 25 0, gr. 1197591, P., gcass.

Jong, J. B. de, van Hoogwoud naar Meppcl, Stationsweg 31, tel. (05220) 35 00, gr.

Key, J., van Wadenoyen naar Eek cn Wiel, „Weliën Hofstad", Rijnbandijk 1, tel.

(03449) 26 3, P. (overname praktijk H. Th, Nicuwenhuijsen te Ingen). (191)
Klein Lebbink, E. M., Zutphen, Nieuwstad 97, tel. (05750) 29 34,\'gr. 982953 P.

Lcmpke, H., Amsterdam-Osdorp, Pieter Calandlaan 104 (kliniek v. kl. huisd.), tel.

Nabuurs, M. J. A., Amersfoort, Ringweg Randenbroek 10 A, tel. (03490) 22 51 4,
P., geass. met E. H. den Breeje en G. Th. F. Kaal. (203)\'

Reijngoud, G., Eindhoven, Jan de Oudestraat 23, tel. (040) 24 62 6, P. uitsl. kl.

Koopmans, W. T., m.i.v. 1-11-1966 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de

Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Franeker.
Scheuerman, C. J. H., m.i.v. 15-11-1966 tot adj.-inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het district zuidelijk Zuid-Holland.

1 februari 1967 50 jaar
H. H. ten Have, Wolvega.
Dr. H. Hofstra, Sneek (afwezig).
H. Lubberts, Utrecht (afwezig).

Gezien de vrij beperkte kennis van de mogelijkheden van het diergeneeskundig beroep,
die aankomende, maar soms ook afstuderende studenten blijken te bezitten, heeft de
Gandidaten Commissie van de D.S.K, getracht, ter verbetering van deze kennis, een
forum samen te stellen dat vooral de mogelijkheden buiten de praktijk-sector zal
belichten.

Dit forum, onder leiding van Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r (Hoofd van het Lab.
voor Zoönosen R.I.V.), bestaat uit de volgende veterinairen:

Dr. M. J. D O b b e 1 a a r (directeur van het Centraal Dierenlaboratorium van de

Dr. K. G. Robijns (inspecteur Volksgezondheid en Veeartsenijkundige Dienst
i.a.d.);

Drs. Z. Hooijberg (dierenarts bij Philips-Duphar N.V.),
Drs. E. J. Ruitenberg (patholoog-anatoom bij het R.I.V.).
Elk van hen zal gedurende 10 minuten spreken over zijn eigen terrein van de dier-
geneeskunde, waarna een ieder in de gelegenheid wordt gesteld vragen te stellen.
Zij die kennis willen maken met deze niet minder blinkende keerzijde van de dier-
geneeskundige medaille worden uitgenodigd aanwezig te zijn op 25 januari om 19.45
uur in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

Further investigations into the fluctuation in
number of Fasciola hepatica eggs in cattle
faeces

In previous publications (Dorsman, 1956a; 1962) it has been shown
that the number of eggs per gram of faeces of Fasciola hepatica L., which
were collected from the rectum of cattle at intervals of one hour, may
fluctuate in a remarkably regular manner. The hourly variation in number
of trichostrongylid eggs in the faeces of cattle also showed a fixed pattern,
but this differed from that of liver fluke eggs (Dorsman, 1957).
In housed as well as in grazing cattle the liver fluke egg count showed a
marked rise in the morning, to reach a peak at about 1.30 p.m. Central
European Time, which was followed by a decline in the afternoon. These
observations were of a limited nature only and it was desirable to carry
out more observations to determine whether this phenomenon is of general
occurrence. Faeces were obtained after manually induced defecation and
the last few hundred grams collected were used for worm egg counts. It
appeared therefore desirable to continue the investigations and to study
the influence of such factors as the mode of sampling, advanced pregnancy
and parturition. Moreover, recent investigations by other workers seem
to cast doubt upon the general occurrence of the fluctuation of liver
fluke egg counts in cattle (H o n e r, 1965a; Hägens and Over, 1966).
The author has considered the possibility that the fluctuation is a reflection
of a rhythm in the metabolism of the liver of catde, which might be com-
parable to the rhythm in the rabbit (Forsgren, 1929). He distinguish-
ed an assimilatory phase at night which alternates with a dissimilatory
or secretory phase in the day. During the assimilatory phase glycogen is
stored in the liver cells and towards the end of this phase they are rich in
glycogen and contain only traces of bile constituents. During the secretory
phase secretion products first appear in a narrow peripheral zone of the
lobules, to extend gradually over the entire lobule. In the final stage of this
phase the glycogen has disappeared in a broad peripheral zone of the
lobules, and all liver cells contain relatively large quantities of bile con-
stituents and only very small amounts of glycogen.

According to Sollberger (1964), a rhythmic liver function also occurs
in the chicken, guinea-pig, rat, mouse, and man. Although, to the authors
knowledge, similar investigations have not been carried out in cattle, this
phenomenon may be responsible for the daily fluctuation in number of
liver fluke eggs in cattle faeces.

In order to interfere with glycogen metabolism, in a cow large doses of
insulin were administered in the morning, with the hope that the secretory
phase would be blocked and consequently faecal egg count fluctuations
suppressed.

1 Dr. W. Dorsman; Research Officer of the Central Veterinary Institute, Rotterdam
Dept; postbox 6007, Rotterdam-7.

Five Holstein-Friesian cattle were used. One cow (No. 420219) was naturally
infested and seven years of age when purchased. The other four (No. 315, 580,
1172, and 1689) varied from one to three and a half years of age and were
experimentally infested on two occasions (February 25 and May 25, 1965) as
follows: Cow No. 1689 and Yearling No. 580 500 metacercariae; Cow No. 1172
and Yearling No. 315 1,000 metacercariae on both occasions. The experimental
animals were housed during the entire period of the experiment and fed on hay and
cattle cakes, occasionally supplemented with alfalfa-hay, cabbage, and other fresh
vegetables which were administered twice a day, usually at about 8 a.m. and 3.30 p.m.

Four Holstein-Friesian cattle (No. 2273, 1536, 1666, and 9930) were used at the
age of two to three years. They were naturally infested, not only with mature
F. hepatica but also with trichostrongylids (No. 1536, 1666, and 9930) and
Paramphistomum spp. (No. 2273 and 1666). Cow No. 2273 was housed since the day
of purchase, but the remaining three animals were grazing during the period of the
experiment and the preceding three months.
Faecal samples were collected as follows.

Series I: Defecation was induced manually at intervals of one hour, and only the
last portion of 300 to 350 g. of faeces which passed out of the rectum used.

Series II: Faeces were collected as described in Series I, but only the first portion
of 300 to 350 g. was used.

Series III: The methods of Hägens and Over (1966) with modifications were
used. Defecation was induced hourly, and the entire faecal mass produced at a given
time collected on a weighed board of 100 by 20 cm., covered with a plastic sheet,
which was passed from left to right behind the animal when it defecated, so that
the sequence in which the faeces were excreted was retained in the oblong faecal
mass. The weighed faecal mass was divided in estimated portions of 200 grams in the
younger animals (No. 315 and 580) and 300 g. in the older animals (No. 1172 and
1689), beginning from that end of the mass which had passed out of the rectum
first. These portions were weighed in the laboratory.

Series IV: Faeces were collected after spontaneous defecation as described above
(Series III) and the time of defecation recorded.

Series V: As soon as spontaneous defecation had occurred the entire faecal mass
was collected from the floor of the stall and processed for egg counts. The times of
defecation were recorded.

Series VI: Faeces were collected as described in Series I on three different Mondays
and on three different Fridays.

Series VII: Collection of faecal samples took place as described in Series I. In
addition to Fasciola the trichostrongylid and Paramphistomum eggs were counted in
the same faecal samples. Paramphistomum eggs were counted simultaneously with
liver fluke eggs in the counting slide (D o r s m a n, 1956 b). A modified McMaster
method was used for the nematode eggs (D o r s m a n, 1957).

Series VIII: A high dose of insulin (400 International Units) was injected sub-
cutaneously in the cow in the morning of the first day of the experiment, repeated
eight days later with 800 I.U. of insulin. Faeces were collected as described (Series I).
The faeces were diluted with an equal weight of water, and the suspension thoroughly
mixed by means of a screw-propeller coupled to a powerful laboratory stirrer¹).

Samples weighing 350 g. or less were mixed in a conical beaker with diameters of 12
and nine cm. at the top and bottom respectively and 13 cm. in height, with a 5.3
cm. propeller close to the bottom of the beaker. The faecal suspensions with larger
quantities were mixed using a 12.5 cm. propeller in an eight liter bucket. The smaller
quantities were stirred for three minutes, and the larger ones for at least six minutes
at speeds which did not cause air bubbles to form. During stirring, seven to eight
small quantities of faecal suspension were removed with a small spoon until a total
of six ml. was collected, which contained three grams of faeces. This was used to
determine the number of liver fluke eggs per gram of faeces (Dors man, 1956 b).

The results are presented in Figures 1—9 and Tables 1—10. Broken lines
in the figures indicate that one or more faecal samples could not be
obtained.

Series II (induced defecation; first portion of the faeces).
The results are shown in Fig. 2. It appears that the procedure of collecting
the first portion of faeces yielded inconsistent results. These suggest that
the results of egg counting are governed by the portion of faecal mass
examined. It was therefore desirable further investigadons be conducted.

Series III (induced defecation; entire faecal mass subdivided and each
portion examined).

Fig. 3. Series III (induced defecation).
E.P.G.: eggs per gram of faeces; Open circles: last portions; Closed circles: mean
counts per faecal masses; A: Yearling No. 315, August 31, 1965; B: Yearling No.
580, November 2, 1965; C: Cow No. 1172, November 2, 1965; D: Cow No. 1689,

Series III; Yearling No. 315; August 31, 1965; Induced defecations. Numbers
printed in italics are also shown in Fig. 3 A.

R.V. : Relative value of egg count expressed as percentage of mean count.
S 1 : Spontaneous defecation between 10.30 and 11.30 a.m.
S2 : Spontaneous defecation between 11.30 a.m. and 12.30 p.m. Two se-
parate portions collected, of 623 and 506 grams respectively.

Series III; Yearling No. 580; November 2, 1965; Induced defecations. Numbers
printed in italics are also shown in Fig. 3 B.

S 1: Spontaneous defecation between 12.30 and 1.15 p.m.
S 2: Spontaneous defecation between 1.40 and 2.15 p.m.

An explanation of the way in which the data are presented is necessarry.
In Table 1, for instance, 1636 grams of faeces were produced by Yearling
No. 315 at 8.30 a.m., and portion 1, with 75 eggs per gram of faeces passed
out of the rectum first, whereas portion 8 with 40 e.p.g. was produced last.
Since the weights of the different portions were not the same, the mean
count was obtained by multiplying the weight of each portion with the
egg count, and dividing the sum of the products of the different portions
by the total weight of the faecal mass. The mean count therefore represents
the average number of eggs of the faecal mass. All mean counts in this
publication have been obtained in the same way. In the cases where the
faecal mass could be divided in three or more portions, the relative value
of the egg counts of the first and last portion, expressed as a percentage
of the mean count, has been given.

Series III; Cow No. 1172; November 2, 1965; Induced defecations. Numbers printed
in italics are also shown in Fig. 3 C.

Series III; Cow No. 1689; November 2, 1965; Induced defecations. Numbers printed
in italics are also shown in Fig. 3 D.

S 1: Spontaneous defecation between 8.45 and 9.15 a.m.
S2: Spontaneous defecation between 12.30 and 1.15 p.m.

Since Yearling No. 315 had produced only 130 grams of faeces at 11.30
a.m. (Table 1) it seemed likely that the preceding spontaneous defecation
S 1 had occurred not long before that time. Therefore, the mean count at
11.30 a.m. has been calculated on the basis of the count of S 1 and that of
11.30. At 12.30 p.m. the rectum of this animal was empty, but spontaneous
defecation (S 2) had occurred after 11.30 a.m. and probably just prior to
12.30 p.m. The mean count of the faeces produced on that occasion has
therefore been taken as the mean count for 12.30 p.m. Even if the times
recorded in this way for 11.30 a.m. and 12.30 p.m. are not correct, the
true variation of the mean count could only vary slightly in that period.
The results show that egg counts from portion to portion frequently
varied to a considerable extent.

The counts of the last portion and the mean counts are shown in Figure 3.
The graphs show that the rise of the egg count in the morning, the peak
at 1.30 p.m. or somewhat earlier, and the subsequent decline can be clearly
distinguished both in the mean count and in the last portion.

The first portions, however, yielded counts which do not always show the
characteristic tendencies (Tables 1-4). These inconsistent results confirm
those of Series II.

Series IV (spontaneous defecation; entire faecal mass examined in por-
tions). Results are given in Tables 5—8 and some of them shown in Fig. 4.

Fig. 4. Series IV (spontaneous defecation).
E.P.G.: eggs per gram, of faeces; Open circles: last portions; Closed circles: mean
counts per faecal masses; Date: September 21, 1965; A: Yearling Mo 315- B-
Yearling No. 580; C: Cow No. 1172; D: Cow No. 1689.

Series IV; Yearling No. 315; September 21, 1965; Spontaneous defecations. Numbers
printed in italics are also shown in Fig. 4 A.

Time	Faeces		F.	hepatka E.P.G.	in portion
	grams	1	2	3	4	5	6 7
9.40 a.m.	1795	40	40	60	65	50	50 50
10.40	1100	50	40	55	65	55
11.10	608	65	60	65
12.15 p.m.	420	55	75
1.05	719	70	55	65	75
2.00	935	70	45	50	60	50
3.30	1016	55	45	35	35	35
4.25	1141	45	35	30	25	20	25

The explanation of the tables is given above (Series III).. Since Cov^f No.
1689 (Table 8) defecated at 4.25 p.m. and again at 4.30 p.m. both defe-
cations are regarded as one unit.

Within a faecal mass the variation in egg count is considerable as was
observed previously (Series III).

The variation of the egg count of the last portion and that of the mean
count is illustrated in Figure 4. In three out of the four cases both graphs
show the characteristic pattern. In Fig. 4B and D slight irregularities can
be observed. On the other hand, the graphs obtained from the counts of
Cow No. 1172 are very irregular (Fig. 4C).

In Cow No. 1689 (Table 8), egg counts varied markedly in the first
portion, while the last portion and the mean only varied slightly.

The results of eight regression analyses, in which per defecation the total
egg productions and weights of the faecal masses of Series III and IV
were used, indicate that the increase in mean egg count in the morning
and the decrease in the afternoon can be demonstrated statistically. Peak
egg counts near midday also exist when the quantitative variation in
faecal output within a day is taken into account. It follows that this must
also apply to the egg counts of the last portions, because, in these portions,
the fluctuation in number of eggs per gram of faeces is even more pro-
nounced.

Fig, 5. Combined Series III and IV.
Each spot is the average of the relative values {R.V.) in Tables 1-8 within the given

The curve shows the time course of the mean relative value of the last portions.
Open circles: last portions. Dotted circles: first portions.

The averages of the relative values of the first portions and the last
portions on an hourly basis are compared graphically in Figure 5. The
data are obtained from Series III and IV (Tables 1—8).

The validity of the curve, which shows the time course of the mean
relative value of the last portions has been analysed by means of two
inorthogonal variance analyses. The results of this statistical procedure
indicate that the rise and decline of the curve are significant if only the
data of Series IV are used. This curve implies that generally the fluc-
tuation in egg count is exaggerated when the count of the last portion is
recorded and compared with the mean count. This phenomenon can be
clearly observed in Figures 3A, 4A, 4C and 4D, and to a lesser extent in
Figures SB, 3G, 3D and 4B. As far as the first pordon is concerned. Fig. 5
shows that in the beginning of the morning and in the late afternoon the
mean relative value exceeds 100 per cent considerably, whereas between
11 a.m. and 1 p.m. it is usually less than 100 pei cent. Collection at hourly
intervals of only the first pordon of faeces which passes out of the rectum
would therefore frequently obscure the real fluctuation in egg counts.

Fig. 6. Series V (spontaneous defecation; entire faecal masses).
E.P.G.: eggs per gram of faeces; Date: January 10, 1966; A: Cow No. 1172;
B: Cow No. 1689; C: Yearling No. 580; D: Yearling No. 315.

Series V (spontaneous defecation; entire faecal mass examined without
division into portions). The results are given in Figure 6.

The estimation of the number of eggs per gram of the thoroughly mixed
faecal mass produced at defecation may be compared with the mean
count in Series III and IV.

As the assistent who collected the faeces from the cleaned floor observed
the animals in the stall from a distance and only entered to collect recently
expelled faeces, the four animals were more quiet than when their faeces
were collected by the methods used in Series III and IV.
Since Cow No. 1172 had exhibited an abnormal variation in number of
liver fluke eggs within the observation period of the 21st September, 1965,
when spontaneously produced faeces were collected on boards (Fig. 4C;
Table 7), the question arose whether the liver fluke egg counts of this

animal were frequently abnormal. Dr. Th. S. Zwanenburg (personal com-
munication) had frequently observed that milk production of cows housed
in the stalls of the institute varies considerably on Monday because during
the week-end milking and feeding is irregular when compared with
ordinary working days. For this reason it was decided to compare the

excretion pattern of liver fluke eggs on Monday and Friday when physio-
logical variations would be at their extremes.

Series VI (induced defecation; last portion examined).
Figure 7 shows the course of the egg count in the last portion of faeces
collected at hourly intervals from this animal (Cow No. 1172) on three
Mondays and three Fridays. Apparently the fluctuation was not signifi-
cantly affected by feeding of the animals at varying times in the week-ends.

Series VII (induced defecation; the last portion examined for trematode
and nematode eggs).

The results of the egg counts are shown in Tables 9 and 10. Although the
counts of liver fluke and trichostrongylid eggs have already been given in
two separate publications (Dorsman, 1956a; 1957) those data are
included for the sake of comparison as well as egg counts of Paramphis-
tomum sp.

A dose of 400 International Units of insulin was administered subcuta-
neously to Cow No. 420219 on December 1, 1959 at 8.50 a.m. Faecal
samples were collected on the day of injection and on the following two
days. The variation in egg count is shown in Figure 8.

These results suggested that a higher dose of insulin administered earlier
in the morning might be even more effective in suppressing the fluctuation.
Therefore, in the next experiment a dose of 800 I.U. of insulin was admin-
istered to the same cow at 6.50 a.m. This resulted in a complete suppress-
ion of the fluctuation the day following that of injection (Fig. 9).

The results obtained with Cow No. 1689 which calved on October 23,
1965, show that the fluctuation of the number of liver fluke eggs was not
affected when the animal was in advanced pregnancy or when it had
recently calved (Figures 1, 3D, 4D, and 6B).

With the exception of the observations on Cow No. 1172 on September 21,
1965 (Fig. 4G) a fluctuation in the number of liver fluke eggs with a peak
near 1.30 p.m. was observed in these experiments when the last portion
of faeces which passed out of the rectum was collected. This confirms
previous observations on three housed and three grazing cattle (Dors-
man, 1956a;1962).

Even in the abnormal case, egg counts from 10.45 a.m. to 2.40 p.m. were
generally higher than at other times of the day. The reason why this cow
(No. 1172) exhibited such an abnormal variation in egg count on that
particular day and not on nine other days (Figures IB, 3C, 6A, and 7)
was probably the reaction to the method of faecal collection used on
September 21, 1965. This cow differed from the other four experimental
animals in its behaviour. It had the habit of reacting more fiercely when
handled and stopped defecating immediately if inexpectedly touched by
the board used for collecting faeces. As it was impossible at every occasion
to avoid touching either the body or the tail of the animals when the
entire faecal mass was collected on a board, defecation was interrupted
on more than one occasion, particularly in this cow. Moreover, during the
days of faecal collection in Series III and IV the animals were restless and
would only lie down for short periods, whereas they were more relaxed if
allowed to defecate naturally on the floor (Series V).
Therefore, there are reasons to assume that the rectum was frequently
only partially emptied when faeces were collected on boards. This would
account for irregularities in the graphs of the last portion in Figures 3C
(Series III), 4B and 4D (Series IV).

The variation in mean count per faecal mass (Series III, IV, and V) did
not differ markedly from the variation in the count in the last portion.
With the exception of the findings in Cow No. 1172 on September 21, 1965
(vide supra) a marked rise in number of eggs in the morning and a decUne
in the afternoon was always found. The cause of the abnormal pattern in
Cow No. 1172 may be similar to that suggested above for the last portion
of faeces.

^ a

!=! £

Se 5

r<j &

CL
Ul

^ ID

R^ I

o o y

~ Ui
Q

CO 6

Se
Se

O.
O-

Se i"

ni i o-

Egg counts in the first portion of faeces have yielded less consistent results
than have the mean count and the count in the last portion (Fig. 2; Tables
1—8). Fairly normal patterns have been obtained in only five out of the
twelve cases (Fig. 2A; Tables 1, 4, 5, and 6).

The variation in the mean relative value, as shown in Figure 5 is more
regular in the last portion than it appears to be in the first portion where
the points in the graph are much more widely scattered. This means that
throughout the observation period the count of the last portion has a closer
correlation to the mean count than has the count of the first portion.
Therefore, when faecal samples are collected with the purpose of counting
liver fluke eggs, it would seem advisable not only to collect faecal samples
in the middle of the day but also to choose the last portion of faeces which
passes out of the rectum for examination and not the first portion.
In view of the observed great variation in egg count from portion to
portion which frequently was found to occur within a faecal mass, it is
clear that it is not advisable to collect a random sample from the faecal
mass unless this sample weighs considerably more than those portions used
for egg counts in Series III and IV. Transport and handling of such large
quantities of faeces would be impracticable. When, however, the last por-
tion of faeces alone is collected a sample of 200 tot 300 grams would be
adequate.

The experiments of Series VIII convincingly show that administration of
insulin to the host has affected the noimal pattern in output of liver fluke
eggs the following day. This was noticed 24 hours after injection of insulin
which is to be expected when account is taken of the habitat of the fluke
in the bile ducts, and there must be a considerable delay in the passage of
eggs from the bile ducts to the rectum. The higher dose of insulin appeared
to be more effective in suppressing the fluctuation that the lower dose.
These results seem to support the hypothesis that the normal daily fluc-
tuation in number of Fasciola eggs is dependent on a rhythmic liver
function in the host. If a daily secretory phase in the liver of cattle exists,
it might be possible that the flukes continuously produce eggs which are
transported to the duodenum by the flow of bile in the day-time only.
On the other hand, the parasites may be adapted to a rhythmic liver
function in such a way that they feed and produce eggs at fixed times.
Insulin, however, may have a direct effect on the parasite and not neces-
sarily on liver function.

Pantelouris (1964; 1965a; 1965b), working with F. hepatica in vitro,
has found that insulin causes a loss of glycogen from the parasite, and that
the hormone depresses the uptake of galactose and methionine by the flukes
from the medium. Sekardi (1965), on the other hand, concluded from
his experiments that insulin enhances the uptake of glucose and the syn-
thesis of glycogen in F. hepatica in vitro.

Provided that insulin administered to the host can reach the flukes in the
bile ducts, the hormone would be taken up by the parasites. In that case
production of eggs by the worms may be affected.

Honer (1965a) recently reported on the hourly variation in the mean
number of F. hepatica eggs in the faeces of a group of cattle which every
hour was composed of a different number of animals and even partially of

different individuals. In view of the differences in output of liver fluke
eggs in the individual animals is a comparison of his curves with ours not
justified. In his publication Honer mentions that a small number of results
in individual animals agree with our findings. As the reasons for the
reliability of the egg counts (Honer, 1965a; 1965b) are disputable, it
seems possible that his failure to find a fluctuation with a peak in the
beginning of the afternoon in the majority of the individual animals is due
to his use of an unreliable egg counting method.

Hägens and Over (1966) who also investigated the variation within
a day in the number of F. hepatica eggs in the faeces of catde in the
Netherlands, did not consistently find a regular fluctuation with a peak
in the beginning of the afternoon. They themselves state that the variation
in egg count found by them to occur in the portions of a faecal mass is
not statistically significant, which means that this variation could be due
to their estimations of the number of eggs per gram of faeces, and not to a
heterogeneous distribution of eggs within the faecal mass. Since the varia-
tion found by them is considerable, it would seem that their egg counts
are not strictly reproducible. The graphs produced by Hägens and
Over should therefore be treated with reserve. Moreover, it seems possible
that their collection of faecal masses on boards frequently has interfered
with normal defecation which resulted in abnormal variation in egg count,
as was probably the case in Cow No. 1172 on September 21, 1965 in our
investigations (Fig. 4G).

In the present investigations the hourly fluctuation with a peak in the
beginning of the afternoon has been found 26 dmes in all five housed
animals when the number of F. hepatica eggs was estimated in the last
portion of faeces or in the entire faecal mass produced at defecation, which
was either manually induced or spontaneous. Thus the earlier described
results with housed and grazing cattle (D o r s m a n, 1956a; 1962) were
repeatedly confirmed. Altogether, the occurrence of the phenomenon has
been found 37 times in 11 animals when faeces were collected as mentioned
above. One animal did not show a clear fluctuation on one particular day,
but the same animal exhibited the characteristic fluctuation on the nine
other days when faecal samples ware examined.

In view of our results, the fhictuation seems to be the rule in cattle in the
Netherlands and not a phenomenon which can be observed only occasion-
ally.

It can safely be assumed that the fluctuation observed by us is not an
artifact because of the following evidence.

1. The determination of the number of eggs per gram of faeces has been
checked by recovery determinations after addition of known numbers
of eggs to faecal samples (Dorsman, 1956b). The reliability of the
counts has been further confirmed by comparing Nematodirus egg
counts obtained with our liver fluke egg counting method with counts
obtained in the same faecal samples with a modified McMaster egg
counting technique (Table 11). Only in one faecal sample (No. 17)
was a much higher count recorded with the latter method for unknown
reasons.

^ggs of Nematodirus sp. per gram, of faeces (E.P.G. ) as determined in samples of
cattle faeces with our liver fluke egg counting method (GDI) and with a modified

McMaster method (McM).
Mean number of eggs in the two chambers of the counting slide was multiplied by
10 or 12.5 respectively to obtain the number of eggs per gram.

The variation in number of F. hepatica eggs per gram of faeces within a day was
studied on 34 occasions in five housed cattle by examination of faeces which were
obtained after hourly induced or spontaneous defecation. With the exception of the
results in one cow on one particular day, a fluctuation with a peak in the beginning
of the afternoon was found when at each defecation either the last portion of faeces
which passed out of the rectum or the entire faecal mass was used for examination.
The results confirm earlier findings which showed that faecal samples used for liver
fluke egg counts should be collected in the middle of the day. Collection of the first
portion of faeces or a random sample from the faecal mass results in irregular
variation in egg count and therefore cannot be advised. In experiments with one cow
the fluctuation in egg count was temporarily suppressed by administration of insulin
to the host in the early morning, and the degree of suppression was dependent on the
dose of the hormone.

Het verloop van het aantal leverboteieren per gram faeces binnen een dag werd 34
maal bepaald bij vijf opgestalde runderen door onderzoek van faeces, verkregen na
defecatie, die eens per uur werd opgewekt, of na spontane defecatie. Met uitzondering
van de bevindingen bij een enkele koe op een bepaalde dag, werd steeds gevonden
dat het aantal eieren een fluctuatie vertoont met een maximum in het begin van de
namiddag, echter alleen indien bij iedere defecatie de laatst uitgescheiden portie
of wel de gehele hoeveelheid faeces werd onderzocht.

Door deze resultaten werden vroegere bevindingen bevestigd, waarbij werd aangetoond
dat faecesmonsters, bestemd voor bepaling van het aantal leverboteieren, midden op
de dag verzameld moeten worden. Indien echter bij iedere defecatie die portie faeces
wordt verzameld welke het eerst wordt uitgescheiden, of wanneer een willekeurige
portie wordt gekozen uit de gehele hoeveelheid geproduceerde faeces, blijkt het aantal
eieren binnen een dag onregelmatig te schommelen. Het op deze wijzen verzamelen
van faecesmonsters moet daarom worden afgeraden.

Bij experimenten met een koe bleek dat de normale fluctuatie van het aantal leverbot-
eieren in de faeces tijdelijk kan worden onderdrukt door vroeg in de ochtend bij de
gastheer insuline in te spuiten. De mate van onderdrukking was afhankelijk van de
dosis van het hormoon.

La variation des nombres d\'oeufs de F. hepatica par gramme de matière fécale dans
le cours d\'une journée fut déterminée 34 fois chez 5 bovidés en étable par examination
des excréments obtenus après défécation soit provoquée toutes les heures ou spontane.
Excepté les résultats obtenus chez une seule vache pendant un jour particulier, il fut
constaté que le nombre d\'oeufs montre une oscillation nette, culminant au maximum
au début de l\'après-midi, à condition que la dernière portion expulsée ou toute la
matière fécale produite par la défécation fut examinée.

Ces résultats sont conformes à ceux obtenus antérieurement, qui ont montrés qu\'il
est essentiel de collectionner les échantillons destinés à la numération des oeufs de
douves hépatiques en plein jour. Si au contraire à chaque défécation la première
portion expulsée ou une portion quelconque de la matière fécale totale est choisie,
le nombre d\'oeufs paraît varier irrégulièrement dans le cours d\'une journée. C\'est
pour cela qu\'il faut avertir contre ces méthodes de prélèvement des échantillons.
Des expériences exécutées chez une vache ont montré que la fluctuation normale
peut être supprimée temporairement par l\'administration de l\'insuline à l\'hôte de
bon matin, et le degré de la suppression dépend de la dose de l\'hormone.

Der Verlauf der Anzahl Leberegeleier pro Gramm Rinderkot innerhalb eines Tages
wurde bei 5 aufgestallten Rindern 34 Mal bestimmt. Die Kotentnahme erfolgte

stündlich nach induzierter oder nach spontaner Dcfaekation. Die Eizahl zeigte eine
Fluktuation mit einem Maximum am Anfang des Nachmittags, allerdings nur wenn
bei jeder Defaekation die zuletzt ausgeschiedene Kolmenge oder die gesamte Kot-
menge untersucht wurde. Die Ergebnisse einer Kuh machten an einem Tage davon
eine Ausnahme.

Diese Resultate bestätigen frühere Befunde, welche zeigten, dass Kotproben zur
Ermittlung der Anzahl Leberegeleier, in der Tagesmitte entnommen werden sollten.
Werden jedoch die bei der Defaekation zuerst augeschiedenen Kotmengen, oder
behebige Proben der Gesamtportion für die Untersuchung benutzt, ergeben sich
unregelmässige Schwankungen in der Eizahl. Darum muss die Kotentnahme auf
solche Weisen abgeraten werden.

Bei Versuchen an einer Kuh hat sich ergeben dass die normale Fluktuation der
Eizahl im Kot vorübergehend durch morgendliche Insulingaben an den Wirt unter-
drückt werden kann. Das Ausmass dieser Erscheinung war von der gegebenen
Hormondosis abhängig.

El curso del numero de los huevos de Fasciola hepatica por gramo de heccs dentro
de un dia fue estimado 34 veccs en 5 vacas las cuales estaban dentro de una galera,
por medio de examen de heces obtenidos despues defecacion, despertada una vez
por hora u despues una defecacion espontanea. A exception de la coinprobacion de
una sola vaca en un dia determinado, siempre se encontro que el numero de huevos
demostro una fluctuacion con un maximo al comienzo de la tarde, sin embargo
solamente cuando fue examinado en cada defecacion la ultima parte u la cantidad
total.

Con estos resultados fueron confirmados, comprobaciones obtenidos anteriormcnte,
en las cuales fueron demostrados que muestras de heces destinadas para la deter-
minacion del numero de huevos de Fasciola hepatica, hay que recoger al comienzo
de la tarde. Cuando sin embargo en cada defecacion se recoge esta parte de heces la
cual fue depositada primero u cuando se recoge cualquiera parte de la cantidad
total de heces producida, entonccs fluctue irregular el numero de los huevos dentro dc
un dia. Por esta hay que desaconscjar de recoger muestras de heces en esta manera.
En experimentos con una vaca, resulto que la fluctuacion normal del numero de los
huevos de Fasciola hepatica en los heces se puede oprimir temporario, injcctando
la vaca temprano en la manafia con insulina. El grado de la opresion era dependiente
de la dosificacion de la insulina.

Dorsman, W.: Fluctuation within a day in the liver-fluke egg-count of the rectal

contents of cattle. Vet. Ree., 68, 571, {1956 a).
Dorsman, W.: A new technique for counting eggs of Fasciola hepatica in cattle

faeces. J. Helminth., 30, 165, (1956 h).
Dorsman, W.: Variation within a day in the nematode egg-count of the rectal

contents of cattle. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 655, (1957).
Dorsman, W.: Contribution to the control of fascioliasis, Wageningen. Agric.

Res. Rep., 687, 14-, (1962).
Forsgren, E.: Uber die rhythmischc Funktion der Leber und ihre Bedeutung
für den Kohlehydratstoffwechsel bei Diabetes und für die Insulinbehandlung.
Klin. Wschr., 8, 1110, (1929).
Hag ens, F. M. en O v e r, H. J.; Eiuitscheiding en eitelling bij leverbotaantasting
van runderen. (Egg-output and egg-count of Fasciola hepatica L. in cattle).
Tijdschr. Dietgeneesk., 91, 523, (1966).
Hon er, M. R.; The interpretation of faecal egg-counts. I. Daily variations in
Fasciola hepatica egg-counts in cattle. Z.f. Parasitenkunde, 26, 143, {1965 a).

Honer, M. R.: The interpretation of faecal egg-counts. 11. Single and multiple
sampling in the diagnosis of sub-clinical fascioliasis hepatica. Z.f. Parasitenkunde,
26, 156, (1965 b).

P a n t e 1 o u r i s, E. M.: Localization of glycogen in Fasciola hepatica L. and an
effect of insulin. J. Helminth., 38, 283, (1964).

P a n t e 1 o u r i s, E. M.: Effects of host hormones on the internal parasite, Fasciola
hepatica. Res. vet. Sci., 6, 330, (1965 a).

Pantelouris, E. M.: Utilization of methionine by the liver fluke, Fasciola
hepatica. Res. vet. Sci., 6, 334, (1965 b).

S e k a r d i, L.: (The effect of insulin on glucose uptake and glycogen synthesis in the
liver fluke [Fasciola hepatica L.)). Vet. Arhiv., 35, 313, (1965).

Sollberger, A.: The control of circadian glycogen rhythms. Ann. N.Y Acad.
Sci., 117, 519, (1964).

Wie er, Bewond\'rend den prijs, aan de Olympische spelen verbonden.
Paarden wil fokken of tot den akkerbouw krachtige rund\'ren.
Lette vooral op den bouw der moeder. Het beste is de vorm van
\'t Dreigende rund, dat een zeer grooten kop en een zeer langen nek heeft.
Wie van de kin naar omlaag tot de pooten toe hangen de kwabben;
Nooit lang genoeg kan de zijde ook zijn; alles groot zij, vooral de
Hoef ook: en onder de bocht der horens moet harig het oor zijn.
Ook mij mishaagt zij niet, die met wit is en vlekken geteekend,
Of zich onttrekt aan het juk, somwijlen ook dreigt met de horens.
Meer in gedaante gelijk komt den stier, of zich hoog overeind richt.
Of onder \'t voortgaan zich met de punt van de staart slaat de pooten.
Maar voor Lucina¹) de tijd en voor een behoorlijke paring
Houdt vóór het tiende jaar op en eerst na het vierde jaar aanvangt.
Verdere leeftijd de kracht tot voortteling mist en tot ploegen.
Daarom zoolang nog bij \'t vee de volheid der jeugdige kracht heerscht.
Laat dan de mannetjes vrij, laat de kudde eerst de liefde ondervinden!
Vul bij de voortplanting aan het ééne geslacht uit het and\'re.
Ons armen schepselen toch die dagen, de schoonste des levens,
\'t Eerste begeven; dan komt met kwalen en zorgen de droeve
Grijsheid en wreed maakt de dood onverbidd\'lijk aan alles een einde!
Steeds zijn er moeders, waarvan gij hever den vorm zoudt vcrand\'ren:
Daarom, hervorm steeds eiij dat gij later niet zoekt wat teloorging,
Zorg, Dat gij vóór zijt en schift elk jaar uit uw kudde de jongen!

Uit: De Georgica, P. Vergilius Maro. (15-10-70 tot 20-9-19 v. Chr.); pag. 45, regel
49 tim 71. (Vertaling Mr. H. J. Scheuer, Uitg. S. L. van Looy, Amsterdam 1927).

In 1964 werd een onderzoek naar het voorkomen van Salmonellae bij 2185
geslachte normale mestkalveren beschreven; 13,3% van de kalveren was
positief, terwijl bij 60,4% van de positieve dieren S. typhi murium werd ge-
ïsoleerd (G u i n é e et al., 1964).

Door varkens gedurende de gehele mestperiode en na het slachten op de
aanwezigheid van Salmonellae te onderzoeken, bleek het mogelijk voor deze
diersoort verschillende besmettingsbronnen, te weten: voer, jeugdbesmetting
en milieu, aan te wijzen en op hun betekenis te toetsen (Guinee et al,
1%5; Kampelmacher et al., 1965).

Het werd daarom wenselijk geacht ook kalveren gedurende de gehele mest-
periode en na het slachten te onderzoeken, om aldus een inzicht te ver-
krijgen in de wijze, waarop bij deze dieren Samonella-\'mfecties tot stand
kunnen komen.

Het onderzoek bij kalveren kon plaatsvinden door de medewerking van
een proefbedrijf. Op dit bedrijf werden twee groepen kalveren na elkaar
onderzocht (december 1964 - augustus 1965). Bij de eerste groep werd een
explosie van vrijwel symptoomloos verlopende S. typhi murium infecties
waargenomen, waarvan de besmettingsbron vermoedelijk bij de op hetzelfde
bedrijf gehuisveste varkens was gelegen. Bij het onderzoek van een tweede
groep kalveren op dit bedrijf werden om deze reden de aanwezige varkens
direct bij het onderzoek betrokken. De resultaten van het laatstgenoemde
onderzoek bevestigden de indruk, dat varkens een belangrijke rol speelden
bij het totstandkomen van latente Salmonella-miecXKs bij de kalveren op
dit bedrijf.

Daarom werd gezocht naar de mogelijkheid een onderzoek te doen bij mest-
kalveren op een bedrijf, waar geen varkens werden gehouden. Deze moge-
lijkheid kon worden verwezenlijkt door de medewerking van een ander
bedrijf, alwaar in de periode oktober 1965 - januari 1966 107 kalveren kon-
den worden onderzocht.

1 Deze onderzoekingen werden verricht in opdracht van de Veterinaire Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid.

2 *) Dr. P. A. M. Guinee; wetenschappelijk hoofdambtenaar. Laboratorium voor
Zoönosen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1,
Utrecht.

3 Drs. W. Edel; wetenschappelijk ambtenaar. Laboratorium voor Zoönosen van
het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

4 Dr. E. H. Kampelmacher; hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen van
het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

Op dit bedrijf werden twee groepen van eik 72 kalveren onderzocht. De
kalveren waren in 3 rijen van elk 24 geplaatst en wel zo, dat rij 1 en 2
staart aan staart en rij 2 en 3 kop aan kop stonden. De dieren werden ge-
houden in hokken, waarvan de zijschotten niet geheel tot de mestgang
reikten, doch ongeveer tot het einde der ribben bij een volwassen kalf,
zodat direct onderling contact tussen de kalveren in principe mogelijk was.
In dezelfde schuur, gescheiden door tussenruimten, werden in dezelfde
periode in 27 hokken ongeveer 160 varkens gemest. De kalveren en de
varkens werden door dezelfde dierverzorgers verzorgd, zodat indirect
contact tussen kalveren en varkens mogelijk was.

Een groep kalveren werd gemest met een 100 ppm chloortetracycline
bevattend kunstmelkpreparaat (groep 1). Van een andere groep kregen
18 kalveren 10 ppm chloortetracycline en de overige 54 dieren geen anti-
bioticum in de kunstmelk toegediend (groep 2). Alle dieren van groep 1
en 2 kregen gedurende de eerste week dagelijks 250 mg chloortetracycline
oraal toegediend. Voor het voederen van de 72 kalveren werden slechts
6 emmers gebruikt.

In tegenstelling tot de huisvesting van de kalveren op bedrijf I reikten hier
de schotten tussen de kalveren geheel tot de mestgang, hetgeen betekent,
dat onderling contact pas mogelijk was in de laatste weken van de mest-
periode, toen de kalveren zo groot waren dat ze hun snoet over de zij-
.schotten konden steken. Op dit bedrijf waren geen varkens aanwezig.
De aanwezige kalveren ontvingen gedurende de gehele mestperiode 30
ppm procaïnepenicilline, 70 ppm streptomycine en 50 ppm furazolidon
toegevoegd aan het kalvermelkpoeder. In tegenstelling tot de proefgroepen
op bedrijf I, die in de eerste week na aankomst 250 mg tetracycline per
dag per dier met de melk ontvingen, werd aan deze dieren geen anti-
bioticum in de aanvangsperiode toegediend. Ook hier werden voor het
voeren slechts enkele emmers gebruikt.

Van de kalveren werden tijdens het leven wekelijks monsters faeces op
Salmonellae onderzocht. Het onderzoek op aanwezigheid van Salmonellae
werd verricht volgens vroeger beschreven methoden (G u i n é e et al.,
1964). De faagtypering van S. typhi murium geschiedde volgens het
systeem van S c h O 11 e n s (1962)¹).

Voor het onderzoek op aanwezigheid van Enterobacteriaceae in kunstmelk-
preparaten werd gebruik gemaakt van het E.O.V.-medium (Mossel,
19641 en de violet-red-bile-glucose-plaat (Mossel et al., 1962).

1 De auteurs betuigen hun dank voor de medewerking van Dr. R. Th. Schol-
t e n s. Hoofd van de Afdeling Fagotyperingen van het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

Vier van de 72 kalveren, waarbij tijdens het leven geen Salmonellae kon-
den worden geïsoleerd, zijn tijdens de periode van onderzoek gestorven.
Na de dood konden deze dieren niet worden onderzocht.
De overige kalveren werden gedurende 17-18 weken onderzocht. Van de
68 onderzochte kalveren waren er 62 (91.2%) tijdens het leven en/of na
het slachten positief (tabel 1). Niet eerder dan tijdens de 13e week van
onderzoek werden bij één kalf Salmonellae geïsoleerd en wel S. typhi
murium. In de daarop volgende weken spreidde de infectie zich over bijna
alle dieren uit. De wijze van vei-spreiding deed vermoeden, dat de infectie
zowel door direct contact (likken, zie Robinson, 1966) als ook via de
voeremmers werd overgebracht van het ene dier naar het andere. De in-
fectie verliep vrijwel symptoomloos. De kalveren werden geslacht gedurende
de 17e en 18e week van onderzoek, een periode waarin het aantal Salmo-
nella-positieve faecesmonsters groter was dan in de voorafgaande weken.
Een en ander resulteerde bij het slachten in een besmettingspercentage van
86.7%. Op één na (S. give) behoorden alle 238 üjdens het leven en na het
slachten geïsoleerde Salmonella-stammen tot S. typhi murium, faagtype
661, en waren zij tetracycline-resistent (M.R.C. > 100).
Naar aanleiding van deze positieve bevindingen werden aan het einde van
de onderzoekperiode éénmaal faeces van de 3 diervereorgers onderzocht op
Salmonellae, met negatief resultaat.

Regelmatig onderzoek op Salmonellae van het gebruikte kunstmelkprepa-
raat had eveneens negatief resultaat. De resultaten van het onderzoek op
Enterobacteriaceae van het kunstmelkpoeder wezen erop, dat het hier een
hygiënisch bereid en minimaal besmet produkt betrof.

Eerst aan het einde van de onderzoekperiode werd het duidelijk, dat de
varkens, die op enige afstand in dezelfde schuur waren gehuisvest, een bron
van besmetting voor de kalveren zouden kunnen vormen, omdat beide door
dezelfde dierverzorgers werden verzorgd. In verband hiermede werden
mengmonsters faeces uit 9 varkenshokken op Salmonellae onderzocht. Uit
4 monsters werd S. typhi murium faagtype 661, tetracycline-resistent ge-
ïsoleerd; de overige 5 waren negatief. Aangezien dit faagtype in het alge-
meen veel frequenter bij varkens dan bij kalveren wordt gevonden, mag
men aannemen dat de kalveren indirect door de varkens zijn geïnfecteerd
en niet omgekeerd.

Het onderzoek van deze groep van 72 kalveren werd eerst begonnen op het
moment, dat de dieren reeds ongeveer 3 weken op het bedrijf aanwezig
waren. De dieren werden gedurende 13-15 weken onderzocht. Twee kalve-
ren, waarbij tijdens het leven geen Salmonellae uit de faeces konden worden
geïsoleerd, zijn tijdens de periode van onderzoek gestorven. Deze kalveren
konden na de dood niet worden onderzocht. Van de 70 onderzochte dieren
waren er 58 (82.9%) tijdens het leven en/of na het slachten positief (tabel
2). Het hoogtepunt van de infectie bleek bij de aanvang van het onderzoek
juist bereikt of mogelijk reeds gepasseerd te zijn. Het aantal positieve
faecesmonsters nam vervolgens snel af en bereikte opnieuw een hoogtepunt

Salmonellae bij 72 mestkalveren tijdens het leven en na het slachten
(bedrijf I, groep 1)

De kalveren werden gevoerd met een 100 ppm chloortetracycline bevattend kunstmelkpreparaat; op hetzelfde bedrijf waren varkens aan-
wezig.

Op één na (S. give) behoorden alle 238 tijdens het leven en na het slachten geïsoleerde Äa/mone/Za-stammen tot S. typhi murium faag-
type 661, (tetracycline-resistent).
L — = tijdens het leven negatief.
®) D — = na het slachten negatief.

Salmonellae bij 72 mestkalveren tijdens het leven en na het slachten
(bedrijf I, groep 2)\'\'■).

1) 18 van de 72 kalveren werden gevoerd met een 10 ppm chloortetracycline bevattend kunstmelkpreparaat; op hetzelfde bedrijf waren
varkens aanwezig.

Van de 132 tijdens het leven en na het slachten geïsoleerde stammen behoorden er 126 tot S. typhi murium faagtype 661 (tetracycline- ej
resistent) ; 3 tot S. derby; 2 tot S. heidelberg en 1 tot S. tennessee.

in de lie week. Na het slachten bleken de dieren, die in de 13e week wer-
den geslacht, in een hoger percentage te zijn geïnfecteerd dan die, welke in
de 15e week werden geslacht (zie tabel 2). Van de 132 tijdens het leven en
na het slachten geïsoleerde Salnionella-%t3immfin bleken er 126 te behoren
tot het type S. typhi murium faagtype 661, tetracycline-resistent, 3 tot S.
derby, 2 tot S. heidelberg en 1 tot S. tennessee.

In tegenstelling tot de eerste groep, werden bij het onderzoek van de tweede
groep van het begin af aan mengmonsters varkensfaeces van de naast
de kalveren gehuisveste nieuwe groep mestvarkens op aanwezigheid van
Salmonllae onderzocht. Gedurende de eerste 2 onderzoekweken bleken alle
monsters uit de 27 hokken (1 monster per hok) positief te zijn. Daarna
nam het aantal positieve hokmonsters geleidelijk af tot ± 4. In totaal wer-
den 405 hokmonsters onderzocht.

Op één na fS. give) behoorden alle 176 bij dit onderzoek uit de varkens-
faeces geïsoleerde Salmonella-stammen tot het type S. typhi murium faag-
type 661, tetracycline-resistent.

De 107 aanwezige kalveren werden gedurende 14-20 weken onderzocht.
Tijdens de eerste week werden 2 (1.9%) kalveren éénmaal besmet be-
vonden fS. typhi murium faagtype 5 en S. typhi murium ontypeerbaar).
Slechts 44 van de 107 kalveren konden na het slachten worden onderzocht.
Bij één dier werd uit de mesenteriale lymfklieren S. typhi murium faagtype
A geïsoleerd.

Tabel 3 geeft een samenvatting van de belangrijkste resultaten van de
onderzoekingen op bedrijf I en II.

De infectie op bedrijf I verliep vrijwel symptoomloos. Weliswaar werd bij
een enkel kalf een matige diarree vastgesteld, doch dit verschijnsel werd
ook waargenomen bij andere kalveren in de eerste groep van bedrijf I, die
op dat moment geen Salmonellae uitscheidden. Ook W o r m a 1 d et al.
(1965) beschreven S. typhi murium infecties bij kalveren, die symptoom-
loos verliepen.

Er werden geen aanwijzingen gevonden, dat de waargenomen Salmonella-
infecties werden veroorzaakt door het gebruikte kunstmelkpoeder. De resul-
taten van het onderzoek op hygiënische kwaliteit, verricht in het kader van
dit en andere onderzoekingen (zie ook Robinson, 1966), wettigen de
uitspraak, dat kunstmelkpoeder in hygiënisch opzicht vergelijkbaar is met
gedecontamineerd varkensmeel.

Er zijn twee verschillen tussen bedrijf I en II. Op bedrijf I werd uitsluitend
tetracycline toegediend; op bedrijf II werd een mengsel van penicilline,
streptornycine en furazolidon toegediend. Op bedrijf I waren varkens aan-
wezig, terwijl dit op bedrijf II niet zo was.

Dc resultaten van het onderzoek wijzen er op, dat de op bedrijf I geconsta-
teerde infecties bij de kalveren afkomstig waren van de varkens.
Aangezien het hierbij een tetracycline-resistente S. typhi murium stam be-
trof, zal de toegediende chloortetracycline t.a.v. deze infectie geen profy-
lactische betekenis gehad hebben.

Vergelijkend overzicht van de frequentie van Salmonella-positieve dieren
op bedrijf I^) en bedrijf 11\'^).

Toediening van 30 ppm penicilline, 70 ppm streptomycine en 50 ppm furazolidon; geen varkens aanwezig.

Op grond van de op bedrijf I verkregen resultaten, mag men aannemen,
dat het zeer geringe aantal Salmonella-\'poût\\e.v& kalveren op bedrijf II ver-
band houdt met het feit, dat op dit bedrijf geen varkens aanwezig waren.
Men dient echter tevens in aanmerking te nemen, dat op bedrijf II een
prophylaxis met penicilline, streptomycine en furazolidon heeft plaats-
gevonden.

Verder onderzoek zal moeten uitwijzen in hoeverre de profylactische toe-
diening van antibiotica en chemotherapeutica de kans op Salmonella-
infecties bij kalveren vermag te voorkomen.

Op een proefboerderij werden groepen mestkalveren gedurende de gehele mest-
periode en na het slachten op de aanwezigheid van Salmonellae onderzocht. Bij de
eerste groep trad bij één kalf een infectie op met een tetracycline resistente S. typhi
murium stam, welke vermoedelijk afkomstig was van in dezelfde schuur gehuisveste
varkens, waarna de infectie zich in enkele weken over nagenoeg alle kalveren ver-
spreidde.

Een tweede groep kalveren werd onderzocht direct na het slachten van de voorgaande.
Ook in deze groep raakte een aantal kalveren geïnfecteerd met hetzelfde Salmonella-
type. In alle gevallen verliep de infectie vrijwel symptoomloos.
Van de kalveren, die werden gemest op een bedrijf, waar geen varkens werden
gehouden, bleek slechts een zeer gering percentage tijdens het leven en na het
slachten geïnfecteerd te zijn. Met betrekking tot de totstandkoming van Salmpnella-
infecties bij mestkalveren schijnt het milieu, onder meer het varken, de belangrijkste
rol te spelen.

Verder onderzoek is nodig om de betekenis van de preventieve toediening van anti-
biotica t.a.v. Salmonella-infecties te leren kennen.

Groups of fatting calves on an experimental farm were studied for the presence of
Salmonella throughout the period of fattening and after slaughter. One calf of the
first group became infected with a tetracycHne-resistant strain of S. typhi murium
which probably originated from pigs housed in the same shed; the infection then
spread to almost all calves within a few weeks.

Another group of calves was studied immediately after the former had been
slaughtered. A number of calves of this group also became infected with this type
of Salmonella organism. The infection ran a virtually silent course in every case.
Of calves which were fattened on a farm on which no pigs were kept, only a small
proportion was found to be infected during life and after slaughter. The\' environment,
including pigs, apparently is the most important factor in the pathogenesis of Sal-
monella infections in fatting calves.

Further studies will be required to assess the value of preventive administration of
antibiotics in Salmonella infections.

Dans une ferme d\'expérience on a examiné des groupes de veaux à l\'engrais sur la
présence de Salmonellae pendant la période entière d\'engrais et après l\'abattage.
Dans le premier groupe une infection de la soucehe S. typhi murium, résistant à la
tétracycline se présenta chez un seul veau, infection qui était probablement originaire
de porcs domiciliés dans la même baraque; dans quelques semaines l\'infection se
répandit ensuite sur à peu près tous les veaux.

Un deuxième groupe de veaux a été examiné immédiatement après l\'abattage du
groupe précédent. Dans ce groupe également un certain nombre de veaux se fit
infecter avec le même type de Salmonella. Dans tous les cas l\'infection eut un cours
à peu près asymptomatique.

Des veaux engraissés dans une ferme où l\'on ne tenait pas de porcs, seul un petit
pourcentage parut, pendant la vie ou après l\'abattage, être infecté.
Le milieu, surtout la présence de porcs, paraît jouer le rôle principal dans la genèse
d\'infections de Salmonella chez les veaux à l\'engrais.

Il faudra un examen plus étendu afin d\'évaluer l\'effet de l\'administration préventive
d\'antibiotiques contre les infections de Salmonella.

Auf einem Probebetrieb wurden Mastkälbergruppen während der ganzen Mastperiode
und nach dem Schlachten auf Salmonellae untersucht. Bei einem Kalb der 1. Gruppe
trat eine Infektion mit einem tetracyclinen resistenten S. typhi murium-Stamm auf,
der vermutlich von Schweinen, die in derselben Scheune untergebracht waren,
herrührte und in wenigen Wochen fast alle Kälber infizierte.

Eine 2. Gruppe Kälber wurde direkt nach dem Schlachten der vorhergehenden
Gruppe untersucht. Auch in dieser Gruppe wurde eine Anzahl Kälber mit demselben
Salmonella-typ infiziert. In allen Fällen verlief die Infektion nahezu symptomlos.
Bei Kälbern, die auf einem Betrieb gemästet wurden, wo keine Schweine gehalten
wurden, erwies sich, dass nur ein geringer Teil während des Lebens und nach dem
Schlachten infiziert war. Bezüglich des Zustandekommens von Salmonella-Inlektionen
bei Mastkälbern scheint das Milieu, u.a. das Schwein, die wichtigste Rolle zu spielen.
Weitere Untersuchungen sind notwendig, um die Bedeutung der präventiven Ver-
abreichung von Antibiotika betreffs Salmonella-lnfeküontn kennenzulernen.

En una hacienda de experimento se investigo en grupos de terneros de engorde
durante todo el periodo de engorde y despues la matanza le presencia de Salmonella.
En el primero grupo aparecio en un solo ternero una infeccion con una cepa de
S. typhi murium resistente al tetraciclina, la cual era probable procedente de cerdos
albergados en la misma galera, luego la infeccion se divulgo en casi todos los terneros
dentro de algunas semanas.

Un secundo grupo de terneros fue examinado directamente despues la matanza del
primero grupo. Tambien en esto grupo un numero de terneros fueron infectados con
la misma cepa de Salmonella. En todos los casos la infeccion transcurrio casi sin
sintomas.

De los terneros los cuales fueron engordados en una hacienda donde no habia cerdos,
resulto que solamente un pequeno porcentaje era infectado durante la vida y despues
la matanza. En cuanto al origen de infecciones con Salmonella en terneros de engorde,
parece que el ambiente, entre otras cosas, el cerdo, juegen un papcl mas importante.
Se necesita mas in vestigaciones para poder saber la significacion de la aplicacion
preventiva de antibioticos relativo a infecciones de Salmonella.

Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van; Salmonella bij gezonde runderen en kalveren in Nederland. Tijdschr.
Diergeneesk., 89, 1158, (1964).
Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van: Salmonella bij jonge biggen in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 90,
787, (1965).

Kampelmacher, E. H., Guinée, P. A. M. en Keulen, A. van: Onder-
zoekingen naar het voorkomen van Salmonellae bij varkens, gemest met gede-
contamineerd en normaal voedermeel. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1270, (1965).
Mossel, D. A. A. : Eine mit dem Salmonella-Nachweis kommensurabele Unter-
suchung von Lebens- und Futtermitteln auf Enterobacteriaceae. Arch. Lebensmittel-
hyg., 15, 169, (1964).

M O s s c 1, D. A. A., M e n g e r i n k, W. H. J. and S c h O 1 t s, H. H.: A McConkey
type agar medium for the selective growth and enumeration of all Enterobac-
teriaceae. ]. Bacteriol, 84, 381, (1962).
Robinson, R. A.: Salmonellosis in young calves. N.Z. Vet. J., 14, 33, (1966).
Scholten s, R. Th.: A sub-division of Salmonella typhi murium, into phage types
based on the method of Craigie and Yen; phages adaptable to species of the B and
D group of Salmonellae-, phage adsorption as diagnostic aid. Antonie van Leeuwen-
hoek, 28, 373, (1962).

o r m a 1 d, P. J., G r e a s b y, A. S. and Venn, J. A. J.: An epidemic of
Salmonella typhi murium infection in calves. Monthl. Bull. Min. Health, 24, 58,
(1965).

Ook bij het paardenras moet een dergelijk schiften geschieden:
Dieren toch, die gij voor rasvoortplanting bestemt, moet gij altijd
Reeds van hun prille jeugd af aan krachtige inspanning wennen.
Aanstonds het veulen toch uit een edel geslacht in de velden
Statiger voortschrijdt altijd en sierlijker neerzet de pooten;
\'t Eerst ook te kiezen zijn weg en den dreigenden stroom te trotseeren
Durft het, en zelfs op een brug, dien hij nooit heeft gezien, zich te wagen;
IJdel gedruisch hem ook niet doet schrikken. En hoog hij den nek draagt,
Fijn is van vormen de kop, kort de buik is en forsch zijn de lenden;
Rijk de hooghartige borst is van manen omgolfd. Het gewildste
Bruinen en grijzen zijn: min geacht van kleur zijn de schimmels
En de isabellen.

En dan, als van verre hij wapens hoort Klett\'ren,
Kan hij niet stilstaan, maar spitst hij de ooren en trillen zijn leden,
En uit de neusgaten blaast hij met drift den inwendigen gloed uit.
Dicht zijn de manen, die rechts omlaag langs dc schoften hem golven,
Dubbel een groef in de lenden de ruggegraat vormt, en het stevig
Horen der hoeven met kracht en dreunend den aardbodem uitholt.
Zóó, door de teugels getemd des Amyclaeïschen Pollux\',
Cyllarus¹) was; zoo ook was, herdacht door de dichters van Hellas,
\'t Tweespan der rossen van Mars en dc hengsten des grooten Achilles;
Zóó, vlug van hoef, ook Satumus²) zich zelf langs een paardennek manen
Golven deed, toen hij zijn echtgenoot naderen zach, en den hoogen
Pelion deed hij bij zijn vlucht met zijn schelle gehinnik weergalmen.

Uit: De Georgica, P. Vergilius Maro. (15-10-70 tot 20-9-19 v. Chr.); pag. 45-46,
regel 72 tjm,94. (Vertaling Mr. H. J. Scheuer, Uitg. S. L. van Looy Amsterdam 1927).

2 Door zijn echtgenoot Rhea met Philyra betrapt, veranderde Saturnus zich in
een hengst.

Ziekte en sterfte onder het rundvee tengevolge
van massale aanvallen door Simuliïdae

In het vcxjrjaar van 1966 werd door ons op verscheidene bedrijven een
ziekte vastgesteld die, voorzover het de klinische verschijnselen, de sectie-
bevindingen en nader aan te geven bijzonderheden betreft, volkomen over-
eenkomt met een in Oost-Europa bekende ziekte. Deze ziekte is in Neder-
land niet eerder als zodanig beschreven.

Het betreft ziekte en sterfte onder het rundvee tengevolge van massale aan-
vallen op deze dieren door een bepaald soort muggen, behorend tot de
familie der Simuliïdae.

Het eerste door ons geconstateerde geval was op 24 april 1966 in Midden-
Limburg; door een veehouder werden op 23 april 1966 om 3 uur namiddag
3 runderen, in leeftijd variërend van 1,5 tot 2 jaar op het einde van de
stalperiode in het weiland gebracht. Precies 24 uur later werd één van deze
dieren dood in het weiland aangetroffen, het tweede dier was stervende en
het derde dier moest eveneens vanwege zijn ernstige ziektetoestand op ons
advies ijlings in nood worden gedood.

In de periode lopende van 24 tot 30 april werden wij op 30 bedrijven in
consult geroepen voor ernstige ziektegevallen, waarvan wij thans de vol-
gende beschrijving geven.

De eerste verschijnselen zijn vrij karakteristiek. De aangetaste dieren tonen
talrijke puntbloedingen in de huid aan de binnenkant van de oorschelp,
rond de ogen, op de neusspiegel, op de witte huidgedeelten, speciaal die
gedeelten welke aan de onderzijde van het lichaam zijn gelegen, op de
uier en tepels, het perineum en de vulva. Deze puntbloedingen kunnen zeer
in aantal variëren, maar bereiken bij de zieke dieren aantallen van 10 tot
20 per cm2. Op ieder puntbloedinkje zit een klein bloedkorstje. Wanneer
men met de hand over deze plaatsen strijkt, is de gehele hand besmeurd
met bloed. Deze bloedinkjes worden veroorzaakt door steken van kleine
muggen, behorend tot de familie der Simulüdae. Deze muggen lijken voor
een leek op kleine vliegen.

Afhankelijk van de ernst van de aantasting worden behalve deze kleine
huidbloedinkjes, oedemen in de subcutis vastgesteld. Deze oedemen mani-
festeren zich het eerst op een oppervlakte, lopend van de uier tot en met
de navel. Bij ernstig zieke patiënten breidt het oedeem zich uit vanaf het
kossum, langs de hals tot tussen de kaaktakken. Wanneer het oedeem deze
grote uitbreiding bereikt, gaan de aangetaste dieren algemene ziekte-

verschijnselen tonen. De polsfrequentie loopt op tot 120 slagen per minuut.
De ademhalingsfrequentie neemt eveneens sterk toe. Sommige dieren
worden lusteloos, eten of drinken niet meer en tonen een zeer wankele
gang. De beweging van deze dieren toont veel gelijkenis met de beweging
van een koe, die in het beginstadium van kalfziekte (kopziekte) verkeert.
De lichaamstemperatuur is bij sommige dieren verhoogd. De zeer ernstig
zieke dieren hebben een lichaamstemperatuur welke beneden normaal is
en in enkele gevallen zelfs daalt tot 36,5° C.

In het eerste op 25 april door ons geconstateerde en beschreven geval,
waren de runderen 24 uur tevoren in het weiland gebracht.
Op 25 april 1966 werden wij ook op een ander bedrijf geroepen bij een
rund, dat eveneens op 24 april in het weiland was gedaan. Dit dier was
2 jaar oud en werd dood aangetroffen. De acht andere runderen in dit
weiland toonden ook weer de talrijke huidbloedinkjes, het oedeem be-
ginnende bij de uier en de omgeving van de navel. Enkele dieren hadden
oedeem aan de hals.

Op dezelfde dag werden we geconfronteerd met een derde geval. Op dit
bedrijf waren de dieren \'s morgens in het weiland gedaan en \'s avonds
was reeds één dier dood. De andere dieren in dit weiland toonden ook
weer de talrijke steekplaatsen. Van algemeen ziek zijn was bij deze dieren
echter geen sprake.

Over het algemeen zagen wij vooral de meest ernstige ziekteverschijnselen,
indien deze zich voordeden, binnen 24 ä 48 uren nadat de dieren in het
weiland waren gebracht.

Het percentage dieren dat ziek wordt tengevolge van steken door de Simu-
liidae is natuurlijk sterk mede afliankelijk van het aantal steken dat toe-
gebracht wordt.

Opvallend was echter, dat vooral die dieren, die dit jaar voor het 2e weide-
seizoen in het weiland kwamen, veel ernstiger werden aangetast dan de
kalveren, die voor het eerst in het weiland kwamen. Ook bij de oudere
koeien, die reeds meerdere weideseizoenen meemaakten namen wij nooit
algemene ziekteverschijnselen waar.

De leeftijd van de dieren schijnt dus een belangrijke rol te spelen in ver-
band met het ziekteverloop. Vermoedelijk zullen de kalveren minder te
lijden hebben van de bij de steek ingebrachte toxinen, omdat deze bij het
eerste contact met deze muggen nog niet over immuunstoffen beschikken.
Het vrijkomen van histamineachtige stoffen, die o.a. in sterke mate aan-
sprakelijk kunnen worden gesteld voor de algemene ziekteverschijnselen,
zouden bij deze dieren achterwege kunnen blijven, omdat nog geen anti-
geen-antilichaamreactie optreedt. De oudere dieren, welke meerdere weide-
seizoenen achter de rug hebben en derhalve veel vaker met deze muggen
in aanraking zijn gekomen, beschikken wellicht over een humorale immu-
niteit, zodat ook bij deze dieren het vrijkomen van histamine-achtige stof-
fen in meerdere mate achterwege blijft.

Van de dertig bedrijven waarop wij in consult werden geroepen wegens
deze muggenplaag, was op 1 bedrijf de sterfte 100% (3 dieren); op 2 be-
drijven werd één rund dood gevonden, terwijl andere runderen in hetzelfde
weiland behandeld moesten worden. Op 8 bedrijven waren de dieren zo
ziek, dat tot curatieve behandeling moest worden overgegaan. Op 19 be-
drijven werd volstaan met het geven van adviezen. Slechts dan werd over-
gegaan tot behandeling, wanneer sprake was van algemeen ziek zijn.

De ernstig zieke dieren werden behandeld met een antihistaminicum of
met Prednisolon. Steeds werd met een éénmalige behandeling volstaan.
De dieren werden bovendien opgestald. De ziekteverschijnselen verdwenen
na deze behandeling en opstallen na ± 6 uur.

Bij minder zieke dieren verdwijnen de verschijnselen na het opstallen na
één dag. Wanneer niet tot behandeling behoefde te worden overgegaan,
kon dus worden volstaan met de runderen op te stallen. Soms stuitte dit op
onoverkomelijke moeilijkheden in verband met de voedselpositie. In deze
gevallen werden de dieren opgestald van zonsopgang tot na zon.sondergang.
Het was inmiddels n.1. gebleken dat de activiteit van de mugjes het grootst
was in de ochtenduren, wanneer de temperatuur steeg en in de avond-
uren, wanneer het windstil en nog warm was.

Bij de koeien zagen wij wel de talrijke steekplaatsen op de tepels en de
andere reeds beschreven voorkeursplaatsen. Algemene ziekteverschijnselen
deden zich bij deze dieren niet voor. Dikwijls moesten deze dieren toch
opgestald worden omdat in het weiland niet gemolken kon worden. De
melker wordt eveneens aangevallen door de muggen en de koeien zijn
zeer onrustig.

Later werd veel gebruik gemaakt van een repellent (Luxan Veenevel),
zodat, wat dit betreft, het melken aanmerkelijk vergemakkelijkt werd en
de dieren ook rustiger konden grazen. „Veenevel" bleek per behandeling
een enkele dagen aanhoudende, goede afstotende werking t.o.v. deze mug-
gen te hebben.

Van de 5 dieren welke tengevolge van deze muggenplaag stierven, zijn
3 dieren postmortaal onderzocht. Deze dieren hadden naast de reeds be-
schreven bloedinkjes en het subcutaan oedeem, puntbloedingen in de
pharynx, larynx en trachea, oedemateuze longen, uitgebreid streepvormige
bloedingen in het epi- en endocard en een wat gezwollen milt.
Om de mogelijkheid van kopziekte geheel uit te sluiten werd van 5 aan-
getaste dieren een bloedmonster genomen en het Mg-gehalte in het serum
bepaald. De gevonden waarden waren bij een koe 3,1 mg%; bij twee
vaarzen 2,7 en 3,1 mg%; en bij twee runderen 2,8 en 3,6 mg%.

Alle gevallen werden vastgesteld in het stroomgebied van een drietal beken
in een zeer bosrijke omgeving, welke één samenvloeiïngspunt hebben. De
in dit gebied gelegen weilanden zijn alle omgeven door bebossing.

Door het zeer regenrijke najaar 1965 en voorjaar 1966 waren deze beken
vrijwel constant ver buiten hun oevers. Hierdoor ontstond een zeer grote
wateroppervlakte. Het gras in de overstroomde weilanden, de bebossing en
de oeverbegroeiïng zullen hierdoor de functie van waterplanten hebben
overgenomen, welke de tussenstadia van de Simulüdae nodig hebben om
zich te kunnen ontwikkelen. Het stromend water was verder als de tweede
levensnoodzakelijkheid aanwezig. De zeer warme dagen, vóór de 24e april
1966, deden de poppen van de Simuliidae vrijwel gelijktijdig uitkomen, zo-
dat massale hoeveelheden muggen in de bosranden en weilanden naast
deze beken gelijktijdig aanwezig waren. De wijfjes van deze muggen moeten
bloed zuigen om eieren te kunnen leggen en zijn daarom zeer bloeddorstig.
Toen op 24 april en volgende dagen de eerste runderen in het weiland ver-
schenen, werden deze dan ook massaal aangevallen.

Deze muggen, waarvan het bestaan in Nederland wel bekend is, maar die
in Nederland onder normale klimatologische omstandigheden niet zo mas-
saal tot ontwikkeling komen, veroorzaken in Oost-Europa jaarlijks sterfte,
en af en toe zelfs grote sterfte onder het rundvee en ook andere diersoorten.
Hutyra en Manninger melden, dat in het Leinetal (een zijrivier
van de Wezer) jaarlijks ± 70 sterfgevallen en verscheidene noodslachtingen
voorkwamen. Een andere haard ligt aan de rivier de Warthe, een zijrivier
van de Oder.

Rond de IJzeren Poort aan de Donau werden in 1923 in Roemenië de vol-
gende sterfgevallen geregistreerd: 10.592 runderen, 1.585 paarden, 2.843
varken, 915 schapen en 460 geiten.

In Bulgarije stierven 1.504 mnderen, 38 paarden, 6 ezels, 309 schapen, 487
geiten, 243 varkens; in Joegoslavië in 1934: 144 paarden, 22 ezels, 572
buffels, 2.874 runderen, 6.643 schapen en geiten en 1.142 varkens.
De muggen die in 1966 in Midden-Limburg ziekte veroorzaakten, werden
door het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire ziekten
(Prof. Dr. D. Swierstra) gedetermineerd.

Wij danken de Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg en Prof. Svtrierstra
voor de hulp en medewerking die wij bij het onderkennen en benaderen van dit
probleem hebben ondervonden.

Beschreven werd een muggenplaag, veroorzaakt door Simuliidae, waardoor 5 sterf-
gevallen en vele ziektegevallen optraden bij het rundvee. Geringe afwijkingen werden
ook bij enkele paarden gezien.

The authors give a description of the consequences of a plague of gnats, Simuliidae,
causing the death of 5 cows and many cases of disease amongst them.
Slight defects have also been seen in horses.

Hutyra, Marek, Manninger und M o c s y: Spezielle Pathologie und Thera-
pie der Haustiere, Band II, lOe druk, bladz. 958 (1954).

Aan het laboratorium van de Provincale Gezondheidsdienst voor Dieren te
Groningen werd op 2 november 1965 een kadaver van een kalf ter onder-
zoek ontvangen, dat op 1 november was gestorven. Het dier was geboren
op 10 oktober en het was dus 3 weken oud. Het was het normaal geboren
vrouwelijk kalf van een eerste kalfskoe. Tot de dag vóór het sterven was
het kalf steeds gezond geweest, doch op 31 oktober \'s middags weigerde
het dier vrijwel alle melk. De volgende morgen bleek het te zijn gestorven,
vóór een behandeling was ingesteld.

Bij onderzoek van het reeds in beginnende ontbinding verkerende kadaver
werd vastgesteld, dat de longen in geringe mate pneumonisch waren. Het
hart was afwijkend van grootte en vorm. De linker helft was kleiner dan
de rechter; de wand was dikker dan normaal. Endocarditis was niet aan-
wezig.

Uit lever, milt en nieren werd, via een schapebloedagarplaat, een Gram-
positieve bacterie in reincultuur gekweekt.

Deze bacterie werd ter nadere determinatie naar het laboratorium voor
Veterinaire Bacteriologie te Utrecht opgezonden.

Het microscopisch aspect was bij ontvangst aldaar een Gram-positief coccoïd
staafje. Het microörganisme was katalase negatief.
De bonte rij kwam geheel over met Erysipelotrix insidiosa, d.w.z.
glucose: zuur, geen gas;
lactose: zuur, geen gas;
sucrose: niet omgezet;
melk: neutraal;
geen indol gevormd;
geen reductie van nitraat;
ureum: niet gesplitst;
in het T.S.I. medium H2S gevormd;
gelatine: niet vervloeid.
In verband met deze bevinding werden drie muizen en een duif subcutaan
besmet. Alle dieren stierven na enkele dagen. In uitstrijkjes van de organen
van de muizen werden rechte slanke staafjes gezien die duidelijk als vlek-
ziektebacteriën te herkennen waren.

1 Drs. J. S. van der Kamp; dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in
de provincie Groningen; Zaagmulderweg 1.

2 Dr. C. A. van Dorssen; wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan het Instituut
voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks Universiteit te Utrecht; Biltstraat 172.

Met van het C.D.I, afd. Rotterdam verkregen vlekziekte-immuun-serum
(waarvoor wij de Heer Directeur zeer erkentelijk zijn) werd een serum-
neutralisatieproef ingezet. Er werd een mengsel gemaakt van 24 uur oude
bouillon cultuur van de niet gepasseerde stam met immuunserum (zonder
conserveermiddel), zodanig dat hiervan per duif 0,3 cm3 immuunserum en
0,5 cm3 cultuur werd ingespoten. Controle duiven werden ingespoten met
0,5 cm3 bouilloncultuur plus 0,3 cm^ normaal paardeserum. Van beide
mengsels werden 5 duiven intramusculair ingespoten.

De duiven, die cultuur plus immuunserum ontvingen, overleefden alle de
proef, de controles stierven alle, 4 op twee dagen, de vijfde op 3 dagen na
de infectie.

Op grond van boven beschreven eigenschappen kon dus worden vastgesteld
dat het geïsoleerde microörganisme Erysipelotrix insidiosa was.

De herkomst van deze infectie kon niet worden vastgesteld. De eigenaar
bezat 90 stuks rundvee, waarvan 55 melk- of kalfkoeien en verder een kop-
pel schapen van 25 stuks, waaronder geen ziekte was voorgekomen. Varkens
werden sinds 10 jaar niet meer gehouden. Er zijn wel ratten.

In de literatuur konden wij slechts één mededeling aantreffen betreffende
E. insidiosa infectie bij niet volwassen runderen.

Moulton, Rhode en Wheat beschreven in Califomië arthritis bij
acht maanden oude stiertjes (door hen kalveren genoemde) die door É.
rhusiopathiae veroorzaakt was. Van een groep van 20 dergelijke dieren
hadden 6 gezwollen pijnlijke gewrichten. De ziekte had al ongeveer 3 maan-
den geduurd. Er bestond deformerende arthritis van de kniegewrichten,
tibiotarsaalgewrichten en carpaalgewrichten. De diagnose werd gesteld door
sectie waarbij de verwekker bij één dier uit de gewrichten werd gekweekt,
terwijl dit bij het andere niet gelukte. De bacteriën werden gedetermineerd
door microscopisch en cultureel onderzoek en door een muizenbeschuttings-
proef met bekend immuunserum. Op de boerderij waren geen andere dier-
soorten dan runderen aanwezig, maar 6 jaar tevoren waren er varkens
gehouden.

Beschreven wordt het eerste geval in de literatuur van spontane septicaemie bij een
3 weken oud kalf, veroorzaakt door Erysipelothrix insidiosa.

Description of the first case in literature of peracute spontaneous septicaemia in a
3 weeks old calf caused by Erysipelothrix insidiosa.

Moulton, J. E., Rhode, E. R. and Wheat, J. D.: Erysipelatous arthritis
in calves. J. Am. vet. med. Ass., 123, 355, (1953).

S i e b e 1, H.: Die Verwendung von Gammaglobulin in der Veterinärmedizin. Die
Blauen Hefte, 31, juni 1966.

Sedert ongeveer tien jaar wordt gammaglobuline, dat als drager van antilichamen
geldt, in de humane geneeskunde gebruikt. De laatste jaren maakte research intussen
ook de toepassing van specifieke gammaglobulines, die uit sera van volwassen runderen
verkregen werden, in de diergeneeskunde mogelijk.

In de diergeneeskundige praktijk spelen besmettelijke kalveropfokziekten nog altijd
een zeer belangrijke rol. Deze vormen in sommige streken zelfs het grootste probleem.
In veel bedrijven bedreigen deze besmettelijke ziekten de rentabiliteit in hoge mate,
daar het percentage pasgeboren kalveren, dat de mestperiode of het eerste levensjaar
niet overleeft, veelal zeer groot is.

Op de eerste plaats behoren tot deze besmettelijke opfokziekten infecties door coli-
bacteriën, door pneumo- en Streptokokken, door pasteurella\'s en salmonella\'s. Het is
de verdienste van Professor F e y en zijn medewerkers van het Diergeneeskundig
Instituut te Bern, dat door uitgebreide proefnemingen in ruime mate inzicht werd
verkregen betreffende het ontstaan van coli-septicemie bij pasgeboren kalveren. Men
kan thans met enige zekerheid zeggen, dat bij het ontstaan van coli-kalverdysentrie
betrokken zijn ten eerste bepaalde, voor het pasgeboren dier pathogene typen van
colibacteriën, die men serologisch bestrijden kan, en ten tweede een, ondanks tijdige
toediening van biest, aanwezig tekort aan gammaglobuline. Tijdig gegeven injecties
met gammaglobuline naast toediening van specifieke antilichamen kunnen de hypo-
gammaglobulinemie overbruggen.

Met het preparaat Gammatonin van de Behringwerke AG. te Marburg/Lahn staat
gammaglobuline, verkregen uit runder-normaalserum, ter beschikking. Gammatonin
is een preparaat met vele toepassingsmogelijkheden, vooral met betrekking tot de
profylaxe en de therapie van kalveropfokziekten.

Kuni, E.: Mastitis-Behandlung am trockengestellten Euter. Prakt. Tierarzt, 47,
385, (1966).

Behandeling van chronische mastitiden kan met de meeste kans op succes uitgevoerd
worden na de derde week van de droogstand.

Op dat tijdstip zijn volgens schrijver optimale omstandigheden aanwezig voor diagnose
en therapie; de involutie van het gezonde uier is dan zover gevorderd dat geen
nadelige invloed meer ondervonden wordt van palpatie of uitmelken. Ook de
beoordeling van veranderingen van het klierweefsel en van het secretum is dan met
meer nauwkeurigheid uit te voeren. Terwijl bovendien de behandeling van het uier
en het effect van de toegepaste therapeutica gunstiger uitvallen dan tijdens de
lactatie.

Acute mastitiden moeten zo snel mogelijk, dus in de lactatie-periode behandeld
worden, waarbij een gunstig effect tc verwachten is van parenterale antibiotica-
therapie in verband met een optimaal doorblocd-zijn van de ontstekingshaard. Indien
bij de eerste behandeling van een acuut proces geen direct resultaat gezien wordt,
moet, volgens schrijver, overwogen worden het betreffende dier zo spoedig mogelijk
droog te zetten om in deze droogstand de therapie met meer succes uit te voeren.
Deze mededelingen lijken ervaringen of gedachten van de schrijver te zijn, zonder
vermelding van duidelijke proefnemingen of controle\'s (Ref.).

Jasper, D. E., J a i n, N. C. and Brazil, L. H.: Clinical and Laboratory
Observations on Bovine Mastitis due to Mycoplasma, ƒ. Am. vet. med. Ass., 148,
1017, (1966).

Op een bedrijf met 2800 melkkoeien in Californië brak plotseling een mastitis-epizoötie
uit. Uit de melk van aangetaste runderen kon een Mycoplasma-species geïsoleerd
worden.

De klinische verschijnselen waren: vooral bij verse koeien sterke oedemateuze zwelling
van de uier. Soms een lichte koorts en kortdurende anorexic. Zeer sterk verminderde
melkgift tot vrijwel complete agalactie. De melk was sterk veranderd: waterig met
vlokken of zandig sediment of taai visceus, bruin tot geelachtig. Na enkele dagen werd
het secreet duidelijk purulent.

Naast de verschijnselen van mastitis kwamen op het bedrijf ook Mycoplasma-aitriüden
voor. Vooral aan de voorbenen ontstond plotseling een hevige zwelling, die zich over
vrijwel het gehele been uitbreidde en zeer pijnlijk was, uitgaande van het carpaal-
gewricht. Ook artritiden van het spronggewricht kwamen voor.

Koeien met artritis hadden meestal geen mastitis, koeien met een klinische mastitis
hadden meestal geen artritis.

De ziekte bleek zeer contagieus te zijn, gedurende meer dan een jaar ontstonden
voortdurend nieuwe gevallen. Het begin van de epizoötie viel samen met defecten
aan de elektromagnetische pulsators. Toen deze defecten werden opgeheven, ver-
minderde het aantal nieuwe gevallen duidelijk.

Therapeutisch werden nog de beste klinische resultaten gezien van intramammaire
behandeUng met een oxytetracycline-neomycine combinatiepreparaat, hoewel ook
deze resultaten teleurstellend waren. Daar een groot percentage van de aangetaste
runderen na klinische genezing nog Mycoplosw.a met de melk blijft uitscheiden en
zodoende een voortdurende bedreiging voor de rest van de veestapel blijft vormen,
is het aan te bevelen om iedere aangetaste koe zo snel mogelijk van het bedrijf te
verwijderen. Op het bedrijf werden ook dieren aangetroffen, die zonder ooit aan
mastitis of artritis te hebben geleden, toch Mycoplasma met de melk uitscheiden,
terwijl de CMT positief was.

Een frequent melkonderzoek van alle op het bedrijf aanwezige dieren is dus on-
misbaar voor een efficiënte sanering.

In het artikel worden het laboratoriumonderzoek van de melk en de Mycoplasma-
culturen uitgebreid beschreven.

Dergelijke gevallen van plotselinge uitbraken van Myco plasma-mastitis zijn in de
laatste jaren meermalen beschreven. De klinische verschijnselen waren in al deze
gevallen vrijwel identiek en zeer karakteristiek.

Aetiologisch werd in veel gevallen aan weerstandsverminderende factoren een rol
toebedeeld. In dit geval waren het de defecte pulsators, in andere gevallen werd ook
gedacht aan een onzorgvuldige intramammaire toediening van geneesmiddelen of
aan fouten in de melktechniek. In bepaalde gevallen leek het waarschijnlijk, dat de
ziekte in het bedrijf was gehaald door aankoop van een klinisch gezonde Mycoplasma-
uitscheider. In alle tot nu toe in de literatuur beschreven gevallen was de ziekte zeer
contagieus.

Experimentele infectie van 1 kwartier van een gezonde koe met Mycoplasma, ge-
ïsoleerd uit de melk van een aan Mycoplasma-mast\\tis lijdende koe, veroorzaakte
in vrijwel alle gevallen een hevige mastitis van alle 4 kwartieren van de proefkoe.
Mycoplasmata zijn tevens beschreven als verwekkers van infertiliteit en abortus bij
runderen.

B r O w n, W. R., K r o O k, L. and Pond, W. G.: A new look at atrophic rhinitis.
Modern Vet. Practice, 44, (9), 39, (1966).

Experimented werd atrofisehe rhinitis opgewekt door aan proefbiggen rantsoenen met
een laag calcium- en een hoog fosforgehalte te verstrekken. Het experimenteel op-
wekken van atrofisehe rhinitis bij biggen berust op secundair hyperparathyreodisme,
waaraan hypocalcemie — als gevolg van een voedingsdeficiëntie — ten grondslag
ligt. Dit geeft aanleiding tot een algemene osteitis fibrosa. Bij een kalkgehalte van
0,8-1,2%, gecombineerd met een fosforgehalte van 0,6-1,0%, werd slechts één
geval van macroscopisch waarneembare atrofisehe rhinitis gezien. Alleen bij de biggen
op de controlerantsoenen met 1,2% calcium en 1,0% fosfor waren geen microscopisch
waarneembare afwijkingen van atrofisehe rhinitis aanwezig. Macroscopisch waarneem-
bare afwijkingen van atrofisehe rhinitis waren bij alle biggen van de groepen, die
gevoerd werden met een rantsoen met een Ca/P-verhouding van 1 : 2 of 1 : 4 aan-
wezig. In deze groepen zag men na enkele weken ook pica en diarree. Asymmetrie
van de snuit trad na 7 i 8 weken op, het sterkste in de groep met 0,18% calcium
en 0,35% fosfor, terwijl hier ook veel kreupelheid werd waargenomen.
In een tweede experiment werden 11 Yorkshire zeugen vanaf twee maanden vóór
het werpen gevoerd met rantsoenen met verschillende Ca/P-verhoudingen. De worpen
werden na het spenen gevoerd met rantsoenen met dezelfde Ca^P als aan de zeugen
gedurende de laatste twee maanden van de dracht en in de zoogperiode waren
verstrekt. De zeugen vertoonden geen afwijkingen, bij de biggen deden zich dezelfde
afwijkingen wat betreft atrofisehe rhinitis voor als in het eerste experiment.
De biggen op het rantsoen met laag calcium en laag fosfor gaven na 40 dagen een
sterke afname van de dikte van beencompacta te zien; op het rantsoen met laag
calciimi en hoog fosfor was deze afname op latere leeftijd nog ernstiger. Omdat de
beenresorptie niet uniform bilateraal plaats vindt, heeft de snuit vaak de neiging
om scheef te groeien. De kreupelheden zijn meestal het gevolg van subperiostale
beenresorptie en van plooivorming in het gewrichtskraakbeen.

Alle afwijkingen, die men bij atrofisehe rhinitis kan constateren zoals atrofie van de
conchae, asymmetrie van de snuit, kreupelheden en fracturen, ontstaan door een
algemene osteitis fibrosa, veroorzaakt door hyperparathyreodisme, waaraan hypo-
calcemie ten grondslag ligt. De ernstige gevallen van atrofisehe rhinitis ontstaan,
wanneer het calciumgehalte in het rantsoen belangrijk lager is dan de behoefte, maar
niet zo laag, dat dit belangrijke groeivertraging tot gevolg heeft. Groei is een eerste
vereiste voor het optreden van de asymmetrie van de snuit.

Ofschoon atrofisehe rhinitis geen infectieziekte is, kunnen de veranderingen aan de
benige conchae predisponeren tot infecties van het slijmvlies. Enteritiden kunnen de
mineralenresorptie verstoren.

Goede hygiëne zowel als voldoende calcium en fosfor in het dieet in de juiste ver-
houding zijn daarom beide zeer belangrijk voor het voorkomen van atrofisehe rhinitis.

L a w s o n, G. H. K. and Dow, G.: Porcine Salmonellosis, a study of the field
disease. J. Comp. Path., 36, 363, (1966).

Van 2180 varkenskadavers die in Noord-Ieriand onderzocht werden kon bij 96 de
diagnose Salmonellose gesteld worden.

De secties van deze kadavers zijn waardevol omdat een menginfectie met varkenspest
kon worden uitgesloten, daar deze in Noord-Ierland niet voorkomt, wat tevens werd
bevestigd door histologisch hersenonderzoek van 1787 van deze varkens.
Haardvormige leververanderingen (Ledschborhaardjes) werden in 95 van deze
varkens gevonden en in geen enkele van de andere varkens. In 13% werden af-
wijkingen in de nieren gevonden, die aan varkenspest deden denken, maar die be-
stonden uit een glomerulonephritis, gelijkende op de door endotoxine bij konijnen
optredende Schwartzmann-reactie. Verder werden waargenomen purpere verkleuring
van de oren, ledematen en abdomen, milt- en leverzwelling, hemorragie in de longen
en soms colitis.

H u b b e r t, W. T. and S h o 11 s, E. B.: Leptospirosis in Kennel Dogs. ƒ. Am. vet.
med. Ass., 148, 1152, (1966).

Leptospirose bij honden wordt in het merendeel der gevallen veroorzaakt door
L. canicola. De uitscheiding van het infectieuze agens vindt plaats via de urine en
infectie vindt plaats door contact met geïnfecteerde urine. De ziekte kan peracuut
verlopen, maar klinisch gezonde dragers komen veel voor.

Deze dieren, hoewel klinisch gezond, betekenen een constant gevaar vcxjr hun
omgeving, doordat zij met hun urine de Leptospiren uitscheiden. Het frequent voor-
komen van chronische nefritiden bij honden wordt mede toegeschreven aan chronische
subklinische leptospirosis. Evenals de ziekte van Weil is ook de L. canicola-iidectie
een zoönose: talrijke gevallen van anicterische aseptische meningitis bij de mens
konden worden toegeschreven aan een L. canicola-infectie.

In een kennel met 20 honden stierf één hond na een peracuut verlopende ziekte.
Door serologisch onderzoek kon L. canicola als doodsoorzaak worden aangetoond.
In de urine van 10 van de resterende 19 honden konden Leptospiren worden aan-
getoond. Geen van deze honden had ooit aan leptospirosis geleden. Alle waren en
bleven gezond gedurende het 10 maanden durende onderzoek. Ook afwijkingen aan
de nieren konden bij deze honden niet worden aangetoond.

Bij de eigenaar van de kennel en zijn familieleden kon noch klinisch, noch bac-
teriologisch of serologisch een infectie met L. canicola worden aangetoond. Ook bij
in de directe omgeving van de kennel gevangen wilde knaagdieren kon geen L.
canicola-infectie worden aangetoond.

Bij 6 honden, die L. canicola met de urine uitscheidden werd getracht om door een
behandeling met Oxytetracycline (2x daags 25 mg/kg gedurende 5 dagen) de infectie
te elimineren. Gedurende de behandeling was de urine inderdaad negatief, maar resp.
6, 10, 17, 19, 41 en 63 dagen na het einde der behandeling bleken weer bacteriën in
de urine te verschijnen.

Van 5 honden, die behandeld werden met oleandomycine (2x daags 56 mg/kg ge-
durende 5 dagen), bleef 1 dier na behandeling negatief, bij de overige 4 kon resp.
13, 16, 17 en 20 dagen na de behandeling weer een positieve urinecultuur worden
verkregen.

Bij één hond werd een streptomycinekuur toegepast (45 mg/kg dihydrostreptomycine
2x daags gedurende 5 dagen intra-musculair), deze hond genas.
De auteurs benadrukken, dat de effectiviteit van een geneesmiddel ter eliminering
van een leptospiren-uitscheiding slechts kan worden vastgesteld na een regelmatig
urine-onderzoek gedurende meerdere weken na stopzetting der behandeling.

DE INVLOED VAN VITAMINEN OP HET VERLOOP VAN PARASIETEN-
INVASIES BIJ HOGERE DIEREN

Bij Sterke worminvasies schijnt de omzetting van Carotine in Vit. A gestoord te zijn.

Dieren, waaronder herkauwers, varkens en honden, die een deficiënt Vit. A H\'.eet

kregen, bleken bij kunstmatige besmetting veel gevoeliger voor worminfecties, dan die

Ook bleek de weerstand bij kunstmatige besmetting met oöcysten van Eimeria tenella

bij kuikens met ruime Vit. A-tocdiening veel groter te zijn en de mortaliteit veel

geringer. Deze Vit. A-behoefte staat uiteraard los van de toe te dienen coccidiostatica.

Rubin, R. and Ames, E. R.: The value of Intratracheal Administration of
Thiabendazole in Experimental Bovine Verminous Pneumonia. Am. J. vet. Res., 27,
997, (1966).

De auteurs behandelden kalveren met een longworminfectie (experimenteel opgewekt)
door middel van intratracheale injecties met thiabendazole.

Het effect was teleurstellend: dosering 2-5 dagen vóór de infectie had geen effect,
toediening op de dag van infectie was zeer effectief (97%), maar 7 dagen na de
infectie had de intratracheale injectie van thiabendazole al duidelijk minder resultaat
(69%), terwijl latere toediening nog minder effect had.

Zij concluderen dan ook, dat de intratracheale injectie van thiabendazole bij de
profylactische en therapeutische behandeling van longworminfecties bij kalveren onder
veldcondities geen aanbeveling verdient, althans niet bij de in deze proef toegepaste
dosering (2 g/45 kg lichaamsgewicht).

FI o O r e n s, J.: Sterfte na ijzer-dextraaninjectie bij biggen. Vlaams Diergen.
Tijdschr., 35, 338, (1966).

Bij intensieve biggenopfok heeft men steeds te maken met een uitgesproken ferriprive
anemie gedurende de eerste levensweken.

Eén der meest doelmatige therapieën is de parenterale ijzerdextraaninjectie. In enkele
jaren tijd heeft de toepassing van deze ijzerdextraanpreparaten een enorme omvang
aangenomen, zodat men mag zeggen dat een groot deel van de biggen preventief met
ijzerdextraan wordt behandeld.

Ook in België zijn in de loop van 1965 tot 1966 gevallen van ijzerdextraan intoxicaties
vastgesteld. Het betreft hier biggen die gezond zijn ingespoten en waarbij in enkele
tomen een zeer grote sterfte optrad.

Bij sectie valt de lokale reaktie op van het interstitium en de subcutis ter hoogte van
de injectieplaats. Op de injectieplaats is een bruine, sterk oedemateuze, infiltratie
aanwezig. De regionale lymfklieren zijn gezwollen en bruin verkleurd.
In longen, hartezakje en thoraxholte is zeer veel fibrineus vocht aanwezig. Dc hart-
spier is bleek en getijgerd. De skeletspieren hebben een uitgesproken viskleur.
De oorzaak van deze sterfte zou volgens Duitse onderzoekers hggen bij de „weefsel-
toxische eigenschappen" van het Fe-dextraan. Scandinavische onderzoekers toonden
aan dat biggen, geboren uit zeugen die een Vitamine E deficiënte hadden gedurende
de dracht, een verminderde tolerantie hadden t.o.v. ijzerdextraan.
Lanneck en medewerkers (1962) konden door een spierdystrofie opwekkend
rantsoen, verstrekt aan zeugen tijdens de graviditeit, het ziektebeeld bij de biggen
doen optreden.

Voor de praktijk is van belang dat ijzerdextraaninjecties in zeldzame gevallen aan-
leiding kunnen geven tot vrij grote sterfte. Bij acute gevallen duurt het ziekteverloop
van 12 tot 24 uur en is het sterftepercentage hoog. Het verschijnsel berust waar-
schijnlijk op een verlaagde tolerantie van de big voor het ijzerpreparaat door een
vitamine E deficiëntie.

Men kan eventueel vóór een injectie met Fe-dcxtraan een viertal dagen Vitamine E
toedienen (6 mg/kg levend gewicht).

Riederer, M.: Gibt es einen intrauterinen Narkosetod beim Ferkel? Prakt.
Tierarzt, 46, 548, (1965).

De toepassing van algemene narcose bij de sectio caesarca van het varken is volgens
schrijver niet oorzakelijk voor het geboren worden van levenszwakke biggen. Van
meer belang is de tijdsduur, gelegen tussen het begin van de partus en het tijdstip
der sectio. De maximaal toelaatbare hiertussen gelegen tijdsduur wordt door de
schrijver op 4 uur gesteld, slechts dan ligt de kans op levenskrachtige biggen nog
binnen redelijke grenzen.

Literatuuroverzicht van L a m p o, Ph.: Melkverdeling per kwartier en melkbaarheid
bij runderen. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 35, 233, (1966).

Tijdens de laatste twee decennia werd een aanvang gemaakt met de wetenschappelijke
studie van het melkproces.

Verdeling van de melk over de kwartieren: in de vakliteratuur is het gebruikelijk
alleen het percentage van de voorkwartieren aan te geven. Over het algemeen vinden
de verschillende onderzoekers een percentage van 39-43%. Het percentage van de
melk, gegeven door de voorkwartieren, vertoont een daling bij het vorderen van de
lactatie. De daling bedraagt 5,6% tot 1,9%. Het aandeel van de voorkwartieren
loopt ook terug bij ouder worden van de koe. De kwartierbeoordeling geschiedt het
best tussen de tweede en de vierde lactatiemaand van de eerste lactatie. Abnormale
milieu-invloeden, zoals mastitis, tepelbetrappen en andere verwondingen, hebben dan
nog niet plaats gevonden. De onderzoekers zijn het er over eens dat de kwartier-
verdeling een hoge erfelijkheidsgraad heeft. Men neemt aan dat 20 tot 25 dochters
per stier voldoende zijn om een stier te karakteriseren naar dit kenmerk. Het lijkt
aangewezen de 40/60 verhouding na te streven.

De melkcurve wordt bepaald door de produktie en een hoge maximale of een hoge
gemiddelde melksnelheid en de melktijd. Voor deze drie melkbaarheidskenmerken
bestaan grote variaties met variatiecoëfficiënten die rond de 30% liggen.
De maximale melksnelheid is de grootste hoeveelheid melk die tijdens één minuut
gemolken wordt. De gemiddelde melksnelheid is de mclkhoeveelheid, gedeeld door
de melktijd.

De melktijd is afhankelijk van de te melken hoeveelheid, van de maximale of ge-
middelde melksnelheid, van het vacuum dat bij het melken gebruikt wordt en nog
van andere toevallig optredende factoren. De melktijd op zichzelf geeft een tamelijk
onnauwkeurig beeld van de melkbaarheid van een koe. De maximale en de gemiddelde
melksnelheid zijn voldoende nauwkeurig te bepalen en als dusdanig een goed bruik-
baar kenmerk voor de melkbaarheid. De hoge erfelijkheidsgraad heeft het gevolg
dat men met een betrekkelijk kleine groep dochters volstaat om een stier op dit
kenmerk te testen.

Selectie op dc hoeveelheid namelk is praktisch zeer moeilijk door te voeren. Wellicht
moet de manier van melken bij vele dieren een belangrijke verbetering kunnen geven.
De maximale en gemiddelde melksnelheid hangen in hoge mate af van de tepelbouw.
Er is een correlatie tussen de spanning van de kringspieren en de melksnelheid.
Er blijkt een kleine negatieve correlatie te bestaan tussen de tepellengte en de melk-
snelheid. Nog andere uier- en tepclmetingen en beoordelingen worden getest, maar
geen belangrijke correlatie kan worden vastgesteld met een melkbaarheidskenmerk.
Gegevens ten aanzien van een gevoeligheid voor mastitis door verbeterde melkbaar-
heid zijn niet eensluidend. Beide mogelijkheden bestaan: taai-melkse koeien staan
langer bloot aan tepelbeschadiging, terwijl bij licht-melkse dieren de kiemindringing
gemakkelijker is.

Naarmate melksnelheid en kwartierverdeling bezitten beide een hoge erfelijkheids-
graad. Het ogenblik van controle kan samenvallen. Een betrekkelijk kleine groep
dochters is voldoende om een stier te karakteriseren.

CS. Hirzel Verlag, Leipzig, 1966. 270 pag., 118 afb., MDN 11,55)
Het boek is populair wetenschappelijk en de ondertitel (Ein Leitfaden für Hunde-
halter und Hundezüchter) geeft aan voor wie het boek bedoeld is. Die kan er dan
ook heel wat in vinden. Hij volgt de letters van het alfabet en dat reikt dan van
Aassüchtigkeit tot en met Zwischenzehenentzündung.

De auteur tracht voor deze beide afwijkingen en alle die volgens het alfabet er tussen
instaan een verklaring te vinden of een uitleg te geven, maar en nu komt het: hij
bespreekt ook uitvoerig vele therapiën. De auteur is bij de Aassüchtigkeit blijkbaar
nog een aanhanger van de deficiëntie-theorie, die wij hier toch al ten dele verlaten
hebben. Hij bespreekt de middelen, ook de geneesmiddelen die men geven kan.
Hij doet dit ook bij Zwischenzehenentzündung en noemt middelen als tannoform,
Dermatol poeder, Salicyl poeder, levertraan zinkzalf. Hij merkt braaf op dat op
voorschrift van de dierenarts ook nog penicilline zalf en sulfoniamide zalf gebruikt
worden! Alsof die mensen die hiermede zelf leren dokteren, niet zullen proberen ook
zonder dierenarts aan de penicilline te komen!

Zo gaat het ook met alle afwijkingen tussen de twee genoemde in. Wilt u nog een
paar voorbeelden? Bij bronchialkatarre noemt hij codein (zegt er wel bij dat dit
„Rezeptpflichtig" is, maar men weet het dan tenminste). Hij noemt: Venkel-siroop
met honing en Liquor Ammonii anisatus.
Bij Brustfellenentzündung: penicilline, Sulfonamiden.

Bij Darmkatarre: decoctum van eikenschors, tannoform, tannine, bismuth en zo gaan
we door.

De lezer ziet het: een beste handleiding voor het zelf dokteren.
Overigens is er veel in dit boek te vinden.

De schrijver geeft diëten voor darmcatarre, voor verschillende soorten urine-stenen,
voor vetzucht en voor gezonde honden.

Hij noemt veel geneesmiddelen, maar matigt zich af en toe daarin ook wel: bij hart-
zwakte verwijst hij naar de dierenarts zonder geneesmiddelen te noemen, bij
demodicosis en schurftbestrijding noemt hij wel de contactinsecticiden D.D.T. en
H.C.H. en teerpreparaten, maar gaat niet ver in zijn opsonmiing.
Bij hernia, Salmonellose en corpus-alienum verwijst hij rechtstreeks naar de dierenarts
(so what!)

Bij hele reeksen andere aandoeningen en afwijkingen verwijst hij wèl naar de dieren-
arts, maar noemt hij zoveel geneesmiddelen en therapieën dat de „doe het zeiver"
goed aan z\'n trekken kan komen.

Wij houden uiteraard niet van dit soort boeken en zien niet graag dat deze door
collegae geschreven worden.

De auteur verdedigt zich wel in zijn voorwoord, maar dit zou meer hout gesneden
hebben als hij niet zoveel geneesmiddelen zou hebben genoemd. Het boek is keurig
gedrukt in goed leesbaar Duits op een voor de leek goed begrijpelijke wijze.
De afbeeldingen en foto\'s zijn eenvoudig, maar over \'t algemeen duidelijk. Behalve
het A.B.C. zijn er nog een opsomming van wetten op het gebied van de Veeartsenij-
kundige Dienst en Dierenbescherming en een drachtigheidstabel.
De auteur heeft voor het fotomateriaal medewerking gehad van Prof. Christoph,
Dr. Teuscher, Dr. G a r 1 t en Frau I. von Einsiedel.
Vanaf de gekleurde omslag kijkt een gecoupeerde boxer u ernstig aan.
Hij heeft een verband om z\'n hoofd.

Collegae die willen weten hoe de leek op ons gebied wordt voorgelicht, kunnen zich

In dit boek worden de belangrijkste duiveziekten besproken, zoals: pokken, ornithose,
salmonellose, eoccidiosis, trichomoniasis; alsmede tuberculose, pseudo-tuberculose en
aspergillose.

Ook wordt veel aandacht besteed aan ecto- en endoparasieten, vergiftigingen, vita-
minetekorten en stofwisselingsafwijkingen, zoals jicht.

Hygiëne en een algemene inleiding over ziekten (tezamen 90 blz.) zijn (misschien
tè) uitvoerig behandeld.

Bij de behandeling van de diverse ziekten nemen de symptomen en therapie een zeer
grote plaats in en de vele goede foto\'s verduidelijken de uitgebreide tekst.
Jammer genoeg, zijn er geen differentieel diagnoses genoemd, wat dit boek voor
de practici nog waardevoller gemaakt zou hebben. Bovendien heeft de schrijver
blijkbaar alleen die ziekten en afwijkingen behandeld, waarmee hij in zijn functie
van hoofd van een Gezondheidsdienst te maken heeft gehad; allerlei moeilijkheden
en afwijkingen bij vogels waarvoor klinici zich geplaatst zien, zoals legnood, tumoren,
beenbreuken, operaties en dergelijke zijn niet besproken.

Dit keurig verzorgde boek (260 blz.) is, al hebben wij soms enkele andere opvattingen
(vitamine A, ornithose) een aanbevelenswaardig boek voor practici die met duive-
ziekten en -moeilijkheden te maken hebben of zullen krijgen.

Daarna de zorg voor de vaders vervalt en die voor de moeders
Aanvangt. Wanneer zij, bevrucht, als de maanden vervuld zijn, in \'t ronde
Dolen, dan dulde men niet dat zij voor een vrachtwagen zware
Lasten vervoeren, of dat zij springen bij \'t voortgaan, of in de
Wei galopperen vol drift of zwemmen in snelstroomend water.
Laar haar in \'t eenzaam ravijn, of aan de oevers van volle rivieren
Grazen, waar mos groeit en waar het groenst\' de rivierkant aan gras is.
Waar een spelonk haar beschut en \'t verste de rots werpt haar schaduw.

Uit: De Georgica, P. Vergilius Maro. (15-10-70 tot 20-9-19 v. Chr.); pag. 47, regel
123 tim 145. (Vertaling Mr. H. J. Scheuer; Uitg. S. L. van Looy, Amsterdam 1927).

Op vrijdag 4 november 1966 werd in de Kliniek voor Inwendige Ziekten een
klinische avond gegeven door Prof. Wagenaar en zijn medewerkers op verzoek
van de afd. Overijssel van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Een
groot aantal practici bezocht deze avond. De voorzitter van de afdeling, collega d e
Haan, opende de avond, waarna Prof. Wagenaar de eerste patiënt besprak.

Het betrof hier een paard met een pharynxverlamming; het dier moest al sinds
3 weken kunstmatig worden gevoerd. De aetiologie van deze aandoening werd be-
sproken, waarbij werd gewezen op een artikel in The Veterinary Record van de
Heer Cook, die als oorzaak van een dergelijke aandoening necrose van het dorsale
gedeelte van de luchtzak aangaf. Bij sectie enkele dagen na deze demonstratie bleek
inderdaad in het dorsale gedeelte een ongeveer rijksdaaldergrote necrotische plek
aanwezig.

Collega Kroneman demonstreerde vervolgens een ponyveulen met Yellow Fat
Disease of steatitis, een aandoening die in de literatuur reeds is beschreven, maar
die sinds kort ook in ons land wordt gevonden. Aan de hand van een aantal ziekte-
verslagen werd een overzicht gegeven van het klinische en patholoog-anatomische
beeld, waarbij klinisch vooral vermagering, diarree, dor baarkleed, anemie en knobbels
necrotisch vet in nekband, liezen en preputium op de voorgrond treden.
Daarna deed Prof. Wagenaar een mededeling over de nitraatvergiftiging, welke
door knolvocr werd veroorzaakt, waarbij de therapieën en het klinische beeld werden
besproken.

Vervolgens demonstreerde collega B r e u k i n k een ponyveulen met Salmonellose.
Hierbij werden vooral de problemen van Salmonellose bij paarden aan de orde gesteld,
zoals:

1. het optreden van Salmonellose in aansluiting op infecties met Trichonema,
Strongyloides Westeri, deze laatste vooral bij zeer jonge dieren;

Bij deze laatste spelen worminfecties, wormaneurysma\'s en dergelijke vermoedelijk een
belangrijke rol.

Hierna werd een pony met longemfyseem gedemonstreerd, welk geval nog nader
zal worden beschreven.

Tot slot werd een rund gedemonstreerd, waarbij collega Matth ij sen na rectale
exploratie de diagnose tumoren van het Peritoneum stelde.

Na elke patiënt vond een uitgebreide levendige discussie plaats, zodat het al spoedig
zeer laat was geworden. Collega de Haan dankte aan het eind van dc avond
Prof. Wagenaar en zijn medewerkers van harte voor het gebodene cn hij hoopte
in de toekomst weer een beroep op de Kliniek voor Inwendige Ziekten te mogen doen.

Pullorum-onderzoek vond overeenkomstig de bestaande regeling plaats door de
praktizerende dierenartsen, voorzover er althans geen sprake was van geïmporteerd
fokmateriaal.

Teneinde het routineonderzoek in de praktijk op een zo hoog mogelijk peil te houden
heeft de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, na overleg
met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, voor de bij de georganiseerde pullorum-

bestrijding ingeschakelde, praktizerende dierenartsen in de zomer en het najaar in alle
provincies demonstraties van het bloedonderzoek georganiseerd. In de eerste helft
\\an het jaar werden nog enkele pullorum-gevallen vastgesteld, die alle verband
hielden met van één fokbedrijf uitgaande en door import uit een ander E.E.G.-land
veroorzaakte besmetting. In één geval bleek op een vermeerderingsbedrijf annex
kuikenbroederij een koppel hennen en hanen tijdens de opfok vanuit de broederij te
zijn besmet. Een van Italiaanse zijde geuit vermoeden, dat een pullorumbesmetting
van Nederlandse broedeieren zou zijn uitgegaan, kon op grond van bloedonderzoek
op het desbetreffende vermeerderingsbedrijf niet worden bevestigd: ook bij her-
onderzoek bleek het koppel ouderdieren in kwestie pullorumvrij te zijn.
Alles bijeen werden in verband hiermede op 1 fokbedrijf en 24 vermeerderings-
bedrijven, gedeeltelijk in samenwerking met de plaatselijke dierenartsen en de in-
spectiedienst van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren, 32.560 dieren onder-
zocht.

Met nadruk wor\'Ut erop geattendeerd, dat bloedonderzoek bij een te geringe produktie
geen enkele zin heeft en zelfs ernstige financiële consequenties ten gevolge kan hebben,
wanneer achteraf toch een pullorumbesmetting aanwezig blijkt te zijn in een koppel.
Bij een f lage produktie namelijk wordt de kans op het aantonen van een eventuele
infectie m belangrijke mate verminderd, zodat het onderzoek niet vodoende zekerheid
geeft.

Gelukkig hebben zich in de tweede helft van 1965 geen nieuwe gevallen van
Salmonella pullorum besmetting meer voorgedaan. Dank zij krachtig ingrijpen zijn
we er in geslaagd ons land, als een van de weinige landen van Europa, weer praktisch
pullorum-vrij te maken. Onverflauwde waakzaamheid blijft echter geboden en de
in het vorige jaarverslag gegeven waarschuwing zich toch vooral aan de bestaande
voorschriften te houden, blijft onverminderd van kracht.

Nog altijd vormt het complex van ziekten, bestaande uit een aantal virusziekten —
nl. infectieuze bronchitis, pseudovogelpest en pokken,/difterie — en een aantal bac-
teriële ziekten — nl. snot, mycoplasma {— P.P.L.O. infectie), colibacillose, chronische
vogelcholera en enkele minder belangrijke aandoeningen — één van de grootste
problemen van de pluimveehouderij.

De bestrijding van het ziekten-complex van de ademhalingsorganen valt uiteen in
vier onderdelen:

c. het toepassen van chemotherapeutica en antibiotica;
ü. voorbehoedende entingen.

Zeker in de aanvang van de C.R.D.-bestrijding is het gewenst een strikte scheiding
tot stand te brengen tussen de dieren in opfok (mycoplasmosevrij) en die in produktie
(thans nog veelal mycoplasmose-besmet). Deze scheiding kan op twee manieren tot
stand komen, nl.:

1. door het vormen van afzonderlijke opfokbedrijven en afzonderlijke legbedrijven;

2. door het toepassen van het zogenaamde „al in - all out" systeem, waarbij per
bedrijf slechts één leeftijd wordt aangehouden, die achtereenvolgens wordt op-
gefokt en tijdens de produktie aangehouden.

De besmetting op de kuikenbroederij van mycoplasmosevrij materiaal wordt voor-
komen door uitsluitend eieren te broeden afkomstig van mycoplasmosevrije moeder-
dieren.

In de aanvang van de mycoplasmosebestrijding, wanneer er nog een betrekkelijk
gering aanbod is van broedeieren van mycoplasmosevrije herkomst kan men met een
minder volmaakte oplossing genoegen nemen.

2. bij de verdere behandeling en verzending geen direct of indirect contact plaats
vindt met besmet materiaal.

Het bovenstaande wordt in het algemeen bereikt door uitsluitend voor het vrije
materiaal een afzonderlijke uitkomstdag te kiezen. De ruimten van en de inventaris
in het uitkomstlokaal, de sex-, sorteer- en verpakkingsruimten dienen dan tevoren
grondig gereinigd en vervolgens ontsmet te zijn. Ook is het noodzakelijk de gereed-
schappen (sexapparaten, mestpotjes, tafels, enz.), alsmede handen, kleding en schoeisel
van het personeel tevoren afdoende te desinfecteren. Er mag uitsluitend gebruik
worden gemaakt van nieuwe kuikendozen met nieuw strooisel.

Alvorens men tracht besmetting van ééndagskuikens in de broederij te voorkomen,
zal eerst aan meer algemene hygiënische eisen dienen te worden voldaan w.o.:
uitsluitend legras óf slachtras broeden en een kuikenbroederij niet combineren met
vermeerderingsbedrijf, opfok-, mest- of vrij legbedrijf. Bij een dergelijke combinatie
is n.1. t.a.v. personeel en verzorging een absolute scheiding tussen beide bedrijven
noodzakelijk.

De wisseling van eiertrays en eierkisten betekenen een reëel gevaar voor het over-
brengen van besmettingen van het ene bedrijf naar het andere. De kuikenbroeder is
daarom verplicht deze te ontsmetten alvorens ze terug te brengen op de bedrijven.
De invoering van plastic trays kan hierbij van groot nut zijn.

Hoewel vóór het uitbreken van C.R.D. verschillende ziekteverwekkende factoren
moeten samengaan, is het in de loop van de jaren vast komen te staan, dat dit
ziektebeeld niet ontstaat bij koppels, die vrij zijn van mycoplasmose (oude naam:
P.P.L.O.-infectie) ! De preventieve C.R.D.-bestrijding moet dus gebaseerd zijn op
het mycoplasmosevrij maken van de Nederlandse pluimveestapel en in de allereerste
plaats van het op de fok- en vermeerderingsbedrijven aanwezige fokmateriaal. Het
is door systematisch bloedonderzoek van ééndagskuikens en onderzoek van niet uit-
gekomen, aangepikte broedeieren, gecombineerd met een streng geïsoleerde opfok
van de kuikens in kleine groepjes, bij stamverjonging over te schakelen van besmette
ouderdieren op mycoplasmosevrije nakomelingen. De grote kosten, in de vorm van
extra bedrijfs- en hokruimte, hebben tot nu toe de Nederlandse fokbedrijven ervan
weerhouden dit o.a. in de U.S.A. met gunstig resultaat gevolgde bestrijdingssysteem
te volgen.

Door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee is in 1965 op grote schaal een geheel
andere methodiek toegepast en wel het inspuiten van een nauwkeurig bepaalde,
constante hoeveelheid van een bepaald antibioticum in de luchtkamers van bevruchte,
gedurende 8 - 9 dagen bebroede eieren. Het grote voordeel van het brengen van
een\' antibioticum in het broedei is gelegen in het feit, dat het ei, in tegenstelling
tot het levende dier, niet in staat is het antibioticum in korte tijd weer uit te scheiden.
We zijn op deze wijze in staat in het zich ontwikkelende embryo (en zelfs in het
pasgeboren kuiken gedurende de eerste twee levensdagen) een zodanig hoge con-
centratie aan antibioticum te handhaven, dat een eventuele besmetting met Myco-
plasma gallisepticum (verwekker van mycoplasmose) volledig kan worden vernietigd.
Vanzelfsprekend moeten in het lokaal, waar het inspuiten van de eieren plaatsvindt,
strenge hygiënische voorzorgsmaatregelen worden genomen. Zo wordt de avond
tevoren de betreffende ruimte zorgvuldig gereinigd en ontsmet met formalinegas.
Voor een getrainde spuitploeg is het mogelijk 2.500 eieren per uur en 100.000 eieren
per week te behandelen. De kosten van de behandeling, wanneer deze door het fok-
bedrijf in eigen beheer wordt uitgevoerd, bedragen 2 cent per behandeld broedei,
hetgeen berekend over een groot aantal eieren gemiddeld overeenkomt met 1,6 cent
per ingelegd ei en 2,6 cent per uitgekomen kuiken.

Nu in het afgelopen jaar zich de mogelijkheid heeft voorgedaan zowel op vermeerde-
ringsbedrijven als mestbedrijven op grote schaal ervaring op te doen met het enten
van P.P.L.O.-vrije dieren zijn drie van de belangrijke winstpunten van de uitroeiing
van mycoplasmose (= P.P.L.O.) duidelijk naar voren gekomen: de entreacties waren
vrijwel zonder uitzondering zo mild, dat geen geneesmiddelen behoefden te worden
verstrekt; dé entingen konden op tijd worden uitgevoerd en de uitval tijdens de
opfok-, respectievelijk mestperiode was in doorsnee bijzonder laag.
Wat de mestkuikens betreft was gemiddeld de voederconversie gunstig en waren de
kwaliteit en de uniformiteit van de geslachte kuikens uitstekend.

Bij eenden komen twee virusziekten in aanmerking voor enting en wel virushepatitis
en eendepest.

Door een tweemalige enting van de fokdieren op de fok- en vermeerderingsbedrijven
wordt het optreden van virushepatitis tijdens de meest kritieke periode van de eerste
drie levensweken voorkomen.

In het afgelopen jaar zijn eveneens gunstige ervaringen opgedaan met het voor-
behoedend enten van het fokmateriaal tijdens de opfok met eendepest-vaccin. Reeds
C dagen na de enting ontstaat een goede bescherming, welke volgens de opgedane
praktijkgegevens een gehele legperiode aanwezig blijft.

In het verslagjaar werden voor het verrichten van laboratoriumonderzoek 3816
inzendingen ontvangen (in 1964 3422). De stijging betrof voornamelijk het onder-
zoek van kippen (11% meer inzendingen) en het onderzoek in het kader van de
mycoplasmosebestrijding (o.a. steeg het aantal onderzochte kippeëieren met 100%
en het aantal onderzochte niet levensvatbare ééndagskuikens met 400%), terwijl ook
ter controle op het effect van bepaalde hygiënische maatregelen in broederijen en op
pluimveebedrijven meer bacteriologisch onderzoek werd gevraagd.

Nieuw was het beeld van versterf van snavel- en poothuid bij eendekuikens ten
gevolge van stafylokokkose (een analoog beeld kennen we bij de kip), met als gevolg
misvorming van de bovensnavel.

Op 12 kuikenbroederijen werd in verband met klachten over minder goede broed-
lesultaten en/of te hoge kuikensterfte in de eerste levensweken een uitvoerig bac-
teriologisch onderzoek ingesteld. Een broederij, die gedurende enkele weken klachten
ontving over een Salmonella bareilly-infectie bij afgeleverde kuikens, bleek met deze
bacteriesoort flink besmet te zijn. Bij de door een tweede broederij afgeleverde mest-
kuikens werd door ons en door enkele Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren in
een tijdsbestek van 7 maanden 4 maal de diagnose Salmonella bareilly gesteld. Bij
twee andere Salmonella bareilly-infecties bleken de klachten uitsluitend betrekking
te hebben op door de desbetreffende kuikenbroederijen van elders aangekochte mest-
kuikens.

Een Salmonella oraniënburg-inlectic, uitgaande van een kuikenbroederij, die ook in
1964 met deze besmetting te kampen heeft gehad, werd nader onderzocht.
Enkele broederijen hadden gedurende langere tijd een te hoge sterfte bij de afgele-
verde kuikens ten gevolge van een Escherichia co/i-infectie. Bij de kuikens van één
dezer broederijen trad op grote schaal ontsteking van de oogleden op („natte oogjes").
Het invoeren van diverse hygiënische maatregelen in één geval, gecombineerd met
het inrichten van een apart voorbroedlokaal en een apart uitkomstlokaal hebben
ertoe geleid de moeilijkheden te overwinnen.

Hoewel infectieuze synovitis al jaren in ons land voorkomt, vormde deze ziekte,
waarvan de Nederlandse naam besmettelijke ontsteking van gewrichten en peesscheden
luidt, tot nu toe door haar sporadisch optreden geen belangrijk probleem. In de loop
van het verslagjaar nam het aantal infectieuze synovitis-gevallen op de bedrijven in
verontrustende mate toe. Teneinde zo mogelijk de basis te leggen voor een meer
effectieve bestrijding werd in de zomer gestart met een uitvoerig onderzoek van alle
vastgestelde gevallen.

Bij het onderzoek kwam vast te staan, dat ren complex van microörganismen voor
de ziekteverschijnselen verantwoordelijk moet worden gesteld. Interessant is, dat
Mycoplasma gallisepticum, een van de belangrijkste verwekkers van het C.R.D.-
complex, een van deze microörganismen is. Het ligt in de bedoeling de resultaten
van het onderzoek in de naaste toekomst te publiceren.

In juni werd een acuut verlopende ziekte bij 5-21 dagen oude ganzekuikens vast-
gesteld, die tot nu toe in de wereldliteratuur onbekend was: S. A. M. v a n C 1 e e f
en J. Th. Miltenburg: Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 91, 372, (1966).

Herhaaldelijk wordt de uitspraak vernomen, dat behalve bij kalkoenen en eenden
ook bij kippen méér Salmonella-mfecties voorkomen, dan het aantal ziektegevallen

bij deze diersoort doet vermoeden. Zelfs wordt pluimvee wel als het „reservoir" van
diverse Salmonella\'s beschouwd, van waaruit geregeld nieuwe infecties kunnen worden
verspreid, ook naar andere diersoorten en naar de men-. Opvallend is daarbij echter,
dat het steeds om geslacht pluimvee gaat, verzameld uit de slachterijen en niet
om pluimvee, dat rechtstreeks op pluimveebedrijven verzameld is.
Deze gegevens nu zijn in lijnrechte tegenspraak met dc ervaringen van de Stichting
Gezondheidsdienst voor Pluimvee, waar nl. bij de 10.000 a 15.000 stuks pluimvee,
welke jaarlijks van de fok- en vermeerderingsbedrijven worden ontvangen, slechts
zelden Salmonella\'s worden aangetroffen. Deze inzendingen zijn echter direct van
de pluimveebedrijven afkomstig. Uit speciaal daarop zeer uitvoerig onderzochte
437 hennen werd slechts 2x een Salmonella geïsoleerd, nl. lx S. anatum uit de darm
en lx panama van de huid van kippen van 2 geheel verschillende bedrijven. 2
positieve isolaties uit 437 dieren = nog geen 0,5% en 217 bedrijven = nog geen 1%.

In aansluiting op reeds eerder vermelde proefnemingen met Darvisul is in 1965 mede
op aandringen van de importeur van dit middel, het onderzoek nog éénmaal herhaald
en wel met een zwaardere besmetting van de blinde darm-coccidiën {Eimeria tenella)
dan in beide vorige proeven. Hoewel het gebruikte middel (Darvisul) in 1963 en
1964 bij een zeer zwakke besmetting met weinig virulente coccidiën wel enige be-
scherming te zien had gegeven, moest de conclusie thans worden getrokken, dat het
niet voldoende werkzaam is ten opzichte van een wat zwaardere besmetting met
volvirulente, gesporuleerde Eimeria tenella-oöcysten.

REPORT ON THE IV. INTERNATIONAL MEETING ON DISEASES OF
CATTLE 4-9 AUGUST 1966 IN ZURICH/SWITZERLAND

Thanks to the circimispect preparations by the organizing committee under the
presidence of Prof. Dr. Andres and the secretariat of Dr. Gloor, this meeting
of the World Association of Buiatrics with its scientific and social program took a
splendid and successful course.

When Prof. Dr. Andres, in attendance of numerous honorary representatives,
inaugurated the Meeting in the great Hall of the University, he welcomed 383
participants from 24 countries.

Regierungsrat Dr. König, director of education of the Kanton Zurich, who had
assumed the patronage of the Meeting, gave appropriate remarks about the impor-
tance of internadonal meetings and the discussion of scientifists and practitioners
from all over the world. He further underlined the role of catde for the provision
of mankind with the most important foods.
The Meeting dealt with four general subjects:

1. disturbances to health of cattle by industrial emissions, specially by fluor (with
13 reports) ;

2. disturbances to health of cattle by feed-stuffs and chcmical agents used in the
living space of cattle (with 16 reports);

4. patho-physiology of the nervous, circulatory and respiratory system (with 9
reports).

Besides, 16 „free contributions" concerning new results and experiences in various
sections of Buiatrics were given. All reports and discussion remarks have been
silmutaneously translated into English, French and German. The 65 speakers came
from different European countries (57), the United States (4), from Israel (2), and
Australia (2).

Because of the abundance of subjects it is unfortunately impossible to give a list of
all the speakers or summaries of their reports. Colleagues who are interested in more
detailed informations, may apply for the complete Proceedings of the Congress.
The participants of the Meeting will get the Proceedings free of charge automatically.

Non-participants, institutes and libraries may acquire the volume (price Sfrcs. 50,—).
Orders should be addressed before October 15th, 1966, to Prof. Dr. J. Andres,
CH 8057 Zurich-Switzerland, Winterthurerstrassc 260.

During the Meeting 59 participants joined the World Association for Buiatrics, which
now has 377 members from 30 countries. At the assembly of the members which was
held during the Meeting, the invitation of Yougoslavia for the V. Meeting on Diseases
of cattle was accepted unanimously. It will be held under the presidence of Prof.
Bratanovic, Belgrad, probably in Opatija on the Adriatic coast in the late
summer 1968.

Deze zeer besmettelijke aandoening komt voor bij paarden van alle leeftijden en
wordt gekenmerkt door het optreden van een akute koortstoestand.
In 1963 werd in de Verenigde Staten het influenzavirus als verwekker van de ziekte
onderkend. Zij verspreidde zich over het gehele land en breidde zich ook uit naar
Canada. Daarna kwam de ziekte ook in Europa voor. In de zomer van 1963 werd
ren groot aantal paarden in Nederland door de ziekte aangetast. Speciaal op die
plaatsen, waar een groot aantal paarden bij elkaar is (maneges, entrainementen,
stoeterijen) verloopt de uitbreiding van de ziekte stormachtig.

Tot op dit ogenblik zijn in hoofdzaak twee virustypen bekend welke de ziekte kunnen
veroorzaken. Door aanhoesten van het ene op het andere paard wordt de ziekte snel
verder gebracht. Echter ook voedsel en drinkwater welke met het virus in aanraking
zijn geweest, kunnen de ziekte snel verplaatsen. Ook door personen kan het virus
worden overgebracht.

Het karakteristieke van deze influenza is wel de zeer snel stijgende lichaamstempera-
tuur, welke in enkele uren kan oplopen tot ongeveer 41° C.

De ziekte wordt vaak onderkend door het optreden van een scherpe droge hoest met
een geringe waterige neusuitvloeiing. In het verdere verloop van de ziekte kan ook
een etterende neusuitvloeiing optreden en een lichte zwelling van de klieren in de
keelstreek. Men dient paarden welke deze ziekte hebben direct rust te geven om
complicaties te voorkomen en zo mogelijk af te zonderen, zodat zij andere paarden
niet kunnen besmetten.

Deze door een virus veroorzaakte infectieziekte heeft zo goed als nooit de dood ten
gevolge, mits de ziekte secundair niet door een bacteriële infectie wordt beïnvloed.
Gebleken is dat het toedienen van antibiotica van geen belang is bij de bestrijding
van het virus. Wel kan men natuurlijk met de verschillende antibiotica secundaire
bacteriële infecties welke meestal samengaan met dergelijke virusaandoeningen be-
strijden, maar absolute stalrust in een frisse omgeving is een eerste vereiste om een
gunstig verloop van de ziekte te krijgen.

In .\\merika is men in 1963 bij het uitbreken van deze ziekte direct begonnen met
een goed werkend vaccin voor deze ziekte te bereiden. Het is in Amerika dan ook
gewoonte geworden sportpaarden (rij-, spring- renpaarden en dravers) elk jaar tegen
deze ziekte te vaccineren.

Toen de ziekte in de loop van 1963 Nederland bereikte, en de verschillende draf-,
renstallen en maneges besmette, bleek dat geïmporteerde Amerikaanse paarden welke
in deze stallen waren ondergebracht zo goed als geen last hadden van de ziekte.
Mogelijk was dit het gevolg van het feit dat deze paarden reeds in het land van
herkomst de ziekte kortgeleden hadden doorgemaakt of waren gevaccineerd.
Heden zijn er verschillende vaccins beschikbaar welke de dierenarts kan toepassen om
een uitbraak van deze ziekte bij de paarden te voorkomen.

Wanneer men zijn paarden laat vaccineren tegen deze ziekte, dient men er rekening
mee te houden dat de vaccinatie ongeveer een immuniteit geeft van 1 jaar. Men
dient er verder aandacht aan te schenken dat drachtige merries in de laatste maand

van de drachtigheid niet gevaccineerd kunnen worden. Veulens dient men pas te
vaccineren op een leeftijd van ruim drie maanden, zij kunnen eventueel vóór die
leeftijd behandeld worden met serum.

bespraken, hebben zich ook in de aantallen slachtdieren per jaar geslacht, belangrijke
wijzigingen voltrokken, zoals ook uit het volgende overzicht blijkt.

Het aantal vette kalveren, dat geslacht is in 1965 vertoont met 621,000 stuks wel
het maximaal bereikbare aantal. Het aantal nuka\'s dat geslacht is, zijn m,i. de
kalveren die niet geschikt zijn voor de mesterij en die het teveel vormen in de
maanden met een zeer hoog aanbod aan nuchtere kalveren (februari, maart). Het
aantal van 52.000 geslachte nuchtere kalveren vertoont wel een groot verschil met
het aantal in b.v. 1955 toen dit aantal 650.140 bedroeg.

Ook thans geven wij u ter completering de cijfers van de schapen- en varkens-
slachtingen, nl.:

Ook in deze sector dus een behoorlijke stijging met name in het aantal varkens-
slachtingen.

Dat de slachthuizen het drukker gekregen hebben moge blijken uit het feit dat in de
besproken 5 jaar het aantal slachtdieren met 1.357.886 stuks is gestegen; waarbij
dan nog in ogenschouw moet worden genomen dat de tijd op een slachthuis, besteed
aan een nuka, veel minder is dan aan een ander slachtdier. Ook de vleesproduktie
moet door deze cijfers aanzienlijk gestegen zijn, maar uiteraard verstrekt dit jaar-
verslag hierover geen gegevens.

Op donderdag 29 september 1966 werd de 3e Veterinaire Ruiterdag gehouden te
Rheden (Gld.) bij het Ruitercentrum „Midden-Heuven".

Deze dag begint nu reeds uit te groeien tot een machtig veterinair paarden-festijn,
want er valt een jaarlijkse groei le constateren van 30%.

Dit schept nu reeds problemen voor het volgende jaar om aan het nodige paarden-
materiaal te komen.

Maar de medewerking van de Hippisch Nederlandse wereld is nu reeds toegezegd,
want ook zij hebben er belang bij dat zoveel mogelijk dierenartsen tevens paarden-
mensen zijn.

Wrcler werd aan deze dag steun verleend door dc farmaceutische industrie, t.w.
de firma\'s .-^nimcd, Brocades, Hocchst en Verapharm (alfabetische volgorde).
Vanuit de stal „Midden-Heuven" werd \'s morgens gestart voor een ochtend-rit met
± 50 ruiters.

Deze rit werd voorgereden door DikGroenewoud, die ons gidste door een van
de mooiste streken van Nederland (Klein-Zwitserland). Tijdens de rit zagen de deel-
nemers herten en korhoenders in het wild leven. Halverwege deze tocht kwamen de
niet rijdende echtgenoten en collegae, gezeten in diverse open koetsen, ons onthalen
op een drankje. Zelden zal de sherry zo heerlijk tegen de maag-wanden geploft zijn
als op dit moment. Het geheel was een prachtig schouwspel. Zo prachtig dat zelfs
dc paarden het lonken niet konden laten.

Na genoten te hebben van het drankje en prettige keuvelarijen met de dames ging
dc tocht eerst gezamenlijk verder totdat de ruiters afbogen om de woeste wereld
door te trekken. Omstreeks het middaguur kwamen de ruiters en de rijtuigen met
de dames en enkele collcgae, die een oogje op de dames hielden, bij het centrum
aan, waar hen een uitgebreide lunch wachtte.

Na de lunch werden dressuur- en springwedstrijden gehouden, gesplitst in twee
groepen. Voor dressuur B. waren 20 en voor de zwaardere proef 10 deelnemers,
evenals voor het springen lichte cn zwaardere klasse. Het hindernis-materiaal was
beschikbaar gesteld door de heer F 1 o r ij n tc Rhcden, terwijl de heer Ernst uit
Blaricum als parcours-bouwer fungeerde.

Tijdens de wedstrijden kwam onze voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde de Ruiterdag bezoeken.

Eerst schreed hij minzaam groetend cn handjes gevend over het terrein maar op het
wedstrijd-terrein was hij direct „in", FIct hart van deze paarden-man (hierbij denken
we aan de jaarlijkse optochten te Leiden, waar onze voorzitter elk jaar de stoet opent)
ging direct open en wist verschillende juiste adviezen tc geven aan diverse ruiters.
Ook de Vereniging van Artsen .Automobilisten gaf acte de présence in dc persoon van
collega Dr, S, Koopman s.

Hoewel deze collega gewend is in meerdere p.k.\'s tc denken genoot hij ook van de
verschillende goede en minder goede parcoursen cn bovenal van de zeer prettige
en collegiale sfeer in en om deze Ruiterdag.

Na de wedstrijden tijdens de gezamenlijke borrel in het Restaurant de „Wildval",
kregen de deelnemers eerst een technisch woordje van de juryleden, de heren

Baltzar en Gerritsen te verwerken. Daarna kon men overgaan tot de prijs-
uitreiking en toen kwam het zwaarste parcours van de dag aan de beurt, nl. het
diner-dansant.

Tijdens het diner-dansant, met als tafelpraeses collega Jansen (Eindhoven),
werden er diverse geestige en „ernstige" speeches afgestoken, maar de „Wildval"
schudde op zijn nieuwe grondvesten toen de veterinairen hun studenten-liederen
zongen. Aan het slot van het diner werd de nestor van onze paarden-wereld, de heer
B a 11 z a r, met cadeau en bloemen gehuldigd in verband met zijn 75stc verjaardag,
en werden diverse medewerkers bedankt voor het slagen van dit festijn.
Na het diner bleven nog verschillende collegae met hun dames geruime tijd na-
hinneken.

Springen licht met barrage
Ie pr. P. H. M. Wijers
2e pr. W. J. J. Draaisma
3e pr. 11. J. Nip
4-e pr. W. Altenburg

(niet gestart in barrage)
Wisselbeker (Zwollmij beker) gewonnen door
Draaisma met Lady, 6 punten

Zilveren schaal gewonnen door
Mevr. K. J. M. Jansen-Ströbl met Trida en Attila, 4 punten
tevens ontving zij een beker, beschikbaar gesteld door Solleysel, voor de best geplaatste
amazone.

Een zak biks, beschikbaar gesteld door collega P.
het meest gepresteerd heeft, ging naar Sinon.

Door de firma Fikse was Horse spirit in biks en versnapering beschikbaar gesteld,
zodat vele paarden, die prijzen gewonnen hadden, ook hun deel kregen.

een ent-pomp, voor massabestrijding van mond- en klauwzeer; van de
heer Spruyt, dierenarts te Meppel;

een aantal studentenherinneringen uit de periode 1920-1925 van dieren-
arts Scholten te Almen.

VIII INTERNATIONAAL SYMPOSIUM OVER ZIEKTEN VAN DIEREN IN
DIERGAARDEN. LEIPZIG, 20- 30 APRIL 1966.

Voor de achtste keer werd het jaarlijkse internationaal congres georganiseerd van
dierenartsen die betrokken zijn bij de veterinaire problemen in dierentuinen. Ditmaal
waren de veterinaire faculteit en de diergaarde te Leipzig de ontvangende in-
stellingen. De congresberichten werden wederom .samengesteld op het Instituut voor
Vergelijkende Pathologie te Berlijn.

Het congres werd bezocht door ongeveer 190 deelnemers uit 21 landen.
Nou vel (Parijs) hield een uitstekende voordracht over de grote betekenis van
atmosferische invloeden op de gezondheidstoestand van de dieren. Zeer nadrukkelijk
werd de betekenis van het licht voor de gezondheid naar voren gebracht. Door de
verlichting te verbeteren was de fysiologie van verschillende dieren zo verbeterd
dat zij tot voortplanting kwamen.

Hussel (Leipzig) behandelde de mogelijke risico\'s die nieuwe importen in dier-
gaarden konden opleveren voor bezoekers en de veeteelt n.1. doordat ziekten als
Pleuropneumonie, runderpest, paardenpest en Afrikaanse varkenspest binnengebracht
zouden kunnen worden. Transport van dieren per vliegtuig is weliswaar gunstig
voor de dieren, maar vergroot de kans van het binnenslepen van ziekten. Het
transport moet daarom zowel in hygiënisch als technisch opzicht bijzonder goed
verzorgd zijn en er moet een deugdelijk veterinair toezicht op de gezondheid der
getransporteerde dieren uitgeoefend worden. Daarna is isolatie gedurende tenminste
28 dagen noodzakelijk.

In de discussie keerde vooral D a t h e (Berlijn) zich fel tegen vergaande bemoeiingen
met importen van dierentuindieren. Naar zijn weten was het niet voorgekomen dat
huisdieren op deze wijze besmet werden (wel andersom).

Göltenboth (Berlijn) gaf een verslag over een uitbraak van bacteriële dysen-
terie bij 2 pas geïmporteerde gorilla\'s, waarna nog een orang oetan, een derde
gorilla, een chimpansee en een siamang ziek werden. Behandeling met chloor-
amphericol parmitaat, tetracycline en Colistine. Rigoreuze hygiënische maatregelen
zijn onmisbaar, doch kunnen waarschijnlijk in een apenhuis een uitbreiding nauwelijks
voorkomen.

Lahde (Oldenburg) gaf een overzicht van epidemiologisch onderzoek over sal-
monellose bij dieren in dierentuinen. Alle dieren die in een diergaarde binnengebracht
worden kunnen salmonellae meebrengen. Een quarantaine van 3 weken met 3x
herhaald onderzoek op salmonellae biedt voldoende garantie, dat een dier vrij is van
salmonellae. (Wat er gebeuren moest met de dieren die in de quarantaine besmet
bevonden werden is niet behandeld.)

Peters (Rotterdam) rapporteerde over de resultaten van vaccinatie van 13 apen
met vaccina entstof om ze tegen apenpokken te beschermen. Elf dieren vertoonden
een duidelijke pokvorming op de plaats van enting. Twee van de vier geënte orang
oetans werden min of meer ernstig ziek en vertoonden generalisatie. Zij genazen
na gammaglobuline toediening.

Schröder (Berlijn) vermeldde het voorkomen van vlekziekte bij twee pinché
aapjes. (Rhesusapen bleken resistent tegen zware experimentele besmetting met
E. insidiosa.)

Brack en Stoll (Frankfurt) zagen vlekziekte bij 7 watervogels optreden. Op-
vallend was dat alle vogels zwaar met parasieten besmet waren.
Brack (Frankfurt) was gestuit op gevallen van primaire longtuberculose bij eenden
en ganzen, hetgeen mogelijk veroorzaakt kon worden door een fontein die het
tuberkelbacteriënhoudende vijverwater als een spray in de lucht spoot.
Wackernagel (Basel) behandelde de profylaxe in dierentuinen vanuit het
standpunt van de zoöloog. Voorbehoeden is het goedkoopste middel tegen ziekten.
Daarbij kwamen ter sprake: goede voeding, goede sociale omstandigheden (teveel
dieren bijeen leidt tot verminderde groei, vertraagde geslachtsrijpheid en hypertrofie
van de lichaamsverzorging), en het rekening houden met aangeboren gedrag bij het
bouwen van stallen en verblijven.

E n c k e (Krefeld) had enige ervaring opgedaan met desinfectie van zandbodems.
Lucht van 180° C met 10% waterdamp werd in de bodem gespoten. Het was een
zeer arbeidsintensieve methode. Met een verblijf van 60 m^ waren twee mannen een
hele dag bezig. Bovendien was deze warme vochtige lucht niet bruikbaar voor
rubbervloeren.

Kuntze (Berlijn) bracht een voordracht over verloskunde bij dieren in dier-
gaarden. Bij 889 geboorten van grote en grotere zoogdieren was 32 maal verlos-
kundige hulp nodig. In 18 gevallen kon worden volstaan met conservatieve be-
handeling; bij 14 dieren was sectio caesarea nodig. Te grote vruchten kwamen voor
bij wolven en hyena\'s; stuitligging bij herten.

Zwart en Peters (Utrecht - Rotterdam) beschreven aangeboren rectumstenose
bij 3 jonge okapi\'s. Mogelijk leidde een onvolledige perforatie van de anaalmembraan
bij de foet tot rectumstenose met dilatatie en hypertrofie van het daarvóór gelegen
deel van het rectum.

Ferney (Lyon) beschreef extractie van de hoektanden bij een chimpansee die
optrad in „Holliday on ice". Narcose-circumcisie van tandvlees — lossnijden van
tand uit tandkas met syndesmotoom — extractie van de tand — haemostasis.
Dammzich (Berlijn) kwam tot de conclusie dat skeletveranderingen bij jonge
halfapen in drie groepen te verdelen waren:

c. osteodystrophia fibrosa door verhoogde behoefte aan calcium dat, met behulp
van epitheellichaampjes uit het skelet gedekt wordt.

.A 1 t m a n n (Erfurt) zag bij Zuidamerikaanse apen met rachitis of osteomalacie
goede resultaten van het injiceren van grote doses van wateroplosbaar vitamine Da
(dosering ontbreekt).

Steuer (Halle a. d. S.) bracht naar voren dat van olifanten die door wat voor
ziekte ook, blijven liggen, het hart regelmatig gecontroleerd moet worden en dat de
dieren bovendien zo snel mogelijk met behulp van hefinrichtingen weer in een
verticale, staande positie moeten worden gebracht (daarbij verbetert de circulatie
en voorkomt men decubitus),

E riksen (Kopenhagen) concludeerde uit 18 gevallen dat Phencyclidine in een
dosering van 0,5-0,7 mg/kg plus 0,10-0,15 mg Atropine per kg lichaamsgewicht
binnen 20 - 30 minuten een zodanige ataxie en apathie gaven dat herkauwers
gevangen konden worden.

In de discussie werd vermeld dat ook Sernyl wel bruikbaar is (0,5 mg per kg),
eventueel tezamen met Combelen. Bij hogere doseringen bestaan grote gevaren
(Götebohl). Mortelmans waarschuwde voor Sernyl bij o.a. schapen en
herten (dosis hoogstens 3 mg/kg), daar het longoedeem zou kunnen veroorzaken.
Hij gebruikte dan nog liever het succinylcholine met alle gevaren van dien.
San na (Napels) berichtte van zijn goede ervaringen met een systematisch insecti-
cide n.1. de organische fosforverbinding Ronnel, die waarschijnlijk werkzaam is
doordat zij een cholineasteraseremmer is. Dosis 100 mg/kg lichaamsgewicht, met
intervallen van 2-10 dagen te geven. Bij ernstige overdosering kan men de op-
tredende verschijnselen bestrijden met .Atropine (0,2 mg/kg).

Burtscher (Wenen) beschreef de histologische veranderingen bij 3 uilen van
verschillende soorten waarbij in de niertubuH coccidiën en hun vermeerderingsstadia
gevonden waren.

Andersen (Kopenhagen) belichtte een andere parasitaire aandoening, n.1. de
myositis parasitaria door Nematoden (Muspiceoides) die in de spiervezels van een
koningspinguin waren gedrongen.

Lindt en Horning (Bern) gaven hun waarnemingen weer over een kosmo-
politische ziekte n.1. de vogelmalaria en wel bij pinguïns, die daar regelmatig aan ten
gronde gaan. Therapie en profylaxis bieden nauwelijks vooruitzichten.
Hilgenfeld (Berlijn) vermeldde nieuwe gevallen van toxoplasmose. Bij apen
kan de ziekte zowel chronisch als acuut verlopen. Bij subacute tot chronische vormen
kunnen hetzij verschijnselen van de kant van de ademhalingsorganen hetzij van de
digestietractus op gaan treden. Cerebrale stoornissen werden niet gezien. Vooral
de Zuidamerikaanse apen bleken gevoelig te zijn.

Lindau (Keulen), I p p e n (Berlijn), Kronberger (Leipzig) en Kast (Neu-
renberg) gaven elk overzichten van de sectiebevindingen van dieren uit diergaarden
en privébezit. Voor iedere diergaarde op zichzelf heeft het samenstellen van jaar-
overzichten zijn nut om zich aan de hand daarvan te reahseren waar eventuele fouten-
bronnen kunnen schuilen.

Mortelmans (Antwerpen) sprak over de betekenis van vergelijkende pathologie
voor arteriosclerose onderzoek. Het was gebleken dat dieren die normaal een dieet
hadden dat rijk was aan verzadigde vetzuren (katachtigen) niet buitengewoon
gevoelig waren voor spontane atherosclerose en anderzijds dat dieren die veel on-
verzadigde vetzuren (pinguïns, zeehonden) met hun normale voer binnenkregen,
daardoor niet beschermd waren tegen atherosclerose. Ook in de chemische samen-
stelling der afzettingen waren geen verschillen te vinden met die bij de mens.
Mann (Hamburg) besprak de narcose van zoetwatervissen, waarvoor M.S. 222
Sandoz zeer bruikbaar bleek. Bij het toepassen van dit preparaat bij kunstmatige
bevruchting van b.v. forelleneieren moet men er voor zorgen dat er geen narcoticum-
bevattend water bij de geslachtsprodukten komt daar dan de bevruchting nadelig
beïnvloed kan worden doordat de spermiën minder beweeglijk worden.
Peters (Rotterdam) gaf een verslag van een uitbraak van Mucosal disease onder
bantengs en yaks.

Verschillende sprekers brachten voorts nog casuitische mededelingen. Bij een bezoek
aan de dierentuin van Leipzig werden vooral diergeneeskundige problemen aan de
orde gesteld. De dierentuin verkeerde nog in een vrij desolate toestand, doch thans
was zij opgenomen in een plan voor verfraaiing van stadsplantsoenen, zodat er hoop
bestond dat binnen enkele jaren met nieuwbouw op grotere schaal kon worden
begonnen.

Gaarne wil ik op deze plaats mijn dank betuigen aan allen die mij in staat hebben
gesteld dit congres bij te wonen.

INVLOED VAN IN WATER OPLOSBARE VITAMINE A.D.E. PREPARAAT
OP DE SPERMAKWALITEIT VAN K.I.-STIEREN.

R e h m n, W. F. und Kupfersmied: Untersuchungen über den Einflusz eines
hochkonzentrierten, wassermischbaren Vitamin .A.D.E. Präparates auf die Sperma-
qualität bei Besamungsstieren. Zw. Archiv Tierheilk., 108, 428, (1966).
De schrijvcrs hebben cen 25-tal K.I.-stieren cen intramusculaire injectie in de mm.
glutaei gegeven van 5 ä 6 ml van cen in water oplosbaar vitamine preparaat bevat-
tende pro ml:

Vitamine A : 500.000 IE
Vitamine D3: 75.000 IE
Vitamine E : 50 mg
De samenstelling van het voer was zodanig, dat aangenomen kon worden dat in het
voer voldoende vitaminen A, D en E aanwezig waren.

a. de dichtheid van het sperma bij 12% toenam en wel binnen een maand na de
injectie;

b. het volume van het sperma in 28% der gevallen toenam. Het duurde meer dan
vier weken, voordat deze toename zichtbaar was;

d. de voorwaartsbeweging bij 36% van de stieren toenam. Deze beweging kwam
ook pas meer dan een maand na de injectie tot uiting;

e. vergeleken bij een controlegroep, de behandelde stieren bij hun nakomelingen
3,5% minder doodgeboren kalveren gaf. Dit was een significant verschil.

De schrijvers menen dat het minder doodgeboren worden kan worden toegeschreven
aan een gunstige werking van de spermacel vitaminepreparaat op het ei. Het ei
zou daarmede meer levensvatbaarheid hebben.

Het is gewenst dat meer onderzoek gedaan zal worden, hetgeen de schrijvers voor-
nemens zijn te doen.

REISZIEKTE (LACTATIE-TETANIE) BIJ PONY\'S EN PAARDEN
(Paardengezondheidskalender november 1966)

Het is een ziekte die vooral bij merries optreedt en dan vaak een dag of tien na de
geboorte van het veulen (optreden van hengstigheid) of 1 a 2 dagen na het spenen.
Het is een stofwisselingsziekte, waarbij het kalkgehalte in het bloed sterk verlaagd
is, soms ook het magnesiumgehalte. De naam tetanie wijst op het optreden van
kramptoestanden, zoals we die ook kennen bij tetanus of klem. De laatstgenoemde
ziekte wordt echter door een bacterie veroorzaakt die als spore in de bodem voorkomt
en dan zeer lang kan blijven leven. Geraakt deze spore via verwondingen in het
lichaam, dan groeit ze weer uit tot bacterie, vermenigvuldigt zich en vormt gifstoffen,
die bij het dier een kramptoestand van diverse spieren veroorzaken.
Reisziekte en klem lijken dus veel op elkaar. BI klem is echter het kalkgehalte van
het bloed niet gedaald. Bovendien ziet men bij klem vooral tijdens de kramptoestand
het derde ooglid duidelijk te voorschijn treden, als het ware voor de oogbal schuiven.
Bij reisziekte is dat niet het geval. Bij reisziekte is er behalve het verband met de
kortgeleden plaatsgevonden geboorte of het spenen ook altijd een fysieke inspanning of
een stressfactor in het spel.

Merries, die op een welige weide grazen en veel melk afscheiden, vertonen de ziekte
wel na hard werken, na het opsluiten in een box als ze doorlopend weidcgang gewend
zijn, of na transport over een lange afstand. Zeer recent zag één onzer de verschijnselen
bij een pony, die de vorige avond met veulen over een afstand van 150 km per as
was vervoerd naar een hengstenstation. Ze werd bij aankomst in een box geplaatst,
terwijl ze gewend was aan een verblijf in de weide. Tetanie wordt trouwens bij
pony\'s meer waargenomen dan bij grote paarden.

Onder zeer extreme omstandigheden, vooral bij vervoer over grote afstanden, kan de
ziekte zelfs ook bij hengsten en guste ponymerries optreden. Als ziekteverschijnsel valt
vooral de krampachtige lichaamshouding op met sterk zweten. De dieren kunnen zich
moeilijk verplaatsen, de beweging is stijf en onzeker, de benen worden nauwelijks
opgetild. De ademhaling en de pols zijn versneld. De lichaamstemperatuur is aan-
vankelijk normaal, later soms iets verhoogd. De neusgaten staan wijd open en er komt
een typisch, bonzend geluid uit de borst. De blik is starend. De hals wordt gestrekt
gehouden. De kaken zijn op elkaar geklemd. De mond is niet te openen. Het dier
probeert nog wel te eten en te drinken, doch slaagt er niet in. Het schijnt niet te
kunnen slikken. Door ze hardhandig aan te raken of te duwen nemen de krampen
toe. Mest- en urinelozing blijft vaak achterwege.

Zonder behandeling kan het sterftecijfer hoog zijn, tijdens lange transporten soms
60% of meer. De dieren vallen neer, krampen treden op, afwisselend of meer continu
en de merrie sterft binen 48 uren nadat de eerste verschijnselen zich hebben geopen-
baard.

Evenals bij melkziekte van het rund kan de dierenarts ook bij deze ziekte een vlotte

en volledige genezing tot stand brengen door middel van calcium-injecties in het
bloed. Dergelijke injecties mogen alleen onder nauwkeurige hartcontrole worden
toegepast. Als bewijs van genezing ziet men het paard vaak een grote hoeveelheid
urine lozen.

Paarden die de vrijheid gewend zijn, brenge men na herstel in de weide.
VERSLAG LANDBOUWKUNDIG ONDERZOEK IN NEDERLAND 1965.

De Nationale Raad voor Landbouwkundig onderzoek T.N.O. heeft opnieuw een
verslag doen verschijnen van verschillende onderzoekingen, die op het gebied van de
Landbouwkunde in één kalenderjaar (deze keer 1965) zijn verricht.
Het omvat, een uiteraard sunmnier, overzicht van onderzoekingen die zijn verricht
op een groot aantal instituten, laboratoria en door werkgroepen (die alle worden
opgesomd) en van de belangrijkste resultaten die dit heeft opgeleverd.
Het boekje, dat precies 200 bladzijden omvat, is daartoe ingedeeld in 13 hoofdstukken
waarin de verschillende onderwerpen zijn weergegeven. Voor dierenartsen zijn vooral
twee hoofdstukken interessant nl. die, welke gaan over de onderzoekingen op het
gebied van de veeteelt en de veevoeding (20 blz.) en over diergeneeskunde (13 blz.)
waarbij opgemerkt moet worden, dat in de lijst van voorkomende instellingen onze
faculteit ontbreekt terwijl we ook tevergeefs hebben gezocht naar het Instituut voor.
Veeteeltkundig Onderzoek te Zeist. Dit maakt dat moeilijk van een volledig over-
zicht kan worden gesproken. Wat bijvoorbeeld de diergeneeskunde betreft beperkt
men zich, afgezien van het werk dat door enkele werkgroepen is verricht, tot het
onderzoek van de beide Centrale Diergeneeskundige Instituten respectievelijk te
Amsterdam en Rotterdam.

Een bezwaar is ook dat bij de paragraaf-indeling van de hoofdstukken nu eens naar
onderwerp (b.v. „voederbalansproeven bij runderen", waarin overigens lang niet
alle balansproeven zijn ondergebracht) dan weer naar instituut heeft plaatsgevonden.
Dit maakt het naspeuren van bepaalde onderwerpen wel tamelijk tijdrovend, maar
als men die tijd ervoor over heeft kan het wel interessant zijn kennis van de inhoud
van dit boekje te nemen.

Het fokken en verzorgen van melkschapen en wolschapen
Stelt gij in wolfabricage belang, allereerst zorg te mijden
Doornig struiken en kilt en distels en weeldrig voedsel.
Kies in de eerste plaats vee, dat wit is met zijzachte vachten.
Verder verwerp elk ram, al is hij zelf ook wit, zelfs als hem
Enkel een donkere tong in het harde verhemelte schuilgaat.
Dat hij met donkere vlekken de huid niet bederven zal van het
Nageslacht. Zie in het volle veld dan om naar een ander.

Zoo met \'t geschenk van zijn sneeuwwitte wol — mag \'t verhaal men gelooven! —

\'s Nachts wordt gestremd. Maar wat \'s avonds men melkt, bij het dalen der zonne,

Uit: De Georgica, P. Vergilius Maro. (15-10-70 tot 20-9-19 v. Chr.); pag. 54-55,
regel 384 tjm 403. (Vertaling Mr. H. J. Scheuer; Uitg. S. L. van Looy; Amsterdam
1927).

Het programma dezer studiedagen, te houden in „Tivoli" te Utrecht, luidt alsvolgt:
Woensdag 15 februari, Concertzaal

Knottnerus, voorzitter van de drie Centrale Landbouworganisaties.
10.10 uur Inleidend woord door de Hoogedelgestrenge heer Ir. J. A. P. F r a n k e,

directeur-generaal van de Voedselvoorziening en dc Visserijen.
10.30 uur Verstrekking en vermorsing van voer bij legkippen. Ir. J. F. Helder.
10.50 uur Enkele ervaringen met ongewone voedersamenstellingen. Ir. W. J.
N ij e V e 1 d.

11.10 uur Slachtkuikenouderdieren: opfok en legperiode. Ir. Tj. K a a s t r a.
11.30 uur Het gebruik van dierlijk vet in rantsoenen voor slachtkuikerunoederdieren.

Ir. F. van W a m b e k e.
14.00 uur Eiwitbehoefte van leghennen tijdens het begin van de leg. Drs. A. H.

M. Grimbergen.
14.20 uur De omzetbare energie van voedermiddclen, Ir. W. M. M. A. J a n s s e n.
14.40 uur De invloed van rantsoenen met uiteenlopende energie- en vetgehalten
op de produktie van lichte legrassen op dikstrooisel en op batterij.
Ir. G. Fontaine.

15.45 uur Gegevens van het Pluimveeproefbedrijf Marum met legkippen. Ir. A.
van Leeuwen.

16.05 uur Bedrijfseconomische aspecten van het houden van kippen op legbatterijen.
G. G. Verkerk.

10.30 uur De voeding van fokkalveren. Ir. R. v. d. Berg.
10.50 uur De kalveropfok in de praktijk. Ir. E. T a 1 s t r a.

Ir. Y. Tj. Bakker.
11.30 uur Moet iedere veehouder jongvee opfokken? S. de Jong S z n.
14.00 uur Landbouwkundige maatregelen tegen de maagdarmstrongylose bij

schapen. Ir. A. S o n n e v e 1 d.
14.20 uur Wat kan de boer doen tegen wormziekten bij kalveren? Ir. D. O o s t e n -
dorp.

14.40 uur Effect van de bestrijding van dc leverbotziekte op de melkproduktie.
Ir. K. Donker.

15.45 uur Waarnemingen over nitraatgehalten van stoppelknollen. Ir. H. A. te
Velde.

16.05 uur De vitamine .Vvoorziening van het rundvee. Drs. J. J. Koopman.
Woensdag 15 februari. Kleine foyer

10.30 uur Ventilatie van stallen voor mestvarkens. Ir. P. I. H a a r t s e n.
10.50 uur Vloervoedering van mestvarkens. Ir. P. K o o m a n s.
11.10 uur Vloervoedering van mestvarkens. L. Prinsen.
11.30 uur Vloervoedering van mestvarkens. Drs. G. J, H. R ij k e n b a r g.
14.00 uur Tien jaar voederproeven op de procfboerdcrij „Dc Waag". Ir. A. W. J.
de B r u y n.

14.20 uur Arbeidsorganisatorische aspecten van de oogst van ruwvoer op grasland-

bedrijven. G. Postma.
14.40 uur Ervaringen en uitkomsten van grotere weidcbedrijven met een moderne

opzet. Ir. G. J. W i s s e 1 i n k.
15.45 uur De doorloopmelkstal in opmars. Ir. P. A n e m a.
16.05 uur De indeling van stallen met ligboxen. Tj. Westendorp.

Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O.-controle.
Toegang tot deze vergadering hebben alleen zij, die hiervoor cen uit-
nodiging hebben ontvangen.

Dierlijk vet in rundveevocders. Prof. Ir. S. I w e m a.
Krachtvoeder als stimulans voor de melkafgifte. Ir. S. B r a n d s m a.
Korrelvoedering aan mestvarkens. Ir. W. D a v i d s.
Eén keer per dag voeren van mestvarkens. Ir. M. P. d e J o n g.
Transportschade bij varkens. Dr. W. S y b e s m a.
Biggenvoeders met een hoog of een laag gehalte aan ruw eiwit. Ir. G.
J. M. van Kempen.

Sluiting van de studiedagen door de voorzitter van de Stichting C.L.O.-
controle, de heer J. L. N y s i n g h.

Het melkbaarheidsonderzoek. Dr. Ir. R. D. Politiek.
De invloed van het melken op de uiergezondheid. J. de R o o y.
Over het voorkómen van residuen van diergeneesmiddelen in de produk-
ten van de vee- en pluimveehouderij. Dr. Th. S. Zwanenburg.
Mond- en klauwzeer. Drs. D. J. V e r v o o r n.
Varkens op weidebedrijven. Ir. H. D ij k s t r a.

Arbeidsorganisatie op gemengde bedrijven met een grote tak fokvarkens.
Z. J. Halman.

De invloed van kastratie op de mestresultaten en de slachtkwaliteit bij
varkens. Ir. D. K r o e s k e.

De koper- en kobalttoestand van de Nederlandse zandgronden. Ir. F.
H. B. Vermeulen.
Hooiventilatie. P. S. Hak.

Wegens plaatsgebrek is de Redactie genoodzaakt de voorraad losse afleveringen van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, welke werd aangehouden teneinde te voldoen
aan aanvragen van lezers en abonnees ter completering van hun jaargangen bij het
inbinden, ten dele „op te ruimen". j- j j

Het betreft de afleveringen van de hierboven genoemde jaargangen, die gedurende
de maand februari 1967 voor bovengenoemd doel alsnog te verkrijgen zijn. Zij die
hiervoor interesse hebben wordt verzocht zich met de Redactie in verbinding te

Na 1 maart 1967 zullen dus alleen nog losse afleveringen te verkrijgen zijn van de

Nadat het jaar 1966 was afgesloten met acht gevallen van mond- en klauwzeer, type
Oi, in Overijssel, (van 17 november 1966 te Weerselo tot en met 31 december 1966
te Hellendoorn), breidde begin januari 1967 de besmetting zich in deze provincie
verder uit. Ook kwamen enkele gevallen buiten Overijssel voor.

Het jaar 1967 begon met drie gevallen in Overijssel te Vriezenveen, Gramsbergen en
Dalfsen op 1 januari. Op 4 januari deed zich voor het eerst een geval buiten Overijssel
voor en wel te Snelrewaard in Utrecht.

In totaal deden zich in de week van 1 tot en met 7 januari 25 gevallen in 13 ge-
meenten voor. Hiervan waren er 22 in 10 Overijsselse gemeenten, de overige drie
gevallen deden zich voor in respectievelijk Utrecht, Gelderland en Drenthe,
bp 9 januari deed zich een geval voor in Friesland, te Weststellingwerf en op 11
januari in de provincie Zuid-Holland, te Nieuwerkerk aan de IJssel.
In diezelfde week deden zich in Friesland nog drie gevallen voor en wel te Hemelumer
Oldeferd, Gaasterland cn Sneek.

Het totale aantal bedroeg over de week van 8 tot en met 14 januari 36 gevallen in
20 gemeenten.

Hiervan waren er 30 in 14 Overijsselse gemeenten, 4 in 4 Friese gemeenten, 1 in
Utrecht en 1 in Zuid-Holland.

Het totale aantal gevallen van 17 november 1966 tot en met 14 januari 1967 bedroeg
69, n.1. 60 in Overijssel, 4 in Friesland, 1 in Drenthe, 1 in Gelderiand, 2 in Utrecht
en 1 in Zuid-Holland.

Op 15 januari deden zich 3 gevallen voor en wel te Tubbergen en Wierden in
Overijssel en te Mill in Noord-Brabant onder runderen.

Van het totale aantal van 72 gevallen op 15 januari 1967, waren er 56 bij varkens,
14 bij runderen en 2 bij runderen en varkens.

Inmiddels was op 6 januari cen entplicht voor varkens opgelegd voor de gemeente
Eibergen in Gelderiand met circa 50.000 varkens. Dit in verband met de gevallen
van mond- en klauwzeer in de aangrenzende gemeente Haaksbergen in Overijssel.
In verband met gevallen te Hardenbcrg en Gramsbergen in Overijssel werden om
uitbreiding van de infectie te voorkomen, de varkens in de gemeenten Goevorden en
in de rest van Schoonebeek in Drenthe verplicht geënt.

Naar aanleiding van de ontwikkeling tijdens de jaarwisseling, werd op 4 januari een
entplicht ingesteld voor varkens in geheel Overijssel, voor zover deze nog niet bij
een ringenting waren betrokken en ouder waren dan twee weken.

varkens ingesteld, waarmee tevens alle markten in deze provincie waren gesloten.

Bij de sinds 17 november in Overijssel voorgekomen gevallen van mond- en klauwzeer

Hoewel de hoeveelheid Oi vaccin voor de jaarlijkse rundvee-enting niet werd aan-
getast, moest voor deze massale enting de beschikbare voorraad behoorlijk worden
aangesproken. De produktie op het C.D.I. te Amsterdam draait op volle toeren,
zodat in de vaccin-voorziening nog geen moeilijkheden werden ondervonden.
In alle gevallen werden, naast het bestrijdingsschema als insluiting en stamping-out,
vervoersverboden enz., onmiddellijk verplichte ringentingen van varkens in een straal
van ongeveer 3 kilometer rond de besmette bedrijven toegepast.
Aanvankelijk een tweemalige enting van varkens met Oi vaccin, na medio december
een eenmalige enting met viervoudig geconcentreerd varkensvaccin van dit type.
Zoals in een vorig overzicht reeds is gemeld, is de jaarlijkse rundvee-enting vervroegd
en op 27 december 1966 begonnen.

Bij de thans uit te voeren enting is de dosis O-vaccin samengesteld uit Oi en O2
vaccin. Doordat de afgelopen maanden in Nederland veel is geslacht, werden met de
voor de vaccinproduktie benodigde tongen geen moeilijkheden ondervonden. In
Overijssel kon niet overal een eenmalige enting met geconcentreerd vaccin worden
uitgevoerd, zodat gedeeltelijk een tweemalige enting met een tussenruimte van
veertien dagen werd uitgevoerd.

Door het vervoersverbod in Overijssel wordt beoogd smetstofverspreiding te voor-
komen, tot in de gehele provincie immuniteit bestaat. Onder de varkens tengevolge
van de entplicht en voor de runderen door de ver\\\'roegde jaarlijkse enting.
Sluiting van de varkensmarkten in geheel Nederland heeft ten doel, het gevaar van
verspreiding van smetstof via deze markten, zoals in het verleden is voorgekomen,
uit te schakelen.

In het kader van verdere voorzorgsmaatregelen tegen verbreiding van mond- en
klauwzeer is op 12 januari een gebod van kracht geworden voor enting van de
varkensstapel met Oi vaccin in twaalf gemeenten in de Achterhoek. Het betreft de
gemeenten Winterswijk, Groenlo, Aalten, Wisch, Dinxperlo, Gendringen, Bergh,
Didam, Zevenaar, Duiven, Herwen en Aerdt en Pannerden.

Deze gemeenten zijn alle gelegen langs de Rijksgrens, waardoor een veterinair-sanitair
barrièregebied voor de varkensstapel wordt gevormd. Inclusief de gebieden waar de
enting reeds is voltooid, lopende zuidwaarts van Coevorden en Schoonebeek in
Drenthe, de gehele provincie Overijssel en de gemeente Eibergen in Gelderland, om-
vat de barrière thans een aansluitende strook in de Achterhoek tot aan de rivier de
Rijn.

Inmiddels is met een verdere barrière-enting naar het zuiden, van de Rijn tot on-
geveer Echt in het zuidelijk deel van Gelderland en in Limburg begonnen.
Een overzicht van het aantal gevallen van mond- en klauwzeer tot en met 14 januari
1967 toont het volgende beeld:

Tot en met 15 januari 1967 hadden de ons omringende landen de volgende maat-
regelen met het oog op het mond- en klauwzeer in Nederland genomen.

Ontheffingen voor doorvoer kunnen worden aangevraagd bij de Belgische Dier-
geneeskundige Inspectie.

Per 11 januari 1967 werd de in- en doorvoer van herkauwers en varkens, bijprodukten
van dierlijke oorsprong in rauwe, gekoelde of bevroren toestand (met uitzondering
van gezouten huiden), hooi, stro en stalmest verboden. Ontheffingen zijn mogelijk.

De in- en doorvoer van levende tweehoevigen werd per 16 januari 1967 verboden.
„Genehmigungen" voor dierlijke „Erzeugnisse" worden niet meer verleend.

Per 9 januari 1967 werd de invoer van herkauwers en varkens uit geheel Nederland
stopgezet.

De invoer van vlees, voorzover afkomstig van herkauwers en varkens, die vóór de
slachting in de provincie Overijssel hebben verbleven, is verboden.

Invoer van tweehoevige dieren uit Overijssel is verboden. Import uit de rest van
Nederland is mogelijk, mits runderen (uitzondering slachtrundcren onder de leeftijd
van 4 maanden) geënt zijn tegen mond- en klauwzeer typen A, Oi, O2 en C, binnen
dc daarvoor geldende E.E.G.-termijnen. Varkens dienen geënt te zijn tegen type Oi.

vers, gekoeld en bevroren vlees, inclusief organen en afvallen, van 2-hoevige dieren.

„Overcingel", Assen. (pag. 1780 (1966))
14, Postacademiaal Onderwijs; Lab. Bloedtransfusiedienst Ned. Roode Kruis,
A. Plesmanlaan, Amsterdam Slotervaart; 3e postacademiale discussie-
avond. (pag. 1125 (1966))
15—16, C.L.O.-studiedagen, Utrecht, (pag. 196)

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 20.30 uur. Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 75)
28, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel „Bergzicht",
Hellendoorn. (pag. 206)

1, Groep dierenartsen werkzaam in het bedrijfsleven K.N.M.v.D. Leden-
vergadering 14.00 uur, Motel Bunnik. (pag. 207)

6—7, Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen. 8e Fed. Vergadering,
Academiegebouw, Groningen, (pag. 128)
11, Postacademiaal Onderwijs; Dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 40, Am-
sterdam Oost; 4e postacademiale discussieavond, (pag. 1125 (1966))
26—28, Congres „Ges. f. Versuchtierkunde", Praag. (pag. 935, (1966))

7—13, World Congress of Motoring Medicine, Wenen. (pag. 128)
10, A.C.V.-Controle. Landelijke Studiedag, Lunteren.

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Op uitnodiging van het Hoofdbestuur is collega de Haan op 13 januari in de
vergadering van het Algemeen Bestuur geweest.

De voorzitter sprak collega de Haan toe en memoreerde enkele aspecten uit zijn
activiteiten als secretaris van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
met name zijn grote verdiensten bij de wederoprichting van de Maatschappij na de
vijf bezettingsjaren.

De voorzitter prees het besluit van het toenmalige Hoofdbestuur een ambtelijk secre-
taris aan te stellen en als zodanig collega de Haan te benoemen. Aan hem is het
grotendeels te danken dat meer dan 90% van de Nederiandse dierenartsen lid van
de Maatschappij is en dat vrijwel alle kandidaat-dierenartsen kandidaadid zijn.
Helaas zag collega de Haan zich om gezondheidsredenen genoodzaakt ontslag te
vragen. Dit ontslag werd hem door het Hoofdbestuur in opdracht van het Algemeen
Bestuur op eervolle wijze verleend.

In zijn dankwoord memoreerde collega d e H a a n dat het nu twintig jaar geleden
is dat hij werd benoemd. De Maatschappij heeft hem altijd bijzonder na aan het
hart gelegen en in de hele ontwikkeling zag hij een stuk levenswerk. Hij zei voorts
het op prijs te stellen tijdens deze vergadering van het Algemeen Bestuur op een
wat officieuze wijze afscheid te mogen nemen.

Tenslotte dankte collega de Haan het Algemeen Bestuur voor de prettige samen-
werking die hij altijd heeft mogen ondervinden.

Om tijdige voorbereiding mogelijk te maken voor de verkiezingen ter vervulling van
de vacatures, waarin de 114e Algemene Vergadering dient te voorzien, volgen hier-
onder de namen van de collegae die krachtens het Huishoudelijk Reglement aan de
beurt van aftreden zijn en die wel of niet herkiesbaar zijn:

Collega N. A. Commandeur, voorzitter, treedt af en stelt zich niet herkiesbaar.
Collega J. T. H e e g, penningmeester, treedt af en is niet herkiesbaar. (Krachtens
besluit van de 113e Algemene Vergadering werd het mandaat van collega H e e g met
een jaar verlengd. Tot zijn opvolger werd gekozen collega A. A. Abraham se.)
Collega R. G 01 treedt af en is niet herkiesbaar.

Collega C. Boneschanser treedt af en is herkiesbaar.
Collega J. J. Ooms treedt af en is niet herkiesbaar.

Ten aanzien van de vacatures, waarin het Hoofdbestuur voorziet door benoeming uit
kandidaten die de afdelingen aanwijzen wordt het volgende medegedeeld:

Collega H. J. Breukink treedt af en is opnieuw benoembaar.
Prof. Dr. G. Wagenaar treedt af en is opnieuw benoembaar.

Ten aanzien van de vacatures, waarin de betrokken afdelingen en groepen voorzien,
wordt medegedeeld:

Afdeling Groningen/Drenthe: collega H. Heinrich treedt af en is herkiesbaar
Afdeling Utrecht: collega E. H. den Breeje treedt af en is herkiesbaar.
Afdeling Zuid-Holland: collega Dr. K. J. Kruyt treedt af en is herkiesbaar.
Afdeling Limburg: collega G. H. H. Hendriks treedt af en is niet herkiesbaar.
Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier: collega Dr. M. A. J. V e r vkf e r treedt
af en is niet herkiesbaar. ,

per 31 december 1967 treedt af en is herkiesbaar:
Afdeling Groningen/Drenthe: collega H. H. A. Mager.

Mej. Simona Polajnar, oud 21 jaar, die haar kandidaats examen in de dier-
geneeskunde aan de diergeneeskundige faculteit te Ljubljana heeft behaald, zou
gaarne in de zomer van 1967 — bij voorkeur in de maanden juli, augustus en sep-
tember — praktijkervaring in Nederland opdoen, waartoe zij als inwonende hulp
bij een dierenartsgezin zou willen verblijven.

Degenen, die de realisatie van deze wens zouden kunnen effectueren, wordt verzocht
voor volledige inlichtingen zich te wenden tot het bureau van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Deze afdeling is gestart met een bijeenkomst bij mevr. Talsma. Hier waren 14 dames
aanwezig. Er werd een voorlopig bestuur gevormd, bestaande uit de dames:
Mevr. F. A. Beiboer - Coolman, Ureterp.
Mevr. A. de Boer - Willems, Bergum.
Mevr. J. Dekker - De Vries, Hardegarijp.
Mevr. F. Oosterhof - De Boer, Bergum.
Mevr. F. G. Bootsma - Dietiker, De Blesse.
Dit bestuur zal de voorlopige plannen nader uitwerken, o.a. het houden van een
markt, waar ieder een zelfgemaakte kleinigheid zal meebrengen dat ten bate van
de afdeling aan de leden kan worden verkocht.

Op basis van de destijds ontvangen positieve antwoorden werd een voorlopig comité
gevormd, dat een nieuwe enquête in de provincie hield via het Secretariaat van de
Afdeling Groningen-Drenthe van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Er kwamen nu 20 positieve antwoorden binnen (destijds 6). Men beraadt zich nog
over verdere plannen. Contactadres: mevr. R. H. v. d. Kamp - De Vries, Muntinglaan
11, Haren (Gr.).

(„Veterientjes"). Op de afdelingsvergadering van 8 december werd het eerste gedeelte
gecombineerd. Er werd een lezing gehouden door Ir. A. C o o p s van het Staats-
bosbeheer over het behoud van natuurmonumenten. Na de pauze gingen de dames
naar hun eigen vergaderzaal.

Daar werd de afd. Overijssel van dierenartsenvrouwen onder de naam „Veterientje"
opgericht; ± 40 dames gaven zich op als lid. Er werd een bestuur gekozen, bestaande
uit de dames:

Mevr. K. Aukema - Hooghiemstra, voorzitster.
Mevr. A. Jansen - Rodenburg, penningmeesteresse.
Mevr. A. de Bok - Van Maanen, secretaresse.

Er werd o.a. gesproken over het aantal vergaderingen per jaar, contributie, het houden
van lezingen en buitenlandse contacten. De plannen worden nog uitgewerkt.

De dierenartsenvrouwen in de provincie Utrecht ontvingen van mevr. de Moor
(Houten) een rondschrijven, waarna een aantal dames bijeen was bij haar thuis.
Verschillende plannen werden besproken, die nader zullen worden uitgewerkt op de
volgende bijeenkomst op 8 februari, 10.30 uur, t.h.v. mevr. Numans, Park Arenberg
83, De Bilt (tel. 030- 60 70 7), waar belangstellende echtgenoten en weduwen van
dierenartsen in de provincie welkom zijn. Een provinciaal comité zal worden gekozen.
De dames de Moor, Smits en Zwart stelden zich reeds beschikbaar actief daarin mee
te werken.

Op 4 november werd een bijeenkomst gehouden ten huize van mevr. de Reus te
Purmerend. Een voorlopig comité werd gevormd, bestaande uit de dames:
Mevr. C. M. P. Zijp - van Dijl, de Rijp, voorzitster.
Mevr. W. J. Smit - Takens, Amsterdam, secretaresse.
Mevr. J. E. Gajentaan - Kok, Amsterdam, penningmeesteresse.
Mevr. G. Pereboom - Visser, Naarden, lid.
Door de aanwezige dames werd ƒ 5,— geofferd om mee te starten. Men besloot een
excursie te organiseren naar de Amsterdamse Chininefabriek, die reeds op 15 decem-
ber gehouden werd. 20 dames namen er aan deel. Deze eerste excursie was zeer
geslaagd en de lunch was heel gezellig. Het aantal leden bedraagt nu 31.

Op 22 november werd in Roermond de eerste vergadering belegd van de V.V.v.D.,
(Ver. van vrouwen van dierenartsen). Op de gehouden enquête antwoordden 30
dames in positieve zin. De eerste vergadering werd niet druk bezocht, maar er werd
toch een provinciaal comité gekozen.

De heren die te zelfder tijd vergaderden, spoorden hun echtgenoten aan mee te doen
aan de komende activiteiten, waarvoor reeds enige suggesties werden gedaan. Het
bestuur van de afdeling Limburg der Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft zich bereid verklaard de kosten te dragen, zodat er geen aparte contributie
geheven behoeft te worden voor de Vereniging van vrouwen. Het gekozen comité
bestaat uit de dames:

Mevr. C. Maessen - Jaspers, voorzitster.
Mevr. E. van Herten - Creemers, secretaresse.
Mevr. J. Geurts - Dorresteyn, lid.

1. Er is geen behoefte tot het vormen van een nieuwe kring van dierenartsenvrouwen.
Men wil eventueel wel lid worden als er een afdeling dierenartsenvrouwen wordt
opgericht.

Oorzaken van dit geringe enthousiasme: tweemaal per jaar is er reeds een samen-
komst tijdens de vergadering van de afdeling Zeeland, en tijdens de vergadering
van de Gezondheidsdienst voor Dieren, \'s Middags is er een excursie, \'s avonds
een borrel met diner.

2. Er is een voorstel gedaan om aan het bestuur van de afdeling, en aan het bestuur
van de Gezondheidsdienst, het verzoek te richten, ook weduwen uit te nodigen bij
de bijeenkomsten en het diner.

Uit Gelderland, Noord-Brabant en Zuid-Holland wordt later bericht verwacht.
Het leek ons gunstig, een zo volledig mogelijk verslag te geven, en daarom vindt u
pas in dit nummer de bovenstaande berichten. De kopij voor de volgende mede-
delingen uit de provincies, bestemd voor het Tijdschrift van mei, willen wij graag
ontvangen vóór 15 april, gericht aan het Bureau, Rubenslaan 123, Utrecht.

Uit de vaak enthousiaste brieven blijkt, dat er wel aanleiding is, verder te gaan met
het vormen van kringen, die het contact tussen dierenartsenvrouwen bevorderen.

De afdeling Overijssel zal op dinsdag 28 februari a.s. om 20.00 uur een vergadering
in hotel „Bergzicht" te Hellendoorn houden, alwaar Drs. H. J. Over een inleiding
met demonstratie zal houden over de leverbotslak.

Nu de mond- en klauwzeer vaccinatie van alle varkens in Overijssel is voltooid, wil
ik namens alle practici in Overijssel gaarne onze grote dank tot uitdrukking brengen,
voor de hulp die vele dierenartsen uit geheel Nederland hebben geboden. Ongeveer
90 dierenartsen van buiten Overijssel hebben enkele dagen hier gewerkt, waardoor
boven verwachting alle varkens binnen één week gevaccineerd zijn.
Voor de spontane en snelle hulp, waarbij in veel gevallen de eigen praktijk is over-
gelaten aan buurtcollegae, danken de dierenartsen uit Overijssel nogmaals allen, die
hieraan hebben meegeholpen.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op donderdag 8 december 1966 te Hel-
lendoorn.

Na de opening heet de voorzitter de dames speciaal welkom, hun aanwezigheid geeft
deze vergadering een feestelijk karakter. Na de lezing zullen de dames apart ver-
gaderen. Aanwezig zijn 19 dames, de gastspreker en 30 leden.

De lezing met schitterende dia\'s van de heer Ir. A. C o o p s uit Dalfsen, over de
natuurbescherming in Overijssel in verband met de moderne ruilverkavelingen, wordt
door iedereen zeer gewaardeerd, wat ook blijkt uit het grote aantal leden dat zich
opgeeft voor de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland.
Collega R. V. Bruckwilder brengt daarna verslag uit van de Lustrumcommissie,
de voorzitter brengt de hartelijke dank over voor dit stijlvolle feest, waarna decharge
wordt verleend.

In de kascommissie worden collega S. Jaarsma en collega C. R u ij g h benoemd,
terwijl de contributie op ƒ 15,— blijft gehandhaafd. Als vice-voorzitter, in de plaats
van collega H. F. M a 11 h ij s e n, wordt collega J. L. van Os gekozen, terwijl de
secretaris als zodanig weer herkozen wordt.

Over de brief van het Hoofdbestuur betreffende de regeling der z.g. „pool-dieren-
artsen", wordt lang gediscussieerd. Omdat de Tarievencommissie hierover advies
aan het Hoofdbestuur heeft uitgebracht, zal het Hoofdbestuur worden verzocht dit
nogmaals om advies voor te leggen aan de Tarievencommissie. Door de vergadering
wordt besloten, om het advies van het Hoofdbestuur over de verrekening tussen de
collegae nog niet over te nemen, dit wordt uitgesteld totdat de Tarievencommissie
zich hierover heeft uitgesproken.

Door collega A. Moerman wordt verslag uitgebracht van de algemene vergade-
ring. Naar aanleiding hiervan, komt de vraag naar voren of er nog een algemeen
secretaris is en zo niet, of er dan spoedig een dierenarts-secretaris wordt benoemd.
De rondvraag leverde nogal wat stof tot discussie, de belangrijkste vragen zijn wel
hoe het staat met de door Overijssel voorgestelde studiecommissie en hoe de nood-
entingen tegen het Oi type mond- en klauwzeer zijn geregeld. Ook de berichtgeving
van de Faculteit, na de opname en behandeling van patiënten, aan de betreffende
collegae komt ter sprake.

Van de damesvergadering is intussen bericht binnengekomen, dat zij een bestuur
hebben gevonnd.

De groep organiseert op woensdag 1 maart a.s. om 14.00 uur een ledenvergadering
in het Motel te Bunnik.

Het Hoofdbestuur heeft als hd van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

Jhr. P. B. Alberda van Ekenstein, Schotlaan 13, Ter Apel.
R. Bootsma, Nieuwe Hilversumseweg 50, Bussum.
S. A. M. van Cleef, Hertsweg 8, Mill.
T. M. Tjang a Fa, Takstraat 21 bis. Utrecht.
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde voor de collegae:

L. H. H. M. Lendfers, Pagestraat 1, Limbricht.
J. Weisman, Wittevrouwensingel 60, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten:
E. Bolland, Nachtegaalstraat 35, Utrecht.
N. H. Lieben, Neude 9, Utrecht.

Brink, G. J. van den, Tilburg, Bosscheweg 510, tel. (04250) 24 10 7, gr. 276043,
(praktijkadres Dierenkliniek „Den Herd", Gapucijnenstraat 76 a, tel. 32 86 7, gr.
1343863), P., geass. met J. M. Schuld. (169)

Krol, IJ., Leiden, Joh. de Wittstraat 3, tel. (01710) 53 26 6, b.g.g. 40 75 9, gr.

Kwakernaak, M. P., van Bergambacht naar Vollenhove, Zeekampen 13, tel. (05274)
15 65, gr. 1372398, P., ass. bij L. C. Baas tc Blokzijl en A. Kers te Vollenhove.

Schuld, J. M., Tilburg, Bredaseweg 292, tel. (04250) 22 43 3, gr. 1093502, (praktijk-
adres Dierenkliniek „Den Herd", Gapucijnenstraat 76 a, tel. 32 86 7, gr. 1343863),
P., geass. met C. J. van den Brink. (214)

Smak, J. A., Bleskensgraaf, naar Kerkstraat 12 aldaar, tel. (01849) 43 5, gr. 1349651.

Swaay, H. van. Boxmeer, Sambeekseweg 19, tel. te wijzigen in 13 21 (privé), 12 51
(bur.), D. Eurobrid N.V. (218)

in kleine-huisdieren praktijk m.i.v. juni 1967.
Brieven onder no. 15/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Voor het verrichten van een onderzoek naar de oorzaken van transport-
schade — acute hartdood — bij varkens wordt gevraagd

Sollicitaties te richten aan de voorzitter van de Researchgroep voor Vlees
en Vleeswaren TNO, Biltstraat 166, Utrecht, bij wie ook inlichtingen zijn
te verkrijgen.

From the Institute jar Tropical and Protozoan Diseases of
the State University of Utrecht.

The minute pleomorphic parasite Eperythrozoon wenyoni, was first descri-
bed by A d 1 e r and Ellenbogen ( 1934) in the blood of two splenec-
tomised calves in Israël. The parasite resembled Eperythrozoon coccoides
which had been found some years previously in the blood of splenectomised
mice and described by Schilling (1928), Dinger (1928) and
Lwof f and Vaucel (1931).

In the splenectomised calves E. wenyoni first appeared as coccoid and
vesicular forms 0.2 to 1.5 /a in diameter, scattered singly on the erythro-
cytes or arranged in chains or tightly packed groups. They were also found
concentrated along the periphery of the corpuscle where they stained more
deeply than those in the interior of the cell.

During the height of infection, about the 8th day after parasites were
first seen, up to 90 per cent of the erythrocytes were parasited and as many
as 50 parasites could be seen in a single cell. At this stage also many
parasites were free in the plasma and clusters of parasites were occasio-
nally seen in large mononuclears.

The chief symptoms in splenectomised calves were fever with anaemia
accompanied by anisocytosis and punctata basophilia of the erythrocytes.
In the same year, 1934, in S. Africa, Neitz and Quinlan indepen-
dently observed E. wenyoni in smears from splenectomised calves, (Neitz,
1940) and E. ovis sp.nov. was described from sheep by Neitz, Alex-
ander and d u T o i t ( 1934). A detailed description of E. wenyoni infec-
tions in cattle was given by Neitz (1940) who included the Eperythro-
zoon in the family Anaplasmidae. Supercellular forms were found on the
erythrocytes, either singly, or in groups, or concentrated around the circum-
ference. The majority of the parasites however were seen as extracellular
or free forms in the plasma. The typical form of the parasite was a delicate
ring, but ovoid, comma, rod, dumb-bell and tennis-racket forms were
common. There was definite anaemia, the erythrocyte count falling as
low as 1.2 million per c.mm, while there was a rise in leucocyte count to
37,000 per c.mm. Anaemia, icterus and mild fever were noted in splenec-
tomised calves, but non-splenectomised calves showed no symptoms. While
it was not possible to demonstrate any morphological difference between
E. wenyoni of cattle and E. ovis of sheep, transmission experiments showed
that they were distinct and specific of species.

In Algiers, D o n a t i e n and Lestoquard (1937) observed E. wenyoni
and claimed transmission by a species of Hyalomma tick.
Delpy (1936) and Delpy and Rafyi (1938) recorded E. wenyoni
in Iran, again in non-splenectomised cattle, while Nieschulz (1938)
and Nieschulz and Bos (1939) recorded infections in cattle in the
Netherlands. In both these last two cases E. wenyoni appeared in calves
infected with blood which had been imported into the Netherlands from
Algiers and from Surinam respectively for Babesia and Anaplasma expe-
riments. The parasite could therefore have been imported though N i e-
schulz and Bos (1939) did suggest that since E. wenyoni appeared in
only one of the infected calves, the infection was perhaps from an indige-
nous parasite.

In the U.S.A. Crocker and Sutter (1954) described an outbreak of
disease due to E. wenyoni in a herd of Hereford heifers. The chief symp-
toms were intermittent diarrhoea, rundown condition, icterus and anaemia.
In East Africa, Brocklesby (1958) recorded E. wenyoni in an ox in
Kenya experimentally infected with blood containing tick-borne fever
organisms. Most Eperythrozoon parasites were free in the plasma, but some
appeared to be attached to the erythrocyte.

Ishihara (1962) gave a detailed description of eperythrozoonosis in
both splenectomised and intact experimental calves in Japan. Infections
were also diagnosed in cattle on experimental and private farms. The
parasites, when numerous, were chiefly attached to the surfaces and peri-
pheral portions of the erythrocytes, but when parasites were scanty, they
were chiefly in the blood plasma. Symptoms even in a calf with intact
spleen consisted of fever,hyperaemia of conjunctiva and intense lacrimation,
slow development of anaemia and a gradual increase in leucocytes, espe-
cially neutrophils. Clinical symptoms were also observed in normal calves
after experimental infection without the appearance of parasites. Ticks
were suspected as possible vectors.

Raynaud (1962) and Raynaud and U i 1 e n b e r g (1962) reported
E. wenyoni in splenectomised calves in Madagascar.

Hoyte (1962) from his experimental work with splenectomised cattle
in Australia, came to the conclusion that two species of Eperythrozoon
occurred in cattle. The original species E. wenyoni as described by A d 1 e r
and Ellenbogen (1934) parasitised the erythrocytes. The parasites
which were found free in the plasma and described by Delpy and
Rafyi (1935), Neitz (1940) and Brocklesby (1955) were consi-
dered as a separate species and named E. teganodes sp.nov. E.teganodes
differed from E. wenyoni not only because it is a parasite of the plasma but
also on morphological grounds since it occurred as fine rods, as threads,
as rings or as tennis-racket shaped bodies. E. wenyoni in stained smears
appeared as faintly staining discs or rings on the surlFace of the erythrocytes
or as densely coccoids singly or in chains along the edge of the erythrocyte.
The two parasites do not appear to differ in pathogenicity.
K r e i e r and R i s t i c (1963) studied in some detail the characteristics of
E. ovis and E. wenyoni infections in experimental animals. The most com-
mon form of E. wenyoni, when stained by Giemsa, were delicate rings seen
both in the blood plasma and on the erythrocyte. In wet preparations
examined by phase-contract they appeared not as rings but as spheres.

Fluorescein-labeled hyperimmune sera stained both parasites and antigens
were also shared with Anaplasma marginale. Electron micrographs showed
structures which were not protozoan, but resembled more closely bacteria
or rickettsia and a classification in the order Rickettsiales was justified.
Uilenberg (1965) records both E. wenyoni and E. teganodes as wide-
spread in cattle in Madagascar both species being pathogenic for cattle. A
third species, affecting the thrombocytes, may also occur.
In the present article Eperytrozoon wenyoni is reported in a splenecto-
mised calf, infected with blood from healthy cattle in Renesse in the pro-
vince of Zeeland in the Netherlands, and the course of infection in a
normal calf, on which nymphs of Ixodes ricinus had been feeding.

Calf 38 was only 5 weeks old and had been under daily examination for
3 weeks prior to the ticks being fed. It had not been splenectomised. Both
calves had been stall-fed and kept free of ticks both before and during the
course of the experiment. Of the 60 nymphs fed this calf on the 12th May,
50 engorged nymphs were collected 5 days later.

The course of reaction in calf 37 followed the injection of blood from
Renesse is shown in fig. 1.

The first indication of a positive reaction was a slight rise in temperature
on day 7, which reached a maximum of 40.8° on day 8 and then gradually
fell to a normal of 38.8° on day 13. During the next 3 weeks there were
3 remissions of fever of diminishing intensity, the body temperature
reaching 40.8° on day 17, 40.4° on day 23, and 40.1° on day 31.
The original rise of fever on day 8 coincided with the first appearance of
blood parasites both tick-borne fever organisms and Babesia divergens
being found in stained thin-blood films on that day.

The infection rate of both these parasites was always very low. Tick-borne
fever organisms were found in stained blood smears from the 8th to 14th
day, the infection rate in neutrophils being never more than 1 cell in 10
infected. On day 10 there was obvious neutropenia and parasites were
extremely difficult to find. After disappearing on the 14th day, there was a
mild reappearance of parasites on days 77 tot 79 when they were again
lost.

B. divergens also appeared on day 8 and has continued as a mild recurring
infection for over 3 months. Infections rates have always been low, the hig-
hest infection recorded being between days 26 to 40.

No smears were examined on days 17 and 18, but on day 19 a mild initial
infection of Eperythrozoon wenyoni was diagnosed. On this day, the most
common forms seen were faintly staining discs or rings scattered singly on
the erythrocytes. There were also some dense staining cocci appearing
singly, in pairs or as small chains along the periphery of the corpuscle.
Only 5 per cent of the erythrocytes were infected.

Eperythrozoon infection of calf 37 with faintly staining ring forms in the erythrocytes
and deeply staining chains along the perifery. Giemsa 1500x.

Eperythrozoon infection of calf 37 on day 21, with ringforms in the erythrocyte (A),
long (B) and short (C) chains along the edge of the erythrocytes and free forms
in the plasma (D). Giemsa ISOOx.

Thick part of blood smear with Eperythrozoon of calf 37 on day 22. Near A, the so
called colonies. Giemsa 1500x.

Relapse of calf 37 with predominantly free forms of Eperythrozoon. Near A „frying-
pans", near B rings attached to thrombocytes. Giemsa 1500x.

On the following day, day 20, the infection rate of the erythrocytes was
between 15 to 20 per cent and in addition to the ring forms scattered on
the corpuscles, cocci were also found along the edge of the corpuscles,
(plate 1). These coccoid forms applied to the edge of the corpuscles were
contiguous and more densily stained than the ring forms and formed
continuous short or longer chains along the edge of the corpuscles.
On day 21 the infection rate had so increased that approximately 90 per
cent of the corpuscles were infected and many free forms in the plasma
could be recognised, (plate 2). The forms on the surface of the corpuscles
tended to be concentrated into compact groups and the individual morpho-
logy was difficult to recognise, but coccoid forms predominated. The con-
centration of parasites along the edge of the corpuscles was also more marked
and often occupied % of the edge of the red cell, (plate 2). The difference
in the staining of the peripheral and surface groups in the corpuscles was
not so marked as on the previous day. The free plasma forms (plate 2)
could now be definitely recognised for the first time consisting chiefly of
ring and disc forms with very rare rings with rod attached — the so called
„frying pan" forms. The numbers of free forms differed in various parts
of the smears, but generally the great majority of the parasites were still
attached to the corpuscle.

On day 22 the difference between a thin and tick part of the bloodsmear
was most striking (plates 3 and 4). This uneven distribution continued
for 4 days. Also on day 22, „colonies" were observed (plate 4), which
could occupy up to half of the erythrocyte and consisting of a conglomera-
tion of fine rings. They were often, but not always, combined with a chain
of more deeper stained coccoid bodies at the periphery of the erythrocyte.
After day 24, the infection rate gradually declined and the parasite had
disappeared on day 32. A second relapse took place from day 82 till day
89. During this relapse only a few discs were seen, and on day 86 the in-
fection rate reached a maximum of 13% infected erythrocytes with a few
more deeply stained coccoid forms at the periphery. A third relapse took
place form day 109 till day 117. During this relapse free ringforms in the
plasma predominated with hardly any erythrocyte infected. Perhaps some
of the rings were attached to thrombocytes, (plate 5).
During a fourth relapse from day 146 till 152 only free forms were seen
with an occasional ring attached to the thrombocytes.

Sixty Ixodes nymphs collected on grazing lands near Renesse on the 11th
May 1965, were fed the following day on the ear of calf 38. This calf
was then only 4 weeks old and had never been out of its stall and had
been under daily observation, for two weeks previously. The ticks fed
successfully and 5 days after attachment on the 17th May, 50 engorged
nymphs were collected. The course of the reaction in calf 38 is shown in
fig. 2.

On the 14th day after the ticks had attached there was a sudden rise of
body temperature to 40.4°. Following this rise, there was a period of acute
fever during days 15 to 19 with a maximum temperature of 41.4° on day
15. From day 20 onwards for the next 3 weeks the temperature continued
to fluctuate irregularly between 39° and 40°.

Temperature reaction, appearance of parasites and total erythrocyte counts in cdf 38.

The only blood-parasite seen during this period was E. wenyoni. The first
appearance of infection was on day 12 when the temperature was still
normal. E. wenyoni continued to be present in stained thin blood smears
for 5 days to day 16. Blood smears were negative for the next 7 days, but
parasitaemia was again evident in stained blood smears from days 24 to 29
inclusive. Parasites disappeared for a second time on day 30 and dil not
re-appear during the next 2 months, after which period the tria] was
finished.

On the first appearance of E. wenyoni on day 12, the only forms seen
were scanty lightly staining delicate rings or discs on the surface of the
corpuscle. Rings appeared singly or at most 4 to 6 rings could be round

Eperythrozoon infection of calf 38. In bloodcell near A ring forms and more densely
staining cocci-forms at perifery. Giemsa ISOOx.

on a single corpuscle. Their distribution on the erythrocyte was irregular,
rings being situated centrally or on near the circumference of the corpuscle.
There was little tendency to form groups. In addition small more densely
staining parasites were found on the circumference of the erythrocyte,
appearing either as single or double cocci-forms. There was some evidence
to suggest that these cocci were being formed by the rings moving to the
periphery of the erythrocytes and becoming more round and densely
staining cocci, (plate 6).

On day 13 the infection rate of the erythrocytes was approximately 50%
and while many of the rings on the corpuscles were siiigle or as 3 to 6
separate rings there was an occasionally tendency to form small groups or
chains. The densely staining cocci on the circumference had formed into
slightly longer chains but they were never longer then 1.0 to 1.5/j,. They
were very small still and occupied only a very small area in the circum-
ference. Occasionally these densely stained cocci appeared to be breaking
free from the edge of the cell.

On day 14 the infection rate of the erythrocytes had decreased conside-
rably. Rings and discs were still very evident on the surface of the corpus-
cles either singly, small discrete groups or as chains of 4 rings. One or two
small chains of cocci could be seen on a single corpuscle.
On day 15 infection was very scanty and consisted chiefly of small densely
staining cocci on the circumference of the erythrocyte with the occasionally
ring form on the surface of the corpuscle.

During this period there was only slight anaemia, the erythrocyte count
falling from the normal 8.3 million cells per c.mm to 7.2 million between

Relapse of Eperythrozoon on day 25 of calf 38 with rings in the erythrocytes (A) and
cocci along perifery of the erythrocyte (B). Giemsa 1500x.

days 7 to 20. There was some anicytosis, polychromasia and punctati baso-
philia on days 15 to 17.

During the relapse from the 24th to 29th day the infection developed
along very similar lines. On day 24 infection of lightly staining ringi in the
corpuscle was difficult to detect. On day 25 rings were more numerous, up
to 8-10 rings being found on a single erythrocyte while the more densily
staining chains of cocci along the circumference were between 1 to S/x long,
although smaller chains of 2 or more cocci were still common, (plate 7).
On day 26 and 27 the densely staining concentration of cocci along the cir-
cumference were more prominent, infection rate was higher being letween
10-20%. On day 28 rings and short chains were again present with poly-
chromasia and punctata basophilia. On day 29 diagnosis was oossible
chiefly by density staining short stripes on circumference but on day 30 the
infection had disappeared.

While anaemia was mild throughout the infection the chief blood changes
were the leucocytes, there being a sudden rise of leucocyte counts to 16.000
cells per c.mm on day 19 and again to between 16.000 cells and 18.000 on
day 38 to 42. The latter rise was due entirely to neutrophils, (figure 3).

N i e s c h u 1 z (1938) and N i e s c h u 1 z and B o s (1939) strongly suspec-
ted that the Eperythrozoon found during their experiments with Babesia
bigemina and AnapJasma marginale, originated from the Netherlands. The
findings described in this arricle, definitely confirm the presence of
E. wenyoni in catde in the Netherlands.

Hoyte (1962) has described a new species of Eperythrozoon, E. tega-
nodes which occurs free in the plasma and not in the red blood cells. He
succeeded in serial passaging this free form. Although the relapses of calf
37 showed free plasma forms only, the question of the occurrence of
E. teganodes in the Netherlands remains open without a trial in which this
free form can be serially passaged.

Uilenberg (1965) described an Eperythrozoon, affecting the throm-
bocytes, and although also seen during the relapse of calf 37, it would be
premature to conclude the presence of this species in the Netherlands.

Although for ease of description the impression may be given that the
development of E. wenyoni follows a definite pattern, it is our opinion
that the morphogenesis of the infection cannot be proved for certain from
the material available. The study of the morphogenesis is further compli-
cated by the fact that mechanical factors during the making of the blood-
smear may play a role. Neitz (1940) observed at the thick end of the
smear a predominance of ring-forms, while towards the thin end, rods and
comma\'s were common. U i 1 e n b e r g (1965) described ring-forms in one
smear may play a role. Neitz (1940) observed at the thick end of the
Plate 3 and 4 taken from our material also clearly show the difference
in the morphology between thin and thick parts, which is most likely due
to mechanical factors.

The transmission of E. wenyoni by nymphs of I. ricinus, which must have
become infected in previous stages, is by no means the only way of in-
fection. Neitz (1940) suspected lice, whereas Uilenberg (1965) no-
ticed that transmission could take place without the presence of ticks, fleas
or lice.

Zwart and Perie (1966) found accidental transmission after surgery,
when the same set of instruments was used on two calves.
The clinical picture of E. wenyoni was mainly studied in calf 38. In con-
trast to the findings in this calf, Neitz (1940) found no febrile reaction
in non-splenectomised cattle. Ishihara (1961) noticed however pyrexia
in calves with intact spleens. The anaemia in calf 38 was very light, which
is in accordance with the findings of Neitz (1940). Crocker and
Sutter (1954) in the U.S.A. and Ishihara (1961) in Japan descri-
bed more severe anaemia in spontaneous cases of E. wenyoni. The leuco-
cytaemia manifested itself after the disappearance of E. wenyoni from the
periferal blood. The leucocytaemia after relapse of E. wenyoni occurred
after 5 days and may not be related with the Eperythrozoon infection.
Ishihara (1961) found a more gradual increase of the white blood-
cells during the parasitaemia, which is confirmed by the findings of
Zwart and Perie (1966) in splenectomised calves. They also found a
gradual increase, reaching its peak just before the end of the parasitaemia.
Icterus was never observed and it remains to be proved whether a pure
infection with Eperythrozoon will produce serious manifestations under
conditions in the Netherlands.

We wish to thank Mr. J. M. A. V e r k 1 e y for his efforts put in the photographs
and Mr. G. J. L e ij e n d e k k e r s for his technical assistance.

Definite proof for the existence of Eperythrozoon wenyoni in the Netherlands was
produced. The parasite manifested itself under different forms in the red blood cells
and blood plasma. An infection of the plasma only was found during relapses.
Transmission by nymphs of I. ricinus was successful. The mild clinical symptoms
are described and compared with those available from the literature.

In de dertiger jaren uitten Nieschulz en Bos (1939) reeds het vermoeden
dat Eperythrozoon wenyoni bij het rund in Nederland voorkwam. Deze bevindingen

worden definitief door dit artikel bevestigd. E. wenyoni is een pleomorfe parasiet
die in het met Giemsa gekleurde preparaat zichtbaar is in de vorm van vrij liggende
fijne ringetjes, staafjes en z.g. „braadpannetjes". Op de erytrocyt vindt men de
parasiet als ringetjes en streepjes, terwijl langs de rand van de erytrocyt de dieper
gekleurde coccoïde kettingen zichtbaar zijn.

Door Hoy te (1962) is nog een vrije plasma vorm beschreven zonder erythrocytaire
vormsels, de z.g. E. teganodes.

Tijdens recidieven zijn ook in het Nederlandse materiaal uitsluitend vrije plasma
vormen gevonden, maar een definitief bewijs voor het bestaan van E. teganodes in
Nederland is niet geleverd. Eperythrozoon wordt het meest na ontmilten gevonden
en slaat het gemakkelijkst aan bij ontmilte dieren. De parasiet wordt overgebracht
door teken, hoewel dit waarschijnlijk niet de enigste overbrengers zijn.
Door het zuigen op een niet ontmilt kalf van Ixodes ricinus nymphen, verzameld
van Schouwen Duiveland gelukte het een zuivere E. wenyoni infectie te verkrijgen.
Tevens gelukte het om een ontmilt kalf door middel van een injectie van 40 ml
gepooled bloed, afkomstig uit dezelfde streek, te infecteren. Het klinische beeld van
E. wenyoni bij dit kalf werd echter vertroebeld door de aanwezigheid van Babesia
divergens en de veroorzaker van de z.g. „Tick-bome fever".

De klinische symptomen in het niet ontmilte kalf bestonden uit koorts, een lichte
anemie en een leucocytemie, gevolgd door een spontaan herstel.
Hoewel uit de literatuur gevallen bekend zijn dat E. wenyoni ernstiger symptomen
kan geven, dient dit voor Nederlandse omstandigheden afgewacht te worden.

Veperythrozoon wenyoni a été démontré définitivement aux Pays Bas. Plusieurs
formes différentes du parasite visibles dans les érythrocytes et dans le plasma ont
été décrites. Quelquefois on constata une infection du plasma seul. Les transmissions
par les nymphes de I. ricinus réussirent. Les symptômes cliniques légers sont décrits et
comparés avec ceux de la littérature.

Eperythrozoon wenyoni wurde endgültig in den Niederlanden nachgewiesen. Ver-
schiedene Formen des Parasiten, in den roten Blutkörperchen und im Plasma erkenn-
bar, werden beschrieben. Eine Infektion des Plasmas allein wurde gelegentlich
beobachtet. Die Übertragung durch Nymphen von I. ricinus gelang. Die leichten
klinischen Erscheinungen werden beschrieben und mit denen aus dem Schrifttum ver-
glichen.

En holanda se demostro definitivo Eperythrozoon wenyoni. Diferentas formas del
parasito, visible en los globulos rojos y en el plasma estan descritos. Fue obscrvado
solamente una sola vez una infeccion en el plasma. Resulto la transmision por ninfas
de Ixodes ricinus. Los sintomas clinicos livianos, estan descritos y comparados con
los de la literatura.

Eperythrozoon and Bartonella. J. Comp. Path. Ther., 47, 219, (1934).
B r o c k 1 e s b y, D. W.: The occurrence of Eperythrozoon wenyoni, Bartonella bovis

and Anaplasma marginale in an ox in Kenya, ƒ. Parasit., 44, 51, (1958).
Crocker, K. W. and Sutter, M. D. : Bovine eperythrozoonosis. Vet. Med., 49,
305, (1954).

D e 1 p y, L. ; Agents pathogènes observés en Iran dans le sang des animaux domes-
tiques. Bull. Soc. Path, exot., 29, 157, (1936).

Delpy, L. et Rafyi, A.: Sur la morphologie, l\'évolution et la différenciation
d\'Eperythrozoon wenyoni (Adler, 1934). Bull. Acad. vét., 11, 203, (1938).

D i n g e r, J. E. : Een nieuw micro-organisme bij muizen. Ned. Tijdschr. Geneesk.,
72, 5903, (1928).

Donatien, A. et Lestoquard, F.: Transmission naturelle d\'Eperythrozoon
wenyoni par une tique du genre Hyalomma. Bull. Soc. Path, exot., 30, 459, (1937).

Hoyte, H. M. D.: Eperythrozoon teganodes sp. nov. (Rickettsials), parasitic in
cattle. Parasitology, 52, 527, (1962).

I s h i h a r a. T.: Eperythrozoonosis in cattle in Japan. Nat. Inst. Anim. Hlth. Quart.,
2, 21, (1962).

Kreier, P. L. and R i s t i c, M. : Morphologic, Antigenic and Pathogenic
characteristics of Eperythrozoon ovis and Eperythrozoon wenyoni. Am. J. Vet. Res.,
24, 488, (1963).

L w o f f, A. et V a u c e 1, M. : Bartonellosis et infections mixtes. Ann. Inst. Pasteur,
49, 259, (1931).

Neitz, W. O.: Eperythrozoonosis in cattle. Onderstepoort J. Vet. Res., 14, 9,
(1940).

Neitz, W. O., Alexander, R. A. and Du Toit, P. J.: Eperythrozoon ovis
(sp. nov.). Infection in sheep. Onderstepoort J. Vet. Res., 3, 263, (1934).

Nieschulz, O.: Ueber eine Bartonella-Infektion beim Rinde. Z. Infektkr. Haus-
tiere, 53, 175, (1938).

N i e s c h u 1 z, O. en Bos, A. : Een verder geval van Bartonella-infectie bij een
rund. Tijdschr. Diergeneesk., 66, 1, (1939).

R a y n a u d, J. P. : Prospection des hématozoaires et tiques de bovins à Madagascar.
I. Recherches dans la province de Tananarive. Rev. Eleu., 15, 137, (1962).

Raynaud, J. P. et Uilenberg, G. : Prospections des hématozoaires et tiques
de bovins à Madagascar. II. Recherches complémentaires et conclusions. Rev. Elev.,
15, 147, (1962).

Schilling, V. : Eperythrozoon coccoides, eine neue durch Splenektomie aktivier-
bare Dauerinfektion der weissen Maus. Klin. Wschr., 7, 1853, (1928).

Uilenberg, G.: Note sur les Eperythrozoa de bovins à Madagascar. Rev. Elev.,
18, (1965).

Een oriënterend onderzoek naar de actuele en
potentiële perinatale lammersterfte bij Texelse
schapen

A preliminary study on the actual and potential
perinatal lambmortality in Texel sheep

In vergelijking met andere landen zoals Groot-Brittannië en Australië
worden de schapen in Nederland in het algemeen in kleine tot zeer kleine
koppels gehouden. Volgens de gegevens van het Gentraal Bureau voor de
Statistiek kwamen in mei 1964 op iets meer dan 90% van de bedrijven
met schapen minder dan 50 schapen — inclusief lammeren — voor. Deze
bedrijven omvatten tezamen 61% van de Nederlandse schapenstapel
(Hoogschagen, 1965).

Bij een betrekkelijk geringe omvang van de koppels en bij de omstandig-
heden waaronder in Nederland veehouderij wordt bedreven is een vrij
goede individuele zorg mogelijk. Desalniettemin blijken er volgens ge-
gevens van het Groninger Schapenstamboek van alle geboren lammeren
van éénjarige, respectievelijk tweejarige en oudere ooien nog 24,6%, res-
pectievelijk 12,4% van de lammeren vóór het merken verloren te gaan
(Sybesma, 1961). Hierbij zijn de doodgeboren lammeren inbegrepen.
In de provincie Noord-Holland is de situatie waarschijnlijk aanzienlijk
gunstiger, aangezien hier van het totaal aantal geboren lammeren, over
een periode van zes jaar, gemiddeld slechts 9,8% van de geboren lam-
meren niet is groot gebracht (Jaarverslagen 1962 en 1965 van het Texels
Schapenstamboek in Noord-Holland). Gezien de wijze van verzamelen
van deze gegevens dient echter bij een dergelijke vergelijking enige reserve
in acht genomen te worden. Lammersterfte in dezelfde orde van grootte
als door Sybesma (1961) is aangegeven wordt o.a. beschreven door
Purser en Young (1964) bij Scottish Blackface en Welsh Mountain
schapen in Schotland en door Trail en Sacker (1966) bij East African
Blackhead schapen in Uganda.

Moule (1954) vermeldt zelfs een sterftepercentage, tot de leeftijd van
vier weken, van 36,4% van alle geboren lammeren bij Merino\'s in Australië.
Nog afgezien van de in dit verband van belang zijnde infectieziekten —
waarvan er volgens Alexander en Peterson (1966) elf genoemd
kunnen worden — heeft een groot aantal factoren invloed op de ernst van
de mortaliteit van de lammeren en de leeftijd waarop zij verloren gaan.
Verschillende van deze factoren zijn gelegen in bepaalde eigenschappen
van de vrucht, de ooi en/of de ram of het ras. Hiervan kunnen genoemd
worden:

1 Drs. F. J. Grommers; Zoötechnisch Instituut, Faculteit der Diergeneeskunde;
Biltstraat 172, Utrecht.

— ontwikkeling van het moederinstict (M o u 1 e, 1954; Alexander en
Peterson, 1961).

Voorts zijn er nog een aantal factoren die als milieu-factoren beschouwd
kunnen worden, zoals:

— voeding c.q. conditie van de ooien (Thomson en Thomson, 1949;
Gunn en Robinson, 1963; Trail en Sacker, 1966);

— hulp bij de geboorte en verzorging van de lammeren (Alexander
en Peterson, 1961).

Het kan als algemeen bekend verondersteld worden dat bij de Nederlandse
schapenhouders het streven bestaat om zoveel mogelijk bij de geboorte van
de lammeren aanwezig te zijn en daarbij hulp te bieden. Vanaf de geboorte
worden de ooien met lam (meren) dan één of enkele dagen apart gehouden
om in grote kudden het zogenaamde „stelen" van de lammeren door andere
ooien te voorkomen en om in het algemeen het zogen en de binding van
ooi en lam (meren) te bevorderen en te controleren.

De controle bij de geboorte van lammeren wordt, ook in het buitenland,
in het algemeen als gewenst beschouwd. Wanneer deze controle intensief
wordt uitgevoerd is het noodzakelijk in de lammertijd 24 uur per dag
aanwezig te zijn (Lindahl, 1964). Dit is in de praktijk niet altijd uit-
voerbaar en mogelijk is het ook niet steeds even noodzakelijk. Het laatste
zou men kunnen concludeien uit het feit dat op twee van de drie Schotse
bedrijven van het onderzoek van Gunn en Robinson (1963) het
lammen van Gheviot en Blackface schapen plaatsvond „on the hill".
Zoals uit het voorgaande blijkt heeft de controle bij de geboorte van lam-
meren duidelijk een tweeledig doel, te weten:

2. de zorg voor een goed verloop van de gebeurtenissen in de eerste uren
of dagen post partum.

Bij de beoordeling van de mortaliteit van de lammeren welke direct in ver-
band staat met de geboorte, is het gewenst onderscheid te maken tussen:

a. levenloos geboren lammeren, dit zijn lammeren waar\\\'an de dood direct
bij de geboorte is vastgesteld of die kort na de geboorte dood gevonden
zijn en kennelijk niet geleefd hebben en waarbij in beide gevallen de
onder b. genoemde veranderingen ontbreken;

b. tengevolge van een moeilijke geboorte gestoi-ven lammeren. De moei-
lijke geboorte kan het gevolg zijn geweest van een relatief of absoluut
te grote vrucht of van abnormale ligging van de vrucht. Deze lammeren
vertonen karakteristieke, door McFarlane (1961) beschreven, pa-
tholoog-anatomische veranderingen.

Hoewel de in de literatuur beschreven sterftepercentages van de lammeren
in de categorieën a. en b. gebaseerd zijn op zeer veschillend onderzoek-
materiaal is het opvallend dat — op enkele incidentele, door Gunn en
Robinson (1963) beschreven, uitzonderingen van hoge frequentie van
relatief of absoluut te grote vruchten na — deze sterftepercentages veel
overeenstemming vertonen en voor beide categorieën variëren binnen de
grenzen van 0—5% van alle geboren lammeren (Venkatachalam
C.S., 1949; Sellers en Leech, 1955; Gunn en Robinson, 1963;
Hartley en Kater, 1964; Purser en Young, 1964; Trail en

S a c k e r, 1966). Helaas zijn de mededelingen omtrent de mate van hulp-
verlening bij de geboorte hierbij zeer onvolledig of ze ontbreken geheel.
Alexander en Peterson (1961) vergeleken de perinatale sterfte
bij twee groepen van ongeveer vijftig schapen (Merino primiparae), waar-
van de ene groep vrijwel geen en de andere groep veel hulp ontving tijdens
en na de partus. Bij de in totaal 103 geboorten wordt slechts melding ge-
maakt van één te grote vrucht, maar bij tenminste 9 lammeren kwam
een verkeerde ligging voor van één of meer ledematen. Hoewel niet signi-
ficant, was de sterfte bij de lammeren met abnormale ligging duidelijk
hoger dan bij de normale liggingen in de groep die nagenoeg geen hulp
ontving. Hulp bij de geboorte werd in deze groep slechts geboden wanneer
de partus langer dan 24 uur duurde. Hartley en Kater (1964)
merken op dat: „the majority of deaths from dystocia result from a \'head
only\' presentation in case of large single lambs". Voorts worden nog ver-
meld de mogelijkheden dat naast het hoofd nog één voorbeen normaal ligt
en verder de stuitligging.

Het doel van het onderhavige onderzoek is geweest een indruk te verkrijgen
omtrent de werkelijke en mogelijke omvang en oorzaken van de lammer-
sterfte bij de partus van Texelse schapen.

De gegevens voor dit onderzoek zijn verzameld op drie willekeurig gekozen
praktijkbedrijven.

O. het bedrijf van de heer V. te Oostwoud met ongeveer 60 schapen,
waarvan 10 stamboekschapen. Ook voor de niet-stamboek dieren is in
de voorgaande jaren voor de dekking steeds gebruik gemaakt van
stamboekrammen;

enkele uitzonderingen na allemaal stamboekschapen.
Op de bedrijven A en R werden de schapen enige tijd vóór het lammen
\'s nachts opgehokt. Op bedrijf O werden de dieren van kort vóór tot enige
dagen na het lammen dag en nacht opgehokt. Naast de (bij)voedering
met hooi en/of graskuil vond op alle drie bedrijven een bijvoedering met
krachtvoer plaats. Op de bedrijven A en O in een hoeveelheid tot 0,5 kg
per schaap per dag en op bedrijf R tot 1,0 kg per schaap per dag.
Op de bedrijven A en O zijn in het dekseizoen 1965 per bedrijf twee
rammen en op bedrijf R vier rammen — waarvan één uitsluitend bij de
éénjarige schapen — gebruikt. Op alle drie bedrijven bestond het streven
om bij het lammen van de schapen aanwezig te zijn. Tijdens of na het
lammen werden de ooien met lammeren één of een paar dagen in een klein
hokje apart gehouden. De obstetrische hulp is, op één uitzondering na
(veeverloskundige), door de schapenhouders of hun assistenten verleend.
Hieruit en uit de algehele management blijkt dat er geen twijfel behoeft
te bestaan ten aanzien van de vakbekwaamheid van de betrokken schapen-
houders. Dit, alsmede de voor het onderzoek betoonde interesse, heeft er
toe geleid hen te verzoeken op door ons ter beschikking gestelde formu-

lieren korte notities te maken omtrent de gebeurtenissen bij de partus van
de schapen.

Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal geboorten per bedrijf, ingedeeld
naar het aantal lammeren per partus (partustype) en de pariteit en leef-
tijd van de ooien. De enige vierling in dit materiaal zal verder buiten be-
schouwing gelaten worden.

Laboratoriumonderzoek van de doodgeboren lammeren was praktisch niet
uitvoerbaar zodat, afgezien van enkele duidelijke door de veehouders ge-
constateerde afwijkingen, een differentiatie naar doodsoorzaak van de dood-
geboren of binnen 24 uur gestorven lammeren niet kan worden gegeven.

In totaal zijn op de drie bedrijven, als één-, twee- of drieling, 434 lam-
meren geboren, waarvan er 29 doodgeboren of binnen 24 uur na de ge-
boorte gestorven zijn. Dit is dus 6,7% van de geboren lammeren. De ver-
deling van deze 29 dode lammeren over de bedrijven is als volgt: bedrijf
A 3, bedrijf O 7 en bedrijf R 19. Naar het geslacht is de verdeling: ooi-
lammeren 11, ramlammeren 16 en van 2 dode lammeren is het geslacht
onbekend gebleven. Deze lammeren zijn bij de verwerking van de gegevens
als ooien beschouwd.

a. 17 lammeren zijn doodgeboren of gestorven na een al dan niet met
hulp verlopen partus, zonder dat er sprake was van abnormale ligging
of te grote vrucht. Hiervan had één lam waarschijnlijk hydrops ascites,
terwijl van twee lammeren duidelijk was dat zij meerdere dagen vóór de
geboorte gestorven waren (waarvan één lam met onbekend geslacht);

b. 11 lammeren vertoonden bij de geboorte een abnormale ligging (waar-
van één lam met onbekend geslacht). Hiervan had één lam waar-
schijnlijk hydrops ascites, twee lammeren waren kennelijk meerdere
dagen vóór de geboorte gestorven, terwijl er voorts één zwaar en één
klein, niet levensvatbaar lam in deze groep voorkwamen;

De onder a en b genoemde lammeren met hydrops ascites vormden een
tweeling. Wanneer deze twee lammeren en de vier reeds enige tijd voor
de partus gestorven vruchten, als zijnde abnormaal, buiten beschouwing
gelaten worden, dan is de lammersterfte bij de geboorte bij Texelse
schapen ongeveer gelijk aan de uit de literatuur bekende cijfers van andere
schaperassen.

De indruk bestaat echter dat, om dit te bereiken, bij de Texelse schapen
meer toezicht en hulp bij de geboorte noodzakelijk is. Op de bij dit orider-
zoek betrokken bedrijven werd gemiddeld bij 77,3% van de ooien bij de
partus hulp verleend. De percentages voor de afzonderlijke bedrijven zijn:
bedrijf A 66,7%, bedrijf O 94,1% en bedrijf R 75,0%.
Gezien deze hoge percentages is het van belang een antwoord te vinden
op de vraag waarom de hulp bij de partus wordt verleend. Theoretisch is
het onder andere mogelijk dat:

1. de ooien de partus niet zelfstandig volbrengen ten gevolge van weeën-
zwakte;

3. de partus in ernstige mate bemoeilijkt, zo niet zonder hulp onmogelijk,
wordt door abnormale ligging van de lammeren.

Aangezien het onderzoek praktijkwaarnemingen betreft, kan het ten aan-
zien van punt 1 geen informatie verschaffen.

Dit onderzoek kan echter wel enig inzicht geven in de betekenis van de
punten 2 en 3, aangezien is genoteerd of de lammeren — subjectief be-
oordeeld —• een hoog geboortegewicht hadden of een abnormale ligging
vertoonden.

Tabel 2 geeft een overzicht van de bevindingen bij de partus van 278 ooien.
Hieruit blijkt dat het aannemelijk is dat hulpverlening bij de partus \\ an
44,6% van de ooien werkelijk gewenst zo niet noodzakelijk is geweest, op
grond van hoog geboortegewicht of abnormale ligging van de lammeren.
Opvallend is dat er wat dit betreft géén grote verschillen tussen éénling-
en tweelinggeboorten en tussen de partus van primiparae en pluriparae
blijken te bestaan. De gegevens van de drielingen zijn niet betrouwbaar
vanwege de geringe aantallen.

In tabel 3 is het aantal malen dat de verschillende vormen van abnormale
ligging of hoog geboortegewicht voorkwamen gedifferentieerd aangegeven.
In de categorie \'Diversen\' zijn ondergebracht: één lam met rugligging, één
lam met abnormale ligging van kop en hals en twee voorpoten en één lam
waarbij de binnenzijde van beide voorpoten naar buiten gedraaid lag.

In de categorie \'Zwaar lam, overigens normaal\' zijn ook enkele (maximaal
drie) lammeren meegeteld, waarbij mogelijk eerder sprake was van een
nauw bekken van de ooi dan van een grote omvang van de lammeren.
Naast de 22 in de tabel aangegeven zware lammeren kwam een hoog
geboortegewicht nog 8 maal voor, verspreid over de andere categorieën.
Van de in totaal 30 zware lammeren waren er 14 van het vrouwelijk en 16
van het mannelijk geslacht. Tezamen vormen zij 6,9% van de geboren
lammeren. Per bedrijf was de verdeling als volgt: bedrijf A 1 (1,5%),
bedrijf O 5 (5,7%) en bedrijf R 24 (8,5%).

Uit tabel 3 blijkt dat van de in totaal 434 geboren lammeren er 126
(29,0%) de één of andere vorm van abnormale ligging vertoonden.
In tabel 4 is hiervan een opsplitsing weergegeven naar het geslacht van
de lammeren. In verband met het geringe aantal zijn bij de verdere ana-
lyses de drielinggeboorten buiten beschouwing gelaten. Binnen de partus-

1 Tussen haakjes de aantallen doodgeboren of binnen 24 uur gestorven lammeren
(in brackets number of lambs born dead or died within 24 hours).

schapen gedekt. Op bedrijf O hebben de twee rammen los bij de koppel
gelopen, waardoor niet bekend is welke ram welke ooi heeft gedekt. Op
bedrijf R heeft voorts één van de rammen alle éénjarige ooien gedekt,
terwijl door administratieve omstandigheden in onze gegevens de parings-
partners van de drie andere rammen in enkele gevallen niet meer met
zekerheid waren vast te stellen. Desalniettemin is echter, met name ten
aanzien van de drie laatst genoemde rassen, niet gebleken dat het waar-
schijnlijk is dat de ram een belangrijke invloed heeft op de frequentie van
abnormale liggingen bij de geboorte van de door hem verwekte lammeren.
Het percentage lammeren met abnormale liggingen per ram bedroeg na-
melijk bij alle drie rammen ongeveer 30%. Dit percentage was voor de
ram, die alleen éénjarige ooien heeft gedekt, ongeveer 46%.

Het in het materiaal van dit onderzoek gevonden percentage van 6,7%
doodgeboren of binnen 24 uur na de geboorte gestorven lammeren komt
ongeveer overeen met de uit de literatuur bekende gegevens. Het is echter
zeer waarschijnlijk dat dit percentage in feite toch niet vergelijkbaar is met
de elders verkregen resultaten, aangezien aan 77,3% van de ooien in dit
onderzoek hulp verleend is bij de partus. Dit percentage zal waarschijnlijk
niet veel afwijken van de algemene Nederlandse praktijkomstandigheden.
Het percentage ooien, waarbij een aanwijzing bestond voor de noodzaak
van de hulpverlening bij de partus, was 44,6% (tabel 2). Zou in deze
gevallen geen hulp bij de partus geboden zijn, dan zou het sterfteper-
centage van de lammeren bij de geboorte waarschijnlijk vele malen hoger
geweest zijn dan nu het geval is. De oorzaak van de noodzaak tot hulp
bij de partus blijkt bij dit onderzoek slechts in zeer beperkte mate (5,1%)
gelegen te zijn in relatief of absoluut zware lammeren. Verrassend hoog
blijkt het percentage abnormale liggingen van de lammeren bij de geboorte,
namelijk 28,5% van de als éénling of tweeling geboren lammeren. Ter
vergelijking diene een percentage van 4,2% abnormale liggingen bij de ge-
boorte van 4774 kalveren van Duitse zwartbonte koeien (D r e y e r, 1965).
Dit percentage komt goed overeen met 4,7% abnormale liggingen, welke
door ons (Grommers, 1966) gevonden zijn bij de geboorte van 2152
kalveren van Fries Hollands en Maas-Rijn-IJssel koeien.
Een verklaring voor het verschil tussen de bedrijven in de frequentie van
abnormale liggingen is mogelijk gelegen in het enige aanwijsbare verschil
tussen de bedrijven, te weten het niveau van (bij)voedering. In overeen-
stemming hiermee komt, naast het hoogste percentage abnormale liggingen,
ook het hoogste percentage zware lammeren voor op bedrijf R.
De tendens tot hogere frequentie van abnormale liggingen bij mannelijke
dan bij vrouwelijke lammeren en de eveneens hogere frequentie bij lam-
meren van primiparae dan van pluriparae wijzen op een invloed van de
relatieve of absolute grootte van de lammeren. Ook de conditie van de
ooien kan hierbij van belang zijn.

Voorts is ook de mening van schapenhouders dat de frequentie van abnor-
male liggingen van jaar tot jaar vrij sterk kan variëren, mogelijk te ver-
klaren uit een wisselende voederpositie.

De perinatale sterfte van lammeren van Texelse schapen is dankzij de
zeer frequente hulpverlening bij de partus vrij gering. De hulpverlening
bij de partus wordt voornamelijk vereist door het optreden van abnonnale
liggingen van de lammeren. Het onderhavige onderzoek geeft aanleiding
tot de veronderstelling dat de frequentie van abnormale liggingen van de
lammeren verband houdt met de absolute of relatieve grootte van de
lammeren, waarbij de voedering een rol van betekenis kan spelen.

Gaarne richt ik een woord van dank tot de betrokken veehouders voor het maken
van de gevraagde notities en het verstrekken van de overige gegevens. Zonder hun
bereidwilligheid was het niet mogelijk geweest de benodigde gegevens te verzamelen.

On three at random chosen farms annotations concerning parturitions of Texelsheep
are made on forms supplied by us. The farms are named A, O and R. On the farms
A and R the sheep were housed at night several days before and after parturition,
whereas on farm O the sheep were housed day and night in this period. During the
last months of pregnancy, on all three farms, hay and/or silage was fed ad libitum.
Besides this concentrates were given up to about 1 lb. per sheep per day on the farms
A and O, and up to about 2 lbs. per sheep per day on farm R. In the breeding-season
two rams were used on the farms A and O each and four rams on farm R.
Table 1 gives a survey of the material.

Of a total of 434 lambs bom, 29 (6,7%) were dead at birth or died within 24 hours.
With respect to this result it is regarded as important that 77,3% of all parturitions
were assisted (table 2). In 44,6% of all parturitions evidence was prescrit that
assistance was really needed because of size or malpresentation of the lamb (singles)
or at least one of the lambs (twins and triplets).

Table 3 shows that the amount of oversized lambs was relatively unimportant. The
various types of abnormal presentation proved to be the most important reason for
assistance. This material can not give any information concerning the possible lack of
uterine contractions or exhaustion in not interfered parturitions.
The difference in frequency of abnormal presentation between the total of female and
male lambs (table 4) was nearly significant {y^ = 3,335; P circa 0,07). This result
is probably due to the rather small number of lambs.

The difference in frequency of abnormal presentation between the farms A and O
combined opposite farm R (table 5) is significant within twin born lambs of pluri-
parous ewes = 4,920; P< 0,05) and also for the total number of lambs born

= 8,422; F < 0,01).
There is no evidence in this material that the rams have an important influence on
the frequency of abnormal presentation of their offspring.

It is concluded that the rather small number of perinatal deaths of lambs in Texel
sheep is due to the frequent assistance at parturition. The main reason for assistance
is a high frequency of abnormal presentation. The incidence of abnormal presentation
seems to be influenced by the relative or absolute size of the lambs and in this respect
the level of feeding may be of importance.

Grâce à l\'assistance fréquente obstétrique pendant la parturition la mortalité périna-
tale d\'agneaux de moutons texelois (Ile de Texel) est assez réduite. C\'est principale-
ment la position anormale des foetus qui rend l\'assistance pendant la parturition
nécessaire.

L\'examen en question suggère la possibilité que la fréquence de positions anormales
des foetus soit liée à la grandeur absolue et relative des agneaux, laquelle peut être
influencée considérablement par le fourragement.

Die perinatale Sterblichkeit der Lämmer von Texelschen Schafen ist dank der
frequenten Hilfe beim Partus sehr gering. Diese Hilfeleistung ist hauptsächlich bei
abnormaler Lage der Lämmer vonnöten.

Die vorliegende Untersuchung gab Anlass zur Annahme, dass die Frequenz abnorma-
ler Lagen der Lämmer mit der absoluten oder relativen Grösse der Lämmer in
Verband steht, wobei die Fütterung eine bedeutsame Rolle spielen kann.

La mortalidad prenatalis de corderos de ovejas de la raza Texel es gracias a la
asistencia muy frecuente durante el partus, bastante insignificante. Se necesita la
asistencia durante el partus principalmente para la ocurrencia de situaciones anomales
de los corderos. La investigacion en cuestion da lugar a la suposicion que la frecuencia
de situaciones anormales de los corderos esta relacionada con el tamafio absoluto o
relativo de los corderos, en lo cual la alimentacion juege un papel importante.

Alexander, G. and Peterson, J. E.: Neonatal mortality in lambs. Intensive
observations during lambing in a flock of maiden merino ewes. Austr. vet. ]., 37,
371, (1961).

D r e y e r, D.: Geburtsablauf und Kälberverluste, untersucht an Nachkommen ost-
friesischer Besamungsbullen in Testbetrieben. Diss., Göttingen, 1965.
Grommers, F. J.: Ongepubliceerde gegevens, 1966.

G u n n, R. G. and Robinson, J. F.: Lambmortality in Scottish hill flocks. Anim.

Prod., 5, 67, (1963).
Hartley, W. J. and Kater, J. G.: Perinatal disease conditions of sheep in New

Zealand. N.Z. vet. J., 12, 49, (1964).
Hoog Schagen, P.: Waar vindt de schapenhouderij in Nederland plaats? Vee-
teelt- en Zuivelberichten, 8, 232, (1965).
Lindahl, I. L.: Time of parturition in ewes. Anim. Behav., 12, 231, (1964).
McFarlane, D.: Perinatal lambmortality. Austr. vet. ƒ., 37, 105, (1961).
M O u 1 e, G. R.: Observations on mortality among twin and single lambs in Queens-
land. Austr. vet. J., 30, 153, (1954).
P u r s e r, A. F. and Y o u n g, G. B.: Lamb survival in two hill flocks. Anim. Prod.,
1, 85, (1959).

Anim. Prod., 6, 321, (1964).
Sellers, K. C. and Leech, F. B.: Survey of losses associated with pregnancy

and parturition in Yorkshire sheep, ƒ. Agric. Sei., 46, 90, (1955).
S y b e s m a, I.: De vruchtbaarheid van het Texelse schaap. Veeteelt- en Zuivel-
berichten, 4, 209, (1961).
Tcxels schapenstambock in Noord-Holland. Jaarverslag 1962 en 1965.
Thomson, A. M. and Thomson, W.: Lambing in relation to the diet of the

pregnant ewe. Brit. ]. Nutr., 2, 290, (1949).
Trail, J. C. M. and Sacker, G. D.: Lambmortality in a flock of East African

Blackheaded sheep. J. agric. Sei., 66, 97, (1966).
Venkatachalam, G., Nelson, R. M., Thorp, F., L e u c k e, R. W. and
Gray, M. L.: Causes and certain factors affecting lambmortality. ƒ. Anim. Sei.,
8, 392, (1949).

In een eerdere publikatie (van Nie, 1961) werd het openen van een
hart ten behoeve van het inwendige onderzoek als volgt beschreven:

„Het hart wordt geopend ten eerste door een snede over de mediaanlijn van de
caudale rand en ten tweede door een lengtesnede door de a. pulmonalis, craniaal
langs de sulcus longitudinalis sinister vervolgens naar dorsaal, craniaal van de
sulcus longitudinahs dexter, verlengd tot in het atrium dextrum, juist dorsaal van
de sulcus coronarius.

Met de eerste snede wordt de ventriculus sinister en het atrium sinistrum geopend.
Deze snede loopt juist tussen de beide wandstandige mm. papilläres van de ven-
triculus sinister door. De tweede snede opent de ventriculus dexter en het atrium
dextrum. De aorta wordt gespleten van de ventriculus sinister uit door een snede
door de linker helft van de septale slip van de valvula bicuspidalis, juist tussen
de caudale en Hnker klep van de valvulae semilunares aortae. De beide venae
cavae worden door een snede verbonden."
Deze methodiek voldoet in zeer veel gevallen, maar levert in een aantal
gevallen ook belangrijke bezwaren op. In hoofdzaak betreft dit dan ge-
vallen, waarbij het hart na de keuring van het slachtdier en de organen
ter onderzoek wordt aangeboden. Een dergelijk hart moet namelijk vóór
het onderzoek geheel gereconstrueerd worden. De aangebrachte sneden
worden met hechtzijde zowel in- als uitwendig gehecht, vervolgens wordt
het hart met watten opgevuld, totdat het zijn oorspronkelijke vorm terug
heeft gekregen. Daarna volgt fixatie in 10% formaline. Worden deze
harten na een fixatieperiode van 24 tot 48 uur op de hierboven geschetste
wijze ingesneden, dan zal in de regel een verval van de moeizaam verkregen
reconstructie plaats vinden. Het onderzoek wordt hierdoor ten zeerste be-
lemmerd en verzwaard.

Bij een onderzoek naar de juiste positie van de aorta en de truncus pul-
monalis bij bepaalde anomaliën (wordt elders gepubliceerd) voldeed de
in 1961 beschreven sectiemethodiek niet. Het exact weergeven van de
positie van de aorta ten opzichte van het ventrikelseptum en de truncus
pumonalis bleek onmogelijk te zijn.

Daarom werd nu een uitgebreid onderzoek ingesteld — met behulp van
diverse sectiemethodieken — bij normale harten van kalveren van ongeveer
4 maanden oud. Na het vrijprepareren van de grote vaten en het weg-
nemen van het pericardium werden deze harten gefixeerd in 10% for-
maline. De volgende sneden werden nu aangebracht:

c. combinaties van a en b, er werden op deze wijze segmenten uit
het hart gesneden;

d. evenwijdig aan de hartbasis, de sneden werden 1 cm van elkaar
aangebracht (fig. 1).

Uit dit onderzoek bleek al spoedig, dat de onder a, b en c genoemde
methodieken niet voldoen. De resultaten zijn belangrijk slechter dan die
van de reeds eerder genoemde methodiek. Toepassing op harten met veelal
zeldzame anomaliën is niet verantwoord.

De methodiek onder d. genoemd, gaf een totaal ander resultaat, vooral
toen na enige oefening bleek, dat het mogelijk is de sneden daar aan te
brengen waar een onderzoek geboden is.

Het was dan ook verantwoord harten met congenitale afwijkingen aan
deze methodiek te onderwerpen. Hiertoe werden aanvankelijk die harten
met afwijkingen uitgekozen, die in de collectie in meervoud voorkomen.
De resultaten waren verrassend.

Een onderzoek van de vitale onderdelen als de valvulae mitralis et tricuspi-
dalis, de ligging en positie van een ventrikelseptumdefect, de ligging en
positie van het ventrikelseptum, de positie van de trabecula septomar-
ginalis en de positie en het aspect van de aorta en de truncus pulmonalis
bleek zonder belangrijke hulpmiddelen mogelijk te zijn. Bij het aanbrengen
van de juiste snede is óók de ligging van de atrio-ventriculaire knoop en
het verloop van het de crus commune van de bundel van His te volgen.

Speciaal voor die gevallen waar een transpositie van de aorta en/of de
truncus pulmonalis is te verwachten voldoet de geschetste methodiek uit-
stekend. Het aanbrengen van één of twee sneden is in deze gevallen vol-
doende (fig. 1).

Een ander belangrijk aspect is, dat met deze methodiek óók een goed
inzicht wordt verkregen in de dikte van de wanden van de ventriculi. Bij
een onderzoek naar een eventuele hyper- of hypotrofie werd deze metho-
diek dan ook al lang toegepast (N i e b e r 1 e, 1954).

Op de foto\'s la en Ib is de normale positie van zowel de aorta als de
tmncus pulmonalis duidelijk waar te nemen. De aorta ligt ongeveer in het
centrum van de doorsnede van het hart. Midden-rechts, op de foto is dii
midden-hoven, is de doorsnede van de vena hemiazygos te zien.
Op foto Ib is bij cc. een deel van de atrioventriculaire knoop en het crus
commune van de bundel van His waar te nemen. De wanddikte van de
beide ventriculi is ook duidelijk zichtbaar.

Op de foto\'s 2a en 2b zijn de doorsneden van een hart met een inversio
ventriculi weergegeven. Op een normaal rechter atrium sluit een „normaal"
linker ventrikel aan, een ostrium aortae ontbreekt echter. Via een groot
ventrikelseptumdefect bestaat er een verbinding met de linkscaudaal ge-
legen rechter ventrikel. Deze ventrikel heeft via een valvula atrioventricu-
laris verbinding met een normaal linker atrium. De aorta en de truncus
pulmonalis hebben beiden hun oorsprong in deze „rechter" ventrikel. De
beide ventriculi zijn herkenbaar aan hun specifieke formatie van de mm.-
papillares, de beide atria aan de inmonding van de venae.
De positie van de aorta is vrijwel normaal, de truncus pulmonalis is naar
links verplaatst (foto 2a). De deformatie van het gehele hart — mede ten-
gevolge van de abnormale positie van de truncus pulmonalis — maakt,
dat de orientatie aan de sulci longitudinales niet meer mogelijk is. De ge-
maakte doorsnede (foto 2b) maakt deze orientatie wel mogelijk.
Op de foto\'s 3a en 3b zien wij, dat de aorta zich naar links en craniaal
heeft verplaatst (op de foto is dit naar onderen en naar voren).
De truncus pulmonalis is slechts als een uiterst klein vat, geheel in de mus-
culeuze wand van de ventrikel opgenomen, waarneembaar. Op de foto 3b
is duidelijk de convexe zadelvormige bovenzijde van het ventrikelseptum-
defect te zien, ook de dikte van de wand van de rechter ventrikel is dui-
delijk weergegeven. De vier postulaten van de tetralogie van Fallot —
ventrikel septumdefect, gedeeltelijke transpositie (dextropositie) van de
aorta, stenose van de aanvang van de truncus pulmonalis en hypertrofie
van de wand van de rechter ventrikel — zijn op de foto\'s 3a en 3b waar
te nemen.

Hart 1709 is afkomstig van collega H. L. M. Houben te Veghel, hart 1710 is
afkomstig uit het Openbaar Slachthuis te Leiden. Dankzij deze medewerking kon
deze mededeling plaats vinden.

Er wordt een methodiek beschreven voor het openen van harten met congenitale
afwijkingen.

Bij deze methodiek worden een of meer sneden aangebracht evenwijdig aan de hart-
basis. De methodiek voldoet goed bij gereconstrueerde harten.

De methodiek wordt gedemonstreerd met behulp van foto\'s van drie kalverharten:
één normaal hart; één hart met een inversio ventriculi en één geval van een tetralogie
van Fallot.

A procedure adopted in opening hearts showing congenital malformations is described.
This method involves making one or several incisions parallel to the base of the
heart. The procedure is satisfactory in reconstructed hearts.

The method is demonstrated in photographs of three hearts of calves: a normal
heart, a heart showing ventricular inversion and one case of tetralogy of Fallot.

Description d\'une méthode pour ouvrir des coeurs ayant des anomalies congénitales.
Cette méthode consiste à faire une ou plusieurs incisions parallèles à la base du coeur.
La méthode fournit des résultats satisfaisants pour les coeurs reconstruits.
Elle est démontrée à l\'aide de photos de trois coeurs de veaux: un coeur normal,
un coeur avec une inversion ventriculaire et un cas de la tétralogie de Fallot.

Es wird eine Methode zum öffnen von Herzen mit kongenitalen Abweichungen
beschrieben. Bei dieser Methode werden parallel zur Herzbasis ein oder mehrere
Schnitte angebracht. Die Methode befriedigt vollkommen bei rekonstruierten Herzen.
Die Methode wird veranschaulicht mittels Photos von 3 Kälberherzen: ein normales
Herz, mit Inversio ventriculi und ein Fall von Tetralogie von Fallot.

Esta descrito un metodo para el examen de corazones, con anomalias congenitales.
Con esta metodo se hace una o dos cortaduras paralelo con la base del corazon.
Esto metodo satisface bien con corazones reconstruidos. Esto metodo es demostrado
por medio de fotografias de très corazones de terneros, un corazon normal, un corazon
con un inversio ventriculi y un corazon con una tetralogia de Fallot.

N i e, C. J. V a n: Congenitale hartmisvormingen bij het varken. Thesis Utrecht, 1961.
Nieberle, K. : Kreislauf organe ; in Nieberle und Gohrs: Lehrbuch der
speziellen Pathologischen Anatomie der Haustiere, Gustav Fischer Verlag, Jena,
(1954).

Alhoewel de gebieden, waar Eehinoparyphium voorkomt, betrekkelijk klein
zijn, is dit toch een gevreesde darmparasiet.

Eehinoparyphium paraulum en Eehinoparyphium reeurvatum behoren
beide tot de grote groep van trematoden of zuigwormen en zijn zeer nauw
verwant met het bekende leverbotje, dat veel bij runderen en schapen
voorkomt.

Alle trematoden of zuigwormen hebben voor hun verdere ontwikkeling een
tussengastheer nodig en het zijn in dit geval slakjes, welke als zodanig
fungeren. In verschillende laag gelegen gedeelten van ons land (in de om-
geving van de Loosdrechtse plassen, het Friese merengebied. Warmond
e.d.) is een groot percentage der aanwezige slakjes met bepaalde ontwikke-
lingsvormen van de parasiet besmet; en door het eten van dergelijke be-
smettelijke slakjes kan de duif zich met deze wormen infecteren.
De parasiet veroorzaakt een zeer ernstige muco-purulente hemorragische
enteritis; de faeces zijn slijmerig dun en bijna altijd met bloed gemengd.
Meestal sterven de aangetaste duiven binnen enkele dagen.
Eehinoparyphium paraulum is 6.2 mm en Eehinoparyphium reeurvatum
4.4 mm lang en licht rose gekleurd. De wormen komen voor in de dunne
darm, in tegenstelling tot Fasciola hepatica of grote leverbot, die bij rrmd
en schaap in de lever zetelt.

De anamnese luidt: de duiven vermageren sterk; de ontlasting is dun en
bijna altijd met bloed vermengd. Meerdere duiven sterven. De duiven
gaan veel naar het veld: (bij nadere controle blijken de duiven niet naar
bouwland, doch naar slootranden te gaan).

Meestal wordt aan veld-vergiftiging gedacht. (1 x werd Eehinoparyphium
vastgesteld bij jonge duiven. Waarschijnlijk betreft het hier een geval
waarin oude duiven de jongen gevoerd hadden met besmette slakjes).

Differentieel-diagnostisch komen in aanmerking salmonellose en coccidiose,
een atypische enteritis en lilantenbcsjjuitingsmiddelenvergiftiging.
Bij het voorkomen van bloed in de faeces bij duiven moet in de eerste
plaats gedacht worden aan Echinoparyphium-ïni&ctie.

De verschillende handboeken geven tetrachloorkoolstof aan: 1 gram met
een sonde in de slokdarm te brengen.

Van Vloten (mondelinge mededeling) gaf aan distohexaan, oraal, 300
mg op de Ie, 4e en 7e dag.

De laatste jaren is vrij veel succes geoogst met injecties van 90 mg promin-
tic, subcutaan in de nek gedurende drie dagen achtereen.

1 Dr. J. W. E. Stam; wetenschappelijk ambtenaar I aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht, Kliniek voor Kleine Huisdieren; Alex. Numankade 91.

Zeer belangrijk is echter, dat de duiven niet weer in de gelegenheid gesteld
worden naar de besmette plaatsen te gaan. Het opvolgen van dit advies
blijkt in de praktijk veelal op moeilijkheden te stuiten, daar duiven die
eenmaal een trek hebben naar een bepaalde plaats, dit altijd blijven doen.
Geadviseerd moet dan ook worden, de duiven kort te houden en pas tegen
de schemer los te laten, zodat ze niet meer weg durven te vliegen; de jonge
duiven moeten apart losgelaten worden.

Het extra toedienen van vitaminen en mineralen (zelfs eventueel aarde)
kan helpen het naar het veld trekken van de duiven te voorkomen.

Het cijfer achter de plaatsnamen geeft aan het aantal verschillende duiven-
houders uit deze plaats, die duiven opstuurden, die aan deze ziekte bleken
te lijden.

Over het voorkomen van E. paraulum en E. recurvatum bij postduiven wordt een
beschrijving gegeven, waarbij tevens de therapie wordt vermeld.

A description is given of the occurrence of E. paraulum. and E. recurvatum in carrier-
pigeons, after which the therapy is mentioned.

Bij het gebruik van sulfamezathine-Na (128 mg per dag, overeen-
komende met 1 eetlepel per liter drinkwater) tegen coccidiose bij post-
duiven dient men dit gedurende 14 dagen achtereen toe te dienen en
past men geen gefractioneerde therapie toe.

Bij postduiven ziet men namelijk na een langdurige toediening van
sulfamezathine-Na geen neerslagen in de nieren en geen hemorragische
diathese.

In de laatste jaren wordt pokken-difterie bij postduiven vooral in het
voor- en najaar gezien. Wij krijgen de indruk dat de voorzorgen bij
gebruik van pokken-difterie entstof niet voldoende zijn.
Bij het juiste gebruik dienen de duiven de eerste 10 dagen niet met
ongevaccineerde duiven samen gebracht te worden. Het blijkt namelijk
dat het levende kippepokken vaccin toch zo virulent is voor duiven,
dat dit bij ongevaccineerde duiven pokken op oog en snavel kan geven
en uitgebreide difterie in de keel.

Aanwijzingen omtrent het gebruik van sulfamezathine en van pokken-difterie entstof
bij postduiven.

Descriptions about the use of sulfamezathine and of vaccine against fowlpox in carrier-
pigeons.

1 Dr. J. W. E. Stam; wetenschappelijk ambtenaar I aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht, Khniek voor Kleine Huisdieren; Alexander Numankade 91.

Spirocerca lupi-injection in a dog born in Surinam
door J. W. M. A. MULLINK*) en J. JANSEN Jr.¹)

Op 27 november 1965 werd een, enkele uren na zijn castratie onverwacht
gestorven, 2-jarige Collie reu ter sectie aangeboden. De hond bleek verbloed
te zijn; de buikholte bevatte veel vrij bloed, afkomstig uit de linker A.
spermatica interna.

Een toevallige vondst was een geringe verdikking van de oesophaguswand
van enkele centimeters lengte, juist craniaal van het diafragma. In het
caudale gedeelte van deze verdikking bevond zich een latero-ventraal aan
de buitenzijde prominerende weefselmassa van 1 cm doorsnede. Het
oesophaguslumen vertoonde ter plaatse geen vernauwing en het slijmvlies
was normaal.

De weefselmassa bleek een granuloom te zijn waarin, omgeven door een
geringe hoeveelheid débris, twee wormdoorsneden te zien waren. Het granu-
loom bestond grotendeels uit jong bindweefsel met een gematigd aantal
ontstekingscellen. Gevonden werden: polymorfkernige leucocyten, lymfo-
cyten, enkele eosinofiele leucocyten, plasmacellen en histiocyten. Een deel
van de histiocyten bevatte in het cytoplasma een bruin pigment, waarin
ijzer aangetoond kon worden.

De periferie van het granuloom bestond uit een laag celarm oud bind-
weefsel. De oesophagusmusculatuur ter plaatse van het granuloom was
verdwenen. De verdikking van het overige gedeelte van de oesophaguswand
bleek veroorzaakt te zijn door een chronische ontsteking in de submucosa.
Ook hier kwam slechts een madg aantal ontstekingscellen voor: evenals
in de in het granuloom met ijzerhoudend pigment beladen histiocyten,
verder lymfocyten en plasmacellen.

Wanneer er bij de hond in de slokdarmwand een parasiet gevonden wordt,
ligt het voor de hand om aan Spirocerca lupi te denken. Het feit dat er in
dit geval slechts weinig eosinofiele leucocyten gevonden werden, is in over-
eenstemming- met hetgeen van de, door deze parasiet verwekte, granulomen
bekend is.

In de literatuur wordt nog gewezen op een mogelijk verband tussen Spiro-
cerca /wj&z-infecties en het voorkomen van sarcomen in de oesophaguswand
(Th ras her e.a., 1963).

1 Dr. J. Jansen Jr.; wetenschappelijk hoofdambtenaar bij het Instituut voor
veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten; Biltstraat 172, Utrecht.

In het granuloom werd het vooreinde van de Nematode Spirocerca lupi
(R u d O 1 p h i, 1809) gevonden. S. lupi komt vooral voor bij de hond, wolf
en vos in het thoracale deel van oesophagus, maagwand en aorta; soms kan
men de worm aantreffen in longen, lymfklieren, mediastinum enz.
S. lupi is inheems in tropische en subtropische landen. In Nederland werd
zij alleen gezien bij honden die in tropische gebieden geweest waren. De
hier beschreven patiënt bleek in Suriname geboren te zijn.

Men mag stellig aannemen dat de hond zich door het opeten van besmette
tussengastheren geïnfecteerd heeft, daar S. lupi infecties in Suriname zeer
frequent voorkomen (F r i c k e r s, 1938). Honden infecteren zich door het
opeten van besmette tussengastheren (koprofage kevers) of van besmette
transportgastheren (kuikens, ratten, muizen e.d.).

Spirocerca lupi veroorzaakte een granuloom in de oesophaguswand bij een Collie,
die in Suriname geboren was.

Spirocerca lupi caused a granuloma in the esophagus in a Scottish sheepdog, born
in Suriname.

F rick er s, J.: Het voorkomen van Dipylidium caninum (Linné 1758); Toxocara
canis (Werner, 1782) ; Ancylostoma caninum (Ercolani, 1859) ; Dirofilaria immitis
(Leydi, 1856) en Spirocerca sanguinolenta (Rudolphi, 1819) bij den hond (Canis
familiaris) in Suriname. Tijdschr. Diergeneesk., 65, 921, (1938).
Thrasher, J. P., I c h i n o s e, H. and P i t o t, H. C.: Osteogenic sarcoma of
the canine esophagus associated with Spirocerca lupi infection. Am. J. vet. Res.,
24, 808, (1963).

D i e n e r, E. and N o s s a 1, G. J. V.: Phylogenetic studies on the Immune Response.
I. Localisation of antigens and immune response in the toad Bufo marinus. Immuno-
logy, 10, 535, (1966).

Het hooggespecialiseerde systeem van immunologische reacties bij zoogdieren lijkt pas
langzamerhand bereikt te zijn.

In het instituut waar de schrijvers werken zijn de laatste paar jaar studies opgezet
om de rol op te helderen van het antigeenvangend net in lymfklierfollikels van zoog-
dieren bij immunologische reacties. In dit kader werd ook de lokalisatie nagegaan
van, met I 125 gelabeled, flagellen anügeen van Salmonella adelaide in de primitieve
ophopingen van lymfoide cellen die bij padden te vinden waren.
Uit het serologisch werk, dat tijdens dit onderzoek gedaan werd, bleek dat er bij
de pad niet of nauwelijks sprake was van een „immunologisch geheugen", hetgeen
vooral geconcludeerd werd uit het zeer geringe effect van een „booster injectie".
Het bleek voorts dat de jugulaire-hchaampjes (ophopingen van lymfocyten bij
amfibieën) selecdef antigenen opvangen en antilichamen kunnen produceren zodat
zij als primitieve orgaantjes zijn op te vatten, die homoloog zijn met de lymfklieren
der zoogdieren.

De jugulaire lichaampjes van padden hebben geen circulaire sinus, geen germinatieve
centra en geen differentiatie in schors of merg. Het antigeen werd bij de pad diffuus
overal in de jugulaire lichaampjes opgevangen en gefixeerd, (terwijl bij de rat en de
antigenen juist in de follikcls der lymfklieren gelokaliseerd werden). Een toename
van pyroninofiele cellen (die lijken op de plasmacellen der zoogdieren en waarin naar
alle waarschijnlijkheid antilichamen gevormd worden) vond na 5 dagen plaats (in
jugulair lichaampjes en in nieren) doch zij waren egaal verdeeld over de jugulair
lichaampjes en er was niets te herkennen van een ontwikkeling van germinatieve
centra of strengen plasmacellen zoals die bij zoogdieren optreden na stimulering door
antigenen.

De hypothese wordt opgesteld dat het ontbreken van een immunologisch geheugen
kan samenhangen met de afwezigheid van een folliculair antigenen vangnet en van
de daarbij behorende germinatieve centra in de lymfoide orgaantjes van padden.

Williams, G. M. and N o s s a 1, G. J. V.: Ontogeny of the Immune Response.
I. The development of the follicular antigen trapping mechanism, ƒ. Exp. Med.,
124, 47, (1966).

Er werd gepolymeriseerd flagclline van Salmonellae adelaide, gelabeled met I 125, bij
ratten op leeftijden van O - 42 dagen gcïnjicccrd in de voetzool der achterpoten.
De lymfonodulus popliteus bleek op leeftijden van 1 - 3 dagen opgebouwd uit losjes
gerangschikte reticulaire cellen, zonder differentiatie in cortex en medulla. De milt
vertoonde geen differentiatie in witte en rode pulpa. Antigenen ingespoten op Oe en
2e dag werden diffuus, in hoge concentratie in het primitieve lymfklierweefsel op-
geslagen (ook in de milt diffuus verdeeld). Ondanks de hoge bcginconcentraUes
(na 1 dag) was er na 6 dagen vrijwel geen antigcen meer te vinden bij dieren die
op de Oe resp. 2e dag waren ingespoten.

Tussen de 8e en de 16e dag onderging de In. popliteus een differentiatie in corticale
en mcdullaire gebieden. Het belek dat er zich een specifiek patroon van opvangen der
antigenen ging ontwikkelen.

Ratten die op een leeftijd van 14 dagen werden ingespoten hadden de antigenen in
de In. popliteus gelokaliseerd in cen zeer smalle continue zoom van 5 - 35 cellen dik,
diep in de corticale sinussen. Werden dieren van 16 dagen ingespoten, dan was de zoom

al wat breder en minder homogeen, iets gesegmenteerd. Er was histologisch nog geen
spoor van primaire follikels te vinden in coupes die niet autoradiografisch onderzocht
werden.

Antigenen die op de 28e dag werden ingespoten, konden 1 dag later in primaire
follikels en in macrofagen der medullaire sinussen worden teruggevonden.
Hoe ouder ratten worden, hoe beter het lymfoide apparaat in staat bleek antigenen
vast te houden.

Ook werd het effect van antigeen injecties op de formatie van germinatieve centra
nagegaan. Na opzettelijke stimulering door antigenen zag men onder invloed daarvan
de germinatieve centra snel verschijnen. Het eerst in de lymfklier dicht bij de injectie-
plaats.

S t O r z, J., S h u p e, J. L., Smart, R. A. and T h o r n 1 e y, R. W.: Polyarthritis
of calves: Experimental Induction by a Psittacosis Agent. J. Am. vet. Res., 27, 987,
(1966).

De auteurs waren in staat om door experimentele infectie van jonge kalveren met
een uit een aan polyarthritis gestorven kalf geïsoleerde PPLO-cultuur de ziekte bij
gezonde kalveren op te wekken.

ONDERZOEKINGEN OVER DE IN 1965 BIJ PAARDEN WAARGENOMEN
HOESTEPIDEMIE IN DE BONDSREPUBLIEK

M a y e r, A., P e 11 e, J. und Pape, J.: Untersuchungen über die 1965 bei Pferden
beobachtete Hustenepidemie (Hoppegartener Husten) in der Bundesrepublik. Tier-
artzl. Umsch., 21, 781, (1966).

Paarden, die aan de winterrennen aan de Franse Rivièra deelgenomen hadden,
brachten de ziekte mee naar Parijs, van waaruit de verspreiding over Engeland,
Ierland en Duitsland volgde (ook Nederland!).

Het werd de schrijver via serologisch onderzoek duidelijk, dat bij de hoestepidemie
van vorig jaar beide paarden influenza virus stammen, het Myxovirus influenza A
- equi- 1/Prag 56 en het Myxovirus influenza A - equi- 2/Miami 63 een rol gespeeld
hadden. Beide stammen behoren in de entstoffen verwerkt te worden.
Schrijvers zien als de verwekkers van het Hoppengartener Husten de beide boven-
genoemde influenza virussen.

H O O f, J. van: Onderzoek naar het voorkomen van Salmonellae bij gezonde slacht-
varkens. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 35, 318, (1966).

Daar het varken door het voederen met besmette vismelen als één der voornaamste
potentiële besmettingsbronnen voor de verbruiker wordt voorgesteld, heeft het in
het Salmonella-onétTzoek de volle aandacht tot zich getrokken. Toch is het aantal
Salmonella-Aragen zeer uiteenlopend bevonden. Als extremen kunnen hier o.a. de
resultaten van K a m p e 1 m a c h e r et. al. en die van H a d 1 o c k worden vermeld.
Eerstgenoemde onderzoeker vond 25,3% der mesenteriale lymfklieren en 23,3% der
faecesmonsters besmet, terwijl de Duitse onderzoeker in 850 faecesmonsters geen
enkele maal Salmonellae aantrof.

Het aantal positieve monsters wordt sterk verhoogd door een combinatie van 2 ver-
schillende verrijkingsmilieus evenals door het gebruik van verschillende selectieve
bodems.

Tengevolge van het verblijf in het slachthuis stijgt het aantal kiem-uitscheiders in de
faecesmonsters conform de resultaten van andere onderzoekers. Slachting onmiddellijk
na aanvoer gaf 28% positief, na een verblijf van 1 tot 2 dagen in het slachthuis
waren 44% der faecesmonsters positief. Gemiddeld 36%.

Deze verschillen komen niet tot uiting in het onderzoek van mesenteriale lymfkheren.
Er schijnt dus weinig correlatie te bestaan tussen faeces- en lymfklierenonderzoek,
wat in overeenstemming is met de theorie van K a m p e 1 m a c h e r et. al. Volgens
de hypothese zouden de Salmonellae, aangetroffen in de mesenteriale lymfklieren,
afkomstig zijn van een vroege jeugdbesmetting, terwijl deze in de faeces vooral hun
oorsprong zouden vinden in later optredende kontaktbesmettingen, hetzij met faeces
van kiemuitscheiders, hetzij door het voeder.

Alhoewel het onmiddellijke gevaar voor de verbruiker niet overdreven moet worden,
dienen steeds de grootst mogelijke hygiënische voorzorgen in acht te worden genomen
om de verspreiding en de ontwikkeling van de Salmonellae te verhinderen.

H a m d y, A. M.: Association of Myxovirus Parainfluenza-3 with Pneumo-enteritis
of calves: Virus isolation, ƒ. Am. vet. Res., 27, 981, (1966).

Uit de darminhoud van een aan pneumo-enteritis gestorven kalf werd Myxovirus
Parainfluenza-3 geïsoleerd.

De auteur was in staat om de ziekteverschijnselen bij gezonde kalveren op te wekken
door experimentele infectie met dit virus.

O\'Berry, P. A., B r y n e r, J. H. and Frank, A. H.: Isolation of Mycoplasma
from an Aborted Bovine Fetus and Vaginal Mucus, ƒ. Am. vet. Res., 27, 677, (1966).
Mycoplasma spp (PPLO) werden geïsoleerd uit de maaginhoud van een geaborteerde
runderfetus en uit vaginaalslijm van koeien.

Mitchell, B.: Local Analgesia of the horn and horn base in the goat. Vet Ree..
79, 135, (1966).

Dc cornuale tak van de N. lacrimalis inncrveert bij de geit alleen het laterale en
posterieure deel van de hoorn. Een tweede innervatie geschiedt door de N. infra-
trochlearis. De N. infratrochlearis komt van de dorso-mediale rand van de orbita en
geeft een cornuale en een frontale tak af. Dc cornuale tak inncrveert het anterieure
en mediale deel van de hoorn en loopt dorsaal over het os frontale.
Voor onthoorning moet men geiten op twee plaatsen anestheseren om de cornuale
takken van zowel de N. lacrimalis als van de N. infraorbitalis te blokkeren. De
injectieplaats voor de cornuale tak van de N. lacrimalis is dezelfde als bij het rund,
nl. in de fossa temporahs tussen de hoornbasis en de laterale ooghoek, direct achter
de basis van het proc. supraorbitalis van het os frontale. De injectieplaats voor de
cornuale tak van de N. infraorbitalis is de dorso-mediale rand van de orbita. Bij
dieren met een dunne huid is de zenuw daar te palperen.

Rosenberger, G.: Neuere Untersuehungsverfahren beim Rind. Prakt. Tierarzt,
47, 335, (1966).

Na een omschrijving en nadere indeling van het begrip „indigestie" gegeven te
hebben, wijst de schrijver op het, ook voor praktijkgebruik, belangrijk wordende
onderzoek van het pensvocht. Voor de verzameling van dit vocht is het instrument
volgens Schambye-Sorensen het meest geschikt: 200- 500 cm^ voor een
onderzoek en 3 - 4 liter voor overbrenging van dier op dier. Schrijver voegt hier aan
toe: „Pansensaft ist das billigste Medikament und bei bestimmten Störungen am
wirksamsten". Onderzoek vindt plaats op kleur, consistentie, geur, pH, sedimentatie
en microscopisch op infusoriën.

Aangetroffen afwijkingen van de pensinhoud hebben geleid tot het onderscheiden
van de volgende drie voormaagstoornissen:

50 - 70 cm» melkzuur in 8-10 liter water of 10 cm^ HOL in 2 - 3
liter water of lijnzaadslijm.

2-3 gram streptomycine oraal, ter eliminatie van de coli-bacteriën.
In ernstige gevallen: rumenotomie met volledig ledigen der pens
en daarna vullen met pensinhoud van een gezond dier.

Extreem hoog eiwitrantsoen, zonder toevoeging van voldoende ruw-
vocder en lichtverteerbare koolhydraten. Hierdoor ontstaat een ver-
hoogde produktie van nh3 met alkalose en verminderde Ca- en
Mg-ionisatie en resorptie.

Hypocalcemie met parese-achtige zwaktetoestanden.
NH.-i-geur, pH 7 - 7,5, geen infusoriën.

Voederrantsoen met hoog gehalte lichtverteerbare koolhydraten zoals
bieteblad, bietekoppen, appels e.d., gepaard gaande met een sterke
vermeerdering van mclkzuurvornicnde bacteriën in de pens. Ver-
hoogde histaminevorming en verminderde vitamine Bi produktie.
verschijnselen: Bij lichte gevallen een verminderde eetlust en een daling van melk-
produktie en melkvetgehalte.

Ernstige gevallen: intoxicatie verschijnselen zoals apathie, veel
liggen, steunen en tandknarsen, geelgroene diarree,
pensvocht: Melkachtig-grauwe kleur, waterig met zure geur, geen sedimentatie,

pH minder dan 6, geen infusoriën.
therapie: Bij lichte gevallen toediening van 200 g calcium-carbonaat of 100 g

Bij ernstige gevallen kan slechts een rumenotomie met volledige
lediging en uitspoeling der pens levensreddend zijn.
Hiernaast beschrijft schrijver nog het Hoflund-syndroom, waarbij een toediening van
50 mg atropine diagnostisch van waarde kan zijn ter beoordeling van de bij dit
syndroom optredende bradycardie. Bij de diagnostiek der lebmaag-dislocatie naar

links wordt gewezen op een proefpunktie ter hoogte van de ventrale begrenzing van
het tympanische gebied. Bepaling van de pH van het aldus verzamelde maagsap
wijst bij een waarde van 2 - 4 op lebmaag-inhoud, bij 6,2 - 7 op pensinhoud. Ook
de endoscopic met behulp van een trocard met lichtbron kan vóór een proef-
laparotomie toegepast worden. De diagnose van de liggingsverandering der blinde
darm moet rectaal gesteld worden, de therapie bestaat uit een enterotomie.

Banks, A. W., Hall, C. and Korthals, A.: Economics of Anthelmintic
Treatment. A Field Trial in Sheep in South-Australia. Austr. vet. ]., 42, 116, (1966).
Van 112 gecastreerde Merino ramlammeren van 14 dagen oud werden 5 gelijke
groepen van elk 20 dieren gevormd en een zesde groep van 12 dieren.

4 van de 5 groepen kregen een verschillende wormbehandeling vanaf de leeftijd van
7 weken, namelijk thiabendazol 50 mg,/kg maandelijks, naphthalophos (0,0 - diethyl -
naphtaloximide phosphate, ook bekend als Bayer S 940 of Rametin) 50 mg/kg maan-
delijks, naphthalophos 50 mg/kg twee-maandelijks en phenothiazine 600 mg/kg maan-
delijks. Groep 5 fungeerde als onbehandelde controle-groep terwijl van groep 6,
eveneens niet behandeld, elke maand een dier werd geslacht voor onderzoek op maag-
darmwormen. Alle lammeren werden gezamenlijk geweid met de moederschapen en
met de overige schapen en lammeren op het bedrijf. De lammeren werden op de
leeftijd van 4 maanden gespeend.

Bepaling van het lichaamsgewicht vond plaats om de 4 weken, waarbij tevens van
alle dieren faecesmonsters werden verzameld voor het verrichten van eitellingen en
het kweken van larven. De dieren werden tweemaal geschoren en wel op 5 maanden
en op 12 maanden oud.

Bij de onbehandelde controlegroep werd een ernstige Hemonchus-inkctie gezien op de
leeftijd van 2 maanden; Trichostrongylus spp. veroorzaakte enige ziekte vanaf het
spenen; andere parasieten waren onbelangrijk.

Op de leeftijd van twaalf maanden waren de gemiddelde lichaamsgewichten als volgt:
thiabendazol 95,8 Ib, naphthalophos maandelijks 89,1 Ib, phenothiazine 89,2 Ib,
naphthalophos twee-maandelijks 83,3 Ib en controle 69,8 Ib. De netto wolopbrengst
per jaar (d.i. de opbrengst van de wol verminderd met arbeidsloon, medicamenten,
scheerloon, transport- en verkoopkosten van de wol) bedroeg voor de verschillende
groepen van oorspronkelijk 20 dieren: thiabendazol £ 37,67; naphthalophos maan-
delijks £ 36,37; naphthalophos twee-maandelijks £ 36,73; phenothiazine £ 29,28;
controle £ 22,20. Verlies door sterfte als gevolg van wormziekte bedroeg voor de
eerste drie groepen nihil, voor de phenothiazine groep £ 3,13 en voor de controle
groep £ 11,87.

Uitvoerige beschouwingen worden gewijd aan de waardebepaling van wormbehan-
deling waarbij wordt gesteld dat noch de eitellingen, noch het gewichtsverloop
betrouwbare maatstaven opleveren. In de naphthalophos twee-maandelijkse groep
traden hoge pieken op in de uitscheiding van Hemonchus-eiercn die niet werden
weerspiegeld in de groeicurve van de dieren.

De groeicurve van de phenothiazine groep viel ongeveer gelijk met die van beide
naphthalophos groepen, maar de netto wolopbrengst was in de phenothiazine groep
aanmerkelijk lager. Ook het verlies door sterfte was in de phenothiazine groep hoger.
Uiteraard is ook de kostprijs van het wormmiddel van invloed op de economische
resultaten.

5 e n s e r, F.: Penicillium martensii Biourge als Erreger einer Mycose. Zbl. Bakt.
I Orig., 200, 519, (1966).

S e n s e r schreef een huidaandoening bij cen kat hier aan toe. Bij dit dier trad
aan de staartbasis en de achterste extremiteiten in een tijdvak van enkele weken een
zeer sterke haaruitval op, met korstachtige processen. Toen de processen spontaan
genezen waren, groeide daar cen groot percentage witte haren op. Er is verschillende
keren uit het geval gekweekt waarbij steeds P. martensii werd gekweekt. Doordat
P. martensii keratine afbreekt, bestaat, volgens schrijver, voor deze schimmel de
mogelijkheid van saprofyt tot parasiet te worden.

G r e V e, J. H. and G a a f a r, S. M.: Natural Transmission of Demodex canis in
Dogs. ƒ. Am. vet. Med. Ass., 148, 1043, (1966).

Op grond van klinische waarnemingen werd wel verondersteld, dat jonge pups intra-
uterien met Demodex canis geïnfecteerd kunnen zijn.

Om de juistheid van deze hypothese te testen, onderzochten de auteurs 83 pups uit
14 nesten. 38 pups hadden geen contact met hun moeder (geboren via keizersnede
en kunstmatig gevoed tot een leeftijd van 3 weken of doodgeboren met intacte
vruchtvliezen). Deze 38 pups kwamen uit 6 nesten: 3 uit teven, die klinisch demo-
dicose hadden cn 3 uit teven, die klinisch gezond waren.

Daarnaast werden 45 pups onderzocht, die wel postnataal contact met hun moeders
hadden. Zij kwamen uit 12 nesten. Van 5 nesten had de moeder demodicosis, van 7
nesten was de moeder klinisch gezond.

De pups werden gedood en de huid en viscera werden gemacereerd en nauwkeurig
onderzocht op de aanwezigheid van mijten.

Bij de pups, die geen contact met hun moeder hadden gehad na de geboorte, konden
geen mijten worden aangetoond.

Bij 2 pups, die contact met hun moeder hadden, konden reeds 24 uur na de geboorte
mijten worden aangetoond.

In totaal werden in 4 van de 5 nesten van teven met demodicosis pups met mijten
gevonden, terwijl in 4 van de 7 nesten van teven, die klinisch geen demodicosis
hadden, eveneens positieve pups gevonden werden.

De demodexmijten werden voornamelijk aangetroffen in de huidgedeelten van kop,
hals en voorpoten Deze verdeling suggereert volgens de auteurs zeer sterk een
contactinfectie tijdens het zogen.

Pups worden niet intraüterien met demodexmijten geïnfecteerd. Reeds zeer vroeg
na de geboorte vindt een contactinfectie met Demodex canis plaats.
Ook klinisch gezonde honden kunnen dragers van demodexmijten zijn en hun pups
infecteren tijdens het zogen.

L. Hussel, W. Eichler, A. Liebisch und J. Schneider
(S. Hirzel Verlag, Leipzig 1966, 97 afb., 220 pag., D.M. 34,60)

Na de „Rinderpest" in 1960 en de „Lungenseuche" in 1962 volgt thans dit boek in
de reeks van Oostduitse publikaties die betrekking hebben op de tropische landen.
Het boek is zeer systematisch opgebouwd en geeft protozoaire aandoeningen bij
onze huisdieren.

In het eerste, algemene, gedeelte wordt de geografische verspreiding, geschiedenis en
economische betekenis van de protozoaire ziekten, de biologie en bestrijding van de
overbrengers en het gebruik van de chemotherapeutica beschreven.
In het tweede, speciale, deel wordt de speciale pathologie van de door de Protozoa
veroorzaakte ziekten behandeld. Symptomen, differentiaal-diagnose en de bestrijding
worden duidelijk beschreven, de patholoog-anatomische afwijkingen hadden iets uit-
voeriger kunnen zijn.

De determinatietabellen voor de tsetsevliegen, trypanosomen en teken en het tabella-
risch overzicht van de runder-Piroplasmata zijn zeer duidelijk. De kaart van de
verspreiding van de trypanosomen in Afrika is echter niet genuanceerd genoeg.
Jammer genoeg kan het weer laten vervallen van het Genus Ganderia alleen nog maar
in een voetnoot worden opgenomen.

Het is geen regel dat de Toxoplasmata in het bloed gevonden worden. Men vraagt
zich af of de drie bladzijden die aan Toxoplasma gewijd zijn niet beter, of helemaal
weggelaten hadden kunnen worden, of veel uitgebreider behandeld hadden moeten
worden.

De bloedprotozoa van de vogels zouden een volgende maal iets uitgebreider behandeld
kunnen worden. De voor de tropen zo belangrijke door teken overgebrachte Rickettsia-
achtige organismen, zoals Ehrlichia canis en Cowdria ruminantium worden uiteraard
niet behandeld, hoewel Anaplasmosis wel wordt beschreven. Een titelverandering zou
ook dit kunnen ondervangen.

Resumerend kan men zeggen dat de vier schrijvers een zeer goed boek hebben ge-
schreven dat van harte aanbevolen kan worden aan iedere dierenarts die met de
tropen direkt of indirekt in aanraking komt.

Prof. Ullrich, de internist uit München, heeft de 10e uitgave van het oorspronke-
lijke bock van F rö h n e r opnieuw bewerkt.

Het is een „Grundriss", d.w.z. dat van alle onderwerpen slechts de hoofdzaken
behandeld worden. Het boek behandelt zowel de niet-infectieuze- als de infectieuze
ziekten, zowel van de grote als van de kleine huisdieren. Het geheel is verwerkt in
een boek van ruim 300 pagina\'s.

Een ieder zal begrijpen, dat een schrijver, die zo\'n uitgebreid onderwerp binnen een
beperkte hoeveelheid pagina\'s wil behandelen, zich sterke beperkingen moet opleggen.
Reeds in het voorwoord wordt gezegd, dat ieder die finesses wil weten meer uitgebrei-
de werken zal moeten raadplegen.

Voor diegenen, die in een kort bestek een groot aantal inlichtingen wil verkrijgen,
is het een waardevol boek; diegenen die het naadje van de kous willen weten kunnen
beter meer specialistisch georiënteerde werken kopen of raadplegen.

Op de omslag wordt de titel nog aangevuld met de woorden: „Waarnemen - Her-
kennen - Beschermen", waarmee waarschijnlijk bedoeld is de inhoud van het boekje
te karakteriseren.

Het „Waarnemen" is echter van zeer ondergeschikt belang. Een enkele opmerking
over het gedrag wordt vaak gebruikt als aanloopje tot een beschrijving van maat-
regelen om de stand van een bepaalde vogel te verbeteren, dan wel van maatregelen
om schade te beperken.

Ook het „Herkennen" speelt geen grote rol. Dc 64 kleurenfoto\'s van evenzovele vogel-
soorten doen ons de vogels praktisch uitsluitend bij hun nesten zien; een stadium
in de vogelfotografie dat men zelfs voor kalenders al vrijwel te boven is. Werkelijk
goede opnamen zijn er niet bij. De enige afbeelding die op een iets hoger niveau
staat (een pestvogel) is waarschijnlijk in een kooi gemaakt.

Het „Beschermen" is het eigenlijke onderwerp van dit boek. Bescherming zowel van
vogels die voor de mens nuttig geacht worden, doordat zij („schadelijke") insecten
eten, als van (cultuur)gewassen tegen vogels. Een enigszins hybridische opzet dus,
waarin sentimentaliteit en harde zakelijkheid innig verweven zijn zonder tot een
eenheid te geraken.

Uit het technische gedeelte kan men ideeën opdoen over het bouwen van nest-
gelegenheden (met lijsten van afmetingen en de corresponderende bewoners), voer-
bakken, drinkbakken, roofvogelkrukken en andere nuttige accessoires.
Helaas heeft de vertaler-bewerker zich niet voldoende los kunnen maken van de
Duitse tekst. Al vind ik een voederhuis een bijzondere attractie, dan nog zou ik
enige weerstand moeten overwinnen in mijn tuin een „klein Hessisch voederhuis",
een „Hilbersdorfer voederhuis" of een „Groot Beierse mezenvoederkast" te plaatsen.

Hebt U reeds banden besteld voor het inbinden van Uv»/ Jaargang 1966
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde?

Zo niet, vul dan spoedig de bestelkaart, Ingesloten In de aflevering van
15 januari j.l., In en stuur deze — onder gelijktijdige storting van f 6,—
op gironummer 472075 — op aan de Redaktie, Rubenslaan 123, Utrecht.

Er wordt tegenwoordig zwaar geschermd met de letters „Drs." Mogen ook veeartsen,
die hun diploma aan \'s Rijksveeartsenijschool of aan de Veeartsenijkundige Hoge-
school gehaald hebben zich doctorandus noemen?

Ik dacht van niet; een doctoraal examen herinner ik mij (begin twintiger jaren)
niet.

Zij, die hun diploma behaalden aan \'s Rijksveeartsenijschool mogen zich geen docto-
randus noemen; zij, die hun diploma aan de Veeartsenijkundige Hogeschool be-
haalden mogen dit wèl.

Hierover wordt verschillend geoordeeld en de noodzaak is wel eens aanwezig bij een
te lage produktie van kippen na cen plaats gehad hebbende infectie met infectieuze
bronchitis op jeugdige leeftijd.

Alvorens de vraag te beantwoorden of intracloacaal onderzoek is toegestaan, is het
wellicht goed ons er allereerst over uit te spreken wat onder intracloacaal onderzoek
wordt verstaan. Ik neem aan dat de vraagsteller hiermee bedoelt het inbrengen van
de wijs- of middelvinger in de cloaca van de kip om de buikholte af te kunnen
tasten en de eventuele aanwezigheid van een ei in de eileider beter vast te kunnen
stellen.

Dit wordt wel door selekteurs gedaan bij kippen, waarbij zich de vraag voordoet
of het dier moet worden aangehouden (normale, produktieve kip), of worden
opgeruimd (niet produktieve kip, al of niet met bepaalde afwijkingen, zoals teveel
vet in de buik, gezwellen, eiconcrementen, waterblaas, enz.).

De vraag of dit is toegestaan zou ik willen beantwoorden met de wedervraag: waarom
niet?

Er is namelijk geen duidelijke wetsbepaling bekend volgens welke dit verboden is, of
alleen voorbehouden aan een bepaalde groep of gebonden aan bepaalde voorwaarden.
Ook heb ik nog nimmer iets bemerkt van enig toezicht, van welke instantie ook op
het betasten van kippen.

Heel anders wordt het, indien de vraag zou luiden of intracloacaal onderzoek aan
te bevelen is of verantwoord is?

Daarop kan worden geantwoord, dat dit in het algemeen niet het geval is, vanwege
het gevaar van het veroorzaken van beschadigingen en het overbrengen van infecties.
Vooral niet wanneer het onderzoek gebeurt door anderen dan de eigenaar zelf, dus
door personen die ook bij andere pluimveehouders komen.

Wanneer men bedenkt, dat het cloacaslijmvlies wel wordt gebruikt om bepaalde
entstoffen in het lichaam van de kip te brengen, dan zal het zonder meer duidelijk
zijn, dat met een vuile vinger heel gemakkelijk zowel bacteriële- als virusinfecties
via dit slijmvlies kunnen worden overgebracht. Ook zouden bepaalde smetstoffen van
de kip, welke gevaar op kunnen leveren voor de mens, bijvoorbeeld salmonella\'s,
Ornithose, pseudo-vogelpest enz., bij deze behandeling op de mens kunnen worden
overgebracht, hoewel dit waarschijnlijk slechts uitzonderingsgevallen zijn.

Uit het oogpunt van besmettingsgevaar — zowel voor de dieren, als voor de mens —
is intracloaeaal betasten dus in het algemeen niet aan te bevelen. Bij het praktisch
examen voor het behalen van het Rijks selckteursdiploma wordt het inwendig be-
tasten dan ook altijd verboden aan de kandidaten, terwijl door de examencommissie
scherp wordt toegezien op de naleving van dit verbod.

De noodzaak tot inwendig betasten is ook in het algemeen niet groot, aangezien
een goede selektcur in minstens 90% van de gevallen ook zonder deze manipulatie
en alleen met behulp van uitwendige betasting, tot een beslissing kan komen.
Slechts in die enkele gevallen — welke gelukkig steeds meer tot de uitzonderingen
gaan behoren — van een koppel hennen die niet geënt is tegen infectieuze bronchitis
en waaronder een ziekte der ademhalingsorganen is voorgekomen, waardoor de ei-
produktie niet meer tot het normale peil terug wil keren, kan het bij uitzondering
zijn nut hebben dat alle hennen gedurende 3 dagen achtereen iedere morgen voor-
zichtig door de eigenaar worden afgetast. Dit is namelijk de enige praktische methode
om de produktieve van de niet produktieve dieren te scheiden en wanneer het in-
wendig betasten hier voorzichtig en door de eigenaar zelf wordt verricht, is dit bij uit-
zondering wel verantwoord, mits hij direct na afloop zijn handen goed wast!

Ongeveer 120 vleesresearchwerkers uit vrijwel alle Europese landen woonden dit jaar
de bovengenoemde Meeting bij. Als gasten waren ook een aantal Amerikanen, Nieuw-
Zeelanders en Australiërs aanwezig. De Nederlandse delegatie bestond uit 8 personen,
vanwie er vier uit de vleeswarenindustrie en vier uit onderzoekinstituten afkomstig
waren.

Evenals in voorgaande jaren in Roskilde en Belgrado werden ook nu geen voor-
drachten gehouden maar werden in totaal ca. 70 „papers" in 6 hoofdgroepen verdeeld
en werd iedere groep na een kritische beschouwing door een daartoe aangezochte
deskundige in drie discussiegroepen — Duits, Engels en Russisch sprekend — aan
een meer of minder diepgaande discussie onderworpen. Ook nu voldeed dit systeem
tamelijk goed; er werd zo geen tijd verdaan met het nutteloze voorlezen van reeds
bekende teksten.

Excursies werden gemaakt naar een aantal slachthuizen en vleeswarenfabrieken in
Sarpsborg, Frederikstad, Oslo en Lillehammer. Deze bedrijven maakten alle een uit-
stekende indruk. Bijzondere vermelding verdient de vleeswarenfabriek Stabburet in
Frederikstad, waar een hoge graad van rationalisatie, mechanisatie en hygiëne was
bereikt. Ongeveer tweederde van de Noorse vleeshandel en vleeswarenproduktie is
in coöpratieve handen en de organisatie en de uitvoering daarvan maakte eveneens
een goede indruk.

De vleeskeuring wordt in Noorwegen uitgevoerd door dierenartsen, evenals de keuring
van pluimvee en vis in de fabrieken en de exportkeuring van vleeswaren. Het toezicht
op melk en zuivelprodukten en voor het binnenland bestemde vleeswaren wordt
eveneens door dierenartsen uitgeoefend, echter onder verantwoordelijkheid van een
arts, hoofd van een gemeentelijke dienst.

In Trondheim werd een bezoek gebracht aan het landbouwcentrum Tunga. Op een
terrein van ca. 36 ha grootte zijn daar reeds enkele gebouwen verrezen en moeten
andere vóór 1970 voltooid zijn, huisvesting biedend aan verschillende coöperatieve
organisaties op het gebied van de verwerking en distributie van landbouwprodukten.
Geheel of nagenoeg geheel gereed waren de gebouwen van de vleescentrale, de pluim-
veeslachterij, dc eierhandel, de groente- en fruitveiling, een ijsfabriek en een school
voor middelbare opleiding in de voedingsmiddelenindustrie. Het voordeel van deze
concentratie zou zijn gelegen in goedkopere centrale voorzieningen (administratie,
technische dienst, energievoorziening, transport, e.d.) en in een vlottere samenwerking.

Een halve dag werd uitgetrokken voor een bezoek aan de Veterinaire Hogeschool
te Oslo. De huisvesting en de inrichting van het Instituut voor Voedingsmiddelen-
hygiëne was zéér goed en uitgebreid. Pikante bijzonderheid: de voor de bouw be-
nodigde gelden waren voor een belangrijk deel verkregen uit de opbrengst van de
Noorse sporttoto. Een deel van deze opbrengst komt nl. ten goede aan het weten-
schappelijk onderwijs.

Het onderwijsprogramma voedingsmiddelenhygiëne vertoonde veel overeenkomst met
het onze en werd gedoceerd in drie uur college gedurende de laatste 2/2 van de
in totaal S\'/q jaar durende studieperiode. De studenten moeten gedurende vier
weken op het slachthuis werken en volgen 100 uren practicum op het instituut.
Hierna zal een beknopt overzicht gegeven worden van een aantal papers, groeps-
gewijze gerangschikt en voorzover in de interessesfeer van de lezers gelegen. Zij die
belang stellen in één of meer van de besproken papers, kunnen deze ter bestudering
verkrijgen van onze instituten.

O t t O berichtte over experimenten waarbij nagegaan werd of de snelle vleesproduktie
bij varkens alleen optreedt tot een gewicht van 100 kg, zoals nu blijkbaar wordt
aangenomen, of ook nog daarboven. Volgens hem is het noodzakelijk na te gaan of
er met de moderne fok- en mestmethoden niet méér en daardoor goedkoper vlees
uit een varken is te halen. Het bleek dat tot 150 kg de vleestoename (doorsnede
m. long. dorsi) lineair was. Natuurlijk werd ook meer vet gevormd. Uitgedrukt in
eiwit- en vetpercentages was het verloop van 70 tot 150 kg voor eiwit van 13.5 tot
12.0 en voor vet van 31.6 tot 46.1.

T h O m k e e.a. voerden varkens met een rantsoen, waarin gerst dat al dan niet
bedorven was en al of niet voorgeweekt. De bedoeling ervan was na te gaan of groei
en karkaskwaliteit beïnvloed werden. Er was een tendens dat de bedorven ingrediënten
de groei en het voederverbruik nadelig beïnvloedden. De vleeskwaliteit leek iets
minder te zijn, getuige de blekere kleur, lagere pH 45 min. na het slachten en lager
totaal pigment.

Vetterlein en Hannan verrichtten pH- en kleurmetingen en visuele beoorde-
lingen van de m. long. dorsi ter hoogte van de 5e rib bij varkens van verschillend
ras en herkomst. Zij concludeerden dat, naarmate het transport langer duurt of de
rustperiode daarna te kort duurt, vlees met een hogere cind-pH en donkerder kleur
gevonden wordt. Werden de varkens direct na een kortdurend transport geslacht,
dan hadden vooral de vleesrijke varkens bleek en slap vlees. Met betrekking tot het
optreden van vleesdegeneratie werd geen seizoensinvloed geconstateerd, \'s Zomers was
er een tendens naar een hogere gemiddelde eind-pH-waarde.

Sybesma en van Logtestijn bepaalden de frequentieverdeling van rectaal-
temperaturen juist vóór de dood en van bloed- en vleestemperaturen kort na de
dood van enkele grote groepen Nederlandse landvarkens. Een correlatie werd vast-
gesteld tussen dc vóór de dood bestaande lichaamstemperaturen en het verloop van
de postmortale processen in het vlees. Hoe hoger die temperatuur nl., hoe sneller
in het algemeen die processen verlopen, hetgeen in tweede instantie leidt tot een
relatief nog grotere warmteontwikkeling.

Sybesma stelde in een ander onderzoek vast dat het bestaan van een chronische
pneumonie blijkbaar het optreden van een hoge lichaamstemperatuur t.g.v. transport-
invloeden bevordert (vermindering van de zuurstofcapaciteit en het weerstands-
vermogen) .

VanLogtest ij n en Sybesma gaven enkele gegevens over de relatie tussen het
postmortale pH-, temperatuur- en rigor mortis-verloop en de vleeskwaliteit van
varkens. Als de genoemde waarden niet te lang na de dood, maar bijvoorbeeld na
40 minuten (aan het einde der slachtlijn) worden gemeten, kan men daarvan een
goede informatie verwachten omtrent bepaalde eigenschappen van het vlees.
Van Logtestijn vergeleek het rendement van drie verschillende typen varkens-
vlees (vermoeid, normaal en gedegenereerd) bij de bereiding van bepaalde vlees-

Produkten. Er werden rendementsverschillen tot ca. 6% in gekookte ham en tot ca.
10% in gebakken karbonaden geconstateerd. Door zeer intensieve behandeling, bijv.
drogen of steriliseren worden de totale vochtverliezen groter, maar de verschillen
minder.

-M1 e n e.a. brachten een paper over de vetzuursamenstelling van spier-lipiden.
De intramusculaire lipiden hebben invloed op de organoleptische eigenschappen van
vlees.

Het doel van het onderzoek was na te gaan of sexe-verschillen bestaan. In gelten
en borgen nam het vetzuur C 18-gehalte beduidend toe tijdens de groei, terwijl het bij
beren constant bleef; het vetzuur C-18-1 kwam daarentegen veel minder voor bij
gelten en borgen. De samenstelling van de lipidefractie werd duidelijk bepaald door
de leeftijd en het gewicht.

Er was een korte mededeling van L ö r i n c z over de elektronen-microscopische
structuur van het sarcolemma. Bevestigd werd dat deze membraan uit een dubbele
laag bestaat.

Over de malsheid van het vlees waren er enkele mededelingen van Amerikaanse zijde.
B r i s k e y e.a. presenteerden gegevens betreffende de malsheid van de M. semi-
membranosus van twee groepen runderen, verschillend naar slachtconditie. De mals-
heid van vlees wordt o.a. beïnvloed door de hoeveelheid en de toestand van het
bindweefsel en door de contractietoestand van de spiervezelen. Hoe korter die vezels
zijn, des te taaier is het vlees. Het zou daarom van belang kunnen zijn te voorkomen
dat de spieren zich na de dood te veel samentrekken.

M u 11 i n s verstrekte cijfermateriaal betreffende de malsheid van de M. long. dorsi,
M. triceps brachii en M. semimembranosus van runderen, dat tengevolge van de
omstandigheden voor het slachten nogal wat spreiding vertoonde. Ook door hem
werd gewezen op de invloed van de contractietoestand van de spier. Verschillen
daarin zijn waarschijnlijk de oorzaak van het feit dat de malsheid van de rugspier
(M. long. dorsi) zo variabel is; immers postmortale contractie van deze spier is zeer
goed mogelijk.

Schön legde nog eens nadruk op de relatie tussen marmorering en grotere malsheid
bij het rund. Voorts wezen zijn berekeningen uit, dat de malsheid toeneemt tijdens
bewaring. Door verhitting tot hogere kcrntemperaturen (tot 100° C.) neemt de
malsheid toe; daarmee gaat gepaard een betere ontwikkeling van het aroma.
Solovy ov deed mededelingen over de biochemische processen tijdens het rijpings-
proces van het vlees. Bij de rijping speelt het uiteenvallen van actomyosine in actine
en myosine een belangrijke rol. Nog belangrijker zijn echter de autolytische, enzyma-
tische processen in het collageen en de spiereiwitten.

Linke gaf in zijn paper cijfers over het gehalte aan bindweefsel van slachtdieren,
dat voor een belangrijk deel de malsheid bepaalt. Hij vergeleek verschillende methoden
voor het bepalen van dit bindweefselgehalte. De beste overeenkomst werd gevonden
tussen een histometrische methode en een trypsine resistentie bepaling. Varkensvlees
was in het algemeen taaier dan rundvlees. De M. semitendinosus had bij verschillende
slachtdieren het hoogste gehalte aan clastine.

Door J e d 1 i c k a werd een nieuw type malsheidsmeter beschreven, waarbij door
een bepaald gewicht, via een hefboomsysteem, het monster vlees wordt vervormd.
De mate van de vervorming geeft een indruk omtrent de malsheid. De malsheid
wordt uitgedrukt in cm".

Het probleem van de geslachtsgeur van varkensvlees kreeg dit jaar vrij veel aandacht.
Al eerder is aangegeven dat geslachtsverschillen gepaard gaan met verschillen in
vetzuursamenstelling van de intramusculaire lipiden (Allen e.a.).

Voorts werd door K u n k 1 e een overzicht gegeven van diverse proeven, waaruit
bleek dat een behandeling van beren met stilboestrolpreparaten een zeker effect kan
sorteren ten aanzien van het terugdringen van de berengeur in het vlees.
Patterson heeft getracht uit het preputiaalvocht de geslachtsgeurfactor te isoleren.
Immers vooral in het vet rond de penis en in de flanken is de berengeur vaak het
sterkst. Er werden door gaschromatografische technieken diverse fenolen geïsoleerd,
waarvan p. cresol 90% uitmaakt. Geen van deze stoffen kunnen echter de oorzaak
zijn van de typische berengeur van het vlees. Wel zouden ze wellicht een stimulerende
werking kunnen hebben op de vrouwelijke varkens in oestrus.

Andere geur- en smaakafwijkingen van vlees zijn die, welke terug te voeren zijn op
de samenstelling van het voer. Astrup behandelde bijvoorbeeld het effect van
tocopherol en andere anti-oxydantia op de smaak van varkensvlees en -vet. Hij
werkte vooral met vismeel, dat met synthetische anti-oxydantia was behandeld om
bederf te voorkomen. Het bleek dat het hogere percentage onverzadigde vetzuren,
dat men op deze wijze verkrijgt, het varkensvet zachter maakte en de houdbaarheid
ervan verminderde. Ook de smaak veranderde in ongunstige zin. Toepassing bij haver-
meelvoedering leek een haversmaak te bewerkstelligen.

Cramer e.a. rapporteerden over een onderzoek naar de invloed van klaver-, resp.
grasweiden op geur en smaak van schapevlees. De klaverdieren waren veel vetter,
terwijl ook de typische schapesmaak sterker was.

Watts en Greene concludeerden uit hun onderzoek, dat de malonaldehyde-
produktie een betere indicatie zou geven van de ranzigheid van de vetten in rauwe,
gekookte en gepekelde vleesprodukten dan het peroxydegetal of het joodadditiegetal.

Door Lee en Grau werd nagegaan hoe de sarcoplasma-eiwitten reageren op ver-
hitting. Het perssap van vlees vóór en nä een verhittingsproces werd elektroforetisch
onderzocht. Reeds bij 30° C begint de denaturatie. Alle eiwitten bleken bij 70° C
gedenatureerd te zijn. De snelstlopende eiwitten waren het gevoeligst voor warmte-
behandeling.

S i n e 11 bracht ons recente gegevens van zijn bekende onderzoekingen over de
immunologische eigenschappen van vleeseiwitten van slachtdieren. Antisera werden
bij konijnen opgewekt tegen bepaalde sarcoplasma-eiwitten van rund en paard. Met
behulp van precipitaüereacties en elektroforese kon een soortspecifieke component
worden aangetoond; andere bestanddelen bleken echter zowel bij het rund als bij
het paard voor te komen, zij het in soms ongelijke hoeveelheden.

Een uitgebreid Noors onderzoek betreffende samenstelling en voedingswaarde van
vleesdelen werd gepresenteerd door Biegen en Damm. Daarbij werd o.a. ijzer,
Ca, thiamine, riboflavine en niacine en voorts ook vet en eiwit bepaald in vlees van
stieren, een vaars, kalveren, cen schaap, lammeren en varkens.

Kreuzer hield zich bezig met kaliumgehalte-bepalingen in het vlees van runderen
en varkens. Bij het rund kon geen relatie worden aangetoond tussen leeftijd en kalium-
gehalte; bij het varken zou dit gehalte geleidelijk enigszins toenemen. Tussen rund
en varken waren er geen of heel kleine verschillen als de weefselsamenstelling het-
zelfde is. Zieke dieren hadden in het algemeen een laag kaliumgehalte.

Pfeiffer onderzocht de waarde van collageen als voedereiwit. Bij ratten bleek
onder zekere restricties deze bron van eiwitten een waardevol substituut te zijn.

nieuwe pensen-verwerkingslijn, bedoeld om de produktie van een runderslachtlijn
met een capaciteit van 30 stuks per uur op te vangen.

Westerling schetste een plan om in het Nederlands Centrum voor Vleestech-
nologie van het C.I.V.O.-TNO te Zeist de invloed van allerlei combinaties van
lage temperaturen, relatieve vochtigheid en vviindsnelheden op de vleeskwaliteit van
geslachte varkens te onderzoeken.

Kassai en Ravasz gaven hun ervaringen met een moderne blok-vriesinstallatie.
Uitgaande van de principes dat een zo snel mogelijke, continue, éénfasige invries-
methode gewenst is en voorts de invriessnelheid afhankelijk is van de dikte van
het produkt, de temperatuur van het koelmedium en de warmtegeleidingscoëfficiënt
van de koude-transportmedia, kwamen ze tot de volgende werkmethode: eerst vlees
uitbenen, dan persen in blokken van ca. 20 kg, daarna snel invriezen door direct
contact met dubbelwandige cellen met directe expansie. Door middel van inleiden
van een verhit gas werd de oppervlakkige vleeslaag snel ontdooid en konden de
vleesblokken snel verwijderd worden en getransporteerd naar de bewaar-vriesruimten.

Sheffer, Saatchan en Kontchakov gaven een overzicht •— helaas in de
Russische taal — van de methoden, waarmee men in het Researchinstituut van de
Vleesindustrie van de Sowjet-Unie te Moskou het proces van koelen, vriezen en
ontdooien van vlees versnelt.

Sheffer en Tsintsadzeh vertelden in dezelfde taal welke factoren de kwali-
teit van bevroren kant en klaar varkensvleesprodukten bepalen. Zij wezen o.a. op
het, overigens bekende, belang van snel invriezen en rekening houden met het
stadium der vleesrijping.

V i s a c k i e.a. vergeleken verschillende methoden die kunnen aangeven of vlees-
produkten een gewenste verhitting inderdaad hebben ondergaan. Geen van de bekende
modificaties van de coagulatietest en evenmin de fosfatasetest volgens Körmendy
zouden voldoende betrouwbaar zijn. Zij stellen een betere modificatie van de coagu-
latietest voor.

Hoffmann en Hamm gaven een uiteenzetting over de mogelijkheden en de
moeilijkheden van de bepaling van sulfhydryl- en disulfidegroepen in vlees. De
betekenis van deze groepen ten aanzien van de kwaliteit en allerlei veranderingen in
het vlees wordt steeds duidelijker en groter.

Loftsgaard, Briskey en Olson berichtten over de methodiek van het aan-
tonen van antibiotica in vlees en organen van slachtdieren. De eenvoudigste procedure
is die, waarbij het te onderzoeken weefsel of urine direct op de met een testmicro-
organisme beënte voedingsbodem wordt gebracht. Maar een bezwaar daarbij is volgens
de auteurs, dat te vaak niet-specifieke positieve uitslagen ontstaan. Om deze te
voorkomen werd door hen een nogal ingewikkelde en tijdrovende methode uit-
gewerkt, waarbij op een bepaalde manier een extract wordt gemaakt, dat gedroogd
wordt en daarna weer geresuspendcerd in bepaalde vloeistoffen en dan pas op de
plaat gebracht. Als test-organisme bevalt hun het beste Sarcina lutea.

Kirpiti en Zukil zochten naar een methode om de altijd bestaande en soms
vrij grote verschillen in de samenstelling van dc grondstoffen te verwerken in een
praktisch bruikbare formule en daardoor te komen tot de produktie van de zo
gewenste meer uniforme samenstelling van vleesprodukten en een meer economisch
gebruik van die grondstoffen. Een grafische voorstelling van de samenstelling der
grondstoffen en van de normen voor de produkten in één beeld zou de mogelijkheid
daartoe moeten geven.

Op hetzelfde stramien werd voortgeborduurd door Thompson en Corsi die
— evenals verschillende onderzoekers vóór hen — een methode aanbevelen, waarmee
op snelle en (tamelijk) eenvoudige wijze een analyse van vleesprodukten of grond-
stoffen kan worden gemaakt.

Biegen en Damm leverden, behalve hun reeds eerder genoemde, een tweede
paper in, handelend over de samenstelling en voedingswaarde van de in Noorwegen
meest voorkomende vleesprodukten.

Antila en Niinivaara berichtten over een onderzoek naar het vitamine A-
en ijzergchalte in levers van verschillende slachtdiersoorten en over de invloed daarop
van bepaalde technologische processen. Binnen iedere soort bleken grote verschillen
op te treden. Varkenslever bevatte gemiddeld drie maal zoveel ijzer als rendierlever.
Verkleining en verhitting van vlees samen veroorzaakten een vitamine A-verlies van
22 - 47%; belangrijk daarbij bleek het gehalte aan vitamine E en de oxydatiegraad
van het vet.

Krol gaf een overzicht van een interessant programma van onderzoek, te verrichten
in het Nederlands Centrum voor Vleestechnologie van het C.I.V.O.-TNO te Zeist,
naar enkele aspecten van de kwaliteit van gekookte en gesteriliseerde vleesprodukten.
In een eerste serie van onderzoekingen werd de invloed van een warmtebehandeling
op het gehalte van vitamine Be, vitamine b12 en panthoteenzuur (alle drie gedaald),
het aminozuurpatroon (vrijwel niet veranderd) en voorts op de verteerbaarheid en de
biologische waarde van de eiwitten (niet significant beïnvloed) nagegaan.

B r a t z 1 e r construeerde apparatuur, waarmee men de doordringing van rook-
componenten in vleesprodukten kan meten.

K u r k O isoleerde uit een bepaald rookmonster 29 verschillende fenol-verbindingen.
Enkele daarvan bleken een zeer goede anti-oxydatieve werking uit te oefenen.
Mikhailova, Krasikova, e.a. deden een vergelijkend onderzoek naar de
verplaatsing van peptiden en vrije aminozuren, van nitraat en nitriet gedurende een
bepaald type pekelproces. Zij geven aan, dat hammen van een goede kwaliteit alleen
na een langdurig verblijf in meermalen gebruikte pekels kunnen worden gemaakt!
Nordin, Rubin en Barnett geven in een interessante paper aan welke
factoren de snelheid van de afbraak van nitriet in vleesprodukten bepalen. Zo
bespreken zij achtereenvolgens: de nitrietconcentratie, de temperatuur (iedere 12° C
geeft een verdubbeling van de afbraak), de pH-waarde (lagere pH-waarde geeft
snellere afbraak), de groei van microörganismen (nog onduidelijk, wel duidelijke
soortverschillen) en de thermocoagulatie der eiwitten (waarschijnlijk niet zo belang-
rijk).

Gardner, Carson en Patton vonden in monsters voorverpakt varkensvlees,
pH = 5.4-5.7, bij 16° C bewaard, na een bewaringsperiode overwegend Pseudo-
monas en Achromobacter en voorts microkokken, Lactobacillen en Microbacterium
thermosphactum. Was het totaal aëroob kiemgetal eenmaal gestegen tot 10®- 10®
per gram, dan trad zeer spoedig volledig bederf op. De verschillende voor de ver-
pakking gebruikte folies deden daar weinig aan toe.

Spencer en Taylor bepaalden de veranderingen —■ vooral de microbiologische
— in Wiltshire bacon onder invloed van de samenstelling van de omgevende lucht.
In vacuum-verpakte bacon trad meestal een pH-daling cn een COa-produktie op door
de groei van Lactobacillen; soms echter bleef die COa-produktie achterwege door de
overwegende groei van gram-positieve kokken. Een verhoogde COa-spanning bleek
de houdbaarheid te vergroten.

Alford, Smith en Sulzbacher veronderstellen dat bepaalde microörganis-
men, die de vetten aantasten, de „flavour" van een vleesprodukt beïnvloeden. De
werking van Pseudomonas-, Serratia-, Staphylococcus aureus-, E. co/i-stammen en
een vijftal gisten op vers en ranzig vet werden getest. Over het geheel bezien was
de activiteit van deze microörganismen nog onduidelijk.

N u r m i gaf ccn interessant vervolg op zijn reeds eerder gepubliceerde onder-
zoekingen, waaruit o.a. bleek dat een combinatie van bepaalde Lactobacillus- en
Micrococcus-soorten in een startercultuur goede en snelle resultaten kon geven bij
de bereiding van droge worstsoorten. Nu rapporteerde hij over een onderzoek naar
de invloed van een toevoeging van glucono-delta-lacton (G.D.L.) aan het worstdeeg.
De door Meester (Ned. Centrum Vleestechnologie, Zeist) reeds eerder beschreven
resultaten werden gedeeltelijk bevestigd. Toevoeging van 1% G.D.L. gaf een snelle
pH-daling van 0.7 en daardoor een snelle gelering. Maar de G.D.L.-worsten kregen
al snel een typische „zweetlucht". Nu bleek dat G.D.L. wel degelijk een invloed had
op de microflora van dc worst. Door de zeer snelle pH-daling wordt n.1. het milieu
te zuur voor een groot deel van de vanouds bekende flora; alleen de lactobacillen
nemen sterk toe. N u r m i veronderstelt dat toevoeging van G.D.L. en extra micro-
kokken misschien betere resultaten geeft.

Leistner en Ayres bestudeerden het voorkomen en de werking van gisten in
droge worsten en „country-cured" (rauwe, boeren-) hammen. Hun opzet was te
weten te komen welke gistsoorten een gunstige invloed zouden kunnen hebben op de
kwaliteit van deze produkten, eventueel op grond van deze kennis startercultures te
kunnen bereiden, en voorts de betekenis van deze gisten als eventuele toxinevormers
te bestuderen. Uit 67 verschillende produkten werden 307 gistcultures geïsoleerd,
behorend tot 6 families en 13 genera. Enkele malen werd Scopulariopsis gedeter-
mineerd (verscheidene soorten van dit genus zijn pathogeen) en eveneens enkele
malen Aspergillus (sommige Aspergillus-ioorten kunnen toxinen vormen). In het
algemeen blijkt er geen reden voor ongerustheid; verreweg de meeste species in deze
cultures moeten als normaal voorkomend en gunstig worden beschouwd.

Billon en Perron onderzochten de mogelijkheid, dat een soort „zweetproces"
of „broedproces" zoals in Frankrijk — en ook in Nederland — wel gebruikt wordt
bij de bereiding van bepaalde worstsoorten, aanleiding zou geven tot de ontwikke-
ling van een pathogene flora. Bij de bereiding van „Saucisses de Savoye" bijvoorbeeld
worden de worsten gedurende 7 - 8 uur bij 30- 35° C en 50% R.V. gehouden. Voor
de consumptie worden deze worsten gebraden of anders verhit. De verkoopklare
worsten bevatten gemiddeld 2.5% keukenzout, de pH was 5.7 - 5.8, maar sulfiet
reducerende clostridiën en Salmonellae werden niet gevonden.
In „Saucisses de Morteau", die bij de bereiding gedurende 2 - 4 uur op 22 - 28° C
en daarna gedurende 16-22 uur in de rook bij 20 - 22° C worden gehouden werden
wel Salmonellae gevonden, in 54 monsters 7 maal! De auteurs wijzen er dan ook op
dat bij de keuze en de verwerking van de grondstoffen grote voorzichtigheid is ge-
boden.

T s y s s e.a. gingen de ontwikkeling en de toxineproduktie na van C. perfringens
type A, C en D, geïnoculeerd in rauwe worst-deegmonsters. Bij een temperatuur van
18° C zouden deze kiemen de beste kansen hebben voor groei en toxineproduktie.
Ze vonden overigens geen relatie tussen de bederftoestand van de monsters en het
voorkomen van Cl. perfringens.

K 1 i m a streefde ernaar een betere methode te vinden, waarmee beginnend bederf
van vlees (produkten) kan worden aangetoond. Een bepaling van de toename van
de NHs-produktie zou daartoe de mogelijkheid geven.

Ic WERELD CONGRES OVER DIERLIJKE VOEDING
Dit congres werd van 2-8 oktober 1966 gehouden te Madrid.

Dit congres was georganiseerd door de Spaanse veevoederindustrie in samenwerking
met de Internationale Veterinaire Zoötechnische Vereniging en met de Veterinaire
Faculteit te Madrid. Het werd gehouden in dc grote gehoorzaal van het Consejo
Superior de Investigaciones Cientificas.

Ongeveer 800 deelnemers uit 46 landen afkomstig, woonden dit congres bij, waar-
onder 15 Nederlanders.

In aanwezigheid van een officiële (militaire) vertegenwoordiger van generalissimo
Franco en de burgemeester van Madrid werd op 3 oktober het congres officieel en
plechtig geopend. Hierbij werd door enkele eminenten het woord gevoerd. Zo ver-
richtte de voorzitter van de Spaanse Federatie van Veevoederindustrieën het openings-
woord. Voor de Internationale Veterinaire Zoötcchnische Vereniging werd gesproken
door Prof. de V u y s t, voor de World Veterinary Association door Prof. Dr. J a c.
Jansen.

Na de opening werd in de hal van het congresgebouw een staande receptie gehouden.
In het geven van officiële (staande) massarecepties zijn de Madrilenen sterk. De
congresbezoekers werden namelijk uitgenodigd door het Ministerie van Tourisme en
door het gemeentebestuur van Madrid voor het bijwonen van een receptie. Hiervan
werd overigens door de congressisten een massaal gebruik gemaakt.
De voordrachten werden vooral in het fysiologische vlak gehouden. Pathologische
omstandigheden ten gevolge van foutieve voedingen werden zo goed als niet be-
handeld.

Door de Spaanse Veevoederindustrieën werd ons in een namiddag het aanschouwen
van een stierengevecht aangeboden. In totaal zijn met veel moeite 3 stieren gedood
door zeer jonge torero\'s. Zeker zes maal is een torero door de stier tegen de grond
gegooid en het mag dan ook als een wonder beschouwd worden dat er geen ge-
wonden of doden gevallen zijn onder de virulente en doodsverachtende jonge mannen.
Verder was er voor de congressisten een excursie belegd naar een rundveeproef-
bedrijf in de omgeving van Madrid. De voeding van de dieren bestond hier hoofd-
zakelijk uit lucernesilage. De silage is opgeslagen in 6 grote „harvestors". De lu-
cerne werd geoogst van kunstmatig beregende velden. We kregen de indruk dat de
voeding van de pas gekalfde koeien onvoldoende was — de conditie van deze dieren
was zeer matig.

De gemiddelde melkproduktie per koe zou 4.500 liter zijn. De kalfvaarzen en de
voorjaarskalveren liepen in een aparte „pen". Verschillende kalveren hadden absoluut
onvoldoende conditie.

Enfin, er waren volgens onze begrippen wel meer onvolkomenheden op dit bedrijf.
Informaties over bepaalde onderwerpen waren moeilijk te verkrijgen. Men werd steeds
van de één naar de ander verwezen zonder wijzer te worden

Het congres werd 8 oktober plechtig gesloten gedurende de ochtendzitting. *s Avonds
volgde tot slot een sluitingsdiner in Hotel Plaza.

Van de talrijke voordrachten kunnen uiteraard slechts de belangrijkste worden be-
sproken en in de meeste gevallen kan slechts een enkele opmerking worden gemaakt.
Het programma bestond uit 6 onderdelen, te weten:

V. De vitaminen, antibiotica, mineralen en onbekende faktoren in de dierlijke
voeding.

A. T. P h i 11 i p s O n: „The mechanical phenomena of the rumen", stelt in zijn
voordracht dat de twee voornaamste bewegingen van de voormagen worden beïnvloed
door de activiteit van het dier en door faktoren die de passage van de pensinhoud
bepalen. Alle voormagen zijn gecoördineerd en iedere faktor die invloed heeft op één

van de voormagen, heeft dat ook op de andere. Spreker heeft de methoden ter be-
paling van de drukveranderingen in de verschillende afdelingen van de voormagen
bestudeerd, alsmede het verschil tussen runderen en schapen voorzover het de con-
tracties van de dorsale en ventrale penszak betreft. De bewegingen van de pens
zijn zonder twijfel peristaltisch; een primaire beweging in orocaudale richting en
een secundaire beweging in caudo-orale richting, wordt gevolgd door een contractie
van de ventrale zak. Spreker pleit voor uniformiteit in nomenclatuur van de diverse
onderzoekers op dit terrein.

Ook heeft spreker de voortstuwing van de voedselmassa door de voormagen be-
studeerd en de reflexen op bepaalde prikkels, waarbij de netmaag-boekmaag-
verbinding een belangrijke plaats inneemt. Het verdwijnen van het voedsel uit de
pens hangt samen met de pensinhoud. Het schijnt dat het herkauwen de passage
bevordert, waardoor minder tijd beschikbaar blijft voor de fermentatie en de ver-
tering van cellulose en andere bestanddelen. Verminderd herkauwen kan dus de
hoeveelheid verteerde celllulose vergroten, maar de eetlust verminderen.

Een studie over het verband tussen het speeksel en de microbiële fermentatie-
processen, de produktie van vluchtige vetzuren en de ontwikkeling en stofwisseling
van de microörganismen in de pens, vervolgens over het vermogen van herkauwers
om de vluchtige vetzuren te benutten voor de produktie van suikers, vetten en amino-
zuren, waarvan de meeste zelfstandig door de bacteriën worden geproduceerd ten
bate van de gastheer. De micro-organismen werken als buffer tussen het opgenomen
voedsel en de verteerde stoffen. Bij herkauwers komt het glucose, dat in de energie-
voorziening van niet-herkauwers van uitermate groot belang is, op de tweede plaats
als gevolg van de betekenis van de vluchtige vetzuren. Naast de endogene metabo-
lische „pool", die bij alle organismen normaal voorkomt, komt bij de herkauwers
een exogene metabolische „pool" voor, die van microbiële oorsprong is.

A. Vaz (Portugal): „Some aspects of nitrogen metabolism in the rumen".
Deze voordracht sloot goed aan bij de vorige en gaat dieper in op de s>-mbiotische
verwantschap in de pens. De spreker stelt dat bij de bestudering van de behoeften
van de pensmicroben rekening gehouden moet worden met de eiwitsplitsende micro-
organismen en de remmende invloed van andere stoffen op deze organismen. Een
studie van de toekomstige plaats van de vrije vetzuren en de tussentrappen van de
aminozuren in de stofwisseling is nodig. Hiervoor moet men gebruik maken van
gelabelde eiwitten. Uit de absorptie van aminozuren in vivo met behulp van de
„methode der dubbele canule" zouden de hoeveelheden aminozuren, peptiden en
proteïnen die uit de pens komen, kunnen worden bepaald. Spreker pleit voor een
uitvoerige studie over de waarde van de bacteriële eiwitsynthese, over de mate van
eiwitsplitsing en over de bepaling van de biologische waarde van de eiwitten voor
herkauwers, zoals dat voor monogastrische dieren is gedaan.

Tenslotte stelt W. J. B y e r in zijn voordracht over „The digestive physiology beforc
rumination" dat het vervangen van melk in het rantsoen van zeer jonge kalveren geen
eenvoudige kwestie is, maar dat kalveren na de opname van biest met succes opgefokt
kunnen worden met „melkvervangers" van zeer hoge kwaliteit.

M. KI eiber en A. L. Black: „Function of the energy in the animal".
In het dierlijk organisme kan een bepaalde vorm van energie in andere vormen
worden omgezet. Iedere vorm van energie kan gewoonlijk worden omgezet in warmte;
met behulp van caloriemetrie is de hoeveelheid warmte van iedere vorm van energie
te bepalen. Warmte als zodanig heeft een levensreddende betekenis bij vastende
dieren. Boven de kritische omgevingstemperatuur produceert ook een vastend dier
warmte. Wanneer dieren na vasten sterven, bevat hun lichaam nog aanzienlijke
hoeveelheden chemische energie. De oorzaak van de dood is in dit geval dus geen

gebrek aan energie, maar een gebrek aan vermogen om energie van de ene vorm
in een andere vorm over te brengen. Voor het in stand houden van de levens-
voorwaarden, zoals de membraanpotentialen, is een minimale activiteit van de
citroenzuurcyclus (Krebs) vereist om een minimale hoeveelheid pyrofosfaat-bindingen
per tijdseenheid te leveren, nodig om de motor stationair te laten draaien.
De chemische energie uit het voedsel wordt gebruikt voor de omzetting van adenosine
difosfaat (ADP) in adenosine trifosfaat (ATP). Bij de difosforylering van ATP
komt energie vrij voor de opbouw van dierlijke lichaamssubstanties, produktie van
melk, eieren etc.

Voor de levering van deze energie voor diverse levensfuncties is ook veel energie
vereist. Zo is de energiebehoefte voor de stofwisseling van de niet veresterde vetzuren
9-27% van de energie die voor het basaalmetabolisme nodig is. Bij de omzetting
van glucose in triglyceriden is 6% van de energie van de glucose betrokken bij de
warmteontwikkeling van die stofwisselingsproces. Daarentegen kost de synthese van
ureum uit overschotten aminozuren weinig energie omdat bij dit proces ook ATP
wordt gevormd.

W. Wöhlbier, W. Schneider en H. J. Lantzoch: „Normen der Energie-
werte für die verschiedenen Tierarten, welchen die Ration entsprechen muss".

De toenemende belangstelling voor de energiehuishouding van onze landbouwhuis-
dieren moet nog meer groeien. Het wetenschappelijk onderzoek moet zich hierbij in
de eerste plaatsen richten op de lacunes in onze kennis op dit gebied. Hierbij dient
men uit te gaan van een uitvoerige analyse van de voedermiddelen, waarbij niet
alleen de groepen van voederstoffen worden aangegeven maar ook de chemisch
nauwkeurig te bepalen voedingselementen. Alleen op deze manier kan men tot exacte
normen voor de energiebehoefte voor het individuele dier komen. Voorlopig kan de
praktijk echter goed vooruit met de huidige kennis en methoden van voedering.
Door het geven van toeslagen blijkt in de praktijk dat de onvolkomenheden in onze
kennis worden gecompenseerd, hetgeen niet inhoudt dat nu geen wetenschappelijk
onderzoek meer nodig zou zijn.

K. Nehring: „Probleme der Energetischen Bewertung von Futterstoffen und
Rationen".

Bij een rationele voedering heeft de energiewaarde van een voedermiddel een be-
langrijke betekenis. De hoogte van de dierlijke produktie hangt af van de voorziening
met energie en verteerbaar ruweiwit. Ter bepaling van de „potentiële produktie"
kan men uitgaan van:

1. de bruto-energie — die door volledige verbranding van een voedermiddel
vrijkomt, is voor het dier niet bereikbaar;

2. de verteerbare-energie: bruto energie minus dc in dc mest uitgescheiden
energie, is afhankelijk van dc diersoort. Het geeft echter niet aan welke
prestatie het dier kan verrichten met deze energie;

3. de omzetbare-energie is een maatstaf die rekening houdt met de veranderingen
van de voedingsstoffen in de intermediaire stofwisseling. Het is de opgenomen
energie verminderd met de energie in faeces, urine en gassen;

4. de netto-energie geeft ren maatstaf voor dr potentiële prestaties die het dier
met zijn voeding kan bereiken. Het best wordt dit benaderd door dc netto-
energie van vetproduktie. De bepaling van deze netto-energie is een tijd-
rovende en kostbare aangelegenheid.

Uit experimenten is gebleken, dat de netto-energie na regressievergelijking uit de
verteeAare energie is af te leiden. Bij ren verteerbaarheid van het rantsoen boven
de 67% is bij herkauwers geen correctie nodig.

Betreffende de energiestofwisseling werd nog een voordracht gehouden getiteld:
„Energie en milieu", waarbij vooral aandacht aan de regulering van de lichaams-
temperatuur werd gegeven.

K. V. Thorn psen en P. E. Jakobsen; „Lipids in animal nutrition".
De oxydatie van vetten en de enzymatische processen in de mitochondrien die hierbij
een rol spelen, worden in het kort behandeld, vooral het coënzym A wordt belicht.
Verder wordt de synthese van vetzuren, gepaard gaand met een ;8-reductie, besproken.
De synthese van onverzadigde vetzuren wordt hierbij niet vergeten. Vervolgens wordt
stilgestaan bij de synthese van fosfolipiden en triglyceriden. Er is een evenwicht tussen
de niet-veresterde vetzuren en triglyceriden in plasma en in vetweefsel. Het depotvet
bestaat hoofdzakelijk uit triglyceriden, terwijl de vetten in de cel uit fosfolipiden zijn
opgebouwd. De droge stof van de mitochondria bestaat voor 30% uit lipoproteïnen,
die van grote betekenis zijn voor enzymatische processen.

De synthese van fosfolipiden is afhankelijk van een voldoend aanbod van vetzuren.
Bij herkauwers vindt een sterke hydrogenatie van meervoudig-onverzadigde vetzuren
plaats. Deze onverzadigde vetzuren hebben een verlagend effect op het cholesterol-
gehalte van het bloed.

Door vasten en door rantsoenen met vetten wordt de vorming van vetten verlaagd.
De belangrijkste schakel in de lipogenesis is de carboxylatie van acetylcoënzym A
toot malonyl-coënzym A. Verder hebben de vetzuren met 2 en 3 C atomen een
gunstige invloed op de vetsynthese, terwijl de concentratie aan vrije vetzuren als
regulerende faktor optreedt.

Het vetzuurpatroon van varkensvet, melkvet van varkens en dooiervetten is sterk
afhankelijk van de aard en hoeveelheid vet in het rantsoen. Vooral de gehalten aan
linol- en linoleenzuur kunnen zeer goed worden beïnvloed. Bij herkauwers daarentegen
kan het gehalte aan onverzadigde vetzuren in melkvet en depotvet slechts in zeer
beperkte mate door variaties in de vetten van het rantsoen worden beïnvloed.

F. Vanschoubrock: „The utilisation of fats in animal nutrition".
In een zeer goed gedocumenteerd overzicht heeft spreker het verbruik van vetten
in de voeding bij herkauwers, varkens en pluimvee besproken. De geïnteresseerde
lezer vindt in de proceedings een zeer uitvoerig literatuuroverzicht over deze stof,
die zich niet leent voor een korte samenvatting.

Hierna volgden nog een drietal minder belangwekkende voordrachten over vetten
in de voeding.

Spreker wijst op het belang van de chromatografie bij het gebruik van synthetische
rantsoenen ter bepaling van de aminozuren waaruit de eiwitten zijn opgebouwd.
Daarna wordt uitvoerig stilgestaan bij de hydrolysatie van de eiwitten.
Het komt nogal eens voor dat de analysegegevens niet parallel lopen met de gegevens
van het biologische experiment, hetgeen te verklaren is uit het feit dat de amino-
zuren niet allen even goed benutbaar zijn door het dier, maar in het laboratorium
wel volledig bij de analyse worden bepaald.

Recente methoden ter bestudering van de benutbare aminozuren, speciaal in vlees-
en vismeel en melkpo<^der maken gebruik van proteolytische kiemen, die met de
betreffende eiwitten worden „gevoed". Men heeft aldus gevonden dat er een correlatie
bestaat tussen het beschikbare lysine en de voedingswaarde van vis- en vleesmeel.
Deze methoden worden tot nu toe slechts gebruikt voor eiwitten van dierlijke her-
komst; de plantaardige eiwitten hebben nog geen aandacht gekregen.

R. Jacquot en A. Rerat: „La valeur biologique des proteines".
De biologische waarde hangt af van interne en externe faktoren. Bij de interne
faktoren moet melding worden gemaakt van het aanwezig zijn van aminozuren die
niet disponibel zijn voor een bepaalde diersoort of in een bepaalde fysiologische
toestand; het beste evenwicht tussen de aminozuren varieert niet alleen bij diverse
diersoorten maar ook in diverse fysiologische omstandigheden. Het feit dat bij de
digestie alle aminozuren tegelijkertijd vrijkomen speelt hierbij mede een rol.

Tot de externe faktoren worden gerekend: het aandeel van de suikers in het rantsoen
als eiwitbesparende faktor, de aanwezigheid van vitaminen cn mineralen en eventueel
antibiotica, de totale hoeveelheid stikstofhoudende stoffen en de energiewaarde van
het rantsoen.

Ter bepaling van de voedingswaarde, en in het bijzonder van de biologische waarde,
van eiwitten wordt de aandacht gevestigd op biologische methoden met ratten,
microbiologische methoden met microörganismen en chemische analysemethoden.
Door middel hiervan heeft men een hiërarchie van de verschillende eiwitten verkregen
en kan ook de vervangingswaarde van de eiwitten onderling worden vastgesteld.

Vervolgens werden door deVuysten door A. Brette inleidingen gehouden over
respectievelijk het evenwicht tussen de diverse aminozuren en de waarde van
synthetische aminozuren.

Tot slot hield E. Zorita een inleiding over het „niet-eiwit stikstof" in de dier-
voeding, waarin wordt gesteld dat onze kennis over de benutting van de stikstof
die niet van eiwit afkomstig is, zowel bij de monogastrische dieren als bij de her-
kauwers zeer onvolledig is en dat experimenteel onderzoek dringend gewenst is.
Hierbij moet dan ook gelet worden op de mogelijke invloed van de niet-eiwit
stikstofverbindingen op de energiestofwisseling van herkauwers.

R. Ferrando: „The problem of the Vitamine in animal feeding".
De behoefte aan vitaminen kan van drie zijden benaderd worden:

De veiligheidsmarge die men bij het opstellen van dc behoeftenorm aanneemt moet
om economische en biologische redenen niet te groot zijn. De gecompliceerdheid van
de vitaminebehoefte door allerlei interacties wordt door de volgende faktoren immers
steeds meer genivelleerd: het meer en meer homogeen worden van de rassen en
stammen; de verbetering van de hygiënische omstandigheden; de betere kennis van
de normale en pathologische fysiologie; de steeds betere kennis van de vitamine-
gehalten van de voedermiddelen, van de bcwaringsmogelijkheden, van de stof-
wisseling; een betere benadering van de voedcrbalans; het gebruik van gestabiliseerde,
synthetische produkten waarvan het effekt met vrij grote zekerheid kan worden
voorspeld.

1. De werking van de mineralen en sporenelementen is nauw verbonden met dc
conversie van de organische bestanddelen van het rantsoen, waardoor groci-
snelheid en produktie worden bepaald. Verschillende rassen gedragen zich in dit
opzicht verschillend.

2. Er is een verschil in hetgeen wordt genoemd „normaal" en „optimaal". De
moderne veehouderij vraagt om optimale resultaten. De organische componenten
moeten minstens volgens dc normen worden gegeven, zowel kwalitatief als
kwantitatief.

Het is bijvoorbeeld niet voldoende indien het rantsoen volgens de normen voldoende
ruweiwit bevat. Als namelijk dc ruweiwit fraktie in het rantsoen domineert en het
rantsoen is arm aan gemakkelijk aantastbare koolhydraten, zoals dikwijls gebeurt
bij weelderig gras, treedt een abnormale gisting en rotting op in de darm. Dit leidt
in het algemeen tot een gastro intestinale autointoxicatie, versterkte darmperistaltiek
en daardoor een nadehge invloed op de absorptie van mineralen als bijv. Mg. en Cu.
Het verschil tussen „normaal" en „optimaal" blijkt uit het volgend voorbeeld.

Kuikens hebben in een normaal adequaat rantsoen voor optimale groei gedurende de
eerste 4 weken 0,20% K nodig. Door interactie tussen K en P zal de behoefte aan
K toenemen als het rantsoen onvoldoende P bevat.

De calcificatie van het bot wordt door het K-gehalte in het rantsoen beïnvloed.
Rantsoenen met een tekort aan K resulteren in een verminderde calcificatie door een
gestoorde P-stofwisseling. Verder is een relatie tussen K. en Na aanwezig.
Tot heden is onze kennis van de interacties en deficiënties slechts fragmentarisch.
Verder onderzoek moet gericht worden op de absorptie van de mineralen in de
darmtractus en de optimale gehalten in de cellen.

De vorm waarin de mineralen worden verstrekt is eveneens van belang. Als voor-
beeld wordt gewezen op het ongeschikt zijn van Mg sulfaat en -carbonaat ter pre-
ventie van kopziekte in tegenstelling tot Mg-oxyde.

De chelatie kan in de toekomst belangrijk zijn bij de toediening van sporenelementen
doordat de beschikbaarheid groter wordt,

Uit deze inleiding kan worden geconcludeerd dat de verhouding kosten en effekt, de
gevolgen na kortere en na langere tijd van toediening voor het dier én voor de con-
sument én de wijze waarop het effekt ontstaat, nadere studie verlangen. Ook het
gebruik van antibiotica in rantsoenen van te lage kwahteit moet worden bestudeerd.
De gevolgen voor de mens zal men steeds in het oog dienen te houden. Bij de be-
studering van het mechanisme waardoor het effekt van de toediening van antibiotica
ontstaat, kan gebruik worden gemaakt van „kiemvrije dieren". Ook het fenomeen
van de overdraagbaarheid van antibiotica resistentie vraagt om nadere studie. Een
belangrijke toepassing van de researchgegevens is het ontwikkelen van hanteerbare
wettelijke controlevoorschriften en maatregelen.

G. N a d a i: „The vitamine A requirement of cattle and its satisfaction".
De vitamine A behoefte van koeien is niet constant en varieert al naar gelang de
leeftijd, drachtigheid, de aard van het rantsoen, intensiteit van het voederregiem
en de produktie van het dier. Er zijn grote verschillen in de behoeftenormen die in
dc literatuur worden vermeld. Meestal stemmen ze niet overeen met de minimale
behoeften van groei en gemiddelde resultaten die door het American National
Research Council (N.R.C.) worden aangehouden. Deze zijn gebaseerd op gegevens
van experimenten vóór 1930 en houden onvoldoende rekening met latere gegevens,
waarbij meer rekening is gehouden met de optimale prestaties.

De omzetting van carotcen in vitamine A is afhankelijk van diverse faktoren. Deze
faktoren zijn:

a. de plant (variatie in caroteengchalte, aanwezigheid van biologisch minder aktief
caroteen en isomeren);

b. de kuituur en bewerking van de plant (accumulatie van N in de plant, groei-
stadium bij de oogst, verliezen tijdens de oogst en bewaring);

c. het dier (gezondheidstoestand, efficiëntie van de intestinale absorptie, geschiktheid
van het dier om caroteen in vitamine A om te zetten en verlaagde schildklier
activiteit);

d. voeding en verpleging (hoogte carotecnopname, caroteen tekort, P tekort en
sommige ingrediënten in de voeding).

De invloed van nitraten op de conversie van caroteen in vitamine A is nog onvol-
doende bekend. Gebleken is verder dat de dieren na een periode van caroteen-
deficiëntie minder goed in staat zijn caroteen om te zetten in vitamine A.
Voor de onderhoudsbehoefte van runderen geldt de omzettingsnorm: 1 mg caroteen
= 400 I.U. vitamine A, Wanneer de opname stijgt neemt de conversie af; „Wet
van dc verminderde meer-opbrengsten".

Er is een groot verschil tussen diverse planten wat betreft het vrijkomen van caroteen
in de darmtractus. Zo wordt bijvoorbeeld maissilage slecht benut in dit opzicht. Ook
de vorm waarin de plant wordt toegediend, gebaald, gepelleteerd of los, heeft
invloed op de beschikbaarheid van het caroteen. Voor dieren met hoge behoeften

(drachtigheid, hoge produkties en ziekte) wordt daarom toevoeging van vitamine A
aanbevolen. Tegenwoordig wordt hiervoor synthetische, gestabiliseerde vitamine A
gebruikt, die zowel per os als per injectie kan worden toegediend. Combinaties met de
vitamines D en E zijn evenzeer mogelijk.

Hierna volgden nog twee voordrachten over de fysiologische achtergronden en de
technische bereiding van melkvervangende preparaten.

Tijdens de laatste ochtendzitting werd de aandacht gericht op de betekenis van de
dierlijke voeding en dierlijke produktie ten behoeve van de mens in de toekomst;
zowel voor Europa en Amerika als voor de ontwikkelingslanden.
Hierbij werd vooral aan de research een zeer voorname plaats toebedeeld, speciaal
gericht op de cultuur van goede voedermiddelen en de fokkerij van dieren die in
staat zijn de beschikbare middelen optimaal te benutten en te veredelen. Daarnaast
wordt een eveneens belangrijke taak toebedeeld aan de voorlichting en instructie.
De technische organisatie van de produktie wordt tenslotte onder de aandacht
gebracht.

Gedurende drie achtereenvolgende dagen werden tijdens de middagbijeenkomsten
door respectievelijk 29, 31 en 33 personen korte mededelingen gedaan, die aansloten
bij de onderwerpen die in de ochtendbijeenkomsten waren behandeld.
Het is absoluut onmogelijk met aandacht naar 30 „vijf-minuten-sprekers" te luisteren.
Een dergelijke wijze van congresseren is ons inziens dan ook volkomen zinloos. Wij
hebben al eens eerder gesteld dat men de congressen klein moet houden, niet te
lang moet laten duren en werkers op hetzelfde gebied in kleine gespreksgroepen een
onderwerp in al zijn facetten ter discussie moet geven nadat enkele inleidingen hier-
over zijn gehouden.

Wij willen dit verslag besluiten met onze dank te betuigen aan de Hoofdafdeling
Veehouderij van het Landbouwschap en in het bijzonder aan de Gezondheids-
commissie voor Dieren, die het bezoek aan dit congres voor ons hebben mogelijk
gemaakt, waardoor wij de gelegenheid kregen onze kennis te verdiepen en inter-
nationale contacten te leggen.

Kribbebijten en luchtzuigen (windzuigen) zijn twee voorkomende ondeugden bij
paarden. In beide gevallen wordt met een klokkend geluid lucht in de maag gezogen,
soms zelfs in die mate, dat door te sterke ophoping van lucht in maag en darmen,
koliek kan optreden. Op den duur gaat het paard dan als gevolg van een maagdarm-
lijden ook vermageren.

Bij het kribbebijten zoekt het paard een vast steunpunt in dc stal b.v. krib, onderdeur,
drinkbak, schutting, grijpt deze met de tanden vast, houdt de adem in, buigt de hals
waarbij de spieren aan de voorzijde van de hals zich samentrekken, de basis van de
tong wordt naar beneden gehaald en een hoeveelheid lucht wordt in de slokdarm
gezogen, welke het vervolgens inslikt.

Bij luchtzuigen zou men zich kunnen voorstellen dat de onderlip als steunpunt wordt
gebruikt. De hals wordt tijdens het luchtzuigen hierbij meestal gestrekt gehouden.
In sommige gevallen speelt het paard met tong en lippen en beweegt het hoofd op
en neer tegen de borst, waarbij ook de voorste halsspieren zich telkens samentrekken.
Beide ondeugden ontstaan vaak door verveling in de stal. Soms is een irritatie in de
mond voorafgegaan, b.v. tandwisseling. Ze nemen bij de tandwisseling nl. graag een
hard voorwerp in de mond om er op te kauwen en te bijten.
Paarden kunnen dit soort ondeugden ook van elkaar overnemen.

Met allerlei dwangmiddelen probeert men wel de ondeugd te doen afleren. Het een-
voudigste middel is misschien wel een stevige leren riem om het voorste deel van de
hals, welke het slikken moet bemoeilijken. Als de nek gebogen wordt drukt de riem
op de luchtpijp. Vaak zien we op de nek dan een streek witte haren optreden als
gevolg van de druk van de halsriem.

Bij eventuele aankoop van een paard is zo\'n witte rand als een verdacht teken te
beschouwen.

In de handel zijn ook riemen met een houten klosje of metalen tanden verkrijgbaar.
Het klosje en de tanden veroorzaken pijn als ze op de onderste keelstreek drukken
wanneer de nek zich buigt.

Een paard leert dergelijke dwangmiddelen gauw kennen en weet dan het juiste
tijdstip te kiezen om weer te gaan kribbebijten of luchtzuigen. Zelfs is dit het geval
als men de vaste voorwerpen in de stal waarop ze gaan kribbebijten onder elektrische
stroom heeft gezet.

Men kan ook gebruik maken van een muilkorf tussen de maaltijden. Sommige kribbe-
bijters kunnen dan echter de bodem als vast steunpunt gebruiken.
Andere methoden om een paard te beletten een vast steunpunt te zoeken is gebruik
maken van „zuiglijnen". Men kan dit ook bereiken door het paard omgekeerd in de
stand te zetten, waaraan het bezwaar verbonden is dat het paard voortdurend over
drinkwater moet kunnen beschikken.

Ten einde raad past men als laatste middel om het paard de ondeugd af te leren
wel een operatie toe. Daarbij wordt een stukje uit de lange halsspieren aan de voor-
zijde van de hals genomen, waardoor het deze niet meer kan gebruiken. Succes is bij
deze methode echter niet verzekerd.

Meer resultaat belooft het aanbrengen van een fistel in dc wang, b.v. met behulp
van een metalen tube. Het verhindert het dier een vacuüm in de mond te vormen.
Elke dag dient de tube nagezien te worden, want ze mag natuurlijk niet verstopt
raken.

Veel belangrijker dan trachten te genezen is: de ondeugd te voorkomen door de
paarden regelmatig en veel beweging te geven en het voeder te verstrekken op een
zodanige wijze dat ze er lang mee bezig zijn. Ze mogen geen tijd overhouden om
zich te vervelen.

Paarden die behept zijn met kribbebijten of luchtzuigen worden zoveel mogelijk
geïsoleerd, opdat andere paarden de ondeugd niet zullen overnemen.

De laatste maanden ziet men in Engelse en Amerikaanse bladen voor wetenschap en
techniek steeds meer artikelen verschijnen over „wetenschappelijke ongeletterdheid".
Deze artikelen staan niet alleen in algemene bladen als Nature en Science, maar ook
in vaktijdschriften. De inhoud is altijd hetzelfde. De hoofdredacteur klaagt erover
dat goed geschreven bijdragen met de maand zeldzamer worden. De redactie moet
steeds meer tijd besteden aan het uitwieden van onnauwkeurigheden en aan het her-
schrijven van slecht gevormde zinnen. In de Verenigde Staten kampt men al jaren
met dit probleem en daar aanvaardt men dat vele artikelen niet al te best geschreven
zijn. Dc redactie grijpt pas in als het werkelijk de spuigaten uitloopt. Een dergelijke
politiek komt de leesbaarheid natuurlijk niet ten goede.

Dit euvel steekt nu ook in Groot-Brittannië de kop op, het land waar het tot voor
kort traditie was dat iedere academicus goed schreef. Daar is men niet van plan dit
slechte taalgebruik zonder meer te aanvaarden. Ons klinkt dit heel bekend in de
oren. In Nederland hebben al vele tientallen jaren neerlandici en amateurs die het
goed met de taal menen, gevochten tegen de taalvcrpesting.

Veel resultaat heeft deze veldtocht niet opgeleverd. Wel is iedereen er tegenwoordig
van overtuigd dat het de moeite waard is verzorgd Nederlands te schrijven. Maar
iemand die een artikel moet schrijven, weet niet hoe hij zijn goede voornemens in
de praktijk moet omzetten. Hij wil wel, maar hij kan niet. Hetzelfde geldt voor

schrijvers van wetenschappelijke of technische artikelen in het Engelse, Franse en
Duitse taalgebied. Onverzorgd taalgebruik is een internationaal verschijnsel, en de
zonden tegen de taal zijn ook internationaal. De Engelse kladschrijver maakt dezelfde
principiële fouten als zijn Nederlandse collega en zijn onverzorgd taalgebruik wordt
door hetzelfde veroorzaakt. Voor een deel komt onverzorgd taalgebruik voort uit lui-
heid en onverschilligheid.

De luie schrijver denkt dat de lezer toch wel slikt wat hij te vertellen heeft, en hij
weigert de moeite te nemen zijn gedachten goed, helder en pittig te formuleren.
Het is zo iemand niet geleerd dat woorden wapenen zijn en dat een zin de af-
spiegeling is van een gedachte. Het is hem niet onderwezen, en daarmee komen wij
bij het onderwijs.

Vóór 1945 werd het grootste gedeelte van de Britse intelligentsia gerecruteerd uit
mensen die op een internaat — een public school — gezeten hadden. Na 1945 heeft
de regering van Atlee terecht een eind gemaakt aan deze bevoordeling. Nu, twintig
jaar nadien, blijkt dat de democratisering van het onderwijs althans één gevolg heeft
dat niemand wenst, het onverzorgd taalgebruik. Op een goede public school werden
en worden leerlingen gedwongen eens per week een opstel te schrijven. De onder-
werpen zijn lang niet mals. Een kind van tien jaar kan het volgende onderwerp
krijgen: „Je moet je verplaatsen in Scipio na de slag bij Zama. Je hebt zonet het
leger van Garthago verslagen. De Carthaagse veldheer Hannibal is voor de veldslag
bij jou gekomen om te onderhandelen over vrede tussen Garthago en Rome. Je wilt
een brief schrijven aan verwanten en vrienden in Rome. Schrijf de brief die Scipio
geschreven zou kunnen hebben." Dit is een opdracht waar een volwassene nog wel
enige moeilijkheden mee zou hebben. Is het verwonderlijk dat Britten die een der-
gelijke opleiding achter de rug hebben, ook later goed schrijven.

Vroeger was het veel eenvoudiger te bepalen wat een academicus waard was. Er waren
toen, zelfs in de grote vakken, niet zoveel beoefenaren van hetzelfde vak en een
academicus kon zelf wel zo ongeveer beoordelen of hij tot de top of de middelmaat
behoorde. Tegenwoordig gaat dat niet meer. Het aantal is zo groot geworden dat het
individu niet meer weet in welke klasse hij thuishoort. Ook bij bedrijven die academici
in dienst nemen, kan men dit niet meer beoordelen. Vroeger werd een onderzoeker
beoordeeld op de kwaliteit van de artikelen die hij gepubliceerd had. Tegenwoordig
gaat dat in theorie nog net zo. Maar in de praktijk is de heilloze methode opgekomen
iemand te beoordelen naar het aantal artikelen dat hij op zijn naam heeft staan.
El zijn nog steeds onderzoekers die alleen iets publiceren als zij iets nieuws te zeggen
hebben, dat zijn de knapsten en de besten. Er zijn er te veel die het niet zo nauw
nemen. Zij doen een paar proefnemingen cn mengen de magere resultaten met
gegevens die zij van hun voorgangers afschrijven. Mensen die dit doen, blazen de
combinatie op tot een gewichtig artikel. Hoewel de redactie van wetenschappelijke
of technische tijdschriften al het mogelijke doen om dit soort medewerkers te weren,
slaagt een dergelijke schrijver er haast altijd in zijn artikel gepubliceerd te krijgen.
Dit heeft hoogst onplezierige gevolgen.

Iemand die iets te zeggen heeft, imponeert door wat hij zegt. Een schrijver die
vrijwel niets te zeggen heeft, slaagt daar niet in, hij neemt de imponeerhouding aan.
Hij probeert door middel van zijn taalgebruik indruk te maken op zijn lezers; en
dat leidt altijd tot een slechte stijl. Er zijn genoeg voorbeelden te vinden van slecht
taalgebruik. Bijvoorbeeld: De banen van de planetoïden worden tegenwoordig nage-
gaan door middel van een computer. Deze zin is afkomstig uit een boek van een
gepromoveerd academicus. Dit deugt niet, hier had moeten staan: met behulp van.
Het is toch zo eenvoudig. Door middel van wijst naar het middel dat wij gebruiken
om tot ons doel te geraken; met behulp van verwijst naar het hulpmiddel dat ons

bijstaat. Dus: een pendule wordt aangedreven door middel van een veer en op-
gewonden met behulp van een sleutel. Het streven naar een gewichtig khnkende
stijl, leidt tot zotte consequenties. Als de directie van een bedrijf tot de conclusie komt
dat er een nieuwsbrief onder het personeel verspreid moet worden, dan is de kans
groot dat zij in de advertentie vraagt naar een „verantwoordelijk redacteur".
Deze term behoort, net als „belangrijke persoonlijkheden", tot de gewichtige likstijl.
Wie vraagt naar een verantwoordelijke redacteur, gaat ervan uit dat iedere redacteur
onverantwoordelijk is. Het is de eigenschap van een persoonlijkheid dat hij met kop
en schouders uitsteekt boven zijn omgeving; wie schrijft over „belangrijke persoon-
lijkheden" gaat ervan uit dat de persoonlijkheden die hij tegengekomen is, onbelang-
rijk waren en dat zij omhoog gevallen zijn door gebrek aan gewicht.
Wanneer de redacteur het eerste nummer van deze nieuwsbrief gaat voorbereiden,
dan is de kans groot dat hij in zijn inleidend artikel schrijft: Deze publicatie heeft
als taak de communicatie binnen het bedrijf te vergemakkelijken. Welke lezer ziet
direct dat deze zin afkomstig is uit de martelkamer van de taal? De communicatie
binnen het bedrijf vergemakkelijken, is een verschrikkelijke stoplap, en een pubhcatie
heeft geen taak maar een doel. Hier had dus moeten staan: deze publicatie heeft tot
doel... enzovoorts.

Soms hoort men de opvatting verkondigen dat iemand die de taal volgens de regels
van de grammatica gebruikt, ook goed zou schrijven of spreken. Niets is minder waar.
Het is een koud kunstje een zin op te stellen waarop grammaticaal niets en stilistisch
alles is aan te merken. Bijvoorbeeld: De automobilist die het verkeersbord dat bij de
brug die in de weg die naar A voert, hgt, staat, omver gereden heeft, wordt verzocht
zich bij de politie te melden. Wie denkt dat zoiets alleen maar met werkwoorden
gaat, komt bedrogen uit. Het gaat ook met voorzetsels: In de zesde eeuw drongen
de Slaven over de derde pas van het zuiden uit op. Nederlands heeft natuurlijk ook
zijn eigenaardigheden, het is de enige taal waarin men een goede zin kan samen-
stellen door zeven intinitieven achter elkaar te zetten: Ik zou je wel eens hebben
willen zien durven blijven zitten kijken.

Kenmerkend voor de kladschrijver is dat hij de lijdende vorm omhelst als redder in
de nood.

Dit is niet karakteristiek voor het Nederlands, maar ook in het Engels en Duits
komt men dit tegen. In de wetenschap zit hier onder meer achter dat een onderzoeker
zich nimmer op de borst mag siaan, hij mag nooit zeggen, dat hij de eerste is geweest
die iets nieuws opgemeten heeft. Velen leiden hieruit af dat zij nooit de eerste
persoon enkelvoud mogen gebruiken. Dat is onzin, maar er zijn er genoeg die dit
aanvaarden. Zij schrijven niet: ik heb gemeten, dat lijkt hen tc persoonlijk en daarom
zeggen zij liever: door mij is gemeten. Deze constructie druipt van huichelarij, maar
men komt haar in het Nederlands, het Duits en het Engels geregeld tegen. Zonden
tfgen verzorgd taalgebruik zijn internationaal. Iemand die de vreemde taal beheerst,
kan de voorbeelden die hier ter adstructie zijn aangehaald, vertalen in Engels, Duits
of Frans. In welke taal het ook gezegd wordt, de man die prijsstelt op verzorgd
taalgebruik kan bij deze voorbeelden alleen maar zeggen: hier wordt geen taal
gebruikt, hier wordt taal gespuugd.

Zinnen die in elkaar passen als een nest schalen, een overmatig gebruik van de
lijdende vorm, misplaatste gewichtigheid, het zijn zonden tegen de taal die in iedere
moderne taal voorkomen.

Het maximum van de rijksstudietoelagen, die worden verstrekt als tegemoetkoming
in de drukkosten van een proefschrift, zal met ingang van 1 september 1966 verhoogd
worden van ƒ 2500,— tot ƒ 4000,—. Bij de bepaling van het bedrag, dat in elk
afzonderlijk geval zal worden toegekend, zal worden uitgegaan van de drukkosten

verminderd met de inkomsten, die de promovendus zich kan verwerven uit de verkoop
dan wel uit de beschikbaarstelling van een aantal exemplaren aan de bibliotheken der
instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Voorts zal steeds worden nagegaan of
en zo ja hoeveel de aanvrager uit eigen middelen in de drukkosten kan bijdragen.
Het inkomen en eventueel het vermogen van de aanvrager en de gezinslasten zullen
bepalend zijn voor de omvang der eigen bijdrage.

Teneinde de kosten binnen redelijke grenzen te houden dienen bij de vermenigvuldi-
ging van proefschriften zoveel mogelijk kosten besparende technieken te worden
toegepast. Voorts wordt de aandacht gevestigd op de in de Wet op de Inkomsten-
belasting 1964 neergelegde regelingen inzake de aftrek als buitengewone lasten van
de op de belastingphchtige drukkende uitgaven terzake van zijn opleiding of studie
voor een beroep.

Als zodanig zijn — mits de door de wet geëiste minimale omvang der buitengewone
lasten wordt gehaald — o.a. aftrekbaar de drukkosten die de promovendus uit
eigen middelen betaalt.

Het belang van deze bepaling blijkt uit het feit, dat een promovendus zonder kinderen
met een inkomen van ƒ 15.000,— wiens netto drukkosten ƒ 4.000,— bedragen voor
een promotietoelage van ongeveer ƒ 1.000,— in aanmerking komt, maar daarnaast
aanspraak kan maken op een fiscale tegemoetkoming van bijna gelijke omvang.
Naast de toelage voor de drukkosten van proefschriften worden toelagen toegekend
voor levensonderhoud gedurende de periode van voorbereiding. Deze toelagen worden
verleend voor ten hoogste twee jaar.

Het maximum dezer toelagen bedraagt thans ƒ 3.600,— maar dit maximum zal met
ingang van 1 september 1966 eveneens verhoogd worden tot ƒ 4.000,—. Ook bij
de toekenning van deze toelagen zal steeds met het inkomen, het vermogen, en de
gezinslasten van aanvrager rekening worden gehouden.

(Uitleg, weekblad van het Departement van Onderwijs en Weten-
schappen, 22 augustus 1966, nr. 41; citaat uit FOIB-lnformatie 2511966)

Door het Algemeen Bestuur van de Vereniging „Het Nederlands Natuur- en Genees-
kundig Congres" is als hoofdthema gesteld:
„DE RUIMTEVAART"

(de lezingen zullen worden gehouden in een der collegezalen van de
Faculteit der Wiskunde en Natuurwetcn.schappen van de Katholieke Uni-
versiteit)

Prof. Ir. H. Wittenberg (vliegtuigbouwkundigc) : „Inleiding in de
ruimtevaarttechniek"

Prof. Dr. C. de Jager (astrofysicus): „Het ruimtelijk milieu en de
sterrekunde"

Huishoudelijke vergadering
avond: Ontvangst door het Gemeentebestuur en culturele ontspanning

Huis Bergh te \'s-Heerenberg; gerestaureerd kerkje te Drempt
Kalkar en Xanten
Katholieke Universiteit

Prof. Dr. N. G. van Kampen (theoretisch fysicus): „Ruimtevaart en
natuurkunde"

Prof. Dr. A. G. M. v a n M e 1 s e n (wijsgeer) : „De wijsbegeerte op ruimte-
vaart"
Sluiting

Ten behoeve van de deelnemers aan het Congres zal door V.V.V.-Nijmegen bemidde-
ling worden verleend bij het reserveren van hotelkamers in de prijsklassen ƒ 8,— tot
ƒ 10,— ; ƒ 10,— tot ƒ 14,— ; ƒ 15,— tot ƒ 20,—.

Degenen, die hiervan wensen gebruik te maken, worden verzocht dit zo spoedig
mogelijk kenbaar te maken via een voorlopig aanmeldingsformulier, te verkrijgen
bij de voorzitter van de Regelingscommissie, Dr. C. J. M. Aarts, Driehuizerweg 200,
Nijmegen.

Daar de hotelaccommodatie gedeeltelijk perifeer is gelegen wordt de mogelijkheid
overwogen, voor de deelnemers van buiten Nijmegen die van deze accommodatie
zullen gebruikmaken, via aparte bussen het vervoer naar en van de congreszalen
e.d. centraal te regelen. Om een indruk te krijgen van dc mate van deze behoefte
wordt u verzocht op het voorlopig aanmeldingsformulier te bestemder plaatse aan
te geven of u al dan niet prijs stelt op een dergelijke mogelijkheid van busvervoer.

Het Congresboekje met het definitieve programma zal medio februari 1967 aan alle
leden van de Vereniging „Het Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres" en
eventuele belangstellenden worden toegezonden.

Ten vervolge op hetgeen op pag. 198 van de vorige aflevering van het Tijdschrift
werd medegedeeld omtrent de beschikbaarstelling van losse afleveringen van oude
jaargangen, wordt thans om dezelfde reden overgegaan tot de afzet van complete
oude gebonden en ongebonden jaargangen van het Tijdschrift, welke — voorzover
de voorraad strekt — tegen redelijke prijs zijn te verkrijgen.
De serie jaargangen loopt van 1914 tot en met 1959.

Over de vijf weken van 17 november 1966 tot en met 28 januari 1967 deden zich
achtereenvolgens 8, 25, 36, 30 en 17 gevallen van mond- en klauwzeer voor.
Het aantal varkens dat in deze weken werd overgenomen bedroeg 842, 1.168, 2.160,
2,337 en 2.205, totaal 8.712.

Voor de runderen waren deze cijfers: 31, 108, 134, 53 en 19, totaal 345. Bovendien
werden 3 geiten en 3 schapen overgenomen.

Tot en met 28 januari 1967 waren dus tijdens de op 17 november 1966 begonnen
mond- en klauwzeeruitbraak in het oosten van ons land in totaal 116 gevallen
voorgekomen, waarvan 69 voor 15 januari 1967 en 47 op en na deze datum.
Hiervan nam Overijssel het merendeel voor zijn rekening met in totaal 87 gevallen,
waarvan 27 op en na 15 januari, gevolgd door Gelderland met totaal 14 gevallen,
waarvan 13 op en na 15 januari.

Drenthe en Utrecht hadden elk een geval in de week van 22 tot en met 28 januari,
Zuid-Holland en Limburg in dezelfde week elk 2 gevallen. In Noord-Brabant deed
zich in de week van 15 tot en met 21 januari 1 geval voor.

Met ingang van 25 januari 1967 is het entgebied in de Gelderse Achterhoek, onder-
deel van de barrière-enting langs de Oostgrens, uitgebreid. Aan het gebied werden
nog vier gemeenten toegevoegd en wel Doetinchem, Zelhem, Wehl en Lichtenvoorde.
Zoals in een vorig overzicht reeds is gemeld, zijn de grenzen van de ons omringende
landen voor de invoer van vee en vlees uit Nederland gesloten. Ook Italië, dat zich
aanvankelijk tot een verbod uit de provincie Overijssel beperkte en de invoer uit
overig Nederland onder bepaalde voorwaarden wilde toestaan, is kort daarna tot een
algeheel invoerverbod van levend vee overgegaan.

Voor de invoer van vlees bleef de bepaling gehandhaafd, dat vlees van herkauwers
en varkens, afkomstig uit Overijssel of voorzien van een E.E.G.-merk, waarvan het
nummer verwijst naar een slachthuis in Overijssel, niet voor invoer zal worden
toegelaten.

Gezien het verloop van het mond- en klauwzeer in Nederland, met vooral uitbreiding
in de provincie Overijssel — in veel mindere mate in Gelderland en in enkele andere
provincies slechts incidentele gevallen, die grotendeels waren terug te voeren tot
contacten met Overijssel — waren deze maatregelen wel erg rigoureus.
Op woensdag 18 januari werd daarom te Brussel een spoedbijeenkomst gehouden van
de Veeartsenijkundige Diensten der zes E.E.G.-landen.

Unaniem kwam men tot de conclusie, dat er volgens de situatie op dat moment,
veterinair gezien geen bezwaar behoefde te bestaan tegen Nederlands vlees in het

vrije onderlinge handelsverkeer der lidstaten. Deze conclusie werd genomen op grond
van de toenmalige stand van het mond- en klauwzeer in Nederland, de krachtige
bestrijdingsmaatregelen die worden genomen en de garanties die Nederland kon
geven bij de export van vlees.

Op verzoek van de Minister van Landbouw hebben de maatregelen van de lidstaten
tegen de invoer van vlees uit Nederland, vervolgens onderwerp van bespreking
uitgemaakt op een zitting van de Raad van Ministers van Landbouw van de E.E.G.
te Brussel. Hier werd toegezegd dat de genomen maatregelen nog nader bezien zouden
worden door elk der lidstaten.

Van 6 tot 12 januari 1967 zijn te Hampshire in Engeland 19 gevallen van mond-
en klauwzeer voorgekomen. Van deze 19 nieuw aangetaste bedrijven lagen er 17
binnen een gebied waar reeds eerder mond- en klauwzeer was voorgekomen en twee
op 10 en 20 kilometer ten oosten van de haard van de infectie.

In al deze gevallen was sprake van het virustype Oi, zowel onder varkens als runderen.
Het besmet verklaarde gebied is met circa 20 kilometer uitgebreid en in de aan-
grenzende provincies is een onderzoek ingesteld met het oog op mogelijke verplaatsing
van de besmetting via veemarkten.

Getracht is alle dieren, die op dergelijke markten zijn geweest, op te sporen.
Naar de herkomst van de besmetting is een onderzoek ingesteld.

Tussen 2 en 14 januari 1967 is op vier bedrijven in het gebied van Marseille en op
een bedrijf in de buurt van dit gebied, mond- en klauwzeer uitgebroken. Op deze
bedrijven werden uitsluitend varkens gehouden.

Totaal werden 1700 varkens opgeruimd, de bedrijven werden ontsmet en er werd
een vervoersverbod voor varkens ingesteld. Naar de oorzaak van de besmetting, die
van het type O bleek te zijn, wordt een onderzoek ingesteld.

In het betrokken departement zijn de varkens verphcht geënt met vaccin van het
type O.

Zowel in Spanje als in Portugal zijn omstreeks de jaarwisseling gevallen van mond-
en klauwzeer voorgekomen. In Spanje betrof het virus van het type O zowel onder
varkens als runderen.

In Portugal werden alleen runderen aangetast. Het onderzoek naar het type was op
het moment dat dit werd geschreven, nog niet afgesloten.

MINISTER BIESHEUVEL SLOEG DE EERSTE PAAL VOOR DE NIEUW-
BOUW VAN HET CENTRAAL DIERGENEESKUNDIG INSTITUUT

Op 17 januari 1967 heeft de Minister van Landbouw en Visserij in oostelijk Flevo-
land de eerste paal geslagen voor de afdeling Noord van het daar te bouwen Centraal
Diergeneeskundig Instituut.

In deze afdeling zal het werk worden verricht, dat thans door de afdeling Amsterdam
van het Instituut wordt gedaan, de produktie van mond- en klauwzeervaccin en het
onderzoek naar deze ziekte.

Tevens zal er onderzoek worden verricht naar exotische virussen, zoals die welke
Afrikaanse varkenspest veroorzaken.

Ons land neemt deel aan een E.E.G.-project ter bestrijding van deze ziekte, maar
heeft behoefte aan laboratoria en proefdierstallen voor een dergelijk onderzoek.
In de afdeling Noord zal ook het onderzoek naar leucose bij pluimvee en de ont-
wikkeling van leucosevrij pluimvee en leucosevrije eieren ter hand kunnen worden
genomen.

Het ligt in de bedoeling op den duur het gehele Centraal Diergeneeskundig Instituut,
dus ook de afdeling Rotterdam, naar Flevoland over te brengen.

De afdeling Noord, waarvoor de eerste paal werd geslagen, wordt een op een
afzonderlijk terrein gelegen extra beveiligd deel van de virologische afdeling van het
gehele instituut. Deze beveiliging is nodig, omdat moet worden gewerkt met zeer
infectieuze smetstoffen, zoals het mond- en klauwzeervirus.
Geschat wordt dat de bouw van deze afdeling vijf jaar in beslag zal nemen.

In de rede, die de Minister van Landbouw en Visserij ter gelegenheid van het slaan
van deze eerste paal hield, ging hij op de verdere plannen nader in. Ook besprak
hij in het kort de actuele mond- en klauwzeersituatie.

De Veeartsenijkundige Dienst stelt alles in het werk, het mond- en klauwzeer zo
snel mogelijk in te perken. Het is jammer, dat behalve de entingen, drastische maat-
regelen moesten worden genomen zoals afslachting, een landelijk marktverbod voor
varkens en een vcrvoersverbod in het bedreigde gebied.

Deze maatregelen zijn echter absoluut noodzakelijk om het mond- en klauwzeer een
halt toe te kunnen roepen. Ambtelijke instellingen hebben van de Minister de in-
structie ontvangen hun bezoeken aan boerderijen zoveel mogelijk te beperken en niet-
ambtelijke organisaties en instellingen is gevraagd overeenkomstig te handelen.
De Minister deed een beroep op de handel, te voorkomen dat smetstof wordt
verspreid. Hij vroeg deze medewerking, opdat de sluiting van de grenzen van de ons
omringende landen voor Nederlands vee en vlees niet langer zal duren dan strikt
noodzakelijk is.

Wat de bestrijding betreft, aldus Minister Biesheuvel, is Nederland een voorbeeld
voor anderen, bijvoorbeeld Duitsland.

De Minister vertelde enkele bijzonderheden uit de geschiedenis van het mond- en
klauwzeer.

Voor de oorlog was het een typische runderziekte, die grote schade veroorzaakte.
Herhaaldelijk waren er toen jaren met tienduizenden gevallen, in 1938 waren het er
zelfs meer dan 112.000. Dr. H. S. F r e n k e 1, in 1930 directeur van het mond- en
klauwzeerinstituut geworden, ontwikkelde een nieuwe methode voor het winnen van
virus, nodig voor de produktie van vaccin tegen de ziekte. De methode wekte
internationaal veel bewondering en wordt ook internationaal nog steeds de methode
Frenkel genoemd.

Dank zij deze methode liep in ons land het aantal gevallen van mond- en klauwzeer
sterk terug. In 1946 waren er nog meer dan 22.000 gevallen, maar van 1954 tot 1960
bleef het ver beneden de honderd en in de laatste drie jaar van die periode zelfs
beneden de tien.

In de jaren zestig begon het mond- en klauvnieer zich echter bij varkens te manifes-
teren, in Duitsland eerder dan bij ons. Het Centraal Diergeneeskundig Instituut
slaagde erin een geconcentreerd vaccin van het C-type te ontwikkelen, dat bij varkens
na eenmalige enting voldoende immuniteit gaf.

Op het ogenblik hebben we echter niet meer te maken met een C-stam van het mond-
en klauwzeervirus, maar met de nog niet eerder in Nederland voorgekomen Oi-stam
uit Duitsland. Ook daaraan heeft het Instituut zijn produktie aangepast.
In een week tijd hebben dierenartsen kans gezien de entstof van dit nieuwe type in
te spuiten bij varkens in het bedreigde gebied en weer een week later was geheel
Overijssel geënt. Er is daar een volledig enttapijt ontwikkeld.

Dr. L. Hoedemaker, algemeen Directeur van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, sprak de rede van de door ziekte verhinderde voorzitter van de Stichting

voor Diergeneeskundig Onderzoek, de heer F. den FI a r t o g, uit. De urgentie van
de bouw wordt in belangrijke mate mede bepaald door het optreden van mond- en
klauwzeer in enkele achter ons liggende jaren cn de grote economische schade die
daaruit voortvloeide.

De Directeur van de Rijksdienst voor de IJssehnccrpolders, Dr. Ir. W. M. Otto,
toonde zich verheugd met de nieuwe vestiging, die bijdraagt tot de ontwikkeling van
Lelystad.

Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r sprak namens het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid te Utrecht over de nauwe samenwerking tussen R.I.V. en C.D.I.
Prof. Dr. W. K. H i r s c h f e 1 d, lid van het bestuur van de Stichting voor Dier-
geneeskundig Onderzoek, sprak een slotwoord.

Materiaal voor onderzoek op rabies kan slechts door bemiddeling van de betreffende
districts-Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst aan het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afdeling Rotterdam, worden opgezonden. Rechtstreeks door prak-
tizerende dierenartsen of anderen aan het C.D.I. opgezonden materiaal kan niet
meer voor onderzoek in aanmerking komen.

Op 11 bedrijven in 5 gemeenten, gelegen in het Franse departement van de Oost-
Pyrenecën, is Pleuropneumonie onder runderen uitgebroken. De betrokken gemeenten
liggen hoog in de bergen, tegen de grens met Spanje aan.

Hierdoor zijn ze op natuurlijke wijze afgesloten van de rest van de Franse veestapel,
in een afgelegen berggebied, waar het nog volop winter is.

De bestrijding is gericht op afslachting van de zieke dieren en behandeling en
vaccinade van de overige dieren. De veestapels zijn streng van elkaar gescheiden en
worden onderworpen aan een systematisch serologisch onderzoek. Sedert 1920 is
Pleuropneumonie niet meer in Frankrijk voorgekomen.

Met ingang van 1 februari 1967 is de verplichte enting van varkens met vaccin van
het type Oi tegen mond- en klauwzeer, in de Gelderse Achterhoek verder uitgebreid.
De verplichting geldt ook voor de gemeenten Hengelo, Hummelo en Keppel, Laren,
Lochcm, Ruurlo, Vörden, Westervoort, ten oosten van de IJssel gelegen delen van
Doesburg en Angerlo, alsmede voor het deel van Borculo ten zuiden van de weg
Neede - Gecstcren - Lochem.

20, Inaugurele rede Prof. Dr. D. Zwart, 16.15 uur. Groot Auditorium
Rijksuniversiteit, Domplein, Utrecht.

21, Groep Practici afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur.
Hotel Modern, Tilburg, (pag. 282)

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 20.30 uur. Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 75)

28, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel „Bergzicht",
Hellendoorn. (pag. 206)

1, Groep dierenartsen werkzaam in het bedrijfsleven K.N.M.v.D. Leden-
vergadering 14.00 uur. Motel Bunnik. (pag. 207)

6—7, Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen. 8e Fed. Vergadering,
Academiegebouw, Groningen, (pag. 128)

11, Postacademiaal Onderwijs; Dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 40, Am-
sterdam Oost; 4e postacademiale discussieavond, (pag. 1125 (1966))

19, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Motel
Terminus Noord, Groningen, (pag. 282)
26—28, Congres „Ges. f. Versuchtierkunde", Praag. (pag. 935, (1966))

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Zoals uit het gepubliceerde in de vorige aflevering blijkt, heb
ik ter gelegenheid van de laatste vergadering van het Alge-
meen Bestuur via de afgevaardigden van de afdelingen en
groepen eigenlijk al afscheid genomen van de Maatschappij
als geheel.

Toch heb ik er behoefte aan rechtstreeks nog een enkel woord
te richten tot alle leden.

Gedurende een periode van twintig jaar zijn immers met een
groot aantal collegae persoonlijke bindingen ontstaan, vooral
door de behartiging van allerlei zaken, waarmee niet alleen
het algemeen belang, maar meer nog soms individuele be-
langen werden gediend.

De vriendschappelijke banden die hierdoor zijn gegroeid
kunnen nu helaas niet meer door de uitoefening van mijn
functie worden onderhouden. Ik bewaar er echter veel goede,
dankbare herinneringen aan.

Het spreekt vanzelf dat het mij niet gemakkelijk is gevallen
in verband met mijn gezondheid ontheffing uit mijn functie
te moeten vragen; daarvoor heeft het werk — hoewel het
vaak moeilijk is geweest — van het begin af mij te sterk
geboeid.

Ik meen mij naar mijn beste weten volledig aan de Maat-
schappij te hebben gegeven. Als ik op tijd had ingezien dat
er aan m/snselijke prestaties ook een limiet is, had ik mijn
loopbaan wellicht tot de eindstreep kunnen afleggen. En toch
zie ik met voldoening terug op de jaren van „wederopbouw^\'
en ontwikkeling, die ik na een vijfjarige oorlogsperiode als
eerste ambtelijk secretaris intensief heb meegemaakt. Met
grote belangstelling zal ik de verdere ontplooing van het
Maatschappij-leven blijven volgen.

In de snel veranderende wereld van vandaag wordt het voor
onze Maatschappij steeds moeilijker de plaats in de samen-
leving te verwerven, die haar toekomt.

Van harte hoop ik dat ieder naar vermogen daar in de toe-
komst — zo nodig kritisch, maar vooral constructief — aan
zal meewerken.

Uitgebreide discussie tussen het Hoofdbestuur en de firma Merck Sharp en Dohme
Nederland N.V. betreffende de distributie van diverse therapeutica heeft niet tot
overeenstemming kunnen leiden.

Het Hoofdbestuur heeft derhalve besloten de contacten met de firma Merck Sharp
en Dohme Nederland N.V. te verbreken.

Het bureau van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal voortaan op
werkdagen geopend zijn:

De afdeling organiseert de eerstvolgende vergadering op woensdag 19 april a.s. om
20.00 uur in het Motel Terminus Noord te Groningen.

Op dinsdag 21 februari a.s., om 20.00 uur, zal de Groep Practici van de afdeling
Noord-Brabant een vergadering houden in Hotel Modern, Heuvelring 100 te Tilburg.
Spreker: de heer L. Prinsen (Rhenen): Stalbouw en stalinrichting voor de
varke nshouderij.

Dinsdag 17 januari werd onder grote belangstelling door Zijne Excellentie Mr. B. W.
Biesheuvel, Minister van Landbouw en Visserij, ten noorden van Lelystad
de eerste paal geslagen voor de nieuwbouw van het C.D.I. Daartoe was een groot
aantal genodigden na aankomst in de Expositiezaal te Lelystad per autobus vervoerd
naar kavel A 8, enkele kilometers ten noorden van Lelystad. Daar aangekomen werd
door de Minister de eerste paal geslagen, wat hem, rechts georiënteerd Minister, die
linkshandig moest werken, enige moeite kostte.

Terug in de Expositiezaal sprak Prof. H i r s c h f e 1 d als lid van de Stichting voor
Diergeneeskundig Onderzoek een welkomstwoord, waarbij hij de voorzitter van de
Stichting verontschuldigde, daar deze wegens ziekte afwezig was.
Vervolgens hield Minister Bicsheuvel een rede, waarin hij zijn voldoening
uitsprak met het begin van de nieuwbouw. De Minister legde de nadruk op het grote
belang, voor de export, voor de gezondheid van de veestapel en schetste daarna het
verloop van de ontwikkeling van het C.D.I., waarbij vooral de nadruk werd gelegd
op het belangrijke werk van Prof. P o e 1 s en Dr. F r e n k e 1 bij het totstandkomen
en bij de groei van het C.D.I. Daarbij kwam uiteraard het accent te liggen op het
actuele probleem, de mond- en klauwzeer. De Minister schetste de ontwikkeling van
het vaccin ter bestrijding van de mond- en klauwzeer door Dr. F r e n k e 1, waarbij
tenslotte Dr. van Bekkum cn zijn medewerkers dank werd gebracht voor de
snelle wijze waarop de produktie van het Oi vaccin was uitgevoerd. Tenslotte noemde
de Minister Nederland een voorbeeld van de wijze waarop de mond- en klauwzeer
moet worden bestreden en laakte hij de houding van West-Duitsland in deze.
Daarna sprak Dr. Hoedemaker de rede uit van de voorzitter van de Stichting
voor Diergeneeskundig Onderzoek. Hij zag in de aanwezigheid van de Minister
de erkenning van de noodzaak van de totale nieuwbouw van het C.D.I. Het is, aldus
Dr. Hoedemaker, de bedoeling beide afdelingen en een toeleveringsbedrijf voor
proefdieren tc bouwen in de nieuwe polder Oostelijk Flevoland, waarbij het onder-
zoek met zeer infectieuze smetstoffen in een afzonderlijk gebouwencomplex op een
apart gelegen terrein zal plaatsvinden. Voor deze laatste afdeling werd de eerste
paal geslagen.

Vervolgens ging Dr. Hoedemaker in op de vraag of dit nu, in een tijd van
bestedingsbeperking, allemaal wel nodig was. In dc landbouw wordt onderzoek
verricht, aldus spreker, met als doel de produktie te vergroten. Intensivering van de
veehouderij gaat gepaard met het meer en meer optreden van parasitaire ziekten.
Om versnippering van onderzoek te voorkomen hoopt men op korte termijn de voor-
lopige voorzieningen voor de parasitologische afdeling van het C.D.I. te treffen.

Het aantal intoxicaties bij dieren neemt toe, de afdeling veterinaire toxicologie heefi
daarom dringend behoefte aan uitbreiding.

De nieuwbouw opent ook de mogelijkheid directe daadwerkelijke hulp te bieden aar
onderontwikkelde gebieden, b.v. bij de bestrijding van runderpest. Ook op het terrein
van de hondsdolheid en de salmonellose zijn meer onderzoekingen noodzakelijk.
Het toeleveringsbedrijf van proefdieren is, aldus de spreker, een eerste vereiste bij het
uitvoeren van modern onderzoek.

Het C.D.I. zal zijn plaats moeten behouden tussen de zeer op de praktijk gerichte
Gezondheidsdiensten voor Dieren en het meer op theoretisch vlak werkzame deel
van de wetenschap.

Vervolgens sprak de directeur van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, de heer
O t t O. Hij voorzag met de bouw van het C.D.I. de mogelijkheid uit een vicieuze
cirkel te komen, nl. Lelystad wil en kan een groot aantal inwoners een prettig leef-
klimaat bieden, maar de mensen komen pas naar Lelystad als er een prettig leef-
klimaat aanwezig is.

Dr. Kampelmacher sprak namens de algemeen directeur van het Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid, Dr. Spaander. Hij zag met genoegen dat het C.D.I.
met de bouw begonnen was, dit opende voor het R.I.V. de mogelijkheid zich uit
te breiden op het in 1953 voor het C.D.I. in de Bilt aangekochte terrein.
Prof. Hirschfeld dankte tenslotte de aanwezigen voor hun belangstelling.
Onder zeer gunstige weersomstandigheden was een belangrijke stap verricht in de
ontwikkeling van de veterinaire research in Nederland.

Op verzoek van Prof. A. van der Schaaf wordt het volgende medegedeeld:
„In overleg met Dr. Ir. P. v. d. W a 1 verzoek ik u mede namens de andere auteurs
van het artikel „Onderzoek naar de invloed van furazolidon in het rantsoen van mest-
kalveren op groeiresultaten, gezondheidstoestand en slachtkwaliteit" het volgende
erratum in het Tijdschrift van 15 februari te willen plaatsen:

Het geciteerde onderzoek op het Instituut voor Landbouwkundig onderzoek van
Biochemische Produkten te Wageningen, pag. 80 3e alinea Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde deel 92, werd in afwijking van een voorlopige publikatie van 17 mei
1963, niet officieel gepubliceerd door v. d. Wal en van Weerden, maar door
V. d. W a 1 alleen.

Mededelingen Landbouwhogeschool Wageningen 66 -9 (1966). In dit onderzoek
werd bij de kalveren, hoewel ze een week in quarantaine werden gehouden, van
het moment af dat ze op het Instituut aankwamen, de proefbehandeling ingesteld.
De konsekwentie voor wat de interpretatie van deze proeven betreft, vervalt dus."

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangenomen dc collegae:

M. M. A. van Ham, Acaciastraat 37, Gramsbergen.
H. L. C. Logtenberg, Herenbrinksweg 2, Heino.
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde voor de collegae:

H. Lieuwen, Naxosdreef 85, Utrecht.
B. Machnai, K. Urim, D.N. Negev, Israël.
L. Vissel, Lange Jufferstraat 20, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten:

J. Braamskamp, G. van Walenborchstraat 58, Utrecht.
J. Bussemaker, 2e Korte Baanstraat 3a bis. Utrecht.
G. Th. Govcrts, Prof. Pullelaan 25, Utrecht.

N, W. F. A. Grimme, Mcerndijk 108, De Meern.
H. W. Hamster, Theemsdreef 394, Utrecht.

Mej. G. M. van der Kamp, Amsterdamsestraatweg 2 bis. Utrecht.
W. Oldenburger, Burg. de Withstraat 35, De Bilt.

L. J. J. Schofaerts, Alex. Numankade 19, Utrecht.
J. H. G. Velthuis, Balijelaan 83 bis. Utrecht.

Krediet, Dr. P., De Bilt, tel. gew. in 76 19 67 (privé), (010) 13 22 60, T. 504 of
25 11 95, T. 170 (bur.), wetensch. h. medew. Med. Faculteit, Rotterdam, afd.
•Anatomie en Embryologie, Dr. Molewaterplein 40. (194)

Kreek, F. W. van der, van Alkmaar naar Birmingham 15, Engeland, c/o Prof. A. C.
Frazer, Department of Med. Biochemy and Pharmacology, University.

Rijpkema Jr., D., Drachten, naar Gauke Boelensstraat 120 aldaar, tel. e.d. ongew.

Zwanenburg, F., van Gorinchem naar Bobo-Dioulasso, Haute-Volta (Afrika),
Circonscription d\'Elevage. (van 230 naar 235)

Ginkel, C. van, m.i.v. 26- 10- 1966 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de

Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Delft.
Sluijs, J. J. van der, m.i.v. 1 - 1 - 1967 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij

de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Amsterdam.
Witteveen, J. S., m.i.v. 26 - 10 - 1966 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Delft.

Brieven onder no. 19/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Brieven onder no. 20/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Tot onze spijt heeft het forum, dat op donderdag 25 januari j.l, zou plaatsvinden
onder leiding van Dr, E, H, K a m p e 1 m a c h e r, geen doorgang kunnen vinden,
In verband met de massabestrijding, waardoor de belangstelling van studentenzijde
sterk gereduceerd zou zijn en in overleg met Dr, E, H, K a m p e 1 m a c h e r, heeft
het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring besloten het forum voorlopig
uit te stellen.

Dit besluit werd echter op een dusdanig korte termijn genomen, dat dit niet tijdig
meer in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde bekend kon worden gemaakt. Belang-
stellenden, die tevergeefs in het Jaarbeursrestaurant aanwezig waren, bieden wij
namens het bestuur onze welgemeende excuses aan,

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Rijvereniging „De Solleysel" heeft de eer
u mede te delen, dat het voor het bestuursjaar 1966 - 1967 als volgt is samengesteld:

Brieven onder no. 18/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Het is een polyvalent vaccin afkomstig van de
allantois vloeistof van kippen embryos welke ge-
infecteerd zijn met de paardenstammen A 1 en
A 2 influenza en met de vier type A humane
stammen.

De dosering bedraagt voor paarden welke nog
niet gevaccineerd zijn 2 cc. met een tweede
injectie van nogmaals 2 cc. na 2-4 weken.
Paarden welke reeds eerder gevaccineerd zijn
krijgen een jaarlijks aanvullende injectie van 2 cc.

N.V. ALGIN — Laan v. Meerdervoort 277 — \'s-Gravenhage
Telefoon: (070) - 394481.

De STICHTING INSTITUUT
VOOR MODERNE VEEVOEDING
„DE SCHOTHORST" te HOOGLAND (U.)

als wetenschappelijk medewerker. Een uitgesproken be-
langstelling voor het onderzoek op het terrein van de
voedingsfysiologie is een eerste vereiste.

Het is de bedoeling, dat de aan te stellen funktionaris op
den duur ook de diergeneeskundige verzorging van de
levende have van het Instituut op zich neemt.

die belast zullen worden met werkzaamheden in het kader
van de georganiseerde runderziektenbestrijding resp. de
varkensgezondheidszorg.

Ruime praktijkervaring wordt zeer op prijs gesteld.
Salariëring nader overeen te komen.

Sollicitaties binnen 14 dagen te richten aan de directeur van
genoemde Stichting, postbus 87 te Goude.

die zal worden belast met het toezicht op de gezondheid
van Nederlands fokvee, dat aan Tunesië is en zal worden
geleverd.

Gezocht wordt een dierenarts met praktijkervaring,
met belangstelling voor research en goede kennis
van de Franse taal.

Bedoelde functionaris zal naast praktisch werk,
diagnostisch laboratoriumonderzoek moeten ver-
richten en contacten dienen te onderhouden met
Tunesische collega\'s en overheidsinstanties.

Geboden wordt een goede salariëring, overeen-
komstig de hiervoor bestaande normen van de
Directie Internationale Technische Hulp van het
Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Het contract zal maximaal 3 jaar duren, waaraan de
mogelijkheid tot verlenging in principe aanwezig is.

Sollicitaties te richten aan de Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, Dokter Reyersstraat 8, Leidschendam.

uit de fabriek die uitsluitend
gespecialiseerd is in het berei-
den van voedsel voor hond en kat

Al onze vleesconserven beslaan
uitsluitend uit verse
slachtprodukten. verwerkt
onder strenge controle van de
vleeskeuringsdienst

(Formule: 2-(p-Amlnobenzolsulfonannido-4, 6-dlmenthylpyrimldln-Natrium
Acriflavinlumchlorld. 1 -Aminonaphtalln-4-sulfosaure-1 -Oxynaphtalln-4-sul-
fosSure (Natriumsalz). p-Oxybenzoesauremethylester
Ter bestrijding van: coccidiose, secundaire infecties bij coryza, diphterie,
pullorum, paratyphus, enteritis, pneumonie, metritis. cecc

KALIUM SORBAT. Aqua destillata.
SANTALINA-D5 voor duiven, groot gevogelte, enz.
SANTALINA-K3 voor kanaries en andere in- en uitheemse vogels.
SANTALINA-L9 voor konijnen, chinchilla\'s, nertsen, hamsters, enz. c^SL
SANTALINA-D1 voor honden. V^Y

Geheel rijklaar. Met kentekenbe-
wUs. Uit Engelse dump ontvangen
enorme partij AUSTIN JEEPS. Met
Rolls-Royce motoren. Vierwiel-
aandrljving. Onafhankelijke torsie-
vering. Benzineverbruik 1 op 8.
Praktisch niet gelopen. In buiten-
gewoon goede staat.

Dijkgraaf 6 - Bennekom (bij Ede)
Tel. (08307) - 4375, (08379)-3311,
(01896)-2142.

HET RESULTAAT
VAN LEO-RESEARCH
VOOR EEN MEER
EFFEKTIEVE KONTROLE
VAN MASTITIS EN
LUCHTWEG INFEKTIES

Dames en Heren Professoren, Lectoren, Docenten en
Leden van de Wetenschappelijke Staf,
Dames en Heren Studenten,

en voorts Gij allen, die door Uw tegenwoordigheid
van Uw belangstelling blijk geeft.

Ontwikkeling van een wetenschap dwingt de beoefenaar tot specialisatie.
Met deze woorden begon mijn leermeester, wijlen professor Kraneveld
nu bijna 18 jaar geleden op deze plaats zijn inaugurale rede. Hij voegde
hier echter aan toe dat de dierenarts werkzaam in de tropen nog het meest
met alle facetten van het arbeidsterrein te maken had.

Reeds vanaf het einde van de vorige eeuw heeft het technische kunnen van
het Westen zijn stempel gedrukt op de veeteelt in de ontwikkelingslanden.
In deze gebieden tracht men door middel van dierenartsen, werkzaam
in veld en laboratoria, tot een verbetering van de veestapel te komen.
Hiertoe introduceerde men diverse nieuwe methoden die voor de veeteelt
in de tropen een enorme verandering betekende.

Eén er\\\'an was een doelmatige bestrijding van de dierziekten. Daarnaast
vond er een massale import plaats van in gematigde zone\'s gefokte vee-
rassen. Het is echter gebleken dat deze verbeteringen niet zo eenvoudig
aan te brengen zijn en met vele moeilijkheden gepaard gaan. Deze moei-
lijkheden liggen deels in het veterinaire, deels in het landbouwkundige en
sociaal-economische vlak. Zeer duidelijk komt hierbij tot uiting dat vooral
in een ontwikkelingsgebied integratie van de verschillende disciplines een
eerste vereiste is. Aan de hand van enkele voorbeelden hoop ik deze middag
enkele aspecten van de tropische dierziekten te belichten, waarbij speciaal
ervaringen, opgedaan in Afrika, gebruikt zullen worden.

Het is geen wonder dat in Afrika de eerste fundamentele onderzoekingen
op het gebied van dierziekten plaats vonden in Zuid-Afrika en Kenya.
In deze gebieden immers heeft de meeste import van Europees vee plaats
gevonden en deze dieren fungeerden als een „verklikker" voor autochtone
ziekten. Het bleek namelijk dat onder het inheemse vee vele dieren in een
staat van premuniteit verkeerden. Deze premuniteit is in wezen een immu-
niteit die berust op de aanwezigheid van het levende ziekte agens. Het
ziekte agens wordt door deze immuunstoffen niet vernietigd, terwijl omge-
keerd het ziekte agens in zulke kleine hoeveelheden aanwezig is, dat het
geen klinische symptomen oproept. Het niet manifest worden van deze

1 Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht op maandag 20 februari 1967.

infecties in het inheemse vee komt pas aan het licht door een fatale be-
smetting van het import vee. Het duidelijkst treedt dit op bij de bloed-
protozoaire infecties, doch dit verschijnsel is ook bekend b.v. bij de
Rickettsia-achtige organismen. Voor virusziekten ligt de zaak iets gecompli-
ceerder, maar ook hier beschrijft Curasson dat Blue-tongue in de voor-
malige Franse Soedan pas manifest werd na de import van merino schapen.
Het merendeel van de experimenteel geïnfecteerde lokale schapen ver-
toonde na infectie echter geen reaktie. Hoewel er dus wel een immuniteit
was is het de vraag of men bij deze autochtone dieren ook van een pre-
muniteit mag spreken, omdat niet is aangetoond dat ze ook virus bij zich
hadden.

Een verdere complicatie bij de import van vee is het feit dat in het wild
levende dieren een reservoir kunnen vormen voor onze huisdieren.
Het meest sprekende voorbeeld hiervan is de Afrikaanse varkenspest, zoals
deze in Oost Afrika voorkomt, waarbij het wrattenzwijn (Phacochoerus)
en het bosvarken (Potamochoerus) symptoomloze dragers zijn, die zeer wel
in staat zijn om het tamme varken (Sus scrofa) te besmetten. Voor de
runderpest is het nog de vraag of het zich in Afrika in wilde dieren kan
handhaven, zonder regelmatige besmetting van buiten af door rundvee.
Voor de Afrikaanse paardepest vermoedt men wel een reservoir buiten het
paard. Het tot stand brengen van de laatste paardepest epidemie in het
Midden-Oosten zou te danken zijn aan de winter die de aktiviteiten van
de overbrengende Culicoides beperkte, aan de massale vaccinatie, maar ook
aan het ontbreken van een dergelijk dierlijk reservoir.

Het voorkomen van de Afrikaanse paardepest in het Midden-Oosten duidt
erop dat verschillende ziekten die inheems in Afrika waren, de laatste jaren
ook buiten dit continent gevonden worden. Zeer belangrijk is de rol die de
snellere en soms gekoelde vervoermiddelen in de verspreiding van de dier-
ziekten spelen. Niet alleen wordt hierdoor het kontakt intensiever, ook de
kansen voor een organisme om Europa binnen te dringen, worden groter.
De Afrikaanse varkenspest is waarschijnlijk met vleesprodukten uit de Por-
tugese koloniën Europa binnengedrongen. Een aanwijzing in deze richting
zou het feit kunnen zijn, dat de eerste gevallen van Afrikaanse varkenspest
in Portugal geconstateerd werden bij een bedrijf dat keukenafval aan
varkens voerde. Zeker is dat bij de verdere verspreiding in Europa, vlees-
produkten een rol hebben gespeeld.

De besmetting van het Nabije-Oosten in 1944 met Afrikaanse paardepest
zou vermoedelijk wel door met het luchtverkeer meegevoerde Culicoides
tot stand zijn gekomen. Geen van de 22 in Zuid-Afrika voorkomende Culi-
coides-species komen in Nederland voor, maar in hoeverre de species die
wel in Nederland voorkomen ook Afrikaanse paardepest kunnen over-
brengen, is niet bekend.

De exotische typen van het mond- en klauwzeer die in Afrika voorkomen,
vormen ook een bedreiging voor de veestapels van de meer ontwikkelde
landen. Wat een scherp contrast tussen de twee! In Afrika, zeker in de
gebieden waar de melkindustrie op een zeer laag peil staat, past men een
kunstmatige infectie toe om de gehele veestapel zo gauw mogelijk een
besmetting te laten ondergaan. In Europa daarentegen kent men een uit-
gebreid stelsel van slachten, vaccinatie en quarantaine-maatregelen. Men
krijgt in Afrika dan ook wel eens de indruk dat de type bepaling meer

geschiedt om Europa te waarschuwen, dan dat de inheemse veestapel er
belang bij heeft.

Nederland kent ook zijn import gevallen uit de tropen. Rabies is in de
laatste jaren zeker tweemaal in ons land uit de tropen geïmporteerd,
namelijk éénmaal uit Nigeria en éénmaal uit Ceylon.
Uit deze voorbeelden blijkt duidelijk dat Afrika een bedreiging vormt voor
de veestapel van de meer ontwikkelde landen. Een internationale samen-
werking en hulpverlening is daarom een dringende eis. Deze hulpver-
lening moet men dan ook beslist niet zien als alleen maar voordelen biedend
aan de ontwikkelingslanden. Ook de meer ontwikkelde landen hebben
belang bij het onder controle brengen van de grote epizoötiën.
Aan de hand van de internationaal georganiseerde bestrijding van de
runderpest in het Tsaad basin in Afrika wil ik de verschillende facetten
belichten, welke internationale samenwerking en hulp van meer ontwik-
kelde gebieden, nl. de landen van de Europese Economische Gemeenschap
en de Verenigde Staten, kunnen bereiken.

Runderpest is geen echte tropische ziekte, maar veeleer een ziekte, af-
hankelijk van een aantal sociale en economische faktoren, zoals extensieve
veeteelt, gepaard gaande met moeilijk controleerbare nomaden, die het
voortbestaan van runderpest op de huidige dag alleen maar in de tropen
mogelijk maakt. De ziekte was hoogstwaarschijnlijk onbekend in Afrika ten
zuiden van de Sahara, en de grote enzoötiën van de twintigste eeuw in dit
gebied zijn terug te voeren op de introductie van runderpest tijdens de mis-
lukte Italiaanse invasie van Abessinië aan het einde van de negentiende
eeuw.

In het Tsaad basin, een gebied, 50 maal zo groot als Nederland en met
vier onafhankelijke staten als directe belanghebbenden, werd in 1962 be-
gonnen om te trachten al het rundvee te vaccineren en deze vaccinatie
ieder jaar, gedurende drie jaar, te herhalen.

Bezien we thans de resultaten van deze massale campagne, dan springen
enkele merkwaardige getallen in het oog. In het derde en laatste jaar van
de campagne had men ongeveer 11 miljoen runderen onder leiding van
veertien dierenartsen gevaccineerd. Dit zijn 5 miljoen dieren méér dan dat
er officieel volgens de belastingen zouden zijn. Ook lag dit cijfer nog 3
miljoen hoger dan de schattingen van de veterinaire dienst vóór het begin
der campagne.

Het totaal aantal uitbraken van gemiddeld 1000 per jaar was terug ge-
bracht tot 10, een daling dus van 99%. Ook het aantal sterfgevallen van
nog geen 250 runderen per jaar betekende een reduktie in de mortaliteit
van 98%. Van 10.000 dieren werd het serum op runderpest antilichamen
onderzocht en bij 86% kon men op grond hiervan een immuniteit ver-
wachten.

Hoewel de resultaten dus zeer goed te noemen zijn, blijft waakzaamheid
geboden omdat de runderpest niet verdwenen is. Verschillende oorzaken
zijn in onderzoek. Een reservoir in schapen en geiten is één mogelijkheid
en aanwijzingen in deze richting zijn er wel. Men vond dat schapen, in
kontakt met kunstmatig geïnfecteerde runderen, virulent runderpestvirus
kunnen uitscheiden. Ook voor geiten is dit bewezen en deze geiten waren
in staat runderen met fataal verlopende runderpest te infecteren. Ook
vond men dat een groot percentage van de schapen die in kontakt waren
geweest met een uitbraak van runderpest onder nmdvee, antilichamen

tegen runderpest hadden ontwikkeld, zonder echter zelf ziek te zijn geweest.
Mogelijk is het virus zelfs in staat zich in een geiten- en schapen-populatie
te handhaven, want het percentage dieren met runderpest antilichamen
neemt met de leeftijd van de schapen en geiten toe, zonder dat dit ver-
klaard kan worden door een direkt kontakt met besmet vee. Het is echter
zeer de vraag of deze schapen en geiten onder natuurlijke omstandigheden
runderpest bij het rund kunnen veroorzaken. Nieuwe uitbraken zullen toch
hoogstwaarschijnlijk ontstaan doordat besmet rundvee van buiten in kontakt
is gekomen met runderen die geen antilichamen hebben. Deze runderen
zonder antilichamen vindt men vooral in de leeftijdsgroep tussen de 9 en
21 maanden. Pas na 9 maanden zijn nl. de moederlijke antilichamen ver-
dwenen. Vóór 9 maanden slaat een infectie, maar ook een vaccinatie niet
aan, zodat men bij een jaarlijkse vaccinatie juist in bovengenoemde leef-
tijdsgroep de gevoelige dieren vindt.

Nadat de runderpest onder controle is gebracht, is men van plan andere
ziekten, zoals b.v. de bovine pleuro-pneumonie, op een internationale basis
te bestrijden. Sir John R i t c h i e, voormalig hoofd van de veterinaire
dienst in Groot Brittanië heeft in dit verband echter een waarschuwend ge-
luid laten horen, dat ik hier, zij het in enigszins gewijzigde vorm, zou willen
inpassen.

Indien men geen adequate maatregelen neemt zal de bestrijding van
de grote epizoötiën in de tropen slechts tot resultaat hebben dat er alleen
maar een verschuiving van de doodsoorzaak plaats vindt van besmettelijke
ziekten naar ondervoeding, parasitaire ziekten en protozoaire ziekten. Reeds
nu is de achteruitgang in kwaliteit, gepaard gaande met een toename in
kwantiteit in vele streken duidelijk zichtbaar.

Het invoeren van één specialisme, b.v. massale vaccinatie, is dus beslist on-
voldoende. Men zal dit dienen te integreren met andere vakgebieden, niet
alleen binnen, maar ook zeer zeker buiten de diergeneesgunde, zoals de
sociologie, de economie en de landbouw.

Binnen het vakgebied van de diergeneeskunde wil ik enkele facetten be-
lichten die tot een oplossing hiervan kunnen bijdragen. Men zou de over-
tollige runderen kunnen slachten. Dit stuit echter in verschillende gebieden
op grote sociale bezwaren. In vele gebieden van Afrika wordt nog vee uit
sociale motieven gehouden, zonder dat op de kwaliteit of economische
waarde wordt gelet. Een kentering is echter wel merkbaar en langzamer-
hand wordt begonnen met de bouw van slachthuizen. Men vindt nu vaak
de paradoxale toestand, dat ondanks het feit dat er lokaal een dringend
tekort aan eiwit bestaat in deze gebieden, er toch mogelijkheden voor
export worden gezocht, omdat de prijs die men voor zijn produkten krijgt,
dan beter is. Dit mede onder het motto: „No aid but trade".
Men stuit hier echter vooral op een reeks hygiënische bezwaren van het
importerende land. Het probleem van de cysticercosis is er één van. Afrika
is, wat dit aangaat, een van de rijkst bedeelde gebieden. In Kenya vond
men b.v. bij 17% van de slachtrunderen, afkomstig van de Europese be-
drijven, een besmetting met Cysticercus bovis. Voor de Afrikaanse bedrijven
lag dit zelfs op bijna 40%. Deze hoge besmettingsgraad met cysticercosis
wordt over een groot deel van Afrika gevonden, zoals b.v. in Sierra Leone
waar 38% van de slachtrunderen besmet is. Een goede keuring kan hier
echter wel uitkomst brengen.

Ook de besmetting met Salmonellae vertoont een vrij somber beeld. De
meeste Afrikaanse landen melden een grote verscheidenheid van Salmo-
nella sero-types in de meest uiteenlopende diersoorten. In Ghana b.v. vond
men bij 21% van de slachtrunderen Salmonellae, veroorzaakt door 21
verschillende sero-types. Voegt men hierbij nog het feit dat slangen, pad-
den, hagedissen en ratten soms in zeer hoge percentages (tot 50%) besmet
zijn, dat deze dieren vaak kontakt hebben met slachtdieren, dat de hygiëne
tijdens het slachten veel te wensen overlaat, dan hoeft het geen verwonde-
ring te wekken dat contaminatie van het vlees zeer dikwijls plaats vindt.
De lokale bevolking heeft tegen de Salmonellae wel een zekere immuniteit
opgebouwd, zoals uit een onderzoek in Ghana bleek, waar 22% der stu-
denten in de periode van één jaar gedurende een korte periode Salmonellae
in de faeces uitscheidde. Bij Bantoe schoolkinderen in Zuid Afrika werd
zelfs 44% gevonden.

Behalve organismen die direkt voor de mens pathogeen zijn, kunnen er
echter in het vlees ook kiemen aanwezig zijn, die een direkt gevaar in-
houden voor de veestapel van het importerende land. Grote waakzaamheid
is speciaal geboden ten opzichte van de Afrikaanse varkenspest, die waar-
schijnlijk met vleesprodukten uit Afrika het Iberische schiereiland is bin-
nengedrongen. Ook van andere ziekten, o.a. mond- en klauwzeer en var-
kenspest zijn importgevallen via het vlees bekend, zij het niet viit Afrika. Is
er over de laatste twee virussen nog wel het één en ander bekend omtrent
hun overlevingstijd in geslachte dieren, van de andere in Afrika voorko-
mende virussen is dit nog maar nauwelijks of niet bekend.
Nu kan men zich op het standpunt stellen dat zolang deze ziekten nog
heersen, men geen import mag toestaan. Een ander standpunt is dat men
meerdere kennis dient te vergaren omtrent de overlevingstijd van deze
virussen in geslachte dieren. Dit wordt duidelijk geïllustreerd door de
dualistische benadering ten aanzien van de exportpolitiek uit gebieden
waar runderpest endemisch voorkomt.

Enerzijds is er de uitspraak van de internationale coördinator van de run-
derpestbestrijding in Afrika, die als voorwaarde stelt dat alle nmderen
minstens één maal en liefst drie maal worden gevaccineerd en dat de
Arikaanse landen ook na deze vaccinatie minstens voor enkele jaren vrij
moeten blijven alvorens tot export mag worden overgegaan.
Anderzijds is men echter in Dakar met behulp van gelden van de Europese
Economische Gemeenschap bezig om de overlevingstijd van runderpest
virus in spieren, beenmerg, lymfklieren e.d. van gevaccineerde en onge-
vaccineerde slachtrunderen na te gaan. Hieruit bleek reeds dat gevacci-
neerde runderen, ook al waren ze vlak vóór het slachten met virulent virus
besmet, geen gevaar opleverden. Verder bleek dat met een injectie van
virulent slachtmateriaal wèl runderpest was op te wekken, met een orale
toediening echter zeer onregelmatig. Een tegenslag was dat voor het aan-
tonen van kleine hoeveelheden virus de weefselkweekmethode niet gevoelig
genoeg was en hiervoor moest men zijn toevlucht nemen tot runderen.
Deze geringe gevoeligheid van de weefselkweek voor het runderpestvirus
werd ook in Nigeria reeds vermoed en is onlangs ook in de Verenigde
Staten bevestigd.

via het vlees spreidt. Er is, wat dit aangaat, slechts één uitbraak tijdens
de eerste wereldoorlog in Italië beschreven. Zelfs al zou runderpest geen
gevaar opleveren, dan vraagt men zich toch af, of ook voor de andere
ziekten die in Afrika voorkomen, niet zo\'n onderzoek nodig zou zijn, al-
vorens tot export kan worden overgegaan.

Uit het bovenstaande blijkt dat een goede slacht-politiek een dwingende
eis voor de ontwikkelingslanden is, teneinde tot een verbetering van de
veestapel te komen.

Over de voorname rol die de voeding in de tropische veeteelt speelt, wil
ik slechts het volgende opmerken. Franse onderzoekers hebben een hypo-
gamma-globinemie beschreven, waarbij zich het merkwaardige feit voor-
doet, dat mogelijk door een kombinatie van voedings- en genetische fak-
toren bij oudere runderen in het serum geen enkel antilichaam tegen de
ter plaatse gebruikte vaccins of voorkomende ziekten is aan te tonen. Deze
dieren zouden bij kunstmatige besmetting echter wel resistent zijn tegen
deze ziekten, maar in hoeverre ze virus uitscheiden, is nog niet voldoende
onderzocht. Voor epidemiologische studies heeft het ontbreken van anti-
lichamen uiteraard belangrijke cnnsequendes.

Een ander belangrijk aspect van de voeding in de tropen, waaraan de
laatste jaren door landbouwkundigen, chemici, medici en veterinairen
enorm veel is gedaan, is de besmetting van tropische voedselgewassen,
zoals aardnoten, mais en rijst, met toxinen producerende schimmels. De
stoot hiertoe werd gegeven door de ontdekking dat de leverafwijkingen bij
de z.g. „Turkey-X-Disease", veroorzaakt werden door schimmeltoxinen. Men
heeft thans deze toxinen geïsoleerd en het blijken de meest potente lever
carcinogene stoffen te zijn die bekend zijn. Deze ontdekking reikt veel
verder dan alleen maar de veterinaire aspecten, omdat hierin mogelijk
de oorzaak gezocht kan worden voor het veelvuldig voorkomen van lever-
cirrose en primair levercarcinoom bij de mens in de tropen. Daarbij zou
de inadequate voeding de lever slechts predisponeren voor deze toxinen.
Toch duiden dierproeven met varkens erop, dat met een adequate voeding
levercirrose wel te voorkomen is, ook al zijn er toxinen aanwezig.

Zoals reeds gezegd, zal nadat de grote epizoötiën in de tropen onder
controle worden gebracht, de nadruk meer en meer komen te vallen op de
parasitaire en protozoaire ziekten. Het is dan ook verheugend dat de
Faculteit der Diergeneeskunde dit duidelijk heeft ingezien en mijn voor-
ganger, wijlen professor VV i 1 s o n, alle steun heeft gegeven om tot oprich-
ting te komen van een afdeling parasitologie binnen het kader van de vete-
rinaire faculteit van Noord-Nigeria te Zaria. Niet alleen stelt Nederland
mensen beschikbaar, doch ook materiaal en studiebeurzen.
Verschillende onderzoekingen zijn ter hand genomen en het is b.v. sinds
het verlies van Indonesië weer voor het eerst dat een Nederlands team
zich in de tropen aktief bezig houdt met het probleem van de geneesmid-
delen tegen trypanosomiasis. Het is immers in de gebieden waar de try-
panosomen op hun natuurlijke wijze worden overgebracht, dat uiteindelijk
de chemotherapeutica getest moeten worden. Verschillen in antigeen-
structuur tussen laboratorium- en wilde stammen, de moeilijkheid om
Trypanosoma vivax in gematigde zone\'s door tsetse vliegen over te laten
brengen en het bestuderen van de ontwikkeling van resistente stammen
tijdens natuurlijke overbrenging, maken dit een eerste vereiste.

Toch zullen de chemotherapeutica niet alleen de oplossing van de trypano-
somiasis kunnen brengen. Het blijkt nl. dat de trypanosomen een vrijwel on-
beperkt vermogen hebben om een resistentie tegen de chemotherapeutica te
ontwikkelen. Men zoekt daarom naar andere wegen om het trypanosomiasis
probleem op te lossen. Naar doelmatige vaccins wordt al jaren gezocht,
doch die zijn tot nu toe niet ontwikkeld vanwege het vermogen van de
trypanosomen om hun antigeen struktuur te veranderen. Toch kent men
wel runderrassen die tijdens een natuurlijke infectie een zekere premuniteit
tegen de lokale trypanosomen kunnen opbouwen, b.v. de N\'Dama en Mu-
turu. Helaas zijn dit echter zeer weinig produktieve dieren.
Ter bestrijding van de overbrengende tsetse vliegen wordt met succes in
vele delen van Afrika de bespuiting van bomen en struiken met D.D.T.
en Dieldrin toegepast. Dit succes wordt nog vergroot doordat men tot nu
toe geen resistentie tegen deze insecticiden bij de tsetse vlieg heeft gevonden.
Het spookbeeld van een „silent spring" komt bij dit massale gebruik van
insecticiden toch wel even om de hoek kijken.

Tevens kan men ter bestrijding van de tsetse vliegen een landbouwsysteem
trachten te ontwikkelen, waarbij de ecologische faktoren noodzakelijk voor
de tsetse vlieg, nl. schaduw en luchtvochtigheid, zodanig worden gewijzigd
dat de vlieg verdwijnt.

Hoogstwaarschijnlijk zal alleen een combinatie van verschillende methoden
het probleem van de trypanosomiasis tot oplossing kunnen brengen.

Een ander onderzoek dat in Zaria ter hand is genomen is een kwalitatieve
vaststelling van de in Nigeria voorkomende protozoaire infecties door
middel van splenectomieën. Door een splenectomie veroorzaakt men een
doorbraak van de premuniteit en allerlei protozoaire ziekten worden hier-
door manifest. Dit manifest worden kan zich uiten in duidelijke klinische
verschijnselen, zoals men die bij schone import dieren ziet, b.v. piroplas-
mosis en anaplasmosis. Daarnaast worden Protozoa manifest, gepaard
gaande met klinische verschijnselen, die men bij intacte, schone dieren
nauwelijks of niet ziet. Dit is het geval b.v. bij Eperythrozoon wenyoni.
Tevens is het op deze manier collega Uilenberg op Madagascar gelukt
een nieuwe bloedparasiet bij het rund te vinden, nl. Haematoxonus veli-
ferus. Deze werd echter later ook bij intacte dieren gevonden. Ook in
Nigeria was het Nederlandse team het eerste die buiten Madagascar
Haematoxonus veliferus vaststelde.

Een kwantitatieve vergelijking van het voorkomen van bloed-protozoa op
bedrijven waar teken worden bestreden en op bedrijven waar dit niet
wordt gedaan, kan tevens aanwijzingen geven omtrent de overbrengers.
Uilenberg komt op grond hiervan tot de conclusie dat naast de teken,
ook andere Arthropoda een belangrijke rol spelen bij de overbrenging van
Theileria mutans en de ook in Nederland voorkomende Eperythrozoon
wenyoni.

Hoewel splenectomieën een zeer belangrijke bijdrage leveren omtrent de
aanwezigheid van bloed-protozoa in een bepaald gebied, is een goede kli-
nische bestudering van de door de Protozoa opgeroepen ziekten vaak niet
goed mogelijk door de aanwezigheid van een premuniteit bij het inheemse
vee. Dit kan dan het beste gebeuren in schone dieren. In samenwerking
met het team uit Zaria is dan ook de Anaplasma ovis nader bestudeerd bij
gevoelige Nederlandse schapen en geiten. Het bleek hierbij dat, in tegen-

stelling tot zijn naam, deze Anaplasma ovis veel virulenter voor de geit dan
voor het schaap was en bij de geit een zeer ernstige anemie kan veroor-
zaken.

Zeer belangrijk bij het bestuderen \\an door Protozoa veroorzaakte ziekten
is de ontwikkeling van de techniek van het diepvriezen van Protozoa, een
techniek die veel gelijkenis vertoont met het diepvriezen van sperma. Deze
techniek maakt het mogelijk om verschillende Protozoa bij lage tempera-
turen te bewaren, zonder dat virulentie en antigeenstructuur veranderen,
iets wat bij herhaalde passages via dieren of voedingsbodems wel het geval
is.

LumsdenenHardy geven aan een populatie die in deze stabiele toe-
stand verkeert, de naam „stabilate". Deze Engelse term kan het best gedefi-
nieerd worden als: „Een populatie van een organisme, op een bepaald
moment in levende toestand geconserveerd". Een Nederlandse vertaling
voor deze term is er nog niet.

Men dient een „stabilate" wel te onderscheiden van een stam of kloon die
steeds overgeënt moet worden en hierdoor onderhevig is aan selectie.
Tevens werden door L u m s d e n en zijn medewerkers enkele kwantitatieve
methoden, zoals die in de virulogie gebruikelijk zijn, in de protozoölogie in-
gevoerd. Het is nl. van belang om het aantal infectieuze organismen, b.v.
trypanosomen, zoals men die meet met dier-entingen, te vergelijken met
het aantal organismen die men met behulp van een telkamer kan tellen.
Op grond van statistische berekeningen kan men aantonen dat het aantal
geïnfecteerde muizen dat overeenkomt met een gemiddelde van één infec-
tieuze trypanosoom per dosering, drie en zestig honderdste muis is. Door
nu de IDes te bepalen en niet de in de virulogie gebruikelijke ID50, is het
mogelijk het aantal infectieuze tr^-panosomen in een suspensie te bepalen.
Op deze manier hebben L u m s d e n en zijn medewerkers gevonden dat in
hun experimenten slechts 1/3 van de direkt zichtbare trypanosomen infec-
tieus waren.

Met deze titratiemethode is ook een kwantitatieve bepaling mogelijk van
titers na bewaring van Protozoa in de diepvries en het kwantitatieve ver-
loop van trypanosomen antilichamen in dieren.

De diepvriestechniek zal het ook mogelijk maken om banken van Protozoa
aan te leggen. Ik denk hier speciaal aan een centrale „piroplasmata bank"
die een goede stap in de richting zou zijn om de Piroplasmata centraal
te bestuderen.

Reeds door de B 1 i e c k werd in 1916, dus nu ruim 50 jaar geleden, het
volgende opgemerkt: „Het is zeker aan onze beperkte kennis der piroplas-
men toe te schrijven, dat omtrent de nomenclatuur en indeling zoveel ver-
schil van mening bestaat. Indien het gelukt de op de wereld bekende
piroplasmen door bloedoverenting centraal te bestuderen, zal een goed
overzicht omtrent de verschillende soorten en genera verkregen worden."
Ook in Nederland speelt de nomenclatuur van de Babesia-species een rol.
Het is pas voor kort dat de naam Bahesia bovis uit Nederland is verdwenen
om plaats te maken voor Babesia divergens. Babesia bovis zou dan synoniem
zijn met Babesia argentina en Babesia berhera en alleen in de tropen en
subtropen voorkomen.

Van de grootste van de kleine Piroplasmata, nl. de in Nederland voor-
komende Babesia major, heeft men lange tijd gedacht dat dit de in de

tropen voorkomende Babesia bigemina vk\'as. Toch blijft de opmerking van
de B 1 i e c k nog aktueel, zovi\'el voor Nederland als de tropen, ondanks het
feit dat hij een halve eeuw geleden geuit is.

In deze halve eeuw hebben tevens enorme veranderingen in de tropen
plaats gevonden, veranderingen die in de laatste jaren nog versneld zijn.
Dit plaatst de dierenarts in de tropen steeds voor nieuwe situaties en het
is juist deze dynamiek die het werken in de tropen zo\'n bijzondere be-
koring geeft.

Gekomen aan het einde van mijn betoog, moge ik mijn eerbiedige dank
betuigen aan Hare Majesteit de Koningin, die mij tot Hoogleraar aan deze
Universiteit heeft willen benoemen.

Ik geloof dat ik geen geheim verklap indien ik meedeel dat men na de
dood van professor Kraneveld in 1957 ernstig overwogen heeft of het
Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten zonder Nederlandse ko-
loniën nog wel zin had. Met de benoeming van professor Wilson heeft
U echter duidelijk doen uitkomen dat juist na deze koloniale periode de
Nederlandse veterinair ook een steentje kan bijdragen om tot een oplossing
te komen van de problematiek der ontwikkelingslanden. Ik ben U dan ook
zeer erkentelijk dat ik door U ben voorgedragen om de door de dood van
professor Wilson opengevallen leerstoel te bezetten.

U heeft het echter niet alleen bij de benoeming van een hoogleraar gelaten,
doch ook de nodige voorwaarden geschapen die het mogelijk maken dat
leden van het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten aktief in de
tropen werkzaam zijn. Voor de welwillendheid die U betoond hebt bij het
regelen van de positie van deze mensen, ben ik U zeer dankbaar.

Mijnheer de Rector Magnificus, Dames en Heren Hoogleraren en Lectoren,
Vele plannen voor de ontwikkelingslanden zijn mislukt en daaronder waren
zeker ook veterinaire. Eén van de redenen hiervan is, dat ook al beheerst
men zijn eigen vakgebied nog zo goed men speciaal in de ontwikkelings-
landen afhankelijk is van andere vakgebieden. Het is mijn overtuiging dat
alleen een alles omvattende benadering van de problemen kans van slagen
zal hebben. Hierbij zullen zich vele vragen voordoen en ik meen dat de
Universiteit de aangewezen plaats is waar een antwoord op vele vragen
gevonden kan worden. Vooral omdat mijn leeropdracht mij met zoveel
andere faktoren buiten de diergeneeskunde in aanraking brengt, beschouw
ik het als een groot voorrecht in deze universitaire gemeenschap te mogen
werken.

Naast de indeling van Instituten en Klinieken volgens disciplines en dier-
soorten kent deze faculteit ook nog een indeling volgens de geografische
oorsprong van de ziekte en wel met name het Instituut voor Tropische
Ziekten. Dit is gedaan, en ik meen ten rechte, omdat er zoveel faktoren
in de tropen werkzaam zijn die de parasitaire- en infectieuze ziekten een
eigen karakter geven. Dit impliceert echter tevens dat ik voor deze ziekten
een nauw, geïntegreerd kontakt met U hoop te onderhouden.

Na mijn terugkeer uit Afrika is mij wel duidelijk geworden dat deze inte-
gratiegedachte ook sterk in Uw gelederen leeft en het is met vertrouwen
dat ik in deze de toekomst tegemoet zie.

Het is kenmerkend voor dit Instituut dat bij een gelegenheid als deze vijf
medewerkers verstek laten gaan. Door hun aanwezigheid in Nigeria kennen
de meesten van hen mij het best als een brievenschrijver. Tijdens deze
correspondentie hebben zij echter blijk gegeven, vertrouwen te hebben
in het thuisfront en ik ben hen daar zeer dankbaar voor.
Ik wil echter beslist de mensen die in Utrecht werken niet vergeten en
ook hen dank ik voor de prettige medewerking die ik tot nu toe onder-
vonden heb.

In een wereld waarin de geografische afstanden nu makkelijk te over-
bruggen zijn lijken de afstanden tussen armere en rijkere landen steeds
groter te worden. De kans dat dierziekten uit de tropen worden geïmpor-
teerd en dieren uit Nederland naar de tropen worden geëxporteerd, is hier-
door veel groter geworden. Door het toenemende verschil tussen de arme
en rijke landen wordt er speciaal op de jongeren een beroep gedaan enkele
jaren in de ontwikkelingslanden te gaan werken.

Kennis van de tropische dierziekten en veeteelt is daarom voor de Neder-
landse veterinair een vereiste. Tijdens Uw studie zult U een deel van deze
kennis via ons Instituut, een deel elders verkrijgen.

Daar de protozoaire ziekten voor de tropen zo belangrijk zijn, ligt het in
de lijn om ook aan de voor Nederland belangrijke protozoaire aandoe-
ningen, de aandacht te schenken.

Ook na Uw studententijd staat ons Instituut echter open \\oor de dieren-
artsen die in de ontwikkelingslanden willen weiken en hun kennis willen
verdiepen.

Ik beschouw het als een groot voorrecht U tijdens de studie van al deze
facetten te mogen begeleiden.

Gedragsonderzoek bij varkens. Een exacte
methode ter bepaling van het ontwikkelings-
patroon van de tepelkeuze van biggen

A behavioural study in pigs. Methodology in measuring
the evolution of the teatorder

Uit het Zoötechnisch Instituut van de Faculteit der Dier-
geneeskunde, Rijksuniversiteit te Utrecht.

In een onderzoek over de eisen waaraan een kunstmelk voor biggen dient
te voldoen (Hirschfeld, DeKrijger en VanLoen, 1954)
kwamen verschillende vragen naar voren over het gedrag van de biggen
bij de zeug.

— Welke invloed heeft het gedrag vóór het spenen op het groeipatroon
na het spenen ?

In verband met een te adviseren voederregiem bij het gebruik van een
kunstmelk is het van belang de eerste twee vragen te kunnen beantwoor-
den. Een onderzoek dienaangaande is van mei tot en met september 1955
verricht. Tevens is daarbij aan andei\'e aspecten van het gedrag van de big-
gen bij de zeug aandacht besteed.

Andere onderzoekers op het gebied van de voeding bleven echter niet ten
achter met het gedragsonderzoek. Zo kon het gebeuren dat nog voordat de
verzamelde waarnemingen over de eerste twee vragen door auteurs waren
uitgewerkt, deze vragen in een uitvoerige publikatie door G i 11 en
Thomson in 1956 werden belicht. De resultaten van het door hen zeer
duidelijk beschreven onderzoek komen vrijwel geheel overeen met de door
ons verzamelde waarnemingen. Reden, waarom wij voor verdere bijzon-
derheden betreffende de eerste twee vragen naar G i 11 en Thomson
(l.c.) verwijzen, en ons in het volgende tot het ontwikkelingspatroon van
de tepelkeuze beperken.

Het is bekend, dat de ontwikkeling van de biggen gedurende de eerste
levensweken een belangrijke invloed kan uitoefenen op het verdere groei-
patroon. Uit het oogpunt van de economie van de varkensmesterij is het
optimaliseren van de ontwikkeling na het spenen noodzakelijk. Afwijkin-
gen in het groeipatroon tót het spenen kunnen een nadelig effect in latere
groeiperioden hebben. Het is derhalve van belang de kennis te vergroten
omtrent de factoren, die de groei in de zoogperiode (kunnen) beïnvloeden.

1 Dr. A. van Locn; hoofd Afd. Toepassingsonderzoek en Ontwikkeling, Staats-
mijnen/DSM; Heerlen.

2 Drs. B. A. J. Molenaar; hoofd Afd. Fokprogramma Varkensonderzoekcentrum
„Nieuw Dalland"; Gasstraat 10, Oss.

Eén van de belangrijkste factoren is de voeding, in casu de melkopname
van de biggen in de eerste levensfasen. Naast de totale melkproduktie van
de zeug wordt de melkopname beïnvloed door verschillen in produktiviteit
tussen de tepels.

Er bestaat verband tussen het geboortegewicht van de big en de plaats
in de sociale rangorde binnen de toom. Dit komt tot uiting in de plaats
aan het uier, welke de big tijdens het zuigen inneemt. Het is gebleken,
dat de voorste tepels de voorkeur genieten en dat deze in het algemeen
door de biggen met het hogere geboortegewicht worden bezet (M cB r i d e,
1963; Wyeth en McBride, 1964; McBride, Wyeth en Hod-
ge n s, 1964).

Uit experimenteel werk van Donald (1937), Barber, B r a u d e en
Mitchell (1955), Gill en Thomson (l.c.) en anderen, blijkt dat
de voorste tepels in het algemeen de meeste melk produceren. Door Bar-
ber, Braude en Mitchell (l.c.) is gevonden, dat het voorste paar
tepels — berekend over een volledige zoogperiode — ongeveer 16% meer
melk produceert dan gemiddeld de overige tepels (tabel 13 in de publikatie
van Barber en medewerkers).

Het voorgaande suggereert, dat het speengewicht niet alleen een functie
is van het geboortegewicht en de erfelijke aanleg voor groei, maar boven-
dien in hoge mate wordt beïnvloed door de positie van de big in de sociale
rangorde binnen de toom, welke weer wordt beïnvloed door het geboorte-
gewicht. Het effect van deze positie in de sociale rangorde op het speen-
gewicht zal des te sterker zijn naarmate de biggen een sterkere voorkeur
voor één tepel vertonen èn naarmate zij deze tepel gedurende een langere
periode gebruiken. Wil men een indruk over dit effect verkrijgen, dan is
het noodzakelijk het ontwikkelingspatroon van de tepelkeuze te kennen.
In het onderhavige onderzoek is getracht een methode te ontwikkelen,
welke het mogelijk maakt deze ontwikkeling exact te beschrijven, en tot
een conclusie te komen over het moment waarop de sociale rangorde van
invloed wordt op de groei.

Voor het onderzoek zijn vier tomen N.L.-biggen (Nederlands Land-
varken), gefokt op de proefboerderij „Schevichoven" te Leersum, gebruikt.
De op de tomen betrekking hebbende gegevens zijn in tabel 1 vermeld.

De partus vond plaats in strohutten met vrije buitenuitloop waar zeugen
en tomen tot het einde van de waarnemingsperiode verbleven. Eén van
deze hutten was zodanig ingericht, dat het verrichten van waarnemingen
gedurende 24 uur per dag mogelijk was, en storende invloeden tot een
minimum konden worden beperkt.¹)

In deze waarnemingshut was een zeug (550618) gehuisvest die speciaal
was uitgekozen in verband met bekende moedereigenschappen en het feit,
dat zij tengevolge van „hoge" ouderdom (10 achtereenvolgende worpen)
de ligplaats vrijwel niet zou verlaten. De toom in deze hut is gedurende
6 dagen vanaf de geboorte voortdurend geobserveerd. Van de overige
tomen zijn in de eerste levensweek per dag gedurende zoveel mogelijk
zoogperioden gegevens verzameld.

Na het bereiken van een leeftijd van één week zijn aan iedere toom op
willekeurige dagen observatieperioden besteed, waarin zoveel mogelijk
zoogperioden voor het doen van waarnemingen zijn benut.
In iedere observatieperiode is tijdens een aantal zoogperioden de plaats
bepaald van de individuele biggen aan de tepels c.q. tepelsegmenten. De
waarnemingen zijn afgesloten nadat van alle tomen een duidelijk beeld
van de ontwikkeling van het patroon was verkregen.

Voor de plaatsaanduiding van de biggen aan het uier is gebruik gemaakt
van een cranio-caudale indeling van het uier in segmenten van tegenover
elkaar gelegen tepels (tepelsegmenten), nadat bij de analyse van de ge-
gevens symmetrie kon worden aangetoond in de voorkeurspatronen bij
ligging van de zeug op linker- of rechterzijde.

De zoogperiode kan, zoals ook door Gill en Thomson (l.c.) is waar-
genomen in drie fasen worden onderverdeeld:

1. de inleidende massage („initial massage"); de periode waarin de
biggen een grote activiteit ontwikkelen, uier en tepels met stotende
bewegingen masseren en veelvuldig van positie wisselen;

2. de melkperiode („milk ejection"); een korte periode waarin de zeug
de melk laat schieten, de biggen stil aan de uitgekozen tepel liggen
en met grote snelheid zuigen. Enkele biggen ontwikkelen de ge-
woonte om in één melkperiode twee tepels aan te zuigen;

3. de afsluitende massage („final massage"); direct aansluitend op de
melkperiode ontplooien de biggen opnieuw een grote activiteit, stoten
het uier als in de eerste fase en wisselen van plaats.

Deze periode wordt meestal beëindigd door een positieverandering
(andere ligging, opstaan) van de zeug.

In het kader van het onderhavige onderzoek wordt onder „plaats" verstaan
het (de) rangnummcr(s) van het uiersegment, waaraan de big gedurende
de melkperiode zuigt. Dc vele zuigpogingen aan andere tepels gedurende
inleidende en afsluitende massageperioden zijn bij de bewerking van de
gegevens buiten beschouwing gelaten.

Onder een observatieperiode wordt verstaan: een tijdsperiode waarin tijdens
een aantal opeenvolgende zoogperioden gegevens over de plaats van de
biggen zijn verzameld.

1 Voor de mogelijkheid een speciale waarnemingshut te kunnen bouwen zijn wij het
Centraal Veevoeder Instituut (C.V.I.) zeer erkentelijk.

Bij de bewerking van het materiaal is de eerste observatieperiode van toom
IV, zich uitstrekkend over 6 dagen van 24 uur, onderverdeeld in perioden
van 12 uur. De overige observatieperioden van deze toom en die van de
andere tomen zijn afzonderlijk behandeld. Perioden waarin minder dan 5
waarnemingen zijn verzameld, zijn gecombineerd met de voorgaande of
volgende perioden.

Voor de beoordeling van het ontwikkelingspatroon van de tepelkeuze is
gebruik gemaakt van twee grootheden: C en S.

één observatieperiode (tepeltrouw);
S = de plaatsfactor, die de plaats (tepelsegment) aangeeft, waarnaar de

Kj = frequentie van de plaatswaarneming van de i\'\'\'^ big aan het j\'\'® tepel-
segment.

Si = plaatsfactor voor de i\'*\'\' big;
j = rangnummer tepelsegment.
Voor de waarden van Ci geldt:

Bij bo\\enstaande formulering van S kan de waarde van S gelijk zijn aan
een segmentnummer. Dit wordt bereikt wanneer:

2. incomplete voorkeur bestaat, die echter op één segment is gecon-
centreerd. Dit is in de resultaten (zie Tabel 2) weergegeven door:

De beoordeling van de waarden voor C en S per big in de opeenvolgende
observatieperioden verschaft een beeld van de mate, waarin zich een voor-
keur ontwikkelt en op welk segment deze is gericht.

In Tabel 2 zijn de berekende waarden voor C en S per big per observatie-
periode vermeld, alsmede de gemiddelde C-waarden (C) per toom per pe-
liode. In Tabel 3 zijn de gemiddelde C-waarden (C) per toom per week
gegeven.

In Figuur 1 zijn de gemiddelde C-waarden (Ü) tegen de tijd uitgezet;
in het linker deel van de grafiek is een tijdschaal in dagen gebruikt, in het
rechter deel een tijdschaal in weken.

1. Met behulp van de beschreven methode kan een duidelijk beeld wor-
den verkregen van de ontwikkeling van het voorkeursmechanisme ge-
durende de zoogperiode.

2. In alle onderzochte tomen ontwikkelt zich in de eerste week een duide-
lijk patroon, in die zin dat de biggen zich concentreren op een tepel-
segment, maar nog frequent andere tepels gebruiken (de C-waarden
nemen toe, de S-waarden liggen steeds rond dezelfde waarde).

FIGUUH 1 OE ONTWIKKELING VAN DE MAT^ VAN VOORKEUR
FIGURE 1 : EVOLUTION OF THE DEGREE OF PRBFERENCB

4. De mate van voorkeur neemt toe gedurende de tweede week e.v. Als
groep gezien (tabel 3) blijkt een betrekkelijk langzame ontwikkeling
van de mate van voorkeur. Hier spelen vermoedelijk andere factoren
die het rangordeproces bepalen een rol.

5. De mate van voorkeur voor de voorste tepelsegmenten neemt sneller
toe dan de mate van voorkeur voor de middensegmenten.

De ontwikkelde en hierboven beschreven methode maakte het mogelijk de
ontwikkeling van de tepelkeuze binnen één toom exact te bepalen, die van
verschillende tomen te vergelijken, en verschillen in de ontwikkeling van
de tepelkeuze tussen tomen te onderzoeken. De vergelijking van biggen
uit verschillende tomen is uiteraard onderhevig aan de interactie van
toomgenoten onderling.

Daarnaast is een interactie bekend tussen geboortegewicht, tepelkeuze en
groei van toomgenoten. De mogelijkheid om met deze interactiecomponent
in een selectieprogramma rekening te houden en kwantitatief te be-
schrijven wordt door de hierboven beschreven methode gerealiseerd.
Uit diergeneeskundig oogpunt zijn de mogelijkheden van deze beschrij-
vingsmethode van belang in verband met het onderzoek naar de preventie,
behandeling en bestrijding van mastitiden bij varkens.

De schrijvers zijn grote dank verschuldigd aan Prof. Dr. W. K. H i r s c h f e 1 d.
Niet alleen voor de op zijn rijke ervaring berustende aanwijzingen over de opzet van
het onderzoek en voor zijn niet aflatende aanmoedigingen om het onderzoek te
verrichten, maar vooral voort te zetten. Doch ook voor de grote mate van vrijheid
die de schrijvers is gelaten en niet minder voor de gastvrijheid die zij te zijnen huize
gedurende het langdurige onderzoek hebben mogen ondervinden.
De schrijvers memoreren voorts met bijzonder veel genoegen de lange discussies met
Drs. A. Schoenmakers (bioloog-statisticus van het Zoötechnisch Instituut).
Hieruit heeft de wezenlijke opbouw van de beschreven methode mogen resulteren.

De mate van voorkeur voor een bepaalde plaats van de big aan het uier van de zeug
is van invloed op de voeding van de big gedurende de zoogperiode.
Voor de beoordeling van het ontwikkelde patroon van de tepelkeuze is een beschrij-
vingsmethode uitgewerkt die gebruik maakt van twee grootheden: C (constantheids-
factor) en S (plaatsfactor).

Met behulp van experimentele gegevens is aangetoond dat deze grootheden een
adequate beschrijving van de ontwikkeling van het voorkeursmechanisme gedurende
de zoogperiode mogelijk maken.

Aangetoond is dat zich in alle onderzochte tomen in de eerste week een duidelijk
patroon ontwikkelt, en de plaats waarnaar dc voorkeur uitgaat in dezelfde periode
wordt vastgelegd.

The degree of preference for a particular position of the piglet at the udder of the
sow has an influence on the nutrition of the piglet during the lactation period.
For the description of the evolution of the teat order use has been made of two
parameters: C and S.

C, the factor of consistency, indicating the degree of preference within one period
of observation.

S, the factor of teatsegment preference, indicating the teatsegment preferred.
These quantities have been defined as

Kj = frequency of suckling observations of the i"\' pig at the j th teatsegment.

Sj = factor of teatsegment preference for the i\'^ pig
j = ranknumber of teatsegment.
For the value of C j applies 0 < C j

For the values of S applies 1 < S < u; in which u = number of teatsegments.
The value 1 for Cj is obtained in the case of complete preference for one segment.
S can be equal to a segment number. This value is reached, in the case of:

1. complete preference for one segment
This has been shown in the results (see Table 2) as

In this case C, is invariably smaller than 1.
The determination of the values for C and S per piglet in the successive periods of
observation provides an estimation of the degree in which preference develops and
on which segment this is directed.

By means of experimental data it has been shown that with these parameters an
adequate description can be given of the development of the preference mechanism
during the lactation period. In all the litters examined a clear pattern develops in the
first week and the teatsegment preferred is determined in the same period.

Le degré de préférence pour un certain endroit du porcelet à la mamelle de la truie
influence la nutrition du porcelet pendant la période d\'allaitement.
Afin de pouvoir juger du patron développé du choix du trayon, on a élaboré une
méthode descriptive que se sert de deux aspects: C (facteur de constance) et S
(facteur de l\'endroit).

A l\'aide de données expérimentales on a démontré que ces deux aspects permettent de
décrire d\'une façon adéquate le développement du mécanisme de préférence pendant
la période d\'allaitement.

On a démontré que dans tous les groupes de porcelets examinés un patron manifeste
se développe dans la première semaine et que l\'endroit de préférence est également
fixé dans la même période.

Der Grad des Vorzugs eines Ferkels für einen bestimmten Platz am Euter des Mutter-
tieres ist von Einfluss auf die Ernährung des Ferkels während der Saugperiode.

Zur Beurteilung des sich bildenden Schemas bei dieser Zitzenwahl wurde unter
Gebrauchmachung zweier Grössen: C (Konstant-) und S (Platzfaktor) eine Methode
ausgearbeitet.

Mit Hilfe experimenteller Angaben wurde angezeigt, dass diese Grössen eine adäquate
Beschreibung von der Entwicklung des Vorzugsmechanismus während der Saug-
periode möglich machen.

Bewiesen ist, dass bei allen untersuchten Würfen sich in der ersten Woche ein deut-
liches Schema entwickelt, wonach der Vorzugsplatz in dieser Periode festgelegt wird.

El grado de preferencia para un lugar determinado del lechon a la ubre de la marrana
influye la alimentacion del lechon durante el periodo de mamar.
Para el juicio del modelo desarrollado a la eleccion del pezon se ha elaborado un
metodo de descripcion que se valerse de dos grandores: G (factor de constancia) y
S (factor de lugar).

Con ayuda de datos experimentales se ha demostrado que estos grandores hacen
posible una descripcion adequada del desarrollo del mecanismo de preferencia durante
el periodo de mamar.

Se ha demostrado que en todas las bridas examinadas se desarrolle en la primera
semana un modelo manifiesto y el lugar a donde se parte la preferencia es figada en
el mismo periodo.

Barber, R. S., B r a u d e, R. and Mitchell, K. G.: Studies on milk pro-
duction of large white pigs. J. Agric. Sei., 46, 97, (1955).
Donald, H. P.: The milk consumption and growth of suckling pigs. Emp. K.

Agric., 5, 349, (1937).
G i 11, J. C. and Thomson, W.: Observations on the behaviour of suckling pigs.

J. Anim. Behav., 4, 46, (1956).
Hirschfeld, W. K., Krijger, J. G. A. de en L o e n, A. van: Enige be-
schouwingen over de kunstmatige opfok van biggen. Memeogr. pp 38, S.V.O.,
Utrecht, 1954.

Behav., 11, 53, (1963).
McBride, G., Wyeth, G. S. F. and H o d g e n s, N. W.r Social behaviour
of domestic animals. VI A note on some characteristics of „runts" in pigs. Anim.
Prod., 6, 248, (1964).
Wyeth, G. S. F. and McBride, G.: Social behaviour of domestic animals V.
A note on suckling behaviour in young pigs. Anim. Prod., 6, 245, (1964).

Bij dieren komen anomaliën van de 4e kieuwboogarteriën veelvuldig voor.
Zij zijn beschreven door Olafson (1939): hond; van Lennep
(1952): hond; Klotz e.c. (1952): hond; Tennissen (1952): hond;
K i t c h e 1 (1953): varken; Roberts e.c. (1953): hond; D e t w e i 1 e r
e.c. (1955): hond; L i n t o n (1956): hond; R o o n e y e.c. (1956): rund;
Kitchel (1957): varken; Naylor (1957): hond; Krediet (1952):
hond en leeuw.

Anomaliën van de 6e kieuwboogarteriën zijn door Shaner (1956) be-
schreven en wel bij varkensembryonen.

Deze afwijkingen kunnen embryogenetisch gezien worden als het voort-
bestaan van bepaalde vaten, nadat hun regressiefase is afgelopen, dan
wel het in regressie gaan van vaten die post-nataal aanwezig behoren te
zijn.

Shaner (1956) gaat uitvoerig op deze problematiek in en argumenteert
met behulp van waarnemingen uit de embryogenese, dat het persisteren
van een rechter 6e kieuwboog bij een varkensembryo met een kop-stuit
lengte van 20 mm als een anomalie moet worden opgevat. Zijn onder-
zoekingen betreffen, voorzover het varkens betreft, uitsluitend embryo\'s.
In hoeverre de door hem waargenomen afwijkingen ook bij voldragen
vruchten kunnen worden aangetroffen blijft de vraag. Zijn uitvoerige
argumentatie, toegelicht met duidelijke schetsen zijn echter wel een be-
langrijk hulpmiddel bij de studie van deze anomaliën.
Van Lennep (1952) geeft een beschrijving van een rechter 4e kieuw-
boogarterie — aortaboog bij een hond. Hij geeft een summiere embryolo-
gische toelichting en acht een onjuist gerichte regressie en daardoor een
persisteren van voor regressie bestemde vaten de oorzaak van de afwijking.
Op theoretische gronden acht hij een functionerende dubbele aortaboog
mogelijk.

Li n ton (1956) beschrijft een dergelijk geval, eveneens bij een hond.
Ook hij geeft aan de hand van een schema van de kieuwboogarteriën een
verklaring van een embryogenese. In één van zijn schema\'s geeft hij een
functionerende dubbele aortaboog aan.

De schrijver kon in de hem ter beschikking staande veterinair-medische
literatuur één beschrijving vinden van een waargenomen functionerende
dubbele aortaboog en wel bij een hond (Klotz en B r e w e r, 1952).

Gr is wol d e.c. (1949) beschrijven 2 gevallen, vrij analoog aan die,
welke door de schrijver worden behandeld. Zij gaan uitvoerig in op de

symptomatologie. Met behulp van een uitgebreid literatuuroverzicht
stellen zij een tabel samen, waaruit blijkt, dat een anomalie van de aorta-
bogen zelden samen voorkomt met congenitale hartafwijkingen, het samen-
gaan met andere vaatanomaliën wordt meer waargenomen. Een embryo-
logische toelichting geven zij niet.

a^: aorta ascendens
a^: aorta descendens
a®; arcus aortae
b^: truncus pulmonalis
c®: truncus brachiocephalicus
truncus cephalicus
a. subclavia dextra
a. subclavia sinistra
a. carotis comm. dextra
a. carotis comm. sinistra
ductus arteriosus s. Botalli
a. pulmonalis sinistra
a. pulmonalis dextra
truncus bicaroticus

Dry ex. (1953) beschrijven een geval van een dubbele functionerende
aortaboog, tevens was een coarctatie van de linker boog en een stenose
van de rechter boog aanwezig. De door de vaatring ingesloten trachea en
oesophagus gaven geen aanleiding tot klinische symptomen.
Romanos e.c. (1957) geven o.m. een beschrijving van de kliniek en
de chirurgie van een geval van een functionerende dubbele aortaboog.
Zowel Dry als Romanos gaan niet in op de embryogenese van de
afwijkingen.

Edwards (1962) geeft een overzicht van de hem bekende gevallen,
ook maakt hij een indeling van de mogelijke variaties. Deze indeling berust
geheel op de variatie in regressie van de verschillende kieuwboogarteriën.
De embryogenese verklaart hij op gelijke wijze als S h a n e r, van
Lennep en Linton.

Tenslotte geeft Harris (1923) een uitgebreide beschrijving van een hu-
mane foet met talloze afwijkingen, waaronder een functionerende dubbele
aortaboog. Het is merkwaardig, dat de schrijver deze boog wel als zodanig
herkend, maar deze naam er niet aan wil geven. Uit zijn betoog wordt niet
duidelijk, welke afwijkende ontwikkeling door hem dan wel aanwezig wordt
geacht.

Geval I. Functionerende dubbele aortaboog bij een varken. (Zie foto, schema en
schetsen)

Dit hart is afkomstig van een vóór en na de slachting onvoorwaardelijk
goedgekeurd varken met een levend gewicht van ongeveer 80 kg. Bij de
keuring na het slachten werd door de keurmeester een abnormaal vaat-
verloop aan de hartbasis gevonden. Het hart is na de keuring ter onderzoek
aangeboden.

Het hart is goed samengevallen en heeft een stevige consistentie. De ver-
houdingen van atria en ventriculi zijn normaal. De venae pulmonales en de
venae cavae treden het hart normaal binnen. Aan de hartbasis treden de
aorta en truncus pulmonalis normaal uit. De ligging van de aa. coronariae
is eveneens niet afwijkend.

Bij een inwendig onderzoek werden geen afwijkingen aangetroffen.
Ongeveer twee centimeter distaal van de valvulae semilunares aortae splitst
de aorta zich in twee evengrote vaten, die zich als een ring om de trachea
en oesophagus leggen, om zich daarna te verenigen tot de aorta descendens.
De tak, die Unks van de trachea en de oesophagus ligt, verloopt als de
normale „linker" arcus aortae en is dan ook via een stevig ligamentum
arteriosum (Botalli) verbonden met de truncus pulmonalis. De tak, die
rechts van de trachea en de oesophagus ligt, verloopt als een rechter arcus
aortae. Een verbinding met de truncus pulmonalis werd ook na zorgvuldig
prepareren niet gevonden.

Daar waar de aorta ascendens zich splitst in de rechter en linker tak, be-
vinden zich op enige afstand van elkaar drie uittredende bloedvaten. Deze

vaten kunnen helaas niet verder worden vervolgd. De slachthandelingen
hebben dit onmogelijk gemaakt.

Wij menen op goede gronden te mogen aannemen, dat deze vaten respec-
tievelijk zijn; gezien van links naar rechts: arteria subclavia sinistra, truncus
pulmonalis en arteria .subclavia dextra.

De afwijking is te kenschetsen als een persisterende 4e rechter kieuwboog-
arterie — rechter aortaboog — gecompliceerd door het gelijktijdig aan-
wezig zijn van een op normale wijze ontwikkelde 4e linker kieuwboog-
arterie, de arcus aortae.

Geval II. Rechter arcus aortae, linker perisisterende ductus arteriosus s. Botalli.

Dit hart is afkomstig van een gemest kalf met een levend gewicht van
ongeveer 150 kg. Bij de keuring vóór het slachten werden geen klinische
symptomen waargenomen. Bij de keuring na het slachten werden, uitge-
zonderd aan het hart, geen orgaanafwijkingen gevonden.

Het hart is ongeveer l\'/a x zo groot als verwacht kon worden, het is goed
samengevallen en heeft een redelijke consistentie. De apex is gespleten. De
rechter ventrikel is uitwendig beschouwd groter dan de linker. Aan de
hartbasis ontspringen een tweetal vaten. Eén zeer groot vat met een middel-
lijn van ruim 41/2 cm ontspringt juist dorsaal van het begin van de sulcus
longitudinalis sinister. Dit vat buigt zich ventraal van de trachea en de
oesophagus over de hartbasis naar rechts en craniaal, het splitst zich in
drie grote stammen. Twee stammen vormen de beide aa. pulmonales, de
andere stam, die zeer kort is, vormt de verbinding met de aorta descendens,
deze verbinding ligt iets ventraal en links van de trachea en de oesophagus.
Het tweede vat is klein en heeft een slappe wand. de middellijn is rt 1 cm.
Dit vat ontspringt cianiaal van het grote vat in de sulcus coronarius. Een
verbinding met één van de ventriculi is niet te sonderen. Aan de basis van
dit vat bevinden zich vlak bij elkaar de beide orificiae van de aa. corona-
riae. Het vat verloopt naar rechts in dorso-craniale richting, gaat links van
de trachea en oesophagus om. om dorsaal van de beide laatsten de linker
tak van de truncus brachiocephalicus te bereiken en om via deze tak te
communiceren met de aorta descendens.

Bij inwendige inspectie van het hart blijkt er een groot hoog ventrikel-
septumdefect te bestaan. Het grote vat - - „rijdend" op het defect heeft
3 valvulae semilunares, het kleine \\ at heeft geen valvulae semilunares. De
venae pulmonales en de venae cavae hebben een normaal patroon. Daar
waar het kleine vat de trachea en de oesophagus kruist, zijn deze plaatselijk
enigszins vernauwd.

Het histologisch onderzoek van de wand van het kleine vat, van het grote
vat en van de wand van de verbinding tussen dit laatste vat en de aorta
descendens gaf als resultaat voor de beide eersten een typische musculeus-
elastische vaatwand en voor de laatste de elastische structuur van een
ductus arteriosus s. Botalli. Het kleine vat mag daarom ons inziens, mede

gelet op de beide orificiae van de aa. coronariae, worden beschouwd als een
hypoplastische aorta; het grote vat als een hyperplastische truncus pulmo-
nalis. De gelokaliseerde ductus arteriosus s. Botalli bevindt zich tussen de
aorta descendens en de takken van de truncus pulmonalis en hecht zich
aan het proximale einde van de a. pulmonalis dextra.

Ons inziens is dit een geval van een persisterende 4e rechter aortaboog,
aansluitend op een normale linker 6e aortaboog (ductus arteriosus s. Bo-
talli).

a. de normale positie van de ductus arteriosus, de aorta descendens en de
truncus pulmonalis;

De embryogenese van de hierboven beschreven anomaliën kan op een-
voudige wijze met behulp van diagrammen worden verklaard. Het gebruik
van deze diagrammen kan bezwaren opleveren, indien men zich niet reali-
seert, dat de aortabogen niet alle gelijktijdig in de primidefste vorm aan-
wezig zijn en zich ook niet gelijktijdig ontwikkelen tot het vaststaande
patroon van bloedvaten, zoals dit bij het voldragen dier aanwezig is
(Shaner, 1954; Krediet, 1962).

De ontwikkeling verschilt ook per diersoort. Bij het varken ontwikkelt zich
b.v. een duidelijke truncus pulmonalis met ductus arteriosus s. Botalli
(linker 6e kieuwboogarterie), de splitsing van deze arterie in een linker en
rechter tak geschiedt op enige afstand van het orificium van de ductus
arteriosus s. Botalli (Patten, 1948).

Ook de beginpatronen van de aa. subclaviae van het rund en het varken
verschillen (schema 1).

Uit de diagrammen I en IV blijkt, dat onder normale omstandigheden
de 1ste, 2e en 5e rechter en linker kieuwboogarteriën in regressie gaan.
Ook de 6e rechter kieuwboogarterie gaat in regressie, de 6e linkerboog
wordt tot ductus arteriosus s. Botalli en gaat post-nataal in regressie, het
ligamentum arteriosum vormend.

De 3e kieuwboogarteriën gaan later de aa. carotides vormen. De 4e rechter-
boog vormt de a. subclavia dextra, de 4e linkerboog vormt de arcus aortae
en gaat over in de aorta thoracalis en de a. subclavia sinistra.
De rechter aortaverbinding tussen de rechter 4e, 5e en 6e kieuwboogarterie
gaat ook in regressie.

Uit de diagrammen II en V — hart 1621 — blijkt nu, dat de rechter 4e
boog zich naar dorsaal heeft voortgezet in de rechter aorta, op deze wijze
dus een rechter arcus aortae vormend. Dorsaal van het hart vindt deze
rechter arcus aortae de linker arcus om daarna samen de aorta thoracallis
te vormen.

Diagram V geeft de ligging van de trachea en de oesophagus binnen de
vaatring weer.

De diagrammen III en VI — hart 1599 — geven hetzelfde weer als dia-
gram IV, met dien verstande echter, dat nu de linker aorta is geregresseerd.

Door groeiverschillen tijdens deze abnormale ontwikkeling is de ligging van
de linker 6e kieuwboogarterie — de ductus arteriosus s. Botalli — en die
van de a. subclavia sinistra iets naar rechts verschoven. De vaatring wordt
nu gevormd door: rechter thoracale aorta, rechter arcus aorta, ligamen-
tum arteriosum, truncus pulmonalis en de hartbasis.

De oorzaak van de abnormale regressie en persistentie van de kieuwboog-
arteriën is niet vast te stellen. Het aangrijpen van verschillende noxae —
traumatisch, toxicologisch of virologisch — is in het vroege stadium van de
embryogenese, waarin deze veranderingen plaatsgrijpen bij onze zoog-
dieren althans moeilijk experimenteel te bestuderen.

Een verklaring met behulp van de filogenie zal o.i. stuiten op het aan-
vaarden van een te groot aantal hypothesen.

De histologische techniek van hart 1599 werd verricht onder leiding van Dr. W i e -
1 e n g a, van het Pathologisch Instituut te Leiden, wien hartelijk dank voor zijn
medewerking verschuldigd is.

Er wordt een beschrijving gegeven van een tweetal gevallen van een persisterende 4e
aortaboog (kieuwboogarterie).

Het eerste geval betreft een functionerende dubbele aortaboog bij een varken. De
ductus arteriosus s. Botalli is gesloten. Andere afwijkingen komen aan dit hart niet
voor.

Het tweede geval betreft een hypoplastische 4e rechter aortaboog bij een kalf. De
aansluiting op de linker ventrikel ontbreekt. Er is een hyperplastische truncus pul-
monalis aanwezig, die via een open ductus arteriosus s. Botalli in verbinding staat met
de rechter arcus aortae. Tevens is een ventrikelseptumdefect aanwezig.
De humaan- en veterinair-medische literatuur wordt besproken.

De embryogenese van de afwijking wordt verklaard met behulp van de diagrammen
van Linton (1956).

Two cases of persistence of the fourth aortic arch (branchial-arch artery) are
reported.

Case one is that of a functioning double aortic arch in a pig. The ductus arteriosus
is closed. This heart does not show any other defects.

Case two is that of a hypoplastic fourth right aortic arch in a calf. There is no
communication with the left ventricle. There is a hyperplastic pulmonary trunk
communicating with the right arch of the aorta through a patent ductus arteriosus.
In addition, there is an interventricular septal defect.
The human and veterinary medical literature is discussed.

The embryogenesis of the defect is explained wiht reference to L i n t o n \' s diagrams
(1956).

Une description est donnée de deux cas d\'une quatrième arcade aortique persistant
(artérie branchiale).

Le premier cas concerne une arcade aortique double en fonction chez un porc.
Le canal artériel s. de Botal est fermé. Dans ce coeur il n\'y a pas d\'autres anomalies.
Le second cas concerne une quatrième arcade aortique droite hypoplastique chez un
veau. La connexion sur le ventricule gauche fait défaut. Il y a une artérie pulmonaire
hyperplastique qui est en connexion avec l\'arcade aortique droite par un canal
artériel s. de Botal ouvert.

En outre il y a une inocclusion du septum ventriculaire.
La littérature médicale humaine et vétérinaire est discutée.

L\'embryogénèse de cette anomalie est expliquée à l\'aide des diagrammes de L i n t o n
(1956).

Es wird eine Beschreibung von zwei Fällen des persisüerenden vierten Aortabogens
(Kiemenbogenarterie) gegeben.

Im ersten Fall betraf es einen funkdonierenden doppelten Aortabogen bei einem
Schwein. Der Ductus arteriosus s. Botalli war geschlossen. Andere Abweichungen
des Herzens kamen nicht vor.

Der zweite Fall betrifft einen hypoplastischen vierten rechten Aortabogen bei einem
Kalb. Die Verbindung mit dem linken Ventrikel fehlt. Es ist ein hyperplasdscher
Truncus pulmonalis vorhanden, der über einem offenen Ductus arteriosus s. Botalli
mit dem rechten Arcus aortae in Verbindung steht. Ausserdem ist ein Ventrikel-
septumdefekt vorhanden.

Esta dado una descripcion de dos casos de arcos de aorta persistente (arteria de
arco agallas). El primero caso se träte de un arco de aorta doble funcionando, en un
cerdo. El conducto arteriosas Botalli es cerrado. No se observo otras anomalias en
esto corazon.

El secundo caso se träte del cuarto arco aorta derecho hipoplastico. Faha la conexion
sobre el ventriculo izquerdo. Ya existe un truncus pulmonalis hiperplastico, lo cual
esta conectado con el arco aorta derccho por medio de un conducto arteriosas Botalli
abierto. Ademas esta presente un dcfecto del septum ventriculo.
Esta discutido la literatura medico humano y veterinario.

La embriogenesis de la anomalia esta explicado con ayuda de los diagramos de
Linton (1956).

Associated Esophageal Dilatation in Dogs. Cornell Vet., 45, 209, (1955).
Dry, T. J., C 1 a g e 11, O. T., Saxon, R. F., P u g h, D. G. and Edwards,
J. E.: Double aortic arch associated with coarctation of the Aorta. Dis. of the
Chest, 23, 36, (1953).
Edwards, J. E.: Malformations of the Aortic Arch System, in Gould, Pathology

of the heart, lied., 438, Springfield U.S.A., (1962).
G r i s w o 1 d, H. E. and Young, M. D. : Double aortic arch, report of two cases

and a review of the literature. Pediatrics., 4, 751, (1949).
Harris, H. A.: A Foetus presenting a combination of rare anomalies, ƒ. Anat.,
57, 77, (1923).

K i t c h e 1, R. L. and Stevens, C. E.: Cardiac, aortic arch and other anomalies

in newborn pigs. Anat. Ree., 15, 398, (1953).
Kitchel, R. L., Stevens, C. E. and T u r b e s, C. C.: Cardiac and aortic
arch anomalies, hydrochephalus and other abnormilities in newborn pigs. J. Am.
vet. med. Ass., 130, 453, (1957).
K 1 O t z, A. P. and B r e w e r, N. R. : Double aortic arch in a dog. North. Amer. Vet.,
33, 867, (1952).

Krediet, P. : Anomalies of the arterial trunks in the thorax. Thesis, Utrecht,
(1962).

L e n n e p, E. W. van: Een geval van een rechter arcus aortae bij een hond.
Tijdschr. Diergeneesk., 77, 381, (1952).

Linton, G.: Anomalies of the aortic arches causing strangulation of the esophagus
and the trachea. /. Am. vel. med. Ass., 129, I, (1956).

Naylor, J. R.: Persistent Aortic Arches, J. Am. vet. med. Ass., 130, 283, (1957).

O lafs on. P.: Congenital cardiac anomalies in animals. }. Techn. Meth. Bull.
Intern. Ass. Med. Mus., 19, 129, (1939).

Roberts, S, J,, Kennedy, P, C, and D e 1 a h a n t y, D, D,: A persistent
Right Aortic Arch in a Guernsey Bull, Cornell Vet., 43, 537, (1953).

Romanos, A, N,, Bruins, C, L, and Brom, A, G,: Rare anomaly of the
aortic arch combined with coarctation of the aorta. Dis. of the Chest, 21, 540,
(1957).

Rooney, J, R, and Watson, D, F,: Persistent Right Aortic Arch in a Calf,
J. Am. vet. med. Ass., 129, 57, (1956).

Shaner, R. F,: The persisting right sixth aortic arch of mammals, with a note on
fetal coarctation, Anat. Rec., 125, 171, (1956).

T e u n i s s e n, G, H, B,: Thoraxchirurgie bij oesophagusafwijkingen en hernia
diaphragmatica van het kleine huisdier, Tijdschr. Diergeneesk., 77, 374, (1952).

In 1965 werden op een export-slachterij in de vleeskeuringskring Boxtel
bijna 300.000 varkens ter slachting aangevoerd.

Uitgaande van het aantal van circa 6.000.000 varkens dat in hetzelfde jaar
in Nederland werd geslacht, bedraagt dit ongeveer 5% van het totale
aantal geslachte varkens in ons land.

Deze getallen zijn afgerond, daar de exacte cijfers niet te geven zijn.
Het jaarverslag 1965 van de stichting centraal bureau slachtvee-verzeke-
ringen vermeldt 5.922.311 stuks verzekerde varkens. Hierbij komen dan
nog de zieke en wrakke dieren, die niet verzekerd worden en de steeds nog
voorkomende clandestiene slachtingen, waarvan het aantal niet te achter-
halen is.

Vanwege de overzichtelijkheid zal ik ook de volgende aantallen afronden.
Van bovengenoemde 300.000 slachtvarkens bleken er 700 tijdens het trans-
port naar de slachterij gesneuveld te zijn.

Het grootste aantal hiervan werd dood aangevoerd in de zomer op vochtige
warme dagen. Meestal waren dit kwalitatief de beste slachtvarkens.
Uit wegingen van de hoeveelheid maaginhoud van 100 tijdens het trans-
port gestorven varkens en vergelijkende wegingen van de hoeveelheid
maaginhoud van 100 levend aangevoerde varkens, meen ik de conclusie
te mogen trekken dat een grote hoeveelheid maaginhoud niet de enige
oorzaak van het sterven tijdens het transport kan zijn.
Sterke oververmoeidheid, welke optreedt bij het laden van deze weinig in
lopen getrainde dieren, waardoor ze uitgeput op de wagen komen en dan
door soortgenoten worden doodgedrukt, zal vaak de oorzaak zijn.
Daar de varkens veelal \'s nachts of \'s morgens vroeg op de boerderijen
worden geladen is de door de eigenaar geboden hulp vaak miniem of zelfs
nihil, waardoor grotere vermoeidheid van de dieren ontstaat dan bij vol-
doende hulp nodig zou zijn.

Deze omstandigheid moet zeker als één der oorzaken van het sterven
tijdens het transport worden aangemerkt.

Een afleveringsplaats buiten de stallen, ter hoogte van de laadbak der
veewagens, waarin de af te leveren varkens tevoren door de eigenaar
worden klaargelegd, zal het getal der sterfgevallen tijdens het transport
naar de slachterijen zeker verminderen. Er zal door het aanbrengen van
de nodige schotten wel voor moeten worden gezorgd dat de dieren uit
verschillende hokken op deze afleveringsplaats gescheiden worden ge-
houden, zodat vechten wordt voorkomen.

Deze afleveringsplaatsen buiten de stallen hebben tevens het grote voor-
deel dat de vrachtrijders niet in de stallen behoeven te komen, hetgeen het
aantal gevallen van besmettelijke ziekten zoals mond- en klauwzeer en
varkenspest zou kunnen verminderen.

1 Dr. J. J. M. de Bruin; directeur van het abattoir te Boxtel; Baandervrouwen-
laan 249.

De tijd voor het opladen der varkens op de boerderijen zou hierdoor even-
eens sterk kunnen verorden bekort. Daar de varkens alleen vechten als de
wagen stilstaat en niet tijdens het rijden, zit ook hier weer een gunstige
factor.

Rekent men de gemiddelde slachtwaarde van een tijdens het transport ge-
storven varken op ƒ 200,-, dan komt men voor deze ene export-slachterij
reeds op een jaarlijkse schadepost van 700 x ƒ 200,- = ƒ 140.000,-.
Daar het transport landelijk ongeveer op dezelfde wijze plaatsvindt, ont-
staat aldus een verlies van 20 x ƒ 140.000,- = ƒ 2.800.000,- per jaar.
Ook de uit economische overwegingen praktisch algemeen toegepaste
bovenladingen hebben op het aantal sterfgevallen tijdens het transport,
speciaal in de zomer, een ongunstige invloed.

Een grondige bestudering van het vervoersprobleem der slachtvarkens lijkt
mij, mede uit een oogpunt van dierenbescherming en kwaliteitsverbetering
van de grondstof der vleeswarenbereiding, bij de in Nederland steeds groter
wordende varkensstapel op korte termijn dringend noodzakelijk.

Een tweede probleem is het steeds toenemende aantal varkens dat het
slachtoffer wordt van „staartbijten".

Bij de bovengenoemde 300.000 dieren moesten er bij de keuring voor de
slachting, na aftrek van de 700 gestorven dieren nog 3500 worden uitge-
sorteerd, die in de categorie zieke en wrakke dieren werden gerangschikt
en naar de noodslachtplaats zijn verwezen. Van deze zieke en wrakke
dieren bleek in meer dan 1500 gevallen „het staartbijten" de primaire
oorzaak te zijn van de geconstateerde afwijkingen.

Uit de waarnemingen der afwijkingen bij de keuring na het slachten bleek
vaak dat men deze veelal verlamde varkens weken had laten liggen al-
vorens ze gelijktijdig met de gezonde varkens, die het slachtgewicht hadden
bereikt, af te leveren.

Met het groter worden van de varkensmesterijen is men de zaak econo-
mischer gaan bekijken. Steeds meer wordt bespaard op arbeidskosten; aan
het ter beschikking stellen van stro in de hokken; aan de grootte van de
vloeroppervlakte, die per dier ter beschikking wordt gesteld enz., zodat dit
gebrek, dat vroeger niet werd waargenomen, steeds meer optreedt.
Een afdoende methode om het staartbijten te voorkomen schijnt nog niet
gevonden te zijn, ofschoon reeds vele pogingen hiertoe werden aangewend.
Ook het couperen van de staarten zal niet de oplossing brengen, omdat
het bijten zich dan zeer waarschijnlijk op de oren zal concentreren. De
laatste maanden werden reeds enkele slachtoffers met gedeeltelijke af-
gebeten oren aangevoerd.

Kennelijk is men te ver gegaan op de economische weg en zal men iets
terug moeten door meer arbeidsuren aan deze dieren te besteden, een
grotere vloeroppervlakte per dier ter beschikking stellen en tevens stro aan
deze dieren in de stalruimten te verstrekken.

Dat men de verlamde varkens laat liggen tot men andere komt ophalen
en ze dan tussen deze meegeeft naar de slachterij of markt is in ieder geval
in strijd met de normen, die men voor een goede behandeling moet aan-
leggen. Als er tengevolge van het staartbijten nevenveschijnselen van de
kant van de longen optreden, behoren deze dieren zo spoedig mogelijk te
worden geslacht.

Een groot aantal varkens met verlammingsverschijnselen van het achter-
stel werd in 1965 aangevoerd, waarvan bij de keuring na het slachten
bleek, dat de verbindingen tussen de vleugels van het kruisbeen (de alae
sacrales) en de onderzijden van de heupbeenderen waren verbroken.
Dit werd meer dan vroeger geconstateerd. Door de ontsmetting met
natronloog worden de bodems van de vrachtwagens erg glad, hetgeen
het uitglijden van de varkens bevordert. Mogelijk moet hier de verklaring
worden gezocht. De ontsmetting van veewagens met natronloog blijkt in
de praktijk op verschillende bezwaren te stuiten. Hopelijk wordt hiervoor
spoedig een betere methode gevonden.

De varkens met grote castratie-abcessen maakten nog steeds enige pro-
centen van de categorie zieke en wrakke dieren uit.

Indien na de castratie een abces optreedt schijnt dit veelal voor de eige-
naar geen aanleiding meer te zijn om een behandeling te laten instellen.
Daar meer dan 90% van alle varkens in Nederland onder de 100 kg levend
gewicht wordt geslacht, vraag ik me af of het castreren van varkens, die
op deze jeugdige leefdjd voor slachting worden bestemd, niet drastisch kan
worden verminderd.

Bij gezonde jeugdige beren, die de laatste tijd veel meer dan vroeger ter
slachting worden aangeboden, blijkt nooit enige afwijkende geur bij het
koken of braden te worden waargenomen.

Het aanbod van beertjes zou zeker groter worden indien de verplichting
tot het stempelen met rode inkt bij de vleeskeuring voor dieren waarbij
geen afwijkende geur wordt waargenomen, zou komen te vervallen.

Het jaarverslag van de stichting centraal bureau slachtvee-verzekeringen
over 1965 vermeldt dat het percentage afgekeurde varkenslevers van 4,5%
in 1964 tot 4,9% in 1965 is gestegen. Het overgrote deel van de afgekeurde
levers is een gevolg van parasitaire haardjes, veroorzaakt door spoel-
wormen.

De laatste tijd is dit aantal schrikbarend toegenomen en komt men op
wekelijkse afkeuringspcrcentages van 10% en meer.

De schade, die ontstaat alleen al aan de hoeveelheid afgekeurde levers
wettigt de vraag of het niet hoog tijd wordt dat hiertegen met een ge-
organi.seerde bestrijding wordt begonnen.

Gezien het succes dat bij de georganiseerde tuberculose- en abortus Bang-
bestrijding onder het rundvee werd bereikt, moet een systematische be-
strijding van s[)oclwormen bij varkens als een peuleschilletje worden
beschouwd.

Van dc bij slachtvarkens voorkomende problemen bespreekt de schrijver de gevolgen
van het vervoer, het „staartbijten", de ontsmetting van veewagens, castratie-abcessen
en parasitaire aandoeningen.

The author discusses the harmful effects of transport, tail biting, disinfection of
trailers, castration abscesses and parasitic affections in slaughter pigs.

A d a m e s t e a n u, l., A d a m e s t e a n u, C., S a 1 a n t i u, V., Baba, I. et
Mol do van, N.: Valeur sémiologique de la langue „en dentelle" chez Ie Porcelet.
Ree. Méd. Vet., CXLII, 389, (1966).

De bij pasgeboren biggen voorkomende perilinguale papillen werden, omdat de
anatomieboeken hierover niets vermelden, als pathologisch beschouwd. Sommige
onderzoekers schreven de aanwezigheid van deze aan de tongpunt en langs de laterale
randen van het vrije tonggedeelte voorkomende papillen toe aan hyperkeratose als
gevolg van vitamine A-gebrek. Anderen weten het voorkomen hiervan aan een
vesiculeuze glossitis.

Bij onderzoek van een groot aantal gezonde en zieke biggen in verschillende tijden
van het jaar en van zeugen met een verschillende voeding tijdens de drachtigheids-
periode bleken deze vormsels echter bij alle biggen voor te komen. Ook biggen van
zeugen, waaraan op het einde van de dracht optimale hoeveelheden vitamine A, Bs
en E waren toegediend, vertoonden langs de laterale tongranden deze papillen.
Men moet hieruit dus concluderen dat deze papillen normaal bij pasgeboren biggen
voorkomen. De vorming hiervan heeft al vóór de geboorte plaats tussen de 58c en
64e dag van de dracht om gedurende de eerste 7 ä 10 dagen na de geboorte nog
verder uit te groeien en langzamerhand op 15 - 18 dagen na de geboorte te verdwijnen.
De papillen zijn in 1 - 3 rijen aanwezig aan de tongpunt en langs de laterale tong-
randen van het vrije gedeelte van de tong. Dc meeste papillen zijn vertakt. Histolo-
gisch blijken de papillen te bestaan uit bindweefsel, waarin spiervezelen en bloed-
vaten voorkomen en dat bedekt is met een verhoornd plaveicelepitheel. De papillen
zijn weer bezet met zeer kleine haakvormige papilletjes.

Fysiologisch hebben de papillen een functie bij het zuigen van de biggen. Wanneer
de zeug begint te knorren om toe te laten en de biggen als antwoord hierop gaan
schreeuwen, komen de papillen in erectie. Bij het zuigen wordt het dorsale deel van
de tong tegen de onderzijde van de tepel van de zeug aangelegd. De bovenzijde van de
tepel wordt bedekt door de naar boven gekrulde laterale tongranden en door de
geërccteerde papillen. Op deze wijze kunnen de biggen zuigen met een half open bek.

S t O r z, J., Smart, R. A., Marriott, M. E. and Davis, B. S.: Polyarthritis
of calves: Isolation of Psittacosis Agents from affcctcd-joints. Am. ]. vet. Res., 27,
633, (1966).

Polyartritis bij kalveren kan optreden bij colibacillosis, salmonella-, pasteurclla- en
pneumokokkeninfecties. Ook cen navclinfectie met coryncbacteriën, Streptokokken
en stafylokokken kan tot polyartritiden aanleiding geven. Ook mycoplasmata zijn
een aantal malen beschreven als verwekkers van polyartritis bij kalveren, en vacci-
natie met levende Mycoplasma mycoides vaccins kan tot polyartritiden bij kalveren
aanleiding geven. Incidenteel werd Erysipelas insidiosa als veroorzaker van poly-
artritis bij kalveren beschreven.

Tijdens een epizoötie van polyartritiden bij kalveren onderzochten de auteurs zeer
uitgebreid 15 aan deze aandoening gestor\\\'en kalveren, afkomstig van 11 bedrijven.
Twee kalveren hadden een leeftijd van 8 maanden, de overige 13 kalveren varieer-
den in leeftijd van 1 tot 3 weken.

De klinische verschijnselen waren koorts, geringe diarree en stijve pijnlijke gewrichten.
De eetlust was verminderd cn de kalveren lagen liefst op hun zij met gestrekte poten

De navels waren niet ontstoken, er was een duidelijke pijnlijke zwelling van de
gewrichten. De kalveren stierven 2 tot 10 dagen na de eerste ziekteverschijnselen.
Zij reageerden niet op toediening van antibiotica.

Bij sectie bleken vrijwel alle gewrichten aangetast te zijn, niet alleen die van de
extremiteiten, maar ook de intervertebrale en de mandibulaire gewrichten. Periarticu-
lair oedeem en gezwollen synoviale ruimten met petechiën werden aangetroffen.
De synovia bevatte veel fibrinevlokken. Voorts waren de hersenen, de longen, het
hart, de nieren en de blaas hyperemisch met petechiën en bestond er lever- en milt-
zwelling, en was de darmmucosa gezwollen en soms hyperemisch.
Van de 15 onderzochte kalveren werd in totaal van 38 gewrichten de synovia
bacteriologisch en virologisch onderzocht. Uit 12 gewrichten van 8 kalveren (afkom-
stig van 6 bedrijven) kon in bebroede kippeëieren een virus, behorend tot de psitta-
cosis-lymphogranuloma venerum groep, worden geïsoleerd. Uit de gewrichten van 1
kalf kon naast dit PL V-virus tevens £. coli geïsoleerd worden. Uit de gewrichten
van de overige 7 kalveren kon geen PL V-virus worden geïsoleerd. Wel werd bij 1
kalf E. coli, bij een ander kalf een streptokokke en bij een derde kalf een Pasteurella
uit de gewrichten geïsoleerd. Bij 4 kalveren was geen infectieus agens in de gewrichten
aantoonbaar. Bij geen der kalveren konden cytopathogene virussen of mycoplasenata
worden aangetoond.

Bij 6 van deze kalveren werden bovendien de organen aan een uitgebreid onderzoek
onderworpen. 4 kalveren hadden PL V-virus in de synovia, bij alle vier werd uit een
of meerdere organen (nier, lever, long, lymfklieren, milt, beenmerg, darmkanaal)
eveneens een PL V-virus geïsoleerd, bij 1 van hen werd tevens E. coli en een cyto-
pathogeen virus uit de organen gekweekt, bij een tweede werd uit de organen tevens
S. dublin geïsoleerd. Bij 1 kalf, waarvan uit de synovia Pasteurellae waren gekweekt,
bleken milt en ileummucosa PLV-virus te bevatten; bij een ander kalf, waarbij uit
de synovia E. coli was geïsoleerd, werd ook uit de organen en de darmmucosa E. coli
gekweekt.

De auteurs menen uit deze onderzoekingen te kunnen concluderen, dat PL V-virussen
polyartritis bij kalveren kunnen veroorzaken. PL V-virussen waren reeds bekend als
een oorzaak van polyartritiden bij lammeren.

In vier gevallen werd een menginfectie van PL V-virus met resp. E. coli, Pasteurella
spp. en S. dublin (2x) vastgesteld.

De onderzoekers kregen de indruk, dat bij kalveren, die met antibiotica behandeld
waren, de isolatie van de PL V-virussen moeilijker was.

Bij minstens 2 van de onderzochte kalveren leek een intrauterine infectie met PLV-
virus waarschijnlijk. Het vermogen om intraüterine infecties te veroorzaken is een
eigenschap van vele PL V-virussen.

Algemeen werd tot nu toe aangenomen, dat virusinfecties bij jonge kalveren niet
van belang zijn dank zij de passieve matemale immuniteit, die zij met de lacto-
globulinen uit de biest ontvangen. Voor vrijwel alle sterfgevallen bij kalveren op
jonge leeftijd zouden bacteriële infecties verantwoordelijk zijn. Echter werden de
laatste tijd enkele onderzoekingen gepubliceerd, waarin o.a. virussen als oorzaak
van diarree bij kalveren werden aangetoond en is ook de pathogeniteit van het I.B.R.-
virus voor het pasgeboren kalf bewezen. Op grond van deze en eigen onderzoekingen
menen de auteurs, dat in de etiologie van de ziekten van het jonge kalf aan virussen
meer dan tot dusverre aandacht besteed dient te worden.

Winblad, S., Nel e tin, B. and J o n s s o n, M.: Two further case of human
infection with Pasteurella X. (syn. Yersinia enterocolica). Acta path et microbiol
Scand., 67, 537, (1966).

Carlison c.s. (1964) beschreven een geval bij de mens waarbij, in verband met
verdenking van appendicitis laparotomie was verricht, een acute terminale ileitis en
adenitis van de mesenteriale lymfklieren werd waargenomen, en uit dit proces werd

Pasteurella X geïsoleerd. De appendix vertoonde geen pathogene afwijkingen. In de
literatuur zijn verder nog gevallen bekend van H a s s i g en van N ij 1 e r. Zoals
bekend komt deze bacterie bij chinchilla\'s en hazen voor.

W i n b 1 a d c.s. kweekten uit appendices van twee patiënten met klinische appen-
dicitis klachten, maar waar de appendix een normaal aspect had, Pasteurella X uit
de appendixmucosa. In nog niet afgesloten onderzoekingen werd het microorganisme
ook gekweekt uit de faeces van verscheidene patiënten met dergelijke klinische
klachten. Serologische onderzoekingen wijzen er op dat de bacterie wel degelijk
pathogeen kan zijn voor de mens.

O u d a r, J., D h e n n i n, H., J o u b e r t, L., Richard, A., C o u t a r d, J. L.,
Proy, J. C. et C a i 11 è r e, F.: A propos d\'un récent foyer de morve du cheval
en France. Bull. Soc. Sc. Vet. Lyon, 67, 309, (1965).

Bij een vermagerd anemisch paard, dat uit de Pyreneën en mogelijk uit Spanje
afkomstig was, werd malleus vastgesteld. Dit dier was lijdende aan eenzijdige neus-
uitvloeiing met af en toe neusbloedingen en een chronische, gemakkelijk palpeerbare
lymfklierontsteking. De uit deze patiënt geïsoleerde stam week van de klassieke
stammen af door saccharose om te zetten en was ook niet experimenteel virulent voor
cavia en ezel.

EEN MENINGO-LEUCENCEPHALITIS, GELIJKEND OP VISNA-VIRUS AF-
WIJKINGEN, BIJ NEDERLANDSE SCHAPEN LIJDEND AAN „ZWOEGERS-
ZIEKTE"

R e s s a n g, A. A., S t a m, F. G. and B O e r, G. F. d e: A meningo-leucoencephalo-
myelitis resembling Visna in Dutch Zwoeger sheep. Path. Vet., 3, 401, (1966).
Onder vervnjzing naar een referaat, verschenen in dit tijdschrift [Tijdschr. Dierge-
neesk,. 91, 1356, (1966)) waar uit besmettingsproeven is gebleken, dat schapen
intrapubnonaal ingespoten met Visna virus een pneumonie, gelijkend op die bij
Maedi, kunnen ontwikkelen, welke soms gepaard gaat aan een verhoogd celgehalte
in de liquor cerebrospinalis; menen deze Nederlandse onderzoekers daarentegen
op morfologische basis te hebben aangetoond, dat zwoegersziekte bij schapen gepaard
kan gaan aan een meningo-encephalitis.

Bij 2 schapen in het terminale stadium van zwoegersziekte werden bij histologisch
onderzoek van de hersenen afwijkingen waargenomen die overeenkwamen met die
beschreven na Visna virus infecties.

Bij een ander (geslacht) schaap met longafwijkingen, overeenkomende met zwoegers-
ziekte, werden eveneens in het centrale zenuwstelsel meningitis, encephalomyelitis met
gliacelwoekeringen in de witte substantie, gepaard gaand aan demyelinisatie, gezien.
Perivasculaire infiltraten werden grotendeels door lymfoide cellen, histiocyten en
plasmacellen, gevormd. Overeenkomstige veranderingen zijn beschreven bij schapen,
lijdende aan Visna virus besmetting op IJsland, en zij verschillen van die bij scrapie
en louping ill gevonden. Hoewel door dit onderzoek weer een stap nader is gezet op
de weg, dat Visna en Maedi virus identiek zijn, zal het isoleren van het Visna virus
uit de hersenen of longen van schapen, lijdende aan zwoegersziekte, slechts het sluit-
stuk kunnen vormen van het definitieve bewijs, nog afgezien van de antigene over-
eenkomst van beide virussen.

Servant, P.: Propriétés antigéniques de vaccins expérimentaux contre les sal-
monelloses, obtenus par irradiation gamma de bactéries vivantes. Revue des Corps
de Santé (1), 167, (1966).

Het bestralen van S. thyphi Ty 2, d.m.v. y-stralcn van Co®®, inactiveert de kiem
gedeeltelijk. Tenvijl eigenschappen als beweeglijkheid en respiratie behouden blijven,
verliest de bacterie zijn vermogen om te vermeerderen. Hierdoor blijven de benodigde
antigeen-eigenschappen bewaard.

Bestraald vaccin levert een constanter produkt dan datgene wat door hittebehandehng
ontstaat. Het immuniserend vermogen is echter voor beide vaccins volkomen gelijk.

M o r t e 1 m a n s, J.: La tuberculose des signes. Ann. Soc. Beige Med. trop., 49,
519, (1964).

Tuberculose bij apen is een civilisatie-ziekte die voortkomt uit contact met de mens
en met huisdieren. In de wildernis komt deze ziekte praktisch onder de apen niet
voor. De oorzaak van deze ziekte bij de apen is meestal M. tuberculosis (var. hominis),
ook wel M. bovis en zeer zelden M. avium.

De apen besmetten zich bijna altijd door inhalatie of via de digestietractus; de ziekte
wordt echter ook o.a. door beetwonden overgebracht. R i v i d a n heeft een enzoötie
van rectale tuberculose beschreven, die door de thermometer werd overgebracht.
De infectie generahseert gewoonlijk. De symptomalogie is onduidelijk, hoewel de
ziekte vaak met een droge hoest begint; ook diarree is een zeer verdacht verschijnsel.
Bij sectie treft men in alle organen tuberkels aan. In de longen worden vaak cavernen
gevormd.

Tuberculinatie vindt gewoonlijk plaats volgens de methode van Mantoux in het
boven ooglid, nadat een neurolepticum en een analgeticum zijn toegediend (geen
bijzonderheden). De reactie in het ooglid is na 72 uur ä distance af te lezen, wat bij
andere injectieplaatsen, oorlel, arm, niet mogelijk is. Dieren, die in een te ver voort-
geschreden stadium verkeren, reageren niet meer op tuberculine.
De bestrijding moet in de eerste plaats op voorbehoedende maatregelen berusten.
Aan een gezonde groep apen moeten geen nieuwe worden toegevoegd, zonder lang-
durige quarantaine en tuberculinatie. In gevallen, waar infectie onvermijdelijk is,
dient met B.C.G. te worden geënt.

-Apen van grote waarde kunnen, indien zij besmet zijn, worden geïsoleerd en be-
handeld. Daar injecties met streptomycine niet altijd mogelijk zijn, wordt bij voor-
keur behandeld met I.N.H. peroraal, eventueel gecombineerd met P.A.S. Hoewel
deze middelen geen aangename smaak hebben, nemen apen deze zonder moeite op,
verwerkt in een paté van vlees, meel en groente. Het genezingsproces kan röntgenolo-
gisch worden gecontroleerd.

Zimmermann, Th.: Die Actinobacillose des Schweines. Dtsch. tierärztl IVschr.,
20, 565, (1965).

In aansluiting op zijn eerdere publikatie (Dtsch. tierärztl. Wschr., 71, 457, (1964);
ref. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 944, (1965)) geeft Zimmermann thans een
zeer uitvoerige beschouwing over dit onderwerp. Hij vat hier onder samen die ziekten,
die door leden van het geslacht Actinobacillus worden veroorzaakt, dus door Act.
equuli en door Act. suis. De infectie treedt gewoonlijk sporadisch op; er is een acuut
scpticcmische vorm, een artritisvorm en een chronische vorm met endocarditis en
multiple abcessen,

Zimmermann, die de naam Act. suis onafhankelijk van collega Jaartsveld
en referent in 1964 opnieuw gegeven had, beschouwt het vóórkomen van twee ver-
schillende, hoewel verwante, verwekkers als zeker vaststaand. Hij wijst er weliswaar
op dat We tmo re c,s, (1963) zelfs in twijfel trekken dat er verschil zou zijn tussen
Act. lignièresii en Act. equuli, maar merkt op dat er ook pathologische verschillen
tussen Act. equuli en Act. suis zouden zijn; de niet hemolytische Act. equuli zou

veel virulenter zijn dan de hemolytische. Ook Magnus son (1931) heeft dit reeds
waargenomen.

Reeds Degen (1901) heeft cr op gewezen dat Actinobacillus bij althans klinisch
gezonde slachtvarkens kan voorkomen (etterige ncfritis). Zimmermann verwacht
dat ze ook als commensaal voorhanden zullen zijn, zoals Act. Ugnièresii in de neus
van het rund kan voorkomen.

Tenslotte merkt hij op dat, aangezien het onderzoek van M a g n u s s o n nu al meer
dan 30 jaar geleden gepubliceerd is, het gewenst wordt, dat deze materie ook in de
handboeken wordt behandeld. (Waarmede referent zich volkomen kan verenigen.)

Forsögsdyrene ind i en velfärdstid. {Politiken, 22 - 11 - 1966; geciteerd in Medl.bl.
danske Dyrl.-foren., 49, 1060, (1966)).

Naar aanleiding van een conferentie van Noorse, Deense en Westduitsc specialisten
op proefdiergebied had een verslaggever van het Kopenhaagse dagblad Politiken
een gesprek met de dierenarts Korsbang, secretaris van de Biocentrale, stichting
voor biotechnisch onderzoek en industrie en aangesloten bij de Akademie voor
Technische Wetenschappen.

De Biocentrale stelde reeds in 1963 een commissie in om de gehele problematiek
rondom de teelt en de houderij van proefdieren te bestuderen. Deze commissie bestaat
uit 10 leden. Momenteel kan men voor adviezen bij de leden terecht, maar het is de
bedoeling om tot uitvoering te komen van cen aantal noodzakelijk geachte maat-
regelen. Aanvankelijk was het de bedoeling om — indien financieel mogelijk —
te kometi tot de oprichting van een instituut of cen afdeling voor de diagnostiek en
bestrijding van proefdierziekten aan de Veterinaire Hogeschool. Dit is voorlopig
opgeschort en men hoopt nu op de opleiding en aanstelling van een dierenarts-
hygiëneconsulent voor alle laboratoria (van overheid en industrie) en op cursussen
voor proefdieroppassers. Verbetering van de bestaande toestand is nl. dringend nood-
zakelijk. Verder zullen groepen van laboratoria procfstallen voor proefdieren moeten
oprichten. Een uit te zenden vragenlijst zal o.m. inlichtingen moeten geven over de
grootte van de proefdierstapel en de economische belangen die ermee gemoeid zijn.

M u 11 e n a X, C. H., K e e 1 e r, R. F. and Allison, M. J.: Physiologic Responses
of Ruminants to Toxic Factors Extracted from Rumen Bacteria and Rumen Fluid.
Am. J. vet. Res., 27, 857, (1966).

Overvoeding met excessieve hoeveelheden licht-verteerbare koolhydraten veroorzaakt
bij herkauwers een acute indigestie. Verondersteld werd, dat dit ziektebeeld haar
oorzaak vindt in veranderingen in dc pensflora doordat een sterke ontwikkeling van
gram-positieve bacteriën plaatsvindt.

Vooral Streptococcus bovis en Lactobacilli spelen hierbij een rol. Hierdoor daalt de
zuurgraad van de pensinhoud, met als gevolg dat de normaliter voor 90% uit gram-
negadeve bacteriën bestaande pensflora verdwijnt. De stoffen, die bij de lysis van
deze gram-negatieve bacteriën ontstaan, zouden uit de pensinhoud in de bloedbaan
opgenomen worden en oorzaak zijn van de acute indigestie- en intoxicatieverschijn-
selen.

Om de juistheid van deze hypothese te bevestigen werden steriele extracten van
normale pensflora en pensvloeistof ingespoten bij schapen en runderen.
De gevolgen waren:

3. onmiddellijke daling van de arteriële bloeddruk, gevolgd door een stijging binnen
1 minuut;

5. daling van het /3-globulinengehalte gedurende 2 ä 3 dagen, binnen 1 week weer
stijgend tot normale waarden, en stijging van het y-globulinengehalte 1-2 weken
na de injectie;

Bij herhaalde injecties verminderden dc verschijnselen en bleek een zekere resistentie
ontwikkeld te zijn.

Uit deze verschijnselen concluderen de auteurs, dat in de Pathogenese van bepaalde
voedingsindigesties de absorptie van endotoxinen uit gram-negatieve pensbacteriën
uit de pensinhoud een rol kan spelen.

D e b a c k e r e, M. e.a.: Vergiftiging door koolzaad- en raapzaadschroot. Vlaams
Diergeneesk. Tijdschrift, 35, 393, (1966).

Acute intoxicaties bij grote huisdieren behoren voor de dierenarts meestal tot de
moeilijkste gevallen van zijn praktijk. Dikwijls immers valt bij een eerste onderzoek
niet met zekerheid uit te maken welk gift de oorzaak is, zodat hij zich moet beperken
tot een symptomatische behandeling, alhoewel de grote sterfte en het acute verloop
dringend een aetiologische therapie vereisen. Daarenboven zijn de symptomatologie
en de letsels van vele vergiftigingen niet pathognomonisch, zodat uiteindelijk alleen
de toxicologische analyse de toxische stof en aldus de aard van de intoxicatie zal
moeten aantonen.

Naast de bekende giftige substanties, zoals lood, arsenicum, kwik, taxus, ricinus,
heeft de nieuwe groep van bestrijdingsmiddelen een belangrijk aandeel in het aantal
vergiftigingsgevallen.

Beschreven gevallen zijn acute intoxicaties van runderen, opgetreden na voedering
van partijen lijnschilfers die grote hoeveelheden koolzaad- en raapzaadschroot be-
vatten.

Brassica campestris (koolzaad) en Brassica rapa (raapzaad) zijn gekenmerkt door de
aanwezigheid in de oliehoudende zaden van isothyocyanaten. Van deze isothyocya-
naten is recent aangetoond dat zij met de melk worden afgegeven en in verband
gebracht kunnen worden met bij de mens optredende afwijkingen. Rundveekoeken
of schilfers met een gehalte aan isothyocyanaten, hoger dan 3 g per kg, veroorzaken
bij het rund een vergiftiging. De extractiemethode van de olie en de bereidingswijze
van de koek schijnen van invloed te zijn op het isothyocyanaatgehalte.
Het klinische beeld van de vergiftiging is aspecifiek, voornaamste verschijnselen zijn
kolieken, daling van lichaamstemperatuur, obstipatie gevolgd door bloederige diarree,
soms excitatieverschijnselen door prikkeling van de grote hersenen. Bij sectie vormt
oen sterk gele (oedemateuze) zwelling van de penswand het meest karakteristieke
verschijnsel.

Eerste geval: bedrijf van 25 dieren, 5 goede produkticdieren kregen bij het avond-
voederen lijnschilfers. Enkele uren na het voederen van lijnschilfers uit een nieuw
aangebroken zak vertoonden 5 hierbij betrokken dieren hevige kolieken. Twee dieren
overleefden de intoxicatie, de melkgift bleef zeer gering. Sectie toonde talrijke
subepicardiale en subendocardiale bloedingen. Acute erosieve tot hemorragische
aandoening van de voormagen, dunne en dikke darm. Oedemateuze zwelling, sereus
en muceus, van voormagen en oedeem in mesenteriale lymfklieren.
Toxicologisch onderzoek van de lijnschilfers, abnormaal van kleur, smaak en geur,
de brei bleef waterig. Onderzoek op ricinus, organische fosforcsters en gechloreerde
koolwaterstoffen, was negatief.

Onderzoek op arsenicum: negatief voor lijnzaadschilfers en nierweefsel, positief voor
leverweefsel en pensinhoud.

Onderzoek op lood: gehalten in lever- en nierweefsel liggen dicht bij het toxische
gebied.

Het vermoeden werd geopperd dat deze vergiftiging te wijten was aan loodarsenaat.
De sterk afwijkende kleur en smaak leidde tot een botanisch onderzoek van de lijn-
schilfers. Dit onderzoek wees uit dat het hier zuivere raapzaad- en koolzaadschilfers
betrof. Het gemiddelde gehalte aan crotonyl-iso-thiocyanaat bedroeg 5 g per kg.
Een tweede geval had hetzelfde klinische verloop. Dit lijnzaadmeel bevatte ook
praktisch alleen koolzaad- en raapzaadschroot. Verschillende dieren hadden dit
voedsel geweigerd. Chemisch onderzoek gaf een gehalte aan van 6,8 g per kg crotonyl-
iso-thiocyanaat. In dit geval werd geen positieve reactie op arsenicum gevonden.
Uit het onderzoek van het Ministerie van Landbouw is gebleken dat in beide gevallen
de schilfers afkomstig waren van eenzelfde scheepslading vermeende schilfers.
Differentieel diagnostisch komen arsenicum en ricinusvergiftiging in aanmerking.
Ricinusvergiftiging heeft een iets langere latentietijd en meer het beeld van een
aanvankelijk bloederige, later waterige diarree.

Herd, R. P.: Grass Tetany in Sheep. Austr. vet. ]., 42, 160, (1966).
Sedert in 1961 in Noord-Oost Victoria de diagnose werd gesteld, werd de ziekte elk
jaar opnieuw waargenomen, maar in 1963 en in 1965 traden in de gehele streek
ernstige verliezen op met op sonraiige bedrijven 20% sterfte van de lacterende ooien
in de eerste 8 weken na de partus, waarvan het merendeel tussen de 1 en 4 weken na
de partus.

Het is opgevallen dat kopziekte vooral optreedt in koppels waar de dieren op het
einde van de dracht niet in staat waren geweest hun lichaamsgewicht te handhaven.
De meeste dieren worden dood in de weide gevonden, zodat soms verwarring met
enterotoxaemie kan plaatsvinden.

De klinische symptomen van kopziekte gaan steeds gepaard met hypocalcemie en
en hypomagnesiëmie. De normale serum waarden zijn: Ca: 9,0- 12,0 mg/% en Mg:
1,8 - 3,2 mg/% en de symptomen treden niet op voordat de gehalten zijn gedaald
beneden Ca: 7,0 mg/% en Mg: 1,0 mg/%. Maar er zijn ook enige gevallen waar-
genomen van serum Ca gehalte van 4,5 - 6,7 mg/% en serum Mg gehalte van 0,4 - 0,5
mg/% zonder klinische verschijnselen. Dergelijke dieren kunnen echter een dag later
kopziekte vertonen, waarbij dan het Mg gehalte tot boven 1,0 mg/% kan stijgen nadat
de tetanie heeft ingezet.

Analyse van het gras toont zelden specifieke deficiëntie. Slechts op één bedrijf werden
in 1965 tijdens een uitbraak lage Ca en Mg waarden in het gras gevonden. Ca 0,41%
en Mg 0,14% in de droge stof, terwijl stikstof, fosfor, natrium en kalium normaal
waren, maar mangaan hoog (1297 p.p.m.).

Als therapie wordt aangegeven een oplossing bevattende 25% calciumborogluconaat,
5% magnesiumhypofosfiet en 20% dextrose, waarvan 25 ml I/V en 25 ml S/C wordt
toegediend. De prognose is ongunstig als het dier niet binnen 20 minuten staat.
En dan nog is de patiënt de volgende dag lusteloos, ligt veel, maar begint te eten.
De genezing duurt 4-5 dagen, waarbij Mg moet worden verstrekt, daar anders
meestal fatale recidieve optreedt.

De preventie van de ziekte is daarom meer realistisch dan de therapie. Het om de
2 dagen toedienen van 15 gram magnesiumoxyde per dier gedurende de eerste 8
weken na de partus is zowel in de praktijk als in gecontroleerde experimenten doel-
treffend gebleken. Hierdoor wordt zowel hypomagnesiëmie als hypocalcemie voor-
komen. In één van de experimenten traden bij 5 van de 10 controledieren symptomen
op, terwijl het aantal bij de behandelde ooien nihil was.

Het magnesiumoxyde kan in suspensies met een rugsproeier op het hooi of op de
haver worden gespoten of worden verwerkt in voederkorrels.

Dit boek is een bundel verslagen van 29 voordrachten, gehouden tijdens het Inter-
nationale Wenner Oren Symposium in Stockholm (september 1965). Dit symposium
vormde een trefpunt van werkers op het gebied van het vergelijkend leukose onder-
zoek bij mens en dier. De belangrijkste bijdragen werden geleverd door virulogen,
Immunologen en epidemiologen.

De rij voordrachten werd geopend met een algemeen overzicht over de werking van
tumorvirussen op cellen (in vitro (Stoker)). Onderscheid werd gemaakt tussen
DNA- en RNA-virussen. Voor zover bekend worden geen natuurlijk optredende
tumorziekten door DNA-virussen veroorzaakt. Wèl zijn deze virussen van groot
belang voor de bestudering (o.a. polyoma-, adeno-SV 40-virussen) van de transfor-
matie van normale cellen tot tumorcellen. De RNA-virussen (o.a. de verschillende
vogel- en zoogdierleukose-virussen) zijn zowel van theoretisch als praktisch belang.
In de geïnfecteerde cellen kan, anders dan na infectie met DNA-virussen, tegelijk
virusvermeerdering en transformatie tot tumorcel plaatsvinden.
In een volgende voordracht (Kaplan) werd een scheiding tussen de verschillende
leukose-virussen bij muis en rat aangebracht. Sommige van de virussen (Gross,
RLV) komen endogeen voor, hebben een matige virulentie en worden via de weg
van de vertikale transmissie op de nakomelingen overgebracht. Andere leukose-vi-
russen (Friend, Rauscher, Moloney) zijn zeer virulent, maar kunnen
alleen na kunstmatige infectie (exogeen) leukose veroorzaken. Sommige leukose-
virussen grijpen primair in de milt, andere in de thymus aan.

Bij kippen bleek dat verschillende virussen elk afhankelijk van verschillende factoren
zoals dosering, infectiemodus, leeftijd en genetische factoren, verschillende typen
tumoren kunnen veroorzaken (Th ore 11). Ook werd gesteld (Seroian) dat de
lymfomatose bij de kip door tenminste 3 verschillende virussen (RIF, JM, T)
veroorzaakt kan worden. Bij de muis bleek het type van de overgebrachte leukose
o.a. sterk afhankelijk te zijn van het orgaan waaruit het virus geïsoleerd was
(Graf f i).

Zeer interessant waren de bevindingen bij kinderen met acute leukose en met
infectieuze mononucleosis. In het bloed van kinderen met deze ziekten werden in
resp. 67% en 75% deeltjes gevonden, welke geleken op kippenleukose-virussen
(Benyesh - Melnick). Deze deeltjes werden bij gezonde kinderen zelden
(3%) en bij volwassenen nooit gevonden. In de organen, het bloed en de melk van
runderen met leukose werden eveneens virusachtige deeltjes (geen mycoplasma\'s)
gezien; deze geleken op muizenleukose-virus (Dut eher en med.).
Uitvoerig werd de betekenis van de verschillende door tumor-virussen veroorzaakte
tumorantigenen besproken (Sjögren). Tumoren, veroorzaakt door hetzelfde type
virus, bezitten gemeenschappelijke antigenen. Tumoren welke niet door virus ver-
oorzaakt waren bleken alleen antigenen te bevatten welke voor de betreffende tu-
moren specifiek waren.

Na de voordrachten over de diverse virulogische factoren volgde een bespreking van
de immuniteitsmechanismen bij de verschillende leukoscn bij dieren (Gard).
Een logisch vervolg hierop was een overzicht over diverse immunologische bestrijdings-
mogelijkheden van tumoren (Hilleman). Zowel actieve als passieve immunisatie
werden besproken, inclusief de risico\'s. Hoewel het bij kippen mogelijk gebleken was
leukose-vrije koppels te fokken, werd de gevolgde methode als zeer ingewikkeld en
duur beoordeeld (Purchase),

Vervolgens werd uitvoerig gespeculeerd over leukose als auto-immuunziekte
(D u t c h e r).

Het bleek mogelijk te zijn fluorescerende antilichamen te produceren tegen de virus-
achtige deeltjes in bloedplasma van mensen met leukose (Fink en medew.). Deze
antilichamen reageerden duidelijk met witte bloedcellen en beenmergcellen van leu-
kose-patiënten en niet met die van gezonde mensen,

Bij de bespreking van epidemiologische aspecten van de menselijke leukose werd de
nadruk gelegd op een goede registratie van gevallen van leukose bij mens en rund
(Clemmesen). Hierna werden de epidemiologische aspecten behandeld van
leukose bij zoogdieren (Marshak en medew.), gevogelte (Purchase), in het
wild levende dieren (Hansen en Borg) en kalveren (Hug os on).
De bespreking van dit interessante symposium in een kort bestek kon beslist niet
volledig zijn. Hopelijk echter zal duidelijk geworden zijn dat op het gebied van het
vergelijkend leukose-onderzoek flinke vorderingen gemaakt worden.

Het is een lofwaardig initiatief van de uitgever dit, oorspronkelijk Duitse boekje,
voor het Nederlandse publiek gemakkelijk toegankelijk te maken.
In vele populaire handleidingen voor het houden van vissen, en vooral van terrarium-
dieren, wordt gepleit voor een gevarieerd menu, waarbij een meer of minder uit-
gebreide reeks van voederdieren wordt genoemd, zonder dat er nader op ingegaan
wordt hoe men dergelijke dieren kan verkrijgen of kweken, zodat het publiek veelal
tfrugvalt op de weinige diersoorten (tubifex, meelwormen, event, muggenlarven) die
in dierenwinkels regelmatig verkrijgbaar zijn. Voor zoetwater- en zeewatervis, voor
amfibiën en reptielen worden 46 soorten voedseldieren besproken en ook de wijze
waarop men ze eventueel kan kweken, verzamelen en bewaren.

Onder de titel „wie eet wat" treft men een lijst aan van de voedseldieren die voor
bepaalde diersoorten in aanmerking komen. De 46 voedseldieren bieden voor vrijwel
alle liefhebbers wel mogelijkheden hun menu wat uit te breiden (afhankelijk van
woonplaats en woonruimte).

De technieken van verzamelen, kweken en bewaren zijn verantwoord en bovendien
begrijpelijk beschreven. Soms worden lumineuze techniekjes gebruikt, zoals het ijsvrij
houden van een ingegraven kweekton voor watervlooien met behulp van een „kraag"
van broeiende paardemest.

Een enkele keer wordt misschien iets te oppervlakkig aan zaken voorbijgegaan die
door een korte toelichting nog wat konden winnen, zoals b.v. bij de notitie dat
„Huisvliegen gemakkelijk te vangen zijn in de bekende (sic!) vliegenvallen". Ook
zouden enkele opmerkingen over de gevaren die een kweek kunnen bedreigen (o.a.
mijten bij meelworm en sluipwespen bij wasmotten) voor sommigen begrijpelijk
maken waarom hun eerst zo succesvolle kweek snel achteruitgaat.
.\\ls geheel is het echter een goed werkje dat aan belangstellenden kan worden
aanbevolen.

(John Wright & Sons Ltd., Bath Road, Bristol 4, 1965166. 7th issue, 404 pag., 29
plates. 63 sh.)

Deze jaarlijks verschijnende uitgave geeft ieder jaar een aantal overzichten over
vorderingen op een bepaald gebied, terwijl daarnaast vele goede literatuuroverzichten
worden gegeven. Het werk krijgt daardoor het karakter van een naslagwerk, waarbij
men echter moet bedenken, dat jaarlijks andere onderwerpen worden behandeld.
Het boek begint met een aantal originele artikelen over fluorosis, over de neurologie
bij de hond en over dc straling en stralingsgevaren.

Daarnaast worden er referaten gegeven over vele onderwerpen, de diergeneeskunde
betreffende.

Wanneer men deze uitgave jaarlijks bestelt, dan kan men er zeker van zijn dat men
in beknopte vorm veel moderne informatie krijgt.

Bij de kippen, zowel in de leg- als in de slachtsector, is het laatste jaar de enting
uitgebreid met de infectieuze bronchitisvaccinatie H 120 op de leeftijd van 14 dagen.
Wellicht wil(len) de Gezondheidsdienst (en) dit nader adstrueren.
Kleven hieraan ook bezwaren, gezien het nog steeds aanwezig zijn van mycoplasmose
onder de kippen?

De vraag over de enting van kuikens met bronchitisvaccin H 120 zou ik als volgt
willen beantwoorden.

De vaccin stam H 120 is een zeer mild vaccin en heeft in de eerste plaats ten doel
eventuele natuurlijke infekties met infektieuze bronchitis virus op jonge leeftijd tegen
te gaan. In de tweede plaats is deze enting op jonge leeftijd tevens als inleiding
bedoeld voor de „hoofd-enting" op de leeftijd van 3 maanden met H 52 vaccin, dat
als „sterkwerkend" bekend staat. Deze tweede enting verloopt dan met veel minder
moeilijkheden, aangezien de dieren nog een — zij het geringe — hoeveelheid afweer-
stoffen van de eerste enting bezitten. En in de derde plaats zou op deze vnjze een
„boostereffect" worden verkregen, zodat de door de tweede enting opgewekte immuni-
teit beter is dan wanneer er géén eerste enting aan is voorafgegaan.
Dit systeem van een eerste enting met een mild vaccin, gevolgd door een tweede
endng met een sterker vaccin, is tot nu toe met zeer goede resultaten toegepast en
met veel minder klachten over bronchitis uitbraken of -doorbraken en C.R.D. dan
voorheen.

Daar de meeste moederdieren door dit systeem een behoorlijke immuniteit krijgen,
wordt ook een merkbare hoeveelheid afweerstoffen met de broedeieren aan de na-
komelingen meegegeven (zogenaamde „parentale immuniteit"). Hoewel niet vol-
doende tegen een zware besmetting, is deze parentale immuniteit toch duidelijk in
slaat bescherming te geven tegen heftige reakties bij het enten van de kuikens op
jonge leeftijd.

Mijns inziens is dus door de huidige entingen tegen infektieuze bronchitis een zeer
bevredigend systeem verkregen voor bescherming van onze pluimveestapel tegen deze
uiterst besmettelijke ziekte.

Wat betreft de mogelijke bezwaren ten aanzien van een eventuele Mycoplasrna-
besmetting kan ik antwoorden, dat de bezwaren van een natuurlijke besmetting met
volvirulent bronchitisvirus vele malen groter zijn, dan die van het milde H 120 vaccin.
Wel is natuurlijk een der hoofdvoorwaarden, waaraan het vaccin moet voldoen, dat
het vrij van mycoplasma\'s of andere verontreinigingen moet zijn!
Voorts kan ter geruststelling worden meegedeeld, dat door de Stichting Gezondheids-
dienst voor Pluimvee een nationale bestrijdingscampagne tegen de C.R.D. op touw
)s gezet, waarbij erop wordt gerekend, dat het mogelijk moet zijn de fok- en ver-
njcerderingsbedrijven binnen 2 a 3 jaar praktisch geheel mycoplasmose-vrij te maken.

Teneinde te trachten herhalingen van de paardeninfluenza, die in 1965 noopte tot
een langdurige onderbreking van het koerswezen, te voorkomen heeft het Bestuur het
volgende bepaald;

a. alle aan draverijen en rennen deelnemende paarden dienen vóór 1 april 1967
gevaccineerd te zijn. De vaccinatie dient door een dierenarts te worden verricht.

b. De Stichting N.D.R. stelt hiervoor vaccinatie-kaarten ter beschikking, waarop de
dierenarts moet aantekenen op welke datum of data de eerste, eventueel eerste en
tweede injectie is verricht. De vaccinatie-kaart moet door de dierenarts worden
ondertekend.

c. de vaccinatie-kaarten moeten worden aangevraagd bij de N.D.R., welke aanvraag
vergezeld moet gaan met een opgave van de paarden.

d. paarden, die niet zijn gevaccineerd, zal met ingang van 1 april 1967 een start-
verbod worden opgelegd. Op eerste aanvraag moeten de bewijzen van vaccinatie
kunnen worden overgelegd.

e. bij verkoop van paarden of wisseling van trainer dienen de vaccinatie-kaarten
aan de nieuwe eigenaar, resp. trainer te worden afgegeven. De vaccinatie-bewijzen
dienen zorgvuldig te worden bewaard.

Overgenomen uit: Officieel Bulletin no. 3 1967, Week-
blad van de „Stichting Nederlandse Draf- en Rensport".

Op 20 juni 1964 had ik het genoegen ter gelegenheid van het bezoek van een aantal
Engelse kleine-huisdieren-dierenartsen aan Nederland in een vergadering van de
Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier een uiteenzetting te geven over de
diergeneeskunde, uitgeoefend door de kleine-huisdieren-dierenarts in Nederland en
daaraan tevens een beschouwing over de toekomst te verbinden.
Door een reeks misverstanden werd dit artikel niet in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde opgenomen, zij het geheel buiten de schuld van de toenmalige redactie. Men
heeft mij nu gevraagd een kort resumé van deze lezing alsnog ter plaatsing aan te
bieden.

Ik schetste de historische ontwikkeling van de uitoefening van de diergeneeskundige
praktijk in de grote steden, waarbij ik vaststelde, dat van enige specialisatie tot op
heden niet kon worden gesproken. Enerzijds doordat het publiek met al haar dieren
en vragen naar haar eigen dierenarts wenst te gaan, anderzijds omdat van enige echte
specialisatie op een onderdeel van de diergeneeskunde bij ons nog geen sprake is.
Wel voegde ik daaraan toe, dat zij, die na hun studie enige jaren gewerkt hadden
op de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht zich tot op zekere hoogte specialist
voor dit onderdeel zouden mogen noemen.

In het toekomstbeeld heb ik de positie van de dierenarts in de steeds groter en
drukker wordende steden geschetst met als gevolg, dat de eigenaar van het zieke
dier veel meer dan vroeger naar de dierenarts zal moeten gaan. Ook al omdat betere
en uitvoeriger behandelingen bij voorkeur ten huize van de dierenarts zullen moeten
plaats vinden.

Ook aan de vele nieuwe problemen en mogelijkheden in de diergeneeskunde werd
aandacht geschonken en ondermeer wees ik op het nieuwe gebied van de geriatrie bij
honden en katten. Evenzo wees ik op de noodzaak van een betere kennis van de vele
therapeutische mogelijkheden die de geneeskunde tegenwoordig kan bieden. Ik stelde

daarbij dat een volledige kennis van het therapeuticum alleen dan te bereiken is,
wanneer men weet hoe dit geneesmiddel reageert bij mens en dier onder de verschil-
lende omstandigheden van tijd, plaats en gezondheidstoestand.

Tenslotte wees ik er op, dat door de ontwikkeling van bijzonder uitgebreide en
goed geoutilleerde dierenlaboratoria aan andere faculteiten dan de onze, dit daar
leidt tot een inzicht over dieren, dierenvcrzorging, ziekte en geneesmethodes, die
eigenlijk thuis zouden moeten horen bij de Faculteit der Diergeneeskunde in Utrecht.
En dat daardoor een ontwikkeling zou kunnen dreigen, dat het inzicht in de grote
problemen, die ook de kleine-huisdieren-dierenarts raken, komen te berusten bij die
andere faculteiten en dat de opleiding tot dierenarts alleen blijft voorbehouden aan
onze faculteit.

Ik brak derhalve een lans voor een snel groeiende nieuwe Faculteit der Diergenees-
kunde, die nu gebouwd wordt, maar die tevens bemand zal moeten worden met een
veel grotere wetenschappelijke staf dan nu het geval is.

Als laatste punt vestigde ik de aandacht er op, dat m.i. aan een dergelijke faculteit
dierenartsen moeten worden opgeleid, die wetenschappelijk denken en niet dieren-
artsen, die met een beperktere kennis zouden kunnen worden gebruikt als taak-
uitvoerders van een van bovenaf opgelegd systeem en dat derhalve de opleiding van
en tot dierenarts steeds geconcentreerd zou mogen blijven aan de Faculteit der
Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Indien de Food and Drug Administration van de Verenigde Staten uitvoering geeft
aan de door haar voorgestelde regelingen zal de Amerikaanse binnenlandse handel
in antibiotica met een omzet van 40 miljoen dollar, in de eerstkomende zes maanden
sterk worden ingeperkt.

Deze nieuwe voorschriften, die waarschijnlijk zeer binnenkort in werking treden,
bepalen:

1. stopzetting van de toepassing van verschillende antibiotica door vele dierenartsen,
als een algemene preventieve maatregel tegen ziekten bij dieren die voor de
slacht zijn bestemd (bijv. slachtrunderen, varkens, lammeren, kalkoenen) ;

2. het beëindigen van het gebruik van Oxytetracycline en chlorotetracycline als
conserveringsmiddel in geslachte kip en voedingsmiddelen, uit de zee afkomstig.
Volgens de U.S.F.D.A. dient deze toevoeging slechts ter vervanging van een goede
behandeling in de fabrieken en onderwerpt de mens onnodig aan het opnemen
van antibiotica, hetgeen kan leiden tot het toenemen van resistente populaties
van schadelijke bacteriën;

3. het vaststellen van stringente richtlijnen voor het verkrijgen van toestemming
van de U.S.F.D.A. voor het gebruik van antibiotica in andere toebereide levens-
middelen. Dergelijke richtlijnen worden thans reeds toegepast. Wegens het ont-
breken van de juiste gegevens zijn recente verzoeken tot toevoeging van nicine aan
melk en soepen en primaricinc aan sinaasappelsap te voorkoming van bederf
afgewezen.

Deze voorschriften zullen geen invloed hebben op de toevoeging van zorgvuldig af-
gemeten hoeveelheden van toegestane antibiotica aan diervoeder. Deze toepassing is
goed geregeld, maar wordt desondanks toch nader onderzocht, hetgeen mogelijk tot
nog nauwkeuriger voorschriften kan leiden.

Keurmeesters van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw vonden vlees met veel
grotere residuen van antibiotica dan afkomstig konden zijn van voeder additieven.
De Food and Drug Administration heeft een groep medische specialisten bijeen-
geroepen om de kwestie opnieuw tc bestuderen. De hierboven genoemde maatregelen
zijn een gevolg van de aanbevelingen van dit „panel".

Antibiotica-fabrikanten en andere belanghebbende groepen hebben gedurende 30
dagen na afkondiging van de voorgestelde maatregelen de tijd gekregen hierop
commentaar tc leveren, en daarna 60- 180 dagen om zich er bij aan te passen.

?. een dunne konditie, fysiologisch gesproken ook normaal, doch het dier heeft
weinig buik. Dit kan het gevolg zijn van te weinig volumineuze voedermiddelen,
zoals karig hooi in het rantsoen of wel het voer is te sterk laxerend;

In de laatste beide gevallen is de huid droog, schraal en weinig plooibaar, de be-
haring is droog en ruw.

We zullen ons in dit artikel in het bijzonder bezig houden met een normale en een
vette konditie.

Het schijnt te weinig tot de paardenhouders door te dringen dat een vette konditie
buitengewoon nadelig is. Men zou meer aandacht moeten schenken aan een wijsheid
uit het Oosten. Een Arabisch spreekwoord zegt namelijk: „Rust en Vet zijn de
grootste Vijanden van het Paard".

Als een werkpaard geen werk meer verricht, bv. als de herfstwerkzaamheden af-
gelopen zijn, dient het rantsoen ongeveer gehalveerd te worden wat de hoeveelheid
energie of zetmeelwaarde betreft. Het krachtvoer kan vervallen en om het dier te
verzadigen kan de hoeveelheid ruwvoer desnoods wat worden opgetrokken.
Blijft men nog doorgaan met hetzelfde kwantum energie-rijk voeder, dat tijdens zware
arbeid werd gegeven, dan zal de energie van het voer, die eerder voor arbeid werd
gebruikt, nu worden opgehoopt in de vorm van lichaamsvet. Het komt tot enorme
vetafzettingen, niet alleen in de vetdepots (nierbekken, darmscheil), doch ook onder
de huid.

Hetzelfde zien we gebeuren als pony\'s in een weide vertoeven, waarin ze gras kunnen
opnemen zoveel ze maar lusten en geen arbeid verrichten.

Menige paardenhouder verkeert nog in de mening dat het gewenst is het dier in
rustperioden in een vette konditie te brengen. Het dier zou dan over reserves be-
schikken zodra er veel van gevraagd wordt en het kan het werk dan beter volhouden.
Deze mening is hele.maal onjuist en we zullen trachten duidelijk te maken waarom
dit het geval is.

Bij vetzucht wordt het bloedvatenstelsel uitgebreid met kleine bloedvaten in het vet-
weefsel. Het totale bloedvatenstelsel wordt daardoor veel groter. Bovendien onder-
vindt de bloedstroom meer weerstand doordat de wanden der bloedvaten minder
elastisch worden. De bloeddruk heeft de neiging te stijgen. Het hart, dat zelf aan
vervetting lijdt (evenals lever, nieren, buikspeekselklier), waardoor het tot minder
prestaties in staat is, moet nu veel meer arbeid verrichten.

Het is te begrijpen dat het dier gauw kortademig is en snel oververmoeid, hetgeen
met extra energieverliezen gepaard gaat. De toename van het lichaamsvet speelt ook
nog een woordje mee. Dikwijls is dat gewicht met 75 tot 100 kg toegenomen, waar-
door de energie die het paard nodig heeft, alleen maar om zich te verplaatsen, ook al
sterk is verhoogd. In de praktijk zien we dan ook tijdens voorjaarswerkzaamheden
juist de vette paarden zo enorm snel in konditie achteruitgaan. Dit is mede een gevolg
van het feit, dat ze de overtollige warmte die tijdens spierarbeid wordt gevormd, zo
moeilijk kwijt kunnen. De vetlaag onder de huid is een slechte warmtegeleider.
Bij zeer lage buitentemperaturen is dat een voordeel, doch tijdens het werk en
vooral bij vrij hoge buitentemperaturen een groot nadeel. De lichaamstemperatuur
loopt dan gemakkelijk te veel op, waardoor een abnormale stofwisseling kan optreden.
Vooral de warmte-uitstraling door de huid is dan sterk verminderd. Wel zal het
lichaam met sterk zweten nog proberen zoveel mogelijk warmte kwijt te raken —
verdamping van zweet onttrekt warmte aan het lichaam — doch het is onvoldoende.

De vetlaag om het lichaam werkt op dezelfde wijze als een dikke wollen kleding die

Het ene paard lijdt eerder aan vetzucht dan het andere. Dit kan ook een kwestie van

erfelijkheid zijn, van leeftijd en bij ruins ook van het tijdstip waarop kastratie heeft

Jonge paarden blijven in rusturen veel beweeglijker dan paarden die de middelbare
leeftijd hebben bereikt, zij hebben daardoor meer onderhoudsvoer nodig en er heeft
minder vetophoping in het lichaam plaats. Geeft men meer voer dan voor onderhoud
nodig is, dan wordt een belangrijk gedeelte gebruikt voor de groei en dus veel minder
voor vetvorming dan bij oudere paarden het geval is.

Als hengsten pas op volwassen leeftijd gekastreerd worden, komt het veel voor dat ze

traag, lui worden en aan vetzucht gaan lijden. Dit is waarschijnlijk een gevolg van

grote veranderingen die in het hormonale systeem zijn opgetreden. Men denkt hierbij

Een vette konditie gaat bij merries en hengsten vaak gepaard met een verminderde

vetzucht mag toeschrijven. Het is ook mogelijk dat hormonale oorzaken een hoofdrol

spelen. Misschien zien we daardoor bij paarden, die eerder regelmatig drachtig zijn

Bij een onvoldoende werking van de schildklier treedt vetzucht op en door dezelfde

Bij vette hengsten komt wel onvoldoende geslachtsdrift voor. Men neemt wel aan, dat
het hormoon testosteron, dat oplosbaar is in vet, dan onvoldoende werkzaam is.
Door veel beweging te geven verdwijnt het vet van het lichaam en keert vaak de
geslachtsdrift terug. Ook aan vervetting van de lever en de afzetting van vet in de
eierstokken wordt de oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid bij vrouwelijke
dieren wel toegeschreven.

Een normale voedingstoestand is in het algemeen het meest gewenst om goede
bevruchtingsresultaten te bereiken. Toch zal extra voeding gedurende enkele weken
vóór de dektijd bevorderlijk zijn voor een goede bevruchting. De merries moeten dan
als het ware opbloeien. Na de bevruchting keert men tot het normale rantsoen terug.
Men moet dus trachten de paarden zoveel mogelijk in normale konditie te houden.
Daarbij kan het oog van de meester niet gemist worden. Het ene paard geeft top-
prestaties bij een iets schrale voedingstoestand, een ander bij een konditie welke iets
boven het middelmatige ligt.

Paarden die geen arbeid verrichten, merries die niet hoog-drachtig en niet-zogend
zijn en hengsten buiten de dektijd, geve men veel beweging en een rantsoen dat
voldoende is voor onderhoud en eventueel de extra beweging.

In de regel kan men een dergelijke behoefte wel dekken met hooi van middelmatige
kwaliteit (laat gewonnen) of met een kombinatic van goed hooi, stro, (graszaadhooi),
kaf, bicten en mineralen. In de wcidetijd kan men dergelijke paarden achter de
koeien aan weiden. In kale weiden moeten ze veel lopen om zich te kunnen verzadigen.
Voor guste pony\'s zijn onze weiden, zelfs als ze door koeien zijn afgeweid, al gauw
te goed, tenzij er veel mee gereden wordt of veel arbeid moeten verrichten. Veelal
ziet men in de praktijk dat pony\'s die niet produceren, moddervet zijn, terwijl de
producerende dieren (hoogdrachtighcid, melkgeven, arbeid) in de winter in vele
gevallen te weinig ontvangen om de energieverliezen van het lichaam te dekken.
In het laatste geval zorge men voor een goede kwaliteit ruwvoer, bijvoorbeeld goed
tot zeer goed hooi of een goede weide met krachtvoer (paardenmeel of brokjes)
voorzover nodig.

Voor een op stal staande zogende ponymerrie bijvoorbeeld is voor 100 kg levend
gewicht 1 - V/q kg hooi en 1 - 1 /a kg krachtvoer per dag nodig.
In een goede weide (bv. in mei, juni), kan het krachtvoer achterwege blijven. In
een schrale weide kan per dag \'/a - 1 kg krachtvoer in totaal worden bijgegeven aan
de zogende pony.

Door het C.S.W.V. werd in de loop van 1966 wederom een onderzoek ingesteld naar
de ontwikkeling van de salariëringsnormen voor hogere beambten in het bedrijfsleven.
Dit onderzoek sloot aan bij de sedert 1948 op verschillende tijdstippen gehouden
soortgelijke enquêtes, gericht op het verkrijgen van een inzicht in de ontwikkeling
der onderlinge inkomensverhoudingen tussen beambten van verschillend niveau in
vergelijking met de toestand in 1939, Voor het inkomensbegrip werd aangehouden
het totale honorarium over het gehele jaar, met inbegrip van vakantietoeslagen,
andere vaste uitkeringen, tantièmes, gratificaties en winstdelingsuitkeringen, voorzover
daar in het betreffende jaar met redelijke zekerheid rekening mee kon worden
gehouden. Individuele prestaties bleven buiten beschouwing. Niet verdisconteerd
werden de werkgeversbijdragen aan pensioenvoorzieningen, evenals enkele andere
emolumenten in natura (b.v. het houden van een auto e.d.). Ook met kinder-
bijslagen en belastingtarieven werd geen rekening gehouden.

Verdere gegevens zijn te vinden in de Onderneming van 29 oktober 1966, jaargang
16 no. 22, waaraan ook de onderstaande tabel is ontleend.

Het betreft hier afgeronde benaderingen van de verdiende weeklonen van manne-
lijke nijverheidsarbeiders van 25 jaar en ouder, berekend op basis van de uit-
komsten van de loonenquêtes van het Centraal Bureau voor de Statistiek (met
behulp van interpolatie op grond van de C.B.S.-indexcijfers der lonen volgens
regelingen voor de aangegeven maanden) en verhoogd met de in de betreffende
jaren van toepassing zijnde vakantictoe?!?.gpcicentages.

Dit Congres wordt gehouden van 25 - 27 augustus 1967 in de bioscoopzaal van Hotel
Greif te Wels.

alimentären Unfruchtbarkeit.
Doz. Dr. Call, München/BRD: Die Fruchtbarkeit bei der Zucht auf Milchleistung

in der Rinderherde des Lehr- und Versuchsgutes Schleissheim.
Prof. Dr. Jaskowski, Bydgoszcz./Polen: Der Einfluss von subklinischem Vitamin

A-Mangel auf den Transportstress des Bullen.
Doz. Dr. Koller, Wels/Ö.: Die Bedeutung von Jod für die Fruchtbarkeit der
Haustiere.

Dozent Dr. Konermann, Hannover: Untersuchungen über die Herdensterilität
des Rindes unter Berücksichtigung der Zusammenhänge Boden - Pflanze - Tier.
Doz. Dr. K u d 1 a c, Brünn,/CSSR: Östrogene und antigonadotrope Substanzen in
Pflanzen und der Einfluss derartiger Stoffe auf die Geschlechtsfunktionen der
weiblichen Haustiere.

Dr. Kunffy, Budapest/Ungarn: Der Einfluss der künsdichen Rauhfutterkonservie-
rung auf die Qualität des Bullenspermas.
Prof. Dr. Mann, Cambridge,/England: Der Einfluss der Ernährung auf die Ent-
wicklung der Hodenfunktion von Stierkälbern.
Dr. Müller, Wels/Ö.: Der Einfluss der Jungstiermast auf Geschlechtsverhalten und
Samenqualität.

Blutserums und der Milch bei Kühen mit Fruchtbarkeitsstörungen.
Prof. Dr. Seekles, Utrecht/Niederlande: Zusammenhänge zwischen der Versorgung
mit Spurenelementen und der Fruchtbarkeit weiblicher Rinder.

Prof. Dr. Arbeiter, Wien./Ö.: Die Bedeutung der Cervix uteri für die Sterilität
des Rindes.

Prof. Dr. K u b i n, Wien/Ö.: Die Diagnostik virusbedingter Deckseuchen beim Rind.
Dr. Lutwak-Mann, Cambridge/England: Der Einfluss exogener Faktoren auf

die frühe Entwicklung des Säugetierembryos.
Prof. Dr. Mussill, Wien,/Ö.: Probleme der geographischen Lage für die Frucht-
barkeit.

Weitere Vorträge sind vorgesehen von Prof. Dr. A e h n e 1 t, Hannover/BRD, Dr.
Kupferschmied, Neuchatel/Schweiz und von zwei Herren aus der DDR.
.Anmeldungen zur Tagung sowie Anfragen sind an die Bundesanstalt für künstliche
Befruchtung der Haustiere in Wels (A-4600) Österreich, zu richten.

DIES NATALIS EN UNIVERSITEITSDAG 1967
De viering zal plaats hebben op 16 en 17 maart a.s.

De Dies Natalis zal gevierd worden met ern openbare Senaatsvergadering in de Dom-
kerk, waar de Rector Magnificus een rede zal uitspreken. De Universiteitsdag zal dit
jaar gecombineerd worden met de .Mgemene Ledenvergadering van het Utrechts
Universiteitsfonds.

De Universiteitsdag zal dit jaar gecombineerd worden met dc Algemene Leden-
vergadering van het Utrechts Universiteitsfonds.

\'s Ochtends zal Prof. Dr. M. G. J. M i n n a e r t in het Botanisch Laboratorium
een lezing houden over Ruimtevaart en Ruimteonderzoek, gevolgd door een bezoek
aan de Sterrenwacht. Om één uur zal een gezamenlijke lunch plaatsvinden in het

Universiteitsgebouw, waarna voor de leden van het Universiteitsfonds de algemene
ledenvergadering in de Senaatszaal volgt.

Er zullen ook dit jaar door de Subfaculteit der Tandheelkunde lezingen en demon-
straties gegeven worden voor dc oud-alumni. Het programma is zó samengesteld, dat
de deelnemers aan deze demonstraties gelegenheid hebben de lunch in het Universi-
teitsgebouw mee te genieten.

Door de andere Faculteiten worden dit jaar ter gelegenheid van de Universiteitsdag
geen activiteiten ten behoeve van de oud-alumni ontplooid.

Traditiegetrouw zal aan de vooravond van de Dies Natalis het Dies Concert door het
U.S.K.O. gegeven worden.

Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst in
de Domkerk op 17 maart, de receptie van de Senaat op 17 maart, de lunch in het
Universiteitsgebouw en de daaraanvoorafgaande bijeenkomst in het Botanisch La-
boratorium op 18 maart, die niet in het bezit is van een toegangskaart.
Opgaven worden daarom zo spoedig mogelijk en in ieder geval voor 3 maart 1967
ingewacht. Alleen dan is men verzekerd van een plaats.
Het programma luidt alsvolgt:

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest onder leiding van
Jaap Hillen.

Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking vóór 6 maart
a.s. van ƒ 3,50 per plaats op postrekening 51 29 40 t.n.v. de Fiscus van
het U.S.K.O. te Utrecht.
Bovendien zijn kaarten verkrijgbaar bij:

de firma Wagenaar, Oudegracht 109; de firma de Blockfluit, Oudegracht
305; de firma Vermeulen en Zn., Mecklenburglaan 12; het Muziek-
antiquariaat Joachim Staal, Nobelstraat 29; het Universiteitshuis, Kamer
29; Tivoli, \'s avonds aan de zaal. Studentenkaarten ƒ 2,50.

Rede uit te spreken door Prof. Dr. R. C. Kwant, bijzonder hoogleraar
in de logica, de metafysica, de zielkunde en de ethica aan de Rijksuniver-
siteit te Utrecht, getiteld:

Rede ter herdenking van de 331ste Dies Natalis door de Rector Magnifi-
cus, Prof. Dr, A. R. Hulst.

Voordracht door de oud-hoogleraar Prof. Dr. M. G. J. M i n n a e r t
over: „Ruimtevaart en ruimteonderzoek".

Dc leden van het Fonds ontvangen hierover nog nadere berichten. Reeds
kan worden medegedeeld, dat aan onze Universiteitscantor, de heer Jaap
Hillen, is gevraagd om ter gelegenheid van deze jaarvergadering het
door het Universiteitsfonds geschonken clavecymbel ten gehore te brengen.

Op zaterdag 18 maart 1967 hoopt de Subfaculteit voor Tandheelkunde
van de Faculteit der Geneeskunde te Utrecht ter gelegenheid van de Uni-
versiteitsdag voor de oud-alumni wederom een aantal lezingen en demon-
straties te geven.

De lezingen en demonstraties zullen, met uitzondering van no. 1, worden gehouden
in het Tandheelkundig Instituut, Jutfaseweg 7, tot 12.30 uur, waarna vanaf 13.00
uur gelegenheid zal bestaan een gemeenschappelijke koffiemaaltijd te gebruiken in
het Universiteitsgebouw aan het Domplein.

Dit Congres van de British Small Animal Veterinary Association, reeds in de vorige
aflevering van het Tijdschrift vermeld, zal van 31 niiaart-2 april a.s. worden gehouden.
Het voorlopig programma ervan luidt alsvolgt:

Friday, March 31st
9.15- 9.30 Opening of Congress
9.30- 10.30 Cystitis and Urolithiasis in the Male Cat.

Speaker: H. J. O. W h i t e, M.B., B. C h i r, F.R.C.S.
12.00- 1.00 Symposium - Heart Disease in the Dog

Speaker: H. M. P i r i e, Ph.D., B.V.M.S., M.R.C.V.S.
2.30 - 4.00 (iii) Clinical Signs & Differential Diagnosis

Speaker: E. W. Fisher, Ph.D., B.Sc., M.R.C.V.S.
Abnormal Heart Sounds and Murmcrs.
D. K. Detweiler, V.M.D., M.S., D.Sc.
D. F. Patterson, D.V.M.

Speaker: R. W y b u r n, B.V.M.S., M.R.C.V.S.
4.30 - 5.30 (v) Treatment of Heart Disease in the Dog

Speaker: D. G. Harvey, Ph.D., B.Sc., F.R.I.C.
10.00- 10.30 Presidential Address - Torch-Lighters and Torch-Carriers.

Chairman: F. G. Startup, Ph.D., B.Sc., M.R.C.V.S.
12.30 - 1.00 Keeping Clear of the Courts

Speaker: A. R. W. Porter, M.A. (Hons)., Barrister-at-law
2.00 - 5.00 Demonstrations

(ii) Positioning for radiography of the head & neck
Demonstrator: H. D. Williamson, M.S.R.

(iv) New Techniques for the Practice Laboratory.
Demonstrators: D. G. Harvey, Ph.D., B.Sc., F.R.I.C.

Chairman: R. G. Walker, M.A., M.R.C.V.S.
12.00- 1.00 ANNUAL GENERAL MEETING
2.30 - 4.30 Symposium - Diarrhoea in Dogs

(i) Physiology of the Alimentary Tract in relation to Diarrhoea.
Speaker: A. C a r 1 y 1 c, B.A., B.V.Sc., M.R.C.V.S.

In de week van 29 januari tot en met 4 februari 1967 hebben zich in ons land 14
gevallen van mond- en klauwzeer voorgedaan. Ze waren als volgt over de provincies
verdeeld: Drenthe 2, Gelderland 8, Zuid-Holland 1, Limburg 3.
In de week van 5 tot en met 11 februari was het totale aantal in Nederland 4 gevallen
en wel in Gelderland 2, Utrecht 1, Zuid-Holland 1.

Het aantal overgenomen dieren bedroeg: van 29 januari tot en met 4 februari 1895
varkens en 12 runderen; van 5 tot cn met 11 februari 473 varkens.
Het totale aantal gevallen sedert 17 november 1966 is hiermee gestegen tot 134,
waarvan in:

Totaal werden tot en met 11 februari 1967 overgenomen: 11.204 varkens, 363 run-
deren, 3 geiten, 3 schapen.

In het hier besproken tijdvak werden als gebieden voor de verplichte enting van
varkens, ouder dan twee weken, met Oi-vaccin tegen mond- cn klauwzeer aangewezen:

1. In de provincie Utrecht het grondgebied van de gemeenten Woudenberg en
Maarn, het deel van de gemeente Leusden, gelegen ten oosten van het Vallei-
kanaal en delen van de gemeenten Leersum en Amerongen.

2. In de provincie Gelderland gebieden van de gemeenten Ede (gedeeltelijk), Bar-
neveld (eveneens gedeeltelijk) en Scherpenzecl.

3. Het grondgebied van de gemeenten Putten, Nijkerk en Hoevelaken, alsmede het
resterende deel van de gemeente Barneveld.

4. Het resterende gedeelte van de gemeente Ede, alsmede Renkum en Wageningen.
Het vervoeren van varkens in deze gebieden, alsmede het vervoeren van varkens naar
of uit deze gebieden werd verboden. Een uitzondering werd gemaakt voor varkens,
afkomstig van buiten het gebied, hetzij om onmiddellijk te worden geslacht in met
name genoemde particuliere en openbare slachthuizen in de aangewezen gebieden,
hetzij bestemd om door het gebied naar elders te worden vervoerd, mits dat vervoer
geschiedde over met name genoemde wegen.

De enting van de gehele varkensstapel in het Gelderse deel van de Gelderse Vallei,
van het Veluwcmeer tot de Rijn, werd hiermee voltooid.

Ingaande 17 februari 1967 is het voor de provincie Overijssel geldende verbod tot
het houden van markten, keuringen, tentoonstellingen en dergelijk bijeenbrengen van
runderen, schapen en geiten opgeheven. Tegelijkertijd is het verbod tot vervoer van
deze dieren alsmede van varkens in, naar en uit deze provincie ingetrokken. Een en
ander houdt in, dat o.m. de Zwolse rundermarkt weer kan worden gehouden.
De minister van Landbouw en Visserij is tot het ongedaan maken van deze voor de
provincie Overijssel geldende maatregelen tot bestrijding van het mond- en klauw-
zeer kunnen overgaan, aangezien de ziekte daar als volledig bedwongen kan worden
beschouwd.

De schorsing van de varkens markten in het gehele land — dus ook in Overijssel
—■ zal vooralsnog worden gehandhaafd.

1, Groep dierenartsen werkzaam in het bedrijfsleven K.N.M.v.D. Leden-
vergadering 14.00 uur. Motel Bunnik. (pag. 207)

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 345)

Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 346)
14, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Hotel Modem,
Tilburg, (pag. 346)
17—18, Dies Natalis en Universiteitsdag Rijksuniversiteit Utrecht, (pag. 338)

31-2 april, Brit. Small An. Vet. Association. Congres, Kensington Palace Hotel,
Londen, (pag. 340)

6—7, Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen. 8e Fed. Vergadering,
Academiegebouw, Groningen, (pag. 128)
11, Postacademiaal Onderwijs; Dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 40, Am-
sterdam Oost; 4e postacademiale discussieavond, (pag. 1125 (1966))
19, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Motel
Terminus Noord, Groni ngen. (pag. 282)
26—28, Congres „Ges. f. Versuchtierkunde", Praag. (pag. 935, (1966))

7—13, World Congress of Motoring Medicine, Wenen. (pag. 128)
10, A.C.V.-Controle. Landelijke Studiedag, Lunteren.

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

16—18, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126)

28, Afd, Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag, 1780 (1966))
29—30, Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde, 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag, 1780, (1966))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De heer H. M. H. L. H o r b a c h zal na de 114e Algemene Vergadering tussentijds
aftreden zodat ook in zijn plaats een nieuw lid van het Hoofdbestuur zal moeten
worden gekozen.

Er wordt aan herinnerd dat de contributie voor het lidmaatschap van de Maatschappij
vóór 1 april a.s. moet zijn voldaan. Na deze datum zal het maximumbedrag van
ƒ 275,— verschuldigd zijn.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 8 februari j.1., te Assen.
Wanneer de voorzitter de vergadering opent, kan hij 37 leden welkom heten. In het
bijzonder richt hij zich tot de spreker, ons oud-lid Dr. G. van Vliet.
De notulen van de vorige vergadering worden na een kleine verandering goed-
gekeurd.

De ingekomen stukken worden gelezen en waar nodig door de secretaris toegelicht.
O.a. bevindt zich hierbij een antwoord van het Rijks Instituut voor Geneesmiddelen-
onderzoek te Leiden betreffende het door ons gevraagde onderzoek van het preparaat
Halophane.

De voorzitter deelt vervolgens enkele zaken mede met betrekking tot de viering van
het 125-jarig bestaan. Van de kant van de Rijks Universiteit te Groningen werd
volledige medewerking verkregen. Het thema voor de wetenschappelijke vergadering
zal zijn „Genetica, van Mendel tot D.N.A.".

Het bestuur heeft enkele leden bereid gevonden haar in haar taak terzijde te staan.
De secretaris en penningmeester brengen vervolgens verslag uit over het afgelopen
jaar.

De kascommissie heeft alle bescheiden in orde bevonden. Décharge kan derhalve
worden verleend.

De contributie voor 1967 wordt onverandeerd vastgesteld op ƒ 20,— ƒ 5,—,
bestemd voor het Jubileumfonds.

De secretaris woonde de op 13 januari jl. gehouden vergadering van het Algemeen
Bestuur bij en brengt hierover verslag uit.

Als nieuw lid van de afdeling wordt hierna aangenomen G. de Weerd te Beilen
(overname praktijk K. Goudberg).

Na een korte pauze geeft de voorzitter het woord aan Dr. G. van Vliet, die een
lezing houdt over parasitaire bronchitis van het rund.

In een helder betoog, nog verduidelijkt door verschillende fraaie kleurendia\'s, zet
spreker het verloop van de cyclus van Dictyocaulus uiteen. Uitvoerig bespreekt hij
de therapie en ... de preventie. Met de vaccinatie tegen longworm beschikt men nl.
over een zeer goede bestrijdingswijze.

Bij de discussie na afloop van de met grote aandacht gevolgde lezing komen nog
verschillende punten van het longwormprobleem naar voren. Ook andere parasitaire
ziekten komen nog ter sprake.

Alle aanwezigen lijken zeer voldaan, gehoord het krachtig applaus, na de dankwoorden
van de voorzitter.

Nadat in de rondvraag nog enkele opmerkingen zijn gemaakt, gaat de voorzitter te
± 11.30 uur tot sluiting over.

Er is dus nog tijd voor een nabespreking waarvan verschillende aanwezigen gebruik
maken.

Dan wordt ook vernomen dat de dames, die eveneens deze avond ter plaatse bijeen
waren, een provinciale vereniging van vrouwen van dierenartsen hebben opgericht.

Kort verslag van de op 22 december 1966 te Arnhem gehouden afdelingsvergadering.
Aanwezig: 25 leden en 5 gasten.

Om 8.20 uur n.m. opende de voorzitter de vergadering.
De notulen van de vorige vergadering gaven weinig stof tot discussie.
Onder de ingekomen stukken waren vooral van belang:

a. brief van het Hoofdbestuur over tarieven voor noodentingen tegen mond- en
klauwzeer, verricht door pool-dierenartsen;

b. beschrijvingsbrief met agenda voor de oprichtingsvergadering van de Groep Grote-
Huisdieren-practici;

c. een brief van het Hoofdbestuur waarin beloofd wordt, dat men in de toekomst nog
voorzichtiger zal zijn bij het geven van adviezen over bedragen bij praktijk-
overname.

Bij de bestuursmededelingen werd een door het Afdelingsbestuur opgestelde brief
voorgelezen, waarin aan het Hoofdbestuur suggesties worden gedaan, teneinde de
niet-practici binnen de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde meer de kans
te bieden van hun kant een positieve bijdrage te leveren aan deze Maatschappij en
haar leden.

Collega König kreeg vervolgens het woord, om zijn verslag te geven over de
Algemene Vergadering; twee slotopmerkingen waren vooral van belang, nl.:

1. de vergadertechniek van de Algemene Vergadering moet veranderen (een pro-
bleem voor de structuur-commissie);

Na ballotage van collega Dr. A. A. S c h o 1 t e n hield Ir. C. M. H u p k e s een
boeiend en overzichtelijk betoog over: „Perspectief voor de Nederlandse landbouw".
Na de lezing was er een levendige discussie, waaruit bleek, dat het onderwerp veler
belangstelling had.

Na de pauze bracht collega Niemantsverdriet verslag uit over de oprichtings-
vergadering van de Groep Grote-Huisdieren-practici.
Ter vergadering, die ongeveer 5 uur duurde, werd besloten:

1. de Groep moet geheel binnen de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
blijven werken;

3. de opbouw van de Groep moet provinciaalsgewijs zijn; dus vertegenwoordigers uit
alle provincies moeten een soort algemeen bestuur vormen;

4. een voorlopig bestuur moet worden gekozen om de zaak van de grond te krijgen.
In dit voorlopige bestuur werden gekozen de collegae vanBommel, Grooten-
huis en Niemantsverdriet.

Tijdens de rondvraag werd door collega v a n O s van de Afd. Overijssel het besluit
van het Hoofdbestuur t.a.v. de tarieven voor „pool-dierenartsen" ter discussie gesteld.
Hij stelde, dat de afd. Overijssel dit besluit teruggenomen wenste te zien, ook nog voor
deze entperiode. De afd. Overijssel wenste een fifty-fifty regeling, waarbij een
minimmn dagtarief van ƒ 300,— moest gelden.

Na een stemming onder de leden, die met de poolenting te maken hebben gehad,
zal onze afdehng wel een brief aan het Hoofdbestuur schrijven waarin gevraagd zal
worden om het tarief nog eens opnieuw te bezien voor het volgend jaar, maar waarin
bovendien met waardering zal worden gesproken over de snelheid, waarmee het
bedoelde besluit werd genomen en over het feit, dat het Hoofdbestuur kans gezien
heeft om deze affaire door het Afdelingsbestuur te laten verzorgen met de Veeartsenij-
kundige Dienst en de P.G.D.

Collega van Riessen gaf nl. een toelichting, waaruit bleek, dat aanvankelijk de
Veeartsenijkundige Dienst de bedoeling had alles buiten de plaatselijke practici om
te regelen en alleen die dierenartsen te gaan betalen, die zouden enten. Bovendien,
meende hij, moeten de „pool-dierenartten" goed gehonoreerd worden wil de pool
blijven slagen.

Daar de laatste discussie om een uitgebreide behandeling vroeg, was het reeds 00.45
uur toen de voorzitter eindelijk de vergadering kon sluiten.

De afdeling Gelderland houdt haar eerstvolgende vergadering op donderdag 2 maart
a.s. om 20.00 uur in Restaurant Royal te Arnhem,.

De afdeling Noord-Brabant zal op dinsdag 14 maart a.s. om 20.00 uur in hotel
Modern te Tilburg een vergadering houden, alwaar als spreker aanwezig zal zijn
Dr. J. I. Terpstra: Ziekten bij het varken.

De Groep organiseert op zaterdag 11 maart a.s. een ledenvergadering om 14.30 uur
in de Kliniek voor Kleine Huisdieren.

Het tegenbezoek door leden van de Groep, te brengen aan de collegae in Engeland,
zal plaats hebben gedurende het weekend van 16- 18 juni a.s.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae

L. H. H. M. Lendfers, Pagestraat 1, Limbricht.
J. Weisman, Wittevrouwensingel 60, Utrecht.
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae

S. Birnbaum, van Ginnekenlaan 40, Utrecht.
J. W, Caspers, Kerkweg 114, Lekkerkerk.
H. W. B. Engel, Achterdijk 37, Odijk.
P. A. de Geus, Hoofdstraat 305, Sassenheim.
H. G. A. Koek, Timiaanlaan 14, Oldenzaal.
J. G. van Londen, Utrechtseweg 389, De Bilt.
A. M. van Schaik, Willem de Clcrqstraat 62, Nijvcrdal.
J. Spanier, Rozenhoflaan 15 A, Zutphen.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen dc diergeneeskundige studenten
J. Bakker, Prof. L. Fuchslaan 35, Utrecht.
W. J. J. van den Berg, Nassaustraat 2 bis. Utrecht.
C. Buesink, Blauwkapelseweg 85, Utrecht.
P. Dijkstra, Blauwkapelseweg 85, Utrecht.
T. I. van Hof, Adelaarstraat 82, Utrecht.
M. F. de Jong, Boomstraat 36 bis, Utrecht.
Mej. A. H. Lenstra, Opaalweg 12, Utrecht.
Mevr. A. Zwanenburg-Hopman, Mulderstraat 51 bis. Utrecht.

Adrichem, Dr. P. W. M. van, van Hoorn naar Bakkum, van Assendelftlaan 10. (161)
Cleef, S. A. M. van, Mill, naar Stationsstraat 2 aldaar, tel. (08859) 12 38, gr.

Moolhuizen, G., Neede, naar Borculoseweg 50 aldaar, tel. (05450) 16 15. (202)
Picard, H. W. F., Wierden, naar Eikenlaan 10 aldaar, tel. (05496) 18 55 (privé),
12 98 (prakt.), gr. 1051385, P., geass. met J. Siebelink. (207)

13 februari 1967: O. J. J. de Glerck
J. G. M. van Dijck
H. A. Kraneveld
M. H. Pol
P. D. Willemsen

Namens het bestuur van „Cerberus", onder de zinspreuk „Cave Canem", is het mij
een eer en genoegen U te kunnen berichten dat het bestuur zich op haar jongste
bestuursvergadering als volgt heeft geconstitueerd:

De heren A. KepplerenL. R. M. Verberne werden onder drie-koppig gehuil
in de „Hel der Honorairen" opgenomen.

een niet-opzegbare polis biedt tegen de laagste premie. Voor een alleen-
staande f190.-en voor een gezin met 3 kinderen f 585.- per jaar.

Nobilis trilziekte vaccin had tot nu toe één nadeel: het
was beperkt houdbaar. Na vele proefnemingen zijn wij
er in geslaagd dit vaccin in gevriesdroogde vorm te pro-
duceren. Dit betekent, dat bij bewaring in de koelkast
(4° C) Nobilis trilziekte vaccin nu tot 15 maanden na ver-
zenddatum houdbaar is. Een extra voordeel dus, met
behoud van alle andere positieve eigenschappen zoals
de maximale werking en de minimale entreactie. En...
het vaccin is gegarandeerd PPLO-vrij. Want dat is iets
wat alle Nobilis entstoffen altijd gemeen hebben.

Vestiging van Chas. Pfizer & Co. Inc., U.S.A.,
één der vooraanstaande farmaceutische industrieën
ter wereid, zoekt contact met hen die wensen te worden
opgeleid tot

Na een grondige theoretische training en ruime
inwerkperiode, moeten kandidaten in het betreffende
rayon dierenartsen bezoeken.

Geïnteresseerden dienen aan de volgende eisen te voldoen:
middelbare schoolopleiding;

Salariëring, arbeidsvoorwaarden en pensioenvoorziening
zijn vanzelfsprekend In overeenstemming met de gestelde
eisen. Een auto wordt ter beschikking gesteld.

Schriftelijke sollicitatie met curriculum vitae voorzien van recente
pasfoto te richten aan de directie
Pfizer N.V., Groothandelsgebouw A-C.
Stationsplein 45, Rotterdam-4.

Uit het Leptospira Laboratorium van het Instituut voor
Tropische Hygiëne, afdeling van het Koninklijk Instituut
voor de Tropen, AmMerdam.

Leptospirose is een typische zoönose en besmettingen met voor dier en
mens pathogene serotypen van dit microörganisme komen overal ter
vi^ereld voor (Alston en Broom, 1958; Van der Hoeden, 1964;
FAO Animal Health Yearbook, 1966). Onderzoekingen in verschillende
landen hebben ons de laatste jaren een beter inzicht gegeven omtrent de
wijze, waarop de besmetting van dier en mens tot stand kan komen.
Vele in het wild levende kleine zoogdieren (voornamelijk verschillende
soorten knaagdieren, doch in bepaalde streken ook vossen, egels, opossums,
enz.) herbergen in de nieren pathogene serotypen van leptospiren, die met
de urine worden uitgescheiden, soms in grote hoeveelheden. Afhankelijk
van de biotoop van het betreffende dier, van klimaatsfactoren en de reactie
van het milieu, kunnen waterverzamelingen, graslanden of vochtige
modderplaatsen met urine verontreinigd worden. Door het contact met
een besmette omgeving wordt het dan mogelijk, dat honden, runderen,
paarden, varkens (incidenteel in sommige landen ook schapen en geiten)
geïnfecteerd worden. Tijdens het doormaken van een leptospirosis kunnen
ook deze dieren dragers (urine-uitscheiders) van leptospiren worden. Ten-
slotte kan ook de mens, door direct of indirect contact met een besmet
milieu of met zieke dieren of leptospiren-uitscheiders, met pathogene
leptospiren worden besmet.

Dikwijls blijkt één diersoort de voornaamste drager te zijn van een bepaald
serotype. Zo is de bruine rat (Rattus norvegicus) de voornaamste uitschei-
der van L. icterohaemorrhagiae (ziekte van Weil), varkens zijn in vele
landen het reservoir van het serotype hyos (tarassovi), veldmuizen (Micro-
tus arvalis) van L. grippotyphosa, enz.

L. canicola, een serotype dat in 1933 door Klarenbeek en Schüff-
n e r als een aparte soort van pathogene leptospiren beschreven werd,
wordt het meest bij de hond gevonden, hoewel enkele malen ook andere
diersoorten zoals jakhalzen, egels, runderen en varkens met dit serotype
besmet zijn gevonden (Van der Hoeden, 1955, 1956; Coghlan,
1957; Williams et al., 1956). Hoewel de voornaamste pathogene lep-
tospiren, welke bij de hond een ernstige ziekte kunnen veroorzaken, in
Europa de serotypen icterohaemorrhagiae en canicola zijn, zijn in andere
werelddelen bij de hond enkele malen ook besmettingen met andere sero-
typen voorgekomen.

1 Prof. Dr. J. W. Wolff; Adviseur Leptospira Laboratorium, Instituut voor Tro-
pische Hygiëne, Kon. Instituut voor de Tropen; Mauritskade 57, Amsterdam (O).

In de meeste landen waar men zich met dit onderzoek heeft beziggehouden,
blijkt bij de hond een canicola-leptospirose meer voor te komen dan die met
L. icterohaemorrghagiae. Dit is ook in Nederland het geval, zoals reeds
bleek uit een der eerste mededelingen over canicola-leptospirose door
Dhont aZ. in 1934.

In het leptospira-laboratorium te Amsterdam vond W a 1 c h-S o r g-
d rag er (1939) bij een serologisch onderzoek van 414 honden, verricht
tussen 1933 en 1939 in 166 sera de hoogste titerwaarde voor L. canicola. In
107 sera was deze het hoogst voor L. icterohaemorrhagiae, terwijl in 22 ge-
vallen de titer voor beide serotypen even hoog was. De besmettingen met
L. icterohaemorrhagiae werden voornamelijk bij jonge dieren gevonden, die
met L. canicola voornamelijk bij oudere honden. Een soortgelijk onderzoek,
tussen 1946- 1963 uitgevoerd bij 358 honden, afkomstig van zieke huis-
dieren en van controles van hondesera in verband met een leptospirosis van
een der verzorgers ,had tot resultaat, dat van de 40% positief reagerende
sera van dit materiaal ruim 78% de hoogste titers gaven met L. canicola-
antigeen (Wolff, 1965).

Het is opmerkelijk, dat een canicola-leptospirose bij de mens veel minder
voorkomt dan men op grond van het overal gevonden grote besmettings-
percentage met dit serotype bij de hond, en het veelal intensieve contact
van de mens en zijn hond, zou verwachten. Waar de hond na een doorge-
maakte leptospirose lange tijd (tot 45/2 jaar waargenomen) urine-uitscheider
van L. canicola blijven kan, is overal waar deze situatie voorkomt, een po-
tentiële besmettingsbron voor de mens aanwezig. Evenwel werden verschil-
lende malen bij onderzoekingen van personeel van kennels en van contact-
personen met L. canicola besmette honden, serologisch slechts zelden aan-
wijzingen van een voorafgegane besmetting met dit serotype gevonden.
(Marcus en Pohlman, 1952; Mc Intyre en Seiler, 1953; Van
der Hoeden, 1964.)

Sinds de eerste gevallen van canicola-leptospirose bij de mens in 1933
werden gediagnostiseerd, zijn tot eind 1966 in ons land 72 gevallen bekend
geworden. En in een overzicht van de wereldliteratuur in 1952 (H a u n z
en Cardy) worden slechts 213 gevallen vermeld, waarvan destijds het
grootste aantal (49) uit Nederland afkomsdg was.

Er zijn verschillende mogelijkheden geopperd ter verklaring van het be-
trekkelijk geringe aantal canicola-besmettingen van de mens tegenover de
hoge besmettingspercentages welke overal bij honden gevonden worden.
De besmetdngskans voor mens en dier (en dit geldt voor alle pathogene
serotypen) hangt in een belangrijke mate af van de reactie van de urine
en van het milieu waarin de urine geloosd wordt. In een milieu met zure
reactie, een hoog zoutgehalte of een verontreiniging met veel andere micro-
organismen, gaan de leptospiren spoedig te gronde, ook zijn zij gevoelig
voor uitdrogen. Ook zijn in besmette urine specifieke lysinen aangetoond,
welke een gedeelte der leptospiren kunnen doden. Doch terecht wijst Van
der Hoeden (1964) er op, dat deze factoren geen waarborg geven
tegen de besmettelijkheid der urine, vooral als deze in water geloosd en
daardoor verdund wordt. Er zijn dan ook verschillende malen canicola-
besmettingen bij mensen voorgekomen na het baden in door dieren ver-
ontreinigde waterpoelen of door beroepscontacten van landbouwers in
ondergelopen landen of cultuurgronden (W a 1 c h-S o r g d r a g e r, 1939;

Baber en Stuart, 1946; Mack ay et al., 1949; Campbell et al.,
1950; P r i m a V e s i, 1951; W i 11 i a m s ei al, 1953; M i s a o ei al., 1954;
lanovich et al, 1957).

De voornaamste reden zal wel zijn, dat het serotype canicola voor de mens
minder pathogeen is dan het serotype icterohaemorrhagiae, hoewel toch en-
kele malen zeer ernstig verlopende gevallen van een canicola-besmetting bij
mensen zijn voorgekomen. In de wereldliteratuur zijn slechts vier dodelijke
canicola-gevallen gepubliceerd (W e e t c h et al, 1949; W o 1 f f ei al,
1951; Leroy et al, 1952; C.D.C. Zoonoses Surveillance, 1966). Het is
echter wel waarschijnlijk, dat in een aantal gevallen de diagnose niet gesteld
werd of gemist, omdat de ziekteverschijnselen zó licht en onspecifiek waren,
dat niet aan een mogelijke leptospirose gedacht werd of dat de patiënt voor
zijn klachten zelfs geen arts geraadpleegd had. Zo hebben wij enkele malen
bij een gediagnostiseerd geval van canicola-koorts met bewezen honde-
contact, retrospectief serologisch bij een der huisgenoten een canicola-
besmetting kunnen vaststellen waarbij bij navraag bleek, dat deze persoon
kort tevoren enkele dagen „griep\'Verschijnselen zou hebben gehad. Inder-
daad zijn besmettingen bij meer personen uit één gezin nu en dan voor-
gekomen (Schüffnerei al, 1935; R o o s ei al, 1937; W a 1 c h-S o r g-
d rag er ei a/., 1938; S e n t h e 1 Ie ei a/., 1945; C a m p b e 11 ei a/.,
1950), zelfs eenmaal bij negen leden van een familie, die onder zeer slechte
hygiënische omstandigheden behuisd waren en waar de gezinsleden èn de
besmette hond water uit dezelfde emmer dronken (Haunz en Cardy,
1952)!

De bescherming van de mens tegenover de mogelijkheid van een besmetting
met hondeleptospiren zal allereerst gericht dienen te zijn op het betrachten
van hygiënische voorzorgen bij de verzorging en het contact met zieke
dieren en leptospira-uitscheiders (ontsmetting van faecaliën en urine, ge-
regeld handenwassen na het contact). Doch uiteindelijk moet het streven
zijn, de hond door preventieve maatregelen te beschermen tegen een lep-
tospirabesmetting. Rattenverdelgingscampagnes kunnen de kans op een
besmetting met L. icterohaemorrhagiae verminderen, eliminatie van alle be-
smette honden, die mede de voornaamste dragers van L. canicola zijn, is
praktisch niet te verwezenlijken, al is tijdens de laatste oorlog deze methode
éénmaal toegepast in een depot van oorlogshonden in U.S.A. (Jones
ei al, 1945).

Als algemene preventieve maatregel wordt de laatste jaren aanbevolen de
honden te immuniseren met polyvalente leptospiren-vaccines (meestal ver-
vaardigd van de serotypen icterohaemorrghagiae en canicola, hoewel in
streken, waar hondeninfecties met andere serotypen voorkomen, ook deze
in het vaccine geïncorporeerd kunnen worden). Met experimenteel besmette
honden zijn goede resultaten vermeld met deze preventieve immunisatie.
Goed gecontroleerde praktijkervaringen met deze methode op groter schaal
verricht, zijn mij niet bekend, hoewel mededelingen uit de Sovjetunie, waar
vaccinatie van honden en van andere dieren op grote schaal geschiedt, gun-
stig luiden (Lubashenko, 1960).

Na een overzicht van de wijze, waarop een besmetting van mens en dier met patho-
gene leptospiren tot stand kan komen, worden de epizootologie en epidemiologie van
leptospirose bij de hond besproken. De hond blijkt de voornaamste drager (urine-

uitscheider) van het serotype canicola te zijn. Het betrelskelijk gering aantal waar-
genomen gevallen van canicolakoorts bij de mens tegenover het hoge besmettings-
percentage van de hond in verschillende landen kan door verschillende factoren ver-
oorzaakt worden, o.a. door een mindere pathogeniteit van dit serotype voor de mens.
Ter preventie van een besmetting van de mens met hondeleptospiren zijn allereerst
hygiënische maatregelen van belang bij het contact van dc mens en zieke dieren of
leptospiren-uitscheiders. Immunisatie van honden met vaccines van leptospiren-sero-
typen, waarmede de hond plaatselijk besmet is, vormt mede een belangrijke preven-
tieve maatregel.

A review of the manner in which infections with pathogenic leptospires may be
produced in man and animals is followed by a discussion of the epizootiology and
epidemiology of canine leptospirosis. Dogs are the most important carriers (eliminating
the organism in the urine) of the serotype canicola. The relatively low incidence
of canicola fever in man as compared with the high incidence of infection in dogs
in several countries may be dtie to various factors, including a lower degree of
pathogenicity of this serotype for man.

To begin with, hygienic measures in contacts between man and affected animals
excreting leptospira are essential in preventing infection by canine leptospira. Immuni-
zation of dogs with vaccines prepared from serotypes of leptospira, which have caused
local infection in dogs, also is a useful preventive measure.

Après un aperçu de la façon dont une infection de leptospires pathogènes peut naître
chez l\'homme et chez l\'animal, l\'épizoötiologie et l\'épidémiologie de leptospirose chez
le chien sont discutées. Le chien paraît être le porteur principal (sécréteur d\'urine)
du sérotype canicola. Le fait qu\'on constate un nombre relativement petit de cas de
fièvre canicola chez l\'homme par opposition à un pourcentage d\'infection très élevé
chez le chien dans différents pays, peut être notamment par le caractère moins
pathogène de ce sérotype pour l\'homme.

Afin de prévenir l\'infection avec des leptospires canins ce sont en premier lieu les
mesures hygiéniques qui importent dans le contact de l\'homme et d\'animaux malades
ou des sécréteurs de leprospires. L\'immunisation de chiens avec les vaccins de séro-
types de leptospires, avec lesquels le chien est localement infecté, est parmi d\'autres
une mesure préventive importante.

Nach einer Übersicht von der Art und Weise wie eine Ansteckung von Mensch und
Tier mit pathogenen Leptospiren zustandekommen kann, wurden die Epizoötologie
und die Epidemiologie von Leptospirose beim Hund besprochen.

Der Hund scheint der Hauptträger (Urinausscheider) des Serotyps canicola zu sein.
Die ziemlich seltenen Fälle von Canicolafieber beim Menschen gegenüber dem
höheren Infektionsprozentsatz des Hundes in den verschiedenen Ländern kann durch
verschiedene Faktoren verursacht werden, u.a. durch eine geringere Pathogenität
dieser Serotypus für den Menschen.

Zur Verhütung der Ansteckung mit Hundeleptospiren sind zuallererst die hygienischen
Massnahmen des Menschen beim Kontakt mit kranken Tieren, Lcptospirenausschei-
der, wichtig. Immunisation der Hunde mit Vakzine der Leptospirenserotypen, womit
der Hund ördich infiziert ist, bildet eine sehr wichtige Vorbeugungsmassnahme.

Despues que el autor ha dado un sumario de la manera como tiene lugar une
contaminacion del hombre y del animal con leptospiras patogenas, es discutido la

c pizootologia y la cpidemiologia de leptospirosis en perros. El perro resulte el portador
principal (excretor con la orina) del suerotipo canicola. El numero relativo pcqueno
de los casos observados de ficbre canicola en el hombre, hacia el porcentaje alto de
contaminacion en el perro en diferentes paisos, puede ser causado por diferentes
factores, entre otras cosas, por menos patogenidad por el hombre de esto suerotipo.
Para la prevencion de contaminacion con leptospiras de perros, medidas higienicas
son en primero lugar de suma importancia en el contacto del hombre y animales
onfermas con excrecion de leptospiras. Immunizacion de perros con vacunas de los
suerotipos de leptospiras con locual el perro fue contaminado aqui y ahi, tambien
forme una medida preventiva importante.

A 1 s t O n, J. M. and B r o o m, J. C.: Leptospirosis in Man and Animals. Livingstone

B a b e r, M. D. and S t u a r t, R. D.: Leptospirosis canicola. Lancet, 2, 594, (1946).
Campbell, A. M. J., Macrae, J., M a n d e r s o n, W. G., Summer, K. G.

and Broom, J. C.: Canicola fever in Bristol. Brit. med. J., 1, 336, (1950).
C o g h 1 a n, J. D., N o r V a 1, J. and S e i 1 e r, A. E.: Canicola fever in man through

contact with infected pigs. Brit. med. ]., 1, 257, (1957).
Communicable Diseases Center Zoonosis Surveillance. Annual Summary Leptospirosis

1965. U.S. Publ. Hlth. Serv. Washington, 1966.
Dhont, C. M., Klarenbeek, A., S c h ü f f n e r, W. A. P. en Voet, J.: De
leptospirosis bij den hond, en de beteekenis dor leptospira canicola. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 78, 5197, (1934).
Haunz, E. A. and C a r d y, J. D.: Canicola fever. A. M. A. Arch. Int. Med., 89,
978, (1952).

other species in Israel. ]. Am. vet. med. Ass., 126, 207, (1955).
Hoeden, J. van der: Leptospirosis canicola in cattle. J. comp. Path., 65, 278,

Hoeden, J. van der: Leptospirosis canicolaris in pigs and its possible transfer in

human beings. J. inf. Dis., 98, 33, (1956).
Hoeden, J. van der: Zoonoses. Elsevier Publ. Comp. Amsterdam, 1964.
lanovich, T. D., B 1 i z n i c h e n k o, A. G., Zaburina, L. V., M i s t i-
b o V s k i i, S. A., B e r k o v i c h, A. I. and D u s h e v i n, I. P.: Leptospirosis
of the canicola type in one of the districts of Rostov-on-the-Don. ]. Microh.
Moscow (Engl. Ed.), 28, 259, (1957).
Jones, T. C., R o b y, T. O., Davis, C. L. and M a u r e x, F. D.: Control of

leptospirosis in war dogs. Am. J. vet. Res., 6, 120, (1945).
Klarenbeek, A. en S c h ü f f n e r, W. A. P.: Het voorkomen van een afwijkend

leptospiraras in Nederland. Ned. Tijdschr. Geneesk., 77, 4271, (1933).
L e r o y, E., Goldman, A., G o 1 d i n, M. and B o 1 o n i k, S. J.: Fatal canicola

fever with autopsy. Pediatrics, 9, 20, (1952).
L u b a s h e n k o, S. Y\'.: New data on epizootology, etiology, specific prophylaxis
and therapy in animals. Leptospirae and Leptospirosis in man and animals, Lublin,
1958. The problem Series Polish Acad, of Science, IX. Warschau 160, (1960).
Mackay-Dick, J. and Watts, R. W. E.: Canicola fever in Germany. Report

of six cases. Lancet, 1, 907, (1949).
Mclntyre, W. I. M. and Seller, H. E.: Epidemiology of canicola fever, ƒ.

Hyg. Cambr., 51, 330, (1953).
M a r c u s e, K. and P o h 1 m a n n, R.: Zur Epidemiologie der Leptospirose (speziell

der Canicolainfcktion) in Berlin. Zbl. Bakt. I. Orig., 157, 490, (1952).
M i s a o, T., H i r o y o s h i, S., K a t s u t a, K., N i s h i h a r a, Y., K o b a y a s h i,
Y., K u w a s h i m a, K. and A s o, M.: Epidemic of canicola fever in Raizan and
Ito villages, Fukuoka Prefecture. Jap. J. med. Sci. Biol., 7, 405, (1954).

Roos, C. J., W a 1 c h - S O r g d r a g e r, B. en S c h ü f f n e r, W. A. P. : Een
epidemie van L. canicola-infectie bij menschen en honden. Ned. Tijdschr. Geneesk.,
81, 3324, (1937).

Senthelle, F., Bayo, P. et Kolochine-Erber, B: Première observation
en France d\'une infection à leptospires sur des chiens ayant contaminé leurs
maitres. Bull. Acad. vêt., 18, 176, (1945).

S c h Ü f f n e r, W., Kotter, G. F. en S c h u 11 s z, D. : Ervaringen over mensche-
lijke besmettingen met honden-leptospires. Gen. Tijdschr. Ned. Indië, 79, 2470,
(1935).

Weetch, R. S., C o 1 q u h o u n, J. and Broom, J. G.: Fatal human case of
canicola fever. Lancet, 1, 906, (1949).

Williams, H. R., Ward, M. K., M c C r o a n, J. E. and Starr, L. E. :
A water-bome outbreak of canicola fever. Clin. Res. Proc., 1, 97, (1953).

Williams, H. R., Murphy, J. W., M c C r o a n, J. E., Starr, L, E. and
Ward, M. K. : An epidemic of canicola fever in man with the demonstration
of Leptospira canicola infection in dogs, swine and cattle. Am. J. Hyg., 64, 46,
(1956).

W o 1 f f, J. W., D a m, R. v a n and M i n k e n h o f, J. E. : The first known fatal case
of canicola fever. Lancet, 1, 1100, (1951).

Wolff, J. W^: The relation of animal hosts of parasitic leptospires in the Nether-
lands with human leptospirosis. Trop. Geogr. Med., 17, 2, (1965).

Vergelijkende onderzoekingen over de isolatie
van Salmonella uit gehakt in 5 laboratoria¹!

Comparative studies into isolation of Salmonella from
minced meat in 5 laboratories*)

Bij de isolatie van Salmonellae worden op het ogenblik nog verschillende
methoden gebruikt hetgeen de vergelijkbaarheid van de resultaten in hoge
mate bemoeilijkt. Zowel nationaal als internationaal bestaat er een grote
behoefte te komen tot standaardisatie van methodiek, teneinde op deze
wijze in staat te zijn resultaten met elkaar te vergelijken. De evaluatie van
het gehele Salmonella-piohleem is met deze standaardisatie nauw ver-
bonden, aangezien het nu herhaaldelijk voorkomt, dat ten gevolge van een
inadequate onderzoekmethode de werkelijke omvang van het probleem niet
wordt onderkend en daardoor niet de nodige maatregelen worden genomen
om de gezondheid van de consument te beschermen.

De aanstonds te beschrijven onderzoekingen hadden tot doel na te gaan
of diverse laboratoria bij de isolatie van Salmonellae uit gehakt tot dezelfde
resultaten zouden komen en zo niet, of door een trapsgewijze invoering van
standaardisatie meer uniformiteit in de resultaten zou kunnen worden
verkregen.

This study has been carried out at the request of the Chief Veterinary Inspector

Voor de onderzoekingen werd gehakt gebruikt dat in een aantal slagerijen
in een bepaalde stad werd gekocht. Uit voorgaande onderzoekingen is ge-
bleken, dat in dit gehakt een relatief hoog percentage met Salmonella
besmette monsters kon worden verwacht (Guinée et al, 1964).
Een onderzoek-serie, zoals aanstonds te beschrijven omvatte 150 monsters,
waarbij door ieder laboratorium 6 weken achter elkaar op woensdag 25
monsters werden onderzocht, elk monster van een andere slagerij afkomstig,
zodat in de loop van 6 weken alle 150 slagerijen in de stad werden be-
monsterd. Na het kopen werd op verzoek het monster nog eens in de ge-
haktmolen gedraaid, teneinde een goede menging te bevorderen. Daarna
werden de monsters in één laboratorium in gelijke delen verdeeld.
De laboratoria A. B. C en D zijn laboratoria van slachthuizen, terwijl met
de letter E het laboratorium voor Zoönosen van het Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid wordt aangegeven.

Bij de eerste onderzoek-serie (onderzoek I) werd de in het betrokken
laboratorium gebruikte methodiek van Salmonella-isolatK toegepast. In
tabel 1 wordt hiervan een overzicht gegeven.

Ophopingsvloeistof volgens Müller-Kauffmann; recept zie appendix.
Seleniet-briljantgroen-bouillon volgens Osborne en Stokes; recept zie ap-
pendix.

Briljantgroen fenolrood agar R.I.V.; recept zie appendix.
Triple-Sugar-Iron-agar (Difco).
®) Lysine-decarboxylase meditim (Taylor, 1961).

Bij onderzoek II werd in de 5 laboratoria niet alleen na 18-24, doch boven-
dien na 48 of 72 uur uit de ophopingsvloeistof uitgestreken. Bij dit onder-
zoek en de volgende onderzoekingen werd door laboratorium E alleen MK
als ophopingsvloeistof gebruikt.

Bij onderzoek III werd bovendien in de 5 laboratoria 25 g gehakt in
100 ml ophopingsvloeistof onderzocht.

Bij onderzoek IV werd bovendien dezelfde ophopingsvloeistof gebruikt,
en wel MK, geleverd door laboratorium E.

Bij onderzoek V werd bovendien dezelfde selectiefplaat gebruikt, en wel
BGA (RIV), geleverd door laboratorium E.

Het gehele onderzoek, dat per laboratorium in totaal 750 monsters om-
vatte, duurde van november 1964 — oktober 1965.

De resultaten van de hierboven genoemde onderzoekingen zijn in tabel 2
samengevat.

Resultaten van 5 onderzoekingen in 5 laboratoria, waarbij per onderzoek
150 monsters gehakt werden onderzocht.

Teneinde meer informaties te verkrijgen over de verdeling van Salmonella-
kiemen in het gehakt werden bij Onderzoek II in laboratoria E, naast het
eigenlijke onderzoek, van elk der 150 monsters 10 sub-monsters van 25 g
extra onderzocht; 5 in MK en 5 in SB. De resultaten van dit onderzoek
zijn in tabel 3 vermeld.

Salmonella-isolaties uit 150 monsters gehakt, waarbij ieder monster in
5-voud in MK en in 5-voud in SB in laboratorium E werd onderzocht.

Nadat gebleken was, dat het aantal positieve bevindingen vooral in labora-
torium B, vergeleken met de resultaten der overige laboratoria sterk
achterbleef, werden bij onderzoek III in laboratoria E, naast het eigenlijke
onderzoek, van elk der 150 monsters 9 sub-monsters van 25 g extra onder-
zocht; 3 in MK, 3 in SB en 3 in het tetrathionaatmedium van Difco, aan-
gezien laboratorium B als enig laboratorium de laatstgenoemde ophopings-
vloeistof gebruikte.

Daar laboratorium B eveneens als enig laboratorium de BGA (Difco)
selectiefplaat gebruikte werd ook hier de BGA (Difco) alleen in combinatie
met tetrathionaat (Difco) gebruikt. De resultaten van dit onderzoek zijn
in tabel 4 samengevat.

Salmonella-isolaties uit 150 monsters gehakt, waarbij ieder monster in
3-voud in 3 verschillende ophopingsvloeistoffen in laboratorium E werd

Bij de onderzoekingen II-V werd tevens nagegaan of de Salmonella-ïsolune.
alléén bij de Ie, alléén bij de 2e of bij beide uitstrijken gelukte. De resul-
taten hiervan zijn in tabel 5 samengevat.

Salmonella-isolaties in 5 laboratoria uit 600 monsters (3000 submonsters)
gehakt uit de Ie, resp. 2e uitstrijk en uit beide uitstrijken samen.

In totaal werden bij onderzoek van 750 monsters 181 (24,1%) monsters
positief bevonden. Uit de 181 positieve monsters werd 231 maal Salmonella
geïsoleerd, verdeeld over 27 serotypen. Er werden 1 maal 4 typen, 8 maal
3, 31 maal 2 en 141 maal 1 type uit één monster geïsoleerd. Een overzicht
van de 10 meest frequent geïsoleerde Salmonella-typen wordt in tabel 6
gegeven.

De verkregen resultaten zijn geschikt voor statistische bewerking, waarbij
een toetsing van de verschillen tussen de laboratoria en van de relatieve
efficiëntie per laboratorium op de voorgrond staat. Elk monster gehakt
levert 5 beoordelingen op, zodat de monsters naar het aantal positieve
beoordelingen kunnen worden onderscheiden in 6 klassen (0 tot en met
5 ). Tabel 7 geeft een overzicht van de resultaten. Binnen elke serie zijn
voor iedere klasse het aantal positieve beoordelingen vermeld, gegeven
voor elk van de deelnemende laboratoria. Bovendien geeft de tabel binnen
elke serie en voor elk laboratorium het totaal aantal positieve beoordelingen
over de klassen 1 tot en met 4 (nodig voor het vergelijken van de
resultaten) en over alle klassen (voor het berekenen van de relatieve
efficiëntie).

Uit tabel 7 blijkt, dat de resultaten van de diverse laboratoria sterk uit-
eenlopen. In principe zijn hiervoor 2 oorzaken denkbaar:

1. de kans om een besmet monster positief te vinden is niet voor alle
laboratoria gelijk;

2. een aantoonbare besmetting is geconcentreerd in bepaalde deelmonsters
en wordt dus slechts gevonden door die laboratoria, welke deze deel-
monsters toegewezen hebben gekregen.

Bij het vergelijken van de resultaten kan men zich tot de klassen 1 tot
en met 4 beperken, aangezien de beide andere klassen geen informatie
geven die bruikbaar is voor een vergelijking van de laboratoria. Het meren-
deel van de monsters, behorende tot de klasse 0 zal inderdaad uit
onbesmette monsters bestaan, die dus niet tot verschillende beoordelingen
aanleiding kunnen geven. Bij de monsters, behorende tot de klasse 5 zal
in de regel de besmettingsgraad zo hoog zijn, dat ook hier een verschil in
werkwijze niet tot uitdrukking kan komen.

Op grond van de resultaten in de klassen 1 tot en met 4 toetsen wij
nu de hypothese, dat alle laboratoria even efficiënt werken en dat de ge-
constateerde verschillen uitsluitend zijn toe te schrijven aan de grootte van
besmetting in bepaalde deelmonsters. Onder deze hypothese kan door
middel van een X^-toets worden getoetst of de variatie in de totaalscores
van de diverse laboratoria (bijv. in serie I: 11 - 0- 6- 9- 13) overeenkomt
met de te verwachten waarde (in welk geval de hypothese van gelijke
efficiëntie kan worden geaccepteerd) of significant groter is (in welke geval
deze hypothese moet worden verworpen). De uitkomsten van deze toets
zijn vermeld in tabel 8.

Uit de eerste afdeling van tabel 8 blijkt, dat in alle series de hypothese van
gelijke efficiëntie moet worden verworpen (P is steeds kleiner dan 0,05).
Aangezien ten onrechte positieve resultaten niet kunnen voorkomen,
moeten de afwijkingen in eerste instantie worden toegeschreven aan het
laboratorium met de minst positieve resultaten, d.i. B. Herhahng van de
toets voor de overige laboratoria geeft de uitkomsten, vermeld in de tweede
afdeling van tabel 8. Hieruit blijkt, dat ook binnen het viertal A - C - D - E
de afwijkingen, althans in enkele series, nog steeds te groot zijn. Ditmaal is
G het laboratorium met de minste positieve resultaten. Na weglating van
G blijkt de overeenstemming tussen de overblijvende laboratoria A, D en E
in alle series bevredigend te zijn (zie de derde afdeling van tabel 8).
Samenvattend kan worden geconcludeerd, dat de werkwijzen van A, D
en E in alle series als even efficiënt mogen worden beschouwd. Het aantal
positieve resultaten is echter bij B steeds, bij G in 1 of 2 van de 5 series te
laag geweest.

Het is aantrekkelijk om de efficiëntie, waarvan in het bovenstaande sprake
is, op één of andere manier in een getal tot uitdrukking te brengen. De
voor de hand liggende grootheid hiervoor zou uiteraard zijn de kans, dat
men een besmet monster ook inderdaad positief vindt. Een schatting van
deze kans kan echter niet worden verkregen, aangezien het werkelijke
aantal besmette monsters niet bekend is. Bovendien zou de term „besmet"
nader gepreciseerd moeten worden, bijv. door vermelding van een mini-
mum aantal kiemen per gewichtseenheid.

Het is wel mogelijk om een grootheid te definiëren, waarin althans de ver-
schillen tussen de laboratoria tot uitdrukking komen en die daarom relatieve
efficiëntie kan worden genoemd. Een monster wordt positief genoemd,
wanneer minstens één van zijn deelmonsters positief is gevonden. Onder
de relatieve efficiëntie van een laboratorium wordt dan verstaan de ver-
houding van het aantal positieve beoordelingen van dit laboratorium tot
het totale aantal positieve monsters.

Een overzicht van deze relatieve efficiënties in de verschillende series en
een gewogen gemiddelde over het gehele onderzoek geeft tabel 9.
De gesignaleerde feiten komen in deze tabel duidelijk tot uitdrukking; A,
D en E vertonen veel overeenkomst, B is over de gehele linie aanzienlijk
lager, G is ook te laag, maar niet in alle series. Er kunnen ook nog enkele
andere conclusies uit tabel 9 worden getrokken. Bij het verloop van serie
I naar serie V, blijkt geen sprake te zijn van een geleidelijk aan elkaar

gelijk worden van de relatieve efficiënties hetgeen men zou verwachten op
grond van de normalisatie van de voorschriften die heeft plaats gehad.

Het enige dat duidelijk naar voren komt, is het feit dat laboratorium C
in de laatste serie het niveau van A, D en E heeft bereikt, maar dit feit is
zo incidenteel, dat een herhaling gewenst is om het te bevestigen. Een ver-
klaring voor de te lage uitkomsten van B en C moet in ieder geval worden
gezocht in andere punten dan die, waarop de normalisatie betrekking heeft
gehad. Hierbij moet voornamelijk worden gedacht aan de geoefendheid
van de onderzoeker bij het aflezen der platen, alsmede aan de te besteden
arbeidsintensiviteit betreffende het onderzoeken van meerdere verdachte
kolonies.

Overigens is de efficiëntie van de bepaling ook bij A, D en E nog opvallend
laag. Globaal gesproken wordt nog altijd bij de gevolgde methode de helft
van de positieve monsters niet als zodanig herkend wanneer men, zoals bij
dit onderzoek is gebeurd van ieder monster slechts een vijfde deel onder-
zoekt. Het ziet er naar uit, dat juist het nemen van een deelmonster de
kans op het aantonen van een besmetting sterk verkleint, hetgeen zou
wijzen op een zeer ongelijkmatige verdeling binnen elk monster. Een be-
vestiging van deze veronderstelling wordt onder de resultaten, samengevat
in tabel 3, gegeven.

Op grond van de verkregen resultaten en de statistische bewerking der uit-
komsten kan worden geconcludeerd, dat met een standaardisatie, zoals bij
dit onderzoek toegepast, slechts een geringe uniformiteit van resultaten
wordt verkregen. De nadruk ligt bij de onderzoeker, die mede door zijn
ervaring bij het aflezen der selectiefplaten en zijn mogelijkheden voor een
intensief onderzoek van verdachte kolonies de resultaten in sterke mate be-
invloedt. Een en ander komt duidelijk tot uitdmkking in tabel 4, waarbij
het tetrathionaatmedium van Difco inderdaad een veel lager aantal po-
sitieve bevindingen te zien geeft dan SB en, zij het in mindere mate, MK.
Bij onderzoek IV en V neemt daarentegen het aantal positieve bevindingen
in laboratorium B niet toe, ofschoon tijdens deze onderzoekingen dezelfde
ophopingsvloeistof als in laboratorium E wordt gebruikt.

Een en ander betekent overigens niet, dat niet met kracht naar standaar-
disatie gestreefd dient te worden. Juist op grond van een toegepaste
standaardisatie zal de individuele onderzoeker in staat zijn bepaalde
criteria op hun waarde te toetsen. Bovendien wordt een vergelijking van
resultaten pas op basis van een bereikte standaardisatie mogelijk.
De waarde van 2 uitstrijken, waarvan de resultaten samengevat zijn in
tabel 5, werd bij dit onderzoek nog eens duidelijk onderstreept (Guinée
et al., 1965).

In de inleiding werd gesteld, dat op grond van inadequate onderzoek-
methoden de werkelijke omvang van het Salmonellaprobleem niet wordt
herkend. De bij dit onderzoek verkregen resultaten onderstrepen deze stel-
ling in sterke mate. Bij onderzoek van 750 monsters gehakt in 5 laboratoria
werd een gezamenlijk percentage positieve monsters van 24,1% gevonden.
Het laboratorium met de hoogste uitkomst vindt 14,5%, het laboratorium
met de laagste uitkomst 4,8% der monsters besmet. Het is duidelijk, dat
het laatstgenoemde laboratorium op grond der verkregen gegevens het
probleem een ander gewicht toekent, dan het eerstgenoemde laboratorium.

Gedurende een jaar werden in 5 onderzoekingen in 5 verschillende laboratoria 750
monsters gehakt op het voorkomen van Salmonella-kiemen onderzocht.
Bij het eerste onderzoek gebruikte ieder laboratorium zijn eigen methode, terwijl bij
de volgende onderzoekingen trapsgewijs een standaardisatie van onderzoekmethodiek
werd nagestreefd.

Uit de verkregen resultaten blijkt, dat de standaardisatie zelf slechts een geringe
invloed heeft op het verkrijgen van gelijke resultaten. De ervaring van de onder-
zoeker bij het aflezen der selectiefplaten en zijn mogelijkheden voor een intensief
onderzoek van verdachte kolonies is doorslaggevend.

Standaardisatie van methodiek zou overigens deze geoefendheid gunstig kunnen
beïnvloeden. De waarde van 2 uitstrijkjes uit de ophopingsvloeistof wordt door de
resultaten van de onderzoekingen duidelijk onderstreept.

Over a period of twelve months, 750 samples of minced meat were tested for the
presence of Salmonella in five investigations in five different laboratories.
For the first investigation, each laboratory used its own method; the methods adopted
being standardized step-by-step during the subsequent studies.

The results obtained show that standardization in itself has only a slight effect on
the probability of obtaining identical results. The experience of the investigator in
interpreting the platecultures and the possibilities of detailed studies in suspicious
colonies are decisive.

Standardization of the methods might have the effect of enhancing the skill of the
investigator. The results of these studies serve to emphasize the value of preparing
two platecultures from the enrichment medium.

Pendant un an on a contrôlé 750 échantillons de viande hachée sur la présence de
Salmonella dans cinq examens faits dans cinq laboratoires différents.
Pour le premier examen chaque laboratoire se servit de sa propre méthode, tandis
qu\'on tendait à obtenir, pour les recherches suivantes, graduellement une standar-
disation de la méthode d\'examen.

Les résultats obtenus révélèrent que la standardisation elle-même n\'a que peu
d\'influence sur l\'obtention de résultats égaux.

Ce sont l\'expérience de l\'examinateur enregistrant les fonds de culture sélectifs et les
possibilités qu\'il a pour faire un examen intensif des colonies suspectes qui sont
d\'importance décisive.

Du reste la standardisation des méthodes pourrait influencer favorablement ce niveau
d\'entraînement. La valeur de deux frottis du liquide d\'accumulation est soulignée
nettement par les résultats des recherches.

Während eines Jahres wurden bei 5 angestellten Untersuchungen in 5 verschiedenen
Laboratorien 750 Proben Hackfleisch auf Salmonella untersucht.
Bei der ersten Untersuchung benutzte jedes Laboratorium seine eigene Methode,
während bei den folgenden Untersuchungen stufenweise eine Standardisierung der
Untersuchungsmethodik nachgestrebt wurde.

Aus den erhaltenen Resultaten erwies sich, dass die Standardisierung selbst nur
geringen Einfluss auf das Erhalten gleicher Resultate ausübt.

Die Erfahrung des Untersuchers beim Ablesen der Selektivplatten und seine Möglich-
keiten für eine intensive Untersuchung verdächtiger Kolonien ist ausschlaggebend.
Standardisierung der Methodik kann im übrigen diese Geübtheid günstig beeinflussen.
Der Wert zweier Ausstriche aus der Anreicherungsmedium wird durch die Resultate
der Untersuchungen deutlich unterstrichen.

Durante un ano se ha investigado en 5 examenes en 5 laboratorios diferentes 750
muestras de carne molido, sobre la ocurrencia de bacterias del genus Salmonella.
En el examen primero cada laboratorio usaba su proprio metodo, mientras en los
examenes siguientes se ha perscguido gradualmente una estandarizacion del metodo
de examen.

De los resultados obtenidos résulté que la estandarizacion mismo tiene una poca
influencia para conseguir resultados iquales. La experiencia del investigador leyendo
los discos selectivos y sus posibilidades para un examen intensivo de colonias
sospechosas, remacha el clavo.

Estandarizacion del metodo sin embargo pudiera influir favorablemente esta entrena-
miento. El valor de dos frotis del liquido de acumulacion es subrayado evidente por
los resultados de las investigaciones.

Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H. en Schothorst, M. van:
Onderzoek naar het voorkomen van Salmonella in gehakt. Tijdschr. Diergeneesk.,
89, 23, (1964).

G u i n é e, P. A. M., Kampelmacher, E. H. and Hoejenbos-Spithout,
H. H. M.: Further studies on the influence of variation in the enrichment method
for the detection of salmonellae. Anthonie v. Leeuwenhoek, 31, (1), 10, (1965).
Taylor, W. L. : Isolation of salmonellae from food samples. Appl. Microbiol., 9,
487, (1961).

NATRIUM - TETRATHIONAAT - BRILLANTGROEN - GAL - BOUILLON
VOLGENS MÜLLER KAUFFMANN

pH op 7,4 brengen met ± 1 ml 5 N NaOH;
filtreren en aanvullen tot 1 liter met gedestilleerd water.
Verdelen: 2430 ml in flessen van 3 liter waarin vooraf 121,5 g calciumcarbo-

Tijdens het koelen nu en dan goed schudden tot volledige oplossing
is verkregen.

water en tot de volgende dag in koelcel plaatsen bij 4° C. Daarna
in kookketel langzaam (in ± 30 min.) naar 98° C brengen en 10
minuten zacht koken. Filtreren door flanellen doek en het achter-
gebleven vlees naspoelen met ± 50 ml water (de verdampte hoe-
veelheid).

Is deze lager of hoger, dan de pH van de partij agar met respectie-
velijk 5 N NaOH of 2,5 N HCl bijstellen.

Indien correctie nodig, steriliseer nieuw monster en controleer pH
opnieuw. Filtreer agaroplossing door papierpulp.
Verdelen: 800 ml in flessen van 1 liter.

Steriliseren: Direct na uitvullen (agar moet nog vloeibaar zijn), 20 min. 115° C.

Indien niet direct verwerkt wordt, koelen in stromend water.
pH controleren 6,9 - 7,0

Gedestilleerd water
i/io N NaOH
Fenolrood
Deze oplossing 2 a 3 dagen bij 37\'
schudden. Filtreren door papier.
20 min. 120° G.

2. Briljantgroen Chroma 0,5 g
Oplossen, 7 dagen bij kamertemperatuur in donker laten staan.
Nu en dan schudden, bewaren buiten invloed van licht.

Voor het gebruik per liter toevoegen 5 ml steriele briljantgroen
oplossing 0,1% (Chroma)

De complete ophopingsvloeistof mag niet ouder zijn dan 7 dagen
Verdelen: 2700 ml in flessen van 3 liter

De hond die U hier voor U ziet, is ons gebracht door de hevig verontruste
eigenares met de vraag of haar hond lijdt aan de nieuwe infectieziekte en
of de hond nu ten dode opgeschreven is. Ze is hevig gealarmeerd door ken-
nissen en buren en door berichten via pers en radio.

Bij verdere navraag blijkt dat het dier gisteren is gaan braken; bij dat
braaksel was wat gal aanwezig, het dier heeft niet meer gegeten en heeft
enkele keren dunne faeces met een bruine kleur gedeponeerd; voedsel
wordt geweigerd, wat water heeft het dier nog wel tot zich genomen.
Op onze vraag of er in de buurt meer honden ziek zijn, krijgen we een
vaag antwoord over zieke en gestorven dieren, een mededeling echter via
een aantal tussenpersonen en die niet zo\'n erg betrouwbare indruk maakt.
Om het dier rustig te kunnen onderzoeken, hebben we de eigenares ver-
zocht aan het eind van de middag terug te komen, in de hoop haar dan
een zo goed mogelijk verantwoord advies te kunnen geven.

U ziet hier voor U een reu, bastaard Herder, 2/2 jaar oud, die inderdaad
een zieke indruk maakt, met een wat opgetrokken buik en ronde rug staat
en ook wat stijf loopt.

We zullen nu dus moeten trachten uit te maken waaraan dit dier lijdende
is en daarmee meteen de vraag beantwoorden of dit dan leptospirose is,
want dit is de „nieuwe" infectieziekte, die overigens geheel ten onrechte
door de leek als nieuw wordt betiteld.

Is er reden om te menen dat de leptospirose dit najaar meer voorkomt
dan andere jaren?

Het is normaal dat in de herfst het aantal gevallen, met name van de cani-
cola infectie toeneemt, het ene jaar in wat sterkere mate dan in het andere.
Nu één keer alarm geslagen is, wordt er in het bijzonder op deze ziekte ge-
jaagd, waardoor het aantal gediagnostiseerde gevallen groter zal zijn.
Hoe zijn de cijfers in de Kliniek voor kleine huisdieren ?
In de maanden augustus, september, oktober en november 1965 werden 11
gevallen van leptospirose gediagnostiseerd en bij bloedonderzoek bevestigd;
in dezelfde maanden van 1966 waren er dit 32. Van deze gaven er tien een
sterke verdenkingstiter voor Lept. canicola, dertien voor Lept. ictero-
haemorrhagiae en zeven voor beide en één voor Lept. grippo-typhosa.

Terugkerend naar onze patiënt, inderdaad moeten we hier aan leptospirose
denken en wel in het bijzonder aan de infectie met de Lept. canicola; n.1.
de klacht van algemeen ziek-zijn, klachten van de digestietractus en moge-
lijk ook de stijve gang wijzen in deze richting.

een dergelijke infectie), bovendien het feit dat het een reu is, want het
percentage reuën onder deze patiënten is belangrijk hoger dan dat van de
teven, mogelijk omdat de reuën meer interesse hebben voor de urine van
hun soortgenoten, zijn positieve aanwijzingen.

Voor zover bekend gaat de infectie met de Lept. canicola van hond tot
hond, de microörganismen worden vooral met de urine uitgescheiden; dit
in tegenstelling met de infectie van Lept. icterohaemorrhagiae, de veroor-
zaker van de klassieke ziekte van Weil, waarbij de rat en het door dit dier
verontreinigde water een grote rol spelen. De Lept. canicola zou evenwel
ook bij andere dieren, o.a. bij kikkers, voorkomen.

De twee andere voornaamste infectieziekten, ook weer in het bijzonder bij
jongere honden voorkomend, n.1. de hondeziekte en H.C.C., mogen we hier
waarschijnlijk uitsluiten, omdat de eigenares ons het officiële entbewijs
tegen deze ziekten heeft laten zien.

Wanneer we terugkeren tot onze patiënt, dan zien we dat het dier erg suf
is. Het algemeen onderzoek levert ons een temperatuur van 39.2° C op,
pols en ademhaling zijn normaal, de lymphonodulae zijn niet of nauwelijks
te voelen.

Meer afwijkingen geven deslijmvliezenvanmonden ogen.
Het mondslijmvlies is wat droog en rood, het conjunctivaalslijmvlies is
ook iets rood met wat duidelijk zichtbare kleine venen op de membrana
nictitans; maar het meest opvallend is de sclera: deze is vrijwel wit, maar
tegen deze witte achtergrond zien we zeer duidelijk de kleine venen ver-
lopen (episclerale vaatinjectie); in de ooghoeken zit wat muceus secretum.
De wat verhoogde temperatuur wijst op een infectie en kan
als zodanig op leptospirose wijzen, al mag omgekeerd deze infectie niet uit-
gesloten worden bij een normale temperatuur, ook zelfs niet in de acute
fase. Zo kunnen trouwens de algemene verschijnselen als lusteloosheid enz.
ook ontbreken bij zeer licht verlopende gevallen, die dan ook vaak niet
gesignaleerd worden.

Zeer belangrijk is dus de afwijking van de s c 1 e r a en hoewel niet patho-
gnomonisch voor leptospirose zien we dit verschijnsel toch zeer veel en al
zeer vroeg, bij de ziekte van Weil tegen een gele vaak oranjegele achter-
grond (icterus). Stuwing, centraal, als oorzaak is hier niet waarschijnlijk,
daar de pols volkomen normaal is en een lokale stuwingsoorzaak niet
waarneembaar is.

Circulatie- en respiratieapparaat kunnen we, gezien het al-
gemeen onderzoek, zeker in eerste instantie laten schieten; bij leptospirose
doen deze in het algemeen niet mee.

Anders is het met de digestietractus, het vaak droge en rode
mondslijmvlies is al opgevallen. Soms zijn er ook nog petechiën te zien, in
het bijzonder bij de infectie met de Lept. icterohaemorrhagiae en dan dus
gepaard gaande met icterische verkleuring.

De palpatie van het e p i g a s t r i u m is pijnlijk; in het dorsale deel kan
dit vooral de nier zijn, alhoewel het ook mogelijk is dat de lenden- en buik-
musculatuur gevoelig zijn. In het mediale epigastrium zullen de gastritis
en mogelijk de leverbcschadiging de oorzaak zijn. In zeer heftige gevallen
kunnen de faeces al vroeg een bloederig aspect hebben ten gevolge van een
hemorragische gastro-enteritis, bij de Lept. icterohaemorrhagiae zijn de
faeces zeer donker (hemolytische icterus).

Zeer belangrijk is het onderzoek van de nieren, dus van de urine. Om
vlug tot een uitspraak te komen, zullen we het dier catheteriseren, de urine
is dan meteen zo vers mogelijk.

Bij een leptospirose van enig belang worden de nieren ernstig beschadigd.
De urine heeft een helder aspect, maar wel een vrij donkere kleur, waar-
schijnlijk door de sterke concentratie vanwege het weinig drinken; het
S.G. bevestigt dit (1.035), de pH geeft een zure reactie. De eiwitreactie
is sterk positief, wanneer we de urine schudden blijft het schuim wit, gal-
kleurstoffen zullen dus zeer waarschijnlijk niet aanwezig zijn. Bij icterische
dieren is dit wèl het geval.

Het sediment dat in matige hoeveelheid aanwezig is, bevat veel nier-
cylinders (hyaline- en korrelcylinders), veel nierepitheliën en ook leuco-
cyten.

We zouden de diagnose nu helemaal rond kunnen krijgen als we de lep-
tospiren microscopisch in het donkerveld zouden kunnen aantonen. Hier-
voor moet de urine wel zeer vers zijn, want de microörganismen gaan in
zure urine snel dood. Een druppel urine of iets van het sediment is voor
onderzoek nodig. Het aantal urinemonsters met leptospiren is echter maar
gering. Het beeld van de urine kan snel wisselen, vooral de cylinders en
cellen kunnen van de ene dag op de andere verdwijnen en ook de hoe-
veelheid eiwit kan snel afnemen, wat op genezing kan wijzen, maar het
kan ook toenemen.

Het andere orgaan dat sterk wordt aangetast, is de lever.
Deze is echter voor klinisch onderzoek moeilijk toegankelijk. Het meest
opvallend is het al vaker genoemde symptoom Icterus, wat echter maar
weinig voorkomt. De destructie van het leverweefsel is dan bijzonder groot,
het verloop van de ziekte is in het algemeen zeer ernstig en ook de inge-
stelde behandeling heeft door deze ernstige orgaanaantasting veel minder
goed resultaat. Voor de diagnostiek van de lever zijn we aangewezen op
laboratoriumreacties.

Het morfologisch bloedbeeld geeft ons geen speciale afwijkin-
gen, in tegenstelling met de virusziekten (in het bijzonder met H.C.C.)
daalt het aantal polymorfkernige leucocyten niet, er treedt eerder een
hyperleucocytose op.

Tot slot wat de symptomen betreft, de spastische gang. Soms kan
dit zelfs tot duidelijke convulsies lijden, zo zelfs dat ze doen denken aan
epileptiforme aanvallen. Zover onze ervaring strekt, zonder speekselen
echter.

Bij p a 1 p a t i e blijken de lenden-, de dij- en de buikmusculatuur pijnlijk
en gespannen te zijn. Bij zenuwverschijnselen moet soms gedacht worden
aan een menginfectie met hondeziekte. Deze aanvallen werden echter ook
waargenomen bij dieren, geënt tegen hondeziekte en waarbij de titer in
het bloed van agglutininen en lysinen tegenover de in aanmerking komende
leptospirenstammen sterk stijgende was in het verloop van één ä twee
weken, wat wijst op een actief leptospirose-proces. Dit laatste onderzoek
wordt veelal toegepast om de waarschijnlijkheidsdiagnose leptospirose te
bevestigen of om de diagnose te stellen.

In ons geval geldt het eerste. Dit onderzoek moet geschieden in een daar-
voor ingericht laboratorium.

leptospiren de oorzaak van de ziekte zijn bij onze patiënt; bij de klassieke
ziekte van Weil is het meest de Lept. icterohaemorrhagiae, bij een niet
icterisch beeld de Lept. canicola. Dit gaat echter niet altijd op, vooral bij
pups ontwikkelt zich overheersend de icterus. Naast deze twee komen ook
nog voor als voornaamste de Lept. grippo typhosa en de Lept. pomona.
Het probleem van de mee-agglutinade van andere typen leptospiren en
welke dan als de oorzaak van de ziekte moet worden beschouwd en bij
welke titer van een positieve reactie mag worden gesproken, laat ik graag
over aan de collega van het laboratorium.

Wel moeten we er rekening mee houden, dat er in het algemeen minstens
een week overheen gaat, nadat het dier ziek geworden is, vóór de titer
van de antilichamen in het bloed duidelijk verhoogd is.
Bij een twijfelachtige reactie kan het daarom gewenst zijn na een week
opnieuw een titerbepaling te vragen: een duidelijke stijging ervan wijst
op een actief proces, zoals boven al is vermeld.

Veel honden hebben een meer of minder hoge titer, die toegeschreven
moet worden aan een oude infectie, misschien jaren geleden.
In een wat later stadium kunnen de gevolgen van de voornaamste orgaan-
laesie, de nierlaesie, zich openbaren; dit hangt vanzelfsprekend van de
ernst van de ziekte af.

Het meest op de voorrgond tredend zijn dan de symptomen van de
u r e m i e. Dit kan variëren van uitgesproken uremie met slechte huid-
turgor, sufheid, staan met een ronde rug, speekselen, uremische stomatitis
en foetor ex ore. Het ureumgehalte in het bloed kan sterk variëren, soms
is het nauwelijks 200 mg%, een andere keer 500 mg% of meer.
Wat de s t o m a t i t i s betreft, vergete men niet de onderrand van de
tongpunt te inspecteren. Soms ziet men de tongpunt necrotisch worden
en afsterven (black tongue).

Dit laatste ziektebeeld heeft zich bij de huidige leptospirose-uitbraak weer
gemanifesteerd. In deze fase treden als uiting van de uremie ook vaak de
bloederig-slijmerige faeces op. De ernst van de klinische verschijnselen
pan vaak helemaal niet gelijk op met de hoogte van het ureumgehalte
in het bloed.

Voor de differentiaal diagnose komen in de eerste plaats in aanmerking
hondeziekte en H.C.C. Hoewel in de ziektebeelden in het algemeen wel
duidelijke verschillen voorkomen, is de diagnose in het beginstadium bij
een individuele patiënt nog wel eens moeilijk.

In de eerste plaats kan de anamnese in verband met uitgevoerde entingen
ons aanwijzingen geven. Verder zien we bij de virusziekten, vooral bij de
H.C.C., een duidelijke zwelling van de tonsillen naast een leucopenie.
Verder staan bij de leptospirose de nierafwijkingen op de voorgrond.
Bij de hondeziekte zien we na enkele dagen de zeer uitgesproken ontste-
king van de slijmvliezen van neus en ogen, ook is in het begin de tempe-
ratuur meestal hoger. Bij de ziekte van Weil is de icterus een doorslag-
gevend symptoom.

Menginfectie is ook niet onmogelijk. Septicemie, vooral door hemolytische
streptokokken kunnen voor de differentiaal diagnose in aanmerking ko-
men. De nefritis, al of niet met de uremie, kunnen op niet specifieke basis
berusten, evenals de maag-darmverschijnselen — waaronder vergifti-
gingen, in het bijzonder met thallium — gerekend moeten worden.

De prognose is in grote mate afhankelijk van de ernst van het klinisch
verloop; de dood, meestal het gevolg van de acute uremie, kan snel vol-
gen. Hiervoor is het ureumgehalte in het bloed zeker niet doorslaggevend,
dieren met een hoog ureumgehalte (500 mg% en zelfs nog hoger) hebben
we zien genezen; van belang voor de prognose is net zo goed de algemene
toestand en in het bijzonder de toestand van de nieren. Het grote gevaar
is, dat nefritis overgaat in een chronische interstitiële nefritis, de secun-
daire schrompelnieren, die dan de oorzaak kan worden van een slepende
uremie, die soms pas over een tijdsverloop van een jaar of nog langer uit-
eindelijk tot de dood voert.

Het ziektebeeld met de icterus heeft een korter verloop, een hoog percen-
tage voert tot de dood door de ernstige leverdestructie.

De therapie heeft sedert de ontwikkeling van de antibiotica we! een ver-
andering ondergaan en we kunnen ook wel zeggen een verbetering.
Vroeger was het de behandeling met serum waartoe we beperkt waren.
In de diergeneeskunde heeft deze zich niet kunnen handhaven, zeer waar-
schijnlijk omdat alleen zeer vroege toediening resultaat gaf, zodat wanneer
het ziektebeeld duidelijk werd, we al te laat waren. Het meeste zou dus
nog te verwachten zijn van deze behandelingswijze wanneer leptospirose
nog pas vermoed kan worden.

De ernst van de orgaanbeschadiging is in tweede instantie beslissend of
het dier er door zal komen.

Hoewel de leptospiren voor penicilline matig gevoelig zijn, komt dit anti-
bioticum toch in de eerste plaats in aanmerking, zoals dit ook het geval is
bij de mens.

Een deel van de experimenten hierover is verricht bij de goudhamster,
waarbij o.a. streptomycine en tetracycline ook werden beproefd. Verschil-
lende onderzoekers menen dat een combinatie van penicilline en strepto-
mycine een grotere kans geeft op het doden van de leptospiren dan peni-
cilline alleen, zodat de urine geen levende microörganismen meer bevat;
vooral om te voorkomen dat dragers optreden is dit van belang. We kun-
nen daarom de combinatie van een penicilline-depot-preparaat (20.000
E/kg lichaamsgewicht) streptomycine (25 mg per kg lichaamsgewicht,
per dag) gebruiken. Deze behandeling moet veelal minstens een week wor-
den voortgezet, in elk geval tot enkele dagen nadat de temperatuur weer
normaal is.

Naast deze causale therapie mag de symptomatische niet vergeten worden;
in de eerste plaats het dieet, dat de lever en de nieren moet sparen, dus
eiwit in matige hoeveelheid en eveneens matig vet. Als calorierijke voe-
dingstof kan glucose-oplossing gegeven worden. In verband met de drei-
gende uremie moet de diurese op gang worden gehouden, wat ook weer
niet wil zeggen dat men overmatige hoeveelheden vocht toe kan dienen
en de nieren extra kan belasten. Indien echter de huidturgor verminderd
is, zijn fys. NaCl-oplossing 4- 10% glucose van belang, daar anders de
retentie van de eiwit-afval-stoffen nog sterker in de hand wordt gewerkt
en de uremie nog erger wordt. Dit laatste is vooral het geval wanneer naast
de nierinsufficiëntie, braken en diarree optreden.

De waarde van het aminozuur methionine als bouwsteen voor choline, dat
in de lever gevormd moet worden, wordt door sommigen weer betwijfeld.
Hetzelfde geldt voor het toedienen van aminophylline als vaatverwijder

o.m. in de nieren, waardoor de secretie bevorderd zou worden. Het kan
evenwel ook een gunstige werking op het hart hebben.
De NaCl-oplossing is ook van belang met het oog op het zoutverlies ten
gevolge van het braken.

Het anabole-hormoon Nandrolon zal bij ernstig zieke dieren door zijn
eiwit-sparend effect nuttig kunnen zijn. Al met al blijft het gevaar voor
een schrompelnier aanwezig.

Tot slot de vraag van de preventie; daarom zo belangrijk, omdat lepto-
spiren gedurende maanden en nog langer door honden met de urine kun-
nen worden uitgescheiden. Dit geldt in het bijzonder voor de Lept. canicola,
terwijl wat de Lept. icterohaemorrhagiae betreft, dit ook geldt voor ratten
in het water.

De leptospiren zullen in de zure honde-urine snel te gronde gaan, boven-
dien kunnen ze niet tegen droogte. Dit is een kwestie misschien van een
kwartier; de kans op besmetting is dus beperkt.

De enting heeft het nadeel dat ze twee keer — met een tussenpoos van
een maand — moet geschieden en niet langer dan een jaar immuniteit
geeft. Toch lijkt het aan te raden, daar waar nogal wat honden bij elkaar
komen of zijn, de dieren te enten, evenals honden die bij water, waarin
ratten voorkomen, kunnen komen. Voor de huishond is de enting niet
urgent, tenzij men hoort dat in zijn omgeving leptospirose voorkomt.

Ondertussen heeft de eigenares van onze patiënt al een hele poos in on-
zekerheid moeten wachten en helaas zullen we haar nog geen concreet
antwoord kunnen geven.

Dit antwoord zal luiden: „Zeer waarschijnlijk lijdt Uw hond aan lepto-
spirose, niet aan de meer bekende ziekte van Weil; we beschouwen de toe-
stand niet als hopeloos, genezing na behandeling is goed mogelijk, alhoewel
complicaties van de kant van de nieren in een later stadium, soms pas veel
later, niet zijn uit te sluiten."

Naar aanleiding van het frequente voorkomen van leptospirose in de laatste maanden,
wordt dit ziektebeeld besproken, alsmede de prognose en de therapie.
Nieuwe gezichtspunten worden niet naar voren gebracht, of het zou moeten zijn dat
de „black tongue" in deze uitbraak weer is gezien. Preventieve enting verdient na het
toenemen van leptospirose de aandacht.

In view of the high incidence of leptospirosis in recent months, this clinical picture
as well as its prognosis and treatment are discussed.

No new points of view are advanced unless it should be the fact that „black tongue"
was observed again during this outbreak. Now that the incidence of leptospirosis has
increased, particular attention should be paid to preventive inoculation.

A propos de I\'apparition fréquente de leptospirose dans les derniers mois, ce syndrome,
son pronostic et la thérapie sont discutés.

On n\'avance pas de nouveaux points de vue, a I\'exccption de la „langue noire"
(black tongue) qui a été signalée dans cette éruption.

Au cas d\'une augmentation de la frequence de leptospirose une vaccination preventive
mérite considération.

Auf Grund des häufigeren Auftretens von Leptospirose in den letzten Monaten wird
Krankheitsbild, Prognose und Therapie besprochen.

Neue Gesichtspunkte werden nicht vorgebracht, es sei denn, dass bei diesem Ausbruch
die „black tongue" wieder wahrgenommen wurde.

Bei Zunahme der Leptospirose ist der Präventivimpfung Beachtung zu schenken.
RESUMEN

Gon motivo de la ocurrencia frecuente de leptospirosis en los Ultimos meses, esta
discutido los sintomas de esta enfermedad como tambien el prognosis y el tratamiento.
No esta communicado nuevos puntos de vista, sea que se ha visto otra vez en esta
brote „lengua negra". Vacunacion preventiva merece la atencion despues el aumento
de leptospirosis.

Enige tijd geleden bleek het één onzer dat enkele varkensfokkers in zijn
praktijk gebruik maakten van een „bronstzalf", om daarmee hun zeugen,
die niet in oestrus kwamen, in bronst te brengen.

Daar in de varkensfokkerij het probleem van het „niet berig willen wor-
den" nog steeds een grote rol speelt, werd door ons een onderzoek inge-
steld naar de werking van dit middel om het op zijn bruikbaarheid voor
de praktijk te beproeven.

De zalf blijkt te worden verkocht door Belgische drogisten en apothekers,
en ze bestaat uit vaseline met 1% diaethyl-stilboestrol (volgens etiket).
Na een voorbehandeling met lauw water worden de inwendige vulva-
lippen met genoemde zalf ingesmeerd, waarbij er op gelet dient te worden
dat de zalf ook inderdaad goed ingemasseerd wordt (bij varkens is het
ook mogelijk de uierhuid met de zalf te bewerken).

De N.V. Aesculaap te Boxtel verstrekte ons zalf van bovengenoemde
samenstelling, zodat we deze in onze praktijken konden proberen. Behalve
bij zeugen en gelten die niet in oestrus kwamen, werd de „bronstzalf\' ook
toegepast bij zeugen die men zo snel mogelijk na het spenen van de biggen
weer wilde laten dekken.

Wij betrokken ook een aantal runderen en schapen in dit onderzoek.
Eigen onderzoek

Een moeilijkheid bij het onderzoek was, dat we niet wisten hoeveel zalf we
bij de proefdieren moesten gebruiken. We namen één likje zalf van ±: 2,5
gram (bevattende 25 mg diaethyl-stilboestrol) per varken en per schaap
en twee likjes zalf voor elk rund (±; 5 gram zalf).

De bij het onderzoek gebruikte varkens waren van het D. Landvarken
ras en niet afkomstig van z.g. probleembedrijven, maar van kleinere en
grotere varkensfokkers die op dat moment incidentele moeilijkheden had-
den met één of meer zeugen die niet in bronst wilden komen. De leef-
tijden van de zeugen zijn in de tabellen aangegeven d.m.v. de aanduiding
„aantal keren gebigd".

De resultaten die we bij onze proefdieren verkregen, zijn in de hieronder
volgende tabellen samengevat. Bij de varkens hebben we onderscheid ge-
maakt tussen an-oestrus gelten en -zeugen en zeugen die men zo snel moge-
lijk na het spenen weer in oestrus wilden laten komen (zie resp. tabellen
1 A, 1 B en 1 C). Bij alle proefdieren werden de inwendige vulvalippen
met zalf ingesmeerd.

De tabel 2 heeft betrekking op normale schapen, terwijl tabel 3 slaat op
runderen, die volgens de eigenaren voor wat betreft leeftijd of afkalf-
datum reeds lang in bronst hadden moeten komen.

Het optreden van oestrus bij de gelten t t/m 6, van één tot zes weken na
de behandeling, zal wel niet meer toe te schrijven zijn aan de applicatie
van de zalf. Negen van de vijftien gelten zijn binnen vijf dagen na de
behandeling in oestrus gekomen, terwijl zeven van deze negen dieren na
Ie dekking ook werkelijk drachtig geworden zijn. Van het totale aantal
van vijftien gelten zijn er uiteindelijk twee gust gebleven. Van dier no. 9
zouden we kunnen opmerken dat deze zeug waarschijnlijk ook wel zonder
behandeling op dezelfde dag spontaan in oestrus gekomen zou zijn.
Helaas waren we niet in staat een groep controledieren in het onderzoek
te betrekken. Ongetwijfeld zal de fokker na de behandeling van de gelten
(en oudere zeugen) meer aandacht aan zijn dieren besteden dan norma-
liter het geval is, waardoor de uitkomst van dit onderzoek minder hoog
gewaardeerd moet worden dan anders het geval zou kunnen zijn.

Zeug no. 1 reageerde niet op de zalfbehandeling. Drie zeugen kwamen
binnen vijf dagen na de behandeling in oestrus. In deze geïnduceerde
bronst concipieerden ze alle drie. De overige vier dieren kwamen 5-8 dagen
na de zalf-applicatie in oestrus, waarna slechts één zeug drachtig werd bij
deze eerste dekking. De overige drie bleven gust en zijn later geslacht.
Het was ons niet mogelijk de geslachtsapparaten van de gust gebleven
dieren te onderzoeken.

Zo snel mogelijk na het spenen van de biggen werden de in tabel 1 G ver-
melde zeugen behandeld om ze dan zo snel mogelijk weer te laten dekken.
Normaal zien we dat de oestrus binnen 3-8 dagen na het spenen optreedt.
Hier zien we dat tien van de elf zeugen binnen vijf dagen in bronst
kwamen en dat al deze tien dieren bij de eerste dekking concipieerden. De
elfde zeug heeft nooit bronst vertoond.

Bij deze proefgroep is wel met een controlegroep gewerkt, een tiental zeu-
gen werden n.1. direkt na het spenen alleen met vaseline behandeld. Het
smeren op zich, zou misschien ook al een of ander prikkelend effect kun-
nen hebben en resulteren in bronst. Dit bleek echter niet het geval te zijn.
De oestrus bij de controle-dieren keerde n.1. 3-11 dagen (gemiddeld 6
dagen) na het spenen terug.

De ooien waren gemiddeld drie jaar oud, die alle al één of meerdere keren
gelammerd hadden. Ze waren van gemengd inlands ras, terwijl de lam-
meren begin september gespeend waren. Het was hier de bedoeling om
na te gaan of de bronstzalf ook bruikbaar zou zijn als een oestrus-synchro-
nisator bij schapen.

De proef werd uitgevoerd in dc beginperiode van het oestrus-seizoen (half
september), de periode waarin de geslachtelijke activiteit bij ooien op gang
begint te komen.

Binnen twee dagen na de behandeling waren er zes ooien runs. De schapen
5 t/m 7 hebben misschien een opgewekte „stille bronst" gehad door 17-21
dagen na de behandeling in oestrus te komen, evenzo de dieren no. 3 en
8 die tweemaal een geïnduceerde stille bronst hebben gehad (nl. 2 x 17
dagen).

Op het totaal van 15 ooien reageerden er dus een zestal dieren positief.
Aan de hand van de geboortedata konden we concluderen dat slechts twee
dieren bij de eerste dekking geconcipieerd hadden. Misschien dat de ram
hier mede schuldig aan is, daar het eerste zaad dat geproduceerd wordt
in het nieuw seizoen minder vruchtbaar is.

Daar het tijdens de staltijd soms moeilijk is om bij runderen vast te stellen
of het dier tochtg is, willen we hierbij opmerken dat al deze dieren niet
als ,,echte anoestrus-dieren" zijn te beschouwen.

Bij een zestal runderen zagen we binnen vijf dagen een zichtbare bronst
optreden en bij een achttal een bronst binnen een maand na de behan-
deling. Van het totale aantal van zestien zwart-bonte runderen zijn er
veerden binnen een maand en de laatste twee binnen zes weken na de
zalfbehandeling drachtig geworden.

Evenals bij de schapen zouden misschien drie dieren een geïnduceerde
„stille bronst" doorgemaakt hebben (de no.\'s 1, 9 en 11).

De positief reagerende zeugen vertoonden een langere oestrus dan nor-
maal, bij sommige wel vijf dagen. Het effect van de behandeling kan bij
sommige dieren misschien samenvallen met de normale endogene pro-
duktie van oestrogenen, of wel na elkaar zijn opgetreden en zo resulteren
in een verlengde oestrus. Of wel, is er kort na de geïnduceerde bronst nog
niet een natuurlijke bronst gevolgd? (Dit kan natuurlijk ook voor de an-
dere diersoorten gelden.)

Tijdens de bronsttijd van de zeugen werd om de andere dag gedekt. Als
we tabel 1 B en 1 C met elkaar vergelijken (an-oestrus- en pas gespeende
zeugen), dan zien we dat het aantal geboren biggen bij 1 C wel veel gun-
stiger ligt (wat ook te verwachten was). De goede conditie van de an-
oestrus zeugen zal waarschijnlijk het aantal ovulaties ook wel beïnvloeden.
Zeug no. 5 in tabel 1 C, met slechts twee geboren biggen, steekt wel wat
ongunstig af bij de rest, maar zo\'n uitslag komt men in de praktijk ook wel
eens tegen.

Een zeer typisch verschijnsel was, dat de vulvalippen bij de zeugen veel
roder en grover werden na de labiale behandeling dan normaal. Sommige
zeugen waren ook veel onrustiger tijdens de bronst dan normaliter.

Zoals we uit tabel 2 kunnen zien, reageerden de schapen nogal wisselend.
De positief reagerende dieren hadden ook hier vuurrode vulvalippen, maar
waren verder normaal in hun bronst. De opgewekte oestrus bleek hier in
tegenstelling tot die bij de zeugen juist korter te duren, nu slechts gemid-
deld /2-I dag.

Bij de runderen zijn er over deze behandeling geen bijzonderheden te ver-
melden.

Dat bij verschillende proefdieren (vooral varkens) een ovulatoire bronst
werd geïnduceerd, kan een gevolg zijn van het feit dat de behandelde
dieren toevallig in de folliculaire fase van de cyclus verkeerden of ook wel
spontaan in oestrus gekomen zouden zijn. Met behulp van stoffen met een

oestrogene werking kan men veelal op elk ogenblik in de sexuele cyclus
bronst opwekken, die echter meestal anovulatoir zal verlopen, met uit-
zondering van toediening in de actieve folliculaire fase.
Of onze negatief reagerende dieren een bepaalde afwijking van het ge-
slachtsapparaat vertoonden weten we niet, daar we dit niet konden con-
troleren. Evenmin weten we of we de juiste dosering per diersoort gebruikt
hebben. De dosering bij deze wijze van appliceren (labiaal) ligt veel lager
dan bv.v. die per injectie. Denk b.v. aan het synchroniseren van de bronst
bij schapen met behulp van „sponsjes". Deze sponsjes bevatten een steroid
met progestatieve werking die gedurende meerdere dagen in de vagina
verblijven.

Of het aantal geboren biggen beïnvloed wordt bij het gebruik van bronst-
zalf is ook nog onvoldoende tot uiting gekomen. Een uitgebreider en meer
diepgaander onderzoek is in dit opzicht geweest.

Bij enkele diersoorten werd een zalfbehandeling toegepast, om deze in oestrus te
laten komen. De zalf bestond uit vaseline met 1 % diaethyl-stilboestrol. Deze zalf werd
op de inwendige vulvalippen gemasseerd.

Gebruikt werden ongeveer 2,5 gram zalf (bevattende 25 mg diaethyl-stilboestrol)
bij een varken en een schaap en 5 gram zalf (bevattende 50 mg diaethyl-stilboestrol)
voor elk rund.

Van 15 anoestrus gelten reageerden er 7 „gunstig" w.b. oestrus en ovulatie
Van 8 anoestrus zeugen reageerden er 3 „gunstig" w.b. oestrus en ovulatie
Van 11 normale zeugen reageerden er 10 „gunstig" w.b. oestrus en ovulatie
Van 15 normale schapen reageerden er 2 „gunstig" w.b. oestrus en ovulatie
Van 16 anoestrus runderen reageerden er 2 „gunstig" w.b. oestrus en ovulatie
Onder „gunstig" verstaan we; „binnen vijf dagen" na de behandeling.
Van 15 anoestrus gelten werden er 11 drachtig binnen 30 dagen na de behandeling
Van 8 anoestrus zeugen werden er 4 drachtig binnen 30 dagen na de behandeling
Van 11 normale zeugen werden er 10 drachtig binnen 30 dagen na de behandeling
Van 16 anoestrus runderen werden er 14 drachtig binnen 30 dagen na de behandehng

Ointment was used to induce oestrus in certain animals. The ointment consisted of
vaseline and one per cent diethylstilboestrol. This ointment was applied to the internal
lips of the vulva by massage.

Approximately 2.5 g. of ointment (containing 25 mg. of diethylstilboestrol) were used
in a pig and a ewe and 5 g. of ointment (containing 50 mg. of diethylstilboestrol)
were applied to each cow.

Of 15 anoestrus gilts, 7 responded „satisfactorily" as regards oestrus and ovulation.
Of 8 anoestrus sows, 3 responded „satisfactorily" as regards oestrus and ovulation.
Of 11 normal sows, 10 responded „satisfactorily" as regards oestrus and ovulation.
Of 15 normal ewes, 2 responded „satisfactorily" as regards oestrus and ovulation.
Of 16 anoestrus cows, 2 responded „satisfactorily" as regards oestrus and ovulation.
„Satisfactorily" is taken to mean a response „within five days" after treatment.
Of 15 anoestrus gilts, II became pregnant within 30 days after treatment.
Of 8 anoestrus sows, 4 became pregnant within 30 days after treatment.
Of 11 normal sows, 10 became pregnant within 30 days after treatment.
Of 16 anoestrus cow.s, 14 became pregnant within 30 days after treatment.

Op 14-9-1964 werd een 5-jarige Poedel (reu) als spoedgeval aangeboden
met de anamnese:

Patiënt heeft zojuist een toeval gekregen, waarbij het bewustzijn verloren werd,
de hond omviel en fietsende bewegingen gemaakt werden. Twee dagen tevoren
is de hond vol zand en ander vuil thuisgekomen, en in de voorafgaande nacht
zou hij een „nachtmerrie" gehad hebben.

De hond is gevaccineerd tegen ziekte van Carré en H.C.C. op jeugdige leeftijd.
De laatste rabies-enting dateert van 1963.
Bij onderzoek maakt de hond een onnatuurlijk rustige indruk.
Temperatuur is 39.1° C, hart en ademhaling zijn normaal. Stel-reflexen
zijn normaal, pupillen zijn van gelijke grootte.

Een symptomatische therapie wordt ingesteld: 0,5 cm^ Combelene i.m.
Bloed wordt afgenomen voor een Sabin-Feldman en complement bindings-
reactie op toxoplasmose; urine voor een loodbepaling wordt per catheter
verkregen.

De volgende dag wordt Luminal (3x daags 25 mg) voorgeschreven.
Patiënt heeft nog 2 toevallen.

Op 16-9-1964 blijkt het loodgehalte van de verzamelde urine 160 y/liter
geweest te zijn. Het vermoeden loodvergiftiging lijkt een basis te krijgen,
een „loodzoom" is niet aanwezig.

De S-F titer, welke \'s middags bekend wordt, is 1:1024, de C.B.R. 1:64
(anticomplementair). Dit duidt op een actieve toxoplasmose.
De vraag, welke de oorzaak is van de prikkelingsverschijnselen dringt zich
op.

Op 17-9-1964 wordt een therapie ingesteld, welke diagnostische waarde
lijkt te hebben. Subcutaan wordt 200 cm^ Ca-versenaat 2% in fysiolo-
gische NaCl toegediend; prompt volgt een half uur later een toeval.
Vermoedelijk is het uit de depots (lever?) gemobiliseerde lood hier debet
aan.

Twaalf uur later, met behulp van een catheter, verkregen urine blijkt
480 y Pb/liter te bevatten.

Op deze gegevens mag Pb-intoxicatie worden vastgesteld.
Aangezien de toxoplasmose, afgezien van de aetiologie der toevallen, toch
actief lijkt, wordt tevens een therapie met sulfadiazine en daraprim in-
gesteld. De injecties met Ca-versenaat worden nog driemaal herhaald, met
tussenpozen van een week. Na de 2e injectie treedt nog eenmaal een toeval
op. In verband met de zeer hoge kosten worden loodbepalingen in de urine
niet meer uitgevoerd.

Op 2-10-1964 is de SF nog 1:1024, de C.B.R. is 1:8, anti-complementair.
Patiënt heeft na 23-9-1964 geen toevallen meer, is nog wel hypernerveus
en schuw. Geleidelijk verbeteren deze klachten; ook de erratische eetlust

wordt genormaliseerd. De andere in huis aanwezige Poedel en alle huis-
genoten blijken geen aantoonbare antilichamen tegen toxoplasmose in het
serum te bezitten.

Op 20-11-1964 bestaan eigenlijk geen klachten meer; wel vermeldt de
eigenares dat naar haar inzicht de psyche van de hond veranderd is; het
dier is veel rustiger geworden, een situatie die enige jaren geleden ook
bestaan zou hebben.

Achteraf gezien, blijft de vraag bestaan welk proces voor welk deel van de
symptomen (of voor alle symptomen?) verantwoordelijk was.
Eén conclusie valt zeker te trekken: men moet altijd blijven twijfelen aan
de waarde van zijn therapieën.

Was nl. slechts één van beide differentieel-diagnoses in aanmerking ge-
nomen, dan zou men óf een toxoplasmose óf een lood-vergifigting „ge-
nezen" hebben; nu blijft het „post of propter" een open vraag.
Beoordeling van therapieën is afhankelijk van een volledige diagnose;
onder praktijkomstandigheden helaas een utopie.

Beschrijving en behandeling van een mogelijk geval van to.xoplasmose en lood-
vergiftiging bij een Poedel.

Description and treatment of a possible case of toxoplasmosis and lead intoxication in
a Poodle.

R ij n b e r k, A.: Een geval van loodintoxicatie bij de hond, behandeld met CaNas
EDTA en D-penicillamine. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 942, (1964).

D u r i e z, R., Many, P. et P e d o y a, Ch.: Les vaccinations dans les armées
étrangèrcs. Revue des Corps de Santé, (1), 37, (1966).

Schrijvers hebben een onderzoek ingesteld, omtrent de verschillende vaccinaties bij
nationale legereenheden.

Gedurende vredestijd worden praktisch in alle onderzochte landen de dienstplichtige

vaccinaties, het biologisch gebruikte materiaal en de toegepaste techniek. Hierdoor

Aldus wordt een internationale standaardisatie van vaccinatievoorschriften wenselijk

Parker, H. D., Hawkins, W. W. and Brenner, E.; Epizoötiologic Studies
of Ovine Virus Abortion. /. Am. vet. Res., 27, 869, (1966).

Virusabortus bij schapen wordt veroorzaakt door een virus uit de psittacosis-lympho-
granuloma venereum groep (PLV).

Experimenten bij 2 koppels schapen, uitgevoerd teneinde de epizoötiologic van de
ziekte te bestuderen, leidden tot de volgende resultaten:

Onder natuurlijke condities vindt de grootste verspreiding van het virus plaats
tijdens het lammerseizoen door geïnfecteerde placentae en geïnfecteerde vruchtwater.
De besmetting geschiedt per os. Deze besmetting leidt alleen tot klinische verschijnse-
len, indien zij plaats vindt halverwege de graviditeit.

Besmetting op een later tijdstip van de drachtigheid of van niet-drachtige ooien leidt
wel tot infectie (stijging van de complementbindingstiter) maar niet tot klinische
verschijnselen. Dergelijke ooien blijven virusdragers, maar zullen bij een volgende
graviditeit niet verwerpen.

Hoewel de infectie per os ook experimenteel vrijwel in alle gevallen tot infectie leidt,
kan toch een overbrenging door Arthropoden niet geheel uitgesloten worden, daar
in enkele gevallen een vrij langdurige viremie na experimentele infectie werd ge-
constateerd en intraveneuze infectie met het virus zeer gemakkelijk aanslaat.
Bij de in de koppels aanwezige rammen kon geen virus worden aangetoond — de
ziekte is dus blijkbaar geen dekinfectie.
Klinisch gezonde virusdragers worden veel aangetroffen.

De complementbindingstest bleek een betrouwbare methodiek om de infectie bij
schapen aan te tonen.

M a y r, A., N e u b r a n d, K. und M a k n e 1, H.: Seuchenschaftes Auftreten von
originären Schweinepocken in Bayern. Tierärztl. Umsch., 21, 124, (1966).
In het najaar van 1965 trad in Beieren op uitgebreide schaal pokken onder de varkens
op, die door echt varkenspokkenvirus werd veroorzaakt (en niet door vaccine virus,
dat ook deze ziekte kan veroorzaken). Dc mortaliteit bedroeg ongeveer 7%, maar
was soms veel hoger door secundaire infecties tengevolge van schuren.
Aangezien er geen kausale therapie is, konden alleen preventieve maatregelen ge-
nomen worden, isolatie, ontsmetting, ectoparasietenbestrijding.

Het varkenspokvirus heeft geen verwantschap met vaccine, zodat preventief enten
daarmede niet mogehjk is. Enting kan in uitzonderingsgevallen met het orginele
varkenspokvirus worden uitgevoerd; daarbij moet echter gerekend worden op verliezen.
(Met 4 mooie kleurenfoto\'s van de huidafwijkingen. Ref.)

Hall, W. T. H., Simmons, G. C., French, E. U., S n o w d o n, W. A. and
A s d e 11, M.: The pathogenesis of encephalitis caused by the Infectious Bovine
Rhinotracheïtis virus. Austr. Vet. J., 42, 229, (1966).

Met een eerder door French (1962) beschreven virusstam (N 569), geïsoleerd in
weefselculturen uit zenuwweefsel van kalveren, welk virus later door French werd
geïdentificeerd als I.B.R. - I.P.V. virus, werden infectieproeven verricht.
Toegepast werden intranasale, intracerebrale, subcutane en orale infectie bij telkens
2 kalveren van 6 weken oud. Bovendien werden 2 niet drachtige vaarzen van 15
maanden oud intravaginaal geïnfecteerd.

Beide intranasaal geïnfecteerde kalveren ontwikkelden een milde rhinitis, gevolgd
door meningoëncephahtis. Eén der dieren vertoonde 12 dagen na de infectie ernstige
hersenverschijnselen. Uit alle delen van het C.Z.S. werd het virus geïsoleerd. Het
andere kalf vertoonde geen klinische hersenverschijnselen en er werd geen virus in
het C.Z.S. aangetoond, terwijl histologisch wel een geringe encephalitis aanwezig was.
Het serum van dit kalf bevatte vóór de infectie neutraliserende antilichamen.
Beide intracerebraal geïnfecteerde kalveren toonden klinische hersenverschijnselen en
bij sectie respectievelijk 11 en 21 dagen na infectie werd een niet-purulente meningo-
encephalitis gevonden. Bij één der kalveren werd het virus uit alle delen van het
C.Z.S. geïsoleerd. Bij dit dier werd ook het virus geïsoleerd uit het bloed (leucocyten-
Iractie) op de 4e en 5e dag na de infectie. Het C.Z.S. van het andere kalf bevatte
geen virus. In het serum van dit kalf werden neutraliserende antilichamen gevonden.
De subcutaan en oraal geïnfecteerde dieren vertoonden noch klinische, noch post-
mortale afwijkingen (geslacht na 71, 95 en 150 dagen). Bij 2 van de 4 kalveren
werden neutraliserende antilichamen in het serum gevonden. Uit geen der 4 kalveren
werd virus geïsoleerd.

De intravaginaal geïnfecteerde vaarzen vertoonden na 2 dagen een lichte vaginitis
(blaasjesuitslag) die 11 dagen na de infectie was genezen. Eén der vaarzen kreeg
op de 10e dag rhinitis en op de 17e dag ernstige hersenverschijnselen, waarna het dier
werd gedood. Histologisch onderzoek toonde een uitgebreide meningoencephalitis aan
en virusisolatie vond plaats uit verscheidene delen van het C.Z.S.
De andere vaars vertoonde geen rhinitis en geen stoornis van het C.S.Z. Het diel
stierf na 120 dagen aan acute hemorragische enteritis. Bij het histologisch onder-
zoek werd, afgezien van een enkel gestuwd bloedvat in de witte substantie, geen enkele
afwijking in het C.Z.S. gevonden.

Daar de eigenschappen van het I.B.R. - I.P.V. virus overéénkomen met die van de
Herpesvirus groep, stellen de auteurs voor het virus aan te duiden met de naam
Herpesvirus bovis.

B e r g h e n, P.: Serum protein changes in Capillaria obsignata infections. Exp.
ParasitoL, 19, 34, (1966).

Met behulp van de methode volgens K j e 1 d a h 1 van elektroforese werden de
eiwitgehalten in het serum van kippen en duiven bepaald. Ongeveer vier tot acht
weken na een kunstmatige infectie stelde B e r g h e n bij de kip een significante
stijging van het totale percentage eiwit en van het percentage globulinen (ß en y)

vast; het gehalte aan albuminen bleef vrij constant. Bij de duif daarentegen trad
cen daling op van het percentage totaal eiwit en het percentage albuminen; hier
vertoonde het gehalte globulinen geen merkbare verandering.

De gevonden hypoalbuminemie verklaart de gevoeligheid van de duif voor een
infecde met Capillaria obsignata en de hyperglobulinemie bij de kip staat in verband
met de weerstand die de kip tegen een dergelijke infectie heeft en met het feit dat
bij deze gastheer ernsdge infecties niet langer dan twee maanden duren.

A 1 i e w, S. Y., Oesoebow, Oe. M., Mamedow, S. M. en C h a 1 i 1 o w a,
R. B.: De bestrijding van dicrocoeliose bij schapen. Weterinaria, 42, (1), 46, (1966).
De bestrijding van Dicrocoeliutn berust op een complex van maatregelen: vernietiging
van de tussengastheren, slakken en mieren, het zoveel mogelijk verhinderen van het
ontstaan van infecties in de schapen en het ontwormen van besmette dieren.
Op grond van laboratorium- en veldproeven bevelen de auteurs aan de slakken te
bestrijden door bespuidngen met naphthaline of naphthaline-CuS04.
Vele middelen werden, dagelijks gedurende enkele maanden bij groepen schapen toe-
gediend en getest op hun waarde als profylacticum. Deze toediening werd nog enige
tijd voortgezet na het in een besmette weide brengen van de schapen. Naphthaline in
een dosis van 2 gram per dag gaf de beste resultaten.

Eveneens werd een lange rij anthelmintica getest op hun waarde als therapeuticum.
De beste resultaten werden bereikt met hetolin.

Kutzer, E.: Zur Wirtspezifität der Gattung Sarcoptes. Zschr. Parasitenk., 28, 60,
(1966).

Volgens Kutzer zijn bij de Europese herkauwers op grond van morfologische en
fysiologische kenmerken de volgende Sarcoptes-soorten te onderscheiden: S. rupicaprae
bij geit, gems, steenbok, hert en ree, S. ovis alleen bij het schaap en S. bovis alleen
bij het rund.

INVLOED VAN IN W.\\TER OPLOSBARE VITAMINE A.D.E. PREPARA.AT
OP DE SPERMAKWALITEIT VAN K.I.-STIEREN

R e h m n, W. F. und Kupfersmied, H.: Untersuchungen über den Einflusz eines
hochkonzentrierten, wassermischbaren Vitamin .\'k.D.E. Präparates auf die Spcrma-
qualität bei Besamungsstieren. Schweiz. Archiv Tierheilk., 108, 428, (1966).
De schrijvcrs hebben cen 25-tal Kl.-sUercn cen intramusculaire injectie in de mm.
glutaei gegeven van 5 ä 6 ml van een in water oplosbaar vitamine preparaat bevat-
tende pro ml:

Vitamine A : 500.000 IE
Vitamine D3; 75.000 IE
Vitamine E : 50 mg
De samenstelling van het voer was zodanig, dat aangenomen kon worden dat in het
voer voldoende vitaminen A, D en E aanwezig waren.
Bij deze 25 behandelde stieren bleek, dat:

a. dc dichtheid van het sperma bij 12% toenam cn wel binnen cen maand na de
injectie;

b. het volume van het sperma in 28% der gevallen toenam. Het duurde meer dan
vier weken, voordat deze toename zichtbaar was;

d. de voorwaartsbeweging bij 36% van de stieren toenam. Deze beweging kwam
ook pas meer dan een maand na de injectie tot uiting;

e. vergeleken bij een controlegroep, de behandelde stieren bij hun nakomelingen
3,5% minder doodgeboren kalveren gaf. Dit was een significant verschil.

De schrijvers menen dat het minder doodgeboren worden kan worden toegeschreven
aan een gunstige werking van de spcrmacel vitaminepreparaat op het ei. Het ei
zou daarmede meer levensvatbaarheid hebben.

Het is gewenst dat meer onderzoek gedaan zal worden, hetgeen de schrijvers voor-
nemens zijn te doen.

B u 11 i n g, E. und P i e t z s c h, O.: Salmonella-Bakterien in Schlachtgeflügel. Berl.
Münch, tierärztl. Wschr., 79, 132, (1966).

Bulling en Pietzsch onderzochten 134 geslachte eenden en 129 geslachte
hoenders, die zij in Berlijn van diverse groothandelaren panklaar betrokken.
Zowel Duits als geïmporteerd gevogelte bleek salmonella\'s te kunnen bevatten.
Uit de onderzoekingen bleek, dat diverse manipulaties bij de slachting: evisceratie,
koeling, instoppen van organen en hals en verpakken, licht tot verontreiniging voeren,
waarbij speciaal koeling in een ijswaterbad ongunstig schijnt. Het gevaar voor de
consument schuilt niet zozeer in het nuttigen van het besmette pluimveevlees, als dit
normaal toebereid is, maar in de mogelijke secundaire infecties van gevoelige andere
levensmiddelen, die bij de gelijktijdige toebereiding van het gevogelte besmet kunnen
raken.

Van de eenden was 27% besmet, van de kippen en braadkuikens 13,9%. Er werden
10 Salmonella-typen geïsoleerd, waarvan één nieuwe S. thielallee: 6 (7), (14) : m,i,t:
— •)

Er werd uit de eenden 17x S. typhimurium gekweekt en 7x typhimurium var.
Copenhagen, maar slechts éénmaal S. enteritidis.

Eenden en haantjes die niet uitgehaald waren, waren negatief, evenals panklaar
ongevroren zonder verpakking. De besmette partijen bevonden zich onder die welke
in een kunststofverpakking bevroren werden afgeleverd.

I. De spontane infectie van de kat met de „Bacille de Malassez et Vignal" nl.
met Pasteurella pseudotuberculosis is voor het eerst in 1902 door \'t Hoen
beschreven. Daar de kat intiem met de mens samen leeft en er in Frankrijk
7 k 8 miljoen katten zijn (en 5 ä 6 miljoen honden), bekleedt deze diersoort een
uitzonderlijke positie bij de overbrenging van deze bacterie van knaagdieren en
vogels op de mens, in de eerste plaats op kinderen. De infectie is ongelijk
verbreid, wordt in Alfort sporadisch en in Toulouse nooit aangetroffen, terwijl
daarentegen in Lyon 80 van de 100 katten met icterus pseudotuberculose hebben.
M O 11 a r e t geeft een uitvoerig overzicht van de betreffende literatuur. Icterus
is het meest opvallend symptoom. De lever is vergroot en gewoonlijk doorzaaid
met haardjes evenals de milt. In het merendeel der gevallen zijn de mesenteriale
lymfklieren aangetast. Verder bestaat er een catarrale gastritis en enteritis.

Bij uitzondering zijn longstuwing en oedeem en laesies in de nieren beschreven.
Het meest waarschijnlijk worden de dieren door knaagdieren of vogels besmet;
Communal trof de ziekte nooit aan bij katten die steeds in huis werden
gehouden.

11. Moll ar et heeft geprobeerd 51 katten experimenteel te besmetten met
Pasteurella pseudotuberculosis, waarvan twee accidenteel stierven. Van de 49
andere gelukte het slechts bij enkele de infectie op te wekken. Van 4 subcutaan
geïnfecteerde dieren sloeg bij geen enkele de infectie aan. Van 10 intraveneuze
infecties vertoonden slechts 2 een dodelijke infectie met sepsis, terwijl bij een
derde die door een toevallige oorzaak stierf, de bacterie uit de lever terug-
gekweekt werd. Intraperitoneale infectie gelukte in het geheel niet.
Bij perorale infectie van gezonde katten waren geen ziekteverschijnselen op te
wekken, maar deze bleven gedurende maanden bacterie-uitscheider. Wel sloeg
de infectie aan bij een kat die tijdens de besmetting toevallig ziek was en later
aan een darminvaginatie bleek te hebben geleden. Bij dit dier werd de Pas-
teurella na de dood, 13 dagen na de infectie, uit lever, lymfklieren en hartebloed
gekweekt.

Ook spontane spoelworminfectie bleek een factor die de infectie per os deed
aanslaan: dit dier vertoonde behalve haardjes in de lever ook een vergrote
ileocoecale klier terwijl de cultuur uit hart en lever positief waren.
Hoewel de kat weinig gevoelig is kan hij dus een belangrijke rol vervullen bij
het verspreiden van de ziekte. Schrijver veronderstelt nl. dat spontaan na het
opnemen van besmet voedsel (zie art. I), katten, die zelf in een goede staat van
gezondheid blijven verkeren, gedurende verscheidene weken bacterie-uitscheider
kunnen zijn.

B o s g r a, O.: Recent developments in the immunisation of dogs against canine
distemper. Vet. Ree., 79, (1966).

Hondeziekte is al heel lang bekend, werd al duidelijk beschreven door J e n n c r
(1809) en Carré (1905) was de eerste die de aetiologie van de ziekte zorgvuldig
onderzocht. Hij bewees dat de oorzaak een virus was en dat de bakterie Bordetella
bronchiseptica secundair is.

Laidlaw en Dunkin (1928) waren de eersten die een vaccin ontwikkelden en
wel een simultaanenting. Green (1939) passeerde het virus door fretten waardoor
het apathogeen werd, doch sterk immunogeen bleef. Haig (1956) vond dat
Green\'s virus in kippeëieren groeide.

Cox (1952) passeerde hondeziektevirus door eieren, waardoor het avirulent werd
en wel immunogeen bleef. Dit type van avirulent, op eieren gepasseerd virus met een
zeer goed immuniserend vermogen, wordt meestal voor vaccinproduktie gebruikt.
De moderne ontwikkeling is de produktie van levende vaccins met gemodificeerd
virus. Ze worden toegediend als kleine celvrijc substanties, met minimale hoeveel-
heden eiwit om het risico van anafylactische shock te voorkomen.
Pups van immune moeders ontvangen ± 3% via placenta en 77% via colostrum van
de in het bloed van de moeder aanwezige immuunstoffen. De immuniteitsstatus van
de teef bepaalt dus de mogelijkheid om de pups te vaccineren en dit varieert van
dier tot dier.

Vaccinatie heeft bij pups alleen succes als er weinig of geen passieve immuniteit is.
Maximale immuniteit wordt bereikt 4 weken na vaccinatie.
Er zijn drie mogelijkheden:

1. Een gevaccineerde teef, die daarna een virulente infektie heeft doorgemaakt, of

een teef die een natuurlijke infektie heeft overleefd en gereïnfekteerd werd, is hoog
immuun. De pups kunnen pas na 3 maanden gevaccineerd worden.

2. Een teef na een natuurlijke infektie zonder herinfektie, of een gevaccineerde teef
zonder natuurlijke herinfektie, zijn matig immuun. De pups kunnen eventueel na
4 weken gevaccineerd worden.

gevaccineerd. De pups kunnen na 2 weken gevaccineerd worden.
Aangezien men in de praktijk de immuniteitsstatus van de teef niet kent, geven de
meeste vaccinbereidende firma\'s het advies met 10 weken te vaccineren. Vaccinatie
met halve dosis met 4 weken en herhaling na 3 maanden met volle dosis wordt ook
wel aanbevolen, echter bij pups met hoge passieve immuniteit slaat de vaccinatie
niet aan en is de pup enige tijd voor de tweede vaccinatie en enige tijd daarna
onbeschermd. Sinds korte tijd is het mogelijk pups op een zeer jeugdige leeftijd tegen
hondeziekte te vaccineren, onafhankelijk van hun immuniteitsstatus, door middel van
avirulent mazelenvaccin, dat effectief wordt 8 uur na intramusculaire injectie.
Garlström (1958) vond een correlatie tussen hondeziekte en mazelenyirus
neutraliserende eigenschappen in mensenserum.

Gillespie en Karzon (1960) immuniseerden honden met mazelenvirus uit
weefselculturen. Het virus werd niet verspreid. Slechts enkele honden kregen een
geringe virus neutraliserende activiteit tegen hondeziektevirus. Infektie met virulent
hondeziektevirus na 84 dagen sloeg niet aan. Moura en Warren (1961) ver-
kregen dezelfde resultaten. De immuniteit tegen hondeziekte bleef minstens 3 maanden
bestaan. Baker en de Lay (1965) kwamen tot dezelfde gunstige resultaten, nl.
dat een enkelvoudige injectie met mazelenvirus honden zeer snel beschermt tegen
hondeziektevirus en dat deze bescherming maandenlang blijft voortbestaan.
Immunologisch is van belang dat na eenmalige injectie van levend mazelenvirus, de
pups géén antilichamen hebben tegen hondeziektevirus. Wel is belangrijk dat de
dieren gevaccineerd worden met voldoende hoeveelheid mazelenvirus om 100%
bescherming te krijgen.

Een latere enting met hondeziektevirusvaccin (nl. dan, wanneer de passieve immuni-
teit via de teef verdwenen was) gaf steeds een goede immuniteit en werd niet beïn-
vloed door de eerder plaats gehad hebbende mazclenvirusenting.
Een belangrijke waarneming werd door M u r d o c k (1966) gedaan, nl. dat teven als
pup gevaccineerd met mazelenvirus en daarna gerevaccineerd met hondeziektevirus,
op haar beurt slechts geringe passieve immuniteit tegen mazelenvirus overdragen op
haar jongen. Ook in de tweede generatie kunnen pups dus met 3 weken reeds
gevaccineerd worden met mazelenvirus.

Dit is een referaat van een voordracht door collega Dr. B o s g r a gehouden op het
jaarlijks congres van de British Veterinary .Association, 29 september 1966 te Brighton.
In bovengenoemd tijdschrift is tevens een uitvoerige discussie opgenomen. Interes-
senten hiervoor dienen dit tijdschrift te raadplegen (Ref.).

(Verlag Paul Parey: Berlin, Hamburg, 1966. 208 pag., prijs DM 38.—;
In dit boekje wordt verteld over het gedrag van infectieuze agentia (vircn, bac-
teriën en protozoën) en de invloed die zij op hun gastheren hebben. Het is een patho-
fysiologische en biochemische beschouwing over dc wijze waarop ze gedurende kortere
of langere tijd samenleven met de gastheer en deze ziek maken.

De zeven hoofdstukken handelen onder meer over dc pathogeniteit van de agentia,
de resistentie van het geïnactiveerde organisme, de ontstekingsrcactie, de activiteit
van het reticulo-endotheliale systeem, de wijze waarop het endocrinologisch systeem
bij de ontmoeting reageert en de invloed die infecties hebben op diverse stofwisselings-
processen van de gastheer.

Het boek bevat bijzonder veel feiten. Het leent zich als naslagwerk, doch ook als
studieboek met de bedoeling in korte tijd inzicht te krijgen in de genoemde onder-
werpen. De toegevoegde literatuurlijst schept gelegenheid er enkele uit te lichten
om deze uitgebreider te bestuderen. Het is welkome veterinaire kennis, rationeel
samengesteld tot een bezonnen geheel, dat bovendien snel toegankelijk is.

Het boek wordt instituten en klinieken die met infectieuze agentia werken of infec-
tieuze ziekten bestuderen, aanbevolen. De geïnteresseerde practicus zal er veel alge-
mene kennis uit kunnen putten.

Tussen de verscheidenheid van boeken en boekjes over volièrevogels vallen de werkjes
van vanderMarkop door hun goede uitvoering, de kwaliteit van de illustraties,
maar vooral door het gehalte van de inhoud. Van der Mark is niet alleen een
vaardig causeur met aandacht voor charmante details en historische achtergronden,
waardoor wat hij vertelt in een groter verband wordt geplaatst, doch ook een auteur
die zijn literatuur kent en kritisch beoordeelt.

Van een duivenliefhebber is de schrijver via de fok van watervogels en fazanten, mede
onder invloed van de belangstelling van zijn vrouw voor volièrevogels een vogelkenner
van betekenis geworden.

Het ministerie van economische zaken benoemde hem tot rijksgecommitteerde bij de
examens ter verkrijging van het vakdiploma van detaillist in de handel in levende
dieren.

Onder de dwergpapegaaien nemen de diverse „Agapornis"-soorten een zeer grote
plaats in. Ongeveer de helft van dit boekje is dan ook aan deze dieren gewijd.
De naam agapornis is afgeleid van het Griekse agapein, dat liefhebben betekent en
van ornis, dat vogel betekent (Engels: lovebirds).

Achtereenvolgens worden de systematiek (met een determinatietabel), voeding,
geslachtsonderscheid, kweek en beschrijving der agapornissoorten behandeld.
Vervolgens worden twee groepen van dwergpapegaaien behandeld, die echter minder
gehouden worden: de vrij gemakkelijk te fokken Sperlingspapegaaien en de Vleer-
muispapegaaien. De laatsten hebben hun naam te danken aan de houding die zij vaak
aannemen: ondersteboven hangend aan takken of gaas klimmen en slapen zij, eten en
defaeceren zij.

Lori\'s vormen een subfamilie in de papegaaiachtigen die uitblinken door hun schitte-
rende bonte kleurenpracht. Hun dieet stelt hogere eisen dan dat van de grijsrood-
staartpapegaai, welke laatste zelfs decennia lang op zonnebloempitten in leven kan
blijven. In afwijking van de meeste papegaaiachtigen hebben lori\'s een tong die
in een aantal fijne, lange papillen uitloopt, waarmee zij nectar en stuifmeel uit
bloemen kunnen likken. In volières zal men lori\'s honing, suiker, babymeel, water en
melk als een dikke pap geven, naast fruit, rozijnen, groenvoer, takken, mierepoppen
e.d.

In dit deeltje is geheel afgezien van een beschrijving van vijanden en ziekten (hoewel
van der Mark zich toch reeds veelal beperkt tot die aandoeningen waarbij
voeding en/of hygiëne van doorslaggevend belang zijn).

Dwergpapegaaien en lori\'s kan dan ook vooral worden aanbevolen aan degenen die
interesse hebben voor deze groepen van vogels of over cen handzaam naslagwerkje
willen beschikken.

Met het toenemend aanbod van cen grote variatie aan kleine volièrevogels is ook een
„boom" ontstaan in het aantal boeken dat beschrijvingen geeft en wat details over
nestbouw, aantal eieren, voedering e.a van verschillende vogelsoorten.
V r i e n d s behandelt in enkele hoofdstukken o.m. de bouw van volières, hun be-
planting, het maken van nestgelegcnheden, en de voeding in het algemeen.

In het hoofdstuk over voeding wordt de lezer voorgehouden dat „te veel" eivoer
schadelijk kan zijn en dat men met levertraan „heel voorzichtig" moet zijn (men geve
vooral niet meer dan 5 druppels „levertraan e.d." per kilo zaad). Dat de auteur op
het gebied van voedering het stadium van de amateuristische knoeier niet te boven is
gekomen blijkt ook duidelijk als hij aanraadt de voerbak voor parkieten op een grote
schotel te plaatsen. Het gemorste zaad kan dan van de schotel, na van vuil en basten
te zijn „gezuiverd", gerust weer in de voederbak teruggedaan worden.
Ziekten en ongevallen beslaan 19 bladzijden. Bij de beschrijving is gebruik gemaakt
van de thans 20 jaar oude uitgave van Geurden. Het hele hoofdstuk is een won-
derlijk mengsel van wat wetenschappelijke begrippen en de meest afschuwelijke
kwakzalverij (bij D.D.T. vergiftiging worden ontsmettingsmiddelen als therapie aan-
gegeven; voor kalkpoten geeft een sodabad soms wonderbaarlijke resultaten; even-
wichtsstoornissen behandelt men door een compres gedrenkt in jodiumtinctuur in de
nek aan te brengen).

Aan het gedeelte van dit boek waarin de soorten beschreven worden kleven enkele
bezwaren. Het wemelt van de fouten (b.v op pag. 175 Tangraidae i.p.v. Tangaridae).
De bruikbaarheid door liefhebbers wordt bovendien beperkt doordat het boek geheel
op latijnse benamingen is gebaseerd (waarbij dan soms nog onbekende geslachts-
namen worden gebruikt, zoals Sporaeginthus voor Estrilda).

Tenslotte ontbreekt het alfabetisch register waar op blz. 82 melding van wordt
gemaakt.

De beschrijvingen der soorten zijn beknopt, vaak onlogisch van opbouw en missen
alle charme.

Met dit boek van V r i e n d s heeft de uitgeverij Thieme de Nederlandse vogellief-
hebbers bepaald geen werk van hoge kwaliteit voorgezet.

De redacties van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift en het Tijdschrift voor

Diergeneeskunde zijn overeengekomen dat over en weer de inhoud van de verschenen

afleveringen bekend zullen worden gemaakt, zulks o.m. als mogelijk indirecte aan-
sporing zich te abonneren.

Curriculutn vitae Prof. Dr. J. M. B. Thoonen, oud-hoogleraar aan de Veeartsenij-
school van de Rijksuniversiteit te Gent. De afleveringen 1 en 2 van deze jaargang
zijn aan het verlenen van het emeritaat gewijd.

Thoonen, H., O y a e r t, W., H o o r e n s, J. en M u y 1 1 e, E.: De diagnostische
waarde van dc leverbiopsie bij het klinisch onderzoek van het rund, pag. 3.

D e V O s, A., H O o r e n s, N., V i a e n e, L., S p a n o g h e, L. en I m p e, J. van:
Aspergillose van het ademhalingsstelsel en van de hersenen bij kalkoen en kuikens,
pag. 16.

Lampo, Ph. en Willems, A.: De haalbaarheid van de progeny-test in theorie
en werkelijkheid, pag. 25.

Vandenbussche, M., D e s m e t. P., Top, W. en P a r e d i s, F.: De invloed
van enkele anthelmintica op de excrctie van maagdarmstrongylideneieren bij het
rund, pag. 32.

Symoens, J. en Vanschoubroek, F.: Ontstaansmechanisme en gevolgen
van ijzergebrek bij de big, pag. 41.

Verstreate, A., Stock, J. van der, Mattheeuws, D. en Schepper,
J. de; Over snelle identificatiemethoden van eiwit, suiker en bilirubine in de urine
van de hond, pag. 56.

Vercauteren, R.; De histo- en citochemie, trefpunt van modern wetenschappe-
lijk onderzoek, pag. 67.

L a u w e r s, H. en Vos, N. R. de: Systematische en topografische beschrijving van
de venen van de voor- en achtervoet bij het rund, pag. 81.

Berg hen. P.: Beschouwingen over de biologische bestrijding der Lymnaeidae,
tussengastheren van Fasciola hepatica, pag. 91.

B O u c k a e r t, J. H. en M O O r, A. de: Shock. Actuele opvattingen inzake Pathoge-
nese en therapie, pag. 100.

Sabbe, D., Vandeplassche, M., Bouters, R., Herman, J. en Spince-
m a i 11 e, J.: Vruchtbaarheidsonderzoek bij hanen, pag. 109.

Houvenaghel, A. en Peters, G.: Invloed van bradikinine op de melkejectie
van schaap en geit, pag. 109.

Is er een kruising mogelijk van een schaap - ooi x geitebok en omgekeerd?
Hoe zien de nakomelingen eruit en zijn deze ook weer vruchtbaar?

Volgens de literatuur (Annie P. Gray, Mammalian Hybrids; Commonwealth
Agricultural Bureaux, Farnham Royal, Bucks, England, 1954) hebben gecontroleerde
experimenten nog nooit levende jongen opgeleverd.

Paringen tussen ram en geit resulteren dikwijls wel in conceptie, maar gewoonlijk
worden de embryo\'s geresorbeerd of geaborteerd omstreeks het midden der dracht.
Warwick en Berry vonden geen bewijzen voor bevruchting in de reciproke
kruising. Volgens Berry zou het aantal chromosomen in amnioncellen van 30 dagen
oude embryo\'s 60 zijn bij de geit, 54 bij 3 schapen en 57 bij 2 embryonen, ontstaan
uit paring van ram en geit.

Uit de zg. praktijk zijn vele verhalen bekend omtrent levende hybriden tussen schaap
en geit en omgekeerd. De mij bekende, die in Nederland zijn onderzocht, bleken
steeds schapen of geiten te zijn.

Welke praktische manier(en) bestaat (bestaan) er voor het nemen van bloed bij het
varken ?

De meest praktische manier voor het nemen van bloed bij het varken is punctie van
de vena cava. Deze methode is door Wintzer (1957) en Jaartsveld en
T r u ij e n (1962) in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde beschreven. Deze publi-
caties zijn van een schematische situatieschets en foto\'s voorzien. Overdrukken van
deze artikelen zullen nog wel bij de auteurs verkrijgbaar zijn.

Jaartsveld, F. H. J. en T r u ij e n, W. Th.: Een gemodificeerde punctienaald
geschikt voor het afnemen van bloed bij varkens. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 1380,
(1962).

Wintzer, H. J.: Venapunctie als inleiding tot de intraveneuze narcose bij het
varken. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 986, (1957).

Nu het artsenconflict met de ziekenfondsen op dit moment is bijgelegd, stel ik er
prijs op in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde naar voren te brengen, waarom ik
van mening ben geweest, dat wij, dierenartsen, op enigerlei wijze onze sympathie met
deze strijd tot uidng hadden moeten brengen.

Een ieder, die via de dagbladpers deze strijd gevolgd heeft en mogelijk ook hierover
met collegae huisartsen van gedachten heeft gewisseld weet, dat de kern van de zaak
waarom het ging was om te komen tot een reëele verbetering van het verteerbaar
gezinsinkomen van de huisarts met zijn gezin.

Om dit te bereiken zouden, gelet op ons progressief belastingstelsel, de tarieven voor
de ziekenfonds verrichtingen met circa 100% verhoogd moeten worden. De bereke-
ningen hebben wij allemaal in de kranten kunnen lezen en men heeft daaruit kunnen

zien, dat om een verteerbaar gezinsinkomen te hebben van ƒ 30.000,--ƒ 35.000,—

men een bruto inkomen moet hebben in dit beroep van circa ƒ 80.000,—, wil
men althans zijn kinderen behoorlijk opvoeden, zijn oudedag enigszins verzorgen,
zijn vrouw niet willen gebruiken als niet betaalde hulpkracht en een 60 - 70 urige
werkweek volhouden met behulp van wel betaalde hulpkrachten en bijgestaan door de
techniek, die ook betaald moet worden.

Hoewel ik eveneens van mening ben, dat bij deze strijd de public relation zijde niet
goed is gevoerd, wil ik mijn achting en waardering voor deze strijd niet miskennen en
ik had gaarne gezien, dat dit op een duidelijke wijze tot uiting gebracht had kunnen
worden.

Immers, er is geen wezenlijk verschil tussen het uitoefenen van een huisartsen- en
een huis-dierenartsen praktijk. Deze laatste groepering is echter in het totaal van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zeer klein. Zij bestaat bijna geheel
uit de dierenartsen in de kleine-huisdieren praktijken in de grote steden. Zij is de
enige groepering in ons midden, die de diergeneeskunde zuiver als geneeskunde en
geneeskunst uitoefent.

Ook deze groepering wordt geconfronteerd met het feit, dat zij, maar dan geheel
op eigen kracht, moet proberen haar verteerbaar gezinsinkomen te laten groeien met
de algemene maatschappelijke ontwikkeling. In tegenstelling met de huisartsen zal
deze groepering dit moeten zien te verkrijgen op de „vrije markt".
De te verwachten grote toevloed van afgestudeerde dierenartsen over enkele jaren
mag dan sommigen erg verontrusten, zij is echter een realiteit. In plaats van ach en
wee te klagen ware het beter maatregelen te beramen om voor die toevloed plaatsen
op te sporen of te creëren. Het achterwege laten daarvan maakt, dat bij vrije vesti-
gingen andere economische wetten gaan gelden, dan wenselijk wordt geacht. De weg
van de minste weerstand, nl. het onderbieden, zal dan worden ingeslagen, met uit-
eindelijk schade aan allen.

Onze praktijkuitoefening — en ik doel hier in de eerste plaats op de kleine-huis-
dieren practici — is nog steeds conservatief en wel voornamelijk in die zin, dat wij
de resultaten van de wetenschap slechts met grote vertraging volgen. Om hierin
verandering te brengen zal zowel de aard, als het aantal, als de kwaliteit van de te
verrichten werkzaamheden een stijgende tendens moeten gaan vertonen. Kunnen wij
dit bereiken met een gelijktijdige regelmatige verhoging van onze tarieven, dan zal dit
als resultaat hebben, dat vele van onze praktijken in grootte gaan toenemen en der-
halve ook aan meer dierenartsen werk en inkomen kunnen verschaffen. Er zijn op dit
terrein nog zeer vele mogelijkheden, zij het dat die ook met niet geringe investeringen
gepaard gaan.

Het is de grote verdienste van de huisartsen strijd, dat zij duidelijk heeft aangetoond,
hoe zwaar het percentage „onkosten" drukt op het totale artsen honorarium en dus
ook op één consult. Daarmede heeft zij niet alleen voor haarzelf gestreden, maar

ook voor ons. De erkenning van het feit, dat er een „achterstand" was is van prin-
cipiële betekenis voor de vaststelling van toekomstige tarieven voor door ons te ver-
richten werkzaamheden.

Een gedegen en waterdicht rapport van de zijde van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde is dan ook een eerste vereiste. Zonder een dergelijk rapport
is men bij strijd met overheid of semi-overheid nergens. Ik wil echter gaarne aan-
nemen, zonder zulks definitief te weten, dat een dergelijk rapport steeds en volledig
bijgewerkt aanwezig is.

Erkennende de waarde van de huisartsen strijd ook voor ons, zou het een daad van
eerlijkheid en oprechtheid zijn geweest om hen althans moreel in deze strijd te
steunen.

Ik meende er daarom goed aan te doen, om op 12 oktober 1966 het Hoofdbestuur
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde hierop opmerkzaam te moeten
maken. Ik stelde, dat het weglaten van een dergelijke solidariteitsverklaring m.i. een
cardinale denkfout is, die schadelijk zal blijken te zijn voor onze positie in de toekomst.
Het Hoofdbestuur heeft gemeend hierop met een enkele zin te moeten antwoorden,
nl. dat zij van mening was, dat een dergelijke verklaring niet oppertuun was. Over
hun reden daarvoor blijft men derhalve in het ongewisse.

Het leek mij derhalve juist om in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde uiteen te
zetten wat mijn beweegredenen waren voor mijn schrijven aan het Hoofdbestuur,
\'s Gravenhage, december 1966 Remko E. de Maar.

In afwijking van het gepubliceerde in O.B. no, 3 d,d, 11 januari 1967 heeft het
Bestuur besloten de termijn, waarop alle aan draverijen en rennen deelnemende
paarden tegen influenza dienen te worden gevaccineerd, nader vast te stellen op 15
mei 1967,

Voorts wordt geadviseerd de inenting niet te beperken tot de paarden die aan de
draverijen en rennen deelnemen, maar ook in deze vaccinatie te betrekken alle overige
dravers en Volbloeds.

Voor deze paarden kunnen eveneens vaccinatiekaarten worden aangevraagd bij de
Stichting N,D,R.

Overgenomen uit „Officieel Bulletin" no. 9 1967, Week-
blad van de „Stichting Nederlandse Draf- en Rensport".

De beheerders van de Prof, Dr, D, .4. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een
subsidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of farmacoloog
om de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van de
Vergelijkende Ziektekunde in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór 15
april 1967 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te worden
verstrekt van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en tevens een
beknopt werkschema en een globale begroting der kosten te worden overlegd.

Namens de Beheerders,
de Voorzitter,
Prof. Dr. J. D. Verlinde,
de Secretaris-Penningmeester,
Prof. A. van der Schaaf,
adres: Leijenseweg 34,
Bilthoven,

De vereniging organiseert op woensdag 29 maart, om 11.15 uur in het Jaarbeurs-
Restaurant te Utrecht een studiedag; onderwerp: Rundveefokkerij in enkele ons
omringende landen.

14.30 uur Dr. Ir, R, D. P o 1 i t i e k: De Rundvecfokkerij in de Angelsaksische

Bij het Staatstoezicht op de Volksgezondheid te Leidschendam is een College van
Hoofdinspecteurs van de Volksgezondheid gevormd.
Doel van dit College is:

3e gebruik maken van eikaars kennis en potentieel, zowel wat betreft mensen als
materiaal.

Leden van het College zijn de hoofdinspecteurs van de zes hoofdinspecties. In alfa-
betische volgorde zijn dit de heren:

J. M. van den Born, veterinaire hoofdinspecteur van de Volksgezondheid;
R. D r i O n, geneeskundige hoofdinspecteur van de Volksgezondheid;
Dr. N. J. A. Groen, hoofdinspecteur van de Volksgezondheid voor de hygiëne van
het milieu;

A. K r u y s s e, hoofdinspecteur van de Volksgezondheid op het gebied van levens-
middelen en de keuring van waren;

Dr. P. S i d e r i u s, hoofdinspecteur van de Farmaceutische Inspectie van de Volks-
gezondheid ;

Dr. J. B. M. V e r a a r t, geneeskundig hoofdinspecteur voor de Geestelijke Volks-
gezondheid.

Als voorzitter van het College treedt op de heer J. M van den Born, plaats-
vervangend voorzitter is Dr. J. B. M. Veraart en secretaris Dr. P. S i d e r i u s.

In de op het mond- en klauwzeeroverzicht in het vorige tijdschrift aansluitende
periode van 12 tot en met 25 februari 1967, hebben zich in ons land 15 nieuwe ge-
vallen van mond- en klauwzeer voorgedaan. Ze waren als volgt over de provincies
verdeeld:

Het totale aantal gevallen in deze uitbraak, van 17 november 1966 tot en met 25
februari 1967, steeg hiermede tot 149 en wel:

In de week van 12 tot en met 18 februari met 8 gevallen, werden 931 dieren over-
genomen en wel 899 varkens, 30 runderen en 2 schapen.

In de week van 19 tot en met 25 februari met 7 gevallen, werden 932 dieren over-
genomen: 881 varkens, 48 runderen en 3 schapen.

In totaal werden van 17 november 1966 tot en met 25 februari 1967 met 149 ge-
vallen overgenomen: 12.984 varkens, 441 runderen, 3 geiten en 8 schapen.

Met ingang van 21 februari 1967 gaf de diergeneeskundige inspectie van het
Belgische Ministerie van Landbouw te Brussel weer ontheffingen voor vers, gekoeld
of bevroren vlees van tweehoevige dieren, die na 20 februari 1967 zijn geslacht in
de provincies Groningen, Friesland, Noord-Holland, Zeeland en Noord-Brabant.
Ook voor de invoer van niet verhitte vleeswaren uit deze provincies worden onthef-
fingen verleend.

Frankrijk staat op het punt (28 februari 1967) op eenzelfde basis ontheffingen te
verlenen. Er is gegronde hoop, dat nadere besprekingen eveneens zullen leiden tot
heropening van de export van vlees naar de Bondsrepubliek Duitsland, mogelijk uit
geheel Nederland.

Blijkens een telegram van 13 februari uit Brussel, is op een viertal bedrijven, gelegen
in de provincies Brabant en Luxembourg, mond- en klauwzeer van het type Oi
uitgebroken.

In de gemeente Fonteta in het district Figueras in Spanje, is mond- en klauwzeer uit-
gebroken onder varkens.

In Rusland zijn, volgens opgave van de Russische Veeartsenijkundige Dienst, over
december 1966 in totaal 236 gevallen van mond- en klauwzeer voorgekomen. Iets
minder dan de helft hiervan was van de typen A en Oi, de overige gevallen, vooral
in de Kaukasus, het gebied van Wolga en Oeral en in Siberië waren van de typen
Al (Near East) en O.

In aansluiting op een bijeenkomst te Loncin, begin november 1966 gehouden, zijn op
20 januari 1967 te Trier vertegenwoordigers van West-Duitsland en de Benelux-
landen bijeen geweest, om te spreken over het rabies-probleem.

Het feit dat in Duitsland veel runderen door rabide vossen zijn geïnfecteerd, brengt
deze ziekte langs een andere weg dan via carnivoren dichter bij de mens.
Op het tijdstip dat de bijeenkomst werd gehouden, waren in België 55 gevallen van
rabies geconstateerd, waarvan 50 bij vossen. In Luxemburg waren 40 gevallen voor-
gekomen, waarvan 39 bij vossen.

In België wordt vergassing van vossen toegepast in het besmet verklaarde gebied.
Luxemburg past vergassing van vossen over het gehele land toe. Het aantal vossen
moet worden teruggebracht tot 30 procent van het aantal bij het begin van de
bestrijding.

Het is in Luxemburg verboden te jagen met honden, ook al zijn deze geënt. Ont-
heffingen zijn mogelijk.

In Nordrhein-Westfalen zal de vergassing gedurende minstens vijf jaar over grote
gebieden worden uitgevoerd om vrij van rabies onder de carnivoren te komen. De
vossenpopulatie moet drastisch worden teruggebracht.
In Rheinland-Pfalz worden op grote schaal vossen vergast.

Tenslotte werd nog gesproken over de maatregelen met betrekking tot het grensverkeer
in verband met rabies, speciaal ten aanzien van de grensbeweiding.
Besloten werd in het najaar van 1967 opnieuw bijeen te komen, teneinde de resultaten
van de genomen maatregelen te bespreken.

Zoals eerder is gemeld, wordt in het Nederiandse grensgebied regelmatig controle op
vossen uitgeoefend, teneinde de insleep van rabies via deze dieren uit het buitenland
te voorkomen.

Over het jaar 1966 werden aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling
Rotterdam, 343 vossen op rabies onderzocht. Ze waren afkomstig uit: Groningen 26,
Drenthe 158, Overijssel 60, Gelderland 35, Limburg 64.

Ook van elders uit het land werden dieren die verdachte verschijnselen vertoonden,
aan het C.D.I. op rabies onderzocht. In 1966 waren dit:

30 honden, waarvan 14 mensen hadden gebeten of vermoedelijk geïnfecteerd;
9 katten, waarvan 7 mensen hadden gebeten of mogelijk geïnfecteerd;
2 muizen, waarvan 1 een mens had gebeten of vermoedelijk geïnfecteerd;
1 bunzing, 1 reebok, 1 eekhoorn, die een mens had gebeten of mogelijk geïnfec-
teerd, 1 rund en 1 visotter.

17—18, Dies Natalis en Universiteitsdag Rijksuniversiteit Utrecht, (pag. 338)
29, Ned. Zoötechnische Vereniging. Studiedag, 11.15 uur. Jaarbeurs Restau-
rant, Utrecht, (pag. 393)

31-2 april, Brit. Small An. Vet. Association. Congres, Kensington Palace Hotel,
Londen, (pag. 340)

6—7, Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen. 8e Fed. Vergadering,
Academiegebouw, Groningen, (pag. 128)
11, Postacademiaal Onderwijs; Dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 40, Am-
sterdam Oost; 4e postacademiale discussieavond, (pag. 1125 (1966))
11, Groep K.I. en Zootechniek K.N.M.v.D. „Varkensdag", 10.00 uur, I.V.O.

Schoonoord, Zeist. (pag. 399)
19, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Motel
Terminus Noord, Groningen, (pag. 282)

7—13, World Congress of Motoring Medicine, Wenen. (pag. 128)
10, A.C.V.-Controle. Landelijke Studiedag, Lunteren.

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

16—18, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126)

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D, Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag. 1780 (1966))

29—30, Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

In aflevering 22, deel 91 van 15 november 1966 gaven wij een overzicht van de
uitkeringen, die zijn verzekerd voor assisterende studenten in geval van Ongevallen,
Ziekte en Wettelijke Aansprakelijkheid.
Voor Wettelijke Aansprakelijkheid was de dekking als volgt:

ƒ 20.000,— in geval van dood, letsel of benadeling der gezondheid van één
persoon;

f 50.000,— in geval van dood, letsel of benadeling der gezondheid van meer
dan één persoon;

ƒ 5.000,— in geval van schade aan goederen van derden, dan wel door
dood, letsel of benadeling der gezondheid van aan derden toe-
behorende dieren.

Aangezien de hierboven genoemde uitkeringen aan de lage kant zijn, heeft het Hoofd-
bestuur — na overleg met de N.V. Assurantiebedrijf der Crediet- en Effectenbank
N.V. te Utrecht — besloten het verzekerde bedrag te stellen op:

ƒ 100.000,— als maximum per gebeurtenis in geval van dood, letsel of
benadeling der gezondheid van één of meer personen en/of
schade aan goederen van derden dan wel dood, letsel of bena-
deling der gezondheid van aan derden toebehorende dieren.
Premie: Voor deze verhoging is slechts een geringe premie-verbetering

ƒ 2,25 per dag voor de eerste 30 dagen,
ƒ 1,75 per dag voor de daarop volgende dagen.
De minimum premie per verzekering blijft ƒ 5,—.
De verhoogde W.A. dekking gaat in voor de op of na 23 februari 1967 aanvangende
verzekeringen.

Teneinde eventueel bestaande misverstanden uit de weg te ruimen, wordt er op ge-
wezen, dat deze W.A.-verzekering geen dekking biedt voor schade, toegebracht met
motorisch voortbewogen voertuigen. Voor dergelijke schaden moet nl. een beroep
worden gedaan op een - wettelijk verplichte — W.A.-verzekering voor automobiel,
motorrijwiel, scooter, bromfiets, e.d.

Zoals bekend, wordt de opgave tot verzekering door de Maatschappij verstrekt aan
de N.V. Assurantiebedrijf der Crediet- en Effectenbank N.V. te Utrecht, welk bedrijf
aan de betrokken dierenarts een nota zendt, waarbij wordt verzocht het verschuldigde
bedrag binnen 14 dagen over te maken.

In de praktijk is echter gebleken, dat niet alle dierenartsen aan dit verzoek voldoen,
zodat zij soms enige malen aan betaling herinnerd moesten worden.
Wij moeten met klem verzoeken voor prompte betaling te willen zorg dragen, daar bij
niet-betaling of te late betaling in geval van een ongeval, ziekte of schade, vanzelf-
sprekend niet op uitkering kan worden gerekend.

Het behoeft geen betoog dat dit voor een betrokken assistent ernstige financiële
consequenties kan hebben.

Op dinsdag 11 april a.s. om 10.00 uur organiseert de Groep op het I.V.D. Schoonoord
te Zeist cen „Varkensdag", alwaar als sprekers aanwezig zullen zijn Ir. D. K r o e s k e,
Drs. B. A. J. M O 1 e n a a r en Mr. F. G. van D ij k.

Het Hoofdbestuur heeft als buitengewoon lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen collega L. E. Nielsen te Emmen.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae

H. Lieuwen, Naxosdreeft 85, Utrecht.
B. Machnai, K. Urim, D.N. Nefev, Israël.
L. Vissel, Lange Jufferstraat 20, Utrecht.
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor collega

Brieven onder nr. 27/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Bezoekt U dierenartsen? Doet U dat, dan kunt U net zo goed ons bekend
en zeer gev\\/aardeerd boekw/erk

meenemen, en daarmee op zeer gemakkelijke wijze Uw verdienste verhogen.
Voor nadere inlichtingen schrijf s.v.p. naar;

Samenstelling : N-methylol-4-phthalyl-amino-benzol-1 -sulfonylureum,
500 mg per tablet.

Eigenschappen : INTESTIN-EUVERNIL is een uitgesproken DARM-SPECI-
FIEK sulfonamide. De resorptie is minimaal; na 12 uur is
nog ongeveer 90% van de toegediende hoeveelheid In de
darm aanwezig.

Indicaties : Alle Infectieuze darmaandoeningen, ook die, welke norma-
liter niet met Sulfonamiden worden behandeld, veroorzaakt
door o.a.

Enterltls-bacteriën, Staphylococcen, Escherlchia-coli, Sal-
monella, Enterococcen etc.

INTESTIN-EUVERNIL kan zeer goed dienen als WISSEL-
THERAPIE MET BREED-SPECTRUM-ANTIBIOTICA.

Postbus 4171 — Helmholtzstraat 55
Amsterdam (Wgm) — Tel. 94 71 64 - 94 92 76.

Heren bestuursleden van de Afdelingen en Groepen;
Dames en Heren leden en kandidaatleden van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde;
Voorts mijne Heren gasten en genodigden;
Dames en Heren;

Voor de tweede maal heb ik het voorrecht in mijn functie van voorzitter
van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde u van
harte te mogen verwelkomen en het is mij een grote eer de talrijke ge-
nodigden en bijzondere gasten, die hier aanwezig zijn, te mogen begroeten.
Hartelijk welkom aan u. Excellentie, Minister Biesheuvel. Wij zijn er trots
op dat u bij ons aanwezig bent en u zeer dankbaar, dat u voor ons straks
een voordracht houdt.

Ook hartelijk welkom aan u, Dr. Kruisinga, Directeur-Generaal van de
Volksgezondheid, alsmede aan

tevens hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,,
Prof. Dr. S. R. Numans, voorzitter van de Faculteit der Diergeneeskunde,
Drs. J. Mol, secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het
Landbouwschap,

Dr. L. Hoedem^er, algemeen directeur van het Centraal Diergenees-
kundig Instituut,

de heren J. P. Vrij en R. van der Burg en Mej. T. A. Beulink, bestuurs-
leden van de Diergeneeskunde Studenten Kring,
de leden van het forum, Dr. E. H. Kampelmacher, Prof. Dr. Th. Stegenga,
Dr. D. Talsma en Drs. B. de Vlas, en hun gespreksleider Dr. M. F.
Kramer.

L\'histoire se répète. Moest ik vorig jaar melden dat mijn voorganger Col-
lega M. Karsemeijer lange tijden niet alleen het voorzitterschap, maar in
feite tevens het secretariaat had waargenomen, helaas is ook dit jaar onze
secretaris weer lange tijd wegens ziekte afwezig.

Dit heeft zeer zeker wel moeilijkheden op ons secretariaat gegeven, maar
met de dames op het bureau proberen wij alle moeilijkheden zo goed
mogelijk op te vangen.

In het afgelopen jaar zijn weer een aantal collegae ons door de dood
ontvallen. Het waren de dierenartsen:

leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
G. H. Aalfs te Gouda,
L. A. Bom te \'s-Gravenhage,
M. D. Booy te Krommenie,

1 N. A. Commandeur; voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde; Lammenschansweg 9, Leiden.

buitengewoon lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Prof. Dr. Dr. h.c. J. W. Pette te Bennekom.
Ouderen en jongeren hebben wij in het afgelopen jaar verloren. Het
afscheid is onherroepelijk. Voor velen van ons is het afscheid van deze
collegae en goede vrienden ernstig, maar veel ernstiger is het voor de
direkte nabestaanden en ons medeleven gaat dan ook in de eerste plaats
uit naar hen.

Ik moge u verzoeken op te staan en een ogenblik stilte in acht te nemen
ter nagedachtenis aan hen die ons ontvallen zijn. Dat zij rusten in vrede.
Ik dank u.

Heb ik zojuist melding gemaakt van droeve gebeurtenissen, ook ver-
heugende evenementen hebben wij in het afgelopen jaar mogen beleven.
Twee collegae hebben om hun verdiensten een koninklijke onderscheiding
ontvangen, die zij met gerechtvaardigde trots dragen en wel collega:
A. J. Braak te Utrecht

die de onderscheiding van Officier in de Orde van Oranje Nassau met
de zwaarden heeft ontvangen, en collega:
J. Jansen te Waardenburg

die Ridder in de orde van Oranje Nassau is geworden. Ook van deze
plaats nogmaals onze hartelijke gelukwensen.

De Universiteit van Madrid verleende aan Prof. Dr. L. Seekles het ere-
doctoraat in de diergeneeskunde.

Op de 112e Algemene Vergadering heb ik u gesproken over het groot
aantal studenten dat ieder jaar aankomt met het ideaal later praktizerend
dierenarts te worden.

Ik heb u gezegd, daf het niet mogelijk zal blijken dit ideaal voor hen allen
te verwezenlijken.

Inmiddels heeft een enquête onder de studenten uitgewezen dat nog 80%
van de Doctoraal I studenten en ouderen als ideaal de grote-huisdieren
praktijk ziet en 10% de kleine-huisdieren praktijk. De andere 10% is ver-
deeld over de andere mogelijkheden.

Interessant is de beantwoording van de vraag van wie de a.s. eindexami-
nandi de belangrijkste voorlichting hebben gehad.

Hier blijkt de praktizerende dierenarts de belangrijkste inlichtingenbron
te zijn geweest. Meer dan 50% van de studenten is bij de praktizerende
dierenarts te rade gegaan. En hier nu, mijne heren dierenartsen, ligt een
terrein waaraan wij nader aandacht moeten besteden.
Het is ons bekend dat verschillende dierenartsen worden gevraagd om in
het vroege voorjaar voorlichting te geven op de middelbare scholen aan
de leerlingen, die dat jaar eindexamen zullen doen. Niet alleen dat de
dierenartsen hierbij moeten wijzen op het feit dat niet de grote-huisdieren
praktijk alleen zaligmakend is, want de enquête onder de studenten heeft
immers uitgewezen dat de grote-huisdieren praktijk de grote attractie is,
maar juist bij die voorlichting is er alle gelegenheid de aandacht te ves-
tigen op de vele andere facetten van ons beroep. Immers bijna ieder jaar
zien wij weer een nieuw terrein door een of meer onzer bezet, op welk
terrein dan bijzonder nuttig werk kan worden verricht.
Het Hoofdbestuur is bezig zoveel mogelijk middelbare scholen te bewegen
bij hun voorlichting ook de dierenarts in te schakelen en U mijne heren,
die de eer geniet nu of in de toekomst die voorlichting te mogen geven,
mag ik op het hart binden, die voorlichting zo objectief en uitgebreid
mogelijk te geven en wel degelijk aandacht te besteden aan de andere
mogelijkheden voor een dierenarts.

Een zeer belangrijk probleem dat hier niet alleen even om de hoek komt
kijken, maar van essentieel belang is voor de dierenartsen, is de oudedags-
voorziening.

Immers bij de tegenwoordige belastingpolitiek en de steeds voortschrijdende
geldontwaarding is het zeer moeilijk goede voorzieningen te treffen voor
de tijd dat men zich uit het arbeidsproces moet of wil terugtrekken.
Zeer zeker is dit een facet, dat bij de voorlichting moet worden genoemd
en het is ook een facet dat het Hoofdbestuur met zorg vervult en waaraan
reeds geruime tijd wordt gewerkt naar verschillende zijden.
Dat dit verre van eenvoudig is, zal U allen duidelijk zijn en dat hieraan
talrijke vergaderingen en besprekingen en berekeningen moeten worden
gewijd, behoef ik nauwelijks te zeggen.

Wel kan ik U mededelen dat het Hoofdbestuur nog kort geleden nieuwe
hoopvolle besprekingen heeft gevoerd, waarbij alle aandacht is besteed
aan het tarief, dat aanmerkelijk lager ligt dan dat wat thans algemeen
gebruikelijk is, omdat gewerkt kan worden zonder tussenpersonen en zonder
winst.

Verder heeft het vooral ook voor dierenartsen zo belangrijke vraagstuk
der praktijkfinanciering alle aandacht. Gezien het stadium waarin de be-
sprekingen thans verkeren en het vertrouwelijke karakter daarvan, is het
thans nog niet mogelijk daaromtrent verdere mededelingen te doen.

Ik kan U echter verzekeren dat het Hoofdbestuur niet alleen in de verdere
ontwikkeling van deze plannen zal worden gekend, maar ook daarbij zal
worden betrokken.

Nog steeds blijft de bijzonder schadelijke ziekte „het mond- en klauwzeer"
dreigen en steeds moeten wij waakzaam zijn om bij het eerste geval direct
maatregelen te kunnen treffen.

Het Hoofdbestuur heeft dan ook via de provinciale afdelingen een pool
van dierenartsen gevormd waaruit direct, wanneer dit nodig mocht zijn,
door de Inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst in samenwerking
met de Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten kan worden
geput om een dreigende calamiteit in de kiem te smoren.
Het past mij een woord van dank te brengen aan het grote aantal dieren-
artsen dat zich heeft aangemeld, om wanneer het nodig mocht zijn direct
hulp te bieden. Op deze wijze moet het mogelijk zijn een geconstateerd
geval van deze bijzondere besmettelijke ziekte direct te isoleren door het
uitvoeren van een ringenting om de besmettingshaard.
Vanzelfsprekend zal de besmettingshaard zelf direct geëlimineerd worden.

Een nog niet eerder in Nederland geconstateerde besmettelijke ziekte blijkt
enkele weken geleden haar intrede te hebben gedaan, n.1. de „virusente-
ritis" bij nertsen.

Deze voor de nertsenfokkers enorm schadelijke ziekte zal alle aandacht
vragen van de dierenartsen, die met nertsenfokkerijen te maken hebben.
Wanneer men weet dat Nederland in het jaar 1965 ongeveer 300.000 nerts-
vellen op de wereldmarkt heeft gebracht zal men begrijpen dat de nertsen-
fokkerijen belangrijk zijn en bij de eventueel aanhoudende welvaart nog
belangrijker zullen worden.

Met het hier voor U aanstippen van enkele van de vele problemen, waar-
mee het Hoofdbestuur zich in het afgelopen jaar heeft beziggehouden,
wil ik eindigen en verklaar ik de vergadering voor geopend.

Positie en toel(omst van de Nederlandse vee-
houderij in de Europese Economische Gemeen-
schap¹!

De toekomst van de Nederlandse veehouderij in de E.E.G. wordt bepaald
door de keiharde feiten van de snelle technische en economische ontwikke-
ling. Bovenal, evenwel, door de agrarische ondernemer zelf, die in zijn zelf-
standige positie rekening heeft te houden met die harde feiten, waaronder
ook de noodzaak van internationale samenwerking van boven-nationaal
karakter met de Europese Economische Gemeenschap als het geslaagde be-
gin. In het grootscheepse moderniseringsproces van de landbouw, is de
Overheid de agrarische ondernemer zo goed mogelijk behulpzaam.
De landbouw mag er trots op zijn, dat de gemeenschap der E.E.G. op zijn
gebied, nog wel het moeilijkst terrein, het verst is voortgeschreden. De ge-
meenschappelijke landbouwpolitiek nadert haar voltooiing en in de loop
van 1967 en 1968 komt een uniform systeem van marktordening tot stand
met gebruikmaking van éénzelfde middelen en met een gemeenschappelijk
prijspeil. Dan zijn de voorwaarden vervuld voor een vrij handelsverkeer
en dat is voor de zo sterk op export ingestelde Nederlandse veehouderij van
uitzonderlijk belang!

Bij het bezien van het perspectief voor de Nederlandse veehouderij in de
voltooide EEG-markt zijn twee punten van wezenlijk belang:

1. De Europese markt zal méér en zekerder afzetmogelijkheden bieden.
Reeds in de opbouwperiode van het gemeenschappelijk landbouwbeleid
hebben wij dit kunnen constateren. De laatste jaren is de agrarische ex-
port naar omvang gemeten met 10% per jaar gestegen, wat vooral te
danken is geweest aan grotere exportmogelijkheden naar de EEG-lid-
staten.

De eierenexport vormt een ongunstige uitzondering op dit algemene
beeld, omdat tengevolge van de sterk gestegen Duitse produktie onze
eierenexport sterk is teruggevallen. Deze situatie zou zich overigens
ook zonder E.E.G. hebben voorgedaan, want de eierenproduktie is
geen monopolie van Denen en Nederlanders. Het verlies is echter —
nationaal gezien — ruimschoots gecompenseerd door de exportwinst
met andere produkten, o.a. varkensvlees, slachtgevogelte, zuivelproduk-
ten.

2. De Europese markt heeft ons in staat gesteld een wat ruimer prijs-
beleid voor de Nederlandse veehouderij te voeren, omdat de financiële
lasten van onze omvangrijke export van veehouderijprodukten veel
minder zwaar drukken, doordat die lasten thans gemeenschappelijk

1 Tekst, bewerkt naar een persbericht van een voordracht, gehouden op zaterdag
8 oktober 1966 te Utrecht, tijdens de 113e Algemene Vergadering van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde door Z.E. de Minister van Landbouw
en Visserij, Mr. B. W. Biesheuvel.

worden gedragen. Onze exporten naar de overige lidstaten van de ge-
meenschap gaan straks de volle prijs opbrengen, en niet meer zoals
vroeger de lage wereldmarktprijs. Bovendien zullen de verliezen op de
export van onze landbouwprodukten naar derde landen — waarbij het
verschil tussen het prijspeil op de gemeenschappelijke markt en het
wereldmarktprijspeil moet worden overbrugd — door de Gemeenschap
worden gedragen.

Ook als men de afzonderlijke takken van veehouderij-produktie beziet in
het licht van de EEG-ontwikkeling, dan ziet de toekomst er veel minder
somber uit dan in het verleden nogal eens het geval was als de export weer
moeilijkheden opleverde.

Bij de zuivel zien wij dit jaar voor het eerst sinds vele jaren, dat een
stijging van de melkproduktie met drie procent zonder veel moeite door de
markt wordt opgenomen. Dit niettegenstaande het feit dat export naar
derde landen van gecondenseerde melk een moeilijke tijd doormaakt door
de sterk gedaalde koopkracht in vele ontwikkelingslanden. Dank zij de
EEG-samenwerking zijn wij erin geslaagd daarvoor tegenwicht te vinden
in de vorm van grotere exporten van andere zuivelprodukten naar de lid-
staten.

Bij het rundvlees heeft de invoering van het EEG-beleid meer waarborgen
geschapen voor een stabiel binnenlands prijsniveau, zonder de grote prijs-
uitslagen die vroeger — in samenhang met schommelingen in de slachtvee-
aanvoer — onze rundvleesmarkt kenmerkten.

Voor kalfsvlees treedt bovendien het voordeel op, dat het handelsverkeer
tussen de lidstaten in dit produkt thans volledig vrij is. De grote vlucht van
de kalfsvleesindustrie op basis van kunstmelk in ons land, is mede te dan-
ken aan deze in de EEG ontstane vrije handel.

Ook de export van levende dieren, hoewel minder in het oog springend, is
voor ons land belangrijk. Wel verheugen wij ons in een goede naam bij de
export van fok- en gebruiksvee, maar aan de kwaliteit van het exportvee
worden hoge eisen gesteld. De boer mag dan koning zijn op eigen erf, bij
de afzet is de klant koning!

In de EEG-rundvleesverordening is geregeld dat vee en vlees binnen het
gebied van de gemeenschap vrij moeten kunnen worden verhandeld, be-
halve fokvee van zuiver ras. Over wat daaronder moet worden verstaan,
bestaat verschil van mening. Nederland verstaat er de geregistreerde stam-
boekdieren onder, en dat betekent dan dat aan al het andere vee geen fok-
technische belemmeringen in de weg mogen worden gelegd bij de invoer.
Men mag vertrouwen, dat deze uitleg het zal winnen, hetgeen dan onze
export ten goede zal komen.

Voor de varkenshouderij ziet de toekomst er gunstig uit. Wij zijn een grote
leverancier van geslachte varkens en varkensonderdelen op de Europese
markt geworden. Ondanks een voor onze begrippen aantrekkelijk produ-
centenprijspeil, blijft de varkensvleesproduktie in Duitsland en Frankrijk
achter bij de vraag en dat heeft tot gevolg een sterke vraag naar onze
slachtvarkens. Spreker heeft trouwens de indruk, dat de Nederlandse

varkenshouders óók veel vertrouwen hebben in de toekomst. Toen vorig
jaar (mei en juni) de Europese markt een groot aanbod kende en de
prijzen betrekkelijk laag waren, viel geen enkele ontmoediging bij de fok-
kers te ontdekken en ook tijdens de mond- en klauwzeerperiode werd de
produktiecontinuïteit goed gehandhaafd. Wij profiteren thans van de moed
die zij destijds hebben opgebracht.

Weliswaar is de ontwikkeling bij het legpluimvee teleurstellend, de slacht-
pluimveeproduktie daarentegen vertoont nog steeds een opgaande lijn. De
werking van een echte vrije EEG-markt zal moeten leren of wij een ge-
deelte van het bij de eierenexport verloren gegane terreiri zullen kunnen
heroveren, waarop spreker niet zo erg gerust is.

Voorwaarde voor het realiseren van de economische voordelen is echter
dat het handelsverkeer binnen de gemeenschap ook werkelijk vrij blijft.
Hoe kunnen wij voorkomen dat het vrije handelsverkeer wordt doorkruist
door grenssluitingen op veterinaire gronden?

In het kader van de harmonisatie van wettelijke bepalingen, die recht-
streeks van invloed zijn op de werking van de gemeenschappelijke markt,
heeft de Raad van Ministers richtlijnen vastgesteld inzake veterinaire
vraagstukken op het gebied van het onderlinge handelsverkeer in runderen
en varkens en in vers vlees. Binnen afzienbare tijd zullen soortgelijke
richtlijnen volgen voor geslacht pluimvee en voor vleeswaren. In dergelijke
richtlijnen zijn de voorwaarden geregeld voor de toelating van de betrok-
ken dieren of produkten tot het handelsverkeer tussen de lid-staten.
We zijn er echter nog lang niet.

De lid-staten dragen elk voor zich een zelfstandige verantwoordelijkheid
voor de gezondheid van mens en dier in hun land. En de richtlijnen er-
kennen die verantwoordelijkheid. Als er gevaar bestaat voor verbreiding
van dierziekten, kan ieder land nog maatregelen nemen, bijvoorbeeld tijde-
lijk de invoer verbieden uit het land, waar zich een besmettelijke vee-
ziekte heeft voorgedaan. Deze moeilijkheden kunnen we! gezamenlijk bij
de Europese commissie worden besproken, maar deze geeft geen waarborg
voor bevredigende resultaten.

Men zal dus verder moeten gaan en geleidelijk tot een gecoördineerd be-
leid in de EEG moeten komen; daarbij zal zowel de wetgeving op veteri-
nair gebied als de uitvoering daarvan in de lid-staten, kortom het hele
veterinaire beleid, als het ware geüniformeerd moeten worden, voor zover
de bestaande ongelijkheid op dat punt een belemmering vormt voor een
werkelijk vrije gemeenschappelijk markt. Daarbij zal tevens nadere aan-
dacht moeten worden geschonken aan het gemeenschappelijke optreden
ten opzichte van derde-landen, omdat het een belang van de Gemeenschap
is — en niet in de laatste plaats voor Nederland als exportland — om de
„openheid" tegenover de rest van de wereld te handhaven.
In dit verband werd tenslotte de laatste mond- en klauwzeerperiode be-
sproken. In de bestrijding van deze veeziekte hebben de dierenartsen een
groot aandeel gehad. Spreker vertrouwde op aller medewerking indien on-
verhoopt weer een epidemie mocht uitbreken.

Voor dit symposium, tijdens de 113e Algemene Vergadering op zaterdag
8 oktober 1966 te Utrecht gehouden, werd bovengenoemd onderwerp be-
handeld door een forum, bestaande uit de collegae Dr. D. Talsma, Drs.
B. d e V 1 a s. Prof. Dr. Th. S t e g e n g a en Dr.E. H. K a m p e 1 m a c h e r
onder leiding van de gespreksleider, collega Dr. M. F. K r a m e r.

Nadat de Voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
Z. E. Minister Biesheuvel van harte had bedankt voor zijn belang-
wekkend betoog, waarin vooral de noodzaak tot het vinden van nieuwe
vormen van samenwerking naar voren kwam, een noodzaak die zich ook
in de Maatschappij voordoet, gaf hij het woord aan de discussieleider,
collega Kramer¹), die ter inleiding van de door de forumleden te hou-
den voordrachten, het volgende zeide:

Graag neem ik de opdracht aan in deze jaarvergadering van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde leiding te geven aan de gesprekken
over het uitermate belangrijke onderwerp „differendatie".
Wij waarderen het zeer dat U, Excellentie, hierbij aanwezig wilt zijn. Deze
discussie kan U niet veel nieuws leren; Uw eigen studierichdng kent het
verschijnsel differendatie reeds lange tijd en als minister bent U verant-
woordelijk voor een Hogeschool, die zeer ver gaat in het differentiëren van
haar latere examens. Ondanks het feit dat U van deze discussie niet veel
mee kunt nemen, wilt U hierbij aanwezig zijn; wij waarderen dit zeer.
Ik geloof niet dat wij moeten streven naar een afsluitende slotconclussie,
waarin het probleem van differendatie al met „ja" of „neen" is beant-
woord; dit zou de moeilijkheid van het probleem te kort doen. Wat wij kun-
nen bereiken is hoogstens een goede doorlichting van de problematiek, in de
hoop dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde daar in de komende jaren
mee voort zal gaan.

U kent de namen van de forumleden reeds en misschien is het nog nuttig
te vertellen welke groepen van het dierenartsberoep zij representeren.
Dat Prof. Stegenga de wereld verzorgt die met veeverzorging en vee-
teelt te maken heeft zal de meesten Uwer wel bekend zijn; zo ook dat
collega De Vlas de vleeskeuring zal vertegenwoordigen; dat collega
Kampelmacher de groep van laboratoriumdierenartsen represen-
teert en dat collega T a 1 s m a dc practici vertegenwoordigt.
Dit betekent dat zeer veel beroepsgroepen niet vertegenwoordigd zijn en
dat is natuurlijk te begrijpen; wij hebben de groepen genomen die althans
kwandtaUef het belangrijkst zijn. De andere zullen in de loop van de
discussie ongetwijfeld aan hun trekken komen.

1 Dr. M. F. Kramer; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Rijksuniversiteit,
Fac. der Geneeskunde, histologisch en microsc.-anatomisch laboratorium; Nie.
Beetsstraat 22, Utrecht.

Alvorens de gesprekken te gaan voeren lijkt het mij nuttig om eerst de
begrippen te omschrijven, die wij in de komende uren zullen gebruiken.
Wij gaan het begrip differentiatie hier bespreken, wel te onderscheiden van
het begrip specialisatie. In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 91,
(aflevering 19, pag. 1201, 1966) is daar al in een inleidend artikel op
gewezen, hetgeen hopelijk de discussie zal bevorderen.
Om nog eens goed te documenteren wat wij onder differentiatie en speciali-
satie verstaan, moge ik U naar de volgende drie afbeeldingen verwijzen.
De eerste afbeelding toont U de huidige toestand: onderaan staat het
naambord aangegeven dat prijkt op de ingang van de Faculteit dei Dier-
geneeskunde. Daarop staat een groot aantal instituten genoemd, die de
gang symboliseren die iedere student moet maken om te komen tot hetgeen
in het kleine trapezium staat: het dierenartsexamen. De vorm van het
trapezium is genomen, omdat het dierenartsexamen nog altijd de „bekro-
ning" heet van de studie.

U ziet dat men van daaruit kan kiezen in de richting van de grote-huis-
dieren praktijk, de kleine-huisdieren praktijk, de vleeskeuring of het labo-
ratorium; deze groepen zijn ook in het forum vertegenwoordigd. Er zijn
natuurlijk veel meer mogelijkheden van keuze. U ziet, dat er tussen die
vier beroepsgroepen uitwisseling mogelijk is: men kan van de ene praktijk
in de andere overstappen, van de praktijk in de vleeskeuring, van de vlees-
keuring in de praktijk en men kan natuurlijk ook geroepen worden om in
een laboratorium te gaan werken.

De volgende afbeelding laat U zien wat wij onder differentiatie verstaan.
U ziet weer de hele gang van de opleiding, maar nu zijn er vier dieren-
artsdiploma\'s, van verschillende kennisinhoud. Vanuit elk van deze examens
kan men maar naar één bepaalde groep van beroepsaktiviteiten toe. Men
kan alleen maar de praktijk in (de grote of de kleine), de vleeskeuring of
men kan laboratoriumdierenarts worden. Dit is differentiatie in haar meest
extreme vorm: voor alle beroepsgroepen zijn er aparte, afsluitende dieren-
artsexamens met aparte, afzonderlijke kennisinhouden.

De laatste afbeelding laat zien wat wij onder .specialisatie verstaan.
U ziet hierbij één dierenartsexamen, waarna men (links) de praktijk in kan
gaan, (rechts) de laboratoria in, maar als men b.v. kleine-huisdieren arts
wil worden, zal men een na-opleiding moeten ondergaan, een na-opleiding
op basis van een algemeen voor iedereen geldend dierenartsexamen. Dit
kennen wij op het ogenblik b.v. in de medische specialistenwereld.

Voor het vraagstuk van differentiatie bestaan verschillende benaderings-
mogelijkheden.

Men kan in de eerste plaats het differentiëren in de opleiding gaan be-
kijken en zich — gegeven het feit dat er dierenartsen moeten worden
opgeleid — afvragen: is het (binnen het kader van die opleiding) nuttig,
goed te verwezenlijken en efficiënt om op te leiden tot verschillende cate-
gorieën van dierenartsen? Deze benaderingsmogelijkheid ligt geheel op het
terrein van hen, die verantwoordelijk zijn voor de opleiding.
Een tweede mogelijkheid om het probleem te benaderen bestaat in de
vraagstelling: wat vinden wij, afgestudeerde dierenartsen, van het feit dat
wij alle beroepen zo maar mogen gaan vervullen en dat wij voor een groot
aantal dezer beroepen niet bepaald specifiek gevormd in de maatschappij

verschijnen? Dit is een vraagstelling van de zijde der beroepsbeoefenaren,
die in de Maatschappij voor Diergeneeskunde besproken moet worden.
Ligt in het eerste geval het initiatief aan de kant van de docent of bij hen
die voor de opleiding verantwoordelijk zijn, in het tweede geval kunnen wij
ons nu als beroepsuitoefenaren afvragen of wij ons op het moment van
afstuderen voldoende gekwalificeerd vinden voor de beroepen waar men
ons nodig heeft.

Men zou zich ook kunnen afvragen: wat heeft de maatschappij (niet de
Koninklijke, maar „de gewone") voor behoefte en wat wil die van de men-
sen die haar met de naam, de titel „dierenarts" binnentreden? Deze twee
aspecten moeten wij vandaag zeker bespreken.

Sinds 1957 bestaat bovendien nog een andere instantie die invloed kan
uitoefenen op de manier waarop de vraag of differentiatie mogelijk, ge-
wenst of noodzakelijk is, is te beantwoorden. Dat is de E.E.G., die ook iets
zegt over academische beroepen en opleidingen en de rechten die die
moeten geven in de verschillende landen. Hierop zal — weliswaar in het
kort en zeker onvolledig — nader worden ingegaan nadat de vier fomm-
leden him visie op het centraal geplaatste onderwerp hebben gegeven.

De hooggeleerde Vossius was zo universeel gevormd dat men in zijn tijd
van hem kon zeggen „Al wat in boeken stond, is in dat hoofd gevaren".
Wij staan in de tijd en in de mogelijkheid om dit eveneens te bereiken wel
heel ver van Vossius af. Was men toen pas klaar met zijn studie wanneer
men in meer dan één wetenschap een graad had behaald, thans heeft voor
een studierichting als de veterinaire de leerstof zich zo uitgebreid, dat het
maken van een keuze tijdens de studie mij niet te vermijden lijkt, wil
althans de studieduur niet te zeer uitdijen.

Het bovenstaande geldt in de eerste plaats voor de toekomstige practicus.
Vooral de studenten, die de grote-huisdier praktijk denken te gaan uit-
oefenen, hebben behoefte aan een zo kort mogelijke studie, omdat de keuze
die zij deden meer en meer een keuze voor het leven zal blijken te zijn. De
mogelijkheid om na een aantal jaren praktijkuitoefening zonder meer om te
schakelen naar een functie in de vleeskeuring in overheidsdienst of elders,
wordt namelijk snel kleiner. De ervaring leert tevens, dat het na het vijf-
en vijftigste jaar hoe langer hoe moeilijker wordt om de praktijk in volle
omvang te blijven uitoefenen. De beginjaren tellen dus als het ware dubbel.
Van de kant van de dierenartsen is het continueren van de bestaande
toestand uiteraard het meest verkieslijk, namelijk om na een niet té lange
studie een diploma te verkrijgen, dat recht geeft op het uitoefenen van alle
functies. De verschillende takken van de boom der diergeneeskunde diver-
geren echter langzamerhand zo sterk, dat ik ten zeerste betwijfel of dit ook
in de toekomst mogelijk zal blijven.

Differentiatie tijdens de studie met het instellen van verschillende diploma\'s
zal mijns inziens noodzakelijk zijn, om niet te vervallen tot een onevenredig
lange duur van de studie. Uiteraard moet omscholing mogelijk blijven.
Voor de kleine-huisdier praktijk ligt de zaak enigszins anders. Deze kan tot
op hogere leeftijd worden uitgeoefend en een vroege start is hierbij dus

minder noodzakelijk. Specialisade na het behalen van het diploma „dieren-
arts-practicus" met de daarmee verbonden verlenging van de studieduur
zou voor deze groep minder moeilijkheden meebrengen, dan zulks voor de
grote-huisdieren praktijk het geval is.

Voor beide richtingen geldt, dat het hebben van ervaring voordat men
zelfstandig praktijk gaat uitoefenen altijd al gewenst was, maar meer en
meer noodzakelijk wordt.

De kleine-huisdier practicus kan deze tijdens zijn specialisatie aan de Fa-
culteit opdoen, omdat het praktijkmilieu aan de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren volledig kan worden nagebootst, zodat men in staat is om daar zijn
operatieve vaardigheid op te doen en zich verder kan verdiepen in de ver-
schillende facetten van de geneeskunde van het kleine huisdier. Het is ook
daarom van belang om dit in universitair verband te doen, omdat de
kleine-huisdier geneeskunde nauw aansluit op de humaan medische weten-
schap.

Dit is minder het geval voor zover het de geneeskunde van de landbouw-
huisdieren betreft en voor deze lijkt mij een stage, onder supervisie van de
Faculteit ergens in den lande in daarvoor uitgekozen praktijken gelopen,
gewenst om het tekort aan ervaring weg te werken. Daar er meer en meer
een specialisatie naar diersoort gaat optreden in de landbouwhuisdierprak-
tijk zou hierbij zelfs kunnen worden gedacht aan een keuze van de student
ten gunste van de soort praktijk waartoe hij zich het meest voelt aange-
trokken.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 oktober 1966 komt een
referaat voor van collega Uwland naar een artikel in de Journal of the
American Veterinary Association, gedteld: „Veranderende Diergenees-
kunde".

Het heeft uiteraard betrekking op de toestanden in de Verenigde Staten,
maar het geeft mutatis mutandis weer wat ons te wachten staat. De
schaalvergroting in de landbouw en veeteelt gaat ook in ons land onge-
twijfeld door. De Directeur Generaal van de Landbouw, Ir. Wellen,
heeft onlangs gesteld dat er in 1980 in ons land nog 80.000 bedrijven
zullen zijn. Ook in Nederland zal steeds meer een gerationaliseerde semi-
industriële produktie van melk en vlees ontstaan, waarbij de affectieve
binding tussen eigenaar en dier hoe langer hoe meer verdwijnt.
Voor de dierenarts komt bij de benadering van de veestapel ter voor-
koming van meer schade de „fire-engine-approach" in de plaats van de
individuele behandeling van het zieke dier. O.a. wordt door deze ontwikke-
ling de preventieve diergeneeskunde en de gezondheidscontrole van de vee-
stapel, de „herd-health-approach", steeds belangrijker.
Wij bemerken dit in de runder- en de schapenpraktijk al duidelijk. De
koppel komt steeds meer op de voorgrond te staan. Dit zal steeds verder
gaan naarmate de fokkerij terrein verliest aan de melkveehouderij. Als
gevolg van dit alles zullen de praktijken zich moeten aanpassen en naar ik
meen is de stichting van groepspraktijken de meest gewenste oplossing. De
all-round practicus wordt meer en meer een fictie en wij moeten zien te
komen tot samenwerking van naar diersoort gespecialiseerde practici over
een groter gebied dan dat van één praktijk. In deze samenwerking zou
ook op het platteland een kleine-huisdier specialist kunnen worden opge-
nomen, waardoor een efficiënte praktijkuitoefening met het gezamenlijk
gebruik van een goed geoutilleerde spreek- en operatiekamer mogelijk

wordt. Het prijsgeven van een gedeelte van de eigen zelfstandigheid door
de dierenarts zou voor onze cliënten een deskundige behandeling van hun
dieren garanderen en zou daarnaast voor ons winst aan vrije tijd opleveren.
Ik ben er mij van bewust dat hetgeen ik naar voren heb gebracht voor de
afgestudeerde dierenartsen, maar vooral voor de studenten nogal revolu-
tionair moet klinken. Misschien is het voor hen zelfs een ietwat beangsti-
gend beeld. Ik heb het opgeroepen, omdat ik van oordeel ben dat wij ons
nu reeds een voorstelling moeten maken van de toestand zoals deze over
twintig jaar eventueel zal zijn, zodat wij er ons op kunnen richten.

De instelling van een dierenartsopleiding in Nederland in 1821 had ten
doel een „geneesheer voor het dier", en in het bijzonder een paardenarts
voor het leger, te vormen. Deze „veearts" uit de vorige eeuw had echter
ook zeker een taak bij de veehouderij en naast zijn praktijkgeneeskundig
werk in engere zin, was zijn opleiding toch ook wel zodanig dat hij in
commerciële en juridische zaken, zoals b.v. koopkwesties, zijn cliënt van
dienst kon zijn.

Door de veel later gekomen ontwikkeling van de geneeskunde van het
kleine huisdier kwam de positie van de dierenarts als geneesheer van het
dier goed tot zijn recht, maar dit begon toch eerst na 1900.
Zo omstreeks de eeuwwisseling begint de dierenarts in Nederland, in na-
volging van o.m. de ontwikkeling in Duitsland, bemoeienis met de vlees-
keuring te krijgen en dit is dan de eerste „afsplitsing" van het oorspronke-
lijke werk en dit leidde — dit even terzijde — tot de oprichting van een
aparte vereniging van veterinairen in 1907, n.1. de Vereniging van Slacht-
huisdirecteuren, waarvan thans overigens alle leden ook lid van onze Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zijn.

Toen in 1919 de praktische uitvoering van de Vleeskeuringswet in handen
van de dierenarts werd gelegd, werd het onderwijs hiervoor aangepast met
de instelling van een leerstoel: Menselijke voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong, gevolgd door een stage (co-assistentschap) aan het Utrechtse
abattoir.

Eerst de laatste twee decennia zien we in de beroepsuitoefening een verdere
sterkere differentiatie komen:

A. bij de gezondheidsdiensten zien we door de taakverdeling van de daar
werkende collega\'s specialisatie optreden, waarbij wordt voortgebouwd
op de bij de studie vergaarde kennis; dus specialisatie na het basis-
diploma;

B. daarnaast zien we na de 2e wereldoorlog collega\'s in dienst treden bij
de industrie en aan hen worden zeker eisen gesteld wat betreft be-
drijfseconomische, commerciële en administratieve inzichten die bij de
opleiding aan de zesde faculteit in Utrecht zeker niet verkregen worden;

G. hetzelfde geldt voor de collega-slachthuisdirecteur, die bij de uit-
oefening van zijn taak, naast de kennis, verworven aan de zesde facul-
teit in Utrecht, ook nog verstand moet hebben van bedrijfseconomie,
efficiëncy, modern personeelsbeleid, diverse technische zaken, vooral b.v.
koeltechniek, en bestuurswetenschappen. Edoch de directeur van een

•■) Drs. B. de Vlas; hoofd keuringsdienst en directeur van het abattoir te Zwolle;
Willemskade 18.

vleeskeuringsdienst, al dan niet met een abattoir daarbij, benut voor zijn
beroepsuitoefening nimmer de eenmaal verworven vaardigheid in b.v.
verlossen en opereren, of zijn kennis van enkele voor de praktijkuit-
oefening specifieke vakken.
Nu tot op dit moment de „uitwisselbaarheid" altijd mogelijk is geweest,
wordt bij het omschakelen van b.v. de praktijk naar het volambtelijk be-
staan (een gang van zaken die toch verreweg het meest voorkomt) door
zelfstudie en het lopen van een stage in een andere dienst, de ontbrekende
kennis zo goed mogelijk aangevuld.

Maar thans, nu de taak van de dierenarts, belast met het toezicht op
consumptieartikelen van dierlijke oorsprong, in verband met moderne in-
zichten, maar vooral door het tot stand komen van de E.E.G., sterk uit-
gebreid wordt (toezicht op vleeswaren, wild, gevogelte, eieren, vis, viscon-
serven wordt b.v. in Italië en Duitsland door dierenartsen verricht), dient
het studieprogramma van de zesde faculteit toch zo te zijn, dat de voor een
dergelijke taak gevraagde krachten ook kunnen worden afgeleverd.

Blijft de vraag of we dit denken te bereiken door specialisatie, dan wel
differentiatie.

Specialisatie na het behalen van het basisdiploma werkt uiteraard studie-
duur-verlengend, dus kostenverhogend en heeft op het studierendement dus
een ongunstige invloed.

Zo niet officiëel, dan toch in feite hebben we tot dusver altijd de toestand
van specialisatie gekend, maar vele collega\'s, werkzaam in de vleeskeuring,
zijn zich bewust dat die „specialisatie" niet in die mate geschiedt als voor
een goede taakvervulling wel gewenst is, getuige het feit dat b.v. de post-
universitaire cursussen in vleeswarenkennis en ook andere in het verleden
gehouden cursussen altijd volledig bezet zijn.

Willen wij de weg van gedifferentieerde studie reeds in Utrecht aanvangen,
dan heeft dit het voordeel dat de studieduur waarschijnlijk niet behoeft te
worden verlengd, hetgeen m.i. dus een hoger studierendement betekent,
ook al o.m. omdat de docent zijn kennis slechts aan een geringer aantal,
méér geïnteresseerden, moet overdragen.

Als praktische uitwerking van deze gedachtengang zie ik een differentiatie
na het behalen van het Doet. II, en misschien zelfs het Doet. I diploma.
Hierbij dient dan de mogelijkheid te blijven dat een collega door om-
scholing toch nog van werkkring kan veranderen.

Afgezien van het sociale aspect van deze mogelijkheid voor de betrokken
dierenarts, zie ik in het behoud van de „uitwisselbaarheid" ook nog het
voordeel dat een relatief jong corps practici kan worden verkregen hetgeen,
vooral in de zware plattelandspraktijk, mij ook wel van belang voorkomt.

Het zal U opgevallen zijn dat op de op voorgaande pagina\'s geplaatste
afbeeldingen maar vier vakjes voorkomen en daar was het vakje waar ik
in zit — de zootechniek — niet bij. Vandaar dat ik me als min of meer
buitenstaander zal veroorloven om ten dele over zaken te spreken, waar
ik helemaal niet zo goed in zit.

1 Prof. Dr. Th. Stegenga; hoogleraar aan de Landbouwhogeschool te Wageningen;
Haagsteeg 4.

De voorzitter van het forum heett de hoofdpunten aangestipt die er bij
differentiatie in de studie aan de orde komen. Ik wil er graag extra de
nadruk op leggen dat wij — in de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde — natuurlijk heel goed kunnen bekijken welke kanten er aan
de differentiatie zitten van onze kant, die van de beroepsbeoefenaren be-
zien, en van de kant van het onderwijs. Uiteindelijk wordt de beslissing
echter elders genomen en dat is bij de maatschappij, het bedrijfsleven en
de overheid,

.\'\\ls onze opleiding ons voldoende voorbereidt op de taken die men van ons
verwacht, is er niets aan de hand en kunnen wij rustig doorgaan. De
voorgaande sprekers betwijfelden dit en ik geloof ook dat wij moeten er-
kennen dat de weten.schap op ons gebied dermate verbreed en verdiept is,
dat zij niet meer in één programma is te vangen. Wij zijn natuurlijk ge-
bonden aan een wet, die voorschrijft dat alleen de dierenarts met een
volledig diploma bevoegd is om bepaalde functies uit te oefenen, of die nu
liggen op het gebied van de vleeskeuring of de praktijk. Nu mag het
moeilijk zijn hier verandering in aan te brengen, het zal toch eens moeten
gebeuren.

De dierenartsen zullen kunnen vrezen, en ook terecht, dat dit in zekere zin
hun mogelijkheden beperkt, met name de uitwisselbaarheid van de ver-
.schillende funkties zal minder groot zijn; echter moet ook herscholing mo^
gelijk zijn en bovendien komen door differentiatie gebieden voor ons open
te liggen waar wij nu vrijwel buiten staan.

In Wageningen krijgen alle afgestudeerden het diploma van landbouw-
ingenieur, d.w.z. dat kunnen zijn: sociologen, technologen, bosbouwers,
zuiveldeskundigen, veeteeltdeskundigen, plantenveredelaars, enz. Na een op-
leiding van één jaar die voor allen gelijk is, kan men kiezen uit ongeveer
25 verschillende studierichtingen. Zelfs binnen die studierichtingen zijn er
keuzemogelijkheden; b.v. zij die veeteelt studeren, kunnen kiezen tussen
pluimveeteelt en veevoeding als hoofdvak. Daarnaast kunnen zij zich b.v.
in de meer economische-, meer fysiologische-, eventueel meer wiskundige-
of erfelijkheidsleer-richting bekwamen.

Men heeft in Wageningen de mogelijkheid het studieprogramma opnieuw
aan te passen; een paar jaar geleden stelde men de studierichting voor
levensmiddelentechnologie in (waar\\roor van veterinaire zijde belangstelling
bestaat) en een voor waterzuivering, een probleem dat de laatste jaren
steeds belangrijker wordt.

Dit grote verschil tussen Wageningen en Utrecht is mogelijk omdat men
in Wageningen niet is gebonden bij de opleiding aan wettelijke bevoegd-
heid; er zijn bij de wet geen taken genoemd, die zijn voorbehouden aan
de landbouwingenieur en waarbij met de opleiding rekening moet worden
gehouden.

Bij de dierenartsopleiding acht ik differentiatie onontkoombaar, en wel dif-
ferentiatie vóór het einde van de studie, resulterende in diploma\'s die een
verschillende bevoegdheid geven. Deze differentiatie denk ik mij voorlopig
alleen in de richting „vleeskeuring" (die wel meer zal moeten omvatten
dan alleen vleeskeuring) en „praktijk". Differentiatie in de richting van
zootechniek zie ik momenteel niet noodzakelijk; de Utrechtse en de Wage-
ningse opleidingen vullen elkaar goed aan en het aantal benodigde zoö-
technici is beperkt.

Slaat men de bovengeschetste weg niet in, dan vrees ik, dat na een studie
van zes jaar de dierenarts straks wel heel wat kan worden, maar nog weinig
kan zijn. En dat moet toch voorkomen worden.

Voordracht van Dr. E. H. Kampelmacher¹)
Het feit dat de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde het thema,, differentiatie in de opleiding" dit jaar als hoofdthema
in discussie brengt bewijst duidelijk, dat het probleem onze gelederen
bezighoudt en dat men nog niet tot een vastomlijnde, algemeen aanvaarde
opvatting is gekomen. Enkele jaren geleden werd het thema „De toekomst
van ons beroep" tijdens een Algemene Vergadering in discussie gebracht
Men zou dit achteraf als de ouverture kunnen beschouwen; vandaag wordt
de eerste akte opgevoerd.

Indien men het thema van vandaag naar zijn betekenis probeert te ana-
lyseren, dan komt men m.i. tot 3 facetten nl.:

2. Is er in de maatschappij behoefte aan dierenartsen met een gedifferen-
tieerde opleiding?

3. Wat zijn de sociaal-economische aspecten van differentiatie voor de
dierenarts?

Wat de eerste vraag betreft, geloof ik te mogen aannemen dat mijn mening
in deze wel bekend is. Reeds enkele jaren geleden werd samen met collega
G u i n é e een artikel in ons tijdschrift gepubliceerd, waarin tot uiting
kwam, dat nu duidelijk gekozen zal moeten worden tussen een opleiding
tot dierenarts-pracdcus en een gedifferentieerde opleiding aangepast aan
de veel bredere eisen van vandaag. Het lijkt er op, dat sindsdien wel is
gekozen. Het thema van enkele jaren geleden en van vandaag wijzen
duidelijk in de richting van behoefte tot differentiatie, waarbij de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, zeer terecht,
het initiatief in handen heeft genomen.

Indien men de behoefte tot differentiatie in het beroep kort wil samen-
vatten, dan ziet deze zeer schematische tekening met enkele lijnen er als
volgt uit. De problemen van de genezing van zieke dieren, hoe belangrijk
deze ook is, komt steeds meer op de achtergrond te staan. Preventieve
diergeneeskunde, vergelijkende pathologie, veterinaire volksgezondheid,
zoötechnische problemen en proefdierenwetenschap, om slechts enkele ge-
bieden te noemen, vragen in toenemende mate de aandacht.
Deze problemen behoren ten enenmale niet aan één discipline toe, maar
kunnen in hun gecompliceerdheid slechts interdisciplinair benaderd
worden. Bij deze samenwerking met anderen is een bepaalde kennis om-
trent het werk van de ander nodig, alsmede een vérgaande specialisatie
betreffende het eigen onderwerp of om het kort te zeggen: „Van veel iets
weten en van iets heel veel".

Wil de dierenarts in de toekomst bij de zojuist genoemde taken in be-
langrijke mate meewerken, dan zal hij uit de beperktheid van zijn eigen
beroep moeten treden en ook voor een deel medicus, bioloog of biochemicus
moeten zijn. Bovendien ontwikkelen zich bepaalde taken, waar de dieren-
arts de meest aangewezen man op de kruising van wegen is. Ons inzicht in

1 Dr. E. H. Kampelmacher ;hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht; Sterrenbos 1.

geneeskunde, praktische toepassing bij biologische problemen en kennis van
het levende dier tot voedingsmiddel maakt ons voor een bepaalde aanpak
in de toekomst bijzonder geschikt onder de voorwaarde, dat wij veel meer
dan tot nu toe met de ontwikkeling in onze opleiding rekening houden.
50 jaar geleden bestond tussen de disciplines nog veel niemandsland; ieder-
een had de handen vol met zijn eigen beroep, met de nieuwe ontdekkingen,
die pas gisteren gedaan waren, met de talloze problemen, die als het ware
voor het grijpen lagen. Vandaag is er niet alleen geen niemandsland meer,
maar vallen vele disciplines voor een belangrijk deel over elkaar, hebben
gemeenschappelijke grenzen — zo er in de biologie al grenzen zijn. Zo heeft
men bijvoorbeeld enkele decennia geleden de mens en zijn ziekten als iets
geheel anders gezien dan het dier en zijn ziekten. Vandaag blijkt steeds
meer, dat de mens één van de vele soorten is, waarbij op het gebied der
pathologie gelijke of goed vergelijkbare beelden zijn te zien. Het feit, dat
er steeds meer zoönosen worden ontdekt bevestigt dit duidelijk en men kan
zich zelfs afvragen of het begrip zoönosen nog wel geldig is. Is er niet veel
meer één pathologie van het levende wezen, ja zelfs van de cel?
Het laat zich aanzien, dat de verbreding van onze gezichtskring pas in het
beginstadium verkeert. Problemen van levensmiddelencontrole, residuen in
voedingsmiddelen, moleculaire biologie, proefdierwetenschap, om maar
slechts enkele te noemen, zullen steeds meer aandacht en onderzoek vragen.
Indien wij als dierenartsen met de ontwikkeling mee willen ■— en wie wil
dat niet? — en indien wij ons beroep een bredere inhoud willen geven,
dan moeten wij zonder de oude waarden te vergeten, nieuwe taken aan-
pakken. Differentiatie in de opleiding zal hierbij een eerste behoefte zijn.

De tweede vraag ligt al voor een deel in de eerste besloten. Er is zonder
enige twijfel een sterke vraag vanuit de maatschappij naar gespecialiseerde
dierenartsen. Hier speelt zich duidelijk een kettingreactie af. Zodra men
met een dierenarts goede ervaringen op een bepaald terrein heeft onder-
vonden, ontstaat de behoefte naar uitbreiding en zal opnieuw op een open
plaats een dierenarts worden gekozen. Juist in de nu sterk op de voorgrond
tredende vraagstukken nemen wij een belangrijke plaats in, omdat wij,
zoals reeds gezegd, een breed gebied overzien en bovendien voldoen aan
een zeer duidelijke eis van deze tijd: praktische toepassing van theore-
tische kennis. De verscheidenheid van plaatsen die wij vandaag bezetten,
is een duidelijk bewijs van onze potentieel know-how, maar men moet wel
bedenken, dat vandaag slechts verspieders aan de periferie staan. Zij
keren, zoals de verspieders, die Mozes vanuit de woestijn stuurde, uit het
beloofde land terug en vertellen, dat het een land van melk en honing is.
Maar zij dienen met nadruk te stellen, dat men zich op dit nieuwe land,
op deze nieuwe taken, zeer degelijk en zeer gedifferentieerd dient voor te
bereiden.

De vaak gehoorde kreet „dit behoort qua opleiding en kennis aan de
dierenarts toe", wordt nergens meer aux serieux genomen.
Ons zou veel kunnen toebehoren, indien wij uitgerust met de nodige
kennis blijk geven een bepaald gebied te beheersen. Gaat men hiervan uit,
dan zal in de toekomst blijken, dat naast de praktijkuitoefening ons beroep
een bijzonder grote verscheidenheid van mogelijkheden biedt. Met de dif-
ferentiatie zal de vraag van de gedifferentieerde dierenarts in sterke mate
toenemen.

Het tot nu toe gezegde kan als programma van de jonge dierenarts gelden,
die tijdens zijn studie een bepaalde richting wil kiezen. Maar wat zijn de
consequenties van differentiatie voor de oudere collega, die uit de praktijk
wil of voor de jongere collega, die na enkele jaren van specialisme wil
veranderen?

Hier komt men op het gebied der sociaal-economische vragen, die zonder
enige twijfel nauw verbonden zijn aan het probleem der differentiatie. In
beide gevallen zal men van het principe van aanvullende scholing of her-
schoUng moeten uitgaan. Een investering hiervoor heeft alleen zin, indien
de toekomstige baten als compensatie aanlokkelijk zijn. Op het ogenblik
zijn zij dit voor de gespecialiseerde dierenarts niet.

Men moet hier m.i. overigens niet de fout begaan, de situatie te willen
vergelijken met de arts-specialist. In zijn geval kan men van een dubbele
studieduur spreken, die met een compensatie wordt beloond, die de ge-
investeerde moeite weer goed en in vele gevallen zelfs zeer goed maakt.
Bij ons zal zowel de differentiatie-tijd, als ook de eis na differentiatie van
geheel andere orde moeten zijn, al zal voorop moeten staan, dat de be-
loning van de gespecialiseerde dierenarts voldoende hoog zal moeten zijn,
om de „leerjaren" te betalen. Indien nodig zou men ter overbrugging en
in bijzondere gevallen zelfs aan een fonds, in te stellen door de Koninklijke
Nedertandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, kunnen denken.

De hier geschetste opvatting is bewust extreem gesteld, waarbij de vraag
voor differentiatie geen punt van discussie voor mij is. De toekomst
van ons beroep is zonder differentiatie, willen wij een akademisch beroep
blijven, haast ondenkbaar.

Nadat de forumleider ieder der forumleden heeft bedankt voor hun voor-
dracht, geeft hij een korte uiteenzetting van de organisatie van de E.E.G.,
voor zover deze organisatie haar voorschriften heeft gesteld, e.e.a. toegelicht
met dia\'s.

Het E.E.G.-Verdrag heeft — in een heel apart hoofdstuk — uitspraken
gedaan over de uitwisselbaarheid van o.a. vrij gevestigde dierenartsen,
hetgeen heel iets anders is dan dierenartsen in loondienst.
Indien wij differentiatie zouden invoeren voor b.v. de voedingsmiddelen-
dierenarts, dan doet de E.E.G. daar geen enkele uitspraak over, want deze
dierenartsen komen in loondienst terecht en daar wordt door de E.E.G.
geen enkele hinderpaal in de weg gelegd; men mag die opleiden zoals men
zelf wil. Dc vrije vestiging echter — een Nederlandse dierenarts die in
Frankrijk gaat praktizeren en een Italiaanse dierenarts die dit in Neder-
land gaat doen — is wèl een onderwerp van zorg van de E.E.G.
Als voorwaarde voor de uitwisselbaarheid van dierenartsen tussen landen
moeten de opleidingen — dat is één van de voorwaarden waaronder
diergeneeskunde nu eenmaal in de verschillende landen wordt uitgeoefend
— onderling gelijkwaardig zijn. Wanneer nu in Nederland differentiatie
zou worden ingevoerd nadat de Raad van Ministers van de E.E.G. heeft
afgesproken dat die opleidingen gelijkwaardig zijn, veranderen wij iets wat
al in de E.E.G. is vastgelegd; en dat zou moeilijkheden geven. Maar zover
is het nog niet, want de Raad van Ministers heeft nog geen enkele richtlijn
uitgevaardigd over de gelijkwaardigheid van de diploma\'s en zelfs niet de

formele verplichting opgelegd om die diploma\'s aan elkaar gelijk te maken.
Het is nog maar een zeer tentatief streven aan de „onderkant" van de
E.E.G.

Welke artikelen van de E.E.G. zijn voor ons van betekenis? In onderstaande
citaten ziet U dat het Verdrag van Rome van 27 maart 1957 het recht
van vestiging bespreekt o.a. in artikel 52:

In het kader van de volgende bepalingen vi^orden de beperkingen van de
vrijheid van vestiging voor onderdanen van een Lid-Staat op het grondgebied
van een andere Lid-Staat tijdens de overgangsperiode geleidelijk opgeheven.
Deze geleidelijke opheffing zal eveneens betrekking hebben op beperkingen
betreffende de oprichting van agentschappen, filialen of dochterondernemin-
gen door de onderdanen van een Lid-Staat die op het grondgebied van een
Lid-Staat zijn gevestigd.

De vrijheid van vestiging omvat, behoudens de bepalingen van het hoofdstuk
betreffende het kapitaal, de toegang tot werkzaamheden anders dan in loon-
dienst en de uitoefening daarvan alsmede de oprichting en het beheer van
ondernemingen, en met name van vennootschappen in de zin van de tweede
alinea van artikel 58, overeenkomstig de bepalingen welke door de wetgeving
van het land van vestiging voor de eigen onderdanen zijn vastgesteld.

„De beperkingen van de vrijheid van vestiging zullen geleidelijk worden
opgeheven", en in de tweede alinea van het artikel staat „de vrijheid
van vestiging omvat" — en dan komt wat voor ons nu van betekenis is --
„de toegang tot werkzaamheden anders dan in loondienst". Wanneer wij
over E.E.G.-invloed op differentiatie spreken gaat het echt om de praktijk-
dierenarts.

De Lid-Staten voeren geen nieuwe beperkingen in met betrekking tot de ves-
tiging op hun grondgebied van onderdanen der andere Lid-Staten, voor zover
in dit Verdrag niet anders is bepaald.

Artikel 53 zegt: „De lidstaten voeren geen nieuwe beperkingen in".
Dat is griezelig. Thans is de Nederlandse dierenarts gerechtigd tot uit-
oefening van de diergeneeskunde in vollen omvang. Wanneer men echter
gaat differentiëren is hij dat niet meer en een dierenarts in Frankrijk, die
daar nog alles mag, zou dat hier niet meer kunnen. Dit zou dus een be-
perking zijn van zijn uitwisselbaarheid. Een Duist handboek echter vermeldt
dat die beperkingen alleen „Ausländerdiskriminierende Regelungeti" be-
treffen, d.w.z. dat niet een beperking mag worden ingevoerd in die zin,
dat b.v. een polidek examen moet worden afgelegd. Dat zou inderdaad
een nieuwe beperking zijn, die op het moment van het E.E.G.-verdrag niet
bestond.

(1) Ten einde de toegang tot werkzaamheden, anders dan in loondienst, en
de uitoefening daarvan te vergemakkelijken, stelt de Raad op voorstel van de
Commissie en na raadpleging van de Vergadering, tijdens de eerste etappe
met eenparigheid en daarna met gekwalificeerde meerderheid van stemmen
richtlijnen vast inzake de onderlinge erkenning van diploma\'s, certificaten en
andere titels.

(2) Met hetzelfde doel stelt de Raad, op voorstel van de Commissie en na
raadpleging van de Vergadering, vóór de afloop van de overgangsperiode
richtlijnen vast inzake de coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten betreffende de toegang tot werkzaamheden, anders
dan in loondienst, en de uitoefening daarvan. Eenparigheid van sterrmien
wordt vereist voor die onderwerpen welke tenminste in een der Lid-Staten
bij de wet zijn geregeld en eveneens voor maatregelen welke betrekking heb-
ben op de bescherming van de besparingen, met name op de kredietverlening
en op het bankwezen, en op de voorwaarden waaronder in de verschillende
Lid-Staten de geneeskundige, paramedische en farmaceutische beroepen wor-
den uitgeoefend. In alle overige gevallen besluit de Raad tijdens de eerste
etappe met eenparigheid en vervolgens met gekwalificeerde meerderheid
van stemmen.

(3) Wat de geneeskundige, paramedische en farmaceutische beroepen be-
treft, zal de geleidelijke opheffing van de beperkingen afhankelijk zijn van de
coördinatie van de voorwaarden waaronder zij in de verschillende Lid-Staten
worden uitgeoefend.

Het eerste lid vermeldt dat de Raad van Ministers op voorstel van de
Commissie richdijnen zal vaststellen inzake de onderlinge erkenning van
diploma\'s. V.z.v. bekend is er tot nu toe nog geen voorstel naar de Raad
van Ministers gegaan en de Raad heeft dus nog geen enkele beslissing
genomen. Dit lid is dus op het ogenblik niet van invloed op een eventueel
besluit tot differentiatie.

Het tweede lid bepaalt dat diezelfde Raad van Ministers richtlijnen zal
vaststellen over de coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke be-
palingen. Dit betreft in ons geval de Wet op de uitoefening der Dierge-
neeskunde. Daarbij is eenparigheid van stemmen nodig, want in ons land
is de beroepsuitoefening wettelijk geregeld. (Trouwens waar het genees-
kundige beroepen betreft — dat ziet U onder in dat artikel staan — is
eenparigheid van stemmen altijd noodzakelijk). Wanneer dus b.v. onze
Minister van Landbouw in de Raad van Ministers ertegen is om het op
dezelfde manier te regelen als b.v. Frankrijk, dan kan hij niet weggestemd
worden.

De derde alinea (die m.i. de eerste alinea had moeten zijn) bepaalt dat
opheffing van beperkingen van uitwisselbaarheid van dierenartsen-practici
(dus de vrije vestigingen) geleidelijk zal dienen te gebeuren, afhankelijk
van de coördinatie van de voorwaarden. Het belang van dit artikel ligt voor
ons hierin, dat indien wij gaan differentiëren terwijl de 6 Europese landen
bezig zijn een uniforme regeling te treffen, wij eigenlijk een spaak in het
wiel van de coördinatie-activiteiten steken. Het maakt het niet onmógelijk
om tot differentiatie over te gaan, maar het is wel noodzakelijk zeer gron-
dige argumenten hiervoor in de Raad te kunnen aanvoeren, ter verdediging
der differentiatie. Bij het Verdrag is dus geen verbód op het doorkruisen
van de coördinatie gesteld, men zal wèl moeten streven naar coördinatie.
Bij de bespreking van de artikelen zijn organisatievormen van de E.E.G.
genoemd, waarvan afbeelding 4 U een schema geeft.
Het Verdrag van de Europese Economische Gemeenschap is op 27 maart
1957 gesloten te Rome. De Raad van Ministers is daarbij ingesteld, en die
Raad neemt de besluiten. Daaronder staat de Europese Commissie, die
voorstellen aan de Raad van Ministers doet. Natuurlijk is ze ook een uit-
voerend apparaat voor de Raad van Ministers (niet in de tekening aange-

Europese Commissie (Hallstein, Mansholt):
Commissies, o.a. conmiissie vrije vestiging

geven). Daarnaast staan adviserende lichamen. Bij de E.E.G. bestaat nog
geen parlementaire verantwoordelijkheid, er is wel een adviserende functie
van de Vergadering, maar nog geen echte wetgevende. Dan is er nog het
Sociaal Economisch Comité, waar vertegenwoordigers van beroeps- en be-
drijfstypen zitting in hebben, voor Nederland een twaalftal.
In de uitvoerende en voorstellen doende Europese Commissie (waarvan U
de naam Hallstein wel bekend zal zijn en waarvan de Nederlander
Mansholt vice-voorzitter is) bestaan weer sub-commissies (b.v. één
voor de vrije vestiging, één voor de beroepsopleiding, enz. ) en talloze meer.
Bovendien zijn er nog werkgroepen; een werkgroep artsen en een werk-
groep dierenartsen, die het coördinerend werk zullen voorbereiden, die con-
ceptvoorstellen uitbrengen aan de Commissie, welke van de Commissie
naar de Raad van Ministers gaan, die uiteindelijk — mogelijk na overleg
met de Nationale Ministerraden — een beslissing neemt, niet dan nadat de
Vergadering en het Sociaal Economisch Comité zijn gehoord.
Als er een richtlijn komt, die onze beroepsopleidingen unificeert, komt deze
dus tot stand via een zeer lange weg.
De werkgroep dierenartsen, die voor een groot

deel uit ambtenaren op het
terrein van de diergeneeskunde bestaat, werkt niet los van de belangen-
groeperingen, want daaronder ziet U staan „Comité de Liaison des Vétéri-
naires de la C.E.E." (ook de medici hebben zo\'n groep; Comité permanent
des Médecins de la C.E.E.) en tussen dit comité en de werkgroep dieren-
artsen bestaat een zekere diffusie van meningen en langs deze weg blijft
het geluid van de belangengroeperingen, de beroepsgroeperingen, gehoord.
Dit overzicht is verre van volledig, maar het zal hopelijk verhelderend
werken bij de discussie, die aanstonds zal beginnen.

De forumleider opent na de pauze dit gedeelte van het programma met een
korte inleiding, waarin hij uiteenzet dat het voor hem een verrassing was dat het
forum unaniem uit voorstanders van differentiatie blijkt te bestaan en waarin hij de
vergadering tot discussie opwekt, stipulerende dat men nu weet wat de consequenties
van differentiatie zijn: verlies van uitwisselbaarheid, wetsveranderingen (uitoefenings-
wet, Akademisch Statuut, vleeskeuringswet, enz.) en het met minder gemak te be-
schrijven verlies aan syntetisch vermogen, van overzicht en van breedheid.
Hij geeft vervolgens het woord aan:

1. Er is hier door een alleen uit Maatschappij-kringen gekozen forum gespro-
ken over de verschillende voor- en nadelen van differentiatie tijdens de
studie of specialisatie na de studie. Acht U dit een in hoofdzaak Maat-
schappij-aangelegenheid, of moet hier ook het onderwijs, dus de Faculteit,
bij betrokken worden?

2. Hoe is in andere E.E.G.-landen de differentiatie of specialisatie geregeld,
opdat dat als voorbeeld genomen kan worden?

3. Ik raad om toch vooral datgene, wat in de huidige opleiding goed is
gebleken, niet te gauw overboord te gooien en goed te overwegen wat er
eventueel voor in de plaats te stellen is.

Beginnend met Uw laatste argument zou men ook kunnen stellen, dat men
iemand die in de puberteit is, niet moet weerhouden zich in de puberteit verder
te ontwikkelen. Het zal bekend zijn dat er tijdens de puberteit wel enige om-
zettingen plaats vinden.

Wat Uw eerste punt betreft: in het artikel en in de inleiding is gesteld, dat
hier gelijktijdigheden in het spel zijn; men kan niet de een laten werken zonder
dat de ander gelijktijdig werkt. Om de discussie zuiver te houden is nu gesteld
dat de mogelijkheden en wenselijkheden die binnen de opleiding liggen buiten
de discussie zullen blijven. Het is dus een onderscheid dat gemaakt is, hetgeen
niet impliceert dat er een scheiding van verantwoordelijkheid is.
Uw tweede vraag: hoe in andere E.E.G.-landen differentiatie is geregeld is
mij niet volledig bekend. Ik geloof niet dat er een gedifferentieerde opleiding
bestaat, specialisatie in de vorm van een staatsexamen voor vleeskeuring is
er wèl, na een algemene opleiding moet men in bepaalde landen een proeve
van bekwaamheid afleggen.

Voorzover mij bekend heeft collega F r a n s s e n medegedeeld dat, wanneer
men in Italië en Duitsland zich met vleeskeuring, viskeuring e.d. wil bezig-
houden, of men gaat naar de inspectie toe, er een aanvullend examen afgelegd
moet worden.

Dat betekent dat men bij een gedifferentieerd dierenartsexamen ten onzent,
waarbij de toekomstige practicus niets meer met de vleeskeuring te maken
heeft, na emigratie in die landen niet gemakkelijk vleeskeuringsdierenarts kan
worden, omdat aldaar de vleeskeuringsdierenartsopleiding is gebaseerd op een
algemene opleiding. Dit staat echter in zoverre buiten de discussie omdat de
vleeskeuringsambtenaren niet onder het E.E.G.-verdrag vallen, daar zij ten
eerste in loondienst zijn en het ten tweede een overheidswerk is. En overheids-
werk is expliciet bij artikel 52 uitgesloten van uitwisselbaarheid.

Drs. H. L. L. van Werven (Arnhem) rondt de beantwoording dezer vraag
alsvolgt af:

Blijkbaar is specialisatie in een van de E.E.G.-landen niet aanwezig, maar in
een verslag van de W.H.O. in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde staat dat
in Belgrado specialisatie tijdens de studie haar beslag heeft gekregen en dat
na een basisopleiding jaarlijks van de 200 studenten zich 50% in de klinische,
35% in de preventieve diergeneeskunde en 15% in de levensmiddelenhygiëne
kan bekwamen.

Een nadere precisering van hetgeen men onder differentiatie verstaat heb ik
gemist. Hoe men tot differentiatie of specialisatie komt, daar gaat het niet
om, dat is de onderwijssector. Maar het eindresultaat is de bevoegdheid.
Er is een vergelijking gemaakt met het landbouwonderwijs, de landbouw-
ingenieurs, die in wezen geen differentiatie kennen in de betekenis die wij nu
van plan zijn te hanteren. Elke landbouwingenieur immers is toegelaten tot elke
landbouwingenieursfunctie, ongeacht zijn vooropleiding. Dit is een wezenlijk
verschil met onze definitie van differentiatie.

Hetzelfde geldt bij de rechtenstudie; deze gaat in de richting van de straf-
pleiter, van de wetskennis, van de bedrijfsorganisatie en van alle mogelijke
richtingen en secretariaten. In wezen kan elke Meester in de Rechten elke
functie aanvaarden, afhankelijk van de werkgever en van het feit of hij ervoor
benoemd wordt.

Bij het voortzetten van deze discussie is het nodig te weten welke kant wij op
willen: een differentiatie, toch nog gevat in een allesomvattend dierenarts-
examen, c.q. dierenartsbevoegdheid, óf een zodanige differentiatie, dat daar-
door een aantal deuren dichtklapt.
Het is verstandig dit allereerst vast te stellen.

Prof. Dr. Th. Stegenga (Wageningen) geeft hierop de volgende uiteenzetting:
Alle landbouwingenieurs hebben een opleiding in Wageningen gehad en het
enige gemeenschappelijke is dat zij hetzelfde propaedeutische examen hebben
afgelegd. Er is geen enkele functie bij de wet bepaald, die voorbehouden is
aan een landbouwingenieur.

Bij dierenartsen is dat wèl het geval en dat legt degenen die met de opleiding
zijn belast natuurlijk een hele last op, want zij moeten daar rekening mee
houden. Ik vraag mezelf af — en dat is misschien wel iets agressief — of men
de levensmiddelenspecialist „dierenarts" moet blijven noemen. Het begrip
„dierenarts" is zo sterk pathologisch ingesteld, terwijl bij de levensmiddelen-
specialisten zoveel zaken van algemene hygiëne en andere aspecten aan de
orde komen.

De laatste opmerkingen van Prof. Stegenga zijn inderdaad vrij agressief.
Ik geloof dat het zich „dierenarts" blijven noemen van een levensmiddelen-
specialist heel belangrijk is. Als wij dit opgeven, zie ik helemaal niet meer in,
waarom dierenartsen levensmiddelenspecialist worden. Er zijn op het ogenblik
andere beroepen, die deze taken van ons overnemen, inclusief de dingen,
waarvan wij heden zeer terecht zeggen, dat zij verbonden zijn met het levende
dier.

Ik geloof dat deze stelhng de basis is van ons bestaansrecht op het gebied van
de levensmiddelenhygiëne, n.1. dat de dierenarts de man is, die het dier dat
produkten levert het beste kent, zowel uit fysiologisch en pathologisch oogpunt.
Als wij dit loslaten en zeggen: dit is geen dierenarts meer in de betekenis van
het woord, dan kan dit onze positie slechts verzwakken, want er zijn andere

disciplines die dit vak beheersen, maar die nu juist de schakel missen, die
naar mijn gevoel van essentieel belang is.

Dit te meer, omdat in de toekomst m.i. de gehele keuring niet meer alleen een
macroscopische, patholoog-anatomische beoordeling is, maar een zaak van
ingewikkelde analyses. Waaruit bestaat het voeder van het dier, waarmee is
het weiland behandeld, welke residuen komen in het gras of het hooi voor,
welke geneesmiddelen of bestrijdingsmiddelen zijn toegepast, zijn de vragen
die steeds belangrijker worden. Hier zit dus wel degelijk een groot stuk dier-
geneeskunde aan vast.

Ik heb dit agressieve punt niet in mijn eerste inleiding genoemd, omdat wij
wel moeten bedenken, dat dit een vraag is, die de buitenwacht zich ook zal
stellen.

Ik geloof dat men als dierenarts het sterkst staat als men zelf dit punt onder
de ogen durft zien.

Hetgeen collega Kampelmacher te berde heeft gebracht herinnert mij
aan de tijd dat men zich afvroeg of de dierenartsen wel de aangewezen per-
sonen waren die de veefokkerij, met name de paardenfokkerij, in handen
moesten hebben. Destijds speelden wij daarbij een belangrijke rol (Van
Duim, Van L e n t, Plet) en langzamerhand werden wij daarbij groten-
deels uitgeschakeld. In Wageningen werd gelegenheid gegeven opgeleid te
worden tot veeteeltkundige. Afgezien van het feit dat een in Wageningen
opgeleide kracht wel degelijk een goed veeteeltkundige kan zijn, heeft de
dierenarts door zijn bredere opleiding in anatomie en fysiologie de voorkeur,
waarbij aanleg en ambitie een grote rol spelen.

Omstreeks 1912 hebben wij onze belangen niet goed verdedigd, evenmin als
dat geschiedde ten opzichte van de melkhygiëne en dank zij o.m. door Q u a -
dekker, Mogendorf en Stapensea zijn wij niet vervangen door
chemici, die veel waarde hechten aan het laboratorium en minder waarde aan
stalhygiëne en stalonderzoek.

Ik ben het geheel eens met collega Kampelmacher omtrent de levens-
middelenkeuring en -hygiëne; natuurlijk moet daarbij de opleiding dusdanig
zijn dat wij de ons opgelegde taken goed kunnen uitvoeren.
Voorts ben ik, die veertig jaren lang aan de interne kliniek verbonden ben
geweest, klinische diagnostiek heb onderwezen en heb getracht de studenten
alles bij te brengen wat nodig is om tot een zo juist mogelijke diagnose tc
komen, geschrokken van de mededeling dat de individuele behandeling van
de dieren tot het verleden gaat behoren. Echter, als een kostbaar dier ziek
wordt, dan zal de dierenarts er nog wel bij geroepen worden; en misschien
valt het dan nog wel mee.

Naar een oplossing van de kernvraag zoekende, ben ik een voorstander van een
algemeen dierenartsdiploma. Mogelijk is een oplossing te vinden in een eniger-
mate specialisatie na het doctoraalexamen, hetgeen wellicht in een keuze uit
de co-assistentschappen zou kunnen worden gevonden.

Dit is het eerste geluid tegen differentiatie zoals die hier is voorgesteld, want
Prof. B e ij e r s bepleit één dierenartsexamen met éénzelfde, algemene be-
voegdheid, doch langs verschillende co-assistentschappen bereikt, terwijl diffe-
rentiatie de betekenis heeft van verschillende dierenartsexamens met verschil-
lende bevoegdheden.

Dr. D. T a 1 s m a (Leeuwarden) antwoordt naar aanleiding van hetgeen Prof.
B e ij e r s heeft gezegd het volgende:

Ik kan Prof. Beijers volkomen geruststellen. Het is niet mijn bedoeling
geweest — en misschien heb ik dat niet duidelijk laten uitkomen — om de
behandeling van het individuele dier in eenmaal weg te vagen. Behandeling
van de groep is trouwens pas mogelijk na het stellen van de diagnose bij de
eerste patiënt.

Ik geloof — en dan haal ik aan wat Prof. Stegenga zojuist heeft gezegd
— dat wij ons moeten afvragen wat er van ons zal worden gevraagd in de
toekomst. Momenteel is het nog zo, dat de veehouder ons roept voor één zieke
koe of kalf, omdat het voor hem een grote waarde vertegenwoordigt. In de
schapenhouderij is dit al niet economisch meer.

In het referaat in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over de opvattingen
in de Verenigde Staten wordt gesproken over de „fire-engine-approach". Zover
gaan wij nog niet, maar toch zie ik de tijd komen dat in het algemeen het
individuele dier op zich zelf te weinig waarde vertegenwoordigt om daarvoor
de dierenarts te laten komen. De eigenaar zal dus pas alarm slaan als hij
vermoedt, dat er iets met cen groot deel van de koppel niet in orde is.
Natuurlijk hebben wij ook dan profijt van de vakkennis die ons aan Uw kliniek
is bijgebracht om een goed onderzoek te doen en tot een diagnose te komen,
maar wij zullen toch vooral onze aandacht moeten richten op verschijnselen
die in de gehele koppel optreden en hierop onze behandeling richten.

Iemand, die een speciale opleiding, b.v. in de vleeskeuring, heeft gehad, zou
op zijn diploma een aantekening kunnen krijgen en zal dan moeten worden
geëxamineerd door in hoofdzaak vleeskeuringsmensen en niet b.v. door een
klinicus.

Dan komt men toch wel tot een zekere na-doctoraal-differentiatie. Het moment
waarop differentiatie zal dienen te geschieden komt echter nu niet ter sprake.
Spreker vraagt of er nog iemand is die de eenheid van het dierenartsdiploma
wil beschermen.

Ik zou graag willen spreken als dierenarts, gelukkig kunnen wij dat vandaag
nog doen. Ik geloof, dat wanneer wij, zoals collega Stegenga voorstelt,
ook mensen gaan opleiden, die niet de titel dierenarts krijgen, deze mensen
ook voor de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde ver-
loren gaan. Collega Kampelmacher heeft ook al gezegd, dat hij de titel
dierenarts voor alle afgestudeerden zou willen bewaren. Wanneer wij b.v. naast
dierenartsen ook vleeshygiënistcn zouden krijgen, dan gaan de laatsten een
andere plaats in de maatschappij innemen.
Hoe moeten wij over differentiatie denken?

Het is mij opgevallen, dat verschillende sprekers in plaats van over differen-
tiatie, over specialisatie spraken. Dit is niet hetzelfde. De maatschappij zal
meer en meer specialisatie en dus specialisten vragen. Of een specialisatie
vooraf gegaan moet worden door een differentiatie is een open vraag.
De voorzitter van de Maatschappij heeft vanmorgen gezegd, dat er bij de
beroepsvoorlichting op de middelbare scholen meer de nadruk moet worden
gelegd op de functie, die een dierenarts kan gaan bekleden buiten die van
practicus. Dat zal niet eenvoudig zijn; hoe wil men aan jonge mensen, die
dierenarts willen worden, duidelijk maken dat hun werk later zal komen te
liggen b.v. in een slachthuis of bij de Veeartsenijkundige Dienst, waar men
soms alleen met organisatie te maken heeft?

Op dat moment zullen dergelijke mensen zich meestal slechts de praktijk als
een aanvaardbaar beroep kunnen voorstellen. Toch worden allerlei functies
met graagte door dierenartsen aanvaard.

Men komt tijdens de studie, maar veel vaker na de studie, tot de conclusie
dat men ander werk wil doen, meer verantwoordelijkheid wil dragen, weten-
schappelijk werk wil doen, enz. Wanneer wij onze voorlichting goed zouden
doen, dan kan dit tot gevolg hebben, dat wij extra-studenten gaan aantrekken,
b.v. voor de vleeskeuring. Het is nu moeilijk te zeggen of dit goed of slecht is.
Ik heb er het jaarboekje van de laatste 6 jaar op nagekeken. Van de mannen,
die in die tijd zijn afgestudeerd en een functie hebben aanvaard, zijn er 251 in
Nederland gebleven. Hiervan is 73% in de praktijk gegaan; er zijn er 7 (3%)
in de slachthuizen terecht gekomen; 9 zijn er naar de Gezondheidsdiensten
gegaan; 12 naar verschillende laboratoria; 5 naar de industrie en 34 naar
de Faculteit.

Op het ogenblik is het dus zo, dat de student na zijn afstuderen nog een be-
hoorlijke keus kan maken en dat velen nog altijd de praktijk verkiezen. In veel
gevallen zal men misschien niet zo lang in de praktijk blijven, maar men neemt
dan een grote ervaring mee naar de nieuwe functie.

Wij moeten oppassen om een zodanige differentiatie te scheppen, dat men
moeilijk over kan gaan van de ene richting binnen ons beroep naar de andere.
Een differentiatie is geen specialisatie. Specialisten hebben wij zeker nodig.
In Denemarken heeft men een gedifferentieerde opleiding. Beide richtingen
geven echter dezelfde bevoegdheid. Ik geloof dat dit juist is; men moet voor-
lopig de bevoegdheid niet veranderen. Wij hebben specialisten nodig en mo-
gelijk enige differentiatie in de opleiding. Maar men moet de differentiatie
in de studie pas zó laat beginnen, dat een algemeen geldend diploma gehand-
haafd kan blijven.

Ik dank Prof. Wagenaar voor zijn voortreffelijk betoog en zou hem naar
aanleiding daarvan nog twee vragen willen stellen en een opmerking plaatsen.
In de eerste plaats: de keuze van zo\'n groot percentage voor de huisdieren
praktijk wordt natuurlijk mede bepaald door het feit dat die andere mogelijk-
heden in de opleiding niet volledig tot hun „image" komen; men kent wel het
beeld van de practicus, maar de andere niet. Het is dus best mogelijk, dat als
meer mogelijkheden van opleiding worden geschapen, de aantrekkelijkheid van
andere beroepsvormen meer tot uiting komt. In mijn eigen studietijd kreeg
ik bepaald niet de indruk dat de vleeskeuring een bijzonder interessant beroep
was; later werd ik daar\\\'an overtuigd door mijn contacten met vleeskeurings-
mensen. Was ik daar meer bij betrokken geraakt in mijn opleiding, dan had
het nog wel eens anders kunnen uitvallen.

Ten tweede hebt U in Uw betoog niet de studieverlengende factor verdis-
conteerd, die specialisatie altijd is. Wij krijgen de mensen later in de functie.
Kan men dus al een deel van de specialisatie in de opleiding schuiven —
want dat is differentiatie natuurlijk ook — dan kan men die tijd verkorten.
En zes of zeven jaar is langzamerhand — in de hele discussie over studieduur
— een belangrijk verschil.

Ten derde zou ik U willen vragen hoe in Uw betoog de behoefte van de
maatschappij tot uitdrukking komt? Is het wel zo, dat in de maatschappij
de vleeskeuring niet veel beter uitgevoerd had kunnen worden, wanneer de
mensen daar eerder voor waren opgeleid?

Wat de eerste vraag betreft kan worden opgemerkt, dat het mogelijk moet
zijn om gedurende de studie zoveel van alle richtingen te laten zien of te ver-
tellen, dat ieder afgestudeerde zijn keuze goed kan bepalen.

Ten aanzien van de studieduur kan specialisatie inderdaad een verlenging van
de tijd van studeren betekenen. Dit behoeft niet te betekenen dat men in die
tijd maatschappelijk onproduktief is. Men kan zich irruners al werkende spe-
cialiseren.

Ook de practicus moet zich specialiseren, al doet hij dat in vele gevallen
zonder directie leiding.

Wat de laatste vraag betreft kan men inderdaad stellen, dat men bij een sterk
gedifferentieerde opleiding wel beter voorbereid zou kunnen zijn ten aanzien
van een bepaalde taak, b.v. vleeshygiënist. Men moet echter niet vergeten,
dat er in het latere leven ook eisen gesteld worden, die bij de opleiding nu
eenmaal niet kunnen worden verwezenlijkt. Ik denk b.v. aan leidingscapaci-
teiten, met personeel kunnen omgaan, verantwoordelijkheidsgevoel enz.
Men moet daarom het reservoir, waaruit men kan kiezen niet te klein maken;
er zijn thans 180 volambtelijke keuringsdierenartsen en bij een gelijkblijvende
vraag zou dit een gemiddelde behoefte betekenen van 6 dierenartsen per jaar.
Dit is een gevaarlijk klein getal; de keuze wordt te klein en men heeft gemak-
kelijk een overschot, of een tekort.

Naar aanleiding van hetgeen Prof. Wagenaar heeft gezegd, kan ik zeggen
dat het mij niet verbaast dat 70% van de afgestudeerden in de praktijk
werkzaam is, aangezien zij op de oude manier zijn voorgelicht en ook ge-
schoold. De interesse is dus vanaf het moment van de voorlichting zo gericht
geweest en als dat anders zou zijn gebeurd, zouden zij misschien ook — zoals
Kampelmacher en Kramer hebben gezegd — het interessante van
de levensmiddelenhygiëne beter hebben gezien. Die cijfers zeggen in dit op-
zicht m.i. niet zoveel.

Over de kwestie van specialisatie en wanneer die moet geschieden, vind ik
dat bij een studie van zes jaren het gros van de beoefenaren toch zeker ge-
vormd moet zijn. De 60% van de afgestudeerden die in de praktijk en de
30% hunner die in de vleeskeuring gaan, moeten aan het einde van hun
studie daarvoor volledig bevoegd zijn. En dan voel ik dat Prof. Wagenaar
toch teveel redeneert vanuit het standpunt van de dierenarts.
Daar gaat het echter niet om; het gaat erom dat men zich afvraagt wat men
nodig heeft in de praktijk en dan begrijp ik volkomen dat wij het hier vanuit
het standpunt van de dierenartsen willen bekijken, maar wij moeten het ook
van de andere kant benaderen.

Graag zou ik willen inhaken op het betoog van Prof. Wagenaar, waar
hij heeft gesproken over een produktief specialisme.

Dat zie ik in elk geval, voor zover het de grote-huisdieren praktijk betreft,
zeker niet. Ik geloof dat de studieduur voor de grote-huisdier practicus zo kort
mogelijk moet worden gehouden, wil hij in de gelegenheid zijn om in de hem
ter beschikking staande werkzame periode van zijn leven voldoende inkomen
te hebben, want de doorsnee-praktijk is echt geen goudmijn.

Met collega Stegenga ben ik het eens, dat men zich natuurlijk moet af-
vragen wat de maatschappij vraagt.

Ik ben het echter niet eens met collega Talsma, want ik meen dat als men
afstudeert, men van vele dingen wit afweet, maar voor geen enkele richting
in ons beroep goed is voorbereid. Daar moeten vrij ook niet naar streven,
want dat is onmogelijk.

Wanneer iemand na zijn afstuderen een grote-huisdieren praktijk gaat uit-
oefenen, dan zal hij, als hij tracht zijn vak zo goed mogelijk te beoefenen,
na 5 jaar het vak waarschijnlijk wel verstaan, maar zelfs na 20 jaar zal hij
nog kunnen en moeten leren.

Dr. D. Talsma (Leeuwarden) dupliceert tenslotte alsvolgt:
Op verzoek van de forumleider wil ik het kort houden.

Het is niet mijn bedoeling om te propageren dat wij onvoldoende opgeleid
afstuderen, maar alleen om de mogelijkheid te openen om ervaring op te
doen, vóórdat men zelfstandig praktijk gaat uitofenen. Het is zeer de vraag
of onze cUënten ons de kans zullen geven om op hun bedrijf met vallen en
opstaan die ervaring te krijgen.

Bij het probleem van de differentiatie en de specialisatie staat één zaak cen-
traal: het bij de studenten aanwezige intellectuele potentieel.
Door de huidige wijze van voorlichting komt alleen het beeld van de dieren-
arts-practicus naar voren. Primair dient echter te worden gesteld, dat er een
veterinair beroep is, dat vele mogelijkheden biedt, onder andere die van prac-
ticus. Op deze wijze voortgaande geschiedt er reeds een selectie in de eind-
examenklas van de middelbare school. De intelligente leerlingen met een wer-
kelijk intellectuele belangstelling zullen in het algemeen geen diergeneeskunde
gaan studeren, aangezien zij bevreesd zijn, dat zij in het veterinaire beroep
niet aan hun wetenschappelijke trekken komen. Deze mensen vloeien af naar
andere studierichtingen, onder andere biologie en chemie. Zij zouden echter
een bijzonder goede bijdrage tot het veterinaire researchwerk kunnen leveren.
Aansluitend aan de opmerkingen over vormen van specialisatie in Europa is
het interessant de situatie in de Verenigde Staten van Amerika te bezien.
Daar bestaan vier officieel erkende specialisatiemogelijkhden in: de proefdier-
kunde, de veterinaire röntgenologie, de veterinaire volksgezondheid en de vete-
rinaire pathologie. Deze specialisaties omvatten stageperiodes, die na drie tot
vijf jaar met een examen worden afgesloten. Dit is dus enigszins vergelijkbaar
met de medische specialisatie in Nederland. Door op dit moment een wel-
bewuste keuze te doen zouden wij tot een meer adequate en efficiënte vorm
van specialisatie kunnen komen en dus een stap vóór geraken.
De medische opleiding met specialisatie duurt gemiddeld zeven plus vijf is
twaalf jaar. Bij een eventueel gedifferentieerde veterinaire studie zou de eerste
vier tot vijf jaar als algemene opleiding kunnen dienen, waarna een twee tot
drie jaar durende differentiatie zou moeten volgen. Na afloop is men dan een
dierenarts „differentiatus" in bijvoorbeeld de grote-huisdieren praktijk, de
levensmiddelenhygiëne, de microbiologie of de pathologie. Daarna zou de
dierenarts „differentiatus" de mogelijkheid moeten worden geboden zich ver-
der in het vakgebied te bekwamen en deze periode (ongeveer drie jaar) met
een promotie af te sluiten. In tien jaar is men dan een „gedifferentieerde"
en gepromoveerde dierenarts, die zich nu zeker specialist mag noemen. Ge-
promoveerd en al beëindigt deze veterinaire specialist zijn studie dus twee jaar
eerder dan de medische specialist.

Hetgeen U bepleit betekent, zoals Prof. Wagenaar ook reeds zei, dat er
meer studenten zullen komen, de groep namelijk, die nu door onze voor-
lichting niet warm wordt gemaakt.

In de tweede plaats hebt U wel heel scherp gesproken over de intelligentie
van de studenten, die dierenarts worden. Een mildere benadering van dit
aspect is mogelijk; men zou in zekere zin kunnen spreken van een negatieve

selectie: de groep mensen die dierenarts of arts gaat worden — en in zekere
zm hoort daar zelfs de bioloog bij - - zijn mensen die geen uitschieters van
achten en negens voor natuur- en scheikunde of voor Latijn en Grieks heb-
ben, het is de middenmoot die zich minder sterk tot de bepaalde intellectuele
top voelt aangetrokken cn die meer is geïnteresseerd in een complexere situaue
omdat hij zich van alle markten thuis voelt.

Voor Uw betoog over het laat klaar komen na een volledige speciahsatie
is natuurlijk heel veel te zeggen. Het komt erop neer dat differentiatie eigen-
lijk het inschuiven van specialisatie in de opleiding is; het is natuurlijk niet
weg te denken buiten specialisade zoals ook Prof. Wagenaar heeft gezegd,
maar men bekort de specialisadeduur door deze in te schuivffli in de opleiding,
waardoor er, gegeven dat de studenten daardoor gedwongen worden eerder
te kiezen, minder als ballast-onderwijs wordt ervaren.

Of dit voordelen biedt voor de faculteit laten wij even buiten beschouwing;
daar is natuurlijk veel over te zeggen. Bij de medische faculteit discussieert
men momenteel over het punt of men de specialisaties, die nu nog allemaal
nä het artsexamen liggen, al na het doctoraalexamen moet laten beginnen.

Prof. Dr. Th. Stegenga (Wageningen) licht toe hoe men hierover in Wageningen
denkt:

Zeer in het kort kan ik hierover een iets ander geluid laten horen, dat nogal
eens van mijn collega\'s in Wageningen wordt vernomen. Men spreekt daar
van generalisten en specialisten, maar dan menen zij die veel met speciali-
saties te maken hebben, dat men daar zelfs niet mee kan wachten totdat het
candidaatsexamen achter de rug is — en dat is dus na S/a jaar studie — en
dat men eerder moet beginnen om de studenten werkelijk in specialistische
richting te kunnen scholen.

Dit wil ik niet onderschrijven of ontkennen, maar het is een heel ander iets
dan het inbouwen van enige differentiatie binnen de studie.

Hierbij moet men bedenken dat b.v. vakken als natuurkunde of scheikunde
niet zo maar vergeleken kunnen worden met diergeneeskunde. In de natuur-
kunde of scheikunde kan men het object van de wetenschap isoleren, klein
maken, beperken, doch als men als dierenarts of geneeskundige in de praktijk
of in de vleeskeuring staat, heeft men natuurlijk altijd met een veel com-
plexere eenheid te maken, namelijk het levende wezen in zijn relatie tot an-
dere levende wezens, of het nu dood is of niet. Dit vereist veel meer synte-
tische kennis, want het object laat zich voor de mensen die voor het uitvoe-
rende wetenschappelijk werk staan, niet isoleren. Inderdaad moet dus voor
een dierenarts, vlceskeuringsman, enz. cen zeker hoger niveau van gemeen-
schappelijkheid worden bereikt dan voor een wiskunde- of natuurkunde man.

Gaarne zou ik een lans willen breken voor differentiatie in een zo laat moge-
lijk stadium.

Tot nu toe zijn al onze veterinaire collega\'s, welke richting zij ook uit gingen,
steeds nog dierenarts geweest, dit dank zij de opleiding. Daardoor hebben wij,
veterinairen in het algemeen, het voordeel dat wij allen — ook onze specia-
listen — éénzelfde taal spreken, waardoor de practici, de collegae uit de vlees-
hygiëne, de ambtelijke diensten enz. allen de publikaties kunnen begrijpen
die van de wetenschappelijke instituten en laboratoria komen.
Ik denk hier bijvoorbeeld aan de publikaties op het gebied van de bacterio-
logie, die komen van het R.I.V., waar dierenartsen ons kunnen vertellen hoe
de situatie ligt op het terrein van de volksgezondheid op een wijze die door
ons verstaan wordt.

Wanneer wij nu zouden komen tot differentiatie in een vroeg stadium van de
studie zou dit m.i. leiden tot sterke divergentie. Dit is een nieuw woord in
deze discussie, maar het is sterk geladen. Ik ben bang dat wij dan, hoe we het
ook plooien, uit elkaar gaan vallen, van elkaar vervreemden en dat de vete-
rinaire wetenschap zal bestaan uit een aantal brokken of brokjes, zoals we
nu in Wageningen zien.

Al kunnen er winstpunten zijn, voor de goede onderlinge communicatie zal
het een verlies betekenen.

Het is niet dan met enige schroom, dat ik hier het woord vraag. Vooral wan-
neer het forum vragen terug gaat stellen word ik een beetje huiverig om
achter deze katheder plaats te nemen.

Ik v«l in de eerste plaats beginnen met het Hoofdbestuur te complimenteren
met de goede keuze van het onderwerp voor deze dag. Er is hier zoeven
gezegd: Wiens taak is het eigenlijk om over deze zaak te spreken? Van de
Faculteit? Van de Maatschappij voor Diergeneeskunde? Lees ik in het be-
kende boek van Wester „Geschiedenis der Veeartsenijkunde", dan zie ik dat
er in lengte van jaren een voortdurende samenspraak en overleg is geweest
tussen de „Maatschappij" en de „School" over de opleiding van veeartsen.
Ik meen dat dit juist was. Wie kunnen tenslotte beter beoordelen of de op-
leiding voldoet dan de mensen, die zelf in het veld staan?
De vrijhmoedigheid, om na het vele wat hier al gezegd is, toch het woord
te vragen, steunt ten dele op de veelzijdigheid van functies die ik na het
verlaten van de Faculteit vervulde: ik was practicus, hoofd van een platte-
landskeuringsdienst, directeur van een slachthuis, inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst en nu werkzaam bij het Centraal Diergeneeskundig
Instituut. Ik heb dus veel mensen om mij heen gezien in de verschillende
mogelijkheden die de dierenarts heeft.

Als ik nu de uiteenzettingen hoor van het forum, dan vraag ik mij toch af
of dit forum niet op twee gedachten hinkt. Het forum stelt dat wij moeten
differentiëren tijdens de studie om mensen af te leveren die beter berekend
zijn voor hun taak in de maatschappij. Op welk tijdstip van de studie, daar
spreekt het forum zich niet over uit.

Maar, zegt collega Kampelmacher, deze mensen moeten „dierenarts"
blijven heten. Want doen zij dat niet, dan worden hun mogelijkheden zeker
beperkt, omdat er dan anderen zijn die zich op dit terrein gaan begeven.
Zij moeten „dierenarts", dus „arts der dieren", blijven en verder moeten zij
breed georiënteerd zijn op het gebied van de pathologie, de voeding en de
hygiëne, want dat zijn juist de kwaliteiten van de dierenarts van heden.
Stelt men het zo dat men „arts der dieren" wil blijven en bovendien breed
georiënteerd moet zijn op alle terreinen omdat dat juist de kwaliteiten zijn
van de dierenarts van vandaag, dan vraag ik mij af of wij deze bijzondere
waarde die men thans dc dierenarts toekent, niet gaan ondergraven met een
differentiatie tijdens de studie. Bij differentiatie tijdens de studie geeft men on-
verbiddelijk iets van de breedte van de opleiding prijs.

In de tweede plaats hebt U ons vanmorgen aan de hand van dia-positieven
laten zien hoe U dat ziet en wat differentiatie betekent. Bij differentiatie
tijdens de opleiding zullen er dus mensen zijn die in de laatste studiejaren
zich vooral zullen bezighouden met b.v. vleeskeuringsaangelegenheden, enz.
Men zou dus straks afgestudeerden krijgen, die speciaal voor een bepaalde
richting van ons beroep zijn opgeleid. Zou men later van richting willen ver-
anderen, dan zou eerst een omscholing noodzakelijk zijn. Als ik nu hoor dat
van de studenten, die het doctoraalexamen Ie gedeelte doen, er zeker 80%
dierenarts-practicus wil worden, dan vraag ik mij af of deze omscholing, die
vroeg of laat tóch voor een groot aantal mensen nodig zal blijken, nu wel

zo\'n eenvoudige zaak is. Omscholing zal toch inhouden dat men weer naar
„school" moet om in een specialisme te worden opgeleid en waarschijnlijk in
deze periode geen bron van inkomsten heeft. Hoe ziet het forum nu de sociale
kant van deze aangelegenheid ?

Ik geloof dat wij het „dierenarts", dus het „arts der dieren" zijn, niet moeten
verstoren. De opleiding zal wat de tijdsduur betreft, eerder wat moeten wor-
den ingekrompen dan verlengd. Wij komen dan tevens in de pas te lopen
met andere E.E.G.-landen. Daarna zal er behoefte zijn, dus ook mogelijkheid
moeten komen voor een specialisatie in de verschillende richtingen. Kiezen
wij deze kant, dan is het in de eerste plaats een taak van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde om de normen voor erkenning als specialiteit vast te
leggen, maar daarnaast ook van de Faculteit om deze specialisatie mede tot
stand te brengen en mogelijk te maken.

Dr. E. H. Kampelmacher (Utrecht) merkt naar aanleiding van hetgeen de
laatste twee sprekers te berde brachten het volgende op:

Hetgeen collega Van Doorn heeft gezegd behelst m.i. één van de belang-
rijkste aspecten die vandaag naar voren zijn gebracht, namelijk het divergeren
van de verschillende niveau\'s in één beroep. Dit lijkt mij een ernstig probleem,
waarmee men dagelijks wordt geconfronteerd en dat zich daarin uit, dat men
geen gemeenschappelijke taal meer met elkaar kan spreken omdat bepaalde
leden van de gemeenschap die taal niet meer verstaan.

Gaan wij nog even nader in op het probleem van de differentiatie, dan moet
men zich daarbij beslist niet voorstellen dat er ni de differentiatie een soort
„veredelde dierenartsen" te voorschijn zal komen, terwijl de „niet-gedifferen-
tieerde rest" maar met het oude lokaaltreintje doorsukkelt.
Differentiatie is ten nauwste verbonden met een verbreding en verdieping op
het gehele vlak. Als men gaat differentiëren dan betekent dit, dat hierin ver-
disconteerd wordt een intensivering van het algemeen kennen en kunnen en
dat betekent dus ook dat de grote-huisdier practicus in de toekomst in zijn
eigen differentiatie heel veel meer zal moeten leren van moderne metho-
dieken, moderne aanpak, van begrippen, waardoor hij inderdaad in staat is
en blijft de publikaties op zijn gebied te lezen. Leest hij b.v. over de betekenis
van autoradiografie bij de diagnose van een bepaalde ziekte, dan moet hij
weten wat autoradiografie is, èn hij moet weten waarom deze methode wordt
toegepast en in welke mate deze hem behulpzaam kan zijn. Er is dus geen
„restgroep", er zijn alleen maar gedifferentieerde richtingen. Een gedeelte
van ons beroep moet niet op de sneltrein overstappen, maar wij moeten alle-
maal op een nieuw spoor worden gezet, d.w.z. op een niveau worden geplaatst
dat aangepast is aan de eisen van de maatschappij.

Collega Hoedemaker heeft — over het tijdstip van differentiatie ge-
sproken — gelijk. Inderdaad draaien wij daar vandaag omheen als de kat om
de hete brij. Het tijdstip waarop dit gebeuren moet is zeker essentieel, maar
hierbij moet men een zeer duidelijke scheiding maken tussen de verantwoor-
delijkheid voor de praktische uitvoering en de theoretische beslissing over de
wenselijkheid ervan. Heet het niet: „de Koningin richt haar eigen huis in"?
Dit moet ook voor de faculteit gelden en aan de faculteit moet worden over-
gelaten hoe zij haar eigen huis wenst in te richten.

Het komt mij voor dat het de plicht van de Maatschappij is om — op een
dag als deze — meningen te poneren, tot uiting te doen brengen welke ont-
wikkeling zich voordoet, te peilen wat de eisen van morgen zouden kunnen
zijn en te doen uitkomen hoe de toekomst door bepaalde mensen — laten wij
hen gerust „verspieders" noemen — wordt gezien. Ik geloof niet dat het de
taak van deze vergadering, noch die van dit forum kan zijn om adviezen over
de praktische utivoering van differentiatie te geven. De faculteit zou conse-

quenties uit de discussie kunnen trekken, bepaalde adviezen ter harte kunnen
nemen en daarna bepaalde regelingen kunnen treffen.

Na de pauze verleent de forumleider het woord aan de heer J. P. V r ij,
praeses van de Diergeneeskundige Studenten Kring.

Spreker vraagt zich af, of de door het forum bepleite differentiatie ook maar enig
soelaas zal kunnen geven aan de grote golf van afgestudeerden, die binnen korte tijd
de faculteit gaat verlaten en hij acht dat de verantwoordelijkheid voor dit grote aantal
gedragen dient te worden door de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Er zijn beslist te veel studenten, en dat zal bij de opleiding van invloed zijn.
Echter, wij hebben in al die jaren dat wij erover spreken nog niets gemerkt
van een teveel aan dierenartsen.

Integendeel; mijn ervaring op het instituut, waaraan ik werkzaam ben, gaan
hier lijnrecht tegenin; men kan nog steeds geen keuze uit kandidaten doen
en ik kan mij voorstellen dat dit nog enige tijd zo blijft. Het is bijzonder
moeilijk om jaar in jaar uit te spreken over de te verwachten overschotten
aan dierenartsen. Zij zijn er tot nu toe niet en zo zij mochten komen, zal er
een zekere zelfregulatie optreden die men rustig moet afwachten, zonder van
hogerhand al te veel in te willen grijpen. Als er meer dierenartsen komen,
komen er meer plaatsen, en als er meer plaatsen zijn, worden er meer mensen
gevraagd; dat is een vicieuze cirkel waar men zich zorgen over kan maken,
maar als men op tijd differentieert en specialiseert geloof ik zeker dat er voor
allen een plaats zal zijn.

Belangrijk is dat ons beroep niet op de goede manier naar buiten wordt ge-
bracht, en dit punt — de kern van het geheel — is hier meermalen naar
voren gekomen. Als men meent dat de grote-huisdieren praktijk het alleen-
zaligmakende is, is dat er een duidelijk bewijs van, dat van de overige moge-
lijkheden in ons beroep maar weinig bekend is. De studenten dienen zich de
moeite te getroosten om zich voldoende over de zeer vele schakeringen in
ons beroep voor te laten lichten; dit betekent dat men mensen zou moeten
horen, werkzaam op de vele gebieden van ons beroep. Door deze mensen
vragen te stellen over hun doen en laten, over hun wetenschap, kan men de
grote stroom studenten op de mogelijkheden wijzen die er liggen buiten de
grote-huisdieren praktijk. Met collega Ruitenberg ben ik het eens dat
reeds op de middelbare scholen moet worden begonnen met geïnteresseerden
erop te vrijzen dat er naast de praktijkuitoefening een boeiende biologische
wetenschap bestaat, waarbij de dierenarts meer dan wie dan ook degene is,
die het theoretisch biologisch weten op een uitstekende manier praktisch kan
toepassen.

Met veel interesse heb ik geluisterd naar wat door de inleiders en tijdens de
discussies hierover is gezegd. Hierbij komt veelal naar voren, dat differentiatie
tijdens de studie als zeer noodzakelijk moet worden gezien om aan de wensen,
die daaromtrent bij de overheid en het bedrijfsleven bestaan, te voldoen.
De vraag is, wanneer aan de differentiatie in verschillende richtingen zou
zijn voldaan, of er dan ook voldoende emplooi voor alle richtingen is tc vin-
den. Anders zou men sociaal-economisch in een moeilijke situatie kunnen ge-
raken.

Immers, aan de Landbouw Hogeschool te Wageningen bestaat reeds geruime
tijd een sterke differentiatie (± 20 studierichtingen). Het is niet onmogelijk
een ingenieur met studierichting cultuurtechniek te ontmoeten, die nu weten-
schappelijk onderzoek verricht op het gebied van de veevoeding. Te ver door-
gevoerde differentiatie zal dan dus het tegengestelde effect sorteren.

Cultuurtechniek - veevoeding is een enorme stap, maar de vakkenkeuze in
Wageningen is niet zo vèr bepalend voor de toekomstige loopbaan als men
vaak denkt.

Er is zelfs een veeteeltkundige rentmeester geworden, een andere is in de
diplomatieke dienst; en er zijn veel dergelijke voorbeelden. Dit zijn natuurlijk
uitersten, maar men is door de differentiatie in Wageningen niet zó straf ge-
bonden aan hetgeen men zal worden als men verwacht. Met een paar extreme
voorbeelden is dat geïllustreerd.

Men bedenke natuurlijk ook, dat als een dierenarts zich als vrij practicus gaat
vestigen, er geen werkgever is die controleert of hij dat werk goed doet. Het
gevolg is dat de eisen die aan een prakdzerend dierenarts worden gesteld, hun
laatste maatstaf hebben in het dierenartsdiploma en men zal dus steeds het
dierenartsdiploma en de bevoegdheid aan elkaar moeten binden. Dit is in
loondienst anders, daar is toezicht en kan men verwijderd worden.

Een discussie als deze is naar mijn mening, speciaal in deze Maatschappij
bijzonder op haar plaats. Een Maatschappij, die als devies heeft: „Tot heil
van mens en dier", moet zich inderdaad bezinnen hoe deze leuze het best
bewaarheid kan worden.

Nu blijkt, dat slechts in de kleine-huisdieren praxis handelingen tot heil van
het dier verricht worden. De meeste handelingen welke in de grote-huisdieren
praktijk verricht worden, dienen voornamelijk tot heil van de mens. De land-
bouwhuisdieren vormen immers de grootste bron van onze dierlijke eiwitten.
De taak van de praktizerende diergeneeskimdige is dan ook, ervoor te zorgen,
dat deze grondstoffen geschikt blijven om tot consumptiegoederen verwerkt
te worden. Als zodanig kan de dierenarts in het produktieproces van levens-
middelen een zeer belangrijke taak tot heil van de mens vervullen.
Op deze wijze werkt hij slechts aan een onderdeel van het gehele produktie-
proces mee. Het leefmilieu van de dieren en hun voeder, het transport en
bijvoorbeeld het slachten, de verwerking en de verkoop vormen even zo vele
onderdelen van het produktieproces, welke de volle aandacht van deskun-
digen verdienen.

Het kernpunt van de discusie is mijns inziens gelegen in de vraag: Moeten
er tussen deskundigen die bij de diverse onderdelen van dit produktieproces
ingeschakeld zijn zich ook veterinairen bevinden? Ja of neen?
Luidt het antwoord „neen", dan kimnen wc voortgaan met ons te beperken
tot de gezondheidszorg van de dieren en zal hfit devies van de Maatschappij
moeten luiden: „Tot heil van het dier". Menen wij echter de gestelde vraag
met „ja" te moeten beantwoorden, dan zal er ten spoedigste toe overgegaan
moeten worden de toekomstige veterinairen op hun taken als deskundige voor
te bereiden. Daar deze taken verdeeld zijn over zeer uiteenlopende vak-
gebieden, dient de opleiding in een zo vroeg mogelijk stadium van de studie
aan te vangen, hetgeen dus op een differentiatie in de studie neerkomt.
Slechts een Maatschappij van adequaat opgeleide veterinairen welke op alle
punten van de produktielijn van levensmiddelen van dierlijke oorsprong staan
opgesteld, zal het devies kunnen blijven voeren: „Hominum animaliumque
saluti".

Hoewel er een goed spreekwoord bestaat, dat luidt „in de beperking toont
zich de meester", heeft men zich vandaag m.i. te veel beperkt en is men bij

het bespreken van de plaats van de diergeneeskunde in de maatschappij nau-
welijks doorgedrongen tot de kern van de zaak. Dit heeft mede tot gevolg
dat de discussie niet veel mogelijkheden tot een voorlopige conclusie heeft
gegeven. Graag wil ik bij de behandeling van het probleem „differentiëren en
specialiseren" enkele aspecten noemen van de algemene achtergronden, die
in een vergadering als deze aan de orde dienen te komen.
Het eerste is de verhouding van de diergeneeskunde in het algemeen tot de
maatschappij. Diergeneeskunde is voor een deel „geneeskunde van het dier"
en bergt voor een ander deel „economie" in zich. Zowel door Prof. Krediet
als in het rapport Reorganisatie Hoger Onderwijs is hierop gewezen. Het is
echter bij „wijzen" gebleven en in de hedendaagse opzet van de faculteit be-
staat een groot vacuum t.a.v. de nauwe relatie tussen diergeneeskunde, eco-
nomie en maatschappelijke verhoudingen. De industriële revolutie in de vee-
teelt doet ons des te zwaarder deze discrepantie voelen.

Overigens is dit geen typisch diergeneeskundig probleem op zichzelf; de
plaats van de universiteit in de maatschappij wordt allerwege bestudeerd en
iedere faculteit zoekt hiervoor een eigen oplossing; zo wil de technische hoge-
school te Enschede zich toeleggen op een nauwe aansluiting van het onderwijs
in de technische wetenschappen aan de maatschappij. Het is m.i. dringend
noodzakelijk dat wij ons deze problematiek, die in alle faculteiten speelt,
duidelijk voor ogen stellen en bespreking ervan thans aan de orde stellen.
Het tweede aspect betreft het algemene probleem van de specialisatie, dat bij
het onderwijs onafscheidbaar is van dat van de integratie. Alle wetenschappen
worstelen nu met specialisatie, omdat de kennis (literatuur, technieken, er-
varing, enz.) die in bepaalde disciplines kan worden verkregen steeds meer
de neiging toont tot overbelasting van de individu. Vandaar allerwege de be-
zinning op de vraag wat als fundamenteel moet worden gezien en wat als
toegepaste wetenschap en de verhouding dezer componenten in het onderwijs,
de faculteit en bij de specialistische beroepsuitoefening na een academische
vorming. Bij de bestudering van specialisatie speelt dit probleem een wezen-
lijke rol.

Het derde punt is de beantwoording van de vraag hoe de student alle kennis
moet opnemen en integreren. Voor de meeste faculteiten een probleem. In de
Verenigde Staten brengt men bij de opleiding tot dierenarts op een dusdanige
wijze de kennis bij dat de diergeneeskunde wordt onderwezen in het groter
verband van maatschappelijke en economische problemen.
Ik ben van mening dat de tot nu toe gevoerde discussie niet kän leiden tot
enige positieve opbouw, aangezien men vermijdt de kernproblemen aan te
snijden.

Het spijt me U te moeten mededelen dat ik het in het geheel niet met U eens
ben, omdat hetgeen U als infrastructuur heeft aangegeven reeds onbewust in
onze strevingen verborgen zit. Iedereen die over differentiatie spreekt, doet
dit met de economie op de achtergrond cn het is niet nodig dit nog eens
expliciet te moeten verklaren alvorens ermede te werken. Er is in de mens
ook iets van integratie; sterk logische abstractie eerst ten behoeve van een
sociaal economisch plan en daarna kijken hoe het in de opleiding gebeurt,
betekent het werken op twee niveau\'s, terwijl de meeste mensen dat echt
wel op één niveau weten te verwerken.

Deze vorm van integratie ligt dan meer op het psychologische vlak. Hier kan
het forum niet verder op ingaan, terwijl er bovendien een heel stuk filosofie
bij betrokken is.

weest. Wanneer ik goed ben ingelicht moet een dierenarts, die een overheids-
functie bij de keuring van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong ambieert,
na zijn dierenarts-examen nog een aanvullend examen afleggen, v^raarvoor hij
allerlei cursussen moet volgen en een aantal stages dient te doorlopen. Om
tot deze cursussen te kunnen worden toegelaten, moeten deze dierenartsen
echter minstens 2 jaar zijn afgestudeerd. Een dergelijke specialisatie na de
studie betekent wel een zeer zware belasting, aangezien de studieduur aan-
merkelijk wordt verlengd, terwijl de studie-toelagen laag zijn.
Mijns inziens zal bij de vleeskeuring het onderzoek in het laboratorium steeds
belangrijker gaan worden. Prof. Schönberg heeft jaren geleden reeds
onderstreept, dat de voornaamste werkzaamheden van de bij de keuring be-
trokken dierenartsen in het laboratorium behoren te liggen.
Mede met het oog op de te verwachten intensivering van de voortgezette
preventieve controle en het vleeswarenonderzoek zullen deze laboratoria in
de naaste toekomst een zeer belangrijke plaats gaan innemen. De dierenarts-
hygiënist zal daarbij meer dan voorheen worden geconfronteerd met o.a.
histologische-, bacteriologische-, chemische-, toxicologische- en technologische
problemen.

Ik vraag mij ernstig af, of de pas afgestudeerde dierenarts bij de huidige opzet
van de studie nog voldoende kennis op het gebied van de bromatologie wordt
meegegeven. Naar mijn bescheiden mening zal er op korte termijn iets moeten
gebeuren, teneinde te voorkomen dat de dierenartsen, die zijn betrokken bij de
keuring van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong met hun kennis achterop
geraken bij de snel voortgaande ontwikkelingen op dit gebied.
Aan collega Kampelmacher zou ik willen vragen in hoeverre hij de
Nederlandse keuringsdierenarts capabel acht om de normale vleeswarenkeuring
in de vleeskeuringsdienst waar te nemen.

Met alle waardering voor Uw standpunt geloof ik niet dat dit probleem hier
in discussie gebracht moet worden. Ten eerste wil ik mij niet aanmatigen
hierover een oordeel te geven en ten tweede is hier al genoeg zelfkritiek naar
voren gekomen. Wij praten over differentiatie en hoe wij het nog beter zouden
kunnen doen.

Ik ben het geheel met U eens dat het hoog tijd wordt; er zullen binnenkort
wettelijke regelingen komen waarbij één zaak gewicht in de schaal zal leggen,
nl. de kennis van de dierenarts bij de uitoefening van bepaalde taken.

Collega Smit heeft geen standpunt ingenomen inzake specialisatie of differen-
tiatie, hij heeft alleen een voorbeeld van specialisatie genoemd. Wilt U de
vleeskeuring gespecialiseerd of gedifferentieerd gedoceerd zien?

Op enkele bezwaren van een specialisatie na de studie heb ik d.m.v. een
voorbeeld reeds gewezen.

Het overgaan naar een gedifferentieerde opleiding op dit ogenblik zal pas in
de toekomst vruchten kunnen afwerpen.

Er zullen echter op zeer korte termijn maatregelen genomen moeten worden,
omdat mijns inziens de tijd dringt. Wij kunnen niet blijven praten, maar zullen
snel iets moeten doen.
Geen woorden, maar daden!

van specialisatie niet in strijd behoeft te zijn met een iets latere invoering van

Voortbouwend op de woorden van Prof. Wagenaar en Dr. Hoede-
maker zou ik het forum één principiële vraag met een sociale achtergrond
willen voorleggen:

Durft U een eindexamen-kandidaat of jong veterinair student aan te raden
bij een doorgevoerde differentiatie in de studie de keuze van grote-huisdieren
practicus te maken?

Enkele jaren geleden heb ik, evenals Prof. Wagenaar, eens uitgerekend
met gegevens uit het jaarboekje, dat meer dan 55% van de grote-huisdieren
practici korter dan tien jaar was afgestudeerd. Dat wil dus zeggen, dat er een
enorme doorstroming plaats vindt.

We nemen als Maatschappij een enorme verantwoording op onze schouders,
wanneer we in een pre-advies de differentiatie propageren.
Ik wil dan ook graag een lans breken voor een specialisatie, dus na het be-
halen van het dierenarts-diploma.

Dat dit laatste noodzakelijk is zal een ieder duidelijk moeten zijn.
Dr. D. Talsma (Leeuwarden) antwoordt hierop:

De vraag van collega Nieuwenhuysen zou ik met „ja" willen beant-
woorden. Dat durven wij inderdaad. Ik voor mij persoonlijk durf dit tenminste
volledig voor mijn rekening te nemen.

Het is een feit dat 55% van de practici minder dan 10 jaar geleden afstu-
deerde. Dit geeft alleen aan dat er op het ogenblik nog kansen zijn om zonder
veel extra studie om te schakelen.

Ik zie het als een volslagen onmogelijkheid dat dit de komende twintig jaar zo
blijft. Daarom heb ik veel liever dat degene, die op het ogenblik dat zijn studie
aanvangt weet, dat wanneer hij kiest voor de praktijk, hij vermoedelijk zeer
moeilijk zonder omscholing van werkkring kan veranderen, dan dat hij zou
denken dat het allemaal vanzelf wel gaat en dat hij, wanneer hij eeimiaal
het diploma heeft, alles kan.

De forumleider beschouwt dit antwoord als een vervolg op het pleidooi dat
collega Talsma reeds hield voor een zo jong mogelijk beginnen aan de grote-
huisdierenpraktijk.

Collega W. ten Hoopen (Lochem) geeft zijn mening alsvolgt weer:
Laten wij de zaak nuchter en praktisch trachten te bekijken.
Voor mij ligt de vraag of men moet differentiëren voordat men begint te
studeren of nadat men heeft gestudeerd. Men zegt dat 80% van de collegae
de praktijk kiest; een groot percentage hunner is m.i. echter ongeschikt voor
de grote-huisdieren praktijk. Eén van de redenen is, dat zij twee linkerhanden
hebben, èf dat zij niet buiten nachtrust kunnen, óf dat zij \'s nachts niet graag
op pad gaan, óf omdat zij vinden dat zij op een dag „genoeg" gedaan hebben
en er niet meer op uit willen gaan. Kijk, dit zijn mensen die naar mijn mening
ongeschikt zijn voor de praktijk, wat zij bij ervaring wel zullen leren, omdat
de praktijk een scherpe leermeesteres is.

Deze woorden, waarachter veel ervaring steekt, getuigen in zekere zin van een
beroep op natuurlijke selectie, die sinds Darwin algemeen geaccepteerd is.
Of dit in alle omstandigheden goed werkt en of de „struggle for life" niet
aan veel mensen en ook wel eens aan maatschappelijke structuren die de
mensen nodig hebben, tekort doet, zouden als aarzelende tegenargumenten
tegen Uw betoog aangevoerd kunnen worden.

Ik geloof dat het element dat U naar voren brengt vooral dit is, dat wij zeker
de sociale mogelijkheid van verandering van een beroep, dat — gegeven
allerlei persoonlijke omstandigheden — niet meer uitvoerbajfr is, veilig moeten
stellen. Voert men differentiatie in, dan zal de omscholings^ogelijkheid zeker
zeer groot moeten zijn daar wij anders tè weinig mensen in de praktijk gaan
krijgen, omdat velen uit angst voor de latere tientallen van jaren al meteen
een andere betrekking ambiëren. Een dientengevolge optredende drainage van
het „praktijkreservoir" kan alleen worden voorkomen door een zo groot mo-
gelijk aantal omscholingsstages in te stellen, eventueel gesalarieerd vanuit een
bepaald fonds.

Drs. J. Mol (\'s-Gravenhage) krijgt als laatste spreker de gelegenheid zijn mening
naar voren te brengen:

Het Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
die het thans besproken onderwerp aan de orde heeft gesteld, heeft zeker de
meest bevoegde personen aangezocht zich hierover uit te spreken en aangezien
zij het grotendeels met elkaar eens zijn en dus al in zeker opzicht een standpunt
hebben ingenomen, acht ik het uitgangspunt in Uw forum al aanwezig om tot
een meer concrete uitspraak te komen.

Indien men tracht met differentiatie en specialisatie de aflevering van „pas-
klare" mensen — voor iedere behoefte die ergens bestaat — te verwezenlijken,
zal men zich er tevens van bewust zijn dat dit een illusie, een onmogelijkheid is;
mede vanwege de stormachtige technisch-wetenschappelijke ontwikkeling, die
zich na de tweede wereldoorlog voordoet.

Bij het bepalen van een behoefte aan dierenartsen kan men te rade gaan bij
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde of bij de faculteit, die ik de
„producent" van dierenartsen zou willen noemen, waartegenover dan als
„consument" de „maatschappij" of samenleving is te beschouwen, die dieren-
artsen op allerlei terreinen nodig heeft.

Hoe komt men nu aan de omvang van die behoefte, en hoe ontstaat zij?
Vaak niet omdat een bepaalde groep — meestal om economische redenen —
denkt een dierenarts te moeten aantrekken, maar doordat „verkenners"
(Kampelmacher heeft dit woord genoemd) erop uittrekken en uit
eigen interesse, vaak ook door persoonlijke relatie, zich in een bepaalde richting
gaan ontwikkelen, daar hun grote betekenis weten te bewijzen en waar te
maken en dat ddaruit dan de vraag groeit: zou voor dit zich ontwikkelende
specialisme geen bcroep-in-het-algemeen op dierenartsen kunnen worden
gedaan?

De kwestie van de vraag is dus zeer belangrijk en men zal zich dus op een
bepaald moment moeten oriënteren naar de zich steeds wisselende maatschap-
pelijke behoefte, waaraan dan kwantitatief zal moeten kunnen voldaan, Prof.
Wagenaar wees hier al op. Blijkt om technische redenen dit onuitvoerbaar
te zijn, dan kan men differentiatie en specialisatie beter achterwege laten.
Resumerend mag ik wel zeggen, dat wij allen veel waarde hechten aan een
opleiding tot dierenarts omdat de kennis van anatomie, fysiologie en pathologie
ons een basis verschaft, die in alle kringen waarmee wij in aanraking komen,
duidelijk erkend en gewaardeerd wordt. Tot differentiatie mag men — m.i.
na het doctoraalexamen — overgaan nadat kwantitatief de behoefte aan
dierenartsen is gepeild en vastgesteld.

Afgezien van het bovenstaande zou ik willen pleiten voor de invoering van de
benaming „veterinaire levensmiddelenhygiënist" voor dierenartsen die hygiënist
zijn op het gebied van de levensmiddelen en voedingsmiddelen, omdat de be-
naming „dierenarts" in de zin van „arts der dieren" m.i. minder toepasselijk is.

Aan het einde van de discussie gekomen, vraagt men of het forum een ietwat
eensluidende mening over differentiatie in de opleiding tot dierenarts wil geven
en ik geloof dat in het algemeen het forum geporteerd is voor een differen-
tiatie binnen de opleiding, dat men streven wil naar dierenartsendiploma\'s
die niet tot volledige bevoegdheid voor alle vakken opening geven.
Over het moment waarop differentiatie moet ingaan zijn de meningen niet
geheel eensluidend. Twee onzer denken meer aan een differentiatie na het
doctoraalexamen 11 en dus de co-assistentschappen sterker te differentiëren,
terwijl de andere twee forumleden er geen bezwaar in zien de differentiatie te
laten aanvangen tussen het kandidaats- en het doctoraalexamen.
Een uitvoerige discussie over deze twee mogelijkheden is thans niet opportuun,
wèl is het natuurlijk in zoverre van betekenis, dat het een verschillend hcht
werpt op de mate, waarin de dierenarts nog een zekere begripseenheid is.
Wil de ene groep verder gaan in het verliezen van het eenheidsbegrip, de
andere groep wil de dierenarts graag een gemeenschappelijke stam geven, van
waaruit hij als veterinair-dit of veterinair-dat of veterinair-practicus zijn werk
gaat doen.

Overigens heeft de discussie alle momenten die bij een discussie over differen-
tiatie te berde moeten komen, naar voren gebracht. Er is gesproken over de
invloed van de opleiding bij de beroepskeuze, over de tijdverlengende factor
die bij specialisatie een rol speelt, over de gemakkelijke verwezenlijking van
specialisatie (na het dierenartsdiploma kan men snel specialisatie invoeren,
daarvoor is geen wetswijziging nodig en het onderwijs behoeft niet te worden
veranderd).

Er is ook opgemerkt dat differentiatie veel moeilijker te bewerkstelligen is;
daarvoor zouden allerlei maatschappelijke veranderingen tot stand moeten
komen, wetsveranderingen en ook het gehele onderwijs zal daarvoor moeten
worden veranderd.

Tenslotte is ook uitgebreid gesproken over de gevaren die er bestaan, vooral
voor de grote groep van practici, wanneer er niet een uitloopmogelijkheid
bestaat naar andere beroepen, en tegelijkertijd is er gezegd dat bij onze dis-
cussie hierover altijd weer leidraad moet blijven, dat niet primair de sociale
toestand van de dierenarts een rol moet spelen, maar dat de behoeften van
de maatschappij moeten prevaleren. Wanneer wij tot differentiatie overgaan,
moeten die behoeften allereerst worden geanalyseerd.

De forumleider dringt, alvorens het woord terug te geven aan de voorzitter van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, er op aan het gesprokene niet weg
te laten zakken in het moeras van de dagelijkse bezigheden en dat het aanleiding mag
zijn op zo kort mogelijke termijn een studiecommissie te formeren, die hierop voort-
bouwt. Van deze conmiissie kan dan — wanneer zij blijkt in de richting van differen-
tiatie te kunnen gaan — contact worden gezocht met de faculteit, om te zien wat er
van de wensen die bij de beroepsbeoefenaren leven, te verwezenlijken valt in de
opleiding.

De voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit, na het
forum en de forumleider, alsmede allen die aan de discussie hebben deelgenomen,
hartelijk dank gezegd te hebben voor hun bijdrage, de 113e Algemene Vergadering.

Verslag van verschenen rapporten en gehouden be-
sprekingen binnen de Faculteit der Diergeneeskunde

In april 1964 werd op initiatief van de Conventsraad — het vertegenwoor-
digend lichaam van de leden van de wetenschappelijke staf van de Rijks-
universiteit te Utrecht — door de stafleden van de Faculteit der Dier-
geneeskunde een commissie ingesteld, die als voornaamste taak kreeg zich
bezig te houden met problemen rond het onderwijs in de diergeneeskunde.
Als resultaat van de werkzaamheden van deze Conventscommissie¹) ver-
scheen in januari 1966 het door haar samengestelde rapport:

Dit rapport bracht binnen de Faculteit een discussie op gang over even-
tueel noodzakelijke veranderingen in de structuur van de diergeneeskun-
dige opleiding.

Teneinde een ieder in de gelegenheid te stellen zich een mening over dit
vraagstuk te kunnen vormen lijkt het gewenst de tekst van dit rapport —
met enkele wijzigingen en aanvullingen — vrijwel geheel in dit verslag
op te nemen.

In de inleiding wordt gesteld dat het geen nader betoog behoeft, dat het
universitair onderwijs in de belangstelling staat, gezien het vele dat er de
laatste jaren over gepubliceerd is (o.a. Ariëns, Kramer en Ariëns,
Van Ar kei en Glastravan Loon, Cals, De Groot, Over-
beek, des Tombe). Binnen vele faculteiten is onder invloed hiervan een
discussie op gang gekomen over de inrichting van het onderwijs, hetgeen
hier en daar al geleid heeft tot veranderingen in het studieprogramma.
Zo ook bij de opleiding aan de Faculteit der Diergeneeskunde. Zelfs was
deze faculteit een van de eerste, die de in vele kringen zo voorgestane
studietijdverkorting metterdaad trachtte te bewerkstelligen, door het
studieprogramam zodanig te wijzigen, dat de kansen reëler werden op een
afstuderen in de daarvoor gestelde tijd.

Hoewel de lengte van de studietijd zonder twijfel een belangrijke zaak is
en het verheugend is dat ernaar gestreefd wordt deze binnen de perken te
houden, is het toch ook vooral de inhoud van de studie welke de aandacht
vraagt. Er zijn een aantal dierenartsen die zich afvragen, of de huidige op-
leiding nog wel een adequate is. Door de publikatie van „Enkele ge-
dachten over de toekomst van ons beroep" hebben Kampelmacher
en Guinée hun verontrusting ter algemene discusie gesteld. Het aantal
schriftelijke reacties hierop is helaas beperkt gebleven.
Evenwel is op de Algemene Vergadering van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde in oktober 1964, naar aanleiding van

1 De samenstelling van de Conventscommissie was destijds als volgt: Drs. G. J. W.
van der Meij, voorzitter; Drs. G. H. Huisman, seeretaris; Drs. N. D. M. Dekker,
Drs. J. F. Frik, Dr. H. J. Hendriks, Dr. A. W. Kersjes, Dr. P. Krediet, Dr. J. G.
van Logtestijn, Drs. A. S. J. P. A. M. van Miert, mej. Drs. C. W. Oskam, Dr.
M. A. J. Verwer, Dr. P. Zwart.

het thema: „De toekomst van het diergeneeskundig beroep", de opleiding
tot dierenarts en het daarmee verband houdende vraagstuk van de specia-
lisatie vrij uitvoerig ter sprake gekomen.

In het rapport wordt getracht het probleem van de structuur van het
onderwijs in de diergeneeskunde te analyseren tegen de achtergrond van
de taak en de plaats van de afgestudeerde veterinair.

Over de taak van de dierenarts wordt gezegd dat deze zeer gevarieerd en
veelomvattend is en derhalve niet in het kort is te omschrijven, maar dat
deze taak zijn grondslag vindt in de deskundigheid op het gebied van de
gezonde en de zieke huisdieren.
Het rapport vervolgt dan met:

Het huidige onderwijs in de diergeneeskunde probeert een „all-round"-
opleiding te geven. Vroeger was deze opleiding vrijwel uitsluitend, maar
ook thans nog voor een belangrijk deel op de vrije beroepsuitoefening
(praktijk) gericht. Langzamerhand is de studie door de ontwikkeling van
de wetenschap (toename van de hoeveelheid over te dragen kennis, ge-
paard gaande met uitbreiding van het aantal leerstoelen) omvangrijker
geworden. De huidige opleiding kan als een compromis worden gezien
tussen de vakopleiding voor de latere beroepsuitoefening en een weten-
schappelijke vorming.

Het belangrijkste voordeel is gelegen in de gedachte die aan het huidige
systeem ten grondslag ligt: n.1. de „all-round"-oplelding die de afgestudeer-
de in principe geschikt zou doen zijn voor elke taak of functie op dier-
geneeskundig gebied.

Dit heeft tot gevolg dat de mogelijkheden om te „switchen" van de ene
tak van beroepsuitoefening naar een andere vrij groot zijn; een omstandig-
heid waarvan dan ook dankbaar gebruik wordt gemaakt.

1. Een wetenschappelijke oi-.l \'ding en een vakopleiding, verenigd in één
studieprogramma, we: ken belemmerend op elkaar, door de „over-
investering" van niet strikt-wetenschappelijk geïnteresseerden en
„onder-investering" van diegenen, die in de toekomst de research zul-
len moeten verrichten en het wetenschappelijk onderwijs zullen moe-
ten geven (Glastra van Loon en Van Arkel).

2. Wat betreft de vakopleiding kan worden gesteld, dat door de snelle
ontwikkeling van de wetenschap er gebieden van kennis ontstaan, die
slechts ten koste van de overige leerstof in het studieprogramma (bij
gelijkblijvende studieduur) kunnen worden opgenomen. Door deze ont-
wikkeling, versterkt door belangrijke wijzigingen in de economische
structuur van de Nederlandse landbouw (industriële veehouderij), laat
het zich aanzien, dat de studie op het gebied van de kalver-, varkens-
en pluimveehouderij en ziekten van deze diersoorten in de naaste toe-
komst een uitbreiding zal dienen te ondergaan. Voorts neemt bij die-

genen, die bij de vleeskeuring zijn betrokken de behoefte toe aan uit-
breiding van het onderwijsprogramma en van de mogelijkheden van
aanvullende vorming. Te verwachten is, dat zowel voor de practicus
als voor de vleeskeuringsambtenaar-hygiënist zonder wijzigingen in en
uitbreiding van het studieprogramma, belangrijke hiaten in de vereiste
kennis zullen ontstaan, voorzover deze nu al niet aanwezig zijn.

3. Wat betreft de wetenschappelijke kant van de opleiding moet worden
opgemerkt, dat het huidige systeem zeker niet het karakter draagt van
echt wetenschappelijk onderwijs. Uit deze stelling moet geen discrimi-
natie van de z.g. vakopleiding worden afgeleid en ook niet dat de vak-
opleiding niet zou thuishoren bij het wetenschappelijk onderwijs, maar
wel dat bij de huidige opleiding de studenten ternauwernood met
wetenschapelijk sjDeurwerk worden geconfronteerd, waardoor het
wetenschapelijk denken te weinig wordt ontwikkeld.

4. Tenslotte: men kan niet doorgaan met alle toenemende kennis in een
studiehoofd te stoppen (Kramer en Ariëns). Wil men toch vast-
houden aan de „all-round"-opleiding, dan zal overgegaan moeten wor-
den tot een voortdurende beperking van de leerstof, met als waarschijn-
lijk gevolg, dat de afgestudeerde onvoldoende toegerust de maat-
schappij binnentreedt.

Uit het bovenstaande kan omtrent de doeltreffendheid van de huidige
opleiding worden geconcludeerd, dat afgezien van de vraag of thans het
onderwijs in de diergeneeskunde voor de uitoefening van de verschillende
functies als adequaat mag worden beschouwd, dit in de toekomst zeker
niet het geval zal zijn. Er zal een toenemende vraag zijn naar specialis-
tische kennis.

Het lijkt in verband met het bovenstaande gewenst de functie na te gaan,
welke de dierenartsen in de maatschappij vervullen.
Het blijkt eveneens interessant de situatie van 1965 te vergelijken met
1955. Aan de hand van de gegevens vermeld in de diergeneeskundige jaar-
boekjes is het volgende overzicht opgesteld.

1. het percentage practici, waarbij inbegrepen diegenen, die tevens de
vleeskeuring uitoefenen de laatste 10 jaar ca. 5% gedaald is;

2. het percentage practici dat tevens de vleeskeuring uitoefent sterk is
verminderd;

3. het percentage keuringsdicrenartsen met bijna 3% is gedaald in de
afgelopen 10 jaar;

4. het percentage dierenartsen dat min of meer specialistisch werkzaam
is (dc groep Wet. onderw. -(- Part. bedr. -f- Gez. dienst Semi-over-
heid), in de laatste 10 jaar met 4,9% is toegenomen;

6. het percentage dierenartsen verblijvende in het buitenland (waarvan
een gedeelte specialistisch bezig is) is toegenomen met 2,3%.

Wanneer men de exacte aantallen beziet blijkt dat de groep practici al of
niet gecombineerd met vleeskeuring, met 105 dierenartsen is uitgebreid in
de afgelopen 10 jaar; terv^fijl het aantal dierenartsen werkzaam bij de
vleeskeuringsdiensten, het wetenschappelijk onderwijs, het particuliere
bedrijf, de gezondheidsdiensten, de semi-overheidsdiensten, de inspectie en
in het buitenland van 374 in 1955 tot 546 in 1965, dus met 172 is uitge-
breid.

Wanneer het binnen de verschillende vakgebieden verhoudingsgewijs
wordt bekeken, blijkt een stijging van het aantal practici met 34%, van
het aantal keuringsdierenartsen met 6%, van het aantal dierenartsen
werkzaam bij een inrichting voor W.O. 72%, van het aantal dierenartsen
werkzaam bij een gezondheidsdienst met 36%, van het aantal dierenartsen
werkzaam bij een (semi-)overheidsdienst met 50%, van het aantal dieren-
artsen bij de inspectie met 50%, van het aantal dierenartsen werkzaam
in het buitenland dan wel in de overige rijksdelen met 105%, terwijl een
daling is opgetreden van 40% t.a.v. het aantal dierenartsen dat naast hun
praktijk tevens een functie bekleedt bij een keuringsdienst.
De toename van het aantal practici houdt de groei van het aantal functies
waar een dierenarts eveneens voor in aanmerking komt dus geenszins bij.
De veronderstelling lijkt gewettigd dat deze lijn zich zal doorzetten en dat
het vooral de dierenartsen zijn die anders dan als practicus werkzaam zijn,
die bij hun intrede in de maatschappij zullen ondervinden, dat zij te wei-
nig zijn voorbereid op hun functie.

Probeert men na voorgaande analyse de eisen onder woorden te brengen,
die men aan de diergeneeskundige opleiding zou wdllen stellen, dan zou-
den deze als volgt geformuleerd kunnen worden:

Behalve de algemene eisen, die aan een academicus moeten worden
gesteld, dient de veterinaire opleiding de student zo goed mogelijk
voor te bereiden op de plaats die hij later in het arbeidsbestel zal
gaan innemen: enerzijds als de „vaktechnicus" voor de verschillende
takken van beroepsuitoefening en anderzijds als iemand die in staat
is door wetenschappelijk denken en handelen de diergeneeskundige
wetenschap omhoog te stuwen en de verkregen kennis over te kunnen
dragen.

Op grond van bovenstaande overwegingen wil de Commissie pleiten voor
een andere opbouw van de diergeneeskundige studie, in die zin dat er na
een algemene basisopleiding, reeds tijdens de studie plaats gemaakt wordt
voor een zekere differentiatie, om met meer gerichte opleidingen de stu-
dent beter toe te rusten voor zijn taak of functie, welke hij later in het
arbeidsbestel ambieert.

Een nadeel van een dergelijk systeem, waarbij het algemene dierenarts-
diploma moet verdwijnen, doordat er verschillend gerichte veterinairen
ontstaan is, dat men later minder gemakkelijk van werkkring kan ver-
anderen. Dit is een goede reden om — uit sociale overwegingen — de
differentiatie zo laat mogelijk in de studie te laten beginnen, zodat bij
gewenste of noodzakelijke verandering van werkkring, de tijd welke dan
nodig is voor een heroriëntatie, niet onoverkomelijk lang behoeft te zijn.

a. de afgestudeerde kan beter toegerust zijn voor zijn functie, hetwelk ook
van toepassing is op de a.s. practicus.

Doordat de opleiding meer doelgericht wordt, ontstaan corpsen van
afgestudeerden, die reeds in zekere mate tot specialisten zijn opgeleid,
hetgeen van groot belang mag worden geacht voor het peil van de
uitoefening der diergeneeskunde in zijn onderscheidene aspecten en
voor de ontwikkeling van de diergeneeskundige wetenschap in Neder-
land.

b. de veronderstelling lijkt gewettigd dat er van een gedifferentieerde
opleiding een gunstige invloed zal uitgaan op de belangstelling van de
student voor het te volgen onderwijs.

Immers, hij zal op een gegeven moment een bewuste keuze moeten
doen, waarvoor hij zo goed mogelijk georiënteerd dient te zijn over het-
geen een bepaalde richting in zowel wetenschappelijk als maatschap-
pelijk opzicht voor mogelijkheden heeft. Voor dit laatste is een goede
voorlichting van de student noodzakelijk.

Wellicht komt de te verwachten grotere belangstelling nog beter tot
uiting nadat de student zijn keuze heeft gemaakt, dus in de differen-
tiatie-periode.

c. door de instelling van een gedifferentieerde opleiding ontstaat voor
iedere afgestudeerde — al of niet gedwongen — de mogelijkheid tot
programmeerde heroriëntatie resp. omscholing, hetgeen nu nauwelijks
mogelijk is.

Teneinde het specifieke karakter van de diergeneeskundige opleiding zo
min mogelijk aan te tasten is het gewenst de differendatie niet al te vroeg
te laten beginnen.

De differendatie behoort pas te geschieden na een algemene basisopleiding
waarin de student ruimschoots op de hoogte dient te kunnen komen van
alle facetten van de veterinaire wetenschap en beroepsuitoefening. Een
ander argument voor een niet al te vroeg in de studie plaats vindende
differentiatie berust op de reeds genoemde sociale overwegingen. Een en
ander betekent dat de differentiatie gerealiseerd dient te worden in de
laatste jaren van de studie en wel na het doctoraalexamen, dat als de af-
sluiting van de algemene basisopleiding moet worden gezien.
Daar een verlenging van de studieduur niet wenselijk is en op grote weer-
stand van de overheid zou stuiten is een reorganisade van het studie-
program onvermijdelijk in die zin dat door een verschuiving van de leer-
stof en de examina voldoende tijd beschikbaar komt voor een redelijke
differentiatieperiode binnen de totale studietijd van 6 jaar.
De volgende inrichting van het onderwijs aan de Faculteit der Diergenees-
kunde wordt voorgesteld:

5. vervolgens zal in een periode van 1,5 jaar de gelegenheid worden ge-
boden zich te bekwamen in de verschillende richdngen. Deze periode
wordt afgesloten met een voor elke richting verschillend examen.

Hieruit blijkt dat de duur van de fundamentele opleiding voor het can-
didaatsexamen ongewijzigd is gebleven.

De studie tussen het candidaatsexamen (2e deel) en het doctoraal examen
(2e deel) zal 2,5 jaar duren. Dit betekent derhalve dat het doctoraal exa-
men een half jaar eerder kan worden afgelegd dan thans het geval is. Door
deze verschuiving kan een differentiatieperiode van 1,5 jaar worden ver-
kregen, hetgeen als een uiterst minimum dient te worden beschouwd.
De Conventscommissie stelt er in dit verband prijs op te verklaren dat
oorspronkelijk de leden in meerderheid hun stem hebben willen geven aan
een plan, dat beoogde het doctoraal examen 4 jaar na de aanvang van de
studie te plaatsen en de hierop aansluitende differentiatieperiode 2 jaar
te laten duren. De praktische uitwerking van een dergelijke studieopzct
blijkt echter zeer ingrijpende wijzigingen van het huidige leerprogramma,
speciaal tussen D I en D H, te vereisen.

Binnen de verschillende takken van diergeneeskundige beroepsuitoefening
zijn 2 grote richdngen te onderscheiden, nl. die van de praktijkuitoefening
en die van het toezicht op de voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.
Bij de praktijkuitoefening zal het facet van de prevendeve diergeneeskunde
(waaronder een voorlichtende taak van de practicus) geleidelijk meer op

de voorgrond treden. De sector vleeshygiëne evolueert naar een tak van
beroepsuitoefening die beter aangeduid zal kunnen worden met de naam:
veterinaire volksgezondheid.

Ten aanzien van de bevoegdheden en taken van de dierenarts in de sector
„veterinaire volksgezondheidszorg" nu en in de naaste toekomst kan wor-
den gesteld dat van hem wordt gevraagd of kan worden gevraagd:

a. het uitvoeren c.q. het toezicht houden op de uitvoering van alle be-
palingen van de vleeskeuringswet en de destructiewet en de daarop
stoelende besluiten en beschikkingen; de keuring van voor export be-
stemde slachtdieren, vlees en vleeswaren, zoals dat wettelijk is geregeld
in de Veewet;

b. het bouwen, verbouwen, in stand houden en op een economisch ver-
antwoorde wijze exploiteren van een openbaar of gemeentelijk slacht-
huis; het leiding geven aan een vaak vrij grote personele staf, werkzaam
aan een slachthuis en/of vleeskeuringsdienst;

c. binnen afzienbare tijd zal ook de uitvoering van de thans in voorbe-
reiding zijnde pluimveekeuring.swet aan dierenartsen worden opgedra-
gen. Ook een nadere regeling op het gebied van het toezicht op vlees
en vleesprodukten zal in de toekomst meer van het dierenartsenpoten-
tieel vragen;

d. een groter aandeel in het repressief toezicht op andere voedingsmidde-
len van dierlijke oorsprong, zoals melk, zuivelprodukten, vis, wild, ge-
vogelte en eieren. Dit toezicht wordt nu uitgeoefend door de Keurings-
dienst van Waren, maar het is altijd de bedoeling geweest dat dit mede
door veterinaire hygiënisten zou worden uitgeoefend;

e. werkzaamheden bij de industriële produktie van vlees en vleesproduk-
ten. Vooral indien het onderwijs in een studierichting veterinaire volks-
gezondheid tot differentiatie tijdens en specialisatie na de studie zal
voeren, zal ook de vraag naar deze deskundigen toenemen;

f. kennis van de zich in deze sector snel ontwikkelende wetenschap, in het
bijzonder van de technologie van de voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong. De veterinaire volksgezondheidsdeskundige zal te maken
krijgen met het toenemend gebruik van antibiotica, groeistoffen, be-
strijdingsmiddelen, snellere en modernere methoden van vlees- en
vleesproduktenbereiding, bereiding van voedsel uit de flora en fauna
van de zee en het gebruik van ioniserende straling.

De onder a. en d. genoemde reeds bestaande en nieuwe taken zullen ver-
vuld moeten worden door de veterinaire deskundigen, die in dienst van
de rijks- en gemeentelijke overheid werkzaam zullen zijn. Reeds thans
wordt de personeelsbezetting van de Veterinaire Inspectie Volksgezondheid
sterk uitgebreid.

Verwacht kan worden dat in de naaste toekomst de vraag zal toenemen
naar die deskundigen, die zich op één of enkele bepaalde onderdelen in de
sector veterinaire volksgezondheid hebben gespecialiseerd. Voor deze meer
gespecialiseerde deskundigheid zal de wetenschappelijke basis moeten
worden gelegd tijdens de studieperiode.

Het komt de Commissie gewenst voor in elk geval te differentiëren in een
klinisch-praktische en een hygiënische (veterinaire volksgezondheid) rich-

ting en hiervoor een vast programma op te stellen. Dit lijkt verantwoord,
aangezien voor beide richtingen voldoende belangstelling mag worden
verwacht.

Voorts is gedacht aan tal van andere richtingen zoals zootechniek en
tropendierenarts.

De behoefte aan en de belangstelling voor deze richtingen is moeilijk te
peilen. Daarnaast dient de mogelijkheid te worden geboden (en wellicht
zelfs gestimuleerd) zich te bekwamen in de meer fundamentele vakken
zoals fysiologie, farmacologie enz., hetgeen van groot belang moet worden
geacht voor de verdere uitbouw van de diergeneeskundige research.
Aangezien het bij bovengenoemde en andere richtingen — vooral aan-
vankelijk — zal gaan om slechts kleine aantallen studenten komt het de
commissie niet gewenst voor al deze denkbare richtingen op te stellen
naast de reeds genoemde twee belangrijkste richtingen waarin gedifferen-
tieerd kan worden. Zij wil echter de mogelijkheid tot het kiezen van een
van deze kleinere richtingen bepaald niet uitsluiten — integendeel — aan-
gezien er in de researchsector als ook in het bedrijfsleven een groeiende
vraag is naar medewerkers die zich in bepaalde veterinaire vakken in het
bijzonder hebben bekwaamd. De commissie stelt voor hiertoe een vrije
studierichting in te stellen waarin alle mogelijke denkbare richtingen, niet
behorende tot de twee grote, een plaats kunnen vinden.
Voor elke student — of groep van studenten — die zich in een bepaalde
richting wenst te bekwamen kan door de Faculteit een bepaald program-
ma worden vastgesteld dat na het doctoraal examen dient te worden af-
gewerkt. Dit programma zal dan — zoals gebruikelijk bij een vrije studie-
richting — dienen te bestaan uit hoofd- en bijvakken.

Resumerende wordt voorgesteld na het doctoraal examen de veterinaire
opleidingen te splitsen in een

a. De meest in het oog springende gevolgtrekking uit bovenstaande voor-
stellen is wel dat het algemene dierenarts-diploma zal komen te ver-
vallen en dat daarmede de bevoegdheden — zoals nu verbonden aan
het dierenarts-diploma — een beperking zullen ondergaan. Alleen die-
genen die de klinisch-praktische richting hebben gevolgd zullen tot dc
praktijkuitoefening kunnen worden toegelaten en alleen zij die de
richting veterinaire volksgezondheid hebben gekozen zullen de prak-
tische vleeskeuring mogen uitoefenen.

Hoewel dit door velen als een belangrijk bezwaar zal worden gezien
dient men zich wel te realiseren dat een scheiding tussen deze twee
belangrijke sectoren van veterinaire activiteit ten goede zal komen aan
het peil van de beroepsuitoefening.

Mocht blijken, dat de gekozen richting niet de juiste is of dat men door
bepaalde omstandigheden genoodzaakt is van werkkring te veranderen
dan brengt de nieuwe situatie met zich mede dat omscholing nood-
zakelijk is. De in dit geval vereiste tijd zal in de regel niet de volle 1,5
jaar na het doctoraal examen behoeven te duren, daar vele der te do-

ceren onderwerpen in meer dan een differentiatierichting op het pro-
gramma zullen staan. De instelling van Faculteitscommissies die de
situatie van geval tot geval kunnen beoordelen, zal hiertoe noodzakelijk
zijn.

b. Ook aan de naamgeving zijn problemen verbonden. De benaming
dierenarts kan welbeschouwd alleen gehandhaafd blijven voor degenen
die de klinisch-praktische richting hebben gevolgd. Voor de overige
richtingen zal gezocht moeten worden naar nieuwe passende benamin-
gen, waarbij gedacht kan worden aan veterinair-hygiënist, veterinair-
fysioloog, enz.

Evenzo is het de vraag of de benaming Faculteit der Diergeneeskunde
wel gehandhaafd kan blijven en b.v. niet gewijzigd zou dienen te wor-
den in Faculteit der Veterinaire Wetenschappen.

c. Tenslotte zijn aan de voorgestelde veranderingen in de studieopzet
enige wettelijke consequenties verbonden, welke de bepalingen be-
treffen in het Akademisch Statuut, de Wet op de uitoefening der Dier-
geneeskunst en de Vleeskeuringswet.

Tot zover het rapport, waarin onder de consequenties niet genoemd is de
invloed van de E.E.G. op een differentiatie in de diergeneeskundige op-
leiding. Hieraan is door de Conventcommissie later aandacht besteed in
een brief aan het Bestuur van de Faculteit der Diergeneeskunde, nadat
deze problematiek ook aan de orde was geweest op de Algemene Vergade-
ring van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde in oktober
1966. Uit e.e.a. blijkt dat het Verdrag van Rome weliswaar moeilijkheden
kan geven voor de uitvoering van een studiedifferentiatie, hoewel dit af-
hankelijk is van de interpretatie van de artikelen betreffende het recht van
vestiging, maar deze waarschijnlijk niet kan verhinderen.
Volgens Kramer mag differentiatie niet als onmogelijk worden voorge-
steld op grond van het E.E.G. Verdrag.

Bij het rapport van de Conventscommissie was nog een uitvoerige bijlage
gevoegd, waarin de voorgestelde gedifferentieerde studieopzet nader is
uitgewerkt.

Op 19 februari 1966 is het rapport met de bijlage besproken in een ver-
gadering van de stafleden van de Faculteit der Diergeneeskunde, nadat
alle stafleden de gelegenheid hadden gekregen tevoren schriftelijk te rea-
geren.

de benaming en het tijdstip waarop de verschillende examens afgelegd
moeten worden,

het programma van de richting veterinaire volksgezondheid,
de vrije studierichting, enz.,
werd het rapport, d.w.z. het principe van differentiatie tijdens de studie,
aanvaard met 33 tegen 2 stemmen.

Het rapport is vervolgens aangeboden aan de Faculteit der Diergenees-
kunde, met een gedetailleerd verslag van de discussie in het stafconvent.
De Faculteit heeft, in zijn vergadering van 29 april 1966, een commissie
ingesteld, bestaande uit het Dagelijks Bestuur (Prof. Numans en Prof. van

Genderen) en de hoogleraren van Gils, Hoekstra, Romijn en Wagenaar om
het rapport van de staf te bestuderen en zich tevens een mening te vormen
over het principe van de differentiatie, alvorens dit rapport in de onder-
wijscommissie van de Faculteit aan de orde zou komen. Aan de faculteits-
leden werd verzocht de commissie schriftelijk hun mening over dit onder-
werp te geven.

De besprekingen leidden tot de volgende conclusies, neergelegd in een nota
„differentiatie onderwijs" van 14 november 1966:

1. Een algemeen doctoraal examen, waarop een gedifferentieerde oplei-
ding zou moeten volgen, afgesloten met een verschillend diploma
(„grote" differentiatie), werd door enkele commissieleden zeker een
overweging waard gevonden. De omstandigheid dat hiermede niet alle
afgestudeerden hun diploma en titel dierenarts met de daarbij be-
horende bevoegdheden zouden behalen werd evenwel als een groot
bezwaar gevoeld, omdat daarmede de overgang van de ene diergenees-
kundige funktie naar de andere zonder aanvullende opleiding onmoge-
lijk wordt.

De commissie besloot dat over deze zaak een gesprek noodzakelijk zou
zijn met de staf van de Faculteit en met vertegenwoordigers van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

2. Het was de commissie gebleken dat de diergeneeskunde opleiding in
Nederland in S/a jaar aan de minimum E.E.G.-eisen wat betreft het
aantal klinische uren, zou kunnen voldoen. In de laatste zes maanden
van de zesjarige opleiding zou dus gelegenheid gegeven kunnen worden
tot een zekere differentiatie, met dien verstande dat na 6 jaar aan een
ieder een dierenartsdiploma wordt uitgereikt, dat een volledige erken-
ning inhoudt van de bevoegdheid tot praktijkuitoefening en benoem-
baarheid in alle daai-voor in aanmerking komende funkties („kleine"
differentiatie). Voorgesteld werd in ieder geval met deze „kleine" dif-
ferentiatie te beginnen, omdat deze op betrekkelijk korte termijn te
verwezenlijken zou zijn zonder dat hiervoor wetswijzigingen en overleg
in E.E.G.-verband nodig zijn.

Op 20 januari 1967 vond een vergadering plaats van de onderwijscommis-
sie van de Faculteit, waarin opgenomen een vijftal stafleden, met een dele-
gatie van het Algemeen Bestuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde, met als onderwerp van gesprek de „grote" en de „kleine"
differendade. De rapporten van het stafconvent en van de Faculteit, han-
delend over deze zaken, waren tevoren aan het bestuur van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde toegezonden.

Het bleek dat de grote meerderheid van de leden van het Algemeen Be-
stuur nog grote waarde hecht aan het algemeen dierenarts-diploma en op
die grond de „grote" differentiatie afwijst. Wel was men voorstander van
invoering van een „kleine" differentiatie, als eerste oriëntatie van een mo-
gelijke post-universitaire specialisatie. Besloten werd dat de reeds binnen
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde bestaande „Commissie
minimumeisen en specialisatie voor geneeskunde van het kleine huisdier"
haar werkzaamheden zal voortzetten en dat daarnaast door de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde andere werkgroepen in het leven ge-
roepen zullen worden die, in samenwerking met de faculteit, zullen na-
gaan aan welke specialisatie behoefte bestaat.

Door de Faculteit der Diergeneeskunde is inmiddels aan de reeds eerder
genoemde commissie differentiatie onderwijs van de Faculteit, uitgebreid
met de stafleden Dr. Huisman, Dr. van Logtestijn, Dr. Mulder, Dr. Ver-
wer en Dr. Wintzer, opgedragen het principe van de kleine differentiatie
verder uit te werken en daarover voorstellen aan de Faculteit te doen.
Wij hopen dat dit verslag zal kunnen bijdragen tot de meningsvorming
over de toekomst van de diergeneeskundige beroepsuitoefening en over de
wijze waarop, nu en in de toekomst, de diergeneeskundige opleiding zowel
universitair als eventueel post-universitair, kan bijdragen tot een optimale
maatschappelijke taakvervulling. Hiei-voor is in de eerste plaats noodzake-
lijk een bezinning op alle, soms zeer verschillende, facetten van ons beroep.
Wij hopen dat alle belanghebbenden, d.w.z. alle Nederlandse dierenartsen,
hieraan deel willen nemen.

A r i ë n s, E. J. : Algemene vorming en specialisatie bij het wretenschappelijk onder-
wijs. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 689, (1963).
Kramer, M. F. en A r i ë n s, E. J. : Algemene vorming en specialisatie bij het
wetenschappelijk onderwijs I (ingezonden). Tijdschr. Diergeneesk., 89, 305,
(1964).

wetenschap. Univers, en Hogeschool, 9, 247, (1963).
C a 1 s, J. M. L. T. : Nota over het Academisch Statuut en de opbouw van de Uni-
versitaire studie (1963).
Groot, A. S.: 30 stellingen over Hoger Onderwijs, Nederland anno 1964. Univers.

en Hogeschool, 10, 355, (1964).
Kampelmacher, E. H. en Guinee, P. A. M. : Enkele gedachten over de

toekomst van ons beroep. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 280, (1964).
Dobbelaar, M. J. en Gulden, W. J. I. van der: Enkele gedachten over
de toekomst van ons beroep II (ingezonden). Tijdschr. Diergeneesk., 89, 540,
(1964).

Kramer, M. F.: Enkele gedachten over de toekomst van ons beroep V (ingezon-
den). Tijdschr. Diergeneesk., 89, 625, (1964).

Kramer, M. F. : Memorandum betreffende de invloed van het Verdrag tot Op-
richting van de Europese Economische Gemeenschap op onderwijsdifferentiatie
in de faculteiten der Geneeskunde, (september 1966).
Overbeek, J. Th. G.: Over de studieduur. Univers, en Hogeschool, 10, 163,
(1964).

Tombe, J. H. des: Nota inzake de Universitaire Opleiding.
Rapport reorganisatie onderwijs Faculteit der Diergeneeskunde (maart 1962).
Rapport Commissie Opleiding Keuringsdierenartsen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 643,
(1962).

Rapport Studiecommissie van de Voorlopige Conventsraad aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht (1963).

Symposion „De toekomst van het diergeneeskundig beroep". Tijdschr. Diergeneesk.,
89, 1423 (1964) en 89, 1794 (1964).

A simple control of the magnesium supply of the cow
door TH. DE GROOT¹) en M. A. MARTTIN²)

De hypomagnesemie, vooral als deze gepaard gaat met het optreden van
„kopziekte", vormt nog altijd een probleem voor onze veehouderij. Niet-
tegenstaande het feit dat de onderzoekingen, vooral in het laatste decen-
nium, veel verduidelijkt hebben ten aanzien van de aetiologie, komt kop-
ziekte nog steeds tamelijk veelvuldig voor. Helaas zijn de laatste paar jaar
geen tellingen meer verricht, maar enkele jaren geleden varieerde de fre-
quentie van deze ziekte nog tussen 2% en 4% van alle melkkoeien, waar-
van tussen 15% en 20% stierf, omdat diergeneeskundige hulp te laat
kwam, althans geen baat bracht.

Wat de preventie betreft weten we dat, als maar voldoende magnesium
vanuit de digestietractus wordt geresorbeerd, geen hypomagnesemie en dus
ook geen tetanie op zal treden. De moeilijkheid is echter om zekerheid te
krijgen over het feit, dat de koe voldoende magnesium uit het maagdarm-
kanaal resorbeert.

Gebleken is namelijk, dat het kennen van het magnesiumgehalte van het
rantsoen alleen, niet voldoende is. Dit komt omdat andere bestanddelen,
met name kalium en ruweiwit, het benuttingspcrcentage van het in het
voer (gras) voorkomende magnesium ongunstig kunnen beïnvloeden.
Dit heeft ertoe geleid, dat men is gekomen tot de ontwikkeling van een
snelonderzoekmethode van het gras, waardoor het mogelijk is om van het
Bedrijfslaboratorium voor grond en gewasonderzoek binnen enkele dagen
mededeling van de gehalten van de voor kopziekte essentiële bestanddelen
te ontvangen. De uitslag van de analyse gaat dan vergezeld van een advies,
waarbij door het laboratorium drie mogelijkheden worden onderscheiden:

c. het is beter het betreffende perceel niet te beweiden; het kan beter
worden gemaaid.

In een recente publikatie van Kemp c.s. (1966) wordt er de aandacht op
gevestigd, dat een verhoging van het vetgehalte van het voer de magne-
siumbenutting ongunstig kan beïnvloeden. Deze nieuwe ontdekking zal
voor de voorspelling van het kopziektgevaar volgens de hierboven ge-
schetste methode echter weinig verschil maken, omdat gebleken is, dat in
het gras het vet- en ruweiwitgehalte nauw zijn gecorreleerd. Dit betekent
dat deze snelonderzoekmethode van Kemp-Rameau, zoals die door het

1 Prof. Dr. Th. de Groot; buitengewoon hoogleraar Faculteit der Diergeneeskunde;
Biltstraat 172, Utrecht en wetensch. medewerker Landbouwk. Bur. Ned. Stikstof-
meststoffen Industrie; Haarweg 10, Wageningen.

2 Mej. M. A. Marttin; medisch analyste Landbouwk. Bur. Ned. Stikstofmeststoffen
Industrie, tegenwoordig adres Summit Hospital, Summit N.J. U.S.A.

Bedrijfslaboratorium wordt uitgevoerd en waarbij wordt uitgegaan van de
gehalten aan Mg, K en ruweiwit van het gras waarschijnlijk niet veel aan
betrouwbaarheid zou winnen als men hierin ook het vetgehalte nog zou
betrekken. Dat deze methode inderdaad behoorlijk betrouwbaar is en voor
de praktijk van de veehouderij dus een goed bruikbaar hulpmiddel is voor
de preventie van kopziekte, werd onlangs nog door deGroot en Brou-
wer (1967) aangetoond.

Tot nu toe was voor de praktijk de enige betrouwbare methode om vast te
stellen of de magnesiumresorptie inderdaad voldoende is, het bepalen van
het magnesiumgehalte in het bloedserum of -plasma. Over het algemeen
wordt als grens tussen normaal en subnormaal een gehalte aangenomen
van 2 mg per 100 ml.

Daar het bloedafnemen en het daarna opzenden aan een laboratorium
nogal omslachtig is, wordt dit in de praktijk echter zelden toegepast. Als
regel gaat men pas tot het nemen van voorzorgsmaatregelen over, als er
moeilijkheden opgetreden zijn, dat wil zeggen als kopziekte voorkomt, al
kunnen oplettende veehouders, die in dit opzicht enige ervaring hebben,
vaak al enige tijd van te voren enkele vage verschijnselen waarnemen, die
hun waakzaamheid vergroten. Toch zal dit laatste altijd te weinig betrouw-
baar blijven.

Dit is voor ons aanleiding geweest om een poging te ondernemen tot het
ontwikkelen van een eenvoudiger methode dan het bloedonderzoek. Daar-
bij zijn wij van de volgende gedachte uitgegaan: het voor het dier beschik-
bare magnesium, waaronder we verstaan het verschil tussen het met het
voer opgenomen en het met de faeces uitgescheiden magnesium wordt
door het dier voor twee doeleinden gebruikt, n.1. voor onderhoud en voor
melkproduktie. Wat dan nog meer is geresorbeerd wordt met de urine uit-
gescheiden, omdat onder normale omstandigheden in het lichaam zeer
weinig magnesium wordt vastgelegd. Dit verklaart waarom Kemp c.s.
(1961) een vrijwel lineair verband vonden tussen de hoeveelheid met de
urine uitgescheiden magnesium enerzijds en het beschikbare magnesium,
verminderd met het met de melk afgescheiden magnesium, anderzijds.
Een andere belangrijke conclusie van die publikatie is dat, als een koe per
dag meer dan 1.2 gram magneshim met de urine uitscheidt, het magne-
siumgehalte in het serum altijd normaal is, terwijl bij een lagere uitschei-
ding de gehalten in het serum lager dan 2 en zelfs lager dan 1 mg per
100 ml kunnen (maar niet behoeven te) zijn.

Dit betekent derhalve, dat men in het magnesiumgehalte van de urine een
aanwijzing heeft over het feit of de koe voldoende magnesium uit de
digestietractus resorbeert. Als n.1. de urine voldoende magnesium bevat,
behoeft de veehouder niet bang te zijn, dat zijn koeien kopziekte zullen
krijgen. Is het gehalte in de urine laag dan kan het serum-Mg-gehalte nog
normaal zijn maar de situatie is in ieder geval zó, dat de hoeveelheid ge-
resorbeerde magnesium dermate laag is, dat het dier op zijn gunstigst nog
net in zijn behoefte kan voorzien. In feite heeft men in het bepalen van
het magnesiumgehalte in de urine dus een hulpmiddel dat een inadequate
magnesiumvoorziening eerder kan signaleren dan door middel van bloed-
onderzoek mogelijk is.

Van de hiervoor geschetste gedachte uitgaande, is het idee ontstaan om te
trachten een methode te ontwikkelen, die het mogelijk zou moeten maken
om op eenvoudige wijze na te gaan, n.1. met indicatorpapier, hoe het met
het magnesiumgehalte in de urine gesteld is. Behalve dat het hierdoor
mogelijk zou worden een onvoldoende magnesiumvoorziening van de
dieren in een vroeger stadium te signaleren dan door analy.se van het
bloedserum mogelijk is, zou dit bovendien het grote voordeel hebben, dat
de veehouder dit dan zelf zou kunnen uitvoeren als hij ertoe over zou gaan
om, b.v. tijdens het melken, de urine op te vangen en dan daarmee de
reactie uit te voeren.

Hierbij deed zich nog wel een enkel probleem voor. Al spoedig bleek name-
lijk dat het indicatorpapier, dat hierbij gebruikt zou moeten worden om
technische redenen zo gemaakt moest worden, dat het een kleuromslag
ging vertonen als de magnesium concentratie beneden een bepaalde grens
kwam te liggen. Het was dus niet mogelijk om het papier zo te maken dat
men er verschillende concentraties mee zou kunnen bepalen. Deze grens
kon, door wijziging van het bereidingsproces, betrekkelijk willekeurig wor-
den gevarieerd. De vraag was dus bij welke magnesium-concentratie in de
urine het omslagpunt gekozen zou moeten worden.

Er van uitgaande dat het aan de veilige kant zou moeten liggen, omdat
een boer beter een paar dozen magnesiumkoek te veel kan kopen, dan dat
hij een koe verliest, hebben we als volgt geredeneerd: stel dat een koe in de
weide 50 liter urine produceert, dan moet deze minstens 1.2 gram magne-
sium bevatten als we van een adequate magnesium-voorziening willen
kunnen spreken. Dat komt neer op gemiddeld 2.4 mg per 100 ml en op
grond hiervan hebben we het omslagpunt gekozen bij een magnesium-
gehalte in de urine van 2,5 mg %. Zou een koe toevallig enige tijd van
tevoren extra veel water gedronken hebben, dan kan de urine daarna
tijdelijk weinig geconcentreerd zijn. Dit zal dan een lager magnesium-
gehalte tot gevolg hebben dan gemiddeld in dc 24-uurs urine het geval is
en dit zou dan kunnen betekenen, dat de boer ten onrechte concludeert,
dat de koe te weinig magnesium opneemt, maar de enige consequentie
daarvan is dat zijn waakzaamheid vergroot wordt of dat hij magnesium-
koek gaat bijvoeren terwijl dit eigenlijk nog niet nodig was.
Dit leek ons geen onoverkomelijk bezwaar, misschien, wat de veigroting
van de waakzaamheid betreft, zelfs eerder een voordeel. Het eindresultaat
is geweest dat een indicatorpapier werd vervaaidigd dat als de magnesium-
concentratie in de urine hoger dan 2.5 mg% bedraagt een paarse kleur
gaat vertonen, terwijl het als dc concentratie lager is, een duidelijk groene
tint blijft vertonen.

Hoewel calciumionen ook reageren met de door ons gebruikte indicator,
werkt het calcium in de urine door bepaalde voorzorgsmaatregelen die bij
het maken van de papiertjes in acht zijn genomen, niet storend.
Verder is het uitvoeren van de reactie zo eenvoudig dat niet alleen de
dierenarts, maar ook elke boer het kan toepassen, als hij daarbij enkele
eenvoudige voorzorgsmaatregelen in acht neemt. Zo krijgt men de mooiste

reacties als de urine in een schoon flesje wordt opgevangen en het papier-
tje daarin wordt ondergedompeld. Men kan ook het papiertje in de urine-
straal van de urinerende koe houden, maar aangezien daarbij de duim en
vinger, waarmee het papiertje wordt vastgehouden, nat zullen worden,
kan daarmee het spoortje magnesium dat meestal op de vingers aanwezig
is, over het papiertje spoelen waardoor dan, mogelijk ten onrechte, een
paarse kleur zal optreden, dus schijnbaar een te hoog magnesiumgehalte
in de urine worden gevonden.

Bij het beoordelen van de kleuromslag moet het uiteinde van het papiertje
dat men heeft vastgehouden, dan ook buiten beschouwing worden ge-
laten. Om verontreiniging tijdens het bewaren zoveel mogelijk te voor-
komen, zullen de papiertjes dan ook t.z.t. in een zo doelmatig mogelijk
plastic houdertje in de handel worden gebracht. Bij controle in de praktijk
is inderdaad gebleken dat het wel eens voorkomt dat de kleur van het
indicatorpapier groen bleef, terwijl het serum-magnesiumgehalte nog nor-
maal was, maar het omgekeerde: paars papiertje en tegelijk hypomag-
nesemie werd niet waargenomen.

Dit betekent dat, als de veehouder bij gebruik van de magnesium-indicator-
papiertjes een groene tint waarneemt, als hij ze in een urinemonster van
zijn koeien heeft gedompeld, hij dus de conclusie moet trekken, dat de
magnesiumvoorziening van zijn dieren te wensen overlaat en hij er dus
verstandig aan doet om over te gaan tot het bijvoeren van magnesium-
koekjes.

Hij doet er uiteraard verstandig aan om bij voorkeur de urine te nemen
van koeien waarvan hij verwacht, dat ze het gevoeligst voor kopziekte zijn.
Dit zullen veelal de melkrijkste dieren zijn. Verder moet worden aan-
geraden om voor de verdere toekomst te trachten de samenstelling van
het gras, door het toepassen van doeltreffende bemestingsmaatregelen, zo-
danig te verbeteren dat op die manier het kopziektegevaar wordt vermin-
derd. Een daartoe strekkend advies van de landbouwvoorlichtingsdienst
kan in deze voor hem nuttig zijn omdat, speciaal op zandgrond, in dit op-
zicht belangrijke mogelijkheden bestaan.

Beschreven wordt hoe het magnesiumgehalte van de urine belangrijke aanwijzingen
kan geven over de vraag of een koe voldoende magnesium opneemt.
Dit is voor de preventie van kopziekte van grote betekenis. Schijvers hebben een
indicatorpapier ontwikkeld, dat het zelfs voor leken mogelijk maakt na te gaan of
het magnesiumgehalte van de urine voldoende hoog is om zeker te zijn, dat het vee
geen kopziekte zal krijgen. Als grens tussen voldoende hoog en te laag werd een
magnesiumgehalte in de urine gekozen van 2,5 mg per 100 ml.

Blijkt het gehalte lager te liggen, dan moet als maatregel-op-korte-termijn worden
geadviseerd tot het bijvoeren van ma.gnesiumkocken, terwijl voor de verdere toekomst
van belang is, dat aan een juiste bemesting van het grasland de nodige aandacht
wordt besteed.

It is pointed out that the concentration of magnesium in the urine may afford
valuable indications as to whether the magnesium intake of a cow is sufficient.
This is of vital importance in the prevention of grass tetany. The authors developed

an indicator paper whicch enables even laymen to determine whether the magnesium
content of the urine is sufficiently high to ensure that the cows will not develop
grass tetany. A concentration of magnesium in the urine of 2.5 mg. per 100 ml. was
selected £is a limit between sufficiently high and too low levels.

When the concentration is found to be below this limit, supplementary feeding of
magnesium cakes should be advised as a short-term measure, and it is essential with
regard to the future that adequate attention should be paid to correct pasture dressing.

L\'auteur décrit comment la teneur en magnésium de l\'urine peut fournir des indi-
cations importantes sur la question si l\'ingestion de magnésium d\'une vache est
suffisante.

Cette ingestion suffisante est de grande importance pour la prévention de tétanie
d\'herbage. Les auteurs ont développé un papier-indicateur qui permet même aux
profanes de contrôler si la teneur en magnésium de l\'urine est suffisamment élevée
pour donner la certitude que le bétail ne sera pas affecté de tétanie d\'herbage. Comme
limite entre une teneur suffisamment élevée et une teneur trop basse on a choisi une
teneur en magnésium dans l\'urine de 2,5 mg. par 100 ml.

Lorsque la teneur paraît être plus basse, il faudra conseiller l\'administration supplé-
mentaire de tourteaux magnésiens comme mesure immédiate, tandis que pour l\'avenir
plus éloigné il importe qu\'on consacre de l\'attention à une fumaison juste des herbages.

Beschrieben wird, wie der Magnesiumgehalt im Urin belangreiche Hinweise geben
kann bei der Frage, ob eine Kuh genügend Magnesium aufnimmt.
Dies ist zur Verhütung der Grastetanie von grosser Bedeutung. Die Verfasser haben
ein Indikatorpapier entwickelt, dass selbst dem Laien möglich ist festzustellen, ob
der Magnesiumgehalt im Urin genügt, dass das Vieh nicht an Grastetanie erkrankt.
Als Grenze zwischen zu genügend hohem und zu niedrigem Magnesiumgehalt im Urin
wurde 2,5 mg per 100 ml. festgestellt.

Ergibt sich, dass der Gehalt niedriger ist, dann muss als kurzfristige Massnahme das
Beifüttem von Magnesiumkuchen empfohlen werden, während es auf weitere Sicht
gesehen wichtig ist, dass einer richtigen Düngung des Graslandes die nötige Aufmerk-
samkeit geschenkt wird.

Esta discutido como el contenido de magnesio en la orina puede dar indicaciones
importantes sobre la cuestion si une vaca regoge suficiente magnesio.
Esto es para la prevention de tetania de hierba de suma importancia. Los autores han
desarrollados un papel indicativo, que lo hace posible aun para los profanos de
revisar si el contenido de magnesio en la orina es suficiente alto, para ser seguro que
el ganado no sufrira de tetania de hierba. Como limite entre suficiente alto y muy
bajo fue escogido un contenido de magnesio en la orina dc 2,5 mg por 100 ml.
Si resuite que el contenido es mas bajo, entonces hay que avisar a corto plazo a tomar
medidas, dando a los animales tortas de magnesio, mientras para el proximo futuro
hay que prestar suficiente atencion a una fcrtilizacion correcta del portrero.

G r o o t. Th. de en B r o u w e r, E. : Betrouwbaarheid van de voorspelling van het
serum-magnesiumgehalte met behulp van gewasonderzoek volgens de methode
Kemp-Rameau. Stikstof, 53, 258, (1967).
K e m p, A., D e ij s, W. B., H e m k e s, O. J. and E s, A. J. H. v a n: Hypomagne-
saemia in milking cows: intake and utilization of magnesium from herbage by lac-
tating cows. Neth. J. agric. Sei., 9, 134, (1961).
Kemp, A., D e ij s, W. B. and Klüvers, E.: Influence of higher fatty acids on
the availability of magnesium in milking cows. Neth. J. agric. Sei., 14, 290, (1966).

Bij onze slachtvarkens treffen wij een enkele keer tuberculose aan, hetzij
als miliaire t.b.c. hetzij als lokale aandoening van een of enkele lymf-
klieren. Bij het stellen van de diagnose moet men toch wel enige voor-
zichtigheid betrachten, want niet elk haardje is t.b.c.. De indruk bestaat
dat vooral bij de haardjes in de submaxillaire lymfklieren regelmatig een
verschil in beoordeling optreedt. Hier worden dikwijls haardjes gevonden
welke geen t.b.c. zijn, maar die bij een te snelle beoordeling tot een ver-
keerde uitspraak kunnen leiden.

Begin september ontvingen wij bericht uit een van de grote Duitse steden,
dat bij een geëxporteerd varken t.b.c. was geconstateerd. Dit was voor ons
aanleiding ons ter plaatse op de hoogte te stellen.

Bij het betreffende varken bleken in de rechter submaxillaire lymfklier
enkele haardjes voor te komen welke oppervlakkig en op enige afstand be-
oordeeld enige gelijkenis met t.b.c. vertoonden. De Duitse collega\'s waren
zeer positief in hun mening, dat het t.b.c. betrof. Op mijn verzoek werd
mij de lymfklier meegegeven.

Toen wij de haardjes eens rustig bekeken, ontstond direct twijfel aan het
Duitse standpunt. De inhoud liet zich te gemakkelijk in zijn geheel uit een
kapseltje drukken. Wij hebben toen de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren te Rozendaal (Gld.) in de persoon van collega Overgoor
bereid gevonden een histologisch onderzoek te verrichten.
Tlieruit bleek dat van t.b.c. geen sprake was. Ook een Ziehl Neelsen
preparaat was negatief, evenals een ingestelde bacteriekweek. Wel werden
enkele aspecifieke haardjes gevonden (waaruit nog al eens Corynebacterium
qui te kweken is).

De gevolgen van een eventuele vergissing zijn belangrijk. Het betreffende
varken is afgekeurd.

Terugzenden is in theorie wel mogelijk, maar levert dikwijls veel moeilijk-
heden op, zodat er van wordt afgezien. Toch is het voor de keurings-
dierenartsen van belang voldoende kritisch tegenover een dergelijke
keuringsuitspraak te staan. Dit te meer, daar de Duitse collega\'s vertelden,
dat zij de laatste tijd regelmatig t.b.c. bij Nederlandse varkens aantreffen.

Of in Nederland dergelijke haardjes altijd op de juiste wijze beoordeeld
worden is de vraag. Een vluchtige blik in enkele jaarverslagen van keu-
ringsdiensten levert percentages op van O tot 3% aan t.b.c. bij varkens.
Voor wat betreft de kleine haardjes in de kopklieren is onze ervaring, dat
deze momenteel bijna nooit door t.b.c. veroorzaakt worden.

Beschrijving van op tuberculose gelijkende processen bij een slachtvarken, aanleiding
gevend tot een ongunstige eindbeoordeling.

1 A. P. van der Linden; adj. directeur van het abattoir te Nijmegen; Driehuizer-
weg 55.

Swetsitis is een ziel<te, die vooral bij de mens voorkomt. Reeds M o a-t s e-
tik (4361 V. Chr.) beschrijft de verschijnselen uitvoerig, terwijl de Egyp-
tische kroniekschrijver Toetanktit (2043 v. Chr.) ernstige verschijn-
selen van deze aandoening bij koningin Nefretite heeft opgetekend. Hieruit
blijkt dat swetsids reeds zeer vroeg in onze geschiedenis werd waarge-
nomen.

Bij dieren wordt de ziekte sporadisch waargenomen. Von Holzapfel
(1911) beschrijft een uitbraak bij schapen, terwijl in ons land voorname-
lijk Beiére (1921, 1936) gevallen bij koeien heeft beschreven. Dc symp-
tomen zijn voornamelijk frequente contracties van de tongmuscula-
tuur, speekselafscheiding en een typische, enigszins lege blik. In een verder
stadium ontstaat het zogenaamde „lallen", ongecoördineerde lipbewegin-
gen en tenslotte verlamming van de glottismusculatuur. Een enkele keer
eindigt de aandoening met de dood (W a g o n o o r d, 1956). Bij secde valt
vooral oedeem van het strottenhoofd, uitdroging der lippen, hyperemie
van de kleine hersenen en een lege maag, tengevolge van achterwege
blijven van voedselopname, op. Over de aetiologie zijn de meningen ver-
deeld. Terwijl Ree veld (1941) vooral aan een erfelijke invloed ge-
looft, hebben J o e n s e n en K n o e s t (1959) een adenovirus geïsoleerd,
dat verwantschap vertoont met een eendepestvirus. Of zij hierbij werkelijke
gevallen van swetsids hebben onderzocht is niet met zekerheid te zeggen.
V a n d e r S c h i f t (1962) meent, dat een PPI.O als causaal agens moet
worden aangemerkt. Inderdaad is het deze onderzoeker gelukt bij één
proefdier de ziekte over te brengen.

Op de late avond van 31 december jl. werd diergeneeskundige hulp inge-
roepen door I.A., veehouder te O. Op dit bedrijf bevinden zich 31 stam-
boekkoeien. Behalve kalveren worden geen andere dieren op het bedrijf
gehouden. De melkgift van 2 koeien (Dora en Anna IV) was sinds 2
dagen met meer dan 50% verminderd. De dieren maakten geen zieke in-
druk.

Opvallend was de voortdurende beweging van lippen en tong, waarbij
overigens geen speekselafscheiding optrad. Dit laatste is diffèrendeef-
diagnosdsch in verband met mond- en klauwzeer van belang, ook al zal,
gezien het intensief toegepaste entschema niet in de eerste plaats aan deze
ziekte moeten worden gedacht. Temperatuur 38.8° C, geen rillingen, ge-
ringe nystachmus, herkauwen tc kort en onregelmatig, geringe defaecatie
Door middel van venapunctie werd bloed afgenomen voor biochemisch,
virologisch en bacteriologisch onderzoek. Met de katheter werd urine van
beide dieren verzameld. In het serum werd het Ca, Mg en P gehalte, als-

mede het alcoholgehalte bepaald met de methode besclireven door Z a e k-
loos (1926). Verder werd lut het bloed gekweekt, zowel via eieren en
weefselkweek, alsook op chocolade-agar en Kauffman-platen. In de urine
werd eiwit- en suikergehalte onderzocht, pH meting verricht, alsmede naar
eventuele andere bestanddelen gekeken. Verder werden tongbiopsiën zowel
middels de indirecte fluorescentiemethode, gemodificeerd volgens Bui-
tendwerg (1965) alsook enzymhistochemisch onderzocht. Bij de CBR
en de lecithinecharcoaltest werd vers bereid swetsitis-antigeen gebruikt.

Bij het onderzoek werd een verhoging van het Mg en Ca gehalte waar-
genomen, zoals dit in het algemeen bij excitatie-toestanden bij het rund
wordt waargenomen. Het aantal lymfocyten was enigszins verhoogd, ter-
wijl het swetsuline 200 /ig/ml overschreed, hetgeen meer dan 4 maal de
normale waarde betekent. In de urine werden een spoortje eiwit en enkele
cellen per gezichtsveld waargenomen. Uit de faeces werd S. typhi murium
gekweekt, hetgeen niet in causaal verband schijnt te staan met de primaire
aandoening, gezien het voorkomen van deze kiem bij overigens klinisch ge-
zonde dieren (Lampenkrache r, 1963). Bij het eerste onderzoek werd
door middel van de CBR een swetsitis-titer van 1:128 gevonden. Bij her-
haald onderzoek werden de volgende waarden gemeten (grafiek I).

Inderdaad bleken ook de ziektesymptomen na therapeutische toediening
van Mg, Ca en Kalmolol*) bij Anna IV reeds na 8 dagen verdwenen te
zijn, terwijl dit bij Dora pas na de 3e behandelingsweek het geval was.

Ofschoon door middel van kalmolol, d.w.z. een symptomatische therapie,
volledige genezing werd bereikt, moet toch, gezien het verloop van de
CBR. aan een causaal microbiologisch agens worden gedacht. Gezien de
geringe mate van overdracht van dier op dier lijkt de gedachte gewettigd,

dat hier behalve een agens ook erfelijke aanleg een rol speelt. Daarom zal
preventief een rustige plaats, tegengaan van opwinding en langzame mi-
lieuverandering (overbrenging van stal naar weide en terug) van betekenis
kunnen zijn. Indien ergens, dan geldt hier het bekende gezegde: „voor-
komen is beter dan genezen". Verdere onderzoekingen zullen de aard van
het agens nader dienen te bepalen.

El wordt een geval van swetsitis bij koeien beschreven, waarbij verlaging van het
Mg en Ca gehalte op de voorgrond traden. Een positieve CBR gedurende een aantal
weken wijst op een microbiologisch agens als causa. Met behulp van Kalmolol werd
algehele genezing verkregen.

B e i é r e, J.: Swetsitis bij koeien in december 1919. Tijdschr. Diergeneesk., 18, 703,
(1919).

B e i é r e, J.: Nieuwe gevallen van swetsitis. Tijdschr. Diergeneesk., 37, 2005, (1936).
Buitendwerg, E. J.: Een modificatie van de indirecte fluorescentie test. J. of

Fl. and Rad., 13, 457, (1965).
Holzapfel, A. von: Swetsitis bij schapen. Mschr. K.K., 7, 413, (1911).
j O e n s e n, J. en Knoest, H.: Wordt swetsitis door eendepestvirus veroorzaakt?

Tijdschr. Diergeneesk., 116, 1, (1959).
Lampenkracher, E. H.: Over het voorkomen van Salmonella bij gezonde

runderen in Nederland. Diergeneesk. BI. Benelux, 33 B, 213, (1963).
Moa-tse-tik: Overlevingen uit de chinese cultuur. Act. chin. rev., 37, 11,
(1906).

Reeveld, W. K.: Is swetsitis erfelijk? Tijdschr. v. Erf. en Chro., 37, 13, (1941).
Schift, A. van der: Een PPLO - causaal agens van swetsitis. Tijdschr. Dier-
geneesk., 121, 30, (1962).
Toetanktit: 1001 egyptischc verhalen. Uitgegeven „Voor jou en allemaal",
1961, \'s-Gravenhage.

Wagonoord, G.: Een dodelijk geval van swetsitis. Tijdschr. Diergeneesk., 113,
37, (1956).

De Internationale Tierärztliche Arbeitsgemeinschaft-Tieremährung organiseert op
2 en 3 mei 1967 te Salzburg een Symposium, waarvan het volledige programma is
verschenen.

Volledigheidshalve wordt de desbetreffende aankondiging hieronder weergegeven.
„Die Internationale Tierärztliche Arbeitsgemeinschaft - Tieremährung (ITA) ver-
anstaltet am 3. und 4. Mai 1967 im Salzburger Kongresshaus ein Symposion zu dem
v«r alle an den aktuellen Fragen der Tierernährung interessierten Kollegen herzlichst
einladen.

Das Programm zu dieser bisher grössten Veranstaltung der ITA wurde in Zusammen-
arbeit von Prof. Dr. F. M ü n c h b e r g, Wien, und Prof. DDr. J. T i e w s, München,
gestaltet und auf ein gesamteuropäisches Niveau abgestimmt.

Da wir leider nicht in der Lage sind, sämtliche Tierärzte Europas persönlich anzu-
schreiben, bringt die vorliegende Zeitschrift das Programm des Symposions in
liebenswürdiger Weise zum Abdruck. Wir hoffen, dass die interessanten Vorträge
und die immer wieder faszinierende Atmosphäre Salzburgs ihre Anziehungskraft nicht
verfehlen werden und rechnen mit sehr starkem Besuch aus allen westeuropäischen
Ländern.

Dieser Umstand veranlasst uns, alle Herren Kollegen zu bitten, die Anmeldung zur
Teilnahme und die Zimmerbestellung (Siehe Abdruck der Anmeldekarte*)) so rasch
als möglich an die nachstehende Adresse abzusenden:

Direktion der Kurhausbetriebe (Kongressabteilung) Auerspergstr. 2 A-5020 Salzburg,
Österreich.

Für die Internationale Tierärztliche
Arbeitsgemeinschaft - Tierernährung
Der Präsident:
Prof. Dr. F. Münchberg eh.
1. Vizepräsident: 2. Vizepräsident:

Het programma van deze Studiedag, die op woensdag 10 mei a.s. in het conferentie-
centrum „De Blije Werelt" te Lunteren zal worden gehouden, is alsvolgt:

Nederlands Rundvee Stamboek.
11.00 Korte inleiding door Prof. Ir. S. I we m a, hoogleraar in de veevoeding
te Wageningen: „Toekomstverwachtingen omtrent de rundveevoeding,
gezien in het licht van de wetenschap en de veranderende bedrijfs-
omstandigheden".

12.00- 12.30 Korte inleiding door Ir. A. J. L ou we s, Rijsklandbouwconsulent voor
bedrijfsvraagstukken te Wageningen: „De toekomstige structuur van de
rundveehouderij".

14.00- 16.30 Gelegenheid tot discussie over rundveehouderij-vraagstukken met een
forum, bestaande uit:

Aad van Leeuwen, veehouder, Delfgauw (bekend als presentator
van de T.V.-cursus „De boerderij als onderneming") en bestuurslid
A.C.V.-Controle, voorzitter;

Prof. Ir. S. I wem a, hoogleraar in de veevoeding, Wageningen;
Prof. Dr. Th. Stegenga, dierenarts, hoogleraar in de veeteelt,
Wageningen;

Ir. A. J. L O u w e s, Rijkslandbouwconsulent voor bedrijfsvraagstukken,
Wageningen;

F. Bikker, staflid Produktschap voor Vee en Vlees, Den Haag.
16.30 Sluiting door de voorzitter van de A.C.V.-Controle.

Sinds geruime tijd maalct de redaktie zich bezorgd over de uitzonderlijke lengte van
cen niet onbelangrijk gedeelte der ingezonden artikelen. Dit betekent niet alleen een
verlenging van de wachttijd, maar vaak ook een niet altijd gerechtvaardigde aan-
spraak op het aantal bladzijden van ons tijdschrift, dat om financiële reden niet naar
believen kan worden uitgebreid. Bovendien worden lange artikelen, vaak voorzien
van vele tabellen en grafieken niet gelezen, ofschoon de „boodschap" belangrijk kan
zijn. De lav«ne van literatuur groeit op het gehele gebied der wetenschap in de
laatste decennia zo aan, dat men moeite heeft zelf in een omschreven gebied van
specialisatie de literatuur te overzien, laat staan werkelijk te lezen. Een enkele maal
kan om welke reden dan ook een lang artikel bestaansrecht hebben, maar in de
meeste gevallen kan men zich niet aan de indruk onttrekken, dat hetzelfde met veel
minder woorden veel duidelijker had kunnen worden gezegd.

Men leze de mededeling van het F.O.I.B. op pag. 271 van de aflevering 15 februari
1967 van dit Tijdschrift, getiteld „Slecht formuleren: een kwaal van intellectuelen"
cr eens op na.

Hetzelfde geldt ook voor tabellen, waarbij vaak niet de essentie van het onderzoek,
maar veeleer een werkverslag wordt gegeven. Indien dergelijke te lange artikelen aan
de inzender worden teruggestuurd met het verzoek om verkorting, dan blijkt vaak,
dat de auteur niet de nodige zelfkritiek bezit, om werkelijk een aanzienlijke ver-
korting aan te brengen. Dit laatste is een begrijpelijk en veel voorkomend verschijnsel.
In dit geval kan het inroepen van hulp van een buitenstaander, die het werk op
afstand beziet, bijzonder nuttig zijn. Een belangrijk facet, om tot korte stukken te
komen, is het maken van een indeling, die de leesbaarheid verhoogd. Het in dit
1 april nummer opgenomen artikel over „Een geval van swetsitis bij koeien" zou
kunnen dienen als een voorbeeld voor een door de redacde gewenste indeling en lengte.

De bovenstaande overwegingen hebben er toe geleid, dat de redaktie besloten heeft
met ingang van 1 juli a.s. een scherpere selectie in verband met de omvang van
artikelen toe te passen. Aangezien een dergelijke maatregel weinig populair is en
reactie oproept doet de redaktie bij deze een dringend beroep op toekomstige scri-
benten, om artikelen kort en bondig en overzichtelijk ingedeeld in te dienen. Een
beoordeling van een hoogleraar of directeur of van één of meerdere collegae kan een
juiste evaluatie zeer bevorderen. De redactie vertrouwt op de medewerking van allen,
opdat ons tijdschrift zijn taak als bron van informatie in de beste zin van het woord
kan blijven vervullen.

Het mond- en klauwzeer van het type Ot in ons land blijkt hardnekkiger dan was
verwacht. Hoewel er de laatste weken dagen zijn voorgekomen dat er geen gevallen
werden gemeld, zorgen verspreid optredende nieuwe infecties steeds weer voor
verrassingen.

Zo zijn er sinds het uitbreken van dc epizoötie op 17 november 1966 nog geen vrije
weken voorgekomen. Dc weektotalen, hoewel van beperkte omvang, vertonen een sterk
wisselend beeld. Over de laatste vijf weken, eindigende op 11 maart 1967, waren de
totalen resp. 4, 8, 7, 13 en 8.

Over de week van 26 februari tot en met 4 maart 1967 deden zich 13 gevallen voor
en wel in:

In de week daarop, van 5 tot en met 11 maart 1967, kwamen totaal 8 gevallen voor
en wel in:

Overijssel, dat op 11 maart het hoogste totaal had met 96 gevallen en waar zich in
de week van 26 februari tot en met 4 maart nog 7 gevallen voordeden, bleef in deze
week dus vrij. In Noord-Brabant waar zich voor 25 februari 1967 slechts 4 gevallen
hadden voorgedaan, steeg het aantal over genoemde weken van 4 tot 6. Het totaal
voor Noord-Brabant op 11 maart 1967 kwam hierdoor op 14.

Bij de 13 gevallen in de week van 26 februari tot en met 4 maart 1967 werden 1.134
varkens, 104 runderen en 1 schaap overgenomen. Bij de 8 gevallen over de week van
5 tot en met 11 maart 1967 waren dit 791 varkens en 4 runderen.
In totaal werden sedert het begin van de epizoötie op 17 november 1966 tot en met
11 maart 1967 overgenomen 14.897 varkens, 551 runderen, 3 geiten en 9 schapen.
Het totale aantal gevallen bedroeg over deze periode 170, die als volgt over de pro-
vincies waren verdeeld:

In de grensmaatregelen, die het buitenland ten aanzien van Nederiand heeft ge-
troffen, is sedert de laatste mededeling weinig verandering gekomen. België geeft
ontheffingen af voor vers, gekoeld of bevroren vlees van tweehoevige dieren, na 20
februari 1967 geslacht in de provincies Groningen, Friesland, Noord-Holland, Zeeland
cn Noord-Brabant. Ook voor de invoer van niet verhitte vleeswaren uit deze pro-
vincies worden ontheffingen verleend.

Dezelfde regeling als voor België geldt vanaf 15 maart voor export naar Frankrijk.
Met ingang van 8 maart 1967 worden door de deelstaten der Bondsrepubliek West-
Duitsland ontheffingen afgegeven voor de invoer van vlees van herkauwende dieren
en varkens, die gedurende de laatste 30 dagen vóór de slachting hebben verbleven in
de provincies Groningen, Friesland, Noord-Holland, Zeeland of Limburg en in één
van die provincies zijn geslacht en eventueel uitgesneden.

Luxemburg heeft inmiddels de mogelijkheid tot export van rundvlees heropend. Op
het moment van opstellen van dit overzicht waren nog beperkingen ten aanzien van de
plaatsen waar wordt geslacht en van de sanitaire omstandigheden van het bedrijf van
herkomst van de te slachten dieren van kracht.

Mede met het oog op de komende vakanties, heeft de Veeartsenijkundige Dienst een
stencil het licht doen zien, waarin een overzicht wordt gegeven van de veterinaire
maatregelen voor de uitvoer en wederinvoer in Nederland van honden en katten.
Ook zijn de voornaamste eisen, voor zover bekend, opgenomen, die het buitenland
aan de invoer van honden en katten stelt.

Hoewel de uitvoer van honden en katten voor zover ons land betreft niet aan be-
perkende bepalingen is gebonden, is voor de wederinvoer in Nederland een geldig
certificaat betreffende gezondheid en enting van het dier vereist.
Via enkele grote toeristenorganisaties is het reizende publiek erop gewezen, wanneer
hond of kat op reis wordt meegenomen, tijdig voor enting tegen hondsdolheid te
zorgen. Dat betekent dat de enting in verband met de geldigheidsduur van het certi-
ficaat voor wederinvoer niet alleen in Nederiand, maar ook voor invoer in andere
landen, meestal liefst ruim een maand voor de datum van vertrek dient te geschieden.

Het door de dierenarts afgegeven certificaat van enting dient te worden gelegaliseerd
door de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district waar de enting
is gebeurd. Rekening dient te worden gehouden met het feit, dat deze legalisatie enige
tijd kan vorderen.

Afgezien dus van het feit, dat men voor wederinvoer van het dier in Nederland over
een geldig certificaat dient te beschikken, stellen de verschillende landen uiteenlopende
eisen.

Dierenartsen, die zich van deze eisen op de hoogte willen stellen, kunnen zich wenden
tot de Veeartsenijkundige Dienst, Dokter Reyersstraat 8, Leidschendam, tel. 070 -
81 47 01, toestel 22 08, waarna voor toezending van een stencil zal worden gezorgd.

In de week van 25 februari tot 3 maart 1967 zijn in België 7 gevallen van mond-
en klauwzeer van het type Oi geconstateerd en wel in zes gemeenten in de provincie
Luxembourg en in één gemeente in de provincie Oost Vlaanderen.

In de eerste helft van februari 1967 zijn in Spanje 147 bedrijven aangetast dooi
Afrikaanse varkenspest. Aan de ziekte stierven 2.725 dieren, 1.313 zieke en 5.723 ver-
dachte dieren werden afgemaakt, zodat het totale veriies 9.761 varkens bedroeg.

Begin maart 1967 is bij een vos, geschoten te Merishausen in het kanton Schaffhausen
in Zwitserland, rabies vastgesteld.

6—7, Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen. 8e Fed. Vergadering,
Academiegebouw, Groningen, (pag. 128)

11, Postacademiaal Onderwijs; Dierentuin Artis, Plantage Kerklaan 40, Am-
sterdam Oost; 4e postacademiale discussieavond, (pag. 1125 (1966))

11, Groep K.I. en Zootechniek K.N.M.v.D. „Varkensdag", 10.00 uur, I.V.O.
Schoonoord, Zeist. (pag. 399)

19, Afd. Groningen-Drenthe, K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Motel
Terminus Noord, Groningen, (pag. 282)

22, V.S.R. „de Sollevsel". Wedstrijclen „De Lage Vuursche" 9.00 uur.
(pag. 485)

26, Groep Dierenartsen werkzaam i. h. bedrijfsleven K.N.M.v.D. Vergade-
ring, 14.00 uur. Motel Bunnik. (pag. 483)

27, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Algemene Vergadering,
14.30 uur, Jaarbeurs-Restaurant, Utrecht, (pag. 483)

18, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 476)

18, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.30 uur, Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 481)

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur.
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 482)

16—18, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126)

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag. 1780 (1966))

29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

VERSLAG van de 113e Algemene Vergadering, gehouden op vrijdag 7
oktober 1966 in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

Dames en Heren ereleden en leden van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij de aanvaarding van het voorzitterschap van onze Maatschappij heb
ik gezegd, dat ik ervan overtuigd was dat ik het niet iedereen naar de
zin zou kunnen maken en dat is mij in het afgelopen jaar duidelijk
gebleken. Het Hoofdbestuur volgt echter de lijnen die het acht de beste
te zijn. Dat niet alles gebeurt in een tempo en op een wijze zoals
sommige leden zouden wensen, is ons bekend.

Het heeft mij wel onaangenaam getroffen in notulen van een afdelings-
vergadering te moeten lezen over een bepaald onderwerp, dat de
„voorzitter alles naast zich heeft neergelegd". Niets is minder waar,
maar ik mag u er misschien wel even op wijzen dat het Hoofdbestuur
al driekwart jaar — en nu nog — zonder secretaris heeft moeten
werken; bovendien hebben de Hoofdbestuursleden nog andere plichten.
Het Hoofdbestuur — en zeer zeker de voorzitter — wil dan ook niets
liever dan dat de kwestie van het secretariaat zo spoedig mogelijk wordt
opgelost.

In het afgelopen jaar heeft het Hoofdbestuur de afdelingen gevraagd
na te gaan wie van de leden bereid zouden zijn bij eventuele calamiteiten
(b.v. mond- en klauwzeerepizoötie) hulp te bieden. Het Hoofdbestuur
is zeer erkentelijk voor de grote spontane medewerking die is toegezegd.
Niet minder dan 163 dierenartsen hebben zich bereid verklaard hulp
te bieden, terwijl van 2 afdelingen de berichten nog binnen moeten
komen. Het Hoofdbestuur heeft er dan ook het volste vertrouwen in,
dat bij een eventuele calamiteit het werk dat dan nodig zal zijn, geheel
door dierenartsen zal worden uitgevoerd. Pas in laatste instantie zal
een beroep worden gedaan op studenten, mede om de opleiding zo min
mogelijk te storen.

U hebt in de agenda gezien dat het Hoofdbestuur u voorstelt de
groepen in het Algemeen Bestuur als volwaardig te erkennen door de
groepen stemrecht te verlenen. Hiermede erkent het Hoofdbestuur vol-
ledig de belangrijkheid van de groepen.

Het Hoofdbestuur zou dan ook graag zien dat op een of andere wijze
bij de grote-huisdieren practici een regeling tot stand zou komen.
Tevens zou het Hoofdbestuur graag zien dat meer kontakt mogelijk zou
zijn met de wetenschappelijke werkers en het denkt hierbij aan de mo-
gelijkheid dat ook die leden tot groepsvorming zouden overgaan om tot
een intensievere samenwerking te komen.

Tot leden van de Notulencommissie 1966 worden benoemd de heren E. H. den
Breeje, A. Rutgers en Joh. Kraai, die de benoeming aanvaarden.

3. Notulen van de 112e Algemene Vergadering van 15 oktober 1965.
Het verslag wordt zonder wijzigingen goedgekeurd.

De brief van de Financiële Commissie, waarin wordt medegedeeld dat de commissie
het voorbehoud t.a.v. punt 1 van bijlage 1 van het programma van de Algemene
Vergadering thans intrekt, wordt voorgelezen en voor kennisgeving aangenomen.

Op de vergadering worden geen tegenstemmen uitgebracht, zodat dit voorstel tot
wijziging van art. 5 met algemene stemmen wordt aangenomen.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland deelt mede dat de meerderheid van
dc leden van de afdeling tegen de wijziging is. De afdeling is van mening dat hier
sprake is van gelegenheidswetgeving. In de afdelingsvergadering zijn over dit voorstel
17 stemmen tegen en 9 stemmen vóór uitgebracht.

In de afdeling Overijssel zijn 2 stemmen tegen en 27 stemmen vóór over dit voorstel
uitgebracht.

De vergadering verlangt over dit voorstel tot wijziging van art. 38 geen stemming.
Dit voorstel wordt dus met een meerderheid van stemmen aangenomen.

De afgevaardigde van de afdeling Utrecht deelt namens de afdeling mede dat bij
wijziging van deze artikelen eerst art. 20 van de Statuten dient te worden gewijzigd.
De afdeling Noord-Holland heeft toch besloten vóór te stemmen, met het verzoek
zo snel mogelijk het desbetreffende artikel van de Statuten te wijzigen.
Aan de voorgestelde wijziging van deze artikelen moet wijziging van art. 20 van de
Statuten voorafgaan.

Er wordt besloten volgend jaar een voorstel tot wijziging van de Statuten op de
agenda te voeren.

De afdeling Utrecht zag gaarne dat de redaktie van de laatste zin zou worden ver-
beterd. Het Hoofdbestuur vindt wijziging van dit artikel niet noodzakelijk. De ver-
gadering is het hiermee eens.

De afdeling Zuid-Holland stelt voor de eerste zin als volgt te wijzigen: „Telkenjare
beoordeelt een conunissie het financieel beleid van het Hoofdbstuur en brengt advies
uit. Zij kan op verzoek van het Hoofdbestuur tussentijdse adviezen verstrekken".
De vergadering vindt dit niet nodig.

Prof. Wagenaar kan zich met deze gang van zaken niet verenigen. Er moet
volgens hem ook achter „en brengt rapport uit aan de Algemene Vergadering". De
voorzitter merkt op dat tijdens de Algemene Vergadering geen redactie meer
kan worden gewijzigd.

Naar aanleiding hiervan stelt de heer M e 1 e s s e n voor in de Statuten iets op te
nemen over de mogelijkheid amendementen in te dienen tijdens de Algemene Ver-
gadering. Het Hoofdbestuur zal de Statuten bestuderen en volgend jaar een Statuten-
wijziging voorstellen.

De voorzitter verzoekt diegenen, die suggesties hebben voor wijzigingen van
Huishoudelijk Reglement of Statuten deze te zenden aan het Hoofdbestuur.
De heer Kraai stelt voor de Statuten zodanig te wijzigen dat agendapunten die
worden besproken tijdens de Algemene Vergadering, tijdens die vergadering kunnen
worden gewijzigd. Het Hoofdbestuur zal zich hierover intern beraden.
Artikel 83a wordt aangenomen.

De afdeling Gelderland kan zich met de algemene tendens van deze artikelen ver-
enigen, maar stelt voor de derde zin van art. 92a als volgt samen te stellen: „De
voorzitter en de leden worden benoemd voor de tijd van vijf jaren, de voorzitter
door het Hoofdbestuur uit de Paritaire Tarievencommissie, de leden door de afde-
lingen en groepen van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, elk een
lid".

Ten aanzien van art. 92b stelt de afdeling voor de laatste alinea als eerste te plaat-
sen. Verder acht de afdeling het juist in dit artikel te spreken over „dierenartsen"-
leden.

De heer Schneider is van mening, dat wanneer de voorzitter een goede leiding-
gevende persoon is deze niet herkozen dient te worden. Spreker wil de termijn van
5 jaar uitgebreid zien. De voorzitter is van mening dat wanneer de voorzitter
de juiste man is, hij altijd herkozen zal worden.

De afdeling Limburg meent dat de termijn van 5 jaar te lang is en vindt het even-
eens niet juist dat de voorzitter en leden telkens herkiesbaar zijn. De voorzitter
is het hiermede niet eens.

De afdeling Limburg stelt voor de derde alinea van art. 92a als volgt te wijzigen:
,,...... waarin de betrokken afdeling of groep zelf kan voorzien". Ten aanzien van

art. 92b vindt deze afdeling het eveneens juister als er wordt gesproken van „dieren-
artsen"-leden.

De afdeling Utrecht stelt ten aanzien van art. 92a voor de 2e regel als volgt te
wijzigen: „Elke groep en elke afdeling benoemt een lid voor 5 jaar"; de 5e regel:
„Als secretaris fungeert de secretaris van de Maatschappij of diens plaatsvervanger".
De afdeling Friesland stelt t.a.v. art. 92a voor het begrip „algemene tarieven"
precies te omschrijven. De voorzitter antwoordt dat onder algemene tarieven
niet alleen de consultatieve maar ook de winstmarges op medicamenten moet worden
begrepen.

Tevens stelt de afdeling voor de voorlichtende taak van de Tarievencommissie aan
de Paritaire Tarievencommissie in dit artikel op te nemen.

De heer Van Harten merkt op dat de leden van de Paritaire Tarievencommissie
altijd aanwezig zijn op vergaderingen van de Tarievencommissie.
Er wordt besloten om het woord „algemene" te laten vervallen.
De heer Van Harten is het wel eens met het voorstel van de afdeling Friesland
omtrent de voorlichtende taak, maar hij is van mening dat dit nooit een bindend
advies mag zijn.

Verschillende andere leden maken nog opmerkingen betreffende de redaktie van
deze artikelen.

De heer Van SviJaay verzoekt het Hoofdbestuur de definitieve redaktie van deze
twee artikelen zo spoedig mogelijk samen te stellen en aan de afdelingen te sturen,
zodat deze volgend jaar meer beslagen ten ijs komen.
De voorzitter zegt dit toe.

6. Voorstel van het Hoofdbestuur het volgende Bindend Besluit te nemen (zie
programma).

De heer König merkt op dat euthanasie bij nertsen een punt apart is, omdat het
uitgesloten is dit door een dierenarts te laten doen.

De afdeling Gelderland stelt daarom voor in de redaktie een uitzonderingsclausule
op te nemen met de volgende inhoud; „tenzij met toestemming van de Ereraad".
De heer Janssen merkt op dat dit hetzelfde probleem is dat in de asyls kan voor-
komen.

Prof. Wagenaar stelt voor dit bindend besluit aan te nemen, maar hij is van
mening dat de Maatschappij er niet aan kan ontkomen om dit bindend besluit
mettertijd beter te redigeren. Men moet nog eens denken aan dieren die 10 of 20
dagen antibiotica nodig hebben. Het is onmogelijk deze dieren door de dierenarts
te laten behandelen.

De afgevaardigde van de afdeling Overijssel merkt op dat dit bindend besluit is
aangenomen met 24 stemmen vóór en 5 tegen.

De afdeling Noord-Brabant is van mening dat dit bindend besluit ten nadele werkt
van de niet-leden-collegae.

De afgevaardigde van de afdeling Utrecht merkt op dat de afdeling achter dit
voorste! staat met 25 stemmen vóór en 1 stem tegen.

De afdeling Gelderland is tegen het voorstel van het Hoofdbestuur in deze vorm.
De afdeling Groningen-Drenthe stemt met 24 stemmen vóór dit voorstel.
De afdeling Friesland stemt met 27 stemmen vóór; de afdeling Gelderland 30 stem-
men tegen; afdeling Zuid-Holland 23 stemmen vóór; afdeling Zeeland 18 stemmen
vóór; afdeling Noord-Brabant 16 stemmen vóór, 7 tegen en 10 stemmen blanco;
afdeling Limburg 15 stemmen vóór; de individuele leden stemden met 20 stemmen
vóór, 4 stemmen stegen en 4 stemmen blanco.

a. De afdelingen Gelderland, Noord-Holland en Zeeland kozen tot afgevaardigden
in het Algemeen Bestuur respectievelijk de heren; H. R o z e m o n d, H. B. M.
Overhaus en A. Rinse s.

Tot afgevaardigde van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten werd
opnieuw benoemd Dr. S. T. Hofstra.

b. Voor de vacatures in de Redaktie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn
kandidaten voorgedragen. In de volgende vergadering van het Hoofdbestuur
zullen de leden worden benoemd, waarna bekendmaking zal volgen in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde.

c. Tot lid van de Tarievencommissie werden gekozen door: de afdeling Overijssel
de heer J. A. J. M. P e t e r s, de afdeling Noord-Holland de heer L. C. H i 1 1 e,
de afdeling Zeeland de heer W. van Veen en de afdeling Limburg de heer
E. J. A. S c h e ij m a n s.

8. Verlenging van het mandaat van het lid van het Hoofdbestuur, de heer ]. T.
Heeg, met een jaar.

De afdeling Groningen-Drenthe stemt met 24 stemmen vóór, afdeling Friesland 27
stemmen vóór; afdeling Overijssel 27 stemmen vóór en 1 stem tegen; Gelderland

16 stemmen vóór en 12 tegen; afdeling Utrecht 25 vóór en 1 blanco; Noord-Holland
25 vóór; Zuid-Holland 21 vóór en 2 blanco; Zeeland 15 vóór; Noord-Brabant 30
vóór en 3 blanco en de afdeling Limburg 15 stemmen vóór.

De voorzitter concludeert hieruit dat dit voorstel met overgrote meerderheid
is aangenomen.

8a. Verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur ter uitbreiding van het bestaande
aantal leden. Het nieuw te kiezen lid zal eventueel bereid moeten zijn te zijner
tijd de heer J. T. Heeg als penningmeester op te volgen.

De afdeling Groningen-Drenthe stemt met 24 stemmen vóór de heer A. A. Abra-
hamse; Friesland 20 stemmen vóór de heer Abrahamse en 7 stemmen blanco;
Overijssel 25 stemmen vóór de heer Abrahamse en 3 blanco; Gelderland 30 stem-
men vóór de heer Abrahamse; Utrecht 23 stemmen vóór de heer Abrahamse en 3
blanco; Noord-Holland 22 stemmen vóór de heer Abrahamse en 3 stemmen blanco;
Zuid-Holland 22 stemmen vóór de heer Abrahamse en 1 blanco; Zeeland 13 stem-
men vóór de heer Abrahamse; Noord-Brabant 30 stemmen vóór collega Abrahamse
en 3 blanco; Limburg 14 stemmen vóór de heer Abrahamse.

De heer Abrahamse is hiermede gekozen tot lid van het Hoofdbestuur, welke functie
door hem wordt aanvaard met een woord van dank voor het vertrouwen dat hier-
mede in hem wordt gesteld.

9. Verkiezing van een lid van de Paritaire Tarievencomrnissie in de vacature,
ontstaan door het overlijden van de heer A. H. M. H. Hendrickx.

Voor de verkiezing van een lid in de Paritaire Tarievencommissie worden 276 stem-
men uitgebracht:

De heer J. W. Remmen is hiermede gekozen tot lid in de Paritaire Tarieven-
commissie, welke functie door hem wordt aanvaard.
De voorzitter dankt hem hiervoor.

10. Verkiezing van twee leden van de Ereraad wegens aftreden van de heer
Z. Hooijberg en Prof. Dr. S. R. Numans. Beiden zijn niet herkiesbaar.

Voor een verkiezing van een lid van de Ereraad, wegens reglementair aftreden van
de heer Z. Hooijberg die niet herkiesbaar is, worden 276 stemmen uitgebracht:
J. E. Hage 7 stemmen

Hiermede is de heer De Lint gekozen tot lid van de Ereraad.
Deze uitslag zal de heer De Lint, die niet aanwezig is, schriftelijk worden mede-
gedeeld.

Voor de verkiezing van een lid van de Ereraad wegens reglementair aftreden van
Prof. Dr. S. R. Numans, die niet herkiesbaar is, worden 276 stemmen uitge-
bracht:

Op grond van deze uitslag blijkt Prof. Dr. P. Wensvoort tot lid van de Ereraad
te zijn gekozen.

11. Bespreking van het voorstel van de afdeling Overijssel een commissie te be-
noemen, die tot taak heeft de structuur van de Maatschappij te bestuderen en
te reorganiseren.

De afdeling Overijssel heeft met algemene stemmen besloten dit voorstel te doen.
Redenen zijn dat de afdeling reorganisatie wenselijk acht.

Er is besloten de heer A. J. van Doorn te Deventer voor te dragen als kandi-
daat in de commissie. De afdeling stelt voor in deze commissie vertegenwoordigers
te doen plaatsnemen van de Faculteit der Diergeneeskunde, van de Veeartsenij-
kundige Dienst, en van de wetenschappelijke instituten, om zodoende alle groepe-
ringen hierin te betrekken.

De afdeling doet de volgende suggesties om aan de commissie ter bestudering voor
te leggen:

De leiding van de Maatschappij zou kunnen bestaan uit een Dagelijks Bestuur
en een Hoofdbestuur. Het Dagelijks Bestuur bestaat dan uit: een voorzitter, een
oud-voorzitter, en een aankomend voorzitter met de secretaris eventueel als
adviseur. Het Hoofdbestuur kan dan ongeveer de samenstelling en de functie
van het Algemeen Bestuur overnemen. Hierdoor is het Hoofdbestuur ruimer
vertegenwoordigd en behouden wij een bestuur in twee geledingen. De inter-
collegiale kontaktbasis van de periferi en de opbouw van de Maatschappij blijft
dan bij de afdelingen.

b. De commissie kan suggesties doen om de samenwerking met de Faculteit en de
Veeartsenijkundige Dienst te verbeteren.

c. De commissie kan voorstellen doen om de organisatie van de Algemene Ver-
gadering zodanig te wijzigen, dat alle leden hierbij geïnteresseerd zijn.

d. De commissie kan advies uitbrengen over de positie en de bezetting van het
secretariaat van de Maatschappij en hoe dit in een eventueel gewijzigde struc-
tuur ingepast moet worden.

e. De commissie moet zelf naspeuren, of er in de Maatschappij wensen leven die
de bestudering waard zijn en daar advies over uitbrengen.

f. Het resultaat van de commissie moet in de Algemene Vergadering 1967 als
concrete voorstellen worden ingediend. In de afdelingen kan hier dan van te
voren over worden gestemd.

De afdeling Groningen-Drenthe is vóór het instellen van een dergelijke commissie,
die naar zijn mening zo klein mogelijk moet zijn. Als eventuele leden worden door
de afdeling voorgesteld dc heren P. S j o 11 e m a en A. J. van Doorn.
De afdelingsafgevaardigde van Friesland noemt de namen van P. S j o 11 e m a en
Dr. E. H. Kampelmacher. Dr. Kampelmacher deelt mede dat hij een
eventuele benoeming niet zal aanvaarden.

De afdeling Gelderland is eveneens voor het instellen van deze commissie.
De afdeling Utrecht is het in grote lijnen eens met het voorstel van de afdeling
Overijssel, maar verzoekt het Hoofdbestuur dit voorstel over te nemen en nader
uit te werken.

De afdeling Noord-Holland is tegen het voorstel van de afdeling Overijssel. Dit
houdt niet in dat het Hoofdbestuur geen commissie kan benoemen.
De afdeling Zuid-Holland is vóór het voorstel en noemt Dr. E. H. Kampel-
macher als kandidaat voor deze commissie.

De afdeling Zeeland is eveneens vóór dit voorstel; de afdeling Noord-Brabant is
eveneens vóór.

De afdeling Limburg legt vooral de nadruk op de werkzaamheden van het Alge-
meen Bestuur en was van mening dat er geen behoefte is aan een dergelijke com-
missie. Mocht het toch zover komen dat er een commissie wordt ingesteld, dan stelt
de afdeling Limburg collega J. M. S c h r e u r s als kandidaat voor.
De voorzitter deelt mede dat de gedachten van het Hoofdbestuur uitgaan naar
een commissie van 5-7 leden. Het Hoofdbestuur zou graag nog meer kandidaten
willen horen voor deze commissie, zodat het Hoofdbestuur hieruit een keuze kan
maken. De vergadering gaat akkoord met het door het Hoofdbestuur voorgestelde
aantal. Verder wordt nog de naam genoemd van de heer Wouters.
De heer Kraai vindt het wenselijk om in deze commissie een aantal jonge col-
legae te plaatsen; de heer Van Swaay is het hiermede eens.
Het voorstel van de afdeling Overijssel is aangenomen.

Dit voorstel tot verhoging van de contributie wordt met overgrote meerderheid van
stemmen aangenomen.

13. Rapport van de Financiële Commissie 1966 (afd. Friesland) inzake het finan-
cieel beleid.

De afdeling Gelderiand geeft in overweging de mogelijkheid van aanstelling van een
financieel deskundige in vaste dienst ter ontlasting van de penningmeester, laatst-
genoemde kan zich dan meer met de beleidskwesties bezighouden.
De overweging vindt geen steun vanuit de vergadering.
De penningmeester vindt dit niet nodig.

14. Commentaar van het Hoofdbestuur op het rapport van de Financiële Commissie
1966.

15. Algemeen Accountantsrapport betreffende het boekjaar 1965 van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

16. Balans van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde per 31 december
1965.

De balans van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde geeft per 31-12-1965
een kapitaal aan van ƒ 155.426,26.

17. Baten, en lastenrekening van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
over 1965 en begrotingen voor 1965, 1966 en 1967.

De baten- en lastenrekening van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
over het jaar 1965 sluit met een voordelig saldo van ƒ 43.086,49.
De afdeling Gelderland verzoekt het Hoofdbestuur een voorstel te doen, in verband
met de financiële regeling voor de vervulling van het secretariaat. De voor-
zitter deelt mede dat dit een zeer zware financiële last zal worden, waar waar-
schijnlijk opnieuw een contributieverhoging uit zal voortvloeien.
Verder wordt er geïnformeerd waarom de secretaris wel een salarisverhoging heeft
gekregen en de redacteur niet. De penningmeester antwoordt dat het salaris van
de secretaris ambtelijk is vastgesteld en het salaris van de redakteur stelt de redaktie
vast.

De heer L a n s i n k informeert of er bij een nieuwe secretaris weer wordt uitgegaan
van het salaris van een inspecteur van de V.D. Hij voelt meer om dit te regelen zoals
het in de particuliere sector gebeurt. De voorzitter zegt toe dat dit punt t.z.t.
nader zal worden bekeken.

18. Balans van het Ondersteuningsfonds van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde per 31 december 1965.

De balans van het Ondersteuningsfonds per 31-12-1965 geeft een kapitaal aan van
ƒ 251.618,32.

19. Baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde over 1965.

De Baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds over 1965 sluit met een
nadelig saldo van ƒ 4.137,26.

20. Balans van de Stichting D. F. van Esveldfonds van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde per 31 december 1965.

De balans van het Van Esveldfonds geeft per 31-12-1965 een kapitaal aan van
ƒ 30.175,25.

21. Baten- en lastenrekening van de Stichting D. F. van Esveldfonds van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde over 1965.

De baten- en lastenrekening van het Van Esveldfonds over het jaar 1965 sluit met
een nadelig saldo van ƒ 482,51.

22. Balans van het Fonds Sociale Voorzieningen van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde per 31 december 1965.

De balans van het Fonds Sociale Voorzieningen per 31-12-1965 geeft een kapitaal
aan van ƒ 73.921,79.

De heer V a n V e e n informeert waarom de effecten van dit fonds gewaardeerd zijn
tegen aankoopwaarde en de effecten van de andere fondsen tegen de laagste waarde.
De penningmeester antwoordt dat dit fonds voor de eerste keer in de boekhouding
is opgenomen en volgend jaar zullen deze effecten ook weer tegen de laagste
waarde worden gewaardeerd.

23. Baten- en lastenrekening van het Fonds Sociale Voorzieningen van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde over 1965.

24. Voorstel van het Hoofdbestuur een bedrag ad ƒ 40.000,— van het voordelig
saldo van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar
1965 te storten in het Fonds Sociale Voorzieningen.

De heer Roepke vraagt zich af waarom er voor 1967 een contributieverhoging
is vastgesteld terwijl er een voordelig saldo is van ƒ 40.000,—.

Dc penningmeester antwoordt dat dit nodig is t.b.v. het salaris van de nieuwe
secretaris.

25. Rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over
1965 en begrotingen voor 1965, 1966 en 1967.

De heer Hooijberg deelt namens de Groep Dierenartsen werkzaam in het Bedrijfs-
leven het volgende mede:

Reeds jaren is er sprake van een zeer onbevredigende toestand t.a.v. de
verkoop van veterinaire vaccins en diergeneesmiddelen. Dat er een
chaotische toestand is zal niemand verwonderen als men bedenkt hoeveel
en welke verschillende faktoren een positieve of negatieve invloed op
het ontstaan ervan hebben gehad.
Om er enkele te noemen:

a. de overheid die pas zeer recentelijk een beperkte regulerende wet
heeft uitgevaardigd welke naar de inmiddels opgedane ervaringen
zeker nog voor verbetering en uitbreiding vatbaar is;

b. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, die zich heeft
beperkt tot het uitvaardigen van enige bindende besluiten en het
geven van enige adviezen. Deze adviezen zijn in sommige gevallen
zo ruim gesteld dat ze tot een eveneens te ruim/e interpretatie aan-
leiding geven;

c. de invloed van de fabrikanten en importeur die enerzijds worden
geleid door de wens U.D.-preparaten af te leveren, anderzijds uit
ervaring weten dat de omzet vele malen vergroot wordt als men
zo mogelijk andere en meer populaire verkoopkanalen benut (leken-
markt) ;

d. de dierenartsen, die hoewel apotheekhoudend, geen of onvoldoende
richtlijnen t.a.v. het houden van apotheek hebben ontvangen, en,
de goeden niet te na gesproken, de verkoop van de veterinaire pro-
dukten op een louter commerciële basis bedrijven, waarbij de aan-
wezigheid van concurrentie (vaak onderling) en de afwezigheid van
normen, een verwarrende invloed uitoefenen;

e. de consumenten of de afnemers, i.e. de eigenaren van dieren
(honden, pluimvee, koeien, renpaarden etc.) die enerzijds voor-
gelicht door allerlei bezoekers en allerlei propaganda in de lekenpers,
anderzijds, vaak wijzer geworden door minder aangename ervaringen
tengevolge van het ontbreken van een zeker prijsbeleid bij de U.D.-
artikelen, hebben geleerd zichzelf maar te redden.

Wanneer u dit rijtje faktoren, dat geenszins volledig is, overziet is het
— nogmaals — geen wonder dat er een chaotische toestand aanwezig
is. Wat wel verwonderlijk is, is dat deze toestand al zo lang bestaat.
Over dit laatste bestaat ernstige bezorgdheid bij de leden van onze
Groep en deze Groep wil daarom een oprechte poging wagen u te
stimuleren en terzijde te staan bij de opzet en de uitvoering van een plan
tot regulering van de distributie van de veterinaire vaccins en dier-
geneesmiddelen.

Zonder op dit moment te willen ingaan of zelfs te kunnen ingaan op de
finesses van een dergelijk plan zou ik wel de hoofdpunten willen noemen
die naar onze mening de basis zouden moeten vormen t.w.:

b. produkten die alleen door de dierenarts mogen worden afgeleverd
of onder zijn verantwoordelijkheid worden toegepast;

2. Het opstellen van nauwkeurige en bindende voorschriften t.a.v. de
te berekenen winstmarge\'s voor de onder a. en b. genoemde pro-
dukten, naar analogie van de bij de apothekers geldende normen.

De Groep is van mening dat een dergelijke regulering het voordeel heeft
dat de praktizerende dierenarts ook werkelijk apotheek zal kunnen gaan
houden en dat met name t.a.v. de onder c. genoemde produkten
de concurrentiemoeilijkheden zullen vervallen, zodat uiteindelijk de
consument zijn benodigde artikelen bij de dierenarts zal gaan kopen.
Deze is voor hem uiteindelijk de enige die hem werkelijk service en
deskundige assistentie kan verlenen.

Ik kan u de verzekering geven, dat ook de industrie haar produkten het
liefst met deze deskundigheid wil laten begeleiden en dat de industrie
ook gaarne bereid is dit te honoreren.

Bij de opzet en de uitvoering van een dergelijk plan kunt u bij voorbaat
rekenen op de steun van de Groep dierenartsen in het Bedrijfsleven en
van de FIDIN, de vereniging van fabrikanten en importeurs. In dit
verband hoef ik u nauwelijks te wijzen op de bijzondere positie van de
leden van onze groep: enerzijds lid van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde en anderzijds geplaatst op sleutelposities tussen
fabrikant en verbruiker.

Onze vraag is: is het Hoofdbestuur bereid onze suggesties over te nemen
en zo ja, wanneer?

Naar onze mening is het de hoogste tijd. Wanneer over een jaar bin-
dende besluiten moeten worden aanvaard dient onmiddellijk aan de
voorbereiding te worden begonnen. Reeds is een klacht aanhangig
gem,aakt bij het Ministerie van Economische Zaken over de vreemde
gang van zaken bij de verkoop van vaccins. Wanneer het Hoofdbestuur
niet snel en doortastend optreedt zullen naar onze mening binnenkort
anderen, buiten de maatschappij, over deze materie beslissen.

Op dit moment geldt zowel letterlijk als figuurlijk het devies: „Let
op uw saeck".

De voorzitter vindt het juist aan deze groep een advies te vragen dat het
Hoofdbestuur kan bestuderen.

De heer Hooijberg stelt voor een commissie te vormen bestaande uit: een lid
van het Hoofdbestuur, een lid van de groep en iemand van de FIDIN. Deze groep
kan dan een gedegen plan samen stellen.

Er wordt nog voorgesteld iemand van de Corrunissie voor Grote-Huisdieren practici
en een lid van de Tarievencommissie in deze commissie op te nemen.
De voorzitter merkt op dat hij geheel instemt met deze kwestie en wil graag
enig advies van de heer H o o ij b e r g. De voorzitter zal dit verder bespreken en
organiseren.

De afdeling Limburg dringt er op aan de mogelijkheden voor een oudedagsvoor-
ziening van de collegae nog eens terdege te bezien. De voorzitter deelt mede
dat hij in zijn Jaarrede de volgende dag hicP enige aandacht aan zal besteden.

De afdeling Overijssel informeert naar de houding van het Hoofdbestuur ten aan-
zien van de actie met Thibenzole. De voorzitter deelt mede dat het Hoofd-
bestuur een onderhoud heeft gehad met de firma Merck, Sharp and Dohme. Het
Hoofdbestuur heeft zijn afkeuring uitgesproken over deze actie. Het Hoofdbestuur
verwacht nu heel binnenkort een brief van deze firma.

Tevens informeert de afdeling Overijssel naar een plan voor de organisatie ter be-
strijding van een eventuele uitbraak van mond- en klauwzeer.

De heer Vervoorn deelt mede dat er blijkbaar nog wel wat hiaten zijn in de
voorlichting van de V.D.

De heer Vervoorn merkt het volgende op: tussen de V.D. en de Gezondheids-
commissie voor Dieren van het Landbouwschap, is overeenstemming bereikt over de
bestrijdingswijze van eventuele toekomstige mond- en klauwzeeruitbraken. Het be-
strijdingssysteem zal worden aangevuld met onmiddellijk uit te voeren ringentingen

met een straal van 2/2 tot 3 km rond het besmette bedrijf. De gebieden waar zal
worden geënt, zullen worden aangewezen door de districtsinspecteur van de V.D. in
overleg met de directeur van de betrokken Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren.
Voor het snel uitvoeren van de entingen, zal in elke provincie een voorraad mond-
en klauwzeervaccin worden opgeslagen. De kosten van de verplichte entingen zullen
voor de eerstkomende mond- en klauwzeerperiode worden gedragen door de overheid.
In overleg met de K.N.M.v.D. is een tarief vastgesteld van ƒ 1,— per dier. De
dierenarts moet zelf voor de uitrusting zorgen.

De heer S. T. Hofstra informeert hoe het staat met het „mantelcontract". De
voorzitter antwoordt dat het Hoofdbestuur met de heren Nieuwenhuijsen
enVanDoorn hierover op korte termijn een gesprek zal hebben.
De heer K ö n i g deelt mede dat het steeds vaker voorkomt dat collegae zich gaan
associëren. Hij verzoekt het Hoofdbestuur hiervoor richtlijnen vast te stellen.
De heer H o o ij b e r g deelt mede dat een adviesbureau een ontwerp kontrakt heeft
opgesteld, dat ter beoordeling is gezonden naar de Ereraad. De Ereraad zal dit
binnenkort aan het Hoofdbestuur toezenden.

De afdeling Groningen-Drenthe informeert hoe het is met de tarieven in andere
E.E.G.-landen.

De voorzitter deelt mede dat hij dit niet weet, maar vraagt Prof. Wagenaar
hoe het staat ten aanzien van de gelijkstelling van diploma\'s opdat hierover in
principe een overeenstemming kan worden verkregen. Hij heeft echter de indruk dat
het nog wel enige tijd zal duren voor dit helemaal is geregeld.

De heer Van der Burg, bestuurslid D.S.K., deelt mede, dat de D.S.K. naar aan-
leiding van een onder studenten gehouden enquête een brief aan het Hoofdbestuur
heeft geschreven, waarop zij nog niets heeft vernomen.

De voorzitter deelt mede dat hij hieraan in zijn Jaarrede aandacht zal be-
steden.

Prof. B e ij e r s vestigt de aandacht op het gewijzigde artikel van de Wet op de
Dierenbescherming. De politie kan nu reeds optreden wanneer een dier onvoldoende
verpleging krijgt. De vergadering heeft hiervan nota genomen.

De Voorzitter dankt hierna de leden voor hun aanwezigheid en belangstelling
en sluit de vergadering.

De afdeling organiseert een ledenvergadering op donderdag 18 mei a.s. om 20.00 uur
in Restaurant Royal te Arnhem.

Gaarne wil ik dit verslag beginnen met enkele gegevens over de leden. Collega R.
Post is Erelid geworden, waardoor de afdeling nu twee Ereleden heeft. Oud-
inspecteur collega E. R u t g e r s is reeds jaren ons oudste Erelid.
Het ledenaantal is weer gestegen tot 107 op 1 januari 1967. De collegae L. P. M. v. d.
Brand en G. A. vanExel zijn de gelederen komen versterken, terwijl wij dit jaar
geen leden verloren hebben.

S. de Haan voorzitter, H. F. M a t t h ij s e n vice-voorzitter, J. J. Aukema
secretaris, A. M. F. d e B o k penningmeester en H. van Soest 2e secretaris. Op
de vergadering van 8 december 1966 is collega J. L. van Os te Gramsbergen
gekozen als vice-voorzitter.

De 7 afdelingsvergaderingen werden goed bezocht, gemiddeld was 34% van alle
leden aanwezig. De 8ste bijeenkomst tezamen met de afdeling Gelderland, was helaas
niet zo best bezocht door onze leden.

Op 4 januari 1966 is een speciale vergadering belegd, om het „Reglement deelneming
dierenartsen aan de georganiseerde dierziektenbestrijding" te bespreken. Een grote
meerderheid van de leden ging accoord met dit reglement. Aanwezig waren 37 leden
en 2 gasten.

Als gevolg van de maatregelen, om de mond- en klauwzeer vaccinade in twee ge-
deelten uit te voeren, hadden voorzitter en secretaris op 7 - 2 - 1966 tezamen met het
Hoofdbestuur, een bijeenkomst met de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst te
Den Haag. Des avonds was er een afdelingsvergadering, waarin hierover verslag is
uitgebracht. Helaas was de Veeartsenijkundige Dienst van mening, dat dc vaccin-
voorraad onvoldoende is, om de genomen maatregelen op dat moment te wijzigen.
De 37 aanwezige leden spraken hun grote teleurstelling hierover uit.
Op 22 februari 1966 werd een afdeUngsvergadering gehouden met 32 leden en 5
gasten, waarin de jaarverslagen zijn uitgebracht. Prof. J. H. ten T h ij e hield
daarna een lezing over koopkwesties, die zeer leerzaam was en veel vragen uitlokte.
Voor de agenda van de Algemene Vergadering werd het Hoofdbestuur geadviseerd
een studiecommissie in te stellen, om de structuur van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde aan een onderzoek te onderwerpen.

De afdelingsvergadering van 24 mei 1966 besloot om het instellen van deze studie-
commissie als voorstel van de afdeling te plaatsen op de agenda van de .\'Mgemene
Vergadering, aangezien het Hoofdbestuur onze suggestie nog niet heeft overgenomen.
Er zijn nu 43 leden aanwezig, die met algemene stemmen besloten collega R. Post
tot Erelid te benoemen. Collega Dr. J. I. Terpstra houdt hierna een interessante
lezing over diarree en hoesten bij varkens, die ons allen duidelijk maakte dat wij
hierover nog te weinig weten.

De gezamenlijke bijeenkomst met de afdeling Gelderland is op 27 augustus 1966
gehouden in Ouwehands Dierenpark te Rhenen. Het was jammer, dat er maar en-
kele van onze leden waren op deze gezellige traditioneel informele bijeenkomst.
Op 14 september 1966 waren 30 leden aanwezig in Hellendoorn om de beschrijvings-
brief voor de a.s. Algemene Vergadering te bespreken; het verslag hierover is in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde opgenomen. Ook op 22 november 1966 waren 30
leden in hotel „Bergzicht" aanwezig toen de heer L. Prinsen van het Rijks-
consulentschap voor de boerderijbouw, sprak over de stalbouw in de rundvee- en
varkenshouderij. Hier kwamen zoveel vragen naar voren, dat de heer Prinsen
bereid gevonden werd nog eens te komen praten.

De vergadering besloot daarna, dat het afdelingsbestuur op zal treden als provinciaal
bestuur van de Groep Grote Huisdieren Practici.

Op 21 december 1966 werd te Utrecht deze Groep Grote Huisdieren Practici op-
gericht. Er werd een voorlopig bestuur gevormd, waardoor de Commissie Grote
Huisdieren Practici van het Hoofdbestuur overbodig is geworden.
Gezamenlijk met de dames werd op 8 december 1966 een vergadering belegd, waar
Ir. A. C O O p s een inleiding heeft gehouden over de natuurbescherming in Overijssel.
Aanwezig waren 30 leden en 19 dames. Tijdens het huishoudelijke gedeelte, toen de
dames apart vergaderden, kwam er bericht binnen dat zij een Vereniging hadden
opgericht. De brief van het Hoofdbestuur, over de onderlinge verrekening van de
hulp door de z.g. „pool" dierenartsen, werd uitvoerig besproken, waaruit blijkt, dat
velen zich hier niet, of moeilijk mee konden verenigen.

Op 7 februari 1966 waren voorzitter en secretaris aanwezig, tezamen met het Hoofd-
bestuur en enkele andere afdelingen, op een bijeenkomst belegd door de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst, over de mond- en klauwzeer situatie. Voorzitter en
vice-voorzitter waren op 24 februari 1966 aanwezig in „Odeon" te Zwolle, bij de
viering van het jubileum der V.L.N. afdeling Overijssel.

Op 3 maart 1966 zijn voorzitter en secretaris op bezoek geweest bij het Hoofdbestuur,
om de controverse, ontstaan door onze actie over de vaccinatie tegen mond- en klauw-
zeer, weg te nemen.

Met het bestuur van de Prov. Gezondheidsdiensten voor Dieren werd op 28 april 1966
en op 1 november 1966 vergaderd, om de provinciale problemen over de dierziekten
bestrijding te bespreken. Het voltallig bestuur met de dames, heeft op 1 - 6 - 1966 een
bezoek gebracht aan collega R. Post, om het Erelidmaatschapscertificaat aan te
bieden.

18 juni 1966. De secretaris was aanwezig op de gezamenlijke bijeenkomst van de af-
delingen Groningen-Drenthe en Friesland.

28 juni 1966. De voorzitter heeft collega R. Post namens de afdeling een projector
aangeboden tijdens de huldiging ter gelegenheid van zijn afscheid als directeur van de
Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren.

14 september 1966. Voorzitter en penningmeester waren aanwezig op het feest van
de afdeling Friesland.

24 september 1966. Secretaris was aanwezig op het feest van de afdeling Groningen-
Drenthe.

22 december 1966. Vice-voorzitter en penningmeester zijn aanwezig geweest op de
vergadering van de afdeling Gelderland.

De secretaris heeft op 28 december 1966 namens de afdeling, de collegae Dr. W. M.
Verhaar en G. Blok gecomplimenteerd ter gelegenheid van de opening van hun
dierenkliniek.

Een grote groep Engelse collegae, waarvan velen met echtgenote, tezamen 32 per-
sonen, zijn op 22, 23 en 24 april 1966 in ons land onze gasten geweest. Dit bezoek
was zeer geslaagd, zódat velen een uitnodiging om in 1967 naar Engeland te gaan,
hebben aangenomen.

De gezamenlijke bijeenkomst op 27 augustus 1966 met de afdeling Gelderland is al
genoemd. De lustrumviering op 27 september 1966 komt hierna nog aan de orde.
Prof. Dr. G. Wagenaar heeft op 4 november 1966 een klinische demonstratie
voor de afdeling Overijssel gehouden, die zeer leerzaam en uiterst geslaagd was. Na
afloop hebben 24 leden met de aanwezige wetenschappelijke staf gezellig in Utrecht
gegeten.

Namens de afdeling heeft het bestuur de volgende collegae gelukgewenst.
Op 2 februari 1966 collega A. V o o r d e m a n, 50 jaar dierenarts. Op 23 juni 1966
collega N. A. Commandeur 40 jaar en op 2 oktober 1966 collega J. T. H e e g
40 jaar dierenarts. Op 26 juli 1966 collega P. Boonstra 60 jaar en op 29 juli
1966 collega G. vanderMost50 jaar dierenarts. 11 Collegae hebben namens de
afdeling gelukwensen ontvangen ter gelegenheid van een gezinsuitbreiding.

S. d e H a a n, lid van het Algemeen Bestuur en adviserend lid van het bestuur van

de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren;
P. J. D. van E g m O n d, lid van de Ereraad en adviserend lid van de Prov. Com-
missie van Toezicht op de K.I. in Overijssel;
.]. A. J. M. Peters, lid van de Tarievencommissie en Paritaire Tarievencommissie;
A. J. V. Doorn, vertegenwoordiger van Overijssel in de Groep Grote Huisdieren
Practici en lid van de Structuurcommissie der Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde;

Het bestuur heeft elf keer vergaderd, waarvan twee keer met leden van de Lustrum-
commissie, bestaande uit de collegae J. J. K n a p e, H. J. N ij s e n en R. V.
Bruckwilder.

Het lustrumfeest kan met ere het hoogtepunt van dit verenigingsjaar genoemd
worden. In totaal zaten 72 leden en gasten aan, om dit lustrum te vieren. De
Lustrumcommissie verdient ons aller waardering voor het slagen van dit stijlvolle
feest.

Voor de z.g. „pool" van dierenartsen, om de eventuele noodentingen tegen mond- en
klauwzeer uit te voeren, hadden zich in mei 1966 reeds 19 collegae opgegeven.
Doordat er aan het einde van dit verslagjaar weer een invasie vanuit Duitsland
dreigde van het vreemde type Oi, moest er op deze collegae, met nog vele anderen,
een beroep worden gedaan. Nog in 1966 is de gehele grensstrook aangewezen om de
runderen te laten vaccineren met dit Oi type. Daarna werden enkele ringentings-
gebieden aangewezen om de besmettingshaarden, waar de varkens en de runderen
zijn geënt met de hulp van deze collegae uit Overijssel. Het is juist, om hier nog
eens te memoreren, dat wij alle collegae die hierbij geholpen hebben, grote dank
verschuldigd zijn voor hun snelle en spontane medewerking.

De jaarlijkse enting van de runderen is dit jaar vervroegd, de aanvangsdatum is nu
27 december.

Tot 31 december 1966 konden wij de entingen voltooien binnen de gestelde termij-
nen, met hulp uit Overijssel. Gaarne wil ik nog vermelden, dat na het besluit van
de Minister van Landbouw op 4 - 1 - 1967, om de gehele varkensstapel van Overijssel
binnen een week te vaccineren, ongeveer 90 collegae uit het gehele land ons hierbij
hebben geholpen. Velen zijn hiervoor uit hun praktijk gekomen. Wij allen waarderen
dit bewijs van collegialiteit en eenheid in onze Maatschappij zeer.

Mijnheer de voorzitter, U ziet het is een lang relaas geworden, maar het is toch goed
dit alles eens te memoreren. Het was me het jaartje wel.

Het toont ook aan, dat de afdeling Overijssel leeft en daar kunnen wij alleen maar
verheugd over zijn. Indien men aan de weg timmert, maakt men ook wel eens fouten,
zo zal het ons ook wel zijn vergaan. Gelukkig kunnen wij op dit moment, nu de mond-
en klauwzeer entingen achter de rug zijn, ons al voorbereiden op de zomer.
Gaarne wil ik eindigen met u allen, in het werk en in uw gezinnen, een goed jaar to.\'
te wensen. De afdeling wens ik een harmonisch en actief verenigingsjaar toe.

TEGENBEZOEK AAN DE SOUTH EASTERN VETERINARY ASSOCIATION
Een groot aantal leden van de South Eastern Veterinary Association is verleden jaar
een lang weekend, met hun echtgenoten op bezoek geweest bij collegae in ons land.
Dit was zeer geslaagd, reden waarom wij nu een uitnodiging hebben ontvangen voor
een tegenbezoek in het weekend van 1 - 3 september, of van 8-10 september a.s.
Alle leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde kunnen hieraan
deelnemen; alleen indien de groep te groot wordt hebben de leden die vorig jaar
gastheer zijn geweest de voorrang. Het is de bedoeling met een chartervliegtuig te
vertrekken op vrijdagmorgen en terug te komen op zondagavond.
De kosten van de reis bedragen maximaal ƒ 140,— per persoon retour.
Het programma zal later bekend gemaakt worden; wanneer er speciale wensen zijn
om doelen in Zuid-Engeland te bezoeken geve men dit op.

reeds nu opgaven voor deelname, met of zonder echtgenote, zulks om het vliegtuig
te kunnen bespreken. Men vermelde hierbij tevens indien men voor één der genoemde
weekends voorkeur heeft.

Wij hopen met een gezelschap van ongeveer 40 tot 50 personen over het Kanaal
te vliegen en als men de enthousiaste verhalen van het vorige jaar nog hoort, kan het
vliegtuig wel eens te klein zijn.

JAARVERSLAG 1966
Tijdens de vergadering van 8 december trad collega S. R. Klarenbeek reglemen-
tair af als vice-voorzitter. Voorzitter dankte hem voor de prettige samenwerking en
benadrukte de veelzijdige belangstelling en kennis van collega Klarenbeek, welke
steeds weer tijdens de bestuursvergaderingen naar voren kwam. Als zijn opvolger werd
bereid gevonden en gekozen collega G. Muller.

Door de dood ontvielen ons de collegae: G. H. Aalfs (9 september), J. E. T.
L angel er (23 oktober) en C. Verdoorn (12 maart).

Als afdelingslid bedankten de collegae: Dr. A. D i e m o n t Jr., G. v. G i n k e I, H.
P e r r e, T. v. R o o n, H. J. S c h u r i n g en J. E. Smit.

Lid werden de collegae: P. v. d. E ij k, H. J. A. J. H e u t h o r s t, R. F. P. M.
Quaedvlieg, G. Vass en A. P. Wijgergangs.
Het ledental bedroeg per 1 januari 1967: 125.

Goede wensen gingen naar de collegae: A. Boogardt, Dr. G. Goedbloed,
Dr. L. Hoedemaker, T. K a p t e y n, Dr. B. H. Rispens, P. v. Schaik,
Mevr. R. U ij t h o f - D ij k s t r a en M. L. O. Verkerk.

Collega K a p t e y n ontving bij zijn afscheid als Inspecteur van de Veeartsenijkun-
dige Dienst een Koninklijke onderscheiding. Tijdens zijn receptie was de afdeling
vertegenwoordigd.

De afdeling vergaderde 5 maal in het Groothandelsgebouw te Rotterdam, te weten op:
27 januari: een buitengewone ledenvergadering, waar collega T. Th. Nieuwen-
huijsen met veel verve het mantelcontract toelichtte. Tijdens deze vergadering,
waarop zich uiteraard een levendige discussie ontspon, waren 26 leden aanwezig.
24 februari: jaarvergadering met de verschillende verslagen en voordracht door
collega S. v. Harten over de werkwijze van de Paritaire Tarievencommissie.
Na diens helder betoog ontwikkelde zich een geanimeerde gedachtenwisseling.
Aanwezig waren 20 leden.
27 mei: tijdens deze vergadering openbaarde collega Dr. E. H. Kampelmacher
zijn gedachten over de toekomst van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde. Dit doordachte betoog werd aangehoord en van commentaar voorzien door
27 aanwezigen.

2 september: werd geheel gewijd aan behandeling van de beschrijvingsbrief voor de
Algemene Vergadering 1966. Afgevaardigden werden benoemd en stemmingen
vonden plaats. Aanwezig 23 leden.
8 december: collega H. v. d. R e e gaf, verlucht met fraaie dia\'s, zijn indrukken over
Nieuw Guinea. Door de Veeartsenijkundige Dienst was ons ter beschikking gesteld
een duidelijk instruerende film over dc Leverbotbestrijding, die dank zij de vrien-
delijke medewerking van de Prov. Gezondheidsdienst, die haar apparatuur beschik-
baar stelde, kon worden vertoond. Tijdens deze genoeglijke vergadering, waar nu
eens weinig problemen werden aangesneden, waren 27 leden aanwezig.

Niet onvermeld mag blijven de boottocht en lunch, op 2 juni, met de collegae,
afgestudeerd in 1925 of eerder. Wij hadden het wéér mee en de stemming was opper-
best. Dc krasheid van de meesten van deze oudere collegae, vervulde de aanwezige
leden van het bestuur met gepast ontzag.

Tijdens het afgelopen jaar kwam de Landelijke Groep Grote-huisdieren Practici
„van de grond". Op 21 december werd de oprichtingsvergadering gehouden. Wij
wensen deze nieuwe loot aan de Maatschappijstam het beste voor de toekomst.
Naar aanleiding van een schrijven van het Hoofdbestuur werd in de voorzomer een
„dierenartsenpool" gevormd, die op zou kunnen treden tijdens calamiteiten bij de
bestrijding van besmettelijke dierziekten. Tijdens de recente doorbraken van mond- en
klauwzeer is gebleken, van welk belang deze poolvorming was. Een niet onbelangrijk
aantal collegae uit onze afdeling heeft daadwerkelijk meegeholpen bij het snel indam-
men van de besmettingshaarden. Tussen Gezondheidsdiensten en Secretariaat bestond
tijdens de uitzending een nauw contact.

Uit één en ander blijkt, dat in het huidige maatschappelijk verkeer, waar steeds
sterker concentraties van belangengroepen ontstaan, wij niet achter kunnen blijven.
Willen wij wat bereiken, dan zal dit als totaliteit moeten geschieden, vaak met voorbij-
zien van individuele voorkeuren.

Een ontwikkeling, die ons al dan niet mag verdrieten, doch die niet te stuiten is.

De afdeling houdt haar eerstvolgende ledenvergadering op donderdag 18 mei a.s.
om 20.30 uur in het Groothandelsgebouw te Rotterdam.

In het afgelopen jaar ontvielen ons de leden F. J. A. B r u i n s te Haarlem, J. v a n
Z ij V e r d e n te Leiden, P. J. H i 1 a r i d e s te Enkhuizen en M. D. B o o y te
Krommenie.

Tot de afdeling traden toe de collegae J. Groenewold te Oosthuizen, H. v. d.
Kamp te Zaandam, E. E. J. G. O o s t v e e n te Alkmaar en P. J. d e D r e u te
Den Helder.

Als Hd bedankten de collegae F. W. v. d. Kreek, G. C o s t e r m a n s, J. B. de
J O n g en Dr. D. W. Z u y d a m.

In het bestuur vond een mutade plaats door het vertrek van collega F. Vogel.
In zijn plaats werd benoemd collega J. A. Engel.

Reeds vroeg in het jaar, namelijk op 26 januari, werd een bijzondere ledenvergade-
ring gehouden. Tijdens deze bijeenkomst werd uitsluitend gesproken over het regle-
ment deelneming dierenartsen bestrijding dierziekten oftewel het „mantelcontract.
Collega H. Th. Nieuwenhuizen hield hierover een inleiding. De practici
spraken zich na stemming uit vóór het reglement zoals het in ontwerp aan een ieder
is toegezonden (13 voor, 1 blanco). In het verdere verloop van het verenigingsjaar
is dit punt overigens niet meer ter sprake geweest.

Algemene ledenvergaderingen werden gehouden op 30 maart, 31 mei, 27 september
en 16 december, welke alle werden gehouden in restaurant Koekenbier te Alkmaar.
Op 30 maart hield Ir. J. W i e t s m a, rijksveeteeltconsulent in Noord-Holland, een
causerie over de moderne aspecten in de veehouderij.
31 Mei sprak Prof. ten T h ij e over koopkwesties.

De vergadering van 27 september werd gewijd aan de beschrijvingsbrief voor de
algemene vergadering van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Op 16 december tenslotte hield Prof. W a g e n a a r een voordracht over de kUnische
diagnostiek van het circulatie-apparaat.

Het vergaderbezoek was goed. Gemiddeld bezochten 30 leden de vergaderingen.
Een belangrijke beslissing voor de afdeling viel tijdens de vergadering van 30 maart
toen de leden het besluit namen in principe niet afwijzend te staan tegenover de op te
richten landelijke groep grote huisdiercnpracdci, maar dc vertegenwoordiging in die
groep via het afdelingsbestuur te laten lopen. De oprichtingsvergadering, waarvoor
eind 1966 een uitnodiging werd ontvangen, werd dan ook door twee practici uit het
afdelingsbestuur bijgewoond.

Het bestuur vergaderde vier maal ten huize van een van de bestuursleden en had
cvenzovcle malen een bijeenkomst met voorzitter, directeur en secretaris van de
Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren. Tijdens dc laatste bijeenkomst kwam de
cpzct van een massale parasietenbcstrijding ter sprake.

Enige keren werd de afdeling, zowel in persoonlijke aangelegenheden als in het
organisatorische vlak, vertegenwoordigd door de voorzitter en de secretaris.
De secretaris, collega Hage trad af als afgevaardigde voor de afdeling in het Al-
gemeen Bestuur. Zijn funcde wordt waargenomen door collega O v e r h a u s die nu
tevens deel uitmaakt van het afdelingsbestuur.

De traditionele en onontbeerlijke feestavond vond deze keer plaats in de Doelen te
Hoorn. Een herhaling hiervan in 1967 zal nauwelijks bezwaren kunnen opleveren
gezien de „enthousiaste" deelname zowel aan diner als dans.

Het materiële welzijn van de afdeling in het begin van het jaar bleek uit het jaar-
verslag van de penningmeester en resulteerde in de continuïteit van de contributie
van ƒ 15,—.

Hiermede zijn hopelijk de belangrijkste feiten van het afgelopen jaar wederom aan
de vergetelheid ontrukt. Ook in het komende jaar hoopt het bestuur, ondanks de ook
in onze provincie zich snel aftekenende differentiatie van werkzaamheden der collegae,
een bijdrage te kunnen leveren tot een harmonisch en nuttig contact der leden.

De eerstvolgende ledenvergadering van de Groep zal plaatshebben op zaterdag 20
mei a.s., om 14.30 uur, in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht.

Gedurende 1966 traden 13 nieuwe leden toe, 11 bedankten (in de meeste gevallen
door verandering van functie of gevorderde leeftijd).
4 ledenvergaderingen werd gehouden, te weten:

76e ledenvergadering, tevens jaarvergadering op 12 februari 1966. Voorzitter sprak
de jaarrede uit en het wetenschappelijk gedeelte werd gewijd aan Principes der
Anaesthesie; spreker: Drs. C. M. M. N ij h u i s (arts).

Tijdens deze vergadering werd de afgetreden secretaris Thalheimer hulde ge-
bracht. Aanwezigen: 21.

77e ledenvergadering, 19 maart 1966: Prof. Dr. W. K. Hirschfeld spreekt over
de verzorging van de beharing bij de verschillende hondenrassen. Aanwezig tijdens
deze vergadering met een geanimeerde discussie: 33.

78e ledenvergadering, 17 september 1966: collega P. W. Daykin (Engeland)
spreekt over ovulatieremmers en anabole steroiden. Door de charmante en bondige
wijze waarop spreker zijn onderwerp behandelde, vergat men soms, dat deze voor-
dracht in het Engels plaatsvond. .Aanwezigen: 33 (incl. 2 gasten).
79e ledenvergadering, 29 oktober 1966: collega Dr. R. Marsboom (België)
spreekt over de neuroleptanalgesie in de chirurgie, in het bijzonder die van het kleine
huisdier. Tijdens deze vergadering werden de aftredende bestuursleden V e r w e r en
Zwart uitgeluid met dankzegging voor hun animo en energie, aan de Groep gewijd.
Het bestuur werd aangevuld door de collegae G. M. S m i t s en G. B. d e V o o g d.
Aanwezigen: 28 (incl. 1 gast).

Gedurende 1966 werden 6 bestuursvergaderingen gehouden en wel op 20 januari,
28 februari, 15 juni, 28 september, 10 november en 14 december.
Tevens kwam het bestuur bijeen, een uur vóór elke ledenvergadering. Collega
V e r w e r woonde als afgevaardigde van de Groep de vergaderingen van het Alge-
meen Bestuur bij; de Werkgroep Minimumeisen en specialisatie, waarvan hij jaren-
lang lid was, heeft haar rapport aan het Hoofdbestuur ingeleverd; inzake publiciteits-
aangelegenheden wordt steeds vaker een beroep op hem gedaan; zijn contact met de
DIBEVO leidde tot een zeer geslaage trimdemonstratie te Scheveningen op 7 mei
1966. Collega G a j e n t a a n had ook dit jaar weer zitting in de Tarievencommissie.

Ingekomen gedurende 1966 zijn 101 brieven en uitgegaan 91; daarnaast werden
verzonden ruim 1000 convocaties en vonden legio telefoongesprekken plaats. Uit een

aantal ingekomen brieven blijkt, dat dc Groep steeds groter bekendheid gaat krijgen:
vaker wordt haar advies of bemiddeling gevraagd. Het streven van het huidige Hoofd-
bestuur tot het verlenen van stemrecht aan de Groepen in het Algemeen Bestuur
menen wij dan ook als een blijk van waardering te mogen zien voor het voortdurend
ijveren van vroegere besturen.

Op woensdag 26 april a.s. om 14.00 uur houdt de Groep een ledenvergadering in het
Motel Bunnik.

De „Groep Practici" zal haar volgende Algemene Vergadering houden op donder-
dag 27 april a.s. om 14.30 uur n.m. in het Jaarbeurs-Restaurant te Utrecht.
Het voorlopig bestuur heeft zich tot taak gesteld om de vereniging van de practici
tot een „Groep" zo goed en zo snel mogelijk voor te bereiden, de notulen van de
oprichtingsvergadering werden, vergezeld van een aanmeldingskaartje, rondgestuurd
aan alle practici.

We mogen nu zeggen dat de oproep voor de „Groep Practici" grote weerklank heeft
gevonden. In totaal hebben zich nu reeds 220 (veranderd nog steeds) practici als
lid aangemeld en wel uit alle provincies. Willen wij echter als groep praktizerende
dierenartsen in onze hedendaagse maatschappij die plaats innemen en die erkenning
verwerven waarop we menen recht te hebben, dan zullen ook de overige practici
zich alsnog spoedig als hd dienen op te geven bij collega Van Bommel¹) en
J 25,— voorlopige contributie te storten**).

Immers na een algemeen toetreden van de practici tot onze „Groep" zal het Bestuur
eerst met recht van spreken de practici vertegenwoordigen en kan er bestuurskracht
van uitgaan.

In hechte samenwerking met het Hoofdbestuur van onze Koninklijke Maatschappij
zullen onze doelstellingen dan verwezenlijkt moeten worden.

Het voorlopig bestuur heeft een ontwerp-reglement aan het Hoofdbestuur voorgelegd.
Dit zal op 27 april aan de Algemene Vergadering ter beoordeling worden gegeven en
hopelijk goedkeuring verkrijgen.

Daarna zal een definitief Algemeen Bestuur worden gekozen dat dan een beleid zal
opstellen en doorvoeren.

Een ieder die met betrekking tot de doelstellingen suggesties wil doen of construc-
tieve opmerkingen wil maken wordt verzocht deze zo spoedig mogelijk schriftelijk in
te sturen bij een van ondergetekenden. Ook op de Algemene Vergadering zal men de
gelegenheid hebben hieromtrent zijn mening naar voren te brengen.
We hopen dat de volgende vergadering weer gekenmerkt moge worden door een
goede opkomst, een prettige sfeer en een grote eensgezindheid.

Het voorlopig bestuur,
H. M. Th. van Bommel,
Dr. G. Grootenhuis,
T. M. Niemantsverdriet.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

S. Birnbaum, van Ginnekenlaan 40, Utrecht.
J. W. Caspers, Kerkweg 114, Lekkerkerk.
H. W. B. Engel, Achterdijk 37, Odijk.
P. A. de Geus, Hoofdstraat 305, Sassenheim.

J. G. van Londen, Utrechtseweg 389, De Bilt.
A. M. van Schaik, Willem de Clercqstraat 62, Nijverdal.
J. Spanier, Rozenhoflaan 15 A, Zutphen.
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae:

Mej. E. W. Versluys, Baarnseweg 29 A, Bosch en Duin, Post Bilthoven
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten:
J. R. Eekhof, Willem Arntszkade 42, Utrecht.
H. Fruithof, Swcelinckstraat 4, Utrecht.
J. A. H. G. Naber, Gorn. Houtmanstraat 6, Utrecht.
D. Vassano, Alex. Numankade 21, Utrecht.

Baaien, W. J. van, van Utrecht naar Ens (N.O.P.), Zwijnsweg 31 d, tel. (05275)
1666. (162)
Buitelaar, J. W., van Beilen naar Utrecht, Jadelaan 67, tel. (030) 10 30 7 (privé),
71 53 93 (bur.), wetensch. ambt. Ie kl. R.U. (F.d.D., Inst. Buitenpraktijk). (170)
Costermans, G., van Sassenhcif naar Groenlo, Haydnstraat 2, tel. (05440) 19 01,
gr. 341958, h.k. en dir. ab. Groenlo. (171)

Feenstra, P., van Ruinerwold naar Zwollerkerspcl, van Blankenheiinlaan 12 Bunga-
lowplein Brinkhoek, tel. (05200) 19 57 3, D. b./d G.v.D. i/d prov. Overijssel. (177)
Groot, J. J. de, van Canada naar Zoetermeer, Meerweg 7 a, tel. (01790) 33 63.

Jongebreur, J. A., \'s-Gravenhage, naar Roelofsstraat 25 aldaar, tel. (070) 24 86 51.

Span, H., Rozendaal (Gld.), naar Kapellenberglaan 4 aldaar, tel. ongew. (216)
Ulsen, Dr. F. W. van, van Zwolle naar Berkum, Post Zwolle, Reviuslaan 22, tel.

Vervoorn - Malinosky Blom, Mevr. A. C. W., \'s-Gravenhage, tel. gew. in 24 74 75.

Bij deze heb ik de eer U uit te nodigen tot deelname aan de jaarlijkse door de V.S.R.
„De Solleysel" georganiseerde wedstrijden, welke op zaterdag 22 april 1967 op het
terrein „De Lage Vuursche" gehouden zullen worden. Ook dit jaar hopen wij weer
een groot aantal hippofiele dierenartsen onder de deelnemers en belangstellenden
te mogen begroeten.

Het programma omvat de volgende punten:
09.00 uur: 1) lichte dressuur, proef B-3;

2) zware dressuur, proef L-2. (Ruiters, die in deze rubriek starten,
mogen niet in de lichte dressuur uitkomen.)
Beide proeven uit het blauwe boekje „Dressuurproeven" van de N.H.S.

Voor de verschillende onderdelen worden, benevens gebruiksvoorwerpen, de volgende
prijzen beschikbaar gesteld:

Dressuur licht: I. Faculteits-wisselbeker, thans in het bezit van de heer J. B.
Pollak.

II. D.S.K.-wisselbeker, welke door mevr. A. J. van Hogen-
doorn-Klomp verdedigd zal worden.
Dressuur zwaar: De door de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde hier-
voor ter beschikking gestelde beker, is vorig jaar door Mej. G.
Smit gewonnen.

Er zal gesprongen worden om de „Honeymoon"- en „Majesta"-beker, welke in het
bezit zijn van wachtmeester P. Bakker resp. huzaar H. Brugman.
Wederom is er door de lustrumcommissie van de D.S.K, een prijs voor „het schoonste
geheel" ter uitreiking aangeboden.

De heer Pollak zal ongetwijfeld weer een smakelijk en fair parcours weten te
bouwen. Arts, dierenarts en hoefsmid zullen op het terrein aanwezig zijn.

Inschrijvingen liefst zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk tot zaterdag 15 april a.s. bij
het ab actiaat van de V.S.R. „De Solleysel", Biltstraat 172 te Utrecht. Inschrijfgelden
of andere in een spontane opwelling bij te dragen gelden te storten op giro nr.
604867 ten name van de fiscus van de V.S.R. „De Solleysel" te Utrecht, of te betalen
voor de aanvang der wedstrijdonderdelen.

Startbewijzen op het terrein verkrijgbaar. Zonder startbewijs geen toegang met paard
tot het terrein.

uitsluiinnd uit verse
slachtprodukten. verweikt
onder sl\'enqe conltole van de
vleïskeurmgidiensl

Bij de Afdeling Biologie en Toxicologie van het Centraal Instituut voor
Voedingsonderzoek, gevestigd in een modern laboratorium te Zeist, kan
een

worden geplaatst als medewerker in een team van biologen en biochemici,
belast met toxiclteitsonderzoek van vreemde bestanddelen In nnenselijke
voedingsnniddelen.

Hij zal o.m. leiding moeten geven aan de verzorging en behandeling van
de proefdieren (honden, katten, konijnen, cavlae, ratten, muizen, kuikens
en kwartels) en, na een Inwerkperiode, belast worden met de coördinatie
van een aantal werkzaamheden.

Daarnaast wordt medewerking verwacht bij de uitvoering van toxicltelts-
proeven waarbij o.a. klinisch-chemische, fysiologische, haematologische
en histologische methoden worden toegepast. Het werk biedt aan jonge
veterinairen mogelijkheden voor ontplooiing In verschillende richtingen op
een Interessant terrein, dat van toenemend belang Is voor de volks-
gezondheid.

Schriftelijke sollicitaties te richten aan de direkteur van het Instituut,
Utrechtseweg 48, Zeist.

J. H. J. van der Steen
P. G. Weynands
E. J. A. Damm
J. J. Smeulders
G. M. Vocking
R. H. A. van Eyden

Afdeling van
ACCOUNTANTSKANTOOR J. FORTUIN
UITSLUITEND BELASTINGCONSULENTEN
Uirecht • \'s-Gravenhage - Nijmegen

Prins Hendriklaan 30, Zeist, tel. 03404-1 64 76.
WIJ VERSTREKKEN U GAARNE ALLE GEWENSTE INLICHTINGEN

Naast het voorkomen van het influenza A virus bij de mens, is dit virus-
type ook bij verschillende dieren, zoals eenden, kippen, kalkoenen, paarden
en varkens aangetoond. Vooral de influenza A virussen, geïsoleerd uit het
paard en het varken blijken voor de influenzaepidemiologie bij de mens
belangrijk te zijn.

In de zomer en herfst van 1918, tijdens het hoogtepunt van de influenza-
pandemie bij de mens, nam de inspecteur Dr. J. S. K o e n van de afdeling
„Hog Cholera Control" van het Amerikaanse Bureau van Animal Industry
een nieuwe infectieziekte der ademhalingswegen bij varkens waar. Mil-
joenen varkens werden ziek en duizenden sderven de eerste maanden na
het verschijnen van deze respiratoire aandoening. De ziekte geleek klinisch
en epizoötiologisch sterk op de heersende influenza bij de mens (Dorset,
M c B r y d e en N i 1 e s, 1922/23). Het ongecompliceerde ziektebeeld begon
zowel bij de mens als het varken plotseling en gaf gewoonlijk geen blijvende
gevolgen. Algemene ziekteverschijnselen, zoals hoge temperatuur, anorexie,
hoesten en leucopenie werden waargenomen. De ziekteduur was kort en
de reconvalescentieperiode langdurig.

De aandoeningen waren zeer contagieus en verspreidden zich snel over uit-
gestrekte gebieden. Een dodelijke afloop werd zowel bij de mens als bij het
varken meestal veroorzaakt door een hemorragische oedemateuze pneu-
monie (Shope, 1944). Koen zag meerdere malen dat de influenza bij
de mens gevolgd werd door een klinisch soortgelijke aandoening bij de
varkens en omgekeerd. Hij volhardde, ondanks veel kritiek, in zijn opvatting
dat deze influenza zowel bij de mens als bij het varken werd veroorzaakt
door één en hetzelfde agens (Dale, 1942).

In 1931 stelde Shop e vast dat Haemophilus influenzae suis, alsmede een
filtreerbaar virus, een aetiologische rol speelden bij het ontstaan van var-
kensinfluenza (Shope, 1944). Dit leek in overeenstemming te zijn met het
vinden van de Haemophilus influenzae van Pfeiffer in de influenza pan-
demie van 1890 bij de mens.

Gedurende de pandemie 1918-1919 echter werd bij de onderzochte influ-
enzapatiënten deze bacterie lang niet altijd gevonden. In analogie met de
bevindingen bij het varken kon worden verwacht dat bij de mens behalve
Haemophilus influenzae tevens een filtreerbaar agens een rol speelde.
Het duurde tot het midden der dertiger jaren voordat Smith, Andre-
wes en Laidlaw (1933) in Engeland tijdens een influenzaepidemie
voor het eerst het virus isoleerden (A-WS (1933 Engeland)). Dit virus
en het varkensvirus hadden een grote kruisprotectie, terwijl ze toch sero-
logisch van elkaar te onderscheiden waren.

De hypothese van L a i d 1 a w (1935) dat het door Shope in 1930 ge-
isoleerde varkensinfluenzavirus de oorzakelijke factor van de 1918 pande-
mie was geweest, vond steun in serologische studies van de dertiger jaren

1 Dr. N. Masurel; Afdeling Klinisch Respiratoire Virologie, W.H.O. Influenza
Centrum voor Nederland, Academisch Ziekenhuis, Leiden.

en later. In de onderzoekingen van vóór 1941 werden antilichamen tegen
het varkensinfluenzavirus gevonden in de sera van mensen ouder dan 10
tot 15 jaar. Ook werden moederlijke antilichamen gevonden in de sera van
zuigelingen. De uitkomsten verkregen met sera van verschillende leeftijds-
groepen, waarbij in de sera neutraliserende antilichamen tegen het varkens-
influenzavirus werden aangetroffen, wezen erop dat dit virus omstreeks 1918
bij de mens had gecirculeerd (Andrewes, Laidlaw en Smith,
1935; Shope, 1936; Francisen Magill, 1936; B u r n e t en L u s h,
1938).

Al deze serologische onderzoekingen van vóór 1941 werden uitgevoerd met
de serumneutralisatietest op muizen en bebroede kippe-embryonen.
Met de ontdekking door Hirst (1941) en onafhankelijk hiervan door
M c G 1 e 11 a n d en H a r e (1941) dat het influenzavirus in staat is om de
erytrocyten van verschillende diersoorten te agglutineren, kwam een beter
hanteerbare techniek ter beschikking om antilichamen tegen influenza-
virussen in het bloed te bepalen. De antilichamen konden nu in vitro be-
paald worden. Het waren na 1941 vooral de Amerikaanse en de Neder-
landse serologische onderzoekingen, verricht in vele duizenden sera, die
aannemelijk maakten dat het varkensinfluenzavirus of een nauw hieraan
verwant virus de influenzapandemie van 1918 moest hebben veroorzaakt
(Davenport, Hennessyen Francis, 1953; Masurelen Mul-
der, 1962).

Sinds 1930 zijn uit varkens in Amerika en ook in andere landen, o.a. Enge-
land, influenza A virussen geïsoleerd. Deze virusstammen behoren alle tot
één antigene groep, die onderling niet meer verschillen dan die virus-
stammen welke worden geïsoleerd tijdens één en dezelfde influenzaepidemie
bij de mens (Jensen en Peterson, 1957; M a s u r e 1 en Mulder,
1962). Het is niet geheel ondenkbeeldig dat, als de immuniteit der bevolking
tegen dit virus, ontstaan in de periode 1918-1956, verdwenen is, het var-
kensinfluenzavirus vanuit dit dierlijke reservoir naar de mens zou kunnen
overspringen.

In 1957 verscheen plotseling het aziatische influenzavirus A2 en veroor-
zaakte een influenzapandemie, die zich in de loop van 1957 en 1958 over
de hele wereld verspreidde. De verspreiding was onafhankelijk van sei-
zoenen of klimatologische omstandigheden. Aangezien antilichamen ont-
braken vond dit Ag virus bij zijn aanval op de mens een geheel maagdelijke
bodem. Een uitzondering hierop vormde een beperkte groep oudere mensen
boven de 70 jaar. Er werden namelijk, voordat dit aanstormende virus
Nederland bereikte, bij mensen van 70-79 jaar in 5% en bij hen die ouder
waren dan 80 jaar in 20% der sera antilichamen tegen dit Ag influenza-
virus aangetoond (M u 1 d e r en M a s u r e 1, 1958).

Zoals eerder het varkensinfluenza A virus als causaal virus van de influenza-
pandemie van 1918 afgeleid kon worden uit het voorkomen van anti-
lichamen tegen dit virus in de sera van mensen van bepaalde leeftijds-
groepen, zo kon door serologisch onderzoek ook waarschijnlijk worden ge-
maakt dat de pandemie van 1889-1890 door het humane influenza Ag virus
werd veroorzaakt.

Volgens oude publikaties zou in 1889 de influenza ontstaan zijn in Centraal
Azië (Hey fel der, 1889) en het wordt aannemelijk geacht dat ook de
1957 influenzapandemie gestart is in dit zelfde gebied. Door politieke om-

standigheden is bovengenoemd gebied weinig toegankelijk voor intensieve
nasporingen. Een dierlijk reservoir van dit influenza A2 virus is dan ook nog
niet gevonden. Wel zijn er enkele aanwijzingen dat het influenza A2 virus
kan overspringen van de mens naar het paard en dan een respiratoire aan-
doening bij paarden veroorzaakt.

Versteeg e.a. vonden in 1957 met de hemagglutinatieremmingsreactie
in 24% der onderzochte paardesera antilichamen tegen het humane influen-
za A2 virus (Versteeg, Mo u ton en Verlinde, 1958).
Gaidamaka zag in 1958 een influenza-achtig ziektebeeld bij paarden
in Kharkov. Er werd geen virus geïsoleerd, maar zij vond antilichamen
tegen het humane influenza A2 virus in het serum van deze paarden (ge-
refereerd door Domrachejva, 1961).

Gedurende een influenza A2 epidemie bij de mens in 1959 isoleerde Dom-
rachejva uit paarden in Moskou een influenza A virus, dat antigeen
nauw verwant bleek te zijn aan het humane Ag virus. Ook werden in de
paardesera antilichamen tegen ditzelfde virus gevonden (Domrachej-
va, 1961). Tijdens een onderzoek van Woyciechowska en Grze-
1 a k O w a in 1961, verricht bij 90 Poolse paarden, bleken 35% der paarde-
sera antilichamen te bevatten tegen het humane Ag virus (Woycie-
chowska en Grzelakowa, 1963).

Wij hebben in ons land een dergelijke waarneming verricht. In het eerste
kwartaal van 1966 werd in Nederland bij de mens virologisch en sero-
logisch de aanwezigheid van influenza Ag en influenza B vastgesteld
(Masurel, 1966a, 1966b, 1966c). In dezelfde periode werd een 7-jarig
rijpaard (Be) ziek met verschijnselen, behorende bij het klinische influenza-
beeld (Masurel en D e B o e r, 1967). Het reconvalescentenserum
toonde ten opzichte van het serum dat in het begin der ziekte verzameld
werd, in de hemagglutinatieremmingstest een sterke stijging van antilicha-
men van < 1/18 naar 1/380 tegen het humane influenza A2 virus. Dr. J.
Drescher in Berlijn bevestigde dit in de fotometrische test en vond
tevens dat deze antilichamen specifiek gericht waren tegen het humane
influenza A2 virus. Zowel in Berlijn als in Leiden werden geen antilicha-
men gevonden tegen het A-Equi-1 en A-Equi-2 influenzavirus. De comple-
mentbindingstest gaf geen stijging tegen het in water oplosbaar influenza
A groeps-antigeen.

De laatste jaren zijn nog andere aanwijzingen gevonden die duiden op een
verband tussen de influenza bij de mens en het paard. In 1956 gelukte het
aan Sovinova in Tsjechoslowakije tijdens een respiratoire epizoötie
onder de paarden een influenza A virus te isoleren (A-Equi-1 (1956
Praha)), (Sovinova, Tumova, Pouska en Nemec, 1958). Dit
virus bleek in het laboratorium geen enkele antigene verwantschap te be-
zitten met de bekende influenza A, Aj en Ag stammen van de mens. In
dezelfde periode werd geen influenza bij de bevolking waargenomen. Ook
werden in latere onderzoekingen geen antilichamen tegen dit paardevirus
gevonden in sera afkomstig van mensen van 0-100 jaar. In 1963 werd
in Amerika, tijdens een epizoötie onder paarden, een ander type influenza
A geïsoleerd (A-Equi-2 (1963 Miami)). (Waddel 1, Teigland en
Si gel, 1963). Deze epizoötie breidde zich ondermeer uit naar Ganada.
Ook hier gelukten isolaties van het A-Equi-2 virus (1963 Richelieu),
(Marois, Pavilanis, Boudreault en Di Franco, 1963).

Spoedig hierna werd door Voth en Feldman gevonden, dat de sera
van oudere mensen soms hemagglutinatieremmende antilichamen bevatten
tegen het A-Equi-2 influenza virus (Voth en Feldman, 1963). Dit
werd bevestigd door Min use e.a. (1965), Schild en Stuart-
Harris (1965), Rose (1966) en M a s u r e 1 en M u 1 d e r (1966). De
laatst genoemde auteurs vonden antilichamen tegen het A-Equi-2 influenza
virus in de sera van mensen die 8- tot 10 jaar later waren geboren dan
de mensen waarbij in de sera antilichamen tegen het humane influenza A2
virus gevonden waren. Omstreeks 1900 moet dan ook het A-Equi-2 virus
of een nauw hieraan verwant virus, epidemische influenza bij de mens
hebben veroorzaakt.

De ervaring gedurende de interpandemische influenzaperiode 1918-1957
heeft geleerd dat het influenza A virus elke 8 ä 12 jaar in een nieuwe
antigene gedaante verschijnt, waarschijnlijk onder invloed van een ver-
worven immuniteit onder de bevolking. We onderkenden in deze periode
de volgende A virussen: A-Swine (1918); AO (i 1926) (waarvoor geen
isolatiemogelijkheden aanwezig waren); A (1934); A^ (1946) en A^\'
(1956). Ondanks hun nieuwe antigene gedaante zijn alle influenza A
virussen, die geïsoleerd werden van 1933 tot 1956, verwant aan het varkens
influenza virus (Masurel en Mulder, 1962).

In 1957 brak met de pandemie, veroorzaakt door het influenza Ag virus,
een nieuwe influenza periode aan. Het lag in de lijn der verwachtingen
dat dit virus de volgende 30 tot 40 jaar als stamvader der epidemische
influenzavirussen zou optreden, juist zoals het pandemische influenza
virus van 1918 dit in de periode 1918-1957 deed. Bekijken we retrospectief
het patroon van antilichamen tegen het humane influenza Ag virus en het
in 1963 geïsoleerde influenza A-Equi-2 virus in de sera van oudere mensen
uit de periode 1889-1900, dan roept dit een suggestie op ten aanzien van de
tegenwoordige influenza-epidemiologie.

Naar analogie aan de 1889-1900 periode en de gedragingen van het influ-
enzavirus gedurende de periode 1918-1957 zou men 8 tot 12 jaar na 1957
een verschuiving der antigene eigenschappen van het humane influenza Ag
virus kunnen verwachten in de richting van het A-Equi-2 virus. Dit wordt
ondersteund door de onderzoekingen van Kasel e.a. (Kasel, Alford,
Knight, Waddell en Sigel, 1965; Masurel en Mulder
(1966) en Marois, Pavilanis, Boudreault en Di Franco
(1963), die in onderling verschillende en anders gerichte experimenten een
verwantschap aantoonden tussen het humane influenza Ag virus en het
paardeinfluenzavirus A-Equi-2.

Kasel e.a. zagen na infectie van 5 vrijwilligers met het A-Equi-2 virus
in 4 van de 5 gepaarde sera een viervoudige of hogere stijging der anti-
lichamen tegen dit virus optreden. Bij 3 van de 5 mensen trad tevens een
4- of 8-voudige stijging op tegen het humane influenza Ag virus.

Masurel en Mulder besmetten 12 fretten, die in hun serum anti-
lichamen tegen het humane Ag virus bezaten, met het A-Equi-2 (1963
Richelieu) virus. Acht van de 12 fretten reageerden met een sterke stijging
van de reeds aanwezige influenza Ag antilichamen. Twaalf andere fretten,
die in hun serum antilichamen tegen het A-Equi-2 (1963 Richelieu) virus
bezaten, werden met het humane Ag virus besmet. Vier fretten toonden
een sterke stijging van de aanwezige A-Equi-2 antilichamen. Ook Marois

e.a. vonden een andgene verwantschap tussen het humane influenza A2
virus en het door hen geïsoleerde A-Equi-2 (1963 Richelieu) virus.
Deze ontwikkeling in de influenzaepidemiologie, waarbij nu reeds enkele
malen een duidelijk verband is aangetoond tussen de influenza van de
mens en het dier, opent voor de toekomst perspectieven omtrent de moge-
lijke gedragingen van het zo fascinerende influenzavirus. Het is duidelijk
dat deze ontwikkeling ook van groot belang is voor een meer effectieve en
gerichte preventie.

De interaktie tussen mens en dier bij influenzavirus is duidelijk aantoonbaar. Vooral
de influenzavirussen die bij het varken en het paard geïsoleerd zijn spelen een grote
rol. De serologische bevindingen bij de mens met deze virussen leiden tot een recon-
structie van de influenzaepidemiologie in de periode 1890- 1930, waarin nog geen
isolatie van influenzavirus mogelijk was. Tevens roepen deze bevindingen suggesties
op ten aanzien van de influenzaepidemiologie der komende jaren.

An interaction of the influenza viruses between the human and the animal is evident.
The most important influenza virus strains concerned were isolated from pigs and
horses.

There is a good evidence based upon serologic findings in man that a reconstruction
of the epidemic influenza periods between 1890 and 1930 can be made. On the
other hand these new findings permit new ideas about the strain alteration between
influenza epidemics in the future.

Quant au virus d\'influenza l\'interaction entre l\'homme et l\'animal est manifeste.
Surtout les virus d\'influenza qui ont été isolés chez le porc et chez le cheval jouent
un grand rôle. Les expériences sérologiques avec ces virus chez l\'homme mènent à
une reconstruction de l\'épidémiologie d\'influenza dans la période de 1890 à 1930,
lorsque une isolation du virus d\'influenza n\'était pas encore possible.
En outre ces expériences donnent des suggestions en ce qui concerne l\'épidémiologie
pour les années à venir.

Die Interaktion zwischen Mensch und Tier bei Influenzavirus ist deutlich nachweis-
bar. Vor allem die Influenzavirusse die beim Schwein und Pferd isoliert wurden,
spielen hier eine grosse Rolle. Die serologischen Feststellungen dieser Vinisse beim
Menschen führen zu einer Rekonstruktion der Influenzaepidemiologie in der Periode
1890- 1930, worin noch keine Isolation des Influenzavirus möglich war.
Zugleich rufen diese Erfahrungen hinsichtlich der Influenzaepidemiologie der kom-
menden Jahre Suggestionen auf.

La interreaccion entre hombre y animal es visiblemente demostrable concerniente a
el virus de influenza. Especialmente los virus de influenza, aislados en el caballo y el
cerdo juegen un papel importante. Las comprabaciones serologicas en el hombre con
estos virus conducen a una reconstruccion de la epidemiologia de influenza en el
pcriodo 1890- 1930, en locual no era posible todavia el aislamiento del virus de
influenza. Ademas estas resultados evocan sugestiones concierniente la epidemiologia
de influenza en los anos proximos.

Andrewes, C. H., Laidlaw, P. P. and Smith, W.: Influenza: observations
on the recovery of virus from man and on the antibody-content of human sera.
Brit. J. Exp. Path., 16, 566, (1935).

Burnet, F. M. and Lush, D.: Influenza virus on the developing eggs: VII The
antibodies of experimental and human sera. Brit. J. Exp. Med., 19, 17, (1938).

D ale, C. N.: Swine Influenza. Yearbook of Agriculture, Washington, U.S. Printing
Office (1942).

Davenport, F. M., H e n n e s s y, A. V. and Francis, Th. Jr.: Epidemiologic
and immunologic significance of age distribution of antibody to antigenic variants
of influenza virus. }. Exp. Med., 98, 641, (1953).

D o m r a c h e j V a, Z. V.: An outbreak of Aa influenza among human subjects and
horses. J. Microbiol. Epidem. and Immun., 32, 1214, (1961).

Dorset, M., McBryde, C. N. and N i 1 e s, W. B.: Remarks on „hog flu".
ƒ. Am. vet. med. Ass., 62, 162, (1922-23).

Francis, Th. Jr. and Magill, T. P.: The incidence of neutralizing antibodies
for human influenza virus in the senmi of human individuals of different ages.
ƒ. Exp. Med., 63, 655, (1936).

Heyfelder: Zur influenza-epidemic in Petersburg. Wien. klin. Wschr., 11, 986,
(1889).

Hirst, G. K.: The agglutination of red cells by allantoic fluid of chick embryo\'s
infected with influenza virus. Science, 94, 22, (1941).

Jensen, K. E. and Peterson, W. D. Jr.: Comparative measurements of anti-
genic differences among human and swine influenza viruses. ]. Immunol., 78, 365,

Kasel, J. A., Alf or d, R. H., Knight, V., Wad de 11, G. H. and S i g e 1,
M. M.: Experimental infection of human volunteers with equine influenza virus.
Nature, 206, 41, (1965).

Masurel, N. and Mulder, J.: Studies on the content of haemagglutination
inhibition antibody for swine influenza virus A in sera from people living in the
Netherlands, 1957 - 1958. Verhandeling van het Ned. Inst. v. Prev. Geneesk.,
52, (1962).

Masurel, N. and Mulder, J.: Studies on the content of antibodies for equine
influenza viruses in human sera. Bull. Wld. Hlth. Org., 34, 885, (1966).

Masurel, N: Influenza. Ned. Tijdschr. Geneesk., 110, 354, (1966a); Ned.
Tijdschr. Geneesk., 110, 498, (1966 b); Ned. Tijdschr. Geneesk., 110, 597,
(1966 c).

M a r o i s, P., P a v i 1 a n i s, V., B o u d r e a u 1 t, A. and D i Franco, E.: An
outbreak of type Aa influenza among horses. Canad. J. Comp. Med. Vet. Set.,
27, 257, (1963).

McClelland, L. and Hare, R.: The adsorption of influenza virus by red cells
and a new in vitro method of measuring antibodies for influenza virus. Canad.
Pub. Hlth. ]., 32, 530, (1941).

M i n u s e, J. L., McQueen, F. M., Davenport, F. M. and Francis,
Th. Jr.: Studies of antibodies to 1956 and 1963 equine influenza viruses in horses
and man. J. Immunol., 94, 563, (1965).

Mulder, J. and Masurel, N.: Pre-epidemic antibody against 1957 strain of
Asiatic influenza in serum of older people in the Netherlands. Lancet, i, 810,

Rose, M. A.: Serological studies with equine influenza viruses. Brit. vet. J., 122,
435, (1966).

S c h i 1 d, G. C. and Stuart-Harris, C. H.: Serological epidemiological studies
with influenza A viruses. J. Hyg. Camb., 63, 479, (1965).

s h O p e, R. E.; The incidence of neutraUzing antibodies for swine influenza virus in
sera of human beings of different ages. /. Exp. Med., 63, 669, (1936).

S h o p e, R. E.: Old, intermediate and contemporary contributions to our knowledge
of pandemic influenza. Medicine, 23, 415, (1944).

Smith, W., A n d r e w e s, C. H. and L a i d 1 a w, P. P. : A virus obtained from
influenza patients. Lancet, ii, 66, (1933).

Sovinova, B., T e m o v â. F., Pouska, F. and Nemec, J. : Isolation of a
virus causing respiratory disease in horses. Acta Virolog., 2, 52, (1958).

Versteeg, J., Mouton, R. P. en V e r 1 i n d e, J. D. : Aziatische influenza bij
paarden? Tijdschr. Diergeneesk., 83, 608, (1958).

V o t h, D. W. and Feldman, H. A.: Aqueous respiratory and placebo influenza
vaccines in an eldery population. Am. J. Pub. Hlth., 53, 1512, (1963).

W a d d e 11, G. H., Teigland, M. B. and S i g e 1, M. M. : A new influenza virus
associated with equine respiratory disease. J. Am. vet. m<ed. Ass., 143, 587, (1963).

Woyciechowska, St. et Grzelakowa, A. : Les anticorps antivirus A2 de
la grippe humaine dans les serums des Chevaux en Pologne. Proceedings-Book, Vol
I, XVIIth World Veterinary Congress, Hannover, 545, (1963).

In het verleden zijn bij paarden epizoötisch optredende respiratoire infec-
ties voorgekomen, waarbij in uitgestrekte gebieden veel dieren waren be-
trokken. Vooral in de tijd, dat het verkeer grotendeels op paardetractie
aangewezen was, veroorzaakte dit grote vervoersproblemen.
Hagan en Bruner (1957) vermelden, dat in de winter 1872-1873
het verkeer in vele grote steden van de Verenigde Staten van Amerika
nagenoeg werd lamgelegd door een dergelijke epizoötie in de paarde-
stapel. In het bijzonder in stallen, waarin grote aantallen paarden bijeen-
gebracht werden, kwamen regelmatig luchtweginfecties voor. Vooral in
de militaire remonte-depots waren snel om zich heen grijpende infectieuze
aandoeningen een veel voorkomend verschijnsel.

Hoewel minder ingrijpend in het maatschappelijk leven, komen ook heden
ten dage infectieuze aandoeningen van de luchtwegen bij paarden voor,
in het bijzonder in die groepen paarden, die door de wijze van houden
veelvuldig onderling contact hebben.

Onder uiteenlopende klinische benamingen zijn in de literatuur dergelijke
infecties bij paarden beschreven die vaak slechts graduele verschillen ver-
toonden. Hieruit zijn virussen met verschillende eigenschappen gekweekt.
In de periode 1960-1963 hebben Ditchfield en medewerkers (1965)
de respiratoire aandoeningen onderzocht, die voorkwamen op een aantal
renbanen in de omgeving van Toronto. Daarbij werden uit nauwelijks
van elkaar te onderscheiden respiratoire ziektebeelden zes verschillende
virussen geïsoleerd. Bovendien is gebleken dat b.v. één influenza virustype
zich ook niet steeds op dezelfde wijze manifesteert (Gerber, 1966).
Hieruit kan men concluderen dat het hanteren van specifieke klinische
benamingen voor dergelijke respiratoire aandoeningen moeilijkheden kan
opleveren.

Sinds 1956 zijn uit epizoötisch verlopende respiratoire infecties bij paarden
2 verschillende typen Myxovirussen van de influenza A groep geïsoleerd.
S O V i n O V a e.a. (1958) isoleerden in 1956 in Tsjecho-Slowakije uit neus-
monsters van paarden een influenzavirus van het type A, dat Myxovirus
influenza A-Equi-1 (1956 Praha) genoemd werd. Dit virus bleek in de com-
plementbindingsreacde een oplosbaar A antigeen te bevatten, gelijk aan dat
van influenza A virussen van de mens. In de hemagglutinatieremmingstest
(HAR) en in de virus-neutralisatietest op eieren verschilde dit van paarden
afkomstige virus van de proto-typen van de humane influenza A virussen.
Bovendien bleek uit onderzoek van gepaarde serummonsters, dat dit virus
de verwekker van het waargenomen ziektebeeld was. Tijdens deze epi-
zoötie werd geen besmetting waargenomen bij personen, die nauw contact
met de zieke paarden hadden. Ook was in die zelfde periode geen in-
fluenza-epidemie in de bevolking van Tsjecho-Slowakije aanwezig.

1 G. F. de Boer; Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Amsterdam, Grote
Kattenburgerstraat 7, Amsterdam.

Nadat het influenza A-equi-1 virus voor experimenteel onderzoek be-
schikbaar kwam, werd in o.a. Zweden (Espmark en Salenstedt,
1964), Canada (Ditchfield, MacPherson en Zbitnev, 1965),
U.S.A. (S teele, 1963), Frankrijk (Brion, Fontaine, Cateigne
en Bénazet, 1964) en Engeland (Beveridge, Mahaffey en
Rose, 1965) aangetoond, dat ook in deze landen hetzelfde agens respi-
ratoire infecties had veroorzaakt.

Het tweede virustype werd in 1963 door W a d d e 11 en medewerkers
(1963) in Florida uit een zich zeer snel verspreidende epizoötie geïsoleerd.
Dit A-equi-2 (1963 Miami) influenzavirus bleek in de H.A.R. sterk af te
wijken van het A-equi-1 (1956 Praha) virus en ook ten opzichte van de
bekende menselijke- en varkensinfluenzavirussen werd in de H.A.R. test
geen antigene verwantschap aangetoond.

Tijdens dezelfde panzoötie isoleerden M a r o i s e.a. (1963) in Canada een
inOuenzavirus A-equi-2 (1963 Richelieu), dat een nauwe antigene ver-
wantschap had met de A-equi-2 (1963 Miami) stam. Bovendien bleek dit
virus een antigene relatie met het humane influenza A2 virus te bezitten.
In de H.A.R. test hebben Masurel en Mulder (1966) deze laatste
bevindingen niet kunnen bevestigen, maar in herbesmettingsproeven bij
fretten hebben zij wel een verwantschap tussen deze paardestam A-equi-2
(1963 Richelieu) en de menselijke influenzastam A2-305 (1957 Japan)
aangetoond.

Het meest kenmerkende symptoom van een influenza-infectie is de droge
krachtige hoest tengevolge van een ontsteking in de voorste luchtwegen
of van de tracheo-bronchitis. De verschijnselen worden bij het paard tege-
lijk met of direct na de stijging van de lichaamstemperatuur waargenomen.
Na een incubatietijd van 1 a 4 dagen treedt een temperatuursverhoging
tot 39.5° a 41° C op. Een sereuze tot seromuceuze neusuitvloeiing, die
hierop volgt, kan door secundaire optredende bacteriële infecties muco-
purulent worden. In een relatief groot aantal gevallen treedt een tranen-
vloed op. Deze wordt soms vergezeld door een conjunctivitis. De dieren
zijn apatisch en hebben vooral in het beginstadium een verminderde eet-
lust. Verder kunnen de kaaklymfklieren gevoelig zijn, hetgeen niet met
zwelling gepaard behoeft te gaan. De frequentie van de ademhaling is
meestal verhoogd. De pols is soms versneld. Is dit het geval, dan geschiedt
dit meestal met mate. Hogere polsfrequenties worden speciaal bij herhaal-
de koortsaanvallen gezien.

Aan de achterbenen worden regelmatig zwelling en oedemen waarge-
nomen. Ook heeft men ontstoken peesscheden waargenomen. Niet zelden
worden icterus en obstipatie geconstateerd. Evenals bij de humane in-
fluenza treedt bij paarden waarschijnlijk spierpijnlijkheid op. De dieren
verzetten zich tegen elke beweging. In het gebied van de Mm. anconeus
wordt vaak tremor waargenomen. Bij de influenza A-equi-2 epizoötie
werd in Zwitserland (Gerberen Löhrer, 1966) af en toe hartzwakte
geconstateerd.

De ziekte kan zich binnen enkele dagen door een gehele stal verspreiden.
De morbiditeit is hoog. Indien de juiste maatregelen worden genomen, is
de mortaliteit nihil. Böhm en Zeiler (1966) vervolgden een influenza-

epizoötie in een Berlijnse manege. Binnen 3 dagen stonden 97 van de 111
aanwezige paarden te hoesten. In het merendeel van de gevallen was de
lichaamstemperatuur na 3 ä 4 dagen weer tot de normale waarde gedaald.
Echter bij nagenoeg de helft van het aantal patiënten steeg de tempera-
tuur weer, tengevolge van secundair optredende bacteriële infecties, soms
tot boven 41° G. De secundaire infecties reageerden goed op een behan-
deling met antibiotica. In een gering aantal ernstiger verlopende gevallen
kon geen onderscheid tussen de beide koortsfasen worden waargenomen
en de auscultatie wees dan meestal op een bronchopneumonie. Laryngo-
scopisch onderzoek wees uit dat zelfs in deze met complicaties verlopende
gevallen absoluut geen ontsteking in de neus-keelholte optrad, en dat de
neusuitvloeiing uitsluitend vanuit de trachea en bronchiën kwam. De
Duitse onderzoekers kwamen tot de conclusie dat het door influenzavirus
opgewekte ziektebeeld overeenkwam met het door Waldmann en
Köbe (1934 a, 1934 b) beschreven Hoppegartener Husten.
Deze Berlijnse epizoötie werd door een aan A-equi-1 verwant influenza-
virus veroorzaakt. Influenza A-equi-1 veroorzaakte daarentegen bij een
epizoötie in een militair paardedepot in Zwitserland, voornamelijk een
infectie van de voorste luchtwegen (Gerber, 1966). Eenzelfde verschil
in gedrag werd ook voor influenza A-equi-2 waargenomen. Terwijl dit
virus zich in de U.S.A. (McQueen, Keeran, Davenport en
M i n u s e, 1965), Canada (Ditchfield, Macpherson en Zbit-
ner, 1965) en Engeland (Miller, 1965) manifeesteerde in een ont-
steking van de voorste luchtwegen, werden door Gerber (1966) hoofd-
zakelijk aandoeningen van bronchiën en longen waargenomen.
Er is weinig bekend over de histopathologische veranderingen van het
respiratieapparaat tijdens een influenzaäandoening. Men bedenke hierbij
dat dit beeld mede door secundair optredende bacteriën bepaald kan wor-
den.

Rooney (1966) beschreef de pathologische veranderingen van een aan-
tal aan influenza gestorven veulens. Meestal werd een acute rhinitis
waargenomen. In de ongecompliceerde gevallen werd een hevig verlopen-
de necrotiserende bronchiolitis gevonden en in de alveoli waren hyaline
membranen gevormd. In een enkel geval trad myocarditis op. Vaak zag
hij gemengde beelden, die door een menginfectie met een Streptokokkus
werden veroorzaakt. De necrotiserende bronchiolitis werd aan het in-
fluenzavirus en de fibrineuze pneumonie aan de bacterie toegeschreven.

De eerste ziektegevallen, veroorzaakt door influenza A-equi-2, werden in
januari 1963 in Florida geconstateerd bij een aantal vanuit Argentinië
geïmporteerde renpaarden (Steele, 1963). Na korte tijd bleken ook
andere paarden in dezelfde stal aangetast te zijn. Vanuit deze stal werden
paarden overgebracht naar 2 renbanen in de omgeving van Miami. Bin-
nen 4 weken werden op één van deze renbanen 800 van de 1000 aan-
wezige paarden geïnfecteerd.

Drie maanden later had de infectie zich over het vaste land van de Ver-
enigde Staten van Amerika en Canada verspreid. Tegelijkertijd werden
in Kentucky ziektegevallen door influenza A-equi-1 veroorzaakt. Kort na
herstel van deze aandoening bracht men een aantal van deze paarden

over naar gebieden, waar het A-equi-2 virus voorkwam. DergeHjke paar-
den bleken totaal geen weerstand tegen de influenza A-equi-2 infectie
te hebben verworven.

Het duurde tot 1965 voordat het influenza A-equi-2 virus Europa bereikte.
In 1963 werd in Engeland nog het influenza A-equi-1 (1963 Cambridge)
door Beveridge e.a. (1965) geïsoleerd en op dit moment bleken alle
onderzochte paardesera nog vrij van antilichamen tegen het influenza
A-equi-2 virus te zijn.

In januari 1965 werden de eerste verdachte infecties in 2 stoeterijen in
Sussex waargenomen (Miller, 1966; Rose, 1965) en enige tijd later
in het paardecentrum Newmarket. Van hieruit moet de ziekte zich ver-
der hebben verspreid. In de periode na januari wordt in Engeland veel
gereisd met merries van en naar de stoeterijen.

Halverwege maart waren grote gebieden, speciaal de fokdistricten, aan-
getast, maar men ondervond toen in de trainingstallen nog geen grote
moeilijkheden. Echter, medio april had de „Newmarket Cough" ook de
trainingstallen bereikt. Op dat ogenblik had naar schatting 90% van het
aantal paarden in Engeland de infectie ondergaan.

In de loop van 1965 werden dergelijke epizoötieën in vele Europese landen
waargenomen. In Zwitserland (Gerber, Bürki, Löhrer en Pac-
c a u d, 1966) nam men in de militaire paardendepots een morbiditeit
van bijna 100% waar. Vanuit deze depots heeft het virus zich door het
land verspreid. Hierbij heeft één concours hippique in belangrijke mate
als tussenstation gefungeerd.

De aërogene transmissie maakt een buitengewoon snelle verspreiding van
het influenzavirus in een groep paarden mogelijk. Bovendien werd in het
geval van de influenza A-equi-2 panzoötie, de verspreiding niet door een
bestaande immuniteit bemoeilijkt. Het agens trof overal een volkomen
gevoelige paarden stapel aan.

Hoewel de besmetting hoofdzakelijk langs aërogene weg plaats vindt, wer-
den ook duidelijke aanwijzingen gevonden voor een indirecte transmissie
in boxen, vrachtauto\'s en pistes (Miller, 1965; Gerber, 1966).

Indien men de dieren een paar weken absolute rust geeft, bij voorkeur in
een goed geventileerde stal, is meestal geen behandeling nodig. Verandering
van voeding en stalklimaat dient vermeden te worden.
Door regelmatige auscultatie en een goede registratie van het tempera-
tuursverloop, kan men eventueel optredende complicaties opsporen.
Met antibiotica en Sulfonamiden zijn secundaire bacteriële infecties bin-
nen de perken te houden. Volgens Böhm en Zeiler (1966) wordt de
opnieuw optredende koorts hiermee weliswaar nauwelijks beïnvloed, maar
de ziekteduur wordt wel verkort.

Bij circulatiestoornissen, die gepaard gingen met ademnood, behandelden
Gerber en Löhrer (1966) de dieren met een hartpreparaat. Zij ge-
bruikten een 25% niketamideoplossing. Een dosis van 15 ä 20 ml, intra-
veneus toegediend, gaf bevredigende resultaten. De prognose voor onge-
compliceerde influenza-infecties is in het algemeen gunstig te noemen.
Voorwaarde voor volledig herstel is rust en een langdurige rekonvalescentie-
periode. Indien men de dieren te vroeg arbeid laat verrichten, dient men
ernstig rekening te houden met chronische long- en hartaandoeningen. Na

één maand kunnen rijpaarden weer normaal gebruikt worden, maar voor
b.v. renpaarden moet een zorgvuldig opgebouwd oefenschema gehanteerd
worden om in 2 a 4 maanden het oude prestatieniveau weer te bereiken.
Bij veulens, die in een gecontamineerde omgeving worden geboren, is de
situatie ernstiger. Vooral indien het moederdier enkele dagen vóór de
partus ziek wordt, ondergaat het jong een bijzonder zware infectie. Derge-
lijke veulens zijn de eerste 3 dagen gezond, krijgen koorts op de 4e levens-
dag en vertonen op de 5e en 6e dag een ernstige longaandoening. Het
grootste gedeelte der onbehandelde dieren sterft na enkele dagen.
M i 11 e r (1965, 1966) beschreef een profylactische behandeling van onder
dergelijke omstandigheden geboren veulens. Door middel van subcutane
toediening van 50 ml bij paarden bereid hyperimmuunserum werd een vol-
doende bescherming verkregen om de dieren in leven te houden. Indien
de veulens reeds de eerste verschijnselen van influenza vertoonden, werd
2 X daags 50 ml hyperimmuunserum toegediend. Hiermee zouden bevredi-
gende resultaten verkregen zijn.

Sinds het influenzavirus A-equi-2 in Amerika en enige tijd later in Europa
een volkomen gevoelige paardestapel aantrof en mede daardoor een pan-
zoötie veroorzaakt, is er behoefte ontstaan aan preventie door middel van
een vaccin. Dit vaccin zou zowel het influenza A-equi-1 als het A-equi-2
antigeen moeten bevatten.

Uit de ontwikkeling en toepassing van geïnactiveerde influenzavaccins bij
de mens is bekend, dat de antilichaamvorming afhankelijk is van de wijze
waarop het antigeen in het vaccin is verwerkt en tevens van de omstan-
digheid of het te vaccineren individu reeds eerder een infectie of een vacci-
natie met de in het vaccin verwerkte virustypen heeft ondergaan. Een be-
vredigende bescherming kan alleen verwacht worden wanneer het in het
vaccin verwerkte virus indentiek of antigeen nauw verwant is aan het
virus, dat de epidemie veroorzaakt.

Door Bryans en medewerkers (1966) werd een adjuvansvaccin ont-
wikkeld volgens een procédé, dat ook voor de produktie van influenza-
vaccins voor humane toepassing wordt gevolgd.

Het bleek evenwel dat het incomplete Freund\'s adjuvans, dat de beste anti-
gene stimulans bewerkstelligde, niet bruikbaar was vanwege de vorming
van granulomateuze zwellingen op de plaats van toediening. Men koos dus
een minder werkzaam, maar onschadelijk adjuvans. Dit vaccin bleek na
een tweemalige toediening, met een interval van 6 of 12 weken, zelfs een
hogere titer HAR antilichamen te geven dan na het doormaken van een
natuurlijke infectie wordt waargenomen. De vaccinatie met een 12 weken
interval was het meest efficiënt. Daar men de indruk had, dat na het
doormaken van een natuurlijke infectie, het paard onder praktijkomstan-
digheden gedurende een jaar is beschermd tegen een ziekmakende infectie
door hetzelfde agens, werd op grond van bovenstaande gegevens voorge-
steld de vaccinatie éénmaal per jaar te herhalen. De resultaten, die met
dit vaccin in Amerika onder praktijkomstandigheden werden verkregen,
waren bevredigend (Bryans, 1966). De produktie van het vaccin werd
door een commerciële firma^) overgenomen.

In Engeland is door Brander en medewerkers (1965) een adjuvans-
vaccini) ontwikkeld, waarin beide typen A-equi-1 en A-equi-2 en een hu-
mane influenza A2 stam zijn verwerkt. Bij 7 met dit vaccin gevaccineerde
paarden werden 2 en 14 weken na de enkelvoudige vaccinatie redelijk
hoge HAR titers waargenomen. Street (1966) rapporteerde dat een
enkelvoudige vaccinatie van een groot aantal paarden zonder moeilijk-
heden was verlopen en concludeerde daaruit dat dit produkt geen bij-
werkingen had.

De na verloop van één jaar met dit vaccin uitgevoerde hervaccinaties,
bleken evenwel toch niet geheel zonder reacties te verlopen (Miller,
1966).

N.B. Bij het ter perse gaan van dit artikel bereikte ons het bericht, dat
Equiflu inmiddels door de fabrikant uit de markt is genomen.

Aan de hand van literatuurgegevens wordt een beschrijving gegeven van het ziekte-
beeld, de pathologische bevindingen bij veulens, de epizoötiologie, de therapie en de
preventie van influenza bij paarden.

The clinical, epizootiological, preventive and other aspects of influenza in horses are
discussed based on a review of literature.

A 1\'aide de données de la littérature on donne une description du syndrome, des
expériences pathologiques chez les poulains, de l\'épizoötiologie, de la thérapie et de la
prévention d\'influenza chez les chevaux.

An Hand von Literaturangaben wird eine Beschreibung des Krankheitsbildes, der
pathologischen Erfahrungen bei Fohlen, der Epizoötiologie, der Therapie und der
Prävention von Influenza bei Pferden gegeben.

Con moüvo de datos de la hteratura esta dado una description de la enfermedad, de
los resultados patologicos en potros la epizootilogia, el tratamiento y la prevencion de
influenza en caballos.

B e v e r i d g e, W. I. B., M a h a f f e y, L. W. and R o s e, M. A. : Influenza in horses.

Vet. Ree., 77, 57, (1965).
B ö h m, H. O. und Z e 11 e r, R. : Isolierung eines Influenzavirus in Deutschland beim
scuchenhaften Husten der Pferde. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 11, 201, (1966).
B r a n d e r, G. C., S t r e e t, B. K. and Mann, G. : Equine Influenza virus vaccine.

Vet. Ree., 77, 548, (1965).
B r i o n, A., Fontaine, M., C a t e i g n e, G. et B é n a z e t, P. : La grippe du

chéval. Ree. Méd. Vét., 140, (1964).
B r y a n s, J. T., D O 11, E. R., W i 1 s O n, J. C. and M c C O 11 u m, W. H. : Immu-
nization for equine influenza. J. Am. vet. med. Ass., 148, 413, (1966).

Bryans, J. T.: Control of Equine Influenza. Proceedings Book, First International
Conference on Equine Infectious Diseases, Stresa, (1966), in druk.

D i t c h f i e 1 d, J., M a c p h e r s o n, L. W. and Zbitnev, A.: Upper respiratory
disease in thoroughbred horses. Studies of its viral etiology in the Toronto area.
Canad. J. Comp. Med. Vet. Sei., 29, 18, (1965).

E s p m a r k, J. A. and Salenstedt, C. R.: Outbreaks of Equine influenza A in
Sweden. Nord. Vet. Med., 16, 910, (1964).

Gerber, H. und Löhrer, J.: Influenza A-equi-2 in der Schweiz 1965 III. Zbl.
Vet. Med., Reihe B, 13, 438, (1966).

Gerber, H., B ü r k i, F., L ö h r e r, J. und P a c c a u d, M. F.: Influenza A-equi-2
in der Schweiz 1965 II. Zbl. Vet. Med., Reihe B, 13, 427, (1966).

H a g a n, W. A. and B r u n e r, D. W.: The infectious diseases of domestic animals.
Third edition, London, (1957).

Marois, P., Pavilanis, V., B o u d r e a u 11, A. and D i F r a n c o, E.: An
outbreak of type A2 Influenza among horses. Canad. J. Comp. Med. Vet. Sei.,
27, 257, (1963).

Masurel, N. and Mulder, J.: Studies on the content of antibodies for equine
influenza virus in human sera. Bull. Wld. Hlth. Org., 34, 885, (1966).

McQueen, J. L., K e e r a n, R. J., Davenport, F. W. and M i n u s e, E.:
Equine Influenza. Communicable Disease Center. Zoonoses Surveillance, Report
number 5. Animal Influenza, 23, (1965).

Miller, W m. C.: Equine influenza. Further observations on the „coughing" out-
break. Vet. Ree., 77, 455, (1965).

Miller, W m. C.: Observations on the epidemiology of virus equine influenza in
Britain in 1965. Proceedings Book, First International Conference on Equine In-
fectious Diseases, Stresa, (1966), in druk.

Rooney, J. R.: The pathology of respiratory diseases of foals. Proceedings Book,
First International Conference on Equine Infectious Diseases, Stresa (1966), in
druk.

So vi nova, O., Tumovd, B., P o u s k a, F. and N e m e c, J.: Isolation of a
virus causing respiratory disease in horses. Acta Virolog., 2, 52, (1958).

S t e e 1 e, J. H.: The 1963 epidemic of equine influenza in the United States. Pro-
ceedings Book, number 3, XVIIth World Veterinary Congress, Hannover (1963).

Street, B. K.: The use of an oil adjuvant equine influenza virus vaccine. Round
table conference on adjuvants, Utrecht (1966), in druk.

W a d d e 11, G. H., T e i g 1 a n d, M. B. and S i g e 1, M. M.: A new influenza virus
associated with equine respiratory disease, ƒ. Am. vet. med. Ass., 143, 587, (1963).

W a 1 d m a n n, O., Kobe, K. und Pape, J.: Vorläufige Mitteilung über die
Aetiologie des Hoppegartener Hustens der Pferde. Berl. tierärztl. Wschr., 50, 1,
(1934 a).

W a I d m a n n, O., und K ö b e, K.: Der seuchenhafte Husten des Pferdes. Berl.
tierärztl. Wschr., 50, 561, (1934 b).

Nadat in 1956 Sovinova en medewerkers voor het eerst een influenza
A virus bij paarden hadden geïsoleerd, cn W a d d e 1 1 en medewerkers in
1963 een ander influenza A virustype bij paarden isoleerden, zijn veel sero-
logische onderzoekingen met het influenza A-equi-1 en A-equi-2 virus ver-
richt.

Verschillende Amerikaanse, Engelse en Nederlandse onderzoekers hebben
antilichamen tegen het A-equi-2 influenzavirus in het serum van oudere
mensen aangetroffen. Andere onderzoekers hebben het humane influenza
A2 virus uit paarden kunnen isoleren of antilichamen tegen dit virus aan-
getoond (Masurel, 1967). Dit geschiedde meestal ten tijde van of in
een periode, volgend op een influenza A2 epidemie bij de mens.
In het hieronder beschreven onderzoek zijn enkele honderden paardesera
onderzocht op de aanwezigheid van specifieke antilichamen tegen de
paarde-influenzavirussen A-equi-1 en A-equi-2, het varkensinfluenzavirus,
en de humane influenzavirussen A, Al en A2. Hiermede hebben wij ge-
tracht een inzicht te verkrijgen in het voorkomen van influenza in de
Nederlandse paardestapel.

Van de in de jaren 1963, 1964, 1965, 1966 verzamelde sera werden respec-
tievelijk 118, 163, 10 en 72 paardesera onderzocht. Tevens waren beschik-
baar uit 1964 28, uit 1965 8 en uit 1966 8 pony-sera.

De sera uit de jaren 1963 en 1964 werden verzameld in het kader van een
onderzoek naar de verspreiding van het rhinopneumonievirus bij paarden
in Nederland (de Boer, 1966). Bovendien werden sera onderzocht, die
door het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam voor
drachtigheidsonderzoek werden ontvangen.

Vijftig sera waren afkomstig van paarden die in januari en februari 1966
ter behandeling aan de Kliniek voor Heelkunde van de Faculteit der Dier-
geneeskimde in Utrecht werden aangeboden. Met een interval van 12
dagen werd tweemaal serum verzameld van de paarden in de manege te
Breukelen, die in januari 1965 een respiratoire aandoening vertoonden.
Een twaalftal sera was afkomstig uit een manege te Apeldoorn. De sera
zijn bewaard bij —20° C.

In de HAR-test werden 2/2 -4 agglutinatie eenheden influenzavirus ge-
bruikt. De serumtiters werden weergegeven als de reciproke van de serum-

1 Dr. N. Masurel; Afdeling Klinisch Respiratoire Virologie, W.H.O. Influenza
Centrum voor Nederland; Academisch Ziekenhuis, Leiden.

2 G. F. de Boer; Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Amsterdam;
Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam.

verdunning waarbij 50% hemagglutinade waargenomen werd. De dter
werd gecorrigeerd voor 3 hemaggluünerende viruseenheden.
De sera werden voorbehandeld met Vibrio c/io/era«-fihraat om de aspecifiek
remmende stoffen uit de te onderzoeken sera te verwijderen. Aan één deel
serum werden meestal 5 delen cholerafiltraat toegevoegd. Soms was het
nodig één deel serum vóór te behandelen met 11 delen cholerafiltraat.

In dit onderzoek werden gebruikt de paarde-influenzavirussen A-equi-1
(1956 Praha) EioMgoEio-ie¹), A-equi-2 (1963 Miami)Ex MigEs-u. A-
equi-2 (1963 Richelieu) Ei7M34E7_i2, A-equi-2 (1963 Milford) E^g en
A-equi-2 (1965 Utrecht) Ex Ejg en Ex EiMggEg.

Van de humane influenza A virussen werden de volgende prototypen in
de proeven betrokken A-PR8 (1934 U.S.A.) Fi98M593Ei24MiiE3i, Al
(1949 Nederland) E8M20E10M7E32 en A2-63 (i963 Nederland) E3M16
E9M9E25 en bovendien A-Swine-15 (1930 U.S.A.) M257E14.
Antisera tegen deze influenzavirussen werden bereid bij fretten door één-
malige intranasale infectie met 1 ml virusbevattende allantoisvloeistof. De
besmetting werd uitgevoerd onder lichte aethemarcose.
Door middel van hartpunctie werd tevoren en 18 dagen na de infectie
bloed verzameld.

De paardesera, afgenomen in 1963, 1964, 1965 en 1966, zijn onderzocht op
HAR antilichamen tegen de representatieve humane, varkens- en paarde-
influenzavirussen. In de sera, die verzameld werden van 1963 tot en met
1965 werden geen antilichamen tegen de paarde-influenzastammen A-equi-
1 en A-equi-2 aangetoond (tabel I).

Paardesera, met de HAR reactie getest op de aanwezigheid van antilichamen
tegen humane-, varkens- en paarde-influenza A virussen. De getallen onder
de virussen geven het aantal positieve bevindingen weer.

1 De letters E, M en F betekenen respectievelijk ei, muis en fret. Het bijbehorende
cijfer geeft het aantal passages aan, dat in de betreffende gastheer is ver-
richt. Ex , onbekend aantal ei-passages, ontvangen van andere laboratoria.

De sera, verzameld in de jaren 1963 en 1964, vormen enigszins een repre-
sentatief monster van de verschillende groepen paarden, die in Nederland
voorkomen. Het ontbreken van resttiters tegen paarde-influenzavirussen
in deze sera rechtvaardigt de conclusie, dat in de betreffende periode onder
de Nederlandse paarden geen uitgebreide epizoötie van een respiratoire
aandoening, veroorzaakt door een influenzavirus A-equi-1 of A-equi-2, is
voorgekomen.

Medio 1965 heeft zich ook in Nederland een uitgebreide respiratoire epi-
zoötie bij paarden voorgedaan. Door het hoge besmettingspercentage, de
snelle verspreiding van de ziekte en het hoesten rees spoedig het ver-
moeden dat het influenza betrof. De infectie toonde geen voorkeur voor
leeftijdsgroepen en de paarden bleken geen op immuniteit berustende
weerstand te bezitten.

Het ziektepatroon kwam overeen met dat van de influenza A-equi-2 pan-
zoötieën, die in ongeveer dezelfde periode in de ons omliggende landen
werden waargenomen (Beveridge, 1965; Miller, 1965; Gerber,
1966; Paccaud, Bürki en Gerber, 1966; Mayr, PetteenPape,
1966). Zoals verderop wordt beschreven, is in die periode ook in ons land
een influenza A-equi-2 stam geïsoleerd.

Het bevreemdde ons dan ook, dat in de sera uit 1965 en 1966, waarbij de
verzameling niet gericht was op een speciale ziektegeschiedenis, slechts in
een zeer gering percentage antilichamen konden worden aangetoond. Voor
wat de sera verzameld in december 1965 betreft, is hiervoor wel een ver-
klaring te geven. Deze waren gering in aantal en bovendien hoofdzakelijk
afkomstig van pony\'s. Echter in de groep sera, die in de maanden januari
en februari 1966, voornamelijk aan de Kliniek voor Heelkunde te Utrecht,
werd verzameld, bleek ook slechts een gering aantal sera antilichamen
tegen het A-equi-2 virus te bevatten. In deze categorie bezaten 2 van de
51 paardesera en 1 van de 8 ponysera antilichamen tegen het paarde-
influenzavirus A-equi-2 (1963 Richelieu). Eén van deze positieve paarde-
sera had ook antilichamen, zij het in een lagere verdunning, tegen het
A-equi-2 (1963 Miami) virus. Deze titers zijn respectievelijk 40 en 20 in
de HAR test. Dit wijst er wel op dat het influenza A-equi-2 virus in de
loop van het jaar 1965 in de Nederlandse paardestapel gecirculeerd
heeft. De sera, in twee maneges verzameld nadat hierin een respiratoire
infectie was voorgekomen, worden in de tabellen III en IV besproken.

Uit tabel I blijkt verder dat in de paardesera, afgenomen in 1963, 1964
en 1966, respectievelijk bij 6%, 3% en 2% antilichamen aanwezig zijn
tegen het humane A2 influenzavirus. De paardesera zijn verzameld vóór
of enkele maanden na de influenza A2 epidemieën, die in de winter van
deze jaren in de Nederlandse bevolking optraden. De gevonden titers zijn
laag, variërend van 18 tot 40 in de HAR test. Verschillende onderzoekers
hebben in de periode 1958 - 1966 serologisch en virologisch aanwijzingen
gevonden, dat het humane influenza A2 virus in staat is paarden te be-
smetten (Masurel, 1967). Waarschijnlijk moeten de door ons waarge-
nomen lage titers dan ook gewaardeerd worden als resttiters na een door-
gemaakte infectie met het humane influenza A2 virus.

In de zomer van 1965 ontvingen wij van Dr. H. Kunst, Instituut voor
Veterinaire Virulogie te Utrecht, een influenzavirus voor typering. Dit virus
werd in kippeëieren gekweekt uit een neusmonster van een paard, dat kli-

nisch een influenzabeeld vertoonde. De gepaarde serummonsters van dit
paard gaven in de complementbindings (CB) reactie een stijging van < 8
naar 64 met het soluble influenza A antigeen. De HAR test toont geen
stijging met het influenza A-equi-1 virus, terwijl ten opzichte van het
A-equi-2 virus en het homologe virus een lichte stijging viel waar te
nemen.

Kruis HAR proef van de ei-en muislijn van het influenzavirus A-Equi-2
(1965 Utrecht), en de in 1956 en 1963 geïsoleerde paarde-influenza-

In tabel II worden de HAR kruistitraties ten opzichte van reeds bekende
paardevirusstammen beschreven. Er bestaat een nauwe verwantschap
tussen de ei- en muislijn van het Nederlandse virus, en de paardc-
influenzastammen A-equi-2 (1963 Richelieu) en A-equi-2 (1963 Milford).
Deze stammen geven alle hetzelfde negatieve resultaat met de frette-
antisera van de stam A-equi-1 (1956 Praha). In deze kruisproef staat de
Nederlandse virusstam dichter bij influenza A-cqui-2 (1963 Richelieu)
dan bij het A-equi-2 (1963 Miami) virus. De proef geeft duidelijk aan dat
het in 1965 in Nederland geïsoleerde virus bij de influenza A-equi-2 virus-
groep behoort.

In januari 1965, dus enkele maanden voordat de influenza A-equi-2 epi-
zoötie Nederland bereikte, heeft een van ons een bezoek gebracht aan een
kort tevoren geopende manege te Breukelen. Op dat moment hadden bijna
alle aanwezige paarden een geringe temperatuursverhoging en vertoonden
daarbij een neusuitvloeiing, die van sereus tot mucopurulent varieerde. De
dieren hadden een sterk verminderde eetlust en er werd voortdurend een
droge krachtige hoest in de stal gehoord. Wij bezochten deze manege 12
dagen nadat voor het eerst hoesten werd waargenomen. In de loop van een
paar weken werd bij enkele paarden een submaxillaire klierzwelling waar-
genomen, die in twee gevallen doorbrak. In een aantal gevallen werden
bronchitiden waargenomen.

De behandeling bestond uit het voorschrijven \\an absolute rust en toe-
diening van antibiotica gedurende een aantal dagen, indien de auscultatie
en de regelmatige registratie van de lichaamstemperatuur daartoe aanlei-
ding gaf.

Gepaarde sera afgenomen van paarden in de manege te Breukelen (januari
1965). Met de HAR test en CB test zijn de antilichaamtiters bepaald tegen
de paarde-influenzavirussen A-equi-1 en A-equi-2, en het oplosbare influen-
za A antigeen.

Tabel IH toont de resultaten, verkregen uit het onderzoek naar anti-
lichamen tegen de paarde-influenzavirusstammen in de HAR test en de
CB test. Op het moment van de eerste monstername bleken bijna alle sera
reeds antilichamen tegen influenza A-equi-1 (1956 Praha) te bevatten.
Vijf sera uit deze reeks tonen in de HAR test een significante stijging van
de hoeveelheid antilichamen tegen deze stam. Ook de CB test bevestigt in
drie gevallen een doorgemaakte infectie met influenza A. Tegen de drie
A-equi-2 influenzavirussen werden geen aantoonbare antilichamen ge-
vonden. Bovendien werd in de sera geen titerstijging ten aanzien van het
rhinopneumonievirus aangetoond (de Boer, 1966).

Uit bovenstaande gegevens mag geconcludeerd worden dat de respiratoire
infectie in deze manege veroorzaakt werd door het influenza A-equi-1
(1956 Praha) of een nauw hieraan verwant agens.

Met het aantonen van deze antilichamen tegen het A-equi-1 virus en de
isolatie van een influenza A-equi-2 virusstam, medio 1965, is aangetoond,
dat beide paarde-influenzavirussen in 1965 in Nederland respiratoire aan-
doeningen bij paarden hebben veroorzaakt.

In juli 1966 onderzochten wij de sera van een twaalftal paarden, alle aan-
wezig in een manege te Apeldoorn. In deze stal werd korte tijd tevoren
een infectieuze aandoening van de voorste luchtwegen waargenomen. De
in tabel IV weergegeven resultaten wekken de indruk, dat een influenza
A-equi-1 virus deze infectie had veroorzaakt. Temeer daar in deze groep
sera ook het serummonster van paard Be voorkwam. Van dit paard was

gebleken, dat het in februari nog vrij was van antilichamen tegen zowel
A-equi-1 als influenza A-equi-2 (Masurel, 1967). Het dier had in fe-
bruari van hetzelfde jaar een respiratoire infectie ondergaan, en het onder-
zoek van de gepaarde serummonsters (15/2 en 7/3) had daarbij uitgewezen,
dat deze aandoening door een humane influenza A2 virusstam werd ver-
oorzaakt.

HAR titers van sera, verzameld in een manege te Apeldoorn t.o.v. paarde-
influenzavirussen en een humane influenza A2 stam.

Uit de gegevens in tabel IV blijkt tevens, dat sera van een aantal paarden
in deze manege ook antilichamen, zij het in lagere titer, tegen influenza
A-equi-2 (19è3 Richelieu) en influenza A-equi-2 (1965 Utrecht) be-
vatten. De grote overeenkomst in het antilichaampatroon t.o.v. deze beide
virusstammen, wijst nog eens te meer op de antigene relatie tussen deze
twee stammen, zoals ook reeds bij de bespreking van tabel II werd aan-
geduid.

Een woord van dank aan Dr. H. Kunst voor het ter beschikking stellen van de
Nederlandse paarde-influenzavirusstam is hier op zijn plaats. Wij zijn Dr. W. K. W.
H i 11 en Drs. E. Lagerwe ij zeer erkentelijk voor het verzamelen van paardesera.
Aan Drs. L. C. Blanken en Drs. I. van Es zijn wij dank verschuldigd voor de
verleende medewerking bij het verkrijgen van de gegevens uit de beide maneges.
Technische medewerking werd verleend door Mej. E. D e g g e r en de heer P.
Webbers.

In paardesera, afgenomen in 1963, 1964 en 1966, werden in 6%, 3% en 2% der sera
antilichamen tegen de humane influenzastam A2-63 (1963 Nederland) gevonden.
Serologisch kon worden aangetoond dat respiratoire infectieuze aandoeningen, die bij
paarden in een tweetal maneges respectievelijk in januari 1965 en in juni 1966 op-
traden, door het influenza A-equi-1 virus werden veroorzaakt. Door virusisolatie werd
medio 1965 een infectie met het influenzavirus A-equi-2 gediagnosticeerd. De diagnose
kon serologisch worden bevestigd.

Horse sera from 1963, 1964 and 1966 show positive antibody titers against the human
influenza strain A2-63 (1963 Nederland) in respectively 6%, 3% and 2% of the
tested sera. Serologic evidence was found for influenza A-equi-1 infections in riding-
school horses in respectively January 1965 and June 1966. An influenza virus strain
A-equi-2 was successfully isolated during the summer of 1965.

On a trouvé dans des sérums chevalins, pris cn 1963, 1964 et 1966, dans 6%, 3% et
2% des sérums des anticorps contre la souche humaine d\'influenza A2-63 (1963
Pays Bas).

Sérologiquement on a pu démontrer que des affections respiratoires infectieuses qui
se présentaient chez des chevaux dans deux manèges, respectivement en janvier 1965
et en juin 1966, avaient été causées par le virus d\'influenza A-equi-1.
Au moyen de l\'isolation du virus on put porter, au milieu de 1965, le diagnostic d\'une
infection avec le virus d\'influenza A-equi-2. Le diagnostic put être confirmé séro-
logiquement.

Tn Pferdesera, entnommen in den Jahren 1963, 1964 und 1966, wurden 6, 3, und 2
Prozent der Sera Antikörperchen gegen den menschlichen Influenzastamm A2-63
(1963 Niederland) gefunden.

Serologisch konnte nachgewiesen werden, dass respiratorische infektiöse Entzün-
dungen, die bei Pferden aus zwei verschiedenen Manegen resp. im Januar 1965 und
im Juni 1966 auftraten, durch das Influenza .A-equi-1 Virus verursacht wurden.
Durch Virusisolation wurde Mitte 1965 eine Infekdon mit dem Influenzavirus
A-equi-2 Virus diagnostiziert. Die Diagnose konnte serologisch bestätigt werden.

En sueros obtenidos de caballos en el periodo 1963 - 1964 y 1966 se ha encontrado en
6, 3 y 2 por ciento de los sueros anticuerpos ocntra la cepa de influenza humana
A\'.i-63 ( 1963 Holanda). Se pudo demostrar serologicamente que afecciones respira-
torios infecciosas que ocurre en caballos en dos picaderos respectivamente en enero
1965 y en junio 1966, fueron causados por el virus de influenza A-equi-1.
En la unitad del ano 1965 fue diagnosticado por medio de aislamiento del virus una
infeccion con el virus de influenza A-equi-2.
Se pudo confirmât el diagnostico serologicamente.

Beveridge, W. I. B.; Some topical comments on influenza in horses. Vet, Ree.,
77, 427, (1965).

B o e r, G. F. d e: Distribution of neutralizing antibodies against equine rhinopneumo-
nitis virus in Dutch horse sera as measured by a plaque assay method with fluid
overlay. Arch. Ges. Virusforsch., 19, 23, (1966).
Gerber, H., Bürki, F., L ö h r e r, J. und Paccaud, M. F. : Influenza A-equi-2

in der Schweiz 1965 II. Zbl. Vet. Med. Reihe B, 13, 427, (1966).
M a s u r e 1, N. : Influenza bij mens en dier. Tijdschr. Diergeneesk., 92, 487, (1967).
Mayr, A., P e 11 e, J. und Pape, J.: Untersuchungen über die 1965 bei Pferden
beobachtete Hustenepidemie (Hoppegartener Husten) in der Bundesrepublik. Tier-
ärztl. Umsch., 6, 281, (1966).
Miller, Wm. G.: Equine influenza. Further observations on the „coughing" out-
breaks. Vet. Ree., 77, 455, (1965).
Paccaud, M. F., Bürki, F. und Gerber, H.: Influenza in der Schweiz I.

Zbl. Vet. Med. Reihe B, 13, 417, (1966).
Sovinova, O., Tumova, B., Pouska, F. and Nemec, J.: Isolation of a

virus causing respiratory disease in horses. Acta Virol., 2, 52, (1958).
W a d d e 1 1, G. H., T e i g 1 a n d, M. B. and S i g e 1, M. M. : A new influenza virus
associated with equine respiratory disease, ƒ. Am. vet. med. Ass., 143, 587, (1963).

Uit de oudheid dateert het eerste veeartsenijkundige gegeven, nl. de Petrie-
papyrus van Kahun en Gurob waarin over orgaanaandoeningen wordt
geschreven, over koliek bij het rund en meteorismus waartegen aderlatin-
gen, urine per os, het trekken aan de tong en het overgieten met koud
water werden aanbevolen.

Uit dezelfde periode stamt de Codex Hammurabi uit een ander veerijk
gebied, nl. Mesopotamië. Op deze steen staat in spijkerschrift o.a. het vol-
gende te lezen: „Als een koedokter of een schapendokter een koe of een
schaap heeft behandeld en door een zware operatie het dier heeft genezen,
moet de eigenaar van het dier den dokter geven een zesde van een schepel
zilver".

Wanneer wij ons nu tot Europa beperken dan blijkt dat in de 17e eeuw,
toen in ons land Van Leeuwenhoek, Swammerdam en De
Graaf werkten, in Frankrijk Jacques Labessie de Solleysel
(1617 - 1680) werkzaam was, die zich te Parijs wijdde aan de rijkunst.
Na een verblijf in Duitsland, waar hij waarschijnlijk zijn kennis van de
ziekten der paarden en de behandeling daarvan heeft opgedaan, stichtte
hij een rijschool en was tegelijk paardenarts. Hij schreef het boek; „Le
parfait Maréschal".

Dit werk beleefde veel herdrukken en vertalingen en diende als voorbeeld
voor de schrijvers die na hem kwamen. Aderlating is één van de belang-
rijkste therapieën, die de Solleysel putte uit de gegevens der humane ge-
neeskunde. Dit blijkt b.v. uit het volgende citaat:

„Veranderingen van het bloed hebben op bepaalde tijden plaats. In het voorjaar
kan het gemakkelijk tot gele gal worden, in de herfst tot zwarte gal, in de winter
tot slijm, iedereen weet dat wel. Van 12 uur in de nacht tot 6 uur in de morgen
overheerst het bloed, van 6 uur in de morgen tot 12 uur \'s middags het slijm,
van 12 uur tot 6 uur de gele gal, van 6 uur tot middernacht de zwarte gal."

Hoewel hij de aanwijzingen geeft, blijft de uitvoering der handelingen in
de handen der smeden.

Merkwaardig overigens dat in die tijden over het karakter der paarden
zulke vreemde opvattingen heersten:

„Bij paarden die de zwarte kleur hebben overheerst de zwarte gal; hebben ze
echter een kol of een witte voet, dan zijn ze wel goed. Roodbruine paarden hebben
een overvloed van gewone (gele) gal en daardoor een sanguinisch temperament.
Witte paarden zijn flegmatisch, lui en zachtaardig door overvloed van slijm."

Hoewel mensen als Philippe Etienne Lafosse (17.39 - 1820)
ruim honderd jaar later wel kritisch tegenover dit werk stonden was deze
periode in positieve zin niet zo vruchtbaar, maar zij rekende wel af met

1 Naar aanleiding van een lezing, gehouden op zaterdag 19 november 1966, voor
het Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuurweten-
schappen te Utrecht.

allerlei bijgeloof dat bijvoorbeeld bestond t.a.v. het verband met de ver-
schillende maanstanden en ziekten.

Claude Bourgelat (1712 - 1779) was directeur van een rijschool te
Lyon en hoewel hij steeds vooral paardenman bleef, kwam hij onder de
indruk van de grote rundersterfte door de veepest, die in 1709 zijn intrede
deed in Europa. Hij achtte het nodig dat in de veeziekten onderwijs werd
gegeven en op 1 januari 1762 opende hij de eerste veeartsenijschool te
Lyon.

Hoe staat het echter met de veeartsenijkunde in Nederland?
Daar in andere landen, b.v. Frankrijk, de cavallerie veel belangrijker was
dan in ons land, maar anderzijds hier de veehouderij van grote betekenis
was, gaat de diergeneeskundige ontwikkeling hier hand in hand met vooral
de bestrijding van de veepest.

Deze ziekte werd voor het eerst in ons land waargenomen in 1713. In dat-
zelfde jaar en in de direct daarop volgende jaren werden veel buiten-
landse werken vertaald en op de Nederlandse markt gebracht. Ook bij de
tweede invasie der runderpest in 1744 en 1745 gaf men blijk niet verder
te zijn dan wat ik eerder noemde bij de Solleysel, nl. dat bijvoorbeeld deze
ziekte via de muis die onder de grond sterft, de graankorrel, het graszaad
en het gras tot de runderen doordrong.

In 1 755 kreeg ook de Nederlandse literatuur over runderpest — en vooral
ook de therapie daarvan — een geheel ander karakter. De ziekte werd van
toen af vergeleken met de pokken van de mens en in verband daarmede
werd de inenting beproefd. In 1769 geeft Petrus Camper te Gro-
ningen in het Theatrum Anatonicum o.a. over „de Historie, Aart, Toe-
vallen en Genezing der thans zweevende besmettelijke veeziekte" een ver-
handeling. Hij zegt dat het aanbevelenswaardig is vooral jongvee in te
enten. Anderen, zoals Vink en de Monchy, zagen meer heil in het
systeem om aangetaste dieren te slachten en besmette ervan af te zonderen.
Dit idee werd meer in midden- en zuid-Nederland gepropageerd. In het
noorden werd in 1774 door Geert R einders gewezen op de gunstige
resultaten door hem verkregen, wanneer kalveren van „gebeterde" koeien
werden geënt, vóór de kalveren „in de lucht" (weide) zijn geweest. Na veel
moeilijkheden over het voor en tegen van het inenten volgt in 1799 een
wet, waarin het volgende artikel staat:

„het inenten of doen intenten van runderbeesten (tegen rundveepest)
binnen de Bataafsche Republiek provisioneel is verboden op poene, dat
diegenen, welke zich mogten onderstaan om eenig vee in te enten, te
laten inenten of daartoe, hetzij door het overbrengen van smetstoffen
of op eenige andere wijze mede te werken, zonder eenige verschooning,
met geeseling en bannissement buiten de Republiek zouden worden
gestraft."

Dit ondanks het feit dat o.a. Prof. Forsten, eerste hoogleraar in de
geneeskunde aan de Bataafsche Hogeschool te Harderwijk, op gezag van
Camper c.s. adviseert ten gunste van de inenting.

Tegelijk met deze zeer strenge bepalingen wordt het „Fonds voor den
Landbouw" opgericht; om te komen tot een behoorlijke schadevergoeding

bij het nemen van maatregelen tegen de runderpest. Hiervoor werden de
volgende bedragen geheven: „elk runderbeest boven 2 jaren oud 2 stuivers,
en beneden 2 jaren 1 stuiver".

Reeds in 1800 werd bepaald, dat de maatregel, oorspronkelijk voor een-
maal bedoeld, „in volle kracht en vigeur blijve"; later werden ook voor
schapen en paarden bijdragen geheven.

Bij de oprichting van de scholen te Lyon en Parijs kreeg Bourgelat de
volledige steun van de heer Bertin, controleur der Financiën in Frankrijk.
Deze steun was het gevolg van Bertin\'s ervaring omtrent de slechte toe-
stand van \'s lands financiën, tengevolge van de verarming van de platte-
landsbevolking door de veepest. Mogelijk op soortgelijke gronden kwam in
1778 te Amsterdam een „Maatschappij ter bevordering van den Land-
bouw" tot stand, waarin o.a. belangrijke kooplieden en hoge ambtenaren
zitting hadden.

Deze maatschappij publiceerde — breedvoerige — resultaten van onder-
zoekingen die op haar verzoek d.m.v. het uitloven van prijzen werden ver-
richt, vooral op het gebied der „ars veterinaria" of „vee-artsenijkunde".
Zij telde onder haar leden ook mensen als genoemde Geert Reinders
uit Groningen, Petrus Camper, hoogleraar te Franeker en M u n-
n i k s, hoogleraar te Groningen.

De maatschappij schreef in 1796 een prijsvraag uit om een plan te maken
voor een veeartsenijschool. Hierop kwamen in 1798 twee uitvoerige ant-
woorden binnen, nl. van Jan Arnold Bennet en Joannes le
Francq van Berkhey, lector te Leiden. Het eerste antwoord werd
eerst in 1820 gedrukt en het tweede in 1804.

De verhandeling van le Francq van Berkhey geeft in de volgende
passage wel een goed beeld van de toestand ten plattelande:

„het verkleefd zijn van onze veehouders aan vooroordelen, verkeerde gewoonten,
sprookjes en ontelbare eigenzinnigheden zijn zeer moeilijke hinderpalen tot het
oprichten eener Vce-artsenijschole in ons Vaderland".

Bennet doet, wat de plaats van vestiging betreft, een keuze tussen
Utrecht en Leiden. Als voordelen van Utrecht worden opgegeven:

„1. den hoogen droogen grond en het stroomend voortreffelijk water, de gunstige
gelegenheid tot alle noodige correspondentie en tot het vervoeren van vee,

7. het in de nabijheid voorkomen van hey-gronden die een voortreffelijke gelegen-
heid zouden kunnen aanbieden tot het nemen van belangrijke proeven den
landbouw en veeteelt beide betreffende, voor welke de bovengenoemde hey-
en zandgronden zoo bij uitsluiting geschikt zijn."

In 1802 vinden wij in het Rapport van den Raad van Binnenlandse Zaken
aan het Staatsbewind de mogelijkheid geopend om gelden van het hier-
boven genoemde Fonds voor den Landbouw ook ten bate van Veeartsenij-
kundig onderwijs aan te kunnen wenden.

zitting had, dat men wel veeartsen nodig had, maar de opleiding beter
aan het buitenland kon overlaten, te Alfort of in Berlijn.
Eveneens in 1806 kwamen de eerste plannen op om in Zutphen een vee-
artsenijschool op te richten. Deze plannen liepen op dat moment echter
dood, maar reeds in 1807 werd aan de nieuwe koning Lodewijk Napoleon
gevraagd om te komen tot de oprichting van een veeartsenijschool te
Zutphen. Men stelde zich een zeer eenvoudige inrichting voor. De koning
nam echter al op 21 maart 1807 het besluit om veeartsen aan een Franse
veeartsenijschool te doen opleiden. Inderdaad zijn er een jaar later een
zevental Nederlandse veterinaire studenten te Alfort ingeschreven en later
aldaar afgestudeerd.

Genoemde commissie, die in 1806 voorstelde veeartsen in het buitenland
te laten opleiden, deed in 1807 toch het voorstel een school te Zutphen
te doen oprichten. Veel is daar niet van terecht gekomen. Zeker is alleen
dat een Duitse dierenarts S c h u 11 z e, hier les gegeven heeft in 1809 en
een paar jaar daarna.

In 1809 wordt een commissie ingesteld voor het houden van een vee-
artsenijkundig examen. In datzelfde jaar kon blijkbaar iedereen zich aan
dit examen onderwerpen want van de 19 kandidaten moesten er 7 worden
afgewezen ,,uit hoofde hunner onkunde". Van de overige 12 kregen er 3
het brevet veearts der le klasse en 9 werden tot veearts der 2e klasse be-
vorderd. Deze laatsten kregen jaarlijks een rijksinkomen van ƒ 400,-.
In 1810 stonden de plannen voor Zutphen vrij gunstig, maar door de
inlijving van Nederland bij Frankrijk werd de zaak weer voorlopig stil
gelegd. In 1813 echter werd het keizerlijk besluit genomen dat er 5 keizer-
lijke veeartsenijscholen zouden zijn, n.1. te Alfort een school der eerste
klasse, en te Lyon, Turijn, Aken en Zutphen scholen der tweede klasse.
Dit besluit is nimmer utigevoerd omdat in 1813 de Franse overheersing
eindigde en genoemd keizerlijk besluit dus niet meer van kracht was.

De hierboven genoemde commissie voor het houden van een veeartsenij-
kundig examen ging na september 1814 weer functioneren. Zij bracht rap-
port uit: „omtrent de noodzakelijkheid van eene inrichting van veeartsenij-
kundig onderwijs" en verklaarde zich bereid daartoe haar medewerking
te verlenen, waarbij zij er op wees dat het in andere landen heel wat beter
gesteld was met de veeartsenijkunde dan in Nederland.
Hierbij moet echter goed bedacht worden dat Nederland vooral een vee-
fokkend land was, met 5 x zoveel runderen dan paarden; in andere landen
was dit vanwege de vele cavallerie-regimenten heel andei-s. Men wenste
dan ook een geheel andere opzet der veeartsenijschool dan b.v. die te
Alfort. De commissie wees er ook op dat het gewenst zou zijn dat er in de
Nederlandse taal een goed boek verscheen over de veeartsenijkunde. Een
lid der commissie schreef toen een handboek over exterieur, gezondheids-
leer en ziekten van paarden, dat in 1818 werd uitgegeven.
In 1812 was van de hand van Alexander Numan, arts te Hooge-
zand de vertaling verschenen van Rohlwes „Algemeines Vieharzneibuch".
Waarschijnlijk door het streven van de commissie werd dit boek in 1819
omgewerkt tot het „Handboek der genees- en verloskunde van het vee".

Was er dus allerwege aandrang om te komen tot oprichting van een vee-
artsenijschool, er was tegelijkertijd een streven — vooral ook aangemoe-

digd door volksvertegenwoordigers uit de zuidelijke Nederlanden — om
het bestaande Athenaeum te Harderwijk op te heffen, ondanks de tot
standkoming in 1816. Twee hoogleraren aldaar n.1. Theodor us
Gerardus van Lidt de Jeude, hoogleraar in de ontleedkunde en
fysiologie en Jakob Vosmaer, hoogleraar in de kruid-, schei- en
artsenijmengkunde, stelden in 1817 een plan op om te Harderwijk een
geneeskundige school voor de provincie Gelderland te stichten. In januari

1818 gingen van Lidt de Jeude en Vosmaer, 29 en 34 jaar oud, naar de
Minister van het Publiek Onderwijs, waar zij hun plan toelichtten. Boven-
dien was hun plan reeds door de Staten van Gelderland goedgekeurd. De
Minister uitte zich in prijzenswaardige woorden over hun plan, maar
deelde mede dat „Den Haag" reeds over het lot van het Athenaeum had
beschikt, in negatieve zin. Het hoeft weinig betoog dat tijdens dit gesprek
juist van Lidt de Jeude het woord gevoerd zal hebben, als men bedenkt
dat Vosmaer hardhorend was!

Deze onderhandeling bracht teweeg dat van Lidt de Jeude belast
werd met het maken van een plan voor de Rijks Veeartsenijschool.

De minister van binnenlandse zaken diende in juli 1818 een rapport in
bij koning Willem I betreffende de oprichting van een veeartsenijschool.
Hij stelde daarin dat er een veeartsenijschool binnen het Rijk moest
komen.

Gezien de ligging van Alfort diende deze school in de noordelijke Neder-
landen te komen en wel het beste in een universiteitsstad. Hij zeide hier-
over b.v.

„In de eerste plaats, alzoo kan het niet anders dan als een der geschiktste middelen
beschouwd worden, om de zoolang miskende veeartsenijkunde uit haren verneder-
den staat, en de beoefenaren derzclve boven het zoo verachtelijke predikaat van
Paarden- of koe-dokter te verheffen, in één woord, dat om deze belangrijke
wetenschappelijke kunst te veredelen, dan wanneer de leerling, tot deze kunst
opgeleid, behalve het onderwijs zelve, gelegenheid gegeven wordt zich door eene
liberale opvoeding meer te cultiveeren en door den omgang met gecultiveerde
natuurgenoten zich meer en meer ten voordeele van de maatschappij en zich zelve
te vormen."

Dit rapport ging voor advies naar het Departement van Onderwijs, Natio-
nale Nijverheid en de Koloniën. Hier werden 2 vraagpunten opgeworpen.
n.1.:

Intussen brak Staring van den Wildenborch nog een lans voor
Zutphen. Staring zag zich immers Harderwijk ontvallen en wilde nu
trachten toch nog een hoger onderwijs-instelling binnen het Gelderse te
behouden.

Een jaar later antwoordde de minister van Onderwijs, Nationale Nijver-
heid en de Koloniën op zijn eigen opgeworpen vragen: „Op 18 september

1819 zal geveild worden de buitenplaats „Gildestein" nabij Utrecht en
dit zou betaald kunnen worden uit de gelden van het Fonds voor den
Landbouw. Als de ruimte er eenmaal is, zullen ook wel bekwame leraers

gevonden kunnen worden". Hij had toen immers al contact met van Lidt
de Jeude en Vosmaer! Van Lidt de Jeude had overigens al op 21 januari

1819 een oratie gehouden in Utrecht waar hij tot buitengewoon hoog-
leraar was benoemd. Ook Vosmaer bekleedde toen een soortgelijke functie.
Mr. \\V. H. de Beaufort kreeg de machtiging genoemd pand voor het
bovenomschreven doel aan te kopen en deed dit op 18 september 1819
voor ƒ 30.000,-.

Op 13 september 1819 werd te Brussel het Koninklijk Besluit getekend om
de veeartsenijschool te Utrecht te stichten.

Aan „Gildestein", waarin een katoendrukkerij gevestigd was, moest nog
veel gerepareerd worden; dit gebeurde eerst o.l.v. de Utrechtse commissie
voor de landbouw en in 1820 o.l.v. vanLidtdeJeudedie per 30 juli

1820 tot directeur en hoogleraar werd benoemd. Hij werd belast met het
onderwijs in de ontleedkunde.

a. AlexanderNuman voornoemd, tot hoogleraar in het practikale
vak der veeartsenijkunde,

b. De heer Vosmaer, tot hoogleraar in de scheikunde, de leer der ge-
neesmiddelen, de artsenijmengkunde.

De invloed van de school van Petrus Camper is dus via Numan verzekerd,
terwijl Forsten, voornoemd, via van Lidt de Jeude en Vosmaer zijn geeste-
lijke invloed inbracht.

Merkwaardig dat geen der te Alfort opgeleide dierenartsen een functie
kregen aan deze veeartsenijschool!

Aanvankelijk was de bedoeling per 1 oktober 1821 de school te openen,
waarbij dan op 1 november de 24 kwekelingen ontvangen zouden worden.
Dit heeft blijkbaar enige vertraging ondervonden, want het inwijdings-
feest vond plaats op 6 december 1821 — de verjaardag van de Prins van
Oranje. Op 10 december daaropvolgend gaven van Lidt de Jeude
en Vosmaer hun eerste lessen. Numan begon eerst op 26 september
1822 zijn lessen met een uitvoerige rede over „De Veeart.senijkunde en de
inrigting van derzelven Onderwijs, overeenkomstig met het belang der
Maatschappij".

Zoals gemeld begon de cursus met 24 leerlingen, welke allen studeerden
voor rekening van het Fonds voor den Landbouw.

De leerlingen waren geheel intern, ze werden na een vergelijkend examen
gekozen in de verschillende provincies: geëist werd dat zij waren:

1. inboorlingen van het Rijk, niet beneden zestien en niet boven twee
en twintig jaren,

Werd in 1821 gestart met 16 personeelsleden, van koksjongen tot hoog-
leraar, in 1850 was dit getal gedaald tot 12, wat mogelijk mede bepaald
werd door het lage peil der opleiding. Op 31 augustus 1965 is het aantal
personeelsleden 404. In 1839 bleken er tezamen 487 patiënten ter kliniek
aangeboden of d.m.v. de buitendienst behandeld te zijn. Een getal dat
thans per week ruim overschreden wordt.

Het is te hopen dat de data 13 september 1969 en 6 december 1971 niet
ongemerkt zullen voorbij gaan, op die data immers dient aan het 150-jarig
bestaan van het diergeneeskundig onderwijs in Nederland aandacht besteed
te worden.

Er wordt een overzicht gegeven van de aanvang der veeartsenijkunde, waarbij speciale
aandacht is geschonken aan het begin der 19e eeuw, waarin \'s Rijksveeartsenijschool
te Utrecht werd opgericht. Tenslotte wordt er op gewezen dat over enkele jaren het
150 jarig bestaan van het diergeneeskundig onderwijs herdacht dient te worden.

The initial period of veterinary medicine is reviewed, particular attention being paid
to the early part of the nineteenth century, in which the State Veterinary College
was founded in Utrecht.

In conclusion, it is pointed out that, in a few years, the hundred and fiftieth anni-
versary of veterinary education in the Netherlands should be commemorated.

Es wird eine Ubersicht von der Beginnperiode der Veterinärmedizin gegeben, wobei
dem Anfang des 19.Jahrhunderts spezielle Aufmerksamkeit gewidmet wird, in dem
die Reichsveterinärschule zu Utrecht gegründet wurde.

Zum Schluss wird darauf hingewiesen, dass in einigen Jahren das 150jährige Bestehen
des veterinärmedizinischen Unterrichts in den Niederlanden als Erinnerung zu ge-
denken ist.

Esta descrito una sinopsis del periodo del pricipio de la medecina veterinaria, en lo
cual se ha puesto especial atencion al comienzo del decimo siglo, en que fue fundado
la escuela del estado de medecina veterinaria a Utrecht.

Por fin se llame la atencion hacia el hecho que dentro de algunos anos que celebrar
la existencia durante 150 anos de la enseflanza de medecina veterinaria en holanda.

hoogleraren, Utrecht (1847).
Francq van Berkhey, Le: Natuurlijke historie van het Rundvee in Holland,
Leyden (1807).

Jaarverslag van de afdeling personeelszaken der Rijksuniversiteit te Utrecht over het

cursusjaar 1964- 1965.
Kroon, H. M.: De voorbereiding en de oprichting van \'s Rijks-Veeartsenijschool,

Hoofdstuk II van „Een Eeuw veeartsenijkundig onderwijs". Utrecht (1921).
P a i m a n s, W. J.: De veeartsenijkunde in Nederland vóór de stichting der vee-
artsenijschool te Utrecht, Hoofdstuk I van „Een eeuw veeartsenijkundig onderwijs.
Utrecht (1921).

Patiëntenboekje van \'s Rijks Veeartsenijschool, gedateerd 20 october anno 1831.
Schornagel, H.: De Rijks Veeartsenijschool van 1821 tot 1851, Hoofdstuk III

van „Een Eeuw Veeartsenijkundig Onderwijs", Utrecht (1921).
Wester, J.: Geschiedenis der veeartsenijkunde. Utrecht (1939).

Gevoeligheid van uit praktijkmateriaal geïso-
leerde bacteriën t.o.v. de meest gebruikelijke
antibiotica en chemotheerapeutica

Sensibility of bacteria isolated out of material from
practice against the usual antibiotics and chemo-
therapeutics

Deze zijn dezelfde als beschreven in het eerste deel van dit artikel (Tijdschr.
Diergeneesk., 91, 1760, 1966). Wat betreft de bepaling van de gevoeligheid
van mastitis-stafylokokken t.o.v. penicilline, dient vermeld te worden, dat
hiervoor twee concentraties werden gebruikt en wel één, die 120 E/ml. en
één, welke 15 E/ml. per gebruiksoplossing bevatte, overeenkomend met een
gevoeligheid van 1 resp. 0,1 E penicilline/ml (bloedspiegelreeksmethode
„Delft").

De belangrijkste kiem welke bij de (pleuro-) pneumonie van het kalf, zowel
fok- als mestkalf, wordt gevonden, is de Pasteurella haemolytica. Daarnaast
wordt P. multocida geïsoleerd, een enkele keer C. pyogenes en sporadisch
andere kiemen.

*) p = penicilline; s = streptomycine; c = chlooramphenicol; t — tetracycline;
sulfa = sulfamezathine; = gevoelig; — = resistent.

1 G. H. A. Overgoor; dierenarts-bacterioloog aan de Gezondheidsdienst voor Dieren
in Gelderland; „Klein Rosendael", Rozendaal (Gld.).

Uit tabel 1 blijkt dat er voor de behandeling keuze is uit verschillende mid-
delen, waarbij de voorkeur uit kan gaan naar de combinatie penicilline-
streptomycine in verband met de bactericide werking. Ook de gevoeligheid
t.o.v. sulfamezathine is zeer goed te noemen.

De betreffende stammen werden bij kalveren, variërend in leeftijd van
enkele tot 10 dagen, in reincultuur uit de organen en/of dunne darminhoud
en Inn. mesenteriales geïsoleerd. Van 27 gevallen werd een sero-typering
verricht (R.I.V., Utrecht), waarbij een grote verscheidenheid bleek.

De cijfers uit tabel 2 laten zien dat er voor een parenterale behandeling
geen duidelijke voorkeur voor een bepaald middel bestaat. Chlooramphe-
nicol komt het best en sulfamezathine het slechtst voor de dag. Voor een
orale medicatie staat furoxone sterk op de voorgrond. Ten opzichte van
neomycine werden 12 stammen onderzocht (niet in tabel opgenomen),
welke alle gevoelig bleken.

Het is dus noodzakelijk om van bedrijven waar de colibacillose een pro-
bleem vomit, liefst onbehandeld materiaal voor bacteriologisch onderzoek
met gevoeligheidsbepaling op te sturen, ten einde uit te maken welk middel
in aanmerking komt.

S. dublin werd aangetoond in organen en/of enteritis bij fok- en mestkalve-
ren of in faeces van volwassen runderen en pinken; S. typhi murium kwam
vooral voor in organen en/of enteritis bij mestkalveren en daarnaast bij uit-
zondering bij fokkalveren en mest van oudere dieren.

Overzicht van de gevoeligheid van bij kalveren en oudere runderen
gevonden S. dublin en S. typhi murium.

Tabel 3 geeft aan dat furoxone en chlooramphenicol de middelen zijn
waarop de keuze zal vallen. Opvallend is overigens het verschil in gevoelig-
heid t.o.v. tetracycline tussen de beide typen. In totaal werd van 38 stam-
men de gevoeligheid voor neomycine bepaald; geen enkele bleek resistent
te zijn (niet in tabel opgenomen).

Uit tabel 4 blijkt dat we voor de behandeling van streptokokken-mastitiden
nog niet naar een ander middel dan penicilline, eventueel in combinatie
met streptomycine, hoeven te grijpen. Hoewel ook chlooramphenicol en
tetracycline een uitstekend patroon te zien geven, zal o.a. in verband met
het bactericide effect van penicilline de voorkeur naar dit middel uitgaan.
Blijkbaar vertonen de Streptokokken geen neiging tot resistent worden tegen
penicilline. Deze ervaring komt overeen met hetgeen in de literatuur ver-
meld wordt. Roberts c.s. (1963) maken melding van een rapport waar-
in gesteld wordt, dat er nog geen t.o.v. penicilline-resistente mastitis-strep-
tokokken zijn gevonden.

Rauscher (1966) zag bij 288 geteste Str. a^a/aciw^-stammen geen resis-
tentie tegen dit middel, terwijl op het Mastitis Congres te Ayr (1963) door
de daar aanwezige onderzoekers werd medegedeeld, dat geen hunner een
tegen penicilline-resistente Str. agalactiae had gevonden.
Met betrekking tot de stafylokokken zien we een ander beeld (tabel 5a en
5b).

Overzicht van de gevoeligheid van mastitis-stafylokokken in 2 periodes.
Tabel 5a. 1ste periode.

In de eerste periode, die loopt tot midden 1964 werden 19,5% tegen peni-
cilline en 5,1% tegen streptomycine resistente stammen gevonden. Deze per-
centages liepen in de 2de periode (van midden 1964 tot midden 1966) op
tot resp. 31,4 en 13,1%, welke beide verschillen zeer sterk significant zijn
(p < 0,001). We zien hier dus, met name wat betreft de resistentie tegen
penicilline, een ander beeld dan bij de streptokokken. Als de stafylokokken-
mastitiden met de gebruikelijke penicilline-streptomycine combinatie be-
handeld zouden worden dan zou, gezien de cijfers uit tabel 5b, in maximaal
13,1% van de gevallen geen reactie verwacht mogen worden. Dit zal echter
een wat optimistische voorstelling zijn, daar bekend is (U v a r o v, 1960 en
Jacobs c.s., 1966) dat streptomycine, ook in hoge dosering, snel wordt
uitgescheiden en er dus slechts gedurende korte tijd een werkzame spiegel
zal zijn. We zouden dus naar een ander antibioticum moeten grijpen.
De ervaring leert echter, dat het grootste deel der door resistente stafylo-
kokken veroorzaakte mastitiden subklinisch of licht-klinisch verloopt. In
het eerste geval kan met een behandeling in de droogstand en in het laatste
met vaker uitmelken worden volstaan. Alleen in de meer ernstige gevallen
is een therapie met een antibioticum, b.v. tetracycline, op zijn plaats. Op
deze manier kan voorkomen worden, dat ook tegen andere antibiotica dan
penicilline en streptomycine resistentie optreedt. Voor een behandeling bij
het droogzetten kan mogelijk het best van cloxacilline (orbenin) gebruik
gemaakt worden (Smith c.s., 1966). Overigens geldt dit in hoofdzaak
voor bedrijven waar de stafylokokken-mastitis een probleem is. In dergelijke
gevallen heeft een behandeling tijdens de lactatie weinig blijvend effect.
Bij de behandeling van een mastitis, veroorzaakt door E. coli (tabel 4), kan
chlooramphenicol, streptomycine of tetracycline gebruikt worden (intra-
mammair, intraveneus, intramusculair of subcutaan), waarbij we ons
moeten realiseren, dat ook chlooramphenicol snel wordt uitgescheiden
(Brunschwiler, 1961).

Tot slot blijkt uit tabel 4, dat C. pyogenes t.o.v. de meeste antibiotica een
goede gevoeligheid bezit. Een medicatie zal uiteraard alleen maar in het
beginstadium resultaat kunnen hebben. In ieder geval berust de slechte
reactie dus niet op een resistentie van de pyogenes-bacteriën.

Samenvattend kunnen we dus stellen dat we voor de behandeling van mas-
titis slechts in hoge uitzonderingsgevallen behoefte hebben aan een ander
middel dan penicilline, eventueel in combinatie met streptomycine. Dit be-
treft dus in de eerste plaats de CoZi-mastitis, welke klinisch veelal wel van
de andere mastitiden te differentiëren is, en een enkel geval van ernstige
stafylokokken-mastitis, voor zover veroorzaakt door een resistente stam. We
moeten aan een dergelijk geval denken op een bedrijf, waarvan bij labo-
ratorium-onderzoek is gebleken dat er regelmatig stafylokokken-mastitiden
voorkomen (uit 7.000 melkmonsters afkomstig van klinische en subklinische
mastitiden werden in 13% stafylokokken gekweekt).

Met betrekking tot het trekken van statistische conclusies, het niet bereik-
baar zijn van de kiem voor het middel t.g.v. exsudatie (b.v. mastitis) en de
rol van voeding en klimaat (colibacillose, pneumonie), geldt hetzelfde als
in het eerste artikel werd vermeld.

Dat een zoveel groter aantal stafylokokken dan Streptokokken werd getest
is gebaseerd op het feit dat uit de literatuur en uit de ervaringen in de me-
dische bacteriologie blijkt, dat stafylokokken veel sneller resistent worden.
Bij het beoordelen van het percentage penicilline-resistente stafylokokken
dient men zich te realiseren dat de grens gelegd is bij 0,1 E penicilline per
ml. Dit is gebeurd op grond van de bij de methode „Delft" behorende
handleiding, waarin gesteld wordt dat stafylokokken, die ongevoelig zijn
voor 0,1 E/ml, penicillinase kunnen vormen en daarom resistent genoemd
dienen te worden. Zou 1 E/ml als grensconcentratie zijn aangehouden, dan
zou het percentage niet 31,4 maar 9 ä 10 zijn geweest.

Tot slot dient gewezen te worden op het feit, dat het grootste deel van de
resistente stafylokokken afkomstig is van z.g. probleembedrijven, waar dus
uiteraard veel met penicilline-streptomycine is gewerkt.

Er wordt een overzicht gegeven van gevoeligheidsbepalingen van bij runderen (kal-
veren) voorkomende bacteriën, welke uit praktijkmateriaal werden geïsoleerd. De
gegevens hebben betrekking op penicilline, streptomycine, chlooramphenicol, tetra-
cycline, sulfamezathine, furoxone en neomycine.

De bacteriën, welke uit pneumoniën gekweekt werden, bleken goed gevoelig t.o.v.
penicilline, streptomycine, chlooramphenicol, tetracycline en sulfamezathine.
E. coli uit colibacillose bij het kalf vertoonde een goede gevoeligheid t.o.v. furoxone.
Van de antibiotica lag chlooramphenicol het beste (60,4% gevoelig).
S. dublin en S. typhi murium werden vooral geremd door furoxone, chlooramphenicol
en neomycine.

De mastitis-streptokokken waren praktisch alle gevoelig voor penicilline en de breed-
spectrum antibiotica. De stafylokokken bleken in 31,4% van de gevallen resistent
tegen penicilline (0,1 E/ml) en in bijna 100% gevoelig te zijn voor chlooramphenicol
en tetracycline.

In twee jaar tijds steeg het resistentie-percentage van stafylokokken t.o.v. penicilline
van 19,5 tot 31,4, t.o.v. streptomycine van 5,1 tot 13,1 (zeer sterk significant).
Gewezen wordt op het feit dat de waarde van de getallen betrekkelijk is en een
behandelingsresultaat mede afhankelijk is van zoötechnische factoren en de aard
van de ontsteking.

Tests for the sensitivity of bacteria occurring in cattle (calves) are reviewed; these
bacteria were isolated from animals studied in hte field. The tests were performed
with penicillin, streptomycin, chloramphenicol, tetracycline, sulphamethazine, fu-
roxone and neomycin.

The bacteria isolated in cases of pneumonia were found to be adequately sensitive to
pcnicillin, streptomycin, chloramphenicol, tetracycline and sulphamethazine.
E. coli isolated from calves with colibacillose showed adequate sensitivity to furoxone.
Of the antibiotics, chloramphenicol was the most effective (60.4 per cent sensitive).
The growth of S. dublin and S. typhi murium was mainly inhibited by furoxone,
chloramphenicol and neomycin.

Streptococci isolated in cases of mastitis were almost all sensitive to penicillin and the
broad-spectrum antibiotics. Staphylococci were found to be penicillin-fast (0.1 U/ml.)
in 31.4 percent of the cases and to be sensitive to chloramphenicol and tetracycline in
aimost 100 per cent of the cases.

The proportion of penicillin-fast staphylococci increased from 19.5 to 31.4 per cent
within two years, their resistance to streptomycin increasing from 5.1 to 13.1 per cent
(highly significant).

Attention is drawn to the fact that the value of these figures is a relative one and
that the results of treatment will also depend on zootechnical factors and the type of
ii.flammation.

U V a r o V, O.: The concentration of some antibiotics in the milk after intramammary

infusion. Vet. Ree., 72, 1228, (1960).
Jacobs, J. en H a n s e 1 a a r, J.: Antibioticumconcentraties in de melk van intra-
mammair met antibiotica behandelde runderen. Tijdschr. Diergeneesk., 91, 896,
(1966).

Smith, A., Neave, F. K., D o d d, F. H. and Brander, G. C.: Methods of
reducing the incidence of udder infection in dry cows. Vet. Ree., 79, 233, (1966).
Brunschwiler, F.: Die Ausscheidungsdauer verschiedener Antibiotika bei intra-
mammärer Behandlung des Rinder. Schweiz. Arch. Tierheilk., 103, 595, (1961).
Roberts, S. J. c. s.: Studies of the Str. agalactiae form of mastitis in dairy cattle.

ƒ. Am. vet. med. Ass., 143, 1193, (1963).
Rauscher, W.: Das resistenzproblem von Galtstreptokokken gegenüber Penicillin
als Ursache von therapeutischen Miszerfolgen. Tierärztl. Umschau, 21, 456, (1966).
Verslag Mastitis Congres „International Circle of Dairy Research Leaders" Ayr, 1963.

Skrjabin, K. I.: Helminthology at the service of intensification of agricultural
production. Acta Parasitol. Lituanica, 6, 10, (1966).

A\'leen deugdelijk wetenschappelijk onderzoek kan de basis zijn voor het opvoeren
van de agrarische produktie. Voor wat betreft de helminthologie dient het onderzoek
zich te richten op:

Een goede bestrijding, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, geeft uitstekende
resultaten. Volgens één van de voorbeelden die deze stelling illustreren zou het per-
centage gevallen met Echinococcus bij schapen in een bepaald gebied in de Sowjet
Unie, waar meer dan een miljoen schapen voorkomen, van 1959 tot 1963, dankzij de
bestrijding, teruggelopen zijn van 36% tot 0%.

Helaas is er een discrepantie tussen de vraag en de produktie van medicamenten,
waardoor een georganiseerde bestrijding weliswaar geheel op papier gereed, maar
technisch niet uitvoerbaar is. Zo was bijvoorbeeld in een bepaald gebied voor de
ontworming van schapen 50 ton GCU nodig, maar er werd slechts 5 ton ontvangen.
Toch blijft de grootmeester der parasitologie Skrjabin optimisUsch: De meest
pathogene wormen zullen uitgeroeid worden: „Deze wormen zullen alleen nog in
biologische musea overblijven als tastbare bewijzen van het verleden. En ons na-
geslacht van de 21e eeuw, dat deze musea bezoekt en naar de uitstallingen kijkt, zal
verbaasd zijn over de lage sanitaire cultuur van de 20e eeuw."

John, R. D.: Ueber die Lebenszeit von Salmonella Bakterien in Warmwasser-
Fischen. Inaug. Diss. Berlin 1965 (Zbl. Bakt. I Ref., 203, 485, (1966)).
John experimenteerde met aquariumvissen om na te gaan of primaire infectie van
vissen de oorzaak zou kunnen zijn van besmetting van vismeel. Hij gebruikte guppys
en goudvissen. Gewoonlijk werd het aquariumwater met cultuur besmet, de goudvissen
werden ook wel met een pipet ingegeven.

Terwijl in het aquariumwater de Salmonella\'s hoogstens 22 dagen in leven bleven,
varieerde dit van het dragerschap van de vissen tussen 200 en 318 dagen (5. anatum).
De bacteriën konden dan nog uit de kieuwstrcek, de darm, de inwendige organen en
de romp worden teruggekweekt.

INFECTIE MET S.A.LMONELLA\'S VIA DE RESPIR.\\TIE-TRACTUS?
Szmuness, W., S i e k o r s k i e j, J., S z y m a n c k, E., M i k o s z, A. en
C e c h O w i c z, L.: O. Mozliwosci szerzenia sic zakazcn Salm. enteritidis droga
oddechowa. Przegl. epidemioL, 19, 433, (1965); Zbl. Bakt. I Ref., 203, 508, (1966).
Keel- en neusuitstrijkjes van 131 kinderen uit 5 ziekenhuizen, die met Salmonella
enteritidis waren besmet, werden onderzocht.

Bij 27 kinderen werden de bacteriën uit de bovenste respiratietractus geïsoleerd. Door
mcermalig onderzoek werden 39% bacteriedragers vastgesteld, soms b.v. tot 80 dagen.
In 2 gevallen werden de Salmonella\'s uit de lucht van de ziekenzaal geïsoleerd
waar kinderen met positieve keeluitstrijkjes lagen. De meeste positieve kinderen
waren zuigelingen van enige dagen tot 7 maanden. Uit bloed, urine en faeces werden
de Salmonella\'s gekweekt. De lokalisatie in de keel was waarschijnlijk secundair.

R a e 11 i g, H.: Provokation einer Infektion durch Schutzimpfung. XI Mitteilung.
Z.Bl. Bakt. I Orig., 201, 253, (1966).

In een lange reeks artikelen, waarvan dit het elfde is, ontwikkelt R a e 11 i g naar
aanleiding van uitvoerige dierproeven zijn inzichten betreffende de invloed van in-
enting op het tot stand komen van infectie.

Hierbij is de hoofdvraag: Is het verantwoord een bevolking aan het begin of ge-
durende een epidemie, m.a.w. op een tijdstip dat een deel van de mensen geïnfecteerd
is, met een profylactische injectie-enting te belasten? Of kan daardoor bij besmette
personen de infectie juist geprovoceerd worden en daardoor ernstiger verlopen, z.g.
provocatie-epidemie? Wordt de som van de individuele schade van de epidemie
vergroot en haar verloop veranderd? En hoe kunnen eventuele ongewenste gevolgen
van de enting worden vermeden?

Bij specifieke subcutane enting in de incubatietijd na orale Salmonella-infectie bij
muizen bleek er wel degelijk een provocatie te zijn met verzwaard ziekteverloop en
vermeerderde sterfte, verkorte incubatie en veranderde epidemiecurve met een steiler
verloop en een verschuiving naar links t.o.v. de controles.

Ook bij subcutane poliomyelitisvaccinenting na intracerebrale besmetting van muizen
werd deze linksverschuiving waargenomen.

Een subcutane enting met een ander salmonellavaccin dan van de Salmonella waar-
mede de muizen besmet waren, had een dergelijk effect, evenals trouwens een sub-
cutane salmonellavaccinenting bij met poliovirus besmette muizen.
Is daarentegen de enting in de incubatietijd een herhaling van een vóór de besmetting
reeds verrichte enting, dan blijft dit effect uit. Dit is o.a. af te leiden uit gegevens
van de Duitse tyfusepidemie in 1945- 1947.
Hierbij zijn nog drie mogelijkheden:

3. de incubatie-enting versterkt de werking van de eerste enting, waardoor meerdere
beschutting optreedt.

Ook bij virusinfectie kan het effect vermeden worden, maar daar ontstaat bij van
tevoren geënte dieren, die in de incubatie worden overgeënt, steeds een vermeerderde
beschutting.

Zowel bij bacteriën als bij virus bleek een orale enting gedurende de incubatie geen
provocatie, doch daarentegen een besmettingseffect te geven.

In het algemeen blijkt dus dat een parenterale actieve immunisatie met homoloog
zowel als met heteroloog antigeen gedurende een incubatietijd het ziekteverloop
ongunstig kan beïnvloeden. Kan tijdens een epidemie deze situatie niet ontkomen
worden, dan moet met een geringe vaccindosis geënt worden; het daarentegen
inspuiten van een eenmalige zo hoog mogelijke dosis is zinloos en epidemiologisch
gevaarlijk.

Is een orale enting mogelijk, dan dient deze te worden gekozen, aangezien na een
orale gift antigeen geen negatieve fase en geen provocatie optrad.
In een laatste artikel zal schrijver aantonen, dat provocatie-epidemieën werkelijk
zijn voorgekomen en dat de provocatiewerking daarbij statistisch kan worden bewezen.

Stampa, S. and H o b s o n, N. K.: Control of some intestinal parasites of
chinchilla\'s, ƒ. Am. vet. med. Ass., 149, 929, (1966).

Een ongedetermineerd coccidium werd bij chinchilla\'s gevonden. Zij verdwenen nadat
3 maal een kuur met sulfamezathine was gegeven. Een kuur bestond uit: 28 cm^
33%% sulfamezathine per 3,8 liter drinkwater gedurende 4 dagen; 10 dagen gewoon
drinkwater en dan weer 4 dagen gemedicamenteerd drinkwater.

Infectie met Ostertagia en Trichostrongylus colubriformis veroorzaakte vermagering
van patiënten. Van 875 chinchilla\'s, behandeld met ±100 mg/kg thiabendazole,
stierven er 35 binnen 24 uur na de behandeling. Daarentegen werd 100 mg/kg
Neguvon in 20% suikerwater goed verdragen door 1000 chinchilla\'s.
Hymenolepis-mkcl\\t bij 350 chinchilla\'s werd met succes bestreden met Yomesan in
doses van 200 - 220 mg/kg lich. gew. (Definitief resultaat werd bereikt nadat de
kuur 3 weken later was herhaald, Rej.).

Olson, L. J. and Rose, J. E.: Effect of Toxocara canis infection on the ability
of white rats to solve maze problems. Exp. Parasitol., 19, 77, (1966).
In de tweede v/eek na een kunstmatige infectie met Toxocara canis waren ratten
significant minder in staat de juiste weg door een soort doolhof te vinden dan niet
geïnfecteerde ratten. Twee weken later bleek bij beide groepen proefdieren de
procentsgewijze achteruitgang in bedrevenheid gelijk te zijn.

Geen verschil werd waargenomen tussen geïnfecteerde en niet geïnfecteerde ratten,
v/anneer de problemen al eens vóór de infectie voorgelegd waren.

S 1 a i s, J.: The importance of the bladder for the development of the cysticerces.
Parasitology, 56, 707, (1966).

S 1 a i s, J.: Beitrag zur Morphogenese des Cysticercus cellulosae und C. bovis. Folia
Parasitol. (Praha), 13, 73, (1966).

De morfologie van Cysticercus-hlazen, embryonale organen, is afhankelijk van hun
ontwikkeling en de plaats van ontwikkeling in de gastheer. De auteur vermeldt met
nadruk de zekere graad van analogie die er bestaat met de trofoblast van de zoog-
dieren.

Dunsmore, J. D.: Topographical distribution of Ostertagia spp. in the abomasum
of sheep./. Helminthol., 40, 39, (1966).

1. Drie lammeren met een ernstige Ostertagia-\'mlectie werden 18 dagen vóór een
kunstmatige infectie ontwormd met thiabendazole. Deze lammeren en 12 worm-
vrije dieren werden kunstmatig geïnfecteerd met 13.000 larven en na ongeveer
14 dagen geslacht. Laesies tengevolge van deze kunstmatige infectie waren bij de
groep van drie vooral te zien in de fundus van de lebmaag, bij de groep van 12
vooral in het pylorusgedeelte.

2. Zes lammeren werden geïnfecteerd met 15.000 larven en 15 dagen later nogmaals
met 18.000 larven. 134 dagen na de eerste infectie kregen deze dieren, en vier
controle lammeren, thiabendazole. Tien dagen daarna werden alle tien dieren
geïnfecteerd met 150.000 larven. Bij slachting na vier dagen van enkele dieren
uit de groep van zes vond men dc typische Ostertagia-laesics in de fundus en niet
in de pylorus; de pylorus was ocdemateus. Dit oedeem beperkte zich volgens
histologisch onderzoek tot de submucosa. De andere dieren werden na 14 dagen
geslacht. Oedeem werd niet meer waargenomen; laesies werden gezien in de
fundus bij de resterende dieren uit de groep van zes en in de pylorus bij de vier
anderen.

Een aantrekkelijke verklaring voor het feit, dat bij een tweede infectie niet de pylorus
maar de fundus door de parasieten wordt verkozen is, dat de pylorus door de eerste

infectie overgevoelig (oedeem bij herinfectie) is geworden. Waarom de wormen zich
dan in de fundus nestelen, een plaats die bij de eerste infectie vermeden wordt, is
niet te verklaren.

Kozach, S. and B é n e x, J.: A lipoprotein antigen in Fasciola hepatica. II.
Immunological and immunochemical properties. Exp. ParasitoL, 19, 199, (1966).
Een lipoproteine, dat als antigeen bij het konijn werkt, geeft met sera van positieve
gevallen een enkele precipitatielijn met de agar-gel-precipitatie methode, doch alleen
in die gevallen waarbij met de komplementbindingsreactie hoge titers gevonden
worden.

Antilipoproteine sera van konijnen en sera van mensen en schapen, besmet met lever-
bot, geven een positieve komplementbindingsreactie in aanwezigheid van het lipo-
proteine of van de vetkomponent daarvan. Immunisatie, d.w.z. produktie van antisera,
met deze vetkomponent was niet mogelijk, hetgeen betekent dat deze vetkomponent
een hapteen is.

Duivenfokkers kunnen klachten van het respiratieapparaat krijgen: droge hoest,
kortademigheid, koorts, spierpijnen, en algemene malaise, die verdwijnen als zij geen
contact meer hebben met duiven.

De bewuste klachten zijn geen gevolg van Ornithose maar berusten op een allergie.
Inhalatie van een aerosol van extract van duivefaeces of duiveveren en zelfs duive-
serum, is in staat binnen enkele uren een hevige karakteristieke reactie te doen
ontstaan. In het bloedserum van patiënten werden precipitinen aangetoond gericht
tegen antigenen in het extract van duiveveren en duiveserum, maar niet tegen
soortgelijke extracten van andere vogelsoorten.

Bij mensen die geen contact hebben met duiven ontbreken deze; zij werden wel
gevonden bij 7 van 43 leden van een duivenfokkersvereniging die geen klachten
hadden, maar dan tot een minder hoge titer.

Chabassol, C., P o u s s o t, A. et B e c h e t, M. J.: L\'enterotoxine Staphylo-
coccique. Rev. Service Biologique et vétérinaire des Armées. XIX, (3), 95, (1966).
Stafylokokken voedselvergiftigingen worden meest veroorzaakt door melk-, vlees-
produkten en gebak.

Het toxine kan kunstmatig verkregen worden in media volgens 1) Dol mann, 2)
Schantzen3) Trea. Deze media worden na de kweckperiode gecentrifugeerd,
gefiltreerd en geëxtraheerd.

Zuivering geschiedt m.b.v. precipitatie, elektroforese en adsorptie. De fysisch-
chemische eigenschappen van het toxine worden beschreven (E.W.-structuur, che-
mische opbouw en moleculair gewicht).

De fysiologische werking van het toxine wordt beschreven. De neurologische werk-
wijze verloopt via de n. vagus, n. sympaticus en de bodem van de 4e hersenventrikel.
Intraveneus ingespoten toxine, gebonden aan radio-actief jodium 131, werd gekoppeld
aan leucocyten en deze hopen zich op in de longen. Er ontstond een leucocytose,
gevolgd door een leucopenie. Bij apen en konijnen werd het fibrinogeengehalte ver-

hoogd. Deze symptomen werden niet waargenomen bij orale opname. Aantonmg
van het toxine geschiedde door:

b. kat: kitten-test volgens D o 1 m a n n: intraperitoneale infectie bij 6 a 8 weken
oude katten;

Onderzoek van verdachte voedingsmiddelen geschiedt door suspenderen in zoutbuffer,
vtr\\olgens centrifugeren, verhitten tot op 50° C, precipiteren en weer centrifugeren.

(Médical Book Company, Copenhagen, Denmark; 1966, 420 pag., 600 afb.,
D.kr. 285,—, £ 15,—, US $ 42,—, DM 165.)

Deze atlas, waarvan de volledige titel luidt: Atlas radiobiologica, icones normales et
pathologicae canis familiaris et felis domesticae, is op enkele uitzonderingen na,
samengesteld uit opnamen van de röntgcnafdeling van de diergeneeskundige- en
bndbouw hogeschool in Kopenhagen. Het boekwerk bevat naast een aantal röntgen-
foto\'s van het normale dier zeer veel opnamen van pathologisch toestanden, en wel
van de hond en de kat.

De behoefte aan de röntgendiagnostiek bij de kleine huisdieren en daarmee aan een
goede vraagbaak om zich te oriënteren, is vooral na de Tweede Wereldoorlog zeer
groot geworden; als zodanig voldoet de adas dan ook aan de eisen die de samen-
steller zich gesteld heeft.

Niet minder dan 600 röntgenfoto\'s zijn samengebracht. Als grondslag voor de
beoordeling van de afwijkende beelden zijn 31 foto\'s van de normale situatie op-
genomen. Deze laatsten worden verklaard door eenvoudige tekeningen, waarop de
normale anatomische röntgenverhouding is aangegeven. In het bijzonder wordt
aandacht gevestigd op de afwijkingen van het skelet, maar ook van de weke delen,
al of niet met contrast. Het verzamelde materiaal is speciaal op de praktijk gericht;
zo worden bronchografie en angiografie met opzet niet behandeld.
Dc afbeeldingen van de röntgenfoto\'s zijn in het algemeen van goede kwaliteit,
desalniettemin is het verlies van de oorspronkelijke opname naar de plaat (b.v. bij
de schedelfoto\'s), zoals altijd, vrij aanzienlijk.

Uiteraard zijn zo duidelijk mogelijke röntgenfoto\'s in deze atlas gereproduceerd en
zal men zelf nog wel eens met veel minder eclatante gevallen te maken hebben, maar
de weg wordt gewezen waarop gelet moet worden.

In diverse klinieken is men al bezig geweest met het samensttellen van een atlas als
ons hier is aangeboden, dus wel een getuigenis dat er behoefte aan is; het is dus een
grote verdienste van Wamberg dat hij met zulk een gaaf geheel is gekomen,
wat ook voor het boek als geheel is te zeggen.

Gaarne beveel ik dit plaatwerk dan ook aan ieder die zich in de röntgenologische
diagnostiek wil oriënteren aan.

De kanarie vormt een onderdeeltje van de rijke buit die de Spanjaarden van hun
ontdekkingstochten en veroveringsexpedities meebrachten. Zij zagen en hoorden wilde
kanaries toen zij in 1478 de Kanarische Eilanden in bezit namen.
In de 500 jaar dat de kanarie thans door mensen als kooivogel gehouden wordt,
hebben zich talrijke veranderingen voltrokken. Er zijn tijden geweest dat de kanarie
een statussymbool was van gegoede burgers. Door de eeuwen heen waren de fokkers
echter overwe.gend mensen van de werkende klasse. Zij (o.m. de straatarme berg-
boeren uit de Harz) hebben eerst de zangkwaliteiten ontwikkeld en pas na 1900 ook
klcurkanaries gefokt.

Nog steeds groeit het aantal kanariefokkers; jaar op jaar worden hun gelederen
versterkt met beginners. Helaas waren er weinig boekjes waar men voldoende basis-
kennis aan kon ondenen. Voor deze groep van beginnende kanarieliefhebbers schreef
Van der Mark dit boekje.

Volgens een beproefd recept worden achtereenvolgens huisvesting, verzorging,
voeding, uiterlijk van kanaries en de eisen waaraan zij bij aanschaf moeten voldoen,
enkele ziekten en ongevallen en de fokkerij besproken. Aan de hand van een over-
zichtsfoto worden de benodigdheden voor voeding en verzorging besproken (drink-
waterautomaten, nestgelegenheden, nestmateriaal, voerbakjes e.d.). Fraaie foto\'s
geven indrukken van eenvoudig, uniform, overzichtelijk en doelmatig ingerichte fokke-
rijen, waarbij het woord „broedbatterijen" de situatie treffend aanduidt.
Het hoofdstukje over ziekten behelst, naast een aantal goede paragrafen, ook enkele
storende gedeelten. Niet iedere dierenarts zal zich ervan bewust zijn dat hij bij
pokken op de huid „de vogel inspuit met Hexamethyleen Tetramine" (Sic!). Geluk-
kig is het onjuist dat pasteurellose en ornithose ongeneeslijk zijn.
De broedmethoden — paarsgewijs, in vluchten, volièrebroed en wisselbroed — worden
besproken met hun voor- en nadelen. De grondbegrippen van de erfelijkheidsleer
worden kort behandeld. Vervolgens wordt de kweek — het hoogtepunt in de kanarie-
liefhebberij — uitvoerig aan de orde gesteld. Bij de kweek van zangkanaries, worden
ook de africhting (vroeger werden er om de zang op te voeren wel zogenaamde zang-
orgels gefabriceerd die verschillende strofen van het kanarielied ten gehore brachten)
en de zangtoeren beschreven.

Ook aan de kleurkanarie wordt veel aandacht besteed. Er zijn beschrijvingen op-
genomen van alle kleurtypen. De auteur maakt geen melding van de voor beginners
vrij goed hanteerbare draaischijven waarmee men bij kruising van twee zuivere
stammen de te verwachten kleur van de Fi kan bepalen.

Ook de ontwikkeling van de laatste jaren is in dit boekje reeds verwerkt, gezien de
ruime aandacht die aan de postuurkanaries wordt besteed. Postuurkanaries onder-
scheidt men in verschillende vormen zoals b.v. Frisé kanaries waarvan hele veer-
velden sterk gekruld zijn. Gloster kanaries die een mooie cirkelvormige kuif hebben,
Belgische Bult kanaries met een recht opgericht lichaam, stijve gestrekte poten en een
lange nek en Yorkshire kanaries die groot, flegmatiek en stijf voornaam zijn.
Het boekje besluit met een beschrijving van de kruisingsprodukten van kanaries met
wildzangvogels (putter, groenling, kapuzensijs, sijs, mozambiquesijs en kneu).
„Kanaries houden" is een waardevol onderdeel van Thieme\'s volièrebibliotheek.

Is er een kruising mogelijk van een schaap-ooi x geitebok en omgekeerd? Hoe zien de
nakomelingen eruit en zijn deze ook weer vruchtbaar?

Naar aanleiding van uw antwoord op de vraag inzake de kruising van schaap en geit
op pag. 390 van de lopende jaargang van het Tijdschrift, zij het mij vergund u te
wijzen op de beschrijving van de proeven van Bratanov c s. in Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, 87, 268, (1962), op het Rapport IVe Internationaal Congres
Voortplanting te Scheveningen 1961, op Riedel, Zschr. Landwirtschaftl. Praxis,
6, 128, (1957) en op P. Dalimier, Les Chabins, Saugetierkundl. Mitt., 7, 49,
(1959).

Dalimier vermeldt een echte Chabin uit Alfort, een levensvatbare kruismg tussen
een ram en een vrouwelijke geit. Het dier was zelf steriel, serologisch stond het tussen
schaap en geit in. Met de kruisingsprodukten die volgens de biochemische methoden
van B r a n a t o V verkregen zijn, heeft men zeer goed verder kunnen fokken. Ik weet
niet wat men er thans nog mee doet, maar dat zou in Sofia te informeren zijn.

Het artikel van de collegae Wilson en van der Kooi geeft mij aanleiding
tot het maken van enkele kanttekeningen.

Uitgaande van de stelling dat vitamine Ds een preventief effect heeft ten opzichte
van kalfziekte is een vergelijkende proef opgezet om het effect van vitamine Ds
alleen, te vergelijken met het effect van vitamine Da cn vitamine A.
Het artikel begint met een literatuuroverzicht. Het doet wat wonderlijk aan, dat
daarin de nadruk is gelegd op de preventieve werking van het vitamine Da, terwijl
ten aanzien van vitamine A volstaan wordt met de opmerking dat er enkele aan-
wijzingen in de literatuur bestaan, zonder deze nader te vermelden. Gezien de aard
van het artikel zou juist deze literatuur vermeld moeten zijn.

Vitamine Ds heeft een gunstige werking op de stabilisering van het calciumgehalte
in het bloed. De vraag is echter in welk percentage een injectie met vitamine Da
nu werkelijk kalfziekte voorkomt.

W anneer wij de in het artikel genoemde literatuur nogmaals bestuderen, dan blijven
er toch nog enkele vraagtekens staan.

De oorspronkelijke proeven van Seekles (1958) geven een zeer goed resultaat te
zien. Er werd uitgegaan van dieren die minstens eenmaal melkziekte hadden gehad
en die aanwezig waren op bedrijven waar veel melkziekte voorkwam. Steeds werd
een vergelijkbare controlegroep gebruikt. In drie jaren tijds trad melkziekte in deze
controlegroepen op bij 60%, 84% en 100% van het totaal aantal dieren, nl. 28,
13 en 18. De controlegroepen waren weliswaar klein, maar het verschil met de be-
handelde dieren was groot. Voorzover vergelijkbaar met de thans gebruikte behande-
ling lag het percentage melkziekte tussen 10 en 15% bij de voorbehoedend behandel-
de dieren.

Juist in dit artikel treft het mij dat het percentage melkziekte bij de controledieren
steeds stijgt. Een percentage van 80 lijkt hoog, een percentage van 100 kan zeker
niet als norm voor de gehele populatie gelden. In het artikel staat, dat de oorzaak
hiervan gezocht moet worden in een betere selectie, maar er wordt niet medegedeeld

1 Hetgeen in deze rubriek is opgenomen, valt buiten verantwoording van de
Redactie.

hoe die selectie is geweest. Ook het proefschrift van Wilson geeft hierover geen
uitsluitsel, het woord selectie wordt zelfs niet genoemd. Wanneer men b.v. groepen
uitgezocht had, die tweemaal achtereen melkziekte hadden gehad, dan had dit toch
vermeld moeten worden.

Van Dijk (1965) komt bij een vrij groot aantal preventief behandelde dieren tot
een gemiddeld percentage melkziekte van ± 25%. Door selectie van de behandelde
dieren kan men zelfs nog wel wat gunstiger uitkomen. Onbehandelde dieren, of in
dit geval slechts met de solubihsator behandelde dieren, kregen in 52% van de
gevallen melkziekte, maar dit betrof slechts 19 dieren.

Gregorovic c.s. (1962) geven in hun artikel geen voorbeelden van kalfziekte,
het artikel beperkt zich tot het constateren dat het Ca-gehalte normaal blijft als
vitamine Da is toegepast. Merzdorf (1962) geeft geen cijfers, hij beperkt zich
tot de mededeling dat vitamine Dn een goed preventief effect heeft.
Gebauer (1963) heeft een goed onderzoek gedaan, hij heeft 2 groepen koeien
gedurende 3 jaar vergeleken. De preventief behandelde groep bestond uit 16 dieren
met een melkziektehistorie. Op 46 geboorten zag hij geen gevallen van melkziekte
(enkele twijfelaars niet meegerekend). Op 15 niet preventief behandelde dieren,
waarvan er voorheen slechts 4 kalfziekte hadden gehad, maar die alle een hoge
produktie hadden, zag hij 6 gevallen van kalfziekte op 37 geboorten. Ogenschijnlijk
een zeer goed resultaat, tenminste als men de vraag zou kunnen oplossen in welk
percentage hoog-produktieve koeien kalfziekte krijgen en in welk percentage koeien
die eenmaal kalfziekte hebben gehad deze ziekte een volgende maal krijgen.
Ook Tutt (1963) geeft geen oplossing voor deze vraag, hij behandelde 10 dieren
met een melkziekte-historie preventief zonder controles. Eén van deze 10 dieren
kreeg melkziekte, enkele andere hadden een wat laag Ca-gehalte, overigens zonder
klinische verschijnselen. Eén koe ging echter dood onder een voor mij volkomen
duister sectiebeeld.

Tenslotte geven Gregorovic c.s. (1966) nog een interessante serie proeven.
Zoals Wilson en van derKooi al mededelen hebben zij 3 series koeien van
40 stuks met een kalfziekte-historie gebruikt. In de groep die slechts een placebo
kreeg vertoonden 10 stuks het beeld van melkziekte. In 25% van de gevallen kregen
niet behandelde dieren met een melkziekte-historie dus melkziekte. Dit percentage
ligt opmerkelijk laag, vooral omdat het Jersey\'s betrof, waarvan men zegt dat er
zoveel melkziekte bij voorkomt.

Van de groep die behandeld werd met 10 miljoen E vitamine Da kregen slechts
2 dieren melkziekte. Schrijvers hebben dus wel gelijk als zij zeggen dat het bescher-
mingspercentage 80% is. Instructiever en reëeler is het echter om te zeggen dat de
Joegoslavische onderzoekers hebben aangetoond dat van de 100 koeien die preventief
worden ingespoten er 75 ook zonder inspuiting geen melkziekte zullen krijgen, dat
van de resterende 25 stuks bij 20 stuks melkziekte wordt voorkomen en dat 5 stuks
toch melkziekte zullen krijgen. Een nuttig effect treedt slechts op bij 20% van de
ingespoten dieren.

Keren wij terug tot het artikel van Wilson en van der Kooi. Zij vergeleken
2 series koeien, die resp. met vitamine Da en met vitamine Ds vitamine A
preventief behandeld werden. Zij zagen geen verschil tussen de 2 groepen, van beide
groepen kreeg ongeveer 16% kalfziekte.

Wanneer zij echter in de samenvatting concluderen dat het preventieve effect dus
84% was, dan is dit volkomen onjuist. Dit kan de onderzoekers ook niet ontgaan
zijn.

Uit het hele artikel blijkt geen enkel positief effect. Alleen op grond van andere waar-
nemingen mag men een zeker preventief effect verwachten. Zouden deze koeien
b.v. voor 50% kalfziekte hebben gekregen, dan was het preventieve effect 68%,
zouden deze koeien voor 30% kalfziekte hebben gekregen, dan was het preventieve
effect 46%.

Het nuttig effect van 100 injecties zou in het eerste geval 34% zijn geweest en in
het tweede geval 14%.

Wanneer dierenartsen van de industrie in ons Tijdschrift schrijven over de produkten
van hun eigen firma, dan moeten de Nederlandse dierenartsen op een kritische inter-
pretatie kunnen rekenen; en dat is in dit artikel niet gebeurd.

De kritiek van Prof. Wagenaar op onze korte, op de praktijk gerichte mededeling
biedt ons dc gelegenheid om op enkele aspecten nader in tc gaan.
Het door ons beschreven onderzoek had ten doel in gecontroleerde praktijkproeven
vast te stellen of de toevoeging van vitamine A de melkziektepreventie met Duphafral
D.\'i-lOOO zou kunnen verbeteren. Om die reden werd de proef opgezet met twee
groepen dieren met een mclkziektehistorie. De dieren waren „at random" over de
beide groepen verdeeld en de preparaten waren zodanig gecodeerd dat de onder-
zoekers niet konden onderscheiden welk preparaat aan elk dier werd toegediend.
Aldus werd een objectieve vergelijking van de beide behandelingen gewaarborgd.
Uit de kanttekeningen van Prof. Wagenaar maken wij het volgende op.

1. Prof. Wagenaar acht het wenselijk dat de literatuur, die ons aanwijzingen
gaf om dit vergelijkende onderzoek te doen, wordt vermeld. Dit werd bewust niet
gedaan omdat de betreffende literatuur geen betrekking heeft op melkziekte en
voor ons slechts aanleiding was om een hypothese op te stellen. Overigens kan
men in cen kort artikel niet alle geraadpleegde Hteratuur vermelden. Elke auteur
zal echter graag bereid zijn een geïnteresseerde lezer nadere bijzonderheden te
verstrekken. Wij voldoen dan ook gaarne aan deze wens.

Clark c.s. (1962) veronderstellen op grond van resultaten, verkregen in
proeven met ratten, dat vitamine A een essentiële factor is voor de werking van
vitamine D en dat hoge doseringen vitamine D een relatieve hypovitaminose A
doen ontstaan. Dit, gevoegd bij de daling van de gehalten aan caroteen en vita-
mine A in het bloedplasma van runderen omstreeks de partus — gepubliceerd
door Dvorak (1959) en bevestigd in eigen onderzoek —, was de aanleiding
voor ons onderzoek.

2. Prof. Wagenaar verschilt niet met ons van mening over de gunstige werking
van vitamine Da op de stabilisering van het calciumgehalte in het bloed. Hij
acht echter de vraag in welk percentage een injectie met vitamine Da nu wer-
kelijk melkziekte voorkomt nog niet voldoende beantwoord in de aangehaalde
literatuur.

Ook wij hebben ons deze vraag gesteld bij de bestudering van de melkziekte-
preventie (Wilson, 1964) en daarbij opgemerkt:

„De waarde van vele der beschreven resultaten wordt beperkt a) door
het feit dat melkziekte niet kunstmatig kan worden opgewekt en b) het
evenmin mogelijk is om te voorspellen of een dier melkziekte zal krijgen.
Deze bezwaren kunnen thans grotendeels worden ondervangen door de
proeven op te zetten in samenwerking met cen statisticus cn de resultaten
statistisch te laten bewerken."
ad a) Een groep Britse onderzoekers onder leiding van P a y n e is cr de afgelopen
jaren redelijk in geslaagd een proefopstelling te ontwikkelen waarmee ze
verwachten de verschillende melkziektcprcventic-methodieken te kunnen
evalueren (Payne c.s., 1963; P a y n c, 1964 a). In deze proef techniek
wordt de hier in het geding zijnde methodiek de eerste werkelijk effectieve
methode bevonden (Payne, 1964b).
ad b) Een statistisch verantwoorde opzet voor een proef, gericht op het vast-
stellen van een preventief effect, houdt in dat er naast de proefgroep een
adaequate controlegroep nodig is. Dit betekent dat men de twee groepen,
in alle opzichten welke voor het onderzoek van belang kunnen zijn, als
gelijkwaardig moet kunnen beschouwen. Als de controlegroep onbehan-
delde, c.q. met placebo behandelde dieren omvat, kan uit de daarin ge-

vonden resultaten de voor de bestudeerde (rundvee)populatie normale
(melk)ziektefrequentie worden bepaald. Bij de statistische bewerking van
de resultaten kan dan een betrouwbaar cijfer over de preventieve werking
worden berekend. Indien men controlegroep en proefgroep afzonderlijk
beschouwt, krijgt men de bruto effecten of bruto beschermingspercentages.
Om tot een preventieve werking van de ingestelde behandeling te kunnen
besluiten moet dit bruto effect in de proefgroep uiteraard significant hoger
liggen dan in de controlegroep. Men kan echter ook de preventieve waarde
uitdrukken in het netto effect door de normale ziektefrequentie in de
bestudeerde populatie te verwerken op de volgende wijze:
(% dat niet ziek wordt in proefgroep) — (% dat niet ziek wordt in controlegroep)

% dat wel ziek wordt in controlegroep
De door ons aangehaalde proeven van Seekles c.s. (1958), van Dijk
(1965) en Gregorovic c.s. (1966) zijn op de bovenomschreven v«jze op-
gezet en uitgevoerd en hebben de volgende resultaten opgeleverd.

Uit dit overzicht is te lezen dat de door ons gebruikte methode van melkziekte-
preventie (dosering van 10 miljoen I.E. kristallijn vitamine Da) een bruto effect
heeft tussen 85 en 95%, terwijl het netto effect ligt tussen 73 en 85%.

3. Prof. Wagenaar geeft de voorkeur aan een z.i. instructievere en reëelere weer-
gave van de proefresultaten en introduceert hiertoe het begrip „nuttig effect".
Het bezwaar hiertegen is dat de suggestie wordt gewekt dat het maximale „nuttig
effect" steeds 100% is. In het door Prof. Wagenaar aangehaalde voorbeeld
met de proefresultaten van Gregorovic c.s. (1966) kan het „nuttig effect"
nooit hoger zijn dan 25%. Volgens de berekening van Prof. Wagenaar
bereiken zij een „nuttig effect" van 20%, dat is dus 80% van het maximaal
bereikbare.

Weliswaar is 100% „nuttig effect" bereikbaar, doch slechts indien 100% van de
controlegroep melkziekte krijgt. In de door ons vermelde literatuur is dit eenmaal
gepubliceerd (Seekles c.s., 1958). Volgens Prof. Wagen aar zou het
„nuttig effect" van de behandeling in die proefgroep 84,6% zijn, dat wil zeggen
gelijk aan het door ons vermelde bruto (en netto) beschermingspercentage.
Het nieuw geïntroduceerde begrip „nuttig effect" is o.i. voor de goede lezer niet
instructiever of reëeler dan de erkende begrippen netto- en bruto beschermings-
percentage (s).

4. Prof. Wagenaar betwist de juistheid van onze mededeling dat in de proef
waarover onze publikatie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 januari
jl. handelt, de beide preparaten een preventief effect hebben van ongeveer 84%.
Het betreft hier uiteraard het bruto preventief effect, omdat wij t.a.v. het

criterium melkziekte in deze proef geen onbehandelde controles hadden opge-
nomen. Het doel van de proef was immers om na te gaan of de toevoeging van
vitamine A de resultaten kon verbeteren die in de eerder genoemde onderzoekingen
met Duphafral Ds-lOOO op objectieve wijze zijn aangetoond. De DuphaM Da-
1000 groep was dus in deze laatste proef onze controle. Als nu blijkt dat in beide
groepen melkziekte optreedt in een percentage (16%) dat ongeveer gelijk is aan
de percentages die na deze preventieve injectie in Nederland door Seekles
c.s. (1958) en door van Dijk (1965) werden gevonden (resp. 15,4% en
13,6%), terwijl in die proeven 100% en 52,4% van de controledieren melkziekte
kregen, dan is het o.i. verantwoord om ook in onze proef een bruto preventief
effect van 84% op te geven.
5. Een polemiek over de juistheid van proefresultaten en de interpretatie ervan is
toe te juichen, indien ze zonder vooroordelen en met objectief feitenmateriaal
wordt geargumenteerd.

Het is naar onze mening echter zeer betreurenswaardig dat Prof. Wagenaar
in het laatste deel van zijn ingezonden stuk ons ervan beschuldigt, dat wij bewust
een onjuiste conclusie hebben getrokken en onze proefresultaten kritiekloos hebben
geïnterpreteerd. Niet alleen levert Prof. Wagenaar voor het eerste deel van
deze beschuldiging geen enkel bewijsmateriaal, maar bovendien wordt het laatste
deel van zijn beschuldiging doorgetrokken tot alle dierenartsen van de industrie
die in ons Tijdschrift publiceren over de produkten van hun eigen firma.

Clark, J. C.S.: /. exp. Med., 115, 147, (1962).
Dijk, J. B. van: Proefschrift, Utrecht, 1965.

331, (ref. C.A., 56, 776, (1962)).
Gregorovic, V. c.s.: Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 442, (1962).
G r e g or O vi c, V. c.s.: 4e Intern. Congres Runderziekten, Zürich, 1966.
Merzdorf, C.: Prakt. Tierarzt, 43, 473, (1962).
Payne, J. M. c. s.: Vet. Record, 75, 588, (1963).
Payne, J. M.: Vet. Record, 76, 77, (1964a).
Payne, J. M.: Vet. Record, 76, 1275, (1964b).
Seekles, L. c.s.: Tijdschr. Diergeneesk., 83, 125, (1958).
Wilson, J. H. G.: Proefschrift, Utrecht, 1964.
Wilson, J. H. G. c. s.: Tijdschr. Diergeneesk., 92, 115, (1967).

Van een belangstellende lezer, wiens naam niet in het Diergeneeskundig Jaarboek
1967 voorkomt, ontving de Redactie het volgende schrijven.

naar aanleiding van het belangrijke artikeltje van Hollander, Tijdschr. Dier-
geneesk., 92, 458, (1967) over een geval van „swetsitis" bij koeien wil ik graag een
enkele opmerking maken.

Het is enigszins jammer, dat in genoemde publikatie niet iets uitvoeriger gesproken
wordt over de klinische verschijnselen bij de mens. De bekendheid met de symptomen
bij de mens van zo\'n belangrijke zoönose is voor ons dierenartsen noodzakelijk.
Zo interesseert mij bijv. of de frequente spiercontracties ook gezien kunnen worden
aan de vingers. Dit is daarom van belang te weten, omdat ik het vermoeden heb,
wanneer ik het gestelde „van de Redactie" op blz. 462 van dezelfde aflevering van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zie, dat wij te maken hebben met een beroeps-
ziekte.

Verschenen is het volledige programma van het 2e Internationaal Leverbot Collo-
quium, dat van 2 - 7 oktober 1967 te Wageningen zal worden gehouden.
Men kan zich voor deelname aan dit congres opgeven tot 15 juli a.s.; alle corres-
pondentie kan men richten tot Dr. M. R. Honer, Binnenhaven 7, Wageningen, bij
wien men zich ook kan opgeven indien men een „short communication" wenst in te
dienen.

\'s Middags
The Life-cycle of F. hepatica:
Prof. Dr. Ben Dawes, King\'s
College, London.

Molluscicides in the Control of
Fascioliasis: Prof. Dr. W. E. van
den Bruel, Centre de Re-
cherches Agronomiques de l\'Etat,
Gembloux.

The Mode of Action of Fascio-
licides: Prof. Dr. E. L i e n e r t,
Tierärztliche Hochschule, Wien.

Van dit, door de International Atomic Energy Agency georganiseerde Symposium, dat
van 8-12 mei a.s. te Amsterdam zal worden gehouden, is het voorlopig programma
verschenen.

Belangstellenden kunnen zich in verbinding stellen met Dr. N. Spronk, Zoölogisch
Laboratorium V.U., De Boelelaan 1087, Amsterdam-Buitenveldert, tel. 020 - 73 09 44.

3e INTERNATIONAAL SYMPOSIUM WORLD ASSOCIATION FOR THE
ADVANCEMENT OF VETERINARY PARASITOLOGY (W.A.A.V.P.)

Dit Symposium zal, vlak na het 18e Wereld Diergeneeskundig Congres in Parijs,
van 25 - 27 juli a.s. te Lyon aan de Ecole Nationale Vétérinaire worden gehouden
onder voorzitterschap van Prof. E. J. L. S o u 1 s b y, voorzitter van de W..\'\\..A.V.P.,
terwijl Prof. J. E u z é b y van de Ecole Nationale Vétérinaire de organisatie op zich
heeft genomen.

Alle informaties betreffende deelname aan dit Symposium worden verstrekt door:
Wagons Lits Cook, 105 Rue Présedent E. Herriot, Lyon 2e.

Het is wenselijk dat de deelnemers aan dit Symposium ook de daaraan voorafgaande
Symposia op parasitair gebied bijwonen, die in Parijs tijdens het 18e Wereld Dier-
geneeskundig Congres worden gehouden en die tot onderwerp de bestrijding van
parasitaire- en protozoaire ziekten bij de landbouwhuisdieren en de immunologie van
de parasitaire ziekten hebben.

P. K. Bitakaramire:
W. R. P. Miller and
W. F. H. J arre tt:
S. M. G a afar:
I. G. Ho rak and R. Clark:

Observations on the Clinical Pathology of
Natural Strongyle Infestations and Their
Treatment in the Pig, with Particular Re-
ference to Hyostrongylus rubidus.
Experimental Opisthorchiasis in Dogs and
Host Reaction.

Reaction of the Small Intestine of the
Chicken to Infection with Eimeria.
The Reaction of the Host to the Larvae of
Toxocara canis Introduced by Various In-
vasion Routes.
Fascioliasis in Cattle.

Ultrastructural Changes and Pathogenic
Mechanisms in Intestinal Parasitism.
Pathogenesis of Canine Demodicosis.
The Clinico-Pathological Effects of Oster-
tagiasis, Trichostrongylosis, and Oesopha-
gostomiasis in Sheep.

Immune Response in Animals Infected with
Fasciola hepatica - Preliminary Studies in
Mice Infected with X-Irradiated and Nor-
mal Metacercariae.

The Effect of Host Reaction to Experimen-
tal Fasciola hepatica Infections in Sheep and
Catde.

Acquired Immunological Unresponsiveness
in Nippostrongylus brasiliensis Infections.
Canine Ancylostomiasis - A New Helminth
Vaccine.

Comparisons of the Resistance Status of Ani-
mals to Fasciola hepatica.
Lymphocytes and Parasites.

Observations on the Eosinophilic Response
of Sheep to the Presence of Muellerius ca-
pillaris (Muller 1889), Cameron 1927.
Mutual Influence of Some Parasites Studies
in Laboratory Animals.

Body Reactions in Normal Host and Abnor-
mal Host Experimentally Infected writh An-
cylostoma caninum.

The Biochemical Consequences of Ostertagia
Infections in Ruminants.
Plasma Protein Metabolism in Ostertagiasis
of Cattle.

The Host-Parasite Relationship of Ancylosto-
ma caninum Infections of Dogs vkfith Par-
ticular Reference to Intestinal Blood Loss.
The Ultrastructure of the Process of Schizo-
gony: The Electron Microscopy of the Re-
plication of Theileria parva.
„Spring Rise" in Sheep.

The Incidence, Aetiology and Prophylaxis
of Naturally Occurring Coccidial Species in
Sheep in the U. K.

Influença Virus Infection in COBS Mice.
The Epidemiology of Gastro-Intestinal Para-
sites of Sheep and Goats in Iran.
Host-Parasite Relationship Between Lim-
naeid Snails and Fasciola hepatica.
Observations and the Transmission of the
Mite Psorergates simplex Tyrrell 1883, in
Laboratory Mice.

Quantitative Aspects of Babesia Infections.
Effect of Manezia sp. on Growth of Lambs.
Colostral Infections of Newborn Pigs with
Strongyloides ransomi.

Ten vervolge op hetgeen over dit congres, te houden in Parijs van 17-22 juli a.s.,
reeds werd medegedeeld, worden hieronder de informatiebladen no. 7, 8 en 10 in
extenso weergegeven.

Enrolment will only be accepted if the form attached to the provisional programma
is used. The provisional programma and the enrolment forms are available at the
headquarters of the national organizations which are members of the W.V.A., and
also from the Organizing Committee of the 18th W.V.C., 28 rue des Petits-Hôtel,
Paris lOe (France).

Enrolments will only be considered valid after total payment of the registration fees.

The amount of these fees as reckoned hereunder must be sent in at the same time
as the enrolment form.

Participants are advised to enroll before May 1st, 1967 in order to take advantage
of the reduction in the registration fees. If necessary, they may cancel their enrolment
and claim back the amount already paid (see „Cancellations and repayment").

Registration fees to the Congress vary, on one hand with the category of the
participants, on the other hand with the date of payment (the dates considered will
be those on which the Organizing Committee receives payment; The obliteration
covering the postage stamp will serve as proof. Fees are reckoncel in French Francs:

(a) Ordinary Members (affiliated to W.V.A.) are the veterinary surgeons who
suscribe to a national organization that is a member of W.V.A. and non-
veterinary surgeons who belong to one of the affiliated international organi-
zations of specialists.

(b) Visitors Members (not affiliated to W.V.A.) are the veterinary surgeons who
do not belong to the member-organization of their country or who live in a
country where there is no affiliated organization.

The payment of registration fees gives the participants a right to all activities of the
congress: scientific sessions and receptions (excluding the official evening) and
includes receiving all documents of the Congress (programmes, papers, short-commu-
nications, reports). Accompanying persons neither attend the work sessions nor
receive the scientific documents.

The registration fee to the official evening (optional) is fixed at 50 F.
The registration fees must accompany the enrolment form; they may be paid by
postal order (Paris no. 1275 - 92), by cheque or by any other means of exchange to
the „Comité d\'Organisation du 18e C.M.V.".

Participants will be notified of their enrolment by a numbered receipt which must
be carefully kept: on presenting it, the participants may take part in all the activities
of the Congress, receive the documents and alternatively, if they cancel their enrol-
ment, they will be able to obtain the repayment of their registration fees. This number
will also be that of the post box at which the participants can receive their mail during
the Congress.

If the request for cancellation reaches the Organizing Committee before July 1st
1967, the amount already paid will be refunded, excluding 20 F for office expenses.
If the request for cancellation reaches the Organizing Committee between July 1st
1967 and July 17th 1967, only half of the amount paid will be refunded.
Any request of refunding sent after July 17th 1967 or expressed by a participant
having already received, on his demand, the documents of the Congress, will not be
accepted.

The numbered receipt must be joined to the request for cancellation. The post stamp
will serve as proof.
4/ Official invitations

The Organizing Committee is at the disposal of the participants who wish to receive
an official letter of invitation so that they may obtain a travel permit from their own

country or a subvention to help in their expenses. They have only to send a copy of
the letter they wish to receive to the Organizing Committee.

For all complementary information on the 18th World Veterinary Congress, one
should contact the associations who are members, and who possess copies of the
provisional programma and of the enrolment forms, or, if not, one can contact the
„Comité d\'Organisation du 18e C.M.V.".

The ISth World Veterinary Congress (18th C.M.V.) is organized under the auspices
of the World Veterinary Association which includes 48 member-countries and 9
international organizations of specialists.

It is a strictly scientific congress. Its goal is the exchange of information in all the
scientific fields concerned with the various activities of veterinary surgeons throughout
the world.

The Congress is placed under the high patronage of the French Government (the
Prime Minister and seven other ministers), the President of the Paris Municipal
Council; some work sessions will be under the auspices of various international
organizations (UNESCO, W.H.O., F.A.O., C.I.O.M.S., O.I.E.).

All the congress sessions will be held at the „Pare des Expositions", Porte de

— a welcoming service, which will include the secretarial office, hostess-interpreters,
rest-room, cloak-rooms

— 5 lecture halls (seating respectively: 350, 500, 500, 1 000 and 5 000 people)
which are equiped for simultaneous interpretation in the 4 official congress
languages (English, French, German, Spanish) and for the projection of slides.
The 5 000 seat hall is also equiped for simultaneous interpretation in Russian,
for the projection of scientific films and for colour television

— miscellaneous: travel agencies, ticket service for theatres, cinemas, etc., infirmary,
etc. . .

The „Pare des Expositions" is easily accessible by underground (subway) (line 12),
by bus (lines 39, 49 and PC), by taxi or by car (parking assured).

— the congress badge, carrying his name and nationality on a colour background
corresponding to the official language he has chosen (English = red, French =
blue, German = grey, Spanish = yellow).

— a folder containing the congress programme, the summaries of reports and short-
communications and informations concerning the stay in France.

The distribution of badges and folders (upon presentation of the numbered receipt
covering registration fees) will begin on Sunday, July 16, 1967 and will continue
during the following days from 8 a.m. to 6 p.m. This distribution will be interrupted
Monday, July 17th from 9.30 a.m. to 11 a.m. for the opening session of the Congress.

The Minister of Posts and Tele-communications will issue a stamp, in 1967, comme-
morating the memory of the veterinary scientist, Gaston Ramon and the two-
hundreth anniversary of the Alfort National Veterinary School. This stamp will be
sold at the Congress site with a „first-day seal" and a special obliteration.

An „International Scientific and Professional Exhibition" will be held. It will cover
5 000 m\'-\', and is open to publishers and to pharmaceudcal manufacturers.
An „Exhibition of the history of the profession and of works of art by veterinary
surgeons" will be presented during the congress at the Alfort National Veterinary
School.

Requests for information concerning these exhibitions should be sent before April 1,
1967, to Professor M. F on t a i n e. Ecole Nationale Vétérinaire, 94 - Alfort (France).

The congrcssists are advised to make their hotel reservations as far in advance as
possible, as there are many tourists in Paris during July, and particularly July 14th,
which is the French National Day (there are many popular events on this day).
They can apply direcdy to their usual hotel or to any agency of their choice.
Those who wish to, may apply to „Havas-Congress" agency (26, avenue de l\'Opéra,
Paris - 2e) by filling in the special form which will be sent them after receipt of their
enrolment to the Congress. Reservation and cancellation arrangements will be outlined
on this form.

There are hotels of all categories in Paris, from „de luxe" category (more than 100
Francs per person per day) to the „1 and 2 stars" category where the prices are less
than 20 francs per day). The „Commissariat Général au Tourisme" (Tourism
Authority) in its offices in France (8, avenue de l\'Opéra, Paris 1er) and abroad,
can provide a complete list of Paris hotels upon request.

The „list of 1 and 2 stars hotels" can be obtained by wriung to the „Union des
Syndicats de l\'Industrie Hôtelière" (41, rue Meslay, Paris 3e).

The Organizing Committee has also planned the reservation of modest but comfor-
table rooms in the various buildings of the „Cité Universitaire" in Paris ; a stay of one
week (from noon Sunday, July 16th to noon Sunday, July 23rd) will cost 100
Francs for a one-bed room and 135 Francs for a 2-bed room. It is not possible to
reserve for less than one week. Congrcssists who are liable to be interested, should
send their request, together with a cheque covering the amount of the reservation,
to the „Organizing Committee of the 18th C.M.V." (28, rue des Petits-Hôtels, Paris -
lOe, France). Bccause the number of rooms available at the University City is limited
(about 500), the Organizing Committee can only consider those requests which are
accompanied with a separate cheque covering total payment of the reservation. The
applications will be satisfied according to the chronological order of their arrival.

Delegates who wish to camp or bring their caravan will be received in the two
„Touring-Club de France" camping grounds in the Paris region. These camps are
located at:

Route du Bord de l\'Eau, Paris - 16e, Telephone: 506 14 98
(about 7 kilometres from the Congress Halls)

Quai de Polangis, 94 - Champigny-sur-Marne
(about 15 kilometres from the Congress Halls)
Price: 1.70 Francs per night per person
0.70 Francs per night per car

Reservations are not needed; it is only necessary to have an international camping
card or to be a member of an automobile-club. It is advisable to register at the
camping ground before 12 a.m.

The Paris-Ouest Camping Ground is situated nearer to the centre of Paris, but there
are very few places available during the summer season. When arriving in Paris, it
is therefore recommended to call 506 14 98 and ask whether there is some place left.
There are always available places at the Paris-Est Camping Ground.

Students participating in the Congress can be housed at the „Ecole Nationale Vété-
rinaire d\'Alfort" (close to Paris), from Sunday, July 16th to Sunday, July 24, 1967
for the global sum of 40 Francs (this sum cannot be sub-divided). Applications in-
cluding the amount of registration fees must be sent to the „Comité d\'Organisation du
18e C.M.V." (28, rue des Petits-Hôtels, Paris - 10e, France) before July I, 1967.

There are restaurants of all categories in Paris, from those which are world famous
t.; those which are modest but convenient. When the delegates arrive in Paris they
will be given a list o 400 restaurants which serve meals at 8, 10 and 12 Francs.
This list can be obtained immediately from the „Commissariat Général au Tourisme
Français" at its Paris agency (8, avenue de l\'Opéra, Paris - 1er, France) or its
foreign offices.

Restaurants, within the Congress halls, will be available for the delegates\' noon meal.
6/ Visiting conditions

The Paris weather in July is generally clear and warm. Nevertheless, some evenings
may be cool.

During the stay in Paris or in France, many car hire agencies can provide you with
a car, with or without a chauffeur. „l\'Accueil de France" (rue Balzac, Paris - 8e,
France) is an official organization, at the service of participants to help them solve
ail their individual touristic problems.

MOND- EN KLAUWZEER IN NEDERLAND (tot en met 1 april 1967)
Ondanks het optimisme, dat ontstaat, wanneer enkele dagen achtereen geen mond- en
klauwzeer in Nederland voorkomt, weet het Oi virus zich nog steeds te handhaven.
Met tussenpozen komen verspreid nog enkele gevallen van mond- en klauwzeer voor,
die zijn terug te voeren op contacten met eerder besmette bedrijven.
Zo deed zich in de week van 12 tot en met 18 maart 1967, slechts één geval voor en
wel in Overijssel. Hierbij werden overgenomen 14 varkens en 2 runderen.
In de daarop volgende week, van 19 tot en met 25 maart 1967, hep het aantal
gevallen weer iets op tot zes. Deze waren als volgt over de provincies verdeeld:
Groningen 1, Drenthe 3, Noord-Brabant 2.

Overgenomen werden 615 varkens, 10 runderen, 1 geit en 50 schapen.
In de week van 26 maart tot en met 1 april 1967 bedroeg het aantal gevallen van
mond- en klauwzeer 15, die als volgt over de provincies waren verdeeld: Drenthe 9,
Noord-Brabant 6.

De gevallen in Drenthe deden zich voor in Dalen en Sleen en zijn terug te voeren
tot contacten met het eerste geval in Dalen. In Dalen en Sleen is geënt.

Het Bureau Milieuhygiëne van de Raad van Nederlandse Werkgevers Verbonden
heeft enkele algemene industriële uitgangspunten opgesteld met betrekking tot de
aanpak van het probleem van de luchtverontreiniging.

Hierbij wordt ervan uitgegaan, dat bestrijding van de luchtverontreiniging slechts kan
geschieden, wanneer overheid, bedrijfsleven en andere belanghebbenden nauw samen-
werken. De industrie, alsmede andere categorieën die tot de luchtverontreiniging bij-
dragen, zullen actief en constructief met de overheid moeten samenwerken, opdat de
overheid haar beleid zo doelmatig mogelijk kan richten.

Van de groeperingen die zich door de luchtverontreiniging geschaad achten, mag
worden verwacht dat zij ook oog hebben voor het grotere verband, waarin het
probleem tot een oplossing moet worden gebracht.

Het probleem wordt van verscheidene kanten bekeken, waarbij naar voren komt dat
het onderzoek naar de invloed van verschillende vormen van luchtverontreiniging op
mens, dier, plant en goed zal moeten worden bevorderd.

\\\'oor het vaststellen van een doelgericht beleid op langere termijn en het formuleren
van concrete gedragsregels, ontbreken op essentiële punten nog kennis en ervaring.
Overheid, wetenschap en bedrijfsleven gezamenlijk, zullen hierin zo spoedig mogelijk
moeten voorzien.

De overheid kan zich echter niet veroorioven terzake van bestuurlijke maatregeleii
een afwachtende houding aan te nemen. Zowel in het overgangs-stadium, waarin wij
ons thans bevinden, als daarna zullen de bevoegdheden van de verschillende autoritei-
ten duidelijk moeten worden omschreven en dienen te passen in het gedecentraliseerde
overheidsbestel in ons land.

De industrie, aldus de conclusie, realiseert zich de ernst van het vraagstuk van de
luchtverontreiniging en is zich bewust van haar aandeel hierin. De oplossing van dit
vraagstuk kan echter niet worden bereikt door de industriële luchtverontreiniging
hierbij centraal te stellen.

De bestrijding van de luchtverontreiniging uit alle bronnen zal in nauwe samen-
werking tussen overheid en betrokken particulieren moeten geschieden. Dit geldt
zowel voor de bepaling van het te voeren beleid als voor de uitvoering ervan.
De industrie is bereid hiertoe actief mee te werken.

Over het vierde Wartaal 1966 kwam op 52 Nederlandse bedrijven varkenspest voor
en wel op 20 fokbedrijven, 17 mestbedrijven en 15 gemengde bedrijven.
In 30 gevallen was de infectiebron bekend; van fokbedrijven in 11, mestbedrijven in
13 en gemengde bedrijven in 6 gevallen.

Het totaal afslachtsysteem werd uitgevoerd op 33 bedrijven met 3143 dieren, het
partieel afslachtsysteem op 19 bedrijven met 2435 dieren.

Hiervan werden overgenomen 1524 dieren, gevaccineerd 821 dieren, door de eigenaar
afgevoerd 30 dieren en 60 waren achtergebleven, gestorven en reeds geënte dieren.
Van 2 bedrijven, een mestbedrijf en een gemengd bedrijf, werden dieren na enting
overgenomen, totaal 17.

Een overzicht van het totaal aantal gevallen per provincie toont het volgende beeld:

19, Afd. Groningen-Drenthe, K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Motel
Terminus Noord, Groningen, (pag. 282)

19, Centr. Keuring Roodbonte stieren Gelderland en Overijssel, 9.30 uur,
Zutphen.

20, Groep Dir. Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering, 10.15 uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 543)

22, V.S.R. „de Solleysel". Wedstrijden „De Lage Vuursche\', 9.00 uur.
(pag. 485)

26, Groep Dierenartsen werkzaam i. h. bedrijfsleven K.N.M.v.D. Vergade-
ring, 14.00 uur. Motel Bunnik. (pag. 483)

27, Groep Pracdci Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Algemene Vergadering,
14.30 uur, Jaarbeurs-Restaurant, Utrecht, (pag. 483)

18, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 476)

18, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.30 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 481)

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

20, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur,
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 482)

16—18, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

\' gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126,
534)

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan,
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag. 1780 (1966))

29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur van 10 februari 1967 en van
de voortgezette vergadering van 28 februari 1967.

Op een vraag van een veehouder waarom zijn dierenarts hem geen injieieerbare ijzer-
preparaten voor zijn varkens mag leveren zal worden geantwoord dat ter bescherming
van de Nederlandse veehouderij geen injieieerbare preparaten mogen worden
afgegeven.

Dc door het Hoofdbestuur benoemde commissie tot regulering van de distributie van
diergeneeskundige vaccins en diergeneesmiddelen zal in maart worden geïnstalleerd.
Hetzelfde geldt voor de commissie ter bestudering van een eventuele reorganisatie
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In overleg met de verzekeringsmaatschappij is de W.A.-verzekering voor student-
assistenten aanmerkelijk verhoogd, nl. tot maximum ƒ lOO.OOO,— per gebeurtenis.
Met klem zij in dit verband gewezen op het belang van tijdige premiebetaling door
de practicus.

Met het bestuur van de afdehng Ch-erijssel bespreekt het Hoofdbestuur het verloop
van de pool in deze provincie. Met voldoening wordt geconstateerd dat door de goede
organisatie en collegiale samenwerking de entingen snel konden worden uitgevoerd.
Ook de financiële aspecten komen ter sprake. De gelijktijdige enting van varkens en
runderen leverde in dit opzicht nogal wat moeilijkheden op.

Het Hoofdbestuur overweegt welke stappen kunnen worden ondernomen om voor
enkele collegae in ambtelijke functies salarisherziening te verkrijgen.
Opnieuw is van de zijde van de Ned. Vereeniging tot Bescherming van Dieren een
klacht binnengekomen over de afgifte van niet-geldige certificaten voor honde- en
katteziekte. Nadrukkelijk zij nogmaals gesteld dat alleen gebruik mag worden gemaakt
van de door de Maatschappij verstrekte formulieren.

Het Hoofdbestuur besluit de onbevredigende gang van zaken bij de spoedentingen van
runderen tegen mond- en klauwzeer ter kennis van de Minister van Landbouw en
Visserij te brengen.

Een groot aantal leden van de South Eastern Veternnary Association is verleden jaar
een lang weekend, met hun echtgenoten op bezoek geweest bij collegae in ons land.
Dit was zeer geslaagd, reden waarom wij nu een uitnodiging hebben ontvangen voor
een tegenbezoek in het weekend van 1 - 3 september, of van 8-10 september a.s.
Alle leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde kunnen hieraan
deelnemen; alleen indien de groep te groot wordt hebben de leden die vorig jaar
gastheer zijn geweest de voorrang. Het is de bedoeling met een chartervliegtuig te
vertrekken op vrijdagmorgen en terug te komen op zondagavond.
De kosten van de reis bedragen maximaal ƒ 140,— per persoon retour.
Het programma zal later bekend gemaakt worden; wanneer er speciale wensen zijn
om doelen in Zuid-Engeland te bezoeken geve men dit op.

reeds nu opgaven voor deelname, met of zonder echtgenote, zulks om het vliegtuig
te kunnen bespreken. Men vermelde hierbij tevens indien men voor één der genoemde
v/eekends voorkeur heeft.

Wij hopen met een gezelschap van ongeveer 40 tot 50 personen over het Kanaal
te vliegen en als men de enthousiaste verhalen van het vorige jaar nog hoort, kan het
vliegtuig wel eens te klein zijn.

Na afloop van het huishoudelijk gedeelte van de Algemene Bestuursvergadering van
de Stichting F.O.I.B. op 3 juni a.s. in Hotel des Pays Bas te Utrecht, zal omstreeks
15.30 uur Prof. Dr. A. V a n B r a a m een lezing houden over bureaucratisering en
vrijheid in het beroep.

In verband met de beperkte plaatsruimte is het wenselijk dat de F.O.I.B. vooral
opgave ontvangt van diegenen, die de lezing wensen bij te wonen, reden waarom men
verzocht wordt zich bij het bureau van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde hiervoor aan te melden.

De Groep Practici Grote Huisdieren houdt op 27 april a.s. te Utrecht een Algemene
Vergadering (zie doorlopende agenda en de mededeling op pag. 483, aflevering
1 april 1967 van dit Tijdschrift).

Gaarne spreekt het Hoofdbestuur de hoop uit dat de practici deze vergadering zullen
bezoeken en de nieuwe groep alle steun zullen geven door in grote getale lid te
worden.

Op donderdag 20 april a.s. om 10.15 uur zal de Groep een vergadering houden in
Hotel Smits te Utrecht.

Op 14 februari 1927 deed Bouke Kuperus zijn
intrede in de veterinaire wereld als duvelstoejager bij
Prof. Sj olie ma, waar hij 1/a jaar bleef. Daarna
kwam hij in de apotheek, waar hij tot augustus 1946
bleef werken. Op deze plaats hebben vele dierenartsen
hem leren kennen. Daar heeft hij onder leiding van
de heer Reynders vele co-assistenten doen kennis
maken met de apotheek.

Zeer vele collegae hebben in die tijd een prettig
contact met hem gehad. Bouke Kuperus was
na enige tijd, evenals de heer Reynders, voor velen
niet meer van de apotheek los te denken.
Op 1 november 1946 trad de heer Kuperus in
dienst van de firma Brocades, waarbij hij het contact
tussen firma en afnemers onderhield. In deze functie
bereisde hij 10 jaar lang heel Nederiand, waarbij hij vele jonge practici met raad
en daad terzijde stond.

Na 1957 werd zijn werkterrein wat kleiner. Met ingang van 3 april j.l. houdt hij
nog een klein rayon over, maar hij houdt wel de supervisie over installaties en taxaties
in heel Nederland.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen collega

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor collega

J. C. M. van Dijck, Tienrayseweg 9, Meerlo (L.).
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaathd van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten

U. Fass, Ina Boudier Bakkerlaan 59, K. 1155, Utrecht.
J. Hagendijk, Wittevrouwensingel 76, Utrecht.
L. M. J. Kerckhoffs, Buys Ballotstraat 57, Utrecht.
S. Klapwijk, Neude 9, Utrecht.
H. Moser, M. H. Trompstraat 3, Utrecht.
J. Niehof, Waterweg 223, De Bilt.
W. J. M. van der Putten, Hengeveldstraat 22, Utrecht.
L. P. H. M. Vos, 2e Atjehstraat 20 bis. Utrecht.

Brand, A., van Utrecht naar De Bilt, Planetenbaan 120, tel. (030) 61 43 5 (privé).

Claessens, Dr. J. P. C., Roosendaal, naar Gastelseweg 272 aldaar, tel. ongew. (171)
Clerck, O. J. J. de, van Utrecht naar Schijndel, Meester Michelsstraat 21 tel
(04104) 26 42. (inlassen\'l71)

Ginkel, G. van, tel. (01730) 21 95 6 (privé), 35 94 6 (bur.), h.k. en dir ab. RK
(bz.d.). \'(jygj

Grooten, H. J. G., van Utrecht naar Heythuysen, Luytersteegstraat 4, tel. (04749)
12 82 (privé), 14 41 (bur.), gr. 507816, D. b/d G.v.D. i/d prov. Limburg. (180)
Jacobs, J., Oss, Kastanjelaan 16, tel. (04120) 67 80 (privé), (08855) 13 41 (bur.),
P., plv. researchdir. Nobihs International, h. v/d afd. kwaliteitscontrole en produkt-
ontwikkeling N.V. Verapharm. (188)

Kalsbeek, H. C., van Utrecht naar Bunnik, Deken Heinenstraat 16, gr. 701028. (190)
Kempen, P. H. van. Echt, naar Peijerstraat 82 aldaar, tel. (04754) 12 37. (191)
Ooms - Siebenga, Mevr. I., van Breskens naar Oostburg, Zuidzandsestraat 80 tel
(01170) 21 92, D. (\'205)

Oosterbaan, J., van Hoogkarspcl naar \'s-Hertogenbosch, Titus Brandsmastraat 14
tel. (04100) 42 22 2, gr. 719777, D, b. de Gruyter N.V. (205)

Pol, M. H., van Utrecht naar Mantgum, Master Jansenstritte 3, tel. (05104) 256,
P., ass. bij A. A. Kleinjan. (inlassen 207)\'

Pol-van Dongeren, Mevr. W., van Utrecht naar Mantgum, Master Jansenstritte 3
gr. 339243, tel. (05104) 256, D. (207)\'

Priems, M. C. J., Maastricht, naar Klokbekerstraat 28 aldaar, tel. (04400) 32 16 1

Spruyt, J., Meppel, Parklaan 8, tel. (05220) 10 01 (privé), 20 43 (bur.), dir. afd.

Tacken Dr P H W., Heythuysen, tel. (04749) 13 72 (privé), 1441 (bur.). (218)
Vierdag, J. H., Delfzijl, naar Bleeksteen 1 aldaar, tel. (05961) 29 70 (pnvé), gr.
92669\'l. (222)
VVeisman J., 1966, Utrecht, Ibisdreef 18, tel. (030) 19 21 6 (privé), 71 55 44 (bur.),
gr 1304612, wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., Inst. v. vet. Parasitologie).

VulUnghs, A. J., m.i.v. 1 - 3 - 1967 tot rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de

Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Horst.
Zegers, L., m.i.v. 1 - 1 - 1967 tot plv. inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst,
ter standplaats Groningen.

Voor de afdeling Röntgenologie van de Kliniek voor Heelkunde v^fordt
gezocht een

in verband met de uitbreiding der werkzaamheden en het betrekken van
de nieuwe Kliniek in de Uithof in de nabije toekomst.

Gegadigden dienen bereid te zijn zich op röntgenologisch gebied te spe-
cialiseren teneinde t.z.t. een der Klinische sectoren met een grote mate
van zelfstudie te gaan behartigen.

Geïnteresseerden kunnen voor het verkrijgen van nadere Inlichtingen
contact opnemen met de hoogleraar-beheerder Prof. Dr. S. R. Numans
of het hoofd der afdeling Drs. C. C. van der Watering.

Het belang van kontakten met het buitenland is bij iedere Nederlander bekend.
Voor de diergeneeskundige student geldt dit belang nog extra. Doordat Nederland
slechts één diergeneeskundige fakulteit kent, zal hij iedere bredere oriëntering in een
ander land moeten zoeken, of buitenlanders naar zijn land doen komen
Voor de veterinaire student bestaat er gelukkig een kontaktmogelijkheid in de Inter-
national Veterinary Student Union waar alle E.E.G.-landen, Gr. Brittannië Yoego-
Slavië, Tsjecho-Slowakije e.a. lid van zijn. \'

Eén van de mogelijkheden is de zg. „individual exchange": een Nederlandse student
brengt een bezoek van enkele weken aan een buitenlandse dierenarts of aan een
diergeneeskundige kliniek of instituut, terwijl een student uit dat betreffende land
een bezoek brengt aan een dierenarts c.q. instituut in Nederland. Ieder betaalt alleen
zijn eigen reiskosten.

Nu blijkt er in andere landen grote belangstelling te bestaan voor Nederland en de
diergeneeskunde hier.

Helaas echter is het voor de uitwisselingskommissie van de D.S.K, niet altijd mogelijk
aan deze aanvragen te voldoen, doordat deze kontaktmogelijkheid te weinig bekend is
bij de Nederlandse dierenartsen.

„Als Mohammed door zijn drukke praktijk niet naar de berg kan komen komt de
berg via de I.V.S.U. naar hem."

Mwht u het belang van onze internationale kontakten inzien en dus belang stellen
in dit Projekt, dan kunt u zich ten alle tijde (= werkdagen van 12.30 tot 14.00 uur)
wenden tot de D.S.K., Biltstraat 172, tel. 71 55 44- 220.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring heeft de eer u te berichten,
dat de Lustrum-Commissie 1967 als volgt is samengesteld:

Brieven onder nr. 35/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht. I

88% van de premie in 1965 uitkeerde aan zlektekosten
bij ziekte een waarborg wil zijn voor de verzekerden

een niet-opzegbare polis biedt tegen de laagste prennie. Voor een alleen-
staande f190.-en voor een gezin met 3 kinderen f585.- per jaar.

2 gram zuivere colostrum gammaglobulin
1.500.000 E penicilline G Kalium zout
1.000.000 E di hydrostreptomycine sulf.

Met zuivere colostrum gammaglobulin bevattende prepara-
ten kunnen zowel preventief als curatief worden bestreden:
colibacillose pneumokokken sepsis

N.V. ALGIN — Laan v. Meerdervoort 277 — \'s-Gravenhage
VETERINAIR PHARMACEUTISCHE PRODUCTEN
Telefoon: (070) - 394481.

snelle resorptie
gunstige eiwitbinding
optimale verdeling in het lichaam
langzame uitscheiding

Een bijdrage fer onderkenning van specifieke en
aspecifieke Abortus Bang Ring-reakties

In een groot deel van Nederland speelt de brucellosis onder het rundvee
vrijwel geen rol meer. Het percentage positieve bedrijven is in negen
provincies minder dan 0.1%. De kontrole van de bedrijven op brucellosis
wordt in hoofdzaak uitgevoerd door een regelmatig onderzoek van de
busmelkmonsters met behulp van de Abortus Bang Ring-reaktie (ABR).
Deze reaktie is eenvoudig uitvoerbaar, goedkoop en voldoende betrouw-
baar gebleken.

Met het verminderen van de brucellosis onder het rundvee komen echter
relatief meer positieve ABR\'s voor, die niet veroorzaakt worden door
brucellosis of entingen tegen brucellosis. Dit zijn z.g. aspecifieke ABR\'s.
In dit onderzoek zal getracht worden na te gaan welke mogelijkheden voor
een routine-laboratorium geschikt zijn om de specifieke ABR\'s zoveel mo-
gelijk te onderscheiden van aspecifieke ABR\'s.

Fleischhauer (1937) heeft de ABR ontwikkeld. Volgens Chris-
tiansen (1947) bestaat er bij de individuele runderen een overeen-
stemming van 84.3% tussen de ABR en de bloedserum-agglutinatie.
S j O 11 e m a e.a. (1949) hebben aanvankelijk aandacht besteed aan het se-
rologisch onderzoek van de melk. De melkwei, verkregen door toevoeging
van lebferment aan de melk, bleek inderdaad agglutininen te bevatten, doch
de titer was vaak niet meer dan één tiende van die van het bloedserum.
Het onderzoek van de melkwei is minder geschikt, omdat een aanzienlijk
deel van de melk-agglutininen met de uitvlokking van de caseïne neer
kan slaan.

Op grond van een aantal proeven, dat werd uitgevoerd, wordt de ABR
zeer geschikt geacht voor het massaal onderzoek van melkmonsters op
brucellosis.

Volgens Diernhofer en Raith (1947) worden de agglutininen
direkt in de uier gevormd tengevolge van een brucella-infektie van de
uier. Ook een passieve overgang van agglutininen vanuit het bloed naar
de melk is mogelijk. Deze passage wordt door een uierontsteking bevorderd.
De Moulin (1951) komt na uitgebreide proeven tot de konklusie, dat
de agglutininen in de melk geabsorbeerd zijn aan de vetbolletjes. De toe-
gevoegde gekleurde abortus-bacteriën, afkomstig van het ABR-antigeen,
koncentreren zich bij een positief melkmonster, met behulp van de agglu-

1 Dr. F. H. J. Jaartsveld; dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Brabant; Rechterstraat 80, Boxtel.

tininen, aan de vetglobuli en romen hiermee op. Bij een negatief melk-
monster bhjven de gekleurde abortusbakteriën na opromen in de melk
achter. Mastitis-melk en kolostraal-melk kunnen ook een positieve ABR
geven, echter niet door een specifieke absorptie van de abortusbakteriën.
Onder invloed van leucocyten, epitheelcellen en vetbolletjes kunnen de ge-
kleurde abortusbakteriën uit de melk gezeefd worden en zich koncen-
treren in de roomlaag.

Brus e.a. (1963) hebben van een groot aantal runderen bloed en melk
onderzocht. Zij kwamen tot de conclusie, dat de ABR-titratie en de melk-
snel-agglutinatie (MSA) van zeer grote waarde zijn voor het routine-onder-
zoek bij de brucella-diagnostiek. Aspecifieke ABR\'s kunnen met behulp
van de ABR-titratie en de MSA bijna steeds onderscheiden worden.
Indien de ABR-titer hoger is dan 1 : 8, gekombineerd met een positieve
MSA, is het bloedonderzoek overbodig, omdat dit vrijwel direkt of na
enige tijd positief uitvalt.

H i 11 (1964) beschrijft het onderzoek van de melkwei. Deze melkwei werd
onderzocht met de langzaam-agglutinatie, de Coombs-test en de comple-
mentbindingsreactie (CBR). Wat betreft de CBR van de melkwei kon-
kludeert hij, dat een positieve CBR van de melkwei bewijzend is voor een
Brucella-miektie, terwijl een negatieve CBR van de melkwei niet als een
betrouwbare informatie kan worden beschouwd.

In het kader van de georganiseerde bestrijding van brucellosis onder het
rundvee in de provincie Noord-Brabant werd vele malen vastgesteld, dat
er bij runderen positieve ABR\'s kunnen voorkomen, gekombineerd met
een ABR-titer 1:8 of hoger en een positieve MSA, niet veroorzaakt door
een BruceWa-infektie, een Brucella-tniing, door biestmelk of melk van oud-
melkse runderen. Een aantal van deze runderen werd gedurende ruim een
jaar geobserveerd.

Een voorbeeld hiervan is het in 1960 geboren rund 309175 van het bedrijf
J. van L. te M., dat nooit werd geënt en dat steeds op een abortus-vrij
bedrijf heeft gestaan. De ABR van de busmelk verliep in het eerste kwar-

taal 1965 positief. Het dier had steeds normaal gekalfd, de laatste maal
op 30 juli 1964 en op 4 augustus 1965 was het opnieuw aan de tellmg.
Het ABR-onderzoek van de busmelkmonsters van dit bedrijf is weergegeven
in tabel 1.

In deze periode werden de kwartier-melkmonsters van alle melkgevende
runderen 8 x onderzocht. Alleen het bewuste rund 309175 vertoonde steeds
een positieve ABR. De ABR-titer schommelde van 1 : 2 tot 1 : 8; in een
aantal gevallen was de melksnelaggludnatie positief, terwijl de Brabantse
Mastitis Reaktie steeds negatief verliep.

Naar aanleiding van deze en soortgelijke bevindingen werd nagegaan, of er
routine-onderzoekingen van de melk zijn om deze aspecifieke ABR\'s te
onderscheiden van specifieke ABR\'s, afgezien van de vraag, waardoor deze
aspecifieke ABR\'s kunnen worden veroorzaakt.

Met een aantal mengmelkmonsters en kwartiermelkmonsters werden, voor
zover mogelijk, de volgende ondereoekingen uitgevoerd:

Indien mogelijk werd tegelijkertijd het bloedserijmmonster onderzocht op
brucellosis met behulp van:

Van de resultaten van deze onderzoekingen wordt een aantal gegevens die
van belang zijn, met elkaar vergeleken.

De MSA werd alleen dan uitgevoerd, wanneer de ABR positief was. Tabel
2 geeft ten opzichte van de positieve ABR\'s, de MSA-uitslagen in aantallen
weer.

Het grootste deel van de melkmonsters met een positieve ABR heeft bij dit
materiaal een negatieve MSA.

De waarde van de ABR is voor wat betreft de Brucella-dia.gnostiek aan-
merkelijk te verhogen door de uitvoering van een ABR-titratie van dat
melkmonster met ABR-negatieve melk. (Brus c.s., 1963). Vandaar dat
als volgende vergelijking werd gekozen:

De melkmonsters met een positieve ABR werden tot de verdunning 1 : 256
met ABR-negatieve melk gemengd, vervolgens werd de ABR uitgevoerd
en de ABR-titer genoteerd.

Bij lage ABR-titers (tot 1 : 2) komen zeer weinig positieve MSA\'s voor,
doch zeer veel negatieve MSA\'s. Bij de titer 1 : 8 heeft ongeveer het om-
slagpunt van de negatieve naar de positieve MSA plaats. Bij de sterk
positieve ABR-titers 1 : 16 of hoger, komen bij dit materiaal vrijwel uit-
sluitend positieve MSA\'s voor.

Dit bevestigt de bevindingen van Brus c.s. (1963), dat een hoge ABR-
titer gepaard gaat met een positieve MSA.

Men is geneigd aan te nemen dat deze twee methoden van onderzoek
elkaar zullen dekken, temeer omdat de verschillende antigenen, resp. het
snelagglutinatie-antigeen en het ABR-antigeen, bereid zijn van dezelfde
BruceWa-abortusstam, n.1. stam „Leeuwarden", (Hill, 1964).
Tabel 4 geeft een overzicht van de verkregen resultaten.

De resultaten van deze onderzoekingen zijn niet eensluidend. Speciaal bij
de melkmonsters met een positieve MS.^ komen er nogal voor met een
negatieve wei-snelagglutinatie, n.1. 37%.

Misschien speelt de wijze van aflezen een rol; het ABR-antigeen, gebruikt
voor de MSA is blauw gekleurd, het snel-antigeen voor de wei-snelagglu-
tinatie is ongekleurd. Het is daarom van belang de wei-langzaamaggluti-
natie te vergelijken met de melk-snelagglutinatie.

Zoals tabel 5 aangeeft blijkt, dat de wei-langzaamagglutinatie (37° C) en
de melk-snelagglutinatie elkaar niet volkomen dekken.

Ook hier komen bij melkmonsters met een positieve MSA vrij veel melk-
monsters voor met een negatieve wei-langzaamagglutinatie (25%). Blijk-
baar is de hoeveelheid komplete agglutininen in de melkwei relatief laag.

Het onderzoek van de melkwei kan worden uitgebreid met de CBR.
5. De melkwei-complement-bindingsreaktie en de melk-snelagglurinatie

Bij de CBR van de melkwei kan worden opgemerkt, dat de melk norma-
liter geen komplement bevat, zodat het inaktiveren van de melkwei over-
bodig is. Het bereiden van de melkwei vraagt zorg.¹) Ondanks de bestede
zorg blijkt, dat een vrij groot aantal melkmonsters een eigen remmings-
reaktie vertoont, die ook na inaktiveren gedurende 1 uur bij 58° C niet
verdwijnt.

Zoals bij de 2 voorgaande punten werd opgemerkt, blijkt ook hier, dat bij
een positieve MSA de melkwei-reaktie, in dit geval de CBR, niet altijd
meegaat.

Het is de vraag, welke van deze 2 reakties het meest specifiek is. In streken
waar sinds 1962 weinig geënt is tegen brucellosis — zoals in de provincie
Noord-Brabant — is een positieve complement-bindingsreactie van het
bloedserum een zeer sterke aanwijzing, dat er een abortus-infectie in het

De melkwei wordt gemaakt van zo vers mogelijke melkmonsters.
Aan 10 ml melk wordt 0,5 ml lebferment (te bereiden door 0,2 g lebferment-
poeder op te lossen in 10 ml aqua dest. en te bewaren bij ± 4° C) en enkele
druppels CaCl 5.0% toegevoegd.

Dit mengsel wordt gedurende een uur in een waterbad van 37° C geplaatst.
Daarna wordt het gecentrifugeerd (5 minuten op 3000 toeren per minuut). De
bovenstaande heldere vloeistof (melkwei) wordt afgeschonken in een ander
buisje.

spel is. Vandaar, dat zowel de melk-snelagglutinatie als de melkwci-CBR
werden vergeleken met de complement-bindingsreactie van het bloedserum.

Vooreerst moet hierbij worden opgemerkt, dat de MSA bij dit materiaal
bijna uitsluitend is toegepast op kwartier-melkmonsters. De CBR van het
bloedserum wordt dus vergeleken met de MSA van de 4 kwartier-melk-
monsters.

Bij de runderen met een positieve CBR van het bloedserum heeft ±45%
van de kwartier-melkmonsters een positieve MSA. Bij de runderen met een
negatieve CBR heeft ±25% van de kwartier-melkmonsters een positieve
MSA. Primaire uierinfekties met brucellosis komen vrijwel niet meer voor.
In de voorgaande jaren werden deze een enkele maal vastgesteld. Enkele
van deze infekties werden veroorzaakt doordat tegelijkertijd met een uier-
behandeling tegen mastitis, brucella-entstammen in de uier werden ge-
injekteerd. (Van der Schaaf, mondelinge mededeling). Een groot
gedeelte van deze 25% positieve MSA\'s is dus niet specifiel;.

In tabel 8 is de komplement-bindingsreaktie van het bloed \\crgeleken met
de MSA van 4 kwartieren van het rund, waarbij alleen de hoogste MSA
van deze kwartieren werd genoteerd.

Ruim de helft van de dieren met een positieve CBR van het bloedserum
heeft minstens één kwartier-inelkmonster met een positieve MSA. Dit geldt
echter tevens voor de dieren met een negatieve CBR van het bloedserum,
hoewel het aantal helaas vrij gering is. De MSA geeft in deze 2 groepen
geen duidelijk verschil aan. Men kan aannemen, dat een groot gedeelte
van de MSA\'s, behorende tot de groep met een negatieve CBR van het
bloedserum, niet specifiek is voor een abortus-infektie.

7. De complement-bindingsreaktie van het bloedserum, vergeleken met de eomple-
ment-bindingsreaktie van de melkwei

Ook hierbij zijn 2 vergeüjkingen mogelijk zoals in punt 6. Tabel 9 geeft
de vergelijking weer tussen de CBR van het bloedserum en de CBR van
alle kwartier-melkmonsters.

Opvallend is, dat bij runderen met een negatieve CBR van het bloedserum
geen kwartier-melkmonsters met een positieve CBR van de melkwei voor-
komen. De CBR van de melkwei is dus veel meer specifiek voor een
abortus-infektie dan de MSA. Runderen met een positieve CBR van het
bloedserum vertonen in ongeveer de helft van de kwartier-melkmonsters
een positieve CBR van de melkwei. Helaas komen er bij de CBR van de
melkwei, zoals reeds eerder werd opgemerkt, veel monsters voor die een
eigen remmingsreaktie vertonen. Het komplement wordt hierbij niet spe-
cifiek gebonden.

Tabel 10 geeft het verband weer tussen de CBR van het bloedserum en die
van de melkwei van de 4 kwartier-melkmonsters van een rund. Hierbij is
van de kwartier-melkmonsters van een rund de hoogste CBR genoteerd.
Indien een of meer kwartier-melkmonsters een eigen remming vertoonden
en de rest een negatieve CBR had, werd „E.R." genoteerd.

Afgezien van de eigen remming.s-reakties van dc melkwei-monsters heeft
ruim 70% van de runderen met een positief bloedonderzoek een of meer
kwartiermelkmonsters met een positieve CBR van de melkwei. Bij de
runderen met een negatieve CBR van het bloedmonster werd bij dit
materiaal geen positieve CBR van de melkwei aangetroffen. Dit wil dus
zeggen: indien het ABR-onderzoek van de melk positief uitvalt, is het van

zeer grote waarde de CBR van de melkwei uit te voeren. Indien deze ook
positief uitvalt kan men, praktisch gesproken, het rund besmet beschouwen.
Valt de CBR van de melkwei negatief uit, dan kan men op grond hiervan
geen konklusies trekken; immers de BrwceWa-infektie behoeft zich niet te
manifesteren door de vorming van antilichamen in de melk.

8. De CBR van de melkwei en de agglutinatie van de melkwei
Tabel 11 geeft hiervan een overzicht.

Uit deze tabel blijkt, dat de CBR en de langzaam-agglutinatie van de
melkwei niet parallel lopen. Bij melkwei-monsters met een negatieve CBR
komen agglutinaties voor van 50 I.E., terwijl de melkwei-monsters met een
positieve CBR in 33% van de gevallen een negatieve agglutinatie hebben.
De melkwei-aggludnatie (37° C) is voor een nadere beoordeling van een
melkmonster op brucellosis niet geschikt.

De kweek van Brucella abortus uit de melk geschiedt volgens de methode
door van Ulsen (1958) aangegeven. In tabel 12 wordt een overzicht
gegeven.

In enkele gevallen werd — ondanks het feit, dat de CBR van de melkwei
negatief verliep — toch Br. abortus uit de melk gekweekt.
In deze gevallen verliep de ABR, alsmede de MSA en de wei-agglutinatie
eveneens negatief, terwijl de CBR van het betreffende bloedmonster po-
sitief was. De uitscheiding van Br. abortus in de melk gaat vooraf aan het
ontstaan van BrwceZ/a-antilichamen in de melk. Men moet aannemen, dat
recent een Brucella-\'mftktie van de uier heeft plaatsgehad. Helaas kon het
verloop van de reakties bij deze runderen niet vervolgd worden.

Ditzelfde fenomeen werd eens vastgesteld bij een stier, die Br. abortus met
het sperma uitscheidde, tenvijl de sperma-agglutinatie negatief verliep. Na
enkele dagen vertoonde het sperma een positieve agglutinatie.
In bijna de helft van de gevallen waarbij de CBR van de melkwei positief
verliep, werd Br. abortus uit de melk gekweekt. Op grond van deze ge-
gevens kan men stellen, dat een positieve CBR van de melkwei veroorzaakt
wordt door Br., abortus in de uier, doch dat het niet steeds mogelijk is
om in al deze gevallen Br. abortus uit de melk te isoleren.

Gaarne danken wij collega Dr. M. C r a e n e n te .Mken in België, die ons melkmon-
sters voor dit onderzoek ter beschikking stelde.

Met het vci-minderen van de brucellosis in een bepaalde streek komen relatief meer
.\\bortus Bang Ringreakties voor die niet veroorzaakt zijn door een BruceWa-infekde
of een Brucella-enùng.

De ABR-titratie van de melk is voor de Briice//a-diagnosdek van grote waarde. De
melk-snelagglutinatie kan in veel gevallen een waardevolle aanwijzing zijn voor een
Brucella-inlektie van de uier. De wei-agglutinatie (37°) is voor de diagnostiek van
ondergeschikt belang. De complement-bindingsreaktie van de melkwei kan doorslag-
gevend zijn voor de beoordeling van de ABR. Indien deze complement-bindingsreakde
positief uitvalt, staat een Bruc«Hfl-infektie vast. Indien deze reakde negatief uitvalt
en tevens het bloedonderzoek van het betreffende rund negatief is, kan zonder veel
risico het volgende onderzoek worden afgewacht.

Uit een negatieve kweek van Br. abortus uit de melk mag geen konklusie worden
getrokken.

As the incidence of brucellosis in a particular area declines, there will be a relative
increase in the number of positive Abortus Bang Ring tests not due to Brucella
infection or vaccination with Brucella.

.■\\BR titration of the milk is a valuable aid in the diagnosis of brucellosis. Rapid
agglutination tests performed with milk may frequently provide useful evidence of
Brucella infection of the udder. Milk-whey agglutination (37°) is of minor impor-
tance in the diagnosis. The result of a complement fixation test with milk-whey may
be decisive in interpreting the result of the ABR test. When this CFT test is positive,
the presence of infection with Brucella has been established ; when this test is negative
and examination of the blood of the animal in question is also negative, there is
little risk in waiting till the results of further studies have become available.
No conclusions should be drawn from the fact that it has not been possible to cultivate
Br. abortus from the milk.

Lorsque dans une certaine région la brucellose diminue, on constate reladvement plus
de réactions d\'avortement Bang Ring qui ne sont pas causées par une infection de
Brucella ou par une vaccination contre la Brucella.

Le titrage-.\\BR du lait est de grande importance pour le diagnostic de Brucellose.
L\'agglutination rapide du lait peut être dans nombreux cas une indication précieuse
pour une infection de Brucella de la mamelle. L\'a.gglutination du petit-lait (à 37°)
a moins d\'importance pour le diagnostic. La CBR du sérum lacdque peut être
décisive pour l\'évaluation de l\'ABR. Si cette GBR paraît être positive, l\'infection de
Brucella est certaine, si la réaction se montre être négaüvc et qu\'également l\'examen
du sang du bovin en question soit négatif, l\'on peut attendre l\'examen suivant sans
courir trop risques.

Mit dem Rückgang der Brucellosis in einer bestimmten Umgebung kommen ver-
hälnismässig mehr Abortus Bang Ringreaktionen vor, die nicht durch eine Brucella-
Infektion oder ßruceWa-Impfung verursacht sind.

Die ABR-Titration der Milch ist für die ßrueeWa-Diagnostik von grossem Wert.
Die Milch-Schnellagglutination kann in vielen Fällen eine wertvolle Anweisung für
eine ßruceWa-Infektion der Euter sein. Die Molke- Agglutination (37°) ist für die
Diagnostik von untergeordeneter Bedeutung. Die KBR der Molke kann durchschlag-
gebend für die Beurteilung der ABR sein. Falls diese KBR positiv ausfällt, ist es
unbedingt eine Brucella-lnitküon; falls diese Reaktion negativ ausfällt kann ohne
grosses Risiko die nächste Untersuchung abgewartet werden.

Aus einer negativen Br. abortus-Zuchi aus Milch darf keine Konklusion gezogen
werden.

En una region determinada donde ocurre menos brucellous se vean relativamente mas
reaccionas anillo Aborto Bang las cuales no son causadas por una infeccion de
Brucella o por una vacunacion contra Brucella. La titracion ABR de la leche tiene
su grande valor para el diagnostico de Brucella. La agglutinacion rapido de la leche
puede de ser en muchos casos una indicacion valiosa para una infeccion de Brucella
en la ubre. La aglutinacion del suero de la leche (37 centigrados) es de mucho menos
importancia para el diagnostico. La GBR del suero de la leche puede ser el sobrepeso
para la critica de la ABR. En el caso que la GBR es positiva, una infeccion con
Brucella es segura; si esta reaccion es negativa y si ademas el examen del sangre es
negativo, uno puede esperar sin mucho riego el exam.en proximo.
No se puede sacar una conclusion cuando hay un cultivo negativo de Br. aborto de
la leche.

B r u s, D. H. J. en Jaartsveld, F. H. J.: Bijdrage tot de diagnostiek van bru-
cellosis bij het rundvee. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 547, (1963).
Christiansen, M. J.: Om Abortus Bang Ringproven og dens Anvendelse i den

praktiske Kastningsbekaempelse. Maanedskrift fo Dyrlaeger, 59, 193, (1948).
Diernhofer, K. und Raith, H.: Untersuchungen über den Einflusz verschie-
dener örtlicher Reize auf den Gehalt der Milch an Bruzella-agglutininen. Wien,
tierärztl. Mschr., 34, 365, (1947).
Fleischhauer, G.; Die Abortus Bang Ringprobe (A.B.R.) zur Feststellung von

bangverdächtigen Vollmilchproben. Berl. tierärztl. Wschr., 53, 527, (1937).
II i 11, W. K. W.: Het serologische routine-onderzoek ter vaststelling van brucellosis

in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 689, (1958).
H i 11, W. K. W.: De serologische diagnostiek van brucellose bij runderen, met bij-
zondere inachtneming van de differentiatie tussen ent- en infektietiters. Tijdschr.
Diergeneesk., 89, 1125, (1964).
Jaartsveld, F. H. J.: Bijdrage tot de diagnostiek van mastitis bij runderen in

het kader van een georganiseerde bestrijding. Thesis Utrecht, 1961.
Moulin, F. de: A study on the nature of the Abortus Bang Ringtest. Tijdschr.

Diergeneesk., 76, 905, (1951).
S j O 11 e m a, P., Schaaf, A. van d e r en Sluis, L. van der: De Abortus

Bang-Ringreaktie A.B.R. Tijdschr. Diergeneesk., 74, 323, (1949).
U 1 s e n, F. W. van: Toepassing van een nieuw principe bij de isolering van Bru-
cella-abortus uit melk. Thesis Utrecht, 1958.

De auteur van deze casuïstisehe mededeling heeft geen veterinair-genees-
kundige opleiding gehad, hij is ook geen psycholoog; wel is hij een lief-
hebber van honden. De ervaringen met een thans anderhalf jaar oude
Duitse Herder en mededelingen van derden, die de door de auteur ge-
bruikte methode eveneens met goed gevolg hebben toegepast, geven de
auteur de moed onderstaande casuïstisehe mededeling in Uw tijdschrift te
plaatsen.

Het betreft een thans anderhalf jaar oude Duitse herdershond, geboren
op 2 augustus 1965.

Hij verbleef de eerste 9 weken van zijn leven in de kennel (Mevr. ter
Laan, Leek, Gr.) en werd daarna aan mij overgedragen. Van de fokster
had ik reeds gehoord dat in de familie van de hond wagenziekte voorkomt,
dat de moeder en een broer van die moeder in ernstige mate aan deze
ziekte lijden en niet in staat zijn om langer dan 2 a 3 km in een rijdende
auto te vertoeven zonder te braken.

Reeds op de eerste reis met de pas gekochte hond van Leek naar Gronin-
gen (ongeveer 15 km) leek de voor aanhangers van de erfelijkheidsleer
droeve voorspelling uit te komen: de jonge hond, vervoerd in een matig
ruime kartonnen doos, was — uiteraard — hevig geëmotioneerd, onrustig
en angstig; na ongeveer 8 km gaf hij voor de inzittenden van de auto vrij
onverwacht krachtig over, nadat hij tevoren in toenemende mate onrustig
was geworden, tekenen van angst gaf en hevig kwijlde. Dit overgeven her-
haalde zich op de reis nog één keer. Aan het einde van de reis was de hond
duidelijk vermoeid, overigens waren er geen aanwijzingen van minder
welbevinden van het dier.

Gedurende de volgende 6 weken kreeg de jonge hond alle gelegenheid om
aan zijn nieuwe omgeving, inclusief een stadstuin, te wennen. Opzettelijk
werd in deze tijd vermeden hem aan de emoties van een autotocht bloot

Daarna we\'rd gepoogd hem naar een ongeveer 8 km van het woonhuis
verwijderd bos mee te nemen; halverwege moest worden gestopt omdat
de hond na 4 a 5 km autorijden onpasselijk werd en herhaaldelijk braakte.
Bij latere pogingen de hond aan autorijden te wennen werd hetzelfde re-
sultaat verkregen.

Toen de hond ongeveer 5 a 6 maanden oud was gaf ik hem een half uur
vóór het begin van een autotocht een half tablet Suprimal, een tweede
keer één tablet. Het resultaat van deze medicatie was praktisch nihil; wel
is het mogelijk dat de hond enkele minuten langer nodig had om tot over-
geven te komen.

Op advies van kennissen werd vervolgens een ijzeren kettinkje onder de
auto gemonteerd met de bedoeling de „statische elektriciteit" van de
wagen af te leiden. Men had ons nl. verteld dat de in de wagen aanwezige
elektriciteit de oorzaak van het euvel zou zijn. Kennelijk echter niet de
oorzaak van het braken van onze hond; het aanbrengen van de ketting
gaf geen enkel resultaat.

Toen heb ik besloten, analoog met de techniek die in de laatste tijd bij
sommige patiënten, lijdende aan neurotische symptomen wordt toegepast,
de hond te gewennen en te behandelen door middel van gedragstherapie.
Hierbij werd uitgegaan van 2 onderstellingen:

De hypothese was, dat een hond, die het plezierig vindt in een auto mee
te rijden niet zal braken.

Het „leerproces" begon er mee, dat met de hond in de stilstaande auto
werd gespeeld. Na aanvankelijke aarzeling en duidelijke tekenen van angst
op het moment dat het dier in de auto werd gezet, met daarbij neigingen
om de auto op de snelste manier weer te verlaten, bleek na korte tijd dat
de hond aan de nieuwe omgeving wende en zich in de auto op dezelfde
levendige wijze gedroeg als binnenshuis. Een poging in dit stadium van
de behandeling, om succes hiervan te registreren werd niet ondernomen
omdat een terugvallen tot de oude kwaal een hevige recidive geweest zou
zijn en de verder te volgen behandeling in ernstige mate had belemmerd.
Toen de hond „geleerd" had in de auto op dezelfde wijze te spelen en zich
te gedragen als in de huiskamer, werd met de volgende fase van de be-
handeling begonnen. Op ca 800 m van het woonhuis bevindt zich een
plantsoen met daarin een groot grasterrein. Verondersteld werd, dat de
800 m onvoldoende rijtijd zou vragen om de hond misselijk te maken. Er
werd met de hond naar het plantsoen gereden, een reis die de hond zon-
der veel emoties onderging, daarna werd in het plantsoen uitbundig met
de hond gespeeld. Daarna werd de hond met de auto weer naar huis terug
gebracht, waar hij onmiddellijk na aankomst 2 stukjes hondebrood kreeg.
De bedoeling hiervan was om de hond te „leren" dat autorijden niet angst-
aanjagend is en dat na een autorit plezierige dingen te wachten staan, nl.
in het plantsoen spelen of een stuk hondebrood. Het duurde niet lang, of
de hond had dit door en sprong, als hij uitgelaten werd naar de auto toe
in de hoop weer meegenomen te worden.

Toen het experiment zover gevorderd was, dat hij zonder enige-moeite van
en naar het plantsoen gebracht kon worden, werd geleidelijk de weg heen
en terug ruimer genomen. Eerst een straatje om, de volgende keer een
blokje om, telkens meer. De hond toonde bij de rit met de auto thans veel
belangstelling, ging zitten en volgde nieuwsgierig wat er te zien was.
Vier maanden na het begin van de behandeling toonde de hond geen enkel
teken van wagenziekte.

Ongeveer een half jaar na de behandeling trad een recidive op. De hond
had gedurende zes weken niet meer in de auto gezeten en gaf op de eerste
reis na ca 18 km rijden vrij onverwacht over.

Achteraf kwam het recidive niet zo geheel onverwacht: uit de proeven
van P a w 1 O f is bekend, dat een voorwaardelijk verworven reflex weer
verbleekt indien hij niet regelmatig herhaald wordt.

Terstond werd dagelijks met de hond gereden, die daarna weer „leerde"
het autorijden prettig te vinden, er aan wende en geen symptomen van
wagenziekte vertoonde. Thans is het mogelijk met hem grote afstanden
af te leggen zonder dat hij onpasselijk wordt en zonder dat hij onrustig
wordt, geeuwt of overmatig kwijlt. De hond is aan het autorijden gewend,
hij is niet meer bang, vindt het fijn meegenomen te worden, de wagen-
ziekte is genezen.

In het bovenstaande werd het woord „leren" en afleidingen daarvan tussen
aanhalingstekens gezet. Dit uiteraard opzettelijk om aan te tonen dat het
leren hierbij een belangrijke functie heeft. De gedragstherapie, zoals die
vnl. door W o 1 p e in Zuid-Afrika en door psychologen van de Maudsley-
kring te Londen omstreeks 1955 werd ontwikkeld, is gebaseerd op gegevens
uit de gedragspsychologie en de leerpsychologie.

Onder gedrag wordt hierbij alles verstaan wat valt te registreren en waar
te nemen, hieronder worden ook emotionele reacties begrepen. De promo-
toren van de gedagstherapie gaan er van uit dat elk gedrag (uiteraard
richt zich hun belangstelling op menselijk gedrag, hun kennis is echter
evenzeer gebaseerd op ervaringen met het dierexperiment) aangeleerd is,
een hypothese waarop in dit verband niet verder zal worden ingegaan. Is
echter gedrag aangeleerd, dan moet het mogelijk zijn om gedrag te wijzigen
door een in te stellen leerproces, waarbij de ontspanning tegenover de
angst eveneens tot het leerproces kan worden gerekend. Het lijkt erop dat
de bestrijding van een enkel en soms in zijn origine te overzien symptoom
gemakkelijker moet zijn dan gedrag als gevolg van vele bijkomende fac-
toren.

Sedert de eerste artikelen over gedragstherapie in 1956 is er thans een
grote literatuur over dit onderwerp. Hierbij valt op dat wij in de literatuur
vrijwel geen verwijzingen t.a.v. een definitie van gedragstherapie tegen-
komen.

Na het verheugende resultaat van deze behandeling heb ik over dit geval
met een bekende kynoloog te Groningen gesproken die er veel interesse
voor had. Enkele maanden later mocht ik vernemen dat de kynoloog de
door ons gebruikte methode aan verschillende eigenaren van honden die
aan wagenziekte leden had doorgegeven.

Voor zover wij hiervan bericht kregen werd de behandeling door deze
eigenaren overgenomen, eveneens met goed resultaat. Wel dient er bij
vermeld te worden dat deze andere proeven niet werden geregistreerd en
dat met name niet bekend is of eigenaren van honden met wagenziekte
deze behandeling zonder succes hebben toegepast en evenmin of de be-
handeling inderdaad zo is geschied als wij die hebben beschreven.

Beschrijving van de ziektegeschiedenis en van de ingestelde behandeling (gedrags-
therapie) bij een jonge herdershond, lijdende aan wagenziekte.

S a n d e r - W e s t s t r a t e, II. C.: Gedragstherapie, v. Gorcum, Assen, 1964.
Ullmann and Kr as n er: Case-studies in behaviourmodification, 1965.

Onderzoekingen naar hef voorkomen van Salmo-
nella in uit Zuidamerikaanse landen geïmpor-
teerd vlees

De steeds toenemende behoefte aan dierlijke eiwitten in Europa heeft de
import van vlees uit Zuidamerikaanse landen sterk doen stijgen. Deze
import is uit het oogpunt van de volksgezondheid niet geheel zonder risico.
Engelse en Nederlandse onderzoekers hebben er reeds op gewezen, dat dit
vlees in sterke mate met salmonellae besmet kan zijn (Hobbs, 1964;
Eenink, 1966). Het doel van dit onderzoek was dan ook een nader in-
zicht te verkrijgen omtrent de besmettingsgraad in de diverse soorten ge-
ïmporteerd vlees.

In Nederland wordt uit Zuidamerikaanse landen gekoeld of bevroren
paarde- en rundvlees ingevoerd en wel in uitgebeende of niet uitgebeende
toestand. Het hier te beschrijven onderzoek betrof: gekoeld, niet uitge-
beend paardevlees; bevroren uitgebeend en niet uitgebeend paardevlees
en bevroren uitgebeend rundvlees. De monsters bevroren vlees waren af-
komstig uit 25 eerste kantoren. De monsters gekoeld paardevlees waren
afkomstig uit één eerste kantoor. Het onderzoek vond plaats in de periode
juni 1965 tot februari 1966.

Ter verkrijging van de monsters gekoeld, niet uitgebeend paardevlees wer-
den gehele voeten in het kniegewricht geëxarticuleerd. De ondervoeten
werden, na afzonderlijk in plastic zakken te zijn verpakt, direct naar het
laboratorium vervoerd. Voor de bemonstering werden bovendien een
aantal voeten geheel met vochtige watteproppen afgeveegd om zodoende
een groter oppervlak te kunnen beoordelen.

De monsters bevroren paarde- en rundvlees werden met behulp van ge-
desinfecteerde instrumenten uit de stukken vlees gezaagd of gehakt. De
grootte van de monsters bedroeg ca. 20 x 10 x 10 cm. De monsters wer-
den, afzonderlijk in plastic zakken verpakt, naar het laboratorium ver-
voerd. In een aantal gevallen werden de monsters niet afzonderlijk ver-
pakt; de resultaten van het onderzoek van deze monsters zullen apart
worden vermeld.

1 Drs. M. van Schothorst; wetenschappelijk ambtenaar, Laboratorium voor Zoöno-
sen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

2 Dr. E. H. Kampelmacher; hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

De te onderzoeken monsters werden in het laboratorium op een steriele
vleesbak gelegd, waarna met behulp van steriele instrumenten een 50 cm2
van de oppervlakkige laag bindweefsel of vlees verwijderd werd. Van deze
afgesneden stukken werd voor het uitwendig onderzoek gebruik gemaakt.
Het aldus ontstane snijvlak werd nu geschroeid en opnieuw bemonsterd.
Bij iiet gekoelde vlees werd van schaar en pincet en bij het bevroren vlees
werd van een electrische boor gebruik gemaakt. Wanneer een monster te
geringe afmetingen bezat om het inwendig te bemonsteren, werd het twee-
maal uitwendig onderzocht. Dit wil zeggen, dat niet 50 cm2, doch 100 cm^
van de oppervlakte aan een Salmonella-onó&nock onderworpen werd.
Onder een Salmonella-ondmoftV wordt hier verstaan, het ophopen van een
submonster (50 cm2 van de oppei-vlakte of 20 g van het inwendige) in de
media volgens M ü 11 e r-K auffmannen volgens Osborne-Stokes.
Het uitstrijken van deze media, na 24 en 72 uur bebroeden bij 37° C, op
briljantgroen-phenolrood agarplaten (^ 14 cm) en het beoordelen van
deze platen na 18-24 uur bebroeden bij 37° C (G u i n é e et al., 1962).

Van het gekoelde, niet uitgebeende paardevlees werden in een tijdsbestek
van 2 maanden uit 9 partijen, alle afkomstig uit Argentinië en van één
firma, 108 monsters (12 per partij) onderzocht. Bij 5 partijen werden
bovendien per partij 12 gehele voeten afgeveegd. Uit geen dezer monsters
werden Salmonella-k\\tme.r\\ geïsoleerd.

Van het bevroren paardevlees afkomstig uit Argentinië, Brazilië en Uru-
guay werden 296 monsters van het uitgebeende en 361 monsters van het
niet uitgebeende vlees onderzocht. Het was niet na te gaan uit hoeveel
partijen deze monsters afkomstig waren. Bovendien werden 143 monsters
bevroren paardevlees uit Argentinië onderzocht, waarbij aan de monsters
niet kon worden gezien of dit al dan niet uitgebeend vlees betrof. De resul-
taten van deze onderzoekingen zijn in tabel 1 samengevat.
Van het bevroren uitgebeende rundvlees uit Argentinië, Brazilië en Uru-
guay werden 751 monsters onderzocht. Ook hier was niet na te gaan uit
hoeveel partijen deze monsters afkomstig waren. In tabel 2 worden de
resultaten van dit onderzoek samengevat.

In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van aantal en typen van uit be-
vroren paarde- respectievelijk rundvlees geïsoleerde Salmoneüa-kXtmen-, in
tabel 4 worden de resultaten weergegeven van het onderzoek van een aan-
tal monsters welke niet afzonderlijk waren verpakt.

Uit de resultaten blijkt duidelijk, dat de onderzoekmethode het aantal
positieve bevindingen sterk beïnvloedt. Zo varieert het percentage posi-
tieve monsters bevroren paardevlees van 28,0 tot 7, afhankelijk van een in-
en uitwendig of een tweemaal uitwendig onderzoek. Een vergelijking tussen
de verschillende landen van herkomst of tussen de verschillende vonnen
waarin het vlees geïmporteerd wordt, is dan ook alleen mogelijk, indien de-
zelfde onderzoek methode als basis gekozen wordt. Wanneer een vergelijking
gemaakt wordt tussen de monsters die eenmaal uitwendig en eenmaal in-
wendig onderzocht worden, dan valt de afwezigheid van salmonellae in de
gekoelde, niet uitgebeende monsters paardevlees op. Deze monsters waren
alle afkomstig van één slachthuis in Argentinië.

Aantal en type der uit bevroren paarde- resp. rundvlees geïsoleerde
Salmonella kiemen

Aantal en type der uit bevroren, uitgebeend paardevlees geïsoleerde
Salmonella kiemen, waarbij de monsters niet afzonderlijk waren verpakt

Van de 184 bevroren uitgebeende monsters paardevlees waren 99 uit-
wendig positief (54%), terwijl van de 333 niet uitgebeende monsters
slechts 49 (14%) positief waren. Opvallend is het verschil met het aantal
inwendig positieve monsters te weten 38 (20%) in het eerste en 7 (2%)
in het tweede geval. Uit deze gegevens blijkt duidelijk, dat de contaminatie
in het slachthuis een grote rol speelt.

Het besmetdngspatroon van de monsters uitgebeend bevroren rundvlees
komt ongeveer overeen met dat van bevroren niet uitgebeend paardevlees,
namelijk 12% van de monsters was uitwendig positief en 2% inwendig.
Wat de landen betreft, vertoont Urguay in alle gevallen het hoogste be-
smetdngspercentage. Bijzonder interessant zijn de resultaten vermeld in
tabel 4, waaruit blijkt, dat bij een onhygiënische behandeling van het
vlees, hetgeen hier wil zeggen, dat de verschillende delen met elkaar in
contact kunnen komen, het besmetdngspercentage tot 100 kan oplopen,
indien men tweemaal uitwendig onderzoekt.

De gevonden besmetdngspercentages van Argentijns bevroren uitgebeend
vlees, onafhankelijk van de gebndkte onderzoekmethode komen vrij goed
overeen met die, gevonden door H oh b s (1964). De door haar gevonden
percentages over de periode 1961-1963 bedroegen voor paardevlees 43,
voor "horse offal" 54 en voor rundvlees 15. Ook de gevonden Salmonella-
typen komen goed overeen met de bevindingen in Engeland. Drie van de
vier meest frequent uit paardevlees geïsoleerde typen komen overeen. Voor
nmdvlees geldt zelfs, dat de drie meest frequent geïsoleerde typen geheel
overeenkomen.

Bij een typenvergelijking tussen de tien meest frequent geïsoleerde typen
uit gehakt in Nederland (Rapport, 1966) en de typen vermeld in tabel 3,
blijkt dat zes van de tien behoren tot de zeven meest frequent uit
Zuidamerikaans bevroren vlees geïsoleerde typen. Deze overeenkomst in
typen geeft grond aan het vermoeden, dat het uit de Zuidamerikaanse

landen geïmporteerde vlees niet alleen in de vleesverwerkende industrie
gebruikt wordt, doch ook direkt door de slagers in het gehakt wordt ver-
werkt.

De grote moeilijkheid op het gebied van de preventie ligt in het feit, dat
maatregelen tegen de besmetting van het vlees in de landen van herkomst
genomen zullen moeten worden, daar zowel uit de onderzoekingen van
Hobbs ( 1964) als uit de hier vermelde duidelijk blijkt, dat de slachthuis-
contaminaties een zeer grote rol spelen bij het tot stand komen van de hoge
besmettingspercentages.

Uit 800 monsters bevroren, al of niet uitgebeend. Zuidamerikaans paardevlees konden
278 maal (34,7%) Salmonella geïsoleerd worden. Van 751 monsters bevroren niet
uitgebeend rundvlees bleken 101 monsters (13,5%) met Salmonella besmet te zijn.
Het besmettingspercentage hangt echter sterk af van de wijze van onderzoek. De
besmettingen waren veelal uitwendig, hetgeen op een slachthuiscontaminatie wijst.
Uitgebeend vlees was dan ook meer besmet dan niet uitgebeend vlees.

Salmonella was isolated from 800 samples of frozen boned-out or bone-in South Ame-
rican horse-meat in 278 cases (34.7 per cent). Of 751 samples of frozen bone-in
beef, 101 (13.5 per cent) were found to be contaminated with Salmonella.
The contamination rate, however, will vary markedly with the method of investigadon.
Contamination frequently was external, which suggests contaminadon in the slaughter-
house. Boned meat accordingly was contaminated more often than was bone-in meat.

De 800 échantillons de viande de chevaux sud-américains frigorifiée, désossée et non
désossée, on a pu isoler 278 fois (34,7%) des Salmonellae. De 751 échantillons de
viande bovine frigorifiée désossée 101 échantillons (13.5%) parurent être conta-
minés de Salmonella.

Le pourcentage des contamination dépend cependant fortement du mode d\'examen.
C\'était surtout l\'extérieur des échantillons qui se trouvait être contaminé, de sorte que
Ton croit à une contamination d\'abattoir. Aussi la viande désossée était-elle contaminée
davantage que la viande non désossée.

.Aus 800 Muster befrorenem südamerikanischen Pferdefleisch teils mit, teils ohne
Knochen konnten 278 Mal (34,7%) Salmonellae isoliert werden. Von 751 Muster
befrorenem Rindfleisch mit Knochen waren 101 Muster, 13,5%) mit Salmonella
kontaminiert.

Der Prozentsatz der Kontamination hängt jedoch von der Untersuchungsweise ab.
Die Kontaminationen waren meistens äusserlich, was auf Schlachthausverschmutzung
hinweist. Fleisch ohne Knochen war dadurch stärker kontaminiert als Fleisch mit
Knochen.

De 800 muestras dc carne congelado si o no deshuesado, procedente de caballos de
la America del Sur fueron aislados 278 veces (34,7 por ciento) Salmonellae. De 751
muestras de carne de bovinos congelado no deshuesado resulto, que habian 101
muestras (13,5%) contaminados con Salmmellae.

El porcentage de contaminacion depende mucho de la manera de investigacion.
Las contaminaciones eran muchas veces al exterior, lo que signifique una conta-
minacion en el matadero consiguientemente. Came deshuesada era mas contaminada
que carne no deshuesada.

H O b b s, B. C.: Salmonella in Foods. Proc. National Conference on Salmonellosis
Atlanta, U.S.A., 84, (1964).

E e n i n k, W. H.: Oriënterende onderzoekingen over het voorkomen van Salmonella-
kiemen in worstspeciën en in buitenlands bevroren rundvlees. Tijdschr Dier-
geneesk., 91, 230, (1966).

Guinée, P. A. M. and Kampelmacher, E. H.: Influence of variations of
the enrichment method for detection of Salmonella. Ant. van Leeuwenhoek 28
417, (1962).

Rapport van een Werkgroep: Vergelijkende onderzoekingen over de isolatie van Sal-
monella uit gehakt in 5 laboratoria. Tijdschr. Diergeneesk., 92, 355, (1967).

A comparison between the cell culture, frozen
tissue section, impression and mucosal smear
techniques for fluorescent antibody in the dia-
gnosis of hog cholera

The favorable results obtained with the fluorescent antibody technique
(FAT) for the detection of hog cholera (HC) virus in cell cultures in-
oculated with organ suspensions from field samples have recently been
reported (Re s sang and Bool, 1966).

The current study was primarily undertaken to determine the diagnostic
value of the frozen tissue or cryostat (CR FAT), the impression (IM
FAT) and the smear (SM FAT) fluorescent antibody techniques and to
compare these three systems with the cell culture method previously used
(CC FAT).

For animal inoculations the virulent Brescia HC virus strain was used.
This reference virus strain was stored at —20° C. as a pool of defibrinated
blood.

Titration of this batch using the CC FAT resulted in a titer of 105-51050/
ml (R e s s a n g and Bool, 1966). Titration of the same virus using ani-
mals and carried out a few months earlier yielded a titer of at least
106ID50/ml (VanBekkum, 1966).

All pigs used were non-SPF animals purchased from farms where hog
cholera had not occurred during the last few years and where no anti-HC
vaccination had been performed. Twenty one pigs were inoculated by the
intramuscular route with 2 ml of a 1/10 dilution of the reference virus.
Death occurred after a survival time of 10-12 days. These animals served
as positive material in the preliminary investigation of this study. Six un-
infected animals out of the pig population of this Institute which had died
of a disease different from HC were used as negative controls.
Out of these 27 pigs, 20 were in a fresh condition, when necropsied within
twenty four hours following death (group I and III, table I). After death
the remaining 7 pigs were kept in closed zinc containers for 40-70 hours
prior to investigation (group II, table I). Depending on the outer tempe-
rature these animals were more or less in a putrefied condition when a
post-mortem examination was performed.

Two susceptible young pigs were inoculated with a pool of organ sus-
pensions obtained from animals, of which the results of the CR, IM and
SM fluorescent antibody techniques were in disagreement which those of
the CC method (table II, B).

1 Prof. Dr. A. A. Ressang and Miss J. L. den Boer; Central Veterinary Institute,
Amsterdam Branch, Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam.

The PK15 cell line¹) was employed throughout. The cells were main-
tained in serial passage by a method previously described (Ressang
and Bool, 1966). Cells were stored frozen at —70° C in culture medium
containing 10% glycerin. Cell cultures were prepared on 32 x 10 mm.
coverslips in Leighton tubes in a medium, which consisted of 0,5% lactal-
bumin hydrolysate and 10% serum of a colostrum deprived calf in Earle\'s
basal salt solution. Antibiotics in the medium were penicillin (100 lU/ml),
streptomycin (100 /ig/ml), terramycin (25 /xg/ml) en mycostatin (50
lU/ml).

The cultures were inoculated before the coverslips were completely covered
with a confluent cell sheet. The cell cultures were removed and treated
18-24 and 48 hours after inoculation. Non-inoculated cultures of the same
age were used as negative controls.

The hyperimmune serum used in this investigation was produced in non-
SPF pigs, which had been vaccinated with crystal violet vaccine by con-
ventional methods and were challenged subsequently with the reference
virus. Fractionation and procedure of conjugation were similar to those
reported earlier (Ressang and Bool, 1966), with the exception that
a half saturated ammonium sulfate solution, adjusted to pH 7 with 1 N
NaOH (S c h u 11 z e and H e r e m a n s, 1966; S p e n d 1 o v e, 1966;
S i n h a, 1964) was used instead of an unadjusted saturated solution, and
0,020 mg FITC per mg protein was employed.

From the necropsied animals, visceral organs including heart, lung, spleen,
mesenteric lymph gland, kidney, adrenal, liver, pancreas together with the
mandibular salivary gland, urinary and gall bladders, inflammated part
of the stomch and the third eyelid were collccted and immediately u.sed.
Samples obtained from 8 pigs found positive with the four FA methods
were refrigerated at -|-4° C. Sections, impressions and smears were ]3re-
pared again on the 7th and 10th day of storage and the retaining of the
capacity to react specifically was compared.

The brains were fixed in ten per cent buffered neutral formalin solution
for examination by conventional histological methods.

Tonsillar tissue, spleen and lymph gland were suspended together in
Hank\'s basal salt solution, which contained 10 times the concentration of
all the antibotics in the growth medium, by grinding approximately 10 gr.
of tissue with .some sterile sand with a mortar in 30 ml of the solution. This
was followed by centrifugation for 30 minutes at 4° C. and at 3000
3000 R.P.M. The cell cultures were inoculated with 1 ml quantities of the
supernatant fluid.

1 The PK15 cell line from the Cutter Laboratories, Berkeley, California, was
received through the kind mediation of Dr. W. L. M e n g e 1 i n g, N.A.D.L.,
Ames, Iowa.

Tissue blocks from heart, lung, spleen, lymph and salivary glands, kidney,
adrenal, liver and the pancreas of approximately 0.125 ccm. were quick-
frozen in liquid nitrogen and cut at 4 mu in a Slee cryostat. The sections
were air-dried during approximately 30 minutes at room temperature in
the draft of a fan and stained without further pre-treatment.
When not treated immediately, the sections were stored individually at
—20° G.

Impressions were made from the same organs as used for cryostat sections
withe the exception of the salivary gland. For this purpose small blocks of
tissue were cut with a sharp knife and a clean coverglass was momentarily
pressed against one cut edge. Occasionally, when too wet, the cut surface
was pressed against a filter paper before applying the coverslip.

With one end of a coverslip mucosal scrapings were made from the urinary
bladder, gall bladder, nictic membrane, stomach epithelium and occasion-
ally from the trachea. A thin smear was made on a second coverslip cover-
ing an area of not more than 1 sqcm.

The impressions and smears were air-dried and stained immediately. The
coverslips were similar to those used in Leighton tubes.

Eighty-one samples were obtained from 72 farm premises. These specimens
were as follows:

a. Forty-nine samples including head, spleen, mesenteric lymph gland,
kidney, adrenal, pancreas, urinary bladder and stomach, were re-
ceived from the field in plastic bags and in unpreserved condition.
Specimens were selected and treated on the same day. In the majority
of cases the specimens reached this Institute in a fresh condition. How-
ever, some of the samples, including the nine in table II B, were more
or less decomposed upon arrival, as they had been underway for longer
than 24 hours.

b. A post-mortem investigation was performed on thirty-two animals, of
which twenty-three were sacrificed by exsanguination in pentothal
narcosis. The remaining nine Jiigs, which died a natural death, were
also necropsied in a fresh condition. Test samples were collected and,
when not used immediately, were stored briefly at -|-4° C.

For cell culture inoculations the tonsil, spleen and mesenteric lymph
gland were selected. Cryostat sections were made from the same tissues
together with the kidney, adrenal and the fresh pancreas. For the smear
technique mucosal scrapings from the urinary bladder, stomach and
the nictic membrane were used.

Coverslip cultures were washed in phosphate buffered saline (PBS) pH
7.2, fixed for 10 minutes in pure acetone at room temperature and stained
by the direct method described elsewhere (Mengeling et al., 1963,

Results of the examination of twenty-one experimentally infected and six
negative control pigs by the cell culture, cryostat, impression and smear
fluorescent antibody techniques.

Results of the examination of 81 field samples by the cell culture, cryostat,
impression and smear F.A. techniques for the presence of hog cholera virus.

The cryostat sections were stained without previous fixation according to
the original method of C o o n s and Kaplan (1950).
Tissue impressions and mucosal smears were fixed in acetone during 5-10
minutes at room temperature, air-dried and stained by the direct method.
PBS, pH 8, was used for washings (Kaplan and Dallenbach, 1961 ;
Aiken ei al, 1964).

Specificity of staining was proved by the positive inhibition test using un-
labelled immunoglobulins (Cherry et al., 1960). No staining was ob-
served when a FITC conjugate, prepared from the serum of a non-infected
SPF pig was used. Appropriate negative controls were used routinely.

Evaluations were made with a Leitz Ortholux microscope with a dark field
condensor and illuminated by an Osram lamp HBO-200. The exciting filter
was a EG-12 and the barrier filter an OG-1.

Inoculated cultures along with sections, impressions and smears were com-
pared for fluorescent activity. They were coded so that the microscopist
was not aware of their identity and could make an unbiased interpretation
of the FA reactions. The material was judged positive for HC if cultures
and sections, smears or cells from one or more of the indicated organs
(table I) showed specific fluorescence.

In advanced cases of autolysis, or in tissue which had undergone degene-
ration, aspecific staining often occurred and interpretation proved difficult.
Such cases are indicated (table I, II B).

The results of the preliminary investigations are summarized in tabel I.
Pigs no. 1 through 14 (group I) and pigs no. 22 through 27 (group III)
succumbed within 24 hours prior to necropsy. When examined, pigs no. 15
through 21 (group II) were in a more or less decomposed condition.
At necropsy all of the 21 experimentally infected animals exhibited the
lesions considered typical for acute HC. On histological examination a
meningo-encephalitis in different stages was recorded.
The distribution of specific fluorescence within the cell in the CR, IM
and SM FAT was found similar to that observed earlier in PK15 cells
(R ess an g and Bool, 1966; fig. 8). Tissues which gave brilliant and
consistent staining results in the CR and IM methods were the tonsils and
the fresh pancreas. Good results were obtained with the adrenal, kidney,
lymph gland, spleen and mandibular salivary gland mentioned in the
order of preference. The heart, lung, liver and non-fresh pancreas gave
inconsistent results. The unfresh condition of the pancreas accounted for the
lower number of positive results compared to those of the tonsillar tissue
(table I).

In the smear technique the gall bladder epithelium never produced a spe-
cific fluorescence. Mucosal scrapings from the third eyelid gave consistent
positive results when a conjunctivitis and edema of the eyelids were pre-
sent. HC virus was easily detected in mucosal scrapings from the stomach
and urinary bladder, when a gastritis and a cystitis with petechial hae-
morrhages were found. Results of smears were, however, dependent on the
fresh condition.

In sections, the specific fluorescence had a particular distribution within
the cytoplasm of epithelial cells lining the tonsillar crypts, bile ducts in
the liver and bronchioli in pneumonic lung areas (figs. 3 and 4). Acinar
cells in the pancreas (fig. 5) and the salivary gland, tubular cells in the

kidney (fig. 6) and cortex cells in the adrenal (fig. 11) showed the same
cytoplasmatic reaction. In the liver specific staining was also seen in
endothelial cells and adventitial cells in the portal triads. In the kidney
swollen endothelial cells, which reacted specifically, were easily detectable
in the glomeruli. In the spleen and lymph gland, the staining was located
over the sinuses, in which it was restricted to the cytoplasm of macro-
phages and endothelial cells. In sections of consolidated lung areas, spe-
cific staining was also observed in the cytoplasm of macrophages within
the alveolar spaces. In the heart muscle, specific fluorescence was noted
in the sarcoplasm of individual fibrils and in the cytoplasm of endothelial
cells of blood capillaries (fig. 7).

The cytoplasmatic and specific fluorescence in impressions and smears was
similar to that seen in sections, but might be varied in intensity. For ob-
vious reasons no organ structure could be detected (figs. 1, 2, 9, 10).
Tonsils, spleen and lymph gland sometimes required a closer examination
as they may contain cells that react non-specifically. These cells stood out
prominently when viewed v^rith incandescent light.

Positive tissues stored at 4° C were found to retain their staining quality
up to 10 days.

In the first group of fourteen pigs in table I, HC virus could be demon-
strated by specific staining with the CC, CR and IM methods in all H
cases. The SM FAT failed to give a positive diagnosis in samples of pigs
no. 5 and 9 and thus gave a positive diagnosis in 12 instances only.
Tissue suspensions from three decomposed animals (pigs no. 18, 20 and 21)
in the second group were apparently too toxic and destroyed the culture
cells or no longer contained detectable virus. No attempts were made to
demonstrate the virus by further dilution of the suspensions. In these 3
cases specific fluorescence was obtained in pig no. 21 by the CR, IM and
SM FAT only; whereas in pig no. 20 none of the four FA methods showed
specific fluorescence. Tn pig no. 18 viral antigen could only be demonstrated
in an impression of the tonsil.

In tissue suspensions and sections from the 4 remaining animals (pigs no.
15, 16, 17 and 19) in this group of putrefied pigs, HC virus could be detec-
ted in all instances by the CC and CR methods. Specific staining was only
seen in impressions of 2 animals (pigs no. 16 and 17) while the SM tech-
nique reacted specifically only in one case (pig no. 19).
The direct or indirect cause of death of the six uninfected animals in group
H, that were considered as negative controls, were: pleuro-pneurnonia (2
pigs), chronic and fibrotic or haernorrhagic colitis (2 pigs), chronic atonia
of the colon (1 pig) and a septic condition (1 pig). Their brains did not
display encephalitic changes microscopically nor did their organ samples
produced positive reactions in the four FA methods.

The experience gained from this preliminary investigation was applied in
an evaluation of 81 samples suspected of HC from the field. The results are
presented in table II.

As evident from table II A, in 61 cases the results of the four FA methods
were in agreement.

Table II B shows 9 samples of which the CC FAT showed no specific
fluorescence. The accompanying three other FA methods showed aspecific

fluorescence in some instances, due to tissue autolytic changes. Though the
final results were judged negative, suspensions of m.aterial from these nine
pigs were pooled and 2 ml were injected intramuscularly into each of two
young pigs. These animals did not develop clinical symptoms of HC and
vi^ere susceptible to challenge three weeks postinoculation.
Table II C represents eleven cases of HC, the diagnosis of which was prin-
cipally based upon the CC FAT. In four instances no virus could be detected
by the CR, IM and SM methods. Of the remaining seven cases, six were
positive in the CR, five in the IM and one in the SM technique. No attempt
was made to support the positive diagnosis in these eleven cases by animal
inoculations as in a previous investigation (Ressang and Bool, 1966)
the reliability of the CC method was proved. Moreover, the diagnosis was
substantiated by clinical history and by histologic brain examination.

The object of this study was primarily to determine which of the four
avaible FA methods is most suitable for the detection of HC virus in sus-
pected tissue samples from the field. It appears that each technique has
its own particular advantages and limitations.

The obvious advantage of the CC method using a pig kidney cell line and
one ml quantities of a 33% organ suspension as inoculums, is the potential
of small amoimts of virus to replicate. This is the probable reason why in
four field cases the diagnosis of HC could be made by the CC FAT only.
HC virus was not identified by the accompanying three other FA methods
(table II O. Limitations in the CC method are the employment of special
equipment and specific procedures which are not readily available to most
laboratories and the time needed for the virus to multiply sufficiently.
In the CR technique one or more 10 mm x 10 mm x 4 mu sections of an
organ are examined, whereas in the IM and SM methods groups of cells
adhering to the coverslips are considered representative for one organ.
Though individual organs did not always display the same fluorescent activi-
ty, the final evaluation of the CR and IM FAT were favorable (table I),
thus supporting the findings of Stair, Aiken and co-workers (1963,
1964). Good results were also reported by R o b e r t s o n ei aZ. with the CR
method (1965) and by Sirbu et al. with the IM technique (1964). The
definite advantage, especially of the IM method, is the simplicity and rapi-
dity with which the test can be performed. But background autofluores-
cence and non-specific staining due to autolytic changes make its evaluation
more difficult. In addition, the results of the IM technique are not con-
sistently satisfactory. The quality of impressions is dependent on the con-
sistency of organs which influences adherence of representative groups of
cells to the coverslips. For this reason the salivary gland was not used in the
IM technique.

Similar conditions existed in the SM method. This method, which is a
variation of the IM technique, has the advantage that the number of cells
put on the coverslips is not dependent on the consistency of an organ. This
makes evaluation somewhat more easy, especially if the animal is in a
fresh condition.

Special attention should thus be given to putrefied material. Suspensions
from decomposed infected tissues may no longer contain the antigen or
destroy the culture cells and autolytic changes give rise to aspecific staining

in sections, impressions and smears. In seven putrefied animals, the HC
viral antigen could only be detected in four cases by the CC, in five in-
stances by the CR and in respectively four and two instances in the IM
and SM techniques (table I, group II).

The following routine procedures, adapted in this Institute, are considered
practical and secure. From necropsy material or field samples, smears are
made from mucosal scrapings of the urinary bladder, inflamed area of
the stomach and of the nictic membrane. Cryostat sections are prepared
from the tonsil, lymph gland, spleen, adrenal, kidney and from the fresh
pancreas. In negative or doubtful cases composite suspensions are prepared
from the tonsil, lymph gland, spleen, adrenal, kidney and from the fresh
Only the fresh pancreas should be selected for sections and smears as other-
wise specific reaction is difficult to obtain. It is advisable to prepare pancreas
sections immediately after collection, as even in materials that have been
stored briefly at -(- 4° C. distortion of the organ structure due to enzy-
matic processes occurs.

The presence of detectable HC virus in cells of the epithelial lining ot
bronchioli confirms S c h w a r t e\'s and M a 11 h e w s\' findings (1954) that
respiratory infection is possible, (figs. 3 and 4).

It is a pleasure to thank Miss G. C. d e W ij n and Mr. J. L o k k e r for their
technical assistance.

The diagnostic and practical value of the fluorescent antibody technique (FAT)
employing a cell line system (CC FAT), cryostat or frozen tissue sections (CR FAT),
organ impressions (IM FAT) and smears from mucosal scrapings (SM FAT) in the
diagnosis of hog cholera (HC) have been compared. For preliminary investigations
21 pigs, infected experimentally with a virulent HC virus strain and 6 control animals
were used. The experience with the four FA methods gained from this preliminary
test has been applied to 81 field samples suspected of HC.

In samples of 14 experimental pigs, which were in a fresh condition on necropsy,
HC virus could be demonstrated with the CC, CR and IM methods in all fourteen
cases. The SM FAT failed to give a positive diagnosis in two instances (table I,
group I).

In specimens of the remaining 7 experimental animals, which were more or less
decomposed on post-mortem examination, viral antigen could be detected by the
CC FAT in four, by the CR FAT in five, by the IM FAT in four and by the SM
FAT in two instances (table I, group II).

The results of the examination of 81 fieldsamples suspected of HC .showed an
agreement of all four FA methods in 61 cases (table II, A).

In 9 cases that were negative by the CC method, negative results or aspecific reactions
were obtained by the CR, IM and SM techniques. To exclude the possibility of
misinterpretation, suspensions of these eases were pooled and injected intramuscularly
in two young pigs. The outcome was negative and the animals were susceptible to
challenge 3 weeks post-inoculation (table II, B).

In 4 out of 11 field cases of HC, the diagnosis of which was based on the CC FAT,
the accompanying three other methods, failed to demonstrate the viral antigen.
In the 7 remaining instances, virus could be detected by the CR, IM and SM
techniques in respectively six, five and one occasion only (table II, C).
It appears that putrefaction affects all four systems in varying degrees. On one hand,
a suspension from decomposed infected organs may destroy the culture cells or may

Smear technique. Groups of cells from the mucosa of the urinary bladder reacting
specifically. Field case of hog cholera. 250x

Smear technique. Specific fluorescence of cells from the nictic membrane. Field case

Cryostat technique. Bronchiolus in a pneurrtionic area with specifically fluorescing cells
of the epithelial lining. Experimental case of hog cholera. 250x

Cryostat technique. Pancreas acinar cells exhibiting specific staining. Field case of

Cryostat technique. Tubular cells in a pig\'s kidney with specific fluorescence. Field

Cell culture technique. A focus of specifically reacting cells, 18 hours post-inoculation.
Field case of hog cholera. 130x

Cryostal section. Cortex cells of adrenal with specific reaction. Field case of hog

Cryostat section. Endothelial cells in mesenteric lymph gland showing specific staining.
Field case of hog cholera. 130x

not harbour the virus and give a questionable or negative result in the CC FAT;
on the other, autolytie changes may make diagnosis on sections, impressions and
smears rather difficult due to aspecific fluorescence.

In general the final evaluation, with regard to the diagnostic value, of all four FA
techniques was favourable.

Preference is given by the present authors to the celculture and CR FAT as in many
instances interpretations of impressions are not easy. The SM method, which is a
variation of the IM technique has the advantage that the number of cells examined
is independent upon the consistency of an organ. The evaluation of smears is there-
fore somewhat more easy, but this is also influenced by the fresh condition of the
animal and the stage of infection.

The possibility of small amounts of virus to replicate in culture cells, is a definite
advantage of the CC FAT. The rapidity and simplicity with which the tests can be
performed constitute the main attraction of the CR, IM and SM techniques. The
following combined method, used in this Institute in the routine diagnosis of HC is
considered practical and secure.

The CR and SM techniques are apphed in the first instance. When the result is
negative and suspicion of HC exists, the CC system is employed. For the CC FAT
a composite suspension of the tonsil, spleen and mesentric lymph gland is found useful.
For the CR technique, besides these organs, the fresh pancreas, the adrenal and the
kidney are used. Smears are made from mucosal scrapings of the urinary bladder,
inflamed part of the stomach and of the nictic membrane.

The fresh pancreas preferably obtained from sacrificed animals and the tonsillar tissue
are most probably the specimens of choice for early detection of HC virus by the FAT.

Het doel van het onderzoek is de praktische en diagnostische waarde van de cel-
cultuur-, kryostaat-, impressie-, en uitstrijkimmunofluorescentietechniek (IFT) bij de
diagnose van varkenspest na tc gaan en te vergelijken. De vier methodieken worden
achtereenvolgens beschreven.

In het vooronderzoek werden 21 varkens, die met de virulente Brescia varkenspest-
virusstam besmet waren en 6 negatieve controledieren gebruikt. De hiermee verkregen
ervaringen werden toegepast op 81 praktijkmonsters afkomstig van varkens, die
verdacht waren van pest.

Bij 14 proefvarkens, die in verse toestand werden gcseceerd, kon met behulp van de
celcultuur-, kryostaat- en impressie-IFT het virus in de orgaanmonsters van alle 14
dieren worden aangetoond. In 2 gevallen kon de aanwezigheid van het varkenspest-
virus met de uitstrijktechniek niet waarneembaar worden gemaakt (tabel I, groep I).
In de orgaanmonsters van de 7 resterende proefdieren, die bij post-mortaal onderzoek
in verschillende graad van ontbinding verkeerden, kon virusantigeen door middel van
de celcultuur-IFT in vier, met de kryostaat-IFT in vijf, met de impressie-IFT in vier
en met behulp van de uitstrijk-IFT in twee gevallen worden aangetoond (tabel I,
groep II).

Het resultaat van het onderzoek met de vier IF technieken op 81 monsters uit de
praktijk toonde in 61 gevallen een overeenkomst (tabel II, A).

In 9 onderzoekingen, waarbij de cultuurmethodc een negatieve uitslag gaf, was het
resultaat der andere technieken op hetzelfde materiaal eveneens negatief of aspecifiek.
Om de mogelijkheid van verkeerde interpretatie uit te sluiten werden suspensies van
materiaal van deze 9 gevallen gemengd en werden twee biggen er intramusculair mee
ingespoten. Het resultaat was negatief en de dieren waren gevoelig voor „challenge",
drie weken na de inspuiting (tabel II, B).

In 11 gevallen van varkenspest, waarvan de diagnose met de celcultuurmethode
gesteld werd, kon 4 maal het virus met behulp der drie andere, parallel lopende
technieken niet worden aangetoond. In de resterende 7 monsters kon het virus met
de kryostaat-, impressie-, en uitstrijk IFT in resp. zes, vijf en slechts één geval worden
ontdekt (tabel II, C).

De graad van ontbinding van het materiaal heeft ontegenzeggelijk een belangrijke
invloed op de uitslag van het onderzoek. Suspensies, gemaakt van ontbonden ma-
teriaal, kunnen de cellen doden of geen virus meer bevatten en aldus een dubieus of
negatief resultaat van de celcultuurtechniek geven. De beoordeling van kryostaat-
coupes, impressies en mucosa-uitstrijkjes kunnen soms uitermate worden bemoeilijkt
door autolytische processen. Er treedt dan aspecifieke fluorescentie op.
In het algemeen zijn de eindresultaten, met betrekking tot de diagnostische waarde,
van alle vier IF methoden gunstig. Daar de beoordeling van impressies in vele
gevallen moeilijkheden oplevert geven schrijvers de voorkeur aan het gebruik van de
ctlcultuur- en de kryostaat IFT. De uitstrijktechniek, die een variatie is van de
impressiemethode, heeft het voordeel dat het aantal te onderzoeken cellen onafhanke-
lijk is van de consistentie van een orgaan. De beoordeling der preparaten is daardoor
iets gemakkelijker, doch deze evaluatie wordt eveneens sterk beïnvloed door de vers-
heid van het kadaver en het stadium der infectie.

Het voordeel van de celcultuurtechnick is de mogelijkheid dat kleine hoeveelheden
virus zich in de cellen kunnen vermenigvuldigen. De kryostaat-, impressie- en uit-
strijkmethode daarentegen zijn gemakkelijker en sneller uitvoerbaar.
In het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Amsterdam wordt, voor de routine
diagnose van varkenspest, in eerste instantie de kryostaat- en uitstrijktechniek
gebruikt. Als het resultaat negatief uitvalt en er toch verdenking van varkenspest
bestaat wordt de celcultuurmethode toegepast.

Voor de celcultuur IFT wordt een suspensie van de tonsil, de darmlymfklier en de milt
gebruikt. Deze organen lenen zich, tezamen met dc verse pancreas, de bijnier en de
nier, eveneens goed voor de kryostaattechniek. Uitstrijkjes worden van mucosa
afschraapsel van de urineblaas, het ontstoken maagslijmvlies en de membrana nictitans
gemaakt.

De verse pancreas afkomstig van afgemaakte dieren en de tonsil zijn hoogstwaar-
schijnlijk de organen waarin men het varkenspestvirus met behulp van de IFT het
eerst kan aantonen.

Le but des recherches c\'est de contrôler et de comparer la valeur pratique et
diagnostique des techniques d\'immunofluorescence de culture cellulaire, de cryostat,
d\'impression et de frottis pour le diagnostic de la peste porcine.
Les quatre techniques sont décrites successivement.

Pendant l\'examen préalable on s\'est servi de 21 porcs, infectés avec la souche virulente
Brescia de peste porcine et dc 6 animaux de contrôle négatifs. Les expériences obte-
nues pendant cet examen ont été appliquées sur 81 échantillons de pratique
originaires de porcs suspects de peste porcine.

Chez 14 porcs d\'expérience, disséqués en état frais, on put démontrer le virus dans
les échantillons d\'organes de tous les animaux, à l\'aide des techniques d\'immuno-
fluorescence (IFT) de culture cellulaire, de cryostat et d\'impression. En 2 cas on ne
réussit pas à rendre percevable la présence du virus de peste porcine avec la technique
de frottis (table I, groupe I).

Dans les échantillons d\'organes de 7 animaux d\'expérience restants qui pendant
l\'examen après la mort se trouvaient en différents degrés de décomposition, on put
démontrer dans 4 cas la présence du virus avec la méthode IFT de culture cellulaire,
en 5 cas avec l\'IFT de cryostat, dans 4 cas avec la méthode IFT d\'impression et en
2 cas avec la méthode de frottis (table I, groupe II).

Le résultat dc l\'examen avec les 4 techniques d\'immunofluorescence sur 81 échan-
tillons de la pratique montrait en 61 cas une concordance (table II, A).
Dans neuf examens, lorsque la méthode de culture donna un résultat négatif, les
résultats des autres techniques sur le même matériel étaient également négatifs ou non
spécifiques. Afin d\'exclure la possibilité d\'une mauvaise interprétation, des suspensions
de matériel de ces 9 cas étaient mélangées et injectées dans deux porcs de façon
intramusculaire. Le résultat fut négatif et les animaux étaient sensibles à un
„challenge" trois semaines après l\'injection (table II, B).

Dans 11 cas de peste porcine, dont le diagnostic fut porté avec la méthode de culture
cellulaire, le virus ne put pas être démontré 4 fois avec les trois autres techniques
parallèles. Dans les 7 échantillons restants le virus put être découvert 6 fois avec l\'IFT
de cryostat, 5 fois avec ITFT d\'impression, et seulement une fois avec l\'IFT de frottis
(table II, C)

Le degré de décomposition du matériel a incontestablement une influence importante
sur le résultat des recherches. Les suspensions faites de matériel décomposé peuvent
tuer des cellules ou ne plus contenir de virus, et peuvent donc donner un résultat
douteux ou négatif de la culture cellulaire. L\'évaluation des coupes de cryostat,
d\'impression et de frottis des muqueuses peut être rendue extrêmement difficile par
des processus autolytiques. Une fluorescence non spécifique se présente.
En général les résultats finals, en ce qui concerne la valeur pour le diagnostic, sont
favorables pour toutes les 4 méthodes d\'immunofluorescence. Comme l\'évaluation des
suspensions paraît donner des difficultés, les auteurs préfèrent l\'emploi de la
technique d\'immunofluorescence de culture cellulaire et de cryostat. La technique
de frottis qui est une variation de la méthode d\'impression, a l\'avantage que le nombre
de cellules à examiner est indépendant de la consistance de l\'organe. Par suite
l\'évaluation des préparations est un peu plus facile à faire, mais cette évaluation est
également fortement influencée par la fraîcheur du cadavre et le stade de l\'infection.
I.\'avantage de la technique de culture cellulaire c\'est la possibilité que de petites
quantités de virus puissent se multiplier dans les cellules. Les méthodes de cryostat,
d\'impression et de frottis cependant sont plus faciles et plus rapidement réalisables.
Dans l\'Institut Central de Médecine Vétérinaire à Amsterdam on se sert en premier
lieu, pour le diagnostic de routine de la peste porcine, des techniques de cryostat et
de frottis. Si le résultat paraît être négatif et qu\'il y ait pourtant un soupçon de peste
porcine, on applique la méthode de culture.

Pour l\'IFT de culture cellulaire on se sert d\'une suspension des amygdales, du
ganglion lymphatique intestinal et de la rate. Ces organes se prêtent, avec le pancréas
frais, le surrénal et le rein, également bien à la technique de cryostat. Les frottis sont
faits de muqueuse râpée de la vessie, des muqueuses inflammées de l\'estomac et de
membrane nictitante.

Le pancréas frais et les amygdales provenant d\'animaux abattus, sont selon toutes les
probabilités les organes où l\'on peut démontrer le plus vite le virus de peste porcine
à l\'aide de techniques d\'immunofluorescence.

Zweck der Untersuchung ist den praktischen und diagnostischen Wert der Zell-
kultur-, Kyrostat-, Impressions- und Ausstrich-Immunofluoreszenztechnik (IFT) bei
der Diagnose von Schweinepest nachzugehen und zu vergleichen. Nachfolgend werden
diese 4 Methoden beschrieben.

In der Voruntersuchung wurden 21 Schweine, die mit dem virulenten Brescia
Schweinepestvirusstamm verseucht waren und 6 negative Kontrolltierc benutzt. Die
hiermit erhaltenen Resultate wurden auf 81 Praxismuster Schweinepestverdächtiger
Tiere angewandt.

Bei 14 Probeschweinen, die im frischen Zustand seziert wurden, konnte mittels der
Zellkultur-, Kyrostat-, Impressions-IFT das Virus in den Organproben aller Tiere
nachgewiesen werden. In 2 Fällen konnte das Vorhandensein des Schweinepestvirus
mit der Ausstrichtechnik nicht wahrnehmbar gemacht werden (Tabelle I, Gruppe I).
In Organproben der 7 restlichen Probetiere, die sich bei der postmortalen Unter-
suchung in unterschiedlichem Entbindungsgrad befanden, konnte Virusantigen mittels
der Zellkultur-IFT in vier, mit der Kyrostat-IFT in fünf, mit der Impressions-IFT
in vier und mittels der Ausstrich-IFT in zwei Fällen nachgewiesen werden (Tabelle I,
Gruppe II).

Das Untersuchungsresultat der 81 Praxismustcr mit den 4 IF-Techniken stimmte in
61 Fällen überein (Tabelle II, A).

das Resultat der anderen Techniken bei gleichem Material ebenfalls negativ oder
aspezifisch Um die Möglichkeit einer falschen Interpretation auszuschliessen, wurden
Suspensionen aus dem Material dieser 9 Fälle gemischt und zwei Jungschweme damit
intramuskulär injiziert. Das Resultat war negativ und die Tiere waren drei Wochen
nach der Impfung „challengc"-empfindlich (Tabelle II, B).

In 1 1 Fällen von Schweinepest, wobei die Diagnose mit der Zellkulturmethode gestellt
wurde konnte 4 Mal das Virus mittels der drei anderen parallel laufenden Techniken
nicht nachgcwic:cn werden. In den restlichen 7 Proben konnte das Virus mit der
Kyrostat-, Impressions- und Ausstrich-IFT in resp. sechs, fünf und nur einem Fall

Der Entbindungsgrad des Materials hat ohne Zweifel einen bedeutenden Emüuss aui
das Ergebnis der Untersuchung. Suspensionen, hergestellt aus sich in Zersetzung
befindlichem Material, können die Zellen töten oder keinen Virus mehr enthalten
und so ein zweifelhaftes oder negatives Resultat der Zellkulturmcthode ergeben.
Die Beurteilung der Kyrostatcoupes, Impressions- und Mucosaausstnche kennen
manchmal durch autolytische Prozesse ausserordentlich erschwert werden. Es tritt
eine aspezifische Fluoreszenz auf.

Im allgemeinen sind die Endergebnisse betreffs des diagnostischen Wertes aller 4
IFT-Methoden günstig. Da die Beurteilung von Impressionen in vielen Fällen
Schwierigkeiten auslöst, geben die Verfasser der Zellkultur-, und Kyrostat-IFT den
Vorzug. Die Ausstrichtechnik, die eine Variation der Impressions methode ist, hat den
Vorteil, dass die Zahl der zu untersuchenden Zellen unabhängig von der Konsistenz
des Organs ist Die Beurteilung der Präparate ist dadurch etwas leichter, doch diese
Evaluation wird gleichfalls stark durch Frische des Kadavers und Infektionsstadium

Der Vorteil der Zellkulturtechnik ist jener dass sich kleinere Mengen Virus in den
Zellen vervielfältigen können. Die Kyrostat-, Impressions- und Ausstrichmethoden
dagegen sind einfacher und schneller ausführbar.

Im Zentralen Veterinärinstitut zu Amsterdam wird für die Routinediagnose von
Schweinepest an erster Stelle die Kyrostat- und Ausstrich-technik benutzt. Falls das
Ergebnis negativ ausfällt, aber doch Verdacht auf Schweinepest besteht, wird die
Kulturmethode angewandt.

Von der Zellkultur-IFT wird eine Suspension aus Tonsille, Darmlymphdrüse und
Milz benutzt. Diese Organe eignen sich zusammen mit dem frischen Pankreas, der
Nebenniere und der Niere ebenfalls gut für die Kyrostattechnik. Ausstriche wurden
von Mucosa-Abschabsel der Urinblase, der entzündeten Magenschleimhaut und der
Membrana nictitans gemacht.

Das von geschlachteten Tieren stammende frische Pankreas und die Tonsille sind
höchstwahrscheinlich die Organe, worin man das Schweinepestvirus mittels der IFT
am ehesten nachwei.\'-en kann.

A i k e n, J. M., Hoopes, K. H. and S t a i r, E. L.: Rapid diagnosis of hog
cholera: A dircct fluoresccnt-antibody technique. Sc. Proc. Am. vet. med. Ass., 282,
(1964).

Aiken, J. M., Hoopes, K. H., Stair, E. L. and Rhodes, M. B.: Rapid
diagnosis of hog cholera; a tissue impression fluorescent-antibody technique, ƒ. Am.
vet. med. Ass.] 144, 1395, (1964).
Bekkum, J. G. van; Serological aspects of the vaccination against hog cholera

with crystal violet vaccine. Tijdschr. Diergeneesk., 91, 149, (1966).
Cherry, W. B., Goldman, M., C a r s k i, T. R. and Moody, M. D.;
Fluorescent antibody techniques in the diagnosis of communicable diseases. U.S.
Dept. of Health, Education and Welfare, Public Health Service, Atlanta, Georgia
(1960).

C o o n s, A. H. and K a p 1 a n, M. H.: Localization of antigen in tissue cells, ƒ. exp.
Med., 91, 1, (1950).

Kaplan, M. H. and D a 11 e n b a c h, F. D.: Gamma globulin in auricular appen-
dages. ƒ. exp. Med., 113, 2, (1961).

Mengeling, W. L., P i r 11 e, E. C. and T o r r e y, J. P.: Identification of hog
cholera viral antigen by immunofluorescence. Application as a diagnostic and
assay method. Can. J. Comp. Med. Vet. Sc., 27, 249, (1963).

Diergeneesk., 91, 1148, (1966).
R o b e r t s o n. A., G r e i g, A. S., A p p e 1, M., G i r a r d. A., B a n n i s t e r, G. L.

and B o u 1 a n g e r, P.: Hog cholera IV. Detection of the virus in tissue culture
preparations by the FAT. Can. J. Comp. Med. Vet. Sc., 29, 234, (1965).

Robertson, A., Bannister, G. L., B o u 1 a n g e r. P., Appel, M. and
G r a y, D. P.: Hog cholera V. Demonstration of the antigen in swine tissues by the
fluorescent antibody technique. Can. J. Comp. Med. Vet. Sc., 29, 299, (1965).

S c h u 1 t z e, H. E. and H e r e m a n s, J. F.: Molecular biology of human proteins,
Elsevier Publishing Gomp., Amsterdam, New York. (1966).

Schwarte, L. H. and Matthews, J.: Transmission of hog cholera via the
respiratory tract. N. Am. Vet., 35, 671, (1954).

Sinha, R. G. and R e d d y, D. V. R.: Improved fluorescent smear technique and
its application in detecting virus antigens in an insect vecter. Virologv, 24 626
(1964). sy, , ,

Sirbu, Z., I ere mi a, D. and Bona, G.: Immunofluorescent microscopy in the
diagnosis of swine fever. Brit. Vet. J., 120, 587, (1964).

S o 1 o r z a n o, R. E., T h i g p e n, J. E., B e d e 11, D. M. and S c h w a r t z, W. L.:

The diagnosis of hog cholera by a fluorescent antibody test. ƒ. Am vet med Ass
149, 31, (1966).

S p e n d 1 o v e, R. S.: Optimal labeling of antibody with fluorescein isothiocyanate.
Proc. Soc. exp. Biol. Med., 122, 580, (1966).

S t a i r, E. L., R h o d e s, M. B., G r a c e, O. D. and A i k e n, J. M.: Fluorescent
antibody for diagnosis of hog cholera. Proceedings Sixty-seventh Annual Meeting
U.S. Livestock S.A. 599, (1963).

Stair, E. L., Rhodes, M. B., Aiken, J. M., U n d e r d a h 1, N. R. and
Y o u n g, G. A.: A hog cholera virus-fluorescent antibody system. Its potential use
in study of embryonic infection. Proc. Soc. exp. Biol. Med., 113, 656, (1963).

Aan het Openbaar Slachthuis te Rotterdam werd onlangs een gezonde
2 jaar oude os, afkomstig uit Ierland, geslacht die bij de keuring vóór het
slachten geen abnormale verschijnselen vertoonde. Bij de keuring na het
slachten werd evenwel bij het insnijden van de Musculus masseter, onge-
veer in het midden van deze spier, een buisvormige ruimte aangetroffen
die met een groene substantie gevuld was (foto 1).

Deze buisvormige ruimte bleek een gepreformeerde holte te zijn, die ener-
zijds als een dun buisje uitmondde in een spleetvormige opening lateraal
van de Molare I, anderzijds enkele centimeters in de richting van het oog
liep om vervolgens na een bocht in cauda-ventrale richting blind te eiridi-
gen in de omgeving van de kaakhoek. Het verwijde gedeelte van het buisje
had een diameter van ongeveer 2 cm en een lengte van ongeveer 20 cm,
terwijl de wand sterk verdikt was. De indruk werd verkregen dat de inhoud
uit vers geherkauwd voedsel bestond (foto 2).

Volgens Ellenberger-Baum verloopt de ductus parotidicus bij de mens, de
hond, de kat en bij schaap en geit in de regel dwars over de wang, terwijl
bij het paard, het rund en het varken deze ductus aan de mediale zijde
van de onderkaak ligt en bij de incisura vasorum ombuigt naar de wang-
zijde, daarna dorsaal gaat lopen en bij de papilla salivalis in het vestibulum
buccale uitmondt. De parotis zelf ligt normaal aan de halszijde van de
onderkaakstak tussen deze laatste en de atlas. In tegenstelling met het
paard is bij herkauwers de parotis vrij klein.

Of hier, behalve van een anomalie, ook nog van een obliteratie van de
ductus parotidicus sprake was, kon helaas niet meer nagegaan worden,
omdat de kop vrij kort vóór de hals was afgezet. Evenmin kon worden
vastgesteld of deze afwijking mogelijk bestond uit een blinde vertakking
van een normaal verlopende ductus parotidicus. Veranderingen van de
parotis werden niet geconstateerd.

Dat de inhoud van de buis uit vers materiaal bestond vindt vermoedelijk
zijn verklaring in de omstandigheid dat door de kauwbewegingen bij het
eten de buis werd leeggedrukt en bij het herkauwen weer langzaam met
fijner gekauwd voedsel werd gevuld.

Beschrijving van een vermoedelijk geval van anomalie van de ductus parotidicus bij
een os.

*) B. H. Spijker; keuringsdierenarts aan het abattoir te Rotterdam; Philip Vingboon-
straat 5, Rotterdam-14.

In een reeks korte artikelen wordt een beschouwing gegeven over het schrijven en
uitgeven van boeken en tijdschriften.

I. In een inleiding wijst de redactie er o.a. op dat mede dank zij de goede
bibliotheken, de verkoop van wetenschappelijke boeken vooral onder studenten
te gering is in verhouding tot de financiële problemen van schrijvers en uitgevers.
Het ingewikkelde en tijdrovende proces van het uitgeven van wetenschappelijke
geschriften kan niet genoeg bekendheid genieten en in verband daarmede het
aandringen op kortheid niet genoeg worden onderstreept.

II. Veterinaire researchwerkers kosten de gemeenschap £ 6.000 tot 12.000 per jaar
(dus niet alleen aan salaris, maar ook aan onkosten voor hun werk, Ref.),
ongerekend het bedrag dat hun opleiding heeft gekost. Zij moeten zoveel moge-
lijk in staat worden gesteld acdef te produceren. Goede administratieve hulp
is o.a. noodzakelijk. Eén van de tijdrovende aspecten is ook het schrijven van te
lange, moeilijk leesbare artikelen en het lezen van al deze publikaties.

Er wórdt echter voor gewaarschuwd belangrijke mededelingen niet alleen mon-
deling op congressen te doen, aangezien een geschreven publikatie belangrijk
aan de waarde van het werk bijdraagt. Bij voorkeur zou deze 3 of 4 pagina\'s
moeten beslaan.

III. Cleyg bespreekt de taak van het wetenschappelijk tijdschrift: in de eerste
plaats het publiceren van oorspronkelijk wetenschappelijk werk, het opnemen van
overzichtsartikelen (maar dan met volledige documentatie) wordt door lezers
van specialistische tijdschriften ook zeer op prijs gesteld. Losse waarnemingen en
klinische gevallen die nieuwe waarnemingen inhouden dienen als voorlopige
mededeling te worden gepubliceerd. „The difficulty here is to spot the man
who wants to jump the gun."

IV. Etherington beschrijft de taak van het redactiebureau, dat de kopy voor
de drukker moet voorbereiden.

Aan de stijl van de schrijver mag niets veranderd worden, maar grammaticale
fouten moeten worden verbeterd, de nomenclatuur gecontroleerd enz. Ook moet
worden nagegaan of de afkortingen in de literatuurlijst juist zijn cn of deze klopt
met de in dc tekst geciteerde schrijvers.

V. O \' C O n n O r vertelt hoe van het manuscript, via een voorlopige drukproef en
een proef met opgemaakte bladzijden het gedrukte artikel ontstaat. Het is
begrijpelijk hoeveel tijd voorbij moet gaan tussen het accepteren van een artikel
en het verschijnen.

VI. Er wordt een overzicht gegeven van bestaande goede veterinaire studieboeken.
K i n g bespreekt de anatomieboeken en betreurt daarbij dat de cliché\'s van
Ellenberger en Baum bij een bombardement in Berlijn verloren zijn
gegaan. Hill geeft een overzicht van fysiologische boeken. S a i n s b u r y
bespreekt de zootechniek, A p p 1 e b y de pathologie, B e 11 de inwendige ziekten,
Spreull de chirurgie. Al deze artikelen zijn voorzien van hteratuurlijsten
waarin de belangrijkste boeken worden genoemd.

Bij 90,3% van sera van slachtrunderen en kalveren werden specifieke hemagglutinatie

icmmende antilichamen tegen P.I 3 virus aangetoond tot een titer van 1 : 16 of hoger.
Tussen de runderen uit Zuid-Duitsland en uit Denemarken bestond geen verschil\'
Ook bij runderen op afmelkbedrijven van West-Berlijn werden 88,8% positief bevon-
den. Kalveren van 8 tot 10 weken daarentegen waren maar voor 26,3% positief.
Uit de tonsillen van 15 slachtdieren gelukte het niet het virus aan te tonen door
weefselkweek. Schrijvers nemen aan dat de infectie stootsgewijze plaats vindt als er
op een bedrijf een voldoende aantal gevoelige dieren zijn, maar dat de veebeslagen
niet voortdurend besmet zijn.

C O O k, I., C a m b e 11, A. W. and B a r r O w, G.: Brucellosis in North Queensland
rodents. Austr. Vet. J., 42, 5, (1966).

In Australië komt brucellosis bij verschillende diersoorten voor. In Queensland wordt
regelmatig de infectie bij runderen onderkend door middel van serologisch onderzoek.
Betrekkelijk zelden is dit het geval bij het onderzoek van varkenssera. Bij varkens-
brucellosis is tot 1965 alleen het type I van Brucella suis vastgesteld, maar niet alle
stammen zijn getypeerd geworden.

Bij één persoon werd Br. suis type I geïsoleerd, bij 2 mensen werd Br. melitensis
vastgesteld, doch dit was bij een immigrant en bij de laborant, die de kiem had geïso-
leerd. In het jaar 1964 werd bij Australiërs in totaal 82 maal de ziekte officieel
aangegeven.

Om meer georiënteerd te zijn omtrent de infectiemogelijkheden hebben de auteurs een
onderzoek ingesteld bij wilde knaagdieren in het Palmerston Nationaal Park. Deze
dieren hadden geen contact met runderen of tamme varkens, wel echter met wilde
zwijnen.

Een 50-tal dieren werd levend gevangen en vervoerd naar een streek-laboratorium.
Daar werden ze gedood, er werd bloed opgevangen en ze werden geseceerd, lever- en
miltmateriaal werd steriel verzameld en op koolzuurijs per viegtuig getransporteerd
naar het Queensland Institute of Medical Research te Brisbane. Daar werden de
materialen na ontdooiing fijngewreven en bij proefmuizen intraperitoneaal ingespoten.
Deze proefdieren werden na 7 en 14 dagen gedood en uit de organen werd gekweekt,
terwijl tevens met lever- en miltmateriaal een verdere muispassage werd ingesteld.
Door kweek uit de organen en inspuiting bij caviae werd vastgesteld dat 7 van deze
ratachtige wilde knaagdieren geïnfecteerd waren met Br. suis type III. Dit type bleek
voor caviae erg virulent. Sommige van deze proefdieren hadden gedurende 14 dagen
koorts; na 4 weken werd bij sectie vastgesteld dat in lymfklieren, milt en lever
abcessen voorkwamen. Alle hadden een hoge agglutinatietiter. Dit was slechts bij 2
van de oorspronkelijke gastheren het geval. Van vijf rat-achtige oorspronkelijke
dragers was het bloed negatief t.o.v. ßruceWa-agglutininen. Het onderzoek werd in
1965 nog eens herhaald. Bij 17 gevangen dieren, Rattus assimilis, werd dezelfde
Brucella suis aangetoond. Verondersteld werd dat de wilde varkens in het natuur-
reservaat het feitelijke reservoir vormen van de Brucella.

Het type III van Brucella suis komt volgens Bergey\'s Manual 7c druk voornamelijk
voor in de Verenigde Staten van Noord-Amerika. Deze verschilt van het type II het
type Thomsen, doordat een sterke pathogeniteit voor de mens is vastgesteld. Door
basische fuchsine 1 : 20000 wordt het type III niet geremd, terwijl dit met de typen
van Traum en Thomsen wel het geval is.

D i m O w, L.: Über den Charakter der fäkalen Salmonella Dauerausscheidung bei
den Landschildkröten der Arten Testudo graeca und Testudo hermanni. Cbl Bakt
I Orig., 201, 201, (1966).

Dimow (Universiteit Sofia) onderzocht de verbreiding van Salmonella bij in het
wild levende landschildpadden, waarbij in totaal faeces van 691 dieren werden onder-

zocht en van verscheidene van deze dieren ook uit inwendige organen gekweekt werd
en serum door middel van de agglutinatiercactie onderzocht. Uit de faeces werden

Twee groepen van in totaal 116 schildpadden, waarvan de faeces positie! waren,
werden tot ongeveer twee jaar geobserveerd, de ene helft met goede verzorging, de
andere opzettelijk niet gevoed en gedrenkt. Hoewel alle dieren Salmonella-mtschtidtr
waren gebleven, kon bij geen enkele de Salmonella uit inwendige organen worden
gekweekt of agglutininen in het bloedserum aangetoond.

D i m o w concludeerde hieruit, dat de 5a/monW/a-uitscheiding bij in het wild levende
schildpadden niet het gevolg is van doorgemaakte door Salmonella veroorzaakte
ziekten en dat de bacteriën een deel van hun normale darmflora zijn. Blijkbaar
veroorz\'aken zij bij deze dieren geen ziekte maar vinden in de darm gunstige ont-
wikkelingsmogelijkheden en leven zij daar als saprofyten.

H i r t h, R. S. and N i e 1 s e n, S. W.: Vascular lesions of Dirofilaria immitis in the
red fox.\'/. Am. vet. med. Ass., 149, 915, (1966).

Dirofilaria immitis komt in de Verenigde Staten veel voor bij de hond en minder
frequent bij de kat.

D. immitis werd door de auteurs gevonden bij routinesecties op 2 vossen {Vutpes
fulva) in de rechter ventrikel, de longarterie en in de longen. Bij één van de vossen
stak één van de 8 wormen uit de rechter ventrikel tussen de semilunair kleppen door
tot in de arteria pulmonalis. Op deze wijze ontstond een gedeeltelijke mechanische

In de longen werden opvallende vaatafwijkingen gevonden. In de dikke, elastische
delen van de arteria pulmonalis bestond een uitgebreide endarteritis die gekarakteri-
seerd werd door diffuse subintimale ophopingen van eosinofielen, plasmacellen en
histiocyten. Plaatselijk ontstonden er zelfs woekeringen van de intima die er als villi
uitzagen. Bij een van de vossen waren de villi tamelijk cel-arm maar was er wel sprake
van een duidelijke bindweefseltoename onder de intimaplooien. (Beeld dat overeen-
komt met de veranderingen bij de hond.) Bij de andere vos stond de cellige reactie
in de villeus ontstoken arteriën meer op de voorgrond. Bij dit dier werd in de kleine,
musculaire, arterietakjes hyperplasie van de media gevonden, die plaatselijk gepaard
ging met een lymfocytaire periarteritis. De uitgesproken exsudatieve acute endarteritis,
gecombineerd met periarteritis bij de laatste vos werd door de auteurs aangezien
als uiting van een allergische reactie, wat er op zou kunnen wijzen dat de vos een
enigszins abnormale gastheer is voor D. immitis.

(Second Edition, 1966. Oliver and Boyd, Edinburgh and London. 230 pp, 14,5 x 22
cm, prijs 45 S.)

Veeden jaar na de eerste druk van Marca Burns\': "The Genetics of the Dog"
is een nieuwe uitgave verschenen met de wat minder pretentieuze titel: "Genetics of
the Dog", nu met twee auteurs en met nagenoeg het dubbele van de oorspronkelijke
omvang. Door de ontwikkelingen op dit terrein was de eerste editie sterk verouderd
en wij kunnen met het verschijnen van deze aanzienlijk uitgebreide en vernieuwde
tweede druk dan ook zeer verheugd zijn.

Volgens de auteur is het doel van het boek de wetenschappelijke kennis van de
genetica van de hond te presenteren in een vorm die toegankelijk is voor niet-
wetenschapsmensen.

In het eerste hoofdstuk worden zeer gecomprimeerd (twaalf pagina\'s) de grond-
principes van de Mendel-genetica behandeld. In deze vorm zijn deze bepaald niet
gemakkelijk toegankelijk voor de leek. Hoewel de auteur gelijk heeft met de opmer-
king dat de Mendel-genedca slecht in relatief eenvoudige gevallen een helder ant-
woord geeft, is een inzicht in de grondprincipes toch nodig om iets van foksystemen
te begrijpen.

Na een aantal hoofdstukken over erfelijke aspecten van de voortplanting en de over-
erving van exterieur-eigenschappen volgt het belangrijkste gedeelte van het boek:
de erfelijke gebreken, waaraan 56 pagina\'s gewijd zijn, dat is één vierde deel van
het boek. De stof is verdeeld over vier hoofdstukken, hetgeen een beter overzicht
geeft dan het éne hoofdstuk in de eerste uitgave. Het bezwaar van de eerste druk
dat een bepaald onderwerp niet zo gemakkelijk te vinden was, doordat de bespre-
kingen van diverse afwijkingen elkaar zonder enige overgang opvolgden, is hier-
door enigszins ondervangen.

Te betreuren is dat de verwerkte literatuur niet altijd juist geïnterpreteerd is. Bij-
voorbeeld is de opmerking op blz. 83: "Hirschfeld demonstrated from test-matings
that deafness and white coat are not linked closely, if at all" volkomen onjuist.
Het hoofdstuk over het gedrag is eveneens ingrijpend herzien en uitgebreid. De vraag
in hoeverre gedragspatronen bij de hond genetisch bepaald zijn heeft vooral de
laatste twintig jaar veel onderzoekers bezig gehouden. Baanbrekend werk is hierover
verricht door S c o 11 en F u 1 1 e r van het Jackson Laboratory in Bar Harbor. De
resultaten van hun werk en dat van anderen zijn door Margaret N. Fraser
verwerkt in een uitstekend overzicht, dat twee hoofdstukken in beslag neemt.

Het boek wordt afgesloten met een enigszins verward en erg summier verhaal over
foksystemen.

Als één van de appendices is een "glossary" opgenomen, waarin een aantal onjuist-
heden te vinden zijn; cryptorchidie en monorchodie zouden bijvoorbeeld identiek
zijn, evenals luxatie en dislocatie.

Afgezien van een aantal onjuistheden en onnauwkeurigheden is deze vernieuwde,
uitstekend verzorgde en goed geïllustreerde „Marca Burns" een waardevolle aan-
winst, vooral aan te bevelen voor de student in de diergeneeskunde en voor de
Kleine-huisdier practicus. De laatste kan er vele gegevens in vinden over erfelijke
afwijkingen waarmee hij regelmatig wordt geconfronteerd. Zijn waarde voor de
veterinair ontleent het boek dan ook voornamelijk aan de hoofdstukken over de
voortplanting, de abnormaliteiten en het gedrag en aan de ruim 450 literatuur-
opgaven.

Dit is een boek van een kweker en keurmeester, dat misschien vooral voor zijn
medefokkers geschreven is.

De hoofdstukken over huisvesting, voeding en over praktische voeding echter kun-
nen voor de dierenarts van direct nut zijn, terwijl die over „de praktische kweek",
„de parkiet in haar natuurlijk milieu", „de huidige tentoonstellingsparkiet" en
„kruipersziekte" onderwerpen zijn die tot op zekere hoogte van interesse zijn.
Voor diegenen die geïnteresseerd zijn in het samenspel tussen de fenotypische moge-
lijkheden die mede schuilen in het chromosomengarnituur van een vogel zoals de
grasparkiet en de aan mode onderhevige smaak van het publiek (o.m. wegens de
invloed van het „snobappeal" op de prijs) is het hoofdstuk „de triomftocht van de
grasparkiet" een verhelderende verhandeling.

In Nederland breidt de fokkerij van grasparkieten zich sterk uit (in 1963 werden
door de Ned. Bond van Vogelliefhebbers aan haar leden 80.000 parkietenringen
verstrekt).

Voor de huisvesting geeft de auteur, ook al blijkt niet dat dit, in dit opzicht, doel-
bewust is gedaan, de voorkeur aan materialen die goed gereinigd kunnen worden.
Glas voor scheidingswanden en eternit als vloerbedekking, terwijl wilgetakken, die
regelmatig vervangen worden, als zitstokken dienen.

Het hoofdstuk over de algemene basiskennis voor de voeding werd geschreven door
L. J. Goeman, die zich reeds een lOtal jaren met dit onderwerp bezig houdt.
Het is behoorlijk ter zake. In het hoofdstuk „praktische voeding" blijkt dat de auteur
aan het nog steeds vrij algemeen gebruikelijke mengsel van 50% millet zaden met
30% wit kanariezaad en 10% granen ook 10% andere zaden (sesam-, maan- en
negerzaad) verstrekt. Het opfokvoer wordt met behulp van magere melkpoeder
aangevuld met dierlijke eiwitten. Jammer is het dat wel goede algemene richtlijnen
voor het samenstellen van voedermengsels worden gegeven, doch dat concrete ge-
gevens vrijwel ontbreken. Schrijft b.v. de Heer Goeman m.i. terecht dat
„Hoewel kippen en parkieten zeer verschillende dieren zijn, geeft het onderzoek van
M a s s e y e.a. toch voldoende grond de eiwitbehoeften van beide op één lijn te
stellen, althans zolang wij nog geen ander materiaal tot onze beschikking hebben"
dan missen wij een tabel waarin de eiwitbehoeften van de kip op verschillende leef-
tijden vermeld worden; evenals een lijstje van gemiddelde eiwitgehalten van de ver-
schillende veel gebruikte zaden en in aanmerking komende aanvullende stoffen
(bloedmeel, diermeel, vismeel, haringmeel e.d.). Hierdoor is het niet mogelijk aan
de hand van dit boek een zo verantwoord mogelijk dieet samen te stellen.
Niettemin is het in zijn soort een behoorlijk goed boek, dat vooral zijn waarde heeft
doordat het de eisen, waaraan een tentoonstellingsvogel moet voldoen, uitvoerig be-
handeld. De beschrijving der kleurvcrerving is indirect gebaseerd op "The report
of the International Committee on Genetic Symbols and Nomenclature".

(Commonwealth Agricultural Bureaux, Farnham Royal, Bucks, England, 154 pag.,
1966; 30 sh.)

Dit boek is een omwerking van een in 1958 door Mahadevan geschreven boek
„Dairy cattle breeding in the tropics". Aanvankelijk lag het in de bedoeling een
nieuwe editie daarvan voor te bereiden. Toen hem echter tijdens het schrijven bleek,
dat er in de laatste 8 jaren weinig nieuws op het gebied van „tropical animal breed-
ing" bijgekomen was, maar dat toch de produktiviteit der runderen aanmerkelijk

was toegenomen, heeft hij zich ten doel gesteld de methoden en technieken te be-
schrijven die hierbij gebruikt werden.

De indeling van het boek is als volgt:
I Cattle in the tropics.
II Variation in body weight.

Gestation Period, service period and calving interval
Mortality and replacement.

cattle.
Variation in yield
Persistency of yield
Yield and lactation length
Yield and dry period
Yield and age
Yield and milk composition

Pedigree selection; individual selection; family selection
Expected genetic progress
Rate of genetic improvement
VII Progeny testing and artificial insemination

Progeny testing: Conditions for effective progeny testing; Methods of sire
evaluation; Daughter-Dam comparisons; simple daughter averages; contemp-
orary comparisons; special test station comparisons.
Artificial insemination.
VIII The role of Bos Taurus cattle.
Purebreeding
Crossbreeding

Crossbreeding plans: Inter se Mating of crossbreds; rotational crossbreeding;
grading

IX Breeding and environment
Genetic-environmental interactions
Breeding for disease resistance.

Breeding improvement based on the stratified structure of cattle populations
General considerations.
References.

Vrij veel belangstelling toont de auteur voor „the Jamaica Hope Breed". Het ont-
breken van gegevens na 1964 had de schrijver er bedacht op kunnen maken dat dit
overal naar voren gebrachte voorbeeld voor het maken van een tropisch melkras niet
het succes geworden is dat men zich ervan voorstelde. De zwartbonte „Friesians"
nemen hand over hand op Jamaica toe.

In het hoofdstuk „Breeding for disease resistance" miste ik een bespreking van
proeven met N\'Dama\'s, volgens velen genetisch min of meer resistent tegen slaap-
ziekte.

In een kort bestek werden door Mahadevan vele belangrijke zaken betreffende
de melkproduktie in de tropen kritisch belicht en het is als zodanig het standaard-
werk op dit gebied.

Allen met belangstelling voor veeteelt in de tropen moeten dit boek in hun bezit
hebben.

Op de hem bekende wijze beschrijft van Rheenen dit populaire ras, dat steeds
meer in de belangstelling komt. In 1959 waren in het N.H.S.B. ingeschreven 532
kortharige, 313 langharige en 86 ruwharige dashonden, terwijl in 1962 1.803 dieren
waren ingeschreven.

Na de behandeling van de punten met betrekking tot het ras beschrijft hij op bij-
zonder aardige wijze het karakter van de Teckel, terwijl hij er tevens de nadruk op
legt — hetgeen door velen wordt vergeten — dat de Teckel een jachthond is en hij
illustreert dit met verschillende aardige tekeningen.

Ook geeft hij nog een opsomming van de termen die bij de jacht gebruikt worden.
Op pagina 71 schrijft de Heer van Rheenen, dat er nog een verplichte enting
tegen hondsdolheid is. Waarschijnlijk is hier de wens de vader van de gedachte
geweest, want deze verplichte inenting is per 1 januari 1966 afgeschaft.
Al met al een bijzonder aardig boekje met mooie foto\'s voor de liefhebbers van dit
ras.

Het gaat de vraagsteller waarschijnlijk om de meest gewenste grootte van de tech-
nische eenheid: het K.I.-station met het bijbehorende inseminatiegebied. Dit kan
organisatorisch één vereniging zijn, het kan ook een fusie zijn van meerdere.
Bij de beoordeling van de meest gewenste grootte van K.I.-verenigingen gaat het om
vragen als de bevruchtingsresultaten, de fokkerij, de kosten en de organisatie.
Het is niet duidelijk gebleken dat de bevruchtingsresultaten in grote verenigingen
gemiddeld groter zijn dan in kleinere.

Met het oog op de fokkerij hebben grote verenigingen duidelijk voordelen. Zij kun-
nen de stieren scherper selecteren en van de beste stieren, d.w.z. de beste verervers,
meer koeien drachtig maken.

De inseminatiekosten zijn bij grote verenigingen gemiddeld lager dan bij kleinere.
Grote verenigingen zullen ervoor moeten waken, dat het contact met de leden wordt
gehandhaafd. Verondersteld wordt wel dat grote verenigingen dit contact gemakke-
lijk verliezen. De praktijk heeft echter wel bewezen, dat dit meevalt, mits men hier-
voor de nodige moeite doet, bijv. door regelmatig voorlichtingsblaadjes rond te
sturen, contactdagen te organiseren, etc.

Een studiecommisise van de Federatie K.I. heeft onlangs het punt van de grootte
van de K.I.-verenigingen in studie genomen en een rapport¹) uitgebracht. In dat
rapport is vermeld, dat om bovengenoemde redenen K.I.-verenigingen bij voorkeur
per rundveeras minstens 30.000 koeien moeten insemineren. Naar het oordeel van
de commissie zouden grotere verenigingen in het algemeen nog beter zijn.

Ten vervolge op hetgeen hierover in de vorige aOevcring van dit Tijdschrift reeds
werd medegedeeld, volgen hieronder nadere gegevens over dit van 17-22 juli te
Parijs te houden Gongres.

Each work session will be consecrated to a topic, presented by one or several
speakers, each having 10 minutes to introduce their paper. A discussion will
follow in which a priority will be given to the authors of short-communications.
(The deadline for sending in the topics and short-communications, was fixed at
January 1st, 1967). 116 papers and 396 short-communications will be published
for the congress.

A presentation of recent scientific films of veterinary interest will be held each
day. These films will have been selected among those sent in before the deadline
of March 1st, 1967, by a jury of the World Veterinary Association. Prizes will
be given to the best films during the closing session.

The General report of discussions and resolutions of the Congress will be published
and sent to all the participants within the 6 months following the end of the
Congress.

Persons not participating in the Congress may obtain all the documents (papers
and short-communications, General Report) for the sum of 100 F, on request
to the Organizing Committee. The participants may also, on request and for the
same price, receive extra copies.

The plenary sessions will be held in hall no 1 (Palais des Sports, 5 000 places).
The work sessions will be developped simultaneously in 5 halls (no 1, 2, 3, 4, 5).
They will take place:

— in the morning: from 9.00 a.m. to 10.20 a.m. (A) and from 10.40 a.m. to
12.00 a.m. (B).

— in the afternoon: from 2.00 p.m. to 3.20 p.m. (A) and from 3.40 p.m. to
5.00 p.m. (B).

In the following time-table, the numbers and letters prcceeding each topic (la, lb,
2a, ...) refer to the documents „Reports and short-Communications" volume 1
and 2, which will be distributed to the participants and where can be found for
each topic, the names of the Session\'s President, Vice-Presidents, Secretary,
speakers and the authors of Short-Communications.

Opening plenary session (the hall will be open from 9 a.m.)
Opening of the Exhibition

3a - Modern methods of control of helminth and protozoal diseases in
farm animals (AB)
10a - Infectious gastroenteritis in pigs (AB)

11a - Comparison between eradi-
cation and immunization in
control of virus diseases of
poultry (A)

Tuesday, July 18, afternoon:
7b - New vaccines against foot-and-mouth disease (AB)
lib - Diseases of birds under intensive husbandry (AB)
5d - Present possibilities of increasing the world production of meat (AB)
9a - New perspectives in cardio- (Private sessions) (B)
vascular diseases in animals

Plenary session: A system for recording, retrieving and analysing data on
animal diseases based on a standard classification and nomenclature (A)
Colored-T.V.-duplex, on large screen, on „Charollais bovine breeding" (at
11 a.m.) (with the cooperation of the National French Television).

4a - Hygiene of production and processing of foods of animal origin (AB)
Free short-communications, „read by tittles" (Sections no 1, 2, 3, 4, 5) (AB)
7a - Vaccination against brucellosis (AB)

Thursday, July 20, morning:
5c - Endocrine pathology of reproduction in domestic animals (AB)
4b - International standards for the veterinary control of foods (AB)
7c - Immunization of the young animal (AB)

10c - Pneumonia of pigs (A)
9b - Virus enteritis in cattle (A)
13a - Refresher courses for practi-
tioners (B)
4d - New vaccines against rabies

Friday, July 21, morning:
2b - Recent progress in anaesthesia and euthanasia (AB)
7f - Therapeutic agents against | 7g - International standards for
viruses (A) . veterinary biological products

lb - International problems in 6b - Teratogenic action of drugs
anatomical nomenclature (A) : and developmental anatomy

(Private session: Meeting of the Permanent Committee of W.V.A.) (AB)
Friday, July 21, afternoon:

8a - New perspectives in canine ophtalmology (AB)
13b - New possibilities for specia- i (Private session) (B)
lisation by veterinary sur-
geons (A)

Each meeting is presided over by a chairman assisted by one or two vice-chairmen
and a secretary.

The chairman will first call upon the principal speakers, each of whom will
allowed a maximum of 10 minutes to introduce his paper. A principal speaker
who has been prevented from attending the meetings, may designate a substitute
to introduce his paper. If no substitute has been designated, the chairman may
invite an author of ashort-communication to take the part of a principal speaker.
The chairman will then open a discussion and will call upon the authors of short-
communications relating to the topic in the order their names are listed in the
programme. If an author is not present, his place cannot be taken by a substi-
tute. The chairman may then call upon congressists in the order they have given
their name to the secretary of the meeting. All speakers in the discussion are
limited to 3 minutes each.

It is the chairman\'s duty to insist on all speakers observing the started time limits.
Speakers

The speakers must speak before a microphone which is placed on the platform
and express themselves in one of the official congress languages (English, French,
German, or Spanish).

Each speaker should first announce his name and nationality. It is recommended
to speak slowly and clearly in order to facilitate the simultaneous translation
(about 100 words a minute). In no case should he be allowed to read the docu-
ment, which has been printed and distributed in advance to the congressists.
The authors wishing to show lantern slides may do so, provided the dimensions
are 24 x 36 mm in a frame measuring 3 x 5 cm. The time of showing the slides
is included in the time allotted for speaking.

Each speaker will receive a form on which he must clearly and legibly write a
summary of his contribution. At the end of the meeting, he must hand this form
to the secretary of the meeting (in view of its publication in the congress
proceedings).
3/ Resolutions

Drafting resolutions is optional. Before the end of each meeting, in consultation
with those interested, the chairman proceeds to set up a small committee for
drawing up resolutions and designates the responsible person. The resolutions
should be submitted to the secretariat of the congress 24 hours after the meeting
at the latest; the resolutions regarding the meetings on friday, July 21, should,
however be submitted on the same day before 6 p.m.

Information no 11 (April 1967)
SOCIAL PROGRAMME / TOURS AND ENTERTAINMENTS
1\' Social Programme scheduled for congressists and accompanying persons

offered by the Organizing Committee and A.F.F.V.
(Association Française des Femmes de Vétérinaires)
reserved to the first 600 accompanying persons en-
rolled to the Congress.

Hall 3: Meeting of the International Women\'s
,\\uxiliary to the Veterinary Profession.

The following tours will take place simultaneously at the dates indicated above:

All the guided tours are free of charge; language groups will be formed and
conducted by hostess-interpreters. Accompanying persons are invited to send the
list of the tours they are interested in, before June 15th, 1967, to Madame
Godechoux, Présidente de I\'A.F.F.V., 28, rue des Petits-Hôtels, Paris lOe
(France).

Gongressists will be able to reserve theatre of concert seats, or tours in Paris and
its surrounding at the Travel Office which will be permanently open in the wel-
come hall. The following tours will be available each day:

The Agency „Havas-Congrès" will be organizing the following trips starting on
Sunday 23rd, July:

Registration forms for these tours will be sent to all enrolled persons. For all
other information, contact Havas-Congres (26, avenue de l\'Opéra, Paris 1er)
and the Travel Office in the Welcome hall at the Congress.

WORLD COMMITTEE FOR COMPAIL\\TIVE LEUKEMIA RESEARCH
III Intemationaal Sympositmi

Van dit Symposium, te houden van 11-13 juli a.s. te Parijs, luidt het voorlopig
programma alsvolgt:

Two lectures, seven communications.
Theme II : Advances in Research on Leukemogcnic Viruses.
Two lectures, 24 communications.

Theme III: Studies on the Etiology of Bovine Leukosis.
One lecture, nine communications.

Theme IV: Studies on the Epidemiology, Pathology, and Diagnosis of Bovine
Leukosis.

Theme V: Studies on Leukemia in Swine, Dog, and Cat.
One lecture, 4 communications.

Theme VI: Recent Advances in Research on Human Leukemia.
Two lectures, nine communications.

Opgaven voor deelname, hotelaccommodatie enz., kunnen worden gericht tot
Dr. A. Parodi, Ecole Nationale Vétérinaire, Maisons-Alfort 94, France.

Aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde, Nationalestraat 155, Antwerpen zal

strongylides des Bovins.
11 u. 15 Dr. U r q u h a r t (Glasgow) : Atipical gastro-intestinal verminosis in cattle

and its relationship to the spring rise in sheep.
14u. 30 Dr. Armour (Glasgow): The ecology of Trichostrongylus larvae.
i5u. 15 Prof. Mulligan (Glasgow): The pathophysiology of gastro-intestinal
verminosis.

16 u. Dr. Jennings (Glasgow): Biochemical changes in gastro-intestinal
verminosis.

De inschrijvingskosten bedragen 100 B.Fr. (Ned. ƒ 7,50), te storten op P.C.R. 6161
van bovengenoemd instituut.

Het Oi virus, hoewel krachtdadig aangepakt door de toegepaste bestrijdingsmaat-
regelen, blijft stand houden.

Het mond- en klauwzeer heeft de laatste weken telkens in beperkte mate weer
ergens de kop opgestoken. Dit is het geval in dc provincies Drente en Noord-Brabant.
In Drente was het Dalen en omgeving, waar zoals in een vorige mededoling is ge-
meld, een besmette beerhouderij leidde tot een nasleep van een aantal gevallen in
Dalen en de aangrenzende buurtgemeenten Sleen en Oosterhesselen.
In Noord-Brabant waren het vooral de aan elkaar grenzende gemeenten Liempde,
Boxtel en Oirschot waar zich nieuwe gevallen voordeden. Een epidemiologisch onder-
zoek toonde aan, dat het zeer waarschijnlijk is dat hier tussen deze gevallen samen-
hang bestaat via menselijke contacten.

Een overzicht van het aantal gevallen sinds 1 april 1967 geeft het volgende beeld:
Tijdschr. Diergeneesk., deel 92, afl. 9, 1967 601

Het totaalbeeld van de gehele epizoötie is hierdoor geworden als in de staat op pag.
604 is weergegeven.

Totaal werden overgenomen 17.119 varkens, 667 runderen, 4 geiten en 66 schapen.
In alle gevallen heeft de afdeling Amsterdam van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut als virustype Oi vastgesteld.

Intussen zijn deze steeds weer opduikende sporadische gevallen niet bevorderlijk
voor de heropening van de grenzen voor Nederlands vee en vlees. Voor een deel zijn
de resultaten die hierbij waren geboekt, weer teniet gedaan.

Frankrijk heeft de gedeeltelijke openstelling van de grens per 15 maart, weer onge-
daan gemaakt naar aanleiding van de tendens tot stijging van het aantal gevallen
tijdens en na de Paasdagen. De import van vlees was toegestaan op voorwaarde dat
de dieren waren geslacht in erkende E.E.G.-slachthuizen in de provincies Friesland,
Noord-Holland, Groningen, Zeeland en Noord-Brabant. Thans is het in januari
1967 ingestelde algehele importverbod voor vee en vlees opnieuw van kracht.
België staat, na tevoren aangevraagde ontheffing, de invoer toe van vlees van slacht-
dieren afkomstig uit en geslacht in geheel Nederland, maar de verruiming de im-
port van levende dieren door het op bescheiden schaal afgeven van invoervergun-
ningen, is weer beperkt.

Luxemburg staat in principe import toe van vlees uit geheel Nederland, doch ver-
bindt deze invoer evenals België aan een stelsel van ontheffingen.
Duitsland staat de import van vlees van slachtdieren, afkomstig uit en geslacht in
de provincies Friesland, Groningen, Noord-Holland, Zeeland en Limburg weer toe,
maar aan de afkomst van de te slachten dieren worden strenge eisen gesteld.
Italië staat met betrekking tot het mond- en klauwzeer import van vlees uit geheel
Nederland, met uitzondering van de provincie Overijssel toe. De kwestie van het
spuiten van kalveren met hormonen, heeft behalve een invoerverbod van kalfsvlees,
eveneens een verbod van invoer van rundvlees en produkten uit rundvlees bereid in
Italië tot gevolg gehad.

In Engeland is de import van vers vlees en levende dieren verboden. Invoer van
bacon is toegestaan.

Bijna 90% van de Nederlandse produktie aan kalfsvlees, dat is rond 50.000 ton, tot
een waarde van circa 250.000.000 gulden, is in 1966 uitgevoerd naar Italië.
Toen eind maart enkele kalvermesters, die hun dieren met oestrogene stoffen hadden
laten inspuiten en deswege waren bekeurd, door de Arnhemse rechtbank tot forse
straffen werden veroordeeld, trok dit sterk de aandacht van de Nederlandse pers.
De verslaggeving kon ook in het buitenland niet onopgemerkt blijven. Een soort-
gelijke perscampagne in Italië wsa oorzaak van grote onrust onder het Italiaanse
volk. De Italiaanse regering nam maatregelen tegen het hierdoor veroorzaakte ge-
vaar voor de volksgezondheid.

Er werd een invoerverbod voor Nederlands kalfsvlees afgekondigd, waardoor een
belangrijk afzetgebied voor Nederland werd afgesneden.

De directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer J. M. van den Born, besloot
na het afkondigen van het Italiaanse invoerverbod, onmiddellijk stappen te onder-
nemen, teneinde een ramp voor de Nederlandse export af te wenden. Hij ging naar
Rome, in gezelschap van Prof. H. van Genderen, hoogleraar in de veterinaire farma-
cologie en biologische toxicologie van de Faculteit der Diergeneeskunde.
Het onderhoud met de directeur van de Italiaanse Veeartsenijkundige Dienst had
een bevredigend verloop. Gewezen werd onder meer op de Nederlandse certificering
die als zeer betrouwbaar geldt en in de handel met het buitenland een uitstekende
naam heeft.

Ook werd melding gemaakt van een in Nederland op verzoek van de heer Van den
Born ontwikkelde chemische onderzoekmethode van vlees en urine op hormonen.

Mede op grond hiervan konden extra garanties voor het hormoonvrij zijn van het te
exporteren kalfsvlees worden aangeboden. Met het Nederlandse bedrijfsleven werd
overeen gekomen, dat van de kalvermesters voortaan een verklaring zal worden ge-
eist, dat hun aan het slachthuis aangevoerde kalveren niet met hormonen zijn be-
handeld. De extra garanties dienen niet alleen voor de export naar Italië, maar
zullen de gehele Nederlandse export van kalveren en kalfsvlees ten goede komen. Ook
in andere landen, met name Duitsland, heeft deze zaak veel aandacht getrokken.
In aansluiting op het bezoek aan Italië van de heer Van den Born en Prof. Van Gen-
deren, bezochten twee Italiaanse deskundigen Nederland om zich van de gang van
zaken op de hoogte te stellen.

Het ziet er naar uit dat Italië, mede op grond van deze snelle reactie, binnenkort
de grenzen voor Nederlands kalfs- en rundvlees weer zal openstellen. Aanvankelijk
wellicht voor een procfmaand, waarna bij een gunstig verloop de grens definitief zal
worden heropend.

INVOERVERBOD WEGENS AFRIKAANSE VARKENSPEST IN ITALIË
Ingaande maandag 17 april 1967 is een tijdelijk verbod tot in- en doorvoer van uit
Italië afkomstige varkens van kracht geworden.
Ook de invoer van varkensvlees uit dat land is verboden.

Het verbod is niet van toepassing op gesmolten vetten en door verhitting tot ten-
minste 100 graden Gclcius verduurzaamde produkten van vlees en varkens.
Ook blijft, in afwachting van nader internationaal overleg, de invoer in Nederland
mogelijk van Parmezaanse ham en salami. Deze produkten dienen echter vergezeld
te zijn van een door de Italiaanse Veterinaire Dienst in de Duitse taal afgegeven
verklaring, dat zij gezien hun herkomst, geen gevaar opleveren voor verspreiding van
Afrikaanse varkenspest.

Deze maatregelen zijn genomen, omdat in de omgeving van Rome Afrikaanse varkens-
pest is uitgebroken.

Overzicht van het aantal gevallen van mond- en klauwzeer vanaf
17 november 1966 t/m 15 april 1967 per week

17.11. \'66
t/m

11. 3. \'67

12. 3. \'67
t/m

18. 3. \'67

19. 3. \'67
t/m

25. 3. \'67

26. 3. \'67

t/m

1. 4. \'67

2. 4. \'67

t/m

8. 4. \'67

9. 4. \'67
t/m

15. 4. \'67

Totaal:

3, F.R.S. Leeuwarden, stierenkeuring.
3—4, LT.A. Symposium, Salzburg, (pag. 460)

Internationale Fokvarkens Tentoonstelling, Reggio Emilia, Italië.
7_13, World Congress of Motoring Medicine, Wenen. (pag. 128)
8—12, Intern. Atomic. En. Agency. Symposium on Nuclear Activation Tech-
niquis, Amsterdam, (pag. 532) (

10, A.C.V.-Controle. Landelijke Studiedag, Lunteren. (pag. 461)
18, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 476)

18, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.30 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 481)

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128)

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur.
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 482)

11—13^ Wrld. Comm. Comp. Leukemia Res., III Int. Symposium, Parijs, (pag.
600)

gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126,
534, 596)

2—7, 2e Intern. Leverbot Colloquium, Wageningen. (pag. 532)
4—5, F.R.S. Leeuwarden, stierenkeuring.
4—7, Ornitophilia, Utrecht.

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur van 22 maart 1967.
Het voorlopig Dagelijks Bestuur van de Groep Practici Grote Huisdieren maakte
zijn opwachting bij het Hoofdbestuur. Verschillende onderwerpen zoals de plaats
van de groep in de Maatschappij, het contact met andere groeperingen in en buiten
de Maatschappij kwamen ter sprake. Het Hoofdbestuur staat positief tegenover de
oprichting van deze nieuwe groep en spreekt de hoop uit dat ook de practici de
groep alle steun zullen geven.

Pogingen van de zijde van de firma Merck Sharp en Dohme Nederland N.V. om
te komen tot een gesprek met het Hoofdbestuur zijn gestrand. Het Hoofdbestuur
blijft op het standpunt staan dat Bovizole onjuist op de markt is gebracht.
Wijziging van de Antibioticawet en de Verordening Veevoeder 1961 ten behoeve
van industriële ondernemingen, die een dierenarts in dienst hebben, acht het Hoofd-
bestuur niet gewenst.

In afwachting van een nadere regeling voor wiens rekening de omzetbelasting komt,
besluit het Hoofdbestuur zijn leden te adviseren de rekeningen van het C.D.I. voor
mond- en klauvyrzeer entstof varkens, gebruikt tijden de noodentingen, voorlopig niet
te betalen.

Aan de diergeneeskundige afdeling van het Universiteitsmuseum te Utrecht wordt
voor het jaar 1967 een subsidie van ƒ 200,- toegekend.

Op een vraag van een afdeling of van een tarief voor de leverbotziektebestrijding
provinciaal kan worden afgeweken, antwoordt het Hoofdbestuur dat dit mogelijk is
totdat een paritair tarief is vastgesteld.

Wij verzoeken alle provinciale afdelingen dringend (voor zover zij dit nog niet
deden) hun verslagen vóór 5 mei in te zenden, zodat ze geplaatst kunnen worden
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 juni a.s.

Wij ontvingen een brief van de Belgische Vereniging van Vrouwen van Dieren-
artsen met het verzoek om adressen van collegae, die zich interesseren voor het uit-
wisselen in de vakantie van hun kinderen met kinderen in het FranstaUge België.
In de brief werd reeds een adres gevraagd in Nederland voor de a.s. zomervakantie
voor een 16-jarig meisje en een 14-jarige jongen.

Het contactadres luidt voorlopig: Mevr. V. L. T. H. Németh-van Munster, Koekoek-
straat 34, Utrecht.

De eerstvolgende vergadering wordt gehouden op dinsdag 23 mei a.s. Aanvang 8.30
uur in Hotel Bergzicht te Hellendoorn.

Er wordt een voordracht gehouden door de heer H. A. Hoefnagels over:
Het verleden en heden van Saoudi Arabië.

A. de Bok - van Maanen, secretaresse.
606 Tijdschr. Diergeneesk., deel 92, afl. 9, 1967

Aan de leden van commissies en besturen wordt verzocht hun declaraties regelmatig,
d.w.z. na afloop van elk kwartaal, bij het bureau in te dienen.

De loting ter controle op de naleving van de contributieregeling zal zeer binnenkort
plaatsvinden. Aan de leden, die hun contributie over het jaar 1967 nog niet hebben
betaald, wordt verzocht dit ten spoedigste te doen.

Zowel aan de waarnemers als aan de practici wordt verzocht het bureau tijdig op
de hoogte te stellen van gemaakte afspraken. Regelmatig komt het voor dat waar-
nemers „zoek" zijn en dat voor practici, die inmiddels voorzien zijn, naar een waar-
nemer wordt gezocht. Alleen met medewerking van waarnemers en practici kan het
waarnemingsbureau vlot functioneren.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen
voor de periode van 1 mei 1967 tot en met 30 april 1968:

(dit btreft de enkelvoudige tuberculinatie waaraan de rundveebeslagen periodiek
moeten worden onderworpen)

B. Voor de V-Z tuberculinatie in aansluiting op de onder A genoemde tuberculi-
natie:

per rundveebeslag waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 10,- vermeerderd
met ƒ 1,50 per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

Opmerking: Dit tarief geldt ook voor de aansluitende onderzoeken 1967 -\'68
die eventueel na 30 april 1968 worden verricht.

C. Voor de tuberculinatie van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het ver-
wijderen van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a ge-
noemde te bepalen.

f 0,35 per rund aanwezig op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of,
indien het beslag in het betrokken jaar niet wordt getuberculineerd, per rund
aanwezig op het tijdstip van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet
begrepen het schetsen van de runderen.)

le. Voor wat wordt verstaan onder tuberculinatie en gewone administratie wordt
verwezen naar de bijlage getiteld:

„Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runder-
ziekten" (1 A en B).

2e. Bij geen der onder A, B en C vastgestelde tarieven komen de kosten van de
tuberculine ten laste van de dierenarts.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Het tarief voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde enting van runderen tegen mond- en klauwzeer in
1968 gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode bedraagt:

ƒ 2,65 per rund, dat met de volledige voor een rund voorgeschreven hoeveelheid
entstof (stam O, A en C) is geënt.

le. Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauwzeer wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werk-
zaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten"
(Iir a en b).

2e. Bovengenomde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof
ƒ 65,60 per liter bedraagt.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de ge-
zondheidsdienst voor de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is weer-
gegeven in de bijlage onder III b, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt
hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van abortus Bang bedragen voor de periode van
1 mei 1967 tot en met 30 april 1968:

A. Voor het bloed afnemen bij een koppelonderzoek ten behoeve van de sanering
van bedrijven,

B. Voor het aanvullend bloedonderzoek op vrije bedrijven en voor alle tussentijdse
bloedonderzoeken bij een deel van de aanwezige runderen niet zijnde een koppel-
onderzoek en voorgeschreven door de gezondheidsdienst:

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is van oordeel, dat centrale afrekening door de gezondheidsdiensten
met de betrokken dierenartsen van de entingen tegen abortus Bang zoveel mogelijk
moet worden doorgevoerd teneinde een nauwkeurige en doeltreffende registratie van
deze entingen te waarborgen.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georgani-
seerde bestrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werk-
zaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten" (II A
en B).

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is omschreven
in de genoemde bijlage onder II A en B, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd
wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap,/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen

De tarieven voor dc beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden die ver-
band houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van tuberculose, abortus Bang en mond- en klauwzeer bedragen in de
periode van 1 mei 1967 tot en met 30 april 1968:

f 0,30 per rund aanwezig bij de jaarlijkse tuberculinatie resp. registratie van
het rundveebeslag.

ƒ 1,50 per afgegeven verklaring, inclusief het zo nodig vermelden van aan-
vullende gegevens omtrent de bestrijding van abortus Bang voor zover de ver-
klaringen tijdens door de dierenarts vastgestelde uren worden afgehaald.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van mu-
taties en het afgeven van verklaringen wordt verwezen naar de bijlage getiteld:
„Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten"
(IV A en B).

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Het tarief voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden te ver-
richten bij de georganiseerde leverbotbestrijding bedraagt voor de periode van 1 mei
1967 tot en met 30 april 1968:

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ter begeleiding van de georgani-
seerde leverbotbestrijding wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaamheden
te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten" (V).

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde varkensziektenbestrijding bedragen voor de periode van
1 mei 1967 tot en met 30 april 1968:

ƒ 7,- per bezoek plus ƒ 2,- per geënt varken inclusief de prijs van de entstof
(d.i. de kostprijs (inclusief omzetbelasting) verhoogd met een klein bedrag voor
verlies en breuk) en het aanbrengen van een oormerk (dat gratis ter beschik-
king wordt gesteld).

ƒ 7,- per bezoek plus ƒ 1,- per geënt varken, mits de entstof en het serum gratis
door de overheid ter beschikking worden gesteld.

C. Voor de controle-bezoeken (van de practicus die ingeschakeld is bij de georgani-
seerde varkensziektenbestrijding):

in verband met het feit, dat tot nu toe nog niet in alle provincies genoemde
onderzoeken plaatsvinden is nog geen tarief vastgesteld; geadviseerd wordt een
tarief van ƒ 15,- per controlebezoek inclusief het invullen en toezenden van het
op dat bezoek betrekking hebbende rapport.

Toelichting op besluiten nos. 60, 61, 62, 63, 64 en 65 van de Tarievencommissie van
het LandbouwschapJKon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dier-
ziekten" worden gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de terzake gegeven voorschriften,
de gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.

De Tarievencommissie herinnert eraan, dat indertijd is vastgesteld, dat over de
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg kan plaatsvinden tussen
de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde
tarief, zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft ver-
kregen van het Landbouwschap en de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

De Tarievencommissie is van mening, dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het sub a. gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt
dan door de gezondheidsdienst.

Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten.

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose
wordt verstaan onder:
.■V. Tuberculinatie:

b. het invullen en opzenden van de berichtkaart van tuberculinatie aan de
gezondheidsdienst;

d. het noteren van de min- en plustekens op de tuberculinatiestaat, alsmede
de maat en de aard van de eventuele zwelling, de data van tuberculinatie
en controle, door wie deze zijn verricht, het aantal getuberculineerde run-
deren en het plaatsen van de handtekening.

Als de tuberculinatiestaat door een ander dan de dierenarts is klaargemaakt
valt onder de tuberculinatie ook het op deze staat aanbrengen van mutaties,
welke in het rundveebeslag hebben plaatsgehad tussen het tijdstip van klaar-
maken van de tuberculinatiestaat en het tijdstip van tuberculineren;

e. het opzenden van de tuberculinatiestaat aan de gezondheidsdienst en het
afgeven van een duplicaat aan de veehouder.

het volgens de voorschriften van de gezondheidsdienst zodanig gereedmaken
van de tuberculinatiestaat, dat de dierenarts na de tuberculinatie kan volstaan
met de invulling daarop van hetgeen hierboven onder punt d is vermeld.

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van abortus
Bang wordt verstaan onder:

runderen het betreft;
d. het opzenden van de bloedbuisjes met bijbehorende bloedlijst aan de ge-
zondheidsdienst.

b. het opgeven aan de gezondheidsdienst van het aantal geënte runderen met
hun schets en/of oornummers, de geboortedatum of maand van geboorte en
de datum van enting.

Onder de werkzaamheden, te verrichten bij de georganiseerde enting tegen mond-
en klauwzeer, worden de volgende handelingen verstaan:

b. het aan de gezondheidsdienst resp. aan een door de gezondheidsdienst aan-
gewezen instantie opgeven van:

3e. het aantal niet geënte runderen met vermelding van de schets- en/of oor-
nummers van deze runderen, ingeval niet alle tot cen beslag behorende run-
deren (boven 4 maanden) zijn geënt;

4e. de schets- enjof oornummers van de runderen, welke buiten de entperiode
(1 febr. - 15 april) zijn geënt.

Ten aanzien van de werkzaamheden voor het bijhouden van de mutaties en het af-
geven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrijding van tuber-
culose, abortus Bang en mond- en klauwzeer wordt verstaan onder:

b. het ten aanzien van het toegevoegde rund op de desbetreffende staat ver-
melden, of op andere wijze in de administratie vastleggen, van het schets-
nummer en./of oornummer, de soort van de verklaring van tuberculose en/of
abortus Bang, alsmede:

de datum van tuberculinatie, indien het een rund met aspecifieke reactie
betreft;

het woord enttiter, indien het een rund met een enttiter betreft; en
de datum van enting tegen mond- en klauwzeer;

c. het éénmaal per week aan de gezondheidsdienst opzenden van de inge-
leverde verklaringen na invulling van de data van inlevering en het plaatsen
van de handtekening;

d. het noteren of zodanig in de administratie opbergen van berichten van de
gezondheidsdienst betrekking hebbende op de status van een rund of een
beslag, dat daaruit steeds valt te conluderen of een gevraagde verklaring
verantwoord kan worden afgegeven.

a. het in de administratie nagaan of de gevraagde verklaring kan worden af-
gegeven;

b. het invullen van alle voor afvoer vereiste gegevens op de verklaring en
achterzijde van de bijbehorende schets;

c. het noteren van de afvoer van het betreffende rund op de (tuberculinatie)
staat van het beslag.

a. het bevorderen van het nemen van mestmonsters overeenkomstig de aanwijzingen
van de gezondheidsdienst;

b. nadat de diagnose vaststaat en de dierenarts zich op de hoogte heeft gesteld van
de toestand waarin de te behandelen runderen verkeren, het onder zijn verant-
woordelijkheid en begeleiding instellen van de nodige behandelingen;

c. het van elke behandeling verstrekken van de door de gezondheidsdienst ge-
vraagde gegevens, zoals de datum van behandeling, het aantal behandelde dieren,
het toegediende geneesmiddel en eventuele bijzonderheden.

Aan het begin van dit jaar bedroeg het aantal leden van onze afdeling 113, t.w.
112 gewone leden en 1 erelid.

Als lid traden toe de collegae K. J. Koopman s, L. Zegers, J. A. Droppers
en H. E. M ei n a r d i.

Wegens vertrek naar elders bedankten als lid de collegae K. J. Koopmans en
A. O s i n g a.

De coli. O. W ij m a en W. H. E e n i n k overleden, eerstgenoemde plotseling, laatst-
genoemde na enige tijd ziek geweest te zijn.

Er werden 6 ledenvergaderingen gehouden, waarvan 1 buitengewone en 1 gecombi-
neerd met de Afd. Friesland. Helaas moet geconstateerd worden, dat het bezoek in
vergelijking met het vorig jaar wederom afnam.

De vergaderingen werden nl. bezocht door 33, 22, 20, 25 en 37 leden, in chrono-
logische volgorde waarbij de gecombineerde vergadering niet werd meegeteld. Hier
waren een 40-tal aanwezigen, waarvan ongeveer de helft uit Groningen-Drenthe.

a. In de buitengewone ledenvergadering op 12 januari \'s avonds te Groninpn
gehouden vormde het „Ontwerp-reglement deelneming dierenartsen bestrijding
dierziekten" (het zgn. Mantelcontract) onderwerp van bespreking.

De in het vorig jaar uitgesproken wens dat de uiteindelijke vorm het volgend
jaar gerealiseerd zal kunnen worden is dit jaar echter niet in vervulling gegaan.

b. In de vergadering van 17 februari \'s avonds te Groningen gehouden werden
door de heren Ir. Th. Z w a r t en W. d e J o n g hun inzichten weergegeven over
de technische - resp. economische aspecten van de uitbetaling van melk naar
eiwitgehalte.

Secretaris en penningmeester brachten verslag uit over het afgelopen jaar.
De contributie werd wederom vastgesteld op ƒ 25,- (20,- 5,- jubileumfonds),
c In de vergadering van 13 april \'s middags te Assen gehouden werden door Prof.
H. van Genderen de diergeneeskundige aspecten van bestrijdingsmiddelen
belicht.

In de plaats van H. J. V i e r d a g werd H. Heinrich vice-voorzitter als ver-
tegenwoordiger van de afdeling in het Algemeen Bestuur gekozen. Eerstgenoemde
bedankte voor deze functie om gezondheidsredenen,
d. Op 18 juni werd \'s middags te Drachten tezamen met de afdeling Friesland ver-
gaderd.

Dr. E. H. Kampelmacher hield in deze bijeenkomst een inleiding over:
de toekomst van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Een uitvoe-
rige discussie na afloop was het gevolg. Er heerst een zeker onbehagen over de
huidige stand van zaken. Een kleine commissie van wijze mannen zou de struc-
tuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde eens nauwgezet moe-
ten bekijken.

Bij de rondvraag wordt de „pool" vorming van dierenartsen bij calamiteiten (bv.
mond- en klauwzeeruitbraak) besproken.

e. In de vergadering van 28 september \'s avonds te Groningen gehouden werd het
programma van de a.s. Algemene Vergadering van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde besproken, hetgeen geruime tijd in beslag nam.

Tot afgevaardigde werd benoemd collega J. Hofman, tot plaatsvervangend
afgevaardigde collega Sj. B r a n d s m a.

f. In de vergadering van 10 december \'s middags te Groningen gehouden, hield
Dr. J. Bouw een lezing over bloedgroepen-onderzoek.

Door de afgevaardigde naar de Algemene Vergadering werd verslag uitgebracht.
De zittingsperiode van de penningmeester werd met 1 jaar verlengd, dit i.v.m.
het lustrum in 1967.

De circulaire van het Hoofdbestuur betreffende de mond- en klauwzeerentingen
werd behandeld.

Door collega Th. L a m b e r s werd de oprichting van een Groep van grote huis-
dieren practici ter sprake gebracht. Deze landelijke groep kwam op 21 december
te Utrecht tot stand.

De jaarlijkse bijeenkomst met de dames werd gehouden op 24 september. Deze keer
eens geen rally, doch een bezoek aan de Lauwerzeewerken gevolgd door een borrel
diner in „De Breedenburg" te Warffum. Helaas was de opkomst gering ( ± 30
personen).

Op 23 november werd door Prof. Dr. G. H. B. Teu nissen een demonstratie-
avond in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht gegeven,
\'s Middags bestond gelegenheid de Goöp. Pluimveeslachterij „Friki" te Wezep (Gld)
te bezoeken waarvan een 4-tal leden gebruik maakte.
De avond werd door een 15-tal leden bezocht.

Op 7 december bracht een 10-tal leden een bezoek aan de N.V. „Organon" te Oss.
De kwantiteit van de bezoekers was omgekeerd evenredig met de kwaliteit van het
gebodene, zodat voor hen, die deelnamen het een geslaagde dag was.

Ter voorbereiding van de vergaderingen en ter bespreking van diergeneeskundige
aangelegenheden van meer algemene aard kwam het bestuur 8 keer bijeen.
Bovendien werd eenmaal een bezoek aan de Rijksuniversiteit te Groningen gebracht
met het oog op het a.s. lustrum.

Van bovengenoemde vergaderingen werd één gehouden tezamen met de besturen
van de Verenigingen van Praktizerende Dierenartsen in Groningen en Drenthe, ten-
einde de consequenties van de oprichting van een groep „Grote huisdieren practici"
te bespreken. Afwisselend werd vergaderd bij de diverse bestuursleden thuis.
De bespreking van het programma van de Algemene Vergadering in 1967 vormde
steeds een belangrijk punt van de agenda.

Bij verschillende gelegenheden vertegenwoordigden één of meer leden van het be-
stuur al of niet vergezeld van zijn (hun) echtgenote(s) de afdeling.
Dit was o.m. het geval op de Nieuwjaarsrecepties van de Commissarissen der Ko-
ningin in de provincies Groningen en Drenthe, de crematie van O. Wijma, de be-
grafenis van W. H. Eenink, de jaarlijkse bijeenkomst met de dames van de afde-
lingen Friesland en Overijssel, de ledenvergaderingen van de Afd. Friesland, de
jaarvergaderingen van de Gezondheidsdiensten voor Dieren in de provincies Gro-
ningen en Drenthe, de jaarvergadering van de Bond van K.I.-verenigingen in de
provincie Groningen, de opening van een dierenkliniek te Emmeloord e.a.

Naar aanleiding van de genomen maatregelen met betrekking tot het mond- en
klauwzeer werd een schrijven gericht aan de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst. Een bespreking hierover vond hierna plaats tijdens welke vele vraagpunten
werden opgelost.

Ook werd een schrijven gericht aan het Algemeen secretariaat van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde i.v.m. de vaak onbegrijpelijke eisen bij de export
van rundvee. De klant bleek echter koning en ons land stelt eveneens strenge eisen
bij import!

Op het verzoek gericht tot alle praktizerende dierenartsen zich bij eventuele cala-
miteiten (bv. noodentingen tegen mond- en klauwzeer) ter beschikking te stellen,
werden veel positieve reacties ontvangen. Een en ander resulteerde in de vorming
van een zgn. dierenartsenpool.

Aan de besturen van die gemeenten, waar veemarkten worden gehouden, werd het
verzoek gericht om het honorarium van de dierenarts — belast met het diergenees-
kundig toezicht — te verhogen tot een aanvaardbaar bedrag. Van 2 gemeente-
besturen werd een positieve reactie ontvangen.

Medewerking werd verleend aan enkele van onze echtgenotes bij het oprichten van
een lokale vereniging van echtgenotes van dierenartsen, als onderafdeling van de
landelijke vereniging. Of hiervoor belangstelling bestaat zal moeten worden afge-
wacht. . .
Grote gebeurtenissen werpen hun schaduwen vooruit. Onder deze neemt de viering
van het 125-jarig bestaan van de afdeling een belangrijke plaats. Het programma
hiervoor werd opgesteld en het verkreeg de goedkeuring van het hoofdbestuur.
Het bestuur heeft hieraan met genoegen haar tijd gegeven. Met de wens, dat dit
lustrum volledig mag slagen wil ik dit jaarverslag besluiten.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

Mej. E. W. Versluys, Baarnseweg 29A, Bosch en Duin, Post Bilthoven.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige student:

Eijk, P. van der, van Rijsoord naar Ridderkerk, Lagendijk 34, tel. 01896) 42 53, P.

Heida, IJ., van Leeuwarden naar Beetsterzwaag, It Merkelan 14, tel, (05126) 438.

Heirman, A. L. J. M., hoofd veterinaire afdeling N.V. Nedigepha, tel. bur. (020)
23 87 51, toest. 36.

Idema, A. P., van Halle naar Buitenpost (Fr.), S. Kloostermanstraat 17, tel.
(05115) ......, P.

Metz, A. J. M., Zeddam, Bovendorpsstraat 9, tel. (08345) 387, gr. 840911 (prak-
tijk), 1161839 (privé), P., geass. met H. W. F. Swart te Zeddam. (200)
Nip h\' J., te Meppel, adv. D. bij N.V. Vet. Handelmij Animed. (203)
Spijker, B. H., te Rotterdam, tel. gew. in (010) 20 05 74 (privé), 11 72 20 (burO-

Zegwaard, A., te Varsseveld, Spoorstraat 52, tel. (08352) 13 81 (privé), (05437)
27 71 (bur.), h.k. Aalten, Wisch, Dinxperio, dir. ab. Aalten, dir. ab. Dinxperlo,
R.K. (bz.d.). (229)\'

G. E. Ma-Ajong.
J. E. van Dijk.
A. H. M. van Erken.
W. de Haan.
J. G. van der Sar.
A. W. Udo.

Op bladzijde 522 is in het referaat van het artikel van R a e t t i g een zeer zin-
storende fout geslopen in de derde alinea van onderen.
Deze concluderende zin moet luiden:

„Zowel bij bacteriën als bij virus bleek een orale enting gedurende de incubade
geen provocade, doch daarentegen een beschuttingseffect te geven."

met het doel te associëren In een overwegend grote-huisdieren
praktijk in het noord-westen van het land.
Brieven onder nr. 37/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Eindelijk is het weer zo ver: de aspirant-peerdepieten zullen na maandenlang trainen
op de sulky om de hoogste eer mogen strijden: Het predikaat „Peerdepiet 1967".
Ook nu weer zal deze traditionele dag, die gekenmerkt is door zijn geheel eigen
sfeer, worden opgeluisterd door de aanwezigheid van de Veterinaire Studenten Rij-
vereniging „De Solleysel" en het Koninklijk Utrechts Dilettanten Orkest.
In samenwerking met de Utrechtse Paardensport Vereniging en de Stichting Neder-
landse Draf- en Rensport hoopt de Diergeneeskundige Studenten Kring U een groots
festijn te mogen aanbieden en tevens op Uw aanwezigheid te mogen rekenen.
Het Galafeest van de D.S.K, wordt \'s avonds in het Slot „Loevestein" te Wijk bij
Duurstede gehouden, waar het D.S.K.-bestuur U van harte uitnodigt en U om
22.30 uur hoopt te mogen ontvangen.

waarover u kunt beschikken zo
als het u zelf goeddunkt, kunt u
▼orinen door uw besparingen te
beleggen in het

Aan de directie van het
Beleggingsfonds voor Medici,
Keizersgracht 706, Amsterdam,
tel. 020 -67661.
Ik wens schriftelijk/mondeling
inlichtingen te ontvangen.

1 ROTTERDAMSE TELECOMMUNIMTIE- -
g MAATSCHAPPIJ N.V. DEIFTSESTRAAT17 g
» ROTTERDAM-TELEFOON:010-13.49.15* S:

In 1960 verscheen in de Veterinary Record in de rubriek „Letters to the
Editor" een korte mededeling van Davidson en Stuart over het iso-
leren van een Mycoplasma-SLchtig organisme uit een mastitis-uitbraak bij
runderen. Deze uitbraak werd oorspronkelijk onderzocht door E d g s o n
en Howell, die hierover in Reports of the Animal Health Services van
1956 en 1957 rapporteerden. De meeste koeien op het besmette bedrijf
werden binnen een paar maanden aangetast. De mastitis was gekarakteri-
seerd door een pijnloze zwelling, een secretum met een sediment van fijne
klontjes en duidelijke teruggang in de melkopbrengst.

De volgende publikatie over mastitis bij runderen, veroorzaakt door myco-
plasma\'s (PPLO\'s), verscheen in 1962. Hale en medewerkers beschreven
een mastitis-uitbraak in Connecticut, U.S.A. op een melkbedrijf waar van
95 koeien 25 dieren met een lichte mastitis behandeld werden met peni-
cilline. De volgende dag waren de behandelde kwartieren hard en gezwol-
len en gaven zeer weinig melk. Bij de meeste dieren verspreidde de aan-
doening zich naar de onbehandelde kwartieren, terwijl ook 5 niet met peni-
cilline behandelde koeien aangetast raakten. Het leucocytengehalte van de
aangetaste kwartieren varieerde van 1 tot 60 miljoen cellen, terwijl cul-
turen op bloedagar negatief bleven. De penicilline werd verdacht de oor-
zaak van de aandoening te zijn, maar inspuiten van 250.000 eenheden van
dezelfde partij in een gezonde koe gaf geen irritatie.

Het bewijs, dat er een infectieus agens in het spel was, werd geleverd door
1 ml secretum uit een aangetast kwartier in te spuiten in een kwartier
van een proefkoe, die een duidelijke klinische mastitis van het ingespoten
kwartier ging vertonen, terwijl de aandoening zich naar de andere kwar-
tieren uitbreidde. Op bloedagar, welke aëroob werd bebroed, ontstond geen
groei. Schrijvers identificeerden het gevonden micro-organisme als een
Myco plasma-species. Het bewijs, dat de geïsoleerde cultuur verantwoordelijk
was voor de mastitis, werd geleverd door deze cultuur in te spuiten bij een
proefkoe, die een klinische mastitis kreeg, die 50 dagen bleef bestaan. Cul-
turen uit het ingespoten kwartier werden pas negatief na de 73ste dag na
de infectie. De melkgift van de proefkoe liep zeer sterk terug. De culturen
groeiden op PPLO media met 100 E penicilline per ml. Deze culturen
werden niet geagglutineerd door antiserum tegenover Mycoplasma galli-
septicum. Schrijvers hebben het door hen geïsoleerde organisme de naam
gegeven van Mycoplasma agalactiae var. bovis.

in aansluiting op de voorlopige mededeling van 1960 verscheen in 1963 in
Engeland een uitgebreide publikatie van Stuart en medewerkers. Zij
beschreven een vorm van mastitis bij het rund, die klinisch met redelijke
zekerheid is te diagnostiseren. De karakteristieke verschijnselen zijn:

1 Mevr. Dr. J. Donker-Voet; wetenschappelijk hoofdambtenaar; Insdtuut voor
Veterinaire Bacteriologie van de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat 172.

2 Mej. A. van den Burg; analiste; Instituut voor Veterinaire Bacteriologie van de
Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat 172.

1. een melksecretie, die op het eerste gezicht niet abnormaal lijkt, maar
die na korte tijd staan een duidelijk sediment of een duidelijke boven-
laag vertoont, gescheiden van een op wei lijkende vloeistof;

Schrijvers wezen er op, dat deze 4 factoren zelden of nooit aanwezig zijn
in gevallen van mastitis, veroorzaakt door andere oorzaken. Andere ken-
merken van de aandoening waren de regelmatigheid waarmee ze kon wor-
den overgebracht, de immuniteit van herstelde kwartieren en, voor zover
bepaald werd, de afwezigheid van weefseldestructie in de aangetaste kwar-
tieren. De herkomst van het causale organisme werd niet bepaald, cultureel
en biochemisch was het niet te onderscheiden van Mycoplasma bovigenita-
lium, de PPLO die regelmatig in het geslachtsapparaat van het rund ge-
vonden wordt.

Daar mycoplasma\'s gevoelig zijn voor tetracyclines leek het logisch deze
geneesmiddelen te gebruiken. Uit de behandeling bleek echter dat deze geen
volledige klinische genezing gaven of het organisme elimineerden. Desalniet-
temin was de prognose goed daar alle uiers bijna of geheel normaal waren
bij een volgende lactatie.

Een derde uitbraak van mastitis, veroorzaakt door mycoplasma\'s, is beschre-
ven door Carmichael en medewerkers in 1963 in de staat New York.
Het betrof een uitbraak op 15 bedrijven waar de organismen ernstige
schade aanrichtten, waarbij uiteindelijk de aangetaste dieren moesten wor-
den opgeruimd. Met de geïsoleerde stammen werden door schrijvers uit-
gebreide proeven genomen, die aantoonden dat er minstens 3 verschillende
Mycoplasma-X.ypen uit spontane mastitis uitbraken geïsoleerd zijn, n.1.:

1. De stam „D" door Hale geïsoleerd in Connecticut, genoemd Myco-
plasma agalactiae var. bovis, die identiek was met de stam „F" van
Carmichael uit de staat New York.

2. Een stam „56R", die geïsoleerd was uit een op zich zelf staand geval
van mastitis in Ithaca, New York en die niet opnieuw uit melk ge-
ïsoleerd kon worden. Stammen met eigenschappen identiek met deze
stam zijn echter vaak geïsoleerd uit kalveren met pneumonieën en
enteritiden.

3. Stam „W" uit Engeland was ook uniek onder de bestudeerde stam-
men ; deze stam komt overeen met M. bovigenitalium.

De klinische verschijnselen die bij de uitbraken van mastitis in de staat
New York werden opgemerkt waren: een mastitis gekarakteriseerd door een
duidelijke teniggang van de melkproduktie en sterk gezwollen uiers, geen
temperatuursverhoging en afwezigheid van algemene verschijnselen. Rij
sommige dieren waren de lymfklieren vergroot en verhard. Het secretum
vertoonde verschillende beelden, in het begin toonde zich gewoonlijk een
iets gele verkleuring zonder duidelijke vlokken, waaruit zicli na staan een
fijn sediment van de wei-achtige vloeistof afscheidde. In meer chronische
vorm bevatte de melk grote geel-witte kaasachtige klonten in een geel sereus
exsudaat. De leucocyten aantallen varieerden van 20 tot meer dan 100 mil-
joen. Bij een enkele koe was het secretum met bloed gemengd. Bij sommige
koeien was slechts één kwartier aangetast en bleef de infectie hierin geloka-
liseerd, maar in de meeste gevallen en bij alle experimenteel geïnfecteerde

koeien ontwikkelde zich een mastitis in alle kwartieren. Vooral bij machi-
naal melken trad zeer snel een verspreiding van het ene kwartier naar het
andere op.

S t u a r t in Engeland zag bij zijn experimenten minder verspreiding als de
koeien met de hand werden gemolken. De ziekte kon worden overgebracht
door gezonde tepels gedurende 10 seconden in besmette melk te dompelen.
Besmette tepelhouders en besmette spuiten zijn waarschijnlijk verantwoor-
delijk geweest voor de uitbraken. Daar er echter ook mycoplasma\'s, die met
stam „F" overeenkwamen, geïsoleerd konden worden uit de neus van enige
koeien op bedrijven waar de mastitis voorkwam, zonder dat deze koeien
zelf de mastitis vertoonden, hebben schrijvers ook aan de mogelijkheid ge-
dacht, dat een infectie via de lucht in overbevolkte stallen een rol bij de
verspreiding zou kunnen spelen.

Carmichael en medewerkers wijzen op het feit, dat als meer koeien op
een bedrijf een mastitis vertonen, die niet reageert op de gebruikelijke mid-
delen en waarbij uit het uiersecreet geen bekend micro-organisme gekweekt
kan worden, dit moet leiden tot een onderzoek naar mycoplasma\'s. Een
positieve diagnose kan alleen gesteld worden door de PPLO uit de melk te
kweken. Schrijvers kwamen tot de conclusie dat een Mycoplasma-ml&cX.i&
een ernstige bedreiging kan zijn voor de uiers van koeien op bedrijven
waar de ziekte voorkomt. Wanneer slechts één of twee dieren zijn aangetast
verdwenen de moeilijkheden vaak na het opruimen van de aangetaste
dieren.

In 1964 heeft F i n c h e r, een medewerker aan het New York State Mas-
titis Control Program, een overzicht gegeven van de tot 1964 bekende uit-
braken van PPLO mastitis en het experimentele werk dat hierover verricht
werd. Vermoedelijk waren slechte sanitaire condities bij het melken en bij
het inspuiten in de uiers de oorzaak van het overbrengen van koe op koe
en misschien van bedrijf op bedrijf. De bron van de Mycoplasma is niet
duidelijk geworden.

Wat de verspreiding van de ziekte betreft, na de publikatie van Hale in
Connecticut werden nog enkele bedrijven aangetast, maar dit was niet van
grote omvang. In Engeland bleef de infectie beperkt tot enkele bedrijven,
de verliezen waren echter in de aangetaste bedrijven belangrijk. Van eind
1961 tot augustus 1963 werd in de staat New York een honderdtal dieren
op 16 bedrijven aangetast. Ondanks een nauwkeurig onderzoek is het niet
gelukt op nog meer bedrijven deze nieuwe, ernstige vorm van mastitis te
vinden. Als preventie beveelt Pincher een goede bedrijfsvoering aan,
zodat het zelden nodig zal zijn om een mastitis te behandelen. Strikte asepsis
bij uierbehandelingen is belangrijk, maar tevens het doen van nieuwe aan-
kopen van bedrijven die vrij zijn van mastitis.

Het slachten van de aangetaste dieren heeft de ziekte doen verdwijnen in
de staat New York.

Een vierde uitbraak van Mycoplasma-mastitk werd beschreven in 1966 door
Jasper en medewerkers in Californië. Het betrof een zeer groot melk-
bedrijf waar 2800 koeien werden gemolken, die onder goede hygiënische
omstandigheden werden gehouden.

De aandoening trad plotseling op met duidelijk verminderde melkgift en
zwelling van de uier. Gewoonlijk werden alle 4 kwartieren aangetast. De
aandoening kon optreden gedurende elk moment van de lactatie. De koeien

hadden geen koorts of slechts een voorbijgaande temperatuursverhoging,
soms wat verminderde eetlust, maar over het algemeen geen algemene
ziekteverschijnselen. In de melk traden vlokken op, die naar de bodem
zakten of een bovenlaag vormden, terwijl de melk waterig kon lijken en
vaak ook grijze of bruine verkleuring te zien gaf. Binnen weinige dagen kon
de secretie purulent worden en dit kon weken lang blijven bestaan. Het
uiterlijk van de secretie was voldoende karakteristiek om aan de mogelijk-
heid van een Mycoplasma-mzsiitis te denken. Ook viel het vrijwel niet rea-
geren op een behandeling op. Er was meestal geen groei van andere micro-
organismen.

Verschillende koeien op het bedrijf waren kreupel, meestal geen koeien
die aan mastitis leden. Vooral de gewrichten van de voorbenen waren aan-
gedaan. Uit de gewrichtsvloeistof van 2 koeien werden mycoplasma\'s ge-
kweekt.

Experimenteel kon de mastitis met een kleine hoeveelheid cultuur worden
overgebracht. De in Califomië geïsoleerde stammen kwamen overeen met
de stammen, die in New York en in Connecticut waren geïsoleerd. De
mycoplasma\'s konden vaak na 6 maanden nog uit de melk worden ge-
kweekt, onafhankelijk of de koeien in die tijd hadden gekalfd of niet. In
uitstrijkjes van het secretum zagen schrijvers een groot aantal lichaampjes,
sommige in ringvorm, andere met korrels, vaak vergezeld van fijne draad-
jes. Dezelfde vormsels traden ook op in melk van experimenteel geïnfec-
teerde koeien.

Van de 65 cultureel positieve koeien bleken er 34 opgeruimd te zijn; 22
hiervan na 6 tot 13 maanden nadat de Mycoplasma voor het eerst was ge-
ïsoleerd. Dit wijst er op, dat de melkproduktie vaak onx oldoende was, on-
danks een schijnbaar klinisch herstel.

Het bleek, dat de melkmachines fouten vertoonden. Nadat deze hersteld
waren nam het aantal gevallen van klinische mycoplasma-mastitis af.

Daar ook in ons land gevallen van mastitis voorkomen waarvan de oorzaak
niet kan worden vastgesteld, leek het gewenst om na te gaan of een expe-
rimenteel met Mycoplasma besmette koe een ziektebeeld zou vertonen zoals
ook in Nederland bekend is. Op ons verzoek zond Dr. Stuart, Wey-
bridge, Engeland, ons een gevriesdroogde cultuur van het door hem uit
mastitis gevallen gekweekte organisme, Mycoplasma bovigenitalium. Na op-
lossen van de gedroogde cultuur werd 0.5 ml steriel ingespoten in het
rechter voor- en rechter achter kwartier van een niet aan mastitis lijdende
koe. Het leucocytengehalte van de melk van deze koe was normaal.
De volgende dag was de temperatuur van de koe niet verhoogd, er was
geen zwelling van de uier, die ook niet gevoelig was.

De tweede dag na de inspuiting was de uier iets gezwollen, terwijl de melk
vlokjes bevatte.

Het celgehalte van alle kwartieren was dus verhoogd, maar rechts meer
dan links.

De derde dag was de melk van RV en RA duidelijk veranderd, ze bevatte
vlokken en was geel gekleurd. De temperatuur was niet verhoogd.
De vijfde dag na de infecde was de melk van RV en RA veranderd op de-
zelfde wijze als door Stuart is beschreven voor de spontane besmetting.
Na korte tijd staan onstond een dikke, vlokkige bovenlaag met daaronder
een wei-achtige vloeistof. De uier was sterk gezwollen, maar niet pijnlijk.
De koe vertoonde verder geen ziekteverschijnselen.

De daarop volgende dagen bleef het celgehalte van de beide ingespoten
kwartieren nog ontelbaar hoog om daarna geleidelijk naar normaal terug
te lopen, hetgeen drie weken in beslag nam. Het uiterlijk van de melk werd
12 dagen na de inspuiting minder afwijkend, de kleur werd minder geel en
er was geen duidelijke afscheiding meer van de wei-achtige laag. Achttien
dagen na de besmetting zag de melk er weer normaal uit en voelde ook de
uier weer normaal aan. Volgens de melker was ook de melkgift weer nor-
maal. De BMR was negatief geworden, het leucocytengehalte was nog
slechts gering verhoogd. Deze toestand is zo gebleven tot 29 dagen na de
inspuiting toen de proef beëindigd moest worden. De koe werd 6/2 maand
na de besmetting geslacht, het gelukte toen niet meer mycoplasma\'s uit de
uier of uit de uierlymfklieren te kweken.

Uit het door Stuart toegezonden materiaal, dat voor de infectie van de
koe was gebruikt, werd ook geënt op voedingsbodems, speciaal geschikt
voor het kweken van mycoplasma\'s. De door ons gebruikte bodem was een,
door collega Stumpel (Boxmeer), gemodificeerde voedingsbodem vol-
gens A d 1 e r, ontworpen voor het kweken van aviaire mycoplasma\'s. Op
deze bodem groeide de cultuur pas na 9 dagen en slechts zeer spaarzaam.
De hoeveelheid smetstof, die voor de infectie van de koe was gebruikt, was
dus niet groot. Uit de melk van de beide ingespoten kwartieren werd ge-
durende de gehele proefperiode van 29 dagen een PPLO cultuur geïsoleerd,
terwijl geen andere pathogene kiemen in de melk konden worden aange-
toond. De beide niet ingespoten kwartieren zijn steeds normaal gebleven.
Uit deze proef blijkt, dat het mogelijk is met de door Stuart gezonden
PPLO stam bij een proefkoe een mastitis op te wekken met sterk veranderde
melk, een sterk gezwollen, hard, maar weinig pijnlijk uier zonder dat de
koe algemene ziekteverschijnselen vertoont.

Om na te gaan of ook M. gallisepticum, de PPLO van de kip, dergelijke ver-
schijnselen teweeg kon brengen, werden 2 proefkoeien ingespoten. Koe 178
werd besmet met cultuur 1836, de M. bovigenitalium stam, welke van
Stuart was ontvangen en koe 267 werd ingespoten met stam BFC, een
pathogene, uit kippen door C h u (Cambridge) geïsoleerde stam van M.
gallisepticum. De twee koeien werden ingespoten met 1 ml cultuur per
kwartier, gekweekt op voedingsbodems zonder penicilline en zonder thal-
lium-acetaat. Voor de inspuiting was de kweek uit de melk van alle kwar-
tieren negatief.

Vierentwinig uur na de infectie was de cultuur uit de melk positief voor
mycoplasma\'s. Het celgehalte was sterk verhoogd, de uier gezwollen, maar
niet pijnlijk.

De PPLO kon uit de melk gekweekt worden gedurende de gehele duur van
de proef, die 23 dagen werd voortgezet. Het celgehalte van de melk was
in de loop van de 23 dagen tot normaal teruggelopen. Bij het tellen viel
het op, dat de preparaten 6 dagen na de infectie een korreling gingen ver-
tonen, welke korreling ongeveer 6 dagen bleef bestaan om daarna geleidelijk
weer te verdwijnen, terwijl het cclgehalte nog duidelijk verhoogd was.

Wat de betekenis van deze korrels is, is nog niet duidelijk, mogelijk bestaan
ze uit uiteengevallen leucocyten; een andere mogelijkheid is, dat het PPI-O\'s
zijn, die zich volgens Breed gekleurd hebben. Een PPLO cultuur, volgens
Breed gekleurd, gaf een overeenkomstige korreling te zien.

De uier was na 24 uur sterk gezwollen, de melk sterk veranderd met een
zeer hoog celgehalte. De PPLO cultuur was 24 uur na de inspuiting nog
positief uit één kwartier en is daarna steeds negatief gebleven. In de loop
van een week is de melk uiterlijk weer normaal geworden, terwijl het cel-
gehalte 10 dagen na de infectie weer normaal was.

Veertien dagen na de inspuiting was het celgehalte van het LA kwartier
plotseling verhoogd en waren in het Breed-preparaat van dit kwartier kor-
rels te zien. Op de bloedplaat werden Str. agalactiae gekweekt. Het maakt
de indruk, dat de korreling in de Breed-preparaten niet veroorzaakt wordt
door de PPLO, maar dat deze een reactie is op een prikkeling van het
uierweefsel.

Het ziektebeeld van de twee ingespoten koeien was dus duidelijk verschil-
lend; de M. gallisepticum was kennelijk niet in staat zich in de uier te ver-
meerderen, hetgeen met de M. bovigenitalium wel het geval was.

Om na te gaan of ook kuikens verschillend op de beide Mycoplasma-
stammen reageerden werd ook een proef met deze dieren genomen.
Ter beschikking waren 19 kuikens van 11 weken oud. Voor de infectie werd
gebruik gemaakt van stam 1836, de M. bovigenitalium stam van S t u a r t,
nadat deze stam uit de melk van koe 178 was teruggeïsoleerd.
Van de groep kuikens werden 10 dieren besmet met 0,5 ml intraperitoneaal,
terwijl een druppel van de cultuur in de trachea en in de neus werd inge-
bracht. Vóór de inspuiting gaven alle kuikens een negatieve hemaggluti-
natie-remmingsreactie ten opzichte van M. gallisepticum.
De overige 9 kuikens dienden als controle. De kuikens werden gedurende
10 weken regelmatig gecontroleerd, maar ze hebben steeds een negatieve
reactie gegeven. Om na te gaan of er toch immuniteit tegenover M. galli-
septicum was ontstaan, werd de helft van de proefdieren en de helft van
de controle dieren besmet met een pathogene PPLO kippenstam, 0,5 ml
intraperitoneaal en een druppel in neus en trachea.

De dieren hebben nooit klinische verschijnselen vertoond, maar bij de con-
trole 6 weken na het inspuiten van de pathogene kippenstam, hadden alle
met M. gallisepticum ingespoten kuikens een positieve hemagglutinatie-
remmingstiter, terwijl alle niet ingespoten dieren negatief waren gebleven.
Dezelfde proef werd ingezet met een groep van 24 jong kalkoenen. Hiervan
werden 12 dieren intraperitoneaal besmet met stam 1836 en 12 dieren dien-
den als controle. Alle dieren waren negatief bij het begin van de proef en
ze zijn dit gebleven tot 3 maanden later. Ook nu werden van elke groep
6 dieren besmet met een pathogene M. gallisepticum stam. Na 7 weken
gaven 11 van de 12 besmette dieren een positieve hemagglutinatie-remmings-
reacüe, de niet ingespoten dieren waren negatief gebleven.
Kuikens en jonge kalkoenen, die werden ingespoten met de Mycoplasma-
stam van Dr. S t u a r t, ontwikkelden geen antilichamen tegenover M. galli-
septicum.

Ook werd een koe intramammair ingespoten met het vloeibare medium,
dat voor het kweken van PPLO\'s wordt gebruikt, om na te gaan welke
reactie door dit medium in de uier wordt veroorzaakt.
Ingespoten werd 2 ml cultuur\\\'loeistof in het LV en LA kwartier. Na 24
uur was het celgehalte ruim 7 miljoen LV en ruim 3 miljoen LA. RV en
RA waren normaal gebleven. De melk was uiterlijk niet veranderd en dc
uier was niet hard of gezwollen. Het celgehalte was na 48 uur reeds ge-
daald tot een waarde gelijk aan die vóór de inspuiting bestond. Culturen
van de melk zijn steeds steriel gebleven.

Uit de bovenstaande proeven blijkt, dat met de Mycoplasma-stam van Dr.
S t u a r t, M. bovigenitalium geïsoleerd uit een spontane mastitis utibraak
bij runderen, het mogelijk was experimenteel een mastitis op te wekken.

Deze was gekenmerkt door sterk afwijkende melk, een gezwollen, hard
maar niet pijnlijk uier en de afwezigheid van algemene ziekteverschijnselen.
De PPLO\'s konden gedurende lange tijd uit de melk gekweekt worden.
Het inspuiten van een cultuur van M. gallisepticum had ook een reactie
tengevolge met een gezwollen, hard uier, een hoog celgehalte van de melk,
zonder algemene ziekteverschijnselen. Deze mastitis was echter slechts van
korte duur en het gelukte slechts korte tijd de PPLO uit de melk te kwe-
ken.

Het inspuiten van een ongeënte PPLO voedingsbodem, had slechts een
korte, 48 uur durende, reactie ten gevolge.

In 1947 bericht Edward en medewerkers over de isolatie van PPLO\'s
uit de vagina van 18 koeien uit een groep van 64 onderzochte dieren. Deze
dieren kwamen van bedrijven waar lange tijd fokmoeilijkheden bestonden.
Schrijvers konden ook uit het sperma van 6 stieren dezelfde organismen
kweken. Zij wijzen er op, dat deze bevindingen een mogelijk verband tus-
sen onvruchtbaarheid en infectie van het geslachtsapparaat suggereren,
maar dat men voorzichtig moet zijn met het trekken van conclusies; eerst
moet een veel groter aantal dieren onderzocht zijn, waaronder vooral ook
gezonde dieren met goede fokresultaten. De door Edward en mede-
werkers geïsoleerde Myco plasma-Hammen konden verdeeld worden in 2
groepen, „S" en „P" stammen. De „S" stammen werden beschouwd als
saprofytisch en bleken later identiek te zijn met Mycoplasma laidlawi, de
„P" stammen werden beschouwd als mogelijk pathogeen te zijn, zij ont-
vingen later de naam Mycoplasma bovigenitalium.

Nielsen in Denemarken (1949) beschreef een vorm van enzoötische
steriliteit, die blijkbaar bij de dekking of de kunstmatige inseminatie werd
overgebracht, en die zich in de laatste jaren sterk had uitgebreid. Een
onderzoek werd ingesteld naar de oorzaak van deze aandoening en de waar-
nemingen steunden de theorie dat organismen, die tot de pleuro-pneumo-
nia groep behoorden, de oorzaak zouden zijn.

In 1953 wees Terpstra tijdens het Congres in Stockholm er op, dat het
zeer moeilijk te beoordelen is welke rol de PPLO speelt bij de steriliteit van
het mnd.

In 1955 onderzocht Albertsen in Denemarken het sperma van 35
Deense K.I. stieren; hij toonde bij 33 dieren PPLO\'s aan. Op één uitzonde-
ring na behoorden al deze stammen tot het „P" type van Edward. Hij con-
cludeerde, dat PPLO\'s zeer frequent (94%) voorkomen in het sperma van
Deense K.I. stieren, onafhankelijk van hun bevruchtingsresultaten. Dit zou
de mogelijkheid uitsluiten, dat de PPLO\'s die van deze stieren werden ge-
ïsoleerd betekenis zouden kunnen hebben voor de vruchtbaarheid van deze
dieren. De mogelijkheid dat de organismen onder bepaalde omstandigheden
pathogeen kunnen worden, kan echter niet worden uitgesloten.
Bakos en medewerkers hebben in 1959 het resultaat van hun onderzoek
naar het voorkomen van PPLO in het geslachtsapparaat van runderen ge-
publiceerd. Zij kwamen tot de volgende conclusies: PPLO\'s schijnen bij
runderen met aandoeningen van het geslachtsapparaat vaker voor te ko-
men dan bij gezonde dieren. PPLO-positieve stieren brengen de PPLO op

vrouwelijke dieren over bij de dekking. Infectieproeven met PPLO cul-
turen hebben aangetoond, dat PPLO\'s zich in het vrouwelijke geslachts-
apparaat kunnen vermenigvuldigen zonder pathologische veranderingen te
veroorzaken. Schrijvers beschouwden de door hen geïsoleerde PPLO stam-
men niet als de primaire oorzaak van aandoeningen van het geslachtsappa-
raat van het rund.

Dezelfde schrijvers publiceerden in 1962 een onderzoek naar mycoplasma\'s
met betrekking tot de vruchtbaarheid van stieren. Zowel onder de controle-
dieren als onder de onvruchtbare dieren kwamen exemplaren voor, die bij
herhaalde onderzoekingen altijd vrij van PPLO waren en anderen die
regelmatig positief waren. Bij het gelijktijdig onderzoek van praeputium
en sperma werden PPLO\'s in 64% gevonden in monsters van het prae-
putium en in 36.8% in spermamonsters. Dit verschil is significant. De resul-
taten van deze onderzoekingen steunen niet de opvatting dat de geïsoleerde
PPLO\'s bij het ontstaan van ontstekingsveranderingen in de geslachts-
organen en bij dek-infecties bij stieren een primaire aetiologische betekenis
toekomt.

Ook Speek stelde een onderzoek in naar het voorkomen van M. laidlawi
en M. bovigenitalium in het geslachtsapparaat van het rund. Hij toonde
aan, dat een betrekking tussen de kwaliteit van het sperma, de bevruch-
tingsresultaten en het vinden van PPLO\'s niet aangetoond kon worden.
Uit vaginaalspoelvloeistof van 226 koeien werd 6 maal PPLO gekweekt;
van deze koeien waren er 214 die pathologische veranderingen in het ge-
slachtsapparaat vertoonden. In het serum van de 6 positieve koeien en van
239 negatieve koeien konden geen antilichamen aangetoond worden. Uit
deze feiten concludeerde schrijver dat pathogene mycoplasma\'s als oorzaak
van aandoeningen van het geslachtsapparaat in de omgeving van (Böttingen
niet sterk verspreid voorkomen.

Barber en Fabricant waren de eersten die mycoplasma\'s in stiere-
sperma aantoonden in de U.S.A. in 1962. De 24 geïsoleerde stammen wer-
den van dieren op een K.I. station verkregen. Schrijvers menen, dat het
voorkomen van deze organismen in het sperma als significant moet worden
beschouwd zolang het tegendeel niet bewezen is.

Bogel en medewerkers (1962) hebben onderzocht of de weefselcultuur-
techniek geschikt is voor de isolering en karakterisering van een celpatho-
gene Myco plasma-stam. van stieren. Het isoleren van mycoplasma\'s kan
moeilijk zijn door de verschillende eisen, die de verwekker aan kunstmatige,
dode voedingsbodems stelt. Daarom moeten bij isoleringspogingen ook cel-
culturen gebruikt worden. Deze culturen moeten te voren natuurlijk vrij
van mycoplasma\'s zijn.

In een overzicht over vruchtbaarheid en fokmoeilijkheden bij Zweedse run-
deren bespreekt Bane (1964) ook de PPLO\'s. De resultaten van studies
over PPLO\'s kunnen als volgt worden samengevat: laesies in het genitaal-
apparaat van runderen schijnen de frequentie van PPLO-positieve indivi-
duen te doen stijgen. PPLO-positieve stieren kunnen de organismen bij de
dekking op de vrouwelijke dieren overbrengen. Infectieproeven hebben
aangetoond, dat mycoplasma\'s kunnen groeien in het vrouwelijke geslachts-
app^raat zonder enige pathologische verandering teweeg te brengen. PPLO
stammen, die geïsoleerd werden uit het geslachtsapparaat van Zweedse run-
deren schijnen niet van primair aetiologisch belang te zijn.
Hartman en medewerkers (1964) deden onderzoekingen over experi-

mentele besmetting van de uterus van het rund met mycoplasma\'s. Zij ge-
bruikten voor hun proeven een Mycoplasma-stam, die pathogeen was voor
de uier. Door inbrengen in de uterus van 7-9 ml cultuur van deze M .aga-
lactiae var. bovis bij vaarzen ontstonden in verschillende graden: endome-
tritis, salpingitis en salpingo-peritonitis. Ofschoon geen temperatuursverho-
ging werd waargenomen en slechts bij 3 van de 8 dieren een voorbijgaande
leukocytose optrad, werden bij de slachting bij 5 van de 8 dieren duidelijk
macroscopische laesies gevonden en bij 7 van de 8 dieren histologische
laesies. Culturele proeven van het vaginaalslijm waren tot 64 dagen na de
infectie positief voor PPLO. Ofschoon de doses, die door hen gebruikt wer-
den groter waren dan die verwacht konden worden onder natuurlijke om-
standigheden, is het feit dat uitgebreide laesies werden geproduceerd signi-
ficant.

Het zich kunnen handhaven van de organismen in het geslachtsapparaat
voor een betrekkelijk lange periode wijst op het vermogen van de orga-
nismen zich in deze omgeving te vermenigvuldigen. Het is van belang te
vermelden, dat er bij deze overdosering en de daarop volgende ontstekings-
processen geen klinische verschijnselen waren, die onder praktijkomstandig-
heden zouden worden herkend. Het effect van de laesies op de fokresultaten
is moeilijk te bepalen. Schrijvers concluderen, dat mycoplasma\'s, die patho-
geen zijn voor de uier ook pathogeen zijn voor het geslachtsapparaat van
het rund. Het zal nog nodig zijn na te gaan of onvruchtbaarheid, veroor-
zaakt door deze of andere pathogene mycoplasma\'s, onder praktijkomstan-
digheden optreedt.

In 1966 publiceerden Hirth en medewerkers een overzicht over myco-
plasmosis van het geslachtsapparaat bij runderen en mensen. In hun samen-
vatting wijzen zij er op, dat mycoplasma\'s pathogeen kunnen zijn voor de
geslachtsorganen van mens en rund. Deze micro-organismen zijn in verband
gebracht met bij de mens voorkomende a-bacteriële urethritis, salpingitis,
oophoritis en septische metritis.

Een natuurlijke uierpathogeen, Mycoplasma agalactiae var. bovis was expe-
rimenteel in staat ernstige laesies in de runderuterus en het oviduct te ver-
oorzaken. Andere stammen van deze groep organismen werden geïsoleerd
uit het geslachtsapparaat van koeien met hardnekkige onvruchtbaarheid.
Schrijvers menen dat mycoplasma\'s beschouwd moeten worden als mogelijk
pathogeen voor het bovine geslachtsapparaat en dat zij misschien in de
toekomst de oorzaak zullen blijken te zijn van tot nu toe onverklaarde on-
vruchtbaarheid bij het rund.

Afshar en medewerkers (1966) meenden een verband te zien tussen
granulaire vulvo-vaginitis en mycoplasma\'s. Zij konden de aandoening van
rund op rund overbrengen, wanneer zij tampons uit de vagina van zieke
dieren inbrachten in de vagina van gezonde dieren, nadat het vulvo-vagi-
naal epitheel licht beschadigd was. M. bovigenitalium kon uit de vagina ge-
kweekt worden, ook na experimentele infecties. Ook culturen van deze
Mycoplasma veroorzaakten de ziekte, maar ook alleen na een licht trauma
van het vulvo-vaginaal epitheel, niet wanneer het epitheel intact was.
Experimenteel was met de geïsoleerde M. bovigenitalium stam een mastitis
op te wekken, met een gezwollen, niet pijnlijk uier, afwezigheid van alge-
mene ziekteverschijnselen, een verminderde melkgift gedurende 5 weken.
Het secretum was iets geel gekleurd, ongewoon dik en vlokkig. Gedurende

Schrijvers wijzen er echter op, dat men toch voorzichtig moet zijn om
M. bovigenitalium als de oorzaak van de granulaire vulvo-vaginitis te be-
schouwen, daar geen antilichamen konden worden aangetoond, een zelfde
soort vaginitis voorkwam bij vaarzen, waarbij geen mycoplasma\'s werden
gevonden, terwijl het percentage isolaties bij de natuurlijke gevallen slechts
klein was. Meer uitgebreide studies zullen nodig zijn om aan te tonen of ook
andere organismen deze verschijnselen kunnen opwekken, of de aandoening,
die door M. bovigenitalium opgewekt kon worden nog afhankelijk is van
andere factoren dan het lichte trauma dat in de proeven werd aange-
bracht, of dat secundaire organismen misschien noodzakelijk zijn.
Ook in 1966 verscheen een publikade van O\' B e r r y en medewerkers, die
beschreven, dat het hen gelukt was een Mycoplasma uit een runderfoetus
en uit de vagina van runderen te kweken. Het bleek dat de stam uit de
foetus biochemisch afweek van de stammen uit de vagina.
Schrijvers wijzen er op, dat de uitspraak van G i 1 m a n in de Cornell Vete-
rinarian van 1939 nog steeds geldt: „with the great increase in the number
of herds free from Bang\'s disease during the last few years, the observations
of abortions in which we are unable to demonstrate any etiological factor
has become increasingly frequent".

Schrijvers menen, dat dit rapport de eerste beschrijving is van het isoleren
van mycoplasma\'s uit de maaginhoud van een geaborteerd runderfoetus.
Hoe vaak dit organisme voorkomt is niet bekend, daar bij het routine onder-
zoek gewoonlijk niet op mycoplasma\'s onderzocht wordt. Schrijvers wijzen
er op, dat het nooit met zekerheid is aangetoond dat PPLO\'s de oorzaak
van aborteren of onvruchtbaarheid bij het rund zouden zijn.

Ten einde na te gaan of ook in Nederland PPLO\'s veelvuldig bij het rund
voorkomen werd een onderzoek ingesteld naar de aanwezigheid van deze
organismen in het sperma van een aantal K.I.-stieren.
Totaal waren hiervoor 37 stieren beschikbaar, waarvan 34 dieren afkom-
stig waren van een K.I.-station waar geen klachten bestonden over de
fokresultaten en 3 dieren met klachten van een slechte bevruchting pa-
tiënten van de Verloskundige Kliniek waren.

Van de 3 patiënten werd 9 maal sperma onderzocht met 5 maal een posi-
tief resultaat. Van de 34 normale K.I.-stieren werd 65 maal sperma onder-
zocht met 33 maal een positief resultaat. De 3 patiënten waren alle drie
één of meermalen positief, van de 34 K.I.-stieren waren er 14 één of meer-
malen positief en 20 steeds negatief.

Uit dit onderzoek bleek, dat ook in Nederland in het sperma van stieren
in een hoog percentage PPLO\'s voorkwamen, zonder dat bij de meeste
dieren klachten over de fokresultaten bestonden. Het bacteriologisch
onderzoek op bloedplaten, zowel anaëroob als aëroob, verliep steeds nega-
tief. Het lijkt waarschijnlijk, dat de PPLO\'s die uit de sperma monsters
van de normale K.I. stieren gekweekt werden niet pathogeen zijn; de
mogelijkheid is echter niet uitgesloten dat bij de patiënten de gekweekte
mycoplasma\'s de oorzaak zouden kunnen zijn van de afwijkingen in het
sperma.

Om een indruk te krijgen over het ziekmakende vermogen werd één der
stammen afkomstig van patiënten, stam GW 69, ingespoten in de uier van
proefkoe 418. In het RV en RA kwartier werd 2 ml van een goed ge-
groeide cultuur ingespoten. Vóór de proef was het celgehalte van de melk
van deze koe normaal, terwijl er op de bloedplaat geen groei was.
Vierentwintig uur na de inspuiting was het celgehalte van RV en RA on-
telbaar hoog; de cellen maakten de indruk aan flarden gescheurd te zijn,
zodat het geheel zeer moeilijk te tellen was. Uit de melk van RV en RA
konden mycoplasma\'s worden gekweekt. Aan de uier werden geen afwij-
kingen geconstateerd tot de 6de dag na de besmetting toen de uier iets
gezwollen en verhard was. De PPLO kon steeds uit de melk gekweekt
worden uit het RV en RA kwartier, maar op de 6de dag na de besmetting
ook uit het LV kwartier en drie dagen later ook uit het LA kwartier.
Het celgehalte van de RV en RA kwartieren was steeds sterk verhoogd,
van de linker kwartieren was het celgehalte niet veranderd. Slechts 3
dagen was het mogelijk uit de melk van de linker kwartieren PPLO\'s te
kweken, daarna is dit nooit meer gelukt. Mogelijk waren deze PPLO\'s af-
komstig van de hand van de melker.

De beide rechter kwartieren hebben lang mycoplasma\'s uitgescheiden;
gedurende 7 weken kon dagelijks een PPLO uit de melk geïsoleerd wor-
den, daarna werd de kweek onregelmatiger, maar tot 3/2 maand na de
infectie gelukte het nog af en toe de PPLO\'s uit het RV kwartier te iso-
leren.

Samenvattend kan van deze proef gezegd worden, dat het met de uit
afwijkend stieresperma geïsoleerde PPLO cultuur mogelijk was een mas-
titis bij een rund op te wekken, waarbij geen duidelijke veranderingen aan
de uier optraden, de koe geen algemene ziekteverschijnselen vertoonde,
het celgehalte van de beide ingespoten kwartieren sterk verhoogd was en
de PPLO meer dan drie maanden met de melk, die uiterlijk geen duide-
lijke afwijkingen vertoond heeft, werd uitgescheiden.

Tweeen vijf tig dagen na het begin van bovenstaande proef werd deze voort-
gezet door de melk van koe 418 over te spuiten in de uier van een nieuwe
proefkoe (421). Een mengsel werd gemaakt van gelijke delen melk van
RV en RA en hiervan werd per kwartier 5 ml in het RV en RA kwartier
van koe 421 gespoten. Van te voren was het celgehalte van deze koe nor-
maal, terwijl uit de melk geen bacteriën op bloedagarplaten gekweekt kon-
den worden.

Vierentwintig uur na de inspuiting kon uit de melk een Mycoplasma ge-
kweekt worden. De melk was niet veranderd en het celgehalte was nor-
maal gebleven. Pas de 4de dag na de inspuiting begon het celgehalte van
het RA kwartier duidelijk verhoogd te worden en de 6de dag was dit ook
het geval van het RV kwartier. Heel spoedig was het celgehalte ontelbaar
hoog en lagen de cellen aan flarden. De temperatuur bereikte maximaal
39.3° C. Pas op de 8ste dag na de infectie was er een duidelijke verande-
ring in de melk te zien, vlokjes, en waren de RV en RA kwartieren ge-
zwollen en hard, terwijl ook de melkgift duidelijk verminderd was. Ge-
durende 15 dagen kon regelmatig een PPLO uit de RV en RA kwartieren
gekweekt worden, daarna werd de kweek onregelmatig; 35/2 maand na de
inspuiting werd voor het laatst een positieve kweek uit de melk verkregen.
Uit dit onderzoek bleek dus, dat het mogelijk was met melk van een aan

een PPLO-mastitis lijdende koe, de aandoening op een andere koe over
te brengen, waarbij het celgehalte sterk verhoogd werd, de ingespoten
kwartieren gezwollen en hard werden, veranderingen in de melk optraden
en de melkgift verminderde. Gedurende S/a maand was de PPLO uit de
melk te kweken.

Met stam GW 69 werd nogmaals een koe in de uier ingespoten (8764):
2 ml van een goed gegroeide cultuur in RV en RA. Het ziektebeeld dat
zich ontwikkelde kwam overeen met dat van koe 418. De PPLO kon ge-
durende 15 dagen uit de melk gekweekt worden. Om na te gaan of zich
een immuniteit had ontwikkeld, werd de koe 6 weken na de eerste besmet-
ting nogmaals ingespoten met 2 ml van een goed gegroeide cultuur van
stam GW 69. Nu werden alle 4 kwartieren besmet.

Na 24 uur was het celgehalte ontelbaar hoog en konden PPLO\'s uit de
melk gekweekt worden. Het celgehalte liep geleidelijk terug en was na 6
dagen weer normaal. De temperatuur is steeds normaal gebleven en de
melk was uiterlijk niet veranderd. Na de eerste dag is het nooit meer gelukt
PPLO\'s uit één van de kwartieren te kweken. In de uier van de koe be-
stond dus een immuniteit tegen een herinfectie, ook in de niet reeds eerder
geïnfecteerde kwartieren.

Met de melk van koe 421 (de koe, die besmet was door het inspuiten van
melk van koe 418) werd opnieuw een koe (437) besmet. In het RV en RA
kwartier werd 5 ml melk gespoten. Zes dagen na de infectie was het RV
en RA kwartier gezwollen en hard. Gedurende 14 dagen gelukte het steeds
uit de beide ingespoten kwartieren PPLO\'s te kweken, het laatst gelukte dit
42 dagen na de besmetitng. Het celgehalte van de melk, dat eerst sterk
verhoogd was, ging geleidelijk terug.

De vraag deed zich nu voor of ook kleine hoeveelheden melk de infectie
op andere koeien zouden kunnen overbrengen.

Om dit na te gaan werd opnieuw een koe (443) in de uier geïnfecteerd met
en goed gegroeide cultuur van stam GW 69. Na 24 uur was het celgehalte
van deze ingespoten kwartieren ontelbaar en konden uit deze kwartieren
PPLO\'s gekweekt worden. Na 48 uur kon uit LA een Str. agalactiae ge-
ïsoleerd worden en 24 uur later uit het LV kwartier een coagulase positieve
Staphylococcus.

Vier dagen na de infectie kon uit het LV kwartier ook een PPLO gekweekt
worden, een dag later ook uit LA. Vijf dagen na de infectie was het RA
kwartier gering gezwollen en hard, terwijl de melk iets geel en vlokkig was.
Dit is 18 dagen zo gebleven, daarna waren er aan het kwartier geen duide-
lijke afwijkingen meer te zien. Het RV kwartier was 12 dagen na de in-
fectie gezwollen, welke zwelling na 6 dagen weer verdwenen was. Het cel-
gehalte van de melk is steeds verhoogd gebleven tot de proef na 130 dagen
werd beëindigd. Gedurende 95 dagen is het steeds gelukt om PPLO\'s uit
het RV en RA kwartier te kweken. Uit het LV en LA kwartier werd de
PPLO in de eerste 25 dagen van de proef van tijd tot tijd gekweekt, terwijl
uit deze kwartieren tevens een Str. agalactiae en een coagulose positieve
Staphylococcus werden geïsoleerd.

Het lijkt mogelijk dat deze bacteriële infecties predisponerend voor het aan-
slaan van de PPLO in deze kwartieren hebben gewerkt. De temperatuur
van de koe is nooit verhoogd geweest, tei-wijl zij ook nooit algemene ziekte-
verschijnselen heeft vertoond.

Met de melk van deze koe (443) werden 3 koeien besmet in de RV en RA
kwartieren; koe 445 in elk kwarder 2 ml, koe 446 0,5 ml en koe 447 0,2 ml.
Bij alle drie de koeien is de infectie aangeslagen. Algemene ziekteverschijn-
selen hebben zij niet vertoond. In de periode van de 4de tot de 12de dag
was de uier duidelijk gezwollen en hard, welke zwelling geleidelijk terug
ging. Het celgehahe van de melk, die iets geel zag en vlokkig was, is ook
geleidelijk aan teruggelopen. In de Breed-preparaten trad vaak korreling
op, echter ook in het LA kwartier van koe 445, waaruit Str. agalactiae ge-
kweekt kon worden, zodat deze korreling waarschijnlijk meer berust op een
reactie van het uierweefsel op een infectie, dan dat dit een typisch PPLO-
verschijnsel zou zijn.

Het gelukte de PPLO uit de melk te kweken bij koe 445 gedurende 109
dagen, bij koe 446 gedurende 12 dagen en bij koe 447 gedurende 33 dagen.
Bij deze laatste koe moet nog vermeld worden, dat in deze periode van 33
dagen het van de 12de tot de 22ste dag niet gelukte PPLO\'s uit de melk
te isoleren, daarna weer regelmatig tot de 33ste dag.

Het bleek dus dat ook met kleine hoeveelheden melk het mogelijk was de
aandoening van de ene koe op de andere over te brengen.
Bovenstaande proeven zijn alle genomen met stam GW 69, gekweekt uit
afwijkend stieresperma. De volgende proef werd genomen met een cultuur
uit sperma van stier HR, ook een patiënt met afwijkend sperma.

Twee ml cultuur van deze stam werd ingespoten in het RV en RA kwartier
van koe 465. Na 24 uur was het celgehalte reeds sterk verhoogd en kon de
PPLO uit de melk gekweekt worden. Vier dagen na de infectie waren de
kwartieren gezwollen en was de melk iets te geel en vlokkig. Twee dagen
later was de uier sterk gezwollen en hard en de melk dik, geel en vlokkig.
Vijf dagen later leken de kwartier weer normaal en was ook het uiterlijk
van de melk weer normaal geworden, terwijl het celgehalte niet meer ver-
hoogd was, de veranderingen waren dus snel teruggelopen. Toch gelukte het
kweken van PPLO\'s uit de RV en RA kwartieren tot 20 dagen na de in-
fecde.

Ook met deze stam HR, gekweekt uit afwijkend sperma, was het dus moge-
lijk een koe een mastitis te bezorgen met dezelfde verschijnselen als bij de
runderen die met stam GW 69 waren besmet.

De proef werd herhaald met een stam, die uit normaal stieresperma was ge-
kweekt, de stam Ko. Koe 463 werd intramammair ingespoten in het RV en
RA kwartier met 2 ml cultuur. Na 24 imr waren de ingespoten kwartieren
iets gezwollen en was het celgehahe van de melk sterk verhoogd. Zes dagen
na de inspuiting was het celgehalte weer normaal, de kwartieren zijn nog
steeds iets gezwollen. Vijftien dagen na de infecde was het celgehalte van
het RA kwartier weer sterk verhoogd, enkele dagen later ook dat van het
RV kwartier. Deze periode, waarin het celgehalte ontelbaar werd, heeft 10
dagen geduurd, waarna het celgehalte weer geleidelijk naar normaal terug
liep. Uit de melk kon uit de beide ingespoten kwartieren steeds een PPLO
gekweekt worden gedurende een periode van nnm drie maanden.
Ook deze PPLO stam, de stam „Ko", was dus in staat bij het rund een
mastids te veroorzaken, met een gezwollen uier, veranderde melk met sterk
verhoogd celgehalte, terwijl de PPLO ruim 3 maanden uit de melk ge-
kweekt kon worden.

spoten werd met stam „Joh", ook gekweekt uit normaal stieresperma. Het
celgehalte was na de inspuiting gedurende 5 dagen verhoogd, daarna weer
normaal. De melk was in deze periode iets vlokkig, maar na 6 dagen was ze
uiterlijk niet meer afwijkend. De ingespoten kwartieren, die eerst licht ge-
zwollen waren, waren na 6 dagen weer normaal. Het is bij deze koe nooit
gelukt mycoplasma\'s uit de melk te kweken. De stam „Joh" was dus niet in
staat zich in de uier van koe 464 te vermenigvuldigen.

Daar koe 464 negadef gereageerd had op de inspuiting met stam „Joh",
werd de proef herhaald met proefkoe 466. Twee ml cultuur werd intra-
mammair ingespoten.

Vierentwintig uur na de inspuiting was het celgehalte van de melk ontel-
baar hoog, de melk geel en vlokkig, de uier duidelijk gezwollen en konden
uit de melk mycoplasma\'s gekweekt worden. Na deze eerste dag is het echter
nooit meer gelukt om PPLO\'s uit de melk te kweken. De zwelling van de
uier was na 4 dagen verdwenen, het celgehalte was gedaald en de melk nog
slechts gering veranderd. Ook in de uier van koe 466 heeft de stam „Joh"
zich dus niet kunnen handhaven.

Uit de genomen proeven blijkt, dat de M. bovigenitalium stam (stam
1836), die in Engeland door Stuart geïsoleerd werd uit een spontane
mastitis uitbraak bij runderen, in staat is bij een gezonde koe een mastitis
te veroorzaken, wanneer de cultuur intramammair werd ingespoten. Deze
mastitis gaf een typisch beeld: een verminderde melkgift, een hard en ge-
zwollen, maar weinig pijnlijk uier, sterk veranderde melk, maar geen alge-
mene ziekteverschijnselen. De melk leek op het eerste gezicht normaal,
maar na korte tijd staan ontstond een afscheiding van een wei-achtige laag
met een duidelijk sediment of een duidelijke bovenlaag.
In de Breed-preparaten was een korreling te zien, die leek op de korreling
zoals ook te zien is in een Breed-preparaat van een PPLO cultuur. Deze
korreling trad echter ook op in kwartieren met een bacteriële mastitis, wan-
neer aan flarden gescheurde leucocyten aanwezig waren; ze moet dus be-
schouwd worden als een reactie van de uier op een infectie.
Uit het onderzoek van sperma van in Nederland voor KI gebruikte stieren
bleek, dat ook in Nederland bij een hoog percentage van de onderzochte
dieren PPLO\'s uit de sperma-monsters gekweekt konden worden, zonder
dat er klachten over de bevruchtingsresultaten bestonden. Uit het sperma
van 3 dieren, die wel duidelijke afwijkingen van het sperma vertoonden
terwijl het bacteriologisch onderzoek negatief was, konden PPLO\'s gekweekt
worden. Daar de mogelijkheid niet was uit te sluiten, dat de afwijkingen
in het sperma veroorzaakt zouden kunnen zijn door de PPLO-infectie, wer-
den met twee van de geïsoleerde stammen infectieproeven gedaan. Hierbij
bleek, dat na intramammaire inspuiting bij normale proefkoeien, een mas-
titis ontstond met een gezwollen, hard weinig pijnlijk uier, geel verkleurde,
vlokkige melk met een verhoogd celgehalte, een verminderde melkgift, maar
geen algemene ziektesymptomen aanwezig waren.

Met de melk van een besmette koe kon de aandoening op een nieuwe koe
worden overgebracht, ook wanneer hiervoor slechts een kleine hoeveelheid
melk werd gebruikt. De klinische verschijnselen gingen geleidelijk aan tenig
zonder dat een behandeling werd ingesteld, maar de mycoplasma\'s waren

lange tijd uit de melk te kweken, ook nadat de klinische verschijnselen
verdwenen waren.

Proeven genomen met twee PPLO culturen, geïsoleerd uit normaal sperma,
gaven opvallende verschillen te zien. De ene cultuur gaf een beeld dat gelijk
was aan de aandoening die optrad na het inspuiten met de culturen uit het
afwijkende sperma, de andere cultuur gaf slechts een lichte reactie, waarbij
de mycoplasma\'s slechts één dag uit de melk te kweken waren.
Er bestaat dus wel een verschil wat hun pathogene eigenschappen betreft
tussen verschillende uit stieresperma gekweekte PPLO stammen.
In hoeverre PPLO-mastitis in ons land in de praktijk voorkomt is niet
bekend, maar het zou zeker aanbeveling verdienen om in gevallen waarbij
geen bacteriële oorzaak voor een mastitis gevonden kan worden, een onder-
zoek in te stellen naar de aanwezigheid van mycoplasma\'s.
Dit geldt vooral wanneer de aangetaste dieren geen algemene ziekte-
verschijnselen vertonen, de uier gezwollen en hard is, maar weinig pijnlijk,
de melk afwijkend en de melkgift verminderd is. Mocht de aandoening ook
in ons land voorkomen, dan zullen hygiënische maatregelen, ook nadat de
aandoening klinisch genezen is, van het grootste belang zijn om versprei-
ding te voorkomen.

Met een PPLO cuhuur, welke in Engeland geïsoleerd was uit een natuurlijke mastitis-
uitbraak bij runderen, kon experimenteel een mastitis bij koeien worden opgewekt.
Deze mastitis was gekenmerkt door sterk veranderde melk, een sediment of boven-
laag gescheiden van een wei-achtige vloeistof, een hard, gezwollen, maar weinig
pijnlijk kwartier, verminderde melkgift en het ontbreken van algemene ziektever-
se hijnselen.

Uit spermamonsters van in Nederland gebruikte K.I.-stieren kon in een hoog per-
centage een PPLO worden gekweekt. Het onderzoek omvatte zowel dieren met een
normale vruchtbaarheid, als dieren met afwijkend sperma.

Met 2 uit afwijkend sperma gekweekte stammen konden koeien na intramammaire
inspuiting worden besmet. Er ontwikkelde zich een mastitis met veranderde, geel ver-
kleurde, vlokkige melk met een sterk verhoogd celgehalte, verminderde melkgift, een
hard, gezwollen, maar niet pijnlijk uier en het ontbreken van algemene ziektever-
schijnselen. Met een kleine hoeveelheid melk kon de aandoening op gezonde koeien
worden overgebracht. De klinische verschijnselen verdwenen spontaan, maar de PPLO
kon daarna nog lange tijd uit de melk worden gekweekt.

Met 2 uit normaal sperma gekweekte PPLO stammen kon in één geval eenzelfde
aandoening als hierboven beschreven worden opgewekt, in het tweede geval was de
PPLO slechts gedurende 24 tnir uit de melk van 2 hirrmee galactogeen besmette
koeien te isoleren. Deze stam had zich in de uier dus niet kunnen ontwikkelen.
Een nader onderzoek van melkmonsters zal moeten uitmaken of PPLO infecties in
Nederland een rol van betekenis spelen in gevallen van mastitis bij runderen.

With a PPLO culture isolated in England from cows with a mastitis, the disease could
be transmitted experimentally to other cows. The characteristic features were: a
secretion which is not markedly abnormal when first drawn from the udder but which
produces a copious sediment or an upper layer of fine particles on standing, a firm
and swollen but more or less painless quarter, a rapid fall in the milk yield of the
affected quarter, and the absence of systemic signs.

An investigation in the Netherlands has shown PPLO occur frequently in samples
of semen from bulls used for artificial insemination, regardless of the fertility of the
bull of origin.

With 2 strains isolated from semen of infertile bulls, cows could be infected after an
intramammair injection. A mastitis developed wdth yellow and flocky milk with a high
cell count, a fall in the milk yield, a firm and swollen but painless quarter and an
absence of systemic signs. With a small amount of milk the condition could be
transmitted to healthy cows. The clinical signs disappeared spontaneously, but the
Mycoplasma could be cultivated from the milk for a long period of time.
With 2 strains cultivated from normal semen, in one case the same condition as
mentioned above could be stirred up, in the second case PPLO could be isolated from
the milk of 2 cows infected intramammairy for a period of 24 hours. This last strain
had not been able to multiply in the udder of the 2 cows.

Closer investigations of milksamples may demonstrate the role played by mycoplasma\'s
in outbreaks of mastitis in the Netherlands.

Avec une culture de PPLO, isolée en Angleterre d\'une éruption naturelle de mastite
bovine, on a pu provoquer une mastite expérimentale chez des vaches. Cette mastite
était caractérisée par une forte altération du lait, un sédiment ou couche supérieure
séparé d\'un liquide séreux, un quartier dur, gonflé mais peu douloureux, une lactation
diminuée et l\'absence de symptômes généraux.

Des échantillons de sperme de taureaux, dont on se sert aux Pays Bas pour l\'In-
sémination Artificielle, on a su cultiver un PPLO dans un pourcentage élevé.
L\'examen comprenait aussi bien des animaux avec une fertilité normale que des
aiîimaux avec un sperme anormal.

A l\'aide de deux souches cultivées de sperme anormal on sut infecter des vaches après
une injection intramammaire. Il en suivit une mastite avec un lait altéré à couleur
jaunâtre, floconneux, avec une teneur fortement augmentée en cellules, une lactation
diminuée, une mamelle dure, gonflée mais non douloureuse et absence de symptômes
généraux. Avec une petite quantité de lait on put transmettre l\'affection sur des
vaches saines. Les symptômes cliniques disparurent spontanément, mais encore long-
temps après on put cultiver le PPLO du lait.

Avec deux souches de PPLO cultivées de sperme normal on sut cultiver dans un cela
seul cas la même affection que celle décrite ci-dessus ; dans le deuxième cas on ne put
icoler le PPLO que pendant 24 heures du lait de deux vaches infectées à la façon
galactogène. Ainsi cette souche n\'avait pas pu se développer dans la mamelle.
Un examen plus détaillé des échantillons de lait devra décider si les infections de
PPLO peuvent jouer un rôle important dans la genèse de mastite aux Pays Bas.

Mit einer PPLO-Kultur, die in England aus einem natürlichen Mastitisausbruch
bei Rindern isoliert worden war, konnte experimentell bei Kühen eine Mastitis erzeugt
werden. Diese Mastitis kennzeichnete sich durch veränderte Milch, ein Sediment oder
Oberschicht getrennt durch serumartige Flüssigkeit, ein hartes, geschwollenes doch
wenig schmerzhaftes Euter, verminderte Milchleistung und keine allgemeinen Krank-
heitserscheinungen.

Aus Spermaproben von in den Niederlanden benutzte k.B.-Stieren konnte ein hoch-
prozentiges PPLO gezüchtet werden. Die Untersuchung umfasste sowohl Tiere mit
normaler Fruchtbarkeit, als Tiere mit abweichendem Sperma.

Mit zwei aus abweichendem Sperma gezüchteten Stämmen konnten Kühe nach intra-
mammärer Injektion infiziert werden. Es entwickelte sich eine Mastitis mit ver-
änderter, gelblich gefärbter, flockiger Milch mit stark erhöhtem Zellgehalt, geringerer
Milchleistung, ein hart geschwollenes jedoch nicht schmerzhaftes Euter und keine
allgemeinen Krankheitserscheinungen. Mit einer kleine Milchmenge konnte die
Entzündung auf gesunde Kühe übertragen werden. Die klinischen Erscheinungen
verschwanden spontan, doch die PPLO konnte danach noch lange Zeit aus der Milch
gezüchtet werden.

Mit zwei aus normalem Sperma gezüchteten PPLO-Stämmen konnte in einem Fall
dieselbe Entzündung, wie oben beschrieben, erzeugt werden ; im zweiten Fall war die
PPLO nur während 24 Stunden aus der Milch von zwei hiermit galaktogen infi-
zierten Kühen zu isolieren.

Eine nähere Milchprobenuntersuchung wird ausmachen müssen, ob PPLO-Infektionen
in den Niederlanden in Mastitisfällen bei Rindern eine Rolle spielen.

Con un cultivo de PPLO, lo cual era aislado de un brote natural de mastitis en
vacas en Inglaterra, se pudo incitar experimentalmente una mastitis en vacas. Esta
mastitis era caracterisada por una leche muy cambiado un sedimento o capa arriba
stparado de un liquido parecido al suero, un cuarto duro, hinchado, pero un poco
doloroso, rendimiento lacteo escaso y no sintomas de enfermedad general.
De muestras de esperma de toros de inseminacion artificial usado en holanda se pudo
cultivar en un alto porcentage PPLO. La investigacion abarcado animales con una
fertilidad normal asi como animales con anomalias en le esperma. Con 2 cepas
cultivados de esperma anormal se pudo contaminar vacas por via intramamaria.
Se desarrollo una mastitis con una leche amarillo, vellocino con un contenido de
celulas muy alto, rendimiento lacteo escaso, una ubre muy dura, hinchada pero no
dolorosa y no sintomas de enfermedad general. Se puede transplantar con una pequena
cantidad de leche esta anomalia en vacas sanas. Los sintomas clinicos desaparicieron
espontaneo, pero despues se pudo cultivar PPLO de la leche durante largo tiempo.
Con 2 cepas de PPLO cultivados de esperma normal se pudo contaminar en un
caso la misma anomalia como arriba mencionada, en el secundo caso se pudo aislar
de la leche solamente durante 24 horas PPLO.

Esta cepa no se pudo desarrollar en la ubre. Mas investigaciones de muestras de leche
tienen que decidir en Holanda si infecciones de PPLO juegen un papel importante
en casos de mastitis en bovinos.

A f s h a r. A., Stuart, P. and H u c k, R. A. : Granular Vulvovaginitis (Nodular
Venereal Disease) of Cattle associated with Mycoplasma bovigenitalium. Vet.
Record, 78, 5/2, f/966).
A 1 b e r t s e n, B. E.: Pleuropneiunonia-like Organisms in the Semen of Danish

Artificial Insemination Bulls. Nord. Vet. Med., 7, 169, (1955).
Bak os, K., Bane, A. und Thal, E.: Mycoplasma (PPLO) in Beziehung zur

Fruchtbarkeit bei Bullen. Zbl. Vet. Med., 9, 397, (1962).
B an e, A. : Fertility and Reproductive Disorders in Swedish Cattle. Brit. Vet. ]., 120,
431, (1964).

B a r b e r, T. L. and Fabricant, J. : Primary Isolation of Mycoplasma Organisms

(PPLO) from Mammalian Sources, ƒ. Dact., 83, 1268, (1962).
O \' B e r r y, P. A., B r y n e r, J. H. and Frank, A. H. : Isolation of Mycoplasma
from an Aborted Fetus and Vaginal Mucus. Am,. J. vet. Res., 27, 677, (1966).
Bogel, K., Berchthold, M., B r u n n e r, A. und K 1 i n g e r, L. : Die Eignung
der Gewebekulturtechnik zur Isolierung und Charakterisierung eines zytopathoge-
nen Mycoplasmastammes vom Bullen. Zbl. Bakt. Orig. I., 185, 423, (1962).
Carmichael, L. E., Guthrie, R. S., F i n c h e r, M. G., Field, L. E.,
Johnson, S. D. and L i n q u i s t, W. E. : Bovine Mycoplasma Mastitis. Proc.
United Livestock San. Ass. 67th Annual Meeting, 220, (1963).
Davidson, I. and Stuart, P.: Isolation of a Mycoplasma-like Organism from

an Outbreak of Bovine Mastitis. Vet. Rec., 72, 766, (1960).
Edward, D. G. F f., Hancock, J. L. and H i g n e 11, S. L.: Isolation of
Pleuropneumonia-like Organisms from the Bovine Genital Tract. Vet. Rec., 59,
329, (1947).

Hale, H. H., Helm bol dt, C. F., PI ast ridge, W. N. and S t u 1 a, E. F.:
Bovine Mastitis caused by a Mycoplasma Species. Cornell Vet., 52, 582, (1962).

Hartman, H. A., T o u r t e 1 o 11 e, M. E., Nielsen, S. W. and Plas-
tridge, W. N.: Experimental Bovine Uterine Mycoplasmosis. Res. Vet. Sci.,
5, 303, (1964).

Hirth, R. S., P 1 a s t r i d g e, W. N., T o u r t e 1 o t t e, M. E. and Nielsen,
S. W.: Genital Mycoplasmosis in Cattle and Man. J. Am. vet. med. Assoc., 148,
277, (1966).

Jasper, D. E., Jain, N. C. and Brazil, L. H.: Clinical and Laboratory
Observations on Bovine Mastitis Due to Mycoplasma, ƒ. Am. vet. med. Assoc.,
148, 1017, (1966).

Nielsen, F.: Sterility in Cattle, especially as a Result of uterine Infection. 14th
Int. Congress, London, 105, (1949).

Speck, J.: Vorkommen und Bedeutung von Mycoplasma laidlawi und Mycoplasma
bovigenitalium im Genitaltrakt des Rindes. Mh. Tierheilk., 14, 24, (1962).

Stuart, P., Davidson, I., Slavin, G., E d g s o n, F. A. and Howell, D.:
Bovine Mastitis caused by Mycoplasma. Vet. Ree., 75, 59, (1963).

T e r p s t r a, J. I.: A case of „enzootic sterility" (vibrio fetus; Pleuropneumonia-like
organisms). Proc. 15th Int. Vet. Congress. Stockholm 2, 811, (1953).

Van andere zijde is in dit tijdschrift reeds aandacht besteed aan principe
en technieken van atoom-absorptiemetingen (Hendriks, 1964), in het
bijzonder voor de calcium- (Hendriks en Klazinga, 1965) en
magnesiumbepalingen (Hendriks e.a., 1965) in bloedplasma. Ook voor
de bepaling van sporenelementen opent deze werkwijze perspectieven,
zoals kan blijken uit vele recente publikaties (Atomic Absorption News-
letter, 1961 tot heden). Wij hebben onder andere bij de bepaling van koper
in bloedplasma grote voordelen bemerkt en willen daarom gaarne de
nieuwe mogelijkheden in wijdere kring bekend maken.

Het apparaat voor atoom-absorptie (in ons geval een Techtron-AA-100,
geleverd door Gh. Goffin N.V. te de Bilt) werd volgens de handleidingen
uitgerust en ingeschakeld (holle kathodelamp voor koper, 4 mA stroom-
sterkte; coarse gain 2, dit geeft ongeveer 400 ä 500 V hoogspanning op de
fotomultiplicator; golflengte 324,7 nmi); brander voor acetyleen-lucht,
acetyleendruk 3,5 p.s.i.2), perslucht uit leiding 18 p.s.i.; opwarmtijd onge-
veer 10 minuten).

Het bloedplasma werd 1 : 6 verdund door toevoegen van 5 volumina
dubbel gedestilleerd water (aq. bidest.); voor de bepaling is minimaal
ongeveer 1 ml plasma nodig.

Het gebruikte glaswerk en polytheen was, na schoonmaken, gespoeld met
verdund salpeterzuur en aq.bidest. De standaardoplossing werd bereid door
afwegen van 491 mg kopersulfaat (CUSO4.5H2O), oplossen in precies
500 ml aq.bidest. en 1 : 250 verdunnen in aq.bidest., waaraan een druppel
sterk zuur was toegevoegd. De sterkte van de meest verdunde oplossing
was juist 1 microgram koper per ml; deze verdunning werd iedere dag
vers bereid.

Aangezien voor het sporenelementenwerk de uitslag van de galvanometer
te gering is voor direkte aflezing, moet hetzij voorconcentratie, hetzij
schaalvergroting („scale expansion") worden toegepast. In dit geval werd

1 Dr. W. T. Binnerts; wetenschappelijk hoofdmedewerker aan het Laboratorium
voor Fysiologie der Dieren, Haarweg 10, Wageningen.

2 Thalma Achterop; medisch analiste. Landbouwkundig Bureau voor de Neder-
landse Stikstofmeststoffenindustrie.
1

p.s.i., pound per square inch = 0,070 kg/cm\'-^.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 92, afl. 10, 1967 639

om de methode eenvoudig te houden, tot schaalvergroting besloten, waar-
bij een factor 10 versterking werd bereikt. Het hiervoor nodige elektro-
nische apparaat is beperkt van omvang en betrekkelijk goedkoop. De
schaalvergroting geschiedde door aanbrengen van een constante 9 mV
tegenspanning tegen het uitgangssignaal van de galvanometer van 9 ä 10
mV, waarna de overblijvende O ä 1 mV precies 10 maal versterkt werd;
aldus kon zeer nauwkeurig worden afgelezen in het gebied van 90 tot
100% transmissie. De uitkomsten werden geregistreerd met een schrijver
(Hitachi recorder, model QPD33).

Met atoom-absorptie zijn op twee verschillende dagen koperbepalingen ver-
richt in 20 plasmamonsters. De uitkomsten zijn berekend door eenvoudig
delen van de waargenomen uitslag in mm door die van de standaardop-
lossing van 1 microgram Cu per ml. Men zou hiervoor eigenlijk de „Absor-
bance" = — log transmissie hebben moeten gebruiken, doch alle waar-
nemingen liggen in het gebied van 96 — 100% transmissie, waar de afwij-
king verwaarloosbaar klein is.¹) Enkele representatieve registraties zijn
weergegeven in fig. 1.

Enkele metingen met 10 maal schaalvergroting. Ondanks de aanzienlijke elektronische
versterking zijn de registraties nog zonder storende rimpeling. De onderste lijn is
steeds de meting met dubbel gedestilleerd water. De bovenste registraties zijn van
links naar rechts: de standaard 2 ^g bij 2 ml plasma 1; de 2 jxg standaard bij 2 ml
plasma 2, de 2 fj,g standaard alleen; een andere standaard; plasma 1 alleen.

— log (1—x) = —0,4343 In (1—x) = 0,4343 . . (
De procentuele afwijking in de lineariteit is dus:

(—VïxH-Vsx^—/4xS-f- . . .) 100, met voor 96% transmissie ingevuld: x = 0,04.

Dezelfde 20 plasmamonsters zijn behandeld met de technieken van de ge-
woonlijk uitgevoerde fotometrische koperbepaling met carbaminaat en 5
van de monsters zijn bovendien nog elders op kopergehalte onderzocht*)
volgens hetzelfde fotometrische principe. De uitkomsten zijn samengebracht
in tabel 1.

-) Eerste twee kolommen: uitkomsten van afzonderlijke bepalingen, met een tussen-
poos van enige dagen verricht; laatste kolom: gemiddelde uitkomst.

De uitkomsten van tabel 1 laten zien, dat de atoom-absorptie een zeer be-
trouwbare beoordeling geeft van het plasma-kopergehalte. Het gemiddelde
verschil ten opzichte van de fotometrische bepaling voor de 20 monsters
bedroeg -f-0,02 ± 0,01 mg/1, dus de atoom-absorptiemethode zou in ge-
ringe mate hogere waarnemingen leveren. Mogelijk berust dit nog op een
systematische fout van de fotometrie, aangezien de elders uitgevoerde
bepalingen hetzelfde gemiddelde verschil van 0,02 mg/1 lieten zien ten
opzichte van onze fotometrische bepalingen. In elk geval is het waarge-
nomen verschil niet van wezenlijke betekenis.

Het gemiddeld duploverschil kon slechts berekend worden voor 18 mon-
sters, aangezien in twee gevallen slechts 1 ml of zelfs iets minder aan
plasma over was gebleven van de fotometrie. Het duploverschil bedroeg
gemiddeld 0,025 mg/1, dit is rond 3% van het gemiddelde gehalte. In

géén van de 18 gevallen was het duploverschil groter dan 7%, waarbij moet
worden aangetekend dat geen duplobepalingen zijn uitgevoerd in het
gebied beneden 0,6 mg/1. Met het gemiddeld duploverschil als hier waar-
genomen zou een gehalte van 0,5 mg/1 slechts in 5% van de gevallen
nopen tot een tripliceren, ingeval de toelaatbare duploverschillen op
maximaal 10% gesteld werden; een dergelijke eis verliest aan betekenis
voor de zeer lage gehalten. Wij menen dan ook te mogen stellen dat op
grond van dit waarnemingsmateriaal de atoom-absorptiebepaling aan de
hoogste praktijkeisen voor koperanalyse in plasma voldoet.

In iedere serie bepalingen is tenminste een standaardbepaling opgenomen;
aangezien geen chemicaliën worden toegevoegd kan alles betrokken worden
op een aq.bidest.-blanco. Deze standaardoplossing behoeft niet in plasma
opgenomen te worden aangezien gebleken is, dat de bestanddelen van het
plasma geen invloed uitoefenen: aan plasma toegevoegd koper werd ten
volle teruggevonden (fig. 1).

Bij de fotometrische bepaling moet men beginnen het koper vrij te maken
van de eiwitten, waarin het ten dele vast is gebonden. Dit geschiedt niet
altijd even betrouwbaar door toevoegen van sterk zuur gevolgd door ont-
eiwitten (Gubler e.a., 1952). Betrouwbaarder uitkomsten worden ver-
kregen met de reeds genoemde fotometrische methode na destructie in
zuur milieu (Reith e.a., 1947).

De fotometrische methode welke in dit laboratorium wordt toegepast be-
rust op dezelfde bepaling met zure destructie van 5 ml plasma, met dien
verstande echter dat bij de vorming van het carbaminaat-complex wat
minder citraat wordt toegevoegd en dat als indicator wordt gebruikt kresol-
rood, waardoor bij de lagere pH-waarde na slechts één maal uitschudden
nagenoeg alle kopercomplex in tetra komt. De modificaties (I U P A C-
report, 1959) zijn mogelijk gebleken omdat plasma en serum minder sto-
rende stoffen bevatten dan de gewassen, waarvoor de methode van Reith
c.s. oorspronkelijk is ontworpen. Een vrijwel identieke werkwijze wordt
gevolgd op het I.B.S. te Wageningen (bijv. Harberts en Spoelstra,
1956).

Ondanks het versnellen van de fotometrische methode duurt een serie
enkelvoudige bepalingen nog ongeveer een gehele werkdag. De atoom-
absorptie heeft het voordeel, dat het vrijmaken van het koper uit de eiwit-
binding reeds in het eerste gedeelte van de vlam geschiedt, dat de ontstane
verbrandingsprodukten niet storen en dat evenmin hinder ondervonden
wordt van de begeleidende mineralen. Dit maakt de bepaling snel en een-
voudig.

De storingsmogelijkheden zijn geheel anders dan bij de fotometrie; daar
gaat het in hoofdzaak om competitie van vreemde ionen met het carbami-
naat-reagens, waarvoor vooral ijzer en mangaan in aanmerking komen. Bij
de atoom-absorptie wordt zelfs van 10-voudige overmaat van deze metalen
geen hinder ondervonden. Het laatste is het logische gevolg van het werken
met een lichtbron, die in principe uitsluitend de straling van koper uitzendt.
Storingen kunnen in principe nog blijven bestaan; zij zijn dan het gevolg
van molecule- of complexvorming in de vlam. Men zal derhalve bedacht
moeten zijn op inwerking van macro-elementen als calcium en vooral fosfor.
Het Ca-gehalte van rond 10 mg% representeert een ongeveer 100-voudige

overmaat ten opzichte van koper, het sterk variabele fosforgehalte een niet
geringere overmaat. In tabel 2 en 3 zijn echter enkele uitkomsten vermeld,
waaruit blijkt dat zelfs door de hoogste P-gehalten geen storing is ontstaan;
het calcium bleek de terugwinning van toegevoegd koper niet in belang-
rijke mate te storen.

Toegevoegd tijdens het 1 :6 verdunnen van het plasma; berekend alsof in het
plasma aanwezig.

Alle bepalingen werden verricht door 2 ml plasma te verdunnen; dit leverde
echter zulk een reserve aan volume op, dat het voor routinewerk heel goed
mogelijk lijkt slechts 1 ml plasma te gebruiken. Met het dan verkregen
volume van 6 ml wordt de duur van de registiatie tenminste /a tot %
minuut. Met registraties welke /a minuut duren, is het reeds zeer goed
mogelijk een rechte lijn op de plaats van het gemiddelde te leggen, met
een nauwkeurigheid vergelijkbaar met de hier berekende. Met langer du-
rende registratie bereikt men ongetwijfeld nog kleinere standaardfout.
Het bloedplasma behoeft \\olgcns onze ervaring niet vers te zijn. Bij de
laatste bepaling waren de monsters reeds 2 weken in de koelkast bewaard.

Tenslotte een enkele opmerking over het vereiste vlamtype. De temperatuur
moet uiteraard zodanig hoog zijn, dat alle aanwezige koper wordt vrijge-
maakt en in atoomvorm aanwezig blijft. Hiervoor is een hete acetyleen-
lucht vlam voldoende. Zou men koper willen bepalen in materialen van
hoger P-gehalte, dan zou men kunnen proberen te werken met de nog veel
hetere lachgas-acetyleen vlam: hiermee worden veel storende bindings-
krachten ongedaan gemaakt (Arnos en Willis, 1966). In ons geval
bracht de lachgas-acetyleen vlam geen voordeel: integendeel een vermin-

derde gevoeligheid, hetgeen ten dele moet worden toegeschreven aan de
kortere lichtweg door de vlam, ten dele aan verhoogde excitatie en daai -
mee geringere aantallen Cu-atomen in niet-aangeslagen toestand. De vlam-
temperatuur en de branderhoogte dienen overigens zodanig afgesteld te
zijn, dat de registratiecurve zo glad mogelijk verloopt; te lage lichtdoorgang
door de vlam en te lage brandertemperatuur (lichtgevende vlam) geven
onnodig sterk variabele registratie.

Een eenvoudige en snelle methode van koperbepaling in (runder) plasma wordt
beschreven. De enige bewerking voorafgaande aan de atoom-absorptie meting bestaat
uit 1 : 6 verdunnen van het plasma; de registratie geschiedt na lOx schaalvergroting
door middel van een klein en betrekkelijk goedkoop elektronisch apparaat. De uit-
komsten van 20 bepalingen gaven geen wezenlijke afwijking te zien ten opzichte van
de tot nog toe gebruikelijke koperbepaling door fotoraetrie van het complex met
c.irbaminaat. De duploverschillen (duplo\'s op verschillende dagen bepaald) waren
klein, met een gemiddelde van 0,025 rag/1. Storing van fosfor of calcium uit het
plasma werd niet ondervonden.

A simple and rapid method of copper determination in (bovine) plasma is described.
The only manipulation preceding the atomic-absorption measurement exists in 1 : 6
dilution of the plasma; the recording of the signal is preceded by lOx scale expansion
by a small and rather cheap electronic device. The results of 20 determinations were
essentially equal to those obtained by photometry of the carbaminate complex. The
duplo-differences from determinations on different days were small, with an average
of 0.025 mg/1. No interference was found by calcium and phosphorus in the plasma.

On décrit une méthode simple et rapide pour la détermination du cuivre dans le
plasma bovine. La seule manipulation consiste en dilution 1 : 6 du plasma, avant
l\'absorption atomique; la régistration se produit avec lOx „scale expansion" au moins
d\'un petit appareil électronique, à prix moderée. Une vingtaine d\'analyses absorption-
atomique et photometrique ont donné des valeurs essentiellement identiques. Les
déviations de duplicates, analysées a jours différents, étaient petites, avec un valeur
moyen de 0,025 mg/1.

Aucun interférence s\'a manifesté, ni par calcium, ni par phosphore du plasma.
ZUSAMMENFASSUNG

Ein einfaches Schnell-Bcstimmunsverfahren für Kupfer im Rinderplasma wird
beschrieben.

Die einzige Vorbewerkung ist 1:6 Verdünnung des Plasmas; die Atomare Ab-
sorptionsmessung verfolgt mit lOx „Scale Expansion" mittels einem kleinen und
relativ billigen elektronischen Gerät. Die Werte in 20 Plasmamustern ergaben sich
nicht wesentiich verschieden von denen der bisher üblichen Karbaminat-photometrie.
Die Differenzen der Doppeltbestimmungen von verschiedenen Tagen waren gering
und ergaben einen Mittelwert von 0,025 mg pro L. Keine Störung wurde ausgeübt
vom Phosphor- oder Kalziumgehalt des Plasma\'s.

Esta discutido un metodo simple y rapido para determinar el contenido de cobrc en
plasma (bovino).

El unico trabajo, previo al mensura de la absorpcion de atomo, consiste en la dilucion
de 1 : 6 del plasma, el registro sucede despues 10 veces engrandecimiento por medio

de un pequeno y relaUvajnente barato aparato electronico. Les resultados de 20
di terminaciones no muestran una diferencia real al respecto de la determinacion de
cobre usual por medio de fotometria del complrxo con carbaminato. Las diferencias
duplos (duplicados estimados en diferentes dias) eran pequenas, con un promedio
de 0,025 mg/litro. No se en;ontro una perturbacion por el fosforo y el calcio proce-
dente del plasma.

atomic absorption spectroscopy. Spectrochimica Acta, 22, 1325, (1966).
Atomic Absorption Newsletter, tweemaandelijks tijdschrift, uitgegeven

door The Perkin-Elmer Corjjoration, Norwalk, Connecticut, U.S.A.
G u b 1 e r, C. J., L a h e y, M. E., A s h e n b r u c k e r, H., C a r t w r i g h t, G. E.
and Wint robe, M. M.: Studies on copper metabolism; I.A. Method for the
Determination of Copper in whole blood, red blood cells and plasma. ]. Biol.
Chem., 196, 209, (1952).
H a r b e r t s, C. L. en S p o e 1 s t r a, O. C., C.I.LO.: Gestencilde Mededelingen 10
(1956) 5 pp.

chemie. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1528, (1964).
Hendriks, H. J. en K 1 a z i n g a, W.: De vlamabsorptiespectrofotometrie (ato-
maire absorptiespectrofotometrie) in de veterinaire klinische chemie. II De bepaling
van calcium. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 155, (1965).
Hendriks, H. J., K 1 a z i n g a, W. en Nobels, H. K.: De vlamabsorptie-
spectrofotometrie (atomaire absorptiespectrofotometrie) in de veterinaire klinische
chemie. III De bepaling van magnesium in bloed. Tijdschr. Diergeneesk., 90,
1653, (1965).

I. U. P. A. C. Report: Determination of copper content of foodstuffs, Photometrie

Method, Butterworths Scientific Publications, London, 1959.
Reith, J. F., R a m e a u, J. Th. L. B., M u 1 d e r, E. G., Seekles, L., K n i p -
horst, L. C. E. en D e ij s, W. B.; De koperbepaling in plantaardig materiaal
met diaethyldithiocarbaminaat. Chem. Weekbl., 43, 106, (1947).

Can the avirulent chickenegg-adapted vaccine strain
against duck plague regain its natural virulence?

In 1963 vermelden wij (J a n s e n, K u n s t en W e m m e n h o v e, 1963) ,
dat, als het eendepestvirus via kippeëipassages avirulent voor eenden ge-
worden is, met dit avirulente virus eenden zeer goed geïmmuniseerd
kunnen worden tegen de natuurlijke infectie. Een en twintig geënte eenden
bleken volledig immuun te zijn tegen een zware experimentele infectie
welke de 14 controle-eenden alle deed sterven. Deze gunstige bevindingen
werden op zeer grote schaal bevestigd door duizenden entingen in de
praktijk. Aangetoond werd dat 14 maanden na enting de immuniteit nog
altijd volledig is (Jansen en Wemmenhove, 1966).

Toch bereikte ons een niet nader door feiten gestaafd gerucht alsof de
enting misschien toch risico\'s met zich mede zou kunnen brengen, n.1. in
dien zin dat het ingespoten avirulente virus door de geënte eend zou
kunnen worden uitgescheiden, waarbij dan door het passeren door de eend
(de natuurlijke gastheer van het virus) de oorspronkelijke virulentie terug-
gekeerd zou kunnen zijn. Gedeeltelijk werd dit ongegronde vermoeden reeds
weerlegd in een door ons vermelde publikatie (Jansen en Kunst,
1964) welke getiteld was: „Scheiden geënte eendekuikens het entvirus
uit?". Wij hebben toen een uitscheiding van entvirus niet kunnen vast-
stellen.

Het thans te vermelden onderzoek sluit hierop aan, n.1. in dien zin dat wij
getracht hebben het voor eenden avirulente kippeëivirus via eendeëieren
weer virulent te maken.

Op 16 juli werden 6 eendeëieren, alle een embi70 van 11 dagen oud be-
vattende, met het voor eenden avirulente kippeëivirus, doch voor eende-
eieren nog steeds virulente virus geïnfecteerd. Achtereenvolgens werden
eendeëipassages gemaakt op 19, 23, 27, 31 juli, 4, 7, 11, 14 en 18 augustus,
in totaal dus 10 eendeëipassages. Met het eimateriaal van deze laatste
eendeëipassages (2 fijngewreven chorio-allantois vliezen in 5 cm^ fysiol.
NaCl) werden twee eenden intramusculair ingespoten (1 cm3). Deze
proefeenden hebben niettegenstaande deze zeer hoge dosis vinis niet de
geringste reactie vertoond; (de proefeenden waren genomen uit een voor-
raadgroep waarvan vaststond dat ze niet immuun was tegen eendepest, de
andere eenden van deze groep bezweken na besmetting met eendepest).
Van een terugwinnen der oorspronkelijke virulentie is dus niets gebleken.

1 Prof. Dr. Jac. Jansen Sr.; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Bilt-
straat 168, Utrecht.

Tegen de toepassing der avirulente kippeëientstof kunnen dus ons inziens
geen bezwaren geopperd worden.

Wij stellen ons voor dat het oorspronkelijke virulente eendevirus via de
kippeëipassages verandert, misschien kan men zeggen degenereert, althans
wat de virulentie voor eenden betreft. Tijdens deze degeneratie zal waar-
schijnlijk de structuur van het virus veranderd zijn in dien zin, dat er
antigeenverlies is ontstaan; deze overgang van virulent naar avirulent zal
irreversibel zijn, evenals bij bacteriën de degeneratie van virulente S-
stammen naar avirulente R-stammen ook irreversibel is.
Onze eindconclusie luidt dus dat men zonder bezwaar de enting met
kippeëivirus mag toepassen.

Het bleek niet mogelijk te zijn het aan het kippeëi aangepaste voor eenden avirulent
geworden eendepestvirus via 10 snel op elkaar volgende eendeëipassages virulent te
maken. De kippeëi-eendepest-virus-entstof kan dus zonder gevaar gebruikt worden.

It appeared to be impossible to reactivate the virulence for ducks of the chicken egg
adapted duck-plague virus strain, which had become avirulent for ducks, by means
of ten rapidly succeeding duck egg passages.

The chicken egg adapted duck plague-virus vaccine may therefore be used safely.
RÉSUMÉ

On avait constaté qu\'il est impossible de redonner la virulence à une souche du virus
de la peste du canard adaptée à des oeufs de poule qui était devenu avirulente pour
des canards, par voie de dix passages aux oeufs de canard se succédant à de très brefs
intervalles.

C\'est pourquoi il n\'y a aucun risque d\'utiliser le virus-vaccin de la peste du canard
adapté aux oeufs de poule.

Es hat sich als unmöglich erwiesen bei einem dem Hühnerei angepassten Entenpest-
virus-Stamm, der Enten gegenüber avirulent geworden war, durch zehn rasch
aufeinanderfolgende Entenei-Passagen die Virulenz wiederherzustellen.
Demnach kann die dem Hühnerei angepasste Entenpest-Virus-Vakzine ohne irgend-
welche Risiko angewendet werden.

Por medio de 10 pases a través de huevos de patos, sucediéndose râpidamente, résulté
imposible hacer otra vez virulento al virus de la peste de los patos adaptada al huevo
de gallina y que llegó a ser no virulento para los patos.

Por lo tanto se puede usar sin peligro la vacuna del virus de la peste de los patos
atenuado en huevos de gallina.

.Jansen, Jac. Sr., Kunst, H. and Wemmenhove, R.: The active immuni-
zation of ducks against duck plague. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 927, (1963).
Jansen, Jac. Sr. en Wemmenhove, R.: De immuniteit ruim een jaar na

enting tegen eendepest. Tijdschr. Diergeneesk., 91, 838, (1966).
J a n s e n, J a c. Sr. en K u n s t, H. : Scheiden geënte eendekuikens het entvirus uit?
Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1534, (1964).

De ontwikkeling van het normale witte bloed-
beeld bij het rund vanaf de geboorte

Kraft (1965) publiceerde onderzoekingen omtrent de ontwikkeling van
het witte bloedbeeld bij 56 runderfoeten. Hij constateerde dat op het eind
van de tweede drachtigheidsmaand voor het eerst, en wel gelijktijdig,
lymfocyten en granulocyten in de circulatie verschijnen. De lymfocyten
nemen daarna snel in aantal toe. De granulocyten echter niet, zodat ge-
durende de eerste zes maanden van het foetale leven een uitgesproken
lymfocytair bloedbeeld aanwezig is. Daarna echter nemen de granulocyten
snel en sterk in aantal toe, zodat reeds in de 7de maand van het foetale
leven een kruising plaats vindt van de lymfocyten- en granulocytencurve.
In de laatste periode van het intraüterine leven zag Kraft een uitge-
sproken neutrofiel bloedbeeld met een duidelijke verschuiving naar links,
in den regel niet verder gaande dan tot de myelocyten. Eosinofiele cellen
zag Kraft kort vóór de geboorte slechts sporadisch, terwijl monocyten
na de zesde maand regelmatig werden gevonden.

Deze publikatie en de recente onderzoekingen en gegevens omtrent de
functie van de lymfocyten bij de immunologische afweer in het lichaam
zijn aanleiding geweest, dat ik nog eens terug kom op de in 1936 door mij
gepubliceerde gegevens orntren: de ontwikkeling van het witte bloedbeeld
bij het rund. (T h ij n, 1936 ), welke gegevens intussen iets zijn aangevuld.

De resultaten van mijn bevindingen zijn samengevat in fig. 1 op blz. 649
Hierin worden zowel de relatieve- als de ai.solute waarden voor de ver-
schillende leeftijden aangegeven.

Bij het kalf vinden we bij de geboorte en zeer koit daarna een duidelijke
geboorteleucocytose. W (4-12 upp.¹): gem. 15372; ug.**): 9620/17760;
83% boven 15000/mm3.

Zeer kort na de geboorte vindt een belangrijke daling v.in het aantal
leucocvten plaats. Op de derde dag werd gevonden: W (3 dpp.**): gem.
9240; ug.: 4640/13640 ; 71% beneden 8000/mm3.

Kraft (1965) vond kort vóór de geboorte een peic^ntage neutrofiele
cellen van ongeveer 70%. Daar sluiten mijn bevindingen van gem. 73%
neutrofiele cellen kort na de geboorte goed bij aan. De scherpe da\'ing van
het aantal leucocyten kort na de geboorte is een gevolg van de scherpe
daling van het aantal neutrofiele cellen, vooral op de 2de en 3de dag na
de geboorte. De eerste twee dagen post partum vormen de enige periode in
het leven van het normale, gezonde rimd waarin fysiologisch een neutrofiel
bloedbeeld voorkomt. Op de derde dag is het gewoonlijk al omgezet in i-en

1 upp. = uren post partum; dpp. = dagen post partum; ug. = uiterste grenzen;
gem. = gemiddeld.

4-12u.(6) 12 - 48 u. (10) 3 d. (10) 8 - 14 d. (10) 1 - 3 m. (14) 4 - 6 m. (12) 7 - 10 m. (16) 13.24 m. (20) 3 j. en ouder (51)

De samenstelling van het witte bloedbeeld op verschillende leeftijden.
In de balken: relatieve waarden; rechts van de balken: absolute waardenfmm^;
boven de balken: W = cuintal leucocytenjmm^; onder de balken: leeftijd in uren,

dagen, maanden of jaren met tussen haakjes het aantal onderzochte dieren.
Mo = monocyten; ly = lymfocyten; neutr. = neutrofiele cellen; eos. — eosinofiele
cellen. De basofiele cellen zijn niet aangegeven; hun percentage lag voor alle

lymfatisch bloedbeeld en het blijft lymfatisch gedurende het gehele verdere
leven, hoewel bij het ouder worden van het rund de waarden van de
lymfocyten en de neutrofielen elkaar steeds meer naderen.

Waarom bestaat kort vóór de geboorte en kort na de geboorte zo\'n uit-
gesproken neutrofiele leucocytose en waarom vindt binnen drie dagen na
de geboorte zo\'n sterke daling van het aantal leucocyten (neutrofielen i
plaats?

Hieromtrent zijn verschillende meningen naar voren gebracht, als: het
plotseling wegvallen van een regulerende factor van het moederdier; endo-
crine veranderingen na de geboorte; reactie van de pasgeborene op het
extraüterine leven of reactie op een geboorte-trauma. Bayer (1932)
toonde experimenteel bij dieren aan, dat koolzuuroverlading van het bloed
t.g.v. zuurstofgebrek een neutrofiele leucocytose met een kernverschuiving
naar links (= K.V.L.) geeft, precies in dezelfde vorm als men dat ook
ziet bij het pasgeboren dier. Algemeen wordt aangenomen, dat het jonge
dier intraüterien onder een lage zuurstofspanning leeft en deze wordt
lager, naarmate de drachtigheid voortschrijdt. Bayer verklaart de prena-
taal toenemende neutrofiele leucocytose met het voortschrijden van de
drachtigheid dan ook op dezelfde manier als de prenataal bestaande ery-
trocytose.

De snelle daling van de neutrofiele leucocytose kort na de geboorte zal dus
een gevolg zijn van het feit, dat met de geboorte de prenataal bestaande
extra prikkel op het beenmerg in samenhang met de bestaande hypoxemie,
plotseling wegvalt door de inwerkingtreding van de longademhaling, waar-
door een ruimere zuurstofvoorziening is gewaarborgd.

Deze omschakeling nu is in het gekleurde uitstrijkpreparaat goed te volgen.
Bij het pasgeboren kalf vindt men nog restanten van het foetale bloedbeeld
aanwezig: duidelijk verhoogd aantal leucocyten, uitgesproken neutrofiel
bloedbeeld met een belangrijke K.V.L. tot de jeugdcellen(metamyelocyten),
zelden tot de myelocyten; de meeste cellen zijn uitgesproken regeneratief:
grote cellen, grote, brede, jeugdig gebouwde staafvormige cellen of jeugd-
cellen, met vaak een nog wat blauwig cytoplasnna. Ook de kernsegmenten
zijn nog abnormaal groot; vaak twee segmenten met een losse, goed ge-
tekende inhoud. Dit alles wijst op een verhoogde activiteit van het been-
merg. Daarnaast vindt men echter ook al typische kleine cellen met een te
geel gekleurd protoplasma (verlies kleurbaarheid), dat niet of slecht gegra-
nuleerd is (verlies kleurbaarheid). Daarbij is de kern zeer klein geworden,
vaak rond of boonvormig, met een droge, samengebalde, pyknotische in-
houd, die elke tekening heeft verloren (microvormen). Zo vond ik bij een
kalf 5 uur na de geboorte 12 van dergelijke microvormen op 300 getelde
leucocyten. Daarnaast vindt men allerlei overgangen naar de nog jeugdige
cellen. Ook treft men soms een cel aan, die in het cytoplasma één of meer
vacuolen heeft. Zie fig. 2 op blz. 651.

De eerste twee dagen na de geboorte ziet men een afnemend neutrofiel
bloedbeeld; de nog aanwezige staafjes worden donkerder gekleurd en smal-
ler (pyknose). Ook de segmenten worden droog, klein en donker. De
K.V.L. gaat geheel verdwijnen. In dit stadium kunnen we beter spreken
van een kernverschuiving naar rechts.

De derde dag na de geboorte is het bloedbeeld in de regel reeds lymfocytair
geworden en het neutrofiele beeld is nu uitgesproken degeneratief en wijst

Fig. 2. Verschillende celvormen uit het bloed van een normaal nuchter kalf.
1 en 2; jeugdcellen; 3 en 4: vacuolen in het overigens normale protoplasma;
5, 6 en 7: verschillende vormen van kernpyknose. De granula zijn in dergelijke cellen
soms wel, soms niet zichtbaar.

duidelijk op een verminderde activiteit van het beenmerg. In dit stadium,
zo ongeveer 1 a 2 weken, zijn de segmentvormigen steeds zonder moeite
van de staafkernigen te onderkennen, doordat de kleine segmenten door
zeer lange draden onderling zijn verbonden. Op hetzelfde ogenblik, dat
fysiologisch een verhoogde afbraak van erytrocyten plaats vindt (T h ij n,
1966), vindt dus ook een verhoogde afbraak plaats van neutrofiele cellen,
gepaard gaande met een verlaagde beenmergfunctie.

Zowel de postnataal intredende verhoogde afbraak van erytrocyten, als de
verhoogde afbraak van de neutrofiele cellen zijn op te vatten als een proces
van aanpassing van het intraüterine leven aan het postnatale leven. Of de
geboorte als zodanig nog een stresswerking op het beenmerg uitoefent blijkt
uit deze onderzoekingen niet. Schuiten (1939) neemt een dergelijke
invloed wel aan.

cyten. De piek wordt bereikt na 4 a 6 maanden, W (4-6 m.): gem.: 12673;
u.g.: 9020/15720; 90% boven 10000/ mm3.

Deze stijging van W. is uitsluitend een gevolg van een sterke toename van
de lymfocyten, zodat de neutrofiele leucocytose plaats maakt voor een
lymfocytaire leucocytose. Kruising van de beide curves vindt plaats op
ongeveer de derde dag post partum.

Bij de geboorte is de relatieve waarde van het aantal lymfocyten laag,
maar de absolute waarde is dan ongeveer gelijk aan die voor het vol-
wassen rund. Dit, en de snelle reactie van het lymfatische systeem direct
na de geboorte, wijst niet op een „undeveloped state of the lymphocytic
organs in newborn" (Schalm, 1965). Het wijst er meer op dat het
lymfatische systeem bij de geboorte in een soort rusttoestand verkeert.

Waarom vindt in de 7de-maand van het foetale leven en op de derde dag
post partum een kruising plaats van de lymfocyten-neutrofielencurve?
Omtrent de functie van de lymfocyten in het lichaam heeft men lang in
het onzekere verkeerd. Pas in de latere jaren is komen vast te staan, dat
het lymfocytaire sytseem als apparaat een belangrijke functie vervult in de
immunologische afweer van het lichaam. De lymfocyten schijnen een be-
langrijke rol te spelen bij de vorming en het vervoer van antilichamen
(Har ris e.c., 1945; K e u n i n g, 1966).

Deze taak van de lymfocyten schijnt zich te weerspiegelen in de hoeveel-
heid lymfocyten, die op verschillende leeftijden in de circulatie voorkomen.

1. Vóór de 6de levensmaand van de vrucht neemt het aantal lymfocyten
snel in aantal toe. In de steriele baarmoeder hebben de lymfocyten
t.o.v. de immunologische afweer geen taak te vervullen, zodat bij dc
geboorte de relatieve waarde weliswaar laag is en ongeveer 23% be-
draagt (Hofman, 1956 vond 33%), maar de absolute waarde is
ongeveer gelijk aan die bij het volwassen, gezonde rund, dat met zijn
omgeving in evenwicht leeft.

2. Na de 6de levensmaand van de vrucht wordt het bloedbeeld steeds
meer neutrofiel t.g.v. het leven onder steeds lager wordende zuurstof-
spanning (eerste kruising lymfocyten-neutrofielencurve in de 7de
maand van het foetale leven).

3. Direct na de geboorte ziet men het aantal lymfocyten toenemen, door-
dat het lymfocytaire systeem direct na de geboorte in actie moet komen
voor de vorming en het vervoer van de zo noodzakelijke antistoffen. In
deze verdedigingstaak wordt het gedurende de eerste dagen bijgestaan
door de biest. De tweede kruising van de lymfocyten-neutrofielencurve
vindt plaats op ongeveer de 2de a 3de dag na de geboorte.
Wanneer cavia\'s bij de geboorte steriel worden opgevangen en later
steriel worden groot gebracht, ziet men de postnatale stijging van de
lymfocyten niet (Glimstedt, 1936), hetgeen er dus op wijst, dat
deze postnatale lymfocytenstijging geen gevolg is van het ouder worden,
maar wel van de postnatale, uitwendige omstandigheden.

4. Dit na de kruising sterk uitgesproken lymfocytaire bloedbeeld, zowel
naar relatieve als absolute waarde, blijft in zijn maximale vorm aan-
wezig tot ongeveer de 10de levensmaand, waarna een geleidelijke daling
intreedt. Deze daling is op de twee-jarige leeftijd nog niet afgelopen.
Dus tot ruim twee jaar is het normale rund bezig met de opbouw van
een voldoende weerstand tegen de alom aanwezige bacteriën, enz., of

anders gezegd: tot ruim 2 jaar duurt het, voordat het rund in evenwicht
leeft met het normale milieu. Hetzelfde zagen we ook bij de ontwik-
keling van het normale rode bloedbeeld bij het rund (T h ij n, 1965).

De daling van het aantal leucocyten, die vooral na ongeveer de tiende
maand intreedt, is uitsluitend een gevolg van een afname der lymfocyten.
De neutrofiele cellen vertonen vanaf de 6de maand relatief wel een regel-
matige stijging, maar gemeten naar de absolute waarden bestaat een regel-
matige daling van het aantal, (zie fig. 1). Tot een leeftijd van 10 maanden
zal men in de regel het aantal leucocyten (W) nog boven 10000/mm3
vinden: W (7-10 m.): gem.: 11811; u.g.: 8300/15700: 90% boven 10000/
mm3.

Op een leeftijd van 1-2 jaar vindt men reeds belangrijk lagere waarden:
W (13-24 m.): gem.: 8849; u.g.: 5840/11760; 31% boven lOOOO/mmS.
Op een leeftijd van 3 jaar en ouder werd gevonden: W (3 j. en ouder):
gem.: 7044; u.g.: 4500/9600; 0% boven 10000/mm3.

Bij runderen vindt men op alle leeftijden, maar vooral bij de oudere dieren,
uitschieters zowel naar boven als naar beneden. Het is dan vaak moeilijk
uit te maken of deze dan nog juist binnen de normale grenswaarden vallen
of dat ze als abnormaal moeten worden beoordeeld.

bij 7 van de 10 kalveren geen eos. aangetoond,
bij 6 van de 10 kalveren geen eos. aangi-toond.
bij 4 van de 10 kalveren geen eos. aangetoond,
bij 6 van de 14 kalveren geen eos. aangetoond,
steeds eos. aangetoond.
„ . eos. steeds beneden 5% met één uitzondering, waar-
bij "18/2% eosinofiele cellen werden geteld. Bovendien vertoonde het
hemorgram 3% jeugdcellen (metamyelocyten) en 8/2% monocyten, beide
abnormaal voor deze leeftijd. Later bleek dit kalf afkomstig te zijn van
een zwaar met tuberculose besmet bedrijf. Na de 6de maand ziet men het
aantal eosinofiele cellen geleidelijk stijgen tot de voor het rund normale
waarden, (zie fig. 1).

De monocyten zijn in de eerste uren na de geboorte vaak sterk afwijkend:
vaak grote cellen met veel en grote vacuolen in het cytoplasma. Vaak zijn
de cellen hiermee geheel opgevuld en de cellen kunnen dan zeer groot zijn.
Vlug na de geboorte zien wij een belangrijke stijging van het aantal mono-
cyten: Mo. (3 d. post partum): gem.: 10%; u.g.: 4-22%; 70% boven 5%.
Dus waarden van 22% werden waargenomen. Na de derde dag treedt een
zeer geleidelijke daling in tot voor het volwassen rund normale waarde.

Bij de allerjongste, gezonde kalveren vindt men in het algemeen een vrij
uniform bloedbeeld, maar naar gelang de dieren ouder worden, vindt
men steeds meer „uitschieters", zowel naar boven als naar beneden.

Josephs zegt omtrent het rode bloedbeeld bij de oudere mens: „There
is no line to be drawn between what should be called anemia and what
sdll can be called low normal". Hetzelfde geldt voor het oudere rund en
niet alleen voor het rode bloedbeeld, maar ook \\ oor het witte. Daarom is
het ook zeer moeilijk uiterste grenswaarden (u.g.) aan te geven.
Om toch zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen werden de volgende
drie groepen van dieren onderzocht:

Resultaten van het bloedonderzoek bij drie groepen runderen.
Enkele gebruikte afkortingen: u.g. = uiterste grenzen; m.g. — meest waargenomen
grenzen; K.V.I. = kernverschuivingsindex.

51 voorspoedig vet geweide, dikke slachtkoeien met een negatief post
mortum. Deze, en ook de dieren uit de volgende groepen, werden in vol-
komen rusttoestanden op de bedrijven onderzocht en tussen de bloedafname
en de sectie lagen nimmer meer dan 24 uren.

44 dikke slachtkoeien, volkomen vergelijkbaar met de dieren uit groep A,
volgens de eigenaren steeds gezond geweest. Alle waren afkomstig van
tuberculose- en abortusvrije bedrijven. Vergelijking van de uitkomsten
verkregen in groep A en B, zouden een indruk geven van de invloed van
de voedingstoestand op het witte bloedbeeld. De mogelijkheid, dat de be-
vindingen bij enkele van de dieren toch nog zouden kunnen worden be-
ïnvloed door een verborgen gebrek, was aanwezig omdat van de dieren van
groep B geen secties bekend werden.

44 dikke slachtkoeien, volkomen vergelijkbaar met de dieren uit groep A,
echter met een positief post mortum. Het lijden was steeds van chronische
aard. Het betroffen vooral gevallen van oude abcessen, vergroeiingen,
distomatosis, echinococcosis, een enkel geval van tuberculose, longaandoe-
ningen, enz. Vergelijking van de resultaten verkregen in groep A met die
van groep C zouden een indruk geven van de invloed van dergelijke aan-
doeningen op het bloedbeeld.

De verkregen resultaten zijn in overzichtelijke vorm weergegeven in fig.
3 op blz. 654.

De resultaten verkregen bij de dieren in Groep C vallen wel erg uit de toon.
Bij de hier waargenomen veranderingen kunnen alle cellen en ook de kern-
verschuiving zijn betrokken.

Welke cellen er bij worden betrokken, hangt af van de aard van het lijden
en van de fase, waarin het lijden verkeert. Ik hoop hierop in een volgende
artikel terug te komen. Hier zij het voldoende op te merken, dat een ver-
borgen gebrek, dat bij een gewoon klinisch onderzoek in de gewone praktijk
niet wordt opgemerkt, een belangrijke invloed kan hebben op de samen-
stelling van het bloedbeeld.

De resultaten verkregen in Groep B hebben aangetoond, dat bij het gezonde
rund de voedingstoestand geen invloed heeft op het witte bloedbeeld. Wel
werden ook in deze groep enkele dieren aangetroffen, waarvan het bloed-
beeld wees in de richting van een verborgen gebrek.

Volgens deze onderzoekingen kunnen alleen dc waarden, gevonden bij de
dieren uit Groep A, representatief worden geacht voor het normale bloed-
beeld bij het volwassen rund.

Op 90 met tuberculose besmette bedrijven werden 640 runderen, d.w.z.
alle runderen van 2 jaar en ouder, hematologisch onderzocht. De bedoeling
van dit onderzoek was met behulp van het morfologisch bloedonderzoek de
dieren met actieve tuberculose op te sporen. Hierover is vroeger reeds een
publikatie verschenen (Thijn, 1938).

Deze 640 dieren, naar hun leeftijd gerangschikt, gaven het beeld, als op
pag. 657 is aangegeven.

Uit dit onderzoek blijkt, dat bij het ouder worden der runderen het aantal
witte bloedlichaampjes (W), vooral na de 6-jarige leeftijd, iets daalt. Ook
andere onderzoekers als b.v. M o b e r g (1955), Kupferschmied
(1957), Schalm (1965) vonden hetzelfde.

Deze daling, die reeds op de pinkenleeftijd begint, wordt uitsluitend ver-
oorzaakt door een afname der lymfocyten. De neutrofiele cellen, die vanaf
de pinkenleeftijd procentsgewijs een geringe stijging vertonen, maar ge-
meten naar de absolute waarde ongeveer gelijk blijven, zetten dit gedrag
ook op oudere leeftijd voort. Het gevolg hiervan is dat de waarden voor de
lymfocyten en de neutrofiele cellen elkaar op oudere leeftijd, zowel relatief
als absoluut, steeds meer naderen. Interessant is in dit opzicht de volgende
curve (fig. 4), waarin de verhouding neutr.: ly gedurende het gehele
runderleven staat aangegeven.

Het percentage van de eosinofiele cellen is op de oudere leeftijd in de regel
wat hoger, dan bij de jongere koeien. De monocyten vertonen, in over-
eenstemming met hun gedrag op jeugdiger leeftijd, maar weinig of geen
verandering.

Om de invloed van een normale partus op het bloedbeeld na te gaan werd
bij 55 verschillende, klinisch gezonde dieren in een normale plattelands-
praktijk, een éénmalig bloedonderzoek gedaan in de periode van één
maand vóór de partus tot één maand na de partus. De verkregen resultaten
zijn hieronder weergegeven (absolute waarden). Mooier, en ook beter,
zou het zijn geweest, wanneer van enkele koeien een vervolgonderzoek ge-
durende de gehele periode was gedaan, maar daarvoor ontbrak in de
praktijk de gelegenheid.

Uit deze tabel blijkt, dat de belangrijkste veranderingen in het bloedbeeld
plaats vinden tussen 2 dagen vóór de partus en ongeveer 24 uur na de
partus. De veranderingen betreffen vooral het totale aantal leucocyten, de
neutrofiele cellen en de eosinofiele cellen.

Een in 1 a 2 dagen na de partus weer verdwijnende geboorte-leucocytose
werd o.a. reeds in 1934 door Skepeshelyi beschreven en is nadien
door vele onderzoekingen bevestigd.

Opvallend is, dat de neutrofiele cellen vóór de partus geen kernverschuiving
naar links = K.V.L. vertonen, terwijl na de partus een duidelijke K.V.ll
aanwezig is, die in de regel beperkt blijft tot de staafjes. De toename van
het totaal aantal witte bloedlichaampjes en van de neutrofiele cellen en de
afname der eosinofiele cellen, die twee dagen vóór de partus geleidelijk inzet,
neemt tijdens de partus belangrijk toe. De eosinofiele cellen bereiken dan
hun laagste aantal. Deze sterkere bloedreactie gedurende de partus zal
een gevolg zijn van een complex van factoren als spiercontracties, weefsel-
beschadiging, enz.

De lymfocyten en de monocyten vertonen gedurende de partus geen ver-
andering van betekenis, hoewel het wel opvalt, dat de gevonden waarden
voor de lymfocyten vóór de partus lager zijn dan na de partus. Deze
waarneming past in de waarnemingen van M o b e r g (1955), die zag dat
de lymfocyten, waarvan het aantal gedurende de drachtigheid voortdurend

afneemt, vóór de partus de laagste waarde hebben bereikt. Ook hij zag
gedurende de partus bij de lymfocyten geen verandering van betekenis.
Kerr e.c. (1951) en M e r i 11 (1934) zagen een geringe daling van het
aantal lymfocyten gedurende de partus.

De K.V.L. in de regeneratieve vorm is tot ongeveer 24 uur post partum
aanwezig. Het herstel tot volkomen normaal hangt nauw samen met de
meer of minder voorspoedige involutie van de baarmoeder. Kerr e.c.
( 1951 ) zagen een verschuiving naar links tot ongeveer 36 uur na de partus
met een volledig herstel van het bloedbeeld tot normaal in 5 dagen.

Evenals we bij het pasgeboren kalf een periode van „fysiologische anemie" kennen,
kennen we ook een „fysiologische leucopenie" in de eerste dagen na de geboorte.
De stagnatie in de beenmergfunctie, die hierbij optreedt, is in het gekleurde uitstrijk-
preparaat goed te volgen.

Speciale aandacht wordt geschonken aan de betekenis van de kruising der lymfocyten-
neutrofielencurve in de 7e maand van het intra-uterine leven en opnieuw 2 à 3
dagen na de geboorte.

Ook het witte bloedbeeld doorloopt, vooral beneden de twee-jarige leeftijd, een
voortdurend proces van aanpassing, hetgeen zich echter ook na de twee-jarige leeftijd
nog voortzet.

Tevens is een onderzoek ingesteld naar het normale bloedbeeld bij het volwassen rund
op verschillende leeftijden en naar de veranderingen die in het normale bloedbeeld
optreden omstreeks en gedurende de partus.

Aandacht wordt besteed aan de moeilijkheid om een normaal bloedbeeld vast te
stellen voor het volwassen rund en aan het bloedbeeld bij het volwassen rund op
verschillende leeftijden.

Like the period of „physiological anaemia" occurring in the newborn calf, the first
few days of life may also be marked by „physiological leucopenia". The bone marrow
depression associated with this leucopenia is plainly apparent from stained smears.
Particular attention is paid to the crossing of the lymphocyte and neutrophil curves
in the seventh month of intra-uterine life and again within two to three days post
partum.

The leucocyte count is also subject to a process of constant adjustment, particulariy
in animals under two years of age, which process continues, however, after the second
year of life.

In addition, the normal haemogram in adult cattle at various times of life and the
changes appearing in the haemogram about and during the time of labour were
studied.

Attention is paid to the difficulty of establishing a haemogram normal to fully-grown
cattle and the haemogram in fully-grown cattle at various times of life.

Ainsi qu\'on connaît chez le veau nouveau-né une période d\'„anémie physiologique",
on connaît également une „leucopenie physiologique" pendant les premiers jours
après la naissance. Dans le frottis colorié on peut bien suivre la stagnation concomi-
tante dans la fonction médullaire.

On consacre de l\'attention spéciale à la valeur du croisement des courbes des
lymphocytes et des neutrophiles dans le septième mois de la vie intrautérine et de
nouveau 2 à 3 jours après la naissance.

l,a formule leucocytaire passe, elle ausi, par un processus continu d\'adaptation, surtout
en dessous de l\'âge de 2 ans, ce qui continue cependant aussi après cet âge.

En outre on a institué un examen de la formule sanguine normale du bovin adulte
à des âges différents, et des altérations qui se présentent dans la formule normale
autour de, et pendant, la parturition.

On consacre de l\'attention à la difficulté qui consiste à établir une formule sanguine
normale pour le bovin adulte et à la formule sanguine du bovin adulte à des âges
différents.

Ebenso wie man bei einem neugeborenen Kalb eine Periode von „fysiologischer
Anämie" kennt, kennt man auch in den ersten Tagen nach der Geburt eine
„fysiologische Leukopenie". Die hierbei autretende Stagnation in der Knocheimiark-
funktion ist im farbigen Ausstrichpräparat gut zu verfolgen.

Spezielle Aufmerksamkeit wird der Bedeutung der Kreuzung der Lymphozyten- und
Neurophilenkurve im 7. Monat des intra-uterinen Lebens und auf\'s neue 2 - 3 Tage
nach der Geburt geschenkt.

Auch das weisse Blutbild macht vor allem im Alter unter 2 Jahren einen ständigen
Anpassungprozess durch, der sich jedoch auch nach dieser Lebzeit fortsetzt.
Ausserdem wurde beim ausgewachsenen Rind eine Untersuchung nach dem normalen
Blutbild in den verschiedenen Alterstufen und nach Veränderungen im normalen
Blutbild um und während des Partus angestellt.

Die Schwierigkeit um die normales Blutbild beim ausgewachsenen Rind in seinen
verschiedenen Altersstufen festzustellen, wird nicht übersehen.

Como se conoce tambien en el vaca recien nacido un periodo de anemia fisiologia, se
conoce tambien una leucopenia fisiologia en los primeros dias despues el nacimiento.
La estagnacion en la funcion de la medulla que ocurrc, se puede ver bien visible en
la frotacion Colorado.

Se pone especial atencion a la significacion de la encrucijada de la curva linfocitos
neurofilos en el septimo mes de la via intrauterina y otra vez 2-3 dias despues el
nacimiento. Tambien el analisis de la sangre especialmente bajo la edad de 2 aiïos
es un proceso continuo de adapcion. La cual sin embargo se continuye tambien
despues la edad de 2 afios. Ademas se ha investigado el analisis de la sangre normal
en un bovino adulto en diferentes edades y a los cambios los cuales ocuren en el
analisis de la sangre normal alrededor y durante el parto. Se ha puesto atencion a la
dificultad para comprobar el analisis de la sangre normal para el bovino adulto y el
analisis de la sangre en el bovino adulto en diferentes edades.

Inaug. Diss. Pern, (1908).
Ore at ore X, J. C.: Studies on the haematology of calves from birth to one year

of age. Brit. vet. J., 110, 120, (1954).
C r e a t o r e X, J. C. : Observations on the Haematology of Calves and various Breeds

of adult Dairy Cattle. Brit. vet. ]., 113, 29, 65, (1957).
F e r g u s o n, L. C., I r w i n, M. R. and B e a c h, B. A. : On Variation in the Blood

Cells of Healthy Cattle. J. inf. Dis., 76, 24, (1945).
Fraser, A. C.: A Study of the Blood of Cattle and Sheep in Health and Disease.

Rpt. Dir. Inst. Animal Path., Cambridge, 1, 114, (1929130).
Harris, T. N., Grimm, E., Mertens, E. and E h r i c h, W. E.: The Role

of the Lymphocyte in Antibody Formation. J. exp. Med., 81, 73, (1945).
Holman, H. H.: The Bloodpicture of the Cow. Brit. vet. J., Ill, 440, (1955).
Holman, H. H. : Changes associated with Age in the Bloodpicture of calves and
Heifers. Brit. vet. J., 112, 91, (1956).

Jedlicka, v.: Beitrage Blutbild der Rinder mit besonderer Berücksichtigung der
Entwicklung des Blutbildes bei Kälbern in den ersten Lebenswochen. Inaug. Diss.

Kerr.\'w. R., Robertson, M. and McG irr, J. L.: A Study of the Reaction
of the White Blood Corpuscles in Bovines at Parturition with a Consideration of
the Evidence of the Acdon of the Adrenal Cortical Hormone (Cortisone). }. Hyg.,

Kraf t, W.: Die weiszen Blutzellen des Rinderfetus. Berl. Münch, tierärztl. Wschr.,

gehalt des Rinderblutes. Zbl. Vet. Med., IV, 10, 983, (1957).
Merrill W G. and S m i t h, V. R.: A Comparison of some cellular and chemical
Constituents of Blood at Time of Parturition and after Administration of Adreno-
corticotrophin. ƒ. Dairy Sei., 37, 546, (1954).
Mob erg R.: The White Blood Picture in Sexually Mature Female Cattle with
Special Reference to Sexual Conditions. A Clinical Experimental Study. Thesis

M o o r e, G. R.: The Blood Picture in Cases of Retained Fetal Membranes in Catde

ƒ. Am\', vet. Med. Ass., 109, 39, (1946).
Schalm, O. W.: Veterinary Hematology. Lea and Febiger - Philadelphia (1965)
Schulten, H.: Lehrbuch der Klinischen Hämatologie. Georg Thieme - Verlag

St^rTub,^O.^a, Schalm, O. W., Hughes, J. P. and T h e i 1 e n, G. H.
Bovine Hematology. II Effect of Parturition and Retention of Fetal Membranes on
Blood Morphology. ]. Am. vet. med. Ass., 135, 618, (1959).
S z e p e s h e 1 ij i, A.: Das Blutbild der Rinder und der Hünde während der Trächtig
keit bei der Geburt und bei Erkrankungen der Geschlechtsorgane. Berl. tierärztl

T h ij n, J. W.: Over een naar aanleiding van likzucht ingesteld morphologisch bloed

onderêoek bij het gezonde en het zieke rund. Proefschrift - Utrecht, 1936.
Thijn, J. W.: Een morphologisch Bloedonderzoek bij Tuberculose van het rund

Tijdschr. Diergeneesk., 65, 1, (1938).
Thijn, J. W.: De ontwikkeling van het rode bloedbeeld bij kalveren. Tijdschr

„Smeerwrang" is een van de in Nederland meest gangbare namen voor
een huidziekte bij biggen, die zich als volgt laat definiëren: een acute ge-
generaliseerde dermadds, beginnende om de kop, achter de oren, of langs
de overgangen huid- slijmvlies zoals om ogen en anus, met een exfoliatie
van de huid, en het uittreden van sebaceus secreet, dat al snel van kleine
korstjes aaneenvloeit tot grotere korsten, en dat tenslotte overgaat in een
kleverig vettig beslag over het gehele lichaam.

De ziekte wordt in de literatuur onder vele namen beschreven, zoals: exsu-
dative epidermitis, exfoliadeve epidermitis, dermatids crustosa, graesy pig
disease, kröstöses Ekzem, Rusz de Ferkel, e.a. Hoewel het ziektebeeld in de
verschillende beschrijvingen niet geheel en al identiek lijkt, krijgt men toch
wel de indruk te maken te hebben met een idiopathisch ziektebeeld bij
biggen.

Het eerst wordt de ziekte als „Hautausschlag" beschreven door S p i n o 1 a
in 1869. Een uitgebreid literatuuroverzicht geeft Jones (1956).

Jones (1956) onderscheidt drie vormen: een peracute, een acute en een
subacute vorm.

Direct na het verschijnen van kleine bruine vlekjes wordt het hele
lichaam al snel overdekt met een vieze bruinrode tot grijze korst van ex-
sudaat. Na aanvankelijke lusteloosheid volgt spoedig dehydratie en uit-
putting, en meestal treedt na drie tot vijf dagen de dood in.

Een minder snelle maar wel constant doorgaande ontwikkeling van het-
zelfde ziektebeeld veroorzaakt een wat dikker en gerimpeld worden van
de huid. Soms ontstaan ulcera door geperforeerde blaasjes. Het exsu-
daat wordt droger en grijzer. De grotere korsten op de bewegende delen
van het lichaam barsten, zodat daar diepe kloven ontstaan (o.a. aan de
volare zijde van de carpus). Ook hierbij zien we dehydratie, uitputting
en tenslotte sterfte in vier tot acht dagen.

Bij deze minder vaak voorkomende vorm gaat het proces nog langzamer,
wordt de huid nog dikker en rimpeliger, en treedt de dood in een nog

later stadium in. Hierbij komt ook spontaan herstel voor, alhoewel pas
na lange tijd, in het algemeen na vele weken.
Volgens Martin (1957) begint de aandoening vaak in de vorm van
kleine blaasjes aan de kop, overgaande in korstjes, die door de eigenaar
voor bijtverwondingen worden aangezien. Glässer c.s. (1961) onder-
scheiden een diffuus eczeem naast een multipele haardvorming, met over-
gangen van de ene in de andere vorm. Als begeleidende verschijnselen
zag hij naast diarree nog al eens een longaandoening. Volgens de meeste
beschrijvingen gaat de ziekte niet met jeuk gepaard, hoogstens wordt wat
onrust waargenomen.

In vele gevallen zijn op het uier van het moederdier kleine ronde korstjes
aanwezig, zodat men geneigd is te denken aan een infectie via het moeder-
dier.

Het meest komt de ziekte voor op een leeftijd van twee tot drie weken
(Wirth en Diernhofer, 1950), soms al enkele dagen na de geboorte,
en een enkele maal na het spenen. Men krijgt in sommige gebieden wel
eens de indruk dat de ziekte een periode lang frequent optreedt, om dan
weer een tijd niet voor te komen.

De morbiditeit varieert in de aangetaste tomen sterk, in het algemeen van
10 tot 90%.

De mortaliteit kan eveneens sterk variëren van 5 tot 90%, met een gemid-
delde van 20 tot 25%. Bij een onderzoek in Iowa door Jones (1956)
waren van 3055 onderzochte dieren op besmette bedrijven er 881 aangetast
(28,8%), van deze 881 zijn er 597 gestorven (67,8%). De totale mortali-
teit\'was dus 19,5%, maar varieerde sterk; op een bedrijf stierven 5 van
81 dieren, op een ander bedrijf 145 van 160.

Naast de huidaandoening en de dehydratie worden als meest typische af-
wijkingen genoemd: gezwollen oppervlakkige lymfklieren, congestie van de
longen, gecontraheerde maag en ingwanden met weinig voedsel, een enkele
maal miliaire levernecrose en verder nog al eens een sterk afwijkend uro-
genitaalapparaat met precipitaten (celophopingen), losliggend in nier-
bekken, ureteren en blaas. Een enkele maal veroorzaken deze precipitaten
een mechanische obstructie, waardoor sterk verwijde tubuli en zelfs ure-
teren kunnen voorkomen. Madsen c.s. (1944) vermelden zelfs acute
uremieverschijnselen hierdoor.

Hoewel de werkelijke oorzaak nog niet bekend is, worden over het alge-
meen drie factoren genoemd die van invloed zouden kunnen zijn op het
ontstaan der ziekte:

1. Metabolische factor: aangenomen wordt dat de voeding wel vari invloed
is op het zich ontwikkelen van de dermatitis, hoewel waarschijnlijk in-
direct. Erg duidelijke aanwijzingen in die richting zijn er overigens nog
niet.

2. Ook een allergische factor zou een rol spelen. In verband hiermee is ook
het aantal eosinofiele cellen onderzocht. Dit aantal bleek inderdaad
verhoogd te zijn, en tijdens de ziekte nog toe te nemen.

Langs deze weg zou bovendien te verklaren zijn dat niet alle — en vaak
zelfs maar enkele — dieren van een koppel worden aangetast.
Underdahl c.s. (1963) veronderstellen dat de aangetaste biggen,
speciaal van grotere tomen, wel eens de laatstgeborenen zouden kunnen
zijn, die dan onvoldoende in staat geweest waren om antilichamen-
bevattend colostrum op te nemen.

3. Infectieuze factor: uit de huidaandoening zijn tot dusver verschillende
microörganismen geïsoleerd, meestal microkokken, naast Bac. proteus,
streptokokken en stafylokokken; men neemt echter aan dat deze bac-
teriën in dit geval niet als pathogenen doch meer als saprofyten te be-
schouwen zijn. Ook de door Sompolinsky (1953) bij dit lijden
aangetoonde Micrococcus hyicus wordt door Terpstra c.s. (1956)
slechts van beperkte aetiologische betekenis geacht, hoewel dit micro-
organisme in bijna alle gevallen kon worden aangetoond.

Het verloop van de ziekte en het vaker voorkomen op één bedrijf wijzen
echter toch wel op een infectieus agens. Gedacht wordt aan een filtreerlsaar
virus (K lob uk, 1935), wellicht van de groep der dermatotrope virus,
zoals pokken en mond- en klauwzeer.

Interessante proeven zijn op dit gebied gedaan door Underdahl (1963).
Door middel van hysterectomie verkregen biggen, dus niet beschikkend over
antilichamen, werden geïnfecteerd met materiaal van aangetaste dieren,
dat te voren een Seitzfilter was gepasseerd. Fikraten van een 1,0 jx en een
0,5 11 filter waren in staat alle vormen van de ziekte op te wekken. Fil-
traten van een 0,1 /i filter gaven of zeer lichte, of in het geheel geen ver-
schijnselen. Gultures van aangetroffen bacteriën waren niet in staat de ziekte
over te brengen. Het virulente agens zou dus op de kunstbodems niet mee-
groeien, of in virulentie afnemen. Combinatie van het filtraat met de cul-
tures gaf geen uitgebreider of ernstiger ziektebeeld.

Uitwendige omstandigheden schijnen niet van grote invloed te zijn, aan-
gezien de ziekte voorkomt, zowel onder goede als onder slechte hygiënische
omstandigheden, en zowel in de zomer als in de winter. Wel is het verloop
bij jongere biggen in het algemeen heftiger dan bij oudere, wat uit een
mindere weerstand te verklaren zou zijn.

Terpstra c.s. (1956) beschrijven, dat een experimentele infectie bij
een reeds door een andere ziekte aangetast dier in het algemeen heftiger
verloopt. Vermeld wordt daarentegen weer, dat ook biggen die in de eerste
levensdagen met ijzerpreparaten waren behandeld werden aangetast.
Volgens Pr anti (1952) zou er een zekere erfelijke aanleg aanwezig
kunnen zijn, aangezien hij waarnam dat van een bepaalde beer gehele
koppels werden aangetast. Ook T r o x 1 e r (1949) gaat uit van congenitale
predispositie.

Door de nog onbekende aetiologie is ook het grote aantal min of meer
succesvolle behandelingsmethoden te verklaren.

Het meeste wordt aangegeven een behandeling met vitamine A en vita-
mine B ter verhoging van de weerstand (Kraft, 1960). Daarnaast wor-
den breedspectrum-antibiodca met wisselend succes toegepast, waarschijn-
lijk hoofdzakelijk ter beperking van de secundaire infecties (K u b i n,
1954). Lokale behandeling heeft in het algemeen weinig resultaat.
Alleen corticosteroid-bevattende zalven geven nog enige verbetering.
Stubenrauch (1961) beschrijft een succesvolle therapie met Pred-
nisolon per os en per injecUonem: n.1. in een dosering van 5 mg van een
waterige prednisolonsuspensie per dier intramusculair, of in tabletvorm
5 mg per dag per os op de eerste dag, gevolgd door nog twee dagen met de
halve dosering. Herstel treedt dan op bij niet te ernstig aangetaste dieren.
De zwaar aangetaste dieren herstelden niet. Bij ernstig aangetaste koppels
was een tweede injectie noodzakelijk. Combinatie van deze therapie met
vitamine A, D en E bevordert het herstel nog.

„Smeerwrang" wordt met een frequentie van enige tientallen gevallen per
jaar (30 tot 50) waargenomen, op een populatie van ongeveer 10.000 var-
kens. Het komt gedurende het hele jaar voor, alhoewel de indruk inder-
daad bestaat dat er vaak meerdere gevallen in een kortere periode achter
elkaar voorkomen, naast perioden van vele weken zonder ziektegevallen.
Het ziektebeeld voldoet over het algemeen aan de gegeven beschrijving,
met een uitbreiding vanuit de kop, om de ogen, overgaande op de neusrug,
achter de oren, en later over het gehele lichaam, echter niet om de
klauwen en op de zoolballen, zoals in de Amerikaanse literatuur wordt
beschreven. Alhoewel in een voortgeschreden stadium de inguinaalstreek,
de buik en de borst tussen de voorbenen sterk zijn aangedaan, begint de
ziekte meestal niet daar, zoals door Ter pst ra c.s. (1956) wordt be-
schreven, doch aan de kop.

In lichte gevallen blijft het proces alleen tot de kop beperkt. In vele ge-
vallen bestaat wèl de indruk dat er verband bestaat tussen het elkaar
bijten van de biggen en het zich uitbreiden der ziekte.
De door Jones (1956) beschreven peracute, acute en subacute vorm
komen hier inderdaad naast elkaar voor.

In een vrij groot deel der gevallen (m.i. wel een derde deel) zijn bij de
zeug kleine ronde rode korstjes op het uier of de buik aanwezig, vooral
op bedrijven die vaker last hebben van de ziekte. Een behandeling van de
zeug na het werpen met sulfapreparaten lijkt overigens deze plekken te
genezen, en een uitbreiding van de ziekte te voorkomen, alhoewel een oor-
deel hierover uiteraard moeilijk is.

De morbiditeit varieert inderdaad sterk: van één big per toom tot bijna
alle biggen (10 tot 90%). Meestal zijn enkele biggen ernsdg aangetast,
enkele in lichte mate, en enkele in het geheel niet. Daarnaast komen nog al
eens gevallen voor van één enkel ernstig aangetaste big in een verder vol-
komen gezonde koppel, overigens dan nog al eens in de eerder be-
schreven subacute vorm.

Als begeleidend verschijnsel komt een enkele maal diarree voor, m.i. echter
indirect veroorzaakt ten gevolge van venninderde weerstand. Jeuk of onrust
treedt niet op, wel lusteloosheid.

Aangezien de bedrijfsomstandigheden op de bedrijven waar de ziekte op-
treedt in het algemeen niet afwijken van de gemiddelde bedrijfsomstandig-
heden, lijken deze niet van invloed op de ziekte te zijn.

Gedurende de laatste twee jaar werd een behandeling ingesteld met tylo-
sine, m de dosering van 8 mg per kg lichaamsgewicht per injecdonem¹).
In lichte gevallen is een éénmalige injecde van de gehele koppel in de regel
voldoende om verdere uitbreiding te voorkomen, terwijl alle dieren vol-
komen herstellen. Bij ernstiger aangetaste dieren wordt de injectie na twee
dagen herhaald. Alhoewel het geneesmiddel in de aangegeven dosering
iedere 24 uur dient te worden gegeven, waren de resultaten van injecties,
gepven op de eerste en derde dag m.i. beter dan van injecties, op twee
achtereenvolgende dagen gegeven.

Ongeveer twee dagen na de eerste injectie beginnen de korsten los te laten,
d.w.z. zitten ze als droge schilfers op een zich herstellende huid. Het los-
laten van de korsten lijkt overigens nog bevorderd te worden door de huid
van de erg aangetaste dieren vet te houden, bijvoorbeeld door ze in te
smeren met slaolie e.d.

Zelfs zeer ernstig aangetaste, d.w.z. geheel met korsten overdekte, dieren
ZIJ na twee injecties tylosine vaak volkomen genezen en na enkele weken
met meer van de gezond gebleven dieren te onderscheiden Sterfte treedt
alleen nog maar op bij die dieren, die door algehele uitputting al in een
slechte lichamelijke toestand verkeren. Een enkele maal zag ik na twee
mjecties, na een aanvankelijk herstel, enkele dagen later toch weer een
achteruitgang, waarbij dan, na hernieuwde behandeling alsnog herstel op-
trs-cl.

Een combinatie van deze therapie met vitamine A., D., E of met Predni-
solon IS nog niet toegepast, omdat het herstel zonder deze combinatie vol-
doende snel leek te gaan. De tot dusver meer dan honderd behandelde
tomen zijn op een enkele big na alle genezen.

Van de eerder genoemde drie aetiologische factoren lijkt de infectieuze
m.i. de belangrijkste. Een duidelijk bewijs van het besmettelijk karakter
der ziekte zou het volgende geval kunnen zijn: van een toom van 13 biggen
waren bij aanvankelijke consultatie slechts 5 biggen aangetast, waarvan
een in ernstige en 4 in lichte mate. De hele koppel werd eenmaal met tylo-
sine behandeld, terwijl het ernstig aangetaste big na twee dagen een tweede
injectie kreeg.

Tien dagen later werd ik weer geroepen. De eigenaar meende aanvanke-
lijk dat de gehele koppel was hersteld, doch de laatste dagen had de ziekte
zich plotseling weer uitgebreid. Op dit moment waren alle biggen aan-
getast, waarvan 6 in ernstige mate. De koppel is toen drie maal om de
andere dag met tylosine behandeld, en totaal genezen.

„Smeerwrang" bij biggen lijkt een besmettelijke ziekte te zijn waarbij
vanwege het snelle en totale herstel door het geneesmiddel tylosine de
indruk bestaat, dat het agens zelf gevoelig is voor dit geneesmiddel.

1 Tylan 50 en Tylan 200 for injection met resp. 50 en 200 mg tylosine per ml van
Elanco, voor Nederland: N.V. Verapharm-Meppel.

Men zou zich kunnen afvragen, of de specifieke gevoeligheid van het
eventuele agens voor tylosine, gecombineerd met de specifieke werking
van dit geneesmiddel op bepaalde microörganismen een aanwijzing kan
zijn voor het soort agens waarmee we te maken hebben.

Na een literatuuroverzicht over de ziekte bij biggen, aangeduid met namen als
„smeerwrang", exsudatieve epidermitis, dermatitis crustosa, graesy pig disease, Rusz
der Ferkel e.a., wordt een nieuwe therapie tegen deze ziekte beschreven.
Van de aangetaste tomen worden alle biggen behandeld met tylosine. In lichte ge-
vallen wordt een éénmalige injectie gegeven, in de dosering van 8 mg/kg. In ernstiger
gevallen wordt deze injectie na twee dagen herhaald. Zelfs ernstig aangetaste dieren
herstellen volledig. De indruk bestaat dat de ziekte wordt veroorzaakt door een
infectieus agens, dat gevoelig zou zijn voor tylosine.

A review of the literature on the disease of piglets designated by names such as
greasy pig disease, exsudative epidermitis, dermatitis crustosa, „Russ der Ferkel",
etc., is followed by the description of a new form of treatment for this disease.
All piglets of affected litters are treated with tylosine. Mild cases are treated with
a single injection at a dosage of 8 mg./kg. Another injection is made two days later
in severe cases. Even severely affected animals recover completely.
The disease is apparently caused by an infectious agent believed to be sensitive to
tylosine.

6. aufl., Verlag M.u.H. Schaper, Hannover (1961), 398.
T o n e s, L. D.: Exudative epidermitis of pigs. Am. }. vet. Res., XVII, 179, (1956).
klobuk, A.: K. problemn osutiny selat. Zvertek Rozpravy 9, 257, (1935). (Origi-
neel niet beschikbaar, uittr. Vet. Bull., 7, 130, (1937)).
K r a f t, H.: Therapie mit emulgierten vit. A. und E. bei Tieren. Tierärztl. Umschau,
246, \'(I960).

M a d s e n, L. L., E a r 1 e, I. P., H e m m s t r a, L. C. and M i 11 e r, C. O.: Acute
uremia associated with „Uric acid infarcts" in the kidneys of babypigs. Am. J. vet.
Res., 5, 262, (1944).
Martin, G.: Wien, tierärztl. Mschr., 44, 420, (1957).
PrantI: Vet. Diss. München (152).

Sompolinsky, D.: Schweiz. Arch. Tierheilk., 95, 302, (1953).
S p i n ol a, J.: Die Krankheiten der Schweine. Verlag Hirschwald, Berlin, (1842).

Geref. door Jones, L. D. (1956).
Stubenrauch, L.: Zur Behandlung der ruszartigen Dermatosen der Saugferkel

mit Glukokortikoiden. Wien, tierärztl. Mschr., 48, 277, (1961).
T e r p s t r a, J. I. en A k k e r m a n s, J. P. W. M.: De dermatitis crustosa van het

varken. Tijdschr. Diergeneesk., 81, 755, (1956).
T r o X 1 e r, J.: Untersuchungen über den Rusz der Ferkel. Dissert. Univ. v. Bern,

J. Lustenberger Sursee 1949.
Underdahl, M. S., Grace, O. D. and Young, G. A.: Experimental trans-
mission of exsudative epidermitis of pigs. J. Am. vet. med. Ass., 142, 754, (1963).
W i r t h, D. und Diernhofer, K.: Lehrbuch der inneren Krankheiten der Haus-
tiere einschlieszlich der Hautkrankheiten sowie der klinischen Seuchenlehre 2. Aufl.
F. Enke Vertag. Stuttgart (1950).

I. Moore, B. W., Redmond, H. E. and Livingston, C. W.: Pathologie
and serologic Characterotics of a Mycoplasma causing Arthritis in Swine Am.
J. vet. Res., 27, 1649, (1966).

II. Mar é, G. J. and S w i t z e r, W. P.; Viruspneumonia of pigs: propagation and
characterization of a causaUve agent. Am. J. vet. Res., 27, 1687, (1966).

I. M o o r e c. s., beschrijven een nieuwe P.P.L.O., die zij Mycoplasma hyoarthrinosa
noemen, die de verwekker zou zijn van een chronische arthrids bij varkens, die
niet verloopt met de uitgebreide exostosen, die men bij chronische vlekziekte
aantreft.

Deze mycoplasma verschilt cultureel en serologisch van Mycoplasma hyorhinus en
Mycoplasma granularum. Het lukt bij ziektevrije, door hysterectomie verkregen,
varkens door deze met een kweek van P.P.L.O. in weefselcultuur via de maagsonde
te besmetten experimenteel de arthritis op te wekken, terwijl uit de gewrichten
de verwekker werd teruggekweekt.

Het micro-organisme is moeilijk te kweken; mucine is groeibevorderend. Daarom
vermoeden de schrijvers dat het mogelijk is dat de mycoplasma in de maagwand
v^ het varken zou groeien, aangezien blijkbaar de maag porte d\'entree is. Er
zijn aanwijzingen, dat er samenhang is tussen maagzweren van varkens en en-
zoötische arthritis.

II. M a r é en S w i t z e r stellen een nieuw beschreven P.P.L.O. die zij Mycoplasma
hyopneumoniae noemen, aansprakelijk voor de z.g.n. „viruspneumonie" van de
varkens. Zij zouden deze naam dan ook vervangen willen zien door „Mycoplasma
pneumoniae".

Dit mycoplasma verschilt van Mycoplasma hyorhinus, die gemakkelijk in kippe-
embryonen is te kweken. Deze laatste komt als secundaire infectie bij de z.g.n.
viruspneumonie voor, maar met cultuur is de ziekte experimenteel niet op te
wekken. Dit gelukt wel met culturen van M. hyopneumoniae, zelfs na 25 cultuur-
passages.

H a r t w i c h, J. und M ü 11 e r, U.: Ueber die Verhütung von Mykoplasmen beim
Schwein. Tierärztl. Umsch., 21, 103, (1966).

Schrijvers onderzochten 106 jonge varkens uit 10 met enzoötische pneumonie en/of
atrofische rhinitis besmette bedrijven en tevens 59 uit bedrijven, waar deze klachten
niet waren.

Uit de eerste groep werden bij 70% mycoplasmata uit long- en/of neusslijmvlies
geïsoleerd en wel op al deze bedrijven.

Maar ook bij de gezonde groep werd 69% mycoplasma aangetroffen, waaronder bij
14 biggen zelfs in de lever, milt of nieren. In verband met het laatste wordt gewezen
op het gevaar van spontaan besmet raken van varkensniercelcultuur.
De onderzoekingen worden voortgezet.

I. W e 11 m a n n, G., T h a 1, E. and G r a b b e 1 1, I.: Attemps to produce chronic
erysipelas by the injection of killed organisms, ƒ. comp. Path., 75, 267, (1965).

II. Grabbell, I., Hansen, II. J. and Thal, E.: Influence of vaccination on
the development of the disease, ƒ. comp. Path., 75, 275, (1965).

I. Verschillende auteurs hebben aangegeven, dat de chronische aandoeningen bij
Erysipelothrix-mlectie het gevolg zouden zijn van sensibilisatie van het dier,
waardoor allergische reacties, vergelijkbaar met reumatische ziekte, zouden
ontstaan, waaraan de afwijkingen van hart en gewrichten dan zouden worden
toegeschreven.

Treeman en medewerkers (1964) deelden mede deze afwijkingen met gedode
antigenen te hebben opgewekt en G ö n 11 e r meende dat de sensibilisatie met
steriele Erysipelothrix antigenen het gevolg zou zijn van aanwezigheid van bacillen
in tonsillen of darm. Andere onderzoekers, w.o. W e 11 m a n n (1954, 1958, 1959,
1960, 1962), hebben steeds vastgehouden aan de ortodoxe overtuiging, dat deze
processen het gevolg zouden zijn van lokalisatie van de verwekker in de hart-
kleppen en gewrichten.

Het is Wellmann (1954) en anderen gebleken dat de witte rat een zeer
bruikbaar proefdier is voor chronische erysipelas.

Het gelukte W e 11 m an n c.s. (1965) niet met gedode culturen bij deze dieren
ziekteverschijnselen op te wekken, behalve lusteloosheid de dag na de injectie.
Bij met levende cultuur besmette ratten, ontwikkelde zich bij het merendeel
arthritis, resp. discospondilitis.

Ook met herhaaldelijke injecties met gedode cultuur werd geen arthritis opgewekt.
Dieren die de eerste injectie met levende cultuur overleefd hadden, werden daarna
herhaaldelijk met dode cultuur ingespoten. Indien zij nog artritis kregen, bevatten
deze steeds levende bacteriën.

II. Vaccinatie met levend avirulent vaccin gaf bij ratten verschillende graden van
beschutting tegen E. rhusiopathiae stammen van verschillende virulentie. De
enting had geen ongunstige invloed door sensibilisatie op het verloop van een
daarenvolgende infectie.

Dat de bevindingen met varkens van T r e e m a n andere uitkomsten gaven wijt
W e 11 m a n n daaraan, dat deze van willekeurige bedrijven waren betrokken en
waarschijnlijk bij het begin van de proef al besmet waren.

De schrijvers handhaven de conclusie dat vlekziekte bij ratten een infectieus en
geen allergisch proces is.

R O s e, J. H.: Investigations into the free-living phase of the life-cycle of Nematodirus
helvetianus. Parasitology, 56, 679, (1966).

Aangezien de eieren van N. helvetianus (een rundertrichostrongylide) reeds boven
16° C uitkomen en het infectieuze larvenstadium bij 20° C in 19 tot 21 dagen wordt
bereikt, zijn infecties van het voorjaar tot de herfst mogelijk en zijn meerdere genera-
ties van de worm per jaar mogelijk. Eieren, waarin de ontwikkeling in de herfst te laat
is, komen het volgende voorjaar uit. De levensduur van de infectieuze larven was,
op grasmonsters, zes tot zeven maanden.

Hoewel infecties dus het gehele weideseizoen mogelijk zijn, ziet men (in Engeland)
deze infecties vooral in de vroege zomer.

Pauliukonis, F.: The duration of sexual maturing (maritogonium) in Fasciola
hepatica L. Summary. Acta ParasitoL Lituanica, 6, 137, (1966).
Dixon, K. E.: The physiology of excystmcnt of the metacercaria of Fasciola
hepatica L. Parasitology, 56, 431, (1966).

B O r a y, J. C.: Studies on the relative susceptibility of some lymnaeides to infections
with Fasciola hepatica and F. gigantica and on the adaptation of Fasciola spp. Ann.
Trop. Med. Parasitol., 60, 114, (1966).

P i k e, A. W. and C o n d y, J. B.: Fasciola tragelaphi sp. nov. from the sitalunga,
Tragelaphus spekei Rothschild, with a note on the prepharyngeal pouch in the genus
Fasciola L. Parasitology, 56, 511, (1966).

Pauliukonis heeft bij 62 willekeurige slachtrunderen in de periode september
1965 tot augustus 1957 nagegaan hoeveel dieren geïnfecteerd waren met leverbot en
hoeveel met nog onvolwassen wormen (tabel 1).

Dat er tot aan het voorjaar nog zoveel onvolwassen botten gevonden worden kan niet
alleen verklaard worden door aan te nemen, dat het hooi sterk besmet was (de zomer
van 1956 was in Litauen zelfs aan de droge kant). De verklaring wordt gezocht in
het voorkomen van in verschillende maten zeer uitgerekte prepatent perioden. Hier-
voor pleit, dat de jonge botjes in de herfst omringd zijn door recente hemorragieën
en in het voorjaar door bindweefsel.

Doordat dus op zeer verschillende tijdstippen botten volwassen worden zijn meerdere
wormbehandelingen per jaar nodig.

Volgens D i X o n zijn aan het uitkomen van metacercariën twee fasen te onder-
scheiden: 1. activatie, 2. het eigenlijke uitkomen. De activatie wordt bevorderd door
een hoge concentratie van CO2, condities voor reductie en een temperatuur van ca.
39° C. De reductie-condities bevorderen de andere twee factoren en dienen 30
minuten werkzaam te zijn; de tijd die voor de hoge concentratie CO2 vereist is
bedraagt slechts 5 minuten.

Voor het eigenlijke uitkomen is de aanwezigheid van gal nodig. De cercariën stoten
tegen de ventrale cyste-wand en komen binnen ca. 15 minuten uit. Het gat waardoor
zij naar buiten kruipen ontstaat vermoedelijk door enzymactiviteit.
Bij herkauwers vindt de activatie waarschijnlijk in de pens plaats, het uitkomen in de
darm, na de uitmonding van de ductus choledochus.

B o r a y infecteerde diverse Limnaea spp. met miracidiën van Fasciola gigantica en
verschillende stammen van F. hepatica. In de meeste slakkesoorten treedt ontwikkeling
op, maar alleen in jonge exemplaren; slechts L. truncatula en L. tomentosa zijn op
alle leeftijden met F. hepatica te infecteren. L. tomentosa bleek bovendien een
geschikte tussengastheer te zijn voor F. gigantica.

Interessant is dat de Europese stam van F. hepatica vooral goed aangepast is aan
L. truncatula en de Australische aan L. tomentosa. Het was B o r a y echter mogelijk
door middel van het uitvoeren van meerdere passage\'s de Europese stam aan L.
tomentosa aan te passen. Evenzo gelukte het hem een zekere graad van aanpassing
te bewerkstelligen van de Australische stam aan L. peregra.

(De overige gebruikte Limnaea spp. waren L. stagnalis, L. palustris, L. ovata, L.
natalensis en L. lessoni.)

Pike en Condy beschrijven een Fasciola soort uit een wilde herkauwer in Afrika
van 10,2- 12,0 cm lang!

Räcknitz, W. von: Untersuchungen zur Vaskularisation der normalen und der
fibrotischen Herzklappen des Hundes. Diss. München, 1964.

Of hartkleppen al dan niet gevasculariseerd zijn is van bijzondere betekenis voor de
Pathogenese van de bacteriële endocarditis valvularis.

De auteur onderzocht de hartkleppen van 100 honden, in leeftijd variërend van 2
maanden tot 16 jaar. De atrioventriculaire kleppen bleken, op twee uitzonderingen
na alijtd gevasculariseerd, de semilunairkleppen daarentegen nooit. De mate van
vascularisatie verschilt per dier. Bij 45% van de honden was slechts de basis van de
kleppen gevasculariseerd, bij 35% reikten de vaten tot de helft en bij 20% tot aan
de rand der kleppen. Bloedvaten worden in de kleppen slechts daar gevonden waar
ook spiervezelen aanwezig zijn. De mate van vascularisatie is bij normale honden
onafhankelijk van leeftijd, geslacht of ras.

De frequentie van fibrose der hartkleppen steeg met de leeftijd (geen fibrose bij 13
honden jonger dan 1 jaar; fibrose bij 16 van 19 honden ouder dan 10 jaar). In totaal
bleken 49 van de 100 onderzochte honden meer of minder uitgebreide fibrose van de
atrioventriculaire kleppen te vertonen. Er bleek géén verband te bestaan tussen
vascularisatie en fibrose.

De vaten in de hartkleppen zijn volgens de auteur restanten uit de embryonale ont-
wikkeling. De atrioventriculaire kleppen ontstaan uit spierwrongen. Het spierweefsel
wordt vervangen door bindweefsel. Naarmate er minder spiervezelen overblijven zijn
er ook minder bloedvaten nodig om de spiervezelen van bloed te voorzien. (De
semilunairkleppen ontstaan niet uit spierbundels en zijn daarom normaal nooit
gevasculariseerd.)

Voor het ontstaan van een bacteriële endocarditis valvularis kunnen de bloedvaten van
de atrioventriculaire kleppen wel degelijk van belang zijn.

(Pergamon Press, Headington Hill Hall, Oxford; 1966, 368 blz.; Prijs 60 S.)
Nadat enige boeken in de Engelse en Duitse taal verschenen zijn betreffende de ziekte
en behandeling van de hond, werd het als een omissie gevoeld dat de kat niet in deze
literatuur betrokken was, en terecht.

Dit is goed gemaakt door enkele nieuwe boeken, zowel in het Engels als in het Duits.
We kunnen niet anders dan ons hierover zeer verheugen; ondanks deze voldoening,
zou ik persoonlijk toch liever gezien hebben dat van beide vleeseters de ziektekunde
bij elkaar in één boek behandeld zou zijn, het zou nogal wat doublures kunnen
voorkomen, ondanks het feit dat beide diersoorten hun eigen ziekten en therapiën
hebben.

Desalniettemin zijn de boeken over de pathologie bij de kat zeer welkom. Dit te meer
omdat de diagnostiek en therapie van deze diersoort achterop dreigde te komen, daar
deze bij de kat in veel opzichten moeilijker zijn dan bij de hond.

Voor enkele hoofdstukken heeft de schrijver de hulp ingeroepen van andere schrijvers;
zo begint het boek met een overzicht van de voeding cn de nutriënten nodig voor
de goede ontwikkehng van de kat en om afwijkingen te voorkomen. Dr. P. P. S c o 11
(Dept of Physiology, Royal Free Hospital, London) heeft dit belangrijke deel voor
zijn rekening genomen.

Een andere medewerker is Prof. E. C o t c h i n (Dept. of Pathology, Royal Vete-
rinary College, London) die de nieuwvormingen heeft beschreven. Ondanks dat de
kliniek hier iets op de achtergrond is gekomen, is dit hoofdstuk door zijn overzichtelijk-
heid en helderheid één van de mooiste van het boek.

Dit wil niet zeggen dat de overige hoofdstukken van het boek niet waard zijn te
worden gelezen, en ernstig te worden gelezen. Ze geven cen overzicht, veelal kort,
van de ziekten bij de kat. Voor degene die in de oorspronkelijke literatuur is ge-
ïnteresseerd, wordt aan het eind van elk hoofdstuk een literatuurlijst opgegeven.
Persoonlijk vind ik het jammer, dat hierin vrijwel alleen maar literatuur in de
Engelse taal wordt opgegeven.

Wat Nederlandse onderzoekingen betreft, wijst de schrijver bij de diarree bij jonge
katten op het werk van D i c k e e. a. die bij kinderen met diarree vaststelden dat de
enzymen lactose, maltose enz. ontbreken. Mogelijk geldt bij katten hetzelfde.
Sommige bij ons bekende ziektebeelden ontbreken, zoals dat van de cerebellaire ataxie.
De therapiën worden over het algemeen eenvoudig gehouden, de chirurgische worden
in dit boek niet beschreven. De schrijver is nogal kwistig met het gebruik van de
ccrdcosteroïden, in het bijzonder bij de infectieziekten.

Het geheel is een zeer aan te bevelen boek voor de dierenarts en voor de student die
zich wil oriënteren in de ziekten van de kat; de literatuuropgaven kunnen hier de weg
wijzen naar de gespecialiseerde onderwerpen.

WAS GIBT ES NEUES FÜR DEN PRAKTISCHEN TIERARZT? 1965 - 1966
Dr. W. A. S c h m i d t - T r e p t O w

(Schlütersche Buchdruckerei, Georgswall 4, 3 Hannover 1, 1966. Prijs: D.M. 35,_.)

Sinds de tweede wereldoorlog is de 14e band „Was gibt es Neues für den prakdschen
Tierarzt?" verschenen in dezelfde keurige uitgave zoals we dit in voorafgaande jaren
van zijn voorgangers in deze serie gewend zijn. Deze band, verdeeld in acht hoofd-
stukken, omvat ruim 800 referaten van publikades die alle betrekking hebben op de
diergeneeskunde en verwante wetenschappen.

Van de gerefereerde publikades zijn ruim 40% niet in de Duitse taal verschenen.
De referaten geven kort en bondig een duidelijk inzicht inzake de reëele inhoud van
de gerefereerde publikaties.

Het boek is in de eerste plaats bedoeld als een opslagwerk, waarin men gemakkelijk
en vlot bepaalde onderwerpen kan opzoeken om zich te informeren over nieuwere
gegevens en resultaten bij recent onderzoek verkregen. Het zakenregister omvat meer
dan 1000 trefwoorden met een korte nadere aanduiding, waardoor de trefzekerheid,
bij het opzoeken van datgene waarover de gebruiker van het boek zich op een
bepaald moment nader wil oriënteren, in sterke mate wordt verhoogd.
Vooral voor de praktizerende dierenarts, voor wie het nog meer dan voor de
specialist onmogelijk is de grote stroom van vakliteratuur te raadplegen, kan zich in
dit werk inzake de nieuwe ontwikkelingen en nieuwe gegevens, die voor de kwaliteit
van zijn dagelijks werk van groot belang kunnen zijn, snel op de hoogte stellen.
Dit boekwerk is derhalve voor de praktizerende dierenarts de meest voor de hand
liggende bron die er in sterke mate toe kan bijdragen om hem, bij wijze van spreken,
dagelijks te informeren over nieuwe zaken waaraan hij bij zijn werk behoefte heeft.\'
Ook de specialist, die in zijn functie vooral te maken heeft met een onderdeel van
de diergeneeskunde, kan in dit naslagwerk welkome gegevens vinden. Daarbij kan het
v(»r de specialist een oriënteringsbron zijn, om op gemakkelijke en toch efficiënte
wijzc„bij" te blijven ten aanzien van onderdelen van ons vak, welke niet of niet meer
tot zijn dagelijks werkterrein behoren, doch waarvoor bij de belangstelling niet heeft
verloren.

In een keurig verzorgd en van mooie illustraties voorzien boekje is van de hand van
de heer Jan van Rheenen de tweede druk verschenen van „De Collie".

Dit ras, dat aan het einde van dc vorige eeuw grote belangstelling genoot, was ge-
durende vele jaren op de achtergrond geraakt. Dank zij de televisie-serie „Lassie"
kwam deze hond weer in de belangstelling en hij geniet op het ogenblik een grote
populariteit.

In zeer duidelijke bewoordingen stelt de heer van Rheenen, dat het uit moet
zijn met de mythe rond de Lassie-hond zoals die op het televisie-scherm verschijnt.
Daar er voor deze serie verschillende goed afgerichte Collies gebruikt worden, mag
de toekomstige eigenaar van de Lassie-hond niet verwachten dat dit dier aan alle
eisen zal voldoen zoals men deze hond kent van de televisie.

Bijzonder aardig is het gedeelte over de afstamming van de Collies, terwijl voor de
leek zeer nuttige wenken worden gegeven betreffende voeding, verzorging e.d.

Welke praktische manier(en) bestaat (bestaan) er voor het nemen van bloed bij
het varken?

Op de vraag welke praktische methoden er bestaan voor het nemen van bloed bij
het varken werd in het nummer van 15 maart geantwoord dat de meest praktische
manier punctie van de vena cava is.

Zijn de varkens het stadium van big gepasseerd, dan zal men de varkens stevig
moeten fixeren, wil men deze methode toepassen. Als regel wordt het varken door
middel van een touw, waarvan één uiteinde als lus om de bovenkaak is gelegd, vast-
gezet. Dit vereist handigheid. Daarnaast heeft men bij het puncteren van de vena
cava het risico, dat het dier verbloedt. Ook hier is de ervaring van de man die de
punctie uitvoert van belang, maar bij zeer waardevolle dieren zal een ieder met dit
risico rekening moeten houden.

Om deze redenen wil ik wijzen op een andere praktische wijze van bloed nemen.
Dit gebeurt uit de staart van het varken. Men knipt daartoe de punt van de staart
kaal, steekt 2 ä 3 cm vanaf de punt een scherp gepunte scalpel door de staart heen,
en trekt snel naar achteren, waardoor het uiteinde van de staart gespleten wordt.
Het bloed, dat druppelsgewijs uit de staart komt, kan worden opgevangen in een
bloedbuisje. Hoe rustiger het varken is en hoe minder men de staart fixeert, des te
beter bloedt het varken. In de meeste gevallen kan wat voer in de bak daarbij uit-
stekende diensten bewijzen. Soms duurt het even voor het bloeden begint, men moet
dus wat geduld hebben. Is de snede te fors uitgevallen, dan doet een gaasje om de
staartpunt geknoopt de bloeding spoedig stelpen.

Het opvangen van het bloed duurt wat langer dan bij de eerste methode. Daar
staat tegenover dat het varken, bij geringe voorzorgsmaatregelen, niet gefixeerd
hoeft te worden, wat soms ook veel tijd vraagt, dat men veel rustiger kan werken,
en dat men veel minder risico loopt.

Sinds enige tijd houden ondergetekenden zich bezig met een onderzoek naar de
röntgenologische en genetische aspecten van heupdysplasie bij de hond. Als studie-
object is hiervoor gekozen de Rottweiler-populatie in Nederland. De eigenaren van
Rottweilers krijgen een oproep om met hun hond (en) op een bepaald tijdstip naar
de afdeling Röntgenologie van de Kliniek voor Heelkunde te komen. Daar worden
enkele bekkenfoto\'s gemaakt.

Uitdrukkelijk wensen ondergetekenden te stellen, dat het hier gaat om een zuiver
wetenschappelijk onderzoek, waarbij getracht wordt een zo volledig mogelijke
inventarisatie van genoemde populatie te verkrijgen. Hierbij wordt aan de klinische
kant van het gebrek geen aandacht geschonken en worden (behalve foktechnische)
geen adviezen verstrekt, noch therapieën ingesteld. Er zijn voor de eigenaren van de
honden geen kosten verbonden aan het maken van de foto\'s.

Ondergetekenden zouden u zeer erkentelijk zijn indien zij op uw medewerking zouden
kunnen rekenen, en dat geldt dan tevens ook voor het ter beschikking stellen van
gestorven Rottweilers door de eigenaren, aangezien de vergelijking van de foto en het
bekken zelf een belangrijk deel van het onderzoek vormt.

Om de 2 of 3 jaar wordt door deze Stichting een prijs uitgereikt als waardering voor
een belangrijke werkzaamheid op het gebied van de voortplanting in de uitgebreidste
zin.

Voor de achtste maal heeft op zaterdag 22 april 1967 in een vergadering van de
Nederiandse Dierkundige Vereniging te Utrecht de prijsuitreiking plaats gehad.
Zij werd toegekend aan Dr. C. Naaktgeboren, bioloog aan het Zoölogisch
Laboratorium te Amsterdam. Hij kreeg de onderscheiding in verband met zijn werk
over de vergelijkende verloskunde bij zoogdieren.

De Stichting Koningin Wilhelmina Fonds heeft de Wetenschappelijke Raad voor de
Kankerbestrijding in de gelegenheid gesteld, een aantal stage-beurzen beschikbaar
te stellen. Deze stage-beurzen zijn bestemd voor jonge wetenschappelijke werkers,
voor wie het in verband met hun verdere wetenschappelijke vorming van grote
betekenis geacht moet worden, dat zij enige maanden in buitenlandse klinieken of
Uboratoria verblijven, teneinde kennis te nemen van nieuwe theoriën of methoden
in die tak van het kankeronderzoek, waarin zij zich bekwamen. Bij de toekenning kan,
behalve met het belang voor de betrokkenen zelf, ook rekening gehouden worden
met de wenselijkheid, dat in de klinieken of laboratoria, waarin zij werken, via hen,
kennis genomen wordt van de nieuwe werkwijzen enz., die elders zijn ingevoerd.
Deze stage-beurzen kunnen uitsluitend aangevraagd worden door hoofden van klinie-
ken en laboratoria, ten behoeve van veelbelovende medewerkers, die tenminste een
doctoraal examen hebben afgelegd in de geneeskunde, de biologie, de biochemie of
de diergeneeskunde, en die de leeftijd van 40 jaar nog niet hebben bereikt.
Nadere gegevens ter verwerving van een beurs zijn te verkrijgen bij

Dr^^L^ Meinsma, arts, secretaris, de Lairessestraat 33, Amsterdam-Z., tel. (020)

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds" zijn „Fellowships" ingesteld, welke door
de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding worden toegekend.
Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde artsen, biologen, chemici,
fysici, farmaceuten, veterinairen en tandartsen, bij wie het voornemen bestaat om
in de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de geneeskunde, diergeneeskunde of tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

Voor de gekozen „fellow" wordt een bij zijn (haar) verlangen en aanleg passende
werkgelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij (zij)
zich in diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder super-
visie van ervaren onderzoekers. De opleiding zal gericht zijn op vorming tot zelf-
standig werker op het gebied van de kanker. Elk „fellowship" wordt telkens voor een
jaar (tot een maximum van drie jaar) toegekend.

Verwacht wordt, dat na deze periode van wetenschappelijke vorming voor de fellow
de mogelijkheid zal zijn ontstaan, in Nederland een passende positie in het kanker-
onderzoek te verwerven, bv. aan een instituut voor kankeronderzoek, een kanker-
centrum, een universiteitslaboratorium of enig ander wetenschappelijk instituut, waar
onderzoek in verband met het kankervraagstuk wordt verricht.

Verder worden senior-fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn van
drie jaar als opleidings-fellow hebben volbracht, of op andere wijze een geëigende
vooropleiding hebben doorgemaakt en voor wie niet onmiddellijk een passende vaste
positie aan een der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is, of ge-
creëerd kan worden. In elk zodanig geval wordt door de Wetenschappelijke Raad
overwogen, of de hoedanigheden van de opgeleide van dien aard zijn, dat het als
een nadeel\' voor het kankeronderzoek in Nederland moet worden beschouwd als hij
daarvoor wegens het ontbreken van een voor hem geschikte plaats toch nog verloren
zou gaan.

Een senior-fellowship wordt toegekend voor een periode van ten hoogste vijf jaren.
De opleidings-fellow ontvangt een toelage, die gelijk is aan het salaris van een
assistent aan een Rijksuniversiteit.

De senior-fellow ontvangt een toelage die gelijk is aan het salaris van een weten-
schappelijk ambtenaar le klas. Deze toelage zal tenslotte kunnen stijgen tot het
salaris van een wetenschappelijk hoofdambtenaar A.

Men kan zich voor een fellowship te allen tijde schriftelijk aanmelden bij de secre-
taris van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding, de Lairessestraat
33, Amsterdam-Z.

Van 10 tot en met 19 oktober 1967 wordt in Utrecht weer de tentoonstelling „Het
Instrument" gehouden. Voor de zevende maal zullen de Nederlandse fabrikanten en
importeurs van instrumenten al hun krachten bundelen om de gebruikers een zo
compleet mogelijk overzicht te geven van wat er op dit gebied verkrijgbaar is.
Onder de talrijke nieuwe deelnemers bevindt zich een aantal bijzonder belangrijke
ondemmeingen, zodat verwacht kan worden, dat de komende manifestatie de vorige
nog aan representativiteit zal overtreffen. Het aantal stands is met 15% toegenomen
waarbij een evenredige groei vastgesteld kan worden bij de instrumenten voor weten-
schappelijk onderzoek en bij de instrumentatie voor technische toepassing.
Programma\'s van professionele onderdelen zullen getoond worden in aansluiting op
datgene, wat op elektrotechnisch en elektronisch gebied wordt geëxposeerd.
In de medische sector zal men weer een uitgebreid sortiment vinden, dat geheel zal
zijn toegespitst op de instrumenten en apparaten voor medisch-specialistisch gebruik.
Verschillende technische en wetenschappelijke organisaties zullen — evenals vorige
jaren — tijdens de tentoonstelling voordrachten organiseren, terwijl enkele organisaties
ook zelf aan de expositie zullen deelnemen.

Van dit, op pag. 128 (aflevering 2, 1967) van dit tijdschrift reeds aangekondigde.
Symposium, dat op 19 mei a.s. aan de Tierärztliche Hochschule Hannover zal worden
gehouden, is het volledige progranrmia bij de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde verkrijgbaar; adres: Rubenslaan 123, Utrecht.

Dit Symposium wordt georganiseerd door de National Research Council / National
Academy of Sciences onder auspiciën van het Bureau of Veterinary Medicine, Food
and Drug Administration, Dept. of Health, Education and Welfare.
Het zal worden gehouden op 5, 6 en 7 juni a.s. aan het West Auditorium van het
State Department Building te Washington.

De besproken onderwerpen hebben betrekking op het nut van „medicated feeds"
ter bevordering van de groei cn de ziektebestrijding bij het vee en het pluimvee en
de mogelijkheid dat de medicamenten een ongunstige werking op de gezondheid van
de mens kunnen hebben. De geconstateerde stijging van de resistentie van bacteriën
tegen antibiotica en sulfapreparaten en de overbrenging dezer resistentie door middel
van conjugatie doet de ernstige vraag rijzen omtrent de mogelijkheid dat medica-
menten in dierlijke voedingsmiddelen resistente bacterietypen oproept van die soorten,
welke bij mens en dier voorkomen.

Ook het belang van residuen van medicamenten in menselijke voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong zal worden besproken.
De hoofdonderwerpen, op dit Symposium te bespreken, zijn:

2. Evaluation of drugs for use in animal feeds
Principles involved in the regulation and control of drug residues in foods of
animal origin

Meeting the world\'s food requirements for animal products
5. The influence of drugs used in feeds on the dynamics of microbial ecology

De W.S.A.V.A. zal tijdens het 18e Wereld Diergeneeskundig Congres te Parijs op
20 juli, om 14.00-16.00 uur in lecture hall 3 een Algemene Vergadering beleggen.

I.uxemburg staat de in- en doorvoer van honden en katten wederom toe, mits voor dc
dieren over een certificaat van enting tegen hondsdolheid wordt beschikt.
Gebruikt moet worden het geldige certificaat voor de wederinvoer van een hond of
kat in Nederland. Het is verboden de dieren in Luxemburg los tc laten lopen.

Sedert 13 april 1967 zijn in Nederland geen gevallen van mond- en klauwzeer meer
geconstateerd.

Met ingang van 27 april 1967 is een beperkte invoer van vlees van herkauwende
dieren en varkens uit ons land in Frankrijk weer toegestaan. Het vlees dient afkomstig
te zijn uit de provincies Groningen, Friesland, Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en
Zeeland. De dieren, waarvan het vlees afkomstig is, moeten na 27 april 1967 zijn
geslacht, hetgeen uit een stempel moet blijken.

De import van vlees van kalveren met een geslacht gewicht lager dan 140 kg, is
echter vooralsnog niet toegestaan.

Blijkens een telegram van de Veeartsenijkundige Dienst in Denemarken, gedateerd
28 maart 1967, is in de provincie Haderslev mond- en klauwzeer onder varkens
uitgebroken. De dieren zijn afgeslacht.

Met ingang van maandag 24 april zijn wettelijke regelingen van kracht geworden,
die ten doel hebben te voorkomen dat vlees van dieren, die met hormonen zijn
behandeld, in de consumptie komen.

Daartoe zijn enkele aanvullingen op de voorschriften krachtens de Vleeskeuringswet
aangebracht. Zij voorzien in een onderzoek op eventuele resten van hormonen bij
slachtdieren, aangevoerd bij de vleeskeuringsdiensten.

Heeft dit onderzoek een positieve uitslag, dan wordt het vlees van de betrokken dieren
afgekeurd en vernietigd. Deze keuring op toegediende hormonen is pas sedert kort
mogelijk door de ontwikkeling van een betrouwbare laboratorium-test. Het onderzoek
wordt op het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid uitgevoerd.
Ook het Exportkeuringsregulatief is aangepast in die zin, dat bij de keuring vóór het
slachten wordt nagegaan, of het dier verschijnselen vertoont, welke erop kunnen wijzen
dat er hormonen aan zijn toegediend.

Vette kalveren worden niet voor slachting voor uitvoer toegelaten, indien de door
of vanwege de Minister van Landbouw en Visserij in het belang van het onderzoek
op aanwezigheid van hormonen gegeven voorschriften met betrekking tot de iden-
tificatie, de herkomst, de aanvoer en de overlegging van bescheiden niet in acht zijn
genomen.

Hierdoor kunnen eventueel door het buitenland gevraagde garanties worden verleend.
TRIVALENT PULLORUM-ANTIGEEN

De hieronder genoemde partijen trivalent pullorum-antigeen voldoen aan de gestelde
eisen en zijn derhalve door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toe-
passing geschikt verklaard tot de achter de betreffende partij vermelde datum:
Nobilis N.V. partij 111 1 juli 1968

18, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 476)

18, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.30 uur, Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 481)

18, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Café-Restau-
rant Koekebier, Alkmaar, (pag. 682)

18—21, National Congress of the Polish Parasitological Society, Katowice, Poland.

19, D.V. Gesellschaft. 4e Symposium Geschichte der Veterinärmedizin, Han-
nover. (pag. 128, 676)

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur.
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 482)

5—7, Symposium „The use of drugs in animal feeds", Washington D C
(pag. 676)

16—18, Groep Geneesk. v. h, KI. Huisdier K.N.M.v.D, Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

20, World Small Animal Veterinary Association. Algemene Vergadering,
14.00 uur. Parijs, (pag. 676)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126,
534, 596)

18, Ned, warmbloedpaarden, demonstraties en keuringen. Vee- en paarden-
dagen, Utrecht,

28, Afd, Groningen-Drenthe K,N,M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag, 1780 (1966))

29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 1 14e .Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting op het vorige bericht in dit Tijdschrift, kan ik u mededelen dat reeds
13 collegae zich met echtgenote hebben opgegeven voor het tegenbezoek aan de
South Eastern Veterinary Association.

Het vliegtuig dat besproken is, heeft nog ruimte voor velen uit het gehele land.

De deelnemers worden verzocht ƒ 20,- per persoon te storten op giro 846638 t.n.v.
J. J. Aukema te Steenwijk. Dit is het gedeelte van de reissom, dat verschuldigd is
voor het plaatsbespreken en voor een annuleringsverzekering. De rest zijnde ±
ƒ 130,- is verschuldigd op de vertrekdag.
Het programma luidt nu als volgt:

Vrijdag 1 -9 -\'67: Aankomst op Gatwick Airport en begroeting door de Engelse
collegae. Daarna gaan wij naar Maidstone (± 50 km) waar
een cocktail party wordt aangeboden, in het hotel waar wij
logeren.

Zaterdag 2-9- \'67: Bezoek aan het Wellcome Veterinary Research Station in Frant,
Tunbridge Wells en het Cattle Breeding Centre in Wathurst,
Sussex van de Milk Marketing Board. De dames kunnen in
Tunbridge Wells uitstekend winkelen, de lunch zal gezamenlijk
worden gebruikt.

Des namiddags komt er nog een evenement bij.
Om 20 uur is er een diner ter ere van de Hollandse gasten....
De gastheren nemen ons daarna mee naar huis, waar wij de
zondag zullen doorbrengen.
Zondag 3 -9 -\'67: De gastheren brengen ons \'s avonds weer naar Gatwick Airport

voor de terugreis naar Rotterdam.
Nadere gegevens zullen de deelnemers worden toegezonden, dit is de laatste oproep
voor aanmelding.

De afdeling zal op woensdag 24 mei a.s., 14.00 uur een vergadering beleggen in het
Oranjehotel, Leeuwarden, alwaar Prof. Dr. S. J. Koning zal spreken over
mechanisme van de inununiteit.

Op dinsdag 23 mei a.s., 20.00 uur zal de Afdeling in Hotel „de Zon", Ommen,
een vergadering houden.

De eerstvolgende vergadering op 23 mei a.s. zal niet worden gehouden in Hotel
Bergzicht te Hellendoorn (zie pag. 606, aflevering 1 mei jl.), doch om 20.00 uur in
Hotel „de Zon" te Ommen.

In het jaar 1966 werd 5 collegae als nieuw Ud geballoteerd, n.1.: W. A 1 t e nb u r g,

Als lid hebben bedankt de collegae J. G. H. Ho 1 s h e i m e r, N. van W ij k, R. J.

Aan het eind van het jaar omvatte de afdeling 133 gewone leden en collega Dr. R.
van Santen als erelid.

Reeds is aanmelding als lid ontvangen van collega J. H. H. C 1 o u d t.
In het bestuur van de afdeling hebben geen mutaties plaats gevonden, dit bleef als
volgt: Dr. J. Bouw, voorzitter; H. Rozemond, ondervoorzitter; E. L. L a n-
s i n k, secretaris; S. B. d e L i n t, 2de secretaris; T. M. N i e m a n t s v e r d r i e t,
penningmeester.

18 maart met de behandeling van de jaarverslagen en lezingen van de collegae
Werkman en Scholten over de veterinaire aspecten van de mond- en klauw-
zeer bestrijding bij varkens;

27 augustus samen met de afdeling Overijssel, waarbij ook de dames waren uitge-
nodigd en lezingen werden gehouden door collega Gouda Quint en de Direc-
teur van het dierenpark de Heer O uw ehand over de moeilijkheden en het werk
m het Dierenpark. Na de lezingen was een puzzel rondleiding door het park uit-
gezet, waarvan de resultaten bij een zeer geslaagd diner werden uiteengezet;

28 september met als hoofdpunt de bespreking van het programma van de algemene
vergadering van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

22 december met een voordracht van Ir. C. M. H u p k e s over het perspectief voor
de Nederlandse landbouw en een verslag van collega Niemantsverdriet van
de oprichtingsvergadering van de Groep grote huisdieren practici.
Bestuursvergaderingen werden gehouden op 31 maart, 18 augustus, 1 november en
15 december. De Vestingingscommissie kwam 2 keer bijeen.

Het bestuur van de afdeling was vertegenwoordigd bij diverse ledenvergaderingen
van andere afdelingen, bij de Akademiedagen 1966 van de Kon. Ned. Akademie van
Wetenschappen te Enschede, bij de begrafenis van collega Gurck en bij de be-
sprekingen van de Veeartsenijkundige Dienst met de praktizerende collegae betref-
fende de entgebieden voor bestrijding van mond- en klauwzeer.

In het najaar zijn ook weer door de collegae Dr. W. B. v. d. B u r g, L. H.
Wouda en P. den Hartog postuniversitaire cursussen georganiseerd.
Tot slot rest mij te vermelden, dat de samenwerking in het bestuur buitengewoon
goed is geweest, waarvoor mijnerzijds grote waardering.

Kort verslag van de vergadering, op 2 maart 1967 in „Royal" te Arnhem gehouden.
Aanwezig: 38 leden en 1 gast.

Om 8.15 uur opening door de voorzitter, Dr. Bouw. Hij vindt het erg prettig, dat
tijdig begonnen kan worden, want dan is het misschien ook mogelijk om tijdig op
te houden, wat vooral de dames zullen waarderen, die ook dezelfde avond ver-
gaderen.

Brief van coll. Nijhof, waarin hij enkele onregelmatigheden signaleert tijdens de
bestrijding van de laatste mond- cn klauwzeerepizoötie bij varkens, deze brief is in
besloten vergadering onder punt 8 van de agenda behandeld.

Uitgebreide behandeling krijgt ook het schrijven van het Hoofdbestuur, waarin een
aantal te vervullen vacatures wordt genoemd. Vooral de vacature van de voorzitter,
coll. Commandeur moet onze bijzondere aandacht hebben.

Voorts was er een antwoord-schrijven van het Hoofdbestuur naar aanleiding van een
brief van het Afdelingsbestuur van 17-12-1966. In deze brief zijn suggesties gedaan
op welke wijze het lidmaatschap van de Maatschappij voor de niet-practici zinvoller
zou kunnen worden. Het Hoofdbestuur zegt, dat het in de brief voorgestelde niet
tot de taak van het Hoofdbestuur behoort. Het Afdelingsbestuur is wel wat teleur-
gesteld over dit antwoord. Uit de levendige discussie blijkt wel, dat beter ge-
schreven had kunnen worden: „Het Hoofdbestuur staat positief tegenover dit voor-
stel en heeft het ter bestudering voorgelegd aan de Structuurcommissie". Bij de dis-
cussie over deze brief wordt o.a. gesteld, dat veel jongere collega\'s niet-practici (met
name aan de faculteit) van mening zijn, dat zij niet veel aan de K.N.M.v.D. heb-
ben. Verschillende sprekers uit de vergadering vinden, dat deze jonge collega\'s dan
toch wel snel hun zienswijze dienen te veranderen, te meer daar zij ook nog mede
onze a.s. collega\'s opleiden.

Bij de bestuursmededelingen bracht coll. Rozemond (lid van het Algemeen Be-
stuur) verslag uit over de vergadering van het Algemeen Bestuur, gehouden op
13 januari 1967. Het belangrijkste besprekingspunt was geweest; de studie-differen-
tiatie.

Vroege differendatie is voorlopig niet te realiseren, doch de zgn. late differendade
zal vrij spoedig ingevoerd worden. Va n Riessen (lid van het Hoofdbestuur)
zegt, dat hij blij is met de late differentiatie, want de titel „dierenarts" kan dan
blijven en die moeten we niet zo maar prijsgeven. Bovendien is het ook van belang
i.v.m. de uitwisselbaarheid in E.E.G.-verband.

Vervolgens vindt ballotage plaats van collega J. H. H. C 1 o u d t te Wijchen. Zon-
der tegenstemmen wordt collega Cl o u d t door de afdeling als lid aangenomen.
Vervolgens leest de secretaris het jaarverslag 1966 voor.

Daarna volgt de bestuursverkiezing. Collega Lansink is aftredend als Ie secre-
taris, in zijn plaats wordt voor.gesteld collega A. Zegwaard uit Varsseveld. Na
de stemming blijkt, dat hij met algemene stemmen gekozen is. Op hartelijke wijze
wordt collega Lansink door de voorzitter bedankt voor alles was hij voor de
Afdeling heeft gedaan, terwijl collega Zegwaard op even pretdge wijze wordt
welkom geheten in het bestuur.

Het jaarverslag van de penningmeester wordt gevolgd door een verslag van de kas-
commissie. Het oordeel van de kascommissie over het gevoerde beleid was lovend
voor het bestuur en vooral voor de penningmeester. Alleen de post „pool-uitgaven"
(ƒ 490,-) kwam in discussie. De kascommissie vindt, dat dit bedrag moet worden
omgeslagen over de collega\'s, die gebruik van de pool gemaakt hebben. Het bestuur
zal zich hierover beraden.

Bij de rondvraag vraagt collega L e v i, of niet meer vrijheid mogelijk is bij het in-
schakelen voor studentenhulp in de winterperiode. Hij vindt de practici toch al erg
overbelast met weinig vrije tijd. Zowel de voorzitter, als Dr. v. d. Burg hebben
in de discussie aangetoond, dat dit niet mogelijk is, want de faculteit heeft uit-
drukkelijk gesteld, dat de studentenhulp nu snel moet aflopen. Bovendien is het
standpunt van de Maatschappij, dat de bedoelde massawerkzaamheden door de
dierenarts zelf moeten worden verricht. Als er werkelijk sprake is van een te grote
overbelasting, dan moet men trachten middels associatie of overdoen van een deel
van de praktijk zichzelf te ontlasten.

Reeds om 23.20 uur kan de voorzitter de vergadering sluiten en zo de wens bij zijn
openingstoespraak uitgesproken in vervulling zien gaan.

De afdeling zal haar eerstvolgende vergadering houden op donderdag 18 mei a.s.,
20.00 uur, in Café-Restaurant Koekebier te Alkmaar.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen collega

J. C. M. van Dijck, Tienrayseweg 9, Meerlo (L.).
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae

W. de Haan, Burg. van Heusdenweg 17, West-Terschelling.
G. E. Ma-Ajong, Merwedekade 180 bis. Utrecht.

Groenewold, J., Oosthuizen, tel. (02991) 580 (privé), 370 (praktijk). P., geass.

Gostermans, G., m.i.v. 1 maart 1967 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Groenlo.

In het aprilnummer van het bedrijfsorgaan „Denkavit-actualiteiten" van Denkavit
N.V., fabriek van veevoeders en vitamine-preparaten te Voorthuizen, heeft de direc-
teur,\'de heer W. A. P e s c h, een artikel gepubliceerd, waarin het veterinaire beleid
in Nederland met betrekking tot het mond- en klauwzeer in gebreke wordt gesteld.
Dit artikel heeft het lid van de Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid,
Ir. Vredeling, aanleiding gegeven de Minister van Landbouw en Visserij,
Ir. L a r d i n oi s, vragen te stellen met betrekking tot de in het artikel naar voren
gebrachte kritiek.

Vraag 1: Met welke typen van het mond- en klauwzeer (mkz)-virus hebben de
veehouders in Nederiand de laatste jaren te kampen gehad?

Antwoord: De laatste jaren is in Nederiand mond- en klauwzeer voorgekomen,
veroorzaakt door de virus-typen C, O en een enkel geval van het type A.

Antwoord: Wanneer het sub-type Oi in West-Europa inheems is geworden, is niet
te zeggen.

De typering op éénzelfde wijze en volgens een bepaalde naamaanduiding
is nl. pas de laatste jaren systematisch doorgevoerd, doch dit wil niet
zeggen dat de typen voordien niet reeds bestonden. Wat het type Oi
betreft, staat het wel vast, dat dit reeds geruime tijd in Europa voor-
komt. Zo is bekend, dat in Oost-Europa sporadisch gevallen van mond-
en klauwzeer zijn veroorzaakt door virussen, die thans blijken te be-
horen tot het type Oi. Uit gegevens van het World Reference Labora-
torium in Engeland is gebleken, dat ook de oude Nederlandse produktie-
stam nauw verwant is aan het thans dusgenaamde Oi-type. Ook d^r
onderzoek van in Noord-Italië gebruikte met behulp van praktijk-
stammen ontwikkelde vaccins is gebleken, dat het sub-type Oi daar al
eerder moet zijn voorgekomen.

In 1963 zijn in België en in 1964 in Oostenrijk en Spanje Oi sub-typen
geïsoleerd. Er deden zich toen enkele gevallen voor in de omgeving van
Brugge, trewijl een uit Spanje komende Oi-stam in 1964 enkele ziekte-
gevallen veroorzaakte in Zuid-Frankrijk. Beide invasies veroorzaakten
geen uitbreiding van enige omvang dank zij het feit, dat de rundvee-
stapels preventief waren geënt.

De Oj-stam, die in oktober 1965 in Zwitseriand werd vastgesteld en
daarom als O-Lausanne wordt aangeduid, breidde zich van daar uit
naar Zuid-Duitsland en door Zuid-Duitsland in noordelijke richting
naar Denemarken. In Zweden beperkte de infectie zich tot één geval.
In Zwitserland, Duitsland en Denemarken, waar geen geregelde en-
tingen plaatsvinden, werd de ziekte onder controle gebracht door een
massale enting van de rundveestapel en toepassing van politionele maat-
regelen. Een en ander had tot gevolg dat in Zwitseriand en Denemarken
de infectie geheel verdween, terwijl in Duitsland in augustus 1966 nog
slechts sporadische gevallen van dit type en van de reeds langere tijd
aanwezige typen C en A voorkwamen.

De als O-Lausanne aangeduide Oi-stam bleek in de eerste plaats de
runderen aan te tasten. Deze bedreiging leek voor Nederland niet zo
ernstig, omdat laboratoriumproeven hier te lande hadden aangetoond,
dat herhaaldelijk met het klassieke Nederlandse vaccin geënte runderen
een behoorlijke weerstand hadden. Desondanks werd, om op alle even-
tualiteiten voorbereid te zijn, in de loop van de zomer 1966 door het
C.D.I. een voorraad van 150.000 doses Oi-vaccin geproduceerd.
Toen in de nazomer van 1966 hetzelfde virus opnieuw in Duitsland
optrad, werd de rundveestapel in de bedreigde gebieden langs de Neder-
lands-Duitse grens met het Oi-vaccin gevaccineerd. In het najaar van
1966 werden, gezien de ontwikkeling in Duitsland, vervolgens ruim 3
miljoen doseringen van dit vaccin in Nederland bereid, waarmede een
vervroegde enting van de rundveestapel kon worden doorgevoerd.

Vraag 3: Was in het buitenland bekend, dat het type Oi ook voor varkens be-
smettelijk was? Zo ja, was men dan in Nederland voorbereid op het
optreden van dit virus bij de varkensstapel?

Antwoord: Het is algemeen, ook in het buitenland, bekend, dat ieder mond- en
klauwzeervirus voor varkens besmettelijk is. De meeste stammen ver-
toonden tot dusver echter niet de neiging grote epizoötiën onder varkens
te veroorzaken. Dat zulks met de Oi-stam in Nederland wel het geval
bleek, werd mogelijk mede veroorzaakt door de aanwezigheid van onze
herhaaldelijk geënte rundveestapel. Het voor de bestrijding van het
mond- en klauwzeer onder de varkens ontwikkelde ringentingssysteem
moest derhalve nu worden uitgevoerd met Oi-vaccin. Daartoe werden,
zodra het eerste geval was geconstateerd, in eerste instantie 150.000
doses van een speciaal geconcentreerd vaccin voor varkens geproduceerd
en werden in afwachting van het op peil brengen van de produktie in
het buitenland voorraden aangekocht.

Vraag 4: Was er in Nederland in 1966 alleen tegen C-type een grote voorraad
serum aanwezig? Zo ja, waarom dan niet van de andere gesignaleerde
typen?

Antwoord: In Nederland beschikte men in oktober 1966 over een voldoende hoe-
veelheid mond- en klauwzeervaccin om alle runderen tegen de gebruike-
lijke typen mond- en klauwzeer te vaccineren. Daarnaast waren 1
miljoen doseringen geconcentreerd C-vaccin voor varkens aanwezig,
welke ontwikkeld waren naar aanleiding van de ervaringen van de
laatste jaren. Gebleken was nl. dat in de laatste jaren vooral het C-type
bij voortduring grote epizoötiën veroorzaakte, hetgeen een gevolg was
van de uitgesproken neiging van dit virus om zich aan de varkensstapel
aan te passen.

Zoals uit het antwoord op de vragen 2 en 3 blijkt, is echter ook voor
entstoffen tegen het Oi-type uit eigen produktie en door aankoop in
het buitenland zorggedragen.

Vraag 5: Is het juist, dat door gebrek aan serum bij de laatste mkz.-epidemie
slechts een klein gedeelte van de Duitse grens preventief kon worden
afgeschermd ?

Vraag 6: Achten Nederlandse veterinaire deskundigen het vanuit het gezichts-
punt der dierziektebestrijding verantwoord of logisch dat Frankrijk bij
het uitbreken van de laatste mkz.-epidemie in ons land zijn grenzen
sloot voor ons vee en vlees en, zo neen, waarom niet?

Antwoord: Tot het sluiten van de grens voor Nederlands vee en vlees is de Franse
regering overgegaan, toen het aantal gevallen van mond- en klauwzeer
in Overijssel aanzienlijk was gestegen en zich ook buiten deze provincie
uitbraken voordeden. Daarbij moet bedacht worden dat Frankrijk op dat
moment zelf praktisch vrij was van mond- en klauwzeer, zodat maat-
regelen ter voorkoming van besmetting van de eigen veestapel, veterinair
gezien, te motiveren waren.

Over de vraag, op welk tijdsdp maatregelen genomen moeten worden
en welke maatregelen dat moeten zijn, kan verschillend worden ge-
oordeeld. Een en ander hangt af van het subjectieve oordeel van de
verantwoordelijke instanties over de mate van het risico in een gegeven
situatie.

Vraag 7: Om welke redenen sloot Italië in die tijd zijn grenzen niet voor ons vee
en vlees?

Antwoord: Italië sloot de grens eveneens voor Nederlands vee, doch wat vlees
betreft, alleen voor zover afkomstig uit Overijssel. Onder verwijzing
naar het gestelde onder 6, zij hierbij opgemerkt, dat Italië — anders
dan Frankrijk — op dat moment niet vrij was van mond- en klauwzeer.

Vraag 8: Heeft men over het destijds afsluiten van het Overijssels gebied voor-
overleg gepleegd met de veehandel? Zo ja, waarom was dat vooroverleg
nodig en is het juist, dat men van deze voorwetenschap misbruik heeft
gemaakt door terstond varkens vanuit Overijssel naar andere provincies
te vervoeren?

Antwoord: Over het afsluiten van het Overijsselse gebied is — zoals tot dat moment
gebruikelijk voor alle ingrijpende veterinaire maatregelen — vooroverleg
gepleegd met de verschillende geledingen van het bedrijfsleven. Deze
inspraak van het bedrijfsleven werd gewenst geacht, gezien de belang-
rijke economische consequenties, welke aan de hier bedoelde maat-
regelen zouden zijn verbonden. Het aantal vertegenwoordigers van de
uitgenodigde organisaties werd echter steeds groter en daarom is deze
procedure inmiddels gewijzigd en vindt het bedoelde vooroverleg in een
zo beperkt mogelijke kring plaats.

Na de besprekingen over de afsluiting van Overijssel is geconstateerd,
dat dezelfde avond en nacht grote aantallen varkens uit de provincie
naar elders werden vervoerd.

Vraag 9: Wat zijn de ervaringen tot nog toe opgedaan bij het preventief enten
van varkens? Verdient bij een dreigende m.k.z.-epidemie een dergelijke
algehele preventieve enting aanbevehng?

Antwoord: De ervaringen, opgedaan met de entingen bij varkens, zijn — ondanks
het feit dat een geënte varkensstapel een kortere immuniteitsduur en
een lagere onvatbaarheidsgraad bezit dan een geënt rundveebeslag —
niettemin gunstig te noemen.

Dit geldt in ieder geval voor de preventieve entingen met het C-type
op fokbedrijven als bedrijfsbeschermende maatregel en voor de nood-
entingen met geconcentreerd C-vaccin in een kring rond de besmette
haard. Ook de resultaten van de noodentingen met Oi-vaccin zijn over
het algemeen gunstig, zij het dat op de met Oi-vaccin geïmmuniseerde
varkensbedrijven in vergelijking met de entingen met C-vaccin naar
verhouding vrij veel mond- en klauwzeer uitbraken worden gecon-
stateerd.

Indien nu gevraagd wordt of bij een dreigende mond- en klauwzeer-
epidemie een dergelijke algehele preventieve enting aanbeveling ver-

dient, moet daarop worden geantwoord, dat een landelijke preventieve
enting van de varkensstapel, gezien de korte duur van de immuniteit en
de lagere onvatbaarheidsgraad alsmede — zoals uit het antwoord op
vraag 14 blijkt — de hoge daaraan verbonden kosten, praktisch niet in
aanmerking komt, doch dat uit de opgedane ervaringen wel de conclusie
kan worden getrokken, dat in voorkomende gevallen een preventieve
enting in grotere regio\'s zeker aanbevelenswaardig kan zijn.

Vraag 10: Is het juist, dat bij een dergelijke algehele enting het risico groot is,
dat dierenartsen de besmetting van stal tot stal overbrengen en, zo ja,
is daar dan niets tegen te doen?

Antwoord: Bij een algehele preventieve enting van varkens ligt het risico voor-
namelijk in het vaccineren van bedrijven waar de ziekte reeds aanwezig
is, doch klinisch nog niet tot uiting is gekomen. De mogelijkheden bij
het overbrengen van infecties kunnen echter aanzienlijk worden beperkt
door het in acht nemen van de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen,
hetgeen van dierenartsen zeker mag worden verwacht.

Vraag 11: Moet het feit, dat bij een algehele enting van de varkensstapel een
aantal virusoverdragers overblijven, die later weer een verspreiding van
de ziekte kunnen veroorzaken, als een risico worden beschouwd, dat
groter is dan hetzelfde risico bij algehele enting van de rundveestapel?

Antwoord: Op deze vraag wordt bevestigend geantwoord, omdat eventuele smet-
stofdragers onder de rundveestapel zich, in tegenstelling met de varkens,
temidden van een goed geïmmuniseerde groep bevinden en daardoor
zelden of niet in aanraking komen met gevoelige dieren.

Vraag 12: Is de capaciteit bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut groot
genoeg voor het aanmaken van grote hoeveelheden sera ?

Vraag 13: Komt het voor, dat er onvoldoende niet-besmette verse tongen zijn om
de entstof op te kweken?

Antwoord: Een gebrek aan tongen voor de produktie van het mond- en klauwzeer-
vaccin deed zich in het verleden wel eens voor. De mogelijkheden ter
verkrijging van dit materiaal zijn echter uitgebreid.

Vraag 14: Wat zou een preventieve enting van de varkensstapel naar schatting
aan kosten met zich kunnen brengen?

Antwoord: Voor een effectieve preventieve vaccinatie van dc hele varkensstapel
zou ter voorkoming van calamiteiten de keuze moeten vallen op een
geconcentreerde polyvalente enstof (typen A, O, Oi en C). De kosten
van een dergelijke vaccinatie bedragen per varken ongeveer ƒ 4,— per
injectie. Bij een varkensstapel van ± 4 miljoen dieren zullen de totale
kosten van één enting ongeveer ƒ 16 miljoen belopen. In verband met
de korte immuniteit zou een dergelijke enting dan evenwel iedere drie
maanden moeten worden herhaald.

Vraag 15: Is Nederland het enige land in West-Europa waar de rundveestapel
preventief wordt geënt tegen mkz. ?

Antwoord: Nederland is gedurende lange tijd het enige land in West-Europa
geweest, waar jaarlijks de rundveestapel werd gevaccineerd tegen mond-

en klauwzeer. Dit voorbeeld is de laatste tijd gevolgd door België en
Frankrijk. Inmidels is ook in Duitsland een aanvang gemaakt met de
enting van runderen en Zwitserland overweegt daartoe eveneens over
te gaan. De entingen van rundvee in Italië nemen steeds grotere omvang
aan, doch vinden, evenals in Luxemburg, niet jaarlijks plaats.

Vraag 16: Is het juist, dat met Italië was afgesproken, dat dit land ondanks het
voorkomen van mkz. in ons land kalveren zou blijven afnemen, mits
niet afkomstig uit Overijssel?

Hield dit in, dat de kalveren zouden worden voorzien van een stempel
uit de provincie waar ze geslacht werden?

Is het voorgekomen, dat daarna de kalveren uit Overijssel naar andere
provincies werden vervoerd, aldaar werden geslacht, gestempeld, ge-
ëxporteerd naar Italië, daarbij de indruk wekkend als niet uit Over-
ijssel afkomstig?

Antwoord: De met de Italiaanse veterinaire dienst gemaakte afspraak ten aanzien
van de invoer van vlees hield in, dat geen vlees van dieren, afkomstig
uit Overijssel, voor uitvoer zou worden gecertificeerd. Deze afspraak
kon volledig gerealiseerd worden, zolang een ververvoerbod voor bedoel-
de provincie van kracht was. Toen Overijssel gedurende een periode
van 3 weken vrij van mond- en klauvraeer was, werd het redelijk geacht
het vervocrverbod op te heffen. De bestaande afspraak met Italië zou
dan echter niet meer kunnen worden nagekomen. Daarom werd, al-
vorens tot opheffing van het vervoerverbod over te gaan, opnieuw
contact opgenomen met de Italiaanse Veterinaire Dienst, waarbij de
consequenties van de opheffing werden besproken. De nadien naar
Italië uitgevoerde zendingen vlees worden dan ook gecertificeerd over-
eenkomstig de nadere terzake met de Italianen gemaakte afspraken.

Vraag 17: Heeft de Minister kennis genomen van een artikel in het tijdschrift
„Denkavit-actuahteiten" van april 1967, afkomstig van de directie van
dit bedrijf, waartoe bovenstaande vragen aanleiding waren?

Antwoord: Deze vraag wordt bevestigend beantwoord. De ondergetekende volstaat
met verwijzing naar het voorafgaande.

Vraag 18: Is het redelijk, in aamnerking genomen het antwoord op bovenstaande
vragen, dat Frankrijk blijkens mededelingen in de pers thans opnieuw
zijn grenzen voor Nederlands geslacht vlees heeft gesloten?

Antwoord: Dit besluit moet gezien worden in het licht van een plotselinge stijging
van het aantal gevallen van mond- en klauwzeer in Nederland. Nu de
situatie in dit opzicht weer gunstiger is geworden, is — mede gezien
het overleg hierover in de vergadering van de Raad van Ministers van
de E.E.G. van 18 april 1.1. de hoop gerechtvaardigd, dat het invoer-
verbod van Frankrijk, althans voor een deel van Nederland, op korte
termijn zal worden verzacht.

De zwelling van verschillende soorten bind-
weefsel in pekels van oplopende sterktes, onder

In mei 1961 publiceerden wij enkele gegevens over de zwelling van spier-
weefsel in keukenzoutoplossingen bij verschillende pH-waarden (ten
Gate, 1961). Deze proeven werden toentertijd uitgevoerd met zo zorg-
vuldig mogelijk uitgevliesde en van verder bindweefsel ontdane stukken
spiervlees uit de M. psoas van runderen, omdat reeds spoedig bleek dat de
uitkomsten der waterbindingsproeven ten zeerste werden beïnvloed door
de aanwezigheid van zelfs geringe hoeveelheden bindweefsel.
In het vlees, zoals dit voor vleeswaren wordt gebruikt, komen echter bind-
weefsels (vliezen, pezen en peesplaten) vaak in hoge percentages voor.
Wallis spreekt in 1960 — zonder verdere bronvermelding of opgave der
bepalingsmethode — van 3 tot 30% bindweefsel dat in spiervlees kan
voorkomen; de laatstbekende bron (Linke, 1966) noemt in verschillen-
de gevallen nog aanzienlijk hogere percentages, welke overigens sterk af-
hankelijk blijken te zijn van de methode waarop het bindweefsel wordt
bepaald. In het algemeen vindt hij door middel der histologische methodes
ongeveer 30% hogere uitkomsten dan met de trypsine-methode of via de
bepaling van het oxyproline-gehalte. Door histometrie komt hij bij het
varken op een gemiddeld bindweefselgehalte van 27% op het uitgebeende
en vetvrije vlees, met als minimum voor de M. psoas ongeveer 10% en als
maximum 55% voor het kopvlees. Met de enzymatische methode zijn de
gevonden percentages in de vetvrije weefsels ongeveer 17%, 7% en 36%.
In rundvlees vindt hij op deze wijze 25% bindweefsel als gemiddelde voor
alle vlees, met als minimum 14% voor de M. psoas en als maximum 34%
voor het schenkelvlees uit de voor- en achtervoet.

Ook in gehakt en vleeswaren werd — vooral in Duitsland — het bind-
wcefselgehalte veelvuldig bepaald. De percentages, welke daarbij ge-
vonden werden, liggen in het algemeen beduidend hoger dan bij het spier-
vlees, waarvoor de verklaring niet geheel duidelijk is, tenzij men aanneemt
dat veelal extra bindweefsel, bij voorbeeld in de vorm van voorgebroeid
zwoerd of pezen, wordt toegevoegd aan deze vleeswaren. Lochmann
(1960) komt histometrisch voor snijworsten op een gemiddelde van 25%
bindweefsel; Ben tier (1962) vindt voor „Spitzen-" tot „einfache Qua-
lität" van 22% tot 38% bindweefsel, terwijl Wegener (1964) hiervoor
21% tot 40% bindweefsel vindt. In West-Duitsland wordt voor gekookte
worsten 50% als grens voor het bindweefselgehalte aangenomen, terwijl

1 Drs. C. L. ten Gate; wetenschappelijk hoofdmedewerker aan het Instituut voor
Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong van de Diergeneeskundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht, Biltstraat 166.

in gehallt tot 55% bindweefsel werd gevonden, met 35% als gemiddelde
(G emmer, 1965).

Aangezien het bindweefsel dus blijkbaar een belangrijk bestanddeel der
vleeswaren is, leek het nuttig in verband met de waterbinding en de afleg
der vleeswaren gedurende hun bereiding, na te gaan in hoeverre dit bind-
weefsel anders zou kunnen reageren dan het spiervezeleiwit. Dat hiervoor
aanwijzingen bestonden, was ons reeds bij onze proeven in 1961 gebleken.
Voor zover ons bekend is tot op heden een dergelijk onderzoek nog niet
geschied, althans niet aangepast aan de situaties, zoals deze zich in de
vleeswarenbereiding voordoen.

Het aantal publikaties overigens, dat reeds over bindweefsel verscheen,
is ontstellend groot. Na een eerste publikatie van M ü 1 1 e r in 1837 schreef
Virchow reeds in 1859: „Selten hat wohl eine wissenschaftliche Frage
in so kurzer Zeit eine so grosse Zahl zugleich mannigfaltiger und sich
widerstreitender Arbeiten hervorgerufen, wie über das Wesen, den Bau
und die Bildung des Bindegewebes......"

Oorzaak voor deze grote belangstelling is te vinden in de vele zijden,
waarvanuit het bindweefselvraagstuk benaderd wordt. In de eerste plaats
werd van ouds het huidbindweefsel bestudeerd als grondstof voor de leer-
looierij en de lijm- en gelatinebereiding, waardoor speciaal over het colla-
geen een uitgebreide literatuur ontstond. Echter ook van medische zijde
bestaat grote belangstelling voor het bindweefsel in verband met bepaalde
oogziekten, reumatische aandoeningen, tand — in het bijzonder pulpa —
aandoeningen, ateromatose en sklerose. Daarnaast staat het bindweefsel in
de belangstelling der colloïdchemie en zelfs de krijgskunde is geïnteresseerd
in verband met de inwerking van mosterdgas op het huidweefsel.
In de vleeswarensector bestond voor bindweefsel tot dusver eigenlijk alleen
wetenschappelijke belangstelling van de zijde der Duitse overheidsinstanties
in verband met het qualitatief aantonen van bindweefsel in vleeswaren,
ten einde mede daardoor een oordeel te kunnen vellen over de kwaliteit
van het gebruikte spiervlees. In 1925 klaagden Lüning en Gerö nog:
„Der Nahrungsmittelchemie stehen bislang nicht allzuviele Mittel und
Wege zur Verfügung das Geheimnis der Wurstküche durch Untersuchung
der Würste aufzudecken", maar in 1937 kon Lammert reeds schrijven:
„Der Vierjahresplan mit seiner Parole „Nichts darf umkommen" wird
heute von manchen Gewerbetreibenden dahin ausgelegt, dass Teile des
tierischen Körpers, die man früher in gewisse Wurstwaren nicht hinein-
zutun pflegte, heute sogar besseren Wurstsorten beigemengt werden......".

Het gedrag van bindweefsels bij verschillende pH-waarden en keuken-
zoutconcentraties is eigenlijk alleen bestudeerd aan het collageen, het
hoofdbestanddeel van huid, zwoerd en pezen. K ü n t z e 1 (1926) zegt hier
dan ook van: „Die Quellung von Proteinen ist ein ausserordentlich häufig
durchforschtes Arbeitsgebiet. Offenbar hat die Einfachkeit der Methode,
die Möglichkeit mit den primitivsten Hilfsmitteln zu arbeiten, den Anreisz
gegeben das Problem immer wieder von neuem in Angriff zu nehmen".
Hij zelf werkte met pezen uit rattestaarten, maar onderzocht alleen de
zwelling bij althans voor vleeswaren niet voorkomende lage pH-waarden
beneden 3,0. Overigens zag Zachariades reeds in 1900 uit een ratte-
staart geprepareerde pezen sterk opzwellen in verdund azijnzuur en daarna
geheel oplossen.

O s t w a 1 d schrijft in 1905 als eerste over de invloed van zuren en basen
op de zwelling van gelatine (waarmee ook nog C a 11 o w omstreeks 1930
zijn eerste proeven zou beginnen): „Als allgemeines Resultat dieser Ver-
suche sei vorausgeschickt, dass im allgemeinen Leimscheiben in Säure-
lösungen von nicht zu hoher Konzentration bedeutend stärker quellen als
in Wasser. Schon der makroskopische Vergleich zweier Scheiben in Wasser

Verhältnis". Hij noemt Hofmeister en Pauli (welke laatste ove-
rigens in werkelijkheid Pascheies blijkt te heten) als de eersten, die
in de jaren 1888 tot 1898 de invloed van zouten op colloïden nagingen.
Ook Procter (1911), die later grote bekendheid als lederchemicus zou
verkrijgen, begon naar zijn schrijven reeds in 1897 met soortgelijke onder-
zoekingen om een nader inzicht te verkrijgen in het zwellen en krimpen der
huiden gedurende het z.g. „pickle-proces", waarbij met zouten en zuren
wordt gewerkt. Na hem kwam de lederchemicus Wilson (1923), die zijn
zwellingsproeven deed met stukjes kalfsvel van ongeveer 2 cm2 oppei-vlakte.
Daarna werkten Jordan L 1 o y d al. (1924 a en b; 1933 en 1936) aan
dit onderwerp en — na vele anderen — als laatste Kern in 1960.

Bindweefsel zijn dié weefsels, welke de andere lichaamsweefsels onder-
steunen en samenbinden (Har per, 1965). Bij zoogdieren en vogels be-
staan zij uit collageen, elastine en geringe hoeveelheden reticuline en
mucopolysacchariden (hyaluronzuur en chondroitinesulfaten). De opgaven
over de samenstelling der afzonderlijke bindweefsels zijn sporadisch en
nogal uiteenlopend; zie hiervoor tabel 1.

Vergelijken wij collageen, elastine en spiervezeleiwit op hun aminozuur-
samenstelling, dan treden belangrijke verschillen op, niet alleen in de per-
centages der verschillende aminozuren, maar ook in hun eigenschappen.
Zie hiervoor tabel 2, waarvoor wij de gegevens ontleenden aan Jensen
(1960):

Het percentage actieve aminozuren in het spier-eiwit is hoger dan in het
collageen; opvallend is het zeer hoge percentage niet-polaire aminozuren bij
het elastine. Vooruitlopend op de hierna volgende onderzoekresultaten kun-
nen wij dus verwachten dat elastine-rijke weefsels, zoals nekband, zeer
weinig en collageen - hoewel iets zwakker dan spier-eiwit — zeer krachtig
zal reageren op zouttoevoegingen en pH-wijzigingen.

Ten einde een inzicht te verkrijgen in het gedrag der verschillende bind-
weefselsoorten bij de bereiding van vleeswaren, werden zwellingsproeven
gedaan bij stijgende keukenzoutdoseringen en wisselende pH-waarden met:
varkenszwoerd;

collageenstrengen uit nmder-hakkepezen;
runder-nekband (z.g. „geelvel");
runder-aortawand en

De proeven werden met deze grondstoffen uitgevoerd zowel in rauwe als in
z.g. gebroeide toestand (d.w.z. na ongeveer drie uren trekken in heet water
van circa 75° C).

Ten einde vast te kunnen stellen in hoeverre de gewichtsveranderingen bij
de zwellingsproeven ook afhankelijk waren van de leeftijd der dieren, wer-
den in een tweede serie proeven de zwellingen vergeleken van zwoerd,
hakkepees en nekband van jonge dieren tegenover zwoerd van oude fok-
zeugen en hakkepezen en nekband van oude, z.g. worstkoeien.
In 48 bekerglazen van 500 ml inhoud (zes groepen van acht stuks) werden
keukenzoutpekels aangemaakt van resp. O, 2, 4, 8, 16 en 26 (= verzadigd)
procent sterkte. Deze keukenzoutoplossingen werden daarna per groep van
acht glazen ingesteld op pH-waarden van resp. 4,0; 4,4; 4,8; 5,2; 5,6; 6,0;
6,4 en 6,8 met behulp van verdund melkzuur.

Van de hierboven genoemde vijf bindweefselsoorten (zowel rauw als ge-
broeid) werden met behulp van een bolpijp schijfjes uitgeponst van 10 mm
diameter. De geslijmde en vooruit door herhaald uitspoelen ontzoute dar-
men werden in stukjes van ongeveer 25 mm lengte afgeknipt en overlangs
opengesneden. De rundemekband- en de peesschijfjes werden na het uit-
ponsen afgesneden op diktes van ongeveer 4 mm. Bij de pezen werd er zo-
veel mogelijk op gelet uitsluitend stukjes uit de collageenstrengen te nemen,
omdat bij de eerste proeven spoedig bleek dat kleine aanhechtende stukjes
peesschede sterk afwijkende zwellingswaarden geven tegenover zuiver colla-
geen, hetgeen hoofdzakelijk zijn oorzaak schijnt te vinden in de reactie-
verschillen tussen het collageen en de in de peesscheden voorkomende z.g.
„ground substance" (mucopolysacchariden) tegenover zouttoevoegingen en
pH-wijzigingen (Day, 1949).

Van elk der bindweefselsoorten werden tien schijfjes of stukjes zó lang —
na weging in drie decimalen — in elk der acht en veertig bekerglazen be-
waard, totdat de gewichten ervan niet meer veranderden (d.w.z. toe- of
afnamen), welk moment steeds binnen een week werd bereikt, wanneer de
stukjes niet groter waren dan de hierboven opgegeven afmetingen. Na
zorgvuldig afdrogen tussen filtreerpapier werd het gewicht bepaald in drie
decimalen en omgerekend in het percentage van het begingewicht. De
proeven werden drie keer herhaald, telkens met bindweefsels van andere
dieren.

Gedurende de proeven werden de bekerglazen met de pekels bewaard in
een koelcel bij 6° C. Bufferoplossingen om de pH constant te houden wer-
den niet gebruikt om de ionenconcentratie niet te beïnvloeden, maar zo dit
nodig was werd de pH tweemaal daags bijgesteld met verdund melkzuur.
Na enkele dagen werden de pekeloplossingen enigszins visceus, doordat
vanuit de bindweefsels eiwitten en mucopolysacchariden in oplossing gin-
gen ; deze bleken toen voldoende te bufferen om de pH in de pekels ge-
durende het verdere verloop der proeven constant te doen blijven. Tegen
eventueel bederf werden aan elke beker enkele druppels chloroform toe-
gevoegd.

Bij oriënterende proeven bleek dat de zwelling van de bindweefselstukjes
sterk beïnvloed werd door de mate waarin het produkt vóór de aanvang der
proeven al was ingedroogd, waardoor grote onderlinge verschillen konden
optreden bij één bepaald soort bindweefsel. Ten einde deze verschillen op
te heffen werden de schijfjes bindweefsel en de stukjes darm vóór het begin
der vergelijkende zwellingsproeven eerst tot een constantblijvend gewicht

voorgeweekt in gedestilleerd water bij een pH van ongeveer 7,0. Deze pH-
waarde werd gekozen, omdat bij de voorproeven eveneens was vastgesteld
dat bij pH-waarden boven ongeveer 5,6 de bindweefsels een minimale zwel-
ling vertonen. Eerst bij een pH hoger dan ongeveer 8 neemt de zwelling
van althans collageen weer toe.

Een uitzondering vormde de aortawand, welke in zekere zin als een spier-
massa reageerde. Hier bleek de geringste zwelling op te treden bij een pH-
waarde van ongeveer 5,2 (het iso-elektrisch punt van spiereiwit). De zwel-
lingen varieerden van 2% (voor rauwe nekband) tot 40% (voor gebroeid
zwoerd), afhankelijk van de mate van indroging van het betreffende weef-
sel.

Het constant blijvende eindgewicht dat de bindweefselstukjes bij hun iso-
elektrisch punt verkregen (aortawand bij pH = 5,2; de overige bind-
weefsels bij pH = 6,8) werd in de hierna volgende zwellingstabellen en
-curves als nulwaarde aangenomen. De gemiddelden der weeguitkomsten
werden omgewerkt in procenten van het geringste zweigewicht bij het iso-
elektrisch punt en weergegeven in de tabellen 3 tot en met 7. Ten einde
het geheel zo overzichtelijk mogelijk te houden werden de gevonden zwel-
lingspercentages afgerond tot vijfvouden, waardoor tevens enkele optreden-
de weegfouten, welke afwijkingen tot circa vijf procent konden veroorzaken,
weggewerkt werden. Enkele frappante zwellingscurves — van gebroeid
zwoerd en rauwe hakkepees — zijn vastgelegd in de grafieken 1 en 2.

Zwelling van gebroeid zwoerd met O - 26% keukenzout
Swelling of cooked pork-rind with O - 26% NaCl.

Zwelling van rauwe hakkepees met O - 26% keukenzout
Swelling of raw tendon with O - 26% NaCl.

Zwelling van zwoerdschijfjes bij pH = 4,0 en pH = 5,6.
Swelling of Pork-Skin at pH = 4,0 and pH = 5,6.

Van de bij hun iso-elektrisch punt in aqua dest. gezwollen bindweefsels —
zowel rauwe als gebroeide — werd de chemische samenstelling als volgt
bepaald, waarbij het organisch niet-vet der Feder-getalbepaling als eiwit
wordt vermeld; zie tabel 8:

Uit deze gegevens blijkt, dat in het bijzonder zwoerd, hakkepees en nek-
band zeer eiwitrijke weefsels zijn.

Dat de zwelling, zoals Ostwald reeds in 1905 beschreef, ook visueel
waarneembaar is, blijkt duidelijk uit de afbeeldingen 1 en 2, waar het ver-
schil in zwellingsvolume is gedemonstreerd van 50 gram rauwe varkens-
zwoerdschijfjes bij pH-waarden van 4,0 en 5,6, met daarnaast het verschil
in volume van 10 gram geslijmde en voor deze jjroef weer ontzoute dunne
varkensdarmen — zoals zij voor het worstmaken gebruikt worden — bij
pH-waarden, oplopend van 4,0 tot 5,6.

Aanvankelijk werd getracht deze zwellingsproeven op de zelfde wijze uit
te voeren als indertijd bij spiereiwit (ten Gate, 1961) was geschied. Met
enkele sterk collageenhoudendc weefsels (pezen en zwoerd) bleek het echter
niet mogelijk deze na fijnmalen in een normale keukenvleesmolen verder
te verkleinen en te homogeniseren met een ter beschikking staande Waring-
Blendor. De massa begon hierin te vervilten, doordat de collageenvezels
zich tot lange draden vormden en zich onderling tot een kluwen aaneen
gingen hechten. Werden de vervezelde massa\'s — zie afbeelding 3 — met
een schaar geheel fijn verknipt, dan verviltte de massa na het aanzetten
der Waring-Blendor onmiddellijk weer opnieuw en liet zich niet voldoende
fijn vermalen. Alleen in gebroeide vorm lieten de vezels zich behoorlijk

homogeniseren en daarna in buizen centrifugeren, zoals dit indertijd bij het
vleeseiwit geschiedde. Bij latere proeven bleek het mogelijk rauwe pezen en
rauw zwoerd zeer fijn te vermalen met een in de laatste jaren in de vlees-
warenindustrie veelvuldig toegepaste colloïdmolen, wanneer hieraan een
bepaalde hoeveelheid water werd toegevoegd. Na instelling op bepaalde
pH-waarden en keukenzouttoevoegingen lieten de massa\'s zich dan uit-
stekend centrifugeren.

Hoewel de resultaten zich niet geheel laten vergelijken met de uitkomsten
der weegproeven (volumeverandering onder inwerking van een bepaalde
centrifugale kracht gedurende een bepaalde tijd tegenover gewichts-
toenamebepaling door weging), gaven de uit de volumeveranderingen op-
gestelde curves toch een beeld, dat vergelijkbaar was met dat der weeg-
proeven; zie afb. 4. Bij pH = 4,0 — de laagste onderzochte pH-waarde
— bleek de fijngemalen zwoerdmassa vrijwel te zijn overgegaan in een
dikke, kleverige gelei, die zich niet meer liet centrifugeren — zie meest

linkse buisje op afb. 4 —. Een dergelijke lijmachtige brei, waarbij dan
meestal runderkopvellen als grondstof dienen, wordt gebruikt bij de ver-
vaardiging der z.g. Naturin-kunstdarmen, waarbij deze kleverige massa
onder enorme drukken met behulp van een speciaal spuitstuk tot een buis
wordt geblazen, die daarna voorzichtig gedroogd en geneutraliseerd wordt,
met tot slot een lichte looiing met houtrookgassen.

Dat de zwellingsbepalingen door middel van wegingen evenmin absolute
waarden geven, bleek wel toen een serie zwellingsproeven werd uitgevoerd
met dusdanig verkleinde stukjes bindweefsel, dat zij nog juist met filtreer-
papier te drogen waren, met daarnaast stukjes, bestaande uit in vier gelijke
sectoren versneden schijfjes, zoals zij in de hoofdproeven gebruikt werden.
Naar gelang de deeltjes kleiner zijn, neemt de zwelling beduidend toe. Het-
zelfde verschijnsel doet zich voor wanneer stukjes bindweefsel — in het
bijzonder van hakkepezen —, die na een inweekperiode een constant-
blijvend gewicht vertoonden, verkleind worden. Het gewicht begint dan
onmiddellijk weer toe te nemen tot na enkele dagen een nieuwe stationnaire
toestand wordt bereikt. Het verschijnsel kan verklaard worden uit de inner-
lijk hechte structuur der bindweefsels (eigen elasticiteit), die de door pH-
en ionenconcentratieveranderingen (Donnan- en Hofmeister-effecten) op-
gewekte zweineiging tegenwerkt. Deze elastische tegenkracht vermindert,
zodra de weefseldelen kleiner van afmetingen worden.

Een soortgelijk verschijnsel is waar te nemen bij de vergelijking der zwelling
van oud tegenover jong bindweefsel. Vergeleken werden hiertoe zwoerd,
hakkepees en nekband van jonge en oude dieren. Laat men deze weefsels
eerst alle bij een pH van omstreeks 7,0 tot constant gewicht in water op-

zwellen, dan blijkt dat bij de weefsels der jonge dieren bij pH-waarden
lager dan 5,2 een grotere zwelling optreedt dan bij die van oudere dieren.
Deze gewichtsverschillen worden groter, naarmate het milieu zuurder wordt.
Bij rauwe hakkepezen en zwoerd bedroegen de zwellingsverschillen bij pH
= 4,0 maximaal 15 tot 20%, voor gebroeide pezen maximaal 5% en voor
gebroeid zwoerd maximaal 35%.

Uit deze proeven bleek verder, dat de zwellingscurves uit tabel 3 betrekking
moesten hebben op zwoerd \\ an jonge varkens, maar dat daarentegen de in
tabel 5 vermelde gegevens duidelijk betrekking hadden op nekband van
oudere dieren, omdat het nekband van jonge vaarzen in een zuur milieu
beduidend meer opzwelt dan uit tabel 5 blijkt (bij pH — 4,0 tot 20%
meer).

Het verhoogde zwellingsvermogen der jongere bindweefsels is mogelijk te
verklaren uit het toenemen der hoeveelheid elastine bij oudere leeftijd
(Lab ie, 1961), waardoor de innerlijke weefselstructuur (eigen elastici-
teit) hechter wordt. Dat dit de werkelijke oorzaak is, staat echter nog niet
geheel vast, want hiermede in strijd zijn publikaties van H a s s (1942), die
bericht dat de hoeveelheid elastine per individu steeds constant blijft en niet
toeneemt met de leeftijd, en F r y et al. (1964), die schrijven dat juist het
collageengehalte bij het ouder worden toeneemt, terwijl Hill (1965)
aanneemt, dat bij het ouder worden het aantal z.g. „cross-links" in het
collageen toeneemt.

De pH-waarden, waarmee men in de praktijk der vleeswarenindustrie te
maken heeft, liggen tussen 5,2 en 6,4, met waarden, welke tot 4,7 kunnen
dalen voor de droge worstsoorten.

Zonder keukenzouttoevoegingen vertonen alle onderzochte bindweefsels bij
lagere pH-waarden een sterke stijging der zwelling, waarbij het Ligamentum
nuchae van oudere dieren dat relatief veel elastine bevat, het minst rea-
geert. Uit de vergelijking der zwellingen van oud en jong ligamentum zou
zijn op te maken, dat in nekbandweefsel van jonge dieren veel meer colla-
geen voorkomt dan in dat van oudere dieren, omdat bij de lagere pH-
waarden de zwelling belangrijk hoger is en veel overeenkomst vertoont met
de zwellingscurves van sterk collageenhoudende weefsels.
Aortawand bevat veel glad spierweefsel en reageert enigermate als zodanig,
want het zwelt ook op aan de alkalische zijde van het iso-elektrisch punt.
Geslijmde darmen daarentegen, die in hun oorspronkelijke staat eveneens
glad spierweefsel bevatten, gedragen zich geheel als zuiver collageen, om-
dat hier het spiereiwit door de voorafgaande behandeling in de slijm-
machine is verdwenen (alleen de submucosa is overgebleven).
Op de toevoeging van keukenzout reageren de bindweefsels verschillend.
In zuur milieu, d.w.z. beneden een pH = 4,8 treedt een grote zwellings-
vcrmindering op, zelfs bij toevoeging van slechts 2% keukenzout. In het
pH-gebied van 5,5 tot 6,4 zijn cïe reacties der bindweefselsoorten echter
verschillend.

Bij rauw en gebroeid zwoerd neemt bij toevoeging van keukenzout de
zwelling eerst toe (tot 4 a 8%) om daarna bij hogere keukenzoutconcen-
traties weer af te nemen. In extreem zuur milieu neemt de zwelling van
collageenhoudende weefsels enorm af door toevoeging van kleine hoeveel-

heden keukenzout. Zeer treffend laat zich dit demonstreren door aan zeer
fijn verdeeld rauw zwoerd (gemalen door de colloïdmolen of de 1 mm-
plaat van een vleeswolf) een zeer grote hoeveelheid water toe te voegen
(b.v. 200%) en de pH van deze massa op circa 1,0 te brengen. Wordt aan
deze massa dan een kleine hoeveelheid keukenzout toegevoegd, dan wordt
vrijwel direct het meeste gebonden water losgelaten, waarbij de massa ge-
heel in elkaar valt.

Ook bij hakkepezen, geslijmde dunne darm, en in mindere mate ook bij
nekband, neemt bij toevoeging van geringe hoeveelheden keukenzout de
zwelling toe. Bij geslijmde dunne darmen treedt dit verschijnsel echter
alleen bij de gebroeide darmen op. Bij rauwe darmen en ook bij aortawand
treedt een zwellingsvermindering onmiddellijk in, groter wordend naarmate
de keukenzoutconcentratie stijgt.

In de praktijk zullen hogere keukenzoutconcentraties dan 2 tot 4% niet
voorkomen. Alleen in rauw gepekelde waren, welke in pekels van hoge
zoutconcentrade gepekeld zijn, zullen dergelijke zwellingsverminderingen
als in de tabellen opgetekend waarneembaar zijn aan de witblauwe, deels
ontwaterde bindweefselvliezen (b.v. bij ham en bacon). Bij het latere
„drainen" en ontzouten verdwijnt dit verschijnsel dan weer, evenals dit ook
bij gezouten worstdarmen het geval is, wanneer deze voor het gebruik ge-
waterd en ontzout worden.

Om nu de in de tabellen 3 tot en met 7 verwerkte gegevens aan de praktijk
aan te passen, werden de zwellingscurves met O en 2% keukenzout voor
zwoerd en pezen in de grafieken 3 en 4 vergeleken met de zwelcurve van
spiervlees. Hiertoe werd de zwelling van het spiereiwit op de zelfde wijze

Waterbinding van rauw spiervlees, pees en gebroeid zwoerd zonder NaCl.
Waterbinding of raw muscle, tendon and cooked pork-rind without NaCl.

Waterbinding van rauw spiervlees, pees en gebroeid zwoerd met 2% NaCl.
Waterbinding of raw muscle, tendon and cooked pork-rind with 2% NaCl.

bepaald als bij de bindweefsels was geschied, door kleine blokjes vlees uit
de M. psoas (van runderen en varkens), welke voordien zo goed mogelijk
waren ontdaan van alle zichtbare bindweefsels, zó lang in zuiver water en
in een keukenzoutoplossing van 2% sterkte bij verschillende pH-waarden
te bewaren tot een constant blijvend gewicht optrad, en ze daarna — even-
als bij de eerste proeven was geschied — na afdrogen te wegen.
Duidelijk is uit de grafieken waar te nemen, hoe alleen bij de hogere pH-
waarden — boven 5,6 — het spiereiwit een hoger zwellingspercentage
vertoont dan het bindweefsel. Dit laatste is ook organoleptisch vast te
stellen: wanneer men vlees niet een abnormaal hoge pH-waarde (z.g.
stroperig vlees) kauwt, dan blijken de spiei-vezels bijzonder mals en week
te zijn (door hun hoge wateropname), waartussen de veel hardere bind-
weefselvezels, die niet op verhoogde pH-waarden reageren, als stugge
draden te voelen zijn. Naarmate echter de pH van het vlees lager ligt, valt
het onderlinge verschil in stugheid steeds minder op.

Uit de gegevens der grafieken 3 en 4 is tevens de verklaring te vinden voor
het verschil in waterbindingsvermogen, dat in een zoutloos milieu aan de
alkalische zijde van het iso-elektrisch punt in vlees kan optreden, waarop
door ons reeds eerder werd gewezen (ten Gate, 1960). Dit verschijnsel
treedt aan de zure zijde van het iso-elektrisch punt nimmer op, waarvoor
wij indertijd geen verklaring wisten te geven. Beneden pH = 5,2 (het iso-
elektrisch punt van vleeseiwit) verloopt de waterbindingscurve van spier-
en bindweefseleiwit gelijk; aan de alkalische zijde daarentegen zullen de

vaak in hoge percentages voorkomende bindweefseleiwitten het watcr-
bindingsvermogen van het vlees omlaag drukken. De mate van zwelling
der vleeseiwitten aan de zure zijde van het I.E.P. zou zo een maatstaf voor
het gehalte aan bindweefsel kunnen zijn.

Zodra echter keukenzout wordt toegevoegd, zullen deze verschillen in water-
bindingsvermogen vrijwel gaan verdwijnen, omdat dan naast de sterk toe-
nemende zwelling van het vleeseiwit — zodat het bij hogere pH-waarden
zelfs vrijwel in oplossing gaat — ook het bindweefsel zelf een zwelling ver-
toont.

Zoals gebruikelijk is komt ook hier weer de theorie achter de praktijk aan,
want van ouds is het in de keuken bekend, dat men een grote kwaliteits-
verbetering van bijzonder taai vlees tot stand brengt door het te „mari-
neren", dat wil zeggen door het aan te zuren met azijn of Noord-Europese
wijn.

Op bladzijde 27 van Morgenster n\'s „Nieuw Geïllustreerd Kookboek"
(zonder jaartal, maar naar schatting — gezien de japon der op de omslag

afgebeelde dame — minstens vijftig jaar oud) is dan ook te lezen: „...... het

kookboek komen ongeveer dertig recepten van vleesgerechten voor waarin
het vlees wordt „gemarineerd". Op pag. 120 wordt onder „Tekstverkla-
ringen" nog eens een marinade een zuur vocht genoemd „om een voedings-
middel malsch te maken".

„De Volmaakte Hollandsche Keukenmeid" van 1847 uit Tiel bereidt
„Boeuf a la Mode" door het rundvlees eerst „eenige dagen te leggen in
rooden wijn of azijn met een weinig regenwater", en stooft het daarna in
een fles Rijnwijn met citroenschijfjes. Lamsvlees wordt door haar bereid

Bij wijze van proef werden door ons enkele der opgegeven recepten bereid.
Volgens het voorschrift werd een marinade gemaakt van 0,25 liter azijn,
0,2 liter slaolie, 0,55 liter water, met vele tuinkruiden hieraan toegevoegd.
De pH dezer marinade bleek 3,6 te zijn!

In deze vloeistof werden enkel bijzonder taaie runderlappen (gesneden uit
de M. serratis ventralis) gedurende drie dagen gelegd. De begin-pH van
het vlees was gemiddeld 5,6. Na drie dagen marineren was deze vlees-pH
gedaald tot gemiddeld 4,3. De pH der marinade-vloeistof steeg in die tijd
van 3,6 tot 4,1.

De pH-daling in het vlees had inderdaad — vergeleken met blanco\'s, die
gedurende de marineertijd in een koelcel bewaard werden — een grote
invloed op malsheid van het nadien gebraden vlees; gedeeltelijk vielen de
spierbundels zelfs geheel uit elkaar door het volkomen verweekte en op-
gezwollen perimysium. Het gewicht der gemarineerde rimderlappen steeg
gedurende de marinade met circa 40%!

Een recept voor gewone „haché" of „goulasch", waarbij eveneens azijn bij
de bereiding wordt gebruikt, gaf een pH van 4,1.

Bekende met azijn behandelde vleeswaren zijn ook „rolpens" en „hoofd-
kaas". Van bij verschillende fabrikanten en slagers gekochte rolpens bleek

de pH te variëren van 4,2 tot 5,0. Hoofdkaas had een pH van 4,6 tot 5,1.
Schönberg (1943) geeft „zur besseren Auswertung der Sehnen als
Bindemittel" het advies de pezen vóór gebruik minstens uren te weken in
een éénprocentige wijnsteenzuuroplossing. Deze oplossing bleek een begin-
pH te hebben van 2,85! Na twintig uren weken van pezen in deze vloeistof
steeg de pH der vloeistof tot 3,9; de pezen zelf waren intussen 150%
zwaarder geworden en melkachtig-glazig doorschijnend.

Aan de snij- en cervelaatworsten van eenvoudige kwaliteit, zoals zij in
Nederland gemaakt worden, wordt vaak ongeveer 10% voorgebroeid
zwoerd in gemalen vorm toegevoegd. Hoewel men hierbij allereerst aan
economische overwegingen zal hebben te denken, heeft deze zwoerd-
toevoeging echter ook betekenis voor het versneld opstijven der worst ge-
durend de rijping. Bij het dalen der pH — zoals dit in een snij- en cerve-
laatworst bij het z.g. „schwitzen" geschiedt — neemt de waterbinding van
het licht gezouten spiereiwit sterk af, terwijl deze voor het zwoerd juist toe-
neemt. Dit zwoerd zal dus in staat zijn uit het spiervlees vrijkomend vocht
op te nemen. Volgens de gegevens uit grafiek 4 bindt zwoerd bij een pH
= 6,0 ongeveer 30% water en spierweefsel ongeveer 40%. Bij een pH
= 4,7 zijn deze hoeveelheden respectievelijk 40% en 20%, dus een bedui-
dende toename ten gunste van het zwoerd (30%!), welke in werkelijkheid
nog véél hoger is — tot 70%! — omdat het gebroeide zwoerd steeds be-
duidend is ingedroogd vóór het gebruik. Naarmate het zoutgehalte van
zulke worsten hoger dan 2% zal liggen, zal deze waterbindende werking
van het toegevoegde zwoerd wel weer wat afnemen, maar gaat dan ge-
paard met een verder voortgaande uitdroging der worsten aan de lucht.

Van verschillende soorten bindweefsel (zwoerd, hakkepees, nekband, worstdarmen en
aortawand), zowel in rauwe als in gebroeide vorm, werd de zwelling onderzocht in
waterig milieu onder de invloed van pH en keukenzout, gedeeltelijk ook in vergelijking
van weefsels van jonge tegenover oude dieren. Over het algemeen blijken de sterk
collageenhoudende weefsels zónder keukenzouttoevoeging in het zure gebied sterk op
te zwellen.

Toevoeging van keukenzout doet de zwellingseffecten bij rauwe weefsels voor een
groot deel teniet. Pezen en zwoerd reageren vrijwel gelijkwaardig; bij de andere
onderzochte bindweefsels treden allerlei afwijkingen op. De weefsels van jonge dieren
zwellen in zuur milieu beduidend sterker dan weefsels van oude dieren (vooral nek-
band). Ook de verkleiningsgraad heeft invloed op de totale zwelling.
Enkele praktische toepassingen der gevonden verschijnselen (marinades en toevoeging
van zwoerd aan snijworst) worden besproken.

The swelling-behaviour of different kinds of connective tissues (pork-rind, tendons,
ligament, natural sausage-casings and aorta-wall) in native and cooked state was
studied in brines of different saltconcentrations under influence of pH-changes,
comparing tissues of young and older animals. In general the tissues with a high
collagen-content swell strongly in the acid region below pH = 4,8, when no salt is
added.

Addition of salt eliminates practically every effect in raw tissues. Tendons and pork-
rind react broadly in one simular way; in the other tissues several abnormalities were
observed. The dssues of young animals (especially ligament) swell significantly more

\'ill the acid regions than those of older animals. In the same way the rate of reduction
in size influences the total swelling.

Practical application of some findings (e.g. „marinades" and addition of pork-rind
to dry sausages) are described.

Le gonflement de plusieurs sortes de tissus conjonctives (couenne, tendons, ligament,
boyaux et tunique aortique) en état cru et cuit, en saumures de différents concen-
trations de sel sous l\'influence du pH a été étudié, partiellement sous comparaison des
tissus d\'animaux jeunes vers ceux d\'animaux vieux. En général les tissus contenants
beaucoup de collagènes se gonflent fortement dans les régions acides non salées.
Addition de sel élimine beaucoup ces effects chez les tissus natives. La couenne et les
tendons donnent presque les mêmes réactions; dans les autres tissus des anomalies
ont été observées. Les tissus des animaux jeunes se gonflent plus fortement que ceux
des animaux vieux (surtout le ligament). De même manière le degré de disintégration
influence le gonflement total.

Applications pratiques de quelques phénomènes („marinades" et addition de couenne
au saucisson sèc) sont discutées.

Von verschiedenen Bindegewebsarten (Schwarten, Sehnen, Nackenband, Wurstdarm
und Aortawand) wurde die Quellung untersucht in Laken verschiedener Salz-
konzentrationen unter Einfluss des pH-Wertes, sowohl in rohen als in gebrühtem
Zustand. Zum Teil wurden auch die Gewebe von jüngeren und älteren Tieren
verglichen. Im allgemeinen quellen die stark kollagengehaltigen Gewebe im sauren
Gebiet stark auf.

Kochsalzbeigabe eliminiert den Effekt bei rohen Geweben praktisch vollständig.
Sehnen und Schwarten reagieren praktisch ähnlich; bei den anderen untersuchten
Bindegewebsarten treten Abweichungen auf. Die Bindegewebe jüngerer Tiere (im
besonderen vom Ligament) quellen bei niedrigem pH-Wert stärker als die von älteren
Tieren; auch der Zerkleinerungsgrad beeinflusst die totale Quellung.
Einige praktische Verwendungen (z.B. „Marinaden" und Schwarten in Rohwurst)
werden beschrieben.

Fue investigado la tumefaccion en un ambiente caudaloso bajo la influencia del ph
y sal de sodio de diferentes clases de tejido conjutivo (corteza de tocino, tendon del
tacon, la cinta de la nuca, intestinos para salchichas y pared de la aorta), en una
forma cruda como tambien en una forma sofocante, partialmente tambien en compara-
cion de tejidos de animales jovenes hacia tejido de animales viejos. En general
resulto que los tejidos que tienen mucha colageno, sin adicion de sal de sodio en un
ambiente acido se hinchan mucho.

Adicion de sal de sodio hace desaparecer por una grande parte los efectos de tume-
faccion cn tejidos crudos.

Tendones y corteza de tocino reaccionan casi iguales, en los otros tejidos examinados
ocurren todas clases de anomalias.

Los tejidos de animales jovenes se hinchan en un ambiente acido mucho mas forte
qua tejido de animales viejos (especialmente la cinta de la nuca). Tambien el grado
de reduccion tiene influencia sobre la tumefaccion total. Algunas aplicaciones
practicas de los sintomas encontrados estan discutidos (marinades y adicion de
corteza de tocino a la morcilla).

B e n 11 e r, W. : Ein Beitrag zur Vorbehandlung von Rohwurst für die histometrische
Auswertung und Vergleichsuntersuchungen verschiedener Zerkleinerungsmethoden.
Arch. Lebensmittelhyg., 13, 88, (1962).

Bowes, J, H. and Kenten, R. H. : Some Observations on the Amino-Acid
Distribution of Collagen, Elastin and Reticulin Tissue from Different Sources.
Biochem. J., 45, 281, (1949).

T e n C ate, C. L.: Das Schwitzen von Rohwurst. Fleischwirtsch., 12, 1038, (1960).

Day, T. D.: The Mode of Reaction of Interstitial Connective Tissue with Water.
ƒ. Physiol., 109, 380, (1949).

Fry, P., H a r k n e s s, M. L. R. and H a r k n e s s, R. D. : Mechanical Properties
of die\'collagenous Framework of Skin in Rats of Different Ages. Amer. J. Physiol.,
206, 1425, (1964).

Gemmer, H. : Zur Frage des zulässigen Bindegewebsgehaltes für Hackfleisch.
Arch. Lebensmittelhyg., 16, 199, (1965).

Harper, H. A.: Review of Physiological Chemistry, lOth Ed., Los Altos (1965),
pag. 136.

Hass, G. M.: Elastic Tissue II. study of the Elasticity and Tensile Strength of
Elastic Tissue isolated from the Human Aorta. Arch. Pathol., 34, 971, (1942).

Hill, F. : The Solubility of Intramuscular Collagen in Meat Animals of Various
Ages, lie E.M.R.W., Belgrado (1965).

J e n s e n, L. B. : The Science of Meat and Meat Products, San Francisco & London
(I960)\', pgs. 79, 84 and 198.

Jordan Lloyd, D. and Kaye, M.: A Histological and Physico-Chemical In-
vestigation of the Swelling of a Fibrous Tissue. Proc. Royal Soc. London, 96 - B,
293, (1924).

Jordan Lloyd, D. and Kaye, M.: On the Biochemistry of Skin, and die
Chemical Basis of Skin Swelhng. Biochem, ]., 18, 1048, (1924).

Jordan Lloyd, D., Kaye, M., Marriott, R. H. and P1 e a s s, W. B.:
The Swelling of Protein Fibers. I. The Swelling of Collagen. Transact. Faraday
Soc., 29, 554, (1933).

J o r d a n L 1 o y d, D., K a y e, M. and M a r i o 11, R. H. : The Swelling of Protein
Fibers V. The Swelling of Single Collagen Fibre Bundles under Load. Transact.
Faraday Soc., 32, 932, (1936).

Kern, H. L. : Masked Conditions of Ionic Residues in Collagen. Biochem. Biophys.
Acta, 42, 345, (1960).

L a b i e, Ch.: Caractères du Stroma Conjonctif dans le Muscle de Boeuf. 7e
E.M.R.W., Warschau (1961).

L a m p i 11, L. H., B a k e r, L. C. and Brown, K. P. : Connective Tissue of Meat
I. Separation and Determination. J. Sei. Food Agr., 3, 367, (1952).

K Ü n t z e 1, A. : Die Quellung der kollagenen Faser in Säuren. Kolloid Z., 40, 264,
(1926).

Linke, H.: Der Bindegewebsanteil im Fleisch von Schlachttieren. 12e E.M.R.W.
Sandefjord (1966).

l, Ochmann, E. H.: Zum Bindegewebsanteil der Rindermuskulatur und zu den
sich ergebenden Konsequenzen für die notwendige Festsetzung von Grenzwerten
für den Bindegewebsgehalt in Rohwürsten. Arch. Lebensmittelhyg., 11, 255,
(1960).

Lowry, O. L., G i 11 i g a n, D. R. and K a t e r s k y, E. M.: The Determination
of Collagen and Elastin inTissues, with Results obtained in Various Normal Tissues
from Different Species, ƒ. biolog. Chem., 139, 795, (1941).

L Ü n i n g, O. und Gero, S. : Die Bewertung von Wurstwaren auf Grund des
Verhältnisses Leimgebende Substanz: Gesamt-Stickstoffsubstanz. Z.U.L., 49, 179,
(1925).

N e u m a n, R. E. and L o g a n, M. A. : The Determination of Collagen and Elastin
in Tissues. ]. biolog. Chem., 186, 549, (1950).

o s t w a 1 d, W.: Ueber den Einflusz von Säuren und Alkalien auf die Quellung von
Gelatine. Pflügers Arch. d. ges. Physiol., 108, 563, (1905).

Procter, H. C.: Ueber die Einwirkung verdünnter Säuren und Salzlösungen auf
Gelatine. Kolloidchem. Beihefte, 2, 243, (1911).

Schönberg, F.: Ueber Versuche zur besseren Auswertung der Sehnen als Binde-
mittel. Z. Fleisch u. Milchhyg., 53, 145, (1943).

V i r c h o w, R. : Die Bindegewebsfrage. Arch, pathol. Anat. u. Physiol., 16, 1, (1859).

Walls, E. W. : The Microanatomy of Muscle, in Bourne, G.H.: The Structure
and Function of Muscle, dl. I. New York (1960), pag. 24.

Wegener, J. : Histometrische Kollagenbestimmungen an West-Berliner Roh-
würsten. Vet. Med. Diss. Berlin (1962).

Zachariades, M.: Recherches sur la Structure du Tissu Conjonctif; Sensibilité
du Tendon aux Acides. C.R. Soc. biol. Paris, 52, 182, (1900).

Onderzoek Gedrag Landbouwhuisdieren T.N.O., Zoölogisch
Laboratorium der Universiteit van Amsterdam.

In het kader van het Onderzoek Gedrag Landbouwhuisdieren T.N.O. werd
een onderzoek ingesteld naar de oorzaken van staartbijten bij varkens. De
schade, die door deze afwijking bij mestvarkens wordt veroorzaakt, is on-
getwijfeld zeer groot, hoewel niet te overzien omdat de meeste dieren met
zijn verzekerd en voor een onbekend gedeelte ook de slachterij niet halen.

le. onrust en dus slechte groei en eventueel doodjagen tijdens het staart-
bijten zelf;

infectie van de bijtwonden;
3e. gedeeltelijke afkeuring van geïnfecteerde dieren op het slachthuis.

Het onderzoek bestond uit drie delen. Begonnen werd met een uitgebreide
en tijdrovende oriëntatie, die tenslotte leidde tot een hypothese. Daarop
volgde een proef om de hypothese te bevestigen, en tenslotte werden aan-
vullende waarnemingen verricht.

Getracht werd zoveel mogelijk informatie te krijgen van zowel theoretici
als practici en bovendien om, waar mogelijk, varkensmestbedrijven te be-
zoeken, die op dat tijdstip last hadden van staartbijten, ofwel er regelmatig
last van hadden óf nooit met dit verschijnsel werden geconfronteerd.

De meningen van deskundigen, bij wie hun oordeel over de mogelijke
oorzaak van staartbijten werd ingewonnen, liepen sterk uiteen:

b. huidirritatie ten gevolge van schurft of allergie, waardoor het
slachtoffer zich niet zou verweren;

c. een complex van factoren, waaronder hokbezetting, stro, stal-
klimaat en erfelijke aanleg;

Verschillende dierenartsen konden geen lijn zien in het probleem. Eén
hunner had de ervaring dat noch het verstrekken van vit. Bg (gistvlokken),
noch het toedienen van extra mineralen een afdoend resultaat gaven.
Een ander, adviseur van een grote veevoederfabriek in oostelijk Noord-
Brabant, deelde mede, dat bij opfokproeven in voorgaande jaren zeer veel
hinder werd ondervonden van staartbijten met gemerkte biggen van een

bepaalde fokker, die slechts één beer gebruikte. Dit wijst op een erfelijke
aanleg.

Eenzelfde aanwijzing werd verkregen op het bedrijf van de heer D. te G.,
waar in een viertal hokken op de koestal alle varkens steeds beten, behalve
die afkomstig van een bepaalde fokker.

Hoewel, naar algemeen oordeel slechts Landvarkens aan dit euvel lijden,
kwam bij bezoeken aan bedrijven al spoedig uit, dat ook Yorkshires niet
voor het staartbijten gespaard blijven. De heer V. te O. had er regelmatig
last van op zijn grote mestbedrijf. Hij gebruikte geen stro en had roosters
m de mestgang. Na een vorstperiode vergat hij in een mestschuur van drie-
honderd dieren (van 50-100 kg) de ventilatoren weer op normale sterkte
te schakelen. De onderzoeker kon toevallig zelf constateren, dat er massaal
staartbijten optrad. Met de Drager gasindicator werd een GOg-gehalte
gemeten van gemiddeld 0,27%. Na herstel van de juiste ventilatie ging het
over. In een aangrenzende, even grote schuur met dezelfde inhoud aan
dieren en gelijke huisvesting en bedrijfsvoering, doch wèl met een goede
ventilatie werd geen staartbijten geconstateerd.

Op hetzelfde bedrijf werden drie hokken gevuld met ieder 18 biggen van
het Landras. Zij waren van dezelfde beer, terwijl hurf moeders zusters
waren. De hokken lagen toevallig vooraan, middenin, en achterin de mest-
schuur. De voorste dieren bleven rustig, de middelste waren zeer onrustig
en de achterste beten verwoed. In de hokken (in dezelfde ruimte) werden
respectievelijk gemeten een gemiddeld COa-gehalte van 0,17%, 0,20% en
0,30%. De invloed van de luchtverversing (niet van de circulatie) leek hier
toch wel zeer duidelijk.

Hiertegenover staat, dat in de zeer goed geventileerde stallen, gebouwd op
advies van de dierenarts van een veevoederfirma in oostelijk Noord-
Brabant, nooit problemen waren met staartbijten. Opgemerkt dient echter
te worden dat in genoemde stallen de dieren een ruime verduisterde lig-
ruimte hadden met veel stro.

De heer H. te G. had steeds staartbijten in een van zijn hokken. Hier bleek
een „dode hoek" in de ventilatie aanwezig te zijn. Genoemde boer dacht
aan een waterader.

Bij de heer W. te B. was op zijn grote mestbedrijf niets aan te merken op
de ventilatie. Hij fokte met een eigen beer, waarvan bij aankoop de staart
reeds was afgebeten, evenals bij de broers van de beer. In de meststal werd
geen stro gebruikt. De varkens zaten zeer dicht opeen. De tussenschotten
waren laag. Boven de tussenschotten was een schrikdraad aangebracht In
deze stal trad het staartbijten geregeld massaal op.

De heer O. te H. had de ervaring dat het verduisteren van zijn stal veel
had geholpen. Hierna trad reeds gedurende drie jaar geen staartbijten
meer onder zijn 150 dieren op, en daarvoor zeer regelmatig wèl.

Tegenover genoemde duidelijke gevallen stonden zeer veel duistere, die het
inzicht moeilijk maakten. Ook gaf het meten van het stalklimaat geen
doorslaggevende aanwijzingen. Het gebeurde dan ook slechts in de herfst
van 1965. Het optreden van mond- en klauwzeer maakte stalbezoek daar-
na onmogelijk. Het GOg-gehalte in de gemeten stallen lag tussen de 0,08
en de 0,35%. De relatieve vochtigheid varieerde van 70 tot 90%, vooral
afhankelijk van het weer. Ook de temperatuur was afhankelijk van de
buitentemperatuur.

Intussen publiceerde het Veevoeder Bureau voor Overijsel de resultaten
van een enquête over het staartbijten (Rundvee- en Varkensvoeding, pe-
riode 1964-1965, blz. 45-51, Staartbijten bij Mestvarkens), waarbij vooral
de gunstige invloed van stro naar voren kwam.

Ter verkrijging van meer inzicht in al deze verwarde gegevens werd een
bezoek gebracht aan Joegoslavië, waarbij grote varkensmesterijen (Land-
ras) in Servië en de Voivodina werden bezocht. Hier kwam onder meer
naar voren:

per dier (daar een vrij gebruikelijke maat);
2e dat dit staartbijten zelden leidde tot de gevreesde infectie met
Corynebacterium pyogenes, door het gelijktijdig opleggen van de
biggen en het zorgvuldig reinigen en ontsmetten van de hokken na
de levering;

3e dat bloedarmoede — zoals wel beweerd wordt — geen hoofdoorzaak
kan zijn van het kannibalisme, daar alle biggen preventief per
injectie werden behandeld tegen bloedarmoede.

Tevens kon men mededelen, dat op een bedrijf van 30.000 mestvarkens
per jaar, staartbijten optrad als de varkens dorst leden in droge zomers.
Verder was men het er over eens, dat het dagelijks voeren van verse of
gedroogde lucerne of stro, staartbijten goeddeels voorkwam. Opgemerkt
dient te worden, dat de ventilatie in de bezochte bedrijven gewoonlijk zeer
veel te wensen overliet.

Een varken, en vooral een jong varken, is van nature een vrij actief dier.
(Vgl. Erna Mohr, Wilde Schweine, blz. 16, Neue Brehm-Bücherei).
Desalniettemin is het bereid om vier vijfde gedeelte van het etmaal te ver-
slapen, mits de omgeving behaaglijk is. Voelt het dier zich onbehaaglijk,
dan komt de activiteit weer boven en wil het dier iets doen. Deze activiteit
nu is te drukken door totale verduistering, of op te vangen door de var-
kens geregeld vers (lang) stro te geven, waarmee ze urenlang bezig zijn
om het stuk te bijten, te versjouwen of op te eten.

Is dit laatste onvoldoende of niet mogelijl<, dan zal het dier iets te knagen
zoeken. In een hok van staal, asbest en beton zijn het slechts de lotgenoten,
die daarvoor in aanmerking komen.

Oren en staart liggen het beste in de bek. De oren zijn echter gevoeliger,
en een beet daar kan als agressie opgevat worden. Zo blijft de staart over
als doelwit. Hiermee wordt eerst wat gespeeld. Tenslotte wordt door-
gebeten. Er ontstaat een wondje. Dit raakt geïnfecteerd, enz. enz.
De factoren, die onbehaaglijkheid veroorzaken, werken ongetwijfeld cu-
mulatief. De drempelwaarde ligt voor ieder dier verschillend, afhankelijk
van conditie en erfelijk bepaalde nervositeit.

Geen van de ervaringen op de bedrijven of in de gesprekken met practici
was in tegenspraak met de hypothese.

De invloed van (vers) stro lijkt buiten kijf en is tweeërlei. De aanwezigheid
bevordert de behaaglijkheid en leidt de activiteit af. De dan in belangrijk-

heid volgende factor van onbehagen is zeer zeker die van een slecht stal-
klimaat. Ter bevestiging werd de volgende proef opgezet.

Een proef, die plaats vond op het mestbedrijf van de heer W. van der
Vondervoort te Diessen, werd mogelijk gemaakt door bemiddeling van het
Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist.
Er werden op 4 juni 1966 403 biggen van het Ned. Landras gekocht, die
acht a negen weken oud waren. Zij werden met z\'n veertienen of zeven-
tienen — al naar gelang de oppervlakte der ligruimten — in een hok ge-
plaatst, en wel zo, dat ieder dier ± 0,5 m2 ligruimte ter beschikking had.
Verder werd er op gelet, dat elk dier afkomstig was uit een ander toom.
Alle hokken bevonden zich in dezelfde ruimte. De voedering was gerant-
soeneerd droogvoer. Er waren dus automatische drinkbakjes. De vloer in
ligruimte en mestgang was van beton, terwijl de wanden werden bekleed
met masonite, tegen het knagen. De mestgang werd dagelijks gereinigd.
In de ligruimte bevond zich stro. De eerste maand kregen de dieren ge-
legenheid om te wennen. Zij werden gedurende deze tijd behandeld tegen
schurft en spoelworm. De verzorging en het milieu waren optimaal.

Na een maand, nl. op 2 juli, werd uit de 25 proefhokken om en om het
stro verwijderd, en de ventilatie in de gehele ruimte verminderd tot het
C02-gehalte van de lucht ongeveer 0,30% bedroeg. De hokken, waarin
wèl werd gestrooid, werden ook dagelijks schoongemaakt. Bovendien werd,
hoewel twee maal daags, slechts zeer weinig stro (lang tarwestro) gegeven,
zodat de dieren er geen lignest van konden maken.

Door zorgvuldig schoonhouden was de hoeveelheid NH3 in de lucht niet
waarneembaar. De relatieve luchtvochtigheid was steeds ongeveer 95%,
terwijl de temperatuur gewoonlijk 28° C bedroeg.

Deze omstandigheden bleven constant tot en met 10 juli. Er trad geen
staartbijten op, hoewel de dieren reeds de eerste dag van slechte ventilatie
onzindelijk werden, de stro-hokken niet uitgezonderd, en zeer grote onrust
toonden.

Van 11 tot en met 23 juli werd intermitterend twee dagen goede en twee
dagen slechte ventilatie gegeven, waarbij de slechte was als boven werd
beschreven. Wederom was er de grote onrust, doch er trad geen staart-
bijten op.

Vervolgens werd vier dagen (tot 28 juli) slecht geventileerd, terwijl am-
monia in de mestgangen werd gesprenkeld. De onrust bleef, de eetlust ging
achteruit, de gezondheidstoestand werd slechter, doch ook nu trad geen
staartbijten op. Besloten werd de dieren rust en goede ventilatie te gunnen
om ze hun goede conditie te laten herkrijgen.

Op 14 augustus werd begonnen met matig te ventileren en tevens 0,17%
GO2 en NH3 in te blazen langs de gehele vloer, zodat met de matige lucht-
verversing het C02-gehalte ±: 0,30% werd. De hoeveelheid NH3 was irri-
tant, doch niet verstikkend (onderzoeker was zelf ook de gehele dag in de
schuur). De temperatuur was gemiddeld 23° C, de relatieve vochtigheid
ongeveer 80%. Prompt trad reeds de volgende ochtend in twee hokken
staartbijten op.

De dag daarna stagneerde de aanvoer van ammonia. Hierdoor nam on-
danks voortdurend toedienen van CO2 het aantal staartbijtende hokken

niet toe. Op 17 augustus was er weer voldoende NH3. Het staartbijten
trad toen algemeen op. Op de avond van de 18e augustus moest de proef
om technische redenen worden beëindigd.

Bij het opmaken van de balans bleken de dieren, aanwezig in 2 van de
13 hokken met stro, te hebben gebeten, hetgeen eveneens het geval was
bij de dieren in 11 van de 12 hokken zonder stro. In de hokken, waarin
was gebeten, waren over het algemeen slechts vier of vijf staarten onge-
schonden.

De 19e augustus werd gebruikt om alle dieren te verhokken, ze te over-
voeren, te bedelven onder stro en de schuur te hyperventileren. Het staart-
bijten was na enkele dagen bedwongen, op 1 hok na, waarin de dieren tot
het afleveren bleven doorgaan op enkele staarten te bijten. Op 17 en 18
augustus werden vijf varkens doodgejaagd, één had een gebroken schou-
der, en dertig dieren leden aan ernstige longontsteking, die echter van te
voren reeds latent aanwezig zal zijn geweest.

In de weken die volgden, raakten slechts negen staarten ontstoken. Dit
geringe aantal kan een gevolg zijn van het reinigen en ontsmetten van de
schuur, alsmede van de korte bijtperiode.

Het gelukte om door middel van een slecht stalklimaat staartbijten op te
wekken, echter niet dan nadat de temperatuur was gedaald tot 23° C.
Waarschijnlijk remt een hoge stal temperatuur (gepaard gaande aan een
zeer hoge luchtvochtigheid) de activiteit der dieren.

De aanwezigheid van stro kon de nadelige invloed van slechte ventilatie,
althans binnen de grenzen der proefopzet, grotendeels opvangen. M.a.w.
de veiligheidsmarge is veel groter wanneer men dagelijks vers lang stro
verstrekt.

In alle hokken begonnen de dieren enkele uren na het begin der slechte
ventilatie te defaeceren en te urineren in het lignest. Wellicht is dit een
vingerwijzing in het probleem der onzindelijke hokken.
Tenslotte waren er weinig ontstoken staarten. Dit is wederom een argu-
ment tegen het veelvuldig toegepaste opschuifsysteem, dat goede reiniging
en ontsmetting der hokken onmogelijk maakt.

Veertien dagen later werden tweemaal twee hokken van elk 12 varkens,
die niet bij het staartbijten betrokken waren geweest, geobserveerd, om de
activiteit der dieren, die ad libitum voer konden krijgen uit een droog-
voerbak, te vergelijken, met die van dieren die hetzelfde droogvoer twee-
maal daags gerantsoeneerd kregen.

Na een periode van twee weken om te wennen aan de bepaalde voeder-
methode, werd het eerste paar hokken vergeleken en geobserveerd ge-
durende vier dagen en drie nachten. Daarna kwamen de andere twee
hokken onder observatie gedurende twee dagen en twee nachten. Ook zij
hadden twee weken gelegenheid gehad om te wennen. Rekening werd
slechts gehouden met het staan en het liggen. Het werd per dier genoteerd,
en wel met dien verstande, dat als rust slechts gold een periode van min-
stens 10 minuten liggen.

Onder meer bleek, dat de dieren op gerantsoeneerd droogvoer gemiddeld
18 uur en 55 minuten per etmaal rristten en de dieren, die voer ad libitum

kregen, 17 uur en 34 minuten. Een verschil dus van 1 uur en 21 minuten.
Dit is betrekkelijk weinig, als men bedenkt, dat in een hok met een droog-
voerbak vrijwel de gehele dag en nacht door, enkele dieren aan het eten
zijn. Blijkbaar stoort dit de andere dieren niet in die mate, dat het heel
veel uitmaakt.

Tenslotte is het de bedoeling om een dergelijke vergelijking der activiteit,
verkregen door continue waarneming, te maken tussen varkens, die een
normale afwisseling van dag en nacht ondergaan, en dieren, die het gehele
etmaal in totale duisternis doorbrengen, met uitzondering van tweemaal
daags een half uur om te eten.

Hierdoor wordt verwacht beter inzicht te verkrijgen in de invloed van
stalverduistering bij varkensmeststallen.

Reeds uit deze oppervlakkige en korte uiteenzetting blijkt, dat de varkens-
staart een zeer waardevolle „indicator" kan zijn voor een onbehaaglijke
omgeving.

Aangezien het zeer waarschijnlijk lijkt, dat een onbehaaglijke omgeving
de conditie en de voederconversie van het mestvarken zeker niet ten goede
komen, is dit een reden te meer om de staart als „indicator" te handhaven
en — in plaats van het couperen te propageren — te trachten de ontegen-
zeggelijk noodzakelijke intensieve verzorging van het mestvarken te stimu-
leren.

Er werd een onderzoek ingesteld naar de oorzaken van het staartbijten bij mestvarkens.
De schade, die door dit gedrag ontstaat is aanzienlijk.

Door middel van veelvuldig bedrijfsbezoek, vele gesprekken met deskundigen, en een
bezoek aan grote mesterijen in Joegoslavië, kon de volgende hypothese worden
opgebouwd: een jong varken is van nature actief. In een aangename omgeving zal
het een groot gedeelte van de dag rusten. Voelt het dier zich echter onbehaaglijk,
dan blijft het actief, en wil die activiteit kwijt. In een modern hok, zonder stro,
en verder gemaakt van beton of staal, kan het slechts knagen aan de medebewoners
en het gedeelte dat zich daar het best voor leent, is de staart. Zo ontstaat het
staartbijten. Stro bevordert de behaaglijkheid en het leidt bovendien de activiteit af,
doordat de dieren uren bezig zijn met het stuk te bijten als het vers is. Voorts is een
goed stalklimaat ongetwijfeld zeer belangrijk voor een behaaglijke omgeving. De
werking is echter cumulatief en tal van andere componenten kunnen het ontstaan van
staartbijten in de hand werken.

De hypothese werd getest op vierhonderd varkens, die vier maanden oud waren.
Zij werden verdeeld over vijfentwintig hokken, terwijl zij om en om stro en geen
stro verstrekt kregen. Nu bleek slechte ventilatie in twee van de dertien hokken met
stro en in elf van de twaalf hokken zonder stro staartbijten op te wekken. Om dit te
bereiken bleek het nodig te zijn de staltemperatuur te laten dalen tot 23° C; bij een
temperatuur van 28° C gelukte het bij herhaling niet.

Voorts werd door meting van de activiteit nagegaan, of het gebruik van de droog-
voederbak, waarbij de dieren ad libitum voer kregen, onrust bevorderend werkte.
Dit bleek niet het geval te zijn.

Dit artikel zal worden gevolgd door een uitgebreider beschrijving der aangeroerde
onderwerpen.

Studies were made to find the causes of the tail-biting habit in fattening pigs The
damage, resulting from this habit is considerable.

After many explorations in pig-masteries and discussions with insiders, and after
visits paid to some very large pig-masteries in Yugoslavia, the following hypothesis
has been formulated: A pig is an active animal. When in comfort the animal sleeps
for the greatest part of the day. However it stays active when there is discomfort;
it wnll release its activity on the straw. In a modern pig-pen, built of concrete and
steel, without a straw bed, there is nothing on which it can gnaw or nibble.
As the tails of its pen-mates are the most suitable to nibble at, he will start doing this.
In this way tail-biting begins. Straw makes the animals feel at ease and comfortable
and diverts the attention of the animals from each others tails.

They turn their attention to the straw and for hours they are busy gnawing in fresh
straw.

Moreover a proper climate in the fattening house, is beyond doubt important to
make conditions comfortable. However, the effect is cumulative, many other com-
ponents may stimulate the tail-biting. The hypothesis was tested with 400 four-month-
old pigs. They were kept in 25 pens, and in all even numbers of pens was some of
straw. All pens were in the same room. By means of bad ventilation tail-biting was
induced in two of thirteen pens with straw.

Tail-biting occurred in eleven out of the twelve pens in which no straw was given.
To archieve this, it was necessary to decrease the temperature in the fattening house
to 23° C. At a temperature of 28° C. the animals got very excited, but did not
actually reach the stage of tail-biting. Furthermore the activity of the animals fed ad
libitum on a dry-feeder, was measured. It was evident the feeding-system did not
excite the animals more than other feeding-systems do.

Un examen a été institué des causes de l\'habitude de porcs à l\'engrais de se mordre
la queue. Cette conduite cause des dégâts considérables.

A l\'aide d\'examens multiples des fermes, de nombreuses discussions avec des experts
et de visites à un grand nombre de fermes d\'engraissage en Yugoslavie, on put
construire l\'hypothèse suivante: un porc jeune est actif de nature. Dans un milieu
agréable il se reposera durant une grande partie de la journée. Si cependant l\'animal
a des sensations désagréables, il reste actif et veut se défaire de son activité. Dans une
loge moderne sans paille et construite en béton et en acier, il ne peut faire autre
chose que mordre ses cohabitants, et le membre qui se prête le mieux à être mordu,
c\'est la queue. Voilà la naissance de l\'habitude de se mordre la queue les uns aux
autres.

La paille augmente le comfort et en outre elle distrait l\'activité, parce que, si elle est
fraîche, les animaux s\'occupent pendant des heures à l\'attaquer et la mordre en
morceaux.

Ensuite un bon climat d\'étable est sans le moindre doute très important pour un

milieu agréable. L\'influence est cependant cumulative et nombre d\'autres composantes

L\'hypothèse a été soumise à un test sur 400 porcs âgés de 4 mois. Ils ont été

divisés sur 25 loges, tandis qu\'on leur distribua à tour de rôle de la paille ou rien du

Il parut qu\'une mauvaise ventilation provoqua en deux des treize loges avec paille
et dans onze des douze loges sans paille l\'habitude de se mordre la queue. Pour
obtenir cet effet il parut nécessaire de faire baisser la température de l\'étable à 23° C;
à une température de 28° C, à plusieurs reprises, on ne réussit pas à obtenir ce
résultat.

En outre on contrôla à l\'aide d\'un mesurage de l\'activité, si l\'emploi d\'une mangeoire
pour aliments secs, que l\'on remplissait à loisir, augmentait l\'agitation. Ceci ne parut
pas être le cas.

Untersucht wurden die Ursachen des Schwanzbeiszen beim Mastschwein. Der Schaden,
der durch dieses Verhalten zugebracht wird, ist erheblich. Mehrmalige Besuche
verschiedener Schweinemastbetriebe, viele Gespräche mit Fachleuten und Studium in
Groszmastbetrieben Jugoslawiens ermöglichten das Aufstellen der folgenden Hy-
pothese.

Ein junges Schwein ist an sich sehr aktiv. In einer ihm angenehmen Umgebung wird
es trotzdem den gröszten Teil des Tages verschlafen. Wenn sich das Tier aber
unbehaglich fühlt, bleibt es aktiv und es musz seinem Tatendrang einen Auslasz
verschaffen. In einem modernen Stall aus Beton und Stahl, worin auch noch das
Stroh fehlt, kann das Schwein nur noch an seinen Genossen nagen und dazu eignet
sich dann der Schwanz am besten. So entsteht das Schwanzbeiszen.
Stroh wirkt günstig gegen diese Unart weil es einerseits die Behaglichkeit erhöht und
andererseits den Schweinen, die sich stundenlang dem Zerbeiszen des Frischstrohes
hingeben, Ableitung verschafft.

Ferner ist ein angemessenes Stallkhma zweifellos von wesentlicher Bedeutung für
das Wohlbefinden der Masttiere. Die Wirkung negativer Faktoren ist aber Kumulativ
und zahlreiche andere Komponenten können am Entstehen des Schwanzbeiszens
mitwirken. Die Hypothese wurde geprüft an 400, vier Monate alten, Schweinen,
welche auf 25 Stallungen verteilt wurden. Der Reihe nach wurden die Ställe
abwechselnd entweder mit Stroh versehen oder sie bekamen keins. Durch schlechte
Ventilation wurde Schwanzbeiszen induziert und zwar in zwei von den dreizehn
Ställen mit Stroh und elf von den zwölf Ställen ohne Stroh.

Um das Schwanzbeiszen in Gang zu setzen muszte die Temperatur bis auf 23° G
gesenkt werden. Bei einer Temperatur von durchschnittlich 28° G wurden die Tiere
zwar unruhig aber wiederholt kam es dabei nicht zum Schwanzbeiszen.
Schlieszlich wurde durch Aktivitätsmessungen kontrolliert, ob Trockenfütterung ad
libitum die Unruhe fördert. Es zeigte sich, dasz es kaum der Fall war.
Weitere Berichte über das Schwanzbeiszen werden folgen.

Fue hecho una investigacion a las causas del morder el rabo en cerdos de engorde.
El dano producido por esto conducto es considerable. Por medio de examenes
frecuentes de las haciendas, muchas conversaciones con expertos y una visita a
numerosa haciendas de cerdos de engorde en Jugoslavia, se pudo desarrollar la
siguiente hipotesis: un cerdo joven es de Idole agresivo. En un ambiente agradable el
cerdo descansera durante una grande parte del dia. Sin embargo siel animal no es a
sus anchas, entonces el cerdo gueda activo y träte de pcrder su actividad. En una
jaula moderna sin paja y construida de hormigon o acero el animal solamente puede
roer a sus compafieros y la parte la cual se preste para esto es el rabo. Asi se produce
morder el rabo. Paja favorece la comodidad y ademas distrae la actividad, porgne
los animales estan ocupados durante horas a morder la paja, cuando la paja esta
reciente. Tambien el clima de la galera es sin duda muy importante para un ambiente
agradable. La accion sin embargo es cumulativa y hay muchos otros componentes que
pueden favorecer el morder del rabo.

La hipotesis fue ensayada en 400 cerdos, de una edad de 4 meses. Ellos fueron
divididos en 25 jaulas, mientras ellos recibieron alternativamente paja y no paja.
Resulto que una mala ventilacion en dos de las trece jaulas con paja y en onze de
las doce jaulas sin paja estimulo el morder del rabo. Para llegar a esto, resulto
necesario de abajar la temperatura hasta 23 centigrados, un una temperatura de
28 centigrados esto no tenia exito, repetidas veces. Ademas fue investigado por
medicion de la actividad si el uso de una caja con alimentos secos, dando los animales
alimento ad libitum, estimulo la inquietud. Esto no fue el caso. Esto articulo sera
sequido por una descripcion con mas detalles.

From the Institute for Infectious Diseases of the State Uni-
versity of Utrecht.

Since duckplague virus has been found many dmes in the Netherlands
and the disease has broken out in China, India and Belgium and presently
also in the United States the interest in this virus has increased.
For this reason it seems important to point out that in order to isolate the
virus from a dead bird, cultures of duck embryo fibroblasts can be used
with success. Already in the first culture cytopathic effects are found three
or four days after infection. The titer remains low during the first passages

Though the use of cellcultures therefore, is a simple method to isolate the
virus, the use of susceptible ducks remains necessary to demonstrate small
quantities of virus.

A short description is given of the techniques which I use to cultivate duck
plague virus in duck embryo fibroblasts.

Fourteen-day-old duck embryos are used without head and intestines.
The cell suspension is prepared by passing the embryos through an embryo
press followed by a treatment with 0.25% trypsin during 1 hour at 37° C.
After the trypsination the suspension is strained through a fine stainless
steel sieve and centrifuged during 3 minutes at 2000 r/m (560 g.). The
sediment is mixed with 5 ml calfserum and washed once with Gey solution
by centrifugation. The sediment is suspended in 6 ml culture medium.
The cell concentration is determined by centrifugation in a haematocrite
tube and diluted with culture medium to 0.4%. The suspension is strained
through a glass filter (Jena G 1 ) and distributed in 60 mm petridishes in
amounts of 7 ml. The cultures are incubated at 37° C in a 5% COg
atmosphere.

100 Units of penicilline
100 jiigr of streptomycine
50 Units of mycostatine
50 Units of polymyxine B sulfate
2 jugr of folic acid.
The monolayer is ready for infection in twenty-four hours.
To isolate the virus from a dead bird a 10% suspension is made from liver
tissue. The suspension is centrifuged during 10 minutes at 300 ro/m
(1400 g.). The suspension is made in a solution of the same composition
as the culturemedium but the serum is omitted.

1 Dr. H. Kunst; senior scientific Staff Member, State University of Utrecht; Bilt-
straat 168, Utrecht, the Netherlands.

The same solution is used to make virus dilutions for next passages if any.
To moculate the monolayers the culture fluid is aspirated from the
petridishes and replaced by 2.5 ml of the virus suspension. The dishes are
agam placed in the incubator for 1 - 2 hours. Thereafter the supernatant
IS agam aspirated and replaced by culture medium with or without serum.
After an incubation of four days plaques can made visible by adding 2.5 ml
of a 0.150/00 neutral red solution. In the case of duckplague, agar is not
necessary for plaque formation. In making passages the whole culture is
exposed during 3 minutes to ultrasonic vibrations with a M.S.E., Mullard
Ultrasonic disintegrator. \'

The author describes the cuhivation of duckplague virus in duckembryo fibroblasts.
SAMENVATTING

Een beschrijving wordt gegeven van het kweken van eendepestvirus in eenden erabryo-
fibroblasten.

L\'auteur décrit la cultivation du virus de la peste de canard dans des fibroblastes
embryonnairs de canard.

Der Autor beschreibt die Kultur von Entenpestvirus in Entenembryo Fibroblasten.
RESUMEN

El autor describe la cultura, del virus de la peste de los patos en células de embrion
de pato.

De wet, houdende bepahngen tot wering van vlees en vleeswaren die voor
de volksgezondheid schadelijk zijn, wordt aangehaald onder de titel „Vlees-
keuringswet" (25-7-1919).

Door het Koninklijk Besluit om uitvoering te geven aan bepaalde artikelen
van deze wet is ontstaan het „Vleeskeuringsbesluit" (14-1-1957). De Mi-
nister wordt hierin gemachtigd tot het geven van voorschriften voor de
wijze van onderzoek èn voor het bepalen van de keuringsbeslissing. Deze
Ministeriële Beschikking wordt aangehaald onder de titel „Onderzoekings-
regulatief" (11-3-1957).

Om te komen tot het bepalen van de juiste keuringsuitspraak heeft de
Minister, gelet het Vleeskeuringsbesluit en gezien het Onderzoekings-
regulatief, voor de ambtenaren die belast zijn met de keuring, herkeuring
en nadere keuring van vlees, ter beschikking gesteld het „Keuringsregu-
latief" (5-2-1958).

Bij de keuring van slachtdieren na het slachten wordt het vlees goedge-
keurd, voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd (art. 12 Vleeskeurings-
wet).

Het kan een kwesde van persoonlijke interpretade van één en ander zijn,
tot welke keuringsuitspraak de keuringsdierenarts komt. De eigenaar van
het slachtdier, dan wel degene, die ter zake in diens rechten treedt, kan,
indien hij zich met de keuringsbeslissing niet kan verenigen, herkeuring
vorderen op kosten van ongelijk. Ter bevordering van de uniformiteit is
in art. 18 van de Vleeskeuringswet, de regeling van de herkeuring opge-
dragen aan de Kroon.

Herkeuring moet binnen een bepaalde tijd worden aangevraagd bij de bur-
gemeester van de gemeente waar de keuring werd verricht en deze zoekt
in overleg met de Inspecteur een keuringsdierenarts aan voor het verrich-
ten van de herkeuring en ook de belanghebbende kan, eveneens in overleg
met de Inspecteur, een herkeurings-dierenarts aanwijzen. Het op- en aan-
zoeken van deze functionarissen is niet zo eenvoudig, daar slechts alleen
keuringsdierenartsen, aan wie het uitoefenen van de diergeneeskundige
praktijk niet is toegestaan, die ten minste 10 jaar als keuringsdierenarts
werkzaam zijn èn die tot de keuringsdierenarts, tegen wiens keurings-
uitspraak verzet is aangetekend, in geen enkele ambtelijke verhouding
staan, (geen z.g. cumulatie van functies dus), bevoegd zijn tot het ver-
richten van een herkeuring.

Nu zijn er omwille der uniformiteit en objectiviteit en ter bevordering der
rechtszekerheid van de eigenaar van het vlees, vele keuringsuitspraken over
het her- te keuren vlees mogelijk.

*) J. J. Knape; directeur van het Openbare Slachthuis te Hengelo (O.); Balistraat
12.

1. indien de herkeuring door één keuringsdierenarts wordt verricht, is
zijn uitspraak beslissend;

2. indien deze wordt verricht door twee keuringsdierenartsen en hun
uitspraak of die van één hunner is overeenkomstig de uitspraak bij
de eerste keuring gedaan, dan blijft, natuurlijk, de eerste keurings-
uitspraak gehandhaafd;

3. is de uitspraak van beide keuringsdierenartsen eensluidend, doch
niet overeenkomstig de uitspraak bij de eerste keuring, dan geldt,
terecht, de keuringsuitspraak der beide herkeuringsdierenartsen;

4. verschillen de uitspraken van de twee herkeuringsdierenartsen
onderling en tevens met de eerste keuringsuitspraak, dan wordt het
vlees, ter bevrediging van het rechtsgevoel van de eigenaar, goed-
gekeurd onder voorwaarde van sterilisatie.

De uitspraak van de herkeuringsdierenartsen wordt zo spoedig mogelijk
met redenen omkleed aan de burgemeester medegedeeld, die onverwijld
aan de belanghebbende en aan ht hoofd der vleeskeuringsdienst hiervan
kennis geeft.

Hoewel van alle Nederlanders wordt verondersteld, dat ze ook deze wet-
telijke bepalingen kennen, leek het mij gewenst voor een aantal dieren-
artsen één en ander even te memoreren, alvorens te komen tot het pro-
bleem.

Maandagmiddag 12 september 1966 werd door de paardenslager S. te H.
op het Openbaar Slachthuis te Hengelo (O), ter slachting en keuring een
paard aangeboden, dat aan borst en buik ernstig door een ongeval was
getroffen.

Bij de „levende keuring" was de algemene toestand van het dier slecht. Het
maakte een suffe en vermoeide indruk. De verwonding was duidelijk zicht-
baar en het paard steunde van pijn. De lichaamstemperatuur was niet ab-
normaal.

Bij de keuring na het slachten bleek het vlees in het algemeen vrij slecht
uitgebloed te zijn. De longen waren grotendeels atelectatisch en de hart-
spier vrij slap. De lever was bezoedeld, beschadigd en bloedrijk, de darmen
vertoonden plaatselijk stuwingen en rupturen. Ook de tussenribspieren
waren sterk doorbloed en aan diverse spiergroepen van borst en buik wer-
den plaatselijke afwijkingen aangetroffen (als gevolg van trauma).
Het bacteriologisch onderzoek was negatief. De zuurgraad van diverse
spiergroepen, bepaald na ± 36 uur, varieerde van 5,3-5,7. De kook- en
braadproef verliep eveneens goed.

Op woensdag 14 september 1966 te 9.30 uur werd door mij de volgende
keuringsuitspraak gedaan:

2. goedkeuring onder voorwaarde van verkoop in het klein onder toe-
zicht (na „opknappen") van beide voorste vierendelen (afwijkende
delen afkeuren).

De eigenaar die gerekend had op goedkeuring, werd van deze beslissing
in kennis gesteld en binnen de wettelijk gestelde tijd werd door hem her-
keuring voor het gehele dier gevraagd.

Door één herkeuringsdierenarts, collega Dr. S. T. H o f s t r a te Deventer,
is op donderdag 15 september 1966 de herkeuring verricht. De uitspraak
is mij op maandagochtend 19 september 1966 te 10.00 uur, namens de
burgemeester medegedeeld. Deze luidde: goedkeuring onder voorwaarde
van verkoop in het klein onder toezicht (V.G.T.).

Hoewel de pH van het spierweefsel weinig veranderde (5,4-5,7) was de
algehele toestand van het vlees, mede als gevolg van de minder goede uit-
bloeding, na de termijn van 7 dagen sterk achteruitgegaan.
Daar door de herkeuringsdierenarts geen bepaalde termijn was genoemd,
waarbinnen het vlees rechtstreeks aan de verbruikers verkocht en afge-
leverd zou moeten worden, moest ik als hoofd van dienst handelen over-
eenkomstig de uitspraak (art. 51a, sub 5 van het Vleeskeuringsbesluit).
Art. 56 van dit besluit bepaalt, dat voorwaardelijk goedgekeurd vlees bin-
nen vier dagen, nadat de keuringsbeslissing is genomen, moet worden ver-
kocht en afgeleverd; de keuringsdierenarts kan deze termijn met ten hoog-
ste drie dagen verlengen.

Door mij werd bepaald, dat verkoop moest plaatsvinden binnen 2 x 24 uur
na de herkeuringsuitspraak. Indien niet binnen deze termijn aan de ge-
stelde voorwaarde was voldaan zou het vlees onbruikbaar gemaakt worden
als voedsel voor mens en dier (art. 14 Vleeskeuringswet).
Op verzoek van de eigenaar, nog steeds belanghebbende, is het vlees bin-
nen de gestelde termijn door sterilisatie bruikbaar gemaakt als voedsel (art.
52 sub 2 Vleeskeuringsbesluit).

Zoals reeds is vermeld, heeft herkeuring plaats op „kosten van ongelijk".
De belanghebbende moet bij de aanvraag tot herkeuring een, bij gemeen-
telijke verordening vastgestelde bedrag storten bij de vleeskeuringsdienst.
Dit bedrag wordt na afloop van de herkeuring zo spoedig mogelijk terug-
betaald, na aftrek van de hiervoor gemaakte kosten. Indien bij de her-
keuring de eerste uitspraak wordt gehandhaafd, komen de aan de her-
keuring verbonden kosten voor rekening van de aanvrager. Indien de uit-
spraak der, drie of twee keuringsdierenartsen verschillen, betaalt de be-
langhebbende de helft der gemaakte kosten.

Het Hoofd der vleeskeuringsdienst te Hengelo (O) had echter een uit-
spraak gedaan, die in strijd was met artikel 12 van de Vleeskeuringswet,
luidende: „bij de keuring na het slachten wordt het vlees goedgekeurd,
voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd".

De belanghebbende was tegen deze \\ntspraak in verzet gekomen en had,
zoals pas enige weken later bleek, om deze redenen herkeuring gevraagd
en was in het gelijk gesteld, want gedeeltelijke goedkeuring en gedeeltelijke
voorwaardelijke goedkeuring (V.G.T.) is niet toegestaan.

Als pleister op de wonde voor „belanghebbende" of als blijk van waar-
dering voor diens edele slagersopvatting, dat een goede volksgezondheid
voor hem meer waard is dan geld, en ter lering voor het Hoofd der vlees-
keuringsdienst, heeft de gemeente Hengelo de herkeuringskosten geheel
voor haar rekening genomen.

Na een kort overzicht van de wettelijke regeling van de herkeuring van vlees in
Nederland, wordt een geval van herkeuring van een paard dat ernstig door een onge-
val was getroffen, beschreven.

Tegen de uitspraak van het hoofd van dienst: gedeeltelijke goedkeuring en gedeelte-
lijke voorwaardelijke goedkeuring (V.G.T.), vroeg eigenaar, die gerekend had op
goedkeuring, herkeuring aan. Uitspraak: goedkeuring onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht (V.G.T.).

Daar de keuringsdierenarts een wettelijk niet toegestane keuringsbeshssing had ge-
nomen, kreeg de eigenaar restitutie van herkeurioon, hoewel de keuringsuitspraak
voor hem minder gunstig was.

The statutory rules for re-inspection of meat in the Netheriands are briefly reviewed,
and a case of re-inspection of a horse which had met with a serious accident is
reported.

The owner who had counted on the horse\'s passing inspection, demanded a re-
inspection in view of the verdict of the head of the service: partially passed and
partially conditionally passed. Verdict: passed on condition that retail selling is done
under supervision.

As the veterinary-surgeon inspector had made a decision not permitted by law, the
charge for re-inspection was refunded to the owner although the inspector\'s verdict
was not favourable to him.

Schwerin, K. O. : Eine Salmonellose nach Räucherfischgenusz. Mh. VetMed.,
21, 325, (1966).

Op het eiland Rügen en ook elders in de D.D.R. traden in september 1963 Salmonella
typhimurium infecties, tengevolge van het eten van gerookte bokking, op. Hetzelfde
type, dat uit de bokking gekweekt werd, werd ook aangetoond in de faeces van
meeuwen, die op de aanlegplaats waar de haring door de kustvissers uit de netten
geschud werd, defaeceerden.

Het bleek dat Salmonella\'s die op de huid van de haring werden aangebracht na 24
uur bewaren op ijs, zowel in de spieren als de ingewanden van de vis konden worden
aangetoond. De vissen werden zeer weinig intensief gerookt, waarbij men ze eerst een
nacht in de rokerij liet drogen met matige verwarming (eventueel vuur langzaam
lieten uitgaan), waardoor binnen in de vis een soort broedstooftemperatuur ontstond.
De volgende dag werden de vissen bij matige temperatuur verder gerookt. Daar op de
broedplaatsen op Rügen salmonellose onder de meeuwen voorkomt, bestaat de
mogelijkheid van langdurig voortduren van deze besmettingskans. Het is daarom
noodzakelijk, dat bij het rookproces bepaalde temperaturen bereikt worden en dat
het gehele rookproces zonder onderbreking plaats vindt.

Schack-Steffenhagen, G., Petzolett, K. und L a r s e n, R. : Geflügel-
tuberkulose bei Schlachthühnern und ihre Bedeutung als Infektionsquelle für den
Menschen. Zbl. Bakt. I Orig., 201, 363, (1966).

In de literatuur (o.a. B e i t z k e, 1953) wordt het eten van gebraden kip als infectie-
mogelijkheid met M. avium voor de mens aangevoerd. Schrijvers kochten op de vee-
markten in twee Duitse steden 530 geslachte en geplukte kippen, bij voorkeur ouder
dan een jaar en afkomstig van extensieve boerenpluimveehouders. Bij 180 van deze
dieren gelukte het cultureel tuberkelbacteriën (M. avium,) aan te tonen, hoewel maar
bij 5 een duidelijk positieve sectie was.

Bij dieren met een duidelijk sectiebeeld bevatte ook de musculatuur talrijke tuberkel-
bacteriën, daarentegen bij de anderen spaarzaam.

Experimenteel ongeveer een maand te voren besmette kippen van 10 à 17 maanden
oud, werden na slachting uitvoerig cultureel onderzocht, waarbij o.a. ook uit been-
merg en de musculatuur (10 verschillende cultuurmedia per kip) werd geënt. Daarna
werden zij 45 minuten gekookt, gebraden of gegrild.

Terwijl vóór de toebereiding van 81 van de gebruikte dieren, het vlees positief was
en van 106 het beenmerg, bleven alle na de toebereiding aangelegde culturen steriel,
waaruit geconcludeerd wordt dat door 45 minuten koken, braden en grillen, in de
musculatuur en zelfs in het beenmerg van de kippen, de tuberkelbacteriën gedood
worden.

T a c q u e t, A., D e V u 1 d e r, B., T i s o n, F. et P O 1 s p O e 1, B. : Le rôle pathogene
pour l\'homme des mycobactéries du groupe avium. Rev. Path. Comparée, 66, 459,
(1966).

Schrijvers bespreken drie door hen waargenomen gevallen van adenitis bij mensen
door mycobacteriën uit de groep avium, nl. bij 2 volwassenen cn bij een kind van
drie jaar.

Bij de volwassenen betrof het in beide gevallen een adenitis van de mesenteriale
klieren; bij een vrouw van 53 jaar had deze aanleiding gegeven tot ernstige buik-
pijnen, diarree en ascites. Bij het kindje werd een aandoening van de Ln submaxillaris
geconstateerd en een half jaar later een miliaire longtuberculose en een acute
meningitis.

In de literatuur zijn 30 gevallen bij de mens bekend; in de meeste gevallen
bronchopulmonaire aandoeningen en lymfklierprocessen. Ook septicemische vormen
en localisaties in huid, bot en nieren zijn beschreven.

Breitling, E.: Untersuchungen zur Hypo — bezw. Agamma — globulinaemie
der Ferkel. Diss. München, 1965.

Een onderzoek vond plaats naar het gammaglobulinegehalte in het serum van pas-
geboren biggen en van biggen in een leeftijd van 3 dagen tot 6 weken door middel
van de immuno-elektroforese.

Bij 92 pasgeboren biggen, afkomstig van 17 worpen, werden regelmatig dunne, maar
duidelijke gammaglobulinelijnen vastgesteld, die 2 tot 3 uur na colostrumopname sterk
verbreed waren. Bij 200 worpen in de leeftijd van 3 dagen tot 6 weken werd bij 39
worpen een geringe, bij 31 worpen een middelmatige tot grote hypogammaglobulinemie
en bij 4 worpen een agammaglobulinemie aangetoond.

Bij die biggen, waarbij een middelmatige tot grote hypo- of agammaglobulinemie bij
meerdere biggen uit een worp bestond, kwam dubbel zo vaak een stoornis in de
ontwikkeling der biggen voor als bij de worpen met een normaal gehalte aan gamma-
globulinen. Deze symptomen waren: diarreeën, eczemen, anemieën en vermageren.
Als oorzaak kon voor het grootste gedeelte van alle hypogammaglobulinemische
worpen een gebrekkige verzorging van de moederdieren met dierlijk eiwit aangetoond
worden.

Dunsmore, J. D.: Influence of host reproduction on numbers of trichostrongylid
nematodes in the European rabbit, Oryclolagus cuniculus (L.). J. Parasitol., 52,
1129, (1966).

Gedurende het voortplantingsseizoen herbergen de vrouwelijke konijnen meer exem-
plaren van Trichostrongylus retortaeformis en Graphidium strigosum dan de man-
nelijke. De aantallen die gevonden worden in dieren waarop ovarioectomie werd
verricht zijn gelijk aan die, welke in de mannelijke te vinden zijn. Wordt in het dek-
seizoen de salpinx verwijderd, dan blijken er minder exemplaren te zijn dan bij de
wijfjes, maar meer dan bij de mannetjes. Deze waarnemingen betekenen een steun
voor de hypothese dat de voortplantingshormonen de parasiet - gastheer verhouding
beïnvloeden.

T O d d, J. R. and Ross, J. G.: Origin of hemoglobin in the cecal contents of
Fasciola hepatica. Exp. Parasitol., 19, 151, (1966).

De alkalische hematine test en de hemochromogeen test, toegepast op botten met
darminhoud of alleen de darminhoud der botten gaven een reactie als bij bloed.

Negatief waren de reacties met botten zonder darminhoud, gal en galgangweefsel.
Berekend werd dat er gemiddeld per volwassen bot een hoeveelheid hemoglobine in
de darm voorkomt die overeenkomt met 0,023 ml bloed. Een vergelijking van de
gehalten aan ijzer en koper van bloed, gal, galgangepitheel, lever en darminhoud der
botten gaf een aanwijzing dat de botten als bloedeter beschouwd moeten worden.
Todd en Ross geven aan, dat er overigens zeer tegenstrijdige meningen bestaan
over de voedselgewoonten van de leverbot. Door middel van directe en indirecte
bilirubine reacties op botten met en zonder darminhoud konden zij gal als voedsel
uitsluiten.

B e e c h, J. A.: Field trials with Haloxon against Capillaria in Laying Fowls. Vet.
Rec., 80, 195, (1967).

Schrijver vermeldt de resultaten van een Haloxonbehandeling bij leggende kippen met
dunne darmcapillariasis (C. obsignata).

Haloxon of 0,0 - di - (2-chlorethyl)0-(3-chloro-4 methylcoumarin - 7yl) phosphaat
werd gedurende 24 uur door het meelvoeder gemengd gegeven in een hoeveelheid
van 50 mg per kg meel, terwijl 1 groep van 300 kippen 2x 75 mg per kg meel kreeg
met 1 maand tussen deze beide toedieningen. In totaal werden 11.650 kippen be-
handeld op 4 bedrijven.

De resultaten werden nagegaan door dieren af te maken en op Capillaria te onder-
zoeken, onmiddellijk vóór en 3 dagen na de behandeling. Op 3 van deze bedrijven
bleek de behandeling voor 96% effectief te zijn geweest, terwijl dit in 2 koppels op
het vierde bedrijf voor 88,5 en 70% het geval was. In beide gevallen werd dit
veroorzaakt door een te groot aantal wormen bij één sterk vermagerde kip, die
vermoedelijk te weinig meel (met het geneesmiddel) had opgenomen.
Op 3 bedrijven werd een duidelijke verbetering van de konditie der dieren na de be-
handeling gezien, maar dit was niet het geval op het 4de bedrijf. Op één bedrijf
trad een directe verbetering van de voederopname en de eiproduktie op.
In alle gevallen werd het voeder met het geneesmiddel vlot opgenomen, terwijl geen
vergiftigingsverschijnselen of vermindering van het voederverbruik was waar te nemen.
In één proef werden de bevruchting en broeduitkomst van de eieren gecontroleerd,
welke géén afwijkingen vertoonden. In de meeste gevallen werd géén strooisel-
verversing toegepast na de behandeling, zodat de dieren in een besmette omgeving
bleven, wat ongetwijfeld de resultaten ongunstig heeft beïnvloed.
In het overzicht van de geraadpleegde literatuur staat de publikatie van J.
Hendriks over Haloxon tegen Capillaria obsignata in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 1 september 1964 niet vermeld. (Ref.)

(Gustav Fischer Verlag, Jena 1966. 968 blz., 175 ajb., 352 tabellen. Prijs ca. ƒ 300,—.)
Het voor mij liggende handboek bestaat uit 7 verschillende afdelingen, die resp.
handelen over: Die Bausteine von Tier und Pflanze.

Zusammenhänge zwischen Ernährung und Leistung.
Zusammenhänge zwischen Ernährung und Krankheit,
en die allemaal in 2 of meer hoofdstukken zijn onderverdeeld.
Prof. Hock heeft voor de samenstelling van dit grote werk, dat van een alfabetisch
register van 18 bladzijden is voorzien, de medewerking gehad van 23 specialisten op
verschillend gebied. Deze 24 deskundigen hebben alleen of in combinatie een of meer
van de in totaal 22 hoofdstukken geschreven, waarvan de titels in het kader van deze
bespreking moeilijk kunnen worden opgesomd.

Liever wil ik thans overgaan tot het maken van enkele op- en aanmerkingen, die
ik kies uit de aantekeningen welke ik bij het doornemen heb gemaakt.
Ik moet dan beginnen met te constateren, en zij die dit boek gaan bestuderen zullen
dit ongetwijfeld met mij eens zijn, dat het doorwerken van de verschillende hoofd-
stukken zeer uiteenlopende reacties opwekt. Zo valt het bijvoorbeeld op dat in som-
mige hoofdstukken (afhankelijk vooral van het werkterrein van de auteur(s)) de
voeding van de mens veel meer centraal staat dan de voeding van de dieren, terwijl
elders juist het omgekeerde het geval is, hoewel de titel van het betreffende hoofdstuk
dit niet doet verwachten. Zeer sterk is dit bijvoorbeeld het geval met het door
Herrmann geschreven gedeelte over „Die Zusammensetzung wichtiger Lebens-
und Futtermittel", waarin 20 bladzijden handelen over voedings- en nauwelijks 1
bladzijde over voedermiddelen met als excuus dat de laatste zo talrijk zijn dat een
bespreking onmogelijk is. Overigens wordt de ondeskundigheid van deze auteur op
het gebied van de diervoeding op deze ene bladzijde wel heel duidelijk geïllustreerd,
wat gemakkelijk met een aantal citaten te illustreren zou zijn. Verder vermeldt deze
technoloog bij de behandeling van de menselijke voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong wel een aantal m.i. ook voor dierenartsen interessante bijzonderheden,
speciaal als de verduurzaming der voedingsmiddelen ter sprake komt. Ook geldt
echter weer dat aan de verduurzaming van de voedermiddelen totaal 2/2 bladzijde,
en voor de voedingsmiddelen conservering 60 bladzijden worden besteed.
Omgekeerd staat het hoofdstuk „Die energetische Bewertung der Nahrungs- und
Futterstoffe" sterk in het teken van het dier. Dit overigens zeer lezenswaardige
gedeelte is samengesteld door de deskundige auteurs Nehring en Schieman n,
die zoals bekend, aan de netto-energie waarde als maatstaf verre de voorkeur geven.
Toch wordt de Britse zienswijze, waarvan B 1 a x t e r als exponent mag worden be-
schouwd, en waarbij, ook voor herkauwers, het gebruik van de omzetbare energie
wordt gepropageerd m.i. wel wat op een al te eenvoudige wijze als onjuist ter zijde
geschoven.

Enkele andere hoofdstukken, waarvan ik met zeer veel genoegen heb kennis genomen,
zijn die over de chemie van de intermediaire stofwisseling, al was het een teleurstelling,
dat bij de therapie en preventie van acetonemic bij herkauwers niet werd gewezen
op het grote belang van een adequate energie-(ZW) voorziening en over de enzyma-
tische vertering en resorptie bij mens en dier.

Iets minder gelukkig ben ik met veel wat over de mineraalstofwisseling in dit hand-
boek te vinden is. Niet alleen zijn wij het in ons land vaak niet eens met de normen
zoals die voor de verschillende dieren voor de verschillende mineralen worden

opgegeven, maar ook dat wat over de gehalten der voedermiddelen wordt gezegd
is vaak veel te summier en daardoor dikwijls minder juist. Dat bijvoorbeeld geen
verband tussen Cu en Mo wordt gelegd wekt in een handboek van dit formaat op zijn
zachtst gezegd bevreemding, dat geen onderscheid wordt gemaakt tussen absoluut en
voorwaardelijk kopergebrek bij herkauwers is beslist een ernstig verzuim.
Het zou echter te ver voeren om alle onjuistheden die ik tegenkwam op te sommen.
Ik zou deze bespreking willen eindigen met twee opmerkingen: Hoewel ik mij ervan
bewust ben dat het geen eenvoudige opgave is om met zijn vierentwintigen een even-
wichtig boek te schrijven meen ik toch te moeten constateren dat hier geen optimum
aan resultaat is bereikt. Ik heb in het voorgaande reeds getracht dit gevoel tot
uitdrukking te brengen; ik zou daar nog aan kunnen toevoegen dat men in dit boek
duidelijke tegenstrijdigheden tegenkomt. Als voorbeeld zou ik willen noemen dat
eerst de boekmaag beschreven wordt als een zuiver mechanisch werkend wrijf- en
filtreerapparaat van waaruit geen resorptie zou plaats vinden, terwijl elders op de
belangrijke vanuit de boekmaag plaats vindende resorptie wordt gewezen. Ook over
de vraag of men functioneel bij de herkauwers van 4 of 3 voormagen moet spreken,
wordt door de verschillende auteurs kennelijk verschillend gedacht.
Tenslotte zou ik er nog op willen wijzen dat men achter elk hoofdstuk een, soms zeer
uitgebreide, literatuurlijst aantreft. Wel moet het mij daarbij van het hart dat slechts
zelden Nederlandse auteurs worden aangehaald, ook niet als deze in het Engels
belangrijke onderzoekresultaten hebben gepubliceerd over bepaalde onderwerpen die
worden behandeld. Zo heeft het mij verbaasd dat bij de hypomagnesemie nóch
Sjollema nóch Kemp wordt aangehaald.

Samenvattend zou ik willen zeggen dat we hier een handboek over de vergelijkende
voedingsleer ter beschikking hebben gekregen dat, als men over de niet geringe
aanschafkosten heen wil stappen, veel lezenswaardigs bevat, maar dat men niet moet
verwachten dat alles wat men er in vermeld vindt algemeen aanvaarde waarheden
zijn, nóch dat het tevens een handboek over „veevoeding" zou zijn.

FOKVARKENS IN GROTERE EENHEDEN — RESULTATEN VAN STUDIE-
BEDRIJVEN OVER DE PERIODE 1 MEI 1960 TOT 30 APRIL 1965

(Publikatie no. 30 — december 1966 van het Proefstation voor Akker- en Weidebouw
te Wageningen. Prijs ƒ 2,50.)

Na de prijsontwikkeling van de biggen en het voeder te hebben besproken gaat de
schrijver in op de resultaten van de varkenshouderij bij traditionele eenheden, alsmede
op de resultaten van de varkenshouderij op de studiebedrijven.
De gezondheidszorg, arbeidsbehocfte en huisvesting worden besproken.
De studiebedrijven als geheel zijn te verdelen in grotere gemengde bedrijven met meer
dan 10 melkkoeien, aangevuld met een eenheid fokzeugen; kleine gemengde bedrijven
met minder dan 10 melkkoeien en een grote eenheid fokzeugen; en bedrijven met
extensief grondgebruik met het accent op de veredelingsproduktie.
Op de studiebedrijven werden 20- 100 fokzeugen gehouden. Het arbeidsinkomen per
zeug per jaar was ongeveer gelijk aan het arbeidsinkomen op bedrijven met kleinere
eenheden (5 - 15) maar de arbeidsbehocfte was per zeug aanmerkelijk lager.
De dahng van arbeidsverbruik daalt onder invloed van het houden van grotere
eenheden fokvarkens echter relatief aanmerkelijk minder dan in de mestvarkensector.
Een dahng van arbeidsverbruik van 20 - 25 uren per zeug is bij een uitbreiding van
20 naar 40 zeugen wel bereikbaar.

Op gemengde bedrijven is het effect van een grotere eenheid fokzeugen mede af-
hankelijk van de produktie-eenheden die men heeft. Bestaat de andere produktie-
cenheid uit een behoorlijk aantal melkkoeien, dan kan het zijn (mede afhankelijk
van de instelling van de ondernemer) dat de koeien in verhouding meer aandacht
krijgen dan de fokvarkens.

Op bedrijven met akkerbouw en veredelingsproduktie geven, wat betreft arbeids-
organisatie, als regel weinig problemen, omdat het dan vaak mogelijk is werkzaam-
heden in de akkerbouw (in topdagen) door een loonwerker te laten verrichten.
Bestaande gebouwen kunnen over het algemeen goed voor de huisvesting van fok-
zeugen worden gebruikt.

Een goede verwarmingsinstallatie is zeker voor grotere eenheden fokzeugen nood-
zakelijk; geeft economische voordelen en leidt tot een beter stalklimaat, betere groei
en gezondere biggen in de winter.

Ook in de sector fokvarkens is een ontwikkeling naar grotere eenheden in volle gang.
Er zijn echter factoren die het in stand houden van kleine eenheden in de hand
werken.

beperkte mogelijkheden voor uitbreiding van de veehouderij;
het weinig stabiel inkomen van de op veredelingsproduktie gespecialiseerde be-
drijven;

de aanwezigheid van gezinsarbeidskrachten, met beperkte arbeidstijd, die een vrij
kleine produktietak kunnen verzorgen.
Het geheel is een studie waaruit conclusies kunnen worden getrokken, zowel door de
ondernemers als door degenen die tot taak hebben de ondernemers te adviseren.
Bij de concretisering van de te geven adviezen zijn de omstandigheden van arbeids-
potentieel, gebouwen en instelling van de ondernemer e.a., van groot belang.

Ten vervolge op hetgeen op pag. 389 (aflevering 6) van dit Tijdschrift werd vermeld
over de inhoud van de afleveringen 1 en 2 van dit jaar, volgt thans de inhoud van
aflevering 3.

bestraalde en geëxpandeerde sojabonen in het dieet van mestkuikens.
D e V O s, A., I m p e, J. van, V i a e n e, N. en S p a n o h g e, L.: S. eimsbuettel

bij een grijze roodstaart papegaai {Psittacus erithacus).
K e y s e r, J. d e en F 1 O r e n t, A.: Vergelijkende studie van de serologische reakties
en de immuniteit bij kalveren, ingeënt tegen brucellose met stam 19 en niet
agglutinogene entstoffen.
Ghesquiere, L.: Onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van Tylan, onder

vorm van het 2,2% voederadditief, als middel tegen diarree bij mestvarkens.
Kronijk: Besmettelijke veeziekten in België, Inhoud Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, Congres.

Met belangstelling hebben wij de door collega Poll gerapporteerde ziektegeschiedenis
van een 5-jarige poedel gelezen.

Hoewel wij het met de strekking van het verhaal in grote trekken eens kunnen zijn
en waardering hebben voor de kridsche instelling ten aanzien van de diagnose,
hebben wij bezwaren tegen enkele in de tekst vermelde handelingen en conclusies.
De hond die een „onnatuurlijk rusdge indruk" maakte en een epilepdforme aanval
in de anamnese had, werd in eerste instantie „symptomatisch" behandeld met com-
belene. Aangezien promazine-derivaten als combelene geen specifieke anti-epileptische
werking hebben en de hond geen onrust vertoonde, was in dit geval een injecde met
een anti-epilepticum, als het later per os verstrekte luminal, meer op zijn plaats
geweest.

Voorts werd na de eerste versenaat-injectie een epileptiforme aanval gezien. De
oorzaak van het optreden van deze aanval kan volgens de auteur vermoedelijk
gevonden worden in de mobilisatie van lood ten gevolge van deze therapie. Dit lijkt
echter niet erg waarschijnlijk, daar dit geen bekende ervaring is bij de behandeling
van ernsdge lood-intoxicaties met Ca-versenaat en de mobilisade van lood niet snel
verioopt. Het lood gaat n.1. met CaNaaEDTA een stabiele verbinding aan, die
snel wordt uitgescheiden. Daarna volgt een zeer trage lood-mobilisade uit de depots
(beenderen), zodat de epilepdforme aanval, die een half uur na de versenaat-injecde
optrad, zeker niet aan circulatie van hoge concentraties Pb-ionen kan worden toe-
geschreven.

In de laatste zin van zijn uiteenzetting komt collega Poll tot een fatalisüsche
uitspraak, die ons inziens niet in zijn algemeenheid opgaat. Wij zijn van mening,
dat in de praktijk, waar blijkens de gegevens in het betreffende artikel, de mogelijk-
heid bestaat specialisdsche laboratoriumgegevens te verkrijgen, men stellig in een
groot aantal gevallen — al of niet gewapend met dergelijke gegevens — tot een goede
diagnose kan geraken.

Dat in andere gevallen nog vele diagnostische problemen en vragen blijven bestaan,
bewijst dit door collega Poll met een vraagteken gebrachte artikel.

Anti-epileptica. Farmaco-therapeutisch overzicht. Ned. Tijdschr. Geneesk., 106, 2161,
(1964).

Poll, P. H. A.: Een geval van toxoplasmose en loodvergiftiging? Tijdschr. Dier-
geneesk., 92, 380, (1967).
Rijnberk, A.: Een geval van loodintoxicatie bij de hond, behandeld met
CaNaaEDTA en D-penicillamine. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 942, (1964).

Naar aanleiding van het ardkel van collega Poll: „Een geval van toxoplasmose en
loodvergiftiging?" zag ik het onderstaande gaarne geplaatst in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde als ingezonden mededeling.

Het vraagteken achter de titel: „Een geval van toxoplasmose en loodvergiftiging?"
{Tijdschr. Diergeneesk., 92, 380, (1967)) van P. H. A. Poll, lijkt mij, wat betreft
de diagnose toxoplasmose geenszins misplaatst. Het is echter jammer, dat van een
vragende houding in het artikel zelf weinig meer valt te bespeuren. Daarom enige
opmerkingen.

In het artikel wordt melding gemaakt van een C.B.R. 1 : 64 (anticomplementair),
mijns inziens een onjuiste uitdrukking. Het anticomplementair zijn van een serum
betekent namelijk dat het serum met complement reageert, zonder dat er antigeen
is toegevoegd, een z.g. positieve controle. Hierdoor is het serum dus ongeschikt om

in een C.B.R. te gebruiken; immers het complement dient pas gebonden te worden
als het antigeen met zijn specifiek antilichaam gaat reageren. Vandaar dat de
vermelde „anticomplementaire C.B.R.-titers" buiten beschouwing moeten worden
gelaten.

Ten aanzien van een eventuele diagnose toxoplasmose rest dus nog de klinische
verschijnselen in combinatie met het constant blijven van een Sabin - Feldmantiter
van 1 : 1024 gedurende drie maanden.

Uit de literatuur is bekend dat de interpretatie van de serologische reacties ten
opzichte van toxoplasmose in klinisch verdachte gevallen zeer moeilijk, zo niet
onmogelijk is (zie de Roever-Bonnet, Ned. Tijdschr. Geneesk., 110, 378,
(1966)). Mijns inziens geldt dit in nog sterkere mate voor dieren dan voor mensen,
waar deze ziekte toch intensiever bestudeerd is.

Dat een bepaalde hoge Sabin - Feldman-titer bij honden (b.v. 1 : 1024) een betrouw-
bare indicatie zou zijn voor het stellen van een diagnose moet op grond van de door
Boch en Rommel {Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 76, 292, (1963)) verzamelde
gegevens worden betwijfeld. Zowel in de verdachte als in de onverdachte groep hebben
36% van de Duitse honden een titer, groter of gelijk aan 1 : 1000. Ook het constant
blijven van de titer wijst niet direct op een acute infectie.

Uit bovenstaande moge duidelijk zijn, dat het vraagteken achter de titel volkomen
gerechtvaardigd is.

Pag. 679: Bezoek van Nederlandse dierenartsen met echtgenotes aan Zuid-Engeland.

\\ an dit Symposium, van 6 t/m 10 juni 1966 te Karlsruhe gehouden, werd door
ondergenoemde rapporteurs*) een verslag samengesteld. De voorzitter van de bij het
Symposium aanwezige delegatie was Dr. J. Spaander, algemeen directeur van
het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht.

Van maandag 6 juni tot en met vrijdag 10 juni 1966 vond in Karlsruhe het inter-
nationale Symposium over voedselbestraling plaats.

De organisatoren van dit Symposium waren de „International Atomic Energy Agency"
(I.A.E.A.) en de „Food and Agriculture Organization of the United Nations"
(F.A.O.).

Op uitnodiging van de regering van de Duitse Bondsrepubliek werd het Symposium
gehouden in het „Kernforschungszentrum" nabij Karlsruhe, waar de grote conferentie-
zaal van de „Schule für Kerntechnik" van dit centrum een ruim en goed geoutilleerd
onderkomen aan het Symposium bood. Het aantal deelnemers bedroeg 206, afkomstig
uit 28 landen en van 6 internationale organisaties.

Uit Nederland aanwezig waren 18 personen, waarvan 6 vertegenwoordigers van het
Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid (Ministerie, Staatstoezicht, Ge-
zondheidsraad en Rijksinstituut voor de Volksgezondheid), 7 van de „research", 2
van het Hoger Onderwijs en 3 van de industrie.

Het Symposium was georganiseerd om op een wereldwijde basis een overzicht te
geven van de tegenwoordige stand van de ontwikkeling van het onderzoek op het
terrein van de voedselbestraling en de reeds hiermede opgedane praktische ervaring,
alsmede om een beoordeling te geven van de toekomstige kansen hiervoor. Het wilde
een wegwijzer zijn naar de toekomst, opdat een maximaal rendement van de kennis
in het belang van alle volken ter wereld kan worden verkregen.

Het Symposium sloot aan bij vroegere conferenties over het onderwerp te Rome
(1964) en Boston (1964), georganiseerd door F.A.O., I.A.E.A. en W.H.O. en in
Nederland bekend geworden door verslagen van Dr. J. Spaander.
Op het Symposium in Karlsruhe, aan welks voorbereiding de W.H.O. niet mede-
gewerkt had, was deze organisatie wel vertegenwoordigd; op voorstel van de vertegen-
woordiger werd besloten, de W.H.O. bij het verdere werk te betrekken, waardoor
het belang van dit onderwerp ook voor de volksgezondheid nog eens wordt onderlijnd.

Tijdens het Symposium konden géén resoluties worden ingediend en stemming hier-
over vond dan ook niet plaats.

Tijdens het Symposium werden 69 voordrachten gehouden, waaronder 18 van de
Verenigde Staten, 9 van Engeland, 5 van Frankrijk, 6 van West-Duitsland, 6 van
Nederland, 2 van België, 2 van Denemarken en 1 van Italië. Hierin werden de
volgende onderwerpen behandeld: stralingsbronnen, bronnen van dosimetric, radio-
chemische omzettingen; onschadelijkheid; microbiologische en entomologische as-
pecten; vooruitzichten van toepassing in de sectoren vlees en vleeswaren, gevogelte en
eieren, vis en schaaldieren, granen, groenten en fruit; onderzoekprogramma\'s en
mogelijkheden in verschillende landen; economische aspecten; wetgeving met betrek-
king tot bestraalde levensmiddelen.

Het Symposium was hiertoe in negen elkaar opvolgende zittingen verdeeld. Van Ne-
derlandse zijde werden bijdragen geleverd door Dr. J. Spaander (Aspects of the
legislation on irradiated foods). Dr. E. H. Kampelmacher (Nutrition experi-
ments in pigs). Dr. D. de Zeeuw (Pilot plant for food irradiation), Dr. D. A.
Mossel (Use of ionising radiation in the decontamination of some foods), Ir. O. L.
Stad en (Irradiation of vegetables) en Dr. K. H. Chadwick (Energy distri-
bution in rotating fruit under irradiation).

Op korte termijn zal door het I.A.E.A. een volledige weergave van het Symposium,
waarin alle lezingen en discussies zullen zijn opgenomen, in boekvorm worden uit-
gegeven.

In het tweede gedeelte van dit verslag kan derhalve worden volstaan met een korte
vermelding van hetgeen tijdens het Symposium over de verschillende onderwerpen
is behandeld.

1. Sedert het in 1958 in Harwell gehouden congres over levensmiddelenconservering
met behulp van ioniserende straling, zijn in het algemeen bij het onderzoek be-
langrijke vorderingen gemaakt. Dit geldt vooral voor de lage-dosis behande-
lingen. Het toepassings-gehied heeft zich evenwel niet belangrijk uitgebreid.

2. Vooral desinsectisatie van granen, spruitremmende behandeling van aardappelen,
conservering (radurisatie) van bepaalde fruitsoorten. Salmonella decontaminatie
(radicidatie) van voedings- en voedermiddelen, sterilisatie van medische hulp-
middelen en mogelijk ook gebruik bij quarantainemaatregelen, kunnen belangrijke
toepassingsgebieden worden.

3. Onbeperkt houdbare (geradappertiseerde) vlees-, vis- en pluimveeprodukten zijn
reeds beschikbaar. Hun organoleptische eigenschappen schijnen echter nog on-
voldoende te zijn. Vooral de Noordamerikaanse onderzoekingsinstituten gaan
daarom een uitgebreid onderzoek instellen om vast te stellen of bestraling in het
temperatuursbereik van vloeibare lucht of stikstof hierin verbetering kan brengen.
Indien de aldus verkregen waren essentiële, preferente eigenschappen bezitten,
behoeft de hiervoor noodzakelijk te berekenen hogere prijs, naar het inzicht van
de economische experts, géén beletsel voor de afzet te vormen.

4. Op het terrein van het gaschromatografische onderzoek naar de stoffen, verant-
woordelijk voor de smaakafwijkingen van bestraald vlees, zijn belangrijke vorde-
ringen gemaakt.

5. Algemeen wordt aanvaard, dat bestraald voedsel in toxicologische zin onschadelijk
is. Enkele microbiologische aspecten van door bestraling in hun verse staat ge-
stabiliseerde voedingsmiddelen, verdienen nog nader onderzoek. Met name geldt
dit voor E-botulisme bij visprodukten. Terecht aarzelen daarom verschillende
wetgevers nog zulke conserveringsmethoden toe te laten.

6. Van belang voor de wetgeving met betrekking tot bestraald voedsel door gezond-
heidsautoriteiten zijn:

technical basis for legislation on irradiated food");
2e de technische gegevens van dit Symposium in Karlsruhe.
Bij de toepassing van de bestraling van voedsel dient men het systeem van ver-
gunningen voor het gebruik van de radioactieve bron te onderscheiden van de
toestemming tot distributie van het bestraalde voedsel.

7. Men dient te komen tot een systeem van „toplevel legislation", door de verant-
woordelijke gezondheids-autoriteiten van de verschillende regeringen bij elkaar
te brengen. Een internationaal systeem van wetgeving („legislation") kan dan in
het leven worden geroepen.

Initiatieven inzake toelating van bepaalde bestraalde voedingsmiddelen kunnen
bijvoorbeeld internationaal worden gecoördineerd door de I.A.E.A. en de W.H.O.
„Wholesomeness" gegevens zouden kunnen worden uitgewisseld en internationaal
gebruikt.

8. Een aanvang met deze internationale wetgeving zou reeds kunnen worden gemaakt,
door bijvoorbeeld het aan elkaar verkopen van bestraalde aardappelen, door de
U.S.A., Canada en de U.S.S.R.

1. Opmerkelijk waren de scherpe contrasten tussen het optimisme van bepaalde
onderzoekers, bijvoorbeeld met betrekking tot de toepassing van bestraling van
vleeswaren en bepaalde tuinbouwprodukten, en de eveneens op experimenteel
onderzoek gebaseerde sombere prognoses ten aanzien van dezelfde produkten bij
anderen.

2. Eén en ander kwam volstrekt onvoldoende in de discussie tot uitdrukking; het
congres verloor hiermede veel van zijn waarde. Indien inplaats van het systeem
van uitsluitend plenaire zittingen, over bepaalde onderwerpen groepsbesprekingen
waren georganiseerd, ware dit misschien te voorkomen geweest.

3. De op korte termijn in de Nederlandse levensmiddelenindustrie te verwachten toe-
passingen van het gebruik van ioniserende straling zijn beperkt. De in de voor-
dracht van Dr. De Zeeuw (I.T.A.L.) beschreven wijze van functioneren van
de in oprichting zijnde proeffabriek te Wageningen zal er zorg voor dragen dat de
Nederlandse belangen in deze voldoende worden behartigd. Dit betreft zowel het
stimuleren van op kleine schaal aantrekkelijk bevonden toepassingsmogelijkheden
van ioniserende straling, als het langs experimentele weg corrigeren van onge-
motiveerde verwachtingen te dien aanzien.

4. De veel gebruikte term „wholesomeness" dient niet meer te worden gebruikt.
Er bestaat géén definitie van en de vertaling uit het Engels is onmogelijk. Men
zou hiervoor beter kunnen gebruiken de term „onschadelijk voor consumptie
(safety for consumption)".

Dit begrip zou dan dienen te omvatten:
le de biotoxicologische onschadelijkheid;
2e de voedingswaarde;
3e de microbiologische onschadelijkheid.

5. De benamingen stralings-sterilisatie en stralings-pasteurisatie zijn aan kritiek
onderhevig.

Hiervoor zouden beter kunnen worden gebruikt de reeds eerder door een inter-
nationaal comité aanbevolen termen:

le radappertisatie, waarmede het bestralingsproces wordt aangeduid, waardoor
de meeste in het voedsel aanwezige microörganismen worden gedood en waar-
door commerciële steriliteit wordt bereikt (een microbiologische toestand,
zoals voorkomend bij blikconserven) ;
2e radicidatie, waarmede het bestralingsproces wordt aangeduid, waardoor slechts
een aantal microörganismen worden gedood, en wel speciaal die, welke van
belang zijn voor de volksgezondheid (bijv. Salmonellae);

3e radurisatie, waarmede wordt getracht de bewaartijd van het produkt te ver-
lengen.

6. In verband met de omstandigheid dat in enkele landen de bestraling van o.m.
aardappelen, graan, uien en bacon is toegestaan, is het wenselijk dat ook in
Nederland wordt overwogen in het kader van de Warenwet, de Vleeskeuringswet
e.d. wettelijke bepalingen vast te stellen voor het in de handel brengen van met
ioniserende straling behandelde produkten. Een moeilijkheid hierbij is het ont-
breken van goede detecde-methoden.

Tijdens de openingszitting werd het woord gevoerd door „Ministerialdirektor" Dr.
Engelhardt namens de regering van de Bondsrepubliek Duitsland; Dr. W.
Schnurr, technisch zaakvoerder van het „Gesellschaft für Kernforschung Karls-
ruhe" en Dr. Seligmann, plaatsvervangend directeur-generaal van de I.A.E..\\.
Belangrijke passages uit deze redevoeringen zijn de volgende:

In de wereldstrijd tegen de honger dient men er voor te zorgen, dat datgene wat de
bodem oplevert niet weer wordt vernietigd. Het gebruik van de stralingsenergie van
radioactieve stoffen kan hiertoe een belangrijke bijdrage leveren. De toepassing van
ioniserende straling voor de voedselconservering wordt wel het belangrijkste voorbeeld
van het vreedzaam gebruik van kernenergie. Vooral de laatste paar jaar voltrekt zich
een zeer snelle ontwikkeling op dit terrein. De lijst van bestraalde produkten wordt
steeds groter, terwijl de kosten voor bestraling omlaag gaan.

In de U.S.A. zijn reeds vrijgegeven voor menselijk gebruik bestraald bacon, bestraalde
tarwe en tarweprodukten, bestraalde aardappelen en verschillende soorten bestraald
verpakkingsmateriaal en perkamentpapier voor menselijk voedsel.
Bij de „Food and Drug Administration" van dat land zijn al aangevraagd toelatingen
voor de bestraling van sinaasappelen, de bestraling van tarwe met 5 MeV elektronen,
en voor zes categorieën bestraalde kunststofverpakkingen die met levensmiddelen in
aanraking komen. Vele andere landen zullen het voorbeeld van de U.S.A. volgen.
De organisatoren hopen niet alleen dat dit Symposium in vele landen de wens zal
wakker roepen de energie van ioniserende straling in eigen levensmiddelenindustrie in
te zetten, maar dit ook te gebruiken als een stimulans voor de internationale handel.
De F.A.O. en de I.A.E.A. hebben een gemeenschappelijke afdeling in het leven
geroepen voor het gebruik van kernenergie in de landbouw. De specialisten van deze
afdeling zullen steeds bereid zijn te adviseren bij ieder optredend probleem of voor-
nemen in de aangesloten landen.

Als inleiding op het Symposium, gaf Prof. S. A. G o 1 d b 1 i t h, Cambridge, Mas-
sachusetts, U.S.A., in een lezing een overzicht van de historische ontwikkeling van
de voedselbestraling.

Als de verschillende mijlpalen op de weg naar en de weg van de voedselbestraling
gaf hij aan: de oorsprong en de ontdekking van radioactieve straling, röntgenstraling
en isotopen. Deze maakten de ontwikkeling mogelijk van bronnen {„machines" en
„pile-produccd isotopes"), die bundels van hoog energetische straling (kunnen) uit-
zenden, noodzakelijk voor een voldoende mate van doordringen van de ioniserende
energie in het tc bestralen produkt.

Het onderzoek op het terrein van de stralingsconscrvering begon vlak na de tweede
wereldoorlog in de U.S.A. Hoewel hier veel van het ontwikkelingswerk werd gedaan,
werd het onderzoek al spoedig intemationaal. Andere landen, die in dit opzicht
kunnen worden genoemd, zijn vooral Engeland, Canada, West-Duitsland, Dene-
marken, Zweden, Frankrijk, Nederland, België, Polen, Rusland en Japan.
Een belangrijk probleem is dat van de „wholesomeness" van de bestraalde voedsel-
produkten. Het is van belang dat voor de „legislation" van deze produkten inter-
nationale stringente richtlijnen worden aanvaard. De Commissievergadering, die
hierover in april 1964 in Rome werd gehouden, en de door deze Commissie opgestelde
aanbeveling kunnen dan ook als een mijlpaal worden beschouwd.

Van belang voor de verdere ontwikkeling van de voedselbestraling is ook de ont-
wikkeling van de „equipment". De industrie heeft bij de toepassing hiervan vooral
behoefte aan goedkope stralingsbronnen.

De voorzitter van deze zitting, Dr. J. Spaander, wijdde een korte beschouwing
aan de term „wholesomeness". Hij betoogde, dat dit woord voor de internationale
wetgeving eigenlijk ongeschikt is, enerzijds omdat het te vaag is, anderzijds omdat
het niet eenvoudig vertaalbaar is. Hij stelde voor de uitdrukking „safety for con-
sumption" te gebruiken, welke „safety" dan zou kunnen worden beschouwd onder de
drie aspecten „biotoxicological safety", „nutritional safety" en „microbiological safety".
Alhoewel op deze beschouwing vrijwel geen discussie volgde, bleek uit het gemak
waarmede vele sprekers, al of niet „tussen aanhalingstekens" de voorgestelde termen
gebruikten, dat er althans geen principiële bezwaren tegen dit voorstel waren.
De in het buitenland uitgevoerde onderzoek-programma\'s naar de onschadelijkheid
voor consumptie van bestraalde voedingsmiddelen hadden ten doel na te gaan of:
—• door de bestraling toxische stoffen in het voedingsmiddel werden gevormd, dan
wel radioactiviteit werd geïnduceerd („biotoxicological safety");

— door de bestraling veranderingen in voedingswaarde werden teweeggebracht
(„nutritional safety");

— de stralingsbehandeling een voldoende reductie van microörganismen teweeg
bracht, dan wel selectief ongewenste veranderingen in de microflora aanbracht
(„microbiological safety").

Naast onderzoekingen aan bestraalde voedingsmiddelen zelve werden (en worden)
in de wholesomeness-studies proeven uitgevoerd naar de effecten van gedurende
langere (2 jaar of meer) of kortere (meestal ca. 2 maanden) tijd aan proefdieren ge-
voederd bestraald voedsel.

Het grootste programma werd uitgevoerd in de Verenigde Staten, grotendeels in het
kader van het „U.S. Army Food Irridiation Program". Door Raica en White-
h a i r werd een overzicht van de bereikte resultaten gegeven. De omvang van dit
programma kan worden geschat als men de aantallen proefdieren beziet die gedurende
de verslagperiode (1955- 1966) met verschillende bestraalde diëten werden gevoed:
meer dan 15.000 muizen, 1000 ratten, 300 honden en 37 apen. Meer dan 30 akade-
mische-, commerciële- en staats-laboratoria namen aan het programma deel. Na een
studie van de acute toxiciteit van een 46-tal voedingsmiddelen, bestraald met doses
tot 5.58 Mrad, werden met 21 representatieve produkten long-term experimenten
verricht, waarbij de invloed werd nagegaan op groei, voedsel, utilisering, voort-
planting, lactatie, hematologie, levensduur, histopathologic en carcinc^eniteit. Indien
het vermoeden bestond, dat bepaalde afwijkingen aan de bestraling van het voedsel
te wijten waren, werden aanvullende onderzoekingen ingesteld. Hierbij werd veelal
vastgesteld dat de gevonden afwijkingen niet aan de bestraalde voedingsmiddelen
konden worden toegeschreven, doch aan andere oorzaken.

Beide sprekers spraken als hun overtuiging uit, dat in het algemeen de vooruit-
zichten voor voedselbestraling gunstig zijn, in ieder geval voor wat betreft de bio-
toxicologische onschadelijkheid en de voedingswaarde. Slechts op het punt van de
microbiologische veiligheid is verder onderzoek nodig.

Hickman beschouwde het in het Verenigd Koninkrijk uitgevoerde programma.
Alhoewel minder veelomvattend als het Amerikaanse onderzoek zijn de resultaten,
gezien de grondigheid ervan, niet minder belangrijk. Long-term proeven werden uit-
gevoerd met tarwe, eieren, ham, kabeljauw en bevroren paardevlees, short-term
proeven met tarwe, aardappelen, kabeljauw en enkele andere voedingsmiddelen en
voedselcomponenten. Ook hier werd gevonden, dat stralingsbehandeling in het alge-
meen als veilig kan worden beschouwd.

Het Sowjet-Russische programma is niet rechtstreeks ter sprake gekomen, doch de
omvang en enkele resultaten kunnen worden afgeleid uit het antwoord op de vraag

aan R o g a c h e v, die de stand van zaken omschreef met betrekking tot de voedsel-
bestraling in de Sowjet-Unie. Hieruit bleek:

— dat de bestraling van aardappelen en uien (ter voorkoming van spruitvorming)
in het stadium van industriële toepassing is;

— dat de behandeling van gedroogde groenten en fruit en van concentraten in een
vergevorderd stadium van voorbereiding voor industriële toepassing is;

— dat bestraalde proefpartijen verse groenten en vers fruit (ter verlenging van de
houdbaarheid) voormenselijke consumptie zijn vrijgegeven; kleinere proefpartijen
„semi-processed" vlees en vleesprodukten zijn vrijgegeven voor verkoop in trein-
restauratiewagens.

De goedkeuring voor de industriële bestraling wordt in Rusland gegeven door het
Ministerie van Volksgezondheid, die deze eerst verleent na kennisneming van de
resultaten van dierproeven (gedaan aan ratten, muizen, honden, varkens en apen).

Deze sectie stond onder voorzitterschap van Dr. A. Lafontaine (België).
De invloed van bestraling van graan ter doding van schadelijke insecten (gebruikte
doses 10.000-50.000 rad) werd besproken door Deschreider (België). De
behandeling heeft weinig invloed op de samenstelling en de voedingswaarde van de
bloem. Bij de wat hogere doses treedt een waarneembare verbetering van de bak-
waarde van de bloem op.

Van Argentijnse zijde werd een overzicht gegeven van het daar lopende onderzoek
van met doses van 10 tot 2000 kilorad bestraald graan. Boven 500 kilorad traden
geur- en smaakafwijkingen op. Het onderzoek gaf de indruk zeer ambitieus te zijn;
weinig duidelijke resultaten werden verkregen.

Zeer interessant was de inleiding van de Amerikaan M e r r i 11 over de vluchtige
stoffen welke ontstaan bij een bestraling van vlees ter sterilisatie met een dosis van
6 Mrad.

De stoffen werden met behulp van moderne gaschromatografische technieken geïden-
tificeerd en bepaald; technieken welke verbluffende mogelijkheden bieden. Aange-
toond werden een groot aantal verzadigde en onverzadigde koolwaterstoffen alsmede
carbonylverbindingen, in hoofdzaak afkomstig van het in het vlees aanwezige vet.
Voorts stoffen als benzeen, tolueen, fenol en p. cresol, sulfiden, disulfiden en mercep-
tanen, afkomstig van het eiwit.

Het ontstaan van deze stoffen is het gevolg van afsplitsing van vrije radicalen onder
invloed van de bestraling. De verbindingen vormen zich bij lagere stralingsdoses in
mindere mate, terwijl de vorming ook kan worden tegengegaan door de bestraling bij
lagere temperaturen te doen plaats vinden.

Mor re (Frankrijk) gaf een overzicht van onderzoekingen, gedaan op verschillende
suikers.

Aangetoond is, dat daaruit bij bestraling met 0,5 en 3 Mrad malonaldehyde ontstaat.
De vorming van deze stof kan worden afgeremd door toevoeging van boraten. Naar
de toxicologie van malonaldehyde zal nader onderzoek worden gedaan.
Hierop sluit aan het onderzoek dat in Oostenrijk wordt gedaan op fruit en vruchte-
sappen ter conservering met doses van 50 en 750 kilorad. Men werkt daar met
£.ppelsap. Als typisch bestanddeel voor bestraald vruchtesap werd furaan aangetrof-
fen. Deze stof kan als indicator dienen voor bestraald sap, zoals hydroxymethylfurfural
een indicator is voor thermisch behandeld (verhit) sap. Het furaan ontstaat ver-
moedelijk door radiolyse van pectines. Voorts werden aldehyden en ketonen aan-
getoond, welke oorzaak kunnen zijn van smaakafwijkingen.

Tuchscheerer (W. Duitsland) gaf een overzicht van de mogelijkheden van
geïnduceerde radioactiviteit door bestraling. Tot bij een bestraling van 10 megavolt
is te berekenen, dat de activiteit van de gevormde isotopen zeer laag is en geen gevaar
voor de gezondheid is te vrezen.

V a s (Oostenrijk) vroeg meer aandacht voor onderzoek naar de resistentie van en-
zymen tegen bestraling.

In het algemeen kan worden gesteld, dat de problematiek van de bestraling van
voedingsmiddelen zich toespitst op de veranderingen van de bestanddelen daarvan
en de toxicologie van de daarbij gevormde stoffen.

Dr. M. Ingram (Cambridge, U.K.) gaf een bijzonder waardevol, inleidend over-
zicht van de doelstelling en het effect, in microbiologisch opzicht, van 3 types voedsel-
bestraling: radappertisatie, radicidatie en radurisatie. Daarnaast besprak hij de pro-
blemen, inherent aan de overlevende microflora in al deze gevallen en de methoden
voor microbiologische controle van dergelijke processen die reeds beschikbaar zijn.
Tenslotte signaleerde hij de details waarover nog speurwerk dient te worden uit-
gevoerd.

Dr. W. G. S e g n e r (Chicago) berichtte, mede namens Dr. C. F. Schmidt,
omtrent nieuwere gegevens met betrekking tot de stralingsresistentie van de sporen
van 4 stammen van Cl. botulinum type E, in vis-homogenisaat. Dit organisme kan,
zoals bekend, in het bijzonder problemen opleveren bij de radurisatie van verse vis.

Dr. K. Kaindl (Seibersdorf, Oostenryk) refereerde over de resultaten, die hij,
tezamen met Dr. G. S t e h 1 i k, had verkregen bij een onderzoek naar de mogelijk-
heden tot pasteurisatie van appel- en druivesap met behulp van een combinatie van
verhitting tot ten hoogste 52° C en ioniserende straling. Een stam van Sacch. cere-
visiae was hierbij als toetsorganisme gekozen.

Prof. Dr. N. Grecz (Chicago) hield een bijzonder belangwekkend moleculair-
biologisch betoog over het verloop van de stralingsresistentie van sporen van Cl.
botulinum type A met de temperatuur. Dit onderwerp kan van grote praktische be-
tekenis worden, omdat de Amerikaanse strijdkrachten overwegen rundvlees te be-
stralen bij c. —200° C ter beperking van ongewenste nevenomzettingen.

Dr. H. A. M u g i a r O 1 i (Buenos Aires) rapporteerde, mede namens 5 collegae, de
eerste resultaten van een onderzoek naar de mogelijkheden tot decontaminatie van
gedroogd runderbloed met behulp van ioniserende straling. Een dergelijk procédé
kan uiteraard van belang worden als middel tot verbetering van de bacteriologische
gesteldheid van dit produkt, dat in grote hoeveelheden door Argentinië wordt ge-
exporteerd.

Dr. D. Massa (Peruggia) berichtte over zijn onderzoek naar het inactiveren van
mond- en klauvraeervirus door bestraling. Zowel uit in vitro experimenten als uit
proefbestralingen van bloed, lymfklieren en beenmerg van besmette dieren bleek, dat
het gebruik van ioniserende straling op dit gebied in beginsel zeker mogelijkheden
biedt.

Dr. F. J. Ley (Wantage, Engeland) en Dr. D. A. A. Mossel (Zeist) gaven in
twee voordrachten een kritische bespreking van de perspectieven voor het gebruik
van gamma-straling voor het Salmonella-vr\\] maken van enkele voedings- en voeder-
middelen. Zij kwamen tot een gelijkluidende conclusie: het is stellig verantwoord
thans over te gaan tot proefnemingen op grotere schaal met betrekking tot het radi-
cideren van bevroren vlees en gevogelte, alsmede van mengvoeders, c.q. mengvoeder-
componenten, met doses van de orde 0,7 ± 0,2 Mrad. Ook bevroren eiprodukten
komen wellicht voor een dergelijke behandeling in aanmerking.

Dr. E. H. Kampelmacher (Bilthoven) deed, mede namens Dammers en
Edel mededeling van een onderzoek naar de waarde van Salmonella-radiciA^Xit van
voedermiddelen. Uit met varkens ondernomen voederexperimenten bleek, dat zowel
de hitte decontaminatie (30 min. op 80° - 85° C) als de bestraling (gammastralen,
1 Mrad) van het rantsoen een voldoende eUminatie van Salmonella verzekerden en
géén ongunstige werking op de voederwaarde hadden.

Een goed overzicht van de huidige stand van zaken en van het toekomstig onderzoek
op dit terrein gaf P. I. E. Hansen van het Deense Insdtuut voor Vleesonderzoek.
Slechts indien een beter kwaliteitsprodukt en/of goedkoper produkt wordt verkregen,
of wanneer er geen andere methode bestaat, kan straling als een alternaüef voor de
huidige conserveringsmethoden worden beschouwd.

Bij de huidige hitte conservering van ingeblikte (gezouten) ham ontstaat een produkt
met een aanzienlijke hittekrimping en gekookt uiterlijk. Stralingssterilisatie (radapper-
dsatie) op 2,4-4,5 Mrad geeft een produkt met afwijkende smaak, dat t.g.v. de
onvolledige enzym-inactivering niet lang genoeg te bewaren is. Door combinatie echter
van een hitte-behandeling tot een inwendige temperatuur van 65° - 70° C en een
stralingsdosis van 0,5 Mrad is het mogelijk commerciële steriele (ingeblikte) ham te
bereiden. Aspect, kleur en smaak van dit produkt zijn goed aanvaardbaar.
De huidige methode van hittebehandeling van luncheon-meat wordt door sommige
microbiologen beschouwd als onvoldoende veilig ten aanzien van botulisme. Hogere
hittebehandeling schijnt vanwege de emulsie-stabiliteit moeilijkheden te geven. Toe-
passing van een gematigde dosis straling zou een oplossing kunnen zijn. Doses tot 1
Mrad zouden kunnen worden toegepast zonder de organoleptische kwaliteit van
luncheon-meat ernstig aan te tasten.

Het gunstige effect van straling (0,5 - 1 Mrad, zonder dat de kwaliteit ernstig wordt
aangeast) op de bacterie-populatie in gesneden in vacuum verpakt bacon, wordt
min of meer te niet gedaan door een grotere mogelijkheid tot ranzig worden tijdens
het bewaren, eveneens veroorzaakt door straling.

De hittebehandeling, gebruikt bij de produktie van bloedmeel en de hersterilisatie
van geïmporteerd vlees- en beendermeel, kan zonder bezwaar worden vervangen door
cen stralingsdosis van ±1,3 Mrad. Hierdoor ontstaat een produkt, vrij van pathogene
kiemen (Salmonellae, Bac. anthracis) en met een hogere (!) voedingswaarde.
Stralingsdoses van minder dan 2 Mrad zijn ook goed te gebruiken voor de deconta-
minatie van natuurlijke specerijen, die vaak ernstig met hitte resistente sporen zijn
verontreinigd. Luncheon-meats, bereid met bestraalde specerijen, vertonen géén
smaakaf wijking.

De afwijkende smaak en geur ten gevolge van bestraling vormt thans de belangrijkste
hinderpaal bij de toepassing van dit proces in de vleesindustrie. Zelfs doses van 0,5
Mrad zouden in de verschillende onderzochte produkten eenvoudig te constateren zijn.
Het onderzoek in de toekomst zal zich daarom concentreren op methoden om deze
bestralings-smaak te reduceren. Hiervoor komen bijvoorbeeld in aanmerking: bestra-
ling bij lage temperaturen, bestraling onder O2 toevoeging (maar bestraling onder
Oa van produkten met een hoog vetgehalte geeft juist een vermeeerderde ranzigheid!),
toevoeging van geactiveerde kool als geur-adsorbans, bestraling met zeer hoge dose-
ringssnelheden of het gebruik van sensibiliserende agentia die de microbiologische
stralingsweerstand verminderen, etc. Voor de principes, welke aan deze methoden ten
grondslag liggen, wordt verwezen naar het officiële SympHJsium-verslag.

Hoewel volgens W. U r b a i n, (East-Lansing, Michigan, U.S.A.) door straling
gesteriliseerd vlees, een kwaliteit beter zou kunnen zijn dan dat verkregen door
thermische methoden, kan dit in kosten niet concurreren tegen koeling.
De „consumers-acceptance" van bestraalde gesteriliseerde produkten zou zijn te
bepalen door dit in beperkte hoeveelheid op de markt te brengen („test-marketing").
Ook voor stralings-pasteurisatie (radurisatie) van vers vlees en pluimveevlees zou
geen werkelijke marktwaarde bestaan. Het microbiologische bederf zou wel uitgesteld
worden, maar het bederf ten gevolge van chemische en fysische oorzaken niet.

De mogelijkheden van bestralen voor Salmonella-radicidatie van vers en bevroren
vlees en pluimveevlees schijnen groter te zijn. Interessant in dit opzicht was de mede-
deling van Ley (Wantage, U.K.), dat in Engeland de eerste wettelijk toegestane

bestraling van levensmiddelen waarschijnlijk die voor Salmonella-radicidatie van
geïmporteerd bevroren rundvlees zou betreffen.

Bestraling geschiedt met verschillende oogmerken. In een overzicht hieromtrent
noemde Ms. T h o r n 1 e y (Cambridge, U.K.) Salmonella-radicidutie van (bevroren)
pluimvee en eiprodukten, radappertisatie van pluimvee (vlees) met de bedoeling de
bewaartijd op kamertemperatuur te verlengen, en de lage dosis-behandeling met
straling (radurisatie) met de bedoeling de bewaartijd onder koeling te verlengen.
Salmonella-iadiüdaüe (dosis ± 0,5 Mrad) is een volkomen betrouwbaar proces,
waarvan de toepassing onder meer afhangt van de economische omstandigheden.
Straling is bijvoorbeeld toe te passen bij bevroren produkten zonder te ontdooien,
hetgeen economisch voordeliger is.

De algemeen aanvaarde steriliserende dosis van rauw pluimveevlees is evenals bij
andere vleessoorten 4,5 Mrad. Hierbij ontstaan ernstige organoleptische verande-
ringen. Oplossing van deze problemen en toepassing van het proces zou alleen van
militair belang zijn.

Van groter commercieel belang is de radiatie-pasteurisatie (radurisatie) van geslacht
pluimvee. Hierbij worden doses gebruikt van 0,1-0,5 Mrad; organoleptische ver-
anderingen spelen hierbij géén grote rol.

Door uitstel van het microbiologische bederf wordt een verlenging van de bewaartijd
verkregen, mits het bestraalde produkt onder koeling wordt bewaard. De verlenging
van de bewaartijd is afhankelijk van de temperatuur waarop wordt bewaard. Bij
14° C werd géén verlenging van de bewaartijd verkregen. Bewaring van het be-
straalde produkt onder koeling sluit bovendien het risico uit van de vermeerdering
van pathogene kiemen (Cl. botulinum. Cl. perfringens).

Bij bestraling met doses vanaf 0,1 Mrad ontstaan geringe veranderingen in kleur,
geur en smaak, welke echter niet onaanvaardbaar zijn. Bij roosteren vallen de smaak-
afwijkingen van het tot 0,8 Mrad bestraalde produkt niet op.

Bestraling binnen 24 uur na het slachten met een dosis van 0,15 Mrad geeft een
bewaartijd van 6 dagen op 5° C (tijdens de distributie) en 1 dag op 15° C (bij de
consument). Een maximale bewaartijd van 10 dagen op 5° C en 1 dag op 15° C werd
zelfs waargenomen. Niet bestraalde geslachte kippen beginnen na 4 dagen op 5° C
en 1 dag op 15° C tekenen van bederf te tonen en zijn na 6 -f 1 dag volkomen
bedorven.

Over de mogelijkheden de houdbaarheid van verse vis te verlengen door middel van
bestraling zijn thans vrij veel gegevens bekend. Het totale beeld is duidelijker dan
bij vlees en fruit. Vast staat dat radappertisatie van verse vis, waarvoor doseringen
van ca. 10® rads nodig zijn, uitgesloten is. Chemische omzettingen, welke hierbij op-
treden, maken het produkt organoleptisch onaanvaardbaar.

Radurisatie bij doseringen van 0,3 Mrad of lager is voor de meeste vissoorten wel
mogelijk en resulteert in een verdubbeling van de houdbaarheid. Dit kan onder
bepaalde omstandigheden de distributie van vis ten goede komen. De gegevens welke
hierover tijdens het Symposium door Slavin (U.S.A.) en Shewan (Schotland)
werden verstrekt, komen wel niet geheel overeen, doch de geringe verschillen in uit-
komsten kunnen zeker worden verklaard door de verschillende wijzen van experimen-
teren, het gebruik van verschillende grondstoffen, enz.

In hoofdzaak zijn deze onderzoekers het wel eens over de technologische mogelijk-
heden. Geen overeenstemming bestaat echter over de risico\'s die radurisatie zou
kunnen opleveren in verband met een mogelijke ontwikkeling van Clostridium botu-
linum type E en daarbij optredende toxine-vorming.

Vast staat, dat van een aantal belangrijke visgronden (Noorse kust, Zweedse kust,
Skagerak, Lake district in Canada en U.S.A.), besmette vis wordt aangevoerd en
dat dit tot enkele ernstige voedselvergiftigingen heeft geleid, in het bijzonder door het
consumeren van gerookte produkten. Door het onderdrukken van het normale vis-
bederf door radurisatie en het verlengen van de houdbaarheid zou de kans op het
ontwikkelen van eventueel aanwezige Clostridium-sporen toenemen.
Slavin acht dit risico zuiver theoretisch en stelt, dat uit zijn onderzoek is gebleken,
dat ook bij zeer hoge besmettingen de vis reeds langs bedorven is voor er sprake is
van toxine-vorming.

S h e w a n vindt daarentegen deze „veiligheidsmarge" bedenkelijk laag en in het
bijzonder bij haring. Hij stelt bovendien, terecht, dat er in de praktijk van de vis-
distributie niet op gerekend kan worden dat een temperatuur van 3° C of lager
gehandhaafd zal worden.

Het is duidelijk, dat deze problemen een nadere studie vereisen, vooral omdat over
de werkelijke besmetting van verse vis met Clostridium botulinum type E onvoldoende
gegevens beschikbaar zijn.

Over de mogelijkheden van radappertisatie van een ingeblikt visserijprodukt (vis-
cakes) werden inlichtingen verstrekt door Sinnhuber (Oregon, State University).
Het betrof hier een produkt voor het leger, dat op een uiterst gecompliceerde wijze
werd vervaardigd om het eetbaar te houden, doch dat vermoedelijk met veel betere
resultaten door een normale sterilisatie in een autoclaaf verkregen had kunnen worden.
Voor de praktijk lijken dergelijke procédés voorlopig van weinig belang.

Schönborn, Kinkel en Hafferl gaven een overzicht van hun onderzoek
over de radurisatie van gemarineerde produkten. Zij achten deze mogelijkheid van
conservering belangrijk als alternatief voor het gebruik van het conserveermiddel
hexamethyleentetramine. De resultaten van deze eerste onderzoekingen op dit gebied
zijn hoopvol. Het lijkt zeker de moeite waard verder aandacht aan de radurisatie van
halfconserven van vis te besteden.

Ioniserende straling bezit een aantal eigenschappen, waarvan een nuttig gebruik kan
worden gemaakt bij de verduurzaming van land- en tuinbouwprodukten. Deze zijn:

a. het verbeteren van de houdbaarheid van snel bederfelijke produkten door in-
activering van schimmels. De afzet van verse produkten (b.v. aardbei, sinaasappel)
ondervindt veel hinder van rot en bederf door schimmels;

b. het doden van schadelijke insekten in produkten (b.v. granen, specerijen), die
bestemd zijn voor opslag. Op deze wijze kunnen grote verliezen worden voor-
komen;

c. de bestrijding van ziekten en plagen. Voorbeelden van dergelijke quarantaine-
maatregelen zijn: bestraling van papaya met als doel de Hawaii vruchtvlieg te
doden; bestraling van mango om verspreiding van de „seed weevil" te voorkomen;

d. groeiremming, hetgeen van belang is bij produkten, die tijdens de opslagperiode
uitlopen zoals aardappelen, uien en wortelen. Ook bij bestraalde champignons is
een vertraging van het groeiproces geconstateerd;

e. vertraging van het rijpingsproces in bananen en mango, waardoor de verhandel-
baarheid van dit fruit wordt verbeterd;

f. verbetering van bepaalde kwaliteitseigenschappen. Bijvoorbeeld de bakkwaliteit
van zachte tarwes; kooktijdverkorting van gedroogde produkten.

Wat betreft de toepassingsmogelijkheden van straling bij de conservering van land-
en tuinbouwprodukten heeft dit Symposium geen nieuwe perspectieven opgeleverd.
Er is wel sprake van uitbreiding van onderzoek. Speciaal in tropische en subtropische
landen die te kampen hebben met afzetproblemen voor hun verse produkten zowel
in eigen land als bij export.

De meeste voordrachten hadden een algemeen karakter. Een compleet overzicht hier-
van zal in het officiële Symposiumverslag worden gegeven.
Hier wordt de aandacht gevestigd op enkele belangrijke toepassingen:

Dit aspect werd op uitstekende wijze behandeld door Dr. C o r n w e 11. Er zijn twee
mogelijkheden van praktische toepassing:

A. De vestiging van stralingsbronnen in zeehavens, op luchthavens en verder op
die plaatsen waar inspectie van goederen reeds plaats vindt of in de toekomst
wenselijk wordt. Aangezien de meeste land- en tuinbouwprodukten in kleinere
of grotere eenheden zijn verpakt en bovendien de infectie ook op dieper gelegen
plaatsen in de verpakte goederen kan voorkomen, ligt het voor de hand dat de
Cobaltbron met zijn karakteristieke penetrerende straling te prefereren is boven de
slechts weinig doordringende elektronenstraling. De-infestatie van losgestorte pro-
dukten zou daarentegen wel met elektronenstraling kunnen geschieden.

B. Zelfvernietiging van schadelijke insektenpopulaties door grote aantallen gesterili-
seerde insekten in het betreffende gebied te brengen. Deze techniek is reeds met
succes toegepast bij de bestrijding van de schroefwormvlieg op Curagao en in
Florida.

De fungicide eigenschap van straling is van bijzonder belang vanwege de thera-
peutische werking. De gevoeligheid van het produkt (gastheer van de schimmel)
staat echter een algemeen gebruik van deze eigenschap van straling in de weg. De
tolerantie voor straling blijkt afhankelijk te zijn van het soort produkt en binnen de
soort soms ook nog van de variëteit, terwijl de produktgevoeligheid verder nog wordt
beïnvloed door de rijpheidsgraad op het moment van de bestraling. De onderdrukking
van de parasieten hangt voornamelijk af van de gevoeligheid van de betreffende
schimmel voor straling en van de mate van aantasting. Bestralingsbehandelingen
bieden het meeste succes bij aan snel bederf onderhevige fruitsoorten, die rijp worden

Het fungicide effect van straling zou sterk kunnen worden vergroot door hetzij de
parasiet gevoeliger te maken, hetzij de gastheer resistenter, of een combinatie van
beiden. Er zijn aanwijzingen, dat de combinatie — warmte en straling — vanwege een
synergistisch effect, bij het inactiveren van schimmels de beste perspectieven biedt.
Om het bederf door schimmel tegen te gaan zijn stralingsdoses vereist in de orde van
grootte van 200 tot 300 Krad. Bestraalde sinaasappelen kunnen 20 dagen bij 24° C
resp. 120 dagen bij 0-2° C worden bewaard.

Bestraling van citroenen gaat gepaard met schilverkleuring en verzachting. Bestraalde
perziken zijn zeer kwetsbaar voor schade, toegebracht tijdens transport. Onder-
zoekingen in Amerika hebben aangetoond, dat bestraalde aardbeien niet ontvanke-
liiker zijn voor herinfectie tijdens de bewaarperiode dan niet bestraalde vruchten.
De bescherming biedende verpakkingsfolies zijn dus bij de praktische toepassing
van het bestralingsproces voor aardbeien, dat in Amerika in voorbereiding is, niet
noodzakelijk.

De houdbaarheid van Califomische tomaten wordt door bestraling 8 tot 15 dagen
verlengd.

De resultaten van onderzoek op het gebied van de rijpingsvertragende werking van
straling lopen zeer uiteen. Aan de Universiteit van California is een duidelijke ver-
traging van de rijping geconstateerd bij bananen na bestraling met 25 Krad, terwijl
Israëlische en Indiase onderzoekers geen effect vonden. Bij onderzoekingen op dit
terrein is duidelijk gebleken, dat het optreden van de rijpingsvertraging nauw ge-

koppeld is aan een bepaalde rijpheidsgraad van het fruit. Bovendien wordt dit
stralingseffect gemaskeerd als het te bestralen fruit door transport bijvoorbeeld is
beschadigd. Deze beide omstandigheden vormen de meest voor de hand liggende
verklaring van de gerapporteerde discrepanties in de resultaten.
De vertraging in aanrijping is voorts geconstateerd bij bestraalde mango, guave,
sapotas en tomaat.

In aansluiting op de Recommendations van Rome werd nadruk gelegd op het begrip
„Clearance for consumpdon" (vrijgeven van bepaalde bestraalde produkten).
Gelijk echter ook reeds in het rapport van Rome werd opgemerkt, bestaan er geen
algemeen aanvaarde detectiemethoden om te zien of voedsel is bestraald en of dat
op de juiste manier is geschied. Een repressief stelsel is daarom niet zinvol. Het op de
markt komen kan men preventief beheersen door een vergunningenstelsel voor het
gebruik van stralenbronnen voor de bestraling van het voedsel. Een en ander werd
ook op dit Symposium soms te weinig scherp onderscheiden.

Toestemming voor bestraling van bepaalde voedingsmiddelen zou kunnen worden
gebaseerd op gegevens die internadonaal worden uitgewisseld; een dergelijke uit-
wisseling werd wenselijk genoemd. Sommige landen verhinderen of belemmeren de
mvoer van bestraalde produkten. Een vraag hierbij is, of zonder detectiemethoden
een dergelijk verbod hout snijdt. Een andere vraag (gezien uit een oogpunt van
exportbelang bijvoorbeeld voor Nederland) is, of de landen, die thans zware be-
lemmerinpn aangebracht hebben, niet bereid zouden zijn tot toelating op basis van
een certificatenstelsel. Dit laatste zou wettelijke regeling eisen.

Bepleit werd, bij vergunningsprocedures op dit gebied, waarbij doorgaans diverse
instanties zijn betrokken, gecoördineerd te werk te gaan.

(Eindrapport van de commissie van beheer „Onderzoek werktijdverkorting in de
veehouderij". Verkrijgbaar bij het Proefstation voor de Akker en Weidebouw te
Wageningen, giro 966643, prijs ƒ 2,50.)

In het kader van het streven naar werktijdverkorting in de (melk)veehouderij zijn
onderzoekingen verricht door het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek (I.V.O.),
het Instituut voor Landbouwtechniek en Rationalisatie (I.L.R.) en het Proefstation
voor Akker- en Weidebouw (P.A.W.). Deze onderzoekingen betroffen respectievelijk
de veeteeltkundige, de arbeidstechnische en organisatorische en de bedrijfsecono-
mische aspecten van het probleem. De resultaten zijn inmiddels afzonderlijk gepubli-
ceerd. Het nu gepubliceerde rapport heeft ten doel „de onderzoekingen en resultaten
nog eens in hun onderlinge samenhang te belichten en wel tegen de achtergrond van
de eraan verbonden economische en sociale aspecten".

Als kern van het probleem werden of worden gezien: de verkorting van het interval
tussen de melktijden overdag, de noodzaak van het melken tijdens het weekeinde en
het uitvoeren van dezelfde dagtaak tijdens een kortere werkdag. Voorts wordt hier
niet ten onrechte 2LSLIÏ toegevoegd: „Daarnaast hebben deze omstandigheden in de
loop der eeuwen een soort filosofie gekweekt die het lang werken als een absolute
en onontkoombare noodzaak deed zien. Het doorbreken van deze geestelijke barrière
was vermoedelijk even belangrijk als de doorbaak naar de technische mogelijk-
heden".

In het rapport wordt dan ook veel aandacht geschonken aan de psychologische en
sociologische problemen. Hiertoe wordt ter illustratie een ruim gebruik gemaakt
van citaten uit allerlei bronnen, waarvan een aantal niet zonder humor. Mede hier-
door is het ook een zeer leesbaar rapport geworden.

De veelzijdigheid maakt het onmogelijk van het besprokene een korte samenvatting
te geven, zodat volstaan zij met de conclusie: „dat de mogelijkheden tot werktijd-
verkorting zelfs met behoud van hetzelfde inkomen veel groter zijn dan de prak-
tische veehouders in het algemeen vermoeden".

Besloten wordt met het noemen van enkele belemmeringen zoals: ondoelmatige ge-
bouwen, verspreiding en slechte ontsluiting van percelen grasland en de tijden van
melk ophalen.

De kunstmatige inseminatie bij het paard is eigenlijk al heel oud. Sedert eeuwen
is reeds de methode toegepast, onverdund zaad uit de schede van een pas gedekte
merrie te nemen en bij een andere merrie in te brengen.

Geleidelijk is de techniek van het opvangen van sperma verbeterd. Thans wordt het
sperma in een kunstschede opgevangen. In ons land heeft de K.I. bij het rund grote
opgang gemaakt, echter bij het paard geen navolging gevonden, dit in tegenstelling
tot andere landen (China, Rusland, Ameria, Australië) waar de K.I. bij het paard
veel wordt toegepast en met goede resultaten.

In landen waar zeer grote afstanden afgelegd moeten worden om merries van de
begeerde hengst drachtig te krijgen, brengt de K.I. uitkomst. In het bijzonder is dit
het geval als het goede hengstenmateriaal schaars is. Dit was b.v. na de eerste
wereldoorlog in Rusland het geval. Bovendien heersten in grote gebieden ook ge-
slachtsziekten als gevolg van dekinfekties. De K.I. bracht uitkomst. De technische
uitvoering was aanvankelijk vrij primitief, doch gaandeweg werd hierin verbetering
gebracht, waardoor betere bevruchtingsresultaten werden verkregen.
Bij de K.I. van de merrie krijgen we met problemen te maken, die bij het rund
minder betekenis hebben.

De levensduur van de zaadcellen is korter en verdunningsvloeistoffen van het zaad
geven ten aanzien hiervan een geringer nuttig effekt dan bij het rund het geval is.
In de laatste tijd worden proeven genomen met diepvriessperma van ezels en paarden
in de vorm van druppels of pillen (pellets), o.a. in Hannover. De voorlopig ver-
kregen resultaten houden beloften in voor de toekomst.

Het grote probleem bij de merrie is het juiste moment van inseminatie te kiezen. De
duur van de hengstigheid loopt bij de merries nogal uiteen. Ze kan een paar dagen
duren. Veel vaker 5-6 dagen, soms 7-9 dagen en zelfs nog langer.
De ovulatie treedt tijdens de henstigheid op, veelal op de 3e-5e dag na de eerste
hengstigheidsverschijnselen, soms echter vroeger, n.1. op de le of 2e dag, menigmaal
ook later, n.1. op de 6e, 7e of 8e dag, een en ander ook verband houdende met de
duur van de hengstigheid.

Vaak valt de ovulatie samen met het tijdstip waarop de hengstigheid een hoogtepunt
heeft bereikt. Als we nu verder voor ogen houden dat de vrouwelijke eicel zonder
bevruchting slechts een korte levensduur bezit, circa 5-8 uren en de reis van de zaad-
cellen naar de eileiders ongeveer 5-8 uren in beslag neemt — de levensduur van de
zaadcellen is 24-48 uur -— dan is wel duidelijk dat het tijdstip van inseminatie zeer
belangrijk is. Een inseminatie na de ov\\ilatie zal vrijwel nimmer tot drachtigheid
leiden, evenmin een inseminatie 48 uren of langer vóór de ovulatie.
Om het juiste tijdstip van inseminatie te kiezen moet men het verloop van de
hengstigheid (bronstcyclus) bij de merrie door en door kennen.
Vanzelfsprekend is dat bij een jonge merrie niet het geval. De omstandigheden
brengen met zich mee dat de meeste fokkers op dit terrein weinig kennis en ervaring
bezitten. Een specialist-dierenarts kan door inwendig onderzoek meestal wel vast-
stellen of de ovulatie nabij is. Ook het onderzoek via de schede geeft hem soms wel
aanwijzingen. Hij beoordeelt dan de toestand waarin de baarmoedermond en het
schedeslijmvlies zich bevinden.

Zodra de samensmelting van eicel en zaadcel tot stand is gekomen gaan de hengstig-
heidsverschijnselen afnemen. Na 2 dagen zijn ze in de regel niet meer waarneembaar.
In de praktijk is het dan ook wenselijk een merrie die twee dagen na de inseminatie
of dekking nog hengstigheidsverschijnselen vertoont, opnieuw te laten insemineren
of dekken.

Door de K.I. zal de hengstenstapel nog verder teruglopen. De selektiemogelijkheden

worden steeds kleiner. In onze paardenfokkerij, die van geringe omvang is, zal een
hengst alleen dan voor de K.I. mogen worden aangewend, als onomstotelijk vast-
staat, dat zijn nakomelingschap aan hoge eisen voldoet.

In fokkerijen, waar de fokrichting steeds weer wordt gewijzigd, is de K.I. zeker
niet op zijn plaats.

Op 13 maart j.1. belegde de vereniging een wetenschappelijke vergadering in de
Kliniek voor Huidziekten van het Academisch Ziekenhuis te Leiden.
De voordrachten betroffen het volgende onderwerp: De geografische verbreiding van
huidziekten bij mens en dier en de omgevingsfactoren, die verantwoordelijk zijn
voor deze verbreiding.

De hoofdspreker van de avond was Prof. Dr. J. W. H. M a 1 i. Hoofd van de Af-
deling Huidziekten van de Katholieke Universiteit te Nijmegen. Door Dr. J. v a n
der Grift, de voorzitter van de vereniging, waren Prof. Dr. G. H. B. Te u-
nissen en Prof. A. v. d. Schaaf uitgenodigd om de veterinaire aspecten van
het onderwerp te belichten.

Prof. T e u n i s s e n was verhinderd om de vergadering bij te wonen, zodat alleen
de 2de veterinaire inleider het onderwerp van diergeneeskundige zijde kon belichten
doch alleen over de huidziekten van landbouwhuisdieren.

Het bezoek was niet overweldigend; een 20-tal toehoorders w.o. verschillende dieren-
artsen was om kwart over acht aanwezig in de colloqium-zaal van de Leidse derma-
tologische afdeling. Prof. P o 1 a n o, de leider van deze afdeling, woonde zelf de
vergadering bij en nam deel aan de discussies die plaats vonden onder leiding van
Dr. S .W. Tromp, secretaris-penningmeester van de vereniging en tevens hoofd
van het Biometeorologisch Research Centrum te Leiden.

De voordracht van Prof. Mali over de geografische verbreiding van huidziekten bij
de mens, werd met veel aandacht gevolgd. De functie van de menselijke huid als
thermo-regulator en beschermer van het bindweefsel en spieren er onder, die als
een fijn gestructureerde colloidale oplossing zijn te beschouwen, werd in een duide-
lijke samenvatting weergegeven. Daarna werden verschillende huidaandoeningen be-
sproken, vooral die welke veroorzaakt worden door te sterke en langdurige zon-
bestraling, door uitdroging en door excessieve afkoeling.

Het macro- en microklimaat spelen bij het optreden de belangrijkste rol, doch
vooral het verschil in individueel reactievermogen van de cutis met zijn pigment-
cellen, capillairen, zenuwelementen van verschillende aard, musculatuur en een
specifieke bindweefsellaag bepalen hoe de schadelijke invloeden van de klimaats-
factoren bij de ene mens geneutraliseerd worden en bij de andere tijdelijke of blij-
vende pathologische afwijkingen tengevolge hebben.

De spreker wees vooral op de schadelijke invloeden, die als gevolg van de zonne-
cultus van het na-oorlogse tijdperk ten opzichte van het menselijk lichaam kunnen
optrden. Een blijvende degeneratieve verharding van het bindweefsel van het corium
kan het gevolg zijn van een te sterke bestraling met ultra-violet licht, terwijl het
stratum germinativum van de opperhuid, doch speciaal de basaalcellen, door dc
steeds herhaalde verbranding carcinomateus kunnen ontaarden. Overmatige afkoe-
ling van de huid en de te sterke uitdroging, factoren die dikwijls samengaan, blijken
volgens de inleider vaak ook ziekelijke veranderingen tengevolge te hebben. Bij
vrouwen blijken de nadelige gevolgen van de afkoeling minder snel te worden her-
steld dan bij de man. Dit is behalve aan het vegetatieve zenuwstelsel ook te wijten
aan de meer ontwikkelde panniculus adiposus bij de vrouw.

De tweede spreker gaf een overzicht van de huidziekten bij dieren, waarbij regionale
invloeden en klimaatsfactoren een belangrijke rol spelen. De lezing wordt in verkorte
vorm in dit tijdschrift weergegeven.

In een artikel van het Tijdschrift voor Bestuurswetenschappen en Bestuursrecht
(juH - augustus 1966) vraagt Paul Berekx zich af of de Europese conventies
van Parijs van 11 december 1953 over de gelijkwaardigheid van diploma\'s wel
praktisch uitvoerbaar zijn. Hij wijst erop, dat de conventies wel in theorie nationale
diploma\'s, die toelating geven tot de universitaire studie, deze zelfde toelating geven
in de andere landen van de Raad van Europa, maar dat een en ander in de praktijk
nog op talrijke moeilijkheden stuit.

Het verdrag heeft bv. alleen betrekking op staats-universiteiten, terwijl onduidelijk is,
wat onder „toelating tot universitaire instelling" moet worden verstaan. Daar komt
ook de moeilijkheid bij, dat in sommige landen de toelating niet alleen aan het hebben
van een diploma gebonden is, zodat de vreemde situatie zou kunnen ontstaan, dat
bij een strikte toepassing van het verdrag buitenlanders wel en landgenoten niet voor
toelating aan een bepaalde universiteit in aanmerking zouden kunnen komen.
Ook wordt wel gesteld, dat het verdrag wel de toelating verplicht stelt, maar niet de
mogelijkheid om een universitaire titel te kunnen halen.

De schrijver wijst er op, dat Nederland in het kader van de Europese zes het verdrag
nog op de meest loyale wijze toepast.

Een ander punt is ook, dat openstelling van de studie, ook gepaard zou moeten gaan
met gelijkstelling van de behaalde (universitaire) diploma\'s. Maar de daartoe nood-
zakelijke vergelijkingen zijn nog altijd niet getrokken. Schrijver geeft een voorbeeld,
waaruit blijkt, dat bepaalde Belgische diploma\'s, bij strikte toepassing van het verdrag,
in Nederland toelating tot de universitaire studie zouden geven, terwijl dezelfde soort
diploma\'s, in Nederland door Nederlanders gehaald, géén toegang tot de universiteit
zouden geven.

Schrijver concludeert, dat het verdrag hoog nodig op de helling moet en dan vooral
in het raam van de zes van Europa. Hij geeft daarbij de voorkeur aan bilaterale ver-
dragen, „omdat een Europese onderwijsstructuur voor alle Europese staten nog een
utopie is".

Er bestaat een discrepantie tussen de doelstellingen van de Amerikaanse buiten-
landse hulpprogramma\'s en de behoefte aan afgestudeeerde en gespecialiseerde
krachten bij de zich steeds uitbreidende Amerikaanse economie. De oorzaak van dit
conflict ligt in het feit, dat groei een eerste vereiste is, zowel voor meer ontwikkelde
economieën, zoals de Amerikaanse, als voor minder of onderontwikkelde economieën.
De moeilijkheid is, dat de studenten uit de onderontwikkelde gebieden, die in de
Verenigde Staten gaan studeren, daar na het bcëindigpn van hun studie blijven
(omdat zij goed beloond werk kunnen vinden) i.p.v. naar hun eigen land terug te
keren. De statistieken over deze z.g. „braindrain" geven een somber beeld: volgens
een UNESCO-rapport emigreerden tussen 1949 en 1961 43.000 geleerden en
ingenieurs naar de Verenigde Staten. Van de 11.200 immigranten uit Argentinië
tussen 1951 en 1963 b.v. waren bijna de helft technici en vertegenwoordigers van
de Vrije Beroepen, 15% topfunctionarissen en 38% geschoolde arbeiders.
In Europa, in het bijzonder in Engeland, dat vele afgestudeerden aan de Gemenebest-
landen onttrekt, is de situatie niet anders. Auteur werpt een aantal maatregelen op
om de studenten uit minder ontwikkelde gebieden weer naar hun eigen land te doen
terugkeren, zoals b.v. het meer afstemmen van de studie op de problemen in de
onderontwikkelde landen. Amerika behoort in dit opzicht het eigen belang op de
tweede plaats te stellen en in de eerste plaats te handelen in het voordeel der onder-
ontwikkelde gebieden en aldus ervoor zorg te dragen dat de „braindrain" niet in
een catastrofe eindigt.

Zoals in een vorige mededeling is gemeld, zijn na het reeds op zichzelf staande geval
van mond- en klauwzeer op 13 april 1967 te Sleen in Drenthe, tot dusver in Neder-
land geen gevallen van deze ziekte meer voorgekomen.

In verband met deze gunsdge ontwikkeling heeft de Minister van Landbouw en
Visserij besloten met ingang van 16 mei 1967 de schorsing van de varkensmarkten
op te heffen.

Ook het verbod tot het houden van keuringen, tentoonstellingen en dergelijk bijeen-
brengen van varkens is met ingang van genoemde datum ingetrokken.

Met het oog op het optreden in Italië van Afrikaanse varkenspest, is ingaande 17
april 1967 een verbod tot in- en doorvoer van uit dat land afkomsdge varkens en de
invoer van varkensvlees afgekondigd.

In afwachting van nader overleg werden gesmolten vetten. Parmezaanse ham en
salami voorlopig van dit verbod uitgezonderd.

Gezien het te grote risico van insleep van smetstoffen van deze ziekte, is bij be-
schikking van de Minister van Landbouw en Visserij, gepubliceerd in de Nederlandse
Staatscourant van 11 mei 1967, ook de invoer van genoemde produkten verboden.
Teneinde zo mogelijk te voorkomen, dat Afrikaanse varkenspest ook in Nederland
doordringt, heeft de Veeartsenijkundige Dienst te Leidschendam zich via toeristen-
organisades, grensautoriteiten en andere instandes tot Nederlandse toeristen, die
naar Italië, Spanje en Portugal gaan, gewend.

In een vouwblad, getiteld „Afrikaanse varkenspest dreigt", wordt een beroep gedaan
op de verantwoordelijkheid van deze vakantiegangers. Hun medewerking wordt
ingeroepen, om te voorkomen dat etenswaren, waarin varkensvlees is verwerkt, bij
terugkeer uit genoemde landen worden meegebracht.

Hoewel de toeristen zelf door deze varkensziekte geen enkel gevaar lopen, kunnen
de bedoelde etenswaren of resten ervan het virus van Afrikaanse varkenspest bevatten.
Restanten kunnen bij onze varkens terecht komen en de voor de Nederlandse varkens-
stapel ruïneuze ziekte in ons land binnenbrengen.

Kampeerders en caravanners wordt aangeraden, alvorens de terugreis te aanvaarden,
het gebruikte keukengerei goed te reinigen.

Op 10 en 11 mei zijn onder fraaie weersomstandigheden te Liempde in Noord-Brabant
voor de twintigste maal de werktuigendagen gehouden. Deze jaarlijkse tentoonstelling
van het nieuwste op het gebied van land- en tuinbouwwerktuigen, stallen en hokken
voor landbouwhuisdieren, kassen en beregeningsinstallades, alsmede een uitgebreide
voorlichting op velerlei terrein, was vergeleken bij voorgaande jaren opnieuw
uitgebreid.

Vele belangstellenden uit het gehele land en van over de grenzen waren naar het
fraai gelegen buitengoed gekomen om van het nieuwste wat er aan de markt is op
de hoogte te blijven.

Zoals gebruikelijk was ook de Veeartsenijkundige Dienst van het Ministerie van
Landbouw en Visserij met een stand vertegenwoordigd. Hierin werd een beeld
gegeven van wat deze Dienst is en doet in het belang van de gezondheid van mens
en dier.

Aan de hand van kleurendia\'s, foto\'s en materiaal werd een duidelijk overzicht van
het werk van de Dienst gegeven, zoals: de zorg voor de algemene gezondheids-
toestand van de veestapel; de wering en bestrijding van besmettelijke veeziekten als
mond- en klauwzeer, varkenspest, rotkreupel; de wering en bestrijding van honds-
dolheid; de keuring van voor uitvoer bestemd vee en vlees.

Ook de controle en het toezicht op de uitvoering van o.m. de Veevifet, de runder-
horzelvi\'et, de vogclziektenwet, de Wet wering besmettelijke ziekten bij nertsen, de
Wet op de uitoefening van de diergeneeskunde en de Antibioticawet werden belicht.
Gedurende de tentoonstelling werd een film over mond- en klauwzeer gedraaid, die
veel belangstelling trok.

Op 1 juni komen voor een studiebezoek van circa twee weken in Nederland twee
veterinaire autoriteiten uit Brazilië aan. Het zijn Dr. José Freire de Faria,
Directeur-Generaal van de Veeartsenijkundige Dienst van het Ministerie van Land-
bouw te Rio de Janeiro en de plaatsvervangend directeur van deze dienst,
Dr. Jayme Moreira Lins.

Zij zullen worden ontvangen op de Veeartsenijkundige Dienst en daar besprekingen
voeren over export en dierziekten, vooral brucellose. Ook de afdeling exportbevorde-
ring buitenland van het Ministerie van Landbouw en Visserij zal worden bezocht.
De gasten zullen vervolgens bezoeken brengen aan rundveestamboeken, fokbedrijven,
K.I.-stations, de Faculteit der Diergeneeskunde, districtsinspecties van de Veeartsenij-
kundige Dienst, Gezondheidsdiensten voor Dieren, het G.D.I. en enkele slachthuizen.
Op 4 juni hoopt voor een studiebezoek van circa vier weken in Nederland aan te
komen Dr. H. J. Baumgarten, verbonden aan de afdeling diergeneeskunde van
het Max von Pettenkofer-instituut van het Ministerie van Volksgezondheid te Berlijn.
Na ontvangst op de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid te Leidschen-
dam, zal Dr. Baumgarten bezoeken brengen aan enkele slachthuizen, vleeswaren-
fabrieken, het R.I.V., de Faculteit der Diergeneeskunde, Gezondheidsdienst voor
Pluimvee, het Instituut voor Voedingsmiddelenonderzoek, een Keuringsdienst van
Waren en een melkfabriek.

Omstreeks 5 juni hoopt in Nederland aan te komen Dr. Juan EmilioGimeno,
Directeur-Generaal van de Argentijnse Veeartsenijkundige Dienst. Hij heeft vooral
belangstelling voor het mond- en klauwzeerondcrzoek in ons land.

5—7, Symposium „The use of drugs in animal feeds", Washington D.C.
(pag. 676)

12, Groep Dierenartsen werkzaam in het Bedrijfsleven K.N.M.v.D. Jaar-
vergadering, 14.00 uur. Motel Bunnik. (pag. 754)

14, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 751)

16—18, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

11—13, Wrld. Comm. Comp. Leukemia Res., Ill Int. Symposium, Parijs, (pag.
600)

20, World Small Animal Veterinary Association. Algemene Vergadering,
14.00 uur. Parijs, (pag. 676)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126,
534, 596)

18, Ned. warmbloedpaarden, demonstraties en keuringen. Vee- en paarden-
dagen, Utrecht.

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan.
Aula Rijksuniversiteit Gronin.gen. (pag. 1780 (1966))

29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

In de vergadering van 6 april 1967 van het Algemeen Bestuur is benoemd tot secre-
taris van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde collega M. A. Moons
te Hilvarenbeek.

Collega C. Eenhoorn treedt na de 114e Algemene Vergadering af als lid van de
Paritaire Tarievencommissie en stelt zich niet herkiesbaar.

In het raam van de 5-jaarlijkse periodieke enquêtes onder de leden van de bij de
F.O.I.B. aangesloten organisaties, zal over het jaar 1966 vi^ederom een onderzoek
worden ingesteld onder de intellectuele beroepsbeoefenaren. De enquête-formulieren
welke voor dit onderzoek moeten worden ingevuld, zullen in de loop van mei 1967
aan ongeveer 5000 personen, die daartoe door een steekproef zijn aangewezen, wor-
den toegezonden.

Uit de medewerking, die aan de enquête 1961 werd verleend, mag wel worden
geconcludeerd, dat in brede kring het belang van deze enquête werd aangevoeld.
Om een inzicht te krijgen in de voortdurende veranderende positie van intellectuele
beroepsbeoefenaren, niet in de laatste plaats van hen die een vrij beroep uitoefenen,
is zulk een regelmatig weerkerend onderzoek noodzakelijk.

Zoals U bekend zal zijn, is het mogelijk inzicht in een gehele populatie te ver-
krijgen, zonder dat daarbij deze populatie — in dit geval alle leden van de bij de
F.O.I.B. aangesloten contribuanten — in zijn geheel wordt onderzocht. Maar dan
is het een voorwaarde, dat alle geënquêteerde personen, zoals zij door het lot zijn
aangewezen, daaraan medewerken.

Voor het slagen van de enquête is het noodzakelijk, dat zo mogelijk allen die een
enquête-formulier ontvangen, dit ook invullen en op de aangegeven wijze inzenden.
Ook al zou iemand, die door dc steekproef is aangewezen, zich als een bijzonder
geval beschouwen, dan kan toch zijn medewerking niet worden gemist en is inzen-
ding van het formulier gewenst; met dergelijke bijzondere gevallen is trouwens ook
bij de opstelling van het formulier rekening gehouden.

Evenals bij de vorige enquêtes is aan de geheimhouding de grootst mogelijke aan-
dacht besteed. Aangezien daarover in het verleden nimmer klachten zijn ontvangen
is dezelfde werkwijze gevolgd als bij die vorige enquêtes.

Aan het enquête-formulier is een zodanige vorm gegeven, dat met de invulling
slechts een minimum aan tijd is gemoeid.

De vraag over het inkomen is geheel aangepast aan de formulering van het aanslag-
biljet Inkomstenbelasting 1966.

Het bestuur doet een dringend beroep op alle leden die een enquête-formulier zullen
ontvangen om, zelfs indien zij het directe belang van de enquête niet zouden in-
zien, de formulieren volledig ingevuld en tijdig terug te zenden.

De leden van de enquête-commissie van de F.O.I.B. hebben belangeloos veel tijd
gegeven aan de voorbereiding van de enquête en de F.O.I.B. — en dus ook onze
vereniging — moet een belangrijk bedrag spenderen aan de tot stand koming van
het rapport. Laten daarom zij, wier actieve medewerking wordt gevraagd, zorgen,
dat deze djd en dat geld niet verspild zullen zijn.

Op het Bureau is op aanvraag verkrijgbaar een model-associatiecontract voor dieren-
artsen. Du model werd in samenwerking met de Ereraad van de Kon. Ned Maat-
schappij voor Diergeneeskunde ontworpen door Mr. J. M. Th. v a n S o n, firmant
van het Algemeen Advies Bureau voor Medici te Ede.

Nagegaan zal worden hoe groot binnen de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde de vraag naar specialisten is en voor welke studierichtingen
De nieuw benoemde secretaris van de Maatschappij zal op 15 juni\' 1967 zijn
werkzaamheden aanvangen.

Het Hoofdbestuur zal bij de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst nogmaals
aandringen op aanvulling van de Antibioticawet met maatregelen ter controle op de
naleving van deze wet.

De wijzigingen in Statuten en Huishoudelijk Reglement, die op de a.s. Algemene
Vergadering zullen worden voorgesteld, vormen een uitvoerig punt van bespreking.
Enkele contributiekwesties worden besproken en afgehandeld.

De afdeling Friesland hield op 9 februari haar eerste bijeenkomst in Hotel E 10
te Zwartewegsend, waar 35 dames aanwezig waren.

Er werd een enquêteformulier ingevuld, dat samengesteld was uit vragen betreffende
de organisatie en activiteiten van de kring. Via deze weg kwamen vele suggesties
binnen, zoals het organiseren van lezingen (over kunst, en b.v. over het leven van
dierenartsen in andere landen), het bezoeken van musea, tentoonstellingen van
culturele aard, modeshows, farmaceutische fabrieken, sportgebeurtenissen; zelfs werd
gesproken over het oprichten van een eigen cabaret- en muziekgroepje.
Men besloot ± 4 middagbijeenkomsten per jaar en éénmaal per jaar een dagexcursie
te houden. De contributie werd vastgesteld op ƒ 10,— per jaar.
De afdeling zal niet in kringen onderverdeeld worden. Wel werden uit 3 kringen
enkele contactieden benoemd. Misschien kan elke kring eens een bijeenkomst organi-
seren, maar hiertoe werd nog niet besloten.
Men hield een markt van (veelal) zelfgemaakte geschenken.

De bijeenkomst veriiep in gezellige sfeer en de kas werd behooriijk gevuld In de
volgende dagen gaven nog 15 nieuwe leden zich op. Aan de dierenartsenvrouwen
die met aanwezig geweest waren, werd een schrijven met het enquêteformulier
toegezonden.

Op 11 april was er een tweede bijeenkomst met 36 dames, die eveneens geanimeerd
verliep. De excursie die voor 25 april op het programma stond, werd besproken.
Deze excursie omvatte: bezoek aan de Picasso-tentoonstelling in Amsterdam, lunch
in „Formosa", bezoek aan de boutique van Amould Diepeveen, winkelen \'en een
warme maaltijd in het Havengebouw. \' \'

De kring telt thans 61 leden, die vast van plan zijn er een bloeiende vereniging
van te maken.

Op 8 februari werd een bijeenkomst gehouden in „Bellevue" te Assen. 19 van de 25
leden waren aanwezig.

Mevr. E. Lindenhovius - Zijderveld, voorzitster;
Mevr. R. H. van de Kamp - de Vries, secretaresse;
Mevr. J. Eenhoorn - Hofman, penningmeesteresse.
De contributie werd vastgesteld op ƒ 10,— per jaar. Besloten werd eenmaal per
3 maanden samen te komen. In mei zal een gezamenlijke wandeling in Drenthe
gemaakt worden.

Op dinsdag 28 februari werd een bijeenkomst gehouden in Hellendoorn. In dezelfde
tijd vergaderden de heren van de Afd. Overijssel.

Voor de dames (19 waren aanwezig) sprak de heer D r e w e s, directeur van de
Rijks HBS te Hardenberg, over de Mammoetwet. Men kreeg een duidelijk overzicht
van wat deze wet inhoudt. Na de pauze werden nog enkele vragen gesteld.
Na het vertrek van de heer D r e w e s werd de vergadering nog enige tijd voortgezet.
Een huishoudelijk reglement werd nog niet nodig geacht; de contributie werd op
ƒ 10,— per jaar gesteld.

De volgende bijeenkomst werd op 23 mei gehouden; een verslag hiervan kan pas
in de volgende berichten opgenomen worden.

Op 2 maart werd de eerste vergadering van de afdeling Gelderland gehouden.
29 dames waren aanwezig in een van de zalen van Royal te Arnhem.
Na een korte uiteenzetting over de mogelijkheden van een kring van dierenartsen-
vrouwen door Mevr. Roepke en Mevr. N u m a n s werd besloten, naar het
voorbeeld van de afdeling Friesland, via een enquête, de Gelderse dames in staat
te stellen, haar wensen en ideeën naar voren te brengen. Uit de diverse kringen zijn
enkele contactpersonen gevraagd:

Kring Apeldoorn: Mevr. Th. M. Porte - Kal.
Kring Neder-Veluwe: Mevr. T. B. van der Veen - van Goor.
Kring Nijmegen: Mevr. S. Leemans - Seggers.
Kring Achterhoek: Mevr. E. Felix - de Grcxjt.
Een bestuur wordt gekozen op de volgende bijeenkomst, die op 18 mei plaatsvindt
in Royal te Arnhem. Een verslag hiervan zal opgenomen worden in de volgende
berichten.

Op 15 december hield de vereniging haar eerste bijeenkomst in de vorm van een
excursie naar de Amsterdamse Ghininefabriek, met na afloop daarvan een koffie-
maaltijd in de Rode Leeuw aan het Damrak. 21 dames namen deel aan de excursie.
Na een vriendelijke ontvangst bij de A.C.F. werd iets verteld over de fabriek.
Daarna bezocht men in twee groepen een gedeelte van de fabriek, en een tentoon-
stelling van artikelen met de mogelijkheid bestellingen te doen.

Het ligt in de bedoeling eenmaal per 2 a 3 maanden iets te organiseren. Men besloot
ƒ 5,— per persoon in de kas te storten.

Op 14 februari werd een geslaagde excursie georganiseerd naar het nieuwe ziekenhuis
van de Vrije Universiteit in Buitenveldert (A\'dam). 20 dames namen eraan deel.
Op 27 april werd een bezoek gebracht aan de firma Azar Rafiy en Go, depot van
Oosterse tapijten, met na afloop een rondvaart door de Amsterdamse Oost- en West-
havens, met lunch aan boord.

Het aantal leden is thans 40. Het bestuur is bezig een programma samen te stellen
voor het komende seizoen.

Op de bijeenkomst van 8 februari waren 24 dames aanwezig, die zich allen als lid
opgaven. Ieder stortte ƒ 5,— in de kas.

Er werd besloten tot het houden van informele maandelijkse bijeenkomsten, bij een
der leden aan huis. Men kan hier alle wensen kenbaar maken een eventuele plannen
bespreken. De 4 tot dusver gehouden „koffie-oehtenden" zijn een succes gebleken.
Voor 19 mei staat een excursie naar de „werkplaats van Kees Boeke" op het
programma.

In mei werd een rondschrijven gezonden aan alle bij het bestuur bekend zijnde
adressen van echtgenoten en weduwen van dierenartsen in de provincie Utrecht.
Hierin werd o.m. een lijst opgenomen van dames, die over een auto beschikken,
zodat men elkaar behulpzaam kan zijn bij het gaan naar en van bijeenkomsten en
excursies.

Verdere aankondigingen zullen zoveel mogelijk via het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde lopen, tegelijk met de drie-maandelijkse gezamenlijke berichten.
Het provinciaal comité bestaat uit:

Mevr. M. C. A. de Moor - Ostendorf, voorzitster;
Mevr. E. Zwart-Botterop, secretaresse;
Mevr. A. S. Smits - Duvekot, penningmeesteresse.
De eerstvolgende koffie-ochtend vindt plaats op 8 juni, ten huize van Mevr. van
Vliet, Woudenbergseweg 23 c, Zeist, om 10.30 uur.

De kopij voor de volgende berichten in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde willen
wij gaarne ontvangen vóór 10 oktober, zodat deze in het Tijdschrift van 1 november
geplaatst kunnen worden.

Het lijkt ons aan te bevelen, hierin tevens een programma op te nemen voor de
maanden november, december en januari. Dit bespaart de verschillende afdelingen
de verzending van aparte (en kostbare) aankondigingen. Zoals bekend, wordt aan
de weduwen van dierenartsen steeds een overdruk van deze gezamenlijke berichten
toegezonden. Van de vrouwen van dierenartsen die het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde niet ontvangen, zouden wij gaarne de adressen willen ontvangen.
Indien in één of meer afdelingen dames zijn, die met haar echtgenoten het congres
in Parijs (juli a.s.) bezoeken, zouden wij gaarne iets van haar ervaringen in de
berichten van 1 november willen opnemen.

Op 29 - 30 september zal in Groningen de Jaarvergadering van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde worden gehouden. De Groningse kring van dieren-
artsenvrouwen zal dan de gastvrouw zijn van de dames van de andere kringen.
In het Tijdschrift van 1 augustus zult U nadere mededelingen hierover vinden.
Van de Belgische Vereniging van vrouwen van dierenartsen werd een schrijven
ontvangen met het verzoek om adressen van collegae die zich interesseren voor het
uitwisselen van hun kinderen met kinderen van collegae in het Frans-talige België.
In dit schrijven werd reeds een adres gevraagd in Nederland voor de a.s. zomer-
vakantie voor een 16-jarig meisje en een 14-jarige jongen.
Het contact-adres in Nederland luidt:

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 19 april 1967 te Groningen,
In zijn openingswoord kan voorzitter 24 leden welkom heten, de spreker van heden-
avond Prof, Dr. F, J. K e u n i n g, de vertegenwoordigers van de afd. Friesland,
de collegae N a u t a en Bouwman en het adspirant-lid, collega L, E, N i e 1 s en.
Hij deelt mede, dat één onzer oudste leden, nl, collega B, Bruins, is overleden op
10 april jl, en verzoekt de aanwezigen de overledene staande te gedenken door het
inachtnemen van enkele ogenblikken stilte.

De notulen van de vorige vergadering geven géén aanleiding tot het maken van een
opmerking; zij worden derhalve goedgekeurd.

De ingekomen stukken worden gelezen en waar nodig door secretaris van een toe-
lichting voorzien. Hij deelt vervolgens mede, dat collega C. Eenhoorn zitting zal
nemen als vertegenwoordiger van de Afdeling in de Provinciale Commissie van
Toezicht op de K.I. in Drenthe.

Vervolgens wordt collega L. E. N i e 1 s e n te Emmen met algemene stemmen als
buitengewoon lid van de afdeling aangenomen.

De afgevaardigde van het Algemeen Bestuur brengt hierna verslag uit van de laatst
gehouden vergadering, waarin de benoeming van dc nieuwe secretaris een belangrijk
punt vormde.

De vacatures in diverse besturen en commissies, waarin moet worden voorzien op de
a.s. Algemene Vergadering, worden besproken. Voorstellen voor deze vergadering
worden niet gedaan. Aangedrongen wordt op het verlenen van meer vrij mandaat
aan de afdelingsafgevaardigde en het beperken van de spreektijd van hen, die voor-
stellen indienen of aan de discussies deelnemen.

Prof. Dr. F. J. K e u n i n g, hoogleraar in de Histologie aan de Rijks Universiteit
te Groningen krijgt na een korte pauze het woord voor het houden van een lezing
over mechanismen van inmmniteit. Hierin wijst hij op het grote belang van de
lymfocyten bij het vormen van immuniteit. De gegevens, verkregen uit onderzoekingen,
in de laatste jaren verricht, worden ter sprake gebracht. Een uitvoerige gedachten-
wisseling heeft na afloop plaats en voorzitter weet zich dan ook aller tolk wanneer hij
spreker hartelijk dankt voor hetgeen hij ons vanavond heeft geleerd.

Bij de rondvraag deelt collega H i n g s t m a n mede bereid te zijn een korte cursus
te geven met betrekking tot het voorgeschreven onderzoek op aleutian disease bij
nertsen.

Collega V. d. Kamp zegt, dat men bij hem terecht kan indien men iets meer wil
weten over zijn voorgangers in de praktijk aangezien hij in het bezit is gekomen van
een lijst hiervan, daterend van 1846.

Niets meer aan de orde zijnde sluit de voorzitter te ± 11.30 uur deze vergadering.

Thans is het ogenblik gekomen verslag uit te brengen over een jaar wel en wee van
de afdeling Utrecht van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Een jaar
afdelingsleven, mijnheer de voorzitter, dat — zoals bij het doorlezen van de archief-
stukken in het oog springt — in het teken heeft gestaan van een toenemende be-
zinning op reconstructie van onze maatschappijstructuur.

Naast veel positiefs en enkele hoogtepunten (met een zekere trots en voldoening
kunnen we terugzien op het slagen van de dierenartsen-pool voor de M.K.Z.-nood-
entingen bij varkens) bracht 1966 ons helaas ook veel negatiefs. Herhaaldelijk is in
voorgaande jaarverslagen gewezen op het grote percentage leden, dat het lidmaat-
schap passief beleeft. Helaas moet worden geconstateerd, dat ondanks pogingen
van het bestuur deze situatie te doorbreken en het aantal actieve leden te vergroten,
het jaar 1966 in deze geen verbetering heeft gebracht. De lauwheid van vele leden,
de te geringe belangstelling voor het afdelingsleven, het niet bezoeken van afdelings-
vergaderingen, het bedanken van jonge leden voor het afdelings-lidmaatschap wegens
gebrek aan belangstelling, het vragen naar behandeling van actuele, in de algemene
belangstelling staande onderwerpen om, wanneer deze onderwerpen metterdaad
worden aangesneden, en masse thuis te blijven, al deze feiten, mijnheer de voorzitter,
wijzen op een zeer gevaarlijk negativisme. De in het afgelopen jaar herhaaldelijk
geuite onlustgevoelens en het zich niet thuis voelen door bepaalde groepen dieren-
artsen in onze huidige maatschappij-vorm zullen volgens mijn overtuiging niet kunnen
worden weggenomen door een vernieuwing van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde, zolang deze vernieuwing niet is gegrondvest op een vernieuwde,
een positieve houding van de leden ten opzichte van deze Kon. Ned. Maatschappij

voor Diergeneeskunde. Na deze ontboezeming wil ik overgaan tot het vermelden
van de belangrijkste wetenswaardigheden.

Telde per 1 januari de afdeling Utrecht 150 leden en 5 buitengewone leden, aan het
einde van het jaar was het aantal gewone leden gedaald tot 142. Door de dood
ontvielen ons de collegae van Daal, Dekkers, Soetens en van der
Veen, terwijl als lid bedankten de collegae D r ij f h o u t. Mevr. Groenewold-
Oskam, Grooten, van Hellemond, Knape, van Kuijk, Lageweg,
Logger, van Miert en Dr. Zwart. Als nieuwe leden traden tot de afdeling
toe de collegae Edel, Mol, Ruitenberg, Schipper, Swart jr. en Prof.
Dr. Zwart.

Het béstuur werd gevormd door de collegae Dr. Koopmans, voorzitter (4e
zittingsjaar), Smits secretaris (3e zittingsjaar), Dr. Krediet, penningmeester
(2e zittingsjaar), den Breeje (3e zittingsjaar) en van Dobbenburgh
(le zittingsjaar).

Afdelingsafgevaardigde in het Algemeen Bestuur (2e zittingsjaar) en lid van de
paritaire tarievencommissie was collega den Breeje.

In de contactcommissie voor overleg met de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren hadden namens de afdeling — evenals in voorgaande jaren — het volledige
bestuur alsmede de collegae Blanken en Schneider zitting.
Tot afgevaardigde, respectievelijk plaatsvervangend afgevaardigde naar de 113e
Algemene Vergadering van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde werden
in de ledenvergadering van 20 september de collegae Abrahamse en Rutgers
benoemd.

Tot adviserend lid van de provinciale commissie van toezicht op de K.I. is op
verzoek van de afdeling herbenoemd collega Dr. J. Hendrikse.
Afgevaardigden naar de besprekingen inzake het „Mantelcontract" waren le collega
den Breeje, 2e collega Schneider en 3e collega Blanken.
Lid van de paritaire tarievencommissie van Landbouwschap en Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde was collega Schneider (4e zittingsjaar).
In de landelijke commissie grote-huisdieren practici hadden tot de opheffing van deze
commissie in december collega B u r g g r a a f f als lid en collega Blanken als
plaatsvervangend lid zitting.

De kascontroleconunissie bestond voor het boekjaar 1965 uit de collegae Loth
en Neeteson; voor 1966 werden in deze commissie de collegae de Moor en
Neeteson benoemd.

Op 21 januari werd een bijzondere vergadering gewijd aan het Mantelcontract.
Collega Nieuwenhuijsen uit Ingen gaf namens de mantelcontractcommissie
een toelichting op het ontwerpcontract, zoals dit in langdurige besprekingen was
geëvolueerd. Het tot standkomen van een mantelcontract blijft een moeizame kwestie,
want ook dit concept heeft het bij latere besprekingen niet kunnen halen.
Het in de vergadering van 15 februari door collega Dr. Guinée van het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid op bijzonder knappe wijze behandelde onderwerp
Enkele moderne inzichten omtrent antibiotica-resistentie van bacteriën betrof in
hoofdzaak de op recente Japanse onderzoekingen gebaseerde, betere kennis van de
genetica van de bacteriën. Door transductie en conjugatie kunnen gevoelige bacteriën
van (andere soorten) resistente bacteriën blijvend resistentie-eigenschappen over-
gedragen krijgen zonder zelf ooit met de betreffende antibiotica in contact te zijn
geweest.

Op 21 juni hield collega den Breeje een inleiding over lekenhulp in de dier-
geneeskunde. Hij gaf een overzicht van allerlei werkzaamheden op veterinair gebied,
waarbij lekenhulp is ingeburgerd. Op objectieve wijze belichtte hij zowel de voordelen
als de nadelen, verbonden aan het inschakelen van dergelijke hulp bij andere massa-
werkzaamheden en hij beoogde met zijn inleiding voor alles bezinning over dit
onderwerp bij de dierenartsen te bereiken.

De vergadering van 20 september was gewijd aan de agenda van de Algemene
Vergadering van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Het voorstel

van de afdeling Overijssel een reorganisatiecommissie in te stellen v/as voor diverse
leden aanleiding hun ernsdge verontrusting uit te spreken over de structuur van
onze Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde; voor grote groepen dieren-
artsen heeft de huidige Maatschappij in aanzienlijke mate haar betekenis en functie
verloren.

In verband met deze brandende onlustgevoelens bracht in de vergadering van 22
december collega Dr. K o o p m a n s de K.N.M.v.D.-structuur opnieuw ter tafel door
de Groepsvorming binnen het K.N.M.v.D.-verband ter discussie in te leiden.
De landelijke „Groep Grote-Huisdieren Pracdci" is na diverse aanmoedigingen op
hoog niveau tot stand gekomen. Voor een „Groep Wetenschappelijke Werkers"
bleken de aanwezige, belanghebbende collegae niet geporteerd te zijn, hoewel juist
deze categorie leden zich het minst gelukkig acht binnen de huidige K.N.M.v.D.-
structuur.

De belangstelling van de leden voor het afdelingsleven handhaafde zich, gemeten
naar het vergaderingsbezoek, op het niveau van de laatste jaren. Het aantal aan-
wezige leden bedroeg respecdevelijk 15, 26, 28, 26 en 31, gemiddeld 25.
Ten aanzien van onze contacten kan worden gezegd, dat deze in het afgelopen jaar
over het geheel genomen uitstekend waren. De traditie getrouw was er een bijzonder
prettige verstandhouding met het Hoofdbestuur; op 4 van de 5 vergaderingen was
dit college vertegenwoordigd en wel 3x door de voorzitter, collega Commandeur
en lx door collega Abrahamse. De afdeling Noord-Holland was op één ver-
gadering vertegenwoordigd door collega Pereboom.

Helaas werd de gebruikelijke jaarlijkse contactdag voor de afdelingen Noord-Holland,
Zuid-Holland en Utrecht in 1966 niet gerealiseerd, omdat de afdeling Zuid-Holland
— aan de beurt om deze dag te organiseren — verstek liet gaan. Hopelijk kan in 1967
deze traditie weer in ere worden hersteld, nu ook onze vrouwen zich zijn gaan
organiseren.

Met de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren zowel als met de Inspecdedienst
van de Veeartsenijkundige Dienst waren de relades van plezierige aard.
Brachten de mond- en klauwzeeruitbraken in het begin van 1966 naast zeer veel
werk voor de practici en de Veeartsenijkundige Dienst ook de nodige kritiek van
buitenaf, het is zeer verheugend te constateren, dat het initiatief van het Hoofdbestuur
in deze zo goed in dierenartsenkringen is aangeslagen. Door het vormen van een
pool van dierenartsen voor het verrichten van M.K.Z.-noodentingen bij varkens was
het aan het einde van het jaar mogelijk snel en efficiënt in Overijssel in te grijpen.
In één week tijds konden hier alle varkens worden geënt, dankzij het feit, dat 90
dierenartsen uit het gehele land (waaronder diverse uit Utrecht) hun eigen werk
tijdelijk in de steek lieten en in Overijssel de handen uit de mouwen staken.
Mijnheer de voorzitter, ik hoop, dat niet alleen de leden van onze afdeling, maar alle
in de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde verenigde dieren-
artsen zich de diepere betekenis van het slagen van de dierenartsen-pool (waarvoor
ook niet-practici zich hebben aangemeld) zeer goed mogen realiseren.
Dit feit leert ons immers, dat ondanks de sterk uiteenlopende wetenschappelijke
belangstelling en de schijnbaar meer en meer divergerende belangen de geest van
saamhorigheid en offerwaardigheid gelukkig nog steeds in onze gelederen aanwezig
is. Het zal ons aller taak zijn niet door het leveren van afbrekende kritiek, maar
door een veranderde, positieve houding deze geest van onderlinge verbondenheid te
versterken en tot het zuurdesem te maken voor een vernieuwde, eendrachtige Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De afdeling organiseert op woensdag 14 juni a.s., 20.00 uur een vergadering in
Hotel Modern, Heuvelring 100, Tilburg, alwaar collega Dr. F. W. van Ulsen
zal spreken over het diagnostisch onderzoek bij in de praktijk gestorven varkens.

Overleden is collega M. A. G. de Groot te Eindhoven op 21 - 11 - 1966.
Nieuwe leden

17 maart: collegae I. Th. J. A. B e r t e 1 s, H. F. J. M. van H e 1 v o o r t,
N. M. van Huiten en J. J. van Zutven;

14 juni: collegae H. F. G. M. Meijer en J. H. M, Buiteman;
21 september: collegae A. M. van \'t H o f f, F. W. van H o f f, J. A. H.

In totaal 11 nieuwe leden. Per 1 januari 1967 telt de afdeling 134 leden.
Jubilea

Op 2 oktober herdacht collega P. J. van Leengoed zijn veertigjarig dieren-
artsjubileum.

Het bestuur was alsvolgt samengesteld:
B. L. T h i e n, voorzitter;
E. E. K e m p e r m a n, vice-voorzitter;
J. G. M. Claessens, secretaris;
J. W. A. Remmen, penningmeester;
H. L. M. H o u b e n, tweede secretaris.
In de decembervergadering trad collega E. E. Kemperman af als vice-
voorzitter. In deze vacature kan in die vergadering nog niet voorzien worden.

Lid Algemeen Bestuur: collega E. E. K e m p e r m a n.
Lid Ereraad: collega J. J. Ooms.

Lid Paritaire Tarievencommissie: collega J. W. A. Remmen.
Lid Tarievencommissie: collega C. J. O k k e r s e.

Vertegenwoordiger bij de Gezondheidsdienst: collega B. M. B o g a e r t s,
collega K. H. Hermans (Gezondheidsdienst voor Varkens); collega J.
M. M. G o O s s e n s, (Gezondheidsdienst voor Pluimvee in Noord-Brabant).
Lid Landelijke Commissie voor Grote Huisdieren: collega J. M. W ij s m u 1 -
1 e r. Op 21 december 1966 eindigde het bestaan van deze Commissie en werd
een landelijke Groep van Practici opgericht. Collega H. M. Th. van
Bommel nam zitting in het voorlopig Bestuur.

Provinciale Vestigingscommissie: collega B. L. T h i e n, collega Dr. J. N.
Koning, collega Dr. D. H. J. B r u s, collega J. F. O v e r b e e k.

In 1966 werden vier gewone algemene ledenvergaderingen gehouden.
17 maart: 30 aanwezigen. Jaarverslag penningmeester en secretaris. Be-
spreking Ontwerp mantelcontract.

onderzoek bij Landbouwhuisdieren.
21 september: 37 leden aanwezig. Lezing door Prof. H. van Genderen
over Nevenwerkingen van bestrijdingsmiddelen.

van een aantal hem voorgelegde vragen.
Er vonden vier bestuursvergaderingen plaats. Het bestuur of een afvaardiging van
het bestuur vergaderde vier maal met het dagelijks bestuur van de Gezondheidsdienst
over M.K., K.I. en algemene onderwerpen. Een en ander verliep in een prettige
sfeer. Driemaal mocht het bestuur een onderhoud hebben met het Hoofdbestuur

(M.K.-perikelen, bindend besluit injiceerbare preparaten). Een onderhoud met de
Directie van de C.H.V. vond plaats. Evenzo met enkele vertegenwoordigers van de
firma Hendrix. De Voorzitter bezocht de jaarvergadering van de Provinciale Ge-
zondheidsdienst.

Dc Groep van Practici vergaderde driemaal, vooral over het M.K.-geval. Collega
K e m p e r m a n zat als afdelingsvertegenwoordiger in het Bestuur. Op het einde
van het jaar nam steller dezes deze taak over. De belangstelling voor de vergaderingen
van de Groep was zeer goed. Bij het afscheid van collega Van Leengoed was
de Afdeling vertegenwoordigd door collega Kemperman.

Dc Afdelingsvergaderingen kenmerkten zich dit jaar door een verdere teruggang van
het aantal bezoekers. In 1964 nog 36%, in 1965 30% en dit jaar amper 25%.
Het is gewenst de oorzaak van deze teruggang op te sporen. Het aantal leden nam in
deze drie jaar toe met 18 tot 134. Als mogelijke factor kan men denken aan de
Groep Practici. Stelde ik het vorig jaar, dat de activiteiten van de Groep het
afdelingsbezoek niet beïnvloedde, ook dit jaar meen ik hiertoe te moeten concluderen,
ofschoon de Groep veel toehoorders trekt door het behandelen van actuele onder-
werpen.

Het is in dit verband misschien interessant enkele getallen te noemen. De Afdeling
telt 68% practici (91), 28% in ambtelijk verband werkzamen (37) en 4% rustende
collegae (6). Hiervan bezochten in 1965 de vergadering: 70% practici, 30% niet-
practici en in 1966 66% practici, 33% niet-practici en 1% rustenden. De verdeling
is dus vrijwel gelijk aan de totale verdeling in de Afdeling.

Dat de onderwerpen, die de Afdeling brengt misschien wat minder belangrijk voor
practici zijn dan die de Groep presenteert is mogelijk, maar dit komt cx>k doordat
de Afdeling ook voor niet-practici iets wil bieden. Het is m.i. van grote waarde, dat
de Afdeling in de vergaderingen lezingen op veterinair terrein laat houden, over
onderwerpen die zeer actueel zijn voor alle leden.

Wat het technische gedeelte van de vergadering betreft, wordt de Afdeling in
toenemende mate geconfronteerd met vraagstukken rond de tarieven en de af-
bakening van al dan niet veterinaire handelingen. Ook het contact met de Gezond-
heidsdienst wordt van steeds meer belang. De Groep van Practici kan hierbij een
steun zijn.

Tenslotte wil ik toch de hoop uitspreken, dat de belangstelling voor de Afdeling
moge toenemen, omdat steeds duidelijker blijkt, dat „ieder voor zich" het in deze
tijd onmogelijk kan bolwerken. Voor suggesties uwerzijds om dit bezoek te stimuleren
zal het Bestuur van de Afdeling u ongetwijfeld zeer erkentelijk zijn.
Moge 1967 voor allen een vruchtbaar jaar zijn.

Om 20.30 uur heet de voorzitter 39 leden welkom en begroet speciaal de spreker,
collega Dr. J. I. T e r p s t r a en de vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur, collega
Van Riessen.

De Notulen van de vorige vergadering, de ingekomen stukken en de mededelingen
leveren geen problemen op. De leden wordt geattendeerd op de pogingen een
,,Groep" echtgenotes van de dierenartsen op te richten en men wordt verzocht dit
thuis nog eens aan te kaarten. Verder wordt elk lid genodigd voor een vergadering
van de Groep van practici met een lezing over de bouw van de varkensstal door de
heer Prinsen. Ook vraagt men de leden vergeefs om onderwerpen voor het Tijd-
schrift.

Collega Dr. T e r p s t r a vertelt hierna uitvoerig over alles wat betrekking heeft
op diarree en longafwijkingen bij varkens. Uit de uitgebreide discussie blijkt wel dat
het onderwerp aanspreekt.

De collegae S. A. M. van Cleef en J. Jacobs worden als lid aangenomen.
Collega Tholhuysen wordt in de plaats van collega Kemperman in het
afdelingsbestuur gekozen.

Als adviseur bij de Gezondheidsdienst voor varkensaangelegenheden wordt collega
W ij s m u 11 e r benoemd (vacature Hermans). Voor de pluimveeaangelegenheden
gaat collega Gloudemans optreden (terugtreden van collega Goossens).
Het jaarverslag van de penningmeester heeft nog een batig saldo. De Kascommissie
vindt de boeken in orde en wordt gedechargeerd. De secretaris brengt een jaar-
verslag uit.

Een feestcommissie wordt ingesteld om een jaarlijks diner van de Afdeling te organi-
seren. Leden: collega Ooms, collega Van Maanen, collega Schölte Albers.
De korte Rondvraag concentreert zich rond de afwijzing van een veterinaire firma
door het Hoofdbestuur, de komende vacatures in het Hoofdbestuur en de onverstaan-
baarheid in de zaal.

Om 23.— uur sluit de voorzitter de geslaagde avond met een welthuis aan allen.

Op 5 juni 1967 wordt te Utrecht onder auspiciën van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde door de Groep Dierenartsen werkzaam in het Bedrijfsleven
(D.LB.) een besloten vergadering belegd over:

Gebruik van hormonen bij de produktie van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.
Prof. Dr. H. Karg (München) zal het onderwerp inleiden.
Via een forum zal daarna het onderwerp in bespreking worden gebracht.
In het forum zullen o.a. zitting hebben: Prof. Dr. J. H. J. van G i 1 s. Prof. Dr.
W. K. Hirschfeld, Prof. Dr. H. Karg en Prof. Dr. H. K. A. Visser.
Collegae die voor deze vergadering nog geen uitnodiging hebben ontvangen en
hiervoor wel belangstelling hebben wordt verzocht zich in verbinding te stellen met
de secretaris van de groep D.I.B., tel. nr. 03430 - 2358, waarna hun, indien de
plaatsruimte het toelaat, alsnog een uitnodiging zal worden toegezonden.

Kort verslag van de algemene vergadering, gehouden te Utrecht op 27 april 1967.
De vergadering werd geleid door collega Dr. G. G r o o t e n h u i s, die 52 collegae
van harte welkom heette.

Na bespreking van de notulen van de oprichtingsvergadering en behandeling van de
ingekomen stukken werd overgegaan tot het vaststellen van het Huishoudelijk Regle-
ment van de Groep Practici Grote Huisdieren. Nadat op voorstel van enkele collegae
enige wijzigingen in het concept waren aangebracht, werd het Huishoudelijk Regle-
ment met algemene stemmen goedgekeurd. Het zal nu ter goedkeuring aan het
Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde worden aan-
geboden.

Omdat er nog geen kandidaten voor het voorzitterschap waren, werd besloten eerst
het algemeen bestuur te kiezen en aan dit bestuur het kiezen van een voorzitter over
te laten. De nieuwe voorzitter zal dan op de eerst volgende algemene vergadering
worden gepresenteerd.

Uit de verschillende provincies werden voor het algemeen bestuur de volgende
collegae gekozen:

Uit en door dit algemeen bestuur werd later het volgende dagelijks bestuur gekozen:
Voorzitter (voorlopig) : Dr. G. Grootenhuis.
Vice-voorzitter (voorlopig) : H. M. Th. van Bommel.
Secretaris-penningmeester: J. H. Nieuwenhuizen.
Leden: R. G. Dctmers.

Dc contribudc werd voor dit jaar vastgesteld op ƒ 100,— voor leden en op ƒ 25,—
voor buitengewone leden.

Collega H. A. v. Riessen hield namens het Hoofdbestuur van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde een korte beschouwing over de plaats van de
Groep Practici binnen de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Collega Dr. .-k. Osinga uit Stiens hield een voordracht over het onderwerp:
Verliest het beroep van plattelandspracticus zijn aantrekkelijkheid?
Na een korte rondvraag sloot de voorzitter rond half zeven de vergadering.
Een uitgebreid verslag van deze vergadering zal nog aan alle pracdci worden
toegezonden.

N-B. Nieuwe leden kunnen zich schriftelijk aanmelden bij de secretaris, collega
J. H. Nieuwenhuizen, Marktstraat 68, Scherpenzeel (Gld.).

Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en van Keuringsdierenartsen.
VERSLAG OVER HET JAAR 1966.

Het aantal leden van de Groep verminderde in het verslagjaar met twee, te weten
door het overlijden van collega Eenink en door vertrek naar het buitenland van
collega de Boer (Den Helder), terwijl er vijf nieuwe leden toetraden.
.\\an het eind van het verslagjaar, 31 december 1966, bedroeg het aantal leden 163.

Het aantal buitengewone leden verminderde in 1966 met zes, te weten met vier door
het overlijden van de collegae Bruins, Hilarides, Soetens en Tolhoek
en door het bedanken van twee collegae, terwijl cr één nieuw buitengewoon lid
toetrad. Het aantal buitengewone leden bedroeg aan het rind van het verslagjaar 69.

Zoals reeds werd medegedeeld ontvielen door de dood de Groep, in het versla.gjaar
1966, de collc.gae W. H. E e n i n k, F. J. A. B r u i n s, P. J. H i 1 a r i d c s, C. F. P.
Soetens en C. Tolhoek.

Collega A. Voorderman herdacht zijn 50-jarig diercnart.s-jubilcum, de collegae
Dr. A. W. A. B O s, N. A. C O m m a n d c u r, J. T. H e e g en Dr. J. V. W O e r d e n
hun 4ü-jarig dierenartsjubilcum en collega .A. .Abrahamse zijn 25-jarig. Namens
de Groep werden gelukwensen verzonden.

Tijdens het verslagjaar werd het buitengewoon lid collega T. K a p t c ij n benoemd
tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Namens de Groep werden gelukwensen
aangeboden.

Gedurende het verslagjaar trad collega G. Hoogstraten reglementair af en was
niet herkiesbaar.

Vanaf deze plaats moge nogmaals dank gebiacht worden aan collega Hoog-
straten voor al datgene wat hij voor de Groep heeft gedaan. In zijn plaats werd
tot penningmeester benoemd collega J. W. B u s s i n k. Aan het eind van het
verslagjaar was de samenstelling van het bestuur:

voorzitter
secretaris
penningmeester
2e voorzitter
2e secretaris
erevoorzitter
erelid
erelid
erelid
erelid

Het bestuur kwam in het verslagjaar 5 keer bijeen. Voor deze bestuursvergaderingen
werden steeds de adviseurs der Groep uitgenodigd.

Er werden vier ledenvergaderingen gehouden en wel op 24 februari, 28 april, 29
september en 15* december.

De vergadering van 24 februari werd bijgewoond door 65 personen. In deze ver-
gadering hield collega Drs. G. M. V o g e 1 y een zeer interessante inleiding over
het contact van de Rijkskeuringsveearts met de douane.

De middagvergadering werd geheel besteed aan het agendapunt Vrije Mededelingen.
Telkens weer blijkt de grote waarden die op onze vergaderingen moet worden toe-
gekend aan dit agenda onderdeel.

De vergadering van 28 april werd bezocht door 64 personen. De april-vergadering
is steeds de jaarvergadering van de Groep, waarin de jaarverslagen van de secretaris
en van de penningmeester worden gebracht, terwijl dan ook bestuursverkiezingen
worden gehouden.

Collega Drs. M. P. Smit hield een inleiding met als onderwerp Gedachten rond
het moderne vleeswarenonderzoek. Deze zeer belangwekkende inleiding hield hij
naar aanleiding van een studiereis naar München. Een zeer levendige discussie was
het gevolg van deze inleiding.

De vergadering van 29 september was dc jaarlijks gecombineerde vergadering met
de Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, dit
jaar verzorgd door de Groep.
Deze bijeenkomst werd bezocht door 83 personen.

In de voormiddagvergadering hield collega Drs. J. G. Franssen een inleiding
over een door de W.H.O. toegekende Fellowship reis naar West-Duitsland en Italië,
ter bestudernig van de rol van de dierenarts bij de keuring van levensmiddelen van
dierlijke oorsprong.

In de namiddagvergadering hield Ir. B. Krol (C.I.V.O. te Zeist) een beschouwing
over de betekenis van kunstmatige koude bij de kleinverpakking.
De vergadering van 15 december werd door 68 personen bezocht. Collega Drs.
A. F. R. terSchure hield een inleiding over biochemische achtergronden bij de
spiercontractie en de rigor mortis. Deze zeer bijzondere inleiding werd, op veel-
vuldig verzoek, geheel in de notulen opgenomen.

In de namiddagvergadering hield collega Drs. H. L. M. Houben een korte inlei-
ding over de uitbouw van de vleeskeuringsdiensten.

De jaarlijkse bijeenkomst met de dames vond geen doorgang, mede omdat in 1966
een veterinaire week te Utrecht werd gehouden.

het C.I.V.O. te Zeist met als onderwerp kleinverpakking van vlees.
2 februari: officiële huldiging ten gemeentehuize van Waalwijk i.v.m. het 40-
jarig ambtsjubileum van collega Dr. W. .A.. Bos, als directeur
van de Vleeskeuringsdienst Kring Waalwijk.
14 april: bespreking met de Veterinaire Hoofdinspecteur te Den Haag.
16 mei: receptie 40-jarig ambtsjubileum van collega Dr. J. v. Woerden

Opening verbouwd openbaar slachthuis te Uithoorn.
25 oktober: opening openbaar slachthuis te Delft.

van het openbaar slachthuis te Rozendaal.
25 november: bespreking met de Veterinaire Hoofdinspecteur te Leidschendam.
30 november: afscheidsreceptie van collega Dr. J. v. W o e r d e n als directeur van
het openbaar slachthuis te Arnhem.

Ook in 1966 deed de Groep zich kenmerken als een zeer levenskrachtige tak van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. De discussies na dc inleidingen waren
steeds zeer levendig, zodat geconcludeerd mag worden dat de gehouden voordrachten
de volle aandacht hebben gehad.

Het contact met de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde was zeer goed.
De vergaderingen werden bijna alle bijgewoond door de voorzitter van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde, die tevens adviserend bestuurslid van de Groep

Het geeft steeds bijzonder veel voldoening dat enige keren per jaar het bestuur van
de Groep, met het bestuur van de Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke
Slachthuizen in Nederland, door de Hoofdinspecteur wordt uitgenodigd, ter be-
spreking van verschillende problemen. Van beide verenigingen wordt verwacht dat
ze, zo mogelijk, de Veterinaire Hoofdinspecteur van advies zullen dienen.
Ook de samenwerking met de Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke Slacht-
huizen in Nederland is goed te noemen. Eén keer per jaar, in september, wordt een
gemeenschappelijke ledenvergadering gehouden. In dit verslagjaar is er ook een
gecombineerde bestuursvegadering geweest. Moge ook in toekomstige jaren die pro-
blemen die beiden min of meer aangaan in een gecombineerde bestuursvergadering
bekeken worden. Dit komt mij bijzonder nuttig voor.

Zoals reeds werd opgemerkt hebben tal van problemen de aandacht van bestuur en
leden gehad.

a. de nascholing van de dierenarts t.b.v. de kennis van vlees en vleeswaren, waaraan
verbonden het vleeswarenonderzoek;

b. de opleiding van de dierenarts tot het aanvaarden van leidende functies in de
veterinair hygiënische sector. De inleidingen van de collegae, die hierover een
studie in het buitenland hebben gemaakt, waren ten deze opzichte van zeer veel
belang;

c. de programmering van vleeskeuringsdiensten, waartoe collega Houben met
zijn inleiding Gedachten over de uitbouw van de vleeskeuringsdiensten een be-
langrijke bijdrage heeft geleverd.

Al deze problemen hebben nog steeds dc volle aandacht, zowel van het bestuur als
van de leden der Groep.

De Groep heeft een wel zeer omvattende taak gekregen en de werkzaamheden zullen
de eerstvolgende jaren zeker sterk toenemen.

Na ruim 4 jaar bestuurslid te zijn geweest, heb ik nu ongeveer twee jaren het
secretariaat gevoerd, doordat mijn voorganger, collega Drs. D. F r i e li n g, om
gezondheidsredenen moest bedanken. Hij heeft echter steeds meegeleefd met het wel
en wee van de Groep en ik wil hem van af deze plaats nogmaals dank brengen voor
dc hulp die ik van hem heb ondervonden.

Zowel het bestuurslidmaatschap als het secretariaat heeft mij veel voldoening ge-
schonken en ik heb het steeds met zeer veel genoegen gedaan. Ik dank u allen nog-
maals voor het vertrouwen dat u mij destijds heeft geschonken en ik hoop dat mijn
opvolger er dezelfde voldoening in zal kunnen vinden.

Ik wil dan dit verslag beëindigen met het uitspreken van de wens dat de Groep haar
veelomvattende taak, een taak die ongetwijfeld nog groter zal worden, zal blijven
vervullen op de wijze waarop ze dat tot op heden heeft gedaan, en waarvoor aller
medewerking vereist is.
Ik dank u.

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae

Frank, D. S., Naaldwijk, naar Leliestraat 96 aldaar, tel. (01740) 63 82, P., ass.

Gemert, W. van, van West-Terschelling naar Lcersum, „de Kapel", Darthuizerweg 5
tel. (03434) 16 30, gr. 993474, wetensch. h.ambt. R.U. (F.d.D., afd. K.I.). (178)\'
Huisman, Dr. G. H., Bilthoven, tel. (privé) gew. in 76 19 36, wetensch. h.ambt. R.U.

Hunneman, W. A., naar Gendringen, Ganzenmarkt 4, tel. (08356) 17 76, D. (188)
Klaassen, H., Brummen, tel. gew. in 17 50. (191)

Kroneman, Dr. J., Utrecht, naar Laan van Minsweert 57 aldaar, tel. (030) 12 90 9,
wetensch. h.ambt. R.U. (F.d.D., Klin. v. Inw. Ziekten). \' (195)\'

Kruijt, B. C., Bilthoven, naar Kometenlaan 70 aldaar, tel. (030) 76 09 86, gr. 126326,
wetensch. h.ambt. b/h R.I.V. \'\' (195)\'

C. Eenhoorn, m.i.v. 1 -4- 1967 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats .^ssen.

W. dc Haan, West-Terschelling, Burg. van Heusdenweg 17, tel. (05620) 22 00, P.,
h.k., gm.D. (overname praktijk W. van Gemert). (inlassen 181)\'

Mej. A. N. W. van der Vring, Amsterdam, Uithoornstraat 2 hs, tel. (020) 79 60 35,
P., uitsl. kl. huisd. (overname praktijk G. H. G. Hol). (225)

Bruins Pzn, Br. te Winsum, overleden aldaar 10 april 1967.
Vor, D. W. J. de, te Hoog-Kcppel, overleden aldaar 5 mei 1967.

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de
Diergeneeskundige Studentenkring.

Wellicht niet met halsreikende, maar toch zeker met verreikende nieuwsgierigheid
zult u uitkijken naar het „moment suprème", dat u in Utrecht uw studievrienden
en -genoten in de u vertrouwde omgeving tussen Biltstraat en de Numankade weer
zult kunnen ontmoeten.

Dat het tot nu toe niet zover kwam is mogelijk veroorzaakt door het feit dat de
aanleiding daartoe nooit voldoende aanwezig was.

Het is mij, als praeses van de lustrumcommissie 1967 der DSK, dan ook een bijzonder
groot genoegen, u allen een enorme aanleiding voor een dergelijke ontmoeting tc
souffleren.

25, 26 en 27 oktober 1967 zal de Diergeneeskundige Studenten Kring haar
7e lustrum vieren.

De DSK, nu bijna 35 jaar oud: volgroeid, volwassen, maar nog sprankelend van
jeugdig enthousiasme zal gaarne gastheer zijn bij haar lustrumfestiviteiten: officiële
en minder officiële o.a. kortebaandraverij in het Wilhelminapark, galavoorstelling
en -bal en aan het gala voorafgaand cen DSK honorairen en reunistenborrel.
U zal uzelf en anderen een plezier doen, wanneer wij u eind oktober tot onze gasten
mogen rekenen.

in grote-huisdieren praktijk in het noorden des lands.
Huurhuis komt beschikbaar.
Brieven onder nr. 50/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Betrokkenen zullen belast worden met werkzaamheden in het kader van
de georganiseerde varkensziektenbestrijding.

Schriftelijke sollicitaties dienen te worden gericht aan de directeur van
bovengenoemde Dienst, Rechterstraat 80 te Boxtel.

Hij zal bij gebleken geschiktheid worden belast met de leiding van een
groot proefdierenlaboratorium dat de voorziening met proefdieren van de
Medische Faculteit tot taak zal hebben.

Daartoe zal hij gedurende 1 è 2 jaren de gelegenheid krijgen tot proef-
dierspecialist te worden opgeleid, gedeeltelijk in Nederland en gedeel-
telijk in de Verenigde Staten.

Nadere inlichtingen kunnen worden verkregen bij Prof. Dr. D. W. van
Bekkum, Radiobiologisch Instituut TNO, Lange Kleiweg 151, Rijswijk (ZH),
tel. 01730-30970.

Schriftelijke sollicitaties onder nr. F 83 te richten aan het Hoofd van de
afdeling Personeelszaken Medische Faculteit Rotterdam, Dr. Molewater-
pleln 40, Rotterdam.

Huis met tuin beschikbaar.
Brieven onder nr. 49/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Huurhuis met tuin beschikbaar.
Brieven onder nr. 48/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

in het noorden des lands. Associatiemogelijkheden aanwezig.
Brieven onder nr. 47/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

waarover u kunt beschikken zo-
als het u zelf goeddunkt, kunt u
vormen door uw besparingen te
beleggen in het

Aan de directie van het
Beleggingsfonds voor Medici,
Keizersgracht 706, Amsterdam,
tel. 020 -67661.
Ik wens schriftelijk/mondeling
inlichtingen te ontvangen.

Laat U dan deskundig
voorllchtenl
Onze afdeling
,,Praktijkbemiddeling"
kan U een verantwoord
advies geven.

Reeds geruime tijd bestaan bij de redaktie plannen om het
veterinair wetenschappelijk werk in ons land ook in het
buitenland meer bekendheid te geven. Na overleg met en
toestemming van het Hoofdbestuur van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde is besloten
om begin 1968 voor het eerst een extra nummer van ons
tijdschrift in de Engelse taal uit te geven. Een dergelijke
aflevering zal 8 - 12 artikelen bevatten, die reeds eerder in het
Nederlands in ons tijdschrift zijn verschenen. Bij de keuze van
deze artikelen zal de redaktie letten op wetenschappelijke
waarde, actualiteit van het thema en wenselijkheid om aan
het beschrevene bredere bekendheid te geven. Het ligt in de
bedoeling om te beginnen twee maal per jaar een dergelijk
tijdschrift te doen verschijnen^ dat aan alle veterinaire hoge-
scholen, instituten, maatschappijen voor diergeneeskunde,
internationale veterinaire verenigingen etc. zal worden ge-
zonden. In het eerste, resp. tweede jaar, zal dit gratis ge-
schieden, terwijl later het instellen van een abonnementsprijs
zal worden overwogen. De Nederlandse dierenartsen zullen
de Engelse aflevering niet automatisch ontvangen, aangezien
de artikelen, zoals gezegd, reeds in het Nederlands zijn ver-
schenen.

De overwegingen, die tot dit besluit hebben gevoerd, zijn als
volgt samen te vatten.

Het Nederlandse taalgebied is relatief zeer klein. In tegen-
stelling met andere landen (U.S.A., Groot-Brittannië,
Duitsland) wordt daardoor een groot deel van het Neder-
landse veterinair wetenschappelijk werk in het buitenland niet
bekend. Dit brengt met zich mede, dat Nederlandse onder-
zoekers in toenemende mate in buitenlandse tijdschriften pu-
bliceren, hetgeen betekent dat hun werk in vele gevallen de
Nederlandse dierenartsen ontgaat.

Bovendien zijn de wachttijden bij buitenlandse tijdschriften
vaak lang en het laai zich aanzien, dat deze met de steeds
toenemende hoeveelheid publikaties in de gehele wereld, nog
langer zullen worden. Indien een artikel voor onze Engelse
uitgave wordt uitgekozen zal de wachttijd 6 maanden of
korter bedragen, aangezien de redaktie direct bij de rond-
zending van de Nederlandse tekst zal besluiten of het artikel
een plaats in de Engelse uitgave kan krijgen. Zodra er vol-
doende artikelen aanwezig zijn zal het Engelse nummer
worden gedrukt. In een gunstig geval kan dit dus een zeer
vlugge Engelse publikatie na indienen van de Nederlandse
tekst betekenen. Vanzelfsprekend zullen de auteurs in de
gelegenheid worden gesteld ook Engelse overdrukken te be-
stellen. De redaktie meent hiermede een belangrijke mogelijk-
heid te verschaffen voor publikaties op internationaal niveau
voor de in instituten en laboratoria werkzame dierenartsen
in ons land.

De mogelijkheid tot keuze voor de Engelse uitgave gaat 1 juli
a.s. in. Mochten eind 1967 niet voldoende keuze-artikelen
aanwezig zijn, dan zal eventueel op artikelen vóór 1 juli,
nuaar in 1967 verschenen, worden teruggegrepen. De redaktie
zou met nadruk er op willen ivijzen, dat het niet verkiezen
van een artikel voor de Engelse aflevering, in geen enkel
opzicht een waardebepaling inhoudt. Het is zonder meer
denkbaar, dat een overigens uitstekende publikatie voor ver-
spreiding in het buitenland om welke reden dan ook minder
geschikt is. Bij voorbaat vraagt de redaktie begrip voor haar
keuze, die met de grootst mogelijke objectiviteit door alle
redaktieleden gezamenlijk wordt verricht. Het is hierbij voor
de lezer misschien geruststellend te vernemen, dat bij samen-
stelling van een fictief nummer met 10 artikelen, verschenen
gedurende 1966, bij de redactieleden grote overeenstemming
over de keuze bestond.

Tenslotte zou de redaktie een dringend beroep op onze col-
legae in het buitenland willen doen, om zoveel mogelijk
adressen van instituten, laboratoria of individueel geïnteres-
seerden in hun land van verblijf aan de redacteur van ons
tijdschrift door te geven, teneinde over een zo compleet
mogelijke verzendlijst te kunnen beschikken.

In het algemeen kan worden gesteld, dat dient te worden gecontroleerd,
of geen partijen vlees en vleeswaren worden verhandeld, die

De consument moet derhalve niet alleen worden beschermd tegen de ver-
handeling van ondeugdelijke en voor de volksgezondheid schadelijke voe-
dingsmiddelen, maar ook tegen vervalsingen en misleidende declaraties
(controle op de eerlijkheid in de handel).

Ten aanzien van deze controle zijn de laatste jaren belangrijke verande-
ringen waar te nemen en wel in die zin, dat steeds meer de nadruk wordt
gelegd op de prophylaxis, hetgeen inhoud, dat vooral erop wordt toege-
zien, dat zich tijdens de winning, bewerking en verduurzaming van vlees,
de bereiding van vleeswaren, de opslag, het transport en de verkoop geen
omstandigheden gaan voordoen, waardoor de houdbaarheid verminderd
wordt. Zo is het streven door het treffen van hygiënische maatregelen de
kiemrijkdom zo laag mogelijk te houden, zodat deze voedingsmiddelen de
consument in onberispelijke staat bereiken.

Jordan (1966) wijst er in dit verband op, dat de bacteriologische be-
drijfscontrole een belangrijk onderdeel moet zijn van het toezicht op alle
voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.

De laatste tijd wordt van verschillende kanten aangedrongen op intensi-
vering van de controle op vlees en vleeswaren. Met dit artikel wordt be-
oogd een bijdrage te leveren tot de discussie over de vraag hoe deze con-
trole moet zijn georganiseerd. Er zal aandacht worden besteed aan de
controle door middel van bedrijfsbezichtigingen en door middel van
monstername voor onderzoek in het laboratorium. Daarbij zal worden in-
gegaan op de diverse soorten monsters en de wijze van monstername. Een
bespreking van de methoden van onderzoek van de monsters in het labo-
ratorium valt buiten het bestek van dit artikel.

1 Hieronder worden mede begrepen voedingsmiddelen waarin — ook in geringe
hoeveelheden — vlees of vleeswaren zijn verwerkt (b.v. vleessalades, soep met
balletjes, kant-en-klaar-maaltijden, e.d.).

2 •♦) Drs. M. P. Smit; dierenarts verbonden aan de Keuringsdienst voor slachtdieren,
vlees en vleeswaren. Veelaan 4, Amsterdam.

Bij de controle op vlees en uit vlees bereide voedingsmiddelen moet er ter-
dege rekening mee worden gehouden, dat het vlees wordt bewerkt, al-
vorens het als zodanig, dan wel als vleeswaar de consument bereikt. Daar-
bij legt het vlees veelal een lange weg af, die vaak over verschillende
schijven loopt. Het is dan ook onvoldoende, om de controle te beperken
tot de ruimten waar de verkoop aan de consument plaatsvindt. Het toe-
zicht dient aan te vangen bij het slachtproces en zal verder via koel- en
vrieshuizen, transportmiddelen, grossierderijen, uitbeenruimten, vlees-
warenfabrieken, zouterijen, voorverpakkingsinrichtingen, enz. moeten lo-
pen tot in de bedrijven, waar deze voedingsmiddelen aan de consument
worden overhandigd (zoals vleeswinkels, zelfbedieningszaken, vleeswaren-
winkels*), hotels, restaurants, cafetaria\'s, marktkramen, enz.). De controle
in de bedrijven is een logisch verlengstuk van de controle op de bewer-
kingen, die de slachtdieren en het vlees binnen de muren van het slacht-
huis ondergaan.

Daarom dienen (bacteriologische) bedrijfscontroles aan te vangen in de
slachthallen en te worden uitgebreid tot de inrichtingen, bestemd voor het
bewerken of verduurzamen van vlees en het bereiden van vleeswaren. Pas
dan is het mogelijk fouten van hygiënische aard snel op te sporen en
efficiënt te bestrijden. Soms voert het spoor terug naar het slachthuis-
terrein (invoerkeurlokaal, vleesimport uit het buitenland, de koelhuizen,
enz.). In andere gevallen moet de bron van de fout of het gebrek worden
gezocht bij het transport of in een fabriek van vleeswaren. Grote vlees-
warenfabrieken leveren hun produkten aan allerlei soorten bedrijven,
zoals slagerijen, supermarkten, vleeswarenwinkels, cafetaria\'s, enz. Naast
een intensief voortgezet preventief toezicht op de verkoopplaatsen is der-
halve een grondige controle in de produktieplaatsen zeer noodzakelijk.
Het toezicht dient zich niet te beperken tot het vlees en de uit vlees be-
reide voedingsmiddelen. Alles wat met vlees in aanraking komt, zoals
messen, werktafels, hakblokken, gehaktmolens, cutters, enz. behoort bij de
controle te worden betrokken. Hetzelfde geldt voor de bij de produktie
\\ an vleeswaren gebezigde toegestane toevoegingen, zoals kruiden, zouten,
bindmiddelen e.d. Teneinde een zo efficiënt mogelijk toezicht te bereiken
is het van groot belang, dat de controle op alle bewerkingen die het vlees
ondergaat (het slachtproces, de bc- en verwerking van vlees, de produktie
van vleeswaren, het tran.sport, de opslag en de verkoop), in principe wordt
uitgeoefend door één en dezelfde controledienst.

De controle op vlees en vleeswaren bestaat uit twee, meer of minder ge-
scheiden, onderdelen, n.1.

B. De monstername en liet daarop volgend onderzoek van dc monsters
in het laboratorium.

Voor het resultaat van het toezicht is niet alleen beslissend, hoe vaak, maar
ook hoe grondig er gecontroleerd wordt. De opvoedkundige waarde van

de controles zal worden vergroot, wanneer naast de bezichtigingen van de
bedrijven ook adviezen van bouwtechnische en hygiënische aard worden
gegeven. (De ervaring heeft ons geleerd, dat eigenaren van supermarkten
- met verkoop van vlees — en winkels, waar diepgevroren vlees wordt
verkocht, vaak zeer ondeskundig zijn op het gebied van vlees, waardoor
het geven van adviezen omtrent het bewaren en behandelen van vlees aan
deze personen wel zeer noodzakelijk is).

Hoe grondig er gecontroleerd wordt, hangt — naast het plichtsbesef — af
van de kennis en het inzicht van de met de controle belaste keurings-
ambtenaren. De frequentie van de bedrijfscontroles is echter mede be-
slissend voor het resultaat, dat het toezicht oplevert. Een te lage frequentie
van de controles per bedrijf sorteert niet het effect, dat met het toezicht
wordt beoogd, n.1. het tegengaan van de aanwezigheid van vlees en vlees-
waren, die ondeugdelijk en mogelijk schadelijk voor de volksgezondheid,
vervalst of misleidend gedeclareerd zijn.

De gewenste frequentie van de voortgezette preventieve controle zal af-
hangen van de aard der bedrijven. Zo kunnen vervalsingen op zijn vroegst
in de bedrijven die vleeswaren vervaardigen, worden vastgesteld en ver-
hinderd, terwijl bacteriologische bedrijfscontroles vooral ook moeten wor-
den uitgevoerd in deze bedrijven en in de bedrijven, die vlees proportio-
neren en voorverpakken. Inrichtingen die vlees en vleeswaren distribueren
inoeten frequenter worden bezocht dan de bedrijven, die deze voedings-
middelen ontvangen en verkopen aan de consument. Dit geldt niet alleen
voor voorverpakkingsinrichtingen van vlees, maar eveneens voor bedrijven,
waar gehaktballen, croquetten, hamburgers e.d. worden geproduceerd.
Het totale aantal te verrichten controles wordt dus niet alleen bepaald
door het totale aantal bedrijven, maar vooral ook door de aard van die
bedrijven, terwijl minder goed bekend staande inrichtingen extra controle
vereisen. Het is dan ook niet goed uitvoerbaar, om voor iedere keurings-
dienst het totale aantal te verrichten bedrijfscontroles te bepalen. Wel is
het ons inziens zeer gewenst, om ten aanzien van deze controles minimum-
eisen vast te stellen. Ieder Hoofd van een Keuringsdienst zal daarnaast zelf
dienen te beoordelen, hoeveel frequenter bepaalde bedrijven boven deze
minimumeisen moeten worden bezocht, aangepast aan de plaatselijke om-
standigheden.

Op grond van de ervaring, die in de Keuringsdienst voor slachtdieren,
vlees en vleeswaren te Amsterdam is verkregen, is in het hierna volgend
schema aangegeven, hoe vaak de diverse bedrijven e.d. naar onze mening
minstens gecontroleerd dienen te worden.

De waarde van de voortgezette preventieve controle door middel van be-
drijfsbezichtigingen valt niet te ontkennen. Het effect van dergelijke con-
troles blijft echter tot op zekere hoogte beperkt, omdat door uitsluitend
organoleptisch onderzoek niet voldoende inzicht wordt verkregen in de
histologische en chemische samenstelling van de diverse aanwezige soorten
vlees en vleeswaren, alsmede in de in deze voedingsmiddelen voorkomende
microörganismen. Er zijn hulpmiddelen nodig, teneinde te kunnen bepalen

welke weefseldelen bij de produktie zijn gebruikt, of ondeugdelijke vlees-
delen (z.g. kleffe en/of zure kanten) zijn verwerkt, welke chemische stof-
fen zijn toegevoegd, welke soorten micro-organismen aanwezig zijn, hoeveel
micro-organismen aanwezig zijn per gram vlees of vleeswaar, enz.
In sommige gevallen is het de controlerende ambtenaar mogelijk op grond
van uitsluitend organolepdsch onderzoek een sterke verdenking uit te
spreken. Zo kan op grond van de kleur van bepaalde vleeswaren het ver-
moeden bestaan, dat de een of andere wettelijk niet toegestane kleurstof
is toegevoegd; in andere gevallen kan een controlerende ambtenaar een
producent van osseworst verdenken van de verwerking van paardevlees in
zijn z.g. „osseworst". Slechts door gebruik te maken van hulpmiddelen in
een laboratorium is in dergelijke gevallen zekerheid te verkrijgen.
Door organoleptisch onderzoek is het soms mogelijk te beslissen of een
voedingsmiddel ondeugdelijk is. Jord an (1966) wijst er echter met na-
druk op, dat naast het organolepdsch onderzoek hulpmiddelen (b.v. Ness-
Iers reagens, kook- en braadproef, pH-meting, onderzoek in U.V.-licht,
enz.) onontbeerlijk zijn. Hoewel Jordan het gebruik van een transportabele
U.V.-lamp aanbeveelt, kan in het algemeen worden gesteld, dat hulpmid-
delen, die bij het onderzoek van vlees en vleeswaren moeten worden aan-
gewend, slechts in een laboratorium efficiënt kunnen worden toegepast.
Het is echter niet voldoende, indien slechts dan monsters naar het labo-
ratorium worden gezonden, wanneer er een bepaalde verdenking bestaat.
Het resultaat, dat met de controle op vlees en vleeswaren wordt bereikt,
kan in belangrijke mate worden vergroot, indien — ook zonder dat er een
bepaalde verdenking bestaat — regelmatig monsters worden genomen voor
laboratoriumonderzoek. Het komt herhaaldelijk voor, dat bij het onderzoek
van deze z.g. routine-monsters fouten, gebreken of overtredingen worden
geconstateerd, die bij een vluchtig onderzoek in de bedrijven niet konden

worden waargenomen. Het nemen en onderzoeken van routine-monsters
is dan ook onontbeerlijk bij de controle op vlees en vleeswaren. Een con-
trolesysteem, waarbij geen regelmatige monstername plaatsvindt werkt on-
doelmatig en valt niet te verdedigen.

Deze monsters zullen vooral genomen moeten worden in de ruimten waar
vlees en vleeswaren worden verkocht aan de consument. Ze worden ge-
trokken van de aanwezige partijen vlees of vleeswaren, zonder dat deze
partijen worden verdacht van bederf, vervalsing, ontoelaatbare toevoegin-
gen, enz.

Bij het nemen van routine-monsters wordt uitgegaan van het principe van
het aanvaardbare risico. Aangezien het niet mogelijk is, om iedere pro-
duktie-charge te bemonsteren, dient het nemen van deze routine-monsters
volgens een bepaald schema te geschieden, teneinde het risico zo laag mo-
gelijk te houden. Dit schema moet zodanig worden ontworpen, dat regel-
matig een goed overzicht wordt verkregen over alle soorten vlees en
vleeswaren die worden verhandeld, terwijl ook alle bedrijven die be-
trokken zijn bij deze voedingsmiddelen in het schema moeten worden
verwerkt. Er zullen m.a.w. monsters van één en dezelfde soort vlees of
vleeswaar uit verschillende bedrijven en anderzijds uit één en hetzelfde
bedrijf monsters van verschillende soorten vlees of vleeswaren moeten
worden genomen. Daarbij moet rekening worden gehouden met de meer
of minder grote betekenis, die deze verschillende soorten voedingsmiddelen
voor de menselijke voeding hebben, terwijl bovendien in aanmerking moet
worden genomen, dat de ene soort vlees of vleeswaar de menselijke ge-
zondheid sneller in gevaar kan brengen dan de andere.
Voor vlees en vleeswaren kunnen mijns inziens twee routine-monsters per
1000 inwoners per jaar als norm worden aangehouden. Behoort de controle
op andere voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong ook tot de compe-
tentie van de Keuringsdienst, dan dient het aantal te trekken routine-
monsters per 1000 inwoners overeenkomstig te worden vergroot.

Monsters die worden genomen in het kader van de bacteriologische be-
drijfscontroles. In alle bedrijven zoals slagerijen, voorverpakkingsinrich-
tingen, vleeswarenfabrieken e.d., dient mijns inziens tweemaal per jaar een
controle op de hygiëne plaats te vinden, bijvoorbeeld met behulp van de
z.g. „agarworsten" volgens TenCate (TenCate, 1963), histo-bacte-
rioscopisch onderzoek (Bos, 1936; F r a n s s e n, 1965) of andere aan-
vaardbare methoden. Eén controle zal zeker in het warme jaargetijde
moeten plaatsvinden.

Van partijen vlees en vleeswaren, waarbij verdenking bestaat op bederf,
vervalsing, ontoelaatbare toevoegingen, enz. moeten steeds monsters wor-
den genomen voor laboratoriumonderzoek. Ook indien ter plaatse reeds
met vrij grote zekerheid een diagnose is te stellen, zal het onderzoek door

Tot de verdachte monsters kunnen ook die monsters worden gerekend, die
- - in overleg met de veterinaire en medische Inspectie — moeten worden
genomen in geval van een voed.selvergiftiging.

Wanneer bij het onderzoek van een monster een fout, een gebrek of een
overtreding tegen een bepaald voorschrift wordt geconstateerd, moet één
of meerdere keren een vervolgmonster worden genomen. Deze vervolg-
monsters hebben ten doel, om te controleren of de genomen maatregelen
effect hebben gesorteerd.

Ook indien in het laboratorium niet met zekerheid een diagnose is te stel-
len (b.v. omdat door histologisch onderzoek bepaalde niet toegestane weef-
sels niet met zekerheid kunnen worden aangetoond), zullen één of meer-
dere vervolgmonsters moeten worden genomen, in de verwachting dat de
overtreding nu wel met zekerheid kan worden vastgesteld.

Indien een consument bij de Keuringsdienst bezwaar maakt tegen een
door hem gekocht voedingsmiddel dient niet alleen een deel van de nog
aanwezige portie of de gehele portie te worden onderzocht (klachtmon-
ster), doch is het ook gewenst, dat zo spoedig mogelijk een vergelijkend
monster wordt genomen van de partij, waarvan het gekochte afkomstig is,
althans voor zover dit nog mogelijk is. Dit zijn vaak lastige kwesties, aan-
gezien het klachtmonster vaak veel te lang onderweg is geweest en het
nemen van een vergelijkend monster niet altijd mogelijk is, omdat de be-
treffende partij soms reeds is uitverkocht.

Wanneer in een bedrijf een monster wordt genomen, moet de eigenaar of
zijn zaakwaarnemer de mogelijkheid worden gegeven, om naast het offi-
ciële, vanwege de overheid uit te voeren onderzoek, een parallel lopend
onderzoek te laten uitvoeren, teneinde zich tegen eventuele ongerechtvaar-
digde aanhoudingen te kunnen verdedigen. Dit z.g. tegenmonster wordt
door de controlerende ambtenaar in een verzegelde monsterzak in het
bedrijf achtergelaten. De eigenaar kan het tegenmonster laten onderzoeken
door een officiële, door de overheid aan te wijzen deskundige. Deze des-
kundige moet uiteraard een geheel onafhankelijke positie innemen ten op-
zichte van de overheid en het bedrijfsleven, (onder punt d. zal nader op
het tegenmonster worden ingegaan.)

Een deskundige monstername is van essentieel belang voor het onderzoek
van monsters in het laboratorium.

De controlerende ambtenaar moet bij de monstername zoveel mogelijk
gegevens verzamelen. Daarom dient ieder monster te worden begeleid door
een formulier, waarop de naam van de controlerende ambtenaar, de naam
en het adres van de eigenaar van het bedrijf, de naam van de producent,

het tijdstip en de plaats van de monstername, de verkoopsprijs, de grootte
van de aanwezige voorraad, de aanleiding tot de monstername, enz. zijn
aangegeven. Vooral bij voedselvergiftigingen is een zo uitgebreid mogelijke
anamnese onontbeerlijk. Thiel (1963) wijst erop, dat het vinden van
de oorzaak in een geval van voedselvergiftiging door micro-organismen uit
de groep der z.g. aspecifieke voedselvergiftigers moeilijk en zonder deskun-
dige monstername praktisch onmogelijk is.

Bij de monstername moet rekening worden gehouden met de aard en het
doel van het beoogde onderzoek in het laboratorium. In de eerste plaats
moet het monster — voor zover dit mogelijk is — zo groot zijn, dat één of
meerdere bepalingen naast elkaar kunnen worden verricht en zo nodig
een deel van het monster kan worden opgezonden naar een meer gespe-
cialiseerd laboratorium. Bestaat de te bemonsteren partij uit b.v. worsten,
gehaktballen, croquetten of vleesconserven, dan is het zeer gewenst, dat
zo mogelijk een gehele worst, gehaktbal, croquet of een geheel blik als
monster naar het laboratorium wordt gezonden. Voorts speelt de tijd, die
ligt tussen het moment van de monstername en het moment, dat dit mon-
ster in het laboratorium wordt gebracht, een zeer belangrijke rol. Wanneer
men b.v. monsters van gehaktballen of croquetten histologisch wil onder-
zoeken op de aanwezigheid van lebmaagslijmvlies, speelt deze factor tijd
een aanzienlijk minder belangrijke rol, dan wanneer men dergelijke mon-
sters wil gebruiken voor de bepalingen van het kiemgetal. Naast de duur
van het transport is ook de wijze, waarop het transport geschiedt, van
groot belang. Indien bacteriologisch onderzoek moet worden verricht,
dienen de monsters op steriele wijze te worden genomen, snel en op steriele
wijze te worden vervoerd, terwijl dit transport het beste onder koeling kan
plaatsvinden.

Het monster moet worden vervoerd in een speciale monsterzak, die ter
plaatse door een beëdigde controlerende ambtenaar dient te worden ver-
zegeld. Het zegel mag slechts in het laboratorium door een bevoegde, even-
eens beëdigde deskundige worden verbroken.

Aan het achterlaten van een tegenmonster zijn een aantal bezwaren ver-
bonden, die een nadere beschouwing nodig maken.

Allereerst kan de vraag worden gesteld, of het achterlaten van een tegen-
monster bindend moet worden voorgeschreven. Zo deze bevestigend be-
antwoord wordt, dan moet de eigenaar het recht hebben, af te zien van een
onderzoek van het tegenmonster. Hij kan dit reeds onmiddellijk bij de
monstername te kennen geven. Weet de eigenaar op dat moment echter
nog niet of hij het tegenmonster wil laten onderzoeken, dan moet het hem
mogelijk zijn op een later tijdstip alsnog van een onderzoek af te zien.
Wordt een tegenmonster achtergelaten, maar vindt geen onderzoek door
een deskundige plaats, dan zal de eigenaar van het bedrijf het tegen-
monster binnen een bepaalde tijd (b.v. twee weken) ongeschonden bij de
Keuringsdienst moeten inleveren. Hij mag het tegenmonster niet vernie-
tigen en ook niet verkopen, aangezien het tegenmonster als deel van het
totale monster moet worden beschouwd en aldus in het bezit van de
Keuringsdienst is overgegaan.

Moeilijkheden kunnen zich voordoen, indien de eigenaar niet de producent
van het voedingsmiddel is (Kotter, 1960). In de meeste gevallen neemt
de producerende firma de verantwoordelijkheid over, doch de producent
kan deze ook weigeren, omdat de verkoper het produkt ondeskundig be-
handeld zou kunnen hebben (Degenkolb, 1956). Wanneer in grote
levensmiddelenzaken vlees of vleeswaren van meerdere producenten wor-
den verkocht, kan de verkoper bij vergissing of moedwillig een foutieve
opgave verstrekken met betrekking tot de naam van de producerende
firma, de declaratie, de prijs, enz. In dergelijke gevallen is het voor de
werkelijke producent van belang, dat met zekerheid vaststaat, dat zijn
produkt werd onderzocht. Deze moeilijkheden kunnen worden voorkomen,
indien de producent zijn produkten van merktekens voorziet en bij de
leveringsvoorwaarden bepaalde afspraken worden gemaakt. Volgens
Degenkolb (1956) zou — ook tegen de uitdrukkelijke wens van de
eigenaar in — steeds een tegenmonster moeten worden achtergelaten,
wanneer de eigenaar van het bedrijf niet tevens de producent is en geen
machtiging van de producent kan tonen, dat hij mag afzien van een
tegenmonster.

Het tegenmonster heeft slechts een beschermende waarde, wanneer op
het officiële monster en op het tegenmonster vergelijkbare methoden van
onderzoek worden toegepast. De onderzoeker van het tegenmonster weet
zonder mededeling hierover van de zijde van de overheid niet, of het offi-
ciële vanwege deze laatste getrokken monster histologisch, chemisch, bac-
terioscopisch, bacteriologisch of serologisch zal worden onderzocht. Daar-
om zal reeds bij de monstername bekend moeten worden gemaakt, waar-
om het monster wordt genomen en welke methoden van onderzoek zullen
worden aangewend (Degenkolb, 1956; Kotter, 1960). Bovendien
kunnen in de loop van het onderzoek nog methoden worden toegepast, die
bij de monstername niet bekend worden gemaakt. Degenkolb (1956)
acht het noodzakelijk, dat hieromtrent eveneens mededeling wordt gedaan.
Aangezien een niet deskundige controlerende ambtenaar bij de monster-
name niet kan beoordelen welke onderzoekmethoden zullen worden toege-
past, stelt Kotter (1960) voor, om deze voorgenomen methoden vanuit
het laboratorium zo snel mogelijk per briefkaart aan belanghebbende mede
te delen.

Evenals het officiële vanwege de overheid getrokken monster dient ook
het tegenmonster snel te worden verzonden. Ook het tegenmonster moet
steriel worden verpakt en snel en onder koeling worden getransporteerd
(Schade, 1954). Een snel transport is niet alleen bij bacteriologisch
onderzoek noodzakelijk, ook de chemische samenstelling kan een wijziging
ondergaan. Blijft een tegenmonster (b.v. een worst) enige tijd liggen, dan
kan door uitdroging het watergehalte van het tegenmonster lager zijn, dan
het watergehalte van het officiële monster. Het onderzoek van een tegen-
monster heeft in de meeste gevallen slechts dan bewijskracht en is slechts
dan met het officiële monster vergelijkbaar, indien het tegenmonster on-
middellijk ter onderzoek wordt aangeboden (Degenkolb, 1956).

In sommige gevallen is het achterlaten van een tegenmonster niet moge-
lijk. Een dergelijk geval doet zich b.v. voor, wanneer in een bedrijf slechts
één conservenblik of één worst van een bepaalde produktie-charge aan-

wezig is. Het blik kan niet in twee delen worden verdeeld, aangezien dan
b.v. niet meer kan worden onderzocht of de inhoud steriel is. Ook is het
af te raden, om een worst doormidden te snijden, omdat het gewenst is,
dat bij histologisch, chemisch en bacteriologisch onderzoek over de gehele
worst kan worden beschikt.

Het achterlaten van een tegenmonster moet ook achterwege blijven bij de
z.g. geheime monstername (de controlerende ambtenaar maakt zich bij
de monstername niet bekend).

Schade (1954) wijst erop, dat het nemen van geheime monsters moet
worden beperkt tot zeer bijzondere gevallen. De eigenaar kan zich dan
alleen beschermen, indien hij bewijsstukken kan overleggen, waaruit blijkt,
dat hij eigener beweging reeds regelmatig monsters door een officiële des-
kundige heeft laten onderzoeken. Uit deze gegevens kan dan misschien
worden geconcludeerd, dat de producent geen gebrek aan zorg kan wor-
den verweten en dat hem geen opzettelijke overtreding van enig wettelijk
voorschrift ten laste kan worden gelegd (Schade, 1954).

Wil het tegenmonster bewijskracht bezitten, dan moeten monster en tegen-
monster identiek zijn. Bartels (1963) en G e r i g k (1964) willen deze
gelijkheid bij worsten bereiken door één worst in twee delen te verdelen.
Zoals reeds is vermeld, is deze handelwijze af te raden. Bij conserven is de
verdeling van een blik geheel onmogelijk, omdat na het openen van het
blik geen onberispelijk onderzoek meer mogelijk is (bepaling van het kiem-
gehalte, vaststelling van het gewicht, beoordeling van de verpakking, enz.).
Het achterlaten van een tweede worst of een tweede blik als tegenmonster
is aanvechtbaar, omdat twee worsten of twee blikken van éénzelfde charge
bacteriologisch, chemisch en histologisch niet identiek behoeven te zijn.
G e r i g k (1964 en 1965) en B a r t e 1 s (1963) refereren dissertaties van
Gummer t, Schellhase en Dollendorf, dier resp. broeiworsten,
leverworstconserven en bloedworstconserven van dezelfde charge met el-
kaar vergeleken. Zowel chemisch (water- en vetgehalte), histologisch en
histometrisch werden verschillen gevonden. Hoewel de histologische en
chemische verschillen betrekkelijk gering waren, staat nog niet voldoende
vast, of een tegenmonster in de vorm van een tweede worst of een tweede
blik bij de monstername aanvaardbaar is.

Naar mijn mening zullen bij de invoer van vlees en vleeswaren uit het
buitenland monsters moeten worden genomen en onderzocht. De hoeveel-
heid te nemen monsters alsmede de routine-methoden van onderzoek ver-
eisen een afzonderlijke studie. Het grote belang van het onderzoek van
monsters bij de invoer van vlees en vleeswaren uit het buitenland valt
echter niet te betwisten, aangezien de ingevoerde produkten in korte tijd
over een groot deel van het land kunnen zijn verspreid.

De controle op vlees en vleeswaren dient het algemeen belang en is prin-
cipieel een opgave van de overheid. De kosten, die ontstaan door de be-
drijfscontroles, de monstername en het onderzoek van de monsters zullen
in eerste instantie door de overheid dienen te worden gedragen (Kirch,

1953). Mijns inziens valt daarbij een bijdrage in de kosten door de ver-
schillende bedrijven (jaarlijkse heffing) te overwegen.
Het is billijk, dat de monsters door de overheid worden betaald. Dit geldt
zeker voor de routine-monsters. Wanneer vlees en vleeswaren in beslag
worden genomen in verband met een overtreding van enig wettelijk voor-
schrift, vervalt de betaling van de monsters, terwijl een vergoeding uiter-
aard ook achterwege kan blijven bij de monstername in het kader van de
bacteriologische bedrijfscontroles door middel van afdrukmethoden.
Quast (1962) acht het redelijk, dat ook het tegenmonster, dat als deel
van het totale monster wordt beschouwd, wordt betaald. Deze betaling
dient volgens Quast alleen dan plaats te vinden, wanneer de bedrijfs-
eigenaar het tegenmonster ook werkelijk door een officiële deskundige laat
onderzoeken, of wanneer hij het tegenmonster binnen de voorgeschreven
tijd bij de Keuringsdienst inlevert. In alle andere gevallen (verkoop, dan
wel vernietiging door de bedrijfseigenaar) vervalt de schadeloosstelling.
Quast aanvaardt daarmee het recht van de eigenaar, om zelf over het
tegenmonster te beschikken. Het onderzoek van het tegenmonster dient
geheel door de bedrijfseigenaar te worden bekostigd.

Ik ben Drs. J. J. M e 1 e s s e n en Drs. S. M. S e ij f f e r s, resp. directeur en onder-
directeur van het abattoir te Amsterdam, zeer erkentelijk voor hun opbouwende
kritiek.

Er wordt op gewezen, dat de controle op vlees en vleeswaren zich meer gaat bewegen
in de richting van de prophylaxis.

De controle op vlees en vleeswaren moet zich uitstrekken van het slachtproces via de
bewerking van vlees, de produktie van vleeswaren, het transport en de opslag tot de
verkoop van deze voedingsmiddelen aan de consument. Het toezicht in alle hiervoor
in aanmerking komende bedrijven zal in principe aan één en dezelfde controledienst
moeten zijn opgedragen.

Voor het resultaat van het toezicht is bepalend hoe grondig en hoe frequent er wordt
gecontroleerd. Het aantal te verrichten bedrijfscontroles hangt af van de aard van
de bedrijven. In een schema is het gewenste aantal controle-bezoeken per soort bedrijf
aangegeven.

Voor een degelijk toezicht is het nemen en onderzoeken van monsters onontbeerlijk,
voor welk onderzoek gebruik moet worden gemaakt van hulpmiddelen in een labora-
torium. De monstername dient volgens een bepaald schema te geschieden (routine-
monsters). Er moet rekening worden gehouden met de diverse soorten vlees en vlees-
waren, de aard der bedrijven, de aard en het doel van het beoogde onderzoek en het
transport van de monsters.

Er worden diverse soorten monsters onderscheiden, zoals routinemonsters, monsters
in verband met bacteriologische bedrijfscontroles, verdachte monsters, vervolgmonsters,
klachtmonsters, vergelijkende monsters en tegenmonsters. Ten aanzien van de beide
eerstgenoemde soorten zijn de gewenste aantallen jaarlijks te nemen monsters op-
gegeven.

Aan het achterlaten van tegenmonsters is een aantal bezwaren verbonden, die aan
een nadere beschouwing worden onderworpen.

De uit de controle voortvloeiende kosten behoren in eerste instantie ten laste te komen
\\an de overheid, waarbij een schadeloosstelling voor de te nemen monsters een
redelijke eis is.

Tenslotte wordt gewezen op het grote belang van het onderzoek van monsters bij de
invoer van vlees en vleeswaren uit het buitenland.

It is pointed out that meat and meat-products inspection is tending towards
prevention.

Meat and meat-products inspection should extend from the process of slaughter to
include meat-processing, production of meats, transport and storage and the sale
of these foods to the consumer. In principle, supervision in all the likely industries
will have to be in charge of a single inspection service.

The results of supervision will be determined by the thoroughness and frequency
of inspection. The number of inspection visits required is shown in a diagram.
Taking and testing samples is essential to thorough supervision and the aid available
in a laboratory should be used in studying samples. Sampling should be done on a
particular schedule (routine samples). The various types of meat and meat products,
the type of works, the character and object of the studies contemplated and the
transport of samples have to be taken into account.

A differentiation is made between various types of sample such as routine samples,
samples taken for the purpose of bacteriological studies, suspected samples, follow-up
samples, complaint samples, comparative samples and control samples. As regards the
two first-named types, the numbers of samples to be taken annually are stated.
There are a number of drawbacks to leaving control samples, which drawbacks are
discussed in detail.

The expenses incidental to inspection should primarily be chargeable upon the State,
compensation for the samples to be taken being a reasonable demand.
In conclusion, the vital importance of studying samples when meat and meat products
are being imported from abroad is stressed.

On signale le fait que le contrôle de viande et de charcuterie devient de plus en plus
prophylactique.

Il faut que l\'inspection de la viande et de la charcuterie s\'étende du processus
d\'abattage, en passant par la préparation de la viande, le production de charcuterie,
le transport et le stockage, jusqu\'à la vente de ces aliments au consommateur.
Un seul service de contrôle devra être en principe chargé de la surveillance dans
toutes les industries concernées.

La solidité et la fréquence du contrôle sont décisives pour le résultat de la surveillance.
Le nombre de contrôles industriels à faire dépend du caractère des exploitations.
Dans un schéma on a indiqué le nombre désirable des visites de contrôle.
Pour un contrôle solide il est indispensable de prélever et d\'examiner des échantillons,
lequel examen doit être fait avec l\'outillage d\'un laboratoire. La façon de prélever
des échantillons devra être standardisée selon un certain schéma (échantillons de
routine). Il faudra tenir compte des diverses espères de viande et de charcuterie,
du caractère des exploitations (industries), de la nature et du but de l\'examen en
question et du transport des échantillons.

On distingue diverses sortes d\'échantillons, comme les échantillons de routine, des
échantillons prélevés en vue de contrôles bactériologiques des exploitations, des
échantillons suspects, des échantillons complémentaires, des échantillons de récla-
mation, des échantillons comparatifs et des échantillons parallèles de contrôle. Pour
les deux espèces mentionnées les premières on a indiqué le nombre désiré d\'échan-
tillons à prélever annuellement. Les difficultés qu\'offre la déposition d\'échantillons
paralèles de contrôle, sont soumises à une considération plus détaillée.
Il faudra que les frais provenant du contrôle viennent en premier lieu à charge des
autorités, tandis qu\'une indemnisation des échantillons prélevés est une exigence
raisonnable.

On finit par signaler la grande importance de l\'examen d\'échantillons de viande et de
charcuterie importées de l\'étranger.

Es wird darauf hingewiesen, dass die Kontrolle auf Fleisch und Fleischwarcn sich
mehr und mehr der Prophylaxis zuwendet.

Die Kontrolle auf Fleisch und Fleischwaren muss sich von Schlachthaus über
Fleischvearbeitung, Fleischwarenproduktion, Transport und Lagerung bis zum
Verkauf dieser Lebensmittel an den Konsumenten erstrecken. Die Aufsicht in allen
hierfür in Frage kommenden Betriebe muss im Prinzip ein- und demselben Kontroll-
dienst übertragen werden.

Ausschlaggebend für das Resultat der Kontrolle ist, wie oft und gründlich dies
geschieht. Die Anzahl der vorzunehmenden Betriebskontrollen hängt von der Art
der Betriebe ab. In einem Schema ist die gewoinschte Anzahl Kontrollbesuche
anzugeben.

Für eine gründliche Untersuchung ist die Entnahme von Probe und deren Unter-
suchung unter Benutzung der Laboratoriumshilfsmittel unentbehrlich. Die Probe-
entnahme soll nach einem bestinmiten Schema vorgenommen werden (Planproben).
Es muss mit den verschiedenen Sorten Fleisch und Fleischwaren, der Betriebsart,
Art und Zweck der beabsichtigen Untersuchung und dem Transport der Proben
Rechnung gehalten werden.

Man unterscheidet verschiedene Probesorten wie Planproben, Proben in Verband
mit bakteriologischer Betriebskontrolle, Verdachtproben, Verfolgproben, Beschwerde-
proben, Vergleichsproben und Gegenproben. Hinsichtlich der beiden erstgenannten
Arten ist die erwünschte Anzahl der jährlich zu nehmenden Proben aufzugeben.
Dem Zurücklassen von Gegenproben sind einige Beschwerden, die einer näheren
Auseinandersetzung unterworfen werden, entgegenzuhalten.

Die durch Kontrolle entstehenden Unkosten gehen in ersten Instanz zu Lasten der
Regierung, wobei eine Entschädigung für die zu nehmenden Proben eine billige
Forderung ist.

Schliesslich wird auf die grosse Bedeutung der Untersuchung von Proben bei der
Einfuhr von Fleisch und Fleischwaren aus dem Ausland gewiesen.

Se llame la atencion hacia el control de carne y productos de came que se va mover
en la direccion de la prevention. El control sobre carne y productos de carne debe
extenderse del proceso de la matanza por la via de la hechura de carne, la pro-
duccion de productos de carne, el transporte y el almacenamiento hasta la vente de
estos productos alimenticios al consumidor. La vigilancia en todos estos negocios
debe ser engargado en principio a uno y lo mismo organo del control.
Determinado para el resultado de la vigilancia es, como a fondo y como frecuente,
uno hace el control. El numéro de los contrôles en los negocios depende de la clase
de los negocios. En un esquema es dado el numéro de las visitas de control deseadas.
Para una vigilancia respectable la toma y la investigacion de muestras es indispensable
para esta investigacion hay que utilisar expedicntes cn un laboratorio. La toma de
muestras tiene que suceder segun un esquema determinado (muestras de rudna).
Hay que tener en cuenta con diversas clases de carne y productos de carne, la clase
de los negocios, la manera y el proposito del examen perseguido y el transporte de
las muestras.

Se distingue diversas clases de muestras, como muestras de rudna, muestras con
motivo de control bacteriologico de negocios, muestras de reclamacion, muestras
comparativas y contramuestras. En cuanto a las dos clases mencionadas primeras,
estan dado los numéros de las muestras deseadas anual. Dejando abandonados las
contramuestras algunas objeciones estan aliados, las cuales son sometidos a una
consideracion mas detallada. Los gastos proviendos de esto control hay que poner
a cargo de la magistratura en primera instancia, la indemnizacion para las muestras
a tomar es una demanda razonable.

Por fin se llame la atencion para el grande interes de cxaminar muestras, importando
came y productos de carne del extranjero.

Bartels, H.: Kann eine Zweitprobe bei Blutwurstkonserven als Teil einer im
Rahmen der amtlichen Lebensmittelüberwachung gezogenen Probe im Sinne der
Vorschriften des Lebensmittelgesetzes angesehen werden? Fleischwirtschaft, 43,
1175, (1963).

Eos, A. W. A.: Bacterioscopisch en histologisch onderzoek van vleeswaren volgens
de methode „Brekenfeld". Proefschrift Utrecht, 1936.

Gate, L. ten: Eenvoudige en snelle bacteriologische bedrijfscontrole op vlees-
verwerkende bedrijven met agar-„worsten" in Rilsan-kunstdarm. Tijdschr. Dier-
geneesk., 88, 883, (1963).

Degenkolb, E.: Zur Entnahme und Untersuchung von Gegenproben. D. Schlacht-
u. Viehhof Zt., 56, 247, (1956).

Franssen, J. G.: Bacterioscopisch-histologisch gehaktonderzoek als hulpmiddel
bij de bedrijfscontrole. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1035, (1965).

G e r i g k, K.: Kann eine Zweitprobe bei Leberwurstkonserven als Teil einer im
Rahmen der amtlichen Lebensmittelüberwachung gezogenen Probe im Sinne der
Vorschriften des Lebensmittelgesetzes angesehen werden? Fleischwirtschaft, 44,
696, (1964).

Gerigk, K.: Probe und Gegenprobe bei Brühwürsten. Fleischwirtschaft, 45, 160
(1965).

Jordan, R.: Vorschläge zur Durchführung einer wirksamen Lebensmittelüber
wachung. Arch. Lebensm, hyg., 17, 5, (1966).

Kirch, G.: Die Untersuchungskosten bei der Probeentnahme. D. Schlacht- u
Viehhof Zt., 53, 132, (1953).

Kotter, L.: Aktuelle Fragen zur Lebensmittelüberwachung. Arch. Lebensm. hyg.
11, 207, (1960).

Quast, P.: Ein Beitrag zur Probenentnahme im Rahmen der tierärztlichen Lebens
mittelüberwachung unter besonderer Berücksichtigung der Gegenprobe. Arch
Lebensm. hyg., 13, 92, (1962).

Schade, H.: Der Wert und die Bedeutung der Gegenprobe bei der Lebensmittel
Überwachung. Fleischwirtschaft, 34, 72, (1954).

Thiel, W.: Nachweis von Lebensmittelvergiftungen unter besonderer Berück
sichtigung einer sachgemäszen Probenahme. D. Schlacht- u. Viehhof Zt., 63, 482
(1963).

Recently one of the authors (v a n L o e n, 1965 a, b) stated that optimum
performance can only be obtained with diets which have been balanced
according to the requirements i.a. for amino acids and energy of the species
for which they are intended. When formulating practical rations with
maximum nutritive value, it is always of primary concern to consider the
following interrelated factors:

Against the background of the general observations made on this subject,
the present survey deals in more specific detail with amino-acid recommen-
dations in pig nutrition.

The protein requirement of pigs — and of any other creature — is basi-
cally a requirement for amino acids. A considerable number of investigations
has been carried out to determine the qualitative and the quantitative
amino-acid requirements for optimum performance of pigs. It is quite
certain for the time being that for the pig 10 amino acids are qualified as
essential: arginine, histidine, isoleucine, leucine, lysine, methionine, phenyl-
alanine, threonine, tryptophan and valine.

To produce optimum performance the diet must provide these amino acids
in the proportion in which they are required by the pig. If a dietary protein
is characterized by a shortage of one or more essential amino acid(s), this
will limit the efficiency not only of all the other amino acids but of the
whole diet (law of minimum). This results in such adverse effects as
growth retardation, lower feed efficiency and undue formation of fat. In
spite of the fact that it is necessary to meet the pig\'s requirements in this
respect, current recommendations are rather conflicting. Table 1 where for
a basis of comparison of the various amino-acid recommendations all data
are expressed as a percentage of lysine (lysine = 100), gives some examples.

1 Part II of a lecture presented by the first author at the Symposium of the
International Exhibition „Chemistry in Industry, Construction and Agricul-
ture", Moscow, September 11 - 26 (1965).

2 Dr. A. van Loen; Dutch State Mines (DSM), Agricultural and Food Products
Division, Dept. Technical Application and Development, Heerlen, the Nether-
lands.

3 Ir. P. J. Jenneskens and U. Pauzenga; Dutch State Mines (DSM), Gentral
Laboratory, Dept. Biological Research, Geleen, the Netherlands.

Amino-acid recommendations for pigs as compiled from literature
(lysine — 100)

Amino acid Arg. Cys. His. He. Leu. Lys. Met. Met. Phe. Thr. Trp. Tyr. Pile. Val. Lys.

The relatively great discrepancy shown in Table 1 suggests limited infor-
mation not only about the requirements for all the essential amino acids but
also, and may be more, about the background against which they have to
be determined. The situation is apparently even more confused for lysme,
given the results of determinations concerning the requirement of pigs, as
is indicated in Table 2. The scarcity of relevant data for finishing pigs is
obvious.

It should be stressed that particularly the recommended lysine level for
growing pigs from 25 to 75 lbs (about 10 to 30 kg) of live weight has been
subject to quite considerable changes during the past few years. The latest
recommendation of the National Research Council (USA) published in
1964 (nr. 1192) says the lysine level should be 0.75 per cent instead of
0.65 per cent as recommended earlier (1959) for growing pigs of the same
„age". But according to the recent experimental results of C r e h a n et al
(1964), B ak k er (1965), and based also on our own experimental work,
this is still too low to effect maximum performance. It was conclusively
demonstrated that for the growing pig up to about 40 kg of live weight
0.95 - 1.0 per cent of lysine is much nearer optimal.

To complete the picture there is no doubt that the age and the physiological
stage of the animal will change its ability to synthesize amino acids and
thus also have an influence on the assortment and the amount of the
essential amino acids that must be present in the diet.

The data mentioned in Table 2 give also rather conflicting opinions as to
the protein requirement. Though pigs are generally considered to have a
relatively low requirement for protein as such, nevertheless many formulas
today prescribe for practical pig diets "excessive" amounts of protein. The
only reasonable explanation is the attempt to meet the requirements for
amino acids. Still, in most diets formulated in this apparently safe way there
usually exists at least a borderline deficiency of one or more amino acids in
spite of the high dietary protein content. Borderline deficiencies are rather
common if the often considerable variations in amino-acid content of in-
gredients owing to variety, environment and time of harvest, etc. are con-
sidered. But as a consequence growth and feed efficiency are impaired.

As early as 1911 was stated by Osborne and Mendel that opdmum
performance can be obtained at lower levels of dietary protein if a balan-
ced protein is provided. Recently some authors have produced data which
show that quite a satisfactory performance can indeed be obtained with
pigs fed at protein levels lower (over 20 per cent relative) than are cur-
rently recommended, provided the amino-acid balance of the ration ap-
proaches optimum {i.a. S e w e 11, 1965; VanLoen ei al, to be published
(a)). This certainly implies that the protein content as such is of minor
importance.

On the other hand, it must be born in mind, as was emphasized also by
S e w e 11 (l.c.) and S n e t s i n g e r ( 1963), that from a physiological point
of view the non-essential amino acids as a source of nitrogen are just as
indispensable as the essential amino acids as such. The non-essential amino
acids must be provided by means of the diet; either by supplying them as
such or in the form of other non-specific nitrogen compounds.
If this is not done, a portion of the essential amino acids — possibly needed
to effect optimum balance — will be utilized to supply the nitrogen required
in the synthesis of the non-essential amino acids. This will considerably
impair the nutritive value of the diet. Generally, however, the dietary
proteins provide sufficient amounts of non-essential amino acids.

It was suggested i.a. by M i t c h e 11 (1950) that the high degree of correla-
tion observed between the proportions of the essential amino acids contained
in tissue protein and the requirements as known for these amino acids for
several species of animals might give an indication to establish a correct
amino-acid pattern for the dietary protein in their feeds, i.e. a correct
amino-acid balance. The suggestion is based on the concept that although
the body\'s requirements for amino acids are related to the replacement of
essendal tissue constituents degraded in catabolism (maintenance), to the
formation of new tissue (growth), and/or to specific production characteris-
tics (reproduction, lactation), the two latter functions dominate the animal\'s
requirement for amino acids. And in the case of the pig — for all practical
purposes an animal of which fast and efficient growth is the only prepon-
derant point of interest — the growth process will almost certainly do so.
Recent investigations revealed a surprisingly constant proportion of the
individual amino acids in complete carcasses of pigs of different ages
(Curtin «i a;., 1952; Madsen ei 1965).

On the basis of these investigations and our own research in this respect
(V a n L o e n al, to be published (b) ) the amino-acid reference pattern
which should be recommended for growing and finishing pigs as listed in
Table 3 has been established as a reference pattern for practical pig
rations.

The relation between the amino-acid pattern in a diet and the nutritive
value of this diet can be best revealed by computing for each amino acid
its relative content from the corresponding value in the tissue protein. The
essential amino acid limiting the nutritive efficiency of the protein will
appear as the one whose relative value is the lowest.

Feeding trials, based upon the essential amino-acid reference pattern men-
tioned above, did result in rather remarkably good performances. This

pattern is tiierefore used as a reference for the proportion in which the
essential amino acids should be present in pig diets, or in other words:
a correct amino-acid balance in a pig diet is then established when the pro-
portions of these amino acids in the diet are about equal to the proportions
of these amino acids in the tissue protein.

Further investigations in order to establish the "ideal" amino-acid reference
pattern are continuously running. For the time being, however, there are
no reasons to doubt the practical fitness of the recommended reference
pattern. The absolute quantities in which these amino acids have to be
present still remains to be defined, which will be discussed in the next
paragraph.

It has been knovm for a long time that the individual eats primarily to
satisfy its energy requirement. It is furthermore a well-established fact that
the energy requirement — for each species depending on genetic factors —
incre^es with its physiological age (indicated by weight in kg). The
caloric density of a ration is one of the most important controlling factors
for the optimum amino-acid content of the ration. It will be obvious that
the answer to the question whether or not all of the supplemented amino
acid(s) needed to effect amino-acid balance can be utilized, will depend
largely upon the energy content of the diet. Several studies indicate that
expression of individual amino-acid requirements for maximum weight gain
and lean tissue formation, stated in terms of grams of amino acids per unit
of energy, would provide a workable schedule for pigs in all stages of
development (Evans, 1962; Pond ei al., 1964).

From the results of i.a. the extensive studies by R o b ins o n et al. (1964 a,
b and c) with pigs its can be concluded that the lysine requirement is
proportional to the energy content of the ration, and that growth rate in-
creases up to a physiological optimum with increasing energy intake. From
the available data and from our own investigations it was derived that

in relation to the physiological age the in Table 4 indicated lysine-to-energy
rations will ensure optimum performance in growing and finishing pigs.
Thus, in order to express the amino-acid requirements as a per cent of diet
they must be related to the energy level of the diet, and to factors govern-
ing the energy needs of the individual.

It may be clear that the nitrogen requirement though of minor practical
importance as mentioned before, should be fullfilled also because nitrogen
as such could become a limiting factor too. Many studies over the last few
years have indicated a lysine-to-protein ratio of about 6 per cent.
In conjunction with the total of essential amino acids as provided by Table
3, a ratio between essential nitrogen (EN) and non-essential nitrogen
(NEN) of about 1.1 : 1.0 is considered to be fit.

recommended lysine
level at a constant
energy of level of
SE = 65 ± 5
(in per cent of diet)

*) Energy level expressed as Starch Equivalent (SE) according to N e h r i n g «J al.
(1963).

In order to balance a pig diet with respect to its amino-acid pattern and
to its optimum amino acid-to-energy ratio both the recommended amino-
acid reference pattern (Table 3) and the recommended lysine-to-energy
ratios (Table 4) provide appropriate values for a successful practical
approach. The quality of any given formula — with regard to the question
whether an amino acid or the energy is the limiting factor — can be
assessed by calculating the ratios of all amino-acid percentages to the lysine
percentage, and equally the ratio of the energy to the lysine percentage.
These ratios must then be compared with the data given in Tables 3 and 4,
viz. by dividing each ratio by the recommended values. The smallest num-
ber thus found indicates the limiting factor, which can be one of the essen-
tial amino acids or the energy. This procedure can be facilitated to a large
extent by using the diagram shown in Figure 1.

The need for amino acids is related to the indicated reference pattern on
the one hand and to the energy requirement guided by the physiological
age of the individual on the other.

Each particular amino acid has its own vertical bar. The abscissae for the
various amino-acid bars are chosen proportional to the reference pattern.
The abscissae for the various lysine-to-energy bars indicate the ratio of the
distances between any lysine-to-energy bar and the lysine bar to zero, which
equals the amino acid-to-energy ratio in accordance with the optimum
amino-acid and energy level with respect to physiological age.
The (known) amino-acid contents of the ration are plotted on these bars,
using the scale on the left verdcale axis. Likewise the energy content is
plotted on the ordinate which is scaled on the right in starch equivalent
(SE) and feed units (FU). The data mendoned for SE are calculated
values according to the energy factors which were established experiment-
ally by Nehring ef fl/. (1963).

The point of intersection of the line drawn through the origin and the
lowest plotted point on one of the amino-acid bars, and the horizontal line
drawn through the energy level indicates the lysine-to-energy ratio of that
particular diet as indicated in Figure 2. This indicates at the same time
whether a particular amino acid or the energy is the limiting factor with
respect to the nutritive value of the diet, thus whether the diet is balanced
or not, and, moreover, whether the diet must be adjusted for that particular
limiting factor.

It is obvious that the choice of the amino-acid (lysine)-to-energy ratio is
more or less arbitrary within a certain range, and is depending particu-
larly, on the specific habits of adjusting the quality of the feed to a parti-
cular age. That means whether it concerns either a "one stage" feed, or a
"two stage" feed, or even a "three stage" feed. It is quite a reasonable
supposition that nutritional knowledge and skilled experience are prepon-
derant in determining the situation of a particular energy bar on the abs-
cissa with respect to a feed which has to be given to a specifically aged
group of pigs. From this, it follows that the number of possible "balanced"
diets to be determined diagrammatically is relatively great.
In practically all commercial rations for pigs lysine proves to be the first
limiting amino acid as indicated in Figure 3. The amino-acid values of the
ration have been plotted on the relevant bars, as the actual energy level on
the ordinate axis (right). The unbalance becomes obvious by drawing a
line from the zero point through the lowest point, i.e. lysine. Both a lysine
content of 0.75 per cent and SE of about 65 are quite common findings
with respect to commercial rations. But it should be stressed, that a lysine
content of 0.75 per cent is definitely too low according to the requirement
of pigs of 20-35 kg of live weight, which is at least 1.0 per cent.
The magnitude of the deficiency of the first limiting amino acid can be
determined by drawing a line from the zero point through the point for the
second limiting factor, in this case the energy. From Figure 3, it can easily
be derived that the Maximum Efficient Supplementation (MES) of the
first limiting amino acid, lysine, is dcteiTnined by the difference between its
content in the diet and the level indicated by the line drawn, i.e. until ba-
lance is reached with the actual energy level, and amounts to 0.25 per cent
of lysine.

From Figure 4 it may be clear that the line drawn from the zero point
through the point of the first limiting amino acid up to the energy bar
relevant for pigs of 20-35 kg of live weight indicates both a lysine and an
energy shortage. Lysine is the first, threonine the second limiting amino

Lysine-to-energy ratio for an optimum balanced diet for pigs of about 25 kg of live

Lysine-energie verhouding voor een optimaal uitgebalanceerd rantsoen voor varkens

De verbetering van de kwaliteit van een varkensrantsoen door tegelijkertijd èn het
lysinegehalte èn het energiegehalte te verhogen.

acid. The actual energy level, however, is too low with respect to the energy
requirement under the usual feeding conditions. In order to improve the
quality of the diet in accordance with the requirement of the pig, it is
necessary to increase both the lysine and the energy level until balance is
reached with threonine. Thus, the magnitude of the deficiency of the first
limiting amino acid (lysine) and of the energy, is determined by drawing
a line from the zero point through the threonine point up to the energy
bar relevant for that particular age. Supplementation with Isyine up to the
level of the second limiting amino acid without increasing the caloric value
of the diet wil thus be useless.

When the pig is growing older more energy is required and consequently
has to be given. Thus, in order to economize pig industry on the basis of
supplying the animal with a balanced diet it is of primary concern to intro-
duce an increase in energy level according to physiological age rather than
to fix the program on an "one stage" ration throughout the fattening
period. In the latter case the energy will undoubtedly become a limiting
factor in itself as demonstrated once more in Figure 5.
Investigations with rations with a density changing as function of time
have, moreover, taught that those amino acids limiting in initial stages
remain definitely limiting throughout the fattening period. In the case of a
growing density of the feed the extent to which the limiting amino acid is
deficient, may even increase. It appears that, with the exception of lysine,
the other essential amino acids mostly admit of an increase in the caloric
value.

The data mentioned in Figure 5 demonstrate primarily both a lysine and
an energy shortage. For pigs of 20-35 kg of live weight an increase in both
the lysine level (MES = 0.27%) and the energy level is in accordance
with the requirements of animals of this physiological age.
It may be clear that an improvement of the ration can already be obtained
by adding 0.19 per cent of L-lysine. HCl, i.e. until balance is reached with
the actual energy level. But it should be emphasized that this energy level
is definitely too low with respect to the actual requirement. In order to
reach maximum results, therefore, one should increase the energy level of
the rations for pigs of 35-60 kg of live weight and for pigs over 60 kg of
live weight, as indicated in Figure 5, according to the system of feeding.
From this it follows that the balance between the essential amino acids
remains unchanged throughout the fattening period which was the actual
objective indeed.

From a physiological point of view this practice, however, could find its
restriction in the potential, the genetic make-up, of the animal to make a
proper use of the concentrated feed. However, this method of balancing
rations has proved to be fit both from the theoretical assumptions and the
practical results of our experimental work.

Finally, it should be emphasized that a constant energy level maintained
throughout the fattening period is connected with a necessarily decreasing
lysine level as indicated in Table 4. It is quite easily to conclude that this
policy does never guarantee the best possible results, neither from a nutri-
tional point of view nor from an economic.

In pig nutrition lysine occupies a key position, not only since it is the first
788

limiting amino acid in all cereals and oil seeds (except soybeans), but also
because lysine is of primary importance for tissue growth.
Mertz et al. (1949) were the first to show experimentally that lysine is
an essential factor in growing pigs. It should be noted, that depending on
the composition of a ration methionine or an other e.ssential amino acid
could be the first limiting factor also in a number of cases.
With respect to lysine a large number of experiments have been carried out
on supplementation to all types of rations, such as maize-soybean oil meal
rations (Evans, I.e.; Hutchinson et al., 1957 a, b; Magruder et
al, 1961; Pfander and Tribble, 1955), maize-cottonseed meal rations
(Dyer et al, 1952; Miner et al, 1955), maize-groundnut meal rations
(Vipperman et al, 1963), barley-groundnut meal rations (Evans,
1960; J o n e s al, 1962), sesame seed meal type diets (M c W a r d ei al,
1959), linseed meal and other vegetable feedstuffs. Some experiments have
also been carried out with maize or milocom as the sole protein source, and
with barley in combination with various other feeds.

From the literature favourable results are known of lysine supplementation
under very differing conditions to diets consisting mainly of ingredients of
vegetable origin. It can be concluded that lysine is indeed the first limiting
amino acid in nearly all types of commercial practical rations for pigs.
It has also been found, however, that a combination of a relatively large
number of ingredients generally lowers the chance of nutrient deficiencies,
while various types of compound feeds as used by Hogendoorn
(1960), Hirschfeld and Hogendoorn (1962), Bakker (l.c.)
and in our own investigations show favourable response to lysine supplemen-
tation both in terms of improvement of growth and feed efficiency. From
these studies it follows also that diets consisting solely of ingredients of
vegetable origin must demonstrate growth retardation and impairment of
feed efficiency, because the shortage of lysine will limit the nutritive value
of the diet considerably.

The inconsistency in the results published so far seem to some extent to be
attributable to the variability of both the total and available lysine content
of many ingredients. On the other hand, it is obvious that attempts to meet
the requirements for amino acids by increasing the protein content up to
excessive levels not only introduce the risk of an unbalance but are in fact
misleading because a high protein level does not guarantee a correct ba-
lance relative to the requirement. Actually it is a wastage of protein which
is a kind of luxury not to be tolerated, since the protein shortage in the
world is becoming more and more alarming. Successful supplementation
with the first limiting amino acid, implying amino acid balance in itself,
provides — it may be stressed — optimum performance at lower levels of
dietary protein. It is rather curious, however, that the most important con-
trolling factor for the overall balance, viz. the energy, has hardly been
taken into consideration with respect to amino-acid nutrition in pigs. Yet,
there is no doubt that any nutrient unbalance which has been caused by
low or high energy can be corrected respectively either by increasing the
caloric density until balance is obtained with the other nutrients or by
decreasing the other nutrients until they are in balance with energy.
It is evident, therefore, that the main explanation regarding the above men-
tioned more or less conflicting results is that the diets as such are not ba-
lanced as to energy and the other nutrients (amino acids). That is the chief

reason why lysine supplementation leads to a response varying from 5 to
350 per cent! To attain maximum response on lysine supplementation both
from a nutritional and an economic point of view, it is a "must" to establish
balance between the requirements for amino acids and energy.

In particular attention may be drawn to the carcass quality in connection
with the above-working schedule. It is quite understandable that an energy
excess will lead to fatter carcasses.

A large excess of energy can be noticed in rations used e.g. in the U.S.A.,
mainly owing to the extensive use of maize. It is, therefore, quite likely that
a very high percentage of the pork is over-fat due to the feeding of inade-
quate (i.e. unbalanced) rations (Wallace, 1964). In Europe generally
rations with less energy excess are used, one of the results being that the
carcass quality of the pigs is better.

It is worthwile in this respect to determine not only minimum but parti-
cularly maximum requirements if quality meat is to be obtained economic-
ally from heavy pigs. It will be clear that supplementation with the first
limiting amino acid will decrease the relative excess of the other amino
acids.

Low-protein rations properly balanced by supplementation with lysine
produce therefore leaner carcasses than unsupplemented low-protein rations,
as was shown by Brooks and Thomas (1959), Kropf et al. (1959),
Bowl and (1962), J o n e s ef aZ. (I.e.), Gahilly ei aZ. (1963), Niel-
sen eJ al. (1963).

Also Clausen (1959- 1964) has collected a large number of data
showing that amino-acid supplementation of protein concentrates fed as
supplements to barley diets have also effected striking improvements in the
carcass leanness of the Danish pigs.

It should be stated finally that in this field knowledge of the relation
between amino-acid supplementation and lean meat development opens up
the possibility of effecting considerable improvement in meat quality.

Against the background of the general observations made on the subject of amino
acids in animal nutrition, the authors are dealing now in more specific detail with
amino-acid recommendations in pig nutrition.

The protein requirement of pigs is basically a requirement for amino acids. If a
dietary protein is characterized by a shortage of one or moie essential amino acid(s),
this will limit the efficiency not only of all the other amino acids but of the whole
diet (law of minimum).

Table 1 suggests limited information not only about the requirements for all the
essential amino acids but also, and may be more, about the background against
which they have to be determined. The situation is apparently even more confused
for lysine (Table 2).

The amino-acid reference pattern listed in Table 3 is recommended as a reference
pattern for practical pig rations for growing and finishing pigs. The absolute quanti-
ties in which the essential amino acids have to be present in the ration are controlled
by the caloric density of the ration. It is argued that in relation to the physiological
age the in Table 4 indicated amino-acid (lysine)-to-energy ratios will ensure
optimum performance in growing and finishing pigs. A practical method to balance
a pig diet with respect to both amino acids and the energy is described. Several
examples are given (Fig. 1-5).

The importance of supplementing pig rations with crystalline amino acids which are
available nowadays (lysine and methionine) is stressed. Finally the attention is
drawn to the relation between amino-acid supplementation and lean meat
development.

Auteurs houden zich in het onderhavige in het bijzonder bezig met aminozuur-
aanbevelingen in de varkensvoeding en wel tegen de achtergrond van meer algemene
beschouwingen over aminozuren in de diervoeding.

Fundamenteel gezien is de eiwitbehoefte van varkens een behoefte aan aminozuren.
Indien een voedingseiwit wordt gekenmerkt door een tekort aan een of meer essentiële
aminozuren dan zal dit niet alleen de benutbaarhcid beperken van alle andere amino-
zuren, maar ook van het hele voer (wet van het minimum).

Tabel 1 verschaft nadere gegevens over de behoeften voor alle essentiële aminozuren
en over de achtergrond waartegen deze moeten worden vastgesteld. Waar het de
behoefte aan lysine betreft, is de situatie betrekkelijk verward (tabel 2).
Het aminozuurreferentiepatroon vermeld in tabel 3, wordt aanbevolen als referentie-
patroon voor praktische voeders voor mestvarkens. De absolute hoeveelheden waarin
de essentiële aminozuren in het voer aanwezig moeten zijn, worden beheerst door het
energiegehalte van het voer.

.\\uteurs stellen, dat met betrekking tot de fysiologische leeftijd de in tabel 4 vermelde
aminozuur (lysine)-energieverhoudingen optimale resultaten zullen verzekeren bij
mestvarkens. In dat verband wordt een beschrijving gegeven van een praktische
methode om varkensvoeders te balanceren met betrekking tot zowel aminozuren als
de energie. In fig. 1 - 5 worden enkele voorbeelden gegeven.

Er wordt de nadruk gelegd op het belang van suppletie van varkensvoeders met
kristallijne aminozuren die tegenwoordig beschikbaar zijn (lysine en methionine).
Tenslotte wordt de aandacht gevestigd op de relatie tussen aminozuursuppletie en
de ontwikkeling van meer mager vlees.

Dans le présent article les auteurs s\'occupent en particulier des recommandations sur
les acides aminés dans le fourrage des porcs, et notamment dans le cadre de con-
sidérations plus générales sur les acides aminés dans l\'alimentation des animaux.
Au fond le besoin de protéines des porcs est un besoin d\'acides aminés. Si une
protéine alimentaire est caractérisée par une déficience d\'un ou de plusieurs acides
aminés, ceci ne limitera pas seulement l\'utilisabilité de tous les autres acides aminés,
mais aussi du fourrage entier (loi du minimum).

La table 1 comprend des donnes plus détallées sur les besoins de tous les acides aminés
essentiels et sur le cadre dans lequel il faudra les déterminer. En ce qui concerne le
besoin de lysine, la situation est relativement embrouillée (table 2).
Le modèle de référence des acides aminés figurant dans la table 3 est recommandé
comme modèle de référence pour les fourrages pratiques destinés aux porcs à
l\'engrais. Les quantités absolues dans lesquelles les acides aminés essentiels doivent
être présents dans le fourrage, sont dominée par la teneur en énergie du fourrage.
Les auteurs avancent l\'opinion que par rapport à l\'âge physiologique les proportions
mentionnées dans la table 4 entre l\'acide aminé (lysine) et l\'énergie assureront des
résultats optimaux chez les porcs à l\'engrais. Dans cet ordre d\'idées on donne une
description d\'une tnéthode pratique pour balancer le fourrage de porcs par rapport
aux acides aminés et à l\'énergie.

On accentue l\'intérêt d\'un addition aux fourrages de porcs d\'acides aminés cristallins
que sont actuellement disponibles (lysine et méthionine).

On finit par fixer l\'attention sur la relation entre l\'addition d\'acides aminés et
l\'accroissement augmenté de la viande maigre.

Im Vorliegenden besprechen die Autoren empfehlenswerte Aminosäuren für die
Schweinefütterung im Rahmen allgemeiner Betrachtungen über Aminosäuren im Tier-
futter überhaupt.

Ursachlich gesehen, ist der Eiweissbedarf der Schweine ein Bedarf an Aminosäuren.
Falls ein Nahrungseiweiss durch ein Defizit an einer oder mehreren essentiellen
Aminosäuren gekennzeichnet ist, begrenzt dies nicht nur die Ausnutzung aller anderen
Aminosäuren, sondern auch die des gesamten Futters (Minimumgesetz).
Tabelle 1 enthält nähere Angaben über den gesamten Bedarf an essentiellen Amino-
säuren und den rahmen, in welchem diese ermittelt werden müssen. Bezüglich des
Lysinbedarfs ist die Situation ziemlich verworren (Tabelle 2).

Das Amino-Referenzmuster in Tabelle 3 wird als Referenzschablone praktischer
Futterzusammenstellungen für Mastschweine empfohlen. Die absoluten Mengen der
essentiellen Aminosäuren, die im Futter vorhanden sein müssen, werden durch den
Energiegehalt des Futters bestimmt.

Die Autoren setzen voraus, dass bezüglich des physiologischen Alters die in Tabelle 4
aufgeführten Aminosäure-(Lysin)-Energieverhältnisse bei Mastschweinen optimale
Resultate ergeben werden. Im Zusammenhang hiermit wird eine praktische Methode
wiedergegeben um Schweinefutter sowohl in bezug auf der Aminosäuren als auch auf
die Energie auszubalancieren. In Figur 1-5 werden einige Beispiele gegeben.
Es wird nachdrücklich auf die Wichtigkeit einer Ergänzung des Schweinefutters durch
Zugabe kristalliner Aminosäuren (Lysine und Methionin), die zurzeit vorhanden
sind, hingewiesen.

Schliesslich wird noch auf die Beziehung zwischen der Aminosäurenzugabe und dem
vermehrten Anwachs von Magerfleisch gewiesen.

Los autores se ocupan en particular con las recomendaciones de amino-acido en la
alimentacion de cerdos y bien contra el fondo de consideraciones générales sobre
amino-acidos en la alimentacion de animales.

Visto fundamental, la necesidad de proteinas en cerdos es una necesidad a los amino-
acidos. Si una proteina de alimento es caracterisada por una falta de uno o mas
amino-acidos esenciales, entonces esta no limitara solamente el uso de todos los otros
amino-acidos pero tambien del alimento completo (Ley del minimum).
Tabla 1 suministra datos con detalles sobre las necesidades para todos amino-acidos
esencliales y sobre el fondo en cual hay que fijar las. Concemiente a la necesidad de
lisinia, la situacion es bastante enredada (tabla 2).

El patron de referenda de amino-acidos mencionado en la tabla 3, es recomendado
como patron de referenda para alimentos practicos de cerdos de engorde. Las
cantidades absolutas de los amino-acidos esenciales que deber ser présentes en cl
alimento, son dominadas por el contenido de energia en el alimento.
Los autores supongan que a relacion al edad fisiologica, el amino-acido mencionado
en la tabla 4 (lisinia)-relaciones de energia aseguran resultados optimales en cerdos
de engorde.

En esto respecto es dado una description del metodo pracdco para balancear alimentos
de cerdos a relacion a los amino-acidos como a la energia.
En figures 1 - 5 se ha dado algunos ejemplos.

Se ha puesto el acento sobre la importancia de suplir alimentos de cerdos con amino-
acidos cristallinos, los cuales son disponibles ahora.

Por fin se ha puesto la atencion sobre la relacion entre suplir amino-acidos y el
desarrollo de carne mas delgado.

Bakker, Y. Tj.: Proc. CLO meeting Utrecht; („Wetenschap voor de Praktijk"),
70, (1965).

Becker, D. E.: Balancing swine rations, Univ. III. Coll. Agr. Circ. 811, (1959).
Becker, D. E., U 11 r e y, D. E. and T e r r i 11, S. W.: ]. Anim. Sci., 13, 346,
(1954 a).

]. Anim. Sci., 13, 611, (1954 b).
Bellis, D. B.: Anim. Prod., 3, 331, (1961).
Bowland, J. P.: J. Anim. Sci., 21, 852, (1962).

B r i n e g a r, M. J., L o o s 1 i, J. K., W i 11 i a m s, H. H. and M a y n a r d, L. A.:

Feder. Proc., 8, 379, (1949).
Brinegar, M. J., Williams, H. H., Ferris, F. H., L o o s 11, J. K. and

Maynard, L. A.: ƒ. Nutr., 42, 129, (1950a).
Brinegar, M. J., Williams, H. H., L o o s 1 i, J. K. and Maynard, L. A.:

Fed. Am. Soc. Exptl. Biol., 9, 353, (1950 b).
Brinegar, M. J., L o o s 1 i, J. K., Maynard, L. A. and Williams, H. H.:

/. Nutr., 42, 619, (1950 c).
Brooks, C. C. and Thomas, H. R.: /. Anim. Sci., 18, 1119, (1959).
Cahilly Jr., G. M., Miller, R. F., Kelly, R. F. and Brooks, C. C.: J.

Anim. Sci., 22, 726, (1963).
Catron, D. V., Acker, D. C., A s h t o n, G. C., M a d d o c k, H. M. and

Speer\', V. C.: J. Anim. Sci., 12, 910, (1953).
Chance, R. E., G e r m a n n, A. F. O., Beeson, W. M. and M e r t z, E. T.:

J. Anim. Sci., 17, 1161, (1958).
Clausen, H. et al.: Experiments with pigs. Rept. -Ann. Meet. Nat. Res. Inst.

Anim. Husb., Copenhagen (1959, 1960, 1961, 1962, 1963, 1964).
Crehan, M. P., Lodge, G. A. and Lewis, D.: Univ. Nottingham, School of

Agric., Rept., 94, (1964).
Curtin, L. V., Abraham, J., Williams, H. H., L o o s 11, J. K. and

Maynard, L. A.: Feder. Proc., 11, 349, (1952).
Dammers, J.: Tijdschr. Diergeneesk., 80, 361, (1955).

D y e r, I. A., H a r r i s o n, J. T., N i c h o 1 s o n J r., W. S. and C u 11 i s o n, A. E.:

ƒ. Anim. Sci., 11, 465, (1952).
E vans, R. E.: ƒ. Agric. Sci., 54, 266, (1960).
Evans, R. E.: /. Agric. Sci., 58, 209, (1962).

G er mann, A. F. O., M e r t z, E. T. and Beeson, W. M.: J. Anim. Sci., 17,
52, (1958).

Hirschfeld, W. K. and H o g e n d o o r n, L.: Personal communication (1962).
Hogendoorn, L.: Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1455, (1960).
Hutchinson, H. D., Terr ill, S. W., Jensen, A. H., Becker, D. E.
and Norton, H. W.: /. Anim. Sci., 15, 1236, (1956).

H u t c h i n s o n, H. D., J e n s e n, A. H., T e r r i 1 1, S. W., B e c k e r, D. E. and

Norton, H. W.: J. Anim. Sci., 16, 553, (1957 a).
Hutchinson, H. D., J e n s en, A. H., T e r r i 11, S. W. and Becker, D. E.:

ƒ. Anim. Sci., 16, 558, (1957 b).
Jones, A. S., Hepburn, W. R., C a d e n h e a d, A. and B o y n e, A. W.:

Anim. Prod., 4, 185, (1962).
Kropf, D. H., Bray, R. W., Phillips, P. H. and G r u m m e r, R. H.:

ƒ. Anim. Sci., 18, 755, (1959).
Madsen, A., Mason, V. C. and W e i d n e r, K.: Ann. Forsogslaboratoriets

Arbog (Copenhagen), 275, (1965).
M a g r u d e r, N. D., Sherman, W. C. and R e y n o 1 d s, W. M.: ƒ. Anim. Sci.,
21, 573, (1961).

J e n s e n, A. H.: ƒ. Anim. Sci., 18, 1059, (1959).
Meade, R. J.: J. Anim. Sci., 15, 288, (1956).

Meade, R. J. and Teter, W. S.: ƒ. Nutr., 60, 609, (1956).
Mertz, E. T., Shelton, D. C. and B e e s o n, W. M.: ƒ. Anim. Sci., 8, 524,
(1949).

J. Anim. Sci., 14, 24, (1955).
Mitchell, H. H.: Some species and age differences in amino acid requirements,
in Protein and amino acid requirements of mammals, ed. by A. A. A 1 h a n e s e,
Acad. Press, N.Y. (1950).
National Research Council (NRG): Nutrient requirements of domestic
animals. II. Nutrient requirements of swine. (NAS - NRG Publ 648) Washington,
D.G., (1959).

National Research Council (NRC): Nutrient requirements of domestic
animals. II. Nutrient requirements of swine. (NAS - NRC Puhl 1192). Washington,
D.C., (1964).

N e h r i n g, K., Hoffmann, L. und S c h i e m a n n, R.: Arch. f. Tierernährung,
13, 193, (1963).

Sci., 22, 454, (1963).
O s b o r n e, T. B. and M e n d e 1, L. B.: Bull. No. 156, Parts I and II, The Carnegie

Inst, of Wash., (1911).
Pf an d e r, W. H. and Tribble, L. F.: ƒ. Anim. Sci., 14, 545, (1955).
Pond, W. G. and Jones, J. R.: Swine Mimeo 63-6, W.G.P./7 - 63 - 31 - 100 - 6
(1963).

Feed Manuf., 50, (1964).
Robinson, D. W., Morgan, J. T. and Lewis, D.: J. Agric. Sci., 62, 639,
(1964 a).

Robinson, D. W., Morgan, J. T. and Lewis, D.: ]. Agric. Sci., 63, 185,
(1964 b).

Robinson, D. W., Morgan, J. T. and Lewis, D.: ƒ. Agric. Sci., 63, 409,
(1964 c).

Sewell, R. F.: Quoted by R. H. Brown. Feedstuffs, 37, (13), 60, (1965).
Shelton, D. C., Be es on, W. M. and Mertz, E. T.: Arch. Biochem., 30, 1,
(1951).

S n e t s i n g e r, D.: Proc. Minnesota Nutrition Conf., (September 1963), 9, (1963).
L o e n, A. V a n: Lecture presented at the Symposium of the International Exhibition
„Chemistry in Industry, Construction and Agriculture", Moscow, Sept 11-26,
(1965 a).

L o e n, A. van, P a u z e n g a, U. and J e n n e s k e n s, P J.: (To be published

Loen, A. van, P a u z e n g a, U. and J e n n e s k e n s, P. J.: (To be publi.shed

Vipperman Jr., P. E. et al.: 1959, quoted by Vipperman et al., (1963).
Vipperman Jr., P. E., Brooks, C. C., Kelly, R. F., Graham, P. P. and

Thomas, H. R.: J. Anim. Sci., 22, 674, (1963).
Wallace, H. D.: Feedstuffs, 36, 26, (1964).

Een belangrijke verandering, die zich na de oorlog in de varkensfokkerij
heeft voorgedaan is het feit, dat pasgeboren biggen geen uitloop meer
krijgen. Dit is o.m. het gevolg van het toenemen van het aantal zeugen
per bedrijf en het invoeren van rationele bedrijfsmethoden betreffende
huisvesting en verzorging.

Hierbij komt, dat voor het bestrijden van ziekten, zoals dit momenteel in
georganiseerd verband gebeurt, strenge isolatie-maatregelen noodzakelijk
zijn. Deze zijn binnen beter te verwezenlijken dan buiten.
Het blijkt nu, dat door deze bedrijfsopzet vaker bloedarmoede bij pas-
geboren biggen voorkomt dan voorheen. Algemeen wordt aanvaard, dat
een ijzerdeficiënte hiervan de oorzaak is. De „oude" big en zijn in het wild
levende soortgenoot voorzien in hun behoeften aan ijzer door het eten van
grond en afgevallen bladeren.

Het pasgeboren varken blijkt bij de geboorte over een ijzerreserve te be-
schikken van ± 50 mg. Per dag is de benodigde hoeveelheid afhankelijk
van het gewicht. Algemeen neemt men aan, dat de jonge big de eerste
dagen na de geboorte 7 mg Fe per dag nodig heeft (B r a u d e, 1964). Op
een leeftijd van 14 dagen zou de gemiddelde behoefte per dier ongeveer 15
mg bedragen. Met het colostrum en de melk wordt hoogstens 1 mg per
dag opgenomen; door het likken aan stalwanden, stro e.d. hoogstens nog
0,5 mg extra (Venn c.s., 1947). Zonder extra ijzertoediening zullen zich
na 7-10 dagen deficiëntie-verschijnselen voordoen.

Het voorkómen van deze bloedarmoede is dan ook een gebiedende econo-
mische eis voor de eigenaar van een modern varkensfokbedrijf. Het ver-
strekken van ijzerbevattende preparaten aan het drachtige moederdier het-
zij per os, hetzij per injectie, waarbij gehoopt werd de ijzerreserve van de
foetus te verhogen heeft geen succes gehad.

Ook is geprobeerd de uitscheiding van ijzer via de melk te verhogen.
Proeven zijn gedaan met ijzerfumaraat. Dit werd vanaf 2 weken vóór de
partus tot 3 a 8 weken erna in hoeveelheden van 2-5 g per kilo voer ver-
strekt. De resultaten worden door de onderzoekers verschillend beoor-
deeld. Men is het er over eens, dat door het geven van dit preparaat de
uitscheiding van Fe via de melk met 20-100% wordt verhoogd. De gun-
stige invloed echter van ijzerfumaraat zou evenwel meer toegeschreven

1 Dr. J. P. W. M. Akkermans; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Centraal
Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam, postbus 6007, Rotterdam-7.

2 Drs. J. C. Baars; wetenschappelijk ambtenaar aan dc Rijksuniversiteit te Utrecht,
KHniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat
172, Utrecht.

moeten worden aan het opnemen van deze verbinding uit de faeces van
het moederdier, dan aan de verhoogde Fe-uitscheiding via de melk.

De meest doelmatige methode is, de big rechtstreeks te voorzien van ijzer-
bevattende preparaten. Naast het verstrekken van aarde in de hokken heb-
ben vele synthetische medicamenten ter bestrijding van biggen-anemie
in de diergeneeskunde een toepassing gevonden.

Het geven van aarde of van een graszode is echter omslachtig. Het maakt
de stal vies. Bovendien is het in de winter bij vorst niet zo gemakkelijk hier-
van een voldoende hoeveelheid ter beschikking te hebben. Voorts bleek, dat
het ijzergehalte van de grond niet altijd voldoende hoog was. Wanneer het
monster minder dan 750 p.p.m. Fe bevatte kon bloedarmoede niet worden
voorkomen (Venn, D a v i e s, 1965).

Schretlen (1965) wijst erop, dat ijzer in de grond meestal in de drie-
waardige vorm voorkomt. Het kan alleen als tweewaardig ion vanuit de
darmtractus in het lichaam worden opgenomen. Sommige grondsoorten be-
vatten zeer veel fosfaten waardoor onoplosbare ijzerzouten ontstaan.
Een ander bezwaar van aarde is, dat hiermede soms ziektekiemen in de
stal komen. Zo is ons een geval bekend, waarbij het optreden van tetanus
bij biggen in verband gebracht kon worden met het geven van aarde.

Een grote vooruitgang was de toepassing van intramusculaire injecties met
ijzerdextraanverbindingen. Deze preparaten werden het eerst met succes
door B a r b e r c.s. (1955) bij biggen toegepast. In de humane geneeskunde
waren deze medicamenten al enkele jaren bekend (Fletcher en
London, 1954). Een eenmalige injectie van 150 - 200 mg ijzer in de
vorm van dextraan bij biggen van 2 - 4 dagen blijkt een zeer gunstig effect
te hebben op het hemopoëtische systeem van het jonge dier (B a r b e r
c.s., 1955; Terpstra en Akkermans, 1958; H o o r e n s, 1959;
Zimmerman c.s., 1959; U 11 r e y c.s., 1960; vandenAnker, 1962;
B u y s s e, 1962; S c h o o p c.s., 1962; Behrens, 1963; Dvorak, 1960
en 1964; Bollwahn, Schulze-Steinen, 1965).
De gunstige eigenschappen van deze preparaten zijn: de snelle resorptie
vanuit de injectieplaats, de lang aanhoudende hoge bloedspiegels, de goede
depotvorming in de lever en de geringe uitscheiding via de nieren. In de
cellen van het R.E.S. worden de verbindingen gesplitst. De nu ontstane
ijzerverbindingen kunnen zonder verdere omzettingen in het beenmerg
worden verwerkt (Stewart, 1959; Brag c.s., 1964).
Het bleek echter al gauw, dat er preparaten tegen anemie op de markt
kwamen, waarvan de werking als minder goed moest worden beoordeeld
(v. d. Anker, 1962). Het ijzer werd dan niet gegeven ingebouwd in een
dextraan, maar gebonden aan een andere polysaccharideverbinding. Soms
werden ook mengsels van spore-elementen, waarin ijzerzouten zaten, aan-
bevolen als een goed profylacticum.

Een bezwaar tegen de injicieerbare ijzerpreparaten was voor practici en
varkensfokkers de hoge prijs van de goed werkzame ijzerverbindingen.
Hoewel de fokkers van grote bedrijven over het algemeen overtuigd zijn
van de ongunstige gevolgen van bloedarmoede, zien zij het telkens terug-
kerende bezoek van de dierenarts om enkele „eenvoudige" injecties te
geven als een te grote onkostenpost. In de praktijk wordt een regel-
matige behandeling dan ook vaak nagelaten. Aan het injiciëren van ijzer-
dextraanverbindingen kleven echter nog andere bezwaren. Als gevolg van

het hoge moleculairgewicht (180.000) kunnen er heftige weefselreakties
ontstaan waarop soms de dood volgt. Behrens c.s. in Duitsland (1962)
beschrijven voor het eerst sterfgevallen na het injiciëren van ijzerdextraan-
verbindingen. Arpi en Tollerz in Zweden (1965) menen, dat een
vitamine E deficiëntie predisposities schept voor het ontstaan van intoxi-
catieverschijnselen na het inspuiten van deze verbindingen. Pedersen
in Denemarken (1966) heeft vastgesteld, dat dit probleem (plotselinge
sterfte) zich vooral voordoet in winters waarin granen gevoerd worden,
die in natte zomers geoogst zijn. Hoorens in België (1966) schenkt
aandacht aan dit probleem, dat volgens hem niet te bagatelliseren is.
Ook in Nederland zijn sterfgevallen voorgekomen waarbij de diertjes 2-6
uur na de injectie onder het syndroom van shock succombeerden. J a a r t s-
veld (1962) zag infecties met anaerobe sporevormers bij niet lege artis
uitgevoerde injecties. Hij propageerde het gelijktijdig toedienen van anti-
biotica met het injiciëren van ijzerpreparaten. Dit gaf eveneens wel eens
aanleiding tot het ontstaan van verliezen, wanneer een te hoge dosering
streptomycine werd gebruikt (50 mg en meer per kg/dier). Minder ern-
stig in zijn gevolgen, maar wel een bezwaar voor de propagering van
deze preparaten, waren de gevallen van kreupelheid, die incidenteel
werden waargenomen. Uit de vleeshandel kwam een enkele maal de klacht
van beschadigingen van de ham, doordat de injecties uit praktische over-
wegingen meestal in de „broekspieren en adductoren" worden gegeven.
Er werd nu gezocht naar preparaten zonder bovengenoemde onaangename
eigenschappen. In de medische „wereld" propageert men sedert enkele
jaren de ijzersorbi tolverbindingen. Met één van deze verbindingen
(Jectofer) werden proeven gedaan.

IJzersorbitol heeft een laag moleculairgewicht (< 5000). De verbinding
zou hierdoor minder weefselreaktie veroorzaken op de injectieplaatsen en
hierdoor ook minder pijnlijk zijn. De afvoer heeft niet alleen via de lymfe,
maar ook via het bloed plaats. Na 48 uur is meer dan 99% geresorbeerd.
Een nadeel is, dat minder Fe in de cellen van het R.E.S. wordt opgeslagen
dan na een behandeling met de dextranen (van Leeuwen, 1963).
Bovendien wordt ongeveer 30% via de nieren uitgescheiden (W ether-
Ie y-M ein, 1962; Brag c.s., 1964), hetgeen een gevolg is van het lage
moleculairgewicht. Jectofer heeft geen antigene eigenschappen. Overge-
voeligheidsreakties (shock) zouden niet voorkomen.

Een nadeel echter is de voor de veterinaire praxis minder doelmatige ver-
pakking, alsmede de prijs die hoger is dan van een vergelijkbare dosis
ijzerdextraan.

Het was derhalve logisch om bij de bestrijding van de algemeen voor-
komende bloedarmoede bij biggen te zoeken naar goed werkzame niet te
dure preparaten, die per os kunnen worden toegediend. De medicamenten,
die onderzocht werden, zijn in twee groepen onder te verdelen:

De geforceerde toedieningswijze maakt een regelmatige toepassing van deze
medicamenten op de grote fokbedrijven niet aantrekkelijk. Het is te ar-
beidsintensief. Het voortdurend schreeuwen van de biggetjes brengt on-
rust met zich mede en hierdoor zijn betrappingen van de pasgeboren
diertjes door het moederdier mogelijk. Ook bestaat het gevaar van het ont-

staan van een slikpneumonie. Daarom werd de meeste aandacht ge-
schonken aan preparaten, die vrijwillig werden opgenomen.

Alle bepalingen werden gedurende de jaren 1958-1966 verricht aan het
Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam.

Getracht werd een inzicht te krijgen in de hemopoëtische activiteit van:
A: een injicieerbare ijzerdextraanverbinding en van 2 andere ijzerpoly-

2. een mengsel van FeS04 en CUSO4, toegediend in een likkepot;
D: enkele preparaten voor oraal gebruik, die vrijwillig kunnen worden

Het onderzoek werd verricht bij nakomelingen van primiparae en multi-
parae. De moederdieren, noch de biggen, hadden ooit gelegenheid tot uit-
loop. De vloer van het hok bestond uit massieve bakstenen waaroverheen
een laag loogbestendige cement was aangebracht van 2 a 4 cm dik. Om
de andere dag werd vers stro in het hok gebracht. De dikte van de strolaag
was aangestampt minstens 4 cm.

Daar er geen verwarming was werd de temperatuur in de stal sterk be-
ïnvloed door de buitentemperatuur, hetgeen vooral in de winter onaange-
naam was. Gedurende de eerste drie weken hadden de biggen de be-
schikking over een zogenaamde biggen kist, waarin een verwarmingslamp
was opgehangen. Op een leeftijd van 21-23 dagen werd begonnen met
bijvoeding in de vorm van baby-biggenmeel.
Spenen geschiedde op een leeftijd van 7 a 8 weken.

Bloed werd getapt door middel van punctie van de Conus venosus. Deze
methode is het eerst beschreven door CarleenDenhirst (1942) en
werd ook aangegeven in de publikatie van Terpstra en Akkermans
(1958).

Het bloed werd uit de spuit direct overgebracht in een buisje, waarin een
kristallijn mengsel van kalium- en ammoniumoxalaat aanwezig was. In
deze buisjes werd eerst een oplossing van deze zouten gepipetteerd en

daarna drooggedampt. Bepaling van het gehalte aan bloedkleurstof ge-
schiedde met behulp van de hemometer van Sicca. Alle hemoglobine-be-
palingen bij dieren die tegen bloedarmoede behandeld waren, werden
vergeleken met het gehalte aan bloedkleurstof van de „normale C.D.I.
big". Deze „normale" waarden werden berekend door van 189 biggen,
die geen ziekteverschijnselen vertoond hadden (en ook niet tegen bloed-
armoede behandeld waren), wekelijks het hemoglobinegehalte te bepalen
en te middelen.

Omdat de bloedpuncdes van deze „normale" biggen niet op dezelfde leef-
tijd konden worden uitgevoerd, werden de getallen, gevonden van alle
biggen per week, opgeteld en gedeeld door het aantal. Het gevonden
cijfer werd nu gekoppeld aan de middelste dag van de week. Op deze
manier ontstond de volgende cijferreeks.

Ook werden ijzerbepalingen in het serum gedaan bij alle biggen van een
12-tal tomen. Wekelijks werd bloed getapt met ontijzerde naalden (V2A)
en spuiten. De waarden lagen gemiddeld tus.sen 50 en 75y% (Terp-
stra en Akkermans, 1958).

A. De hemopoëtische activiteit van een injicieerbare ijzerdextraanverbinding en
van 2 andere ijzerpolysaccharideverbindingen

In onderstaande tabel zijn de resultaten vermeld van de Hb-bepalingen, die
verkregen werden in koppels na het injiciëren van deze medicamenten op
de 2e-4e dag na de geboorte.

Alleen het preparaat I gaf een goed resultaat. Dit was de ijzerdextraan-
verbinding Imposil (Fisons Phannaceuücals Ltd.)

In het serum blijken de ijzergehalten de eerste 3 dagen, volgende op de
injectie van Imposil, enorm gestegen te zijn en wel tot waarden boven de
1.000y%; 5-7 dagen post injectionem was dit niveau weer gedaald tot
125-175%y en na een week tot 50-75y%.

Dit onderzoek kon ook verricht worden in de tomen, die behandeld werden
met preparaat 11. Hier was de stijging van het Fe-gehalte in het serum de

eerste 3 dagen na de injectie meestal nihil. Slechts een enkele maal werd
een concentratie gevonden van 100-1307%.

Onderstaande tabel geeft de resultaten weer van een éénmalige paren-
terale behandeling met Fe-sorbitol¹) bij 3 tomen waarbij een hoeveelheid
van 200 mg (2 ampullen ä 2 ml) ijzer werd geïnjiceerd. De diertjes werden
op de 4e levensdag ingespoten. De cijfers worden vergeleken met die van
Imposil (zie preparaat I bovenstaande tabel) en met de daar eveneens ge-
noemde C.D.I. controle big.

Jectofer werkt aanvankelijk zeer goed. Na de derde week treedt echter
een daling op, die niet wordt waargenomen bij de diertjes, die met ijzer-
dextraan werden ingespoten.

C. De hemopoëtische activiteit van enkele preparaten voor oraal gebruik, die ge-
forceerd moeten worden gegeven

In deze categorie werden 3 medicamenten onderzocht en wel twee zoge-
naamde anemiepasta\'s van twee verschillende farmaceutische industrieën
en een preparaat volgens recept van Professor Dr. J. A. Beijers. Laatstge-
noemd preparaat is als volgt samengesteld:

De anemiepasta\'s werden volgens voorschrift éénmaal toegediend op een
leeftijd van 2-4 dagen. Een aantal biggen werd ook tweemaal behandeld
met 2 dagen tussenpauze. De werking van elke pasta werd onderzocht bij
2 tomen. Het preparaat „Beijers" werd vanaf de leeftijd van 2-4 dagen,
gedurende 7 achtereenvolgende dagen toegediend. Iedere big kreeg per
dag ongeveer 120 mg FeS04. Experimenten werden verricht bij 3 tomen.
Ongeveer de helft van het aantal dieren per toom diende als controle.

Samenvattend kan worden gezegd, dat de ijzeranemie pasta\'s niet zo
goed werkzaam zijn als Imposil en Jectofer. Het hemoglobinegehalte van
de biggen verbetert na een tweede toepassing van de medicamenten. Het
preparaat aangegeven door B e ij e r s is goed werkzaam. Een nadeel is
alleen, dat het gedurende enige tijd dagelijks moet worden toegediend. Het
is namelijk gebleken, dat wanneer men de benodigde hoeveelheid FeS04
in één eenmalige dosis per os zou verstrekken, niet al het ijzer vanuit de

1 De ijzersorbitolverbinding droeg de handelsnaam Jectofer, (Astra, Zweden).
800

darmen in de bloedbaan kan worden opgenomen, omdat er wat de resor-
bering betreft een verzadigingspunt is ontstaan.

D. De hemopoëtische activiteit van enkele preparaten voor oraal gebruik, die
vrijwillig kunnen worden opgenomen

Er werden experimenten uitgevoerd met: compost, gistmeelmengsels, „pig-
starter", zogenaamde „bloedvormende korrels" en slootbagger.

Onder compost verstaat men organisch materiaal, dat aan een aëroob
biologisch zelfverhittingsproces heeft blootgestaan. De grondstof hiervoor
wordt op hopen gezet om de warmteuitstraling te belemmeren, zodat de
temperatuur kan stijgen. De hopen mogen niet te hoog zijn, omdat de
luchtverversing dan onvoldoende is, waardoor anaerobe afbraakprocessen
gaan optreden, die weinig of geen temperatuurstijging veroorzaken.
Het doel van composteren is een goede organische meststof te verkrijgen.
Het eindprodukt is dus gedeeltelijk verteerd en doordat er tijdens deze
vertering langdurig hoge temperaturen van ± 60° optreden, zijn vrijwel
alle pathogene en facultatief pathogene bacteriën gedood.
In principe zijn alle biologisch aantastbare organische afvalstoffen ge-
schikt om tot compost te worden verwerkt. De samenstelling wisselt af-
hankelijk van het materiaal, dat als bron heeft gediend. Zo onderscheidt
men boerderijcompost en stadscompost, terwijl men ook bladaarde en ge-
deeltelijk verteerde stalmest onder het verzamelbegrip compost kan onder-
brengen.

Boerderijcompost wordt op de boerderij gemaakt. Het is een mengsel van
tuinafval (bladeren) huisafval, faecaliën, modder, en tuingrond. Enkele
. decennia geleden werd het nog veel gemaakt; de zogenaamde mothoop
trof men op vele bedrijven aan. Thans is dit in onbruik geraakt, omdat
organische meststoffen elders gemakkelijker te verkrijgen zijn.
Stadscompost is een mengsel van gedeeltelijk verteerd huis- en straatvuil.
Faecaliën komen hier niet in voor. De bereiding heeft in ons land volgens
twee verschillende systemen plaats en wel volgens het Dano-systeem en
het van Maanen-systeem. Bij eerstgenoemde methode wordt het materiaal
eerst mechanisch verkleind en van glas, blik, hout, rubber, plastic e.d.
ontdaan en hierna op hopen gezet. Bij de tweede methode wordt het vuil

eerst opgestapeld en gecomposteerd om het daarna door middel van wal-
sen, molens, magneten en zeven te verkleinen en van ongerechtigheden
te ontdoen. Naar gelang van de fijnheid van het eindprodukt worden ver-
schillende kwaliteiten onderscheiden (in chemisch opzicht vertonen deze
kwaliteiten vrijwel geen verschillen). Hoe fijner het materiaal, hoe duurder
het produkt.

Met twee van deze produkten (er zijn er een vijftal), namelijk tuinbouw-
compost en edelcompost, werden een aantal proeven gedaan. Eerstge-
noemd preparaat werd zowel nat als droog, gezeefd en niet gezeefd, ge-
steriliseerd (autoclaaf) en niet gesteriliseerd, in overmaat en gerant-
soeneerd aan de biggen verstrekt en wel vanaf de geboorte gedurende een
week of langer tot drie weken toe. Edelcompost werd als zodanig gegeven.
Bij bepaling van het Fe-gehalte van de beide soorten compost bleek, dat dit
nogal uiteen kon lopen. Na verwijdering van het magnetisch ijzer bleek
er nog V/a-S g per kg gebonden in organische en anorganische verbin-
dingen aanwezig te zijn.

Vijf partijen werden bacteriologisch onderzocht. Enterobacteriaceae werden
bij uitzondering gekweekt. De flora bestond hoofdzakelijk uit streptokokken,
Pseudomonas- en Bacteroides-soortcn. Ook Clostridia kwamen er in voor.
Deze konden echter niet in een pathogene groep worden ondergebracht.

Uit de resultaten, die verkregen werden bij deze experimenten kunnen de
volgende conclusies worden getrokken.

1. compost wordt zeer gaarne door biggen opgenomen. Reeds de eerste dag
na de geboorte zoeken de diertjes het op. Ze lopen erop en liggen erin
en nemen dan spelenderwijs al iets op.

3. het middel is minder geschikt als therapeuticum. De invloed van het
ijzer uit de compost op de hemoglobinegehalte is pas na een week
waarneembaar.

4. compost moet, om bloedarmoede te voorkomen, gegeven worden vanaf
de eerste dag na de geboorte tot het moment dat de biggen voldoende
bijvoeding gaan opnemen (21-2.5 dagen). Het hemoglobinegehalte van
het bloed daalt al vrij spoedig wanneer het preparaat slechts de eerste
levensweek wordt gegeven.

5. ziektegevallen als gevolg van het verstrekken van compost werden niet
waargenomen.

Wanneer de uitslagen van de bepalingen van het hemoglobinegehalte van
de biggen van de aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut uitgevoerde
proeven met Imposil, volgens voorschrift gegeven op de 2e-4e dag na de ge-
boorte, worden vergeleken met die van de tomen die compost vanaf de
geboorte tot een leeftijd van 3 weken opnamen, ontstaat volgende tabel.

Hieruit blijkt, dat als gevolg van het geven van compost het hemoglobine-
gehalte in het bloed op een hoger niveau komt te liggen dan na het geven

van een eenmalige injectie van 150-200 Fe mg per big in de vorm van een
dextraanverbinding.

Er werd ook nog een proef gedaan met het geven van het magnetische
ijzer uit compost. Dit werd vanaf de leeftijd van drie dagen gedurende 20
dagen aan 5 biggen gegeven en wel in dc vorm van een pasta.
Per big werd in deze periode 1,060 g zuiver ijzer geconsumeerd. Vier toom-
genoten dienden als controle bij het bepalen van het hemoglobinegehalte.

Op een groot varkensfokbedrijf konden onderzoekingen worden verricht
over de profylactische werking van edelcompost bij het bestrijden van
bloedarmoede.

De kraamafdeling en de opfokruimte voldeden wat de huisvestmg betreft
aan zeer hoge eisen. Men kon de temperatuur en de vendlatie zeer nauw-
keurig regelen. De voeding was zeer goed.

De proefopstelling was als volgt: aan 6 tomen biggen zou vanaf de ge-
boorte tot en met de 21ste dag compost worden verstrekt in het hok en wel
zodanig, dat de zeug er niet bij kon komen. Vier tomen werden gedurende
deze periode niet behandeld, iedere week werd, gedurende 7 weken, van
drie biggen uit iedere toom het hemoglobinegehalte bepaald.
Dit had het volgende resultaat:

Opvallend is, dat in de controlegroep op dit bedrijf het gemiddelde Hb.-ge-
halte meer dan 1 gr% boven het gemiddelde Hb-gehalte van de gemiddelde
C.D.I. big ligt. De oorzaak hiervan zou gezocht kunnen worden in het feit,
dat de diertjes reeds de eerste week na dc geboorte baby-biggenmeel konden
opnemen.

Stadscompost heeft het bezwaar, dat het voor de veehouder een weinig aan-
trekkelijk produkt is. Het bevat nog allerlei niet gemineraliseerde stoffen
waaronder takken en glas. Bovendien gaat het bij bewaren op een voch-
tige plaats schimmelen. Een ander nadeel was, dat het alleen in grote hoe-
veelheden te verkrijgen was. Edelcompost heeft deze nadelen minder. Het
wordt o.a. in zakken van 25 kg verkocht en dit is ongeveer de hoeveelheid,
nodig voor één toom.

Gezocht werd naar een ander produkt, dat deze minder gewenste eigen-
schappen niet had en dat meer constant van samenstelling zou zijn.

Proeven werden gedaan met enkele gistpreparaten. Er werden 3 mengsels
getest. Het Fe-gehalte varieerde van 19,8 g per kilo tot 23,3 g per kilo. Het
organisch gebonden ijzer in deze monsters liep uiteen van 10,7-22,8 g per
kilo. Behalve ijzer kwamen er ook stoffen in voor, die eveneens nood-
zakelijk zijn voor een goede hemopoëse zoals koper, cobalt, foline-zuur en
Vit. Bi2- De diverse mengsels verschilden voorts onderling wat de wijze
van drogen betreft.

Er werden in totaal 6 tomen biggen gedeeltelijk behandeld. Dit geschiedde
op de volgende manier. Het gistmeelmengsel werd in een lage platte bak
verstrekt. Deze bak werd in een kist geplaatst waar de proefgroep ge-
legenheid kreeg hier iets van op te nemen en wel van \'s ochtends 9-12 uur
en \'s middags van 14-17 uur. De controledieren verbleven in deze periode
in een andere kist.

Uit deze cijfers blijkt, dat er een bepaalde invloed uitgaat van de gist-
preparaten op de hemopoëse. Opgemerkt moet echter worden, dat de
diertjes tot de 14e levensdag weinig van het mengsel opnamen. Voorts
waren er 2 tomen waarbij het hemoglobine-gehalte van de gistgroep niet
boven dat van de controlegroep uitkwam.

Als gevolg van waarnemingen gedaan op een groot varkensfokbedrijf (zie
onder compost) werd de invloed nagegaan van zogenaamde „pigstarters"
op de hemopoëse.

Het onderzoek had betrekking op 6 tomen. De „proefbiggen" werden van
9-12 en van 14-17 uur in een kist geplaatst met „baby-biggenmeel". De con-
trole-biggen bleven in deze periode bij de zeug.

Opgemerkt moet nog worden, dat het preparaat van 2 verschillende
firma\'s betrokken werd.

In sommige tomen bleek de invloed van het baby-biggenmeel op de hemo-
poëse duidelijk, in andere tomen minder. De hemopoëtische werking hing
samen met de snelheid en de hoeveelheid waarmede de biggen van het
meel aten en was vermoedelijk omgekeerd evenredig met de hoeveelheid
melk, die het moederdier aan haar nakomelingen gaf.

4. Zogenaamde „bloedvormende korrels"
E)e juiste samenstelling van dit preparaat werd ons niet medegedeeld. De
biggen, die het moesten opnemen werden in een kist gezet waarin de kor-
rels op de bodem lagen. De biggen, die ze aten hadden een duidelijk ver-
hoogd Hb.-gehalte in het bloed t.o.v. de controle-biggen.

Er waren echter ook dieren, die ze niet opnamen. Het preparaat had der-
halve niet het beoogde resultaat.

Ook dit vaak aanbevolen middel werd getest. Het werd verzameld in een
stilstaand water waarin bladeren konden vallen en geen waterplanten aan-
wezig waren. De invloed op de bloedvorming was zeer duidelijk.

Zoals in de inleiding werd vermeld blijkt uit literatuurgegevens, dat bloed-
armoede bij biggen predisposities schept voor belangrijke economische ver-
liezen. Zo is onder meer het sterftepercentage in tomen lijdende aan ane-
mie verhoogd. Groter echter zouden de verliezen zijn, die veroorzaakt wor-
den door groeivertraging. De gevolgen van darmaandoeningen en van in-
fecties van de luchtwegen zijn bij aan bloedarmoede lijdende biggen ern-
stiger dan bij soortgenoten, die een normaal hemoglobinegehalte hebben.
De aan het Centraal Diergeneeskundig Insütuut, afdeling Rotterdam ver-
kregen gegevens over tomen, waarvan een deel behandeld was met ijzer-
bevattende preparaten, terwijl de andere biggen als controle dienden,
werden bestudeerd met betrekking tot de volgende punten:

a. Wordt door het injiciëren of het geven per os van ijzerbevattende pre-
paraten de groei van de biggen gestimuleerd?

b. Heeft het geven van deze medicamenten invloed op het sterfteper-
centage en op het voorkomen van zogenaamde achterblijvers?

d. Hebben genedsche factoren een mogelijke betekenis op de mate waarin
het gehalte aan bloedkleurstof daalt?

Het gemiddelde begingewicht en het gemiddelde eindgewicht van de tegen
bloedarmoede preventief behandelde biggen binnen een toom werd verge-
leken met het gemiddelde cijfer van de niet behandelde groep. De biggen
werden bij het inzetten van het experiment zodanig gesplitst, dat het totaal
gewicht van de groepen ongeveer gelijk was. Een verschil van — 250 tot
250 g op een leeftijd van 47-56 dagen werd beschouwd als: geen invloed;
-H of —250 ä 750 was een geringe invloed; of —750 ä 1500 g was een
duidelijke invloed; meer of minder dan 1500 g werd een grote invloed ge-
noemd.

Uit deze cijfers mag de conclusie getrokken worden, dat injecties met Im-
posil of het geven van compost een gunstige invloed op de groei van de
biggen kunnen hebben. Deze positieve invloed op de groei is echter niet in
iedere worp te zien.

Bij slootbagger werd zelfs bij iedere big een groeivertraging waargenomen.
Ad b:

Er werd alleen nagegaan het aantal dieren, dat stierf na de leeftijd van
10 dagen tot de speentijd. Sterfte de eerste dagen na de geboorte is meestal
het gevolg van een te laag geboortegewicht, te weinig melk van de zeug,
verwondingen, doodliggen, e.a. De tomen, waarin steatorrhoe voorkwam,
werden wat dit punt betreft buiten beschouwing gelaten.
Van de 210 biggen, die een hemopoëticum kregen toegediend (zowel de
goede als de niet of minder goed werkzame preparaten) stierf 1 dier; van
de 190 toomgenoten, die als controle dienden, succombeerden 4 biggen
vóór de leeftijd van 8 weken.

Hieruit kan geconcludeerd worden, dat de sterfte aan de gevolgen van
bloedarmoede over het algemeen gering is wanneer zich geen complicaties
voordoen als steatorrhoe of infecties van de luchtwegen.
Het voorkomen van achterblijvers werd in dezelfde tomen bestudeerd. Alle
dieren, die meer dan 3 kg beneden het toomgemiddelde lagen op een
leeftijd van 49 dagen werden beschouwd als achterblijvers.
Er kwamen in totaal 10 achterblijvers voor in de controlegroepen en 3
in de groepen, die met een hemopoëticum waren behandeld.

De mogelijke invloed van het jaargetijde (temperatuur) op het hemoglo-
binegehalte werd nagegaan bij opvolgende tomen van een zestal zeugen.
De afstammelingen van een moederdier hadden dezelfde beer als vader-
dier. (zie staat op pag. 807)

Uit deze cijfers blijkt, dat het hemoglobinegehalte van tomen, geboren uit
dezelfde zeug in de tweede helft van het jaar, over het algemeen hoger zijn
dan in de eerste helft.

Ter bestudering van een mogelijke genetische invloed werden experimen-
ten verricht met 4 zeugen.

Twee zeugen, a en b werden gedekt door beer A = groep I. Twee zeugen,
c en d werden gedekt door beer B = groep H. De zeugen gedekt door beer
A wierpen met een dag tussenpauze. De zeugen gedekt door beer B kregen
hun toom op dezelfde dag. De helft van de nakomelingen van zeug a werd

bij zeug b gebracht en de helft van de nakomelingen van zeug b ging naar
zeug a (na 2 dagen).

De „adoptie" van de pleegkinderen veroorzaakte geen moeilijkheden. Wat
het hemoglobinegehalte betreft, werden de volgende waarnemingen ge-
daan:

Men kan de conclusie trekken dat er een mogelijk verband bestaat tussen
genetische factoren en het gehalte aan bloedkleurstof. Een en ander dient
echter nog nader te worden bestudeerd.

Velen zijn van mening, dat dieren, die het snelst groeien eerder aan bloed-
armoede gaan lijden dan toomgenoten die per dag minder in gewicht toe-
nemen.

Om te zien of deze veronderstelling juist is, werden van 33 tomen, waarin
geen ziekteverschijnselen werden waargenomen, die wezen op een aan-
doening van de maag- darmtractus, de hemoglobinegehalten bepaald van
de 2 zwaarste en de twee lichtste dieren en wel op een leeftijd van 10
dagen ± 2, op een leeftijd van 21 dagen ± 2 en op een leeftijd van 35-42
dagen.

In de nu volgende tabel is no. 1 de lichtste big, hierna volgt no. 2 en dan
no. 3, terwijl no. 4 het zwaarste exemplaar uit de toom is op dat moment.

Uit deze tabel is zonder meer af te lezen, dat op een leeftijd van 3 weken
de zwaarste biggen uit de toom ook het hoogste Hb-gehalte hebben. Toch
hebben deze dieren op dat moment nog niet veel meer op kunnen nemen
dan moedermelk. Op een leeftijd van 35-42 dagen blijkt hetzelfde.

Bloedarmoede bij biggen komt als gevolg van een veranderde bedrijfsvoering, waar-
door de dieren geen uitloop meer krijgen, steeds meer op de Nederlandse fokbedrijven
voor. De bestrijding van dit syndroom is een gebiedende eis.

Het geven van injecties met ijzerdextraanverbindingen heeft zijn waarde, wat de
hemopoëse betreft, bewezen. Toch zijn aan het gebruik van deze preparaten nadelen
verbonden. Zo nu en dan treedt „shock" op, waarbij enkele uren na toediening een
gehele toom sterft. Infecties worden zo nu en dan waargenomen. Uit kringen van
de vleeshandel komen klachten over hambeschadigingen. Ook de prijs van de goed
werkzame preparaten bleek een belemmering te zijn voor een algemeen toegepast
profylactisch .P\'-bruik.

Gezocht werd naar goed werkzame en goedkope middelen, die per os kunnen worden
toegediend. De voorkeur ging uit naar produkten die vrijwillig door de jonge big
reeds direct vanaf de geboorte worden opgenomen.

Compost bleek deze gewenste eigenschappen te hebben. Momenteel is het in een
aantrekkelijke vorm in de handel verkrijgbaar als zogenaamde edelcompost. Een
nadeel alleen is het feit, dat het Fe-gchalte der partij aanzienlijk kan schommelen
(I/2 - 8 g per kg).

Gespeurd zal moeten worden naar preparaten die een meer constante samenstelling
hebben.

Proeven werden gedaan met zogenaamde „pigstarters". De invloed van de hemopoëse
was nu eens goed dan weer onvoldoende, afhankelijk van de hoeveelheid die werd
opgenomen (omgekeerd evenredig met de melkgift van de zeug?).
Aanwijzingen werden verkregen, dat de temperatuur van invloed is op de ernst van
hei verschijnsel bloedarmoede. Genetische factoren spelen hierbij vermoedelijk ook
een rol.

De stelling, dat de zwaarste biggen het laagste Hb. gehalte hebben, kon uit waar-
nemingen bij 33 tomen niet worden bevestigd.

Piglet anaemia is becoming increasingly common on pig farms in the Netherlands.
This is due to alterations in farm mana.gement, as a result of which out-door runs are
no longer available to the animals.
It is imperative to control this syndrome.

Injections of iron dextran compounds have been found to be useful in stimulating
haematopoiesis.

However, there are drawbacks to using these preparations. „Shock" will occasionally
occur, the entire litter dying within a few hours after administration. Infections are
observed in some cases. The meat trade complains of damage to hams. The price
of effective preparations was also found to be a barrier to the wide use of these
agents in prevention.

A search was made for effective and inexpensive agents which can be administered
by oral route. Products voluntarily ingested by young pigs from the time of birth
were preferred.

It is currently available in an attractive commercial fonn, viz., as so-called high-grade
compost.

The only drawback consist in the fact that the iron content of each batch may show
marked variations (1.5-8 g. per kg.).

Efforts will have to be made to find preparations characterized by a more constant
composition.

The effect on haematopoiesis was adequate in some cases and inadequate in others,
depending on the amount ingested (inversely proportional to the quantity of nulk
yielded by the sow?).

There was some evidence of an effect of the temperature on the severity of the
anaemia.

The theory that the heaviest piglets show the lowest hemoglobin levels was not
verified by the findings in thirty-three litters.

Par suite d\'un changement dans l\'organisation des fermes d\'élevage, enlevant aux
porcelets le terrain pour se dégourdir, l\'anémie se présente de plus en plus dans les
fermes d\'élevage néerlandais.
La lutte contre ce syndrome s\'impose.

L\'administration d\'injections avec des préparations de ferro-dextran a prouvé sa
valeur pour l\'hémopoiese.

Pourtant l\'emploi de ces préparations a des désavantages. De temps en temps l\'effet
de „choc" se présente, et quelques heures après l\'administration toute la couvée se
meurt. On constate dé temps en temps des infections. De la part du commerce de
viande on se plaint d\'endommagements des jarrets. Le prix des préparations efficaces
parut être également un encombrement pour l\'emploi prophylactique général.
On a cherché des remèdes actifs et bon marché que l\'on peut administrer per os.
On préféra les produits que le jeune porcelets ingère volontairement déjà tout de
suite après la naissance.

Actuellement il est en vente dans le commerce sous une forme attractive, le soi-disant
compost-amélioré.

Seul le fait que la teneur en Fe par partie peut varier considérablement, est un
désavantage (iy^j-8 gr. par kg).

Il faudra rechercher des préparations ayant une composition plus constante. On a
fait des expériences avec les soi-disants „pigstarters".

L\'influence sur l\'hémopoiese était tantôt bonne, tantôt insuffisante, dépendant de la
quantité ingérée (inversement proportionnelle à la lactation de la truie?).
On obtint des indications que la température a une influence sur la gravité du
phénomène de l\'anémie.

La thèse disant que les porcelets les plus lourds auraient la teneur la plus basse en

Zufolge einer veränderten Betriebsführung, wobei die Tiere keinen Auslauf mehr
erhalten, kommt bei Ferkeln auf den niederländischen Zuchtbetrieben stets
häufiger Blutarmut vor.

dextranverbindungen als wertvoll erwiesen. Die Verabreichung dieses Präparates hat
jedoch auch Nachteile. Ab und zu tritt ,shock" auf, wobei einige Stunden nach der
Verabreichung ein ganzer Wurf verendet. Auch werden hin und wieder Infektionen
wahrgenommen. Aus Kreisen des Fleischhandels kommen Klagen bezgl. Schinken-
schäden. Auch schien der Kostenpunkt der gut wirksamen Präparate für eine
allgemeine prophylaktische Anwendung ein Hindernis zu sein.

Gesucht wurde nach gut wirkenden und billigen Mitteln, die per os verabreicht
werden können. Den Vorzug erhielten Produkte, die vom Ferkel schon direkt nach
der Geburt spontan aufgenommen werden.

Kompost schien diese gewünschten Eigenschaften zu besitzen. Im Handel ist derselbe
jetzt in angenehmer packung als sogen. Edelkompost käuflich.

Nachteilig ist allein, dass der Fe-Gehalt per Partie bedeutend variiert (l\'/s -8 gr
per kg). Man müsste Präparate aufspüren, die eine konstantere Zusammenstellung
besitzen.

Der Einfluss auf die Hämopoese war manchmal gut, dann aber wieder ungenügend
und abhängig von der aufgenommenen Menge (umgekehrt proportional der Milch-
abgabe des Muttertieres).

Anweisungen ergaben, dass die Temperatur Einfluss auf den Ernst der Blutarmut hat.
Genetische Faktoren spielen hierbei vermutlich auch eine Rolle.

Die These, dass die schwersten Ferkel den niedrigsten Hb.-Gehalt haben, konnte
aus Wahrnehmungen bei 33 Würfen nicht bestätigt werden.

Anemia en lechones sucede cada dia mas en las haciendas de cria holandesa, a
consecuencia de una gerencia cambiada por lacual los animales no pueden mas
salir. El combate de esto sindromo es una demanda imperiosa. La injeccion de
Ferrodextrano ha comprobado su valor para el hemopoesis.
Sin embargo al uso de estos preparados pegan desventajes.

De vez en cuando ocurre una shock, por locual muere una camada entera algunas
horas despues la aplicacion. De vez en cuando se observe infecciones. En el mundo
del comercio de carne vienen reclamaciones sobre daiïos al jamon. Tambien el precio
de preparados bien activos resulto de ser un impedimento por el uso preventivo
general. Fueron buscados remedios bien activos y baratos, que se pueden aplicar
por via oral. Se daba la preferencia a los productos tomados voluntariamente por el
lechon directemente despues el nacimiento.

Resulto que composta tenia estos caractères deseables. Hoy en el dia esto producto
es de venta en el comercio en una forma atractiva como llamado „composta preciosa".
Un desventaje solamente es, que el contenido de hierro puede fluctuar bastante (1,5 -
8 g por Kg). Hay que buscar productos con una composicion mas constante.
Experimentes fueron hechos con llamados „Pigstarter".

Su influencia sobre el hemopoesis era una vez bien, otra vez insuficiente, dependiente
de la cantidad de la cual fue tornado (opuesto proporcional a la produccion de leche
de la marana).

Fueron obtenidos indicaciones que la temperatura tiene influencia sobre la gravedad
del sintoma anemia. Factotres geneticos tambien juegen un papel probabiemente.
La tesis que los lechones mas pesados tienen el contenido de hemoglobine mas baja
nose pudo confirmar en observaciones en 33 camadas de lechones.

Anker, S. J. vanden: Bijdrage tot het onderzoek van de erythropoëse bij gezonde

en anaemische biggen. Thesis, Utrecht 1962.
A r p i, T. und T o 1 1 e r z, G. : Eisenvergiftung bei Ferkeln. Acta vet. scand., 6,
360, (1965).

B a r b e r, R. S., B r a n d e, R. and Mitchell, K. G. : Studies on anemia in pigs.
I. The provision of iron by intramuscular injection. Vet. Ree., 67, 348, (1955).

Behrens, H.: Untersuchungen über die parenterale Applikation von Eisenpräpa-
raten bei Saugferkeln. Dtsch. tierärztl. Wschr., 70, 444, (1963).

Behrens, H., G r o t h, W. und Horn, M.: Pathologisch-anatomische und histo-
logisch Untersuchungen über die Verträglichkeit von Myofer®-100 beim Ferkel.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 618, (1962).

B o 11 w a h n, W. und Schulze-Steinen, H.: Über die Wirksamkeit der
Anämie prophylaxe bei Saugferkeln. Dtsch. tierärztl. Wschr., 72, 324, (1965).

Brag, S., E k m a n, L., T h a f o e 1 i n, B. and T h o r e 1 1, C. B.: Absorption of
iron-dextrin (Fe®») and iron-sorbitol (FeS®) from i.m. injection in piglets. Acta
vet. scand., 5, 265, (1964).

B r a u d e, R.: Problems in pig rearing. Eur. Ass. Animal Prod. Committee on Pig
Prod. F.\'a.O. Rome 1964.

C a r 1 e, B. N. and D e w h i r s t, W. H.: A method for Weeding swine. ƒ. Am,, vet.
med.\'ass., m, 495, (1942).

Dvorak, M.: Die Wirkung von Myofer auf den Serumeisenspiegel der Ferkel in
vergleich mit der Verabreichung von Eisen per os. Dtsch. tierärztl, Wschr., 67,
180, (1960).

Dvorak, M.: Diagnostik des Eisenmangels bei Saugferkeln. I. Das rote Blutbdd.
Wien, tierärztl. Mschr., 51, 254, (1964).

H O O r e n s, J.: Invloed van ijzerdextraan op het bloedbeeld van biggen. Vlaams
Diergeneesk. Tijdschr., 28, 73, (1959),

H o o r e n s, J.: Sterfte na ijzer-dextraaninjectie bij biggen. Vlaams Diergeneesk.
Tijdschr., 35, 388, (1966).

J a a r t s V e 1 d, F. H. J., J a n s s e n s, F. Th. M. en J o b s e, C. J.: Clostridium-
infectie bij biggen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 768, (1962).

Leeuwen, A. M. van: Een nieuw ijzerpreparaat voor intramusculaire toediening.
Ned. Tijdschr. Geneesk., 107, 711, (1963).

Pedersen, J. G. A.: On reduced tolerance to iron in pigs. Nord. vet. Med., 18,
1, (1966).

S c h o o p, G., G r o t h, W. und Becker, W.; Rassenbedingte Unterschiede im
Wachstum und Eisenstoffwechsel beim Ferkel. Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 272,
(1962).

Schretlen, E.: Moderne inzichten in de ijzerstofwisseling. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 109, 2033, (1965).

Stewart, T.: The rational of parenteral iron therapy in the treatment of iron-
deficiency anemia in piglets. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1056, (1958).

Terpstra, J. I. en A k k e r m a n s, J. P. W. M.: Anemie bij biggen. Tijdschr.
Diergeneesk., 83, 639, (1958).

Ullrey, D. E., Miller, E. R., West, D. R., Schmidt, D. A., B e e r 1 e y,
R. W., H o e f e r, J. A. and L u e c k e, R. W.: Oral and parenteral administration
of iron in the prevention and treatment of baby pig anemia. /. anim. Sei., 18, 256,
(1959).

V e n n, J. A. J., M c C a n c e, R. A. and W i d d o w s o n, F. M.: Iron metabolism
in piglet anemia, ƒ. comp. Path. Therap., 57, 314, (1947).

Wetherley-Mein, G., B u c h a n e n, J. G., Glass, U. H. and P e a r c e,
L. C.: Metabolism of Fe®®-sorbitol complex in man. Brit. med. ]., I, 1796, (1962).

Zimmermann, D. R., S p e e r, V. C., H a y s, V. W. and C a b i o n, D. V.:
Injectable iron-dextran and several iron treatments for the prevention of iron-
deficiency anemia of baby pigs. ]. Anim. Sei., 18, 1409, (1959).

Hisfologiseh onderzoek van hef tepelkanaal als
methode voor het aantonen van het gebruik van
oestrogene stoffen bij mestkalveren

Histological examination of the teat canal as a method
for the detection of the use of oestrogens in veal
calves

Bij het onderzoek betreffende de melkbaarheid van koeien met melkma-
chines werd door ons in 1951 o.a. ook het bekledend plavei-epithelium van
het tepelkanaal betrokken. Hierbij bleek, dat dit epitheel tijdens de lactatie-
periode grote veranderingen ondergaat. Het epitheel is in de eerste maand
van de lactatie hoog en bestaat uit zeer veel cellagen. Het corpus papilläre
van het bindweefsel is sterk ontwikkeld en dringt in verband met een
goede stofwisseling van de dieper gelegen cellagen diep in het epitheel.

Met een grotere vergroting zien we dat de basaalcellen van het Stratum
germinativum een grote mitotische activiteit vertonen. De kernen van deze
laag zijn smal en lang en men krijgt de indruk dat deze cellen elkaar als
het ware verdringen. Bij het voortschrijden van de lactatieperiode van de
drachtige koe wordt het epitheel lager en het aantal cellagen geringer. Het
corpus papilläre wordt veel ondieper en het aantal papillen of lamellen
wordt ogenschijnlijk ook geringer (foto 2). De kernen van de basaalcellen
zijn veelal meer ovaal tot rond en liggen verder van elkaar.
Soortgelijke veranderingen treden op in het vagina slijmvlies bij gecas-
treerde volwassen vrouwelijke muizen. Geconcludeerd werd daarom dat
de veranderingen van het epitheel van het tepelkanaal bij deze koeien

1 Dr. J. van der Grift; fysioloog-clinicus van het Instituut voor Veevoedings-
onderzoek „Hoorn"; Keem 33, Hoorn.

veroorzaakt werden door geslachtshormonen, en wel speciaal door het
follikelhormoon.

Toen wij in het begin van 1967 met nuchtere kalveren een mestproef op-
zetten om de anabole werking van oestrogene stoffen na te gaan sprak het
vanzelf, dat naast de chemische en biologische bepaling en ook het histo-
logisch patroon van het epitheel van het tepclkanaal in het onderzoek werd
betrokken. Immers, waneer duidelijk waarneembare veranderingen na toe-
diening van oestrogenen zouden gaan optreden, zou bij de beoordeling
daarvoor een gemakkelijk criterium in handen worden verkregen. Dit zou
dan tegelijkertijd betekenen, dat dit histologisch criterium gebruikt zou
kunnen worden bij het opsporen van ontduikingen van de „Verordening
toediening van stoffen met oestrogene werking 1961" van het Produktschap
\\\'oor Vee en Vlees en van de wet van 1 augustus 1964, die in werking is
getreden op 1 januari 1965, waarbij het verboden werd om oestrogene stof-
fen te gebruiken voor mesterij doeleinden.

10 Mestkalveren van 9 weken werden verdeeld in 2 groepen, nl. een con-
trolegroep en een proefgroep van elk 5 dieren. De 5 proefkalveren werden
intramusculair in de linker bilspier ingespoten met 5 ml van een oestro-
genen bevattende emulsie. Deze geïnjecteerde hoeveelheid bleek na onder-
zoek equivalent te zijn met ± 40 mg diacthylstilboestrol. Vóór de injecde
werd van alle kalveren een tepel (links voor) afgenomen. Eén week na de
iv:ject!e werd de tweede tepele (rechts voor) van elk kalf geamputeerd; drie
weken na de injectie de derde tepel (links achter) en bij de slachting —
vijf weken na de injectie — werd de vierde tepel (rechts achter) wegge-
nomen.. Gedurende de vijfweekse proefperiode werd van elk kalf tweemaal
de urine van 24 uur opgevangen en bij slachting werd een stuk spier van
ca. honderdvijftig gram uit de linker en rechter bilspier van elk kalf ge-
sneden. In de urine werden de uitgescheiden oestrogenen chemisch en in de
spiereti werden de eventueel circulerende oestrogenen biologisch bepaald
met rjecastreerde volwassen \\rouwelijke muizen.

De lepels werden geconserveerd in een 6-procentige formalineoplossing en
na de proef werdén met de vriesmicrotoom ongeveer 15 /x dikke coupes ge-
maakt en gekleurd volgens de haemaluin-eosine methode. Voor praktisch
gebruik is een fixatie van een half tot één uur met een 6-procentige for-
maline in een fysiologische zoutoplossing voldoende. De tepel is met enige
ervaring dan goed snijdbaar.

Veertien dagen na de injectie waren dc urinemonsters van 24 luirs urine
\\an de proefkalveren duidelijk positief t.a.v. oestrogene stoffen met beide
chemische methoden (ultraviolet-methode volgens B a n e s en U m b e r -
g e r en broonunethode volgens I) r y e r). Na 4 weken was nog één in-ine-
monster zwak positief, één monster twijfelachtig en in de resterende drie
monsters was het gehalte minder dan 3 ^<.g/200 ml.*) In de urinemonsters
van de controlekalveren werden geen oestrogenen gevonden. (Uitslag che-

mische bepalingen < 3 /ig equiv./200 ml.). Biologische bepalingen werden
niet verricht.

Na slachting bleek het verzamelextract van de spierweefselmonsters van de
proefkalveren bij onderzoek met de zeer gevoelige biologische bepalings-
methode nog oestrogene werking te hebben. Dat wil dus zeggen, dat 35
dagen na de injecde in de bilspier zich nog oestrogenen residuen bevonden.
Er was geen verschil in activiteit van het vlees van de linker en de rechter
bilspier. (L: 0.05 ä 0.07 figJlOO g; R: 0.07 /^g/lOO g). De spier van de con-
troledieren was geheel negatief bij ijking op dezelfde concentratie.

Bij de beoordeling van het tepelkanaal werden dezelfde criteria gebruikt
als indertijd bij het histologisch tepelkanaalonderzoek bij melkgevende
koeien.

Het microscopisch preparaat werd eerst met de z.g. kleine vergroting (40x)
bekeken. Hierbij werd gelet op de grootte of, liever gezegd, op de omvang
van het tepelkanaal met het omgevende epitheel en de totale breedte van
het epitheel. Verder werd nauwkeurig gekeken naar de vorm, het aantal
papillen en de diepte of hoogte van deze papillen waarmee het corpus
papilläre van het omgevende weefsel als het ware in het epitheel dringen.
Met enige routine kan met deze vergroting ook reeds iets opgemerkt worden
over de activiteit van de basaalcellen. En tenslotte kan men een indruk
krijgen van de intensiteit van voorkomen van de kerato-hyaline korrels in
de oppervlakkige lagen van het epitheel.

Indien men niet reeds een duidelijk oordeel met deze vergroting heeft ver-
kregen, kan een grotere vergroting een goede bijdrage leveren en wel heel
speciaal bij de bestudering van de basaalcellaag. Met bijvoorbeeld een ver-
groting van 400x ziet men bij een rustend epitheel een éénlagige rij van
basaalcellen met grote ovale kernen, die min of meer uit elkaar liggen
(weinig mitose). Bij een actief epithelium zien we door de grote mitotische
activiteit, de cellen van de basaallaag elkaar als het ware gaan verdringen.
De kernen zijn smal en lang en meer compact. Ze liggen evenwijdig en
heel dicht tegen elkaar en vormen soms 2 rijen. Meestal is de laag met de
kerato-hyaline korrels breder bij een actief weefsel.

Deze volgorde van opsomming geeft ook ongeveer de belangrijkheid van de
beoordelingscriteria aan.

Aan de hand van twee series foto\'s zullen nu de tepels, die we bij deze proef
verzamelden, worden beoordeeld. De eerste serie is van één proefkalf. De
tweede serie van 4 verschillende kalveren bij het slachten.

De eerste foto van serie I geeft een beeld van het tepelkanaal (links voor)
direct vóór de injectie van oestrogenen. Het lumen van het tepelkanaal is
van dit kalf (9 weken oud) vrij groot, het epitheel is laag en de totale
omvang van het kanaal plus epitheel is klein. Het corpus papilläre is weinig
ontwikkeld en vertoont slechts geringe plooiing door een gering aantal pa-
pillae. De kernen van de cellen van de basaallaag demonstreren zich als een
scherpe lijn. De kerato-hyaline korrels bevinden zich alleen in de opper-
vlakkige lagen.

De verandering van het tepelkanaal bij de injectie van oestrogene stoffen.
The alterations of the teat canal caused by the injection of oestrogens.

Bij een vergroting van 400x zien we, dat de kernen van de basaalcellen voor
het overgrote deel ovaal van vorm zijn en prachtig op één rij liggen. De
tweede foto van dezelfde serie is het tepelkanaal (rechts voor) één week na
de injectie.

De omvang van het tepelkanaal met zijn bekledend epitheel is veel groter
geworden. Het corpus papilläre heeft zich sterk ontwikkeld en de basaal-
membraan met de basaalcellen vertoont een zeer geplooid beeld. De

kerato-hyaline korrels zijn in aantal toegenomen en de laag waarin zij voor-
komen is breder. Bij grote vergroting liggen de kernen van de basaallaag
evenwijdig, dicht tegen elkaar en zijn met weinig uitzonderingen langgerekt
en compacter.

De derde foto is het tepelkanaal (links achter) 3 weken na de injectie. De
omvang is nog iets groter geworden, het aantal plooien, gevormd door het
corpus papilläre, is nog meer toegenomen en de laag met kerato-hyaline
korrels is nog breder geworden. Met de grote vergroting zagen we hetzelfde
beeld als van de tweede foto.

De vierde foto (rechts achter) is het tepelkanaal bij het slachten, 5 weken
na de injectie. De omvang is nog meer toegenomen. Het corpus papilläre
dringt nog dieper in het epitheel.

Met de grote vergroting blijkt de celdeling nog intensief te zijn, zij het dat
hier en daar ovale kernen van de basaalcellen aanwezig zijn.
De series van de andere proefkalveren vertoonden praktisch hetzelfde
beeld.¹).

Deze zijn zoals reeds vermeld van 4 verschillende kalveren, nl. van één
controlekalf en van drie proefkalveren. Het zijn de tepelkanalen verzameld
bij het slachten der dieren, dus 5 weken na de injectie. Foto a), controle-
kalf: foto b), c) en d) van 3 proefkalveren. De beelden spreken als het
ware voor zichzelf. De omvang van de tepelkanalen met de bekledende
epithelia van de proefkalveren is enige malen groter dan dat van het
controlekalf. Het corpus papilläre is veel sterker ontwikkeld en bij grote
vergroting zien we de beelden, zoals die bij de eerste serie foto\'s zijn be-
sproken.

1 Deze series zijn niet opgenomen in deze publikade omdat dit overbodig zou zijn
en de grote vergrotingen zijn weggelaten omdat de afdrukken hiervan niet duide-
lijk genoeg zijn.

na de injectie, a) is een contrólekalf
The epithelium of the teat canal of four calves at time of slaughter, five
weeks after injection, a) is a control calf.

Foto b) vertoont waarschijnlijk het beeld van een beginnende regressie.
De plooiing van het corpus papilläre wordt fijner en is reeds iets minder
diep dan dat van foto c en d. Ook zijn er meer kernen van de basaallaag te
vinden die reeds ovaal en minder compact zijn.

Bij dit onderzoek is duidelijk gebleken, dat het plavei-epitheel van het tepel-
kanaal onder invloed van oestrogene stoffen belangrijke veranderingen ver-
toont en dat deze veranderingen manifest zijn één week na de injectie en 5
weken daarna nog bestaan. Dit laatste komt fraai overeen met het biologisch
onderzoek van het spierweefsel.

Uit de beschrijving van de proefresultaten zou de indruk verkregen kunnen
worden, dat hier een eenvoudige en dus aantrekkelijke methode is bc-
.schreven zonder haken en ogen. Het zou echter zeker tot teleurstellingen
leiden, indien bij het gebruik van deze methode niet met enige factoren
ernstig rekening wordt gehouden.

Het tepelkanaal is van mestkalveren nog uiterst kort en wel heel speciaal
van niet ingespoten dieren. Het snijden van een coupe op de jiuste plaats
levert daardoor moeilijkheden op. Heeft men een coupe, die te dicht bij
de tepelopening is verkregen dan wordt de beoordeling moeilijk omdat men
in de overgang met de huid te maken krijgt en de spierlaag diepe plooiing
praktisch onmogelijk maakt. Snijdt men te hoog, dan zit men al snel in de
Fürstenbergse rozet met een 2-lagig epitheel.

Bij de ingespoten kalveren is het tepelkanaal belangrijk langer zodat daarbij
deze moeilijkheden kleiner zijn.

Bij dit onderzoek werden gewoonlijk, nadat het tepeltopje was wegge-
nomen en het kanaal meer centraal liggend zichtbaar werd, de tiende en
enkele daarop volgende coupes gekleurd en gebruikt.

Opgemerkt moet tenslotte worden, dat in voortgezet onderzoek nagegaan
moet worden of langer dan 5 weken na een injectie het epitheel weer tot de
rustende fase terugkeert. In een enkel geval werden daarvoor aanwijzingen
verkregen.

Voor de uitvoering van dit onderzoek zijn wij veel dank verschuldigd aan Dr. L. G.
Huis in \'t Veld en haar medewerkers van het Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid te Amsterdam, die het chemische en biologische gedeelte ervan met
grote bereidwilligheid hebben uitgevoerd en verzorgd.

Door middel van een proef, waarbij mestkalveren op een leeftijd van 9 weken intra-
musculair werden ingespoten met oestrogenen bevattende emulsies, kon worden vast-
gesteld dat het histologisch beeld van het tepelkanaal grote veranderingen ondergaat.
Het plavei-epitheel wordt hoger. De omvang van het tepelkanaal wordt groter.
Het corpus papilläre ontwikkelt zich sterk, waardoor een duidelijke en diepe plooiing
van het epitheel ontstaat. De kernen van de basaalcellen worden langgerekt, liggen
evenwijdig en dicht bij elkaar en zijn compacter. De laag met kerato-hyaline korrels
wordt meestal veel breder.

By means of an experiment with 5 veal calves on an age of 9 weeks intramusculary
injected with oestrogens containing fluid, it could be proved that specific histological
alterations of the teat canal epithelium give good criteria for the detection of the
circulation of oestrogens in the body. The epithelium becomes higher. The circum-
ference of the canal with its epithelium becomes bigger. The corpus papilläre is
strongly developed and causes a deeper folding of the basal membrane.
The nuclei of the basal cells are more compact and their shape is drawn out instead
of oval and are parallelly situated densely to each other. The layer in which the
kerato-hyalin grains are observed becomes in most cases more substantial.

Au moyen d\'une expérience, pendant laquelle on administrait à des veaux à l\'engrais,
à l\'âge de 9 semaines, des injections intramusculaires d\'émulsions contenant des
oestrogènes, on put constater que l\'image histologique du canal galactophore subit
dc grandes altérations.

I-\'épithélium pavimenteux devient plus haut. Le corps papillaire se développe forte-
ment, ce qui fait naître un pliage évident et profond de l\'épithélium. Les noyaux
des cellules basales deviennent étirés, sont situés parallèles et en proximité étroite les
uns des autres, et sont plus compacts.

Le plus souvent la couche de cellules contenant des granules de kérato-hyaline
s\'épaissit considérablement.

Mittels Untersuchung, wobei Mastkälber im Alter von 9 Wochen mit Östrogene
enthaltenden Emulsionen intramuskulär eingespritzt wurden, konnte festgestellt
werden, dass das histologische Bild des Zitzenkanals grosse Veränderungen untergeht.
Das Plattenepithel wird höher. Das Corpus papilläre entwickelt sich stark, wodurch
eine deutliche und tiefe Faltung des Epithelgewebcs entsteht. Die Kerne der Basal-
zellen werden langgedehnt, liegen parallel und dicht bei einander und sind kompakter.
Die Schicht mit Kerato-hyalin-Körnern wird meist viel breiter.

Por medio de un experimento en lo cual terneros de engorde fueron injectados a una
edad de 9 semanas con emulsioncs las cuales contenian estrogenas, se pudo demostrar
que el aspecto histologico del canal de pezon sufre cambias grandes.
La epitelioma se pone mas grande.

El cucrpo papilare se desarrolle muy forte, por lo cual se produce pliegues visibles
y profundos en la epitelioma.

Los nucleos de las celulas basales vienen alargados, estan paralelos y muy juntos
y son mas compactos. La capa con granulös kerato-hialinos viene en general mas
ancha.

Histologisehe onderzoekingen van de prostaat
als controlemiddel op de toediening van oestro-
genen bii het kalf¹}

Histological studies of the prostate in checking the
administration of oestrogenes in the calf*)

Voor het onderzoek naar de aanwezigheid van oestrogene hormonen bij
vette kalveren worden voornamelijk chemische en biologische methoden
toegepast. Op deze wijze kunnen eventueel aanwezige oestrogenen in urine
en weefsels van slachtdieren worden aangetoond. Het nadeel van deze me-
thoden is, dat ze te gecompliceerd (de chemische bepalingen) of te lang-
durig (de biologische methoden) zijn om als routineonderzoek in het slacht-
huis te worden toegepast. De noodzaak om een in het slachthuislaborato-
rium uitvoerbare methode te ontwikkelen, waarbij voornamelijk aan het
histologisch onderzoek is gedacht, is evident. Een dergelijke methode dient
aan de volgende criteria te voldoen:

Vette kalveren worden op een leeftijd van ongeveer 16 weken geslacht, een
tijdstip waarop nog geen natuurlijke geslachtshormonen circuleren. Uit-
wendig waarneembare kenmerken (o.a. sopor, meer vetontwikkeling, ver-
grote tepels bij beide geslachten, minder ontwikkelde testikels bij het manne-
lijke kalf, een vergrote, enigszins gezwollen vulva bij het vrouwelijke dier)
vormen reeds een sterke aanwijzing, dat aan de dieren tijdens het mesten
oestrogene hormonen zijn toegediend.

Het te beschrijven onderzoek was erop gericht na te gaan of oestrogene
hormonen bij voorkeur irreversibele en duidelijke verandering van weefsels
veroorzaken, zodat op grond van het aanwezig zijn van morfologische
alteraties een hormoonbehandeling kon worden vermoed.
Reeds in 1940 heeft Zuckernian een uitvoerig overdicht gegeven over
de weefsels, die morfologisch waarneembaar op oestrogene hormonen rea-
geren. Zowel in het mannelijke als in het vrouwelijke individu treft men
weefsels aan, waarin een verandering van het bekledende epitheel onder
invloed van deze hormonen optreedt. Het betreft hier voornamelijk weef-
sels, die tot het urogenitaal apparaat behoren. Bij het vrouwelijke dier zijn
dit onder meer: salpinx, uterus, vagina, blaashals en urethra. Bij het man-
nelijke dier eveneens de beide laatste organen en bovendien vesiculae semi-

2 Drs. E. J. Ruitenberg, Drs. R. Kroes en Mej. Joh. Berkvens; resp. patholoog-
anatoom bij het Laboratorium voor Zoönosen, patholoog-anatoom bij het
Laboratorium voor Toxicologie en biologisch kandidate bij het Laboratorium
voor Zoönosen, Rijks Instituut voor de Volksgezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

Normaal histologisch beeld van prostaat, kalf. Paraffinecoupe, HE-kleuring, 144x.

Histologisch beeld van prostaat na oestrogeenbehandeling, kalf. Duidelijke metaplasie
van het tubulusepitheel, Paraffinecoupe, HE-kleuring, 144x.

nales, prostaat, en glandulae bulbo-urethrales (Cowperse klieren). Ook het
tepelkanaal (ductus papillaris) behoort volgens VanderGrift (1967)
tot deze weefsels.

Om verschillende redenen zijn sommige van de zo juist genoemde weefsels
minder geschikt om als controlemiddel op het toedienen van oestrogene
hormonen in het slachthuis te worden gebruikt. Zo bleek bij cytologisch
onderzoek van het epitheel van de blaashals en de urethra (pars prostatica)
het vervaardigen van goede uitstrijkpreparaten moeilijk te zijn, terwijl de
cytologische beoordeling veel ervaring vereist. Histologisch onderzoek van
deze epithelia wees overigens uit, dat zich hierin wel morfologisch waar-
neembare veranderingen (hyperplasie en schollenvorming) voordeden bij
kalveren, die vermoedelijk met oestrogene stoffen waren behandeld, maar
dat het hier slechts kwantitatieve verschillen betrof. Ditzelfde kan worden
opgemerkt over de histologie van de vesiciüae seminales, waarbij een min
of meer uitgebreide fibrosis bij de vermoedelijk met oestrogene stoffen be-
handelde kalveren werd gevonden.

Van der Grift (1967) nam bij door hem met diethylstilboestrol be-
handelde kalveren afwijkingen in het tepelkanaal waar.
Aangezien de tepels gemakkelijk voor onderzoek zijn te verkrijgen en deze
bovendien zowel bij het mannelijke als het vrouwelijke dier voorkomen,
leek deze methode aanvankelijk uiterst geschikt.

Daarom bestudeerden de auteurs van 500 kalveren de tepels (2 tepels per
dier), waarvan een gedeelte in een vergelijkend onderzoek met de prostaat
en de Cowperse klieren. Hierbij bleek, dat met de door ons gestelde criteria
(doorsnede van het tepelkanaal, keratinisatie, breedte van het stratum gra-
uulosum, acanthose, mitotische activiteit en vorm der kernen in het stra-
tum germinativum en het verloop der basaalmembraan) geen absolute
scheiding tussen de zeker niet en vermoedelijk wel behandelde dieren te
maken viel. De resultaten liepen evenmin parallel met de hierna te be-
schrijven histologische bevindingen in de Cowperse klieren en de prostaat.
Met histometrische methoden konden geen absolute, doch hoogstens kwan-
titatieve verschillen tussen de epithelia van het tepelkanaal van de zeker
niet en vermoedelijk wel behandelde kalveren worden aangetoond.
Het onderzoek van weefselveranderingen bij vaarskalveren (uterus, salpinx,
ovaria etc.) wordt bemoeilijkt door het feit dat oestrogene stoffen bij het
vrouwelijke dier geen morfologische alteraties veroorzaken, die als patho-
logisch kunnen worden aangeduid (en die hoogstens kwantitatief van het
normale histologische beeld vcrschillen). Daar bovendien het merendeel
der mestkalveren mannelijke dieren zijn, v/erd in eerste instantie naar een
controlemethode bij stierkalveren gezocht.

Op grond van bovenstaande er\\aringen cn overwegingen werd besloten de
aandacht op de Cowperse klieren en de prostaat te richten.
Dubois (1965) heeft een onderzoek ingesteld naar de histologische ver-
anderingen van de glandulae bulbo-urethrales (Cowperse klieren) van
zowel jonge als volwassene stieren en ossen na behandeling met oestrogene
stoffen (oestradiol). Uit dit onderzoek blijkt onder meer, dat het 7 weken
oude stierkalf na behandeling een metaplasie van de kliertubuli der Cow-
perse klieren vertoont, die bij slachten (2 maanden na behandeling) nog
aanwezig is. Bij volwassen dieren wordt deze epitheelreaktie 3 en zelfs 6
maanden na behandeling nog waargenomen. Na 7 maanden treedt evenwel
een regressie op. Deze metaplastische veranderingen vinden ook bij ge-

castreerde dieren plaats. De laagste dosis, waarbij dit effect is gevonden,
is 10 mg per dier (Dubois, 1967).

De bevindingen van Dubois vormen een goede basis voor verder onder-
zoek. Voor een controle methode in het slachthuis zijn de Cowperse klieren
minder geschikt, daar ze bij het gebruikelijke slachtproces door hun ligging
niet gemakkelijk kunnen worden verkregen. Daarom werd de aandacht op
de prostaat gericht, een orgaan, dat op eenvoudige wijze uit het slachtdier
kan worden verwijderd. Bij diverse species reageert de prostaat op oestro-
genen. Bij de man treedt een metaplasie van het epitheel in de urethra
(pars prostatica) op na toediening van oestrogene hormonen (d e W a a r d,
1956). Deze metaplasie zet zich voort in de grote afvoerbuizen van de pros-
taat. Bij de hond en de kat (Zuckerman, 1940) treedt bovendien een
duidelijke metaplasie van het secemerende epitheel op. Deze auteur ver-
meldt nog andere diersoorten (o.m. muis, rat en aap), waarvan de prostaat
op verschillende wijze op de toediening van oestrogenen reageert. Deze
speciesverschillen zijn uit het verschil in de embryologische ontwikkeling te
verklaren. Epitheel, dat embryologisch van de sinus urogenitalis afkomstig
is, reageert met een metaplasie op stimulering met oestrogenen.
Afhankelijk van de uitbreiding van dit epitheel in het urogenitaal apparaat
kan men organen verwachten, waarin metaplastische epitheelveranderingen
onder invloed van deze hormonen aan te treffen zijn. In de literatuur wer-
den geen gegevens over de invloed van oestrogenen op de prostaat bij het
kalf aangetroffen.

Eén groep bestond uit 120 dieren, waaraan zeker geen oestrogene hormonen
waren toegediend¹). Een tweede groep bestond uit 221 kalveren, waarover
geen betrouwbare gegevens bekend waren. Op grond van klinische ken-
merken was er wel een differentiatie in vermoedelijk wel en vermoedelijk
niet met oestrogenen behandelde dieren te maken, doch aangezien hierover
geen volstrekte zekerheid was te verkrijgen, werd deze groep niet onder-
verdeeld.

Van deze kalveren werden de prostaat (corpus en pars disseminata) en van
een aantal eveneens de glandulae bulbo-urethrales histologisch en de urine
chemisch onderzocht.

Van de weefsels, die in gebufferde formaline 1 : 10 werden gefixeerd,
werden vriescoupes van 10/.t dikte vervaardigd, die met haematoxyline en
eosine werden gekleurd.

De fixatie bleek sneller te kunnen worden uitgevoerd door het verse weef-
sel gedurende 3 minuten in een bekerglas met formaline, in een waterbad
bij 100° C te plaatsen, waarna direct vriescoupes konden worden vervaar-
digd. Op deze wijze was de coupe binnen 20 minuten gereed.

1 De meeste van deze kalveren waren afkomstig van het Instituut voor Landbouw-
kundig Onderzoek van Biochemische Produkten, te Wageningen. Hiervoor
betuigen de auteurs gaarne hun dank aan Dr. Ir. P. van d e r W a 1, Direkteur
van dit Instituut en aan collega K. K. van Hellemond.

De urine werd met de broomreaktie vlg. D r y e r (1956) en met de U.V.-
niethode (Ban es, 1961, Umberger et al., 1963) onderzocht.*)

De prostaat van de kalveren, waaraan zeker geen hormonen waren toe-
gediend, vertoonden het volgende beeld:

Corpus en pars disseminata werden door een bindweefselkapsel met gladde
spiervezels omgeven. Vanuit het kapsel drongen septa tussen de uit klier-
pakketjes bestaande lobuli naar binnen. De klierpakketjes waren van het
samengesteld tubuleuze type.

Het bekledende epitheel van de tubuli was voornamelijk kubisch, en plaat-
selijk reeds cylindrisch (foto 1). De kleinere afvoergangen waren met een-
lagig, de grotere met meerlagig epitheel bedekt. De urethra, pars prostatica,
was met overgangsepitheel bekleed. Dit kwam overeen met de beschrijving
van Krölling en Grau, (1960).

Bij een aantal dieren van de groep, waarvan geen voorgeschiedenis bekend
was, werden pathologische veranderingen in de prostaat waargenomen.
Deze traden allereerst op in het epitheel van de urethra, vervolgens in de
afvoerbuizen en tubuli en bij sterke uitbreiding ook in de meest perifeer
gelegen tubuli.

Het urethraepitheel vertoonde hyperplasie en schollenvorming. De door-
snede der afvoergangen werd groter, er bestond een hyperplasie van het
epitheel. Schollen konden speciaal in de grotere afvoergangen worden
gevonden, terwijl alle epitheelcellen een meer eosinofiel aspect vertoon-
den. De tubuli doorliepen diverse stadia van metaplasie. Allereerst werd
een atrofie van het normale kubische epitheel waargenomen ( de differen-
tiatie), vervolgens een meerlagig plaveiselepitheel, waarin géén verhoorning
werd gezien. In sommige gevallen breidde het epitheel zich vanaf één zijde
in het lumen uit, terwijl een ander gedeelte van het bekledende epitheel
atrofisch was. In andere gevallen werd een alzijdige, het lumen praktisch
geheel obstruerende metaplasie gezien (foto 2).

In een aantal gevallen (30) werd een vergelijkend onderzoek met de glan-
dulae bulbo-urethrales verricht. Er bestond een volledige correlatie tussen de
bevindingen bij de prostaat en de Cowperse klieren. De door D u b o i s
(1965) beschreven metaplasie kon worden bevestigd. In alle gevallen,
waarin de prostaat een metaplasie vertoonde, was ook een metaplastisch
epitheel in de Cowperse klieren aanwezig.

Alle zeker niet behandelde dieren (120) vertoonden een histologisch nor-
male prostaat (zie tabel 1). Bij de dieren, waarover geen betrouwbare ge-
gevens bekend waren, deden zich drie mogelijkheden voor:

1. de prostaat vertoonde een histologisch normaal beeld en het chemisch
urine-onderzoek was negatief. Dit betrof 159 gevallen.

2. de prostaat vertoonde metaplastische epitheelveranderingen, doch in de
urine werden chemisch geen oestrogene hormonen aangetoond. Tot deze
groep behoorden 46 gevallen.

3. in de prostaat was een duidelijke metaplasie waarneembaar en de urine
bleek na chemisch onderzoek oestrogene hormonen te bevatten. Tot deze
groep behoorden 16 dieren.

Uit de resultaten blijkt, dat er een goede correlatie tussen de resultaten
van het histologisch onderzoek van de prostaat en die van het chemische
onderzoek van de urine bestaat bij de zeker niet behandelde dieren. Bij
de groepen 2 en 4 (dieren, waarvan geen betrouwbare gegevens bekend
waren) bestaat deze positieve correlatie eveneens. Bij groep 3 bestaat een
discrepantie tussen de chemische en histologische uitslag: deze dieren heb-
ben geen aantoonbare hoeveelheden oestrogene hormonen in de urine, doch
vertonen wel een metaplasie van het prostaat epitheel.
Dit kan worden verklaard door aan te nemen, dat deze kalveren met oestro-
gene hormonen zijn behandeld, terwijl geen oestrogenen meer in de urine
zijn aan te tonen.

Met de histologische methode zou het dus mogelijk zijn om vast te stellen
of aan dieren oestrogene hormonen zijn toegediend, onafhankelijk van het
feit of de werkzame stof nog in het lichaam aanwezig is.
Uit het onderzoek van D u b o i s blijkt, dat 7 maanden na de toediening
van hormonen een regressie van de metaplastische veranderingen in de
Cowperse klieren optreedt. Bij de vette kalveren zal de maximale periode
na behandeling de tijd van 3 maanden niet overschrijden. Bovendien vindt
D u b O i s bij een dosis van 10 mg oestradiol per kalf nog histologische ver-
anderingen in de Cowperse klieren. Een groeibevorderende, in de praktijk
gebruikte dosis, ligt veel hoger (circa 80 mg per kalf). Aangenomen dat
het epitheel van de prostaat op dezelfde wijze als van de Cowperse klieren
reageert, lijkt het gerechtvaardigd aan te nemen, dat bij een controle-
methode, gebaseerd op het histologische onderzoek van de prostaat, alle be-
handelde kalveren kimnen worden onderkend.

Met behulp van deze methode is slechts een indruk van hormoonbehande-
ling bij stierkalveren te verkrijgen. Aangezien het merendeel der mest-
kalveren (circa 95%) uit mannelijke dieren bestaat, is de beschreven
histologische methode voor de praktijk aanvaardbaar. Voor het histologisch
onderzoek kan worden volstaan met het corpus van de prostaat, dat zodanig

dient te worden uitgesneden, dat zowel de perifere tubuli als de afvoer-
gangen en eventueel de urethra in de coupe aanwezig zijn.
in een modelonderzoek wordt de reaktie van het geslachtsapparaat van het
mannelijke rund op oestrogene hormonen uitvoeriger bestudeerd. Hierbij
wordt o.a. de relatie tussen dosis en tijd na toediening nader onderzocht.
De eerste resultaten van dit onderzoek zijn conform de verwachtingen.

Gaarne betuigen de auteurs hun dank aan de volgende collegae keuringsdierenartsen
voor hun bereidwillige medewerking bij dit onderzoek: Drs. L. J. ten Horn, te
Arnhem; Drs. P. Meyers, te Utrecht; Drs. J. J. le Roy, te Rotterdam en
Drs. M. J. G. Schoenmakers, te Amsterdam.

Bij twee groepen vette kalveren werd de urine chemisch op de aanwezigheid van
oestrogene hormonen onderzocht, terwijl ondermeer de prostaat histologisch werd
bestudeerd.

Eén groep bestond uit kalveren, waaraan zeker geen oestrogene hormonen waren
toegediend. Een tweede groep bestond uit kalveren, waarover geen betrouwbare
gegevens bekend waren.

In alle gevallen, waarin vaststond, dat geen toediening van oestrogenen had plaats-
gevonden, verliep het chemisch urineonderzock negatief, terwijl de prostaat een
histologisch normaal beeld vertoonde.

Dit was eveneens het geval bij een groot aantal dieren van de tweede groep. Bij een
gering aantal dieren van deze groep werden oestrogene hormonen in de urine aan-
getoond, terwijl in de prostaat een duidelijke metaplasie van het normale epitheel
werd gevonden.

Bij de overige dieren verliep het chemisch urineonderzock negatief, terwijl toch een
metaplasie van het prostaatepitheel werd waargenomen. Aangenomen werd, dat het
hier dieren betrof, waaraan wel oestrogene hormonen waren toegediend, maar waarbij
op het moment van slachten geen oestrogenen meer in de urine aantoonbaar waren.
De beschreven histologische methode is snel uitvoerbaar en in het slachthuis-
laboratorium toepasbaar. Bovendien zou een eventuele toediening van oestrogene
hormonen tijdens de mestperiode, bij het slachten histologisch nog aantoonbaar zijn,
onafhankelijk van het feit of er nog oestrogenen in de urine aanwezig zijn.

In two groups of fattened calves, the urines were chemically examined for the presence
of oestrogenic hormones and the prostates were, among others, studied histologically.
One group consisted of calves which had positively not been given oestrogenic hor-
mones. Another group consisted of calves on which no reliable data were available.
In every case in which it was established that oestrogens had not been administered,
chemical analysis of the urine was negative for the presence of oestrogens and the
prostate was histologically normal.

This was also the case with a large number of animals of group two. Oestrogenic
hormones were identified in the urine in a small number of animals of this group
and marked metaplasia of normal epithelium was observed in the prostate.
Chemical analysis of the urine was negative for oestrogens in the other animals,
although metaplasia of the prostatic epithelium was observed. These were assumed
to be animals to which oestrogenic hormones had been administered but in which
oestrogens were no longer identifiable in the urine at the time of slaughter.
The method of histological investigation described can be carried out rapidly and can
be used in the slaughter-house laboratory. In addition, any administration of
oestrogenic hormones during the fattening period will be histologically identifiable
on slaughter regardless of the fact whether or not oestrogens are still present in the

Dc deux groupes de veaux gras on a examiné chimiquement l\'urine sur la présence
d\'hormones oestrogènes, tandis qu\'on a étudié histologiquement notamment la
prostate.

Le premier groupe consistait de veaux auxquels on n\'avait certainement pas
administré d\'hormones oestrogènes. Le second groupe consistait de veaux dont on ne
connaissait pas de données sûres.

Dans tous les cas où il était certain qu\'il n\'y avait pas eu d\'administration
d\'oestrogènes, l\'examen chimique de l\'urine avait un résultat négatif, tandis que la
prostate montrait une image histologiquement normale.

Ceci était également le cas pour un grand nombre d\'animaux du second groupe.
Chez un petit nombre d\'animaux de ce groupe on démontra des hormones oestrogènes
dans l\'urine, tandis que dans la prostate on constata une metaplasie évidente de
l\'épithélium normal.

Chez les autres animaux l\'examen chimique de l\'urine eut un résultat négatif, tandis
qu\'on constata tout de même une métaplasie de l\'épithéHum de la prostate. On
supposa qu\'il s\'agissait dans ce cas d\'animaux auxquels on avait administré des
hormones oestrogènes, mais chez lesquels on ne pouvait plus démontrer, au moment
de l\'abattage, d\'oestrogènes dans l\'urine.

La méthode histologique décrite est rapidement réalisable et applicable dans le
laboratoire de l\'abattoir. En outre une administration éventuelle d\'hormones oestrogè-
nes pendant la periode d\'engraissement est encore démontrable histologiquement au
moment de l\'abattage, indépendamment de la question s\'il y a encore des oestrogènes
présentes dans l\'urine.

Bei 2 Gruppen Mastkälbern wurde der Urin chemisch auf die Anwesenheit östrogener
Stoffe untersucht, während u.a. die Prostata histologisch betrachtet wurde.
Eine Gruppe bestand aus Kälbern, von denen man sicher war, dass keine Östrogenen
Hormone verabreicht worden waren. Eine zweite Gruppe bestand aus Kälbern, von
denen keine zuverlässigen Daten bekannt waren.

In allen Fällen, wo feststand, dass keine Verabreichung von Östrogenen stattgefunden
hatte, verlief die chemische Urinuntersuchung negativ, während die Prostata ein
histologisch normales Bild aufwies.

Dies war gleichfalls der Fall bei einer grossen Zahl der zweiten Gruppe. Bein einer
geringen Anzahl von Tieren dieser Gruppe wurden Östrogene Hormone im Urin
nachgewiesen, während in der Prostata eine deutliche Metaplasie des normalen
Epithelgewebes gefunden wurde.

Bei den übrigen Tieren verlief die chemische Urinuntersuchung negativ, während
trotzdem Metaplasie des Prostatepithelgewebes wahrgenommen wurde. Angenom-
men wird, dass es hier Tiere betraf, denen Östrogene Hormone verabreicht worden
waren, bei denen man aber im Augenblick des Schlachtens keine Östrogene mehr im
Urin festgestellen konnte.

Die beschriebene histologische Methode ist schnell ausführbar und im Schlachthaus-
laboratorium anzuwenden. Ausserdem ist eine eventuelle Verabreichung östrogener
Hormone während der Mastperiode noch beim Schlachten histologisch nachzuweisen,
unabhängig von der Tatsache, ob im Urin noch Östrogene vorhanden sind oder nicht.

Fue examinado quimicamente la orina detectar la presencia de hormonas estrogenas
ademas fue examinado el prostato histologico en dos grupos de terneros de engorde.
Un grupo de terneros, fueron terneros en los cuales no fueron aplicados hormonas
estrogenas.

Un secundo grupo, fueron terneros de los cuales no eran présentes datos exactos.
En todos los casos, en los cuales no fueron aplicados hormonas estrogenas, el examen

quimico de lo orina era negativo mientras el prostato demostro un aspecto histologico
normal. Esto fue tambien el caso cn un gran numero de animales del secundo grupo.
En un numero pcquefio de estos animales fueron demostrados hormonas estrogenas
en la orina, mientras en el prostato fue encontrado una metaplasia visible del epithelio
normal. En los demas animales el examen quimico de la orina era negativo. Se suponge
que estos fueron animales los cuales si recibieron hormonas estrogenas pero en el
momento de la matanza, los hormanos estrogenas no fueron demostrados en la orina.
El metodo histologico descrito se puede ejecutar rapido y se lo puede hacer en el
laboratorio del matadero. Ademas una aplicacion eventual de hormonas estrogenas
durante el periodo de engorde se puede demostrar despues la matanza, independiente
del hecho si hay todavia estrogenas présentés en la orina.

Banes, D.: Irradiation of diethylstilboestrol. ƒ. Ass. Org. Agr. Chem., 44, 323,
(1961).

Dryer, R. L. ; Chemical assay of diethylstilboestrol. Clin. Chem., 25, 30, (1956).
Dubois, M. P.: Contribution à 1\'histophysiologie de l\'appareil génital des bovins.
Dualité d\'hormonedépendance au niveau de la glande de Cowper. Compt.rend.
Séances Soc. Biol., 159, 1955, (1965).
Dubois, M. P.: Persoonlijke mededeling, (1967).

Grift, J. V. d.: Histologisch onderzoek van het tepelkanaal als methode voor het
aantonen van het gebruik van oestrogene stoffen bij mestkalveren. Tijdschr. Dier-
geneesk., 92, 812, (1967).
K rolling, O. und Grau, H.: Lehrbuch der Histologie und vergleichenden
Mikroskopischen Anatomie der Haustiere. Paul Paray, Berlin und Hamburg,
p. 336, (1960).

U m b e r g e r, E. J., Baves, D., Kunze, F. N. and C o 1 s o n, S. H. : Chemical
determination of diethylstilboestrol residues in the tissues of treated chickens.
J. Ass. Org. Agr. Chem.., 46, 471, (1963).

Waard, F. de: The cytology of the male urogenital tract: The effect of oestrogcns.

Acta e\'ndocrinoL, 23, 79, (1956).
Zuckerman, S.: The histogenesis of tissues sensitive to oestrogens. Biol. Rev., 15,
231, (1940).

Schmid-Lindner, I.: Untersuchungen über den Zelleghalt der Schweinemilch
bei normaler und gestörter Laktation. Diss. München, 1965.

Microscopisch werden 265 monsters normale melk, 21 colostrummonsters en 28 uier-
secreta van zeugen met gestoorde lactatie onderzocht.

In vergelijking met koemelk bleek zeugemelk een hoger celgehalte te bevatten.
Het colostrum ligt met een gemiddeld celgehalte van 1.396.000 cellen per ml ca.
20% boven \'t aantal in de normale melk. Deze cellen bestaan voor 90% uit
leucocyten.

Er bleek geen samenhang tussen het celgehalte en de lactatieperiode (ouderdom der
zeugen) ; wèl werd het aantal cellen geleidelijk groter, gerekend vanaf het begin na
de colostrumperiode tot het einde van een afzonderlijke lactatie. Zeugen met klinische
ontstekingssymptomen hadden een celgehalte van gemiddeld 10 miljoen per ml, terwijl
bij zeugen met een hypogalactie een normaal aantal cellen werd gevonden.
Schrijfster neemt aan, dat als eerste waarneming aan het uier een hypo- of agalactie
optreedt en enige tijd later de klinische symptomen met het sterk verhoogd celgehalte.

D i n e e n, J. K. and W a g 1 a n d, B. M.; The dynamics of the host-parasite
relationship. IV. The response of sheep to graded and to repeated infections with
Haemonchus contortus. Parasitology, 56, 639, (1966 a).

D i n e e n, J. K. and W a g 1 a n d, B. M.: The dynamics of the host-parasite
relationship. V. Evidence for immunologic exhaustion in sheep experimentally in-
fected with Haemonchus contortus. Parasitology, 56, 665, (1966 b).
Bitakaramire, P. K.: Studies on immunity to Haemonchus contortus infection:
the elimination of a challenge infection by immune sheep. Parasitology, 56, 619,

Christie, M. G. and B r a m b e 1 1, M. R.: The seven-day growth of Haemonchus
contortus compared in worm-free and experienced sheep. /. Comp. Pathol., 77, 99,

Dineen en Wagland (1966a) infecteerden zes groepen van elk tien, ca. vier
maanden oude, lammeren met resp. 500, 1000, 1500, 2000, 2500 en 3000 infccticuze
larven van Haemonchus contortus. Op de 56e dag na de infectie werden uit iedere
groep drie of vier dieren geslacht; de overige dieren kregen evenals die in cen zevende
groep van tien wormvrije dieren twee behandelingen met thiabendazole met ccn
week tussenruimte. Een week daarna werden alle dieren geïnfecteerd met 3000
larven. Weer 56 dagen later werden uit alle groepen enige dieren geslacht en de
overigen op dezelfde wijze behandeld met thiabendazole samen met ccn achtste groep
van tien wormvrije lammeren. Een week na dc wormbehandeling werden de dieren
geïnfecteerd met 3000 larven. Tenslotte werden alle dieren geslacht.
Door middel van wormtellingen en het iedere twee dagen verrichten van facccs-
onderzoek komen Dineen en Wagland tot de volgende conclusies.
Bij verschillende doseringen larven ziet men geen verschil in ontwikkelingssnelheid
van de worm en geen verschil in eiproduktiviteit van de wijfjes. Na dc eerste extra
dosis van 3000 larven is er geen verschil tussen de eerste zes groepen wat betreft het
aantal nieuwe wormen, groeisnelhcid der wormen en de eiproduktiviteit, maar de
ontwikkeling is minder snel en de eiproduktiviteit minder groot dan in de zevende
groep. Na de tweede extra dosis van 3000 larven is er geen verschil tussen dc eerste
zeven groepen wat betreft het aantal nieuwe wormen, maar de ontwikkeling is niet
zo snel en de eiproduktie niet zo groot als na de eerste extra dosis.

Voorts viel op, dat er betrekkelijk weinig vertraagde larven van het vierde stadium
gevonden werden. Deze ziet men percentsgewijs veel meer wanneer men de dieren
iedere dag met 100 larven infecteert.

Met een andere proefopzet gingen Dineen en Wagland (1966b) de invloed
na van de duur van de sensibiliseringsperiode op het ontstaan van immuniteit tegen
Haemonchus contortus.

Voor deze proef werden 51, ruim zeven maanden oude, wormvrije lammeren gebruikt,
verdeeld in zes groepen en een zevende groep van, ca. een jaar oude, wormvrije
lammeren (zie tabel 1.).

Om de twee dagen werd faecesonderzoek verricht en na het beëindigen van de proef
werden alle dieren geslacht en de wormen geteld.

Bij de groepen die niet met thiabendazole behandeld werden werd geen verschil in
eiproduktie waargenomen tussen wel en niet opnieuw geïnfecteerde dieren. Evenmin
werd zo\'n verschil gezien tussen de jonge en oude lammeren die wel met thiabendazole
behandeld waren.

In groep 5 werd tenslotte een lage eiproduktie waargenomen, maar in groep 4 geen.
In groep 3 werden veel wormen van de herinfectie teruggevonden, waarvan 25%
der larven van het vijfde stadium vertraagd waren; in groep 5 daarentegen werden
slechts weinig wormen gevonden. Het percentage vertraagde larven was in deze
laatste groep 18.

Dineen en Wagland zien in deze verschillen tussen de groepen 3 en 5 een
sterke aanwijzing, dat een lange infectieperiode de kracht om een immuniteit op te
bouwen kan breken. Daarom spreken zij van immunologische uitputting. Wanneer de
infectie door een wormbehandeling onderbroken wordt krijgt het afweermechanisme
de kans weer op krachten te komen.

Bitakaramire deed een proef om na te gaan hoe snel een immuun schaap zijn
virulente infectie elimineert en tegen welke parasietenstadia de immuniteit werkt.
Dertig, 10 tot 14 maanden oude, wormvrije schapen werden in enkele groepen
verdeeld. De eigenlijke proefgroep werd geïmmuniseerd met tweemaal een dosis
bestraalde (40 kr) larven met dertig dagen tus.senruimte. Een maand later werden
de dieren blootgesteld aan een infectie met normale larven. Alle dieren werden
gedurende de prepatent periode geslacht, resp. op de 3e, 6e, 9e, 12e of 16e dag.
Het percentage bescherming bleek op deze dagen resp. te zijn, niet vermeld, 83, 90,
99 en 100. De immuniteit bleek vooral te werken tegen de larven van het derde en
vierde stadium.

Christie en Brambell vonden, dat de wormen zeven dagen na een tweede
infectie in een geringer percentage aangeslagen waren en een kleinere lengte hadden,
dan na een eerste infectie.

De Rode Denen hadden de hoogste opbrengsten aan melk, vet en eiwit.
De melkbaarheid van de zwartbonten was echter aanzienlijk beter dan die der
Rode Denen, hetgeen blijkt uit de volgende cijfers.

Dit betrof gegevens van stierkalveren, gemest op een leeftijd van 14 dagen oud tot
± 200 kg.

{Food and Agriculture Organization of the United Nations. 1966, 237 pag.
prijs: 40 S.)

Prof. Underwood van de Universiteit van West Australië is een erkend des-
kundige op het gebied van de mineralenvoorziening van mens en huisdieren. Nadat
hij eerst het uitstekende handboek: "Trace Elements in Human and Animal Nutri-
tion" had geschreven heeft hij thans op veraoek van Commonwealth Agricultural
Bureaux en de F.A.O., het hierboven genoemde boekje samengesteld, waarover ik in
het hier volgdene graag enkele opmerkingen wil maken.

Het is verdeeld in 14 hoofdstukken, namelijk 3 van algemene strekking: een inlei-
ding en een overzicht van de gehaltes aan mineralen in de verschillende voeder-
middelen aan het begin en een afsluitend hoofdstuk over algemene principes in
verband met de diagnostiek en de correctie van tekort en overmaat.
In de resterende 11 hoofdstukken worden dan achtereenvolgens behandeld: Ca en
P, stofwisselingsziekten, die samenhangen met de Ca -en Mg-voorziening. Na en Cl,
Fe, jodium en krop, Cu en Mo, Co, Zn, Mn, F1 en Se. Het is natuurlijk niet moge-
lijk om op het in al deze hoofdstukken behandelde in te gaan. Meestal komen voor
alle genoemde elementen ter sprake de symptomen die men bij deficiëntie en, voor-
zover belangrijk, bij overmatige opname bij de verschillende diersoorten kan waar-
nemen.

Verder worden, voorzover bekend, de behoeftecijfers of de gewenste minimale ge-
haltes in het voer genoemd, waarbij ook weer de nodige aandacht aan de afzonder-
lijke diersoorten wordt besteed. Bij de herbivoren en met name bij de voeding van
herkauwers wordt de nodige aandacht besteed aan de relatie bodem-plant-dier en als
consequentie daarvan de mogelijkheden die men heeft om via de bemestingsmaat-
regelen de mineralenvoorziening van de dieren te verbeteren. In dit verband wekt
het enige verbazing dat bij de mogelijkheden om het Na-gehalte van het gras te
verhogen wel de bemesting met chilisalpeter maar niet de goedkopere methode:
bemesting met keukenzout in combinatie met een andere stikstofkunstmest wordt
genoemd.

Zo zijn er, afgezien van enkele drukfouten die ik tegenkwam, meer kleine onvol-
komenheden te noemen, bijvoorbeeld de uitspraak dat door stikstofbemesting het
Mg-gehalte van het gras zou dalen; het tegendeel is waar, althans als men de meest
gebruikte stikstofkunstmest: kalkammonsalpeter (of een andere nitraatverbinding)
gebruikt. In het hoofdstuk over Cu en Mo komt tot uiting dat dit boek door een
Australische auteur is beschreven: dat voorwaardelijk kopergebrek ook voor kan
komen zonder dat van molybdeen-overmaat sprake is krijgt nauwelijks enige aan-
dacht, terwijl recente onderzoekingen o.a. in Nederland op zijn minst waarschijnlijk
hebben gemaakt dat, althans als het molybdeen niet in overmaat voorkomt, de rol
van zwavel in dit verband eerder een ongunstige dan een gunstige is. Ook staat vast
dat bij Cu-gebrek diarree op kan treden zonder dat Mo in ovei-maat aanwezig is.
Enigszins een bezwaar van dit boekje is verder mijns inziens dat het nogal eens
voorkomt dat verschillende in de literatuur naar voren gekomen meningen tegenover
of naast elkaar worden geplaatst, maar dat in het midden wordt gelaten welke theorie
de juiste is. Bij de vermelding van de mangaan-behoefte van herkauwers wordt wat
al te gemakkelijk geconcludeerd, dat de door Grashuis genoemde behoeftecijfers aan-
tonen dat in Nederland voorwaardelijk mangaangebrek voorkomt.
Jammer is verder dat niet alleen een alfabetisch register ontbreekt, maar dat zelfs
geen inhoudsopgave is opgenomen.

Enigszins vaag is de opgegeven minimumgrens voor het leverkopcrgehalte, waarvan
op blz. 129 ten onrechte wordt gezegd dat dit 100 ppm in de drogestof bedraagt,
terwijl op blz. 130 wordt opgemerkt dat 20-25 ppm en lagere gehaltes op Cu-tekort
wijzen.

Bij de zinkvoorziening van varkens miste ik dc bespreking van de invloed van het
droogvoeren en zo zijn meer kanttekeningen te plaatsen, maar dat neemt niet weg
dat dit boekje in de "growing needs of many students, teachers, researchworkers,
extension officers and progressive farmers in developed as well as in developing
regions of the world" kan voorzien.

Moge ik deze bespreking eindigen met de vrije vertaling van een drietal stellingen
uit het laatste hoofdstuk, die mij uit het hart gegrepen zijn:

1. De eerste regel, die bij de mineralenvoorziening van huisdieren in acht moet
worden genomen is, dat extra mineralen alleen moeten worden verstrekt als
in de behoefte van de dieren niet kan worden voorzien door een juiste keuze
en combinatie van de beschikbare voedermiddelen.

2. Mineralensupplementen moeten alleen worden gebruikt als de plaatselijke
omstandigheden dit nodig maken. Met andere woorden: aard en hoeveelheid
van de extra mineralen moeten zijn aangepast aan de ter plaatse door onder-
zoek vastgestelde behoefte.

3. De honger naar bepaalde mineralen van de dieren is geen betrouwbare maat-
staf voor het bsetaan van een eventueel tekort daaraan.

Koppel (grootte): ......................... dieren. Geboortedatum: ............................

Zorg voor voldoende drinkbakken en borstel deze vóór de enting grondig met schoon
water uit. Gebruik daarbij geen ontsmettingsmiddelen en geen reinigingsmiddelen
zoals zeep, soda, enz.

Voor het betrekken van de entstcrffen en nadere inlichtingen wende men zich tijdig
tot zijn dierenarts.

Bij de enting dient streng de hand te worden gehouden aan de voorgeschreven
dosering.

De bovengenoemde voorbehoedende entingen zijn onmisbaar om ernstige schade
door de betreffende ziekten op de bedrijven te voorkomen.

Het aangegeven entschema bevat slechts algemene richtlijnen. Deelnemers aan het
vk\'aarschuwingssysteem ontvangen een speciaal voor hun bedrijf ontworpen entschema.
Hiervoor kan men zich opgeven bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee of bij de
inspektiedienst van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren.
IVanneer de omstandigheden op het bedrijf het nodig maken van het entschema af te
wijken, dient u eerst overleg te plegen met uw dierenarts of de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee.

Sla geen entingen over! Bij eventuele storingen kunt U beter toch enten, maar dan
onder bescherming van geneesmiddelen, daar Uw dieren anders tijdens de leg niet
voldoende beschermd zijn.

Van aangekochte dieren nagaan of deze waren geënt; zonodig alsnog enten.
Tijdens of kort na de enting geen grote veranderingen aanbrengen zoals over-
plaatsing, verandering van voeding, uitlaten van de verwarming, enz.

De beste leeftijd om met het enten (door het drinkwater) te beginnen is: 4 4 5 weken.
Het enten van zeer jonge kuikens is slechts in noodgevallen aan te bevelen.
Zowel de „verstuivingsmethode" als het „snaveldompelen" geeft slechte resultaten
en moet dus worden afgeraden.

Tegen infectieuze bronchitis dient reeds op een leeftijd van 14 dagen te worden geënt
met een mildwerkende entstof, stam H 120, teneinde de kuikens zo vroeg mogelijk
een bescherming te geven. Op een leeftijd van 3 maanden dient de enting te worden
herhaald met een sterkwerkende entstof (bijv. stam H 52).

De enting tegen infectieuze bronchitis moet in ieder geval vóór de leg geschieden,
aangezien bij leggende dieren de produktie, de ei-kwaliteit en de broeduitkomst
blijvend door het entvirus worden benadeeld.

De gekombineerde enting tegen pseudo-vogelpest en infectieuze bronchitis is in het
algemeen te ontraden.

De enting tegen pokken en difterie kan voor kuikens, geboren in de periode van
1 december tot 1 mei, het beste plaats hebben op een leeftijd van 4 maanden, volgens
de veerfollikelmethode. Om ongewenste reakties te voorkomen, dient er echter tot
minstens 3 weken na de enting tegen infectieuze bronchitis mee te worden gewacht.
Kombinatie met de enting tegen trilziekte kan zonder bezwaar plaats vinden.
Kuikens, geboren in de periode van 1 mei tot 1 december kunnen echter in verband
miet het pokkendifteriegevaar tijdens de herfst en de winter, beter op een leeftijd van
6-8 weken worden geënt (veerfollikelmethode). In dit geval is echter een herhaling
van de enting op een leeftijd van ± 5/2 ä 6 maanden noodzakelijk om voldoende
bescherming gedurende de gehele legperiode te behouden.

Het enten tegen trilziekte dient vóór de leg te geschieden, daar gedurende 4 weken
na deze enting de eieren niet voor de broederij kunnen worden gebruikt. Vraag Uw
dierenarts een schriftelijke verklaring, dat Uw hennen zijn geënt en bewaar deze
goed, aangezien U zich daarmee beschermt tegen eventuele schade-aanspraken van de
afnemers in verband met trilziekte.

Ook dient gedurende 4 weken na het enten tegen trilziekte het koppel goed ge-
scheiden te worden gehouden van eventuele jonge kuikens op het bedrijf, die
beneden de leeftijd van 3 weken gevoelig voor de ziekte kunnen zijn en van leggende
kippen, indien deze niet geënt zijn tegen trilziekte en geen natuurlijke immuniteit
hebben.

Bij dieren, die voor een tweede legperiode worden aangehouden, is herenting nood-
zakelijk kort vóór de aanvang van deze legperiode eerst tegen infectieuze bronchitis
(bijv. H 52), drie weken later tegen pseudo-vogelpest (La Sota) en pokkendifterie
(gecombineerd, d.w.z. tegelijkertijd).

Te hevige en langdurige entreakties zijn meestal het gevolg van C.R.D., in welk
geval toediening van geneesmiddelen gewenst is. Op de fok- en vermeerderings-
bedrijven géén Tylan gebruiken i.v.m. later toe te passen broedeibehandeling!
Bij besmette of verdachte koppels is toediening hiervan direkt na de enting nood-
zakelijk. Ook bij andere stoornissen is enting alleen verantwoord in overleg met Uw
dierenarts.

De verschillende leeftijdsgroepen of koppels moeten streng gescheiden worden
gehouden. Bij de ingang van ieder hok behoort een bak met een dagelijks te verversen
Halamid- of Natronloogoplossing aanwezig te zijn voor de ontsmetting van schoeisel,
speciaal na de entingen tegen pseudo-vogelpest, infectieuze bronchitis en trilziekte.
Voorts verzocht de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee publikatie van de
volgende circulaires:

A.\\N ALLE FOKKERS, VERMEERDERAARS EN OPFOKKERS VAN VER-
MEERDERINGSMATERIAAL, TEVENS TER KENNISNEMING AAN ALLE
KUIKENBROEDERS IN NEDERLAND

Zoals bekend is C.R.D.- of chronische ademhalingsziekte (mycoplasmose) een van
de ernstigste ziekten bij pluimvee, welke vooral in de slachtsector aanleiding geeft
tot aanzienlijke schade en in iets mindere mate ook in de legsector.
Naar de verschillende bestrijdingsmogelijkheden van deze ziekte zijn door de Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee al sinds enige jaren uitvoerige onderzoekingen verricht.
De resultaten hiervan zijn zodanig geweest, dat tot toepassing in groot opgezette
praktijkproeven kon worden overgegaan. Deze praktijkproeven, welke thans op
verschillende plaatsen al meer dan een jaar gaande zijn, hebben tot nu toe een
volledig succes opgeleverd, zodat thans de meeste grote slachtkuikenfokkers reeds
op ons bestrijdingssysteem zijn overgegaan, of bezig zijn hierop over te gaan. In het
kort gezegd komt deze bestrijding erop neer, dat begonnen wordt het fokmateriaal
geheel C.R.D.- of mycoplasmose-vrij te maken door de broedeieren in te spuiten
met een antibiotikum, dat de ziektekiemen (mycoplasma\'s of p.p.l.o.\'s) in de eieren
doodt. De smetstof wordt namelijk net als bij „pullorum" door besmette moeder-
dieren via de broedeieren op de nakomelingen overgebracht, hetgeen binnen korte
tijd tot een zeer sterke verspreiding aanleiding kan geven. Door de fokdieren geheel
vrij te maken, kunnen ook de vermeerderingsbedrijven van mycoplasma-vrij materiaal
worden voorzien, waarna het in principe automatisch mogelijk wordt ook C.R.D.-vrije
mestkuikens af te leveren. Op deze wijze wordt de gehele produktieketen vanaf de
top — het fokbedrijf — tot het eindprodukt — het mestkuiken — in de kortst
mogelijke tijd vrij gemaakt, hetgeen niet alleen de meest ideale, maar ook de meest
economische bestrijdingsmethode is.

Daarnaast is men in het zuiden des lands overgegaan tot het dompelen van de broed-
eieren in een antibioticum-oplossing, teneinde een C.R.D.-vrij eindprodukt (mest-
kuikens) te krijgen. Dit heeft geleid tot de oprichting van een dompelstation, waar
vrij grote aantallen broedeieren kunnen worden behandeld. Vermoedelijk zullen
binnenkort op nog enkele plaatsen in Nederland dergelijke dompelstations worden
opgericht, zodat ook zolang nog niet alle fok- en vermeerderingsbedrijven voorzien
zijn van mycoplasmose-vrij e fokdieren, toch een vrij eindprodukt kan worden ver-
kregen. Ook voor eventuele doorbraken op eerder mycoplasmose-vrij e vermeerderings-

bedrijven zal dan het dompelstation een oplossing kunnen vormen, aangezien de
eieren — ondanks de besmetting - - na behandeling toch gebruikt kunnen worden.
Voor nadere inlichtingen over het dompelen kan men zich wenden tot de N.O.P.,
Brantsenstraat 6 te Arnhem, tel. 08300-36 50 1.

Voorts is onlangs door een commissie van deskundigen, bestaande uit de heren
Borm en van Beek van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Dr. Voeten
van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Brabant en Ir. Ketelaars van de
Rijks Voorlichtingsdienst, een studiereis naar de Verenigde Staten gemaakt om kennis
te nemen van de nieuwste vorderingen en ervaringen op dit gebied bij een aantal
van de belangrijkste onderzoekingsinstituten en pluimveebedrijven in dat land.
De conclusies waartoe deze commissie is gekomen, komen volledig overeen met de
tot nu toe opgedane ervaringen in ons land, nl. dat een succesvolle C.R.D.-bestrijding
in de allereerste plaats moet zijn gericht op het mycoplasmose-vrij maken van alle
fok- en vermeerderingsdieren, waarvoor de injectiemethode van de broedeieren de
meest aangewezen behandelingsmethode is. Voor het opvangen van de moeilijkheden
tijdens de aanloopperiode en bij eventuele tegenvallers of doorbraken kan voor de
behandeling van de — grote aantallen — broedeieren voor het eindprodukt gebruik
worden gemaakt van de dompelmethode.

In grote lijnen is hiermee aangegeven, hoe het in principe mogelijk moet zijn alle
fok- en vermeerderingsbedrijven binnen betrekkelijk korte tijd geheel mycoplasmose-
vrij te maken. Daar komt echter nog wel meer bij kijken. Behalve het mycoplasmose-
vrij maken van het fokmateriaal, moet dit echter ook vrij worden gehouden.
Wanneer U bedenkt hoe gemakkelijk en op hoeveel manieren besmettelijke ziekten
van het ene naar het andere bedrijf kunnen worden overgebracht, zal het duidelijk
zijn, dat zeer strenge hygiënische voorzorgsmaatregelen in acht genomen moeten
worden op bedrijven die aan de georganiseerde C.R.D.-bestrijding deelnemen.
Strenger dan men wellicht tot nu toe gewend is geweest en dit vraagt natuurlijk
aanpassing en begrip van de pluimveehouder en zijn personeel, doch deze maatregelen
zijn zeer goed uitvoerbaar (men moet er even aan „wennen") en bovendien geheel
in het directe eigenbelang. Men gaat er nl. niet alleen de C.R.D. mee tegen, maar
ook alle mogelijke andere infecties, zodat het pluimvee op de C.R.D.-vrije bedrijven
aanzienlijk minder last heeft van ziekten in het algemeen en dus ook minder uitval.
Ook zullen op diverse bedrijven bepaalde aanpassingen in de bedrijfsvoering en de
huisvesting plaats moeten vinden om de dieren C.R.D.-vrij te kunnen houden.
Bijvoorbeeld één leeftijd op het bedrijf, géén ander pluimvee, een ontsmettingssluis
bij de ingang van ieder hok, gaas voor alle ventilatie-openingen, enz. Volledigheids-
halve wordt hierbij een exemplaar van de richtlijnen betreffende de hygiëne en
gezondheidszorg voor pluimveebedrijven met C.R.D.-vrij materiaal bijgesloten.
Het Hgt voorts in de bedoeling dat de deelnemende bedrijven tevoren zullen worden
geïnventariseerd en daarna meerdere malen per jaar zullen worden bezocht, waarvan
zij een rapport met advies zullen ontvangen.

a. een om de maand herhaald bloedonderzoek op 10- 14- 18 en 22 weken, van 10%
der totale koppel tijdens de opfok;

b. nadat de dieren in produktie zijn gekomen een om de 2-3 weken herhaald
bloedonderzoek bij de nakomelingen. Hiervoor wordt door de kuikenbroeder van
elke koppel een monster uitgeselekteerde kuikens opgezonden voor onderzoek.

Om het bloedonderzoek zo uniform mogelijk te houden en verwarring door tegen-
strijdige uitslagen te voorkomen, zal dit in georganiseerd verband en centraal vanuit
Soesterberg worden geregeld. Speciaal hievoor opgeleid personeel van de Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee zal hiervoor onder toezicht en verantwoordelijkheid van
een dierenarts op de bedrijven de bloedmonsters af komen nemen, waarna deze naar
het laboratorium worden opgezonden voor onderzoek. De kosten hiervan worden aan
de pluimveehouder in rekening gebracht en bedragen ƒ 0,25 per onderzochte hen
of haan per keer.

Ook kan het bloedtappen door de plaatselijke dierenarts geschieden, in welk geval

alleen de kosten van het laboratoriumonderzoek ad ƒ 0,15 per onderzocht bloed-
monster in rekening worden gebracht, terwijl de kosten van het bloedtappen recht-
streeks met de dierenarts moeten worden verrekend.

Om zo spoedig mogelijk een inzicht te hebben over het aantal bedrijven en dieren
dat aan de georganiseerde C.R.D.-bestrijding deel gaat nemen, wordt hierbij een
formulier toegevoegd, waarmede men zich kan opgeven voor deelname aan deze
bestrijding.

Met name wordt er op gewezen, dat deze deelname open staat voor alle bedrijven,
aan wie deze circulaire is gericht en dat deelname geschiedt op geheel vrijwillige
basis.

Tenslotte wordt ook aan de bedrijven, welke reeds aan de C.R.D.-bestrijding deel-
nemen, verzocht het formulier van deelname ondertekend terug te zenden.

Richtlijnen betreffende de hygiëne en gezondheidszorg voor pluimveebedrijven
werkend met mycoplasmosevrij pluimveemateriaal

Zeker in de aanvang van de C.R.D.-bestrijding is het gewenst een strikte scheiding
tot stand te brengen tussen de dieren in opfok (mycoplasmosevrij) en die in pro-
duktie (thans nog veelal mycoplasmose-besmet).
Deze scheiding kan op twee manieren tot stand komen, nl.:

1. door het vormen van afzonderlijke opfokbedrijven en afzonderlijke legbedrijven:

2. door het toepassen van het zogenaamde „all in - all out" systeem, waarbij per
bedrijf slechts één leeftijd wordt aangehouden, die achtereenvolgens wordt op-
gefokt en tijdens de produktie aangehouden.

Zijn op één bedrijf twee of meer leeftijdsgroepen tegelijkertijd aanwezig, dan vervalt
men, bij de verzorging van de dieren, in een — in de praktijk moeilijk uitvoerbare
en altijd min of meer onbetrouwbare — strenge hygiënische scheiding tussen deze
leeftijdsgroepen. Belangrijker is echter het feit, dat het onderzoek op mycoplasmose
tijdens de produktieperiode noodzakelijkerwijs beperkt is. Zolang tevens mycoplas-
mose-besmet materiaal op een bedrijf aanwezig is, is de aflevering van mycoplasmose-
vrije broedeieren afkomstig van een op mycoplasmose gecontroleerd koppel onzeker.

1. Eén koppel aanhouden van gelijke herkomst, afstamming en leeftijd.
Verschillende bedrijfstypen (fokbedrijf - opfokbedrijf - vermeerderingsbedrijf
- slachtkuikenbedrijf - vrij legbedrijf - kuikenbroederij) niet combineren in
één bedrijf.

2. Geen ander pluimvee of gevogelte op het bedrijf (bijvoorbeeld sportrassen,
fazanten, parelhoenders, kwartels, pauwen, kalkoenen, duiven, volièrevogels).

3. Fijnmazig gaas voor ramen en ventilatie-openingen (vrij levende vogels
weren).

4. Direkt achter de ingang van het hok een van de kippen afgescheiden ruimte
inrichten. Hierin worden twee bakken geplaatst voor de desinfektie van het
schoeisel bij het betreden van het hok. In de eerste bak wordt het schoeisel
met behulp van water en een borstel gereinigd. De tweede is gevuld met een
ontsmettingsvloeistof (Halamid 0,5%, natronloog 3%), waarmede het
schoeisel vervolgens wordt ontsmet. De inhoud van deze bakken dagelijks
verversen. In de desinfektiesluis dienen verder aanwezig te zijn schoeisel

(bij voorkeur laarzen zonder profiel) en overkleding voor de verzorger(s) en
eventuele bezoekers.

5. Hokken en inventaris direkt na elk geruimd koppel grondig reinigen en
desinfekteren.

b. Hok (vloer, wand, dak, ventilatiekokers) en inventaris grondig reinigen
(hoge drukspuit - stoom).

e. Hok en inventaris desinfekteren. Bijvoorbeeld met een 0,5% Halamid
of 3% natronloogoplossing. Men kan ook, mits aan bepaalde voorwaarden
van temperatuur en vochtigheid kan worden voldaan, een formahne-
oplossing verdampen of vernevelen.

e. Na het drogen van hok en inventaris nieuw strooisel inbrengen en het
hok inrichten voor de ontvangst van kuikens of opgefokte jonge hennen.
(Het kan van nut zijn als laatste handeling het hok met formalinedamp
of -nevel nogmaals te desinfekteren). Daarna het hok afsluiten.

Een complete leegstand van één of meerdere weken is bevorderlijk om de
ziektekiemen, welke nog in het hok aanwezig zijn, te doen afsterven.

1. Bij de verzorging van het pluimvee rubberlaarzen zonder profiel en bedrijfs-
kleding dragen. Deze niet buiten het bedrijf gebruiken. Bij grotere eenheden
bij voorkeur afzonderlijk schoeisel en overkleding per hok gebruiken.

2. Geen bezoekers op het bedrijf toelaten en zeker niet in de hokken. Onver-
mijdelijk bezoek dient schone kleding en laarzen met gladde zolen te dragen.
Deze zelf ter beschikking stellen.

3. Gereedschappen welke van buiten het bedrijf komen, (vanghokken, kratten,
etc.) niet in de hokken brengen dan na reiniging (nat afborstelen) en des-
infektie (afspuiten met of onderdompelen in een ontsmettingsvloeistof). Dit
geldt ook voor het gereedschap waarmee de broedeieren worden verzameld,
(eiertrays, .mandjes).

4. Voer in bulk of papieren zakken aan laten voeren. Bezorger{s) niet in de
hokken toelaten.

5. Entingen toepassen volgens voorgeschreven schema. Data van de entingen
invullen op het entschema. Zonodig deelnemen aan het waarschuwings-
systeem.

6. Bij ziekte Uw dierenarts raadplegen en zieke dieren opzenden voor onder-
zoek naar de Gezondheidsdienst voor Pluimvee.

8. Hanen en hennen, bestemd voor één bedrijf, dienen in principe gelijktijdig
op één bedrijf te worden opgefokt. Van elders aan te voeren hanen tevoren
alle met behulp van het bloedonderzoek op mycoplasmose laten onderzoeken.
Drie weken in quarantaine houden en eerst na een tweede negatief veriopen
bloedonderzoek bij de hennen plaatsen.

9. Kleine kinderen en huisdieren (hond en kat) buiten de hokken houden.
10. Ratten en muizen regelmatig bestrijden.

1. Auto\'s, kratten en gereedschappen (vangbekken e.d.) voor het transport
reinigen en desinfekteren (0,5% Halamid, 3% natronloog).

2. Het personeel begint met pasgewassen overkleding en laarzen, die uitsluitend
op de beide betrokken bedrijven worden gebruikt.

3. Bij de aanvang van het transport en na iedere onderbreking handen wassen
(desinfekterende zeep) en laarzen desinfekteren (0,5% Halamid, 3% natron-
loog).

Bovenstaande maatregelen geven de meest gewenste situatie aan voor het houden
van mycoplasma-vrij pluimvee. Vanzelfsprekend zullen deze maatregelen echter niet
in alle gevallen ineens kunnen worden gerealiseerd.

Wel direkt noodzakelijk is echter, dat het bedrijf voldoende geïsoleerd is gelegen
(ver genoeg verwijderd van ander — besmet — pluimvee), de hokken op slot worden
gehouden zodat géén bezoekers binnen kunnen lopen, een ontsmettingsgelegenheid en
schone bedrijfskleding voor de ingang van de hokken aanwezig is, ramen en ventilatie-
openingen met fijn mussegaas zijn afgesloten, ratten en muizen worden bestreden,
het voeder in papieren zakken of in bulk worden betrokken en de verzorger geen
kontakt met ander pluimvee heeft.

................................................................................................... (naam)

........................................................................................... (adres)

............................................................................................ (woonplaats)

geeft zich hierbij op als deelnemer aan de vrijwillige, georganiseerde C.R.D.-bestrijding
bij pluimvee;

Hij verklaart zich hierbij bereid het door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee voor
deze bestrijding noodzakelijk geachte onderzoek, als vermeld in circulaire no. 172 dd.
20 januari 1967 op pagina 2 onder a en/of b*) te laten verrichten, hierbij de nodige
medewerking te verlenen, alsmede de kosten van genoemd onderzoek na ontvangst
van de desbetreffende rekening prompt te voldoen;

Voorts verklaart hij zich akkoord met eventuele bedrijfsbezoeken, welke door of
namens de Gezondheidsdienst voor Pluimvee in dit kader worden gebracht, en hij
zal op grond hiervan aan hem uitgebrachte adviezen zoveel mogelijk opvolgen;
Hij vrijwaart de Gezondheidsdienst voor Pluimvee voor iedere schade, welke mogelij-
kerwijs direkt of indirekt zou kunnen voortvloeien uit bovengenoemd onderzoek of
uit de door of namens de Gezondheidsdienst uitgebrachte adviezen, tenzij deze het
gevolg is van opzet of grove schuld van de zijde van de Gezondheidsdienst.

Van 14-20 juli 1968 zal aan de Universiteit te Maryland (U.S.A.) bovengenoemde
conferentie worden gehouden, waarop als thema zal worden besproken:
The role of Animal Science in meeting World Food Needs.

Op de beantwoording door de Minister van Landbouw en Visserij, Ir. P. J. L a r-
d i n O i s, van vragen van het tweede kamerlid de heer V r e d e 1 i n g, gesteld naar
aanleiding van kritiek van de directeur van Denkavit op het beleid van de V.D.
inzake mond- en klauwzeer, heeft de directeur van Denkavit gereageerd. Tevens
heeft hij kritiek geuit op het beleid met betrekking tot het mesten van kalveren
met hormonale stoffen.

Een en ander heeft het tweede kamerlid, de heer V r e d e 1 i n g, aanleiding gegeven
de Minister opnieuw vragen te stellen. Het kamerlid Imkamp heeft over de toe-
diening van hormonale stoffen bij het mesten van kalveren eveneens vragen gesteld.
Hieronder volgen de vragen en de daarop door de Minister gegeven antwoorden.

Vraag 1 : Heeft de Minister kennis genomen van de reactie van de directeur van
Denkavit op het antwoord van de Minister op dezerzijds gestelde
schriftelijke vragen naar aanleiding van een artikel over de mond- en
klauwzeerbestrijding van deze zelfde directeur?

Vraag 2 : Is de Minister bereid in zijn antwoord op de onderhavige vragen of
anderszins in te gaan op deze reactie, aangezien de reputatie van één
van de diensten van zijn departement hierbij op het spel staat en de
betrokken ambtenaar of ambtenaren zich in het openbaar niet verant-
woorden kan of kunnen voor het gevoerde beleid?

Antwoord: Voor de reactie van de Directeur van Denkavit op de beantwoording
van de o.g. op de eerder door de heer Vredeling gestelde vragen, kan
de o.g. naar vorm noch toon waardering opbrengen.
Het werken met insinuaties en aantijgingen, waardoor de bekwaamheid
en zelfs de betrouwbaarheid van een ambtenaar (Directeur Veeartsenij-
kundige Dienst) in twijfel worden getrokken en aldus diens aanzien
en positie worden ondergraven, is naar het oordeel van de o.g. een
strijdmethode, waarop hij niet in detail wenst in te gaan.
De auteur dient te beseffen dat de verantwoordelijkheid voor het vete-
rinaire beleid berust bij de Minister en dat dit beleid niet tot stand
komt op het advies van één man, maar door gemeenschappelijk overleg,
waarbij naast de Veeartsenijkundige Dienst o.a. de wetenschap en het
georganiseerde bedrijfsleven evenzeer inspraak hebben.
De o.g. wil dan ook volstaan met te herhalen, wat hij reeds op 11 mei
j.1. voor de algemene vergadering van de Centrale Raiffeisenbank te
Utrecht heeft gezegd, nl. dat het gevoerde entingsbeleid, dat door de
Directeur van Denkavit in zijn reactie wordt aangevallen, geheel be-
antwoordde aan de ter zake met het Landbouwschap gemaakte af-
spraken.

Hij heeft daarbij bovendien getuigd van zijn waardering voor de des-
kundige en voortvarende wijze waarop de Veeartsenijkundige Dienst
zowel nationaal als internationaal zijn taak vervult. Enerzijds door het
ongewisse element, aan virusziekten eigen, anderzijds door de ingrijpen-
de gevolgen van het optreden van dergelijke ziekten, waarbij eenzijdige
sluiting van grenzen helaas nog aan de orde van de dag is, is de pro-

blematiek waar het hier om gaat veel en veel gecompliceerder dan de
Directeur van Denkavit stelt.

Vraag 3 : Is de Minister bereid daarbij tevens in te gaan op de van dezelfde zijde
aangevoerde kritiek op de kwesde van het behandelen van kalveren
met hormonen, aangezien het hier een economisch uiterst gevoelige ma-
terie betreft waarmede voor ons land grote belangen zijn gemoeid en
waarbij diensten van zijn departement opnieuw in opspraak dreigen te
komen ?

Antwoord: Ook de hormonenaffaire wordt door de Directeur van Denkavit aan-
gegrepen om actie te voeren tegen de Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, die zich niets zou hebben aangetrokken van de waar-
schuwingen, die de Directeur van Denkavit sinds 1962 heeft geuit om-
trent de mogelijke gevolgen van het toedienen van hormonen aan kal-
veren voor onze export naar Italië, terwijl thans, nu Italië de grenzen
heeft gesloten, ineens wel deugdelijke onderzoekmethoden beschikbaar
zijn.

Reeds in 1962 werd door het Ministerie van Landbouw en Visserij
contact opgenomen met het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid om
tot voor de praktijk bruikbare methoden van onderzoek op de aan-
wezigheid van hormonen te komen.

Verschillende methoden zijn daarbij op hun bruikbaarheid onderzocht.
Dit geldt eveneens voor methoden als van Bellani en Tiecco, welke
echter door het Rijksinstituut voor het gestelde doel niet geschikt wer-
den bevonden.

Inmiddels werd het onderzoek naar andere methoden voortgezet en
uiteindelijk met succes bekroond.

Het is aan geen enkele dienst te verwijten, dat het tot 1966 heeft
moeten duren, alvorens het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid erin
slaagde een methode te ontwikkelen, voor de wetenschappelijke be-
trouwbaarheid waarvan dit Instituut volledig wilde instaan en die ook
voor de praktijk bruikbaar was. Eerst toen konden processenverbaal van
de Algemene Inspectie Dienst tot een veroordeling leiden. De grote
publiciteit rondom deze strafzaken is de directe aanleiding geworden
tot de invoerbelemmerende maatregelen van Italië.
De ondergetekende heeft goede hoop dat de thans beschikbare onder-
zoekmethodiek, die een effectief toezicht waarborgt op de naleving van
het verbod tot toediening van oestrogene stoffen, zal bijdragen tot her-
stel van het met name in Italië geschokte vertrouwen en aldus tot
opheffing der invoerbelemmeringen.

Vraag 1 : Is het waar, dat de inspuiting van mestkalveren met oestrogene stoffen
in Nederland al enige jaren plaatsvindt?

Vraag 2 : Indien vraag 1 bevestigend wordt beantwoord, is het dan waar, dat de
Nederlandse Regering hiervan op de hoogte was?

Antwoord: Deze vraag wordt eveneens bevestigend beantwoord. Het bewijs van
overtreding van de in 1961 door het Produktschap voor Vee en Vlees
ingestelde verordening inzake de toediening van stoffen met oestrogene

werking kon echter, behoudens in geval van betrapping op heterdaad,
niet worden geleverd. Uiterlijke kentekenen, die op een toediening als
bedoeld wezen, werden door de rechter niet als voldoende bewijs aan-
vaard. Het onderzoek naar een voor de controle praktisch bruikbare
methode, die voor de bewijsvoering kon worden aangewend, is sedert
1962 ter hand genomen en uiteindelijk in 1966 met succes bekroond,
zodat de controle met meer effect kon plaatsvinden, hetgeen reeds tot
een aantal veroordelingen heeft geleid.

Vraag 3 : Hoe kunnen de bewindslieden verklaren, dat deze stoffen kennelijk op
grote schaal in handen van onbevoegden zijn geraakt, ondanks de
stringente bepalingen die, krachtens de artikelen 2 t/m 5 van de
Antibioticawet, de verkoop, de invoer en het in voorraad hebben van
oestrogene stoffen regelen?

Antwoord: De bedoelde stoffen moeten als gevolg van illegale verkoop en invoer
in handen van onbevoegden zijn gekomen. Hierbij dient te worden
bedacht, dat de aard van de stoffen, welke hier in geding zijn, de
controle verre van eenvoudig maakt.

Vraag 4 : Overwegen de bewindslieden nog straffere preventieve maatregelen te
treffen om toekomstige overtreding van desbetreffende verbodsbepalin-
gen meer effectief tegen te gaan om zodoende te voorkomen, dat mest-
kalveren, die met oestrogene stoffen zijn ingespoten, op de Nederlandse
markt worden afgezet?

Antwoord: Mede in verband met het gestelde onder 3 worden alle mogelijkheden
onderzocht om te bewerkstelligen, dat de controle op de naleving van
de in de Antibioticawet neergelegde regeling in de toekomst met groter
effect kan geschieden.

Voorts zijn met ingang van 24 april 1967 maatregelen krachtens Vlees-
keuringswet en Veewet van kracht geworden inzake het onderzoek van
slachtdieren op eventuele toediening van hormonale stoffen.

Vraag 5 : Zijn de bewindslieden van mening, dat illegale invoer uit andere
E.E.G.-landen beter tegengegaan kan worden, indien in het kader van
de E.E.G. een uniforme regeling tot stand komt? Indien dat zo is, zijn
de bewindslieden dan bereid te bevorderen, dat een dergelijke regeling
tot stand komt?

Vraag 6 : Wat is de minimale dosis ingespoten oestrogene stoffen, die d.m.v. een
controle op de uitscheidingsstoffen nog kan worden achterhaald?
Hoeveel tijd na inspuiting kan deze controle nog aanwijsbare resultaten
opleveren ?

Antwoord: Elke toediening van oestrogene stoffen, ook in minimale dosering, kan
door middel van een onderzoek der uitscheidingsprodukten gedurende
zekere tijd na de toediening worden achterhaald. Deze tijd is afhan-
kelijk van de grootte van de dosis, de samenstelling van het toegediende
preparaat en de wijze van applicatie.

Met ingang van 25 mei 1967 kan op proefbasis aan Italiaanse importeurs ontheffing
worden verleend van het verbod tot invoer uit Nederland van gekoeld, bevroren en
bereid kalfsvlees. De proefimporten zullen, blijkens een beschikking van de Italiaanse
minister van Volksgezondheid in de Italiaanse Staatscourant, aan sanitaire voor-
schriften zijn gebonden.

Aan Nederlandse zijde werden waarborgen gegeven, op grond waarvan, volgens de
met Italiaanse autoriteiten gemaakte afspraken, deze invoer op proefbasis kan
beginnen.

Nederlandse exporteurs mogen niet verwachten dat de Italiaanse autoriteiten on-
gelimiteerd ontheffingen zullen verstrekken, aldus een mededeling van het Neder-
landse Ministerie van Landbouw en Visserij.

Wel mag worden verwacht, dat bij een gunstig verloop van de proefimporten de
normale invoer van Nederlands kalfsvlees in Italië binnen redelijke termijn zal kunnen
worden hervat.

Maandag 29 mei bracht de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst in Japan,
Dr. M. Takamura, een bezoek aan Nederland. Na door zijn Nederlandse collega,
de heer J. M. van den Born, te zijn ontvangen, bezocht hij het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam.

Op 31 mei arriveerden in Nederland Dr. J. F. d e F a r i a, directeur-generaal van de
Veeartsenijkundige Dienst in Brazilië en Dr. J. M. Lins, directeur-generaal voor
de veeteelt van het Braziliaanse Ministerie van Landbouw.

Donderdag 1 juni voerden zij besprekingen op de Veeartsenijkundige Dienst te
Leidschendam en op de directie Exportbevordering buitenland van het Ministerie
van Landbouw en Visserij te \'s-Gravenhage.

Gedurende de week die zij in ons land doorbrachten, werden bezoeken gebracht
aan de N.R.S., de districtsinspectie van de V.D. in Friesland, de Gezondheidsdienst
voor Vee aldaar, het F.R.S., fokbedrijven, K.I. stations, het C.D.I. afdelingen Rotter-
dam en Amsterdam en de Faculteit der Diergeneeskunde.

Op maandag 5 juni arriveerde in Nederland Dr. Siri Subharnkasen, deputy
director general of the department of livestock development te Bangkok, Thailand.
Hij bracht bezoeken aan de districtsinspecties van de V.D. te Haarlem en Leeuwarden,
aan veefokbedrijven en een K.I. station. Zijn verblijf werd besloten met een bezoek
aan het C.D.I., afdeling Amsterdam.

Voor een studiebezoek van vier weken arriveerde op 5 juni in Nederland Dr. H. J.
Baumgarten, als dierenarts verbonden aan het Max von Pettenkofer Institut
van het Bundesgesundheitsamt te Berlijn.

Bezoeken zullen onder meer worden gebracht aan de Veterinaire Hoofdinspectie van
de Volksgezondheid tc Leidschendam, aan het R.I.V., de Faculteit der Diergenees-
kunde, de Hoofdinspectie van de Volksgezondheid op het gebied van levensmiddelen
en de keuring van waren, het Instituut voor Preventieve Geneeskunde, het C.I.V.,
N.I.Z.O., enkele keuringsdiensten van waren, slachthuizen, vleeswarenfabrieken, een
pluimveeslachterij, de Gezondheidsdienst voor pluimvee en het Spelderholt.

Op donderdag 18 mei 1967 is het openbaar slachthuis te \'s-Hertogenbosch onder
grote belangstelling officieel geopend. In juni 1966 was dit slachthuis, dat tot de
modernste en best uitgeruste van West-Europa behoort, reeds in gebruik genomen.
De heer J. M. vandenBorn, veterinaire hoofdinspecteur van de volksgezondheid
en directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, verrichtte de officiële opening door
een varken aan de slachtlijn door te hakken.

Het nieuwe slachthuis te Brielle is op 23 mei officieel geopend door Drs. P. v a n
Schalk, inspecteur-districtshoofd van dc Veeartsenijkundige Dienst en veterinaire
inspecteur van de Volksgezondheid te Rotterdam.

Behalve toespraken van de burgemeester van Brielle, de heer H. v a n E s en enkele
vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, sprak de heer K. Hofstra, diercteur van
het slachthuis te \'s-Gravenhage namens dc Vereniging van Slachthuisdirecteuren en
de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Trivalent Salmonella Pullorum Antigeen, partij nr. D 162, geproduceerd door
het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam, te Rotterdam, voldoet
aan de gestelde eisen en is derhalve door de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1 januari 1969.

De verzamelbanden, waarin de jaargang 1966 van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde kunnen worden ingebonden, liggen — voor zover zij besteld en betaald zijn —
voor verzending gereed.

16—18, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. Tegenbezoek aan Engelse
collegae, (pag. 346)

11—13, Wrld. Comm. Comp. Leukemia Res., III Int. Symposium, Parijs. (pag.
600)

20, World Small Animal Veterinary Association. Algemene Vergadering,
14.00 uur, Parijs. (pag. 676)

17—21, World Veterinary Association. XVIIIe Wereld Diergeneeskund. Con-
gres, Parijs. (pag. 1108 (1964), pag. 703, 1721, 1780, (1966), pag. 126,
534, 596)

18, Ned. warmbloedpaarden, demonstraties en keuringen. Vee- en paarden-
dagen, Utrecht.

28, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Herdenking 125-jarig bestaan,
Aula Rijksuniversiteit Groningen, (pag. 1780 (1966))

29—30, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 114e Algemene Ver-
gadering, Groningen, (pag. 1780, (1966))

14—20, 2e Wereldconferentie Dierlijke Produktie, Universiteit van Maryland,
U.S.A. (pag. 838)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De Stichting Afnemers Controle op veevoeder (A.C.V.-controle) verzoekt het vol-
gende bekend te maken.

Op grond van de resultaten van grond- en gewasonderzoek, constatering van be-
vruchtingsmoeilijkheden, beengebreken enz. wordt door voorUchters en/of dieren-
artsen meermalen aan rundveehouders geadviseerd om mengvoeders te betrekken,
waarin in plaats van het gewone mineralenmengsel (I) het fosforrijke Zeeuwse mine-
ralenmengsel (H) is opgenomen of eventueel dit apart te verstrekken.
Te Uwer informatie laten wij de receptuur van beide mengsels, waarop variaties
mogelijk zijn, hieronder volgen.

Nu is het velen niet bekend dat aan de fabricage, bewaring en verwerking van het
Zeeuwse mineralenmengsel nogal bezwaren verbonden zijn. Voor de mineralen-
menger is het een bezwaar dat hij in verband met de geringe vraag meestal slechts
enkele zakjes behoeft te mengen, wat mengtechnische bezwaren oplevert.
In voorraad mengen kan ook niet omdat het Zeeuwse mengsel heel gauw hard wordt,
wat eveneens moeilijkheden geeft bij de bewaring door de mengvoederfabrikant of
de veehouder. Een ander groot bezwaar is dat koeken en brokjes, waarin een mine-
ralenmengsel met mono- en dinatriumfosfaat wordt opgenomen, zich heel moeilijk
laten persen.

Op grond van deze overwegingen is het dan ook begrijpelijk dat er van de zijde
van de mineralenmengers en mengvoederfabrikanten heel weinig animo bestaat om
het Zeeuwse mineralenmengsel te fabriceren dan wel te verwerken.
Nu zij direct opgemerkt, dat de genoemde bezwaren op de koop toe moeten worden
genomen wanneer verstrekking van het Zeeuwse mineralenmengsel de enige oplossing
zou zijn om aan de dieren mineralen met een nauwe Ca-P verhouding te verstrek-
ken. Gelukkig is er een andere mogelijkheid en wel het verstrekken van het z.g.
basismineralenmengsel A, dat weliswaar een hoger kalkgehalte heeft dan het Zeeuwse

mineralenmengsel, maar toch nog een dermate nauwe verhouding dat na overleg
met voorlichters of dierenartsen nagenoeg nimmer bezwaar wordt gemaakt tegen
vervanging van de geadviseerde Zeeuwse mineralen door de basismineralen.
Wel dient er acht op te worden geslagen dat de basismineralen een aanmerkelijk
hoger gehalte aan kopersulfaat bevatten dan de Zeeuwse mineralen en bij een advies
om voor een veehouder in al het door hem te betrekken mengvoeder voor rundvee
basismineralen op te nemen nagegaan dient te worden of sommige koeien dan niet
teveel kopersulfaat zullen ontvangen. Het zal U overigens bekend zijn dat door ons
reeds verschillende jaren is gepropageerd om in het grondrantsoen van elke koe 1 kg
basiskoek/-brokjes op te nemen, waarin 10% basismineralen zijn verwerkt benevens
een exra hoeveelheid vitamine A-D3 preparaat. Aan jongvee boven een jaar wordt
Yi kg en aan kalveren 54 kg per dag verstrekt.

Elke mineralenmenger heeft basismineralen in voorraad en iedere mengvoederfabri-
kant kan deze, ook al fabriceert hij geen basiskoek/-brokjes, vlot leveren.
Volledigheidshalve laten wij de samenstelling van het basismineralenmengsel hier-
onder volgen:

Tenslotte zij erop gewezen dat een mineralenmengsel hetwelk „los" wordt ge-
voederd geen ontlijmd beendermeel dient te bevatten, daar dit de opname door het
vee zeer ongunstig beïnvloedt. In dergelijke gevallen kan beter fosforzure voeder-
kalk of natuurlijk voederfosfaat worden opgenomen, uiteraard in een aan te passen
verhouding. Bij vermenging door mengvoeder speelt dit probleem geen rol.
Wij vertrouwen dat U bij Uw adviezen ook de bovengeschetste mogelijkheid onder
ogen wilt zien.

(dit verslag kwam te laat binnen om tegelijk met de gezamenlijke berichten geplaatst
te kunnen worden)

Op donderdag 22 april openden wij de activiteiten van de afdeling Limburg met
een bloesemtocht door het Zindlimburgse land, gevolgd door een gezellig samenzijn
in Restaurant La bonne Auberge te Slenaken.

Wij mogen concluderen dat deze eerste bijeenkomst een succes was. Men vond het
gezellig en wij geloven dat dit een reden is om door te gaan.

De eerstvolgende bijeenkomst zal in het vroege najaar gehouden worden. Wij zullen
tijdig bericht geven waar en wanneer deze zal plaatsvinden.

Kort verslag van de ledenvergadering, gehouden op 23 mei 1967 te Ommen.
Op de ledenvergadering van 23 - 5 - \'67 zijn 36 leden en 2 gasten aanwezig, terwijl
de voorzitter het Hoofdbestuurslid, collega R. G o 1, speciaal welkom heet.

De notulen van de vergadering van 28 - 2 - \'67 geven geen aanleiding tot opmerkingen.
De secretaris leest een lange lijst van ingekomen stukken voor, die hier en daar enig
commentaar behoeven.

Er hebben zich 4 nieuwe leden opgegeven, nl. de collegae P. V e e n s t r a, R.
Boerhof, Mevr. G. T. P i c a r d - V o e r m a n s en H. W. F. P i c a r d, die
allen met algemene stemmen worden aangenomen.

Het voorstel van de afdeling Zuid-Holland, om het voorzitterschap van de Maat-
schappij te laten bekleden door een triumviraat, komt niet in stemming, omdat het
rapport van de „Structuur commissie" nog niet is uitgebracht. De afdeling Overijssel
heeft dit plan ook reeds voorgelegd aan het Hoofdbestuur, toen zij het voorstel tot
instelhng van deze „Structuurcommissie" deed.

Collega Dr. W. M. Verhaar krijgt hierna het woord, om ons de werkwijze en de
mogelijkheden van de Dierenkliniek te Emmeloord voor te leggen. Ook de kosten-
factor komt bij de vragen serieus aan de orde, omdat deze kliniek zich zelf moet
bedruipen en de afstanden tot Utrecht niet altijd een belemmerende factor zijn.
Het initiatief van deze collegae in Emmeloord en de collegiale wijze waarop dit tot
uitvoer wordt gebracht, ondervindt veel waardering bij de leden.
Na de pauze komen de verslagen van de Algemene Vergadering en van de vergadering
der groep Grote huisdieren practici aan de orde.

In de rondvraag worden eerst enkele praktische onderwerpen, met een principiële
achtergrond aan de orde gesteld, waarna collega J. L. v a n O s de publikaties van
de heer W. A. P e s c h, de directeur van Denkavit N.V., bekritiseert.
Deze publikaties tasten de reputatie van de dierenartsen aan. De afgelopen winter
is er veel en goed werk verricht, terwijl deze publikaties een onwaarachtige voorstelling
van de zaken geven. De vergadering besluit, om het Hoofdbestuur te verzoeken,
stelling te nemen tegen deze tendentieuze publikaties.

Gelukkig is het nog maar net 24 uur, wanneer de voorzitter deze geanimeerde
vergadering sluit, waarbij hij dankwoorden spreekt voor de uiterst collegiale be-
nadering van de zaken deze avond.

Ter gelegenheid van de verjaardag van H.M. de Koningin ontvingen o.m. de vol-
gende collegae een Koninklijke onderscheiding.

Op vrijdag 28 april ontving collega A. J. van
Amerongen de versierselen, behorend bij de be-
noeming tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau,
uit handen van de Minister van Landbouw.
Collega van Amerongen werd in Loencn a/d
Vecht geboren en behaalde in 1933 het dierenarts-
diploma. In 1935 werd hij adspirant Rijkskeurmeester,
waarbij hij in diverse standplaatsen werkzaam is ge-
weest. In 1937 werd hij benoemd tot Rijkskeurmeester,
hoofd van de Vleeskeuringsdienst te Epe en tevens tot
plaatsvervangend Inspecteur van de V.D.
In 1944 volgde zijn benoeming tot Inspecteur en
districtshoofd van de V.D., tevens veterinair Inspecteur
van de Volksgezondheid, in het district Gelderland.
Uit hoofde van zijn functie was en is collega van
Amerongen lid van vele commissies. Daarnaast beweegt hij zich ook actief op
maatschappelijk terrein, waarbij hij enige tijd lid van de Gemeenteraad van Epe was.
Tevens is hij voorzitter van de Openbare Leeszaal te Epe en voorzitter van de C.H.U.
kiesvereniging.

Tijdens een vergadering van het Algemeen Bestuur van
de Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg werd
collega Dr. P. H. W. T a c k e n, zoals de Burgemeester
het uitdrukte, geweld aangedaan in zijn bescheidenheid
en ontving hij het officierskruis in de Orde van Oranje
Nassau.

Dr. Tacken werd geboren in 1907 in Horst-Meterik.
In 1931 behaalde hij het dierenartsdiploraa, waarna
hij zich vestigde als practicus te Heythuysen. In 1946
werd hij benoemd tot Directeur van de Gezondheids-
dienst voor Dieren in Limburg te Heythuysen.
Op 27 november 1947 promoveerde collega Tacken
tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift
getiteld: „Een studie betreffende de neutraliteits-
regulering bij enkele stofvtisselingsziekten van paard
en rund". Naast zijn drukke werkzaamheden als directeur van de Gezondheidsdienst
is Dr. Tacken nog lid van de Provinciale Staten van Limburg, terwijl hij tevens
voorzitter is van de Vereniging Fokkersbelang in Limburg.

Jarenlang is hij bovendien lid geweest van de Redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde.

Tevens werd onderscheiden collega J. T. H e e g, de
huidige penningmeester van de Kon. Ned. Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde. Collega H e e g werd be-
noemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
Collega H e e g werd op 31 december 1901 geboren te
Baard in Friesland. Hij bezocht de H.B.S. in
Leeuwarden en studeerde van 1921 tot 1926 te
Utrecht. Na zijn afstuderen was hij enige tijd als
waarnemend dierenarts werkzaam, waarna hij zich in
1928 vestigde te Halfweg. Van 1934 tot 1966 was hij
tevens werkzaam als keuringsdierenarts-bacterioloog te
Amsterdam.

Vooral in de organisatie van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde is collega H e e g zeer
actief geweest. Van 1939 tot 1945 was hij penning-
meester van de afd. Noord-Holland en daarna tot 1949 voorzitter van deze afdeling.
Sinds 1962 is collega Heeg penningmeester in het Hoofdbestuur, waarbij hij in dit
najaar de financiën aan zijn opvolger hoopt over te doen.

Collega Heeg was een van de oprichters en tevens jarenlang voorzitter van de
alom bekende Landelijke Rijvereniging „Ritmeester de Kruijff". Vanaf 1928 tot
heden is hij Vice-Voorzitter van de plaatselijke afdeling van de Hollandse Maat-
schappij voor Landbouw.

Ook in het maatschappelijk leven buiten de veterinaire kring was en is collega Heeg
actief. Sinds 1943 was hij bestuurslid, later voorzitter van de plaatselijke woning-
bouwvereniging, terwijl hij ook jarenlang bestuurslid is geweest van het Fonds voor
Ziekenhuisverpleging „Halfweg en Omstreken".

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangenomen de collegae:

W. de Haan, Burg. van Heusdenweg 17, West-Terschelling.
G. E. Ma-Ajong, Merwedekade 180 bis. Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde voor de collegae:

p. J. Goedhart, Mauritsstraat 102, Utrecht.
H. A. Kraneveld, Dr. Rupertlaan 1, Soest.
H. G. Pelgrum, Kerkhofweg 17, Wamsveld.
A. Pluimers, Zaagmolenkade 51, Utrecht.
W. G. de Ruyter, 318a, Kwadijk (N.H.).
A. W. Udo, Weeresteinlaan 14, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten:

W. J. Mulder, Alex. Numankade 65 bis. Utrecht.
A. J. Winter, W. Barendszstraat 101, Utrecht.

Hol G H G te Amsterdam, naar Van Boshuizenstraat 43, Amsterdam Buitenveldert.
\' ■ (186)
Holzmüller, S. A. te Driebergen - Rijsenburg; spr. 1 - 2, 18.30- 19.30; Doorn: W.
de Zwijgerlaan 7; za. 2.15-3.15 uur; Leersum, Rijksstraatweg 136; di. 19.45-
20.45 uur; za. 3.30-4.30 uur. (186)

K. van der Poel, m.i.v. 1 mei 1967 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de

Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Brielle.
F. P. Talmon, m.i.v. 1 mei 1967 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Brielle.

Benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau; P. J. Valkenburg te Dinteloord.
Overleden:

Dit jaar zagen wij ons genoodzaakt het traditionele wedstrijdterrein van de Lage
Vuursche te verplaatsen naar de Leusderheide te Oud-Leusden, in verband met de
toen nog op handen zijnde gebeurtenissen op Drakenstein.

De min of meer ongunstige ligging van het nieuwe terrein voor verschillende ruiters
en het feit dat genoemde mutatie ter elfder ure nog moest plaats vinden, brachten
het aantal deelnemende combinaties van verleden jaar (±150) terug tot 107.
Toch menen wij te kunnen terugzien op een geslaagde wedstrijddag.
Wij zeggen hiervoor dank aan allen die ons geholpen hebben bij de organisatie, in
het bijzonder Kolonel O o t m a r en de directeur van de Amersfoortse Manege voor
het geleverde materiaal, de juryleden, de heer J. B. Pollak voor het opbouwen
van het parcours en drs. N é m e t h, die bereid was ons als paardenarts terzijde
te staan. De uitslagen waren als volgt:

Hier streden 11 combinaties om de Faculteits-wisselbeker, die voor de derde achter-
eenvolgende maal werd gewonnen door de heer J. B. Pollak, daardoor definitief
eigenaar van deze beker.

In deze ring werd door 12 combinaties gereden om de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde-wisselbeker.

3. ex aequo Wmr. Bakker met Pasquino,
Mevr. van Zomeren-Piersma met Goudster,
Mej. Wittenhorst met Dycora,

U weet dat waarneming bij
tijdelijke of blijvende arbeids-
ongeschiktheid een kostbare
zaak is. Voor U is een van jaar
tot jaar op de waardedaling
aangepaste daguitkering van
het grootste belang.

De MOVIR-Index-Verzekering
beschermt U bij geldontwaar-
ding. Deze advertentie zou
10 X zo groot moeten zijn om
U alles over de MOVIR-In-
dex-Verzekering te kunnen
vertellen.

Informeert U telefonisch of schrif-
telijk en U wordt geheel vrij-
blijvend voorgelicht.

ONDERLINGE VERZEKERING
VOOR ARTSEN, TANDARTSEN
EN DIERENARTSEN,
Prins Hendriklaan 11, Zeist,
Postbus 88, tel.: 03404-12508.

in het zuiden des lands.
Brieven onder nr. 54/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

In gemengde praktijk in het centrum des lands.
Mogelijkheid tot associatie aanwezig.
Brieven onder nr. 52/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Brieven onder nr. 57/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Als deskundige ten aanzien van bloedonderzoek op
pluimveebedrijven stelt zich beschikbaar ter assistentie bij
Salmonella Pullorum onderzoek:

Chronische ademhalings-
ziekte (Mycoplasmosis) is
waarschijnlijk de meest
verspreide ziekte van de
luchtwegen bij pluimvee,
zij wordt veroorzaakt door
Mycoplasma gallisepticum,
een PPLO (pleuropneu-
monia-like organism). Over
de gehele wereld brengt het
regelmatig enorme verliezen
toe aan de pluimveehouderij
aangezien de gewone anti-
bacteriële middelen onvol-
doende werkzaam zijn.
Tylan (tylosinetartraat) is
een onlangs geïntroduceerd
antibioticum dat de PPLO
doodt, op deze wijze voor-
komt men CRD (Myco-
plasmosis). Het vermindert
de sterfte, geeft een betere
voederomzetting en draagt
er toe bij dat zwaardere
kuikens van betere kwaliteit
economischer gemest kunnen
worden.

Besmetting met PPLO kan
op verschillende manieren
plaatsvinden, maar besmette
broedeieren zijn de meest
voorkomende besmettings-
bron. Tijdens de eerste
levensdagen kunnen onder
intensieve omstandigheden
besmette kuikens de besmet-
ting zeer snel overbrengen op
gezonde kuikens. Ernstige
uitbraken komen voor op
een leeftijd van 5 weken,
proesten is een van de eerste
symptomen, de voederop-
name is belangrijk minder,
de dieren zitten ineengedoken
en hebben duidelijke adem-
halingsmoeilijkheden.
Enkele dieren vertonen
neusuitvloeiïng, het sterfte-
percentage is hoog en kan
zelfs meer dan 20% bedragen.
Ernstiger in economisch
opzicht zijn de geringe
toename in gewicht, een
slechte voederomzetting en
slechte kwaliteit—aangezien
een goede voederomzetting
zeer belangrijk is voor een
economische braadkuiken-
produktie.

Tylan is het enige anti-
bioticum dat uitsluitend
ontwikkeld is voor het
gebruik bij dieren. Het is
het resultaat van uitgebreid
technologisch onderzoek
door Elanco om een doel-
matig en economisch verant-
woord produkt te vinden ter
voorkoming en behandeling
van Mycoplasmosis, één van
de meeste verliezen veroor-

zakende ziekte waartegen-
over de pluimveehouderij
zich heden geplaatst ziet.
Onafhankelijk onderzoek
heeft onlangs bewezen dat
Tylan het werkzaamste
geneesmiddel is voor dit
doel. Het is daarom onmis-
baar voor de moderne
pluimveehouder.
Tylan is beschikbaar in
twee vormen namelijk Tylan
oplosbaar en Tylan injiceer-
baar.

Tylan oplosbaar wordt via
het drinkwater toegediend en
is als zodanig eenvoudig en
gemakkelijk toe te passen
(100 g is voldoende voor
200 1 drinkwater) en wordt
zonder bezwaar door alle
soorten pluimvee opge-
nomen.

Tylan injiceerbaar is een
steriel produkt voor onder-
huidse inspuiting, dat de
voorkeur verdient bij de
behandeling van eventueel
voorkomende uitbraken van
CRD.

Tylan wordt door Elanco,
de landbouwkundige afde-
ling van Eli Lilly and
Company geproduceerd. Eli
Lilly heeft een internationale
reputatie op het gebied van
het ontdekken, beproeven
en ontwikkelen van anti-
biotica en andere produkten
voor het gebruik bij dieren.

Het technologisch onderzoek
van de wetenschappelijke
medewerkers van Eli Lilly
heeft een winstgevende pro-
duktie van vlees, melk,
eieren en wol over de gehele
wereld mogelijk gemaakt.
TYLAN KAN ALLEEN
VERKREGEN WORDEN OP
RECEPT VAN DE DIERENARTS.

uit de fabriek die uitsluitend
gespecialiseerd is in het berei-
den van voedsel voor hond en kat

Al onze vleesconserven bestaan
uitsluitend uit verse
slachtprodukten. verwerkt
onder strenge controle van de
vleeskeuringsdienst

Al onze produkten v»orden
regelmatig op constante
Verktiigb««r bii ds Hol. a«»i»i kwaliteit wetenschappelijk getest.

J. H. J. van der Steen
P. G. Weynands
E. J. A. Damm
J. J. Smeulders
G. M. Vocking
R. H. A. van Eyden

Afdeling van
ACCOUNTANTSKANTOOR J. FORTUIN
BELASTINGCONSULENTEN
Uirecht • \'s-Gravenhage - Nijmegen

Prins Hendriklaan 30, Zeist, tel. 03404 - 1 64 76.
WIJ VERSTREKKEN U GAARNE ALLE GEWENSTE INLICHTINGEN

Bij de afdeling Biologie en Toxicologie van het Centraal Instituut voor
Voedingsonderzoek TNO, gevestigd in een modern laboratorium te Zeist,
kan een

worden geplaatst als medewerker in een team van biologen en blochemici,
belast met toxiciteitsonderzoek van vreemde bestanddelen en voedings-
middelen.

Hij zal o.m. leiding moeten geven aan de verzorging en behandeling van
de proefdieren (honden, katten, konijnen, cavlae, ratten, muizen, kuikens
en kwartels) en, na een inwerkperiode, belast worden met de coördinatie
van een aantal werkzaamheden. Daarnaast wordt medewerking verwacht
bij de uitvoering van toxiciteitsproeven waarbij o.a. klinisch-chemische,
fysiologische, haematologische en histologische methoden worden toege-
past. Het werk biedt aan jonge veterinairen mogelijkheden voor ont-
plooiing in verschillende richtingen op een interessant terrein, dat van
toenemend belang is voor de volksgezondheid. Personen die binnenkort
hun examen dierenarts zullen afleggen kunnen thans reeds solliciteren.

Schriftelijke sollicitaties te richten aan de direkteur van het Instituut,
Utrechtseweg 48, Zeist.

met enkele jaren praktijkervaring, zoekt gemengde praktijk of grote-
huisdieren praktijk ter gedeeltelijke overname of associatie.
Brieven onder nr. 56/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Pas afgestudeerde vrouwelijke dierenarts zoekt in het noorden des lands
plaats als

in kleine-huisdieren praktijk; evetueel gedeeltelijke dagtaak.
Brieven onder nr. 55/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

in een gemengde praktijk in het oosten des lands.
Brieven onder nr 51/67 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Pfizer introduceert een buiten-
gewoon krachtige combinatie van
antibiotica die resultaat geeft
bij vrijwel alle ernstige en
resistente gevallen van mastitis.
Samenstelling per dosis
bevat:

kalium G penicilline 500.000 I.E.
Verpakking: doos van 6 flacons (doses)
met oplosmiddel

geen interferentie, omdat levend hondeziekte-virus
is gecombineerd met geïnactiveerd H.c.c.-virus

Adviseert u de entstof, die de lioogste bescherming tegen
een pokken- en difterie-infectie geeft ?

U als dierenarts kent de gevaren en het economische nadeel verbonden
aan een pokken- en difterie-infectie het best. Daarom adviseert u de
pluimveehouder te enten. Maar adviseert u hem ook te enten met een
entstof die een maximale bescherming tegen pokken geeft ? Om specifiek

Enten met OVO Diphtherin Forte betekent enten zonder risico. Want OVÜ
Diphtherin Forte geeft een bescherming die geen doorbraken toelaat. Zo-
wel bij de follikel- als de wingwebmethode. . ^ .. „n-
En .. . Nobilis OVO Diphtherin Forte is gegarandeerd PPLO-vrij. Zoals alle

Brocazine (diaethylcarbamazine-citraat) zowel par-
enteraal als oraal toegediend, is vooral werkzaam
tegen de larven in het laatste stadium resp. de niet
volwassen vormen van Diciyocaulus vmparus.
Verpakkingen:

oplossing (50%) - flacons a 100 en 500 ml;
tabletten a 0,5 g - flacon a 100 stuks;
substantie (100%) - flacon a 100 g.

, , W (O — V - - - O 1 1 1 1 £ CO to 1- O O O O	hours after onset of I
ro oo ro ro >—\' h— ^ ^ --t	number of nseminations
O) 00 Ln ^ Ol Cl	% pregnant animals
03 OO 03 .f^ ro ^ ^ to 00 00	total number ovulated eggs
03 OO OO ^ tj) UI ^ to	total number fertilized eggs
lO Oa Ln CTl CD Ln O O) UI	HH
— >— fO W 03 00 lO N3 ^ ro ^ U"	total number of ovulated eggs of aregnant animal;
CTl ^ co ^ OO UI OO 03 UI —^	% fertilized eggs of pregnant animals

1 1 1 1 1 1 1 1 Ol Ui « f-i ^ooooooo	hours after onset of heat
^ ro ro w ^ oo ^^WO^UiOlUi	number of inseminations
	% pregnant animals
— 03 W hO NO U1 UiO-^-IOOO^WOl	total number ovulated eggs
— H- IS3 ^ IVJ COOUiUlOltOOOK)	total number fertilized eggs
roroCTiooco — oi^J	hH
03 N3 ^ 03 ND-^OlOai-\'Ui^H- OOCDCTJtDOOOOUi	total number of ovulated eggs of pregnant animals
oioi^cociooaioo OO^UI-^UIKJ^O	% fertilized eggs of pregnant animals
ui \'o 03 to ^J ^ CD O	average litter size
	■-J O i \'
ÏO — rf\' O	w i -

ziekte	leeftijd	hoest	bloedbeeld	serum	sputum	B.O.
oorzaak	en tijd			(faeces)
bactcrieel	primair vooral tot 3 nind. (later secundair)	atypisch	links- verschuiving
virussen	all«	droog, krachtig kort, later vochtig	leukopenie	-1- in gfpaarde seru		weefsel kweek
longwormen	meestal jongvee, koeien mogelijk, weide- periode	krachtig, vochtig cn frequent	eosinofilie	CBR	( )
schimmels	vooral koeien, stalperiode	droog en krachtig		_?
longjacht	alle waidegang	acuut geen, mild, kort onderdrukt	eosinofi«len soms

	Melk produktie	vet percentage
Simmenthaler	0,21	0,30
Fries Hollands	0,34	0,69

geboortegewicht	gewicht op 6 mnd	gewicht op 10 mnd.
d ?	d 9	c? 9
Simmenthaler 45,8 43,9 Fries Hollands 36,4 34,1	234 208 213,5 185	350 292 350 287
De verschillende gewichten der koeien waren als volgt:
Na de eerste	tweede	derde keer afkalven
Simmenthaler 511 Fries Hollands 477	609 513	622 532

phase of oestrus	pro-							post-
	oestrus	B 1	I 1	I 2	I 3	I 4	B 2	oestrus
number of insem.	5	36	20	19	22	24	26	8
pregnant gilts	1	25	16	17	18	14	8	0
percentage	20,0	69,4	80,0	89,4	81,8	58,3	30,8	0

oestr.	No. of	No. of	tot. no.	tot. no.	F.I.	tot. no.	fertil.	average
phase	insem.	pregn.	disch.	fert.		disch.	ova	litter
		gilts	ova	ova		ova of	preg. an.	size
						preg. an.	p.c.
B 1	36	25	542	245	45,2	375	65,3	9,8
I 1	20	16	275	167	60,7	222	75,2	10,4
I 2	19	17	274	190	69,3	247	76,9	11,2
I 3	22	18	312	227	72,7	249	91,1	12,6
I 4	24	14	374	146	39,0	215	67,9	10,4
B 2	26	8	379	67	17,6	112	59,8	8,4

number of litters
B 1 -I 4-	•B 2	I 1 -I 2	-I 3
	No.	p.c.	No.	p.c.
13	10	77	3	23
19	10	53	9	47
41	17	41	24	59
25	10	40	15	60
98	47		51

11	I 2 —	I 3 —	I 4		B 2	post oestrus —	CO t—t OT cv C M 0 - rt C C hi
—
2								19
2	1							60
	7 2	3 1		1		1		89
	8	10 2	2		2	3	1	70
		3 1	6	5	2	6		17
	1	2	5	1	3	6	3	14
			1	3	1	2	4	0

									CO hH
I 1		1 2	I 3	I 4			B 2	post oestrus	ss o ^
h									1«

		—	—		—		—	—
	4	1 12 2	7 1		1				100 96
		4	6 3	2	2	2	1	1	62
			5	6	5	3	12		16
				6	2	3	5	7	0

	A	Groep B	C
Aantal stierkalveren	24	24	25
Begingewicht (gem.)	41,8 kg	42,5 kg	42,3 kg
Aantal vaarskalveren	4	5	4
Begingewicht (gem.)	41,8 kg	42,8 kg	41,3 kg
Totaal aantal nuka\'s	28	29	29
Begingewicht (gem.)	41,8 kg	42,6 kg	42,1 kg

Stierkalveren:	A	Groep B	C
Aantal bij opzet	24	24	25
Uitvallers	—	—	1
Afgeleverd	24	24	24
Gcm. begingewicht	41,8 kg	42,5 kg	42,3 kg
Gem. groei (97 dagen)	110,2 kg	114,7 kg	112,4 kg
Gcm. dagel. groei	1136 gram	1183 gram	1159 gram
Gem. voederopname	171,57 kg	171,27 kg	171,12 kg
Gem. voederkonversie	1,557	1,493	1,522

14 =	58,3%	16 =	66,7%	17 =	70,8%
7 =	29,2%	7 =	29,1%	6 =	25,0%
21 =	87,5%	23 =	95,8%	23 =	95,8%
3 =	12,5%	1 =	4,2%	1 =	4,2%
24 =	100	%	24 =	100	%	24 =	100 %
13 =	54,2%	5 =	20,8%	4 =	16,7%
9 =	37,5%	18 =	75,0%	20 =	83,3%
22 =	91,7%	23 =	95,8%	24 =	100,0%
2 =	8,3%	1 =	4,2%	—	—
24 =	100	%	24 =	100	%	24 =	100 %
11 =	45,8%	14	58,3%	14 =	58,3%
11 =	45,8%	9 =	37,5%	6 =	25,0%
22 =	91,6%	23 =	95,8%	20 =	83,3%
2 =	8,4%	1 =	4,2%	4 =	16,7%
24 =	100	%	24 =	100	%	24 =	100 %
11 =	45,8%	7 =	29,2%	7 =	29,2%
13 =	54,2%	17 =	70,8%	17 =	70,8%
24 =	100	%	24 =	100	%	24 =	100 %
3 =	75	%	2 =	40	%	3 =	75 %
1 =	25	%	2 =	40	%	1 =	25 %
4 =	100	%	4 =	80	%	4 =	100 %
—			1 =	20	%	—
4 =	100	%	5 =	100	%	4 =	100 %
1 =	25	%	2 =	40	%	1 =	25 %
3 =	75	%	2 =	40	%	3 =	75 %
4 =	100	%	4 =	80	%	4 =	100 %
—-			1 =	20	%	—
4 ==	100	%	5 =	100	%	4 =	100 %
3 =	75	%	3 =	60	%	3 =	75 %
1 =	25	%	1 =	20	%	1 =	25 %
4 =	100	%	4 =	80	%	4 =	100 %
—			1 =	20	■%	—
4 =	100	%	5 =	100	%	4 =	100 %
2 =	50	%	3 =	60	%	2 =	50 %
2 =	50	%	1 =	20	%	2 =	50 %
4 =	100	%	4 =	80	%	4 =	100 %
—			1 =	20	%	—
4 =	100	%	5 =	100	%	4 =	100 %

17 =	60,7%	18 =	62,1%	20 =	71,4%
8 =	28,6%	9 =	31,0%	7 =	25,0%
25 =	89,3%	27 =	93,1%	27 =	96,4%
3 =	10,7%	2 =	6,9%	1 =	3,6%
28 =	100 %	29 =	100 %	28 =	100 %
14 =	50,0%	7 =	24,1%	5 =	17,9%
12 =	42,9%	20 =	69,0%	23 =	82,1%
26 =	92,9%	27 =	93,1%	28 =	100 %
2 =	7,1%	2 =	6,9%	—
28 =	100 %	29 =	100 %	28 =	100 %
14 =	50,0%	17 =	58,6%	17 =	60,7%.
12 =	42,9%	10 =	34,5%	7 =	25,0%.
26 =	92,9%	27 =	93,1%	24 =	85,7%
2 =	7,1%	1 =	3,4%	4 =	14,3%
—		1 =	3,5%	—
28 =	100 %	29 =	100 %	28 =	100 %
13 =	46,4%	10 =	34,5%	9 =	32,1%
15 =	53,6%	18 =	62,1%	19 =	67,9%>
28 =	100 %	28 =	96,6%	28 =	100 %
—		1 =	3,4%	—
28 =	100 %	29 =	100 %	28 =	100 %

			A	Groep B		C
Uitmuntend Zeer goed	= AA = A	9 = 3 ^	64,3% 21,4%	7 = 53,8% 4 = 30,8%	7 = 3 =	50,0% 21,4%
Goed Onvoldoende	= B = C	12 = 2 =	85,7% 14,3%	11 = 84,6% 2 = 15,4%	10 t =	71,4% 28,6%
		14 =	100 %	13 = 100 %	14 =	100 %

	A	Groep B	C
Stierkalveren	66,06%	65,24%	66,05%
Yaarskalveren	68,06%	65,32%	66,39%
Alle kalveren	66,33%	65,25%	66,09%

		melk (kg)	vet (%)	melk (kg)	vet (%)	melk (kg)	vet (%)
Duphafral D3-IOOO	79 (waarvan 12 melkziekte)	24,5 ±0,9	3,82 ±0,09	25,2 ±0,8	3,82 ±0,08	0,7 ±0,7	0,00 ±0,08
Duphafral Da-1000 plus lOö I.E. vit. A	72 (waarvan 10 melkziekte)	24,4 ±0,8	3,86 ±0,08	24,4 ±0,7	3.78 ±0,08	0,0 ±0,7	-0,08 ±0,09

	i			c a			u (U >
	3	c	C	C« 1				(A
Provincies	c o; XI a 0	OJ > u HJ	O V u p	G CJ fi Qj SH <u	(U a a V u ^ Q	c CJ P. cö .fl	3 3 >	O a c ^ u
		V N	(j CO		Ct\',			>

	1960	1963	1964	1965		\'60-\'65
koeien	373.192	492.707	378.217	411.121		37.929
pinken	259.006	416.317	259.952	265.954		6.948
graskalveren	42.304	51.813	23.309	24.791	—	17.513
vette kalveren	311.398	467.900	577.715	621.219		309.821
nuchtere kalveren	325.741	299.257	114.427	52.041	—	273.700
buitenlands vee	21.980	34.018	119.017	68.710		46.730

jaar	aantal inzen- dingen	aantal percent, positieve positieve gevallen gevallen	aantal aantal percent, inzen- positieve positieve dingen gevallen gevallen	aantal inzen- dingen	aantal percent, positieve positieve gevallen gevallen
1960	66	6	9,5	138	1	0,8	610	1	0,1
1961	95	8	8,4	219	7	3,2	320	3	1,0
1962	149	19	12,7	202	9	4,4	323	3	1,0
1963	135	12	8,8	154	9	4,8	489	7	1,4
1964	142	14	10,0	172	9	5,2	405	2	0,5
1965	215	27	12,5	205	20	10,0	623	5	0,8

Direct van	1-3	3-7	7-14	14-30	30-60	geen	gesloten
handelaar	dagen	dagen	dagen	dagen	dagen	gegevens	fokkerij
ontvangen
9	8	10	7	4	2	40	4

Groep	koppelgrootte	aantal gestorven dieren	aantal zieke dieren
papegaaien	3	3	—
papegaaien	10	3	2
papegaaien	5	4	1
agapomiden	3	3	—
agapomiden	2	2	—
agapomiden	6	5	—
grote parkieten	2	2	—
grote parkieten	20	5	2
grasparkieten	60	2	—
grasparkieten	200	30	80
grasparkieten	150	30	?
kanaries	300-400	enkele	vele vogels in slechte
			conditie
kanaries	80	5	27
kanaries	95	10	vele vogels in slechte
			conditie
gemengd tropisch	50	enkele	vele vogels in slechte
			conditie
duiven	64	—	slecht vliegen
duiven	30	—	slecht vliegen
duiven	25	3	niezen
duiven	50	—	niezen
duiven	70	1	rochelen

preparaat	aantal dieren	melkziekte	geen melkziekte
Duphafral Ds-lOOO	92	14 (15,2%)	78 (84,8%)
Duphafral D3-IOOO	86	14 (16,3%)	72 (83,7%)
plus 10« I.E. vit. A

Time	Faeces		F. hepatica E.P.G.1)	in portion	Mean	R.V.2)	of first
	grams	1	2	3	4	5	6	7 8	E.P.G.	and last portion
8.30 a.m.	1636	75	45	30	30	45	55	40 40	45	167	89
9.30	1442	45	55	70	35	40	50	60	51	88	118
10.30	828	70	90	80	80				80	88	100
S 1	619	85
11.30	130	95							87		109
S2	1129	90	105
12.30 p.m.	—								97
1.30	153	115
2.30	798	100	95	85	95				94	106	101
3.30	1219	85	75	90	90	85	70		82	104	85
4.30	955	60	75	55	65	55			62	97	89

Time	Faeces	F.	hepatica	E.P.G.	in portion	Mean	R.V. of first
	grams	1	2	3	4	5	E.P.G.	and last portion
8.30 a.m.	939	60	70	40	30	35	47	128 74
9.30	896	55	45	50	45		49	112 92
10.30	870	50	40	40	60		48	104 125
11.30	881	50	70	80	65		66	76 98
12.30 p.m.	765	60	95	50	70		69	87 101
S 1	787						50
1.30	190	45
S2	1109						40
2.30	—
3.30	63	35
4.30	521	25	35				30

Time	Faeces	F.	hepatica E.P.G. in portion	Mean	R.V.	o£ fiist
	grams	1	2	3	4	5 6	E.P.G.	and last portion
8.30 a.m.	1532	55	70	70	70	100	73	75	137
9.30	1310	70	110	130	70		95	74	74
10.30	1676	65	125	100	70	70 75	84	77	89
S	1279						85		99
11.30	1262	95	85	80	85		86	110
12.30 p.m.	571	90	100				95
1.30	539	80	105				94		115
2.30	723	75	80	100			87	86
3.30	1397	100	110	90	75	65	88	114	74
4.30	1049	90	65	70	60		71	127	85

Time	Faeces	F.	hepatica E.P.G. in	portion	Mean	R.V. of £irst
	grams	1	2	3	4	5	6	E.P.G.	and last portion
8.30 a.m.	605	55	70					63
S 1	2756							70
9.30	1416	70	55	65	60	70		64	109	109
10.30	1531	85	65	60	70	80		72	118	III
11.30	1909	90	75	70	65	75	85	77	117	110
12.30 p.m	1436	85	95	80	80	90		86	99	105
S2	1485							90
1.30	837	95	90	95				93	102	102
2.30	1728	85	75	80	70	70	75	76	112	99
3.30	668	70	70					70
4.30	1438	75	70	65	65	60		67	112	90

Time	Faeces	F.	hepatica E.P.G.	in portion	Mean	R.V.	of first
	grams	1	2	3	4	5	E.P.G.	and last portion
8.50 a.m.	957	120	95	80			98	122	82
9.30	1676	60	120	115	85	100	96	63	104
10.20	442	60	70				65
10.45	494	75	110				93
11.15	1515	135	40	100	90	100	93	145	108
12.50 p.m.	1270	70	80	90	WO		85	82	118
1.25	1250	50	75	70	85		70	71	121
2.40	1536	120	125	85	70	120	104	115	115
3.30	1277	45	80	90	70		71	63	99
4.55	1429	120	85	85	60	60	79	152	76

Faecal	E.P.G.	Faecal	E.P.G.	Faecal	E.P.G.
sample	Method	Method	sample	Method	Method	sample	Method	Method
No.	GDI	McM	No.	GDI	McM	No.	GDI	McM
1	15	13	21	15	19	41	15	19
2	5	6	22	95	100	42	30	25
3	15	19	23	80	81	43	470	450»)
4	5	6	24	5	6	44	5	6
5	10	13	25	15	13	45	<5	6
6	5	6	26	15	19	46	5	<6
7	40	38	27	20	25	47	<5	6
8	5	6	28	5	6	48	10	13
9	5	6	29	<5	6	49	5	<6
10	35	38	30	20	25	50	5	6
11	110	113	31	45	44	51	5	6
12	170	175	32	< =	6	52	15	13
13	250	263	33	10	6	53	5	6
14	5	6	34	55	63	54	5	6
15	<5	13	35	5	13	55	5	<6
16	40	38	36	10	13	56	10	<6
17	190	338	37	<5	6	57	25	25
18	10	13	38	20	25	58	50	56
19	5	6	39	15	13	59	90	106
20	5	6	40	10	6	60	<5	6

				Negatief
	Observatie- periode	Aantal dieren onderzocht na het slachten")	Aantal positieve dieren na het slachten	L — D —
Geslacht in de 13e week van onderzoek	13 weken	40	18 (45 %)	3
Geslacht in de 15e week van onderzoek	15 weken	30	2(7 %)	9
Totaal		70	20 (28,5%)	12

	Aantal tijdens het leven onder- zochte dieren	Observatie- periode in weken	Aantal dieren positief tijdens het leven	Aantal dieren onderzocht na het slachten	Aantal dieren positief na het slachten	Totaal aantal positieven van de onderzochte dieren
Bedrijf I groep 1	72	17 - 18	50 (73,5%)	68	59 (86,7%)	62 (91,2%)
Bedrijf I groep 2	72	13- 15	53 (75,7%)	70	20 (28,5%)	58 (82,9%)
Bedrijf II	107	14-20	2 ( 1,9%)	44	1 ( 2,3%)	3

Voorst Drambuie	132/2	pnt.
Barneveld Carambole	131/2	pnt.
Solleysel Roland	129/2	pnt.
Oss Lady	128/2	pnt.
Meppel Trida	127		pnt.
Hemelum Tosca	126		pnt.
W. b. Duurst. Max	124		pnt.
Bussum Du Hallow	123		pnt.
Voorst Za Za			173	pnt.
-Ströbl Eindhoven Trida			168	pnt.
Barneveld Alea			168	pnt.
Henegouwen Wervelwind		161	pnt.
Oss Piet			161	pnt.
Schayk .Attila		0	f.	30.8 sec.
Oss Lady		4	f.	28.2 sec.
Meppel Sinon		7	f.	43.3 sec.
Heerde Darling		8	f.	29.2 sec.
Sinon		3/4 l.	80.4 sec.
-Ströbl Attila		4	f.	64.3 sec.
Wervelwind		4	f.	72.4 sec.
Ita		4	f.	76.3 sec.
Guliana		8	f.	68.8 sec.
njeugd en genodigden
Picador		0	f.	28 sec.
Za Za		4	f.	27 sec.

Bedrijf (Farm)	A	O	R
Lammertijd 1966 (Lambing season)	26/2-18/5	24/2-13/5	11/2 - 26/5
Eenlingen (Singles)
Primiparae, 1 jaar oud (1 year old)	5	7	27
Primiparae, 2 jaar oud (2 years old)	—	2	17
Pluriparae, ^ 2 jaar oud(& 2 years old)	10	9	55
Tweelingen (Twins)
Primiparae, 1 jaar oud (1 year old)	1	8	7
Primiparae, 2 jaar oud (2 years old)	1	—	6
Pluriparae, ^ 2 jaar oud(^ 2 years old)	20	21	72
Drielingen (Triplets)
Primiparae, 1 jaar oud (1 year old)	—	1	—
Primiparae, 2 jaar oud (2 years old)	—	—	—
Pluriparae, & 2 jaar oud(^ 2 years old)	2	3	4
Vierlingen (Quadruplets)
Primiparae, 1 jaar oud (1 year old)	—	1	—
Primiparae, 2 jaar oud (2 years old)	—	—	—
Pluriparae, ^ 2 jaar oud(è 2 years old)	—	—	—
	39	52	188

		Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%
Eenlingen (Singles) Primiparae Pluriparae	58 74	19 14	32.8 18.9	18 25	31,0 33,8	21 35	36.2 47.3
Tweelingen (Twins) Primiparae Pluriparae	23 113	4 25	17,4 22,1	9 37	39,1 32,7	10 51	43,5 45,1
Drielingen (Tripiets) Prim. -1- Plur.	10	1	10,0	2	20,0	7	70,0
	278	63	22,7	91	32,7	124	44,6
		Number	%	Number	%	Number	%

						Aantal lammeren	geboren met	hulp
							Kopligging			Stuitligging
Partus type	Totaal	Aantal	Nor-	Zwaar	Eén	Twee	Kop en	Kop en	Tegelijk	1 of 2	Nor-	Dwars-	Diver-
en pariteit	aantal	lammeren	male	lam.	poot	poten	hals	1 of 2	inge-	poten	maal	ligging	sen,
van de ooien	geboren	geboren	ligging	overig.	abnorm.	abnorm.	abnorm.	poten	treden	abnorm.				abnorm.
	lam-	zonder	en	normaal				abnorm.	(norm.)
	meren	hulp	grootte										i
Eenlingen
(Singles)
Primiparae	58	19 (4)	18	(2)	4 (1)	1 8	5 (1)	1	1	—	—	1		1	—
Pluriparae	74	14	25		15²)	5 (1)	1	5	—	—	—	6		1 (1)	2 (1)
Tweelingen
(Twins)
Primiparae	46	10 (3)	21	(1)	1	6 (1)	1 (1)	3	—	—	—	3	(1)	1	—
Pluriparae	226	57 (4)	,103 j	(3)	2	22	11	15	1	2	3	5	(1)	5 (2)	—
Drielingen			j
(Triplets)
Prim. Plur.	30	9	10		—	1	2	2	—	—	2	2		1	1 (1)
	434	109 (11)	jl77	(6)	22 (1)	42 (2)	20 (2)	26	2	2	5	17	(2)	! 9 (3)	3 (2)

		lammeren	•Aantal	%	lammeren	Aantal	%
Eenlingen	(Singles)
Primiparae		30	7	23,3	28	10	35,7
Pluriparae		34	8	23,5	40	12	30,0
Tweelingen	(Twins)
Primiparae		26	7	26,9	20	7	35,0
Pluriparae		108	26	24,1	118	38	32,2
		198	48	24,2	206	67	32,5
Type of and parity	birth of ewes	Nr. of lambs born	Number % Abnormal presentation	Nr. of lambs bom	Number % Abnormal presentation

ranus type —	Aantal	.\'\\bnormale	Aantal	Abnormale	Aantal	Abnormale	.A.antal	.\\bnormale
	geboren	ligging	geboren	ligging	geboren	ligging	geboren	ligging
	lammeren	.«Aantal	%	lammeren	Aantal	%	lammeren	Aantal	%	lammeren	Aantal	%
Eenlingen
(Singles)
Primiparae	5	1	20,0	9	2	22,2	44	14	31,8	58	17	29,3
Pluriparae	10	1	10,0	9	2	22,2	55	17	30,9	74	20	27,0
Tweelingen
(Twins)
Primiparae	4	—	0,0	16	4	25,0	26	10	38,5	46	14	30,4
Pluriparae	40	9	22,5	42	7	16,7	144	48	33,3	226	64	28,3
	59	11	18,6	76	15	19,7	269	89	33,1	404	115	28,5
Type of birth	Nr. of	Number	%	Nr. of	Number	%	Nr. of	Number	%	Nr. of	Number	%
and	lambs	.«Abnormal	lambs	Abnormal	lambs	Abnormal	lambs	■Abnormal
parity of ewes	bom	presentation	bom	presentation	bom	presentation	born	presentation
		Farm A			Farm O			Farm R		Total

Toomnummer	Code	Geboorte-	Aantal biggen	Aantal
		datum		tepelsegmenten
550501	I	1-5-1955	11	8
55051 O/A	II	10-5-1955	10	8
55051 O/B	III	10-5-1955	5	7
550618	IV	18-6-1955	8	9
Number of	Code	Date of birth	Number of	Number of
litter			piglets	teat segments

toom- nummer	nr. big leeftijd	62	64	65	66	67	68	69	70	71	72
in dg.
I	2\'A	0,36	0,66	0,43	0,57	0,38	0,82	0,36	0,38	0,50	0,24
	4	0,39	0,44	0,68	0,44	0,38	0,50	0,50	0,72	0,72	0,31
	5/j	0,41	1,	0,80	0,59	0,62	0,70	0,62	0,77	0,87	0,84
	12\'A	0,41	1,	1,	1,	0,80	0,76	0,77	0,77	0,68	0,51
	25	1,	0,76	1,	1,	1,	1,	1,	1,	1,	1,
	54	1,	1,	1,	0,76	1,	1,	1,	1,	1,	1,
II	nr. big leeftijd in dg.	79	80	81	82	83	84	85	86	87	88
	2	0,72	0,68	0,43	0,68	0,31	1,	0,31	0,28	0,43	0,68
	3	0,47	1,	1,	0,68	0,50	0,52	0,62	1,	0,51	0,33
	4	1,	1,	1,	1,	1,	0,38	0,72	0,56	0,63	0,56
	5	0,84	1,	0,72	0,55	1,	0,47	1,	1.	0,68	0,75
	6	1,	1,	1,	0,62	1,	0,39	1,	1,	0,52	1,
	9/2 18	0,72 0,53	1, 1,	1, 0,84	0,68 1,	1, 1,	1, 0.50	1, 1,	1, 0,90	0,53 0,84	1, 0,7«
	31/j 42	0,68 0,52	1,	1, 1,	1, I,	1, 1,	1, 0,56	1, 1,	1, 0,56	1, 1,	1, i 0,5«
III	nr. big leeftijd in dg.	74	75	76	77	78
	2	0,38	0,62	0,62	1,	0,48
	3	1,	1,	0,44	0,65	0,30
	4	1,	1,	l.	1,	0,44
	5-/»	0,76	1,	0,72	0,76	0,37
	9/a	1,	0,68	1,	1,	0,72
	21\'/s	1,	1,	1,	1,	0,68
	31	1,	1,	1,	1,	1,
IV	nr. big leeftijd in dg.	10	12	13	15	16	17	18	19
	- \'/j	0,16	0,19	0,27	0,17	0,18	0,20	0,24	0,31
	1	0,30	0,24	0,13	0,16	0,22	0,24	0,50	0,28
	VA	0,24	0,18	0,39	0,21	0,21	0,17	0,60	0,20
	2	0,75	0,19	0,30	0,30	0,19	0,41	0,42	0,47
	2\'A	1,	0,42	0,32	0,38	0,37	0,19	0,89	0,42
	3	0,29	0,54	0,31	0,30	0,47	0,36	0,70	0,41
	i\'A	0,56	1,	0,64	0,52	1,	0,54	1,	0,38
	4	0,40	I,	0,36	0,33	0,79	0,32	0,80	0,50		]
	VA	0,39	0,74	0,27	0,28	0,62	0,39	0,48	0,36		i i
	5	0,59	0,66	0,34	0,80	0,55	0,58	0,71	1,		1
	5\'/j	0,38	1,	0,25	0,31	0,38	0,28	0,58	0,40		j
	12	0,57	0,74	0,38	0.85	0,42	0,71	0,41	0,73
	19	0.64	1,	0,45	0,87	0,82	1.	0,56	0,55		1
	26	0,42	0,77	0,87	0,86	0,87	0,74	0,44	0,39
	33	1,	1,	1,	0,42	1,	0,77	0,27	0,57
	40	0,64	0,93	1,	0,50	1,	0,92	0,31	0,61
	47	1,	0,63	1,	1.	1,	I,	1,	0,56
		0,64	1,	1,	0,57	1,	1,	0,80	0,54
	1 61	0,58	1,	1,	1,	1,	0,76	0,76	0,65
	! 68	1,	1,	1,	0,62	1,	1,	0,52	1,