AAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE HOOGESCHOOL TE UTRECHT,
NA MACHTIGING VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS

VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER VEEARTSENI)KUND1GE
HOOGESCHOOL TEGEN DE BEDENKINGEN VAN DEN
SENAAT TE VERDEDIGEN

Bij îiel verschijnen van dît proefschrift is het
mij een aangename taak U, Hooggeleerden Kroon,
Zeergeachten Promotor, mijn dank te betuigen voor
den steun en de groote welwillendheid, welke ik in
200 ruime mate van U mocht ondervinden, zoomede
voor Uw li^ctrijke lessen, welke ik opnieiiw mocht
volgen.

De beteekenis van de rundveeteelt in de residen-
tie Madoera en haar plaats in de samenleving . 13
Hoofdstuk Hl

Waarom is in de residentie Madoera de buffel
zoo sterk in de minderheid? ....... 65

Critiek op de maatregelen tot verbetering van
den rundveestapel in de residentie Madoera . .165
Hoofdstuk IX

Wat moet, behalve of met wijziging van de reeds
getroffen maatregelen, tot verbetering van Ma-
doera\'s rundveestapel gedaan worden ? . . . .171

b. de in de nabijheid daarvan gelegen eilanden Poeloe Kam-
bing, Gili Radja, Gili Genteng, Poeteran, Gili Jang en enkele
kleinere eilandjes.

Het eiland Madoera, dat zich vrijwel van West naar
Oost uitstrekt wordt ten Noorden en ten Oosten bcspoeld
door de Java-zee, ten Zuiden door Straat Madoera, terwijl een
nauwe engte, de trechter geheeten, den WestkanJ: van het
eiland scheidt van de residentie Soerabaja.

De oppervlakte bedraagt 4470 KM.2. De grootste lengte
van het eiland van West naar Oost is 160 KM; de grootste
breedte van Noord naar Zuid 38 XM.

Geologisch bestaat het eiland, met uitzondering van de
kwartaire cn recente vlakten, voornamelijk uit merg els en
niergelachtigc kalksteenen, voortzettingen van de kalkgeberg-
ten in de residenties Rembang en Soerabaja. Geologisch
gesproken is Madoera een gedeelte van Java. Het schijnt vast
te staan, dat beide oorspronkelijk zijn vereenigd geweest,
doch dat door daling van den bodem een scheiding is tot
stand gekomen.

De vlakten bestaan grootendeels uit de verweerde pro-
ducten van het onderliggende gesteente, soms met rolsteentjes
van kalk. Daar de kalk meestal veel magneetijzererts bevat,
wordt de kleur donkerder naarmate men de kalkgrens nadert
en direct op de kalk ligt niet zelden een donkerbruinroode
klei of leem.

Het eiland is heuvelachtig. In het midden loopt in de
lengterichting een heuvelreeks, waarvan de hoogste top is de
Tambockoe (470 Meter) gelegen in de afdeeling Soemenep.

De kalkachtige gesteldheid van den bodem, gevoegd bij
den betrekkelijk geringen regenval, is oorzaak van de weinige
vruchtbaarheid van groote deelen van het land.

Wat betreft den regenval, deze is het grootst in De-
cember, Januari en Februari; in den Oostmoesson valt zoo goed

De gemiddelde jaarlijksche regenval bedroeg voor Bang-
kalan over 33 vvaarnemingsjaren (1879-1910 ^990 mM, voor
Pamekasan 1645 mM en voor Soemenep 1731 ^M \' voor Ard
jasa (eiland Kangean) over 18 waarnemingsjaren (1894-19^1)
1982 mM en voor Batoepoetih (afdeeling Soemenep) over
6 jaren (1906—1911) 1566 mM.

Kranggan (residentie Banjoemas) (1905—1911) 8305 mM.
Asembagoes (residentie Besoeki) (1905—1911) S82 mM.

Hei gemiddelde aantal regenlooze dagen per jaar over
het tijdvak 1879—1905 bedroeg voor:

Batavia 123
Buitenzorg 42
Bandoeng i29
Magelang 112
Semarang 107
Salatiga 115
Rembang 186
Modjokerto 181
Soerabaja 163

De Oostmoesson komt door in April en waait van Mei
t/m September geregeld en vrij krachtig, in October hebben
Z. Z. O. winden nog de overhand. November is de kentering-
maand en in December komt de Westmoesson door, die ge-
regeld, maar zwakker dan de Oostmoesson, waait tot in Maart,
in welke maand de wind reeds variabel is. Regel is dus een
lange droge tijd. Zoo heb ik in 1913 bijgewoond, dat op Pame-
kasan, de hoofdplaats van het gewest Madoera, geen regen
viel tusschen begin April en 11 December.

De temperatuur op Madoera is hoog; dit gebied behoort
dan ook tot de warmste gedeelten van Nederlandsch indië.

Vooral in October en November kan de hitte ondraaglijk zi]n;
temperaturen van 90—95» binnenshuis\'zijn dan\'geen /.eldzaam-
heid.

De residentie Madoera, een der dichtst bevolkte ge-
westen, had ultimo 1915 een bevolking van ruim 1.S30.000
zielen (voor ultimo 1917 vinden we 1.778.243 ^Men opgegevenl,
welk aantal op dit oogenblik wel tot klein 2 millioen zal zijn
gestegen. Hiervan zijn ongeveer lOCO Europeanen, 4500 Chi-
neezen, 2000 Arabieren en 100 andere Vreemde Oosterlingen.
De mheemsche bevolking van het eiland Madoera bestarit
vrijwel uitsluitend uit Madoereezen.

Voor zoover het mogelijk is van algemeene karakter-
trekken te spreken, kan gezegd worden, dat de Madoerees
minder vormelijk, energieker en zelfstandiger is dan de Javaan,
een zelfstandigheid echter, die zich niet zelden in een soort
grofheid en ongemanierdheid openbaart. Zelfs in gesjjrekken
met hoogergeplaatsten is zijn toon vrijmoedig en ongedwongen,
vaak bij het brutale af, hetgeen echter niet verhindert, dat hij
zich afpersingen zijner hoofden dikwerf zonder verzet laat
welgevallen. Vrij algemeen bestaat een zucht tot tegenspraak ;
ook is de doorsnee-Madoerees zeer nieuwsgierig en eigen-
wijs. Hij is \'daarentegen trouw aan zijn woord. Verder ver-
toont hij weinig neiging tot samenleven en samenwerken met
rasgenooten, reden waarom op het gebied van coöperatie op
Madoera zoo goed als niets te bereiken valt. De doorsnee-
Madoerees is zeer onzindelijk.

Als vermoedelijk gevolg van de schraalheid van den
bodem, de dichtheid der bevolking en den daardoor harden
strijd om het bestaan, is de Madoerees zeer sober van aard
en van een aan gierigheid grenzende zuinigheid. Krachtiger
van gestel en met levendiger temperament dan de Javaan, is
de Madoerees een gewilde werkkracht.

Geprononceerde karaktertrekken van den Madoerees
zijn verder: achterdocht en wraakgierigheid. De talrijke ge-

vallen van vaak zeer zware verwondingen, doodslag en moord,
alsmede verminkingen van vee zijn meestal gevolgen van
ware of vermeende beleedigingen of miskenningen.

Vergiftigingen van vee, voornamelijk door middel van
arsenicum, worden veelvuldig, van menschen daarentegen
slechts zeer zelden, geconstateerd.

De bevolking leeft voornamelijk van inlandschen land-
bouw, veeteelt, visscherij en zoutaanmaak, terwijl vele Ma-
doereezen gedurende een deel van het jaar een middel van
bestaan gaan zoeken in de naburige residenties .Soerabaja,
Pasoeroean en Besoeki.

De landbouw wordt hoofdzakelijk gedreven op droge
gronden. Bevloeide sawahs vindt men slechts in de laag-
vlakten, waarvan die van Bangkalan, Sampang en Pamekasan
de belangrijkste zijn en op het Pajoedan-plateau, dat zich in
het Oosten van het eiland tusschen de heuvels uitstrekt en het
dichtst bevolkte deel van het binnenland vormt.

Het bouwgrondareaal van de inlandsche bevolking be-
sloeg in 1915 in de geheele residentie een oppervlakte van:

sawahs van levend water voorzien 11 953 bouws
sawahs van regen afhankelijk 91363 „
tegalvelden 251327 „

aardnoten 21 191 „
De rijstproductie is dan ook lang niet voldoende voor
de behoefte, zoodat de bevolking in den regel mais als hoofd-
voedsel gebruikt.

De voornaamste producten, behalve rijst, mais, cassave
en aardnoten, zijn tabak, vruchten, inlandsche suiker en ko-
kosnoten.

De inlandsche landbouw neemt langzamerhand in be-
langrijkheid toe, vooral tengevolge van uitgebreide door de
Regeering reeds tot stand gebrachte dan wel in uitvoering
zijnde irrigatiewerken.

Aan de bewerking der tegalvelden wordt veel zorg be-
steed. Dit is noodig om een eenigszins behoorlijke opbrengst
te verkrijgen. Bemesting wordt algemeen toegepast. Hiervoor
wordt veelal stalmest gebezigd. Voor de tabakscultuur wordt
meer cn meer kunstmest aangewend.

Europeesche cultures worden niet aangetroffen, even-
min Europeesche nijverheid.

Communaal grondbezit bestaat op Madoera niet. Dorps-
of gemeenteweiden, zooals men die op Java kent, worden niet
aangetroffen. Weilanden zooals in Europa, heeft Madoera
niet. Wel ziet men onvruchtbare stukken grond, die tot geen
andere cultuur kunnen dienen, welke in den natten moesson
met kort gras en heesters zijn bedekt. In deti drogen tijd
zijn die velden absoluut dor en kaal.

Bosschen komen op Madoera niet meer voor. Er zijn
aanwijzingen, dat in sommige streken uitgebreide djatibosschen

Van de veeteelt is vooral de rundveefokkerij van be-
lang; de runderstapel maakt den grootsten rijkdom van het
eiland uit. De uitvoer van runderen en runderhuiden is zeer
belangrijk.

De kleine huisdieren, geiten en schapen, welke jaar-
lijks het eiland verlaten, vertegenwoordigen een belangrijke
waarde. Evenzoo de uitgevoerde geiten- en schapenhuiden.

De zeevisscherij wordt op groote schaal beoefend even-
als de zoutwatervischteelt. Aan zoetwatervischteelt op sawahs
of in vijvers wordt niet gedaan.

De zoutaanmaak, welke door de bevolking onder leiding
van gouverneinents ambtenaren plaats heeft, vindt men aan
de bij uitstek droge zuidkust en wel in de afdeelingen Sam-
pang, Pamekasan en Soemenep. De afdeeling Bangkalan met
haar grooteren regenval, is voor het winnen van zout on-
geschikt. De bevolking is verplicht het zout aan het Gou-
vernement van Nederlandsch-Indië te leveren. In de gouver-
nements fabrieken te Krampon (afdeeling Sampang) en Kalian-
get (afdeeling Soemenep) Avordt het zout tot briketten geperst
on van daaruit gedistribueerd over een groot gedeelte van
Nederlandsch-Indic.

De economische toestand van de bevolking kan over
het geheel bevredigend worden genoemd.

Pamekasan onder rechtstreeks bestuur van den resident,
Soemenep, Sampang en Bangkalan, elk onder een assistent-
resident. Deze 4 afdeelingen zijn tevens regentschappen. Ver-
der heeft men 22 districten en 1150 cfesa\'s. Men is doende
het aantal districten en desa\'s door samenvoeging met an-
deie, te verkleinen.

Spoorlijnen bestaan er niet. Wel is er een stoomtram-
weg, die vrijwel langs de geheele zuidkust loopt.

De verbinding met Java en andere gebieden wordt
hoofdzakelijk onderhouden met inheemsche vaartuigen. Hier-
mee geschiedt ook voornamelijk het veevervoer. Een stoom-
vaartdienst tusschen Kalianget (afdeeling Soemenep) cn Pa-
naroekan (Java) heeft alleen belang voor het personenver-
keer. De verbinding tusschen Madoera en Soerabaja komt,
behalve met prauwen, met enkele stoombootjes tot stand. Met
deze laatste heeft ook veevervoer plaats. De booten van de
Koninklijke Paketvaart Maatschappij doen de havenplaats Ka-

Hanget aan op hun reizen van Soerabaja naar Banjoewangi
(Java) en Bali en Lombok of omgekeerd. Op deze wijze vindt
de geringe import van paarden, afkomstig van Bali en Lom-
bok of de kleine Soenda-eilanden, plaats. Een gewestelijk
vaartuig, in de eerste plaats bestemd voor reizende gouverne-
ments ambtenaren, onderhoudt een geregelde verbinding tus-
schen Kalianget en Sapoedie en Kangean en dient tevens vooi
het bereizen van de Sapoedie- en Kangean-archipellen.

De in de nabijheid van het hoofdeiland gelegen eilan-
den, welke tezamen 92 KM^ meten, komen vrijwel in alle
opzichten daarmee overeen.

Op Poeloe Kambing wordt naast de vischvangst de
geitenteek beoefend; de bewoners van Gili Radja, Gili Gen-
teng, Poeteran en Gili Jang leven hoofdzakelijk van rund-
x-eeteeh en vischvangst.

Administratief behooren Poeloe Kambing tot het district
Sampang van de gelijknamige afdeeling, Gili Radja en Gili
GeiUeng tol het district Timoerlaoet der afdeeling Soemenep,
Poeteran tot het district Soemenep, van de gelijknamige af-
deeling cn Gili Jang tot het district Timoerdaja, eveneens af-
deeling Soemenep.

De Sapoedie-archipel, gelegen tusschen Ii4\'^i5\' en
114348\' O. L. van Gr. en tusschen 6057\' en 7O11\' Z. Br., be-
staat uit een 13 tal beoosten Madoera gelegen eilanden, welke
een oppervlakte hebben van ongeveer 159 KM.3. De voor-
naamste eilanden zijn Sapoedi, Raäs en Goa-Goa.

Het eiland Sapoedie is heuvelachtig en ongeveer 104
KM2 groot. De hoogste top is ongeveer 125 Meter hoog.
Rivieren worden er niet aangetroffen; zoet water wordt uit
enkele bronnen verkregen.

De bodem der eilanden van de Sapoedie-groep is nog
steenachtiger en droger dan die van Madoera zelf, reden waar-
om hij nog onvruchtbaarder is. „

De archipel vormt administratief het district Sapoedie,
behoorende tot de afdeeling Soemenep. Het telt 28 desa\'s
en ruim 50.000 inwoners.

De bevolking bestaat uit Madoereezen, vermengd met
Balineesche, Makassaarsche en Boegineesche elementen en
leeft hoofdzakelijk van rundveeteelt, schapen- en geitenfokkerij,
handel en visscherij. Vooral op Raas worden vetstaartschapen
aangetroffen. Evenals op Madoera gaat de kwaliteit dezer
dieren door onoordeelkundig toegepaste castratie sterk
achteruit.

De Kangean-archipel omvat 30 eilanden, welke ten
Oosten van Madoera tusschen ongeveer ii5"io\' en 115^^56\'
O. L. van Gr. en 6^30\' en 7O18\' Z. Br. zijn gelegen cn een
oppervlakte hebben vau 692 KM^. De voornaamste eilan-
den zijn Kangean, Paliat, Saobi, Sapeken, Saboenten, Saseël
en Sepandjang.

Het eiland Kangean, groot 487 KM^, is heuvelachtig.
De hoogste top is naar schatting 250 300 Meter. De bodem,
waarvan de oudere lagen uit kalk bestaan, welke geologisch
behoort tot dezelfde formatie als Madoera, is zeer vruchtbaar.
Rivieren en meren komen niet voor; zoet water wordt uit
putten verkregen.

In tegenstelling met de overige deeJen der residentie
Madoera, treedt de sawahbouw op den voorgrond. Het eiland
is voorts rijk aan bosschen, waarvan een betrekkelijk klein
deel uit djati bestaat. Voor het overige zijn de flora en fauna
belangrijk en vertoonen reeds overgangen tot Australië. Tot
de merkwaardigheden van Kangean behoort de teelt van
bastaard-boschhanen, waarvan Schoorel een beschrijving geeft.

De bevolking, die 2o.oooaielen telt, is van Madoeree-
schen oorsprong (Kangean was eertijds het verbanningsoord

van den Sultan van Soemenep), echter sterk vermengd met
Makassaren, Boegineezen, Balineezen, Mandareezen en Kam-
bangers.

De Kangeanner is hoofdzakelijk landbouwer. Verder
leeft hij van vischvangst en de inzameling van boschproducten,
terwijl de l)uffel- en paardenteelt van eenig belang is. De
rundveefokkérij is er van zeer weinig beteekenis.

Paliat komt in hoofdzaak overeen met Kangean. Hier
leeft nog een wild of verwilderd rund, dat, afgaande op mede-
deelingen van ooggetuigen en op den schedelbouw, het ban-

Sapeken is niet veel meer dan een dorre, onvruchtbare
zandhoop, die zeer dicht bevolkt is. Er wonen 8000 men-
schen, die hun bestaan vinden in vischvangst, handel en scheeps-
bouw. De Sapekeners behooren tot de koenste zeevaarders

Op Sepandjang, dat nagenoeg geheel met bosph is be-
groeid, komen paarden in halfwilde kudden voor.

De Kangean-archipel vormt administratief het district
Kangean, dat behoort tot de afdeeling Soemenep. Het district
telt 33 desa\'s.

DE BETEEKENIS VAN DE RUNDVEETEELT IN DE RESIDENTIE MADOERA
EN HAAR PLAATS IN .DE SAMENLEVING.

In het vorige hoofdstuk heb ik een beeld trachten te
geven van de residentie Madoera, haar schralen bodem, haar
betrekkelijk geringen regenval, langen drogen tijd en haar
gemis aan weidegronden. En toch bloeit in dat gewest de
rundveefokkerij en neemt zij er een plaats in als in bijna geen
ander gebied van Nederlandsch-Indiö.

Zoo schrijft Kielstra over Madoera: alleen de veeteelt
steekt gunstig bij die van geheel Java (echter niet bij die van
Oost-Java) af." Zonder den rundveestapel, die, /ooals reeds
opgemerkt, den grootsten rijkdom van de bevolking uitmaakt,
zou Madoera een armlastige residentie zijn. Hageman schrijft
reeds „de veestapel mag er (d. i, in der afdeeling Soanienép)
voornaam genoemd worden", terwijl we in van Gennep\'s „de
Madoereezen" het volgende vermeld vinden: „als een voornaam
bestanddeel van den rijkdom van den Madoerees noemden
wij. reeds den veestapel. Nergens op Java is de veestapel zoo
uitgebreid als in Probolinggo en Besoeki, zoomede op Ma-
doera."

Doch ook voor andere gebiedsdeelen is Madoera\'s vee-
stapel van belang. Hij levert een groot gedeelte van het in
Oost-Java, voornamehjk de residenties Soerabaja, Pasoeroean
en Besoeki benoodigde trek- en slachtvee. Zelfs draagt hij !)ij in
de vleeschvoorziening van Borneo, Biliton en andere buiten-
gewesten.

Het trekvee in Oost-Java wordt, behalve voor ploeg- en
transportdiensten van de bevolking, hoofdzakelijk gebruikt ten
behoeve van het riettransport voor dc suikerfabrieken. Waar
deze de laatste jaren vrij algemeen rjylbanen in gebruik hebben
genomen, waardoor met geringere trekkracht kan worden vol-

staan, worden door de suikerindustrie in de eerste plaats
vrouwelijke runderen gevraagd, om de eenvoudige reden, dat
deze goedkooper zijn dan stieren. Het aantal runderen, dat ge-
noemde industrie jaarlijks niet alleen gebruikt, maar ook ver-
bruikt, is zeer aanzienlijk.

Is de belangrijke rundveestapel van Madoera een uit-
vloeisel van de buitengewone geschiktheid van dat land voor
de rundveeteelt? Naar mijne meening allerminst. Een gebied,
dat behoorlijke weidegronden mist en dat gedurende enkele
maanden van het jaar bijna niet in staat is om mensch en dier
te voeden en te drenken, kan m. i. nimmer als een eldorado
voor veeteek worden aangemerkt. Blink schrijft dan ook
zeer terecht: „Op Java zou men zelfs over gebrek klagen, als
er geen beter weidegelegenheid was dan op Madoera", terwijl
we bij Veth lezen: „Of er (d. i. op Madoera) groeien wielden
van kort gras, door hunne droogte meer gelijkend op onze
heiden."

Gemakkelijk zou het dan ook zijn andere streken van
Nederlandsch-Indië aan te wijzen, die zich veel beter eigenen
voor de veeteek dan Madoera. Dat in eerstbedoelde gebieden
het veeteeltbedrijf niet of slechts in beperkte mate wordt uit-
geoefend, vindt zijn oorzaak in de geringe voordeeleii daaraan
verbonden. Het rundvee is in Indië te goedkoop; gronden, die
te bebouwen zijn met producten voor de inlandsche of Euro-
peesche markt, brengen belangrijk meer op dan wanneer zij
zouden wordtn benut voor weiland of voor den aanplant van
veevoedergewassen.

B. Vrijburg berekent, dat een bouw goede ^rond voor
veeteek benut, ongeveer f. i4.-°\'s jaars oplevert, terwijl met land-
bouwproducten gemakkelijk een veel grootere opbrengst kan
worden behaald. Zoo geeft matig goede sawahgrond per bouw
een jaarlijksche opbrengst van f. 60.— tot f. 120.—, de beste
gronden gaan bij wisselbouw van rijst met tabak tot f. 200.—,
van n\'jst met mais tot f, 100.—. Tegalgronden geven, als ze.

niet al tc slecht zijn, zeker nog f. 40.— tot f. 50,—, De ge-
noemde cijfers gelden voor Java. Op Madoera zullen de tegal-
gronden altijd nog wel f. 30.— opbrengen, terwijl de rijstop-
brengst in dat gewest gemiddeld 9,58 pikol per beplante en
11,05 pikol per geslaagde bouw bedraagt.

Factoren, welke de rundveeteelt op Madoera gunstig
beïnvloeden, zijn het droge klimaat en de bijna algeheele
afwezigheid van parasitaire en infectieziekten, met uitzonde-
ring van mond- en klauwzeer, dat weliswaar permanent voor-
komt, echter zoo goed als jgeen schade veroorzaakt. Bloed-
ziekten, de grootste belagers van den Indischen veestapel, wor-
den zelden waargenomen; tuberculose is nimmer geconsta-
teerd; houtvuur komt slechts sporadisch voor; colpitis granu-
losa wordt een enkele maal geconstateerd, evenals acariasis.

Dat op Madoera, niettegenstaande zijn mindere geschikt-
heid, de rundveefokkerij van zoo \'n groot belang is geworden,
is te danken aan de volgende omstandigheden:

3. De op Madoera geteelde landbouwgewassen leveren
bijproducten, die bij uitstek geschikt zijn voor veevoeder.

4. De slechtste stukken grond, welke voor geen enkele
cultuur kunnen worden aangewend, leveren, tenminste in den
natten moesson, altijd nog wel eenig veevoer, in den vorm
van kort gros en jonge heesters, op.

De onvruchtbare bodem en het gebrek aan water dwin-
gen den Madoerees bepaalde gewassen, in het bijzonder miis,
aan de planten. Nu is mais een van de minst winstgevende
cultures. De geringe opbrengst hiervan tracht de bevolking
door de veeteelt aan te vullen. De slechte bodemgesteldheid

is dus de hoofdoorzaak, dat op Madoera veeteelt wordt ge-
dreven en dat men daar niet ziet gebeuren, wat elders plaats
heeft, nl. het verdringen van de veeteelt door het meer winst-
gevende landbouwbedrijf.

De droge, schrale gronden eischen een zorgvuldige be-
werking, willen ze nog iets opleveren. Waar de grondbe-
werking op Madoera vrijwel uitsluitend met runderen geschiedt,
vraagt de landbouw een ^groot aantal van deze dieren. De
mest hiervan is, evenals hun werkkracht, voor het landbouw-
bediijf onontbeerlijk. Op Madoera ziet men dan ook algemeen
bewaarplaatsen van mest, wel een bewijs, dat dc landbouwer
van zijn waarde overtuigd is, al moet gezegd worden, dat de
inrichting dier bewaarplaatsen niet altijd even doelmatig is.

Tot de gewassen, tot welker teelt de bevolking, als ge-
volg van de omstandigheden, gedwongen wordt, behooren,
behalve mais o. a. cassave, aardnoten en kratok.

Vooral de mais levert veel en waardevol veevoeder op.
De Madoerees heeft de gewoonte mais zeer dicht te planten.
Door het gewas te dunnen, waarbij er vooral op wordt gelet
de achterlijke planten op te ruimen, wordt zeer gewild groen-
voer verkregen. Ook als droog voer worden de maisstengels
en bladeren algemeen gebruikt, evenzoo de scheedevormige
ornwindels der maiskolven.

Het loof van de aardnoten wordt zoowel in groenen als
in drogen staat gevoerd. Een nadeel is, dat bij het oogsten
en drogen, een groot deel der bladeren afvalt en zoodoende
verloren gaat.

De bladeren van de cassave worden meestal groen ge-
voerd. Onder bepaalde omstandigheden schijnen de bladeren
van sommige cassavevariëteiten giftig te zijn.

Dc bladeren van de kratok worden eveneens als groen-
voer gebezigd. In sommige jaargetijden (begin van den regen-
moesson) veroorzaken zij herhaaldelijk vergiftingen.

Het gra?, dat de slechtste stukken grond in den West-
moesson nog opleveren, wordt in den regel gesneden en groen
gevoerd. Om te worden beweid, zijn de stukken te klein, te
weinig aaneengesloten. Het snijden van het gras levert geen
bezwaar op, a\'angezien de inlandsche maatschappij over vol-
doende goedkoope arbeidskrachten, als kinderen en ouden
van dagen, daartoe beschikt.

De Madoerees is een liefhebber van runderen. Zoo
slecht en hardvochtig als hij zijn paarden behandelt en zoo
zorgeloos als hij is ten aanzien van zijn buffels, zoo goed zorgt
hij voor zijn rundvee. De meening van van Gelder „evenals
voor zijne sa pi\'s (runderen) draagt de Madoerees voor zijn
paard beter zorg dan de Javaan" acht ik dan ook, althans voor
den tegenwoordigen tijd, onjuist. Niet onmogelijk, hoewel m. i
onwaarschijnlijk, is het, dat de paarden vroeger een betere
behandeling ondervonden. Hiervoor zouden pleiten de mede-
deelingen van Schoorel, die o. a. schrijft „zelfs onder de picol-
paarden, waarvan hier veel gebruik gemaakt wordt, ziet men
dikwijls zeer goede exemplaren en slechts ibij uitzondering zeer
ver."aarloosde dieren." In denzelfden geest laat .nch ook de
Munnick uit. Mijn bijna tienjarige ervaring is hiermede echter
lijnrecht in strijd.

De Madoerees houdt van zijn runderen, in het bijzonder
van zijn kerapanstieren (renstieren). Doch ook voor andere
runderen koestert bij groote genegenheid. Deze karaktereigen-
schap is van algemeene bekendheid; we vinden haar door
vrijwel alle schrijvers, die hun aandacht aan de residentie
Madoera schonken, vermeld, hetgeen uit onderstaande aan-
halingen zal kunnen blijken:

BLINK: „en ook in het Oosten tot in Banjoevvangi vindt
men buffels in dc desa\'s, trots de voorliefde der Madoereezen
voor runderen."

VAN GELDER: „Aan zijne stieren besteedt de Madoe-
rees groote zorfi:, vooral wanneer hij ze bestemt voor wedrennen
(kerapan) of voor wedstrijden (toktok of adoe-sapi)".

VAN GENNEP: „De Madoerees besteedt veel zorg aan
zijn vee: hei wordt afzonderlijk gestald, dagelijks gebaad, ge-
schrobd en geknepen (pidjit) om de ledematen lenig te maken;
•s middags snijdt de eigenaar gras of ander voer voor het vee
cn nooit beult hij het zoo af als de Javaan vaak doet; hij heeft
veel meer hart voor zijn sapi\'s (runderen), ja, heeft foms meer
liefde voor die dieren dan voor zijn gezin. Het vee bestaat uit
runderen, paarden en geiten of schapen; buffels zJjn weinig

„Een span race-stieren, (sapi kerapan, tjon_gklang of
balapan) te hebben, is een lust en een vechtstier (sapi-totok of
adcewan) te bezitten, is een ideaal van den Madoerees."

SCHOOREL: „terwijl de liefde voor zijn sappie dik-
wijls grooter is dan die voor zijn familie."

„Gelijk een Sudanees met zijn karbouw, groeit de Madoe-
rees\'met zijn sappie op. Hij brengt het naar de weideplaats,
verzorgt het op stal, verhuurt het voor den arbeid, doch blijft
steeds in zijn nabijheid. Hij kent al zijn eigenaardigheden, in
een woord, het is als \'t ware een lid van ^ijn familie."

LEON: „Ofschoon koeien in het geheel niet verwaar-
loosd worden, besteedt de Madoerees zijn meeste zorg toch aan
de stiertjes, hetzii deze bestemd worden voor de kerapan, hetzij
voor de slachtbank."

DE MUNNICK: „De verzorging van sappies en paarden
bepaalt zich niet, zooals elders in Indië, tot goede voeding,
maar strekt zich ook uit tot het goed reinigen en poetsen van
de huid, zelfs tot wrijven en knijpen (pidjieten) van de lede-
maten, wat de Madoerees zoo met handen als voeten doet."

VERWIJK. „Evenals op het groote eiland Madoera
wordt op Sapoedie en Raas. aan het rundvee meerdere zorgen
besteed dan op Java. De paarden ondervinden een minder
zorgzame behandeling."

JOCHIM; „Vooral de runderen en schapen zijn hier
(d. i. op Sapoedie) van een goed ras en aan de eerste wordt,

In tegenstelling met de overige deelen van de residêntié
Madoera laat de rundveehouderij in het district Kangean alles
te wenschen over. Niet alleen, dat aan de fokkerij weinig
wordt gedaan, ook de verzorging der runderen staat op lagen
trap. De dieren worden vrijwel aan hun lot overgelaten en
moeten in de bosschen zelf in hun onderhoud voorzien. Indien
stallen vorbanden. zijn deze buitengewoon primitief.

Zooals reeds gezegd, treedt op Kangean de buffelhouderij
meer op den voorgrond. Al laat de behandeling van dit dier
ook te wenschen over, zoo verwaarloosd als het rund wordt
het niet. Wat het rund is voor den Madoerees, is de buffel
voor dftn Kangeanner. Op Kangean, waar de wedstrijden met
runderstieren onbekend zijn, treden hiervoor de karbouwwed-
rennen in de plaats. Van deze is bij van Gennep een juiste
beschrijving te vinden.

BEDRJJF. Uit het voorgaande zal het reeds duidelijk
zijn, dat het rundveeteeltbedrijf op Madoera is een gedwon-
gen, klein bedrijf, dat nauw met den landbouw saménhangt.

De schraalheid van den bodem dwingt den Madoerees
om naast het landbouwbedrijf andere bronnen van inkomsten
te zoeken. Bovendien is het beoefenen van den landbouw,
in het bijzonder op Madoera, zonder daarbij in het algemeen
aan veeteelt tc doen, ondenkbaar. Langzamerhand is echter
een rundveestapel ontstaan, die de behoefte van den landbouw
ver overtreft.

Veeteelt in het groot drijven, komt op Madoera Jiiet voor.
Voor een groot veeteeltbedrijf toch zijn noodig uitgestrekte
weidegronden, die ow Madoera niet aanwezig zijn. Bovendien
is het grondbezit op Madoera, zooals reeds opgemerkt, in-
dividueel en komt het, tengevolge van de geringe kapitaal-
krachtigheid van den Madoerees, niet voor, dat groote uitge-
strektheden gronds zich in éen hand bevinden. .

6 runderen. Een enkele maal komt het voor, dat dit aantal
grooter ir.. Zoo heb ik een desahoofd gekend, dat 60 runderen
bezat. Hiervan werden er echter slechts 10 door hem zelf
onderhouden. De overige waren gestald bij familieleden of
kennissen, die voor de voeding en de verpleging zorgen. Deze
mogen dan de dieren voor landbouwwerk gebruiken. Ver-
schillende regelingen bestaan op dit gebied. Zoo is de houder
soms verplicht den veeëigenaar bij diens landbouwwerk behulp-
zaam te zijn, veevoer te leveren, een gedeelte van dC geboren
kalveren af te staan e. d. terwijl voor mestdieren wel een ver-
goeding in geld voor het onderhoud wordt toegekend.

Tijdelijk veebezit wordt ook waargenomen. Men ziet
het dikwijls bij personen, die, zonder geld te leenen, niet bij
machte zijn zich van ploegvee te voorzien. Nadat de grond-
bewerking is afgeloopen, worden de runderen van de band
gedaan en wordt de schuld afgelost. Tegen den volgenden
ploegtijd wordt opnieuw een leening gesloten en weer veé gé-
kocht. Uit den aard der zaak kunnen alleen credietwaardige
personen\'aldus handelen.

Doordat het veevoer op Madoera hoofdzakelijk uit afval-
producten van den landbouw bestaat en zonder deze de vee-
fokkerij onmogelijk zou zijn, is de rundveeteelt het bedrijf, dat
naast den landbouw staat en daarvan afhankelijk is. De vee-
teelt wordt er dan ook alleen beoefend door landbouwers en
bestaat niet als zelfstandig bedrijf. De bewering van Blink
„Madoera is het echte land van de rundveeteelt, die er in
waarheid een volksbedrijf is geworden, waar ieder aan doet"
is dan ook slechts gedeeltelijk juist. De handelaren met hun
tijdelijk veebezit niet meegerekend, zijn de grondbezitters de
uitsluitende rundveeëigenaren. Het is regel, dat bij verkoop
van bouwgronden, het voor dc bewerking daarvan benoodigde
vee, eveneens van de hand wordt gedaan. De menschen
hebben de dieren dan niet meer noodig en /.ouden bovendien

niet weten, hoe ze te onderhouden. Dit is wel het beste bewijs
^van den nauwen samenhang, die in de residentie Madoera
tusschen landbouw en veeteelt bestaat. Aangezien, zooals reeds
gezegd, het kleine landbomvbcdrijf regel is, kan dezo omstandig-
heid nog als een factor worden aangemerkt, waarom de rund-
veefokkerij op Madoera alleen in \'t klein wordt gedreven.

De bestaande toestand is, dat de veeteek onmisbaar is
voor den landbouw, terwijl eerstgenoemde het niet zonder de
producten, y/elke laatstgenoemde oplevert, kan stellen. We
hebben dus te doen met een gemengd bedrijf, waarbij in enkele
gevallen de landbouw domineert, meestal echter de hoofdin-
komsien uit Jen veestapel worden verkregen.

Uit den aard der zaak heeft zich in laatstbedoelde be-
drijven de landbouv/ inin of meer aan de veeteelt aangepast.
Het lijkt rnij echter overdreven, zooals Leon doQf:^ te spreken
van „na verloop van \'jaren is de landbouw aan de veeteelt onder-
geschikt gemaakt" of „zoo plant de Madoerees katjang-tanah,
niet om de olie, die hij uit de pitten wintj maar omdat hij
weet, dat de bladeren van die plant, evenals van kratok, een
krachtig veevoeder zijn."

Dat grondbezitters geen veeëigenaar of houder zijn, komt
op Madoera hoogst zelden voor. Men treft dit verschijnsel
alleen onder de ärmsten der bevolking aan. Deze huren liet
voor de grondbewerking benoodigde vee in of leenen het.

liet rundveebezit is op Madoerï\\ buitengewoon vlottend
en het aantal mutaties onder den rundveestapel ongelooflijk
groot. Vooral de stieren gaan bijna onafgebroken in andere
handen over. Een winst van enkele kwartjes of guldens is
reeds voldoende om een rund van eigenaar te doen verwisselen;
dit is een van de middelen van bestaan van den J\\Tadoerees.

VEEDIEFSTAL enz. De onheilen, welke het rundvee-
bezit bedreigen, zijn verminking, vergiftiging en diefstal der
dieren.

Verminking van runderen komt betrekkelijk weinig voot.
Toch was ik enkele malen in de gelegenheid dieren te zien,
waarbij de tong was uitgesneden of waarbij de hielpezen waren
doorgekapt. Ernstige slag- en steekwonden in rug- en lenden-
streek werden eveneens waargenomen. In al deze gevalleni
is ongetwijfeld wraakneming in het spel, evenals deze niet
vreemd zal zijn aan het in-brand-geraken van stallen, dat niet
zelden voorkomt.

Vergiftiging van runderen wordt op Madoera zeer dik-
wijls geconstateerd. Als regel wordt arsenicum als middel
daailoe aangewend, hetwelk het dier tusschen het voer wordt
toegediend. Het gift wordt gekneed tot balletjes, welke kunstig
voorzien worden van een omhulsel, bestaande uit droge of
groene bladeren, al naarmate het toegediende voer.

Veediefstallen komen op Madoera meer dan elders voor.
Zoo geven de Koloniale Verslagen van 1916, 1917 en 1918,
ae volgende cijfers:

Als toelichting moge dienen, dat de residentie, genoemd
na Madoera, op éen na het grootst aantal veediefstallen ver-
toont, terwijl in het derde gewest het aantal veediefstallen het
kleinst is.

Nu is het van algemeene bekendheid, dat op Madoera
een groot aantal veediefstallen verzwegen wordt, hetzij door
de bestolen eigenaren, de desahoofden of de lagere bestuurs-
ambtenaren. Vrees voor moeilijkheden e. d. zijn hiervan de
oorzaak.

Ook komt het voor, dat een veediefstal gemeld wordt
om een geval van clandestiene slacht te verbergen.

Dat Madoera bovenaan staat, wat betreft het aantal
veediefstallen, vindt zijn oorzaak in de groote massa vee, de
mentaliteit van den Madoerees, zoomede in de slechte toe-
standen, v,\'elke nog op politioneel en bestuursgebied bestaan.

Doordat het vee wordt ondergebracht in als regel vol-
doende solide stallen, is de gelegenheid tot diefstal minder
gunstig dan elders, waar de dieren buiten overnachten. Bo-
vendien is dc Madoerees zeer bedreven in het opsporen van
gestolen vee, dat, in tegenstelling met Java, uiteraard slechts
moelijk over zee naar andere residenties kan worden vervoerd.

Gestolen runderen worden in den regel onmiddellijk
geslacht oi\' op een afgelegen plaats verborgen. In het laatste
geval wordt de eigenaar soms in de gelegenheid gesteld zijn
dier tegen betaling van losgeld terug te bekomen.

Hierdoor wordt o. a. verklaard, waarom de veepassen, waar-
over later, zoo weinig nut hebben gesticht op het gebied van
de veediefstallenbestrijding. Waar het Madoereesche rund
geen afteekeningen heeft en zijn kleur vrijwel uniform is,
is het signalement, dat op den pas vermeld staat, bovendien
nog op enkele honderden dieren van toepassing. Daarenbo-
ven was een groot aantal valsche passen in omloop.

Toch heb ik herhaaldehjk bestuursambtenaren ontmoet,
die het groot aantal veediefstallen op Madoera toeschreven aan
de afschaffing der veepassen, niettegenstaande de hierop be-
trekking hebbende cijfers die bewering niet bevestigden. Zelfs
is gepoogd door het instellen van „soerat kandang", een briefje,
dat het aantal dieren per stal aangeeft, een verkapte veepas
in te voeren.

Naar mijne meening zal alleen verbetering van de po-
litiontele toestanden het aantal veediefstallen gunstig beïn-
vloeden.

FOKKERIJ. Over het algemeen kan men zeggen,
dat de veehouders zijn de veefokkers. Wel treedt in sommige
streken van Madoera meer de fokkerij, in andere meer de
veehouderij op den voorgrond. Zoo zijn het district Barat-
daja, het district Baratlaoet, het onderdistrict Lenteng, alle
afdeeling Soemenep en het district Waroe der afdeeling Pa-
mekasan meer fokgebieden, terwijl in de afdeeling Bangkalan,
het district Kedoengdoeng der afdeeling Sampang en de on-
derdistricten Bloeto, Saronggi en Gapoerana (eiland Poeteran),
alle afdteling Soemenep, meer aan veehouderij wordt gedaan.

De fokstreken geven een beteren koeienstapel, de
streken met overheerschende veehouderij een beteren stieren-
stapel te zien. Een kenmerk voor een fokstreek is, dat zoo
goed als alle stierkalveren op een leeftijd van een maand
of 6 a 8 van dc hand worden gedaan. Deze kalveren worden
of uitgevoerd naar buiten het gewest óf verkocht naar de
streken van veehouderij, waar zij worden opgefokt. Hierdoor
zijn deze laatste gebiedsdeelen rijk aan stiefen, terwijl m dc
fokcentra hieraan juist groote behoefte bestaat.

De Madoerees is geen goed veefokker. Van ieniand,
die zijn koeien niet geregeld laat dekken, die niet zorgt voor
voldoende, behooriijke springstieren, die het vaderdier minder
invloed op her jong toekent dan de moeder, die de kalveren
soms te jong speent, te jonge dieren voor ploeg- en trek-

diensten en ook voor de kerapans gebfuikt, die bij voorkeur
jonge koeien slacht, omdat hij stieren te duur en oude koeien
tc mager vindt, die tegen castratie van runderen is, die zijn
beste dieren uitvoert, enz. zal nimmer gezegd kunnen wor-
den, dat hij inzicht in veeteelt heeft en deze rationeel beoefent.
Trouwens wat zou men anders verwachten, wanneer men weer,
dat ook op ander gebied de Madoerees slechts blik heeft voor
oogenblikkelijk voordeel en niet in de toekomst ziet, waarom-
trent hij zich niet de minste zorgen maakt. De Madoerees
leeft bij den dag en allen, die dit doen, zullen op veeteeltge-
bied weinig bereiken.

Wanneer Leon schrijft: „Hoewel de strandbewoners,
die in de vischvangst of zeevaart een middel van bestaan ge-
vonden hebben, ook minutieuse fokkers van vee zijn, treft
men toch de beste fokkers meer in het binnenland, in dc
zoogenaamde goenoengs aan. Maar de \'fokkers per excellence,
zoowel strand- als goenoengbewoners, zijn de Madoereezen
van de afdeeling Soemen^p. Ook hier en daar in de goenoeng.s
van de afdeeling Sampang en Pamekasan wordt goed gefokt"
bedoelt hij met fokken, ten onrechte „verzorgen", „verplegen"
en niet „telen"^ „kweeken."

Dit blijkt duidelijk uit latere uitlatingen van genoem-
den schrijver, waarvan er hier enkele mogen volgen:

„Dc groote zorg, die de Madoerees aan zijne sapi\'s be-
steedt, doec het betreuren, dat hij, uit onbekendheid met de
middelen —• castratie en teeltkeuze — niet de minste moeite
aanwendt ter verbetering van het ras."

„Castratie van runderen en buffels op Java vrij algemeen
cn aan ieder Madoerees ook bekend, heeft bij die bevolking
nog geen ingang gevonden."

„Toch is de Madoerees bekend — als voordeelen der ca-
stratie — met de snellere en grootere lichamelijke ontwikkeling
van hét rund en zijn gemakkelijkere behandeling door het
kalmere temperament van den gecastreerde."

„Als de moeder (koe) krachtig en schoon is, zal zii
ook goede jongen afwerpen" is de vaste overtuiging van, den
Madoerees. Met die overtuiging doet hij niet aan teeltkeuze,
laat hij de voortteling geheel aan het toeval over, ontkent
hij zelfs volkomen het aandeel van den stier in de progenituur."

„Met de onverschilligheid van den i\\Iadoerees, welke
stier het jong verwekt, heeft hij er niet de minste notie van,
dat vooral die zwakkelingen, onder de stieren, welke door hun
dwprglVouw, hun verouderd uiterlijk, de degeneratie van het
ras vertoonen, in de voortteling veel kwaad doen."

(3ok Leon loont dus aan, dat de Madoerees niet is een
goed veefokker. Wanneer men hem beschouwt als een goed
vceverzorger, die speciaal het onderdeel, „voeding" op voor-
beeldige wijze behartigt, laat men hem voldoende recht we-
dervaren.

De mededeeling van van Gennep „door het bezigen van
goede dekstieren, waaronder prachtexemplaren voorkomen, die
voor een middelmatigen Europeeschen stier in grootte weinig
onderdoen, zorgt hij voor verbetering van het ras" is in haar
algemeenheid onjuist. Zeker, het komt voor, dat de Ma-
doerees een goeden stier voor de fok aanhoudt, speciaal om
kerapanstjeren te krijgen; het behoort echter tot de uitzonde-
ringen.

Dat er Madoereezen worden aangetroffen, die gaarne
hun koeien bij een goeden stier zouden brengen, staat vast.
Er eenige moeite voor doen, door bijv. zelf of met anderen
een waardevollen ^stier te houden of ]^et houden van zoo\'n
dier door het betalen van een behoorlijk dekgeld mogelijk
te maken, willen ze echter niet. Nog liever behelpen ze zich
met een minderwaardig mannelijk individu of laten hun koeien
heelemaal niet dekken.

Het houden van bepaalde stieren voor fokstier was, vóór
het ingrijpen der overheid, dan ook onbekend. Hoe daardoor
de toestand in de stierenarme fokstreken was, laat zich den-

ken. Zoo heb ik in 1910 desa\'s in die streken bezocht, waar
het geboortepercentage van den rundveestapel toen slechts
60/0 bedroeg. Geen enkele voor dekken geschikte stier was
daar te vinden; de daar geboren kalveren hadden toevallig
passeerende mannelijke runderen, als trekstieren en stieren
van elders, welke ter markt werden gebracht, tot vader.

DEKGELD. In nauw verband met het houden vau
deksneren staat het betalen van dekgeld. . Dit is in enkele
streken van Madoera onbekend. Waar wel vergoeding voor
het dekken wordt gevorderd, bestaat deze meestal uit kleine
geschenken, als gras, een kip, wat mais, e. d. Familieleden en
kennissen worden als regel van het betalen van de dekver-
goeding vrijgesteld. Wanneer men nu weet, hoe ver de Ma-
doerees zijn familierelaties uitstrekt en welk een slechte betaler
hij is, zal men beseffen, dat de inkomsten uit een springstier
zeer gering zijn. Dat geld voor dekken wordt betaald, is de
groote minderheid der gevallen. Het dekgeld bedraagt dan
5 a 10 cent. Voor enkele stieren, die den naam hebben goede
kerapanstieren te verwekken, wordt soms belangrijk meer be-
taald.

BEOORDEELING VAN RUNDEREN. In de beoor-
deeling van een rund is de Madoerees niet onbedreven. Behalve
dat hij let op kleur, afwijkingen daarvan, plaatsing en vorm
der haarwervelSj horenvorm, afwijkingen aan den staart door
trauma, e d., waaraan een Europeesch beoordelaar weinig of
geen aandacht schenkt, weet hij zeer goed welke de gev/enschte
standf.n en gangen zijn, hoe de lichaamsvormen moeten zijn,
hoL- de ledematen, welke eischen gesteld moeten worden aan
de klauwen, enz.

De mededeeling van Leon „Om bepaalde kenteekenen —
oesar-oesarans — van de sapi, die bij Chineezen en Javanen de
waarde van een paard verhoogen of verlagen, geeft de Madoe-
rees niets" is onjuist.

Ook de leeftijdsbepaling volgens het gebit is den Ma-
doerees niet geheel vreemd.

De meening van Schoorel „dat de Madoerees geen ver-
stand van ouderdomskenmerken der dieren heeft en dus ook
niet weet op welken leeftijd men het dier voor den arbeid en
de voortteling begint te gebruiken, tenzij hij het van iongs
aan heeft opgevoed" kan ik niet deelen. Iets anders is het, dat
de Madoerees zich weinig stoort aan den leeftijd van een dier
om het te laten werken of dekken en dat alleen de lichaams-
ontwikkeling en de grootte voor hem daartoe het criterium zijn.
Zoo ziet men, dat de .beste koeien vroeg, de achterlijke, klein
gebleven exemplaren op veel lateren leeftijd, gedekt worden.
Dat runderen, Avaarbij nog geen enkele tand gewisseld is, zicht-
baar drachtig zijn, komt voor. Daartegenover staan dieren van
4 jaar cn ouder, welke nog niet bij \'den stier zijn toegelaten.

Wat betreft de ouderdomsbepaling, hieromtrent deelt
Leon het volgende mee: „evenals bij een paard, zag ik zelfs
hot gebit nauwkeurig onderzoeken, ten deele om daardoor
achter den ouderdom te komen, maar ook om te zien of
daarin zich slechte tanden of kiezen bevinden."

De leeft ijdsbepahng volgens de groeiringen op de horens
heeft voor het Madoereesche rund weinig waardo. Eer.stens is
de Madoerees een virtuoos in het besnijden en polijsten van
de horens, waardoor ringen meestal onzichtbaar worden.
Voorts volgen de drachtigheidsperioden elkaar zoo onregel-
matig op, dat uit de aanwezige ringen geen conclusies, wat
betreft den leeftijd, mogen worden getrokken. Ten slotte
komt het mij vooi", dat de moessons met hun groot verschil
in voeding niet zullen nalaten de ringvorming te beïnvloeden.

Doordat op Madoera de stalverpleging regel is, dient
de eigenaar op de verschijnselen van tochtigheid tc letten.
Deze nu kennen de meeste Madoereezen heel goed, wat echter
volstrekt niet zeggen wil, dat een bronstige koe onmiddellijk
bij den stier wordt gebracht. Luiheid en gemakzucht zijn oor-
zaak, dat er soms maanden voorbijgaan, alvorens zoo \'n koe
bij den stier wordt toegelaten.

Het te jong spenen, nl. binnen de 6 maanden, der kalve-
ren, komt herhaaldelijk voor; hierbij is geldgebrek de voor-
naamste aanleiding om een kalf van de hand te doen.

In den regel blijft een kalf tot zes maanden na dc ge-
boorte bij de moeder. Wordt het gespeend, dan krijgt het
dezelfde voeding als de volwassen dieren. Het toedienen van
melk of slobbering aan jonge dieren is onbekend. Dit is dan
ook de oorzaak, dat te jong gespeende kalveren achterlijk
blijven of te gronde gaan.

In het bieden van hulp aan zieke dieren heeft de Madoe-
rees het niet ver gebracht. Evenmin is hij in staat, zelfs bij
eenvoudige abnormale verlossingen, in te grijpen. Deze, even-
als prolapsus uteri, leiden dan ook veelal tot noodslachting.

CASTRATIE. De castratie is voor landen als Madoera
van buitengewone beteekenis. In tegenstelling bijv. met Ne-
derland, waar. door het slachten als nuchtere of vette kalveren,
het grootste gedeelte der mannelijke runderen wordt opge-
ruimd, worden deze in het gewest Madoera alle aangehouden.
Zij kunnen dus alle aan de voortteling deelnemen, tejiminste
voor zoover zü niet worden uitgevoerd.

De castratie is den Madoerees niet onbekend. Zoowei
de open als de gesloten methode wordt door de bevolking
aangewend. Het open castreeren wordt toegepast in het district
Kangean, waar de bevolking haar mannelijke buffels in het
algemeen aan de operatie onderwerpt. Ook wordt daar de
kunstbewerking wel bij runderstieren uitgevoerd. Hierbij wordt
uitsluitend gebruik gemaakt van een mes voor het openen
van het scrotum en het afsnijden der zaadstrengen, nadat deze
met een touwtje zijn afgebonden. Naar verluidt, moeten de
verliezen tengevolge van de open castratie, door verbloeding
en infectie, groot zijn. Het gesloten castreeren wordt op Kan-
gean eveneens toegepast.

Bij de gesloten methode heeft totale vernietiging der
testes plaats. Nadat het dier is neergelegd, wordt de eene

testikel onder in het scrotum gebracht en daar gefixeerd door
een soort houten klemmetje om de betreffende zaadstreng aan
te leggen. De zoo bevestigde testis wordt tusschen een zware
klem gelegd, waarvan de beide helften aan de eene zijde
middels een touw zijn verbonden. De andere uiteinden }vorden
door een felag of trap naar elkander gebracht, waarbij de testikel
met een krakend geluid uiteenspat. Hierna vvordt de andere
testis onder in het scrotum gebracht, gefixeerd en op dezelfde
wijze verder behandeld. Verwondingen van de scrotaalhuid
komen bij deze methode veelvuldig voor. Bovendien is zij
buitengewoon pijnlijk. Zonder uitzondering blijven de dieren
na de operatie geruimen tijd liggen; deze wijze van castreeren
is dan ook uit een oogpunt van dierenbescherming alleszins te
verwerpen.

Het neerwerpen volgens de Madoereesche methode ge-
schiedt door het leggen van een touw om een achterbeen boven
den tarsus. Dit touw wordt bevestigd aan een paal of boom.
Een ander touw wordt aan het overeenkomstige voorbeen boven
den kogel gebonden. Aan dit touw wordt getrokken tot het
dier, meestal niet onzacht, ter aarde valt.

De castreerders, die de gesloten methode op runderen
toepassen, wonen, behalve op Kangean, bijna uitsluitend ui
het onderdistrict Tlanakan der afdepling Pamekasan. Van
hieruit gaan ze wel naar de suikerstreken van Oost-Java om
/um beroep uit te oefenen. Elders op Madoera wordt de ge-
sloten castratiemethode alleen toegepast bij geiten, schapen
en buffels.

De runderen, welke door de bevolking aan de castratie
worden onderworpen, zijn veelal dieren van goede kwaliteit.
Gelukkig, dat hun aantal gering is. D^ bedoeling van de
operatie is zware trekossen te krijgen.

Ofschoon de Madoerees de castratie kent en ook weet,
welke haar voordeelen zijn, anders zou hij de operatie niet uit-
voeren bij zijn buffels, schapen en geiten en bij enkele runder-

stieren, is hij een heftig tegenstander van het algemeen toe-
passen van de kunstbewerking bij den rundveestapel.

In het sub a genoemde bezwaar kan ik mij wel indenken.
De Madoerees is een liefhebber van runderen, houdt vooral
van stieren en van de mooie vormen dier dieren. Dat hij
daarom uit een schoonheidsoogpunt van een os afkeerig is,
lijkt mij verklaarbaar. Schoonheid is m. i. echter in deze
slechts bijzaak. Van meer belang wordt het geacht dieren met
hoogere opbrengst te fokken en de fokkerij op een. rationeele
basis te schoeien.

Dat een individu door castratie aan energie verliest, valt
moeilijk te loochenen. Dit is vooral van belang voor de minder-
waardige stieren, bij welke de energie den gebrekkigcn bouw
te hulp moet komen om het dier voor trekdienst bruikbaar tc
doen zijn. Bovendien ziet de Madoerees graag een tempera-
mentvol, levendig dier. Hij vergeet echter, dat het einde van
bijna elk rund de slachtbank is niet alleen, maar dat het Madoe-
reesche rund m de eerste plaats slachtrund is en dat voor slacht-
dieren castratie niets dan voordeel oplevert. Het dier wordt er
kalmer door, profiteert meer van het voedsel, is daardoor spoe-
diger geschikt voor de slacht, terwijl het vleesch smakelijker
wordt. Ook wordt over het hoofd gezien, dat door oordeel-
kundig toegepaste castratie het aantal minderwaardige dieren
snel zal verminderen.

De boven opgesomde bezwaren worden nog in de hand
gewerkt door het vlottend vcebezit. Een stier is volgens den
Madoerees nu eenmaal een dier, dat in de eerste plaats dient
om verhandeld te worden. Hij houdt het daarom liefst zoo
kort mogelijk, ook al, omdat hij de winst met het houden

crcin.akt niet tr. lang kan missen of omdat hij de oiibrcngst
van den stier weer voor andere doeleinden noodig heeft. Door
castratie woidt hij noodwendig gedwongen zijn dier langer
aan te houden en dit is in strijd met de bestaande be-
hoeften en niet in overeenstemming met de eischen der samen-
leving. N\'u geloof ik wel, dat bij verplichte castratie de
omstandigheden zich snel zullen wijzigen cn aan den nieuwen

Dat door belanghebbenden, zooals veehandelaren, ge-
tracht is ten eigen bate de castratie tegen beter weten in,
in een kwaad daglicht te stellen, is mij bekend. Het is voor-
gekomen, dat een desaman, die zijn os van dc. hand wilde doen,
.van een handelaar tc hoorcn kreeg: jammer, dat het dier
gecastreerd is, anders had ik veel hooger prijs kunnen be-
talen; eigenlijk heb ik ossen liever niet voor de slacht; om
je echter te helpen, zal ik het dier nemen, maar niet tegen de
volle waarde. Iemand, die dc inlandsche maatschappij kent,
zal beseffen, dat dergelijke voorvallen ontzettend veel kwaad
doen. Jaren en jaren nog zal men in zoo \'n streek hoorcn, dat
ossen niet veel waard zijn. Dat hij door den handelaar is
beet genomen, komt bij den dommen, eigenwijzen de.saman met
op. Nog meer dan tot dusver zal hij de pogingen van dc
overheid, de castratie ingang te doen vinden, met achterdocht
gadeslaan.

Dat castratie een onmisbaar hulpmiddel bij de vcever-
betering is, ziet de Madoerees niet in, evenmin, dat het alge-
nif^en belang boven dat van den eenling gaat.

Mij is wel eens dc opmerking gemaakt, dat tengevolge
van dc op Madoera in zwang zijnde stalverpleging, dc vee-
bezitter zijn koeien gemakkelijk tegen het dekken door onge-
wenschtc stieren kan beveiligen en dat zoodoende de rechts-
grond ontbreekt, waarop de overheid in zake castratie zou
kunnen ingrijpen. Toegegeven wordt, dat het dekken van
koeien tegen den wil van den eigenaar vrijwel is uitgesloten.

Als motief om in te grijpen, zou ik dan ook niet willen gebrui-
ken de hulp, welke de eenling tegenover de gemeenschap
behoeft, doch de bescherming, welke de doorsnee Madoe-
reesche veefokker, die niet nalaat slechte stieren te gebruiken,
blijkbaar tegen zich zelf van noode heeft. Dit laatste behoort
m. i wel degelijk tot de taak van de overheid.

STALLING. Het ontbreken van weiden en bosschen,
met uitzondering dan van Kangean, is oorzaak, dat het rundvee
op Madoera op stal wordt gehouden. Volgens Vrijburg zijn
het juist de streken, waar stalverpleging wordt toegepast, die
het beste vee hebben, waar de dieren er het best uit zien.

De runderen op Madoera komen weinig buiten cn vreem-
delingen, die dat gewest bezoeken, treft het steeds, hoc v/einig
langs de wegen van den rundveestapel te zien is. Volwassen
stieren en goede koeien krijgt men nooit in het veld tc zien.
Daarvoor is de Madoerees te bezorgd voor de dieren, jong
vee en de slechtere vrouwelijke exemplaren worden gedurende
enkele uren daags wel losgelaten langs de wegen, op onbe-
bouwde terreinen en de stoppelvelden. Hierdoor zal het duide-
lijk zijn, dal in bepaalde jaargetijden, speciaal dadelijk na
den rij\'Jtoogst, men meer vee te zien krijgt dan anders. Het
loslaten van de runderen heeft vooral ten doel hun beweging
te geven, al zal bij het weiden op de stoppelvelden het ge-
zochte voedsel zeker wel van belang zijn.

In de residentie Madoera heeft in het algemeen elke
eigenaar voor zijn vee een eigen stal. De „kandang koem-
poelan", waar het vee van een kampong of van een deel daar-
van wordt ondergebracht, kent men daar gelukkig niet. Uit
een politioneel oogpunt moge de gemeenschappelijke stal wel-
licht voordeelen bieden, (in de afdeeling Ponorogo der resi-
dentie Madioen is het tegendeel gebleken) uit een oogpunt
van besmettelijke ziekten cn ook van verpleging en voeding,
is zij alleszins af te keuren.

De stal staat óf afzonderlijk in de nabijheid van het
woonhuis of maakt daarvan een deel uit. In beide gevallen

Ofschoon er verschillende soorten van stallen bestaan,
domineert het gesloten type, M^aarvan de wanden bestaan uit
gevlochten bamboe of klappefblaren.

Een behoorlijke Madoereesche runderstal bestaat uit
een geraamte, van djatihouten palen, waarop het dak rust.
Inplaats van djatihout wordt soms wel ander hout of bamboe
gebruikt. Het dak bestaat uit atap, meestal echter uit pannen
en steekt ruim uit, Avaardoor het mogelijk wordt, dat het
hl een ringgoot afwatert. Zooals gezegd, zijn meestal zij-
wanden aanv.ezig, die in sommige gevallen geopend kunnen
worden. Deze hebben het voordeel de dieren tegen insecten
en klimaatsinvloeden, als regen en te hooge temperatuur, te
besohermcn.

De constructie van de rundveestallen is solide. Trou\\k\'ens
met het oog op de vele veediefstallen moet dit »vel zoo zijn.
De irvgang :ot den stal wordt afgesloten door eeji of meer
palen of afsluiiboomen, die in openingen in de verticale stijlen
rusten en daarin meestal door een wigvormig stuk hout of
pen, welke slechts met geweld is te verwijderen, worden vast-
gehouden. Een gewestelijke verordening verplicht de eigenaren
voor behoorlijke afsluiting der stallen zorg te dragen.

De vloei van den stal, die bestaat uit aangestampte aarde,
gevlochten bamboe, onbewerkte bamboe of steenen, is steeds
van voien hooger dan achter. Dit geschiedt niet zoozeer om
faecalien en urine behoorlijk te doen afvloeien dan wel onvdat
de Madoerc-cs het noodig en mooi vindt runderen, speciaal
stitren, met de voorhand hooger te plaatsen.

Naar mijne meening is de aarden vloer de beste. De
andere vloeren zijn te ongelijk en kunnen de dieren op^de
puntige steenen of ronde, onbewerkte bamboe moeilijk rusten.
De gevlochten bamboevloer eischt nogal veel onderhoud en
kan bij verzuim daarvan licht aanleiding tot verwondingen
geven.

Lea stroobed wordt nimmer verstrekt. Hierdoor zouden
de urine\' en faeces anders voortreffelijk worden gebonden cn
bewaard. Stroo wordt echter slechts in geringe hoeveelheid
gewonnen en wordt dan nog eerder voor veevoer gebruikt.

De voederbak wordt meestal vervaardigd uit gespleten
of onbewerkte bamboes, welke met rottan als bindmiddel aan
elkaar zijn bevestigd. Een houten kist dient ook wel als
etensbak.

Hoewel het voorkomt, dat meerdere runderen op een rij
worden geplaatst, of dat zij zich In een loopstal vrij kunnen
bewegen, ziet men meestal ert juist in de best ingerichte stallen,
dat de dieren twee aan twee staan in de lengterichting van
den stal en wel de spannen met de hoofden naar elkaar.

De runderen staan vastgebonden in dén stal met uit
rottan gedraaide lusschen, welke aan het neustouw zijn be-
vestigd. Dit is een touw, dat reeds bij jonge dieren door
het maken van een opening in het neusseptum wordt aange-
bracht en naderhand door een zwaarder wordt vervangen.
Het loopt achter de ooren en wordt op zijn plaats gehouden
dcor het te verbinden aan een halsband, die uit opgerold
touw bestaat.

Het geleiden van runderen buiten den stal geschiedt
aan een of twee touwen, die tot lo Meter lang zijn en aan
het neuptouw worden bevestigd. Bij feestelijke gelegenheden,
als kerapans en keuringen, worden geleidetouwen in helle kleu-
ren gebruikt. Op stal dienen de geleidetouwen soms om de
dieren te noodzaken gedurende enkele uren van den dag het
hoofd hoog tc houden. Hierbij worden die touwen oerst \\erti-
caal, daarna horizontaal over een paar balken getrokken,
zoodanig, dat de uiteinden, waaraan zich een of ander zwaar
voorwerp bevindt, achter in den stal komen te hangen.

Bij zoo goed als alle stallen vindt men een mestbewaar-
plaats. Bij het maken hiervan wordt er te weinig op gelet,
dat zon en water niet kunnen binnendringen.

— se-
in het zetten van mijten van stroo en andere gedroogde
producten, is de Madoerees voldoende bedreven. Ze worden
op behoorlijken afstand boven den grond gemaakt en zijn van
een afdak voorzien. Het veevoer wordt ook wel op een zoldertje

Aan eiken stal bevindt zich een alarmblok, waarop bij
brand, doch vooral bij veediefstal, een bepaald signaal ge-
slagen wordt om de omwonenden van het onheil op de hoogte

Heel dikwijls ziet men in de buurt der runderstallen
een vuurtje, dat geweldig rookt\'en dat dient voor het ver-
drijven van muskieten en andere insecten. Het wordt ge-
stookt van afval of vuil, in enkele gevallen ongelukkigerwijze
ook wel van drogen mest. Dat door die vmirtjes dikwijls
ongelukken gebeuren, ligt m. i. voor de hand.

VOEDING. Het hoofdvoedsel van het Madoereesche
rund is gras. In den natten moesson is dit in voldoetide
hoeveelheid aanwezig, al moet ook dan reeds veel moeite ge-
daan worden het langs wegen, galangans en op andere plekken
te verzamelen.

Verreweg het meest voorkomende gras is cynodon dacty-
lon, terwijl ook het panicum maximum en panicum muticum
hier en daar worden aangetroffen.

Het hooien is den Madoerees onbekend. Trouwens het
gras komt zoo verspreid voor, dat het hooien daarom reeds
moeilijkheden zou opleveren. Bovendien is de\'hoeveelheid be-
schikbaar gras niet zoo groot, dat tot conservccring crvaii
zou kunnen worden overgegaan.

Naast gras worden maisbladeren cn stengels, katjang-
loof, kratokbladeren, cassavebladeren en een enkele maul
sorghumstengels als groenvoer toegediend. Toerie (sesbania
grandiflora) komt op Madoera weinig voor, niettegenstaande
de herhaalde pogingen de bevolking tot aanplant ervan te
bewegen. Ook van andere voedergewassen zijn zoowel door

besluui sambtenaren als door den landbouwvoorlichtingsdienst
in verschillende streken proefvelden aangelegd. Jammer ge-
noeg hebben deze demonstraties weinig nut gesticht. Voorts
worden, vooral in tijden van voedergebrek, de bladeren van
de katjang idjoe (phaseolus radiatus), die van dadap i\'ery-
thrina), lamtoro (leucena glauca), waroe (hibiscus tiliaceus),
nangka (artocarpus integrifolia) en mangga (magnifera indica)
gevoerd.

De jonge bladeren en takjes van de bamboe, bij voorkeur
de bamboe doeri, worden veelvuldig als veevoer gebruikt. Men
staat er aanvankelijk verbaasd van, dat runderen de vrij groote,
scherpe doornen, zonder nadeel verorberen.

V/at betreft de gedoomde cactus, opuntia coccinellifera,
die op Madoera veelvuldig voorkomt, hiermee zijn door Fischer
voederproeven genomen. Het is hem niet gelukt de raquettes,
waarvan de harde dorens waren afgebrand, vrijwillig te doen
cieu.

De doornlooze cactus, nopalea coccinellifera komt op
Madoera sporadisch voor. Door mij genomen proeven hehben
uitgewezen, dat ze door runderen slechts met tegenzin wor-
den genuttigd.

Bevatten de volwassen en de jonge stengelleden van
nopalea onderscheidenlijk 0,77 en 0,49 0/0 ruw eiwit, het gehalte
hieraan is bij opuntia belangrijk hooger en bedraagt 7,93 0/0.

De nopalea coccinellifera groeit op Madoera zoo lang-
zaam, dar ze ook daarom uit een oogpunt van veevoeding
slechts van geringe beteekenis is.

In den Oostmoesson gaat het voeden van den rundvee-
stapel met dc grootste moeilijkheden gepaard. Klachten om-
trent vocderschaarschte worden dan herhaaldelijk gehoord.
Vooral wanneer een paar minder straffe droge moessons door
een strengeren worden gevolgd, wat den veehouders on-
middelijk aanleiding is geweest minder voer op tc schuren,
zijn de berichten omtrent voedselnood niet van den lucht.

In den drogen moesson zet de bevolking haar pogingen,
nog wat gras te bemachtigen, onvermoeid voort. Dat dit veel
arbeid vereischt, zal geen" betoog\'behoeven, evenmin, dat de
kwaliteit van het dan gevonden gras alles te wenschen over-
laat. (3m het van stof en aarde te ontdoen, laat de Madoerees
nimmer na het gras te wasschen, tenminste wanneer hij daartoe

Het hoofdvoedsel in den Oostmoesson bestaat nit de
opgeschuurde producten als gedroogde maisstengels en blaren,
katjangloof en de scheedevormige omwinsels der maïskolven.
Padistroo wordt op Madoera weinig gewonnen. Het meest
nog in de buurt van Kamal (afdeeling Bangkalan), waar het
als voer voor het slachtvee op de booten ter reede van Soera-
baja wordt verkocht.

Ook de bovengenoemde boombladeren zijn in den Oost-
moesson wel voorhanden. Is de voorraad hiervan echter ook
uitgeput, dan kan men zeggen, dat bijna alles van plantaardi-
gen oorsprong tot veevoer moet dienen. Ook dan wordt
alang alang, die op Madoera weinig voorkomt, gevoederd.

Krachtvoer in den vorm van meel, koeken, knolgewas-
sen e. d. zijn den Madoereeschen rundveestapel onbekend.

Het toèdienen van een weinig keukenzout, vooral over
droog voer, kon ik herhaaldelijk waarnemen.

De runderen op Madoera verkeeren in den regentijd
zonder uitzondering in goeden voedingstoestand. In den Oost-
moesson laat hij, vooral wat de koeien betreft, nogal te
v/enschen over. Toch heb ik er mij steeds over verwonderd,
dat het den Madoerees met dé geringe middelen, welke hem
ten dien.ste staan, gelukt, zijn dieren in betrekkelijk voldoende
conditie te houden.

Tusschen de verschillende streken van Madoera be-
staat nog een groot onderscheid in de veeverzorging. In de
afde^ïing Bangkalan is zij minder goed dan in de afdeeling
Soemenep, die cr, wat betreft veevoer, slechter voorstaat

dan hel eerstgenoemde gebied. De meest voortreffelijke vee-
verzorging vindt men op hét eiland Poeteran, ook v/el ge-
naamd Telanggoe, behoorende tot de afdeeling Soemenep.
Wat Schoorel .omtrent dit eiland en de veehouderij daar mee-
deelt, kan ik volkomen onderschrijven.

VERPLEGING. Het van tijd tot tijd toedienen van
bepaalde middelen, de zoogenaamde „djamoes" aan runderen
is volgens den Madoerees beslist noodzakelijk. Niet zoozeer
aJs curalivum, dan wel als preventief middel worden zij ver-
strekt. Aan kalveren om goed tc groeien, aan koeien om
den veldarbeid vol te houden, aan kerapanstieren om snel te
kunnen loopen.

Hoewel de samenstelling van het middel zeer verschil-
lend is, is een laxans toch steeds het hoofdbestanddeel ervan.
Verder treft men in djamoes aan: uien, eieren, inlandsche
suiker, zom, tamarinde, kalk, urine, e. d.

Doordat het ingeven van het praeparaat heel dikwijls
onoordeelkundig plaats heeft, komen slikpneumoniën veelvul-
dig voor. Dat plantenrestes, urine e. d. in de trachea cn
bronchiën worden gevonden, is geen zeldzaamheid.

De huidverplegiiig laat bij het Madoereesche rund wei-
nig Ie wenschen over. Vooral in sommige streken van de
afdeeling Soemenep wordt daaraan veel zorg besteed; het is
een lust de glanzende, goed gepoetste dieren te zien. Behalve
Kangean, steken de eilanden Gili Genteng en Gili Radja
ongunstig af wat huidverzorging betreft.

Het reinigen der huid geschiedt met de hand, met een
vochtigen of drogen doek of met bladeren; somtijds wordt
van een soort roskam, bestaande uit de bast van de kokos-
noot, gebruik gemaakt.

De runderen worden geregeld gebaad, tenminste wan-
neer daartoe gelegenheid bestaat, wat in den Oostmoesson
lang niet altijd het geval is. Huidparasieten ziet men bij
runderen op het eiland Madoera dan ook hoogst relden.

De waardevolle dieren worden dagelijks enkele uren
buiten vastgebonden tusschen twee hoornen of palen, zoo-
danig, dat zij met de voorbeenen op een paar steenen staan
en het hoofd hoog moet worden gehouden. Hierdoor wordt
een sterke ontwikkeling van de voorhand, in het bijzonder

De dieren zijn zoodanig aan deze houding gewoon, dat
zij ook zonder ertoe gedwongen te worden, indien mogelijk
met de voorbeenen hooger gaan staan en dan eerst recht op

wordt bij dc kerapanstieren dagelijks, bij de overige runderen
minder geregeld toegepast. Deze massage is niet .zoozeer wrijven

De horens worden veelvuldig besneden en gepolijst. Is
de horenvoim niet de gewenschtc, dan tracht men door het
aanbrengen van spantouwen tusschen de horens hierin ver-
betering te brengen. Het kleuren der horens, meestal wit,
geel of violet, is een veel voorkomend verschijnsel.

Het bekappen der klauwen is den Madoerees niet geheel
vreemd. Meestal bepaalt het zich tot het verwijderen van
te lange toonen, terwijl aan de zool weinig of geen aandacht
wcirdt geschonken.

De runderen op Madoera zijn nimmer beslagen. Wel
ziet men bij trekdieren het gebruik van sandalen, vervaar-
digd uit leer, oude zakken of autobanden. De sandalen wor-
den met riempjes of touwtjes aan de klauwen bevestigd.
.Somtijds beschermen zij den geheelen voet. in andere geval-
len zijn ze alleen onder den binnen- of alleen onder den
buitenklauw aangebracht.

Het bijknippen van de staartpluim behoort tot het toilet
van het Madoereesche rund. Dit geschiedt met een vlijmscherp
sikkeltje.

Op de veemarkten van Madoera treft men algemeen
menschen aan. dio er hun beroep van maken de runderhorens

De Madoerees is een echte „tentoonstellingsman". In
het presenteeren van runderen, het verbergen van de min-
der gewenschte eigenschappen en het laten uitkomen van
de deugden der dieren, is hij buitengewoon bedreven.

GEBRUIK. Het Madoereesche rund wordt gefokt voor
landbouwwerk, transportdiensten, de slacht en den uitvoer.

LAKDBOUWWERK. Het landbouwwerk geschiedt
op Madoera bijna uitsluitend met runderen. Voor den ploeg
worden zij spansgewijze gebruikt en wel als regel koeien; de
dieren trekken hierbij aan een juk. Bij het bewerken der
gronden is het gewoonte, dat de buren elkaar helpen; zoo
ziel men op een betrekkelijk kleinen akker een groot aantal
spannen ploegvee.

Van zoo\'n gelegenheid wordt wel gébruik gemaakt de
ploegdieren te beoordeelen op hun bouw en vergelijkingen
te maken tusschen de wijze van trekken, de houding van
hoofd en rug, enz. Als beoordeelaars treden in den regel
een paar oude landbouwers op. Een dergelijk .concours gaat
meestal gepaard met het verstrekken van versnaperingen door
den eigenaar van den grond.

De Madoereesche ploeg bestaat geheel uit hout en is
van zeer lichte constructie. Pogingen om een lichte ijzeren
ploeg, v/aarmce dieper zou kunnen worden gewerkt, te im-
pcrteeren, hebben schipbreuk geleden.

Het eggen heeft eveneens met koeien plaats, die in
span voor de geheel houten egge loopen. De Madoereesche
egge is feitelijk een groote hark. Ook hierbij trekken de
dieren aan een juk. De verbinding tusschen juk cn egge
wordt gevormd door een boom, waarop dc bestuurder plaats
neemt.

Voor het wieden der mais worden eveneens runderen
gebruikt. Dit geschiedt met een kleine ploeg, die de be-

stuurder i-nct groote behendigheid tusschen de malsplantcn
weet heen te sturen. De runderen, die hierbij de bespanning
vormen, zijn voorzien van een muilkorf om beschadiging van
het gewas te voorkomen.

Dat kalveren voor ploegdiensten gebruikt worden, is
geen zeldzaamheid. Dat zoo\'n dier daardoor ernstig in zijn
groei benadeeld wordt, behoeft zeker geen betoog. Ik zou
er dan ook voor zijn om het gebruik van dieren, nog niet
in het bezit van twee breede tanden, te verbieden

TRANSPORTDIENSTEN. Werden vroeger voor het
trekken der karren uitsluitend stieren en ossen gebezigd, de
laatste jaren is het gebruik van koeien voor transportdiensten
belangrijk toegenomen.

De gebruikte karren „tjikar sapi" zijn halve hui/en op
twee zeer groote wielen. Die in de afdeeling Bangkalan zijn
kleiner en, in tegenstelling met elders, meestal niet van e.en
dak voorzien. De groote karren worden met twee, de klcme
met 6(?n rund bespannen. In beide gevallen wordt aan een
juk getrokken. De leidsels worden aan het neu.stouw be-
vestigd.

Somtijds zijn de karren van mooi houtsnijwerk voorzien.
De trekdieren dragen gewoonlijk een bel of een halsband met
bellen. Ook bij andere runderen treft men dikwijls fraaie
koperen bellen of houten klokjes om den hals aan.

De karren dienen voor het vervoer van goederen (voor
het personenverkeer wordt uitsluitend van paarden als trek-
kracht gebruik gemaakt). Een voornaam artikel, dat met de
runderkarren vervoerd wordt, is het zout, dat van de fabrieken
naar de debietplaatsen op Madoera wordt gebracht.

Eigenaaidig is het, dat de trekrunderen hoofdzakelijk in
bepaalde desa\'s worden aangetroffen. Zoo leeft in enkele
desa\'s om de hoofdplaats Pamekasan de bevolking voor een
goed deel van het verrichten van transportdiensten, waartoe

zij liet heele eiland bereist, doch ten slotte \'weer in haar woon-
plaats terugkeert.

SLACHT. Schreef Leon destijds „in de slachtbanken
op Madoera zelf wordt nooif een stiertje geslacht;
integendeel komen daar alleen die oude koeien terecht, die
meestal uitgejongd en voor den landbouw niet meer bruik-
baar zijn", in dezen toestand is se.dert een belangrijke wijzi-
ging ontstaan, al komen thans ook nog weinig werkelijk „slacht-
rijpe" runderen ter slachtbank. Aan de hand van de ver-
bodsbepalingen op het slachten van nog voor de voortteling
geschikte vrouwelijke runderen cn buffels, voorkomende in
de ordonnantie van 4 Augustus 1905 (staatsblad 41Ó), waar-
van strenge toepassing in 1909 hoogst urgent werd geacht,
hetgeen m. i. voor de veronderstelling pleit, dat de toestand
enkele jaren tevoren wel niet zoo rooskleurig zal zijn geweest,
als Leon voorstelt, is n. 1. bereikt, dat thans voor het grootste
gedeelte stieren worden geslacht. Schijnbaar is dus een zuivere
toestand ingetreden. Ik zeg „schijnbaar", want men moet
vooral niet "gelooven, dat de slacht van koeien, welke uil een
fokoogpunt nog waarde hebben, toch niet plaats heeft. Daar-
voor tiert de clandestiene slacht in de residentie Madoera
te welig, wellicht weliger dan waar ook. Om aan te toonen
hoezeer dc veestapel van het clandestiene slachten te lijden
heeft, kan di<;nen, dat in 1918, alleen van de uitvoerplaats
Kamal, rond 70000 runderhuiden werden uitgevoerd, terwijl
het aantal dieren, waarvoor slachtbelasting wordt betaald, jaar-
lijks rond 20000 bedraagt. Bewezen is, dat het meerendeel
der clandestiene huiden van koeien afkomstig is. Ik aarzel
dan ook niet de clandestiene slacht het grootste kwaad te
noemen, dal Madoera\'s veestapel l)edreigt. Nu is het veilig
aan tc nemen, dat de buitengewoon hooge huidenprijzen der
laatste jaren een ongunstigen invloed op de clandestiene slacht

bebben gehad; m. i. mag venvacht worden, dat deze in meer
normale tijden zal dalen.

De toeslemming tot het slachten van vrouwelijke dieren
werd oorspronkelijk gegeven door de onderdistrictshoofden,
later door de mantri\'s van den burgerlijken veeartsenijkundigen
dienst. Ten bewijze, dat een vrouwelijk rund mag worden ge-
slacht, wordt het van een oorknip voorzien, terwijl gelijk-
tijdig een vergunningsbewijs wordt afgegeven. Gebleken is,
dat oorknippen op groote schaal worden nagemaakt.

Het aanbrengen van het huidbrandmerk, „slb" bij slacht-
dieren, zooals dit elders geschiedt, is op Madoera nooit toe-
gepast.

Kan vóór i Januari 1911 moeilijk van contnMe op dc
slacht worden gesproken, al werd ook door den gouvernements
veearts toezicht gehouden op de dieren, welke op dc geweste-
lijke hoofdplaats werden geslacht, nà genoemden datiun is
hierin verbetering gekomen.

Bij een in 1910 tot stand gekomen verordening van den
Geweslelijkcn Raad van Madoera werd de keuring van vee
en vleesch geregeld. Op dc gewcsteUjke hoofdplaats Pame-
kasan en op de afdeelingshoofdplaatsen Sampang en Soemenep
werden eenvoudige slachthuizen opgericht; het te Bangkalan
bestaande slachthuis (opgericht ingevolge het slachtreglement
van 30 December 1898) werd verbeterd en onder contrôle
gesteld. Genoemde verordening is enkele malen gewijzigd cn
m T912 en 1919 door een nieuwe vervancren.\' De hoofdbepa-
liiigen van dc tegenwoordige verordening volgen hieronder:

Binnen een rayon van drie paal om een plaats, waar zich
een slacnthui? bevindt, moet het slachten aan het abattoir
plaats hebben. De Gewestelijke Raad kan de diersoorten
aanwijzen, waarvoor dit voorschrift geldt. Tevens bepaalt liij
waar slachthuizen zullen worden opgericht.

Aan de slachthuizen heeft zoowel keuring der slacht-
dieren als van het daarvan afkomstige vleesch plaats. Een cn

ander geschiedt door daartoe opgeleide keurmeesters, onder
leiding en \'toezicht van den betrokken gouvernements veearts.

Elders geschiedt alleen „levende keuring". De inland-
sche bestuui sambtenaren, tevens debitanten der slachtbriefjes,
zijnde de kv.itantie voor betaalde slachtbelasting, fungeeren
hier als keurmeester.

Noodslachtmg binnen het rayon van een slachthuis valt
onder de bemoeienis van den betrokken keurmeester. Daar-
buiten hebben de onderdistrictshoofden, in vereeniging met
de mantri\'s van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst
tot taak de noodslachtingen te onderzoeken en vooral na te
gaan of aanleiding tot noodslachting bestond. HeL ])rovoceercn
van noodslachting komt nl. veelvuldig voor, evenzoo het slach
ten van volkomen normale dieren, onder opgave, dat gevaar
voor ster\\en bestond.

\'Icn bewijze, dat een slachtdier gezond is bevonden,
wordt het voorzien van een brandmerk op dc huid. Dit merk
is uiteraard tevens het bewijs, dat de slachtbelasting voldaan
is. Het namaken dier brandmerken komt in uitgebreide mate
voor. Vooral door toedoen van de Europeesche huidenhan-
delaren is een groot aantal valsche brandijzers in omloop
geraakt.

Daarom werd destijds door mij voorgesteld het systeem
van plombeerloodjes, bij de accijnzen in Nederland in gebruik,
in te voeren. Hiertegen werd aangevoerd, dat de Madoerees
bij het drogen der huid, den staart afsnijdt, waardoor dc con-
trók geheel en al zou zijn verdwenen.

Het aanbrengen van een plombe aan dc huid na het
slachten door het betrokken onderdistrictshoofd, werd tc be-
zwarend geacht, omdat men den eigenaar hierdoor zou nood-
zaken den soms zeer grooten afstand naar de woning van
dien bestuursambtenaar tweemaal af te leggen, dc eerste m.ial
voor dc keuring vnn het dier en de betaling der ylachtbc-
lasting, de tweede maal voor hel halen der plombe.

Ten slotte is men ertoe overgegaan om naast het brand-
merk, plombecrloodjes te verstrekken, welke na het slachten
door den eigenaar met een touwtje aan de huid moesten worden
bevestigd. De loodjes werden bij uitvoer der huiden inge-
nomen. Ook deze plombes zijn op groote schaal nagemaakt.
Hierdoor waardeloos geworden, is de verstrekking ervan ge-
staakt.

Aan de slachthuizen moet geslacht worden tusschen
3 en 6 uur namiddags. Het vleesch blijft gedurende den nacht
m het slachthuis en kan daaruit eerst den volgenden morgen
om ó uur naar de markten worden gebracht. Hierdoor wordt
verkregen, dat het vleesch behoorlijk besterft niet alleen, doch
dat ook zr.ovcel mogelijk aan de eischen der zindelijkheid wordt
tegemoet gekomen. Het vervoeren van het vleesch naar en
het bewaren in vuile krotten worden zoodoende uitgeschakeld.

De slachttechniek beheerscht de Madoerees slechts on-
volkomen"; het slachten buiten de abattoirs geschiedt onbe-
schrijflijk vuil. Zal het daarom aanbeveling verdienen dit
bedrijf op bepaalde plaatsen in slachthuizen te concentreeren,
bij mij bestaat de vrees, dat door den slagers meer moeilijk-
heden in den weg te leggen, de clandestiene slacht nog zal
toenemen. Iéts anders zou het zijn, wanneer men eenigszins
staat kon maken op de betrouwbaarheid en activiteit van het
def-abestuur en de.desapolitic.

Dat het gebruik van rundvleesch op Madoera niet ge-
ring is, blijkt uit bovengenoemde cijfers. Het verhaal, dat
de inlander weinig vleesch consumeert, is dan ook een sprookje.
Was hij kapitaalkrachtiger, zoo zou het vleeschverbruik stellig
nog hooger zijn. De vleeschprijzen zijn op Madoera anders .
buitengewoon laag. Zoo wordt op Pamekasan voor goed rund-
vkvsch ongeveer 45 cent per kattie (6 ons) betaald. (Decem-
ber 1919.) De prijzen, die de laatste jaren sterk gestegen zijn,
zijn in desa natuurlijk veel lager, vooral wanneer het vleesch
betreft, afkomstig van clandestiene slacht of van diefstal,

LEP.R LOOIERIJEN. Alleen kleine leerlooierijen, door
inlanders gedreven, komen op Madoera voor. Het daar ver-
kregen leer is van inferieure kwaliteit.

Het grootste gedeelte der huiden wordt, na ontdaan te
zijn van huidspieren en bindweefsel, gedroogd. Dit geschiedt
door de huiden op groote rekken te spannen en in de zon te
plaatsen.

Het beroep van huidendroger wordt uitgeoefend door
personen, die dit bedrijf voor eigen rekening drijven of door
menschen, die als makelaar van Europeesche huidenhandelaren
opnedcn. Eerstgenoemden verkoopen hun product aan den
Europeescher groothandel.

Een klein gedeelte der runderhuiden wordt in Indië
gtboid, waar de grootste leerlooierijen te Soerabaja worden
aangetrorfen. Verreweg het grootste deel wordt in gedroogden
staat naar Amerika en Europa verscheept.

UITVOER. De uitvoer van runderen van Madoera is
:\',eer belangrijk en is dit blijkbaar sinds geruimen tijd geweest.
Tenminste in 1S49 schrijft Bleekcr reeds „Wat de tanmie
dieren betreft, de Maduresche koeijen zijn op Oost-Jiva bc-
roemd. De Madurezen geven zich veel met veeteelt af en
voeren jaarlijks een aanmerkelijk aantal koeijen naar Java
uit." Ook latere schrijvers hebben niet nagelaten, de belang-
rijkheid van den veeuitvoer uit het gewest Madoera in het
licht te stellen.

Kon Leon nog schrijven „ook heeft nooit uitvoer van
koeien plaats — de Madoerees is" in de stellige meening, dat
uil voer van koeien verboden is — waarschijnlijk omdat dc
slachters op Java niet anders dan stieren slachten willen", de
laatste jaren is de uitvoer van koeien niet onaanzienlijk. Vol-
gens het verslag van den burgerlijken veeartsenijkundigen
dienst bedroeg deze 1912 22714 stuks. In volgende jaren
\'.vas de koeicnuitvoer nu eens kleiner, dan weer grooter. Hij
bleef echter bestaan. Vooral in 1919 verlieten zeer ^•eel koeien
het gewest.

Warcu de uitgevoerde koeien alle dieren, welke uit een
fokoogpunt waardeloos zijn, zoo zou men met dien uitvoer
vrede kunnen hebben. Waar echter vele jonge exemplaren
en goed gebouwde dieren aan de\'fokkerij op Madoera worden
onttrokken, bestaan m. i. tegen den vrijen koeienuitvoer wel

vorr A.orden bestemd, ligt m. i. voor de hand. De aan het
transport verbonden kosten toch zijn betrekkelijk hoog. Uiter-
aard doen zij zich het sterkst, wellicht tc sterk voelen,
wanneer de uitgevoerde dieren slechts een geringe waarde
vertegenwoordigen. Bovendien is het dc vraag of voor dc
allerslechtste vrouwelijke runderen op Java een afzetgebied

aan Madoera is onttrokken, wordt door mij niet tc hoog ge-
acht. Mijne bezwaren gelden alleen het feit, dat niet de zeker-
heid bestaat, dat uitsluitend koeien, welke Madoera kan missen,

Uit eigen waarneming is mij voorts bekend, dat dc
Slieren de laatste jaren op jongeren leeftijd worden uitgevoerd
dan voorheen.. Zag men bijv. in 1910 bij den uitvoer op Kamal,
Madoera\'s voornaamste uitvocrplaats, uitsluitend volwassen of
bijna volwassen stieren, dc laatste jaren was het geen zeld-
za:.mheid, dat daar dieren met 2 en 4 breede tanden, ja zdfs
nog jonger, werden aangetroffen. Hetzelfde ver.schijnsel nam
ik in nog sterker mate waar aan dc havenplaats Marengan,
waar vroeger uitsluitend volgroeide stieren, den laatsten tijd
meest stieikalveren beneden het jaar, werden uitgevoerd.

a. De vraag naar rundvee stijgt voortdurend; het stieren-
materiaal kan niet meer voldoende in de behoefte voorzien.

b. De suikerfabrieken met haar railbaantransport kunnen
met koeien als trekkracht volstaan. .......

c. Het toezicht op de slacht van vrouwelijke dieren kan,
door de aanwezigheid van voldoende veeartsenijkundig hulp-
personeel, in de residentie Madoera strenger worden door-
gevoerd dan elders.

d. De verslechterde oecononiische toestand van de be-
volking :n de laatste jaren, welke echter alleen voor de aller-
l.uuste jaren geldt.

Dat dc stieren op jeudiger leeftijd het gewest verlaten,
vindt zijn hoofdoorzaak, behalve in de reeds genoemde ver-
hoogde vraag fcn den verslechterden oeconomischen toestand,
in den wensch van de bevolking haar dieren aan de castratie
te onttrekken. Dat deze reeds enkele jaren is stopgezet, is
blijkbaar niet algemeen tot de veehouders doorgedrongen.

Tegen den uitvoer van kalveren bestaan naar mijne mee-
ning ernstige bezwaren, zoowel uit een oeconomisch als uit
een zoötechnisch oogpunt.

Voor een bepaald gebied toch is het zaak dc opbrengsten
uit den veestapel zoo hoog mogelijk op te voeren cn dit ge-
beurt m. i., wat lictreft Madoera, niet, wanneer de producten
der fokkerij reeds als kalf die residentie verlaten. De op-
brengst van kalveren toch is al zeer gering. Toch mag bij
het beoordeelen van deze aangelegenheid niet uit het oog
worden verloren, dat de beschikbare hoeveelheid voed-
sel hierbij van invloed is. Deze is, vooral irt een land als
Madoera, gebonden aan bepaalde grenzen, welke onmogelijk
overschreden kunnen worden.

Door het verdwijnen der stierkalveren op jeugdigen
leeftijd, wordt hel onmogelijk gemaakt die dieren aan selectie
tc onderwerpen. Rijp en groen wordt zoodoende aan dc
fokkerij onttrokken, wat uiteraard bedenkelijk is.

Dc veeuitvoer was vóór i Januari 1913 niet aan be-
paalde plaatsen gebonden. Toch had hij op bepaalde dagen,
vanuit bepaalde havens, plaats. Dat dit zoo geschiedde, lijkt
mij verklaaibaar Het vcevcrvoer toch is, evenals elk ander

bedrijf, uiteraard van verschillende factoren afhankelijk, als
daar zijn de geschiktheid van de havenplaats met betrekking
tot veeladen, haar ligging ten opzichte van de veemarkten,
de dagen, waarop die markten worden gehouden, de woon-
plaats van den bestuursambtenaar, belast met de afgifte der

Bij staatsblad 1912 No. 434 werden echter de plaatsen
vastgesteld, waar vee over zee mag worden uitgevoerd. Deze
zijn: Tlagabiroe, Kamal, Kalibesar, Madegan, Branta, Boen-
der, I\'rendoean, Marengan, Amboenten, Kangean, Sapeken,
Goa Goa, Sapoedi, Djoenkat, Tlangoe, Gili Genteng cn Gili
Radja. Enkele plaatsen, waar vóór 1913 ook veeuitvoer plaats
had, vindt men niet onder de genoemde namen. Haar te
handhaven als uitvoerhaven werd overbodig geacht.

Ook thans nog geschiedt de uitvoer op bepaalde dagen,
zonder dat echter hieromtrent eenige voorschriften bestaan.

Het aangeven van de plaatsen, waar veeuitvoer mag
geschieden, was noodzakelijk ingevolge het J^epaalde in de
ordonnantie in staatsblad 1912 No. 432, waarbij o. a. controle
op het vervoer van vee over zee werd voorgeschreven.

De uitvoerhavens Kamal en Boender staan onder toe-
zicht van een veeartsenijkundigen deskundige. Aan de overige
plaatsen worden de uitvoerverklaringen afgegeven door gezag-
voerende inlandsche bestuursambtenaren, behalve in die ge-
vallen, ;dat aan de plaats van bestemming bij invoer een vee-
artsenijkundige verklaring vvordt vereischt. _

Kamal is verreweg de voornaamste uitvoerplaats. V^an
hier geschiedt voor een groot gedeelte de veevoorziening van
Soerabaja. Ook de schepen ter reede van Soerabaja ont-
vangen van Kamal hun slachtvee.

De overige uitvoerplaatsen verschepen grootendeels
naar Java, behalve Tlagabiroe aan de Noordkust, dat hoofd-
zakelijk skchtve\'e aan Bornéo en Biliton levert.

In 1911 is te Kamal vamvege den Gewestelijken Raad
van Madoera een veelaadbrug opgericht, waardoor het laden

— Si-
en lossen van vee daar zeer is vergemakkelijkt, In 1919 was
Ie Kaliangel een lospier voor vee in wording.

Fokvee is in den loop der jaren door Madoera aan
bijna all : deelen van den Indischen Archipel afgestaan. V^oor
zoover betreft Java, noem ik de residenties Preanger-Regent-
schappen, Kediri, Pasoeroean, Madioen, Besoeki en Peka-
longan, van de buitengewesten: Palembang, Soemba, Soem-
bawa, Flores, de Lampongsche Districten en Ternate.

Als historische bijzonderheid kan nog vermeld worden,
dat bij staatsblad 1849 No. 54 de heffing van een uitvoer-
recht, groot f. 1.50 per volwassen rund en f. i.— voor een
kalf, werd ingesteld. Deze regeling is bij staatsblad 1898
No. 348, met ingang van i Januari 1899, afgeschaft. Het
recht om genoemd bedrag bij uitvoer te vorderen, werd ver-
pacht. Naar verluidt, moet deze instelling tot ernstige vexa-
tiën aanleiding hebben gegeven.

. De laatste jaren is het opnieuw invoeren van een uit-
voerrecht enkele malen overwogen in verband met de hooge
uitgaven, welke de maatregelen tot verbetering van den rund-
veestapel met zich brengen.

INVOER. De invoer van runderen in dc residentie
Madoera is van zeer weinig betcekenis. Zoo werden in 1917
slechts 4 runderen ingevoerd. Voor 1918 vermeldt het jaar-
boek van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Han-
del een betrekkelijk groolen invoer. Deze cijfers zijn echter
foutief. De fout is waarschijnlijk gemaakt door den mvoer
te Kalianget van dieren, afkomstig van Sapoedie of ICangean,
ten onrechte te beschouwen als\'aanvoer van builen het gewest,
in plaats van als veevervoer biimen de residcnlie Madoera.

De enkele runderen, die wel op Madoera worden binnen-
gebracht, zijn dieren van Australisch of gekruist ras, die be-
stemd zijn voor de melkerijen, welke op de hoofdplaatsen
worden gevonden.

Vóór I Januari 1913 was de invoer van runderen in de
residentie Madoera verboden, (staatsbladen 1897 No. 120 en

igoo No. 194) van welk verbod de Gouverneur-Generaal dispen-
satie kon verleenen. Genoemde verbodsbepaling was in het
leven geroepen om den veestapel tegen besmettelijke ziekten
te vrijwaren.

Na genoemden datum is de invoer geheel vrij, met dien
verstande, dat hij aan bepaalde havens moet plaats hebben.
Zoo is bij staatsblad 1912 No. 434 Kamal aangewezen als
de plaats, waar veeinvoer uit het buitenland mag geschieden,
terwijl aan genoemde havenpliats, evenals te Boender, Ka-
lianget cn Sapocdi invoer van vee van binnen Nederlandsch-
Indië is toegestaan. Bij staatsblad 1913 No. 599 fs Kangean
bovendien voor den invoer van vee van binnen Nederlandsch-
Indië opengesteld.

Dat nog betrekkelijk kort geleden Bengaalsch vee op
Madoera is ingevoerd, schijnt zeker te zijn. Behalve, dat onder
dc bevolking overleveringen voorkomen, dat een sultan van
Soemenep runderen uit een ver land liet halen, welke in dc
bosschen van Baratlaoet (afdeeling Soemenep) werden los-
gelaten, vertoonen sommige runderen, vooral in de afdeeling
Soemenep afwijkingen, welke op Bengaalsch bloed wijzen,
als daar zijn grootere hoogte, ondiepere borstkas, lichte meer
grijze kleur,-gebombeerd voorhoofd, grootere, iets afhangende
ooren, wijder kossum cn meer afhangend pracputium.

VOLKSVERMAAK. Behalve om ze te gebruiken of \\c
verhandelen, houdt dc Madoerees runderen voor zijn vermaak.

Het houden van koeien daartoe is vrijwel in onbruik
geraakt Slechts enkele „sapi pegagan" heb ik in dc aifdcc-
ling Soemenep nog gezien. Deze koeien, welke spansgcwijzo.
worden gehouden, moeten in alle opzichten gelijk en gelijk-
vormig zijn. Behalve, dat zij bij feestelijke gelegenheden«wer-
den rondgeleid cn bij het afleggen van bezoeken werden mee-
genomen, werden wel concoursen gehouden, waarbij de dieren
door een fraai versierde poort moesten loopen. Ze liepen daar-
bij spansgewijze aan lange leidsels. Gelet werd op exterieur,

de uniformiteit der dieren, hun optuiging, vooral op het lof-
werk van metaal tusschen de horens aangebracht, hun hou-
ding en gang, zoomede op het nauwkeurig luisteren naar den
wil van den geleider. Een klein trekje aan de leidsels moest
voldoende zijn hen te doen stilstaan, terwijl een enkel woord
hen weei statig moest doen verder stappen. Deze koeien
werden nimmer gebruikt voor de fokkerij. Trouwens haar
voedingstoestand was zoo overdadig, dat zij daardoor modlijk
te bevruchten zullen zijn geweest.

VECHTSTIEREN. Het houden van vechtstieren (sapi
adoewan, sap; lok-tok) komt op Madoera niet meer voor. Het
houden van stierengevechten is daar verboden. Wanneer dit
verbod is uitgc\\aardigd, is mij onbekend. Uit het feit, dat
Leon ze geheel onbesproken laat, meende ik aanvankelijk
te mogen concludeeren, dat ze in 1901 \'reeds waren afgeschaft.
Uit het verslag der mindere welvaartcommissic is mij echter
gebleken, dat ze in 1905 nog bestonden. Aanleiding tot hef
verbieden der stierengevechten moeten de vcelvuldigó vócht-
paitijen, waarmee ze gepaard gingen, zoomede het vermin-
ken der verliezende dieren, zijn geweest. In de residentie
Besoeki worden de stierengevechten nog geregeld gehouden.

Van eigenlijk vechten der stieren is bij dit volksver-
maak geen sprake. Het is uitsluitend een meten van krach-
ten. Nadat twee stieren gelijktijdig bij een tochtige koe zijn
gebracht, waardoor ze elkaar als mededingers hebben leeren
beschouwen, worden ze tegen elkaar geplaatst. Door met dc
\\oorhoofden tegen elkaar te duwen, tracht de een den ander
van de plaats tc dringen. De stier, die den strijd ontwijkt
of terug wordt gedrongen, heeft verloren. Bij de keuze der
dieren, welke voor vechtstier zullen dienen, wordt erop gelet,
dat zij een bepaalden horenstand hcl)ben, opdat verwondingen
niet kunnen voorkomen.

RENSTIEREN. Het grootste volksvermaak voor den
Madoerees zijn dc sticrenrenncn (kerapan, balai)an, op Sa-

poedie tjonklang). Ofschoon de kerapan den Europeaan wel
eenig genot verschaft, vindt deze de rennen al gauw ééntonig.
De Madoerees echter neemt met hart en ziel eraan deel. Nooit
raakt hij uitgekeken, nimmer is het aantal rennen hem te
groot.

Eigenaardig is het, dat het wezen van de kei\'apan dik-
wijls verkeerd wordt beoordeeld. Een race in optima forma
is zij nimmer. Ik zou ze willen noemen een concours bovique,
waarbij flinke, fraai opgetuigde stieren een bepaalden afstand
zoo snel mogelijk in een rechte lijn moeten afleggen. 1\'Iierbij
wordt \'oök op de houding en den regelmatigen galop der
dieren gelet, terwijl het bovendien een vereischte is, dat het
span door een poort of tusschen twee palen, die aan het emde
der baan zijn opgericht, wordt gestuurd. Snelheid is dus
niet de uitsluitende eisch.

Dat de bestuurder bij het passeeren van de poort of
de palen daar oj^gehangen prijzen moet grijpen, komt slechts
in de minderheid der gevallen voor.

De afstand, waarover gerend wordt, wordt veelal te
hoog opgegeven. Deze gaat 150 Meter niet te boven. In
verband met het uithoudingsvermogen der dieren kan de baan
niet langer zijn.

Voor een kerapanterrein wordt bij voorkeur gebruik ge-
maakt van een gelijke, zachte gras- of zandvlakte. Het strand
bijv. is buitengewoon geschikt. In Oost-Java daarentegen heb-
ben de rennen op sawahs, waarop zich een laagje water be-
vindt, plaats.

Het rennen geschiedt met stieren, welke spansgewijze
voor een sleetje worden geplaatst, dat op een juk rust. De
slede bestaat uit twee kromgebogen stukken hout, die met
het juk zijn \\-erbonden. Tusschen deze houten bevindt zich
een plankje, waarop een paaltje, dat dient ter stutting van
een stok, die eveneens aan het juk is bevestigd. Hierop, steunt
de jockey, wiens voeten op het plankje rusten.

Op Ket juk staat een drietal lange, smalle vlaggen,
meestal Avit van kleur. Ook ziet men daar wel helgekleurde
parasols aangebracht. Het juk is verder versierd met hout-
snijwerk als drakekoppen, e. d.

De stieren zijn van gekleurde dekkleeden voorzien. Voor-
al aan de versiering van hoofd en hals wordt veel zorg be-
steed. In de afdeelingen Pamekasan en Soemenep wordt meei
van banden en riemen van leer, waarop bellen, voor de
versiering gebruik gemaakt.

In de afdeeling Bangkalan racen de stieren zonder de
versiering, terwijl daar ook de vlaggen van de jukken wor-
den verwijderd. In de overige afdeelingen blijven de spannen
tijdens het rennen geheel opgetuigd.

Elk span kerapanstieren wordt vergezeld door een groot
aantal belangstellenden, voorzien van vlaggen, fluiten, houten
slaginstrumenten e. d. Het geheel levert een vroolijk, leven-
dig gezicht op.

Gelden het belangrijke races, dan komt de geheele
stoet reeds daags tevoren op het kerapanterrein aan, waar
overnacht wordt. Niet nagelaten wordt maatregelen te treffen
om de geesten gunstig te stemmen.

De spannen rennen als regel twee aan twee. Dat elk
span afzonderlijk loopt, ziet men in de desa nog al eens.
Dit gebeurt voornamelijk om onaangenaamheden te voor-
komen. Bij de officiëele kerapans, waar kwesties en vecht-
partijen niet zoo veelvuldig aan de orde zijn, loopen meer span-
nen tegelijk, waaruit echter niet de conclusie getrokken moet
worden, dat alleen op snelheid wordt gelet.

Aan den start worden de dieren stevig vastgehouden,
voornamelijk door een persoon, die midden voor het span staat.
Bij het sein tot vertrek, dat door een gongslag v/ordt gegeven,
moet hij snel op zijde springen. Dat dit mislukt cn hij over-
reden wordt, komt nogal eens voor, meestal echter zonder
letsel te veroorzaken.

Ofschoon sommige jockeys van leidsels gebruik maken,
geloof ik niet, dat er aan een span rennende stieren veel te
besturen valt. De meeste berijders, van wie sommigen een
zekere reputatie genieten, bepalen zich dan ook lot gillen en
schreeuwen, waarbij dc rug, de staart cn het scrotum der
dieren niet onzacht bewerkt worden. De achter de spannen
aanhollende eigenaren met aanhang verhoogen door hun ge-
luiden niet weinig het algemeene rumoer.

Dat een bestuurder van de slede valt, is geen zeldzaam-
heid. Evenmin, dat aan het einde der baan een groot aan-
tal toeschouwers overreden wordt. Ongelukken komen echter
zelden voor; zoowel mensch als dier brengt het er als regel
goed af.

Het bezitten van een span kerapanstieren is voor een
Madoerees een genot, hiermee een overwinning te behalen een
groote eer. Het meedingen op een kerapan geschiedt meci
om de eer dan wel om de prijzen, die bij rennen van de bc
volking onderling, uit kleinigheden, als zakdoeken, hoofddoeken

e. U. bestaan. Bij dc officiëele kerapans bestond de hoofdprijs
vioeger uit een stier; in latere jaren werden geldprijzen, lot

Voer kerapanstier k.imen alleen flinke, goed gebouwde
dieren m aanmerking, die mcl zorg verpleegd worden. De
Madoerees koestert werkelijk liefde voor zijn renstieren. Na
een overwinning zal hij nimmer nalaten op luidruchtige wijze
zijn dieren te danken en zich zelf gelukkig te prijzen als den
eiger.aar van de overwinn<t3is.

iTen span goede kerapanstieren vertegenwoo;digt een
voor den Madoerees niet geringe waarde van f. 500 h. f. 600.

Vooral stieren afkomstig van het eiland Poeteran, zijn
hoog in prijs. Dc bewoners daar genieten dc reputatie kera-
panstieren gccd tc kunnen opfokken en africhten. Dit laatste
is voor elke kerapan cpnieuw noodig, al blijkt het ook dik-
wijls, dat goed geoefende dieren soms onmiddellijk n.i den

De kerapan staat bovenaan in de afdeeling Soemenep.
In de afdeeling Bangkalan heeft zij veel van haar luister ver-
loren. De bevolking daar is bij verre na niet zoo bedreven
in het kerappen als elders.

Vroeger werden kerapanstieren nooit gebruikt om te
dekken. Het w^aren dus dieren, die, jammer genoeg, niet den
minsten invloed op den veestapel uitoefenden. De meening
van den Madoerees, dat door een kerapanstier als springstier
dienst te laten doen, hij voor de rennen ongeschikt zou Wör-
den, was hiervan de oorzaak. Gelukkig is deze meening te-
genwoordig geheel gewijzigd Men kan ricggen, dat kera-
panstieren, welke niet aan de fokkerij deelnemen, vrijwel niet
meer werden aangetroffen.

Op het eiland Sapoedie bestaat meer dan elders de af-
keurenswaardige gewoonte om kalfjes van een maand of zes
rcvids voor een licht sleetje te spannen en aan de rennen te
laten deelnemen. Hoe dit zich\' wreekt\'op de ontwikkeling der
dieren, vooral op de achterste ledematen, zal m. i. geen ver-
wondering wekken.

VEEHANDEL. Naar mijne meening kan het als van
zelf sprekend worden geacht, dat op Madoera met zijn groo-
ten veestapel en zijn vlottend veebezit, de veehandel een be-
langrijke rol speelt en \'dat het aantal personen, die daarin hun
bestaan vinden, groot is.

De veehandel geschiedt voornamelijk op de veemarkten,
waarvan een vijf en twintigtal wordt aangetroffen. Ze wor-
den éénmaal \'s weeks gehouden, gewoonlijk in de late mor-
genuren of in den namiddag. Alleen de drukke passar Kepoh
bij Pamekasan begint bij het aanbreken van den dag en
duurt tot \'s avonds.

De belangrijkheid van de markten loopt zeer uiteen.
Zoo zijn er, waar niet meer dan 200 runderen per marktdag

worden aangevoerd; bij andere is de aanvoer veel hooger;
het is geen zeldzaamheid, dat hij daar op sommige dagen 1200
stuks bedraagt. De voornaamste veemarkten zijn Gapoera
en Robaroe in de afdeeling Soemenep, Kepoh in de afdee-
ling Pamekasan, Sampang en Karangpeang in de afdeeling
Sampang en Kedoengdoeng en Balega in de afdeeling Bang-
kalan.

De aanvoer is zeer verschillend al naar gelang van het
jaargetijde. Vóór en na den ploegtijd vertoont hij een stijging.
Het grootst is hij vlak vóór het einde der Mohamedaansche
vasten.

Op sommige veemarkten wordt alleen groot vee, op
andere ook klein vee verhandeld. In streken, waar schapen
en geiten niet op de veemarkten worden aangebracht, ziet men
ze op de gewone passars tè koop aangeboden. Dat paarden
op een markt werden verhandeld, zag ik nimmer. De mark-
ten in de afdeelingen Bangkalan en Soemenep onderscheiden
zich bovendien van elkander, dat op die in de eerstgenoemde
afdeeling hoofdzakelijk voor uitvoer geschikte .stieren, in liet
Soemenepsche meer kalveren en koeien, te koop worden aan-
geboden. ■ \' . !

Over het\'algemeen worden de meer waardevolle dieren
in de desa verhandeld. Goede fokstieren bijv. kan men zoo
goed als nooit op een markt aankoopen.

Dc veebeweging heeft plaats in de richting van Oost
n.iar Wc;^t en wel längs drie wegen; de Noordkust, de Zuid-
kust en midden over het eiland. Het veeverkeer langs de Zuid-
\'kust is verreweg het belangrijkste, als gevolg van de ligging
ten opzichte van Java. De meeste veemarkten liggen dan ook
aan de Zuidkust, vooral in de afdeeling Bangkalan.

De afstanden, welke met runderen wortien afgelegd,
zijn zeer belangrijk. Zoo komt het voor, dat men dieren,
die \'s Zondags op de markten van Gapoera of I.enteng
worden veniancleld, Dinsdag op Kepoh ziet. Woensdag op

Omben, Donderdag op Sampang, Vrijdag op Balega. Een
blik op de kaart zal doen zien, wat het achtereenvolgens be-
zoeken van die markten zeggen wil.

A\'^eevervoer per tram komt, niettegenstaande de lage
tarieven, betrekkelijk weinig voor. Het betreft uitsluitend
slachtvee, dat via Kamal naar Java wordt uitgevoerd.

De terreinen, waar de veemarkten gehouden worden,
behooren aan de desa of aan particulieren of zijn bij den Ge-
westelijken Raad van Madoera in exploitatie. De niet-geweste-
lijke passars verkeeren in slechten toestand. Daarom is het
toe te juichen, dat de Gewestelijke Raad pogingen aanwendt
alle markten in zijn bezit te krijgen en deze te verbeteren
door te zorgen voor betere afwatering, het aanbrengen van een
behoorlijke omhehimg en het planten van schaduwbbomen.
Voor het gebruikmaken van de markt wordt een vergoeding
geheven. De retributie voor de gewestelijk passars bedraagt
2Vi cent voor een stuk groot vee en i cent voor een schaap
of geit.

Het vee staat op dc markten kris en kras door elkaar.
Het wordt met dc geleidetouwen aan korte paaltjes, die de
geleider in den grond slaat, vastgebonden of door dezen vast-
gehouden.

De veehandel op Madoera geschiedt bijna geheel door
tusschenkomst van makelaars. Zoowel dc koopcrs als dc ver-
koopers bedienen zich op de markt van een Vusschenpersoon,
die zijn diensten, tegen een belooning van f. 0.25 Ji f. 0.50
per dier, aanbiedt. Alleen de veehandelaren fungccrc!i zelf
als makelaar.

De veehandelaren kan men in twee catcgoriën splitsen:
zij, die met eigen kapitaal werken cn zij, die runderen koopen,
doch eerst betalen, nadat verkoop heeft plaats gehad. Dc
laatste categorie, die het sterkst vertegenwoordigd is, beschikt
dus niet over bedrijfskapitaal. Daardoor heeft de veehandel
voor een groot deel op credict plaats.

Dat malversatiën in den veehandel voorkomen, gebeurt
zelden. De desaman heeft dan ook groot vertrouwen in de
veehandelaren. Dagelijks kan men groote kudden vee naar
Java zien brengen, op den koopprijs waarvan in het gunstigste
geval slechts enkele guldens als voorschot zijn verstrekt.

De veehandelaren, die naar Java of de buitengewesten
zaken doen, zijn* niet zelden tevens eigenaar van een prauw
om het vee te vervoeren. In andere gevallen wordt daartoe
een prauw gehuurd. In het beroep van prauwvoerder vinden
velen, vooral aan de Zuidkust, een bestaan; anderen verdienen
dén kost met het geleiden van vee naar de veemarkten en de
uitvoerhavens.

Europcesché handelaren doen tegenwoordig op Madoera
weinig meer in vee. Alleen de schepen op de rcede van
Soerabaja worden door een Europeesche firma van slachtvee
voorzien. Er is echter een tijd geweest, dat de uitvoerhandel
voor een goed deel in handen van Europeanen was, die slacht-
vee naar Atjeh (Atjeh-levcrantic) cn andere buitengewesten
léverden. <

Bij den veehandel is verkoop bij gewicht geheel onbe-
kend. De handelswaarde der dieren wordt geta.xeerd. De
Madoerees is in den handel buitengewoon lang van stof. Het
is een eindeloos loven en bieden. Dat een dag voorbijgaat,
aleer men hot over den prijs eens is, is geen zeldzaamheid.
Tijdens het dingen laat de makelaar niet na de deugden van
het te verhandelen dier op te sommen. Dit gaat niet vervaar-
lijk lawaai gepaard, waarbij het stuk vee onder zweepgeknal
aan een lang touw in het rond wordt gedreven.

.Aangezien het een eerste eisch is, dat de veehouder hot
hem bij verkoop van zijn product toekomende ten volle ont-
vangt en ook om den handel te vereenvoudigen, zal het m. i.
v/enschelijk zijn aandacht te schenken aan de oprichting van
weegbruggen. Al moge het waar zijn, dat het resultaat der
wegingen den cenvoudigcn desaman, vooral in den begimie,

weinig zal zeggen, zoo mag dit m. i. geen reden zijn, niet te
pogen hem minder afhankelijk van makelaars en handelaren
te maken.

Hoe deze aangelegenheid het best tot uitvoering tc
brengen, zal een punt van nadere overweging dienen uit te
maken.

De munten, waarin de veehandel geschiedt, zijn de oko,
de reaal (de Madoerees spreekt meestal van leaar), de rijks-
daalder cn dc gulden. De eerste is een denkbeeldige mujit,
met een waarde van f. 1.25, die men nog veel in de afdeeling
Bangkalan hoort noemen. De reaal besfond vroeger cn ver-
tegenwoordigde een waarde van f. 2.—. In dc afdeeling Soe-
menep wordt de prijs vrijwel uitsluitend in realen aangegeven.

De rundveeprijzen zijn dc laatste jaren sterk gestegen.
Tegenwoordig brengt een volwassen slachtétier gemiddeld
f. 75 h f. 80 op. Voor goede fokstieren, met 2 of 4 brccde
tanden, betaalde ik de laatste jaren f. 95 h f. iio. Dezelfde
dieren kon ik in 1912 nog voor f. 70 j\\f. 80 koopen. Vrouwe-
lijke runderen zijn veel goedkooper. Voor de slechtere koeien
wordt niet meer dan f. 30 ii f. 35 besteed. Een goed exem-
plaar kost f. 50 a f. 60. Kalveren van een halfjaar brengen
f. 8 a f. 12 op. In 1918, toen de oeconomischc toestand op
Madoera nogal te wcnschen overliet, vertegenwoordigden stier-
kalveren een waarde van f. 5 a f. 6.

Wat betreft dc verdiensten uit het opfokken van slacht-
dieren, hieromtrent deelt Leon het volgende mee: „Volgens
dc vele mij ter zake gedane opgaven, bedragen de verdiensten
met het fokken van slachtdieren voor den uitvoer — bijna
alle Madoereezen fokken uitsluitend voor den uitvoer ~ naar
gelang van de streek, waar gefokt wordt, van f. 6\'tot t. 10,
gemiddeld dus f. 8 \'s jaars per rund." Het wil mij voorkomen,
dat dc door Leon opgegeven cijfers voor dien tijd juist waren.
Ook tegenwoordig nog zijn de inkomsten uit het mesten van
stieren voor de slacht gering. Aan dc hand van mijn crvarin-

gen meen ik, dat bedoelde verdiensten tegenwoordig niet meer
dan f. 12 ä f. 15 \'s jaars zullen bedragen.

Evenals elders bestaat ook op Madoera bedrog in den
veehandel. Behalve het bijwerken der horens, waarop reeds
werd gewezen, wordt het breken der melktanden wel toegepast.
Het grootste kwaad, dat bovendien uit een oogpunt van dieren-
bescherming ten sterkste is af té" keuren, is echter het zooge-
naamde „-tjdngtangen", waarbij de dieren tot berstens toe vol
water worden gegoten. Niettegenstaande het gemakkelijk aan
de sterk gespannen pens en het voortdurende urineeren der
dieren te zien is, wordt het veelvuldig toegepast.

Een groote beTemmeruïg voor den veehandel vormden
vroeger de veepassen. Het was een extract uit het desavee-
register en diende als geleidebiljet om desgewenscht de identi-
teit van het dicf vast te stellen, üe voorschriften betreffende
de inrichting en bijhouding der veeregisters zijn het laatst ge-
geven bij het Gouvernements besluit van 20 Augustus 1904
No. 20 (staatsblad No. 334)-

De veepassen zijn ingesteld bij de ordonnantie van
3 Juni 1891 (staatsblad No. 142), zooals die is gewijzigd bij de
ordonnanties van 19 Augustus 1892 (staatsblad No. 181) en
15 December i\'902 (staatsblad No. 449), met als voornaamste
doel de veedief.«3tallen tegen te gaan. Ook moesten zij dienen
bij de bestrijding van besmettelijke veeziekten en als controle-
middel op de contracten door karrevoerders met suikerfabrie-
ken aangegaan. Ze werden vereischt bij het vervoer van
runderen of buffels van het eene district naar het andere- Op
hun ondoelmatigheid cn waardeloosheid werd reeds gewezen.
Hiermee in verband cn naar aanleiding van den grooten last
en de vele vexatiën, waartoe de passen aanleiding gaven, kan
het een geluk worden genoemd, dat zij in 1908 (staatsblad
No. 580) voor het veeverkeer binnen het gewest Madoera en
in 1917 (staat.sbJad No. 736) ook bij veevervoer naar buiten,
rijn afgeschaft. _ ______ , . ......... . -

MELKERIJEN. Op de gewestelijke en afdeelings-
lioofdplaatsen worden kleine melkerijen aangetroffen, welke
voorzien in de behoefte aan melk van Europeanen en Chinee-
zen. De Madoerees gebruikt geen melk.

Het vee dier melkerijen bestaat, behalve uit enkele vol-
bloed Australische koeien, grootendeels uit gekruiste dieren.
Dat Madoereesche runderen, niettegenstaande hun zeer ge-
ringe melkopbrengst, daar worden aangetroffen, komt voor.

De inrichting der melkerijen laat, eVenals hun beheer,
veel te wenschen over. De houders ervan, Indo-Europeanen,
Chineezen of Madoereezen hebben van het bedrijf zoo goed
als geen verstand. Behoorlijk melken ziet men nooit. In
plaats van de volle hand te gebruiken en gelijktijdig met beide
handen te melken, wordt slechts één hand gebruikt, waarbij
met duim en w ijsvinger aan een speen wordt getrokken. Onder
het melken moet het kalf af en toe worden toegelaten om
door zijn zuigen cn het stooten tegen den uier het schieten van
de melk te bevorderen.

Dat koeien in de desa worden gemolken, komt zelden
voor. Voor zoover ik weet, gebeurt het alleen in een paar
desa\'s bij Soemenep, waar onder den veestapel nogal ge-
kruiste dieren voorkomen, ontstaan onder invloed van een
aan een Europeaan toebchoorendc naburige melkerij. De in
bedoelde desa\'s gewonnen melk wordt door tusschenkomst
van Chineezen op de afdeelingshoofdplaats Soemenep verkocht.

Dc vraag: „Zou het eiland Madoera niet geschikt zijn
voor hci condensecren, sterilisceren en verpakken van gecon-
denseerde melk ?" wordt door Blink gesteld. Zooals hij terecht
opmerl<t, zou hiervoor noodig zijn op Madoera een ander rund,
een melkrund, de fokken. De Europeesche en Australische
molkrassen, zullen op Madoera\'s schralen bodem wel niet kun-
nen gedijen. Meer resultaat zal wellicht zijn tc bereiken met
het een of andere Bengaalsche runderslag, dat in de melk-
richting ontwikkeld is. Hoe het ook zij, import van een ander

runderras op Madoera zal, wanneer melkwinning wordt beoogd,
niet achterwege kunnen bhjvcn. Wat hiervan de gevolgen
zouden zijn in een streek, waar op fokkerijgebied, nog dc
meest primitieve toestanden, als het niet algemeen toepassen
van castratie, bestaan, waag ik niet te beschrijven. Reeds
om die gevolgen alleen zou ik tegen het fokken in de melk-
richting, zelfs met een heel klein gedeelte van den rundvee-
stapel, zijn, al lijken mij de eigenwijsheid en .Ie verregaande
onzindelijkheid van den Madoerees factoren, waarmede in dit
verband ook rekening zal zijn te houden, l.aat men, alvorens
aan een deel van den runderstapel een andere bestemmhig
te geven, alle krachten concentreeren op de bestaande fokke-
rij om te trachten deze in betere banen te leiden. Zijn in dit
opzicht werkelijk resultaten bereikt, dan zal nader kunnen
worden overwogen of een andere fokrichting, uiteraard slechts
voor een gedeelte van den veestapel, reden van bestaan heeft.

Dat op Madoera zoo betrekkelijk weinig buffels worden
aangetroffen, i^ naar mijn meening het gevolg van verschil-
lende onistandigheden, welke zoowel met de gesteldheid van
den bodem, den aard van den buffel, als het karakter van den
Madoejfts samenhangen.

De buffel heeft behoefte aan een dagelijksch bad; enkele
uren per dag te plassen of te liggen in modderwater, is voor
dat dier een levenseisch. Hieraan kan door slechts enkele
streken van Madoera en dan nog dikwijls maar in een bepaald
jaargetijde, worden voldaan. Verplaatsing van karbouwen
naar meer waterrijke streken is dan ook in het begin van den
Oostmoesson in sommige gevallen noodzakelijk.

Voorts is de buffel minder geschikt voor stalverpleging.
Behalve dat hij de erven meer bevuilt dan het rund cn de
onverharde wegen in sterker mate vernielt, hetgeen voor den
Madoeieees wel geen overwegend bezwaar zal zijn, eischt zijn
groote, zware lichaam uiteraard meer voedsel. Dit te ver-
zamelen is geen geringe eisch. Dc buffel is dan ook een di.;r,
dat beter past in waterrijke streken, waar uitgestrekte bosch-
of weidegronden beschikbaar zijn, waarop het zelf in zijn be-
hoeften kan voorzien.

De Madoerees is een liefhebber van runderen cn vindt
den karbouw met zijn plomp, hoekig lichaam, leelijk. Ook\'
oordeelt hij den buffel, die, met uitzondering van Kangean,
bovendien geen rol speelt bij zijn volksvermaken, te langzaam.

Dat de karbouw leelijk is en in schoonheid niet met het
rund, in bijzonder het Madoereesche, kan wedijveren, kan
moeilijk worden t egengesproken. Evenmin, dat hij het in

snelheid veire van het Madoereesche rund verliest. De geringe
snelneid van den karbouw vooral weegt bij den Madoerees, \'
met zijn levendig temperament, zwaar. Ook in volharding
staat het rund boven den buffel; vooral wanneer baden of
begietingen niet kunnen worden toegepast, neemt zij bij den

In kracht is de karbouw ontegenzeggelijk de meerdere
van het jund. Waar deze eigenschap bij het sleepen van vrach-
t.m langs ongebaande boschwegen of het beploegen van sawahs
zeer te^stade komt, treedt zij TDij het bewerken van tegalvelden
minder op den voorgrond. Hiertoe is het Madoereesche rund
voldoende sterk. Ook het groote ondersteuningsvlak, voort-
vloeiende uit de breede klauwen van den buffel, verliest door
den aard van den bodem op Madoera, veel van zijn waarde.

Wat betreft de hoedanigheid der klauwen, zoo geloof
ik, hoewel ik op dit gebied slechts over geringe ervaring be-
schik, dat de runderklauw van betere samenstelling is dan
de buffelklauw, wat vooral bij ^ het gebruik der
dieren op verharde wegen van belang is. Dezelfde ondervin-
ding werd O. a. opgedaan door \'t Hoen en van der Schroeff,
terwijl de Voogd juist van tegenovergestelde meening is.

Als slachtdier levert de buffel weliswaar grooter hoe-
veelheid vleesch op, de) prijs ervan is echter zooveel lager
dan van rundvleesch, dat uit een oogpunt van slacht met meer
voordcel runderen kunnen worden gefokt.

Voegt men hierbij de gevoeligheid van den buffel voor
warmte en besmettelijke ziekten, zoomede zijn längeren drach-
tigheidsduur, dan meen ik te mogen zeggen, dat het niet be-
treurd behoeft te worden, dat op Madoera de rundveestapel
zooveel talrijker is dan de buffelstapel.

Bleekcr vermeldt in zijn bijdrage tot de kennis van het
eiland Madoera „Raffles heeft een paar statistische tafels be-
trekkelijk Madura gepubliceerd, welke ik hier In een verander-
den vorm laat volgen". Een dier tafels ziet er aldus uit: (twee
telfouten zijn verbeterd) .

Afdeeling Soemenep (de tegenwoordige afdeeling zonder
de districten Kangean en Sapoedie)

Het westelijk deel van het eiland Madoera (de
tegenwoordige afdeelingen Sampang en Bangkalan).

\') Volgens het Koloniale Verslag van 1907 zijn van de districten
Bangkalan, Arosbaja en Sepoeloe geen opgaven ontvangen.
De zoötechnische commissie geeft als sterktecijfers op
ultimo 1905 aan: 21396 paarden, 543 551 runderen, 22016
battels.

Districtsgewijs overzicht van den veestapel in de residentie
Madoera op ultimo 1900.

1124	792
615	6
300	138
562	198
183	23
163	1008
259	30
227	1
153	18
906	63
987	116
1641	76

Sampang

_ i<
Tordjoen

I»

Kadoengdoeng

Ketapang

Sampang
Omben
D. Tjamplong
Tordjoen
Dj rengek
Sreseh

Kadoengdoeng

Tembelangan

Robatal

Ketapang

Sokobana

Banjoeates

866	104
787	7
951	306
676	212
2759	440
714	689
1466	260
783	38
3169	126
2691	20
3752	64

Pamekasan

Proppo

TIanakan

Galis

Larangan

Pademawoe

Pegantenan

Palengaän

Tjenletjen

Waroe

Batoemarmar

17
33
11
71
11
131
275

167

168
177

62
82
52
460
281
39
37
63
80
1292
255
673
302

4739

Soemenep
i>
II

Tmoeriaoet
1»
II
II

Baratlaoet

Manding

II
II

Timoerdaja

Baratdaja

II
II

Kangean

Sapoedi

Soemenep

Marengan

Gapoerana

Bloeto

Saroenggi

Tandjoeng

Lentong

Goeloek ^

Ganding

Pragaän

Manding

Dasoek

Batoepoetih

Batang2

Doengkek

Gapoera

Amboenten

Robaroe

Pasongsongan

Ardjasa

Sapeken

Gajam

Djoengkat

* Totaal

Soemenep

Timoerlaoet

Baratlaoet

Manding

Baratdaja

Timoerdaja

Sapoedi

Kangean

Bangkalan

Arosbaja

Sepoeloe

Tanahmarah

Kwanjar

Balega

Overzicht van de Paarden- en Hoornveestapels van Java en Madoera en Bali en Lombok.

Overzicht van het aantal Runderen en Buffels in gebruik
voor vervoerdiensten op 31 December 1919.

Pamekasan
Proppo
TIanakan
Galis
Larangan
Pademawoe
Pegantenan
Palengaan
Pakong
Waroe
Batoemar-
mar

Baratlaoet

Handing

Baratdaja

M
■ >

Timoerdaja

It
If

Kangean
Sapöedi

») De cijfer» in de betrekkelijke jaarboeken van het Departement van
UndboQw, Nijverheid en Handel zijn foutief.

O De cijfers in de betrekkelijke jaarboeken van ^ttt Departement van
Landbouw, Nijverheid en Handel zijn foutief.

KLEUR. Het Madoereesche rund is eenkleurig. Zijn
grondkleur is bruin, waarvan de nuances licht-, grijs-, geel-,
donker- en rood-bruin voorkomen. Zwarte dieren wor
den echter ook aangetroffen. Deze laatste zag ik vooral
op het eiland Gili Jang en in sommige desa\'s van het district
Timoerdaja (afdeeling Soemenep). Verder komen ze verspreid
voor. Over het algemeen kan men zeggen, dat zwarte run-
deren bij de bevolking minder gewild zijn. Deze geeft vooral
de voorkeur aan de rood-bruine kleur.

Zoowel bij het mannelijke als het vrouwelijke dier wordt
hetzelfde algemeene baarkleed waargenomen; kleurverschillen,
verband houdende met het geslacht, bestaan dus niet.

Afteekeningen, in de beteekenis, welke men daaraan ge-
woonlijk hecht, komen bij het Madoereesche rund niet voor.
Behalve dat bij de licht gekleurde dieren een .aalstreep zicht-
baar is, vertoont het Madoereesche rund wel op sommige deelen
der lichaamsoppervlakte een lichter baarkleed, dat niet scherp
van de omgeving is gescheiden. Die deelen zijn: de achter-
binnenvlakte der dijen, dc binnenvlakte der schenkels, de
onderbeenen, de onderbuik, de onderborst en de onder- en
bovenlipstreken. Dat lichter gekleurde ringen om de oogen
worden aangetroffen, komt voor.

De neusspiegel, de anus, de kling, de staartpluim en
soms het onderste gedeelte van de scrotaalhuid zijn zwart ge-
kleurd. Overigens is het scrotum licht van kleur.

Vrij djkwijls, vooral bij kalveren, zag ik ter hoogte van
de dwarsuitsteeksels der Icndenwervels rijvormig geplaatste
ronde, licht gekleurde plekjes, ter grootte van een halven
gulden, zooals men die wel bij herten waarneemt. Aan een

dergelijlce kleurschakeering wordt door den Madoerees groote
waarde gehecht. Ook ontmoette ik enkele malen dieren, als
het ware bezaaid met duizenden witte plekjes ter grootte van
een dubbeltje.

Het baarkleed is kort en glanzend; op den bult ziet men
als regel wat ruigere beharing. De voorhoofdskam is dicht
behaard; de staartpluim is mooi en goed ontwikkeld; aan den
voorrand der oorschelpen vindt men enkele lichter gekleurde
borstelige haren.

De huid is fijn en op sommige plaatsen geaderd. Met
uitzondeling van de bovengenoemde lichtere plekken, is ze
donkei gepigmcnteerd.

ALGEMEENE BOUW. Bij de aanschouwing van een
Madoerecsch rund springen in dc eerste plaats de droge bouw
cn de onevenredige verhouding, welke bestaat tusschen de
ontwikkeling van dc voor- en dc achterhand, in het oog. De
eerste is, vooial bij dc echte kerapanstieren, buitengewoon
maar en sterk gespierd. Trouwens de geheele verpleging is,
zooals reeds opgemerkt, erop gericht het voorstel zoo sterk
mogelijk tc ontwikkelen. Kenmerkend zijn verder de geringe
hoogte, de lichte ledematen cn de mooie diepe borstkas.

BOUW VAN DEN STIER. Het hoofd van den stier
is kort, dikwijls wigvormig; het voorhoofd is broed cn vier-
kant, somtijds iets uitgehold. Een lang hoofd, hetgeen meestal
veroorzaakt wordt door een te lang neusgedecltc, wijst op
raswijziging. In het midden van den tusschcn-horcnkam be-
vindt zich een verhevenheid. Het hoofd wordt hoog gedragen.

De horens zijn middelmatig lang cn zwaar (lo a 20 cM.}.
Dc horenstand is zeer verschillend. Dikwijls zijn ze sikkel-
vormig gebogen, terwijl ze iets achterover hellen; ook staan
ze wel recht naar buiten. Met het beoordeeleu van dc kwali-
teit en den stand der horens moet men voorzichtig :djn en
rekenschap houden met dc neiging van den Madoerees om
door besnijden, polijsten en buigen der horens de gewenschtc
gedaante hiervan tc verkrijgen.

De ooren zijn eer klein dan groot en staan recht naar
buiten. De oorschelpen zijn fijn.

De hals is kort en zeer zwaar; de nek breed en goed
gespierd. Het kossum is weinig ontwikkeld. Vooral bij goede
mannelijke dieren puilt de spiermassa op de zijvlakte van
den hals sterk uit.

Vóór de schoft, die in den regel weinig uitsteekt, ligt de
goed ontwikkelde bult. Het komt voor, dat de schoft den
vorm van idif bij den banteng vertoont, d. w. z, hoog is en
plotseUng in den rug overgaat. Ik zag deze afwijking zoowel
bij sterk gedegenereerde dieren als bij exemplaren van overi-
gens uitstekenden bouw.

De rug is lang, recht en breed, evenzoo de lendenen.
Tengevolge van het hoog plaatsen der voorhand en het op-
binden van hoofd is de rug wel eens iets ingezakt.

De borstkas is ruim en wordt omsloten door goed ge-
welfde ribben van flinke lengte.

De schouder is goed gespierd; zijn ligging cn aan-
sluiting laten weinig te wenschen over.

Het kruis is over het algemeen te weinig ontwikkeld;
het is kon en smal en loopt naar achter puntig toe. Daarbij
is het soms iets hellend. Een scherp, hoog. kruis wordt nogal
eens waargenomen,

De staart is lang en reikt tot halverwege de pijp. Hij
is fijn en hoog ingeplant.

De dij staat heel dikwijls te steil, welk euvel soms eeni-
germate gecompenseerd wordt door een flink ontwikkelde
broek.

De ledematen zijn licht en droog. De omvang van
den onderarm, den schenkel en de gewrichten laat veelal
te wenschen over. Bovendien Is de schenkel dikwijls te lang.

De hardheid der klauwen en de vorm van de tus-
schen-klauwspleet zijn veelal voldoende. Minder gewenschte
klauwvormen worden nogal eens aangetroffen, hetgeen onge-
twijfeld in verband staat met onvoldoende klauwverzorging,
welke bij de toegepaste stalverpleging niet achterwege kan
blijven.

Afwijkende standen, zoowel aan de voor- als aan de
achterbeenen zijn geen zeldzaamheid. Fransche stand, koe-
halckig- en sabelbcenigheid worden veelvuldig waargenomen.
Bij de bcoordeelirig van de afwijkingen aan de ledematen
zal men goed doen niet over het hoofd te zien, welke zware
eischen, vooral aan de achterbeenen, bij het rennen worden
gesteld. Ook het te jong gebruiken van runderen voor land-
bouvv\'werk zal het optreden van deformiteiten, o. a. aan het
spronggewricht, zeker bevorderen.

BOUW VAN DE KOE. De koe is veel lichter van
bouw dan dc stier en daarbij veel kleiner.

Maar hoofd is ih verhouding langer dan dat van het
mamiclijke individu; daarnaast is het smaller. Duidelijker dan
bij den stier ziet men bij het vrouwelijke rund in de mediaan-
lijn in den hoornkam een beenknobbel, die naar beneden toe
langzaam uitloopt. Bedoelde knobbel is soms 2 cM. hoog,
2^3 cM. breed en 5 :l 6 cM. lang. Het wil mij voorkomen,
dat de knobbel het sterkst ontwikkeld is bij de hoornlooze
exemplaren, welke men sporadisch onder de vrouwelijke run-
deren aantreft. \' Meestal is het hoofd recht; rams- en snoeks-
hoofden zijn echter geen zeldzaamheid.

De horens van de koe zijn fijn cn kort-(tot 10 cM.),
in sommige gevallen slechts rudimentair ontwikkeld. Hoewel
verschillende horenstanden kunnen voorkomen, liet men de
horens dikwijls een weinig naar voor- boven gebogen met
de punten naar binnen gericht.

De schoft is weinig ontwikkeld; evenals bij den stier
wordt bij het vrouwelijke dier somtijds een „bantengschoft"
waargenomen.

Vóór de schoft wordt steeds een verbreeding aangetrof-
fen. Bij enkele zeer goede exemplaCren, welke bovendien in
uitmuntenden voedingstoestand verkeerden, zag ik een flink
ontwikkelden bult, echter van veel geringeren omvang dan
bij den stier. Bij deze koeien was tevens een belangrijke
vetophooping aan de punt van het sternum aanwezig.

De uier is weinig ontwikkeld en in den regel weinig
behaard. Hij is, met inbegrip van de spenen, licht van kleur.
Het aantal uierdeformiteiten is niet gering. Van rnelkaderen
en melkspicgel vak zoo goed als niets te bespeuren.

RASFOUTEN. Als rasfouten van het Madoereesche
rund zou ik willen noemen de minder ontwikkelde achterhand,
de lichte ledematen en den slechten stand in de achterbcenen.

LICHAAMSMATEN. Het Madoereesche rund \'is, zoo-
als gezegd, klein. Stieren met een schofthoogte van 1,17
a 1,18 Meier komen veelvuldig voor. Voor de premiestieren,
wr;arover later, was de mimmumhoogte op 1,20 Meter ge
steld. Het mecrcndeel hiervan was echter hooger. Verschil-
lende exemplaren waren 1,26 ä 1,27 Meter, welke maten wel
geen uitzondering, echter ver boven dc gemiddelde zijn. Zelfs
heb ik stieren met een schofthoogte van 1,35 Meter aange-
troffen. Sonmügt hiervan vertoonden naast een goeden,
evenredigen bouw een zuiver type. Bij de meeste der hooge
dieren ecliter werd de buitengewone hoogte veroorzaakt door
te lange ledematen. Vertoonen de hooge dieren bovenvlien
afwijkingen in kleur en lichaamsv.ormen, zoo bestaat cr m.
1. geen twijlel, dat men hier met kruisingsproducten te doen
heeft. (z\\e invoer).

Naar mijne ondervinding hebb\'en de b\'est geproportio-
neerde ]\\ladoereesche stieren een schofthoogte vaa 1,25
Meter. De gemiddelde hoogtemaat van een volwassen stier

De Madoereesche koe meet van 1,09 tot 1,22 Meter.
Men kan zegen, dat exemplaren- boven 1,17 Meter zeldzaam
zijn. Bovendien lijden verschillende dieren boven laatstge-
noemde maat aan onevenredigen bouw. De beste koeien trof
ik aan onder de dieren met een schofthoogte van 1,15 \'Me
ter. De gemiddelde hoogte van een volwassen Madoereesche
koe zal zijn te stellen op 1,14 Meter; die van een 2 3
jarige vaars op ongeveer 1,10 Meter.

LICHAAMSGEWICHT. Hoewel er stieren worden
aangetroffen, die levend 400 Kg. en meer wegen, zoo behoort
dit toch tot de zeldzaamheden. Het gemiddelde gewicht van
een volwassen stier zal ongeveer 300 Kg. bedragen.

Het hoogste gewicht, dat ik bij een Madoereesche koe
constateerde, was 290 Kg. Dit is echter ver boven het ge-
middelde, dat 175 ä 200 Kg. zal zijn.

\'t Hoen geeft een tabel, waaruit kan blijken hoe de
verhouding is tusschen het levend gewiclit en de verkregen
hoeveelheid vleesch en beenderen. Weliswaar betreffen de
cijfers Javaansche runderen; voor Madoereesche runderen zub
len ze ongeveer dezelfde zijn.

AARD. Het Madoereesche rund is zeer goedaardig,
somtijds wat schuw. Hoe Leon kan schrijven „over het alge-
meen is het Madoereesche rund noch goedaardig noch tam
te noemen" is mij dan ook een raadsel. Zelfs onder de oude
stieren zag ik slechts enkele malen een werkelijk kwaadaardig
exemplaar, dat meestal opviel door de uitpuilende oogbollen.
Schoorel vermeldt omtrent het karakter van het Madoereesche
vee het volgende: „Een groote factor voor den goeden voe-
dingstoesia.id der Madoereesche sappies over \'t algemeen is
de zachtzinnige geaardheid dezer dieren. Men kan zelfs als
Europeaan deze dieren overal belasten, ze laten zich streelen
en trachten niet uit te wijken, noch nemen een aanvallende
houding aan, wanneer men hen nadert. De blik is rustig en
zachtaaulig."

Het heeft verder een levendig temperament en is vlug
in zijn bewegingen. Trouwens hoe zou het dier anders vooi
de stierenrennen te gebruiken zijn. Bovendien zijn zijn uit-
houdings- en doorzettingsvermogen groot.

Het Madoereesche rund is zeer sober. Niet alleen dat
bijna alle voedsel wordt genuttigd, doch ook zijn voedingstoc-
stand blijft bij werkelijk zeer schamele voeding voldoende.

Dat het Madoereesche rund weinig vruchtbaar is, is
een dikwijls gehoorde bewering. Of zij juist is, valt m. i.
moeilijk uit te maken, omdat een groot aantal omstandighe-
den voorhanden is, welke het geboortepercentagc ongunstig
bemvloedcn. Ik noem sléchts het niet geregeld laten dekken
der koeien, het zoogen van het jong e. d. Afwijkingen aan
dc uitwendige genitaliën, zoomede colpitis granulosa worden
echter veelvtildig waargenomen. Ook zal een te overmatige
voedingstoestand <nie\'t zelden het optreden van drachtigheid
tegengaan.

De stérfte onder* het rundvee op Madoera is zeer ge-
ring (nog geen 0,50/0). Op Java schijnen de Madoereesche

runderen echter minder goed te gedijen. Zoo deelt \'t Hoen
mede, dat in 1893 op de suikeronderneming Klampok (resi-
dentie Banjoemas) 100 Madoereesche stiéren werden geïm-
porteerd ten behoeve van het riettransport. Het duurde niet
lang pf deze dieren vermagerden en kwijnden langzamerhand
geheel weg, zoodat er na verloop van ruim een jaar geen enkei
exemplaar meer over was.

In het jaarboek van het Departement van Landbouw
over 1909 lezen we voorts: „Ook het Madoereesche vee, hoewel
minder gevoelig dan het Balineesche, is op Java meer aan
ziekten onderhevig dan het Bengaalsche. Van de sedert 1905
in de afdeeliftg Soemedang geimporteerde Madoereesche
koeien, totaal 1395 stuks, stierven er n. 1. tot op ultimo 1909
349 of procentsgewijze ih de verschillende jaren afzonderlijk:

Het laatste jaar was zeer ongunstig door het epizoötisch
optreden van mond- en klauwzeer" cn „Het verschil in sterfte
tusschen Bengaalsch cn Madocreesch vee bleek ook hier weer
r.prekend. In dc afdeeling Soemedang werden nl. verstrekt
10 Bcngaalschr. cn 18 Madoereesche stieren. V^an dc eerste
stierf er tot heden geen enkele, terwijl van dc Madoereesche
cr reeds ó bezweken."

In het jaarboek van 1911 vinden wc het volgende ter
zake opgeteekend: „De op het cil;ind Java verstrekte stieren
liieldcn zich, uitgezonderd dc Balineeschc in Rembang, over
het algemeen zeer goed cn was het sterftecijfer betrekkelijk\'
laag tc noemen." Het bedroeg

van de Bengaalschc stieren per jaar 2V- o/o
van dc Australische en Hollandsche „ 2
van dc Madoereesche „ 2«/* 0/0

Onder het in 1913 in de residentie Pekalongan inge-
voerde Madoereesche vee moeten weer betrekkeUjk hooge
verliezen geleden zijn.

Ook buiten Java schijnen de ervaringen, opgedaan met
Madoerecsch vee, niet gunstig. Tenminste in het verslag van
den burgerhjken veeartsenijkundigen dienst over 1913 lezen
we, dat op de emigratiekolonie Gedong Tataän in de residen-
tie Lampongsche dis\'tricten iïi 1913 van de 118 Madoereesche
koeien er 30 wegens ziekte werden geslacht.

De verhoogde sterfte buiten Madoera zal m. i. zijn toe
te schrijven aan vormen van bloedziekten, welke op Madoera
niet voorkomen en waartegen het Madoereesche vee geen
immuniteit bezit, doch vooral aan de minder goede verpleging,
welke de runderen elders genieten, waartegen de in dit opzicht
verwende Madoereesche dieren niet bestand zijn.

TANDWISSELING. De tijdstippen, waarop de melk-
tanden door blijvende zijn vervangen, wordt voor het Indische
rund van verschillende zijden verschillend opgegeven. Dit
zal kunnen blijken uit het volgende overzicht:

Mijn nasporingen ten aanzien van de tandwisseling bij
Het Madoereesche rund toonen aan, dat de opgave van \'t Hoen
met de werkelijkheid overeenstemt.

GEBRUIK. Het Madoereesche rund is een trck-
slachtdier. Zijn bouw en temperament maken het zoowel vooi
landbouw- als transportdiensten zeer geschikt, al zal niet ont-
kend kunnen worden, »dat grootere rassen met zwaardere bee-
nen meer kracht zullen kunnen ontwikkelen.

Als slachtdier is het gewilder dan welk ras in den In-
dischen Archipel ook. Niet alleen omdat het vleesch in vol-
doende hoeveelheid oplevert, doch vooral omdat dat product
van bekend goede kwaliteit is.

De melkopbrengst van het Madoereesche rund is al zeer
gering. Zij bedraagt niet meer dan 2,5 ä 3 Liter en dient
A celal uitsluitend voor de voeding \\an het jong. Enkele melk-
monsfers, welke onderzocht werden, bleken een hoog vet-
gehalte te hebben (5^6 ö/o). Uiteraard kunnen uit dat gering
aantal onderzoekingen geen conclusies betreffende den vet-
rijkdom in \'t algemeen worden getrokken.

KASVERBETERAAR. Als rasverbcteraar is de Ma-
doerees in vcj schillende streken van den Indischen archipel
geimporteerd. Naar aanleiding van het door mij persoon-
lijk ter zake waargcnomene, ben ik overtuigd, dat de Ma-
doerees het in deze van den Balinees wint. De door eerstge-
noemde verwekte kalveren zijn evenrediger gebouwd en vooral
niet kleiner dan de producten, welke een Balineeschen stier
tot vader hebben. Natuurlijk winnen de afstammelingen van
Bengaalsche stieren het van die van eerstgenoemde rassen in
grootte en massa.

Naar mijne mcening moet men daarom in streken, waar
men vecvcrbctering door middel van kruising moet en kan
beoefenen, dan ook geen Madoerccsch vee invoeren, doch zoo-
danige rassen, welke een kruisingsproduct opleveren, dat beter
aan de vraag beantwoordt, alzoo meer massa heeft. Dat dc tc
gebruiken fokdieren van dergelijke rassen vooraf onderzocht
moeten zijn op hun fok- en raszuiverheid, zoomede, dat door
proefkruisingen het resultaat der fokkerij moet zijn nagegaan,
acht ik\' vanzelfsprekend.

TYPE. In het type van den Madoereeschen stier be-
staat nog eenige verscheidenheid. Men kan zeggen, dat stie-
ren met de zwaarst ontwikkelde voorhand vooral in de afdee-
ling Soemenep worden aangetroffen. E^n meer evenredig ge-
vormd dier vindt men aan de Noordkust o. a. in de districten
Ketapang en Sepoeloe. Een scherpe scheiding tusschen de
beide typen en de streken, waar ze worden aangetroffen, be-
staat echter niet.

districten Manding en Baratdaja der afdeeling Soemenep en
in het district Waroe der afdeeling Pamekasan. De koeien
zijn het slechtst in de districten Sepoeloe (afdeeling Bang-
kalan) en Kedoengdoeng (afdeeling Sampang).

De runderen op Sapoedie zijn van een licht type, terwijl
op Kangean meer dan elders afwijkingen, die op verwantschap
met den bant eng wijzen, worden waargenomen.

HET MADOEREESCHE RUMD TEN OPZICHTE VAN DE OVERIGE
INHEEMSCHE RUNDEREN VAN NEDERLANDSCH OOST-\'NDIÊ, ZOOMEDE

BALINEESCHE RAS. Dc inlieemschc runderen van
Nederlandsch Oost-Indic zijn te verdeden in 2 groepen, welke
zoodanige verschillen vertoonen, dat van twee rassen kan wor-
den gesproken. Het eene, het Balineesche ras, v.jrtoont vrij-
wel ongewijzigd het type van den banteng (bos sundaicus).
Het wordt aangetroffen in de residentie Bali en Lombok, van
waar het naar verschillende streken van Java en de buiten-
gewesten, O. a. Soemba en Nicuw-Guinea is overgebracht. Du
dieren van dit ras zijn opvallend uniform en geven bij dc
kruising met andere rassen blijken van groot overervingsver-
mogen. De verschillen met het Madoereesche rund zijn velerlei:

De Balineesche stier is meestal zwart of zwartbruin, de
koe daarentegen rood of lichtbruin. Dc laatste is in het bezit
van een aalstreep. Kenmerkend zijn de afteekeningen, die
zich vanaf den staartwortel op de achtcrvlakte van de dijen
in den vorm van twee segmenten, aan de bovenlip als een
witte streep en aan dc ledematen als „hoog wit been" voordoen.
De rifteekcningcn zijn scherp omschreven en, voor zoover nog
niet gezegd, wit van kleur. De os vertoont de kleur van dc
koe. Zelfs wanneer castratie bij het volwassen dier wordt toe-
gepast, is in ongeveer een half jaar tijds het donkere haar-
kleed door een lichter vervangen.

Bij oude stieren vormt zich om dc basis der horens
een verhoornde ring. De huid op de tusschcn-hoornkain is
weinig of niet behaard, verdikt en grijs van kleur. In die
huid treedt eveneens hoornvorming op, waardoor op lateren
leeftijd een hoornige brug tusschen dc horenbases voorhanden
is. De staartpluim is minder mooi ontwikkeld.

Het hoofd van den stier bezit zijn grootste breedte tiis-
scheu de horenbases. De profiellijn is recht oï iets concaaf.

De hovend zijn langer (25 a 30 cM.). Zij zijn matig sterk
gebogen en loopen eerst een weinig buitenwaarts en naar
achter, daarna naar boven en naar buiten (bij den banteng
Slaan de punten meer verticaal gericht; dc horens van dezen
zijn zwaarder). De afstand tusschen de punten bedraagt
45 a 65 cM. De horenstanden zijn vrij uniform. Het hoofd
wordt minder hoog gedragen.

De hals is leelijk. Bij de aanzetting van het hjofd is
hij smal, bij den overgang in de borst daarentegen zeer breed.

Hij is langer en veel minder gespierd. Het kossum is
langer en strekt zich tot iaan de navelstreek uit.

Dë schoft is hoog en zeer lang. Dit wordt veroorzaakt
door de sterk ontwikkelde spinaaluitsteeksels van den 2en tot
den loen of iien rugwervel, welke uitsteeksels weinig in lengte
verschillen. Daarna gaat dc scho.^t plotseling in den korten,
krachtiger! rug over, waaraan zich korte, breede lendenen
aansluiten.

Bij de koe is het minder duidelijk zichtbaar, dat het
hoofd tusschen de horenwortels de grootste breedte heeft.

Haar horens zijn fijn en kort, daarbij nagenoeg recht.
Ze staan naar hoven-achter, terwijl de punten riaar binnen zija
gericht. Deze horenstand komt vrij algemeen voor.

Maakt de Balineesche stier een imponeerenden indruk,
dit is met de koe allerminst\'het geval. Haar lichte bouw, haar
lange dunne hals geven aan het dier een hertachtig voorkomen.

Wal betreft het karakter, vooral onder de oude Balinee-
sche stieren komen kwaadaardige exemplaren voor. Het al-
gemeen toepassen op Bali van de castratie, welke door de be-

voiking eerst op ongeveer vierjarigen leeftijd wordt uitgc-
vf;erd, heeft dan ook in de eerste plaats ten doel de dieren
handelbaarder te maken.

Zijn bouw doet het Balineesche rund .ninder geschikt
schijnen voor trekdier. Toch bewijst het als zoodanig goede
diensten. Op de suikerfabrieken in de buurt van Modjokerlo
bijv. en ook bij de gemeentereiniging op Soerabaja zijn met
Bali-ossen als trekmatcriaal gunstige resultaten bereikt.

Het vleesch is minder gewild. In den volksmond heet
het, dat het een muskuslucht verspreidt. Ik ben niet in de
gelegenheid geweest de juistheid van deze bewering te onder-
zoeken. Hci komt mij echter voor, dat zij een fabel is.

M.^DOEREESCH-JAVAANSCH-SL\'MATRAANSCHE
RAS. Het tweede ras is tc beschouwen als een uisschenvorm
tusschen den zebu (bos indicus) en den bos sundaicus. Evenals
llc eerstgenoemde bezitten de mannelijke individuen een min
of meer duidelijken bult; bij de vrouwelijke o.xemplarcn is
deze in den regel slechts rudimeiUair voorhanden.

Op verwantschap met den banteng zouden wijzen dc over-
ecnkorist in schedelvorm, speciaal van het voorhoofd, (Duerst
r.cemt het standpunt in, dat de vorm van den schedel hoofd-
zakelijk door de richting cn de zwaarte der horens v/ordt be-
paald en dat deze eigenschappen in sterke mate van liet kli-
maat afiiankclijk zijn; schcdelovereenkomst zou dus alleen
wijzen op dc inwerking van gelijksoortige klimatologische in-
vloeden) de lichter gekleurde lichaamsdeelen en de eigen-
aardige lange schoft, welke bij sommige exemplaren wordt
aangetroffen.

\\\'\'an dit ras zijn 3 slagen tc onderscheiden, nl. het Ma-
doereesche, het Javaansche en het Sumatraansche veeslag,
welke, naast kleine verschillen, in alle opzichten groote over-
eenkomst vertoonen. Waar deze verschillen bovendien voor-
namelijk zijn toe to schrijven aan de inwerking van afwijkende
uitwendige factoren, zal men m. i. goed doen ic spreken van

éen ras, nl. het Madoereesch-Javaansch-Sumatraansche en de
Madoereesche, Javaansche en Sumatraansche runderen te be-
schouwen als tot dat ras behoorende veeslagen. Waar deze
slagen oorspronkeUjk werden aangetroffen, zeggen de namen
reeds.

Wat betreft de raseigenschappen, hieromtrent wordt
in „de Teelt van Cultuurrassen" vermeld, dat de bult bij het
Sumatraansche slag het sterkst, bij het Madoereesche het minst
ontwikkeld is. Daarentegen zouden de lichter gekleurde huid-
deelen bij het Madoereesche rund het duideUjkst, bij het Suma-
traansche het minst zichtbaar zijn.

Afgaande op de beschrijving van dc Does en op mon-
delinge mededeclingen van collega Sperna Weiland lijkt mij
deze uitspraak ten aanzien van het Sumatraansche rund juist.

JA^\'AANSCHE VEESLAG. Wat het Javaansche rund
betreft, zoo meen ik, dat bij dit slag tegenwoordig de bult
minder sterk ontwikkeld is dan bij het Madoereesche. De ge-
heele voorhand van het eerstgenoemde veeshg is trouwens
minder zwarnr. Hoe zou het ook anders kunnen? Immers
de geheele veehouding en verpleging op Madoera zijn erop
gencht het voorstel in omvang te doen toenemen en het hoofd
hoog te doen houden. Het Javaansche rund draagt zijn hoofd
dan ook minder hoog. Hierdoor en doordat de hals minder
gespierd is, lijkt hij langer. Ontegenzeggelijk maakt het Ja-
vaansche rund een meer evenredigen indruk.

\\^olgens Krediet bestaat er ook een verschil tusschen
de hoofdaanzetting bij de beide slagen. De kruin of hoorn-
wrong sfeekt bij het Madoereesche rund naar boven achter
over den nek uit. zooals bij den zebu steeds vrij sterk wordt
waargenomen. Bij het Javaansche is dit niet ..)f veel minder
sterk het geval^ en bestaat in dit opzicht meer overeenkomst

Meer dan het Madoereesche heeft het Javaansche rund
van beFmettelijke veeziekten en andere ongunstige factoren

te lijden gehad. Het steeds verkoopen van de beste individüerl
voor iransportvee en de slachtbank en het gebruiken van de
onverkoopbare inferieure dieren voor de voortteling hebben
uit den aard der zaak een achteruitgang van het slag ten ge-
volge gehad (de Javaan is nog slechter veeteler dan de Madoe-
rees). Minder goede voeding en verpleging dan op Madoera
hebben hierbij ook haar invloed doen gelden. Al deze toe-
standen zullen door de toename van de bevolking cn de uit-
breiding der Europeesche cultures nog verergerd zijn.

De inheemsche runderen, welke men tegenwoordig op
Java aantreft, zijn voor een groot deel dan ook lioogbcenige,
platribbige, fijne dieren, met een lang hoofd, met tc grove of
rudimentaire horens, smallen, langen hals, scherpen rug,
smalle lendenen en een kort, smal, puntig kruis. De ledematen
zijn zeer licht en vertoonen dikwijls afwijkende standen; de
huid is zeer dun en fijn behaard.

\\\'an dc betere dieren kan men bijna met zekerheid zeg-
gen, dat zij niet raszuiver zijn en het product van kruising mot
Bengaalsch, Australisch of Hollandsch vee. In tegenstelling
met Madoera en Bali, waar de veeihiport steeds van weinig
beteekenis is geweest, is op Java een groot aantal dieren van
dt meest uiteenloopcnde rassen ingevoerd.

Vormveranderingen o. a. van de ooren, wijziging van de
kleur, het optreden van afteekeningen, zwaardere ledematen,
langere, weinig glanzende beharing verraden veelal hot uit-
heemsche bloed.

Ook hel Balineeschc rund zal niét hebben nagelaren do
veelvormigheid van het Java-vee te verhoogen.

SUMATRAANSCHE VEESLAG. Van het Sumatraan-
sche ru ul, dat in de Karolanden wordt aangetroffen, geeft
de Does een uitvoerige beschrijving. Wanneer men deze leest
valt de sprekende gelijkenis van dit dier met het Madoercesch-
Javaansche rundonmiddellijk op. De Sumatraansche runderen

scHijnen alleen wat kleiner tè zijn. Tenminste in „de Teelt van
Cültuurrassen" wordt voor goed ontwikkelde stieren een
schofthoogte van 1,05 tot 1,23 Meter, voor koeien een van
I tot 1,15 Meter opgegeven. De Does laat niet na op die
geringe hoogte te wijzen er aan toevoegende, dat „deze buiten
kijf aan de onverstandige wijze ligt, waarop de fokkerij wordt
gedreven, want dat het dier ook tot behoorlijke afmetingen
kan opgroeien, bewijzen de enkele mooie stieren, die men toe-
stond tot den staat van volkomen wasdom te kom.en. Zoo
trof ik er aan, die naar schatting 1,30 M maten." .A.ls factoren,
die de fokkerij ongunstig beïnvloeden, noemt de Does:

2. In de landbouwstreken is niet altijd voldoende voedsel
te vinden om eenige uitbreiding van beteekenis van den vee-
stapel toe te staan.

3. De veebezitters, vooral de kleine, verzilveren, naar het
n ij schijnt, te gaarne hun dieren.

4. Het herhaaldelijk heerschen van veeziekten in sommige
streken berokkent ook den runderstapel schade (hierin is na
1907, het jaar waarin de Does zijn rapport schreef, verbetering
gekomen). .

Penning beschouwt het Bataksche rund als een afzonder-
lijk type naast het Sumatraansche. Het zou lichter van bouw
zijn dan het laatstgenoemde en meestal donkerbruin of zwart
van kleur.\' Deze scheiding is m. i. irrationeel. Onder het
Madoereesche vee komen dergelijke exemplaren ook voor, ter-
wijl Penning zelf op deze verschillen bij de runderen in de
verschillende streken van Java wijst. In een groot gebied als
Sumatra zullen de huisdieren der verschillende streken altijd
eenige verschillen vertoonen.

Dc volgende tabel, overgenomen uit „de Teelt van Cul-
tuurrassen" geeft een overzicht van de maten van de ver-
schillende Indische runderen.

AFSTAMMING. Omtrent de afstamming van\'het Ba-
lineesche rund bestaat geen verschil van meening. .-Mgemeen
wordt dit ras beschouwd als rechtstreeks afstammende van
den bos sundaicus. De geringe verschillen met dit dier kun-
nen zonder bezwaar op rekening van de domesti(;agc worden
geschreven.

Anders is het gesteld met het Madoercesch-Javaansch-
Sumatraanschc ras, over welks oorsprong verschillende hypo-
thesen bestaan. Om deze te kunnen beoordeelen, lijkt het mi\'
niet ondienstig na te gaan, welke standpunten ten aan/.ieu van
de afstamming van het Aziatische huisrund in het algemeen,
worden ingenomen.

Keiler en vrijwel hij alleen, beschouwt den bos sun-
daicus als den uitsluitenden stamvader van (het Aziatische huis-
rund. Bij het opsporen van het stamvaderschap bepaalt ge-
noemde onderzoeker zich tot dc in Azië in het wild levende
runderen. Den bos priihigcnins meent hij buiten beschouwing
te kunnen laten. Hierover schrijft hij het volgende: „Ebenso
sicher ist es, dass diese formenreiche Rindergruppc von der

Stammform dos Bos primigcnius abgelöst werden muss nnd eine
gr.nzlich verschiedene Herkunft besitzt. Schon tiergeographische
Gründe weisen mit Nachdruck darauf hin, denn die Zehurindei
tauchen als Ik-gleitcr des Menschen frühzeitig in Gebieten auf,
in denen der Ur entweder ganz fehlte oder nur schwache Be-
fciände aufwies."

Bij de beoordeeling der in het wild levende runderen
worden de bos of poephagus grunniens en de bos gavaeus,
als hebbende 14 paar ribben van de verwantschap met het
huisrund uitgesloten. De bos gaurus\'heeft wel 13 paar j ibben,
echter eeu geheel anderen schedelvorm. Groote overeenkomst
in schedel en ook in horenstand meent Keiler echter :c kunnen
aanwijv.en bij den bos sundaicus en wel voornamelijk bij het
vrouwelijke individu. Bovendien acht hij zich gerechtigd van
dit dier het volgende te beweren: „Schon die grosse Vjiria-
tionsfahigkeii dieses Wildrindes bildet ein merkwürdiges
Korrelat zur zahmen Form, die bezüglich ihrer Formenbiegsam-
keit die Primigenius-Abkömmlinge ausserordentlich über-
trifft." Meergenoemde schrijver acht het dus mogelijk, dat
de fange hooge schoft van den banteng zich tot oen bult,
welken men bij den zebu aantreft, kan omvormen en dat hierbij
alleen uitwendige factoren een rol spelen.

De mcening van Keiler wordt door Duerst, Hilzhcimer
e. a. bestreden. Duerst ontkent niet alleen de overeenkomst
in schedcivorm tusschen banteng en huisrund, doch wijst zelfs
op groote verschillen in het achterhoofd, terwijl Hilzhcimer
het denkbeeld oppert, dat de door Keiler bestudeerde schedel
niet van den bos sundaicus, doch van een kruisingsproduct,
afkomstig zou zijn. Hilzhcimer is voorts van meening,\'dat
er geen aanwijzi^ig bestaat, dat in de tijden, dat het huisrund
voor het eerst wordt aangetroffen, in het verbreidingsgebied
van den banteng reeds eén zoodanigen beschavingstoestand
was bereikt, dat aldaar van huisdiervorming sprake was.

in tegenstelling met Keiler gaat Duerst bij de afstam-
ming van het Aziatische huisrund uit van de praehistorische
vormen. IHj beschouwt den door Rütimeijer in de groep der
bibovincn ondcrgebrachten vak, gayal, gaur en banteng als
gemodificeerde taurincn of bisontincn.

Als oudste stamvorm der taurincn wordt aangenomen
de bos planifron.s Lydekker, gevonden in het mioceen en
plioccen van de Siwalische heuvels bij het Himalayagebergte,
Volgens Duf.rst is de bos acutifrons Lydekker, welke in de-
zelfde lagen werd aangetroffen, niet anders dan een ge-
wijzigde bos planifrons.

Ken andere fossiele vorm is de bos namadicüs Falconer
cn Cau:ley, gevonden in het plcistoceen van het Narbadadal.
Deze vorm, welke als idcntisch met den bos primigenius Bo-
j,anus is te beschouwen, is in verschillende spreken van Azië
aangetroffen. Zoo heeft Duerst hem gevonden in de opgra-
vingen te Anau (Turkistan) cn hem genoemd bos macroceros.

Duerst en aanhangers beschouwen nu den bos primi-
grnius asiaticus, ook wel genoemd bos namadicüs of bos
macroceios als den stamvader van het Aziatische huisrund.

Beschouv.\'cn wij de boven ontwikkelde rheoriën in ver-
l)and met het Madoereesch-Javaansch-Sumatraanschc runder-
ras, dan doet het weinig ter zake welke zienswijze de juiste
is. Zoowel met de opvatting van Keiler als met die van
Duerst en aanhang toch kan duidelijk worden aangetoond,
dat het genoemde ras niet geheel op Nederlandsch-lndischen
bodem kan zijn ontstaan.

Nemen wc de juistheid van de Kellersche theorie aan
cn gaan wc uit van de veronderstelling, dat meergenoemd ras
een product is van Nederlandsch-Indischen bodem, dan zou
hieruit moeten \\olgen, dal de bos sundaicus zich op Bali
vrijwel ongewijzigd heeft voortgeplant, terwijl hij zich op het
nabije ALadocra, Java en Sumatra lot een zebuachtig rund
zou hebben omgevormd. Dit nu is niet aan Ve nemen. Waar

genoemde gebieden zoo dicht bij elkaar liggen, mag nieil
m. 1. veilig concludcercn, dat de uitwendige omstandigheden
aldaar gehjk zijn, tenminste niet zoo sterk uiteenloopen, dat
dc %crschiilendc habitus van het Balineesche cn het Ma-
docreesch-Javaansch-Sumatraanschc ras hierdoor veroorzaakt
zou kunnen worden.

Bij het aanvaarden van het standpunt van Duerst ligt
het m. i. voor de hand\' na te gaan of de bos primigenius asia-
ticus ook in Nederlandsch-Indië is opgegraven. Dit nu is
niet het geval. Duerst vermeldt wel,\' dat Martin hem in het
pHoceen van J.iva heeft gevonden, doch deze medeclceling
moet op een vergissing berusten. Tenminste in Martin\'s „Un-
sere Palaeozoölogische Kenntnis von Java" wordt van die vondst
niet gerept. Trouwens op de kaart, die in het werk van
Ducrsr „Animal remains from the excavations at Anau" voor-
komt, staat Nederlandsch-Indië niet aangegeven als gebied,
waar restes van den uros zijn aangetroffen. Bovendien kan
worden aangenomen, dat de toestanden in den Indischen Ar-
chipel in den tijd, dat de huisdieren voor het eerst optraden,
wel z66 geweest zullen zijn, dat dit gebied reeds daarom
aan de huisdiervorming geen deel heeft kunnen nemen.

Invoer van zebu\'s zal dus hebben plaats gehad. De
vraag rijst thans, wanneer en door wie deze is geschied. Hierop
wordt veelal geantwoord, dat het de Hindoes zijn geweest,
die bedoeld rund naar Nederlandsch-Indië. hebben meege-
bracht.

Om de juistheid van deze bewering te kunnen toetsen,
mogen hier enkele historische gegevens volgen, welke ik aan
de bereidwilligheid van Professor. Dr. N. J. KROM te LEI-
DEN te danken heb.

De Hindoes, die naar Nederlandsch-Indië zijn uitge-
weken. bewoonden oorspronkelijk een tweetal streken, gele-
gen in hel Zuidelijk binnenland van Voor-Indië. Van hieruit

hebben zij zich waarschijnlijk begeven naar een gebied aan
de kust van Coromandel, ongeveer ter hoogte waar thans Ma-
dra^ ligt. Het was vanuit deze landstreek, dat relaties, voor-
namelijk op handelsgebied, met Nederlandsch-Indië werden
aangeknoopt. Dit land was dus aan de Hindoes niet vreemd
cn het hoeft daarom geen verwondering te wekken, dat, toen
politieke redenen hen noopten een andere woonplaats te kiezen,
zij zich begaven naar Nederlandsch-Indië, dat zij kenden eu
waarvan zij wisten, dat zij daar goed ontvangen zouden worden.

Omstreeks het begin van onze jaartelling zijn de Hin-
does ongeveer gelijktijdig op Sumatra, Java en Bali aange-
komen. Ze hebben uiteraard moeten reizen met vaartuigen,
waaruit reeds kan volgen, dat de Hindoeinvasie niet moet
worden beschouwd als een volksverhuizing, waarbij groote
drommen volks zich met hun hecle hebben en houden over
een meer of minder grooten afstand verplaatsen. Veel meer
draagt zij het karakter van een immigratie, welke ook in
onzen tijd soms nog plaats heeft en die thans evenmin ge-
paard gaat met algehecle medcvocring van have en goed,
vooral niet in die gevallen, waarin het nieuwe land bekend is.

BehRlve naar Nederlandsch-Indië heeft een deel dor
Hindoes zich begeven naar Achtcr-Indië. Er bestaan aan-
wijzingen, die doen vermoeden, dat, behalve over zee, vanuit
Ac))ter-Indië Hindoestammen in Ncderlandsch-lndië zijn l?in-
ncngcdrongen. Vast staat, dat tusschen dc Hindoevorslcn
van Java met hun ranggenooten in Achtcr-Indië betrekkingen
werden onderhouden, welke zoo innig zijn geweest, dat over
cn weer huwelijken werden gesloten en dat in het algemeen
dc Hindoebeschaving van Achtcr-Indië geheel gelijksoortig
was aan die van Java.

De Hindoe.c hebben zich op Java vermengd tot Hindoe-
Javanen. Deze zijn o. a. doorgedrongen tot Bali, waar zij de
daar gevestigde Hindoes aan zich hebben onderworpen.

Bij hu?i eerste komst op Java vonden de Hindoes aldaar
een vrij hoog ontwikkelde bevolking. Volgens Brandes kende
deze reeds:

Hoewel latere onderzoekingen de juistheid van enkele
dezer punten hebben doen betwijfelen, bevestigden zij, dat de
door de Hindoes aangetroffen bevolking reeds op een vrij
hoog en trap van beschaving moet hebben gestaan.

Als bewijs, dat de Hindoes de zebu\'s hebben medege-
voerd naar Nederlandsch-Indic, vindt men veelal opgegeven,
dar op de Hindoemonumenten, welke men, vooral in Mid-
den fava, nog veelvuldig aantreft, steeds de zebu staat afge-
beeld.

Van de juistheid van deze bewering heb ik mij, wat be-
treft den Boroboedoer, kunnen overtuigen. Hieruit echter de
conclusie te trekken, dat de Hindoes den .icbu hebben mee-
gebracht, lijkt mij al zeer ongemotiveerd. Hoogstens zou ik
hieruit dc gevolgtrekking willen maken, dat de Hindoes den
zebu kenden. Weet men echter, dat, volgens Professor Krom,
het voornaamste kenmerk van de reliëfs van den Boroboedoer
is, dat zij een afspiegeling zijn van de toestanden op Java
op het oogenblik, dat het kunstwerk werd gewrocht, dan kan
men een stap verder gaan en besluiten, dat in den tijd, dat

\\\'an de monumenten, welke op Sumatra, en Bali wor-
den aangetroffen, zijn Professor Krom geen afbeeldingen van
runderen bekend. Wel besta?.n op die eilanden, evenals op
Borneo, oude losse steenen beelden, welke alle het buitrund
voorstellen. Deze beelden houden verband met den Hindoe-
godsdienst en bewijzen m. i. daarom alleen, dat de Hindoes
hun ideëele rund, overal hebben meegenomen.

Dat dc Hindoes de zebu\'s naar Nederlandsch-Indië heb-
ben gebracht, komt mij onwaarschijnlijk voor cn wel om dc
volgende redenen:

1. Zij kenden Nederlandsch-Indië en wisten dus, dat
daar een huisrund werd aangetroffen.

2. De wijze, waarop de Hindoes hoofdzakelijk hebben
gereisd, liet de overbrenging van vee in eenigszins grooten ge-
tale niet toe, nog daargelaten of het aantal geimmigreerde
Hindoes wel zoo groot is geweest.

3. De zebu heeft, in tegenstelling met elders, zijn stem-
pel niet gedrukt op het rund van Bali.

Lang voor onze jaartelling heeft echter een andere in-
vasie in Nederlandsch-Indië plaats gehad, die in zijn aard een
zuivere volksverhuizing was. Ik bedoel het binnendringen
der Maleisch-Polynesischc volkeren. Dat deze afkomstig wa-
ren uit Achter-Indië, wordt tegenwoordig algemeen aange-
nomen. Wanneer die volksverhuizing heeft ])laats gehad, is
niet met juistheid bekend. Wel weet men, dat dc Malaio-
I\'olynesiërs reeds een zekeren trap van ontwikkeling hadden
bereikt. Zij kenden den drogen rijstbouw, dien zij onge-
twijfeld naar Java, dat destijds door onontwikkelde wilde, stam-
men werd bewoond, hebben meegenomen. Dat deze in het
bezit waren van huisdieren, is niet aan te ncmeii. Deze zullen
er door de Malaio-Polynesiërs gebracht zijn.

Hiervoor pleit bovendien het feit, dat het woord „lern-
boe" (rund), een echt Maleisch-Polyncsisch woord, zoowel in

het Maleisch, het Soendaneésch, het Javaansch als in het Ma-
doereesch wordt teruggevonden en reeds in oude Kawi-oor-

De Malaio-Polynesiërs zijn ook naar Bali doorgedrongen,
getuige het feit, dat de Balische bevolking van het M. P.
ras en de Balineesche taal een M. P. taal is. Hun rund
zullen zij daar hebben meegenomen. Op de een of andere
wijze is het op Bali echter verdwenen en wel z66 grondig,
dat zijn benaming zelfs in de vergetelheid is geraakt.

Naar müne meening staat hiermee de domesticeermg
v.m den banteng op Bali in verband. Of zij de verdwijning
van den „lemboe" tengevolge heeft gehad of dat zij eerst ter
hand is genomen, nadat het rund der Malaio-Polynesiërs was
ten onder gegaan, zal moeilijk zijn uit te maken.

Door den oorsprong van het Madoereesch-Javaansch-
Sumatraansche rund te zoeken in Achter-Indië, dat zijn huis-
dieren ongetwijfeld uit de bakermat daarvan, nl. Voor-Indie
zal hebben ontvangen, wordt tevens de gelijkenis van ge-
noemd ras met het Siameeschc rund verklaard. Dc Does
wijst op die gelijkenis en \'t Hoen verzekerde mij dc frappante
overeenkomst.

Het uit Achtcr-Indië afkomstige rund /.al op de Soenda-
cilandcn de aan deze gebieden eigene uitwendige invloeden
hebben ondergaan. Zoo zal de daar inheemsche bos sundai-
cus niet hebben nagelaten zijn stempel op het ras te drukken.
Mogelijk heeft dit dier, dat in Achter-Indiö eveneens wordt
aangetroffen, daar reeds aan de rasvorming deelgenomen.

Zooals opgemerkt, zijn de verschillen tusschen de Ma-
doereesche, Javaansche en Sum.atraansche slagen uit afwijking
in uitwendige factoren te verklaren. Dat in dc eene streek
de banteng grooter aandeel in de rasvorming heeft gehad
dan in ^^.ndere, ^zal geen bevreemding verwekken en o. a. af-
hankelijk zijn van de mate, waarin dit dier voorkwam,

INLEIDING. Onder de aangelegenheden, welke de
ambtelijke pennen sedert geruimen tijd intensief bezig houden,
neemt do verbetering van den rundveestapel in de residentie
Madoera een vooraanstaande plaats in. De over dit onder-
werp gevoerde ambtelijke correspondentie heeft dan ook een
buitengewonen omvang aangenomen. Jammer, dat de bereikte
resultaten tot dusver slechts meer bescheiden afmetingen ver-
toonen en bij de beschreven papiermassa danig in het niet
zinken. Ware veeverbetering alleen met schrijven te bereiken,
zoo twijfel ik er niet aan of Madoera\'s veestapel zou op dit
oogenblik een gansch ander aspect aanbieden, wellicht tot
een hoogen t rap van volmaking zijn gestegen.

Tot hen, die hun meeningen in deze op papier hebben
gesteld en op het ter hand nemen van de rundveeverbetering
in de residentie Madoera hebben aangedrongen, dienen in de
eerste plaats, zonder uitzondering, mijn ambtsvoorgangers tc
worden gerekend. Geen hunner is in gebreke gebleven in
rapporten, verslagen, nota\'s c. d. de belangrijkheid van M,a-
dopra\'s runderstapel in het licht tc stellen en tc wijzen op dc
noodzakelijkheid in zijn belang maatregelen tc troffen, tloe
dit zou kunnen geschieden, is eveneens door. hen aangegeveri.

Ook van bestuurszijde is krachtig voor het bevorderen
van rationeele veeteelt op Madoera geijverd. Het zou mij
gemakkelijk vallen namen te noemen van \'bestuursambtenaren,
zoowel Europeesche als inlandsche, die hun beste krachten aan
den veestapel van Madoera hebben gegeven. Tegenover deze
staan echter anderen en dezulke werden niet alleen in het
inlandsche bestuurscorps aangetroffen, die de groote betcekenis
van\' den veestapel en zijn verbetering voor het gewest Ma-

cloera niet konden of wilden inzien. Niet alleen, dat bij de
voorbereiding der n^atregelen tot veeverbetering reeds over
gebiek aan medewerking van bestuurszijde werd geklaagd
(o. a. door de zoöteclmische commissie, over welke later), ook
bij de uitvoering der plannen werden enkele bestuursambte-
naren aangetroffen, die deze pogingen, in het gunstigste geval

In de stukken, waarin de noodzakelijkheid tot het in-
grijpen in de veestapelaangelegenheden wordt betoogd, vindt
men veelal een aantal motieven daartoe aangegeven, welke
met verschillende toestanden en waarnemingen verband houden.

Tot de onder i genoemde toestanden kunnen gebracht
worden de gebrekkige inzichten van den Madoerees op vec-
teeltkundig gebied, het niet toepassen van castratie, het niet
sclccteeren van fokmateriaal, enz.

Dc onder 2 bedoelde toestanden raken den abnormalen
uitvoer, de belangrijke slacht van koeien, het gebruik van te
jonge dieren voor trekdicnsten c. d.

War betreft de vergelijkende waarnemingen aangaande
den veestapel, deze waren zoowel van kwalitatieven als van
kA-antitatieven aard.

Wat over de kwaliteit werd medegedeeld, berustte meestal
op beweringen van personen, die, hetzij den veestapel langen
tijd kenden, zooals Europeesche veehandelaren of oude Euro-
peesche ingezet\'cncn, hetzij na geruimen tijd buiten Madoera
vertoefd te hebben, daar terugkeerden. Dit laatste was o. a. het
geval met ambtenaren, die met tusschenpoozen in genoemd
gewest hebben gediend.

Dc iDcdedeclingen omtrent de getalsterkte steunden op
de gegevens van de vijfjaarlijksche veetellingen en van de
veerc;2i^é>6, zooals die, laatstelijk ingevolge staatsblad 1904
No. 20, moKen worden bijgehouden. Zoo waren volgens die
gegevens de \'gaarden- en hoornveestapels tusschen 1900 en
1905 belangrijk achteruitgegaan.

Dat men zelfs in Westersche landen dc cijfers betreffende
de veestapelsterkte met de noodige reserve rhoet aanvaar-
den, is van algemeene bekendheid. Hoeveel te meer moet men
dit dan doen in een land als Madoera met zïjn op Velerlei ge-
bied primitieve toestanden. De aldaar verkregen cijfers kunnen
niet anders dan bij benadering juist zijn en hebben niet meer
dan betrekkelijke waarde. Een treffend staaltje\'hiervan wordt
medegedeeld door van Gennep ten aanzien van de afdeeling
Bangkalan. Bij de opmaking van den jaarstaat voor het Ko-
loniaal Verslag over 1896 werd bevonden, dat dc veestapel in
\\\'crgelijk met het jaar 1895 met 2000 stuks runderen zou zijn
achteruitgegaan. Aangezien dit een verontrustend verschijnsel
werd geacht, werd besloten tot een hertelling over te gaan.
Hiertoe werden drie dagen aangewezen en alle beschikbare
krachten ali mantries, schrijvers, magangs, oppassers, enz.
gemobiliseerd, terwijl de districts- cn onderdistrictshoofden,
zoomede de controleurs die drie dagen rondgingen om contróle
uit tc oefenen. De telling geschiedde door middel van dja
gocng- cn djarakpitten, roode en witte lucifersstokjes, steentjes
van tweccrlci soort, enz. welke telkens om beurten in een
zak gedaan moesten worden, al naar men een stier of een
koe aantrof. Dc opname had dus alleen betrekking op het
aant.il mannelijke of vrouwelijke runderen, onverschillig of
zij nog jong of reeds volwassen waren. Na afloop der telling
moesten alle zakken met dc verzamelde tweeërlei soort pitten.
lucif( rs, stccncn, enz. ten huize van den betrokken wedono of
assistent-wedono gebracht worden, waar zij uitgeteld werden.
Het resultaat der hertelling was, dat de veestapel niet achter-

uit gegaan bleek, doch dat een vermeerdering werd geconsta-
{cc-rd van ruim 23000 runderen; voorwaar geen kleinigheid
op een totaal van rond 130000 runderen, welke de afdeeling-

De door van Gennep opgedane ervaring :;ai door ambte-
naren, die met den veestapel bemoeienis hebben gehad, zonder
bezwaar met andere voorbeelden kunnen worden bevestigd.
Leon o. a. deelt soortgelijke, ook in andere residenticn, op-
gedane ondervindingen mede, waarbij hij dc voor dien tijd
(tooi) juiste conclusie trekt, dat zoowel de buffel- als de runder- ■
stapel op Java en Madoera grooter is dan daaromtrent in dc
Koloniale Verslagen voorkomende statistieken.

De zelfstandige waarnemingen werden in den regel ge-
daan door deskundigen, als veeartsen en veehandelaren, die
de noodzakelijkheid töt veeverbetering beoordeelden naar het
vee, dat zij in dc residentie Madoera onder oogen kregen. l.Ic.t
gering aantal werkelijk goede runderen, de gebrekkige bouw
van een groot percentage van den veestapel, zoomede de op
achteruitgang van het vccslag wijzende habitus van sommige
cxemplarer, zullen hier dc voornaamste overwegingen hebben
gevormd.

PLAN LEON. Leon besluit zijn „Vectoestanden op
Madoera" met een hoofdstuk, getiteld „Wat kan voor den vee-
stapel gedaan worden om den daarmede in verband staandcn
cconomischen toestand van de bevolking • te verbeteren?"
Hierin stelt genoemde schrijver terecht op den voorgrond,
dat dc vcetccltkundige kennis van den Madoerees zeer gering
is. Hierin wil hij door leering, leiding en overreding, zonder
uitoefening van eenigen dwang, verbetering trachten te bren-
gen. Hij wenscht daartoe opgericht tc zien demonstratie-
kr.Tlen, waar\' uitgekozen springstieren worden gestald en
waar tevens gelegenheid bestaat aldaar door de bevolking
aangebrachte stieren te laten castreeren. Verder zou hij dc
voordcelen van goede teeltkeuze aan de bevolking aanschouwc-

lijk wllkn maken door het grooter, krachtiger product te
doen zien van die springstieren en een tien- of vijftiental in die
demonstratie-kralen gestationeerde, van de bevolking ge-
kochte koeien.

Als leek onthoudt hij zich \\\'an een oordcel of men voor
springstieren, stieren van buitenlandsche, Europeesche of in-
landsche rassen behoort tc bezigen.

Wat de castratie betreft, men bepale zich, volgens hem,
om haar door gepaste cn voorzichtige middelen bij de be-
volking burgerrecht te doen verkrijgen.

Mot in do rroanger-Regentschappcn bij de verbetering
van den paardcnstapel toegepaste stelsel, dat aan inlandsche,
nif.t van \'s Landswege bezoldigde castreerders, voor elke door
hen met succes volbrachte castratie, een premie van f. 3 wordt
uitbetaald, acht hij tc verwerpen. Hij wenscht Madoereezen
tot gouverncmcnts castreerders met een maandclijksct\\2 be-
zoldiging te zien opgeleid.

Den eigenaar van een gecastreerd dier wil hij voor hot
gemis van zijn rund als ploeg- of trekvce gedurende een d.rietal
weken als oen gevolg van de operatie, een billijke schadeloos-
stelling uitkeeren. Als maximum acht hij f. 5 per dier vol-
doende; men betalc als regel echter gcon hoogerc schadeloos-
stelling dan f. maar verhooge haar, naarmate dc aange-
brachte stier voor de voortteling ongeschikt lijkt, voor fle ge-
degeneerden tot het maximum.

Ook voor de in dc demonstratie-kralen tot dekking aan-
gebrachte koeien, wordt de uitkeering aan de eigenaren van
een kleine vergoeding gewenscht geacht.

De eerste demonstratie-kralen zouden !n het land der
fokkers, de afdeeling Soemenep, moeten worden opgericht
en wel in ieder district.

Het doel met de oprichting der demonstratie-kralen, is
giïen ander dan ze weder op te heffen, zoodra de bevolking,
door de aldaar door haar opgedane ondervinding, zoov/ol van

het nut van castratie als van teeltkeuze, overtuigd is. Men kan
dan gerust beide aan haar overlaten en de demonstratie-kralen
in de afdeeling Soemenep opbreken, om ze geleidelijk naar de
anaere afdeelingcn van de residentie Madoera over te brengen.
(Leon is weel zeer optimistisch!)

De kosten, die êen en ander met zich brengt, wil Leon be-
stiijaen uit de wederinvoering van het uitvoerrecht, dat op
I Januari 1899 met de vervanging van de pacht door een
directe collecte van de rundslachtbelasting, werd opgeheven.
Volgens hem heeft de bevolking, die dat recht reeds een
vijltigtal jaren betaalde, van die vrijgevigheid niets begrepen.

Leon becijfert de opbrengst uit het uitvoerreclit op
f. 75000 \'s jaars (50000 dieren k f. 1.50).

Hij wil voorts de bevolking behulpzaam rijn bij het
vinden van een afzetgebied voor haar vee. De noodzakelijk-
heid hiertoe meent hij te kunnen putten uit de sterktecijfers,
volgens welke Madoera in 1880 en 1895 onderscheidenlijk
276768 en 552233 stuks runderen rijk was. Zijn conclusie „dc
runderstai)el is dus in 15 jaren verdubbeld, toch zal de werke-
lijkheid, ook volgens de laatste in 1900 gedane opname, een
nog veel grooter cijfer aangeven", acht ik, wat betreft het
eerste gedeelte, ten eenenmale onjuist. Met het tweédü ge-
deelte der uitspraak, dat overeenkomt met de bovenaangehaalde
ocvoigtrekking van denzelfden schrijver, kan ik instemmci.

Een ruimer afzetgebied zou zijn te vinden door bij aan-
bestedingen de levering van vleesch, afkomstig van den in-
landschen veestapel, te bedingen. Leon betoogt, dat ook voor dc
buitengewesten die voorwaarde het Gouvernement niet op heel
veel meer geld zal komen te staan, mits voor het transport
van vee daarheen niet van de Koninklijke Paketvaart Maat-
scha])pij met haar dure tarieven, maar van prauwen gebruik

\' BESTRIJDING VAN HET DENKBEELD EEN
UITVOERRECHT TE HEFFEN. In een artikel ,,Veeteelt

cn Veehandel op Madoera", voorkomende in het Algemeen
liande\'sblad van 25 Januari 1902, bespreekt een ongenoemde
het opstel van Leon. De schrijver durft niet beoordeelen of
door Leon de juiste Aveg is aangegeven. Misschien zijn er
andere middelen; hij denkt bijr. aan goed opgeleide iniand-
sche veeartsen, die als „wandelleeraar" dienst /ouden kunnen
doen. \'

De ongenoemde heeft groot bezwaar tegen het voorstel
om een uitvoerrecht te heffen. Hij betoogt, dat wanneer de
aangegeven denkbeelden aan het doel beantwoorden en dus
de welvaart onder de bevolking toeneemt, de fiscus daarvan
vanzelf reeds de vruchten plukt: een welvarend volk brengt
veel meer aan directe of indirecte belastingen op dan een
armoedig. En wanneer zij de beoogde uitwerking niet hebben,
wanneer de veeteelt en dus de welvaart, er niet door mochten
worden gebaat, dan zou men der bevolking alvast een nieuwen
last hebben opgelegd, zonder dat er een voordeel tegenover
staat.

Alleen wanneer men mocht kunnen aantoonen, dat het
eiland Madoeia meer aan den fiscus kost dan het opbrengt,
zou er reden kunnen zijn om op de een of andere wijze de
belastingen tc verhoogen. Maar daarvan kan volgens den
schrijver bezwaarlijk sprake zijn.

Bovendien meent hij te kunnen aantoonen, dat de heffing
in strijd met de wet was en is. Immers de bedoelde belasting
is geen uitvoerrecht, maar een recht op doorvoer binnen het
tolgebied. En zegt artikel 8 van dc Indische Tariefwct niet
uitdrukkelijk „op den doorvoer worden geen rechten geheven".

Ten slotte is hij van oordcel, dat het vee reeds zwaar
genoeg wordt belast, waarbij gedoeld wordt op dc slachtbe-
lasting.

VERWEER LEON. Leon tracht dc ingebrachte be-
zwaren te ontzenuwen door op te sommen in welke buiteirgc-
westen nog rechten bij veeuitvoer worden gehe\\\'cn. Voorts

CGiicludeert hij, dat van doorvoer, in den zin der wet, geen
sprake is en dat niet de producenten, doch de consumenten,
wat de inkandsche bevolking betreft, alleen dat deel, dat in
staat is rund- of buffclvlccsch te betalen, door de heffing wor-
den getroffen.

WELVAARTONDERZOEK. In de .jaren 190.^—05
.werd een onderzoek naar de mindere welvaart der inlandsche
bevolking op Java en Madoera ingesteld. De veeteelt vormde
een belangrijk onderdeel van die enquête.

Het veeteeltonderzoek in de residentie Madoera ge-
schiedde. door een viertal afdeelingsgewijze werkende com-
mis-sies, inielk waarvan de gouvernements veearts W. 1. ESSER
te Soerabaja, tijdelijk belast met den veeartsenijkundigen dienst
in de residentie Madoera, zitting had.

Blijkens het verslag is de beantwoording der vragen
hoofdzakelijk te danken aan de inlandsche bestuursambtenaren.
Een afzonderlijke memorie naar aanleiding der vragen om-
trent veeteelt in den ontwerp-leidraad voorkomende, opge-
maakt door den gouvernements veearts D. J. FISCHER, is
aan het verslag toegevoegd.

De gestelde vragen raken grootendeels onderwerpen,
welke reeds in vorige hoofdstukken zijn behandekl. Daarom
zullen hier alleen die, betrekking hebbende op den achteruit-
gang van den veestapel en de veeverbetering, aan een nadere
bespreking worden onderworpen.

In de eerste plaats dan vraag 262, welke aldus luidt:
„Wordt belangrijke verbetering van den veestapel verwacht
van \'t stationeeren van dekstieren en dekhengsten? Zoo ja,
dit aantoonen. Hierop werd als volgt geantwoord:

PAMEKASAN: Aan veredeling van rund en paard
wordt door den ^adoerees niets gedaan. Het uiterlijk van
het vee toont dit genoegzaam aan. De kerapanstieren, de beste
mannelijke exemplaren van den veestapel, nemen aan de
voortteling geen deel. Gemis aan goed en voldoend veevoeder

SOEMENEP: Ja, door leiding, leering en desnoods wat
zachten dwang, zal de Madoerees er wel toe te brengen zijn
om zijn koeien alleen door krachtige stieren te doen bevruch-
ten, Het aandeel van den stier in de voortteling wordt nog
door hem gering geschat en meent hij, dat een mooie, krachtige
koe wel goede jongen zal werpen. Renstieren nemen aan
de voortteling geen deel, uit vrees ze de krachten zullen ver-
liezen en woest worden. Hoewel teeltkeuze wordt toegepast,
blijft het runderras toch klein. De uitstekende verzorging der
stieren geschiedt meer uit een oogpunt van kostwinning dan
van rasverbetering.

BA.NGKALAN: Aankoop van gouvernementswege van
bijv. eenige tientallen kerapanstieren om ze tegen geringe be-
taling als dekstier beschikbaar te stellen.

Waar de mooiste stieren als slachtvee het land uitgaan
en slechts minderwaardige aan de voortteling deelnemen, daar
moc< de veestapel wel ontaarden en is het daarom een dringende
ciscli eenige dier schoone exemplaren voor rasverbetering .-um
te houden. Invoer van Bengaalschc of Balineesche runderen
schijnt voor dat doel minder gewenscht, omdat ze door kli-
maats- cn voedingsinvloeden zouden achteruitgaan.

Aantcekening van den gouvernements veearts: Het sta-
tionceren van kerapanstieren als dekstier moet worden ont-
raden, daar ze voor de gewone Madoereesche Icoo te zwaar
van bouw zijn.

SAMPANG: Ja, het ware beter, de f. 1500, thans j.iar-
lijks voor \'t geheele gewest toeg(?staan voor premies bij slieren-
rennen en dat alleen het fokken van enkele prachtexemplaren
van stieren bevordert, tc besteden voor:
a, aankoop van dekstieren;

b. keuring door den veearts in de desa\'s, waar dekstieren
geplaatst zullen worden, yan het vrouwelijk fokmateriaal;

O. vaststelling van een gering dekloon, ten bate van den
verzorger der stieren, te voldoen door de houders der uit-
gezochte koeien; zoo noodig ook tegemoetkoming aan den
houder der stieren voor kosten van onderhoud, enz. ingeval
het dekloon onvoldoende mocht blijken;

d. tegemoetkoming van onderhoudskosten door den lande
aan de houders van het vrouwelijk fokmateriaal, zoomede
uitreiking (van bestuurswege) van een of ander door het
vrouwelijk dier tusschen de horens te dragen onderscheidings-
teeken, ten einde den eigenaar daarvan tegenover zijn desa-
genooten te verhoogen;

f. periodieke keuring door den gouvernements veearts van
stieren en koeien en hunne afstammelingen; voortdurend toe-
zicht van \'t bestuur;

g. bij afkeuring der koeien of niet nakoming der gestelde
voorwaarden behooren de toelagen voor het onderhoud etc.
te worden ingetrokken en aan anderen gegeven; gelijkelijk
te handelen met den houder van een dekstier;

h. uit de tc verkrijgen kalveren een keuze te doen door den
-ouvernements veearts voor mannelijk en vrouwelijk fokma-
teriaal;

i. voorbedoelde maatregelen voorloopig toepassen in één on-
derdistrict en is daar voldoend fojcmateriaal verkregen dan
daarmede voortgaan in een volgend onderdistrict.

Op aanwijzing van het bestuur zijn reeds uit vrijwillige
bijdragen van de bevolking hiér en daar dekstieren aange-
kocht cn bij het desahoofd geplaatst. Tot tegemoetkoming
in het onderhoud wordt soms een gering dekloon betaald.
Zichtbare resultaten heeft deze proefneming echter nog niet
opgeleverd. \' .

le. zal niet uitvoerbaar zijn; teeltkeuze voor de koeien
onnoodig; 2e. niet doenlijk; 3e. dekgelden zijn afkeurenswaar-
dig; beter is vergoeding in natura, bijv. uit de afstammelin-
gen of de stieren zelf.

Bij vraag 263, welke betrekking heeft op veehandel en
daaraan verbonden bezwaren, werd algemeen naar de memorie
van den gouvernements veearts Fischèr verwezen.

Een zeet belangrijke vraag is 267, welke luidt: „Heeft
castratie van vee in het algemeen bij de bevolking ingang
gevonden? Wat kan gedaan worden om .rationeele castratie le

PAMEKASAN: Castratie komt nog weinig voor. Ca-
straten zijn op de veemarkt minder gewild. Invoering van
een castratie-werktuig volgens de klopmethode, zou er toe
kunnen leiden het wantrouwen van den Madoerees tegen deze
kunstbewerking op te heffen.

SOEMENEP •. Alleen op Kangean heeft castratie ten
opzichte van buffels iiigang gevonden. Het aanstellen van
bekwame castreerders is zeker een middel om het vooroor-
deel \' tegen de kunstbewerking te helpen overwinnen.

BANGKALAN: Neen, ofschoon de bevolking er niet
afkeerig van is. Castratie dient van bestuurswegc ter hand
genomen te worden, in den beginne onder uitloving van pre-
mies. Het dient voorafgegaan door vermeerdering van In-
landsche vccartset\\ of hulppersoneel voor leiding en toezicht.

S.-XMPANG: Neen. Castratie is het best te bevorderen
door gelden beschikbaar te stellen voor castrcerloon en voor
schadevergoeding, ingeval de kunstbewerking ongunstig ver-
loopt. . \'

Aanteekening van den gouvernements veearts: Zondet
beschikbaarstelling van gelden denkelijk ook wel uitvoerbaar.

Op vraag 269 luidende: „Welke worden als de voor-
naamste oorzaken beschouwd van eventuëelen achteruifgang

b. uilputting door het laten arbeiden van te jong vee of
door overmatigen arbeid?

Ï\'AMEKASAN: De hier voorkomende oorzaken, ver-
meld onder a, d en f moeten tot achteruitgang in hoedanig-
heid van den veestapel leiden,

SOEMENEP: Van achteruitgang in aantal is nog geen
sprake. Ondanks grooteren uitvoer in de laatste 5 jaren, is
dc veestapel nlmicriek sterker dan 10 jaren geleden. Bedroeg
het aantal runderen en karbouwen in 1893 201302 stuks, in
1903 was dat cijfer 216316, dus 15000 meer of bijna 7Vi ",\'0.

BANGKALAN: Oorzaken van achteruitgang zijn die
vevmeld onder a en tc voorkomen door goed geleide castratie;
e s;oms wel; f. g in verband met den uitvoer van de mooiste
stieren.

Aanteekening van den gouvernements veearts:
a. en tc voorkomen .door betere verpleging van het vrouwe-
lijke vee, dat ook tijdens de zwangerschap en het zoogen veel
te i.waar werk verricht; c/d Verpleging cn voeding van het
vrouwelijke en het jonge vee is onvoldoende; e Neen.

Vraag 276. „Werd er overigens reeds iets gedaan tot
verbetering van den veestapel; wat; met welk resultaat? In-
dien met ungünstigen uitslag, w^aaraan w^as het te wiiten?

S0EMP3NEP: Neen. De Madoerees heeft echter den
achteruitgang van het ras toch weten te voorkomen. De om-
standigheden en het volkskai*akter zijn daarop van invloed.
Zoo heeft het niet bezigen van het vee voor afmattende ver-
vervoerdiensten, zeker den aanwas van den veestapel bevor-
derd; dc aanwezigheid van voldoend en goed voedsel was
eveneens van gunstigen invloed, terwijl de noodzakelijkheid
om zijn bouwgrond te bemesten den Madoerees de waanlc
van een flinken veestapel heeft doen beseffen. Voorts is de
hartstocht voor wedrennen cn stierengevechten hem eeti prik-
kel om prachtige stieren in het strijdperk tc brengen, waar-
voor hij zich groote lopofferingen cn jaren lange moeite en
zorgen gelioost. Verder komt hier bij, dat er geregeld zeer
druk bezochte veemarkten worden gehouden. Voor.d dc wed-
rennen, welke drukker plaats hebben dan de sticrcngevechtcn
cn de veemarkten zijn den Madoerees een krachtige prik-
kel om met elkaar te wedijveren om liet be/.it van den
schoonsten veestapel. Het gouvernement heeft deze wedrcnnci\'
willen aanmoedigen door beschikbaarstelling van gelden tot
aankoop van i>rijsstieren cn deze ten geschenke tc geven aar,
hen, die de meeste zorg aan hun span hadden licstecd. De
stieren moesten goed verzorgd en mochten binnen 3 jaren tijds
niet vorkocht, noch uitgevoerd worden. Doch die subsidies
hebben niets bijgedragen tot verbetering van den \\ee3tapcl. Dc
zoogenaamde gouvernements wedrennen, waarbij ingegrepen
werd in de van oudsher bestaande wijze van rennen cn
westersche regelingen ingevoerd, bleven impopulair en »!e be-
langstelling ervoor verminderde jaar op jaar. Voor 1905 zal
daarom dan ook geen subsidie meer worden verleend. Waar
een volksvermaak bestaat, dat van oudsher dagteekcnt en

steeds een voorname prikkel is geweest om voor den vee-
stapel goed zorg te dragen, zijn dergelijke aanmoed.gmgen

B\\NGK^LAN: Niets dan het jaarlijks houden van
stierenwedrennen, waarvan \'t twijfelachtig is of zij de verbe-
tering van den veestapel tot gevolg hebben.

SAMPANG- Neen, tenzij men daartoe zou willen reke-
nen het jaarlijks beschikbaar stellen van gelden voor het

SOEMENEP: le.. Invoering van castratie en toepas-
sing dezer operatie in stations, waar de geopereerden gevoed
cn verpleegd zouden moeten worden tot de wond geheeld
is Om den Madoerees, zoo tuk op geld, er toe te brengen
zijn dier te doen castreeren, zou hem een schadeloosstelling
moeten worden uitgekeerd gedurende den tijd, dat het ten-
gevolge der operatic tot werken onbekwaam is. V(.hk gc-
degenereerdê exemplaren het maximum der schadeloosstelling
uit te keeren, ten einde de bevolking te doen begrijpen, dat
hoe grooter zwakkeling ze aanbrengt, hoe ruimer zij betaald
wordt, omdat de Madoerees er minder op tegen zal hebben
deze minderwaardige dieren het eerst aan de bewerking bloot
te stellen. Zijn deze alle gecastreerd, dan heeft de zaak
reeds voldoenden ingang gevonden, om zonder bezwaar de
voor slachtvee gefokte dieren eveneens tc doen castreeren.

2c. Stationeering van goede springstieren. Of hiervoor
bestemd dienen tc worden stieren van uitheemsch dan wel in-
heemsch ras, zullen deskundigen hebben uit tc maken.

Valt de keuze op wedrenstieren dan zal de abnormale
lichaamlijke ontwikkeling dezer dieren op bepaalden leeftijd
moeten worden gestuit. 2) , . .

3e. Indienststelling van een of meer veeartsen, desnoods
inlandsche, ook om bij de bevolking onderwijzend op tc tre-
den. Deze zorg voor een van de meest veerijke streken van
Nederlandseh-Indië is door \'t gouvernement steeds verwaar-
loosd en \'t behoud van \'t voornaamste middel van bestaan
der Madoereesche bevolking is er mee gemoeid.

1) Castratie kan geschieden door kloppen van de \' zaad-
streng, waarbij de nabehandeling weinig vordert en de dio
ren weder spoedig voor den arbeid geschikt zijn. Eenige tijd
van rust is hierbij voldoende, wonden worden niet gemaakt
bij deze castratie-methode. Het castreeren zou voor slachtvee
groote voordeclcn kunnen opleveren en zou men hiervoor de
kleinste stieren het eerst in aanmerking kunnen brengen.
Schadeloosstellingen zijn onnoodig.

2) Dc meet ontwikkelde Soemcnepsche stieren zouden hier-
voor slechts aanbeveling verdienen. Hierbij dient vooral niet
de tegenwoordige slachtwaarde van het Madoerceschc rund
uit het oog tc worden verloren.

3c. houden van veetentoonstellingen cn het uitloven van
premies voor het mooiste slachtvee;

4c. openen van meerdere veemarkten cn in verband daarmee
het d\'H.rvoeren der voorstellen van den veearts Fischcr (zie
zijn memorie van Januari 1904);

5c. verbetering van het toezicht op den veestapel cn op
den veeuitvoer le Kamal door indienststelling van meerder
\\eeartsenijkundig personeel (één inlandsche veearts is voor
de afdeeling onvoldoende);

6e. versterking van de politie, hetzij bijzondere veepolitie, met
\'t oog op de menigvuldige veediefstallen.

De uitgaven aan de doorvoering dier voorstellen ver-
bonden, zouden gevonden kunnen worden uit een matig uit-
voerrecht op vee, berekend naar de waarde van elk dier.

De ald\'T\': te verkrijgen, inkomsten zouden mede kunnen
strekken tot opheffing van den veestapel en verlevendiging
van den veexiar. Jel, tot oprichtmg van openbare slachtplaatsen
ter vcrgemakk\' lijking van hK toezicht op dc heimelijke slacht,^

Beantwoording door den gouvernements veearts:
ad I. Het aanleggen van een stamboek te beginnen in
Soemenep, waar het beste gefokt wordt om daar de spring-
stieren te betrekken.

ad 3. Het verstrekken van aanhoudingspremiën voor prim.i
kwaliteit vrouwelijk fokvee met toekenning van prcmien. (Wat
hier bedoeld wordt, is mij niet duidehjk. Is ad 2 uitgevallen?)

ad 4 Het openen van veemarkten, in elk onderdistrict een,
komt mij niet noodzakelijk voor, daar sommige veemarkten
thans reeds zoo onbeduidend zijn, dat ze geen rcdci van be-
staan hebben. Daardoor wordt ook het veterinair toczicl.t

MEMORIE l\'TSCHER. De bovenbedoelde memorie
van den gouvernements vecar\'s Fischer is gedagteokend Ja-
nuari 1904. \'lot goed begrip moge dienen, dat Fischer in Mei
van dat jaar dc residentie Madoera verliet, echter niet dan
na zijn mecniiigcn betreffende den veestapel en zijn verbete-
ring te hebben vastgelegd.

Gcn(.cm<;)e collega begint met te wijzen op de belemme-
ringen, welke de veehandel ondervindt. In de eerste plaats
acht hij dc veepassen van groo\': nadeel daarvoor. Hij betoogt,
dat door den ontwerper der ordonnantie, waarbij de^e materie
is geregeld, geen rekening is gehouden inet Ma-

doereeschc vecliaiideltoestanden en dat op Madoera
niet over voldoend • van regeeringswege bezoldigd
p(M-soncel voor een richtige uil voering der voorschriften kan
worden beschikt. Uit een oogpunt van ziektebestrijding acht
Fischer de veepassen overbodig.

Vfort". vestigt hij de aandacht op de gewestelijke keur
regelende het verstrekken van bewijzen bij overgang van eigen-
dom van vee dd 6 December 1889 (Javasche Courant van 13
December 1889 No. 99). Daar een richtige uitvoering der
keur niet mogelijk was en veel overtollig schrijfwerk veroor-
zaakte, werd zij ingetrokken en gewijzigd uitgegeven dd. n
Augustus 1903 (Javasche Courant van 21 Augustus 1903 No. 67)
met dien verstande, dat voor den vervolge geen bewijzen bij
overgang van vee werden verstrekt voor dieren bestemd voor
den onrjiiddellijken uitvoer.

Door de politie ingevoerde regelingen maken dc boven-
bedoelde voorschriften nog drukkender.

Een andere belemmering vindt Fischer de onvoldoende
maiktgelegcnheid op Madoera. De markten worden grooten-
deels op particuliere gronden gehouden. Het marktgeld, ge-
heven onder den naam „ocwang sapoe" varieert van 1 tot 12
cent per verkocht dier; op sommige passars bedraagt het 1 cent
per aangevoerd dier.

Op de omstandigheid, dat enkele yeehandelar(in uit de
afdeeling Soemenep, die hun vee direct op de marlet te Soera-
bnja wenschten te verkoopen, door de inlandsche politic wer-
den tegengewerkt, wordt gewezen.

a. Staatsblad 1891 No. 142 worde alleen van kracht ver-
klaard voer een bepaald onderdistrict, wanneer zich daar bin-
nen een besmettelijke veeziekte mocht voordoen.

Mocht het verdwijnen dezer keur uit een politioneel of
ander oogpunt niet wenschelijk worden geacht, zonder cr iet.
voor in de plaats te stellen, [zoo wordt voorgesteld het uwoeren
^an een "soerat kandang", zijnde een biljet, waarop de mu-
taties onder den veestapel van een eigenaar worden aange-

Het aanhouden van veesterkteiegisters wordt ontraden,
hoofdzakelijk in verband met den grooten last. die h.erdoor
wederom voor de bevolking ontstaat. De v„f,aarl,,ksche des.
noods jaarliiksche, veetelling zou kunnen plaats heb.en door
het vertoonen van den „soera, kandang" binnen een week na
het einde van het jaar verplichtend te stellen.

c Voorzoover geen gouvernetnents grond beschikbaar .s,
aankoop van particulieren grond voor veemarkten

d Bloldidng van schrijverspersoneel, hetwelk b., do voor
gestelde regeling aanmerkelijk geringer zal zijn.
c Bezoldiging der toekang sapoe (marktvegers).

Fischer is van meening, dat de kerapan niet „( bu.ten-
gewoon weinig medewerkt om den veestapel uit zijn c,uaht^f
Lval op te he/ten. Hierbij maakt de controleur van l^m
de Volgende aanteekening. „De kerapansferen worde.,
voor de\'oortteling gebruikt, daar men vreest, dat ze o.
handelbaar worden. Vanwege het Gouvernemetj. wordensede
eenige laren geregeld fondsen (sinds .895 f. \'500 s ,aa s)
b^S^kLar geteld om stierenraces tc houden. Ook zont^er
die subsidie zttllcn de kerapans blijven bestaan, het e=n,g.
volksvermaak op Madoera. zoodat de thans jaarlijks toegestane
tomben gevoegelijk kunnen worden afgeschaft

Het wordt geen bezwaar geacht de vereischte uitgaven
door de veefokkende en veehandelende bevolking te doen
betalen en wel in den vorm van een belasting van 2\'k cent voor
elk stuk groot hoornvee, dat op . Januari wordt bezeten, ken
ulLvrcch. van .0 cent per uitgevoerd dier (rund of buffel)
wordt 1: ovendien wenschelijk geacht.

• Fischei maakt een begrooting van inkomsten en uit-
gaven, waarbij hij komt tot een batig saldo van f. 14000 voor
het eerste jaar en van f. 23 000 voor Volgende jaren. Dit over
schot wil hij voor de volgende doeleinden besteden:

De veepassars behoorlijk af te sluiten. Het terrein te
vei beteren. Gemetselde drinkbakken voor de dieren, benevens
onkosten van vulling. Loodsen voor de schrijvers. Planten
van schaduwhcomen.

Uit stamboekouders geboren stieren aankoopen cn
elders als d(!kstieren stationeeren.

Mocht tot een belastingheffing als vorenvermeld niet
kunnen worden overgegaan, dan blijft een reorganisatie als
bovenbedoeld aanbevelenswaardig cn dient het daarvoor be-
noodigde bedrag (f. 9000 in eens en f. 2000 jaarlijks) door
de regeeiing ter beschikking tc worden gesteld om tot een
richtige uitvoering te geraken.

HOOFDCOMMISSIE WELVAART-ONDERZOEK.
De gewestelijke on.h rzoekingcn naar de mindere welvaart, nok
die betreffende Madoera, werden door de\'hoofdcommissie aan
een nadere behandeling onderworpen. Ook dc door Leon
gedachte „demonstratie-kralen" kwamen ter sprake. In het
algemeen was men dit denkbeeld niet ongenegen, zelfs wilde
men aan die inrichtingen een meer uitget)reide bestemming
geven. Zoo zou er misschien een inlandsche veeartsenijkun-
dige school aan verbonden kunnen worden, voor welker toe-
lating lagere eischen gesteld worden, dan voor die, welker op-
richting te Buitenzorg toen was voorgenomen. Ook zou hier,
zij het veel later, misschien eenvoudige zuivelbereiding geleerd

kunnen worden. De toenmalige inspecteur, chef van. den
burgerlijken veeartsenijkundigen dienst wilde liever van „vee-
hoeve" spreken cn deed het voorstel om een vijftietital .^ustra-
lische snnngstieren daar te plaatsen, omdat het dus verKregen
..ekruisie vee de helft meer waarde als slachtvee .al hebben
Ln \'t gewone Madoereesche rund. Penning is e.r voor jonge
Australische stieren aan de hoeven te plaatsen tot ze voldoende
immunheit tegen Texaskoorts hebben verkregen. Dan zouden
ze kunnen dienen om het slachtvee op Madoera door kruismg

De gouvernements veearts B. VRIJBURG had schriftc-
liik zijn bezwaren tegen de „demonstratiekralen" ingebracht. H,.,
stelt er zich absoluut geen praktisch nut van voor; het zal
daarentegen „een dure aardigheid" voor het Gouvernement
worden. Hij wijst op de ongunstige ervaringen opgedaan tiu^t
de proefstations voor paarden, o. a. te Pajakomboeh op Su-

Algemeen is men van meening, dat het geen aanbeve-
ling verdient ter bestrijding van de uitgaven voor de kralen
het denkbeeld een uitvoerrecht te heffen, te volgen.

Het voorstel om gelden beschikbaar te stellen voor aan-
koop van particuliere terreinen, waar op Madoera veemarkt
gehouden wordt, vond in dc hoofdcommissie algcmeenen

De welvaartcommissic deed een groot aantal voorstellen
aan de Regeering, waarvan de ondervolgende voor Madoera

1 Krachti-o doorvoering der verstrekking van fokvee, m vel-
band met c^tratie der minderwaardige stieren, waar noodig

2 imrekking der verbodsbepalingen op de slacnt, ordon-
nantie in staatsblad 1905 No. 4\'6 ten aanzien van vrouwelijk

vee met 4 of meer hoornringen; herziening in milden geest
der uitvoeringsvoorschriften dier verordening.

3. Oprichting van een of meer modelhocven in de afdeeling
Soemenep (met later een lagere veeartsenijkuiKlige school),
ook dienstbaar gemaakt aan stalling van Australisch vee.

5. Bevordering van veemarkten met, bij de grootere, markt-
pieesters en weegbruggen,

6. Wijziging der slachtbelasting (voor castraten minder
belasting laten betalen).

7. Vertaling in \'t dienst-Maleisch cn in de landstalen van
de opstellen over veeteelt van den gouvernements veearts Vrij-
burg en uitgave en verspreiding daarvan in boekvorm.

Verder werden verschillende onderwerpen of denkbeel-
den onder de aandacht der Regeering gebracht, o. a.

2. Vermeerdering van \'t veeartsenijkundig personeel met
\'t.oog oi^ meerdere bemoeienis ervan met den veestapel en
betere bestrijding van veeziekten.

Voorstellen of denkbeelden, waarmee dc welvaart com-
missie zich niet vereenigen kan of die zij onnoodig acht voor
tc brengen, waren o. a.

i. Levering uitsluitend van vleesch van inheemsche ossen
aan \'t departement van oorlog.

3. yerschillende beschermende maatregelen voor: a. hoorn-
vee jonger dan 3 jaar; b. vee in gebruik voor den landbouv/
en c. contractvee der suikerfabrieken.

ZOOTECHNISCHE COMMISSIE. In de maanden
Juli en Augustus 1907 werd door een commissie, bestaande
uit de veeartsen VAN LIER, VAN DER POEL en VRIJ-
BURG, een zoötechnisch onderzoek in de residentie Madoera
ingesteld. Aanleiding tot het benoemen dier commissie waren
de veelvuldige klachten van ambtenaren en veehandelaren over
den achteruitgang van Madoera\'s rundveestapel, zoomede een
der voorsteilen der Mindere Welvaartcommissie om de paar-
denfokkerij op de tot Madoera behoorende eilanden, in het

Dc commissie heeft haar bevindingen en mecningen
neergelegd in een rapport, waarin de gesteldheid van den
veestapel cn wat hiermee verband houdt, uitvoerig wordt nage-
gaan. Met betrekking tot den rundveestapel werden de vol-
gende voorstellen gedaan:

1. Het heffen van een marktgeld h 10 cent voor elk op
een veemarkt aangevoerd stuk vee.

2. Het betalen van een kléin bedrag bij uitvoer. Zonder
bepaald van een uitvoerrecht, dat niét geheven mag worden,

• te spreken, zou voor het keuren en merken bij uitvoer een
kleine vergoeding van onkosten ten bedrage van 10 cent per
dier kunnen worden gevraagd.

De geïnde gelden zouden beheerd kumien worden door
den Gewestclijkcn Raad en uitsluitend dienen besteed ten
bate van den stapel.

3. Het veepassenstelsel moet worden afgeschaft. De kan-
dangbriefjes, die de Gewestelijke Raad ervoor in de plaats
wil mv»)eren, zijn evenzeer te verwerpen.

5. De slacht moet worden geregeld. Er wordt bijna uitslui-
tend vrouwelijk vee geslacht, Avaarvan een gedeelte wel de-
gelijk waarde heeft als fokvee.

Op plaatsen, waar de slacht van eenige beteekcnis is,
wordt de oprichting van kleine slachtloodsen aanbevolen.

Het denkbeeld van den Gewestelijken Raad om van
vrouwelijk vee een hoogere slachtbelasting te heffen, wordt
irrationeel geacht.

6. Op den uitvoer moeten dezelfde bepalingen gemaakt wor-
den als op de slacht. Vrouwelijk vee, nog geschikt voor de
fokkerij, zal niet mogen worden iuitgevoerd.

Het verbod van invoer moet zoodanig worden gewijzigd,
dat onder toestemming van het Departement van Landbouw
in speciale gevallen fokvee mag worden ingevoerd.

Alhoewel de zekerheid bestaat, dat kruising met Ben-
gaalsch bloed het ras zeer vooruit zou brengen cn goede Ba-
lineesche stieren hier cn daar ook nut zouden kunnen stich-
ten, acht dc commissie den tijd daarvoor nog niet gekomen
cn denlrt het l^eter, voorloopig dieren tc nemen van eigen
ras.

Het bestuur is van meening, dat wanneer eenmaal ca-
streerders zijn opgeleid cn op verschillende plaatsen voorbeel-
den woraen gegeven volgens dc klopmethode, de bevolking
de voordeelen spoedig zal inzien cn de bewerking wel alge-
meen zal worden. Dit is te probeeren; bij niet slagen, hetgeen
na een jaar wel blijkt, zal het houden van minderwaardige
stieren moeten worden bemoeilijkt, doordat een belasting wordt
ingesteld op slieren, die voor de voortteling van geen waar-
de zijn, dit laatste te beoordeelen door den gouvernements
veearts.

9. Het ihdiensfstellen van een 25-tal veemantn\'s, wier werlc-
kring o. a. zal zijn:

Ten einde dit zooveel mogelijk aan tè moedigen, ver-
dient het overweging, dat voor elke\'castratie een klein bedrag,
bijv. cent per dier, wordt betaald. Dit kan door den eige-
naar van het dier worden cJpgebracht; hem wordt daarentegen
de garantie gegeven, dat bij sterven van het dier de waarde
ervan wordt vergoed.

Verder gaf de commissie als haar meening te kennen,
dat de gouvernements veearts uit den aard zijner be-
trekking een zetel in den Gewestelijken Raad moet hebben
of als adviseur daaraan moet zijn toegevoegd.

Tenslotte kan uit een opgemaakte begrooting blijken
hoe de commissie zich de inkomsten en uitgaven voorsteU.

VEETENTOONSTELLING. In September 1907 werd
tc Pamekasan een veetentoonstelling gehouden. Het nut van
veetentoonstellingen in Indic lijkt mij al zeer gering, ten-
minste wanneer zij los van elkander plaats hebben en de
uitgeloofde belooningen het karakter van prijzen dragen, d.
w. z. dat de toekenning ervan den eigenaar geen verplichtin-
gen oplegt. Het beschikbaar stellen van premiën, waardoor
de winner bijv. genoodzaakt wordt zijn dier zekeren tijd aan
tc houden of tcv dekking te stellen, komt mij aanbevelens-
waardiger voor.

De tentoonstelling te Pamekasan is niet door andere
gevolga; het winnen der beschikbaar gestelde prijzen legde

Uit een oogpunt van leering of demonstratie zijn de
meeste Indische tentoonstellingen eveneens van weinig be-

teekenis. De bevolking bezoekt ze met graagte, echter niet
om het tentoongestelde te bewonderen of te vergelijken, doch
vrijwel uilsluitend om te genieten van de vermakelijkheden,
welke als regel aan een tentoonstelling zijn vel\'bonden. ,\'t Hoen
deed in Alidden-Java gunstiger ervaringen op.)

Wil men leerend optreden, dan verdienen bijv. op de
districtshoofdplaatsen te houden eenvoudige keuringen, welke
meer binnen het bereik van den desaman vallen, de voorkeur.

AFSCHAFFING VEEPASSEN. In de vorige hoofd-
stukken kwamen reeds verschillende maatregelen ter sprake,
weke in het belang van den rundveestapel werden genomen.
Zoo werd o. a. de aandacht gevestigd op de afschaffing van
de veepassen in het jaar 1908, nog wel alleen voor het vee-
verkeer binnen het gewest Madoera, welke maitrogel hier
om zijn buitengewone belangrijkheid nogmaals gememoreerd
moge worden.

INVOER VEEREGISTRATIE. In 1909 besloot de
Gewestelijke Raad van Madoera na gepleegd mondeling over-
leg met den inspecteur, chef van den burgerlijken v\'ceartsenij-
kundigen dienst cn den adviseur voor de decentralisatie tot
het ter hand nemen der veeregistratic. Dit werd de weg ge-
acht oni nu eindelijk eens uit te maken welke dc juiste sterkte
vaji den veestapel was en of er werkelijk een quantitatievc
achteruitgang daarvan bestond. Een gewestelijke verordening
werd aangenomen, waarbij aan ieder, behoorcnde tot dc in-
landsche of daarmee gelijkgestelde bevolking, de verplichting
werd opgelegd om van nuitatics onder zijn runderen, buffels
of paarden binnen acht dagen mededeeling te doen aan het
hoofd zijner desa. De keur op het verstrekken van bewijzen
bij overgang van vee, werd hierbij ingetrokken.

Bedoelde verordening werd in 1911 op mijn voorstel
in dien zin gewijzigd, dat met inlanders gelijkgestelde vrct;mdc
oosterlingen dc veemutatics in den vervólge moeten rappor-
toeren aan het hoofd hunner natie. Deze wijziging werd noo-

dig geacht, omdat vreemde oosterlingen, ook in andere aan-
gelegenheden, niet met de desahoofden, doch met hun eigen
hoofd, te maken hebben.

INDIENSTSTELLING VEEMANTRI\'S. In 1939 wer-
den bovendien 22 veemantri\'s in- dienst gesteld. Twintig hun-
ner kregen ieder een district tot ambtsgebied; voor de dis-
tricten Kangran en Sapoedie tezamen werd één mantri vol-
doende geacht. De overblijvende mantri werd aangewezen als
„mantri in algemeenen dienst". Deze is naderhand vervallen.

Door mijn ambtsvoorganger Lenshoek werd met behulp
dezer mantri\'s in 1909 Madoera\'s veestapel geregistreerd. Hier-
bij bleek, dat de runderstapel grooter was dan gedacht werd
(zie cijfers 1905 en 1911). Verschillen van 25 "/o waren in
sommige desa\'s geen zeldzaamheid.

Toen eenmaal de registratie was afgeloopen, was dc
voornaamste taak der mantri\'s het controleeren en zoo noodig
bijhouden, der veeregisters, welke zich, voor wat betreft de
desa, in handen van het desahoofd, voor wat betreft het on-
derdistrict, op het kantoor van het onderdistrictshoofd-bevin-
den.

Daarnaast hadden zij toe te\'zien op de slacht. Zij waren
in den vervolge uitsluitend bevoegd toestemming te geven
tol het slachten van een vrouwelijk dier. Men hoopte hier-
\' door de slacht van koeien te verminderen en te voorkomen,
dat nog voor de voortteling geschikte exemplaren werden op-
geruimd. De inlandsche be.stuursambtenaren, die tot dusver de
slachtvergunning verleenden, hadden niet kunnen verhinde-
ren, dat een groot aantal koeien, zelfs waardevolle, ter slacjit-
bank kwam, lietgeen zij, n:. i. niet geheel ten onrechte, rati hun
ondeskundigheid ter zake meenden te mogen wijten.

Voorts hebben de mantri\'s toe te zien op alles, wat den
veestapel betreft. Daartoe worden desa\'s, veemarktci\\, uit-
voerplaatsen e. d. bezocht. Afwijkingen en wetenswaardig-
heden moeten den gouvernements veearts worden bericht.

ONDERZOEK KWALITEIT STIEREN. Bij mijn
komst pp Madoera in April 1910 vond ik daar de opdracht eei?
onderzoek in te stellen of nog voldoende stieren van zooda-
nige k-A\\aIiteit, dat hiermede met kans op succes veestapelver-
betering kan worden begonnen, worden aangetroffen. Na
een drietal maanden kon worden gerapporteerd, dat reine teelt
door mij mogelijk werd geacht, doch dat de goede stieren
zeer onregelmatig verbreid voorkomen en dat voor sonmiige
streken aan de stieren geen hooge eischen kunnen worden
gesteld.

FOKMETHODE. Deze bevinding vormde in een con-
ferentie, gehouden te Pamekasan in Juli 1910, waaraan door
den toenmaligen Directeur van Landbouw, Dr. H. J. LOVINK,
den inspecteur, chef van den burgerlijken veeartsenijkundigen
dienst PENNING en de meeste plaatselijke ambtenaren werd
deelj\'.enomcn, een punt van bespreking. Besloten werd de
verbetering van den rundveestapel door middel van reine
teelt ter hand tc nemen.

(")ver de op Madoera te volgen fokmcthode heeft steeds
velschil van meening be.staan cn dit bestaat nog. Zagen we bo-
ven reeds, dat gedacht is aan den import van .Australische
stieren, van andere zijde is en wordt nog de kruising met Ben-
gaalsch (Ongole) vee aanbevolen. De voorstanders van kruisen
zijn natuurlijk van meening, dat een ander rund op Madoera
met meer voordeel is te fokken en dat de voorwaarden, waar-
onder kruising kan plaats hebben, voorhanden .djn.

Wat betreft de kruismg met Australisch vee -- welk
runderras precies bedoeld is, vind ik nergens vermeld — deze
zal in den tegenv/oordigen tijd wel door niemand meer met
ernst worden voorgestaan.

In de missive van den Directeur van Landbouw, Nijver-
heid cn Handel aan de hoofden van gewestelijk bestuur in
NedcrlandscivIndië van 10 April 1913 No. 3764, waarin de
fokrichting ter verbetering van den runderstapel voor ver-

schillende streken wordt aanbevolen, lezen we o. a. Tiet vol-
gende: „Op de eilanden Madoera, BaU en Lombok zal uit-
kitend door reinteclt naar verbetering zijn te streven, waartoe
in ruime hoeveelheid met zorg uitgezochte, superieure spring-
stieren zullen zijn te stationeeren."

Het vraagpunt, welke fokmethode op Madoera zal dienen
toegepast, zal m. i. het best kunnen worden beoordeeld door

Het antwoord op de eerste vraag wordt uitsluitend be-
heerscht door de kwaliteit van het Madoereesche rund, den
tegenwoordigen toestand van den runderstapel op Madoera,
zoomede door de uitwendige factoren, die op dien stapel van
mvloed zijn geweest en nog zijn.

Het Madoereesche rund, althans de goede exemplaren,
voldoet aan de eischen, die men\'redelijkerwijze aan ^en slacht-
trekrund zou willen stellen. De rundveestapel, hoewel een
groot aantal minderwaardige individuen bevattende, beschikt
nog over een voldoend aantal superieure dieren om met kans
van slagen, veeverbetering door middel van reine teelt ter hand

Dat het Madoereesche rund ernstige gebreken aankleven
en dat een groot deel van den stapel niet aan matige eischen
voldoet, mag men nimmer op rekening van het rund als zoo-
danig s Ju ij ven. Het zijn de uitwendige invloeden en deze
alléén, welke van het Madoereesche vee gemaakt hebben wat
het thans is. Ondoelmatige uitvoer en slacht, het niet toe-
passen van selectie e. \'d. zijn het geweest, die Madoeras vee-
stapel achteruit hebben gebracht. Hadden deze invloeden in
even sterke mate op een ander ras ingewerkt, zoo twijfel ik
er niet aan of dit zou evenzeer, wellicht nog ernstiger, in

kwaliteit ::ijn verminderd. Het is m. i. juist de grootste ver-
dienste van het Madoereesche runderslag, dat het zich, on-
danks alles, nog tot zijn tegenwoordigen vorm heeft kunnen
handhaven cn dat thans nog werkelijk superieure vertegen-
woordigers ervan worden aangetroffen. Dit vooral mag men
wel bedenken, alvorens te besluiten een dergelijk veeslag te
doen verdwijnen. Bovendien zullen hiermee de ongunstige
uitwendige factoren zich niet wijzigen. Ook het nieuwe slog
zal er minstens evenzeer van te Jijden hebben. Of het er tegen
bestand zal zijn, zal alleen de \'toekomst kunnen leeren.

B)j de tweede vraag dringt zich in de eerste plaats de
wensch nya/ voren de te bezigen Bengaalschc vaderdieren aan
een nadere beschouwing te onderwerpen. Zeker, ze zijn veel
grooter, hebben meer massa, zijn sterker, maar hun vleesch
is van mindere kwaliteit dan dat van het Madoereesche vee.
Hun mindere precositeit en geringe deklust zullen evenmin over
het hoofd mogen worden gezien. Vooral de kwaliteit va)\\ het
vleesch acht ik een zeer voornamen factor, vooral in den tegen-
woordigen tijd, waarin mechanische kracht bij een groot deel
der transportdiensten het vee verdringt. Ook mag niet worden
vergeten, dat Bengaalschc stieren van goeden bouw uiterst
moeilijk te krijgen zijn niet alleen, maar dat de moeilijkheden
hierbij een stijgende lijn vertoonen.

Voorts zal het den nauwkeurigen opmerker niet ontgaan
ziin hoezeer de uit Britsch-Indic geimporteerde Bengaalschc
sticrctj in phacnotype verschillen. Met dc op Soeniba gefokte
rasgenooten is het in dit opzicht niet beter.\' Bij verschillenilc
zendingen hiervan kon ik mij tc Soerabaja van het giroot aan-
tal typen overtuigen, waarbij mij tevens bleek, dat bij vcr-
schiilendc exemplaren op den bouw^ alles valt aan tc merken.
.Maar mag men wel een bepaald type verwachten, wanneer men
weet, dat in Brilsch-Indic de vceslagen niet streng van elkaar
worden gescheiden en dat \'daar kruising onderling wordt toe-
gepast ? ■ \' ;

Waar men dus in het phaenotype reeds een zoo groote
verscheidenheid aantreft, mag men toch zeker aannemen, dat
het genot) pe veel meer variaties zal vertoonen. Voor de ge-
wensclite eigenschappen homozygote dieren zullen daarom een
zeldzaamheid zijn.

En zulke dieren zullen toch op Madoera geimporteerd
moeten worden. Het komt dus hierop neer, dat men in een
stapel, die zich aan een landstreek heeft aangepast cn waarvan
men de waarde kent, zoo goed als zeker fokonzuivere dieren
van een verschillend phaenotype zal binnen brengen. Hiervan
de gevolgen dragen, zal m. i. niemand kunnen. Wil een par-
ticulier de onzekere uitkomsten riskeeren, \'dat hij het zelf wete.
De overheid zal echter tot een .dcrgelijken maatregel alleen
bij uiterste noodzaak mogen overgaan en deze bestaat voor
Madoera allerminst. \' \'

Bij de thans op Madoera toegepaste reine teelt worden
to.:l; ook van officiëele zijde dieren van onzekere fokwaarde
gebezigd, zal men mij kunnen tegenwerpen. Dit is echter een
geheel ander geval, omdat hierbij niet van de door de be-
volking gevolgde fokmethode wordt afgeweken, flus onmoge-
lijk een slechteren toestand, een achteruitgang, kan worden
ger,ci.;\\pen. Bovendien is de kans, dat men met homozygote
individuen werkt, bij reine teelt veel grooter dan bij kruising.

Of het Bengaalsche vee op Madoera zal gedijen, hoe het
zich zal voeden, dient afgewacht. Hoogstens kan men ver-
gelijkingen maken met andere landstreken, aan welke mcdiodc
van onderzoek toch altijd gevaren zijn verbonden. Dat zijn
gewenschte eigenschappen dominant zijn ten aanzien van het
inhecmschc rund, staat vrijwel vast. En nu is het van alge-
meene bekendheid, dat juist het aanbrengen van dominante
eigenschappen de grootste bezwaren met zich brengt, omdat
hierbij fokzu^. erheid moeilijk is te verkrijgen.

Een zeer belangrijk punt is verder hoe de bevolking
zich ten opzichte vjin het nieuwe ras zal gedragen. Zal zij er

rm-e ingenomen zijn ? Dit is van te voren moeilijk tc zeggen.
Ik ben er r.og zoo zeker niet van, dat de Madoerees liet Ben-
gaalsche vee hiet open armen zal ontvangen. Daarvoor is hij tc
eigenwijs en te zeer met het tegenwoordige rund ingenomen.
Den Madoerees kennende, ben ik van overtuiging, dat hij het
te im]-)orteeren vee leelijk zal vinden, dat hij er met minachting
op zal neerzien. Is dat een rund zal hij vragen? Kan ik" dat
dier voor de kerapan gebruiken? Bovendien ziet de Madoerees
graag dieren met opgewekte geslachtsdrift.

De grootste bezwaren treden echter eerst nan het licht,
wanneer men\'de derde vraag tracht te beantwoorden. Nu plaat-
«;ep de ivoorstanders van kruising zich op een tweeslachtig stand-
punt. Eendeels willen ze zoogenaamde terugkruising, veréde-
lingskruising, voortgezette kruising, absorbtiekruising, gra-
ding of hoe men het noemen wil, toepassen, anderdeels zijn
ze niet ongeneigd stieren van de eerste generalies, met het
phaenotype van den vader, voor de voortteling te bestenuncn.
Hoe irrationeel het is de fokwaarde van een dier naar het
phaenotype te beoordeelen, behoeft zeker geen betoog. Het
gebruik van de F i producten, als zijnde alle heterozygoot, is
natuurlijk steeds af te raden. Onder de F 2 afstammelingen
komen ongetwijfeld reeds waardevolle fokdieren voor, tenminste
wanneer men van homozygote ouders is uitgegaan. Het be-
zwaar is echtcr, dat men ze niet van de fokonzuivere kan onder-
kennen De tweede generatie voor de voortteling bestemmen,
is dan ook niets meer of \'minder dan proeven nemen ten koste
van dc bevolking.

Welken weg men ook inslaat, steeds zullen strenge se-
lectie en consequent doorgevoerde castratie moeten plaats
hebben. En dit zijn nu juist de zwakke punten in de runder-
fokkerij op Madoera. Dat de leidende ambtenaren de selectie
gelieel zullen kunnen behecrsclien, zal toch wel niemand willen
gelooven.

M<.t dc castratie zal men ongetwijfeld op groote moeilijk-
heden stuiten. Nog daargelaten, dat de bevolking er tot dusver

afkeerig van is geweest en dat bij kruising in uitgebreider mate
zal moeten worden gecastreerd dan bij reine teelt, zal het,
vooral bij kruising, voorkomen, dat een phaenotypisch prachtig
dier van de voortteling zal moeten worden uitgesloten. Het
phaenotvpe toch behoeft allerminst met het genotype te corres-
pondeeren. Zelfs ben ik van meening, dat men bij doorgaande
kruising in een bevolkingsfokkcrij bij de eerste 5 a ó gene-
raties de mogelijkheid moet verwerpen, dat het phaenotype
het innerlijk zal dekken.

Hc\' castreeren van exterieuristisch waardevolle bastaar-
den, zal or dc bevolking een allerzonderlingsten indruk maken,
vooral wanneer het importeeren van vaderdicren met moeite
en kosten gepaard gaat. Zeer zeker zal een en ander er toe
bijdragen de bevolking in haar verzet tegen de castratie tc
stijven.

Ik verwacht dan ook niet anders, dan dat de werkelii^k-
heid zal zijn een onvoldoende selectie en een niet of niet streng
doorgevoerde castratie. En de gevolgen? Deze zullen zijn,
r.at ras- en fokonzuivere dieren aan de voortteling deelnemen.
Natuurlijk gaat dit crescendo. Het verdwijnen van het oor-
spronkelijke ras, waarvan men de waarde kent en het op-
treden van een mengelmoes van vormen, waarvan uiteraard
een groot aantal waardeloos is, zal hierbij slechts een kwestie
van tijd zijn.

Na het bovenstaande zal het geen verwondering wekken,
dat ik onder de gegeven omstandigheden tegen kruising op
Madoera ben. Reine teelt kan en moet daar worden toegepast,
aarbij echter de grootst mogelijke aandacht moet worden be-
steed aan de omstandigheden, waaronder de rund veefokkerij
gedreven wordt. Te pogen die omstandigheden te verbeteren,
is een eerste eisch.

Om over \'de noodige fokstieren te kunnen beschikken,
werd op bovenbedoelde conferentie de wenschelijkheid uit-
gesproken een premiestelsel, oorspronkelijk aangegeven door

den inspecteur Penning, in te voeren. Aan eigenaren, die ge-
negen worden bevonden hun stier voor dekking beschikbaar
te stellen, zal een premie van\'f. 30\'\'s jaars worden toegekend.
In desa\'s, waar zulke stieren niet of in onvoldoende aantal
wordrn aangetroffen, zullen gouvernements stieren worden ge-
stationeerd. Het ligt in de bedoeling deze aan te goeder naam
en faam bekend staande desalieden in verpleging te geven, onder
bepaling, dat, bij behoorlijk nakomen der voorwaarden, ze na
drie jaar hun onvervreemdbaar eigendom zullen zijn.

Zoowel van premie- als gouveriiements stieren zal een
dekgeld van ten hoogste f. 0.20 mogen worden geheven.

Voor waardevolle jonge stieren (Hh 2 jaar oud) kan een
aanhoudingsprenjie van f. 20 \'s jaars worden verleend.

Ofschoon de plaatselijke ambtenaren van meening waren,
dat het premiestelsel het eenigste middel is om de noodige
springstieren tc verkrijgen, stelde de Directeur van Landbouw-
er prijs bp, dat een nader onderzoek werd ingesteld of mogelijk
door samenwerking der veehouders in de behoefte aan lok-
dieren zou zijn tc voorzien.

Een ander punt van overweging maakte de castratie uit.
De toenmalige resident van Madoera, H. J. WEI)ERS, ver-
klaarde zich onomwonden voorstander van verplichte castratie
eu wel van rcchtstreckschen dwang. De Direcrcur van Land-
bouw was van meening, dat niet eerder tot een dergelijk\' sterk
ingrijpen mag worden overgegaan dan nadat gebleken i^, dal
alle andere middelen om het doel te bereiken, f.ilcn cn een
kern van goedwillende fokkers bestaat, die bescherming tegen
hun onverschillige of • onwillige rasgenooten behoeven. Be-
sloten werd te trachten de castratie langs den weg van over-
reding en demonstratie ingang te doen ,vin"den.

Over het opnieuw subsidiëeren der kerapans was men
het algemeen eens. Dat dit in 1905 is afgeschaft, kan niet
anders dan een fout worden genoemd. De verwachting, dat
de rennen ook zonder steun van overheidswege zouden blijven

beslaan, is niet bewaarheid geworden. In 1910 waren ze -eheel
op den achtergrond geraakt; kerapanstieren kwamen toen nóg
slechts sporadisch voor. Het motief voor de afschaffing, nl.
dat de kerapanstieren op de fokkerij\'geen invloed uitoefenden,
acht ik onjuist. Nog daargelaten, dat beproefd had kunnen
worden ze voor dekken te bestemmen, hetgeen tegenwoordig al-
gemeen gebeurt, zullen ze op de voeding en verpleging van het
rundvee een goeden invloed hebben gehad. Bovendien hebben
zij ertoe bijgedragen de belangstelling van de bevolking in den
rundveestapel levendig te houden, hetgeen m. i. met geruig is
te schalten.

Voorts zijn het juist de kerapans geweest, die naderhand
het aanhouden\'van superieure stieren voor de fok in de hand
hebben gewerkt. Door dc premiestieren bij de officiëele kera-
pans een bevoorrechte positie te verleenen, lieten verschillende
eigenaren zich overhalen hun renstieren voor dekken beschik-
baar te stellen: voor anderen was het\'aanschaffen van premie-
stieren het middel om op een kerapan te kunnen schitteren.

De kerapans doen dus dienst als hulpmiddel bij dc
fokkerij. Haar invloed toe te kennen op de constitutie van het
veeslag, acht ik onjuist. Daarvoor is dc training, welke eraan
verbonder. is, van te weinig betcekenis niet alleen, maar ook dc
daardoor mogelijk verworven eigenschappen zullen met op dc

Behalve aan de stieren zal ook aan den koeicnsiapel aan-
dacht geschonken worden. Aan een nader te bepalen aantal
fokkocien zal een premie, groot f. 15, worden toegekend, onder
voorwaarde, dat ze na een jaar zichtbaar draditig of met een
kalf ter keuring worden aangeboden.

Het aantal superieure vr\'-.uwelijke runderen, dat op deze
wijze binnen het gewest wordt gehouden, is te kldn, dan dat
aan deze kern als zoodanig betcekenis kan worden toegeschre-
ven. Toch hebben de koeienkeuringen uit een oogpunt van
leering groote waarde. Zij toonen de bevolking welke eischen

aaa een gct de fokkoe moeten worden gesteld en dat ]:et stand-
punt van den Madoerees, zijn waardevolle koeien in een over-
matigen vocdingstoestand te houden, onjuist is en een l>elemnie-
ring voor het geregeld kalven.

De premiekeuringen van koeien hebben bovendien be-
wezen, dat een Madoereesche koe best ieder jaar kan kalven.
Onder de premiekoeien werd in sommige jaren een geboorte-
en zichtbaar-drachtigheidspercentage van tegen de .V!oo/o\' be-
reikt.

ONDERZOEK KAL-KOK. Het bovenbedoelde, door
den Directeur van Landbouw gewenschte, onderzoek had in
het najaar van 1910 plaats cn geschiedde door den assistent-
resident in commissie Kal en mij. De volgende vragenlijst
diende hierbij als handleiding:

1. Hoe groot is de veestapel (Hoeveel volwassen stieren, hoe-
veel volwassen koeien boven 3 jaar)?\'

2. Wordt gefokt met daarvoor speciaal aangewezen stieren.
Zoo ja, hoeveel zijn er en op welken leeftijd worden ze voor
het eerst voor de dekking gebruikt?

3. Zijn de stieren, die gebruikt worden, alleen bestemd voor
d\'? koeien van den eigenaar?

4 Woidt\'. ook koeien van andere eigenaren bij den stier toe-
gelaten? Zoo ja, geschiedt de dekking dan tegen betaling in
natura of in geld?

Wanneer de dieren niet bij een bepaalden stier worden
gebracht, is het dan dc gewoonte, dat iedere eigenaar zijn
koeien door een eigen stier laat dekken?

6. Verkoopen de veehouders \'de dieren enkel op de vee-
passars of ook aan huis en geschiedt dit rechtstreeks of door
tusschenkomst van veemakelaars?

8. In welke afdeelingen staat de veestapel het hoogst en
aan welke omstandigheden is dat toe te schrijven?

Voor zoover dit nog niet bekend was, bleek, dat bepaalde
.pringi-tieren niet worden aangehouden, dat de bevolking aan
de moeder den grootsten invloed op het jong toekent, dat er
daarom weinig op wordt gelet door welken stier een koe be-
vrucht wordt, dat stiereneigenaren koeien van anderen wel bi]
hun dier toelaten en dat hiervoor een vergoeding m natura
of van enkele centen, dikwijls echter niets,^ wordt betaald.

Verreweg de voornaamste vraag wa*s wel no. 5, welke
eigenlijk het middenpunt van het onderzoek vormde. Zonder
uitsondering werd hierop als antwoord ontvangen: „Wij willen
niet samenwerken voor het houden van springstieren." bomnyge
veehouders verklaarden hiervoor geen geld te bezitten, andere
het doel overbodig te achten, \'doch de meeste gaven te kennen
niet met rasgenooten tc willen samenwerken, omdat ze elkaar

Meer dan verwacht was, werd het .verlangen naar goede
fokstieren geuit, waarbij echter veelal werd opgemerkt, dat
men zich hiervoor geen opofferingen kon of wilde getroosten.

In verband met de resultaten van het onderzoek bleet
cr niets anders over \'dan het premiestelsel tcaanvaarden, wilde
men in de behoefte aan fokstieren voorzien.

FONDSEN. In 1911 werden voor het eerst gelden voor
de rundvceverbetering op Madoera toegestaan en wel ccn
bedrag van f. 225000, waarvan f. 50000 bestemd voor ge-
noemd jaar, f. 75000 voor 1912 en f. 100000 voor 191.3. Nadien
is jaarlijks een bedrag van omstreeks f. 100000 voor gemeld
doel besteed. Hiervan werd f. 4000 voor de kerapans uit-
gegeven, welk bedrag in 1919 tot f. 6000 is verhoogd. Voor
de premiekeuringen van koeien werd f. 4000 per jaar uitge-
trokken. V . . t :

In den loop der jaren heeft het bijna onafgebroken eeu
punt van overleg uitgemaakt, of de uitgaven voor de veestapel-
verbetering al dan niet door de bevolking van Madoera op
de een of andere wijze moesten worden opgebracht. Een uit-
gebreide correspondentie is hiervan het gevolg geweest. Het
heffen van een uitvoerrecht is meermalen overwogen. Om het
niet-fiscale karakter der heffing te demonstreeren, zou van
„retributie bij uitvoer" worden gesproken.

Behalve ter verkrijging van de noodige fondsen, aou de
retributie aan de veeverbetering dienstbaar gemaakt worden,
door haar voor ossen en minderwaardige koeien het laagst,
voor goede koeien en stieren belangrijk hooger te stellen.

In 1915 gaf de toenmalige adjunct-inspecteur van den
burgerlijken veeartsenijkundigen dienst de Does het denk-
beeld aan de hand een „koeienhoofdgcld" tc heffen, alzoo een
belasting op het rundveebezit. De beslommeringen aan dc
inning verbonden, zoomede de veelvuldige gelegenheid tot
vexatiën, v elke de regeling biedt, deden het denkbeeld door
dc plaatselijke ambtenaren verwerpen.

Deze bezwaren doen zich bij het heffen van de uitvoer-
retributie niet, althans in veel mindere mate, voor.

Toch heeft de Kegeering zich met de invoering van
laatstbedoelde heffing niet kunnen vercenigen. Zoowel m
1915 als in 1917 lieeft Zij uitdrukkelijk verklaard, dat de kosten,
welke de maatregelen tot verbetering van dqn rundveestapel
op Madoera met zich brengen, uit dc algemeene middelen zullen
worden bestreden. Hierbij plaatste Zij zich op het standpunt,
dat de vceverbetering op Madoera niet alleen voor dat gewest,
maar voor een veel grooter gebiedsdeel van belang moet wor-
den geacht.

FOK.STIlXREN. In het laatst van 1911 werd begonnen met
lut premiëeren cn het aankoopen en \\crstrckken van stieren

oa ^vcl in het onderdistrict Bloeto der afdeeling Soemen-i.,
In den beginne ging dit met groote bezwaren gepaard, blech s
weinigen waren genegen een premie te aanvaarden en z.c,
daardoor te verbinden hun stier ter deklcing te stellen. Ier-
sonen te vinden, bereid een gouvernements stier te onder-
houden, ging evenmin grif.

emdc van dat j.nar de toenmalige resident BODEMElJEi
door ziin krachtige hand verbetering in den toestand wst .e
brengen. Hij was het, \'die de groote beteekenis van de m.iat-
regelen inzag niet alleen, maar ook begreep, dat om ze te
doen slagen, de volle medewerking van alle des.ahoofden en
inlandsche ambtenaren noodig was. Van die medewerkn,g
wist nodcmeijer zich tc verzekeren. Het volgende ov^cmcht
geeft een beeld van dc sticrenvcrstrekking gedurende de

Het grootste aantal stieren, die voor de eerste m.>ial wer
den goedgekeurd, werd bereikt in .913. Men kan zeggen, dat
in dat jaar de stierenregeling zich over het geheele e.land
Madoera, weliswaar niet overal in dezelfde mate, heeft u,t-
gcbreid Ook op het eiland Poeteran is de sticrenvoorziemng
ter hand genomen. Op de overige eilanden kon daaraan, we-

gens gebrek aan veeartsenijkunclig personeel, tot dusver niet
gedacht worden. Nu sedert 1919 de residentie Madoera de
beschikking heeft over twee gouvernements veeartsen, zal wel-
licht overv/ogen kunnen worden, de zorg voor voldoende fok-
stieren tot alle eilanden, waar de rundveeteelt van belang is,
uit te strekken.

Tengevolge van het zeer onregelmatig voorkomen van
goede fokstieren en het vrijwel ontbreken van zulke exem-
plaren in de fokstreken, zal het geen verwondering wekken,
dat de aan de springstieren gestelde eischen voor de ver-
schillende deelcn van het gewest nogal uiteen hebben ge-
loopen. Dit zal des te duidelijker\'wórden, wanneer men weet,
dat in de stierenarme streken juist het grootst aantal koeien
voorkomt. Dat in dergelijke gebieden stieren zijn goedge-
keurd, welke elders niet in aanmerking kwamen, ligt m. i.
daarom voor de hand. Vooral ten aanzien van de fokstreken
heb ik mij steeds op het standpunt gesteld, dat het, wamicer
stierenaankoop noodzakelijk is, alzoo uit een financieel oogpunt,
eenvoudiger is van een minder goeden stier tot een beteren
tc geraken dan om in eens tot dc aanschaffing van een mcei
kostbaar exemplaar over te gaan.

Met het doel der fokkerij voor oogen, werden bij dc
beoordceling der stieren, behalve op de eischen, die men
aan fokdieren in \'t algemeen stelt, in het bijzonder gelet
op massa en soliden bouw. Als minimum- schofthoogte werd
1.20 Meter aangenomen. Ook met de rasfouten v.erd zoo-
veel doenlijk rekening gehouden.

Uit een cn ander volgt reeds, dat alleen aan het phae-
notype aandacht werd geschonken.

Uiteraard werel bij de keuring der stieren getracht zoo-
veel mogelijk jonge exemplaren voor de voortteling aan tc
wijzen. Dit waren meestal dieren met 4 breede tanden. Voor
hun leeftijd goed ontwikkelde dieren met 2 breede tanden
kv/amen hiernaast wel in aanmerking.

Langzamerhand kon in sommige streken strengere se-
lectie worden toegepast. In de districten, waar stierenimport
nog steeds noodzakelijk is, konden He eischen daarentegen
weinig verzwaard worden. ^

De aanvullingsstierenkeuringen werden het geheele jaar
door op verschillende plaatsen gehouden. Eens ncr jaar, in
de maanden October en November, worden alle stieren her-
keurd. Hiertoe worden zij districtsgewijze op de betrokken
districtshcofdplaats voorgebracht. Op de districtskeuring ver-
schijnen eveneens dc premiekoeien. Hier heeft de uitbeta-
ling der premies plaats, waarvan steeds een gedeelte als voor-
schot wordt verstrekt. Zoo\'n districtskeuring is werkelijk een
belangrijke gebeurtenis, waarvan sommige districtshoofden
veel werk maken en waaraan zij een feestelijk aanzien wefcn
te geven.

Voor de berekening van het aantal benoodigde fokstie-
ren, vormden de cijfers in \'de desaveeregisters den grondslag
en wel het an.rtai „sapi parampocan toea", d. z. vrouwelijke
runderen in het bezit van 2 breede tanden en ouder. Voor
120 sapi par;impoean toea, welk aantal ongeveer 70 a 8o dek-
barj koeien beteekent, werd één dekstier noodig geacht. Het
aantal koeien per stier zal, wanneer de stierenvoorziening een
vlotter verloop zal hebben verkregen, noodzakelijk dienen ver-
kleind te worden.

GOUVERNEMENTS STIEREN. Verstrekking van
gouverncmcnts stieren heeft, behoudens een hooge uitzon-
derin;;^, na 1913 niet meer plaats gehad. Dit stelsel heeft met
voldaan. Reeds het vinden van personen, genegen een.gou-
verncmcnts stier te verplegen, leverde moeilijkheden op. On-
wil, v/antrouweii, vrees voor last, valsche schaamte c. d. kwa-
men hierbij in sterke mate tot uiting.

Was men er eindelijk in geslaagd een houder te vin-
den, dan gebeurde het niet zelden, dat deze na korien tijd
verzoclu om van zijn functie ontheven te worden, waarbij

allerlei uitvluchlen aan zijn verzoek kracht moesten bijzetten.
Daarbij .kwam, dat de gouvernements stieren in verschillende
desa\'s slecht werden verpleegd. In de gevallen, dat zij naast
premics^iere^ voorkwamen, liet men, om de laatste te sparen,
de zorg voor de voortteling veelal geheel aan de eerste over.
Noodslachting en onbruikbaar worden van gouvernements stie-
ren waren dan ook schering en inslag.

Ilec stelsel is mij nooit sympathiek geweest, omdat m i.
het er noodzakelijk toe moet bijdragen het initiatief der be-
volking te dooden, haar indolente houding te versterken cn
bij haar de overtuiging wakker te roepen, dat bij verwaar-
loozing van dc een of andere gewichtige aangelegenheid door
haar, het Gouvernement wel zal helpen.

JONGE PREMIESTIEREN. Het aantal jonge pre-
mici-tieren, waarvan de eigenaren bereid werden bevonden een
premie te ontvangen, is steeds buitengewoon klein gebleven.
Dit systeem is dan ook al spoedig verlaten. Het was voor-
namelijk bcJoeld om de veehouders in de fokstrekea tc be-
v/egen niet alle jonge stieren van dc hand tc zetten. ].)it heeft
deze reg eling niet kunnen bereiken; tegen bedoelde, in som-
mige streken ingeroeste gewoonte, heeft zij het moeren af-
leggen.

Vo(jr de streken, w\\aar stierenhouderij hoofdzaak is, was
dit stelsel niet zoo urgent. Daar worden vanzelf voldoende
jonge slieren aangehouden, al is hun verbreiding over dc ver-
schillende desa\'s ook niet altijd even doelmatig.

PREMIESTIEREN. Het stelsel van premiestieren
heeft in zooverre goed voldaan, dat het tot gevolg heeft ge-
had, dat Madoera thans over een groot aantal fokstieren, die
vrij regelmatig verbreid voorkomen en die werkelijk voor
dekken worden gebruikt, beschikt. Het geboortepercontage
is daardoor flink gestegen. Voor zoover dit is na ;e gaan,
zal het sinds 1911 ongeveer verdubbeld zijn en legenwoor-
dig ± 40 "/o van \'dc dekbare koeien bedragen. Deze stijging

is V/el het voornaamste resultaat van de tot dusver genomen
maatregelen. Hiernaast is in sommige streken, vooral in die
met een goeden koeienstapel, waar dus weinig andere stieren
voorkomen, een beduidende vooruitgang in de kwaliteit fier
geboren kalveren waar te nemen.

Wanneer men de vraag stelt of het premiestelsel alge-
meen tot de bevolking is doorgedrongen, of zij werkelijk er
het nut van inziet en of de stierenhouders in den regel ge-
negen zijn, een premie te accepteeren, moet hierop ontken-
nend geantwoord worden. Nog steeds moet van de zijde der
leidende ambtenaren eenige drang uitgaan om het stelsel dooi
te voeren. Het gevolg hiervan is, dat men voornamelijk die
])ersonen bereikt, die voor drang toegankelijk zijn. D\\t zijn
enkele goedwilligen, de desahoofden en de leden van hel
desabesluur c. s.

Een uitvloeisel van de geringe medewerking van de
stiereneigenaren is, dat stieren in vele gevallen eerst van
eigenaar moeten verwisselen vóór ze voor premiesticr beschik-
baar zijn. Deze t oestand ontstaat anderdeels doord.at een ^root
deel der goede stieren zich in handen bevindt van personen,
die ze uitsluitend voor den handel houden en van wie men
eigenlijk ook niet kan verwachten, dat ze hun dieren voor fok-
doeleindcTi zullen afstaan.

Hoe dan ook, het premiestelsel heeft een handel in
fokstieren doen ontstaan, welke natuurlijk voor de fokstrcken
den grootsten omvang heeft aangenomen.

Waar dc goedwilligen lang nïet allen over vol4oende
contanten beschikken om tot stierenaankoop over te gaan,
moeten deze op de een of andere manier worden verkregen.
Het is de volksCredietbank „Madoera", die hierbij haar be-
middeling verleent en credietwaardige personen aan gelden
voor den aankoop van fokvee helpt.

Die aankoop heeft veelal onder leiding van den gou-
vernements veearts plaats, die de dieren gelijktijdig aan keu-

ring onderwerpt. Centra, waar vooral fokstieren zijn aange-
kocht, zijn het eiland Poeteran en de onderdistricten Blocto
en Saronggi der afdeeling Soemenep en het district Kedoeng-
doeng der afdeeling Sampang.

Dat het leenen bij de volkscredietbank tot mTsbruiken
en misstanden aanleiding heeft gegeven, zal iemand, dis de
inlandsche maatschappij kent, niet verwonderen. Behalve dat
somtijds meer geleend werd dan voor stierenaankoop benoo-
digd was, was voor anderen de aanschaffing van een stier
het middel om in het bezit van contanten te geraken. Geld
leenen, een stier koopen, dezen heimelijk verkoopen of dief-
stal ervan voorwenden, is een gang van zaken, welke herhaal-
delijk is geconstateerd. Dat hierbij vergeten wordt de bank-
sclnild af tc lossen, behoeft zeker niet te worden opgemerkt.
Noodslacliting provoceeren of het verwekken van impotentie
werd in andere gevallen tc baat genomen om zich van een
stier te ontdoen, somtijds ook wel wanneer geen geld ge-
leend was. Winstbejag zat hierbij dus niet voor. Tegenzin
in een dier, de meening, dat het den eigenaar ongeluk aan-
brengt, of de lust het desahoofd tegen te werken, zal dan het

De opgesomde misbruiken mogen niet opf rekening van
het gevolgde stelsel worden geschreven. Ook in overeenkom-
stige gevallen op ander gebied hebben zij zich voorgedaan,
wat m. i. bewijst, dat het alleen de mentaliteit van den Ma-
doerees is, die de misstanden in het leven roept.

CASTR.ATIE. In 1911 kwam, voornamelijk op aan-
dringen van het Departement van Landbouw, Nijverheid en
Handel, een gewestelijke verordening, nopens het verbod op
hel laten losloopen van minderwaardige stieren, tot stand.
Hierbij wordt het vrij laten rondloopen van stieren, in het
bezit van 2 breede tanden cn ouder, niet voorzien van een
gocdkeuringsmerk. strafbaar gesteld. Deze verordening heeft
de castratie hcegenaamd niet bevorderd. Dit was trouwens

van tevoren reeds te zeggen. Immers aan zulke verorde-
ningen kan nergens in Nederlandsch-Indië en op Madoera
zei •eer niet, de hand worden gehouden. Bovendien heeft een
dergelijke verbodsbepnling in een streek, waar stalverpleging
hoofdzaak is, weinig zin. Het geen effect sorteeren der ré-
geling zal wellicht als argument voor de invoering van ver-
plichte castratie kunnen dienen, waardoor dc verordening toch
nog van nut zou zijn geweest. ,

Ongeveer gelijktijdig met de stierenverstrekking werd
de castratie ter hand genomen en wel eveneens in het on-
derdistrict Bloeto der afdeeling Soemenep. Ze werS door de
veemantri\'s onder leiding van een adjunct-gouvernements vee-
arts of van mij uitgevoerd. Zooals overeengekomen, is door
overreding en demonstratie getracht de kunstbewerking in-
gang te doen vinden. Niet nagelaten werd te wijzen op de
doelmatigheid van dc gevolgde methode van neerwerpen
(snoermethcde volgens Hertwig) en van het kneuzen der zaad-
strengen door kloppen of knijpen. Verschillende toestellen
werden hierbij gebruikt. Ook werd de aandacht gevestigd
op het onmiddellijk opstaan der dieren en het met graagte
nuttigen van voedsel na de ondergane operatie.

De bevolking verklaarde alles mooi en goed te vinden,
bleef echter bij haar bezwaren haar dieren te laten ca-
streeren.

De demonstraties hebben geleidelijk aan door de ge-
heele residentie plaats gehad. Nergens toonde de bevolking
neiging haar vooroordeelen tegen castratie op zijde te zetten.
En toch is bij een betrekkelijk \'groot aantal dieren de operatie
toegepast. Dat dit mogelijk was, is te danken aan den in-
vloed en hei doorzettingsvermogen van sommige plaatselijke
ambtenaren, die, overtuigd van de noodzakelijkheid de be-
volking in deze tegen zich zelf te beschermen en haar on-
kunde cn onwil te overwinnen, hun geheele kunnen gaven om
op dit gebied iets te bereiken. Toen mindere krachtsont-

wikkeling hiervoor in de plaats trad en de bevolking ging in-
zien, dat geen strafbepalingen konden worden toegepast, wei-
gerde zij haar Hieren ter castratieplaats te brengen. Zelfs wer-
den dc stieren, zooals bij inspectie is gebleken, naar naburio"e
desa\'s of streken, waar tijdelijk niet gecastreerd werd. \\ er\\ oerd.
Het verzet tegen de castratie kwam het heftigst tot uiting in
de afdeeling Bangkalan in het midden van 191 ó. Nadien
heeft bet zich over de geheele residentie uitgebreid, zoodat in
1917 nog slechts enkele dieren konden worden gecastreerd.

Ongelukken bij of sterfgevallen tengevolge van castratie
hebben zich nimmer voorgedaan.

Het indirect bevorderen van de castratie door het in-
voeren van een belasting op stieren of door het heffen vati
een hoogere retributie bij uitvoer daarvan, is sedert nog enkele
malen overwogen.

In 1919 werd het denkbeeld, het eerst aangegeven door
Leon, om bij castratie de eigenaren schadeloos te stellen, door
den toenmaligen resident COHEN opnieuw geopperd. Deze
vergoeding was bedoeld als tegemoetkoming in de meerdore
kosten, welke het gedwongen langer aanhouden der dieren
met zich brengt. Het behoeft zeker geen betoog, dat wegens
de buitengewoon hooge daaraan verbonden uitgaven alleen
reeds, dit plan niet tot uitvoering kan komen.

KERAPANS. In 1911 werden de officiëele kerapans
voor het eerst na 1905 weer gehouden. Tevoren was door
mij een onderzoek ingesteld welke regels bij de kerapans
gelden, welke gebruiken daarbij gevolgd worden, welke wen-
schen de bevolking in deze koesterde, waar de rennen vroeger
werden gehouden, e. d. In overleg met de plaatselijke ambte-
naren werd een regeling ontworpen, welke vrijwel ongewijzigd
tot 1919, toen bij residents besluit een kerapanreglement werd
vastgesteld, bleef bestaan.

Dit reglement opende o. a. de mogelijkheid, dat niet-
premie.stiercn om de hoofdprijzen kunnen meedingen. Dit

laatste was tot dusver tegengegaan oin op deze wijze te be-
vorderen, dat goede stieren voor de fok beschikbaar worden
gesteld.

De tegenwoordige gouvernements kerapans verschillen
d.iariri van de vroegere, dat .alles vermeden is, wat met het
oorspronkelijke karakter van de rennen in strijd zou zijn. Hier-
bij werd het standpunt ingenomen, dat de kerapans er in de
• eerste plaats voor de Madoereesche bevolking zijn cn dat
ontaarding {?rvan in op Europeesche leest geschoeide races
geen ander gevolg heeft dan dat gelegenheid tot wedden
wordt geopend.

In tegenstelling met voorheen, toen een stier als hoofd-
prijs werd uitgeloofd, worden tegenwoordig geldprijzen, va-
ricerende van f. 50 tot f. 2,50 beschikbaar gesteld; een enkele
maal is :\'.elfs een hoofdprijs van f. 100 uitgeloofd.

De kerapans genieten steeds groote belangstelling, zoo-
wel van deelnemers als toeschouwers. Dat 100 spannen aan
de rennen deelnemen, is geen zeldzaamheid.

Tot 1919 werden de officiëele kerapans op 11 verschil-
lende plaatsen gehouden. In dat jaar is dit aantal uitgebreid
tot 16; voor het eerst had toen een gesubsidiëerde kerapan
op Sapoedie plaats, waarbij bleek, dat daar voornamelijk jonge
kalveren voor sleetjes worden gespannen^ wat uiteraard is af
te keuren.

De gouvernements kerapans worden bij voorkeur in Sep-
tember gehouden, tenzij de Mohamedaansche vasten in dien
tijd vallen. Genoemde maand leent zich bij uitstek voor de
stierenwedrennen, omdat men dan op droog weer mag rekenen
cn de temperatuur nog niet zoo hoog is als later in den tifd.

PREMIEKEURINGEN VAN KOEIEN. De premie-
keuringen van koeien hadden het eerst plaats in 1911. In dat
jaar weiden ze op de afdeelingshoofdplaatsen gehouden (die
op Sampang kon wegens een cholera-epidemie niet doorgaan).
Om te voorkomen, dat te groote afstanden moeten worden

afgelegd en om ze meer binnen liet bereik van den desaman
te brengen, zijn in volgende jaren de districtshoofdplaatsen
voor de gecombineerde stieren- cn koeienkeuringen aangewe-
zen. Bij gelegenheid hiervan zijn in sommige jaren ook o.ssen
tentoongesteld; waarvoor prijzen konden worden ïoegckend.

Het aantal premiekoeien bedraagt 400, d. i. gemid-
deld 20 per district, een wel niet groot aantal, dat echter vol-
doende is om het beoogde doel te bereiken.

Aanvankelijk was door de inspectie van den burgerlijken
veeartsenijkundigen dienst als minimum-schofthoogte voor "de
premiekocien 1,20 Meter aangegeven. Reeds het eer.ste jaar
bleek, dat hieraan niet kon worden vastgehouden en dat de
best gebouwde exemplaren 1,15 Meter zijn. Voor de koeien
worden dezelfde eischen van exterieur als voor de stieren ge-
steld. De getoonde kalveren zijn bij de beoordeeling echter ook
van invloed. Een dier, dat twee jaar achtereen niet heeft
gekalfd, wordt onherroepelijk afgekeurd.

Dat op allerlei leugenachtige manieren getracht wordt
een niet verdiende premie machtig te worden, zal zeker geen
verwondering wekken.

Zoo is meermalen geconstateerd, dat een moederdier,
dat duidelijk de sporen droeg nimmer te hebben gekalfd, ver-
gezeld van een jong, werd aangeboden.

VOORLICHTING. Vooral in een land als Madoera met
zijn zeer primitieve toestanden op veeteeltgebied zal wil
men de fokkerij vooruit helpen en iets blijvends tot stand
brengen, voorlichting en ontwikkeling van de bevolking niet
achterwege kunnen blijven.

Van verschillende zijden is dit denkbeeld aangegeven.
De een wilde elementair veeteeltonderwijs op de desascholen
gegeven zien, een ander achtte het nuttig voordrachten door
Indische veeartsen in de desa te laten houden, een derde voelde
meer voor onderwijs aan speciale inrichtingen. Zoo hebben
in 1914 de plannen voor de oprichting van een landbouw- en

vcclccltkundigc school in dc desa Pcdeng (afdeeling Bang-
kalan) een min of meer vasten vorm aangenomen.

In 1919, toen de oprichting van een tweetal veetecltproef-
stations op Madoera, waar geëxperimenteerd zou worden op het
gebied van veevoeding, verpleging, castratie, kruising, e. d.
ter sprake kwam, is de mogelijkheid overwogen deze aan de
volksontwikkeling dienstbaar te maken. Zoowel voor de
school te Pedeng als voor de proefstations lag het in de be-
doeling zoons van veehouders bijv., zooveel mogelijk praktisch
op te leiden en te laten werken. Vooral aan handenarbeid
vvcrd veel waarde gehecht, voornamelijk om te voorkomen,
dat na de opleiding het oorspronkelijke beroep de rug zou
worden toegekeerd.

vSLOT. Volledigheidshalve zij hier nog medegedeeld,
dat van 1913 t/m 1916 geldelijke belooningen zijn toegekend
aan desahoofden, die zich op veeteeltgebied verdienstelijk had-
den gemaakt. Hun verdiensten werden beoordeeld naar het
in hun desa bereikte geboortepercentage van den runderstapel;
de veeverpleging, het stalonderhoud e. d.

De belooningen zijn afgeschaft, omdat de toekenning
ervan bezwaren met zich bracht en zij o. a. het indienen van
gefingeerde geboortecijfers bevorderde.

CRITIEK OP DE MAATREGELEN TOT VERBETERING VAN DEN
RUNDVEESTAPEL IN DE RESIDENTIE MADOERA.

De grootste fout, die tot dusver bij de maatregelen tot
verbetering van den rundveestapel in de residentie Madoera
gemaafct is, is m. i. wel het niet krachtig ingrijpen, het niet
dwingend optreden van de overheid. Men heeft te veel gepraat
met de bevolking, te veel geconfereerd en te zeer in de mée-
ning verkeerd, dat zonder wettelijke voorschriften op dit gebied,
resultaten zouden zijn te bereiken. Niet dat grondig onder-
zoek, rijpe overweging en het toetsen der plannen aan de
nieuwere inzichten op veeteeltkundig gebied achterwege had-
den kunnen blijven. Allerminst. Toen men echter tot een
behoorlijk inzicht in den stand van zaken was gekomen en men
den weg, wflke tot verbetering moet leiden, duidelijk zag af-
gebakend, had men de plannen in wettelijke bepalingen moeten
vastleggen en wel in zoodanigen vorm, dat dwingend ingrijpen,
indien noodig, mogelijk is.

Laat men nit deze bewering echter niet de gevolgtrekkino-
maken, dat ik in zake veeteelt alles van de straffe hand ver-
wacht. Niets is minder waar. Met dwang alleen komt\' jnen er
niet. Door imperatieve bepalingen zal het nimmer gelukken
de kern van de zaak te wijzigen, zal men bij den Madoerees
nimmer juistere inzichten op fokkerijgebied wakker roepen.
Dit zal alleen door leering en ontwikkeling van de bevolking
kunnen geschieden.

Aan dit onderdeel van de taak is veel te weinig aandacht
geschonken. Hoè de bevolking kennis bij te brengen, komt
eigenlijk eerst in de tweede plaats. Hoofdzaak is, dat de ur-
gentie van volksontwikkeling in zake veeteelt algemeen wordt
ingezien en dat gepoogd wordt op dit gebied iets te bereiken.

Dat hiermee de taak van de overheid niet kan ziin afge-
loopen, zal duidelijk zijn. Het baanbreken van betere inzichten
en het optreden van meer gewenschte toestanden toch zullen,
vooral op Madoera^ uiterst langzaam\' verloopen. En intuschen
gaat het verval van d en veestapel voort!

Bovendien zijn eigenbelang en onwil, welke minstens
evenveel kwaad stichten als onkunde, factoren, die door ont-
wikkeling moeilijk zijn uit te roeien.\' Daartegen zijn wettelijke
maatregelen ncodig, die een goede fokstiervoorziening waar-
borgen, den uitvoer op rationeele basis schoeien, de castratie
regelen, enz.

Het groote voordeel van een dergelijk reglement is ver-^
der, dat de continuïteit van de maatregelen wordt verzekerd,
dat den niet-deskundigen bestuursambtenaren een houvast
wordt geboden en dat deibevolking den duidelijken wil van de
overheid voelt aangegeven. Vooral dit laatste maakt op den
Madoerees indruk. Hij ziet bij zijn bestuurderen gaarne een
vaste hand en uitgesproken wil, waaraan hij in den regel zónder
morren gehoor.zpamt. Bij herhaling met de bevolking onder-
handelen, niet. krachtig ingrijpen, beschouwt hij als zwakheid.
Hij wordt hierdoor recalcitrant en brutaal.

Niet alleen, dat ik het afkondigen van een veeteeltregle-
ment voor Madoera gewenscht vind, zelfs beschouw ik het als
een plicht van de Regeering op die wijze ingrijpend, op te
treden. Een bevolking als die op Madoera, die haar hoofd-
middel van bestaan uit den veestapel put, doch haar belangen
in deze niet begrijpt, moet tegen zich zelf beschermd worden.
Haar onkunde en onwil mogen nimmer -tot gevolg hebben, dat
een van de voornaamste bronnen van inkomsten minder zal
vloeien, waardoor Madoera tot de armlastige gebieden zou
gaan behooren.

Dat het afkondigen van dwingende bepalingen bij de be-
volking ernstige ontevredenheid zal wekken, geloof ik niet.
Deze meening wordt door verschillende bestuursambtenaren

van verplichte castratie bijv., verzet van de zijde van de be-
voIj:ing vrtezen. Deze vrees moet m. i. al wel buitengewoon
ernstig en gemotiveerd worden geacht, zou men daarom een
zoo belangrijke aangelegenheid, als de rundveefokkerij voor
Madoera is, voor een groot deel aan het „bon vouloir" van de
bevolking willen overlaten. Van de gevolgen hiervan mag men
ziel- wel t crdege rekenschap geven, evenals men niet over het
hoofd mag zien,\'dat bij het invoeren van regelingen, welke niet
op wettelijke voorschriften steunen, aan het prestige der uit-
voerders zware eischen worden gesteld.

Op de ondoelmatigheid yan de in 1907 te Pamekasan
gehouden\'veetentoonstelling werd reeds gewezen.

De invoering der veeregistratie ware naar mijn meening
beter achterwege gebleven. Behalve dat zij veel arbeid vergt,
zijn de dc^araan verbonden kosten voor registers, in het bij-
zonder de laatste jaren, niet onbeduidend geweest.

Over den arbeid en de moeite, welke de bijhouding der
veeregisters met zich brengt, moet men vooral niet gering
denken. Zoowel door de desaschrijvers, veemantri\'s .als onder-
districtsschrijvers moet bij richtige inschrijving der mutaties,
een groot deel van hun werkkracht daaraan besteed worden.
En met welke resultaten? Dat cijfers worden verkregen, die
jangs anderen weg eenvoudiger en goedkooper hadden kunnen
worden verzameld. I

Men zal toch niet willen gelooven, dat de straffen, ge-
steld op het niet-rapporteeren van veemutaties, nalatigheid in
deze, zelfs niet voor een belangrijk deel, zullen teg\'engaan,
vooral niet, wanneer men weet, dat het bewijs, dat een over-
treding heeft plaats gehad, in vele gevallen onmogelijk is te
leveren. Neemt men verder in aanmerking de wijze, waarop
lagere inlandsche ambtenaren moeilijk te controleeren gedeel-
ten van hun taak dikwijls plegen te vervullen en het peil vaa
ontwikkeling, waarop de desahoofden en schrijvers in de rèsi-

dentie Madoera in doorsnee staan, dan zal men zich een beeld
van de waarde der door middel van de veeregisters verkregen
gegevens kunnen vormen.

Ik ben dan ook overtuigd, dat een jaarlijksche, desnoods
vijf jaarlijksche veetelling, uitkomsten zal opleveren, welke voor
die van de vceregistratie weinig behoeven onder te doen.

Doch ook al ware dit niet geheel het geval, dan nog
zal m. i. mc.l een telling, die uiteraard belangrijk minder uit-
gaven voor registers en werkkracht vraagt, volstaan kunnen
worden. Immers het doel der opname is van zuiver zoötech-
nischen aard; met een globaal inzicht\'in de kwantiteit vau den
veestapel en de schommelingen daarvan kan men tevreden
zijn. Iets anders zou het zijn, wanneer de registratie moest die-
nen als hulpmiddel bij de bestrijding van de een of andere
ernstige besmettelijke veeziekte, waarbij meer uitvoerige ge-
gevens gewenscht worden.

Het is in de praktijk gebleken, dat het selecteeren van
vrouwelijke runderen voor de slacht door veemantri\'s, geen
aanbeveling verdient. Voor werkelijk minutieuse selectie,
waarbij met allerlei omstandigheden, ook op pathologisch ge-
bied, is te rekenen, is de ontwikkeling der mantri\'s in den
regel te gering. Van hen mag men geen voldoende inzicht in
den bouw van een rund en\'den Ptand van den, veestapel in een
bepaald gebied verwachten. Bovendien is hun maatschappe-
lijke positie niet van dien aard, dat ze niet voor omkooperij
toegankelijk zijn of dat ze voor vexatiën zullen terugdeinzen.

Doch ook sommige volkomen intègre mantri\'s kunnen
een gevaar zijn. Ik bedoel hen, voor wie toezicht op de
slacht synoniem is met tegengaan van dc koeienslacht. Deze
zijn van meening hun plicht het best te vervullen door zoo
weinig mogelijk koeien tot de slachtbank toe te laten. .Zij zien
hierbij over het hoofd, dat bij slot van rekening elke koe
voor de slacht bestemd is, dat het opruimen van minderwaar-
dige. vouwelijkc individuen den veestapel zal ten goede komen

en -lat hun standpunt geen ander gevolg heeft dan het doen
toenemen van de clandestiene slacht.

Het ?;electeeren der stieren uitsluitend volgens het phae-
notype kan bij de bestaande inzichten, niet anders dan irratio-
neel genoemd worden. Goede bouw van een dier toch bewijst
volstrekt niet, dat het zijn gewenschte eigenschappen op een
groot aantal van zijn nakomelingen zal overbrengen. Of di:
za! geschieden, wordt uitsluitend beheerscht door het geno-
type van het fokdier. Het is dus zaak te trachten dit te leeren
keimen. En dit kan niet anders dan door de nakomelingen
aan een onderzoek te onderwerpen. Dit nu kan op twee ma-
nieren plaats hebben, of door keuring op afstammelingen,
of .door de fokdieren met hun nakomelingen in een stamboek
in te schrijven.

De eerste wijze is de eenvoudigste, al zal daarbij het
verkregen beeld onvolledig zijn, doordat alleen de jongen, welke
in de nabijheid van het vaderdier zijn gebleven, voor verge-
lijking aanwezig zijn. Dat hierbij fraude en vergissingen kun-
nen voorl.omen, ligt voor de hand. Het is echter een wijze
van werken, die op Madoera wel door te voeren is.

Een bezwaar blijven altijd de veelvuldige mutaties onder
der; rundveestapel, waardoor als regel een dekstier slechts met
wc\'inig afstammelingen, waaronder niet te jonge mannelijke
spaar/a-im voorkomen, zal kunnen worden voorgebracht.

Niettegenstaande die bezwaren, zal het hulpmiddel moe-
ten worden toegepast, omdat het een der methoden is de
fokkerij in meer zekere banen te leiden en teleurstellingen rnet
fokclteren te beperken.

Aan de meer aan te bevelen stamboekhouding kleven
nog grootere moeilijkheden. Ook hierbij doet het groot aan-
tal veemutaties zich als een ongunstige omstandigheid gevoe-
len, echter met in die mat ? als bij keuring op afstammelingen.

De inschrijving van fokdieren in een stamboek eischt
voons niet alleen veel arbeid, doch stelt hooge eischen aan
nauwkeurigheid en volledigheid. Willen stamboeken inderdaad

waarde hebben, dan moet het door hen gegeven beeld betrouw-
baar en zoo uitgebreid mogelijk zijn. Waar tegen deze eischen
zelfs in Westersche landen in niet geringe mate gezondigd
wordt, zullen 7C voor Ncderlandsch-Indic haast onuitvoerbaar
zijn. Naast keuring op afstammelingen, welke toch altijd ge-
brekkige \\iitJ;omstcn geeft, bestaat er echter geen ander mid-
del dan de stamboekhouding om de fokwaarde van een dier
te bepalen. Is men van deze wetenschap ernstig doordrongen,
is men overtuigd, niet alleen van de waarde, maar ook van
de noodzakelijkheid, het genotype van een fokdier te leeren
kennen, dan zal tevens worden ingezien, dat niets onbeproefd
mag worden gelaten om tot de oprichting van een zoo goed
mogelijk stamboek voor het Madoereesche rund te geraken.
Theorie en praktijk moeten ook in deze hand in hand gaan.
Beoefent men veeteelt op een wijze, die niet op een juisten
theoretischen grondslag steunt, dan maakt men zich aan niets
ra(er of minder schuldig dan aan empirie, aan kwakzalverij.
Evenmin als deze op ander\'gebied is te verdedigen, is zij voor
de veeteeltwetenschap toelaatbaar, vooral niet, wanneer leiding
moet worden .gegeven aan een fokkerij, gedreven door een be-
volking, die niet bij machte is zich een juist inzicht in deze
matei ie te vormen.

Een stamboek voor Madocreesch vee moet tot stand
komen; de moeilijkheden, die vele zijn, moeten overwonnen
worden. Daarvoor is het wenschelijk vanuit een klein centrum
te beginnen, dat met overleg moet worden uitgekozen. Er zal
moeten uitgezien naar een desa met een goeden koeienstapel,

Het maken van schetskaartjes van kalveren zal uiteraard
niet mogelijk zijn. Deze moeten reeds van een merk worden
voorzien. Hiervoor zullen crotaliamerken, rn. i. voOr Madoera
dc eenigst bruikbare, zijn te bezigen.

WAT MOET, BEHALVE OF MET WIJZIGING VAN DE REEDS GETROFFEN
MAATREGELEN. TER VERBETERING VAN MADOERA\'S RUNDVMSTAm

In verband met de vorige hoofdstukken zal het zeker geen
verwondering wekken, dat ik\'het ter hand nemen van\'\'het
veeteeltonderwijs hier in de eerste plaats noem. Het verbrei-
den van kennis in zake veeteelt en het trachten ingang doen
vinden van juistere inzichten op fokkerijgebied moeten met
ernst worden «nagestreefd.

Het bedoelde onderricht moet zoo eenvoudig mogelijk
zijn, niet naar overbodige geleerdheid zweemen en Tich streng
aan de eischen van de praktijk aanpassen. Het zal aanbeveling
verdienen het bijbrengen van ontwikkeling op aanschouwelijke
wijze tc doen plaats hebben. Hiervoor zullen speciale in-
richtingen noodig zijn, een soort eenvoudige schooltjes, waar-
aan op bescheiden schaal en geheel in overeenstemming met
de desatoestanden een aantal fokdieren wordt gehouden, welke
voor demonstratie kunnen dienst doen. Een daarvoor ge-
schikt bevonden Indisch veearts zou het onderwijs voor zijn
rekening kunnen nemen.

Een groot nadeel van speciale onderwijsinrichtingen is,
dat zij nooit in dien getale zijn op te richten, dat ze inderdaad
een groot deel van de desabevolking bereiken. Daarom acht
ik het bovendien van belang, zoowel voor de Hollandsch-In-
landsche, de inlandsche als de desascholen in de residentie
Madoera elementaire theoretische veeteelt als verplicht vak
op den lesrooster te brengen. De daaraan te besteden tijd
kan gering, de leerstof eenvoudig zijn. Ook hier geen on-
noodigen baDast, geen breed opgezet leervak, doch hst ver-
kondigen van die wetenswaardigheden, welke den Madoerees
onbekend ^ijn, of waaraan hij geen aandacht schenkt. Bij de

opleiding van de aan bovengenoemde scholen verbonden on-
derwijskrachten zal natuurlijk met een en ander rekening ge-
houden moeten worden.

Dat dc van dc Hollandsch-Inlandsche scholen afkom-
stige leerlingen slechts bij zeer hooge uitzondering de vee-
teelt praktisch zullen beoefenen, mag m. i, geen reden zijn
voor deze onderwijsinrichtingen het veeteeltonderricht over-
bovlig te achten. Deze scholen toch zijn het, waar de voor
bcstuurs- en dergelijke functies bestemde inlanders hun eerste
opleiding genieten. Hun de beteekcnis van de veeteelt ♦e ver-
klaren en te wijzen op door hun rasgenooten op dat gebied
gemaakte fouten, kan niet anders dan nuttig zijp.

Wat hiernaast bp andere wijze aan volksontwikkeling kan
worden gedaan, moet met beide handen worden aangegrepen.
Het zal zeker rente afwerpen.

.N^aast de zorg voor onderwijs, lijkt mij uit een zuiver
veeteeltkimdig oogpunt de oprichting van een stamboek voor
het Madoereesche rund van het grootste belang. De nood-
zakelijkheid ervan werd reeds aangetoond; op de daaraan ver-
bonden moeife en bezwaren werd gewezen. Laat deze toch
nimmer de oorzaak zijn, dat een voor de praktijk onontbeer-
lijk instituut als een stamboek is, niet tot stand zou komen.

Als derden maatregel acht ik de afkondiging van een
vceteeltreglement voor de residentie Madoera noodzakelijk.
Dit reglement, waarin nader te noemen voorschriften en ver-
bodsbepalingen dienen opgenonien, moet de basis zijn, waarop
de veeverbetering in den vervolge zal steunen. Het moet in de
hand van de overheid het middel zijn, waardoor zij den
runderstapel beschermen kan en dat haar de macht geeft, in
het belang van de fokkerij noodig geachte maatregelen, tot uit-
voering te brengen.

Naar mijne meening moet het bedoelde reglement bij
ordonnantie, niet bij gewestelijke verordening, worden vastge-
steld. Nog daargelaten, dat de zorg voor den veestapel niet

rechtstreeks tot de taak van den GewesteUjken Raad behoort,
is m. i. het regeerings standpunt, dat de staat van Madoera\'s
rundveestapel weliswaar voor dat gewest in de eerste plaats,
doch cok voor naburige residentiën van belang is, het juiste!
Ook ik acht vcestapelverbetering, tenminste voor v/at betreft
Madoera, niet een uitsluitend locale aangelegenheid. Boven-
dien zal de regeling noodwendig verbodsbepalingen op den
in- en uitvoer van runderen moeten bevatten, voor de uit-
vaardiging waarvan <de Gewestelijke Raad de bevoegdheid mist.
Daarbij biedt zijn samenstelling niet voldoende waarborgen,
dat met deskundige adviezen en inzichten naar behooren
wordt rekening gehouden,

VEETELLING. Jaarlijks of vijfjaarlijks zal een vee-
telling worden gehouden. De wijze en het tijdstip der telling
zullen nader door het hoofd van gewestelijk bestuur worden
vastgesteld. Het zal aanbeveling verdienen de houders en
eigenaars van runderen te verzamelen en hun opgaven be
treffende hun veebezit te noteeren. Hiernaast zullen controle-
inspecties in enkele desa\'s of gedeelten daarvan niet achter-
Vv^ege kunnen blijven.

Het niet of onjuist verstrekken van voor de telling be^
noodigde gegevens zal strafbaar gesteld moeten worden.

De gewestelijke verordening nopens het rapporteeren
van veemutaties zal kunnen vervallen.

FOKSTIERENVOORZIENING. Aan inlandsche ge-
meenten, waar het particulier initiatief niet voldoende in de
behoefte aan dekstieren voorziet, moet de verplichting kunnen
worden opgelegd deze aan te schaffen, ze op behoorlijke wijze
te onderhouden en kosteloos ter dekking te stellen.

Waar vele inlandsche gemeenten op Madoera niet of
niet over voldoende geldmiddelen beschikken, zal haar de
bevoegdheid tot het doen van heffingen ten deze bate dienen

te worden verleend. In sommige gevallen zullen voorschotten
uit de algemeene geldmiddelen voor dit doel aan de ge-
meenten moeten worden verstrekt.

De foksticrenvoorziening acht ik voor Madoera een zoo
integrccicnd deel van het volksbestaan en de volkswelvaart,
dat hel m. i. alleszins is tc verdedigen aan de zorg ervoor
niet minder aandacht te schenken dan aan andere onderdeelen
van overheids bemoeienis, die wel tot de taak van de in-
landsche gemeenten behooren. Zelfs in sommige streken
\\an westersche landen schijnt de noodzakelfjkheid te bestaan
de door mij gedachte regeling in \'toepassing te brengen.

SELECTIE. Alle runderen, minstens in het bezit van
vier zich op gelijke hoogte bevindende breede tanden, moeten
op gezette tijden aan\' een onderzoek op geschiktheid voor de
fokkerij, in te stellen door een gouvernements veearts of
een hem vervangenden adjunct-gouvernements veearts, wor-
den onderworpen, waarbij uiteraard met de gegevens van het
stamboek en voor wat betreft stieren, met de door hen ver-
we.? te afstammelingen, zal zijn rekening te houden. Bij wijze
van uitzondering mogen ook jongere dieren worden gekeurd.

De aangegeven leeftijdsgrens wordt noodzakelijk ge-
acht om de mogelijkheid te scheppen een juisteren indruk van
het phaenotype te verkrijgen.

Voor den goeden gang van zaken zal het noodig zijn
het niet of niet tijdig aanbrengen der runderen op de aan-
gewezen keuringsplaats, strafbaar te stellen. Verwacht mag
worden, dat dc bevolking spoedig zal inzien, dat het ont-
trekken van haar dieren aan de keuring, geen ander gevolg
heeft dan dat deze niet mogen worden geslacht of uitgevoerd.

Runderen, welke bij de keuring ongeschikt worden ge
acht voor dc fokkerij en kalveren, waarvan blijkt, dat niet
te verwachten is, dat ze daarvoor van waarde zullen zijn,
worden van een merk voorzien Ook hiervoor zullen crotali-
amerken zijn tf. bezigen.

Aangezien deze wijze van merken veel arbeid vraagt
en niet geringe kosten met zich brengt, is de mogelijkheid
overvlogen, alleen de dieren, op welker aanwezigheid binnen
het gewest Madoera prijs wordt gesteld, van een kcnteeken
te voorzien. De overtuiging, dat bij dezen gang van zaken
de bevolking niets onbeproefd zal laten haar vee aan de
keuring te onttrekken of de merkteekenen te verwijderen,
doet mij hem echter verwerpen.

CASTRATIE. Gemerkte stieren zullen onmiddellijk na
de selectie door of onder toezicht van het personeel van d «n
burgerlijken veeartsenijkundigen dienst moeten kunnen wor-
den gtcastreeid, dit ter beoordeeling van den keurder.

Het imperatief voorschrijven van de castratie van alle
gemerkte stieren acht ik voer het begin niet uitvoerbaar,
voornamelijk met liet oog op de vleesch voorziening van Oost-
Java, speciaal van Soerabaja. Tn het belang hiervan zal den
eeisten iiid de uitvoer van gemerkte stieren moeten worden
toegelaten.

Men zal daarom moeten beginnen de allerslechtste exem-
plaren\' aan de kunstbewerking te onderwerpen en de toepas-
sing hiervan regelmatig uit kunnen breiden. Zoo handelende
zal langzamerhand een ossenstapel ontstaan en de invoering
vau de castratie meer geleidelijk verloopen, wat niet anders
dan een voordeel kan zijn.

Hrt zich verzetten tegen of belemmeren van de ca-
stratie van een dier zal noodwendig strafbaar gesteld moeten
worden. Had men geen rekening te houden met de belan-
gen van ïiaburige gebieden en geen stagnatie in den vee-
uitvoer te vreezen, zoo zou het meer aanbeveling verdienen
en ook eenvoudiger zijn den uitvoer en hiernaast dan ook de
slacht, van alle stieren te verbieden en hiervoor alleen ossen
te ibestemmen.

Wanneer een dier bij of tengevolge van de castratie
sterft of onbruikbaar wordt, zal den eigenaar van landswege

een vooraf vastgestelde schadeloosstelling moeten worden toe
gekend, met dien verstande echter, \'dat geen vergoeding wordt
uitgekeerd, wanneer het sterven of onbruikbaar worden is
toe te schii\'ven aan schuld, verzuim of onachtzaamheid van
den eigenaar of houder, tër beoordeeling van den betrokken
gouvernerneaïs veearts.

liet castreeren van niet gemerkte stieren, alzoo het
uitvoeren der operatie anders dan vanwege den burgerhjken
veeartsenijkundigen dienst, zal strafbaar dienen gesteld tc
worden. Om deze verbodsbepaling te kunnen controleeren,
:s het noodzakelijk te verbieden in het gewest Madosra een
os in bezit, in gebruik of in bewaring te hebben, dan wel
tc vervoeren, die niet van het meerbedoelde merk is voor-
zien. \'

Ten aanzien van de thans reeds aanwezige ossen idl
moeten worden voorgeschreven, dat vóór een bepaalden datum
daarbij eveneens het merk moet zijn aangebracht.

.SLACHT. Behalve in het geval van noodslachting,
moet het slachten van andere dan gemerkte runderen worden
verboden.

UITVOER. Geen andere runderen dan die vóórzien
van het merk, zullen uit\'de residentie Madoera mogen worden
uitge\\o«.rd. Als hooge uitzondering zal, na verkregen mach-
tiguig van den Directeur van Landbouw, Nijverheid en Han-
del, uitvoer van niet gemerkte runderen, bijv. voor lokdoelein-
den, kunnen worden toegestaan.

INVOER. De invoer van runderen in de residentie
Madoera moet verboden worden. W^aar de veeverbetering
door middel van reine teelt zal geschieden, kan import van
runderen overbodfg worden geacht. Voor de enkele, voor mel-
k rijen bestemde runderen, zal dispensatie van de verbodsbe-
paling kurmen worden verleend.

DIERENBESCHERMING. Het gebruik van run-
deren, nog niet in het bezit van twee breede tanden, voor land-

bouwwerk, transportdiensten en de kerapan, e\\ enals het bezigen
van niét gemerkte vrouwelijke runderen voor transportdiensten,
moet verboden worden. Zelfs ware het wenschelijk genoemde
leeftijdsgrens hooger te stellen.

Of het reglement reeds onmiddellijk voor de geheele re-
sidentie van toepassing kan worden verklaard, of dat liet bijv.
voor dc districten Sapoedie en Kangean voorloopig niet of
slechts ten deelc zal gelden, zal nader overwogen moeten wor-
den. \' ,

Al«; vierden maatregel wordt wijziging der slachtordon-
nantie noodzakelijk geacht. Naar mijne meening toch zal
de clandestiene slacht, op dc geweldige uitbreiding waarvan
bereids werd gewezen, moeten en ook kunnen worden tegen-
gegaan.

Hiervoor is m. i. noodig dat\'de slachtlicenties (de roode
slachtbriefjes) komen te vervallen en dat daarvoor in de
plaats door dc inners der belasting een crotaliamerk aan het
slachtdier wordt aangebracht. Een voorschrift, bepalende, dat
dit merk, zelfs bij het looien, aan de huid moet bevestigd blij-
ven, kan niet gemist worden. Het is mij bekend, dat dit
uit een praktisch oogpunt mogelijk is en bij de huidenbewer-
king geen moeilijkheden oplevert.

Fe bestaande regeling op het verantwoorden der slacht-
licenties door \'de debutanten zal voor de hun verstrekte crotalia-
merken ongewijzigd kunnen worden overgenomen. Dat de
hiera^m verbonden kosten door de vermeerderde opbrengst
der slachtbelasting verre zal wórden overtroffen, zal zeker
geen betoog behoeven.

De door mij noodig geachte maatregelen hebben liet
groote nadeel, dat zij bijna alle op dwang berusten. Het aan-
brengen van merken, verbodsbepalingen en straffen zijn bij
dc ontvouwde regeling schering en inslag. Niemand, die dit
meer betreurt dan ik zelf. Ook ik zou niets liever wenschen
dan uitsluitend langs den weg van leering en voorlichting

op Madoera meer ideale toestanden op veeteeltgebied te schep-
pen. Ik acht dit echter onmogelijk.

Deze overtuiging alleen, niet de (wensch om te regle-
menteeren of, de zucht de vrijheid van de bevolking aan ban-
den te leggen, gaf mij de boven ontwikkelde \'voorstellen in
de pen. Naar bescheiden meening zullen zij Madoera\'s rund-
veestapel voor verder verval kunnen behoeden niet alleen,
maar ook het middel zijn om de rundveefokkerij in dat ge-
west lot grooteren bloei te brengen. Dat dit tijdig worde
ingezien 1

1. van Bemmelen, Dr. W. Uitkomsten der regenwaar-
nemingen op Java. Batavia 1914,

2. B1 e e k e r, Dr. P. lets over de geologische verhouding
tusschen Java en Madoera. Tijdschrift voor Nèêrland\'s
Indië 9e j. 1847, le deel.

3. — Bijdrage tot de kennis van het eiland Madoera. In-
disch Archief, le j. 1849, deel I.

4. Blink, Dr. H. Het rundvee naar zijn geographische ver-
breiding en economische beteekenis bij onderscheidene vol-
ken. Vragen van den Dag 1909.

5. Bosma, K. Een paar opmerkingen over den invloed
der suikercultuur op den veestapel van Java. Veeartsenij-
kundige Bladen voor Ned. Indië, deel XVII.

6. de Does, J. K. F. Veeartsenijkundig onderzoek van
de Karo Hoogvlakte. Buitenzorg 1909.

7. D u e r s t, Dr. J. Ulrich. Martin Wilckens. Grundzüge
der Natuigeschichte der Haustiere. Leipzig 1905.

8. — Animal remains from the excavations at Anau. Ex-
tracted from publication No. 73 of the Carnegie Institu-
tion of Washington.

9. Fischer, D. J. Opuntia coccinellifera als veevoeder.
Veeartsenijkundige Bladen voor Ned.-Indië, deel XV.

10. van Gelder, W. De residentie Madoera. Tijdschrift
van het Koninklijk Nederlandsch\' Aardrijkskundig Genoot-
schap, 2e serie XVI, 1899,

11. van Gennep, J. L. Bijdrage tot de kennis van den
Kangean-archipel (ontleend _aan aanteekeningen van den
controleur Th. A. SMULDERS). Bijdragen van het ICo-
ninKii)k Instituut voor de Taal-, Land- en Volkenkunde van
Ned. Indië, zesde reeks, tweede deel, 1896.

13. — Achter uitgang van den veestapel. Tijdschrift voor het
Binnenlandsch Bestuur, deel XX.

14. Hageman, J. Czn, J. Bijdragen tot de kennis van dc
residentie Madoera. Tijdschrift voor Ned. Indië, 20e jaar-
gang, 1858, I en H.

15. Hengeveld,G. J. Over het rundvee en zijn verschillende,
soorten, rassen en veredeling. Tijdschrift ter bevordering
van Nijverheid, deel XV, 1852, deel XVI of tweede reeks
deel I, 1853.

ló. H ilzheimer, Dr. M. Die Haustiere in x\\.bstammung
und Entwicklung. Naturwissenschaftliche Wegweiser Serie
A, Band 11. Stuttgart.

17. \'t Hoen, Dr. H. De veeteelt in de residentiën Kedoe en
Banjoemas in verband met den oeconomischen toestand
van de bevolking. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned.
Indië deel XVII.

18. —- Het veeteeltbedrijf in Indië. Veeartsenijkundige Bladen
voor Ned. Indië, deel XXVII.

21. J e r O n i m u s, C. S. Aanschaffing en onderhoud vau desa-
springstieren. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned.
Indië deel XXVIH.

22. Jochim, E, F. Beschrijving van den Sapoedie-Archipel.
Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde,
deel XXXVI.

23 de Keizer, W. contr. B. B. Veeteelt op Java en Ma-
doera, Regeeringsbemoeienis en Regeeringszaak. Kolo-
niaal Tijdschrift 1912.

25. — Die Stammesgeschichte unserer Haustiere. Aus Nafut\'
und Geisteswelt. Leipzig 1909.

26. K e r r e m a n s, W. De veestapel op Madoera. Veeartsenij-
kundige Bladen voor Ned. Indië, deel XXIII. Overgedrukt
uit het Soerabajasch Handelsblad.

28. Krediet, Dr. G. De rundveefokkerij op Java en Ma-
doera. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned. Indië, deel
XXA^

29. Leon, J. B. Veetoestanden op Madoera. Veeartsenij-
\' kundige Bladen voor Ned. Indië, deel XIV. Overgedrukt

uit het Tijdschrift voor het Binnenlandsch Be.stuur, met
enkele door den schrijver daarin gemaakte veranderingen.

30. — Over de Statistieken uit de Koloniale Verslagen omtrent
den veestapel op Java en Madoera en de daaruit getrokken
conclusien. Tijdschrift voor het Binnenlandsch Bestuur,
deel XX. . ;

31. — De tariefwct en de van den uitvoer van runderen ge-
heven rechten. Tijdschrift voor het \'Binnenlandsch Bestuur,
deel XXIII.

35. Penning, C. A. Een causerie over veefokkerij. Vee-
artsenijkundige Bladen voor Ned. Indië, deel XVI.

36. Petrus, J. Th. Stierenwedrennen op Madoera. Week-
blad voor Indië I, no. 16.

37. Schlegel, H. en Müller, S. Over de ossen van den
Indischen Archipel. Verhandeling over de Natuurlijke Ge-
schiedenis der Nederlandsche Overzeesche" Bezittingen door

de Leden der Natuurkundige Commissie in Indië en andere
schrijvers. Leiden, Zoölogie 1839—1844.

38. Schoorel, C. N. Veehouderij en veehoed en j. op, liet
eiland Madoera. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned. In-
dië, deel III.

39. — Hoe men op het eiland Kangean bastaard-boschhanen
teelt. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned. Indië, deel IV.

40. van der Sehr oef f, Dr. H. J. Mededeeling. Veeartsenij-
kundige Bladen voor Ned. Indië, deel XXVIII, bladz. 571.

41. Verbeek, Dr. R. D. M. en Fennema, R. Geologische
beschrijving van Java en Madoera, 2 deelen. Amsterdam
1396.

42. Vermculen-Duinker,M. Stierenrennen in den Oost
hoek (op Madoera), Buiten 1910,

43. Verwijk, J. J. Bijdrage tot de kennis van den Sapoedi
archipel, Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volken
kunde, deel XXXV.

46. V r i j b u r g, Dr. B. Het veepassenstelsel en de veeregistra-
tie. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned. Indië, deel XXVI.

47. — Het veeteeltbedrijf in Indië. Veeartsenijkundige Bladen
voor Ned. Indië, deel XXVII.

48. — De verbetering van den rundveestapel in de lage streken
van Java en Madoera. Veeartsenijkundige Bladen voor Ned.
Indië, deel XXVIII,

49. — Selectie in eigen ras, Veeartsenijkundige Bladen voor
Ned, Indië, deel XXVIII.

51. Zijp, J. H. Leeftijdsbepaling van het op Java geboren
rund naar de tandwisseling. Veeartsenijkundige Bladen

53. Jaarboeken van het Departement van Landbouw 1906 t/m
1910; van het Departement van Landbouw, Nijverheid en
Handel 1911 t/m 1918.

54. Koloniale Verslagen van 1878, 1883, 1888, 1893, «89;,
1902, 1907, 1915, 1916 en 1917.

55. Onderzoek naar de mindere welvaart der inlandsche be-
volking op Java en Madoera: samentrekking \\\'an de afdee-
ling&verslagen over de uitkomsten der onderzoekingen naar
de veeteelt in de residentie Madoera; voorts veeteelt Illa,
IIIb en IIIc. Batavia 1906—07.

58. Veeteelt en veehandel op Madoera. Algemeen Handelsblad
van 25 Januari 1902 (Tijdschrift voor het Binnenlandsch
Bestuur, deel XXII).

59. De veetentoonstelling te Pamekasan op 25 en 26 Septem-
ber 1907. Weekblad voor Indië IV.

60. Verslagen van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst
over 1912 en 1913.

Tiet is noodzakelijk ook in Nederland tot vervaaidiging
eu verkrijgbaarstelling van paratuberculine over te gaan.

De ophthalmo-malleinatie is een waardevol hulpmiddel
bij de malleus-bestrijding; zij mag echter nimmer tot gevolg
hebben, dat andere bestrijdingsmaatregelen, in het bijzonder
het clinisch onderzoek en hygiënische middelen, v/orden ver-
waarloosd.

Het verdient aanbeveling om onmiddellijk na reponee-
ring van een torsio uteri de geboorte van den foetus voorzichtig
in te leiden.

Ligging en innervatie van den imusculus obturator exter-
nus bij het paard geven aanleiding dezen in te deelen bij de
adductoren en niet bij de supinatoren.

Zoowel de* veearts als de landbouwkundige kan met
vrucht op het gebied der veeteelt werkzaam zijn.

Aan elk openbaar slachthuis in Nederlandsch Oost-I^dië
behoort een naar de eischen der hygiëne ingerichte bergruimte
voor vleesch aanwezig te zijn; voor de hoofdplaatsen verdient
het aanbeveling^ hiervoor een koelhuis te bezigen.

De intra-veneuse toediening van chloralhydraat als nar-
coticum bij het paard is boven andere applicatie-methoden te
verkiezen. \'

Ook in Ncd. Indië moet naar de inschrijving van fok-
dieren in stamboeken gestreefd worden.

Overheids bemoeiing, welke zal leiden tot het verkrijg,
baar zijn van aan hygiënische eischen beantwoordende melk,
dient aan te vangen met een scherp toezicht op de melkwinning.

liet fokken van een gebruikspaard door de inheemsche
merries te laten dekken door een Belgischen hengst, is uit een
economisch oogpunt voor de zandstreken van Gelderland aan
bevelenswaardig.

Ook uit een veeteeltkundig oogpunt is het rationeel om
voor het overbrengen van fokdieren naar een andere land-
streek een onderzoek naar het voorkomen van bloedparasieten
en de overbrengers daarvan, zoowel in het gebied van her-
komst als in dat van bestemming, zoomede naar de gevoelig-
heid van de te vervoeren dieren voor de gevonden parasieten,
in te stellen.

V\'. ■ V \' •• . " •■ • ruht: -.^rrÀ^/\'i-J \' ^ ■
. , ..iz- ■ • . ■■■ ■ --

Regentschappen.	Afdeelingen	Kceien	Buffelt	Paarden	Scha- pen	Geilen
Madura	Bangcallang Balega Sampang	15647 1095 766	8410 719 607	1603 44 120	94 4	722 85 13
	Totaal	17508	9736	1767	08	820
Pamakasan	Pamakasan	E604	810	487	178	181
Sumanap	Sumanap	20040	831	1329	1030	1657
	Sapoedi Raas Olli Oentlng Oill Radja Gllicngsang Poeteran Tjabea Kangean Totaal	1293 650 368 350 428 1057 24186	2 1144 1977	91 40 17 2 3 55 276 181\'J	120 10 16 7 116 72 35 1405	40 54 26 76 50 267 60 2239
Totaal voor het eiland iVladura „ „ de oml. eilanden „ „ Madura en oml eilanden	43158 4146 47298	11407 1146 12553	3583 483 4066	1306 376 1681	2658 682 3240

)aar (ultimo)	Getalsterkte v/d veestapel.	Getalsterkte der bevolking (Inlanders)
Paarden	Runderen	Buttels
1876	20805	251 941	48 060
1881	18014	276554	53875
1886	19 942	427 794	29863
1891	29100	521 200	28900
1895	32 585	552	24 442	1.624.148
1900	29622	567 922	28 738	1 751.498
1905	19 430«)	472 654»)	15 743»)	1.741.022
1911	16314	608 834	21 261	1.741.022
1912	15813	586887	20 551	1.741.022
1913	15 023	618812	20293	1.741.022
1914	15 370	645 583	21540	1.741.022
1915	14 925	686 272	22 650	1.494.994
1916	15013	688911	24106
1917	14696	722190	24545
1918	14101	713226	24 362

Naam\' van de afdeeling	Naam van het district	Paarden	Runderen	Buffels
Pamekasan	Pamekasan Boender Pegantenan Waroe j	1077 1559 1745 1607	20763 19979 31226 30588	148 16 159 52
Totaal afd. Par	nekasan	5988	102556	375
Soemenep	Soemenep Timoerlaoet Baratlaoet Manding Baratdaja Timordaja Kangean Sapoedie	1017 1791 1930 1653 1547 2714 3392 1765	15070 33123 25237 42 876 29 676 35 314 4308 24577	14 234 8 859 11054 2
Totaal afd. Soemenep	15 809	210181	12171
Bangkalan	Bangkalan Arosbaja Sepoeloe Tanahmerah Kwanjar Balega	508 423 619 530 457 717	14 778 22 926 30851 21 935 14 208 25 460	1956 2936 2608 1618 538 1B18
Totaal afd. Bangkalan	3254	130158	10 974
Sampang	Sampang Kedoengdoeng Tordjoen Ketapang	1374 1058 721 1418	32192 31518 18 227 43000	479 2039 795 1905 .
Totaal afd. Sampang	4571	124 937	5218
Totaal residentie Madoera	29 622	567 832»)	28 738
ï) In Kol. Verslag staat:		567922

Geiten	Schapen	Getalsterkte V d bevolking (Inlanders en gelijk- gestelden)	Oppervlakte beplante gronden in bouws
391	3	1667;5	2373
5C6	—	24140	6125
191	—	28862	8971
429	9	16950	2248
023	8	2385G	52.-6
501	—	18792	10360
1131	12	28829	8887
834	—	21190	7916
1647	52	30693	h689
577	2	25694	16616
357	—	28535	8886
361	18	P0363	5441
463	—	27120	11090
930	213	15345	4006
616	169	19920	4766
801	20	13268	5135
679	55	16268	6466
451	46	31389	11901
720	208	21574	7721
81	~	18634	11298

35028	8426
42374	1238Ü
29856	9284
30826	9392
17802	6910
20966	5468
36903	17264
21260	11271
30683	22762
40210	16012
37262	14642
B7833	18592

jaar	runderen	paarden	buffels
1815	29040	1329	831
1852	60947	6103	2109
1858	60000	6000	2000
Afdeeling Pamekasan
jaar	runderen	paarden	buffels

Bangkalan	Bangkalan	199	12	_	121	619	Î ^^	49	296
1)	Djaddih	109	20	—	i83er	3636	i	5	46
11	Boernih	82	42	—	771	3807	_	223	1089
	Sembilangan	29	1	—	248	1638	_
Arosbaja	Arosbaja	122	23	—	891	8586		40	269
II	Geger	5	8	—	1704	5302	—	955	1875
11	Boeloekagoeng	69	—	—	3463	6991	—	J59	35
Sepoeloe	Sepoeloe	146	6	—	2845	6167	_	317	539
11	Tadjoengboemi	95	18	—	4114	7518	_
••	Kokop	23	28	—	3972	8801	_	938	1407
Tanahmerah	Tananamerah	88	37	—	3304	6428	_	66	169
>1	Tragah	55	32	—	1122	3596	_	60	267
ii	Galis	63	77	--	4550	6840	_	222	495
Kwanjar	Kwanjar	89	21	—	577	1914	_	23	89
)i	Labang	45	10	—	1056	2404	_	17	107
II	Kamal	40	8	—	1065	2726	_	7	88
<1	Batah	25	26	—	3378	3893	_	21	89
Balega	Balega	94	27	—	4579	9311	_	42	107
II •	Kadoengdoeng	42	30	—	3011	5100		4	12
11	Konang	16	11		2612	7074	—	673	371

	1340	1344	_	26353	98225	_	28	86	_	211	18614	2266
	3206	4739	—	60401	230001	—	3456	6647	_	22	90508	3719
	1436	417	—	45122	97351	—	8811	7360	_	14	12169	8(\'5
*	1094	525	—	61935	103738	—	1242	2742	—		7125	2464
Totaal	7076	7025	; —	183811	529315	—	8537	15825	—	247	128436	9254

£67	128	18413	4041
1840	103	25687	3044
2960	462	33763	6744
4195	182	27406	6855
2469	312	26047	7962
8455	243	17661	3833
2021	119	34208	10148
1227	58	29620	7266
1786	132	23085	7229
3133	51	88254	7498
3192	2	23650	11861
2792	—	23334	7399
5437	—	32361	12952
3080	19	39260	9939
2613	176	25829	7996
3785	25	32847	8074
3332	9	80263	6629
1515	11	21413	9753
8563	6	2B805	14494
3207	22	27096	15889
611	—	7232	5186
27815	717	44201	17664
5513	942	15526	8477

Gewesten.	Getalsterkte v/d veestapel op ultimo 1914.	Getalsterkte v/d veestapel op ultimo 1915.	Getalsterkte der bevolking (Inlanders)	Per 1000 Inlanders Aantal	Oppervlakte beplante grond (bouws)	Per 1000 bouws Aantal
Paarden	Runderen	Buffels 1	Totaal hoornvee	Paarden	Runderen	Buffels	Totaal hoornvee	Paarden ±	Runde- ren	Buffels 1	Totaal hoorn- vee J^	P.iarden ±	Runde» ren ±	Buttels	Totaal hoorn» vee ^
Bantam	6644	578	141083	141661	6798	630	140 244	1 140 878	1 891541	8	1	157	158	308817	22	2	454	456
Batavia	25 605	28 105	302005	330110	26 144	86 269	34U49	377 718	1999978	13	18	171	189	186934	140	194	1827	2021
Preanger Regentschappen	36 709	11886	216 021	227 907	36 150	12 343	220 376	232 719	2 681 962	13	5	82	87	921 542	39	13	239	252
Cheribon	9195	2119	161958	164 077	9776	2C69	160 215	162 275	1 682 273	6	l	95	96	459571	21	4	349	353
Pekalongan	12 777	16194	185 971	202 165	12 608	17 541	186 086	203627	1969450	6	9	94	103	259 208	49	68	718	786
Semarang	23 583	116 018	350 233	466 251	21226	114 067	322 003	436070	2 571 492	9	44	125	169	649286	33	176	496	672
Rembang	9395	286077	185 886	471463	9364	291691	187 074	478 765	1 477 197	6	197	127	324	309624	30	942	604	1546
Soerabaja	18 402	267 292	102 407	3r)9 699	24 814	239 238	98 703	337 941	2 295 618	10	100	41	141	384694	65	622	257	879
Pasoeroean	33 424	478 365	11655	490 020	29B92	475 663	11380	487 048	2 001 554	15	238	6	244	499072	59	953	23	976
Besoeki	37 638	303510	16 550	320 OCO	36 336	326 717	16 241	342 953	965 636	38	1 338	17	855	352 610	103	927	46	973
Banjoemas	4943	77 478	88621	166099	5011	82 975	92 873	175 848	1478110	3	56	63	119	449 105	11	185	207	392
Kedoe	15 748	161 828	130597	292425	16223	167 092	127118	294 210	2 322 987	7	72	5J	127	620204	26	269	205	474
Djokjakarta	6150	141 536	57 088	198644	5813	131693	67 837	199535	1 190 431	5	111	57	168	187 498	81	702	362	1064
Soerakarta	18811	218 727	223 715	442 442	18 789	226 330	231 005	457 335	1926039	10	118	120	238	43 622	403	4866	4955	9810
Madioen	12621	208 621	162814	371435	12 4G2	207 173	162 366	369 539	1 34279(3	9	154	121	275	299185	42	692	543	1286
Kediri	16 975	210 890	150078	860968	17937	225 192	153221	378413	1 774545	10	127	86	213	292 724	61	769	623	1292
Madoera	1B370	615583	21540	667 123	14 925	686 272	22650	708 922	1494 994	10	460	15	475	357 736	42	1918	03	1981
Bali en Lombok	21985	194946	18 240	213186	31284	268773	18179	286 952	520762	60	516	35	551

	Melkgevende koeien		Droge koeien		Vaarzen				Dekstieren		2 ä 3 jarige stieren.			• \' Stierkalveren			Koekalveren
Jaar																			•
(ultimo)	t Hol- land- i sehe ^	Austra- lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Hol- land- sche	Austra- lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Hol- i land- sche i	Austra- lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Totaal- aantal vrouwe- hjke runderen	Hol- land- sche	Austra- lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Hol- land- sche	Austra- lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Totaal- aantal stieren	Hol- land- sehe	Austra- ; lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Hol- land- sche	Auslra- lische	Ben- gaal- sche	Madoe- reesche	Ge- kruiste	Totaal- aantal kalveren
1911		2	1	7	20		6		13	3		3		3	5	62		1 1	1		1	■	1		1	2	6		2		9	5	1	4		11	12	41
1912		3		5	14		2		2	20					12	58		1 1			2		1			1	5		4		3	8		3		i 4	9	31
1913	-	4			28		1			19					10	62		1			2					4	7		2		i	22					11	35
1914		7		6	20		4		10	11		j		1	6	65					4		1				5		2		G	17	•	1	1	8	8	42
1915		5		8	16		5		7	13				1	6	61		3			1		2		1 i		6				3	17		4		10	11	45
1916		3		13	24		4		13	21		1		•	9	88	4	2			3						5		1		9	11				17	17	55
1917		5	! li j 1	18	1 40 !		4		( 11	17		1			6	102		2			2						4		1	•	13	15				25	22	76
1918		5	1 1	20	46 \'u		1		i 6 i	35	*	2		2	9	• 126		1 1			2					3	6				12 t 1	18				18	43	86

1904					28 242
1905					27 751
1906	4251»)	23624»)		27 875»)	26 641
1907					22 863
1908	•				21 082
1909					22113
1910					23 543
1911					22 330
1912	11733	7163		18 888	18 779
1913	13 222	5Ö09		19131	18980
1914	13216	4770	355	18 341	18 235
1915	13106	2847	1626	17 578	17 663
1916	12 929	2795	2992	18 716	18624
1917	11757	3303	4565	19725	19 471
1918	15 229	2729	1431	19 381
\') Opgaven van	de zoötechnische	commissie.

Jaar	Mannel ke	Vrouwelijke	Castraten	Totaal
1890				41258
1891				46681
1892				50738
1893				46824
1894				45524
189S				62445
1896		•		48377
1897				5S618
1898				51770
18S9				67698
1906	61181	21339		82S20
19C7	47854	11231		68586
1908	44760	8661		63427
1909	46774	4798		51572
1910	47452	3430		50682
1911	47043	11724		58767
1912	41945	22714		64659
1913	28762	11387	985	41124
1914	827B7	3438	1479	37674
1915	42870	2025	2638	47633
1916	5G9B0	2293	6143	59356
1917	43427 )	7372\')	4176\')	54975«)
1918	44052<)	18645\')	1684\')	61281«)
1919	65824«)	27850»)	1213\')	84887\')

Jaar.	Mannelijke	Vrouwelijke	Castraten	Totaal
1906	—	—	—	—
1907	Geen juiste gegevens beschikbaar
1908	—	—	—	t - ,1
1909	Geen juiste gegevens beschikbaar
1910	—	—	—	—
1911	—	—	—	—
1912	—	—	—	—
1913	Geen juiste gegevens beschikbaar
1914	1	6	—	7
1915	1	5	—	6
1916				-0
I9I7		3\')		40
1918	10	4«)		50
1919	—	18	—	.18

Jaar	Mannelijke	Viouwelijke	Castraten	Totaal
1904	2131	li70		3401	1) Hiervan wer-
					den 240 stie-
					ren en 87
1905	1587	788	—	2375	koeien te
				«	Kalianget in-
1906	3124	1287	—	4411	gevoerd.
1918	3739»)	2030»)	—	5769»)
	Overzicht van het aantal uit het district
		Kangean uitgevoerde runderen.
Jaar	Mannelijke	Vrouwelijke	Castraten	Totaal	•
1904	644	17		601	I) Hiervan wer-
					den 1 stier
					en B ossen te
1905	206	49	—	255	Kalianget ln<
					gevoerd.
1906	90	80	—	173
1918	8»)	—	9«)	17»)








It;-;





	■•ITS:-,-\'

St.	K.	0.
130	6
322	52	594
44	4	22
51	4	18
24		4
2
		2
	2

573	68	640
		7	2	6
640	IT	647	2	6\|

Nummer	Schoft- hoogte	Kruiï- hoogte	Borst- omvang.	Borst- diepte.	Bont breedte	Ctklcen- breedt;.	Lichaams- lengte.	Pi.P- omvang.
1	1.24	1.22	1.76	0,69	0.51	0 44	1.34	0.17
2	1.19	1.16	174	0 65	0.50	0.42	1 27	0.1
a	1.20	I.I8	1.65	0.67	0.48	0.42	1.26	016
4	1.27	1.24	1.79	071	0.50	0.45	1 35	0 17» J
5	1.23	1.20	1.75	0.70	0 49	0.41	137	0 IZ\'/t
6	1.83	1.29	1.81	0.72	0.53	0.47	1 40	0.17
	Maten van volwassen Madoerecschen kosien.
Nummer	Schoft- hoetc.	Krui»\' hoogte	Botst- omvang.	Borst- diep!e	Bor»t\' breedte.	Beklccn- brecdle,	üchaamt- lengle.	Pijp. omvang.
1	1.11	1 11	1 40	OOI	0.38	0.37	120	0.12
2	116	1.14	162	0.62	0 40	0.39	124	0.14
8	1.20	1.19	löi	064	0.42	0 43	l.SO	0.15
4	1 19	1.19	1.60	066	0 43	0.46	1.31	015\'g
5	1.14	1.14	1.B6	0.60	0.36	0.40	1.23	0.14
6	1 18	1.18	1.58	065	0 43	044	1.28	0.16

		Slachtgewicht
	Levend
Mummer	gewicht	Vleesch	Huid	Vleesch
in	en
	beenderen	in	in
	Kg.	in Kg.	katties	Kg.
I	275	141	22
2	300	172	19
3	340	174	42
4	234	118	27	In
5	237	117	19
6	285	139	29	totaal
7	298	148	23	gewogen.
8	282	141	17
9	292	140	26
10	333	161	23
11	225	116	18
12	246	109	35
13	249	103	22
14	202	94	23
	219	92	24
16	237	127	22
17	225	96	33
18	221	94	23
19	265	142	24
20	225	101	30
21	227	104	33
22	224	101	28
23	265	115	38
24	216	102	32
25	250	112	26
26	234	101	28
Totaal	6606	3160	686	2502

Volgens:	Blijvende tanden
Ie paar	2e paar \|\| 3e paar	4e paar
aanwezig op leeftijden vi	in:
Penning De teelt v.cultuurrassen Vrijburg \'t Hoen Zijp	i8ä20raiandco 1\'/« ä 2 jaar 2 jaar S a 2V»jaar 2Vt laar	2 ä 2Vt jaar 2 k 2\'lt jaar 2\'/« h 2«/ijaar 3 h 3\'/! iaar minsten« 3 jaar	2/t 3 Jaar 2\'/» i 3 jaar 3 j«»r 3>/t ä 4 jaar niniten(3V>(aa\'	S\'/i i 4 jaar 8\'/i i 4 jaar 3Vt k 4 jaar 4>/t X 5 jaar ouder dani jaar

	Af- stand tut- schei den over- pang van iiuid in neus- spie- ge en ho.rn- l<ani	Breed- te van het voor- hoofd onder de horen	Breed- te van het voor- hoofd tus- 5. hen de oog- bogen	Schoft- hoog- te	Elle- boogi- hoog- te	Borst- om- vang	Pijp- om- vang	Af- stand van boeg tot lit- been	Af- stand tus- schen de uit. wen- dige darm- been hoeken
lavaansche stier	0.41	0.19	0.21	1.17	0 61	1.B5	0.17	1.26	0.38
Javaansche koe	0.42	0.15	0.16	1.18	061	1.58	0.15	1.28	0.41
javaansche os	0.43	0.15	0.17	1.23	0 66	1.64	0.17	1.34	0.39
Balineesche stier	0.4(J	0.18	0 20	1.20	0.64	1.64	0.18	125	0.40
Balineesche koe	0.37	014	016	1.17	062	1.63	0.14	1.23	O.-JO
Balineesche os	036	0.18	0.17	1 20	063	1.68	0.19	1.26	0 43
Madoereesche stier	0.47	0.19	0 21	I 33	0.63	1.80	0.17	1.40	_
Madoereesche koe	0.40	0.14	0 17	1.16	0.61	1.56	016	1.22	_
Madoereesche os	0.41	0.16	0.19	1.31	0.70	174	0.18	1.41	_
Sumatraansche stier	0.37	0.14	0.16	1.17	0 61	1.36	0.14	1.14	0.39
Sumatraansche hoe	0.37	0.14	0.16	1.14	0.60	183	0.13	1.12	0.40