ONDER REDAKTIE VAN
Dr. J. I. TERPSTRA, Voorzitter.
Dr. J. F. WESTENDORP, Penningmeester.
Dr. H. J. BREUKINK, Dr. J. GOUDSWAARD,
Drs. J. S. VAN DER KAMP, Drs. C. L. VAN LIMBORGH,
Drs. M. A. MOONS, Dr. A. OSINGA, Drs. J. L. A. M. REMMEN,
Dr. F. W. VAN ULSEN en Drs. G. H. WENTINK, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van dc auteur wordt vermeld, verwiist
dit naar een artikel over dit onderwerp.

.\\flatoxinevorming (door Aspergillus parasiticus in vacuum verpakte vlees-
waren; VAN SCHOTHORST, VERHÜLSDONK, SOENTORO en

Asp. flavus infecties bij slachtkuikens i.v.m. pluimveekeuring (DIJKMANN) 1455
Asp, fumigatus (torticollis en aantasting van de respiratietractus; VEEN) 667
Asp. parasiticus (aflatoxinevorming in vacuum verpakte vleeswaren: VAN

Stichting Gezondheidszorg voor Dieren; begeleiding NCD-entingen 110
Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee:

Biopsie bij het varken (DE KRUYF, ZUIDAM en VAN DER ZWAN) ... 1375
Bloed in de urine (WAGENAAR, VAN DER VALK, VOLKERS, VER-

K a 11 o V e n; Embryonic Development in the Eggs of Pekin Ducks 434
K h a 1 i 1; Gheck List of the Helminth Parasites of African Fresh

Starke und Hlinak; Grundrisz der Allgemenen Virologie ... 1247
Vlaams Diergeneeskundig T ij d s c h r i f t; 41, 102,

Am. med. vet. Ass; 109th Annual Meeting, July 1972, New Orleans 798
AO-vet. cursus oestosynthese-veterinair, februari 1972, Bettlach

Europ. Tierärzte Kongr. (I), Sept. 1972, Wiesbaden ... 174, 444, 693
Fractuurbehandeling bij Kleine- en Grote Huisdieren, december

bijeenkomst oktober \'72, Bilthoven 1155
Ned. Zoötechn. Vereniging: varkensfokkerijdag, maart 72, Utrecht 338
paardendag, november 1973, Utrecht 1358
Voorlichtingscommissie Centraal Veevoederbureau. Voorjaarsbijeen-
komst, mei 1972, Wageningen ....................................................................................565

Diergeneeskundige Studenten Kring ............... 56, 349, 1108, 1215, 1373, 1480

150 jaar DON; Additieven in veevoeding (IWEMA); Vet. Spectrum 1971) 1026
150 jaar DON; Bescherming van paarden tegen ziekten (KRONEMAN;

150 jaar DON; Milieu (mestprobleem, microbiologische aspecten i.v.m. ver-
spreiding van infectieziekten; VAN DER SCHAAF en VAN BEEK; Vet.

150 jaar DON; Patho-morfologie (WENSVOORT; Vet. Spectrum 1971) ... 921
150 jaar DON; Repressieve toezicht (microbiologisch onderzoek hulpmiddel?;

Dorssen, C. A. van; 38, 45, 97, 101, 165, 166, 167, 279, 329, 377, 430, 431,
434, 487, 488, 551, 622, 625, 680, 687, 738, 852, 1035, 1077, 1090, 1141,
1142, 1151, 1195, 1197, 1244, 1288, 1289, 1347, 1348, 1404, 1405, 1466,

GEMERT, W. VAN, HENDRIKSE, J. en HORST, C. J. G. VAN DER;
De betekenis van phenyl-alanine-alpha-ketoglutaraat transaminase voor de

GOUDSWAARD, J.; Ziekte van Johne bij de geit; verslag van enige onder-
zoekingen betreffende de immunogene en chemotherapeutische profylaxe

en de serologische diagnostiek van deze ziekte ................................J... 827

GOUDSWAARD, J................................................................. 622 682

Groot, Th. de ............................................................ 280, 381, 1522

Gruys, E...................................................................... 1291, 1348,

GUINÉE, P. A. M., FRIK, J. F., UGUETO, N. R., LEEUWEN, W. J. VAN
en KOL, P. J. VAN; Resistentiefactoren in de intestinale coliflora van

Guinée, P. A. M................................................................... 1141, 1404

Hajer, J........................................................................ 680, 1196, 1518

Influenza bij het jaard (gevolgen en complicaties; KRONEMAN en SASSE) 1229
INGEZONDEN

Antibioticagevoeligheid van in Nederland veel voorkomende mas-
titisverwekkers II (L. Devriese, A. Devos — J. Jacobs, M. Keus-

Slachten van pluimvee {R. W. A. W. Mulder, C. H. Veerkamp en
A. R. Gerrits - M. van Schothorst, E. H. Kampelmacher en S.

JACOBS, J., KLASENS, M. en PENNINGS, A.; Een onderzoek naar de anti-
bioticumgevoeligheid van in Nederland veel voorkomende mastitisverwek-

Koelen van vlees (langzaam of snel?; VAN LOGTESTIJN en DE WILDE) 1448
KOEMAN, J. H.; De invloed van milieuverontreiniging op de Nederlandse

Actualiteiten 121, 187, 345, 702, 1212, 1254, 1304, 1370, 1425, 1479
Afdelingen:

Personalia, 54, 124, 188, 290, 347, 398, 454, 510, 583, 643, 702,
755, 812, 875, 1040, 1107, 1162, 1213, 1254, 1304, 1372,

Mededelingen; Directie Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinaire Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid 47, 108, 176, 287, 340, 390, 446, 505,
567, 640, 696, 749, 798, 860, 1095, 1156, 1206, 1250, 1297, 1361,

OS, J. L. VAN, SCHOON, M. en BAKKER-DE KOFF, E. C.; Het gehalte
van Phenoxymethylpenicilline (penicilline V) in zeugenmelk en maagdarm-
inhoud van zogende biggen na orale toediening van Pen-V 25% aan de

Pen-V (gehalte aan penicilline V in zeugemelk en zogende biggen na orale
toediening van zeug ter preventie van Cl. perfringens infectie in baby-

Phenylalanine-alpha-ketoglutaraat transaminase (betekenis voor de beoorde-
ling van beresperma; VAN GEMERT, HENDRIKSE en VAN DER

Pluimveekeuring (Asp. flavus infecties bij slachtkuikens en ...; DIJKMANN) 1455
Pluimveeslacht (hygiënische aspecten; VAN SCHOTHORST, NOTER-

Algemeen 37, 165, 278, 327, 430, 487, 680, 1035, 1194, 1287, 1514
Baeteriële ziekten, 38, 97, 165, 278, 327, 377, 430, 488, 551, 622,
680, 738, 788, 852, 1035, 1077, 1141, 1195, 1243, 1287, 1347,

Heelkunde ......................................................... 167, 328, 379

Immunologie ............................................................ 1244, 1406

Pluimveeziekten ......................................................... 40, 99

Stofwisseling- en defieiëntieziekten ........................... 168, 490, 1518

Visziekten ............................................................... 554, 1291

1470, .......................................................................... 1519

1077, 1144, .................................................................. 1199

Remmen, J. L. A. M. ............... 328, 329, 1036, 1078, 1143, 1244, 1245, 1520

RUITENBERG, E. J., BERKVENS, J. M., HUIS IN \'T VELD, L.G.,
HUISMANS, J. W. en LOGTEN, M. J. VAN; Onderzoek van vlees van

SCHOTHORST, M. VAN, NOTERMANS, S. en KAMPELMACHER, E.
H.; Onderzoekingen over enkele hygiënische aspecten van het slachten van

SCHOTHORST, M. VAN, VERHÜLSDONK, C. A. H., SOENTORO, P.
S. S. en WIERDA, W.; Invloed van vacuum verpakken van vleeswaren op

SMIT, M. P.; Ervaringen met het bacteriologisch onderzoek van rauw ge-
hakt en overeenkomstige vleesprodukten, met betrekking tot de bepaling

Teunissen, G. H. B............................................................. 382, 557, 856

Bewegingsstoornis na trauma (DALLENGA en VAN DOORN) ... 1135
Cl. perfringens preventie bij baby-biggen (met Pen-V 25%; VAN

r.
« m «
h »■„

i
		ïia^M
		* ^ •• « w s t »

e

• ÏÎ

Het is een goede, zij het niet steeds volgehouden, traditie dat de redactie
van het Tijdschrift zich aan het begin van een nieuw jaar tot haar
lezers richt. Meer dan in voorgaande jaren veelal het geval was,
geschiedt dit thans ten einde u op de hoogte te stellen van enkele
veranderingen welke voor de deur staan, dan wel reeds plaats hebben
gevonden.

Zoals u elders in dit nummer kunt lezen nam het Tijdschrift afscheid
van collega L. S. B. G. H. Harmsen, die sedert 12 jaar redakteurj
dierenarts van ons Tijdschrift was. Hij verliet ons op 31 december j.l.
in verband met het bereiken van de 65-jarige leeftijd. Het probleem,
geschapen door zijn vertrek, werd in overleg tussen Hoofdbestuur en
Redaktie opgelost door het aantrekken van de heer J. C. de Geus, die
zich de afgelopen maanden reeds met het werk vertrouwd kon maken
en met ingang van 1 januari van dit jaar het redakteurschap op zich
neemt.

Wij heten de heer de Geus van harte welkom in ons midden en spreken
de overtuiging uit, dat hij een waardevolle bijdrage tot ons Tijdschrift
zal leveren.

Een tweede mutatie betreft een betrekkelijk ingrijpende wijziging in de
redaktiesamenstelling. Om uiteenlopende redenen zien een drietal
leden, w.o. penningmeester en voorzitter, zich genoodzaakt omstreeks
de jaarwisseling hun werkzaamheden voor de Redaktie te beëindigen.
Bij het ter perse gaan van dit nummer was nog niet bekend welke
nieuwe leden het Hoofdbestuur in hun plaats zou benoemen. In af-
wachting hiervan zet de redaktie haar taak in de oude samenstelling
voort.

Ten slotte wenst de Redaktie allen, die in het afgelopen jaar hun
medewerking aan het Tijdschrift verleenden, een voorspoedig 1972.

Voor het eerst sinds 1959 ontbreekt op de binnenzijde van de omslag van
ons Tijdschrift de vermelding: redakteur/dierenarts L. S. B. G. H. H arm-
s e n.

Gollega H a r m s e n verliet het Tijdschrift voor Diergeneeskunde eind
december j.1., nadat het Hoofdbestuur van de Maatschappij hem op zijn
verzoek wegens het bereiken van de 65-jarige leeftijd eervol ontslag had
verleend. De Redaktie van het Tijdschrift grijpt graag de eerste gelegen-
heid, dat collega H a r m s e n niet meer de verantwoording voor vorm en
inhoud van ons blad draagt, aan om uitdrukking te geven aan haar
gevoelens van erkentelijkheid en waardering ten aanzien van de scheidende
redakteur.

Harmsen werd 1-12-1906 in Nederlands-Indië geboren en bracht er
zijn jeugd door. Het gezin van zijn ouders woonde op wisselende maar
veelal afgelegen buitenposten. Middelbare en hogere opleiding vonden
daarom in het moederland plaats.

De studie in de diergeneeskunde werd voltooid in 1935 en Harmsen was
één van de weinige gelukkigen, die er ondanks de heersende crisis in slaag-
de de begeerde post van gouvemementsveearts bij het Nederlands-Indische
Gouvernement te bemachtigen. Hij kwam in juli 1936 in zijn geboorteland
terug.

Eerste standplaats van de jonge, intussen getrouwde, ambtenaar was Wa-
tampone op Zuid-Celebes. Het leven op deze buitenpost was als gevarieerd
aan te merken, en het gehele gezin, inclusief de baby, was dan ook een
groot deel van de tijd op tournee. De organisatie en uitvoering van dier-
ziektebestrijdingscampagnes over een gebied, dat belangrijk groter was
dan ons gehele land, gaf Harmsen de gelegenheid zijn administratieve

aanleg te ontwikkelen. Deze activiteiten werden door „hogerhand" ge-
waardeerd, en later, gehonoreerd met een koninklijke onderscheiding.
In 1940 volgde overplaatsing naar Kediri op Java.

De verdere geschiedenis van het gezin Harmsen volgt dan het patroon
van vele andere Nederlandse gezinnen in Nederlands Oost-Indië uit de
veertiger jaren. Overvallen door de Japanse invasie wordt het uitelkaar
geslagen. Na een harde tijd, door Harmsen doorgebracht in verschil-
lende Japanse kampen op Java, volgde in 1945 een gelukkige hereniging,
waarna het moeizame werk van de wederopbouw in de chaotische na-
oorlogse tijd direct ter hand werd genomen.

In 1946 werd Harmsen benoemd tot inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst met als standplaats het hoofdkantoor te Batavia.
Hij had daar een belangrijk aandeel in de wederopbouw van de organisatie
en bij het tot stand komen van een nieuwe veterinaire wetgeving. De vete-
rinaire zaak lag hem na aan het hart. Ondanks zijn drukke werkzaam-
heden onder moeilijke omstandigheden vond hij daarbij tijd om samen met
D i e b e n de in de oorlog verdwenen Nederlands-Indische Bladen voor
Diergeneeskunde weer op te richten. Na de souvereiniteitsoverdracht ver-
anderde de naam in Hemera Zoa.

Naast genoemde, al of niet ambtelijke, bezigheden vond Harmsen nog
tijd tot het ontplooien van activiteiten op maatschappelijk gebied, waarbij
hij krachtig werd gesteund door zijn echtgenote. Hij en zijn gezin waren
daardoor in de moeilijke periode na de soevereiniteitsoverdracht een hulp
en toeverlaat voor velen, waaronder talrijke collega\'s.

Na een in Europa doorgebracht verlof keerde Harmsen in augustus
1950 naar Indië, intussen Indonesië geworden, terug en trad in dienst van
de Indonesische regering. Hij werd tewerkgesteld aan het Instituut voor
de Veeteelt te Bogor, het vroegere Buitenzorg. In 1952 werd hij belast met
het onderwijs in de vlees- en melkhygiëne aan de Diergeneeskundige Fa-
culteit daar ter plaatse. Ook in deze tijd vond hij zijn steeds actieve echt-
genote naast zich. Zij belastte zich met de opbouw van de faculteitsapo-
theek en onderrichtte ondertussen de studenten in het praktische gebruik
daarvan.

Het geleidelijk afbrokkelen van de werkmogelijkheden en de algemene
levensomstandigheden noopten uiteindelijk, in 1958, Harmsen ertoe
met zijn gezin zijn geboorteland, waaraan hij zeer gehecht was en dat hij
meer dan 20 jaar onder moeilijke omstandigheden had gediend, de rug
toe te keren en naar het vaderland terug te gaan.

Eind van dat jaar was de toenmalige redaktie, wier voorzitter collega
Hoekstra, Harmsen\'s kwaliteiten bij eerdere gelegenheden had le-
ren waarderen, zo gelukkig hem als redakteur-dierenarts te kunnen aan-
trekken. Deze functie, per 1-10-1958 aanvaard voor halve dagen, bleek al
spoedig de inzet van de gehele persoon te vragen.

Opeenvolgende redacties hebben in de periode sinds 1958 collega Harm-
sen van verschillende zijden leren kennen. Zij hebben zijn administratieve
capaciteiten, gekenmerkt door een systematische en zorgvuldige aanpak,
op prijs leren stellen en grote waardering gevoeld voor de toewijding

waarmee hij zijn taali vervulde ondanks een door het verblijf in de kam-
pen geschade gezondheid.

Zij, die met hem mochten samenwerken, hetzij als redaktiemedewerkers,
dan wel als auteurs of uit andere hoofde, hebben ook zijn persoonlijk op-
treden, zijn vriendelijkheid en hulpvaardigheid ondervonden en zien hem
node gaan.

De redaktie heeft de overtuiging dat zij, zowel namens haar voorgangers
als namens haar lezers spreekt, wanneer zij op deze plaats collega
Harmsen dank zegt voor het vele werk dat hij de afgelopen 12 jaar
voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, en daarmee voor veterinair
Nederland heeft gedaan.

Wij spreken de wens uit, dat H a r m s e n in gezondheid een welverdiende
rustperiode moge genieten aan de zijde van zijn echtgenote.

Een hypothese voor de mogelijke oorzaak wordt opgesteld aan de hand van de
resultaten, verkregen uit een onderzoek van 53 patiënten met 70 ulcera.
Behandeling met adstringerende, etsende, cautische of thermocautische mid-
delen wordt op theoretische gronden van de hand gewezen. Een therapie wordt
besproken die zich richt naar de mogelijke oorzaken van de aandoening. De
daarmede bereikte resultaten zijn gunstig. Recidieven werden niet gezien.

Het gaat bij deze aandoening om een oppervlakkig epitheeldefect van de
cornea van de hond dat een sterke neiging tot chroniciteit vertoont, weinig
neiging heeft tot een progressief verloop en nog minder neiging tot genezing.
De oorzaak van de afwijking zou onbekend zijn. De afwijking komt eenzijdig
of beiderzijds voor, soms worden beide ogen na elkaar aangetast. Wat het
vóórkomen bij de hond betreft, is er een zo sterke relatie met het Boxer-ras
dat namen als Boxer-Ulcer en Rodent-Ulcer of the Boxer gelanceerd zijn.
Het is discutabel of de naam Ulcus Rodens wel de beste is. Om voorname-
lijk praktische redenen hebben we de naam Ulcus Rodens Corneae boven
dit artikel geplaatst.

De naam Ulcus Rodens Corneae is in de humane ophthalmologic (synoniem
voor Ulcus Mooren) al veel langer in gebruik. Ofschoon er enige punten
van overeenkomst zijn met het Ulcus Rodens Corneae van de hond, zijn er
ook even zovele verschillen. Dat zou dus verwarrend kunnen werken.
Verder is er in de veterinaire pathologie nog het Ulcus Rodens Palpebrae
en het Ulcus Rodens van de lip, synoniem voor eosinofiel granuloom. Beide
laatste afwijkingen worden bij de kat gezien. Door nadrukkelijk te spreken
van Ulcus Rodens Corneae wordt verwarring waarschijnlijk voldoende ver-
meden.

De geschiedenis van het ulcus rodens corneae is in de veterinaire literatuur
nog jong. Tevergeefs zoeken wij bij auteurs als Nicolas, Jakob en
Veenendaal naar vermelding. Ook bij S m y t h e zoeken wij tevergeefs.
De afwijking is volgens Roberts het eerst gesignaleerd door M a g r a n e
in 1954. Een uitvoerige beschrijving van deze oogziekte werd gegeven door
Roberts in 1965. Verder hebben Formston (1965) en A m m a n n
(1967) evenals Virginia Studdert (Melbourne, 1967) aandacht
aan deze afwijking besteed. Wij zelf hebben de afwijking in het kort be-

1 Dr. M. A. J. Verwer; lector aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren van de
Rijksuniversiteit te Utrecht, Yalelaan 4, Utrecht.

Deze publikatie geschiedt mede naar aanleiding van een voordracht gehouden
voor de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier ter gelegenheid van de
Voorjaarsdagen 1970.

Voor publikatie geaccepteerd op 9 augustus 1971.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 1, 1972 5

schreven in het Diergeneeskundig Memorandum in 1968 en uitgebreider
behandeld in een Voordracht op de Voorjaarsdagen 1970 van de Groep
Geneeskunde van het kleine Huisdier.

Ook Lavignette (1968) en Ueberreiter (1969) noemen de
aandoening, terwijl Startup er in zijn leerboek melding van maakt
(1969). Roberts onderzocht en behandelde in 4 jaar tijds 29 boxers met
in totaal 37 ulcera. Hierbij waren recidieven inbegrepen. Twee dieren
hadden de afwijking aan beide ogen tegelijk. De gemiddelde leeftijd van
zijn patiënten was 7 jaar. Zij varieerden van 4,5 tot 12 jaar. In zijn mate-
riaal waren 3x zoveel reuen als teven.

Formston onderzocht en behandelde in 6 jaar tijds 15 Boxers. De
leeftijden dezer dieren varieerden van 4,5 tot 9 jaar. Drie van zijn patiënten
hadden de aandoening aan 2 ogen tegelijk. Hij vermeldt niets over de fre-
quentie bij de geslachten. Ook zag hij de afwijking bij enige Corgis en
Labradors.

In de jaren 1968, 1969 en 1970 hebben wij de aandoening bestudeerd bij
53 honden met 70 ulcera die werden aangeboden aan de Utrechtse Kliniek
voor Kleine Huisdieren.

47 dieren waren Boxers,
3 honden waren Pinchers,
2 waren Poedels en
1 hond was een Elands hond.

Nagenoeg alle gevallen waren chronisch. De dieren worden aangeboden
wegens epiphora en blepharospasmus (foto 1).

Sommige eigenaren menen ook een doffe plek gezien te hebben en één
eigenaar had een klein los velletje zien hangen op de comea. Bij onderzoek
van de patiënt valt een meer of minder ernstige blepharospasmus op. Er is
een niet-etterige ooguitvloeiïng. Er is roodheid van de sclera. De tensio
bulbi oculi is niet noemenswaardig verhoogd. Afhankelijk van de hoeveel-
heid licht en van de lichtinval is er soms een doffe plek op de comea te
zien maar deze kan gemakkelijk aan de waarneming ontsnappen. In het
donker met focale belichting ontgEiat ons echter de lokale comea-verande-
ring niet. Een doffe plek, duidend op epitheelverlies of een ondiepe ulcus,
worden waargenomen. Met fluorescine wordt een ronde of ovale vlakke
iJcus licht groenachtig of levendig groen gekleurd (foto 2). Daarbij valt
vaak op dat de rand niet mooi gaaf is en dat de fluorescine aan de rand-
capillair onder epitheel kruipt. Er is dan ook een losse overhangende epi-
theelrand. Soms laat er een flard van dit epitheel los en hangt dan af over
de cornea. Het ulcus zit vaak wat excentrisch, maar we hebben toch ook
centrale ulcera gezien. De doorsnede van de ulcera bedraagt soms wel
±10 mm. Soms komen 2 kleinere ulcera voor op één cornea (foto 3). Wij
hebben nooit een ulcus aan de limbus zien grenzen. Altijd is er een strook
van enige millimeters intact cornea-epitheel tussen het ulcus en de limbus in.
Bij onbehandelde dieren ontbreekt meestal vaat-ingroei in de cornea. Als
deze later tijdens de behandeling op gang komt, kan hij echter zeer uit-
bundig worden en om en in de ulcus als een rode verhevenheid de eigenaar
verontrusten.

Wij hebben de ulcera zowel op de mediale als op de laterale kwadranten
gezien. We menen dat er een voorkeur is voor het onderste mediale kwa-
drant. Soms komt van het begin af de aandoening beiderzijds voor, meestal
echter niet en zoals reeds opgemerkt, soms komen de beide ogen na elkaar.

Geslacht: De afwijking komt zowel bij reuen als bij tev.en voor, maar
een zo duidelijk verschil in vóórkomen bij de beide geslachten als R o b e r t s
aantrof, vonden wij niet.

L e e f t ij d : Onze patiënten waren over het algemeen reeds wat oudere
honden, iets meer dan middelbare leeftijd. Zeker niet overwegend afge-
leefde verzwakte dieren.

Voedingstoestand : Onze dieren verkeerden alle in een goede, vele
echter in een te goede voedingstoestand. Magere dieren waren er niet bij.

Verloop : Als er geen complicaties optreden door bijvoorbeeld secun-
daire infectie van het ulcus, trauma of zelf-trauma van het aangetaste oog,
verergering van een reeds te voren aanwezig licht entropion of complicaties
door een onstoken, oedemateuze of hyper-plastische glandula nictitans, dan
heeft het ulcus rodens corneae weinig neiging tot progressie, maar neiging
tot genezing is er evenmin. Het kan vele weken, maanden en zelfs jaren
bestaan, zonder dat er veel verandering komt. Patiënten met bovenbedoelde
complicaties hebben wij niet in onze beschouwingen betrokken.

Wij onderzochten 53 honden en 70 ulcera. Er waren 37 reuen (± 70%) en
16 teven (± 30%); 24 reuen hadden de afwijking aan 1 oog (65%) en
13 reuen hadden de afwijking aan 2 ogen (35%); 12 teven hadden de
afwijking aan 1 oog (75%) en 4 teven hadden de afwijking beiderzijds
(25%). Zie fig. 1.

De aantallen van aangetaste rechter en linker ogen waren gelijk.
De gemiddelde leeftijd van de patiënten was 7,5 jaar met een spreiding van
1 jaar tot 12,5 jaar (fig. 2).
U

Wij onderzochten van alle patiënten de maand waarin de klachten waren
begonnen. Daardoor ontdekten wij dat er een toename van het aantal ge-
vallen is in de winter met een top in februari en een afname van het aantal
gedurende de zomer en de herfst met een dieptepunt in oktober (fig. 3).

Wij onderzochten ook in welke provincie de dieren woonden en de spreiding
van de gevallen door het gehele land. Daarbij kwam aan het licht dat 83%
van de dieren woonden in de voornaamste industriegebieden van ons land
(zie fig. 4).

Groningen Fneslond Drenle Overijssel Gelderlond NHolland Z.Holland Ulrechl N Brobonl Zeelond Limburg

Bij elke patiënt werd nauwkeurig nagevraagd waaruit de voeding bestond.
Ofschoon de voedingstoestand van alle dieren goed was en veelal te goed,
bleek uit deze voedingsanamnese dat doorgaans geen volwaardig menu werd
verstrekt wat betreft voldoende hoeveelheden volwaardige eiwitten en vita-
menen A, B, C en D.

Bij een aantal van de patiënten die reeds elders behandeld waren, bleek dat
sommige medicamenten een vertragende invloed hadden op de genezing.
In 9 gevallen die vóórbehandeld waren met corticosteroïd houdende zalven
waren 6 weken nodig voor herstel. In 8 gevallen die vóórbehandeld waren
met antiboitische of chemotherapeutische zalven waren daarvoor gemiddeld
5,5 weken nodig voor herstel en bij onbehandelde gevallen hadden wij ge-
middeld 3 a 3,5 weken nodig.

In de literatuur vinden we de opvatting dat de oorzaak onbekend is, vrijwel
uniform aanwezig. Naar onze mening wijst Startupin de juiste richting
n.1. die van de deficiëntie. Wij geloven dat hij slechts ten dele gelijk heeft.

We mogen, zoals algemeen wordt aangenomen, uitgaan van het feit dat de
vitaminevoorziening van mens en dier in de zomer beter verzorgd is dan
in de winter. Uit onze seizoen-curve blijkt dat de meeste klachten in de
winter beginnen met een top in februari.

Uit de steeds opgenomen voedingsanamnese bleek dat bij bijna alle dieren
de voeding niet volledig was op het punt van vitaminen en dierlijke eiwitten
(spiervlees, melk, boter, eieren, lever, levertraan, verse groenten, vruchten,
kaas). Maar er is meer.

Het is zeer mogelijk dat ook een klimaatsfactor daarbij een rol speelt.
Boxerogen zijn nogal geprononceerd en dus meer blootgesteld aan gure
wind. Des winters is het weer in ons land slechter dan in de zomer.

Naast die klimaatsfactor komt dan nog de factor van de luchtvervuiling.
Ook die is in de winter erger dan in de zomer en de luchtvervuiling is het
ergst in de gebieden met de meeste industrie. Het bleek dat de meeste van
onze patiënten (83%) in de industriegebieden woonden.

Tenslotte kan bij deze oogafwijking de sterke ras-gebondenheid ons wijzen
op een erfelijke aanleg binnen een ras. Als we ons dan over dit ras buigen
bemerken we met een nog heel jong ras te doen te hebben.
Zie hier de voornaamste wapenfeiten: in 1895 werden voor het eerst in
Duitsland 4 Boxers „geshowed". De vader van één van hen was een Buldog.
Het ras is n.1. gefokt door kruising van grote Doggen en kleinere Buldoggen.
Er was aanvankelijk veel Engels bloed in.

In 1896 werd de Deutsche Boxerklub opgericht. In 1904 verscheen voor het
eerst de standaard van de raspunten. In 1926 werd de Boxer erkend als

waak- en verdedigingshond. „Die Deutschen Boxerfreunde hatten es nicht
leicht einen einheitlichen Typ in den damaligen Hund zu bringen"
(Schneide r-L e y e r).

Door kruising van rassen tot stand gebracht rond het begin van deze eeuw
heeft het ras lang daarna nog niet veel uniformiteit bereikt. Ook in Amerika
werd de Boxer ingevoerd maar in het midden van de dertiger jaren wisten
weinig mensen van het ras af (Cross en Saunders). Korte tijd
daarna echter verwierf dit ras een populariteit. „One of the wonders of
the dog worid during the past decade has been the phenomenal rise in
popularity of the Boxer" (Cross en Saunders, 1962).
Zo was het in Amerika, zo was het ook in onze streken. Het jonge ras
maakte een stormachtige popularisering door en werd mode-honi Er zijn
voorbeelden te over dat dit een ras vaak duur te staan komt. Dan komen
naast andere eigenschappen ook zwakke punten voor de dag die mogelijk
erfelijk zijn vastgelegd. Het is allemaal erg snel gegaan met de Boxer.
Als M agr an e in 1954 voor het eerst het „Ulcus Rodens van de Boxer"
signaleert heeft hij volgens ons een nieuwe oogziekte ontdekt. Bij de
oudere onderzoekers vinden we er niets over. Maar dat kon ook niet. Ze
hebben de waarneming niet kunnen doen omdat hij er niet was. Een ras
verwerft zowel zijn goede kwaliteiten als zijn gebreken via wegen van
selectie en mutatie. Wij geloven dat ook langs deze wegen de predispostie
van het boxer-ras voor het Ulcus rodens corneae er gekomen is.
De erfelijke predispositie is echter mogelijk slechts één factor die samen
met andere factoren tot de complexe zaak leidt.
Deze factoren zijn:

3 van deze componenten n.1. de voeding, het klimaat en de luchtvervuiling
zijn het sterkst werkzaam in de winter. Zo kan dan de typische seizoen-curve
ontstaan voor wat betreft het optreden van de afwijking.
Als we nu zo door redeneren dan zal een therapie zich moeten richten op de
veronderstelde oorzaken. Het ras, het klimaat, de luchtvervuiling en het
woonoord zullen we niet kunnen veranderen. De voeding kunnen we corri-
geren. Overwegen we daarbij dat een cornea van een overigens gezonde
hond een sterke neiging heeft om te genezen als hij maar een beetje geholpen
.<\'ordt en indachtig het „nil nocere" dan komen we tot de opstelline van He
volgende therapie:

De comea wordt om te reinigen voorzichtig gespoeld met lauw-warme
isotonische vloeistoffen. Cohesie van de epitheel randen wordt bevorderd
door epitheliserende oliën (b.v. Davitamon-A-forte oleosa, Ol. jee. aselli of
Ol. ricini, alle als collyrium te gebruiken).

Pijn en spasmus worder verminderd door opdruppelen van 0,25 tot 0,50%
oplossing van sulfas atropini. Dat middel is lokaal mild anestheserend zondei
dat het als de cocaine- en morfine derivaten (anestheserende zalven) de
genezing van het ulcus remt.

Het dieet van de hond wordt zodanig gecorrigeerd dat een volwaardige
voeding wordt verkregen.

Andere auteurs hebben behandeld met antibiotica, met adstringentia en
zelfs met caustica. Zij hebben met de thermocauter puntjes gebrand (fig.
5) en zij hebben met jodium-tinctuur ulcera aangestipt. Zij melden alle vrij
goede en vrij snelle resultaten. Zij melden echter ook recidieven.
Wij hebben met onze behandelingsmethode wel vrij veel tijd nodig, n.1.
3 a 3,5 week. De verbetering zet echter veel eerder in en is veelal na enige
dagen al goed merkbaar. Wat ons echter bijzonder geruststelt is het feit dat
we geen recidieven hebben. Wèl is het voorgekomen dat een hond voor één
oog behandeld was waarna het ook genas en precies een jaar later werd het
dier weer aangeboden met dezelfde klacht aan het andere oog. Nadat ook
dit oog behandeld wa.s, waren er daarna geen klachten meer. Follow up van
de patiënten werd gedaan d.m.v. enquête-fonnulieren die zeer goed werden
ingevuld en teruggezonden.

The author describes the Rodent ulcer in the dog. He examined 53 patients with 70
ulcers. Based on the results of his investigations he develops a theory with which he
comes to a therapy.

This therapy gave good results, there were no returns. Regarding the etiology of this
abnormality the author supposes that factors of hereditary origin, breed, age, defi-
ciency, climate and airpollution are co-operating together in causing the disease.

Amsler, M. C. S.: Lehrbuch der Augenheilkunde 3. Auflage 1961. S. Karger
Verlag Basel.

C r o s s, J. W. and Saunders, B.: Dog care. 1962, Greystone Press.
Dimic, J. M.: Kleintierpraxis. 12, 181, (1967).

For ms ton, C.: Keratitis in animals. Asp. comp, ophthalm. Proceedings, 205,
(1965).

M a y, Ch. H., en S c h o u t e, G. J.: Beknopt Leerboek der Oogziekten. 8e ed., 1948.

Meulenhof, H., Amsterdam.
Nicolas, E.: Ophthalmologie Veterinaire et Comparée. 2e Ed., 1928. Vigot Frè-
res, Paris.

Roberts, S.: /. Small An. Pract. 6, III, (1965).
Schäumen, (Helsingfors): Mondehnge mededelingen, 1970.
S c h n e i d e r-L e y e r: Die Hund der Welt. Müller Verlag, 1960.
S my the, R. H.: Veterinary Ophthahnology, 2nd ed., 1958. Baillière Tindall and
Cox, London.

Startup, F. G.: Diseases of the Canine Eye, 1969. Baillière Tindall and Cassell,
London.

S t u d d e r t, V i r g. P.: Austr. Vet. /., 43, 466, (1967).
Toepoel\'s Honden encyclopeadie, H. J. W. Becht, Amsterdam.
Ueberreiter, C.: Kleintier praxis, 14, 29, (1969).

Veenendaal, H.: Dictaat Veterinaire Oogheelkunde. Jaartal onbekend.
Verwer, M. A. J.: Dierg. Memorandum, 15, 5, (1968).
Velden, N. A. van der: Mondelinge mededelingen, 1970.

Er wordt een beschrijving gegeven van vier congenitale misvormingen van de
coronairarterien. In twee gevallen, beiden bij runderen, betrof het een wijde
verbinding via het ventrikelseptum tussen de verwijde hoofdstam van de linker
coronairarterie en de rechter ventrikel. In beide gevallen waren de overige takken
van de coronairarterien niet verwijd. In een van deze gevallen was een chronische
endocarditis aanwezig, ter plaatse van de uitmonding van de verbinding in de
rechter ventrikel. Het derde geval, een rund, betrof een hart waarbij een wijde
communicatie bestond tussen een verwijde rechter coronairarterie en de rechter
ventrikel.

Het vierde geval betrof het hart van een varken waarvan de verwijde linker coro-
nairarterie via de verwijde ramus descendens sinister in verbinding stond met een
eveneens wijd vat in de sulcus longitudinalis dexter en de sulcus coronarius, dat
uitmondde in de conus arteriosus juist onder het ostium arteriae pulmonalis. Tus-
sen het in de sulcus coronarius gelegen deel van dit vat en de ramus descendens
sinister was bovendien op de wand van de rechter ventrikel nog een wijde ver-
binding aanwezig. Van de rechter coronairarterie ontbraken de ramus circum-
flexus en de ramus descendens. Identieke gevallen werden in de literatuur niet
aangetroffen.

Verbindingen tussen een coronairarterie en het lumen van het hart behoren
tot de zeldzaam voorkomende afwijkingen. In de veterinaire literatuur zijn
bij het rund enkele gevallen beschreven. De laatste jaren zagen wij vier van
dergelijke gevallen, waarvan het driemaal een rund en eenmaal een varken
betrof.

J o e s t (1906) beschreef een kalverhart, waarvan de linker coronairarterie,
de ramus circumflexus sinister en de ramus descendens dexter een normaal
verloop hadden, maar sterk verwijd waren. De verwijde ramus descendens
dexter ging over in een, gedeeltelijk in het myocard gelegen, ongeveer wal-
nootgrote met endotheel beklede holte, die via een ongeveer 1 cm2 grote
spleet met de rechter ventrikel in verbinding stond.

Rasch ke (1915) vond bij een vijf jaar oud slachtrund waaraan vóór
het slachten niets was opgevallen een rechter coronairarterie met een dia-
meter van ongeveer 2,5 cm. De verwijde arterie had een abnormaal verloop
en ging over in een gedeeltelijk in de rechter kamerwand gelegen aneurysma,
dat in verbinding stond met de rechter kamer.

Schöndube (1922) beschreef het hart van een zeven jaar oud slacht-
rund met een vuistgrote accessoire rechter ventrikel, die in verbinding stond
met de rechter ventrikel en een rechter hartepunt vormde. Het ostium van
de linker coronairarterie had een diameter van 3,5 cm. De sterk verwijde

1 W. H. W. Mieog (t) en mevr. J. S. van der Linde-Sipman; Instituut voor Veteri-
naire Pathologie van de Rijksuniversiteit te Utrecht, Biltstraat 166, Utrecht.

linker coronairarterie splitste zich in de eveneens verwijde ramus descendens
sinister en ramus circumflexus sinister. Beide verwijde vaten mondden, na
aan de hartepunt in open verbinding met elkaar te zijn gekomen, in de
accessoire rechter ventrikel uit.

R e i d (1923) gaf een beschrijving van het hart van een drie jaar oud ge-
zond slachtrund, waarvan het begin van de linker coronairarterie en de
ramus descendens sinister verwijd waren. Bij de apex van het hart mondde
dit verwijde vat uit in een gedeeltelijk in de linker kamerwand gelegen
cyste-achtig vormsel, dat in open verbinding stond met de linker ventrikel.
Schauder (1924) maakte melding van een hart, afkomstig van een zes
tot zeven jaar oud rund, met een sterk verwijde linker coronairarterie en
afwijkend verlopende, verwijde ramus descendens sinister, die uitliep in een
in het ventrikelseptum gelegen zakvormige verwijding welke echter geen
verbinding had met een der ventrikels.

Altmann (1926) vond bij een 2/2 jaar oud na één dag ziek geweest te
zijn in nood geslacht rund een verwijde linker coronairarterie en verwijde
ramus descendens sinister, die bij de hartepunt in open verbinding stond
met de gedilateerde rechter ventrikel waarin tevens sprake was van een
chronische endocarditis parietalis, terwijl de valvulae tricuspidalis eveneens
met fibrine bedekt waren.

Rubli (1933) gaf een beschrijving van het hart van een 62 dagen oud,
gezond kalf waarvan de linker coronairarterie en een niet nader benoemde
tak hiervan (niet de ramus circumflexus sinister of de ramus descendens
sinister) sterk verwijd waren. Laatstgenoemde tak mondde na een slingerend
verloop over de linker en rechterkamerwand en in het ventrikelseptum in
de rechter kamer uit. De arteria coronaria dextra was onderontwikkeld.
Rüb li (1934) beschreef het hart van een naar schatting 60 tot 70 dagen
oud kalf waarvan de linker coronairarterie en de ramus descendens sinister
verwijd waren. De laatste stond in open verbinding met de rechter ventrikel.
De ramus circumflexus sinister was minder sterk ontwikkeld dan normaal,
terwijl de ramus descendens dexter arteriae coronaria sinister ontbrak. Uit
de rechter coronairarterie ontsprong behalve de ramus circumflexus dexter
nog een goed ontwikkeld vat met een diameter van 6 mm, dat als ramus
descendens dexter en aanvankelijk kronkelend verlopend in de sulcus
longitudinalis dexter in de richting van de hartepunt liep en uitmondde in
de verwijde ramus descendens sinister.

Volgens van N i e (1968) beschreven Christensen en D algaard-
M ikke Isen (1945) twee runderharten met ectasiën van resp. de linker
en de rechter coronairarterie, die in open verbinding stonden met de rechter
ventrikel.

Van Nie (1968) tenslotte, gaf een beschrijving van het hart van een
tenminste drie jaar oud rund, waai-van het ostium en de hoofdstam van de
linker coronairarterie en de ramus descendens sinister sterk verwijd waren.
De laatste liep uit in een groot aneurysma dat met een klep, bij de harte-
punt, in de linker ventrikel uitmondde.

Geval I betrof het hart van een volwassen, vrouwelijk rund waarvan slechts
bekend was, dat het geslacht was vanwege een niet nader benoemde hartaf-
wijking.

B. Zakvormige verwijding van een tak van de linker coronairarterie, welke als een
wijd vat in het ventrikelseptum in de richting van de rechter ventrikel loopt.
De pijl wijst naar de spleetvormige opening van dit vat in de rechter ventrikel.

Het ostium van de linker coronairarterie bevond zich op de normale plaats
maar was sterk vergroot en had een diameter van ruim twee cm. De stam
van de linker coronairarterie was eveneens verwijd, had een normaal ver-
loop en zette zich voort in een wijd vat met een diameter van anderhalve
cm (afb. 1) dat in het ventrikelseptum liep in de richting van de rechter
ventrikel en juist boven de musculus papillaris subarteriosus in de rechter
ventrikel aan het oppervlak van het ventrikelseptum te voorschijn kwam.
Op dat punt verwijdde het vat zich tot een diameter van drie cm en liep,
met het ventrikelseptum als basis, tussen de beide septale papillairspieren
in de richting van de punt van de rechter ventrikel om aan de basis van de
musctilus papillaris caudalis met een spleetvormige opening van Ij/a cm
lengte in de rechter ventrikel uit te monden. Om de uitmondingsplaats, op
de musculus papillaris caudalis en de musculus papillaris cranialis was een
chronische endocarditis aanwezig.

De ramus circumflexus sinister ontsprong op de gebruikelijke plaats uit de in
dit geval verwijde stam van de linker coronairarterie, was normaal van dia-
meter en verloop en ging bij de sulcus longitudinalis dexter over in de ramus
descendens dexter.

Enkele millimeters na de oorsprong van de ramus circumflexus sinister
ontsprong uit de stam van de linker coronairarterie een niet verwijd vat,
dat via de wand van de linker aurikel en het linker atrium te vervolgen
was tot in de wand van het rechter atrium. De ramus descendens sinister
ontsprong op ongeveer 3 cm afstand van het ostium verwijderd uit de ver-
wijde stam van de linker coronairarterie. Het vat was normaal van diameter
en gaf kort na zijn oorsprong vijf takken af waarvan twee het ventrikel-
septum inliepen, twee de wand van de linker ventrikel van bloed voorzagen
en één zich vertakte in de wand van de rechter ventrikel.
De hoofdstam van de linker ramus descendens liep op de gebruikelijke wijze
in de sulcus longitudinalis sinister.

De rechter coronairarterie ontsprong op de normale plaats, was normaal
van diameter en had een normaal verloop.

Geval II betrof het hart van een ongeveer één jaar oud slachtrund met
onbekende voorgeschiedenis.

De beide coronairarteriën ontsprongen op de normale plaatsen. Diameter
en verloop van de rechter coronairarterie was normaal. Bij dit hart zette
de ramus circumflexus dexter zich als ramus descendens dexter voort in de
rechter sulcus longitudinalis, hetgeen bij 20% van de runderen het geval is
(Robb, 1965).

Het ostium en de stam van de linker coronairarterie waren sterk verwijd en
hadden een diameter van 2/2 cm. Na een aanvankelijk normaal verloop
zette de wijde stam van de linker coronairarterie zich voort in een wijd vat,
dat door het ventrikelseptum in de richting van de rechter ventrikel liep
en tussen de crista supraventricularis en de musculus papillaris subarteriosus
in de rechter ventrikel aan het oppervlak van het ventrikelseptum te voor-
schijn kwam. Daar aangekomen maakte het vat zich los van het ventrikel-
septum, verwijdde zich tot een diameter van ongeveer 4 cm en stak over
naar de basis van de musculus papillaris cranialis (afb. 2). Hier verbond
de wand van het vat zich zeer onregelmatig met het endocard en de chordae
tendineae van de valvulae tricuspidalis en stond via een groot aantal

openingen tussen deze verbindingen in open verbinding met het lumen
van de rechter ventrikel.

Alle overige uit de wijde stam van de linker coronairarterie ontspringende
vaten hadden een normale diameter. De ramus circumflexus sinister ont-
sprong op de gebruikelijke plaats, had een normaal verloop maar zette zich,
zoals boven reeds vermeld, niet voort als ramus descendens dexter. Op onge-
veer 1 cm verwijderd van de oorsprong van de ramus circumflexus sinister
gaf deze een tak af die via de wand van de linker aurikel en het linker
atrium te vervolgen was tot in de wand van het rechter atrium.
Enkele millimeters verwijderd van de oorsprong van de ramus circumflexus
ontsprong uit de verwijde stam van de linker coronairarterie de ramus des-
cendens sinister die een normaal verioop had in de sulcus longitudinalis
sinister. Vlakbij het begin van de ramus descendens sinister ontsprong uit
de linker coronairarterie een vat, dat zich in het ventrikelseptum vertakte.
De wand van de rechter ventrikel was hypertrofisch.

Geval III betrof het hart van een naar schatting I/2 jaar oud slachtrund
met onbekende voorgeschiedenis.

De beide coronairarteriën ontsprongen op de juiste plaats. Diameter en
verloop van de linker coronairarterie waren normaal. Bij dit hart was de
ramus descendens dexter een voortzetting van de ramus circumflexus sinis-
ter. Het ostium van de rechter coronairarterie was sterk verwijd en had een
diameter van SJ/a cm. Dit ostium gaf toegang tot de ramus circumflexus
dexter die een normale diameter en normaal verloop had. Het ostium zette
zich voort in een viijd vat van ± 8/2 cm doorsnede, dat door het ventrikel-
septum in de richting van de rechter ventrikel en de apex van het hart
tussen de musculus papillaris caudalis en de musculus papillaris subar-
teriosus liep. Tussen deze beide papillairspieren kwam het vat vrij opper-
vlakkig te lopen en mondde via een spleetvormige opening uit in de rechter
ventrikel.

Om de uitmondingsplaats op het septum en er tegenover op de vrije wand
van de rechter ventrikel was een onregelmatige endocardverdikking aan-
wezig.

Geval IV was het hart van een naar schatting vijf maanden oud slacht-
varken waarvan de voorgeschiedenis onbekend was.

Het ostium van de linker coronairarterie bevond zich op de normale plaats,
was echter vergroot met een diameter van ongeveer I/2 cm. De stam van
de linker coronairarterie was ook sterk verwijd, maar had een normaal ver-
loop. De ramus circumflexus sinister ontsprong op de gebruikelijke plaats
en was normaal van omvang en verioop. De wijde linker coronairarterie
zette zich voort in de eveneens verwijde ramus descendens sinister die in de
sulcus longitudinalis sinister naar de hartepunt liep.

Na enkele korte slingers gemaakt te hebben op de punt van het hart sloeg
het vat om naar de rechter kant van het hart en liep daar nog steeds zeer
wijd, via de sulcus longitudinalis dexter naar de basis van het hart en via
de sulcus coronarius in de richting van de truncus pulmonalis.
Enige centimeters boven de apex van het hart ontsprong in de sulcus
longitudinalis sinister uit de verwijde ramus descendens sinister een even-

eens wijd vat met een diameter van 1 cm, dat over de wand van de rechter
ventrikel naar de hartebasis toeliep. In de sulcus coronarius in de onmid-
dellijke omgeving van de truncus pulmonalis verenigden zich beide genoem-
de wijde vaten weer om als één vat juist onder het ostium arteriae pul-
monalis in de conus arteriosus uit te monden. De rechter coronairarterie
ontsprong op de normale plaats, maar de ramus circumflexus dexter en de
ramus descendens dexter werden niet aangetroffen.

Hoewel de juiste leeftijd van het dier onbekend was, maakte het hart een
sterk hypertrofische indruk.

Van de gevallen I en II waarbij via het ventrikelseptum een wijde recht-
streekse verbinding bestond tussen de verwijde linker coronairarterie en de
rechter ventrikel hebben wij in de veterinaire literatuur voor zover wij
konden nagaan, geen overeenkomende gevallen kunnen vinden.
Evenmin van het geval III waarbij een rechtstreekse verbinding bestond
tussen de rechter ventrikel en de verwijde rechter coronairarterie. Een ver-
gelijking met de door Ghristensen en Dalgaard-Mikkelsen
(1945) beschreven gevallen was helaas niet mogelijk omdat wij het des-
betreffende artikel niet ter inzage konden krijgen. De naamgeving van de
wijde verbinding stuitte op moeilijkheden. Ghristensen (1962) vond
bij het rund twee „septal arteries". Gezien de ligging van de wijde verbin-
ding in de gevallen I, II en IH leek het ons niet uitgesloten dat wij hier
met een „septal artery" te maken hadden. Wat betreft de wijze van ontstaan
van dergelijke verbindingen neemt men voor de mens aan, dat zij gezien
moeten worden als het blijven bestaan van de tijdens het vroeg-embryonale
leven aanwezige grote intertrabeculaire ruimten die aan de ene kant met
het lumen van een ventrikel en aan de andere kant met een coronairarterie
in verbinding staan (N e u f e 1 d c.s., 1961).

In ons geval IV waar een rechtstreekse verbinding bestond tussen de ramus
descendens sinister en de conus arteriosus pulmonalis ontbrak van de rechter
coronairarterie de ramus circumflexus. Het verloop van de tweede helft van
de verbinding, via de sulcus longitudinalis dexter en de sulcus coronarius,
maakt het naar onze mening echter aannemelijk, dat wij hier in hoofdzaak
te maken hadden met een anomalie van de rechter coronairarterie. Het
laatste gedeelte van de verbinding zou dan opgevat kunnen worden als de
uit de conus arteriosus pulmonalis ontspringende, sterk verwijde ramus
circumflexus dexter die zich voortzette in de verwijde ramus descendens
dexter die op zijn beurt via een wijde anastomose in verbinding stond met
de ramus descendens sinister. In de literatuur konden wij een overeen-
komend geval niet vinden.

Met betrekking tot de klinische symptomen en de betekenis van de beschre-
ven anomalieën hebben wij in de veterinaire literatuur slechts enkele gege-
vens kunnen vinden. In het door A 11 m a n n (1926) beschreven geval en in
ons geval I was sprake van in nood geslachte dieren. In beide gevallen
werd naast een abnormale verbinding van de linker coronairarterie met de
rechter ventrikel een chronische endocarditis parietalis in de rechter ven-
trikel aangetroffen.

Endocarditis wordt ook bij de mens als complicatie bij deze anomalieën ge-
zien (Neufeld c.s., 1961) en is ook bij andere congenitale hartafwijkin-

gen waarbij verbindingen bestaan tussen verschillende hartafdelingen aan
de zijde van de laagste druk, zovvel bij de mens als bij de dieren, een vrij
regelmatige bevinding.

A description is given of four congenital deformities of the coronary arteries. In two
cases, both in bovines, it was in the form of a wide connection between the distended
main stem of the left coronary artery and the right ventricle via the ventricular sep-
tum. The other branches of the coronary arteries were not distended in either case.
A chronic endocarditis, located around the opening of the communicating vessel into
the right ventricle, was present in one of these cases. The third case concerned the
heart of a bovine, whereby a wide communication existed between the distended right
coronary artery and the right ventricle.

The fourth case concerned the heart of a pig in which the distended left coronary
artery communicated, via the distended left descending ramus, with an also distended
wide vessel in the right longitudinal groove and the coronary groove. The latter
opened into the conus arteriosus immediately below the ostium of the pulmonary artery.
Moreover, on the wall of the right ventricle, another wide connection was present
between the part of the vessel situated in the coronary groove and the left descending
ramus. The circumflex ramus and the descending ramus of the right coronary artery
were absent.

Alt mann, L.: Mit der rechten Herzkamer anastomosierendes Aneurysma der Ar-
teria coronaria sinistra. Abstract in Jahresb. Vet. Med., 46, 638, (1926).
Christensen, G. C.: The Blood Supply to the Interventricular Septum of the

Heart. A Comparative Study. Am. J. vet. Res., 23, 869, (1962).
J o e s t, E.: Aneurysma der ."^rteria coronaria cordis sinistra. Kommunikation dessel-
ben mit dem rechten Ventrikel. Berl. Tierärztl. Hochschule Dresden, 1, N/F,
119-120, (1906).

N e u f e 1 d, H. N., L e s t e r, R. G., A d a m s, P., A n d e r s o n, R. C., L i 1 1 e h e i,
C. W., E d w a r ds, J. E.: Congenital Conununication of a Coronary artery with a
Cardiac chamber on the Pulmonary Trunk („Coronary Artery Fistula"). Circu-
lation, 24, 171, (1961).
Nie, C. J. van: Anomalous Origin of the Coronary Arteries in Animals. Path.
Vet., 5, 313, (1968).

R a s c h k e, O.: Kongenitale Anomalie der rechten Ventrikelwand und Koronar-
arterie beim Rinde. Zschr. Fleisch und Milchhyg., 25, 354, (1915).
R e i d, C. H.: Abnormal left coronary artery of ox heart communicating directly with
the cavity of the left Ventrikel near the apex. J. Anat. (London), 57, 12, (1823).
Robb, J. S.: Comparative Basic Cardiology. Grune, Stratton, New York, London
1965.

R u b 1 i, H.: Noch eine Missbildung der Arteria coronaria sinstra (Ramus descen-
dens sinister) beim Kalbsherzen. Anat. Anzeiger, 78, 47, (1934).
R u b I i, H.: Noch eine Missbildung der Arteria coronaria sinistra (Ramus descen-

beim Kalbsherzen. Anat. Anzeiger, 77, 169, (1933-1934).
Schauder, W.: Bisher unbekannte Missbildung der Arteria coronaria sinistra des

Rindes. Anat. Anzieger, 58, 540, (1924).
S c h ö n d u be, W.: Verdopplung des rechten Ventrikels mit Missbildung der
Kranzarterien. Frankfurter Zschr. Pathol., 27, 197, (1922).

Na een beschrijving van de normale tandaanleg wordt een literatuuroverzicht
van de bij de huisdieren voorkomende tandtumoren gegeven. Vier eigen gevallen
worden besproken, namelijk een adamantinoom respectievelijk bij de kat en het
rund en twee odontomen bij het rund, waarvan één een symmetrisch dubbel-
odontoom van de binnen snijtanden (I2).

Om enig inzicht te verkrijgen in de vorming van de tand en de tumoren die
van tanden zijn afgeleid leek het zinvol in het kort in te gaan op de ont-
wikkeling van de normale tand.

Volgens het handboek van Patten (41) begint zowel in onder- als
bovenkaak bij jonge embryonen de tandaanleg als een verdikking van het
mondepitheel.

Vervolgens ziet men een ingroei optreden van epitheel in het onderliggende
mesenchym. Dit noemt men de tandlijst. Gelijktijdig ontstaat meer naar
lateraal de lipplooi.

Vanuit de tandlijst groeien knoppen, de emailorganen, op de plaatsen waar
later tanden zullen komen. In deze periode worden tevens al zijspruiten
aangelegd voor de blijvende tanden. De emailorganen stulpen in, zodat een
bekervorm ontstaat. De cellen aan de binnenzijde van de beker, het interne
email epitheel, zijn cylindrisch van vorm. Omdat deze cellen het email
gaan vormen heten ze ameloblasten (amel (oud Fr.) = email) of adaman-
toblasten (adamas (Gr.) = ijzer, staal, diamant).

De buitenlaag van het emailorgaan, het externe email epitheel, bestaat uit
cellen, die spoedig tijdens de snelle groei van het emailorgaan afgeplat
worden. Tussen beide lagen is het epitheel losmazig, de z.g. emailpulpa of
het gereticuleerde epitheel.

In het onderliggende mesenchym is inmiddels een toename van cellen op-
getreden waardoor de tandpapil ontslaat (foto 1). De buitenste cellen van
de tandpapil nemen een cylindrische vorm aan. Deze cellen worden
odontoblasten genoemd, omdat ze dentine gaan vormen. In het centrum
ziet men vaten en zenuwen groeien, zodat langzaam maar zeker de pulpa
en het beeld van de volwassen tand ontstaat. De ameloblasten induceren
de aanleg van odontoblasten. De odontoblasten beginnen met afzetten van
dentine. De gevormde dentine induceert vervolgens de emailvorming (16).
De vorming van email en dentine begint aan de top van de kroon. Bij de
dentinevorming zien we een lange uitloper van de odontoblast (Tomes
vezel) in een kanaaltje in de dentine lopen (foto 2).

1 Mej. Drs. Ingrid van der Gaag en Drs. E. Gruys; Veterinair Pathologisch Insti-
tuut, Biltstraat 166, Utrecht.

Gaccepteerd voor plaatsing op 16 september 1971.
22 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 1, 1972

In het email worden geen celuitlopers gevonden, wel hebben de amelo-
blasten uitlopers in de richting van het email (Tomes uitlopers), (17).
Tussen de tandaanleg en het zich ontwikkelende been van de kaak ont-
staat een mesenchymverdichting. Deze wordt het eerst gezien aan de basis
van de kroon en strekt zich vandaar kroonwaarts om de zich ontwikke-
lende tand uit. Dit mesenchym noemt men de tandzak. Wanneer de tand
doorkomt verdwijnt het gedeelte boven de kroon, maar het diepere ge-
deelte van de tandzak differentieert zich in twee lagen: de cementoblasten-
laag en de periostale laag. Hiertussen bevinden zich bindweefsel vezels.
Reide lagen samen met de bindweefselvezels noemt men de peridentaal (of
periodontaal) membraan (41). De cementoblasten vormen cement. Cement
komt overeen met subperiostaal been.

Men kent verschillende tumoren die uitgaan van tanden of componenten
van de tandaanleg.

Joest (24) onderscheidt bij de dieren: adamantinomen, deze ontstaan
uit gewoekerde emailorganen; odontomen, die voortkomen uit gewoekerde
tandpapillen; en cementomen, die bestaan uit gewoekerd tandzakweefsel
met abnormale cementvorming. De adamantinomen kunnen al of niet
email vormen. Afhankelijk hiervan worden ze ingedeeld in hoger en lager
gedifferentieerde adamantinomen. De hoger gedifferentieerde adamanti-
nomen vormen overgangen naar odontomen.

Foto 2: Normale tandaanleg (blijvende kies, molaar) rund (2 jaar): A — tand-
pulpa; B = odontoblasten; C = dentine; D = ameloblasten; E = gereticuleerd

Tabel I. Indeling van de tandtumoren op basis van inductieve invloeden
volgens Gorlin e.a. (1963).

B. Marked inductive change in connective tissue
Ameloblastic fibroma and ameloblastic sarcoma
Dentinoma

Ameloblastic odontoma and ameloblastic odontosarcoma
Complex odontoma
Compound odontoma
II. Mesodermal odontogenic tumors

Table I. Classification of odontogenic tumors based on the principles of
inductive influences according to Gorlin e.a. (1963).

Bij de mens worden de tandtumoren volgens het systeem van het Aniied
Forces Institute of Pathology ingedeeld in drie groepen: ectodermale-,
mesodermalc-, en gemengde odontogene tumoren (4). Tegenwoordig
worden in de Amerikaanse literatuur de tandtumoren wel ingedeeld o])
grond van de inductieve invloeden die de epitheliale en mesenchymale
cellen op elkaar hebben, tabel 1 (16). Deze indeling werd door een aantal
veterinaire auteurs overgenomen (.33). Zowel bij mens als dier zijn het
weinig voorkomende tumoren. Adamantinomen worden nog het meest
gezien.

Odontomen en cementomen kan men beschouwen als tumorachtige mis-
vormingen of teratoïde tumoren (23), of als hamartomen. De verkalkte
klompen die men ziet zijn een product van abnormaal gewoekerde nonnale
cellen. Adamantinomen zijn daarentegen autonoom groeiende tumoren (58,
26). J O e s t (23) beschouwt deze echter ook als teratoïde tumoren. Volgens
anderen zijn adamantinomen vergelijkbaar met basaliomen (26). Volgens
Moulton (37) zijn adamantinomen meestal „carcinomas of low grade
malignancy".

Fig. 4: Case 1: Adamantinoma in the cat: Epithelial strands and islands in a loose
connective tissue. The epithelial elements are showing masses of stellate cells bounded
by columnar cells arranged in a continuous layer; (H&E) x 120.

Het adamantinoom wordt ook wel ameloblastoma genoemd. Behalve van
emailorganen of resten van epitheliale tandaanleg zouden adamantinomen
ook uit kunnen gaan van mondslijmvlies (49, 26).

Adamantinomen zijn bij verschillende huisdieren beschreven: 23 gevallen
bij het rund (11, 14, 16^ 20, 21, 22, 34, 36, 38, 40, 47, 49, 52); 10 gevallen
bij het paard (16, 49, 53, 56, 57); 2 gevallen bij het muildier (38, 46); 8
gevallen bij de kat (8, 16, 32, 39) en 27 gevallen bij de hond (2, 5, 16, 30,
43, 45, 49). Ook bij knaagdieren (10, 44, 59) en vissen (48) zijn deze
tumoren bekend.

Bij het nmd worden adamantinomen vooral in de onderkaak gezien en wel
in de omgeving van de snijtanden. Van de 23 gevallen bevonden zich er 17
in de onderkaak, 4 in de bovenkaak en de 2 resterende onbekend.
Bij de mens worden deze tumoren speciaal in de onderkaak waargenomen
ter hoogte van de verstandskies (4).

De tumor is in het algemeen bolvormig en bedekt met mondslijmvlies, dat
secundair geülcereerd kan zijn. De consistentie is stevig, soms elastisch. Er
komen solide vormen voor, adamantinoma solidum, maar ook cysten
kunnen gezien worden, adamantinoma cysticum (24).
Histologisch ziet men tumorveldjes in een doorgaans losmazig stroma. De
veldjes vertonen structuren die overeenkomen met het emailorgaan: peri-

feer ziet men een laag basofiele cylindrische cellen, die een gereticuleerd
epitheel, dus vrij van bloedvaten omgeven. In deze „emailpulpa" kunnen
cysten gevormd worden (14, 20, 49, 54). Meestal wordt geen email afgezet.
Het stroma vormt in de regel geen dentine (13). Verschillende histolo-
gische beelden worden waargenomen en deze kunnen in een zelfde tumor
in elkaar overgaan (28).

Bij hoger gedifferentieerde adamantinomen kan men wel emailvorming en
dentine zien optreden. Deze tumoren vormen overgangen naar het odon-
toma multidentiferum proliferans (24) (zie pag. 29). De bij de huisdieren
in de Europese literatuur beschreven adamantinomen komen deel over-
een met de (Amerikaanse) adamantinomen van de mens, deels met de
ameloblastische fibromen (16), (tabel I). De „hoger gedifferentieerde
adamantinomen" zijn op te vatten als ameloblastische odontomen (tabel I).
Adamantinomen zijn doorgaans langzaam en invasief groeiende tumoren.
Na extirpatie worden dikwijls recidieven waargenomen. Het gedrag is
meestal tamelijk goedaardig, moeilijkheden ontstaan door kauwbezwaren.
Bij de mens zijn enkele gevallen van metastasen bekend (31, 59, 26).
Differentieel diagnostisch is speciaal bij de hond de epulis fibromatosa van
belang (37, 16), omdat hierin soms vrij veel epitheliaal weefsel aanwezig
kan zijn. Dit epitheel zou voortkomen uit geprolifereerde resten van de
epitheliale tandaanleg, „débris épithéliaux paradentaires" van Malassez
(16), (foto 3).

Foto 5: Geval 2: Adamantinoom van het rund. Het gereticuleerde epitheel in het
centrum en de perifere laag cylindrische cellen geven een beeld dat overenkomt met
het normale emailorgaan; (H&E) x 120.

Foto 6: Geval 3: Odontoom bij het rund. Vuistgroot odontoom in linker boven-
kaak vergroeid met M-i en Ms. Diastase tussen Ps en Mi.

Foto 7: Geval 3: Odontoom bij het rund. Coupe genomen uit het weefsel grenzend
aan de dorsale zijde van de tumor. Cysten bekleed met trilhaarepitheel; (H&E)

Het grote aantal van 18 adamantinomen bij de hond in de publikatie van
Langham e.a. (29) zou volgens Owen (40) op deze wijze mogelijk
te verklaren zijn. Zelf noemen Langham e.a. (29) het adamantinoom
een kwaadaardige vorm van de epulis.

Naar onze mening kunnen ook plaveicel carcinomen en basaliomen tot ver-
wisseling aanleiding hebben gegeven.

Deze tumor kan ontstaan uit een abnormaal gewoekerde- of uit een ge-
spleten tandaanleg. Het hoofdbestanddeel is steeds afkomstig van de tand-
papil en de hierdoor gevormde dentine. Email en cement zijn meestal even-
eens aanwezig. Wanneer de gewoekerde weefsels geen harde substantie
vormen spreekt men van odontoma molle, wanneer dat wel het geval is
van odontoma durum (24). Is één tandkiem gewoekerd dan noemt men
dit een odontoma simplex. Gaat de tumor uit van een veelvuldig ge-
spleten tandkiem of meerdere gewoekerde tandkiemen dan wordt het een
odontoma mulddentiferum proliferans genoemd (24).

De angelsaksische literatuur onderscheidt een Compound en Complex
Odontoma (tabel 1). Het compound odontoom verschilt van het complex
odontoom, doordat het compound odontoom een hogere graad van morfo-
differentiatie en histodifferentiatie bezit. Ze kunnen bijzonder moeilijk te
onderscheiden zijn. Ook combinaties van beide zijn mogelijk. Wanneer de
verkalkte structuren voldoende anatomische overeenkomst met de normale
tand vertonen (hoewel de tand klein en gedeformeerd kan zijn) dan wordt
de tumor compound odontoma genoemd (16, 13). Men spreekt van een
complex odontoma wanneer de verkalkte massa geen morfologische over-
eenkomst, zelfs niet met een rudimentaire tand, vertoont (51).
Bij het odontoma simplex kan de tandaanleg partieel of totaal gewoekerd
zijn. Bij de partiële aanleg onderscheiden we het kroonodontoom, waarbij
de tumor zich alleen aan de kroon bevindt, deze staat dan uit alle drie de
harde componenten: email, dentine en cement; daarnaast het wortel-
odontoom, waarbij de tumor aan de wortel zit en meestal alleen uit dentine
en cement bestaat (24). Het partiële odontoom groeit postembryonaal niet
meer, soms kan het door secundaire cementappositie toch in omvang toe-
nemen (cementhyperplasiën). Dc totale odontomen worden vooral gezien
bij tandretenties en cystische polyodontiën. Hierbij kan het cementweefsel
soms de beide andere lagen overwoekeren, men spreekt dan van ondonto-
gene pseudo-osteomen of pseudo-cementonien (24).

In de handboeken (24, 27) vindt men slechts enkele beschrijvingen van het
odontoma simplex bij het paard en het rund. In totaal zijn 5 gevallen bij
het paard beschreven (1, 18, 48, 55). Bij het rund zijn 8 gevallen bekend
(1, 7, 24, 52). Shortridge en Cordes (52) vonden bij 372 verschil-
lende tumoren van runderen slechts één odontoom. Wat betreft andere
diersoorten is er één geval bekend bij het schaap (7), zijn er 6 gevallen
beschreven bij de hond (7, 15, 16), 2 gevallen bij de olifant (24, 48) en
2 gevallen bij de muis( 44). Verder vermeldt S c h 1 u m b e r g e r (48) een
geval bij een beer, een mannot, een „porcupine", een agouti en 3 gevallen
bij vissen.

Het odontoma multidentiferum proliferans, dat bestaat uit meerdere kleuie
erwt- tot boongrote tandachtige vormsels met daartussen stroma, is bekend

bij de mens (26) en enige malen beschreven bij het paard en het rund. Het
odontoma multidentiferum proliferans kan het hele leven verder groeien,
zelfs recidieven vertonen, wanneer niet de gehele tumor is weggenomen

In de angelsaksische literatuur kent men het ameloblastic odontoma (tabel
I), waarin simultaan ameloblastisch weefsel en een complex of compound
odontoom voorkomen (16). Het is een merkwaardige tumorvorm die niet
opgevat moet worden als een combinatie van 2 aparte tumoren (51). Deze
tumor komt bij de mens, speciaal bij kinderen, voor.

Het ameloblastisch odontoom komt overeen met de overgangsvormen tus-
sen adamantinomen en odontomen uit de europese literatuur (24). Een
aantal van dergelijke tumoren is in de veterinaire literatuur beschreven.
Bij het paard 3 gevallen (16, 33, 42), eveneens 3 gevallen bij het rund (15,
16, 49), 2 gevallen bij de hond (30) en één geval bij een aap (3). Op-
vallend is ook hier de jeugdige leeftijd. Deze varieerde van 6 weken tot
2 jaar, voorzover bekend.

Het cementoom of cementodontoom bestaat uit een abnormale woekering
van de tandzak. Hierbij ziet men een omschreven abnormale cementver-
dikking van de tand, die verder normaal ontwikkeld is. Cementomen zou-
den alleen groeien zolang de tand nog niet is doorgebroken (23). Bij het
doorbreken stopt de groei van het krooncementoom, bij het wortelcemen-
toom kan door secundaire cementvorming toch nog volumetoename op-
treden. De oorzaak van deze cementhyperplasiën kan een ontsteking,
periodontitis zijn (24). Dergelijke door irritatie opgewekte cementomen
zijn bekend bij het paard en het schaap (25).

Bij het materiaal dat de laatste jaren aan het Veterinair Pathologisch Insti-
tuut werd aangeboden, bevonden zich een viertal tandtumoren. Bij de
classificering van deze tumoren werd de indeling volgens Joest (24) ge-
bruikt.

Sinds lange tijd vertoonde een negen maanden oude poes een verdikte
bovenkaak. Nadat een proefexcisie was genomen, met als voorlopige diag-
nóse adamantinoom, werd het dier afgemaakt. Het kadaver werd ter sectie
aangeboden. De kaak bombeerde aan de linkerzijde, terwijl de kiezen aan
die kant waren uitgevallen. Ter plaatse van de alveolen was een ruimte aan-
wezig, gevuld met een week weefsel. Metastasen werden niet waargenomen.
Histologisch bleek het een grotendeels solide adamantinoom te zijn met
epitheliale veldjes en strengetjes in een losmazig stroma. Op de meeste
plaatsen vertoonden de veldjes een regelmatig beeld met een perifere laag
cylindrische cellen en centraal polymorfe kleinere cellen en soms gereticu-
leerd epitheel (foto 4). Op enkele plaatsen werd een „wildere groei" waar-
genomen.

In enkele veldjes kwamen kleine cysten voor, waarin zich soms enkele ont-
stekingscellen o.a. polymorfkemigen bevonden. Op een aantal plaatsen ging
het epitheel over in meerlagig plaveisel epitheel, waarin soms verhoorning
leek te zijn opgetreden.

Van een slachtrimd werd de onderkaak ontvangen. Aan de linkerzijde be-
vond zich een vuistgrote tumor ter hoogte van de laatste molaar. De tumor
puilde naar mediaal uit en had een onregelmatig oppervlak. Op sneevlakte
had de tumor een bleek glazig aspect. Histologisch bleek het een soliede
adamantinoom te zijn. In een losmazig stroma bevonden zich regelmatige
stroken epitheliaal weefsel, uitlopend in veldjes met perifeer cylindrische
cellen en centraal duidelijk een „stellate reticulum" (foto 5).

Van een slachtrund werd de bovenkaak voor onderzoek ingestuurd. De kaak
bombeerde aan de linkerzijde. Aan de rechteiv.ijde waren zes normaal vol-
groeide kiezen aanwezig; links drie normale premolaren en vervolgens een
diastase tussen de derde premolaar en de eerste molaar. Direct aan de
normale eerste molaar grensde een vuistgrote steenharde massa, die sterk
uitpuilde naar mediaal ten koste van het palatum (foto 6): een odontoma
simplex durum. De kauwvlakte van de tumor was afgesleten, waardoor een
gelaagde bouw zichtbaar werd. Laagjes email en dentine, die smaller waren
en meer geplooid dan bij een normale kies, werden afgewisseld door cement.
Aan de voor- en achterzijde bevonden zich structuren als van een normale
kies. Na uitprepapreren bleken dit respectievelijk de door de tumor naai
nasomediaal verplaatste tweede en derde molaar te zijn (foto 6).
Tussen email, dentine en cement kon microscopisch in met haemaluin-eosine
gekleurde coupe\'s van ontkalkt tumor materiaal duidelijk onderscheid ge-
maakt worden. Dentine en cement waren helder rood, temijl email natiwe-
lijks gekleurd werd. De dentine bevatte evenwijdig verlopende dentine
kanaaltjes in tegenstelling tot cement, waarin men cementholten kon waar-
nemen.

De tumor bevond zich dus tussen de tweede en derde molaar en was vast
met deze kiezen vergroeid. Een verklaring hiervoor kan zijn, dat de tumor
van één of beide kiezen is uitgegaan. Een tweede mogelijkheid is dat de
tumor onafhankelijk van deze kiezen ontstaan is, bijvoorbeeld door polyo-
dontie, zoals door Joest (24) beschreven wordt. De tumor zou dan ver-
volgens door cementafzetting met de tweede en derde molaar vergroeid
kunnen zijn.

De tumor breidde zich uit in de linker sinus maxillaris en de linker sinus
paladnus. De linker sinus frontalis en de sinus palatinus van de rechterzijde
bevatten een purulente inhoud.

Bij deze willen wij gaarne de inzenders van het beschreven materiaal bedanken,
respectievelijk: Prof. Dr. G. H. B. Tennissen (Kliniek voor Kleine Huisdie-
ren), Drs. J. H. d e B O e r (Gemeenteslachtplaats Sliedrecht), Drs. J. J. M e 1 e s-
s e n (Abattoir Amsterdam) en Drs. J. S. v. d. Kamp (Gezondheidsdienst
voor dieren te Groningen).

De tumor bleek, behalve met de tweede en derde molaar, geen vaste ver-
binding te hebben met het omliggende weefsel. Er was een 2 x 4 x 7 cm
grote ruimte, waarin een stinkende masr,a met voedseldelen, rondom dc
dorsale zijde van de tumor. De wortels van de tweede en derde molaar
stonden stevig in hun alveolen. Microscopisch was de wand van de holte
deels bekleed met epitheel. Waar het epitheel ontbrak bevonden zich ont-
stekingscellen, voornamelijk polymorfkemigen, en een detritusmassa. De
wand vertoonde insluipingen en kleine cysten, bekleed met een eénlagig
cylindrisch epitheel, soms voorzien van trilharen (foto 7). De celkernen
lagen basaal en het cytoplasma bevatte PAS-positief materiaal. Ook de
lumina van de cysten waren gevuld met PAS-positief materiaal. Meer
oppervlakking ging het écnlagig epitheel soms over in meeriagig jjlaveiscl-
cpithcel.

Grenzend aan genoemde ruimte en ter hoogte \\an de wortels van de
premolaren bevonden zich verschillende, ongeveer hazelnootgrote, grijs-
witte cysten gevuld met een gelatineuze inhoud (foto 8). Deze cysten
bleken microscopisch ook bekleed te zijn met een eénlagig cylindrisch
epitheel met basaal gelegen kernen. Het cytoplasma van deze cellen was
gering PAS-positief en de inhoud van de cysten sterk PAS-positief. Het
PAS-positieve materiaal was tevens sterk Alcian blue positief en gering
Mucikarmijn positief. De oorsprong van de bekleding van de cysten en de
ruimte bo\\ en de tumor is waarschijnlijk sinusepitheel.

Van een ongeveer twee-jarig slachtrund werd ons de onderlcaak voor onder-
zoek toegezonden.

De beide blijvende binnen-snijtanden (lx) vertoonden een ongeveer iden-
tieke tumorvorming (foto 9 en 10). Deze woekering bestond uit een 2 x 2 x
1 cm grote bikkelharde verdikking voornamelijk op de linguale en gedeel-
telijk op de laterale kant van de snijtand. De tumor zat, voor zover te
beoordelen, alleen vast op het kroongedeelte van de tand. De labiale zijde
van de rechter binnen snijtand (li) vertoonde tevens nog twee kleine
(I/2 mm in doorsnede en 5/2 mm dik) harde verhevenheden. De labiale zijde
van de linker binnen snijtand (Ij) was normaal.

Oppervlakkig had de tumor een onregelmatig aspect, met gleuven en gaatjes
in de harde substantie, vaak gevuld met resten van voedseldeeltjes. Op
enkele plaatsen, o.a. in het centrum van de linguale zijde was het tumor-
weefsel min of meer glad gesleten. De rechter tandtumor had aan de
mediale zijde een geringe uitpuiling die in een gleuf van de linker tumor
paste. Gezien de macroscopic leek het het meest waarschijnlijk dat we hier
te maken hebben met een odontoma simplex durum, en wel een partieel
kroonodontoom. Een tweede mogelijkheid was een cementoom. Aangezien
we deze zeldzame tandtumor als museumpreparaat zoveel mogelijk intact

wilden laten en microscopisch onderzoek nodig is om tot een zekere diagnose
te komen zoals ook door Heinze enSajonski (18) is beschreven, werd
een klein stukje van een van de tumoren afgezaagd. Microscopisch bleek
dit stukje zowel cement als dentine tc bevatten. Hierdoor is de diagnose
odontoom bevestigd.

Beiderzijds naast de afwijkende tanden lag een enigszins geroteerde en naar
achteren geduwde, nog niet helemaal doorgebroken, blijvende binnen mid-
dentand (Ig). Zowel de rotatie als de verplaatsing naar achteren zijn onge-
twijfeld onder de druk van het harde tumorweefsel ontstaan. Zowel rechts
als links waren nog drie melktanden aanwezig. Daarvan waren echter de
rechter buiten midden- en buitentand afgebroken op de overgang van de
kroon naar de wortel. Ook de rechter blijvende binnen midden tand ver-
toonde een beschadiging, vemioedelijk is dit tijdens het verzenden ontstaan.
Naast de tumoivorming vertoonde deze onderkaak polyodontie, eigenlijk
pseudopolyodontie, omdat de binnen midden melktand nog aanwezig was
terwijl de blijvende tand al was doorgebroken.

After a description of the normal tooth development a review is given of the litera-
ture on neoplasms of dental origin in domestic animals.
Four own cases are described:

1) a mainly solid adamantinoma of a cat in the left upper jaw adjacent to the molars;

2) a solid adamantinoma in the bovine in the left lower jaw behind the last molar;

3) an odontoma simplex durum in the bovine in the left upper jaw between Ma and
Ma, and attached to these two molars, possibly by secondary cement apposition.
The tumor was composed of a mosaic of layers of enamel, dentin and cementum;

4) a symmetric double odontoma simplex durum partiale involving the left and right
first incisors (It) in the bovine.

1. A n d e r s s o n, Ett fall av odontoma multidentiferum proliferans hos hast.

2. B a d u r a, R., K a s z u b k i e w i c z, C.: Unusual case of adamantoblastoma.

Weterynaria, Wroclawiu, 37, 107, (1961).
3 B e n j a m i n, S. and Lang, C. M.: An Ameloblastic Odontoma in a Cebus
Monkey (Cebus albifrons). /. Am. vet. med. Assoc., 155, 1236, (1969).

4. B e r n i e r, J. L.: Tumors of the odontogenic apparatus and jaws, .\'\\rmed

5. B i g n o z z i, L u c i a n o:.\'\\damantinoma cistico del cane. Ann. Facolta med.

rentiated Carcinoma in the Maxilla of a Dog. /. Am. vet. med. Assoc., 137,
553, (1960).

10. Cohrs, P., Jaf f é, R. und M e e s s e n, H.: Pathologie der Laboratoriums-

15. G o r 1 i n, R. J., B a r r o n, C. N., C h a u d h r y, A. P. and C 1 a r k, J. .J.: The

oral and pharyngeal pathology of domestic animals. A study of 487 cases.
Am. J. vet. Res., 20, 1032, (1959).

man and animals; pathologic classification and clinical behavior- a review.
Ann. New York Ac. Sci., 108, 722, (1963).

18. Heinz e, W. und S a j o n s k i, H.: Odontoma simplex partiale in der Schmelz-

einstülpung eines Pferdemolaren. Zbl. Allg. Path. Anat., 105, 479, (1964).
Finsk Vet. Tidskr., 33, 315, (1927).

19. H i n d e r s s o n, R.: Odontocystoina multidentiferum proliferans hos hast.

20. H o o g 1 a n d, H. J. M.: Ein massives Adamantinom beim Rind. Arch. wiss. u.

21. Hörne, H.: Ein Fall von Adamantinom bei der Kuh. Dtsch. tierärztl. Wschr.,

23. Joest, E.: Spezielle pathologische Anatomie der Haustiere. Erster Band, Ber-

25. J u b b, K. V. F. and K e n n e d y, P. C.: Pathology of Domestic Animals. Vol.

29. L a n g h a m, R. F., K e a h e y, K. K., M o s t o s k y, U. V. and S c h i r m e r,

30. Langham, R. F., M o s t o s k y, U. V., S c h i r m e r, R. G.: Ameloblastic

31. L e e, R. E., W h i t e, W. L. and Potten, R. S.: Ameloblastoma with distant

32. L i é n a u X, E.: Epulis du chat; deux cas d\'épithéliomes adamantins. Ann. Méd.

33. L i n g a r d, D. R. and G r a w f o r d, T. B.: Congenital Ameloblastic Odontoma

42. P e t e r, C. P., M y e r s, V. S., R a m s e y, F. K.: Ameloblastic Odontoma in a

44. R a t c 1 i f f e, H. L. : Incidence and nature of tumors in captive wild mammals

45. S a s t r y, G. A., T w i e h a u s, M. J.: A study of the animal neoplasms of Kan-

46. S a s t r y, G. A., T w i e h a u s, M. J.: A study of animal neoplasms in Kansas

47. S a s t r y, G. A., V e n k a t o n ar a y a n a, J., Rao, P. R., Christopher,

48. S c h 1 u m b e r ge r, H. G.: Comparative pathology of oral neoplasms. Oral

50. S c h w e i t z e r, F. C. and B a r n f i e 1 d, W. F. : Ameloblastoma of the mandi-

ble with metastasis to the lungs: report of a case. J. Oral Surg., 1, 287,
(1943).

52. S c h o r t r i d g e, E. H. and Cordes, D. O.: Neoplasms in cattle: a survey

of 372 neoplasms examined at the Ruakura veterinary diagnostic station.
New Zeal. vet. J., 19, 5, (1971).

Fotokopieën van de gerefererde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht tel (030)
71 55 55 (toestel 219).

•Allen, B. and Archer, R. K.: Haptoglobins in the Horse. Vet. Rec., 89 106
(1971).

Na een korte inleiding wordt beschreven hoe men met behulp van een sephadex
kolom het haptoglobine-hemoglobine complex kan scheiden van o.a. lipiden bili-
rubine en vrij hemoglobine.

In de haptoglobine-hemoglobine fractie wordt dan het hemoglobine bepaald waarna
men de hoeveelheid haptoglobine kan berekenen in mg bindingscapaciteit voor
hemoglobine per 100 ml serum (Hp per 100, Hp%).

In vergelijking met de haptoglobines in serum van de mens worden een aantal ver-
schillen genoemd zoals het feit dat bij het paard maar één haptoglobine-hemoglobine
complex is gevonden en dat bij late foeten en jonge veulens gelijke hoeveelheden
per 100 ml serum worden gemeten als bij volwassen paarden, terwijl bij de mens
3 genetische bepaald haptoglobine-hemoglobine complexen bekend zijn en prenataal
tot en met 39 weken na de geboorte zeer weinig of geen haptoglobine in het serum
wordt aangetroffen.

Het onderzoek werd gedaan aan 30 volwassen ponies en 75 volwassen paarden.
Tevens werd in serum van 8 ponyveulens en 5 paardeveulens wekelijks het hapto-
globinegehalte bepaald.

Het bleek dat in alle gevallen de gevonden waarden binnen de grenzen 25-250
Hp% lagen.

Uit proeven waarbij bij paarden met behulp van fenylhydrazine een hemolytische
anemie geïnduceerd werd bleek dat het haptoglobine gehalte onmiddellijk daalde
ingeval van hemolytische anemie.

Een en ander houdt in, dat de bepaling van haptoglobine een hulpmiddel kan zijn
bij het stellen van de diagnose hemolytische anemie en een controle op het herstel.
Tenslotte wordt nog vermeld, dat in placentabloed en amnion vloeistof hetzelfde
haptoglobinegehalte wordt gevonden als in serum van volwassen paarden, terwijl
hier bij de mens geen haptoglobine wordt gevonden,

■Als mogelijke oorzaak hiervoor wordt genoemd dat paarden geen foetaal hemoglro-
bine hebben en er niet zoals bij de mens in utero en direct na de geboorte een
afbraak van foetale erytrocyten plaats vindt waardoor al het haptoglobine wordt
gebruikt.

Zaman, C. L.; Immunologisch onderzoek bij „pigeon breeder\'s disease". Ned.
Tijdschr. Geneesk., 115, 908, (1971).

Het laatste decennium werd een aantal ziektebeelden nader bestudeerd waarbij na
inhalatie van antigenen van plantaardige of van dierlijke oorsprong, in het intersti-
tium van de long een allergische reactie ontstond.

„Extrinsic allergie alveolitis" na inhalatie van antigenen van dierlijke oorsprong was
wel het eerst bekend na snuiven van hypofysepoeder (Pepys). Vooral na de artikelen
van Reed e.a. (1965) en van Hargreave e.a. (1966) werd bekend dat ook na in-
halatie van produkten van enkele vogelsoorten, antigeen voor de mens, een over-
eenkomstig ziektebeeld kon ontstaan. Bij houders van duiven — en soms van par-
kieten — werd het ziektebeeld aangeduid als „pigeon breeder\'s disease, wellicht
juister ook als „bird fancier\'s lung".

Met behulp van verschillende agar-precipitatie-technieken (immunodiffusie, immuno-
elektroforese en elektrosynerese) werden met duivemestextracten en duiveserum als
antigeen de immuunsystemen onderzocht bij patiënten met „ipgeon breeder\' disease"
en bij personen die veel contact met duiven hadden.

Het onderzoek met duivenextracten als antigeenpreparaat werd gehinderd door
onspecifieke precipitaatvorming, die niet werd gezien met duiveserum. Bij patiënten
met pigeon breeder\'s disease werd steeds een breed spectrum van antistoffen gevon-
den dat gericht kon zijn tegen zeker 9 groepen van bestanddelen van duiveserum en
tegen minstens 5 antigeengroepen van duivemest. De antigenen van duivemest waren
thermolabiel, werden bij 50%-saturatie met ammoniumsulfaat uit de mestextracten
uitgezouten en toonden in antigene structuur een vergaande overeenkomst met een
aantal duiveserumbestanddelen.

Bij ongeveer 30% der personen die veel contact met duiven hadden, werden even-
eens precipitinen tegen duiveserumantigenen gevonden, echter steeds gericht tegen
slechts enkele groepen serumbestanddelen, vooral albuminen en a-globulinen. De
precipitinen behoorden tot de IgG-globulinen. Er bleek vooral tussen duive- en
parkiete-antigeen een sterke antigeengemeenschap te bestaan. Gewezen werd op de
wenselijkheid de patiënten, behalve het contact met duiven, ook het contact met
andere vogels te ontraden.

D e n a c-S i k e r i c, M.: Untersuchungen der Dehnbarkeit (Gompliance) des Lun-
gengewebes bei gesunden und eniphysemkranken Pferden. Schweiz. Arch. Tierheilk.,

Bij 12 gezonde paarden, 25 paarden met longemphyseem en 8 IJslandponies met
longemphyseem werden metingen verricht om de dynamische compliance (de elas-
ticitèit van de long gemeten, tijdens het ademen, in een zogenaamd volume-druk-
diagram. Ref.) te bepalen. Deze parameter wordt uitgedrukt in
A Vol. long

A Ppl. (intrathoracale druk)
(Een veel nauwkeuriger maat, de statische compliance, dus gemeten bij ademstil.stand,
is bij paarden niet te bepalen. Ref.).

Deze dynamische compliance is niet alleen afhankelijk van de elasticiteit van de
long maar ook van het beginvolume van die long. De onderzoekster tracht dit begin-
volume ongeveer constant te houden door paarden te gebruiken met ongeveer gelijk
gewicht. Een nauwkeuriger maat, de specifieke compliance of elasticiteitsmodulus,

waarbij men ook het F.R.C. (functional residual capacity) in de berekening betrekt,
kon door de onderzoekster niet gebruikt worden omdat ze het F.R.C. niet kon
bepalen.

Dat de dynamische compliance juist bij patiënten met longaandoeningen ook sterk
afhankelijk is van de ademfrequentie en het al of niet regelmatig geventileerd zijn
van de long, wordt door de schrijfster niet vermeld. De ademfrequentie wordt in het
onderzoek niet betrokken. Ze heeft de dynamische compliance van de paarden met
elkaar vergeleken, slechts rekening houdend met het lichaamsgewicht.
Zowel bij gezonde als zieke paarden werden nogal uiteenlopende waarden gevonden
voor de dynamische compliance. De gemiddelde waarde voor de gezonde paarden
was 1.27, voor de paarden met longemphyseem 0.55. Bij de ponies was de gemiddelde
waarde 0.37.

De onderzoekster zag een duidelijke invloed van atropine op de dynamic compliance-
waarden. Bij 18 emphysemateuze paarden werd de gemiddelde waarde 0.88, terwijl
die voor de atropinetoediening 0.51 bedroeg.

Deze verbetering wordt geweten aan de tonusverandering van de bronchiaalmuscula-
tuur en de eventuele invloed op de oppervlaktespanning in de alveolen. (Dat er
mogelijk door atropine een gelijkmatige ventilatie optreedt met als gevolg een stijgen
van de compliance wordt niet vermeld, netzomin als de invloed van de atropine op
de ademweerstand. Ref.).

Tenslotte wordt nog iets gezegd over de vorm van het pneumotachogram in dit
artikel dat zeker niet verhelderend werkt op de problematiek rond de dynamische
compHance t.o.v. de statisch bepaalde.

Jarret t, W. F. H., Anderson, Lindsay J., Jarret t, Oswald, Laird,
Helen M. and Stewart, Mary F.: Myeloid Leukemia in a Cat Produced Ex-
perimentally by Feline Leukaemia Virus.

Een groep van 41 katten werd i.p. ingespoten met het kattenleukemie virus (FeLV),
afkomstig uit een kat met lymfatische leucose.

Bij één kat ontwikkelde zich een myeloiede leukemie, die zich openbaarde door ge-
wichts- en conditieverlies. Bovendien had de kat een hyperleucocytose van gemiddeld
30.000 leucocyten/mm^. In het eindstadium (de kat werd op een leeftijd van 27
maanden afgemaakt) bestond er een ernstige anaemie en waren er maligne myeloiede
cellen aanwezig in het perifere bloed.

Er werd cytochemisch onderzoek verricht op bloeduitstrijkjes (test op vrij ijzer,
PAS, Sudan Black en peroxidase).

De resultaten van deze testen moeten echter voorzichtig geïnterpreteerd worden, daar
er nog niet veel bekend is over de cytochemie van normale en abnormale bloedcellen
van de kat, behalve dat de granulocyten geen fosfatase activiteit vertonen.
Bij obductie bleek de milt enigszins vergroot en in de lever waren petechiën en
degeneratieve veranderingen aanwezig. De lymfklieren waren niet extreem vergroot.
Het beenmerg vertoonde histologisch hoofdzakelijk primitieve blastcellen met plaat-
selijk aan de periferie myeloiede differentiatie. De rode pulpa van de milt was ge-
vuld met onrijpe myeloiede cellen en niet gesegmenteerde neutrofiele leucocyten.
In de lever waren de sinusoiden geïnfiltreerd door myeloide cellen.
Bij E.M. onderzoek bleek dat in de primitieve blastcellen virusvermeerdering (C-type
virus) plaats vond d.m.v. „budding". Grote groepen viruspartikels werden gevonden
in de macrofagen. In deze cellen echter geen „budding". In de nieren bleek er een
acute membraneuze glomerulo-nefritis aanwezig te zijn.

Dit geval van myeloide leukemie is zo belangrijk omdat deze ziekte nog niet experi-

menteel was opgewekt bij de kat, en vooral omdat deze ziekte het gevolg was van
infectie met virus geïsoleerd uit een pure lymfoiede tumor.

Omdat het virus nog niet bereid is uit een geïsoleerde „clone", kan nog niet gezegd
worden dat één virus zowel de lymfatische leucose als ook de myeloide leukemie
veroorzaakt.

Echter het is mogelijk dat er een spectrum is van neoplastische activiteit, geassocieerd
met de leukemie-virus-stammen in de kat, net zoals bij de vogel.

In een studie van 21 katten met spontane leukemie bleken drie katten membraneuze
glomerulo-nefritis te hebben.

Dit doet denken dat er een verband bestaat tussen membraneuze glomero-nefritis en
leukemie in de kat, net zoals bij de muis en mogelijk bij de mens.

Borland, E.: Gurbed Tongue and Beak Deformity in Fowls. Vel. Ree., 89, 5,
135, (1971).

In deze mededeling wordt het tezamen voorkomen van het verschijnsel „Krultong"
en snavelafwijkingen bij kippe-kuikens van 4 weken oud beschreven. Vijf procent
van de slachtrasvermeerderingskuikens van het betreffende koppel hadden een ge-
krulde tong. Van deze kuikens bezat een aantal een zgn. kruissnavel, terwijl de rest
ervan een te korte ondersnavel gecombineerd met een te lange en gekromde boven-
snavel bezat.

Van de in de literatuur vermelde oorzaken voor het optreden van de zgn. „krul-
tong", zoals erfelijke aanleg, tekort aan bepaalde voedingsbestanddelen (zekere
ammozuren ) en te fijn gemalen meelvoer, wordt in dit geval vermoed, dat er sprake
is geweest van een genetische oorzaak.

B r u s s, W., H e r z i n e k, I.: Erfahrungen mit A 1-chlormadimonacetat bei der
Epilepsie des Hundes. D.T.fV., 78, 10, 302, (1971).

De auteurs vermelden de resultaten van epilepsiebehandeling bij de hond met het
gestageen A1 chloormadinoacetaat. Er werden 89 honden behandeld, waarvan 70
reuen en 19 teven. 34 patiënten werden meer dan een jaar vervolgd. De dosering
bedroeg 1 mg per kg, hetgeen om de 4 weken i.m. werd toegediend.
Bij 31 honden werden na de behandeling geen toevallen meer gezien. Bij 27 honden
nam de epilepsiefrequentie af en verminderde de intensiteit van de toevallen. In
combinatie met primidon traden bij 12 honden geen toevallen meer op. Bij 15
patiënten trad geen verbetering op en bij 3 honden verslechterde de toestand. Als
bijverschijnselen van deze behandeling worden genoemd: eetlusttoename (8x), ge
wichtstoename (8x), gynaecomastie (lx), afname geslachtsdrift (5x), toename ge
slachtsdrift (lx) en toename van de aanhankelijkheid speciaal bij de reuen. Ver
gelijkende cijfers met andere methoden van epilepsiebehandeling worden niet gegeven

De encyclopedie nadert haar voltooiing. Dit vijfde deel handhaaft geheel het hoge
niveau van de voorafgaanden. Van Python tot Tijger worden de zoogdieren, vogels,

reptielen, amphibiën, vissen en zelfs insecten behandeld, die men in Artis kan aan-
treffen.

In een compact bestek van 150 pagina\'s, met evenzoveel bijzonder goede foto\'s,
waarvan een aantal in kleur, wordt op een prettige wijze zeer veel feitelijke infor-
matie over de dieren gegeven. De opgaven over herkomst, huisvesting, voeding en
verzorging maken deze encyclopedie tot een bron van informatie bij vragen van
eigenaars van bijzondere dieren.

Ten vervolge op hetgeen op pag. 1551 (1971) van dit tijdschrift over de inhoud
van aflevering 7/8 van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld,
moge thans de inhoud van aflevering 9/10 hiervan worden weergegeven.
Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 40, (9/10), (1971).

T O O n e n, J, en H o o r e n s, J.: Exocriene pancreasaandoeningen bij de hond,
H O O r e n s, J,, M e u r i c h y, W, de en Wolf, G,: Dysenterie bij het varken,
Devos, A,: Ziekte van Marek; pathogenese en preventie.
Uit de tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws,

In het novembernummer van 1966 van het Journal of Small Animal Practice is een
uitgebreid verslag verschenen van een in Engeland gehouden symposium over „Mam-
mary Neoplasia in the Dog and Cat".

Hoewel er inmiddels reeds vijf jaar verstreken zijn, is gebleken dat een aantal feiten
die op dit symposium door L. N. Owen naar voren werden gebracht nog niet
volledig tot Nederland zijn doorgedrongen.

Owen wijst er namelijk op dat de vierde en vijfde mamma steeds tezamen moeten
worden verwijderd als gevolg van gezamenlijke „lymphatic drainage", ook als slechts
in een van beide een tumor voorkomt. Hieruit blijkt tevens — en dit is in Nederland
nog geen algemeen geaccepteerde methode — dat men steeds hele mammae en niet
alleen de tumor dient te extirperen. In deze gevallen dient men eveneens steeds de
inguinale lymfklier mede te verwijderen.

Op dezelfde wijze verdient het eveneens aanbeveling de eerste drie mammae steeds
in toto te verwijderen, ook wanneer slechts in een van de drie een tumor voorkomt.
Het is verstandig in deze gevallen ook de axillaire lymfklier te verwijderen, hoewel dit
chirurgisch meer problemen geeft dan dezelfde ingreep bij de inguinale lymfklier.
Evenwel, wanneer er klinisch een maligne tumor aanwezig lijkt of de axillaire lymf-
klier vergroot is, dient men niet te aarzelen deze lymfklier ook te extirperen.
In het geval van multiple tumoren kan het geïndiceerd zijn complete mastectomie
aan één zijde (of eventueel aan beide zijden!) uit te voeren. Totale extirpatie van
de laatste mammae plus lymfklieren aan beide zijden is vrijwel steeds een operatie
die goed uitvoerbaar is.

Het leek verstandig extra aandacht te geven aan deze gegevens, zij het in deze zeer
beknopte vorm, mede gezien in het licht van de ervaringen van collega Dr. W. Mis-
dorp. Daarom heb ik collega Misdorp verzocht enig commentaar aan deze mededeling
toe te voegen.

Inderdaad verdient het aanbeveling om volgens de door Owen beschreven methode
mammatumoren te opereren. Dit geldt temeer daar het ons bij onderzoek van een
grote serie marrunacarcinomen gebleken is dat in 50% van de gevallen ingroei in
lymfvatcn aantoonbaar is. Doorsnijding van lymfvaatjes tussen primaire tumor en
regionaire lymfklier dient dus vermeden te worden.

Erg belangrijk is het om zowel tumoren in de mamma, huid (mastocytomen!) en weke
delen niet uit te pellen zoals nog vaak gebeurt, maar zo ruim weg te nemen, indien
technisch mogelijk, dat het tumorweefsel niet zichtbaar wordt. Met andere woorden,
het operatiepreparaat dient te bestaan uit tumor, omgeven door een ruime laag om-
gevend vet en/of bindweefsel. Op deze wijze kan recidivering van tumoren vaak
voorkomen worden.

Op de aanstaande Voorjaarsdag van de Groep Kleine Huisdieren zal door ons uit-
voeriger op bovenstaande problematieken worden ingegaan.

PROF. DR. JAC. JANSEN DOCTOR HONORIS CAUSA VAN DE ARISTOTE-
LES UNIVERSITEIT IN THESSALONIKI.

Zojuist, 6 december 1971, werd van de Aristoteles Universiteit in Thessaloniki bericht
ontvangen, dat aan Prof. Dr. Jac. Jansen de titel „Doctor honoris causa" zal worden
verleend voor zijn verdiensten op het gebied der diergeneeskundige wetenschap.
De uitreiking van het eredoctoraat zal op een nog nader te bepalen datum plaats
vinden; tijdens de officiële plechtigheid in de aula der Aristoteles Universiteit zal
hem tevens de hoogleraarstoga en de capa van deze universiteit worden aangeboden.

In 1970 werden door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee in totaal 10.090 (6437)
bedrijfsbezoeken gebracht.

De C.R.D.-bestrijding vergde hiervan 8330 (5798) bedrijfsbezoeken: 948 (704)
aan fokbedrijven, 6251 (4297) vermeerderingsbedrijven, 1010 (785) opfokbedrijven
en 121 (12) aan andere bedrijven.

Het aantal bedrijfsbezoeken betreffende de Marekse ziekte betrof in totaal 595,
waarvan 485 aan fokkers, 33 aan vermeerderingsbedrijven, 63 aan opfokkers en 14
aan andere bedrijven. Hiervan hielden 384 bedrijfsbezoeken aan fokbedrijven ver-
band met het uitvoeren van proefentingen tegen genoemde ziekte. Voor de georgani-
seerde S. pullorum-bestrijding werden 63 (67) bedrijfsbezoeken gebracht. Met de
import van fokmateriaal hielden 54 (31) bezoeken aan fokbedrijven verband. Ter
beoordeling van de hygiëne op de kuikenbroederijen werden 76 (51) bedrijfsbezoe-
ken gebracht, terwijl bovendien door de inspectiedienst van het Produktschap voor
Pluimvee en Eieren ten behoeve van het broederijhygiëne-onderzoek van de dienst
1936 (2295) bedrijfsbezoeken werden afgelegd. Alle overige bezoeken werden af-
gelegd ter voorkoming en bestrijding van andere pluimveeziekten, dat wil zeggen
voor het geven van adviezen en verzamelen van gegevens.

In het jaar 1970 werden behalve een groot aantal bezoekers uit Nederland, ook
gasten uit het buitenland ontvangen, onder meer uit Australië, Canada, Duitsland,
Engeland, Griekenland, Israël, Japan, Joegoslavië, Verenigde Staten, Zuid Afrika en
Zwitserland. Voor een groot deel hielden deze bezoeken verband met oriëntatie naar
opzet en resultaten van de georganiseerde ziektebestrijding in Nederland.
Bij het toezicht op het geïmporteerde fokmateriaal is de Gezondheidsdienst actief
betrokken. Tijdens de opfok wordt de gezondheidstoestand van het geïmporteerde fok-
materaal enkele malen gecontroleerd; bij abnormale uitval of ziekte-uitbraak wordt
een laboratoriumonderzoek ingesteld en voorts worden alle voor de fokkerij be-
stemde dieren op geslachtsrijpe leeftijd door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee
ten aanzien van Salmonella pullorum onderzocht.

Door de Veeartsenijkundige Dienst werden in 1970 aan 16 fokbedrijven (waaronder
3 kalkoenbedrijven), 1 pluimveeslachterij, 1 veevoederfabriek en 11 partikulieren in
totaal 95 vergunningen voor de import van 62.500 broedeieren, 376.364 ééndagskui-
kens, 40.500 kalkoeneëieren, 50.890 ééndagskalkoenkuikens, 39 kalkoenen, 2.020
fazanteëieren, 20 krieleieren, 113 dwerg- en sierhoenders verleend. Het importmate-
raal was afkomstig uit Canada (4 maal), Denemarken (2 maal). Frankrijk (1 maal).
Groot Brittanië (38 maal). Verenigde Staten (40 maal), West-Duitsland (9 maal)
en Zweden (1 maal). Van de geïmporteerde en hier te lande uitgebroede eieren
worden de schouweieren en afgestorven kiemen door de Gezondheidsdienst onder-
zocht op eventuele aanwezigheid van bepaalde ziektekiemen.

Het door de fokbedrijven ingevoerde fokmateriaal was blijkens de regelmatig tijdens
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 1, 1972 43

opfok- en produktieperiode uitgevoerde controle-onderzoeken op een enkele uitzon-
dering na vrij van een Mycoplasma gallisepticum-hesmetüng. Deze mycoplasmose-
vrije importen hebben er mede toe bijgedragen, dat in 1970 met het mycoplasmose-
vrij maken van de fok- en vermeerderingsbedrijven opnieuw een aanzienlijke vooruit-
gang werd geboekt.

In enkele partijen geïmporteerde kalkoeneieren werd een Mycoplasma meleagridis-
besmetting aangetoond.

„De successen behaald bij de beteugeling van eertijds gevreesde ziekten als pullorum
en C.R.D., alsmede het gunstig effect van het broederijhygiëne-onderzoek en van
voorbehoedende entingen in de strijd tegen een aantal virusziekten bewijzen, welke
ongekende mogelijkheden binnen het bereik komen, indien men volgens een goed
voorbereid, op wetenschappelijk onderzoek en kennis van de praktijk van het pluim-
veehouden gebaseerd plan de problemen aanpakt. Een goede voorbereiding vergt
vaak veel tijd, voor buitenstaanders soms wel eens te veel tijd, maar is voor het
bereiken van goede resultaten nu eenmaal onmisbaar. Een duidelijk voorbeeld hier-
van vormt de georganiseerde bestrijding van de ziekte van Marek."
Met het Mycoplasma gallisepticum-vrij maken van de fok- en vermeerderingsbedrij-
ven werd dit jaar wederom goede vooruitgang geboekt. Het Produktschap voor
Pluimvee en Eieren stelde gelden ter beschikking als tegemoetkoming in de kosten
van bloedonderzoek en broedeibehandeling, waardoor het mogelijk was aan de
pluimveehouders voor het bloedonderzoek f 0,13 per bloedmonster in rekening te
brengen. De kosten van de ei-injectie voor de fokkers kon met 25% worden verlaagd
tot f 0.0375 per behandeld broedei.

In de laatste twee maanden van het jaar startten een aantal kuikenbroeders, die
zich tot nu toe afzijdig hadden gehouden, met de C.R.D.-bestrijding, omdat het zon-
der waarmerkstempel op de officiële afleveringsformulieren zeer moeilijk was broed-
eieren aan derden te verkopen.

Dankzij het op grote schaal doorvoeren van voorbehoedende entingen wordt de
Nederlandse pluimveestapel al jarenlang goed beschermd tegen schadelijke virus-
ziekten zoals pokkendifterie en trilziekte. Hetzelfde gold voor infektieuze bronchitis,
hoewel zich in de loop van de zomer op een aantal bedrijven gevallen van infektieuze
bronchitis hebben voorgedaan bij koppels, die ten tijde van de uitbraken ruim vol-
doende afweerstoffen bleken te bezitten tegen het in ons land voorkomende virustype.
In de loop van de zomer kwamen op enkele bedrijven uitbraken van pseudo-vogelpest
voor van een zeer kwaadaardig karakter. Het merendeel van de aangetaste koppels
bleken niet voorbehoedend geënt te zijn geweest.

De voorbehoedende entingen tegen virushepatitis en eendepest werden op de fok- en
vermeerderingsbedrijven algemeen toegepast. .Ms gevolg van het na de 3e levens-
week grotendeels verdwenen zijn van de via het ei meegekregen moederlijke immuun-
stoffen trad hier en daar op beperkte schaal virushepatitis bij 4-6 weken oude een-
den op. Toediening van dooier-irnmuun-proteïne (D.I.P.) deed de sterfte snel op-
houden.

In verband met het optreden van enkele gevallen van eendepest werden behalve de
reproduktieklieren zekerheidshalve ook mesteenden voorbehoedend geënt.
In ons land zijn nog maar weinig kuikens afkomstig van kuikenbroederijen, die niet
aan de gestelde hygiënische eisen voldoen. Zowel in persoonlijke adviezen aan pluim-
veehouders, als in circulaires en inleidingen werd steeds weer getracht bij belang-
hebbenden begrip te kweken voor de noodzaak van preventieve maatregelen. De be-
geleidende opfok van vermeerderingsmateriaal bleef vrijwel constant, namelijk 40 op-
fokkers. Deze werden regelmatig bezocht.

Speciaal onderzoek werd verricht over: opfokproblemen bij kalkoenen, vochttoedie-
ning bij kalkoenkuikens, beengebreken bij kalkoenen, blindheid bij kippen, desinfectie-
middelen, histologisch onderzoek o.a. van synovitis, lymfoide leukose en ziekte van
Marek, vergelijking serum- en eidooieragglutinatie bij C.R.D. en afwijkende serum-
agglutinaties, Mycoplasma meleagridis, Mycoplasma synoviae, synovitis, kwartelziek-
te, Salmonella pullorum, Salmonella-\'miekües bij mestkalkoenen, hygiënisch voeron-
derzoek, pseudo-vogelpest.

Er werd een onderzoek ingesteld naar een mogelijke invloed van de enting van één-
dagskuikens tegen de ziekte van Marek (vaccin Dr. Rispens), respektievelijk van
het optreden van de acute ziekte van Marek op de ontwikkeling van immuniteit tegen
pseudo-vogelpest (hemagglutinatieremmende antilichamen) en infektieuze bronchitis
(serumneutraliserende antilichamen) na de gebruikelijke enting tegen deze virus-
infekties. Dit onderzoek vond plaats bij vermeerderingskoppels. De tegen Marekse
ziekte geënte dieren bleken uitstekend antilichamen tegen zowel infektieuze bron-
chitis als pseudo-vogelpest te vormen. Bij koppels met veel uitval tengevolge van
acute ziekte van Marek leken de resultaten wat betreft de antilichamen tegen pseudo-
vogelpest iets minder goed, hoewel er geen sprake was van grote verschillen met
geënte koppels. Ten opzichte van infektieuze bronchitis werden in koppels met acute
Marek, in koppels geënt tegen Marek en in niet geënte koppels met weinig uitval
tengevolge van Marek evenveel antilichamen gevonden. In de niet tegen Marek
geënte koppels werden geen grotere hoeveelheden antilichamen tegen pseudo-vogel-
pest of infektieuze bronchitis aangetroffen dan bij de wèl tegen de ziekte van Marek
geënte koppels. Van enige beïnvloeding door de enting van ééndagskuikens tegen de
ziekte van Marek of het effekt van de gebruikelijke entingen tegen pseudo-vogelpest
en infektieuze bronchitis is uit dit onderzoek niets gebleken.

Het Instituut Pasteur te Parijs organiseert van 7 februari tot 24 maart 1972 een
cursus, waarvoor men zich kan inschrijven bij het Secretariat Général des Enseigne-
ments a I\'lnsritut Pasteur, 28, rue du Docteur Roux, Paris XV.

Op 7j 8 en 9 april houdt de B.S.A.V.A. haar jaarlijkse congres, waarover men nadere
inlichtingen kan verkrijgen bij: J. S. Baxter, BVMS, MACVS, 2 Rose Avenue,
Horsforth, Nr. Leeds, England en waarvan het programma als volgt luidt:

The use of Bone Autografts in Small Animal Orthopaedics.
Symposium: Profitability in Practice.

Treatment of Corneal Ulcers.
Management of Cases of Diabetes Mellitus.
Anal sac ablation.

Behaviour in the Racing Greyhound.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 1, 1972 45

Annual General Meeting and Presidential Address, followed by Induction
of the New President.
Afternoon Simultaneous session:

Symposium: Lumbar Disc Protrusion in the Dog.
„Teach-in": Anaesthesia.
Social Programme

Food, Bar, and Music from the versatile Barrington Quintet.
Dancing and Cabaret until 2.00 a.m.
Tickets: £1.75 each.
Saturday, 8th april
„Ball".

Het programma van de secties, waarin tevens de wijze van indiening van inzendin-
gen en adressen waarbij men zich voor het congres kan opgeven zijn aangegeven,
ligt bij de Redaktie ter inzage.

Voorjaarsvergadering van het Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wis-
kunde en Natuurwetenschappen.

Deze zal zijn op zaterdag 15 en zondag 16 april te Amersfoort. Belangstellenden kun-
nen zich voor nadere inlichtingen wenden tot de secretaris, Dr. A. J. E. M. Smeur,
Prins Alexanderlaan 13, Breda.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Nadat, zoals in een vorig bericht gemeld, op 23 november 1971 klinisch mond- en
klauwzeer van type O was vastgesteld op een varkensfokbedrijf te Putten, zijn tot op
het moment dat dit bericht werd geschreven, 15 december 1971, in totaal 15 ge-
vallen van de ziekte gemeld.

Op 30 november werd een geval geconstateerd onder varkens op een klein fokbedrijf
te Ermelo met 37 dieren. Op 1 december volgden weer twee gevallen te Putten, een
mestbedrijf met 596 varkens en een middelgroot fokbedrijf met 198 varkens en 42
runderen, waarvan 12 mestkalveren werden overgenomen. Op 3 december werden
wederom 2 gevallen te Putten geconstateerd, resp. op een bedrijf met 80 en één met
149 varkens.

Op dezelfde datum werd met ingang van 12.30 uur in een gebied op de Noord-
West Veluwe een Beschikking verplichte enting varkens 1971 van kracht. De varkens-
stapel in dit gebied wordt geënt met geconcentreerd vaccin van het type O. In het
gebied bevinden zich ongeveer 110.000 varkens en 70.000 mestkalveren, dus niet-
geënte runderen.

Op 4 december werden opnieuw drie gevallen in Putten gemeld, op een bedrijf met
5 varkens, één met 78 varkens en een bedrijf met 65 runderen, waarvan een stier
bleek te zijn aangetast die met 3 niet geënte kalveren werd overgenomen.
Op 7 en 9 december volgden weer twee bedrijven te Putten met resp. 83 en 32
varkens. Op het eerstgenoemde bedrijf werd tevens één van de 28 runderen over-
genomen.

Het aantal gevallen was hierdoor gestegen tot 11 waarvan 10 te Putten en 1 te
Ermelo. Alle aangetaste bedrijven waren gelegen binnen het op 3 december afgesloten
gebied. De genomen maatregelen hadden ten doel gedurende twee weken het aan-
getaste gebied volledig te isoleren in de hoop dat nog niet onderkende gevallen eruit
zouden komen en de ziekte zich niet buiten het gebied zou uitbreiden.
Die hoop werd reeds op 9 december de bodem ingeslagen, toen zich even buiten het
gebied, in de buurt van Teuge in de gemeente Apeldoorn een geval voordeed op
een bedrijf met 88 varkens en 321 mestkalveren. Alle dieren werden opgeruimd.
Onmiddellijk werd dit gebied in een voorlopige kring opgenomen. Op 10 december
werd een bedrijf met 14 varkens te Nijkerk besmet, ook net nog binnen het gebied
en op 11 december een bedrijf te Wijk bij Duurstede in Utrecht. Rond het bedrijf
is de voorgeschreven kring getrokken, waar binnen vervoer van varkens en herkau-
wers verboden is. In dit gebied worden de varkens gevaccineerd. Op 14 december
deed zich het 15e geval voor op een bedrijf te Putten. Hierop bevonden zich 12
runderen en 8 varkens, die alle waren geënt. Een pink, éénmaal geënt, werd aan-
getast.

Met ingang van 13 december werd het afgesloten gebied op de Noord-West Veluwe
uitgebreid met het eerder voorlopig afgesloten gebied rondom het geval bij Teuge
in Apeldoorn, waardoor dit ook in de gebiedsenting werd betrokken.
Alle gevallen zijn van het type O. Het World Reference Laboratory te Pirbright in
Engeland is inmiddels ingeschakeld om het subtype van het virus vast te stellen.
Voor actuele inlichtingen kan men zich wenden tot de Districtsinspectie van de
Veeartsenijkundige Dienst te Arnhem. Na kantoortijd krijgt men antwoord via een
bandapparaat, tel. (085) 43 10 21.

Begin november is de heer Dr. R. Feddema uit Kenya tijdelijk naar Nederland terug-
gekeerd om verslag uit te brengen van zijn bevindingen in verband met het veterinary
investigation laboratory project Nakuru aldaar. Hieronder zullen ook drie clinical
centres komen te ressorteren.

Het project is opgenomen in de begroting van de Directie Internationaal Technische
Hulp van het Ministerie van Buitenlandse Zaken voor het dienstjaar 1972.
In de overeenkomst tussen Kenya en Nederland, die formeel nog moet worden ge-
sloten, wordt een termijn van twee jaar genoemd, met een intentieverklaring van
Nederland voor nog eens drie jaar.

Gepland is dat het eerste clinical centre in februari 1972 klaar zal zijn en in juli
1972 moet het zijn bemand. Drs. M. C. van den Ende, tot voor kort werkzaam aan
het Institut Pasteur te Tunis, is reeds in Kenya.

Daarnaast worden nog drie clinici gezocht. De totale Nederlandse bemanning zal
bestaan uit een projectleider, vijf veterinairen en vier analysten.

Het Nederlandse project is het eerste van een drietal. Andere donorlanden zullen de
overige twee voor hun rekening nemen.

Over de eerste helft van november 1971 werden in Spanje 48 bedrijven met 2289
varkens aangetast door Afrikaanse varkenspest. Van deze dieren stierven er 434 aan
de ziekte en de rest, 1855 varkens, werd afgemaakt.

Rusland maakt over september 1971 melding van 29 gevallen van mond- en klauw-
48

zeer. Het grootste deel hiervan, 18 gevallen, was van het type A 22, de rest, 11 ge-
vallen, betrof type 0.

Turkije meldt over de eerste helft van oktober 1971 een aantal van 34 bedrijven in
Anatolië die door mond- en klauwzeer werden aangetast. Het grootste deel bleek van
het type O te zijn, in enkele gevallen werd virus van het type A 22 vast gesteld.

Over de 49e week, van 28 november tot en met 4 december 1971, werden in ons
land 6 gevallen van varkenspest gemeld en wel 2 in Gelderland, 2 in Utrecht, 1 in
Zuid-Holland en 1 in Noord-Brabant.

In de 50e week, van 5 tot en met 11 december 1971, werden 2 gevallen gemeld, in
Utrecht en Noord-Brabant.

Over de 49e week 7 gevallen, Zuid-Holland 1 en Noord-Brabant 6.
Over de 50e week 11 gevallen, Zuid-Holland 1 en Noord-Brabant 10.

20, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

26—27, Landelijke Organisatie Selecteurs. Conferentiedagen, Pietersberg, Oos-
terbeek

27, Symposium Aerobiologie. Kon. Inst. v. d. Tropen, Amsterdam (pag.
1557 (1971))

31—4 februari, Seminaar Milieukunde; Conferentie-oord Hydepark, Drie-
bergen. (pag. 979 (1971))

4— 5, Ver. Warmbloed Paardenstamboek in Nederland (W.P.N.). Hengsten-
shows, (Veemarkthallen) Utrecht; tevens warmbloed hengstenkeuring
W.P.N. Utrecht

7—24 maart, Institut Pasteur, Parijs. Cursus Epidemiologie van besmettelij-
ke ziekten (pag. 45)

17, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.,
Vergadering

17—18, Tagung über „Physiologie und Pathologie der Fortpflanzung der Haus-
tiere", Gynäkologische und Ambulatorische Tierklinik der Universität,
München

7— 9, BSAVA, 15e jaarcongres, Royal Garden Hotel, Kensington, London W.8.
(pag. 45)

10—14, Seminaar Milieukunde; conferentie-oord Hydepark, Driebergen, (pag.
979 (1971))

11 -14, Eur. Soc. Exp. Surgery, Vlle Congres, R.A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 1470 (1971))

13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15—16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.I., Amsterdam, (pag. 1355 (1971))

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971))

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971))

20—26, Eed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

13, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers, Werkvergadering, Utrecht
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

22—30, 3e Wereld Conferentie Dieriijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

Op 12 oktober overleed te Roosendaal collega
P. J. van Leengoed na een kortstondige ziekte.
Hij werd op 25 mei 1901 geboren te Stampersgat
(Gem. Oud- en Nieuw-Gastel). Na de lagere school te
hebben doorlopen werd hij in 1916 leerling aan het
Petrus Canisius College te Nijmegen. Het einddiploma
H.B.S. behaalde hij in 1920. Hierna werd de studie in
de diergeneeskunde begonnen, die in 1925 met het
diploma Rijksveearts werd bekroond.
Nu keerde hij voorgoed terug naar zijn geboortestreek,
waar hij een welkome kans kreeg op een praktijk. Col-
lega ]. A. M. van Hal te Roosendaal werd benoemd
tot Hoofd van Dienst in de vleeskeuringskring Roosen-
daal en droeg zijn praktijk over aan Piet van Leengoed,
die tevens waarnemend Hoofd van Dienst werd. Hij
oefende de praktijk uit tot 1 april 1959, toen hij werd
benoemd tot Directeur van het Slachthuis en Hoofd
van Dienst in de Vleeskeuringskring Roosendaal e.a.
In deze laatste periode was hij tevens leraar aan de
Middelbare Landbouwschool te Roosendaal en plv.
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. Dit in
verband met export- en importkeuringen aan de grens,
welke werkzaamheden hij tot het laatste toe is blijven
verrichten.

Na zijn pensioenering in 1966 is hij nog enkele jaren
waarnemend Directeur geweest aan het gemeente-
slachthuis te Bergen op Zoom, i.v.m. ziekte en over-
lijden van collega H. Ch. Suykerbuyk.
Wanneer men enige beschrijving van zijn persoonlijk-
heid wil geven, kunnen enkele markante eigenschappen
niet onvermeld blijven. Piet was een man van grote
evenwichtigheid, die zijn kalmte en goede humeur zel-
den prijsgaf. Hij was er niet van onder de indruk
wanneer een welhaast onoverkotnelijke hoeveelheid
werk op hem afkwam. Hij deed rustig wat hem te
doen stond en gunde elke patiënt zijn volle aandacht.

Hij hield van zijn werk en van de omgang met men-
sen. Wij, zijn vroegere assistenten, ontmoetten in hem
steeds een buitengewone jovialiteit.
Uit vele praktijkvoorvallen kon hij een stuk humor
halen, hij had het vermogen, er zo nodig wat ,J)ich-
tung" aan toe te voegen en zo was het voor velen
amusant, hem over zijn „belevenissen" te horen ver-
tellen.

Ook andere zaken dan de praktijk kregen zijn aan-
dacht, voor verschillende functies op maatschappelijk
gebied werd een beroep op hem gedaan. Zo was hij
gedurende meer dan twintig jaar bestuurslid dan wel
voorzitter van de plaatselijke Vereniging voor Veilig
Verkeer. Als lid van het Kerkbestuur heeft hij vele
jaren de parochiegemeenschap, waartoe hij behoorde,
ten dienste gestaan.

Als voorzitter van het ontspanningscentrum „Stichting
Vrouwenhof" droeg hij het zijne bij tot de ontspan-
ningsmogelijkheden voor jong en oud in Roosendaal.
In dit kader had hij zelfs een „volledige vergunning"
op zijn naam staan, een practical joke waarin zijn
waardering voor het gezelligheidsleven tot uitdrukking
kwam.

Deze en tal van andere zaken maakten, dat hij een
man was die werd gewaardeerd en die enkel vrienden
had. Hij wist ieders sympathie te verwerven, alom
waar hij met mensen omging en wel juist door de ma-
nier, waarop hij gezag bezat. Hij stelde zich niet bo-
ven maar tussen de mensen.

Zijn stijl van leven verborg goeddeels de zorgen die
ook hem natuurlijk niet vreemd waren. Nadat hij in
1934 gehuwd was met Leonie L. }. M. van Hal, duur-
de het tot 1942 voordat — onder de benarde omstan-
digheden van de oorlog — hun eerste dochter geboren
werd. Nadien werd hun huwelijk met nog zes kinde-
ren verrijkt. Dit heeft er mede toe geleid, dat Piet een
eigenlijk nog te jong gezin heeft moeten achterlaten.
De gedachte hieraan vervulde hem dikwijls met zorg,
temeer omdat Leonie nog herstellende is van een
ernstige ziekte die haar enkele jaren geleden trof. Zij
was zelfs niet in staat, de begrafenis van haar man bij
te wonen. Zij zal echter door het optimisme en de saam-
horigheid van de haar omringende jeugd geholpen
worden, de moeilijkheden te overwinnen, waarvoor zij
zich geplaatst ziet. Om haar zorgen te verlichten had
Piet tevoren welbewust orde op zaken gesteld, samen
met zijn oudste zoon die hij in vertrouwen had ge-
nomen.

Met leedwezen ervaren wij de zware taak, waarvoor
Leonie en de kinderen zich gesteld zien en met op-
rechte genegenheid zien wij, hoe zij samen vastberaden
de toekomst tegemoet treden. Sterkte en succes beide
wensen wij hun toe en de onmisbare zegen van Hem
die ons aller leven einddoel wil zijn.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
VAN HET BUREAU

Naar aanleiding van enkele gevallen van mond- en klauwzeer op de Noord-West
Veluwe werd door de Minister van Landbouw en Visserij op verzoek van de
Veeartsenijkundige Dienst een enting van alle varkens — ca. 150.000! — in het
betrokken gebied voorgeschreven.

Op vrijdagavond 3 december 1971 ging deze barrière-enting van start en nauwelijks
één week later was de enting voltooid!

Dit snelle resultaat werd verkregen door het gezamenlijke en efficiënte optreden
van de betrokken practici in dit gebied en dierenartsen van elders, die zonder
aarzelen te hulp kwamen. Ook de echtgenotes van de practici hebben zich bij de
organisatie en bij de opvang van de pooldierenartsen niet onbetuigd gelaten.
Dat de Nederlandse dierenarts een dergelijke situatie doeltreffend het hoofd kan
bieden is hiermede weer bewezen en een woord van lof is hier zeker op zijn plaats.

Uit een fotocopie van een schrijven van de heer E. Kolse uit Keulen is te lezen, dat
op 26 oktober 1971 een jonge Ierse Setter is aangetroffen met een rode halsband,
voorzien van een penning met de volgende inscriptie:

Navraag, zowel in Duitsland via het Nederlandse Consulaat te Keulen als bij de
firma „Vemedia" te Amsterdam, naar de eigenaar van deze hond en de dierenarts die
de injectie toediende, bleef vruchteloos.
Wie zou in deze enige informatie kunnen verstrekken?

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collega:

Y. Sharabi, Burg. de Kievitstraat 57, Diemen.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan:

G. J. A. de Wilde, Spechtstraat 37, Goor.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatleden van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen:

J. A. J. Giesen, I. B. Bakkerlaan 21, Kr. 145, Utrecht.
E. Zukerman, I. B. Bakkeriaan 57, Kr. 1177, Utrecht.

Biewenga, W. J.; adres gew. in: Zeist, Prof. Sproncklaan 52; tel. (03404) 1 78 55.

♦Baarschers, Mej. J. J.; adres gew. in: Utrecht, Kruisstraat 92; tel. (030) 2 93 24;

Bers, J. van; adres gew. in: Maasbree, Dorpsstraat 3; tel. (04765 ) 549 (pr.);
(04760) 23 49 (prakt.); praktijkadres: Helden, Molenstraat 9; P. geass. met
H. J. L. Boonen, H. C. C. M. Meens en G. A. M. Wieland. (201)

Boonen, H. J. L.; prakt.adres: Helden Molenstraat 9 tel, (04760) 23 49; P. ,geass.

Dijk, J. E. van; adres gew. in: Odijk, Scherpenburgerwaard 4; tel. (03405) 23 73.

Hartog, M. J. N. den; adres gew. in: Budel, Smelenstraat 4; tel. (04958) 15 10
(pr.), (04950) 3 48 15 (bur.); Staffunctionaris N.V. Weegels te Weert. (223)
Hengeveld, K.; adres gew. in: Budel, Groenewegenlaan 36; tel. (04958) 15 10; P.

Krom, J. L.; adres gew. in: Rigelweg 15, Willemstad, Curaïao. (van 237 naar 280)
Kruif, A. de; 1971, Utrecht, Oude Kerkstraat 32 bis; tel. (030) 71 65 01; gr.
2060125; wet. ambt. in T.N.O. verband Klin. v. Vet. Verlosk. en Gyn.

* Lieben, N. H.; adres gew. in: Vianen, Fred. Hendrikstraat 1; tel. (03473) 28 06;

Meursing, G.; adres gew. in: Naaldwijk, Anjerlaan 5; tel. (01740) 45 44; P. geass.

Nieuwenhuijzen, W. H. van; adres gew. in: Dirksland, Straatweg 101, verder ongew.

Oosterwoud, R. A.; tel. gew. in: (05225) 644 (pr.), (05200) 1 05 55 (bur.); D.b.d.

Prause-Verweij, Mevr. H. M.; 1971; Utrecht, Bollenhofsestraat 20; tel. (030)
71 90 09; ass. bij H. Lempke. toev. op (253)

Schreuder, B. E. C.; 1971; Baghlan, c/o U.N.D.P., P.O. Box 5, Kabul, Afghanistan.

Wieland, G. A. M.; prakt-adres: Helden, Molenstraat 9; tel. (04760) 23 49; P. geass.

Wielen, N. J. G. J.; adres gew. in: Vleuten, Versteeglaan 7; tel. (03407) 16 54. (276)
Wilde, G. J. A. de; 1971; Goor, Spechtstraat 37; tel. (05470) 26 59 (bur.); gr.
2326065; R.K. (bz.d.). toev. op (276)

Op 6 december jl. overleed de heer Mr. J. Slager uit Schoonhoven in de leeftijd van
72 jaar.

In het T.v.D. van 1 december staat bij R. A. Hoekstra geass. met J. Leezer. Dit
moet worden ass. bij J. Leezer.

G. van den Bosch, I. B. Bakkerlaan 127, Utrecht (cum laude).
G. J. de Groot, Fruinplantsoen 77, Utrecht (met genoegen).
J. C. Meijer, Oranje Nassaulaan 12, Bilthoven (met genoegen).
A. J. L. Aarnoutse, Emmastraat 16, Gennep.
P. G. J. Hopmans, Schervenweg 34, Wieringerwerf.
S. Klapwijk, Kerkstraat 2, Bleskensgraaf.
A. F. G. Kuiper, Mosweg la, Wapenveld.

tevens Diergeneeskundige Faculteit van de „Vereniging
Utrechtse Studenten Faculteiten"

V rijdagavond vertrokken 3 volle autobussen (± 150 eerstejaars) en een aantal
auto\'s (ouderejaars) naar Hoenderloo. De ouderejaars waren over het algemeen
tweedejaars, omdat zij beter op de hoogte zijn van het huidige studieprogramma. Na
aankomst legde de praeses van D.S.K. nogmaals de bedoeling van het weekend uit.
Daarna is er die avond een zogenoemde: gezellige bijeenkomst geweest. Er was ook
een steelband. Het resultaat was dat iedereen elkaar die avond beter en meer mensen
leerde kennen.

Zaterdagmorgen (na corvee e.d.) hielden Dr. C. Wensing en Drs. P. L. van Paassen
een inleiding over de gang van zaken op de faculteit, studie-indeling, studieprogram-
ma. Ook werden vragen gesteld naar aanleiding van de loting en evtl. toekomstver-
wachtingen. \'s Middags waren er enkele docenten waaronder Prof. P. Wensvoort die
ook over de studie iets vertelden. In de tweede helft van de middag was het de beurt
aan andere verenigingen binnen onze faculteit zoals: Rijvereniging, „Solleysel", Tro-
pische Kring, Wielerclub, Studiecommissie (wat er nog over is en faculteitsraad
e.d.), Redaktiebureaucommissie.

\'s Avonds werden er enkele films over veterinaire films vertoond, waaronder een
demonstratiefilm van de Heelkunde. Daarna is er wat bier gedronken.
Zondagmorgen was er een forum van dierenartsen te weten de heren:
Dr. P. Verwey, gezondheidsdiensten; Drs. P. van Egmond, Grote Huisdieren Praktici;
Dr. Aukema, Slachthuis; Dr. P. Kraan, Kleine Huisdieren Praktici; Drs. Van
Liinburgh, Dierenartsen in het Bedrijfsleven.

Iedereen heeft gedurende 15-20 minuten het een en ander over zijn beroep verteld
en daarover waren na afloop vele vragen. Zaterdagmiddag heeft een veterinair stu-
dente (bijna afgestudeerd) het een en ander verteld over haar ervaringen in onder-
ontwikkelde landen en eventuele mogelijkheden daar.

Zondagmiddag was het opruimen en bovendien waren er nog enkele revanche-
sportwedstrijden.

We dachten, en dat is ons ook achteraf wel gebleken, dat het eerstejaar het erg leuk
heeft gevonden, maar bovendien ook als nuttig heeft ervaren. Dit blijkt ook uit het
feit dat er nu nog een aantal mentorgroepen goed draaien die op het eerstejaars-
weekend zijn geformeerd.

Bij het voorschrijven en bereiden van medicinale mengsels dienen de dierenarts en
de mengvoederbereider zich ervan bewust te zijn, dat er na het mengen en bij
eventueel persen van het voeder, activiteitsverlies van het bijgemengde antibioti-
cum kan optreden.

Ook bepaalde voedercomponenten hebben invloed op de activiteit der toege-
voegde antibiotica. Het verdient dan ook aanbeveling gestabiliseerde antibiotica
voor medicinale mengsels te gebruiken.

In verschillende kalvermelken bleken het chloortetracycline en het chloortetra-
cycline -l- furazolidone-mengsel zeer stabiel te zijn gedurende een bewaartijd van
9 maanden.

Bij het kiezen van het voer als middel om zijn behandeling door te voeren
bij b.v. een groot aantal varkens, dient de dierenarts zich ervan bewust te
zijn, dat er interacties kunnen optreden tussen de verschillende voeder-
componenten en het toe te voegen antibioticum. Van verschillende anti-
biotica is het n.1. bekend, dat zij niet onder alle omstandigheden volkomen
indifferent zijn t.a.v. de overige voederbestanddelen.
W O r n i c k (1967) en Salmon-Legagneur e.m. (1969) wijzen er
in hun publikaties op, dat de stabiliteit van bepaalde antibiotica in de vee-
voeders te wensen overlaat. Maar ook dat de vaak onverklaarbare variaties
in de effecten van antibiotica, toegevoegd als groeistimulans aan de voeders,
in bepaalde gevallen aan een minder goede stabiliteit moet wonden toege-
schreven.

De fabrikanten van antibiotica beschikken meestal over uitgebreide gegevens
t.a.v. de stabiliteit van hun produkten in de verschillende premixen. Zo heeft
de producent van oxytetracyline de stabiliteit verbeterd, door het terra-
mycine (O.T.C.) te binden aan een quarternair ammoniumzout. Het
tylosinephosphaat in het Tylan-premix is gestabiliseerd, doordat het tylosine-
phosphaat is gegelatineerd in de verhouding 1 deel tylosinephosphaat op
3 delen gelatine.

Van wezenlijke betekenis voor de resultaten met medicinale voeders is
echter de vraag: „Hoe staat het met de activiteit en het activiteitsverlies in
het eindvoeder".

Omdat er nog te weinig gegevens ter beschikking staan over alle faktoren,
die de stabiliteit in de mengsels beïnvloeden, hebben wij met een viertal
antibiotica, die veel toegepast worden bij de behandeling van varkens, een
inkompatibiliteitsproef uitgevoerd met z.g. „destructievet". De geteste anti-
biotica zijn: chloortetracycline (C.T.C.), oxytetracycline (O.T.C.), tylosine
en neomycine.

1 Dr. P. van de Kerk en E. J. M. van Kuiken; Stichting voor Onderzoek van
Pluimvee en Varkens; Utrechtseweg 371, Amersfoort.
Voor plaatsing geaccepteerd op 27 oktober 1971.

Tot de faktoren, die van invloed kunnen zijn op de verliezen aan activiteit
in de eindvoeders, rekent men:

— de invloed van verschillende voedercomponenten (eiwitten, amino-
zuren, macro- en micro-elementen, vitaminen, vetten e.a.);

De invloed van het vochtgehalte op de stabiliteit van de 4 antibiotica in
medicinale mengsels.

De varkensvoeders bevatten normaliter een vochtgehalte van 8—14%. Van
het chloortetracycline (C.T.C.) is bekend, dat het zeer gevoelig is voor
vocht. Dit heeft tot gevolg, dat in voeders met een hoog vochtgehalte of bij
verstrekken als „dikke brei", zeer snel het epi-chloortetracycline (E-C.T.C.)
wordt gevormd. Bij een vochtgehalte van 8—11% in het voeder wordt bij
20°C in 2 a 3 dagen 15—25% van het chloortetracycline omgezet in haar
epimeer epi-chloortetracycline. Bij hogere temperaturen neemt het percen-
tage aan epi-chloortetracycline zelfs toe tot 35—45% (K a t z e.a., 1966).
De microbiologische activiteit in de voeders neemt onder deze omstandig-
heden dan ook sterk af, want het epi-chloortetracycline (E-C.T.C.) ver-
toont slechts 1% van de microbiologische activiteit van het chloor-tetra-
cycline (C.T.C.).

Het oxytetracycline (O.T.C.) is niet zo gevoelig voor vocht als het chloor-
tetracycline, doordat het reversibele isomerizatieproces in dit geval lang-
zamer loopt.

Tylosine en neomycine verliezen weinig van hun microbiologische activiteit
bij een normaal vochtgehalte van het voeder (Haas, 1958). Wanneer men
echter van een medicinaal mengsel met tylosine een „slobber" maakt voor
de varkens, treedt er wel activiteitsverlies van dit antibioticum op.

De invloed van het pelleteren op de stabiliteit van de 4 antibiotica in
medicinale mengsels.

Bij de meeste mengvoederbedrijven wordt een groot deel van de produktie
aan varkensvoeders reeds afgeleverd in geperste vorm. Door de hoge pers-
temperaturen; door de warm te-ontwikkeling die ontstaat bij de passage
van de matrijs; bij het toepassen van stoom bij het persen; maar ook bij
onvoldoende koelen van de pellets kunnen er activiteitsverliezen optreden.
Bij het pelleteren van een medicinaal mengsel met chloortetracycline neemt
het gehalte aan epi-chloortetracycline toe. Soms wel tot een percentage
van 30—35%, wat in wezen een groot verlies aan activiteit betekent.
Het pelleteren geeft bij mengsels met oxytetracycline echter slechts een
activiteitsverlies van 1—15%. Deze verliezen aan activiteit zijn vanzelf-

Het persen geeft geen of weinig activiteitsverlies te zien bij medicinale-
mengsels met tylosine en neomycine. Het neomycine heeft een hoog
smeltpunt en kan goed tegen droge hitte.

De pH van het voeder en de invloed op de activiteit van de 4 antibiotica
in de medicinale mengsels.

Het Oxytetracycline wordt onder zwak zure omstandigheden zeer langzaam
omgezet in anhydro-oxytetracycline, wat slechts nog 1% van de activiteit
heeft van de oorspronkelijke stof. Onder alkalische omstandigheden blijkt
het Oxytetracycline zeer stabiel te zijn.

Het chloortetracycline epimerizeert 5 a 6 maal sneller onder zure om-
standigheden dan het Oxytetracycline. Dit proces voltrekt zich zowel in
premixen als in de complete voeders en is er de oorzaak van, dat de anti-
bacteriële activiteit afneemt (Mc. Cormick e.a. 1957; Remmers
e.a., 1963; Selzer e.a., 1957).

Het tylosine geeft in zuur milieu een gematigde hydrolyse, waarbij het
desmycosine ontstaat dat microbiologisch actief is. Onder zwak zure om-
standigheden hydrolyseren neomycine B en C in het neamine en het
methyl neobiosaminide B en/of methyl neobiosaminide C. Alleen het nea-
mine bezit enige antibacteriële activiteit (Schneller e.a., 1954;
Schoenhard e.a., 1953; W a k s m a n e.a., 1950).

De invloed van bepaalde bindmiddelen op de activiteit van de 4 antibiotica
in medicinale mengsels.

Niet alle bij de mengvoederbereiding toegepaste bindmiddelen hebben een
goede compatibiliteit met antibiotica.

Van het chloortetracycline en het Oxytetracycline is het bekend, dat ze
onverenigbaar zijn met het bentoniet en de kleimineralen. Deze laatste
groep bestaat grotendeels uit SiOg en AI2O3. De genoemde tetracyclines
worden aan deze kleimineralen geadsorbeerd, waardoor een deel van hun
activiteit verloren gaat.

Dc invloed van de verschillende voedercomponenten op de stabiliteit van
de 4 antibiotica.

Met verschillende aminozuren uit het voeder zouden zowel het chloor-
tetracycline als het Oxytetracycline complexen vormen (Hignchi e.a.,
1959).

Salmon-Legagneur e.a. (1969) bestudeerden de invloed van het
voedereiwit op de stabiliteit der tetracyclines. Bij hun proeven, uitgevoerd
met twee eiwit-trappen, vonden zij geen invloed van het voedereiwit op
deze stabiliteit. Het epimerizatieproces zou door het eiwitgehalte van het
voeder niet worden bevorderd (Katz e.a., 1967).

Cysteine en melkeiwitten doen aan de microbiologische activiteit van het
neomycine afbreuk (Waksman e.a., 1950; Price e.a., 1957).
De beide tetracyclines zijn incompatibel met verschillende kationen, daar
ze hiermee complexen vormen waardoor de werkzaamheid van deze anti-

biotica t.o.v. verschillende pathogene micro-organismen afneemt. Vooral
Ga , Mg ,Fe ,Fe ,Co ,Zn enMn -ionen geven
deze complexen (Albert 1953, 1956; Price e.a., 1957; Weinberg,
1954; Baker e.a., 1966).

Het neomycine vormt met Ca-ionen complexen waardoor de activiteit
sterk vermindert (Price e.a., 1957). Maar ook de kationen Mg ,
Fe en Al beïnvloeden de activiteit van dit antibioticum (Wein-
berg, 1957-1958). De micro-elementen uit het medicinale mengsel be-
ïnvloeden de activiteit echter slechts weinig.

Eigen waarnemingen over de invloed van vetten op de stabiliteit van deze
4 antibiotica in een medicinaal mengsel.

Daar het destructievet als energiebron voor de verschillende diervoeders
in het centrum van de belangstelling staat, hebben wij nagegaan of deze
toevoeging ook invloed heeft op de activiteit der antibiotica. Daartoe werd
aan een varkensmeel een handelspreparaat van respectievelijk chloortetra-
cycline (C.T.G.), oxytetracycline (O.T.C.), tylosine of neomycine bijge-
mengd in een therapeutische dosering (200 mg,\'kg G.T.C.; 200 mg/kg
O.T.G.; 200 mg/kg neomycine of 100 mg/kg tylosine).
De samenstelling van het gebruikte meel was: 20% gerst, 29% mais, 25%
milo, 5% maisglutenvoermeel, 11% soyaschroot, 5% diermeel, 2,5% lucer-
ne, 2% mineralen, 0,5% vitamine B-AD3.

Het berekende ruw vetgehalte bedroeg 3,2%. Door respectievelijk 2 en 4%
destructie-vet toe te voegen, verkregen wij mengsels met verschillende vet-
trappen en wel met 3,2%, 5,2% en 7,2% vet.

Met behulp van een microbiologische methode, de z.g. agardiffusiemethode,
werd de activiteit van de 4 verschillende antibiotica in de mengsels 5 maal
getest gedurende een periode van 6 weken. Bij deze agardiffusiemethode
(D i C u 011 O e.a., 1965) wordt aangenomen, dat een antibioticum uit een
reservoir (cup), geponst in een agarplaat, diffundeert. Deze plaat is geënt
met een voor het te onderzoeken antibioticum gevoelig micro-organisme.
Tengevolge van het diffunderen in de plaat treedt er een diffusiezóne op
rondom de cups. Na bebroeding ontstaan rondom de cups inhibitiezones. De
diameters van deze remmingszónes zijn nu een maat voor de activiteit van
het antibioticum. Door het vergelijken van de diameters van de zónes van
onbekende monsters met die van een standaardoplo.ssing, kan men de activi-
teit van het antibioticum in deze monsters benaderen. De gebruikte voedings-
bodem in de petrischalen bevat: beef-extract 3 g.; trypton 5 g.; agar 15 g.;
aqua dest. 1000 ml. Voor de antiobiotica chloortetracycline (C.T.C.), oxy-
tetracycline (O.T.G.) en neomycine werd Escherichia coli als test-micro-
organisme gebruikt, voor het testen van antibioticum tylosine in het medici-
nale mengsel Staphylococcus aureus. Beide micro-organisrnen waren af-
komstig uit ingezonden praktijkmateriaal.

In elke agarplaat werden 5 cups van 10 mm doorsnede geponst, die het
volgende bevatten:

cup I: standaardoplossing van het antibioticum;
„ II: varkensmeel met 3,2% vet als controle;
„ III: varkensmeel met 3,2% vet antibioticum;
„ IV: varkensmeel met 5,2% vet antibioticum;
„ V: varkensmeel met 7,2% vet antibioticum.

Van de standaardoplossing werden in cup I vier druppels aangebracht;
van de verschillende meelsoorten werden 10 g meel 10 ml aq. dest. zeer
goed vermengd en hiervan werd 200 mg in de cups II, III, IV, V inge-
bracht. Na 20 uur bebroeden bij 37°C werden de „inhibitiezónes" gemeten.
Van een 40-tal waarnemingen werd de gemiddelde doorsnede der inhibitie-
zones berekend. In tabel I worden de waargenomen gemiddelden van de in-
hibitie-zones weergegeven.

Het chloortetracycline (C.T.G.) gaf als oplossing een gemiddelde rem-
mings-zone te zien van 18,2 mm in doorsnede. De controles in cup II gaven
geen inhibitie-zones te zien (cupdiameter 10 mm). De remmingszones van
de medicinale mengsels met 3,2% vet C.T.C., met 5,2% vet -I- C.T.C.
en 7,2% vet C.T.C. waren gemiddeld respectievelijk 12,1, 12,0 en 11,8
mm (Het aantal waarnemingen is 40). Dw.z. de activiteit van het anti-
bioticum chloortetracycline bleek na het mengen in deze medicinale meng-
sels te zijn afgenomen.

Volgens Katz en Fassbender (1967) heeft chloortetracycline de
neiging in een percentage van ± 20% microbiologisch inactief te worden
direct na het mengen, doordat het chloortetracycline wordt omgezet in het
epi-chloortetracycline.

De toenemende vetpercentages in onze proefmengsels bleken ook enige
invloed op de activiteit van de chloortetracycline te hebben (± 14%).
Salmon-Legagneur e.a. (1969) vermelden eveneens, dat het
chloortetracycline een geringe stabiliteit heeft. Een toevoeging van 10%
vet aan het voeder gaf in hun proeven een activiteitsverlies van 20% te
zien.

Het gemiddelde van de remmingszones bij de oxytetracycline (O.T.C.)-op-
lossingen bedroeg 16,3 mm in doorsnede. De monsters van de medicinale
mengsels met respectie\\\'elijk 3,2%, 5,2% en 7,2% vet antibioticum
gaven een gemiddelde diameter van de remmingszones te zien van 15,3;
15,3 en 15,0 mm. Het aantal herhalingen bedroeg 43 (N).
De activiteit van dit gestabiliseerde tetracycline in de medicinale mengsels
wordt na het mengen en door de oplopende vetpercentages in deze meng-
sels nauwelijks beïnvloed. De waarnemingen werden gedurende een tijdsver-
loop van 6 weken gedaan, waarbij ook de bewaartijd van deze mengsels (bij
20°C) geen invloed op de activiteit van het antibioticum bleek te hebben.

De gemiddelde diameter (27,2 mm) van de tylosine-oplossingen is groter
dan die der tetracyclines. Men mag hieraan o.i. geen betekenis hechten,
omdat vifij voor het testen van tylosine een ander micro-organisme (Staphy-
lococcus aureus) hebben gebruikt. Tussen de oplossing van tylosine (I) en
de mengsels (III, IV en V) blijkt er een groot verschil te bestaan, tussen de
gemiddelde grootte der remmingszónes. Dit wijst op een afneming van de
activiteit nadat het antibioticum is bijgemengd. Bij vergelijking van de ge-
middelde grootte der remmingszones van de mengsels met de verschillende
vetpercentages, kan men concluderen dat de hoogte van het vetpercentage
van het mengsel geen invloed op de activiteit van het tylosine had.

Bij de neomycine-oplossing was de gemiddelde grootte der remmingszónes
15,2 mm. Bij de mengsels met respectievelijk 3,2%, 5,2% en 7,2% vet
waren zij respectievelijk 11,1, 11,2 en 11,0 mm groot. Door het mengen
ontstaat er een aanmerkelijke activiteitsdaling. In mengsels met een hoger
percentage destructievet was de activiteit van het bijgemengde neomycine
niet afgenomen. In Amerika heeft men in medicinale mengsels met neo-
mycine ook grote verliezen aan activiteit vastgesteld. Dit fenomeen werd
echter niet constant gevonden. Sommige charges voer gaven een verminder,
de activiteit te zien, terwijl andere charges van dezelfde samenstelling dit
niet te zien gaven (W o r n i c k, 1967).

— activiteitsverlies door bepaalde voedercomponenten als eiwitten, vet-
ten en bindmiddelen. In de U.S.A. vond men, dat vetten een activi-
teitsvermindering van het neomycine gaven. Het effect van het vet
nam toe met de bewaartijd van de voeders (Salmon-Legag-
neur e.m., 1969). De aard van het toegevoegde vet zou o.i. van
invloed kunnen zijn op deze verschillende uitkomsten.

Gedurende een tijdsverloop van 9 maanden werd in 3 soorten kalvermelk,
van één fabrikant afkomstig, de stabiliteit van het antibioticum chloor-
tetracycline nagegaan met de agardiffusiemethode. De monsters melk-
poeder werden volgens voorschrift 1 : 7 verdund. Deze monsters waren
afkomstig van 2 verschillende verkooppunten (I en II).
De 3 volgende kunstmelken werden getest:

— Spraymes-Paars, bevattende 100 mg chloortetracycline/kg -f 50 mg
furazolidone/kg.

— Spraymes-Rood, bevattende 100 mg chloortetracycline/kg -)- 50 mg
furazolidone/kg.

Uit de gegevens van tabel 2 blijkt, dat in kunstmelken met 19,1% vet de
activiteit van het chloortetracycline en van het chloortetracycline fura-
zohdone voldoende blijft. De poeders werden gedurende 9 maanden be-
waard bij kamertemperatuur. Het vet bestond uit rundvet, reuzel, palmpit-
vet en soyalecithine. De stabiliteit van het chloortetracycline is in deze
kunstmelken dus beter als in het gebruikte varkensmeel.

Tabel 2. Gemiddelde grootte van de inhihitiezones in mm.
melkpoeders van de verkooppunten I en II.

In prescribing and preparing medicated mixtures, veterinarians and compounders
should be aware of the fact that loss of activity of the antibiotic additive may occur
after mixing and on possible pelleting of the feed.

Particular feed constituents will also have an effect on the activity of antibiotic addi-
tives. It will therefore be advisable to use stabilized antibiotics in preparing medicated
mixtures.

The chlortetracycline and the mixture of chlortetracycline and furazolidone added to
various milk replacers were found to be highly stable during storage for a period of
nine months.

Albert, A.: Avidity of Terramycin and Aureomycin for Metallic Cations. Nature,
172, 201, (1953).

Albert, A. e.a.: Avidity of the Tetracyclines for the Cations of Metals. Nature,
177, 433, (1956).

J. Am. chem. Soc., 88, 1314, (1966).
D a n t i, A. G. e.a.: A study of the Release of Selected Antibiotics from Cation-

Saturated Bentonites. J. Amer. Pharm. Assn. Sci. Ed., 46, 249, (1957).
D o n y-C r o 11 e u x, J.: Contribution a I\'Etude de Inactivation des Antibiotiques

par les Vitamines. /. Pharm. Belg., 12, 179, (1957).
Di Cuollo e.a.: Automation of large plate agar microbiological diffusion assays.
Ann. New York Ac. Sci., 130, (2), 483, (1965).

H i g n c h i, T. e.a. : The Solubility and Complexing Properties of Oxytetracycline
and Tetracycline III. /. Am. Pharm. Assn. Sci. Ed., 48, 557, (1959).

Haas, K. B.: Neomycin in Animal Nutrition (in Waksman, S.A.: Neomycin, Its
Nature and Practical Application). Williams and Wilkinson Co., Baltimore (1958).

Katz, S. E. e.a.: Stability of Chlortetracycline in Mixed Feeds. Epimerization of
Chlortetracycline. Abstr. A-42, 80 th Ann. Mtg. Assn. Off. Anal. Chem. Washing-
ton. D.C. (1966).

Katz, S. E., F a s s b e n d e r, C. A.: Studies on the Stability of Chlortetracycline in
Mixed Feeds: Epimerization of Chlortetracycline. J. Ass. Off. Anal. Chemists., 50,
(4), (1967).

M c. C o r m i c k, J. R. D. e.a.: Studies of the Reversible Epimerization Occurring in
the Tetracycline Family. The Preparation, Properties and Proof of Structure of
Some 4 — epi — Tetracyclines. /. Am. chem. Soc., 79, 2849, (1957).

Price, K. E. e.a.: Antibiotic Inhibitors IL Studies on the Inhibitory Action of
Selected Divalent Cations for Oxytetracycline. Antib. and Chemo., 7, 689, (1957).

Price, K. E. e.a.: Antibotic Inhibitors I. The effect of Certain Milk Constituents.
Antib. and Chemo., 7, 672, (1957).

R e m m e r s, E. G. e.a.: Some Observations on the Kinetics of the C-4 Epimerization
of Tetracycline, ƒ. Pharm. Sei., 52, 752, (1963).

S a 1 m o n-L e g a g n e u r, E. e.a.: Etude de quelques facteurs de la stabilité des
antibiotiques dans les aliments pour porcelets. Annales Zoöt., 17, (3), 219, (1969).

S e 1 z e r, G. B. e.a. : Paper Chromatography of the Tetracycline Antibiotics and
their Epimers. Antib. and Chemo., 1, 292, (1957).

Schneller, G. H. e.a.: Neomycin Part. L Pharmaceutical Information Techn.
Bull. no. 6. American Cyanamid Go, New York (1954).

Schoenhard, D. E. e.a.: Some Observations on the In Vitro Action of Neomycin.
Antib. and Chemo., 3, 41, (1953).

Waksman, S. A. e.a.: Antimicrobial Properties of Neomycin. ]. Lab. Clin. Med.,
36, 93, (1950).

Waksman, S. A.: Neomycin, Its Nature and Practical Application. Williams and
Wilkinson Co. Baltimore (1958).

Weinberg, E. D.: Reversal of the Toxicity of Oxytetracycline by Multivalent Ca-
tions. ]. infect. Dis., 95, 291, (1954).

W e i n b e r g, E. D.: Effect oof Metalic Ions on the Antibacterial Activity of Neomy-
cin. Antibiotics Annual, 154, (1957-1958).

W o r n i n c k, R. E.: Antibiotic Stability. A Review. Proceedings Chicago, Illinois
(1967). Chas. Pfizer en Co, Inc.

door J. M. V. M. MOUWEN¹), A. J. H. SCHOTMAN²),
Th. WENSING**) and C. J. KIJKUIT**)

From the Institute of Veterinary Pathology and the Labora-
tory for Clinical Biochemistry of the Clinic of Veterinary

In a biochemical investigation some aspects of white scours in piglets were stu-
died in comparison to those in normal piglets. On the basis of the findings, the

1. the faeces of piglets with white scours contain appreciably more fat than those
of normal piglets, so that in the case of white scours, the term steatorrhoea
can be used;

2. the water and fat contents of the faeces of piglets with white scours suggest
that the weak consistency and the pale colour of the faeces of these piglets are
mainly the result of the richness in fatt of the faeces;

3. the presence of more fat and more content in the gastrointestinal lumens of
piglets with white scours suggests a possible bigger fat uptake by these piglets
as a result of an increased feed consumption;

4. the amounts and composition of the fat found in the gastrointestinal contents
of piglets with white scours point to a disturbance of fat absorption as a
major cause of steatorrhoea;

5. the quantities of fat present in the intestinal wall and in the mesenteric lymph
nodes in piglets with white scours suggest a disturbed fat transport in these
animals;

6. the presence and the nature of the steatorrhoea, and the composition of the
fat in the blood serum point to resemblances between white scours in the pig
and sprue in man.

In the Netherlands white scours is a disease which is frequently observed
in suckling piglets at 2—4 weeks of age. The affection is characterized
mainly by white, grey or yellow faeces, usually of pasty, sometimes water-thin
consistency. A number or all animals in a litter are affected. Although
mortality can occur, on the whole, the piglets do not appear to be seriously
ill. The affected animals are often depressed and are disinclined to move. If
the disease lasts for a few days the piglets lose condition (2, 63, 70).
.Although no data concerning the fat content of the faeces are given,
T e r p s t r a e.a. (70) regard the disease as a steatorrhoea.
White scours is probably the same as similar affections outside the Nether-
lands, mentioned under various names in the literature, such as "three
weeks enteritis" or "milk scours" (64, 65, 66, 67), "nutritional scours" (64),
"non-infective diarrhoea" (41, 62), "colibacillosis" (18), "I\'enterite coli-
bacillaire de la troisième semaine" (74) and "drei Wochen Durchfall" (58).

1 J. M. V. M. Mouwen; Institute of Veterinary Pathology, State University of
Utrecht, Biltstraat 166, Utrecht, the Netherlands.

2 A. J. H. Schotman, Th. Wensing and Miss C. J. Kijkuit; Laboratory for Clini-
cal Biochemistry of the Clinic of Veterinary Medicine, State University of
Utrecht, University Centre „de Uithof", Yalelaan 10, Utrecht, the Netherlands.
Accepted for publication 21st September 1971.

This paper reports the resuhs of a biochemical investigation carried out on
piglets with white scours and on clinically healthy piglets. The aim of the
investigation was to obtain some insight into the following four aspects of
white scours in comparison to those in clinically healthy piglets:

Some results of the investigation with respect to the first three aspects were
mentioned in preliminary reports (50, 51, 52, 53). The biochemical study
forms part of a more extensive work on white scours in piglets, which
comprises a morphologic investigation, consisting of a stereomicroscopic,
histologic, scanning electron microscopic and transmission electron micros-
copic examination, as well as a histochemic and bacteriologic investigation.

Concerning the first aspect mentioned in the introduction (aspect a):
1. the total fat and water contents of the faeces of 25 piglets, about 3-

weeks of age, with clinical white scours were compared with those of
37 clinically healthy piglets of the same age,
2. the total fat, neutral fat and free fatty acid contents of the faeces of 13
piglets about three weeks old, with clinical white scours were compared
with those of 17 clinically healthy piglets of the same age.

The other aspects mentioned in the introduction (aspects b, c and d) were
studied in 15 piglets about three weeks old with clinical white scours and
with more than 50 grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal
content (abnormal group); the findings were compared with those in 13
clinically healthy piglets of the same age with less than 25 grams total fat in
100 grams of dry large-intestinal content (normal group). With all animals
or a number of them of both groups the following investigations were carried
out:

1. the quantitative determination of the luminal contents of the stomach,
proximal and distal halves of the small intestine, caecum and colon
(from now on referred to as colon), and rectum;

2. the determination of the amounts of water, total fat, neutral fat, free
fatty acid and of the pH of the contents of the stomach, proximal and
distal halves of the small intestine, colon, and rectum;

3. the determination of the quantity, pH and surface tension of the bile
in the gall bladder;

4. the determination of the amount of total fat in the wall of the proximal
and distal halves of the small intestine, and in the mesenteric lymph
nodes; and

5. the determination of the amounts of total fat, neutral fat, free fatty acid,
phospholipid, and total cholesterol in the blood serum.

breeds and came from an experimental piggeryi) and from commercial
piggeries2). They were all suckling piglets which had had access to a
commercial baby-pig feed^) from the age of one or two weeks.

The healthy piglets in experiment I (which did not take part in experiment
II) were examined on their general state of health at the age of three or
four weeks, the healthy piglets in experiment II were examined from birth.
Special attention was given to the digestive tract"*). The faeces were con-
sidered normal if the colour was brown and the consistency firm. Moreover
a weekly faecal sample was taken from the healthy piglets in experiment II,
which was examined microscopically for the presence of fat. They were
considered clinically healthy at the age of about three weeks, if from birth
they:

The diagnosis of white scours was made on the basis of clinical charac-
teristics mentioned in the introduction. The faeces of the piglets with white
scours in experiment II also had to contain a lot of neutral fat and/or free
fatty acid ( ).

In piglets with white scours in experiment I (which did not take part in
experiment II), possible other affections were eliminated on the basis of
clinical examination only. In piglets with white scours in experiment II,
a general bacteriologicS) examination and a virologic^) investigation
directed at swine fever and transmissible gastroenteritis were carried out as
well.

1) Experimental piggery „Bantham" of the Research Institute for Animal Hus-
bandry „Schoonoord", Zeist.
Commercial piggeries in the province of Utrecht.

Calculated composition of the dry matter of the different trademarks: 17.7-
23.8% CP, 15.4-22.2% DCP, 71.9-88.9 SE, 2.9-12.1% Fat (ether extract),
2.0-4.3% CF, 0.83-1.05% Ca, 0.7-0.78% P, 0.93-1.83% lysine, 0.64-0.83%
methionine -t- cystine, 0.32-0.61% methionine, 0.22-0.32% tryptophane, kcal.
NE per kg feed = 2289—3003.

The above mentioned calculations were done by Ir. R. v. d. Berg of the Zootech-
nical Institute, State University of Utrecht.
■\') The clinical investigation of the piglets was usually done by W. A. v a n J a a r s-
V e 1 d. Ambulatory Unit of the Clinic of Veterinary Medicine, State University
of Utrecht, Yalelaan 10.
•\') The bacteriologic investigation was done by J. Goudswaard, Institute of

Veterinary Bacteriology, State University of Utrecht, Biltstraat 172.
") The virologic investigation was done by Miss. Sh. F. C a r t w r i g h t. Central
Veterinary Laboratory, Weybridge, England and by A. A. R e s s a n g. Central
Veterinary Institute, Amsterdam Branch, Gr. Kattenburgerstraat 7, Amsterdam,
the Netherlands.

Faeces, gastrointestinal content, gall bladder content, small-intestinal wall, mesen-
teric lymph nodes and blood serum

The faeces were collected directly from the rectum during life. The piglets
in experiment II were narcotized by a gaseous mixture consisting of fluo-
thane, nitrous oxide and oxygen, in order to make possible the intravital
removal of pieces of small intestine for an additional morphologic and
histochemic investigation!).

During narcosis blood was collected from the abdominal aorta. The animals
were euthanatized at about the same time in the morning, after which the
contents of gastrointestinal tract and gall bladder were collected, as well as
the small-intestinal wall and mesenteric lymph nodes.

Within one hour after collection of the bile, the pH and the concentration
of bile salts were measured. After determination of the pH of the gastro-
intestinal content, which also took place within one hour after euthanasia,
the material was stored at —20°C in airtight containers for a maximum of
a few weeks. The faeces, small-intestinal wall, mesenteric lymph nodes and
the serum harvested from the blood were stored in a similar fashion.

The microscopic examination of the faeces for the presence of neutral fat and free
fatty acid

The method used was described by G o r t e r and deGraaff (24) and
Drum mey e.a. (16). After mixing the faeces, a match head sized
quantity thereof was put on a fat-free glass slide and mixed with a few
drops of Sudan III solution in acetic acid (O.P.G., Utrecht). The smear
was covered with a coverglass and examined for the presence of neutral fat.
The slide was then heated to boiling point, cooled and examined for the
presence of free fatty acid. In both cases the slide was examined under the
microscopic enlargement of 320 x, and the amounts of neutral fat and free
fatty acid were given a score —, H—h and -|—|—

The surface tension of the bile in the gall bladder was determined with the
aid of the surface tension method according to Morrison e.a. (48) and
Morrison (49). To this end the bile was diluted 10 times with distilled
water, while the pH of the diluted bile solution was brought to 2 with the
addition of concentrated hydrochloric acid. The surface tension of this
solution, and a measure for the quantity of bile salts, was then determined
at room temperature. Instead of the stalagmometer described by M o r-
r i s o n e.a. (48), the surface tension meter according to K e 1 b e r (Tamson
Catalogue 1968, no. 1576 AI) was used. With this the concentration of bile
salts is expressed in units which are indicated in cms on the capillary tube.

The determination of the pH of the contents of the gall bladder and gastrointestinal
tract

The pH of the contents of the gall bladder and gastrointestinal tract was
determined with the aid of a pH-meter (Electrofact, type 52A).

1) Technical advice was given by E. L a g e r w e y, D.V.A., Clinic of Veterinary
Surgery, State University of Utrecht, Yalelaan 8, Utrecht.

I\'he statistical analyses on a two-sided significance level were carried out
according to the Wilcoxon- and the Student-test for two unrelated resp.
related samples.

A. Thedeterminationof thedryweightofthegastro-
intestinal content, and of the faeces

The dry -weight of the gastrointestinal content and the faeces was deter-
mined gravimetrically, by eliminating the water by heating to 100°C in a
stove, and to continue this until the weight of the sample was constant.
The time of heating was approximately five hours. The dry weight c.q.
moisture content was expressed as a percentage of the weight of the original
sample.

B. The determination of the quantity of total fat in
the gastrointestinal content

The quantity of total fat in the gastrointestinal content and in the faeces
was determined according to the method described by v. d. K a m e r e.a.
(42), and modified byBraddock e.a. (9). The fat was saponified with
potassium hydroxide in ethanol. The fatty acid salts which were formed,
were converted into fatty acids with diluted hydrochloric acid and these
were extracted with petroleum ether. After evaporating the petroleum
ether, the fatty acids were dissolved in neutral ethanol, and titrated with
O.I N sodiumhydroxide solution with thymol blue as indicator. The
quantity of total fat was expressed in grams per 100 grams of dry matter,

C. The determination of the quantities of neutral
fat and free fatty acid in the gastrointestinal
content and in the faeces

The quantities of neutral fat, and of free fatty acid in the gastrointestinal
content, and in the faeces were determined according to the method
described by v. d. K amer e.a. (42). Thus a known quantity of gastro-
intestinal content or faeces was boiled with diluted hydrochloric acid. The
fatty acids formed by this from fatty acid salts, and the fat which was
present were extracted with petroleum ether. After evaporating the petrol-
eum ether, the residue was dissolved in neutral ethanol and the fatty acids
were titrated with 0,1 N iso-butylalcoholic KOH with thymol blue as
indicator. Then the neutral fat was saponified by adding a known quantity
of 0.1 N iso-butylalcoholic KOH and by boiling.

The amount of KOH which was needed for the saponification was deter-
mined by titration of the excess 0,1 N iso-butylalcoholic KOH with HCl,
after which the quantity of neutral fat was calculated. The amounts of
neutral fat and free fatty acid were expressed in grams per 100 grams of
dry matter.

\') The statistical nalysis was carried out by H. W. Antonisse, Zootechnical
Institute, State University ofo Utrecht, Heidelberglaan 2.

The total fat content of the blood serum was determined gravimetrically.
The fat was extracted with petroleum ether, after the serum had been
treated with an ethanol-ether mixture to remove proteins. The extract was
evaporated dry and the residue was weighed (24). The total fat content
was expressed in mg%.

The amount of free fatty acid in the blood serum was determined volume-
trically. The free fatty acid was titrated with 0,02 N NaOH with thymolph-
talein as indicator, after extraction from the serum with a mixture of
propanol, heptane and IN H2SO4 (73). The amount of free fatty acid
was expressed in meq./I.

The total cholesterol content of the blood serum was determined according
to G o r t e r and deGraaff (24). The proteins were removed from the
serum, at the same time extracting the cholesterol with a mixture of
ethanol and ether. After evaporation of the extract fluid, the cholesterol
was dissolved quantitatively in chloroform. The determination took place
afterwards colorimetrically after staining according to Liebermann-
Burchard. The total cholesterol content was expressed in mg%.

The lipoid phosphorus content of the blood serum was determined colorime-
trically according to G o r t e r and deGraaff (24).
Thus the lipoids attached to the phosphorus were extracted with a mixture
of ethanol and ether. The extract was evaporated and the residue treated
with concentrated H2SO4 and 30% hydrogen peroxide. The now free
phosphate was determined colorimetrically after staining with a solution of
molybdenum-ferrosulphate. The amount of phospholipids was obtained by
multiplying the lipoid phosphorus content by a factor of 26. The phospho-
lipid content was expressed in mg%.

The amount of neutral fat in the blood serum was calculated by subtracting
the amounts of total cholesterol and phospholipids from the total fat
content.

I. The determination of the amounts of total fat in
the small-intestinal wall and in the mesenteric
lymph node si)

The amounts of total fat in the small-intestinal wall and in the mesenteric
lymph nodes were determined, after drying, according to the method of
Beythien e.a. (3), with the aid of the Soxhlet extraction apparatus.

This determination was carried out by Miss M. K o o p m a n s. Institute of Food-
Stuffs of .Animal Origin, State University of Utrecht, Biltstraat 172.

Table I. Water- and total fat content of faeces of about three and four weeks old clinically healthy piglets and piglets of the same age with
clinical white scours.

Tabel 1. Water- en totaal vetgehalte van faeces van omstreeks drie en vier weken oude klinisch gezonde biggen en biggen van dezelfde
leeftijd met klinisch witte diarree.

Table 2. Total fat-, neutral fat- and free fatty acid content of faeces of abuut three weeks old clinically healthy piglets and piglets of the
same age with clinical white scours.

Tabel 2. Totaal vet-, neutraal vet- en vrij vetzuurgehalte van faeces van omstreeks 3 weken oude klinisch gezonde biggen en biggen van
dezelfde leeftijd met klinisch witte diarree.

Nature of the faeces of piglets with clinical white
scours compared to clinically healthy piglets
The water and total fat contents of the faeces of 37 clinically healthy piglets,
three to four weeks old, and of 25 piglets with clinical white scours and of
the same age are represented in table 1. The values obtained show that in
this experiment the faeces of piglets with clinical white scours contain
on an average 4.3 times as much fat and nearly as much water as the faeces
of the clinically healthy piglets. Only the differences between the total fat
contents of the faeces of both groups of piglets are statistically significant
(P < 0.001).

In table 2 the amounts of total fat, neutral fat and free fatty acid of the
faeces of 17 clinically healthy piglets about three weeks old and of 13 piglets
of the same age with clinical white scours are represented. The values
obtained show that the increased amount of total fat in the faeces of piglets
with clinical white scours consists mainly of free fatty acid. The differences
between the total fat, neutral fat and free fatty acid contents of the faeces
of both groups of piglets are statistically significant (P < 0.01).

In tables 3 to 8 the quantities of gastrointestinal content, the amounts of
total fat, neutral fat, free fatty acid and water in the gastrointestinal content,
the pH of the gastrointestinal content, and the quantity, pH and surface
tension of the bile in the gall bladder of 6 to 14 clinically healthy piglets
about three weeks old, with less than 25% total fat in the dry large-
intestinal content, and of 8 to 15 piglets with clinical white scours of the
same age, with more than 50% total fat in the dry large-intestinal content
are represented.

The figures for the quantities of gastrointestinal content, expressed in grams
per kg bodyweight, in table 3, show that the lumens of stomach, proximal
atid distal halves of the small intestine, and large intestine of the abnormal
piglets, on the average, have respectively 2.7 times, 1.6 times, 2.8 times, 2.1
times as much content as the lumens of the corresponding gastrointestinal
compartments of the normal piglets. Apart from those in the proximal
small-intestinal half, the differences between the quantities of content of all
gastrointestinal compartments of both groups of piglets are statistically
significant (P < 0.01).

The percentages of total fat, neutral fat and free fatty acid of the gastro-
intestinal content, given in table 4, show that, on the average, only the
amount of neutral fat in the stomach content of the normal piglets is higher
than that in abnormal piglets; whereas, on the average, the remaining
amounts of total fat, neutral fat, and free fatty acid of the gastrointestinal
contents of abnormal piglets are higher than those of the normal piglets.

Only the substantial differences between the amounts of total fat in the
contents of the distal half of the small intestine, colon and rectum, the
amounts of neutral fat in the contents of colon and rectum, and the amounts
of free fatty acid in the contents of stomach, distal half of small intestine,
colon and rectum in both groups of piglets are statistically significant (P ^
0.01).

Moreover, in the normal piglets it appears that the average percentages of
total fat, neutral fat and free fatty acid of the contents of stomach, proximal
and distal halves of the small intestine, colon and rectum are approximately
proportional as 4: 2.5: 1.5: 1: 1, 10.5: 4: 2: 1: 1 and 1: 5.5: 4: 3: 3
respectively. The differences between the amounts of total fat in the stomach
compared to the distal half of the small intestine and colon, and in the
proximal half compared to the distal half of the small intestine are statisti-
cally significant (P < 0.05).

The same applies to the differences in amounts of neutral fat in the stomach
compared to respectively the proximal half of the small intestine, the distal

Table 3. Grams of gastrointestinal content per kg bodyweight of about three weeks
old piglets with less than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal
group) grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal*) content.

Tabel 3. Grammen maagdarminhoud per kg lichaamsgewicht van omstreeks drie
weken oude biggen met minder dan 25 (normale groep) of meer dan 50
(abnormale groep) gram totaal vet per 100 gram droge dikke-darm*)-
inhoud.

*♦*) Distal half of the small intestine.
***) Distale helft van de dunne darm.

half of the small intestine and colon, and of the distal half of the small
intestine compared to colon, as well as to the differences in free fatty acid
contents of the stomach compared to the proximal half of the small intestine,
and of the proximal half of the small intestine compared to colon (P <
0.05).

Table 4. Percentages of total fat, neutral fat and free fatty acid of the content of the gajtrotnleslinal tract of about 3 weeks old piglets with less than
total fat in 100 grams of dry large-intestinal content.

Grams total fat in 100 grams of dry matter
Grammen totaal vet per 100 gram droge stof

Grams neutral fat in 100 grams of dry matter
Grammen neutraal vet per 100 gram droge slof

Grams free fatty acid in 100 grams of dry matter
Grammen vrij vetzuur per 100 gram droge stof

Tabel 4. Totaal vet-, neutraal vet- en vrij vrtzuurgehalle van dr maagdarminhoud van omstreeks drie weken oude biggen met minder dan 25 (normale groep) of t
100 gram droge dikke-darminhoud.

On the other hand, neither the differences in total fat contents of the distal
half of the small intestine compared to colon, and of colon compared to
rectum, nor the differences between the neutral fat contents of the proximal
half compared to the distal half of the small intestine and of colon compared
to rectum, nor the differences between the free fatty acid contents of
the proximal half compared to the distal half of the small intestine, of the
distal half of the small intestine compared to colon and of colon compared
to rectum are statistically significant.

In the abnormal piglets the average percentages of total fat, neutral fat
and free fatty acid in the contents of the stomach, proximal and distal halves
of the small intestine, colon and rectum are approximately proportional as
1.5: 1:1: 1.5: 2, 4: 2: 1: 1: 1, 1 : 2 : 2.5 : 5.5 : 6 respectively.
\'I\'he differences between the neutral fat contents of the stomach compared
to respectively the proximal half of the small intestine, the distal half of the
small intestine and colon, and of the proximal half compared to the distal
half of the small intestine are statistically significant, as are the differences
in free fatty acid contents of the colon compared to respectively the
stomach, the proximal and distal halves of the small intestine, and of the
proximal half compared to the distal half of the small intestine (P < 0.05).
On the other hand, the differences in total fat contents of the stomach
compared to colon and the differences in neutral fat contents of the distal
half of the small intestine compared to colon, and of colon compared to
rectum are not statistically significant.

Table 5. Percentage of water of the gastrointestinal content of about three weeks
old piglets with less than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal
group) grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal content.

Tahel 5. Waterpercentage van de maagdarminhoud van omstreeks 3 weken oude
biggen met minder dan 25 (normale groep) of meer dan 50 (abnormale
groep) gram totaal vet per 100 gram droge dikke-darminhoud.

The figures for the percentages of water of the gastrointestinal content in
table 5 show that the contents of the proximal and distal halves of the small
intestine of the abnormal piglets contain more water than the same contents
in normal piglets. The average amounts of water in the contents of stomach,
colon and rectum of both groups of piglets are all but equal. Only the
differences between the amounts of water in the contents of the proximal
and distal halves of the small intestine of both groups are statistically

Tabu 6. Grämt of total fat, neutral fat and free fatty aeid per kg bodyweight in the lumen of the gastjointestinal tract of about 3 weeks old piglets with less than 25 (normal group) or more
than 50 (abnormal group) grams total fat per 100 grams of dry large-intestinal content.

Xmin.-Xnuuc. 0.740—6.089 0.098—0.594 0.129—0.640 0.618—5.188 0.573—4.578 0.053—0.344 0.035—0.230 0.022—0.749 0.014—0.884 0.046—0.292 0.097—0.522 0.515—3.989

Tabel 6. Grammen totaal vet, neutraal vet en vrij vetzuur per kg lichaamsgewicht in het lumen van het maagdarmkanaal van omstreeks 3 weken oude biggen met minder dan 25 (normale groep)
of meer dan 50 (abnormale groep) gram totaal vet per 100 gram droge dikke-darminhoud.

significant (P < 0.05). Moreover it becomes apparent that in the normal
as well as in the abnormal piglets the content of the colon contains less
moisture than that of the distal half of the small intestine, while the content
of rectum is drier than that of the colon. The differences between the
amounts of water in the intestinal compartments mentioned of both groups
of piglets, are statistically significant (P < 0.05).

From the quantities of gastrointestinal content, of which the amounts of dry
matter, and fat are also given, the quantities of fat present in the gastro-
intestinal lumen were calculated and expressed in grams per kg body weight
(table 6). The calculated values show that the lumen of all gastrointestinal
compartments of the abnormal piglets contain, on the average, more total
fat, neutral fat and free fatty acid than those of the normal piglets. The
appreciable differences between the quantities of total fat and free fatty
acid in the lumens of stomach, distal half of the small intestine, and large
intestine and the differences between the quantities of neutral fat in the
lumens of stomach and large intestine of both groups of piglets are statis-
tically significant (P < 0.01).

Table 7. pH of the gastrointestinal content of about 3 weeks old piglets with less
than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal group) grams total
fat in 100 grams of dry large-intestinal content.

Tabel 7. pH van de maagdarminhoud van omstreeks drie weken oude biggen met
minder dan 25 (normale groep) of meer dan 50 (abnormale groep) gram
totaal vet per 100 gram droge dikke-darminhoud.

From the data on the pH values of the gastrointestinal content it is apparent
that the pH in the various gastrointestinal compartments of the abnormal
piglets differs little or not at all from that in the normal piglets (table 7).
The same applies to the quantity, pH and surface tension of the bile in the
gall bladder (table 8). Only the differences between the pH values of the
contents of the distal half of the small intestine of both groups of piglets are
statistically significant (P = 0.01).

Table 8. Quantity, pH and surface tension of the bile of the gall bladder of about
3 weeks old piglets with less than 25 (normal group) or more than 50
(abnormal group) grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal
content.

Tabel 8. Hoeveelheid, pH en oppervlaktespanning van de galblaasgal van omstreeks
drie weken oude biggen met minder dan 25 (normale groep) of meer dan
50 (abnormale groep) gram totaal vet per 100 gram droge dikke-darm-
inhoud.

In tables 9 to 11 the weights and amounts of total fat and of water of the
small-intestinal wall and mesenteric lymph nodes of 6 clinically healthy
piglets, about 3 weeks old and with less than 25% total fat in the dry large-
intestinal content, and of 8 piglets of the same age with clinical white scours
and with more than 50% total fat in the dry large-intesUnal content are
represented.

Table 9 gives data on the weights of the small-intestinal wall and the
mesenteric lymph nodes, expressed in grams per kg body weight, which show
that the wall of the proximal and distal halves of the small intestine and the
entire small intestine and the mesenteric lymph nodes of the abnormal
piglets are, on the average, respectively 1.9 times, 1.6 times, 1.7 times and
1.2 times as heavy as those of the normal piglets. Only the differences
between the weights of the wall of the proximal and distal halves of the
small intestine and of the entire small intestine of both groups of piglets are
stadstically significant (P < 0.01).

The total fat and water contents of the small-intestinal wall and of the
mesenteric lymph nodes are represented in table 10. The values show that
the total fat content of the wall of the proximal and distal halves of the
small intestine and of the mesenteric lymph nodes of the abnormal piglets
is lower, on the average, than that of the normal piglets, whereas the water
content of the same intestinal compartments and of the lymph nodes is
higher, on the average, in the abnormal piglets than in the normal piglets.
Only the differences between the moisture contents of the wall of the
proximal and distal halves of the small intestine of both groups of piglets
are statistically significant (P < 0.05).

From the weights of the small-intestinal wall and the mesenteric lymph
nodes, of which the dry matter and total fat contents are also given, were

Table 9. Weights in grams per kg bodyweight of the small-intestinal wall and the mesenteric lymph nodes of about three weeks old piglets
with less than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal group) grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal content.

Tabel 9. Gewichten in grammen per kg lichaamsgewicht van de dunne-darmwand en de mesenteriale lymfklieren van omstreeks drie
weken oude biggen met minder dan 25 (normale groep) of meer dan 50 (abnormale groep) gram totaal vet per 100 gram droge
dikke-darminhoud.

Table 10. Total fat- and water content of the small-intestinal wall and the mesenteric lymph nodes of about three weeks old piglets with
less than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal group) grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal content.

Tabel 10. Totaal vet- en water gehalte van de dunne-darmwand en de mesenteriale lymfklieren van omstreeks drie weken oude biggen met

Table 11. Total fat content in grams per kg bodyweight of the small-intestinal wall and the mesenteric lymph nodes of about three weeks
old piglets with less than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal group) grams of dry large-intestinal content.

Tabel 11. Totaal vetgehalte in grammen per kg lichaamsgewicht van de dunne-darmwand en de mesenteriale lymfklieren van omstreeks drie
weken oude biggen met minder dan 25 (normale groep) of meer dan 50 (abnormale groep) gram totaal vet per 100 gram droge
dikke-darminhoud.

Table 12. Total fat, neutral fat, free fatty acid, phospholipid and total cholesterol content of blood serum of about three weeks old piglets
with less than 25 (normal group) or more than 50 (abnormal group) grams total fat in 100 grams of dry large-intestinal content.

Tabel 12. Totaal vet-, neutraal vet-, vrij vetzuur-, fosfolipide- en totaal cholesterolgehalte van het bloedserum van omstreeks drie weken
oude biggen met minder dan 25 (normale groep) of meer dan 50 (abnormale groep) gram totaal vet per 100 gram droge dikke-
AarminhnuA

calculated the quantities of total fat therein, and expressed in grams per kg
body weight (table 11). From the calculated values it is apparent that the
small-intestinal wall and the mesenteric lymph nodes of the abnormal piglets
contain, on the average, more total fat than the same structures in the
normal piglets. Only the differences between the quantities of total fat in
the wall of the proximal half of the small intestine of both groups of piglets
are statistically significant, which also applies to the wall of the entire small
intestine (P < 0.05).

It is apparent, moreover, that the small-intestinal wall of the normal piglets
contains, on an average, about 5 times as much total fat than the mesenteric
lymph nodes; in the case of the abnormal piglets this figure is about 7. The
differences between the total fat contents of the small-intestinal wall and
the mesenteric lymph nodes are statistically significant for both groups of
piglets (P < 0.00 n.

Finally, in table 12 the amounts of total fat, free fatty acid, phospholipid and
total cholesterol of the blood serum of 9 to 10 clinically healthy piglets about
three weeks old with less than 25% total fat in the dry large-intestinal
content, and of 13 to 15 piglets with clinical white scours, about the same
age and with more than 50% total fat in the dry large-intestinal content are
represented.

The findings show that in the abnormal piglets only the amounts of total
fat and neutral fat in the blood serum are higher than those of normal
piglets, whereas the normal piglets have higher blood serum values of
fatty acid, phospholipid and total cholesterol than the abnormal piglets.
Only the appreciable differences between the contents of neutral fat, phos-
pholipid and total cholesterol of the blood serum of both groups of piglets
are statistically significant (P < 0.01).

Before discussing the experimental results, the nonnal mammalian intestinal
fat metabolism will be mentioned first.

The feed of about three weeks old suckling piglets consists mainly of milk,
which contains much fat (54). This fat consists largely of triglycerides and
the fatty acids attached to the glycerol are mainly long chain fatty acids (17,
22, 57). We shall therefore confine ourselves chiefly to the more important
points of the current ideas about the digestion and absoi-ption of trigly-
cerides.

The process of digestion and absorption of triglycerides can be differentiated
into four phases (fig. 1):

The first phase occurs in the lumen of the small intestine, whereas the other
three phases occur in the small-intestinal wall (8, 12, 31, 37, 39, 59, 60).

The fat taken up with the feed is separated from proteins in the stomach
and made into a rough emulsion by churning and kneading movements
(59). Moreover, under the influence of gastric lipase a partial breakdown
of triglycerides already takes place in the stomach (11, 28). The gastric
mucosa in the pig also produces a lipase (34). After release into the duo-
denum the stomach content mixes with bile and pancreatic juice. Interaction
between the fat in the rough emulsion, bile, and pancreatic juice leads to a
system of two phases: an oil phase and a micellar phase. The oil phase
consists of emulsion droplets of mainly di- and triglycerides, whereas the
micellar phase consists of mixed micelles of chiefly conjugated bile salts,
monoglycerides and fatty acids (32). The most important enzyme involved
in the breakdown of triglycerides is pancreatic lipase, which has a preference
for esters of long chain fatty acids in an emulsified form (13). The
pancreatic juice of pigs already has a high content of lipase from birth
(27, 43). The emulsification of triglycerides in the small intestinal lumen
is probably promoted above all by the bile salts and lecithins present in the
bile (30). The pancreatic lipase attaches especially the a-esterbonds of the

triglycerides forming free fatty acids and ^-monoglycerides (46). For an
eventual continued hydrolysis of the latter compounds, an isomerization to
the a-form of the monoglycerides is necessary (47). Apart from emulsifica-
tion of triglycerides, the conjugated bile salts also bring about a shift of the
pH optimum of pancreatic lipase from 8-9 to 6-7 (7). As is the case with
the triglycerides, the two main final products of lipolysis, free fatty acids and
y8-monoglycerides, are only sparingly soluble in the watery environment of
the small-intestinal lumen and special physicochemical processes are neces-
sary for bringing the compounds in solution, which takes place in the
micellar phase. Above a certain concentration, the critical micellar concen-
tration, the conjugated bile salts form molecular aggregates, the micelles.
The fatty acids and y8-monoglycerides freed in the oil phase are anchored
in the micelles and then together form the mixed micelles. It is in the form
of mixed micelles that the fatty acids and j8-monogIycerides are presented
for absorption to the intestinal epithelial cells (32). The cholesterol-esters
and phospholipids carried in the food are hydrolyzed in the gut lumen,
under the influence of respectively cholinesterase and phospholipase, after
which the fission products are also taken up in the mixed micelles (44, 76).
The micellar phase has also been determined in the pig (21).

The way in which fats enter the intestinal epithelial cells is still a disputed
question. Uptake of fat by pinocytosis has been demonstrated electron-
microscopically (55, 56). Possibly, mainly non-hydrolyzed fats in the oil
phase are taken up this way (60). Most investigators however assume that
the major portion of the fat is absorbed by the intestinal cells in the form
of free fatty acid and y8-monoglyceride. It is still not clear whether the
mixed micelles are taken up as such or whether the fatty acids and y8-mono-
glycerides are first freed from the mixed micelles and then enter the
intestinal cell in molecular form (39). There are strong indications that the
uptake of fatty acids and ,8-monoglycerides into the intestinal cell occurs by
diffusion and that it is an energy-independent process (33, 40, 68, 69). The
majority of conjugated bile salts are absorbed in the distal half of the small
intestine (78).

After absorption into the cell, a resynthesis of fatty acids and ;8-mono-
glycerides to triglycerides takes place (39). The fatty acids are first activated
by reacting with coenzyme A; this reaction has been shown to occur in the
pig (1). After the fatty acid - Co A synthesis, a resynthesis of triglycerides
follows along two routes, of which the monoglyceride route is regarded
as the most important:

1. via the monoglyceride route the activated fatty acids react with jS-mono-
glyceride, forming successively a diglyceride and a triglyceride;

2. via the L-a-glycerophosphate route, the activated fatty acids react with
L-a-glycerophosphate, after which via phosphatidic acid and diglyceride
a triglyceride is formed; the L-a-glycerophosphate used in this reaction
is formed by the intestinal cell from glucose or glycerol. The y8-mono-
glycerides in the intestinal cell can also be broken down to fatty acid
and glycerol, after which the free fatty acids can be converted into

triglycerides via the first synthetic route. The processes of resynthesis
are catalyzed by enz)\'mes, which occur mainly in the microsomal fraction
of the intestinal cell (39).

For the sake of transport to the lymph vessels the newly formed trigly-
cerides are incorporated into chylomicrons. The chylomicrons are most
probably formed in the intestinal epithelial cell and consist of a core of
mostly triglycerides surrounded by an outer coating of protein, cholesterol
and phospholipids (80). The chylomicron protein is probably, synthetized
by the intestinal epithelial cell (37). The cholesterol and phospholipids are
also synthetized m the intestinal epithelial cell, or taken up from the intes-
tinal lumen (30, 39, 72). The chylomicrons probably leave the cell by
reverse pinocytosis (55). The fatty acids in the intestinal epithelial cell,
which are not resynthetized, mainly short chain and medium chain fatty
acids, are chiefly removed via the portal blood (12).

The investigation showed, one and foremost, that the faeces of piglets with
clinical white scours contain significantly more fat than those of clinically
healthy piglets (table 1). On the basis of this finding one can use the term
steatorrhoea in the case of white scours (25).

In experiment II, the fat contents chosen as criteria for „normal" and
„abnormal" are arbitrary and based on the fat contents found in experiment
I in the faeces of clinically healthy piglets and in piglets with clinical white
scours.

In seeking to avoid an erroneous interpretation as a result of possible
temporary variation in the fat excretion, the total fat content of the large-
intestinal content was taken as point of reference rather than the rectal
content.

Although the mucosa of the entire small gut is capable of fat absorption,
the general opinion at the moment is that the major part of the fat is
absorbed in the proximal part of the small intestine. Only in the case of
saturation of absorption-capacity of the proximal small intestine, does
absorption of fat take place distally also (5, 35).
Steatorrhoea can be the result of:

Some important causes of disturbances in the intestinal fat metabolism in
man arc presented in table 13.

The composition of the faecal fat in piglets with clinical white scours, in
which the strongly increased quantity of faecal fat mainly consists of free
fatty acids, suggests the presence of a disturbance of fat absorption in these
piglets (table 2). Bliss e.a. (4) showed however that an appreciable
amount of the triglycerides present in the ileum, can be broken down to
lower glycerides and free fatty acids during the passage through the large
intestine.

In the gastrointestinal tract of normal piglets as well as of piglets with white
scours, the neutral fat content decreases distally. On the other hand, the free

fatty acid content increases in tlie proximal small intestine of normal piglets,
after which it decreases again distally, whereas in piglets with white scours
the free fatty acid content only increases from the stomach distally (table 4).
These findings in noimal piglets are indicative of a proper digestion and
absorption of fat, which processes take place chiefly in the proximal part of
the small intestine. The observations made in piglets with white scours
point to a proper digestion, but a disturbed absorption of fat, in which case
a considerable part of the fat digestion possibly also takes place in the
distal part of the small intestine.

A possible disturbed intestinal fat metabolism in the abnormal piglets caused
by an abnormal pH of the small-intestinal content can be excluded based
upon the findings given in table 7. Although the pH in the distal half of
the small intestine in abnormal piglets differs from that in noiTnal piglets, it
is situated within the range of the pH optimum for pancreatic lipase (7).
No indications were found in the abnonnal piglets for a possible disturbance
in the intestinal fat metabolism due to a shortage of bile salts (table 8).
The surface tension, quantity and pH of gall bladder bile of the abnormal
piglets equal those of the normal piglets, which points to a non-decreased
production of bile salts by the liver and a non-slowed-down release thereof
into the small intestine (29, 49). However, a non-decreased supply of bile
salts in the small gut does not exclude a possible shortage of conjugated bile
salts in the lumen of the small intestine because of their possible breakdown
by intestinal bacteria (61).

There are indications that the abnormal piglets take up more fat than the
normal piglets through the consumption of more feed (tables 3, 4 and 6).
However, the presence of a bigger stomach content in the abnormal piglets
can also be the result of a decreased motility of the stomach (79). In this

connection tiie inhiibitory potency of fats of the small-intestinal content, the
percentage of which is higher in the abnormal piglets than in the normal
ones, on gastric emptying, may be important (71).

The stomachs of the abnormal piglets contain, in comparison with the
normal piglets, a larger quantity of free fatty acid. This is the result of a
higher ratio of free fatty acid of the gastric content and the presence of more
food in the lumen (tables 3, 4 and 6). The increased free fatty acid content
in the stomach is possibly related to a longer time of action of gastric lipase
as a result of slowing down of gastric emptying or to a regurgitation of
duodenal content (29). Uptake of more free fatty acid with the feed is
another possible cause.

Likewise the presence of a larger quantity of fat in the small and large
intestine of the abnormal piglets is a result of the presence of more intestinal
content, which is also richer in fat (tables 3, 4 and 6). The greater filling
of the intestinal tract, which makes decreased stomach motility alone less
probable, could be due to an increased uptake of food and/or decreased
peristalsis of the intestine. Hunt e.a. (36) have shown that the amount
of food which leaves the stomach in a unit of time is a function of the
volume of the gastric contents. The greater richness in fat of the intestinal
content, apart from being a result of a probable disturbance in absorption,
is possibly also due to an increased consumption of fat. The neutral fat of
the large-intestinal content, the percentage of which is higher in the
abnormal piglets than in the normal ones, can originate from non-digested
dietary fat, and/or from endogenous sources (26).

The presence of more moisture in the small-intestinal contents of the
abnormal piglets could be the result of a decreased water absoqjtion and/or
increased water excretion in the small gut (table 5). Since the water content
of the faeces in the abnormal piglets is not increased, which points to a
normal absorption in the large intestine, the pasty consistency and the pale
colour of the faeces in white scours are probably only the result of the
greater richness in fat (table 1).

The small-intestinal wall of the abnormal piglets contains a bigger quantity
of fat than that of the normal piglets, which is caused by an increase in
weight of the small-intestinal wall (tables 9, 10 and 11).
The cause of the increase in weight of the small-intestinal wall of the
abnormal piglets is unknown. The presence of more fat in the wall of the
small intestine of these piglets does not necessarily argue against an absorp-
tive defect of the mucosa because in a nonnal state the absorption-capacity
of the mucosa may not be utilized completely (5). Combination of the
[presence of more fat in the small-intestinal wall of the abnormal piglets and
the lack of a significant difference between the quantities of total fat in the
mesenteric lymph nodes of both groups of pigs points to a slowed down fat
transport from the intestinal wall in white scours (table 11). Such a reduced
fat transport can in turn have a negative influence on the fat absorption
(14). A slowed down fat transport may also result in an accumulation of
fat in the intestinal wall.

While the amounts of total fat and free fatty acid in the blood serum of
the abnormal piglets do not differ significantly from those in the serum of
the normal piglets, the neutral fat content is increased and the percentages
of phospholipid and total cholesterol are lowered in the abnonmal piglets

(table 12). No explanation can be given for these changes in the blood
serum of piglets with white scours. A lowering of the phospholipid and
cholesterol contents in the blood serum with unknown cause also occurs
in sprue in man (20).

The results obtained from the investigation of a number of aspects of white
scours, lead to the following conclusions:

1. the faeces of piglets with white scours contain appreciably more fat than
those of normal piglets, so that in the case of white scours the term
steatorrhoea can be used;

2. the weak consistency and the pale colour of the faeces of piglets with
white scours are probably the result of the richness in fat of the faeces;

3. there are indications that piglets with white scours possibly take up more
fat than normal piglets as a result of a greater feed consumption;

4. there are indications of a disturbance in fat absorption as a major cause
of steattorrhoea;

5. there is an indication of a decreased fat transport from the wall of the
small intestine in piglets with white scours;

6. white scours in pigs and sprue in man show some resemblance.
Conclusion five could be verified statistically only for both breeds together,
while the other conclusions apply to Large White breeds as well as Dutch
Landrace.

We wish to thank Professor S. van den Akker, for advice and support, Mr. A.
Janmaat, B.V.Sc, for translating this article, Mr. H. Timmermans for tech-
nical assistance and Miss Betty Meesters for typing the manuscript.
We are grateful to Mr. H. W. Antonisse, Mr. R. v. d. B e r g. Miss Sh. F.
Cartwright, Mr. J. Goudswaard, Mr. W. A. van Jaarsveld, Miss M.
Koopman s, Mr. E. Lagerwey and Mr. A. A. Ressang for their contribu-
tions, already mentioned.

In een biochemisch onderzoek werden enkele aspecten van witte diarree bij biggen
bestudeerd in vergelijking met die van normale biggen. Op grond van de verkregen
resultaten kwamen de auteurs tot de volgende conclusies:

1. de ontlasting van biggen met witte diarree bevat aanzienlijk meer vet dan die
van normale biggen, zodat in het geval van witte diarree ook van steatorroe ge-
sproken kan worden;

2. het water- en vetgehalte van de faeces van biggen met witte diarree suggereren
dat de weke consistentie en de lichte kleur van de ontlasting van deze biggen
voornamelijk het gevolg zijn van de grote vetrijkdom van de faeces;

3. de aanwezigheid van meer vet én meer inhoud in het maagdarmlumen van biggen
met witte diarree suggereert een grotere vetopname door deze biggen tengevolge
van een toegenomen voedselconsumptie;

4. de bij biggen met witte diarree in de maagdarminhoud gevonden vetgehalten en
vetsamenstelling wijzen op een stoornis van de vetabsorptie als een belangrijke
oorzaak van de steatorroe;

5. de in de darmwand en mesenteriale lymfklieren van biggen met witte diarree
aanwezige hoeveelheden vet suggereren een gestoord vettransport bij deze dieren;

6. de aanwezigheid en aard van de steatorroe en de vetsamenstelling van het bloed-
serum wijzen op overeenkomsten tussen witte diarree bij het varken en spruw bij
de mens.

1. A i 1 h a u d, G., S a m u e 1, D. and D e s n u e 1 1 e, P.: Biochim. Biopliys. Acta, 67,
150, (1963). 2. Akkermans, J. P. W. M., E y k, W. van der, H o o f t, A. J.
G. V a n \'t, K r a a i, J., M o u w e n, J. M. V. M., R e s s a n g, A. A. en R o b ij n s,
K. G.: Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1195, (1969).

3. B e y t h i e n, A. und D i e m a i r, W.: Laboratoriumsbuch für den Lebensmittel-
chemiker. Verlag von Theodor Steinkopff. Dresden und Leipzig, (1963). 4. Bliss,
C. M. and Small, D. M.: Gastroenterology, 58, 928, (1970). 5. Booth, C. C.:
Effect of location along the small intestine on absorf tion of nutrients. In: Handbook
of Physiology. Section 6; Alimentary Canal. Vol. III. Intestinal absorption Ed. Ch. F.
Code, American Physiological Society, Washington, D.C., (1968). 6. Booth, C. C.,
R e a d, A. E. and J o n e s, E.: Gut, 2, 23, (1961). 7. B o r g s t r ö m, B.: Biochim.
Blophys. Acta, 13, 491, (1954). 8. B o r g s t r ö m, B.: Absorption of triglycerides.
In: Lipid Transport. Ed. H. C. Meng. Springfield (111.), Thomas, (1964). 9.
B r a d d o c k, L. L, F 1 e i s h e r, D. R. and B a r b e r o, G. J.: Gastroenterology,
5,5, 165, (1968). 10. B r i c e, R. S., O w e n, E. E. and Tyor, M. P.: Gastroentero-
logy, 48, 584, (1965).

11. C 1 a r k, S. B., B r a u s e, B. and H o 11, P. R.: Gastroenterology, 56, 214, (1969).

12. Dawson, A. M.: Br. med. Bull., 23, 247, (1967). 13. D e s n u e 1 1 e, P.: Pan-
creatic lipase. In: Handbook of Physiology. Section 6: Alimentary Canal. Vol. V.
Bile; Digestion; Ruminal Physiology. Ed. Ch. F. Code, American Physiological So-
ciety, Washington, D.C., (1968). 14. Dobbins, W. O.: Electron microscopy of
intestinal fat absorption under normal conditions and in malabsorptive states. In:
Progress in Gastroenterology. Vol. 1. Ed. G. B. J. Glass, Grune and Stratton, New
York and London. (1968). 15. D o n a 1 d s o n, R. M.: Federation Proc., 26, 1426.
(1967). 16. Drummey, G. D., Benson, J. A. and Jones, C. M.: New Engl.
J. Med., 264, 85, (1961). 17. D u n c a n, W. R. H. and G a r t o n, G. A.: ]. Dairy
Res., 33, 255, (1966). 18. D u n n e, H. W. and B e n n e t t, P. C.: Colibacillosis and
Edema Disease. In: Diseases of swine. Ed. H. W. Dunne, The Iowa State University
Press, Ames, Iowa, U.S.A., (1970).

19. Fitzgerald, O., Fitzgerald, P., F e n n e 1 1 y, J., M c M u 1 1 i n, J. P.
and Boland, S. J.: Gut, 4, 193, (1963). 20. F r a z e r, A. C.: Gastroenterology,

38, 389, (1960). 21. Freeman, C. P., A n n i s o n, E. F., N o a k e s, D. E. and
Hill, K. J.: Proc. Nutr. Soc., 26, VII, (1967).

22. G 1 a s s, R. L., T r o o 1 i n, H. A. and J e n n e s s , R.: Comp. Biochem. Physiol.,
22, 415, (1967). 23. Go, V. L. W., P o 1 e y, J. R., H o f m a n n, A. F. and S u m-
merskill, W. H. J.: Gastroenterology, 58, 638, (1970). 24. G o r t e r, E. and
Graaff, W. C. d e: Klinische Diagnostiek, Stenfert Kroese, Leiden, (1957). 25.
G o u 1 s t o n, K., Bhanthumnavin, K. and Harrison, D.: Med. J. Aust.,

27. H a r t m a n, P. A., H a y s, V. W., B a k e r, R. O., N e a g 1 e, L. H. and C a-
t ron, D. v.: /. Animal Sci., 20, 114, (1961). 28. H e 1 a n d e r, H. F. and O 1 i v e-
crona, Th.: Gastroenterology, 59, 22, (1970). 29. H i g h t o w e r, N, C,: Diges-
tion. In: The Physiological Basis of Medical Practice. Ed. C. H. Best and N. B.
Taylor, The Williams and Wilkins Company, Baltimore, (1966). 30. H o f m a n n,
A, F,: Functions of bile in the alimentary canal. In: Handbook of Physiology, Section
6: Alimentary Canal, Vol, V, Bile; Digestion; Ruminal Physiology. Ed. Ch. F. Code,
American Physiological Society, Washington, D.C. (1968), 31, Hof mann ,A, F,:
Gastroenterology, Federation Proc., 29, 1317, (1970). 32, H o f m a n n, A. F, and
Borgs tröm, B.: Fed. Proc., 21, 43, (1962). 33. H o g b e n, C. A. M.: Gastro-
enterology, 50, 51, (1966). 34. H ö 1 1 e r, H.: Zbl. Vet. Med., Reihe A, 17, 685,
(1970). 35. Hoving, J. and V a 1 k e m a, J.: Biochim. Biophys. Acta, 187, 53,
(1969). 36. Hunt, J. N. and S p u r r e 11, W. R.: /. Physiol., 113, 157, (1951).
37. Isselbacher, K. J.: Fed. Proc., 24, 16, (1965). 38. I s s e 1 b a c h e r. K. J,,
S c h e i g, R., P 1 o t k i n, G. R. and C a u 1 f i e 1 d, J. B.: Medicine, 43, 347, (1964).

Section 6: Alimentary Canal. Vol. III. Intestinal Absorption. Ed. Ch. F. Code,
American Physiological Society, Washington, D.C., (1968). 40. Johnston, J. M.
and Borgström, B.: Biochim. Biophys. Acta, 84, 412, (1964). 41. J o n e s, J. E.
T.: Vet. Rec., 80, Clin. Suppl. no. 9, II, (1967).

42. Kamer, J. H. vande, BokkelHuinink, H. ten and Weyers, H. A.:
J. hiol. Chem., 177, 347, (1949). 43. K i 11 s, W. D., B a i 1 e y, C. B. and Wood,
A. J.: Can. J. agr. Sci., 36, 45, (1956).

44. Laster, L. and I n g e 1 f i n g e r, F. J.: New Engl. J. Med., 264, 1192,
(1961).

45. M a c D o n a 1 d, W. C., B r a n d b o r g, L. L., T r i e r, A. L. and R u b i n, C.
E.: Gastroenterology, 47, 573, (1964). 46. M a 11 s o n, F. H. and Beck, L. W.: /.
Biol. Chem., 219, 735, (1956). 47. M a 11 s o n, F. H. and V o 1 p e n h e i n, R. A.:
J. Lipid. Res., 3, 281, (1962). 48. Morrison, L. M. and S w a 1 m, W. A.: J.
Lab. Clin. Med., 25, 739, (1940). 49. M o r r i s o n, L. M.: Am. J. Dig. Dis., 7, 527,
(1940). 50. Mouwen, J. M. V. M.: Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1607, (1969).
51. Mouwen, J. M. V. M.: Neth. ]. Vet. Sci., 3, 34, (1970). 52. Mouwen, J.
M. V. M. and S c h o t m a n, A. J. H.: Vet. Rec., 87, 172, (1970). 53. Mouwen,
J. M. V. M.: White scours in three weeks old piglets. XIX World Veterinary Con-
gress, 2, 415, (1971).

54. Onderscheka, K.: Untersuchungen über Menge und Zusammensetzung der
Schweinemilch und den Einfluss dieser Faktoren auf das Wachstum der Ferkel. Habi-
litationsschrift. Beiheft zur IViener tierärztlichen Monatsschrift, 56. Jahrgang, Heft
10, (1969).

55. P a 1 a y, S. L. and K a r 1 i n, L. J.: ƒ. Biophys. Biochim. CytoL, 5, 373, (1959). 56.
P a 1 a y, S. L. and R e v e 1, J. P.: The morphology of fat absorption. In: Proceedings
ot an international symposium on lipid transport. Ed. H. C. Meng, Springfield, 111.,
Charles C. Thomas, (1964).

57. S c h e u n e r t, A. und Trautmann, A.: Lehrbuch der Veterinär-Physiologie.
Fünfte Auflage. Verlag Paul Parey, Hamburg-Berlin, (1965). 58. S c h m i d, H. R.:
Schweiz. Arch. Tierheilk., 108, 57, (1966). 59. Senior, J. R.: ƒ. Lipid Res., 5,
495, (1964). 60. Shapiro, B.: Biochemistry of triglycerides. In: Lipids and Lipi-
doses. Ed. G. Schettler, Springer Verlag. Berlin, Heidelberg, New York, (1967). 61.
Shim ad a, K., B r i c k n e 11, K. S. and F i n e g o 1 d, S. M.: J. inf. Dis., 119,
273, (1969). 62. Smith, H. W. and Jones, J. E. T.: ƒ. Path. Bact., 86, 387,
(1963). 63. S o e s t, H. V a n: Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1597, (1969). 64. S o j k a,
W. J.: Escherichia coli in domestic animals and poultry. Commonwealth Agricultural
Bureaux Farnham Royal, Bucks, England, (1965). 65. S o j k a, W. J.: ]Vien. tier-
ärztl. Mschr., 57, 361, (1970). 66. S t e v e n s, A. J.: Brit. vet. ]., 119, 520, (1963).
67. Stevens, A. J.: Vet. Rec., 75, 1241, (1963). 68. S t r a u s s, E. W. and I to,
S.: ƒ. Cell Biol., 27, 101 A, (1965). 69. Strauss, E. W.: J. Lipid Res., 7, 307,
(1966).

70. Terpstra, J. L, Akkermans, J. P. W. M. en Ou werkerk, H.: Tijd-
schr. Diergeneesk., 90, 986, (1965). 71. Thomas, J. E. and Baldwin, M. V.:
Pathways and mechanisms of regulation of gastric motility. In: Handbook of Physio-
logy. Section 6: Alimentary Canal. Vol. IV. Motility. Ed. Ch. F. Code, American
Physiological Society, Washington, D.C., (1968). 72. T r e a d w e 11, C. R. and
V a h o u n y, v., G.: Cholesterol absorption. In: Handbook of Physiology. Section 6:
Alimentary Canal. Vol. III. Intestinal Absorption. Ed. Ch. F. Code, American Phy-
siological Society, Washington, D.C., (1968). 73. Trout, D. L., E s t e s, E. H.
and F r i e d b e r g, S. J.: ]. Lipid Res., 1, 199, (1960).

74. Vallée, A.: Encyclopédie Vétérinaire Périodique, 22, 83, (1965). 75. V e g t,
J. H. van der: Slijmvliesatrofie van de dunne darm en steatorroe. Proefschrift,
Utrecht, (1963). 76. V e e r k a m p, J. H.: De absorptie van vet in de darm onder
normale en pathologische omstandigheden. In: Het Maagdarmkanaal. Symposium,
Nijmegen. Thoben Offset, Nijmegen, (1968).

77. W a 1 d m a n n, T. A.: Gastroenterology, 50, 422, (1966). 78. W e i n e r, L. M.
and Lack, L.: Bile salt absorption; enterohepatic circulation. In: Handbook of Phy-

siology. Section 6: Alimentary Canal. Vol. 111. Intestinal Absorption. Ed. Ch. F.
Code, American Physiological Society, Washington, D.C., (1968). 79. White, F.,
W e n h a m, G., S h a r m a n, G. A. M., Jones, A. S., Rattray, E. A. S. and
M c D o n a 1 d, I.: Br. ƒ. Nutr., 23, 847, (1969).
80. Zil versmit, D. B.: Fed. Proc., 26, 1599, (1967).

Het is niet zonder risico voor een plaatselijke kikkerstand grotere aantallen ge-
slachtsrijpe kikkers aan de natuur te onttrekken. Indien dus laboratoria grote aan-
tallen blijven nodig hebben, is het alternatief kweken. Dit is de reden dat het
Centraal Proefdierenbedrijf van de Medische Faculteit te Rotterdam een ruimte heeft
ingericht om onder laboratoriumomstandigheden, volgens het systeem van Nace,
Rana esculenta te kweken.

Een van de eerste problemen hierbij is de kwaliteit van het leidingwater van Rotter-
dam; om dit water geschikt te maken voor de kweek van de dieren, is een gesloten
aquaria-systeem ontwikkeld waarbij een filter met een inhoud van ± 1000 liter
water voor een zo goed mogelijk biologisch evenwicht in het aquarium zorgt. Het
water heeft een pH van ± 7,6. De eieren, die door hormooninjecties worden ver-
kregen en daarna bevrucht, worden ondergebracht in glazen potten met een overloop
systeem; de potten worden continu ververst. Na het uitkomen worden de larven
gevoed met gekookte sla, en 2 a 3 x per week met kleine stukjes lever.
Na de metamorphose worden de dieren ondergebracht in Makrolon bakken, die een
droog en een nat gedeelte bevatten, ook in deze ruimte wordt het water continu
ververst. De voeding van de jonge dieren bestaat uit muggenlarven en kleine zachte
meelwormen.

De volwassen kikkers zijn ondergebracht in aquaria van 100x60x60 cm, het land-
gedeelte bestaat uit geperforeerde rubbermatten, het water heeft een hoogte van
± 20 cm.

De aquaria zijn met nylongaas afgedekt. De voeding van de volwassen kikkers be-
staat uit vliegen en krekels waarvoor een kweek is opgezet.
Van der Kooij, L. J. J.: Biotechniek, 10, 151, (1971).

mypenzal 72 en nafpenzal 72 voor veilige behandeling in lactatie
nafpenzal N 5 voor korte droogstand

Op een bedrijf met een voerligboxenstal met drijfmestgrup werd een onderzoek
verricht naar de overlevingskans van nematode-eieren, afkomstig van koeien en
pinken, in drijfmest. De overlevingskansen werden bepaald door het tellen van
larven in de drijfmest na deze te hebben bebroed. Terwijl met deze gevoelige
methode duidelijk de levenskrachtige eieren in verse mest konden worden aan-
getoond (slechts 6% van de monsters was negatief) konden zij in overeen-
komstige monsters genomen van drijfmest zelden en dan nog slechts in sporen
worden aangetoond.

Een vorm van mestbewaring in de nmdveehouderij die de laatste jaren
steeds meer toepassing vindt, is de gel^ombineerde bewaring van mest en
gier als drijfmest in een grup, kelder en/of silo. Op de vraag, in hoeverre
nematode-eieren dit bewaarproces kunnen overleven, tracht dit onderzoek
een antwoord te geven.

Het onderzoek werd gedaan op een bedrijf met een voerligboxenstal met
roostervloer, waaronder een ongeveer 1 meter diepe drijfmestgrup was
gelegen. In deze grup werd bovendien nog spoelwater van de wachtruimte
bij de melkstal geloosd, terwijl de drijfmest voor langere tijd bewaard kon
worden in een naastliggende kelder of 3 bovengrondse open silo\'s.
Bij uitrijden van de drijfmest werd deze opgepompt vanuit de kelder,
waarin men de inhoud van de drie silo\'s kon laten terugstromen.
In deze stal waren gehuisvest 39 koeien en vaarzen en 6 pinken, waarvan
de mest in de drijfmestgrup terecht kwam.

De bemonstering van de drijfmestgrup gebeurde iedere 4 weken op 5
vaste plaatsen en in de kelder bij het mangat, waarbij op ieder punt een
monster werd genomen van de bovenopdrijvende korst en één van de
bodem. Tevens werden monsters genomen van de drijfmest als deze werd
overgepompt in de bovengrondse silo\'s of als het direkt over het land
werd gebracht.

Tweemaal werd bij het overpompen, in december en in januari, de tem-
peratuur van de drijfmest gemeten.

Vanaf 1 december 1970 tot en met 23 maart 1971 werden iedere veertien
dagen van alle koeien en pinken rektaal monsters verzameld.
Van ieder monster, zowel uit de drijfmest als van de dieren, werd na
intensief kneden een submonster van 30 g afgewogen, gemengd met zaag-

1 B. U. Hofstra; student Landbouwhogeschool. Dit onderzoek werd verricht als
ingenieurs-opdracht voor het vak Gezondheids-ziekteleer onder leiding van Dr.
Kloosterman.

Geaccepteerd voor publikatie op 2 december 1971.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 2, 1972 91

sei en vervolgens gedurende 9 dagen bebroed bij een temperatuur van
27° C. Daarna werden hieruit volgens een gemodificeerde Baermann-
techniek de larven verzameld, en geteld volgens de methode beschreven
door Kloosterman (1971). Hierbij werden in i/io deel van de sus-
pensie de larven geteld, representatief voor 3 g mest.
In de gevallen dat hierbij geen larven werden aangetroffen, werd, na
3 uur sedimentatie, ook de rest van de suspensie onderzocht op het voor-
komen van larven.

Uit de grup en de kelder werden in totaal 48 monsters onderzocht, waar-
van in 3 monsters niet meer dan 2 larven per 3 g mest werden geteld.
Bij overpompen en uitrijden van de drijfmest werden 29 monsters ge-
nomen en hiervan bleken er 2 elk 1 larve per 3 g mest te bevatten. In
65 van deze 77 monsters (84%) konden ook na bezinken geen larven
worden aangetoond, terwijl dit bij de rektaal verzamelde monsters in
slechts 6% van de gevallen voorkwam. De temperatuur, die tijdens het
overpompen van de drijfmest hierin werd gemeten was in december
9,0 - 9,5° C en in januari 7,5 - 8,0° C.

De resultaten van de tellingen in de drijfmestmonsters wijzen er duidelijk
op dat (althans op dit bedrijf) maar een zeer gering deel van de uitge-
scheiden nematode-eieren hun verblijf in de drijfmest heeft overleefd.
Deze uitkomsten zijn geheel in overeenstemming met die, gevonden door
E n i g k ei a/ (1965), uit in vitro proeven.

The survival rate of nematode eggs from cows and yearlings in slurry was studied on
a farm with a stall with feeding in the cubicles and liquid manure handling.
Survival rates were determined by counting larvae in liquid manure following
incubation. When this sensitive method was used, definitely viable eggs were found
to be present in fresh dung (only six per cent of the samples were negative), whereas
these were rarely shown to be present, and then only in traces, in similar samples
taken from liquid manure.

E n i g k, K., H i 1 d e b r a nd, J. en T i e t j e n, C.: Die Lebensdauer von Helminth-
eiern und larven in Schwemmist. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 78, 102, (1965).
Kloosterman, A.: Observations on the epideminology of Trichostrongylosis of
calves. Mededelingen Landbouwhogeschool, Wageningen, 71, 10, (1971).

Small Animal Hospitals in Southern California
operated and owned by Holland-born and
educated veterinarians

H. S c h n i t k e r (Utrecht, 1958) left for the USA after graduation and
obtained his licence to practice in California after attending the School of
Veterinaiy Medicine at Davis for six months and passing the State Board
Examination. After assisting in a general practice and operating a small
animal hospital in Arlington, he bought a small animal hospital in San
Jacinto, California, which he operates with a receptionist-nurse.

S. Loman (Utrecht, 1932) attended the School of Veterinary Medicine
at Davis for nine months and passed the California State Board Examinat-
ion. After some time as a state veterinarian, he built a small animal hospital
next to a residence in Escondido, California, which he operates with the
help of a receptionist-nurse.

A substantial part of these practices deals with surgery, ovary hysterectomy,
bone pinning, wound treatment, hernia repair, bladder stones and dentistry
(ultra-sonic cleaning and extraction). X-ray equipment is regularly used,
as are microscopic examinations. Because of the explosive increase in popu-
lation in Southern California, the outlook for the small animal practitioners
looks favorable.

The Escondido practice still handles some large animals at the owner\'s
premises. It is felt, however, that real surgery should be performed in a
reasonably equipped hospital, not in a pasture or corral as. in the past,
primarily to perform a professional job and secondly to save expensive
time. Both practices are run on an appointment basis, with housecalls kept
to an ultimate minimum.

ANTIGEEN OVEREENKOMST TUSSEN BORRELIA CANIS EN DE
VERWEKKER VAN „DYSENTERIE DOYLE"

Sinds enige jaren is het, dankzij het werk van Terpstra en medewerkers (1967),
in ons land mogelijk de klinische diagnose „dysenterie Doyle" bij het varken op het
laboratorium te laten bevestigen door onderzoek van een faecesuitstrijkje met de
indirecte immuunfluorescentietest. Het microörganisme, dat met bekend positief
varkensserum en „conjugaat" intens fluoresceert, is spiraalvormig, puntig toegespitst
en heeft 2-4 windingen. De waarnemingen van Terpstra betreffende het voor-
komen van deze bacterie bij varkens met dysenterie werden o.a. bevestigd door
Vallejo (1969). Deze auteur geeft aan, dat dit microörganisme ongeveer 10 M
lang is en een dikte heeft van 0,3m. Electronenmicroscopisch konden geen flagellen
door hem worden aangetoond.

Een met varkensdysenterie te vergelijken aandoening komt ook bij honden voor.
Graige (1948) toonde in de faeces van 71 honden met diarrhee spiraalvormige
bacteriën met 2-5 windingen aan. Hij noemde deze microörganismen: Spirochaeta
eurygyrata. Bij genoemde honden kon geen ander oorzakelijk agens (parasiten. Sal-
monella spp., Proteus spp. of hemolytische E. coli) worden aangetoond.
In een receent artikel van Mortensen (1970) wordt eveneens een aantal gevallen
van diarrhee bij honden beschreven, waarbij spiraalvormige microörganismen in grote
hoeveelheden in de faeces werden gevonden. Deze auteur toonde evenwel aan, dat
het hier niet één, doch meerdere van elkaar te onderscheiden bacteriën betrof: een
meer schroefvormig gewonden microörganisme mét flagellen, ± lO/i lang: Spirillum
eurygyrata; een aanzienlijk kleinere bacterie met 2 of 3 windingen: Spirillum minu-
tum én Borrelia canis, een spirochaet met toegespitste punten, 2-4 windingen en lO/i
lang.

Op het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie werden reeds eerder faecesmonsters
van honden met chronische diarrhee, waarbij geen ander oorzakelijk agens kon wor-
den aangetoond, positief bevonden op de door Mortensen beschreven bacteriën.
Eén van de proefhonden van het Instituut vertoonde reeds enige tijd diarrhee. De
vet- en eiwitvertering bleek bij onderzoek van de faeces normaal. Ook bij dit dier
toonden wij in faecesuitstrijkjes, gekleurd volgens Gram I of Giemsa de hiervoor be-
schreven bacteriën aan. De schroefvormig gewonden bacteriën (Spirillum eurygyrata)
werden postmortaal (het dier werd afgemaakt, niét vanwege de diarrhee) ook in
grote aantallen in de maaginhoud van de zieke én een gezonde hond aangetroffen.
Het is mogelijk, dat Craige (1948) geen onderscheid gemaakt heeft tussen dit
microörganisme en Borrelia canis.

Wij voerden ook een indirecte IET uit met het reeds eerder genoemde, bekend posi-
tieve varkensserum en konijn-anti-varkens ,,conjugaat".

De bacteriën in de faecesuitstrijkjes, die morfologisch geheel met Borrelia canis over-
eenkwamen, fluoresceerden intens. Verschil in intensiteit van de fluorescentie tussen
Borrelia canis en deze faecesuitstrijkjes van varkens met genoemde aandoening konden
wij niet opmerken. Collega Akkermans (GDI, Rotterdam) bevestigde onze waar-
noming. Geconcludeerd moet worden, dat er, naast overeenkomst in morfologie, spra-
ke is van antigeenoverecnkomst tussen Borrelia canis en het mogelijke agens van
„dysenterie Doyle".

Voor een meer uitgebreide studie betreffende deze materie en het voorkomen van
dysenterie bij honden in Nederland, zouden wij het op prijs stellen, wanneer collegae
ons faecemonsters van honden met diarrhee zouden willen doen toekomen. De klini-
sche symptomen van dysenterie bij de hond kunnen sterk uiteenlopen: de faeces be-
vatten in sommige gevallen bloed en slijm (voornamelijk bij jonge dieren), terwijl

Faecesuitstrijkje hond, gekleurd volgens Giemsa. Bij de pijlen boven: Borrelia canis;
daaronder: Spirillum eurygyrara.

bij andere dieren slechts een chronische, intermitterende diarrhee wordt gezien. In
het algemeen wordt geen verhoging van de lichaamstemperatuur waargenomen.
M Ottensen (1970) meent, dat een orale therapie met phthalysulfathiazol gedu-
rende 6 dagen te verkiezen is boven parenterale toediening van antibiotica.
Utrecht, december 1971. Dr. J. Goudswaard¹)

T e r p s t r a, J. I., Akker m ans, J. W. W. M. en O u w e r k e r k, H.: Tijdschr.

Diergeneesk., 92, 1522, (1967).
V a 1 1 e j O, M. T.: Vet. Rec., 85, 562, (1969).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

K 1 i n g e r, K. und Morgenstern, R.: Behandlungsversuche bei einem massiv
rait Salmonella typhimurium verseuchten Armeebrieftaubenbestand. Schweiz. Arch.
Thk., 113, 159, (1971).

In een militair postduivenstation van 795 duiven werd Salmonellose vastgesteld.
Behandeling met Chloramphenicol per os leverde geen resultaat op. Er werd een
speciaal gemedicineerd voer samengesteld dat 0,04% furazolidone en 0,125% terra-
mycine bevatte, opgenomen in een korrelvoer.

Drinkwaterbehandeling leek minder gewenst vanwege de onzekerheid van opname.
Dit voer werd telkens 10 dagen achtereen verstrekt met 10 dagen rustpauze, waarin
gedurende 3 dagen een polyvitamine preparaat in het drinkwater werd verstrekt.
Klinisch zieke duiven waren van te voren verwijderd (14%). Het gelukte met 3
dergelijke kuren de dieren Salmonella-vrij te maken. Bij faeces onderzoek een jaar
later waren ze nog vrij van Salmonella.

Moore, Th. D., Allen, A. M., G a n a w a y, J. R. en C. P.: A fatal infection
in the Opossum due to Mycobacterium intracellulare. Jrl. Inf. Dis., 123, 569, (1971).
Er is een toenemende belangstelling voor zgn. „anonyme" of atypische mycobacte-
riën, niet alleen afkomstig van de mens, maar ook van hun huisdieren, bodem, water
en melk. Ook hebben verschillende auteurs dergelijke stammen geïsoleerd bij apen.
Soltys en Wise beschreven bij bosduiven een atypische Mycobacterium in Enge-
land en Fergusan c.s. kweekten in Florida uit een woodduck (Carolina eend)
een zgn. Battey-bacillus, Runyon III of Mycobacterium intracellulare. Moore c.s.
kweekten deze M. intracellulare tot 2x toe uit opossums in een kolonie die voor la-
boratoriumdoeleinden werd opgezet. De opossums werden in het wild gevangen,
geënt tegen rabiës en na een quarantaine van minstens dertig dagen aan de kolonie
van ca. 25 dieren toegevoegd. De dieren werden met blikjesvlees gevoed. De afwij-
kingen bij de opossum waren die van een heftige tuberculose-achtige ziekte, uitgaan-
de van een intestinale infectie, waarbij o.a. proliferatieve pneumonie optrad.
De geïsoleerde bacterie verschilde van M. tuberculosis en M. bovis op grond van ont-
breken van mucinesyntl.ese, geneesmiddel resistentie, met catalase vorming en lage
virulentie voor de cavia (alleen afgekapselde entprocessen). Bij intraveneuze infectie
van konijnen ontwikkelde zich geen „Yersin type" met grote hoeveelheden bacteriën
in milt en lever, maar een proliferatieve pneumonie met veel reuscellen en weinig
bacteriën.

In de zuid-oostelijke staten van de U.S.A. geven vrij veel mensen een positieve huid-
reactie met Battey-antigeen, b.v. van recruten voor de zeedienst 67% tegen 29%
uit de noord-oostelijke staten. Het voorkomen van deze infectie bij de aasetende
opossum is een aanwijzing tot meer intensieve studie op dit gebied in het reservoir-
van wilde dieren in genoemde streken, (uitvoerige literatuurlijst van 31 nummers).

McMullan, W. C.: Allergie Dermatitis in the Equine. S. W. Vet., 24, 121,
(1971).

In dit artikel wordt een beschrijving gegeven van een viertal patiënten lijdende aan
een huidaandoening die de auteur in het toch vrij grote scala diagnoses dat hij stelt,
niet kon inpassen. Het gaat hier om een chronische, \'s zomers optredende opper-
vlakkige dermatitis, die, gezien de beschrijving van de plaatsen waar de afwijkingen
zich bij voorkeur vertonen, n.1. manenkam, staartwortel en schoft, en het feit dat de
paarden ook het jaar daarvoor \'s zomers dezelfde aandoening vertoonden ongetwijfeld
ons „staart en manenexceem" is.

De paarden hadden óf in de kuststreken óf bij een groot meer gelopen, in ieder geval
in gebieden met erg veel insecten. Op één uitzondering na waren ze de enige van de
paarden in die wei die de ziekte vertoonden. Allerlei therapeutica waren niet werk-
zaam gebleken. Slechts onder invloed van corticosteroïden trad een tijdelijk herstel op.
De paarden hadden alle jeuk. De laesies waren vooral te zien aan de dorsale zijde
van het paard, \'s Winters trad herstel op maar \'s zomers kwamen de klachten terug.
Laboratoriumonderzoek van huidafkrabsel, haren en bloed leverde geen bijzonder-
heden op. Bij één paard werden 15% eosinophiele cellen gevonden.
De paarden werden behandeld met antihistaminica, waarop binnen een week de jeuk
verdween. Hetzelfde werd echter bereikt door de paarden dagelijks te wassen met
shampoo, Fosteen. De eigenaar werd geadviseerd de dieren van 16.00 tot 07.00 uur
op te stallen omdat in die tijd de Culicoïdes spp. vliegen, een vliegensoort waarvoor
door Riek (1954) bij intradermale injecties een overgevoeligheid werd geconsta-
teerd. De auteur zelf heeft deze test niet uitgevoerd.

Hage n, O., M ä c k 1 e, N.: Ein Zweiphasen Verdünner in der Praxis der Schweine-
besamung. Dtsc/i. tierärztl. Wschr., 78, 395, (1971).

De onbevredigende resultaten van de huidige in Duitsland gebruikte conserverings-
methoden voor beresperma, hebben de auteurs er toe gebracht, de verdunner die in
Kiew gebruikt wordt, ook eens in Duitsland te introduceren.

Het principe van deze verdunner berust op het volgende: Direkt nadat de tweede,
dc spermarijke fase opgevangen is, wordt deze na beoordeling op dikte en kwaliteit
met de eerste verdunner bij 32°C vermengd. Het sperma wordt niet meer dan 3-8 x
verdund en wel met als richtlijn 0,1 miljoen spermiën per cc, bij een voorwaartse
beweging van 70%. Na verdunning moet het sperma ± 2 uur afkoelen tot 20°C en
het wordt bij deze temperatuur in plastic flesjes met ± 50 cc verzonden. Bij lang-
durig transport gebruikt men flessen gevuld met ijsazijn, omdat dit een smeltpunt
heeft van 15-16°C en de temperatuur dus vrij constant blijft. Voor de inseminatie
wordt de tweede verdunner op het bedrijf waar geïnsemineerd moet worden, ver-
warmd op 35-38 °C.

a. Het gekoelde sperma insemineren en daarna nog eens 100 cc verwarmde ver-
dunner II er achteraan inbrengen.

b. Het gekoelde sperma verdunnen met 100 cc verwarmde verdunner II en dan
na goed mengen insemineren.

Dc belangrijke componenten van deze verdunners zijn Diamin tetraacetaat en Glu-
cose. Bij een temperatuur van 16-20°C is het sperma 3-4 dagen houdbaar.

(Gezien de betrouwbaarheid van een non-return % in Duitsland, mag de hoogte
van dit percentage misschien wat gereserveerd bekeken worden; opvallend is echter
wel het geringe verschil tussen le, 2e en 3e dagssperma).

M c. D o n o u g h, S. K., L a r s e n, S., B r O d e y, R. S., S t o c k, D. D. and H a r-
d y, W. D.: transmissible feline fibrosarcoma of viral origin. Cancer Res., 31,
953, (1971).

Een subcutaan fibrosarcoom van een 18 maanden oude kat werd gebruikt voor
verdere onderzoekingen, waaronder transmissieexperimenten.

Het bleek mogelijk om zowel d.m.v. celvrij filtraat als door tumorcellen tumoren op
tc wekken bij pasgeboren katjes. Zowel in de oorspronkelijke als in de opgewekte
tiunoren werden „budding" en volwassen C-deeltjes gevonden.

Het bleek mogelijk om door immunodiffusiestudies aan te tonen dat er een identiteit
bestaat tussen het groeps-specifieke antigeen van kattenleukose-virus en extracten van
het fibrosarcoom. De betekenis van de laatste bevinding is nog niet duidelijk; mo-
gelijk dat er kattenleukose-virus in fibrosarcoom aanwezig is (als helpervirus?) of
het groepsspecifieke antigeen vormt een onderdeel van het nog niet in gezuiverde
toestand beschikbare fibrosarcoomvirus.

G i a 1 a m a s, J.: Zur Ätiologie und Morphologie der Muskelmagenerosionen des
Huhnes. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 209 en 245, (1971).

Er werd een onderzoek gedaan naar de oorzaken van erosies in de spiermagen van
mestkuikens, afkomstig van verschillende bedrijven, doch alle gevoerd met voeder
van één firma.

De spiermaag was verwijd en atrophisch; de keratinoidlaag was brokkelig. Onder los-
gelaten stukken keratinoid was het slijmvlies gezwollen en ontstoken; bovendien waren
daar soms ulceraties te zien die tot diep in de spierwand doordrongen. Histologisch
bleek aantasting van de terminale bloedvaten in de subrnucosa en in de spierlagen
met microthrombi als oorzaak te moeten worden aangezien. Analysering van het voer
(vet, peroxydegetal, zuurgraad, vitamine E gehalte en aflatoxine) gaf geen aan-
knopingspunten voor de oorzaak.

De veranderingen werden, op grond van vergelijkingen met gegevens uit literatuur
over maagzweren bij ratten, konijnen en jonge kuikens, geïnterpreteerd als gevolg
van een stress situatie.

G e r n e k e, W. H. en C o u b r o u g h, R. J.: Intersexuality in the horse. Onderste-
poort ]. Vet. Res., 37, 211, (1970).

Vroeger werden intersexen hoofdzakelijk morfologisch onderzocht. Tegenwoordig
wordt ook een genetische geslachtsbepaling gedaan. Dit gebeurt door determinatie

van de geslachtschromosomen, door het aantonen van de lichaampjes van Barr
tegen de kernmembraan van bijv. zenuwcellen, of door het al of niet aanwezig zijn
van drumsticks in polymorfkernige leucocyten (bij hond en paard).
Intersexen komen bij paarden zeer zelden voor; zo zijn door Krediet in de periode
van 1909 tot 1938 slechts 17 gevallen beschreven. Deze dieren hadden alle een
penisachtige clitoris, twee hypoplastische testikels en typische hengsteneigingen bij
aanwezigheid van een hengstige merrie; dit naar achter gerichte penisachtige orgaan
kwam dan ook in erectie. De inwendige geslachtsorganen waren vrouwelijk, hoewel
één geval van ovotestis werd beschreven. Enkele dieren kwamen regelmatig in oestrus.
■Andere onderzoekers hebben tijdens de erectie een kleverige waterige vloeistof uit de
urethra zien komen. Ook zijn in enkele gevallen enkele accessoire geslachtsklieren
gevonden. Van 15 intersexen was dezelfde hengst de vader. In een ander geval kon
allantochorionanastomose bij een tweelingdracht als mogelijke oorzaak worden ver-
meld. Bij alle beschreven gevallen waren de testikels cryptorch.

Het door schrijvers besproken eenjarige Arabische merrieveulen met een zichtbaar
vergrote penisachtige clitoris werd om esthetische reden aangeboden voor clitoridec-
tomie. Bij onderzoek bleek het dier bovendien een rudimentaire vulva te hebben, een
urethraopening op de voorvlakte van de glans, kleine harde vormsels (gedegenereerde
testikels) bij de liesopening en twee goed ontwikkelde tepels. Bij het genetisch onder-
zoek werden x chromosomen, drumsticks en lichaampjes van Barr gevonden, zodat
het dier tot het vrouwelijk geslacht moest worden gerekend. Het veulen werd daarom
alleen gecastreerd. Een jaar na de castratie blijkt de merrie goed te zijn uitgegroeid
en vertoont een duidelijke vrouwelijke habitus, de kleine vulva is beter gesloten, de
relatief kleinere penis ligt verborgen in het vestibulum en het urineren geschiedt nog
met een straal. Gezien deze resultaten raden de schrijvers aan om deze afwijkende
dieren zo jong mogelijk te castreren, zodat het vrouwelijk uiterlijk goed tot ontwik-
keling kan komen.

Alle in de literatuur beschreven en volledig onderzochte dieren behoren genetisch
tot het vrouwelijk geslacht. De oorzaak moet wellicht worden gezocht in een reces-
sieve factor, zodat door inteelt de kans op het ontstaan van deze afwijking vergroot
wordt. Te verwachten is dat deze gevallen altijd steriel zullen zijn.

N u n a m a h e r, D. W., M e d w a y, W., Berg, P.: Treatment of Ethylene Glycol
Poisoning in the Dog. /. Am. vet. med. Assoc., 159, 310, (1971).

Ethyleen glycol, gebruikt als antivries van het permanente type, kan bij doses die
meer dan 6,6 tot 11.0 ml. per kg lichaamsgewicht bedragen de dood van honden
veroorzaken.

Het is gebleken dat ethyleen glycol ook door alcoholdehydragenase wordt afgebroken.
Op dit feit is de therapie gebaseerd bij ethyleen glycolvergiftiging bij mensen en
apen. Deze therapie bestaat uit het intraveneus toedienen van cthylalcohol.
Het doel van de schrijvers van het onderhavige artikel is geweest na te gaan in hoe-
verre de toediening van cthylalcohol aan honden die een lethale dosis ethyleen-glycol
hadden gekregen, succesvol zou zijn. Verder wilden zij nagaan in hoeverre ethyleen-
glycol in de weefsels van behandelde en onbehandelde honden werd opgeslagen.
Er werden 10 honden gebruikt die allen 11 mgr. ethyleenglycol per kg lichaams-
gewicht oraal kregen toegediend. Vijf honden werden een uur na de toediening be-
handeld met 50% cthylalcohol intraveneus tot ze volledig comateus waren. De andere
vijf honden werden als controle gebruikt.

Vier van de vijf niet behandelde honden stierven binnen 48 uur. De vijfde had enorm
gebraakt na de toediening en werd gedood.
,\\lle behandelde dieren bleven in leven.

De schrijvers veronderstellen dat de dood bij deze intoxicatie veroorzaakt wordt door
een acidose als gevolg van de omzetting door alcohol dehydrogenase in oxaalzuur.
Dc ethylalcohol werkt duidelijk beschermend bij de behandelde honden doordat vol-
doende oxydatie tot oxaalzuur van het ethyleenglycol verhinderd wordt om het ethy-
leenglycol onveranderd door de nieren te laten uitscheiden. Men veronderstelt dat
ethyleenglycol zelf niet toxisch is.

(Uitgever: Thomas F Crowell Company New York 1970. 242 pag., talrijke illustra-
ties. Prijs circa f33,50).

Met „buffalo" bedoelt de schrijver de .Amerikaanse bison. Haines noemt zijn
eerste hoofdstuk, dat in feite een samenvattend karakter heeft „Man and buffalo in
North America". Eigenlijk was dit een betere titel voor het gehele boek geweest,
want de wisselwerking mens-bison is wel het voornaamste onderwerp van dit boek,
dat daardoor tevens een geschiedenis geworden is van de Indiaan, wiens bestaan
vaak zo nauw met de bison verbonden was. Het zal de meesten onzer niet bekend
zijn, dat er langer dan 25.000 jaar geleden in Amerika een groter soort bison is
geweest, die is uitgestorven, waarna de grote grasvlakten, die door smelten van
landijs vrij kwamen, werden bevolkt door een kleinere bison, die uit Mexico kwam
en zich uitgebreid heeft tot ongeveer 40 miljoen. Hoewel er reeds eerder mensen
waren, die op de bison gejaagd hadden, trokken sinds die tijd steeds nieuwe stam-
men door de .\\laska corridor.

Schrijver geeft vele bijzonderheden over deze „Indiaanse" volken, hun verschillende
lichaamsbouw en leverage woon ten. Door hun primitieve levensomstandigheden leden
deze volkeren toch in zeker opzicht gebrek, ondanks de tegenwoordigheid van de
grote hoeveelheid vlees. Het is het paard, dat betere jachttechniek mogelijk maakte,
„for this new servant enabled them to kill buffalo in large munbers at any time of
the year". Over deze aanraking met het paard (omstreeks 1640) worden vele inte-
ressante bijzonderheden gegeven. Merkwaardig is, dat de grotere welvaart aanleiding
was tot een zekere vrijetijds cultuur met krijgsdansen en religieuze ceremoniën. Ook
krijgen wij iiierdoor een verplaatsing van verschillende stammen, die van dorps-
bewoners met primitieve landbouw en visserij tot volledige nomaden worden, dan
wel ondanks maisbouw een belangrijk deel van het jaar trekkende worden. Duidelijk
wordt beschreven hoe verschillende Indiaanse stanunen niet alleen in levensgewoon-
ten, maar ook in lichaamsbouw verschilden en afkomstig waren van verschillende
migraticgolven, die in het algemeen van N.W. naar Z.O. liepen. Later werden ook
stammen, zoals b.v. de Sioux, die rijstbouwers waren, door de blanken vanuit het
oosten naar de vlakte verdrongen. Waarna de blanke invasie eindigt in een bijna
volledige uitroeiing, zowel van Indiaan als bison. De Amerikaanse militaire overheid
was het eens met de afslachting van de bison, waardoor de Indianen van de vlakte
tot rust zouden komen en droeg liet zijne er toe bij tot de pacificatie door tenslotte
zelfs de winterdorpen der Indianen uit te moorden en te verwoesten.
Toen tenslotte omstreeks 1900 nog slechts enkele honderden „buffalo" over waren
is men begonnen deze te beschermen, zodat het laatste hoofdstuk kon heten „Where
to see the Buffalo".

In verband met dit laatste valt op, dat b.v. niets vermeld wordt over de tuberculose
en brucellose, die problemen hebben opgeleverd bij de wederopbouw van de kudden
door toevoeging van dieren, die uit gevangenschap kwamen. Ook over de parasito-
logische problemen in de reservaten, die cr ongetwijfeld zullen zijn, vinden wij niets,

zodat dit boelc in veterinair opzicht wel iets teleur stelt. Voor wie belang stelt in de
geschiedenis van Noord-Amerika is het ongetwijfeld een interessant boek, voorzien
van een geselecteerde literatuurlijst.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 41 van dit tijdschrift (afl. 1/1972) werd ver-
meld over de inhoud van afl. 9/10 van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift,
volgt thans de inhoud van de volgende aflevering.
Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 40, (11), (1971).

Char li er, G., S t r o b b e, R., D e b e c q, J., Leunen, J., L a c r o i x, Ch.:
Vergelijkende studie der polypeptiden van de mond- en klauwzeer virustypen Oi,
As en CL en na behandeling met trypsine.
Vandesande. F.: Radio-immunoassay van polypeptide hormonen.
Uit de Tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws.

Op 22 januari a.s. zal het 25 jaar geleden zijn, dat Prof. Dr. G. H. B. Teunissen
zijn ambt aanvaardde als Hoogleraar in de Geneeskunde van het Kleine Huisdier aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Ter gelegenheid hiervan zal een receptie worden gehouden op vrijdag 21 januari
1972 om 16.00 uur in de kliniek voor Kleine Huisdieren, Yalelaan 4, De Uithof,
Utrecht.

Hierbij delen wij u mede dat de Werkgroep Leverbotonderzoek T.N.O., per 1 januari
1972 gehuisvest zal zijn in het G.D.I., afd. Parasitologie te Lelystad.
Het nieuwe adres is: Werkgroep Leverbotonderzoek T.N.O., Edelhertweg 13, Lely-
stad, tel. (03200) 2 19 14.

VETERINAIR AKKOORD MET HET VERENIGD KONINKRIJK BEREIKT
E.E.G. Raad van Ministers (B.Z.)

Over de toepassing van de voorschriften van de E.E.G.-richtlijnen inzake veterinair-
rechtelijke vraagstukken op het gebied van het intracommunautaire handelsverkeer,
is tijdens de onderhandelingsconferentie van 11 december j.1. een akkoord bereikt
met het Verenigd Koninkrijk. Dit akkoord heeft betrekking op de volgende punten:

— Voor vers vlees van runderen, varkens en pluimvee zal het Verenigd Konink-
rijk na toetreding in 1973, de veterinaire invoerbelemmeringen afschaffen.

— Ten aanzien van slachtdieren en fok- en gebruiksdieren krijgt het Verenigd
Koninkrijk een overgangsperiode van vijf jaar teneinde zich aan te passen
aan de voorschriften ingevolge de E.E.G.-richtlijn.

Uiterlijk per 1 juli 1975 zal de Europese Gommissie aan de Raad verslag uitbrengen
over de situatie op veterinair gebied in de vergrote Gemeenschap. Tevens zal de
Commissie dan, gezien de geconstateerde ontwikkeling in deze situatie, eventueel bij
de Raad de nodige voorstellen indienen met het oog op de toepassing op het gehele
gebied van de vergrote Gemeenschap van de bepalingen ingevolge de E.E.G.-richt-
lijnen.

Met Ierland zal op ambassadeursniveau verder worden onderhandeld over bepalingen
die rekening houden met de bijzondere situatie van Ierland op het gebied van be-
smettelijke dierziekten. Denemarken en Noorwegen hebben zich nog niet volledig
over de Gemeenschapsvoorstellen uitgesproken.

Door het bereikte akkoord zal het in 1973 voor Nederland mogelijk worden om vers
varkensvlees naar het Verenigd Koninkrijk te exporteren, indien de marktomstandig-
heden daartoe gelegenheid bieden.

Begin 1972 zal op de referentiemarkten van geslachte varkens in de E.E.G. één-
zelfde systeem van indeling van geslachte varkens naar kwaliteit moeten worden in-
gevoerd. Dit besluit van de Raad van Ministers, waaraan veel overleg is voorafge-
gaan, heeft ten doel de prijzen in de E.E.G.-landen beter met elkaar te kunnen ver-
gelijken en het geldende systeem van marktordening beter tot zijn recht te laten
komen. Dit geldt met name het bepalen van het tijdstip waarop maatregelen tot ont-
lasting van de markt genomen of opgeheven moeten worden.

In overleg met de klassificerende bedrijven heeft het bestuur van het Produktschap
voor Vee en Vlees besloten dat per 1 januari 1972 een stelsel van kracht wordt, dat
een sterke overeenkomst met het bestaande vertoont. De beoordeling geschiedt op
basis van spekdikte (aangeduid met E, 1, 2 en 3) en type (aangeduid met AA, A,
B en C), waarna indeling volgt, hetzij in uitbetalingsklasse extra (E.AA), eerste
(IA), tweede (2A en IB), derde (3A, 2B en IC) of vierde uitbetalingsklasse (4)
(alle overige varkens).

Het heeft betrekking op geslachte varkens met een gewicht van 60 t/m 99 kg. Deze
opzet verschilt ogenschijnlijk alleen met het huidige systeem, door invoering van een
klasse „Extra" boven de eerste uitbetalingsklasse. Doordat de spekmaten scherper
zijn gesteld zullen bij het nieuwe stelsel wat minder varkens in de uitbetalingsklasse
E en I vallen dan thans in de eerste uitbetalingsklasse.

Een in ons land gehouden klassifikatieproef van een beperkte opzet, dus niet geheel
representatief voor het totale aanbod, geeft een indruk welke verschuivingen zich
ongeveer zullen voordoen.

De in Nederland gebruikelijke methode, waarbij vaste prijsverschillen tussen de uit-
betalingsklassen bestaan en waarbij erop wordt toegezien, dat de leverancier naar
kwaliteit wordt uitbetaald, wordt gehandhaafd.

Het Produktschap heeft in overleg met de Werkgroep Classificatie Slachtvarkens —
waarin alle betrokken groeperingen van het bedrijfsleven zijn vertegenwoordigd —
en met de klassificerende bedrijven deze prijsverschillen als volgt vastgesteld:

— tussen de derde en de vierde uitbetalingsklasse f 0,05
Voorbeeld bij een prijs voor de Ie uitbetalingsklasse van ƒ3,—/kg.

De prijsafstand tussen de laagste en de hoogste uitbetalingsklasse is in het nieuwe
systeem maximaal f 0,35 per kg geslacht gewicht. In het thans bestaande stelsel is
dit f 0,22 per kg.

Oni de hiervoor benodigde gegevens te verkrijgen vferd een uitsnijproef verricht door
het Instituut voor Veeteehkundig Onderzoek „Schoonoord" — I.V.O. — te Zeist.
De invoering van een klasse „extra" was in ons land al geruime tijd in discussie.
Indien meer dan de helft van de geklassificeerde varkens in de eerste uitbetalings-
klasse valt (zoals sedert 1965 het geval is) spreekt het vanzelf, dat er binnen deze
klasse duidelijke kwaliteitsverschillen aanwijsbaar zijn. Het bedrijfsleven heeft er tot
dusverre nog niet toe willen overgaan, omdat bij zeer goed bevleesde varkens de kwa-
liteit van het vlees meermalen te wensen overlaat.

Dit werd door de uitkomsten van de door het I.V.O. gehouden proef bevestigd. In
verband hiermede is besloten om voorlopig de klasse E slechts een plus toe te kennen
boven de eerste uitbetalingsklasse van ƒ 0,05 per kg geslacht gewicht.
Gedurende het komende half jaar zal bij wijze van proef op verscheidene klassifice-
rende bedrijven door de klassifikateurs van het V.I.B, de vleeskwaliteit worden ge-
meten van de varkens uit de klasse „Extra". Indien mocht blijken, dat deze metingen
in de praktijk goed kunnen worden verricht, dan zal — met name ten aanzien van
df klasse „Extra" — de beoordeling van de vleeskwaliteit een onderdeel van de
klassifikatie kunnen gaan vormen.

Belangstellenden, die nadere informatie over het E.E.G.-indelingsschema voor ge-
slachte varkens wensen, kunnen vanaf 20 december a.s. een vlugschrift bestellen bij
het Consulentschap voor Varkenshouderij, Willemsplantsoen 6, Utrecht, hetzij bij
de regionale consulentschappen voor de varkens- en pluimveehouderij, alsmede bij
het Produktschap voor Vee en Vlees te Rijswijk.

Overigens zullen de leveranciers van varkens aan slachterijen die klassificeren, het
vlugschrift via deze bedrijven ontvangen.

De volgende vergadering van de Werkgroep Dierpathologen zal op dinsdag 25
januari 1972 worden gehouden. Het programma luidt als volgt:
Opening.

J. S. Teppema: „Ultrastructurele aspecten van de kapselvorming bij T. spiralis
infectie in de rat".

J. P. M. P. Akkermans: „Het voorkomen van Yersinia enterocolitica bij mens
en dier".

C. A. van der Heijden: „Longlaesies na infectie met A2 Japan influenza virus
bij muizen".

P. Zwart/E. G. Poelma: „Een uitbraak van Toxoplasma in een vogelhuis".
Sluiting.

De vergadering zal worden gehouden in de vergaderzaal van het Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid, le Brandenburgerweg 78b, Bilthoven, tel. (030) 78 91 11. De
aanvang is gesteld op 19.30 uur. Vanaf 19.15 uur is er gelegenheid tot koffiedrinken.

CURSUS ARBEITSGEMEINSCHAFT FÜR OSTEOSYNTHESE-VETERINAIR
Bettlach (Zwitserland) 12 en 13 februari 1972.

De AO-vet houdt zich sinds 2 jaar bezig met de toepassing van de operatieve bot-
breukbehandeling volgens het voorbeeld van de humane AO-techniek bij grote en
kleine huisdieren. Er is op 12 en 13 februari 1972 wederom een instructiecursus te
Bettlach (Zwitserland) vastgelegd.
Op het programma staan:

1. Praktische oefeningen op botten, om in de operatieve fractuurbehandeling
met schroeven, platen, trekdraad etc. ingevoerd te worden.

2. Voordrachten over de principes van de AO-techniek, verscheidene indicaties,
fractuurgenezing, botpathologie en biomechaniek.

De cursus begint op zaterdag 12 februari 1972 8.00 uur \'s ochtends en eindigt zondag
13 februari \'s middags.

Inlichtingen, volledig programma en aanmeldingsformulieren zijn te verkrijgen bij:
Sekretariat AO-Vet c/o Institut Straumann AG, 4437 Waldenburg, Schweiz.
Aangezien het deelnemersaantal beperkt is, wordt bij ontvangst van de aanmeldingen
rekening gehouden met de chronologische volgorde.
Laatste datum voor aanmelding: 20 januari 1972.

Tagung der Fachgruppe „Physiologie und Pathologie der Fortpflanzung" der
Deutschen Veterinärmedizinischen Gesellschaft e.V. (DVG) und der Sektion
.,Zuchthygiene" der Deutschen Gesellschaft für Zuchtungskunde e.V. (DGfZ).
Tagungsort: Gynäkologische und Ambulatorische Tierklinik der Universität Mün-
chen, D 8 München 22, Königinstr. 12, (Telefon: 0811/21802611).
Zeitplan: Donnerstag, den 17.Februar 1972
9.15 Uhr bis 12.45 Uhr

12.45 „ bis 13.45 „ Imbiss in der Klinik
13.45 „ bis 17.30 „
Freitag, den 8.Februar 1972
9.00 Uhr s.t. bis 12.30 Uhr
Die Teilnehmergebühr beträgt für Mitglieder der DVG bzw. der DGfZ DM 12.—
und für Nichtmitglieder DM 25.—. Die Gebühr ist erst zu Beginn der Tagung zu
zahlen.

Es wird gebeten, die Anmeldungen zur Teilnahme schriftlich bis 1 O.Februar 1972 an:
Professor Dr. Dr. h.c. W. B a i e r, D 8 München 22, Königinstr. 12; zu richten.

Nach Anmeldung werden gesondert Programm und Karten für die Hotelzimmerbe-
stellung des Fremdenverkehrsamtes München zugesandt.

I p p e n s e n, E., C. K 1 u g-S i m o n und E. Klug (Hannover): Verlauf der Blutge-
fässe im Pferdehoden im Hinblick auf eine Biopsiemöglichkeit; W r o b e 1, K. H.
(Regensburg): Zur Morphologie der Ductuli efferentes beim Bullen; S t a r f 1 i n-
ger, F. (München): Zum Bau des Begattungsorganes beim Ziegenbock unter be-
sonderer Berücksichtigung der .Angioarchitektonik; H i 1 s c h e r, W., B. H i 1 s c h e r
und G. Gauss (Düsseldorf): Histologische und autoradiographische Untersuchun-
gen zum Proliferationsmodus der Stützzcllen der Wistarratte; H i 1 s c h e r, B., W.
Hilscher und G. Gauss (Düsseldorf): Histologische und autoradiographische
Untersuchungen zum Proliferationsmodus der Gonocyten H. Ordnung der Wistar-
ratte; S c h a m s, D. und H. D. Butz (Freising-Weihenstephan): Der Blutspiegel
an Luteinisierungshormon in Korrelation zu Änderungen der elektrischen Leitfähig-
keit des Gervixschleims während der Brunst beim Rind; H o f f m a n n, B., D.
S Chams und H. Karg (Freising-Weihenstephan): Hormonanalytische Unter-
suchungen um den Geburtszeitpunkt beim Rind; S a c h e r, B., F. Gerne und E.
Schilling (Mariensee): Zur hormonalen Stimulation der Fortpflanzung beim
Schwein; E 1 s a e s s e r, F., A. König und D. S m i d t (Göttingen): Untersuchun-
gen zur endokrinen Hodenfunktion bei männlichen Schweinen von der Geburt bis
zur Geschlechtsreife; Buchegge r, O., K. Osterkorn und K. K a 11 w i n-
k e 1 (München): Beziehung zwischen Merkmalen der Milchleistung und der
Fruchtbarkeit in der Rinderherde des Lehr- und Versuchsgutes Schieissheim;
Grunert, E. und G. Schultz (Hannover): .Aufeutern und Milchsekretion bei
.jungrindern unter Berücksichtigung der Fruchtbarkeit; I, o t t h a m m e r, K. H.
und L. Ahlswede (Hannover): Beziehung zwischen dem Na-Gehalt im Spei-
chel als Kriterium der Versorgung und der Fruchtbarkeit bei Rindern; Späth
(Berlin): Die Fruchtbarkeitssituation in kommerziellen Milchviehherden im Ein-
zu,gsgebiet von .Addis .Abeba (Analyse von Einflussfaktoren).

B o g d a n, A. T., L B o g d a n, L L u p u und G. P u r a (Gluj, Rumänien): Fort-
pflanzungsbiologische Probleme in Betrieben mit mehr als eintausend Schweinen;
G i n d e 1 e, H. und Huntemann (München): Zur Fruchtbarkeit von Mutter-
sauen nach Frühabsetzen der Ferkel mit 14 Tagen; G r u b e r, J., Ph. S a f f e r und
H. Bogner (Grub): Wurffolge und -grösse bei Zuchtsauen, deren Ferkel in einem
.Alter von 5-10 Tagen abgesetzt wurden; Meyer, J. (München): Ergebnis eines
Modellversuches an der Maus über Nutzungsintensität und Nutzungsdauer;
S c h m i d t, H., D. S m i d t und W. J ö c h 1 e (Göttingen/Palo Alto USA): Unter-
suchungen zur Zyklusbeeinflussung bei Rindern unter praktischen Bedingungen in
Tansania; Hahn, J., C. Ziegler und H. Behrens (Hannover): Erfolgreiche
Zyklussynchronisation beim Schaf mit Hilfe von Vaginaltampons; Kostadinov,
K. (Peshtera, Bulgarien): Brunstsynchronisation bei Schafen; Klug, E. (Hann-
over): Brunstinduktion bei der Hauskatze mit Serumgonatropin; Schneider, F.
und H. Amann (Zürich): Laparoskopische Beurteilung der Genital-Organe beim
Rind; Lindemann, J. (Hamburg): Die Hysteroskopie als Diagnostikum für die
Auffindung intrauteriner Erkrankungen; Schilling, E. (Mariensee): Neue Er-
gebnisse zur Geschlechtskontrolle bei Haustieren; Romanowski, W. (Bremen):
.Abgangsursachen bei Schwarzbunten Zuchttieren während und nach der stationären
■Aufzucht; Schefels, W. und H. H. Sarnbraus (München): Der Einfluss der
Scheidentemperatur auf die Ejakulationsauslösung von Stieren; P f e i 1 s t i c k e r, J.
(Hannover): Praktische Erfahrungen mit einem mobilen Phantom für die Sarnen-
.gewinnung beim Bullen.

R o h I o f f, D. (Berlin): Zur Bestimmung täglicher Spermaproduktion bei Ebern;
Hahn, R. (Neustadt/Aisch): Die Schweine-KB in der Hand des do-it-yourself-
Besamers; Schwarz, R. und K. Neubrandt (Hannover): Zur Mikromorpho-
logie der Gelbkörperzyste beim Rind; F r e r k i n g, H. und F. Luhmann (Hann-
over) : Untersuchungen über die Durchlässigkeit der Placenta des Rindes für ver-
schiedene Antibiotika und Sulfonamide; Gloor, H. (Zürich): Zusammenhänge
zwischen Torsio uteri, Topographie des graviden Uterus und der Lage der Frucht
im Uterus; Bostedt, H., F. Wagenseil und M. Garhammer (München):
Untersuchungen über den Eisen- und Kupfergehalt im Blutserum von Rindern wäh-
rend der Gravidität und in der Zeit um die Geburt; B e r n e r, H. (Freising-Weihen-
stephan): Die rektale Körpertemperatur der Muttersau in der Gravidität, im un-
gestörten und gestörten Puerperium; G e r 1 a c h, H. (München): Ovariell bedingte
Erkrankungen des Geflügelembryos; Hoffmann, R., F. Hartig und S. Nie-
mand (Glessen): Klinische, morphologische und zytogenetische Befunde bei einem
Hundeintersex; Gauss, G., B. Hilscher und W. Hilscher (Düsseldorf):
Experimentelles praepuberales „Sertolizellsyndrom" bei der Wistarratte; Gauss, G.
(Düsseldorf): Die Prägung der Kuh auf ihr Kalb und Konsequenzen für die Käl-
berhaltung.

Hierbij zou ik gaarne, mede namens mijn echtgenote, uiting willen
geven aan de gevoelens van erkentelijkheid en dank jegens hen, die op
23 december j.l. de afscheidsreceptie bijwoonden ter gelegenheid van
mijn aftreden als redakteur-dierenarts van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

Daarbij wil ik het echter niet laten; gedurende de jaren door heb ik
van zovelen steun, medewerking en begrip ondervonden bij de samen-
stelling van de afleveringen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
en de Netherlands Journal of Veterinary Science, dat ik ook hen hier-
voor mijn dank zou willen brengen.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Een wijziging van het K.B. van 22 juni 1920, Stb. 314, Vleeskeuringswet, is in voor-
bereiding.

Deze wijziging zal de mogelijkheid openen aan hen, die de driejarige dag-opleiding
aan de Nederlandse Slagersvakschool hebben gevolgd, onder bepaalde voorwaarden
vrijstelling te verlenen van het toelatingsexamen voor de opleiding tot keurmeester
van vee en vlees.

De driejarige dagopleiding op middelbaar niveau is in augustus 1971 gestart. Voor-
opleiding voor deze opleiding is Mavo-4 jarig, Mavo-3 jarig onder voorwaarden en
School voor de detailhandel. Voor deze kandidaten zal tevens een minimum-leeftijds-
grens voor deelneming aan de opleiding — die is vastgesteld op 21 jaar — worden
gesteld op 18 jaar. Verwacht mag n.1. worden dat op die leeftijd het einddiploma
reeds kan worden behaald. De leeftijdsverlaging is aanvaardbaar, omdat door de
betere opleiding het met de minimum-leeftijdsgrens van 21 jaar beoogde overwicht
wordt gecompenseerd.

Het ligt in de bedoeling de kandidaten „nieuwe stijl" met voorrang boven de kan-
didaten „oude stijl" op de opleiding tot keurmeester van vee en vlees toe te laten.
De eerste kandidaten „nieuwe stijl" kunnen in 1974 door de Slagersvakschool wor-
den afgeleverd.

In het kader van medical fellowships van de Raad van Europa hebben drie Neder-
landse dierenartsen van 26 september tot 24 oktober 1971 een studiereis gemaakt
door Denemarken. Het waren de heren Drs. P. M. A. van den Berg, adjunct-directeur
van het openbaar slachthuis te Rotterdam, Drs. J. W. Bussink, veterinaire Inspecteur
van de Volksgezondheid te Leidschendam en Drs. M. J. G. Schoenmakers, hoofd
van de repressieve keuring en het laboratorium van het openbaar slachthuis te
.\\msterdam.

De Veeartsenijkundige Dienst te Kopenhagen had een intensief programma opge-
steld, zodat in de vier weken van de reis een goed inzicht werd verkregen in de gang
van zaken in Denemarken.

Dezer dagen is een verslag van de studiereis verschenen, met als conclusie: In de
opleiding van de dierenartsen in Denemarken nemen de onderwerpen technologie,
bacteriologie en algemene hygiëne een zeer grote plaats in. Daarnaast kan na het
behalen van het dierenartsdiploma aan de universiteit een diepgaande cursus levens-
middelenhygiëne van een half jaar worden gevolgd.

Het werkterrein van de dierenartsen is groot en breidt zich sterk uit op de gebieden
van milieuhygiëne en levensmiddelencontrole. De opleiding van slagers en slachters
is zeer doelmatig. De hygiëne neemt in de opleiding een belangrijke plaats in. Dit is
mede oorzaak, dat in de bedrijven waar vlees be- of verwerkt wordt, een hoogstaande
hygiëne wordt bereikt.

De instituten gebruiken de door de Scandinavische landen aangenomen genormali-
seerde methoden en voedingsbodems voor het onderzoek van levensmiddelen. Het
instituut ten behoeve van kwaliteitscontrole voor vleesexport werkt op nagenoeg
dezelfde wijze als voor het Vleeswaren Kwaliteits Bureau te Zeist wordt gedaan.

In de dierentuin van Keulen is mond- en klauwzeer van het type C geconstateerd
onder Pudu-dwergherten. Drie van de vijf aanwezige dieren zijn gestorven. Onmid-
dellijk zijn verbodsmaatregelen in de dierentuin van kracht geworden en rondom
de tuin is een veiligheidszone getrokken om ontsnapping van het virus te voorkomen.

Van 16 tot 31 oktober 1971 zijn in Anatolië in Turkije 38 haarden van mond- en
klauwzeer geconstateerd.

Van de 46 monsters die zijn onderzocht bleken 4 van het virustype A22, de an-
dere waren van type Oi.
Rond dc haarden wordt gevaccineerd.

In aansluiting op het overzicht van de mond- en klauwzeergevallen op de Noord-
West Veluwe en in Utrecht in het vorige nummer, kan over de periode tot het
einde van het jaar 1971 nog het volgende worden gemeld.

Nadat zich van 15 tot en met 19 december 1971 geen gevallen meer hadden voor-
gedaan, werd op 20 december een bedrijf aangetast in de gemeente Putten, op 21
december gevolgd door twee gevallen in die gemeente en op 22 december een nieuw
.geval, eveneens in Putten. Alle vier gevallen betroffen mond- en klauwzeer van het
type Oi onder mestkalveren.

Aangenomen wordt dat de maternale immuniteit van deze nog met gevaccmeerde
dieren door het ouder worden zodanig afneemt, dat ze niet meer tegen een infectie
bestand zijn. Overgegaan werd tot het inenten van mestkalveren ouder dan vier
weken in het gebied Putten.

Van 22 tot en met 26 december 1971 kwamen geen gevallen voor, op 27 december
bleek een bedrijf te Hillegersberg, gemeente Rotterdam, te zijn besmet. Hierop be-
vonden zich 40 stuks rundvee, 15 varkens en 31 biggen. Een zeug en 6 biggen bleken
te zijn aangetast, waarvan 4 biggen inmiddels aan de ziekte waren gestorven.
In een gebied rondom het bedrijf zijn de varkens geënt. Tot het einde van 1971,
waarop dit overzicht werd afgesloten, zijn geen nieuwe gevallen meer gemeld.
De toestand ziet er thans aldus uit: Totaal 20 gevallen.

Noord-West Veluwe, Putten en omgeving: van 23 november tot en met 22 december
18 gevallen, 13 onder varkens, 4 onder mestkalveren en 1 bij een pink. In het gebied
zijn noodentingen verricht onder varkens en mestkalveren.

Utrecht: 11 december Wijk bij Duurstede onder varkens. Rondom het bedrijf zijn
de varkens aan een noodenting onderworpen.

Zuid-Holland: 27 december Hillegersberg (Gem. Rotterdam) onder varkens. Er is
een noodenting van varkens verricht.

Over de 51e week, van 12 t/m 18 december 1971, kwamen in ons land 3 gevallen
van varkenspest voor, alle in de provincie Utrecht.

De 52e en laatste week van 1971, van 19 t/m 25 december, telde 6 gevallen, 3 in
de provincie Gelderland en 3 in Utrecht.

Over de 51e week 1971: 15 gevallen, 3 in Zuid-Holland en 12 in Noord-Brabant.
Over de 52e week: 10 gevallen, 1 in Overijssel, 2 in Gelderland en 7 in Noord-
Brabant.

Over de eerste helft van november 1971 telde Portugal 54 gevallen van .Afrikaanse
varkenspest. Op deze 54 bedrijven, verdeeld over 14 districten, bevonden zich 3469
varkens, waarvan er 891 aan de ziekte stierven en 2578 werden opgeruimd.

In nauw overleg met de Veeartsenijkundige Dienst, het Produktschap voor Pluimvee
en Eieren, de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, de
Gezondheidsdienst voor Pluimvee, de Gezondheidsdiensten voor Dieren en het be-
drijfsleven is door de Stichting Gezondheidszorg voor Dieren besloten de bestrijding
van N.c.d. ( = pseudo-vogelpest) in georganiseerd verband landelijk aan te pakken.
Dit besluit is genomen op grond van de overweging, dat:

1. de noodzakelijke entingen op tijd cn op de juiste wijze metterdaad dienen te
worden uitgevoerd;

2. een aantal hygiënische maatregelen noodzakelijk zijn om viru.sverspreiding tegen
te gaan en eventueel smetstofbronnen op te ruimen.

In het kader van de bestrijding wordt het begeleiden van de N.c.d.-entingen een
taak van de praktiserende dierenarts. De begeleiding omvat het bezoeken van de
bedrijven, het geven van adviezen en/of het — zoals op sommige plaatsen bijvoorbeeld
al ten aanzien van de spray-enting geschiedt — zelf uitvoeren van entingen. De die-
renarts kan bij de begeleiding worden bijgestaan door de door het bedrijf aangewezen
bedrijfsvoorlichter.

Namens de Stichting Gezondheidszorg voor Dieren heeft de Gezondlieidsdienst voor
Pluimvee zich belast met de organisatie van de bestrijding en met het opstellen van
richtlijnen ten aanzien van de uitvoering van de N.e.d.-entingen en van de hygië-
nische maatregelen.

De Gezondheidsdiensten voor Dieren zullen, evenals de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee, de dierenartsen bij hun taak met adviezen en onderzoek bijstaan. Voor de
verwezenlijking van regionaal noodzakelijk geachte maatregelen, zoals bijvoorbeeld
het streeksgewijze tegelijkertijd opzetten van nieuwe koppels pluimvee, zullen regio-
nale contact-organen worden ingesteld, waarin naast het bedrijfsleven ook de Vee-
artsenijkundige Dienst, de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde, de Gezondheidsdienst voor Pluimvee en de in het betreffende gebied werkzame
Gezondheidsdiensten voor Dieren zijn vertegenwoordigd.

Het voor de betreffende categorie dieren door de gezamenlijke gezondheidsdiensten
opgestelde entschema 1972 is verwerkt in een koppel-entkaart, waarop naast de
gegevens betreffende de verrichte entingen ook andere voor de begeleidingstaak van
belang zijnde gegevens kunnen worden genoteerd. Distributie van deze kaarten zal
geschieden via de fokkers en kuikenbroeders (samen met afgeleverde ééndagskuikens)
en via de Gezondheidsdiensten.

Met ingang van 11 januari 1972 treden de Verordening hygiëne en enting hoen-
ders en kalkoenen 1971 en het daarbij behorende uitvoeringsbesluit van het Produkt-
schap voor Pluimvee en Eieren in werking. Deze verordening verplicht elke onder-
nemer, die bedrijfsmatig hoenders of kalkoenen houdt, onmiddellijk na het leegkomen
van een hok de daarin aanwezige mest ter voorkoming van virusverspreiding op een
in de verordening of uitvoeringsbesluit aangegeven wijze te behandelen, alvorens deze
van het bedrijf mag worden afgevoerd.
Men heeft de keuze uit:

1. het (na toevoeging van een voorgeschreven hoeveelheid water) gedurende 4 we-
ken buiten het hok onder plastic folie op een hoop plaatsen van mest en bodem-
strooisel;

2. ontsmetting van de mest (dit geldt ook voor drijfmest) door toevoeging van een
voorgeschreven hoeveelheid natronloog of ongebluste kalk; afhankelijk van de
gebruikte hoeveelheid ontsmettingsmiddel moet de mest nog 2, resp. 4 dagen in
het hok blijven liggen of mag direct worden afgevoerd van het bedrijf.

Daarnaast is het toegestaan mest en strooisel — mits bevochtigd met een voorge-
schreven hoeveelheid water en vervoerd in een vervoermiddel met een gesloten, dan
wel met plastic folie geheel afgedekte laadbak of container — direct af te voeren
naar een bij het Produktschap geregistreerd (e) mestdrogerij of mestfermenteerbedrijf.
Krachtens voornoemde verordening moeten dc leeggekomen hokken grondig gerei-
nigd en ontsmet worden. Eerst 7 dagen daarna mogen weer hoenders of kalkoenen
in de hokken worden geplaatst.

Aflevering van levend pluimvee (anders dan ééndagskuikens) naar een pluimvee-
slachterij of naar een ander pluimveebedrijf zal krachtens de verordening met ingang
van 11 januari 1972 alleen zijn toegestaan op grond van een door een dierenarts
afgegeven verklaring van begeleide N.c.d.-entingen, met dien verstande, dat voor
koppels — waarbij vóór genoemde datum N.c.d.-entingen hebben plaats gevonden —
de oude verordening van kracht blijft en wel voor slachtkuikens tot 16 maart 1972,
voor slachtkalkoenen tot 16 mei 1972, voor leg- en reproduktiekippen en reproduktie-
kalkoenen tot 1 juli 1972.

Bij aanwezigheid van een verklaring van begeleide N.c.d.-entingen is voor het ver-
voer van pluimvee geen diergeneeskundige gezondheidsverklaring meer vereist.

20, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

21, Jubileum (22-1-72) Prof. Dr. Dr. h.c. G. H. B. Teunissen, receptie
16.00 uur. Uithof, Utrecht, (pag. 103)

26—27, Landelijke Organisatie Selecteurs. Conferentiedagen, Pietersberg, Oos-
terbeek

27, Symposium Aerobiologie. Kon. Inst. v. d. Tropen, Amsterdam (pag.
1557 (1971))

31—4 februari, Seminaar Milieukunde; Conferentie-oord Hydepark, Drie-
bergen. (pag. 979 (1971))

4— 5, Ver. Warmbloed Paardenstamboek in Nederland (W.P.N.). Hengsten-
shows, (Veemarkthallen) Utrecht; tevens warmbloed hengstenkeuring
W.P.N. Utrecht

7—24 maart, Institut Pasteur, Parijs. Cursus Epidemiologie van besmettelij-
ke ziekten (pag. 45)

8, .Afdeling Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Esso-
rnotel, Velp

12—13, Cursus Arbeitsgemeinschaft für Osteosynthese-veterinair, Bettlach,
Schweiz. (pag. 106)

17—18, Tagung über „Physiologie und Pathologie der Fortpflanzung der Haus-
tiere", Gynäkologische und Ambulatorische Tierklinik der Universität,

24, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenaratsen K.N.M.v.D.,
Vergadering, Hotel Noord-Brabant, Utrecht, 10.15 uur
München, (pag. 106)

24, Afdeling Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, hotel „de Zalm",
Markt, Gouda

10—14, Seminaar Milieukunde; conferentie-oord Hydepark, Driebergen, (pag.
979 (1971))

11 —14, Eur. Soc. Exp. Surgery, Vlle Congres, R.A.L Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 1470 (1971))

13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15—16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.I., Amsterdam, (pag. 1355 (1971))

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort

18, Ver. Dir. Gem, Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int, Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover (pag 213 (1970),
pag. 762 (1971))

6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971))

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Specialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

26—28, Int. Conf. on Production Disease, Reading England, (pag. 1625, (1971) )

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971))

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc,, 8th Meeting, Intern, Congrescentrum R,A,I,,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

11 —15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden.

Besluiten georganiseerde dierziektenbestrijding
Tarieven voor 1972 (1 jan. - 31 dec.)

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Mij. voor Diergenees-
kunde heeft zich beraden over de tarieven, die zullen gelden in het kader van de
georganiseerde bestrijding van dierziekten.

Voor het boekjaar 1972 zijn de volgende besluiten door het Landbouwschap en de
K.on. Ned. Mij. voor Diergeneeskunde bekrachtigd:

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen voor
1972 (het seizoen 1971/1972):

(dit betreft de enkelvoudige tuberculinatie waaraan de rundveebeslagen periodiek
moeten worden onderworpen)

B. Voor de V.Z.-tuberculinatie in aansluiting op de onder A genoemde tuberculinatie:
per rundveebeslag waarin de V,Z,-tuberculinatie is toegepast ƒ 15,— vermeer-
derd met ƒ 2,— per door middel van de V.Z.-tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor de tuberculinatie van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het
verwijderen van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a ge-
noemde te bepalen.

f 0,50 per rund aanwezig op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of, in-
dien het beslag in het betrokken jaar niet wordt getuberculineerd, per rund aan-
wezig op het tijdstip van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet begre-
pen het schetsen van de runderen.)

le. Voor wat wordt verstaan onder tuberculinatie en gewone administratie wordt
verwezen naar de bijlage getiteld: ,,Werkzaamheden tc verrichten bij de georga-
niseerde bestrijding van runderziekten", hoofdstuk I.

2e. Bij geen der onder A, B en C vastgestelde tarieven komen de kosten van de
tuberculine ten laste van de dierenarts.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde enting van runderen tegen mond- en klauwzeer
gedurende de bij ministeriële beschikking voorgeschreven entingsperiode in 1972 be-
dragen:

f 3,45 per rund, dat met de voorgeschreven hoeveelheid entstof (stam O, A en
C) is geënt.

per rundveebeslag ƒ11,— vermeerderd met ƒ3,45 per kalf dat met de vooi-
geschreven hoeveelheid entstof (stam O, A en C) is geënt.

Ie. Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauwzeer wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werk-
zaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten",
hoofdstuk II.

2e. Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof
ƒ88,40 (incl. B.T.W.) per liter bedraagt.¹)

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is
weergegeven in de hierbovengenoemde bijlage in hoofdstuk II, is geen tarief vast-
gesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheids-
dienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een
tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Het tarief voor de beloning van de dierenartsen voor het enten van varkens tegen
mond- en klauwzeer, die zich bevinden in gebieden die in 1972 zullen zijn aan-
gewezen als barrière-noodentingsgebicd resp. ringcntingsgebied, bedraagt voor een
bedrijf:

met ten minste 51 en ten hoogste 150 varkens:
ƒ 1,20 per geënt varken voor de eerste 50 varkens
ƒ 0,80 per geënt varken voor de overige varkens;

1 Een wijziging in de prijs (incl. B.T.W.) van de entstof, resulterende in een
bedrag per enting van 2,5 cent of meer, wijzigt de prijs per enting tot het
dichtsbijzijnde 5-voud.

In genoemde bedragen is de prijs voor de te gebruiken entstof(fen) niet begrepen.
No. 9705

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van abortus Bang bedragen voor 1972:

B. Voor het aanvullend bloedonderzoek (seizoen 1971172) op vrije bedrijven en
voor alle tussentijdse bloedonderzoeken bij een deel van de aanwezige runderen
niet zijnde een koppelonderzoek en voorgeschreven door de gezondheidsdienst:
f 11,— per rundveebeslag plus ƒ2,20 per behandeld rund.
De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is van oordeel, dat centrale afrekening door de gezondheidsdiensten
met de betrokken dierenartsen van de entingen tegen abortus Bang zoveel mogelijk
moet worden doorgevoerd teneinde een nauwkeurige en doeltreffende registratie van
deze entingen te waarborgen.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten", hoofd-
stuk III.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is omschreven
in de genoemde bijlage in hoofdstuk III, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd
wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden die ver-
band houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van tuberculose, abortus Bang en mond- en klauwzeer bedragen in 1972:

f 0,45 per rund aanwezig bij de jaarlijkse tuberculinatie resp. registratie van
het rundveebeslag in 1971/72.

f 2,— per afgegeven verklaring, inclusief het zo nodig vermelden van aanvullen-
de gegevens omtrent de bestrijding van abortus Bang, voor zover de verklaringen
tijdens door de dierenarts vastgestelde uren worden afgehaald.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van mutaties
en het afgeven van verklaringen wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werk-
zaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten", hoofd-
stuk IV.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarief voor de georganiseerde bestrijding van distomatose (ziekte door leverbot)

Het tarief voor de beloning van de dierenartsen voor de door hen te verrichten
werkzaamheden bij de georganiseerde distomatosebestrijding wordt voor de periode
van 1 januari 1972 tot en met 31 december 1972 per provincie in overleg tussen
de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde vastgesteld.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden te verrichten bij de georganiseer-
de distomatosebestrijding wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaamheden
te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten", hoofdstuk V.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Het tarief voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten behoe-
ve van de georganiseerde varkensziektenbestrijding bedraagt voor 1972:
Voor de controle-bezoeken (van de practicus die ingeschakeld is bij de georgani-
seerde varkensgezondheidszorg):

in verband met het feit, dat niet in alle provincies genoemde onderzoekenn plaats-
vinden is geen tarief vastgesteld; geadviseerd wordt een tarief van ƒ 20,— per
controlebezoek inclusief het invullen en toezenden van het op dat bezoek betrekking
hebbende rapport.

Van dit advies-tarief kan in bijzondere gevallen in overleg tussen de betrokken
gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde worden afgeweken.

Toelichting op besluiten nos. 94, 95, 96, 97, 98, 99 en 100 van de Tarieven-
conmiissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dier-
ziekten" worden gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de terzalie gegeven voorschriften, de

gevraagde handehngen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.
De Tarievencommissie herinnert eraan, dat indertijd is vastgesteld, dat over de cen-
traal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg kan plaatsvinden tussen de be-
trokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde
tarief, zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft ver-
kregen van het Landbouwschap en de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

De Tarievencommissie is van mening, dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het sub a. gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt
dan door de gezondheidsdienst.

Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van runderziekten.

a. een intradermale inspuiting van tuberculine in het midden van de
door de gezondheidsdienst aangewezen halsvlakte, ongeveer op het
punt waar de diagonalen van die vlakte elkaar snijden nadat de ha-
ren op de plaats van inspuiting zijn weggeknipt;

b. het invullen en opzenden van een bericht van tuberculinatie aan de
gezondheidsdienst op de dag waarop de tuberculinatie is verricht;

d. het noteren van het resultaat van de inspuiting op door de gezond-
heidsdienst beschikbaar gestelde formulieren overeenkomstig de
daarvoor door die dienst gegeven voorschriften en het opzenden van
die ingevulde formulieren aan de gezondheidsdienst of een door deze
aangewezen instantie binnen de door die dienst aangegeven termijn;

e. het in kennis stellen van de veehouder van de uitslag van de tuber-
culinatie of zo hij niet aanwezig is, een ander daartoe bevoegd geacht
persoon, overeenkomstig de aanwijzingen van de gezondheidsdienst;

f. ingeval van tuberculinatiestaten gebruik wordt gemaakt die door een
ander dan de dierenarts zijn klaargemaakt, wordt onder tuberculi-
natie ook verstaan het aanbrengen van mutaties op die staat, welke
in de rundveestapel tussen het klaarmaken van die staat en de in-
spuiting hebben plaatsgehad.

Onder een V.Z.-tuberculinatie wordt verstaan een tuberculinatie van de
daartoe door de gezondheidsdienst aangewezen runderen met zowel vogel- als
zoogdiertuberculine, welke daarvoor zijn voorgeschreven.
De daarbij te verrichten werkzaamheden lopen parallel met die genoemd
onder A.

Onder de gewone administratie wordt verstaan het door de dierenarts geheel
gereedmaken van de tuberculinatiestaat volgens de voorschriften die daar-

c. als het een enting betreft in de door de minister van Landbouw en
Visserij vastgestelde entperiode in het voorjaar:

het aantal niet-geënte runderen ouder dan 4 maanden met vermel-
ding van hun schets- en/of oornummers;
als het een enting betreft in de door de minister van Landbouw en
Visserij vastgestelde periode in het najaar:

het aantal geënte kalveren ouder dan 4 maanden mits alle voor een
enting in aanmerking komende kalveren zijn geënt;
als het een enting betreft van runderen buiten de voorjaarsentperiode of
van kalveren buiten de najaarsentperiode:

de schets- en/of oornummers van de geënte runderen resp. het aantal
geënte kalveren ingeval deze op het tijdstip van enten nog niet waren
geïdentificeerd;

b. het volledig invullen van de bij de buisjes behorende lijst, beschikbaar
gesteld door de gezondheidsdienst;

c. het opzenden van de gevulde buisjes en bijbehorende lijst naar de ge-
zondheidsdienst.

b. het opgeven aan de gezondheidsdienst van de schets en/of oornummers
van de geënte runderen, hun geboortedata of maand van geboorte en
de data van enten.

a. het in ontvangst nemen van een door een veehouder aangeboden ver-
klaring betrekking hebbende op een aan zijn rundveebeslag toegevoegd
rund;

b. het op de tuberculinatiestaat (stallijst) vermelden van de gegevens van
het onder a. bedoelde rund, betrekking hebbende op de identificatie,
waaronder de geboortedatum, de ziekten waarop de verklaring betrekking
heeft, alsmede de datum van toevoeging van het rund aan het rundvee-
beslag;

c. het tenminste eenmaal per week opzenden aan de gezondheidsdienst van
de in ontvangst genomen verklaringen, waarop aan de achterzijde de
verlangde gegevens moeten zijn vermeld;

d. het op de tubercuUnatiestaat (stallijst) vermelden of anderszins vast-
leggen van de gegevens, die de gezondheidsdienst omtrent het desbetref-
fende rundveebeslag heeft verstrekt.

B. Onder de werkzaamheden voor het afgeven van verklaringen worden de
volgende handelingen verstaan:

a. het nagaan of volgens de door de gezondheidsdienst voorgeschreven ad-
ministratie aan alle voorwaarden voor het afgeven van een verklaring is
voldaan;

c. het op de achterzijde van de schets van het rund waarvoor een verkla-
ring wordt afgegeven, invullen van de vereiste gegevens;

d. het op de tuberculinatiestaat (stallijst) bij de gegevens omtrent het des-
betreffende rund vermelden van het nummer van de afgegeven verkla-
ring alsmede de datum van afgifte;

Onder de werkzaamheden van de dierenarts bij de georganiseerde bestrijding
van distomatose (ziekte door leverbot) wordt verstaan:

1. het bevorderen van de behandeling van de runderen tegen leverbot bij de
veehouders in zijn praktijkgebied overeenkomstig het advies van de gezond-
heidsdienst voor dieren;

2. het geven van de nodige instructies aan de hulpkracht die belast is met het
toedienen van geneesmiddelen tegen leverbot en het toezicht houden op de
naleving ervan;

3. het verstrekken van de benodigde geneesmiddelen aan de hulpkracht en het
uitoefenen van controle op de werkzaamheden van de hulpkracht en op het
gebruik van deze middelen;

4. het instellen van een onderzoek na ontvangst van klachten over de uitvoe-
ring van de werkzaamheden en het rapporteren hierover aan de gezond-
heidsdienst;

5. het instellen van een onderzoek naar aanleiding van gemelde ziektegevallen
welke in verband gebracht worden met het toedienen van de geneesmiddelen,
het zonodig toepassen van een behandeling en het uitbrengen van een rap-
port aan de gezondheidsdienst;

6. het controleren van de door de hulpkracht gemaakte bedrijfsrapporten die
hij wekelijks doorzendt naar de gezondheidsdienst;

7. het ervoor zorgdragen dat de hulpkracht geen behandeling instelt op be-
drijven waar ziekten voorkomen als bijv. miltvuur, mond- en klauwzeer of
varkenspest en andere ziekten bij runderen waarvan besmetting gevreesd
kan worden.

De beloning van de hulpkracht wordt geregeld door de gezondheidsdienst, tenzij in
onderling overleg tussen de gezondheidsdienst en de dierenarts een andere regeling
is getroffen.

Bij Koninklijk Besluit van 28 september 1971 werd
aan de Utrechtse Universiteit collega M. C. H o r-
_ ^ I z i n e k benoemd tot gewoon hoogleraar in de

ven in de virologie en virusziekten.
Dr. Horzinek werd op 3 oktober 1936 in Katowice
Opper Silezië (Polen) geboren en studeerde dier-
geneeskunde in Glessen en Hannover. Hij promo-
veerde in 1962 op een dissertatie, getiteld: Die
bujatrischen Rezepte des Codex Vindobonensis
3463. Transcription, Übersetzung und Kritik.
Van 1962-1964 werkte collega Horzinek aan het
Laboratorium voor de Volksgezondheid in Hann-
over en van 1964-1967 aan het Instituut voor Vi-
rologie van de Diergeneeskundige Hogeschool te
Hannover. Aan laatstgenoemd instituut werkte hij
vooral op het gebied van adeno- en picornavirussen van varkens en het varkenspest-
virus.

In 1967 vertrok Dr. Horzinek voor een jaar naar Caracas, Venezuela, waar hij een
onderzoek verrichtte aan het Instituto Venezolano de Investigaciones Cientificas
over het Venezolaanse paardeëncephalitisvirus. Vanaf 1969 werkte hij aan het Bun-
desforschunganstalt für Viruskrankheiten der Tiere te Tübingen en als lector in de
Virologie aan de Diergeneeskundige Hogeschool te Hannover.

Collega Horzinek behaalde in 1970 zijn „Habilitation" over onderzoekingen betref-
fende de structuur van Arbo-A-virussen. Hij zal zich met zijn medewerkers in de
nabije toekomst voornamelijk bezig houden met de biochemische en antigene karak-
terisering van Togavirussen.

Bij Koninklijk Besluit van 25 oktober 1971 werd
collega J. G. van Bekkum benoemd tot bui-
tengewoon hoogleraar aan de faculteit der dier-
geneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht,
voor de tijd van vijf jaar. Hij zal onderwijs geven
in de virologie en de virusziekten.
Dr. Van Bekkum werd op 25 juni 1922 in Wijk
bij Duurstede geboren; hij voltooide zijn studie in
de diergeneeskunde in februari 1951. Tot augustus
van dit jaar was hij als wetenschappelijk ambte-
naar van het Instituut voor Tropische en Proto-
zoaire Ziekten van de Diergeneeskundige Faculteit
werkzaam.

Per 1 augustus 1951 trad hij in dienst bij het
Staats Veeartsenijkundige Onderzoekingsinstituut
te .Amsterdam, waar hij in 1956 tot adjunct-direc-
teur werd benoemd. Het instituut werd met ingang van 1-1-1959 dat van het Cen-
traal Diergeneeskundig Instituut. Met het vertrek van de directeur van de afdeling
Amsterdam (Dr. H. S. Frenkel) op 1 juli 1959 werd collega van Bekkum belast met
de waarneming van diens functie. Op 1 juli 1960 volgde benoeming tot directeur
van het C.D.I. afdeling Amsterdam.

In 1959 promoveerde professor Van Bekkum op het proefschrift getiteld: „Neutrali-
serende antilichamen in sera van tegen mond- en klauwzeer gevaccineerde runde-
ren". Daarnaast publiceerde hij regelmatig over verschillende aspecten van mond- en

Enkele van de belangrijkste opgaven, waarvoor collega Van Bekkum zich als direc-
teur van het C.D.I. afdeling Amsterdam gesteld ziet, zijn het uitwerken van plannen
voor de nieuwbouw van de speciaal beveiligde afdeling van het C.D.I. te Lelystad
cn het uitbouwen van het „mond- en klauwzeer instituut" tot een meer algemeen
virulogisch apparaat.

Professor Van Bekkum is lid van de Laboratory Group van de European Gommission
for the Control of Foot- and Mouth Disease, F.A.O. en lid van het Scientific Advi-
sory Committee van het Pan American Food- en Mouth Disease Center van de
Pan American Health Organisation van de W.H.O.

Sinds 1969 is hij tevens voorzitter van de redaktie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

Aan de Utrechtse universiteit is met ingang van de
dag waarop hij zijn ambt zal aanvaarden collega
J. Kroneman benoemd tot gewoon lektor aan de
faculteit der diergeneeskunde om onderwijs te ge-
ven in de Inwendige Ziekten der grote huisdieren.
Dr. Kroneman werd in 1928 in Eibergen geboren
en ving in 1946 de studie diergeneeskunde aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht aan. Hij behaalde in
1954 het dierenartsdiploma en is sinds 1955 als
wetenschappelijk medewerker verbonden aan de
Kliniek voor Inwendige Ziekten en Gerechtelijke
Diergeneeskunde. In 1965 promoveerde collega
Kroneman op het proefschrift, getiteld: „Het
electrocardiogram van het getrainde paard". In
verband met zijn onderzoekingen bracht hij studie-
bezoeken aan verscheidene instituten in Engeland,
en Zweden. In teamverband werkt hij o.a. mede aan een project betreffende het
zoeken van parameters, welke een indruk kunnen geven over de trainingstoestand
en het uithoudingsvermogen van het paard. Zoals bekend is hiervoor aan de betref-
fende kliniek een zeer goede outillage aanwezig.

De afscheidsreceptie, welke ter ere van collega Harmsen op donderdag, 23 december
1971, ter gelegenheid van het neerleggen van zijn Redakteurschap van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, werd gehouden, verliep bijzonder geanimeerd en
werd druk bezocht.

Onder de aanwezigen bevonden zich vele vrienden en oud-Indisch gasten. Hartelijke
begroetingen, (waarbij ook Maleise uitdrukkingen over en weer uit de mond vielen),
waren niet van de lucht.

Behalve vele oud-Redaktieleden die collega Harmsen ten afscheid de hand kwamen
drukken, waren ook verschillende collegae van het C.D.L, R.I.V., de Faculteit, Vee-
artsenijkundige Dienst en vertegenwoordigers van de firma G. van Dijk N.V., de
drukkerij van ons Tijdschrift, aanwezig.

Tijdens de receptie werden collega Harmsen verscheidene geschenken aangeboden,
doch het hoogtepunt vormde ongetwijfeld het moment waarop de voorzitter van de
Redaktie na een korte toespraak — waarin hij een hele „doopceel", Indische periode
incluis, van collega Harmsen lichtte — hem namens de Redaktie van het Tijdschrift en
het Hoofdbestuur der Maatschappij als afscheidscadeau een prachtige kleurentelevisie
aanbood.

Uit zijn wederwoord was duidelijk te merken, dat Hoofdbestuur en Redaktie het met
dit geschenk bij collega Harmsen en zijn echtgenote midden in de roos geschoten
hadden.

De receptie welke oorspronkelijk was bedoeld ca. 17.30 uur te eindigen, liep ten-
slotte uit tot half zeven \'s avonds alvorens de laatste gast het Bureau verliet.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

Mevr. I. M. E. Boor-van de Putten, Nieuwe Gracht 17, Utrecht.
H. Hoogenkamp, Jan Luykenstraat 3, Utrecht.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan;

E. Kamps, 4459 Grossringe 17, W. Deutschland.
A. F. Chr. Kuiper, Mosweg la, Wapenveld.

K. G. P. Pouwels, Rozenstraat 17, Ittervoort.
E. P. Snuif, Apollolaan 594, Leiden.

.Aarnoutse, A. J. L.; 1971; Ospel, Ketelaarsweg 9; tel. (04951) 12 55; ass. bij
G. H. Meevis. toevoegen op (197)

Bosma, G. J.; 1971; Marum (Gr.), Kastanjelaan 7; tel. (05944) 12 60; gr. 1976569

Kamps, E.; 1971; W. Deutschland, 4459 Grossringe 17; gr. 1265225. toevoegen (282)
Kroneman, Dr, J.; functie gew. in; lector R.U. (F.d.D. Klin. v. Inw. Ziekten). (237)
Koopman, J.; tel. gew. in: (03458) 13 29. (235)

Kuiper, A. F. C.; 1971; Wapenveld, Mosweg la; tel. (05206) 85 65 (pr.), (05200)
1 43 66 (bur.); gr. 1870292; D. bij N.V. Bergia te Zwolle. toevoegen op (237)
Linden, M. J. J. van der; adres gew. in; Hooge Mierde, Smidsstraat 7; verder
ongewijzigd. (240)

Loogtenberg, H. L. C.; adres gew. in: Saasveld, Duider 71; verder ongew. (241)
Maanen, P. H. A. M. van; tel. gew. in: (08850) 30 20 (pr.), 28 00 (prakt.); P.

Mager, H. H. A.; tel. gew. in; (05926) 18 86 (pr.), (05920) 1 04 48 (bur.) (242)

Moser.H.; 1971; Oss, Ortstraat 27; tel. (04120) 2 22 25 (pr,);gr. 2258397 op (245)
Mul, C. N. M.; tel. gew. in; (01720) 7 37 03 (pr.), 7 49 36 (prakt.). (245)

Oosterbaan, J.; adres gew. in: Oisterwijk, Ericastraat 6; tel. (04242) 20 01. (249)
*Ouwerkerk, S. H.; adres gew. in: Oud-Alblas, Westeinde 92; tel. (01849) 4 14.

*Pliva, Dr. B.; adres gew. in: Oosterhout, M. de Jongstraat 23; tel. (01620) 53 05

Snuif, E. P.; 1971; Leiden, Apollolaan 594; tel. (01710) 4 94 55; gr. 716749; ass.

*Veer, M. ter; adres gew. in: Een (Dr.), Hoofdstraat 23; tel. (05928) 63 26; ass.

Wees, C. H. van; adres gew. in: Bedum, Woldijk 43; tel. (05909) 5 26. (274)
Werf, P. A. van der; adres gew. in: Amsterdam, Hoofdweg 46; tel. (020) 12 73 98.

Het postadres van de Gezondheidsdienst voor Dieren in de provincie Overijssel is
gewijzigd in: Postbu.. 13, Zwolle.

In december overleed de heer H. Knigge uit .^nnen (Dr.) in de leeftijd van 67 jaar.

In de inhoudsopgave van aflevering 1, deel 97, van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van 1 januari 1972, gelieve u de volgende correctie c.q. aanvulling aan te

W. H. W. Mieog ("fj en J. S. van der Linde-Sipman; Congeni-
tale misvormingen van de coronairarteriën bij drie runderen en

M. A. J. Verwer; Ulcus rodens corneae in the dog .... 5
W. H. IV. Mieog (■\\) and J. S, van der Linde-Sipman; Congeni-
tal deformities of the coronary arteries in three bovines and a pig 15
ƒ. van der Gaag and E. Gruys; An adamantinoma in the cat and

Gelegenheid tot verpleging van zieke huisdieren.
Tevens röntgendiagnostiek.
Opname na overleg met uw dierenarts.
Keyenbergse weg 18 — Wageningen — Telefoon O 8370 - 3985

Een welvaartsvast daggeld van f 90,— ingeval van ARBEIDSONGE-
SCHIKTHEID geldt thans als gemiddelde voor wat nodig is voor waar-
nemer of als gezinsinkomen.

Landelijk Agent beide, 1. O. KONING,
Bilthoven, Gezichtslaan 25.
Tel. 030 - 78 28 00.

In de periode juli t^m december 1970 werden bij de vleeskeuringsdienst te Oss
2837 slachtvarkens bacteriologisch onderzocht. Van de in totaal 361 gevallen
waarbij dit onderzoek positief was, werd 117 maal uit milt en/of vlees C. pyogenes
geïsoleerd. De daarbij gevonden patholoog-anatomische afwijkingen waren: pneu-
monie 23 maal, pyemic 85 maal, sepsis 4 maal en endocarditis 5 maal. Het hoge
percentage van C. pyogenes (32,4%) was er de oorzaak van dat 24 C. pyogenes-
stammen morfologisch, cultureel en biochemisch werden onderzocht. Van deze
stammen waren er 19 afkomstig van dieren en 5 van de mens.
De morfologie van C. pyogenes var. animalis is afhankelijk van de gebruikte
voedingsbodem; hoe rijker de bodem hoe duidelijker de knotsvormigheid. De
groei op eenvoudige media is slecht, serum- of bloedtoevoeging bevordert de groei
sterk. De C. pyogenes var. hominis is niet zo polymorf en knotsvormig, is iets
robuuster dan de C. pyogenes var, animalis en groeit veel beter op eenvoudige
media.

Voor de indentificatie van C. pyogenes var. animalis werden gebruikt 5-10%
runder- of schapebloedagarplaten (duidelijke hemolyse), de Löfflerbodem en
gelatine (vervloeiing) en lakmoesmelk (zuurvorming - stolling - peptonisatie).
De C. pyogenes var. hominis vervloeit gelatine en de Löfflerbodem niet, de reac-
ties in lakoesmelk geschieden veel trager, stolling en peptonisatie treden soms in
het geheel niet op.

Alle stanmien, van de mens afkomstig, vertoonden het door Zdharovd en
Kubelka (1960) beschreven a, yS-hemolyseremmings-fenomeen van Staph,
aureus, in tegenstelling tot de dierlijke stammen, welke juist een versterking van
de hemolyse gaven.

De conclusie luidt dat er vermoedelijk geen verwantschap bestaat tussen C. pyo-
genes var. hominis en C. pyogenes var. animalis.

C. pyogenes w^ordt dikwijls bij runderen, varkens, schapen en geiten ge-
vonden als verwekker van suppuratieve processen, welke overal in het
lichaam kunnen voorkomen. Lovell (1943) is van mening dat genoemde
diersoorten „carry C. pyogenes as part of their normal flora".
C. pyogenes behoort tot de familie der Corynebacteriaceae, genus Coryne-
bacterium. Tot dit genus behoren eveneens de volgende voor mens en/of
dier pathogene species: C. diphteriae, C. ovis, C. equi, C. renale en C. suis.
Verder omvat dit genus een groep apathogene micro-organismen, welke
veelvuldig op huid en mucosae bij mens en dier voorkomen, een groep
pathogeen of apathogeen voor planten en een groep welke in de bodem
aangetroffen wordt (Soltys, 1963). De tot het genus Corynebacterium

1 Urszula Narucka, dierenarts-bacterioloog bij de Vleeskeuringsdienst te Oss.
Dr. J. F. Westendorp, directeur van de Vleeskeuringsdienst te Oss, Laboratorium,
Oude Molenstraat 26, Oss.

behorende micro-organismen zijn zeer polymorf, hun vorm varieert van
knotsvormige staafjes tot korte bijna coccoïde vormen. Vaak hggen ze ge-
rangschikt als palissaden of in V- of L-vorm.

Over C. pyogenes is zeer veel gepubliceerd. Reeds in 1908 verscheen van de
hand van Berger vanuit het toenmalige Rijksseruminstituut te Rotter-
dam een uitvoerige publikatie over „Vergleichende Untersuchungen über
den Bacillus pyogenes bovis und den Bacillus pyogenes suis". Hij immuni-
seerde onder meer konijnen met levende en dode pyogenes-bacteriën en de
aldus verkregen antisera van deze konijnen agglutineerde hij met zijn
stammen. Hij kwam tot de conclusie dat de Bacillus pyogenes (= C.
pyogenes) van het rund en varken wat betreft de antigene eigenschappen
identiek zijn.

Voor een overzicht over de literatuur betreffende C. pyogenes van \\óór
1956 wordt verwezen naar een uitvoerige publikatie van P u r d o m,
Seaman en Woodbine (1958).

Dat C. pyogenes bij slachtvarkens in Nederland een belangrijke rol speelt,
moge blijken uit het volgende:

1. in de periode van juli t/m december 1970 werden bij de Vleeskeurings-
dienst te Oss 2837 varkens bacteriologisch onderzocht op de wijze als
voorgeschreven in het Onderzoekingsregulatief (Vleeskeuringswet). Het
aantal gevallen waarbij de resultaten van dit onderzoek positief waren —
met als interpretatie-norm artikel 25 van het Keuringsregulatief — be-
droeg 361. In 117 gevallen (32,4%) werd uit milt en/of vlees C. pyoge-
nes geïsoleerd.

2. van 94 slachtvarkens met een afgebeten en ontstoken staart, gepaard
gaande met abcesvormingen elders in het lichaam, werden de staart en
het abces (de abcessen) elders bacteriologisch onderzocht. De resultaten
van dit onderzoek waren de volgende: in 40 gevallen werden uit de
ontstoken staart én het abces, in 29 gevallen werd of uit de staart óf uit
het abces C. pyogenes gecultiveerd. In 25 gevallen werden andere bac-
teriën gevonden.

Dat niet alleen in de vleeskeuring van varkens C. pyogenes belangrijk is,
maar ook in die van runderen, is beschreven door ForrayenSzazados
(1969). Zij onderzochten bacteriologisch 125 runderen met een reticulope-
ritonitis perforativa en konden in 49,6% van de gevallen C. pyogenes aan-
tonen. Een C. pyogenes-se.\'psis vonden zij in 27 gevallen.
Gezien bovenstaande punten leek het ons gewenst na te gaan welke de bio-
chemische eigenschappen van C. pyogenes zijn en op welke wijze een een-
voudige identificatie in de praktijk mogelijk is.

In de literatuur zijn ook C. pyogenes-miec\\.\\e% bij de mens beschreven
(Forgeotc.s. (1940), Laufe (1954), Gärtneren Knothe (1960)
e.a.). Het kwam ons dan ook zinvol voor om na te gaan of er morfologisch,
cultureel en/of biochemisch een verschil bestaat tussen C. pyogenes var.
hominis en C. pyogenes var. animalis.

Voor onze morfologische, culturele en biochemische onderzoekingen werden
de volgende 19 stammen gebruikt:

met een afgebeten en ontstoken staart.
Stam 8: C. pyogenes uit een necrotische staartstomp van een

Stam 10 t/m 16: C. pyogenes uit de milt van varkens met een afgebeten en
ontstoken staart, met daarnaast pyemische haardjes in de
longen.

Stam 17 t/m 19: C. pyogenes uit de milt van varkens met een pneumonie.
Behalve deze stammen van dierlijke oorsprong werden tevens de volgende
5 stammen van menselijke origine onderzxicht:
Stam 20: C. pyogenes no. IV 3157 uit keeluitstrijkje¹)

C. pyogenes no. IV 4269 uit keeluitstrijkje**)
C. pyogenes no. IV 16674 uit wonduitstrijkje**)
C. pyogenes catalogusno. 10513²)
C. pyogenes catalogusno. 10514***)
Bij alle proeven werd min of meer ter controle een C. renale-stam ge-
bruikt³) (stam 25).

Alle 25 stammen werden geënt op 10% runderbloedagarplaten of 5%
schapebloedagarplaten voor controle op het al of niet aanwezig zijn van
hemolyse en bebroed onder aerobe (48 uur) en anaerobe (24 uur) omstan-
digheden.

Om de proteolytische activiteit van de betrokken stammen te beoordelen
werd gebruik gemaakt van de Löfflerbodem, gelatine waaraan 5% runder-
serum was toegevoegd en lakmoesmelk. De eerste twee voedingsbodems
werden gedurende 48 uur bebroed bij 37°C, de laatste eveneens bij 37°C
maar gedurende 2 weken.

.\\ls basismedium voor koolhydraten werd gebruikt Difco BTB Broth Base
no. 0719-01, waaraan toegevoegd werd 0,5% runderserum. De voor het
vergistingsonderzoek gebruikte koolhydraten zijn vermeld in tabel I. Al deze
bodems werden gedurende een maand bebroed bij 37°C.
Verder werden de volgende biochemische onderzoekingen verricht:

Oxoid Urea Agar Base Code no. CM 53 -F 40%
Urea Solution; bebroeding: 2 dagen bij 37°C;
Difco Motility Test Medium no. 0105-02; bebroe-
ding: 1 week bij 37°C;

reactie van Voges-Proskauer ^ bebroeding 7 dagen bij 37° C;
katalase-reactie — 2 dagen oude cultuur onderzoeken met

Tenslotte werd het door Zaharova en Kubelka (1960) beschreven
y8-hemolyseremmingsfenomeen van Staphylococcus aureus door C. pyogenes
en C. renale onderzocht. Voor deze methode werd gebruik gemaakt van
10% runderbloedagarplaten. Op elke plaat werden op enige afstand van
elkaar 2 horizontale entstrepen met Staph, aureus aangebracht. Loodrecht
hierop werden eveneens op enige afstand van elkaar 3 entstrepen met
C. pyogenes var. hominis, op een tweede plaat met C. pyogenes var. animalis
en op de derde plaat met C. renale aangebracht. De platen, geënt met C.
pyogenes var. hominis en C. renale, werden na 24 uur beoordeeld; de platen
met C. pyogenes var. animalis na 3 dagen. Remming of bevordering van de
hemolyse van Staph, aureus kon worden beoordeeld op de punten waar de
entstrepen van Staph, aureus en de betrokken bacterie elkaar kruisen.

De morfologie van de bij het varken geïsoleerde C. pyogenes is sterk af-
hankelijk van de gebruikte voedingsbodem. Hoe rijker de bodem, hoe duide-
lijker de knotsvormigheid van de bacterie aan de dag treedt. Er is een
duidelijke polymorfie, in een volgens Gram gekleurd preparaat zijn de
bacteriën Gram of Gram-labiel.

De bij de mens geïsoleerde C. pyogenes is minder polymorf, de knotsvormig-
heid is veel minder evident dan bij het varken. In het algemeen kan men
zeggen dat ze zich morfologisch iets robuuster voordoen dan de C. pyogenes
var. animalis. Volgens Gram gekleurd zijn ook zij Gram-|- of Gram-labiel.

De C. pyogenes van het varken groeit slecht op eenvoudige media. De groei
is aanzienlijk beter, indien aan de media serum of bloed is toegevoegd. De
groei is aëroob en anaëroob. Na 24 uur bebroeding onder anaerobe omstan-
digheden is reeds een duidelijke groei met hemolyse waarneembaar. Bij
aerobe bebroeding is pas na 48 uur een duidelijke groei aanwezig, meestal
met hemolyse, soms echter zonder hemolyse. Deze ontstaat eerst dan, wan-
neer de bodems enige dagen bij kamertemperatuur bewaard blijven. Op
schaj^ebloedagarplaten is de groei beter en de hemolyse sterker dan bij ge-
bruik van runderbloedagarplaten. Op de schuin gestolde Löfflerbodem
treedt na 18 tot 24 uur op de plaatsen van enting een duidelijke vervloeiing
op.

De C. pyogenes var. hominis groeit veel beter op eenvoudige media dan de
C. pyogenes var. animalis, maar ook bij deze kiem is toevoeging van serum
of bloed zeer bevorderlijk voor de groei. De koloniën C. pyogenes var.
hominis zijn na 24 uur bebroeding onder aerobe of anaerobe omstandig-
heden veel groter dan die van het varken, met een duidelijke hemolyse.
Op de Löfflerbodem groeien de bacteriën wel, ze geven echter niet, zoals
bij het varken, een ver\\\'loeiing van het medium.

a, ß-hemolyseremmings-fenomeen van
Staph, aureus door C. pyogenes var. ho-
minis.

a, ß-haemolysis prevention phenomenon
of Staph, aureus by C. pyogenes var.
hominis.

Op de plaatsen waar de entstrepen van
Staph, aureus en C. pyogenes elkaar
kruisen is een geringe versterking van de
hemolyse waarneembaar.

Where Staph, aureus and C. pyogenes
var. animalis cross there is some increase
in haemolysis.

Op de kruisingen van Staph, aureus en
C. renale is een zeer duidelijke verster-
king van de hemolyse te zien.

Where Staph, aureus and C. renale cross
a considerable increase in haemolysis can
he seen.

Stammen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Strains

raffinose — — — — — — — — —- — — — — — — — — — — — raffinose (acid)

salicine — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — -!- — salicin (acid)

trehalose — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — trehalose (acid)

mannitol — — — — — — — ±± — ±± — — — — — — — -l- ± — mannitol (acid)

saccharose — — — — — — — ±± — — — — — — — ±± -1- — saccharose (acid)

arabinose — — — — — — 4 — — 4- — — — — — — — — arabinose (acid)

bevi\'eeglijkheid — — — — — — — — — — — — — — — — —■ — — — — — — — — motility

gelatine -I-4- -I--I-4--I-4-4-4-4-4- 4-4-4- •— — — — — — gelatin liquefaction

nitraat — — — — — — — — — — — — — — — — —• — — — — — — — — nitrate reduction

indol — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — indole

katalase — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — catalase

Deze zijn voor alle 25 stammen weergegeven in tabel I. Wat de reactie
ten aanzien van gelatine betreft valt op, dat de stammen 1 t/m 19 (C.
pyogenes var. animalis) alle gelatine doen vervloeien, de stammen 20 t/m 25
(C. pyogenes var. hominis en C. renale) daarentegen niet.
Ten aanzien van de reacties in lakmoesmelk wordt verwezen naar tabel II.
Bij vrijwel alle dierlijke stammen (1 t/m 19) trad zuurvorming (= rode
kleur) op na 24 uur. Alleen stam 9 vertoonde dit effect eerst na 48 uur.
Bij al deze 19 stammen trad na 3 dagen stolling op en was de peptonisatie
reeds begonnen. Bij de C. pyogenes-st&mm&Ti, afkomstig van de mens, waren
de reacties in lakmoesmelk veel geringer en varieerden zeer sterk (zie tabel).
Het door ZaharovaenKubelka (1960) beschreven a, yS-hemolyse-
remmingsfenomeen van Staph, aureus was bij alle C. pyogenes-stammen,
bij de mens geïsoleerd, aanwezig (zie afbeelding I). Bij alle stammen, ge-
ïsoleerd bij rund en varken daarentegen, was op de plaatsen, waar de ent-
strepen van Staph, aureus en C. pyogenes elkaar kruisten, een geringe ver-
sterking van de hemolyse zichtbaar, terwijl deze versterking bij C. renale
aanzienlijk sterker was dan bij C. pyogenes var. animalis (zie afbeelding
II en III).

Uit de resultaten van het bacteriologisch onderzoek van slachtvarkens is ons
gebleken, dat C. pyogenes bij deze dieren zeer vaak kan worden aangetoond.
Van 2837 bacteriologisch onderzochte varkens bedroeg het aantal gevallen,
waarin dit onderzoek volgens artikel 25 van het Keuringsregulatief positief
was, 361 (d.i. 12,7%).

In de 117 gevallen, waarbij C. pyogenes uit het spierweefsel en/of uit de
milt werd gekweekt, werden patholoog-anatomisch de volgende afwijkingen
gevonden: pneumonie 23; pyemie 85; sepsis 4; endocarditis 5.
De 85 gevallen met pyemie betroffen varkens met een meer of minder dui-
delijk afgebeten en ontstoken staart met abcesvorming elders in het lichaam.
Deze abcessen kwamen vaak voor in de wervelkolom, zelden in myocard en
nieren, zelden of nooit in de lever, maar altijd in de longen. Genoemde
bevindingen zijn in tegenspraak met die van d e B r u i n en J a a r t s v e 1 d
(1962), die bij varkens met een afgebeten en ontstoken staart met abces-
sen elders in het lichaam uit vlees, milt, lever en nier nooit bacteriën konden
kweken. Van Rees (1964) daarentegen onderzocht 207 gevallen van
osteomyelitiden bij varkens met een necrotiserende ontsteking van de staart
en vond 33 maal het bacteriologisch onderzoek in de zin van artikel 25 van
het Keuringsregulatief positief, d.i. 15,8%.

Onze bevindingen omtrent het voorkomen van C. pyogenes in abcessen bij
varkens komen wel overeen met die van de Br uin en Jaartsveld
(1962). Ook van Rees (1964) vond in praktisch 100% van de gevallen
een reincultuur van C. pyogenes in abcessen bij varkens.

Kreuzer en Gedek (1970) isoleerden uit 74% van alle enkelvoudige
abcessen in de wervelkolom bij slachtvarkens en uit 82% van alle multiple
wervelabcessen een reincultuur van C. pyogenes.

Uiteraard werd in eerste instantie voor het normale bacteriologisch onder-
zoek gebruik gemaakt van de in artikel 31 van het Onderzoekingsregulatief
voorgeschreven voedingsbodems d.w.z. 1% druivensuikerbouillon, maar in
plaats van 2% bouillonagar gebruikten wij dextroseagar. Na 48 uur be-
broeding onder aerobe omstandigheden werden preparaten gemaakt en ge-
kleurd volgens Gram. Dit laatste is zeer belangrijk aangezien C. pyogenes
op eenvoudige media slecht groeit, zodat de groei op of in de voedings-
bodems met het blote oog niet of nauwelijks te zien is. Door de duidelijke
knotsvormigheid van de bacterie is het met enige ervaring morfologisch
reeds mogelijk C. pyogenes van andere bacteriën te onderscheiden.
Voor een verdere identificatie ligt het voor de hand gebruik te maken van
het hemolyserend vermogen en de proteolytische activiteit van C. pyogenes.
Ten aanzien van het eerste punt kan men 5—10% runder- of schapebloed-
agarplaten gebruiken.

Wat het tweede punt betreft heeft men de keuze uit: le. de Löfflerbodem;
2e. gelatine; 3e. lakmoesmelk.

Indien op de entplaats van de betrokken bacterie in de Löfflerbodem een
uitholling ontstaat, gelatine vervloeid ivordt en in lakmoesmelk binnen 3
dagen zuurvorming, coagulatie en peptonisatie optreden, staat de aan-
wezigheid van C. pyogenes ondubbelzinnig vast.

In de praktijk gebruiken wij voor het routine-onderzoek runderbloedagar-
platen, de Löfflerbodem en gelatine. Tot op heden werden door ons 173
C. pyogenes-stammen bij het varken en 8 bij het rund geïsoleerd en steeds
trad de proteolytische activiteit zeer duidelijk op.

Hartwigk en Grund (1960), Hartwigk (1961) en Har twig k
en Marcus (1962) isoleerden uit tonsillen, uterus en vagina van klinisch
gezonde runderen zogenaamde atypische C. pyogenes-%t2Lm.men. Deze gaven
geen vervloeiing van de Löfflerbodem, gelatine werd ook niet vervloeid en
de veranderingen in lakmoesmelk traden later of/en maar gedeeltelijk op.
Tot op heden hebben wij dergelijke atypische stammen niet gevonden.
In overeenstemming met de literatuur werd geconstateerd, dat alle stammen
C. pyogenes var. animalis zich als volgt gedragen bij de biochemische
proeven:

in dextrose, galactose, rhamnose, maltose, lactose en xylose zuurvorming;
onbeweeglijk.

In ons onderzoek en dat van Kielstein en Kötsche (1963) was de
reactie ten aanzien van raffinose en salicine steeds negatief. Dit is ook de
mening van Hagan en Bruner (1961) en wat salicine betreft van
Gobb (1963) en Merchant en Packer (1967). Tauchnitz
(1964) daarentegen vond ook stammen die raffinose en salicine omzetten.
Een wisselend gedrag van C. pyogenes in saccharose vonden vwj in over-

eenstemming met Kielstein en Kötsche (1963) en Wilson en
Miles (1964). Bij Tauchnitz (1964) echter werd saccharose door
alle stammen omgezet.

In overeenstemming met Tauchnit z (1964) werd in ons onderwek
marmitol soms omgezet; Wilson en Miles (1964), Hagan en
Bruner (1961) en Merchant en Packer (1967) geven een nega-
tieve reactie op.

Over de reactie t.a.v. arabinose vonden wij in overeenstemming met de
gegevens uit de literatuur zeer wisselende uitkomsten.

In de literatuur zijn gevallen van C. pyogenes-miecxies bij de mens be-
schreven. Forgeot, Halbron en Lev y-B r u h 1 (1940) publiceerden
een geval met dodelijke afloop bij een schaapherder. Bij sectie werden
multiple abcessen gevonden, waaruit C. pyogenes geïsoleerd werd. Deze
vervloeide gelatine wel, de Löfflerbodem echter niet. De auteurs vroegen
zich af: „Peut-être s\'agit-il d\'un germe qui, par son passage dans l\'organisme
humain, a perdu sa proprieté de liquéfier Ie serum?"

Laufe (1954) beschreef een uitbraak van een acute ulceratieve vulvova-
ginitis bij 32 vrouwen in Yokohama met C. pyogenes als oorzakelijk agens
in 11 onderzochte gevallen.

Gärtner en Knothe (1960) isoleerden C. pyogenes uit keeluitstrijkjes
van patiënten met een op roodvonk gelijkend exantheem. Zij kweekten
dezelfde bacterie echter ook uit keeluitstrijkjes van gezonde familieleden van
een van genoemde patiënten. Alle betrokkenen kwamen van het platteland.
De auteurs menen uit de biochemische eigenschappen van de gevonden
bacteriën te mogen concluderen, dat het hier humane varianten van C.
pyogenes betreffen en dat de bij de mens opgetreden infectie mogelijk als
een zoönose te beschouwen is.

Hartwigk (1961) vergeleek typische en atypische C. pyogenes-stammen,
afkomstig van runderen en C. pyogenes-itaimmen van de mens. Hij zag
cultureel en biochemisch geen duidelijk verschil tussen atypische stammen
van het rund en de stammen, geïsoleerd bij mensen. Een epidemiologisch
verband tussen infecties bij mens en dier leek hem niet uitgesloten.
Hartwigk en Marcus (1962) onderzochten de gelatinase-activiteit en
proteolytische eigenschappen van C. pyogenes. Zij vonden bij C. pyogenes-
stammen, afkomstig van de mens, een veel geringere activiteit dan bij de
dierlijke stammen. Zij concludeerden hieruit dat de humane stammen niet
met de dierlijke vereenzelvigd kunnen worden.

Tauchnitz (1964) onderzocht 10 C. pyogenes-stammcn, afkomstig van
de mens en 4 bovine stammen. Hoewel deze stammen biochemisch niet dui-
delijk van elkaar te onderscheiden waren, vertoonden alle humane stammen
het fenomeen van de a, /?-hemolyseremming van Staph, aureus, terwijl bij
geen van de bovine stammen dit fenomeen aantoonbaar was.
Ook Kielstein en Kötsche (1966) onderzochten cultureel, bio-
chemisch en serologisch vele C. pyogenes-stammen van menselijke en dier-
lijke oorsprong en kwamen tot de volgende eindconclusie: „Zwischen C.
pyogenes animalis (typisch und atypisch) und C. pyogenes hominis bestehen
trotz zum Teil ähnlichen biochemischen Verhaltens keine Veiwandtschaft-
beziehungen, so dasz beide als selbständige Arten anzusehen sind."
Indien men C. pyogenes geïsoleerd bij dieren, morfologisch en cultureel ver-
gelijkt met C. pyogenes, geïsoleerd bij de mens, is er een duidelijk verschü.

Bij vergelijking tussen de bicx;hemische eigenschappen van de typische C.
pyogenes-stammen uit ons onderzoek (atypische stammen werden tot op
heden door ons niet gevonden) en de uit Leipzig en Londen verkregen
C. pyogenes-sta.mmen van de mens komt duidelijk naar voren, dat deze
laatste een veel geringere proteolytische activiteit hebben; de Löfflerbodem
en gelatine worden niet vervloeid, de reacties in lakmoesmelk geschieden
veel trager, stolling en peptonisatie treden soms in het geheel niet op.
De gedragingen van onze menselijke stammen in verschillende suikers komen
nagenoeg overeen met die van Tauchnitz (1964). Uit tabel I blijkt,
dat deze reacties bij de verschillende stammen onderling nogal variëren. Dit
maakt het dan ook vrijwel onmogelijk ze te vergelijken met overeenkomstige
reacties bij dierlijke stammen.

Met behulp van het door Zaharova en Kubelka (1960) beschreven
a, /?-hemolyseremmingsfenomeen van Staph, aureus is het echter mogelijk
C. pyogenes var. hominis en C. pyogenes var. animalis van elkaar te onder-
scheiden.

Onze eindconclusie is dan ook, dat de verschillen tussen C. pyogenes bij
dieren en bij de mens zo groot zijn, dat het twijfelachtig is dat er tussen
beide een verwantschap bestaat.

During the period July to December 1970 inclusive, 2837 slaughter pigs were investi-
gated bacteriologically. Of the total of 361 positive results obtained, Corynebacterium
pyogenes was isolated from spleen and/or meat in 117 cases. The related morbid-
anatomical abnormalities found were pneumonia 23 cases, pyaemia 85 cases, sepsis
4 cases and endocarditis 5 cases. The high incidence of C. pyogenes (32,4%) led to
a morphological, cultural and biochemical investigation of 24 C. pyogenes strains, 19
from animals and 5 from man.

The morphology of C. pyogenes var. animalis is dependent on the culture medium,
the richer the medium the more pronounced the club form. Growth on simple media
is poor, addition of serum or blood produces a marked improvement. C. pyogenes
var. hominis is less polymorph and club-shaped, is somewhat robuster than the var.
animalis and can be more readily cultured on simple media.

Identification of C. pyogenes var. animalis was performed using 5-10% bovine- or
sheepsblood agar plates (marked haemolysis), Löffler medium and gelatin (liquefac-
tion) and litmus milk (formation of acid - clotting - peptonization).
The C. pyogenes var. hominis produced no liquefaction of gelatin and Löfflermedium,
the reactions in litmus milk were much slower while clotting and peptonization in
some instances were completely absent. All strains of human origin exhibited the a,
/3-haemolysis prevention phenomenon of Staph, aureus described by Z4harovd
and Kubelka (1960), in contrast to the animal strains which clearly increased
haemolysis.

The conclusion is drawn that probably no relationship exists between C. pyogenes
var. hominis and C. pyogenes var. animalis.

den Bacillus pyogenes suis. Zschr. Infekt. Krankh. Haust., 3, 101, (1908).
Bruin, J. J. M. d e en J a a r t s v e 1 d, F. H. J. van: Staartafwijkingen bij var-
kens als oorzaak voor het ontstaan van abcessen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 847,
(1962).

G O b b, R. W.: Gultural characteristics of some Gorynebacteria of animal origin,
with special reference to C. bovis and G. pyogenes. J. Med. Lab. Techn., 20,
199, (1963).

Forgeot, P., Halbron, P et Lev y-B r u h 1, M.: Pyobacillose généralisée mor-
telle chez un berger. Ann. Inst. Pasteur, 65, 326, (1940).

F o r r a y, A. und Szäzados, L: Erfahrungen bei der Fleischbeschau von Rindern,
die an Reticuloperitonitis perforativa litten, mit besonderer Berücksichtigung auf
das Vorkommen des Corynebakterium pyogenes typ. animalis. Acta vet. Acad. Sci.
hung., 19, 397, (1969).

Gärtner, H. und Knot he, H.: Über das Auftreten von G. pyogenes bei schar-
lachähnlichen Erkrankungen und Eiterungen beim Menschen. Arch. Hyg., 144,
308, (1960).

H a g a n, W. A. and B r u n e r, D. W.: The infectious diseases of domestic animals.
Fourth edition, Ithaca, New York, (1961).

Hartwig k, H.: Atypische Merkmale von Corynebakterium (C.) pyogenes beim
Rind. Dtsch. tierärztl. Wschr., 68, 38, (1961).

H a r t w i g k, H. und Grund, S.: Atypische Corynebakteriën beim Rind. Zbl.
Bakt. I. Orig., 179, 499, (I960).

Hartwigk, H. und Marcus, I.: Gelatinaseaktivität und proteolytische Eigen-
schaft der typischen und atypischen Corynebakterien des Corynebakterium (C.)
pyogenes. Zbl. Bakt. I. Orig., 186, 544, (1962).

K i e 1 s t e i n, P. und Kötsche, W.: Zur Differenzierung der aus tierischem Un-
tersuchungsmaterial stammenden Corynebakterien. Arch. exp. Vet.-med., 17, 449,
(1963.).

Kielstein, P. und Kötsche, W.: Untersuchungen zur biochemischen und
serologischen Abgrenzung von Corynebakterien tierischer und menschlicher Her-
kunft. Mh. Vet. Med., 21, 20, (1966).

Kreuzer und Gedek: 13. Arbeitstagung des Arbeitsgebietes Lebensmittelhy-
giene. Fleischwirtschaft, 50, 1470, (1970).

1. a u f e, L. E.: Acute ulcerative vulvovaginitis due to Corynebacterium pyogenes.
Obstet, and Gynecol., 3, 46, (1954).

L o V e 11, R.: The source o\' Corynebacterium pyogenes infections. Vet. Rec., 55,
99, (1943).

Merchant, I. A. and Packer, R. A.: Veterinary Bacteriology and Virology,
seventh ed. The Iowa State University Press, Ames, Iowa, U.S.A. (1967).

P u r d o m, M. R., Seaman, A. and Woodbine, M.: The bacteriology and
antibiotic sensitivity of Corynebacterium pyogenes. Vet. Rev. Annot., 4, 55, (1958).

Rees, A. L. A. van: Osteomyelitiden bij jonge en oude varkens. Tijdschr. Dier-
geneesk., 89, 136, (1964).

Soltys, M. A.: Bacteria and fungi pathogenic to man and animals. London, (1963).

Tauchnitz, Chr.: Zur Differenzierung humaner und boviner Stämme des C.
pyogenes. Z. ges. Hyg., 10, 536, (1964).

Wilson, G. S. and Miles, A. A.: Topley and Wilson\'s Principles of Bacteriology
and Immunity, fifth ed., vol. I, (1964).

Er wordt een korte beschrijving gegeven van gaschromatografie, mede aan de
hand van eigen ervaring in het laboratorium „Biochemie van de voortplanting".

Er komen verschillende soorten chromatografie voor, o.a. kolomchromato-
grafie, papierchromatografie, dunnelaag chromatografie en gaschromato-
grafie.

Bij al deze processen vindt er een scheiding van een mengsel plaats door
\\ erschil in absorptie of in oplosbaarheid van de individuele componenten
\\an het mengsel in 2 niet mengbare fasen. Van deze twee fasen is er altijd
een stationair en één mobiel. Deze laatste passeert de stationaire fase, waar-
bij hij de individuele componenten meeneemt, maar met verschillende snel-
heden, afhankelijk van hun eigenschappen ten opzichte van de beide fasen.
Bij kolomchromatografie is de kolom de stationaire fase, bij papierchromato-
grafie het papier, bij dunnelaag chromatografie een dunne laag, b.v. van
silicagel op een glazen plaat en bij gaschromatografie is het weer een kolom.
Bij de drie eerstgenoemde is de mobiele fase een vloeistof en bij gaschroma-
tografie een gas.

In fig. 1 is van de drie eerstgenoemde een voorbeeld weergegeven. Kolom-
chromatografie (fig. la) hebben wij o.a. toegepast bij het onderzoek van
Stam (1965) en van K o u w e n h o v e n (1970) voor het scheiden van
vitamine A ester van vitamine A alkohol. Als stationaire fase diende een
laag AI2O3 en als mobiele fase een 2% acetonoplossing in petroleumether.
Aangezien de vitamine A ester geen vrije OH-groep heeft en daardoor min-
der sterk geabsorbeerd wordt aan de AI2O3 kolom dan vitamine A alkohol,
werd de ester wel geëlueerd, maar bleef de vitamine A alkohol achter (fig.
la). De alkohol kan daarna geëlueerd worden met een 20% acetonoplos-
sing in petroleumether.

Als voorbeeld van papierchromatografie is in fig. Ib schematisch een chro-
matogram weergegeven van een mengsel van homologe aminozuren. Bij
toenemend aantal C-atomen is de stijghoogte groter.

In fig. Ic tenslotte is een dunnelaag chromatogram gegeven van een meng-
sel van pregnenolon, jjrogesteron en cholesterol. Als loopvloeistof werd ge-
bruikt ethylacetaat-cyclohexaan (3 : 7).

Gasvloeistofchromatografie, in de literatuur aangeduid met GLC, wordt
de laatste jaren steeds meer toegepast. Een voordeel van deze methode is
dat men er ook kwantitatieve bepalingen mee kan verrichten. De stationaire
fase is in dit geval een vloeistof met lage dampspanning, die geabsorbeerd
is aan poreus, inert materiaal, dat zich in een dunne buis bevindt. Tesamen
vormt dit de kolom.

1 Dr. C. J. G. van der Horst; Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecolo-
gie, Laboratorium Biochemie van de Voortplanting; Yalelaan 7, Utrecht.
Voor plaatsing geaccepteerd op 19 oktober 1971.

a. Kolomchromatografische scheiding van een mengsel van vitamine A alkohol en
vitamine A ester met behulp van een Al-zOs kolom en een 2% acetonoplossing in
petroleumether als elutiemiddel.

b. Opstijgende papierchromatografische sc.keiding van enkele aminozuren. Loop-
vloeistof, butanol-azijnzuur-water (4:1:5). Gly, 2C-atomen; ala, 3C-at.;
a-aminoboterzuur, 4C-at.; val, 5C-at.; en leu, 6C-at.

c. Dunnelaag chromatografie van een mengsel van pregnenolon, progesteron en
cholesterol. Loopvloeistof ethylacetaat-cyclohexaan (3:7).

De mobiele fase is het zg. dragergas, in vele gevallen stikstof.
In 1952 werden de eerste bruikbare resultaten verkregen dank zij het werk
van Martin en James. Zij konden op deze wijze een scheiding ver-
krijgen van de lagere vetzuren; de componenten werden na uittreden uit de
kolom door titratie bepaald.

Deze methode is o.a. toegepast door Baay (1959). In 1955 verscheen het
eerste commerciële instrument. In 1957 werd dit voorzien van ionisatie-
detectie, zoals ook bij ons op het laboratorium wordt toegepast bij het
bepalen van hormonen.

Korte theoretische beschouwing over het mechanisme van een
gaschromatografische scheiding

In fig. 2 is schematisch een kolom weergegeven, waarbij de gasfase onder
de vloeibare fase is getekend. In de werkelijkheid is dus de vloeistof ge-
absorbeerd in een vaste stof, b.v. kieselgur, en stroomt het gas er door heen.
Wanneer er nu een monster in de gaschromatograaf wordt ingespoten, dan
gaat dit direct in damp over, die door een konstante stikstofstroom de
kolom wordt ingestuwd.

Stel, dat we een enkelvoudige stof hebben. Zodra de damp in aanraking
komt met de vloeibare fase, wordt een deel van de damp geabsorbeerd tot-
dat er een evenwichtstoestand wordt bereikt tussen de damp in de vloeibare
fase en die in de gasfase. Wat in de gasfase achterblijft, wordt echter direct
verder verplaatst door de stikstofstroom en zodoende wordt het evenwicht
tussen de damp in de gasfase en in de vloeibare fase verbroken. Om dit te
herstellen gaat er een gedeelte van de component uit de vloeibare fase
weer terug naar de gasfase, maar deze wordt direct weer verplaatst door de
stikstof. Er is dus een voortdurende beweging van de component uit de
stikstof naar de stationaire fase en weer terug. Als gevolg hiervan wordt de
component door de kolom verplaatst.

Schematische voorstelling
van het scheidingsproces in
de kolom bij gaschromato-
grafie.

De verdeling van de damp over de vloeibare fase en de gasfase wordt be-
paald door de wet van Henry:q = /?c. q stelt voor de concentratie van
de damp in de vloeibare fase en c de concentratie van de damp in de gas-
fase. De constante ^ is een maatstaf voor de verdeling van de damp over
de beide fasen en wordt partitiecoëfficiënt genoemd. In de praktijk werkt
men niet met concentraties en de wet van Henry geldt ook niet in alle
gevallen voor 100%, maar het bovenstaande is wel het fundament waarop
de gaschromatografie berust. De grootte van de partitiecoëfficiënt bepaalt
de snelheid waarmee de gasvormige component verplaatst wordt door de
kolom. Componenten met een hoge waarde voor /8 worden sterker ge-
absorbeerd door de stationaire fase en verplaatsen zich dus langzamer door
de kolom dan die componenten met een lagere waarde voor de partitie-
component. Op deze wijze treden dus 2 componenten met een verschillende
waarde voor gescheiden van elkaar uit de kolom.

Het tijdsverloop tussen het inspuiten van het monster en het uittreden uit
de kolom noemt men de retentietijd. Deze wordt natuurlijk direct bepaald
door de partitiecoëfficiënt, maar hangt ook af van andere proefomstandig-
heden, zoals de snelheid van de stikstofstroom. Wil men de retentietijden
van de verschillende componenten met elkaar vergelijken, dan moet men
dus zorgen voor zeer constante omstandigheden: de druk van de stikstof
b.v. moet zeer constant blijven, evenals de temperatuur van de kolom.

In fig. 3 is een schematische tekening van een gaschromatograaf gegeven en
in fig. 4 een foto van een door ons gebruikt toestel.

Het injectieblok (1) moet altijd verwannd worden tot een temperatuur, die
altijd hoger moet zijn dan die van het kookpunt van de minst vluchtige
stof uit het te onderzoeken mengsel. Het injectieblok is afgesloten door een
septum van rubber, waardoor heen met een precisie injectiespuitje nauw-
keurig zeer kleine hoeveelheden van de te onderzoeken oplossing wordt in-
gespoten. (Wij nemen altijd 2 microliter, 0.002 ml). De hoeveelheid inge-
spoten monster moet zó klein zijn en de temperatuur zodanig, dat het
gehele monster in zeer korte tijd verdampt en dat alle samenstellende
componenten dus tegelijkertijd de kolom binnendringen.
Zoals reeds bij de theoretische beschouwing is medegedeeld, moet de tem-
peratuur van de kolom zeer constant gehouden worden, wil men de retentie-
tijden van de verschillenda componenten nauwkeurig kunnen vergelijken.
Daarom zijn de kolommen ondergebracht in een thermostatisch gecontro-
leerde oven (3), waar de lucht door middel van ventilatoren (7) circuleert.
De kolommen zijn gemaakt van glas, koper, roestvrij staal of aluminium.
Voor het hormonenonderzoek gebruiken wij altijd glazen kolommen.
Het materiaal waaraan de vloeibare fase moet worden geabsorbeerd, moet
zijn opgebouwd uit inerte, even grote deeltjes met een groot oppervlak per

Schematische tekening van een gaschromatograaf. 1. injectieblok; 2. kolom; 3. oven;
detector; 5. versterker; 6. recorder; 7. ventilator.

Foto van een op het laboratorium gebruikte gaschromatograaf met vlamionisatie-
detectie. 1. injectieblok; 2. kolom; 3. oven; 4. detector; 5. versterker; 6. recorder; en

volume-eenheid teneinde een groot absorptievermogen te verkrijgen en
tevens moet het zonder ontleding de voor de scheiding benodigde hoge
temperatuur kunnen verdragen. Het meest wordt hiervoor gebruikt dia-

tomeënaarde of kieselgur, dat verkocht wordt onder de handelsnamen
Celite en Chromosorb W. De keuze van de vloeibare fase, waaraan de
componenten uiteindelijk geabsorbeerd worden, wordt natuurlijk bepaald
door de aard van de te scheiden stoffen.

Tenslotte moet een detector (4) het uittreden van de verschillende com-
ponenten uit de kolom aangeven. Een detector zet het scheidingsproces
van de kolom om in een electrisch signaal, dat via een versterker (5) wordt
doorgegeven aan een recorder (6). Naarmate de hoeveelheid van een com-
ponent die de detector passeert, toeneemt, wordt het signaal sterker. Twee
\\ eel gebruikte detectoren zijn de katharometer en de vlamionisatiedetector.
De werking van de eerste berust op de verandering in het warmtegeleidend
vermogen van het dragergas, wanneer het vermengd wordt met de organi-
sche stof, die uit de kolom treedt. Aangezien de meeste organische stoffen
een klein warmtegeleidingsvermogen hebben, is het het voordeligste een
carriergas te gebruiken, dat zelf een goed warmtegeleidend vermogen heeft,
zoals helium en waterstof. Wij zelf gebruiken in dit geval waterstof als
dragergas. De verandering in het warmtegeleidend vermogen in het drager-
gas wordt waargenomen door het te laten stromen langs een verhitte draad.
Deze koelt meer of minder af naar gelang het geleidingsvermogen van het
langsstromende gas groter of kleiner is. De temperatuur van de draad ver-
andert dus en daardoor ook zijn elektrische weerstand. Is deze draad aan-
gebracht als weerstand in een brug van Wheatstone, dan ontstaat er een
elektrische stroom, die versterkt wordt in de amplifier en daarna door de
recorder wordt geregistreerd.

Bij de vlamionisatiedetector gebruikt men een brandende waterstof\\lam.
Komen de organische stoffen uit de kolom en in de waterstofvlam, dan
wordt het elektrisch geleidingsvermogen sterk \\ergroot, De ontstane ionen
doen een elektrische stroom ontstaan uitgaande van de vlam, die dus als een
soort elektrode is te beschouwen, naar een tweede elektrode, die vlak boven
of rondom de vlam is aangebracht. Deze stroom wordt in de „amplifier"
versterkt en door de recorder geregistreerd. De sterkte van de stroom hangt
af van het aantal ionen dat in de waterstofvlam wordt gevormd en zodoende
is de grootte van het signaal evenredig met de hoeveelheid stof die per
tijdseenheid uit de kolom komt.

De vlamionisatiedetector is veel gevoeliger dan de katharometer. Daarom
wordt de eerste dan ook altijd gebruikt bij het bepalen \\an de kleine hoe-
\\eellieden honnonen. Het toestel voorzien van een katharometer wordt
door ons gebruikt voor het vetonderzoek.

Slechts zelden zal men een te onderzoeken monster zo direct in de gaschro-
matograaf kunnen inspuiten.

Voor onderzoek van vetten zal men deze eerst moeten hydrolyseren, waarna
de ontstane vetzuren worden uitgeschud en vervolgens veresterd met metha-
nol. Het mengsel van de methylesters, opgelost in aceton, wordt dan in de
gaschromatograaf ingespoten.

Voor hormonenonderzoek worden de monsters eerst behandeld met natrium-
sulfaat, waarbij de eiwitten gedenatureerd worden. Daarna worden de
steroiden geëxtraheerd met ether. Na zuivering o.a. voor het verwijderen
\\ an vetten, worden ze opgelost in aceton in de gaschromatograaf onderzocht.

Voor het onderzoek van koolhydraten moeten deze eerst omgezet worden
in verbindingen, die voldoende vluchtig zijn en die bij de voor de scheiding
benodigde hoge temperatuur niet ontleden. Voor de bepaling van inositol
b.v. in het infundibulum van de kalkoen (VanderHorstenLitjens)
worden de koolhydraten eerst gescheiden met behulp van electroforese en
papierchromatografie, waarna de verschillende componenten van het pa-
pier worden geëlueerd, behandeld met tri-sil en dan gaschromatografisch
bepaald.

Heeft men zo de monsters gereed voor de gaschromatograaf, dan moet
worden nagegaan welke kolom men moet gebruiken en bij welke tempera-
tuur men moet werken.

De vloeibare fase moet zo gekozen worden, dat de retentietijden van de ver-
schillende componenten geschikte waanden hebben en dat de pieken goed
gescheiden worden. In het algemeen geldt, dat bij een polaire stationaire

Het bovenste gaschromatogram met enkele ste-
roiden is verkregen van 10 mg follikelwand. 1.
dehydroepiandrosteron, 2. pregnenolon, 3. squa-

leen en 4. chloresterol.
Het chromatogram er onder geeft hetzelfde
monster weer, maar nu na behandeling met tri-
sil. De pieken 1, 2 en 4 zijn verschoven.

fase een polaire stof een grotere retentietijd heeft dan een niet polaire en
het verschil in retentietijd is des te groter, naarmate de stationaire fase meer
polair is. Is de stationaire fase niet polair, dan worden de verschillende
componenten als regel geëlueerd in volgorde van hun vluchtigheid of anders
uitgedrukt in de volgorde van hun kookpunten. Aangezien dit laatste bij
een homologe reeks bepaald wordt door het aantal C-atomen per molecuul
corresponderen de opeenvolgende pieken op een gaschromatogram met
stoffen met toenemend aantal C-atomen. Dit is duidelijk te zien op het
gaschromatogram van enkele hogere vetzuren (fig. 5). Het komt ook duide-
lijk tot uiting bij onderzoek van de lagere vetzuren in pensvloeistof, mieren-
zuur, azijnzuur, propionzuur, boterzuur enz.

De temperatuur van de kolom wordt ook bepaald door de vluchtigheid van
de stoffen. Zo gebruiken wij voor de scheiding van de lagere vetzuren een
lagere temperatuur dan voor die van de hogere vetzuren. Voor de bepaling
van glycerol gebruiken wij een temperatuur van 100°C, maar voor glucose,
fructose en inositol 180°C.

Als oplosmiddel voor de te onderzoeken componenten gebruikt men altijd
vluchtige stoffen, zoals aceton, benzeen, hexaan enz. Deze verdampen zeer
snel en zullen dus het eerst uit de kolom komen. Daarna volgen pas de
gevraagde pieken. Aangezien de oppen lakken van de pieken evenredig zijn

met de hoeveelheden geëlueerde stof, is het mogelijk met behulp daarvan
de concentraties van de componenten te berekenen.

Wanneer 2 stoffen echter ongeveer de.ïelfde partitiecoëfficiënt hebben en
dezelfde retentietijd, dan zullen de pieken van deze 2 stoffen elkaar geheel
of gedeeltelijk overlappen. Bij het bepalen van een stof moet men er zich
terdege van overtuigen, dat de piek bij de te verwachten stof behoort.
Voor het identificeren passen wij de volgende methodes toe:

1. het monster voor de tweede maal inspuiten nadat er een kleine hoeveel-
heid van de zuivere component aan is toegevoegd en nagaan of de
pieken werkelijk volkomen samenvallen;

2. het monster behandelen met tri-sil. Daarbij worden aanwezige -OH
groepen omgezet. Na de reactie wordt het monster opnieuw ingespoten.
De pieken van stoffen, die -OH groe]3en bevatten moeten dan ver-
schoven zijn. Een voorbeeld hiervan is gegeven in fig. 6. Voert men
tegelijkertijd dezelfde handeling uit met de zuivere componenten en
vindt men een gelijke verschuiving, dan is de kans natuurlijk zeer groot,
dat de piek op het gaschromatogram bij de betreffende component
behoort;

3. het monster behandelen met azijnzuuranhydride. De aanwezige -OH
groepen worden geacetyleerd en de pieken van de stoffen, die gereageerd
hebben verschuiven dus. Hiervoor geldt verder hetzelfde als voor het
onder 2 behandelde;

4. zijn de pieken vrij groot, zodat men verwachten kan dat er meer dan
2 microgram van de component aanwezig is, dan kan er een gedeelte
van het monster met dunnelaag chromatografie onderzocht worden (fig.
Ic). Met behulp van reacties en referenties kan de stof daarna ge-
ïdentificeerd worden;

5. Is het tenslotte mogelijk de stof in nog grotere hoeveelheden te ver-
krijgen, dan kan het met een infrarood- en/of ultraviolet spectrum verder
onderzocht worden of met kernspinresonantie of met de massaspecto-
graaf. Deze laatste vereist de kleinste hoeveelheid stof en kan op de
gaschromatograaf aangesloten worden.

De meeste hierbij besproken voorbeelden slaan op onderzoek, dat hier in
het laboratorium is verricht. Gaschromatografische scheiding wordt verder
gebruikt bij onderzoek van terpenen, biogene amines, alkaloïden, amino-
zuren, alkanalen, alkanonen, alkoholen, insecticiden enz.
Het is dus duidelijk, dat gaschromatografie één van de meest gebruikte
methoden is geworden voor het scheiden en bepalen van stoffen.

A short description of gas chromatography is given, mainly in view of the experiences
in the Laboratory of Biochemistry of reproduction.

acetonemie. Dissertatie, Utrecht. 1959.
H o r s t, C. J. G. V a n d e r en L i t j e n s, J. B.: Occurrence and determination of

inositol in the oviducts of turkey and hen. Nature, 221, 86, (1969).
Kouwenhoven, B.: Eimeria Acervulina infectie bij de kip, een parasitologisch

en biochemisch onderzoek. Dissertatie, Utrecht, 1970.
S t a m, J. W. E.: Een onderzoek naar de vitamine A behoefte bij de duif. Dissertatie.
Utrecht, 1965.

In deze klinische les wordt het voorkomen van Hematuria vesicalis bovis bij
enkele koeien op één bedrijf beschreven. Van dit bedrijf waren reeds enkele
koeien met de klachten rode urine en slijten opgeruimd.

Naar aanleiding van 2 patiënten van dit bedrijf, die aan de Kliniek voor Inwen-
dige Ziekten werden aangeboden, werd er een bezoek gebracht. Hierbij bleek dat
de koeien voldoende gelegenheid hadden om adelaarsvarens op te nemen.
De beide patiënten vertoonden rode urine. De rode kleur werd veroorzaakt door
de vele erytrocyten in de urine. Het Hb van de twee koeien was te laag. Bij
cystoscopie werd gezien dat het slijmvlies wat dof en te .grijs was. Ook waren
punt- en streepvormige bloedingen zichtbaar. Bij één van de koeien is het bloed-
verlies met de urine langzaam gestopt. De andere koe vertoont echter nog regel-
matig rode urine.

Zo nu en dan komt men een ziektebeeld tegen, dat men niet herkent door-
dat men het eerder gezien heeft, maar dat men herkent omdat men er van
gehoord heeft, over gelezen heeft of over gesproken heeft.
Het volgende verhaal is hiervan een illustratie.

Op 22 februari 1971 werden aan de Kliniek voor Inwendige Ziekten twee
koeien van het bedrijf van L. te Putten (Gld.) ter onderzoek aangeboden.
Bij deze dieren was een uitgebreide bedrijfsanamnese verstrekt door de
dierenarts van het bedrijf. Dit omvatte volgens de anamnese ongeveer 30
melkkoeien, waarvan er een achttal de laatste 1 Ya jaar het symptoom bloed-
urineren is gaan \\ertonen. In aansluiting aan dit bloed-urineren gingen de
dieren slijten, ten ge\\olge waarvan een aantal hunner moest worden opge-
1 uiind.

Eerste koe: Deze koe kalfde in mei 1969. Enkele weken na het kalven
kwam er bloed in de urine voor, hetgeen bij herhaling werd gezien. Aan
het eind van de zomer was het dier ma.srer en in de herfst moest het dier

1 Prof. Dr. G. Wagenaar; Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten, Yale-
laan 10, Utrecht.

2 Drs. P. G. V. d. Valk; Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten, Yalelaan
10, Utrecht.

4 Dr. J. H, P. Verwey; Gezondheidsdienst voor Dieren der provincie Gelder-
land, „Klein Rosendael" te Rozendaal (Gld.).

5 Drs. G. Holzhauer; Gezondheidsdienst voor Dieren der provincie Gelderland,
„Klein Rosendael" te Rozendaal (Gld.).
Voor plaatsing geaccepteerd op 26 oktober 1971.

worden opgeruimd. De Icoe was ongeveer 10 jaar oud. Er was voor dit dier
geen diergeneeskundige hulp ingeroepen.

Tweede koe : In de herfst van 1969 vertoonde deze 10 jaar oude koe het
verschijnsel bloedwateren. Dit dier werd aangehouden tot na het kalven in
februari 1970. Zij bracht daarbij een zeer klein kalf ter wereld, daarna werd
zij zo slecht dat ze is opgeruimd. Ook voor deze koe werd de dierenarts niet
geconsulteerd.

Derde koe: In maart 1970 heeft deze koe gekalfd, zij was ongeveer
10 jaar oud. Enkele weken na het kalven vertoonde het dier rode urine. Bij
nader onderzoek bleek er sprake te zijn van hematurie. Hoewel de ver-
schijnselen niet geheel klopten, meende de dierenarts toch te moeten denken
aan een pyelonephritis. Een behandeling met antibiotica en urotropine leek
eerst succes te hebben, later ging de koe erg in conditie achteruit en moest
ook worden opgeruimd; zij verdween via een handelaar naar een onbekend
slachthuis.

De handelaar verklaarde desgevraagd, dat de nieren bij het slachten sterk
afwijkend waren. (Hij gebruikte een sterkere term, die eveneens duidelijk
aangaf dat de nieren beslist afwijkend waren).

Vierde koe: Deze ongeveer 6 jaar oude koe had in december 1969
gekalfd. Het verloop was daarna hetzelfde als van de derde koe, inclusief
het opruimen en de sterk afwijkende nieren. Het slachten vond echter pas
plaats in oktober 1970.

Vijfde koe : Deze koe was geboren in 1962 en moest in maart 1971
kalven. In november 1970 trad voor het eerst rode urine op. Bij onderzoek
door één van de dierenartsen van de Gezondheidsdienst werd opnieuw
hematurie vastgesteld. In de urine zat ook eiwit. De rode urine trad bij
herhaling op, terwijl het dier magerder werd. Deze koe werd aan de kliniek
ter onderzoek aangeboden.

Zesde koe: Deze 6 jaar oude koe heeft ongeveer een week lang in het
begin van 1971 rode urine vertoond. Het dier lijkt op het ogenblik hersteld
en groeit weer. Wel zit er nog wat eiwit in de urine.

Zevende koe: Deze jonge koe heeft in maart 1971 gekalfd, vertoonde
in december 1970 bloed in de urine. Het dier is niet behandeld, maar lijkt
geheel hersteld en groeit goed.

Achtste koe: Een ongeveer 11 jaar oude koe, welke pas enkele dagen
rode urine vertoont en op 1 maart 1971 moest kalven. Ook deze koe is aan
de kliniek aangeboden.

Rest ons nog mede te delen, dat verschillende koeien een spoortje eiwit in de
urine vertoonden, terwijl de urine-kweek op het laboratorium van de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren steeds negatief verliep.

Ziezo, dit was dan ongetwijfeld een anamnese, die men niet elke dag tegen-
komt. Integendeel, geen van ons had er eerder een dergelijke opgenomen of
gehoord. Toch geeft de anamnese voldoende aanknopingspunten om tot
een waarschijnlijkheidsdiagnose resp. differentieeldiagnose te komen. Kunt
u het ook? Zo ja, dan behoeft u niet verder te lezen.

De anamnese leverde de volgende opmerkelijke feiten op. In de eerste plaats
was er sprake van hiematurie en niet van hemoglobinurie. Wanneer men
hierover twijfelt, dan is het centrifugeren van de urine voldoende om het
verschil uit te maken. Bij hematurie vindt men een rood centrifugaat be-
staande uit erytrocyten met daarboven heldere gele urine. Bij hemoglobi-
nurie blijft de urine rood na het centrifugeren.

In de tweede plaats valt het op, dat meer dieren op hetzelfde bedrijf ziek
werden, hetgeen wijst op een op meer dieren tegelijk werkend agens. Dit
zou infectieus of toxisch kunnen zijn.

Tenslotte valt het op, dat overwegend oude koeien ziek worden. De jonge
koïien op het bedrijf werden eigenlijk niet aangetast. Dit zou erop kunnen
wijzen dat het agens langdurig op het dier zou moeten inwerken, alvorens
er verschijnselen zouden optreden.

Nu was er ons inziens maar één mogelijkheid, een mogelijkheid die trouwens
door Dr. Kroneman bij het opnemen van de anamnese al was geopperd,
nl. een vergiftiging met adelaarsvarens. Een ieder die goed bekend is met
de literatuur, maar ook een ieder die goed bekend is met de „Rinderklinik"
in Hannover kent het probleem van de adelaarsvarens en de blaasbloedin-
gen. Jarenlang zijn er in Hannover voederproeven genomen om te bewijzen
dat Adelaarsvarens de oorzaak zijn van de hematuria vesicalis bovis.

De Adelaarsvaren behoort tot de Familie der Polypodiaceae. De voor deze
plant gebruikte synoniemen zijn: Pleridium aquilinum, Pteris aquila en
Euphteris aquila (Richter, 1963). De plant bestaat uit een wortelstok,
waaruit de bladstelen groeien. Deze hebben een doorsnede van ongeveer
1 cm en kunnen tot 2 ä 3 m lang worden. De bladvorm is uitwendig een
driehoek. Het blad is lichtgroen en 2 tot 4 maal geveerd. De bladrand
krult om. Hieronder liggen, indien aanwezig, de sporendoosjes. De plant
dankt zijn naam aan de adelaarsfiguur die zichtbaar is op de doorsnede van
de bladsteel en die gevormd wordt door donker gekleurde bastbundels.
De varen is een cosmopoliet. Ze groeit op open terrein en in lichte loof- en
dennebossen. Ze is één der meest voorkomende soorten (afb. 3 en 4).
De hematuria vesicalis bovis chronica komt in vele landen voor. Bepaalde
.Streken staan bekend als hematuriegebied. Dit is vooral zo in Oost Europa
(G e O r g i e f f, 1964; P a m u c k u, 1955). Echter ook in Duitsland, Oos-
tenrijk en Zwitserland is dit het geval (Rosenberger, 1970).
De varen is toxisch voor verschillende diersoorten.

Het ziektebeeld wordt hierbij weergegeven door de naam Bracken
Staggers. De symptomen zijn vermageren, ruig baarkleed, de temperatuur
blijft normaal. De paarden bewegen zich ongecoördineerd. Ze staan met
gespreide benen, doorgezakte rug en het hoofd omlaag. Ze krijgen spier-
tremoren. Na vallen kunnen ze niet meer overeind en vertonen dan
Opisthotonus, convulsies, spasmen. De eetlust blijft lang aanwezig. Uit-
eindelijk gaan ze aan de ziekte dood (Evans e.a., 1951; Morris
Jones, 1951). De oorzaak is een thiaminedeficiëntie t.g.v. een thia-

Deze diersoort lijkt veel minder gevoelig voor de adelaarsvaren te zijn
dan het rund. Ze gaan ook minder snel over tot het eten van de varen
(Perkins, 1950). In de literatuur worden 2 syndromen beschreven:

1. Een beeld als bij de koe (zie verder): korte tijd ziek, zwarte losse
mest, bleke slijmvliezen met bloedinkjes. Bij sectie worden gevonden:
bleke slijmvliezen, bloedinkjes in het epicard, onder de pleura, in de
longen, onder het peritoneum en in de mucosa van de lebmaag. In
de darmtractus kunnen maligne adenocarcinomen zitten. Bloed-
onderzoek leverde een te laag Hb, te weinig ei^trocyten, thrombo-
penie en leukopenic op (Parker, 1965).

2. „Bright Blindness". In 2 gebieden in Engeland wordt de laatste 20
jaar een toename van blindheid bij schapen gezien. De oorzaak is een
degeneratie van de retina. Het komt voornamelijk voor bij schapen
van 2, 3 en 4 jaar oud in kuddes die grazen op weiden met adelaars-
varen (Watson, 1965).

De ziekte begint bij het rund met algemene symptomen als verminderde
eetlust, onregelmatig herkauwen en soms een obstipatie (Rosenber-
ger, 1970). Ten gevolge van een plotseling optredende hemorragische
diathese worden de dieren anemisch en kunnen vrij snel dood gaan
(Wilson, 1961). In het bloed vinden we: te laag hemoglobine-
gehalte, te weinig erytrocyten, thrombopenie, leukopenic en een ver-
lengde bloedstollingstijd. Klinische symptomen zijn: bleke slijmvliezen
met bloedinkjes, mogelijke neusbloedingen, donkere mest en soms een
hematurie (B rough, 1963).

Naast dit zonder temperatuurverhoging verlopende syndroom kent men
2 beelden die wel met koorts gepaard gaan:

a. De enterale vorm bij oudere koeien: het dier is zwak, sloom en eet
niet meer. Er is een seromuceuze neusuitvloeiing, soms met bloed.
Bleke slijmvliezen met bloedingen. Soms is hematurie aanwezig. De
mest is echter pekachtig donker ten gevolge van de grote hoeveelheid
bloed die erin zit.

b. De laryngeale vorm bij kalveren en jongvee: de mest is meer normaal
van kleur en consistentie. Men ziet in de keelstreek oedeem ten ge-
volge waarvan de ademhaling bemoeilijkt kan zijn.

Hematuria vesicalis bovis chronica. Dit ziektebeeld vindt men bij koeien
tussen de 2 en 12 jaar (Rosenberger, 1970). Een langdurige op-
name van kleine hoeveelheden varens is nodig om de ziekte op te wekken
(Rosenberger, 1965; Stamatovic, 1965). De koeien doen
het minder goed. De urine wordt rood van kleur, ten gevolge van de

erytrocyten die er in steeds grotere hoeveelheden in zitten. In het be-
gin is dit allen maar microscopisch zichtbaar in het sediment (micro-
hematurie) na afcentrifugeren, daarna ook met het blote oog: macro-
hematurie. Bij bloedonderzoek vinden we: een te laag hemoglobinegehal-
te ; te weinig erytrocyten; een thrombopenie en een leukopenie (G e o r -

Bij cystocopie zien we een minder glanzend tot dof slijmvlies dat geel-
grijs tot grauw van kleur is. In het slijmvlies bloedinkjes. Er kunnen
bloedsporen naar ventraal lopen. Het slijmvlies kan onregelmatig van
oppervlak zijn en er kunnen woekeringen in zitten (G e o r g i e f f, 1957;
P a m u c k u, 1955, 1957; Rosenberger, 1965). Microscopisch on-
derzoek laat in de mucosa vaatverwijdingen zien en hemangiomen. Daar-
na worden verschillende soorten tumoren gezien o.a. papillomen, papil-
locarcinomen, adenomen, adenocarcinomen, fibrosarcomen, leiomyosar-
comen enz. (Pamucku, 1957). De prognose is op den duur minder
gunstig. De koeien kunnen langzaam doodbloeden. Indien ze geen varens
meer opnemen kunnen de bloedingen in de blaas stoppen. Economisch
gezien voldoet de koe echter niet meer. De produktie blijft achter bij de
verwachtingen. De antomische veranderingen in de blaas verdwijnen
niet helemaal.

Over de stof die verantwoordelijk is voor de intoxicatie bij de koe is nog
maar weinig bekend. Ze is vanwege de werking „plastische anemiefactor"
genoemd (Evans, 1964). In de literatuur wordt ze daarom ook wel de
„radiomimetische factor" genoemd (Pamucku, 1967). Beide namen ge-
ven de depressie van het beenmerg aan. De werkzame stof is in alcohol op-
losbaar en zuur van karakter. Ze is in de wortel van de varens in een 5x zo
grote concentratie aanwezig als in het bovengrondse deel (Evans, 1961).
De stof is verantwoordelijk voor de symptomen bij de acute intoxicatie.
Ook bij de chronische intoxicatie vinden we een beenmergdepressie. Of
dezelfde stof ook verantwoordelijk is voor de symptomen in de blaas is
onvoldoende bekend. Een varenextract is bij ratten in staat om zowel
beenmergdepressie als tumoren op te wekken (Schacham, 1970). Proe-
ven met urine-extracten (Georgieff, 1964) van koeien lijdende aan
hematurie toegediend aan hond en kalf wekten ook in de blaas van deze
dieren tumoren op. Er werd niet gekeken naar een mogelijke beenmerg-
depressie.
Voederproeven:

Om een chronische intoxicatie te zien optreden moeten koeien gedurende
langere tijd kleine hoeveelheden varens opnemen. In 1960 vond Rosen-
berger dat een gemiddelde van ongeveer 1,7 kg varenhooi per dag ge-
durende één jaar (dagdosering varieerde tussen 1,5 en 3 kg) voldoende was
om een microhematurie op te wekken. Deze ging na 1 a. 2 maanden over
in een macrohematurie. Er werd gebruik gemaakt van 5 koeien. In 1965
vond hij nogmaals ongeveer dezelfde waarden. Stamatovic (1965)
vond dat ook kleinere hoeveelheden gedurende langere tijd opgenomen de
symptomen konden opwekken. 750 g per dag wekte na 20 maanden een
microhematurie op en na 27 maanden een macrohematurie.
Pamucku (1967) voerde 18 koeien 300- 600 g varenhooi of 400—1000
g verse varkens per dag en wekte hieimee na 2/2 maand een intermitteren-
de hematurie op. De koeien leefden 113 tot 1192 dagen. Twaalf controle
koeien bleven gedurende deze tijd gezond.

De therapie is symptomatisch daar de juiste oorzaak nog niet bekend is.
Ze bestaat uit:

a. het wegnemen van de varens uit het voer en het ligstro voor zover dit
mogelijk is;

e. D.L. Batylalcohol. Dit is een stof die het beenmerg zou stimuleren,
hetgeen in het begin van de derdger jaren bij de mens is gevonden.
Evans (1958) probeerde het bij de koe. Hij combineerde het met
een antibioticakuur en vond dat dit een duidelijk gunstige invloed
had. Dalton (1964) vond bij uitgebreider proeven echter geen
effect.

De preventie zal dienen te bestaan uit het bestrijden van de adelaarsvarens.
Deze bestrijding kan niet wonden uitgevoerd m.et chemische middelen
(Advisory leaflet 1969; Richter, 1963). Bruikbare stoffen tegen de varens
zijn nog niet bekend.

a. het toepassen van een juiste fosforzure bemesting en goede drainage,
waardoor de grond minder geschikt voor de groei van de varens
wordt gemaakt (Pierreen Cottereau, 1966);

b. mechanische bestrijding: diep ploegen of maaien van de varens. De
jonge spruiten laten plat lopen en opeten door jongvee en varkens.
Bij voldoende bijvoedering kan dit geen kwaad.

Wat leverde het onderzoek van de twee patiënten op, welke in de kliniek
werden opgenomen?

De koe had een temperatuur variërend van normaal tot 39.9°C vlak voor
de partus op 7 maart 1971. De pols varieerde van 90 tot 110 en de adem-
halingsfrequentie bedroeg ±: 30. Het Hb-gehalte werd tussen 22-2-171 en
10-3-1971 viermaal bepaald en schommelde rond de 8 g %. Het aantal
witte bloedcellen bedroeg op 22 februari 10 500, de differentiatie gaf geen
aanleiding tot opmerkingen. De LDH aktiviteit bedroeg 1604 (iets ver-
hoogd), de SDH en de electroforese waren niet afwijkend. Het aantal
trombocyten bedroeg 473.000 per mm3, hetgeen ook normaal was.
Bij cystoscopie onder sacraalanesthesie werd gezien dat het blaasslijmvlies
wat dof was en wat te grijs; puntvormige en streepvormige bloedingen
werden gezien. Het slijmvlies was glad en er waren geen tumoren.
De koe kalfde op 7 maart 1971 normaal, at goed, kortom alles leek in orde.
Sedert 4 maart werd er geen bloed meer in de urine gezien. Deze koe is
naar huis gegaan.

Een nauwkeurige beschrijving van deze koe is niet nodig, aangezien de ver-
schijnselen bijna dezelfde waren als van koe A. Het Hb-gehalte schommelde
om de 7 g %. Ook bij de cystoscopie werden dezelfde verschijnselen ge-
vonden. De koe kalfde goed af, maar bleef bloed met de urine verliezen.

Enkele dagen na de opname van deze twee patiënten werd besloten een
bezoek te brengen aan het bedrijf van de heer L. Dit gebeurde op 1 maart
tezamen met de dierenartsen van de Gezondheidsdienst en de praktizerende
dierenarts.

Het veebeslag bleek te bestaan uit ± 30 melkkoeien en ongeveer 15 stuks
jongvee. Hiervoor stond ter plaatse 17 hectare grasland ter beschikking
(voor het jongvee was weide beschikbaar in de IJsselmeerpolders), waar-
van ongeveer de helft achter de boerderij lag, als aangegeven op de schets
(afb. 1, 2 en 3). Van dit land was 4 hectare, het achterste en hoogstgelegen
gedeelte, in 1963 ontgonnen. Het was datzelfde jaar nog ingezaaid, ge-
maaid en beweid.

De koeien stonden op stal, waar dit jaar voor het eerst gebruik werd ge-
maakt van rubbermatten met berkenzaagsel. Voordien was ahijd gebruik
gemaakt van stro, waarin volgens de boer geen adelaarsvarens hadden ge-
zeten. De dieren werden gevoerd met hooi van goede kwaliteit, dit jaar
voor het eerst kuil en koek A. In het hooi werd geen adelaarsvaren ge-
vonden. Ondanks dit rantsoen bleef de melkgift achter bij de verwachtingen.
Op stal stond één koe met de klacht „bloed in de urine". Dit was een
tweede kalfskoe, die dezelfde klacht ook vorig jaar in de herfst heeft gehad.
Ze had een tijd geen bloed meer verloren met de urine, maar was nu weer

Bronchitis is bij welke diersoort ook therapeutisch
nog altijd een groot probleem.
Bisolvon lost taai en vastzittend bronchiaal secreet
op en verruimt zo de ademhalingswegen. Daardoor
wordt de oorzaak van de hoestprikkel weggenomen.
De eigen afweerkrachten worden door de
vermeerdering van het gammaglobuline in het
sputum geactiveerd.

Bisolvon bevordert de permeabiliteit van het
bronchiale epitheel. Daardoor ontstaat een hogere
antlblotlcasplegel In het bronctilaallumen dan
zonder behandeling met Bisolvon.
Het resultaat Is: een goede expectoratle, een
betere ademhalingsfunctie en een snelle genezing.
Een chronische bronchitis wordt zo voorkomen.
Recidieven treden niet op.

Bisolvon — een betere prognose voor bronchiale infecties.
Bisolvon - lost een therapeutisch probleem op.

dat werkzaam is door directe spasmolyse (Buscopan)
en centrale analgesie met een antlflogistlsch effect
(Metamizol).

Buscopan compositum heeft de bijzonder lange
werkingsduur van ongeveer 4-6 uur, als gevolg van
de entero-hepatische kringloop.
De werking van Buscopan compositum treedt snel op,
bij intraveneuze toediening nog tijdens de injectie.

Buscopan compositum werkt specifiek,
snel en langdurig, is derhalve betrouwbaar.

Met een enkele injectie is een therapeutisch
belangrijke stijging van de bloedsuikerspiegel
gedurende 4 dagen verzekerd.
Het begin van de werking kan naar behoefte worden
geregeld omdat elke parenterale toedieningsvorm
mogelijk is. Door de lange werkingsduur, de grote
intensiteit van de werking en doordat een enkele
injectie vrijwel steeds voldoende is, is Voreen
bijzonder economisch.

Monzal vermindert de ongewenste hypertonie,
regulariseert de weeën en vergroot hun amplitudo. Het
bezit een sterke en aanhoudende werking.
Monzal bewerkt een versneld verstrijken van de
onvoldoend ontsloten cervix. Door de aanzienlijke
verkorting van de ontsluitingsfase wordt de
uitdrijving bespoedigd.

Daarom komt Monzal bij een vertraagde partus in
aanmerking doordat het geboorterisiko van
moederdier en foetus wordt verminderd en het werk
van de dierenarts wordt verlicht.

begonnen. Van deze koe en vier andere, oudere koeien werd bloed afge-
nomen voor onderzoek. Het Hb-gehalte van deze 5 koeien varieerde van
9.2 tot 11.7 g % en het aantal erytrocyten van 5.31 tot 6.95 x 106 per mm^.
Na het afnemen van het bloed werd buiten in de hooiberg gezocht naar
adelaarsvaren, echter zonder resultaat.

Vervolgens werd in het land achter de boerderij gekeken naar het voor-
komen van de varens. Zoals in de schets wordt aangegeven, bleken ze langs
een groot gedeelte van de weiden te staan. Op enkele plaatsen stonden ze
tot in de wei. Doordat ze direkt langs de rand van de weide stonden en de
afrastering slechts uit één schrikdraad bestond op ongeveer 75 a 80 cm
hoogte, was een deel van de varens voor de koeien goed bereikbaar In totaal
waren er langs ongeveer 1500 meter afrastering adelaarsvarens aanwezig!
Daar er nog geen bruikbare herbiciden bestaan tegen de adelaarsvarens, kon
er geen ander advies gegeven worden dan een regelmatig kort houden van
de varens door maaien of knippen. Verder moet er op worden toegezien dat
de bemesting vooral op het gebied van Ca en P voldoende is. Tevens moeten
de koeien, indien mogelijk verweid worden, voordat het beschikbare gras
wat krap wordt. Op deze wijze wordt voorkomen dat de koeien adelaars-
varens gaan eten om hun rantsoen aan te vullen.

Op het bedrijf zijn nu geen klachten meer over bloedverlies met de urine.
De tweede kalfskoe, die dit tijdens het bedrijfsbezoek nog vertoonde, is daar
vrij spoedig mee gestopt. Ook de naar huis gestuurde patiënt van de kliniek
heeft geen rode urine meer gehad.

De koeien worden tijdig verweid, zodat de kans dat ze adelaarsvarens op-
nemen zo klein mogelijk is. De boer tracht tevens de adelaarsvarens zo kort
mogelijk te houden door ze zo nu en dan te maaien.

De koe die als patiënt op de kliniek is gebleven heeft gedurende 2/2 maand
voortdurende rode urine gehad. Bij aankomst op de kliniek werd bij het
bloedonderzoek gevonden: Hb 6,8 g%, erytrocyten 4,56 x 106 per mm^,
leukocyten 6500/mm3 met een linksverschuiving, trombocyten 180.000 per
mm3, reticulocyten lOO/oo- Omstreeks 19 april bleek de koe er het slechtst
aan toe te zijn.

Bij bloedonderzoek werd toen gevonden: hemoglobinegehalte 4.49%, erytro-
cyten 2,2 x 106 jnni3, trombocyten 270.000 per mmS, reticulocyten 380/oo-
Het beenmerg was zeer actief wat bleek uit het hoge percentage reticulo-
cyten. De gevolgen waren 14 dagen later ook te zien. Het aantal erytrocyten
was gestegen naar 3,25 x 106 per mni\'"\', trombocyten naar 715.000 per mm^.
Het aantal reticulocyten daalde naar 60/,„). Eind mei verloor de koe geen
bloed meer met de urine. Het bloedbeeld was nu Hb 6,1 g %, erytrocyten
4,10 X 106 per nimS^ trombocyten 606.400 per mm3, reticulocyten OO/qq-
Sinds eind juni heeft de koe weer rode urine. Bij cystoscopie bleek dat de
processen die bij het vorige onderzoek waren gezien, zich hadden uitgebreid.
Het aantal bloedinkjes was toegenomen. Het slijmvlies leek niet geheel glad
meer te zijn. Het was dof grijs van kleur. Bij bloedonderzoek werd gevonden
Hb 8,1 g %, erytrocyten 4,35 x 10« mm^, leukocyten 8500 per mm^, trom-
bocyten 3H.100 per mm^, reticulocyten OO/qQ\'

De melkgift die na het afkalven 15 a 16 1 per dag was, is teruggelopen tot
12 k 13 i per dag.

Het verloop van de aandoening bij deze patiënt, die intussen van de eige-
naar is overgenomen wordt verder vervolgd.

Caeses of bovine cystic haematuria occurring in a number of cows on a single farm
are reported in this clinical lecture. A number of cows showing the symptoms „red
urine" and „not doing well" had been disposed of previously.

This farm was visited because of two patients referred to the Department of Internal
Medicine. The cows were found to have adequate opportunity to ingest bracken.
The two patients showed red urine. The red colour was due to the large number of
erythrocytes in the urine. The haemoglobin levels in the two cows were too low.
Cystoscopy showed that the mucosa was rather dull and too grey. Petechial and li-
near haemorrhage was also observed. The loss of blood in the urine slowly subsided
in one of the cows. The other cow, however, continues to show red urine.
This condition was not previously observed in the Netherlands.

Advisory leaflet 190, Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, London, (1968).
B rough, R. J.: Vet. Rec., 75, 181, (1963).
D a 11 o n, R.: Vet. Rec., 76, 411, (1964).
Evans, W. C. ei al: Brit. Vet. J., 107, 399, (1951).
E vans, W. C. et al: Brit. Vet. ]., 114, 180, (1958).
Evans, W. C. et al: Vet. Rec., 73, 852, (1961).
Evans, W. C.: Vet. Rec., 76, 365, (1964).
G e o r g i e f f, R.: Wien, tierärztl. Mschr., 44, 343, (1957).
Georgief f, R. et a/; Wien, tierärztl.. Mschr., 51, 641, (1964).
Morris Jon es, yf.: Brit. Vet. J., 107, 405, (1951).
Pamucku, A. M.: Zbl. Vet. Med., 2, 409, (1955).
Pamucku, A. M. et al: Cancer Res., 27, (Pts) 917, (1967).
P a r k e r, W. et al: Vet. Rec., 77, 861, (1965).
Perkins, L. E.: Brit. Vet. J., 106, 399, (1950).
Pierre, M. et al: Rev. Path. Comp., 66, 583, (1966).
R i c h t e r, H.: Wien, tierärztl. Mschr., 50, 543, (1963).
Rosenberger, G. et al: Dtsch. tierärztl. Wschr., 67, 201, (1960).
Rosenberger, G.: Wien, tierärtzl. Mschr., 52, 415, (1965).
Rosenberger, G. et al: Krankheiten des Rindes, 1260, Paul Parey Verlag
(1970).

Schacham, P. et al: Am. J. vet. Res., 31, 191, (1970).
S t a m a t o V i c, S. et a/; Wien, tierärztl. Mschr., 52, 589, (1965).
Watson, W. A. et al: Vet. Ree., 77, 1060, (1965).

In dit overziclitsartikel wordt een opsomming gegeven van de in de literatuur
genoemde aetiologische factoren, het bacteriologisch onderzoek, de pathologie, de
therapie en de preventie van het agalactie-complex bij de zeug.

In Australië, evenals in andere landen met een grote varkensvleesproduktie,
worden ziekten na de partus van de zeug steeds belangrijker voor de
varkenshouder. Door Blood (1957) werd een enzoötische metritis bij
zeugen beschreven. Door Penny (1967 a, b) werd het „Agalactie-com-
plex" gerefereerd, waarbij hij tot de conclusie kwam dat aetiologie en patho-
genese nog niet geheel duidelijk zijn en dat behandeling en profylaxe niet
altijd bevredigend verlopen. In dit referaat wordt een poging gedaan een
overzicht te geven van de huidige stand van zaken.

Volgens R i n g a r p (1966) omvat het „agalactie-complex" bij de zeug een
heterogeen ziektebeeld „post partum", waartoe enkele specifieke stoornissen
behoren die direct aansluitend aan de partus, of wat later optreden.
De hier volgende afwijkingen worden ertoe gerekend:

Het optreden van het ziektebeeld varieert van bedrijf tot bedrijf. R i n g a r p
(1960) rapporteert een optreden van 4%, waarvan 3,7% toxische agalactie
over alle worpen gerekend. Martin en medewerkers (1967) vonden een
bedrijfsoptreden van toxische agalactie variërend van 5—100%.

1 Verzamelreferaat, door Dr. F. W. van Ulsen vertaald uit de Australian Veteri-
nary Journal, 46, april 1970. Bijdrage geleverd voor de conferentie van de
Australian Veterinary Association, Perth, mei 1970. Overgenomen met toestem-
ming van de Australian Veterinary Association.

2 Richard H. C. Penny, B.V.Sc., Ph.D., F.R.C.V.S., Dept. Vet. Medicine, Uni-
versity of Sydney.

Voor plaatsing geaccepteerd op 28 oktober 1971.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 3, 1972 157

Onvoldoende melkgift en uierafwijkingen werden jaarlijks bij 11,8% der
zeugen en gelten waargenomen op een groot aantal bedrijven in Engeland
(Anon, 1964). Deze verminderde melkgift draagt er gedeeltelijk toe bij
dat 15,3% der gezond geboren biggen in de eerste levensweek sterft
(Brooksbank, 1958; Anon, 1959 en 1960). Het is echter moeilijk
vast te stellen in welke mate dit veroorzaakt wordt door het „agalactie-
complex"\'. Mogelijk bedraagt dit de grootte van 10—20% van het totale
verlies.

Door de meeste onderzoekers wordt hypocalcemie bij de zeug als vrij zeld-
zaam voorkomend beschreven. Op een totaal van 1180 gevallen van agalac-
tie bij de zeug vermeldt Ringarp (1960) 7 gevallen van hypocalcemie.
Daarnaast echter nam hij bij zeugen met toxische agalactie, een kleine maar
wel significante daling van het Ga-gehalte van het bloedserum waar. Moge-
lijk draagt dit bij tot het falen van het melkafscheidingsmechanisme, zulks
vanwege het depressief effect van hypocalcemie op het myoëpitheel van de
melkklier. De uteruscontracties zouden hierdoor eveneens ongunstig be-
ïnvloed worden.

Er beUaat verschil van mening over de klinische verschijnselen. Ze komen
wat overeen met die bij het rund; nl. onrust en incoördinatie, gevolgd door
blijven liggen en uiteindelijk coma. Er wordt echter ook een vorm beschre-
ven (Ringarp, 1960), gepaard gaande met „eclampsie" omtrent of tijdens
het geboorteproces, evenals een syndroom (als bij de teef) dat optreedt
6—8 weken na de partus (Hogg, 1952). Al deze syndromen reageren goed
op Ca-borogluconaatinjecties, waarbij magnesiumtoevoeging voordeel kan
gexen.

Ketose wordt zelden gediagnosticeerd, maar schijnt nogal eens 2 ä 3 weken
na het biggen krijgen voor te komen, met als symptomen: verminderde
eetlust, vermagering, hypocalcemie, acetonemie en algemene zwakte die tot
paralyse van de achterhand kan leiden (Sampson, 1964).
Subcutane glucose-injecties werken gunstig bij ketose.

Door meerdere onderzoekers (Nordskog en Clack, 1945; S h o n e en
Loveless, 1967) wordt „agalactie" bij zeugen beschreven ten gevolge
van het eten van Claviceps-species, een parasiet van grassen en granen. Bij
het varken komt het bij een ergotoxinevergiftiging slechts zelden tot gan-
green der extremiteiten. Veel vaker treft men hierbij onvoldoende uieront-
wikkeling en de geboorte van kleine, zwakke of dode biggen aan.

Slechte melkklierontwikkeling wordt door vele onderzoekers als oorzaak van
agalactie genoemd. Ringarp (1960) nam dit waar bij 1,53% der ge-
vallen van agalactie. Meestal bij vette, slecht ontwikkelde gelten, die een
mestvarkenrantsoen hadden gehad.

H ebeler (1954) meent dat de afwijking erfelijk kan zijn omdat hij ze
het meest waarnam bij gelten van het Wessex ras. Het te jong laten dekken
der zeugen kan er ook een rol bij spelen.

Een bevredigende tlierapic is er niet voor en zeugen die deze afwijliing ver-
tonen Ivunnen beter afgevoerd worden en de desbetreffende folilijn moet als
verdacht worden beschouwd.

Deze ziekte is de laatste jaren afgenomen (Juli en Kennedy, 1963).
Meestal is slechts 1 melkklier aangetast, soms 2 of meer. Staphylococcus
aureus is minstens even vaak de oorzaak als Actinomices bovis. Coryne-
bacterium pyogenes en actinobacillen kunnen er eveneens bij betrokken zijn.
De laesies zijn hard, kunnen voetbal-groot worden, met ulceraties aan
verscheidene zijden waaruit een weinig pus komt. Behandeling met jodiden
of penicilline-streptomycine kan tijdelijk het proces remmen. Soms is chi-
rurgische behandeling mogelijk.

Necrose van spenen bij jonge biggen werd het eerst door Done (1965)
beschreven. Te weinig strooisel, schuren op ruwe vloeren en myofibrillaire
hypoplasie kunnen de oorzaak zijn. De laatstgenoemde afwijking wordt
nogal eens waargenomen bij het Landrace varken. Deze speennecrose leidt
tot afsluiting der spenen. Mogelijk dat deze afwijking, die meestal bilateraal
optreedt en een aantal spenen van voor naar achteren in volgorde aantast,
op een of andere manier verband houdt met andere vormen van huid-
necrose (voorknie, heup, staart, kop) die nogal eens gezien worden bij
biggen (Penny, 1965). Uit deze afwijkingen kunnen lang niet altijd
pathogene kiemen geïsoleerd worden.

Behandeling is niet erg effectief zolang de aetiologie niet opgelost is. Goede
hygiëne, droog strooisel en het gebruik van een chlooramphenicol-gentiaan-
violet-spray kan soms succesvol zijn.

Agalactie, veroorzaakt door speenbeschadiging, treedt meestal ± 10 dagen
na het biggen op. Meestal bij zeugen met grote tomen, waarbij de moeder-
dieren weinig melk produceren. De zeug probeert de biggen te laten zuigen,
maar springt plotseling brommend overeind en bijt naar de biggen. De
biggen piepen en vechten om weer een speen te vinden, waardoor speen-
beschadigingen ontstaan. Bij .speeninspectie blijkt dat sommige pijnlijk en in-
gebeten zijn. Tanden knippen op de eerste levensdag kan deze afwijkingen
voorkomen. Na dit tanden knijjpen worden nog wel eens infekties met
Fusiformis necrophorus gezien in de bek en soms een kokkeninfektie o.a.
\\an de gewrichten via deze porte d\'entrée.

Door N O r d 1 y (1934) werd dit erfelijk defect het eerst beschreven, hoewel
de juiste verervingswijze nog niet bekend is. H ebeler (1954) wijst er
op, dat zwelling en pijn aanwezig kunnen zijn, waardoor deze afwijking
ten onrechte als mastitis gediagnosticeerd wordt. Bij gelten, geselecteerd
voor de fokkerij, moeten de spenen zorgvuldig nagekeken worden op deze
afwijking.

Deze afwijking, evenals een algemene infektie bij de partus, kan leiden tot
geen of verminderde melkgift. Zeugen, ermede behept, zijn onrustig, laten
de biggen slecht zuigen en maken fietsende bewegingen met de achterbenen,
zoals ze ook tijdens de partus kunnen doen. Spoedig ontwikkelt zich huid-
verkleuring en toxinemie.

De diagnose is soms moeilijk, vooral bij gelten met kleine tomen. Intrave-
neuze toediening van lOI.E. van oxytocine werkt dan snel, als de uterus
nog niet leeg was. Alle zeugen waarbij manuele hulp bij de geboorte ver-
leend werd, moeten 3 dagen behandeld worden met een antibioticum. Iedere
infektieziekte van de zeug bij de partus moet onmiddellijk behandeld
worden.

Bij de zeug is het melkafscheidingsmechanisme veel sterker ontwikkeld dan
bij het rund, de zeug heeft er nl. veel meer controle over. Onder normale
omstandigheden wordt de melk alleen afgescheiden door een prikkel van de
zuigende biggen. Een uitzondering hierop is de melk, afgescheiden juist
vóór of tijdens de partus.

Verhindering van de melkafscheiding bij de zeug kan door een adrenaline-
injectie worden verkregen, indien dit geschiedt korte tijd vóór de injectie
van hypofyse achterkwabextract (Braude en Mitchell, 1952). Deze
onderzoekers vermoeden dat de verminderde melkafscheiding tot stand komt
door vasoconstrictie van de uierbloedvaten door adrenaline afscheiding,
waardoor verhinderd wordt dat oxytocine de melkklier bereikt.
Het „niet laten schieten" van de melk door interferentie met de neurohor-
monale regulatie van de melkafscheidingsreflex, komt het meest voor bij
gelten en tweede worps zeugen (Hogg, 1952; Ringarp, 1960). Het
desbetreffende dier schijnt volkomen gezond na het biggen, de melkklieren
lijken goed ontwikkeld en bevatten schijnbaar melk. De geit of zeug pro-
beert de biggen te laten zuigen, maar er is slechts geringe, of in het geheel
geen melkafscheiding. De biggen zijn mager en hongerig.
Behandeling met oxytocine werkt vaak spectaculair en hoeft bij een juiste
diagnose meestal niet herhaald te worden.

De aetiologie is onduidelijk. De stress van het geboorteproces, excessieve
ingrepen van buiten af, koude vloeren en hokken, zwakke biggen, verstop-
ping en nageboorteretentie kunnen mede oorzakelijk zijn.

Hiertoe rekent men toxische agalactie, puerperale septicemie, melkziekte en
geboortekoorts. Ringarp (1960) vond dat dit complex voor 88% (op
1180 gevallen) de oorzaak was van de agalactie en hij nam het waar bij
3,7% van alle zeugengeboorten in zijn praktijk.

De aetiologie en pathogenese zijn complex. Intoxicaties en/of infekties van
gastrointestinale oorsprong spelen een belangrijke rol bij de aetiologie. Pre-
disponerende faktoren zijn gewoonlijk fouten in de voeding en voedings-
hygiëne en bepaalde fouten in de algemene bedrijfsvoering.
Voorbeelden zijn slechte voederkwaliteit, geïnfecteerd drinkwater, plotse-
linge voederveranderingen aan het einde van de dracht, te kleine hokken

en gebrek aan beweging, hetgeen leidt tot verminderde intestinale peristal-
tiek.

De zeug lijkt normaal en laat de biggen 12—48 uur na de partus normaal
zuigen. Dan vermindert de melkgift snel, de zeug wordt suf, het moeders-
instinct is verminderd of geheel verdwenen. De biggen vermageren en zijn
hongerig. In veel gevallen is er een zwelling en verharding in één of meer
melkklieren of soms zelfs van alle melkklieren. Er kan verhoogde uitvloeiing
uit de schede zijn en variabele of intermitterende koorts. De eetlust is ver-
minderd en er bestaat constipatie. Het dier ligt veel, staat moeilijk op en
bij beweging zijn er pijnuitingen. Er is een stijve, waggelende gang en de
huid is verkleurd. De zeug is dus 12—24 uur, soms zelfs 48 uur na de partus
nog gezond. Slechts bij uitzondering zijn de verschijnselen vlak vóór of
tijdens het biggen of meer dan 48 uur later zichtbaar.

In alle gevallen is er een verminderde melkgift of totale agalactie en is er
geen interesse om de biggen te laten zuigen. Deze krijgen hypoglycemie en
sterven.

De meeste onderzoekers melden dat uierveranderingen vaak moeilijk te ont-
dekken en te interpreteren zijn. Ringarp (1960) vond in 65,9% van
305 gevallen een diffuse zwelling, vooral in de achterste melkklieren. Bij
nader onderzoek is het mogelijk een of meer melkklieren te vinden die
harder zijn dan de andere en 20,3% waren verhard en pijnlijk. Penny
(1967 a, b) vond 1 op elke 15 melkklieren aangetast. Swarbrick (1968)
vond dat de melkklieren vaak warm en gezwollen waren, maar van de 32
gevallen konden slechts 8 gevallen door histologisch onderzoek een bevesti-
ging van mastitis geven.

De melk kan een normaal aspect hebben, kan ook grijs en slijmig zijn. Er
kunnen stolseltjes in zitten en soms kan de melk dikke pus zijn. De pH
van de melk van de gezonde zeugen is 6,4—6,5, terwijl bij 325 gevallen van
toxische agalactie in 79,4% de pH 7 of hoger was. De pH van de melk
kan dus een indicator zijn, maar de pH kan van klier tot klier iets ver-
schillen. Een oxytocine-injectie vergemakkelijkt het nemen der monsters.

De meeste onderzoekers melden een verhoogde en veranderde afscheiding
(Hogg, 1952; Hebe Ier, 1954; Blood, 1957; R i n g a r p, 1960; Mar-
tin, 1967; Penny, 1967 b). De uitvloeiing kan ook overvloedig zijn en
meestal reukloos. De consistentie varieert van dikke crème tot mucopuru-
lente of zelfs waterige afscheiding die witte of gele vlokjes kan bevatten.
Plasjes uitvloeiing liggen achter de zeug, zitten aan de staart en op de poot.
De hoeveelheid uitvloeiing neemt toe als de zeug probeert te laten zuigen.
In een dik strobed is het mogelijk dat men deze uitvloeiing niet opmerkt.
Swarbrick (1968) wijst er op dat gele slijmige uitvloeiing ook bij nor-
male zeugen voorkomt, tot ongeveer 1 week na het biggen (Jones, 1966).

worden temperaturen gemeten tot 41 °G. Meestal is de temperatuur matig
\\erhoogd.

De eetlust is verminderd, meestal drinken de dieren wel. De meeste onder-
zoekers melden een verstopping.

De meeste zeugen met agalactie-complex prefereren het te blijven liggen,
meestal op de buik. Wanneer er mastitis is prefereren de dieren de zijligging.
Ze zijn min of meer apathisch en sommige zeugen hebben een slecht hu-
meur. De kleurveranderingen van huid en melkklier zijn het best waarneem-
baar bij witte rassen, aan de oren, onderkant nek, buik, perineum, achter-
benen en uier. Vooral de aangetaste kwartieren hebben een vlekkerig aspect.
De kleur kan variëren van bleekrood tot een paarse verkleuring.

Het agalactie-complex komt volgens Ringarp (1960) het meest voor bij
2e en 3e worps zeugen en het minste bij gelten. S m i t h (1965) rapporteert
juist de meeste gevallen bij gelten. Volgens Ringarp (i960) krijgen
zeugen met een extra lange drachtigheidsduur het vaakst er mee te maken,
wat samengaat met constipatie en grote tomen. Het aantal gevallen zou bij
vette zeugen groter zijn (H e b e 1 e r, 1954; Summer, 1957; Murphy
en Ryan, 1958) vonden een groot aantal gevallen bij zeer vette en zeer
magere zeugen.

Hastings (1955) en Loreday (1964) vonden het grootste aantal
gevallen bij warm weer. Ringarp (1960) vond in Zweden de minste
gevallen in januari en februari en de meeste in april, late zomer en herfst.
Op een groot bedrijf kan het probleem ernstiger lijken dan op kleine, hoewel
het procentueel ongeveer gelijk ligt.

Uit melk en vaginale uitvloeiing der aangetaste zeugen werd een verschei-
denheid van bacteriën geïsoleerd, meestal coli-achtige kiemen. De daarna
belangrijkste groep waren de hemolytische streptokokken, soms gecombi-
neerd met coli\'s. Verder werden geïsoleerd stafylokokken, corynebacteriën,
Klebsiellas en Pseudomonas (Jackson, 1952; Brooksbank, 1958;
Smith, 1965; Noble, 1960). Er wordt echter getwijfeld aan de beteke-
nis van deze bacteriën.

M o O r e en medewerkers (1966) isoleerden een Mycoplasma, die zij Myco-
plasma hyogenitalium noemden. Deze bevinding werd tot nu toe niet door
andere onderzoekers bevestigd. Micro-organismen worden door de meeste
onderzoekers als secundair beschouwd, waardoor het beeld gecompliceerd
wordt, maar de ziekte is niet specifiek infectieus.

Dit is niet karakteristiek veranderd. Soms werd een verlaagd hemoglobine-
gehalte gevonden en ook verminderde aantallen witte en rode bloedcellen.
Mypoglycemie wordt ook wel aangegeven door sommige onderzoekers.

nam R i n g a r p (1960) verschi jnselen van mastitis waar. Martin (1967)
vond als enigst veranderde orgaan (en) de melkklier (en) waar de mas-
titis zich beperkte tot kleine lokale aantastingen, omgeven door sero-
hemorragisch of etterig cxsudaat. Swarbrick (1968) vond soms ne-
crose en een eosinofiele infiltratie in één of meer melkklieren.

Door drastische voederveranderingen 4—7 dagen vóór het biggen kon
Ringarp (1960) het ziektebeeld opwekken. Ook wel door 4—14 dagen
vóór de partus voer van slechte kwaliteit te geven of een grote hoeveelheid
wei een week vóór het biggen. Door een week lang vóór de partus en 1 dag
erna opium te geven kon het ziektebeeld ook opgewekt worden. Al deze
maatregelen veranderen de darmflora. Bacterieculturen, binnen 24 uur na
het biggen in de baarmoeder gebracht, gaven geen afwijkingen. Moore
(1966) berichtte dat hij het ziektebeeld kon opwekken door intranasale en
intraveneuze toediening van Mycoplasma hyogenitalium-cuXturm.

De meeste behandelingsmethoden zijn symptomati.sch. Niettemin is de ge-
nezingskans niet slecht als er snel een behandeling wordt ingesteld.
Oxytocine is het meest noodzakelijk, meestal gecombineerd met een chemo-
therapeuticum of antibioticum. Gead\\\'iseerd worden sulfadimidine, penicil-
line-streptomycine, tetracycline, chlooramphenicol of tylosine. De genees-
middelen moeten minstens 3 dagen in hoge dosering worden gegeven. In-
dien na 12—18 uur geen verbetering optreedt, moet van geneesmiddelen
worden gewisseld.

Jackson (1952), Hebeler (1954) en Summer (1957) adviseren
])olyvalent coliserum. Daarnaast worden corticesteroiden, laxantia en glu-
cose-injecties gegeven. Antihistaminica geven geen effect. De zeug moet
drinkwater ad libitum ter beschikking hebben, met veel beweging, liefst in
de weide.

De biggen moeten warm worden gehouden en indien na behandeling er geen
zogsecretie komt, moeten ze van de zeug worden afgehaald (kunstmelk).
Soms kan men biggen bij een andere zeug laten zuigen.

Het sterftecijfer bij zeugen is laag (/j—1%). Door Ringarp (1960")
worden 3 sterftegevallen en 6 noodslachtingen gemeld op 1045 gevallen.
Swarbrick (1968) meldt op 33 gevallen 50% volledige genezingen en
3 noodslachtingen.

Bij biggen meldt Blood (1957) sterfte tot 50% metritisgevallen en R i n g -
a r p (1960) 1 7,3% tot 3 weekse leeftijd bij controlezeugen en 30,6% sterfte
bij gevallen van agalactie. Swarbrick (1968) vond geen significant ver-
hoogde sterfte.

Geen enkele maatregel blijkt volledig afdoende. De bedrijfsvoering moet
goed zijn. De zeug moet noch te vet, noch te mager zijn. Overmatig eiwit
is ongewenst. Vlak vóór het biggen moet het rantsoen verminderd worden,
doch nooit plotseling. Constipatie moet worden voorkomen. Goede hok-
hygiëne is belangrijk.

Verschillende antibacteriële middelen, zowel per os als per injectie, zijn met
wisselend succes toegepast, zowel vóór, tijdens als na de partus (Hogg,
1952; Ringarp, 1960; Swarbrick, 1968).

Goede resultaten worden gemeld van polyvalent coliserum in hoge dosering,
vlak vóór de partus (Summer, 1957; Brooksbank, 1958; Ring-
arp, 1960).

Met Escherichia coZt-vaccins werden slechts matige resultaten verkregen
(Smith, 1965; Swarbrick, 1968; Gambiani, 1969). Ringarp
geeft als slotconclusie: tot op zekere hoogte is deze ziekte een uiting van de
reeds latent vóór de partus aanwezige conditie.

The aetiological factors referred to in the literature, bacteriological studies, patho-
logy, therapy and prevention oof the Agalactia Complex in the sow, are summarized
in this paper.

The paper „The Agalactia Complex in the Sow" bij Richard H. C. Penny, B.V.Sc.,
Ph.D., F.R.C.V.S., (Department of Veterinary Medicine, The University of Sydney),
which originally appeared in the Australian Veterinary Journal, Vol. 46, April 1970,
was translated and published with kind permission of the Australian Veterinary
Association.

Anon: Vet. Rec., 71, 777, (1959). Anon: Vet. Rec., 72, 1240, (1960). Anon:
„Sow Wastage Survey", Pig Industry Development Authority, London, (1964).
Anon: „The Husbandry and Diseases of Pigs", British Veterinary Association 4th
Edn. London (1967). A r m s t r o n g, C. H., H o o p e r, B. E. en M a r t i n, C. E.:
Am. J. vet. Res., 29, 1401, (1968). B 1 o o d, D. C.: Aust. vet. J., 33, 181, (1957).
B r a u d e, R. en M i t c h e 11, K. G.: J. Endocr., 8, 238, (1952). Brooksbank,
N. H.: Vet. Rec., 70,1148, (1958). Cross, B. A.: Vet. Rec., 69, 1216, (1957).
Ensor, C. R.: N.Z. Jl. Agric., 94, 221, (1957). G a m b i a n i, M. L.: Vet.Med.S\'i,
692, (1969). Gray, G.: Vet. Rec., 84, 125, (1969). K as t i n g s, C. C.: N. Am. Vet.,
36, 102, (1955). Hebeler, H. F.: Vet. Rec., 66, 871, (1954). Hogg, A. H.:
Vet. Rec., 64, 39, (1952). Jackson, B. N.: Vet. Rec., 64, 194, (1952). John-
ston, Patricia A.: „The Agalactia Complex in the Sow". 5th Year Essay,
Faculty of Veterinary Science, University of Queensland, (1966), Jones, J. E. T.:
Br. vet. J., 122, 471, (1966). J u b b, K. V. F. en Kennedy, P. C.: „Pathology
of Domestic AnimaLs". Academic Press. New York and London, (1963). L o v e d a y,
R.K.: Jl. S. Afr, vet, med. Ass., 35, 229, (1964). L o v e 1 e s s, A. R.: Trans. Br. my-
col. Soc., 50, 15, (1967). M a r t i n, C. E., H o o p e r, B. E., A r m s t r o n g, C. H.
en Amstutz, H. E.: J. Am. vet. med. Ass., 51, 1629, (1967). Moore, R. W.,
Redmond, H. E. en Livingston, C. W.: Vet. Med., 61, 883, (1966).
Murphy, T. en Ryan, M. A.: Ir. vet. J., 12, 51, (1958). Noble, W. A.,
Marshall, A. A. en Oakley, G.: Vet. Rec., 72, 60, (1960). Nordby, J. E.:
ƒ. Hered., 25, 499, (1934). N o r d s k o g, A. W. en Clark, R. T.: Am. J. vet.
Res., 6, 107, (1945). Penny, R. H. C., Osborne, A. D., Wright, A. 1. en
Stephens, T. K.: Vet. Rec., 77, 1101, (1965). P e n n y, R. H. C.: Pig Farmer,
1, 507, (1967a). Penny, R. H. C.: Aust. vet. J., 43, 197, (1967b). Ringarp,
N.: Acta Agric. scand., Suppl. 7, (1960). Ringarp, N.: In „International Ency-
clopaedia of Veterinary Medicine". Ed-in-Chief Sir Thomas Dalling, W. Green and
Son, Edinburgh, (1966). Sampson, J.: Chapter in „Diseases of Swine". Ed. H.
W. Dunne. Iowa State University Press, 2nd Edn. Ames Iowa, (1964). Shone,
D. K., P h i 1 i p, J. R. en C h r i s t i e, G. J.: Vet. Rec., 71, 129, (1959). S i p p e 1,
W. L.: Chapter in „Diseases of Swine" Ed. H. W. Dunne, Iowa State University
Press, 2nd Edn. .Ames Iowa, (1964). Smith, H. C.: J. Am. vet. med. Ass., 147,
626, (1965). Summer, G. R.: Vet. Rec., 69, 131, (1957). S w a r b r i c k, O.: Vet.
Rec., 78, 243, (1968).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (020)
71 55 44 (toestel 219).

Döpp-Woesler, A.: Durch Tiere verursachte Kinderunfälle. Gesundheitswesen
und Desinfektion, 66, 133, (1971).

Schrijfster hield over bovengenoemd onderwerp een enquête onder Duitse scholieren,
waaruit 381 verwondingen door dieren bekend werden. In dit getal zijn bijen- en
wespensteken niet meegerekend.

Naar aanleiding van een modelvoorbeeld moesten de kinderen de toedracht van het
ongeval beschrijven. Hieruit bleek dat bij honden 38,5% afweer door schrik of pijn
de oorzaak was, in 49,1% binnendringen in het gebied van de hond, verdediging
van het voedsel 8,4%, bescherming van de jongen 2,4% en afreageren van emoties
door rangordegevechten 1,8%. Bij katten bedraagt afweer bij schrik en pijn 89,0%,
voerverdedigingen 4,4%, afreageren van emoties door rangordegevechten 3,3%,
bescherming van de jongen 2,2% en abnormaal gedrag bij ziekte (rabiës!) 1,1%.
Domheden met dieren worden vooral begaan door stadskinderen, die de dieren alleen
van beeldstrips of t.v. kennen. Uit de talrijke staaltjes noemen wij het bij een waak-
hond in het nachthok willen kruipen voor een foto en het op een liggende koe
willen gaan zitten voor hetzelfde doel. Ook met paarden en ponies (24 x), runderen
schapen en geiten worden ongevallen beschreven. Merries verdedigden het veulen
tegen jongeren, die er mee op een foto probeerden te komen.

Opmerkelijk is het verhaal van het kind, dat aan een zieke pony, met abnormale
salvatie, klontjes probeerde te voeren, en deze bezoedelde klontjes weer in de suiker-
pot legde. Toen de diagnose rabiës gesteld was, moesten de personen, die de klontjes
in de koffie hadden genuttigd, geënt worden.

Kleine dieren: tamme konijntjes, hamsters, cavia\'s en in het wild levende dieren:
hazen, eekhoorntjes, ratten, veldmuizen en egels, waren ook aanleiding tot ongevallen.
Een meisje, dat van de achterbank van de auto viel met haar cavia op schoot, werd
door dit dier diep in de hals gebeten. Een ander meisje ging met een plof boven op
een egel zitten, die onder het hooi zat. Met de tegenwoordige korte wijde broekjes
worden kinderen trouwens ook bij herhaling door bijen en wespen in de liesstreek
gestoken.

Drie kinderen vermeldden ongelukken met apen in dierentuinen.
Ook slangen en kwallen veroorzaakten letsel. Een meisje was door de t.v. zodanig
goed geïnstrueerd over het gevaar van de adderbeet dat ze toen ze onverwachts met
het dier geconfronteerd werd zich van schrik er languit bovenop liet vallen en in de
ribstreek gebeten werd.

Vooral de talrijke ongevallen met honden zijn op zeer uitvoerige en instructieve wijze
beschreven en voor belangstellenden van belang om in het oorspronkelijke artikel
na te lezen. Van de schrijfster is over hetzelfde onderwerp ook een monografie ver-
schenen: Unfallgefähr von Kinder u.s.w. Aufsätze und Erhebungen zur Sicherheitser-
ziehung 1971.

J o h n s t O n, S. D. en N O r c r o s s, M. L.: An experimental method of vaccination
for a Streptococcus agalactiae infected herd. Cornell Vet., 61, 258, (1971).
Sinds 1963 kampte een bedrijf van 67 stuks melkvee met een ernstig mastitisprobleem,
aanvankelijk gestimuleerd door te nauwe stalling met tengevolge daarvan tepel-

beschadiging. Er werden allerlei maatregelen genomen, niet alleen betreffende behui-
zmg maar ook betreffende reiniging en ontsmetting van de melkapparatuur. Ondanks
dat bekende mastitislijders waren opgeruimd en alle sanitaire maatregelen genomen
(zie oorspronkelijk artikel), werden in 1967 bij een systematisch onderzoek nog 21
be.smette koeien met in totaal 40 kwartieren aangetroffen, die met Streptococcus
agalactiae besmet waren. Herhaaldelijk bleven gevallen van klinische mastitis optre-
den, ondanks alle de door auteurs beschreven maatregelen.

Er werd door de 2e auteur een autogeen bacterin bereid met gebruikmaking van
Streptococcus agalactiae type II, blijkbaar de enige mastitisverwekker in dit bedrijf.
Kweken in Todd Hewitts bouillon met glycerine. Bacteriën uitcentrifugeren, wassen;
doden met formaline, opnieuw wassen en resuspenderen in 0,9% NaCl. (uitvoerige
beschrijving zie artikel). Dit vaccin werd in de omgeving van de supramammairc
lymphklier ingespoten, omdat uit proeven was gebleken, dat alleen langs deze weg
via een passieve muizenbeschermingstest aantoonbare antilichamen met de melk wer-
den uitgescheiden. Niet bij injectie in de submaxillaire lymphklier of intramusculair.
Dc injectie werd 4x verricht met interval van een week. Op de laatste dag van
vaccinatie werden alle besmette kwartieren (78 kwartieren van 41 koeien) tevens met
een antibioticumsamenstelling behandeld n.1. 500.000 E. waterige penicilline, 1 gram
dihydrostreptomycin en 0,5 gram neomycin of 200 mgr. oxytetracycline. (Indien er
gevoeligheidsbepalingen verricht waren had dit eenvoudiger gekund, tetracycline is
in deze combinatie daarenboven theoretisch onjuist. Ref.)

Het resultaat was, dat in tegenstelling met alle eerdere behandelingen in dit vee-
beslag bij het volgend stalonderzoek 17 dagen later, slechts 5 koeien (7 kwartieren)
nog Str. agalactiae uitscheiden en slechts één daarvan met abnormaal uiersecreet.
De injectie werd 3\'/^ maand later nog éénmaal herhaald. Het bedrijf werd in de
publicatie nog 2 jaar vervolgd. De resultaten bleven gunstig. Bij het begin van de
droogstand werden alle koeien „behandeld" (gevaccineerd?). Hygiënische maat-
regelen werden in acht genomen. De toestand bleef gunstig en de eigenaren waren
enthousiast.

C h a n d 1 e r, R. L.: Studies on experimental mousernastitis relative to the asse.ssment
of pharmaceutical substances, ƒ. Comp. Path., 81, 507, (1971).

Chandler weet bij lacterende muizen door intramammaire infectie mastitis op te
wekken met Staphylococcus aureus. Streptococcus agalactiae, Corynebacterium pyo-
genes, Pseudomonas aeruginosa en Escherichia coli. Deze bacteriën, alle geïsoleerd
uit rundermasti tis, geven bij de muis een histologisch beeld, dat met mastitis van
het rund overeenkomt.

Ook antibiotica en dergelijke kunnen intramammair worden ingebracht, zodat de
muizen-mastitis een oriëntatiemodel oplevert voor pharmacologische onderzoekingen.
Zo bleek b.v. dat twee antibiotica, Polymixin en Colestin bij muizenmastitis t.o.v.
Pseudomonas en Escherichia, veel minder effectief waren dan op grond van in-vitro-
onderzoek werd verwacht.

Schlepper, J. de en Hoek, J. van der: Een perfusiemethode van de geïso-
leerde hondennier. Vlaams Dierg. Tijdschr., 40, 373, (1971).

Onderzoek van het metabolisme van allerlei biochemica in nierweefsel, waarbij andere
organen worden uitgesloten, vraagt om een geïsoleerde nier, die zo fysiologisch
mogelijk doorstroomt wordt,

Een perfusiemethode werd gezocht waarbij een goede nierwerking zo lang zou
moeten duren, dat een bepaalde stof in voldoende hoeveelheid gevormd en uitge-
scheiden kan worden om deze nauwkeurig genoeg te kunnen bepalen. De keuze viel
op een kunstmatig pomp-oxygenator systeem, waarin de totaal vrije oxygenatie-
oppervlakte van het bloed ongeveer 0,60 m^ bedraagt, wat voldoende is voor 100%
oxygenatie van het bloed.

Voor het uitvoeren van een perfusie-experiment werden twee honden gebruikt. De
één als niergever en de ander als bloedgever.

Om na te gaan hoe een geïsoleerde nier in dit perfusiesysteem nog functioneert wer-
den de arteriële nierbloedstroom, de glomerulusfiltratie en de tubulaire secretie be-
paald en vergeleken met de resultaten van de „in vivo" gedane bepalingen. De
bepalingen gebeurden per i/^ h vanaf 45 minuten na het begin van de perfusie.
Ondanks alle pogingen om de levensduur van de nier te verlengen bleek de geïso-
leerde nier nog gebrekkig te functioneren wat zich weerspiegelde in een geleidelijke
daling van de tubulaire secretie van P.\'VH vanaf het begin en na 5h perfusie in een
daling van de bloedstroom en de ,,clearance" van kreatinine.

L.\\NGDURIGE PENICILLINE BEH.ANDELING
M i 1 1 e r, R. M.: The case for penicillin. V.M.S.A.C., 66, 2971, (1971).
Bij een driejarige merrie, die geaborteerd had, constateerde Miller een retroperito-
neaal abces ventraal en caudaal van de rechter nier. Hij schreef bij deze merrie een
kuur voor van 30 miljoen eenheden penicilline intramusculair per dag gedurende een
maand (blijkbaar toe te dienen door de eigenaar). Zeven maanden later vernam hij
dat door een abuis de eigenaar nog steeds dagelijks de penicilline toediende. Deze
kuur van 20 liter penicilline oplossing was zonder nadeel verdragen. Het abces bleek
tc zijn opgedroogd.

F i n o c c h i O, E. J.: Splenic rupture in a horse. V.M.S.A.C., 66, 223, (1971).
F i n o c c h i o nam een geval van miltruptuur waar bij een paard, dat \'s nachts op
stal los was geweest. Het dier was lusteloos vertoonde Cheyne Stokes ademhaling en
had zeer bleke slijmvliezen. Bij rectaal onderzoek bleek een zeer onregelmatig milt-
oppervlak. Daar het dier slechter werd, werd het afgemaakt. In de milt was een
Y-vormige ruptuur met losse bloedstolsels in de buikholte,

(Referent nam het volgende geval van miltruptuur waar. Volgens een ooggetuige
kreeg een hengst van een andere hengst een klap in de miltstreek. Het dier stortte
direct in elkaar. Referent, die daarbij aanwezig was, maar met dc rug erheen gekeerd,
adviseerde bij dit kennelijk stervende dier met de extreem bleke slijmvliezen hals-
snede, die toevallig op staande voet kon woiden verricht. Met dc halssnede ontlastte
zich geen bloed. Toen de buikwand, in de linea alba werd geopend, spoot het bloed
echter met kracht uit de kleine opening, die aanvankelijk was gemaakt. Sectie be-
vestigde de diagnose,)

F r a s e r, en Penman, J.: clinical study of ram infertilities in Scotland,
Vet. Record, 89, 154, (1971).

De auteurs beschrijven een aantal afwijkingen bij rammen die zij bij hun routine-
onderzoek ontdekten, n.1. tubulus degeneratie, testikelatrofie, testikelhypoplasie,

orchitis, calcinosis van de testikel, cryptorchidie, epididymitis, aplasie van de epidi-
dymis, ontsteking van de scrotaalhuid, balanoposthitis, prolaps van het preputium
en het niet kunnen uitschachten.

De behandeling van deze afwijkingen was meestal symptomatisch en daardoor met
wisselend succes. In gevallen van eenzijdige orchitis, werd vaak direkt een eenzijdige
castratie uitgevoerd, maar dit bleek later toch vaak niet het gewenste resultaat te
geven.

De balanoposthitis werd steeds veroorzaakt door ecthyma contagiosa en genas spon-
taan binnen 4 tot 6 weken. Antibiotica versnelden dit herstel niet. De fertiliteit bleek
nooit gestoord in dit geval.

De prolaps van het preputium kan op chirurgische wijze verholpen worden, door
amputatie en resectie.

Vele gevallen van tubulus degeneratie (verweking van testikel en bijbal) waren
terug te voeren op voedingsstoornissen, in die zin dat de dieren niet in staat waren
om voldoende voedsel op te nemen. Hierbij ging het meestal om dieren met arthri-
tiden en rotkreupel. Twee tot drie weken adequate voeding en verzorging kon in
vele gevallen de fertiliteit herstellen. De spermamonsters werden verkregen met behulp
van electro-ejaculatie en indien de afwijking aan het geslachtsapparaat na een in-
gestelde behandeling niet genazen, werden de dieren geslacht en werd het geslachts-
apparaat geseceerd.

Uit deze onderzoekingen is komen vast te staan dat maar 3,6% van de rammen in
een bepaalde populatie lijdende was aan een van de bovengenoemde afwijkingen.

Be Ion je, P. G. en Walt, D. K. van der: Milkfever in a large Jersey herd.
ƒ. S. Afr. vet. med. Ass., 42, 135, (1971).

Op een groot veeteeltbedrijf in Zuid-Afrika met uitsluitend Jerseyrunderen werd
gedurende 9 jaar het voorkomen van melkziekte geregistreerd. Het betreft een bedrijf
met 240 stuks vee, waarvan 110 ouder dan twee jaar; de melkprodukties per lactatie-
periode variëren bij deze dieren van 3000 - 9000 liter. De klinische diagnose melk-
ziekte werd gesteld door een dierenarts; in sommige gevallen werd deze diagnose
bevestigd door laboratoriumonderzoek.

Op een partusaantal van 837 waren er 146 gevallen van melkziekte, ofwel bij 17,4%.
Bij eerste- en tweede kalfskoeien kwam geen melkziekte voor, uitgezonderd één
overgeweid dier, dat reeds 4 jaar en 8 maanden oud was toen het voor de tweede
keer kalfde en aansluitend melkziekte kreeg. Bij 585 gevallen dat een koe voor de
derde keer of vaker kalfde, trad zodoende 145 keer melkziekte op: dit is 24,8%.
Op andere plaatsen is voor Jerseys voor dit percentage gevonden 22,4% (Idaho)
cn 34,5% (Universiteit van Guelph).

Het percentage varieerde sterk in de verschillende jaren, n.1. van 12,2% tot 29,6%;
ook was er een verschil in voorkomen tussen de verschillende jaargetijden: de meeste
gevallen van melkziekte deden zich percentsgewijs voor in augustus t/m november
(het voorjaar!).

Wat betreft de leeftijd werd waargenomen, dat de ziekte het meest voorkwam bij 5e,
6e, 7e kalfskoeien. Runderen die meerdere jaren melkziekte hadden, kregen het in de
meeste gevallen voor de eerste keer als ze voor de 4e of 5e keer kalfden.
Dc melkproduktie en het vetgehalte van de melk in de lactatieperiodes voorafgaand
en aansluitend aan een partus met melkziekte werden vergeleken met die vóór en na
een partus zonder melkziekte; hierbij werden géén significante verschillen tussen de
runderen met en zonder melkziekte gevonden.

De interval tussen de twee laatste kalfdata was bij dieren die géén melkziekte kregen
constant ruim 13 maanden; bij runderen met melkziekte was deze voorafgaande
periode meestal langer, n.1. 13 tot 16 maanden; dit zou volgens schrijvers overeen-

komen met de elders door F i e z c.s. gedane waarnemingen, dat na een langere
droogstandperiode meer melkziekte zou voorkomen.

S a 11 e r 1 e e, L. D.: Department of Food Science and Technology University of
Nebraska, Lincoln, Nebraska: Tenderization of beef using an extract of porcine pan-
creas. Food Science and Technology (Zw.) 1971 no. 5.

Vleestenderizers in de vorm van proteolytische enzymen zijn reeds bekend b.v.
papaine. De werking berust op aantasting van de proteïnen van de spiercellen en
van het collagene weefsel.

Bij overmatig gebruik of te sterke werking treedt te sterke proteolyse op, waarbij een
afwijkende geur ontstaat.

Toepassing van papaine per injectionem antemortum veroorzaakte een te sterke
proteolyse in lever en nieren.

Schrijver onderzocht de werking van pancreasextract, verkregen door extractie van
ontvette en gedroogde varkenspancreas (PH 5.5-6). Het pancreasextract werd door
middel van multiple injecties in het te onderzoeken vlees gebracht. Oppervlakte-
behandeling bleek niet tot een homogene verdeling in het vlees te leiden. Inwerking
gedurende 24 uur bij een temperatuur van 5\'\'C gaf voldoende effect.
Een panel beoordeelde het ontstaan van een afwijkende geur en de mate van mals-
heid. De malsheid werd tevens mechanisch bepaald met behulp van Allo-Kramer
apparatuur.

Er werd bij de proeven 10% van het vleesgewicht aan extract ingespoten. Bij een
extract concentratie (mg proteïne per m.1.) groter dan 2 werd een afwijkende geur
waargenomen. Bij een concentratie <0.45 was geen verbetering in malsheid waar-
neembaar. Een concentratie van 0,55-1,1 bleek de beste beoordeling te geven. Bij
vlees van oudere runderen gaf de hoogste concentratie de beste resultaten, waar-
schijnlijk ten gevolge van de grotere hoeveelheid bindweefsel.

Papaine werkt veel sterker proteolytisch dan pancreasextract, is daardoor minder
goed doseerbaar een geeft gemakkelijk aanleiding tot te sterke proteolyse.
Het is nog niet bekend of de proteolytische werking berust op algemene proteolyse of
vooral op de afbraak van de collagene eiwitten.

(ref. de volksgezondheidsaspecten wat betreft toxiciteit en residuen van genoemde
meattenderizers zijn niet ter sprake gekomen, evenmin de kosten van bereiding van
pancreasextract).

Rich, R. J., F a b r i c a n t, C. G. and G i 1 1 e s p i e, J. H.: Virus induced uroli-
thiasis in male cats. Cornell Vet., 61, 542, (1971).

Alle van de minstens 14 tot nu toe geïsoleerde serotypen van picornavirussen bij
katten hebben betrekking op respiratoire aandoeningen. Van vrij recente datum is dc
isolering van twee virussen uit katten met urethra-obstructie.

Het ene virus (Manx-virus) werd geïsoleerd uit de urine van een patiënt en het
andere virus uit de M. quadriceps van een andere kat met obstructie van de urethra.
Beide virussen zijn serologisch en door middel van foto\'s gemaakt met de electronen
microscoop als picornavirussen geïdentificeerd.

51 ongecastreerde katers werden gebruikt in een serie van 4 experimenten. De
meeste katers werden direct in de blaas geïnfecteerd met het Manx-virus. Een aantal
kreeg alleen een niet geïnfecteerde suspensie van nierweefselcultuur toegediend. Een
groep werd geïnfecteerd via een aerosol-methode.

rende een periode van 8 uur verscliillende vergeefse pogingen iiadden ondernomen
om te urineren.

Dc Icatten die met liet spiervirus waren besmet vertoonden gedurende een periode
van 60 dagen na de besmetting geen enkel verschijnsel van obstructie.
Van 32 katten, via de blaas met Manx-virus besmet, kregen 10 de aandoening.
Ill het vierde experiment (waarin een aantal katten via een aerosol werden besmet)
vertoonden 8 van de 10 katten obstructie van de urethra.

Het feit, dat vijf controle katten die in naburige kooien gehuisvest waren ook
urethra-obstructie vertoonden, zou er samen met de uitkomst van een deel der expe-
rimenten op kunnen wijzen dat de infectie via de „aerosol-route" tot stand kan
komen.

De schrijvers zijn zich bewust van het belang van het feit dat dit de eerste keer is
dat in enig ,,species" een virus als oorzaak van urolithiasis is aangewezen. Zij menen
dat bijkomende factoren ook nog een rol kunnen spelen bij deze aandoening.
Tenslotte poneren zij de stelling dat voor een juiste evaluatie van de rol, die picorna
virus of andere virussen spelen bij het ontstaan van urolithiasis bij katten, het nodig
zal zijn experimenten op te zetten met katten die ,,specific pathogen free" zijn.

Ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het diergeneeskundig onderwijs in
Nederland verscheen vanuit de Diergeneeskundige Faculteit van de Utrechtse Uni-
versiteit het boekwerkje getiteld: „Tussen muis en mammoet".

Hierin wordt getracht een overzicht te geven van het gehele werkterrein van de
dierenarts in een voor de leek begrijpelijke taal. De samenstellers gebruikten voor
dit doel 100 bladzijden tekst, vervat in een 14-tal hoofdstukjes.

Met behulp van enkele gedichtjes, komische tekeningen en foto\'s ontleend aan de
verschillende vakgebieden wordt verder getracht de sfeer te accentueren waaronder
het leven van de dierenarts zich kan afspelen.

Het boekje is vooral bedoeld voor hen, die diergeneeskunde zouden willen studeren,
maar ook voor de leek. die om de een of andere reden meer zou willen weten van
ons beroep.

Ik heb het echter zelf met genoegen gelezen en neem dus aan dat het ook voor
menig collega interessante lectuur kan betekenen.

Na een boeie;id geschreven voorwoord en een verliandeling over de ontwikkeling
van het diergeneeskundig onderwijs in Nederland, wordt ons per vakgebied in
enkele bladzijden een indruk gegeven van de werkzaamheden, die deze met zich
meebrengen en worden mogelijkheden voor de toekomst belicht. Dit wordt ons
meestal verteld in de vorm van een interview met een collega, die zijn sporen op het
behandelde terrein heeft verdiend. Door dit alles krijgt de informatie een zeer per-
soonlijk karakter; is deze so:iis kort en zakelijk in andere gevallen meer neigend tot
romantiek.

Het spreekt vanzelf, dat bij deze opzet, de gehele stof niet uitputtend kon worden
behandeld en dat doublures en onnauwkeurigheden niet altijd waren te vermijden.
Dit laatste staat m.i. echter geenszins „een gelukwens en een dank u voor het geno-
men initiatief", aan het adres van de samenstellers in de weg.

(Collection de Monographies, uitg. l\'Expansion Scientifique Française: 1971).
Deze monographie, als negende versehenen van een Franse serie over de belangrijkste
besmettelijke ziekten bij dieren, is een zeer handzaa-n boek van 180 blz. met een

20-tal zwart-wit foto\'s geworden over twee onderwerpen, namelijk de echte of
klassieke vogelpest en de eendepest, waarover van oudsher in de literatuur veel
verwarring heeft bestaan.

Vooral over het eerste onderwerp bestaan nogal wat oudere publicaties, waarvan de
auteurs niet over de juiste normen of methodieken voor het onderscheid met pseudo-
vogelpest beschikten, zodat dit niet goed uit de verf kon komen. Over eendepest is
aanzienlijk minder literatuur bekend, waarvan ook weer geldt, dat de oudere publi-
katies verwarrend werken, terwijl de meer recente publikaties over de differentiaal
diagnostiek vaak onduidelijk of onvolledig zijn.

De auteur heeft het voordeel niet alleen de geschiedenis van het optreden van deze
ziekten grotendeels te hebben meegemaakt, maar ook over een grote ervaring te
beschikken van eigen onderzoek en het onderzoek van zijn medewerkers, dat voor
een belangrijk deel aan deze ziekten besteed is geweest.

Hoewel in de Franse taal geschreven, is het een zeer leesbaar boek geworden, waarin
de vele oud-leerlingen van de schrijver hun vroegere leermeester onmiddellijk zullen
herkennen aan zijn speciale, zeer boeiende verhaaltrant en zijn bekende, logische
bewijsvoering. In het voorwoord wordt opgemerkt, dat de redakteur er de voorkeur
aan heeft gegeven de oorspronkelijke tekst van professor Jansen ongewijzigd weer te
geven, om de denkwijze van de schrijver, zijn persoonlijke beredenering en de logische
gerichtheid van zijn experimenten volledig intakt te laten. Dit komt inderdaad goed
tot uiting.

De eerste 103 bladzijden geven een uitgebreid en historisch overzicht van de weten-
schappelijke gegevens betreffende de klassieke vogelpest, zowel uit de literatuur, als
uit de ervaringen van de schrijver zelf, opgedaan in het instituut, waaraan hij het
grootste deel van zijn leven verbonden is geweest.

Na enkele algemene gegevens in hoofdstuk I volgen de fysische, chemische en
biologische eigenschappen van het virus, welke zeer systematisch en duidelijk worden
gerangschikt. Vooral de verschillende gevoeligheden van diverse laboratorium proef-
dieren (en de mens) vormen hiervan een standaard voorbeeld.

Het derde hoofdstuk bevat de symptomatologie en een beschrijving van de macros-
copische en microscopische afwijkingen, waarbij nogal wat oudere literatuur wordt
aangehaald. Bij de epizoötiologie — hoofdstuk IV — wordt er speciaal de aandacht
op gevestigd, dat het bloed van de met klassieke pest besmette vogels buitengewoon
infectieus en virulent is tot in een 125-miljoen-malige verdunning en nog hoger, ter-
wijl daarentegen over contact-infecties niet of nauwelijks lukken. Door de hoge en
zeer snel optredende sterfte roeit de ziekte zichzelf spoedig uit en is er meest geen
sterke verspreiding. Importen en transporten van pluimvee uit besmette landen zijn
echter toch steeds gevaarlijk.

De differentiaal-diagnostiek wordt in 2 bladzijden samengevat, waarbij het onder-
scheid tussen vogelpest en acute pasteurellose, botulisme, eendepest, spirochaetose,
Newcastle ziekte (N.c.d.) en intoxicaties kort worden genoemd. Dit korte overzicht
wordt gevolgd door 10 blz., waarin vogelpest en N.c.d. nog eens afzonderlijk en
uitvoerig worden vergeleken.

De conclusie hieruit is dat vogelpest, N.c.d. en eendepest niet aan elkaar verwant
zijn, zoals door sommige onderzoekers hardnekkig is volgehouden, maar drie volko-
men verschillende ziekten, elk door een eigen, goed te onderscheiden virus ver-
oorzaakt.

In hoofdstuk VI wordt in 2 blz. de beschrijving van Staub (1943) vermeld van
de Egyptische vogelpest, welke duidelijk verwant is met echte vogelpest, maar die
langzamer verloopt.

Over de behandeling van profylaxe: in hoofdstuk VII worden alleen literatuurge-
gevens aangehaald, welke meest van oudere datum zijn en dus weinig bruikbare
feiten opleveren. Immuunserum heeft alleen preventieve waarde, maar bij zieke
dieren is er geen effect meer mee te bereiken. Van de vaccinatieproeven zijn de
gegevens over een formolvaccin in olie van Jacotot en Vallée (1967) het
meest positief en betrouwbaar.

Hierna volgen 10,5 bladzijden literatuuropgaven, wat hoogstwaarschijnlijk het meest
volledige en historische overzicht op dit gebied is, dat ooit is samengevat.
Het tweede deel van het boek behandelt de eendepest, welke economisch niet van
betekenis wordt geacht. Dit laatste zal helaas niet door alle eendehouders kunnen
worden bevestigd, die genoodzaakt zijn hun dieren tenminste 2 x per jaar tegen de
ziekte te vaccineren! Ook hier wordt eerst een definitie en een overzicht van de
historie van de ziekte gegeven, waaruit blijkt, dat de eerste gevallen al in 1923 en
1930 in Nederland zijn beschreven, waarbij de onderzoekers meenden met vogelpest
te doen te hebben. Het derde geval is in 1942 door Bos beschreven, terwijl pas
vanaf 1949 door Jansen en zijn medewerkers duidelijk is aangetoond, dat eende-
pest een afzonderlijke ziekte is, welke definitief moet worden onderscheiden van
vogelpest en N.c.d.

Wat betreft de huidige verspreiding van de ziekte wordt op grond van literatuur-
gegevens een beschrijving gegeven van:

b) eendepest in Azië, aangetoond in India en vermoedelijk afkomstig uit China.
Door kruisimmunisatieproeven is aangetoond, dat het Nederlandse en het
Indiase eendepestvirus identiek of althans nauw verwant zijn.

c) eendepest in N. Amerika, waarvan eveneens kruisimmuniteit met Nederlands
virus is aangetoond.

In hoofdstuk II worden de voorgeschiedenis, de fysische-, chemische- en biologische-
eigenschappen van het eendepestvirus beschreven.

Hoofdstuk III behandelt de klinische en anatomische verschijnselen van de ziekte
(met 16 afbeeldingen).

Bij de epizoötiologie (hoofdstuk IV) komt naar voren, dat de ziekte vooral wordt
overgebracht door wilde vogels (watervogels) en door het water van rivieren, meren,
kanalen enz.

Hoofdstuk V bestaat uit 2 bladzijden differentiaaldiagnostiek, gevolgd en besloten
door hoofdstuk VI over de profylaxe. Hierin worden de vaccinatieproeven van de
auteur en de medewerkers van zijn instituut vrij uitvoerig (in 13 pagina\'s) weer-
gegeven. Deze vormen een klassiek te noemen voorbeeld van een doelbewuste en
succesvolle ontwikkeling van een vaccin door verzwakking van een volvirulent veld-
virus tot een a-pathogeen vaccinvirus, dat zijn immunogene eigenschappen heeft be-
houden.

Voorts worden de proeven genoemd, waarin de vaccinatie met succes is toegepast
niet alleen bij volwassen eenden, maar ook bij eendekuikens van slechts 9 dagen en
bij eenden, waaronder de ziekte reeds is uitgebroken. Dit laatste feit, en het feit,
dat een volledige bescherming tegen een volvirulente besmetting aanwezig kan zijn,
zonder dat antistoffen in het bloed aantoonbaar zijn, berust volgens schrijver op
interferentie.

Wat betreft de duur van de immuniteit na vaccinatie, wordt geconcludeerd, dat deze
12 a 14 maanden bedraagt. Deze conclusie is echter gebaseerd op een onderzoek bij
eenden in de praktijk en niet gehouden onder geïsoleerde omstandigheden.
Na de vaccinatie is het niet gelukt uitscheiding van het virus aan te tonen, zodat
geen contact-immunisatie mogelijk is. Het vaccin is onschadelijk gebleken en heeft
ook na 10 snelle opeenvolgende passages door gevoelige jonge eenden geen enkele
toename in virulentie vertoond.

Het vaccin wordt dus terecht zeer effectief en het belangrijkste hulpmiddel genoemd
ter bestrijding van de ziekte.

Met een literatuurlijst van 2 pagina\'s over eendepest en een inhoudsopgave wordt
het boek besloten.

Vooral voor alle pluimveeziektespecialisten is deze uitgave ten zeerste aan te bevelen.

De minister van landbouw en visserij, ir. P. J. Lardinois, heeft in de afgelopen
maanden bij openbaar optreden, sprekende over de dierlijke veredelingsprodukties
en een zich uitbreidende rundveehouderij in ons land, reeds herhaalde malen gewe-
zen op de bedrijfshygiëne. Deze vraagt in samenhang met de milieubelasting en de
toepassing van de Hinderwet een steeds grotere aandacht.

Het bedrijfsleven (Landbouwschap) en de meest betrokken departementen hebben
een voorlichtende brochure samengesteld over de specifieke verplichtingen, die uit
hoofde van de Hinderwet voor de veehouderijbedrijven voortvloeien, getiteld: „De
veehouderij en de Hinderwet". Aan de behandeling van deze materie zijn de nodige
adviezen verbonden met betrekking tot de Hinderwettoepassing, voor nieuwe zowel
als bestaande bedrijven.

Deze brochure is kosteloos verkrijgbaar. Voor nadere inlichtingen wende men zich
tot het Redaktiesecretariaat Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Julianalaan 10.
Utrecht, telefoon (030) 51 01 11.

Deze zal worden gehouden op woensdag 1 maart 1972, in de collegezaal van de
Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Diergeneeskunde, Yalelaan 10,
Universiteitscentrum „de Uithof", te Utrecht. Aanvang 14.30 uur.

Inleiding door Dr. C. J. W e n s i n g, dekaan van de Faculteit der Diergeneeskunde.
H. G. Verschuuren: Gnotochemisch diervoeder.
R. J. Nikkeis: Isoleren of riskeren.

De Society for Laboratory Animal Science, (Gesellschaft für Versuchstierkunde) is
voornemens van 14-16 juni 1972 haar 10e jaarlijkse bijeenkomst te houden in
Uppsala.

Inlichtingen zijn te verkrijgen bij: Dr. W. H. Weihe, Biologisches Zentrallaborato-
rium, Kantonsspital Zürich, Rämistrasse 100, 8006 Zürich, Zwitserland.

Die Fachgruppe Geschichte der Veterinärmedizin der Deutschen Veterinärmedizini-
schen Gesellschaft e.V. und die Welt-Gesellschaft für Geschichte der Veterinär-
medizin veranstalten vom 8.-10. Juni 1972 in Wien (Österreich) dat 9. Internationale
Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin. Nachfolgend wird das Vorläufige
Programm bekanntgegeben.

Sämtliche Interessenten — auch Nichttierärtze — sind herzlich zur Teilnahme auf-
gefordert. Wer bisher noch nicht and den Symposien teilgenommen hat, wendet
sich bitte an den Geschäftsführer der Fachgruppe, Hochschuldozent Dr. E. H. Loch-
mann, Tierärtzliche Hochschule Hannover, D-3000 Hannover, Bischofsholer Damm
15, Tel. (0511) 8113604. Er bekommt dann zu gegebener Zeit die Symposions-
Unterlagen zugesandt.

Vortragsmeldungen (20-Minuten-Referate) zum Leitthema „Die Entwicklung der
veterinärmedizinischen Ausbildung", welches bei der Programmzusammenstellung Vor-
rang geniesst, und zu freien Themen werden möglichst bald verbindlich unter Nen-
nung des Themas und Angabe, ob Diapositive im Format 5x5 cm vorgeführt
werden sollen, ebenfalls an den Geschäftsführer erbeten. Kann das Thema nicht
sofort mitgeteilt werden, wird um Nachmeldung bis spätestens 29. Februar 1972
gebeten. Bis zum 31. März soll dan beim Geschäftsführer eine Vortragszusammen-
fassung (nicht länger als eine Schreibmaschinenseite) vorliegen.
Wie aus dem Vorläufigen Programm ersichtlich, sind auch Theaterbesuche (Staats-
oper, Volksoper, Burgtheater, Akademietheater) und ein Besuch in der Spanischen
Reitschule Wien eingeplant. Da gleichzeitig mit unserem Symposion die Wiener
Festwochen stattfinden, müssen Karten für diese Veranstaltungen sehr frühzeitig
bestellt werden, wobei allerdings noch in keinem Fall etwas über das Theaterpro-
gramm feststeht. Interessenten wollen beim Geschäftsführer bitte ein Formular für
die Kartenbestellung anfordern. Diese Bestellung muss dann aber bindend erfolgen,
weil die Karten fest bestellt werden müssen. Aus dem o.g. Grund ist auch eine
möglichst sehr frühzeitige Zimmerreservierung notwendig. Reservierungskarten sind
ebenfalls über den Geschäftsführer zu erhalten.

18.00 Uhr: Mitgliedervessammlung der Welt-Gesellschaft für Geschichte der
Veterinärmedizin, anschliessend Begrüssungsabend, zwangloses Bei-
sammensein mit Gelegenheit zum Abendessen oder Theaterbesuch.

Vormittag: Exkursion Medizin-historisches Institut Wien, Allgemeines Kranken-
haus Wien (Frau Prof. Dr. Dr. Lesky).
Nachmittag: Exkursion Arkaden und Archiv der Universität Wien (Doz. Dr. Galll.

Wissenschaftliche Sitzung.
.Abend: Empfang des Rektors der Tierärztlichen Hochschule Wien. Führung

Führung durch die Tierärztliche Hochschule Wien ■— Ende in der
Orthopädischen Klinik (Kurzvortrag Prof. Dr. Knezevic).
Nachmittag: Exkursion Klosterresidenz Klosterneuburg, Benediktinerstift Göttweig.
•Abend: Empfang durch dan Landeshauptmann von Nieder-Ö.sterreich. Oko-

10.45 Uhr: Vorführung Spanische Reitschule mit anschliessendem Stallbesuch.
Abend: Theaterbesuch nach Wunsch.

DAS BERUFSPOLITISGHE PROGRAMM DES 1. EUROPÄISCHEN TIER-
ÄRZTE KONGRESSES 1972 UND 10. DEUTSCHEN TIERÄRZTETAGES

Im Rahmen des 1. Europäischen Tierärztekongresses findet gleichzeitig der 10.
Deutsche Tierärztetag statt. Mit der Ausrichtung des Europäischen Kongresses hat

das Comité de Liaison des vétérinaires de la C.E.E., in welchem die nationalen
Dachorganisationen der Tierärzteschaften der Europäischen Gemeinschaften vertre-
ten sind, die Deutsche Tierärzteschaft beauftragt. Die Deutsche Tierärzteschaft
übertrug der Landestierärztekammer Hessen die Vorbereitung und Durchführung des
Europäischen Kongresses und des 10. Deutschen Tierärztetages.

Der berufspolitisch repräsentative Charakter dieser supranationalen, nationalen und
regionalen tierärztlichen Berufsvertretungen, welche diese Veranstaltungen durch-
führen, spiegelt sich auch in den wissenschaftlichen Vorträgen zu dem Generalthema
dieses Kongresses:

„Umwelthygiene und Veterinärmedizin"
— Gesundheitsschutz für Mensch und Tier —
wider.

Der 10. Deutsche Tierärztetag wird am Tag vor dem Beginn des Europäischen Tier-
ärztekongresses mit der Hauptversammlung der Deutschen Tierärzte und einer
Delegiertenversammlung der Deutschen Tierärzteschaft eröffnet. In dieser Versamm-
lung, die für alle Tierärzte zugänglich ist, werden satzungsgemäss durch den
Präsidenten der Deutschen Tierärzteschaft der Geschäftsbericht der Deutschen Tier-
ärzteschaft und ein „Bericht zur Lage" vorgelegt, sowie die vorgesehenen Entschlies-
sungen und Anträge diskutiert und beschlossen. Die Vertreter der tierärztlichen
Berufsorganisationen in der E.W.G. (Comité de Liaison des vétérinaires de la
C.E.E.) hält anschliessend eine ebenfalls öffentliche Sitzung ab, in der gleiche
Thematik auf übernationaler Basis behandelt wird.

.•\\nlässüch der Eröffnungskundgebung des 1. Europäischen Tierärztekongresses wer-
den in einem der beiden Festvorträge „Veterinärmedizinische Forderungen an die
Umweltgestaltung der Zukunft" gestellt und das Ehrenzeichen der Deutschen Tier-
ärzteschaft an verdiente ausländische Persönlichkeiten des Berufsstandes verliehen.
Der 10. Deutsche Tierärztetag findet seinen Höhepunkt in einer berufspolitischen
Tagung, in der Deutsche und ausländische Referenten die Themen „Umwelthygiene
aus der Sicht des Politikers", „Die Niederlassungsfreiheit der Tierärzte in der Euro-
päischen Gemeinschaft" und „Das Tier — eine Sache" ansprechen.
In der Plenarsitzung der europäischen tierärztlichen Berufsverbände werden fran-
zösische, englische, skandinavische, schweizer und deutsche Referenten berufspoliti-
sche Temen, wie „Koordinierung und Harmonisierung der tierärztlichen Ausbildung
in Europa", sowie „Praxisformen der Zukunft-Gruppen-, Gemeinschafts-,
Gemischt- und Einzelpraxis" und „Die Harmonisierung der Veterinären Lebensmittel-
hygiene des öffentlichen Gesundheitswesens" behandeln. Diese Vollversammlung
wird mit dem Vortrag: „Die Koordinierung der einschlägigen Wissenschaft für die
Effizienz der tierzüchterischen und tierärztlichen Praxis in der modernen Tierproduk-
tion" beendet.

Auf der öffentlichen Schlusskundgebung werden Repräsentanten des öffentlichen
Lebens verschiedener europäischer Staaten noch einmal zum Kongressthema Stellung
nehmen, und das Ehrenzeichen der Deutschen Tierärzteschaft wird an verdiente
deutsche Persönlichkeiten verliehen.

Der gesamte Kongress steht unter der Schirmherrschaft von Frau Bundesminister
Käthe Strobel. Die Aufnahme vieler Repräsentanten des europäischen öffentlichen
Lebens in das Ehrenkomitee des Kongresses und ihre Teilnahme an der Eröffnungs-
und Schlusskundgebung dokumentieren eindrucksvoll, welche Bedeutung dem tier-
ärztlichen Berufsstand für die Bewältigung der Aufgaben beim „Gesundheitsschutz
für Mensch und Tier" zugemessen wird.

4th W.S.A.V.A.-Congress with be held in connection with the 12th Annual Congress
of the Italian Small Animal Veterinary Association in San Remo.
Simultaneous translation in English, German, French and Italian.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Over de tweede week van 1972, van 2 tot 9 januari, kwam in Gelderland één geval
van mond- en klauwzeer voor te Putten. Op dinsdag 4 januari bleek een pink op
een bedrijf aldaar te zijn aangetast met mond- en klauvv^eer van het type Oi. Drie
pinken werden afgemaakt.

Ingaande 10 januari 1972 is het ingevolge de Ministeriële beschikking van 3 decem-
ber 1971 op de Noord-Veluwe van kracht zijnde vervoersverbod ingetrokken. Dit
regionale verbod is tezelfder tijd vervangen door een lokaal verbod tot vervoer van
herkauwers en varkens in Putten en omstreken op grond van art. 38, lid 2 van de
Veewet.

Met ingang van 10 januari 1972 zijn eveneens ingetrokken de beschikkingen ver-
plichte enting varkens 1971, verplichte enting kalveren en verplichte enting varkens
Hillegersberg.

Het lokale vervoersverbod rond Wijk bij Duurstede in Utrecht, waar op 11 december

Inmiddels heeft zich, op 12 januari 1972, in de buurt van Rotterdam in de Zuid-
hollandse gemeente Zevenhuizen, een nieuw geval van mond- en klauvraeer van het
type Oi voorgedaan. Op een fokbedrijf met 144 varkens bleek een zeug met acht
biggen te zijn aangetast. Zevenhuizen ligt juist buiten het afgesloten gebied Rotter-
dam. De gebruikelijke maatregelen zijn genomen en circa 8000 varkens in het gebied
waar het vervoersverbod geldt, zijn aan enting onderworpen.

In het district Buchen in het West-Duitse Baden Wurtemberg, is blijkens een tele-
gram uit Bonn van 4 januari 1972, mond- en klauwzeer van het type C onder varkens
geconstateerd.

Alle dieren zijn afgemaakt en gedestrueerd en rond het besmette bedrijf zijn politio-
nele maatregelen getroffen.

Over de tweede helft van november 1971 werden in Spanje 141 bedrijven met 4739
varkens aangetast door Afrikaanse varkenspest. Aan de ziekte stierven 554 dieren en
4185 varkens werden opgeruimd.

In de eerste helft van december 1971 werden 31 bedrijven besmet met 1581 varkens,
waarvan er 141 stierven en 1440 werden opgeruimd.

Portugal meldde over de tweede helft van november 1971 in 16 districten 91 door
Afrikaanse varkenspest aangetaste bedrijven met totaal 2597 varkens. Hiervan stier-
ven 519 dieren aan de ziekte en 2078 werden opgeruimd.

Van januari tot juli 1972 vertoeft de heer D. Mandie uit Joegoslavië voor een
studiebezoek in ons land. De heer Mandie is dierenarts en als microbioloog verbon-
den aan het landbouwkundig instituut te Titograd.

Het eerste deel van zijn programma bestaat uit bezoeken van enkele weken aan
openbare slachthuizen in Groningen, Zuid-Holland en Noord-Brabant, afgewisseld
met een studiebezoek van een vijftal weken aan het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afdeling Rotterdam.

De heer Mandie is hier met een Nederlands fellowship van de internationaal tech-
nische samenwerking.

Eerste week 1972, 26 december 1971 t/m 1 januari 1972: 11 gevallen; Gelderland 3,
Zuid-Holland 1 en Noord-Brabant 7.

Tweede week 1972, 2 tot en met 8 januari 1972: 10 gevallen, Gelderland 1, Noord-
Brabant 9.

In 1971 werden bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut in totaal 126 kadavers
van dieren ingezonden voor onderzoek op rabiës. Per provincie was de verdeling:
Groningen 23, Friesland 1, Drenthe 22, Overijssel 21, Gelderland 27, Limburg 17,
Zuid-Holland 12, Noord-Holland 1 en Utrecht 2 dieren.

Het betrof 102 vossen, 19 honden, 2 katten, 2 dassen en een eekhoorn. In alle ge-
vallen was de uitslag van het onderzoek negatief.

Over de eerste week van 1972, van 26 december 1971 tot en met 1 januari 1972,
kwam in ons land 1 geval van varkenspest voor en wel in Gelderland.
De tweede week, van 2 tot en met 8 januari 1972, telde 5 .gevallen. 1 in Gelderland
en 4 in Utrecht.

4- 5, Ver. Warmbloed Paardenstamboek in Nederland (W.P.N.). Hengsten-
shows, (Veemarkthallen) Utrecht; tevens warmbloed hengstenkeuring
W.P.N. Utrecht

7—24 maart, Institut Pasteur, Parijs. Cursus Epidemiologie van besmettelij-
ke ziekten (pag. 45)

8, Afdeling Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso-
Motor-Hotel, Velp

12—13, Cursus Arbeitsgemeinschaft für Osteosynthese-veterinair, Bettlach,
Schweiz (pag. 106)

17 -18, Tagung über „Physiologie und Pathologie der Fortpflanzung der Haus-
tiere", Gynäkologische und Ambulatorische Tierklinik der Universität,
München, (pag. 106)

24, Groep Directeuren Vleesk.diensten en Keuringsda. K.N.M.v.D., Verga-
dering, Hotel Noord-Brabant, Utrecht, 10.15 uur

24, Afdeling Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, hotel „de Zalm",
Markt, Gouda (pag. 185)

1, Ned. Ver. voor Proefdierkunde, voorjaarsbijeenkomst. De Uithof,
Utrecht (pag. 173)

7 9, BSAVA, 15e jaarcongres, Royal Garden Hotel, Kensington, London W.8.
(pag. 45)

10 14, Seminaar Milieukunde; conferentie-oord Hydepark, Driebergen, (pag.
979 (1971))

13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15 16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.L, .Amsterdam, (pag. 1355 (1971 en
(pag. 185)

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
•Amersfoort

18. Ver^ Dir^ Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.I., München. (pag. 961, (1970), 571 (1971))

8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

14—16, Society for Laboratory .\\nimal Science, 10e jaarlijkse bijeenkomst,
Uppsala (pag. 173)

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

26—28, Int. Conf. on Production Disease, Reading England, (pag. 1625, (1971) )

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971))

20—26, Eed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

11 —15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175)
13, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers, Werkvergadering, Utrecht
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

De eerste november 1971 nam het leven vancollega
Voorderman te Markelo een einde. Enige taanden
tevoren mocht hij de leeftijd van tachtig jaar breiken.
Met deze waardige ouderdom ging gedurnde de
laatste periode van zijn leven de sfeer van rust en
bezonkenheid niet altijd samen. Dagen vat weleer
dienden zich aan aan zijn gedachten, moeilkheden,
indertijd overwonnen, vroegen opnieuw om en op-
lossing. Zij brachten onrust in zijn geest.
Het was goed over dit verleden met hem te preken.
Tal van bijzonderheden leefden scherp orrchreven
weer op en illustreerden zijn verhaal. Ook vas het
goed om gezamenlijk te trachten weerstand t bieden
aan de vermeende moeilijkheden van indertijdZo was
het wel mogelijk de beelden te ordenen en d zorgen
weg te nemen.

Aalten in de Gelderse Achterhoek was het iboorte-
dorp van Anton Voorderman, op 20 augusis 1891
werd hij daar geboren.

De Gelderse bevolking en het Gelderse landscap heb-
ben hem altijd in hoge mate aangesproken, an huis
uit was hij met beide ten nauwste betrokken door dat
zijn vader een hotel bezat, waaraan een stóiouderij
was verbonden om het reizen door de Aiterhoek
gerieflijk te maken.

Gedurende zijn H.B.S.-jaren te Winterswijk e later te
Zutphen groeide een toenadering met de destijds
plaatselijke dierenarts Odé te Aalten. Door lens toe-
doen maakte hij kennis met de sfeer van bedivigheid
en van vertrouwen, ondervonden van de boenbevol-
king, en met de sfeer van romantiek, die in te dagen
de eenvoud van de zwerftochten door het fltteland
en de soberheid van het boerenleven omgaf.
De waardering voor de figuur van dierenartOdé, de
invloed, die van hem uitging, de uitgesproke liefheb-

berij voor de omgang met paarden, hadden de studie-
richting van Anton mee bepaald, toen hij in 1911
zijn intrede maakte aan \'s Rijks Veeartsenijschool te
Utrecht. In deze Utrechtse jaren werd vriendschap
gesloten met medestudenten, waarbij de Gelderse
Achterhoek als een sterke schakel van binding werd
ondervonden.

De studie werd op 2 februari 1916 voltooid. In die
dagen zocht de gemeente Markelo een dierenarts, zo-
dat onze Voorderman zich meldde en werd aangesteld.
Hij voelde zich thuis in deze streek, verwant aan het
Achterhoekse leven. Met enthousiasme heeft hij zich
ingezet voor het diergeneeskundig werk. In die tijd
waren de verbindingen en de vele zandwegen gedu-
rende de herfst en winter moeilijk toegankelijk en over
grote gedeelten onbegaanbaar. De behartiging van zijn
taak in dit omvangrijke gebied onder de gemeente
Markelo en onder de nabuurgemeenten was hij ten
volle toegewijd, deze stelde hoge eisen aan zijn werk-
kracht. De paarden bleven hem steeds het meest ter
harte gaan, zijn liefhebberij voor honden kwam in zijn
persoonlijk leven sterk tot uiting, wanneer hij zich
met zijn hond kon wijden aan de jacht, waarbij hij
opging in de natuur.

De sterke band in eigen gezin en in de familie van
weerskanten tvas er een kenmerk van. De gemeen-
schap, die het leven op het platteland bepaalde in
regels van samenleving en onderlinge hulp had zijn
grote belangstelling. Hij was een figuur voor het ge-
meenschappelijk ondernemen en beleven, voor het
verenigingsleven, voor de societas van de dorpsge-
meenschap van Markelo, zoals deze tot uitdrukking
kwam in de fokveedagen, de toneeluitvoeringen, de
folklore, de volksfeesten of in de zorg voor de zieken
en hulpbehoevenden. Van vele verenigingen was hij
jarenlang bestuurslid of voorzitter. Zo ging hij op in
het leven van zijn dorp en droeg hij bij in het bepalen
van de richting, de ontwikkeling bevorderend door de
verzorging van cursussen voor de jonge boeren, deel
hebbend aan het vele, wat van betekenis was voor
zijn woonplaats.

Bij zijn vestiging te Markelo sloot Anton zich aan bij
de afdeling Gelderland-Overijssel van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde. Toen in de dertigerjaren de
dierenartsen in Overijssel een eigen zelfstandigheid
verkozen en de afdeling Overijssel in het leven riepen,
was het voor hem, die zozeer op Gelderland was ge-
oriënteerd, een zelfoverwinning zich als lid van deze
nieuwe afdeling te melden. De banden met het Gel-
derse in de vorm van de diergeneeskundige kring te
Ruurlo en zijn oude studievrienden, gevestigd in die
streken, hebben er niet onder geleden. Zij werden als
tevoren in ere gehouden, de vriendschap heeft zich in
grote trouw bevestigd.

Het jaar 1949 bracht ingrijpende veranderingen in
zijn werk. De semi-ambtelijke functie van keurings-
dierenarts, die sinds de invoering van de wet op de
vleeskeuring werd uitgeoefend, werd in een volambte-
lijke omgezet. De praktijk moest worden beëindigd bij
de aanvaarding van deze gewijzigde functie van hoofd
van dienst van de vleeskeuringskring van Goor, Mar-
kelo en Diepenheim. Deze functie werd door hem
vervuld tot 1956, het jaar, waarin hij 65 werd en werd
gepensioneerd.

Een reeks van mooie jaren is sindsdien nog gevolgd,
waarin de viering van het 50-jarig huwelijksfeest van
Riek en Anton een hoogtijdag in de familiekring
vormde.

Gedurende de laatste jaren werd de gezondheid van
Anton geleidelijk aangetast. Zo deden zich in de laat-
ste periode vaak geen geringe moeilijkheden voor, die
Riek heeft moeten ondervinden. Grote toewijding en
grote liefde hebben haar deze zorgen helpen dragen.
De eerste november 1971 bracht het einde, op 5 no-
vember had de crematie plaats te Usselo.
Mogen zijn vrouw en dochter enige steun ondervinden
door de waardering van zijn toewijding, besteed aan
zijn vele aktiviteiten in vroeger jaren, door de trouw,
in vriendschap oondervonden, door de ervaring vele
gelukkige jaren gezamenlijk te hebben beleefd.
Mogen zij de kracht vinden de werkelijkheid te aan-
vaarden en het leven opnieuw onder ogen te zien.

Mededelingen van het Hoofdbestuur verband houdende met de Hoofdbestuurs-
vergadering van de maanden november en december.

Een belangrijk deel van de vergaderingen van het Hoofdbestuur is besteed aan de
problematiek van de reorganisatie van de V.D. en de Veterinaire Hoofdinspectie.
In het nummer van 1 december 1971 is hierover uitvoerig verslag gedaan, terwijl in
een rondschrijven aan alle leden nadere informatie omtrent de reorganisatie is
gegeven. Sedertdien heeft de behandeling van de begroting van Volksgezondheid en
Milieuhygiëne in de Tweede Kamer plaatsgevonden. Tijdens deze behandeling is
door diverse Kamerleden aandacht aan de reorganisatie besteed en mag uit de ant-
woorden van de Minister worden geconstateerd dat omtrent de uitvoering van het
besluit nog alle mogelijkheden open zijn.

De Commissie Van Dinter zal op een aantal punten voorstellen hierover moeten
uitwerken die in een nota aan de Tweede Kamer zullen worden aangeboden. Sinds
dc discussies in de Kamer is wel duidelijk geworden dat deze nota degelijke zeker-
heden moet bevatten ten aanzien van de eisen van volksgezondheid.
Daarom is overleg gaande hoe de reorganisatie van de Veterinaire Hoofdinspectie
binnen het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne gestalte moet krijgen.
Uit contacten met het Ministerie heeft het Hoofdbestuur de stellige overtuiging
gekregen dat de toezegging uitvoering te geven aan het standpunt van de Maat-
schappij, door de Minister volledig wordt onderschreven. Wanneer in voldoende
mate binnen het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne gestalte wordt
gegeven aan de veterinaire inbreng zal de uitvoering van de vleeskeuring door het
Ministerie van Landbouw meer aanvaardbaar worden.

Door voortgezet overleg wordt naar een alleszins bevredigende oplossing in deze
zin gezocht.

Vermeld kan nog worden dat ook de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter
Bevordering der Geneeskunst zich in een schrijven tot de Minister van Volksgezond-
heid en Milieuhygiëne heeft gewend, waaruit blijkt dat deze Maatschappij exact
hetzelfde standpunt inneemt als de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Na de publikatie in het tijdschrift van 15 november 1971 valt nog weinig concrete
voortzetting te melden. Wel kan worden meegedeeld dat de beide werkcommissies
zich intensief bezighouden met het opstellen van de ontwerpcurricula voor de beide
differentiatieperiodes. Op het moment heeft nog geen gezamenlijk overleg van de
Commissie Differentiatie van de Faculteit en de Maatschappijij over deze curricula
plaatsgehad.

De viering van het 150 jarig bestaan van het diergeneeskundig onderwijs in Neder-
land heeft inmiddels plaatsgevonden. De gehele herdenking, alsmede de daarbij
behorende festiviteiten hebben een vlekkeloos verloop gehad, waarvoor het Hoofd-
bestuur gaarne dank brengt aan een ieder die daar op enigerlei wijze aan heeft
bijgedragen. Vooral het Uitvoerend Comité, dat bergen werk heeft verzet, verdient
alle lof. In overleg met de Faculteit is besloten dat een nummer van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde geheel aan deze herdenking zal worden gewijd. De voorberei-
dingen daarvoor zijn in volle gang.

In overleg met de redaktie is besloten dat vanaf 1 januari de heer J. C. de Geus
als redakteur van het Tijdschrift zal optreden. Collega Harmsen heeft zich bereid
verklaard waar nodig incidentele medewerking aan de redaktiewerkzaamheden te
verlenen (correcties). Op grond van de suggesties tijdens de Algemene Vergadering
gedaan, zijn in overleg met de redaktie nieuwe redaktieleden aangezocht. Zodra de
nieuwe redaktie-samenstelling bekend is, zal hiervan mededehng worden gedaan.

Op voorstel van de Tarievenconunissie heeft het Hoofdbestuur de nieuwe tarieven
vastgesteld. Zoals reeds eerder meegedeeld, heeft de Maatschappij de toezegging
aan de overheid gestand gedaan een slechts zeer geringe tariefsverhoging toe te
passen ter gedeeltelijke compensatie van de kostenstijging van 1971 en 1972.
Het Hoofdbestuur wil tevens nogmaals onder de aandacht brengen dat in de mede-
delingen over de tarieven tevens een advies inzake het specificeren van nota\'s is
opgenomen. Het Hoofdbestuur dringt er bij de leden op aan met de gerechtvaardigde
wensen van de veehouderij rekening te houden.

Het Hoofdbestuur heeft besloten in de plaats van Prof. Wagenaar, die heeft bedankt
voor het lidmaatschap van de Maatschappij-delegatie in het Comité de Liaison, te be-
noemen Prof. Numans. Deze heeft de benoeming inmiddels aanvaard.
De besprekingen in het Comité de Liaison, die zich voornamelijk richten op twee
punten, namelijk het recht tot vrije vestiging binnen alle landen van de E.E.G. en
de gelijkstelHng van diploma\'s, zullen opnieuw moeten worden gevoerd om de
ontwerprichtlijnen die tot nu toe bedoeld waren voor de 6 lid-staten vanaf nu ook
de goedkeuring van de 4 nieuwe lid-staten zullen moeten hebben. De besprekingen
zullen nog wel de nodige tijd vergen, omdat nog belangrijke meningsverschillen uit
de weg moeten worden geruimd.

Er heeft een bespreking plaatsgevonden tussen het Hoofdbestuur en het bestuur
van de Groep W.O., die goede resultaten heeft opgeleverd. Hierin is de positie van
de Groep binnen de Maatschappij besproken en zijn de mogelijkheden onderzocht
op welke wijze de wederzijdse inbreng gerealiseerd zou kunnen worden.
Als mogelijke suggesties zijn naar voren gekomen het ontwerpen en actueel houden
van een lijst van wetenschappelijke onderzoekers met vermelding van het instituut
en het onderwerp waarmee hij zich bezighoudt, het organiseren van een cursus
„onderzoekkunde" voor leden van de groep. Daarnaast zullen vanuit de groep sugges-
ties worden uitgewerkt om het Tijdschrift voor Diergeneeskunde beter te laten beant-
woorden aan de wensen zowel van de schrijvers als van de lezers, waarbij bijzondere
aandacht zal worden besteed aan meer publikaties in de Engelse taal.
Dit punt zal nader met de redaktie van het Tijdschrift worden besproken.

Ca. 120 dames waren op 10 december naar Utrecht getogen om het damesprogram-
ma mee te maken dat ons was aangeboden ter gelegenheid van 150 jaar diergenees-
kundig onderwijs.

We werden hartelijk ontvangen met koffie door de afdeling Utrecht van de vereni-
ging Vrouwen van Dierenartsen en iedereen was verheugd weer zoveel bekende
gezichten te zien.

Daarna werd een uiteenzettin.t; gegeven door de heer Van Kempen, organisator
projectontwiltlteling Universitair Centrum „De Uithof" over het project diergenees-
Itunde. We waren allen zeer onder de indruk van de grootheid van dit miljoenen
complex wat straks onze nieuwe universiteit zal worden.

Vervolgens maakten we een rondwandeling door de nieuwe klinieken. Wat een ver-
schil voor degenen die de toestand op de Biltstraat nog voor ogen stond.
Daarna werd ons in aansluiting op een aperitief een lunch aangeboden in de Kliniek
voor heelkunde. We genoten van de modeshow verzorgd door „Sporthuis Centrum",
die ons veel begeerlijke dingen toonde.

In de middag hielden we onze huishoudelijke vergadering van de vereniging Vrouwen
van Dierenartsen. De vereniging is nog steeds groeiende en we hopen dan ook dat
deze dag een aansporing zal zijn voor niet-leden zich alsnog op te geven.
Het bestuur van de Centrale Contact Commissie is nu als volgt samengesteld:
Mevr. W. F. Roepke-Ronhaar, voorzitster
Mevr. N. van Limborgh-Kalkman, secretaresse
Mevr. R. H. v. d. Kamp-de Vries, penningmeesteresse
Mevr. A. den Breeje-Popping ^

Daarna vertelde mevr. Roepke over haar reis naar Mexico en liet zij ons een serie
interessante dia\'s zien, hierbij geassisteerd door de heer De Groot. Als dank ontving
zij van de afdeling Utrecht een bloemenhulde.

De dag werd besloten met thee, waarbij mevr. Boogaerdt alle aanwezigen dankte voor
hun komst naar „De Uithof".

We konden op een geslaagde dag terugzien wat we zeker niet in de laatste plaats te
danken hebben aan de zorg van de afdeling Utrecht en het Uitvoerend Comité
150 jaar D.O.N.

Mochten er onder onze leden dames zijn, die een interessante hobby hebben, of dit
weten van een echtgenote van een collega (arts, tandarts of dierenarts), laten zij
zich dan in verbinding stellen met ons secretariaat. De mogelijkheid bestaat n.1. dat
hierover iets gepubliceerd wordt in een bekend tijdschrift.
Bij gebrek aan kopij dit keer geen verslagen van de afdelingen.

Op 24 februari 1972 wordt in hotel „de Zalm", Markt, Gouda, een ledenvergadering
.gehouden met als spreker Prof. Dr. D. Zwart over het onderwerp:
,,Dierenartsen in ontwikkelingslanden".

Op 29 en 30 april houdt de Groep haar Voor-
jaarsdagen 1972 in het R.A.1.-Congrescentrum te
Amsterdam.

10.30 uur: Morris, W., Topeka (Verenigde Staten):
Voedingsbehoeften van de te dikke hond.

12.00 uur: S c h w a r t z m a n, R. M., Philadelphia (Verenigde Staten):
.Allergische huidaandoeningen.

12.45 uur: Ullrich, K., München (Duitse Bondsrepubliek):
Diagnostiek en therapie van struma bij de hond.

15.00 uur: B r o o y m a n s, A. W. M., R. Ferrando en M. Morris:
Forum over dieetvoeding.

16.45 uur: P o 11, P. H. A., Zeist (Nederland) :
Rompun bij de anesthesie van de kat.

14.30 uur: P r o 1 c, J. H. B., Northaw (Engeland):
Kreupelheidsoorzaken bij de Greyhound.

15.00 uur: B i e w e n g a, W. J., Utrecht (Nederland):
Vesico-ureterale reflux bij de hond.

15.15uur: W e a v e r, A. D., Glasgow (Schotland):
De prognose van urolithiasis bij de hond.

16.05 uur: T h i e n p o n t, D., Antwerpen (België):
Trichuris-besmetting bij de hond.

16.35 uur: S i e b e 1, H., Frankfurt/Main (Duitse Bondsrepubliek):
Prophylaxe en therapie met S.H.L.-gammaglobuline.

Ontmoeting van de congresdeelnemers in de dakzaal van het
Hilton-Hotel (vanaf 19.00 uur).
Bustour door Amsterdam.
Koud en warm buffet in het Hilton-Hotel.
Rondvaart.

Bustour naar Zuiderzeewerken en Flevohof.
Excursie naar de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht
(tot ca. 15.00 uur).

Het congresgeld bedraagt ƒ50,— (echtgenotes van congressisten ƒ10,—). Indien
het congresgeld vooruit betaald wordt, krijgt u de samenvattingen van de voordrach-
ten tevoren thuisgezonden.

Kandidaatleden van de K.N.M.v.D. betalen ƒ 15,—, mits zij zich opgeven via de
D.S.K. Hierover verschijnen tijdig mededelingen.

De leden van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier ontvangen binnen-
kort een folder met aanmeldingsformulieren.

Niet-leden kunnen een dergelijke folder aanvragen bij J. E. Gajentaan, Joh. Ver-
hulststraat 115, Amsterdam 1007, tel. 020- 72 01 02, die U tevens alle verdere in-
lichtingen zal verschaffen.

officieel afscheid genomen van het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut. Op 65-jarige leeftijd moet
men bij de Overheid nu eenmaal vertrekken.
Vanaf 1931 is hij op een of andere manier ver-
bonden geweest met, zoals hij zelf steeds zei: „De
Inrichting". Hij heeft deze „inrichting" op voor-
beeldige wijze gediend en is wat plichtsbetrachting,
taakopvatting en trouw betreft een voorbeeld ge-
weest voor anderen. Wat zowel op de interne als
externe receptie tot uiting kwam, was de grote
hartelijkheid. Men begreep, dat het een moeilijke
dag voor hem was en hij niet de man was om ten
aanhore van allen overdreven in het zonnetje gezet
te worden. Hij was er zich echter van bewust, dat
hij niet met stille trom weg kon gaan.
Het is hier niet de plaats om uitvoerig uit te wijden over zijn wetenschappelijke
prestaties. Deze zijn bij velen bekend. Hij kreeg hiervoor onderscheidingen, zoals de
benoeming tot Officier in de Orde van Oranje Nassau en het toekennen van de
,,Schornagelprijs". Bovendien zal hij over enkele maanden een Eredoctoraat van de
Universiteit van Gent ontvangen.

Zijn organisatorische capaciteiten zijn niet gering geweest. Hij heeft de Rijksserum-
inrichting — de naam waaronder het Centraal Diergeneeskundig Instituut tot voor
kort schuil ging — na de oorlog weer „opgebouwd". Hij heeft het helpen omvormen
van diagnostisch laboratorium en producent van sera en entstoffen tot research-
instituut.

Vrijwel alle onderzoekers van het C.D.I. heeft hij begeleid en gestimuleerd bij de
uitvoering van hun projecten. Hij heeft hun werkzaamheden ook bekritiseerd. Geen
publikatie of dissertatie is de deur uitgegaan, zonder dat hij aan de inhoud mede
vorm had gegeven.

Collega Terpstra is voorts de vertrouwensman van velen geweest, zowel van mensen

Vaak wordt iemand, die met pensioen gaat, rust toegewenst. Dit kan hier echter
beslist niet. Men moet volgens Dr. Terpstra\'s eigen woorden eerst „de mens" be-
kijken. Daarom wordt „deze mens" toegewenst, dat hij nog vele jaren rusteloos zal
mogen en kunnen doorgaan met wetenschappelijk werk en met het uitbrengen van
adviezen.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

H. Th. Hafkamp, Wilgenlaan 15, Nijkerk.
H. W. G. A. Wessels, Zuid Esmarkerrondweg 459, Enschede.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan de collegae:

Mej. J. J. Baarschers, Kruisstraat 92, Utrecht.
J. Binnema, Koersendijk 4, Nijverdal.
N. W. F. A. Grimme, Heereweg 133, Lisse.
E. G. Kortman, Ark „Diana", Vechtdijk t./o. 149, Utrecht.
J. J. J. v. d. Mortel, Peeleik 8, Helmond.
A. P. Snoek, De Kreyenbeek 28, Valkenswaard.
H. Yadin, Fruinplantsoen 23, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen de studenten:

G. Benedictus, Adm. van Gentstraat 30 bis a. Utrecht.
Mej. J. Bennink, Korfoedreef 49, Utrecht.

D. R. H. Diepenbroek, Hugo de Grootstraat 11, Utrecht.
T. E. A. Eijberts, Braamstraat 2, Utrecht.

J. W. Greve, W. Barentszstraat 38, Utrecht.
M. Groenveld, F. G. Donderstraat 14 bis. Utrecht.

H. A. W. Hazewinkel, Justus van Effenstraat 25, Utrecht.
J. G. M. Huige, Alblasstraat 12 bis a. Utrecht.

G. Jeurink, Dorpsstraat 43, De Bilt.
P. T. M. Lankveld, Fideliodreef 41, Utrecht.
J. F. G. Maathuis, Kapelstraat 29, Utrecht.
Mej. G. Meekes, Vlietstraat 1 bis. Utrecht.
W. Meijer, Bollenhofsestraat 10, Utrecht.

B. Nelemans, Huize de Geerlaan 2 1, Utrecht.
P. R. de Nooy, Lepelenburg la. Utrecht.

Haar, T. J. ter; adres gew. in: Weert, Maaslandlaan 78; tel. (04950) 2 29 55. (221)
Hartink, A.; adres gew. in: Bosch en Duin, Biltseweg 949; tel. (030) 78 51 77 (pr.);

Hartog, P. den; tel. gew. in: (05457) 15 53 (pr.), 12 70 (bur.); P. geass. met G.

Heuff, A.; adres gew. in: Zeilberg-Deurne, Nastreek 36; tel. (04930) 44 27 (pr.).

Kroes, Dr. R.; adres gew. in: De Bilt, Park Arenberg 87; tel. (030) 76 18 66 (pr.),
78 91 11 (bur.); wet. ambt. b.h. R.I.V. van (282) naar (237)

Kroft, P. G.; adres gew. in: Nieuwkoop, Nic. Beetslaan 12; tel. (5410) 42 82; gr.

Kortman, E. G.; 1972; Utrecht, Ark „Diana", Vechtdijk t./o. 149; tel. (030)
44 01 60; D. toev. op (236)

Merkens, H. W.; 1971; Utrecht, Flamingostraat Ibis; tel. (030) 51 04 34 (pr.),
53 91 11 (bur.); gr. 1915993; wet. medew. R.U. (F.d.D. Klin. v. Vet. Heelk.).

Mortel, J. J. J. V. d.; 1971; Helmond, Peeleik 8; tel. (04920) 2 29 87. toev. op (245)
Muiswinkel-Bracht, Mevr. A. M. van; 1971; Emmeloord, Deltastraat 29; tel. (05270)
42 77. toev. op (245)

Palgi, I.; adres gew. in: Heeze, Ten Berchwardlaan 144; tel. (04907) 16 51. (250)
Peters, J. A. J. M.; funktie gew. in: adj. dir: Vleesk. D. Wierden; plv. l.V.D.;

Venker-van Haagen, Mevr. A. J.; adres gew. in: Amersfoort, Anna Paulownalaan 70;

Het telefoonnummer van de Stichting Bloedgroepenonderzoek te Wageningen is met
ingang van 18 december gewijzigd in: (08370) 1 36 69.

Op 1 januari overleed Drs. H. J. Vrielink uit Enmien in de leeftijd van 74 jaar.
Op 16 januari overleed Drs. Th. Wemmers uit Doesburg in de leeftijd van 51 jaar.

tevens Diergeneeskundige Faculteit van de „Vereniging
Utrechtse Studenten Faculteiten"

Bij deze doe ik het verzoek aan de buitengewone leden van de Diergeneeskundige
Studenten Kring, of diegenen, die hun jaarlijkse bijdrage nog niet overgemaakt
hebben, dit zo spoedig mogelijk zouden kunnen doen.

Betaling kan geschieden door storting op gironr. 271994 ten name van Fiscus Dier-
geneeskundige Studentenkring, Biltstraat 172, Utrecht.

Via de bank: A.B.N., Janskerkhof 13, Utrecht; banknr. 55 55 11 553 ten name van
Fiscus Diergeneeskundige Studenten Kring. Gironr. van de bank: 1412.
In de hoop, dat ik de bijdrage zo spoedig mogelijk tegemoet kan zien, teken ik, u bij
voorbaat dankend voor uw medewerking, met de meeste hoogachting jegens u,

Mede hieidoor is het secretariaat verplaatst naar Nobeldwarsstraat 6 bis, Utrecht.

Gelegenheid tot verpleging van zieke huisdieren.
Tevens röntgendiagnostiek.
Opname na overleg met uw dierenarts.
Keyenbergse weg 18 — Wageningen — Telefoon O 8370 - 3985

Talrijke proeven hebben aangetoond dat de na
de partus optredende toeneming van het
aantal wormeleren bij ooien een ernstige
bedreiging vormt voor de gezondheid van de
lammeren. Het Is daarom absoluut noodzakelijk de
ooien direct na het lammeren te ontwormen
om een zware besmetting van de welde
met wormeieren te voorkomen.

omdat het niet alleen In staat is de aanwezige
wormen uit de ooi te verwijderen, maar doorzijn
unieke ovicide werking verdere ontwikkeling
van afgedreven wormeieren onmogelijk maakt.

A. Rutgers; Een kwart eeuw gereglementeerde K.I. bij land
bouwhuisdieren in Nederland......

S. W. ]. van Dieten; Ontwikkelingen in de K.L bij rund
vee, K.I .-technisch gezien.......

J. B. Litjens en C. J. G. van der Horst; Kunstmatige inse
minatie bij de kalkoen en een onderzoek naar een voor de
praktijk geschikte verdunner van het sperma .

W. van Gemert, ]. Hendrikse en C. }. G. van der Horst
De betekenis van phenylalanine-alpha-ketoglutaraat trans
aminase voor de beoordeling van beresperma .

C. M. T. Willems; Het gebruik van artificiële beregeur en
het minumum aantal spermiën per inseminatie bij de K.I
bij varkens...........

W. van Gemert; Oestrussynchronisatie door het gelijktijdig
spenen van de biggen en het belang hiervan voor de K.I.
organisatie...........

E. J. van der Kuip; Mogelijkheden en moeilijkheden bij de
kunstmatige inseminatie in de ontwikkelingslanden

It is twenty-five years ago that rules were laid down for arti-
ficial insemination in cattle. On the occasion of this event, the
Editors of the Tijdschrift voor Diergeneeskunde were requested
to bring out a special "A.I. issue". We are greatly indebted to
the Editors for having complied with this request as we believe
that it is a good thing to turn the lime-light on to artificial
insemination in farm animals.

In the present issue, you will find papers on scientific as well
as on organizational and administrative matters.
Therefore, there will be something for everybody. May this issue
have your interest.

J. M. Dijkstra,
Chairman of the Central
Committee for Inspection
of Artificial Insemination
in Animals.

Het is 25 jaar geleden dat de Kunstmatige Inseminatie bij
runderen werd gereglementeerd.

Ter gelegenheid van dit feit werd aan de Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde verzocht om een „K.I. num-
mer" te willen uitgeven.

Wij zijn er de redactie zeer erkentelijk voor dat zij aan dit
verzoek heeft willen voldoen omdat wij menen dat het goed
is om de Kunstmatige Inseminatie bij onze Landbouwhuis-
dieren eens in de schijnwerpers te plaatsen.
U zult in dit nummer artikelen aantreffen, zowel op weten-
schappelijk, op organisatorisch als op administratief gebied.
Dus voor „elck wat wils". Dat dit nummer Uw belangstelling
moge hebben.

Dr. }. M. Dijkstra,
Voorzitter van de Centrale
Commissie van Toezicht op de
uitvoering der Kunstmatige
Inseminatie bij Dieren.

A quarter of a Century A.I. in farm animals in the
Netherlands
door A. RUTGERS**)

Nu het 25 jaar geleden is dat het Reglement Kunstmatige Inseminatie werd
opgesteld, kan het nuttig zijn om in het kort weer te geven hoe de organisatie
van het toezicht op de K.I. gedurende 25 jaar is geweest. Verder worden enige
aspecten van de ontwikkeling in de K.I. bij runderen, varkens en geiten besproken.

Op 20 mei 1946 vond de eerste vergadering van de Centrale Commissie
van Toezicht op de Uitvoering der Kunstmatige Inseminatie bij Dieren
plaats.

De Centrale Commissie werd ingesteld op 9 mei 1946 bij de Organisatie-
beschikking Kunstmatige Inseminatie 1946. In deze beschikking werden,
naast de Centrale Commissie, ook de provinciale commissies van toezicht
op de K.I. ingesteld.

De bovengenoemde Organisatiebeschikking was een gevolg van de Be-
schikking Kunstmatige Inseminatie 1946; de laatste stoelde weer op de
Bodem Productiewet 1939. In de Beschikking K.I. werd K.I. verboden.
Het verbod gold niet voor veeartsen, die de kunstmatige inseminatie van
vee ter uitoefening van hun beroep toepassen. Tevens kon de Productie-
commissaris van de Veeteelt (lees: Directeur van het Veeteelt wezen) onder
bepaalde voorwaarden ontheffing van het verbod geven. Deze voorwaarden
werden vermeld in het Reglement Kunstmatige Inseminatie 1946. Dit
Reglement is na 1946 regelmatig aan de omstandigheden aangepast.
Tot 1 november 1960 is het toezicht op de kunstmatige inseminatie uit-
geoefend door het Ministerie van Landbouw. Per 1 november 1960 heeft
het Landbouwschap het toezicht overgenomen. Dit was het gevolg van
het feit van het aflopen van de Bodem Productiewet 1939. In 1959 heeft
de toenmalige Minister van Landbouw het Landbouwschap verzocht het
toezicht op de K.I. over te nemen, omdat hij meende dat dit toezicht een
specifieke taak van het Landbouwschap was. Het bestuur van het Land-
bouwschap was het hiermede volledig eens en zo nam het Landbouwschap
het toezicht per 1 november 1969 over. Het toen vigerende Reglement K.I.
van het Ministerie werd na enige aanpassingen overgenomen en zo was
de continuïteit van de Centrale Commissie van Toezicht en de provinciale
commissies van toezicht gewaarborgd. Het Landbouwschap kondigde de
Verordening K.I. bij Dieren af, daarnaast werden vastgesteld het Regle-
ment Kunstmatige Inseminatie bij Runderen, het Reglement Kunstmatige
Inseminatie bij Varkens en het Nader Reglement Kunstmatige Inseminatie
bij Runderen en Varkens.

De verordening kan gezien worden als een raamwet van het Bestuur van
het Landbouwschap. In deze raamwet werd de uitvoering van de or^^ani-
satie overgelaten aan de Hoofdafdeling Veehouderij (Reglement K.L bij
runderen, en Reglement K.I. bij varkens). De Hoofdafdeling Veehouderij
liet de technische zaken over aan de Centrale Commissie van Toezicht
(Nader Reglement K.I. bij runderen en varkens).

Indien de huidige verordening en reglementen worden vergeleken met het
Reglement K.I. van 1946, dan is er principieel niet zo veel veranderd.

In ons land is men er bij de kunstmatige innseminatie van rundvee steeds
van uitgegaan dat:

b. degene die zijn vee kunstmatig laat insemineren, dit bij al zijn run-
deren moet doen;

c. de kunstmatige inseminatie slechts wordt uitgevoerd door insemi-
natoren, die daartoe zijn opgeleid en een diploma hebben verworven
en in dienst zijn van een K.I.-vereniging;

d. de verenigingen slechts gebruik mogen maken van een stier, die
door de gezondheidsdienst voor dieren is goedgekeurd voor de kunst-
matige inseminatie, hetgeen o.a. inhoudt dat de stier geen gevaar
mag opleveren voor de gezondheidstoestand van de veestapel en dat
het geslachtsapparaat van de stier normaal ontwikkeld moet zijn;

e. de stier ingeschreven moet zijn in het N.R.S. of F.R.S.
De voornaamste wijzigingen sinds 1946 .zijn wel de volgende:

a. de eis dat een bedrijf, dat K.I. toepast, tevens aan de melkkontrole
moest deelnemen, is vervallen;

b. wilde een lid van een K.I.-vereniging op natuurlijke wijze laten
dekken, dan was ontheffing nodig van de provinciale commissie van
toezicht; nu is nog slechts ontheffing nodig van het bestuur van de
vereniging;

c. een niet-lid van een K.I.-vereniging had ontheffing nodig van de
provinciale commissie indien hij bij een rund K.I. wilde laten toe-
passen. Deze ontheffing is niet meer nodig;

d. mocht in het begin slechts gebruik gemaakt worden van sperma van
stieren van de eigen vereniging, later mocht ook sperma gebruikt
worden van stieren van andere verenigingen. Nu is het zo dat onder
bepaalde voorwaarden door de Centrale Commissie ontheffing ge-
geven kan worden om sperma te gebruiken van stieren, niet toebe-
horende aan een K.I.-vereniging, de zogenaamde particuliere K.L;

e. onder voorwaarden, te stellen door de Centrale Commissie, kan in
bepaalde gevallen ook sperma van stieren gebruikt worden die niet
in het N.R.S. of het F.R.S. zijn opgenomen; speciaal wordt hier dan
gedacht aan vleesstieren, zoals van het Charolais-ra.s, enz.

In 1960 is het Reglement K.I. bij Varkens ingesteld. Principieel verschil-
lend met de organisatie van de rundvee K.I. is, dat er geen verplichtingen
bestaan voor een lid van een vereniging om al zijn zeugen te laten inse-
mineren. Overigens is de organisatie gelijk aan de K.I. bij rundvee.
De K.I. bij geiten staat ook onder toezicht van de Centrale Commissie.
Gezien de geringe deelname is er nooit een reglement voor opgemaakt,
maar heeft men de organisatie van de K.I. bij runderen gevolgd en wordt
daarmee ook nauw samengewerkt.

Het toezicht op de K.I. berust dus bij de Centrale Commissie, die het
toezicht provinciaal overliet aan de provinciale commissies. Het veterinaire
toezicht wordt namens de provinciale commissies uitgeoefend door de ge-
zondheidsdiensten voor dieren, terwijl het dagelijks veterinaire toezicht
berust bij een practicus of dierenarts-directeur.

Bij de steeds groter wordende verenigingen en het steeds meer specialis-
tisch karakter van de kunstmatige inseminatie, wordt het vooral voor
dierenartsen-practici ondoenlijk het dagelijks toezicht uit te oefenen, het-
geen resulteert in het toenemen van het aantal dierenarts-directeuren, of
in het feit dat de gezondheidsdienst bij verenigingen het dagelijks toezicht
tot zich trekt. Momenteel zijn er 6 dierenarts-directeuren werkzaam en
hebben nog 18 practici het dagelijks toezicht. Bij 49 verenigingen wordt
het technisch toezicht rechtstreeks door de gezondheidsdiensten verzorgd.
In het voorgaande wordt gesproken in de verleden tijd over de provinciale
commissies van toezicht. Deze commissies zijn n.1. per 1 januari 1971 op-
geheven. Alle toezichthoudende commissies op het gebied van de rundvee-
verbetering zijn sindsdien provinciaal samengevoegd in één stichting, n.1.
de Stichting voor de Rundveeverbetering, die het toezicht heeft op de pro-
vinciale melkkontrolediensten, de K.I. bij runderen en het melkbaarheids-
onderzoek. De Stichting heeft ook de taak overgenomen van de vroegere
provinciale commissies voor de rundveeverbetering, zoals bijvoorbeeld het
organiseren van de centrale stierenkeuringen en het houden van afstam-
melingenkeuringen.

Het toezicht op de K.I. bij varkens wordt vanaf 1 januari 1971 direct door
de Centrale Commissie uitgevoerd; dit is mogelijk omdat nog vanuit slechts
5 organisatorische eenheden K.I. wordt bedreven.

Als de vraag wordt gesteld: „Heeft de organisatie van de K.I. in Neder-
land tot nu toe goed gelopen?", dan kan gezegd worden dat dit zeker het
geval is. Het is onder leiding van Ir. Th. C. J. M. R ij s s e n b e e k, de
vroegere voorzitter, en Dr. J. M. D ij k s t r a de huidige voorzitter van de
Centrale Commissie, steeds gelukt om de K.I .in goede banen te leiden en
te houden.

a. de ontwikkeling en uitvoering van de kunstmatige inseminatie in de
juiste banen te leiden;

b. bevordering van het onderzoek naar verbetering van de methode
van toepassing;

c. samen te werken met andere organisaties op het gebied van de vee-
verbetering, opdat de foktechnische zijde zo goed mogelijk tot haar
recht komt.

Deze taakstelling is heden ten dage nog dezelfde. Uiteraard zal de Com-
missie haar taak moeten zien in het licht van de veranderingen die zich
voordoen zowel in de rundveehouderij als in de varkenshouderij, hetgeen
steeds aanpassing van de Verordening en Reglementen zal eisen.

Het is ondoenlijk in het kader van dit artikel alle aspecten van de ont-
wikkeling van de K.I. te bespreken. In het volgende zullen enige hiervan
worden behandeld.

Oorspronkelijk zijn de meeste K.I.-verenigingen ontstaan uit de stierhoude-
rijen. Vandaar dat de verenigingen bijzonder klein waren. Tot en met
1948 werden per vereniging niet meer dan 5.000 dieren geïnsemineerd.
Door het oprichten van nieuwe verenigingen en\'of het samengaan van
reeds bestaande verenigingen ontstonden grotere verenigingen.
Uit grafiek 1 is te lezen hoe de kleinere verenigingen steeds meer terug-
gedrongen werden ten gunste van de grotere verenigingen. Toch waren er
in 1970 nog steeds 18 verenigingen die minder dan 5.000 eerste inseminaties
uhvoerden. Zij voerden slechts 3% van de inseminaties uit, terwijl de ver-
enigingen met meer dan 30.000 eerste inseminaties (11) gezamenlijk 44%
van de inseminaties uitvoerden.

Het maximum in het aantal verenigingen, n.1. 160, werd bereikt in 1952
(grafiek 2). Inmiddels is dit aantal gedaald en bedroeg per 1 november
1971 nog 74 verenigingen (waarvan er nog 7 of 8 mogelijk met terug-
werkende kracht zullen fuseren tot 1), die gezamenlijk 63 stations exploi-
teren, waarvan 11 wachtstierenstations. Verwacht kan worden dat zowel
het aantal verenigingen als het aantal stations in de eerstvolgende jaren
nog sterk zal verminderen. In Nederland zou volstaan kunnen worden
met 5 a 10 verenigingen met evenzoveel stations.

Zoals grafiek 3 aantoont is er een vrij snelle toename geweest van het
aantal veehouders die K.I. toepassen. In 1964 werd het hoogste aantal
bereikt, 59% van de veehouders nam toen deel aan de K.I.

Merkwaardig is de stilstand in de jaren 1957 en 1958. Na 1964 is een
geringe daling waar te nemen en heeft het de schijn dat de deelname
stabiel geworden is. Toch is de verwachting gewettigd dat, indien de ver-
enigingen gaan beschikken over meer goed verervende stieren en de be-
vruchtingsresultaten nog zullen stijgen, een toename nog mogelijk is.
Het aantal inseminaties dat uitgevoerd is in de afgelopen 25 jaar blijkt
uit de volgende tabel:

Tot 1 november 1970 werden ln totaal 22.280.000 eerste inseminaties uit-
gevoerd.

In de beginjaren stegen de bevruchtingsresultaten snel, daarna ging het
langzamer. Echter zien we slechts zelden een daling in de resultaten t.o.v.
het voorgaande jaar (grafiek 4).

In 1970 waren, ondanks het hoger gebruik van diepvriessperma — 25,5%
van de eerste inseminaties — de resultaten zeer goed te noemen.

1946 - 48 49 - - - - 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
Aantal inseminatoren

In grafiek 5 is het aantal inseminatoren in de loop der jaren afgezet tegen
het gemiddeld aantal eerste inseminaties per inseminator per jaar.

gn(MS
Aantal inseminotoren
600	—
SSO	-
500	-
450	-
400	-
350	-
300	-
250
200	- ./\'
160
100
50	L

Tot 1959 steeg het gemiddeld aantal inseminaties per jaar sterker dan het
aantal inseminatoren. In de laatste jaren neemt het aantal inseminatoren
af, terwijl het gemiddeld aantal inseminaties per inseminator toeneemt.
De concentratie van verenigingen speelt hierin een voorname rol.

In grafiek 6 is weergegeven het aantal stieren per jaar en het gemiddeld
aantal eerste inseminaties, uitgevoerd per stier per jaar. Het blijkt dat door
het grote aantal kleine verenigingen slechts weinig inseminaties gemiddeld
per jaar per stier zijn uitgevoerd.

Sinds 1959 wordt de K.I. bij varkens op praktijkschaal toegepast. Het
aantal verenigingen, dat opgelopen was tot 25, is inmiddels verminderd
tot 7, hetgeen foktechnisch en economisch gezien een grote verbetering is.
In onderstaande tabel is het aantal eerste inseminaties met de behaalde
bevruchtingsresultaten te zien.

In 1962 is een sterke toename te zien in het aantal eerste inseminaties.
Het is een gevolg van een in dat jaar heersende mond- en klauwzeer epi-
zoötie. Er was toen een vervoersverbod, hetgeen het gebruik van K.I. tot
gevolg had. Vele varkenshouders, die geen eigen beer hadden, hebben
toen kennis gemaakt met de K.I. Vele zijn dan ook bij de K.I. gebleven,
hetgeen blijkt uit het aantal inseminaties in 1963 ten opzichte van 1961.
Door verandering in de structuur van de varkenshouderij is na 1966 het
aantal inseminaties gedaald. Mede door de sanering van de varkens K.I.
is vanaf 1968 het aantal eerste inseminaties weer stijgende. Er wordt echter
slechts 10% van de zeugen geïnsemineerd. Toch heeft, foktechnisch gezien,
de K.I. bij varkens een grote betekenis omdat ± 75% van de fokberen
en de fokzeugen via de K.I. verwekt zijn.

De bevruchtingsresultaten zijn zonder meer goed te noemen en vertonen
een regelmatige stijging, behalve in 1962, toen ten gevolge van het plotse-
ling groeiende aanbod van zeugen voor de K.I. ten gevolge van mond-
en klauwzeer, de verenigingen over te weinig personeel en beren beschik-
ten om de K.I. goed uit te voeren.

De K.I. bij geiten is steeds van geringe betekenis geweest. Werd gedurende
enkele jaren in 4 provincies K.I. bij geiten toegepast, het laatste jaar wer-
den slechts in de provincie Utrecht nog geiten geïnsemineerd.
De voornaamste gegevens zijn uit onderstaande tabel te lezen:

Now that it is twenty-five years ago that the Rules for Artificial Insemination were
framed, it may be useful briefly to review the lines on which the supervision of A.I.
was organized during this twenty-five-year period. Moreover, some aspects of deve-
lopments in A.I. in cattle, swine and goats are discussed.

Aangetoond wordt dat de K.I. bij rundvee in Nederland, technisch gezien, 25
jaar geleden nog weinig ontwikkeld was.

De ontwikkelingen in de K.I.-techniek van de afgelopen 25 jaar worden in drie
groepen behandeld.

1. Ten aanzien van de technologie van het sperma worden de ontwikkelingen
aangegeven bij de spermawinning, de spermabeoordeling, de verdunnings-
middelen, het diepvriezen en de inseminatietechniek. De spermabeoorde-
ling aangaande de bevruchtingscapaciteit is — vooral bij diepvries — één
van de knelpunten van de K.L

2. Betreffende de registratie van de K.L worden de ontwikkelingen bij de
mechanisering en het functioneel gebruik van de registratie behandeld.
De grootste ontwikkeling hierbij is het gebruik van de registratie voor de
preventie van het doodgeboren worden van kalveren bij primiparae.

3. Verder zijn enige ontwikkelingen in de toepassing van de kennis van de
voortplantingsfysiologie besproken, o.a. de capacitatie van spermiën, de
chromosomenanalyse, de vaststelling van de oestrus en de samenhang tus-
sen het produktie-niveau en de vruchtbaarheid. De vaststelling van de
oestrus is in toenemende mate een moeilijkheid op de grote bedrijven.

Voorts zijn de meest gewenste ontwikkelingen bij de K.I.-techniek voor de toe-
komst geschetst.

Tenslotte wordt vastgesteld dat, niettegenstaande de bestaande wensen, de
K.I. momenteel het beste hulpmiddel is voor de rundveeverbetering.

Een verhandeling over de ontwikkelingen van de techniek bij de kunst-
matige inseminatie (K.I.) van rundvee over de afgelopen 25 jaar kan
slechts hoofdzaken bevatten en heeft daarnaast een wat beschouwend ka-
rakter. Daar de K.I. een hulpmiddel is bij het werk van de veeverbetering
is een scheiding van de technische ontwikkelingen van de organisatorische
en zoötechnische zaken niet altijd mogelijk.

De Jaarverslagen van de Centrale Commissie van Toezicht op de Uitvoe-
ring der K.I. bij Dieren in Nederland (1946 t.m. 1970) geven ook infor-
matie over vele technische aspecten van de K.I.

De onderstaande tabel — waarvan de gegevens afkomstig zijn uit genoem-
de Jaarverslagen van de Centrale Commissie — adstrueert dat in de afge-
lopen 25 jaar het beeld van de K.I. in ons land geheel veranderd is, zowel
wat toepassing als resultaten betreft. Het jaar 1949 is gekozen omdat over
de eerste jaren de gegevens minder bruikbaar waren.

1 Dr. S. W. J. van Dieten; directeur van het Centrum voor Rundveeverbetering
„De Kempen" te Oerle.

Voor plaatsing geaccepteerd op 15 december 1971.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 4, 1972 (13) 205

In 1951 was het aantal verenigingen zelfs 160. Wij zien dat dit aantal
thans meer dan gehalveerd is. De resultaten zijn belangrijk gestegen: een
verhoging van vrijwel 15% niet terugkomers (60-90 dgn.) na eerste insemi-
natie. Verder is het aantal geïnsemineerde dieren per bedrijf meer dan ver-
dubbeld.

Enige aanhalingen uit de eerste Jaarverslagen van de Centrale Commissie
demonstreren eveneens dat de K.L, technisch gezien, van aanschijn is ver-
anderd. Zo lezen wij in het Jaarverslag 1946: „In Groningen en Drenthe
heeft men veelal de gewoonte om de dieren voor de inseminatie bij de stier
te brengen, of anders, op sommige plaatsen samen te laten komen". „Het
sperma-nemen gebeurt vaak nog elke dag". „Slechts weinig verenigingen
beschikken over voldoende koelgelegenheid. Op sommige plaatsen biedt de
zuivelfabriek uitkomst, in andere gevallen wordt een koelkast van een
slager gebruikt". „Voor een goede uitvoering van de inseminaties is het
van veel belang, dat de inseminator over een goed vervoermiddel be-
schikt. Bij de tegenwoordige opzet van de Verenigingen is een fiets in vele
gevallen voldoende. Neemt het aantal koeien en daarmee de af te leggen
afstand toe, dan is een motorfiets noodzakelijk."

In het jaarverslag 1947 wordt vermeld: „50% na één en 70% drachtig na
twee inseminaties is een bevredigend bevruchtingsresultaat".
In het Jaarverslag van 1948 lezen wij het volgende: „Koelkasten zijn nog
steeds niet volop verkrijgbaar. Sommige verenigingen vinden ze nog te
duur. Ieder van ons zal wel eens door schade en schande wijs moeten
worden, maar een flinke K.I.-vereniging die het zonder goede koeling
meent te moeten wagen, zal vroeg of laat niet alleen schade lijden, maar
haar bestuur maakt zich door het verzuim bovendien te schande voor haar
leden". Vervolgens wordt geponeerd: „De verenigingen te Meppel, Almelo
en De Kempen kunnen op den duur wel 20.000 aangesloten koeien
krijgen".

Dat er in de afgelopen 25 jaar technische ontwikkelingen plaatsgevonden
hebben behoeft na bovenstaande informatie geen betoog.
Bij de toepassing van de K.I. heeft men te doen met de technische aspecten
van spermawinning, beoordeling, verdunning, conditionering, bewaring en
de inbrenging (de inseminatie) van het behandelde sperma in het ge-
slachtsapparaat van het vrouwelijk dier en wel op het juiste tijdstip. Het
lijkt mij nuttig om dit geheel van handelingen en bewerkingen samen te
vatten en hiervoor de term te gebruiken: de technolc^ie van het sperma
(in analogie met wat bij vergelijkbare objecten gebeurt).
Een verder aspect van de K.I. bij rundvee is de registratie. In feite is dit
het op technisch juiste wijze vastleggen van gegevens van het gehele K.I.-
gebeuren en de daarbij plaatsvindende fysiologische (soms pathologische)
gebeurtenissen bij de reproduktie.

Voorts hebben wij nog met technische aspecten te doen bij de toepassing
van onze kennis van de fysiologie van de voortplanting.

Het is derhalve zinvol om bij de beschrijving van de ontwikkelingen van
de K.I., technisch gezien, de volgende indeling te gebruiken:

In de allereerste jaren van de toepassing van K.I. in Nederland zijn er bij
de spermawinning betreffende het dekken en de libido van de stieren,
veel moeilijkheden geweest. Zonder een verdere ontwikkeling of verande-
ring van de methodiek van spermawinning zijn deze moeilijkheden weg-
geëbd. De toenemende ervaring van de betrokkenen, met daarnaast het
minder frequent gebruik maken van de stieren, heeft hier de grootste rol
gespeeld.

Technisch is aan de kunstschede in feite niets veranderd, wel zijn de
materialen sterk verbeterd. De spermawinning geschiedt vrijwel overal
door gebruikmaking van de kunstschede.

Het is gebleken dat een goede voorbereiding van de stier verbetering van
het sperma geeft (Crombach, 1961). Deze ontwikkeling van de me-
thode van voorbereiding heeft tot algemene toepassing geleid.
De sperma winning door middel van electro-ejaculatie werd aanvankelijk
nog wel toegepast bij stieren die moeilijkheden bij het dekken hadden
(Liesz C.S., 1962). De resultaten zijn, ahhans bij stieren, in het alge-
meen matig en de methode wordt nauwelijks meer gebruikt.
Een methode, verder ontwikkeld door Debruyne (1961), waarbij door
rectale massage van de zaadblaasjes het sperma wordt verkregen, voldoet
veel beter. Het is geen methode voor de normale K.I.-praktijk, maar om
van goed verervende stieren, die niet meer kunnen dekken, nog waarde-
vol sperma te verkrijgen is zij bruikbaar.

Op het gebied van de technologie van het stieresperma is met name be-
treffende de spermabeoordeling in de afgelopen decennia veel onderzoek
verricht. Het grootste knelpunt van de K.I. en de bewaring van het
si>erma is het gemis aan een parameter, een gemis aan goede criteria, om
de vruchtbaarheid van een sperma-monster (ejaculaat) te voorspellen
(Jones, 1971).

De metingen van de percentages bewegende spermiën en de snelheids-
metingen van spermiën met allerlei hulpmiddelen als foto-electrische cel
en filmcamera (Rikmenspoel, 1957), impedantiemeter en televisie-
camera, noch het spermogram van normaal sperma (Bretschneider,

1948), noch de kinetische theorie van de bevruchtingskans beschreven
door V a n D u y n Jr. (1963), noch de ontelbare andere onderzoekingen,
hebben geleid tot een goede, in de praktijk bruikbare beoordelingsnorm
van de vruchtbaarheid van een sperma-monster.

De subjectieve beoordeling van het percentage bewegende spermiën en de
kwaliteit van de beweging onder de fasencontrast-microscoop van het
sperma-monster is op dit moment de in feite onvoldoende, maar enige
praktisch bruikbare methode.

Er zijn wei correlaties tussen het percentage bewegende spermiën, de
bewegingssnelheid, de thermoresistentie van de spermiën (Dimitro-
poulos, 1967), overige spermaeigenschappen en de vruchtbaarheid.
Maar deze correlaties vormen, ieder voor zich of gezamenlijk, geen bruik-
bare criteria voor de te verwachten vruchtbaarheid van het bepaalde
sperma-monster.

Bij de gewenste conservering van het stieresperma heeft men het allereerst
gezocht in de samensteUing van de verdunningmiddelen. De meeste ver-
dunningsmiddelen bevatten een of meerdere metabolische substraten (veel-
al suikers) en electrolyten in bepaalde concentraties voor het constant
houden van pH en osmotische waarde.

Melk of eidooier en soms beiden, worden dikwijls toegevoegd: de bestand-
delen hierin met hoog moleculair gewicht geven bescherming tegen het
schadelijk effect van afkoeling (koude-shock) en verdunning. De proeven
en publikaties over de samenstelling van verdunningsmiddelen voor stiere-
sperma zijn ontelbaar. Men heeft in het verdunningsmiddel vrijwel alles
gebruikt of toegevoegd: tot tomatensap en cocosmelk toe.
Ook in Nederiand is aan de technologie van het verdunningsmiddel veel
gedaan, getuige de onderzoekingen van Rpmijn (1948, 1950), Hen-
drikse, c.s. (1954, 1957), Kok (1954, 1957), Van Dieten (1957),
Kok c.s. (1957). Ook de toevoeging van antibiotica en met name peni-
cilline en streptomycine aan het verdunningsmiddel is veelvuldig onder-
zocht.

In tegenstelling met vele resultaten in het buitenland (o.a. Fo o t e, 1950)
zijn door de Nederlandse onderzoekers Hendrikse c.s. (1953) en V a n
Dieten (1953) geen verbetering van de bevruchtingsresultaten gevon-
den. Een verklaring hiervoor kan zijn dat in het buitenland meer met ge-
infecteerde stieren (vooral met Vibrio fetus) is gewerkt. Hiervoor pleit in
het bijzonder dat de gevonden verbeteringen het meest bij minder goed
bevruchtende stieren zijn waargenomen.

Overziet men de technologische onderzoekingen betreffende verdunnings-
middelen van stieresperma over de laatste 25 jaren, dan is het opvallend
dat in het laatste decennium weinig onderzoek dienaangaande is verricht.
Ongelukkigerwijze hebben veel van de onderzoekingen op het gebied van
de spermaverdunning sterk het karakter van toegepast onderzoek en hebben
zij wellicht mede daardoor relatief weinig bijgedragen aan de technische
ontwikkeling van de K.I.

Er is nog steeds dringend behoefte aan het definiëren van de specifieke
chemische stoffen die de spermiën beschermen gedurende de verschillende
fasen van de behandeling van het sperma.

De reduktie van de fysiologische activiteiten van de spermiën door ver-
laging van de temperatuur is altijd de belangrijkste principiële benadering
van de spermaconservering geweest.

In feite is dus het diepvriezen van sperma en vervolgens het op zeer lage
temperatuur bewaren slechts een uitbreiding van de methoden, die gebruikt
werden en worden bij de bewaring op hogere temperaturen. Het diep-
vriezen van sperma is technisch de grootste ontwikkeling die bij de K.I.
heeft plaatsgevonden.

De ontwikkeling van de diepvries-methode heeft zeer veel tijd gekost: de
eerste onderzoekingen van Folge c.s. zijn gepubliceerd in 1949 en 1952.

Het was in 1964 dat N a g a s e c.s. zijn methode van het malden van pellets
(tabletten) en Jondet de verbeteringen van de methode met paillettes
(rietjes) publiceerden. Zowel de pellet als de paillette-methode is geschikt
voor massale toepassing. De bevruchtingsresultaten bij beide methoden zijn
vrijwel gelijk en zeer goed (G o f f a u x, 1968).

In Nederland is de K.I.-vereniging „De Kempen" de eerste geweest die
het diepvriezen van sperma heeft toegepast (1953). In een samenwerking
van het (toenmalige) T.N.O. Veeteelt, de Philips-laboratoria en de K.I.-
vereniging „De Kempen" is hierbij reeds in 1955 de bewaring van het
sperma in vloeibare lucht (— 196° G) toegepast.

Tot voor enkele jaren werd in Nederland veel gebruik gemaakt van en
veel propaganda gevoerd voor de tablet-methode. Alleen de Provinciale
Gezondheidsdiensten in Noord-Holland en Limburg en de K.I.-vereniging
„De Kempen" zijn van de vroegere ampul direct overgegaan op de paillette-
methode. De ontwikkeling van deze moderne diepvriestechniek heeft ook
in ons land de aandacht gehad, getuige o.a. de publikaties van G o o s-
sens (1966) en de ontwikkeling van een nieuwe methode voor het in-
vriezen van rundersperma in tabletvorm door Uwland c.s. (1967).

De paillettes hebben enige specifieke voordelen ten aanzien van de hygiëne,
de identificatie, het gemakkelijk ermede manipuleren bij de distributie en
op het bedrijf en bij de inseminatie en een minder verlies van spermiën bij
de inseminatie, die ruimschoots opwegen tegen de iets hogere prijs. Gezien
deze voordelen en mede op grond van de ontstane mogelijkheid tot ver-
kleining van de paillettes tot de zogenaamde mini-paillettes of mini-rietjes
(Gas sou, 1968) was te verwachten dat Nederland naar deze methode
zou overgaan. Thans wordt in Nederland voor het grootste gedeelte de
paillette-methode gebruikt, terwijl verschillende verenigingen aan het over-
schakelen zijn. Technologisch zullen er ongetwijfeld nog verfijningen, ver-
eenvoudigingen en een verdere mechanisering van de methode worden
bereikt. Een voorbeeld hiervan is het enige tijd onveidund laten staan van
het ejaculaat, alvorens verder te verdunnen.

Een reeds eerder genoemd knelpunt bij de K.L, en bij het diepvriezen bij-
zonder zwaar wegend, is het gemis aan criteria voor het voorspellen van
de fertiliteit van de in te vriezen ejaculaten.

Er mag worden geconcludeerd dat het diepvries-procédé — ofschoon met
moeilijk — eisen stelt aan laboratorium, inventaris en bemanning, waaraa^
alleen in grotere K.I.-eenheden efficiënt kan worden voldaan. De conclusie
mag verder luiden dat de ontwikkeling van de technologie van het diep-
vriezen van stieresperma de K.L heeft gemaakt tot het beste hulpmiddel
voor de veeverbetering: ieder fokprogramma, ook het modernste, gebaseerd
op de inzichten van de populatie-genetica, kan worden gerealiseerd.
Deze methode zal niet het aanschijn van de aarde, doch wel die van de
K.I. en de veeverbetering vernieuwen.

De ontwikkelingen ten aanzien van het laatste onderwerp van de techno-
logie van het sperma, het inbrengen van het sperma of wel de inseminatie-
techniek zijn minder spectaculair.

De overgang van de glazen pipet naar de heden gebruikte weggooi-pipet
van kunststof (veelal polivinylchloride of polystyrol) is geen essentiële
ontwikkeling. Van meer belang bij de inseminatietechniek is de verandering
van de methode van insemineren. Aanvankelijk werd geïnsemineerd met

behulp van speculum en cei-vixtang, doch al spoedig kwam de cenixtang
te vervallen.

Uit een onderzoek van Hendrikse en Van derKaay (1950j bleek
voorts dat het insemineren onder rectale geleiding voordelen bood en met
name een verbetering van de bevruchtingsresultaten geeft. Het insemineren
met behulp van rectale geleiding werd dan ook algemeen aanvaard en
toegepast. Toch heeft het nog tot 1970 geduurd voordat de laatste inse-
minator (in Limburg) op deze werkwijze is overgegaan.
Het in de winterperiode inspecteren van de vagina en cervix van op-
brekers met behulp van een speculum, bij twijfel over het tochtig zijn of
het bestaan van afwijkingen, is overigens zeer zinvol en wordt mogelijk
zelfs te weinig toegepast.

De plaats waar de inseminator het sperma dient te deponeren is het cra-
niale gedeelte van de cervix of juist in het caudale gedeelte van het corpus
uteri. In dit kader is er een interessante ontwikkeling door het onderzoek
van Graham (1966). G r a h a m (I.e.) laat de inseminator een kleurstof
gebruiken in plaats van sperma bij het insemineren van slachtkoeien. Na
slachting vindt vervolgens een controle plaats waar de inseminator de
kleurstof (sperma) heeft gedeponeerd. Op deze wijze is de werkwijze van
de inseminator te controleren. Hiermede is een goede methode verkregen
voor het scholen, het testen en het herscholen van inseminators. De me-
thode moet wel voorzichtig worden toegepast, met name dient men voor-
zichtig te zijn met de interpretatie (o.a. in verband met het psychisch be-
ïnvloed zijn bij het testen). Er zijn gevallen bekend waarbij na testen
volgens deze methode de resultaten van de inseminator minder werden.
1\'en aanzien van de inseminatietechniek is de gedachte dat vermoeidheid
van de inseminator invloed zou kunnen hebben op de bevruchtingsresul-
taten logisch en vooral in verband met grote seizoenpieken van belang.
Op het Artificial Breeding Gentre Newstead in Nieuw Zeeland is een
onderzoek (1970) hierover verricht. Een jaar lang zijn de resultaten van
de eerste 30 inseminaties per dag per inseminator vergeleken met die van
de verdere inseminaties op die dag (in piektijd tot 100 inseminaties). Er
zijn geen verschillen in de bevruchtingsresultaten gevonden.
Aan het slot van dit gedeelte betreffende de technologie mag nog gewezen
worden op de publikatie van B a r-A n a n (1971) betreffende de „strate-
gie" bij het insemineren. B a r-A n a n (I.e.) toont aan dat door het be-
perken van het gebruik van stieren met de beste vereiving tot eerste en
tweede inseminaties en daarna zonder meer overschakelen op de stieren
met de hoogste bevruchtingsresultaten, het bedrijfsresultaat kan worden
\\erbeterd.

De registratie bij de K.I. betekent het vastleggen van inseminatie- en re-
produktiegegevens. Het doel van de registratie is, enerzijds de vastlegging
van de afstamming van de door middel van de K.I. geboren kalveren,
anderzijds het ter beschikking krijgen van een middel voor de beoordeling
van de resultaten. Hierbij zijn ontwikkelingen te signaleren die op sommige
plaatsen reeds geleid hebben van een K.I.-registratie als eenvoudig hand-
werk, naar een vrijwel geheel gemechaniseerde registratie met behulp van
de computer. Deze moderne registratie levert alle gegevens en overzichten
die nodig zijn voor een goede begeleiding en afwerking van de foktech-

nische, technische en financiële werkzaamheden en programma\'s. In de
reglementering van de K.I. heeft de registratie altijd de nodige aandacht
gehad. In de praktijk van de K.I. is de registratie lang gezien als een geld-
kostende nutteloze ballast. Er hebben zich in de techniek van de registratie
zelf en in het gebruik van de registratie belangrijke ontwikkelingen voor-
gedaan.

Ten aanzien van de techniek kan gewezen wonden op registratiemethoden
en automatisering, die in 1960 reeds door Van Loen en Van Dieten
zijn beschreven (V a n L o e n c.s., 1960, 1961 ;VanDieten c.s., 1960).
Met de huidige groei naar grotere K.I.-eenheden gaat ook een uitbreiding
van de automatisering van de K.I.-registratie gepaard. De K.I.-verenigin-
gen, begeleid door de Afdeling K.I. van de Faculteit der Diergeneeskunde
en K.I.-vereniging „De Kempen" verwerken de gehele registratie sinds
1964 met behulp van de computer. Verder wordt momenteel een gedeelte
van de K.I.-registratie van een aantal andere K.I.-verenigingen verwerkt
met behulp van de computer van de Centrale Melkcontrole Dienst in
Arnhem. Dit betekent dat ongeveer 30% van de K.I.-registratie in Neder-
land reeds geautomatiseerd is. De ontwikkeling is langzaam gegaan. Het
lijkt waarschijnlijk dat hierin in de naaste toekomst meer vaart komt.
De aanvaarding van het begrip dat de K.I.-registratie functioneel is bij
de rundveeverbetering heeft eveneens een lange tijd nodig gehad en heeft
gedeeltelijk nog tijd nodig. Zo is reeds zeer vroeg (Van D i e t e n, 1956)
gerapporteerd over de waarde van de geboorteregistratie bij de K.I. in
verband met de reproduktie. Later is door Van Dieten (1963) aange-
toond dat door gebruikmaking van de gegevens van de K.I.-registratie, het
aantal doodgeboren kalveren bij vaarzen (primiparae) in een K.I.-vereni-
ging vrijwel tot de helft kan worden teruggebracht.

Verdere onderzoekingen van o.a. Stegenga (1964) en Politiek
(1963) over doodgeboren kalveren en het feit dat de geboorteregistratie
bij de K.I. bovendien kan functioneren voor het voorkomen van de zoge-
naamde „erfelijke gebreken" (Van Die ten, 1964), heeft de meer alge-
mene toepassing van de geboorteregistratie goed op gang gebracht.
Uit de gegevens van het Jaarverslag van de Centrale Commissie 1970 blijkt
duidelijk dat de geboorteregistratie thans veel wordt toegepast en dat dit
zinvol én van economisch belang is.

Betreffende de spemiiogcnese zijn niet alleen in het buitenland, doch ook
in ons land enige onderzoekingen verricht (Kramer, 1960; De Rooy
en Kramer, 1968). Deze onderzoekingen hebben echter niet geleid tot
veranderingen in de praktijk van de K.I. of de spermabehandeling.
Recent zijn er een aantal onderzoekingen verricht betreffende de capaci-
tatie van spermiën. De capacitatie, het rijpingsproces van de spermiën,
speelt een belangrijke rol bij de bevruchtingskansen.

Amylase (a en P) heeft invloed op de capacitatie. Wordt amylase aan de
diepvriesverdunner toegevoegd, dan worden de bevruchtingspercentages van
het ingevroren sperma significant beter (Kirton c.s., 1968). Momenteel
wordt door Goossens (K.I.-vereniging „Land van Cuyk") hierover
eveneens onderzoek verricht. Het lijkt niet onmogelijk dat onderzoek van
de capacitatie van spermiën een fysiologisch meer gefundeerd aangrijpings-
punt is om verbeteringsmogelijkheden van de vruchtbaarheid op te sporen.

Betreffende de fysiologie van het sperma is een zeer interessant onderhoek
van Rehm en Kupferschmied (1966) alleszins vermeldenswaard.
Zij verkregen na injectie met een ADE-vitaminepreparaat een verbetering
van de spermakwaliteit én wonderlijkerwijze een verlaging van het dood-
geboortepercentage van de later geboren kalveren. Volgens de huidige in-
zichten is deze verlaging van het doodgeboortenpercentage via beïnvloe-
ding van de spermiën niet te verklaren. Het is moeilijk om thans de be-
vindingen van deze serieuze onderzoekers te evalueren. De onderzoekingen
worden door Rehm c.s. (1970) voortgezet.

Verder hebben een K.I.-station in Zwitserland, Duitsland en twee in Neder-
land (K.I. „De Kempen" en de afdeling K.I. van de Faculteit der Dierge-
neeskunde) in een interessante samenwerking synchroon een controle-
onderzoek ingezet, hetwelk binnenkort wordt beëindigd.
In de recente jaren wordt relatief veel gedaan aan chromosomenanalyse.
Gebleken is o.a. dat veranderingen aan de chromosomen, de zetel van de
erfelijke kenmerken, niet altijd bij het onderzochte individu, maar voor
een deel eerst bij de afstammelingen tot storingen in de ontwikkeling
leiden (P au fier, 1971). Een preventief onderzoek van de K.I.-stierm
wordt als doel gesteld. Wij menen dat dit onderzoek (nog) niet verant-
woord is: enerzijds omdat dergelijke analyses zeer kostbaar zijn, anderzijds
omdat wij nog het inzicht in de eventuele voordelen missen.
In een onderzoek betreffende de invloed van enige bedrijfsomstandigheden
op de vruchtbaarheid van rundvee is onder meer aangetoond dat een toe-
nemend aantal dieren per bedrijf gepaard gaat met een toenemende ver-
laging van de bevruchtingsresuhaten (Van D i e t e n, 1968). Dit is
vrijwel zeker grotendeels een gevolg van de slechtere waarneming van de
tochtigheid.

De vaststelling van de tochtigheid wordt steeds meer een knelpunt bij de
K.I. Er is de laatste jaren vrij veel gedaan aan de studie van het ver-
anderde gedrag en andere symptomen van de tochtigheid bij runderen.
Ook worden allerlei technische hulpmiddelen voor het beter vaststellen
van de tochtigheid bedacht en beproefd. De koekalender is in dit verband
slechts zijdelings te noemen. Meer direct wordt gedacht aan gevasectomi-
seerde stieren met een markeerinktapparaatje onder de kin of aan het op
het kruis plakken van „detectors" die na druk (door opspringen) van kleur
veranderen e.d. In ons land worden deze of andere technische hulpmid-
delen voor de vaststelling van de tochtigheid, niettegenstaande de toe-
nemende bedrijfsgrootte en het steeds meer gebruiken van loopstallen,
niet of vrijwel niet toegepast. Proefnemingen op dit gebied lijken zinvol,
omdat de vaststelling van de tochtigheid, het op het juiste tijdstip inse-
mineren bevordert en daarmee leidt tot betere bevruchtingsresultaten.

In dit kader is de mogelijke invloed van het staltype op de bevruchtings-
resultaten van de K.I. van belang.

Grommers (1968) vindt geen verschil in vruchtbaarheid tussen melk-
vee in de open loopstal en de groepstal. De lagere resultaten in de winter
bij de groepstalrunderen worden weer gecompenseerd door de betere
resultaten in de zomer. Willems (1971) vindt in de ligboxenstallen voor-
al in de winter, duidelijk betere bevruchtingsresultaten. Het is vrijwel zeker,
dat de bevruchtingsresultaten op de loopstallen beter zullen zijn, al kan men
opmerken dat verder onderzoek nuttig is.

Het is duidelijk gebleken dat, evenals onder de vroegere omstandigheden,
ook bij de moderne veehouderij met een groot aantal dieren per bedrijf,
de controle en het zicht op de individuele dieren van het grootste belang
is en blijft. Een goede identificatie van de runderen is hierbij ongetwijfeld
noodzakelijk.

Men dient zich verder af te vragen of de synchronisatie van de oestrus
bij runderen van belang is en toekomst heeft! Met de vergroting van het
aantal dieren per bedrijf, maar meer nog in het kader van de opfok-
bedrijven, lijkt een synchronisatie van de oestrus bij pinken in de toekomst
van belang. Zeker als deze synchronisatie kan worden verkregen door
toediening van een groeibevorderend middel (melangesterol acetaat) zoals
Hafs (1971) rapporteert. De oplossing van het probleem van de lagere
fertiliteit na toediening van de huidige synchronisatiemiddelen is aller-
eerst vereist.

Een goede synchronisatie van de oestrus is in feite de controle van het
gehele complex hypothalamus - hypofyse. Deze controle is nog volop in
studie en nog verre van gereed voor praktische toepassing (G hu pin,
1971). Ook in Nederland wordt getracht de synchronisatietechniek bij
runderen verder te ontwikkelen.

De samenhang tussen produktieniveau van runderen en de vruchtbaar-
heid is een thema waar zeer veel over onderzocht en nog veel meer over
gefilosofeerd is. Het is blijvend in discussie en een eindconclusie is niet te
trekken. De uitspraak van Gravert (1971) hierover is markant en wel-
licht de meest juiste: het percentage niet terugkomers neemt met 1% af
wanneer de gemiddelde melkproduktie met 100 kg stijgt en voorts is er
waarschijnlijk geen sprake van een genetisch verband. In Nederland is hier-
over weinig onderzoek verricht. Alleen Metz en Politiek (1970) heb-
ben bij een onderzoek van vaarzen geen genetische .samenhang gevonden.
Tenslotte — en hiermede verzeilen wij op de rand van het K.I.-gebied —
zien wij in de verte de mogelijkheden van superovulatie bij koeien, het
bevruchten van de eicellen in vitro en — na al of niet diepvriezen — de
implantatie van de bevruchte eicellen of embryo\'s bij andere koeien. Of-
schoon voorspellen een uitermate moeilijke en précaire bezigheid is, lijkt
het niet onmogelijk dat in een wat verdere toekomst deze methode het
belang en de toepassing van de K.I. zou kunnen overtreffen.

1, De ontwikkelingen in de K.I.-techniek vereisen grote K.I.-eenheden,
die beschikken over voldoende eigen deskundigen, een goede tech-
nische uitrusting en een goede registratie om aan hun opdracht te
kunnen voldoen. De juiste grootte is niet exact aan te geven. De mini-
male grootte ligt toch minstens bij 50.000 runderen.
In Nederland hinken wij in dit verband te veel op twee gedachten:
enerzijds willen wij wel naar grote eenheden, die zelf voor de volle-
dige uitvoering capabel zijn; anderzijds wordt te veel hulp en (goed-
kope) bijstand verleend, waardoor het blijven bestaan van kleinere
eenheden wordt vergemakkelijkt. In dit verband is ook een oriëntatie
op een grotere samenwerking, respectievelijk samengaan, van de K.I.
en de melkproduktiecontrole nuttig.

2. het vinden van goede criteria voor het vooraf vaststellen van de be-
vruchtingscapaciteit van een spenna-monster;

3. het verhogen van de overlevingskansen van de spermiën bij het diep-
vriezen en verkrijging van de maximale efficiëntie bij de reproduktie
van de goed verervende stieren;

5. het verbeteren en mechaniseren van de registratie teneinde bij voort-
during over de gegevens te beschikken, nodig voor een optimale tech-
nische en foktechnische begeleiding van de K.I.

Niettegenstaande deze nog bestaande wensen, mag worden vastgesteld, dat,
mede door de technische ontwikkelingen, de K.1. in Nederland ook nu al
het beste hulpmiddel is om de meest moderne fokprogramma\'s, gebaseerd
op populatie-genetische inzichten, uit te voeren en daarmede een belangrijke
bijdrage aan de verbetering van de veehouderij te leveren.

It is shown that, twenty-five years ago, A.I. in cattle in the Netherlands had only
developed to a small extent from the point of view of technique.

Developments in the technique of A.I. during the past twenty-five years fall into three
groups.

(1) As regards semen technology, developments in the collection of semen, semen
evaluation, the diluents used, deep-freezing and the technique of insemination
are reviewed. Evaluating the fertilizing capacity of the semen is one of the
crucial points in A.I., particularly in deep-frozen semen.

(2) In regard to A.I. recording, developments in mechanization and the functional
use of records are discussed. The most important of these developments is the
use of recording to prevent stillbirths in calves of primiparae.

(3) Moreover, a number of developments in applying the knowledge of the physio-
logy of reproduction are discussed, such as the capacitation of spermatozoa,
chromosome analysis, oestrus detection and the relationship between performan-
ce level (milkproduction) and fertility.

Oestrus detection has become an increasingly difficult problem on large farms.
In addition, the most desirable future developments in the technique of A.I. are
described.

Finally, it is concluded that, despite existing wishes, A.I. is the best aid in livestock
improvement today.

Artificial Breeding Centre, Newstead, Hamilton, New Zealand: A.I.-Digest, XVIII,
(12), 7, (1970).

Bar-An an, R.: Zuchthyg., 6, (2), 49, (1971); B r e t s c h n e i d e r, L. H.:
Tijdschr. Diergeneesk., 72, 640, (1947); B r e t s c h n e i d e r, L. H.: Tijdschr.
Diergeneesk., 73, 233, (1948).

Cassou, R.: VI Congr. Int. Réprod. Animale, 2, 1009, (1968); C h u p i n, D.,
Petit, M. et M a u 1 e a u. P.: Bull. Technique d\'Information, 1971, 164, (1971);
C r o m b a c h, J. J. M. L.: Some aspects of the behaviour of dairy bulls. Thesis
Amsterdam, (1961).

Debruyne, R.: Proc. 4th Congr. Int. of Anim. Reprod., sect. 2, 283, (1961);
D i e t e n, S. W. J. V a n: Tijdschr. Diergeneesk., 78, 419, (1953); D i e t e n, S. W.
J. van: Proc. 3rd Int. Congr. Anim. Reprod., Cambridge, sect. 3, 53, (1956);
D i e t e n, S. W. J. V a n: Tijdschr. Diergeneesk., 82, 194, (1957); D i e t e n, S. W.
J. van en Loen, A. van: Tijdschr. Diergeneesk., 85, 938, (1960); D i e t e n,
S. W. J. van: Mortaliteit van kalveren bij de partus k terme van M.R.IJ.-runderen.

Thesis, Utrecht, (1963); D i e t e n, S. W. J. van: Veeteelt- en Zuivelherichten, 7,
(4), 190, (1964); D i e t e n, S. W. J. van: Tijdschr. Diergeneesk., 93, 1279,
(1968); Dimitropoulos, E.: Ann. Méd. Vét., 4, 215, (1967); Duyn jr., J.
M. C. van: Rapport nr. B 48, I.V.O., Zeist, (1963).
Foote, R. H. and Bratton, R. W.: J. Dairy Sei., 33, 842, (1950).
G of faux. M.: VI Congr. Int. Réprod. Animal., 2, 1041, (1968); Goossens,
J. M. en Kamps, W. J. G.: Tijdschr. Diergeneesk., 91, 723, (1966); Graham,
E. F.: Minnesota Agr. Exp. Sta., Sci. J. Series Paper no. 5897, (1966); G r a v e r t,

H. O.: Jahressamlung Europ. Herdbücher für Schwartzbuntvieh, august 1971, Ol-
denburg, (1971); Grommers, F. J.: Veterinaire aspekten van de huisvesting van
melkvee. Thesis, Utrecht, (1968).

Hafs, H.: A.I.-Digest, XIX, 4, (1971); H e n d r i k s e, J. en K a a y, F. G. van
d e r: Tijdschr. Diergeneesk., 75, 983, (1950); H e n d r i k s e, J. en J o 1 i n g, K. F.:
Tijdschr. Diergeneesk., 78, 431, (1953); H e n d r i k s e, J. en J o 1 i n g, K. F.:
Tijdschr. Diergeneesk., 79, 133, (1954); H e n d r i k s e, J. en J o 1 i n g, K. F.:
Tijdschr. Diergeneesk., 82, 964, (1957).

.Jaarverslagen 1946 t/m 1970. Centrale Commissie van Toezicht op de Uitvoering
der K.I. bij Dieren in Nederland; J o n d e t, R.: V Congr. Int. Réprod. Animale,
IV, 463, (1964); J o n e s, R. C.: Nature, 229, 534, (1971).

I, 59, (1968); K o k, J. C. N.: Tijdschr. Diergeneesk., 79, 822, (1954); Kok, J.
C. N. en Die ten, S. W. J. van: Tijdschr. Diergeneesk., 82, 63, (1957); Kok,
J. C. N.: Tijdschr. Diergeneesk., 82, 187, (1957); Kramer, M. F.: Spermatogene-
sis bij de stier. Thesis, Utrecht, (1960).

Loen, A. van en D i e t e n, S^ W. J. van: Tijdschr. Diergeneesk., 86, 373,
(1961); Loen, A. van en D i e t e n, S. W. J. van: Nat. Raad v. Landbouvv\'k.
Onderzoek, T.N.O., afd. Diergeneeskunde, (1960); L i e s s, ]., Krause, D. und
Grove, D.: Wien, tierärztl. Wschr., 49, 24, (1962).

N a g a s e, H. and N i w a. T.: Proc. 5th Int. Congr. Animal Reprod., Sect. 4,
410, (1964).

Paufler, S.: Tierzüchter, 23, 276, (1971); Folge, C., Smith, A. U. and
Parkes, A. S.: Nature, 164, 666, (1949); P o 1 g e, C. A. and Rowson, L. E.
A.: Proc. 2nd Congr. Animal Rerod., sect. 3, 90, (1952); Politiek, R. D.: Vee-
teelt- en Zuivelherichten, 7, (1), 20, (1963).

(1966); R e h m, W. F., Kupferschmied, H. und Rietz, P.: Schweiz. Arch.
Tierheilk., 112, (10), 500, (1970); Rikmenspoel, R.: Photoelectric and cine-
matographic measurements of the „motility" of bull sperm cells. Thesis, Utrecht,
(1957); Romijn, C.: Tijdschr. Diergeneesk., 73, 385, (1948); Romijn, C.:
Tijdschr. Diergeneesk., 75, 95, (1950); Rooy, D. G. de and Kramer, M. F.:
VI Congr. Int. Réprod. Animale, I, 187, (1968).

Kunstmatige inseminatie bij de kalkoen en een
onderzoek naar een voor de praktijk geschikte
verdunner van het sperma¹)

Artificial insemination in turkeys and an investigation
into a suitable diluent of turkey semen

De uitvoering van K.I. bij kalkoenen wordt beschreven en enkele bevruchtings-
resultaten, verkregen na inseminatie met onverdund sperma, worden besproken.
Bij biochemisch onderzoek naar het voorkomen van koolhydraten en aminozuren
in oviduct en sperma, bleek:

le. inositol in vrij grote hoeveelheden in het oviduct aanwezig te zijn, speciaal
in het infundibulum, waar de bevruchting plaats vindt en in de utero-
vaginale overgang, waar de spermatozoën worden opgeslagen;
2e. glutaminezuur in het oviduct, evenals in het sperma, het in de grootste

hoeveelheid aanwezige aminozuur te zijn;
3e. cysteine voor te komen in de spermatozoën en oviduct, maar niet in het
spermaplasma.

Aan de hand van deze uitkomsten is een verdunner samengesteld, die in vitro
goede resultaten gaf en bij een inseminatieproef onder praktijkomstandigheden
bevruchtingsresultaten opleverde, die niet significant verschilden van die, verkre-
gen met onverdund sperma (P>0.05). *

Tenslotte worden enkele resultaten uit de praktijk gegeven na gebruik van deze
verdunner, zowel direkt na het verdunnen als na 3 uur bewaren.

De kalkoeneteelt is in Nederland een belangrijk onderdeel van de pluim-
veehouderij geworden. De kalkoenen worden veelal als diepvriesprodukt
zowel voor export als voor binnenlands gebruik verkocht. Als braad-
kalkoen wordt een witvederig kruisingsprodukt gebruikt, dat reeds op
jonge leeftijd slachtrijp is.

Momenteel wordt in de zuidelijke kalkoenintegratie het grootste deel van
de totale Nederlandse hoeveelheid kalkoenen geproduceerd. In Midden-
en Noord-Limburg zijn alle benodigde fokbedrijven en het merendeel van
de vermeerderingsbedrijven aanwezig, alsmede een gedeelte van de rnest-
bedrijven. Daarentegen zijn in Oost-Brabant meer kalkoenmestbedrijven
en slechts enkele vermeerderingsbedrijven.

Alleen door kruising van een zwaar soort kalkoenhanen (in verband met
de vleesaanzet) en een licht soort kalkoenhennen (in verband met een
voldoende aantal broedeieren) kan men op een ekonomisch verantwoorde
wijze snel groeiende braadkalkoenen verkrijgen. In de praktijk komt dit

1 Deze gegevens zijn ontleend aan het proefschrift „Een onderzoek naar het
voorkomen van koolhydraten en aminozuren in oviduct en sperma van de
kalkoen en naar een voor de praktijk geschikte verdunner van sperma" door
J. B. Litjens (1971).

2 Dr. J. B. Litjens, dierenarts bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in
Limburg, „Sonnenhuys" te Heythuysen.

3 Dr. G. J. G. van der Horst; Laboratorium Biochemie van de Voortplanting,
Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie, Yalelaan 7, Utrecht.
Geaccepteerd voor plaatsing op 15 december 1971.

neer op het gebruik van kalkoenhanen met een gewicht van 22 tot 23 kg
en van kalkoenhennen, die ongeveer 6 kg wegen. Het is begrijpelijk, dat
onder deze omstandigheden natuurlijke paring moeilijk toegepast kan
worden en dat kunstmatige inseminatie (K.I.) noodzakelijk is geworden.
Uit de praktijk is gebleken, dat kalkoenesperma binnen 1 uur na het
opvangen voor K.I. moet worden gebruikt, daar anders het bevruchtend
vermogen te veel is achteruit gegaan. Dit betekent dat men praktisch op
elk bedrijf naast kalkoenhennen ook kalkoenhanen moet houden. Dit
laatste zou ondervangen kunnen worden, indien men de beschikking had
over een centraal gelegen K.I.-station.

Met het oog hierop hebben wij getracht een verdunner voor het sperma
samen te stellen waarmee de fertiliteit van het opgevangen kalkoene-
sperma langer gehandhaafd blijft.

Wij zullen eerst de K.I. beschrijven zoals deze op vele plaatsen in Limburg
en Noord-Brabant werd uitgevoerd, tezamen met enkele hierbij verkregen
resultaten, voordat de nieuwe verdunner werd toegepast. Vervolgens
zullen wij de proeven bespreken die geleid hebben tot de samenstelling
van een geschikte verdunner, waarna tenslotte enkele hiermee verkregen
resultaten in de praktijk gegeven zullen worden.

Uit de hierbij gepresenteerde gegevens zal duidelijk blijken welke voor-
delen het gebruik van de nieuwe verdunner kan geven, mits het ver-
dunnen zorgvuldig wordt uitgevoerd.

Het sperma wordt, afhankelijk van de grootte der bedrijven, een of twee
maal per week opgevangen. Op de kleine en middelgrote bedrijven (tot
ongeveer 1500 hennen) zijn 10 hanen per 100 hennen aanwezig; op de
grotere bedrijven 6 hanen per 100 hennen.

Het sperma wordt opgevangen met behulp van de door Burrows en
Quinn (1935) ontwikkelde massagetechniek. Gewoonlijk kan men 1 ml
sperma verkrijgen van 4 hanen, maar soms zijn hiervoor 5 hanen nodig.
Meestal verzamelt men het sperma van 10 tot 15 hanen. Het sperma
wordt goed gemengd, waarna met een injektiespuit plastic pipetten ieder
met ongeveer 0,03 ml onverdund sperma worden gevuld.
De pipetten zijn aan de uiteinden afgerond, zodat slijmvliesbeschadiging
wordt voorkomen. De pipet wordt in de uitgestulpte vagina gebracht,
waarna zij met behulp van een pipetdopje wordt geledigd. Voor iedere
hen wordt een schone pipet gebruikt.

Onder natuurlijke omstandigheden produceert de kalkoen alleen van
april tot augustus eieren. Met een speciaal verlichtingsschema in ver-
duisterde hokken kan men echter het gehele jaar over broedeieren be-
schikken. Met behulp van dit lichtschema, in kombinatie met een gefor-
ceerde rui, is het mogelijk van een koppel kalkoenen telkens twee leg-
periodes van 4 maanden te verkrijgen, die door een rustperiode van
ongeveer 3 maanden van elkaar zijn gescheiden.

Om een indruk te krijgen over de bevruchtingsresultaten na inseminatie
met onverdund sperma werden van 10 koppels kalkoenen de gegevens
verzameld op vermeerderingsbedrijven, waar slechts kalkoenen van één

leeftijd aanwezig waren. Voor dit onderzoek werden willekeurige koppels
genomen. In de eerste legperiode varieerde het gemiddelde bevruchtings-
percentage van de bovenvermelde 10 koppels van 74% tot 89% en in de
tweede legperiode van 67% tot 87%. In figuur 1 is het verloop van de
bevruchtingsresultaten van één van de koppels gedurende de eerste en
tweede legperiode gegeven.

Het verloop van de bevruchtingsresultaten van een willekeurig koppel gedurende de
eerste en tweede legperiode (inseminaties zijn uitgevoerd met onverdund sperma).

Uit deze figuur blijkt duidelijk, dat er een sterke schommeling in de be-
vruchtingsresultaten per week kan optreden. Dit verschijnsel neemt men
veel waar. Mogelijk worden de schommelingen veroorzaakt door allerlei
bedrijfsomstandigheden, zoals b.v. verontreinigingen van allerlei soort in
het sperma, spermakwaliteit, het ondoelmatig behandelen van het sperma,
de wijze van „hanen melken", het tijdstip van inseminatie, een ondoel-
matige bewaarplaats voor broedeieren, enz.

Ditzelfde verschijnsel kan men dus ook verwachten bij praktijkproeven
met verdund sperma.

Zoals reeds in de inleiding is medegedeeld, vermindert het bevruchtend
vermogen van opgevangen kalkoenesperma snel. In de praktijk moet het
voor inseminatie binnen het uur worden gebruikt.

Tijdens het verblijf in het oviduct behouden de spermatozoën echter ge-
durende vele dagen het bevruchtend vermogen, zelfs tot 62 dagen toe.
Zij bevinden zich dan in de klieren van de uterovaginale overgang (zie
foto 1). Volgens Verma en Cherms (1965) bevinden zich bij de
kalkoen op dag 5 na de inseminatie het grootste aantal spermatozoën in

Daar de omstandigheden in de uterovaginale overgang blijkbaar gunstig
zijn voor de handhaving van de fertiliteit van de spermatozoën, is er een
biochemisch onderzoek ingesteld naar de aanwezigheid van aminozuren
en koolhydraten. Daarbij zijn ook de overige delen van het oviduct be-
trokken.

Tijdens dit onderzoek bleek in alle delen van het oviduct een stof voor te
komen, die een positieve PAS-reaktie gaf, maar geen reducerende eigen-
schappen bezat. Het kon aangetoond worden dat deze stof inositol was,
een zesring met 6 CHOH groepen. Nadat er een methode ontwikkeld was
om het inositolgehalte kwantitatief te bejjalen, is het inositolgehalte in
de verschillende onderdelen van het oviduct bepaald en bovendien op
verschillende tijdstippen na de inseminatie (Van der Horst en Lit-
jens, 1969). ~

Het kon worden vastgesteld dat bij de kalkoen de grootste hoeveelheden
inositol aanwezig waren in het infundibulum (het gebied waar de be-
vruchting plaats vindt), gevolgd door de uterovaginale overgang, het
gebied waar de spermatozoën worden opgeslagen. Het inositolgehalte in
de uterovaginale overgang was 14 dagen na inseminatie signifikant hoger
dan 1 en 4-5 dagen na inseminatie (P < 0,005).

Bij dieren, die niet waren geïnsemineerd, bleek het inositolgehalte in de
uterovaginale overgang sterk signifikant (P < 0,005) lager te zijn dan
bij de dieren, 14 dagen na inseminatie. In verband hiermede lijkt het niet
uitgesloten, dat het inositolgehalte wordt beïnvloed door de hoeveelheid
aanwezige spermatozoën.

Bij het onderzoek naar de aminozuren bleek glutaminezuur het aminozuur
te zijn, dat in alle delen van het oviduct in verreweg de grootste hoeveel-
heid aanwezig is.

Vervolgens is ook bij kalkoenesperma de samenstelling van de aminozuren
en van de koolhydraten nagegaan.

Wat de aminozuren betreft, bleek ook hier glutaminezuur het verreweg
in de grootste hoeveelheden aanwezige aminozuur te zijn. De koolhydraat-
samenstelling van kalkoenesperma bleek zeer sterk te wisselen. De ene
keer bleek er vrij veel glucose aanwezig te zijn en minder inositol en een
andere keer was er meer inositol dan glucose. Dit is in overeenstemming
met de waarnemingen, dat de ene keer het pyrodruivenzuurgehalte na
het opvangen van het ejaculaat veel sterker daalde dan de andere keer.
Naarmate er meer glucose is, daalt het pyrodruivenzuurgehalte minder
snel.

Merkwaardig was het relatief hoge gehalte aan a-ketoglutaarzuur in kal-
koenesperma (2,5 - 6 mg%). Dit houdt waarschijnlijk verband met het
hoge gehalte aan glutaminezuur.

Ook de aminozuursamenstelling van kalkoenesperma bleek sterk te kunnen
wisselen. Glutaminezuur bleek echter altijd het verreweg in de grootste
hoeveelheden aanwezige aminozuur in het spermaplasma te zijn. Wij
vonden een gehalte van ongeveer 700 mg%. Daarna volgden glycine,
asparaginezuur, serine, alanine, leucine en valine. Deze gehalten varieer-
den van 0,3 tot 25 mg%. In het spermaplasma zelf kwam geen cysteine
voor en ook geen hypotaurine, zoals wel aanwezig is in berespermaplasma.
De spermatozoën bevatten daarentegen relatief veel cysteine (ongeveer
30 mg in de spermatozoën voorkomende in 100 ml sperma) en verge-
leken met het spermaplasma, relatief weinig glutaminezuur. Vindt men
in het spermaplasma cysteine, dan betekent dit, dat de spermatozoën be-
schadigd zijn en dat men met dit sperma minder gunstige bevruchtings-
resultaten kan verwachten.

Vermoedelijk vervult cysteine voor kalkoenesperma dezelfde rol als hypo-
taurine voor beresperma, namelijk die van antioxydant. Cysteine werkt
minder sterk reducerend dan hypotaurine, maar waarschijnlijk is voor
het veel meer geconcentreerde kalkoenesperma de reducerende werking
van cysteine voldoende.

Vergelijkt men de uitkomsten van het biochemisch onderzoek van het
oviduct met dat van het sperma, dan is er een opvallende gelijkenis te
konstateren. In beide is glutaminezuur het overheersende aminazuur; in
beide is cysteine aanwezig; en in beide inositol. De samenstelling van het
infundibulum en uterovaginale overgang is blijkbaar afgestemd op het
bijbehorende sperma. Een dergelijk verschijnsel is reeds eerder waarge-
nomen voor de aminozuur- en koolhydraatsamenstelling in de tuba Fal-
lopii en sperma bij schaap en varken (Van der Horst en Brand,
1969).

Bij dit onderzoek zijn wij uitgegaan van de gedachte dat de samenstelling
van de verdunner zoveel mogelijk aangepast moet zijn aan de natuurlijke

omstandigheden. Dit betekent dat wij onder meer rekening moesten
houden met de volgende feiten:

2. dat glutaminezuur in zeer grote hoeveelheden aanwezig is in zowel
oviduct als sperma;

Uit literatuuronderzoek bleek dat een temperatuur van 15° C de beste
vooruitzichten bood voor het bewaren van het sperma. Proefondervinde-
lijk hebben wij kunnen aantonen, dat het bewaren van kalkoenesperma
gedurende 3 tot 6 uur bij 15° C geen sterke bacteriegroei veroorzaakt.
Om deze reden werden geen antibiotica aan de verdunner toegevoegd,
hetgeen ook niet gewenst was wegens een mogelijke nadelige invloed op
de spermatozoën.

Met behulp van in vitro proeven, waarbij sperma zo spoedig mogelijk na
het opvangen werd verdund en bewaard bij 15° C, bleek dat in het alge-
meen toevoeging van inositol aan de verdunner een gunstige invloed had
op het handhaven van een goede beweeglijkheid van de spermatozoën.
Ook glutaminezuur oefende een gunstige invloed uit en tevens kon worden
aangetoond, dat 6 uur na het verdunnen met een verdunner, die kleine
hoeveelheden cysteine bevatte, er slechts zeer weinig lekkage van de
spermatozoën had plaats gevonden, tenminste wat de cysteine betreft.
Bij de in vitro proeven werden t.a.v. de beweeglijkheid geen grote ver-
schillen waargenomen, wanneer glucose vervangen werd door fructose.
Niettemin hadden wij de indruk dat glucose iets betere resultaten gaf dan
fructose.

De samenstelling van de uiteindelijk gekozen verdunner is als volgt:
KCl 0,2 g, CaCla 0,2 g, MgClg 0,1 g, glucose 5 g, inositol 2,2 g, Na-citraat
2H2O 7,7 g, citroenzuur 1,3 g, mono-Na-glutaminaat 23 g, cysteine 0,02
g, oplossen in 1000 ml gedestilleerd water en pH brengen op 7 ± 0.2
met KOH.

Bij een in vitro proef, waarbij sperma 1 op 3 werd verdund met de boven-
vermelde verdimner, bleek de beoordeling van de beweeglijkheid van de
spei-matozoën nog -f H- -f te zijn na 27 uur bewaren bij 15°C. Na 33 uur
was deze teruggelopen tot .

De praktijkproef werd verricht in samenwerking met het kalkoenbedrijf
van de heer M. Gooien te Heythuysen en uitgevoerd met River Rest ver-
meerderingskalkoenen. Alle handelingen werden door het personeel van
voornoemd bedrijf op de gebruikelijke wijze verricht.
De proef werd uitgevoerd met drie groepen van elk 20 kalkoenen. Deze
werden op flatdeckbatterijen gehouden en wel twee dieren per kooi. De
eieren werden per kooi verzameld. De kalkoenhennen waren op 21 ok-
tober 1968 geboren en begonnen na de rustperiode aan hun tweede leg-
periode. De kalkoenhanen waren op 28 mei 1969 geboren en werden in
een apart hok op strooisel gehouden.

dat 3 uur bewaard was bij 15° C;
Groep B: deze dieren werden geïnsemineerd met 0,03 ml verdund sperma,

direkt na het verdunnen;
Groep G: deze dieren werden geïnsemineerd met 0,03 ml onverdund
sperma.

De verdunner werd iedere week vers bereid, bij 4° G bewaard en vóór
gebruik op kamertemperatuur gebracht.

Om ± 19.00 uur werd 4 ä 5 ml sperma verzameld. Direkt na het op-
vangen werd na menging met een pipet 2x1 ml sperma overgebracht in
2 buisjes, waarin 1 ml verdunner aanwezig was. Na voorzichtig, doch
goed mengen, werd één buisje direkt gebruikt voor groep B en het andere
werd gedurende 3 uur bewaard bij 15° G voor groep A.
De eerste inseminatie had plaats op 27 december, de tweede op 30 decem-
ber 1969, de derde op vrijdag 2 januari 1970 en vervolgens iedere vrijdag.
De laatste inseminaties hadden plaats op 17 april 1970.
Daar in het begin het aantal geproduceerde eieren voor de proef nog te
gering was om in te leggen, werden voor het eerst de eieren, die vanaf
8 januari werden geproduceerd, gescheiden per groep in de broedmachine
gelegd. De bevruchting werd bepaald door de eieren op de 19e dag van
het broedproces te schouwen.

De bevruchtingspercentages zijn vermeld in tabel 1 en het verloop van de
bevruchting is in fig. 2 in grafiek gebracht.

Het gemiddelde bevruchtingspercentage over een inlegperiode van 15
weken bedroeg resp. voor groep A 84,4%, voor groep B 86,2% en voor
groep G 87,8%.

Ofschoon onder de gegeven omstandigheden het bevruchtingspercentage,
verkregen met onverdund sperma bij direkte inseminatie, het hoogste was,
bleken de verschillen tussen de 3 groepen na variantie-analyse niet signi-
fikant te zijn (P > 0,05). Uit deze proef, die volkomen onder praktijk-
omstandigheden is uitgevoerd, blijkt duidelijk, dat de verdunner niet al-
leen geschikt is om gebruikt te worden voor direkte inseminatie, doch
ook na drie uur bewaren.

De grootste variaties bij twee opeenvolgende wekelijkse bevruchtings-
percentages bedroegen voor de groepen A, B en G resp. 11,7%, 11,0%
en 14,8%. Hieruit volgt dat de schommelingen na inseminatie met ver-
dund sperma niet verschillen van die met onverdund sperma, zelfs niet
na 3 uur bewaren.

Gezien de uitkomsten van de in vitro proeven, waarbij de beweeglijkheid
na 27 uur bewaren zelfs nog een keer -f -f- -f was, is het waarschijnlijk,
dat het verdunde sperma langer dan 3 uur zijn bevruchtend vermogen zal
behouden. Wij hadden voor onze proeven echter een tijd van 3 uur ge-
kozen, omdat dit voldoende is om vanuit een centraal gelegen K.I.-station
de kalkoenvermeerderingsbedrijven van de zuidelijke integratie te be-
dienen.

Na de gunstige resultaten, verkregen met de inseminatieproef, werd door
de Gezondheidsdienst deze verdunner op verzoek aan het kalkoenbedrijf
Gooien voor gebruik ter beschikking gesteld. Tot op heden beschikken
wij nog slechts over enkele gegevens.

Het getal in de eerste kolom van iedere inlegdatum betreft het aantal ingelegde eieren, het getal in de tweede kolom betreft het aantal be-
vruchte eieren en het getal in de derde kolom is het bevruchtingspercentage.

Vanaf de inleg van 5 februari tot de inleg van 2 april is de kontrolegroep vergroot ten behoeve van een andere, hier niet vermelde proef.

Het verloop van de bevruchtingspercentages van 3 groepen kalkoenen op het bedrijf
C. te R. gedurende de tweede legperiode. Groep A is geïnsemineerd wekelijks met
0.03 ml 1 op 1 verdund sperma na 3 uur bewaren; groep B met 0.03 ml 1 op 1
verdund sperma, maar niet bewaard en groep C met 0.03 ml onverdund sperma,

In fig. 3 wordt het verloop van de bevruchtingspercentages gegeven,
waarbij 2444 kalkoenen gedurende de eerste 10 weken van de eerste leg-
periode iedere week werden gdinsemineerd met 0,03 ml onverdund sperma
en de laatste 10 weken iedere 14 dagen met 0,05 ml 1 op 1 verdund
sperma, direkt na het verdunnen. Het gemiddelde bevruchtingspclcentage
over de gehele eerste legperiode bedroeg 85%.

Met hetzelfde verdunde sperma zijn ook 2279 kalkoenen geïnsemineerd
op een bedrijf op 7 km afstand. Ook hier werd iedere 14 dagen geïnsemi-
neerd met 0,05 ml 1 op 1 verdund sperma, ongeveer 3 uur na het verdunnen.
Het gemiddelde bevruchtingspercentage over 18 weken van de eerste leg-
periode bedroeg 81%. Het verloop van de wekelijkse bevruchtingspercen-
tages wordt in fig. 4 gegeven. Hierbij moet nog worden opgemerkt, dat
gedurende de laatste 4 weken met verdund sperma van jongere hanen
werd geïnsemineerd, aangezien de oorspronkelijk hanen waren geruimd.
Voorts beschikken wij nog over de gegevens, verkregen op 2 bedrijven
waar het sperma direkt na het opvangen en verdunnen werd gebruikt.
Op één bedrijf werd bij 3300 kalkoenen gedurende de eerste legperiode
de eerste 8 weken iedere 14 dagen met 0,05 ml 1 op 1 verdund sperma
geïnsemineerd en daarna iedere week met 0,03 ml 1 op 1 verdund sperma.

Het verloop van de bevruchtingspercentages van een koppel kalkoenen gedurende de
eerste legperiode. Gedurende de eerste 10 weken is iedere week geïnsemineerd met
0.03 ml onverdund sperma, gedurende de laatste 10 weken iedere 14 dagen met
0.05 ml 1 op 1 verdund sperma.

Het verloop van de bevruchtingspercentages van een koppel kalkoenen gedurende de
eerste legperiode. Er is iedere 14 dagen geïnsemineerd met 0.05 ml 1 op 1 verdund
sperma, dat binnen ongeveer 3 uur na het opvangen werd gebruikt.

De gemiddelde bevruchting bedroeg over 14 weken 84%. Opvallend was
het feit dat vanaf de 9e week de bevruchting ineens steeg van 82% tot
88%. Uit deze gegevens krijgt men de indruk, dat vooralsnog een weke-
lijkse inseminatie de voorkeur verdient boven een inseminatie per 14
dagen. Op het tweede bedrijf werden 1300 kalkoenen wekelijks geïnsemi-
neerd met 0,03 ml 1 op 1 verdund sperma. Over de eerste 10 weken bc
droeg het gemiddelde bevruchtingspercentage 83%.

De voorlopige indruk betreffende het gebruik van sperma binnen 3 uur
na verdunnen 1 op 1 met de nieuwe verdunner is gunstig.
De voordelen zijn duidelijk:

le. door het gebruik van de verdunner wordt het aantal benodigde hanen
verminderd en

niet meer op elk vermeerderingsbedrijf gehouden te worden.
Momenteel is men met de oprichting van een K.I.-station ten behoeve
van de kalkoeneteelt in Limburg en Noord-Brabant begonnen. Het is
gelegen in het kerkdorp Heibloem, gemeente Heythuysen.

Having discussed some fertility results obtained after insemination with undiluted
turkey semen, it appeared to be desirable to conserve turkey semen for at least 3
hours without decrease of its fertilising capacities.

A biochemical examination of oviduct and semen revealed the presence of rather
large amounts inositol in the infundibulum, where fertilisation takes place, and in
the uterovaginal junction, where the spermatozoa are stored without lessening their
fertilising capacities for many days. *

Also it was evident that glutamic acid was the amino acid present in the largest
quantities both in oviduct and in seminal plasma. Finally it could be shown that
cystein was present in oviduct and in spermatozoa, but not in seminal plasma.
In view of these findings a diluent was composed containing inositol, glutamic acid,
cystein, a buffer and glucose.

It could be shown that in vitro the mobility of the spermatozoa remained good for a
long time, once even up to 27 hours.

Field experiments carried out with undiluted semen and with diluted semen 1 to 1,
used both immediately after dilution and after 3 hours conservation at 15°C showed
that there was no significant difference (P>0.05) between the fertility results of
the three groups.

From this it appeared to be possible to set up an artificial insemination-station for
turkeys, from which a large district can be served.
Up to now good results are obtained with this diluent.

the domestic fowl. Poult. Sc., 14, 251, (1935).
Horst, C. J. G. van der and Litjens, J. B.: Occurrence and determination

of inostol in the oviducts of turkey and hen. Nature, 221, 86, (1969).
Horst, C. J. G. van der and Brand, A.: Occurrence of hypotaurine and ino-
sitol in the reproductive tract of the ewe and its regulation by pregnenolone and
progesterone. Nature, 223, 67, (1969).
L i t j e n s, J. B.: Dissertatie, Utrecht (1971).

V e r m a, O. P. and Cherms, F. L.: The appearance of sperm and their persisten-
cy in storage tubules of turkey hens after a single insemination. Poult. Sc., 45,
604, (1965).

De betekenis van phenylalanine-a-ketoglutaraat
transaminase voor de beoordeling van bere-
sperma

The significance of phenylalanine-a-ketoglutarate
transaminase for the qualification of boar semen

De phenylalanine-a-ketoglutaraat transaminase is bepaald zowel in de spermato-
zoën als in het spermaplasma van sperma van beren, die regelmatig voor K.I.
worden gebruikt. De uitkamsten verkregen over het tijdvak 1 februari 1970 tot
1 februari 1971 met een groep van 10 beren, en met 2 beren afzonderlijk, zijn
gegeven.

1. Er bestaat een correlatie tussen de grootte van de enzymactiviteit in de sper-
matozoën van 0.5 ml sperma en de later verkregen drachtigheidspercentages.

2. Een relatief hoge enzymactiviteit in het plasma wijst er op, dat enkele sper-
matozoën „gelekt" hebben en dat de spermatozoën dus niet van zeer hc^e
kwaliteit zijn. Om toch redelijke bevruchtingsresultaten te verkrijgen moet
men met een grotere hoeveelheid sperma insemineren dan normaal.

3. Er bestaat een duidelijke paralleliteit in het verloop van de gemiddelde drach-
tigheidspercentages, de grootte van de enzymactiviteit in de spermatozoën en
de maximumtemperatuur per maand. Dit leidt tot de veronderstelling dat
men in de zomermaanden betere bevruchtingsresultaten kan verwachten in-
dien de beren in koele, goed geventileerde ruimten verblijven.

4. De bepaling van de transaminase activiteit in spermatozoën en in sperma-
plasma biedt de mc^elijkheid van een objectieve beoordeling van het sperma.

Berespermatozoën bevatten vrij grote hoeveelheden van het enzym phenyl-
alaline-a-ketoglutaraat transaminase (van der Horst, 1970). Reeds
eerder hebben wij aangetoond, dat men met behulp van dit enzym kan na-
gaan of het onderzochte beresperma na 24 uur bewaren met CO2 verza-
digde I.V.T. verdunner nog goede bevruchtingsresultaten kan opleveren
(van der Horst e.a., 1971).

De transaminase activiteit in het spermaplasma is meestal zeer gering. De
veronderstelling is uitgesproken, dat een verhoogde enzymactiviteit in het
plasma veroorzaakt zou kunnen worden door een „lekkage" uit de sperma-
tozoën. Op deze wijze kan men dan een zekere correlatie verwachten tussen
een verhoogde enzymactiviteit in het spermaplasma en de kwaliteit van het
ejaculaat.

Gedurende het jaar 1970 hebben wij bij een vrij groot aantal beren de
enzymactiviteit vervolgd, zowel in de spermatozoën als in het spermaplasma.
De resultaten van dit onderzoek worden hierbij gepresenteerd. Aangezien
deze beren regelmatig voor K.I. worden gebruikt, moet men er rekening
mee houden, dat deze beren in feite reeds geselecteerd zijn.

1 Drs. W. van Gemert, Dr. J. Hendrikse en Dr. G. J. G. van der Horst; Afdeling
K.L en laboratorium Biochemie van de Voortplanting, Kliniek Veterinaire Ver-
loskunde en Gynaecologie, Yalelaan 7, Utrecht.
Voor plaatsing geaccepteerd op 15 december 1971.

Voor dit onderzoek is sperma onderzocht van: G. Y. beren, nl. van Nico,
Otto, Vik, Zeb, Anton, Dik, Friso en Gijs; Pietrain beer, Leo en van de
N.L. beren Pipo en Zeist.

Voor de bepaling van de enzymactiviteit werd gebruik gemaakt van de
methode, oorspronkelijk gegeven door Scandurra en Cannella
(1969) en uitgewerkt voor beresperma (van der Horst e.a., 1971).
Voor de bepaling wordt steeds 1 ml spermaplasma gebruikt en de sperma-
tozoën, aanwezig in 0,5 ml ejaculaat.

Zoals reeds eerder gemeld, kan men de enzymactiviteit voor dagelijks ge-
bruik het beste uitdrukken in de waargenomen extinctie. Werden daarbij
in onze bepalingen waarden gevonden groter dan 2, dan hebben wij bij
onze berekeningen en grafieken in dit artikel daarvoor 2.50 gerekend.
De bevruchting is bepaald op basis van het 60 - 90 dagen non-return
systeem.

VERBAND TUSSEN DE TRANSAMINASE ACTIVITEIT IN DE SPERMATO-
ZOËN EN HET BEVRUCHTEND VERMOGEN VAN HET EJACULAAT

Zoals reeds vermeld, hebben wij vrij regelmatig de transaminase activiteit
bepaald in de spermatozoën aanwezig in 0.5 ml ejaculaat van beren, die
op het K.L-station alhier worden gebruikt. Wij zullen eerst de resultaten
bespreken bij 2 beren afzonderlijk, nl. bij Gijs en Dik, over het jaar 1970.
Gijs was een beer, die in januari 1970 werd aangekocht op oudere leeftijd,
omdat hij goede nakomelingen gaf. Het sperma was volgens de gebruike-
lijke microscopische onderzoekmethoden van prima kwaliteit en de beer
werd intensief gebruikt.

In grafiek 1 zijn de drachtigheidspercentages per maand van deze beer
afgezet, evenals de gemiddelde enzymactiviteit per maand. Uit de figuur
blijkt duidelijk, dat na maand 5, mei, de bevruchting sterk gaat dalen en
dat ook de enzymactiviteit in de spermatozoën veel lager is. Wegens de
vakanties waren er te weinig gegevens beschikbaar betreffende de enzym-
activiteit over de maand juli, maar uit de figuur kan men duidelijk afle-
zen, dat gedurende de maanden daarna de enzymactiviteit aardig parallel
verloopt aan de drachtigheidspercentages.

Toen in de maand november de lage bevnichtingspercentages bekend wer-
den over de maanden augustus en september, werd o.a. om deze reden be-
sloten de beer op te ruimen. De enzymactiviteit was op dat moment, no-
vember, reeds weer hoog, nl. groter dan 2; later, na 2 maanden, bleek dat
de bevruchting toen ook weer zeer goed was geweest, zelfs 100%. Hierbij
moet wel opgemerkt worden, dat toen voor de inseminaties grotere hoe-
veelheden sperma werden gebruikt. In dit geval blijkt de grootte van de
enzymactiviteit in de spermatozoën een goede maatstaf te zijn geweest voor
de kwaliteit van het sperma, wat de bevruchting betreft.
Dik is in 1970 een wachtbeer geweest, die niet intensief werd gebruikt. Wèl
dekte hij regelmatig, maar het sperma werd niet maximaal verdund, zodat
ruimschoots aan de normen van benodigde levende spermatozoën per inse-

minatie dosis zoals H e n d r i k s e en van G e m e r t (1969) bereken-
den, werd voldaan. Hierdoor is de daling van de bevruchting niet zo ex-
treem, als bij de vorige beer. Uit grafiek 2 waarin de drachtigheidspercen-
tages en de waarde van de enzymactiviteit over het jaar 1970 zijn weerge-
geven, blijkt, dat ook bij deze beer de transaminase activiteit in de sperma-
tozoën een vrij goede maatstaf voor de bevruchting is geweest.

Grafiek 1. De drachtigheids percentages per maand, verkregen met de beer „Gijs"

Bij het bepalen van de waarde van de enzymactiviteit voor de kwaliteit
van het beresperma, moet men er rekening mee houden, dat er zeer vele
factoren zijn, die het drachtigheidspercentage kunnen beïnvloeden, zoals
het welig zijn van de zeug, de behandeling van het sperma, de inseminator
enz. Daar er zo vele wisselende factoren aanwezig zijn, leek het ons niet
zinvol wiskundig de correlatie tussen het drachtigheidspercentage en de
enzymactiviteit te berekenen. Tevens moet hierbij nog worden opgemerkt,
dat toen in de loop van de proeven bleek, dat de enzymactiviteit een vrij
goede waardemeter voor het sperma was, men bij een lage enzymactiviteit
met grotere hoeveelheden van het betreffende sperma ging insemineren om
zodoende een hoger drachtigheidspercentage te verkrijgen.
Uit deze twee voorbeelden blijkt echter reeds duidelijk, dat de bepaling van
de enzymactiviteit in de spermatozoën een objectieve maatstaf kan zijn
voor de te verwachten vruchtbaarheid van het sperma.

Tenslotte hebben wij ook de gemiddelde waarden per maand berekend,
zowel voor de drachtigheidspercentages als van de enzymactiviteit in de
spermatozoën van tien normale beren. De extreme gevallen, zoals die van de

Grafiek 3. De gemiddelde drachtigheidspercentages per maand, verkregen met 10
beren (-----) en de gemiddelde enzymactiviteit per maand (-) in de sperma-
tozoën van 0.5 ml sperma en in 1 ml spermaplasma gedurende het tijdvak 1 februari
1970 tot 1 februari 1971. Tevens is het verloop van de gemiddelde maximum tem-
peratuur per maand weergegeven (—. — . — .—).

beer Gijs, zijn hierbij niet betrokken. Het zijn dus in feite 10 op hun goede
bevruchting zeer geselecteerde beren. Ook hier is in de laatste maanden
van het jaar met grotere hoeveelheden sperma geïnsemineerd, wanneer de
lage enzymwaarde daartoe aanleiding gaf.

In grafiek 3 zijn de gemiddelde waarden weergegeven en ondanks de bo-
venvermelde feiten, blijkt er een duidelijk verband te zijn tussen de ver-
kregen bevruchting en de enzymactiviteit.

In tabel 1 is de gemiddelde transaminase activiteit per maand gegeven,
zowel in de spermatozoën als in het spermaplasma vanaf 1 februari 1970
tot 1 februari 1971 met de standaarddeviatie.

Tabel 1. De gemiddelde transaminase activiteit per maand in de sperma-
tozoën (uitgedrukt in de extinctie per 0.5 ml ejaculaat) en in het sperma-
plasma (uitgedrukt in de extinctie per 1 ml plasma) van 10 beren met de
berekende standaarddeviatie (per maand ± 20 monsters).

Ook uit de gegevens van de 10 beren kan men concluderen, dat men met
het bepalen èn het vervolgen van de enzymactiviteit in de spermatozoën
een objectieve waardemeter heeft voor de kwaliteit van het sperma. Aan-
gezien deze uitkomst verkregen is met een zeer geselecteerde groep beren,
kan men uit de bij dit onderzoek verkregen gegevens geen indruk krijgen
over een mogelijke toepassing van deze methode voor selectie van wille-
keurige beren.

VERBAND TUSSEN DE TRANSAMINASE ACTIVITEIT IN HET SPERMA-
PLASMA EN DE FERTILITEIT

In tabel 1 en grafiek 3 zijn naast de gemiddelde waarden van de enzymac-
tiviteit in de spermatozoën ook die van het spermaplasma vermeld (de

de hoogste waarden voor de enzymactiviteit in het plasma worden gevon-
den. De enzymactiviteit in de spermatozoën bereiken dan juist hun laagste
waarde.

Wat betreft de apart besproken beren, Gijs en Dik, werden bij de eerst-
genoemde beer de hoogste waarden in het plasma gevonden in de tweede
helft van september en de eerste helft van oktober( gemiddeld 0.18) en bij
de beer Dik in de eerste helft van september (gemiddeld 0.19), hoewel eind

oktober nog éénmaal 0.20 werd gemeten. Gedurende de maanden novem-
ber en december bedroegen deze waarden bij Gijs en Dik gemiddeld resp.
0.01 en 0.02. De bijbehorende bevruchtingspercentages waren toen ook
weer hoog (zie grafiek).

Zoals reeds in de inleiding is medegedeeld, betekent een verhoging van de
enzymactiviteit in het plasma een „lekkage" van het enzym uit de sperma-
tozoën in het plasma, d.w.z. een beschadiging van de spermatozoën. Inse-
mineert men in deze gevallen met meer sperma, dan wordt deze factor
gedeeltelijk geëlimineerd wat betreft de bevruchtingsresultaten.
Tenslotte willen wij nog vermelden, dat bij enkele beren, die opgeruimd
werden wegens sperma van microscopisch slechte kwaliteit (waaronder wij
verstaan een bewegelijkheid van minder dan 50%), de enzymactiviteit in
het spermaplasma zeer hoog bleek te zijn, nl. gem. resp. 0.34 en 0.30.
Ook hier hadden wij geen gelegenheid de enzymactiviteit in spermaplasma
van niet geselecteerde beren te bepalen; wèl hebben wij enkele jaren daar-
voor, toen de enzymbepaling nog niet als zodanig werd uitgevoerd, in sa-
menwerking met de Gezondheidsdienst van Utrecht, in enkele monsters na-
gegaan of het spermaplasma phenylpyrodruivenzuur bevatte. Inderdaad
bleek het in die gevallen aanwezig te zijn, waar via de Gezondheidsdienst
aanbevolen werd de beer op te ruimen. De aanwezigheid van phenylpyro-
druivenzuur in spermaplasma wijst er op, dat de transaminase in het sper-
maplasma actief moet zijn geweest. Hetzelfde was in die tijd het geval bij
drie beren van de K.I.

Ofschoon het aantal onderzochte gevallen niet zeer groot is, mogen wij
toch uit de tot nu toe verkregen resultaten concluderen, dat, wanneer
de transaminase activiteit in het spermaplasma hoog is, de spermatozoën
niet van de beste kwaliteit zijn.

VERBAND TUSSEN DE TRANSAMINASE ACTIVITEIT EN DE CONCEN-
TRATIE VAN DE SPERMATOZOEN

Aangezien de phenylalanine-a-ketoglutaraat transaminase voornamelijk
voorkomt in de spermatozoën, ligt het voor de hand dat er een verband be-
staat tussen de concentratie van de spermatozoën in het ejaculaat en de
transaminase activiteit. Wanneer men echter bij de beren Gijs en Dik op
de verschillende dagen de geschatte concentraties vergelijkt met de grootte
van de enzymactiviteit dan blijkt de daling van de enzymactiviteit beslist
niet alleen door een daling van het aantal spermatozoën te kunnen zijn
veroorzaakt. Als voorbeeld moge dienen, dat bij Dik op 2 en 7 september
resp. voor de concentratie werd gevonden 92 en 164 x 106 en voor de
enzymactiviteit in de spermatozoën per 0.5 ml sperma resp. 1.60 en 1.50.
Meerdere voorbeelden zijn te vinden in tabel 1, die eerder is vermeld (van
der Horst e.a., 1971).

Uit deze gegevens kan men concluderen, dat hoewel de concentratie van
de spermatozoën een zekere invloed op de grootte van de enzymactiviteit
moet hebben, de laatste toch voor een zeer groot deel door andere factoren
wordt bepaald.

Daar in het algemeen de transaminase activiteit in de zomermaanden gaat
dalen, evenals de drachtigheidspercentages, lijkt het niet uitgesloten, dat
er een zeker verband tussen deze grootheden bestaat en de temperatuur.

In grafiek 3 is naast de waarden van dedrachtigheidspereentages en de
enzymactiviteit ook het gemiddelde van de maximumtemperatuur in De
Bilt per maand weergegeven. Het is duidelijk uit de figuur te zien, dat er
een zekere paralleliteit is tussen deze drie waarden. De temperatuurskrom-
me is afgebeeld met de hoogste temperatuur naar beneden om dit verband
duidelijker te demonstreren. We krijgen de indruk, dat de temperatuurs-
kromme iets op de enzymactiviteit voorloopt. Dit zou er op kunnen wijzen,
dat reeds bij de spermatogenese de temperatuur de transaminase activiteit
beïnvloedt. De reden van de slechte bevruchtigingsresultaten van de var-
kens K.I. in de zomermaanden zijn gedeeltelijk terug te voeren op het min-
der goede sperma dat de beren na de warme zomerdagen leveren. Hierop
wees de Mesnil du Buisson reeds in 1968 en in 1970.
Het transaminasegehalte in het spermaplasma zien wij na de warme zo-
mermaanden stijgen en de enzymactiviteit van de spermatozoën dalen. Het
lijkt niet onmogelijk dat als gevolg van de warmte tijdens de spermatoge-
nesis de spermatozoën zodanig hebben geleden, dat ze later gaan „lekken".
Om het verband tussen temperatuurverloop, enzymactiviteit en bevruch-
tingsmogelijkheid van het sperma met zekerheid vast te stellen, zal men
proeven moeten verrichten door beren, waarvan het enzymverloop goed be-
kend is, in een verwarmde ruimte te plaatsen en dan later de verschillende
factoren te vergelijken.

1. Uit het verloop van de enzymactiviteit in de spermatozoën van 0.5 ml
ejaculaat bij een bepaalde beer, kan men de kwaliteit van het sperma
beoordelen, wat de te verwachten bevruchting betreft.

2. Is de enzymactiviteit in het spermaplasma relatief hoog, dan wijst dit
er op, dat een deel van de spermatozoën beschadigd is. In dat geval
moet men om toch redelijke bevruchtingsresultaten te verkrijgen met
een grotere hoeveelheid sperma insemineren dan normaal.

3. Het lijkt waarschijnlijk dat een hoge temperatuur de spermatogenesis
beïnvloedt, waardoor de spermatozoën enige tijd later gaan „lekken".
Indien door proeven bewezen kon worden dat deze hypothese juist is,
dan zou men in de zomermaanden betere bevruchtingsresultaten kun-
nen verwachten indien de beren in koele, goed geventileerde ruimten
konden verblijven.

4. De bepaling van de transaminase activiteit in spermatozoën en sperma-
plasma biedt de mogelijkheid van een objectieve beoordeling van het
sperma in tegenstelling met de huidige subjectieve methodes.

Tenslotte willen wij hierbij gaarne onze dank betuigen aan het K.N.M.I. te De Bilt
voor het verstrekken van de temperatuur gegevens en aan de heer H. S. Wouterse
voor het uitvoeren van de vele enzymbcpalingen.

The phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase has been determined both in the
spermatozoa and in the seminal plasma of semen from boars regularly used for
artificial insemination. The results obtained with a group of 10 boars and with 2
individual boars during the period 1 february 1970 till 1 february 1971 are given.
It can be concluded:

(1) A correlation exists between the enzyme activity in the spermatozoa of 0.5 ml
semen and the fertility rate.

(2) A relative high enzyme activity in the seminal plasma indicates that a few
spermatozoa have „leaked" and that the spermatozoa are not of high quality. In
order to obtain tolerable fertilisation results larger amounts of semen have to
be used for insemination.

(3) The course of the average values of the fertility rate, of the enzym activity in the
spermatozoa and that of the maximum temperature, all calculated per month,
is closely related. It is supposed that during the summer months better fertility
can be obtained when the boars are housed in a cool, well ventilated sty.

(4) The determination of the transaminase activity in spermatozoa and in seminal
plasma opens the possibility for an objective qualification of the semen.

Hendrikse, J. en Gemert, W. van: Enkele bevindingen bij de varkens K.I.
Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1486, (1969).

Horst, C. J. G. van der: The occurence of phenylalanine- and a-aminocaprylic
acid -a- ketoglutarate transaminase in boar spermatozoa. Experientia, 26, 249,
(1970).

Horst, C. J. G. van der, Hendrikse, J. en Gemert, W. van: Bepaling
van phenylalanine-a-ketc^lutaraat transaminase in beresperma als criterium voor
verdunning met behoud van fertiliteit. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 1001, (1971).

du Mesnil du Buisson, F. and S i g n o r e t, J. P.: Reproductive Physiology
and Artificial Insemination in Pigs. Vet. Rec., 87, 562, (1970).

Scandurra, R. and G a n n e 11 a, C.: Assay of L-phenylalanine: 2-oxoglutaratc
aminotransferase by determination of phenyl pyruvate. Anal. Biochem., 27, 253,
(1969).

Hef gebruik van een arfificiële beregeur en hef
minimum aantal spermiën per inseminatie bij de
K.I. bij varkens

Use of artificial boar scent and the minimum number
of spermatozoa per insemination in A.I. in pigs

praktijkonderzoek verricht met betrekking tot het nut van een artificiële bere-
geur voor bronstdetectie en het minimum aantal spermiën per inseminatie.

1. De artificiële beregeur (SOA) is een sterke prikkel voor het opwekken van de
sta-reflex. Ongeveer ^ van het aantal geïnsemineerde varkens vertoonde zon-
der SOA geen en na SOA wel een positieve sta-reflex.

2. Het is niet zeker of varkens, die zich in de eerste of tweede beerperiode bevin-
den, met een positieve sta-reflex reageren op de toediening van S.O.A. In het
tweede deel van het onderzoek hadden varkens, die zonder S.O.A. geen en na
S.O.A. wel een positieve sta-reflex vertoonden, een lager drachtigheids-
percentage dan varkens die ook zonder S.O.A. een positieve sta-reflex hadden
(65,7% tegen 73,5%). In het eerste deel van de proef was dit niet het geval
(86.1% en 86,6% 30/60 N.R.).

3. Er kon geen invloed van S.O..\\. op de bevruchtingsresultaten worden aan-
getoond.

4. De bevruchtingsresultaten van inseminaties met 3x10® spermiën zijn niet
significant verschillend van die met 4x 10" spermiën.

5. Met 3 x 10® spermiën per inseminatie is het mogelijk een gemiddelde te berei-
ken van 1000-1200 le inseminaties per beer per jaar.

Hoewel de kunstmatige inseminatie bij varkens slechts een bescheiden
aandeel van het totale aantal dekkingen voor haar rekening neemt, mag
toch wel worden gesteld, dat in vergelijking met andere landen de Varkens
K.I. in Nederland zich goed heeft ontwikkeld.

De laatste jaren is echter de deelname aan K.I. t.o.v. het totaal aantal
dekkingen teruggelopen.

1 Drs. C. M. T. Willems; Coöp. Vereniging voor kunstmatige inseminatie van
varkens „Noord Brabant G.A.", Helvoirtseweg 227, Vught.
Voor plaatsing geaccepteerd op 15 december 1971.

Tabel 2. Het aandeel van de K.I. t.o.v. het totaal aantal dekkingen bij
varkens over het tijdvak 1-7-1970 tot 30-6-1971.

*) De teruggang van Overijssel is gedeeltelijk tengevolge van de meeberekening van
de provincies Groningen, Friesland en Drente, waar de deelname lager is dan in
Overijssel zelf. Zonder deze 3 noordelijke provincies is de deelname in Overijssel
18,9%.

Over het gehele land gerekend is er een achteruitgang van 2,8%.
De varkens-K.I. is dus niet meegegroeid met de totale varkensstapel. De
vergroting van de varkensbedrijven en de toename van het aantal eigen
bedrijfsberen is daarvan wel de belangrijkste oorzaak.

Ondanks deze beperkte deelname heeft de varkens-K.I. betekenis gekregen
voor de varkensfokkerij (Kroes, 1966). De grootte van deze betekenis
is echter moeilijk exact aan te geven.

Wel kunnen we zeggen dat de foktechnische invloed van de varkens-K.I.
beperkt werd door:

a. de bevruchtingsresultaten, waardoor de totale deelname aan de K.I.
beperkt was. De belangrijkste reden van lagere bevruchtingsresul-
taten, vergeleken met natuurlijke dekking, was en is ongetwijfeld
de bronstdetectie en het vaststellen van het juiste tijdstip van inse-
mineren ;

b. de beperkte techniek, waardoor het aantal nakomelingen per beer
bij K.I. slechts 2 tot 3 maal zo groot is als bij natiuirlijke dekking.
De invloed van de K.I. op de fokkerij is groter, naarmate het aantal
nakomelingen per beer groter is.

Andere technische beperkingen, zoals de conservering van het bere-
sperma, was foktechnisch geen groot nadeel omdat het geringe aan-
tal doses per ejaculaat een goede conservering overbodig maakte.
Aan de conservering van bere-sperma is dan ook in Nederland rela-
tief weinig aandacht besteed;

c. tenslotte waren er nog redenen buiten de K.I.-techniek die een be-
perkende invloed hadden op de betekenis van de varkens-K.I. op
de fokkerij. Als zodanig zou kunnen worden genoemd het feit dat
het foksysteem van de Varkensstamboeken niet gebaseerd was op
selectie van beren, maar op selectie van zeugen (Politiek, 1968).
Dit past natuurlijk niet bij K.I. Inmiddels is dit echter veranderd
en is het nakomelingenonderzoek en de prestatietoets van beren be-
langrijk geworden.

In dit artikel zullen we aan de punten a en b aandacht geven en moge-
lijkheden aangeven tot verbetering ervan.

Uit tabel 3 blijkt dat de bevruchtingsresultaten in de loop van de jaren
in Nederland aanzienlijk zijn gestegen.

Een verklaring voor deze stijging kan men eigenlijk niet geven. Zeker is
dat er aan de techniek van de varkens-K.I. weinig veranderd is. Er werden
sinds het begin van de varkens-K. I. vrijwel dezelfde verdunningsmiddelen
gebruikt, evenals voor bijna alle inseminaties sperma dat jonger is dan 24
uur. De techniek van het spermavangen en het insemineren heeft zich
nauwelijks gewijzigd. Het aantal inseminaties per ejaculaat, of — anders
gezegd — het aantal spermiën per inseminatie, is vrijwel gelijk gebleven
of heeft zich slechts zeer weinig uitgebreid. De meest waarschijnlijke reden
voor de betere bevruchtingsresultaten is de ervaring die zowel insemina-
toren als varkenshouders hebben gekregen in het vaststellen van het juiste
tijdstip van insemineren.

Door veel onderzoekers, ook in Nederland, is reeds in het begin van de
varkens-K.I. gewezen op de grote invloed van de bronstdetectie en het
juiste moment van insemineren op de bevruchtingsresultaten; Aamdal
en Högset (1957), Gotink (1959), Ito, Kudo en Niwa (1959),
Du Mesnil du Buisson en Da u zier (1959), Willems (1959),
Madden (1961), Niwa (1958), Claessens (1965).
Ook het onderzoek van Willemse en Boender (1967) heeft duidelijk
de invloed aangetoond van het tijdstip van insemineren op bevruchtings-
resutalten en toomgrootte. Het is verklaarbaar dat er daarom gezocht is
naar hulpmiddelen om het opsporen van bronstige varkens te vergemak-
kelijken.

W i 11 e m s e en B O e n d e r (1966) analyseerden de bronst zowel kwanti-
tatief als kwalitatief en kwamen tot een overziehtelijke indeling in pe-
rioden (beer- en inseminator-perioden). Cerne (1968) bepaalde de
variaties in het electrisch geleidingsvermogen van het vaginaal slijm tijdens
en buiten de oestrus. Signoret (1961) onderzocht de verschillende
prikkels die gedurende de bronst de sta-reflex opwekken. De belangrijkste
prikkel blijkt te zijn druk in de flanken en op de rug.

Daarna komt de geur van de beer, terwijl ook het zien en horen van de beer
van betekenis is. Deze wetenschap wordt in de praktijk toegepast door het
gebruik van vloeistof uit de bursa praepudalis van de beer. Deze sterk
riekende vloeistof is een onmisbaar hulpmiddel geworden voor de insemi-
nator bij het onderzoek van een varken, dat voor inseminatie wordt aan-
geboden.

Door Patterson (1968a) werd uit het vet van beren een streoid ge-
ïsoleerd „5a - androst - 16 - ene - 3 - one", dat de specifieke geur van bere-
vlees zou veroorzaken. Later isoleerde hij uit de speekselklieren een bijna
identieke stof die eveneens verantwoordelijk is voor de specifieke bere-
geur (Patterson, 1968b). Het eerste steroid (1968a) verpakt in spuit-
bussen (Sex Odeur Aerosol, afgekort S.O.A.¹) werd door ons gedurende
een tweetal maanden getest op haar geschiktheid voor de bronstdetectie
en het vaststellen van het juiste moment van insemineren.

a. Na te gaan of de olfactorische prikkel, veroorzaakt door S.O.A., vol-
doende sterk was om bij een aantal varkens de sta-reflex op te wekken.

b. Te onderzoeken of varkens, die na gebruik van S.O.A. een positieve
sta-reflex vertonen, zich in de z.g. inseminator- dan wel beerperiode
bevinden. Willemseen Boender (1967) hebben gewezen op het
gevaar daarvan. De bevruchtingsresultaten zullen dan minder zijn.

c. Na te gaan of het gebruik van S.O.A. een gunstige invloed heeft op de
bevruchtingsresultaten.

De proef was verdeeld in twee gedeelten. Het eerste deel vond plaats in
juli 1970 en het tweede deel in december 1970. Bij de uitvoering van de
proef waren alle inseminatoren van de K.I.-vereniging „Noord-Brabant"
(11 personen) ingeschakeld.

Tijdens het eerste deel van de proef werden de varkens, die voor insemi-
natie werden aangeboden op de volgende wijze verdeeld in 3 groepen:
Groep 1. Dit zijn de dieren, die zonder dat S.O.A. werd gebruikt een posi-
tieve sta-reflex vertoonden voor de inseminator. Ze werden daarna ge-
ïnsemineerd zonder dat S.O.A. werd gebruikt.

Groep 2. De dieren, die zonder S.O.A. geen positieve sta-reflex vertoonden
kregen S.O.A. toegediend. Dit gebeurde door het geven van een korte
spray gedurende ongeveer 2 seconden op 20-30 cm afstand van de neus
van het varken. Hadden ze een positieve sta-reflex na het toedienen van
S.O.A., dan werden ze in groep 2 ondergebracht.

1 Dank aan de N.V. Verapharm te Boxmeer voor het ter beschikking stellen van
een aantal monsters.

Groep 3. Stonden de dieren niet na gebruilimal;ing van S.O.A., maar
wenste de eigenaar toch dat ze werden geïnsemineerd dan gebeurde dit.
Deze dieren vormen groep 3.

In tabel 4 zijn de bevruchtingsresultaten gegeven op 30/60 dagen non-
return van het eerste deel van de proef.

Het tweede deel van de proef was bedoeld om na te gaan of S.O.A.
invloed heeft op de bevruchtingsresultaten. De groepen 1, 2 en 3 zijn het-
zelfde als bij het eerste deel \\\'an de proef, maar bovendien is groep 1 ge-
splitst in tweeën.

Aan de ene helft van de varkens van groep 1 werd vlak vóór de insemi-
natie S.O.A. toegediend op de wijze zoals hierboven aangegeven. De andere
helft van groep 1 werd geïnsemineerd zonder toediening van S.O.A. Daar-
toe werd om het andere varken, dat zonder S.O.A. een positieve sta-reflex
had, behandeld met S.O.A.

In tabel 5 zijn deze groepen aangeduid als groep 1 „met S.O.A." en groep
1 „zonder S.O.A.".

Tabel 4. Bevruchtingsresultaten na eerste K.I. op 30j60 dagen gedurende
de maand juli 1970 met en zonder gebruik van S.O.A.

a. De bevruchtingsresultaten waren in december 1970 beter dan in juli
1970 (85,7% 60/90 tegen 86,2% 30/60).

b. Het aantal varkens met een positieve sta-reflex zonder gebruik van
S.O.A. was in het eerste deel 67,9 en in het tweede deel slechts 54,1%.
In het tweede deel was daarentegen het aantal dieren in groep 3 ab-
normaal hoog (518 of 22,6%). Hiervoor is geen verklaring.

De inseminatoren zijn van mening, dat deze groep voor een groot deel
bestaat uit varkens, die kort voor het bezoek van de inseminator met
een beer getest zijn op bronst. Voor de inseminator willen ze dan niet
staan. Dit zou ook een verklaring zijn voor de vrij hoge bevruchtings-
resultaten van deze groep in beide delen van de proef.

c. S.O.A. is een sterke prikkel voor het opwekken van de sta-reflex. Onge-
veer Yi gedeelte van de varkens die werden geïnsemineerd (26,7 en
23,3%) vertoonden na gebruik van S.O.A. een positieve sta-reflex. Dit
stemt overeen met de bevindingen van Signoret (1961). In deze
proef is geen rekening gehouden met de varkens die werden afgewezen
voor inseminatie. In de K.I.-vereniging „Noord-Brabant" varieert het
aantal tevergeefse bezoeken van 10-15%.

d. S.O.A. op zichzelf heeft geen positieve invloed op de bevruchtingsresul-
taten. De resultaten van groep 1 met en zonder S.O.A. zijn hetzelfde
(73,9 en 73,1%).

e. In het eerste deel van het onderzoek verschillen de bevruchtingsresul-
taten van groep 1 niet van die van groep 2 (86,6 en 86,1%). Daaruit
zou volgen dat de varkens van groep 2 zich eveneens in de „insemi-
nator" periode (Willemse en Boender, 1967) zouden bevinden.
In het tweede deel van het onderzoek verschillen groep 1 en 2 echter
wèl. Vergelijken we het totaal van de groepen 1 S.O.A. en 1 zonder
(totale groep 1) met de groepen 2 en 3, dan zijn er significante ver-
schillen zowel op 60/90 dagen als na werkelijke dracht ten gunste van
groep 1 (na afbiggen 73,5% tegen 65,7% en 62,5%, x2 = 10,01 en
18,40, p < 0,005). De toomgrootte van deze groepen is echter niet ver-
schillend (p = 0,34).

Op grond van de verschillen in bevruchtingsresultaten zou men mogen
aannemen dat een deel van de varkens van de groepen 2 en 3 zich in
de eerste of tweede beerperiode bevonden. Dit wordt echter tegen-
gesproken door de toomgrootte. Het geheel is dus niet duidelijk.
Voorlopig moeten we echter aannemen, dat varkens die zich in de
eerste of tweede beerperiode bevinden kans hebben een positieve sta-
reflex te vertonen na gebruik van S.O.A.

f. Uit de praktijk bleek dat S.O.A. een zeer duidelijke werking heeft.
Veel varkens reageren plotseling na het toedienen van een korte spray.
Ze nemen direct de typische houding aan van een bronstig varken
(scheve kop, orenspel). Vaak duurt deze reactie verscheidene minuten,
soms zelfs gedurende de gehele inseminatie. Als hulpmiddel voor de
bronstdetectie, zowel voor de inseminator als de varkenshouder, bleek
S.O.A. zeer werkzaam.

Het zal echter nodig zijn, en dit lijkt ook mogelijk, het onderzoek van
de inseminator zodanig te verfijnen, dat met gebruikmaking van S.O.A.
toch onderscheid wordt gemaakt in beer- en inseminatorperiode.

Bij de Nederlandse varltens-K.I.-verenigingen worden in het algemeen
geen sterke verdunningen toegepast. Bij een dekfrequentie der beren van
2 of 3 X per week is het aantal doses per ejaculaat 5 ä 10. Het aantal
spermiën per inseminatie zal dan variëren van 5 tot 10 x 10^.
De dichtheid van het sperma wordt niet exact bepaald maar geschat. In
een K.I.-vereniging van enige omvang is dit geringe aantal doses per eja-
culaat een bijzondere handicap voor het realiseren van een goed fok-
programma.

Er zijn nogal uiteenlopende meningen over het minimum aantal spermiën
en het volume van het verdunde sperma per inseminatie.
Niwa (1958) geeft voor le dags sperma 5 x 109 aan en voor 2e dags
7 X 109. Paredis c.s. (1961) kreeg betere resultaten wanneer 7 x 109
of meer spermiën werden geïnsemineerd. Pol ge (1956) kreeg eveneens
lagere resultaten indien het aantal spermiën minder was dan 5 x 109,
maar concludeerde toch dat waarschijnlijk een minimum aantal van 2 x
109 nog wel mogelijk zou zijn.

Anderen kregen inderdaad goede resultaten met lagere hoeveelheden. Zo
behaalden Bennet t en O\'H a g a n (1964) goede resultaten met 2 x
109 spermiën, evenals A a m d a 1 (1964) enDuMesnilduBuisson
(1970). Hendrikse en van Gemert (1969) zagen opklimmende
resultaten indien het aantal levende spermiën per inseminatie toenam van
2 tot 5 X 109. Het verschil tussen 3,5 en 5 x 109 was gering. Lager dan
2 X 109 schijnt moeilijk te zijn (Du Mesnil du Buisson en Sig-
noret, 1970; B e n n e 11, O\'Hagan en Stewart, 1968).

Kvasnitsky (1959) acht 40 ml de minimumdosis. Volgens Kvas-
nitsky (1959) en Rigby (1964) is er een zekere hoeveelheid vocht
nodig om het sperma te transporteren naar de craniale einden van de
uterushoornen. Rigby (1964) vond bij slachdng op 1 en 2 uur na de
inseminatie zeer verschillende aantallen spermiën in de hoornen van één
zeug. Na langer dan 2 uur vond hij in de hoornen weinig spermiën en
spermaplasma meer terug. Tot 48 uur na de inseminatie was echter het
aantal spermiën bij de verbinding uterus-tuba in beide hoornen van de-
zelfde zeug steeds gelijk. Hij trekt dus de conclusie dat, aangenomen dat
het sperma de einden van de hoornen bereikt, de dichtheid van het ge-
insemineerde sperma van meer betekenis is dan het totale aantal ge-
ïnsemineerde spermiën. Hij vond bovendien een positieve correlatie tus-
sen het aantal spermiën in de oviducten en dat bij de verbinding uterus-
tuba.

In Engeland wordt in het algemeen 100 ml verdund sperma gebruikt,
waarin 2 x 10® spermiën (W i 11 e m s, 1970). Bij een vereniging gebruikt
men 50 ml met 2 x 109 spermiën volgens de methode van B e n n e 11
en O\'H ag a n (1964). De resultaten daarvan zijn zeer goed (zie tabel 6).

Van 17 maart tot en met 31 mei 1971 werd in de varkens-K.I.-vereniging
„Noord-Brabant" het sperma verdund tot een aantal van 3, 4 of 5 miljard
spermiën per inseminatie. De concentratie van het onverdunde sperma
werd bepaald met een colorimeter (Merk Evans Electroselenium LTD).
Radford en Herdan (1961) hebben deze methode aangegeven. Zij
is echter enigszins gewijzigd in gebruik op de Engelse K.I.-stations (W i 1-
lems, 1970).

Bij het testen van deze methode op het K.I.-station Noord-Brabant bleek
er een duidelijk lineair verband tussen de uitslag van de colorimeter-en
de telling van de zaadcellen met behulp van een bloedtelkamer. Door
Verhoeven (1971) is de meting van deze colorimeter vergeleken met
tellingen met de bloedtelkamer en de ultraviolet-absorpde methode vol-
gens van D uyn (1967). De metingen met deze colorimeter zijn zeer be-
trouwbaar gebleken.

Bij het sperma vangen werd slechts de tweede en het eerste deel van de
derde fractie verzameld. Er werd steeds geïnsemineerd met 100 ml verdund
sperma. Als verdunningsmiddel werd als regel gebruikt ondennelk (9,2 g
poeder voor 100 ml ondermelk) met 5% eidooier. Aan het verdunnings-
middel werden per 1000 ml 1.000.000 E penicilline toegevoegd. Na het
sperma vangen werd het sperma onder de microscoop beoordeeld op be-
wegelijkheid en percentage stilliggende zaadcellen. Bij een goede kwaliteit
van het sperma werd, afhankelijk van het benodigde aantal doses per dag,
verdund tot 3 of 4 miljard spermiën per inseminaüe. Indien het onver-
dunde sperma van mindere kwaliteit was werd verdund tot 5 miljaid sper-
miën per inseminatie. Door omstandigheden werd soms geen dichtheid
bepaald. In de resultaten is dit de groep „niet gemeten".
Goed sperma van normale vruchtbare beren werd dus nooit verdund tot
5 X 109 spermiën. Wij achtten 4 x 10» aan de veilige kant voor optimale
resultaten, afgaande op literatuurgegevens en vooral de bevruchtingsresul-
taten in Engeland.

In de nevenstaande tabel 7 zijn de bevruchtingsresultaten weergegeven op
30/60 dagen per beer en naar het aantal spermiën per inseminatie.

Tabel 7. Bevruchtingsresultaten op 30\\60 dagen naar het aantal spermiën
per inseminatie (periode 17j3 - 3lj5 - 1971).

Er blijken geen verschillen te zijn tussen de diverse concentratiegroepen
(p = 0,15). De vergelijking is uitgevoerd binnen de beren.
Opvallend is het lage resultaat van de N.L. beren in de groep „niet ge-
meten". Van deze ejaculaten is geen dichtheid vastgesteld. Dit verschil
moet aan het toeval worden toegeschreven, omdat het aantal spermiën
per inseminatie in deze groep zeker hoger is geweest dan 3 x 109. Wel
verklaarbaar is het lagere resultaat van de groep 5 x 109. In deze groep
komen beren voor die een lagere bevruchting hebben (Peter, Orlon,
Evert) of ejaculaten van andere beren, die op een bepaalde dag van min-
dere kwaliteit waren. Zelfs 5 x 10« spermiën per inseminatie kan dan geen
verbetering meer geven.

Binnen de concentratiegroepen blijken er wel significante verschillen te
zijn tussen de bevruchtingspercentages van de beren. Deze verschillen zijn
getoetst voor NL beren (p = 0,008) en GY beren (p = 0,028) apart.
Er is daarbij geen reden om aan te nemen dat de verschillen tussen de
beren moeten worden toegeschreven aan de verschillen in fertiliteit van
de groepen zeugen waarmee deze beren zijn gepaard.
Uit tabel 7 mag geconcludeerd worden, dat er geen verschillen zijn in
non return resultaten wanneer met 3 of 4 x 109 spermiën worden ge-
insemineerd.

Tabel 8 geeft van 25 fokberen (z.g. beervaders) de gemiddelde dichtheid
en het aantal spermiën per ejaculaat.

Tabel 8. Gemiddelde grootte, dichtheid, totaal aantal spermiën en aantal
doses ä 3 X 10^ spermiën van 10 ejaculaten van 14 z.g. beervaders.

Bovenstaande tabel heeft betrekking op alle z.g. „beervaders". Met uit-
zondering van de beer Zoref, waarvan 3 x per week sperma genomen
werd, dekten de overige beren 2 x per week. Per sperma-afname werd
steeds één ejaculaat opgevangen. Dat betekent dat het gemiddelde aantal
doses per week per beer 36 is.

Volgens het jaarverslag 1970 van de Centrale Commissie van Toezicht
op de K.L was het gemiddelde aantal Ie inseminaties in het boekjaar
1969/1970 van N.L. beren, die het gehele jaar aanwezig waren 361. Het
totaal aantal inseminaties was in 1970 1.24 x het aantal Ie inseminaties,
zodat het totaal aantal inseminaties per beer dan op 448 komt. Het aantal
doses per beer per jaar volgens tabel 8 is 1872 doses. Stelt men het aantal
tevergeefse bezoeken op 15% dan zouden met 1872 doses 1591 insemina-
ties verricht worden. Dit is bijna 4 x zo veel dan het huidige aantal.

Sinds het bepalen van de dichtheid en het insemineren met een bepaald
aantal spermiën per inseminatie is ook in de K.1.-vereniging „Noord-
Brabant" het aantal le inseminaties per beer toegenomen. Tabel 9 geeft
daarvan een indruk.

Tabel 9. Het gebruik en de vruchtbaarheid van beren vóór en na het
bepalen van de dichtheid van het sperma.

Uit tabel 9 blijkt een toename per fokbeer van 350 le inseminaties per
jaar. Van bovenstaande beren zijn ongeveer evenveel inseminaties met
3 X 109 als met 4 x 10^ spermiën uitgevoerd. Zouden ze allen gedaan zijn
met 3 X 109 jan zou het gemiddelde aantal per jaar geweest zijn 514
4/3 x 514 = 1199. Dit getal stemt overeen met het aantal volgens tabel 8.
Een gemiddeld aantal van 1000-1200 le inseminaties per fokbeer is dus
al mogelijk bij gebruik van 3 x 109 spermiën per inseminatie.
De varkens-K.I.-vereniging „Noord-Brabant" beschikte per 1 juli 1971
over 15 z.g. beervaders (fokberen le klasse) en over 19 beren waarvan
reeds vrij volledige verervingsgegevens bekend zijn. Met deze 34 beren
kunnen dus 35000-40000 le inseminaties per jaar uitgevoerd worden.
Dat is meer dan per jaar in Noord-Brabant verricht wordt. Dat betekent
dat zelfs met een strengere selectie dan nu plaats vindt, het systeem van
proef-, wacht- en fokberen volledig kan worden uitgevoerd. Een nog
verdere verlaging van het aantal spermiën per inseminatie zou volgens
de Engelse ervaringen mogelijk moeten zijn. Bij het zoeken naar het mini-
male aantal spermiën per inseminatie is ook de hoeveelheid verdund
sperma van betekenis, mede omdat de dichtheid invloed zou hebben op
het aantal spermiën dat in de oviducten komt (Rigby, 1964).
In Engeland wordt zowel 50 als 100 ml verdund sperma gebruikt. Er is
geen duidelijk verschil in bevruchtingsresultaten tussen beide methoden.
50 ml schijnt dus voldoende te zijn. Ook in de K.I.-vereniging Gelderland
worden goede resultaten bereikt met 50 ml verdund sperma (M om-
bar g, 1971). Daarvan uitgaande zou het ook in Nederland mogelijk
moeten zijn goede bevruchtingsresultaten te behalen met 50 ml verdund
sperma waarin in totaal slechts 2 x 109 spermiën zitten.

Proeven daarover worden momenteel in de K.I.-vereniging „Noord-
Brabant" uitgevoerd.

Het laat zich aanzien dat dan wel byzondere eisen gesteld zullen worden
aan de techniek van het insemineren.

Gaarne wil ik dank brengen aan de heer H. W. Antonisse voor het controleren
en het uitvoeren van enkele berekeningen.

Field studies on the use of a synthetic boar odour in oestrus detection and the mini-
mum number of spermatozoa per insemination were done in the Co-operative
Society for A.I. in Swine „Noord-Brabant".
The findings were as follows:

(1) Synthetic boar odour (sexual odour aerosol, SOA) is a powerful stimulus to the
immobilisation reflex. Approximately twenty-five per cent of the number of
inseminated sows failed to show a positive immobilisation reflex without SOA
but did so when SOA was used.

(2) It is doubtful whether sows in the first or second period of heat respond to
administration of SOA with a positive immobilisation reflex. During the second
part of the studies, sows failing to show a positive immobilisation reflex without
SOA but doing so on administration of SOA, were marked by a lower fertili-
zation rate than were those which also showed a positive immobilisation reflex
when SOA was not administered (65.7 per cent as against 73.5 per cent). This
was not the case in the first part of the trial (86.1 per cent and 86.6 per cent;
30/60 NR).

(4) Fertilization rates of insemination using 3 x 10" spermatozoa do not differ signi-
ficantly from those using 4x 10" spermatozoa.

(5) When 3x 10" spermatozoa are used per insemination, the number of first inse-
minations will average 1,000 - 1,200 per boar per annum.

Aamdal, J. and Högset, I.: ƒ. Amer. vet med. Ass., 131, 59, (1957); A a m-
d a 1, J.: 5th Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, deel 3, 147, (1964).
Bennett, G. H. and O\'Hagan, C.: 5th Int. Congr. Anim. Reprod. Trento,
deel 4, 481, (1964); B e n n e 11, G. H., O\'Hagan, C. and Stewart, D.L,: 6th
Int. Congr. Anim. Reprod. Paris, 997, (1968).

Hendrikse, J. en Gemert, W. van: Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1486, (1969).
I t o, S., K u d o, A. and N i w a, T.: Ann. Zoöt., 8, 105, (1959).
Kroes, IJ.: Veeteelt en Zuivelberichten, 9, 84, (1966); K v a s n i t s k y, A. V.:
Ann. Zoöt., 8, 43, (1959).

M a d d e n, D. H. L.: 4th Int. Congr. Anim. Reprod. Den Haag 1961, 851, (1961);
Melrose, D. R., Reed, H. C. B. and Pratt, J. H.: 6th Int. Congr. Anim.
Reprod. Paris, 1087, (1968); Du Mesnil du Buisson, F. et Dauzier, L.:
Ann. Zoöt., 8, 81, (1959); Du Mesnil du Buisson, F. and Signoret, J.
P.: Vet. Rec., 87, 562, (1970); Mombarg, G.: Mondelinge mededeling.
Niwa, T.: .Artificial insemination with swine in Japan. Ed. Nat. Inst. Agric. Sci.
Chiba-city Japan, (1958).

Pa red is, F. en Vandeplassche, M.: 4th Int. Congr. Anim. Reprod. Den
Haag, 828, (1961); Patterson, R. L, S.: J. Sci. Fd. Agric., 19, 31, (1968a);

Patterson, R. L. S.: ]. Sci. Fd. Agric., 19, 434, (1968b); P o 1 g e, C.: Vet.
Rec., 68, 62, (1956); Politiek, R. D.: Veeteelt en Zuivelberichten, 11, 419,
(1968).

Radford, P. and Herdan, G.: Vet. Rec., 73, 759, (1961); R i g b y, J. P.:
5th Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, deel 4, 421, (1964).

Signoret, J. P. et Du Mesnil du Buisson, F.: 4th Int. Congr. Anim.
Reprod. Den Haag, 171, (1961).
Verhoeven, P.: Mondelinge mededeling.

Willems, G. M. T.: Tijdschr. Diergeneesk., 84, 208, (1959); Willems, C. M.
T.; Reisverslag bezoek Engelse K.I. stations (1970); niet gepubliceerd; W i 1 1 e m s e,
A. H. en Boender, J.: Tijdschr. Diergeneesk., 91, 349, (1966); W i 1 1 e m s e,
A. H. en Boender, J.: Tijdschr. Diergeneesk., 92, 18, (1967).

In dit artikel v^fordt nader ingegaan op een afwijking aan het geslachtsapparaat
van de beer waardoor de penis niet in erectie komt. Er wordt onderscheid ge-
maakt tussen twee vormen, n.1. een aangeboren en een verkregen vorm. De oor-
zaken van het ontstaan van deze afwijking konden in het patiëntenmateriaal maar
gedeeltelijk worden gevonden, hetgeen ook het geringe aantal behandelde pa-
tiënten verklaart.

Onder impotentia erigendi wordt verstaan, het onvermogen om de penis in
erectie te brengen. Het spreekt vanzelf dat de dieren met dit gebrek niet in
staat zijn om het sperma in het vrouwelijk genitaalapparaat te deponeren.
Aan de hand van een twintigtal patiënten, die tussen 1960 en 1970 aan de
kliniek voor onderzoek en behandeling zijn aangeboden, zal deze afwijking
nader worden toegelicht.

De dieren worden meestal aangeboden met de volgende klacht: „De beer
heeft een goede deklust, maar kan de dekking niet volbrengen, omdat hij
niet uitschacht en het zaad in de voorhuid verliest".
Deze afwijking is in de regel aangeboren, maar kan ook zijn verkregen.

De beren worden hier aan de kliniek onderzocht op een fantoom, dat be-
dekt is met een varkenshuid. Er wordt gebruik gemaakt van een varkens-
huid, daar het hier bijna alleen natuurlijk dekkende beren betreft, die zich
moeilijk door een kaal fantoom laten verleiden.

In het merendeel der gevallen kon een goede deklust worden waargeno-
men. De dieren springen normaal vlot op en maken dekbewegingen, maar
de penis wordt niet of net iets zichtbaar. Omdat de penis geen contact
krijgt met de vrouwelijke genitaliën, springt de beer weer af en wil het op-
nieuw proberen. Dit wordt soms wel een keer of tien herhaald, maar uit-
eindelijk ejaculeert de beer in het preputium, dat hierdoor duidelijk gaat
zwellen.

Bij palpatie van het preputium kan een slappe penis worden waargenomen,
die tijdens de dekbewegingen maar nauwelijks naar craniaal beweegt. Soms
krijgt men zelfs de indruk dat na het verslappen van de M. retractor penis,
de slappe penis zich in het preputium wat oprolt. Dit kan worden ver-
klaard door de moeilijke en nauwe weg die de penis naar het ostium pre-
putiale moet afleggen (zie foto I en II). Indien het nauwe gedeelte van
het preputium achter de uitmonding van de bursa praeputialis met één
vinger te passeren is, kan men een slappe penis voelen, die volkomen vrij
in het preputium ligt. In sommige gevallen kon de penis uit het preputium
getrokken worden en vertoonde dan bij enkele dieren een zeer kortstondige
en bij de andere totaal geen erectie.

Het is wel gelukt van alle patiënten een ejaculaat op te vangen voor la-
boratoriumonderzoek. Bij het microscopisch onderzoek zijn geen ernstige
afwijkingen waargenomen, wat betreft de beweeglijkheid, de morfologie en
het aantal spermiën per ml.

a. Hierbij dient vooral gedacht te worden aan een persisterend „frenu-
lum". Bij beren jonger dan 5 maanden, zit de penis vast met een dun
vlies aan het prepudum. Onder invloed van testosteron neemt de penis
in lengte en omvang toe, waardoor dit vlies loslaat van de penis
(Smidt, 1965). Bij normale jonge beren neemt men op een leeftijd
van 5 tot 6 maanden de eerste erecties waar. Volgens A s h d o w n
(1962) persisteert het vlies tussen penis en preputium op die plaats,
waar een groot bloedvat loopt van het preputium naar het penisopper-
vlak (zie foto III).

Men spreekt van een „frenulum" maar het is duidelijk dat men dit
frenulum niet mag vergelijken met dat van de mens, die een echt fre-
nulum bezit. Volgens Aamdal (1958) enFunkquist (1929) be-
treft het hier een erfelijke afwijking. Ook in ons patiëntenmateriaal
komt deze afwijking voor en dan vooral een combinatie van een persis-
terend „frenulum" en brides tussen het prepudum- en penisslijmvlies.

b. Verder komen in aanmerking als differentieel diagnose voor het aan-
geboren „niet uitschachten" bij de beer, een abnormaal grote penis
(Fröhner en Z wiek, 1915) of een abnormaal klein ostium prae-
putiale, dat bij één van de patiënten slechts passabel was voor een brei-
naald.

c. Als verkregen afwijkingen kunnen genoemd worden bij de differentieel
diagnose: rupturen van de penis, tumoren en ontstekingen van penis en
preputium en algehele malaise van de beer.

Roberts (1957) geeft een beschrijving van het ontstaan van een erectie.
Hij verklaart dat prikkeling van de nervi erigentes, die bestaan uit para-
sympadsche vezels van de sacrale zenuwtakken, de erectie bewerkstelligt.
Het caverneuze weefsel van de penis vult zich met bloed door:

a. een dilatatie van de arteria pudenda anterior en posterior en de
arteria obturatoria en

b. een stijging van de veneuze druk tengevolge van contractie van de
musculus ischio-cavernosus, die de penis tegen het bekken aandrukt,
zodat de dorsale venen dichtgedrukt worden.

Omdat de penis van de beer en de stier in vergelijking met die van de
hengst en de reu maar weinig vasculair weefsel bevat, komt de erectie be-
trekkelijk sriel tot stand. Volgens Dukes (1947) liggen de reflexcentra
die de erecde regelen in het lumbale gedeelte van het ruggemerg. Hij neemt
aan dat er een invloed op de erecdereflex wordt uitgeoefend via de hersen-
schors. Doorsnijding van het thoracale merg kon het ontstaan van een
erecde echter niet voorkomen, zodat hij bij zijn reflex-theorie blijft.
Prikkeling van de testikel, pelvicale gedeelte van de urethra, prostaat of
penis geeft aanleiding tot een erectie. Verniedging van de nervus pudendus
verhindert het tot stand komen van een erectie.

Ondanks de meningsverschillen van enkele auteurs omtrent de exacte ner-
veuze regulatie van het ontstaan van een erectie, neigen de meesten voor
een verklaring van dit lijden naar de oude theorie van Fröhner en
Z wi ck (1915), die de gestoorde enervatie toeschrijven aan een chronisch
ruggemerglijden, dan wel aan een aangeboren afwijking in het lumbale
merg.

Bij de verkregen afwijking heeft men de indruk gekregen dat de pijnprik-
kels uit het penis-preputium gebied, de normale prikkels tot erectie onder-
drukken, maar hiervoor worden bij landbouwhuisdieren geen bewijzen aan-
gevoerd. Bij de mens is dit laatste wel bekend.

Na de voorafgaande beschrijving van de problemen bij de lokalisatie van
de oorzaak van het lijden, zal het duidelijk zijn, dat ons therapeutisch
eigenlijk weinig te doen staat.

Bij de beren met de aangeboren vorm, die aan de kliniek werden aangebo-
den, is zonder meer geadviseerd, deze op te ruimen. De dieren kunnen niet
meer op de natuurlijke wijze dekken. Een ejaculaat kan worden verkregen
door het preputium tijdens het ejaculeren leeg te drukken. Een sperma-
monster op deze wijze verkregen, zal natuurlijk sterk verontreinigd zijn.
Daarom kan een schoner ejaculaat worden verkregen als de penis naar
buiten kan worden gehaald en de beer manueel tot ejaculeren wordt ge-
bracht. Men zou met een aldus verkregen ejaculaat zeugen kunstmatig kun-
nen insemineren, maar gebruik van een dergelijke beer is volgens de ver-
ordening „Kunstmatige Inseminatie bij Dieren" van het landbouwschap
verboden.

Indien een beer na enige tijd dekdienst plotseling niet meer wil uitschach-
ten en daarbij de penis niet meer in erectie komt, dan dient naar een
oorzaak te worden gezocht.

Bij het patiëntenmateriaal van onze kliniek kon geen nerveuze afwijking
voor de verkregen vorm worden vastgesteld, maar wel komen een tweetal
andere gevallen voor bespreking in aanmerking.

Beer I werd aangeboden met de anamnese, dat hij over een schutting was
geklommen om bij een welige zeug te komen. Nadien heeft de beer niet
meer uitgeschacht en toonde geen erectie van de penis. Door voorzichtig de
penis naar buiten te trekken kon manueel sperma worden gevangen, zon-
der dat de penis in erectie kwam. Of hier mogelijk toch een beschadiging
van het ruggemerg door het klimmen over een schutting is opgetreden
heeft men niet kunnen vaststellen. Deze beer heeft nooit meer natuurlijke
dekkingen kunnen verrichten en is opgeruimd.

Beer II loosde volgens de eigenaar bloed. Bij onderzoek kwam de penis
enkele centimeters uit het preputium en kon door er zacht aan te trekken
helemaal uitgehaald worden. Het penisslijmvlies was hevig ontstoken. De
beer ejaculeerde wel maar kreeg geen erectie. Na behandeling van de ont-
steking met antibioticumzalf op wasbasis bv. Mypenzal of Penzal, is de beer
in een verloop van drie weken weer normaal gaan dekken.
Wanneer deze extractie niet of maar gedeeltelijk lukt, kan het beste de
injector met zalf op een plastic inseminatiepipet geplaatst worden, die voor-
zichtig in het preputium wordt gebracht, nadat de bursa praeputialis is leeg-
gedrukt. In de literatuur wordt wel aangegeven dat de penis te extraheren

is uit het preputium door middel van electrische prikkeling en/of tranquil-
lizers. Beide methoden zijn aan de kliniek toegepast, maar het resultaat was
niet bevredigend. Door massage van de urethra is het één keer gelukt de
penis uit het preputium te krijgen, maar de grote Cowperse klieren belem-
merden deze massage via het rectum.

Uit de twee besproken gevallen mag misschien blijken dat pijn aan de penis
of aan het preputium aanleiding kan geven tot onvoldoende erectie en
daardoor tot onvoldoende uitschachten.

De leeftijd van de beer is bepalend voor het vaststellen of de afwijking aan-
geboren, dan wel verkregen is. Bij beren, die reeds enige tijd gedekt heb-
ben en deze afwijking gaan vertonen, gaat het om de verkregen vorm. Bij
beren van 8 ä 9 maanden, die voor het eerst moeten dekken en die dan
deze afwijking vertonen zal men zonder meer aannemen dat men te doen
heeft met de aangeboren vorm, maar toch kan trauma op deze leeftijd een
rol spelen.

Hierbij moet dan worden gedacht aan de opfokperiode, waarin de jonge
beren vaak met meerdere in één hok worden gehouden en onderlinge ge-
vechten zodoende gauw aanleiding kunnen geven tot trauma van het ge-
slachtsapparaat.

An abnormality of the genital tract of the boar preventing erection of the penis, is
examined more closely. A differentiation is made between two forms, viz. a congenital
and an acquired form. The causes of this abnormality were only partly determined
in the cases studied, which fact also accounts for the small number of patients
treated.

A a m d a 1, J., N o r o d d, N.: Persisterende frenulum praeputii som arsak til be-

deknings impotens hos rane. Nord. Vet. Med., 10, 444, (1958).
A s h d o w n, R. R.: Persistence of the penile frenulum in young bulls. Vet Rec.,
74, 1464, (1962).

Dukes, H. H.: The physiology of domestic animals. Comstock publ. Co. Inc.,
Ithaca, N.Y. (1947).

Haustiere, F. Enke, Stuttgart (1915).
Funkquist, H.: Hereditas, 13, 107, (1929): ref. v. Herrick (1962).
Herrick, J. B., Seif, H. L.: Evaluation of fertility in the bull and boar. The

Iowa State University press, Ames, Iowa (1962).
Roberts, S. J.: Veterinary obstetrics and genital diseases. J. W. Edwards publ.,

Inc. (distributor), Ann Arbor, Mich. (1956).
Schaetz, F.: Die künstliche Besamung bei Haustieren. VEB Gustav Fischer Ver-
lag, Jena (1963).

Oestrussynchronisatie door het gelijlctijdig
spenen van de biggen en het belang hiervan
voor de K.I.-organisatie

Oestrus synchronisation by simultaneous weaning of
the piglets and its importance for the A.I. organisation

Uit de cijfers van één bedrijf is berekend hoe de synchronisatie na het spenen van
de biggen verloopt. Tevens is er op gelet hoe de dieren op verschillende tijdstip-
pen na het spenen drachtig worden. Het blijkt mogelijk te zijn om in drie dagen,
n.1. de 4e, 5e en 6e dag na het spenen, 80% van de te verwachten biggen te
verwekken.

Er wordt op gewezen hoe een K.I.-organisatie er voor kan zorgen, dat bij de
vermeerderaars, in voor de K.I. onrendabele gebieden, toch een groot deel van
hun biggen een K.I.-beer als vader kunnen hebben.

De bronstsynchronisatie staat sinds jaren in de belangstelling. De Haan
en Osinga (1966) noemen hiervoor de volgende redenen. De grote
varkensbedrijven, waar veel varkens per arbeidskracht worden gehouden,
hebben er belang bij dat de dekkingen en ook de geboorten in een korte
periode plaats vinden; per worp wordt dan minder arbeid noodzakelijk.
De onderkenning van de bronst is gemakkelijker en vraagt minder arbeid.
Wanneer er grote verschillen in toomgrootte zijn is het gemakkelijker om
de biggen van de ene zeug bij de andere te leggen, daar ze in hetzelfde
lactatiestadium zijn. Door middel van K.I. zou men betere beren kunnen
benutten.

DeHaanen Osinga (1966) wijzen er reeds op dat de gemakkelijkste
methode voor synchronisatie is: verschillende zeugen gelijktijdig te laten
spenen. Bovendien is de synchronisatie van belang voor de algehele plan-
ning en de bezetting van de hokken. Wil men het „all in, all out" systeem
toepassen, dan moet de mester op een bepaald moment de beschikking
kunnen krijgen over een groot aantal biggen van dezelfde leeftijd en van
hetzelfde bedrijf.

Smidt (1965a) merkte reeds op, dat de duur van de lactatieperiode
invloed heeft op het optreden van de bronst. De zeugen worden nl. het
vlugst welig, wanneer het spenen op de 46e - 50e dag gebeurt. Om het
gesynchroniseerd in bronst komen te kunnen beoordelen gebruikte Smidt
(1965b) een synchronisatie-index (Isy). Deze index is een maatstaf voor
de intensiteit van de bronstsynchronisatie waarbij het percentage van de
zeugen, dat binnen vijf dagen bronstig wordt als grondslag dient. De
strooiing wordt als volgt berekend:

Het aantal varkens in honderdste delen van het totaal aantal dat in het
tijdsverloop van 1, 3 en 5 dagen bronstig wordt, noemt men resp. a, b en
e, waarbij men uitgaat van de dag waarop de meeste zeugen in bronst
zijn gekomen.

1 Drs. W. van Gemert; Faculteit der Diergeneeskunde, Utrecht, Universiteits-
centrum „De Uithof", Yalelaan 5, Utrecht.
Geaccepteerd voor plaatsing op 15 december 1971.

De index luidt dan: I sy = 1,00 a 0,67 (b-a) 0,33 (c-b). Wanneer
deze index 1 bedraagt, zijn alle varkens gelijktijdig in oestrus gekomen,
en is de synchronisatie optimaal. Waarin a het percentage bronstige dieren
is, op de dag dat het grootste aantal zeugen in bronst is: b is het percentage
bronstige dieren in drie dagen nl. de dag waarvan we a hebben berekend,
een dag ervoor en een dag erna en c het percentage bronstige dieren in 5
dagen, waarvan de middelste weer de dag is, waarover we a hebben be-
rekend.

Smidt (1965b) vond dat de duur van de lactatiecurve ook invloed had
op de I sy n.1:

De H a an (1966) vond bij 10 zeugen een I sy van 0,33. Jochie (1967)
vond bij 56 zeugen een I sy van 0,56.

Verschillende ondei-zoekers hebben geprobeerd de bronstsynchronisatie via
hormonen te beïnvloeden. De meeste literatuur is echter over gelten. Dit
is ook terecht, zoals Van Dieten (1968) reeds opmerkt, omdat bij
gelten het probleem het grootst is. De auteur wijst erop, dat het probleem
bij de zeugen niet zo belangrijk is, daar de meeste zeugen vier dagen na
het spenen in oestrus komen. Volgens Heiting (1970) komen de zeu-
gen gewoonlijk tussen de 5e en 8e dag na het spenen van de biggen in
bronst. Een interessant onderzoek is dat van collega Brands (Kui-
pers, 1969), die een vergelijkend onderzoek deed met verschillende
hormonen en hun inlvoed op de oestrus. Wanneer we in dit materiaal de
I sy gaan berekenen, komen we tot de volgende getallen.
Het spenen vindt plaats tussen de 21e - 28e dag. Met 3 verschillende
hormoonpreparaten komt de onderzoeker tot een I sy van resp. 0,82, 0,76
en 0,63. Zijn controlegroep had een I sy van 0,59, hetgeen iets hoger is
dan de gegevens van Smidt. Het einddoel is echter niet de synchroni-
satie, maar het aantal varkens dat drachtig wordt. Het drachtigheids-
percentage na eerste inseminatie van het aantal gespeende varkens waar-
mee is begonnen, is bij de controlegroep 53,7%. Bij de met hormonen
behandelde groepen zijn resp. 30,0%, 43,1% en 51,0% van de gespeende
varkens drachtig. De worpgrootten zijn resp. 10,37 voor de controlegroep,
en 10,12, 10,45 en 6,80 per verschillende hormonengroep. De conclusie,
die de onderzoeker dan ook zeer terecht trekt, is dat men het beste geen
hormonen kan toedienen om een bronstsynchronisatie met goede gevolgen
toe te passen. Wat men aan synchronisatie wint, verliest men door het
slechter drachtig worden. Daar deze gegevens alle betrekking hebben op
kleine aantallen zeugen, is door ons een onderzoek ingesteld hoe de bronst-
synchronisatie na het spenen verloopt op een „groot bedrijf in het zuiden
des lands" zoals men dat in de ether pleegt te noemen. Bij deze willen we
het bedrijf ten zeerste bedanken voor de medewerking en voor het be-
schikbaar stellen van het cijfermateriaal.

Het onderzoek betreft 862 zeugen die op dit bedrijf in de tijd van één
jaar zijn gespeend. Een deel hiervan is tijdens de onderzoekperiode twee-
maal gespeend en is dubbel geteld. Hiervan zijn 444 zuivere N.L. varkens,

271 kruisingsprodukten van G.Y. vader en N.L. moeder, terwijl 147
zeugen een Piétrain vader en een N.L. moeder hebben. Van de 862
varkens hebben er 435 zeugen voor de eerste keer gebigd. In de praktijk
heet het vaak dat de bronstmoeilijkheden vooral optreden na de eerste keer
spenen van de biggen. Dit kunnen we aan de hand van dit materiaal, af-
komstig van één bedrijf, niet bevestigen. Praktisch allemaal zijn ze voor de
K.I. aangeboden: alleen tijdens het weekend is een enkele zeug natuurlijk
gedekt. In het begin zijn de zeugen tussen de 42e en 48e dag gespeenl (6
weken), later is men overgegaan op de 35e t/m 41e dag (5 weken).
Het is verleidelijk om van dit materiaal een vergelijking te maken tussen
het op 5 en 6 weken spenen. Dit mag men echter niet doen, omdat de
groepen niet te vergelijken zijn, daar er vele bijkomstige omstandigheden
hier invloed op hebben uitgeoefend:

3. selectie kan invloed hebben gehad, daar dieren, die bij het spenen
op 6 weken niet goed in oestrus kwamen, zijn opgeruimd.

De normale gang van zaken op dit bedrijf is als volgt: de zeugen worden
allemaal op één tijdstip gespeend, nl. vrijdagmiddag. Dit gebeurt door de
zeugen van de biggen te halen en naar een speciaal gebouw te brengen.
Hier worden de zeugen in groepen van ongeveer tien stuks gehuisvest met
in een hok in de omgeving een oudere beer voor zijn geur. Op deze wijze
wordt voldaan aan een aantal adviezen, gegeven door L a m b e r s
(1968).

Aan punt 4, de zeugen na het spenen tot aan het dekken hetzelfde en ook
dezelfde hoeveelheid voer wat ze gedurende de zoogperiode ontvangen,
door te blijven voeren, wordt op dit bedrijf niet voldaan, daar de zeugen
na het spenen ad libitum worden gevoerd. Dat de zeugen in groepen gehuis-
vest worden is volgens het onderzoek van Tuin te (1971) de beste
methode om zoveel mogelijk varkens welig te krijgen. Slechts 0,39% van
de varkens zou niet herig worden. Dit in tegenstelling met S a 1 e h a r
(1964), die vond dat apart gehouden varkens het beste berig werden.
Voor het drachtig worden is het in groepen houden echter een slechte
methode en was het beter de zeugen uitloop te geven. Waarschijnlijk
verdient het aanbeveling de zeugen na het dekken in een individuele box
met uitloop te brengen. Het in groepsverband berig laten worden heeft
het voordeel dat er veel aktiviteiten in de groep plaats vinden. Na de
dekking is echter rust gewenst. ^Vat dit laatste betreft zijn de omstandig-
heden bij deze opzet dus niet optimaal. Volgens Tuin te (1971) zou
men een stijging van het drachtigheidspercentage met 3% kunnen ver-
wachten.

De resultaten van de berekeningen van de I sy kan men in tabel I vinden.
De kruisingsprodukten van G.Y. x N.L. voldoen iets beter aan de syn-
chronisatie dan de zuivere N.L. varkens, maar deze kruisingsprodukten
zijn voortgekomen uit N.L. moeders, die waarschijnlijk zelf het beste op
de synchronisatie antwoordden. Het kan dus zowel een kruisingseffect
als een selectie-effect zijn. De gevonden I sy komen ongeveer overeen met
de I sy van Smidt (1965b). Deze synchronisatie-index hebben we be-
rekend om een vergelijking te hebben met de gegevens, welke Smidt
in de literatuur vermeldt. Onze waarden zijn zelfs nog iets hoger. Dit wijst
erop dat men hier met een goede bronstsynchronisatie na het spenen heeft
gewerkt.

Voor de K.L is de I sy echter niet zo interessant, daar deze betrekking
heeft op 5 dagen. Voor de K.L is het percentage van de dieren dat binnen
een tijdsbestek van drie dagen geïnsemineerd kan worden belangrijker. Zo
is nagegaan welk percentage van de dieren op de 4e, 5e en 6e dag na het
spenen in oestrus zijn gekomen.

Hoe dit is verlopen voor de groep varkens met een lactatieperiode van
6 weken kunnen we zien in tabel HA. Van de zuivere N.L. zeugen zijn
de 4e dag na het spenen reeds 13,0% in bronst. De 5e en 6e dag ieder
nog eens 28,5%. Zodat tijdens deze drie dagen 70% van de gespeende
varkens geïnsemineerd konden worden. Van de G.Y. x N.L. kruisings-
produkten is zelfs bijna 45% op één dag geïnsemineerd, in drie dagen
tijd 68,4%. Voor de "P. x N.L. zeugen is dit zelfs 75,0%.
Van de groep op 5 weken gespeend, werden resp. 73,4, 77,7 en 76,6%
binnen drie dagen geïnsemineerd (tabel HB). Wanneer we de groepen
samen nemen zien we in tabel IIC dat 74,0% van alle zeugen op de 4e,
5e of 6e dag na het spenen geïnsemineerd worden.

Dit houdt dus in dat, wanneer men op donderdag speent, 74% van de
varkens op maandag, dinsdag of woensdag geïnsemineerd kunnen wor-
den. Speent men op zaterdag dan zijn 74% van de varkens op woensdag,
donderdag en vrijdag goed in oestrus.

23% van de zeugen zijn buiten deze drie dagen geïnsemineerd, terwijl
2,9% van de zeugen in het geheel niet meer bronstig zijn geworden na het
spenen.
256 (64)

	P.NL			6"
40		—
		T:
20			i
		.-V		1

Om u deze getallen nog eens duidelijk te tonen, hebben we blokdiagram-
men gemaakt van deze cijfers. De totale hoogte geeft aan hoeveel procent
van de gespeende varkens in oestrus zijn gekomen.

Daar voor de bedrijfsuitkomsten het aantal drachtige dieren belangrijker
is dan het aantal welige zeugen, is ook het drachtigheidspercentage op de
verschillende dagen na het spenen nagegaan.

Bij de groep — op 6 weken gespeend — zien we dat de dieren, die op
de 5e dag na het spenen van de biggen worden geïnsemineerd het beste
drachtig worden (tabel IIIA). Op deze dag is zelfs een drachtigheids-
percentage van 82% bereikt. Dit is het drachtigheidspercentage na ge-
boorteregistratie.

Van de 190 zeugen, op de 4e, 5e en 6e dag na het spenen geïnsemineerd,
is 77% drachtig geworden, terwijl dit bij de 77 zeugen buiten dit tijds-
bestek maar 61% bedraagt.

Hetzelfde beeld, echter nog iets meer uitgesproken, vinden we bij de groep
op 5 weken gespeend.

Van de 448 zeugen, op de 4e, 5e en 6e dag na het spenen geïnsemineerd,
zijn haast 81% na eerste inseminatie drachtig. Komt de zeug buiten deze
drie dagen in oestrus dan is het succes van de inseminatie slechts 69%.
De drachtigheidspercentages van de zeugen, op de 4e, 5e of 6e dag na het
spenen van de biggen geïnsemineerd, lopen bij deze groep niet ver uit
elkaar.

Wanneer we het geheel overzien (Tabel IIIC) komen we tot de conclusie
dat de varkens die 4 t.m. 6 dagen na het spenen in oestrus komen fer-
tieler zijn, dan de dieren welke niet in dit tijdsbestek welig worden.

Tabel III. Drachtigheidspercentage, na geboorteregistratie, van de le inseminatie.

4e dag na spenen
aant. aant. %
geïns. drachtig
5e dag na spenen
aant. aant. %
geïns. drachtig
6e dag na spenen
aant. aant. %
geïns. drachtig

Percentage drachtige varkens, in vergelijking tot het aantal varkens
waarvan de biggen gespeend zijn

Voor een goede planning van het bedrijf is het belangrijk te weten, hoe-
\\ eel varkens men moet spenen, om later de kraamhokken gevuld te
krijgen. Hiervoor hebben we berekend hoe groot het percentage drachtige
varkens wordt, als men uitgaat van het aantal gespeende.
Normaal berekent men een drachtigheidspercentage van het aantal ge-
insemineerde dieren. Maar voor een planning ten opzichte van de bezet-
ting van de hokken, is het percentage drachtige gespeende varkens be-
langrijker. De gegevens zijn terug te vinden in tabel IV.
Van de groep die op 6 weken is gespeend, is 55% drachtig geworden in de
bewuste drie dagen. Slechts 17% is buiten deze drie dagen en in totaal
is 72% van de gespeende varkens na de eerste inseminatie drachtig ge-
worden. Voor de groep van 5 weken liggen deze percentages respectieve-
lijk op 61%, 14% en 75% en voor het geheel worden 59% en 15% — in
totaal 74% — van de gespeende varkens, direkt drachtig.
Dat wil dus voor dit bedrijf zeggen, dat wanneer men 75 drachtige var-
kens op een bepaald tijdstip wil hebben, men er 100 zal moeten spenen,
wil men over het gewenste aantal drachtige varkens beschikken.
Om meer een indruk te geven hoe de verhoudingen liggen is het gedeelte
van de gespeende varkens, dat direkt drachtig werd in het blokdiagram
gepointuleerd. Het is dan duidelijk te zien welke belangrijke functie de
4e, 5e en 6e dag na het spenen innemen. Bij de kruisingsprodukten komt
dit nog sterker tot uiting dan bij de zuivere N.L.

Het tiiteindelijke doel van een vermeerderingsbedrijf is om op een zeker
ogenblik een aantal biggen te verkopen aan de mester. De vraag naar
grote groepen biggen van één bedrijf en van dezelfde ouderdom neemt
hoe langer hoe meer toe. Bovendien zal de vermeerderaar zoveel mogelijk
biggen van beste kwaliteit moeten afleveren.

We hebben ons afgevraagd hoeveel procent van de biggen een vermeer-
deraar kan verwachten wanneer hij alleen op de 4e, 5e en 6e dag na het
spenen van de K.I. gebruikt maakt (tabel V).

Bij de groep op 6 weken gespeend bleek 11% van de biggen van de K.I.
op de 4e dag na het spenen te zijn. Van de 5e dag na het spenen was
32% van de biggen en 31% van de 6e dag. In deze drie dagen waren
dus 74% van de biggen verwekt.

Bij de groep op 5 weken gespeend waren deze procenten als volgt: 13%,
44% en 25%, dus in totaal 82%.

Wanneer we de groep als één geheel bekijken, komen we tot de conclusie
dat 12% van de biggen verwekt worden op de 4e dag na het spenen,
40% op de 5e dag en 27% op de 6e dag. Dat wil dus zeggen dat wanneer
de vermeerderaar alleen in deze drie dagen de K.I. riep, hij toch voor
bijna 80% van zijn biggen (van oudere zeugen) een beste K.I.-beer als
vader kan hebben.

Om dit aanschouwelijk voor te stellen, hebben we een beelddiagram ge-
maakt, waarin elke big 10% van het aantal geboren biggen voorstelt. De
nauwkeurige cijfers hierover zijn in tabel V vermeld.

Tabel V. Aantal geboren biggen na inseminatie op verschillende dagen na het spenen, in vergelijking met het totaal aantal

De gepointuleerde biggen zijn verwekt op de 4e dag na het beëindigen
van de lactatieperiode. De witte biggen op de 5e dag en de gearceerde
biggen op de 6e dag. Wanneer een vermeerderaar slechts drie dagen, en
wel de 4e, 5e en 6e dag na het spenen van de K.I. gebruik zal maken zijn
alleen de zwarte biggen niet van de K.I. afkomstig.

Daar de toepassing van de varkens-K.I. nog steeds een kostbare bezigheid
is, omdat ze arbeidsintensief is, en door het verplaatsen van de inseminator
vele onrendabele uren gemaakt worden, is het noodzakelijk om alle moge-
lijkheden die dit kunnen verbeteren, toe te passen.

Een K.I.-organisatie kan rendabeler werken, wanneer zij haar werkgebied
in rayons indeelt en advies geeft om op bepaalde dagen te spenen. Wanneer
de bedrijven kunnen volstaan met eens in de 14 dagen of eens in de 3 weken
te spenen, kan de K.I. 80% van de biggen, afkomstig van de oudere zeugen,
verwekken, door drie dagen in dat rayon te rijden.

Wanneer het advies gegeven wondt op b.v. donderdag te spenen in rayon
A, dan zal op maandag 15% van de gespeende varkens aangeboden wor-
den, op dinsdag 40% en op woensdag 25%. Is rayon B een aangrenzend
gebied, waar geadviseerd wordt op zaterdag te spenen, dan insemineert
men 15% uit dat gebied op woensdag, dus rayon A B 25% -f- 15%
= 40% van de gespeende varkens worden op woensdag geïnsemineerd.
Op donderdag wordt 40% van de gespeende varkens uit rayon B ge-
ïnsemineerd en vrijdag 25% uit ditzelfde rayon. Op de zaterdag en maan-
dag worden meer niet gesynchroniseerde varkens aangeboden, daar op
zondag niet geïnsemineerd wordt en zo zal men een vrij gelijkmatige
arbeidsverdeling over de week krijgen.

In de K.I.-vereniging „Utrecht en de Hollanden" is het heel goed te
merken dat het advies aan de boeren om op donderdag te spenen, om
zodoende geen risico te lopen dat het varken op zondag welig is, goed
wordt opgevolgd. Dit heeft tot gevolg dat er een arbeidspiek in het begin
van de week ontstaat.

Wanneer een K.I.-organisatie het op een bepaald tijdstip spenen van de
biggen adviseert, ligt daar een mogelijkheid in om haar werkzaamheden
in een bepaald gebied te regelen. Zo kan de K.I. economischer werken
en is het mogelijk om deze inseminaties tegen een goedkoper tarief uit te
voeren.

Dit zal vooral van belang zijn voor de varkensarme gebieden, waarbij het
aantal kilometers een zeer grote rol speelt. Veel zal afhangen van de
medewerking van de varkenshouders.

The variations in synchronisation following weaning of the piglets were calculated
from the figures relating to a single farm. Attention was also paid to the various
times after weaning at which the animals became pregnant. It was found to be pos-
sible to sire 80 per cent of the piglets which could be expected within three days,
viz. on the fourth, fifth and sixth day after weaning.

The fact is stressed that an society can ensure that a large part of the piglets
of multipliers in areas in which A.I. is unremunerative, will yet have an boar
as a sire.

Dieten, S. W. J. van: Vfe Congr. Anim. Réprod. et A.I. Paris, 2, 1425, (1968).
H a a n, C. d e en O s i n g a. A.: Veeteelt en zuivelberichten, 9, 123, (1966).
Heiting, N.: Aktuelle Fragen der künstlichen Besamung beim Schwein, 1970.

J ö c h 1 e, W., Schilling, E., Schmidt, D. und Fiedler, E.: Zucht hygiëne,
2, 122, (1967).

L a m b e r s, C. M.: Verslag Prov. Raad voor bedrijfsontwikkeling in de landbouw

in Overijssel, 12, (1968).
Salahar, A.: Ve Congr. Intern, repro, and A.I., Trento, IV, 441, (1964).
Smidt, D.: Die Schweinebesamung (1965a).

Smidt, D.: Fortplanzungsstudien an Weiblichen Schweine, Habil Schrift, Göttin-
gen (1965 b).

Mogelijkheden en moeilijkheden bij de kunst-
matige inseminatie in ontwikkelingslanden

1. Indien de omstandigheden in een ontwikkelingsland maar enigszins een in-
tensivering van de veehouderij toelaten, is naast verbetering van de bedrijfs-
voering, kruising met produktievere rassen één van de aangewezen maat-
regelen.

2. Kunstmatige inseminatie biedt vele mogelijkheden voor de uitvoering van
deze kruising.

3. De uitvoering van deze kunstmatige inseminatie zal echter aan hoge eisen
moeten voldoen, hetgeen voor de ontwikkelingslanden uit financieel oogpunt
zeer bezwaarlijk is.

4. Daar door kunstmatige inseminatie een goede produktiviteitsverbetering tot
stand gebracht kan worden, maar een goede organisatie financiële moeilijk-
heden met zich meebrengt, leent de kunstmatige inseminatie zich zeer goed
als ontwikkelingsproject, waarbij het donorland zich verplicht technisch per-
soneel voor de aanloopjaren, de inrichting van het station en mogelijk zelfs
een deel van de kosten van de gebouwen bij te dragen, terwijl het ontvan-
gende land zoi^t voor counterpart personeel, voortzetting van het project,
het overblijvende deel van de gebouwen en de lopende kosten.

5. Onvoldoende vruchtbaarheid is bij de veeteelt in de ontwikkelingslanden
vaak een ernstig probleem, dat de produküviteit van de veehouderij sterk
schaadt. Een goed ingericht K.I.-station kan en moet bij de bestudering
van dit probleem een goede bijdrage leveren.

Eén van de kenmerken van een ontwikkelingsland is de te lage produktivi-
teit op elk gebied, welke tot uiting komt in de lage gemiddelde inkomens
per hoofd van de bevolking in deze landen. Ontwikkelingshulp beoogt deze
toestand te verbeteren door kennisoverdracht, door het stimuleren van nieu-
we activiteiten, door kredieten en door het scheppen van betere handelsvoor-
waarden.

De lage produktiviteit valt ook degene op, die zich bezig houdt met de vee-
teelt. De kennis, die in de ontwikkelde landen verworven b op het gebied
van veevoeding en efficiënte werkindeling bij de veehouderij, is niet of
nauwelijks doorgedrongen. Indien er al selectie onder het vee heeft plaats-
gevonden, is deze zeer weinig produktie-gericht geweest. In een groot aan-
tal Aziatische- en Afrikaanse landen staan religieuze- culturele overwegin-
gen de ontwikkeling van een op produktiviteit gerichte veehouderij in dc
weg, hetgeen in Zuid-Amerika gelukkig veel minder het geval is.
Door natuurlijke selectie heeft het lokale vee wel één zeer belangrijke eigen-
schap verworven, nl. het aangepast zijn aan de natuurlijke omstandigheden
van het land (warmte, bepaalde ziekten, grote hoogte, overlevingsvermo-
gen gedurende perioden van voedselschaarste, enz.) In Azië en Afrika be-
horen de inheemse rassen meestal tot de Bos indicus groep, waarvan M a u -
1 e (1969) schrijft dat de mislukking van het transformeren ervan tot pro-

1 Dr. E. J. V. d. Kuip; projectleider melkveeinstructieproject en vlccskeurings-
project, 6e Diciëmbre 3740, Quito, Ecuador.
Voor plaatsing geaccepteerd op 15 december 1971.

duktieve melkrassen tot uiting komt in: de laatrijpheid (4 jaar is heel ge-
woon en vele runderen geven pas hun eerste kalf in het 5e jaar); de
klaarblijkelijke moeilijkheden voor vele koeien om de melk te laten schieten
in afwezigheid van het kalf; de lage produktiviteit; de ongeschiktheid van
de uiers voor machinaal melken en de hoge sterfte onder de kalveren.
Stonaker et al (1953) schatten dat het 70 jaar zou duren om door
selectie een kudde van Red Sindhi\'s te vormen, die even produktief zouden
zijn als de eerste generatie van de kruising tussen Jersey en Red Sindhi in
de kudde te Allahabad in India.

In Midden- en Zuid Amerika is het inheemse ras, de Criollo, ontstaan uit
een wilde kruising van geïmporteerde Spaanse rassen. In de tropische laag-
landen is dit rund onder gelijke omstandigheden minder produktief dan de
Amerikaanse Brahman of kruisingsprodukten van Brahman x Criollo. En
in de koele hooglanden groeit de Criollo trager en produceert minder melk
dan de Holstein Friesian of kruisingsprodukten van Holstein-Friesian x
Criollo.

In grote tropische gebieden is het (nog) niet mogelijk om tot een inten-
sievere veeteelt over te gaan. In deze gebieden zal men door moeten gaan
met verbetering door selectie onder het bestaande vee. In gebieden waar
dit wel mogelijk is, zal men echter verbetering van de veeteeltproduktie
vooral moeten zoeken op het gebied van de bedrijfsvoering. Verstandig ge-
bruik van kunstmest, irrigatie, juiste keuze van voederplanten, optimale
benutting van deze planten en conservering van overschotten uit de regen-
tijd voor gebruik in de droge tijd, moeten voorop staan.
Door selectie is het weliswaar mogelijk een dier te verkrijgen, dat optimaal
produceert onder slechte omstandigheden, maar we mogen nooit een hoge
produktie verwachten bij deficiënte voeding. Evenmin kunnen we ver-
wachten, dat dieren die eeuwenlang alleen maar geselecteerd zijn op hun
overlevingsvermogen, opeens goede producenten gaan worden onder ver-
beterde omstandigheden. Verbetering hiervan door selectie duurt te lang.
Verbeterde bedrijfsvoering zal dus gepaard moeten gaan met het kruisen
met meer produktieve rassen en, waar nodig, gepaard gaande met terug-
kruisingen om bepaalde resistenties niet verloren te doen gaan of met de
vorming van nieuwe rassen, die de gunstige eigenschappen van de vor-
mende rassen in zich verenigen (b.v. Santa Gertrudis).

De veehouder zal echter de neiging hebben de verbetering in de eerste
plaats te zoeken in deze kruisingen en maar moeilijk komen tot een ver-
beterde bedrijfsvoering.

De Ecuadoriaanse veehouders uit de Siërra (middendeel van het land
2400 - 3000 m boven zeespiegel) hebben sinds 1906 Holstein-Friesians ge-
ïmporteerd uit de Verenigde Staten en Canada. In 1942 stichtten zij de
„Asociación Holstein-Friesian del Ecuador". Vanaf dat jaar zijn er gege-
vens bekend over de juiste getallen van de geïmporteerde dieren. Tussen
1942 en 1970 waren dat 268 stieren en 1147 koeien. Deze dieren en hun af-
stammelingen hebben een enorme invloed uitgeoefend. Er wordt een ver-
dringingskruising toegepast. Op de hoogvlakte vindt men bijna geen zui-
vere Criollo\'s meer. De invloed van deze verdringingskruising wordt mooi
geïllustreerd door cijfers die Roman (1970) verzamelde in een studie van
8495 melklijsten van volbloed Holstein-Friesian\'s en 38091 melklijsten van
kruisingsprodukten tussen Holstein-Friesian\'s en Criollo\'s in Ecuador.

Als wij de produkties van de zuivere Holstein-Friesian\'s beschouwen, zien
wij dat in de loop der jaren geen vooruitgang te bespeuren valt en dat
deze dieren onder hun vermogen hebben geproduceerd. Dit illustreert heel
duidelijk de deficiënte bedrijfsvoering, die in de loop van het bovengenoem-
de tijdvak niet verbeterd is.

De kruisingsprodukten, Mestizo\'s genaamd, daarentegen gaan regelmatig
vooruit door het toenemen van de Holstein-Friesian invloed. Helaas was
het onmogelijk in deze studie melklijsten van Griollo\'s op te nemen, daar
de eigenaars van dit vee het niet de moeite waard vinden deze dieren
aan de melkcontrole te laten deelnemen. Onder dezelfde omstandigheden
produceert de Criollo echter altijd duidelijk minder dan de volbloed Hol-
stein-Friesian of de Mestizo.

Aan de andere kant wordt de invloed van de bedrijfsvoering duidelijk aan-
getoond door de resultaten van het melkveeprogramma van het INI AP
(Instituto Nacional de Investigaciones Agro Pecuarias). Dit programma
ging in 1966 van start als een onderdeel van een Nederlands-Ecuadoriaans
technisch hulp verdrag. Bij de aanvang van dit programma zijn opzettelijk
Mestizo\'s van zeer matige kwaliteit aangekocht. Op een buurhacienda
met slechte bedrijfsvoering produceren dieren van dezelfde kwaliteit ge-
middeld 1800 1 per jaar, bij INI AP 4200 1.

Het zou interessant zijn als het onderzoek van Roman voortgezet zou
worden, om na te gaan of b.v. na 1968-69 in de produkties van de vol-
bloeden en kruisingsprodukten een verbetering aantoonbaar zou zijn, die
toegeschreven zou kunnen worden aan de invloed van het melkvee-
programma van INIAP via demonstratie en cursussen.

Waarschijnlijk zou de invloed van de kruising groter geweest zijn tegen
mindere kosten, indien men van het begin af aan gebniik zou hebben
kunnen maken van kunstmatige inseminatie.

Met kunstmatige inseminatie immers kan men veel meer afstammelingen
van één stier verkrijgen en bij gebruik van diep bevroren import sperma,
kan men profiteren van het nakomelingen onderzoek dat elders verricht
is en behoeft de dure stier niet blootgesteld te worden aan de risico\'s van
transport en acclimatisering.

In Ecuador wordt kunstmatige inseminatie al ongeveer 10 jaar toegepast,
deels door particulieren, deels door coöperaties. Er wordt gewerkt met
vers- en met diepvries sperma, voornamelijk echter met diepvries sperma.
De belangrijkste coöperatie bevindt zich in Machani, het voornaamste
melkveeteeltgebied van Ecuador, 30 km ten zuiden van de hoofdstad
Quito gelegen. Deze coöperatie werkt uitsluitend met diepvries sperma.
De moeilijkheden, die men bij de kunstmatige inseminatie in ontwikke-
lingslanden kan tegenkomen, worden zeer goed geïllustreerd door de er-

varingen van bovengenoemde coöperatie. Zij komen neer op gebrek aan
geld, onderschatten van de problemen en onvoldoende infrastructuur.
Enkele van de voordelen van de kunstmatige inseminatie in Nederland
zijn voor de Ecuadoriaanse boer niet zo duidelijk. De bedrijven hier zijn
groter en de veebezetting is niet zo precies bepaald, dat men kan zeggen
dat in de plaats van de stier een koe gehouden zou kunnen worden.
Bovendien heeft de Ecuadoriaanse veehouder, gezien de resultaten van de
kunstmatige inseminatie, terecht een beperkt vertrouwen hierin en zal
altijd zijn stier (en) achter de hand willen houden voor die koeien, die
door K.I. niet snel genoeg bevrucht raken. De snellere genetische voor-
uitgang, die door de K.I. bereikt zou kunnen worden, is voor de Ecuado-
riaanse veehouder niet evident, daar zijn beperkende factor meestal niet
de genetische kwaliteit van zijn vee is, maar zijn onvoldoende bedrijfs-
voering.

Het komt er dus op neer, dat het invoeren van K.I. voor deze veehouder
een extra uitgave betekent waartegenover geen grote voordelen staan
tenzij hij geplaagd wordt door dekinfecties.

Hier moet men niet te gering over denken. De grote „hacendado" heeft
in Europa de image van een zeer gefortuneerd man, die zijn rijkdom zou
hebben vergaard ten koste van de bijzonder lage loontjes, die hij zijn
arbeiders betaalt. Als men echter de bedrijfsresultaten van deze haciënda\'s
bekijkt, vindt men meestal een rentabiliteit van het geïnvesteerde kapitaal,
die tussen de 1 en 3% schommelt. De kapitalen, waarmee deze haciënda\'s
oorspronkelijk gesticht zijn, zijn dan ook meestal niet in de veehouderij
verdiend.

De redenen waarom zij in deze vorm belegd werden, zijn het vertrouwen
dat de mens van nature heeft in grond als beleggingsobject en grootgrond-
bezit als statussymbool. Het is echter duidelijk ,dat een boer die zijn bezit
door erfenis verwierf en het nu als enige bron van inkomsten bezit, bij
deze lage rentabiliteit zeer gereserveerd zal staan tegenover elke extra
uitgave.

Wil de kunstmatige inseminatie succesvol zijn, en dat kan alleen bij een
grote clientèle, dan is het voor de hand liggend dat zij tegen zeer lage
prijzen zal moeten werken. Dit leidt tot bezuinigingen, die noodlottige
gevolgen kunnen hebben voor de resultaten van de kunstmatige insemi-
natie.

Het laboratorium van de coöperatie is ondergebracht in een weinig ge-
schikt gebouw, ook de inrichting van het laboratorium is niet indrukwek-
kend. De stieren, waarvan zaad gewonnen wordt, staan op de bedrijven
van de verschillende eigenaren, vaak wel een uur rijden van het labora-
torium waar het onderzocht en verdund wordt. De verdunning wordt
zodanig uitgevoerd, dat elke ampul ongeveer 100 x lO® levende cellen
bevat. De directeur van de coöperatie schat, dat door het bevriezings-
proces 50% van de spermiën gedood worden.

De coöperatie bezit een fraai Philips apparaat voor het maken van vloei-
bare stikstof. Dit apparaat is zorgvuldigd verzekerd tegen schommelingen
van de koelwaterdruk en electrische stroomspanning. Vertonen deze te
grote schommelingen dan schakelt het apparaat zich automatisch uit,
waarna er vele uren verlopen moeten voordat het weer in werking gesteld
kan worden. Daar deze schommelingen eerder regel dan uitzondering zijn,
komt het zeer vaak voor dat er geen vloeibare stikstof te krijgen is, waar-

door ieder die een eigen thermos op de hacienda heeft de ampullen bij
de coöperatie onder moet brengen tot er weer stikstof beschikbaar komt.
Het percentage van de koeien, die van de eerste inseminatie drachtig
worden, schommelt tussen de 30 en 40. Drachtigheid wordt vastgesteld
door rectaal onderzoek, daar het 60-90 dagen non reum % onbruikbaar
is door het veelvuldig voorkomen van lange perioden van anoestrus bij
de koeien.

Edgson (1970) stelt, dat anoestrus en in mindere mate ook suboestrus
één van de middelen van de natuur is om te voorkomen dat het dier „de
kaars aan twee einden opbrandt". In de ontwikkelde landen is het op-
voeren van de produktiviteit een geleidelijk proces geweest, waarbij steeds
een zeker percentage der dieren opgeruimd werd wegens te laat drachtig
worden. Door de kruising van de Criollo met de Holstein-Friesian krijgen
de Mestizo\'s genetisch een veel grotere drang tot melk produceren.
Mogelijk zou een moeilijkheid bij veel van deze dieren om een goede
melkproduktie te combineren met een goede vruchtbaarheid mede een
verklaring kunnen zijn voor het lage bevruchtingspercentage. Op het
melkveeprogramma van INIAP, dat met deze Mestizo\'s werkt, valt het op
dat zo veel dieren 2 maanden na het afkalven nog geen tochtigheids-
verschijnselen getoond hebben, waarvoor tot nu toe geen verklaring ge-
vonden is, terwijl de voeding, ook op mineralengebied, voldoende geacht
moet worden.

Tegen deze verklaring pleit weer dat één van de dingen, die bij een
kruising verbeteren, over het algemeen juist de vruchtbaarheid is.

(1) When conditions a developing country permit even the slightest intensifica-
tion of stock-farming, crossing with more productive breeds is one of the
measures indicated in addition to improving herd management.

(2) Artificial insemination offers many possibilities for carrying out this type of
cross-breeding.

(3) The procedure adopted in carrying out this artificial insemination, however,
will have to satisfy high standards, wich is very difficult financially for deve-
loping countries.

(4) As artificial insemination may result in a satisfactory improvement in producti-
vity but effective organization presents financial problems, artificial insemina-
tion constitutes an excellent development project in which the donor country
undertakes to provide technical staff for the initial period, to set up the A.I.
centre and possibly even to bear part of the cost of the premises, whereas the
recipient country provides for the counterpart staff, continuation of the pro-
ject, the rest of the premises and current expenses.

(5) Inadequate fertility frequently presents a serious problem in stock-breeding in
developing countries, which considerably impairs performance in stock-farming.
\\ well-appointed A.I. centre can and should be a valuable contribution to the
study of this problem.

Edgson, F. A.: Vet. Rec., 87, 35, (1970).
Maule, J. P.: La Hacienda, 64, (11), 27, (1969).

Roman, O. J.; Genetics of milk production in Ecuador, h.D. thesis Florida
(1970).

S t o n a k e r, H. H., P a g a r w a 1 a, O. P. and Sundarasan, D.: /. Dairy Sci.,
36, 678, (1953).

De administratie van de K.L wordt ondeed in een aantal hoofdpunten. De mo-
gelijkheden voor mechanische verwerking worden aangegeven. Tevens worden
enkele uitgangspunten voor het gebruik van een computer geformuleerd.
Vervolgens wordt het computerprogramma, dat bij de CMD in gebruik is voor
de K.I. bij rundvee, globaal beschreven. De daarbij noodzakelijke kontroles wor-
den aangegeven. De verdere ontwikkeling van het K.I.-programma van de CMD
en de deelname daaraan en de ontwikkeling van een integratieprojekt voor K.I.,
melkkontrole en fokregistratie worden aangestipt.
Tenslotte wordt een projekt voor de varkens-K.I. aangekondigd.

De K.I. biedt betrekkelijk weinig mogelijkheden tot mechanisering.
De meeste wezenlijke K.I.-handeUngen, het winnen van het sperma en
het insemineren, lenen zich daar in het geheel niet voor. Wel zijn er moge-
lijkheden tot mechaniseren bij de behandeling en konservering van het
sperma en bij de administratie.

1. Administratie van de winning en behandeling van het sperma
(sprongenadministratie).

De punten 1 en 2 zijn specifiek voor een K.I.-organisatie, de overige pun-
ten zijn meer algemeen. De uitdrukking „K.I.-administratie" wordt dan
ook vaak in enge zin gebruikt, d.w.z. beperkt tot de administratie be-
doeld onder 1 en 2.

De betekenis van de K.I.-administratie in enge zin woi-dt zeer duidelijk
als men zich realiseert welke mogelijkheden zouden wegvallen als deze
achterwege bleef:

- er zouden nauwelijks bevruchtingsresultaten berekend kunnen
worden. De vruchtbaarheid van de stieren zou niet kunnen worden
vastgesteld. Het werk van de inseminatoren zou noch naar hoe-
veelheid, noch naar resultaat deugdelijk beoordeeld kunnen wor-
den;

— de afstamming van de geboren kalveren zou moeilijk vastgesteld
kunnen worden. Nakomelingenonderzoek zou daardoor vrijwel on-
mogelijk zijn. Afstammingsregistratie door fokvereniging en/of

Stamboek zou ook nauwelijks mogelijk zijn. De rijke mogelijkheden
van de K.I. voor de veeverbetering zouden grotendeels wegvallen;

— afrekening op basis van het aantal eerste inseminades zou niet goed
kontroleerbaar en daardoor onmogelijk zijn.

De noodzaak van het genoemde onder de punten 3 t.m. 6 behoeft hier
niet nader te worden aangetoond.

De kosten van de K.I.-administratie zijn niet precies bekend. In hand-
werk uitgevoerd belopen zij voor de totale K.I.-administratie waarschijn-
lijk 5 tot 10% van de totale kosten van de K.I. Als zij gemiddeld ƒ 2,-
per eerste inseminatie zouden bedragen, zou met de administratie van
K.I. bij rundvee in Nederland ƒ 2.645.000,- per jaar gemoeid zijn; van
de K.I. bij varkens ƒ 209.000,-. Zij bestaan voor het grootste gedeelte uit
personeelskosten.

Uitgangspunten bij de opbouw van een computer-programma voor de
K.I.-administratie zijn:

De output-behoefte wordt niet alleen bepaald door de K.I.-vereniging zelf.
De Gezondheidsdienst voor Dieren vervult taken op het gebied van het
toezicht op en de begeleiding van de K.I. Voor een goede uitvoering van
deze taken heeft de Gezondheidsdienst behoefte aan regelmatige infor-
matie. Uit de aard van de taak van de Gezondheidsdienst volgt, dat het
niet aan de K.I.-vereniging is om te bepalen welke informatie aan de
Gezondheidsdienst wordt aangeboden, en evenmin hoe en wanneer. Ook
fokvereniging en stamboek hebben behoefte aan informatie, teneinde de
afstammingsregistratie van de geboren kalveren naar behoren te kunnen
uitvoeren. Ook hier stelt hun eigen opdracht eisen aan de aard en het
tijdstip van de informatie.

Van de 6 genoemde delen van de K.I.-administratie zouden voor volledige
of gedeeltelijke mechanische verwerking in aanmerking kunnen komen: de
administratie van inseminaties, de voorraadadministratie, de financiële
boekhouding en de loonadministratie, en de korresponden tie met de leden
en andere vaste adressen, waarbij de ledenadministratie (als adressen-
bestand) kan worden ingevoerd. Bij algemeen gebruik van diepvries-
sperma zou misschien ook voor de sprongenadministratie zinvol gebruik
van een computer gemaakt kunnen worden.

Geen gegevens behoeven te worden ingevoerd, die in de verwerking of
in de output niet funktioneel zijn. Ook gegevens, die eigenlijk bestemd
zijn voor wetenschappelijk onderzoek, behoeven niet voortdurend te wor-
den ingevoerd, wel is het denkbaar dat dit tijdelijk gebeurt. Hiermee
wordt geensins de waarde van wetenschappelijk onderzoek ontkend, doch
de praktijk van de K.I. kan dit onderzoek niet konditioneren, tenzij de
K.I.-vereniging zelf wetenschappelijk onderzoek kan uitvoeren. Het kan
echter wel uitermate zinvol zijn om in het programma enkele mogelijk-
heden voor oriënterend onderzoek in te bouwen, mits dit de normale
routine niet verstoort. Gedacht kan hierbij worden aan het testen op
praktijkschaal van verschillende verdunningen, invriesmethoden, insemi-
natietechnieken, enz.

Computers kunnen zeer verschillend van opbouw zijn. De opbouw van
een computer is in belangrijke mate bepalend voor de procesgang. Naar
buiten toe manifesteert dit zich niet zozeer in de geproduceerde output,
maar veel meer in de methode van invoer van de gegevens. De gegevens
kunnen worden ingevoerd via ponskaarten, ponsbanden, magnetische
banden en electronische lezers. Hoewel deze technieken hier niet be-
schreven behoeven te worden, heeft elk van deze invoermedia toch enkele
praktische konsekwenües voor de invoer van inseminatiegegevens.
De normale gang van zaken is, dat „achter de koe" een inseminatiebon
geschreven wordt. Behalve bij electronisch lezen moeten de gegevens van
de inseminatiebon in handwerk worden gekopieerd, waarbij overname-
fouten gemaakt kunnen worden. Niettemin is electronisch lezen van de
inseminatiegegevens niet erg aantrekkelijk, omdat de omstandigheden
„achter de koe" vaak ongeschikt zijn voor minitieus en precies admini-
stratief werk. In deze omstandigheden biedt een „minimale" inseminatie-
bon van een zeer geringe moeilijkheidsgraad de beste kans op betrouw-
bare basisgegevens.

Gebruik van ponskaarten als inseminatiebon biedt de mogelijkheid om
het bedrijf of de inseminator tevoren automatisch te laten opnemen.
Tenzij hierbij met een doorschrijfsysteem gewerkt wordt blijft geen af-
schrift van de inseminatiebon beschikbaar. Wordt een ponskaart vervaar-
digd met behulp van gegevens op een gewone inseminaüebon, dan vervalt
de mogelijkheid om bepaalde gegevens vooraf automatisch te laten ponsen
vrijwel geheel.

Het gebruik van magnetische banden als invoermedium is nog in opkomst.
Hierbij worden de gegevens van het ponsdokument door aanslagen
rechtstreeks op een magnetische band gebracht. Hoewel er nog vragen
leven over de mogelijkheden tot een effektieve kontrole op de juistheid
van de aanslagen, lijkt een proef met dit invoermedium de moeite waard.
Ponsbanden nemen veel minder ruimte in dan ponskaarten. De verzend-
kosten zijn ook veel lager. De banden kunnen geponst worden met
tweeërlei apparatuur, nl. een soort telmachine en een soort schrijfmachine.
Met de eerste die de goedkoopste is, kunnen alleen maar cijfers worden
ingebracht, met de laatste zowel letters als cijfers. Als de inseminatiebon
volledig vertaald kan worden in getallen kunnen de inseminatiegegevens
met behulp van de goedkopere apparatuur worden ingebracht. De kon-
trole geschiedt dan met behulp van een voortelling; bij het ponsen wordt
elk getal hierop in mindering gebracht. Na het ponsen van de bon mag
dan geen restgetal overblijven, anders is een fout gemaakt bij het ponsen
of bij het voortellen.

Per 1 november 1970 is de Centrale Melkcontrole Dienst te Arnhem be-
gonnen met de verwerking van de inseminatiegegevens van 7 verenigingen
voor K.I. bij rundvee. Reeds langer worden de gegevens van 4 andere
K.I.-verenigingen op de computer van de Rijksuniversiteit te Utrecht ver-
werkt. De oorspronkelijke opzet van dit laatste programma is uitvoerig
beschreven door Van Loen en Van Dieten (1960). Sindsdien zijn
hierin nog wel veranderingen aangebracht. Niettemin moge hier volstaan
worden met een globale beschrijving van het systeem van de CMD.
Dit progranmm is in eerste aanzet ontwikkeld onder leiding van de K.I.-

commissie van de CMD door de staf van de CMD en het consulentschap
voor de K.I. Bij de verdere uitwerking van dit programma is dit samen-
spel blijven bestaan. Toen een aanvaardbaar ontwerp tot stand gekomen
was is dit aan de aspirant-deelnemers voorgelegd en in overleg met deze
en met andere belanghebbende partijen is het uiteindelijke systeem ont-
wikkeld.

De CMD-computer is opgebouwd naar de eisen van de melkkontrole. De
computer is van het type Electrologica X 8. Gekozen is daarbij voor de
ponsband als invoermedium.
De volgende gegevens worden ingebracht:

1. De K.I.-verenigingen: verenigingsnummer, naam en adres, basis
bedrag inseminatiegeld, toeslag voor stierenkeuze, toeslag voor niet-
leden, toeslag voor niet-deelnemers aan de melkkontrole.

2. De bedrijven: bedrijfsnummer, naam en adres, rekeningnummer
bank (bij verleende machtiging tot automatische afschrijving),
ledennummer fokvereniging, ledennummer stamboek, lid of niet-
lid van de K.I.-vereniging.

3. De stieren: kode stier in cijfers, naam, ras, predikaat, registratie-
nummer stamboek, inseminatiegeld, kode proefstier.

4. De inseminaties: datum, cijferkode inseminator, bedrijfsnummer,
geïnsemineerd dier: schetsnummer (tbc-schets), geboortedatum,
cijferkode stier, kode sperma (eerste-dags, tweede-dags, diepvries-
sperma), kode keuzetarief, kode tarief berekening, inseminatiegeld
(fakultatief).

De gegevens van de verenigingen, de bedrijven en de stieren worden cen-
traal geponst met letters en cijfers. De inseminatiegegevens worden de-
centraal geponst, en wel uitsluitend numeriek. Er wordt een ledenbestand
en een stierenbestand opgebouwd en onderhouden. Er is echter geen
systematische opbouw van een koeienbestand. De inseminatie-gegevens
worden per bedrijf bewaard en daaraan is te ontlenen of een dier al eerder
is geïnsemineerd of niet.

— Overzicht van eerste inseminaties met percentage niet terug na
30-60 en na 60-90 dagen en van herinseminaties per stier, elke
maand, inclusief het voortschrijdend totaal over het lopend K.I.-
jaar.

— Het gebruik van proefstieren bij geregistreerde en bij niet-geregis-
treerde pinken, vaarzen en koeien, elke maand.

— Overzicht per bedrijf van inseminaties en verschuldigd inseminatie-
geld, elke maand:

a. voor de veehouder als nota of als financieel overzicht. Bij ver-
leende machtiging tot automatische afschrijving gaat dit via de
bank naar de veehouder, in andere gevallen stuurt de K.L-
vereniging dit zelf;

b. in afschrift voor de K.I.-vereniging met als toevoeging o.a. de
kode inseminator en het voortschrijdend totaal over het lopen-
de jaar van eerste inseminaties en herinseminaties. Met behulp
van dit laatste is, met enig voorbehoud, een uitschifting moge-
lijk van bedrijven met bevruchtingsmoeilijkheden.

— De kop van het geboortebericht en naam en adres van de vee-
houder ten behoeve van de geboorteregistratie.

Het onderscheid tussen pinken, vaarzen en koeien wordt gemaakt aan
de hand van de geboortedatum op het moment van insemineren. Als pink
worden beschouwd alle dieren jonger dan 2 jaar 1 maand, als vaars
alle dieren in de leeftijd van 2 jaar 1 maand tot 3 jaar -f- 1 maand,
als koe alle dieren van 3 jaar -t- 1 maand of ouder. Hierin kan een kleine
onzuiverheid schuilen. Als geregistreerde dieren worden beschouwd alle
dieren die gehouden worden op bedrijven, aangesloten bij een fokvereni-
ging of een stamboek. Ook hierin kan een kleine onzuiverheid schuilen.
Als herinseminaties worden beschouwd alle inseminaties van hetzelfde
rund na meer dan 8 dagen doch minder dan 4 maanden na de vorige
inseminatie. De termijn van 4 maanden zal waarschijnlijk ruimer gesteld
gaan worden.

Het NRS heeft goedgevonden dat de geïnsemineerde runderen op de
inseminatielijsten vermeld worden zonder naam en stamboeknummer,
doch met het nummer van de tbc-schets en de geboortedatum.
De gegevens ten behoeve van de geboorteregistratie worden tijdig voor
de geboorte van het kalf afgedrukt op plakstrookjes. De laatst verrichte
inseminatie van een rund wordt daarvoor als uitgangspunt genomen. Dit
wordt alleen gedaan voor inseminaties van proefstieren. Zijn van een
stier voldoende inseminaties uitgevoerd voor een goede geboorteregistratie
dan kan de K.I.-vereniging dat te kennen geven, waarna de verdere inse-
minaties geen aanleiding meer geven tot het vervaardigen van plakstrook-
jes.

Evenals bij andere computerprogramma\'s geldt ook voor het K.I.-
programma van de CMD, dat grote aandacht besteed moet worden aan
het voorkomen of vermijden van fouten. De ideale toestand is dat in het
geheel geen fouten gemaakt worden, de werkelijkheid is anders. Nu is
een inseminatie teveel of te weinig in de statistiek, hoewel op zichzelf niet
juist, voor een goede gang van zaken niet erg hinderlijk.
Beslist geen fouten mogen echter voorkomen op de volgende punten:

— Vermelding van de juiste koe, de juiste stier en de juiste datum
voor de fokregistratie.

— Toeschrijven van de inseminaties en de nota\'s aan het juiste bedrijf.
Hiertoe moeten hoge eisen gesteld worden aan de primaire vastlegging
op de inseminatiebonnen en aan het overnemen van de gegevens op de pons-
band. De inseminatiebonnen moeten visueel gekontroleerd worden op
eventuele onwaarschijnlijkheden of onmogelijkheden. Op het kantoor van
het K.I.-station kan verder nog wel gekontroleerd worden of bedrijfs-
nummer en veehouder bij elkaar horen, en ook of de juiste bedragen op
de nota\'s vermeld zijn, maar niet of de geïnsemineerde koe en de gebruikte
stier juist vermeld zijn. In dit opzicht is het gebruik van een computer
niet meer of minder betrouwbaar dan een administratie in handwerk. Op
de juiste overname bij het ponsen van inseminatiegegevens wordt gekon-
troleerd met behulp van een voortelling, zoals reeds aangegeven is.

De verdere ontwikkeling heeft vooral betrekking op de inhoud van het
programma en de deelname aan het projekt.

Het programma wordt geleidelijk aan bijgeschaafd, verbeterd en uitge-
breid. Het beschreven CMD-programma is vanaf het begin beschouwd als
een minimum-programma, dat desgewenst nog enigszins kan worden uit-
gebouwd. Nuchtere beschouwing leert evenwel, dat het K.I.-technische
gedeelte reeds zeer behoorlijk in het programma is opgenomen. Voor een
verdere uitbouw zou daarom eventueel gedacht kunnen worden aan het
opnemen van andere administratieve taken van de K.I.-vereniging.
De voornaamste punten, waarop verbetering van het programma in over-
weging is, zijn:

— De bedrijfsnummers. Reeds is gebleken dat bij het vermelden van
de bedrijfsnummers op de inseminatiebon vrij veel fouten gemaakt
worden. In overweging is daarom interne beveiliging van deze num-
mers met behulp van een check-digit. Dit is een cijfer dat aan het
nummer wordt toegevoegd en dat berekend wordt uit het nummer
zelf.

— Voor de statistiek worden inseminaties, uitgevoerd 4 maanden of
langer na de vorige inseminatie, weer als eerste inseminatie ge-
rekend. Voor de financiële afwikkeling wordt door de meeste K.I.-
verenigingen een langere termijn aangehouden. Administratief
vergt dit een bijzondere oplossing, waarvan evenwel gebleken is,
dat daarbij gemakkelijk fouten gemaakt kunnen worden. Het is
de bedoeling om de termijn voor de statistiek ruimer te stellen en
te trachten een uniforme termijn te krijgen voor statistische en
financiële doeleinden.

— Aan de veehouders die een machtiging getekend hebben tot auto-
matische afschrijving van de inseininatiegelden van hun bank-
rekening, wordt de nota via hun bank toegezonden. Via de Bank-
Giro-Centrale is evenwel een procedure mogelijk, die eenvoudiger
is voor de K.I.-vereniging. Daarbij produceert de computer een
magnetische band met de voor de afrekening benodigde gegevens,
welke band wordt aangeboden aan de BGC. Deze produceert de
nota\'s en verspreidt deze over de diverse banken, terwijl het totaal
bedrag per bank wordt overgeboekt naar de K.I.-vereniging. De
bank schrijft het bedrag van de rekening van de diverse veehouders
af en stuurt hen een dagafschrift onder bijvoeging van de nota.
Brengt de veehouder bezwaar in tegen de nota, dan wordt het
bedrag weer teruggeboekt op zijn bankrekening en op de rekening
van de bank zelf. De K.I.-vereniging en de veehouder kunnen
dan samen tot een goede afrekening komen. In die gevallen, dat
de veehouders geen bezwaar behoeven te maken, is de financiële
afwikkeling van de inseminaties dan zeer eenvoudig. Een deugde-
lijke kontrole van de aangeboden nota\'s, via een door de GMD-
computer vervaardigd overzicht, is hierbij absoluut noodzakelijk.

Reeds enkele jaren wordt gewerkt aan een geïntegreerd administratief
systeem voor de K.L, de melkkontrole en de fokregistratie. De blauwdruk
daarvoor is nog niet gereed, het systeem is nog onvoldoende uitgewerkt,

althans landelijk. Friesland heeft zelf een integratie-projekt ontworpen,
dat op 1 november 1971 gestart is.

Een administratieve integratie is waarschijnlijk niet goed uitvoerbaar
zonder gebruik te maken van een computer of van een conventioneel ap-
paraat. In Friesland wordt met ponskaarten gewerkt. Voor het landelijk
integratieprojekt wordt gedacht aan de CMD-computer, of beter de op-
volger daarvan. Een dergelijk projekt is alleen denkbaar bij een algehele
deelname van de K.I. en van het stamboek (eventueel de stamboeken).
In het kader van de voorbereiding tot een algeheel integratieprojekt is een
tijdsplanning gemaakt, waarbij de K.I. bij rundvee per 1 november 1972
geheel overgaat naar de computer. Met een integratieprojekt lijkt dit
beter haalbaar dan zonder een dergelijk projekt. Momenteel is nog niet
te overzien in hoeverre het ontworpen tijdschema gevolgd kan worden.
Wel hebben verschillende provincies reeds een duidelijke belangstelling
voor deze ontwikkehng, waarbij de bereidheid tot deelname aan een
integratieprojekt groter is dan aan een afzonderlijk K.I.-projekt. Dit laat-
ste is mede veroorzaakt doordat tot nu toe een duidelijk inzicht in de
kosten van een administratie in handwerk ontbreekt, waardoor een reële
kostenvergelijking nog niet mogelijk is. Niettemin is het aantal deelnemen-
de verenigingen per 1 november 1971 met 1 toegenomen tot 8.

Inmiddels is in samenwerking met de CMD een projekt in ontwikkeling
voor de K.I. bij varkens. Het ontwerp hiervoor lijkt enigszins op het pro-
gramma voor de rundvee-K.I. Het voorstel omvat onder meer een alge-
hele deelname van de varkens-K.I. in Nederland.

Bij de uitwerking van dit projekt is geprofiteerd van de ervaringen opge-
daan met het projekt voor de rundvee-K.I. Waarschijnlijk zullen de be-
leidsbeslissingen omtrent dit projekt genomen worden in de winter van
1971-1972.

Administration of A.1. is divided into a number of main points. Possibilities of
mechanical processing are stated. Some starting-points for using a computer are dis-
cussed.

The computer program used by the Central Milk Recording Service for A.1. in cattle
then is broadly outlined. The verifications essential in using this program are stated.
The subsequent development of the A.1. program of the Central Milk Recording Ser-
vice and participation in this development as well as the development of an inte-
gration project for A.I., milk recording and bedigree recording are briefly referred to.
Finally, a project for A.I. in pigs is announced.

L o e n, A. v a n en D i e t e n, S. W. J. van: Automatisering van de registratie van
gegevens in verband met de kunstmatige inseminatie bij rundvee. Beschrijving van
de werkwijze. 1960. Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O., Af-
deling Diergeneeskunde.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

Maaien, A.: Betekenis van antibiotica in het milieu. Med. Tijdschr. Geneesk., 115,
1844, (1971).

Antibiotica in de bodem worden snel afgebroken. Dit is echter geen reden om ze op
uitgebreide schaal toe te passen bij niet-medische doeleinden, in het bijzonder in
veevoeder en voor conservering.

Sinds 20 jaar worden ze in de Verenigde Staten wel gebruikt, waardoor de op-
brengst aan vlees 3-8% stijgt. In Europa is men hiermee veel voorzichtiger geweest,
omdat men vreesde, dat de dieren veel resistente rassen van pathogene bacteriën
binnen zouden krijgen, wat bij de mens via vlees, melk en conserven sensibilisatie,
allergie en toxische effecten teweeg zou brengen, waarom de toediening in Nederland
verboden is.

De W.H.O. heeft in 1969 de maximum dosis penicillinen gesteld op 20 mgr. per kg
droog veevoeder, voor tetracyclinen op 10 mgr.

Japanse onderzoekers hebben aangetoond, dat één antibioticum resistentie van
bacteriën voor een groot aantal antibiotica kan veroorzaken (multiresistentie), wat
een milieuverontreiniging van niet te overziene omvang kan veroorzaken. Zo zou
chlooramfenicol in veevoeder de behandeling van buiktyphus onmogelijk maken, en
toevoeging van ampicilline van dragers van paratyphus- en typhusbacillen.
In ons land is een sterke toeneming van resistentie bij Salmonellose waargenomen ten
gevolge van tetracycline, dat in dit geval waardeloos is, maar bovendien de besmette-
lijkheid van patiënten kan verlengen, maar dit is waarschijnlijk niet het gevolg van
veevoer, maar van medische en veterinaire toepassing. Er is in ons land geen noe-
menswaardige toeneming van resistentie door chlooramfenicol waargenomen, maar
wel door ampicilline, maar dat is niet gebruikt door dierenartsen en veehouders.
Penicillinen hebben niet alleen gevaren bij toediening, maar ook door verborgen
contacten (verontreiniging van medicamenten, vaccins, injectiespuiten en voedings-
middelen).

Schadelijke gevolgen van tetracyclinen manifesteren zich pas jaren later bij de osteo-
genese en de odontogenese van de vierde maand van de zwangerschap af tot zelfs
het blijvende gebit toe. Een veilig minimum voor tetracyclinen is niet te geven. Maar
voor deze gevolgen van toevoeging van tetracyclinen aan veevoer behoeft in ons
land niet gevreesd te worden.

Huisman, J.: Import van infectieziekten in Rotterdam via de zeeweg. Med.
Tijdschr. Geneesk., 115, 1730, (1971).

Vroeger werden via de zeeweg veelvuldig infectieziekten geïmporteerd: pest, cholera,

pokken, buiktyphus, vlektyphus, dysenterie, tekenkoorts, gele koorts, malaria en

De gezagvoerder moet een verklaring van gezondheid aan de loods overhandigen.
278 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 4, 1972

In die verklaring moet ook worden vermeld, wanneer het schip voor het laatst is
ontrat (rattencertificaten zijn zes maanden geldig). De loods bepaalt, of een onder-
zoek door de GGD moet plaats hebben. Dat aantal wordt steeds kleiner.
Rotterdam en Maassluis hadden een veel te klein quarantainestation tijdens een
vlektyphusepidemie in 1919 en een alastrimepidemie in 1929. In 1934 kreeg Rotter-
dam een modern station, dat plaats bood voor 50 patiënten en 100 contactgevallen.
Maar er zijn nooit quarantainabele zieken op contacten opgenomen. Van deze ziekten
werd in 1929 het laatste geval (pokken) via de zeeweg geïmporteerd. Alleen kwam
in 1968 een verstekeling binnen de incubatietijd van febris recurrens aan, die in
Amsterdam ziek werd. Bij hem werden kleerluizen gevonden.

Bij zeelieden worden gemiddeld 330 gevallen van syphilis per jaar geconstateerd.
Malaria tropica is in stijgende lijn (westkust van Afrika).

Salmonellosen komen aan boord nog al eens voor door besmet varkensvlees (West-
Europa en V.S.).

Ziektekiemen in de lading zijn voor bemanning en de bevolking van het achterland
even gevaarlijk, b.v. Salmonellose (in voedergrondstoffen voor de veestapel) en
anthraxsporen (in huiden en beenderen).

Gezien het steeds kortere verblijf aan de wal van steeds grotere schepen en de ver-
betering van de hygiënische toestand in een aantal landen zal het risico van infectie-
ziekten van de zeeman op de lange duur niet groter zijn dan van de gemiddelde
burger.

Buch, M., More, J. A., N e e 1 e y, L. M.: Sedation for transportation of a low-
land gorilla. /. Am. Vet. Med. Assoc., 159, 546, (1971).

Voordat de gorilla getransporteerd werd, is eerst nagegaan hoe dit exemplaar op een
combinatie van phencyclidine (Sernylan) en promazine (Sparine) reageerde. Het
gewicht was geschat op 204 kg, doch bleek na weging onder sedatie slechts 127 kg te
bedragen.

Op de dag van transport kreeg de gorilla 0.6 mg phenyclidine en 0.4 mg promazine
per kg lichaamsgewicht ingeschoten met een Chap-chur pistool. Na 17 min. voldoen-
de immobilisatie. Een probleem vormde de overmatige speekselvloed, die werd onder-
drukt met 1/150 gr. atropine. De immobilisatie duurde 1 uur 37 min. Vlak voor het
opstijgen werd nog 20 mg phencyclidine in totaal gegeven. Tijdens het opstijgen
toonde de gorilla vrij veel willekeurige bewegingen, die vooral werden toegeschreven
aan de invloed van drukveranderingen.

Een tweede aanvullende dosis van 20 mg phencyclidine werd 11 min. na de le
gegeven. Tijdens de vlucht van 4\'/2 uur werd nog 5 x 20 mg phencyclidine gegeven
en 3 X promazine (1 x 0.2 mg en 2 x 0.4 mg/kg). Ademhaling en hartfrequentie
bleven normaal tijdens de sedatie. Het dier had ongeveer 85% van de tijd zijn ogen
open. De sedatie was volgens de auteur dieper dan strikt noodzakelijk, doch zoals zij
het uitdrukten ,,better safe than sorry".

M c C r a w, B. M. en L a u t e n s 1 a g e r, J. P.: Pneumonia in calves associated with
migrating Ascaris suum larvae. Canad. Vet. Jrl., 12, 87, (1971).
Infectieuze larven van Ascaris suum kunnen zich ook bij andere diersoorten in grote
hoeveelheden in enkele dagen tijd in de longen vestigen. McCraw en Laute n-
s lager zagen een uitbraak van pneumonie bij 20 pinkstiertjes (9 k 10 maanden),

die hierdoor was veroorzaakt. De dieren waren ongeveer een week tevoren in een
vuil hok ondergebracht, waarin varkens gehouden waren. Ernstige respiratiestoornis-
sen traden op. Bij sectie werd ernstige longoedeem en emphyseem aangetroffen. Vele
Ascaris suum larven van de 3e stadium bevonden zich in bronchiën en alveolen.
Tevens waren in de alveolen diffuse haemorrhagiën opgetreden, zes dieren stierven.
De ziekte was wel te beïnvloeden met antibiotica, cortosteroïden en antihistaminica.
Schrijvers gaven als enig advies, het inbrengen van veel schoon strooisel om de infec-
tiebron te bedekken.

Meerdere dergelijke gevallen zijn vermeld in de literatuur, meestal een tiental dagen
na de infectiemogelijkheid met varkens, ascarideneieren.

Clark, J. H.: Nonprotein Nitrogen in Ruminât Rations. III. Res. Vol., 13, (3),
10, (1971).

Ureum is de belangrijkste vorm waarin N.P.N. (nonprotein nitrogen) in het rant-
soen voor herkauwers wordt verwerkt. Andere zijn biureet, organische amminium-
zouten, stikstof-fosforverbindingen en andere anorganische stikstofverbindingen, maar
geen van deze is tot nu toe beter gebleken dan ureum, behalve misschien in sommige
proeven het biureet als dat in combinatie met slecht ruwvoer werd verstrekt. In de
Verenigde Staten werd in 1970 niet minder dan 300.000 ton ureum vervoederd,
een hoeveelheid die per jaar stijgt met 30.000 ton en daarmee ongeveer 20% uit-
maakt van de plantaardige veevoeder grondstoffen met een hoog eiwitgehalte. Het
ureum bereikt vnl. op 2 manieren de koe, n.1. óf doordat men het door het kracht-
voer mengt, óf doordat men bij het inkuilen van groene mais 5 kg per ton toevoegt.
Voorwaarden waaraan men moet voldoen zijn: niet meer dan éénderde van de
eiwitstikstof door ureumstikstof vervangen; minder dan 1% van de drogestof van
het rantsoen mag ureum zijn; in het krachtvoer mag men hoogsten 3% opnemen;
melkgevende koeien mag men niet meer geven dan 0.4 gram ureum per kg levend
gewicht.

Schrijver heeft 2 proeven met zwartbonte vaarzen genomen die gedurende 84 weken
op één van de proefrantsoenen werden gehouden. Het basisrantsoen bestond uit mais-
silage waaraan 0.4 en 7.5 kg ureum per ton was toegevoegd. Daarnaast kregen ze
krachtvoer, bestaande uit mais- en sojameel in de controlegroep, terwijl voor de
andere beide groepen een deel van het sojameel door ureum was vervangen op basis
van een equivalente hoeveelheid stikstof. Bij de eerste proef bestond voor de beide
groepen het ruweiwit voor 25.9 resp. 41.8% uit ureum, bij de tweede proef was dit
28.5 resp. 42.5%. Hoewel bij de groepen met ureum de drogestof opname iets daalde,
namen deze dieren toch meer stikstof op dan de controlegroep (door het hogere
N-gehalte van de silage), maar dit verbeterde de groei niet. Dit betekent óf dat deze
dieren meer stikstof opnamen dan ze nodig hadden, óf dat ze het ureum minder
efficiënt hebben kurmen benutten.

Er zijn boeken waarvan de faam hun verschijnen vooraf lijkt te gaan. Reeds jaren
werd er gepraat over een Engels meisje dat op haar eentje in de oerwouden van
Tanganyika een groep chimpansees opzocht, contact met hen maakte en zelfs door
hen geaccepteerd werd. Dat haar dit gelukte is ongetwijfeld te danken aan een ge-
weldig uithoudingsvermogen. Pas na een half jaar bleven de chimpansees zich gewoon,
wat nieuwsgierig, gedragen als J a n e G o o d a 1 1 op 20 meter afstand zat te kijken,
terwijl ze in het begin al vluchtten als zij nog 500 meter weg was.
Een minitieus waarnemen en fijnzinnig aanvoelen van uitingen en stemmingen, aan-
passing van haar eigen gedrag daaraan, vormden de essentiële voorwaarden voor
haar succes. Langzaam had de angst bij de chimpansees plaats gemaakt voor agressie
en vijandigheid. Deze periode duurde wel vijf maanden, waarna veel dieren van de
groep haar als een deel van hun normale alledaagse omgeving gingen accepteren.
Jane Goodall inventariseerde het voedsel dat de chimp\'s aten, maakte voor de
eerste keer mee dat zij ook wel grotere zoogdieren vingen en opaten. Kon waarnemin-
gen doen over hun sociale verbanden en sexuele leven. Het bleek dat volwassen chim-
pansees in vrijheid levendige, intelligente wezens zijn, die in hun groep wel is waar
een soort aanvoerder kennen, maar over het algemeen in betrekkelijk ongedwongen
verbanden leven. Opvallend is dat lichamelijk contact — even aanraken met de han-
den —■ oplaaiende emoties snel weer doet verdwijnen.

Het is een boek waarin vele facetten bijdragen tot een boeiend geheel, zoals het
enthousiasme van de schrijfster, haar openhartigheid, het avontuurlijke van de onder-
neming, de kwaliteit van de waarnemingen, de wijze van vertellen en de unieke foto\'s
gemaakt door haar man.

Een boek dat ons bewust maakt van het feit dat wat wij waarnemen bij huisdieren of
aan dieren in gevangenschap vaak waarnemingen zijn aan psychisch onvolledige (mo-
gelijk zelfs onvolwaardige) individuen. Hier wordt door de autrice een essentiële bij-
drage geleverd tot inzicht in het fascinerende gedrag van dieren onder natuurlijke
omstandigheden.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 102 van dit tijdschrift (afl. 2/1972) werd vermeld
over de inhoud van afl. 11 van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, volgt thans
de inhoud van de volgende aflevering.

Van D a m m e, L., D e v r i e se, L.: Kwantitatieve antibiotica gevoeligheidsbepa-
lingen van Staphylococcus aureus-stammen geïsoleerd uit rundermastitis.
Van Damme, L., Devriese, L.: Voorkomen van Erysipelothrix rhusiopathiae
(insidiosa) in de tonsillen van varkens van verschillende leeftijden.
Uit de Tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws, Inhoud (jaarindex).

Sinds de „Biosfeer"-conferentie van Unesco in 1968, die de milieu-problematiek
speciaal uit de oecologische gezichtshoek bekeek, heeft Unesco er naar gestreefd op
dit terrein een internationaal plan van onderzoek te beginnen. Hiertoe werd besloten
op de Algemene Vergadering van Unesco in 1970. Er werd toen een ruim aantal
punten geformuleerd, die onder dit plan zouden worden ter hand genomen. Een
toen ingestelde "International Coordinating Council" heeft in november 1971 voor
het MAB 15 brede onderwerpen beschreven die aan de deelnemende landen met hun
inmiddels opgerichte nationale conmiissies voor het MAB zullen worden voorgelegd
om daaraan in passende mate deel te nemen.

De uitvoering van het onderzoek ligt in de eerste plaats in handen van de lid-staten.
De "Coordinating Council" (ICC) zal behalve coördinatie ook de stimulering van
het onderzoek nastreven, bijv. in gebieden waar plaatselijk onvoldoende capaciteit
beschikbaar is.

De 15 onderwerpen bestaan uit 13 speurwerk-thema\'s en nog 2 thema\'s die voor
opleidings- en voorlichtingswerk bestemd zijn. Het zijn de volgende:

1. Ecologische gevolgen van toenemende menselijke bedrijvigheid in tropische en
subtropische bosgebieden.

2. Ecologische gevolgen van beheer en landgebruik in gematigde en mediterrane
boslandschappen.

3. De inwerking van menselijke bedrijvigheid en landgebruik in grazige gebieden:
savannen, graslanden (van gematigde tot in de droge gebieden) en toendra\'s.

4. Invloed van de mens op het gebeuren in aride en semi-aride ecosystemen, in
het bijzonder gelet op de uitwerking van bevloeiing.

5. Ecologische gevolgen van menselijke bedrijvigheid in stedelijke, industriële en
landelijke gebieden voor de hoedanigheid van meren, moerassen, rivieren,
delta\'s, estuariën en kustgebieden wat betreft hun waarde voor voedselwinning
en voor algemeen nut, recreatie en wildbescherming.

9. Ecologische toetsing van de uitwerking van bestrijdings- en bemestingsmaat-
regelen op ecosystemen te land en in het water.

11. Ecologische aspecten van energieverbruik in stedelijke en industriële systemen.

(14. Opleiding van deskundigen, specialisten en technici voor de uitvoering van
milieugerichte projecten in het kader van MAB, in het bijzonder ook gericht
op de ontwikkelingslanden).
(15. Milieugerichte opvoeding en voorlichting binnen het onderwijs en buitenschools
(permanente milieu-scholing) via massamedia).

Het plan is interdisciplinair en beslist niet beperkt tot ecologisch onderzoek in
engere zin. Ook de medische, sociologische en economische aspecten van de onder-
werpen die betrekking hebben op „mens en biosfeer" zijn er bij betrokken.
Samenwerking met andere organen van de VN, zoals WHO en FAO, en ook met
gouvernementele en niet-gouvernementele commissies zal door het ICC worden be-
vorderd en kan in de ondernomen projecten tot uiting komen.

In overleg met de Nederlandse Unesco-commissie stelde de Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen een Nederlandse Commissie voor het MAB ir. De

Commissie streeft er naar vooral die projecten te stimuleren c.q. te doen onder-
nemen, die betrekking hebben op specifiek Nederlandse problemen, met name die
v-an de delta en die van een dichtbevolkt industrieel gebied. Daarnaast komen echter
oiok goed doordachte anders gerichte problemen in aanmerking. Het onderzoek
behoeft ook niet beperkt te zijn tot ons land. Er zal naar worden gestreefd dat
Nederland participeert in onderzoek in de tropen en subtropen. Aanvaarde projecten
kunnen geheel of ten dele voor subsidiering worden voorgedragen, doch ook kunnen
projecten worden aangemeld die op andere wijze worden gefinancierd. Door de
,,MAB-status" zal een project internationaal gemakkelijker reacties kunnen op-
wekken.

Aan belangstellenden zal op verzoek een nader uitgewerkte toelichting worden toe-
gezonden, die omstreeks eind januari 1972 gereed zal zijn. Gegadigden kunnen alvast
een verklaring van intentie inzenden, vermeldend:

— de instelling die het onderzoek zal uitvoeren, alsmede de plaats van uitvoering,

— samenwerking, eventuele werkgroepen,
—■ jaar van aanvang en geraamde duur,

Wanneer een project in beginsel door de commissie is aanvaard, of wanneer een
modificatie voor de commissie aanvaardbaar blijkt, zal een nadere uitwerking wor-
den gevraagd. Bij goedkeuring wordt het project aangeboden bij het Ministerie van
Onderwijs en Wetenschappen. Vanwege dit ministerie kan dan overleg worden
gepleegd met andere betrokken departementen, nl. CRM en Buitenlandse Zaken
voorzover het Unesco en internationale contacten betreft, andere ministeries voor-
zover betrokken bij speciale projecten. Het Ministerie is in beginsel bereid fondsen
voor het MAB ter beschikking te stellen. In 1972 reeds kan een beperkt aantal pro-
jecten steun krijgen. Voor 1973 zal er naar worden gestreefd een aparte begrotings-
post voor het onderzoek in MAB-verband op te voeren. Omdat deze begroting thans
wordt samengesteld, is een tijdige aanmelding van projecten gewenst. Het adres van
de Commissie is: Nederlandse MAB-commissie, p/a Kon. Ned. Akademie van Weten-
schappen, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam.

INTERNATIONAAL CONGRES OVER ZIEKTEN BIJ RUNDEREN
Londen 3 juli—3 augustus 1972

Ten vervolge van hetgeen op pag. 1418 (1971) van dit tijdschrift werd vermeld
over het 7e congres van de „World Association for Buiatrics" — georganiseerd door
de British Cattle Veterinary Association (Division of the B.V.A.) — volgt thans het
voorlopige programma:

Medicine, University of Bristol (Britain).
9.05 Official opening by Rt. Hon. James Prior, Minister of Argriculture,
Fisheries and Food (Britain).

The epidemiology of alimentary and respiratory diseases of young cattle in
intensive systems.

9.20 H u g h - J o n e s, M. E. (Britain): Causes of death diagnosed during 1971
at Veterinary Investigation Centres in Great Britain.

9.40 C o 11 e r e a u, P. R. (France): Pathology of Baby-beef in Industrial Rearing.

10.55 McBeath, D. G. and Logan, E. F. (Britain): Relationship between
Plasma immunoglobulin levels of neonatal calves and their subsequent
performance.

11.01 Clegg, F. G., Phillips, J. I. H. and H a 11 i d a y, G. J. (Britain):
Use of killed vaccine in Control of Virus Pneumonia of Calves.

11.07 Ballarini, G. and C o r b e 1 1 a, E. (Italy): Plasma proteins in some
diseases of calves in intensive breeding.

11.13 Espeinasse, J. A. (France): Broncho-pneumonia of cattle by inhalation
of mouldy plant debris (Farmer\'s Lung).

11.19 T a d j e b a k h c h e, H. and Hosseinion, M. (Iran): Diseases of respi-
ratory tract in Calves and its Economic importance in dairy farms around
Tehran.

11.50 Sir Frank Frase r-D a r 1 i n g (Britain): Plenary paper on Animal Wel-
fare related to Intensification.

14.00 G o u r 1 a y, R. N., T h o m a s, L. H. and H o w a r d, C. J. (Britain): Role
of mycoplasmasin pathogenesis of Calf Pneumonia.

14.20 Pignatellie, P., G a 1 a s s i, D., G i u 1 i o n i, A. (Italy): Efficiency of
Inactivated vaccine against calf colibacillosis.

15.50 Toofanian, F. (Britain): The development of distribution and adaptation
of the mucosal disaccharides in the small intestine.

15.56 C a k a 1 a, S. and K o s t a r z, T. (Poland): Effects of hormones on changes
in amino acid composition of abomasal juice in cattle.

16.08 P 1 e n d e r 1 e i t h, R. W. J. (Britain): The application of Preventive Medi-
cine in Purchased Calves under various farm conditions.

16.20 S a n f o r d, J. and A i t k e n, M. M. (Britain): Prophylaxis and Treatment
of Hypersensitivity in Cattle.

16.26 H o f m a n n, W. (Germany): Experiences with prophylaxis in fattening
calves.

16.32 C V e t n i c, S. and T o p o 1 n i k, E. (Yugoslavia): Field experiences with
an attenuated parainfluenza 3 vaccine.

Nutritional and parasitic problems of intensive systems; including economic
aspects.

9.15 Michel, J. F. (Britain): Economic effects of Nematode Infections and
their Control.

9.35 Lid del, J. S. (Britain): Fascioliasis in Beef Cattle. Control of Molluscide
Frescon and Economic Implications.

10.50 Jonsson, G. and P e h r s o n, C. (Sweden): Some blood parameters in
Dairy Cattle at different feeding intensities.

10.56 Norman, J. A. (Britain): Effect of feeding Quinoxaline 1 :4 di-N-oxide
on the performance of Veal calves.

11.02 Restani, R. (Italy): Observations on Strongyloides Papillosus infections
in Calves.

11.08 Poulsen, J. S. D. (Denmark): The influence of feeding and season on
clinico-biochemical parameters.

11.14 H a 1 1 i d a y, G. S. (Britain): Serum Pepsinogen estimations as an aid to
Ostertagiasis in Cattle.

11.50 B e y n o n, A. G. (Britain): Plenary paper on aspects of international control
of cattle disease.

14.00 Mayer, G. P. (U.S.A.): Rationale of Preventing Parturient Paresis by Nu-
tritional Management.

16.30 Froyd, G. and Black, N. M. (Britain): Strategic Anthelminthic Dosing
of Cattle at Housing.

16.42 M i 1 i c, D. (Yugoslavia): Biochemical analyses in diagnosis of Pathological
Conditions of Liver.

16.48 Mullen, P. A. (Britain): Rumenitis and Liver Abcess after introduction of
early weaned calves to a barley ration.

17.06 Muresan, Ivasu, Duca and Papay (Romania): Comparative histo-
physiological investigations on Liver.

9.15 Curtis, R. A. (New Zealand): Dairy cattle health problems during adap-
tation to a New Building and an Intensified Housing System.

9.35 S t e p h a n, E. O. (Germany): The sensitiveness of Cattle to Environment in
intensive systems.

10.50 Dawson, F. L. M. (Britain): Immaturity in Dairy Cattle in relation to
Infertility.

11.02 Markiewicz, K., M a r k i e w i c z, Z., K u r s k a, E. (Poland): Influ-
ence of mineral fertilizers on health of cows.

10.30 D o w 1 i n g, D. F. (Australia): Environmental Health: New Integrating
Courses to meet Challenge of Intensification of Animal Production.

11.25 Brand er, G. C. (Britain): Aspects of environment which can affect
control of Mcistitis.

11.37 Kulkarni, P. E. (Denmark): Clinical and clinicio-pathological studies of
Gangrenous Mastitis.

11.43 Redaelli, G., R i n a 1 d i. A., R u f f o, G. and S o c c i, A. (Italy: Some
observations on the epizootology of mycoplasmic bovine mastitis.

11.49 McDonald, J. S. (U.S.A.): Radiographic method for Anatomic Study
of Teat Canal: Relationship to udder infection.

11.55 P u h a c, I. and B e s 1 i n, R. (Yugoslavia): Effects of Artificial heating and
cooling on cow\'s udder.

14.30 Assmus, G. (Gennany): Contribution to traumatic indigestion.
14.36 Stöber, M. (Germany): Simultaneous displacement of abomasum and
torsion of caecum.

14.42 Gründer, H. D. (Germany): New methods of Castration in Female Cattle.
14.48 Frerkins, H., A h 1 e r s, D. and L u h m a n n, F. (Germany): Two

methods of teat amputation after serious wounds in lactating cows.
14.54 Paper still to be decided.
15.00 Discussion.

15.56 Dirksen, G. U., Plank, P., H a n i c u e n, T. and S p i e s s, A. (Ger-
many) : Endemic calcinosis of cattle.

16.08 Espersen, J. G. (Denmark): The hypophyseal abscess syndrome.
16.14 Paper still to be decided.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij de contactpersoon van de vereniging voor
Nederiand Dr. L. Hoedemaker, Seinpostduin 14 te \'s-Gravenhage.

Van de Direcfie van de Veearfsenijkundige Diensf,
tevens Veferinaire Hoofdinspecfie van de Volks-
gezondheid

Nadat, zoals in het vorige nummer gemeld, in de gemeente Zevenhuizen in Zuid-
Holland op 12 januari 1972 een geval van mond- en klauwzeer van het type Oi
was geconstateerd, volgden op 18 januari twee gevallen in de Zuid-Hollandse ge-
meenten Stolwijk en Berkenwoude. Beide waren eveneens van het type O, onder
varkens.

Op 19 januari volgde een geval te Gouderak, waarvan de besmettingsoorzaak werd
vastgesteld als een contact-geval met dat te Berkenwoude.

Een geval in de gemeente Ouderkerk aan de IJssel op 20 januari kon eveneens wor-
den teruggevoerd op contact met de berenhouder te Berkenwoude.
Met ingang van 21 januari, \'s middags 13 uur, werd een mond- en klauwzeer-
beschikking Zuid-Holland van kracht. Doel was een volledige „stand-still" voor
varkens en herkauwers, alsmede een entverplichting voor varkens, in een gebied in
het midden van de provincie Zuid-Holland.

In een afzonderlijke beschikking werd eveneens de enting van de mestkalveren in het
ingesloten gebied verplicht gesteld.

Doorgaand vervoer, rechtstreeks en zonder onderbreking, bleef toegestaan over de
door dit gebied lopende Rijkswegen, met name Utrecht-Den Haag en Utrecht-
Rotterdam. Vervoer over wegen en waterwegen die het gebied omsluiten, werd
eveneens toegestaan.

Met een straal van 2km rondom de besmette bedrijven werden zones met extra be-
waking ingesteld. Hierin gelegen slachthuizen en slachterijen mogen niet exporteren,
aan overige in het gebied gelegen vleeswarenfabrieken is dat wel toegestaan, waarbij
de grondstof echter in geslachte vorm van buiten het gebied dient te worden aan-
gevoerd.

Tot het eind van januari 1972 heeft zich nog één geval van mond- en klauwzeer
van type O onder varkens voorgedaan en wel op 24 januari in de gemeente Lekker-
kerk in het ingesloten gebied.

Op dezelfde dag is het nog rondom Putten bestaande vervoersverbod beëindigd.
BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN

Met ingang van 1972 is de Veeartsenijkundige Dienst overgegaan tot een herziening
van de dierziektenberichtgeving voor Nederland. Voortaan verschijnen onder meer
een halfmaandelijksdierziektenbulletin en wekelijks een landelijk overzicht besmette-
lijke veeziekten.

Het eerste bulletin bevat de volgende gegevens over de periode van 1 tot 16 januari
1972.

Atrofische rhinitis 11 gevallen, in Drenthe 1, Overijssel 1, Gelderland 4, Zuid-

Schurft 7 gevallen, in Friesland 1, Gelderland 4 en Noord-Holland 2.
Rotkreupel 13 gevallen, in Groningen 1, Friesland 5, Drenthe 4, Gelderland 1,
Noord-Holland 1 en Zuid-Holland 1.

Op 20 januari 1972 is in de Nederlandse Staatscourant (nr. 14) een beschikking
van de Minister van Landbouw en Visserij verschenen, waarbij de beschikking ver-
voersverbod kippen en kalkoenen 1970, Stcrt. 249, is gewijzigd.

Deze wijziging houdt in, dat het verboden is kippen en kalkoenen te vervoeren zon-
der dat de dieren vergezeld gaan van een door een dierenarts gedateerde en onder-
tekende verklaring, als bedoeld in artikel 3 van de Verordening hygiëne en enting
hoenders en kalkoenen 1971 van het Produktschap voor Pluimvee en eieren.

17—18, Tagung über „Physiologie und Pathologie der Fortpflanzung der Haus-
tiere", Gynäkologische und Ambulatorische Tierklinik der Universität,
München, (pag. 106)

22, Ned. ver. Ver. Naties VIRO bijeenkomst, spreker Maurice F. Strong,
secr.-gen. of U.N. Conference on the human environment, 16.45 uur, „de
Doelen", Kruisplein 30, Rotterdam

24, Groep Directeuren Vleesk.diensten en Keuringsda. K.N.M.v.D., Verga-
dering, Hotel Noord-Brabant, Utrecht, 10.15 uur

24, Afdeling Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, hotel „de Zalm",
Markt, Gouda (pag. 185)

24, Gr. Gen. v. h. KI. Huisdier, K.N.M.v.D. Jaarvergadering, Jaarbeurs-
congrescentrum, zaal 65. Utrecht. Aanvang 20.00 uur

1, Ned. Ver. voor Proefdierkunde, voorjaarsbijeenkomst. De Uithof,
Utrecht (pag. 173)

7— 9, BSAVA, 15e jaarcongres, Royal Garden Hotel, Kensington, London W.8.
(pag. 45)

10—14, Seminaar Milieukunde; conferentie-oord Hydepark, Driebergen, (pag.
979 (1971))

11—14, Eur. Soc. Exp. Surgery, Vlle Congres, R.A.L Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 1470 (1971))

13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15—16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.L, Amsterdam, (pag. 1355 (1971 en
(pag. 185)

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971))

8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

14—16, Society for Laboratory Animal Science, 10e jaarlijkse bijeenkomst,
Uppsala (pag. 173)

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

3— 3 aug. Internationaal congres over ziekten bij runderen. Londen,
(pag. 283)

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971))

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

11—15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175)

13, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers, Werkvergadering, Utrecht
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

6— 7, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1972, tevens 119e Algemene Vergadering,
Zvv\'olle

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

In de op 18 januari j.1. aan de praktizerende dierenartsen in Nederland toegezonden
circulaire en enquête betreffende vrijwillige apotheekcontrole, blijkt t.a.v. het punt
financiering een onjuistheid geslopen te zijn.
De betreffende passage uit de circulaire luidt correct:
„Financiering.

Dat er buiten de praktizerende dierenartsen nog andere financieringsvormen
gevonden kunnen worden lijkt niet erg waarschijnlijk.
De kosten zullen ± ƒ 60,— per monster bedragen.

Op de Postuniversitaire cursussen is in de avondvergadering deze zaak besproken
met als resultaat dat bijna 200 praktici zich volmondig vóór de apotheekcontrole
uitspraken, niemand tegen..

Iedereen vond een bedrag van ƒ 250,— per man acceptabel.
De werkgroep stelt nu de volgende bedragen voor:
Apotheek éénmanspraktijk ƒ 250,—

Op een gecombineerde vergadering van de „Kring Gouda en omstreken van prakti-
serende diereartsen" en de „Kring Leiden van Dierenartsen", op 18 januari te
Aiphen aan de Rijn gehouden, werd besloten tot een fusie van beide genoemde
kringen.

Als voorzitter van de nieuwe conceptie werd gekozen: collega A. Boogaerdt en als
bestuursleden de collegae: J. H. Hoogendoorn en C. N. M. Mul.
Namens beide voornoemde kringen,

/. /. den Hertog, J. Witteveen, G. Muller, A. J. A. Remmerswaal, G. Bloem.
PERSONALIA

Het hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

G. J. A. de Wilde, Spechtstraat 37, Goor.
Als lid van de K.N.M.v.D. meldden zich aan:

R. F. C. Florax, Tynaarlosestraat 14, Vries.
J. Bussemaker, Herenweg 4, Donkerbroek.
R. Janssen, Bieriotlaan 15, Amstelveen.

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de K.N.M.v.D. aangenomen:
A. K. V. d. Paauw, Oude Kerkstraat 33 bis, Utrecht.
Mej. A. W. Zegwaard, Paulus Potterlaan 11, Bilthoven.

Baars, J. C.; adres gew. in: Bemmel, Lidwinastraat 6, tel. (08811) 17 83 (privé),
(08818) 309 (bur.), d.a. bij selectiebedrijf voor Varkens Cofok N.V. te Oos-
terhout. (198)
Beuvery, L. L. E. en Beuvery-Asman, Mevr. A.; tel. gew. in: (010) 50 29 16. (202)
»Boerhof, J.; tel. gew. in: (03405) 33 83. (203)
*Bussemaker, H.; adres gew. in: Heeswijk-Dinther (N.B.) Kinderenstraat 2. (208)
Doggen, G. C.; adres gew. in: Bergen op Zoom, N.Z. Zoom 74, tel. (01640) 3 51 12.

Storrs, Connecticut 06268, U.S.A.
Hoftijzer, J.; adres gew. in: Villa Vesta, Rijksweg 95, Nieuw- en St. Joosland (gem.

Janssen, R.; 1971; Amstelveen, Bleriotlaan 15, tel. (020) 41 40 10; assist. bij J. E.

Oldenburger, W.; adres gew. in: Rijksweg 101, Gulpen (L.), tel. (04450) 18 77. (248)
Pape, J. G. L.; adres gew. in: Damwoude, Hoofdweg 54, tel. (05111) 15 20. (250)
Pinxteren, C. van; adres gew. in: Tilburg, Hoevense Kanaaldijk 37, tel. (04250)
3 54 50. (251)

Poppema, D. J.; adres gew. in: Haren (Gr.), Rijksstraatweg 241, tel. (050) 4 63 63;

Bij de mens wordt aangenomen dat de homogene neerslagen in de glome-
r-ulus afkomstig zijn uit het bloed (K o s s, 1952; C h u r g en G r i s h m a n,

1953). Dit geldt ook voor de hond, waarbij tevens verschuivingen in het
bloedeiwitspectrum zijn waargenomen (Dahme, 1956; Mullink en
B err ens, 1969; Platt, 1951).

Experimenteel is het mogelijk om bij de hond neerslagen in de glomeruli
op te wekken. Na inspuiten van door autolyse van glad spierweefeel ver-
kregen „fibrinoid", komen bolvormige ophopingen van dit fibrinoid in de
glomerulus voor (Booth e.a., 1956; Muirhead en Booth, 1958).
Dezelfde auteurs noemen de tevens aanwezige, diffuus verspreide neerslagen
„.een reactie van de glomerulus zelf".

Toename van het aantal mesangiumvezels komt bij de hond regelmatig
voor. Deze afwijking wordt aangeduid met de namen glomerulosclerose
(Nunes Petisca en L a b i e, 1958), glomerulofibrose (Bloom,

1954), nephropathie (MacNider, 1916) en scleroserende nephropathie
(Monlux, 1953). Alleen Dahme (1956) gebruikt in deze de naam
glomerulonefrose.

Het voorkomen van een chronische glomerulonefrose wordt bij oudere
honden als normaal beschouwd (Bloom, 1954; Blood worth en
M ad iso\'n, 1965; D ammin e.a., 1955; Dixon en Sanford, 1962;
Platt, 1951; R i c k e 11 s e.a., 1959). Net als bij de mens (M o r i t z en
H a y m a n, 1934; W i 1 b u r, 1931) kunnen ook bij de oudere hond ahijd
wel enkele totaal sclerotische glomeruli worden gevonden.
Chronische glomerulonefrose is waargenomen bij honden, die tot maximaal
7 jaar een experimentele hypertensie hielden (Dam min e.a., 1955). In
het parietale blad van de Bowmanse kapsel wordt vaak een verdikking van
de basaalmembraan en een splitsing hiervan in meer lagen waargenomen
(Bloom, 1954; Dixon en Sanford, 1962). Op den duur kan een
glomerulonefrose aanleiding geven tot het ontstaan van schrompelnieren
\'(Dahme, 1956).

Het materiaal bestaat uit de nieren van 70 honden, die ter sectie zijn aan-
geboden aan het Veterinair Pathologisch Instituut.

Stukjes van beide nieren zijn gefixeerd in een 4% neutrale formaline op-
lossing. Na fixatie is het weefsel ingesloten in paraffine, waama normale
7 micron dikke en dunne coupe\'s van 3 micron zijn gesneden.
De gebruikte kleuringen zijn: haemaluin-eosine, Weigert-van Gieson, P.A.S.,
Azan, fibrinekleuring volgens Weigert, glycogeenkleuring met Best karmijn,
kalkkleuring volgens Kossa en Congo-rood. In een deel der gevallen is een
reticulinekleuring volgens K r u t s a y (1963) en een gecombineerde kleuring
op hemoglobine en hemosiderine (Puch tier en Sweat, 1963) toege-
past. In alle gevallen zijn vriescoupe\'s gemaakt en gekleurd met Soedan III,
Soedan zwart, scharlakenrood en haemaluin-eosine.

Eerst wordt hier een beschrijving gegeven van de morfologische verande-
ringen die vallen onder het begrip glomerulonefrose. Daarna worden in het
tweede deel van deze publikatie de honden met een glomerulonefrose inge-
deeld in groepen, aan de hand van de ziekte waaraan het dier heeft geleden.
Een scheiding tussen de acute en de subacute tot chronische vorm is niet

goed mogelijk, daar beide vormen vaak in dezelfde nier en in dezelfde
glomerulus aangetroffen worden. Om wille van de duidelijkheid zijn beide
vormen wel apart beschreven.

Mesangium en pericapillaire ruimte.
In het mesangium en tussen het capillairendotheel en de basaalmembraan
is een eosinofiel materiaal afgezet (afb. 2). Hierdoor kan de glomerulus-
capillairwand verdikt lijken. Samen met het neerslag kunnen enkele poly-
morfkernige leukocyten aangetroffen worden. Het neerslag is niet alleen
in sterk wisselende hoeveelheid aanwezig, ook de verdeling ei-van in de
glomerulus vertoont een duidelijke variatie. Soms zijn alle capillairlissen in
gelijke mate veranderd, meestal is de verdeling echter zeer onregelmatig.
In een glomerulus kunnen zelfs enkele vrijwel normale capillairlissen voor-
komen naast andere, die sterk veranderd zijn.

Het eosinofiele neerslag is PAS-|- en na kleuring met Azan rood of blauw;
het is niet metachromatisch met toluïdineblauw; een klein deel van het
neerslag kan soms zwak positief zijn na kleuring met Congo-rood. In de
meeste gevallen zijn in het neerslag vetdruppels aantoonbaar; in de paraf-
fine-coupe\'s zijn dan fijne vacuolen te zien, waar de vetdruppels gelegen
moeten hebben. Wanneer de coupe\'s gekleurd zijn met haemaluin-eosine,
lijkt het neerslag, afgezien van de vetvacuolen, een homogeen rose massa.
Na kleuring m.et PAS is dit niet altijd het geval; niet alleen varieert de
kleurintensiteit, maar bovendien blijkt een deel van het neerslag te kunnen
bestaan uit PAS-)- draden, waartussen schijnbaar lege ruimten. Om het
capillairendotheel is dan een fijne PAS-f- en in Azan blauwe lijn te onder-
kennen. Deze lijn is weliswaar niet overal aanwezig en kan bovendien
onderbroken zijn, maar toch wordt de aanwezigheid van een aparte sub-
endotheliale basaalmembraan erdoor gesuggereerd.

In het pericapillaire gebied komen min of meer bolvormige neerslagen
voor, die buiten de omtrek van de capillairlissen naar de zijde van de
Bowmanse holte promineren (afb. 3). Deze bollen zijn vrijwel uitsluitend
gevonden, wanneer er in de glomerulus tevens een meer diffuus verspreid
neerslag aanwezig is; omgekeerd kan er wel een verspreid neerslag voor-
komen, zonder bolvormige ophopingen.

Een bolvormig neerslag bestaat uit een PAS-f ma,ssa, die grotendeels om-
geven is door de subepitheliale basaalmembraan, wat vooral na kleuring
met Azan duidelijk is, want de bollen kleuren zich dan rood, terwijl de
basaalmembraan blauw is. Meestal zijn in de bollen, evenals in het meer
diffuse neerslag, vetdruppels aantoonbaar. Kleurreacties op de aanwezigheid
van fibrine en hemoglobine geven soms een positieve uitslag te zien, wat in
de diffuse neerslagen niet het geval is. De Congorood-kleuring kan plaatse-
lijk positief zijn, terwijl er dan met behulp van gepolariseerd licht tevens
een dubbele breking waarneembaar is.

Ten gevolge van de opgetreden neerslagen in de glomeruli worden de
capillairen geleidelijk dichtgedrukt; soms zijn nog slechts nauwe of spleet-
vormige lumina zichtbaar, in andere gevallen zijn alleen nog maar enkele
endotheelcelkemen in het neerslag te onderkennen.

Acute glomerulonejrose. Veel, iets vacuolair neerslag in de glomerulus. P.A.S. 470 x.

Acute glomerulonefrose. Veel neerslag in de glomerulus. Perifeer meerdere bol-
vormige ophopingen. P.A.S. 470 x.

Subacute glomerulonefrose. IJl netwerk van fijne P.A.S. vezels in de glomerulus.

In een enkel geval komen ook capillairectasiën voor, waarbij het wijde
Iiimen gevuld is met een amorfe, zwak PAS-|-, fibrine-massa, zonder ery-
trocyten. Dit verschijnsel mag misschien geïnterpreteerd worden als een
capillairtrombose.

Het endotheel vertoont lokaal enige celzwelling en -proHferatie; deze endo-
theelreactie blijft echter beperkt tot die plaatsen, waar ook duidelijke
pericapillaire veranderingen voorkomen.

Subendotheliaal en in de media van deze vaten kan een PAS-I- neerslag
gevonden worden. De bijbehorende glomerulus kan echter onveranderd zijn.
Omgekeerd kunnen deze vaten normaal zijn bij een sterk veranderde
glomerulus.

De subepitheliale basaalmembraan van het viscerale blad van de Bowmanse
kapsel blijft, door het lichtmicroscoop gezien, onveranderd. De epitheel-
cellen van beide bladen van de Bowmanse kapsel kunnen deels wat ge-
zwollen zijn; in het pariëtale blad kan tevens een geringe lokale toename in
aantal te zien zijn. Een wisselend aantal epitheelcellen in de beide bladen
vertonen PAS korrels in het cytoplasma.

Eenzelfde neerslag als in de glomerulus kan in het partiële blad aangetroffen
worden tussen de lagen van een gesplitste basaalmembraan.

In de Bowmanse holte is soms een homogene of meer draderige massa
zwak PAS-f materiaal gevonden. De reactie op fibrine is in deze massa
soms positief, terwijl ook de voor fibrine karakteristieke knopvorming in de
draden te zien kan zijn.

Mesangium en pericapillaire ruimte.
In het subacute stadium wordt in de glomeruli een wat ijl netwerk van
PAS4- en reticuline-vezels gezien (afb. 4), waartussen een materiaal voor-
komt, dat zich niet kleurt met PAS. Dit beeld onderscheidt zich van het
draderige neerslag bij acute glomerulonefrose door een regelmatiger ver-
spreiding in de glomerulus en doordat de vezels uniformer van dikte zijn
dan de draden in het neerslag.

In de oudere stadia is het aantal mesangiumvezels steeds toegenomen, zij
het in sterk wisselende mate (afb. 5). Dit mesangium is veel compacter
dan het hiervoor genoemde vezelnetwerk. Normaal komt in de omgeving
van de vaatpool de grootste hoeveelheid mesangiumvezels voor, zodat een
toename zich hier ook het eerst zal manifesteren. Van hieruit kan het
mesangium centraal in de capillairlissen naar perifeer tot in het peri-
capillaire gebied uitstralen. Lang niet altijd zal de mesangiumtoename
echter regelmatig plaatsvinden, vaak worden velden mesangiumvezels op
onregelmatige wijze verspreid in de glomerulus aangetroffen. Evenals het
normale mesangium zijn ook de nieuwgevormde vezels PAS 4-, blauw in
de Azan en reticuline4- (afb. 6). In het toegenomen mesangium blijkt
steeds vet aantoonbaar te zijn.

Het aantal mesangiumcellen neemt eveneens toe. De mesangiumcelkemen
worden dan zowel in de omgeving van de vaatpool als perifeer in de glome-
rulus, verspreid of in kleine groepen, tussen de toegenomen vezels gevonden.
De celtoename is echter niet altijd even duidelijk, de stroken mesangium-
vezels kunnen kemarm of zelfs kernloos zijn.

Door de toename van het aantal mesangiumvezels en obliteratie van de
capillairen, verandert de glomerulus geleidelijk in een kemarme massa
PAS-f vezels, waarin soms nog restanten van een homogeen neerslag aan-
wezig zijn.

Subacute tot chronische veranderingen van het vas afferens en het vas
efferens bestaan uit een verdikking van de vaatwand door PAS-f en
reticuline 4- vezels in de media. Tevens kan vet in deze vaatwanden voor-
komen.

Het is mogelijk dat deze vaten onveranderd zijn, terwijl de glomerulus dui-
delijk chronische veranderingen vertoont, omgekeerd kan de vaatpool af-
wijkend zijn terwijl de glomerulus normaal is.

De subepitheliale basaalmembraan van het viscerale blad van de Bowmanse
kapsel is vaak verdikt. Bovendien blijkt de basaalmembraan wel eens een
fijne harmonica-achtige plooiïng te vertonen, waarbij door een bepaalde
wijze van aansnijden soms kleine ringetjes naast of tegen de basaalmembraan
te zien zijn.

De subacute tot chronische veranderingen van het pariëtale blad bestaan
uit een verdikking van de basaalmembraan en een splitsing ervan in ver-
scheidene PAS-I- lagen, waartussen ook reticuline-f- vezels gelegen zijn. Er
ontstaat een vezelige halve maan aan de holtezijde van de oorspronkelijke
basaalmembraan.

In de verdikte kapsels is doorgaans vet aantoonbaar, soms alleen in de
oorspronkelijke basaalmembraan, maar meestal ook tussen de vezels van de
halve maan. Tevens kunnen er in deze kapsels hemosiderine- en kalkneer-
slagen voorkomen.

In het kader van een glomerulonefrose komen vergroeiingen tussen glome-
ruluslissen en het partiële blad van de Bowmanse kapsel regelmatig voor.
In de glomeruli met veel homogeen, zowel difuus als bolvormig, neerslag,
zijn doorgaans de capillairlissen die veel van dit neerslag bevatten wel en
de andere capillairlissen niet met het pardële blad vergroeid. De eersten zijn
gezwollen en kunnen daardoor tegen het pariëtale blad van de Bovraianse
kapsel komen te liggen. Het kapselepitheel vertoont dan op deze plaats een
reactie, in de vorm van een zwelling en proliferatie van de epitheelcellen.
Om de veranderde glomerulusgedeelten is een strook epitheelcellen te zien,
die continu is met het pariëtale kapselepitheel. Het lijkt alsof de betrokken
capillairlis vanaf het pariëtale blad door epitheelcellen en PAS-f- vezels
omgroeid wordt, zodat dit glomerulusgedeelte als het ware in de kapsel
wordt opgenomen. Wanneer het neerslag geleidelijk verdwijnt, blijft er een
vergroeiing over tussen het dan vezelrijke gedeelte van de capillairlis en
de kapsel.

Geleidelijk veranderen de glomerulus en de Bowmanse kapsel samen in een
massa PAS-f vezels, waarin ook collageen en reticulinevezels voorkomen.

Op grond van de morfologie van de opgetreden glomerulusveranderingen
is geen scherpe grens te trekken tussen een glomerulonephritis en een glome-
rulonefrose. Er bestaat dan ook nogal enige verwarring bij de benaming van
diverse glomerulusveranderingen. Veranderingen als bij acute glomerulone-
frose worden als een glomerulonephritis beschouwd (F 1 i r, 1956; Wetti-
muny, 1963); ook Kimmelstielen Wilson (1936) noemen acute
glomerulonefrose bij hypertensie-patiënten een „alterative glomerulitis". Een
mesangiumproliferatie wordt door Ehr ich e.a. (1952) intercapillaire
glomerulonephritis genoemd. In het eigen onderzoek zijn al deze benamin-
gen niet gevolgd; de veranderingen die niet voldoen aan de criteria voor
een glomerulonephritis, zijn samengevat onder de naam glomerulonefrose,
in analogie met de mening van Staemmler (1957), die dit soort ver-
anderingen niet als een ontstekingsproces heeft opgevat.
Homogene neerslagen in de glomerulus zag Anderson (1954) bij de
mens steeds in combinatie met dezelfde neerslagen in de arteriolewanden,
tei-wijl Hauptman (1965) het voorkomen van diffuse en bolvormige
neerslagen beschouwt als een voortzetting van arteriolosclerose in de glome-
rulus. Bij de hond treden volgens Platt (1951) de neerslagen eerst op in
de arteriolewanden van de vaatpool, vóór ze ook in de glomerulus gaan
\\oorkomen. Ook chronische veranderingen, in de vorm van mesangium-
toename, worden bij de hond geïnterpreteerd als een voortzetting van vaat-
veranderingen in de glomerulus (Bloom, 1954; Dixon en Sanford,
1962; Meier, 1960).

In het eigen onderzoek is echter gebleken dat de wanden van het vas
afferens en het vas efferens normaal kunnen zijn, terwijl de bijbehorende
glomerulus uitgebreide veranderingen vertoont. De mening van Ro b b i n s
e.a. (1952) dat de glomerulonefrose bij de mens geen voortzetting is van
een vaatverandering, maar dat het een zelfstandige afwijking is, blijkt dan
ook voor de hond te gelden.

Bolvormige ophopingen van een homogeen neerslag zijn in het eigen onder-
zoek bij de hond vaak gevonden. Bij de mens zijn deze bollen onder de
naam „exsudative lesion" beschreven als een glomerulusafwijking bij patiën-
ten met diabetes mellitus (Koss, 1952), maar ook bij pancreatitis, lever-
cirrhose, benigne en maligne hypertensie (Raphael en Lynch, 1958).
Het voorkomen van deze bollen wordt wel opgevat als een embolisch ver-
schijnsel (Booth e.a., 1956; BloodworthenHamwi, 1955; M u i r-
head en Booth, 1958). Deze emboli zouden ook vetdruppels kunnen
zijn (Hartrof t, 1955).\'

Bij de subacute tot chronische glomerulonefrose is het mesangium toege-
nomen. De toename van het aantal mesangiumvez.els woixlt voorafgegaan
door een proliferatie van de mesangiumcellen (Michielsen, 1962;
Suzuki e.a., 1963). Gezien het vermogen van deze cellen om te kunnen
fagocyteren (Farquhar en Palade, 1962; Menefee e.a., 1964;
Suzuki e.a., 1963), kan de toename ervan beschouwd worden als een
poging tot resorptie van het eerst aanwezige homogene neerslag. Als restant
van dit proces kan een toegenomen hoeveelheid mesangiumvezels in de
glomerulus overblijven, wat als littekenweefsel beschouwd kan worden
(Jone.s, 1963).

grovere druppels. Waar dit vet vandaan komt is onbekend; waarschijnlijk
is het een restant van de neerslagen in het acute stadium, die immers ook
vet bevatten.

Ter plaatse van de synechiën is vrijwel altijd zwelling en toename van de
pariëtale kapselepitheelcellen waargenomen. Dit wijst erop dat deze cellen
bij een contact tussen een glomeruluslis en de kapsel geactiveerd worden.
In analogie met de vorming van de basaalmembraan door de bijbehorende
epitheelcellen (Andres e.a., 1962; Pierce e.a., 1963; 1964), zouden
de PAS vezels die ter plaatse van de synechiën ontstaan, gevormd kunnen
zijn door de geactiveerde epitheelcellen.

Een verdikking van het partiële blad van de Bowmanse kapsel wordt wel
een pericapsulaire fibrose genoemd. Deze naam is onjuist daar een dergelijke
verdikking ontstaat door een splitsing van de basaalmembraan in verschei-
dene lagen, birmen de oorspronkelijke basaalmembraan. Alleen bij een bind-
weefseltoename buitenom het pariëtale blad mag van een pericapsulaire
fibrose worden gesproken.

Precipitates of a PAS-positive material in tfie mesangium and pericapillary space are
present in the glomeruli in acute glomerulonephrosis. More or less spherical masses
are also constantly observed. A similar precipitate may occur in the parietal layer
of Bowman\'s capsule. Glomerulonephrosis, from subacute to chronic, is marked by
proliferation of mesangium cells and fibres, probably in response to the precipitate
initially present. Adhesion of capillary loops to Bowman\'s capsule is due to a reac-
tion of the epithelium, resulting in a fibrous connexion between the two.
Changes in the afferent and efferent vessels of the glomeruli are frequently associated
with glomerulonephrosis. Unlike the views on these changes in the dog advanced in
the literature, glomerulonephrosis is not a continuation of vascular changes in the
glomeruli.

A n d e r s o n, G. S.: ƒ. Path. Bact., 67, 241, (1954); A n d r e s, G. A., H s u, K. C.,
Ri f kind, A. and Seegal, B. C.: ƒ. exp. Med., 115, 929, (1962).
Blood worth, J. M. B. and H a m w i, G. J.: Am. J. Path., 31, 167, (1955);
Blood worth, J. M. B. and Madison, W.: Arch. Path., 79, 113, (1965);
Bloom, F.: Pathology of the dog and cat. The genitourinary system, with clinical
considerations. Am. vet. Publ. Inc., (1954); Booth, E., M u i r h e a d, E. E. and
Montgomery, P. O.: Arch. Path., 61, 169, (1965); C h u r g, J. and G r i s h-
man, E.: Am. J. Path., 29, 199, (1953).

Dahme, E.: Dtsch. tierärztl. Wschr., 63, 49, (1956); D a m m i n, G. J., Gold-
man, M. L., Schroeder, H. H. and Pace, M. G.: Am. J. Path., 31, 587,
(1955); Dixon, J. B. and S a n d f o r d, J.: J. Comp. Path. Ther., 72, 153,

E h r i c h, W. E., F o r m a n, C. W. and S e i f e r, J.: Arch. Path., 54, 463, (1952).
Farquhar, M. G. and Palade, G. E.: ƒ. Cell Biol., 13, 55, (1962); F 1 i r, K.:
Msch. Vet. Med., 11, 693, (1956); Freudiger, U.: Arch. exp. Vet. med., 9, 1,
(1955).

Hartroft, W. S.: Am. }. Path., 31, 381, (1955); Hauptmann, A.: Virch
Arch. path. Anat., 339, 206, (1965).
Jones, D. B.: Am. J. Path., 42, 185, (1963).

Rimmels tiel, P. and Wilson, C.: Am. J. Path., 12, 45, (1936); K o s s, L.
G.: Arch. Path., 54, 528, (1952); K r u t s a y, M.: Zbl. allg. Path., 104, 555,

Lewis, R. M., Schwartz, R. and Henry, W. B.: Blood, 25, 143, (1965).
MacNider, W. de B.: J. med. Res., 34, 177, (1916); M c 1 n t y r e, W. J. M.

and Montgomery, G. L.: /. Path. Bact., 64, 145, (1952); Meier, H.: Diabetes
9, 485, (1960); M e n e f e e, M. G., Mueller, G. B., Bell, A. L. and Myers,
J. K.: J. exp. Med., 120, 1129, (1964); M i c h i e 1 s e n. P.: Bijdrage tot de studie
van de intercapillaire cellen van de glomerulus. Een electronenmiscroscopisch onder-
zoek. Proefschrift Leuven, (1962); M o n 1 u x, A. W.: Am. ]. vet. Res., 14, 440,
(1953); Moritz, A. R. and H a y m a n, J. M.: Arch. Path., 10, 505, (1934);
M u i r h e a d, E. E. and Booth, E.: Arch. Path., 65, 654, (1958); M u I 1 i n k, J.
W. M. A. and Berrens, L.: Zbl. Vet. Med. A, 16, 193, (1969).
N i e b e r 1 e, K. und Gohrs, P.: Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie
der Haustiere. Fischer Verlag, Jena, (1961), 4e Auflage; Nu nes P e t i s c a, J. L.
et Labi e, Gh.: Bull. Ac. Vét., 31, 151, (1958).

Pierce, G. B., M i d g 1 e y, A. R. and Sri Ram, J.: ]. exp. Med., 117, 339,
(1963); Pierce, G. B., B e a 1 s, T. F., Sri Ram, J. and M i d g 1 e y, A. R.:
Am. J. Path., 45, 929, (1964); Platt, H.: /. comp. Path. Ther., 61, 140, (1951);
Puch 11er, H. and Sweat, F.: Arch. Path., 75, 588, (1963).
Raphael, S. S. and Lynch, M. J. A.: Arch. Path., 65, 420, (1958); R i c k e 11 s,
H. T., Test, G. E., Petersen, E. S., Lints, H., T u p i k o v a, N. and Stei-
ner, P. E.: Diabetes, 8, 298, (1959); R o b b i n s, S. L., Rogers, L and W o 1-
lenman, O. J.: Am. J. Med., 12, 700, (1952).

Staemmler, M. in: Kaufmann, E.: Lehrbuch der speziellen Pathologischen
Anatomie. (1957). W. de Gruyter, Berlin; S u z u k i, Y., G h u r g, J., G r i s h m a n,
E., M a u t n e r, W. and D a c h s, S.: Am. J. Path., 43, 555, (1963).
Wettimuny, S. G. de S.: Nephritis in the dog. Proefschrift Glasgow, (1963);
W i 1 b u r, D. L.: Arch. Path., 12, 413, (1931).

Glomerulonefrose is een atypische morfologische afwijking die gevonden wordt bij
veel honden met allerlei ziektebeelden. Onder andere bij diabetes mellitus, pyo-
metra en leukose.

De glomerulonefrose kan ontstaan door diverse oorzaken en hoeft geen verband
te hebben met het ziektebeeld dat bij de sectie op de betreffende hond wordt ge-
vonden.

Bij verschillende ziekten van de hond is een glomerulonefrose beschreven.
Honden met diabetes mellitus vertonen in de glomeruli een mesangium-
toename, in combinatie met een afzetting van vet (Bloom, 1954; Dixon
en San ford, 1962; Lukens en Dohan, 1946; Meier, 1960;
R i c k e 11 s e.a., 1959). Volgens dezelfde auteurs komen buiten de glome-

1 Drs. J. W. M. A. Mullink; voormalig medewerker aan het Veterinair Pathologisch
Instituut, momenteel medewerker aan het Centraal Proefdierenbedrijf T.N.O.,
Biltstraat 172, Utrecht.

Voor plaatsing geaccepteerd op 2 december 1971.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 5, 1972 301

Macroscopisch Combinatie n
aspect van een chronische inl
schrompelnier stitiële nephr

Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Pyometra en
diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Diabetes mellitus
Pyometra
Pyometra
Pyometra
Pyometra
Pyometra
Pyometra
Plexuspapilloom

Sarcoom
Carcinoom
Plasmacelleukose
Myeloïde leukose
Lymf. leukose
Leukose
Reticulose
Spondylosis

rulus de belangrijkste veranderingen in de nieren van honden met diabetes
mellitus voor in de bloedvatwanden, namelijk vetafzetting en fibrose.
Bij de mens komt een nodulaire glomerulosclerose voor bij diabetespatiënten
(Kimmelstiel en Wilson, 1936). Nodulaire en diffuse chronische
glomerulonefrose zijn, in combinatie met acute glomerulonefrose, beschreven
bij honden met experimenteel opgewekte diabetes mellitus (Blood-
worth en Madison, 1965), morfologisch komen deze noduli echter
niet overeen met die van de mens.

Ook in de nieren van honden die aan pyometra lijden, kunnen duidelijke
veranderingen gevonden worden. Een uitvoerige beschrijving van deze
morfologische en functionele veranderingen is gegeven door Ä s h e i m
(1963). Ook Dahme (1956) wijst op een glomerulonefrose bij honden
met chronische endometritis en pyometra, die ook na hysterectomie nog tot
een nierinsufficiëntie aanleiding kan geven.

Verder is een glomerulonefrose gevonden bij honden met plasmacelleukose
(Holmes e.a., 1964; L o o m i s, 1962) en met multiple myeloma (F i s -
her e.a., 1964). Dahme (1956) noemt het voorkomen van glomerulone-
frotische schrompelnieren bij de hond.

Om echter te kunnen zeggen dat de glomerulonefrose de oorzaak van het
ontstaan van schrompelnieren is, moeten de glomeruli in grote meerderheid
veranderd zijn, terwijl er bovendien ook vele chronische stadia voor moeten
komen. De bindweefselnieuwvorming moet regelmatig verdeeld in de nier
hebben plaatsgevonden, zonder voorkeur voor de intermediaire laag. Er
moet ook enige overeenkomst bestaan tussen de hoeveelheid bindweefsel
en het aantal glomeruli dat chronische veranderingen vertoont. Dit zijn
dezelfde criteria als degenen die gelden bij het beantwoorden van de vraag
of een schrompelnier veroorzaakt kan zijn door een glomerulonephritis.

In tabel 1 is een overzicht gegeven van de gevonden nierveranderingen
bij 39 honden en de diagnose die klinisch en/of bij de sectie gesteld is.
Met uitzondering van de schrompelnieren van de honden 17 en 18, ver-
tonen de nieren macroscopisch geen of slechts geringe veranderingen. Er
kunnen enkele littekens in de nieren voorkomen. De nieren van de honden
met pyometra zijn in het algemeen wat licht van kleur en week van
consistentie.

Acute glomemlonefrose in de vorm van een homogeen PAS positief neerslag
komt, zij het niet in ernstige mate, bij de meeste honden in deze groep voor.
Dit neerslag is overwegend diffuus verspreid; een enkel bolvormig neerslag
is bij de honden 4 tot en met 12 en bij hond 18 gezien. Vooral bij de dieren
met pyometra vertoont het capillairendotheel enige lokale reactie, tevens zijn
pericapillair enkele polymorfkernige leukocyten aangetroffen.
Subacute glomerulonefrose in de vorm van een toename van mesangium-
vezels blijkt bij nagenoeg alle honden in deze groep voor te komen. In dit
toegenomen mesangium is vet aantoonbaar. In een enkel geval bestaat er
een lokale mesangiumcelproliferatie met daarbij ook een teveel aan mesan-
giumvezels. De subepitheliale basaalmembraan van het viscerale blad van de
Bowmanse kapsel kan verdikt zijn. Ook de subacute tot chronische verande-
ringen van het pariëtale blad van de Bowmanse kapsel zijn hierbij regel-
matig aanwezig.

De arteriën- en arteriolenwanden zijn bij de meeste honden plaatsehjk ver-
anderd. De afwijkingen bestaan uit de aanwezigheid van vet in de intima
en/of in de media, doorgaans in combinatie met een neerslag van PAS
positief materiaal op dezelfde plaatsen. Vooral bij de oudere honden heeft
een bindweefseltoename plaatsgevonden, hetzij in de vorm van intima-
proliferaties of tussen de gladde spiercellen van de media. Ook het vas
afferens en het vas efferens vertonen deels deze afwijkingen; deze vaten
zijn echter ook vaak nog normaal, terwijl de bijbehorende glomerulus wel
veranderd is.

Bij veel honden blijkt het nierinterstitium wel toegenomen te zijn, echter in
sterk wisselende mate. In dit bindweefsel worden ook wel enkele lymfocyten
en plasmacellen aangetroffen, soms ook enkele polymorfkemige leukocyten.
Bij die honden waar de veranderingen aanleiding gegeven hebben om een
chronische interstitiële nephritis te diagnostiseren, is dit in de tabel aange-
geven.

De tubulaire veranderingen zijn sterk wisselend. Tubulusatrofie komt voor
in combinatie met een interstitiumtoename. In het tubuluslumen is vaak
een eiwitneerslag aanwezig. Soms komen PAS positieve korrels in het
epitheelcelcytoplasma voor; glycogeen is niet aangetoond kunnen worden.
Op grond van de in de inleiding genoemde criteria is bij de honden (36 tot
en met 39) een glomerulonefrotische schrompelnier gediagnostiseerd.

Op doorsnede blijkt de verhouding tussen de verschillende lagen van de nier
normaal te zijn, of de schors is iets te smal. De glomeruli zijn hierin net
zichtbaar als kleine grijs-gele puntjes.

Bij het microscopisch onderzoek blijken vrijwel alle glomeruli ernstig ver-
anderd te zijn.

Het interstitium vertoont een duidelijke toename, soms vooral in het schors-
gedeelte (36) en in andere gevallen egaal in de hele nier. Ontstekingscellen,
voomamelijk lymfocyten en plasmacellen, komen in een matige hoeveelheid
in het toegenomen bindweefsel voor.

Veranderingen van de bloedvatwanden zijn bij deze honden veel gevonden.
Discussie

Uit de literatuur en uit het eigen onderzoek blijkt dat er bij honden met
diabetes mellitus een combinatie van acute en subacute tot chronische
glomerulonefrose voorkomt, die overeenkomt met de beschrijvingen van de
diffuse glomerulosclerose bij de mens (Bell, 1953; Dachs e.a., 1964;
Hatch e.a. 1961; Laipply e.a. 1944; Lannigan e.a. 1964). Even-
min als bij de mens (Fahr, 1925; Suzuki e.a., 1963) is de subacute tot
chronische glomerulonefrose bij de hond echter een voor diabetes mellitus
karakteristieke aandoening.

Kimmelstiel en Wilson (1936) hebben een nodulaire verandering
in de glomeruli van humane diabetici beschreven. Ook bij honden met
experimenteel opgewekte diabetes mellitus zouden dergelijke veranderingen
in de glomeruli voorkomen (Bloodworth en Madison, 1965; Lu-
kens en Dohan, 1946); volgens de beschrijvingen die deze auteurs
geven, moeten deze noduli echter bolvormige ophopingen van homogeen
PAS positief materiaal zijn geweest, zoals die hier ingedeeld zijn bij de acute
glomerulonefrose. Typische nodulaire veranderingen, die geheel overeen-

komen met de beschrijving van Kimmelstiel en Wilson, zijn in het
eigen onderzoek niet gevonden. B e 11 (1953) merkt nog op dat bij de mens
de bolvormige neerslagen in de glomeruli bij patiënten met diabetes mellitus
wel meer zouden voorkomen dan bij andere aandoeningen. Volgens
Bloodworth en Madison (1965) geldt dit echter niet voor de hond.
Ook in het eigen onderzoek is gebleken dat de bolvormige massa\'s in de
glomeruli bij diabetes mellitus wel voorkomen, doch in mindere mate dan
bij honden met uremie ten gevolge van een chronische interstitiële nephritis.
Chronische glomerulonefrose en vaatveranderingen worden als normale
verschijnselen bij oudere honden beschreven (Bloodworth en Madi-
son, 1965; Bloom, 1954; Dammin e.a., 1955; Platt, 1951), die bij
diabetes mellitus in meerdere en ernstiger mate voor zouden komen dan
bij andere honden van dezelfde leeftijd (Dixon en Sanford, 1962;
Ricke tts e.a., 1959). In het eigen onderzoek zijn deze veranderingen
aangetroffen bij honden in alle leeftijdsgroepen. Er is geen morfologisch
verschil tussen de glomerulonefrose bij jonge en oude honden.
De veranderingen in de glomeruli van honden met pyometra zijn minder
duidelijk dan de beschrijving die Asheim (1963) geeft van de door hem
gevonden glomerulusafwijkingen. De hier gevonden afwijkingen zijn niet
van dien aard dat van een glomerulonephritis gesproken mag worden, ter-
wijl Asheim de door hem gevonden beelden wèl als een glomerulone-
phritis beschouwt. Er bestaat een duidelijke overeenkomst tussen de af-
wijkingen in het eigen onderzoek en die in de humane pathologie beschreven
zijn bij eclampsie (Govan, 1954; Staemmler, 1957) en bij zwanger-
schapstoxemie (S p a r g o e.a., 1959).

Bij mensen met diverse ziekten is een glomerulonefrose gezien, namelijk bij
arteriosclerose en levercirrose (Bloodworth en Sommers, 1958),
pancreatitis (Chatelanat en Simon, 1965), maligne tumoren
(Haupt, 1965) en muldple myeloma (Bell, 1933).

In het kader van allerlei ziekten kan een prikkeling plaatsvinden, waarop
de glomerulus veranderingen gaat vertonen. Een dergelijke prikkeling kan
ontstaan door anoxic of toxinen (Bell, 1963). F i s h e r e.a. (1964) wijzen
op de mogelijkheid dat proteïnurie de oorzaak voor het ontstaan van glome-
rulonefrose zou kunnen zijn. Volgens Haupt (1965) is een „tumor-
intoxicatie" het gevolg van een glomerulonefrose, waardoor gesuggereerd
wordt dat ten gevolge van toxische stoffen uit maligne tumoren een glome-
rulonefrose ontstaat.

Wanneer weinig glomeruli tegelijk worden aangetast en het verloop van
het proces langzaam is, wordt het aantal afwijkende glomeruli slechts ge-
leidelijk groter, maar toch kan op den duur op grote schaal verlies van
functionerende glomeruli plaatsvinden. Zodoende kunnen de nieren al uit-
gebreide chronische veranderingen vertonen, vóór er klinisch waarneembare
verschijnselen gaan optreden. De prikkeling waarop de glomeruli gaan
reageren moet dan wel gering zijn, daar anders de veranderingen wel sneller
en in ernstiger mate plaats vinden. Wanneer het verloop inderdaad zeer
langzaam is, moet aangenomen worden dat een subacute tot chronische
glomerulonefrose geen verband hoeft te houden met het ziektebeeld, dat bij
de sectie wordt gevonden.

De acute veranderingen die ook bij de meeste honden zijn gezien, kunnen
wel in verband staan met de bestaande ziekte. Evenals de subacute tot

chronische vorm is de acute glomerulonefrose bij de verschillende ziekten
kwalitatief gelijk.

De mening van Fahr (1942) dat de glomerulonefrose bij de mens een
atypische verandering is, geldt blijkbaar ook voor de hond.

Glomerulonephrosis is an atypical morphological lesion observed in a large number
of dogs showing a variety of clinical pictures. It occurs, among others, in diabetes
mellitus, pyometra and leukaemia.

Glomerulonephrosis may be due to various causes and there need not be any relation-
ship between this condition and post-mortem findings in the dog in question.

A s h e i m, A.: Renal injury in dogs with pyometra. Proefschrift Stockholm, (1963).
Bell, E. T.: Am. J. Path., 9, 393, (1933); Bell, E. T.: Diabetes, 2, 376, (1953)
Blood worth, J. M. B. and Sommers, S. C.: Fed. Proc., 17, 429, (1958)
Blood worth, J. M. B. and Madison, W.: Arch. Path., 79, 113, (1965)
Bloom, F.: Pathology of the dog and cat. The genitourinary system, with clinical
considerations. Am. vet. Publ. Inc., (1954).

C h a t e 1 a n a t, F. et S i m o n, G.: Path, et Microbiol., 28, 399, (1965).
Dachs, S., C h u r g, J., Mautner, W. and G r i s h m a n, E.: Am. J. Path., 44,
155, (1964); Dahme, E.: Dtsch. tierärztl. Wschr., 63, 49, (1956); D a m m i n,
G. J., Goldman, M. L.: Am. J. Path., 31, 587, (1955); Dixon, J. B. and
Sanford, J.: J. comp. Path. Ther., 72, 153, (1962).

Fahr, Th. in: H e n k e, F. und Lubarsch, O.: Handbuch der speziellen Patho-
logischen Anatomie und Histologie. (1925). J. Springer, Berlin; Fahr, Th.: Virch
Arch. path. Anat., 309, 16, (1942); F i s h e r, E. R., P e r e z-S t a b 1 e, E. and Z a -
wadzki, Z. A.: Lab. Invest., 13, 1561, (1964).
Govan, A. D. T.: ƒ. Path. Bact., 67, 311, (1954).

Hatch, F. E., Watt, M. F., K r a m e r, N. G., P a r r i s c h, A. E. and How e,
J. S.: Am. J. Med., 31, 216, (1961); Hau p t, R.: Zbl. allg. Path., 108, 80, (1965);
H o 1 m e s, D. D., B r o c k, W. E., T e n i 1 1 e, N. B. and R i c e, W. M.: ƒ. Am. vet.
med. Ass., 145, 234, (1964).

(1944); L a n n i g a n, R., B 1 a i n e y, J. D. and Brewer, D. B.: ƒ. Path. Bact.,

88, 255, (1964); L o o m i s, L. N.: /. Path. Bact., 83, 578, (1962); L u k e n s, F. D.

R i c k e 11 s, H. T., Test, C. E., Peter sen, E. S., Lints, H., T u p i k o v a, N.
and S t e i n e r, P. E.: Diabetes, 8, 298, (1959).

S p a r g o, B., McCartney, C. and W i n e m i 1 1 e r, R.: Arch. Path., 68, 593,
(1959); Staemmler, M. in: Kaufmann, E.: Lehrbuch der speziellen Patholo-
gischen Anatomie. (1957). W. de Gruyter, Berlin; Suzuki, Y., C h u r g, J.,
G r i s h m a n, E., M a u t n e r, W. and D a c h s, S.: Am. J. Path., 43, 555, (1963).

CHRONISCHE INTERSTITIËLE NEPHRITIS
III. The glomerulus in dogs with chronical interstitial
nephritis.

Een chronische interstitiële nephritis komt vaak voor bij de hond als oorzaak voor
het ontstaan van schrompelnieren. Hierbij wordt het aantal functionerende glo-
meruli geleidelijk kleiner; in het eindstadium ontstaat in de overblijvende glome-
ruli een uitgebreide, acute glomerulonefrose.

Veranderingen van de bloedvaten komen wel frequent maar niet constant in
schrompelnieren voor. Het is niet bekend of deze vaatveranderingen al of niet de
oorzaak voor het ontstaan van de schrompelnieren bij de hond kunnen zijn.

Bij een chronische interstitiële nephritis bestaat er in de nier een chronisch
ontstekingsproces met bindweefseltoename, waardoor uiteindelijk schrompel-
nieren ontstaan. Het meeste toegenomen bindweefsel bevindt zich in de
intermediaire laag. Secundair kunnen de glomeruli, de bloedvaten en de
tubuli aangetast worden. De chronische interstitiële nephritis van de hond
is beschreven door: Bloom, 1937; 1939; 1954; Dahme, 1955; Jubb
en Kennedy, 1963; M c N i d e r, 1916; McFadyean, 1929; Mon-
lux, 1953; Nieberle en Gohrs, 1961; Platt, 1951; S e i b e 1, 1910;
Smith en Jones, 1961.

Over de oorzaken van de chronische interstitiële nephritis bestaan verschil-
lende meningen. Leptospirosis canicola is een belangrijke aandoening bij de
hond, die van het acute via het subacute stadium tot een chronische inter-
stitiële nephritis voert (Bloom, 1954; Dahme, 1955; F1 i r, 1956;
Freudiger, 1952; Mcintyre en Montgomery, 1952; Mon-
1 u x, 1953; Platt, 1951; W e 11 i m u n y, 1963). Op deze wijze kunnen
echter vele ziekten aanleiding geven tot het ontstaan van schrompelnieren,
zoals tonsillitis, pyometra, prostatitis, cystitis, filariasis (Monlux, 1953),
bronchopneumonie, toxinemie en andere aandoeningen (B r o d e y e.a.,
1961). Ook H.C.C. wordt in dit verband wel genoemd (Poppensiek
en Baker, 1951), hoewel dit door anderen (Persson e.a., 1961) be-
streden wordt.

Mannelijke honden schijnen vaker en ernstiger chronische nierveranderingen
te vertonen dan vrouwelijke dieren; volgens F 1 i r (1956) komen schrompel-
nieren ten gevolge van leptospirosis canicola uitsluitend bij mannelijke hon-
den voor.

Opvallend is dat bij chronische interstitiële nephritis bij de mens (Gloor,
1961) en bij de kat (LuckeenHunt, 1965) wel, maar bij de hond geen
necrose van de nierpapil beschreven wordt.

*} Drs. J. W. M. A. Mullink; voormalig medewerker aan het Veterinair Pathologisch
Instituut; momenteel medewerker aan het Centraal Proefdierenbedrijf T.N.O.,
Biltstraat 172, Utrecht.

Voor plaatsing geaccepteerd op 2 december 1971.
308 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 5, 1972

In het onderzochte materiaal komen 36 honden voor met een chronische
interstitiële nephritis; 5 hieivan zijn echter reeds in het materiaal van de
voorgaande publikaties opgenomen. De leeftijd van de overblijvende 31
honden varieert van 2/2 tot 14 jaar. De geslachtsverhouding is: 20 reuen,
9 teven en van 2 honden is het geslacht onbekend.

Macroscopisch vertonen de honden alle het beeld van schrompelnieren.
De nieren zijn te klein, te licht van kleur. De kapsel laat zich moeilijk ver-
wijderen, het oppervlak is onregelmatig en de consistentie is verhoogd. Op
doorsnede is de nierschors onregelmatig te smal; in alle lagen, maar vooral
in de intermediaire laag en in het merg komen cysten voor.
Bij het microscopisch onderzoek van de nier blijken er steeds minder dan
het normale aantal glomeruli gevonden te worden. Het aantal veranderde
glomeruli en de ernst van de veranderingen kunnen zeer sterk variëren;
histologisch normale glomeruli en totaal sclerotische glomeruli komen in
dezelfde nier naast elkaar voor.

Acute glomerulonefrose is zeer vaak gevonden; is er slechts weinig homogeen
materiaal neergeslagen, dan blijkt dit vooral in het mesangium in de
omgeving van de vaatpool en in de wand van het vas afferens en het vas
efferens aanwezig te zijn. Komt er matig of veel neerslag voor, dan wordt
dit verspreid in de hele glomerulus gevonden. Bolvormige neerslagen zijn
vooral te zien perifeer in de glomerulus in het pericapillaire gebied. Het
capillairendotheel kan in de omgeving van de neerslagen enige reactie ver-
tonen in de vorm van celzwelling en een geringe toename van het aantal
endotheelcellen. De glomeruli met acute veranderingen komen niet voor in
of direct naast bindweefselstroken in de nierschors.

In deze chronisch veranderde nieren komen ook veel subacute tot chronische
glomerulusveranderingen voor. De glomeruli buiten de bindweefselstroken
vertonen een geringe tot matige toename van het mesangium.
Sclerotische glomeruli zijn vooral in of in de directe omgeving van het
bindweefsel in de schors gelegen. Glomerulaire cysten (afb. 1) komen bij al
deze honden voor.

Bij 5 honden is een kalkneerslag in de glomeruli aangetroffen. Dit kalk-
neerslag vertoont, zowel wat de lokalisatie als wat de hoeveelheid betreft,
geen gelijkmatig beeld. Het neerslag kan vrij evenredig over het aantal
glomeruli verdeeld zijn, in andere gevallen wordt er slechts in enkele
glomeruli kalk aangetroffen. Ook kan de kalk vooral in sclerotische glome-
ruli voorkomen. Per glomerulus kan het neerslag vrij diffuus (afb.2) of
juist meer lokaal opgetreden zijn. De grootste hoeveelheid kalk wordt gezien
in het mesangium in de omgeving van de vaatpool en in de wand van het
vas afferens en mogelijk van het vas efferens. Elders in de glomerulus blijkt
het kalkneerslag min of meer centraal in de capillairlissen gelegen te zijn.
Wanneer de glomerulus met een sterke vergroting bekeken wordt, blijkt dat
de kalk extracapillair in het mesangium gelegen is, terwijl in het peri-
capillaire gebied, waar normaal geen mesangiumvezels voorkomen, in geen
enkel geval een kalkneerslag is waargenomen. Ook het pariëtale blad van
de Bowmanse kapsels en de basaalmembraan van de tubuli vertonen kalk-
neerslagen. In het tubulusepitheel en in het tubuluslumen komt wel kalk
voor, dit is echter een zeer wisselend verschijnsel.

Nierveranderingen bij 31 honden met schrompelnieren ten gevolge van een chronist

Opvallend vaak zijn veranderingen van de bloedvaten in de nieren met
een chronische interstitiële nephritis gevonden. Bij 20 honden in deze groep
komen om de capillairen in het schorsgebied stroken en ringen hyalien bind-
weefsel voor (afb. 3). De arteriën en arteriolen van alle honden vertonen
veranderingen. De honden waarbij veel homogeen materiaal in de glomeruli
voorkomt, vertonen eveneens een homogene afzetting in de bloedvatwanden.
Intimaproliferaties, splitsing van de membrana elastica interna en bind-
weefseltoename in de media zijn regelmatige bevindingen, die echter niet
bij alle honden voorkomen. De vaatwanden kunnen verdikt zijn (afb. 4)

erveranderingen bij 31 honden met schrompelnieren ten gevolge van een chronische

en waarschijnlijk ten gevolge van de versmalling van de nierschors een ge-
kronkeld verloop hebben. Kalkneerslag in de vaatwanden komt bij verschei-
dene dieren voor, ook wanneer er geen kalkneerslag in de glomeruli te zien is.
In de gehele nier heeft een matig tot sterke bindweefseltoename plaats-
gevonden, zowel van collageen als van reticuline vezels. De verdeling van
het bindweefsel is echter niet gelijkmatig, er is een duidelijke voorkeur voor
de intermediaire laag, van waaruit het bindweefsel radiair in de schors
uitstraalt. In het toegenomen bindweefsel zijn wisselende aantallen lymfo-
cyten, histiocyten, plasmacellen en polymorfkernige leukocyten gelegen.

Kalkneerslag in de glomerulus, het vas efferens en het pariëtale blad van de Bow-
manse kapsel. Kalkkleuring volgens Kossa. 470 x.

Hyalien bindweefsel rond capillairen in de nierschors. Weigert-van Gieson. 90 x.

Groepje verdikte arteriolen, gelegen in toegenomen bindweefsel.
Weigert-van Gieson. 470 x.

Steeds komen, voomamelijk in die gebieden waar het nieuwgevormde bind-
weefsel gelegen is, atrofische tubuli voor. In de schors zijn ook vaak velden
met hyperplastische tubuli te vinden. In de intermediaire laag en hoog in
het merg komen wijde tubuli voor, met een hoog of gewoekerd epitheel;
meestal vertonen deze tubuli een aantal verwijdingen, die achter elkaar in
het verloop van de tubulus gelegen zijn. Bij uitzondering vertoont dit ge-
woekerde epitheel metaplasie in meerlagig plavei-epitheel. Min of meer
cysteus verwijde tubuli in de schors, die een gevolg zijn van tubulusafsluiting
en een daarop volgende verwijding van het ervoor gelegen gedeelte, komen
bij alle honden voor.

Sclerotische glomeruli komen speciaal in of direct naast het toegenomen
bindweefsel voor. Acute glomerulonefrose, in de vorm van massale homo-
gene neerslagen, komt echter voor in de glomeruli, die buiten het toege-
nomen bindweefsel gelegen zijn. Op grond van het verschil in lokalisatie
van deze verschillende vormen van glomerulonefrose, kan verondersteld
worden dat er verschillende oorzaken voor het ontstaan van deze twee een
rol spelen.

Bij de mens zijn in schrompelnieren, die ontstaan zijn uit een chronische
pyelonephritis, acute glomerulusveranderingen beschreven (Haupt-
mann, 1965). Deze acute veranderingen bestaan uit diffuus verspreide en
bolvormige ophopingen van een homogeen neerslag en tevens uit lokale
endotheelproliferaties. Hauptmann noemt deze endotheelreactie een
„Überlastungsglomerulitis", die zou ontstaan door een te grote belasting van
de nog functionerende glomeruli, wanneer een aantal glomeruli ten gevolge
van de chronische ontsteking sclerotisch geworden zijn. De homogene neer-
slagen beschouwt Hauptmann als een uitbreiding van arteriosclerose in
de glomerulus. Tussen de morfologie van de veranderingen zoals deze door
Hauptmann bij de mens beschreven zijn en die bij de hond met een
chronische interstitiële nephritis voorkomen, bestaat een opvallende over-
eenkomst.

Ten gevolge van de bindweefseltoename zal bij de hond geleidelijk het aan-
tal functionerende nefronen afnemen, zodat de totale uitscheidingscapaciteit
van de nier vermindert en de hoeveelheid toxische stoffen in het bloed toe-
neemt. Op een gegeven moment kan de hoeveelheid toxische stoffen in het
bloed zo groot worden, dat de nog functionerende glomemli te sterk ge-
prikkeld worden (Überlastung) en vrij plotseling ernstige acute verande-
ringen gaan vertonen. In dit mechanisme zou een verklaring gevonden
kunnen worden voor de uitgebreide acute glomerulonefrose in de glomeruli,
die buiten de bindweefselstroken gelegen zijn. De acute verandering bestaat
dan uit een neerslag van «2 glycoproteïnen uit het bloed, waarvan de hoe-
veelheid bij uremie-honden sterk is toegenomen (Mullink en Berrens,
1969).

De bindweefseltoename in de intermediaire laag is typisch voor een chroni-
sche interstitiële nephritis bij de hond. Ook voor de mens wordt aangegeven
dat de chronische interstitiële nephritis op deze plaats in de nier begint
(Gloor, 1961). Volgens Gloor begint het proces met veranderingen
van de bloedvaten in dit gebied, terwijl ook Dahme (1955) wijst op het
belang van de vaatafwijkingen voor de pathogenese van de chronische

interstitiële nephritis bij de hond. Ook in het eigen onderzoek zijn bij alle
honden met een chronische interstitiële nephritis vaatveranderingen ge-
vonden. Deze komen overeen met de beschrijvingen van Dahme (1957,
1962). Het is ook in overeenstemming met de bevindingen van Dahme
(1957), dat kalkneerslag in de vaatwanden vooral voorkomt in schrompel-
nieren, die ontstaan zijn ten gevolge van een chronische interstitiële nephritis.
Er wordt aangenomen dat de afwijkingen van de bloedvaten secundair op-
treden bij de nierveranderingen op grond van enkele beschrijvingen van
honden met schrompelnieren, waarin geen vaatveranderingen zijn waar-
genomen (Bloom, 1937;McFadyean, 1929). De eigen waarnemingen
dat de mate en ernst van de voorkomende vaatveranderingen sterk variëren
en dat deze bij enkele honden slechts in geringe mate aanwezig zijn, terwijl
deze honden toch een schrompelnier hebben, pleiten ook voor het secun-
daire optreden van de vaatveranderingen.

Een schrompelnier die ontstaan is ten gevolge van de veranderingen in de
bloedvaten, komt bij de hond niet of zelden voor (Bloom, 1954; N i e-
b e r 1 e en C o h r s, 1961). Inde literatuur is een hond met arteriosclero-
tische schrompelnieren beschreven (I n n e s, 1930); volgens de beschrijving
moet dit echter een chronische interstitiële nephritis geweest zijn, waarbij
ernstige verkalking van de bloedvaten voorkwam. Enkele auteurs (Mc-
Fadyean, 1929; S e i b e 1, 1910) wijzen, in analogie met de mens, wel
op de mogelijkheid van vaatschrompelnieren bij de hond, de door hen ge-
geven beschrijvingen zijn echter die van schrompelnieren met secundaire
vaatveranderingen.

De mogelijkheid dat bij de hond schrompelnieren kunnen ontstaan op basis
van bloedvatafwijkingen is echter niet uitgesloten.

Chronic interstitial nephritis is a common cause of contracted kidney in the dog.
The number of functioning glomeruli gradually diminish; the final stage is marked
by the appearance of extensive acute glomerulonephrosis in the remaining glomeruli.
Changes of the blood vessels are a common if not a constant feature in cases of con-
tracted kidney. It is not known whether or not these vascular changes may cause
contracted kidney in dogs.

Bloom, F.: ƒ. Am. vet. med. Ass., 91, 679, (1937); Bloom, F.: Arch. Path., 28,
236, (1939); Bloom, F.: Pathology of the dog and cat. The genitourinary system,
with clinical considerations. Am. vet. Publ. Inc., (1954); Brodey, R. S., M e d-
way, W. and M a rs h ak, R. R.: J. Am. vet. med. Ass., 139, 329, (1961).
Dahme, E.: Mschr. Tierh.k., 7, 17, (1955); Dahme, E.: Arch. ex. Vet. med.,
11, 611, 752, (1957); Dahme, E.: Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 75, 101, (1962).
Flir, K.: Mschr. Vet. Med., 11, 693, (1956); Freudiger, U.: Beitrag zur pa-
thologischen Anatomie und Serologie der Leptospirosen des Hundes. Inaugural-dis-
sertation, Bern, (1952).

G 1 oo r. F.: Ergebnisse allg. Path., 41,63, (1961).
Hauptmann, A.: Virch. Arch. path. Anat., 339, 206, (1965).
I n n e s, J. R. M.: Vet. Ree., 10, 698, (1930\').

J u b b, K. V. F. and Kennedy, P. C.: Pathology of domestic animals. Academic
Press Inc., New York and London, (1963).

MacNider, W. de B.: /. med. Res., 34, 177, 199, (1916); M c F a d y e a n, J.:
ƒ. comp. Path., 42, 58, 141, 231, (1929); Mein tyre, W. J. M. and M o n t g o-
mery, G. L.: ]. Path. Bact., 64, 145, (1952); M o n 1 u x, A. VJ.-.Am. J. vet. Res.,
14, 425, («ja;; Mullink, J. W. M. A. and B e r r e n s, L.: Zbl. Vet. Med. A, 16,
193, (1969).

Nieberle, K. und Gohrs, P.: Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie
der Haustiere. 4e Auflage 1961. Fischer Verlag, Jena.

Persson, F., Persson, S. and Sibalin, M.: Acta vet. scand., 2, 137, (1961);
Platt, H.; J. comp. Path. Ther., 61, 140, (1951); P o p p e n s i e k, G. C. and
B a k e r, J. A.: Proc. Soc. exp. Biol. and Med., 77, 279, (1951).
Seibel: Arch. wiss. prakt. Tierh.k., 36, 629, (1910); S m i t h, H. A. and J o n e s,
T. G.: Veterinary Pathology. 2e Edition 1961. Lea and Febiger, Philadelphia.
Wettimuny, S. G, de S.: Nephritis in the dog. Proefschrift Glasgow, 1963.

Een uitvoerig literatuuroverzicht inzake lood werd samengesteld. Besproken wer-
den onder meer: enkele loodverbindingen, loodverbindingen in benzine en uit-
laatgassen, loodneerslag langs autowegen.

Terzake van de invloed van lood op het dierlijk organisme werd aandacht be-
steed aan: resorptie van alimentair- en inhalatoir lood, acute- en chronische lood-
vergiftiging (verschijnselen, sectiebevindingen, laboratoriumonderzoek, therapie).
Grenswaarden voor mens en dier werden voorts besproken.

Een aparte paragraaf werd gewijd aan longfunktie en inhalatoir lood. De in
paragraaf 7 opgenomen conclusies luiden als volgt:

a. Aannemende dat de macrofagen in de longen van de mens, en die van
de overige diersoorten, op soortgelijke wijze zullen reageren als die aan-
wezig in rattelongen is het, mede gezien de genoemde nadelige invloed
van lood op de overige lichaamscellen alsook op enzymen — en dus op de
funkties daarvan — een dringende noodzaak zodanige maatregelen te
treffen dat de verontreiniging van het milieu met lood zoveel als mogelijk
wordt ingeperkt.

b. Technici zullen dan ook, waar nodig, zodanige verbeteringen in loodver-
werkende fabrieken moeten aanbrengen waardoor de loodontsnapping zo
minimaal mogelijk wordt.

Voorts zullen technici van fabrieken waar motoren voor, onder meer, ver-
voersmiddelen worden gemaakt met technici van de benzinemaatschappij-
en zeer nauw moeten gaan samenwerken opdat motoren zullen kunnen
worden geconstrueerd welke kunnen lopen op loodvrije benzine.

c. Een stimulans voor het onder b. gestelde zou kunnen uitgaan van een
strenge wetgeving inzake beperking van loodemissies.

positieve platen van accu\'s.
Pb304(2Pb0.Pb02), menie, wordt als rode verfstof gebruikt.
PbCOg, loodcarbonaat, hieruit wordt het loodwit gemaakt. Loodwit is
het basisch loodcarbonaat: 2 PbC03.Pb(0H)3 tot SPbCOa.

1 Dr. J. Tesink; Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland, Evertsenstraat 15,
Goes.

Tetra-aethyllood en tetramethyllood worden door benzinemaatschappijen
aan hun benzines toegevoegd. Eén liter benzine bevat, gemiddeld genomen,
door deze toevoeging 500 mg Pb. Bij een benzineverbruik (autoverkeer) van
2,7 X 106 m3 per jaar betekent zulks dat de gemotoriseerde Nederlanders
jaarlijks omstreeks 1350 ton lood kopen.

B 1 O k k e r (1970) geeft aan dat 70—80% van het lood de uitlaat verlaat als
zeer fijne anorganische looddeeltjes in de vorm van: loodbromide, loodchlo-
ride, loodoxyde, loodfosfaat. Dit houdt in dat 20 a 30% van het lood in de
automotor, en het afvoerende systeem daarvan, achterblijft (Patel, 1967).
Jaarlijks komt dus door het autoverkeer rond 1000 ton lood in de atmosfeer
(per liter verbruikte benzine % x 500 = 375 mg Pb). Habibi geeft
volgens Z i e 1 h u i s (1971), aan dat 60 a 70% van de deeltjes, welke de uit-
laat verlaat, een doorsnee heeft van kleiner dan 10 micron; de gemiddelde
doorsnee ligt tussen 0,55 en 0,70 micron. De deeltjes zijn derhalve zeer
goed respirabel. Juist deze kleine deeltjes bestaan voor een groot deel uit
loodverbindingen en dringen door tot in de bronchioli en longblaasjes.
C h O 1 a k e.a. vonden, volgens Zielhuis, bij een drukke autoweg 50% van
de deeltjes kleiner dan 0,3 micron, 70% kleiner dan 1 micron, 90% kleiner
dan 5 micron; gemiddelde diameter 0,3 micron.

Metingen in Nederland (I.G. T.N.O., 1969, 1970) toonden aan dat op
150 meter afstand van de weg Den Haag—Rotterdam de loodconcentratie
in de lucht in 90% der waarnemingen beneden de 1,5 microgram per m^
lucht lag, het maximum bedroeg 10 microgram Pb/m^. Bij Zevenaar—Beek
(grenspost) werden waarden gevonden van 5—20 microgram Pb/m^, maxi-
ma 37,7 en 70,9 microgram Pb/m^.

In de U.S.A. werden binnen auto\'s halfuursgemiddelden gevonden van 5—
25 microgram Pb/m^^ lucht. Zielhuis geeft aan dat langs behoorlijk (?)
drukke wegen het 24 uursgemiddelde ligt tussen 1 en 2 microgram Pb/m^
lucht.

Het lood slaat neer op de omgeving langs de weg, waardoor het loodgehalte
van het gras en de overige gewassen, gegroeid in deze omgeving, stijgt. Ook
neemt het loodgehalte van de grond toe.

Kloke (1969) heeft met gelabeld lood (2io Pb) aangetoond dat lood,
neergeslagen op het blad, niet of slechts in uiterst geringe mate naar de
overige plantendelen wordt getransporteerd. Ook Patel (1967) komt tot
deze conclusie. Patel komt voorts aan de hand van een uitvoerig litera-
tuuronderzoek tot de slotsom dat het gewas, via zijn wortelstelsel, slechts
een geringe hoeveelheid lood uit de grond opneemt.

Gol (1970) vond in 14 grasmonsters, genomen in weilanden ver van het
autoverkeer gelegen, een Pb gehalte dat varieerde van 2,2—4,5 ppm in de
droge stof. Het loodgehalte in de bijbehorende grond varieerde van 6,3—
11 ppm. G O 1 heeft voorts grond verzameld langs autowegen (Pb-gehalte
60-^2 ppm) en in deze grond gras gezaaid. Vijf weken later werd het gras

geoogst en geanalyseerd; het Pb-gehalte van het gras varieerde van 15—30
ppm (één monster bevatte 60 ppm Pb). Hij concludeert dat door (jong)
gras lood via de wortels wordt opgenomen. Scheltinga (1955), geeft
aan dat — in jong weidegras (eiwitrijk) — het loodgehalte viareert van
2,7—9,9 ppm in de droge stof; in wat ouder gras van 2,5—5,1.
Gol, Rameau (1968), Klokeen Patel geven aan dat het loodge-
halte van het gewas afneemt met de afstand tot de rijstrook, ook is de over-
heersende windrichting van invloed op het loodgehalte.
De in de literatuur opgegeven gevonden loodgehalten in het gras van de
middenberm, zijbermen en omgeving variëren uiteraard sterk.
K 1 O k e vond in 1964 in de middenberm van een autobahn 200 ppm Pb
in de droge stof, op een afstand van 100 meter van de rijstroken 10 ppm.
Rameau (1968) vond in het gras van de middenberm van de autoweg
E 36: 550 ppm Pb in de droge stof, in de zijberm 135 ppm.

Samenvattend kan worden gezegd dat het loodgehalte van het bovengrondse
gewas langs een verkeersweg zal afhangen van:

Onder alimentair lood wordt verstaan lood dat via de mond is opgenomen
en vervolgens in het maagdarmkanaal is terechtgekomen.
De International Commission on Radiological Protection gaat — voor de
mens — ervan uit dat 8% van het alimentair lood in de darm wordt ge-
resorbeerd (Zielhuis). Blokker noemt een percentage van 5—10
(voedsel) en van 10 voor lood, aanwezig in water. Garner (1967) geeft
aan dat bij schapen 2% van het alimentair lood wordt geresorbeerd, verder
geeft hij aan dat de aard (oplosbaarheid) van de loodverbinding bij de
resorptie wel een rol zal spelen. Het in de darm geresorbeerde lood komt via
het poortaderstelsel in de lever, een vrij groot deel hiervan wordt via de gal
weer in de darm teruggevoerd. Het overige deel komt in de bloedcirculatie.
Gedeeltelijke uitscheiding via de urine vindt plaats; een (zeer) geringe
hoeveelheid verlaat via de melk het lichaam. Loodopslag vindt in het skelet,
en in veel mindere mate in het overige weefsel plaats. Het niet geresorbeerde
lood verlaat via de faeces het lichaam.

Onder 3 is reeds vermeld dat zeer kleine loodhoudende deeltjes, bij in-
ademing, tot in de bronchioli en longblaasjes doordringen. Zielhuis
legt de grens van de deeltjesgrootte bij 5 micron.

Volgens de International Commission on Radiological Protection worxlt
29% van het inhalatoir lood geresorbeerd. Blokker geeft een percentage
aan van 40—50. Beide opgaven gelden voor de mens. Voor dieren zijn
geen exacte gegevens bekend.

Het in de bloedbaan gekomen lood wordt voor een gedeelte via de nieren
uitgescheiden, een deel wordt in het skelet opgeslagen, een gering deel in
het overige weefsel. Het in de lever terechtgekomen deel van het lood
wordt, gedeeltelijk, via de gal naar de darm afgevoerd.

Lood is een celgif, vooral het zenuwstelsel is erg gevoelig voor lood. Het
enzym delta-aminolaevulinezuur-dehydratase, nauw betrokken bij de syn-
these van haemoglobine, wordt door lood in zijn activitet geremd evenals
andere enzymen (V a 1 e e, U 1 m e r, 1969).

Vooral bij dieren is het beeld van een acute loodvergiftiging niet onbekend.
De oorzaak is het likken aan voorwerpen bestreken met loodhoudende
verf, likken aan oude accu\'s, het opnemen van afgewerkte motorolie en
loodhoudende smeermiddelen (weiland naast een autokerkhof!), het eten
van gras bezoedeld met loodpreparaten (b.v. loodarsenaat) gebruikt in de
landbouw, of met loodverbindingen door een nabij gelegen fabriek (D ij k -
stra, 1971; Buck, 1969; Garner, 1967; Zook e.a., 1969; Schel-
tin ga, 1955; Harbourne, 1968).

Vooral kalveren beginnen te brullen, hebben een slingerende gang en
schuim op de mond. Zeer kort daarna treden ook heftige spierkrampen
op, het gezichtsvermogen is sterk verminderd. Ook treedt tandenknarsen
op. Soms verlamming van tong, keel en strottehoofd. De dieren trachten
als het ware tegen de stalmuur op te klimmen. Deze aanvallen worden afge-
wisseld met een korte rustige fase, waarbij het hoofd tegen de muur wordt
gedrukt. De dieren zijn ongevoelig voor impulsen van buitenaf. De aan-
vallen nemen in frequende en hevigheid toe; meestal treedt de dood 1 a 2
uur na het begin van de aanvallen in.

In tegenstelling tot kalveren zijn schapen veelal depressief, krampen treden
zelden op.

De symptomen zijn minder karakteristiek. De dieren zijn depressief, suf,
lopen overkoot en atactisch en tonen geen verschijnselen van buikpijn.

De dieren tonen spierrillingen en buikpijn, hebben schuim op de mond,
braken en blaffen (janken), vooral even voordat een excitatie-aanval op-
treedt. Veelal treedt de dood spoedig in.

Bij aan acute loodvergiftiging gestorven dieren is het sectiebeeld niet in-
drukwekkend.

Bij schapen vindt men steeds een ontsteking van de lebmaag en het darm-
kanaal, bij kalveren is dit evenwel niet het geval. De nierbeschadiging is
bij schapen ernstiger dan bij kalveren. In verse kadavers zijn de nieren
bleek met vele bloedinkjes. De hartspier toont eveneens bloedinkjes. Meestal
is er wat longoedeem. De lever is gedegenereerd en week van consistentie.

Het loodgehalte van lever- en nierschors wordt bepaald. Eventueel dat van
totaalbloed, van de maaginhoud en van de faeces.

De in onderstaand overzicht gegeven waarden moeten als een indicatie
worden beschouwd, aangezien de door diverse auteurs opgegeven grens-
waarden niet eensluidend zijn. Bovendien loopt de individuele gevoeligheid
van de dieren voor lood nogal uiteen.

Dit ziektebeeld treedt op wanneer gedurende langere tijd een hoeveelheid
lood wordt opgenomen welke niet in staat is het acute beeld van loodver-
giftiging op te roepen.

Lood wordt in het skelet opgeslagen, vooral in de einden der lange beende-
ren (Zook e.a., 1969). Ook vindt loodcumulatie plaats in lever en nier.
The International Commission on Radiological Protection geeft als biolo-
gische halveringstijden voor lood op: bot 3650 dagen, lever 1947 dagen,
nier 531 dagen.

Reeds werd aangegeven (5.3) dat lood een celgif is en dat enzymen in hun
werking door lood worden geremd, met name het delta-aminolaevulinezuur-
dehydratase, dat nauw betrokken is bij de synthese van hemoglobine. Er
ontstaat een chronische anemie.

Bij runderen is chronische loodvergiftiging een uiterste zeldzaamheid.
Wagenaar (1963) heeft één geval beschreven bij kalveren. De dieren
hadden gelikt aan een met loodhoudende verf bestreken afrastering (18,6%
lood in verf aanwezig). De dieren waren suf, dor, uitgedroogd, het baar-
kleed was roodbruin verkleurd, de adem rook naar ammoniak, de slijm-
vliezen waren bleek.

De dieren worden mager, zijn wat suf, toenemende slapte van de achter-
hand (ataxie), toenemende verlammingsverschijnselen van het strottenhoofd

en stembanden, welke leiden tot kortademigheid vergezeld van een piepend
geluid. Soms ontstaat een zogenaamde loodzoom om de tanden of een
blauw-zwarte verkleuring van het tandvlees. De oorzaak is het afzetten van
fijne looddeeltjes (waarschijnlijk loodsulfide).

Zook e.a. (1969) hebben 60 gevallen van chronische loodvergiftiging bi
jonge honden beschreven. De oorzaak was gelegen in het likken en knaget
aan met loodhoudende verven bestreken voorwerpen, het likken en knager
aan linoleum of andere loodhoudende voorwerpen (o.a. oude accu\'s). Dt
verschijnselen waren: gestoorde funktie van het maagdarmkanaal; afgeno-
men eetlust, braken, pijn in de buik, diarree; voorts abnormale funktie vat
het zenuwstelsel: krampen, nerveus, opgewonden, veranderd gedrag zoal;
perioden van rennen en blaffen, in een hoek zitten, het hoofd tegen voor-
werpen drukken. Er was geen loodzoom waarneembaar.

Af en toe bij kinderen ten gevolge van het gebruik van loodhoudende verf
voor bedden, speelgoed enz. Er ontstaat anemie, gebrek aan eetlust, dorst-
gevoel, braken, pijnen in de onderbuik (vooral \'s nachts: „loodkoliek").
Verlammingsverschijnselen, dikwijls eerst in de strekspieren van de ondei-
arm ("dropping hands").

Bloedingen onder het epicard en endocard. Nieren: chronische interstitiële
nephritis. De darminhoud is slijmig met een atrunoniakale geur. Lever: -.e
groot, gelig.

Bij runderen (Wagen aar, 1963) is het hemoglobinegehalte te laag
(anemie). Hij vond 7,4 g% tegen 10 a 11 g% normaal. Het bloedureum-
gehalte is een veelvoud van het normale (± 30 mg%). Het bloedbeeld is
naar links verschoven. Het loodgehalte van nier en lever is te hoog. In de
urine komt eiwit voor. Het loodgehalte van het bloed is abnormaal hoog
en kan stijgen tot boven 1 mg per liter (totaal bloed).

Bij honden is het loodgehalte van lever en nieren te hoog, zo ook dat van
het bloed. Dit laatste kan variëren van 0,6—5,2 mg Pb per liter totaal bloed
(Zook e.a., 1969). In de urine wordt eiwit aangetroffen. Veelal is een
lichte, soms matige, anemie aanwezig. Het bloedbeeld is naar links ver-
schoven. In de rode bloedcellen is een basofiele korreling waarneembaar
welke niet in elke erytrocyt gelijk is. De korrels variëren in grootte, aantal
en vorm. Overige veranderingen, waarneembaar aan de erytrocyten zijn:
anisocytose (ongelijkheid), Polychromasie (= polychromatofilie: ontkleu-
ring van sommige erytrocyten, zowel met zure als met een basische kleur-
stof; deze polychromatofile ontaarding wordt waargenomen bij ernstige
anemie en bepaalde vergiften), hypochromie en poikilocytose (abnormale
vorm der rode bloedlichaampjes). Röntgenologisch onderzoek kan soms
loodhoudende deeltjes in het maagdarmkanaal aantonen; en veelal een
loodzoom in de uiteinden van de lange beenderen.

Urine: onderzoek op een te hoog loodgehalte heeft weinig zin omdat het
loodgehalte praktisch niet stijgt.

Melk: onderzoek van melk toont lage loodgehalten aan. Normaal 0,006—
0,013 ppm Pb, dit gehalte kan bij loodvergiftiging stijgen tot 0,05—0,3 ppm
(Garner, 1967). Rameau (1968) vond 0,026—0,033 ppm in melk
van koeien, grazende langs autowegen.

Zook e.a. (1969) geven voor honden aan: 5 dagen achtereen 50 mg Ca-
EDTA per 0,45 kg lichaamsgewicht per dag (niet meer geven dan maxi-
maal 2 g per dag). De dagelijkse dosis wordt in 4 delen verdeeld en
subcutaan ingespoten in een 5%-ige dextrose oplossing (10 mg EDTA per
ml oplossing).

Garner (1967) geeft aan voor alle diersoorten: 75 mg Ca-EDTA per kg
lichaamsgewicht langzaam intraveneus in een 1 ä 2%-ige oplossing ge-
durende 3 ä 4 opeenvolgende dagen (acute gevallen). De eerste dag moet
de dosis over verschillende injecties worden verdeeld.

K 1 ok e (1969) meldt dat de Vakgroep Voedermiddelenonderzoek van de
E.E.G. in 1965 als toelaatbare hoogste hoeveelheid in het dagelijks totale
rantsoen 10 ppm Pb in de droge stof heeft voorgesteld. Aan de hand hier-
van kan het volgende overzicht voor runderen, bestemd voor de melkvee-
houderij, worden opgesteld:

Genoemde grenswaarde houdt in dat het merendeel van het bermgras
(hooi) niet aan de dieren zou mogen worden verstrekt.
De grenswaarde van 10 ppm Pb in de droge stof is een zeer veilige: A 11 -
croft verstrekte aan een kalf 6 mg Pb (als loodacetaat) per kg lichaamsge-
wicht gedurende 18 maanden zonder dat dit kalf dood ging. De volgende 12
maanden werd 12 mg Pb per kg lichaamsgewicht verstrekt, de daarop
volgende 5 maanden 18 mg Pb, waarna het kalf stierf.
Nogmaals zij vermeld dat het overgrote deel van het via de mond opge-
nomen lood via de faeces het lichaam verlaat. Bij de mens wondt de resorp-
tie op 8% gesteld.

Als hoogst toelaatbare dagelijkse opname aan lood — dus via voedsel en
via inademing — wil men in Duitsland 1 mg aanhouden voor volwassen
personen (Kloke, 1969). Dit betekent ongeveer 13,5 microgram per kg
lichaamsgewicht.

Wanneer men aanneemt dat de loodtoevoer met de huidige voeding 300—
500 microgram per dag bedraagt (exclusief die via drinkwater) dan zou,
volgens genoemde norm, via de ademhalingsorganen per dag\' nog 500—700
microgram lood mogen worden opgenomen. Stellen we het ademminuut-
volume voor 24 imr op 20 m3 en het loodgehalte op b.v. 3 microgram per
m3 (24 uursgemiddelde in een grote stad) dan is de dagelijkse opname via
de longen 60 microgram, en zou er dus geen gevaar te duchten zijn.
Voor bepaalde groepen van personen is een minder gunstige opstelling te
maken. Te denken valt aan douaniers bij zeer drukke grensovergangen, be-
roepschauffeurs, verkeersagenten op drukke kruispunten en personen, werk-
zaam in fabrieken waar lood wordt verwerkt.

De Threshold Limit Values (1969, U.S.A.) bevatten voor lood de opgave
van 0,2 mg per m^ lucht voor 7 a 8-urige werkdag en een veertig-urige
werkweek. Dit betekent een maximale opname van 8 x ^Jq x 0,2 = 1333
microgram Pb per werkdag in de fabriek. Daar komt nog bij de opname van
Pb tijdens vervoer van en naar de fabriek (auto), via het voedsel en via de
lucht tijdens de overige uren. Men kan zodoende tijdens werkdagen een
Pb-opname becijferen welke omstreeks 2 keer zo hoog is als de boven aange-
geven norm van 1 mg.

Aangezien het gemotoriseerd verkeer steeds toeneemt waardoor steeds meer
looddeeltjes via de uitlaatgassen in de atmosfeer, en dus ook in de longen,
terecht komen leek het zeer gewenst aan de onderzoekingen van Bing-
ham, gepubliceerd in een uitgave van de Universiteit van Missouri (1970)
onder de titel "Trace amounts of lead in the lung" in een aparte paragraaf
aandacht te schenken.

Jonge volwassen ratten kregen lucht te inhaleren waarin fijn verdeeld
Pb203 voorkwam. De loodconcentratie werd onder meer gebracht op 10
en 150 microgram per m^ lucht. Aan deze luchtmengsels werden de dieren
gedurende enkele uren tot 6 maanden blootgesteld. Genoemde concentraties
werden gekozen omdat in geürbaniseerde gebieden de Pb-concentraties van
10 microgram per m^ lucht nogal eens wordt bereikt (of overschreden) en

in de omgeving van bepaalde fabrieken een Pb-concentratie van 150 micro-
gram per m^ lucht, ten tijde dat de fabriek in werking is, niet ongewoon is.
Het doel van deze proeven was na te gaan hoe de in de longblaasjes aan-
wezige macrofagen op ingeademd lood reageren.
Macrofagen zijn cellen die

a. in staat zijn corpusculaire elementen op te nemen (fagocytose), zoals
stofdeeltjes en bacteriën met het doel deze onschadelijk te maken,

c. door middel van enzymen bepaalde verbindingen kunnen afbreken.
Bij de rat komen per gram longweefsel omstreeks 4 x 10® macrofagen voor.
Bij een inhalatiedosering van 150 microgram Pb per m3 lucht daalde in
24 uur tijds het aantal macrofagen per gram longweefsel van 4 x lO® tot
1 x 106, bij een dosering van 10 microgram Pb per m^ lucht werd na 3 a 4
dagen het niveau van 1,6 x lO^ bereikt.

In beide proeven bleven, bij voortgezette blootstelling, genoemde lage ni-
veaus gehandhaafd.

Na stopzetting van de blootstelling duurde het in beide proeven 3 dagen
voordat het oorspronkelijke niveau van ongeveer 4 x lO^ macrofagen per
gram longweefsel weer was bereikt.

De gevonden scherpe daling van het aantal macrofagen heeft tot gevolg
dat het „verdedigingssysteem" in de longblaasjes sterk aan kracht inboet.
Door de afname van het aantal macrofagen met 60—75% kunnen zeer
waarschijnlijk minder corpusculaire elementen (stofdeeltjes, bacteriën) on-
schadelijk worden gemaakt, wordt naar valt aan te nemen veel minder
interferon aangemaakt en zal de enzymatische afbraak van bepaalde ver-
bindingen sterk kunnen verminderen.

Eén en ander houdt dan onder meer een grotere kans voor het optreden
van een bacteriële of virale (long)aandoening in en een verspreiding door
het lichaam, met onbekend gevolg, van bepaalde deeltjes.

.\\mong others, the following items were discu.ssed: some lead compounds, lead com-
pounds in petrol and exhaust gases, lead precipitates along motorways.
As regards the effects of lead on the animal organism, attention was paid to absorp-
tion of dietary and inhalant lead as well as acute and chronic lead poisoning (symp-
toms, post-mortem findings, laboratory studies, treatment).
Limits for man and animals were discussed.

seperate section was devoted to pulmonary function and inhalant lead.
The conclusions presented in Section 7 are as follows:

(a) Assuming that macrophages in the human lung and in the lungs of other
animal species (will) respond similarly to those present in the lung of rats, it is
essential (also in view of the adverse effect of lead on the other body cells as
well as on enzymes referred to previously, and therefore also on their functional
activities) that measures should be adopted, which will reduce pollution of the
environment by lead to a minimum.

(b) Technical engineers will accordingly have to make improvements in lead-using
works, by which the escape of lead will be minimized.

Moreover, engineers of worlcs engaged in the manufacture of engines for, among
others, means of conveyance, will have to work in close co-operation with tech-
nicians of petrol companies to construct engines which can run on lead-free
petrol.

(c) A stimulus to the suggestions made under (b) might be provided by rigid
legislation concerning restriction of lead emission.

Bingham, E.: Trace Amounts of Lead in the Lung. Trace Substances in Environ-
mental Health - III, University of Missouri 1970.

Blokker, P. C.: Literature survey on the health aspect of lead emissions from
gasoline engines. Stichting Concawe, Den Haag, 1970.

Buck, W. B.: Laboratory Toxicologic Tests and Their Interpretation. /. Am. vet.
med. Assoc., 155, 1928, (1969).

Buck, W. B.: Lead and Organic Pesticide Poisonings in Cattle. J. Am. vet. med.
Assoc., 156, 1468, (1970).

B u c k, W. B.: Lead Poisoning in Animals. ]. Am. vet. med. Assoc., 157, 775, (1970).

Dijkstra, R. G.: Loodvergiftiging bij runderen. Verslag lie studiedag Centr.
Diergeneesk. Inst. Rotterdam, 1971.

G o 1, R.: Lood in bermgras. Bedrijfsontwikkeling, Ministerie van Landbouw en Vis-
serij 1, 47, (1970).

Harbourne, J. F., e.a.: An Unusual Outbreak of Lead Poisoning in Calves. Vet.
Rec., 83, 515, (1968).

K 1 o k e, A., e.a.: Verunreinigungen von Kulturpflanzen mit Blei aus Kraftfahrzeug-
abgasen. Air Pollution. Veenman en Zonen N.V., Wageningen, 259, (1969).

Patel, G.: Die quantitative Bestimmung von Blei in Pflanzen nach kolorimetrischen
und spektrochemischen Verfahren sowie Untersuchungen über den Bleigehalt von
Pflanzen an verkehrsreichen Standorten. Diss. Glessen 1967.

R a m e a u, J. Th. L. B.: Ernstige loodvergiftiging langs autowegen. T.N.O. Nieuws,
23, 54, (1968).

Scheltinga, H.: Lood in grond, plant en dier. Landbouwk. Tijdschr., 67, 153,
(1955).

Wagenaar, G.: Een geval van chronische loodvergiftiging bij kalveren. Tijdschr.
Diergeneesk., 88, 826, (1963).

Z i e 1 h u i s, R. L.: Uitlaatgassen van gemotoriseerd verkeer; medisch-biologische
gezichtspunten. De Ingenieur, 83, G 1-16, (1971).

Zook, B. G., e.a.: Lead Poisoning in Dogs./. Am. vet. med. Assoc., 155, 1329,
(1969).

B e ij e r s, J. A.: Vergiftiging bij ons vee door plantenziektebestrijdingsmiddelen, mid-
delen tegen schadelijke insecten en andere dieren en onkruidverdelgers. Tijdschr.
Diergeneesk., 81, 1, (1956).

B e ij e r s, J. A. en W a e 1, J. de: Een geval van subacute loodvergiftiging bij run-
deren. Tijdschr. Diergeneesk., 74, 436, (1949).

Burg, W. B. V. d.: Chronische arsenicumvergiftiging bij 28 paarden. Tijdschr.
Diergeneesk., 74, 289, (1949).

Dekker, N. D. M. en Schotman, A. J. H.: Intoxicaties bij onze grote huis-
dieren. Dierg. Mem., 7, 89, (1960).

Hos kam, E. G.: Vergiftiging in de praktijk (lood). Tijdschr. Diergeneesk., 83,
413, (1958).

Hos kam, E. G.: Vergiftiging bij landbouwhuisdieren. Tijdschr. Diergeneesk., 87,
3, (1962).

U 1 m e r, D. D. and V a 11 e e, B. L.: Effects of Lead in Biochemical Systems. Trace
Substances in Environmental Health - II,University of Missouri 1969.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

Merlen, B. H. A.: A note on the word „Veterinary". Vet. Rec., 89, 136, (1971).
Apsyrtus duidde zijn collega\'s aan als hippiatros en tomeus (snijder). Het
woord veterinarius wordt het eerst gebruikt door Columella De Re Rustic a,
waarvan de beste verklaring is, dat dit samen hing met het woord veterina, draag-
dieren. De afleiding van dit laatste begrip van vehiterinus (dragen) is onbevre-
digend.

Merlen vestigt de aandacht op een hebreeuws begrip batar (snijder), dat in het
modern hebreeuws nog gebruikelijk is voor seceren; „batar jof hay" is vivisectie. Dit
woord komt ook voor in het Arabisch; batara = een abces openmaken, baitara =
veterinaire handelingen doen, baitor = dierenarts.

Dit is het woord waarvan Merlen zijn afleiding wil doen omdat de b en v vaker
verwisseld zijn (b.v. fobris — fièvro), caballus - cheval etc. Ref.).
Dit semietische woord zou via de Phoeniciërs in het Latijn zijn overgegaan. Schrijver
noemt twee mogelijkheden. Ten eerste door vertaling van het agrarische en dier-
geneeskundige werk van M a g o de C a r t h a g e r in het Latijn (waarvan de tekst
in het Punisch op last van de Romeinse Senaat is vernietigd), waarbij de vertalers
het Punische woord voor dierendokter zouden hebben gelatiniseerd. Ten tweede (m.i.
de eenvoudigste, Ref.) dat Columella een bewoner was van Gades (Cadiz),
vanouds een belangrijke Phoenicische kolonie en dat hij zelf het woord batar heeft
gelatiniseerd.

Verder wijst Merlen er nog op, dat een van de oudste taken van de dierenarts de
castratie zal geweest zijn; de oude Russische naam voor dierenarts konoval is „de
man die paarden neerlegt" (om ze te castreren). Speciaal bij de lastdieren van leger-
treinen zullen de paarden en ezels gecastreerd moeten zijn en is het dus mogelijk dat
de naam veterina (draagdieren) slaat op het castreren. Vergelijk de term tomeus-
snijder van Apsyrtus.

O r e n e 1, E. en A r n O 1 d, J.: Epidemiologische Studien zum Vorkommen von Sal-
monellosen bei Singvögeln. Tierärztl. Wschr., 84, 292, (1971).

Naar aanleiding van vogelsterfte in de directe omgeving van een particuliere voeder-
plaats werd een onderzoek ingesteld naar de oorzaak. Bacteriologisch werd Salmonella
typhimurium var. Copenhagen geïsoleerd, gecombineerd met pathologische beelden
hiermee overeenstemmend: milaire levernecrosen, miltzwelling, catharrhale enteritis.
De slachtoffers vielen vooral onder de groenlingen, goudvinken en sijsjes. In verband
met de epidemiologie (gezien de titel zou men een beter uitgewerkt geheel verwach-
ten, Ref.) wordt gedacht aan stadsduiven die deze voederplaats ook regelmatig be-
zochten, maar daarnaast wordt het mogelijk latent voorkomen van S. typh. var.
Copenhagen als een bruikbare hypothese beschouwd. Door de permanente voedering
zowel \'s zomers als \'s winters zoals hier het geval was, kan gemakkelijk ernstige ver-
vuiling ontstaan op een voederplaats, wat met de zodoende eveneens gemakkelijk
optredende overbevolking voldoende kan zijn voor een manifeste salmonellosis onder
de regelmatige gasten. Op deze manier kan overdreven dierenliefde leiden tot een
ook voor de mens niet ongevaarlijke enzoötie.

Kazuhiko Ishii: The effects of D-tubocurarine on the histamine content in
Guinea-pigs lungs. /. Fac. Agric. Tottori University, vol. VI, 154, (1971).
Histamine komt vrij bij allergische reakties en na beschadiging van mastcellen door
agentia als D-tubocurarine. Ten aanzien van de toedieningswijze bleek volgens de
auteur te weinig aandacht besteed te zijn aan de route via het neusslijmvlies, In het
besproken artikel werden caviae onderworpen aan de volgende proeven:
.Allereerst werd nagegaan in hoeverre een dosis-effektrelatie aanwezig was wanneer
D-tubocurarine nasaal werd toegediend.
Een log. dosis-effektrelatie werd aangetoond.

Vervolgens werd het effekt van de verschillende toedieningsroutes nagegaan (s.c.,
i.p. en nasaal).

Een sterk toegenomen histamine release trad op bij nasale en subcutane applikatie.
(nasaal 164%, s.c. 112%).

Tenslotte werd nagegaan in hoeverre de histamine afgifte, opgewekt via de hierboven
genoemde routes, geremd werd door een subcutane injektie phenylbutazone.
De remming was het minst bij de dieren die D-tubocurarine via het neusslijmvlies
toegediend gekregen hadden. (De toename van de histamine afgifte ten opzichte van
de kontroledieren bedroeg nog 81%).

De schrijver konkludeert dat nasale passage van antigenen en agentia bij allergische
en niet allergische omstandigheden voor de cavia van belang is.
Daarnaast berust het effekt van phenylbutazone naar zijn mening op een antagonisme
tussen phenylbutazone en D-tubocurarine.

L u n d V a 1 1, R. L. and Carter, J. D.: Atresia of the nasolacrimial meatus in the
horse. /. Am. vet. med. Assoc., 159, 289, (1971).

Besproken worden de diagnostiek en de operatieve behandeling van de atresie van
de meatus nasolacrimialis (de uitmonding van het traankanaal in de neus) bij het
paard. Deze opening ligt normaliter in de bodem van de neus op de overgang van
huid naar neusslijmvlies. In geval van atresie ontbreekt deze opening en ziet men ter
plaatse een weke zwelling, die enkele centimeters groot kan zijn. Bij druk op deze
zwelling ziet men vaak een mucopurulent exudaat uit de puncta lacrimalis te voor-
schijn komen.

Wanneer men een dunne flexibele catheter via de puncta lacrimalis naar binnen
brengt en deze opschuift door het traankanaal, kan men tenslotte de punt van de
catheter in de weke zwelling voelen door het neusslijmvlies heen.
De behandeling van deze aandoening bestaat hieruit, dat men na inbrengen van een
catheter met een scalpel het neusslijmvlies insnijdt, daar waar men de catheterpunt
kan voelen. Cautherisatie van de wond is vaak nodig in verband met de optredende
bloedingen. De catheter wordt vervolgens door de ontstane opening naar buiten
gebracht en vervolgens worden beide uiteinden aan de buitenkant van de neus aan
elkaar bevestigd. De catheter moet men ongeveer 6 dagen laten zitten om dicht-
granuleren van de wond te voorkomen. Gedurende deze tijd kan men een niet-
irriterende oogzalf in de conjunctivaalzak aanbrengen.

Short ridge, E., O\'H a r a, P. J. and Marshall, D. M.: Acute selenium
poisoning in cattle. New Zeal. Vet. J., 19, 47, (1971).

In Nieuw Zeeland, waar op verscheidene grote mestbedrijven belangrijke schade
geleden wordt door het voorkomen van White Muscle Disease wordt getracht door
middel van extra seleniumgiften deze aandoening te voorkomen.

Op een leeftijd van 3 maanden ontvingen 557 Aberdeen-Angus kalveren selenium
per os. Op 6 maanden leeftijd kregen de dieren tegelijk met een Brucella Abortus
Strain 19 vaccinatie een subcutane toediening van een natrium-selenietoplossing
(5 cc — 2,4 mg/ml selenium).

Binnen 2 uur na de infectie vertoonden de eerste kalveren afwijkingen. Het be-
langrijkste klinische symptoom was een ernstige mate van dyspnoe. 18 kalveren
stierven binnen 24 uur, een totaal van 75 binnen 72 uur. Over een periode van 5
weken stierven 376 (67%) van de 557 kalveren.

Bij een analyse van de infectievloeistof bleek deze geen 2,4 mg/ml maar 20 mg/ml
selenium te bevatten. De uiteindelijke dosering bedroeg derhalve 0,5 mg/kg lich. ge-
wicht. Patholoog-anatomisch werden uitgebreide veranderingen vastgesteld in lever,
nier, longen en hart.

In een uitvoerige discussie wordt nader ingegaan op de toxiciteit van selenium en
de wijze van toediening: parenteraal toegediend is selenium veel gevaarlijker dan
per os toegediend selenium. Binnen 72 uur is ± 50% via de faeces weer uit het
lichaam verdwenen. Uit de literatuur blijkt geen eenstemmigheid over de LD 50 van
selenium voor kalveren. De leeftijd van de dieren speelt hierbij o.a. een grote rol.
Dat bovengenoemde dosering van 0,5 mg/kg in dit geval zo toxisch gewerkt heeft
wordt toegeschreven aan de stress-situatie, waarin de kalveren verkeerden n.1. het
kort tevoren gespeend zijn en het bijeen brengen van de kalveren in een kraal t.b.v.
de Bruc. ab. vaccinatie.

F a m e r e e, L. et C o 11 e 1 i e r, C.: La fasciola probleme d\'avenir. Am. Med. vet.,
115, 391, (1971).

Door systematisch onderzoek van faecesmonsters van andere dieren dan rund en
schaap konden de auteurs een besmetting met Fasciola hepatica vaststellen bij var-
kens, paarden, ezels en gelegenheidshalve bij een kameel.

Wat betreft de behandeling van distomatose bij deze diersoorten noemen de auteurs
de volgende middelen: bij het varken Trodax ® en Bilevon® en bij paard en ezel
Zanil

Met hun onderzoek bevestigen de auteurs het ubiquitaire karakter van deze aan-
doening en haar verspreiding onder de verschillende diersoorten. In de conclusie
leggen zij de nadruk op een mogelijke indirecte overdracht van fasciolasis op de
mens.

Prickett, M. P.: Abortion and placental lesions in the mare. J. Am. vet. med.
Assoc., 157, 1465, (1970).

Olschoon er vrij veel bekend is over abortus door Equine herpesvirus 1, merkt
Prickett op, dat er weinig over andere oorzaken is geschreven, die het merendeel
van de abortusgevallen omvatten. Verreweg de meeste berusten op abnormaliteiten
van de placenta.

Terwijl een op jonge leeftijd geaborteerde foetus altijd is geautolyseerd, en daardoor
geen specifieke lesies tot ontwikkeling zijn gekomen, worden de pathologische be-
vmdingen van de op oudere leeftijd geaborteerde foeten en secundinae beheerst door
het zich ontwikkelen van het afweermechanisme.

Na de 6e ä 7e maand reageert de foetus op een specifieke manier, die zowel acuut
als chronisch kan zijn.

Makroskopische lesies, tengevolge van een acute omstandigheid variëren van asphyxie
tot autolyse. Deze asphyxie ziet men b.v. bij prematuur loslaten van de placenta en
ook bij foetale diarrhee.

In dit verband noemt de schrijver ook de asphyxie bij geboorte zonder toezicht
vaak gepaard gaande met vrij bloed in de schoudergewrichten en de verbindingen
van rib met ribkraakbeen, kneuzing en bloeding van thymus en mesenteriaaloedeem.
Fetale diarrhee uit zich door aanwezigheid van veel meconium op de huid en gele
verkleuring van de hoefjes. Het colon is verwijd en gevuld met waterige vloeistof,
terwijl adrenocorticale hyperplasie aanwezig is. Dit kan gedurende de gehele tweede
helft van de dracht optreden.

Acute vruchtdood gaat gewoonlijk samen met ascenderende baeteriële infecties van
de vagina via de cervix of ook met haematogene infecties. Genoemd worden Clos-
tridia spp, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa en Actinabacillus equuli. In
enkele gevallen ook Streptococcus zo\'épidemicus.

Dc schrijver spreekt ook van chronische foetale afwijkingen cachexie, vermagering,
vertraagde groei en een vergrote gele lever met centrolobulaire vacuolaire degeneratie.
Teneinde placentaire afwijkingen te beoordelen, moet men een degelijke kennis van
de normale placenta hebben. Hij verwijst daarvoor naar een publikatie van C a s-
lick (Kentucky), waarvan hij de voornaamste gegevens resumeert. Volgens
P r i c k e 11 zou de normale placenta 4,5 tot 8,2 kg wegen en zou het gewicht in
omgekeerde relatie staan tot de drachtigheidsduur. Als de placenta meer weegt dan
6,4 kg bij de partus en niet binnen 3 uur loslaat, laten verschillende collega\'s (in
Kentucky) niet met 9 dagen dekken.

Als routine bekijkt de schrijver eerst allanto-amnion en navelstreng en vervolgens het
chorion met uitspreiden van het gehele vlies. De punt van de drachtige hoorn is
altijd oedemateus. De kleur van het chorion varieert in verschillende nuances van
rood. De meeste villae zitten op de niet drachtige hoorn; dat komt omdat deze
minder sterk gerekt is. Er zijn verschillende kale gedeelten, die met plooiing in utero
samenhangen. Aan het open einde van de chorioallantois bevindt zich de kale „cer-
vicale ster".

Het allantoisoppervlak is wit, met veel doorschemerende placentaire vaten.
Vervolgens worden beschrijvingen gegeven van afwijkende vruchtvliezen.
Bij infectieuze placentitis wordt meestal Streptococcus zoöepidemicus aangetroffen.
Ten eerste in de vorm van een infectie vanuit de vagina waarbij de afwijkingen zich
beperken tot de omgeving van de „cervicale ster" met verdikking en vaak roodbruin
exsudaat. Minder vaak voorkomend is een acute haematogene infectie waarbij kleine
haemorrhagische plekjes over het gehele chorion verspreid zijn.
Clostridiën geven zelden vanuit de vagina placentitis, soms met gasvorming.
Escherichia coli geeft acute ziekte van de foetus en diffuse placentitis.
Pseudomonas aeruginosa wordt slechts zelden geïsoleerd. De ontsteking beperkt zich
tot de cervicale ster.

De laatste 3 micro-organismen geven vaak tevens een fetale septische metritis.
Mycotische placentitis door Aspergillus is ook een ascenderend proces. Macroscopisch
lijkt het op streptococceninfectie.

Reichenbac h-K linke, H. H. und N e g e 1 e, R.D.: Untersuchungen über den
Bandwurmbefall von Nutzfischen im Hinblick auf die Beeinträchtigung des Nah-
rungsmittels Fisch. Berl. und Münch. Tierärztl. Wschr., 84, 396, (1971).

In het spierweefsel en de lever van verscheidene zoetwatervissen kunnen plerocer-
coïden van Diphyllobothrium latum L. voorkomen. De mens kan zich besmetten door
het eten van rauwe vis. Er zijn echter ook lintwormlarven die niet pathogeen zijn
voor de mens, maar wel de vis als voedingsmiddel minder geschikt maken. Plerocer-
coïden van Diphyllobothrium latum L. voorkomen. De mens kan zich besmetten door
groeivertraging. Hetzelfde geldt voor de plerocercoïden van Triaenophorus lucii.
Triaenophorus crajiu^-plerocercoïden vormen cysten in het spierweefsel van o.a.
regenboogforellen en maken de vis uit aesthetisch oogpunt ongeschikt voor con-
sumptie.

De plerocercoïden van Ligula intestinalis, die meer dan 60 cm lang kunnen worden,
komen voor in de lichaamsholte van cypriniden (karperachtigen). Eindgastheer zijn
hier diverse watervogels.

Müller, L. F.: Die Beurteiling von Arrhythmien des Herzens beim Hund. Kleint.
Prax., 16, 142, (1971).

De auteur acht het van groot belang, dat met behulp van het eenvoudig klinisch
onderzoek zo goed mogelijk onderscheid gemaakt wordt tussen fysiologische en patho-
logische aritmieën.

De fysiologische respiratoire aritmie wordt vergeleken met enkele pathologische arit-
mieën n.1. atrio-ventriculair blok, extra systolie en boezemfibrillatie.
Bij de respiratoire aritmie is de hartactie zeer onregelmatig, zo zelfs, dat het lijkt of
er zo nu en dan een hartslag uitvalt.

Er kan echter een duidelijke regelmaat worden vastgesteld van periodes met lagere
en periodes met hogere hartfrequentie.

Bij nauwkeurig onderzoek blijken de periodes met hogere frequentie gekoppeld aan
de inspiratie, die met lagere frequentie gekoppeld aan de expiratie, de hartfrequentie
is laag (66 in zijn geval). Bij hogere frequenties verdwijnt de r.a. De r.a. wordt
alleen in rusttoestand waargenomen, wanneer het hart op een laag niveau arbeid
verricht; het kan als een gunstig verschijnsel worden beschouwd. De vagotonus, welke
wisselt tijdens de ademhalingscyclus, zou de oorzaak zijn van de r.a.
Door een hogere tonus treedt een langzamere intracardiale prikkelgeleiding op.
Bij opwinding of grotere inspanning dan rust domineert de sympathico tonus, en
kan de r.a. niet meer tot uiting komen.

Bij een paroxysmaal a.v. blok vindt men een onregelmatige lage hartfrequentie, doch
de periodiciteit gekoppeld aan de ademhaling is niet vast te stellen.
Door inspanning verdwijnt de onregelmatigheid niet, hetgeen bij de r.a. wel het
geval is. Is er sprake van een totaal a.v. blok, dan ligt de frequentie onder de 50/min.
Hierbij kan bewusteloosheid optreden (Adam-Stokes syndroom), hoewel dit bij de
hond weinig gezien wordt. De enig zinvolle therapie is de implantatie van een
pace-maker.

Bij extra systolie wordt ook een onregelmatige hartactie vastgesteld, de pols is echter
snel en inaquaal wegens de frustane contracties; de onregelmatigheid is onafhan-
kelijk van de ademhaling.

In geval van boezemfibrillatie ligt de frequentie vaak zeer hoog en bestaat een
polsdeficiet naast duidelijke insufficientie-verschijnselen.

De uiteenzetting is geïllustreerd met simultaan geregistreerde ademcurves en E.C.G.\'s
van patiënten met de besproken aritmieën.

Archer, M.: Preliminary studies on the palatibility of grasses. Vet Rec., 89, 236,
(1971).

Dc auteur heeft de smakelijkheid van 29 verschillende grassen, vlinderbloemigen,
kruiden en 2 mengsels van grassen onderzocht. Hiertoe waren kleine veldjes van
3x30 voet (± 0.91 x9.10 m) ieder met ander grassoort, vlinderbloemige of kruid
ingezaaid. Als proefdieren gebruikte men 26 pony\'s (kruisingen) en 2 Engelse vol-
bloeden. De dieren konden vrijelijk kiezen op welk veldje ze wilden grazen en het
verblijf op een veldje was een maat voor de smakelijkheid.

Dc waarnemingen strekten zich uit over 2 jaren en het bleek dat de dieren, die beide
jaren in de proef werden gebruikt, niet ieder jaar dezelfde voorkeur hadden. De
voorkeur van de dieren was ook afhankelijk van het weer. Gedurende de droge zomer
namen de paarden het liefst die planten op, die gedurende deze periode het beste
groeiden. Dit kwam het duidelijkst naar voren in het feit dat de dieren een mengsel
voor droge grond bestaande uit 90% kropaar en 10% ruwbeemdgras het meest ap-
precieerden. Verder worden nog aangeraden bepaalde variëteiten Engels raaigras,
kropaar, kamgras, witte klaver en veldbeemdgras.

Rode klaver wordt afgeraden als zijnde niet smakelijk, evenals roodzwenkgras, gewoon
struisgras en beemdvossestaart. Als mogelijk te gebruiken soorten worden aange-
geven variëteiten van rietzwenkgras, een variëteit van roodzwenkgras, ruw- en
veldbeemdgras.

Ook kruiden, zoals de paardebloem, smalle weegbree en het duizendblad worden
vanwege hun smakelijkheid en hoge mineralengehalte aanbevolen om in een meng-
sel te worden verwerkt.

(Collections Médico-monographies d\'agrégés. Edition Arscia s.a., Bruxelles 1971,
175 pag., 54 afb., vendu en librairie au prix de 700 F.B.),

Na een korte inleiding betreffende de steroiden cn de niet-steroiden, die als progesta-
tieven worden gebruikt, wordt in het eerste deel van het boekje het gebruik van deze
stoffen bij verschillende diersoorten besproken, n.1. bij rund, schaap, varken, hond
en kat.

In het tweede en grootste deel van het boekje worden de door hem verrichte onder-
zoekingen betreffende het werkingsmechanisme van M.A.P. behandeld. Dit onderzoek
is uitgevoerd bij de rat en het varken.

Hij heeft klinisch het oestrus-synchroniserend vermogen nagegaan en verder heeft hij
een macroscopisch en microscopisch onderzoek uitgevoerd van het geslachtsapparaat
zowel van behandelde als van niet-behandelde dieren. Tevens heeft hij een histolo-
gisch onderzoek verricht op de hypophyse, zowel met behulp van verschillende
kleuringen als met immunofluorescentie en electronenmicroscopie.
Bij de rat bleek een dagelijkse dosis van 3 mg per os de oestrus en de ovulatie volledig
te blokkeren. Histologisch kon worden vastgesteld, dat door toediening van M.A.P.

speciaal de cellen met l-.H. op de hypophyse zeer veel P.A.S. positief materiaal
vasthouden en dat de cellen met prolactine zeer sterk groeien en zich vermenigvul-
digen, terwijl de cellen met F.S.H. weinig worden beïnvloed.

Tevens heeft hij kunnen vaststellen dat door M.A.P. toediening de vorming van
P.I.F., prolactin inhibiting factor, in de hypothalamus sterk wordt verminderd,
waardoor er meer prolactine wordt uitgescheiden, dat op zijn beurt schijndracht kan
veroorzaken. Bovendien is het hem gelukt de plaats op de hypothalamus te localiseren,
die het meest door de behandeling met M..\\.P. wordt aangetast en verantwoordelijk
moet worden gesteld voor de cyclische secretie van L.H. en van P.I.F.
Bij het varken bleek M.A.P. het optreden van oestrus uitstekend te kunnen voor-
komen, maar na het einde van de behandeling bleek de oestrus zeer ongeregeld
weer op gang te komen; dat varieerde van 4 tot 28 dagen. Ook hier bleken bij de
hypophyse de cellen met prolactine sterk gestimuleerd te worden, maar de cellen met
L.H. waren meer of minder geïnvolueerd afhankelijk van de toegediende dosis.
De mate van involutie van de cellen met L.H. zal vermoedelijk het tijdstip van het
opnieuw optreden van de oestrus bepalen.

Voor diegenen, die op dit terrein werkzaam zijn, laat dit boekje op duidelijke wijze
zien, hoe men een fundamentel inzicht kan verkrijgen betreffende de werking van
M.A.P.

Dc biochemische kant van de zaak is echter totaal buiten beschouwing gelaten. Het
boekje is keurig uitgevoerd.

Terwijl bij nestvliedende dieren als ganzen, herten, schapen en caviae de herkenning
van de soort en de sociale relaties al in de eerste levensuren geleerd worden, vindt
dit bij de hond plaats tussen 3 en 10 weken.

Pups, die voor die tijd uit het nest zijn genomen en door de mens opgevoed, ont-
wikkelen alleen sociaal gedrag t.o.v. mensen. Hebben zij in deze gevoelige periode
geen contact met mensen gehad, dan zijn zij schuw voor mensen. Met jonge wolven
is het evenzo.

Het best is dat pups in deze periode zowel contact hebben met meerdere mensen als
met andere honden, terwijl de ondergeschikte plaats in de menselijke rangorde dui-
delijk moet worden bijgebracht.

De beheerders van de Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een
subsidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of farmacoloog
om de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van de Ver-
gelijkende Ziektekunde in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
31 maart 1972 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te
worden verstrekt van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en
tevens een beknopt werkschema en een globale begroting der kosten te worden
overlegd.

Vier jaar geleden heeft P. A. van de Werf de weg gebaand om als co-assistent
in de Tropen te kunnen werken. Met een nauwe relatie tussen het InstituutI voo|r
Tropische en Protozoaire Ziekten in een bilateraal veterinair project aan de Ahmadu
Bello Universiteit in Zaria (Noord-Nigeria) als basis, is het Prof. Dr. D. Zwart
gelukt een plaats voor een co-assistent op bovengenoemde universiteit te verkrijgen
en daarna bovendien financiële steun van curatoren van de Rijks Universiteit te
Utrecht.

Op het ogenblik zijn er vijf co-assistenten naar Nigeria geweest, tevens één naar
Kenya, één naar Tunis en één naar Ecuador. Er zijn nu vele aanvragcen om co-
assistentschappen in de tropen te kunnen vervullen, om zo enige ervaring met veteri-
nair werk daar op te kunnen doen met het oog op een definitieve werkkring in de
tropen na het afstuderen.

Hieronder volgen de ervaringen van vier co-assistenten, t.w.: mej. J. van Tooren-
burg, J. G. Grootenhuis, A. Keppler en B. E. C. Schreuder.

,1. G. Grootenhuis verbleef van 15 november 1969 tot 15 maart 1970 aan de
faculteit voor diergeneeskunde van de Ahmadu Bello University in Zaria. Het Neder-
landse project bestaat uit het doen van onderzoek en geven van onderwijs in de
tropische Parasitologie en Protozoölogie. Het „onderwijs-onderzoek" karakter maakt
dit instituut zeer geschikt voor het begeleiden van co-assistenten. De mogelijkheden
voor literatuur- en praktisch onderzoek zijn er zeer goed.

Na een week acclimatisatie, waarin kennis werd gemaakt met de bestaande werk-
zaamheden en gang van zaken in het Instituut, kon aan een eigen onderwerp
begonnen worden. Vanuit een kritische achtergrond ten aanzien van het kwistig
gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen werd geprobeerd een indruk te krijgen
van de gevoeligheid voor insecticiden van de rondom Zaria voorkomende teken-
populatie.

Naast dit hoofdonderwerp, waaruit ook een referaat is voortgekomen, werd deel
genomen aan de lopende bezigheden in het laboratorium (o.a. systematisch onder-
zoek van runderhersenen naar het voorkomen van Rickettsia ruminantium en Babesia
bovis).

Een essentieel aspect van diergeneeskunde in de Tropen, n.1. veldwerk op het gebied
van trypanosomiasis en tekenecologie werd verricht onder leiding van dierenarts
van Hoeve.

Er werd verder buiten het kader van het Instituut een excursie gemaakt naar de
Veterinary Research Laboratories in Vom (qua opzet vergelijkbaar met het Neder-
landse C.D.I.) en twee weken geassisteerd in het project van H. D. R ij k s e n, die
een onderzoek naar het effect op de fauna\'van Dieldrin bespuiting deed voor het
Instituut voor Veterinaire Toxicologie (Dieldrin wordt gebruikt voor de bestrijding
van Tsetse-vliegen).

Begin maart 1970 nam mej. J. van Toorenburg de vrijgekomen plaats in
Zaria over. Mej. J. van Toorenburg heeft zich tijdens haar verblijf in Zaria voor-
namelijk beziggehouden met een onderzoek naar de pathogeniteit van Trypanosoma
simiae voor varkens. Enkele varkens werden naar een veldstation gebracht waar
Tsetse-vliegen veelvuldig voorkwamen. Vliegen werden gevangen en deze liet men
voeden op de varkens, in de hoop zo de varkens te kunnen infecteren. Het verloop
van de aangeslagen infecties werd vervolgd en op gestorven dieren werd sectie
verricht. Hiernaast werd het onderzoek van J. G. Grootenhuis naar eventueel
aanwezige resistentie van voorkomende tekensoorten ten opzichte van bepaalde
ixodiciden voortgezet.

Naast wetenschappelijke activiteiten in Zaria is er voorts ruim gelegenheid geweest
met andere aspecten van het veterinaire werk in aanraking te komen. Men wordt
geconfronteerd met een totaal andere vorm van veehouderij, zoals deze bedreven
wordt door de Fulani, een nomadische volksstam, die het bezit van runderen ziet als
geldbelegging en kapitaalsvorming.

Verder zijn een inspectietour met de Provincial Veterinary Officer van Zaria langs
zijn behandelcentra, een bezoek aan de Veterinary Research Laboratories in Vom en
een week verblijf op een runderfarm gedurende de warmste tijd van het jaar leer-
zame ervaringen geweest.

Daar gevallen van theileriose (Th. annulata) in het Middellandse Zeegebied in de
maanden juli tot en met september het meest frequent voorkomen, werden deze
maanden uitgekozen als geschiktste periode voor de stage van een co-assistent. Onder-
gebracht bij het Institut Pasteur en toevertrouwd aan de deskundige en enthousiaste
leiding van dierenarts M. C. v. d. E n d e, die zich enkele jaren met bovengenoemde
problemen bezighoudt werd B. E. C. S c h r e u d e r in de gelegenheid gesteld deel
te nemen aan de werkzaamheden en het onderzoek op het gebied van de theileriose.
Dit was geconcentreerd op de mogelijkheden van vaccinbereiding. Drs. Van den Ende
probeert door middel van lymfocytenkweken, met lymfocyten uit punctaat van aan-
getaste runderlymfklieren, de verwekkers zo te mitigeren dat voldoende verminde-
ring in pathogeniteit optreedt om dit materiaal als vaccin te kunnen gebruiken. Het
verrichten van lymfklierpuncties en het nemen van bloedmonsters van besmette of
verdachte runderen, en het daarbij behorende laboratoriumwerk, maakten het meren-
deel van de werkzaamheden uit.

Op het Instituut zijn verder proeven genomen om teken door middel van pilocarpine-
injecties tot speekselen aan te zetten en met het aldus gewonnen speeksel direct een
lymfocytencultuur te infecteren.

Behalve het bezoeken van Veterinaire Instituten en bovengenoemde werkzaamheden,
was er nog tijd genoeg om praktizerende Joegoslavische dierenartsen op hun dage-
lijkse route te vergezellen, om op deze manier een intensiever contact met de plaat-
selijke bevolking te hebben.

A. K e p p 1 e r was vijf maanden verbonden aan het Medical Research Centre in
Nairobi.

Het Centre is onderverdeeld in de afdelingen Virulogie, Bacteriologie, Parasitologie,

Dermatologie en „Family Planning", Voeding en Volksgezondheid. De afdelingen
worden geleid door Nederlandse experts, geassisteerd door een of twee Nederlandse
analistes. Het overige laboratoriumpersoneel is Afrikaans.

De eerste maanden werd gewerkt aan de afdelingen voor Parasitologie onder leiding
van Dr. E. Goedbloed. Het onderzoek betrof de immunologie van de slaap-
ziekte met als belangrijkste onderwerp de antigeenvariatie van de Trypanosomen.
Voor het verkrijgen van wilde Trypanosomen was het noodzakelijk metacyclische
fasen uit de Tsetse-vlieg te isoleren. Uit de duizenden gevangen vliegen (vangplaatsen
rondom Kiboko, ongeveer 100 mijl ten zuid-oosten van Nairobi, en de rand van het
Victoriameer) werden verschillende Trypanosomenstammen geïsoleerd door middel
van het ontleden van vliegen en het invriezen van de gevonden parasieten. Met
antilichamen uit ratten en antigeen, ontwikkeld in muizen, werden kruisagglutinaties
uitgevoerd.

Hierna heeft A. K e p p 1 e r twee en een halve maand op het Veterinary Field
Station in Kiboko met de daar gestationeerde Afrikaanse staf aan een ander onder-
zoek gewerkt. Schapen, geiten en runderen werden op slaapziekte onderzocht. Na een
oppervlakkig klinisch onderzoek werden bloed, lymfe en serummonsters afgenomen,
voor onderzoek op trypanosom (dikke druppel, uitstrijkje, infectie van proefmuizen).
De serummonsters werden met behulp van de immuno-fluorescentietest in het labo-
ratorium van het instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten in Utrecht onder-
zocht. Het doel was een inzicht te krijgen in het infectiepercentage met trypanosomen
onder groot en kleinvee rondom Kiboko.

Na dit veldwerk verbleef A. K e p p 1 e r twee weken aan het Medical Research
Gentre en een maand op het Instituut van de East .\\frican Veterinary Research
Organization in Muguga. Op de afdeling Parasitologie deed hij secties op proefdieren
die aan East Goast Fever waren doodgegaan. Nu de runderpest en mond en klauw-
zeer redelijk zijn teruggedrongen is de East Coast Fever, veroorzaakt door Theileria
parva (vector Rhipicephalus appendiculatus) één van de grootste veterinaire pro-
blemen in Kenya.

Buiten de werkzaamheden bestond er gelegenheid verschillende instellingen van
veterinair belang te bezoeken, b.v. de East African Trypanosomiasis Research Orga-
nization in Tororo (Uganda), Veterinary Diagnosis Laboratory, K.I. station en
Veterinary Faculty in Kabete, Game Management Farm van de familie Hopcraft
(Athi river), waar tevens het belangrijkste slachthuis van Kenya in de buurt ligt
(Kenyan Meat Commission) en het Nederlandse project over het houden en huis-
vesten van Nederlands vee onder Kenyaanse omstandigheden in Naivasha.

Veterinaire studenten die als dierenarts in de Tropen werkzaam willen zijn, hebben
nu een mogelijkheid de werkatmosfeer in de tropen te ervaren. Het werken in de
tropen is tijdens de studie alleen maar een klank, die op zijn hoogst gesteund kan
worden door literatuuronderzoek en films.

Om deze illusie een concreter beeld te geven hebben de ervaringen tijdens een
stage in de tropen onmiskenbare waarde.

De waarde voor recruterende instanties is het krijgen van een sterker gemotiveerde
sollicitant, inplaats van het type dat onvoorwaardelijk „weg" wil. Op grond van de
weliswaar korte ervaringen zal de sollicitant nu eerder tot een meer omschreven
keuze van zijn werkkring in de tropen komen hetgeen voor het betrokken land, de
betrokken instantie en voor hemzelf de kansen op teleurstellende ervaringen aan-
merkelijk verkleinen.

Het aanbod van dierenartsen in Nederland dreigt de vraag ver te gaan overtreffen;
vanuit dit oogpunt dient de werkgelegenheid uitgebreid te worden en is een werk-
kring in de tropen daar een mogelijkheid voor. Via co-assistentenstages in de tropen
bestaat de gelegenheid concreet met deze werkgelegenheid kennis te maken.
Het bezwaar om na het doctoraal-examen de studie lange tijd te onderbreken moet
vanzelfsprekend goed onder ogen gezien worden. De kans om een referaat te maken

en de vrijblijvende mogelijkheid in de tropen te vi^erken zullen voor diegenen, die
later als dierenarts in de tropen vi\'illen werken, de doorslag geven om te proberen
daar eerst als co-assistent een stage te lopen, vóór de definitieve keuze gemaakt
hoeft te worden.

De traditionele stierenkeuringen staan weer voor de deur. Er zal dezelfde werkwijze
worden gevolgd als vorig jaar. Als vaste keuringsplaatsen gelden alleen de K.I.-
stallen.

De voorjaarsstierenkeuring bij de K.1.-stations vinden op de vogende data plaats:
M.R.IJ. veeslag: donderdag 2 maart (9.15 uur Holten K.I.-stal, 11.15 uur Raalte
K.I.-stal, 14.00 uur Heino K.I.-stal), en dinsdag 7 maart (9.30 uur Fleringen
K.I.-stal, 13.30 uur .\\lmelo K.I.-stal). F.H.-veeslag: vrijdag 3 maart (10.00 uur
Steenwijk K.I.-stal, 13.30 uur Emmeloord K.I.-stal), donderdag 9 maart (9.30 uur
Zwolle K.I.-stal, 13.30 uur Hardenberg K.I.-stal), vrijdag 10 maart (9.30 uur De
Lutte K.I.-stal, 13.30 uur Almelo K.I.-stal) en dinsdag 14 maart (10.00 uur Wit-
haren-Ommen K.I.-stal, 13.15 uur Raalte K.I.-stal, 14.00 uur Hellendoorn K.I.-stal).
De Centrale stierenkeuring voor Gelderland en Overijssel (M.R.Y.) vindt plaats te
Zutphen op woensdag 19 april. Die voor Drenthe en Overijssel (F.H.) te Ommen
op woensdag 26 april.

Aan het inspuiten door poeliers en slagers met zgn. glutamaten bestaan geen bezwa-
ren uit een oogpunt van volksgezondheid, indien het gaat om gelimiteerde hoeveel-
heden; wel kan dit concurrentieverstoringen tot gevolg hebben alsmede oneerlijkheid
in de handel veroorzaken. In de praktijk geschiedt het inspuiten n.1. door middel
van een oplossing van glutamaten in water.

Dit o.m. antwoordt de minister van landbouw en visserij, Ir. P. J. Lardinois, mede
namens zijn ambtgenoot van volksgezondheid en milieuhygiëne, dr. L. B. J. Stuyt,
op desbetreffende vragen van de Tweede Kamerleden Scholten en Walburg.
De bewindsman voegt hieraan toe dat in verband hiermede het Produktschap voor
Pluimvee en Dieren en het Bedrijfschap Pluimveehandel en -industrie op 17 januari
jl. een verordening hebben ingesteld resp. gewijzigd zodat het o.m. aan poeliers
verboden is kippen en konijnen met glutamaten en geslacht gevogelte met water in
te spuiten.

In het Vlees en Vleeswarenbesluit (Warenwet) zijn glutamaten niet opgenomen
onder de toegelaten stoffen die aanwezig mogen zijn in vlees, zoals in hammen en
gehakt, als bedoeld in de Vleeskeuringswet.

Overigens is de toevoeging van glutamaten aan levensmiddelen zoals vleeswaren
— met uitzondering van toebereid rauw gehakt — soepen, bouillons, vleese.xtracten
en aroma\'s toegelaten, zonder dat hieraan een grens is gesteld. Dit is ook niet nodig,
omdat de toevoeging van glutamaten aan levensmiddelen door de smaak aan een
maximum is gebonden, dat veel lager ligt dan de hoeveelheid waartegen vanuit een
oogpunt van volksgezondheid bezwaren zouden kunnen ontstaan.

In het algemeen voldoen de huisvestings- en behandelingsmethoden van kippen op
pluimveebedrijven, waaronder die met het batterijsysteem, aan redelijkerwijs te stel-
len eisen. Hoewel de verschillende methoden gevoelsmatig uiteenlopend kunnen
worden beoordeeld, acht de minister van landbouw en visserij de gebezigde kwalifi-
catie „mishandeling" hier niet op zijn plaats.

Dit o.m. antwoordt ir. P. J. Lardinois, mede namens zijn ambtgenoot van justitie
op vragen van het Tweede Kamerlid, de heer Wiebenga.

De bewindsman voegt hieraan toe dat het houden van kippen op legbatterijen de
laatste jaren sterk is toegenomen, ook buiten Nederland. Volgens het blad „Poultry
International" wordt naar schatting 60% van de totale legkippenstapel in de wereld
op deze wijze gehouden en is in het Verenigd Koninkrijk zelfs 85% van de legkippen
aldus gehuisvest.

Er zijn geen aanwijzingen dat de sterfte op batterijen hoger is dan bij het houden
van legkippen volgens andere systemen. Hoewel de bewegingsvrijheid van de dieren
zeer beperkt is, ondervindt hun gezondheid geen schade van dit systeem. Het euvel
van z.g. borstblaren komt vrijwel niet voor. Het opwekken van „kunstmatige rui"
door de leghennen dagenlang voedsel en drinken te onthouden vindt in ons land
nagenoeg niet plaats.

Voorzover toepassing van deze methode aanleiding zou geven tot hogere sterfte over
de totale levensperiode dan normaal, zou zij economisch onaantrekkelijk zijn en reeds
daarom geen ingang vinden. Overigens is in ons land onderzoek gaande naar een
andere methode om de rui te bereiken, t.w. door wijziging in de voeding, aldus
minister Lardinois.

Het snavelbranden wordt toegepast om te voorkomen dat onder de dieren het ver-
schijnsel van elkaar pikken (het z.g. „kannibalisme") gaat optreden. Dit kan leiden
tot catastrofale gevolgen in de koppels (hoge sterfte en ernstige verwondingen).
Zolang de in gang zijnde gedragsstudies bij kippen nog geen aanwijzingen geven voor
andere methoden tot bestrijding van het z.g. „kannibalisme" zal het snavelbranden
moeten worden gehandhaafd. Het is het belang van de kippenhouder dit zorgvuldig
te doen.

Tenslotte deelt de minister mede een Nederlandse studie naar het voorbeeld van het
Brambell-Report — nu de landbouwcommissie voor de Raadgevende Vergadering
van de Raad van Europa er naar streeft te komen tot internationaal geldende ge-
dragsregels t.a.v. de bescherming van dieren die op grote schaal gefokt worden —
weinig zinvol te achten.

Op dinsdag 7 maart 1972 zal een studiedag van de Nederlandse Zoötechnische
Vereniging worden gehouden, geheel gewijd aan de „Ontwikkelingen in de Varkens-
fokkerij". Plaats: Jaarbeurs Congres- en Vergadercentrum te Utrecht.
Deze studiedag is ook toegankelijk voor niet-leden van de Vereniging. Belangstellen-
den dienen zich op te geven bij de secretaris, Ir. P. Hoogschagen, Ministerie van
Landbouw en Visserij, Ie van den Boschstraat 4 te \'s-Gravenhage, tel. (070)
81 41 41, onder vermelding of zij van de lunch al dan niet gebruik wensen te maken.

11.45 uur: Ir. P. Walstra, Wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor
Veeteehkundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist:

Resultaten van de rassenvergelijkingen en de mogelijke betekenis van
buitenlandse rassen voor de Nederlandse varkensfokkerij en -houderij.
12.15 uur: Discussie.
12.30 uur: Lunchpauze.

13.30 uur: Ir. J. G. C. v a n d e Pas, Wetenschappelijk medewerker aan het Insti-
tuut voor Veeteehkundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist:
Resultaten van de kruisingsproeven en de betekenis van rassenkruisingen
voor de Nederlandse varkensfokkerij en -houderij.
14.00 uur: Drs. A. H. G. Kuipers, Directeur Varkensfokbedrijf N.V. Fomeva -
Cuyk:

Fokmethoden bij de industriële varkensfokbedrijven en de betekenis voor
Nederlandse varkensfokkerij en -houderij (de niet-coöperatieve visie).
14.30 uur: Theepauze.

Fokmethoden bij de industriële varkensfokbedrijven en de betekenis voor
de Nederlandse varkensfokkerij en -houderij (de coöperatieve visie).
15.30 uur: Gezamenlijke discussie, daarna sluiting.

The Amyloid Substance (AS): Nature and origin of the Amyloid Substance (AS);
Chemical, Immunological and Ultrastructural study of the AS; Cellular aspects of
the production of the AS; Pathogenesis of Amyloid Disorders; Experimental Amy-
loidosis.

The Antibody function of Mlg: Homogeneous Antibodies in normal subjects; Patho-
logical Mlg — Man — Animal.

Origin, production and function of: Fibrinopeptides; Anaphylato.\\ins; Kinins, Kal-
likreins inhibitors; .Angiotensins and Renin.

Microcalorimetry: Technical developments; Thermodynamics; Structure and Inter-
action Studies; Application to biological systems; Enzymes, cell culture, etc.
New Techniques.

In het tijdschrift van 15 februari jl. is de aanvangsdatum van bovengenoemd congres
onjuist vermeld. Dit moet zijn:
Londen, 31 juli—3 augustus 1972

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Het ziet er naar uit, dat het krachtige ingrijpen in het centrum van de provincie
Zuid-Holland met succes is bekroond. Nadat zich, zoals in een vorig nummer ge-
meld, over de tweede helft van januari 1972 in korte tijd 5 gevallen in en rondom
een besmette berenhouderij te Berkenwoude hadden voorgedaan, waarbij duidelijk
bleek dat het contact-gevallen betrof, werd met ingang van 21 januari een volledige
stilstand van varkens en herkauwers in dit gebied bereikt. Tevens werden varkens
en mestkalveren in het afgesloten gebied verplicht geënt.

Op 24 januari kwam het laatste van de hierbovengenoemde contactgevallen van
mond- en klauwzeer van type Oi onder varkens binnen het gebied voor. Sindsdien
hebben zich tot half februari geen nieuwe gevallen meer voorgedaan.
Vooral dank zij de snelle entingen, mogelijk geworden door de volledige inzet van
de praktizerende dierenartsen, kon ook deze uitbraak, evenals die op de noordwest
Veluwe, beperkt worden gehouden. Een woord van waardering voor deze mede-
werking is hier zeker op z\'n plaats.

In verband met de gunstige ontwikkeling is het gebied van het vervoersverbod
Zuid-Holland op 7 februari 1972 teruggebracht tot de Krimpenerwaard. De bericht-
geving mond- en klauvs^eer is op dezelfde datum beëindigd.

Over 1971 deden zich in Nederland de volgende gevallen van besmettelijke ziekten

1. mond- en klauwzeer; 2. schurft; 3. rotkreupel; 4. miltvuur; 5. varkenspest; 6.
pseudo-vogelpest; 7. atrofische rhinitis.

Over de eerste twee weken van januari 1972 werden in Spanje 17 bedrijven met een
totaal van 736 varkens aangetast door Afrikaanse varkenspest.
Hiervan stierven 153 dieren aan de ziekte en 583 werden afgemaakt.

Het dierziekten-bulletin nr. 2 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak
van 16 tot 31 januari 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke vee-
ziekten:

Atrofische rhinitis: 5 gevallen in 5 gemeenten, waarvan 2 in Drenthe, 1 in Utrecht,

Schurft: 8 gevallen in 6 gemeenten, waarvan 4 in 2 gemeenten in Friesland, 1 in
Gelderland en 3 in Noord-Holland.

Rotkreupel: 12 gevallen in 11 gemeenten, waarvan 2 in 1 gemeente in Drenthe, 2 in
Groningen, 3 in Friesland, 1 in Overijssel, 3 in Zuid-Holland en 1 in Limburg.
Miltvuur: 1 geval in een gemeente in Utrecht.

Varkenspest: 14 gevallen in 6 gemeenten, waarvan 5 gevallen in 2 gemeenten in
Gelderland en 9 gevallen in 4 gemeenten in Utrecht.

Pseudo-vogelpest: 23 gevallen in 21 gemeenten, waarvan 16 gevallen in 14 gemeen-
ten in Noord-Brabant, 1 in Drenthe, 1 in Overijssel, 3 in Gelderland, 1 in Zuid-
Holland en 1 in Limburg.

Van 1 tot 15 januari 1972 kwamen in Griekenland 5 gevallen van mond- en
klauwzeer voor, 3 in Attika en 2 in Evros.

In totaal werden 25 runderen en 12 varkens aangetast door virus van het type O.
Alle gevoelige dieren rond de bedrijven zijn gevaccineerd.

1, Ned. Ver. voor Proefdierkunde, voorjaarsbijeenkomst. De Uithof,
Utrecht (pag. 173)

2, Groep K.I. en Zootechniek, jaarvergadering, lezingencyclus betr.
Noordam. zwartbonten, Transistorium II, 10.30 uur. Utrecht

2—14, Voorjaarsstierenkeuringen voor Overijssel en de IJsselmeerpolders
(pag. 337)

7, Ned. Zoötechn. Ver., Varkensfokkerijdag, Jaarbeurs Congres- en Ver-
gadercentrum, Utrecht, (pag. 339)

7— 9, BSAVA, 15e jaarcongres, Royal Garden Hotel, Kensington, London W.8.
(pag. 45)

10—14, Seminaar Milieukunde; conferentie-oord Hydepark, Driebergen, (nae
979 (1971))

11 — 14, Eur. Soc. Exp. Surgery, Vlle Congres, R.A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 1470 (1971))

13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15—16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.L, Amsterdam, (pag. 1355 (1971 en
(pag. 185)

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover (pag 213 (1970),
pag. 762 (1971))

6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.I., München. (pag. 961, (1970), 571 (1971))

8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

14—16, Society for Laboratory Animal Science, lOe jaarlijkse bijeenkomst,
Uppsala (pag. 173)

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971) pag. 283 en pag. 339)

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

Het Comité van Aanbeveling kan u de verheugende mededeling doen, dat de actie
ter versterking van het Jubileumfonds, die in het kader van de herdenking van 150
jaar diergeneeskundig onderwijs in Nederland werd gevoerd, tenslotte een bedrag
van ƒ 11.000,— heeft opgeleverd!

Met deze welkome versterking van het Jubileumfonds is een waarborg geschapen
voor een effectief blijven functioneren van dit fonds ter bevordering van de dier-
geneeskunde in de ruimste zin des woords.

Dit resultaat werd verkregen door de gezamenlijke inspanning van de dierenartsen
en een woord van dank aan allen, die hiertoe hebben bijgedragen is dan ook zeker
op zijn plaats.

JAARVERSLAG 1971
De gang van zaken binnen de Groep W.O. gedurende het afgelopen jaar, heeft
sterk doen denken aan die van een instelling voor schriftelijk onderwijs. Het bleek
de meeste leden niet mogelijk tijd te vinden om voor de overigens interessante en
instructieve lezingen persoonlijk naar Utrecht te komen. Men toonde zijn leer-
gierigheid door met een niet aflatende belangstelling de toegestuurde schriftelijke
samenvattingen der lezingen te verzamelen en misschien ook te lezen.
Schriftelijke vragen van het Bestuur over diverse onderwerpen werden door het
merendeel der leden vlot beantwoord.

Kortom het intensieve contact tussen leden en bestuur is vooral tot uiting gekomen
in een bloeiende wederzijdse correspondentie.

In 1971 werden drie ledenvergaderingen belegd en één excursie georganiseerd.
Op de vergadering van 3 maart 1971 werd door Dr. J. van Orshoven voor
een gehoor van 19 leden een pleidooi gehouden voor een belangrijker plaats voor
de gedragsstudie der (landbouw-)huisdieren binnen de diergeneeskunde. Met behulp
van schitterende filmische opnamen illustreerde hij op pakkende wijze hoe dergelijk
onderzoek bij chimpansees in het wild had plaatsgevonden.

De vergadering van 25 mei daaropvolgend, bezocht door 20 leden, werd besteed
aan het beluisteren van een helder en boeiend betoog van Dr. J. Richter over
virussen in het algemeen en de werkmethoden om ze te bestuderen.
Tijdens deze zelfde vergadering en die van 3 november vond bovendien de be-
spreking plaats van een discussienota over een eventueel wenselijke nieuwe struc-
tuur van de K.N.M.v.D. Niettegenstaande de grote importantie van het onderwerp,
werd de laatstgenoemde vergadering slechts door 25 leden bijgewoond. Dit selecte
gezelschap zorgde echter voor een zeer levendig debat, dat voerde tot een nieuwe
opdracht aan de Structurucommissie, bestaande uit de collegae, van Leeuwen,
V. d. Kamp en Goudswaard, om het rapport te wijzigen in de zin van het-
geen ter vergadering naar voren was gekomen en de gewijzigde nota nogmaals ter
discussie te stellen.

Helaas moest de excursie naar Philips Duphar te Weesp, zo enthousiast door collega
Roerink en de andere bij dit bedrijf werkzaam zijnde collegae georganiseerd voor
de leden van de Groep en hunne dames door gebrek aan belangstelling worden
geannuleerd.

Het Bestuur vergaderde het afgelopen jaar zeven keer. Hierbij kwam vooral ook
het beleid birmen de Groep W.O. aan de orde. Een en ander resulteerde in een
schriftelijke enquete onder de leden over de te organiseren activiteiten van de
Groep. Ongeveer de helft van de leden reageerde op deze enquete en men kon
uit de antwoorden de conclusie trekken, dat het Bestuur voort moest gaan met het
organiseren van lezingen, maar niet op aanwezigheid van meer dan 20% der leden
per vergadering zou mogen rekenen.

Dit jaar werd het Bestuur van de Groep voor de eerste maal uitgenodigd voor een
onderhoud met het Hoofdbestuur van de K.N.M.v.D.

Het gesprek vond plaats op 5 november des namiddags en het onderwerp van de
bespreking was de betekenis van de K.N.M.v.D. voor de dierenartsen-wetenschap-
pelijke onderzoekers, de rol die de Groep W.O. daarbij zou kunnen spelen en de
bijdragen die het Hoofdbestuur daaraan zou kunnen leveren. De leden werden uit-
voerig over de gedachtenwisseling geïnformeerd, door een schriftelijk verslag.
Hoezeer de K.N.M.v.D. de Groep W.O. aan het hart gaat, mocht nog eens blijken
uit een reeks van suggesties, gedaan in een schrijven aan de Redaktie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde over een eventuele aanpassing van dit tijdschrift om
het nog leesbaarder te maken voor nog meer leden. Een gesprek over dit onder-
werp tussen een delegatie van de Groep en de Redaktie heeft door omstandig-
heden dit jaar niet meer kunnen plaats vinden.

De ledenlijst werd dit jaar in een andere vorm gegoten ten einde meer informatie
over de leden aan de leden te kunnen verschaffen. De actie die hiervoor nodig was
onder de code „Van het lid voor het lid" ondervond een enorme belangstelling,
zoals bleek uit de schier honderdprocentige response op de schriftelijke vragen.
Dit jaar meldden zich drie collegae aan voor het lidmaatschap.
Het heengaan van collega M i e o g en het bedanken voor het lidmaatschap wegens
functiewisseling van twee andere collegae hielden het aantal leden constant, name-
lijk 102.

Over het algemeen kan worden gesteld, dat de Groep ook dit jaar getoond heeft
te leven. De leden zijn belangstellend geweest en bepaald niet passief. Te veel
diverse specialismen, te zeer verspreide huisvesting, te talrijke dagelijkse beslomme-
ringen hebben het vele leden onmogelijk gemaakt anders dan via pen en papier
met medeleden en Bestuur te communiceren en blijk van belangstelling te geven
voor deze voor de K.N.M.v.D. zo belangrijke groep.

De viering van het 25-jarig ambts-
jubileum van Prof. Teunissen als
hoogleraar in de Geneeskunde van
de Kleine Huisdieren, op vrijdag 21
januari was zeer geslaagd.
Bij de officiële huldiging in de col-
legezaal van de nieuwe kliniek werd
door een reeks sprekers uitvoerig stil
gestaan bij de verdiensten van de
jubilaris voor zijn aandeel in de ont-
wikkeling van verschillende facetten
in de geneeskunde van het kleine
huisdier. Genoemd werden o.a. de
endocrinologie en de thoraxchirurgie,
waarvoor hem in 1968 een ere-
doctoraat werd verleend door de
Universiteit van Bern.
Gesproken werd door de Rector

Magnificus, Prof. Dr. Sj. Groenman en de Dekaan van de Faculteit der Dier-
geneeskunde, Dr. C. J. G. W e n s i n g, die zowel wezen op persoonlijke kwalittiten
van de jubilaris als op de enorme ontwikkeling, welke de geneeskunde van het kleine
huisdier en de kliniek onder zijn bestuur hebben doorgemaakt.

De voorzitter van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, Drs. G. M. Smits, bood
Prof. Teunissen hiervoor en voor zijn bijdragen aan de activiteiten van de
Groep het ere-lidmaatschap aan, vergezeld gaande van oorkonde en kristallen
karaf met inscriptie.

Namens de medewerkers voerde Dr. M. A. J. Verwer het woord, waarna één
der jongere medewerkers, Martin de Wolf, een blijvende herinnering aanbood.
Nadat achtereenvolgens nog het woord werd gevoerd door de Praeses van de
Diergeneeskundige Studentenkring, de heer D. B. Liberg, Mr. G. J. Goud-
smit, namens de Geneesmiddelencommissie en voorts door Prof. Dr. G. H. W.
de Bois, sloot Prof. Dr. F. G. v. d. K a a y, de leermeester van de jubilaris, de
rij der sprekers. Hij roemde Prof. Teunissen als een groot klinicus en prees
hem voor zijn buitengewone plichtsbetrachting en zijn kalmte. Namens Veterinair
Nederland en vele vrienden werd, voorlopig symbolisch, een geschilderd portret
aangeboden.

Uiteraard werden Mevrouw Teunissen en de hoogbejaarde moeder van Prof.
Teunissen door een weelde aan bloemen in de hulde betrokken.

Prof. Teunissen toonde zich in zijn dankwoord zeer geroerd door deze vele
blijken van nulde en erkenning. Hij dankte elk der sprekers uitvoerig met een
persoonlijk woord en aanvaardde gaarne zijn jubileum-geschenk.
Nadien volgde een lange en zeer geanimeerde receptie, terwijl zeer velen, die
verhinderd waren te komen hun gelukwensen middels brieven, bloemen en tele-
grammen overbrachten, waaronder gelukwensen van de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren uit West-Berlijn en van de Faculteit in Bern.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

E. Kamps, 4459 Grossringe 17, W. Deutschland.
A. F. G. Kuipers, Mosweg la. Wapenveld.

K. G. P. Pouwels, Rozenstraat 17, Ittervoort.
E. P. Snuif, Apollolaan 594, Leiden.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan:

L. G. P. M. Bollen, Walramstraat 43 I, Sittard.
Mej. L. J. M. Essenberg, Eikstraat 69, Utrecht.
M. R. J. Heun, Rubicondreef 108, Utrecht.
J. R. Hoedemaker, Mauritsstraat 123, Utrecht.
G. J. Molenkamp, Van Heutzpark 10, Goevorden.
S. H. Ouwerkerk, Westeinde 92, Oud-Alblas.
Mej. T. Westerbaan, I. B. Bakkerlaan 61, Kr. 1532, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen:

Bollen, L. G. P. M.; 1971; Sittard, Walramstraat 43 1; tel. (04490) 66 15 (pr.);

Essenberg, Mej. L. J. M.; 1971; Utrecht, Eikstraat 69; tel. (030) 51 54 36 (pr.);

Gil, D.; adres gew. in: Maarssen, Binnenweg 42; tel. (03465) 33 03 (pr.), (030)
32 82 34 T 87 16 (bur.); P.; Wet. Med. Centr. Dierenlab. Acad. Zhs te Utrecht.

♦Hopmans, P. G. J.; adres gew. in: Groenlo, de Braakweg 1; tel. (05440) 11 30;

Kessel, H. A. V. G.; tel. gew. in: (01696) 35 48 (pr.), 23 49 (prakt.). (232)
Molenkamp, G. J.; 1971; Goevorden, Van Heutzpark 10. toev. op (214)

Smorenburg Jr., A. A.; tel. gew. in: (03480) 45 08 (pr.), 26 69 (prakt.). (262)
*Sinorenburg Sr., A. A.: adres gew. in: Woerden, Utrechtsestraatweg 108; tel.

Westerbaan, Mej. T.; 1972; Utrecht, 1. B. Bakkerlaan 61, Kr. 1532; tel. (030)
51 20 54 (pr.), (020) 92 49 80 (prakt.); gr. 2603665; P. assist. bij G. M. Smits
en A. H. M. Erken. toev. op (275)

Het bestuur van D.S.K. heeft de eer u te berichten, dat de Lustrum Gommissie 1972

Op 11 maart a.s. hoopt de heer J. P. G. Glaessens te Roosendaal zijn 25 jarig
jubileum te vieren (afwezig).

Het adres van de Belgische Boerenbond (.Algemene Diensten) te Leuven is veran-
derd in:

BELGISCHE BOERENBOND
Algemene Diensten — Bibliotheek
Postbus nr. 101
B - 3000 LEUVEN.

Wat betreft de assistenten regeling 1972 is er niets veranderd ten opzichte van 1971.
Voor uitgebreide informatie verwijzen wij u naar het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, deel 96, afl. 4, d.d. 15 februari 1971.

tevens Diergeneeskundige Faculteit van de „Vereniging
Utrechtse Studenten Faculteiten"

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring deelt mede, dat de Lustrum-

Op donderdag 23 maart \'s avonds om 8 uur op Veritas wordt u, in een unieke vorm,
gelegenheid geboden bezig te zjn met de Derde Wereld en haar problemen.
Er zullen doorlopend enkele films gedraaid worden. Verschillende stands met interes-
sant materiaal zijn aanwezig en er zullen mensen rondlopen, die de ontwikkelings-
problematiek aan den lijve hebben meegemaakt.

Heeft u genoeg van het ontwikkelen van ontwikkelingsaktiviteiten, dan kunt u op
verhaal komen bij een of ander drankje en verschillende soorten muziek, waaronder
een steelband en — niet te vergeten — echt oerwoudgeweld in de vorm van een
drumgroep. Dat kan allemaal op Veritas (Kromme Nieuwe Gracht 54) op donder-
dag 23 maart om 20.00 uur. Organisator is de Tropische Kring.

Mocht uw belangstelling echter meer toegespitst zijn, dan kunt U terecht op de
volgende avonden:

op donderdag 2 maart: werkgroep Indonesië met een forum over de Nederlandse
betrekkingen met dit land. Forumleden zijn o.a. Prof. Utrecht, Prof. Wertheim, een
afgevaardigde van de Friesche Vlag (vanwege de economische belangen) e.a.
Plaats: Raadskelder (onder het stadhuis), aanvang 20.00 uur;

op donderdag 9 maart: werkgroep Latijns-Amerika met de resultaten van een studie
over de landen Chili en Argentinië en verder ook films hierover. Plaats: collegezaal
Biochemie (vragen bij de portier) op de Diergeneeskundige Faculteit, Biltstraat 172,
aanvang 20.00 uur;

op donderdag 16 maart: werkgroep Oost-Afrika met een film over de ontwikkelings-
problematiek daar, eventueel een spreker en verder een rapport over de drie landen
Kenya, Oeganda en Tanzania. Plaats: collegezaal Pathologie (zie boven), aanvang
20.00 uur.

In het tijdschrift van 1 februari is de samenstelling van het huidige bestuur van de

Het secretariaat is thans gevestigd op Nobeldwarsstraat 6bis t.n.v. A. Lautenschutz.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 5, 1972 349

AUeenvertegenwoordiging voor Nederland:
Bayer Farma N.V.
Vet. Med. Afd.
Postbus 80

Onderzoek van vlees van slaehtkalveren op de
aanwezigheid van uterotrope stoffen¹)

Examination of meat of fattening calves on the
presence of compounds with uterotropic action

Met behulp van de biologische methode volgens T i e c c o kon bij een steekproef
van 503 vleesmonsters, afkomstig van Nederlandse mestkalveren, de aanwezigheid
van stoffen met uterotrope werking niet worden aangetoond.

Het onderzoek naar de aanwezigheid van stoffen met oestrogene werking
in kalfsvlees geschiedt in het slachthuis door histologisch onderzoek van
prostaat c.q. glandulae Bartholini. Deze klieren vertonen een specifieke
verandering (metaplasie) onder invloed van bovengenoemde stoffen (R u i -
t e n b e r g et al, 1967; K r o e s ei al, 1970). Indien dit onder7:oek positief
uitvalt wordt de urine van het desbetreffende kalf op de aanwezigheid van
diethylstilboestrol (DES) dunnelaagchromatografisch onderzocht (Schul-
ler, 1967). Zowel bij een positieve als bij een negatieve uitslag wordt de
urine met behulp van de biologische methode volgens Allen en Doisy
(1923) op de aanwezigheid van stoffen met oestrogene werking onderzocht.
Deze procedure wordt gevolgd, aangezien volgens een verordening van het
Productschap voor Vee en Vlees in 1961 de toediening van stoffen met
oestrogene werking aan landbouwhuisdieren, anders dan op veterinaire in-
dicatie, in Nederland is verboden.

In importlanden kan deze procedure echter niet worden gevolgd. Aangezien
de voor histologisch onderzoek benodigde weefsels (prostaat en glandulae
Bartholini) niet meer aanwezig zijn, kan alleen onderzoek van het vlees
geschieden. Dit geschiedt met behulp van een biologische methode, waarbij
de eventuele aanwezigheid van uterotrope stoffen wordt vastgesteld (T i e c-
co, 1968).

In Nederland geschiedt onderzoek van importvlees c.q. vleeswaren op de
volgende wijze. In eerste instantie wordt het materiaal met behulp van de
biologische methode volgens Tiecco onderzocht. Indien dit onderzoek een
positief resultaat oplevert, volgt een biologisch onderzoek naar de aanwezig-
heid van stoffen met oestrogene werking (A 11 e n en D o i s y, 1923), waar-

1 Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Veterinaire Hoofdinspec-
tie voor de Volksgezondheid.

2 Dr. E. J. Ruitenberg en mej. J. M. Berkvens; Laboratorium voor Pathologie,
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Postbus 1, Bilthoven.

3 Mej. Dr. L. G. Huis in \'t Veld; Laboratorium voor Endocrinologie, Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

4 *♦**) Drs. J. W. Huismans; Afdeling Biologie en Toxicologie, Centraal Instituut
voor Voedingsonderzoek T.N.O., Utrechtseweg 48, Zeist.
***♦*) Drs. M. J. van Logten; Laboratorium voor Toxicologie, Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid, Postbus 1, Bilthoven.

5 Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 10 januari 1972.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl 6, 1972 351

na ook een chemische identificatie van de desbetreffende stof wordt ver-
richt. Deze identificatie geschiedt in principe zowel wanneer een uterotrope
en een oestrogene werking aantoonbaar is, als in het geval dat alleen een
uterotrope werking aanwezig is. Men dient zich hierbij te realiseren dat
elke oestrogene stof uterotroop is, doch dat niet elke uterotrope stof een
oestrogene werking behoeft te bezitten. In Italië, dat voor Nederland het
belangrijkste exportland voor kalfsvlees is, volstaat men met een onderzoek
op uterotrope activiteit. Deze gedragslijn berust op het feit dat in Italië bij
de wet de aanwezigheid van uterotrope stoffen verboden is.
Aangezien er derhalve een discrepantie tussen een exporterend en een im-
porterend land kan bestaan, wat betreft de methode van onderzoek, is het
mogelijk dat kalveren, waarbij niet de aanwezigheid van stoffen met oestro-
gene werking kon worden aangetoond, wél stoffen met een uterotrope
werking bevatten. Het is bij voorbeeld bekend dat het anabolicum laura-
bolin een uterotrope werking bezit, terwijl deze stof geen oestrogene werking
heeft (Huis in \'t Veld, 1969; Ruitenberg ef al., 1970).
Teneinde een inzicht in het voorkomen van uterotrope stoffen, anders dan
oestrogenen, bij mestkalveren te verkrijgen, werd het hieronder te beschrij-
ven onderzoek verricht.

De monsters kalfsvlees werden in een aantal slachthuizen in Nederland ver-
zameld. Aangezien een injectie van een uterotrope stof meestal in de hals-
musculatuur plaats vindt, werd als te onderzoeken monster een deel van
deze musculatuur genomen, teneinde de kans op het aantonen van utero-
trope stoffen zo groot mogelijk te doen zijn. Het gewicht van het monster be-
droeg 600—700 gram. De monsters waren afkomstig van kalveren, waarbij
op histologische gronden werd vastgelegd dat geen stoffen met oestrogene
werking waren toegediend.

Per 4 proefmonsters werd 1 controlemonster onderzocht. Voor dit doel
werd vlees van 2 nuchtere kalveren gebruikt.

Juveniele, vrouwelijke Wistar ratten (20—21 dagen oud), afkomstig van
het Centraal Proefdierenbedrijf TNO, Zeist. Het is zeer belangrijk zich aan
deze leeftijdsgrens te houden, aangezien bij enkele dagen oudere ratten de
oestrogene cyclus reeds aanvangt.

Het monster vlees werd met behulp van een vleesmolen gehomogeniseerd.
Van dit monster werd 150 gram vlees vermengd met 75 gram standaard-
voer (Trouw en Co., Putten). Het resterende gedeelte werd bij —20°C
bewaard, zodat hetzelfde monster eventueel een tweede maal zou kunnen
worden onderzocht. Contaminatie van het ene monster met het andere
werd voorkomen door alle benodigdheden na de bereitjing van elk voer
grondig te reinigen en te spoelen met ongedenatureerde 96% ethanol.
Het voer dat de dieren ontvingen werd steeds voor 3 dagen klaargemaakt.
Per dag ontvingen de dieren 75 gram.

Er werden per te onderzoeken monsters 5 ratten gebruikt, die op 0,1 gram
nauwkeurig werden gewogen en tezamen in 1 kooi werden gehuisvest. De
nacht voor het begin van de proef liet men de dieren vasten. Drinkwater
stond gedurende de gehele proefperiode ter beschikking (ad libitum). De
kooien waren voorzien van een speciaal voederbakje. Hierin werd aan het
begin van het onderzoek éénderde van het te onderzoeken monster geplaatst.
De volgende dag werd het restant gewogen, waarna het bakje schoonge-
maakt werd en opnieuw gevuld met éénderde van het te onderzoeken
monster. Deze procedure werd eveneens op de derde dag herhaald.
Op de vierde dag werden de dieren tot op 0,1 gram nauwkeurig gewogen
en met behulp van ether gedood. De uterus werd vrij geprepareerd, ge-
extirpeerd, licht afgevloeid en op 0,1 mg nauwkeuring gewogen op een
torsiebalans. Het uterusgewicht werd uitgedrukt in mg per 100 g lichaams-
gewicht. Met behulp van de verkregen getallen werd per proefgroep van
5 dieren het rekenkundig gemiddelde van de uterusgewichten berekend.
Om te kunnen beoordelen of het aldus verkregen getal significant ver-
schilde van het gemiddelde uterusgewicht van de controlegroep, paste men
de Student test toe (D e J o n g e, 1963). Hierbij gaat men van de volgende
vergelijking uit:

Ma = het gemiddelde uterusgewicht (mg) per 100 g lichaamsgewicht van
de proefgroep

Mb = het gemiddelde uterusgewicht (mg) per 100 g lichaamsgewicht van
de controlegroep

Sx2 = de som van de kwadraten van iedere waarde van de proefgroep
(Sx)2 kwadraat van de som van de waarden van de proefgroep
Sy2 = de som van de kwadraten van iedere waarde van de controlegroep
(Sy)2 = kwadraat van de som van de waarden van de controlegroep
Na = het aantal dieren in de proefgroep
Nb = het aantal dieren in de controlegroep

Het verschil tussen Ma en Mb wordt als significant beschouwd als de
t-waarde S 3,355 (bij een Pq = 0,01).

In tabel 1 is de uitslag van het biologisch onderzoek van alle onderzochte
monsters weergegeven.

Tabel 1. Resultaten van het biologisch onderzoek van kalfsvlees op stoffen
met uterotrope werking volgens de methode van Tiecco (1968).

Hieruit blijkt dat bij 20 van de 503 onderzcx;hte monsters (3,97%) een
t-waarde — 3,355 werd gevonden. Om na te gaan of het hier inderdaad een
aanwezigheid van stoffen met uterotrope werking betrof, werd het onder-
zoek herhaald (tabel 2). Dit tweede onderzoek was in 13 gevallen mogelijk.
Bij dit onderzoek kon de aanwezigheid van stoffen met uterotrope werking
niet worden aangetoond.

Tabel 2. Nader biologisch onderzoek volgens de methode van Tiecco
(1968) van die vleesmonsters, waarbij het eerste onderzoek een t-waarde

1 Van 7 van de 20 „positieve" monsters kon geen tweede onderzoek worden verricht.
EHscussie

Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat in geen van de onderzochte
monsters kalfsvlees uterotrope stoffen konden worden aangetoond.
De discrepantie tussen de resultaten van het eerste en het tweede onderzoek
is niet verwonderlijk indien men zich realiseert dat bij de gebruikte statis-
tische methode de betrouwbaarheidsgrens bij 1% wordt gelegd. Bij een
totaal aantal onderzochte monsters van 503 zouden we derhalve in elk
geval een 5-tal positieve monsters mogen verwachten. Theoretisch is echter
nog een hoger aantal voorspelbaar. Bij de gehanteerde methode (volgens
Tiecco) werd immers slechts 1 controlegroep per 4 te onderzoeken monsters
ingezet en niet zoals in principe juister is: 1 controlegroep per proefgroep.
Hierdoor kan men niet meer van onafhankelijke waarnemingen spreken.
Het is daarom duidelijk dat, indien bij een eerste onderzoek positieve ge-
vallen worden gevonden, dit zeer goed het gevolg van de voorgeschreven
methode en de daaraan gekoppelde statistische bewerking kan zijn. Het is
daarom noodzakelijk om na een eerste oriënterend onderzoek de eventueel
positieve monsters nogmaals te onderzoeken.

Invoering van de biologische methode volgens Ti e c c o als routine-onder-
zoek ter uitbreiding van de tot nu toe gevolgde onderzoekmethoden naar
de toediening van oestrogene stoffen stuit op een aantal praktische bezwa-
ren. In de eerste plaats is de methode buitengewoon tijdrovend. Het hier
beschreven onderzoek, waarbij per week niet meer dan ongeveer 85 monsters
werden onderzocht, kon alleen worden uitgevoerd door de medewerking
van 4 laboratoria.

Een groot probleem bij een eventuele invoering van deze methode in de
praktijk is verder de noodzaak van het gebruik van proefdieren. Bij de
door ons verrichte proeven waren 600 juveniele vrouwelijke ratten per

week ncx)dzakelijk. Dit was voor de leverancier een zeer moeilijke opgave.
Zelfs een steekproefsgewijs uitgevoerd onderzoek per slachthuis zou echter
een veelvoud van dit aantal proefdieren nodig maken. Gedurende het laat-
ste jaar zijn ongeveer 900.000 mestkalveren ter slachting aangeboden. Bij
het huidige weefselonderzoek wordt gemiddeld 10% der dieren onderzocht.
Dit betekent een aantal van 90.000 per jaar (ongeveer 1.800 per week).
Voor het onderzoek van een dergelijk aantal monsters volgens de biologische
methode zou een zodanig groot aantal ratten nodig zijn, dat niet geringe
problemen bij de leverantie te verwachten zouden zijn.
Gezien de hier beschreven bevindingen lijkt het invoeren van een biolo-
gische methode voor onderzoek naar de aanwezigheid van uterotrope stoffen
ter ondersteuning van het histologisch onderzoek naar de toediening van
oestrogene stoffen echter niet noodzakelijk.

By means of the biological method according to T i e c c o no compounds with utero-
tropic action could be demonstrated in 503 samples of veal of Dutch origin.

■Allen, E. and D o i s y, E. A.: An ovarian hormone. Preliminary report on its loca-
lization, extraction and partial purification and action in test animals, ƒ. Amer.
med. Ass., 81, 819, (1923).
H u i s i n \'t V e 1 d, L. G., V e r d o n k, A. R. en K o k, G. L.: De waarde van de
uterusgewichtsproef van Tiecco voor het onderzoek van levensmiddelen en vee-
voeders op oestrogene hormonoïden. Versl. Mededel. Volksgez., 19, 7 ,(1969).
Jonge, H. de: Inleiding tot de Medische Statistiek, deel I, 353, tabel G, (1963).
Kroes, R., Ruitenberg, E. J. and Berkvens, J. M.: Histological changes
in the genital tract of the female calf after the administration of diethylstilboestrol
and hexestrol. Zbl. Vet. Med. A., 17, 440, (1970).
Ruitenberg, E. J., Kroes, R. en Berkvens, J. M.: Histologische onder-
zoekingen van de prostaat als controlemiddel op de toediening van oestrogenen bij
het kalf. Tijdschr. Diergeneesk., 92, 819, (1967).
Ruitenberg, E. J., Kroes, R. and Berkvens, J. M.: Evaluation of the
"prostate test" in checking the administration of oestrogens in the calf. Zbl. Vet.
Med. A, 17, 351, (1970).
S c h u 1 1 e r, P. L.: The detection of diethylstilboestrol (DES) in the urine by thin-

layer chromatography. /. Chromat., 31, 237, (1967).
Tiecco, G.: Dosages des substances k effet estrogène. EEG Document 9164A^I/

Onderzoekingen over enkele hygiënische aspek-
ten van het slachten van pluimvee¹!

Er werd een onderzoek verricht naar de besmetting van kuikens tijdens de ont-
vedering en het reinigende effect van de spinchiller en de „sproeikoeler". Als
indicatorkiem werd E. coli K12 gebruikt. Tijdens de ontvedering vond een aan-
zienlijke verspreiding van de besmetting plaats, die slechts gedeeltelijk door de
spinchiller en de „sproeikoeler" werd gereduceerd. De maximale reductie van het
aantal kiemen, die kon worden bereikt met elk der beide methoden was minder
dan 1 decimaal.

Voor een goede evaluatie van de hygiënische aspecten van deze koelsystemen
moeten de kruisbesmettingen, welke gedurende het gehele slachtproces met inbe-
grip van de koeling, plaatsvinden, nog uitgebreid worden bestudeerd.

Gedurende de laatste 20 jaar heeft het slachten van pluimvee in slachterijen
een enorme vlucht genomen. Momenteel bestaan er pluimveeslachterijen
waar 8.000—10.000 kuikens per uur worden geslacht. Het panklaar maken
van een dergelijk aantal dieren is slechts mogelijk indien vele slachthande-
lingen worden geautomatiseerd. Ten behoeve van deze automatisatie is een
aantal apparaten ontwikkeld, waarmee kuikens van veren, ingewanden, kop
en poten worden ontdaan. De verbetering van de hygiënische gesteldheid
van het eindprodukt heeft bij de ontwikkeling van deze apparaten slechts
een ondergeschikte rol gespeeld. In verband hiermede heeft bijvoorbeeld in
Duitsland de laatste jaren het probleem van de koeling in spinchillers sterk
op de voorgrond gestaan, aangezien het voor de koeling van de karkassen
gebruikte koelwater niet van drinkwaterkwaliteit is, hetgeen niet in overeen-
stemming is met de Duitse wetgeving (2).

Bij de bestudering van de hygiëne in pluimveeslachterijen speelt — afge-
zien van het zojuist genoemde koelprobleem — vooral de kans op besmet-
ting met Salmonella tijdens de slachtprocedure een grote rol (3, 5, 8).
Een en ander is in verband met de steeds frequenter in de literatuur be-
schreven gevallen van salmonellose bij de mens ten gevolge van konsumptie
van braadkuikens in toenemende mate van belang (1, 10, 11). Deze besmet-
ting van karkassen met Salmonella is niet alleen van een kwalitatief, doch
ook een kwantitatief probleem. Als voorbeeld kan worden genoemd dat
wanneer een kuiken op de huid besmet met 100 Salmonella-bakteriën in een

1 Deze onderzoekingen werden verricht in opdracht van de Veterinaire Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid.

2 Dr. M. van Schothorst; Laboratorium voor Zoönosen en Levensmiddelenmi-
crobiologie. Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Postbus 1, Bilthoven.

pluimveeslachterij komt, theoretisch de kans bestaat dat aan het einde van
de slachtlijn 99 andere kuikens met één Salmonella van de slachtlijn komen.
Dit aantal besmette kuikens zal echter in de praktijk aanzienlijk kleiner
zijn, aangezien de kuikens tijdens het slachten diverse malen reinigings-
procedures ondergaan, waarbij ook salmonellae verwijderd zullen worden
(4,8,9).

Het doel van de hier te beschrijven onderzoekingen was dan ook een in-
zicht te verkrijgen in de besmettingsmogelijkheden en de reinigende werking
van enkele, bij het pluimvee slachten gebruikte, apparaten. Hiertoe werd
allereerst het Enterobacteriaceae-kiemgetal van stukjes huid van kuikens
op diverse plaatsen van de slachtlijn bepaald. Bij de verdere onderzoekingen
werd gebruik gemaakt van een indikator-organisme en wel een niet-patho-
gene, nalidixinezuurresistente E. coli K12*).

De onderzoekingen vonden plaats in een slachterij, waar gemiddeld 2.000—
3.000 kuikens per uur worden geslacht. De slachtlijn is schematisch weer-
gegeven in figuur 1.

Een belangrijk verschil tussen deze slachtlijn en vele andere (8) is het ge-
bruik van een ronsel. Dit apparaat bestaat uit een aantal snel ronddraaien-
de schijven, waarop lange rubber riemen zijn aangebracht. De kuikens wor-
den door krachtige waterstralen bespoten, terwijl ze tussen deze rond-
draaiende schijven worden doorgevoerd. Om vergelijkingen met andere
slachtlijnen mogelijk te maken, werden bij een aantal experimenten deze
ronsels uitgeschakeld.

Voor de onderzoekingen betreffende de reinigende werking van douches
werd gebruik gemaakt van een experimentele opstelling, waarbij vlakstraal
nozzles wenden gebruikt. Het waterverbruik bedroeg 3,4 liter per kuiken
per minuut.

Voor de bepaling van de besmetting, welke normaal tijdens het pluimvee-
slachten op kan treden, werden per bemonsteringsplaats (zie figuur 1) van
7 verschillende kuikens huidstukjes genomen en samengevoegd ter bepaling
van het Enterobacteriaceae-kiemgetal. Deze bepaling van de slachtlijn-
kontaminatie werd 4 maal op verschillende dagen uitgevoerd. Ter bepaling
van de verspreiding van de besmetting, welke in de ontvederingsmachine
kan plaatsvinden, werd een kuiken pericloacaal met 10 ml van een sus-
pensie van 109 E. coli bespoten.

Direkt na de ontvederingsmachine en na de spinchiller werd van dit be-
spoten kuiken en van het 2e, 4e, 8e enz. kuiken het aantal E. coli K12 per
gram pericloacale huid bepaald. Deze proef werd 3 maal uitgevoerd.
De mogelijkheden voor het ontstaan van kruiskontaminaties werd ook nog
bestudeerd door 2 op elkaar volgende kuikens intracloacaal met 0,5 ml van
een suspensie met lO^ E. coli K12 te besmetten. Van deze of direkt daarop-
volgende kuikens werden na ontvedering, evisceratie en spinchilling (punten

3, 9 en 11 van de slachtlijn, zie figuur 1) de pericloacale huidstukjes op het
voorkomen van E. coli K12 onderzocht. Ook het lOOe, 200e enz. kuiken
werd bemonsterd alsmede een aantal kuikens, welke voor de besmette
kuikens uit de spinchiller kwamen.

De reinigende werking van de spoelbak, koelbak, douche en ronsel werd
bestudeerd door 7 tot 10 kuikens vóór de ontvedering pericloacaal te be-
sproeien met 0,5—1 ml suspensie met 109 E. coli Nadat ze ont-
vederd en panklaar waren gemaakt, met uitschakeling van de ronsels, werd
na verschillende behandelingstijden het E. coli K12 kiemgetal van peri-
cloacale huidstukjes bepaald.

Ter bepaling van de kontaminatie en de reiniging van de kuikens werd in
alle experimenten een stukje huid ter grootte van een handpalm van de
buikzijde craniaal van de cloaca weggenomen. Dit huidstukje werd met
9 maal het gewicht aan pepton fysiologische zoutoplossing vermalen. De
E. coli Ki2 nalidixinezuur-resistent werd geïsoleerd met behulp van 100 ml
gebufferd peptonwater met 100 ppm nalidixinezuur. Na 20 uur bebroeden
bij 37°C werd uitgestreken op violet red bile agar-platen met 200 ppm
nalidixinezuur. Deze platen werden na 22 uur bebroeden bij 37°C beoor-
deeld op het voorkomen van E. coli Ki2- Het E. coli K12 kiemgetal werd
bepaald met behulp van violet red bile agar met 200 ppm nalidixinezuur
via de gietplaatmethode met dikke deklaag. Identifikatie met faag A V15
werd alleen tijdens de eerste experimenten uitgevoerd, aangezien bleek dat
slechts de experimenteel aangebrachte E. coli K12 met behulp van deze
methode werden geïsoleerd.

Het Enterobacteriaceae-kiemgetal werd bepaald met behulp van de giet-
plaatmethode met dikke deklaag, waarbij violet red bile glucose agar als
voedingsbodem gebruikt werd. Na 24 uur bebroeden bij 37°G werd het
aantal violette koloniën met hof geteld; nadere identifikatie werd niet uit-
gevoerd.

De gemiddelde Enterobacteriaceae-kiemgetallen van stukjes huid tijdens
het slachten zijn grafisch weergegeven in figuur 2. Tijdens de ontvedering
neemt het Enterobacteriaceae-kiemgetal met circa 2 decimalen toe tot
circa lO^ kiemen per gram. Door de ronsel (s) vindt een reduktie van het
aantal Enterobacteriaceae plaats, doch tijdens de evisceratie neemt het
aantal weer toe tot circa 10^ kiemen per gram, onafhankelijk van het feit
of 1 of 2 ronsels werden gebruikt. Door de verversing van het water, dat in
de spoelbak wordt gebruikt, worden meer Enterobacteriaceae van de huid
verwijderd, dan er op komen, hetgeen ook in de koelbak het geval is. Het
kiemgetal is aan het einde van de slachtlijn gedaald tot circa 5 x 103.

In tabel 1 zijn de resultaten weergegeven van het onderzoek naar de ver-
spreiding van intracloacaal aangebrachte E. coli K^q- Uit dit onderzoek
blijkt, dat in de ontvederingsmachine een besmetting tot stand komt: 5 van
de 20 onderzochte kuikens waren E. coli Kx2 positief. Tijdens het panklaar
maken en koelen vindt echter nog een verdere besmetting plaats, aangezien
15 van de 32 kuikens na het spinchillen besmet waren.
De resultaten van het experiment, waarbij vóór de ontvederingsmachine
een kuiken pericloacaal werd besmet en waarbij de besmetting van de
daarop volgende kuikens direkt na de ontvedering en na het spinchillen
bepaald werd, zijn in figuur 3 weergegeven. De huid van kuikens, welke op
de veren met circa lO^o E. coli Kx2 werd besmet, bevatte na de ontvede-
ring gemiddeld 5 x 103 van deze kiemen per gram. Na de spinchiller bedroeg
dit kiemgetal gemiddeld 3 maal 10^. Tijdens de ontvedering werden meer
dan 256 andere kuikens, weliswaar met afnemende kiemgetallen, besmet.
Na de spinchiller kon van het huidje van het 6e kuiken nog een kiemgetal
bepaald worden.

De reduktie van het aantal pericloacaal aangebrachte E. coli K12 met
behulp van spoeler, koeler, douche en ronsel is weergegeven in figuur 4,
terwijl de gevonden kiemgetallen in tabel 2 zijn vermeld.

Reinigend effect van koelen, spoelen,
douchen en ronselen op een besmet-
ting welke vóór de ontvedering was
aangebracht.

Het doel van deze onderzoekingen was na te gaan op welke plaatsen in een
bepaalde slachtlijn Salmonella-besmettingen kunnen optreden en hoe een
besmetting zich in deze slachtlijn kan verspreiden. Hiertoe werd gebruik
gemaakt van twee indikatorsystemen: Enterobacteriaceae, afkomstig van
de geslachte kuikens zelf en E. coli K]2 nalidixinezuurresistent, kunstmatig
op de kuikens aangebracht.

Uit de Enterobacteriaceae-bepalingen blijkt, dat er tijdens het ontvederen
en tijdens de evisceratie een faecale besmetting van de karkassen optreedt
(figuur 2), aangezien er op deze plaatsen een toename van het aantal
faecale bakteriën heeft plaatsgevonden, een besmetting die door de ronsels
en de spinchiller weer gereduceerd wordt. Dit laatste aspekt is in tegen-
spraak met recente bevindingen van Duitse onderzoekers (6), een tegen-
spraak die enerzijds kan worden verklaard door verschil in methodiek,
anderzijds door verschil in het model en het gebruik van de spinchiller.
Hoewel door deze bevindingen een indruk is verkregen over de kwantita-
tieve aspekten van deze besmetting, moet uit de andere resultaten — name-
lijk die, welke zijn verkregen met de intracloacale besmetting met E. coli
Ki2-konklusies worden getrokken met betrekking tot de kwalitatieve aspek-
ten van deze besmetting.

Uit tabel 1 blijkt, dat 2 intracloacaal besmette kuikens (besmet met een
relatief hoge dosis E. coli K12) in staat zijn een groot aantal andere kuikens
te besmetten. Dezelfde konklusie kan worden getrokken uit de bevindingen
met de pericloacaal besmette kuikens (figuur 3).

Uit deze resultaten blijkt, dat het aantal besmette kuikens tijdens de ont-
vedering kan toenemen, doch dat het aantal E. coli K12 per kuiken met
het verdere verloop van de slachtprocedure afneemt. In werkelijkheid is dit
slechts ten dele waar, aangezien ook na de ontvedering massale faecale be-
smettingen (figuur 2) en waarschijnlijk kruiskontaminaties (tabel 1) kunnen
optreden. Uit een oogpunt van volksgezondheid zal er dus naar moeten
worden gestreefd het optreden van faecale besmettingen en kruiskontami-
naties te voorkomen, daarnaast zal moeten worden getracht de besmettingen
die toch plaats gevonden hebben zoveel mogelijk te reduceren.

Voor de bestudering van dit laatste aspekt werden proeven uitgevoerd met
de twee gescheiden onderdelen van de spinchiller, te weten de spoelbak en
de koelbak, een douche en een ronsel. Het reinigend effekt van douche,
spoelbak en koelbak is gelijk bevonden, dat van de ronsel groter (figuur 4).
Met de ronsel kan een reduktie van twee decimalen bereikt worden, met de
andere apparaten slechts een reduktie van nog geen één decimaal (tabel 2).
In hoeverre het aanvangskiemgetal van invloed is op deze reduktiewaarde
is niet onderzocht, doch is ook van niet zo groot belang, aangezien het aan-
vangskiemgetal E. coli Ki2 ongeveer overeenkomt met het minimale aantal
Enterobacteriaceae, wat op geslachte kuikens aanwezig kan zijn direkt vóór
het spinchillen (8).

Voor de evaluatie van de reinigende effekten van de verschillende apparaten
onder praktijkomstandigheden kunnen deze resultaten wel worden gebruikt.
Het gebruik van een ronsel als reinigend apparaat is zeker te prefereren
boven de andere apparaten. Echter, ter voorkoming van kruisbesmettingen
moet het gebruik van de ronsel minder gunstig beoordeeld worden, omdat
het apparaat in dit opzicht zeker met de ontvederingsmachine vergeleken
mag worden.

In welke mate de spinchiller tot de kruisbesmettingen bijdraagt, zal sterk
afhankelijk zijn van de soort spinchiller, het waterverbruik en het aantal
ongewenste kiemen, dat op de kuikens aanwezig is en er vanaf is te spoelen.
Ditzelfde geldt in zekere mate ook voor de douches, aangezien ook hierin
kruisbesmettingen kunnen optreden (7). De kwantitatieve aspekten van de
kruisbesmettingen bij de verschillende koelsystemen zullen nog nader be-
studeerd moeten worden om de betekenis ervan in samenhang met de kruis-
besmettingen, die vóór het koelen optreden, reëel te kunnen evalueren.
Hierbij zal ook overwogen moeten worden in hoeverre de kiemen, die door
spinchiller of douche niet meer kunnen worden verwijderd, toch nog —
bijvoorbeeld door het dooiwater — een gevaar voor de konsument kunnen
vormen.

The contamination of chicken carcasses during defeathering and the consecutive
washing effect of spinchilling and „spraycooling" was studied. As a marker organism
E. coli Ki2 was used. During defeathering a considerable spread of contamination
took place. This contamination was only partially reduced during spinchilling and
„spraycooling". The maximal reduction which could be obtained with either methods
was less than one log cycle.

The evaluation of the hygienic aspects of these cooling systems can only be achieved
after extensive studies on cross contamination during processing, including cooling.

1. Foodborne Outbreaks, Annual Summary Center for Disease Control, U.S.
Department of Health, Education, and Welfare, (1970).

2. Grossklaus, D. und Levetzow, R.: Die Kühlung des Schlachtgeflügels
— ein hygienisches lebensmittelrechtliches Problem. Berl. Münch, tierärztl.
Wschr., 80, (1967).

3. K n i v e 11, V. A.: Salmonella typhimurium contamination of processed broiler
chickens after a subclinical infection. }. Hyg., Camb., 69, 497, (1971).

4. K o t u 1 a, A. W., B a n w a r t, G. J. and K i n n e r, J. A.: Effect of postchill
washing on bacterial counts of broiler chickens. Poultry Sci., 46, 1210, (1967).

5. Kraft, A. A.: Microbiology of poultry products. ]. Milk, Food TechnoL, 34,
23, (1971).

6. P e r i c, M., R o s s m a n i t h, E. und Leistner, L.: Untersuchungen über
die Beeinflussung des Oberflächenkeimgehaltes von Schlachthähnchen durch die
Spinchiller-Kühlung. Fleischwirts eh., 51, 216, (1971).

7. P e r i c, M., Rossmanith, E. und Leistner, L.: Verbesserung der mi-
krobiologischen Qualität von Schlachthähnchen durch die Sprüh-Kühlung.
Fleischwirtsch., 51, 574, (1971).

8. Schothorst, M. van: Contaminatieproblemen tijdens het slachten van
pluimvee. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 91, (1971).

9. S u r k i e w i c z, B. F., J o h n s t o n, R. W., M o r a n, A. B. and Krumm,
G. W.: A bacteriological survey of chicken eviscerating plants. Food TechnoL,
23, 80, (1969).

10. Todd, E., P i V n i c k, H., Hendricks, S., Thomas, J. and R i o u, J.:
An evaluation of public health hazards of barbecued chickens. Can. J. Publ.
Health, 61, 215, (1970).

11. Vernon, E.: Food poisoning and Salmonella infections in England, 1968.
Publ. Health., 84, 239, (1970).

„De Vogelwet-1936, de Jachtwet-1954 en de Natuurbeschermingswet-1958 zullen
worden aangevuld. Spoedig is bij de Tweede Kamer indiening van een Wet op be-
dreigde diersoorten te verwachten.

In 1961 kwam de Wet op de dierenbescherming tot stand, op grond waarvan kan
worden opgetreden tegen opzettelijke of nodeloze mishandeling of kwelling van
dieren in het algemeen.

Bij de nieuwe wet op bedreigde diersoorten zal een besluit op uitheemse dieren
behoren. Dat besluit beoogt uitvoering te geven aan een bepahng van de Wet op de
dierenbescherming. Op basis daarvan is een vergunning van het ministerie van
CRM vereist voor inrichtingen die bepaalde uitheemse dieren tentoonstellen (dieren-
tuinen en wildparken), africhten (circussen en dressuurinrchtingen) of verhandelen.
De dieren die onder dit besluit vallen zijn de uitheemse zoogdier- en vogelsoorten,
voorzover niet reeds beschermd door de Vogelwet, alsmede alle soorten schildpadden.
Er zal onderscheid worden gemaakt tussen commerciële en niet-commerciële in-
richtingen. Zo zullen gmeentelijke hertenkampen geen vergunning nodig hebben.
Krachtens de in voorbereiding zijnde wet zal het verkopen, te koop aanbieden en
onder zich hebben van levende exemplaren van nog aan te wijzen bedreigde uit-
heemse dieren strafbaar zijn, evenals het verhandelen van dode exemplaren daarvan
en van herkenbare delen.

Wat dit laatste punt betreft wordt gedacht aan de huiden van enkele katachtigen
en olifantstanden. Een bonthandelaar zal strafbaar zijn als hij huiden van bepaalde
dieren ten verkoop voorhanden heeft, te koop aanbiedt of verkoopt."

Moderne technieken en kennis stellen de mensheid in staat drastisch in het milieu
en de genetische structuur van landbouwhuisdieren in te grijpen.
Deze manipulaties zijn alleen verantwoord indien hier een grondige genetische
controle van de populaties aan ten grondslag ligt.

Mijne Heren Leden van het bestuur der Landbouwhogeschool,
Dames en Heren, Medewerkers en Studenten aan deze Hogeschool en
voorts U allen die door Uw aanwezigheid blijk geeft van Uw belangstelling
voor deze openbare les,

Deze openbare les is aangekondigd met als titel „Manipulaties met Popu-
laties".

Voor sommigen Uw^er zijn dit vrijwel onbekende — voor anderen overbe-
kende begrippen, die direct de vraag naar een andere specificatie oproepen.
We willen in deze les proberen te voldoen aan een van de eerste eisen van
het onderwijs. Daarom zullen we beginnen met na te gaan wat vanmiddag
onder deze begrippen zal worden verstaan.

Onder manipulaties wordt volgens de handboeken verstaan — het iets naar
de hand zetten. Manipulaties zijn dus alleen mogelijk als er mensen zijn
die iets naar hun hand willen zetten en als er objecten zijn die naar de hand
gezet kunnen worden. Het succes van manipulaties is afhankelijk van de
wensen en vaardigheden van hen die manipuleren en van de structuur van
de objecten waarmee gemanipuleerd wordt. Populaties zijn verzamelingen
van elementen die één of meer eigenschappen of hoedanigheden gemeen
hebben. Toehoorders aan deze openbare les hebben gemeen dat zij zich
allen in dezelfde omgrensde ruimte hebben begeven en dat zij naar dezelfde
spreker luisteren. Als zodanig vormt U een populatie. Binnen U als popu-
latie zijn een groot aantal varianten waarneembaar, in uiterlijk voorkomen,
in mate van belangstelling voor het onderwerp enz.

Een spreker kan met zijn toehoorders manipuleren door ze mee te slepen
met zijn betoog. De mate waarin deze vorm van manipulatie slaagt is af-
hankelijk van de kwaliteiten van de spreker èn van die van zijn toehoorders.
Dr. Fidel Gastro geeft met zijn volgelingen een zeer goed beeld van wat met

1 Openbare les, uitgesproken bij de aanvaarding van het persoonlijk lectoraat in
de Veeteeltwetenschappen aan de Landbouwhogeschool te Wageningen op
30 september 1971.

Inaugural Lecture, delivered on assuming the Office of Lecturer at the Depart-
ment of Animal Husbandry, Agricultural University, Wageningen, September
30th 1971.

manipulaties kan worden bereikt. Op verschillende muren in Wageningen
kan de kreet „Manipulatie" nog steeds worden aangetroffen. Bij het lezen
daarvan moet worden bedacht dat ook het succes van de hier bedoelde
manipulaties mede wordt bepaald door de kwaliteiten van de objecten
waarmee gemanipuleerd wordt.

In de Veeteelt mogen we ons beroemen op een zeer oude traditie in het
manipuleren. Veeteelt zou vertaald kunnen worden als — het naar de hand
zetten van dieren — in het bijzonder van die diersoorten die, tengevolge
van deze manipulaties, de naam landbouwhuisdieren hebben gekregen. Op
de eerste bladzijde van de Bijbel kunnen we lezen dat mensen geschapen
zij"; „opdat zij heersen over de vissen, het gevogelte en het vee". Deze visie
heeft niet nagelaten zijn invloed te doen gelden op de beschaving zoals wij
die momenteel beleven. Met deze beschaving heeft de mensheid zich een
cultuuropdracht opgelegd die hier enkele maanden geleden door Dr. B e n -
s i n k getypeerd is met de stelling „De Waddenzee zal worden drooggelegd,
niet omdat het moet, maar omdat het kan."

In dit cultuurpatroon zijn ook de dieren — en met name de landbouwhuis-
dieren — in toenemende mate naar de hand van de mens gezet. Aanvanke-
lijk mede ten behoeve van de jacht, de trekkracht en de kleding — in onze
tijd vooral voor de produktie van voedingsmiddelen. Bij dit laatste is de
term dierveredeling een graag gebruikt begrip aan het worden. Deze dier-
veredeling, die betrekking heeft op varkens, nutspluimvee en mestkalveren
heeft voor deze dieren hoegenaamd niets meer te maken met het meer
edel maken van de dieren. De dierveredeling is volledig gericht op de
optimalisatie van de produktie door de genoemde diersoorten.
Terwille van de wereldvoorziening is de Veeteler genoodzaakt zijn beste
krachten aan deze produktie geven. In zijn taak voor de voedselproduktie
voor vandaag en morgen werkt hij met natuurlijke produktiemiddelen.
Daarbij zal hij in toenemende mate ervaren dat met deze middelen slechts
met voorzichtigheid en verantwoordelijkheidsgevoel gemanipuleerd kan en
mag worden.

De eerste voorwaarden voor succesvolle en verantwoorde manipulaties zijn
dat de onderdelen en structuren van de te manipuleren objecten gekend en
dat de gevolgen van de manipulaties overzien worden.

Voor de bestudering van de onderdelen en de structuur van de populaties
van landbouwhuisdieren zijn analytische en beschrijvende methoden van
onderzoek nodig. In een tijdperk waarin de directe opvoering van de pro-
duktie — ook in het wetenschappelijk onderzoek — een hoge prioriteit
krijgt, ontstaat de neiging de plaatsruimte en tijd voor analytisch en be-
schrijvend onderzoek in te perken. Ook bij het wetenschappelijk onderzoek
kunnen we weieens constateren dat wordt doorgegaan met experimenten
zonder dat van een regelmatige bezinning op de eraan verbonden perspec-
tieven sprake is. In de details van het werkstuk van de onderzoeker kunnen
voortreffelijke prestaties worden geleverd. De waarde van het werkstuk
wordt evenwel bepaald door de plaats en de functie in het geheel. Het
geheel van het Veeteeltkundig onderzoek kan alleen beoordeeld worden
aan de hand van een regelmatige analytische beschouwing van wat men
bezig is met de landbouwhuisdieren en hun milieu te doen.
In deze openbare les zal worden besproken wat de mens momenteel bezig
is te doen met de structuren van de populaties van landbouwhuisdieren.

Daarbij zal worden nagegaan welke invloed er wordt uitgeoefend door de
beheersing van het milieu van de dieren en door het rechtstreeks ingrijpen
in de populaties door middel van selectie.

In het milieu van de landbouwhuisdieren kunnen 4 onderdelen worden
onderscheiden, n.1.: de voeding, de huisvesting, het sociaal- en het biotisch
milieu.

De voeding van de landbouwhuisdieren — die weliswaar bijna geheel uit
natuurlijke produkten bestaat — is vrijwel volledig door de mens geregeld.
Het ruwvoer dat nog \\ rij door de dieren in het weiland of op stal kan
worden opgenomen en in nog sterkere mate de krachtvoerrantsoenen zijn
met een veelheid van menselijk vernuft en kundigheid omgeven. Het moge
zijn dat er van tijd tot tijd detailfouten in de vorm van deficiëntie ziekten
of vergiftigingen aan het licht komen; in het algemeen kan gesteld worden
dat de mens in staat is er zorg voor te dragen dat de voedingstoestand van
de aan zijn zorgen toevertrouwde dieren het optimale benadert.
De voederrantsoenen, zoals deze aan onze dieren worden verstrekt, worden
in steeds toenemende mate gericht op een optimale groei en produktie. De
rantsoenen worden daarop getoetst bij een aantal in het onderzoek en in de
praktijk gekozen dieren. Uit het onderzoek op dit gebied is bekend dat de
verwerking van deze rantsoenen niet bij alle dieren hetzelfde effect op de
groei heeft. Voorlopig kunnen we alleen maar raden in hoeverre de selectie
in de voedermiddelen ook een selectie in de het voer consumerende dieren
tot gevolg heeft gehad. Uit het deze zomer verschenen proefschrift van Dr.
Hoogerbrugge over „genotype-voedingsinteracties bij het kuiken met
betrekking tot de lysine behoefte", blijkt reeds dat er bij de landbouw-
huisdieren selecties toegepast kunnen worden die tot een meer effectieve
benutting van de voedermiddelen kunnen leiden.

Voor de huisvesting en het direct daarmee verbonden klimaat voor de land-
bouwhuisdieren geldt in grote lijnen hetzelfde als voor de voeding. Ideale
toestanden zijn in dit opzicht nog niet bereikt. Enkele ongunstige uitzonde-
ringen daargelaten is er evenwel geen reden te stellen dat de huisvesting
en het klimaat voor onze huisdieren niet tenminste gelijkwaardig zijn aan
die voor de in het wild levende soortgenoten. Daarbij kan worden gesteld
dat ook de conditionering van huisvesting en klimaat zijn invloed gehad
kan hebben — en zeker dat zij dat zal krijgen, op de genetische samen-
stelling van de populaties. De betonnen vloeren die het werken voor de boer
zoveel vereenvoudigen zullen ongetwijfeld tot gevolg hebben dat de dieren
waarvan de benen daartegen niet bestand zijn uit de populatie verdwijnen.
Aan de Afdeling Pluimveeteelt van de Landbouwhogeschool wordt nage-
gaan in hoeverre de rigoureuze conditionering van de pluimveestallen van
invloed is op de genetische samenstelling van de opeenvolgende generaties
van kippen. We komen straks terug op de manier waarop de verschuivingen
die een gevolg zijn van deze milieuinvloeden gecontroleerd worden.
Het sociaal milieu van de landbouwhuisdieren wordt in sterke mate mede
bepaald door de wijze waarop de dieren worden gehuisvest en/of geweid.
De meeste factoren van het sociaal milieu van de landbouwhuisdieren heb-
ben — voor zover wij dat momenteel onderkennen — geen of nauwelijks
invloed meer op de structuur van de populaties. Bij de stieren die voor
kunstmatige inseminatie worden gebruikt speelt hun superioriteit in kracht
en vernuft geen rol meer bij de keuze van de kwaliteiten en kwantiteiten van
de partners bij de paring. Het kiezen van deze partners is door de mens

overgenomen. Alleen in gevallen van groepshuisvesting — o.a. bij varkens
en kippen — spelen de competitie-vraagstukken nog een rol. Uit onderzoe-
kingen van Guhl (1958) is gebleken dat kippen die een hoge plaats in
de sociale rangorde aan de voerbak innemen ook meer eieren produceren.
Als gevolg daarvan kunnen hun kansen op het verwerven van nakomeling-
schap toenemen. M c B r i d e c.s. (1964) hebben vastgesteld dat de meest
agressieve biggen uit een toom de beste tepels bij de moeder weten te ver-
werven. Als gevolg daarvan kunnen zij een voorsprong krijgen op hun toom-
genoten die ook in een selectie ten behoeve van de voortplanting tot uit-
drukking kan komen.

Onder het biotisch milieu van de dieren kunnen tenslotte alle levende orga-
nismen worden begrepen die op een of andere wijze van invloed kunnen
zijn op het welzijn van de populatie. We laten hierbij de dieren van dezelfde
soort buiten beschouwing, omdat die al bij het sociaal milieu behandeld
zijn. Voor de landbouwhuisdieren hebben de plantaardige organismen —
met uitzondering van schimmels en bacteriën — vrijwel alleen betekenis
voor de reeds besproken voeding. De huisvesting en verzorging zijn er garant
voor dat de bedreiging door andere diei-soorten — met een uitzondering
voor de parasieten — vrijwel te verwaarlozen is.

Alle goede zorgen ten spijt heeft de mens tot nu toe niet kunnen voorkomen
dat de landbouwhuisdieren voortdurend zijn blootgesteld aan een breed
scala van ziekte en dood veroorzakende organismen. In vroeger tijden zijn
de besmettelijke veeziekten er verantwoordelijk voor geweest dat complete
veerassen vrijwel geheel werden geliquideerd. De praktisch volledige sterfte
van dieren van één soort in bepaalde gebieden heeft geleid tot sterke
immigraties van dieren die met de nog resterende individuen werden ge-
kruist.

Dank zij hygiënische maatregelen, vaccinaties en uitroeiingscampagnes voor
een aantal besmettelijke veeziekten zijn de invloeden van deze epizoötische
ziekteverwekkers aanzienlijk ingeperkt. Een aantal enzoötisch voorkomende
ziekteverwekkers ligt evenwel nog continu in de aanval. Vrijwel elk kalf en
elk big wordt bedreigd door aanvallen van ziekteverwekkende Colibacteriën.
Vrijwel alle jonge dieren met weidegang moeten trachten een evenwichts-
toestand op te bouwen in hun strijd met de hun gezondheid belagende
maag- en darmparasieten. Het is voldoende bekend dat niet alle jonge
dieren het gehele scala van opfokziekten waaraan zij worden blootgesteld
met evenveel succes doorstaan. Enerzijds spelen de voeding en de verzorging
van de dieren daarbij een belangrijke rol. Anderzijds kan daarbij ook de op
de genetische structuur gebaseerde constitude van veel betekenis zijn.
Het laat zich aanzien dat de diergeneeskundige en dierhygiënische voor-
zieningen in de strijd tegen de ziekteverwekkers hun optimum gaan be-
naderen. Mede door deze voorzieningen is het mogelijk geworden om die
dieren die om foktechnische redenen de beste perspectieven bieden, met
veel zorg omringd op te fokken. De invloed van een natuurlijke selectie
van de minder resistente dieren wordt daardoor beperkt gehouden. In deze
situatie kan de vraag worden gesteld of het geen zin heeft te zoeken naar
een verbetering van de resistentie bij de dieren tegen de hen belagende
ziekteverwekkers. Deze vraag is niet nieuw. Tot nu toe is hij steeds weer
terzijde gelegd met de bemerking dat de bevindingen op dit gebied slechts
fragmentarisch en in de regel niet meer positief zijn geweest. Zolang we het
probleem op deze manier terzijde leggen blijft het noodzakelijk de ontwikke-

iingen op dit gebied regelmatig bij te houden. Daarbij blijft dan de vraag
actueel of er sprake is van voldoende bundehng en van doelgerichte benut-
ting van de kennis op dit gebied, zoals deze in een aantal afzonderlijke
onderzoekinstellingen beschikbaar is. Voor ons geval kan daarbij gedacht
worden aan de kennis en inzichten op het gebied van de genetica en immu-
nologie, de immunogenetica en de biochemie. Deze laatste vraag zal daarbij
steeds weer geplaatst moeten worden in het kader van de kosten die jaarlijks
worden besteed aan de preventie en de behandeling van de dierziekten.
In de landbouwplantenteelt — en op bescheiden schaal ook reeds bij de labo-
ratoriumproefdieren — is sprake van een duidelijke selectie op ziekteresis-
tentie. Als deze vorm van selectie ook bij de landbouwhuisdieren een rol gaat
spelen, dan kunnen daarmee sterk ingrijpende wijzigingen worden aange-
bracht in de structuren van de dierpopulaties.

In het voorgaande zijn de belangrijkste elementen uit het milieu behandeld
die van invloed kunnen zijn op de samenstelling van de aan de manipulaties
van de mens onderworpen populaties. Daarbij is gebleken dat deze milieu-
factoren voor een belangrijk deel door de mens worden beheerst en geregeld.
Als zodanig heeft de mens een indirecte invloed op de structuur van de
populaties. Naast deze indirecte invloeden speelt het direct ingrijpen een
belangrijke rol.

We mogen aannemen dat reeds in het verre verleden aan die dieren de
beste kansen tot voortplanting zijn geboden die voor het gebruik door de
mens het meest geschikt waren. De populaties van landbouwhuisdieren zijn
door het gehele proces van de domesticatie heen samengesteld op basis van
door de mens gestelde eisen. In deze eisen zijn in de loop van de tijd nogal
wat variaties voorgekomen. Aan de meeste diersoorten worden ook gelijk-
tijdig verschillende eisen gesteld waarvan nu eens deze, dan weer een
andere de belangrijkste plaats inneemt. De variaties in de eisen vinden hun
weerslag in de verscheidenheid, zoals wij die nu binnen de populaties kennen.
Voor de variatie in de gestelde eisen zijn voldoende voorbeelden bekend.
De waardering voor de fraaiheid en het type van het Nederlandse rundvee
is bijvoorbeeld in het laatste decennium voor een deel terzijde geschoven
ten behoeve van een gestegen waardering voor economisch belangrijke ken-
merken als de produktie van melk en vlees. In tegenstelling daarmee heeft
de economisch belangrijke trekkracht van het paard weer plaats moeten
maken voor de ook vroeger hooggewaardeerde kwaliteiten van de berijd-
baarheid ten behoeve van de recreatie. Als voorbeeld voor het gelijktijdig
stellen van verschillende eisen kunnen de voederconversie, de .slachtkwaliteit
en het beenwerk van varkens genoemd worden. Het gewicht dat aan deze
kenmerken wordt toegekend is afhankelijk van de kosten van het voeder,
de wensen van de consument en de kosten van de huisvesting. Deze kosten
en wensen lopen op verschillende plaatsen en in verschillende tijden sterk
uiteen.

Bij de paarden zijn de wisselingen in de eisen wellicht nog duidelijker waar-
neembaar dan bij de varkens en het rundvee. De kwaliteiten voor de trek-
kracht, de tuigdienst en de berijdbaarheid zijn niet altijd scherp gescheiden
geweest en bovendien hebben zich binnen elk van deze categorieën regel-
matig verschuivingen voorgedaan. Het gevolg, vooral van dit laatste, is ge-
weest dat het hedendaagse warmbloedpaard in Nederland door een grote
variatie van uiteenlopende kwaliteiten beïnvloed is geworden Deze variatie

spiegelt zich ook af in uitwendig waarneembare kenmerken, zoals deze op de
hedendaagse keuringen gedemonstreerd worden.

De selecties bij de verschillende soorten van landbouwhuisdieren zijn tot nu
toe dus niet strikt eenzijdig gericht geweest. De omschakeling van één
kenmerk op een ander gaat verder ook gepaard met een traagheid. Deze
traagheid is o.m. afhankelijk van de correlaties tussen de kenmerken, de
erfelijkheidsgraad van de kenmerken en de intervallen tussen de diergene-
raties.

Naast de in de natuur van de populaties aanwezige factoren hebben ook
maatschappelijke factoren en beperktheden in de mogelijkheden een rol
bij deze traagheid gespeeld. Voor de landman die het boer zijn als een
vreedzame hoedanigheid beleefde bestond er minder behoefte aan en be-
langstelling voor een effectieve selectie dan voor de moderne ondernemer
van een agrarisch bedrijf. Ook de technische mogelijkheden en de voor een
effectieve selectie noodzakelijke inzichten zijn in vergelijking tot de huidige
stand van zaken beperkt geweest.

Het gevolg van deze traagheid in de selectie is geweest dat in veel gevallen
al weer nieuwe omschakelingen gewenst werden voordat het oorspronkelijk
beoogde doel was bereikt.

De eerste verschijnselen van verscherpte en versnelde selectie hebben zich
voorgedaan bij het pluimvee. Deze selectie heeft tot gevolg gehad dat
momenteel de 17 miljoen kippen die in Nederland voor de eiproduktie
worden gehouden afkomstig zijn van 23 fokbedrijven. De vermeerderaars
van de leghennen betrekken 87% van hun dieren van slechts 5 van deze
23 fokbedrijven. Binnen elk van de fokbedrijven wordt van een beperkt
aantal, in de regel sterk ingeteelde populaties gebruik gemaakt. Tussen een
deel van deze populaties bestaat ook weer een nauwe verwantschap. De
overige, oorspronkelijk in Nederland aanwezige legrassen, zijn voor een deel
terechtgekomen in handen van de sportfokkers. Met hun liefhebberij leveren
zij momenteel een belangrijke bijdrage voor het in stand houden van het
oorspronkelijk aanwezige genetisch materiaal.

In de varkensfokkerij heeft de selectie tot nu toe een minder ingrijpend
effect gehad op de inperking van de genetische variatie. Het is nog niet te
overzien in hoeverre de toenemende industrialisatie, die zich momenteel
ook in de varkenshouderij begint te voltrekken, daarop op den duur van
invloed zal zijn. Op dit moment is circa 8% van de voor de fokkerij be-
stemde varkens in handen van de geïndustrialiseerde ondernemingen. De
zeer scherpe selectie die in deze bedrijven kan worden toegepast zal er
ongetwijfeld toe leiden dat de fokkerij wordt toegespitst op een sterk beperkt
aantal individuen die als generatoren voor de totale jjopulaties op deze be-
drijven moeten dienen. Voor de varkens, die daarnaast door de zelfstandige
fokkers worden gehouden, valt te voorzien dat de moderne toetsmethoden
voor de beren er eveneens toe leiden dat op den duur een relatief kleine
groep van dieren door middel van kunstmatige inseminaties een grote in-
vloed zullen krijgen. Het momenteel gevoerde beleid in de particuliere
varkensfokkerij heeft tot gevolg dat de hoogst gewaardeerde beren ook de
beste kansen krijgen om zonen voor de volgende generaties voort te brengen.
Verschijnselen zoals deze zich momenteel in de varkensfokkerij op de zelf-
standige boerenbedrijven voordoen, hebben zich in de rundveefokkerij reeds
over een langere tijd voltrokken. Evenals voor de varkens is ook voor het
rundvee tot nu toe geen sprake geweest van een scherpe en eenzijdige selectie

op slechts één kenmerk. De sterk toegenomen kennis en technische mogelijk-
heden in de laatste decennia hebben er niettemin toe geleid dat ook bij
deze diersoort een beperkt aantal fokdieren een sterke invloed heeft ge-
kregen. Met mogelijk een uitzondering voor de laatste jaren heeft dit in de
regel nog niet tot gevolg gehad dat de invloedrijke stieren ook afkomstig
waren van eveneens invloedrijke vaderdieren. Als dit in de nabije toekomst
wel kan worden gerealiseerd dan zal dat er — evenals bij het pluimvee —
toe leiden dat de genetische variatie sterk wordt ingekrompen. Daardoor
kunnen ook bij het rundvee een beperkt aantal varianten uit de populaüe
na enkele generaties een sterke verspreiding gaan krijgen.
Uit het voorgaande is gebleken dat de mate en de vorm van de selectie bij
de verschillende soorten van landbouwhuisdieren nog sterk uiteenlopen.
Dat neemt niet weg dat er bij al deze diersoorten sprake is van een direct
ingrijpen in de structuren van de populaties. Bij deze vormen van door de
mens bepaalde selectie wordt aan de dragers van genetisch bepaalde varian-
ten, die op een bepaald moment gewenst worden, een ruime kans geboden
om zich voort te planten. De voor de fokkers interessante varianten krijgen
daardoor een relatief grote verspreiding in de populatie, de ongewenste
worden zoveel mogelijk geëlimineerd.

De toegepaste selecties brengen eveneens met zich mee dat elk van de
varianten, waaraan door de veehouder geen direct voor- of nadeel kan
worden waargenomen, het risico loopt uit de populatie te worden ver-
dreven. Deze ontwikkeling neemt toe naarmate de veehouderij steeds meer
de vorm gaat krijgen van een industrie met de daaraan verbonden eisen
van de economie van deze bedrijfsvorm.

Het selecteren — d.w.z. het verkiezen van het een boven het ander — is
alleen mogelijk als er 2 of meer keuzemogelijkheden bestaan. In populaties
van levende organismen ontstaan deze keuzemogelijkheden door mutaties
in de dragers van de erfelijke eigenschappen — de genen. De mutaties
kunnen tot uitdrukking komen in de vorm van uitwendig waarneembare
varianten. De witte haarkleur bij konijnen is door mutatie uit de oorspron-
kelijke wildkleur ontstaan. Konijnenfokkers kunnen een voorkeur hebben
voor deze witte haarkleur. Als zij de dieren met deze haarkleur ook in
hun fokkerij voorkeur geven door alleen witte konijnen voor de fokkerij te
gebruiken dan verdwijnen de wildkleurigen. In de vrije natuur hebben de
witte konijnen minder overlevingskansen. Bij de vrij levende dieren bestaat
daardoor een voorkeursselectie voor de wildkleurigen; de witten verdwijnen
weer.

Uit het in de afgelopen decennia verrichte onderzoek, waarbij aanvankelijk
vooral het bananenvliegje — Drosophila melanogaster — als een belangrijk
object van onderzoek heeft gegolden, is gebleken dat slechts een zeer klein
deel van de door mutaties ontstane varianten een kans krijgt op verspreiding.
Verweg de meeste mutanten hebben negatieve effecten voor de dragers.
Alleen die mutanten die voor de dragers ervan een voordeel kunnen bieden
hebben in de vrije natuur een kans op verspreiding in een populatie. Daar-
bij dient bedacht te worden dat de genen een meervoudig effect hebben.
Een mutante vorni kan naast een nadelig gelijk ook een voordelig effect
hebben. S i n i s c a 1 c o (1965) constateerde dat de erfelijk bepaalde variant
die verantwoordelijk is voor thalassemie bij de mens op het eiland Sardinië
een relatief sterke verspreiding heeft gekregen. Uit het onderzoek van

S i n i s c a 1 c O bleek dat dragers van het gen voor deze afwijking een ver-
hoogde weerstand tegen malaria bezitten. Dit heeft tot gevolg gehad dat
bij de bewoners van het eiland Sardinië, dat gedurende vele eeuwen door
malaria geteisterd is, een relatief hoog percentage van dragers van deze
variant voorkomt. De frequentie van deze variant was het hoogst in de
gebieden die het meest voor de verspreiding van malaria in aanmerking
kwamen.

Bij de zich vrij in de natuur voortplantende organismen stelt zich een even-
wicht in tussen de frequenties van het oorspronkelijke gen en de variant.
Voor thalassemie blijft de frequentie laag doordat individuen die deze
variant van beide ouders meekrijgen niet levensvatbaar zijn. Anderzijds zijn
de niet dragers van het thalassemie gen sterk vatbaar voor malaria. In de
door malaria zeer sterk geteisterde gebieden is de frequentie van het thalas-
semie gen daardoor het hoogst. Op dezelfde wijze als \\ oor thalassemie stelt
dit evenwicht zich in voor elk van de varianten die voor de populatie van
enige betekenis zijn. Dit evenwicht wordt — zoals we voor thalassemie zagen
— bepaald door de omstandigheden waarin de populatie zich bevindt.
Volgens Dobzhansky (1970) zou de evolutie van de populaties op den
duur kunnen leiden tot een ideale adaptatie aan het milieu, als het milieu
voor deze populaties volledig gestabiliseerd zou kunnen worden. De continue
veranderingen in het milieu vereisen evenwel een dynamische aanpassing
van de populaties aan de zich steeds wijzigende omstandigheden.
Uit onderzoekingen van N ij e n h u i s e.a. (1965) is gebleken dat het zinvol
is onderscheid te maken tussen wat hij noemt het uitwendig- en het gene-
tisch milieu. N ij e n h u i s constateerde dat de bloedgroepenfrequenties
van de oorspronkelijke bewoners van verschillende, klimatologisch sterk
overeenkomstige, tropische regengebieden sterk uiteenlopen. Het frequentie-
patroon van de bloedgroepen van de Indianen in de verschillende populaties
van Alaska tot in het Andesgebergte vertoont daarentegen steeds een sterke
overeenkomst. Op grond van recente bevindingen concludeert N ij e n h u i s
(1970) dat de bestaande evenwichten in de bloedgroepenfrequenties mede
bepaald worden door het selectieve voordeel in de bevruchtingskansen voor
bepaalde aan het ras gebonden combinaties van genetische structuren.

Op grond van onze huidige kennis op dit gebied moet worden aangenomen
dat er in de populaties van landbouwhuisdieren biologische evenwichten
bestaan tussen een veelheid van erfelijk bepaalde varianten. Voor hen die
zich bezighouden met de Veelteelt ligt de vraag voor de hand of het wel
enige praktische zin heeft zich met die evenwichten bezig te houden. Voor
de beantwoording van deze vraag kan in de eei-ste plaats worden verwezen
naar een uitspraak van de bekende populatiegeneticus Ford. Op grond van
zijn ervaringen met zich vrij voortplantende organismen stelt Ford (1965)
dat hij geen varianten in de populaties kent die niet van invloed zijn op de
levenskansen. Desgewenst kan de Veeteler de vraagstukken over de gene-
tische evenwichten in de zich vrij voortplantende populaties overlaten aan
hen die daarin uit zuiver biologische belangstelling geïnteresseerd zijn. Voor
de populaties waarmee wij in de Veeteelt manipuleren wordt dit evenwel
anders. Als de veeteeltkundige maatregelen zodanig ingrijpend worden dat
daarmee de biologische evenwichten uit hun balans worden gebracht, dan
zal tenminste nagegaan dienen te worden wat de gevolgen daarvan op den
duur voor de populaties kunnen zijn.

Onze kennis van de biologische evenwichten binnen de populaties van de
landbouwhuisdieren is nog beperkt. Het genetisch onderzoek heeft bij deze
diersoorten tot nu toe vrijwel alleen betrekking gehad op eigenschappen die
voor de mens van directe betekenis zijn. Deze eigenschappen zijn complex
van samenstelling, d.w.z. dat ze door een reeks van deels genetische- en
deels milieufactoren worden bepaald. Over de aantallen en de kwaliteiten
van de genetisch bepaalde varianten die een rol spelen bij de produktie
van o.a. melk, vlees, eieren enz. is nog niets bekend. Daardoor is ook niet
bekend in hoeverre de selectie op deze produktie-eigenschappen van invloed
is geweest op verschuivingen in de frequenties van de varianten die bij deze
produktie een rol spelen. Wel is reeds uit recente onderzoekingen gebleken
dat de toegepaste selecties een duidelijk effect hebben gehad op genetisch
bepaalde varianten waarop niet is geselecteerd.

Voor de meeste soorten van landbouwhuisdieren zijn in de afgelopen 15 jaar
ruim 25 genetische systemen bekend geworden waarvan de varianten m.b.v.
laboratoriumonderzoek nauwkeurig vastgesteld kunnen worden. Het is reeds
gebleken dat voor de meeste van deze systemen betrekkelijk vaste verhou-
dingen bestaan voor de frequenties waarin de verschillende varianten bin-
nen deze systemen voorkomen. Ook is gebleken dat deze verhoudingen van
ras tot ras duidelijke en vrij stabiele verschillen te zien geven.
In door G i 1 m o u r (1959) onderzochte kippestammen bleek dat voor een
aantal bloedgroepsystemen nog verschillende varianten waren overgebleven
nadat in deze stammen over 20 en meer generaties broer-zusterparingen
waren toegepast. Volgens de berekeningen had deze vorm van teelt geleid
tot inteeltcoëfficiënten van 98% en meer. Naar de verwachtingen van de
teeltkundigen zou deze vorm van inteelt ertoe geleid moeten hebben dat
vrijwel alle erfelijk bepaalde variatie uit deze populaties was verdwenen.
Het niettemin voortbestaan van de variatie voor de bloedgroepen is door
G i 1 m o u r e.a. verklaard tiit het feit dat het gelijktijdig aanwezig zijn
van 2 varianten binnen een individu in dit geval samenviel met voor de
fokkerij gewenste eigenschappen.

Uit het onderzoek in ons laboratorium is gebleken, dat de selectiedruk op
de Nederlandse rundveerassen op enkele genetische systemen wèl en op
andere nog geen waarneembare invloed heeft gehad. De zeer sterke invloed
van een beperkt aantal fokdieren heeft in de zwartbonte F. H. populatie tot
gevolg gehad dat enkele bloedgroepen van het B systeem een sterke ver-
spreiding gekregen hebben. Voor een aantal andere groepen uit ditzelfde
systeem zijn de frequenties in de 15 jaargangen die tot nu toe onderzocht
konden worden reeds gehalveerd. Voor o.a. het bloedgroepensysteem FV en
voor de varianten van het transferrine in het bloedserum zijn de frequenties
in dezelfde periode niet waarneembaar verschoven. Voor deze genetische sys-
temen is het opmerkelijk dat de bloedgroep V en het type E van de trans-
ferrinen een lage frequentie hebben t.o.v. de andere varianten. Dezelfde
lage frequenties voor deze varianten worden in een aantal meer en minder
van elkaar onafhankelijke melkveerassen teruggevonden. De resultaten van
onderzoekingen van A s h t o n (1959) en K r a a y (1970) van de genetische
evenwichten tussen de varianten van deze systemen laten voorlopig nog
een aantal vragen open. Niettemin wijzen de resultaten van deze en ook
van andere onderzoekers steeds weer in dezelfde richting als de genoemde
bevindingen van N ij e n h u i s bij de mens. Binnen de rundveerassen kunnen

de frequenties voor een aantal varianten eveneens mede bepaald zijn door
de bevruchtingskansen die de verschillende biochemische structuren in com-
binatie met elkaar bieden.

De eerste resultaten van het onderzoek op dit gebied wijzen dus uit dat de
toegepaste teeltmethoden de natuurlijke evenwichten voor bepaalde syste-
men wel en voor andere nog niet verstoord hebben. We hebben verder ook
gezien dat de teeltmethoden door verschillende oorzaken in het algemeen
nog geen scherpe en eenzijdige selectie tot gevolg hebben gehad. Uit het
voorgaande is gebleken dat de moderne inzichten en de technische moge-
lijkheden tot een sterk verscherpte efficiëntie van de selectie op nutseigen-
schappen kunnen leiden. Met de ter beschikking staande en verder te ont-
wikkelen laboratoriummethoden kan worden nagegaan wat de effecten van
de verscherpte selectie zijn op de biologische evenwichten in de populaties.
Dit geldt niet alleen voor de effecten van een verschei-pte selectie. Door
Oosterlee (1971) is reeds geconstateerd dat ook het conditioneren van
het milieu van invloed kan zijn op de frequenties van de genetisch bepaalde
varianten. Bij gelijkgerichte selecties in de kippepopulaties van de afdeling
Pluimveeteelt van de L.H. is gebleken dat de frequenties in de populaties
die onder verschillende milieuomstandigheden worden gehouden reeds na
enkele generaties uiteen gaan lopen.

Met het oog op de huidige kennis van zaken t.a.v. biologische evenwichten
kan de vraag worden gesteld wat de gevolgen kunnen zijn van een kracht-
dadig verstoren van deze evenwichten door de manipulaties van de mens.
Deze vraag geldt met name als de manipulaties zodanig ingrijpend worden,
dat de populaties niet meer in staat zijn de noodzakelijke evenwichten tegen
deze manipulatiedruk te handhaven of te hei-stellen.

Onze kennis van de biologische evenwichten en van de betekenis daarvan
voor de populaties van landbouwhuisdieren verkeert nog in het stadium van
ontwikkeling. Het is daarom te vroeg om nu reeds verstrekkende uitspraken
te doen. Wel lijkt het juist de beantwoording van deze vraag te plaatsen
tegen de achtergrond van andere manipulaties van de mensheid met de
natuur. Daarbij kan o.a. gedacht worden aan de ontbossing van natuur-
gebieden en de verspreiding van bestrijdingsmiddelen.

Uit de studies die tot nu toe zijn aangeduid als „bloedgroepenonderzoek"
is gebleken dat het met laboratoriummethoden mogelijk is exacte bepalingen
te verrichten voor een uitgebreide reeks van evenwichten voor biochemische
varianten bij landbouwhuisdieren.

Wij verwachten dat het onderzoek daai-van een bijdrage kan leveren tot
een weloverwogen manipuleren met de populaties die aan de verantwoorde-
lijkheid van de Veetelers zijn toevertrouwd.

Aan het einde van deze voordracht betuig ik gaarne mijn dank jegens Hare
Majesteit de Koningin voor de verleende erkenning in de vorm van dit
persoonlijk lectoraat.

Mijne Heren leden van het Bestuur der Landbouwhogeschool,
Bij deze gelegenheid betuig ik gaarne mijn erkentelijkheid voor de wijze
waarop het bloedgroepenonderzoek bij deze Hogeschool is ontvangen. De
vraagstukken waarvoor U, zowel wat de ruimtelijke als de personele voor-

zieningen geplaatst bent zijn ons bekend. Wij zullen van onze zijde gaarne
bereid zijn die bouwstenen aan te dragen die U nodig hebt om te komen
tot een beleid dat passend is bij de eisen die door deze tijd gesteld worden.

Mijne Heren Bestuursleden en Adviseurs van de Stichting Bloedgroepen
Onderzoek, Dames en Heren vertegenwoordigers van de organisaties op het
gebied van de fokkerij van landbouwhuisdieren.

De overeenkomst tussen de Besturen van de Landbouwhogeschool en Uw
Stichting heeft naar ik meen haar waarde in de afgelopen 6 jaar bewezen.
De specialisdsche aard van ons onderzoek brengt een groot risico met zich
mee voor een eenzijdige ontwikkeling. Door regelmatige confrontaties met
zowel direct praktische als met wetenschappelijke vraagstukken hopen wij
in staat te blijven ons onderzoek op evenwichtige wijze te ontwikkelen.

Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren en Leden van de wetenschappelijke
staf van de Landbouwhogeschool,

Met U hoop ik dat de teleurstellingen door de inperking van de mogelijk-
heden het enthousiasme voor onze taak niet te zeer zal schaden. Bij deze
gelegenheid wil ik in het bijzonder dank zeggen aan Prof. Stegenga voor
zijn introductie van het bloedgroepenonderzoek bij de Landbouwhogeschool
en voor alle realisme waarmee hij ons idealisme heeft begeleid. In deze
dank wil ik ook graag U Mevr. de Jong betrekken. Met Uw nooit aflatende
belangstelling voor ons wel en wee verbindt U ook aan deze dag voor ons
weer een element van dankbare herinnering.

De eerste indrukken die de bezoekers van onze terreinen en gebouwen krijgen
zijn gelukkig niet de beste. Achter deze fagaden is de afgelopen jaren veel
gepraat over een nieuwe structuur voor de organisatie van onze afdeling.
Dat deze gesprekken resultaat hebben gehad is te danken aan Uw inzicht
dat modern wetenschappelijk ondewijs en onderzoek alleen mogelijk zijn
als aan elk van de medewerkers een hem passende taak en verantwoorde-
lijkheid worden toegekend. Respect voor en vertrouwen in de ander en het
aanvaarden van kritiek vormen daar\\-oor de belangrijkste grondslagen.

Ons werk is nu 18 jaar oud. Verschillenden van U hebben de ontwikke-
lingen vrijwel vanaf het begin meegemaakt. Het is niet altijd een eenvou-
dige taak geweest waarvoor we gesteld waren. Dit hoogtepunt in onze be-
levenissen biedt er ook geen garantie voor dat het van nu af gemakkelijker
zal worden. De behoefte aan veerkracht en jeugdig enthousiasme blijft op
dezelfde manier bestaan.

Doordat mijn aandacht in toenemende mate voor zaken buiten het bloed-
groepenonderzoek wordt gevraagd wordt er steeds meer aan U toever-
trouwd. Ik ben U zeer erkentelijk voor de wijze waarop U deze verschui-
ving in taken en verantwoordelijkheden aanvaardt en realiseert.

Het onderzoek waarmee wij ons bezighouden heeft tot nu toe slechts een
bescheiden plaats in Uw opleiding ingenomen. Gaarne spreek ik evenwel
de hoop uit dat deze openbare les ertoe zal bijdragen dat Uw blik op de
verantwoordelijkheden in de Veeteelt wordt verruimd. Wij verwachten dat
de toenemende integratie van ons onderzoek in het Veeteeltkundig onder-
wijs tot gevolg zal hebben dat ook een toenemend aantal van U zal worden
aangetrokken door die aspecten van ons werk die ons reeds meer dan 15
jaar geboeid houden.

Modern techniques and knowledge make it possible for mankind to interfere drasti-
cally with the environment and genetic structure of domesticated animals.
These manipulations are only justifiable when guided by a thorough genetic control
of populations.

Ash ton, G. C.: Serum protein differences in cattle by starch gel electrophoresis

Nature, 180, 917, (1957).
Dobhansky, T.: Genetics of the evolutionary process. Columbia University Press,
London, (1970).

Ford, E. B.: Genetic Polymorphism. Faber and Faber, London, (1965).
Gilmour, D. G.: Bloodgroups in chickens. Bericht VI Blutgruppenkongress, Mün-
chen, 50, (1959).

Guhl, A. M.: The development of social organisation in the domestic chick. An.
Beh., 6, 92, (1958).

kuiken met betrekking tot de behoefte aan lysine. Proefschrift, Utrecht, (1971).
Kraay, G. J.: Gene segregation at the FV and Tf loei in some catde breeds Can.

J. An. Sci., 50, 371, (1970).
M c B r i d e, G., James, J. W. and H o d g e n s, N.: Social behavior of domestic

animals. IV Growing pigs. An. Prod., 6, 129, (1964).
Nijenhuis, L. E.: Natuurlijke selectie bij de mens. Ned. Ver. v. Geogr. en

Verg. Path., juli 64, 8-12, (1965).
Nijenhuis, L. E.: Influence of the parental Rhesus types on the segregation of

genetic abnormalities. Vox. Sang., 19, 496, (1970).
Oosterlee, G. C.: Persoonlijke mededelingen. (1971).
Productschap voor Pluimvee en Eieren: Jaarverslag, (1970).

Siniscalco, M.: Het Mendelisme en de mens. 100 jaar Mendel — Pudoc, Wa-
geningen, (1965).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

I. Kauf f mann, F.: Eine neue realistische Klassification. Zbl. Bakt. I Orig. A.,
217, 198, (1971).

II. K a u f f m a n n. F.: Eine neue vereinfachte Nomenklatur. Zbl. Bakt. I Orig. A.,
217, 202, (1971).

1. De bekende deskundige Prof. Kauffmann vat zijn standpunt als volgt samen:
Ie. Op grond van een nieuwe realiteitstheorie, heeft zich de klassificatie alleen met
de in de natuur voorkomende categoriën, de taxa of species, te bemoeien en niet met
de abstracte ideeën.

2e. De species, gedefinieerd als groepen verwante sero-, bio- of faagtypen, zijn de
enige in de natuur voorkomende categoriën of taxa, zodat de classificatie niet ver-
ticaal maar horizontaal georiënteerd moet zijn.

3e. Alle overige categoriën zijn kunstmatige samenvattingen van species in verband
met een beter overzicht, zij bestaan dus niet in de natuur en hebben daarom slechts
geringe betekenis.

4e. De klassificatie is primair en beslissend, de nomenclatuur alleen secundair en
ondergeschikt.

5e. De klassificatie mag niet door nationale of internationale comité\'s bepaald wor-
den, daar wetenschappelijke problemen niet door meerderheidsbesluiten van der-
gelijke comité\'s beslist worden.

6e. Zonder Serologie geen bruikbare klassificatie en zonder klassificatie geen bruik-
bare nomenclatuur.

IL Ook in zijn 2e artikel, de nomenclatuur betreffende zegt hij: „De klassificatie
is het primaire en beslissende, zodat de nomenclatuur alleen een secundaire en onder-
geschikte rol speelt."

Hij stelt een nieuwe vereenvoudigde bacteriologische code voor met 10 algemene
richtlijnen (iets verkort):

Ie. De bacteriologische nomenclatuur geldt voor bacteriën en is onafhankelijk van
de botanische, zoölogische en virologische code, dus ook van algen, schimmels en
protozoën.

2e. De bedoeling is bestendige namen te geven, die geen aanleiding tot verwarring
kunnen zijn.

3e. Het doel van de naamgeving is uitsluitend een middel tot onderling begrip.
4e Daarom zijn ook behalve namen, toegelaten, letters, cijfers, antigeenformules enz.
5e. Namen of aanduidingen mogen niet zonder belangrijke redenen veranderd
worden.

7c. Species mogen alleen wetenschappelijke namen voeren als er een exacte serolo-
gische diagnose aanwezig is.

8e. De meeste species uit de literatuur wil de schrijver daarom schrappen, aangezien
zij alleen biochemisch gedefinieerd zijn. Hij beschouwt de meeste in Bergey\'s Manual
beschreven species als biotypen van onbekende species of subgenera.
9e. Sluit hij zich aan bij de internationale bacteriologische code „De nomenclatuur-
regels bepalen zomin de afgrenzingen der taxa als hun wederkerige betrekkingen.
Zij begrenzen ook niet de taxomonische vrijheid van de classificatie. Hun hoofdtaak
is, de juistheid van de naamgeving der gedefinieerde taxa te waarborgen."
10e. In overeenstemming met zijn eerste boven besproken publikatie moet de moderne
klassificatie er van uitgaan dat de species de enige in de natuur voorkomende cate-
gorie is, en dat de gehele klassificatie horizontaal georiënteerd is.

(Jongere collegae zullen zich ongetwijfeld herinneren, dat referent er bij zijn onder-
wijs herhaaldelijk op pleegt te wijzen, dat de systematiek der bacteriën behalve de
soorten, d.w.z. geslachten, families enz., puur mensenwerk is en alleen bedoeld voor
het gemakkelijker onthouden en begrijpen. Met punt 7 en 8 van de laatste opsom-
ming zou hij zich echter voorlopig nog niet durven verenigen, zeker niet buiten de
Enterobacterioceae, het speciaal gebied van Prof. Kauffmann. Ref.).

Williamson, W. M., R u s s e 1, W. C.: Prevention of flight in older captive
birds. Am. vet. med. Ass., 159, 596, (1971).

Na het vangen worden aan één vleugel de veren rond de carpus geplukt. De huid
wordt gedesinfecteerd en subcutaan wordt een oplossing procaine (2%) met
1 : 20.000 epinephrine aan mediale en laterale vlakte ingespoten (± 1 ml voor
eenden tot ± 3 ml voor flamingo\'s en kraanvogels).

Rondom de humerus wordt een tourniquet gelegd. Distaal van het carpaalgewricht
wordt een huidsnede gemaakt. Over de carpus lopende pezen worden doorgesneden
en het distale vleugeleinde door exarticulatie verwijderd. Huidlap met doorlopende
hechting over de wond gefixeerd. Tourniquet wordt verwijderd. Eventueel wordt
een zwachtel stevig om de stomp gewikkeld om bloeding te voorkomen.
Voordeel zou zijn, dat er minder trauma en minder kans op infectie zou zijn dan bij
technieken waarbij botten distaal van het carpaalgewricht worden doorgesneden.
Nadelen zijn dat het een buitengewoon deformerende operatie is (veel meer dan
wanneer duimpje en enkele slagpennen aan digitale beenderen blijven zitten) en dat
er veel bloedingen bij voorkomen.

Naar de mening van uw referent een techniek die beperkt moet worden tot kleine,
zeer goede vliegers, waarbij een meer sparende operatie soms onvoldoende uitwer-
king heeft.

S u 11 i e, J. W. and F a 11 i n, E. G.: Effect of a Short period of fluoride ingestion
on dental fluorosis in cattle. Am. J. Vet. Res., 32, 217, (1971).

Bij de ontwikkeling van de runderstand is deze gevoelig voor beschadiging door fluor.
De abnormaliteiten in het permanente gebit getuigen van een te hoge fluoropname.
Vooral de ameloblasten, die de matrix voor het email vormen, zijn zeer gevoelig voor
fluor. De matrix verkalkt abnormaal. Het doel van deze studie was de beschadiging
van de permanente snijtanden van kalveren te volgen die een hoge dosering fluor
kregen gedurende een korte periode. Twee groepen van drie FH kalveren kregen
volop hooi en 0.9 kg krachtvoer, dat minder dan 10 p.p.in. fluor bevatte. De eerste
groep kreeg de 13e, 14e en 15e levensmaand 2.5 mg fluor per kg lichaamsgewicht.
De tweede groep kreeg de 16e, 17e en 18e levensmaand dezelfde dosering. De dose-
ring werd in 2 maal daags als NaF premix gegeven. De dosering werd aan het ge-
wicht aangepast. De graad van fluorose werd in een cijfer weergegeven. De tanden
werd vlg. een schema ingedeeld. Ook in de lie staartwervel werd het fluorgehalte
bepaald.
Resultaten:

1. De fluorconcentratie in het plasma stijgt snel gedurende de fluoropname, varieert
gedurende de opnameperiode niet en daalt snel bij stoppen van de fluoropname.

2. De fluorconcentratie in het plasma is voor beide groepen gelijk, de fluorconcen-
tratie in de wervels is in de tweede groep groter.

3. De beschadiging in de eerste groep alleen in de eerste en tweede snijtand, bij de
tweede groep in de tweede en derde en soms in de vierde snijtand.

4. De mate van beschadiging t.g.v. fluor is afhankelijk van de fluorconcentratie in
het email en de hoeveelheid email. Het email kan een hoge concentratie fluor
bevatten gedurende een korte periode van de ontwikkeling.

5. Er zijn grote variaties in de fluorconcentratie van de verschillende emaildelen van
dezelfde tand.

6. De calcificatie gaat van de top naar de wortel in de volgorde van snijtand
een naar vier.

Er kunnen beschadigingen optreden na korte verhoogde fluoropname. De tanden
hebben een vrij lange periode van gevoeligheid voor fluor en de vierde tand is het
gevoeligst.

Uit de gegevens blijkt dat een meting van het fluorgehalte in het email een juiste
bepaling van de opnameperiode en de lengte ervan kan aangeven.

B i s t n e r, S. and W i e b e, Edw.: Traumatic panophthalmitis in a horse. Cornell
Vet., 61, 415, (1971).

Beschreven wordt een geval van een panophthalmitis bij een paard.
Het betreft een 10-jarige ruin. Het dier had reeds een maand klachten aan het linker
oog en was behandeld met chloromycetine oogzalf door de praktizerend dierenarts.
.\\angezien geen verbetering optrad werd het dier doorgestuurd naar een kliniek.
Oogonderzoek leverde het beeld op van een panophthalmitis. In de cornea was een
duidelijke ulcus aanwezig.

Besloten werd tot een enucleatio bulbi. Vervolgens volgt een uitgebreide beschrijving
van het patholoog-anatomisch onderzoek, zowel macroscopisch als microscopisch. De
bevindingen wezen op een panophthalmitis. Naast de veranderingen t.g.v. de pa-
nophthalmitis was opvallend de ruptuur van de lenskapsel met als gevolg daarvan
een lensluxatie. Vlak achter het corpus ciliare werd een hagelkorrel aangetroffen.
Volgens de auteurs was er bij dit paard sprake van een panophthalmitis op basis
van een zg. fago-anafylactische uveitis. Deze uveitis ontstaat wanneer lens-
eiwitten vrijkomen in het oog. Bij dit dier was dit het gevolg van de ruptuur van de
lenskapsel, welke veroorzaakt was door de binnendringende hagelkorrel.
Microscopisch is deze fago-anafylactische uveitis gekenmerkt door een ophoping
van polymorphkernige leukocyten, welke de lenssubstantie omgeven en binnendringen.
Rondom deze leukocyten komen veel mononucleaire cellen, epitheloïde cellen en reu-
zecellen voor.

Hieromheen wordt granulatieweefsel met veel lymfocyten en plasmacellen aange-
troffen.

NIERAANDOENING T.G.V. OXALAATVERGIFTIGING BIJ EEN PAARD
Andrews, Edw. J.: Oxalate nephropathy in a horse. J. Am. vet. med. Assoc.,
159, 49, (1971).

1. de Na en K oxalaten uit veel plantensoorten zijn giftig voor verschillende dier-
soorten.

2. de opname van ethyleenglycol, bv. antivries in de winter met een gedeeltelijke
metabole afbraak, waardoor grote hoeveelheden Ca-oxalaat in de urine komt, is
de oorzaak van vergiftiging bij kleine huisdieren.

3. de opname van gras en graan waarop schimmels voorkomen die grote hoeveel-
heden oxalaten produceren kan een vergiftiging veroorzaken.

Het eerste effect van een oxalaatvergiftiging is een hypocalcemie, die het gevolg is
van de vorming van het onoplosbare Ca-oxalaat.

schijnselen geven. Omdat Ca een rol speelt bij het bloedstoHingsmechanisme zien
we bij een oxalaaatvergiftiging vaak slijmvliesbloedingen.

In de nieren komen echter de meeste laesies voor als resultaat van een acute precipi-
tatie van de onoplosbare Ca-oxalaatkristallen in de proximale tubulus. De nierbescha-
diging leidt tot een chirurgische uremie, die uiteindelijk de dood tot gevolg heeft.
De grote herkauwers kunnen de Oxalaten onschadelijk maken door deze in de pens
om te zetten in carbonaten en bicarbonaten. Aan paarden wordt ten aanzien van de
nefrosclerosis ook een vrij goede weerstand toegeschreven. In dit artikel wordt een
paard met nefrosclerosis beschreven.

Verschijnselen: anorexie en vermagering, 16.800 leukocyten per mm^, Hb 15,7 g%,
P.C.V. 52.5%, verhouding neutrofiele leukocyten en lymfocyten 72/26. Patholoog-
anatomische bevindingen: te veel gele vloeistof in de buikholte, petechiën en fibrine
op de serosa van de darmen. Microscopisch werden veranderingen aangetroffen in
de nieren; t.w. gedilateerde tubuli, tubuli met te veel bindweefselvorming, gedegene-
reerde en fibrotische glomeruli.

Kristallen werden vooral gevonden in de proximale tubulus. De kristallen waren
lichtgeel en lagen in rosetten met een radiaire symmetrie.

Er werd met de von Kossa reaktie en de Pizzolato peroxide zilver methode vast-
gesteld dat het Ca-oxalaat kristallen waren.

R o h 1 o f f, D. und A 11 m e 1 i n g, G.: Zur Tiefgefrierung von Ebersamen. Berl.
Münch. Tierärztl. Wschr., 84, 330, (1971).

Het doel van het onderzoek was een verlenging te verkrijgen van de overlevingsduur
van ontdooide berespermiën, omdat volgens de auteurs chirurgische inseminatie in
de tuba wel resultaat oplevert en inseminatie via de cervix uteri nog steeds zonder
resultaat geweest is, omdat dan de weg naar de tuba te lang zou zijn en de spermiën
dan niet meer levend zouden arriveren bij de te bevruchten eicellen.
Hiertoe werd gebruik gemaakt van de gecentrifugeerde spermarijke fase van het
ejaculaat (3 minuten bij 2000 omwentelingen/minuut). Het gecentrifugeerde sperma
wordt verdund met een Tris-verdunner. De glycerine-eindconcentratie bedraagt dan
2 - 4%, afhankelijk van de verdunningsgraad, omdat de optimale spermiënconcen-
tratie volgens deze auteurs ligt tussen de 600 en 700 miljoen per cc. Bij een hogere
spermiënconcentratie wordt het overlevingspercentage van het ontdooide sperma veel
minder. De verdunning vindt plaats bij 25°C en de optimale equilibratietijd bedraagt
2/2 uur.

Het geëquilibreerde sperma werd op koolzuurijsblokken ingevroren volgens de pellet-
methode (0,2 - 0,3 ml) en volgens de staafjesmethode (8 - 10 cm lang; 0 8 mm). De
staafjes hebben een groter volume dan de pellets, dus heeft men er voor een insemi-
natie minder nodig, echter het overlevingspercentage bij de staafjes ligt 10% lager
dan bij de pellets. De staafjes en pellets werden ontdooid in Tris-verdunner zonder
glycerine en in het uitgecentrifugeerde spermaplasma van hetzelfde ejaculaat.
Na ontdooien in de Tris-verdunner kon bij -|-39°C gedurende 2 uur een goede
voorwaartse beweging worden waargenomen. Bij ontdooien in plasma agglutineer-
den de spermiën.

Gard ner, M. B., R o n g e y, R. W., J o h s o n, E. Y., J o u r n e 11, R. de and
Hu eb ner, R. J.: C type virus particles in salivary tissue of domestic cats. /. Nat.
Cancer Inst., 47, 561, (1971).

In een vroegere publicatie was o.m. beschreven dat in een leukose-kat leukosevirus-
antigeen in een speekselklier aantoonbaar was. Deze bevinding leek van belang in

verband met het mogelijke besmettingsgevaar, d.m.v. bijten, voor de mens. Nu wor-
den de resultaten van een electronenmicroscopisch onderzoek van speekselklieren
(submaxillaire en parotisklier) en beenmerg van katten met spontane leukose, spon-
tane en geïnduceerde sarcomen, spontane anaemie, carcinomen en van normale kat-
ten, gerapporteerd.

Het bleek dat in de speekselklieren en in het beenmerg van katten met spontane
leukose en geïnduceerde sarcomen bijna altijd tumorvirus aantoonbaar was. Dit was
tevens het geval in een enkel geval van spontaan sareoom, anaemie en infectieus
peritonitis maar nooit bij normale katten.

Bij carcinoomkatten (10 in getal) werd in de speekselklieren nooit en in het been-
merg slechts lx tumorvirus gevonden.

BEHANDELING VAN ETHYLEEN-GLYCOL INTOXICATIE BIJ DE HOND
Nun am aker, D. M., M e d w a y, W., Berg, P.: ƒ. Am. vet. med. Assoc., 159,
310, (1971).

.\\ntivries, waarin ethyleen-glycol, kan bij opname de dood ten gevolge hebben bij
mens en dier.

De meeste therapiën zijn niet erg succesvol en voornamelijk symptomatisch gericht.
Volgens schrijvers is niet het ethyleen-glycol zelf maar zijn de afbraakprodukten oor-
zaak van een dodelijk verlopende nefrose.

Het enzym alcohol-dehydrogenase breekt ethyleen-glycol af maar kan ook ethyl-
alcohol afbreken; dit zou als competitie substraat, ingespoten bij een intoxicatie, mis-
schien helpen.

Schrijvers hebben een tiental honden een letale hoeveelheid ethyleen-glycol (11 ml
per kg lich. gew.) ingegeven na een anti-emetische behandeling met promazine-cl
(2mgr per kg lich. gew.).

Hiervan werden 5 één uur na de opname intraveneus met ethyl-alcohol 50% be-
handeld terwijl de andere 5 ter controle dienden. Het infuus werd snel toegediend
tot een comateuze toestand werd bereikt; wanneer de hond weer reacties vertoonde
werd de behandeling herhaald.

De behandelde dieren overleefden alle deze intoxicatie, terwijl van de controledieren
er vier binnen 48 uur stierven, één had 40 minuten na de opname gebraakt en werd
na 85 uur gedood.

Volgens schrijvers zou de ethyl-alcohol het alcohol-dehydrogenase zo binden dat de
ethyleen-glycol door de nier onveranderd kan worden uitgescheiden, dus zonder
de vorming van oxaalzuur waarvan de kristallen in de nier de dodelijke nefrose
kunnen geven. Overigens werden nog vele laboratoriumonderzoekingen verricht.

Baker, D. H.: Nutrition and Pregnancy. 111. Res., 13, 12, (1971).
Jonge zeugen hebben in sterke mate het vermogen om hun biggen tijdens de gra-
viditeit te beschermen tegen eiwittekort of een tekort aan een of ander essentieel
aminozuur. Noch het geboortegewicht, noch de toomgrootte wordt, zelfs bij ernstige
tekorten in dit opzicht, nadelig beïnvloed. Na de geboorte komt echter dan wel een
duidelijke terugslag: op 3 weken is het aantal biggen kleiner en het gewicht lager,
ook als de eiwitvoorziening van de zeug tijdens het zogen optimaal is. Dit is een ge-
volg van een lagere zogproduktie.

Bij een tekort aan energie tijdens de dracht ligt de zaak echter duidelijk anders:
zowel geboortegewicht als gewicht der biggen op een leeftijd van drie weken zijn dan
duidelijk verlaagd. Deze effecten zijn duidelijker naarmate de geit jonger is, zoals

bleek bij een proef waarbij groepen gelten van 8 en 13 maanden werden vergeleken.
Bij een uitvoerige proef, waarbij de beperking van het voer-eiwit gedurende ver-
schillende gedeelten van de graviditeit werd toegepast (vergeleken werden: gehele
drachtigheidsperiode voer met 8.7% eiwit; Ie derde deel 16.0% eiwit, daarna 8.7%;
Ie tweederde deel 8.7% en daarna 16% eiwit en de gehele periode voer met 16%
eiwit) bleek, dat vooral eiwitbeperking in het laatste derde deel van de graviditeit
nadelig is voor de melkproduktie van de zeug en de groei van de biggen.
The Comittee on Maternal Nutrition of the Food and Nutrition Board of the Na-
tional Research Council in de Verenigde Staten is bezig na te gaan in hoeverre deze
gegevens bruikbaar zijn bij de bestrijding van de kindersterfte die in Amerika hoger
is dan in de meeste andere Westerse landen. In ieder geval wordt al aangeraden om
vooral, als a.s. moeders jonger dan 18 jaar zijn en van plan zijn hun baby borst-
voeding te geven, voldoende eiwit van hoge kwaliteit in hun dieet op te nemen en
dat hun rantsoen in ieder geval zodanig moet zijn dat ze gedurende de zwangerschap
minstens 10 a 11 kg in lichaamsgewicht toenemen.

ffV. B. Saunders Company; Philadelphia-London-Toronto; 351 pag., 286 illustr.,
1971. £ 6.60)

De eerste druk van dit boek is tien jaar geleden verschenen en tien jaar is een hele
tijdsduur in de ontwikkeling van de chirurgie van de hond en de kat en zeker wat
de orthopedische chirurgie betreft: methoden, toen nog in het stadium van het
experiment, zijn nu al routine-methoden. Hoewel de orthopedie zich in het bijzonder
richt op het herstel van fracturen en luxaties heeft de schrijver in dit boek ook de
afwijkingen van de tussenwervelschijven tot de zijne gemaakt, al prefereer ik voor
dit gedeelte de 2e druk van Hoerlein\'s Neurology verre.

De technieken van de hechting van pezen, zenuwen en bloedvaten, waarmee men
bij de orthopedische operaties geconfronteerd kan worden zijn ook door L. aan de
orde gesteld.

De methoden, in de loop der jaren toegepast, worden vrij volledig beschreven. De
A.O.-methode is met de Amerikaanse verbeteringen aangevuld. Overigens zou een
aantal van de oude methoden ook gerust weggelaten kunnen worden en had wat meer
aandacht gevestigd kunnen worden op de verbeteringen van de oudere methoden,
die zich gehandhaafd hebben. Misschien is hieraan mede schuldig, dat de literatuur-
lijsten na ieder hoofdstuk opgegeven, vrijwel alleen de literatuur geschreven in het
Engels vermelden.

Het visuele deel van het boek is goed verzorgd, duidelijke schematische tekeningen,
heldere overzichtsbeelden van de topografische situatie\'s en van de instrumentaria,
nodig voor de respectievelijke orthopedische ingrepen. Vermeld dienen nog te wor-
den de algemene hoofdstukken over anatomie en over beenvorming en genezing,
over de chirurgie (zoals men die in elk boek vindt over chirurgische ingrepen), en
over dc verbandtechnieken met inbegrip van het steun-materiaal. Al met al is dit
boek, dat 350 bladzijden omvat een aardig boek over de orthopedie zonder dat het
veel nieuws brengt, dus zeer geschikt voor de dierenarts, die zich wil inwerken in
deze tak van de operatieve behandeling, die steeds groter rol gaat spelen en voor de
studenten orn zich op de hoogte te stellen van de grondslagen van de in de ortho-
pedie te gebruiken technieken.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 281 van dit tijdschrift (afl. 4/1972) werd vermeld
over de inhoud van afl. 12 van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, volgt thans
de inhoud van de volgende aflevering.

Desmet, P., De Moor, A., Verschooten, F., Steenhaut, M.: Kli-
nische ervaringen met tomanol bij paard en rund.

Decuypere, ,J., VanderHeyde, H.: Invloed van een hoge dosis furoxone op
de maagdarmflora van kunstmatig opgefokte biggen.
Uit de Tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws.

„Bij de Staatsuitgeverij te \'s-Gravenhage is o.a. verschenen: „De arbeidsmarkt voor

Het rapport „Aantallen academici tot 1980, aanbod en behoefte" (juli 1968) heeft
tot vele en velerlei vragen aanleiding gegeven. In het bijzonder heeft het daarin ge-
schetste toekomstperspectief voor dierenartsen in brede kring bezorgdheid gewekt.
Dit nader onderzoek naar het te verwachten patroon van aanbod en behoefte in de
diergeneeskundesector komt — op grond van een gedegen analyse van alle beschik-
bare gegevens — tot conclusies die in hoofdlijnen de vroegere ramingen bevestigen.
Dit nieuwe rapport is samengesteld door de Subcommissie Behoeftebepaling Dieren-
artsen van de Gommissie voor Statistisch Onderzoek, uitgebracht aan de Academische
Raad in mei 1971."

In het Leidsch Dagblad van mei 1970 lazen wij onder de rubriek „Oud nieuws"
het volgende:

Hoorn, 4 Mei. — De longziekte blijft in onzen omtrek nog voortduren; sedert 1
januari heeft een slachter hier ter stede meer dan honderd aangetaste beesten, waar-
bij de ziekte ontdekt werd, opgekocht en terstond als nog bruikbaar vleesch afge-
maakt."

De dictaten „De belangrijkste virusziekten bij Zoogdieren" deel I, II en III, 3e druk
1972 zijn gereed.

Deze dictaten zijn evenals het dictaat „De belangrijkste virusziekten bij Pluimvee"
1970 op aanvraag verkrijgbaar bij het Instituut voor Virologie, Biltstraat 168,
Utrecht.

WORLD ASSOCIATION OF VETERINARY FOOD HYGIENISTS-NIEUWS
Ronde Tafel Bijeenkomst over Pluimveekeuring in Israël

Van de secretaris-penningmeester van het W.A.V.F.H.-bestuur, Dr. M. vanSchot-
h o r s t, werd bericht ontvangen dat van 3 t/m 7 april 1972 de in de titel genoemde
bijeenkomst in Hanita, Israël gehouden zal worden en dat deze o.m. door Drs. J.
D r i e s s e n, veterinair inspecteur van de volksgezondheid, belast met het toezicht op
de keuring van pluimvee in Nederland, zal worden bijgewoond. Deskundigen uit de
sectoren van pluimveeproductie, -ziekten, -hygiëne en -keuring uit 15 landen werden
uitgenodigd voor inleidingen om de problemen van het gehele pluimveevleesterrein
in bespreking te brengen.

Van de Proceedings van het in 1969 te Opatija, Jugoslavië, gehouden 5e Symposium,
zijn nog een aantal exemplaren bij het W.A.V.F.H.-secretariaat, Postbus 1 (R.I.V.)
te Bilthoven te verkrijgen. Dit meer dan 700 pagina\'s omvattende boekwerk, waarin
de toen gehouden voordrachten en discussies zijn opgenomen, wordt toegezonden na-
dat een cheque van U.S.A. $ 15.— (of uiteraard van de tegenwaarde daarvan in
Nederlandse valuta) in genoemde postbus wordt aangetroffen. Door regelmatig de
Proceedings van de gehouden Symposia te betrekken blijft u op de hoogte van de
actuele problemen op het gehele terrein van de hygiëne der voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong.

Uit het verslag van de door de voorzitter. Prof. Dr. A. J e p s e n (Denemarken)
geleide vergadering van de gedelegeerden uit de aangesloten landen kan het navol-
gende worden vermeld.

In het W.A.V.F.H.-bestuur namen Dr. H. Steinmetz (U.S.A.) en Dr. Dr. h.c.
A. Ginsberg (Nieuw-Zeeland) de plaatsen in van Prof. Dr. M. Si pk a (Jugo-
slavië) en Prof. Dr. G. Thieulin (Frankrijk).

Het feit dat het W.V.A.-Congres in Mexico-City gehouden werd was aanleiding tot
grote deelname uit de Latijns-Amerikaanse landen, die er op aandrongen dat be-
richten en mededelingen in de Spaanse taal zouden verschijnen.
Prof. Dr. N. S. de Caruso (Urugay) die als eerste dit punt aan de orde stelde,
werd aangewezen als contactpersoon voor de Latijns-Amerikaanse landen. Hij zal
door het verspreiden van informaties pogen de in genoemde landen aanwezige orga-
nisaties van dierenarts-hygiënisten lid te maken van de W.A.V.F.H.
Door de Argentijnse vertegenwoordiger werd bericht dat in zijn land een streven
bestaat om de vleeskeuring door agronomisten in plaats van door dierenartsen te
laten uitvoeren. Uit de hierop volgende discussies kwam naar voren dat dit zou
betekenen dat alsdan vele landen hun grenzen zouden sluiten voor vlees uit het be-
treffende land.

Uit de vergadering van het Permanente Comité der W.V.A. werd nog bericht dat
voor het volgende wereldcongres de keuze vermoedelijk op Griekenland zal vallen;
voorts dat er sprake is van een reorganisatie van de wijze waarop de volgende con-

giessen gehouden zullen worden. Men wil n.1. de W.V.A. alleen de algemene zaken
die met het gehele diergeneeskundige beroep samenhangen laten verzorgen; de spe-
cialistische organisaties — zoals de W.A.V.F.H. — zullen hun eigen wetenschappelijke
programma\'s te verzorgen krijgen. Prof. Dr. E. H. Kampelmacher werd als
lid van de reorganisatie-commissie namens de W..\\.V.F.H. aanbevolen.

In de „Newsletter" waren o.m. berichten uit Uruguay en de Verenigde Staten van
.Amerika opgenomen.

Uruguay is, naar De Caruso meldt, bezig mond- en klauwzeer uit te roeien,
althans onder controle te brengen, door middel van enting met vaccins van de daar
voorkomende typen en een vervoersverbod van niet-gevaccineerd vee.
Eveneens is er een nationaal plan opgezet om Hydatosis uit te roeien, die daar grote
schade aan mens en dier veroorzaakt. Uit de niet overduidelijke gegevens blijkt o.m.
dat rond 5 ä 600 gevallen per jaar bij mensen worden geconstateerd, welke bij chi-
rurgische behandeling 30-40 dagen in het hospitaal verblijven. De sterfte is door
verbeterde chirurgische methoden geleidelijk verminderd.

Er worden enkele percentages van de besmettingsgraad weergegeven, o.a. voor run-
deren 60-74% — sterk toenemend met de leeftijd —, varkens 34-98% en schapen
zonder getal maar als zeer hoog aangeduid. Het percentage met T. echinicoccus be-
smette honden in een bepaald gebied was 42; het gemiddelde aantal honden per
gezin was 1,7.

De schade door verliezen aan mensenlevens en arbeidsproductie en bij de dieren
aan vlees (levers) en wol is buitengewoon groot. De oplossing van het probleem
wordt gezien in concentratie der slachtingen in onder veterinair toezicht staande
slachthuizen, alwaar — hoewel dit niet vermeld is — de besmette organen en delen
op deugdelijke wijze gedestrueerd worden en in ieder geval buiten bereik van honden
zullen moeten blijven.

De belangrijke vleesexport is aanleiding om de hygiëne-eisen zo hoog mogelijk op te
voeren en veel tijd en aandacht te besteden aan onderwijs — ook postgraduate —
en onderzoek.

Dr. Pais bericht uit de U.S.A. over het algemene probleem der vervuiling der na-
tuur door éénmalig gebruik van allerlei verpakkingsmateriaal.

In de sector dierlijke afvallen is het niet veel beter. Vele stoffen, afvallen van
slachterijen, kuikenmest e.d., kunnen niet gebruikt worden als diervoeder vanwege
smetstoffen, maar oook de drugs, antibiotica, hormonen en hun metabolieten, die
daarin voorkomen, vormen een probleem dat ook in ons land niet onbekend is.

COMMISSIE HINDERPREVENTIE VEETEELTBEDRIJVEN INGESTELD
De minister van landbouw en visserij, ir. P. J. Lardinois, heeft een commissie binder-
preventie veeteeltbedrijven ingesteld. Deze commissie heeft tot taak te bevorderen
dat de hinder door mest en stank van veeteeltbedrijven wordt voorkomen of beperkt,
waartoe zij onder meer onderzoek kan doen verrichten en praktijkproeven kan doen
nemen. Zij is samengesteld uit veertien leden, afkomstig uit (semi)overheid en
bedrijfsleven, alsmede de voorzitter van het Produktschap voor Veevoeder, dr. C. H.
,1. van Beukering, die tevens als voorzitter zal optreden.

De Gaines Veterinary Symposia, die reeds sinds 1950 jaarlijks in de Verenigde
Staten en Canada worden georganiseerd, zijn bedoeld om de veterinaire practicus te
informeren over de nieuwere ontwikkelingen in de kliniek, de pathologie en de
physiologic van de kleine huisdieren.

Het eerste Gaines European Veterinary Symposium met als onderwerp „diabetes
mellitus bij de hond" zal op zaterdag 3 juni a.s. in het RAI-Congrescentrum te
Amsterdam worden gehouden. Een aantal vooraanstaande Nederlandse en Duitse
onderzoekers zullen verschillende aspecten van deze in vele opzichten belangrijke
en interessante aandoening nader belichten, met name die nieuwere ontwikkelingen,
die voor de practicus van belang zijn.

Voor nadere inlichtingen kunt U zich wenden tot: Gaines Veterinary Services,
Kruidtuinlaan 4, (Passage 44;, 1000 Brussel, België.

Overeenkomstig een besluit van het E.S.V.S. congres München 1970 zal het twee-
jaarlijkse congres 1972 in Nederland worden gehouden en heeft het Instituut voor
Veterinaire Heelkunde de organisatie hiervan op zich genomen.
De doelstelling van de E.S.V.S. „to convene meetings to provide an opportunity for
discussion and exchange of ideas in the advancement in teaching the art and science
of veterinary surgery in its broadest sense" wordt in het programma zoveel mogelijk
gerealiseerd door de eerste dag te wijden aan opleidingsproblemen en toepassing van
audiovisuele hulpmiddelen in de veterinaire heelkunde, de tweede dag aan het schema
operatieve behandeling van ileus bij het paard, terwijl de derde dag naast de sesa-
moiditis bij het paard en vrije mededelingen in samenwerking met de Association of
Veterinary Anaesthetists of Great-Britain and Ireland een sectie anaesthesiologie zal
worden georganiseerd.

Dierenartsen niet-leden van de E.S.V.S., die dit congres geheel of gedeeltelijk willen
bijwonen, worden verzocht hiervan opgave te doen vóór 1 april 1972, aan het
secretariaat E.S.V.S., Instituut voor Veterinaire Heelkunde, Yalelaan 8, Utrecht,
waarna een uitnodiging met inschrijvingsformulier en verdere bijzonderheden zal
worden toegezonden.

18.30—20.00 h. Reception and registration — University Building.
September 6th 1972.

08.45 h. Registration — Institute for Vet. Surgery, University Center „de Uithof".
09.15 h. Opening of the congress.

09.30 h. New trends in veterinary education with emphasis on surgery: 1. Nether-
lands; 2. United Kingdom; 3. Germany.
10.30 h. Coffee.

11.00 h. 4. Scandinavia; 5. Yougoslavia; 6. Discussion (short communications).
12.00 h. Tour through the new clinical complex.
13.00 h. Lunch.

09.15 h. Operative treatment of equine ileus: 1. Functional anatomy; 2. Diagnostics,

14.15 h. 4. General anaesthesia in equine abdominal surgery; 5. Pre- and post-
operative care; 6. Discussion (short communications).

1. Introduction and clinical 2. CT 1341, a new steroidal anaesthetic
aspects. in dogs.

5. Discussion (short commu- 4. Hyperpyrexia in pigs during
nications). anaesthesia.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 1627 van dit tijdschrift (afl. 23/1971) over bo-
vengenoemd congres werd vermeld, volgen thans enige verdere bijzonderheden.

General subject of the congress: technical, economical and hygienical advances in
animal feeding.

Vaz Portugal, A. (Portugal): Ruminants; R e r a t, A. (France): Swine;
Calet, C. (France): Poultry; Armstrong, D. (England): Energy/nitrogen
(ruminants); Lewis, D. (England): Energy/nitrogen (swine and poultry); Gar-
ton, G. A.. (Scotland): Lipids; Tieuws, T. (Germany): Vitamins; Kirch-
gessner, M. (Germany): Minerals; Friesecke, H. (Switzerland): The vita-
mins in mineral metabolism; Ferrando, R. (France): Additives.

Cuthbertson, D. (Scotland): The new sources of animal and human alimenta-
tion; Proteins: B i g w o o d, E. J. (Belgium): Reasons for the necessity of new
sources of food proteins of high biological value and criteria of acceptibility of these
proteins from the nutritional point of view; S h a c k 1 a d y, C. A. (England): Safety
in use and nutritional value; G a t u m e 1, E. (France): Yeast grown as an ingredient
of animal feeds; V i r t a n e n, A. I. (Finland): Non proteic nitrogen; P i v a, G.
(Italy): The utilization of non proteic nitrogen in silages; B r e 11 e, A. (France):
Amino acids from synthesis; Energy: V o h r a, P. (USA): Carbohydrates; A m i c h
G a 1 i, J. (Spain): fats; D e I a g e, J. and F e h r, P. M. (France): Improvement of
plant species (proteic of energetic contents).

De V u y s t, A. (Belgium): Influence of industrial treatment on the quality of
food-stuffs; Gun ha, T. J. (USA): Wet feeding; Technology and present develop-
ment of artifical milks and weaning: Orskov, E. R. (Scotland): Ruminants;
B r a u d e, R. (England): Swine; D r e i s s, J. (Belgium): Present technology of
additives.

L e Bars, H. (France): Physiology of alimentary behaviour; Phil 1 i p s o n, A. T.

(USA): Intake, appetite and fulfilment of alimentary requirements; Galvez
M o r r o s, J. F. (Spain): Regulatory factors of food intake; M o i r, R. J. (Austra-
lia) : Alimentary technology and its influence upon the alimentary behaviour;
Ruckebusch (France): Relations between sleep, vigil and nutrition in the
domestic animals; B o y a z o g 1 u, P. A. and d u T o i t, J. d e (South Africa) : The
amino-acid patterns in the small and large intestines of equines as influenced by the
diet.

Braco Forte, M. da C. (Portugal): The problem of intensive production and
new outlooks in the field of pathology; D o u g h e r t y, R. W. (USA) : Alimentation
and animal health; Influence of alimentation upon the quality of production:
J a r r i g e, R. (France): Beef production; Frens, A. M. (The Netherlands):
Dairy cows; Kielanowski, J. (Poland) : Swine; De Cuenca, C. L. (Spain) :
Poultry; T o u r n u t, J. (France): Nutrition and animal pathology; Physiopathology
of alimentary stresses: D o w 1 i n g, D. F. (Australia): Evaluation of nutritional
stress; S a i n z Sain z-P a r d o, J. (Spain) : Proteins; V a r e 1 a, G. (Spain) : Ener-
gy and fats; Castejon Calderon, F. (Spain): Minerals; Boyazoglu, P.

and Barret, E. L. (South Africa): The influence of locality and species on
liver mineral concentrations.

6. Economy of animal alimentation, animal production and the future systems of
planning:

Ferrando, R. (France): Productivity and rentability; Medina Blanco, M.
(Spain) : Husbandry as a transformation industry; S u c c i, D. (Italy) : Utilization of
forage cereals; Conversion index: Z o r i t a, E. (Spain): Ruminants; De J u a n a,
A. (Spain) : Swine; Falaschini, A. (Italy) : Poultry; Influence of animal feeding
on production costs: Zarazaga, I. (Spain) : Cattle; VerayVega, A. (Spain) :
Sheep; Perez Guest a, M. (Spain) : S p e d d i n g, C. R. W. (England) : Plan-
ning of agricultural exploitations and livestock enterprises according to the alimen-
tary resources; Bonadonna, T. (Italy): The future of animal production as de-
termined by alimentation.

Special report: Sanz Sanchez, F., Delgado Calvete, A. and P r i e t o
H e r r e r o, J. R. (Spain) : The human health and the use of chemical and biological
products in animal feeding and nutrition.

Symposia (every Symposium will be presided over by a Moderator, who will sum-
marize the Free Communications presented, after delivery by the authors) ;
Moderators:

Preston, T. R. (Bahamas): General subjects; R e i d, J. T. (USA): Bovine fee-
ding; E w e r, T. K. (England): Sheep and goats feeding; T h o r b e k, G. (Den-
mark): Swine feeding; Bolton, W. (Scotland): Poultry feeding; Gonzales
C r e s p o, L. (Spain) : Technology.

Round Tables (Every Round Table will be presided over by a Moderator who will
freely invite participation; draw up the program for the Round Table, and finally
summarize the papers delivered);
Moderators:

Gonzalez Gonzalez, G. (Spain) : Aspects of the quality of raw materials used
in animal feeding; Ronda Lain, E. (Spain); Standardization of analytical-tech-
niques; Cordiez, E. (Spain): Nutritional appraisal in different animal species.
Closing session:

Balanced feed is a must to obtain: a) the highest animal production; b) best quality
products; c) helps to keep livestock.

The Congress will be held in the Palacio Nacional de Congresos y Exposiciones of
Madrid, on the Avenida del Gerneralisimo.

Up to the convening of the Congress, the General Secretariat will be located on Calle
Comandante Zorita, 48, 2.° A, Madrid-20, Spain, Tel.: 234 04 44. All inquiries
regarding information, registration, scientific works and other data should be relayed
to the address.

The official languages of the Congress for Reports and other Sessions will be English,
French, Spanish and German. Simultaneous translation will be available.

Registration forms (Triptych) should be sent to the Congress General Secretariat
before April 15th, 1972.

1. In Person in the Congress General Secretariat (Comandante Zorita, 48, 2.° A,
Madrid-20, Spain); 2. Postal money order, to the same address; 3. Personal check to:
II Congreso mundial de alimentacion animal, (to the same address); 4. Bank trans-
ference to.

c/c. num. 580. Banca de Bilbao (Agenda 29) Juan Ramon Jimenez, 8. Madrid-16.
Fees are the following: Participating members $ 50 U.S.A. Associate members
$ 30 U.S.A. (or its equivalency in other currencies).

The Company named Central de Congresos (General Peron, 7, Madrid-20, Tel.
234 50 98), has been named official agent for the Congress. Information as well as
hotel and transportation reservations may be obtained form any one of the many
offices of this organization throughout Spain and abroad, located in offices of Viajes
Melia, Viajes Marsans and Wagon-Lits/Cook.

Iberia Lineas Aereas de Espana, will be the official carrier. Air tickets to Madrid
may be booked at any of its offices in Spain and abroad.

An interesting Scientific-Technical Exhibit will be held simultaneously with the
Congress. The major firms related to the field of animal nutrition will participate
and will present their newest innovations.

The exhibit will be held right in the Palacio Nacional de Congresos y Exposiciones.
Special information will be sent to those firms interested in this exhibit.
Various social functions will be held during the Congress period.
There will also be a special program for lady guests of attending members.

Van Dr. N. S k o v g a a r d, gedelegeerde voor Denemarken bij de W.A.V.F.H., werd
bericht ontvangen dat het organiserend comité besloten heeft het in 1973 in Dene-
marken te houden 6de Symposium van 21 t/m 25 augustus te doen plaatsvinden in
Elsinore, een 40 km ten noorden van Kopenhagen aan de kust van de 0resund
gelegen stad.

Hoofdthema zal zijn: Actuele problemen van door voedsel veroorzaakte ziekten;
samenhang met internationale handel cn verkeer.

In juni 1972 hoopt men het voorlopige programma bekend te maken — en eveneens
voorlopige inschrijvingsformulieren toe te zenden — nadat de inleiders voor de
hoofdvoordrachten uitgenodigd zullen zijn.

Tot uiterlijk maart 1973 kunnen „korte mededelingen" worden ingezonden, welke al
naar de inhoud zullen worden ondergebracht bij de verschillende onderdelen van
het programma.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

In verband met de gunstige ontwikkeling van de mond- en klauwzeersituatie in ons
land is ook de laatste nog van kracht zijnde maatregel opgeheven. Met ingang van
21 februari 1972 te 0.00 uur is het op 9 februari 1972 in de Krimpenerwaard inge-
stelde vervoersverbod voor varkens en herkauwers ingetrokken.

Het dierziekten-bulletin nr. 3 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak
van 1 tot 15 februari 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke vee-
ziekten.

Atrofische rhinitis: 11 gevallen in 11 gemeenten, waarvan 2 in Friesland, 1 in Over-
ijssel, 1 in Gelderland, 1 in Utrecht, 2 in Zuid-Holland en 4 in Noord-Brabant.
Schurft: 17 gevallen in 10 gemeenten, waarvan 1 in Groningen, 2 in Friesland, 8 in
1 gemeente in Drenthe, 1 in Overijssel en 5 in Noord-Holland.

Rotkreupel: 19 gevallen in 14 gemeenten, waarvan 2 in 1 gemeente in Groningen,
8 in 4 gemeenten in Friesland, 3 in Drenthe, 1 in Overijssel, 1 in Gelderland, 1 in
Utrecht, 1 in Noord-Holland, 1 in Zuid-Holland en 1 in Zeeland.
Miltvuur: 2 gevallen in 2 gemeenten, 1 in Gelderland en 1 in Noord-Brabant.
Varkenspest: 12 gevallen in 5 gemeenten, waarvan 6 gevallen in 2 gemeenten in
Gelderland en 6 gevallen in 3 gemeenten in Utrecht.

Pseudo-vogelpest: 15 gevallen in 12 gemeenten, waarvan 4 gevallen in 2 gemeenten
in Gelderland en 11 gevallen in 10 gemeenten in Noord-Brabant.
Rectificatie: In het eerste bulletin van 1 tot 16 januari 1972 is de opgave pseudo-
vogelpest weggevallen. Deze luidt:

Pseudo-vogelpest: 18 gevallen in 14 gemeenten, waarvan 3 in Gelderland en 15
gevallen in 11 gemeenten in Noord-Brabant.

Met ingang van 13 maart 1972 zal de heer Y. A m e k u, regerings-dierenarts op de
Rioekioe-eilanden bij Japan, een studiebezoek van enkele weken aan ons land bren-
gen. De heer A m e k u is als Inspecteur belast met de leiding van de vlees- en melk-
inspectie en maakt zijn studiereis in het kader van de Wereldgezondheidsorganisatie
van de Verenigde Naties.

De eerste week brengt hij bezoeken aan de Openbare slachthuizen te Rotterdam en
Oss, waarna hij zich zal bezighouden met de levensmiddeleninspectie bij de Inspectie
van de Volksgezondheid belast met het toezicht op levensmiddelen en de keuring
van waren.

Over 1971 kwam Nederland, wat de voor import in de V.S. aangeboden totale
hoeveelheid vlees en vleesprodukten betreft, van 37 importerende landen op de 7e
plaats met 78.996.000 pounds.
Eenzelfde positie werd over 1970 ingenomen.

Australië handhaafde zich op de eerste. Nieuw Zeeland op de tweede plaats. Canada
steeg van de 4e naar de 3e plaats, Denemarken van de 5e naar de 4e, Argentinië
zakte van de 3e naar de 5e plaats en Mexico handhaafde zich op de 6e plaats.
West-Duitsland steeg van 24 naar 22, Frankrijk van 26 naar 25, Italië van 27 naar

26 en België daalde van 29 naar 31. Zweden steeg van 31 naar 28 en Engeland
en Wales van 25 naar 23. De totale hoeveelheden bewegen zich van 1000 pounds
voor IJsland op de 37e tot 501.723.000 pounds op de Ie plaats.

Wat de geweigerde hoeveelheden betreft komt Nederland van de eerste 7 landen op
de 3e plaats met 1,1%.

Ook hier staat Australië bovenaan met 2,3% en Nieuw Zeeland op de tweede plaats
met 1,7%.

Van Canada werd 1% geweigerd, van de andere 3 landen van 0,8 tot 0,7%.
De cijfers lopen van O voor 9 van de 37 landen tot 81,5% voor Uruquay op de 34ste
plaats, in 1970 op de 20ste.

Van de overige landen werd van 10 minder dan 1% geweigerd, vier van 1 tot 2%,
twee van 2 tot 3%, twee van 3 tot 4%, Schotland 5% en Oostenrijk 5,8%.
Voor de E.E.G.-landen liggen de weigeringen als volgt: West-Duitsland 3,1%,
Frankrijk 2,2%, België 0,2%, Italië 0%, Luxemburg geen export.

30, Afscheidsreceptie ter gelegenheid van het afscheid van Prof. Dr. W. K.
Hirschfeld, 15.00 uur, Transistorium II (kantine), Heidelberglaan 2,
„de Uithof", Utrecht

7— 9, BSAVA, 15e jaarcongres, Royal Garden Hotel, Kensington, London W.8.
(pag. 45)

10—14, Seminaar Milieukunde; conferentie-oord Hydepark, Driebergen, (pag.
979 (1971))

11—14, Eur. Soc. Exp. Surgery, Vlle Congres, R.A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 1470 (1971))

13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15—16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)

20, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers. Post Universitaire dag. Utrecht
(pag. 398)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.L, Amsterdam, (pag. 1345 (1971) en
pag. 185)

2, Afd. Gelderiand K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

3— 7, XXth Colloquium-Protides of the Biological Fluids, Brugge (België)
(pag. 338)

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

3, Gaines European Veterinary Symposium, R,A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 385)
6— 9, Dtscli. Ges. Züclitungslcunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971))
8, Afscheidscollege Prof. A. van der Schaaf
8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
.\\nimaux, Bordeaux

Uppsala (pag. 173)
18—23, 8e Int. Congres over Klinische Chemie, Kopenhagen, (pag. 1627,
(1971))

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

26—28, Int. Conf. on Production Disease, Reading England, (pag. 1625, (1971))
31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971), pag. 283 en pag. 339)

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.I.,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

hof", Utrecht (pag. 386)
11 —15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175)
13, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers, Werkvergadering, Utrecht
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

23—28, II Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

Op 24 september 1971 overleed tijdens een onderzoek
in het ziekenhuis te Harlingen onze collega en vriend
Sybren P. Santema,

Sieb Santema is 77 jaar oud geworden. Hij werd op
9 januari 1894 te fVommels geboren, waar zijn vader
boer was. In 1904 verhuisden ze naar een bedrijf onder
Leeuwarden, waar Sieb de lagere school en de H.B.S.
bezocht. In 1913 liet hij zich inschrijven aan de Vee-
artsenijschool in Utrecht maar in 1914 werd de studie
onderbroken door de algemene mobilisatie. In 1916
deed hij zijn kandidaats-examen, verbond zich als
aspirant-paardenarts en kreeg studieverlof.
Sieb was een goed student, die naast zijn werk ook
volop heeft meegedaan aan het studentenleven op
Absyrtus. Als lid van de IJsclub „Houdt Moed" won
hij in 1917 de eerste prijs. In dezelfde periode nam hij
deel aan de derde Friese Elfstedentocht, die hij met
succes volbracht.

In januari 1919 deed hij zijn dierenartsenexamen en
vestigde zich in Tzummarum, een nieuwe standplaats
tussen de oude praktijken Franeker en Sint Anna Pa-
rochie. Toen de praktijk aan zijn verwachtingen beant-
woordde werd een huis gebouwd en trouwde hij met
Grietje Swart, die steeds volop heeft meegeleefd, zowel
in de praktijk als in de vele bijkomende belevenissen.
In 1922 werd hij benoemd als keuringsveearts, hoofd
van dienst van de gemeente Barradeel, waar hij zonder
hulp van een keurmeester de volledige keuring moest
uitvoeren. Het was een solidere basis voor de praktijk.
Met jeugdig enthousiasme heeft hij zijn werk aange-
pakt, wat dan ook resulteerde in een goede praktijk
langs de zeekust van Harlingen tot Sint Jacobi
Parochie.

Het organisatieleven trok hem bijzonder en als lid van
de afdeling Friesland van de Maatschappij miste hij
praktisch nooit een vergadering. Door zijn vlugheid

van geest, zijn scherpzinnigheid en zijn logisch den-
ken was hij een goed verdediger van de dierenartsen-
belangen.

In tegenstelling met de meeste praktijken in Friesland,
zat Sieb in een overwegend akkerbouwgebied en uit de
vele casuistische mededelingen, vermeld in de oude
notulen, blijkt spoedig, dat de paarden zijn bijzondere
belangstelling hebben. Ook bij de T.B.C.-bestrijding,
oorspronkelijk vrijwillig en gedeeltelijk uitgevoerd
door controleurs, heeft hij steeds geijverd voor de
dierenarts als middelpunt.

In 1930 werd hij door de afdeling afgevaardigd naar
het Hoofdbestuur, waar hij met veel elan zijn inzich-
ten heeft verdedigd en waar hij ook steeds een goed
gehoor vond.

In 1936 werd Sieb benoemd als secretaris van het
afdelingsbestuur, een functie, die hij vele jaren nauw-
gezet heeft uitgevoerd. Uit notulen en jaarverslagen
kan men nu nog een goed inzicht krijgen van wat er
toen leefde in onze afdeling.

In 1939 werd Sieb gemobiliseerd; de verzorging van
zijn praktijk door de buurtcollega\'s gaf blijk van een
zeer goede intercollegiale verhouding.
In zijn verslag 1942-1945 gaf hij een bondig verslag
over de afdeling in ruste en riep na mei 1945 alle
dierenartsen in Friesland op om te komen tot her-
oprichting van de Maatschappij. Naast het werk in de
afdeling heeft hij de afdeling vertegenwoordigd in vele
commissies. Vooral in de tarievencommissie was hij
een goed onderhandelaar.

Veel moeite heeft hij zich gegeven om te komen tot
oprichting van een pensioenfonds voor dierenartsen
maar dit is helaas niet gelukt.

Bij zijn aftreden als bestuurslid in 1953 werd van alle
kanten druk op hem uitgeoefend om nog aan te blij-
ven, maar hij meende dat verjonging van het afde-
lingsbestuur nodig was. Voor het vele werk dat hij
voor de afdeling en de Maatschappij heeft gedaan,
werd hij benoemd tot „lid van verdienste". Een be-
noeming die inhield dat hij werkend lid van de afde-
ling bleef.

Zijn kritische geest hebben we altijd kunnen appre-
ciëren, omdat zijn kritiek, waarmee hij niet zuinig
omging, steeds een opbouwend karakter had.
Ook aan de oprichting van de kringen heeft hij zijn
volle medewerking verleend en ook na zijn pensione-
ring bleef hij een trouw bezoeker van de kring Frane-
ker, waar hij steeds de juiste toon wist aan te geven.
Naast Sieb vormde ook zijn vrouw mede een middel-
punt in de afdeling. Bij elke Diës-viering gaf zij haar
daadwerkelijke steun en zorgde voor een vlot verlopend
programma. Uit hun huwelijk werden drie zoons en
een dochter geboren. Twee van de jongens werden
arts, maar de tweede koos het beroep van vader en
Jan kwam in 1954 bij hem in de praktijk. Toen Sieb
in 1955 werd benoemd tot Hoofd van de keurings-
dienst Franeker, Franekeradeel, Barradeel en Harlin-

gen, droeg hij de praktijk over aan zijn zoon en ver-
huisde naar Franeker. Jammer dat zijn vrouw niet
lang meer heeft kunnen genieten van het rustige leven;
lijdend aan een chronische ziekte is zij in 1960 over-
leden. Voor Sieh een groot verlies, maar toch heeft
hij met bewonderenswaardige energie zijn werk voort-
gezet. Ook heeft hij nog een benoeming als leraar aan
de Hogere Landbouwschool te Leeuwarden aanvaard.
Toen hij in 1959 werd gepensioneerd heeft hij de laat-
ste functie tot zijn 70e verjaardag vervuld. Ondanks
zijn druk bezet leven heeft Sieb zich niet alleen be-
paald tot zijn beroep, maar hij heeft ook in grote mate
zijn krachten gegeven aan het organisatie- en vereni-
gingsleven op velerlei terrein. Hij heeft vele jaren deel
uitgemaakt van het Hoofdbestuur van de Friese ver-
eniging „Het Groene Kruis" en was 25 jaar voorzitter
van het Groene Kruis Barradeel Oost. Van verschei-
dene verenigingen had hij zitting in het bestuur en op
zijn initiatief zijn er nog verschillende opgericht, die
sociaal gezien van belang waren.

Bij velen zal hij nog lang in herinnering blijven. Een
man die veel deed, maar zich niet op de voorgrond
wenste te stellen. Het tekent zijn wens in dat opzicht,
dat zijn begrafenis in alle stilte heeft plaatsgevonden
op de begraafplaats van Tzummarum.
Een goed vriend en collega is van ons heengegaan.
Zijn persoonlijkheid zullen wij nog lang in onze her-
innering bewaren.

Mededelingen van het Hoofdbestuur verband houdende met de vergaderingen van
het Hoofdbestuur en Algemeen Bestuur

De viferkgroepen voor de beide differentiatierichtingen zijn nagenoeg gereed met de
ontwerpcurricula. Deze zullen op korte termijn in behandeling worden genomen
door de Commissie Differentiatie van de Faculteit en Maatschappij.
Uiteraard zullen de ontwerpcurricula van de beide werkgroepen gecoördineerd moe-
ten worden. Het Algemeen Bestuur verwacht dat door die coördinatie zoveel
gemeenschappelijke opleiding en kennis aanwezig zal zijn dat een algemeen diploma
gerechtvaardigd is. Het Algemeen Bestuur verwacht tevens dat in de afronding van
de opleiding zoveel elasticiteit aanwezig zal zijn dat de verschillende dierenartsen in
de toekomst beter kunnen voldoen aan het ver uiteenlopende scala van wensen die de
moderne maatschappij aan ons beroep stelt.

Het ligt in het voornemen van de Faculteit de definitieve curricula zo spoedig
mogelijk daarna voor te leggen aan het ministerie om tijdig goedkeuring te verkrijgen.
September 1973 zal een aanvang met het onderwijs nieuwe stijl voor het laatste deel
van de opleiding worden gemaakt.

Op dit moment is nog geen resultaat bekend van de zogeheten commissie van Dinter.
Uit de commissie zijn drie subcommissies samengesteld om enkele onderwerpen meer
gedetailleerd te bespreken. De indruk bestaat dat een regeling in onderdelen niet
wordt nagestreefd, maar een totale heroriëntatie op de problematiek het doel van de
commissie vormt. De rechtvaardigt de verwachting dat het overleg nog geruime tijd
zal duren. Voornamelijk ten aanzien van drie punten te weten: normering en uit-
voering van de vleeskeuring, vleeskeuring en repressieve keuring, alsmede uitvoering
van de vleeskeuring en de destructiewet, blijkt het besluit in het regeerakkoord tot
bijzonder moeilijke competentiekwesties te leiden.. Het Hoofdbestuur heeft in augus-
tus vorig jaar er reeds op gewezen dat deze consequenties inherent zijn aan het in het
regeeraccoord genomen besluit.

Het .Algemeen Bestuur heeft besloten dat van nu af aan het nieuwe Huishoudelijk
Reglement moet worden nagestreefd. Daarbij tegelijkertijd vooruitlopend op de
goedkeuring van de Statuten die verwacht mag worden. Dit besluit was nodig ter
voorbereiding van de komende Algemene Vergadering. De roosters van aftreding
zullen worden gepubliceerd en de candidaatstelling zal op de nieuwe manier moeten
geschieden. Dit geldt dus o.a. voor Hoofdbestuur, Algemeen Bestuur en Ereraad.

De voorzitter treedt op de aanstaande Algemene Vergadering af en stelt zich niet
herkiesbaar. Het Algemeen Bestuur heeft zich hierover beraden en besloten dat een
kleine commissie hierover zal rapporteren. De kwestie is namelijk dat het steeds
moeilijker wordt een lid bereid te vinden gedurende enkele jaren het voorzitterschap
op zich te nemen. De tijd die dit vergt is niet meer vrij te maken, terwijl het verlenen
van een passende tegemoetkoming financiële consequenties heeft, maar zelfs in dat
geval het probleem beschikbare tijd niet is opgelost.

Het vraagstuk is temeer urgent omdat juist in deze tijd behoefte is aan een voorzitter
die zich voldoende daarvoor kan inzetten.

De begeleiding van de pluimveebedrijven begint gestalte te krijgen voor zover het de
pseudovogelpestbestrijding betreft. De medewerking van de praktici wordt algemeen
gewaardeerd en het Algemeen Bestuur heeft met voldoening geconstateerd dat de
bijdrage van de dierenartsen kennelijk in een behoefte voorziet. De intensivering van
deze samenwerking kan nog veel verbeteren aan de ziektebestrijding en -preventie op
de bedrijven.

Een zelfde ontwikkeling bij de varkensbedrijven zal ongetwijfeld de bedrijfsuitkomsten
sterk in gunstige zin kunnen beïnvloeden. De pogingen om met het bedrijfsleven
hierover overleg te plegen worden voortgezet.

De deelname aan de enquête is bijzonder gunstig. De algemene instemming met de
voorstellen doet verwachten dat op zeer korte termijn nadere mededehngen zullen
volgen over de aanvang van de controle.

Het Algemeen Bestuur heeft de plannen voor de geneesmiddelendistributie inzake
medicinaal voeder goedgekeurd. De inkoop zal namens praktici centraal door een
Stichting van de dierenartsen plaatsvinden, terwijl de toegelaten recepten door een
deskundige commissie zullen worden vastgesteld. .Aflevering van het gemedicineerd
voer geschiedt op recept van de prakticus. Een goede registratie zal toezicht en con-
trole op de gehele organisatie mogelijk maken.

De wijze van contributieheffing is door het Hoofdbestuur besproken. Besloten is de
Contributiecommissie opnieuw te verzoeken het probleem te bestuderen met als uit-
gangspunt te trachten een stelsel te ontwerpen waardoor de nu bestaande knelpunten
worden vermeden zonder het algemeen principe van bijdrage naar draagkracht te
verlaten.

Het Hoofdbestuur hoopt dat de resultaten al bij het komende jaar gebruikt zullen
kunnen worden.

De plannen om tot een herziene en aangevulde tekst van de code te geraken zijn in
een stroomversnelling geraakt door enkele publikaties en brieven. Op grond daar-
van zal in overleg met de Ereraad deze herziening ter hand worden genomen. Een en
ander is ook noodzakelijk vanwege de op handen zijnde veranderingen in de E.E.G.
Daarvoor is een ook voor niet-Nederlanders begrijpelijke tekst gewenst. Alle andere
lidstaten hebben een reglement van exacte ge- en verboden, zodat onze wijze van
codering (nl. gedragsregels ontstaan door uitkristallisering van langzaam groeiende
opvattingen) onvoldoende zal aanspreken.

Momenteel is een verordening van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren van
kracht, waarin onder meer de entingen tegen pseudovogelpest worden geregeld. Op
basis van een landelijk uniform entschema worden ten minste twee entingen tegen
pseudovogelpest voorgeschreven, terwijl de dierenarts door middel van een begelei-
dingsverklaring moet instaan voor de juiste uitvoering. In overleg met het bedrijfs-
leven is voor het gehele land een systeem uitgewerkt, waarbij de entingen vrijwel
algemeen door middel van spray-entingen plaatsvinden, die door de dierenarts zelf
worden uitgevoerd. In het belang van een zo uniform mogelijke uitvoering, zijn
eveneens tariefsafspraken gemaakt. De nu geldende tarieven zijn van kracht tot 1 juli
1972, waarna in gemeenschappelijk overleg met het bedrijfsleven hernieuwd overleg
over deze tarieven zal plaatsvinden. Het verloop van deze georganiseerde bestrijding
is zeer bevredigend en alle betrokkenen zijn bijzonder tevreden over de goede samen-
werking, terwijl de algemene inzet van de dierenartsen hogelijk wordt gewaardeerd.

Het Hoofdbestuur vertrouwt dat langs deze weg de bestrijding van de pseudovogelpest
succes zal opleveren, alhoewel duidelijk is dat het elimineren van de vele mogelijk-
heden waarop smetstof-verspreiding kan plaatsvinden, eveneens de volle aandacht
verdient.

Met voldoening kan worden geconstateerd dat de mond- en klauwzeerbestrijding in
Nederland overwonnen is. Dit is in niet geringe mate te danken aan de bijzondere
snelheid waarmee de dierenartsen hun aandeel in de bestrijding, namelijk het enten
van de varkens en mestkalveren in de noodgebieden hebben uitgevoerd. De erken-
telijkheid daarvoor is van meerdere zijde openlijk uitgesproken. Helaas bestaat op dit
moment nog geen overeenstemming over het honorarium voor de entingen van de
mestkalveren. Het overleg in de paritaire tarievencommissie heeft tot op heden niet
tot overeenstemming over het tarief voor de entingen van de mestkalveren kunnen
leiden.

Verwacht mag echter worden dat het overleg daarover opnieuw zal worden geopend,
en:

Vergeet u niet dat de contributie voor 1972 vóór 1 april a.s. betaald moet zijn.
Indien voor deze datum niet betaald is, zal de maximum-contributie ingevorderd
worden.

Aangezien één van de inleiders is verhinderd, is de datum van de Postuniversitaire
Dag van de Groep Wetenschappelijke Onderzoekers verschoven van 19 maart naar
20 april 1972.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

Mej. J. J. Baarschers, Kruisstraat 92, Utrecht.
J. Binnema, Koersendijk 4, Nijverdal.
N. W. F. A. Grimme, Heereweg 133, Lisse.
E. G. Kortman, Ark „Diana", Vechtdijk t/o 149, Utrecht.
J. J. J. V. d. Mortel, Peeleik 8, Helmond.
A. P. Snoek, De Kreyenbeek 28, Valkenswaard.
H. Vadin, Fruinplantsoen 23, Utrecht.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan de collegae:

P. G. J. Hopmans, De Braakweg 1, Groenlo.
H. Jorritsma, Tammingasingel 13, Winsum.
H. B. van Lom, Koppelstraat 3, Braamt.
T. F. van der Zwan, Magnolialaan 102, Doesburg.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde aangenomen:

Brethouwer, A. H.; adres gew. in: New Zealand, Blenheim, 2 Old Renwickroad; tel.

Hagendijk, J.; adres gew. in: Utrecht, Jansdam 3 bis a; tel. (030) 31 85 60 (pr.),
(03480) 36 03 (bur.); K.D. Vleesk. Dnst. Woerden. (221)

Hopmans, P. C. J.; 1971; Groenlo, De Braakweg 1; tel. (05440) 11 30; gr. 1772442;

Jorritsma, H.; 1972; Winsum, Tammingasingel 13; tel. (05951) 695; P. assist. bij
J. Bruins en M. Nicolay. toevoegen op (231)

Krasselt, Dr. M.; tel. gew. in: (030) 76 22 30 (pr.), 76 00 45 (bur.); Dir. Lab. Dr.

Lom, H. B. van; 1971; Braamt, Koppelstraat 3; tel. (08345) 750; P. assist. bij H.

*Maar, F. C. G. E. B. de; adres gew. in: Wapse (Dr.), Wapse 123a; tel. (05211) 350;

Moll, K. F. G.; adres gew. in: Odijk, Joffer Juttenstraat 10; tel. (03405) 32 87;

Nieuwenhuijs, J. H. M.; tel. gew. in: (030) 51 26 58 (pr.), 88 22 21 (bur.); wet.

Verhulst, P. D.; adres gew. in: St. Oedenrode, Valstraat 44; tel. (04138) 29 32 (pr.);

Werf, P. J. van der; adres gew. in: Bathmen, Omerinkstraat 2; tel. (05704) 13 65;

Wessels, H. W. G. A.; Enschede, Zd. Esmarkerrondweg 459; tel. (05420) 2 12 06
(pr.), 1 92 54 (prakt.); P. geass. met Dr. A. L. van Zuylen; prakt adres: Enschede,
H. B. Blijdensteinlaan 40; gr. 2032581. (275)

Zuylen, Dr. A. L. van; adres gew. in: Enschede, Allemansveldweg 180; tel. (05420)
1 84 63 (pr.), 1 92 54 (prakt.); P. geass. met H. W. G. A. Wessels; prakt, adres:
Enschede, Blijdensteinlaan 40; gr. 2032581. (279)

Zwan, T. F. van der; 1972; Doesburg, Magnolialaan 102; tel. (08334) 31 38; gr.
1694242; P assist. bij H. A. G. Heezen, C. D. W. König en A. M. van Schaik.

J. Mecrtens te Wolvega
K. van der Poel te Brille
40 jaar J. P. W. Anemaet te Den Haag (afwezig)
C. Bergsma te Dordrecht (afwezig)

27 maart 25 jaar D. M. F. Greup te Den Haag (afwezig)
K. H. Bouwman te Wolvega
2 april 25 jaar B. W. Maenhout te Someren (afwezig)

Het telefoonnummer van het Rijksveeteeltconsulentschap K.L en de Centrale Com-
missie van Toezicht op de uitvoering der K.1. is gewijzigd in: (030) 31 20 39.
De nieuwe samenstelling van het bestuur van „Cerberus" voor het jaar 1972 is
als volgt:

Dit is niet goed het tel. nummer blijft: (05202) 48 39.
Dit moet zijn: ƒ. H. Boersema; tel. gew. in: (03405) 33 83.

In het T.v.D. van 15 februari jl. staat bij J. Boerhof; tel. gew. in: (03405) 33 83.

Internationale farmaceutische onderneming zoekt voor haar Nederlandse
vestiging, ter uitbreiding van haar wetenschappelijke staf, een

of iemand met ervaring op het gebied van de verkoop van veterinaire
specialiteiten.

De functie zal in een persoonlijk onderhoud nader toegelicht worden.
Brieven met curriculum vitae onder nr. 22/72 aan de redaktie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Julianalaan 10, Utrecht.

Ten tweede male worden belangstellenden opgeroepen voor
het research project betreffende aanpassingsmoeilijkheden
van Westerse melkrunderen in de tropen.
Het project, dat in Kenya zal plaats vinden, is opgezet in het
kader van de Universitaire Projecten in ontwikkelingslanden.
Het onderzoek zal uitgevoerd worden in samenwerking met
de Faculteit voor Diergeneeskunde, de vakgroep veeteelt
van de Landbouwhogeschool in Wageningen en het Ministe-
rie van Landbouw in Kenya.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij:
Mevr. A. H. P. Syatauw, Instituut voor Tropische en Proto-
zoaire Ziekten;

Dit artikel is een samenvatting van een proefschrift over de oestrische en ovariële
aktiviteit van Texelse schapen in Nederland. Hiernaar werd uitvoerig onderzoek
verricht bij een groot aantal Texelse schapen.

Voor het opsporen van de in oestrus gekomen ooien werden rammen gebruikt, die
voorzien waren van een tuigje, waaraan een kleurblokje was bevestigd. Iedere
ochtend werden de ooien op oestrus (kleuring) gecontroleerd.
Waargenomen werd, dat de aanwezigheid van dekkende rammen en ooien met
een geïnduceerde oestrus een positieve invloed had op de aanvang van het oestrus-
seizoen van onbehandelde ooien. Bovendien bleek, dat het oestrusseizoen van
jaarlingen ruim tweemaal zo lang duurde als dat van ooilammeren.
De ooilammeren kwamen gedurende het oestrusseizoen 1-6 keer in oestrus, de
jaarlingen kwamen 6-9 maal in oestrus. De oestrische cycli duurden gemiddeld
17,2 dagen met een variatie van 8-22 dagen, terwijl de duur van de oestri ge-
middeld 23,0 uur was met een variatie van 1,6-46,5 uur.
Voorkeur van en voor een bepaalde ram kwam vrij veel voor.
Onder andere door middel van laparoscopisch onderzoek werd het voorkomen
van stille oestrus, het tijdstip van de ovulatie en de follikulaire aktiviteit onder-
zocht. Hierbij bleek, dat de ovulatie pas na het einde van de oestrus optrad.
Vastgesteld werd, dat bij de oestrus (DO) de meeste grote follikels voorkwamen,
terwijl op D2 vrijwel geen grote follikels meer werden gevonden. Vanaf D2 tot
D9 nam het aantal grote en middelgrote follikels geleidelijk toe, waarna een daling
optrad tot Dl3. Vanaf Dl3 nam het aantal grote en middelgrote follikels op-
nieuw toe tot een maximum op DO van de volgende cyclus.

Gedurende de laatste jaren is er veel onderzoek verricht naar de wijze,
waarop het voortplantingsmechanisme bij schapen positief kan worden be-
ïnvloed. Hierbij werd meestal gebruik gemaakt van stoffen met een hor-
monale werking, waardoor het mogelijk werd een fertiele oestrus op te
wekken en/of te synchroniseren.

Ook in Nederland zijn gedurende de laatste jaren proeven gedaan op
het gebied van de oestrusinductie en -synchronisatie teneinde de rentabi-
liteit van de Nederlandse schapenhouderij te verhogen. De bij deze
proeven toegepaste methoden gaven echter geen optimale resultaten. Om
te komen tot betere resultaten leek het gewenst meer inzicht te verkrijgen
in de normale oestrische en ovariële aktiviteit van onze Texelse ooien.
Omdat over dit onderwerp vrijwel geen Nederlandse literatuur beschik-
baar was, moesten deze gegevens door middel van eigen onderzoek wor-
den verkregen.

Voor de bepaling van de aanvang, het einde en de duur van het oestrus-
seizoen van Texelse schapen in Nederland zijn vanaf begin augustus 1966
tot half november 1968 waarnemingen verricht bij in totaal 516 ooien.
Voor het opsporen van de in oestrus gekomen ooien werden rammen
gebruikt, die voorzien waren van een tuigje, waaraan een kleurblokje
was bevestigd. Iedere ochtend werden de ooien op oestrus (kleuring) ge-
controleerd.

Van 126 in april 1966 geboren ooilammeren kwamen er gedurende het
eerste jaar 105 (83%) in oestrus. Het oestrusseizoen van deze ooilammeren
begon gemiddeld op 17 november ± 28 dagen. De leeftijd van de lamme-
ren bij het optreden van de eerste oestrus varieerde van 5 tot 9 maanden.
Het bleek, dat de ooilammeren die gedurende het eerste jaar niet in oestrus
waren gekomen in het volgende jaar vrijwel gelijktijdig in oestrus kwamen
met de even oude dieren die als ooilam wel in oestrus waren gekomen.
Tussen het optreden van de eerste oestrus van een ooilam en van een
jaarling in twee opeenvolgende jaren kon per dier geen van toeval te
onderscheiden relatie worden aangetoond (P > 0,30; r = 0,11). Evenmin
kon deze worden aangetoond voor het einde van het oestrusseizoen
(P > 0,10).

De 318 jaarlingen die bij het vaststellen van de aanvang van het oestrus-
seizoen waren betrokken, kwamen zonder uitzondering alle in oestrus.
Het oestrusseizoen van deze jaarlingen begon in 1966 gemiddeld op 29
september (n = 63; Sx = ± 15 dagen), in 1967 gemiddeld op 24 sep-
tember (n = 44; Sx = ±: 15 dagen) en in 1968 gemiddeld op 12 oktober
(n = 211; Sx = ± 11 dagen). Het significant later optreden van het
oestrusseizoen in 1968 werd waarschijnlijk mede veroorzaakt door de ge-
middeld 3,25 graden Celsius hogere milieutemperatuur vanaf 21 augustus
tot 11 september van dat jaar.

De 72 oudere, zowel lakterende als niet-Iakterende ooien, die eveneens
waren betrokken bij de vaststelling van de aanvang van het oestmsseizoen,
kwamen zonder uitzondering ih de herfst in oestrus.

De lakterende ooien die in mei 1968 en die welke in augustus van dat-
zelfde jaar hadden gelammerd, kwamen gemiddeld op dezelfde dag (18
oktober; Sx = ± 5 dagen) voor het eerst in oestrus. Het oestrusseizoen
van de niet-Iakterende oudere ooien begon gemiddeld op 23 september
1968 (Sx = ±: 15 dagen). Het verschil van 25 dagen is zeer significant
(P < 0,0001).

De niet-Iakterende oudere ooien kwamen gemiddeld 19 dagen eerder in
oestrus dan de jaarUngen in 1968. Het verschil is zeer significant (P <
0,0001).

De aanwezigheid van dekkende rammen en ooien met een geïnduceerde
oestrus was van positieve invloed op de aanvang van het oestrusseizoen
van onbehandelde ooien.

Het einde van biet oestrusseizoen werd bij 35 ooilammeren in 1967/1968 en bij
61 jaarlingen in 1969 nagegaan. De ooilammeren beëindigden het oestrus-
seizoen gemiddeld op 29 december (Sx = ± 25 dagen), de jaarlingen
gemiddeld op 6 februari (Sx =: ± 15 dagen). Het oestrusseizoen van de
jaarlingen duurde ruim tweemaal zo lang als dat van de ooilammeren.
De 35 ooilammeren vertoonden gedurende het oestrusseizoen 1 t/m 6
oestri. De 61 jaarlingen kwamen gedurende het oestrusseizoen 6 t/m 9
maal in oestrus.

Bij 213 ooilammeren en jaarlingen werden in totaal 617 oestrische cycli
waargenomen. Dit onderzoek vond eveneens plaats met behulp van ram-
men die van kleurblokjes waren voorzien. Dagelijks vond controle op het
voorkomen van oestrus (kleuring) plaats.

Gemiddeld duurden deze cycli 17,2 dagen met een variatie van 8 t/m 22
dagen (Sx ± 1,7 dagen). Bij de ooilammeren duurde 63% en bij de
jaarlingen 91% van de cycli 15 t/m 19 dagen. Het verschil is zeer signi-
ficant (P < 0,001). Met betrekking tot de gemiddelde duur van de
oestrische cyclus binnen een oestrusseizoen bleken er tussen de ooien
statistisch significante verschillen te bestaan. De cyclusduur bleek niet
afhankelijk te zijn van het tijdstip in het oestrusseizoen.
Tussen de waarnemingen in de verschillende jaren werden wel signifi-
cante verschillen gevonden. Per schaap werd tussen de duur van 2 opeen-
volgende cycli in 38 van de 44 gevallen een negatieve correlatie gevonden
(r = —0,443, crr = ± 0,146).

In drie opeenvolgende jaren werd gedurende drie weken de oestrusduur
bepaald bij in totaal 162 jaarlingen. De dieren werden dag en nacht
tenminste eenmaal per 2 uur op het voorkomen van oestrus gecontroleerd.
De waarnemingen vonden elk jaar onder zoveel mogelijk gelijke omstan-
digheden plaats. De duur van de waargenomen oestri varieerde van
1,6 - 46,5 uur. De gemiddelde oestrusduur bedroeg in 1966 23,0 uur
(Sx = zfc 6,7 uur), in 1967 27,4 uur (Sx = d= 7,8 uur) en in 1968
16,9 uur (Sx = ± 7, 2uur). Voor deze jaarverschillen, die statistisch sig-
nificant zijn, kon geen verklaring worden gevonden. In 15% van de ge-
vallen werd een duidelijke pro-oestrus waargenomen. In 67% van de
gevallen kwam een duidelijke met-oestrus voor.

Met betrekking tot de oestrusintensiteit viel op, dat de dieren zich halver-
wege de oestrus soms minder vlot lieten dekken. Slechts eenmaal werd
een duidelijke „split-oestrus" (duidelijk onderbroken oestrus) waarge-
nomen.

Voorkeur van en voor een bepaalde ram kwam vrij veel voor, terwijl
homosexualiteit alleen bij de rammen werd waargenomen. Bovendien
bleek, dat er overdag (tussen 06 en 18 uur) ruim tweemaal zoveel ooien
in oestrus kwamen als \'s nachts (tussen 18 en 06 uur).
Met betrekking tot het einde van de oestrus werden geen van toeval te
onderscheiden verschillen tussen de dag en de nacht gevonden.
Wel eindigden er tussen 12 en 18 uur significant meer oestri dan tussen
00 en 06 uur.

Het voorkomen van stille oestrus aan het einde van het anoestrusseizoen
werd nagegaan bij 42 ooien, waarvan de ovaria na slachting histologisch
werden onderzocht. Daarvoor waren de dieren gedurende ± 3 maanden
dagelijks op het voorkomen van oestrus gecontroleerd.
Van deze 42 ooien bleken er 41 1 t/m 3 stille oestri door te maken, al-
vorens in oestrus te komen. Bij de eerste stille oestrus kwamen gemiddeld
1,37 en bij de tweede stille oestrus gemiddeld 1,75 ovulaties per ooi voor.
Het bleek, dat vanaf begin augustus stille oestri voorkwamen.
Naast het histologisch onderzoek werd bij 20 ooien door laparoscopisch
onderzoek het voorkomen van stille oestrus aan het einde van het an-
oestrusseizoen nagegaan. Bij 19 dieren traden 1 t/m 3 stille oestri op.
Bij de eerste stille oestrus werden gemiddeld 1,32 en bij de tweede stille
oestrus gemiddeld 1,44 ovulaties per ooi gevonden. Bij deze ooien kwamen
eveneens vanaf augustus stille oestri voor.

Het voorkomen van stille oestrus tijdens het oestrusseizoen werd bij 42
ooilammeren en bij 61 jaarlingen nagegaan door een dagelijks uitgevoerde
oestruscontrole. Intervallen tussen 2 oestri die langer dan 22 dagen duur-
den, werden op grond van literatuurgegevens en eigen laparoscopisch
onderzoek beschouwd tenminste 1 stille oestrus te bevatten. Vermoedelijk
kwam bij de ooilammeren naast de 87 waargenomen oestri 20 maal
(23%) een stille oesrtus voor. Bij de jaarlingen kwam naast de 455 waar-
genomen oestri vermoedelijk 12 maal (2,6%) een stille oestrus voor.
Tevens werd bij 20 jaarlingen gedurende het oestrusseizoen, naast een
dagelijkse controle op het voorkomen van oestrus, een laparoscopisch
onderzoek uitgevoerd. Bij deze 20 dieren trad naast de 139 waargenomen
oestri 4 maal (2,9%) een stille oestrus op.

Het voorkomen van stille oestrus aan het einde van het oestrusseizoen
werd laparoscopisch bij 20 bijna 1 jaar oude ooilammeren en bij 20 jaar-
lingen onderzocht. Hierbij bleek, dat zowel bij de ooilanmieren als bij de
jaarlingen ongeveer de helft van de dieren in aansluiting op de laatste
oestrus tenminste 1 stille oestrus doormaakte.

Het voorkomen van stille oestrus gedurende het „diepe" anoestrusseizoen
werd door laparoscopisch onderzoek bij 20 jaarlingen nagegaan. Hierbij
bleek, dat eind mei (1968) 1 ooi had geovuleerd, zonder daarbij in oestrus
te zijn gekomen.

Het ras, de leeftijd, de voeding en het seizoen zijn, naast jaar- en indivi-
duele verschillen, van invloed op het aantal corpora lutea. Bij 281 jaar-
lingen, die niet eerder hadden gelammerd, werden 404 maal de ovaria
beoordeeld teneinde het aantal corpora lutea tijdens het oestrusseizoen
vast te stellen. Hiertoe werden de dieren verdeeld in twee groepen (a en
b). De waarnemingen werden zowel na slachting (groep a) als door
laparoscopisch onderzoek (groep b) verricht. Groep a bestond uit 261
dieren, die in de maanden november en december van 1966, 1967 en
1968 zijn geslacht. Groep b omvatte 20 dieren, die gedurende het gehele
oestrusseizoen van 1968/1969 in totaal 143 maal laparoscopisch werden
onderzocht.

In groep a en in groep b werden steeds tenminste 1 en ten hoogste 3
recente corpora lutea per ooi gevonden.

Bij groep a werden in totaal 457 corpora lutea waargenomen (gemiddeld
1,75 per ooi). Hierbij werden 210 corpora lutea (46%) in het linker- en
247 (54%) in het rechter ovarium gevonden. Het verschil is niet signi-
ficant.

Bij groep b werden in totaal 195 corpora lutea gevonden (gemiddeld
1,37 per ooi). Hierbij werden 81 corpora lutea (42%) in het linker- en
114 (58%) in het rechterovarium waargenomen. Het verschil is significant
(P < 0,02).

Bij groep a werden significant meer ooien met 2 of 3 corpora lutea ge-
vonden dan bij groep b (P < 0,0001). Waarschijnlijk is dit verschil ver-
oorzaakt door het verschil in de periode, waarin het onderzoek plaatsvond.
Ook in groep b werden in de eerste helft van het oestrusseizoen (tot half
december 1968) significant meer ooien waargenomen met 2 of 3 corpora
lutea dan in de tweede helft (P < 0,0001).

Van de in totaal 652 waargenomen corpora lutea in groep a en b samen
werden er 291 (45%) in de linkerovaria en 361 (55%) in de rechter-
ovaria gevonden. Het verschil is zeer significant (P < 0,01).

Voor een benaderend onderzoek naar het tijdstip van de ovulatie werden
in totaal 62 jaarlingen laparoscopisch onderzocht, nadat de aanvang van
de oestrus zo nauwkeurig mogelijk was vastgesteld.

Voor dit onderzoek werden de ooien verdeeld in 4 groepen (groep I t/m
IV). Groep I omvatte 12, groep II 23, groep III 15 en groep IV 12
dieren. Deze groepen werden respectievelijk 18-24 uur, 24-30 uur, 30-36
uur en 36-42 uur na de aanvang van de oestrus laparoscopisch onder-
zocht. In de daaropvolgende di-oestrus werden de dieren geslacht. Van de
12 ooien van groep I had er bij het laparoscopisch onderzoek slechts 1
(8%) geovuleerd. Van de 23 ooien van groep II hadden er bij het lapa-
roscopisch onderzoek 15 (65%) geovuleerd. Bij 5 ooien hiervan (22%)
werden bij de slachting 2 recente corpora lutea per dier gevonden, ter-
wijl bij het laparoscopisch onderzoek ervoor bij elk dier 1 ovulatieplaats werd
vastgesteld. Van de 15 ooien van groep III hadden er bij het laparos-
copisch onderzoek 13 (87%) geovuleerd. Hiervan vertoonden 2 ooien
elk 2 recente corpora lutea bij de slachting, terwijl ze bij het laparosco-
pisch onderzoek elk 1 ovulatieplaats bezaten. Van de 12 ooien van groep
IV hadden er bij het laparoscopisch onderzoek 11 (92%) geovuleerd.
Drie ooien bezaten bij de slachting elk 2 recente corpora lutea, terwijl bij
het laparoscopisch onderzoek deze dieren elk 1 ovulatieplaats vertoonden.
Van de in totaal 40 ooien die bij het laparoscopisch onderzoek hadden
geovuleerd, was op het moment van de waarneming geen enkel dier meer
in oestrus. Verondersteld wordt, dat de ovulatie pas na het einde van de
oestrus optreedt. Tussen het einde van de oestrus en het ovulatietijdsüp
bleek en grote variatie te bestaan.

Bij 14 ooien, waarvan het einde van de oestrus kon worden vastgesteld,
hadden de follikels 2 tot 19 uur (gemiddeld 9 uur) na het einde van de
oestrus nog niet geovuleerd. Bij alle dieren werden bij de slachting 1 of
meer recente corpora lutea gevonden.

Voor de bepaling van de ovariële alitiviteit werden van 20 ooien de ovaria
in het anoestrusseizoen vanaf eind februari tot begin september 1968 iedere
14 dagen laparoscopisch onderzocht. Bij de in totaal 280 verrichte waar-
nemingen werden 150 grote follikels 6 mm in doorsnede) en 320
middelgrote follikels (< 6 mm en ^ 3 mm indoorsnede) gevonden. De
grootste follikels hadden dezelfde diameter (± 10 mm) als de sprongrijpe
follikels in het oestrusseizoen. Met betrekking tot het totale aantal grote
en middelgrote follikels werd tussen twee verschillende perioden in het
anoestrusseizoen (23 april - 16 mei 1968 en 18 juni - 11 juli 1968) een
van toeval te onderscheiden verschil gevonden (P < 0,01). Per ooi wer-
den bij 14 waarnemingen minimaal 14 en maximaal 33 grote en middel-
grote follikels gevonden. Het verschil is zeer significant (P < 0,01).
Ook in het oestrusseizoen werden de ovaria van 20 ooien iedere 14 dagen
laparoscopisch onderzocht. Bij in totaal 178 verrichte waarnemingen
werden 75 grote en 195 middelgrote follikels gevonden. Tussen twee ver-
schillende perioden van het oestrusseizoen (1 oktober - 19 november 1968
en 12 februari - 5 maart 1969) werd een van toeval te onderscheiden
verschil in het totale aantal grote en middelgrote follikels gevonden
(P < 0,01).

Ook werd in het oestrusseizoen door laparoscopisch onderzoek of na slach-
ting op een bepaalde cyclusdag bij 482 paar ovaria het aantal grote en
middelgrote follikels geteld. (De dag, waarop de oestrus werd waarge-
nomen, werd DO genoemd, de daaropvolgende dag Dl enz.). Nu bleek,
dat bij de oestrus (DO) de meeste grote follikels voorkwamen, terwijl op
D2 vrijwel geen grote follikels werden gevonden. Vanaf D2 tot D9 nam
het aantal grote en middelgrote follikels geleidelijk toe, waarna een daling
optrad tot Dl3. Vanaf Dl 3 nam het aantal grote en middelgrote follikels
opnieuw toe tot een maximum op DO van de volgende cyclus. Aan het
einde van de cyclus werden ongeveer 3 maal zoveel middelgrote follikels
gevonden als aan het begin. Zowel in het anoestrusseizoen als in het
oestrusseizoen werd, met betrekking tot het aantal grote en middelgrote
follikels, geen statistisch significant verschil gevonden tussen het linker-
en het rechterovarium.

Voor het onderzoek naar het optreden van de eerste oestrus post partum
werden 49 ooien gebruikt, die na oestrusinductie in het anoestrusseizoen
in de daaropvolgende herfst hadden gelammerd. Hiervan kwamen er
gedurende de eerste 2 maanden na de partus in de herfst 48 (98%)
weer in oestrus. Het gemiddelde interval tussen de partus en de daarop-
volgende eerste oestrus bedroeg 31 dagen (Sx = ± 9 dagen). Het ge-
middelde interval tussen de partus en de daaropvolgende conceptie be-
droeg 39 dagen (Sx i 9 dagen).

Van de 48 in oestrus gekomen ooien, die door fertiele rammen werden
gedekt, werden er 21 (44%) meteen weer drachtig. Bij de tweede en de
derde oestrus post partum samen werden nog 15 ooien (31%) drachtig.
Van de in totaal 36 drachtig geworden dieren (75%) werd gemiddeld
1,5 lam per ooi verkregen.

ooien na de partus in het anoestrusseizoen laparoscopisch onderzocht. Bij
deze ooien werden gedurende de eerste 15 dagen post partum significant
minder follikels = 3 mm in doorsnede gevonden dan in een zelfde periode
daarna (P < 0,001).

Bij 10 andere ooien die na de partus in het oestrusseizoen laparoscopisch
werden onderzocht, bleek geen oestrus zonder ovulatie voor te komen.
Eén oestrus werd hierbij voorafgegaan door 2 stille oestri, 7 oestri werden
voorafgegaan door 1 stille oestrus en 2 oestri werden niet voorafgegaan
door een stille oestrus. Reeds binnen 16 dagen post partum hadden 9 van
de 10 ooien weer geovuleerd, waaruit blijkt, dat de ovariële aktiviteit na
een partus in het oestrusseizoen weer snel op gang komt.

The present paper is a summary of a thesis concerned with the oestrous and ovarian
activities of Texel sheep in the Netherlands. Detailed studies on the subject were
done in a large number of Texel sheep.

Rams provided with a harness to which a small colour block was attached, were used
to detect ewes which had come on oestrus.

It was observed that the presence of tupping rams and ewes in which oestrus had
been induced, had a positive effect on the onset of the mating season in untreated
ewes. Moreover, the duration of the mating season was found to be more than twice
as long in yearlings as it was in ewe lambs.

During the mating season, the ewe lambs came on oestrus 1-6 times, the yearlings
coming on oestrus 6-9 times.

The average lenght of the oestrus cycle was 17.2 days, varying from 8 to 22 days;
the average length of oestrus was 23.0 hours, varying from 1.6 to 46.5 hours.
Preference of and for a particular ram was fairly common.

Laparoscopy was among the methods used in studying the incidence of silent oestrus,
the onset of ovulation and follicular activity. These studies showed that ovulation
did not occur until oestrus was over. Large follicles were found to be most common at
the onset of oestrus (DO), and to be virtually abssent on D2. The number of large
and medium-sized follicles showed a gradual increase from D2 to D9; this was follo-
wed by a decrease up to D13. The number of large and medium-sized follicles in-
creased again from D13 to attain a maximum on DO of the following cycle.

Beschreven wordt aspergillose in een groep in het wild levennde zilvermeeuwen
(Larus argentatus) in Drenthe. Naast vermelding van symptomen en sectiebeeld
wordt ingegaan op de aetiologie.

Een composteringsbedrijf, annex vuilstortplaats, wordt als mogelijke infectiebron
genoemd.

Aspergillose is een bekende aandoening, zov^\'el van gedomesticeerde als van
in gevangenschap gehouden wilde vogels. Ainsworth en Rewell
(1949) vermelden 78 gevallen bij diverse vogelsoorten in een dierenpark te
Londen. Vrij kort in gevangenschap verkerende vogels en met name water-
vogels blijken vooral gevoelig voor deze aandoening.

Schaarser zijn vermeldingen omtrent aspergillose bij in het wild levende
vogels. Davis en McClung (1940) beschrijven een uitbraak bij zilver-
meeuwen in de omgeving van Boston. M c D i a r m i d (1955) vermeldt 18
gevallen: 14 bij houtduiven, 3 bij zilvermeeuwen (!) en 1 bij een kauw.
Het lijkt mij dan ook interessant om onderstaande gegevens te publiceren,
temeer daar het hier niet handelt om een incidenteel ziektegeval van één
vogel maar om een min of meer uitgebreide aandoening van aspergillose
onder een groep in het wild levende zilvermeeuwen in Drenthe.

Op 14-8-\'71 viel het mij op dat er nogal wat sterfte was opgetreden onder
zilvermeeuwen rondom een bepaald ven op de Dwingelosche Heide. Een
week later vond ik vier nieuwe, dode exemplaren en een klinisch ziek exem-
plaar, dat door mij werd gevangen en meegenomen. Deze meeuw werd de
volgende dag dood aangetroffen.

Aanvankelijk werd gedacht aan botulismus of een (chemische) intoxicatie.
Een dood gevonden en bovengenoemd gestorven exemplaar werden daarom
voor onderzoek op botulismus opgestuurd naar het C.D.I. te Rotterdam
(coll. H a a g s m a). Nu bleek dat de beide meeuwen niet aan botulismus
leden maar aan longaspergillose.

Op 2 7-8-\'71 werd een tweede ziek exemplaar door mij gevangen en mee-
genomen. Op 28-8-\'71 werden door mij rondom het ven zoveel mogelijk
kadavers (verse en oude) geteld en van een merk voorzien. Samen met
latere vondsten (t/m 11 september) bedroeg het totaal aantal kadavers 36,
exclusief 4 onderzochte zilvermeeuwen. Bij twee door kraaien aangevreten
kadavers konden in de borstholte vele wit-gele, ronde haartjes worden ge-
constateerd.

Van de twee levend gevangen meeuwen kon er één niet meer vliegen; wel
konden de vleugels nog worden uitgespreid. De vogel kon lopen en zwem-
men, raakte na opjagen echter spoedig in ademnood hetgeen bleek uit het
zich ritmisch openen en sluiten van de snavel („gapen"). Het andere
exemplaar was nog wel in staat een eindje te vliegen, raakte echter reeds
na enkele vleugelslagen in ademnood (gapen) en in plaats van neer te
strijken „plofte" de vogel als het ware neer. Beide meeuwen waren na enig
opjagen spoedig uitgeput en gemakkelijk te vangen. Ze werden meege-
nomen en sderven resp. na 1 en 2 dagen. In het eindstadium werden dunne,
groenige faeces waargenomen.

Naast de twee opgestuurde meeuwen werden er twee door mij geseceerd.
Beide kadavers waren cachectisch. De meest uitgebreide en opvallendste af-
wijkingen werden gezien in de longen die geheel waren doorzaaid met
kleine, wit-gele, ronde haardjes. Ook aan de buitenzijde van trachea en
oesophagus werden enkele haardjes geconstateerd, evenals aan de binnen-
zijde van het sternum. Ook in het abdomen — zij het in niet groot aantal
— konden wit-gele haardjes worden aangetroffen aan de buitenzijde der
darmen (serosa) en tegen de nieren aan. Hart, lever, milt en nieren ver-
toonden geen afwijkingen. Bij één meeuw werden in de buikholte platte,
wit-gele, ronde tot ovale schimmelkolonies aangetroffen met concentrische
tekening.

Uit beide geseceerde meeuwen werd geënt uit de longen; bij één bovendien
vanaf een schimmelkolonie in het abdomen. Als voedingsbodem werd ge-
bruikt dextrose-agar¹). Steeds was binnen 24 uur naast enige bacteriële
verontreiniging duidelijke schimmelgroei te zien. De kolonies bezaten een
groen centrum met uitstralende witte draden aan de rand. Na enige tijd
werd de gehele bodem overwoekerd door de schimmels. De incubatietempe-
ratuur bedroeg 37°C. Door het Centraal Bureau voor Schimmelcultures te
Baam werden de drie cultures gedetermineerd als Aspergillus fumigatus.

Om enig inzicht te verkrijgen in het ontstaan van aspergillose bij genoemde
zilvermeeuwen is enige kennis omtrent het gedrag van deze meeuwensoort
in Drenthe noodzakelijk. De zilvermeeuw is voornamelijk een kustbewoner.
Zijn voorkomen zover in het binnenland is nauw verbonden met de aan-
wezigheid van menselijk afval i.e. vuilnisbelten (Spaans, 1971).
Bovenbeschreven meeuwen maakten deel uit van een groep hoofdzakelijk
juveniele zilvermeeuwen die de nacht doorbrengt in een bepaald ven op de
Dwingelosche Heide. Overdag zoeken ze grotendeels hun voedsel op een
grote vuilstortplaats annex compostbedrijf, om tegen de avond weer naar
het slaapgebied terug te keren. Dit verschijnsel heet slaaptrek.
Op 31-8-\'71 en 3-9-71 telde ik aldaar resp. 2241 en 1861 exemplaren. Het
is dus waarschijnlijk dat infectie van de meeuwen heeft plaats gevonden,
a) óf op de heide, b) of op het composteringsbedrijf.

1 Bacto dextroseagar bevat per liter 3 g vleesextract, 10 g tryptose, 10 g dextrose,
5 g NaCl en 15 g agar.

Aspergillose bij vogels ontstaat doorgaans aerogeen t.g.v. inhalatie van
schimmelsporen. Gezien het sectiebeeld (longaspergillose) is dit ook hier
het geval. Aspergilli komen overal in de natuur voor, met name in plant-
aardig materiaal zoals onvoldoende gedroogd hooi, graan en in langzaam
rottend (plantaardig) materiaal. Zowel Davis en McClung (1940) als
McDiarmid (1955) wijzen op het contact met rottend plantaardig
materiaal als mogelijke aetiologische factor in het ontstaan van aspergillose
bij watervogels. Met name langere periodes van droogte met een dalende
waterstand zouden predisponerend werken. Gezien de droge zomer van 1971
en het droogvallen van de vennen op de Dwingelosche Heide, moet met deze
mogelijkheid rekening worden gehouden.

Toch lijkt het mij waarschijnlijk dat de mee\\iwen in hun voedselgebied, i.e.
het composteringsbedrijf, zijn besmet. Compost ontstaat uit afval door fer-
mentatie. Het afval wordt op hopen gestort en met water besproeid waar-
door een broeiproces op gang komt, waarbij de temperatuur t.g.v. de acti-
viteit van (thermofiele) bacteriën en schimmels kan oplopen tot 70 a 80°C.
Het composteringsproces duurt 6 maanden, tijdens welke periode de bergen
afval 2 maal worden omgezet om het milieu voor de microben zo gunstig
mogelijk te maken (O2 en H2O). Yung Chang en Hudson (1967)
beschrijven het gedrag van fungi bij compostering van tarwestro waaruit
blijkt dat A. fumigatus na de hittefase weer terugkeert in de kern vanuit de
rand, waar de temperatuur niet zo hoog oploopt. A. fumigatus is een ther-
motolerante schimmel.

Een oriënterend proefje werd door mij uitgevoerd om informatie te ver-
krijgen omtrent de mate van voorkomen van Aspergillussporen in de lucht
van zowel de heide als het composteringsterrein. Een methode, door d e
Vries (1960) aangegeven, werd hierbij gevolgd. Door mij werd echter
dextrose-agar als voedingsbodem gebruikt, aangezien A. fumigatus geen kies-
keurige soort is en reeds gebleken was dat deze soort op deze bodem wilde
groeien. Op 23-9-\'71 werden 6 petrischalen gedurende een half uur bloot-
gesteld aan de lucht op de Dwingelosche Heide, vervolgens weer gesloten
en bebroed bij 37°C. Na 5 dagen werd onder de vele micro-organismen
geen enkele Aspergilluskolonie waargenomen. Op 28-9-\'71 werd hetzelfde
proefje met 4 petrischalen gedaan op het composteringsterrein (omgeving
opslag compost). Na 2 dagen incubatie bij 37°C. was op 1 plaat duidelijk
een 10-tal kolonies van groen-witte schimmels zichtbaar, naast vele andere
micro-organismen en schimmels. Ondanks de geringe omvang van dit
experiment lijkt het waarschijnlijk dat de concentratie van Aspergillus-
sporen in de lucht van het composteringsterrein groter is dan elders, het-
geen uiteindelijk de aetiologische factor is geweest in het ontstaan van de
beschreven gevallen van aspergillose bij zilvermeeuwen.
Verder onderzoek gedurende langere tijd zou gewenst zijn om na te gaan
of ook klimaatsinvloeden (b.v. seizoen, temperatuur, perioden van droogte)
van invloed zijn op het ontstaan van aspergillose.

A description is given of aspergillosis in a flock of wild living Herring Gulls in
Drenthe (the Netherlands). Besides the mentioning of symptoms and dissection, the
aetiology is discussed. A compost factory with refuse-dump is probably the cause of
infection.

A i n s w O r t h, G. C., R e w e 11, R. E.: The incidence of aspergillosis in captive
wild birds. ]. comp. Pathol, and Ther., 59, 213, (1949).

D a V i s, W. A. and M c C 1 u n g, L. S.: Aspergillosis in wild Herring Gulls, ƒ. Bact.,
40, 321, (1940).

M c D i a r m i d. A.: Aspergillosis in freeliving wild birds. J. comp. Pathol, and
Ther., 65, (3), 246, (1955).

Spaans, A. L.: On the feeding ecology of the Herring Gull (Larus argentatus
Pont.) in the northern part of the Netherlands. Ardea, 59, 73, (1971).

Vries, G. A. d e: Aspergillus fumigatus and Actinomycetes in air. Acta Allergolo-
gica, XV, 99, (1960).

Yung Chang and Hudson, H. J.: Fungi of weat-straw compost. Trans. B\'.
Mycol. Soc., 50, (4), 649, (1967).

Mycoplasma\'s in hengstesperma en hun gevoelig-
heid in vitro voor enkele antibiotica en chemo-
therapeutica

Mycoplasma in sperm of stallion and their sensitivity
in vitro for some antibiotics and chemotherapeutics

Uit 146 onderzochte monsters hengstesperma werd 33 maal mycoplasma gekweekt.
Van 14 willekeurig gekozen mycoplasmastammen werd de gevoeligheid tegenover
antibiotica en een chemotherapeuticum in vitro bepaald.

De laagste grenswaarden werden gevonden bij tetracycline en oxytetracycline, de
stammen waren matig gevoelig tegenover chlooramphenicol, tylosine, kanamycine
en nitrofuradantine en zeer weinig gevoelig voor ampicilline, streptomycine en
erythromycine. Er bestonden grote verschillen in gevoeligheid tegenover tylosine
en nitrofuradantine tussen verschillende van de onderzochte stammen.

In een publikatie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1968, ge-
titeld: „Een onderzoek naar het voorkomen van Mycoplasma\'s (PPLO) in
het sperma van beren en hengsten" werd door ons aangetoond, dat ook in
het sperma van hengsten mycoplasma\'s voorkomen. Sindsdien is dit onder-
zoek op uitgebreider schaal voortgezet, waarbij naast de reeds in 1968 be-
schreven voedingsbodem (Boxmeer bodem), tevens gebruik gemaakt werd
van een voedingsbodem volgens Goodwin (1967), die als volgt bereid
wordt:

2,4 g Heart Infusion broth (Difco);
3,15 g lon-agar No. 2 (Oxoid);
32 mg thalliumacetaat.

Oplossen in 90 ml aqua dest. Steriliseren in de autoclaaf 30 min. IICC. Deze
porties zijn steriel in voorraad te houden.
Platen worden als volgt gemaakt:

60 ml geïnactiveerd varkensserum;
30 ml lactalbumine 5%;
48 ml gistextract;
300.000 I.E. penicilline;
3 ml actidione (Upjohn) 1%.

Deze ingrediënten steriel bij elkaar voegen en verwarmen tot 50°C in een water-
bad. De agar opsmelten en afkoelen tot 50°C. Goed mengen en tamelijk dikke
platen gieten.

„Goodwin"-bouillonbuizen worden op dezelfde wijze bereid, maar zonder de agar
en zonder actidione.

De ontvangen spermamonsters werden op bovenstaande voedingsbodems ge-
ent, bebroed onder 10% CO2, terwijl eveneens op de reeds in 1968 beschre-
ven „Boxmeer" bodems zonder CO2 werd gekweekt. Na 4 dagen bebroeden
bij 37°C werden de bodems gecontroleerd, welke controle nog gedurende

1 Dr. J. Donker-Voet en mej. S. G. Goelst; Instituut voor Veterinaire Bacteriologie,
Biltstraat 172, Utrecht.

Voor plaatsing geaccepteerd op 26 januari 1972.
412 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 7, 1972

minstens 14 dagen werd voortgezet. Er bestond geen verschil in groeiwijze
bij de verschillende geïsoleerde stammen.

In totaal werden 146 spermam.onsters van hengsten onderzocht, bij 33
dieren gelukte het mycoplasma\'s in het sperma aan te tonen. Acht stammen
werden alleen geïsoleerd op „Boxmeer" platen (waarvan 5 voordat de
„Goodwin" bodem in gebruik was), 20 stammen groeiden alleen op „Good-
win" en 5 stammen groeiden op beide bodems.

Van 21 PPLO-positieve hengsten was het bacteriologisch onderzoek van het
sperma negatief, hiervan waren er 7 met slechte bevruchtingsresultaten.
Van 12 PPLO-positieve hengsten met positief bacteriologisch onderzoek
(voornamelijk Streptokokken) waren er eveneens 7 met klachten over de
bevruchting. Van 68 PPLO-negatieve hengsten met negatief bacteriologisch
onderzoek waren er 14 met slechte bevruchting. Van 45 PPLO-negatieve
hengsten met een positief bacteriologisch onderzoek gaven 17 dieren klach-
ten wat betreft de bevruchting. Van de 33 PPLO-positieve hengsten waren
er 14 met klachten over de bevruchting, van de 113 negatieve hengsten 31.
Uit de 89 monsters hengstesperma met een negatief bacteriologisch onder-
zoek werd 21 maal mycoplasma\'s gekweekt, uit de 57 bacteriologisch posi-
tieve dieren was dit aantal 12.

Uit het bovenstaande volgt, dat mycoplasma\'s gevonden werden bij dieren
mèt en zonder klachten over de bevruchting, en bij dieren met en zonder
bacteriologische afwijkingen van het sperma.

Hoewel uit bovengenoemde cijfers geen conclusie getrokken kan worden
over de rol, die mycoplasma\'s spelen als oorzaak van bevruchtingsmoeilijk-
heden bij hengsten, leek het toch gewenst na te gaan hoe gevoelig de ge-
isoleerde mycoplasma stammen waren voor enige antibiotica en chemo-
therapeutica.

Over de gevoeligheid tegenover antibiotica en chemotherapeutica van
mycoplasma\'s die pathogeen zijn voor zoogdieren is betrekkelijk weinig
gepubliceerd, dit in tegenstelling van mycoplasma\'s die bij vogels worden
aangetroffen.

Het therapeutisch effect van antibiotica bij mycoplasma-infecties is be-
schreven door Pincher (1964), die tylosine bij mastitis van runderen
gebruikte met gunstig resultaat. Hughes, Edwards en Hartley
(1966) zagen geen resultaat van tylosine tartrate bij polyarthritis van kal-
veren. Moore, Redmond en Livingston (1966) behandelden me-
tritiden en mastitis bij zeugen met tylosine en tetracycline, de beste resul-
taten werden verkregen met een combinatie van deze twee middelen.
Hirth, Plastridgeen Tourtelotte (1967) voegden Mycoplasma
agalactiae var. bovis, een uit melk gekweekt mycoplasma, toe aan stiere-
sperma. Het organisme overleefde invriezen met penicilline G en dihydro-
streptomycine gedurende 18 maanden bij —196°C.

Schütze (1968) deed onderzoekingen over de gevoeligheid van myco-
plasma\'s voor antibiotica in vitro en in vivo. Uit zijn onderzoekingen bleek,
dat goede remming verkregen werd met tylosine, erythromycine, linco-
mycine, tetracycline, dihydrostreptomycine, leucomycine en chloorampheni-
col. Minder werkzaam waren rifamycine, novobiocin, polymyxine B en het
chemotherapeuticum nitrofurantoine. Nauwelijks werkzaam waren penicil-
line, cephalothin, bacitracin en nystatin.

stammen er 5 gevoelig waren voor streptomycine, 24 voor oxytetracycline
en allen voor tylan en wel in een concentratie van minder dan 1 gamma per
ml. Da vi es en Read (1969) bestudeerden het gebruik van bacterie-
remmende stoffen bij het isoleren van M. mycoides. Zij kwamen tot de
conclusie dat penicilline, polymyxine B en sulpha-dimidine geen remmend
effect hadden op de groei er van. Schütze en Gericke (1969) trach-
ten mycoplasma\'s uit lymfosarcomen van ratten te elimineren. Na mengen
van een emulsie van de tumor met lincomycine en tylosine was geen myco-
plasma meer aan te tonen. Werd dit materiaal echter getransplanteerd op
niet geïnfecteerde proefdieren, dan waren de zich ontwikkelende tumoren
weer met mycoplasma\'s besmet.

Dinter en Taylor (1969) onderzochten de gevoeligheid en de weer-
stand van verschillende stammen van M. hyorhinis tegenover antisera, poly-
myxine en lage pH-waarden. De door hen gevonden verschillen kwamen
alleen tot uitdrukking op vaste voedingsbodems, niet in vloeibare media.
Schrijvers menen, dat de verschillen tussen gevoelige en resistente stammen
zouden berusten op veranderingen in de samenstelling van de mycoplasma
membranen. Arisoy, EtheridgeenFoggie (1969) bepaalden het
effect van oxytetracycline, erythromycine en tylosine op de groei in vitro
van 15 mycoplasmastammen, geïsoleerd uit schapen en geiten in Turkije.
Bij minder dan 10 gamma/ml was tylosine bactericide voor alle stammen,
oxytetracycline was bacteriostatisch voor alle stammen en bactericide voor
M. agalactiae en erythromycine was bactericide voor slechts 2 stammen
van M. capri.

Huhn (1969) toonde aan, dat M. hyopneumoniae, de veroorzaker van de
enzoötische pneumonie van het varken, resistent was tegen tylosine tartrate
en erythromycine, maar gevoelig voor chloortetracycline en dimethylchloor-
tetracycline, al werden de organismen niet geheel geëlimineerd. Riffat
et al (1969) berichten over een gunstige therapeutische werking van oxy-
tetracycline bij een patiënt met een hemorragische pleuritis, veroorzaakt
door M. pneumoniae. Joncas, Ghagnon en Lussie (1969) bestrij-
den met goed ge\\ olg een besmetting met mycoplasma\'s van een celcultuur
met chloortetracycline.

Fogh en Fogh (1969) behandelden met mycoplasma\'s verontreinigde
celculturen met kanamycine en chloortetracycline. NicoletenMeuron
(1970) bewezen, dat bovine mycoplasma\'s in vitro gevoelig waren voor
spiramycine. Braun et al (1970) beschreven gunstige resultaten van
lincomycine en erythromycine, toegevoegd aan de voedingsbodems voor het
isoleren van genitale mycoplasma\'s tijdens de zwangerschap. Wik en
Ros er (1970) komen tot de conclusie, dat mycoplasma\'s bij het ontstaan
van luchtweginfecties, urineweginfecties cn andere ziekten een oorzakelijke
rol kunnen spelen. Zij bevelen therapeutisch tetracycline aan. S o c c i et al
(1970) zagen bij bovine mastitis goede resultaten van tylosine en erythro-
mycine, beter dan van spiramycine en tetracycline-hydrochloride.
Uit het bovenstaande volgt, dat de waarde van verschillende antibiotica bij
PPLO-infecties in de literatuur verschillend wordt beoordeeld.

Voor het bepalen van de gevoeligheid in vitro van uit hengstesperma ge-
isoleerde mycoplasma stammen, werden 14 willekeurig gekozen stammen

gebruikt, genummerd 1 t/m 14, die alle een goede groei op „Goodwin"
bodems vertoonden. De proe\\ en werden steeds minstens in duplo uitgevoerd.
De door ons geteste antibiotica waren: Ampicilline, Oxytetracycline, Tetra-
cycline, Chlooramphenicol, Streptomycine, Tylosine, Erythrom^yclne, Kana-
mycine en het chemotherapeuticum Nitrofuradantine. Dit laatste middel,
dat zeer slecht oplosbaar is, werd opgelost in polyethylenglycolum 300 onder
zachte verwarming. Polyethylenglycolum 300 had zelf geen remmende wer-
king op de groei van de gebruikte mycoplasma stammen.
Met behulp van bovengenoemde antibiotica werden „Goodwin" bodems
gemaakt, waarbij de penicilline werd vervangen door het te testen anti-
bioticum in verschillende concentraties onder weglating van de remmende
stoffen thallium acetate en actidione. De stammen waren gegroeid in
„Goodwin" bouillon onder 10% CO2 gedurende 4 dagen bij 37°C. Met een
öse werden de 14 stammen geënt op de te testen platen en op controle-
platen zonder antibioticum en deze platen werden weer 4 dagen bij 37°C
onder 10% CO2 bebroed, daarna onder de overzichtsmicroscoop afgelezen.
De resultaten zijn in Tabel I af te lezen.

14 groter dan 100 gamma/ml
5 en 6 : 100 gamma/ml
4 : 1,0 gamma/ml
8 : 2,5 „ /ml
10 : 25,0 „ /ml
14 : 15,0 „ /ml
14 groter dan 100 gamma/ml
, 6 : 10 gamma/ml
3 : 15 „ /ml

In deze tabel valt op, dat er grote verschillen bestaan in de hoogste grens-
waarden van verschillende antibiotica, waarbij tetracycline en oxytetracy-
cline de duidelijkste remming van de groei van de PPLO\'s te zien geven.

Ampicilline, streptomycine en erythromycine remden zeer weinig, terwijl
chlooramphenicol, tylosine, kanamycine en nitrofuradantine hier een tussen-
positie innamen.

Een ander opvallend feit in deze tabel is, dat er voor sommige antibiotica
grote verschillen in gevoeligheid bestaan tussen de verschillende geteste
mycoplasmastammen. Dit laatste kwam het duidelijkste tot uiting bij het
gebruik van tylosine en nitrofuradantine. Het is natuurlijk zeer goed moge-
lijk dat er verschillende soorten mycoplasma\'s in hengstesperma voorkomen,
een uitgebreid serologisch onderzoek zou hier opheldering over kunnen
geven.

Een onderzoek naar de bevruchtingsresultaten van PPLO-positieve en
-negatieve hengsten zou een indruk kunnen geven over de rol die myco-
plasma\'s in het sperma van hengsten kunnen spelen, samen met de bacterio-
logische flora van het sperma.

From the semen of 146 stallions mycoplasma\'s could be isolated from 33 animals.
The antibiotic sensitivity was tested in vitro from 14 strains chosen at random. All
14 strains were sensitive to tetracycline and oxytetracycline, moderate sensitive to
chloramphenicol, tylosin, kanamycin and the chemotherapeutic agent nitrofuradantine
and resistant to ampicillin, streptomycin and erythromycin. There existed big diffe-
rences in sensitivity between different strains, especially against tylosin and nitro-
furadantine.

A r i s o y, F., E t h e r i d g e, J. R. and F o g g i e, A.: The effect of oxytetracycline,
erythromycin and tylosin on the growth in vitro of fifteen mycoplasma strains
isolated from sheep and goats in Turkey. Pendik vet. Kontrol Ara. Enst. Derg.,
2, 137, (1969); Vet. Bull., 40, 766, (1970).
Braun, P., Klein, J. O., Lee, Y. H. and K a s s, E. H.: Methodologie investi-
gations and prevalence of genital mycoplasma\'s in pregnancy, ƒ. inf. Dir., 121,
391, (1970).

D a V i e s, G. and Read, W. C. S.: The use of bacteriocidal agents in the primary

isolation of Mycoplasma mycoidcs. J. comp. Path., 79, 121, (1969).
Dinter, Z. and Taylor, R. D.: Susceptibility and resistance of various strains
of Mycoplasma hyorhinis to antisera, polymyxins and low pH values. ]. gen.
Microbiol., 57, 263, (1969).
D j u r i s i c, S.: In vitro sensitivity to streptomycin, oxytetracyclin and tylan of myco-
plasma isolated from swine. Acta biol. Jugosl. Mikrobiologija, 5, 47, (1968);
Zentralbl. Ref., 221, 117, (1970).
D o n k e r - V o e t, J. en Bok, J. d e: Een onderzoek naar het voorkomen van
mycoplasma\'s (PPLO) in het sperma van beren en hengsten. Tijdschr. Dier-
geneesk., 93, 912, (1968).
F i n c h e r, M. G.: Mycoplasma mastitis. Nord. Vet. Med., 16 suppl. 1, 100, (1964).
Fogh, J. and F o g h, H.: Procedures for control of mycoplasma contamination of

tissue cultures. Ann. N.Y. Acad. Sci., 172, 15, (1969).
G o o d w i n, R. F. W., P o m e r o y, A. P. and W h i 111 e s t o n e. P.: Gharacteriza-
tion of Mycoplasma suipneumoniae: a mycoplasma causing enzootic pneumonia of
pigs. ƒ. Hyg. Camb., 65, 85, (1967).
H i r t h, R. S., P 1 a s t r i d g e, W. N. and T o u r 1 e t o 11 e, M. E.: Survival of a

mycoplasma in frozen bovine semen. Am. J. vet. Res., 28, 97, (1967).
Hughes, K. L., Edwards, M. J. and Hartley, W. J.: Polyarthritis in calves

caused by Mycoplasma sp. Vet. Rec., 78, 276, (1966).
H u h n, R. G.: Ghemoprophylaxis, chemotherapy and economic effect of swine
enzootic pneumonia. Diss Ames, Iowa 50010, (1969).

Jon cas, J., G hag non, A. and L u s s i e. G.: Characteristics of a Mycoplasma
hyorhinis strain contaminating a human fetal diploid cell line. Canad. J. Micro-
biol., 15, 451, (1969).

Moore, R. W., Redmond, H. E. and Livingston, C. W.: Mycoplasma as
the etiology of a metritis-mastitis syndrome in sows. Vet. Med., 61, 883, (1966).

N i c o 1 e t, J. et M e u r o n, P. A. d e: Sensibilité in vitro des Mycoplasmes bovine
et plus spécialement des mycoplasmes „pathogènes" du veau à 1\' adipate de spira-
mycine. (Suanovil „Specia", Paris). Cahiers Méd. vét., 43, 13, (1970).

Riffat, G., S e p e t j i a n. M., M o n i e r, J. G. und P o r r e t, G. : Hämorrhagi-
sche Pleuritis durch Mycoplasma pneumoniae. Ein Fall bei einem Erwachsenen.
Presse méd., 77, 2153, (1969).

Schütze, E.: Untersuchungen über Beeinflussbarkeit von Mykoplasmen durch
Antibiotica in vitro und in vivo. Zentralbl. Orig., 208, 320, (1968).

Schütze, E. und G e r i c k e, D.: Versuche zur Eliminerung von Mykoplasmen
aus Transplantationstumoren. Zentralbl. Orig., 209, 536, (1969).

S o c c i, A., B e r t o 1 d i n i, G., M a r c a, G. and C o d a z z a, D. : Antibiotics
against mycoplasma associated with bovine mastitis. Arch. vet. Ital., 21, 235,
(1970); Vet. Bull., 41, 188, (1971).

W i k, R. und R o s e r, H. : Nachweis von Mykoplasma-Infektionen in einem Routine-
laboratorium. Münch. Med. Wschr., 112, 888, (1970).

Tussen 1960 en 1969 werden in het Adelaide Children\'s Hospital 31 nieuwe geval-
len van hydatidenziekte bij kinderen vastgesteld. Negentien gevallen waren jongens.
In twintig gevallen werden de blaaswormen in de longen aangetroffen, in 8 gevallen
in de lever en in drie gevallen in beide. De patiënten werden alle met succes chirur-
gisch behandeld.

Op grond van negatief verlopende infectieproeven met kangaroe\'s wordt geadviseerd
honden, inplaats van schapenvlees, met kangaroevlees te voeren, daar deze dieren
ongevoelig zijn voor echinococcose.

In deze lezing worden verschillende actuele problemen met betrekking tot voedsel-
hygiëne besproken.

Er wordt speciale aandacht geschonken aan de gevolgen van migratie van voedsel
en mensen („gastarbeiders", toeristen) van het ene land naar het andere.
In dit verband wordt de nadruk gelegd op de rol die het milieu speelt in de
epidemiologie van voedselvergiftigingen.

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,
Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren, Docenten en Wetenschap-
pelijke medewerkers.

Dames en Heren Studenten en voorts gij allen, die door uw aan-
wezigheid blijk geven van uw belangstelling.
Zeer geachte toehoorders,

"Since Eve ate apples, much depends on dinner", zegt Byron in zijn "Don
Juan". Hiermee vatte hij kort samen, dat al het eerste mensenpaar moeilijk-
heden met eten ondervond, moeilijkheden die, zoals bekend, belangrijke
consequenties voor alle latere generaties inhielden. Niettemin worden tot
op de huidige dag allerlei "verboden vruchten" genuttigd, hetzij door een-
voudig te veel van het goede te eten, hetzij door voedsel van inferieure
kwaliteit te consumeren.

Naast de bijzonder plezierige aspecten die het eten biedt, kent ieder ook de
minder plezierige: de door voedsel veroorzaakte gezondheidsstoornissen,
variërend van lichte, snel voorbijgaande maag-darmaandoeningen tot zeer
ernstige ziekten, die zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben. Epidemiologie
en preventie van deze ziekten zijn niet iedereen voldoende bekend. In het
kader van de vooralsnog aan deze Hogeschool in ere gehouden traditie van
de inaugurele rede wil ik daarom enkele facetten van de ondeugdelijkheid
van voedsel nader belichten voor zover deze van microbiologische oorsprong
zijn. Dit zal hier en daar een zekere popularisering vereisen, waarbij ik
hoop erin te slagen tussen de Scylla van de deskundigen en de Charybdis
van de leek door te laveren.

Het probleem van het bederf van levensmiddelen is zo oud als de levens-
middelen zelf. Al voor de vroege mens moet het een voortdurende zorg zijn
geweest, tijden van overvloed en perioden \\ an voedselschaarste met elkaar
in evenwicht te brengen. Dat hij daarin redelijk is geslaagd blijkt uit het
feit, dat de oudste methoden van voedselconservering, zoals zouten, drogen
en roken, ook in onze samenleving nog veel worden toegepast. Overblijfse-

1 Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Buitengewoon Hoog-
leraar in de Levensmiddelenmicrobiologie en -Hygiëne aan de Landbouwhoge-
school te Wageningen op 11 november 1971.

Inaugural Address, delivered on assuming the Office of Extraordinary Professor
in Food-Microbiology and Hygiene. Agricultural University, Wageningen, No-
vember 11th 1971.

2 Prof. Dr. E. H. Kampelmacher; buitengewoon hoogleraar aan de Landbouw-
hogeschool te Wageningen, Korte Boslaan 6, Bilthoven.
Voor publikatie geaccepteerd op 15 december 1971.

len van oude culturen, zoals stenen of metalen vaten, wijzen duidelijk op de
betekenis, die de oude volkeren aan het deugdelijk bewaren van voedsel
toekenden. Zo conserveerden de Egyptenaren niet alleen hun doden, maar
probeerden ze ook de leeftocht voor het hiernamaals zo goed en zo lang
mogelijk voor bederf te vrijwaren. Ook door de Grieken en de Romeinen
werd veel aandacht besteed aan het voorkómen van voedselbederf; mede
in verband met de groeiende handel komt hier een nieuw element naar
voren: het verbod van de verkoop van bedorven voedsel. De Romeinse
aediles oefenden toezicht uit op de markten en hadden het recht bedorven
voedsel te confisqueren; zij waren dus de voorlopers van onze keurmeesters.
Een eerste aanloop tot een dergelijk toezicht op waren vindt men in ons land
bij de in 1196 in Utrecht ingestelde vismarkt, waar zogenaamde vinders
en keurders was opgedragen "alle visch welke alhier ter merckt kommt te
scouwen en te zien off die visch goet off quat is".

Curieus is in dit verband een verordening van de gemeente Basel uit het
begin van de 13e eeuw. Daarin wordt gedecreteerd, dat vis die niet ver-
kocht kan worden, als zodanig is te declareren en uitsluitend aan vreemde-
lingen mag worden gesleten. Gelukkig heeft de Confederatio Helvetica in
de loop der eeuwen bij de ontvangst van de toerist wel vorderingen ge-
maakt!

Zürich was in 1319 al veel vooruitstrevender, door per stadsverordening
vast te stellen dat alle vis, die tegen de avond niet was verkocht, vernietigd
moest worden.

Vooral om de verkoop van ondeugdelijk vlees te voorkomen werden in ver-
schillende Europese landen in de 12e en 13e eeuw talrijke wetten uitge-
vaardigd. Zo eist b.v. de Haarlemse vleeshuisordonnantie van 1386 "een
goet reyne vleeshuys, om te verhoeden quaet ende ongave vleysch". Naast
de duidelijke goede wil onzer voorvaderen hoort men echter af en toe wel
een wanklank, zoals in de verordening van de stad Straatsburg van 1435,
waarin gezegd wordt, dat bedor\\en vlees of vlees van zieke dieren alleen
aan ziekenhuizen mocht worden verkocht.

In de middeleeuwen, met een toenemende concentratie van mensen in
grotere woongemeenschappen, neemt de handel in levensmiddelen sterk toe.
Hierdoor krijgt de conservering nieuwe impulsen. Men maakt daarbij voor-
lopig alleen gebruik van spontane gistingen (zuivelprodukten, zuurkool,
e.d.) en van zx>uten, drogen cn roken. Pas aan het begin van de 19e eeuw
wordt, door het ontwikkelen van de hitte-conservering door A p p e r t, een
nieuwe periode in het voorkómen van bederf ingeluid. Deze methode van
verhitting na afsluiting is ook tegenwoordig van grote betekenis, ondanks
de concurrentie met andere en soms meer doeltreffende conserverings-
methoden. Hiertoe zijn pasteurisatie, diepvriezen en vriesdrogen te rekenen.
Maar dat deze moderne vindingen het probleem van het microbiële bederf
van levensmiddelen hebben opgelost is een illusie. Nog steeds gaan enorme
hoeveelheden voedsel door bederf in de een of andere vorm verloren; bij
meer bederfelijke waren volgens voorzichtige schattingen tot 30 of 40%
van de produktie. Het behoef geen nader betoog, dat zo\'n situatie in een
samenleving, die steeds meer mensen moet voeden, dringend om verbetering
vraagt. Dit geldt vooral voor de ontwikkelingslanden, waar voedsel, vooral
vis, weliswaar in grote hoeveelheden aanwezig kan zijn, maar waar door
transportmoeilijkheden en onbekendheid met eenvoudig toe te passen con-

serveringsmethoden nog weinig wordt geproduceerd en veel verloren gaat.
Verbeteringen hierin zouden veel menselijk leed kunnen voorkomen, zoals
de krantelezer wel bekend is.

Maar ook in onze welvaartsmaatschappij ontstaat steeds meer behoefte aan
verlenging van de houdbaarheid van vele artikelen. Het streven om minder
tijd aan voedselbereiding te besteden zal zeker niet verminderen, vooral
als men denkt aan de steeds verder doorgaande verlenging van de vakanties.
De behoefte aan lange tijd houdbare en in grote hoeveelheden te bewaren
levensmiddelen, o.a. voor het steeds toenemende kampeertoerisme, zal blij-
ven toenemen. Dit dwingt de microbioloog zich intensief bezig te houden
met fundamenteel onderzoek naar de bederf veroorzakende microflora, zo-
wel in kwalitatief als kwantitatief opzicht, naar de zogenaamde bederf-
associaties. Het gaat hierbij om een sterk interdisciplinair gerichte proble-
matiek, zoals aan de hand van twee voorbeelden uit het recente verleden
kan worden geïllustreerd.

Een tien jaar geleden leek bij het voorkómen van bederf bij een aantal
belangrijke eiwitrijke levensmiddelen het ei van Columbus te zijn gevonden:
de toevoeging van antibiotica aan het ijs waarmee de levensmiddelen wer-
den gekoeld, of het onderdompelen van voornamelijk pluimvee in oplos-
singen, waaraan antibiotica waren toegevoegd. Gesterkt door het aanvan-
kelijke succes overwoog men zelfs om in tropische landen antibiotica aan
melk toe te voegen, dieren vóór het slachten met antibiotica in te spuiten,
of antibiotica in poedervorm over vlees te strooien. Hier was het ideaal bijna
bereikt: een zeer eenvoudig toe te passen en niet te kostbare methode om
bederf tegen te gaan.

Helaas heeft het gedrag van bepaalde micro-organismen deze mogelijkheid
van voorkómen van bederf vrijwel uitgeschakeld. Al spoedig bleek namelijk,
dat micro-organismen óf reeds van nature resistent zijn, óf door herhaalde
aanraking met antibiotica resistent worden. Daardoor wordt de conserve-
rende werking bijvoorbeeld van onderdompeling in bakken met antibiotica-
oplossingen sterk gereduceerd, of zelfs geheel teniet gedaan. Nog minder
aanvaardbaar werd de situatie toen bleek dat, speciaal bij gevogelte, juist
meer gevoelige niet-pathogene micro-organismen werden uitgeschakeld.
Zonder de concurrentie van de niet-pathogene flora konden de resistente
pathogene kiemen zich nu vrijwel ongeremd vermeerderen. Daar door de
uitschakeling van de bederf veroorzakende flora het produkt langere tijd
vers bleef werd de consument niet zoals voordien door een afwijkende geur
of consistentie gewaarschuwd. Zo faalde niet alleen de bederfpreventie, maar
dreigde bovendien de gezondheid van de consimient in gevaar te worden
gebracht.

Op grond van microbiologische overwegingen heeft men dus uiteindelijk
moeten afzien van deze zo veelbelovende conserveringsmethode. Veel posi-
tiever zijn vooralsnog de resultaten met de meest recente wijze van houd-
baarheidsverlenging: de behandeling van levensmiddelen met ioniserende
stralen. Het zou te ver voeren om de boeiende historie van deze methode,
met al zijn up\'s en down\'s, hier de revue te laten passeren. Ik wil mij daarom
beperken tot de bemoeienissen van de microbioloog met deze nieuwe metho-
de van preventie van voedselbederf.

Met het optreden van resistente bacteriën bij de conservering met anti-
biotica voor ogen diende allereerst te worden nagegaan of bij micro-

Organismen soms ook een verhoging van de resistentie tegen straling op-
treedt bij de voedselconservering. Tot nu toe ontbreekt hiertoe iedere
aanwijzing. Een dergelijk effekt is eigenlijk ook niet te verwachten, omdat
te bestralen voedingsmiddelen in de regel van te voren worden verpakt,
waardoor selectie op eventueel aanwezige resistente stammen geen voort-
zetting vindt.

De bemoeiingen van de microbioloog met de voedselbestraling zijn voor-
namelijk gericht op het verkrijgen van een optimale houdbaarheidsver-
lenging bij een zo laag mogelijke stralingsdosering. Daarbij dient voortdu-
rend in het oog te worden gehouden de mogelijkheid tot reductie van de
stralingsdoses door toepassing van de combinatie met andere conserverings-
methoden, zoals koelen, diepvriezen en drogen. Het laat zich aanzien dat,
zo toegepast, het eindprodukt na grondig toxicologisch, microbiologisch en
organoleptisch onderzoek aanvaardbaar zal zijn. Omgeven met de nodige
voorlichting zal deze methode van bederfpreventie zijn plaats in het voed-
selpakket van de toekomst wel vinden.

Het is verheugend dat Nederland in het algemeen, en "Wageningen" in het
bijzonder, internationaal als voorloper wordt gezien op het gebied van de
voedselbestraling, dankzij het vele en waardevolle onderzoek, dat in de
afgelopen jaren in ons land is verricht. Dergelijke resultaten konden worden
bereikt door zeer goede interdisciplinaire samenwerking, waarbij deskundi-
gen werkzaam aan verschillende instituten tot een strikt objectieve evaluatie
van bepaalde bestraalde produkten kwamen.

De bestrijding van voedselbederf wordt meestal voomamelijk van econo-
mische kant bekeken. Dit is echter niet geheel juist. De grote verliezen, die
door bederf ontstaan bij de toch al relatief schaarse eiwitrijke levensmidde-
len vormen ook een probleem op het terrein van de volksgezondheid.
Nog duidelijker is deze relatie tussen volksgezondheid en levensmiddelen,
bij de problematiek rond de micro-organismen die voedselvergiftigingen
kunnen veroorzaken. Vermoedelijk zal de mens reeds vroeg in de historie
verband hebben gelegd tussen voedsel en bepaalde ziekten die hij korter
of langer na de consumptie opliep. Helaas is het vaststellen van een
besmetting van levensmiddelen met ziektekiemen veel moeilijker dan het
herkennen van bedorven waren. In de meeste gevallen zijn met pathogene
kiemen besmette levensmiddelen niet alwijkend van consistentie, kleur,
geur of smaak, wat Shakespeare in Richard II kernachtig samenvat in:
"Things sweet to taste, prove in digestion sour".

Tot de ontdekking, omstreeks 1860, van de ware aard van micro-organis-
men, was het werkelijke mechanisme van voedselvergiftiging onbekend.
Toch bestonden al bij de oude volkeren talrijke gewoontes, geboden en ver-
boden om deze ziekten te voorkómen door middel van persoonlijke hygiëne
en levensmiddelenhygiëne. In de Chinese Han-periode is in de "Record
of Rites" het volgende citaat te vinden: "Sin Jen was de eerste die door
het boren in hout vuur maakte en het volk leerde z\'n eten te koken zodat
men geen maagziekten meer kreeg".

Zowel de Egyptenaren als de Phoeniciërs hadden voorschriften met betrek-
king tot het nuttigen van vlees van zieke of gestorven dieren. Het eten van
varkensvlees is Joden en Mohammedanen verboden; waarschijnlijk in ver-
band met het optreden van ziekten na het nuttigen van dit vlees. Hygiëni-
sche en religieuze motieven spelen hier echter vaak door elkaar. Voorbeelden

hiervan zijn talrijke hygiëne-wetten in de Joodse rehgie, zoals het handen
wassen vóór de maaltijd en de rigoureuze scheiding van "onrein" en "rein"
voedsel. Hygiënische richtlijnen ter voorkoming van ziekte, zoals het uit-
sluitende gebruik van de linker hand op het toilet vindt men ook bij de
Islam, waarbij het de verdienste van Mohammed is geweest hygiënische
maatregelen als religieuze plichten in te voeren, stellig mede op grond van
de grote sterfte in het toenmalige Arabië door slechte hygiënische omstan-
digheden.

De bevordering van de hygiëne door de Romeinen is alom bekend; daarbij
werd ook aandacht besteed aan levensmiddelen en water. Reeds toen werd
grote nadruk gelegd op een goede voorziening van het leger met deugdelijk
voedsel, een aspect dat in de daarop volgende eeuwen tot op de huidige
dag steeds opnieuw heeft geleid tot de ontvvdkkeling van nieuwe conser-
veringsmethoden en maatregelen om voedselvergiftiging te voorkomen. Er
bestaan talrijke geschriften, waaruit blijkt, dat gevallen van voedselvergifti-
ging in de middeleeuwen een regelmatig wederkerend verschijnsel in het
dagelijkse levenspatroon vormden. Hieraan zullen niet vreemd zijn geweest
de teruggang in de hygiënische levensgewoontes, het ontstaan van grotere
woongemeenschappen zonder passende sanitaire voorzieningen en het ge-
brek aan kennis omtrent het ontstaan van deze ziekten. Pas in de loop van
de vorige eeuw werd de kringloop van parasieten zoals Trichinella spiralis
ontdekt, en kreeg men enig inzicht in toxine-vorming door bacteriën, zoals
bijvoorbeeld Clostridium botulinum. En pas toen kon een begin worden
gemaakt met een systematische preventie van voedselvergiftigingen, zowel
door technologische verbeteringen in de produktiemethoden, als via voor-
lichting aan de constmient. Nadien is men op de ingeslagen weg voortge-
gaan, zodat voedselinfecties, als trichinosis, of vergiftigingen, als botulisme,
in de westerse samenleving zo goed als geheel konden worden uitgebannen.
Stelt men zich voor ogen, hoe de situatie in dit opzicht in de middeleeuwen
was, dan zou men, de ontwikkelingslijn doortrekkend, tot de conclusie
kunnen komen, dat door voedsel veroorzaakte ziekten in onze moderne
maatschappij van weinig betekenis meer zijn.

Niets is echter minder waar. Het zij mij vergund in het kort te wijzen op
enige negatieve aspecten van onze stijgende welvaart, die het ontstaan van
voedselvergiftigingen sterk bevorderen.

Terwijl vroeger gevallen van voedselvergiftiging meestal beperkt bleven tot
één familie of een kleine kring van verbruikers, treden dergelijke vergifti-
gingen tegenwoordig meer massaal op. Dit is te wijlen aan massaproduktie,
massaverwerking en massadistributie van vele levensmiddelen.
Vooral van toenemende betekenis is de besmetting van voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong. Het dier leeft, evenals de mens, in een milieu, dat
steeds meer aan vervuiling is blootgesteld. Het komt daardoor gedurende
zijn gehele leven in contact met verontreinigde bodem, water en lucht. De
diervoeders, die in microbiologisch opzicht als voorstadium van ons voedsel
dienen te worden beschouwd, zijn eveneens aan besmetting blootgesteld,
vanuit ditzelfde milieu. Daarbij treden oppervlaktewater, insekten, vogels,
knaagdieren en ook de mens zelf als bron van contaminatie op. Deze be-
smetting is niet alleen afkomstig uit de eigen ecosfeer. Grote hoeveelheden
voedermiddelen stammen namelijk uit subtropische en tropische landen;
in de E.E.G.-landen werd in 1969 daaruit circa 25 miljoen ton ingevoerd.

In deze exportlanden heeft de milieuverontreiniging nog geheel andere
dimensies dan in landen met een gematigd klimaat. Door het opnemen van
besmet voeder vv^orden grote aantallen slachtdieren zogenaamde dragers van
pathogene kiemen, d.w.z. dat deze kiemen in de darai voorkomen zonder
dat bij de veterinaire keuring tijdens het leven of na het slachten ziekte-
verschijnselen worden waargenomen. Bij de verwerking van het vlees van
deze dragers kan de besmetting via de gebruikte apparatuur, of via de
mens, op voordien onbesmette voedingsmiddelen overgebracht worden. Deze
produkten dienen aan een eindbehandeling met bactericide effecten te wor-
den onderworpen, zoals verhitting in een of andere vorm. Als dat niet ge-
beurt kunnen de initieel in geringe aantallen aanwezige pathogene kiemen
zich in zeer korte tijd vermeerderen tot de infectueuze doses en dus voedsel-
vergiftiging veroorzaken, mits de daarvoor geschikte omstandigheden aan-
wezig zijn, zoals bijvoorbeeld de bewaringstemperaturen boven 10°C. Deze
weg van infectie is in de afgelopen jaren in Nederland duidelijk aan het
licht getreden. Er kon worden aangetoond, dat besmette geïmporteerde
voedermiddelen primair voor de infectie bij dieren aansprakelijk waren, en
helaas nog steeds zijn. Door deze voeders is niet alleen een groot aantal
dragers onder de dieren ontstaan, maar er zijn door uitscheiding van patho-
gene kiemen met de mest ook kringlopen tot stand gekomen, die zichzelf
onderhouden en die uiterst moeilijk te doorbreken zijn. Hierbij spelen een
grote rol het onvoldoende elimineren van pathogene kiemen bij de conven-
tionele waterzuivering, het nauwe contact van dieren met oppervlakte-
water en het overbrengen door insekten van pathogene kiemen van besmet
water of mest naar de dierstallen. Veilige verwijdering van afvalstoffen van
steeds grotere aantallen dieren in de z.g. bio-industrie wordt een steeds
moeilijker opgave en compliceert dit probleem in toenemende mate.

Ook de mens levert een niet te onderschatten bijdrage aan de besmetting
van het milieu met pathogene kiemen, vooral in een zo dicht bevolkt land
als Nederland. Nog nooit in de geschiedenis heeft een zo massale migratie
plaats gehad, als op dit ogenblik. Miljoenen mensen trekken jaarlijks als
toerist naar steeds verdere en in hygiënisch opzicht vaak bedenkelijke stre-
ken, terwijl gastarbeiders uit vei-schillende landen ons arbeidspotentieel
komen vei-sterken. Onder de teruggekeerde toeristen en de immigrerende
gastarbeiders bevinden zich vele personen, die een gastrointestinale aan-
doening hebben doorgemaakt of zelfs nog ziek zijn en die als gevolg daarvan
drager zJjn van de oorzakelijke kiemen en dus pathogene kiemen in hun
faeces herbergen. Ons groot areaal aan oppei-vlaktewater vormt voor het in
stand houden van deze kringlopen haast ideale omstandigheden. Een en
ander wordt nog verergerd door het ons land binnenstromende rivierwater
dat, behalve ongewenste bestanddelen van chemische aard, ook regelmatig
pathogene kiemen uit de ons omringende landen aanvoert.
Sociale factoren spelen ook een rol. Men wenst niet te veel tijd aan voedsel-
bereiding te besteden in de huishouding. In de vakantie ontstaat een nieuwe
vorm van nomadendom bij degenen die met tent of caravan de natuur in
trekken om daar weer in een stadium van primitief leven terug te vallen,
helaas zonder daarbij de hygiënische grondbeginselen van het nomadeleven
in acht te nemen. Volgens een opgave van de O.E.C.D. te Parijs zijn in
1969 meer dan 500 miljoen toeristen door 13 bij deze organisatie aange-
sloten Europese landen getrokken. Naar schattting lijdt hiervan 1%, dit is

5 miljoen, tijdens de vakantie aan een of andere vorm van maag-darm-
stoomissen, die overigens niet altijd op het nuttigen van besmet voedsel of
drinkwater terug te voeren zijn. In een steeds meer gehaaste en jachtige
samenleving is de vakantie en het zich lichamelijk welbevinden tijdens de
vakantie van grote betekenis voor de mens. Door het optreden van een
ziekte tijdens deze periode kan het weldadige effect van de recreatie sterk
worden verminderd, zo niet geheel teniet worden gedaan. De al gesignaleer-
de neiging om steeds verder weg te trekken en exotische landen op te zoeken
zal in de toekomst steeds meer problemen opleveren, en daarbij mag de
mogelijkheid van het opdoen van een voedselvergiftiging niet over het
hoofd worden gezien mede door secundaire predisponerende omstandig-
heden, zoals ongebruikelijke samenstelling van het voedsel, warm en/of
vochtig klimaat, en extreme vermoeidheid.

Naast deze migratie van mensen dient te worden gewezen op migratie van
levensmiddelen, d.w.z. import van levensmiddelen uit andere landen. Deze
import van voornamelijk vleeswaren, schaaldieren, groenten en vruchten
neemt gestadig toe doordat grote groepen van de bevolking financieel in
staat zijn om duurdere uitheemse spécialités uit subtropische en tropische
landen te kopen. Zoals al met betrekking tot de veevoeders is opgemerkt is
besmetting van het milieu in zulke gebieden bijzonder groot. Bovendien
worden grote hoeveelheden vooral gekoelde levensmiddelen per vliegtuig
aangevoerd. Dit transport gebeurt zo snel, dat eventueel aanwezige patho-
gene kiemen niet afsterven, zoals bij langdurig scheepsvervoer het geval
kan zijn. Zodoende kunnen ze een gevaar vormen voor de vaak zeer ge-
voelige consument in de hygiënisch op hoger peil staande landen.
Het laat zich aanzien, en het is economisch ook noodzakelijk, dat de ont-
wikkelingslanden in toenemende mate levensmiddelen zullen produceren
en zullen trachten deze te exporteren naar de meer geïndustrialiseerde lan-
den, in plaats van de goedkopere grondstoffen. Wil deze export niet tot grote
moeilijkheden aanleiding geven op het terrein van de volksgezondheid in
het land van import, dan zal in de produktielanden bij de fabricage een
groot aantal hygiënische maatregelen dienen te worden genomen. Hier ligt
in de toekomst ongetwijfeld een nieuw werkterrein voor de levensmiddelen-
microbioloog.

In de afgelopen jaren is een stroom van publikaties verschenen over aard
en preventie van door voedsel overgebrachte ziekten van microbiële oor-
sprong. Het probleem van de salmonellose of paratyfusinfecties speelt een
rol over de gehele wereld. Het gaat hierbij om ziekten waardoor jaarlijks
vele tienduizenden mensen worden getroffen, maar deze ziekte heeft al
zóveel aandacht gekregen, dat men af en toe bij deskundigen een zekere
"salmonellose-moeheid" kan bespeuren. Dat dit niet mag leiden tot ver-
minderde aandacht ten opzichte van dit probleem bewijst het aantal para-
tyfus-gevallen bij de mens dat in de afgelopen maanden in Nederland een
tot nu toe ongekende hoogte bereikte. Een grote rol bij de voedselvergifti-
ging blijven ook stafylokokken-enterotoxinen spelen, waarvan de hitte-resis-
tentie een extra complicatie vormt. Preventieve maatregelen aan de bron
worden bemoeilijkt door het voorkomen van deze kiemen in meerdere
habitats, in de vorm van purulente processen en in neus en keel bij mens
en dier. Vooral aan de ontwikkeling van directe methoden voor de bepaling
van de diverse stafylokokken-enterotoxinen in voedingsmiddelen zal nog veel

aandacht dienen te worden besteed. Enteritiden, veroorzaakt door de an-
aerobe bacterie Clostridium perfringens, verdienen toenemende belangstel-
ling. Ze zijn zeker ook in de toekomst van belang, gezien de moderne ver-
pakkingsmethoden van vele voedingsmiddelen waarbij zuurstof wordt uit-
gesloten. Speurwerk zal verder dienen te worden gewijd aan gastroenteritiden
veroorzaakt door Vibrio parahaemolyticus, een kiem, die in vis en vispro-
dukten voorkomt en bijvoorbeeld in Japan voor 70% van de daar optreden-
de voedselvergiftigingen verantwoordelijk is. Botulisme, de meest gevreesde
voedselvergiftiging, heeft gelukkig gedurende de laatste decennia aan be-
tekenis verloren. Maar hieraan moet direct worden toegevoegd, dat deze
staatsvijand nummer één op het gebied der voedselvergiftigingen nog steeds
om de hoek komt kijken, zoals een recente botulisme-epidemie in de Ver-
enigde Staten veroorzaakt door soep in blik illustreert. De hoge mortaliteit
en de ernst van de ziekte staan hierbij op de voorgrond. Bovendien is een
nieuw gevaar aan het licht gekomen door ontdekking van een nieuw type,
E, dat ook toxine bij koelkasttemperaturen kan produceren.

Zoals gezegd, verhogen verschillende aspecten van onze moderne samen-
leving de kans op het optreden van voedselvergiftigingen. Naast de al lang
bekende veroorzakers van zulke ziektebeelden zijn in de laatste jaren orga-
nismen ontdekt, die tot nu toe niet als schadelijk waren onderkend. Ik doel
hier in de eerste plaats op schimmels die zogenaamde mycotoxinen produce-
ren. Naast vele zo vaak levensreddende antibiotica, die eveneens door schim-
mels worden geproduceerd, brengt een en dezelfde groep van micro-organis-
men toxinen voort, die al in uiterst geringe hoeveelheden zeer ernstige aan-
doeningen tot gevolg kunnen hebben. Door de gevolgde primitieve wijze van
opslag en de hoge luchtvochtigheid komt het in verschillende delen van de
wereld tot beschimmeling van grote hoeveelheden levens- en voedermidde-
len. Hoewel schimmelgroei gewoonlijk aan de oppervlakte blijft, kunnen de
gevormde toxinen in het levensmiddel doordringen, en dit ondeugdelijk
maken. Deze ondeugdelijkheid blijft bestaan ook nadat door oppervlakkige
reiniging geen afwijkingen aan het produkt meer zijn waar te nemen. De
gevolgen voor de consument van zulke produkten zijn duidelijk. De ge-
vormde mycotoxinen in veevoeders kunnen met melk en eieren worden uit-
gescheiden, of in organen van slachtdieren achterblijven en aldus toch nog
de consument bereiken. Op dit ogenblik is al een lange reeks van myco-
toxinen bekend. Het aflatoxine is daarvan het beste bestudeerd. De carci-
nogene werking van dit toxine kon bij proefdieren, zoals forellen en kuikens,
worden aangetoond in doseringen van de orde van 1 ^g. Dit betekent dat
mycotoxinen giftiger zijn dan strychnine of blauwzuur. Op een voedings-
middel zoals rijst kan onder daarvoor gunstige omstandigheden tot 3000 fxg
aflatoxine per gram worden gevormd. Bij ratten leidt toediening van 10
/ig per dag binnen korte tijd tot levertumoren. Hoogstwaarschijnlijk is ook
de mens voor deze toxinen zeer gevoelig. Dit is kort geleden in India ge-
bleken, waar kinderen na consumptie van een dieet met pindameel ernstige
leverafwijkingen kregen. In dit geval kon de samenhang met aflatoxinen
worden aangetoond; in vele andere gevallen bestaat vooralsnog slechts het
vermoeden, dat deze toxinen een rol spelen bij het tot stand komen van
kwaadaardige tumoren of andere ernstige ziekteverschijnselen. Het probleem
wordt verder gecompliceerd door de hittebestendigheid van de meeste
mycotoxinen. Bovendien hebben de erdoor veroorzaakte aandoeningen een

chronisch verloop, waardoor pas na lange tijd ernstige ziekte optreedt.
Daardoor is het verband met een bepaald levensmiddel niet gemakkelijk
vast te stellen en veel moeilijker dan bij de acuut optredende voedselver-
giftigingen. Brede, vooral interdisciplinaire aanpak van het mycotoxine-
probleem is een eerste vereiste om nader inzicht te krijgen in deze materie,
een inzicht dat onmisbaar is als basis voor preventieve maatregelen.
Toenemende aandacht vereisen ook toxinen in vissen, schaal- en weekdieren,
die ernstige stoornissen, verlammingen en zelfs de dood kunnen veroor-
zaken. Omtrent de wijze van vorming van dergelijke marine toxinen, en de
rol die bijvoorbeeld algen en plankton daarbij spelen, is nog veel onduide-
lijk. De recente mosselvergiftigingen in Nederland, die gelukkig niet zo
ernstig waren, hebben dit nog eens duidelijk onderstreept. Gezien de toe-
nemende behoefte aan voedsel uit zee zal ook op dit terrein nog veel onder-
zoek dienen te worden verricht.

Tenslotte dient te worden vermeld, dat ook de samenhang tussen virus en
voedselinfectie in de toekomst meer en meer speurwerk zal vereisen. Het is
bekend, dat sommige virussen door levensmiddelen op de mens kunnen
worden overgebracht. Onze kennis omtrent omvang en uitwerking van deze
overdracht is zeer beperkt, daar vele virussen verspreid in de natuur voor-
komen, en ook bij de klinisch gezonde mens. Omdat 40—50% van de ge-
rapporteerde voedselvergiftigingen van onbekende aetiologie zijn, is het
denkbaar, dat sommige hiervan door een virus worden veroorzaakt. Er
bestaat grote behoefte aan verder onderzoek op dit gebied.

Naast de door fabrikant en distribuant van voedingsmiddelen op grond
van inzichten in de aetiologie van voedselvergiftigingen te nemen preven-
tieve maatregelen, is het van groot belang, de consument voorlichting op dit
gebied te verschaffen. Met betrekking tot het voorkómen van voedselver-
giftiging dient deze voorlichting kort, krachtig en begrijpelijk te zijn: het
koel bewaren van levensmiddelen, maar vooral een afdoende verhitting zal
het overgrote deel der hier beschreven gevaren elimineren. Helaas heeft de
consument in onze westerse maatschappij, in tegenstelling tot die in de meer
primitieve samenlevingen in subtropische en tropische gebieden, vrijwel
ieder instinct verloren om zichzelf te beschennen door adequate methoden
van voedselbereiding, met name voldoende verhitting. Op grond van de
belastingen die hij betaalt neemt onze consument aan, dat het toezicht van
de overheid op zijn dagelijkse voedselpakket zodanig is, dat alle levens-
middelen zonder gevaar voor de gezondheid kunnen worden genuttigd, ook
onverhit en na bewaring bij hoge temperaturen. Het zal een van de taken
van de voorlichting zijn dit bijgeloof te bestrijden. Overigens dient de \\oor-
lichting niet alleen gericht te zijn op consumptie in eigen land, maar zeker
ook op levensgewoonten in andere landen. Hier is een taak voor de toeris-
tenorganisaties weggelegd: naast inlichtingen over de prijs van de benzine,
de waarde van de valuta e.d., zijn deze moreel verplicht uitvoerige inlich-
tingen te verstrekken betreffende voedselgewoontes en aard van het voedsel
in de te bezoeken landen. Ook kunnen ze maatregelen aanbevelen om zich
tijdens de vakantie tegen voedselvergiftiging te beschennen.

Ik heb getracht in een kort bestek verleden, heden en toekomst van voedsel-
besmetting en bederf aan te duiden. Aan de ene kant zou men met Goethe

zeggen: "Alles Gescheite ist schon gedacht worden, man muss nur ver-
suchen es noch einmal zu denken"; aan de andere kant zijn er nog vele
problemen die op een oplossing wachten. Het is te hopen, dat het nogmaals
overdenken en het ontwikkelen van nieuwe gedachten door het instellen
van een leerstoel in de levensmiddelenmicrobiologie en -hygiëne in Neder-
land zal worden bevorderd. Ik stel het zeer op prijs mede als brug te mogen
fungeren tussen producent en consument, tussen "landbouw" in de ruimste
zin en „volksgezondheid". Tussen beide hebben uiteraard wel eens misver-
standen en onvoldoende wederzijds begrip bestaan, zoals mij in de afgelopen
twintig jaar herhaaldelijk is gebleken. Bij de intensivering van de in de
toekomst steeds meer noodzakelijke samenwerking tussen de producent van
levensmiddelen en de instanties, belast met het toezicht op deze prcxlükten
hoop ik een bescheiden bijdrage te kunnen leveren tot de bescherming van
Adam en Eva tegen het consumeren van verboden vruchten.

Aan het einde van deze rede gekomen, wil ik allereerst dank betuigen aan
Hare Majesteit de Koningin voor mijn benoeming tot buitengewoon hoog-
leraar in de Levensmiddelenmicrobiologie en -hygiëne aan de Landbouw-
hogeschool.

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,
Gaarne wil ik u dank zeggen voor het vertrouwen, dat u in mij hebt gesteld,
door mij voor deze nieuwe leerstoel te willen voordragen. Ik zal naar mijn
beste vermogen proberen dit vertrouwen te rechtvaardigen. De medewer-
king die ik tot nu toe van u mocht ontvangen en de vriendelijke sfeer,
waarin u mij, ondanks mijn vasthoudendheid, steeds bent tegemoetgetreden,
stel ik op hoge prijs.

Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren, Docenten en Wetenschappelijke
Medewerkers,

Ik hoop tijdens mijn zojuist uitgesproken rede duidelijk te hebben gemaakt
hoe zeer mijn vakgebied met dat van anderen is verweven. Nog sterker, ik
meen, dat mijn vak in de toekomst in het geheel niet met succes kan
worden beoefend, als dit niet gebeurt op interdisciplinaire basis. U kunt er
daarom van verzekerd zijn, dat ik iedere vorm van contact ten behoeve van
ons gemeenschappelijke doel, de samenwerking bij onderzoek en onderwijs,
zeer zal begroeten. Ik prijs mij hierbij gelukkig, in een zo rijk geschakeerd
team van wetenschapsbeoefenaars te zijn opgenomen.

De wijze waarop ik aan uw hand het Wageningse Jeruzalem ben binnen-
gevoerd is boven elke lof verheven. Uw hartelijke hulpvaardigheid is mij in
ieder opzicht tot grote steun geweest en verplicht mij tot grote dankbaarheid
jegens u.

Ik beschouw het al een grote eer medewerker in uw groep te mogen zijn.
De nationale en intemadonale bekendheid van uw werk legt wel verplich-
tingen aan de nieuwkomer op, maar ik hoop daaraan te kunnen voldoen.
Ik dank u zeer voor de wijze, waarop u mijn entree hebt bevorderd en ver-
gemakkelijkt.

De voortplanting van bacteriën is een deling, waarbij de zustercellen een
eigen bestaan gaan leiden en in vrede naast elkaar blijven leven. Er bestaat
ook een deling van leerstoelen. Daarbij is de vrede, omdat het om een on-
vergelijkelijk hoger organisme, de mens, gaat, niet altijd gewaarborgd. Dat
jij in deze niet alleen het gedrag van de bacterie hebt gevolgd, maar boven-
dien je "zustercel" iedere maar mogelijke bijstand hebt verleend, heeft voor
laatstgenoemde ideale milieu-omstandigheden geschapen. Hiervoor ben ik
je zéér erkentelijk. Dat onze persoonlijke vriendschap door onze samenwer-
king is verdiept, vervult mij met grote dankbaarheid.

Dames en Heren Medewerkers van het Laboratorium voor Levensmiddelen-
chemie en -microbiologie.

Ofschoon ik pas kort in uw midden ben en wij elkaar nog niet goed kennen,
waardeer ik nu reeds zeer uw medewerking en collegialiteit. De grote be-
lasting, die door onderwijs en onderzoek op u wordt gelegd, onder omstan-
digheden, die qua ruimte beslist niet ideaal zijn, zou een zekere geprikkeld-
heid door overbevolking zeer verklaarbaar maken. Dat u, desondanks, allen
in een harmonische sfeer en met wederzijds begrip uw taken verricht,
dwingt bewondering af. Ik hoop van harte mij aan deze sfeer te kunnen
aanpassen.

Zeer geachte Leden van de Directie van het Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid,

Het gebeurt maar zelden, dat een medewerker tijdens zijn dienstverband de
gelegenheid krijgt zijn directieleden toe te spreken, en dit nog wel zonder
wederwoord. Nog minder komt het voor, dat een medewerker dit na een
bijna 20-jarige diensttijd uitsluitend kan doen met de hoogste waardering.
Gaarne grijp ik dan ook deze bijzondere gelegenheid aan om u, waarde
Spaander, Gispen en Gohen mijn grote erkentelijkheid en dank te betuigen
voor de nimmer aflatende medewerking en sympathie, die ik van u mocht
ontvangen. Ik hoop op deze door u bereide voedingsbodem nog vele jaren
jaren te mogen overleven en waar mogelijk zelfs uit te groeien.

Zeer gewaardeerde Guinée, Ruitenberg, van Schothorst en Edel,
Indien ik een bijdrage heb mogen leveren tot een verbreding van de kennis
op ons vakgebied, dan is dit uitsluitend door onze gemeenschappelijke in-
spanning en samenwerking geschied. Het geeft mij grote voldoening, dat dit
in het kader \\ an teamwork, in de beste betekenis van het woord, tot stand
is gekomen. Met alle kracht zal ik trachten op deze weg voort te gaan,
waarbij ik mij bij voorbaat verzekerd weet van uw nimmer aflatende steun
en vriendschap.

Zeer gewaardeerde Medewerkers van het Laboratorium voor Zoönosen en
Levensmiddelenmicrobiologie,

Voor het uitvoeren van mijn taak, die sinds kort nog is verzwaard, ben ik
in hoge mate van uw medewerking afhankelijk. De wijze waarop u allen
mij steeds terzijde hebt willen staan, vervult mij met grote dankbaarheid.

Reeds vele jaren proberen wij, enerzijds in collegiale competitie, anderzijds
in harmonische samenwerking, vragen op het gebied der levensmiddelen-

microbiologie te beantwoorden. Dat wij daarin soms slagen, zij het met val-
len en opstaan, en elkaar aanvullen zonder ooit met elkaar in botsing te
komen, is voor mij reden tot grote dankbaarheid. Wij zijn de eersten, die de
beide leerstoelen in de levensmiddelenmicrobiologie in het Benelux-gebied
bezetten. Dit schept verplichtingen, ook met betrekking tot de zojuist ge-
schetste samenwerking.

For many years, dear Don, I had the honour to work in your university as
a visiting professor. I much appreciated the hospitality and friendship, which
I received. I am glad that you could represent the University of Missouri
at my inauguration today. I hope that our collaboration will long continue.

Het is te begrijpen, dat de deling van een leerstoel door u met gemengde
gevoelens wordt gadegeslagen. Naast de verbreding van kennis op langere
termijn, zal voor u de toegenomen studiebelasting op de voorgrond staan.
Gaarne zal ik proberen deze belasting in goede samenwerking waar mogelijk
te verlichten. Aangezien ik nog maar zeer kort in het universitaire milieu
verkeer, verzoek ik u mij mijn naïviteit te vergeven, als ik mijn visie omtrent
deze samenwerking in twee korte verhalen, waarin de ezel een hoofdrol
speelt, probeer samen te vatten.

Op de vraag wie de eerste professoren waren, antwoordde Professor R ü e g g,
rector van de Universiteit te Frankfurt: "Dat waren de heilige Drie-
koningen. Zij werden geroepen, legden bonte kleren aan, verdeelden de
lasten over de ezels en begaven zich op reis". Op deze wijze is het begonnen
en ik wil in het tweede verhaal duidelijk maken, waar het naartoe dreigt
te gaan. Ook dit verhaal speelt duizenden jaren geleden in dezelfde streek.

Een man ging met zijn vrouw naar de stad. Zoals gebruikelijk in deze tijd,
hij zittend op de ezel, zij naast hem in het stof lopend. Toen hoorde hij enige
progressieve voorbijgangers zeggen: "Ziet deze man, hij zit op de ezel en
laat zijn vrouw ernaast lopen". Aangezien de man zeer gevoelig was voor
zulke opmerkingen, stapte hij af en zette zijn vrouw op de ezel. Toen hoorde
hij enkele conservatieve voorbijgangers zeggen: "Ziet hoe de man onder de
plak zit. Zijn vrouw op de ezel en hij loopt in het stof". Dit leidde hem
ertoe achter zijn vrouw op de ezel te gaan zitten. Toen hoorde hij voorbij-
gangers zeggen: "Ziet hoe deze man zijn ezel afbeult". Ten einde raad
stapte de man af, laadde de ezel op de schouders, nam zijn vrouw bij de
hand en ging moeizaam en onder hoongelach der voorbijgangers de steile
heuvels naar de poort van de stad op.

Moge onze samenwerking een spoor volgen, dat op de gulden middenweg
tussen deze twee verhalen is gelegen.

In this lecture, several food-hygiene problems of current interest are discussed.
Particular attention is paid to the consequences of migration of food and human
individuals („guest-workers", tourists) from one country to another.
The role of the environment in the epidemiology of foodpoisoning is stressed.

Bildbent: Blutentnahme aus den Venen der Orbita beim Schwein. Berl. Münch.
Tierärztl. Wschr., 84, 336, (1971).

Het afnemen van voldoende bloed voor serologisch onderzoek bij biggen en lopers
uit het oor of de staart is nogal eens moeilijk. De auteur heeft de methode van bloed-
afnemen uit de venenplexus achter het derde ooglid op zijn bruikbaarheid getoetst.
Het afnemen van het bloed wordt gedaan met een glazen pipet van 8 ä 10 cm lengte
en een doorsnede van 4 mm. Eén van de uiteinden is tot een kapillair uitgetrokken.
Het big wordt met behulp van twee helpers in rugligging op een tafel of strobaal
gefixeerd. De beide oogleden worden wat uiteen getrokken. De pipet wordt in
cranio-caudale richting vlak op de bulbus gelegd, met de punt naar caudaal. De pipet
wordt dan zo gedraaid dat de punt onder het naar buiten komende derde ooglid
komt. De punt wijst, wanneer dit gelukt is, naar de tegenoverliggende mondhoek.
Door druk in ventro-mediale richting wordt dan getracht de onder het derde ooglid
liggende venenplexus aan te prikken. Is de plexus geraakt dan vloeit het bloed door
de kapillaire werking direkt in de pipet.

Op deze wijze kan in korte tijd 10 cc bloed worden afgenomen bij biggen van 8 dagen
oud. Nabloedingen komen praktisch niet voor.

EXPERIMENTELE ERYSIPELOTHRIX ARTHRITIS
A j m a 1, M.: Experimental erysipelothrix arthritis.

I. Observations on S.P.F. en gnobiotic pigs. Res. Vet. Sc., 12, 4-03, (1971).
II. Observations on Rabbits. Res. Vet. Sc., 12, 413, (1971).

I. Onder de arthritis bij varkens veroorzaakt door micro-organismen is Erysipelothrix
rhusiopatiale een van de frequentst geïsoleerde. De gewrichtsafwijkingen dragen ge-
woonlijk een chronisch en proliferatief karakter, terwijl de aangetaste gewrichten bac-
teriologisch steriel kunnen zijn. Volgens sommigen is de arthritis het gevolg van
bacterielocalisatie, volgens anderen een manifestatie van hypersensitiviteit.
Overeenkomsten met rheumatoide arthritis bij de mens zijn vastgesteld. E. rhusio-
pathiae kan bij gezonde varkens voorkomen. A j m a 1 deed daarom proeven met
S.P.F.-varkens en gnotobiotische varkens.

Bij S. P. F.-varkens trad arthritis op na één intraveneuze injectie van levende cultuur,
waarbij de infecterende dosis van invloed bleek. Een hoge agglutinatie titer van het
serum ging met de arthritus gepaard. De titer van de synovia was echter nog hoger.
E. rhusiopathiae-antigeen kon worden aangetoond in afwijkende gewrichten hoewel
zij bacteriologisch negatief waren.

Ook bij gnotobiotische biggetjes van 7 respectievelijk 14 dagen treedt na intra-
veneuze injectie arthritis op, te beginnen 2 dagen na de infectie. Chronische prolefe-
ratieve arthritis kan bij deze diertjes worden opgewekt door een enkelvoudige injectie
van geïnactiveerde gehele bacteriecellen of celwandfragmenten. Schrijver meent, dat
de ontstekingsactiviteit in het gewricht wordt onderhouden door de aanwezigheid
van antigene bacteriefragmenten.

II. Konijnen zijn door verschillende onderzoekers gebruikt voor het onderzoek van
rheumatoide arthritis. A j m a 1 maakte vergelijkingen tussen konijnen cn varkens be-
treffende de reactie op levende en niet levende E. rhusiopathiae.

Arthritis trad op bij de konijnen binnen 2 dagen na een enkelvoudige intraveneuze
injectie van levende E. rhusiopathiae. Behandeling met penicilline verminderde het
optreden en de ernst der arthritiden. Deze therapie verminderde de hoeveelheid
bacteriële celsubstantie in het gewricht, die blijkbaar verantwoordelijk was voor de
afwijking; dit bleek ook uit de geringe serologische reactie. Door cortisone injecties

na de besmetting traden meer en ernstiger arthritiden op, door grotere uitzaaiing der
mycro-organismen, tengevolge van de vermindering der lymfocyten zowel circulerend
als lokaal.

Daarentegen was de combinatie penicilline-cortisone succesvol bij het tegengaan van
arthritiden door het verminderen van de bacteriesubstantie in het gewricht enerzijds
en de onderdrukking van ontsteking anderzijds.

A j m a 1 vergeleek deze reacties met injecties van Streptococcus groep L. en van
Listeria monocytogenen. Hij meent dat de tijd nodig om de bacteriële substantie uit
het gewricht te doen verdwijnen en de immunologische reactie in het gewricht en/of
het lichaam, van elkaar afhankelijk zijn en significant voor het optreden van de
afwijking.

H O r z i n e k, M.: Immuunprofylaxe und Chemotherapie von Viruskrankheiten.
Kleintierprax., 16, 158, (1971).

Er wordt een overzicht gegeven van de specifieke bestrijdingsmethoden van virus-
infecties. De mechanismen worden gekarakteriseerd door de volgende drie adjectiva:
immunologisch, chemisch en resistentieverhogend. Zij variëren onderling wat betreft
werkingsgraad, virusspectrum en werkingsduur.

1. Immunologische methode. Profylactisch in de vorm van een levend of dood
vaccin. Er worden specifieke antilichamen gevormd, verband houdende met de struc-
tuur van het virus. Karakteristiek zijn het eng begrensde virusspectrum en de lange
tot levenslange werkingsduur.

2. Chemotherapeutische methode. Het geneesmiddel moet zijn aangrijpingspunt
vinden in het proces van de virusvermeerdering in de cel (adsorptie, penetratie,
„uncoating" en rijping).

Er moet reeds een bepaalde concentratie van de stof intracellulair aanwezig zijn,
voordat het virus de cel bereikt. In de praktijk wordt de chemotherapie bij virus-
infecties niet noemenswaardig toegepast. Waar vaccins minder doeltreffend zijn
(antigeenvariatie, veelheid van typen), zou de chemotherapie misschien een moge-
lijkheid kunnen worden.

3. Resistentieverhoging d.m.v. interferon. Cellen produceren ten gevolge van een
virusinfectie stoffen in zeer kleine hoeveelheden, welke interferonen worden genoemd.
Het zijn niet virusspecifieke, wel celspecifieke, laagmoleculaire eiwitten welke de
virussynthese blokkeren. Ook bepaalde stoffen (b.v. nucleinezuren, synthetische poly-
meren) prikkelen de cel tot interferonproductie. Van deze interferon-inductoren mag
in de toekomst een klinische bruikbaarheid worden verwacht.

F O r t u i n e, R. c.s.: Human bubonic plague. Morbidity and Mortality, 20, 283,
(1970).

Een 26-jarige Indiaanse vrouw uit McKinley County, New Mexico, vertoonde ver-
schijnselen van algemeen ziek zijn waarbij zwelling onder de rechter oksel werd waar-
genomen. Aangezien dit verschijnsel op verdenking van pest wees, werd zij behan-
deld met streptomycine (1 gram iedere 6 uur) met succes. Uit bloedculturen werden
bacteriën gekweekt, die geïdentificeerd werden als Yersinia pestis.
Vier dagen voor de vrouw ziek werd, had zij twee prairiemarmotten gevild, gebraden
en met vier anderen opgegeten. Bij dit villen waren vlooien geconstateerd. De perso-
nen, die alleen van de dieren hadden gegeten, werden niet ziek. De marmotten waren
afkomstig uit de Chuska Mountains, waar veel ziekte en sterfte onder de prairiemar-
motten bleek voor te komen.

Allereerst worden besproken 16 runderen lijdende aan een Cataracta lentis. De
meeste dieren (13) waren jonger dan 1 jaar. In 15 gevallen was de lenscataract
beiderzijds. Afhankelijk van de uitgebreidheid der lenstroebelingen waren de dieren
meer of minder blind. Op grond van de etiologie en pathogenese werd een indeling
gemaakt in 4 groepen:

a. Cataracta congenitalis; beide ogen waren aangetast, er bleek een Cataracta cortica-
lis completa aanwezig te zijn.

b. Cataracta lentis in combinatie met een iridocyclitis; bij deze dieren bestond een
Cataracta capsularis anterior met daarbij een irisatrofie en een synechia posterior.

c. Cataracta lentis in combinatie met andere oogafwijkingen; de lenstroebelingen bij
deze dieren werden veroorzaakt door talrijke vacuolen in de lensequator. Andere
hierbij optredende oogafwijkingen waren o.a. microphthalmie, bloedingen in het
corpus vitreum an ablatio retinae.

d. cataracten zonder aanwijsbare oorzaak; de dieren van deze groep vertoonden
een cataracta capsularis et corticalis anterior.

Vervolgens wordt aangegeven een operatieve behandeling, welke bestaat uit de ver-
wijdering van de lens. Dit is gedaan bij 2 dieren met een beiderzijdse cataracta con-
genitalis.

Prae-operatief wordt een behandehng aangegeven met 1% atropine- en 10% pheny-
lephtrine-oogdruppels en met antibiotica en corticosteroïden bevattende oogzalven.
Daarna volgt een korte beschrijving van de operatie, welke uitgevoerd wordt onder
een sedatie en een locale anaesthesie. De postoperatief optredende iridocyclitis wordt
behandeld met dezelfde therapeutica als die, welke prae-operatief gebruikt werden.
Deze behandeling duurde 6 weken. Twee maanden na de operatie hadden de dieren
geen duidelijke visusstoornissen en waren volledig geschikt als gebruiksdier.

Christi, H. jun.: Darmruptur nach Massenbefall mit Anoplocephala Perfiolata
bei einer Stute. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 84, 305, (1971).

De pathologische betekenis van de Anoplovephaliden in de darm van het paard
wordt in het algemeen gering geacht.

Dit geldt vooral voor Anoplocephala magna en Par anoplocephala mamillana. Daar-
entegen zijn van A. perfiolata steeds weer massale infecties waargenomen: anaemie,
vermagering en recidiverende koliek worden als symptomen genoemd. In oudere lite-
ratuur worden darmperforaties met dodelijke afloop vermeld.

De auteur beschrijft een peracute koliek met dodelijke afloop bij een merrie. Klinisch
was het ziektebeeld gekenmerkt door een continue krampkoliek.

Bij sectie bleek ter hoogte van de overgang ileum in coecum een intermesenteriaal
Pseudodivertikel aanwezig te zijn, uitgaande van een ruptuur in het ileum van onge-
veer 1,5 cm. In dit Pseudodivertikel werden 6 exemplaren van perfiolata aange-
troffen, vastgezogen aan de wand. Ter plaatse in het ileum werden 20 cestoden aan-
getroffen, in het coecum enkele duizenden. Het ileum was sterk gecontraheerd.
Een aktieve doorboring van de darmwand, zoals bekend is bij parascaris equorum,
kan met zekerheid uitgesloten worden. Weliswaar is A. perfiolata een sterke worm,
maar hij bevat alleen zuignappen, en is niet gewapend. Omdat maar weinig voedsel
in de darm aanwezig was, komt een ruptuur door overvulling ook niet in aanmerking.

Naar aanleiding van de symptomen (een urenlage continue kramp van de darm-
musculatuur) en de plaats van de ruptuur (de aanhechtingsplaats van het scheil
geldt als predilectieplaats voor darmrupturen bij het paard) moet een idiopathische
darmruptuur aangenomen worden.

Zo\'n verhoging van de darmtonus tot scheuring is bij diverse stoffen bekend, die
parasympatisch-mimetisch op de darm werken. Ruptuur treedt dan vooral op wanneer
de darm door voedsel of gas al sterk gespannen is.

Vagusprikkeling en tonusverhoging van de darm worden echter ook gezien bij paren-
terale toediening van lintwormmateriaal aan proefdieren.

Ook zouden toxische polypeptiden waaronder biogene aminen van vermineuze oor-
sprong voorkomen. Tot de groep biogene aminen behoren een reeks hoogwerkzame
stoffen die het vegetative zenuwstelsel beïnvloeden.

Vanuit dit gezichtspunt bezien, brengt de auteur de lintworminfectie in causaal ver-
band met de ileumruptuur. In het midden gelaten wordt of dit krampveroorzakend
agens een normaal stofwisselingsprodukt van de cestode is, zodat hier van sommatie
sprake is, of dat dit agens eerst door een bijkomende factor uit de lintworm vrijkomt.
Het vóórkomen van enkele wormen buiten de darm in het Pseudodivertikel komt dan
alleen secundaire betekenis toe.

T r a u t v e 11 e r, E., P o i r s o n, J. P., W e i n e r, J.: Zur Procainamidbehandlung
des Vorhofflimmerns. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 84, 321, (1971).
Boezemfibrillatie wordt doorgaans veroorzaakt door mitralis insufficientie. Karakteris-
tiek is de zeer snelle en onregelmatige hartactie bij palpatie en auscultatie; er bestaat
een polsdeficiet.

De behandeling bestaat uit digitaliseren, eventueel in combinatie met Chinidine,
of electrisch defibrilleren; een causale therapie is doorgaans niet mogelijk.
Het succes van genoemde therapieën is vaak gering.

Drie patiënten, behandeld met procainamide worden besproken. Bij alle drie werd
tijdelijk een terugkeer van het sinusritme vastgesteld, na intraveneuze toediening van
het medicament. Een en ander wordt geïllustreerd met E.C.G.\'s van de patiënten.
Dc werking van procainamide berust op een vertraging van de prikkelingsleiding in
het myocard van de atria, terwijl de prikkelbaarheid van het myocard afneemt.
Als bijwerking treedt perifere vasodilitatie op met gevaar voor hypotensie.
De dosering varieert sterk. Voor honden van ongeveer 25 kg varieerde de benodigde
hoeveelheid van 200 - 2000 mg.

De intraveneuze toediening dient zeer langzaam te geschieden in verband met de
mogelijke hypotensie.

J O h n s t o n, D. E. en S u m m e r s, B. Osteomyelitis of the lumbar vertebrae in
dogs caused by grass-seed. Austr. Vet. J., 47, 389, (1971).

Allerlei soorten graszaden worden nogal eens gezien als corpora-aliena bij kleine en
grote huisdieren.

In het artikel worden drie gevallen beschreven van osoteomyelitis bij honden, veroor-
zaakt door graszaden.

De eerste hond vertoonde een dikte met een diameter van vijf centimeter dorsaal
van de elfde rib. Dit abces werd geopend waarna genezing intrad. Een half jaar
later werd de hond nogmaals onderzocht, daar er al enige maanden een slecht om-
schreven paresis-posterior aanwezig was. Op de Rö-foto\'s was aan de wervellichamen
van L2 en L3 het beeld van osteomyelitis te zien. Ook een ontstekings bloedbeeld
was aanwezig.

De operatie geschiedde als volgt: Via een snede in de mediaanlijn over de rug kon
zonder de buikholte te openen een met pus gevulde holte tussen L2 en L3 worden
geopend. In deze holte bleek een gerste korrel te zitten. Na verwijdering van de pus
en het genecrotiseerde been, werden twee poly-ethyleen buisjes aangebracht vanuit
de holte horizontaal door de flank naar buiten. Dagelijks werd door een van de buis-
jes penicilline, streptomycine, streptokinase en streptodornase geïnjiceerd.
Eveneens werd gedurende drie dagen chlooramphenicol oraal toegediend. Na vijf
dagen werden de drains verwijderd. De zwakte in de achterhand was na tien dagen
verdwenen. Twee jaar later was de holte geheel opgevuld.

Bij de tweede hond was een abces aanwezig ter hoogte van de tuber coxae. Recidief
trad op veertien dagen na opening van het abces. Rö-foto\'s gaven enige periostale
nieuwvormingen te zien aan de ventrale zijde van LI, L2 en vooral aan L3. In dit
geval werd het gebied bereikt via de buikholte door een snede in de linea alba. Hier
werd ook een gerstekorrel aangetroffen. Verdere behandeling vond plaats als in het
eerste geval.

Bij de derde hond was een progressieve verslapping van de achterhand aanwezig,
maar geen uitwendige dikte. De veranderingen op de Rö-foto\'s waren van de zelfde
orde als in geval 1. De operatie geschiedde als in geval 2. Ook hier bleek een gerste-
korrel de oorzaak. Over de mogelijk gevolgde weg van de graszaden is men het
nog niet eens.

(Uitgave: Centrum voor Landbouwpublicaties en Landbouwdocumentaties, Wage-
ningen, 1971. 72 pag., 120 foto\'s, fl2,—).

Er bestaan in de literatuur meerdere goede beschrijvingen en fotoseries, die de ont-
wikkeling van het kippe-embryo vanaf de eerste broeddag tot aan het uitkomen toe,
van stap tot stap volgen. Een dergelijke serie ontbrak voor het broedei van de eend.
De schrijver heeft hierin verbetering gebracht door een boekje, dat aan de hand van
een uitstekende reeks foto\'s de ontwikkeling van het eende-embryo op de voet volgt.
Aan iedere broeddag is een pagina met enkele afbeeldingen gewijd, voorzien van een
korte begeleidende tekst op de tegenoverliggende pagina in het Engels en in het
Duits. Op deze wijze werd een zeer overzichtelijk beeld verkregen van de embryonale
ontwikkeling van eendekuikens.

Wij kunnen het fraai uitgevoerde boekje van harte aanbevelen aan ieder, die zich
beroepshalve of anderszins voor deze materie interesseert.

Een merkwaardig boek van 320 pagina\'s met 244 illustraties van een blijkbaar even
merkwaardige schrijver, wiens curriculum wij op de cover van zijn boek aantreffen.
Geboren in 1914 in India, leerling van Winchester en Oxford, wiens kwaliteiten als
paardenman eigenlijk alleen naar voren gebracht worden door zijn militaire diensttijd
en door het feit dat hij een „keen foxhunter" is. Dit laatste voor het Engelse publiek
misschien de beste introductie van deze bereden historicus, die verder een vijftal be-

langrijke boeken over de geschiedenis van Engeland op zijn naam heeft staan. Maar
als wij ons wantrouwen tegen deze jachtruiter overwonnen hebben, blijkt daar achter
te steken iemand, (hoewel geassisteerd door een lijst van in de voorrede genoemde
medewerkers), met een onbegrijpelijke belezenheid over alle vormen van paardrijden.
Die b.v. op de hoogte is van Engelse rijkunstige boeken van vóór de Hertog van
Newecastle o.a. Thomas Blundeville 1534 en 1570, waarvan men hier op
het vasteland van Europa in het algemeen nauwelijks het bestaan beseft. En ook
blijkbaar zelf heeft tijd gevonden de inhoud van deze boeken te lezen en te overden-
ken, wat in feite het product van een mensenleven moet zijn.

Schrijver begint met „the ancient world" met talrijke reproducties vanaf het tweede
millenium voor Chr., maar bespreekt in één van zijn laatste hoofdstukken b.v. ook
C a p r i 11 i en zijn revolutie in het springen „and the coûter révolution". Steeds weer
worden nieuwe oorspronkelijke inzichten gelanceerd. Zowel over de techniek van het
vechten met strijdwagens en de oorlog te paard als over b.v. de klassieke rijkunst.
Het rijden met korte benen (forward seat) of met gestrekte benen en het rijden met
trens, respectievelijk met een stang met hefboomwerking door alle eeuwen heen, is
een steeds weer terugkerend thema door het gehele boek, dat meteen een bewijs is
dat wij hier in feite te maken hebben met de gedachtengang van één auteur en niet
van een groep co-writers.

Merkwaardig zijn de details over de Engelse oorlogsvoering in de Krim en Zuid-
Afrika, waar felle kritiek niet aan wordt gespaard. Zo ontbrak in de Krim transport-
mogelijkheid voor de haver, maar de bevelhebber der cavalerie wenste de rijpaarden
daarvoor niet als draagpaard ter beschikking te stellen.

Niet algemeen bekend is dat in vroeger eeuwen dames uit de hogere standen ook wel
schrijlings te paard zaten.

Het boek wordt besloten rnet een bibliographie en een uitvoerige index, die naar tal
van onderwerpen in de tekst verwijst. Jammer genoeg verwijst de tekst nauwelijks
naar de bibliographie, wat dit boek als wetenschappelijk naslagwerk zeer verminderd
bruikbaar maakt. En wat erger is: van de honderden zeer belangrijke illustraties,
waarvan vele in kleuren, wordt niet aangegeven waaraan ze zijn ontleend, noch m
welke van de op bladz. 6 genoemde musea en instellingen de oorspronkelijke kunst-
werken of oudheidkundige voorwerpen die zijn afgebeeld, zich thans bevinden.
Mogelijk is dit een averechtse vorm van zelfbescherming vanwege de uitgever, want
geen enkel gedeelte van het boek mag worden gereproduceerd of overgebracht m
welke vorm ook, zonder speciale permissie, waaronder eigenlijk algemeen bekende
kunstwerken, als b.v. de Poolse Ruiter van Rembrandt, toch moeilijk kunnen vallen.
De uitvoerigheid van het boek laat niet toe hier een resumé, noch een indruk in
details te geven. Hoewel in de eerste plaats waardevol voor de reeds enigszins belezen
liefhebber, vormt het boek een zeer waardevolle aanwinst in de boekenkast van
iedere paardenliefhebber, al was het alleen maar vanwege de bijzonder fraaie en uit-
voerige collectie illustraties. En voor wie de rijkunstige vaktermen beter in het Duits
beheerst, en wie doet dat niet, is er ook een Duitse editie.

VADEMECUM PLUIMVEEHOUDERIJ
(Rijksvoorlichtingsdienst voor pluimveeteelt; 1971, f 7,50)

In deze losbladige publicatie van de Voorlichtingsdienst voor de pluimveeteelt is ecri
schat van gegevens verzameld, die op allerlei onderdelen van de pluimveehouderij
betrekking hebben. Ieder hoofdstuk is uitgevoerd in een aparte kleur papier, wat de
overzichtelijkheid ten goede komt.

Het rose gedeelte bevat een lijst van ca. 200 afkortingen die men in deze bedrijfstak
kan tegenkomen.

In het trèmekleurige gedeelte worden in het kort gegevens verstrekt aan de hand
van 500 alfabetisch gerangschikte trefwoorden.

Om een indruk te geven van de inhoud volgen hier enkele voorbeelden: Aflatoxinen,
buikkorting, choline, kratten, mestsamenstelling, productiegetal, rookontwikkelings-

apparatuur, schuimplastickever, temperatuur, ventilatienormen, watervervuiling, zit-
stokken. Over alle trefwoorden worden korte zakelijke informaties verstrekt, cijfers
vermeld, prijzen en fabrikanten genoemd, meningen puntig weergegeven.
Het groene gedeelte handelt over kalkoenen, eenden, ganzen, parelhoenders, fazanten,
duiven, Japanse kwartels, konijnen, nertsen en chinchilla\'s.

In het gele hoofdstuk vindt men 26 statistische en 12 bedrijfseconomische tabellen, de
resultaten van „Putten", de entschema\'s en de slachterij vacantie.
Het blauwe gedeelte geeft, gerangschikt naar onderwerp, een overzicht van publica-
ties op het gebied van de pluimveeteelt.

Het oranje gedeelte tenslotte is een vrij volledige adreslijst van alle bij de pluimvee-
teelt betrokkenen.

De publicatie is een zeer waardevol hulpmiddel voor allen, die een voorlichtende
functie hebben. Gegevens die men nu eenmaal niet steeds paraat kan hebben, liggen
hier op een gemakkelijk vindbare wijze opgeslagen. Zo is het met name ook voor
(praktiserende) dierenartsen een onmisbare steun in hun dagelijks werk.
Het vademecum is tot stand gekomen onder leiding van Drs. A. A. J. van der Leun,
terwijl o.a. de collegae Drs. W. H. Smits en Dr. J. B. Litjens hun medewerking
verleenden.

Drukfouten zijn: .Aspergillus, fumigatis en sceptic tank. Chemotherapeutica zijn niet
„langs chemische weg bereide synthetische middelen, die kunnen worden gebruikt
om micro-organismen te bestrijden". Bovendien vallen niet alle chemotherapeutica
onder de antibioticawet. Voor furazolidone is dit wel het geval. Bij de eenden lijkt
me de verhouding 1 woerd op 4 ä 5 eenden tamelijk nauw genomen. De gekrulde
staartveren als secundair geslachtskenmerk van de woerd wordt niet vermeld. Bij de
ziekten van de eend wordt geen aandacht besteed aan de eendenpest.
Ontbrekende trefwoorden bedenkt men niet gemakkelijk. Ik „miste" de vogelziekten-
wet en pokken/diphtherie. Voor de dosering van geneesmiddelen zijn het lichaams-
gewicht, het drinkwater- en voederverbruik belangrijke gegevens. De verstrekte ge-
gevens zijn voor de prakticus onvoldoende bruikbaar.

De voorlichtingsdienst voor pluimveeteelt is te feliciteren met deze waardevolle
uitgave. Een soortgelijke uitgave voor de andere productietakken zou bepaald in een
even grote behoefte voorzien. Het vademecum voor de pluimveehouderij is ver-
krijgbaar door overmaking van ƒ 7,50 op girorekening no. 2278900, t.n.v. Inspektie
voor de Pluimveeteeltvoorlichting, Zeist, onder vermelding: verzoeke toezending
Vademecum Pluimveehouderij.

Het „Gesellschaft für Versuchstierkunde" stelt een prijs van 2000 DM beschikbaar
voor een wetenschappelijk literatuuroverzicht over een van de volgende drie onder-
werpen.

2. De betekenis van opfokomstandigheden van proefdieren voor hun reactievermo-
gen in de proeven.

Geïnteresseerde artsen, dierenartsen, biologen of landbouwkundigen die ervaring
hebben met het werken van proefdieren maar niet in een leidinggevende positie werk-
zaam zijn, kunnen hun manuscript vóór 30 juni 1973 insturen aan Dr. W. H.
Weihe, secretaris van het Gesellschaft für Versuchstierkunde, Biologisches Zentral-
laboratorium, Kantonsspital Zürich, Rämistrasse 100, 8006 Zürich (Schweiz).
Dc beoordeling van de manuscripten gebeurt door het bestuur van de vereniging,
samen met daarvoor aangezochte deskundigen. De uitslag kan tegen eind 1973 tege-
moet gezien worden. Het bekroonde manuscript wordt onder de naam van de auteur
op kosten van de vereniging gepubliceerd; ook voor de niet bekroonde inzendingen
is dit mogelijk. De prijsuitreiking zal geschieden op het jaarlijkse internationale
congres in het jaar 1974.

Lengte van het literatuuroverzicht — dat in de Engelse of Duitse taal gesteld moet
zijn — ongeveer 40 pagina\'s met inbegrip van de literatuuropgave (dubbele regel-
afstand met een 3 cm brede rand, voor- en achteraan).

Voor het manuscript zelf gelden de „Hinweise für die Autoren", zoals die in het
„Zeitschrift für Versuchstierkunde" aangegeven zijn.

Eventuele verdere inlichtingen worden verstrekt door de secretaris van de vereniging
of door Dr. M. J. Dobbelaar, Centraal Dierenlaboratorium, Geert Grooteplein
Noord 29, Nijmegen.

VERSLAG AMERIKAANSE REIS DR. A. C. VOETEN¹) VAN 31 JANUARI
T/M 11 FEBRU.\\RI 1972

3 februari: „Organised Control of Coccidiosis in Broilers" op de New Hampshire
Poultry Health Conference, op uitnodiging van Dr. W. C. Skoglund.

Poultry Disease Research Centre; University of Georgia, College of veterinary medi-
cine op uitnodiging van Dr. S. H. Kleven.

Department of Poultry Science; University of Georgia op uitnodiging van Prof. W.
Malcom Reid.

Voor Merck Sharp and Dohme Research and Marketing personnel, Rahway N.J. op
uitnodiging van Robert L. Bickford Jr., Director of Merck Sharp and Dohme Inter-
national.

Het bijwonen van een „All-day Seminar" op 2 februari met als onderwerp:
„Mycoplasma Antigens and Testing Problems".

Op deze bijeenkomst was een beperkt aantal Mycoplasma- en/of pluimveedeskundigen
uitgenodigd, te weten de "dr\'s" Fabricant, Cray, Kleven, Olson, Olesiuk, Yoder,
Klevin, Snoeyenbos, Vardiner, Cover en onze landgenoot in de V.S., v. d. Heijden.
Verder werden er bezoeken gebracht aan:

Avian Diagnostic I.aboratory van de State University in Massachusetts, gevestigd in
Waetha, onder leiding van Dr. P. Faddoul.

Poultry Diagnostic State Laboratory van de Staat Georgia, Director Dr. W. W.
Adams.

De Goöperatieve Pluimveeslachterij van de Gold Kist Poultry Company (de voor-
malige Cotton Producers Association).
De Pluimveebroederij van Central Soya te Athens.

De research- en produktie-eenheden van Merck Sharp & Dohme te Westpoint Penn-
sylvania en Rahway New Jersey.

Recente bijzonderheden met betrekking tot de ziektenbestrijding in de V.S., die
wetenschappelijk of ekonomisch van belang zijn, zullen systematisch de revue passeren.

Er is in de V.S. nogal ongerustheid over het verschijnsel van de M.g.-reakties bij de

Deze Mycoplasmasoort zou niet of nauwelijks pathogeen zijn en een kruis-agglu-
tinatie met de „klassieke" Mycoplasma gallisepticum veroorzaken.

M. synoviae besmette dieren kunnen positieve kruisreakties geven met M. galli-
septicum; dit varieert van O tot 100%. (Andersom zouden deze kruisreakties niet
voorkomen).

Deze reakties geven het bedrijfsleven veel reden tot zorgen. Men voelt het gemis aan
een standaard-antigeen en standaard-methoden voor onderzoek. Men klaagt over niet
eensluidende uitslagen van de verschillende laboratoria. In het bijzonder ondervindt
men de moeilijkheid dat men niet weet wat te doen met de reagerende koppels.
Do Nederlandse situatie, waarbij het C.D.I.-antigeen als een standaard-antigeen be-
schouwd kan worden en het centraal dompelen van de eieren van alle vermeerde-
ringsbedrijven waar men afwijkende reakties (positief of dubieus) niet vertrouwt,
klinkt in Amerikaanse oren benijdenswaardig.

Over de werkelijke stand van zaken ten aanzien van de Mycoplasma-uitroeiïng lopen
dt meningen nogal uiteen. Dit vindt o.a. zijn oorzaak in de niet parallel lopende
meningen over de interpretatie van de dieren die bij een bloedonderzoek een reaktie
vertonen ten aanzien van M.g. Vaststaat, dat het afkeuringspercentage tengevolge
van luchtzakaandoeningen tussen 1 en 2% schommelt en dat dit eerder toeneemt
dan afneemt.

In bepaalde staten, o.a. Massachusetts en Connecticut, worden de opfokdieren voor
kommerciële legbedrijven nog blootgesteld aan een gekontroleerde besmetting met
Mycoplasma gallisepticum (planned exposure). Men is op de legbedrijven bang
voor de schade van klinische uitbraken tijdens de produktieperiode. Dat men op
deze wijze Mycoplasma gallisepticum op de bedrijven brengt, neemt men op de
koop toe.

In de V.S. wordt van het Turkey Herpis Virus (T.H.V.) (Burmestcr F.C.-126) als
entstof voor kippen gebruik gemaakt.

De U.S.D.A. geeft een federal licence voor een cell associated vaccin virus, dat 1000
p.f.u. (plaque forming units) per dosis entstof moet bevatten. Men is verplicht deze
dosis bij de entingen toe te passen.

De U.S.D.A. voert een bijzonder zware kontrole uit op de entstoffen. Van iedere
drie batches entstoffen wordt er één aan een kontrole onderworpen. Naast andere
testen neemt het bepalen van het aantal p.f.u.\'s een belangrijke plaats in.
De belangrijkste entstoffenfabrikanten in de V.S. zijn Merck Sharp & Dohme, Sals-

bury en Sterwin. De afnemersprijs voor de entstof is 2.2 dollarcent per dosis bij een
afname van 50.000 doses. De entstof wordt in vloeibare stikstof opgeslagen en na ont-
dooiing o.a. met Ringer-oplossing verdund. De entstof wordt subkutaan in de hals-
streek ingespoten.

Deze techniek is gemakkelijk en vraagt een vrij eenvoudige uitrusting. Een gerouti-
neerde kracht kan 1200 dieren per uur vaccineren, zonder dat van haastwerk gespro-
ken behoeft te worden. Men rekent de kosten van arbeid en andere bijkomende
kosten op ca. 0.6 dollarcent, zodat de totale entkosten van leg- en vermeerderings-
dieren minder zijn dan 3 dollarcent, dus minder dan een dubbeltje.
De kontrole op de uitvoering van de enting geschiedt incidenteel door technische
specialisten wan de entstoffabrikanten.

De enting van slachtkuikens tegen de akute ziekte van Marek begint op dit ogenblik
algemeen ingang te vinden. Er vindt uitvoerig onderzoek plaats naar de meest ge-
wenste hoeveelheid entstof. Het is gebleken, dat de enting met 250 p.f.u.\'s (J4 henne-
dosis) een slachtkuiken op een gemiddeld besmet bedrijf redelijk goed beschermt.
Op bedrijven met een zeer zware besmetting is een hogere dosis noodzakelijk (1/3 tot
hennedosis). Deze entingen zijn officieel niet toegestaan, omdat het aantal ge-
injiceerde p.f.u.\'s te laag is.

Op onbesmette bedrijven, die ook in de V.S. nog steeds voorkomen, kan de enting
achterwege gelaten worden. De kosten van deze entingen kunnen dus — mits men
van de individuele bedrijfsresultaten op de hoogte is — door het aanpassen van de
entingen aan de afzonderlijke bedrijven, zo laag mogelijk worden gehouden.

Hiernaast wordt geënt met onstolbaar gemaakt bloed van kalkoenen die besmet
waren met T.H.V. Tegen deze wijze van enten wordt door de „wetenschap"
bijzonder veel bezwaar gemaakt, omdat het gevaar van overbrenging van andere
infektieziekten niet denkbeeldig is.
De resultaten van de entingen met T.H.V. zijn bijzonder goed. Het afkeuringspercen-
tage van slachtkuikens op de slachterijen was 5 tot 6%. Hiervan was 50% Marek
(en ± 25% luchtzakafwijkingen). Het afkeuringspercentage tengevolge van Marek
is gedaald tot minder dan 1%.

Het bleek verder, dat er een verschuiving was naar meer „huidleukose". Dit zou een
vorm zijn van de akute ziekte van Marek, die eerder te voorschijn komt dan de
tumorvorming in de inwendige organen.

Bijzonder opvallend is verder, dat de enting een bijzonder gunstig effekt heeft op
voederkonversie en groeisnelheid. Men denkt, dat het nog niet klinische stadium
van de ziekte reeds een ongunstig effekt uitoefent op de voederkonversie en de groei-
snelheid.

Het is mogelijk gebleken de cellen, waarin zich T.H.V. bevindt, te destruëren, waarna
virus vrijkomt en vervolgens dit virus te vriesdrogen. Bij dit proces zal waarschijnlijk
een aanzienlijk aantal virus-partikels ten gronde gaan. Het onderzoek hieromtrent is
nog lopende.

Na enting van eendagskuikens, afkomstig van met T.H.V. geënte moeders, met
gevriesdroogd vaccin, ontstaan pas 70 tot 90 dagen na enting aantoonbare anti-
lichamen; als het celgebonden vaccin gebruikt wordt is dit na ca. 50 dagen reeds het
geval. In beide gevallen echter zou vrijwel direkt na de enting een bescherming ont-
staan. De aard van deze bescherming is onbekend. Het toepassen van gevriesdroogd
vaccin is in de V.S. nog niet toegestaan.

Het is gebleken, dat antibiotika het T.H.V. zowel in celgebonden toestand als in
gevriesdroogde toestand kunnen vernietigen. (Niet alle vormen van dezelfde anti-
biotika hebben hetzelfde effekt).

1 mgr. aureomycine (wateroplosbaar) of terramycine;
5 mgr. gallimycine;
5 mgr. tylosine;
5 mgr. spectomycine;
5 mgr. neomycine.

Op dit ogenblik zijn in de V.S. uitbraken vastgesteld van N.C.D., veroorzaakt door
het Velogene virus. Men noemt deze ziekte ook wel „exotic or Asiatic type".
Deze uitbraken vonden plaats in zuidelijk Californië, Nieuw Mexico en misschien in
Maine. Men beschouwt de import van volièrevogels uit tropische gebieden wel als
bijzonder gevaarlijk. De beo heeft in deze wel een zeer slechte naam.
Verschillende Amerikaanse pluimveespecialisten hebben gelijksoortige naïeve opvat-
tingen over preventie en bestrijding van de exotic Newcastle disease, zoals deze ook
in ons land algemeen werden aangetroffen voordat de ziekte inheems werd.
In de V.S. worden vooral de entstoffen van het Bi en Bi-type toegepast. Hiernaast
wordt op beperkte schaal LaSota-entstof gebruikt. Het schijnt, dat de LaSota-entstof
in de V.S. een iets pathogener karakter heeft dan de Nederlandse.

Een volledige opsomming van alle bijzonderheden betreffende andere ziekten gaat te
ver voor dit verslag. De volgende punten zijn nog vermeldenswaardig:

In de V.S. worden regelmatig uitbraken van Eastern equine encephalomyelitis vast-
gesteld bij fazanten.

Omdat in Nederland in het verleden fazanten uit de V.S. geïmporteerd werden en dit
mogelijk in de toekomst nog wel eens gebeurt, is het gevaar niet denkbeeldig, dat
deze — voor de mens en het paard — zo gevreesde ziekte ons land zou kunnen bin-
nenkomen met de import van fazanten.

In de zuidelijke staten van de V.S. wordt een vaccin tegen de ziekte van Gumboro
toegepast. Het is een levend virus dat op weefselkweek bereid wordt en minder pa-
thogeen zou zijn dan het veldvirus. Het wordt op zeer jonge leeftijden door het
drinkwater toegediend. Veel ervaringen zijn er nog niet; toch is men beducht voor
het pathogene effekt van dit virus voor niet immune dieren.

Een bijzondere voordracht die kon worden bijgewoond, mag niet onvermeld blijven.
Voor de veterinaire studenten van de University of Georgia sprak de voorzitter van
de A.V.M.A. (American Vet. Med. Association), John R. McLoy.
Op een manier, die voor ons wat moeilijk te begrijpen is, besprak hij bijzonder
openhartig op welke wijze hij in de hoogste politieke kringen penetreerde om de
belangen van de veterinairen te behartigen.

Vervolgens ging hij in op het belang van groepspraktijken, waar de mogelijkheden
voor specialisatie ten volle benut zouden moeten worden. In dit kader propageerde
hij het belang van hulpkrachten-inschakeling voor het massa- en routinewerk. De
veterinair zou zich — als hij minder als individualist optrad — door zijn brede
ontwikkeling op meer terreinen waar kunnen maken dan tot nu toe het geval was.
Het gloedvolle betoog van de voorzitter van onze Amerikaanse zusterverenigingen
niet betrekking tot de ook in Nederland brandende problemen, was door de bijzonder
ruime en vooruitstrevende opvattingen weldadig om aan te horen.
Na deze voordracht werden de voorzitter en ondergetekende ontvangen ten huize
van de Dekaan van de Veterinaire Fakulteit, waar het bestuur van de staf en de
studentenvereniging het gezelschap kompleteerden.

Tot slot dient vermeld te worden, dat deze reis mogelijk werd gemaakt door Merck
Sharp and Dohme International te Rahway (New Jersey). De director marketing
and development products Robert L. Bickford introduceerde ondergetekende op
vele plaatsen.

Tot de vele bezoeken die gebracht werden behoorde de research-afdeling van M.S.
& D. in West Point en Rahway. Een tweeduizend researchwerkers op biologisch en
chemotherapeutisch gebied, waaronder vele geleerden van internationale faam, in
laboratoria met voor ons onbereikbare faciliteiten, hebben wel een bijzondere indruk
nagelaten.

Verder was ondergetekende in de gelegenheid de efficiente produktie-afdeling van
de entstoffen te bezoeken. De kontrole van deze entstoffen door een groep weten-
schappelijke werkers die bijna lOx zo groot was als de groep die de enstof bereidde,
was geen alledaagse ervaring.

Het februari-nummer van het tijdschrift „Biotechniek" (maandblad voor dier-
verzorgers en biotechnici, uitgegeven door de Stichting Landelijke Werkcommissie
Laboratoriumdieren) is geheel gewijd aan het onderwerp ,Jiet verantwoord doden
van dieren". (Drs. H. J. Stol, J. .A. B r o s k y, J. M. van Gaaien, Drs. J. W.
H u i s m a n s, Drs. J. W. M. A. M u 1 1 i n k en Drs. P. C. M. d e G r e e v e).
Het betreffende tijdschrift is bij de Redaktie van dit tijdschrift ter inzage.
Extra exemplaren van het februari-nummer van „Biotechniek" kunnen besteld
worden door overschrijving van f2,50 per exemplaar op girorekening 1417 t.n.v.
Algemene Bank Nederland N.V., Kantoor Rijswijk (ZH), in den Boogaard J 32
t.g.v. de L.W.L., rekeningnummer 51 65 12 641, onder vermelding van:
......... exemplaren „Het verantwoord doden van dieren".

Vllth. INTERNATIONAL CONGRESS ON ANIMAL REPRODUCTION AND
.-VRTIFICIAL INSEMINATION

Ten vervolge van hetgeen op pag. 961 (1970) en pag. 571 (1971) van dit Tijd-
schrift over bovengenoemd congres werd vermeld, volgen thans enige verdere bijzon-
derheden:

7.30 h. Registration in the congress office München, Deutsches Museum, Museum-
sinsel 1.

W. V. Scharfenberg, Chairman of the Organising Committee, Presi-
dent of the German Society of Animal Production.

Dr. h.c. A. Goppel, Prime Minister of Bavaria.
Dr. H. J. Vogel, Lord Mayor of München.
J. E r t 1, Federal Minister of Food, Agriculture and Forestry.
ll.OOh. Prof. Dr. Dr. h.c. W. B a i e r. Director of the Gynecological Veterinary
Clinic, München University; President of the Congress; Chairman of the
Scientific Committee; Subject: Fertility.
14.00 h. 1st Section Meeting: Infectious causes of sterility in domestic animals.
Moderator: Prof. R a s b e c h, Denmark.

l-t.OOh. 2nd Section Meeting: Reproductive ethology and its practical application

in domestic animals. Moderator: Dr. S i g n o r e t, France.
14.00 h. 3rd Section Meeting: Free papers.

15.45 h. 4th Section Meeting: Collection, cultivation and transplantation of ova.

Moderator: Dr. Adams, UK.
15.45 h. 5th Section Meeting: Perinatal problems of reproduction in domestic ani-
mals. Moderator: Prof. Berchthold, Switzerland.
15.45h. 6th Section Meeting: Free papers.
17.30h. Films.

20.00 h. Schloss Schleissheim: reception arranged by the Federal Minister of Food,
■Agriculture and Forestry.

Neuroendocrine regulation of the oestrous cycle in domestic animals.
Dr. D e n a m u r, France,
co-papers:

1) Latest results concerning the effects of gonadotrophins of the hypophysis
on the oestrous cycle. Prof. K a r g. Fed. Rep. of Germany.

3) The function of central nervous structures in the control of the oestrous
cycle. Dr. D 6 c k e. Germ. Dem. Republic.

Biotechnical procedures concerning the control of the oestrous cycle in do-
mestic animals. Prof. Hansel. U.S.A.
co-papers:

1) Pharmacological aspects of the control of the cycle in domestic animals.
Dr. Jochle, U.S.A.

3) Special problems of the control of the cycle in sheep. Prof. Robin-
son, Australia.

14.00 h. 7th Section Meeting: Practical aspects of combating sterility in domestic

animals. Moderator: Prof. D e b o i s, Netherlands.
14.00 h. 8th Section Meeting: The oestrous cycle and its manipulation in domestic

animals. Moderator: Prof. D z i u k, U.S.A.
15.45h. 9th Section Meeting: Embryopathy including chromosome pathology.

Moderator: Prof. Gluhovshi, Rumania.
15.45 h. 10th Section Meeting: Problems of reproduction in large production units.

Moderator: Prof. K u d 1 a c, C.S.S.R.
17.30 h. I. Symposium: Chairman: Prof. Hafez, U.S.A.:

The function of the cervix uteri in reproduction.
17.30 h. II. Symposium: Chairman: Prof. D u k e 1 o w, U.S.A.:
Reproduction in subhuman primates.
No official programme in the evening.
Thursday, 8th June
9.00 h. III. Plenary Session:
main paper:

1) Biophysical processes in deepfreezing of spermatozoa. Dr. Goossens,
Netherlands.

2) Technical problems of deepfreezing of spermatozoa. Prof. K r a u s e,
Fed. Rep. of Germany.

3) Keeping quality and viability of deep frozen spermatozoa in cattle.
Prof. Foote, U.S..A.

Lines of development in artificial insemination with special reference to
breeding and organisation. Prof. Krausslich, Fed. Rep. of Germany,
co-papers:

2) The significance of artificial insemination in beef cattle breeding. Dr.
S e i f e r t, Fed. Rep. of Germany.

3) Data collection and evaluation in artificial insemination. Dr. L i n d h e,
Sweden.

14.00 h. 11th Section Meeting: Technical and hygienic problems of artificial inse-
mination. Moderator: Dr. Almquist, U.S.A.
14.00 h. 12th Section Meeting: Herd management in relation to fertility. Modera-
tor: Dr. van Dieten, Netherlands.
14.00 h. 13th Section Meeting: Free papers.

15.45 h. 14th Section Meeting: Fertility in selection, artificial insemination and

planned breeding. Moderator: Prof. P i r c h n e r. Fed. Rep. of Germany.
15.45 h. 15th Section Meeting: Bioclimatic infuences on reproduction in domestic

animals. Moderator: Prof. U 1 b e r g, U.S.A.
15.45 h. 16th Section Meeting: Free papers.
17.30 h. Films.

2) Hormonal therapy of disturbed ovarian functions in the human female.
Prof. V o i g t. Prof. Bettendorf, Fed. Rep. of Germany.

3) Hormonal therapy of disturbed ovarian functions in domestic animals.
Prof. A r b e i t e r, Austria.

General assembly — Review of Congress by Prof. Smidt, Fed. Rep. of
Germany.
16.00 h. No official programme.

Food, Agriculture and Forestry.
General information: Participants are liable to the following charges:
— congress members

if payment is made before 1st April 1972
if payment is made after 31st March 1972

— associate participants
if payment is made before 1st April 1972
if payment is made after 31st March 1972

Guests of honour, invited speakers and moderators are exempt from paying congress
fees.

Transfers should be made to the Congress Secretariat, account no. 41362 at the
Handels- und Privatbank, 53 Bonn, Am Hofgarten 1.

1. Mai bis 5. Juni 972: 8 München 2, Max-Joseph Strasse 9. Tel. 08 11 / 55 24 21.

Het definitieve programma van het congres, is bij de Redaktie van dit Tijdschrift ter

Ten vervolge van hetgeen op pag. 175 van dit Tijdschrift (afl. 3/1972) werd ver-
meid, volgt thans een nadere opwekking tot bovengenoemd congres.
überblick über das wissenschaftliche Programm.

In den nächsten Wochen wird das wissenschaftliche Programm des 1. Europäischen
Tierärztekongresses, der unter dem Generalthema „Umwelt und Veterinärmedizin"
steht, im Detail mit den einzelnen Vorträgen und Vortragenden veröffentlicht und
allen Interessenten zugesandt. Sinn dieser Vorankündigung ist es, einen kurzen über-
blick über das wissenschaftliche Programm zu geben, um einerseits das Interesse für
die Teilnahme an dem Krongress zu wecken und um andererseits gleichzeitig auf-
zuzeigen, wie weit verzweigt die Tierärztliche Wissenschaft auf dem Gebiet des Um-
weltschutzes für Mensch und Tier tätig ist.

Das wissenschaftliche Programm ist von der Deutschen Veterinärmedizinischen Ge-
sellschaft unter dem Gesichtspunkt zusammengestellt worden, möglichst alle Gebiete
zu Wort kommen zu lassen, die sich tierärztlich mit Fragen des Umweltschutzes
beschäftigen und hierfür als Vortragende jeweils die kompetenten Fachwissenschaftler
des In- und .Auslandes zu gewinnen. Das Programm im Einzelnen wird zeigen, dass
dies gut gelungen ist.

Die Beiträge der Veterinärmedizinischen Wissenschaft zur Umweltforschung liegen
fast ausschliesslich im biologischen Bereich. Alle Lebewesen haben in ihrer Evolution
in Abhängigkeit von der jeweiligen Umwelt komplizierte Wechselbeziehungen sym-
biotischer und synergetischer Art aufgebaut. Sie sind in der Gesamtbiozönose in den
jeweiligen Ökosystemen untereinander verbunden durch Nahrungsketten, energeti-
sche Beziehungen, wie Nahrungs- und Energiekonkurrenz, mechanische und che-
mische Beziehungen, wie z.B. Substratveränderungen mit Schaffung von Dispositionen
von einer Art für andere Arten, mikrobielle und parasitäre Faktoren, z.B. Vermeh-
rung von Infektionserregern in den verschiedenen Wirtssystemen, Infektketten und
Kreislaufzyklen metazoischer Parasiten und durch psychische Beziehungen. Jede
Änderung der Umwelt wirkt sich nachhaltig auf diese Wechselbeziehungen aus.
Dabei ist aber wichtig, dass die Umweltänderungen stets zeitlich vorausgehen, oft-
mals viele Jahre und Jahrzehnte, bis es als Folge davon zu biologischen Rückwir-
kungen kommt.

Die Tiermedizin befasst sich, wie das wissenschaftliche Programm des Kongresses
beweist, mit all den biologischen Rückwirkungen, die Mensch und Haustier betreffen.
Aufgrund seiner einzigartigen Stellung unter den Lebewesen steht der Mensch,
d.h. seine Gesundheit, dabei im Vordergrund. Zwei Arbeitsrichtungen der Tier-
ärztlichen Umweltforschung dominieren dabei: die hygienische Beschaffenheit der
vom Tier stammenden Lebensmittel und die Zoonosen, also die vom Tier auf den
Menschen übergehenden Infektionen mikrobieller und metazoisch parasitärer Art.
Zahlreiche Vorträge setzen sich mit diesen beiden für die mensliche Gesundheit
bedeutsamen Forschungsrichtungen auseinander: Gesundheitsschädliche Rückstände
in vom Tier stammenden Lebensmitteln, Fleischhygiene, Pestizide in Milch und
Milchprodukten, Antibiotikarückstände und Antibiotikaresistenz, Insektizide, Hor-
mone in der Nutztiermast, toxische Anreicherungen im Fisch, radioaktive Umwelt-
kontamination, Aufgaben des Tierarztes im Umwelt- und Gesundheitsschutz der
Bevölkerung und Umwelt und Seuchenentstehung sind die Hauptthemen.
Neben der Volksgesundheit muss sich die tierärztliche Umweltforschung speziell mit
der Gesundheit und dem Wohlbefinden unserer Haustiere befassen. Beide Anliegen
hängen eng miteinander zusammen, wie die Vorträge über „Animals, population and
pollution", Veränderungen der Umwelt und Infektionskrankheiten aus internationaler
Sicht, Beseitigung tierischer Abfallprodukte, Klärschlammbeseitigung, parasitäre
Probleme bei der Abfallbeseitigung u.a.m. beweisen.

Mit zunehmender Vermassung kommt Einsamkeit über uns Menschen. Man sucht
sich einen treu ergebenen Gefährten: Pferd, Hund, Katze, Vögel, Goldhamster u.a.m.
Auch die Umweltprobleme dieser Tiere sind Anliegen des Kongresses. Ein Vortrag
steht hier für viele: „Haltungsprobleme von Tieren in ethologischer und ökologischer
Sicht".

Massiv sind die Einwirkungen der zum grössten Teil vom Menschen selbst veränder-
ten Umwelt auf die Gesundheit unserer Tiere. Hierüber orientieren die Vorträge:
„Function of the veterinarian in environment and health hygiene of animals",
Immissionswirkungen bei Tieren, „Concentration animale et infections", Pestizid-
rückstände bei freilebendem Wild, radioaktive Umweltkontamination und Auswir-
kungen auf das Nutztier, Pestizide in Futtermitteln u.a.m.

Das wissenschaftliche Programm des Kongresses wird eingerahmt durch 2 Fest-
vorträge bei der Eröffnung des Kongresses und auf der Schlusskundgebung. Die
ersten beiden behandeln die Themen „Umweltschutz in unserer modernen Gesell-
schaft" und Veterinärmedizinische Forderungen an die Umweltgestaltung". Auf der
Schlusskundgebung werden die Ergebnisse des Kongresses nochmals kritisch in 2
weiteren Vorträgen zusammengefasst.

Das wissenschaftliche Programm des 1. Europäischen Tierärztekongresses wird erst-
mals eine umfassende Dokumentation für die Öffentlichkeit liefern, wie sehr sich die
Tierärztlichen Wissenschaftler schon seit langem mit dem Problem „Umweltfor-
schung" und „Umweltschutz" in der vielfältigsten Weise beschäftigen. Der Kongress
wird darüberhinaus aufzeigen, dass im Bereich der Veterinärmedizin eine grosse
Zahl von umweltrelevanten Problemen ansteht, die einer Lösung harren. Die tier-
ärztliche Tätigkeit kann sich nicht allein darauf beschränken, die Nutztierbeständfe
klinisch gesund und leistungsfähig zu erhalten. Sie muss die Gefährten des Menschen
in Sport und Freizeit, wie Pferd, Hund und Katze, Vögel und Kleintiere, ebenfalls in
ihre Umweltforschung miteinbeziehen. Daneben aber wird es stets Aufgabe der tier-
ärztlichen Wissenschaft sein, die Gefahren zu kennen, welche durch eine veränderte
Umwelt über Zoonosen und über vom Tier gewonnene Lebensmittel auf den Men-
schen zukommen. Das heisst, dass sowohl die therapeutischen und prophylaktischen
Massnahmen, als auch die Futtermittelhygiene und die Umwelt der Tiere auf die
Erfordernisse der Lebensmittelhygiene auszurichten sind. Hierzu hat die Veterinär-
medizinische Forschung jene Grundlagen zu erarbeiten, aus welchen wirksame Richt-
linien für den gesamten veterinärmedizinischen Wirkungsbereich resultieren können.
Eine rege Beteiligung am Kongress wird dies nachhaltig unterstreichen.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Bij de jongste mond- en klauwzeerepizoötie, die duurde van 23 november 1971 tot
en met 23 januari 1972, werden in totaal overgenomen en gedestrueerd: 2.172
varkens, 983 runderen, waarvan 21 pinken en kalveren en 962 mestkalveren, 10
schapen en 5 geiten.

Bij de noodentingen werden rond 316.000 varkens en 26.000 mestkalveren .gevacci-
neerd.

Het dierziekten-bulletin nr. 4 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak
van 16 tot 29 februari 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke vee-
ziekten:

Atrofische rhinitis: 12 gevallen in 10 gemeenten, waarvan 2 in 1 gemeente in
Gelderland, 1 in Utrecht, 3 in 2 gemeenten in Zuid-Holland, 5 in Noord-Brabant
enl in Limburg.

Schurft: 6 gevallen in 6 gemeenten, waar\\\'an 2 in Friesland, 1 in Overijssel en 3
in Noord-Holland.

Rotkreupel: 10 gevallen in 10 gemeenten, waarvan 6 in Friesland, 1 in Drenthe,
1 in Utrecht en 2 in Noord-Holland.
Miltvuur: geen gevallen.

Varkenspest: 15 gevallen in 5 gemeenten, waarvan 13 in 3 gemeenten in Gelder-
land en 2 in Utrecht.

Pseudo-vogelpest: 13 gevallen in 13 gemeenten, 4 in Gelderland en 9 in Noord-
Brabant.

Met ingang van 8 maart 1973 zal bij uitvoer van geslacht pluimvee naar de E.E.G.-
landen moeten worden voldaan aan de Richtlijn van de Raad inzake Gezondheids-
vraagstukken op het gebied van het handelsverkeer in vers vlees van pluimvee.
Dit betekent, dat ongeveer 90% van de Nederlandse produktie vóór en na het
slachten zal moeten worden gekeurd, of die van circa 70 pluimveeslachterijen.
Momenteel wordt met een bezetting van 44 keurmeesters gekeurd op 13 slachterijen.
Een uitbreiding van het aantal pluimveekeurmeesters tot minimaal 150 is daarom
noodzakelijk. Dit aantal kan echter niet op zo korte termijn worden betrokken
uit de rijen van keurmeesters van vee en vlees, zoals tot dusver gebeurde.
Daarom is naar een andere oplossing gezocht. Hierbij is in het bijzonder gedacht
aan gediplomeerden van middelbare landbouwscholen en middelbaar kader van
pluimveepraktijkscholen.

Het ligt in de bedoeling tot een tijdelijk dienstverband van drie maanden praktijk
op een pluimveeslachterij te komen, aangevuld met één of twee dagen per week
instructie over pluimveekeuring op één der pluimveepraktijkscholen te Almelo,
Barneveld en Horst.

Overleg met de afdelingen Landbouwonderwijs en Personeelszaken van het Minis-
terie van Landbouw en Visserij is gaande.

1— 9, BSAVA, 15e jaarcongres, Royal Garden Hotel, Kensington, London W.8.
(pag. 45)

11 — 14, Eur. Soc. Exp. Surgery, Vlle Congres, R.A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 1470 (1971))
13, Groep Directeuren Vleesk. diensten en K. dierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering

15_16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Veterinair-technische voorlichtingsavond
is\'. Bijeenkomst Groep K.I. en Zootechniek. Dr. J. Hofman: „De vaginitis
granulosa van het rund" en Drs. L. Elving: „Zoötechnische aspecten van
de voortplanting bij natuurlijke dekking of bij K.I. van runderen",
14.00 uur. Transitorium II, Utrecht
20, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers. Post Universitaire dag. Utrecht
(pag. 398)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.I., Amsterdam, (pag. 1345 (1971) en
pag. 185)

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

3— 7, XXth Colloquium-Protides of the Biological Fluids, Brugge (België)
(pag. 338)

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht
23, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

3, Gaines European Veterinary Symposium, R,A.L Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 385)

6_ 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971) en 441)

8 — 10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10_11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits

26—28, Int. Conf. on Production Disease, Reading England, (pag. 1625, (1971))
31—3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971), pag. 283 en pag. 339)

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

hof", Utrecht (pag. 386)
11—15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175, 444)
13, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers, Werkvergadering, Utrecht
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

11—14, 8e Lustrum der Diergeneeskundige Studenten Kring
23—28, II Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

Op 6 december 1971 overleed te zijner huize te
Schoonhoven Mr. Joseph Slager, oud-directeur van de
Vleeskeurings Kring Lekkerkerk.

Jopie Slager werd te Steenwijk geboren op 18 april
1899. Na het doorlopen van de Rijks H.B.S. in Meppel
behaalde hij in 1916 zijn eindexamen, waarna hij aan
de Rijks Veeartsenijschool te Utrecht ging studeren,
alwaar hij in 1921 het diploma van veearts verwierf.
In 1922 nam hij de praktijk over van collega Mogen-
dorff in Schoonhoven.

Toen in 1930 de plaats van Mogendorff als hoofd van
de Vleeskeuringskring Schoonhoven vrij kwam, werd
Slager in diens plaats benoemd.

Daar hij reeds gedurende zijn studententijd bekend
was om zijn gaven van argumenteren en debatteren,
behoeft het geen verwondering te wekken dat de
juridische zijde in het vak hem aantrok en hij rechten
ging studeren.

In 1934 behaalde hij het doctoraal examen Nederlands
Recht aan de Universiteit van Leiden.
Zijn belangstelling ging veruit buiten de grenzen van
zijn vak. Hij was dan ook bestuurslid van een zeer
groot aantal verenigingen op diverse terreinen. Zo was
hij ook zeer geïnteresseerd in het initiatief dat geno-
men werd door de Bond van Kaasproducenten te
Gouda om tot oprichting te komen van de Gezond-
heids- en Melkcontroledienst van Zuid-Holland.
Tezamen met de heer A. van Wijnen, directeur van
De Producent te Gouda heeft hij zeer veel propagan-
distisch werk onder de veehouders dienaangaande ver-
richt met als resultaat dat op 4 augustus 1938 de
Stichting Gezondheids- en Melkcontroledienst kon
worden opgericht en het spreekt wel haast van zelf dat
hij in het bestuur de verantwoordelijke functie van
secretaris bekleedde.

Zijn militaire plichten vervulde hij als reserve
paarden-arts. Later, toen na de oorlog de militair

Veterinaire Dienst werd opgeheven, volgde zijn benoe-
ming tot reserve dirigerend paardenarts (majoor) bui-
ten dienst.

Gedurende de bezetting werd Slager vanwege zijn
godsdienst ontslagen uit zijn dienstbetrekking, waarna
hij al spoedig onderdook en daardoor aan de vervol-
ging ontsnapte. Gedurende die onderduiktijd heeft hij
in zijn streek een grote rol bij het verzet vervuld.
Kort na de beëindiging van de oorlog werd hij nauw
betrokken bij de reorganisatie en concentratie van het
openbaar autobusvervoer in Nederland, als raadsman
van een groot aantal autobusondernemingen en com-
binaties van ondernemingen.

Toen hij in 1964 gepensioneerd werd als directeur van
de Vleeskeuringsdienst „Kring Lekkerkerk" kon hij de
vleessector toch niet geheel vaarwel zeggen en werd hij
gedelegeerd commissaris van de E.E.G. slachterij
G. Drost N.V. te Schoonhoven. Tevens werd hij advi-
seur van de Vereniging „Warmbloed Paardenstamboek
in Nederland".

Om zijn grote verdiensten op sociaal gebied in Schoon-
hoven en wijde omgeving verkreeg hij de onderschei-
ding van Ridder in de orde van Oranje Nassau.
Gezien zijn veelzijdige bemoeiingen op sociaal gebied
en zijn buitengewoon prettige persoonlijke eigenschap-
pen, laat hij dan ook allerwege een grote leegte achter.
Moge het feit dat velen hem als vriend en vertrou-
wensman zeer missen, zijn vrouw en kinderen eniger-
mate tot troost strekken.

Nieuwjaarsdag 1972 is na een kort ziekbed, op 74r
jarige leeftijd, overleden collega H. J. Vrielink te
Emmen. Hij is op zijn uitdrukkelijk verzoek in alle
stilte te Dieren gecremeerd.

Vrielink werd in 1897 te Laren (Gld.) geboren. Na in
Zutfen de H.B.S. te hebben doorlopen, ging hij in
1916 in Utrecht studeren. De studie werd door mili-
taire dienstplicht 2 jaar onderbroken, zodat hij pas in
1923, na een vlotte studie, afstudeerde.
In zijn studententijd leerde ik hem kennen als een
gemoedelijke, betrouwbare vriend, die het studenten-
leven in al zijn facetten meemaakte. Toen dan ook in
1923 de praktijk in Emmen vrijkwam, heb ik er gaar-
ne aan meegewerkt, dat hij die praktijk kreeg, in de
volle overtuiging dat ik daarmee een goed collega als
buurcollega kreeg.

In de grote praktijk te Emmen voelde hij zich al gauw
volkomen thuis. Het was echter in die jaren wel een
moeilijk te bewerken praktijk. Het grote „achterland"
van Emmen was toen een nog grotendeels niet afge-
graven veengebied met, vooral in het natte seizoen,
moeilijk begaanbare wegen en een zeer armoedige be-
volking.

Maar Vrielink waren de ivegen nooit te slecht en wan-
neer hij werd geroepen, ging hij er op z\'n motor op af.
Vaak bleef hij dan steken in de veengaten, maar met
hulp bereikte hij altijd zijn doel. Later kon hij er
lachend smakelijke verhalen over opdissen. Nooit werd
vergeefs op hem een beroep gedaan. Geen wonder dan
ook dat, toen hij na 40 dienstjaren zijn praktijk over-
deed aan een jonge collega, hij op een grootse wijze
werd gehuldigd en dat niet alleen door de veehouders,
rnaar ook door niet boeren en het gemeentebestuur.
Maar ook na het neerleggen van zijn praktijk heeft hij
nog menige collega geholpen door waarneming of
assistentie.

Naast zijn praktijk heeft Vrielink zich op velerlei ter-
rein verdienstelijk gemaakt.

dienst aan het slachthuis te Emmen en hij bleef aan
het slachthuis werken tot aan zijn dood. Ook hier heeft
hij zijn werk op zeer humane en verdienstelijke wijze
verricht.

Hij was een trouw bezoeker van de sociëteit en een
groot liefhebber van het paard. Hij bezocht dan ook
regelmatig de landbouwtentoonstelling, waar je tegen-
woordig helaas praktisch nooit meer een jong collega
ziet.

Hij was een van de oprichters van de tennisclub te
Emmen, eveneens van de N.V. Sportpark, waarvan hij
enige jaren direkteur was.

Maar bovenal ging zijn liefde uit naar de voetbalsport.
40 jaren lang, grotendeels als bestuurslid, werkte hij
voor de plaatselijke voetbalvereniging. Nooit werd er
een wedstrijd gespeeld of Vrielink was op het terrein
aanwezig.

Helaas maakte een hartinfarkt plotseling een einde
aan zijn welbestede leven. Na een ziekbed van drie
weken is hij kalm en rustig, zonder dat iemand daarbij
aanwezig was, in het ziekenhuis overleden.
Persoonlijk heb ik aan Vrielink, gedurende 25 jaar een
gezellige buurcollega gehad. Nooit hebben we enige
moeilijkheid met elkaar gehad. Ook later, toen ik de
praktijk had verlaten, bleek hij een acuraat en be-
trouwbaar collega te zijn. Toen ik dan ook zijn over-
lijden vernam was ik diep getroffen en begreep ik, dat
ik een van mijn beste vrienden had verloren.
Marie en kinderen, van harte ons medeleven in het
geleden verlies.

De afdeling Zuid-Holland vergaderde in het afgelopen jaar 4 maal en had als vaste
plaats van samenkomst het „Skyway-Motel" bij het vliegveld Zestienhoven te
Rotterdam.

De eerste vergadering viferd gehouden op 25 februari en bijgewoond door 18 leden
veelal vergezeld van hun echtgenote\'s en 1 extra gast, die in de volgende vergadering
lid zou worden. Tevens was aanwezig de Algemeen Sekretaris, collega M. A.
Moons, die zoals later zou blijken, op elke afdelingsvergadering aanwezig was en
die, door zijn informatie en zijn wijze van presentatie een positieve bijdrage leverde
aan de discussies. Na het huishoudelijk gedeelte van de vergadering werd bijna
traditiegetrouw een voordracht met dia\'s gehouden door collega en mevrouw
S c h u i 1 i n g over hun reis naar het Midden-Oosten. Oude cultuurmonumenten,
pittoreske plekjes, handelende Arabieren in Libanon, Syrië en Jordanië werden hierbij
„ten tonele" gevoerd.

Op 7 mei waren 27 leden en 1 gast aanwezig om te luisteren naar de interessante
lezing van prof. J. Mol, getiteld „De diergeneeskunde en de moderne bedrijfsont-
wikkeling".

De diergeneeskunde heeft volgens deze spreker als opdracht het geschikt maken van
het dier of zijn voortbrengselen voor het doel waarvoor het bestemd is, waarin mede
de opvoering van de dierlijke productiviteit en de bescherming van de volksgezond-
heid geïntegreerd dienen te worden. Aan de hand van uitvoerig cijfermateriaal werd
de grote economische waarde van de veehouderij aangetoond.

Een goed samenspel van allen die betrokken zijn bij de verzorging van de veestapel —
dc veehouder, de practicus, de voorlichter en de gezondheidsdienst — zal alleen in
staat zijn om aan de problemen van de toekomst het hoofd te kunnen bieden.
De vergaderingen van 16 september en 12 november stonden in het teken van de
voorbereiding voor de a.s. Algemene Vergadering van de K.N.M.v.D., met als lei-
draad de z.g. beschrijvingsbrief. De stemmingen voor de vacatures in de diverse
besturen en commissies vonden op beide vergaderingen plaats; de kandidaatstelling
voor de diverse functies leverde soms moeilijkheden op en zou beter geregeld moeten
worden. Hoofdthema van de vergadering van 16 september vormde de wijziging van
Statuten en Huishoudelijk Reglement van de K.N.M.v.D.

Over art. 58 van het Huishoudelijk Reglement betreffende het bekleden van het
voorzitterschap van de Ereraad door een jurist werd hoofdelijk gestemd; met 13 voor,
tegen 5 stemmen en 1 blanco werd het voorstel aangenomen.

■Als afgevaardigde naar de Algemene Vergadering werd aangewezen collega A. G. de
M O O r en als plaatsvervanger collega G. Muller.

De contributieverhoging voor het lidmaatschap van de Maatschappij werd op 12
november behandeld, waarbij f 100,— extra voor de praktici druk becommentarieerd
werd; uiteindelijk werd ook dit voorstel aangenomen met 16 voor, tegen 1 stem en
3 blanco.

In deze vergadering werd tevens een opvolger gekozen voor de voorzitter, collega
G. J. H. S c h e u e r m a n, die de afgelopen vier jaar op bekwame en soms zelfs
ludieke wijze de afdehng leidde. Zonder hoofdelijke stemming werd in deze functie
benoemd collega J. L. van Os.

Ter completering hier nog enkele belangrijke feiten.
Op 31 december 1971 bedroeg het aantal leden 134.

Tot de afdeling traden toe de collegae J. P. W. Anemaet, J. Stoel, J. H. M.
vanNoortwijkenV. H. Boysen.

Het afgelopen jaar overleden de collegae G. G. d e B o e r en Mr. J. S 1 a g e r, die
eerder dit jaar zijn 50-jarig dierenartsjubileum had gevierd.

Wegens verhuizing bedankten de volgende leden: J. C. B a a r s, W B a n d, Dr. A.

W. M. B r O o y m a n s, Th. S m i t, F. P. T a 1 m O n en Dr. M. E. M. S t u\' m p e 1.

zoals reeds vermeld Mr. J. S 1 a g e r 50 jaar, N. A. C o m m a n d e u r en T. K a p-
t e y n 45 jaar, A. H o g e n d o o r n en Dr. J. I. T e r p s t r a 40 jaar, J. M. v a n
den Born 35 jaar, J. W. B u s s i n k en A. B o g a e r d t 30 jaar en C. P. v a n
O O s t r O m, Dr. H. H. T h a 1 h e i m e r en Dr. D. M. Z u ij d a m 25 jaar.

Tot lid van de contactcommissie werd benoemd collega Dr. F. M u u r 1 i n g en tot
lid van de afdelingsraad collega K. S c h u i 1 i n g.

De diverse bestuursleden namen deel aan de vaak moeilijke problemen die aan de
orde kwamen in de vergaderingen van de c.q. het Algemeen Bestuur (3x), Pro-
vinciale Vestigingscommissie (2x), contactcommissie (lx), sekretarissenberaad (lx)
en vertegenwoordigden verder de afdeling bij diverse gelegenheden.
Onder de zinspreuk Hominum animaliumque saluti maken wij ons op om het 125-
jarig bestaan van onze afdeling te gaan vieren.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenom.en de collegae:

R. F. C. Florax, Tynaarlosestraat 14, Vries.
J. Bussemaker, Herenweg 4, Donkerbroek.
R. Jansen, Bleriotlaan 15, Amstelveen.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan:

J. G. A. Eijkholt, Berkenlaan 44, Hengelo.
R. A. J. M. van Meer, van Dedemstraat 38a, Bergen op Zoom.
P. G. M. Rambags, Sanshofstraat 20, Venray.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatleden van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen:

H. J. van de Kamp, I.B. Bakkerlaan 109, Kr. 838, Utrecht.
Y. M. Klaare, I.B. Bakkerlaan 53, Kr. 1009, Utrecht.
F A. Kuiper, van Lieflandlaan 16, Kr. 23, Utrecht.
A. Mostert, W. Barentszstraat 53, Utrecht.
J. P. M. Osk^m, Adm. van Gentstraat 30bis, Utrecht.
J. G. Peter, van Vollenhovelaan 216, Utrecht.
G. Rakhorst, A. Bloemaertstaat 1, Utrecht.
S. Tjijorokisa, Fred. Hendrikstraat 9, Utrecht.

*Bosch, G. van den; 1971; Utrecht, I.B. Bakkerlaan 127; tel. (030) 51 00 72 (pr.),
(05770) 13 41 (bur.); gr. 1699790; D. bij Beekman\'s Broederij B.V. en van
Beekman\'s Pluimvee B.V. toevoegen op (205)

Eijkholt, J. G. A.; 1971; Hengelo, Berkenlaan 44, tel. (05753) 20 02 (bur.); gr.
2669442. toevoegen op (215)

Jacobs, J.; adres gew. in: Groenekan, Groenekanseweg 56; tel. (03461) 19 18
(pr ), (030) 45 29 11 (bur.); Hfd. Res. en Ontw. .Afd. A.G.F. Chemiefarma N.V.

♦Leengoed, C. P. L. G. van; adres gew. in: Progr. des Nations Unies pour le deve-
lopment,\'Boîte Postale 55-7, Port au Prince, Haiti (van 239 naar 282)
Meer, R. A. J. M. van; 1971; Bergen op Zoom; van Dedemstraat 38a; tel. (01640)
4 09 74 (pr.); gr. 1697575; P. assist. bij G. C. Doggen. toevoeggen op (245)
Muller, G.; adres gew. in: Gouda, Helena Rietbergstraat 23. (245)
Pol, j.\'j.; adres gew. in: Box 6a, Harbor Beach, Michigan 48441, U.S.A. (283)
Rambags, P. G. M.; 1971; Venray, Sanshofstraat 20; tel. (04780) 16 64; gr.

Rutten, A. J. M. J.; gr. gew. in: 2618544; P. geass. met H. G. Rienks. (256)
Slaats,\'j. G. A.; adres gew. in: Neer (L.), Leudaweg 3a; verder ongew. (261)
Thijssen, O. J. M.; adres gew. in: Berkel, Rodenrijseweg 65; tel. (01891) 44 53;

Het adres van de Veeartsenijkundige Dienst district Friesland is veranderd in:
Leeuwarden, Tesselschadestraat 7,
tel. (05100) 4 33 13,
postbus 2007,
telexnr. 46023.

Het Laboratorium voor Endocrinologie van het Rijks Instituut voor de Volksgezond-
heid is verhuisd van Sarphatistraat 108a, Amsterdam naar:
Antonie van Leeuwenhoeklaan 9, Bilthoven,
tel. (030) 78 91 11.

voor „post partum service"
bij l<oeien (intrauterien) en
bij opfokziekten van kalveren
(oraal).

Leukomycin M Staven: doos met 10 staven.
Leukomycin Oplossing: flesje met 50 ml.
Leukomycin Suspensie: flesje met 50 ml.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren en de Afdeling
Veterinaire Röntgenologie der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Craniomandibulaire osteopathie is een pijnlijke hyperostose van voornamelijk de
onderkaak en de bulla tympanica bij jonge honden. Bij de tot nu toe beschreven
gevallen maakte de ernst van de klachten meestal euthanasie noodzakelijk.
De klinische-, röntgenologische- en laboratoriumbevindingen bij 5 Schotse terriërs,
een West Highland White terrier en een Duitse Dog met craniomandibulaire
osteopathie worden beschreven. Met een intensief gecontroleerde corticosteroid-
therapie werd in alle gevallen het verloop veel gunstiger. Met deze therapie
dient zo vroeg mogelijk te worden begonnen, waardoor de pijnlijkheid verdwijnt
en verdere uitbreiding van de benige veranderingen waarschijnlijk wordt voor-
komen. De behandeling dient voortgezet te worden tot een leeftijd van 11-14
maanden, op welke leeftijd spontaan herstel optreedt.

Bij bestudering van dit patiëntenmateriaal werden sterke aanwijzingen gevonden
voor een erfelijke basis van deze afwijking.

Craniomandibulaire osteopathie is een pijnlijke hyperostose van voorname-
lijk onderkaak en bulla tympanica. De afwijking, die ook bekend is onder
de namen „mandibulaire periostitis" (Carlson, 1967; Putnam en Ar-
chibald, 1968; P e n n o c k, 1969) en „Lion Jaw" (J u b b en Ken-
nedy, 1963), werd in 1958 voor het eerst beschreven door Littlewort.
Uit deze eerste mededeling en uit latere beschrijvingen (Riser, 1966,
1967; Gehring en Brass, 1967; PoolenLeighton 1969; Freu-
dig e r en Z i m m e r, 1969) is gebleken, dat de aandoening vooral voor-
komt bij de West Highland White terrier en de Schotse terrier.
De pijnlijkheid manifesteert zich voor het eerst op een leeftijd van 3 tot
4 maanden. Bij de minder ernstige gevallen, waarbij geen euthanasie nood-
zakelijk is, treedt op de leeftijd van ruim 1 jaar spontaan herstel op
(Riser, 1966, 1967). Een bevredigende therapie is tot nu toe niet be-
schreven.

In de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht werden in de periode van
december 1968 tot juni 1971 7 gevallen van craniomandibulaire osteopa-
thie gezien. Met onder intensieve controle toegepaste corticosteroid-therapie
werden opvallend goede resultaten bereikt. Vanaf het instellen tot het be-
ëindigen van de therapie vond elke 14 dagen een klinisch-, röntgenologisch-
en laboratoriumonderzoek plaats.

1 Naar een voordracht, gehouden op de Voorjaarsdagen 1971 van de Groep
Geneeskunde van het Kleine Huisdier, te Amsterdam.

2 Drs. H. W. de Vries; Kliniek voor Kleine Huisdieren, Rijksuniversiteit Utrecht,
Yalelaan 4.

3 Drs. C. C. van de Watering; Afdeling Veterinaire Röntgenologie, Rijks-
universiteit Utrecht, Yalelaan 8.

Voor plaatsing accoord bevonden op 22 december 1971.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, ajl. 8, 1972 457

De groep van 7 patiënten bestond uit 5 Schotse terriers, één West Highland
White terrier en één Duitse Dog. De geslachtsverdeling was 4 reuen en 3
teven.

De leeftijd bij eerste aanbieding aan onze kliniek varieerde van 12 weken
tot 8 maanden. Uit de anamneses bleek, dat de eerste klachten werden op-
gemerkt op een leeftijd van 3 tot 4 maanden. Slechts in één geval werden
op 2 weken reeds klachten opgemerkt.

De eerste verschijnselen zijn pijnlijkheid bij aanraken van de kop, het niet
in de bek willen nemen van voorwerpen en pijnuitingen bij het openen van
de bek. In de loop van enkele weken worden gezien: koorts, anorexie, ver-
magering, lusteloosheid en een onvermogen de bek volledig te openen (vaak
slechts 2 - 4 cm). De klachten treden remitterend op. Bij 5 patiënten werd
tevens tonsillitis gezien.

Gedurende de leeftijd van 4-7 maanden beginnen zich, meer of minder
duidelijk, harde verdikkingen aan de onderkaak te ontwikkelen. De ver-
dikkingen kunnen lokaal en duidelijk omschreven zijn, doch ook kunnen
één of beide kaaktakken alleen te fors aanvoelen.

Op de röntgenfoto\'s, gemaakt op een leeftijd van 3-4 maanden, valt vooral
de benige verdikking van de wand van de bulla tympanica op (foto 4). Op
latere foto\'s komen de benige onregelmatige verdikkingen van de onder-
kaak naar voren (foto 3).

De verdikkingen worden speciaal gezien aan het horizontale deel van de
onderkaak en aan de processus angularis (foto 4,5). Rond het kaakge-
wricht worden, in de meeste gevallen, ook botwoekeringen gezien. Bij
röntgenologische controle van de rest van het skelet werden door ons geen
afwijkingen gevonden.

Vanaf de leeftijd van 9-12 maanden treedt er verbetering op van het
röntgenbeeld. De dikte van de wand van de bulla tympanica neemt af. De
begrenzing van onderkaak en kaakgewricht wordt strakker. Bij de laatste
controlefoto\'s, die bij drie patiënten op 2 jarige leeftijd werden gemaakt,
was van een volledige restitutie echter nog geen sprake.

Bij eenvoudig hematologisch onderzoek werden bepaald: hemoglobine, he-
matocriet, aantal leukocyten en differentiatie van het witte bloedbeeld,
bezinkingssnelheid van de erytrocyten gedurende het eerste uur. Voorts
werden bij biochemisch onderzoek in het serum bepaald: calcium, anorga-
nisch fosfor, alkalische fosfatase, zure fosfatase, vitamine C gehalte en to-
taal eiwit plus elektroforetische scheiding van serumeiwitten. Hierbij wer-
den alleen afwijkende waarden gevonden voor de alkalische fosfatase en
het alpha-2-globuline.

Röntgenfoto, dorsoventraal, van de schedel van een jonge Schotse terrier, lijdende aan
craniomandibulaire osteopathie. Er is een verbreding van het linker mandibulum.

Sterk verdikte wand van de bulla tympanica bij één van de Schotse terrier patiënten.
De mandibulae zijn te fors, onregelmatig en te contrastrijk. Het kaakgewricht is

De alkalische fosfatase werd bij alle patiënten één of meer keren licht tot
matig verhoogd gevonden. Regelmatig werd een verhoogde alpha-2-globu-
line fraktie gezien; de waarden varieerden tussen 7,3% en 20,2% met een
gemiddelde waarde van 14,5% (normale spreiding 6,1%-12,3%).

Bij één Schotse, terrier werd op de leeftijd van 8/2 maand een botbiopsie
genomen uit de linker onderkaaktak ter hoogte van de eerste molaire. De
biopsie was circa een halve cm in doorsnede en ging ongeveer een halve cm
diep. Bij histologisch onderzoek van deze biopsie bleek het bot fibreus ver-
dicht te zijn. De mergholtes waren verkleind en opgevuld met fibreus bind-
weefsel (fibroblasten en fibrocyten). Aan de periferie van de sterk verbrede
trabeculae bevonden zich osteoide zomen en intratrabeculair tekenden zich
vage mozaïk patronen af. Langs de trabeculae bestond een sterke osteoblas-
tische aktiviteit. Ondanks grillige vormen, mogelijk wijzend op Howshipse
lacunes, werden geen osteoclasten gevonden. Er werden geen ontstekings-
cellen gezien. Op enkele plaatsen, vooral dicht onder de oppervlakte, be-
stond osteonecrosis. Het bedekkende periost was verdikt. Op sommige
plaatsen penetreerde het osteoid in het periost. De bloedvaten vertoonden
een sterk gezwollen endotheel.

De behandeling van craniomandibulaire osteopathie bij deze 7 patiënten
heeft bestaan uit prednison toediening per os. De aanvangsdosering be-
droeg 1 mg per kg lichaamsgewicht per dag. Met deze behandeling ver-
dwenen de klachten binnen enkele dagen. Daarna werd een zo laag mo-
gelijke onderhoudsdosering prednison gehandhaafd, die varieerde van 0,1-

Verloop van de prednison-therapie bij één van de Schotse terriers. Vertikaal is de
dosering in mg per kg per dag aangegeven, horizontaal de leeftijd van de patiënt in
maanden. De pijlen geven de recidieven aan.

0,5 mg per kg per dag. Ondanks deze onderhoudsdosering recidiveerde de
pijnlijklieid af en toe. Bij recidief werd de prednisondosering kortdurend
verhoogd tot 1 mg per kg per dag (figuur 1).

De prednison-therapie kon, zonder dat zich recidieven voordeden, worden
gestaakt op een leeftijd van 11-14 maanden.
Eén patiënt heeft het geheel zonder therapie kunnen stellen.
Vermindering van de prednison-dosering vond plaats in etappes, zodat een
geleidelijke afname werd verkregen. Prednison werd zoveel mogelijk inter-
mitterend toegediend, en wel om de dag, of om de 2 dagen.

De etiologie van craniomandibulaire osteopathie is tot op heden onbe-
kend. In de literatuur wordt veelvuldig vermeld, dat er mogelijk een erfe-
lijke basis aan ten grondslag ligt, dit op grond van de sterke rasgebonden-
heid. Naast de eerder genoemde rassen worden minder frequent de Boston
terrier en de Cairn terrier genoemd (Riser, 1966, 1967; Jubb en
Kennedy, 1963). Alleen Watkins en Bradley (1966) beschre-
ven een geval bij een Labrador pup. Een Duitse Dog met deze afwijking
werd tot op heden niet in de literatuur vermeld.

Uit de stamboom (figuur 2) van de hier beschreven Schotse terriers blijkt,
dat een erfelijke basis zeer waarschijnlijk is. De aangetaste pups hadden
allen dezelfde vader, die bovendien röntgenologisch op 5 jarige leeftijd nog
veranderingen van craniomandibulaire osteopathie bleek te vertonen. De
moeders zijn weliswaar sterk onderling verwant, doch bij geen van deze
dieren konden klinisch of röntgenologisch verschijnselen worden vastge-
steld. De vader van de hier onderzochte Duitse Dog bleek bij röntgenolo-

gisch onderzoek ook de voor craniomandibulaire osteopathie typische ver-
anderingen te vertonen. Verdere afstamming van deze hond was helaas
niet te achterhalen.

Stamboom van de hier behandelde Schotse terriers. Het blijkt dat alle aangetaste
pups dezelfde vader (13) hebben, die röntgenologisch veranderingen, typisch voor
craniomandibulaire osteopathie vertoont.

Symptoomloos verloop is in de literatuur beschreven (Riser, 1966). Wij
zagen een Schotse terrier (stamboomnummer 21) waarbij geen pijnlijkheid
was opgevallen, doch waarbij röntgenologisch wel duidelijke veranderingen
waren opgetreden.

De in de Uteratuur beschreven röntgenologische veranderingen werden bij
onze patiënten vrijwel identiek aangetroffen. Riser (1966) beschrijft en-
kele gevallen waarbij tevens één van de lange pijpbeenderen was aange-
tast. Dit werd door ons niet gezien. In het algemeen waren de door ons ge-
vonden röntgenologische veranderingen van minder ernstige aard, dan de
meeste eerder beschreven gevallen.

Regelmatig werden door ons verhoogde waarden voor de alkalische fosfa-
tase en de alpha-2-globuline fraktie gevonden, die in de literatuur niet ge-
noemd worden. Deze verhoogde waarden werden gezien zowel vóór het
instellen van de therapie, als tijdens de therapie. Er trad normalisatie op
bij herstel. Een samenhang met het ziekteproces lijkt waarschijnlijk.
Daar bij geen van de behandelde patiënten euthanasie nodig was, zijn hier
geen sectiebeelden bekend. De histologische bevindingen van de biopsie
waren in overeenstemming met de beschrijvingen in de literatuur (J u b b en

Kennedy, 1963; Riser, 1966, 1967; PoolenLeighton, 1969).
Gegevens over een therapie zijn schaars in de literatuur. In de meeste be-
schreven gevallen werd tot euthanasie overgegaan. Watkins en Brad-
ley (1966) meldden een gunstig effekt van cortioosteroidtherapie, doch
na twee dagen onderbreking van hun therapie, trad een corticosteroid-
resistent recidief op. Pool en Leighton (1969) verwijderden chirur-
gisch de botnieuwvorming, doch het resultaat was niet bevredigend. Freu-
diger en Zimmer (1969) bereikten met antibiotica, Tanderil®*) en
röntgenbestraling een bevredigende behandeling.

In de hier beschreven gevallen werd met goed resultaat prednison-therapie
toegepast. De indruk wordt gewekt, dat de behandeling niet alleen de
klinische symptomen onderdrukt, doch dat hiermee tevens een verdere uit-
breiding van de benige veranderingen wordt voorkomen. Dit kan misschien
ook verklaren, dat patiënten met zeer uitgebreide benige veranderingen,
zoals die in de literatuur zijn vermeld, door ons niet werden gezien. De
prognose, vooral bij vroegtijdige onderkenning, is met prednison-therapie
naar onze mening gunstig.

Gewezen moet worden op de ongewenste bijwerkingen van corticosteroiden.
Niet alleen zijn er de gevaren van verminderde weerstand tegen infectie
en de mogelijkheid van een iatrogeen syndroom van Gushing, doch bij
deze jonge dieren moeten we speciaal bedacht zijn op de invloed van cor-
ticosteroiden op de skeletrijping (Schwarz, 1968). Geadviseerd moet
daarom worden, de prednisondosering zo laag mogelijk te houden en inter-
mitterend toe te dienen (MacGregor, 1969). De hier besproken pa-
tiënten hebben alle de minimum stokmaat, die kynologisch is voorgeschre-
ven, gehaald.

Differentieel diagnostisch kan aan tandwisselingsproblemen, tonsilliüs,
myositis eosinophilica, de nerveuze vorm van Carré en hypertrofische os-
teodystrofie gedacht worden. Doch grote diagnostische problemen doen
zich niet voor, aangezien de opvallende pijnlijkheid en de röntgenologische
veranderingen karakteristiek zijn.

Wat betreft de nomenclatuur van deze afwijking zijn de meningen ver-
deeld. In 1958 stelde Littlewortde naam „craniomandibulaire osteopa-
thie" voor Hij noemde een mogelijke verwantschap met multiple kraak-
benige exostoses. In de Amerikaanse literatuur wordt vooral gewezen op de
grote histologische overeenkomst met de ziekte van Paget bij de mens
(Riser, 1966, 1967; Jubb en Kennedy 1963). Freudiger en
Zimmer (1969) wijzen op de sterke overeenkomst met het syndroom
van Caffey-Silverman bij kinderen. Het klinisch verloop van het syndroom
van Caffey-Silverman doet echter ons inziens meer aan hypertrofische
osteodystrofie denken (C a f f e y, 1945; Meier, 1957).

Veel dank zijn wij verschuldigd aan collega Van D ij k voor het verrichten van het
histologisch onderzoek, aan collega Van der Velden voor het bespreken van
de genetische zijde en aan de heren Haafkens en Van der Woude voor
het maken van de figuren en foto\'s.

Professor Teunissen en de collegae Rijnberk en Slappendel zijn wij
erkentelijk voor het kritisch doornemen van het manuscript.

Craniomandibular osteopathy is a painful hyperostosis mainly localised at the lower
jaws and the tympanic bullae in young dogs. The literature on this subject suggests
a poor prognosis, since euthanasia had to be performed in the majority of the cases
reported.

This paper deals with the occurrence of Craniomandibular Osteopathy in 5 Scottish
terriers, one West Highland terrier and one Great Dane. The course of the disease
was influenced favourably by prednisone therapy. Probably worsening of the bony
lesions is also prevented. Treatment has to be continued until the age of 11-14
months, at wich time spontaneous remission occurs.

Carlson, W. D.: Veterinary Radiology. Lea and Febiger, Philadelphia, 191,
(1967).

Roentg., 54, I, (1945).
Freudiger, U. und Zimmer, E. A.: Zur Differentialdiagnose einer sklero-
tischen Kieferveränderung in der Art der Infantielen kortikalen Hyperostose
Caffey — Silverman. Schweiz. Arch. Tierheilk., III, 135, (1969).
G e h r i n g, H. und Brass, W.: Die craniomandibulaire Osteopathie des Hundes.

Dtsch. tierärztl. Wschr., 74, 546, (1967).
H ull an d, T. J.: Canine Surgery, Am. Vet. PuW. Inc., California, 951, (1965).
J u b b, K. V. F. and Kennedy, P. C.: Pathology of domestic animals. Acad.

Press, New York, 40, (1963).
L a G r o i X, J. A.: Diagnosis of orthopedic problems peculair to the growing dog.

Vet. Med./Small Anim. Clin., 65, 229, (1970).
Littlewort, M. C. G.: Tumourlike exostosis on the bones of the head in pups.

Vet. Rec., 70, 977, (1958).
M a c G r e g o r, R. R., S h e a g r e n, J. N. L i p s e 11, M. B. and Wolff, S. M.:
Alternate-day Prednisone Therapy. New Engl. J. Med., 280, 1427, (1969).
Meier, H., Clark, S. T., Schnelle, G. B. and Will, D. H.: Hypertrophic
osteodystrophy associated with disturbance of vitamin C synthesis in dogs. ƒ. Am.
vet. med. Ass., 130, 483, (1957).
P e n n o c k, P. W.: Radiography of the dogs skull and neck. Mod. vet. Pract., 50,
39, (1969).

J. Am. vet. med. Ass., 154, 657, (1969).
Putnam, R. W. and Archibald, J.: Canine Medicine. Am. Vet. Publ. Inc.
Illinois, 702, (1968).

Riser, W. H.: What is your diagnosis? J. Am. vet. med. Ass., 148, 1543, (1966).
Riser, W. H., Parkes, L. J. and S h i r e r, J. F.: Canine craniomandibular

osteopathy. J. Am. vet. radial. Soc., 8, 23, (1967).
Schwarz, F.: Klinische toepassing van corticosteroiden. Stafleu, Leiden. (1968).
W a t k i n s, J. D. and Bradley, R.: Craniomandibular osteopathy in a Labrador
puppy. Vet. Rec., 79, 262, (1969).

Mastitis wordt gezien als een bedrijfsprobleem. In het complex van bestrijdings-
maatregelen speelt de droogzettherapie een zeer belangrijke rol. De te gebruiken
preparaten moeten aan bepaalde eisen voldoen.

De eigenschappen van twee droogzetpreparaten A² en B³ zijn door de auteurs
onderzocht.

1. De gevoeligheid van de meest voorkomende mastitisverwekkers voor de in
de preparaten aanwezige antibiotica.

Voor de combinatie penicilline/nitrofurazon waren alle onderzochte strepto-
kokken en het grootste deel der stafylokokken gevoelig. Voor de combinatie
penicilline/neomycine waren alle onderzochte streptokokken en stafylokokken
gevoelig.

II. a) De antibioticumconcentraties in het uiersecretum tijdens de droogstand.
Deze werden voor beide preparaten onderzocht. Voor beide preparaten
werd gevonden dat, gedurende 3 weken na infusie, een werkzame con-
centratie aanwezig was.
b) Duur van de werkzame penicillineconcentratie in het bloed van de vena
mammaria.

Deze werd bepaald voor preparaat B en bedraagt 10 dagen. Dit houdt
in, dat er gedurende tenminste 10 dagen eveneens een werkzame penicil-
lineconcentratie in het uierweefsel wordt gehandhaafd.

Na droogzetten van koeien met preparaat A of met preparaat B werd ge-
vonden, dat de af te leveren melk na het afkalven geen antibioticumresiduen
bevatte, mits de duur van de droogstand minstens 5 weken had bedragen.

Het irriterend effect van deze preparaten, gemeten aan de stijging van het
celgehalte in de melk van lacterende koeien, was uitermate gering. Geduren-
de het onderzoek bleef het celgehalte steeds beneden 10" cellen per ml melk.
V. Penicillinegehalten in de melk van 3 lacterende kwartieren na droogzetten
van het vierde kwartier.

Na droogzetten van één kwartier bevatte slechts 1% van de onderzochte
melkmonsters van de overige kwartieren (204) meer dan 0,01 I.E. penicil-
line/ml melk. Er wordt aangeraden de melk de eerste twee melkmalen na
behandeling niet te leveren.
VI. Uitscheiding van de preparaten door lacterende koeien.

Na toepassing van deze preparaten bij lacterende koeien duurt het tot 4
weken voordat de penicillineconcentratie in de melk is gedaald tot beneden
de grenswaarde van 0,01 I.E./ml melk.

1 Drs. J. Jacobs, Drs. M. Klasens en A Pennings; Intervet International N.V.,
Postbus 31, Bo.xmeer, Holland.

2 Preparaat A: Procaine penicilline 200.000 I.E., benethamine penicilline
100.000 I.E., nitrofurazon 200 mg, in een langwerkende basis ad
8 gram „Mastidol", N.V. Verapharm, Boxmeer, Holland.

3 Preparaat B: Procaine penicilline 500.000 I.E., neomycine 300 mg, in een
langwerkende basis ad 8 gram „Neomastidol", N.V. Verapharm,
Boxmeer, Holland.
Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 30 december 1971.

Mastitis wordt tegenwoordig meer beschouwd als een bedrijfsprobleem dan
als een probleem van de individuele koe. De aangewezen methode om
mastitis in een koppel te bestrijden, is het drastisch reduceren van het aantal
geïnfecteerde kwartieren. Dit houdt in, dat men naast behandeling van de
klinische mastitiden meer aandacht zal moeten besteden aan de bestrijding
van de subklinische gevallen. Zolang er subklinische mastitiden op een be-
drijf aanwezig zijn, vormen zij een bedreiging omdat zij kunnen overgaan
in de klinische vorm en een besmettingsbron vormen voor de andere kwar-
tieren en koeien.

1. relatief korte werkingsduur van de bij lacterende runderen gebruike-
lijke preparaten;

4. risico voor de zuivelindustrie en volksgezondheid door eventueel in
de melk aanwezige residuen.

Behandehng tijdens de lactatie is nog wel van belang voor de acute klinische
gevallen, maar subklinische en chronische mastitiden kunnen veel doeltref-
fender tijdens de droogstand worden behandeld.

Door een aantal onderzoekers is nagegaan welke invloed de droogstand heeft
op de besmettingstoestand van de uier. Samengevat kan men zeggen, dat ■—
indien niet wordt behandeld — er bij ± 80% van de geïnfecteerde kwartie-
ren geen verandering optreedt. Bij ± 10% van deze kwartieren treedt een
spontane genezing op, terwijl ± 10% van de geïnfecteerde kwartieren na
het afkalven bij het droogz^etten niet waren geïnfecteerd (Smith et al.
1966, 1967; Pearson ei al., 1969; Münch Peterson, 1968).
Door het gebruik van langwerkende antibioticapreparten bij het droog-
zetten, wordt het aantal na het afkalven geïnfecteerde kwartieren op twee-
erlei wijze verminderd:

De invloed van de droogzetbehandeling op het aantal geïnfecteerde kwar-
tieren en op de melkopbrengst is door verschillende auteurs onderzocht. De
reductie van het aantal geïnfecteerde kwartieren varieerde van 60 tot 80%.
De verbetering in melkproduktie varieerde van 8 tot 20% (Smith et al.,
1966, 1967; Uvarov et al., 1967; Pearson ei al, 1969; De Rooy
et al., 1969; Groot en hu is, 1970; Post, 1970, 1971).
Indien men routinematig via droogzetbehandeling van alle koeien een
reductie in het aantal geïnfecteerde kwartieren heeft verkregen, kan men
trachten deze reductie tijdens de volgende lactatieperiode te handhaven
door het nemen van de volgende maatregelen:

c. het op de juiste wijze behandelen van acute klinische mastitiden
tijdens de lactatie;

d. het opruimen van koeien met een chronische mastitis die op geen
enkele therapie reageren;

e. zeer voorzichtig te werk gaan bij aankoop van nieuwe melkkoeien.
Wanneer in het kader van bovengenoemd complex van maatregelen droog-

zetpreparaten worden gebruikt, moeten deze, om het juiste effect te sor-
teren, aan de volgende eisen voldoen:

2. zij moeten zo zijn samengesteld, dat gedurende een voldoend lange
tijd een werkzame concentratie van antibiotica aanwezig is in melk-
gangen en alveoli, maar ook in het uierweefsel zelf;

Voor de practicus is het verder van belang een antwoord te hebben op de
volgende vragen:

5. treden er na het droogzetten van één kwartier residuen op in de melk
van de overige drie, nog melkgevende, kwartieren?

6. hoelang mag, na toepassing bij melkgevende runderen, de melk niet
geleverd worden?

Deze 6 punten zijn door ons voor twee langwerkende mastitispreparaten
onderzocht.

Bijzonderheden omtrent proefdieren en methode van monstemame worden
bij de verschillende experimenten apart vermeld. De gehalten aan anti-
biotica in melk en bloed werden volgens in vorige artikelen beschreven
methoden bepaald (Jacobs et al, 1969). Het celgehalte van de melk-
monsters werd bepaald met de Wisconsin Mastitis Test (Thompson
et al., 1964).

Hiervoor wend de antibioticumgevoeligheid van een groot aantal bacterie-
stammen bepaald die waren gdsoleerd uit mastitisgevallen gedurende de
periode eind 1970—begin 1971. Over dit onderzoek wordt in een afzonder-
lijke publikatie gerapporteerd (Jacobs et al, 1972, in druk). De voor dit
onderzoek belangrijke resultaten staan vermeld in tabel 1.

2. De antibioticumconcentraties in het uiereecretum gedurende de droogstand
Van 5 koeien werden alle kwartieren drooggezet met preparaat A, van 5
andere koeien met preparaat B. Tijdens de droogstand werden op regel-
matige tijden kwartiermonsters genomen, waarin voor beide preparaten het
penicilline-gehalte, en voor preparaat B het neomycine-gehalte, werd be-
paald. Voor resultaten zie tabel 2 en grafiek I.

Tabel 1: Antibioticumgevoeligheid van mastitisstammen, welke door een
aantal gezondheidsdiensten gedurende de periode 1970—1971 werden

2b. Penicillineconcentratie in het bloed van de vena mammaria
Om een indruk te verkrijgen over de penicillineconcentratie in het uier-
weefsel zelf, is bij één koe, nadat deze was drooggezet met preparaat B, de
penicillineconcentratie in het bloed van de vena mammaria bepaald. Voor
resultaten zie tabel 3 en grafiek II.

Van 18 koeien werden alle 4 kwartieren drooggezet met preparaat A,
en van 26 koeien met preparaat B. Gedurende 7 dagen na het afkalven
werden dagelijks op de normale melktijden koemelkmonsters genomen,
waarin het penicillinegehalte werd bepaald. De duur van de droogstand
varieerde voor preparaat A van S/a tot 18 weken, voor preparaat B van
6 tot 21 weken. Slechts in de biest van 2 koeien werden sporen penicilline
gevonden na een droogstand van respectievelijk 13 en 17 weken. Eén koe
aborteerde na 18 dagen te hebben drooggestaan. Gedurende 10 dagen na
het aborteren, werden in de melk van dit dier penicillineconcentraties van
meer dan 0,01 I.E./ml melk gevonden.

In lacterende koeien kan men het irriterend effect van mastitis-preparaten
op het uierweefsel meten door bepaling van het celgehalte van de melk op
verschillende tijdstippen na infusie. Aangezien deze methode niet bij droog-
staande koeien kan worden toegepast, werd dit onderzoek uitgevoerd bij

Tabel 2. Antibioticumconcentraties in het uiersecretum na droogzetbehandeling met de preparaten A en B. Gemiddelde

AMTrBIOTICOMCOlTOEmRATIE IH TTIEHSECRETDM
TIJDEHS DE BHOOGSTAM) (GEMIDDELDE VAK
20 HWAEIIEEElf)

Penlollllneconcentratle na behandeling met preparaat A
Penlollllneconoentratle na behandeling met preparaat B
Necmyolneconoentratle na behandeling met preparaat B

PEKICILLINEOONCESTRATIES IN UIERSECRETTJM EH BLOED
VAN DE VENA MAMMABIA TIJDENS DE DROOGSTAND NA
BEHANDELING MET DROOGZETPREPARAAT B

lacterende normale koeien. Van 6 koeien — normale melkgift 19 liter per
dag — werd daarvoor één der kwartieren behandeld met preparaat A en een
ander kwartier met preparaat B. Gedurende 8 melkmalen na infusie werd
het celgehalte per kwartiermonster bepaald. Voor resultaten zie tabel 4 en
grafiek III.

Tabel 5: Penicillineconcentraties in de melk na behandeling
van lacterende koeien met de droogzetpreparaten A en B.

CELGEHALTE VA» BE MELK VAH LACTEEEMEE EtlirDERElf
NA INFÜSrE VAH DE DROOGZETPEEPAEATEN A Eïf B.
GEMHILELDE VAH 6 KWARTIEREH (6 KOEÏEN)

5. Penicillinegehalten in de melk van drie kwartieren nadat het vierde kwartier
werd drooggezet met preparaat B

Van 9 melkgevende koeien werd één kwartier om reden van een lekspeen
of speenbesehadiging drooggezet. Met regelmatige tussenpozen werden
tijdens de 10 daaropvolgende melkmalen kwartiermelkmonsters van de
overige drie kwartieren onderzocht op penicilline.
Totaal aantal onderzochte monsters
% monsters zonder aantoonbare penicilline
% monsters met spoortjes penicilline
% monsters met penicillineconcentraties
tussen 0,002 en 0,005 I.E./ml melk
% monsters met penicillineconcentraties

tussen 0,005 en 0,01 I.E./ml melk
% monsters met penicillineconcentraties
groter dan 0,01 I.E./ml melk

6. Uitscheiding van penicilline in de melk na behandeling van lacterende koeien
met de droogzetpreparaten A en B

Van 6 normale lacterende koeien met een gemiddelde melkgift van 19 liter
per dag, werd één kwartier behandeld met preparaat A en één kwartier met

preparaat B. Met regelmatige tussenpozen werden op de daaropvolgende
melkmalen kwartiermelkmonsters genomen, en onderzocht op penicilline.
Voor resultaten zie tabel 5 en grafiek IV.

Indien men de resultaten van ons recente onderzoek naar de antibioticum-
gevoeligheid van mastitisverwekkers vergelijkt met de resultaten gepubli-
ceerd in 1967 (Jacobs et al, 1967, 1972), valt onmiddellijk op, dat het
aantal penicillineresistente stafylokokken aanzienlijk is toegenomen, nl.
van 8% (1963—1965) tot 42% (1970—1971). Daarnaast valt op, dat er
geen resistentie van stafylokokken is opgetreden t.o.v. neomycine (100%
gevoelig) en dat nog steeds 100% der Streptokokken gevoelig is voor peni-
cilline.

kokken en het grootste deel der stafylokokken gevoelig. Voor de combi-
natie penicilline/neomycine (preparaat B) zijn alle stafylokokken en strepto-
kokken gevoelig. Deze combinatie is dus vooral van belang voor die be-
drijven vkfaar veel chronische en subklinische mastitiden voorkomen en
waarvan bekend is, of vermoed wordt, dat penicillineresistente stafylokokken
daarvan de oorzaak vormen.

Voor beide produkten blijkt, dat zij gedurende 3 weken na het droogzetten
een aktieve penicillineconcentratie (> 0,01 I.E./ml melk) en voor de
penicilline/neomycine combinatie, een aktieve neomycineconcentratie (>
5 mcg/ml melk) in de uier veroorzaken. Dat deze periode lang genoeg is om
eveneens gedurende enige tijd een aktieve penicillineconcentratie in het
uierweefsel te veroorzaken, blijkt uit het experiment waarin de penicilline-
concentratie in de vena mammaria werd bepaald. Uit de grafiek II blijkt,
dat gedurende 10 dagen een werkz.ame spiegel aanwezig is in het bloed dat
de uier verlaat. De aanwezigheid van penicilline in dit bloed duidc erop,
dat penicilline vanuit de melkgangen en alveoli werd geresorbeerd, waaruit
mag worden geconcludeerd dat er gedurende tenminste 10 dagen na in-
fusie in het uierweefsel een werkzame concentratie van penicilline heeft be-
staan. Een therapeutische antibioticumconcentratie in het uiersecretum van
langer dan 3 weken heeft weinig zin, doch verhoogt slechts de kans op het
voorkomen van residuen in de melk na het afkalven.

Na een droogstand van 5 weken is het risico dat de melk na het afkalven
antibioticumresiduen bevat uiterst gering, indien men er rekening mee
houdt dat de melk de eerste dagen niet wordt geleverd (biest).
Indien de duur van de droogstand minder dan 5 weken bedraagt, is het
risico dat de af te leveren melk residuen bevat veel groter. In dit geval is
het aan te bevelen de melk eerst te testen op antibioticumresiduen, voordat
deze wordt geleverd.

Het irriterend effect van beide preparaten is zeer gering. Het celgehalte
van de melkmonsters bleef na behandeling, met uitzondering van één mon-
ster, onder 500.000 cellen/ml melk.

Onder praktijkomstandigheden kan het soms voorkomen, dat één kwartier
moet worden drooggezet, terwijl de overige drie kwartieren doorgemolken
worden. Indien men de melk de eerste twee melkmalen niet levert, vermijdt
men het risico van het leveren van antibioticumhoudende melk. O v e r -
goor (1970) heeft uit een dergelijk onderzoek met preparaat A dezelfde
resultaten verkregen.

De zeer lange uitscheiding van penicilline met de melk na behandeling van
lacterende runderen met deze preparaten, maakt het zonder meer duidelijk,
dat deze preparaten voor dit doel ongeschikt zijn. Het niet kunnen afleveren
van de melk gedurende 4 weken, indien men de grenswaarde van 0,01 I.E.
penicilline per ml melk hanteert, brengt ernstige financiële nadelen met
zich mee. Het is verwonderlijk, dat de uitscheidingsduur van deze droogzet-
preparaten tot een grenswaarde van 0,01 I.E. penicilline per ml melk bij
lacterende koeien evenlang is als, of soms zelfs nog langer is dan, bij droog-
staande koeien. Bij lacterende koeien wordt een gedeelte van de antibiotica
op elk melkmaal met de melk weggemolken. Dit verschijnsel kan eigenlijk
alleen maar verklaard worden door het feit, dat in een droogstaande uier
veel meer penicilline door het uierweefsel wordt geresorbeerd dan in een
lacterende uier.

The approach to mastitis therapy should be on a herd treatment basis and should
not be restricted to the treatment of individual cases. The „dry cow" therapy plays
an important role in the complex of measures that can be taken to eradicate and
prevent mastitis on a herd basis. The products used for „dry cow" therapy should
fulfill a number of requirements.

The characteristics of two „dry cow" products A* and B** were investigated in the
light of these requirements.

All streptococci isolated and most staphylococci were sensitive to both products
and all staphylococci and streptococci were sensitive to the penicillin/neomycin
combination (product B).
II. a) The antibiotic concentration in the udder secretions during the dry period.
Active antibiotic levels were maintained in the udder secretions for three
weeks after the infusion of either product at drying off.
b) Penicillin levek in the blood of the mammary vein were over minimum
active concentrations for a period of about 10 days indicating that similar
levels were present in the udder tissue.

III. Antibiotic residues in the milk after calving were not found with either products
when the dry period was longer than 5 weeks.

IV. The irritant effect on udder tissue as measured by cell counts was negligible
with both products.

V. Occasional penicillin residues in the milk of 3 quarters after the 4th has been
dried off with either product make advisable the withholding of milk for only
two milkings after treatment.
VI. Antibiotic excretion in lactating cows continues for 3-4 weeks after treatment
and these products are therefore not recommended for use in such animals.

G r o o t e n h u i s, G.: Mastitisbehandeling gedurende lactatie, bij droogzetten en de

invloed op de melkgift. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 1121, (1970).
Jacobs, J., Hanselaar, J.: Een onderzoek naar de antibioticumgevoeligheid
van in Nederland veel voorkomende mastitis verwekkers. Tijdschr. Diergeneesk.,
92, 851, (1967).

Jacobs, J., P e n n i n g s, A.: Antibioticum residuen in de melk van met z.g.
kortwerkende mastitispreparaten behandelde runderen. Tijdschr. Diergeneesk., 94,
1305, (1969).

Jacobs, J., Klasens, Marion, Penning s, A.: Een onderzoek naar de
antibioticumgevoeligheid van in Nederland veel voorkomende mastitisverwekkers.

of lactations of cows. Austr. vet. J., 44, 543, (1968).
O ver go or, G. H. A.: Uitscheiding van penicilline via de melk van drie kwar-
tieren van een rund, waarvan het vierde kwartier in de lactatie met een langwer-
kend preparaat werd drooggezet. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 644, (1970).
Post, R.: Het curatief en preventief effect van de droogzetbehandeling met anti-
biotica bij runderen met mastitis. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 771, (1970).
Post, R.: Resultaten van een behandeling met de combinatie penicilline-strepto-

<■) Product A: Procaine penicillin 200.000 I.U., benethamin penicillin 100.000
LU., nitrofurazon 200 mg in a long acting base ad 8 gram. „MAS-
TIDOL", Intervet International N.V., Boxmeer, Holland.
Product B: Procaine penicillin 500.000 I.U., neomycin 300 mg in a long acting
based ad 8 gram. „NEOMASTIDOL", Intervet International N.V.,
Boxmeer, Holland.

Pearson, J. K. J.: Dry cow therapy as a means of controlling bovine mastitis.
Vet. Rec., 84, 294, (1969).

Rooy, J. de, Jaartsveld, F. H. J.: Een onderzoek naar de invloed van een
antibioticumbehandeling op productie en uiergezondheid van melkkoeien bij de
aanvang van de droogstand. Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1259, (1969).

Smith, A., N e a v e, F. K., D o d d, F. H., Brander, G. C.: Methods of redu-
cing the incidence of udder infections in dry cows. Vet. Rec., 79, 233, (1966).

Smith, A., Westgarth, D. R., Jones, M. R., Ne ave, F. K., D o d d,
F. H., Brander, G. G.: Methods of reducing the incidence of udder infections
in dry cows. Vet. Rec., 80, 504, (1967).

Thompson, D. L., P o s 11 e, D. S.: The Wisconsin Mastitis Test — an indirect
estimation of leucocytes in milk. /. Milk and Food Techn., 27, 271, (1964).

Uvarov, O., Evans, J. M., Marshall, M., S i z e r, D.: Dry cow therapy.
Vet. Rec., 80, 241, (1967).

Van 4596 Nederlandse paarden bedroeg de gemiddelde draagtijd 340 dagen.
Van 41% lag deze tussen de 330-340 dagen, van 71% tussen 330-350 en van
93% tussen 320-360 dagen.

De veulens die in het eerste kwartaal werden geboren, waren (3 ä 4 dagen)
korter gedragen en ditzelfde geldt ook voor de veulens die na juli werden geboren.
De gemiddelde draagtijd van de merries die met 1 dekking drachtig zijn geworden,
was eerder iets langer dan korter (bij 1 ras een verschil van 1 dag).

Uit de literatuur blijkt dat er verschil van mening bestaat over de normale
draagtijd van het paard.

Zo vermeldt Stoss (1928) 333 en Kumar an (1951) 340 dagen.
Anderen geven grenzen aan: Asdell (1965) 329 tot 345, Cole en
Cupps (1969) 330 tot 345 en Pusch en Hansen (1919) 333 tot
343 dagen. Als uitersten worden 310 en 376 genoemd.
Een aantal factoren kunnen de lengte van de draagtijd beïnvloeden.
Pusch en Hansen (1919) vermelden de invloed van ras, vroeg-
rijpheid, voeding en verzorging, leeftijd van de moeder, aantal veulens
per dracht en geslacht van het veulen. Volgens Asdell (1965) dragen
de lichtere en volgens Stoss (1928) en Pusch en Hansen (1919)
de laatrijpe rassen langer. Jongere merries dragen volgens Stoss (1928)
langer dan andere; Pusch en Hansen (1919) beweren juist het
tegendeel. Ook zeggen zij dat hengstveulens twee dagen langer worden
gedragen dan merrieveulens.

Daar het ras invloed heeft op de duur van de dracht, is van enige Neder-
landse rassen nagegaan hoe hierbij de verschillen liggen. Ook zijn nog
enige andere factoren bekeken.

De gegevens zijn ontleend aan het enquêtemateriaal uit de jaren 1958,
1959 en 1960 van de Commissie Gezondheidszorg van de afdeling Paarden-
houderij van het Landbouwschap (Hendrikse, 1968).
Van 4596 draagtijden van tuigpaarden (Gronings en Gelders type), trek-
paarden, Friese paarden en Shetlandpony\'s zijn de gegevens verzameld.
Draagtijden korter dan 300 dagen zijn buiten beschouwing gelaten.

Allereerst zijn de draagtijden ingedeeld volgens het ras en de lengte
(tabel 1). Van elk ras en van het totaal is de verdeling van de tijden
gedeeltelijk in percentages uitgedrukt.

Bij de lichtere rassen (Fries paard en Shetland pony) zien we een geringe
verschuiving naar de kortere draagtijden. Hierdoor wordt de gemiddelde
draagtijd van deze rassen beïnvloed (zie tabel 2). Uit de totaalcijfers zien
we dat 71% tussen 330 en 350 dagen ligt en 92,9% tussen 320 en 360
dagen. De meeste, en dit geldt voor alle rassen, liggen tussen 330 en 340
dagen. Langer dan 360 dagen is door 4,4% van de merries gedragen.

In tabel 2 zijn de draagtijden gerangschikt volgens ras en leeftijd van de
moeders bij het begin van de graviditeit. De leefdjden zijn in groepen
ingedeeld: 3-5 jaar (gem. 4), 4-8 jaar (gem. 6),\'7-11 jaar (gem. 9),
10-14 jaar (gem. 12) en 13 jaar en ouder. Per leeftijdsgroep zijn het
aantal merries en de gemiddelde draagtijd vermeld. Aan de rechterkant
en onderaan de tabel staan de aantallen en het gemiddelde per rubriek.
Uit de gemiddelde draagtijden per leeftijdsrubriek blijkt, dat van een
invloed van de leeftijd van de merrie niet kan worden gesproken.
Per ras is de gemiddelde draagtijd van de tuigpaarden\'340, van de trek-
paarden 339, van de Shetland pony\'s 338 en van de Friezen 337 dagen.
Een duidelijke invloed van de grootte van het paard is dus niet aange-
toond, al kan wel worden vastgesteld dat de twee lichtste rassen (Fries
en Shetland) gemiddeld de kortste draagtijden hebben. Deze uitkomsten
waren aan de hand van de gegevens van tabel 1 ook te verwachten.

Tot slot zijn in tabel 3 de draagtijden ingedeeld per ras en per geboorte-
maand van het veulen. De veulens die in januari, februari en maart
worden geboren komen gemiddeld 3 a 4 dagen eerder ter wereld dan de
gemiddelde draagtijd aangeeft. Het aantal dagen dat de veulens, geboren
in augustus-oktober, zijn gedragen, is ook korter. Vooral bij de grootste
rubriek, die der tuigpaarden, is het verloop mooi te zien; de veulens die
in mei zijn geboren, zijn het langst gedragen.

De gevonden verschillen zijn veroorzaakt door een gelijkmatige ver-
schuiving van de draagtijden en zijn niet door extreme waarden be-
ïnvloed.

De verwerkte draagtijden hebben betrekking op merries, die na één of
na meer dekkingen drachtig zijn geworden.

Bij de tuigpaarden zijn bovendien de draagtijden van de merries, die na
1 dekking drachtig zijn geworden, vergeleken met die van de merries
die dit na een herdekking werden.

De merries die na één dekking drachtig zijn geworden, hebben gemiddeld
341 dagen gedragen, dus 1 dag langer dan het gemiddelde van dit type
paard. Bij een verdeling van de gegevens uit beide categorieën per maand
en per leeftijd blijken de gegevens geheel parallel te lopen.

The average length of gestation of 4,596 horses in the Netherlands was 340 days. It

varied from 330 to 340 days in 41 per cent of the cases, from 330 to 350 days in 71

The average length of gestation was 339-340 days in the larger breeds and 337-338

The period of gestation for foals born during the first three months was (3-4 days)
shorter, which also held good for foals born after July.

The average period of gestation in mares which became pregnant after a single
mating, was slightly longer rather than shorter (a difference of one day in one breed).

A s d e 11, S. A.: Patterns of mammalian reproduction. London, 1965.
Cole, H. H. and C u p p s, P. T.: Reproduction in domestic animals. New York,
1969.

vallen en leeftijd van merries. Tijdschr. Diergeneesk., 93, 1300, (1968).
Kumar an, J. D. S.: Artificial insemination and animal production. Jubbelpore,
1951.

Perry, E. J.: The artificial insemination of farm animals. New Yersey, 1960.
Pusch-Hansen: Lehrbuch der allgemeinen Tierzucht. Stuttgart, 1919.
S c h a e t z. Fr.: Die Künstliche Besamung bei den Haustieren. Jena, 1963.
S m a 1 t z, R.: Das Gesiechtsieben der Haussäugetiere. Berlin, 1921.
Stoss, A. O.: Tierärztliche Geburtskunde und Gynäkologie. Stuttgart, 1928.

Een nieuwe behandeling van hyperlipemie Ihy-
perlipoproteïnemie) bij pony\'s¹!

Pony\'s met hyperlipemie werden behandeld met glucose en galactose per os en
intramusculaire insuline injecties.

De invloed van de behandeling werd gecontroleerd door middel van totaallipiden
alkalische fosfatase en glucose in serum.

Door het onderzoek van Schotman (1965) ontstond in de periode
1957—1965 een eerste aanzet tot een therapeutische behandeling van hyper-
lipemie bij pony\'s. In samenwerking met de dierenartsen van de Kliniek
voor Inwendige Ziekten der grote huisdieren werd gekomen tot een thera-
pie bestaande uit heparine en glucose-infusen (1). Omdat deze therapie erg
arbeids-intensief was en men over de resultaten niet volledig tevreden was
werd het onderzoek naar de hyperlipemie bij pony\'s omstreeks april 1970
hervat.

Na een uitgebreid onderzoek naar de biochemische achtergronden van de
hyperlipemie werd begin 1971 begonnen met een nieuwe therapie, die
bestond uit een dagelijkse gift per os van 1 gram glucose per kg lichaams-
gewicht en het intramusculair toedienen van 15 internationale eenheden
insuline (Protamine zinc insuline) (2). Hoewel in veel gevallen het lipiden-
gehalte in het bloed snel terug liep was het sterftecijfer nog zeer hoog.
Ooorzaak van deze sterfte was in bijna alle gevallen een zeer ernstige
acidose, waarbij waarden voor de base-excess werden gevonden van •—20
meq/1 en meer (3). Ondanks correcties van de pH door middel van infusen
met NaHC03 (4), soms tot 4x per dag, stierven de pony\'s toch.
Bepaling van het lactaatgehalte in het bloed (4), van de stervende pony\'s
leverde enorme verhogingen t.o.v. de normaal waarden op (W e n s i n g,
1972, nog niet gepubliceerd). Hoewel hier\\\'oor geen afdoende bewijzen
werden gevonden, werd aangenomen dat het lactaat afkomstig was van de
dagelijks toegediende glucose. Naar aanleiding van deze veronderstelling
werd de therapie gewijzigd en werd nu gekomen tot een voorlopige behan-
deling, waarbij alle pony\'s op de eerste dag en op de volgende oneven dagen
van de therapie 2 x 100 gram glucose per os en 2 x 30 I.E. insuline intra-
musculair krijgen toegediend, te weten \'s morgens omstreeks 10.00 uur en
\'s middags omstreeks 17.00 uur Op de tweede dag en op de volgende even
dagen wondt per os 1 x 100 gram galactose intramusculair 2 x 15 I.E.
insuline gegeven (5). Het onderzoek wordt inmiddels voortgezet met als

è Tabel 1. Het verloop van de concentraties aan totaallipiden in mg% en alkalische fosfatase in mMoljE van pony\'s met hyper-
lipemie (hyperlipoprotéinemie) gedurende de behandeling met glucose en galactose per os en insuline intramusculair.

4 datum 10/1\'72 11/1\'72 12/1\'72 13/1\'72 14/1\'72 17/1\'72 19/1\'72¹ 21/1\'72 24/1\'72 27/1 \'72 28/1\'72 1/2\'72 8/2\'72
TL 7070 6483 3927 4010 2975 2630 3800 4735 5270 3785 3515 1355 760
af 45 43 26 36 39 30 31 25 29 24 34 29 10

doel te komen tot ofwel een definitieve theoretische en prciktisch onder-
steuning van deze therapie, of tot een betere behandeling dan de hierboven
beschrevene.

De eerste 4 dagen van de behandeling wordt dagelijks het totaallipiden-
gehalte in het bloed gemeten (6), alsmede het bloedsuikergehalte (7) en
het gehalte aan alkalische fosfatase in het serum (8). Na 4 dagen worden
deze klinisch-chemische bepalingen om de 3 dagen uitgevoerd.
Als het lipidengehalte gedaald is tot beneden de 3000 mg% worden de
doses glucose verlaagd tot 60 gram; de hoeveelheid galactose en insuline
worden nog niet veranderd.

Als het gehalte aan alkalische fosfatase gedaald is tot beneden de 30 mMol/E
en het lipidengehalte gedaald is tot beneden de 900 mg% wordt de behan-
deling gestopt, tenzij er klinische bezwaren bestaan tegen het op dat tijd-
stip beëindigen van de therapie. Het kan aanbeveling verdienen om na het
beëindigen van de behandeling nog 3 dagen door te gaan met de insuline-
injecdes, maar dan met afnemende hoeveelheden insuline.
De resultaten van deze behandeling van 5 patiënten zijn weergegeven in
tabel 1.

Behalve het toedienen van de glucose, respektievelijk galactose en het in-
spuiten van insuline was bij deze 5 patiënten geen verdere behandeling
nodig. De patiënten 1, 2, 3 en 5 zijn inmiddels genezen en naar huis, bij
patiënt 4 is de behandeling gestopt, maar deze patiënt wordt nog in obser-
vatie gehouden.

Hoewel nog geenszins vaststaat dat deze therapie definitief beter is dan de
door Schotman (1) voorgestelde behandeling, staat wel vast dat deze
therapie minder arbeidsintensief is en de op dit ogenblik bereikte resultaten
geven grond aan de voorzichtige conclusie dat hyperlipemie, mits in een
niet zeer vergevorderd stadium, d.w.z. indien het totaallipidengehalte klei-
ner is dan 6500 mg%, genezen kan worden, tenzij bij het begin van de
therapie behalve een hoog lipidengehalte een ernstige acidose bestaat.

Ponies with hyperlipaemia were treated with oral administration of glucose and
galactose and intramuscular injection of insulin.

The effect of treatment was checked by determination of the total lipids alkaline
phosphatase and glucose in the serum.

1. S c h o t m a n, A. J. H.: Hyperlipaemie bij pony\'s. Dissertatie, Utrecht, 1965.

3. S c h o t m a n, A. J. H.: The Acid-Base Balance in clinically healthy and diseased
Cattle. Neth. J. vet. Sci., 4, 1, (1971).

4. Laudahn, G.: Klin. Wschr., 37, 850, (1959). (Boehringer Biochemica Test
Combination).

5. Levine, R., Goldstein, M. S., H u d d 1 e s t u n, B. and Klein, S. P.:
Am. J. Physiol., 163, 70, (1950).

7. H ä r t e 1, A., H e 1 g e r, R. en L a n g, H.: Ztschr. für Klin. Chemie und Klin.
Biochem., 7, 14, (1969).

8. Bessey, O. A., L o w r y, O. H. en Brock, M. J.: /. Biol. Chem., 164,
(1946).

HA- and HL-antibodies in the sera of goats with Johne\'s disease
Geachte Redaktie,

In een artikel in de American Review of Respiratory Disease beschrijft Popp een
zeer uitvoerig serologisch onderzoek bij patiënten met tuberculose. Gedurende bijna
20 jaar onderzocht hij het sera van zijn patiënten met de hemagglutinatietest volgens
Middlebrook en Dubos en met de hemolysisreactie volgens Middle-
brook.

De resultaten van en de conclusies uit dit onderzoek zijn interessant genoeg om hier
in het kort te vermelden.

Het bleek, dat bij patiënten met actieve tuberculose (de meest sprekende resultaten
werden in gevallen van longtuberculose gezien) in een zeer hoog percentage anti-
lichamen konden worden aangetoond. In een gevorderd stadium van de ziekte
werden vooral HL-antilichamen (hemolysinen) aangetoond; ook de titer was aan-
merkelijk hoger dan de titer van de HA-antistoffen (hemagglutininen), voorzover
deze in de te onderzoeken sera nog konden worden aangetoond. Na chirurgische
verwijdering van een tuberculeus proces werd in alle onderzochte gevallen een snelle
daling van circulerende HL-antilichamen waargenomen.

Hoewel beide antilichamen bij een hoog percentage der patiënten tegelijkertijd in de
sera werden gevonden, kon door Po p p worden aangetoond, dat ze onafhankelijk
van elkaar in de circulatie verschenen. Onderzoek met 2-mercapto-ethanol leidde
tot de conclusie, dat de hemagglutinen voornamelijk van het IgM type zijn en de
hemolysinen voornamelijk van het IgG-type.

De HA-antilichamen (die vooral bij patiënten met niet actieve tuberculose in hoge
titer werden aangetoond) zouden een beschermend effect hebben, terwijl HL-anti-
stoffen — althans volgens Popp — een pathogeen effect hebben door een leukoly-
tische factor, welke zou werken in aanwezigheid van tuberculine en complement.
Popp beschouwt vooral produktie van hemagglutinen als een uiting van een
sterke reactie van het immuunapparaat. Opvallend was, dat uit zijn onderzoek bleek,
dat laatstgenoemde antilichamen bij vrouwen aanzienlijk méér gevonden worden dan
bij mannen. Hij wijst in dit verband op het reeds lang bekende verschijnsel, dat long-
tuberculose bij vrouwen significant minder ernstige verschijnselen geeft dan bij man-
nen en veronderstelt, dat het eerder genoemde verschil tussen mannen en vrouwen
voor wat betreft de irrmiunologische response hieraan mede debet is. Daar in verband
met andere onderzoekingen (Goudswaard, 1971) er een aantal sera van geiten
met de ziekte van Johne ter beschikking stond, leek het interessant na te gaan in hoe-
verre ook bij deze herkauwers mogelijke verschillen tussen het voorkomen en/of de
titer van hemagglutinen en hemolysinen kunnen worden waargenomen.
Het antigeen voor beide reacties bestond uit PPD-johnine, waarvan 10 mg in 6 ml
fysiologische NaCl werd opgelost. De binding aan schapeërytrocyten geschiedde
door het antigeen gedurende 2 uur bij 37°C met 0,1 ml „packed cells" te incuberen.
De te onderzoeken sera werden vooraf geïnactiveerd (40 minuten bij SG^C); serum-
verdunning van 1 : 20— 1 : 10.240 werden ingezet. De hemolysis-reactie werd met
1 :3 verdund complement volgens de methode van Middlebrook (1950) uit-
gevoerd.

De onderzochte sera waren afkomstig van 4 dieren, die in het klinisch stadium van
dc ziekte van Johne verkeerden, van 7 geiten, die — hoewel vrij hoge titers comple-
mentbindende — en fluorescerende antilichamen ten opzichte van M. johnei in het
bloed konden worden aangetoond — nog in goede conditie verkeerden én van 2
dieren, waarbij nog slechts de I.F.T. positief was.

De geiten in de twee laatstgenoemde groepen bevonden zich derhalve nog niet in
een klinisch gevorderd stadium van de ziekte. Er kon evenwel niét worden uitgemaakt

g
s
BJ
J3
O


C
7
j
X
c

<
Ä
a

>

S

\'■H
o;
T3
C
ca
>
a>
ti
O
O
x:
u
-O

-a
V.
O
S

<v



V
-O
c
rj
«	g
	>
OJ	OJ bo
-O
c	V
O	bo
	c
c	s

of bij deze dieren spralie was van niet actieve dan wel van actieve paratuberculose.
Uit dit oriënterend onderzoek mag geconcludeerd worden, dat een typisch verschil
voor wat betreft het optreden van HA-antilichamen en HL-antilichamen, zoals bij
humane patiënten met verschillende stadia van longtuberculose wordt waargenomen,
niet bij de onderzochte geiten met de ziekte van Johne kan worden aangetoond.
Utrecht, februari 1972. /. Goudswaard¹)

The result of serological testing in patients with tuberculosis were reported in a
paper by P o p p.

Differences varying with the state of the disease, were observed between the presence
and/or titre of haemagglutinins and haeamolysins.

Studies were done to determine whether these differences were also perceptible in the
sera of goats with Johne\'s disease.

Although high titres of these antibodies were usually shown to be present, there was
no significant difference as regard the presence of HL- and HA-antibodies in the
sera of the animals studied.

Goudswaard, J.: Ziekte van Johne bij de geit. Proefschrift, Utrecht (1971).
M i d d 1 e b r o o k, G. and D u b o s, R. J.: ƒ. exp. Med., 88, 521, (1948).
M id dl ebrook, G.: J. clin. Invest., 29, 1480, (1950).
Popp, L.: Am. Rev. resp. Dis., 104, 267, (1971).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

DE SOCIALIST COLINS EN DE „ÉCOLE D\'HIPPIATRIE" TE ALPORT
Mammerickx, M.: Jean-Guillaume de Colins de Ham, un agronome alforién
aux sources du socialisme et de la sociologie? Rec. Méd. Vét., 147, 74, (1971).

In de tijd van Napoleon was de school te Alfort verdeeld in drie secties: Ecole
vétérinaire, Ecole d\'agriculture en Ecole d\'hippiatrie.

De eerste gaf een „brevet de vétérinaire" na een studie van vier jaar. De tweede gaf
een „brevet d\'agriculture" na twee jaar en werd geleid door één professor, Y v a r t.
De école d\'hippiatrie heeft bestaan van 1803 tot 1813 en was een opleiding van
jonge cavalerie-officieren en onderofficieren die binnenkort tot officier zouden wor-
den bevorderd. Een overeenkomstige opleiding bestond ook in Lyon. De cursus
duurde 18 maanden, waarbij gedeeltelijk onderwijs samen met de leerlingen van de
école vétérinaire werd gevolgd. Een „répetiteur" met de rang van „professeur"
organiseerde het onderwijs, een „chef d\'escadrons" (hoofdofficier met majoorsrang)
handhaafde de discipline. Er werd elementaire veterinaire kennis gedoceerd ter be-
perking van het verlies aan paarden in de oorlog.

Eén van de leerlingen van deze hippiatrische school was Colins, voluit: Jean
Guillaume César Alexandre Hippolyte baron de Colins de
Ham, geboren 1783 te Brussel, die in 1803 als vrijwilliger tot het Franse leger was
toegetreden en tijdens zijn detachering van 1810 tot 1812 te Alfort aan de „Ecole
imperiale" luitenant was bij een in Holland gelegerd regiment. Blijkens de archieven
van Alfort heeft hij daar ook „agriculture" gestudeerd en heeft in april 1818 een „Ier
Prix" daarin behaald.

Colins was een getrouw aanhanger van Napoleon. Toen de keizer na zijn terug-
komst van Elba 12 maart 1814 de Tuilleriën betrad, bevond Colins zich onmid-
dellijk aan zijn linkerzijde en werd door hem belast de koning te achtervolgen om
hem de kroonjuwelen te ontnemen. Als kapitein-adjudant veroverde hij tijdens een
charge 6 kanonnen op Blücher.

Na de val van Napoleon vestigde hij zich aanvankelijk in Amerika.
Nadat hij op Cuba een plantage met zwarte slaven had bezeten en daar met succes
een studie voor arts had gevolgd, werd hij door in de U.S.A. verblijvende Bonapartis-
ten in 1831 in het geheim naar Wenen gestuurd, waar het hem gelukte contact op
te nemen met de Hertog von Reichstadt, maar waar hij vervolgens werd gear-
resteerd en uitgewezen.

Vanaf 1834 ging hij lessen volgen van verschillende wetenschappelijke instellingen
te Parijs.

In 1835 verscheen van hem een anoniem filosofisch geschrift. Zijn voornaamste
werk was echter „La science sociale" in twintig delen, daarnaast verschillende andere
boekwerken en artikelen.

Na in 1848 veroordeeld te zijn tot deportatie naar Algiers (tot januari 1949) over-
leed hij in 1859 in Parijs.

Prof. Rens (Geneve) wijdt aan deze merkwaardige figuur een uitvoerige studie,
ten einde zijn rol bij de doctrinaire orgine van het socialisme nader te bepalen. Nog
steeds kent men in Frankrijk „Socialistes colinsiens".

De Rec. Méd. Vét. nam bovenstaand artikel op, omdat Colins dus ook nog
leerling van Alfort is geweest.

(Het is niet onwaarschijnlijk dat de, onder koning Lodewijk Napoleon naar Alfort
gezonden Nederlandse militairen de fourier N o b e r, de hoefsmid Nagelmans
en de brigadier Rouwaan (vergelijk gedenkboek 1921, p. 54) in feite daar ook

alleen deze militaire cursus hebben genoten, dit in tegenstelling met de vijf burger-
leerlingen Dingema van der Vliet en anderen, waarvoor de toestemming van
de Franse Minister van Binnenlandse Zaken nodig wjis, enz. Ref.)

Rouse, Barry T.: Equine influenza immunisation — the role of the nasal anti-
body. Austr. vet. ]., 47, 146, (1971).

Het myxovirus influenzae A equi 2 is de belangrijkste verwekker van respiratoire
infectie bij het paard. De bestrijding gebeurt preventief via vaccinatie. Het effect
ervan is moeilijk te schatten, omdat:

3. de schatting bepaald wordt door de grootte en duur van de geïnduceerde hemag-
glutinatie-inhibitie antilichaam titer in het serum;

Dit is niet vreemd, want influenza is een aandoening van de respiratoire slijmvliezen
en de hoeveelheid antilichaam in de respiratoire secreta zijn relevanter t.a.v. de be-
scherming tegen re-infectie. Dit is humaan aangetoond. Bij de dieren zijn er weinig
gegevens. Alleen bij pony\'s is aangetoond dat de resistentie tegen de besmetting sig-
nificant gebonden was aan het voorkomen van antilichamen in nasaal secretum en
hoge serumtiter H.I.

.Als een vaccin een effectieve immuniteit wil geven tegen A equi 2, dan moet het de
pioduktie van nasale antilichamen stimuleren. Bij de natuurlijke en experimentele
infecties langs intranasale weg ontwikkelen zich antilichamen nasaal en in het serum.
Subcutane vaccinaties met geïnactiveerd virus geven alleen antilichamen in het serum
bij de mens.

Als de situatie bij paarden dezelfde is, dan geven de huidige vaccinatiemethodieken
geen nasale antilichamen en dus ook geen beschermende weerstand. Experimentele
infecties met levend virus gaven ook weinig nasale antilichamen. Geïnactiveerde virus-
preparaten vlg. Freund gaven bij intramusculaire toediening hoge nasale niveau\'s.
Deze niveau\'s bleven 200 dagen bestaan. Een bezwaar was, dat er te veel lokale
reactie optrad. Bij gebruik van een ander adjuvans, nl. Na-alginaat, kreeg men geen
nasale antilichamen na de eerste vaccinatie maar wel na de tweede. De antilichamen
waren 135 dagen aantoonbaar.

Bij pony\'s zijn na intranasale vaccinatie geen antilichamen aangetoond in het serum
en de nasale secreta. Ook was de vaccinatie moeilijk en tijdrovend.

Anderson, H. W., Peterson, D. R. and Watkins, R. B.: Shigellosis and
Salmonellosis from a spider monkey. Morbidity & Mortality, 20, 291, (1971).
Vijf van de acht kinderen van een eigenares van een dierenwinkel in Seattle (Wash.)
hadden diarreeverschijnselen. Uit de faeces werden Shigella flexneri en Salmonella
Oranienburg geïsoleerd. Een klinisch niet afwijkende spinaap uit de winkel bleek
drager. De eerste ernstige ziekte bij de kinderen begon nadat een 9-jarige jongen de
kooi van de aap had schoongemaakt.

In een tijdvak van begin november tot begin februari werden telkens opnieuw kin-
deren ziek.

In maart daaropvolgend werd de aap oraal met ampicilline behandeld (100 mg per
kg per dag gedurende 10 dagen). Daarna bleek hij nog steeds Shigella-drager. Ook
een behandeling van 3 weken in mei met 500 mg chlooramphenicol per dag had
geen resultaat. In juni werd zowel de Shigella nog steeds aangetroffen tezamen met

Salmonella anatum. Andere apen in de winkel bleken niet besmet. De aap is afge-
maakt.

De Shigella bleek bij verder onderzoek resistent tegen chlooramphenicol, streptomy-
cine, sulfathiazole en tetracycline. Dit is een ongewone resistentie, maar bij een andere
aap van dezelfde soort werd in Connecticut in hetzelfde najaar een overeenkomstige
bevinding gedaan.

H a r d i s b y, T. and D i 1 1 m a n, R.: Factors predisposing to Urolithiasis in Feedlot
cattle. I.S.U. Veterinariae, 33, 77, (1971).

Urolithiasis is een belangrijke ziekte bij gecastreerde dieren, omdat er vaak urethra-
obstructies bij voorkomen. Het is van groot economisch belang bij ossen en lammeren
die gevoerd worden met hoge krachtvoergiften.

Er zijn drie groepen oorzaken voor urolithiasis, nl. ten eerste de oorzaken die de ont-
wikkeling van een haard geven, waarop zich kristallen kunnen afzetten.
Ten tweede oorzaken die de precipitatie van opgeloste stoffen op zo\'n haard gemak-
kelijker maken.

Ten derde de oorzaken die de steenvorming bevorderen omdat de geprecipiteerde
zouten cementvorming geven. Vooral de mucopolysaccharidefractie van de muco-
proteinen werken de cementvorming in de hand. De stenen zijn meestal opgebouwd
uit calcium, magnesium en ammoniumfosfaten.

Er zijn verschillende factoren die aangemerkt worden als veroorzakers van urolithiasis
bij runderen die met veel krachtvoer gevoerd worden. Het is niet één specifieke factor
maar een combinatie van factoren, afhankelijk van voeding en management. Een
combinatie van verschillende gescheiden factoren is oorzaak van klinische urethra-
obstructies. De factoren zijn:

3. de verhoogde hoeveelheden mucoproteinen in de urine t.g.v. krachtvoervoede-
ring;

4. het gebrek aan mineraalevenwicht in de voeding, b.v. teveel P en te weinig Ca.;

5. de verhouding Ca-P (een kritische factor). Bij hoge P meer kans op urolithiasis.
De verhouding moet zijn Ca : P = 2:1;

8. de hormonale effecten, b.v. castratie uitstellen tot na 6 maanden geeft wijdere
urethra en b.v. stilboestrol geeft verhoogde produktie en precipitatie van muco-
proteinen;

9. de wateropname, vaak afhankelijk van klimaat en management b.v. \'s winters
geringe wateropname, meer obstructies;

11. de pH van de urine als belangrijke factor voor de oplosbaarheid van opgeloste
stoffen.

Urinestenen bestaan uit een matrix van mucoproteinen met lage minerale elementen.
Voornamelijk de hydrofiele colloïden geven bij verhoging een frequenter voorkomen
van urolithiasis.

H u d s O n, R. S.: Thrombosis of the Corpus Cavernosum Penis in a Bull. J. Am. vet.
med. Assoc., 159, 754, (1971).

Na een uitgebreid literatuuroverzicht van de oorzaken van het niet uit kunnen
schachten bij stieren, beschrijft de auteur een geval hiervan bij een 4-jarige Aberdeen-
Angus stier, die reeds twee dekseizoenen normaal heeft gedekt.

Bij het uitwendige en inwendige onderzoek van het geslachtsapparaat, werden geen
afwijkingen geconstateerd.

Bij het bespringen van een tochtige koe kon worden vastgesteld, dat er in het distale
deel van de penis geen zwelling optrad. De voorlopige diagnose luidde toen intra-
peniale storing van de functionele bloedvoorziening van de penis en na een herhaald
onderzoek, een maand later, werd besloten de stier te slachten. Bij sectie bleek in het
corpus cavernosum penis een thrombus aanwezig van 8 cm lengte en 1,8 cm door-
snede, die het gehele lumen opvulde.

De thrombus lag proximaal van de S-vormige bocht en liep door tot ongeveer 33 cm
distaal van de arcus ischiadicus.

In coupes van de thrombus en omgeving werden microscopisch alle karakteristieke
veranderingen behorende bij een trombosering van bloedvaten waargenomen. Een
oorzaak voor het ontstaan van deze afwijking kon niet worden vastgesteld.

GEMETASTASEERDE RH.ABDOMYOSARGOMEN IN KATJES, VEROOR-
ZAAKT DOOR GEKWEEKTE MENSELIJKE RHABDOMYOSARGOOM-
CELLEN

McAlister, R. M., N e 1 s o n-R e e s, W. A., Johnson, E. Y., R o n g e y, R.
W. and G a r d n e r, M. R.: ƒ. Nat. Cancer Inst., 47, 603, (1971).
Gekweekte humane rhabdomyosarcoomcellen werden ingespoten in kattenfoeten (leef-
tijd ± 40 dagen). Binnen 2 maanden na de geboorte ontwikkelden zich in 3 van de
5 katjes gemetataseerde sarcomen waarvan het chromosoompatroon overeenkwam met
dat van de menselijke sarcoomcellen.

In twee katjes werden virusdeeltjes van het type gevonden welke zich vermeerderden
aan de celwand van de sarcoomcellen. Deze virusdeeltjes zouden kattenvirussen of
een menselijke tumorvirus of een combinatie van beiden, b.v. een humaan genoom
waarom een „enveloppe" van het katteleukemievirus, kunnen zijn.
Bij jonge katten lukte de transplantatie van menselijke tumorcellen niet meer.

Prescott Word, F.: Thiamine deficiency in a peregrine falcon. J. Am. vet. med.
Assoc., 159, 599, (1971).

Een voor de valkenjacht gevongen slechtvalk (Falco peregrinus tundrius) vertoonde
na 1 maand gevangenschap de eerste ziektesymptomen; zij bestonden uit opisthotonus,
schudden van de kop en eindigden meestal met achterover vallen; later trad ook
klapperen met de vleugels op en werden de poten achterwaarts geduwd.
Wegens verdenking van labyrinthitis werd gedurende 7 dagen een therapie van
erythromycine (40 mg/lb/dg) gecombineerd met een vitaminen mineralen mengsel
(1/3 theelepel/dag) ingesteld.

De toestand verslechterde echter steeds en op verdenking van idiopathische vertigo
werd de therapie gewijzigd in chlooramphenicol (50 mg/lb/dag) en 1/20 antivert ta-
blet (meclizine en niacine) per dag en het vitaminen mineralen mengsel (gedurende
5 dagen).

De toestand was nu zo slecht geworden dat het dier niet meer kon eten.
De opisthotonus werd herkend als typisch voor vitamine Bi deficiëntie bij vogels. De
daarna ingestelde therapie bestond uit 2 dagen 125 mg primidone, 5 dagen een i.ni.
injectie met 1 mg thiamine HCl en bovendien een multivitamine tablet die 1 mg

thiamine HGl bevatte. Het herstel nam nog 5 weken in beslag, waarbij de perioden
van opisthotonus steeds korter worden.

Hoewel thiamine pyrofosfaat een specifiek coënzym is voor een aantal enzymsystemen
bij het intermediaire koolhydraat metabolisme en het centrale zenuwstelsel wat zijn
energievoorziening op dit metabolisme is aangewezen, is niet bekend hoe een vit. Bi
deficiëntie nerveuze symptomen kan veroorzaken.

Volgens de schrijver wordt onder antuurlijke omstandigheden in de thiaminebehoefte
van de valk voorzien door de zaden, gegeten door zijn prooidieren. De voeding van
deze valk met vnl. eendagskuikens en soms wat vlees (rund-, duive- of kippe-) was
gezien tegen de natuurlijke achtergrond enorm deficiënt t.a.v. thiamine. De voeding
werd daarom gewijzigd; het dier kreeg in het vervolg gehele kadavers van kwartels
en duiven.

Dc deficiëntie werd met het eerste vitaminen mineralen mengsel niet opgeheven, door-
dat dit mengsel veel minder thiamine HCl bevatte dan de in het algemeen voor herstel
vereiste 0,25 mg - 0,5 mg per kg lich.gew. per dag. Dat aan dit dier zo\'n hoge dosis
werd toegediend (2 mg/dag) werd geargumenteerd met het al lang bestaan van de
deficiëntie en de snelle uitscheiding in de nier van thiamine bij de vogels.

Arnold, P., Arnold, H., Vettel, M. und Wenzel, U. D.: Die Anwendung
von Anabolika und Anabol-wirkenden Medikamenten in der Kleintierpraxis. M.H.
Vet. Med., 26, 670, (1971).

De auteurs gebruikten 8 verschillende preparaten bij huid- en skeletaandoeningen. De
kombinatie preparaten, met oestrogenen en androgenen die eikaars werking op het
genitaal apparaat zouden moeten opheffen, gaven met name bij de teef nog wel eens
ongewenste bijwerkingen. Bij de chemisch „gekastreerde" anabolica werden geen on-
gewenste reakties op het genitaalapparaat gezien.

De aanwending van anabolica bij huidaandoeningen gaf zeer wisselende resultaten.
Het meeste resultaat van anabolica werd gezien bij aspecifieke gewrichtsaandoenin-
gen, kreupelheid van onbekende genese en bij heupdysplasie.

Dürr, U. M. en Kraft, W.: Die Anwendung von Ketamin-hydrochlorid. Tier-
ärztl. Umschau, 26, 402, (1971).

Ketamin-HCl is een phencyclidine-derivaat met kataleptische, analgetische en anesthe-
tische werking. Bij 166 katten werd 186 maal sedatie met Ketamine toegepast. De
dosering bedroeg 5 mg/kg i.m. De indikaties waren bloedafname, röntgenopnamen,
mondinspektie, oren schoonmaken, etc.

2 tot 6 minuten na de injektie treedt ataxie op, de dieren gaan liggen, doch houden
de kop omhoog. Spiertonus en slikreflex blijven behouden, cornea- en pupilreflex
verdwijnen. Maximale analgesie en anesthesie wordt na 8 tot 10 minuten bereikt.
In dit stadium kan zonder verzet worden gekastreerd. Na 14 tot 20 minuten begint
de werking af te nemen.

Als konstante bijverschijnselen werden een verhoging van de ademfrequentie, pols-
frequentie, temperatuur en bloedsuikerspiegel gezien. Er was geen duidelijke invloed
op het witte bloedbeeld en de transaminasen. Bij 9% werden lichte tonisch-clonische
krampen gezien en bij 12% speekselen. Op de injectieplaats werden geen reakties
gezien. (Ketamine is in Nederland (nog) niet in de handel. - Ref.).

Verstegen, M. W. A., Es, A. J. H. van and N ij k a m p, H. J.: Some aspects
of energy metabolism of the sow during pregnancy. An. Prod., 13, 677, (1971).

Schrijvers hebben de energiebehoefte van zeugen gedurende de 2e helft van de
dracht nauwkeurig bepaald door deze in respiratiekamers te plaatsen en zo de gas-
wisseling en tevens de energie- en stikstofbalansen te bepalen.

Er werd met verschillende rantsoenen gewerkt n.1. 2, 2.5, 2.75 en 3.0 kg zeugmeel
per dag. Per kg bevatte het voer 2091 resp. 2022 kg cal. netto energie (N.E.F. =
netto energie voor mestvarkens volgens Nekring). Het ruw eiwitgehalte bedroeg
18%. De samenstelling kwam overeen met die, aangegeven door het Centraal Vee-
voederbureau.

Omstreeks tot aan 2 weken vóór de partus waren rantsoenen van 2.5 en 2.75 kg
voldoende, maar op dit rantsoen moest de zeug in de laatste 2 weken de eigen vet-
rcserves aanspreken. 3 kg/dag was in de laatste 2 weken wel voldoende om dit te
voorkomen. De eiwitbalans bleef altijd duidelijk positief.

Voor mij ligt een prachtig boek over veterinaire oogheelkunde. Het is niet een
gewoon boek, althans niet in de rij van standaard- en naslagwerken zoals er de laatste
jaren enige zijn uitgekomen.

Het is, om maar met de deur in huis te vallen, een extra boek. Het is vooral een
kijkboek. Er zijn 187 illustraties in en als bijzonderheid achter in het boek, is inge-
bouwd een steroscopische viewer. Die kan men uitklappen en men kan er 16 karton-
nen wieltjes in zetten waarin 224 kleuren-dia\'s zitten. Vele daarvan zijn zeer fraai en
vele andere zijn bijzonder instructief.

Overigens moet ik hierbij direct opmerken dat de tekst van het boek zeker ook de
moeite waard is. Het is niet zozeer een boek voor beginners, meer voor enigszins
gevorderden. Anders gezegd, ik zou beginners willen aanraden de oogheelkunde te
bestuderen uit een gewoon standaardwerk zoals er na Smythe (dit is helaas uit-
verkocht) enige verschenen zijn, met name: Komar en Szütter, Startup en
M a g r a n e.

Degene die dan hetzij voor studie, hetzij voor de uitoefening van de praktijk, verder
wil komen met de veterinaire oogheelkunde, kan zich dan aanzienlijk verrijken met
dit boek. Ja, hij wordt er zeker rijker van al zal hij daarmee 45.50 zwevende dollars,
dat is als ik het goed uitreken, zo ongeveer 150 gerevalueerde guldens, armer moeten
worden. Maar het is goed besteed. Niets dan lof dan? Och, er zijn zeker wel enige
opmerkingen te plaatsen.

Op pag. 80 lezen we over de behandeling van Cornea dystrophy: „I usually use a
vitamin A and D oinment twice a day to have the owner feel I am doing something
and it is perhaps of some help." Noch met deze zin, noch met deze handelwijze ben
ik erg gelukkig.

Op pag. 112 gaat het over de behandeling van de chronische indolente ulcus.
Schrijver beveelt dan aan o.a. cauterisatie van de ulcus en verwijdering van de losse
epitheelranden door middel van phenol onder lokale anesthesie. Ik hoef hier
slechts te verwijzen naar mijn publikatie in dit tijdschrift over Ulcus Rodens Corneae
(januari 1972).

Nog zo iets. Op pag. 115 en 116 sprekend over de cornea sequester bij de kat, ge-
bruikt de schrijver jodium tinctuur! „Na enige tijd ontstond een nieuwe ulcus".
Commentaar overbodig!

En even terug naar pagina 66. Bij de behandeling van purulente conjunctivitis
wordt niet gerept over schoonspoelen van de conjunctievaalzak en dat doet schrijver
ook niet bij de bespreking van de therapie van catarrale conjunctivitis.
Achter in het boek staan enkele therapeutica. Hij noemt dan miotica, mydriatica,
caustica en reinigende middelen. Bij de caustica noemt hij phenol, sterke jodium
tinctuur (hoe sterk wel?) en kopersulfaat. Solutio nitratis argentici en solutio sulfatis
zincici heb ik er niet bij aangetroffen. Bij de reiningsmiddelen noemt hij alleen
Ringers\' solutie en verzadigde boorzuuroplossing.

Dit zijn echter maar enkele opmerkingen die de totaal indruk niet mogen aantasten,
want het is een heel mooi boek. Een boek om te hebben, erbij te hebben.
Het is uitgevoerd op goed, glanzend papier. Ook de meeste van de zwart-wit illu-
straties zijn goed.

De auteur is een gezaghebbende Amerikaan, opthalmoloog, hoofd van de afdeling
oogheelkunde van het Department of Veterinary Medicine van de School of Veteri-
nary Medicine, verbonden aan de University of Missouri te Columbia Missouri U.S.A.
Tenslotte zou ik er nog voor willen waarschuwen dat de Amerikaanse benamingen
van afwijkingen vaak verschillen met de Europese. Dit zou voor sommigen enige ver-
warring kunnen scheppen. Maar ja, het is dan ook echt geen boek voor beginnelingen.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 382 van dit tijdschrift (afl. 6/1972) werd ver-
meld over de inhoud van afl. 1 van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, volgt
thans de inhoud van de volgende aflevering.

Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 41, (2), (1972).
Oorspronkelijke bijdragen:

Via ene, N., P e n s a e r t, M., Devos, A.: Recente Epizoötie van Pseudovogel-
pest in België A. Virusisolatie, identificatie en karakterisatie.

V i a e n e, N., Pensaert, M., Devos, A.: Recente Epizoötie van Pseudovogel-
pest in België. B. Immunisatieproeven.
Voor de praktijk:

Devos, A.: Enkele infectieziekten bij katten.
Uit de Tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws.

De Groep Wetenschappelijke Onderzoekers biedt de leden van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde onderstaande nota ter discussie aan
e:i spreekt de hoop uit dat velen hun reacties in dit tijdschrift zullen plaatsen, opdat
een uitgebreide en open discussie zal ontstaan, die de opbouvv\' van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde ten goede komt.

Enkele facetten van de structuurverandering biimen de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskimde.

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde is anno 1971 an-
ders georganiseerd dan bijvoorbeeld 20 jaar terug. De veranderingen in korte tijd
lijken groter dan in de voorafgaande 100 jaar.

De ontwikkeling in het ledental van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde ten opzichte van het totaal aantal afgestudeerde dierenartsen en in
het ledental van afdelingen en groepen als percentage van de daarvoor in aanmerking
komende personen vormen onderwerp van het navolgende kleine onderzoek. De
gegevens werden voornamelijk ontleend aan de diergeneeskundige jaarboekjes van
de laatste jaren. De getalsverhoudingen met betrekking tot het aantal leden georga-
niseerd in groepen en/of afdelingen, zijn de laatste jaren sterk gewijzigd. In de tijd
voordat het structuurrapport van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde verscheen (1967) waren volgens Kraai (zie: „Commentaren op het
structuurrapport", pag. 10) hoogstens 600 collegae van de 1500 Hd van één of meer
groepen (=40%). Het percentage is anno 1970 bijna verdubbeld (tabel 2), terwijl
de situatie bij de afdelingen in dezelfde tijd nagenoeg niet veranderde.
Aan het slot worden enkele aanbevelingen gedaan, die van belang geacht worden
voor de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en haar ge-
ledingen.

Tabel 1. Het aantal afgestudeerde dierenartsen in Nederland en de procentuele
verdeling over de bedrijfssectoren tijdens de laatste jaren.

Totaal aantal dierenartsen georganiseerd in afdelingen 1090
Totaal aantal dierenartsen in Nederland behalve de onder e en i

Het percentage dierenartsen in Nederland, dat lid is van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde, is sinds 1950 ± 90%, ook in de laatste jaren.
Het bestaan van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
staat momenteel derhalve buiten discussie.

Wat wel ter discussie staat is de structuur van de K.N.M.v.D. Het skelet (inclusief
de ruggegraat!) van de K.N.M.v.D. wordt anno 1970 niet meer gevormd door de
afdelingen alléén, maar door de groepen én de afdelingen.
Schematisch ziet de K.N.M.v.D. er als volgt uit:

Geneesk. Dir. Vleesk. Pluimvee K.I. DIB Practici Wetensch.
kl. huisd. keur.d\'arts wet. Zoöt. gr. huisd. onderz.

De vraag rijst, wat de reden voor deze ontwikkeling, die juist de laatste jaren op
gang is gekomen, zou kunnen zijn. Het feit, dat veel dierenartsen zowel in groepen
als in afdelingen georganiseerd zijn, wijst op een op gang komende functie-verschui-
ving van afdelingen en groepen.

Het is te verwachten, dat de groepen wellicht meer ter voldoening van de zakelijke
technische wetenschappelijke of beleidsorganisatorische belangen zullen gaan functio-
neren, terwijl de afdelingen, zonodig ondersteund door de kringen, een meer ver-
bindende, contact leggende en integrerende taak zullen krijgen.

Eveneens is het niet ondenkbaar, dat de groepen in de toekomst hun soms sterk
divergerende belangen steeds meer zelf willen gaan behartigen, met andere woorden
de invloed van deze groepen zal in voornoemde opzichten sterk worden vergroot.
De structuur van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal mogelijk een meer federatief karakter krijgen.

Een echte federatie is vooralsnog niet denkbaar, omdat men dan de kans loopt de
krachten te versnipperen en de slagvaardigheid van het Hoofdbestuur te beperken.
Overigens is, zowel bij het Hoofdbestuur als bij de afdelingen, de tendens reeds merk-
baar specifieke problemen, die niet van algemene aard zijn aan de groepen over te
laten. Van een zuiver centralistische structuur is dus nu geen sprake meer. De
garantie, dat de inbreng van de groepen in de gehele Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voldoende tot haar recht komt, zou het gevaar van
een verdergaande afsplitsing overigens voor een belangrijk deel kunnen bezweren.
Zoals reeds in de groep W.O. naar voren is gekomen, zal de plaats, die het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde thans binnen de K.N.M.v.D. inneemt, wellicht
veranderen. Meerdere specialistische, wetenschappelijk op hoog niveau staande
artikelen zijn voor het overgrote deel van de lezers niet meer van belang. Een
Engelse uitgave (eventueel in Benelux-verband uitgegeven) zou voor deze publika-
ties een oplossing zijn. Men zou zich op een dergelijk tijdschrift apart moeten abon-
neren; een — aanzienlijk goedkoper uit te voeren — Nederlandstalig blad met Me-
dedelingen, artikelen „Uit en voor de Praktijk", Brieven aan de Redaktie en
Verslagen van P.U.-onderwijs zou dan aan het lidmaatschap van de K.N.M.v.D.
verbonden kunnen blijven.

1. Op basis van het eerder geleverde feitenmateriaal lijkt het alleszins redelijk voor
de samenstelling van het Hoofdbestuur een gelijke inbreng te bepleiten van de
groepen en de afdelingen.

2. Daar de ontwikkelingen snel gaan zou een regelmatige (bijv. om de 3 jaar) aan-
passing op grond van eventueel gewijzigde (getals-) verhoudingen gewenst zijn.
Statuten, Huishoudelijk Reglement en Code dienen „up to date" te zijn.

3. Commissies en subcommissies zullen, wanneer belangen behartigd worden van
een bepaalde groep of afdeling, door de betreffende groep of afdeling worden
ingesteld.

4. Inzake vertegenwoordiging van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde naar buiten vindt overleg plaats tussen het Hoofdbestuur en de
Groep(en) die het aangaat.

5. Bindende besluiten moeten door de groepen worden voorbereid en uitgevaardigd
door het Hoofdbestuur. Daarna dienen eventuele overtreders ter verantwoording
te worden geroepen voor een in te stellen tuchtraad. Allen die in Nederland als
dierenarts werkzaam zijn en die al of niet lid zijn van een groep of afdeling,
dienen hun werkzaamheden onder goedkeuring van de tuchtraad te stellen. In
deze raad heeft de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
een doorslaggevende stem. Op deze wijze kan de betekenis van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde voor de dierenartsen worden
vergroot.

6. Het is noodzakelijk, voor wat de kosten van het Bureau van de Maatschappij
betreft, dat een jaarlijks inzicht in het profijtmechanisme aan de leden wordt
verstrekt.

7. Een bijzonder lidmaatschap gedurende enige jaren van één van de groepen zon-
der een lidmaatschap van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, moet voor pas afgestudeerde collegae mogelijk zijn. Na verloop van
tijd moet een definitieve keuze gemaakt worden. Bij de groepen (vooral groep
W.O.) berust voor een belangrijk deel de verantwoordelijkheid, om collegae met
sterk divergerende interessen, toch aan de Maatschappij te binden.

8. Er moet worden nagegaan, of het mogelijk en financieel haalbaar is, het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde te splitsen in een — Engelstalig — puur weten-
schappelijk tijdschrift en een verenigingsblad. Dit zou tegemoet komen aan het
niveau van het veterinaire onderzoek en aan de eigenheid van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

van de Kerk\'s artikel: „De stabiliteit van enkele antibiotica in medicinale voe-
ders en kalvermelken", (Tijdschr. Diergeneesk., 97, 57, (1972) in dit tijdschrift,
heb ik met bijzondere belangstelling gelezen.

Ik vind het bijzonder nuttig de dierenartsen erop te wijzen, dat aan de bereiding
van kwalitatief hoogwaardige antibioticum mengsels meer vast zit dan alleen maar
wat mengen en roeren.

Overigens geldt dit niet alleen met antibiotica gemedicineerd veevoeder, maar even-
zeer voor antibioticum bevattende premixes en antibioticum bevattende geneesmid-
delen. Een jarenlange ervaring met gehaltebepalingen van antibiotica in farmaceu-
tische produkten en voedingsmiddelen heeft mij geleerd, dat het noodzakelijk is de
resultaten van dergelijke bepalingen zeer kritisch te beschouwen alvorens er waarde
aan te durven hechten.

Voor zover het artikel van van de Kerk zich bezig houdt met de probleem-
stelling en het geven van aan de literatuur ontleende informatie, beschouw ik het
als nuttig. Anders wordt het wanneer ik in mijn beoordeling tevens betrek de para-
graaf: „Eigen waarnemingen over de invloed van vetten ...etc."

vandeKerk heeft, voorbijgaand aan praktisch alles wat bij microbiologisch gehal-
te bepaling als heilig, nuttig of gewenst wordt beschouwd, een aantal technisch on-
volmaakte en wetenschappelijk ongefundeerde methoden gebruikt, waarvan hij daar-

enboven de uitkomsten herhaalde malen foutief heeft geïnterpreteerd. Ik zal slechts
enkele feiten noemen. Door van de standaard en van de te onderzoeken monsters
slechts één concentratie te gebruiken maakt vandeKerk zich los van het algemeen
aanvaarde principe van de twee- of driepuntsijking hetgeen tot gevolg heeft, dat hij
zich over de waarde en betekenis van zijn uitkomsten geen objectief beeld kan
vormen.

De agar-diffussie methode is in zijn meest rudimentaire vorm toegepast.
Omdat wèl de samenstelling maar niet de Ph van de gebruikte bodem wordt ge-
noemd, zal deze waarschijnlijk niet bewust zijn gekozen.

Klaarblijkelijk heeft van de Kerk zich evenmin afgevraagd of er tussen mon-
sters en standaard verschillen in diffusie zouden kunnen bestaan doordat de anti-
biotica in de monsters zich bevinden in een voedersuspensie, terwijl de standaarden
als oplossing (waarin?) werden gebruikt. Afgezien van bovengenoemde feiten en
aannemend dat de door van de Kerk opgegeven remmingszones op de juiste ma-
nier verkregen zouden zijn, zou men toch nog de nodige bezwaren kunnen aanvoeren
tegen de interpretatie van de tabellen.

Een enkel voorbeeld. Indien als gemiddelde waarden van 40 bepalingen diameters
van resp. 12,1 : 12,0 en 11,8 mm worden opgegeven, dan wil van de Kerk
aan de hand daarvan de lezer doen geloven, zonder opgave van de spreiding van
de individuele waarden en zonder significantie berekening, dat de activiteit van de
chloortetracycline met ongeveer 14% zou zijn verminderd.

Het is volgens mij zeer de vraag of er enig verschil tussen de opgegeven waarden
bestaat mocht dit al zo zijn dan is het verschil op generlei wijze te kwantificeren.
Het is verder onverklaarbaar dat van de Kerk voor chloortetracycline wèl re-
kening houdt met verschillen van 0,1 en 0,3 mm, terwijl hij voor tylosine verschil-
len van 0,4 en 0,2 mm verwaarloost als hij zegt, dat de hoogte van het vetpercen-
tage van het mengsel géén invloed op de activiteit van de tylosine had. Wanneer
men de spreiding in de diameters van de remmingszones uit tabel 2 beschouwt,
vraagt men zich af hoe van de Kerk tot zijn uit tabel 1 en tabel 2 verkregen
conclusies is kunnen komen. Bovenstaande feiten in aanmerking nemend meen ik te
moeten concluderen dat de resultaten van van de Kerk\'s bepalingen, alsmede de
door hem daaraan verbonden conclusies, ongeldig zijn.

Tenslotte het volgende: op pag. 62 zegt van de Kerk: „de gemiddelde diameter
(27,2 mm) van de tylosine oplossingen is groter dan die der tetracyclines. Men
mag hieraan o.i. geen betekenis hechten, omdat wij voor het testen van tylosine een
ander micro-organisme hebbben gebruikt".

Was het voorgaande al een aanleiding, deze uitspraak is voor mij een dwingende
reden om collega van de Kerk te adviseren zich nog eens wat verder te oriën-
teren op het gebied van de microbiologische gehalte bepalingen.

De toegezonden reactie van collega Jacobs op ons artikel: „De stabiliteit van enkele
antibiotica in medicinale voeders en kalvermelken" geeft ons aanleiding tot de vol-
gende opmerkingen:

Het artikel is indertijd aan de Redaktie toegezonden met het schriftelijk verzoek
het te willen plaatsen in de rubriek „Uit en voor de praktijk". De beweegredenen
van de Redaktie, die er toe hebben geleid dat het werd geplaatst in de rubriek „Oor-
spronkelijke artikelen" zijn ons niet bekend, te meer daar de inhoud o.i. duidelijk
op de praktijk is afgestemd.

De praktijkmethode — elementaire agar-diffusie methode —, die door ons werd
aangewend om het „verloop" van de activiteit van enkele antibiotica in eindvoeders
gedurende 6 weken en in „Spray-melken" gedurende 9 maanden te vervolgen,
wordt door Jacobs beoordeeld met maatstaven die algemeen aanvaard zijn voor
microbiologische gehaltebepalingen van pharmaceutische produkten. In dit verband

is de uitspraak van Heigener (Kiel, Flavomycine Symposium, 1969) interessant:
„Leider wurde bei der Entwicklung von Futtermittelanalysen nicht immer auf die
Komplexität unserer Mischfuttermittel Rücksicht genommen, so dasz unvorherge-
sehene Schwierigkeiten zu einer Überarbeitung von vorgeschlagenen Firmenmethoden
führen muszten".

De ervaring met deze diffusietest opgedaan, heeft ons echter geleerd dat deze als
methodiek voor onze doelstelling bruikbaar is.

Bij de bespreking van de resultaten verkregen met Chloortetracycline doet de zin-
snede „De toenemende vetpercentages in onze proefmengsels bleken ook enige invloed
op de activiteit van de chloortetracycline te hebben (± 14%)", bij Jacobs de
vraag rijzen of dit verschil wel bestaat. Wij kunnen het met hem eens zijn, dat de
gevoeligheid van deze praktijkmethode deze uitspraak misschien niet toelaat, hoewel
onze waarnemingen overeenstemmen met de bevindingen van Salmo n-L e-
g a g n e u r e.m. (1969).

In het kommentaar van Jacobs is het voor ons onbegrijpelijk, hoe de resultaten
vermeldt in tabel 1 en tabel 2 door hem met elkaar kunnen worden vergeleken.
Daarbij wordt immers voorbij gegaan aan de feiten:

— dat het „milieu" waarin het antibioticum zich bevindt, respectievelijk varkens-
meel en spraymelk, verschilt;

— dat aan 2 van de 3 geteste spraymelken naast het antibioticum Chloortetracycline
tevens het chemotherapeuticum Furazolidone is toegevoegd, met alle konsekwen-
ties die hieraan verbonden zijn bij het beoordelen van de remmingszones.

In de reactie van Jacobs heeft ons tevens getroffen het feit, dat door hem geen
alternatief wordt gesteld.

De suggestie ons blijvend te oriënteren t.a.v. microbiologische bepalingen nemen wij
graag ter harte. Wij zien n.1. met belangstelling uit naar de resultaten van de E.E.G.-
commissie, die zich belast heeft met het standaardiseren van microbiologische metho-
den voor de beoordeling van mengvoeders.

De interesse vanuit de pharmaceutische sector getoond voor problematiek „in en
rondom het mengvoeder" wordt door ons niet te min zeer op prijs gesteld.
Maart 1972. P. v. d. Kerk.

In verband met de overstelpende hoeveelheid ingezonden materiaal voor onderzoek
op Toxoplasmose is een heroriëntatie noodzakelijk gebleken.

We zouden het dan ook zeer op prijs stellen indien u de volgende regels in acht
zou willen nemen.

1. Bloed (of serum) en ontlasting van katten voor onderzoek op Toxoplasma die-
nen uitsluitend aan het R.I.V. te worden gezonden en wel aan het volgende
adres:

De inzending dient vergezeld te gaan van een door het R.I.V. beschikbaar ge-
steld formulier. Inlichtingen (o.a. voor verzendmateriaal) bij de heer A. van
Maarschalkerweerd (tel. 030 - 78 91 11, tst. 1153)

2. Van alle andere dieren wordt als routine bepaling aan het Instituut voor Tropi-
sche en Protozoaire Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, (tel. 030 - 71 55 44, tst.
262) alleen seium onderzocht op toxoplasma antilichamen.

Wegens personeelsgebrek is het tot onze spijt onmogelijk om faeces te onderzoeken.

Voor de verschaffing van de nodige gegevens kunt u tevens gebruik maken van het
door het R.I.V, beschikbaar gestelde formulier.

Om gezondheidsredenen heeft Prof. Dr. J. H. J. v a n G i 1 s zijn ambt als hoogleraar
in de hygiëne van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong per 1 april 1972 neer-
gelegd.

In verband hiermee zal er op donderdag 27 april a.s. gelegenheid zijn om tijdens een
receptie van hem afscheid te nemen. De receptie wordt gehouden in de demonstratie-
zaal van de voormalige kliniek voor inwendige ziekten, gebouw A-19, Biltstraat 172,
waarin thans een deel van het instituut is gehuisvest.

Deze receptie die om ± 16 uur zal aanvangen, wordt vooraf gegaan door een, in
verband met de beperkte ruimte alleen voor genodigden bedoelde, bijeenkomst in
de collegezaal.

Gaarne nodigen wij belangstellenden uit de in informele sfeer te houden receptie
bij te wonen.

De voorzitter van de Instituutsraad Instituut
Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong,
Dr. J. G. van Logtestijn

Teneinde een inzicht te verkrijgen in de deelnemersactiviteiten aan de cur-
sussen die eventueel in de herfst gegeven zullen worden, zou de Commissie
Postuniversitair Onderwijs gaarne vóór 15 mei 1972 de opgaven
voor de volgende cursussen verwachten. (Opgaven gaarne indienen bij het
bureau van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde).
Cursus Bedrijfsbeleid (Dr. Couvée)

De duur van deze cursus is één week en de kosten bedragen ± ƒ 600,—
exclusief de hotelkosten.

Follow-up bijeenkomsten voor deelnemers die de cursus „Vierhouten" van
Dr. Couvée reeds gevolgd hebben. Deze cursus duurt van woensdag 16.00
uur tot zaterdagmorgen na het ontbijt en de kosten bedragen ± ƒ 350,—,
eveneens exclusief hotelkosten.

Deze cursus zou twee weken kunnen duren en inhouden de methoden van
onderzoek van vlees en vleesprodukten, gebruikelijk bij de repressieve keu-
ring. Deze cursus zal onder andere omvatten het microbiologisch onder-
zoek (kwantitatief en kwalitatief), histologisch onderzoek en enkele andere
veel gebruikte onderzoektechnieken.
Cursus histologie

Deze cursus zou gedurende 5 middagen gegeven kunnen worden en in-
houden herhaling van de microscopische anatomie, techniek van fixeren,
snijden en kleuren en beoordelen van coupes van vleesprodukten.
Cursus pluimveekeuring

Deze cursus zou twee middagen kunnen vullen en het volgende programma
omvatten: een beknopte herhaling van anatomie en microscopische anato-
mie van pluimvee, enkele hoofdstukken uit de pathologie, slachten en
keuren, houdbaarheid en bederf en repressieve keuring.

Within the traditional and well-established Show beside exhibitions and competitions
of national character, many events of international character are foreseen as the
International Butchered Pig Competition, the International Pig Breeding Show —
whose Regulations for participation are enclosed herewith — as well as the Inter-
national Exhibition of Products and Equipments.

The above mentioned events will give Italian and foreign economic operators and
technicians visiting the exhibition the opportunity of seeing the economic condition
of pig-breeding and its degree of technical development in the various Countries.
The International Butchered Pig Competition and the International Pig Breeding
Show, which past edition recorded representatives from many European Countries,
enable to compare the efficiency of the different methods of breeding, to determine
preparation and techniques in selection and to get a new evidence as to soundness of
ways adopted up to this time.

Among these events one of the most significant is the International Exhibition of
Products and Equipments; as far as the sectors concerned particular attention will be
given to sties, equipments, feeding, sanitary products, delicatessen factory, equipments
for conditioning, manufacturing and transport of swine meat and by-products they
will prove extremely interesting for Italian and foreign visitors in order to enable
them of getting useful hints for improvement of the swine production, as it appears
to be at present a fundamental component of zootechnie economy.
On the occasion of this Exhibition personal touches between manufacturers, opera-
tors and technicians are established furthering trade connections to a great extent, as
well as the knowledge of latest progress within the pig breeding field.
We place our services at your disposal unreservedly for whatever information you
may require.

De volgende bijeenkomst van de Werkgroep Dierpathologen zal op dinsdag 25 april
1972 worden gehouden.

torroe bij 3 weken oude biggen".
G. van Steenis: „Moeilijk te verklaren histologische ver-

anderingen bij pas geïmporteerde apen".
A. M. M. Abdellatif/R. O. Vies: „Pathologische effekten van raapzaadolie

De bijeenkomst zal worden gehouden in de vergaderzaal van het Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid, le Brandenburgerweg 78b, Bilthoven, tel. (030) 78 91 11. De
aanvang is gesteld op 19.30 uur. Vanaf 19.15 uur is er gelegenheid tot koffiedrinken.

STICHTING AFNEMERS CONTROLE OP VEEVOEDER - STUDIEDAG 1972
Amersfoort, 16 mei 1972

Dc door de A.C.V.-Controle te organiseren studiedag op dinsdag 16 mei a.s., welke
zal worden gehouden in het Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11 te Amersfoort,
staat geheel in het teken van de toekomstverwachtingen omtrent structuur van de
dierveredelingsbedrijven.

10.30 Welkomstwoord door de voorzitter van de A.C.V.-Controle, de heer H.
Roest.

10.40 Officiële opening door de heer Ir. J. W. Wellen, Direkteur-Generaal van
de Landbouw.

11.00 Inleiding door de heer Ir. M. P. d e J o n g, adjunkt-direkteur van het Proef-
station voor de Rundveehouderij, getiteld: „Verwachtingen omtrent de toe-
komstige struktuur van rundveebedrijven".
11.45 Pauze.

12.00 Inleiding door de heer Ir. E. H. Ketelaars, Rijksconsulent voor de var-
kens- en pluimveehouderij in Noord-Brabant en Zeeland, getiteld: „Verwach-
tingen omtrent de toekomstige struktuur van varkens- en pluimveebedrijven".
12.45 Gelegenheid tot lunchen.

14.15 Inleiding door Prof. Ir. S. I w e m a, hoogleraar te Wageningen, getiteld:
Te verwachten gevolgen voor wat betreft voeding en voedering van onze
landbouwhuisdieren bij veranderende bedrijfsstrukturen".
15.00 Discussie over de gehouden inleidingen.
16.00 Sluiting door de voorzitter van de A.C.V.-Controle.

De toegang is voor iedereen vrij en desgewenst zijn lunchkaarten verkrijgbaar tegen
overmaking van f 10,— op girorekening 964350 van de A.C.V.-Controle, Postbus
163, Rijswijk. Inlichtingen: tel. (070) 98 96 59.

INTERNATIONAAL CONGRES OVER ZIEKTEN BIJ RUNDEREN
Londen 31 juli - 3 augustus 1972

Ten vervolge van hetgeen op pagina\'s 1418 (1971), 283 en 339 van dit Tijdschrift
over bovengenoemd congres werd vermeld, volgt onderstaand een recent ontvangen
„press release":

Veterinary surgeons from all over the world will meet in London from July 31st to
August 3rd for the 7th International Congress of the World Association for Buiatrics
(cattle heahh).

During the four-day Congress, being held at the Royal Garden Hotel, over 80 papers
will be given, all connected with the theme of veterinary problems of intensified
cattle production, by specialists from all parts of the world. Simultaneous translation
will be given in English, French, German and Russian.

Mr. James Prior, the Minister of Agriculture, will welcome delegates to the
Congress.

1. The epidemiology of alimentary and respiratory diseases of young cattle in
intensive systems.

2. Nutritional and parasitic problems of intensive systems, including economic
aspects.

One paper which will arouse considerable interest is that to be given by Sir Frank
Fraser-Darling on „Animal Welfare Related to Intensification".
Another, with an enlarged European Common Market imminent, is „Aspects of In-
ternational Control of Cattle Disease in Relation to Movement" by Mr. A. G.
B e y n o n.

The Congress will embrace visits to various veterinary and scientific establishments
within easy reach of London. Sight-seeing tours are being arranged for wives.
The Congress is being organised by the British Cattle Veterinary Association, a Divi-
sion of the British Veterinary Association and Chairman and Secretary of the Orga-
nising sommittee is Mr. Colin Maclean. Applications to attend should be sent
to him at BOCM SILCOCK Limited, Basing View, Basingstoke, Hampshire.
For further information contact: Colin Maclean, Tel. Basingstoke 2 92 11.
Voor inlichtingen in Nederiand wende men zieh tot: Dr. L. Hoedemaker
Seinpostduin 14, Den Haag.

An international workshop and symposium on „Canine Immunogenetics" will be held
at the Medical Faculty of Rotterdam, the Netherlands, from November 5th until
November 16th 1972. (Workshop 5-14; Symposium 15-16).

The purpose is to achieve a better understanding of dog leucocyte and erythrocyte
antigens and other genetical markers in dogs.

The Symposium is open to a restricted number of observers and will consist of two
parts; one in which reviews and papers will be given on subjects of current interest in
transplantation biology of the dog and the relevance of the dog as an experimental
animal, and one in which a first analysis of the data obtained during the workshop
will be given.

A provisional program and more detailed information can be obtained from the
Organizing Committee Workshop Canine Immunogenetics, H. M. Vriesendorp,
D. L. W e s t b r o e k, J. A. van der Does, J. D\'A m a r o en J. J. v a n R o o d.
Secretarial address: Mrs. H. Zaat-Stevens; Laboratory for Experimental Surgery
University Hospital, Medical Faculty Rotterdam, Netherlands. Tel. nr. (010)
36 20 00 ext. 37 29.

Anyone interested in receiving further information is invited to contact the Secretary
General; (G. Lammler, Institute for Parasitology of the University, R. Buchheim-Str.
4, D 6300 Giessen).

On the occasion of the Second International Congress of Parasitology in Washington,
D.C., in 1970 the World Federation of Parasitologists entrusted the organization of
the Third International Congress of Parasitology (Third ICOPA) to Deutsche Ge-
sellschaft für Parasitologic (DGP).

The Third ICOPA will be held from August 25th to August 31st, 1974, in München,
Kongress-Zentrum, Messegelände.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Het dierziekten-bulletin no. 5 van de Veeartsenijkundige Dienst over het tijdvak
van 1 tot 16 maart 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke vee-
ziekten:

Atrofische rhinitis: 18 gevallen in 18 gemeenten, waarvan 1 in Overijssel, 9 in Gel-
derland, 2 in Utrecht, 2 in Zuid-Holland, 3 in Noord Brabant en 1 in Limburg.
Rotkreupel: 30 gevallen in 23 gemeenten, waarvan 1 in Groningen, 10 in 5 gemeen-
ten in Friesland, 6 in 4 gemeenten in Drenthe, 1 in Overijssel, 3 in Utrecht, 2 in
Noord Holland, 6 in Zuid Holland en 1 in Zeeland.
Miltvuur: 1 geval in Noord Brabant.

Varkenspest: 3 gevallen in 3 gemeenten, waarvan 2 in Gelderland en 1 in Utrecht.
Pseudo-vogelpest: 11 gevallen in 10 gemeenten, waarvan 2 in Gelderland, 3 in Zuid
Holland, 5 in 4 gemeenten in Noord Brabant en 1 in Limburg.

Over 1971 verstrekte de Veeartsenijkundige Dienst 120 verklaringen voor uitvoer
van sera, entstoffen en farmaceutische diergeneesmiddelen. Totaal werd voor 47
landen een verklaring afgegeven, waarvan voor 28 landen slechts éénmaal.
De meeste verklaringen werden afgegeven voor Argentinië, België, Ecuador, Grie-
kenland, Portugal en Spanje.

Medio 1971 weigerde de V.S. tot tweemaal toe een zending hammen uit Neder-
land wegens een te hoog gehalte aan pesticide-residuen. Het betrof vooral Hexa
Chloor Benzeen, H.C.B., in gebruik als fungicide. Amerika stelde een tolerantie-
grens van 0.03 gewichtsdelen per miljoen eenheden.

In het kader van het surveillance-programma biologische residuen in produkten van
dierlijke oorsprong, uitgevoerd door het R.I.V. te Utrecht, werd in opdracht van
de Veterinaire Hoofdinspectie onderzoek op o.a. residuen van gechloreerde koolwa-
terstoffen in veevoedergrondstoffen tot en met het eindprodukt, vlees en vleeswaren,
uitgevoerd.

Het betrof voornamelijk import en reeds geruime tijd geleden werd een te hoog re-
sidugehalte van H.G.B. in Argentijnse pollard pellets aangetoond en daardoor een
zekere residu-waarde in vlees, met name hammen.

Naar aanleiding van dit probleem werd een werkgroep Pesticiden in Vlees en Vlees-
produkten ingesteld, die onlangs werd uitgebreid met enkele vertegenwoordigers
van de mengvoederindustrie.

Dit met het oog op de mogelijkheid van H.G.B.-besmetting via veevoeder.
Na overleg met de organisaties van mengvoederimporteurs en -bereiders en de D G.
van Landbouw en Voedselvoorziening heeft het Produktschap voor Veevoeder on-
langs besloten de verwerking in varkensvoeder van tarwezemelen, -grint en -gries,
die meer dan 0.03 gewichtsdelen per miljoen hexachloorbenzeen bevatten, te ver-
bieden.

Dit met het oog op het belang voor ons land van de export van dierlijke verede-
lingsprodukten.

Het onderzoek van het probleem wordt voortgezet en nog stringentere maatregelen
ten aanzien van het residuprobleem van gechloreerde koolwaterstoffen zijn in voor-
bereiding.

In het kader van de gecoördineerde onderzoekprogramma\'s met betrekking tot rabies

onder het wild, wordt in juli a.s. weer een internationale bijeenkomst te Nancy ge-
houden, georganiseerd door F.A.O. en W.H.O.

Instituut voor Natuurbeheer een onderzoek naar rabiesachtige virussen bij muizen.

15—16, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amersfoort, (pag. 46)
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Veterinair-technische voorlichtingsavond
18, Bijeenkomst Groep K.L en Zootechniek. Dr. J. Hofman: „De vaginitis
granulosa van het rund" en Drs. L. Elving: „Zoötechnische aspecten van
de voortplanting bij natuurlijke dekking of bij K.I. van runderen",
14.00 uur. Transitorium II, Utrecht, tevens ledenvergadering
20, Groep Wetenschappelijke Onderzoekers. Post Universitaire dag. Utrecht
(pag. 398)

25, Werkgroep Dierpathologen. Vergadering R.I.V., Bilthoven (pag. 502)
27, Afscheidsreceptie Prof. Dr. J. H. J. van Gils, 16.00 uur voormalige
Kliniek voor Inw. Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 501)

29—30, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaars-
dagen, Congrescentrum R.A.L, Amsterdam, (pag. 1345 (1971) en
pag. 185)

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

3— 7, XXth Colloquium-Protides of the Biological Fluids, Brugge (België)
(pag. 338)

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht
23, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

3, Gaines European Veterinary Symposium, R,A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 385)

6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971) en 441)

8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

14—16, Society for Laboratory Animal Sciece, 10e jaarlijkse bijeenkomst,
Uppsala (pag. 173)

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

26—28, Int. Conf. on Production Disease, Reading England. (pag. 1625, (1971))
31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971), pag. 283, 339 en 503)

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

11—14, 8e Lustrum der Diergeneeskundige Studenten Kring
23—28, II Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

5—16, Canine Immunogenetics, International Workshop and Symposium,
Rotterdam, (pag. 503)

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
VAN HET BUREAU

Overleg tussen de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier en het Hoofdbe-
stuur heeft ertoe geleid dat een aanvang kan worden gemaakt met een zodanige op-
leiding van dierenartsassistentes dat deze opleiding door middel van een af te leg-
gen examen een officiële status kan verkrijgen.

Voor het opleiden van een all-round dierenartsassistente is niet alleen theoretische
kennis noodzakelijk, doch wordt ook een praktische opleiding onontbeerlijk geacht.
Derhalve is het vereist dat iedere examenkandidate tenminste een jaar voor het af-
leggen van het examen stage heeft gelopen bij een of meer praktizerende dieren-
artsen. Gedurende deze stage mogen maximaal 6 uren per dag en gedurende 5 da-
gen per week uitsluitend praktijkwerkzaamheden worden verricht.
Voorgesteld wordt dat gedurende haar stagetijd het cursusgeld van een door de
K.N.M.v.D. erkende schriftelijke cursus ter verkrijging van de theoretische kennis
en de vervoerskosten door de betreffende dierenarts zullen worden vergoed, terwijl
de stagiaire bovendien een tegemoetkoming zal ontvangen van ƒ 50,— per maand.
Na het voltooien van de theoretische opleiding en de stageperiode zal de kandidate
het examen kunnen afleggen dat recht geeft op de functie-benaming dierenarts-
assistente K.N.M.v.D.

— bestuurslid van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier of een door dit
college te benoemen lid;

— maximaal drie praktizerende dierenartsen, waarvan in ieder geval één bij het
examen aanwezig behoort te zijn.

Het examen zal plaatsvinden voor de eerste maal in oktober 1972, in ieder geval
eenmaal per jaar en dan voorts wanneer zich minimaal 5 kandidaten bij de secre-
taris hebben aangemeld.

1. een of meerdere aspirant-assistentes gedurende 1 jaar in hun praktijk stage te
laten lopen,

3. alle vragen welke op de opleiding betrekking hebben te beantwoorden,
worden verzocht dit mede te delen aan de secretaris van de K.N.M.v.D.
Assistentes en aspirantassistentes die het diploma en de status van „Dierenartsassi-
stente K.N.M.v.D." willen behalen, dienen zich eveneens op te geven bij de secre-
taris van de K.N.M.v.D.

Mededelingen naar aanleiding van de Hoofdbestuursvergadering van 18 februari
1972.

De begeleiding van pluimveebedrijven in verband met de bestrijding van de pseudo-
vogelpest vindt nu algemeen plsiats. De praktische uitvoering levert nog vele proble-
men op, onder meer inzake de juiste wijze van enting en het tijdstip waarop.

Om zo efficiënt mogelijk te kunnen handelen, zijn inmiddels de pluimvee contact-
organen ingesteld. Deze regionale organen, vi^aarin het contact tussen het bedrijfs-
leven en de dierenartsen plaatsvindt, leveren een belangrijke bijdrage aan het op-
lossen van de voorkomende problemen.

Door centraal overleg, waarin deze organen vertegenwoordigd zijn, worden de ad-
viezen zoveel mogelijk gecoördineerd. Ook de tariefzaken zullen in het vervolg via
centraal overleg geregeld worden.

Het Hoofdbestuur ziet in deze ontwikkeling een goede stap voorwaarts in het over-
leg inzake pluimveediergeneeskunde.

Door de Groep Wetenschappelijke Onderzoekers is de problematiek rond het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde opnieuw aan de orde gesteld. De uitgave in de Engelse
taal, die momenteel twee maal per jaar verschijnt, alsmede de inhoud van de Ne-
derlandse uitgaven vereisen een studie op welke wijze het best aan alle wensen te-
gemoet gekomen kan worden. Ook de wensen van de auteurs dienen hierbij in over-
weging te worden genomen, terwijl tenslotte de financiële consequenties een grote
rol zullen spelen bij de uiteindelijke oplossing.

Het Hoofdbestuur is voornemens in overleg met de redaktie van het Tijdschrift een
commissie te verzoeken bestaande problemen te bestuderen en daarover te rappor-
teren.

Het Jaarcongres 1972 zal worden gehouden op 6 en 7 oktober in Zwolle. De afde-
ling Overijssel treedt als organiserende afdeling op. De inrichting zal wederom be-
staan uit de wetenschappelijke dag op vrijdag 6 oktober, terwijl op zaterdag 7 ok-
tober de huishoudelijke vergadering het congres afsluit.

Aan het wetenschappelijke, als ook het overige programma, wordt nog volop gewerkt
en hierover zullen zo spoedig mogelijk nadere mededelingen worden gedaan.

De Contributie-commissie heeft zich beraden over de grondslagen van ons contri-
butiestelsel. Daarbij zijn de knelpunten van het huidige systeem geanalyseerd en
redelijke alternatieven onderzocht. Besloten is deze fundamentele grondslagen en
de mogelijke wdjzigingen daarvan aan de afdelingen en groepen ter discussie voor
te leggen in de aanstaande meivergaderingen.

Daardoor zal het mogelijk zijn bij instemmende reactie van de leden een gedetail-
leerd nieuw contributievoorstel aan de Algemene Vergadering voor te leggen, dat
aan de nu bestaande bezwaren tegemoetkomt.

Enkele besprekingen met het bestuur van D.S.K. hebben ertoe geleid dat er een
bijeenkomst van het Hoofdbestuur met een aantal studenten heeft plaatsgevonden.
De vooruitzichten zijn zeer bevredigend.

Er bestaat bij de studenten een duidelijke belangstelling voor de problemen van de
dierenartsen en de Maatschappij. Getracht wordt tot regelmatige bijeenkomsten te
komen om alle problemen te bespreken en daardoor een uitwisseling van meningen
te verkrijgen en over en weer goed geïnformeerd te zijn.

Wederzijds is men overtuigd dat de toekomst er niet bepaald rooskleurig uitziet en
men zeer alert zal moeten zijn o.m. wat de adequate opleiding als ook de uitoefening
van de diergeneeskunde en de beoefening van de diergeneeskundige wetenschap
betreft.

Het bestuur van de Groep K.I. en Zootechniek is gewijzigd in:
W. J. Smidt — voorzitter

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

L. G. P. M. Bollen, Walramstraat 43 I, Sittard.
Mej. L. J. M. Essenberg, Eikstraat 69, Utrecht.
M. R. J. Heun, Rubicondreef 108, Utrecht.
J. R. Hoedemaker, Mauritsstraat 123, Utrecht.
G. J. Molenkamp, van Heutzpark 10, Goevorden.
S. H. Ouwerkerk, Westeinde 92, Oud-Alblas.
Mej. T. Westerbaan, 1. B. Bakkerlaan 61, Kr. 1532, Utrecht.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan:

R. J. de Vink, Oude Grachtje 3, Soest.
A. M. Visee, Hofwijkstraat 9, Arnhem.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen de studenten:
O. B. de Haseth, Abstederdijk 208, Utrecht.
Mej. M. J. Schalkwijk, Haverstraat 30, Utrecht.

Benders, M. M. J. L.; funktie gew. in: P. geass. met W. P. M. van Campen. (200)
Boer, Dr. E. de; tel. gew. in: (08870) 28 14. (203)

♦Bosch, J. G. M. J. van den; adres gew. in: Utrecht, Adresdreef 150; tel. (030)
61 66 68 (pr.), 53 91 11 (bur.), wet. med. R.U. (F.d.D. Zoöt. Inst.). (205)
Campen, W. P. M. van; P. geass. met M. M. J. L. Benders. (208)

Klasens, Mej. M.; gew. in: Keusters-Klasens, Mevr. M.; Beugen (N.-Br.), Haart 2;

Vink, R. J. de; 1972; Soest, Oude Grachtje 3; tel. (02155) 49 20 (pr.), (030)
53 91 11 (bur.); gr. 1329127; wet. med. R.U. (F.d.D. Klin. v. Vet. Heelk.,
afd. Gr. Huisd.). toevoegen op (271)

Visee, A. M.; 1972; Arnhem, Hofwijkstraat 9; tel. (085) 61 24 18 (pr.); gr.
1420128. toevoegen op (271)

*Werff, Y. D. van der; adres gew. in: Nunspeet, Ben Viegersstraat 38; tel (03412)
40 82 (pr.); P. ass. bij H. A. R. Kok. (275)

Het telefoonnummer van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid
tevens Veeartsenijkundige Dienst te Middelburg is gewijzigd in:
(01180) 84 51 en 84 52.

17 april 25 jaar A. A. van Munster, U.S.A.
19 april 25 jaar A. E. Burggraaff, Mijdrecht.

J. A. COHEN INSTITUUT VOOR
RADIOPATHOLOGIE EN STRALENBESCHERMING
Bureau Steenstraat 3c, Leiden. Tel. 01710 - 3 29 73

Het J. A. Cohen Instituut voor Radiopathologie en Stralen-
bescherming te Leiden zal bij voldoende belangstelling in de
periode 20 november 1972-april 1973 de 12e cursus Stra-
lingsbescherming organiseren.

Deze cursus beoogt een algemeen inzicht te geven in de
problematiek van de stralingsbescherming door de behan-
deling van de medische en fysische aspecten ervan. Het
niveau van deze opleiding is afgestemd op academici, doch
een specifiek fysische of medische opleiding is niet nood-
zakelijk.

Gedurende de eerste en de laatste week zullen de colleges
iedere dag worden gegeven: in de tussenliggende periode
zal in principe alleen donderdag college worden gegeven.
Tijdens deze cursus zullen belangstellenden in de gelegen-
heid worden gesteld zich voor te bereiden op het aan het
einde van de opleiding af te nemen examen, dat geacht
wordt de deskundigheid te toetsen, die in de Kernenergie-
wet wordt gesteld aan beheerders van een zg. ,,C-labora-
toria". Daar zowel het examen als de beoordeling van het
resultaat ervan plaats vinden in overleg met vertegenwoor-
digers van de Ministeries voor Sociale Zaken en voor Volks-
gezondheid en Milieuhygiene, is zekerheid verkregen dat
het met goed gevolg afleggen van dit examen als bewijs van
deskundigheid voor het beheren van een C-laboratorium
wordt geaccepteerd.

Zij, die aan deze cursus wensen deel te nemen, wordt ver-
zocht zich vóór 1 juni a.s. op te geven bij de administratief
directeur van bovengenoemd instituut Steenstraat 3c,
Leiden.

Het superieure cortlcosteroïd
betamethason paart geringe
bijwerkingen aan sterke
werkzaamheid. Economisch
in het gebruik.

Door de invoering van de melkmachine en de schaalvergroting in de melkvee-
houderij is de mastitis als algmeen probleem duidelijk naar voren gekomen.
Ondanks het beschikbaar komen van antibiotica is het tot dusver niet gelukt het
mastitisprobleem onder de knie te krijgen. Deze situatie heeft de internationale
zuivelbond (International Dairy Federation, I.D.F.) ertoe gebracht een inter-
nationale studiegroep (Group of Experts on Mastitis) in te stellen en in het
I.D.F.-Bulletin 1971 werd inmiddels het eerste deel van een monografie over
rundermastitis gepubliceerd.

Dat een georganiseerde bestrijding van mastitis in de meeste landen zo moeilijk
op gang komt, kan in hoofdzaak worden toegeschreven aan de volgende omstan-
digheden:

a. de grote verspreiding en de in het algemeen weinig opvallende verschijnings-
vorm van mastitis hebben ertoe geleid dat men gewend is geraakt ermede te
leven;

b. door het tot voor enkele jaren ontbreken van een bruikbare routinemethode
voor doeltreffende controle van de boerderijmelk op bijmenging van mastitis-
melk was in het kwaliteitsbetalingsstelsel geen stimulans voor mastitisbestrijding
vervat, terwijl ook het op grote schaal opsporen van subklinische mastitis bij-
zondere moeilijkheden opleverde;

c. in verband met de tekortkomingen in de kennis omtrent de aetiologie, de
pathogenese en de epidemiologie van mastitis is een algemene, op preventie
gerichte bestrijding niet gemakkelijk op te zetten.

Dank zij verschillende onderzoekingen in de afgelopen jaren is de situatie in dit
opzicht aanzienlijk verbeterd. Elektronische melkceltelling maakte invoering van
systematische controle van de boerderijmelk op bijmeging van mastitismelk mo-
gelijk, terwijl eenvoudige methoden voor het routinematig opsporen van subkli-
nische mastitis werden ontwikkeld. Bovendien is bij onderzoek op relatief grote
schaal in de praktijk gebleken, dat door combinatie van regelmatige tepelontsmet-
ting na het melken met een adequate droogzettherapie de frequentie van de
infectie sterk kan worden verminderd.

In Nederland staan de voor een algemene bestrijding van mastitis noodzakelijke
instellingen en functionarissen ter beschikking, waarvan een overzicht wordt ge-
geven met aanduiding van de respektievelijke taken.

De verwachting is gerechtvaardigd dat de gezondheidsdiensten voor dieren, in
samenwerking met zowel de veehouders en hun praktizerende dierenartsen als
de zuivelfabrieken en hun melkwinningsadviseurs, gesteund door de rijksvoor-
lichtingsdienst, erin zullen slagen de door mastitis veroorzaakte schade aanzienlijk
in te perken.

Mastitis bij rundvee is vanouds bekend als een voor de melkveehouders
schadelijke ziekte en een mogelijke bron van risico voor de menselijke ge-
zondheid.

1 N.a.v. een inleiding, gehouden op de Convegno Internazionale „Controllo sani-
tario della mammella della bovina", Brescia, 3-5 oktober 1971.

2 Prof. J. Mol; Afdeling Melkhygiëne van het Instituut Voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong. Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.
Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 30 maart 1972.

Reeds bijna twee eeuwen geleden werd, naar Pearson (32) (Veterinary
Research Laboratories, Northern Ireland, UK) in een in februari 1971
door hem ter gelegenheid van de lOth Annual Meeting van de National
Mastitis Council, USA, gehouden inleiding mededeelde, door von W i 11 -
burg naar voren gebracht dat het optreden van uierontsteking, primair
veroorzaakt door afkoeling, verband hield met niet volledig uitmelken en
met het toepassen van een verkeerde melktechniek. Hij wees er bovendien
op dat zij ook het gevolg kan zijn van kneuzingen van de uier door het
liggen op ongelijke oppervlakken en door het betrappen door andere dieren.
Het belang van een goede reiniging van de uier mocht naar zijn mening
niet worden onderschat, daar was gebleken dat de vatbaarheid voor de
ziekte hierdoor sterk verminderde.

Ofschoon sindsdien ook de kennis ten aanzien van mastitis aanzienlijk is
toegenomen, in het bijzonder nadat bacteriën als oorzaak van infectie de
algemene belangstelling kregen, moet worden geconstateerd dat de door
von Willburg in zijn boek „Anleitung für das Landvolk in Absicht
auf die Erkenntnisz und Heilungsart der Krankheiten des Rindviehes" in
1775 genoemde factoren ook thans nog hun ongunstige rol spelen.
In de afgelopen decaden is het handmelken van lieverlee nagenoeg alge-
meen vervangen door machinaal melken, terwijl door de schaalvergroting
in de melkveehouderij de zorg voor de individuele koe in het gedrang is
gekomen. Deze ontwikkeling heeft ongetwijfeld mastitis als algemeen pro-
bleem sterk naar voren gebracht. In hetzelfde tijdsverloop werd de anti-
bioticatherapie geïntroduceerd, die een grote vooruitgang betekende voor
met name de behandeling van klinische mastitis, maar desondanks tot dus-
ver weinig verbetering heeft gebracht wat betreft het algemeen vóórkomen
van mastitis.

De aan het slot van de inleiding samengevatte ontwikkeling heeft ertoe
geleid dat de internationale organisatie van de zuivelindustrie, de Inter-
national Dairy Federation (IDF), nadat na een jarenlange discussie in 1966
een in IDF-verband algemeen geaccepteerde definitie van mastitis (13)
was bereikt, in 1967 een internationale werkgroep instelde ter bestudering
van de problemen met betrekking tot de bestrijding van mastitis. Op voor-
stel van deze "Group of Experts on Mastitis" besloot de IDF in de serie
IDF-Bulletins een door de werkgroep te concipiëren monografie over
rundermastitis te publiceren.

Het eerste deel van deze monografie (rapporteur Prof. Tolle, West-
Duitsland) werd in oktober 1970 behandeld in de in Australië gehouden
jaarvergadering van de IDF en is inmiddels gepubliceerd in het Bulletin
van 1971 onder de titel: "A monograph on Bovine Mastitis, Part I,
Economics, Aetiology and Diagnosis".

In dit eerste deel is de eerdergenoemde definitie opgenomen, terwijl de
mogelijke oorzaken, de economische aspecten en de betekenis voor de volks-
gezondheid van het vóórkomen van mastitis op bondige en beknopte wijze
worden behandeld. Bovendien worden aanbevelingen gedaan inzake toe te
passen diagnostische methoden.

Uit de overvloed aan literatuur zijn ruim 1000 meer recente publikaties
naar gelang de behandelde onderwerpen gerubriceerd in 13 onderdelen, in
de monografie aangegeven met "Basic Reference Numbers". Dit overzicht

van de verschenen publikaties zal periodiek worden aangevuld en de be-
trokken publikaties worden door het IDF-secretariaat in Brussel (Square
Vergote 41) op aanvraag van de gewenste Basic Reference Numbers ver-
strekt.

In deel II van de monografie zullen de methoden van mastitisbestrijding
worden behandeld, in \'t bijzonder de toepassing ervan in de praktijk. Be-
grijpelijke verschillen in opvatting over de meest geschikte benadering van
dit uiterst belangrijke probleem, ten dele verband houdende met verwachte
resultaten van lopende onderzoekingen, alsmede het onvermijdelijk tijd-
rovende karakter van internationaal overleg, zullen er vermoedelijk toe
leiden dat het wel een periode van enkele jaren zal vergen, alvorens dit
tweede deel kan worden gepubliceerd.

In verschillende landen is overigens reeds sinds een aantal jaren op min of
meer systematische wijze aandacht besteed aan de bestrijding van mastitis.
Algemeen overtuigende resultaten op een breed terrein zijn echter tot dus-
ver nog niet naar voren gekomen. In dit verband kan worden opgemerkt dat
de IDF ten dienste van haar bovengenoemde werkgroep in 1967 aan 29
aangesloten landen een vragenlijst heeft toegestuurd met betrekking tot de
hoofdpunten van het mastitisprobleem. Uit de reacties daarop bleek nog
eens dat de ziekte een uitermate grote verspreiding heeft en dat er tot dan
toe slechts in enkele landen systematische bestrijdingsmaatregelen werden
genomen. Tal van landen hadden echter inmiddels wel overwogen een be-
strijdingsprogramma op enigerlei wijze op te zetten.

Uit hetgeen hierboven beschreven werd, kan wel worden opgemaakt dat
het niet eenvoudig is tot een algemeen bestrijdingssysteem van mastitis te
komen. De zich te dien aanzien voordoende moeilijkheden kunnen in hoofd-
zaak aan een drietal omstandigheden worden toegeschreven.

In de eerste plaats heeft de grote verspreiding en de in het algemeen weinig
opvallende verschijningsvorm van mastitis ertoe geleid dat de veehouders
gewend zijn geraakt ermede te leven. De klinische gevallen, die sinds de
introductie van antibiotica vaak met gunstige resultaten kunnen worden
behandeld, worden wel door hen onderkend maar zij zijn er zich niet van
bewust dat een veelvoud van subklinische mastitisgevallen in hun veestapel
voorkomt, die een aanzienlijk produktieverlies veroorzaakt.
Op onderzoek in verschillende landen gebaseerde ramingen van de schade,
als gevolg van door mastitis veroorzaakte melkproduktieverliezen, lopen op
tot bedragen van ƒ60,— tot meer dan ƒ 100,— per koe per jaar (16). Dit
gaat uiteraard ten laste van de rentabiliteit van de melkveehouderij, waar-
voor de ogen van de veehouders moeten worden geopend. Door een doel-
treffende voorlichting, waarbij de steun van de boerenorganisaties en de
zuivelfabrieken onmisbaar is, zal algemene medewerking aan een systema-
tische aanpak van de bestrijding moeten worden verkregen.
De zuivelindustrie heeft daar direct belang bij omdat de kwaliteit van haar
grondstof ongunstig wordt beïnvloed door de melk van aan subklinische
mastitis lijdende koeien (2, 19, 20). Bovendien betekent het veelvuldig
gebruik van antibiotica bij de behandeling van klinische mastitis een voort-
durend dreigende kans op de aanwezigheid van schadelijke residuen in de
boerderijmelk.

Het verdient daarom sterke aanbeveling in een stelsel van betaling van de
door de veehouder afgeleverde melk naar hygiënische kwaliteit niet alleen
het aspect van mogelijke antibiotica-residuen op te nemen, maar eveneens
de resultaten van systematisch onderzoek naar bijmenging van mastitis-
melk. Dit zal immers voor de veehouders een sterke stimulans betekenen
voor de toepassing van een stelselmatige bestrijding.

Een tweede belemmerende factor voor een algemene mastitisbestrijding
wordt gevormd door de problemen, verbonden aan het routinematig op
grote schaal opsporen van bedrijven waarop men met de ziekte te kampen
heeft, resp. van de koeien die aan subklinische mastitis lijden.
Bacteriologisch onderzoek van melkmonsters, waaraan van oudsher veel
aandacht is besteed en waarop in sommige landen ook nu nog het zwaarte-
punt wordt gelegd, is te tijdrovend en te kostbaar om als uitgangspunt voor
een algemeen bestrijdingsstelsel te dienen. Hetzelfde geldt voor het vroeger
vaak uitgevoerde microscopisch onderzoek van het melksediment en even-
eens ten aanzien van de directe microscopische telling van de melkcellen,
welke methode reeds in 1910 door Prescott en Breed werd aange-
geven.

Daar het aantal somatische cellen in de melk toch een goed bruikbare graad-
meter is inzake het vóórkomen van mastitis, is de directe microscopische
telling in de afgelopen jaren weer sterk in de belangstelling gekomen en
kort geleden onder auspiciën van de National Mastitis Council in de USA
onder de aanduiding DMSCC (Direct Microscopic Somatic Cell Count)
gestandaardiseerd (39). Deze DMSCC is als referentiemethode en voor
waardebepaling van de verschillende screening tests, die in de loop der
jaren zijn ontwikkeld voor het opsporen van mastitismelk, bijzonder geschikt.
Van deze screening tests kunnen als belangrijkste worden aangemerkt de
Modified Whiteside Test (MWT) (26), die 30 jaar geleden werd ontwik-
keld uit de oorspronkelijke Whiteside test (41) en nog steeds in gebruik is
in Zwitserland en sommige Amerikaanse staten voor het onderzoek van
busmelk, en vervolgens de California Mastitis Test (CMT), ontwikkeld
door Schalm en Noorlander in 1957 (37). In Nederland werd na
vergelijking van deze beide proeven de voorkeur gegeven aan de CMT, die
in aangepaste uitvoering (met 4-kwartierenschaal) ook gemakkelijk te ge-
bruiken is op de boerderij ter controle van de koeien.

De CMT is in tal van landen als maatstaf voor de vaststelling van de
concentratie van somatische cellen in boerderijmelk gebmikt, waarbij in
verscheidene landen ook wijzigingen in een methode van uitvoering werden
gebracht (Wisconsin Mastitis Test, Aulendorfer Test).
Eén van de bekendste modificaties van de CMT is ongetwijfeld de Bra-
bantse Mastitis Reactie (BMR), in 1961 ontwikkeld door Jaartsveld
(14, 33). De BMR is een op voortreffelijke wijze gemechaniseerde labora-
toriummethode, die in Nederland en enkele andere landen op grote schaal
is toegepast. Zij heeft als belangrijk voordeel boven de CMT en de MWT
dat de vaststelling van de onderzoekuitslag op geheel objectieve wijze
plaats heeft. Daartegenover moeten de relatief kostbare apparatuur en het
feit dat de monsters voor het onderzoek tamelijk vers moeten zijn als na-
delen worden genoemd.

methode, dat het tevens mogelijk zou zijn het celgetal van de door de vee-
houders afgeleverde melk als criterium op te nemen in het uitbetalingsstelsel
naast de andere hygiënische kwaliteitseisen. Sinds 1966 werden door de
ontwikkeling van de electronische celtelling met behulp van de Coulter-
counter (6, 7, 8, 28) in dezen duidelijke perpectieven geboden.
Prof. Tolle directeur van het Institut für Hygiene des Bundesanstalt für
Milchforschung te Kiel is met zijn medewerkers Zeidleren Heeschen
er inmiddels in geslaagd een chemische methode te ontwikkelen voor het be-
handelen van melkmonsters ten behoeve van de electronische celtelling, die
zeer geschikt is om op grote schaal te worden toegepast. Een eerste vereiste
hierbij is, dat de laboratoriumstaf zich bijzonder goed inwerkt in de tech-
nische details van de methode (21, 38, 42), hetgeen in de praktijk nogal
wat moeilijkheden blijkt op te leveren.

Pearson (UK), die veel ondei-zoek op dit terrein heeft verricht, zegt
hieromtrent: „Wij hebben tal van technische problemen ontmoet bij het
streven naar overeenstemming tussen de verschillende laboratoria bij de
toepassing van deze electronische methode voor de bepaling van het cel-
getal van de melk (Electronic Somatic Cell Count, ESCC)".
In Nederland hebben wij dezelfde ervaring opgedaan. Dit is de reden dat er
tot dusver nog geen financiële consequenties zijn verbonden aan de resul-
taten van de periodieke celgetalbepaling van de door veehouders afge-
leverde melk, ofschoon de ESCC in sommige gedeelten van Nederland reeds
enkele jaren wordt verricht en sinds 1 januari 1971 in het gehele land ver-
plicht is voorgeschreven.

In een appendix van deel I van de IDF-monografie over mastitis wordt een
methode van melkmonsterbereiding en celtelling met de Coulter-counter
aanbevolen, welke overeenkomstig het oorspronkelijke werk van Tolle
(et al.), is gestandaardiseerd in het Verenigd Koninkrijk door samenwer-
king van verschillende laboratoria.

Als derde belemmering voor een algemene, op preventie gerichte mastitis-
bestrijding presenteert zich uiteraard de onvolledigheid van onze kennis
omtrent de aetiologie, de pathogenese en de epidemiologie van mastitis.
Gelukkig hebben desondanks in de afgelopen jaren verrichte onderzoekingen
toch wel tot aanvaardbare uitgangspunten voor een systematische bestrijding
geleid.

Komen Streptokokken en stafylokokken, die in meer dan 90% van de mas-
titisgevallen als infectie-oorzaak moeten worden aangemerkt, algemeen voor
in het milieu van de melkkoe, verreweg de grootste risico\'s ontstaan door
hun aanwezigheid op de tepelhuid, in \'t bijzonder rond het slotgat vanwaar
dikwijls kolonievomiing in het tepelkanaal plaatsvindt. Hierdoor wordt
immers het binnendringen van mogelijke mastitisverwekkers in de melk-
boezem en het uierweefsel vergemakkelijkt.

Speciale aandacht moet worden besteed aan beschadigingen van de tepel-
huid, daar gebleken is dat tepel laesies bij uitstek geschikte plaatsen zijn
voor kolonievorming van Streptokokken en stafylokokken. Tepelbeschadi-
gingen kunnen ontstaan door veiwondingen of huidinfecties, doch de meest
voorkomende laesies betreffen kloven (huidspleten ten gevolg van een ver-
minderde elasticiteit) en door het vacuüm van de melkmachine geërodeerde
slotgaten.

Er moet dus worden gezorgd voor een zodanige huisvesting en verzorging
van de melkkoeien, dat tepelbeschadigingen zoveel mogelijk worden voor-
komen, alsmede voor een in technisch en hygiënisch opzicht correcte melk-
winning. Bij het opzetten van een plan voor systematische mastitisbestrijding,
dient men zich daarom niet alleen te verzekeren van de medewerking van
de veehouders en hun dierenartsen, maar vooral ook van de assistentie van
de melkwinningsspecialisten van de voorlichtingsdiensten. De melkinstalla-
ties eisen speciale aandacht, organisatie van een systematisch preventief
onderhoudsprogramma van de melkmachines is van groot belang.
Uit in verschillende landen uitgevoerde onderzoekingen is gebleken, dat
overdracht van de besmetting van koe op koe in belangrijke mate kan
worden voorkomen door in de praktijk betrekkelijk eenvoudige maatregelen.
Het bijzonder interessante veeljarige onderzoek van het National Institute
for Research in Dairying (Shinfield, Reading, UK) dient in dit verband
te worden genoemd. In een opvallende serie op grote schaal uitgevoerde
praktijkproeven heeft dit instituut aangetoond, dat door de combinatie van
een systematisch uitgevoerde tepelontsmetting met een droogzettherapie de
frequentie van de infectie aanzienlijk kan worden verminderd (4, 5, 18).
De laatste jaren zijn op soortgelijke wijze gunstige resultaten verkregen in
de USA (17, 22, 23, 24, 34, 35) en in andere landen, waaronder ook
Nederland (25, 29, 30).

Het dippen (of sprayen) van de tepels in (met) een daartoe geschikt ont-
smettingsmiddel, direct na het melken van elke koe, vernietigt pathogene
kiemen op de tepelhuid, terwijl de toevoeging van een cosmetisch middel
(glycerine) aan de dipvloeistof van belang is om de tepelhuid in goede
conditie te houden. Intramammaire toediening van adequate antibiotica
bij het droogzetten elimineert subklinische mastitis als infectiebron en draagt
in belangrijke mate bij tot de preventie van nieuwe infecties tijdens de
droogstand.

Los van deze preventieve en curatieve maatregelen spreekt het vanzelf dat
klinische mastitisgevallen onmiddellijk na het onderkennen moeten worden
behandeld. Koeien met herhaaldelijk recidiverende mastitis dienen te wor-
den opgeruimd.

Omdat in tal van gevallen bacteriologisch onderzoek van koe- en kwartier-
monsters gewenst is, dienen regionale veterinaire laboratoria ter beschikking
te staan die, zo nodig na resistentiebepaling van gevonden pathogenen, de
praktizerende dierenartsen kunnen adviseren inzake de meest geschikte
therapie. Deze instellingen kunnen fungeren als centra voor de mastitis-
bestrijding, vanwaaruit de veehouders worden voorgelicht en geadviseerd
en waar het verloop van de bestrijding op de voet wordt gevolgd.
Tot de taak van deze instellingen behoort dus het ondersteunen van de
praktizerende dierenartsen bij de systematische bestrijding, het besteden
van speciale aandacht aan probleembedrijven en het onderhouden van
nauwe contacten met de melkwinningsadviseurs en de deskundigen van de
Rijksvoorlichtingsdienst.

Voor wat betreft de bacteriologische methoden die kunnen worden ge-
bruikt voor de identificatie van de belangrijkste pathogenen, kan worden
verwezen naar appendix H van de eerdergenoemde IDF-monografie, deel I.
De hierin aangegeven methoden zijn gebaseerd op aanbevelingen van
de National Mastitis Council (USA), zoals vermeld in "Microbiological
Procedures for the Diagnosis of Bovine Mastitis", gepubliceerd in mei 1969.

In Nederland wordt op basis van de hiervoor beschreven uitgangspunten
een systematische mastitisbestrijding op gang gebracht. Het nodige voor-
bereidende werk is daartoe verricht, nl. voorlichting van de veehouders
en informatie van de zuivelindustrie, onderzoek naar geschikte methoden
voor het routinematig aantonen van mastitismelk en samenbrenging van
alle betrokken instanties in een Centrale Mastitis Commissie.
De voor een algemene bestrijding van mastitis noodzakelijke instellingen
zijn in Nederland voorhanden, nl. de Stichting Gezondheidszorg voor Dieren
met de provinciale gezondheidsdiensten voor dieren ten behoeve van ge-
organiseerde ziektebestrijding en het Centraal Orgaan voor Melkhygiëne
met zijn regionale organen belast met de regeling van het uitbetalingsstelsel
van de boerderijmelk op basis van hygiënische kwaliteit.
Nu bovine tuberculose en brucellose in Nederland praktisch zijn uitgeroeid,
zijn de provinciale gezondheidsdiensten in de gelegenheid meer aandacht
te besteden aan andere dierziekten, waaronder speciaal bovine mastitis.
Het mastiüsvraagstuk heeft de gedachten van veterinaire onderzoekers en
hen die verder betrokken zijn bij de bestrijding van dierziekten reeds vele
jaren beziggehouden en zal dit ongetwijfeld ook in de toekomst blijven doen.
Alhoewel de resultaten van verschillende onderzoekingen aantonen dat run-
deren een bepaalde resistentie, afhankelijk van genetische factoren (9, 10,
11, 12), kunnen hebben voor mastitis, kan hieraan vooralsnog slechts ge-
ringe praktische betekenis voor de bestrijding worden gehecht. Hetzelfde
moet worden gesteld ten aanzien van de mogelijkheden van immunisatie,
waaromtrent in verschillende landen nog steeds onderzoek wordt verricht.
Het vóórkomen van mastitis moet hoofdzakelijk worden toegeschreven aan
milieufactoren, waarvan voeding (27, 31), huisvesting, verzorging, en in het
bijzonder de techniek en de hygiëne van de melkwinning (1, 3, 5, 15, 36,
40) als belangrijkste kunnen worden genoemd.

De organisatie van mastitisbestrijding is daarom een complexe aangelegen-
heid, waarbij nauwe samenwerking tussen veterinaire en andere instanties
van groot belang is. Het ligt voor de hand dat de gezondheidsdiensten voor
dieren in dit verband een sleutelpositie bezitten. Dank zij hun veterinaire
en administratieve staf en hun goed uitgeruste laboratoria zijn zij volledig
berekend op een systematische bestrijding. Tezamen met de praktizerende
dierenart.sen houden zij zich trouwens al tal van jaren bezig met de be-
strijding van mastitis. Meestal beperken hun activiteiten zich, naast alge-
mene voorlichting, tot het geven van hulp en advies aan individuele vee-
houders, maar in een aantal gevallen worden in bepaalde gebieden in
.samenwerking met zuivelfabrieken reeds georganiseerde bestrijdingsmaat-
regelen genomen. Op basis van de resultaten van het onderzoek van melk-
monsters en de daarbij indien nodig gemaakte antibiogranunen worden de
praktizerende dierenartsen geadviseerd ten aanzien van de toe te passen
therapie. Ook in Nederland komt een systematische behandeling bij het
droogzetten meer en meer in zwang.

Het spreekt wel vanzelf dat de gezondheidsdiensten regematig hebben deel-
genomen aan onderzoekprogramma\'s die gericht waren op de verbetering
van preventieve en therapeutische maatregelen. In dit verband kan worden
genoemd: onderzoek naar het effect van sprayen of dippen van de tepels,
onderzoek naar de uitscheidingsduur van antibiotica in melk, alsmede
onderzoek naar de invloed van verschillende melktechnieken. Voorts kan

wederom worden gewezen op de ontwikkeling van de Brabantse Mastitis
Reactie (BMR) door Jaartsveld, lid van de staf van de Gezondheids-
dienst voor Dieren in Noord-Brabant, welk instituut hierin aanleiding vond
om in 1963 een internationaal mastitiscongres te organiseren.
In de afgelopen jaren is de BMR echter geleidelijk verdrongen door de
electronische celtelling met de Coulter-counter (Electronic Somatic Cell
Counting, ESCC), welke methode in Nederland dank zij haar grotere
nauwkeurigheid algemeen in gebruik is gekomen. Deze nauwkeurigheid
en de goede reproduceerbaarheid van de ESCC zijn van groot belang,
ingeval het celgetal van de boerderijmelk als één van de criteria wordt
gebruikt bij de uitbetaling van deze melk naar hygiënische kwaliteit. Hier-
toe zal binnen enkele maanden in Nederland worden overgegaan, waarvan
een belangrijke stimulans mag worden verwacht voor de verdere ontwikke-
ling van de mastitisbestrijding.

Rekening houdende met het traditionele organisatiepatroon van de zuivel-
industrie is in Nederland de regeling van de uitbetaling der door de vee-
houders geleverde melk naar hygiënische kwaliteit opgedragen aan 9 regio-
nale organen voor melkhygiëne, die worden overkoepeld door een centraal
orgaan.

Het Centraal Orgaan voor Melkhygiëne heeft een leidende en coördi-
nerende functie en is bevoegd bindende voorschriften te geven met betrek-
king tot de kwaliteitsvaststelling en de daarop gebaseerde betaling van de
boerderijmelk. Het bestuur van het Centraal Orgaan voor Melkhygiëne,
resp. van elk Regionaal Orgaan voor Melkhygiëne wordt gevormd door
vertegenwoordigers van de centrale, resp. regionale, landbouw- en zuivel-
organisaties, gecompleteerd met adviserende leden en vertegenwoordigers
van overheidszijde.

De monsterneming en het kwaliteitsonderzoek zijn toevertrouwd aan onaf-
hankelijke, door de betrokken regionale organen erkende, laboratoria, z.g.
Melkcontrolestations. In de meeste districten is slechts één melkcontrole-
station gevestigd, in enkele grote districten zijn er om praktische redenen
2 of 3.

Drie van de provinciale gezondheidsdiensten voor dieren fungeren tevens
als melkcontrolestation, in de overige provincies wordt een nauwe samen-
werking tussen gezondheidsdienst en melkcontrolestation zoveel mogelijk
bevorderd.

De regionale organen zijn belast met het toezicht op de monsterneming en
de kwaliteitsbcpaling, alsmede op de daaraan gerelateerde afrekeningen
met de veehouders. De betaling van de door de veehouders afgeleverde
melk geschiedt eenmaal per 14 dagen en in elke betalingsperiode bepalen
de melkcontrolestations de hygiënische kwaliteit van ten minste één melk-
aflevering per veehoudersbedrijf.

Het onderzoek omvat de bepaling van de bacteriologische gesteldheid
(methyleenblauw-reductieproef, resp. voor diepgekoelde melk het kiem-
getal), de reinheidsproef en, voornamelijk in de stalperiode, de geurproef.
Ten minste iedere 4 weken (indien gewenst elke 14 dagen) wordt een
onderzoek ingesteld naar de aanwezigheid van bacteriegroei remmende
stoffen (antibiotica) en sinds 1 januari 1971 wordt hi alle districten het
celgetal bepaald met behulp van de electronische celtelling (ESCC).

m ei l< t< w O libeibsconbi-ole ^_|f?eq Orq. voor MelWkyqietne en NlGll^controlestat ion

Bovendien wordt elke drie maanden een onderzoek ingesteld naar de aan-
wezigheid van desinfectantia-residuen, terwijl het voorts in de bedoeling ligt
het onderzoeksehema uit te breiden met 3-maandelijkse bepaling van het
aantal thermoresistente kiemen.

De zuivelfabrieken, die de veehouders op basis van de melkkwaliteit een
toeslag moeten geven dan wel prijskortingen moeten opleggen — te ver-
rekenen met het regionale poolingsfonds —, trachten de hygiënische kwali-
teit te verbeteren door de veehouders van advies te dienen en medewerking
te verlenen bij het opsporen van de oorzaken van kwaliteitsafwijkingen. Deze
fabrieken hebben daartoe speciaal opgeleide deskundigen in dienst, z.g.
melkwinningsadviseurs, die ten behoeve van een goede taakvervulling kun-
nen steunen op specialisten van de rijksvoorlichtingsdienst, de zuivelorgani-
saties en de gezondheidsdiensten.

De genoemde instellingen werken in hun districten samen met de regionale
organen voor melkhygiëne, deze samenwerking heeft gestalte gekregen in
z.g. regionale melkwinningscommissies.

Een schematisch overzicht van deze instellingen is gegeven op bijlage 1,
waarin tevens de onderlinge relatie is aangeduid tussen instellingen en
functionarissen die bij deze mastitisbestrijding zijn betrokken, incl. de resp.
taken in dezen.

Zoals uit het schema blijkt, steunt de opzet van een systematische mastitis-
bestrijding op een belangrijke bijdrage van de zuivelfabrieken en hun
melkwinningsadviseurs. Echter nog niet alle zuivelfabrieken beschikken over
voldoende deskundigen om de veehouders, ingeval hun melkkwaliteit te
wensen overlaat, van advies te kunnen dienen, maar in dit opzicht ver-
betert de situatie voortdurend.

Van de zuivelfabrieken wordt voorts verwacht dat zij de algemene door-
voering van systematisch preventief onderhoud der melkinstallatie op de
boerderijen bevorderen. In sommige streken bestaan hiervoor reeds be-
paalde regelingen, waarvan de totstandkoming in enkele gevallen werd
aangemoedigd door subsidies van gezondheidsdiensten. Tevens werd zorg
gedragen dat de veehouders voor het besproeien („sprayen") of dompelen
(„dippen") van de speentoppen direct na het melken op gemakkelijke
wijze van de zuivelfabrieken ontsmettingsvloeistof (samenstelling: chloor-
hexidine 0,4%, spirit, methyl. 20%, glycerol 20%, in aqua demin.) kunnen
betrekken.

Eerder werd er reeds op gewezen dat de veehouders in het kader van het
uitbetalingsstelsel van de boerderijmelk naar hygiënische gesteldheid sinds
begin 1971 ook geïnformeerd worden inzake de 4-wekelijkse bepaling van
het melkcelgetal. Bij te hoge melkcelgetallen kan een veehouder, indien
nodig, zich rechtstreeks wenden tot zijn dierenarts, of in sommige gevallen
tot de rijksvoorlichtingsdienst, maar in \'t algemeen zal hij beginnen met de
hulp in te roepen van de melkwinningsadviseur van de zuivelfabriek. Dit
zal ongetwijfeld worden gestimuleerd zodra bij te hoge melkcelgetallen
ook kwaliteitskortingen op de melkprijs worden doorgevoerd, hetgeen bin-
nenkort op grond van een desbetreffend besluit van het Centraal Orgaan
voor Melkhygiëne zal gebeuren.

getallen per veehouder regelmatig volgen, kunnen in overleg met de zuivel-
fabriek een beroep doen op de melkwinningsadviseur.

Bij een bezoek aan het bedrijf van een daarom vragende veehouder tracht
de melkwinningsadviseur mogelijke oorzaken van mastitis op te sporen.
Hij registreert het voorkomen van speenbeschadigingen, laesies van slot-
gaten, uierafwijkingen en afwijkingen in kwartiermelk en kan daarbij ge-
bruik maken van een eenvoudige CMT met behulp van de 4-kwartieren-
schaal. Hij geeft ter plaatse de nodige aanwijzingen en adviseert de vee-
houder de hulp in te roepen van de praktizerende dierenarts of van de
voorlichtingsdienst, ingeval dit hem gewenst voorkomt.

De melkwinningsadviseur legt zijn bevindingen vast op een eenvoudig
formulier (zie formulier A), waarvan een afschrift naar de gezondheids-
dienst wordt gezonden. Eventueel genomen koe- of kwartiermonsters gaan
met een begeleidingsformulier (zie formulier B) ter onderzoek eveneens
naar de gezondheidsdienst. Ingeval de melkwinningsadviseur tevens in de
gelegenheid is op globale wijze de op het bedrijf gevolgde melktechniek
te becx>rdelen, stuurt hij ook hiervan een rapport (zie formulier C) naar
de gezondheidsdienst.

Zodoende heeft de gezondheidsdienst een goed overzicht van de stand van
zaken op het betrokken bedrijf en is daardoor in staat, indien nodig, aan-
vullende maatregelen te treffen, met name wat betreft de advisering van
de veehouder en diens dierenarts. Laatstgenoemde ontvangt uiteraard af-
schrift van de resultaten van het onderzoek van de op het bedrijf genomen
monsters.

In bepaalde gevallen zal het gewenst blijken een nauwkeurig onderzoek
van de melktechniek te verrichten, waarvoor de hulp kan worden inge-
roepen van specialisten van de rijksvoorlichtingsdienst. Deze leggen hun
bevindingen vast op een speciaal, na internationaal overleg in IDF-verband
ontworpen formulier (zie formulier D), waarvan een afschrift naar de
gezondheidsdienst wordt gezonden.

Op bedrijven met bijzondere of aanhoudende mastitisproblemen wordt door
de gezondheidsdienst een speciaal onderzoek ingesteld, op basis waarvan de
betrokken veehouders en hun dierenartsen nader worden geadviseerd.

Het behoeft geen betoog dat bij de voorlichting van de veehouders inzake
mastitispreventie in \'t bijzonder aandacht moet worden geschonken aan de
volgende punten:

a. een efficiënt werkende melkmachine (regelmatige controle, preven-
tief onderhoud);

c. een hygiënische melkwinning, incl. sprayen of dippen van de speen-
toppen direkt na het melken met een daartoe geschikte ontsmettings-
vloeistof.

b. behandeling van subklinische mastitis bij het droogzetten door intra-
mammaire toediening van een langwerkend antibioticum. Op be-
drijven waar vaak mastitis voorkomt, of waar de melkcelgetallen
regelmatig te hoog zijn, dienen alle koeien systematisch deze droog-
zet-behandeling te ondergaan;

c. voor de melkwinning uitschakelen van koeien met — ondanks ade-
quate behandeling — herhaaldelijk recidiverende masdtis.

Adres: ............................................................................................................Busno.: .............

Woonplaats: ................................................ Dierenarts: ........

Tel. no.: ...................................................... Datum onderzoek:

De hoogte van het vacuum
1-0 met één app./melks(el aangesloten
1-1 met alle app/melkst, aangesloten
1-2 verschil in cmHg/inches/Kgcm\'

2-2 luchtverbruik overige onderdelen
2-3 beschikbare kapacileit v. d. installatie
2-4 leklucht v. d. regulateur
2-5 kapaciteit v. d. installatie
2-6 leklucht m vacuumleiding

De beschreven organisatorische opzet biedt de mogelijkheid de zo algemeen
voorkomende mastitis systematisch op veel grotere schaal te bestrijden dan
tot dusver het geval was. Daarbij is de verwachting gerechtvaardigd dat de
gezondheidsdiensten voor dieren, in samenwerking met zowel de veehouders
en hun praktizerende dierenartsen als de zuivelfabrieken en hun melk-
winningsadviseurs, gesteund door de rijksvoorlichtingsdienst, er in zullen
slagen de door mastitis veroorzaakte schade aanzienlijk in te perken.
Dit zal tevens met zich mee brengen dat de produktiviteit van het melkvee,
en daardoor ook de rentabiliteit van de melkveehouderij, op een gunstiger
niveau wordt gebracht.

As a result of the introduction of the milking machine and the extensive scale on
which dairy husbandry operates today, mastitis has come to be recognized as a uni-
versal problem. Despite the fact that antibiotics have become available, it has so far
not been possible to cope with the problem of mastitis. This situation led the Inter-
national Dairy Federation (I.D.F.) to institute an international study group, and
meanwhile the first part of a monograph on bovine mastitis has appeared in the
1971 I.D.F. Bulletin. The fact that organized mastitis control has difficulty in getting
under way in most countries, is mainly attributable to the following causes: (a) the
fact that mastitis is widely distributed and usually does not show very striking clinical
features has made people grow accustomed to living with the disease; (b) as a useful
routine procedure to be adopted in effective testing of farmer-supplied milk for
admixture of mastitis milk was not available until a few years ago, the quality
payment system failed to provide any stimulus to mastitis control, and large-scale
detection of subclinical mastitis also was extremely difficult; (c) overall control
measures designed to prevent outbreaks of the disease cannot be readily adopted
because of inadequate knowledge of the aetiology, pathogenesis and epidemiology of
mastitis.

Various studies done during the past few years have resulted in marked improve-
ment of the situation in this regard. Electronic somatic cell counts have made it
possible to introduce systematic testing of farmer-supplied milk for admixture of
mastitis milk, and simple methods for the routine detection of subclinical mastitis
have been developed. Moreover, relatively extensive studies in the field showed that
combined disinfection of the teats after milking and adequate dry period therapy
may considerably reduce the incidence of infection.

The institutes and officials required for overall mastitis control are available in the
Netherlands; these are reviewed and their respective duties are stated.
The expectation is warranted that animal health services, in conjunction with stock
owners and their veterinary practitioners as well as dairy plants and their milk-
production consultants, assisted by the Agricultural Advisory Service, will succeed
in considerably reducing the losses caused by mastitis.

(1) Brus, D. H. J., Cazemier, C. H., J a a r t s v e 1 d, F. H. J., Politiek,
R. D., Rooy, J. de: Tijdschr. Diergeneesk., 89, 823, (1964); (2) B r u s, D. H. J.,
J aarts veld, F. H. J., Werven, E. van. Bannenberg, H. J.: Neth. Milk

Dairy ]., 20, 37, (1966).
(3) Cazemier, C. H. J a a r t s v e 1 d, F. H. J., Politiek, R. D., Rooy,
J. de, Brus, D. H. J.: Tijdschr. Diergeneesk., 89, 834, (1964); (4) Control of
bovine mastitis. Papers given at a meeting organized by the British Cattle Veterinary
Association and The Agricultural Development Association, held at Reading Univer-
sity, 1971.

(5) Dodd, F. H., Ne ave, F. K.: NIRD paper no. 3559. National Inst. for
Research in Dairying — Biennial Reviews 1970; (6) Dijkman, A. J., Schip-
per, C. J., Walstra, P.: Neth. Milk and Dairy ]., 20, 193, (1966); (7) Dijk-
man, A. J., Schipper, C. J., Walstra, P.: Veeteelt- en Zuivelber., 10, 138,
(1967); (8) Dijkman, A. J.: Veeteelt- en Zuivelber., 11, 85, (1968).

(9) Flock, D., Zei dler, H.: Zschr. Tierzucht. Züchtungsbiol., 85, 193, (1969).

(11) G r o m m e r s, F. J., B r a a k, A. E. v a n d e, A n t o n i s s e, K. W.: Br. vet.
J., 127, 271, (1971).

(12) Hibitt, K. G., Cole, C. B., R i e t e r, B.: J. gen. Microbiol., 56, 365,
(1969).

(14) Jaartsveld, F. H. J.: Bijdrage tot de diagnostiek van mastitis bij runderen
in het kader van een georganiseerde bestrijding; Thesis, Utrecht (1969); (15)
Jaartsveld, F. H. J., Politiek, R. D., Rooy, J. d e, B r u s, D. H. J.,
Cazemier, C. H.: Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1280, (1964); (16) J a n z e n, J.
J.: A. Rev. Dairy Sci., 53, 1151, (1970); (17) Jasper, D. E.: ƒ. Am. vet. med.
/l.woc., 155, 1969, (1969).

(18) K i n g w i 11, R., N e a V e, F., Dodd, F., Griffin, T., W e s t g a r t h, O.:
Vet. Rec., 87, 94, (1970); (19) K i s z a, J., Rotkiewicz, W.: Milchwiss, 22,
627, (1967); (20) K i s z a, J., Kruk, A., Rotkiewicz, W.: Milchwiss., 22,
558, (1967); (21) K 1 e i n s c h r o t h, E., Richter, O., Schumann, H.:
Milchwiss., 23, 147, (1968).

(22) McDonald, J. S.: Am. J. vet. Res., 31, 233, (1970); (23) McDonald,
J. S.: J. Am. vet. med. Assoc., 155, 903, (1969); (24) M c D o n a 1 d, J. S.: U.S.
Livestock sanitary Assoc., 72nd ann. meeting (1968); (25) M u n c k-P e t e r s e n,
E.: Aust. vet. J., 44, 543, (1968); (26) Murphy, J. M., Hanson, J. J.: Cor-
nell Vet., 31, 47, (1941).

(28) Pearson, J. K. L., Wright, C. L., Greer, D. O.: ]. Dairy Res., 37,
467, (1970); (29) Pearson, J. K. L., Wright, C. L.: Vet. Rec., 84, 294,
(1969); (30) Post, R.: Tijdschr. Diergeneesk., 95, 771, (1970); (31) P o u n d e n,
W. D., Frank, N. A., B a t e m a n, J. V., B 1 ij d e n s t e i n, J.: Am. J. vet. Res.,
28, 1735, (1967); (32) P e a r s o n, J. K.: Proc. Ann. Meeting National Mastitis
Council (N.M.C.) 1971; (33) Proc. Int. Mast. Congr., Sept. 1963, Bo.Ntel, The
Netherlands; Tijdschr. Diergeneesk., 89, Suppl. II, (1964).

(34) Roberts, S. J., N a t z k e, R. P., Field, L. E., Smidt, G. H.: Am.
vet. med. Assoc., 155, 157, (1969); (35) R o b e r t s, S. J., M e e k, A. M., N a t z-
k e. R., Guthrie, R.: Paper given at the World Veterinary Congress, Mexico,
1971; (36) Rooy, J. d e, Jaartsveld, F. H. J., B r a n d s m a, S.: Neth. ].
vet. Sci., 1, 133, (1968).

(37) Schalm, C. W., Noorlander, D. O.: J. Am. vet. med. Assoc., 130,
199, (1957).

(38) Tolle, A., Z e i d 1 e r, H., H e e s c h e n, W.: Milchwiss, 21, 93, (1966).

(39) Ward, G., P o s 11 e, D. S.: /. Milk Fd. TechnoL, 33, 389, (1970); (401
Weight, U., Frerking, H.: Dtsch. tierärztl. Wschr., 74, 610, (1967); (41)
Whiteside, W. H.: Can. Publ. Health J., 30, 44, (1939).

(42) Zei dler, H., Tolle, A., H e e s c h e n, W.: Arch. Lebensm. Hyg., 19,
189, (1968).

Een praktijkonderzoek naar het verband tussen
vleeskwaiiteit en slachtkwaliteit bij NL-varkens¹

Field Studies on the Relationship between Meat
Quality and Carcass Quality in Dutch Landrace Pigs

Van 3335 slachtvarkens, alle afkomstig uit dezelfde plaats, werd direct na het
slachten de slachtkwaliteit vastgesteld op grond van een beoordeling van spek-
dikte en slachttype. Tevens werd om de vleeskwaliteit vast te stellen de pH-
waarde en de rigor-toestand 32-37 min. na de exsanguinatie gemeten in de M.
semimembranosis. De aanvoer van de dieren was verspreid over een half jaar,
waarbij getracht werd de omstandigheden zoveel mogelijk gelijk te houden.
Voor het totale materiaal werd een gemiddelde pH| van 6,34 en een gemiddelde
rigor van 6,6 berekend. Verder bleek dat de vleeskwaliteit van de gelten bedui-
dend slechter was dan die van de borgen. Dit komt duidelijk tot uiting in het
percentage dieren dat aan pHi < 6,0, en het percentage dat een rigor S 10
heeft. Voor de gel ten waren deze percentages 17,1 resp. 31,2 en voor de borgen
10,5 resp. 17,6

Tussen de diverse spekdikteklassen bleken geen pH| — en slechts kleine rigor-
verschillen te bestaan. Tussen de slachtkwaliteitstypen daarentegen werden grote
pHI-verschillen vastgesteld tussen type A en type B, C resp. 6,26 en 6,50. Van
de type A-dieren had 20,2% der dieren een pH < 6,0 van de type B-dieren
was dit 2,4%.

Ook werden grote rigorverschillen berekend tussen de slachtkwaliteitstypen
(type A: 7,7, type B: 4,2). Van de type A-dieren had 32,9% een rigor § 10, van
de type B-dieren was dit slechts 5,7%.

Tussen de R en pH| werd een negatieve correlatie berekend van r = 0,75. Voor
een eventuele selectie op vleeskwaliteit ten behoeve van de varkensfokkerij komt
de rigormeting meer in aanmerking dan de pH|-meting. De rigormeting heeft
bovendien nog het voordeel dat het tevens een goede maatstaf is voor de stress-
toestand, waarin het varken geslacht is.

Tussen de hampercentages van de type A- en B-dieren konden geen significante
verschillen vastgesteld worden. Dit, gecombineerd met de sterk afwijkende curve
van de type B-dieren en het parallel lopen van de pH| en R waarde met de
slachttypen, zijn duidelijke aanwijzingen dat er hoogstwaarschijnlijk een interac-
tie bestaat tussen R, resp. pH| en het vastgestelde slachttype. Met name wordt
gedacht aan een grote interactie tussen rigor en slachttype-beoordeling. Er zijn
duidelijke aanwijzingen ten aanzien van dit laatste punt, die nadere onderzoe-
kingen rechtvaardigen.

In het afgelopen decenninm is in de meeste landen met een varkenspro-
duktie van enige betekenis uitvoerig aandacht besteed aan het voorkomen
van varkensvlees met een afwijkende kwaliteit. Deze afwijking, in ons land.

1 Dit onderzoek kwam tot stand in samenwerking met: Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist; Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren te Boxtel; Integratieclub Asten van de N.V. Veecentrale van de N.C.B.
en de Vleeskeuringsdienst te Boxtel.

2 Drs. A. T. M. Verdijk; dierenarts bij de vleeskeuringsdienst te Boxtel, Hal-
derheiweg 14.

Dit artikel werd voor publikatie geaccepteerd op 22 maart 1972.
530 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 9, 1972

aanvankelijk Enterse ziekte en later ook wel spier- of vleesdegeneratie ge-
noemd, wordt momenteel op grond van zijn eigenschappen internationaal
aangeduid als P.S.E. vlees: een bleke kleur (Pale), een slappe consistentie
(Soft) en een abnormaal grote vochtigheid (Exudative).
De economische schade als gevolg van het voorkomen van P.S.E. vlees is
aanzienlijk. Leest en van Roon (1969) berekenden deze schade voor
een groot vleeswarenbedrijf. Omgerekend voor het hele land komt dit neer
op 6 miljoen gulden per jaar. Een deel van de schade bestaat uit afkeuringen
door de vleeskeuringsdiensten op grond van ondeugdelijkheid voor mense-
lijke consumptie, een ander deel uit grotere kookverliezen die bij het P.S.E.
vlees voorkomen. Bovendien wordt momenteel algemeen aangenomen dat
er een samenhang bestaat tussen het voorkomen van P.S.E. vlees en de
transportsterfte van mestvarkens. De schade van de transportsterfte be-
draagt thans ongeveer 10 miljoen gulden per jaar en neemt nog ieder jaar
toe (Lend fers, 1969).

Transportsterfte en P.S.E. vlees worden beide vermoedelijk veroorzaakt
door het geringe weerstandsvermogen van de huidige mestvarkens tegen de
stressfactoren, die met het transport en het slachtproces gepaard gaan.
Volgens de meeste onderzoekers is het geringe weerstandvermogen van de
huidige mestvarkens het gevolg van een sterke selectie op grote bevleesdheid
en gunstige vlees-vet verhouding (Sybesma, 1966; Weniger, 1967;
Top e 1 e.a., 1968). Zo is algemeen bekend dat varkens van het Piétrain
ras een hoge vlees/vet verhouding hebben, maar ook bijzonder stressgevoelig
zijn. Het transportsterftepercentage en het percentage dieren met P.S.E.
vlees bij dit ras zijn dan ook hoger dan bij de andere rassen (Späth,
1964; L endfers, 1969).

Van bijzondere betekenis, zowel voor de vleesindustrie als voor de varkens-
fokkerij, is de vraag welke correlaties er bestaan tussen de diverse vleees- en
slachtkwaliteitskenmerken binnen de diverse rassen. Zo vonden Duitse
onderzoekers duidelijk ongunstige correlaties. Sybesma (1970) vond in
ons land dat bij varkens met de beste slachtkwaliteitsbeoordeling verhou-
dinsgewijs meer dieren met P.S.E. vlees voorkwamen.

In verband met het grote economische belang, werd gedurende een half
jaar wekelijks van een groot aantal mestvarkens van bekende herkomst,
de vlees- en slachtkwaliteit beoordeeld en de onderlinge samenhang nage-
gaan.

Onderzocht werd verder of en in hoeverre deze gegevens in de praktijk
bruikbaar waren als criteria voor de vleeskwaliteit. Dit om ze eventueel
te kunnen gebruiken, enerzijds als selectiecriterium voor de varkensfokkerij,
anderzijds als een maat die bij de uitbetaling naar de vleeskwaliteit gebruikt
zou kunnen worden.

— een versnelde glycolyse waarbij de eind pH reeds 30—60 minuten na
het slachten bereikt wordt (B e n d a 11 en L a w r i e, 1964; van
Logtestijn, 1965);

— een versneld optreden van de rigor mortis, veroorzaakt door een
snelle afbraak van het A.T.P. (Sybesma en van L o g t e s t ij n,
1967; Sybesma, 1970);

— een hoge lichaamstemperatuur tijdens het slachten en een hoge
vleestemperatuur direct na het slachten (SybesmaenvanLog-
testij n, 1967).

Volgens Penny (1967) treedt daarbij een denaturatie op van de spier-
eiwitten, veroorzaakt door een lage pH en een hoge temperatuur van de
spieren, direct na de dood van het varken. Hierbij komt een verbinding tot
stand tussen de fibrillaire eiwitten actine en myosine die samen het acto-
myosine vormen. De spieren geraken hierdoor in een blijvende contractie-
toestand en de rigor mortis is ingetreden (B e n d a 11, 1960). De snelheid
waarmee de rigor intreedt is afhankelijk van de hoeveelheden adenosine-
triphosfaat (A.T.P. en creatine-phosfaat (C.P.) die nog in de spieren aan-
wezig zijn. Is het A.T.P.-gehalte gedaald tot 20% van de oorspronkelijke
hoeveelheid, dan treedt de rigor mortis in (B e n d a 11, 1960). De hoeveel-
heden A.T.P. en C.P., die aanwezig zijn, worden enerzijds beïnvloed door
de mate van stress die het varken vóór het slachten ondergaat, anderzijds
door de stressgevoeligheid van het dier zelf (L i s t e r, 1969; T o p e 1 e.a.,
1968). De stressgevoelige varkens verbruiken namelijk meer A.T.P. dan de
meer stressresistente dieren (Top el e.a., 1968; Cooper e.a., 1969). Bij
de stressgevoelige varkens vonden Cooper e.a. (1969) meer A.T.P.-
ase-enzym in de spiervezels dan bij stressresistentere varkens.
Zowel tussen als binnen de rassen bestaan duidelijke verschillen ten aanzien
van de stressgevoeligheid. Vele onderzoekers maken gebruik van stress-
gevoelige rassen of families voor onderzoek van de vleeskwaliteitsproblemen
(Sybesma, 1966; Lannek, 1967; W e n i g e r, 1967; Top el e.a.,
1968; Lis ter, 1969).

Om uit te maken of er sprake is van P.S.E. vlees, worden 24 uur of later
na het slachten verschillende vleeskenmerken nagegaan. De belangrijkste
hiervan zijn: het vaststellen van de grootte van het kookverlies, het beoor-
delen van de kleur van het vlees zowel objectief als subjectief, het bepalen
van het waterbindend vermogen en de transmissiewaarde-bepaling volgens
Hart (W eniger, 1964; Weiss, 1967; Sybesma, 1970).
Daarnaast zijn er diverse criteria die reeds vóór het slachten of direct
daarna goede aanwijzingen kunnen verschaffen omtrent het al of niet op-
treden van P.S.E. vlees. Dit zijn direct vóór het slachten, de lichaams-
temperatuur, het lactodehydrogenase en het creatine-phosfokinasegehalte
in het bloed en 30—45 minuten na de exsanguinatie de pH, de mate van
rigorintreding en de temperatuur van diverse spieren.

Speciaal de pH en de mate van rigorintreding van de M. semimembranosis
30—45 minuten na het slachten, verder aan te duiden als pH^ en R, alsook
de pH^ van M. longissimus dorsi hebben goede correlaties met andere vlees-
kw^iteitskenmerken, zoals waterbindend vennogen, kleur, kookverlies en
transmissiewaarde (Hart, 1961; W e n i g e r e.a., 1964; Lohse e.a.,
1965; Weiss, 1967; S y b e s m a, 1966, 1969). V a n L o g t e s t ij n (1966)
vond dat hammen met een hoge R en een lage pH^ 6% meer kookverlies
te zien gaven dan hammen met een normale pH^.

Leest e.a. (1968) achten het zinvol voor de vleesverwerkende industrie
om door middel van de pH^ bepaling reeds vast te stellen voor welke
produkten het karkas of de karkasonderdelen het meest geschikt zijn. Een
pHi van de M. semimembranosis en de M. longissimus kleiner dan 6,3
maakt een ham minder geschikt voor de verwerking tot blikham of een
karbonadestreng tot casseler rib (Leest e.a., 1969; Westerink, 1970).

Van Roon e.a., (1967) konden een correlatie berekenen tussen R en
het kookverlies van r =: -f 0,50. Ook is er een duidelijke samenhang tussen
pHi en R. Sybesma (1966) vond tussen pH^ en R van de M. semi-
membranosis een correlatie van r = —0,40; van Roon e.a., (1967)
vonden voor overeenkomstige metingen aan dezelfde spier een correlatie
van r = —0,68.

Ook als criterium voor de vleeskwaliteit ten behoeve van de varkensfokkerij
en eventueel als norm voor de uitbetaling van de slachtvarkens op grond
van de vleeskwaliteit is de pH^ bruikbaar (Sybesma, 1969).
De voor R gevonden waarde is ook bruikbaar als criterium voor de vlees-
kwaliteit en geeft tevens een goede afspiegeling van de stresstoestand van
het varken direct vóór het slachten. Indien gebruikt voor dieren die op
dezelfde wijze zijn behandeld, geeft deze meting een goede indruk van de
onderlinge verschillen in stressgevoeligheid (Top el, 1968; Sybesma,
1969).

Wat betreft de hoeveelheid dieren met P.S.E. vlees geeft Van Logte-
stijn (1969) een percentage van 15—20% bij het NL ras. Achillus
(1968) stelt dat in Duitsland 15—24% van de varkens in meer of mindere
mate P.S.E. vlees bezitten. Volgens Clausen e.a., (1965) heeft 20% van
de selectiemesterijvarkens in Denemarken een onvoldoende vleeskwaliteit.
B r i s k ey e.a., (1963) beoordeelden in de U.S.A. 18% van 15.000 hammen
als waterig, bleek en slap.

Literatuurgegevens omtrent de relaties tussen vleeskwaliteit en slachtkwali-
teit zijn hoofdzakelijk afkomstig uit Duitsland. W e i s s (1967) vond tussen
de pHi en het oppervlak van de M. longissimus dorsi-doorsnede een gene-
tische correlatie van r = —0,59 en een fenotypische correlatie van r =:
—0,20; tussen pH^ en het hamvleespercentage resp. rugspekdikte vond hij
een genetische correlatie van r = —0,09 resp. 0,22 en een fenotypische
correlatie van r = —0,13. Alle pH^ metingen vonden plaats aan de
M. longissimus dorsi. Steinhauf e.a. (1969) vonden een correlatie van
r = —0,27 tussen het hampercentage en het waterbindend vennogen van
het vlees.

Wat betreft de sexe-invloed op de vleeskwaliteit geeft de literatuur weinig
houvast. Weiss (1967) vond nauwelijks verschil tussen borgen (pH^ =
6,18) en gelten (pHj = 6,15). Steinhauf e.a. (1969) vonden een iets
slechtere vleeskwaliteit bij de gelten. Clausen (1961) en Jonsson
(1966) stelden in Denemarken vast dat de vleeskwaliteit van gelten beter
was dan die van de borgen en Sybesma (1970) vond in ons land bij
borgen in het algemeen een betere vleeskwaliteit dan bij gelten.

Bij de proef waren 3335 mestvarkens van het NL ras betrokken, afkomstig
van 17 varkensmestbedrijven, gelegen in een dorp dz 50 km van slachtplaats
Boxtel verwijderd. De mestbedrijven betrokken de varkens als biggen van
29 fokbedrijven. In het algemeen ontvingen de mestbedrijven hun biggen
steeds van dezelfde fokkers. Zowel fokkers als mesters maakten in combi-
natie met de N.V. Veecentrale van de N.C.B. deel uit van de integraüe-
kern Asten. Hierdoor was het mogelijk van de dieren diverse gegevens over
afstamming, groeisnelheid, gewicht etc. te verkrijgen. Alle gegevens werden
mechanisch verwerkt. In de periode van 1 oktober 1969 tot 1 april 1970
werden wekelijks 150—200 varkens geslacht.

Het transport van de varkens gesehiedde met 3 auto\'s met vaste chauffeurs,
die wekehjks rouleerden wat betreft tijd en route. Als regel werden de
dieren in 2 groepen aangevoerd: de eerste groep om ± 6 uur en de tweede
groep om ± 11 uur. Na aankomst kregen de varkens 2 tot 3 uur rust,
waarbij alle dieren uit één auto in één hok werden ondergebracht. Gemid-
deld bedroeg het levend gewicht van de varkens 106,5 kg.
Voor de exsanguinatie werden de dieren bedwelmd met C02-gas, daarna
verder afgeslacht aan een sterk geautomatiseerde slachtlijn met een slacht-
tempo van 200 dieren per uur. Aan het einde van de slachtlijn werden de
karkassen eerst beoordeeld naar slachtkwaliteit, daarna werden de pH^ en
R van de M. semimembranosis gemeten.

Voor de pH-meting werd gebruik gemaakt van een draagbare Philips pH-
meter type 9401/01 met Electrofact electroden 7G 742. De rigor mortis werd
gemeten met het speciaal daarvoor door Sybesma ontworpen apparaat
(Sybesma, 1966).

In vele publikaties betreffende de vleeskwaliteit wordt gewezen op de grote
invloed van de milieuomstandigheden, die zowel tijdens het transport, als
direct vóór en gedurende het slachten van invloed zijn. Bij dit onderzoek
werd getracht deze factoren zoveel mogelijk constant te houden, zoals
dezelfde auto\'s en chauffeurs, dezelfde tijden van aanvoer en constante
duur der rustperioden vóór het slachten.

Voor de beoordeling van de karkaseigenschappen werd gebruik gemaakt
van de algemeen in Nederland toegepaste slachtkwaliteitsbeoordeling, opge-
steld door het Productschap voor Vee en Vlees. Deze bestond steeds uit een
beoordeling van het karkas naar spekdikte en naar type. De beoordeling
van de spekdikte komt tot stand door het meten van de rugspekdikte op 4
plaatsen op de mediaanlijn van het karkas. Er bestaan 3 spekdikte-klassen nl.
I, II en Hl; klasse I heeft de dunste speklaag. Ook het gewicht van het
karkas speelt een rol bij het vaststellen van de klasse.

De indeling naar type bestaat hoofdzakelijk uit een beoordeling van de
ham- en schoudervorm en de lengte van het karkas. Deze beoordeling, die
uiteraard enigermate subjectief is, voert tot een indeling in de typen A, B
en G. Type A varkens hebben een goed geproportioneerde ham, een goede
lengte en een niet te zware schouder. Type B en C hebben een of meer van
deze eigenschappen niet of in mindere mate.

Omdat er ten aanzien van de slachtkwaliteit duidelijk verschillen bestaan
tussen borgen en gelten, zijn de resultaten van het onderzoek ook per sexe
berekend.

62% van de dieren kreeg de gunstigste beoordeling van spekdikte en type
en viel in klasse IA. De totale verdeling wordt weergegeven in tabel I, met
daaronder de verdeling van het totale aantal in 1970 in dezelfde fabriek
geslachte dieren. Beide zijn in percentages weergegeven.
Tabel II geeft dezelfde verdeling weer, maar nu afzonderlijk voor borgen
en gelten. Het grote verschil tussen de sexen ten opzichte van spekdikte
klasse I en II en type A en B komt hierin duidelijk tot uiting.

Grafiek I geeft de frequentieverdeling weer van de pHj van het totale
materiaal. Het is een normale verdeling met een brede top bij 6,3 tjm 6,5.

Tabel I. Procentuele verdeling van de 3335 mestvarkens naar spekdikte
(I, II, III) en slachttype (A, B, C). Tussen haakjes, dezelfde procentuele
verdeling van de varkens die in 1970 in dezelfde fabriek geslacht werden.

De grafiek komt goed overeen met die van van Logtestijn (1965),
berekend over 1198 varkens voor de pHj van M. adductor. Ons gemiddelde
(6,34) ligt iets hoger dan dat van v a n L o g t e s t ij n (6,27). Sexe-invloed
op de pHj is duidelijk aantoonbaar (tabel VI. De borgen hebben gemid-
deld een pHj die 0,1 hoger is dan bij de gelten. Dit is in overeenstemming
met de gegevens van S y b e s m a (1970). B o r o w s k i (1966) vond zelfs
een pH^ verschil van de M. adductor tussen borgen en gelten van 0,6.
In grafiek II is de frequentieverdeling van de rigor weergegeven, zowel
van het totale materiaal als afzonderlijk van de slachtklassen A en B. De
verdeling lijkt minder normaal dan die van de pH^. Speciaal die van de
type B dieren wijkt nogal af van een normale verdeling. Ook ten aanzien

van de rigor is er een duidelijke sexe-invloed, namelijk voor de borgen een
gemiddelde R van 5,6 en voor de gelten een van 7,6. Tussen pHj^ en R
kon een correlatie berekend worden van r = —0,75. Deze correlatie komt
goed overeen met die van Leest e.a. (1968) (r = —0,68), maar lijkt
gunstiger dan de correlatie van r = —0,40, zoals Sybesma (1966) die
berekende.

In tabel III zijn de gemiddelde pH-waarden weergegeven per slacht—
kwaliteitsklasse, zowel van het totale proefmateriaal, als afzonderlijk per
geslacht. Speciaal de grote verschillen tussen de 3 types komen duidelijk
tot uiting, met name tussen type A enerzijds en type B en C anderzijds.
Opvallend hierbij is dat er geen grote pH verschillen bestaan tussen de
borgen en gelten binnen de afzonderlijke slachtkwaliteitsklassen.

Tabel III. Gemiddelde pH^ per slachtkwaliteitsklasse, afzonderlijk voor de
gelten en borgen en van het totale materiaal.

Tussen de gemiddelde pH^-waarden van de 3 spekdikteklassen zijn geen
wezenlijke verschillen aantoonbaar. Het kleine verschil tussen I en H is
duidelijk het gevolg van het hoge percentage dieren van type A in de
spekdikteklasse I, zoals dat blijkt uit tabel I. In grafiek I zijn ter verduide-
lijking de frequentieverdelingen van de pHi voor de types A en B weer-
gegeven.

Door vele onderzoekers wordt aangegeven dat beneden een bepaalde pH^
P.S.E. vlees zou ontstaan. Deze waarden variëren van 6,0 tot 6,3 (van
Roon, 1967; Sybesma, 1968; Wismer en Pedersen, 1969).

Tabel IV. Gemiddelde R per slachtkwaliteitsklasse, afzonderlijk voor gelten
en borgen en van het totale materiaal.

In dit onderzoek is voor de pH^ een grenswaarde van 6,0 aangehouden.
Alle karkassen met een pHj < 6,0 worden beschouwd in meer of mindere
mate P.S.E. vlees te bezitten. Ook van Logtestijn e.a. (1966), Sy-
besma (1969) en M o e r m a n e.a. (1969) houden deze norm aan. Als
parameter voor de vleeskwaliteit van een groep varkens kan men zowel
de gemiddelde pHj-waarde als het percentage metingen met een lagere
uitkomst dan 6,0 hanteren. Aan dit laatste dient de voorkeur gegeven te
worden, omdat enerzijds de spreiding bij deze parameter veel groter is
dan bij de gemiddeld pHj en anderzijds omdat het een directe afspiegeling
is van het percentage P.S.E. dieren.

In tabel V staan de gemiddelde pH, en het percentage dieren met een pH
< 6,0 van het totale materiaal, alsook afzonderlijk van de borgen en gelten,
de varkens met slachttype A en B en de dieren met slachtklassificatie IA
vermeld. Het percentage van 13,7 met een pH^ < 6,0 komt overeen met de
13,4% zoals van Logtest ij n (1965) die berekende voor de M. adduc-
tor. Deze stelde bovendien vast dat de pH van de M. adductor in het
algemeen hoger en vaker hoog is dan die van de M. semimembranosis.
Van Hoof e.a. (1966) daarentegen vonden bij 1190 Belgische land-
varkens een hoger percentage. Namelijk 21% van de dieren had een pH^
van de M. semimembranosis die lager was dan 6,0. Het gevonden per-
centage van 13,7 is enigszins geflatteerd, omdat de metingen uitsluitend
in de winter en de herfst plaats vonden. Volgens Ludvigsen (1953),
Sybesma (1963) en vele anderen namelijk is het aantal dieren met
P.S.E. vlees in de zomer en speciaal bij warme dagen aanzienlijk hoger.
De verschillende percentages en gemiddelden zijn bovendien niet volledig
vergelijkbaar, omdat ook de transport- en slachtmethoden van invloed zijn
op de pHi (van Logtestijn, 1965; van Hoof, 1966; Hilde-
brandt, 1969).

Voorwaarde voor het verkrijgen van vergelijkbare pH^-gegevens is dat de
milieuomstandigheden tijdens transport en slachten zo constant mogelijk
worden gehouden. Van bijzonder belang hierbij is de tijdsduur tussen het
vertrek van de varkens vanaf de boerderij tot aan het tijdstip van slachten
(Lendfers ,1969; Schepers, 1969; Hildebrandt, 1969). Deze
tijd bepaalt voor een groot deel de mate van vermoeidheid van het slacht-
dier, hetgeen gepaard gaat met het geheel of ten dele uitgeput raken van
de spierglycogeenvoorraad.

Er kan na de dood dan onvoldoende melkzuur worden gevormd, waardoor
de pHi onmogelijk kan dalen. Met name als selectiecriterium voor de
fokkerij is hierdoor de pH^ minder geschikt.

Tabel V. Gemiddelde pH-^ en R van het totale materiaal van de borgen
en de gelten en van de slachttypen A en B. Bovendien zijn de percentages
dieren vermeld met een pH^ < 6,0 en een rigor ^10.

In tabel IV is de gemiddelde R per slachtkwaliteitsklasse vermeld. Ook hier
komt het verschil tussen type A, B en C het sterkst naar voren. Het verschil
tussen spekdikteklasse I en II is voor de R-waarden in verhouding groter
dan bij de pHj het geval is. Er blijkt verder per klasse steeds een klein ver-
schil tussen de borgen en gelten, ten nadele van de gelten, aanwezig te zijn.

Grafiek H geeft de frequentieverdeling van de R, afzonderlijk voor de dieren
met type A en type B, weer. De curve van de rigor van de type B-dieren
geeft een sterk afwijkende vorm, hetgeen nauw samenhangt met het hoge
percentage type B-dieren met een zeer lage R-waarde.

Een rigor ê 10 wordt beschouwd als afwijkend (Sybesma en van
Logtestijn, 1967). Het percentage dieren met een rigor = 10 is naast
de gemiddelde rigorwaarde van een groep, een waardevolle parameter voor
de stre.ssgevoeligheid en ook van de vleeskwaliteit. Naarmate de milieu-
omstandigheden constanter gehouden worden zijn deze parameters betrouw-
baarder te achten.

Tabel V geeft de gemiddelde R en het percentage dieren met een rigor
= 10, weer voor dezelfde groepen dieren als vermeld onder III. 24,2% van
het totale aantal geslachte varkens heeft dus een afwijkend rigor verloop.
Dit percentage is lager dan door Sybesma (1966) en van Hoof
e.a. (1966) vermeld wordt. Sybesma vond bij 1110 NL varkens een
percentage van 31%envanHoof e.a. vonden bij 1190 Belgische land-
varkens een percentage van 33%. In beide gevallen betrof het ook de R van
de M. semimembranosis. In ieder geval kan geconcludeerd worden dat
bijna 25% van de varkens geslacht werd in een abnormale stresstoestand.

Bij een eventuele invoering van een selectie op de vleeskwaliteit verdient
de rigormeting als methode de voorkeur boven de pH^-meting. Zoals
reeds eerder venneld namelijk, is de R niet zoals de pH^ afhankelijk van de
glycogeenvoorraad in de spieren. Bovendien hebben dieren met een hoge
rigor meestal ook een lage pH, zoals blijkt uit grafiek III en de berekende
negadeve correlatie van 0,75. Selectie op R betekent tevens ook selectie op
pHi. Daarnaast is de R een goede maatstaf voor de stresstoestand waarin
het dier geslacht is. Dit is van bijzonder belang, omdat het daardoor moge-
lijk is binnen groepen dieren, de stressgevoelige families of stammen op te
sporen. Uitsluiting van deze families en stammen voor de fokkerij zal de
vleeskwaliteit, maar speciaal ook de transportsterfte, ten goede komen.
Verder is de rigormeting makkelijker uitvoerbaar in de praktijk en vereist
minder geschoold personeel.

Een verbetering van de vleeskwaliteit zal alleen effect hebben als de resul-
taten van deze metingen ook bij de uitbetaling van de slachtvarkens be-
trokken worden. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld dat de dieren met een
rigor = 10 bij de uitbetaling lager gewaardeerd kunnen worden. Een andere
mogelijkheid is dat alle dieren van het slachttype A met een lage rigor een
extra premie krijgen. Dit laatste zou dan tevens gecombineerd worden met
de creatie van een superklasse, iets dat in ons land reeds vaak ter sprake is
gebracht (Sybesma, 1970). Vooral de eerste mogelijkheid lijkt betrouw-
baar, zoals blijkt uit grafiek III. De groep dieren met een rigor = 10 blijkt
tevens 90% van de dieren met een pH < 6,0 te omvatten, zodat deze moge-
lijkheid naast een selectie op stressgevoeligheid tevens een selectie is op
vleeskwaliteit.

Het meest opvallend resultaat van dit onderzoek is het grote verschil in
vleeskwaliteit tussen de dieren met slachttype A en slachttype B en C en
tussen de borgen en gelten. De gevonden verschillen kunnen op 2 manieren
geïnterpreteerd worden.

a. Type A-dieren zijn varkens met een goede bevleesdheid en goed ont-
wikkelde hammen. Door jarenlange selectie van de NL varkens op een
groter vleespercentage, gecombineerd met de huidige wijze van huis-
vesting, is de verhouding tussen het spierstelsel en de interne functionele
stelsels, zoals hart- en bloedvatstelsel — alsook het endocriene systeem —
sterk gewijzigd, waardoor het dier een meer of mindere psychische
labiele constitutie heeft gekregen. Hierdoor is het varken in ernstige
mate stressgevoelig geworden.

Type B-dieren zijn minder bevleesd, hebben een minder ontwikkelde
ham. Hierdoor bestaat er nog een beter evenwicht tussen spierstelsel en
andere functionele stelsels (Sybesma, 1965; Ludvigsen, 1968).
Deze opvatting komt overeen met de reeds vroeger door vele onder-
zoekers vermelde bevindingen dat de meer bevleesde rassen, families of
stammen, stressgevoeliger zijn en ook een hoger percentage dieren met
P.S.E. vlees te zien geven (T o p e 1, 1968).

b. Het parallel lopen van pHj en R met de slachttypen per slachtklasse
gaf reden tot kritische beoordeling hiervan. Te meer daar de pH^ en de
R objectief gemeten worden, en de slachttypebepaling een subjectieve
beoondeling is. Bovendien betrof het hier vrij homogeen proefmateriaal,
waarbij de verschillen tussen de gemiddelde hampercentages per slacht-
type waarschijnlijk niet zo groot kunnen zijn dat deze resulteren in

dergelijke grote pH- en rigorverschillen. Om dit te toetsen werd van
49GY-borgen met type A en van 49 GY-borgen met type B het ham-
percentage berekend. Hierbij bleek dat het gemiddelde hampercentage
van de beide groepen praktisch gelijk was, nl. 25,1% en 25% met
standaardafwijkingen van 0,88 resp. 0,92. Bij een op dezelfde wijze
berekend hampercentage van 20 type A- en 20 type B-dieren van het
NL-ras bleek een niet significant verschil te bestaan van 0,5% ten
gunste van het type A-dieren.
Het niet vast kunnen stellen van significante verschillen in bevleesdheid
tussen type A- en B-dieren in combinatie met de eerder genoemde redenen
is voldoende aanleiding om een grote interactie te veronderstellen tussen de
slachttypen en de pH^ respectievelijk de R. Speciaal kan hierbij gedacht
worden aan de interactie tussen rigor en slachttype. De interactie tussen
pHi en slachttype komt hoogstwaarschijnlijk tot stand door de grote corre-
latie tussen pHj en rigor. Een ham met een lage rigor b.v. < 5 is slap en
zakt uit in de richting van de lendenen bij een normale ophanging van het
slachtvarken aan de achterpoten, waardoor het lijkt alsof de ham minder
sterk ontwikkeld is (Sybesma, 1970). Bovendien speelt de rigor van de
rug- en lendespieren hierbij ook nog een rol.

Een grote interactie tussen rigor en slachttype wordt nog waarschijnlijker
gemaakt door de sterk van elkaar verschillende curven van de typen A en B
in grafiek II. De curve van de type B-dieren heeft een afwijkend verloop,
hetgeen wordt veroorzaakt door het grote aantal dieren met rigor < 4.
Deze afwijkende curve werd alleen gevonden bij de rigor van de type B-
dieren.

1. Er bestaat een groot verschil in vleeskwaliteit tussen de slachtkwaliteits-
types A enerzijds en B, C anderzijds.

2. Als criterium voor de vleeskwaliteit ten behoeve van de selectie in de
varkensfokkerij kan het beste gebruik gemaakt worden van de rigor-
meting 30 tot 45 minuten na het slachten.

3. Er bestaat zeer waarschijnlijk een grote interactie tussen pH^ resp. R
en het vastgestelde slachttype. Hierdoor zullen juist dieren met een
goede vleeskwaliteit ten onrechte te laag geklassificeerd worden. Het is
noodzakelijk dat hieromtrent verder onderzoek wordt verricht.

Of 3,335 slaughtered pigs, all from the same locality, the carcass quality was
determined immediately after slaughter; these determinations were based on eva-
luation of the back-fat depth and carcass grade. In addition, the pH level and the
state of post-mortem rigidity were determined in the semimembranosus muscle
within 32-37 minutes after exsanguination in order to assess the meat quality. The
animals were supplied over a period of six months, efforts being made to ensure
identical conditions wherever possible.

A mean pHi of 6.34 and a mean rigidity of 6.6 were calculated for the total
number of animals studied. Also, the meat quality of the gilts was found to be

markedly inferior to that of the hogs. This is clearly reflected in the proportion
of animals showing pHi < 6.0 and that showing rigidity S 10. These proportions
were 6.29 and 31.2 per cent respectively in the gilts, and 10.5 and 17.6 per cent
respectively in the hogs.

There appeared to be no differences in pHi and only minor differences in rigidity
between the various back-fat depth grades. On the other hand, marked differences
in pHi were found to be present between carcass grades, the pHi level being 6.25 in
grade A, and 6.50 in grades B and C. The pH level < 6.0 level was in 20.2 per cent
cf the grade A animals and in 2.4 per cent of the grade B animals.
There also were marked differences in rigidity between carcass grades (grade A:
7.7; grade B: 4.2). Rigidity was S 10 in 32.9 per cent of the grade A animals
and in only 5.7 per cent of the grade B animals.

An inverse correlation of r = 0.75 was found to exist between rigidity and pHi.
Estimation of rigidity is preferable to estimation of the pHi level in selecting for
meat qualiity for the benefit of pig-breeding. Measuring rigidity has the additional
advantage of also providing an adequate measure of the state of stress in which
the pig has been slaughtered.

In conjunction with the highly abnormal curves in the grade B animals and the
parallelism of the pHi and R levels with the carcass grades, this is conclusive
evidence of the fact that there probably is an interaction between the R and pHi
levels and the carcass grade determined. This particularly suggests marked inter-
action between rigidity and carcass grading. There are strong indications that the
latter is actually the case, which warrants further investigations.

A c h i 11 u s, W.: Die Fleischquäliteit beim Schwein als Selectionsmerkmal. Diss.
Göttingen (1968).

B e n d a 11, J. R.: Post mortem changes in muscle. Zie Bourne, The structure and
function of muscle (1960); B e n d a 11, J. R. und L a w r i e, R. A.: Fleischwirt-
schaft, 44, 411, (1964); Bris key, E. P.: Advanc. Food. Res., 13, 89, (1964);
Bris key, E. J. and Say re, R. N. (1963): geciteerd door Bris key (1964);
Borowski, H. M., Ledebur, K. von und G r a v e r t, H. O.: Fleischwirt-
schaft, 46, //, 1247, (1966).

Clausen, H.: (1961) geciteerd door Weiss (diss. 1967); Cooper, C. C.,
Cassens, R. G. and Briskey, E. J.: /. Food. Sci., 34, 299, (1969).
Hart, P. C.: Tijdschr. Diergeneesk., 86, 10, 663, (1961); Hildebrandt, G.,
Sinei 1, H. J. von, Elshammaa, Z. A. und Niederehe, H.: Schweinez
und Schweinern, 9, 10, 262, (1969); Hoof, J. van en D e d e k e n, L.: Vlaams
Diergeneesk. Tijdschr., 37, 25, (1968).

Jonsson, P.: Zschr. Tierz. und ZüchtungsbioL, 78, 205, (1963).
L an nek, N.: Landw. Zentralbl., 2041, (1967); Leest, J. A. and Roon, P. S.
van: Symp. proc. Zeist., 253, (1969); L e n d f e r s, L. H. H. M.: I.V.O. Rapport
B - 99 (1969); L e n d f e r s, L. H. H. M.: Tijdschr. Diergeneesk., 95, 1331, (1970);
L i s t e r, D.: Symp. proc. Zeist, 123, (1969); L o g t e s t ij n, J. G. v a n: Over het
postmortale pH verloop in vlees en de betekenis daarvan voor de beoordeling van
slachtdieren. Diss. Utrecht (1965); Logtestijn, J. G. van: Xlith Meet Eur.
Meat Res. work, Sandefjord, (1966); L o g t e s t ij n, J. G. van: Symp. Proc. Zeist,
261, (1969); Logtestijn, J. G. van und Sybesma, W.: Dtsch. Tierärztl.
Wschr,. 74, 378, (1967); Lohse, B., Pfau, A. und Schröder, L. A. J.:
Fleischwirtschaft, 45, 121, (1965); Ludvigsen, J. B.: 15th Int. Vet. Congr.
Stockholm (1963).

Moerman, P. C. and Krol, B.: Symp. proc. Zeist, 237, (1969).
Penny, I. F.: Biochem. ƒ., 104, 609, (1967).

R o o n, P. S. v a n and L e e s t, J. A.: Xlllth Meet, of Eur. Meat Res. Work, Rot-
terdam, (1967)

Scheper, J.: Symp. proc. Zeist, 201, (1967); Späth, H.: Das Piétrainschwein.
Diss. Göttingen, 1964; S t e i n h a u f, D., Weniger, J. H. und Hoppen-
broek, K. H.: Züchtungskunde, 41, 93, (1969); Sybesma, W.-.Tijdschr. Dier-
geneesk., 99, 1043, (1963); Sybesm. a, W.: Veeteelt en Zuivelber., 9, 27, (1966);
Sybesma, W.; Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1696, (1969); Sybesma, W.: Niet
gepubliceerd werk (19...); Sybesma, W. und Logtestijn, J. G. van:
Fleischwirtsch., 47, 408, (1967).

T o p e 1, D. G., B i c k n e 1 1, E. J., Preston, K. S., Christian, L. L. and
Matshushima, C. Y.: Modern Vet. Practice, 40, 40, (1968).
Weiss, F. K.: Merkmale der Fleischbeschaffenheit beim Schwein. Diss. Göttingen,
1967; Weniger,;. H., S t e i n h a u f, D., S a al e r, H. und H o 11 z, A.: Züch-
tungskunde, 39, 95, (1967); Weniger, J. H., S t e i n h a u f, D. und Pähl, G.
H. M.: Fleischwirtsch., 44, 781, (1964); W e s t e r i n k, W. G.: Persoonlijke mede-
deling, (1970); Wismer-Pedersen, J.: Symp. proc. Zeist, 53, (1969).

„De manier van de landbouwer zijn loon tc betalen langs de verkoop van zijn
produkten om is in de grond onjuist. Want de rol van de boer is veel omvangrijker
dan alleen het voortbrengen van voedingsmiddelen. Hij is in onze cultuurlanden met
hun verbrokkelde percelen de persoon, die dc grond bewaart, onderhoudt, en dikwijls
verbetert. Welnu, dit werk wordt hem niet betaald. Men zou een vergelijking kun-
nen maken met het behoud van de grasperken in onze grootsteden, dat toch ook niet
vergoed wordt door dc verkoop van het gras, dat er op groeit!"

De klinische, röntgenologische en histologische bevindingen van multiple kraak-
benige exostosen bij een Malthezer leeuwtje worden beschreven.

Multiple kraakbenige exostosen zijn osteochondromateuze woekeringen,
die uitgaan van de beenderen met enchondrale ossifikatie. De afwijking
ontwikkelt zich bij jonge individuen. De progressie van deze misvorming
stopt in het algemeen wanneer de epifysairhjnen zich sluiten.
De afwijking werd in 1956 voor het eerst bij de hond beschreven door
Banks en Bridges. Multiple kraakbenige exostosen waren bij de
mens reeds lang bekend (Jaf fe, 1943) en zijn later ook bij het paard
(Nieberle-Cohrs, 1961; Morgan, 1962) en de kat (Riddle,
1970) beschreven. Andere namen voor deze afwijking zijn: multiple
Osteochondromen (Carlson, 1967), multifokale chondrodysplasie
(Fezer, 1968) en osteochondromatose (Riddle, 1970). In de humane
geneeskunde worden vooral de namen erfelijke muldple exostosen en dia-
fysaire aclasis genoemd (J a f f e, 1943; H e a n e y, 1968).
Hieronder volgt een korte beschrijving van de bevindingen bij een hond,
die in oktober 1969 aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht
werd aangeboden, met multiple kraakbenige exostosen.

Een Malthezer leeuwtje, reu, werd op de leeftijd van 8 maanden aan-
geboden in verband met een moeizame pijnlijke gang. De eigenaar had
verdikkingen aan de voorpoten opgemerkt. Een behandeling met anal-
getica had reeds plaatsgevonden.

Bij onderzoek werden harde verdikkingen gepalpeerd aan het distale
einde van de linker radius, het linker olecranon, de rechter scapula, de
rechter ulna en de rechter distale femur. Bij buikpalpatie werd een harciu
verdikking aan de mediale zijde van het rechter ileum gevoeld. De rechter
achterpoot werd af en toe minder goed belast. Passief bewegen van de
extremiteiten leidde niet tot pijnreacties. De algemene condide was goed.
De patiënt werd tot op 2-jarige leefüjd vervolgd. Het klinische beeld ver-
anderde niet in deze periode.

Herhaald hematologisch en biochemisch onderzoek brachten alleen een
matig verhoogde waarde voor alkalische fosfata.se aan het licht, wat na
het bereiken van de leeftijd van 12 maanden niet meer werd waarge-
nomen.

Anterio-posterior opname van beide voorbenen op de leeftijd van 9 maanden. Aan
het distale einde van de linker radius, aan het linker olecranon en aan de rechter
ulna zijn duidelijk de veranderingen van multiple kraakbenige exostosen te zien.
De exostosen zijn op deze leeftijd nog duidelijk minder contrasterend dan het nor-
male skelet. De cortex is ter plaatse van de exostosen niet meer te herkennen. Vooral
de rechter ulna vertoont duidelijke verkromming.

Dextro-sinistrale controle opname op 2 jarige leeftijd. Exostosen zijn te herkennen aan
de rechter scapula, aan de zesde rib en aan de spinaaluitsteeksels van de zesde en

De exostosen vertoonden minder contrast dan het normale bot. De cortex
was ter plaatse van de exostosen niet meer duidelijk te herkennen. Aange-
taste beenderen vertoonden verkrommingen. Naast de reeds klinisch ge-
constateerde exostosen werden op de röntgenfoto\'s tevens woekeringen
gezien aan de mediale zijde van de linker en rechter zesde rib, de spinaal-
uitsteeksels van de zesde en zevende thoracale en de vierde lumbale
wervel. Aan de rechter processus transversus van de zesde lumbale en
de linker processus transversus van de zevende lumbale wervel werden
eveneens exostosen gezien.

Tot de leeftijd van 16 maanden werd de patiënt elk maand terug gezien,
daarna werd nog een controlebezoek gebracht op 2-jarige leeftijd. In het
verloop, vanaf de leeftijd van 8 maanden tot 2 jaar, werd röntgenologisch
een geleidelijke toename in dichtheid en kalkhoudendheid van de exos-
tosen waargenomen.

Op de leeftijd van 10 maanden werd een biopsie genomen uit de exostose
van de rechter ulna. Het biopt was circa een /a cm in doorsnede en
ging ongeveer een cm diep.

Bij histologisch onderzoek werd een rand van kraakbeen gezien, met daar
binnen beenbalkjes waarlangs duidelijke Osteoblasten en hier en daar een
osteoclast. Tussen de beenbalkjes was beenmerg aanwezig; myeloblasten,
veel polymorfkemige leukocyten, normoblasten, lymfocyten, megakaryo-
cyten en veel vetcellen.

De aetiologie van multiple kraakbenige exoxstosen is onzeker. Twee
theorieën worden dikwijls geciteerd:

1. Fragmenten uit het epifysaire kraakbeen hebben zich verplaatst
(Fezer, 1968; Heaney, 1968).

2. De funktie van het periost is gestoord; in plaats van been wordt kraak-
been gevormd (Riddle, 1970).

Bij de mens is deze afwijking erfelijk (Jaffe, 1943; Heaney, 1968).
Gee (1970) vond, in een nest van 5, 3 pups met multiple kraakbenige
exostosen. Bij de hier beschreven patiënt waren helaas de afstamming en
eventuele nestgenoten niet te achterhalen.

Multiple kraakbenige exostosen komen bij de hond zeer zelden voor. Tot
nu toe werden slechts 7 gevallen beschreven.

De afwijking hoeft geen klachten te geven. Echter door verkromming van
de aangetaste beenderen, mechanische belemmering van de gewrichten
(Dingwall, 1970; Jaffe, 1943) en door druk op ruggemerg en peri-
fere zenuwen (Jaffe, 1943; Fezer, 1968; Gee, 1970) worden vaak
kreupelheid en parese gezien.

Bij de mens is een gevreesde complicatie op latere leeftijd de ontwikke-
ling van een chondrosarcoom uit de exostosen. Banks (1956) beschreef
dit bij een 9-jarige hond.

Indien zich geen klachten voordoen, kan behandeling achterwege blijven.
Ontwikkelt zich een chondrosarcoom, dan is uiteraard radikaal chirur-
gisch ingrijpen gdndiceerd.

Veel dank ben ik verschuldigd aan collega mejuffrouw Van der Gaag voor
liet verrichten van het histologisch onderzoek, de medewerkers van de afdeling Ve-
terinaire Röntgenologie voor het maken van de kontrolefoto\'s; de heer Haafkens
verzorgde de foto\'s voor publikatie. Professor Teunissen en de collegae R ij n -
berk en Van de Watering ben ik erkentelijk voor het kritisch doornemen van
liet manuscript.

/. Am. vet. med. Ass., 129, 131, (1956).
Carlson, W. D.: Veterinary Radiology. Lea and Febiger, Philadelphia. 466,
(1967).

D i n g w a 11, J. S., P a s s, D. A., P e n n O c k, p. W. and C a w 1 e y, A. J.: Multiple

cartilaginous exostosis in a dog. Canad. vet. J., 11, 114, (1970).
Fezer, G. und S c a b e 11, J.: Multifokale Ghondrodysplasie beim Hund. Berl.

Münch, tierärztl. Wschr., 81, 480, (1968).
Gee, B. R. and D o i g e, G. E.: Multiple cartilaginous exostosis in a litter of dogs.

J. Am. vet. med. Ass., 156, 53, (1970).
H e a n e y, R. P. and Cecil-Loeb: Textbook of Medicine. Saunders Philadel-
phia, 1384, (1968).
Jaffe, H. L.: Hereditary multiple exostosis. Arch. Pathol, 36, 335, (1943).
J u b b, K. V. F. and Kennedy, P. G.: Pathology of domestic animals. Acad. Press,

New York 4, (1963).
Lettow, E. und T e i c h e r t, G.: Ein seltener Befund am Skelett eines Hundes.

Berl. Münch, tierärztl Wschr., 81, 218, (1968).
Morgan, J. P., Carlson, W. D. and Adams, O. R.: Hereditary multiple

exostosis in the horse. ƒ. Am. vet. med. Ass., 140, 1320, (1962).
Nieberle, K. und Gohrs, P.: Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie

der Haustiere. Fischer, Jena, 879, (1961).
Owen, L. N. and Nielson, S. W.: Multiple cartilaginous exostosis (diaphyseal
aclasis) in a Yorkshire terrier. J. Small anim. Pract., 9, 519, (1968).
Riddle, W. E. and Leigh ton, R. L.: Osteochondromatosis in a cat. /. Am.
vet. med. Ass., 156, 1428, (1970).

Voor de opsporing van antibioticumresiduen in melk werd een snelle eenvoudig
uit te voeren test ontwikkeld welke door leken kan worden uitgevoerd zonder dat
daarvoor laboratoriumfaciliteiten nodig zijn. De test bestaat uit een gevriesdroogde
cultuur van Streptococcus thermophilus welke zodanig is gestandardiseerd dat
steeds na een vaste periode kan worden afgelezen.

Voor de uitvoering van de test is het slechts nodig enkele mililiters vooraf ge-
kookte melk aan een testflacon toe te voegen en deze daarna gedurende 4 uur
bij 45 °C te bebroeden.

Onder praktijkomstandigheden kan bebroeden geschieden in een babyflesverwar-
mer waarvan de temperatuur instelbaar is. Met de test kan minimaal 0.01 I.E.
penicilline per ml worden aangetoond.

De frequentie van voorkomen van antibioticumresiduen in de melk van
runderen is gedurende de laatste tien jaren in ons land aanzienlijk afge-
nomen. Deze situatie werd bereikt door een verbeterde voorlichting aan
veehouders en regelmatige controle op de afgeleverde melk.
Het is echter gebleken, dat zelfs indien een veehouder na het toepassen van
mastitispreparaten de daarbij door de fabrikant verstrekte aanwijzingen voor
het achterhouden van melk opvolgt, er toch nog een geringe kans bestaat,
dat bij controle van de melk residuen zullen worden gevonden. Het kan
zijn dat de bij sommige preparaten verstrekte richtlijnen onjuist zijn, omdat

Postbus 31, Boxmeer. Hudig adres Drs. J. Jacobs: AGF-Chemiefarma N.V.,
Postbus 5, Maarssen.

ze niet op (deugdelijk) onderzoek zijn gebaseerd. Daarnaast echter bestaat
de mogelijkheid, dat door de aanzienlijke individuele verschillen tussen de
koeien onderling, in uitzonderingsgevallen, de algemeen geldende regels voor
de uitscheiding van een bepaald preparaat worden overschreden.
Om alle risico uit te kunnen sluiten, zou eigenlijk de veehouder zelf, voordat
hij na een behandeling de melk weer begint af te leveren, deze op anti-
bioticumresiduen moeten kunnen onderzoeken. Tot op heden was dit prak-
tisch onmogelijk, omdat er nog géén methode bestond die zó eenvoudig
was, dat zij door de veehouders zelf zou kunnen worden gebruikt.

Thans menen wij met de ontwikkeling van een dergelijke test geslaagd te
zijn. De test bestaat uit een gevriesdroogde kuituur van Streptococcus ther-
mophilus waarvan het kiemgetal is gestandaardiseerd en waaraan de zuur-
base indicator broomcresolpurper is toegevoegd. De gebruiksklare testflacons
kunnen in de koelkast gedurende tenminste één jaar worden bewaard.
Slechts op het oog niet afwijkende melk kan met de test worden onder-
zocht. Van dergelijke melk wordt een kleine hoeveelheid aan de kook ge-
bracht en daarna afgekoeld. Na afkoeling worden een paar milliliters in de
testflacon overgebracht, waarna de flacon wordt gesloten en de inhoud ge-
mengd. Hierna wordt de test gedurende vier uur bebroed bij 45°C. Strepto-
coccus thermophilus groeit snel in melk, waarbij veel zuur wordt gevormd.
Het gevormde zuur doet de kleur van de indicator omslaan van blauw
naar geel, terwijl in een later stadium door het gevormde zuur coagulatie
van de melkeiwitten optreedt. De kleurverandering en stremming van de
melk worden na vier uur bebroeden afgelezen. Buiten het laboratorium
kan het bebroeden eenvoudig geschieden door gebruik te maken van een
babyflesverwarmer met instelbare thermostaat*). De temperatuur kan met
een eenvoudige huishoudthermometer worden gecontroleerd.

De test werd door ons op uitgebreide schaal zowel in het laboratorium als
onder praktijkomstandigheden beproefd. De gevoeligheid van de test voor
een aantal antibiotica is, evenals die van de Calidolactistest en van yoghurt
en zuursel, weergegeven in onderstaande tabel.

In een uitscheidingsexperiment pasten wij naast de normale antibioticum-
bepalingen in de melk eveneens de test toe. De resultaten van dit onderzoek
gebruikten wij om een voor de veehouder praktisch bruikbaar beoordelings-
schema voor de test op te stellen.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

F r i e d m a n n, C. T. H., D i n n e s, M. R., Bernstein, J. F. and H e i d-
breder, G. A.: Chimpanzee associated infectious hepatitis among personel at an
animal hospital. /. Am. vet. med. Assoc., 159, 541, (1971).

Tussen 24 december 1970 en 5 januari 1971 deden zich acht gevallen van virus-
hepatitis voor bij personeel van het Culver City Dierhospitaal; op 25 januari
openbaarde zich een negende geval. Van het gehele (zieke en gezonde) personeel en
htm gezinnen werd nauwkeurig de ziekte-, voedings- en sociale anamnese over de
voorgaande zes maanden opgenomen. Ook werd van twee eind november opgenomen
cliimpansee\'s de anamnese opgenomen, inclusief hun contacten met mens en dier en
dc laboratoriumgegevens. Hetzelfde gebeurde met zes tegelijkertijd geïmporteerde,
maar naar elders vertrokken dieren.

Bij acht patiënten en één chimpansee werd hepatitisantigeen in het bloed gevonden.
Eén van de twee opgenomen chimpansee\'s had bij aankomst diarree en longontste-
king en stierf op 9 december. De andere was gezond en ging op 1 december naar
Hollywood.

-Mie patiënten hadden direct of indirect contact met de chimpansee\'s en hadden geen
voorzorgen tegen besmettingsgevaar genomen. De 9e patiënt werd ziek zes weken
na de dood van de aap en drie weken nadat de laatste patiënt was ziek geworden.
De verdenking van de infectiebron viel op de twee apen. De aanvankelijke eigenaar
in Los Angeles had een jaar tevoren hepatitis gehad.

De chimpansee, die naar Hollywood is vertrokken, is gezond gebleven, evenals zijn
contacten daar. Ook dc andere tegelijkertijd geïmporteerde dieren zijn gezond geble-
ven, maar één van hen, die naar een dierentuin in Connecticut is gegaan, heeft daar
zeven gevallen van hepatitis veroorzaakt.

Uit het onderzoek is gebleken, dat de overleden aap de infectiebron in Culver City
is geweest.

Een quarantaineperiode van 45 dagen is noodzakelijk. Handelaren moeten regelmatig
met gammaglobuline behandeld worden.

Graves, J. H., McVicar, .J. W., S u t m ö 1 1 e r. P., T r a u t m a n, R. and
Wagner, G. G.: Latent viral infection in transmission of foot- and mouth-disease
by contact between infected and susceptible cattle. /. inf. Dis., 124, 270, (1971).
Schrijvers experimenteerden met 18 maanden oude Herefordossen, geboren in de
U.S.A. en zonder enige voorgeschiedenis van mond- en klauwzeer, aangezien de
ziekte daar in 1928 voor het laatst voorkwam.

Het gebruikte mond- cn klauwzeervirus was type O, sub. type 1. Aangezien volgens
recente gegevens (zie Tijdschr. Diergeneesk., 96, 1611, (1971)) mond- en klauw-
zeer begint met een infectie van de voorste luchtwegen en initiale groei van virus in
de pharyngeaalstreek deden zij experimentele infecties door middel van een neus-
sonde.

Een door hun besmette os bleef klinisch normaal, maar bracht de infectie gedurende
8 dagen over op enkele contactdieren, waarmee hij telkens een dag in contact was
geweest.

Uit het bloed van deze dieren zou kort na het contact mond- en klauwzeervirus geïso-
leerd zijn. Toch varieerde de incubatietijd van 40 tot 120 dagen. Deze ongewone

verschijnselen menen zij te verklaren, doordat er iets in de donor-os zou zijn gebeurd.
Zij brachten dit in verband met het, blijkens veelvuldige isolatie uit serum en keel-
vocht, bij deze os aanwezige bovine enterovirus. Aangenomen wordt dat het mond- en
klauwzeervirus R.N.A. gehuld wordt in de capside van het bij de donor en de
contactossen aanwezige bovine enterovirus.

(Van Bekkum c.s. (1959) slaagden er niet in om, uitgaande van virusdragers,
gevoelige Ierse ossen te besmetten, zelfs niet door inwrijven in de mondholte met
bewezen infectieus speeksel. (Tijdschr. Diergeneesk., 84, 1159, (1959), Ref.).

G r O t h, W.: Hygienische Probleme der Haltung von Mastkälbern in spezialisierten
Betrieben. Tierärztl. Umschau, 26, 417, (1971).

Onder kalvermesterij verstaat schrijver de produktie van slachtkalveren met een
gewicht van 140-180 kg in een periode van 10-15 weken, een aanvangsgewicht van
40-80 kg en een aanvangsleeftijd van 2-4 weken, waarbij de voeding uitsluitend uit
kunstmelk bestaat. Men wil met deze voeding de ontwikkeling van de voormagen
remmen. De kalveren kunnen worden opgestald: individueel, dus in boxjes met
lattenbodem of op stro op een stand vastgezet of loslopend in groepen, op stro- of
roostervloer, waarbij ieder kalf minstens 1,2-1,8 m^ ruimte moet hebben.
Bij voeding door middel van een automaat moet op iedere 20 kalveren een speen
aanwezig zijn. Deze methode heeft het voordeel, dat de kalveren geregeld kleine
porties drinken, wat de natuur het meest benadert. Een nadeel is, dat men zieke
kalveren er minder snel kan uitpikken. Goede observatie is hierbij zeer noodzakelijk.
Ieder kalf moet 5-10 m® lucht ter beschikking hebben, dus de stal moet niet te laag
zijn. De staltemperatuur moet tussen 16 en 20°C liggen en de relatieve luchtvochtig-
heid moet tussen 60 en 80% liggen. Een mechanisch ventilatiesysteem is noodzakelijk,
met afzuigen van de gebruikte lucht via kanalen die 50 crn boven de mestgang zijn
gelegen, \'s Winters moet voorverwarmde lucht worden ingezogen.
Gestreefd moet worden naar een COi gehalte in de stal (te meten ter hoogte van
de kop van het kalf) van 0,1-0,2% en een NHa gehalte van 0,0008% (80 p.p.m.).
Daglicht in de stal is geen vereiste, men moet echter wel voldoende licht hebben
voor de observatie van de kalveren.

Voor grote bedrijven is een verdeling in kleinere eenheden aan te bevelen, met een
all in, all out systeem, anders loopt men de kans, dat bij toename van de facultatief
pathogene kiemen in de stal de z.g. „kalvermoeheid" gaat optreden. Daarom is
.grondige reiniging en desinfectie met loog en/of een stoomstraalapparaat van groot
belang.

Een toegangsverbod voor onbevoegden, goede desinfectie van schoeisel en het aan-
trekken van speciale kleding is een eerste vereiste, om ziekten buiten de stal te
houden. Bij aankoop dient de mester streng te selecteren. De leeftijd mag niet bene-
den de 14 dagen liggen. In verschillende streken van Duitsland komen de Fleckvieh
kalveren pas op een leeftijd van 4 weken en op een gewicht van 55-75 kg op dc
meststal.

De aanwezigheid van een zieken- of quarantainestal is aan te bevelen voor behande-
ling van zieke kalveren en voor kalveren die niet wennen aan de voeding uit de auto-
maat. Op de dag van opstallen krijgen de kalveren alleen lauw water of thee. De
volgende dag een grote verdunning kunstmelk 3x per dag en voert men langzaam
de concentratie op. Na een week kan men ze 2x per dag gaan voeren. Profylactisch
antibiotica toedienen heeft geen waarde, de schrijver is tot deze conclusie gekomen
na een onderzoek van 900 mestkalveren op twee bedrijven. Doelmatig verstrekken
van het juiste antibioticum heeft alleen zin bij een specifieke infectieziekte. Goede
hygiëne en observatie is van veel meer belang.

De mester dient de voorschriften van de kunstmelkfabrikant nauwkeurig op te vol-

gen, in verband met smeltpunt en emulgeerbaarheid van de verschillende vetten m
het produkt, wat de verteerbaarheid in hoge mate beïnvloedt.

De temperatuur van de kunstmelk mag bij het verstrekken niet beneden 35°C
liggen. Bij deze temperatuur is de stremmingstijd in de lebmaag 8 minuten, bij
20°C 34 minuten, bij 15°C 6 uur. Koude melk gaat voor een deel ongestremd de
dunne darm in, wat door rotting van onverteerde eiwitten een ernstige darmstoornis
kan geven. Ook is de maagsapsecretie in de lebmaag bij 35 °C veel sterker dan bij
een lagere temperatuur. Bij kalveren die te gulzig drinken is de maagsapsecretie te
gering.

Vanzelfsprekend is goede hygiëne bij het bereiden van de kunstmelkoplossing en het
reinigen van de utensiliën een eerste vereiste. Op stro gehouden kalveren voelen
zich behaaglijker, door het eten van wat stro voorkomt men het optreden van haar-
ballen in de maag en het stalklimaat wordt door het stro gunstig beïnvloed.
Schrijver vermeldt enige ziekten, die in verkeerde stalhouding en voeding hun oor-
zaak hebben.

Bijna altijd komt er in de eerste 2 weken van de mestperiode bij een aantal kalveren
diarree voor, als gevolg van de adoptie van het darmkanaal aan de kunstmelk.
Als er geen complicaties optreden, is dit binnen 1-3 dagen verbeterd, als een
„diarree dieet" wordt gegeven van lauw water of thee of lijnzaadslijm en na 1-2
dagen weer op kunstmelk wordt overgegaan. Te koude of niet goed aangemaakte
kunstmelk kan ook diarree veroorzaken.

Rhinitis, bronchitis en pneumonie kunnen ontstaan bij slechte ventilatie. Navel-
ontsteking kan optreden door het bij elkaar zuigen van loslopende kalveren in een
loopstal en kan leiden tot vrij ernstige groeivertragingen. Een enkele keer heeft de
schrijver een besmetting met ascariden gezien als gevolg van het opnemen van eieren
van Neoascaris vitulorum met de koemelk. Dit kan tot 18 dagen na de partus voor-
komen. (L a m i n a, 1971). Verliezen aan kalveren zijn bij individueel gehouden
kalveren 0,5% minder dan bij in een loopstal gehouden kalveren.
De schrijver geeft enkele suggesties om de veterinaire bemoeienis met de kalver-
mesterij toe te laten nemen, zoals: meer nadruk leggen tijdens de opleiding op de
zorg van grote bedrijven, het organiseren van post universitaire cursussen over de
kalvermesterij en het sluiten van begeleidingscontracten door de dierenartsen met de
kalvermesters. Men kan dan de kalvermesters door goede voorlichting het te pas en
te onpas gebruiken van antibiotica af doen leren en zo de bedrijfsonkosten drukken.
Tenslotte pleit de schrijver voor het verbieden van de antibioticahandel op de zwarte
markt en stelt voor dat alle medicijnen op recept van de dierenarts verkrijgbaar
gesteld moeten worden.

DE INVLOED VAN BRUCELLA OVIS INFECTIES OP HET GESLACHTS-
APPARAAT BIJ RAMMEN IN KENYA

Cameron, R. D. A., Charles, A. B. and L a u e r m a n n Jr., L. H.: The in-
cidence of Brucella ovis in some Kenya flocks and its relationship to clinical lesions
and semen quality. Vet. Record, 89, 552, (1971).

Dit onderzoek bevestigt de aanwezigheid van Brucella ovis infecties bij schapen in
Kenya en wel vooral bij het Romney-March ras dat geïmporteerd werd uit Nieuw
Zeeland, zodat een strengere controle op deze besmetting bij importschapen nodig
wordt geacht.

1. De klinisch waarneembare afwijkingen aan het geslachtsapparaat bij de ram,
beperken zich voornamelijk tot epididymitis en orchitis.

2. Dc Brucella ovis kiemen worden zowel door rammen met, als zonder afwijkingen
aan het geslachtsapparaat uitgescheiden. Ook vond men soms geen kiemen in
het sperma van rammen met afwijkingen aan het genitaalapparaat.

De resultaten van dit onderzoek van het sperma beperken zich tot het waarnemen
van aspermie, verminderde beweeglijkheid en stijging van primaire en/of secundaire
morfologische afwijkingen.

De aspermie wordt verklaard door het ontstaan van een epididymitis, die het sperma-
transport door de bijbal verhindert. De beweeglijkheid van de spermiën neemt af bij
Brucella ovis infecties, zowel bij rammen met als zonder afwijkingen aan het geni-
taalapparaat.

Het morfologisch onderzoek van het sperma toont aan dat een Brucella ovis infectie
meer secundaire afwijkingen veroorzaakt dan primaire. Deze secundaire afwijkingen
zijn dan losse koppen en staartafwijkingen.

Omdat bij geïnfecteerde rammen de pathologische veranderingen vooral in de epidi-
dymis worden waargenomen, zullen de morfologische afwijkingen voornamelijk van
secundaire aard zijn.

De significante stijging van primaire morfologische afwijkingen bij rammen die
Brucella ovis kiemen uitscheiden, maar geen klinisch waarneembare afwijkingen
aan het genitaal apparaat vertonen, kan mogelijk verklaard worden door een acute
ontsteking van beide testikels en epididymi in een vroeg stadium van de infectie,
die later niet meer klinisch is waar te nemen, maar de Spermatogenese toch duidelijk
irreversibel beïnvloed heeft.

Roskam, R. Th.: Vis uit de Nederlandse binnenwateren. T.N.O. Nieuws, 26, 390,
(1971).

In zijn inleiding noemt de auteur enkele van de belangrijkste bronnen, die verant-
woordelijk zijn voor de belasting van het Nederlandse milieu met kwik. O.a. de Rijn
en huishoudelijke, industriële en agrarische bronnen.

Dit artikel bevat een groot aantal residu-analyses van kwik in inheemse vissoorten.
Toxicologisch zijn vooral van belang de organische kwikverbindingen, mono- en
dimethylkwik.

De resultaten van de analyses worden in een tweetal tabellen weergegeven. Tabel 1
betreft de onderzochte vissoorten met uitzondering van de snoek, waaraan tabel 2 in
zijn geheel is gewijd.

Tabel 1: de monstername vond plaats in een periode van twee jaar (\'68-\'70), uit-
sluitend in Noordhollandse binnenwateren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen
spierweefsel en eetbaar deel van de vissen. Wat opvalt is dat de gehaltes in de
snoekbaars (met één uitzondering) laag tot zeer laag zijn, in vergelijking met de
overige. Namelijk van 0.02 tot 0.1 p.p.m. op nat gewicht basis. Aal, baars, voorn,
brasem en spiering bezitten ongeveer tienmaal hogere gehalten methylkwik.
Tabel 2: de monstername van de snoeken heeft een meer landelijk karakter. Het
lag in de bedoeling om de snoek te gebruiken als landelijke indicator voor de belas-
ting van het Nederlandse milieu met kwik. De snoek liet zich echter niet overal
vangen. De gehaltes van de snoeken (15) variëren van 0.4 tot 1.2 p.p.m. methylkwik,
gemiddeld 0.8 p.p.m.

Tenslotte wijdt de auteur een beschouwing aan mogelijke biologische en chemische
omzettingsreacties van kwikverbindingen in het milieu en de gevolgen daarvan. Op
grond van zijn onderzoek neemt de auteur aan dat het kwik vooral in de vorm van
dimethylkwik in de vissen aanwezig is.

Greve, P. A. en Wit, S. L.: (Totaal) kwikgehalte van zoetwater- en zeevis.
T.N.O. Nieuws, 26, 395, (1971).

In hun inleiding geven de auteurs de motieven voor het door hen verrichte onder-
zoek. Een belangrijk aspect daarvan is de vergelijking van de kwikgehalten in IJssel-

meeraal en elders gevangen aal. Vervolgens wordt uitvoerig ingegaan op de bemon-
stering. Uiteraard onder vermelding van vangplaatsen (in kaart gebracht), data,
aantallen en gevangen soorten; de wijze van transport naar het laboratorium (diep-
gevroren) en de bewerking van de monsters, die vooraf gaat aan de analyse. De
kwikgehalten werden bepaald d.m.v. neutronenactivering.

De resultaten zijn vervat in twee tabellen en drie topografische kaarten. Het kwik-
gehalte van IJsselmeerpaling blijkt — op één uitzondering na — significant hoger
te liggen dan de kwikgehalten van paling uit de rest van Nederland.
Ook andere vissoorten zijn onderzocht, echter in onvoldoende aantallen om tot sig-
nificante conclusies te komen, maar het lijkt er op dat ook voor snoekbaars en baars
een dergelijk onderscheid bestaat op basis van herkomst. Voor zeevis liggen over het
algemeen de gevonden gehalten enigszins lager met voor makreel het hoogste gehalte:
gemiddeld 0.34 p.p.m.

Het R.I.V. heeft aangetoond dat in de Nederlandse oppervlaktewateren de hoogste
kwikgehalten worden gevonden in de Rijn en haar vertakkingen, dan de Maas en de
relatief laagste gehaltes gelden voor de rest van het Nederlandse oppervlaktewater.
De auteurs vermoeden dat het „IJsselnieer-kwik" via de IJssel wordt aangevoerd
vanuit de Rijn. De concentratiefactor van het kwik in IJsselmeerpaling bedraagt ca.
1000 t.o.v. het kwikgehalte in het IJsselmeerwater.

Met het oog op consumptie door de mens worden tenslotte de gevonden gehalten
getoetst op hun aanvaardbaarheid. Ter sprake komen daarbij twee reeds bestaande
normen, te weten de Zweedse: maximaal 1.0 p.p.m. totaalkwik, en de Amerikaanse,
niet meer dan 0.5 p.p.m. De auteurs memoreren bovendien nog de door velen ge-
wenste norm van 0.2 p.p.m. kwik.

G O e ij, J. J. M. d e en Z e g e r s, C.: Kwikgehalten van een aantal soorten ingeblikte
vis. T.N.O. Nieuws, 26, 400, (1971).

Het te onderzoeken materiaal werd door de auteurs op de Nederlandse markt (zeg
kruidenierswinkels) gekocht. Hun keuze viel op zalm, makreel, sardientje, tonijn,
haring en pelser in blik; daarnaast werden onderzocht visiever en levertraan. Het
materiaal kwam uit zoveel mogelijk verschillende landen, al naar gelang het aandeel
dat elk land in de Nederlandse consumptie had. In de tabel, waarin de herkomst van
dc visconserven is weergegeven, springen Japan en Nederland er duidelijk uit.
In alle monsters werd het gehalte aan totaal kwik bepaald met behulp van neutronen-
activeringsanalyse. Deze bepalingen vonden plaats op het Interuniversitair Reactor
Instituut te Delft, waar beide auteurs werkzaam zijn. Van sommige monsters werd
bovendien nog het gehalte aan methylkwik bepaald. Dit gebeurde met behulp van
gaschromatografie. Deze analyses werden verricht in het Instituut voor Veterinaire
Farmacologie en Toxicologie (Koeman).

De resultaten van de analyses stemmen overeen met de waarden, zoals die in het
buitenland bij dergelijk onderzoek zijn gevonden. Met uitzondering van tonijn liggen
de gehalten van alle vissoorten tussen 0.01 en 0.1 p.p.m., waarden welke als natuur-
lijk beschouwd worden. Voor tonijn bleek het gemiddelde totaal-kwikgehalte aan-
merkelijk hoger te liggen, namelijk 0.39 p.p.m.; ook dit is een bevestiging van
eerdere publikaties.

Ook de gevonden gehalten methylkwik — steeds ca. 80% van het gehalte aan totaal-
kwik — spreken literatuurgegevens hierover niet tegen.

Er werd geen correlatie gevonden tussen de hoogte van het kwikniveau en het land
van herkomst van het geanalyseerde monster.

De analyses van de visievers (kabeljauw en schelvis) en levertraan tonen aan dat
er geen sprake is van een ophoping van methylkwik in de vetfase van de levertraan.

Schwartz, A., Wilson, G., H a ni 1 i n, R., S w e n b e r g, J., T e r n a n, P.,
T h O m f O r d, N. and D o n a v a n, E.; Constrictive Pericarditis in two dogs. ƒ. Am.
vet. med. Assoc., 159, 763, (1971).

Bij deze vorm van pericarditis treedt bindweefselvorming op in de pericardholte,
waardoor de bewegingen van het hart ernstig kunnen worden belemmerd.
Bij mens en rund is de afwijking zeer bekend, bij paard, kat en hond is het niet
of slechts zelden beschreven.

In het artikel worden twee patiënten besproken, beiden Duitse herders.
Bij patiënt 1 is de klacht anorexie en vermageren. Bij klinisch onderzoek is de hond
dyspnoeisch, de pols is snel en zwak en er bestaat hydorps. Bij ausculatie worden
gedempte hartetonen gehoord. Op de thoraxfoto wordt een zeer grote hartschaduw
gezien. Het E.C.G. vertoont sterke low voltage. Het pericard wordt gepuncteerd;
dc hond verbetert hierdoor echter slechts zeer kort, zodat door middel van thoraco-
tomie drainage-openingen in het pericard worden gemaakt.

Drie maanden later recidiveren de klachten en de diagnose levercirrose wordt
gesteld. Er wordt operatief een portocavale shunt aangebracht, terwijl het genomen
leverbiopt de diagnose bevestigt.

Een week postoperatief is de patiënt niet vooruitgegaan, maar ook wordt een uit-
gesproken venepols waargenomen; bij auscultatie is de derde hartetoon zeer duidelijk
hoorbaar, en door catheterisatie van het rechter atrium blijkt de druk 14 mm kwik
te bedragen. Dit wijst op pericard-verklevingen, zodat pericardresectie wordt ver-
richt. De patiënt sterft echter post-operatief wegens een intrathoracale verbloeding.
Bij sectie wordt geen oorzakelijk agens voor de pericarditis aangetoond.
Patiënt 2 vertoont klinisch hetzelfde beeld als no. 1, maar tevens hematurie en
oedeem van tarsi en praeputium.

Op de röntgenfoto van de thorax wordt een kogeltje in de pericardruimte gezien,
welke als oorzaak van de pericarditis wordt beschouwd.

Partiële pericard-resectie wordt verricht, het corpus alienum wordt verwijderd. Post-
operatief krijgt de patiënt gedurende 20 dagen antibiotica. 8 maanden na de operatie
is de hond nog klachtenvrij.

Het is niet nodig het pericard ter hoogte van atria en grote vaten te verwijden bij
deze aandoening.

Men dient de coronairvaten tijdens de operatie zeer nauwkeurig te ontzien; treedt
beschadiging op, dan dient getracht te worden het vat te hechten.

T e s k e, R. H. and Carter, G. G.: Effect of Chloramphenicol on Pentobarbital
induced anaesthesia in dogs. J. Am. vet. med. Assoc., 159, 777, (1971).
De verlengde werking van chloramphenicol (globenicol) op barbituraatanesthesie,
hetgeen reeds lang bekend was, werd door de auteurs nader onderzocht.
Het bleek dat, zowel bij parenterale toediening als bij orale toediening van chlor-
amphenicol, de pentobarbital (nembutal) anesthesie bijna twee maal zo lang werd.
Er kon geen duidelijke relatie worden aangetoond tussen de chloramphenicol bloed-
spiegels en de mate van anesthesie verlenging. Ook bij zeer lage doses (ver beneden
de therapeutische) werd dit effekt nog gezien.

7 dagen na staking van een 4-daagse chloramphenicolkuur werd nog een duidelijke
verlenging van de anesthesie aangetoond. 24 dagen na een éénmalige toediening
werd nog een resteffekt gezien.

Brooks, P. H. and Cole, D. J. A.: The effect of increasing feed intake for one
day only during the oestrusperiod on the reproductive performance of sows. Anim.
Prod., 13, 669, (1971).

Schrijvers hebben op de dag van de paring gelten en zeugen extra voer gegeven.
De controle-dieren kregen 1.8 kg per dag, de proefdieren 3.6 kg.

Verder waren de rantsoenen van beide groepen steeds gelijk, n.1. 1.8 kg per dag,
tijdens de zoogperiode meer, afhankelijk van de toomgrootte. Er werd geen enkel
effekt van deze extra voeding op de dag van de dekking gekonstateerd; noch op de
toomgrootte, noch op het aantal geovuleerde eitjes.

(fV, B. Sanuders Company, Philadelphia - London - Toronto, 830 pag., illustrated,
1971. £ 11.70).

Nadat in 1968 de derde druk was verschenen, is in 1971 de vierde verschenen. Het is
een kloek boek waarvan 830 bladzijden direct gewijd zijn aan de ziekten van de
kleine huisdieren, waaronder ook worden verstaan de kooivogels en de exotische
„gezelligheids"-dieren, zoals apen, reptielen, diverse hamsters, muizen, konijnen,
wasbeertjes enz. Dit hoofdstuk beslaat 100 bladzijden. De andere ziekten worden
hoofdstuksgewijs behandeld; deze groepen van bijzondere dieren staan er midden
tussen. De reden hiertoe ontgaat mij. Behalve de directe behandeling van ziekten
zijn er hoofdstukken aan deze serie boeken toegevoegd over therapie, over dieet en
diethotherapie, over aandoeningen als shock, over het fokken van pups in het groot
op commerciële basis en over de diverse vergiftigingen.

Bij het gebruik van antibiotica worden een aantal ingeburgerde preparaten zeer kri-
tisch bekeken, zoals de combinatie van penicilline-procaine -t- streptomycine; het
penicilline-preparaat werkt 24 uur, de streptomycine nauwelijks 12 uur, wat juist
voor een preparaat als streptomycine zo funest is, omdat de gevoelige bacteriën bij
onvoldoende hoge dosering dus in de tweede periode van de 24 uur zo snel resistent
worden.

Ook wordt nog weer extra gewezen op de voorkeur voor bactericide antibiotica, zoals
o.a. de penicillines, kanamycine, streptomycine in tegenstelling tot de bacteriostatisch
werkende, zoals chlooramphenicol, de tetracyclines, lincomycine enz. Een smalspec-
trum-antibioticum is ook te prefereren boven een breedspectrum-antibioticum als niet
vaststaat, dat een breed scala van bacteriën bestreden moet worden. Antibiotica
moeten niet profylactisch worden gebruikt, alleen misschien bij ernstige wonden, die
sterk besmet zijn.

Helaas worden deze standpunten verder in de tekst niet altijd even strak volgehou-
den. Dit is één van de nadelen, wanneer zo vele schrijvers ieder maar een klein
stukje, vaak maar een onderdeel van een ziektebeeld, voor hun rekening nemen.
Diverse hoofdstukken zijn verbeterd en/of uitgebreid. Dit geldt o.a. voor de hart-
afwijkingen, voor endocriene stoornissen, veelal zijn ze ook geheel omgewerkt als het
orgaansystemen betreft, waar de laatste jaren nogal wat wetenschappelijk werk op
is verricht.

Bijzonder prettig zijn ook de aanhangels, die de normaalwaarden opgeven van bloed,
urine, liquor cerebro-spinalis, de digestietractus en van het sperma, alsmede tal van
andere klinische waarden, van de voedingsbehoeften, de doseringstabellen van
geneesmiddelen en de verschillende gegevens betreffende vele geneesmiddelen.
Het is dus zeker een boek voor al degenen, die wat de geneeskunde van de kleine
huisdieren betreft, zijn kennis op de hoogte van de tijd wil houden.

Naar aanleiding van enkele uitspraken die in het Algemeen Dagblad (Westblaak
180, Rotterdam) op vrijdag 11 februari 1972, pag. 2 via collega J. C. Peters te
Rotterdam in het artikel „Winkelen met AD" door Marie Louise Thissen
zijn aangehaald, zou ik het volgende willen aantekenen:

1) Evenals de andere lezers van het artikel mag ik van de veronderstelling uit-
gaan dat de uitspraken, al of niet in citaatvorm, juist zijn weergegeven.

„Er bestaat geen enkele controle op de samenstelling van zo\'n pak kant-en-klaar
voer. Ik scheer alle blikken en pakken over één kam. Het is voor mij rommel".
Deze uitspraak is een persoonlijke visie die op rekening van de auteur kan blijven,
ware het niet dat hij in de context van het artikel de schijn wekt dat bedoeld wordt
dat het niet voor hém maar voor honden en katten rommel is en dus ook voor alle
aspirant kopers. Afgezien van de overige implicaties van een dergelijke beschuldiging
lijkt mij de generalisatie, beroepstechnisch en wetenschappelijk aanvechtbaar. Er
bestaat wel controle, namelijk de wettelijke. Een andere zaak is of deze controle
volgens criteria (die niet zijn genoemd) die idealerwijze daarvoor bedacht kunnen
worden geschiedt.

Het oordeel alles (over één kam) rommel lijkt mij op z\'n minst vrij ongenuanceerd
en dus aanvechtbaar als niet wordt aangegeven op welke criteria deze betiteling is
gestoeld. Nutritioneel is hiervoor wel het een en ander te zeggen in positieve en
negatieve zin. Maar er zijn nog vele andere criteria te bedenken, die tot een be-
paalde genuanceerde beoordeling aanleiding kunnen geven.

3) Collega Peters schrijft eczeem bij honden toe aan de voeding uit pak en
blik.

Ik kan nauwelijks geloven dat deze aanhaling de bedoeling juist weergeeft, maar
het staat er voor iedereen.

Slechts één tegenvraag: Bestond er, voor dit soort voeding werd gegeven, geen
eczeem?

Bovendien wordt de indruk gevestigd dat er alleen eczeem t.g.v, verkeerde voeding
bestaat, hetgeen natuurlijk niet de bedoeling van de uitspraak geweest zal zijn.

4) Heeft een kat het zogenaamde blaasgruis, dan komt het door blik- of pak-
voedsel of door het eten van vis.

Deze weergave lijkt mij ook slechts als diervoedingskundige, eveneens aanvechtbaar
aangezien er, naast de door de voedingssamenstelling beïnvloedbare neerslagen in
kristal- of amorfe vorm, ook zijn, die niet door de voeding primair worden ver-
oorzaakt. Ook hier: Was er geen blaasgruis bekend vóórdat de blik- en pak-
voeding bestond ?

Zijn er geen verschillen tussen blik- en pakvoeding? Zijn op dit punt alleen de
genoemde blikken en pakken (één kam) schuld of kan ook de bijvoeding een rol
spelen ?

Hoeveel % van de katten vroeger en hoeveel % van de katten nu vertonen dit
beeld? (er zijn nu natuurlijk veel meer katten en ook veel meer katten die naar
de dierenarts komen en door een betere diagnostiek, naar ik hoop, ook meer ge-
vallen gediagnosticeerd).

Wat verstaat de auteur onder vis? Wat is het mechanisme dat veel ,,vis"etende
roofdieren bezitten om geen blaasgruis te krijgen?

5) Aangeraden wordt voor iedereen aan kat en hond als voedsel te geven: de helft
„vlees" en de helft „groente" plus „bruin brood". Éénmaal per maand voer uit blik
zal niet nadelig zijn voor het huisdier.

6) Dus 2x per maand of vaker is wél nadelig voor de hond of kat? Op welke
criteria is deze mening gebaseerd? Het lijkt mij toe dat deze alinea nogal ongeluk-
kig samenvalt, aangezien de geadviseerde voeding erg deficiënt is aan Calcium
(hetgeen door extra vit. D3 gift alleen maar erger wordt door de kans op osteo-
porose) deficiënt is aan vit. A deficiënt is aan fosfor voor groeiende dieren. Boven-
dien vaak deficiënt is aan sommige sporenelementen en enkele B vitamines. Het
ergst is echter dat dit recept vooral voor groeiende dieren, beenverweking in de
hand werkt.

Hier is niet bij vermeld dat dit alleen geldt voor het vlees-groente-brood mengsel
waarin ca. 2/3 water aanwezig is. Voor droge mengsels is dit onjuist.
Het is wetenschappelijk verantwoord en voor de praktijk juister om de hoeveelheid
droge stof als basis te nemen.

Als de concentratie aan voedende bestanddelen daarvan bekend is. Zo niet, dan
advisere men: voeding op basis van het normaal geachte gewicht van het dier.
Daarin zijn alle variaties verdiskonteerd.

8) Het dieetlijstje van collega Peters in Rotterdam luidt als volgt: Voor hond of
kat: iedere dag vers drinkwater (water met een beetje melk) en 2 maaltijden per
dag. Deze maaltijden moeten bestaan uit: hart, paardevlees, poulet of schapevlees
of gekookte lever en groene groente, die 3 minuten zonder zout gekookt zijn. Dit
zijn onder meer sla en andijvie. Het vlees en de groente fijn hakken en met bruin
tarwebrood vermengen. Gelukkig staat onder vlees daarbij ook gekookte lever ver-
meld, waardoor, althans van het eerder genoemde mengsel, bij de juiste dosis (niet
vermeld) vitaminen- en sporendeficiënties opgeheven kunnen worden. Onverkort
blijft de rest vooral deficiënt aan Calcium.

9) Later wordt het mengsel Yi vlees en J/a groente bruin brood (vlees in ver-
schillende soorten waaronder lever) uitgebreid met wat fruit en een beetje melk-
produkten -I- een mariakaakje als beloning. Het beetje (hoeveel?) melkprodukten
geeft onvoldoende soelaas voor het Caliumgebrek. Zelfs bij 20% van het totale dieet
(en dit is voor ,,gewone" melk bijna de diarreegrens) acht ik voor groeiende hon-
den 5 gram fosforzure voederkalk toeslag per kg mengsel nodig. Met een „beetje
melk" minstens 10 gram. En alleen met /s vlees en \'/2 groente bruin brood 25
gram per kg mengsel (en dan liefst beendermeel met een Ca : P verhouding van
2 a 2,5 : 1 of een mengsel van fosforzure voederkalk en koolzure kalk half om
half). Te veel beengebreken van jonge honden (en ook oudere!) die veel vlees
krijgen zijn vaak géén D3-gebrck maar Ca-gebrek.

10) Als verboden voedsel staat op het dieetlijstje: rijst, vis, moppen (?), opeet-
kluiven, vet, suiker, kruiden, zout en restjes eten.

Het zal een willekeurige greep zijn die ad libitum is uit te breiden of in te krimpen
naar gelang men wenst. Als openbare kennisgeving is een dergelijke rij inderdaad
te willekeurig en ook daarom nutritioneel zeer aanvechtbaar. Geen der genoemde
echte voedingsgrondstoffen, in een juiste combinatie met andere, zou ik durven
aanmerken als verboden.

Sommige vissoorten dienen ter voorkoming van bepaalde nadelen te worden ge-
kookt. Een deel gekookte vis in een goed gebalanceerde samenstelling verboden?
Waarom? Gestoomde rijst in een rantsoen verboden? Waarom? (Wordt zelfs als
speciaal dieetbestanddeel erg gewaardeerd). Moppen kunnen alleen veroordeeld
worden indien men ze onjuist toepast in de totale dieetbalans. Idem geldt dit voor
tafelresten (aardappelen broodkorsten groenten wat saus -l- te veel zout
als bestanddeel van een groter geheel verboden?).

Extra toevoegen van kruiden is meestal overbodig, het hangt er van af welke het
zijn en hoeveel of men nadeel heeft te duchten. Zonder vet en zout is ook honde- en
katteleven niet mogelijk. Zij zijn, mits in de juiste quanta, onmisbaar in de voeding.\'
5-15% vetten en oliën op de droge stof zijn heel gewoon in honde- en kattevoer.
Circa 1% zout in de droge stof is nodig. Suiker is niet nodig maar is in plaats van
andere koolhydraten tot ca. 20% van de droge stof niet schadelijk. Gevaar voor
caries bestaat voor de hond in veel mindere mate als voor de mens t.g.v. suikers.
Waarom is het verboden ?

Opeetkluiven zal ik niet als een normaal voedingsingrediënt willen zien en staat
m.i. ook niet ter discussie als blik- en pakvoedingsingrediënt.

Let wel! Zeer goede en smakelijke samenstellingen zijn te componeren uit ingre-
diënten die de huisvrouw in vele winkels kan kopen. De kosten zijn echter niet
mals! Maar dat is geen nutritioneel maar een economisch criterium. Maar ook zeer
foute mengsels kunnen worden gecomponeerd. Als men uitsluitend vers hart aan
een kat geeft, sterft hij na één of twee maanden de onevenwichtigheidsdood (Patri-
cia Scott; Universiteitscattery London). Is hart daardoor verboden? Of rommel?
Fabrikanten van al of niet volledige diervoeders in blik of anderzins verpakt kun-
nen, indien daartoe de kunde en kennis die aanwezig is wordt aangewend, even-
goed een goede evenwichtige samenstelling componeren. Over één kam scheren is
dus hierbij aanvechtbaar. Het ware beter een gedegen critisch en wetenschappelijk
onderzoek in te stellen naar de (nogal complexe) merites van bepaalde voeders op
nutritioneel en ander gebied. Zoals bijv. het inleidende blikonderzoek in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, 88, 706, (1963) door J. H. J. v a n G i 1 s en J. G.
van Logtestijn. Liefst met vergelijkende dierproeven om tot betere honde-
en kattevoedingsadviezen te komen. De juiste plaats voor publikatie daarvan lijkt
mij dan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, waar ieder die daar behoefte aan
heeft de nodige kennis aan kan ontlenen. Dat blikvoeding, hoewel niet goedkoop,
juist kan zijn samengesteld, bewijzen de in vele instituten en veterinaire faculteiten
in de U.S.A, gebezigde prescription diets van collega Morris speciaal voor zieke
honden samengesteld. Voor een standaarddieet is dit nog eenvoudiger. Het probleem
ligt bij de grondstoffenkeuze en compositie. En deze is voor de huisvrouw even
groot, zo niet groter zonder speciale kennis (E. H. Kampelmacher, Tijdschr.
Diergeneesk., 94, 1757, (1969)).

Tot slot nog enkele verwijzingen naar internationaal bekende en gewaardeerde
onderzoekers op honde- en kattevoedingsgebicd.

Reeds in 1954 schreef C. A. E 1 v e h j e m een artikel Twenty Years\' experience with
canned dog foods, ƒ. Am. vet. med. Assoc., 124, 225, (1954), waarin men een stcl-
lingname t.o.v. de merites van blikvoeders kan lezen, waarbij een gedegen onderzoek
toen reeds goede complete voeders kon aantonen, hoewel ze relatief prijzig waren.
Patricia Scott in „The Cat" UF.\\W Handbook on the care and management
of laboratory animals 3e druk 1967 pag. 531 schrijft: „Biscuit meal, boiled rice and
cooked potatoes can be fed up to one half of the dry weight of the ration". Verder
haalt zij een proef aan in hetzelfde hoofdstuk waarbij aan katten meer dan 60% vet
op de droge stof werd gevoerd (mits van goede kwaliteit) zonder dat vasculaire ver-
anderingen gingen optreden. Het gevaar van vet persé is dus alleen in de context
van de balans te zien als de bron van veel energie die bij overvoeding per dag te
vette dieren kan geven.

In Canine and feline nutritional requirements, Proceedings van een symposium van
de B.S..A.V.A. (1964), kunnen enige critische en wetenschappelijk verantwoorde ar-
tikelen worden genoemd die genuanceerd de voeding met enkele gefabriceerde voe-
ders toelichten. Zie blz. 91, 113, 123, 129, 133.

Al met al zou men kunnen constateren dat er vele voedings- en voederingsfouten
kunnen worden gemaakt met „home made" samenstellingen zowel als met „gefabri-
ceerde" samenstellingen. Maar dat is niets nieuws. Nieuws is dat er wél goede sa-
menstellingen „home made" én „gefabriceerd" kunnen worden gemaakt, mits de

kennis die internationaal op dit gebied bestaat¹) volledig wordt benut en op honden
en katten getoetst. Dit laatste te bevorderen door gedegen onderzoek en voorlichting
met statistisch verantwoorde vergelijkingen op honden en katten lijkt mij een veteri-
nair verantwoorde bijdrage tot een betere basis van de honde- en kattevoeding. Het
geraak of de hygiëne en het economische voordeel van verantwoorde kant-en-klaar-
voeders t.o.v. huismengsels kan daarna een punt van discussie vormen.
Baarn, maart 1972. C. L. van Limborgh.

1) Uiteraard geeft de verslaggeefster in haar eigen bewoordingen weer, wat zij
destilleert uit haar verstrekte gegevens, vervat in een kort telefoongesprek en een
kort dieetlijstje. Als tegenwicht voor de reclame van de door mij in het algemeen
ongunstig beoordeelde voedingsmiddelen, vervat in de rest van haar artikel, met
grote foto van een uitgestalde collectie, m.i. alleszins acceptabel.

2) Hoewel ik niet kan ontkennen, dat er de laatste tijd voedingsmiddelen gefabri-
ceerd worden, die mogelijk een iets gunstiger oordeel verdienen, is deze ongenuan-
ceerde uitspraak onder de huidige omstandigheden geboden.

Dat het dieet een factor is bij het ontstaan en recidiveren van eczemen bij hond en
kat, wordt algemeen aangenomen. Hoe groot de rol is van de in de handel gebrachte
„kant en klaar maaltijden", is mij in mijn 46-jarige kleine huisdierpraktijk duidelijk
gebleken. Selectie is onmogelijk, de dierenarts ontbreken voldoende objectief weten-
schappelijke onderzoekingen, de eigenaar iedere mogelijkheid tot oordeel.
Het artikel van J. H. J. van Gils en J. G. van L o g t e s t ij n in het Tijdschrift
(Tijdschr. Diergeneesk., 88, 706, (1963)) liet, door het weigeren van fabrikaten te
noemen, ten aanzien van blikvoer geen genuanceerd oordeel mogelijk.
In „Het grote Hondenboek" van collega Verwer wordt, na een uitvoerige bespre-
king van de voeding, samengesteld uit de gewone voedingsmiddelen, onder voor-
behoud, o.a. betere controle, de mogelijkheid van verstrekken van de „kant en
klaar" voeding genoemd, niet geadviseerd. Zijn „ogendieet" noemt dit voer niet en
is m.i. gelijk aan het optimale dieet.

De z.g. uitgebalanceerde voeding, samengesteld uit in de regel normaliter niet als
voeding gebruikte grondstoffen, moge bruikbaar zijn voor een eenvormige groep
proefdieren, die met een minimum aan kosten en tijd (vijfdaagse werkweek) onder
zo constant mogelijke voorwaarden gedurende beperkte tijd gebruikt worden en
daarna afgemaakt, zij is m.i. niet geschikt voor de hond en kat als lid van het gezin.
De huisvrouw, die haar dier zo lang mogelijk en zo gezond mogelijk wil houden, zal
uit de haar bekende en door haar op kwaliteit beoordeelbare voedingsmiddelen, bij
haar normale leverancier verkrijgbaar, het voedsel voor hond en kat moeten samen-
stellen, hierbij zoveel mogelijk de natuurlijke voeding benaderend. Zij moet dit, op
advies van haar dierenarts, kunnen aanpassen aan de verschillende eisen (o.a. ras,
leeftijd, drachtigheid, veel of weinig beweging, neiging tot vetzucht). Als zij hier
niet voldoende tijd, zorg en geld aan wil besteden, is zij het huisdier niet waard.
Een extra krachtig bijkomstig argument tegen de gewraakte dierenvoeders leverde
een, zich op grond van zijn langdurige, uitgebreide studie (Dibevo-diploma?) dieren-
speciaiist noemende winkelier, die mij verweet, de eigenaars uit zijn zaak te willen
houden, omdat hij voor twee a drie gulden de geneesmiddelen verkocht, waar de
dierenarts tien tot vijftien gulden voor rekent.

3) De tijd, dat bedoeld soort voedsel niet werd gegeven, heb ik niet meegemaakt,
in 1926, toen ik mijn praktijk begon, werd het al volop verkocht en werd de kyno-
logie al gefinancierd door Spratt\'s e.a. (advertenties, tentoonstellingen). Ook heeft
de hond en in mindere mate de kat, al duizenden jaren grotendeels van afval van
menselijke voeding geleefd. Is de grote frequentie van het eczeem in de dieren-
wereld niet het „privilege" van de zo eng met de mens samenlevende dieren, waarbij

naast andere factoren ongetwijfeld de voeding een zeer grote factor is? Is niet de
eerste eis, aan een dierenarts te stellen, als hij een patiënt met eczeem krijgt, causale
factoren zoveel mogelijk uit te schakelen, inplaats aan de lopende band prednisolon-
tabletten te verkopen?

4) Natuurlijk is de voeding niet de enige factor, maar wel een zeer belangrijke. Het

verschil in samenstelling tussen het spiervlees van zoogdieren en de samenstelling

Dat de visetende roofdieren hieraan beter zijn aangepast, acht ik waarschijnlijk,

Tot mijn spijt heeft collega mijn aanbod, mijn opvattingen, zoals ik die zelf zou for-
muleren, inplaats het stukje in het A.D., als uitgangspunt voor discussie te nemen,
niet aanvaard.

Kennelijk is mijn advies, jonge en drachtige dieren vrij grote hoeveelheden Gistocal
te geven, geleidelijk grotendeels te vervangen door stijgende hoeveelheden gistvlok-
ken en vooral te variëren, geen extra „vitamine-preparaten" te geven, onvoldoende
overgekomen.

De goedkopere vleessoorten zijn zeker niet vetarm. In de humane voeding bevat
het brood reeds meer dan de behoefte aan zout. Wel is onze voeding in het algemeen
te arm aan B-vitaminen, vandaar mijn advies bruin brood, geen (gepolijste) rijst en
gistvlokken.

Uiteraard ben ik bereid, nieuwe inzichten te aanvaarden en te verwerken in een
correctie. Mijn ervaringen met dieetregelingen in de praktijk zijn goed, mijn erva-
ring met eigen honden en katten, die respectabele leeftijden bereikten zonder ecze-
men, urethra-obstructies of nephrocirrhosen zijn hiermee niet in tegenspraak. Mijn
bijna 19-jarige bastaard fox-terrier reu, die pas na streng dieet eczeemvrij bleef, kreeg
prompt eczeem met hevige jeuk na het voederen met van een proefmonster „Doko"
(toevallige overgevoeligheid?). Na terugkeren op mijn dieet al weer enige jaren vrij
van eczeem. Geen nephrocirrhosis.

Nephrocirrhosis, zo frequent in het begin van mijn praktijk, zie ik zelden, nooit bij
dieren die mijn dieet volgen en geënt zijn tegen hondeziekte en leptospirosis. Aan een
„nierdieet" heb ik geen behoefte, ook niet aan de in de handel gebrachte oog-, hart-
en spijsverterings-, huid-, vermagerings- en wat niet meer dieeten, die alle de scha-
delijke gevolgen van de z.g. uitgebalanceerde dieeten moeten goedmaken. De prijs
van de „kant en klaarvoedingen", verkocht in de dierenwinkels, moet worden ver-
hoogd met die van de aangesmeerde vitaminepreparaten,conditiepoeders, tabletten
voor een mooie huid, wormtabletten, middelen tegen en voorbehoedend tegen honde-
ziekte en alle kwalen en wordt hierdoor hoger dan de door mij geadviseerde, onge-
acht de schade.

Dat er een begin is gemaakt met het pogen, verantwoorde voeding in de handel te
brengen, wil ik niet ontkennen. Dat uit nader wetenschappelijk onderzoek en dis-
cussie een verantwoord advies in de toekomst mogelijk is, evenmin. De praktijk kan
daar niet op wachten en er zal nog veel water door de Maas moeten stromen, vóór
een practicus kan adviseren het voedsel voor hond of kat in een Dibevo-zaak te
kopen.

Er zijn altijd wel auteurs, die op grond van onvolledig onderzoek verstrekkende con-
clusies willen trekken. Tot die groep rekenen wij de onderzoekers, die aan de door
hen uit de mens geïsoleerde Gram-positieve bacteriën de label Cbt. pyogenes hebben
gehangen.

Dc collegae Narucka en Westendorp (Tijdschr. Diergeneesk., 97, 127,
(1972)) hebben terecht begrepen, op grond van uitvoerig vergelijkend onderzoek,

deze bevindingen te moeten weerleggen. Wat hun op overtuigende wijze gelukt is.
Zij doen echter deze auteurs nog te veel eer aan door te spreken van Cbt. pyogenes
var. animalis en Cbt. pyogenes var. hominis. Eerst genoemde heet Cbt. pyogenes en
laatst genoemde stammen behoren blijkbaar tot een volkomen andere species, die zij
mogelijk zelf een naam hadden kunnen geven. Waarschijnlijk uit bescheidenheid
hebben zij dit nagelaten.

Dc conclusie „twijfelachtig", respectievelijk „probably no relationship" is evenzeer te
bescheiden in verhouding tot de resultaten van het onderzoek.

Was deze eindconclusie iets sterker uitgevallen, dan had hier het thans ontbrekende
antwoord op de vraagstelling in de titel moeten volgen, waaruit, in verband met het
niet voorkomen bij de mens, de geringe betekenis van Cbt. pyogenes in de vleeskeu-
ring naar voren had kunnen worden gebracht.

Ook voor de prakticus, die zich door rechtstreeks contact met etter makkelijk kan

Wij zijn verheugd over de reactie van collega van Dorssen op ons artikel „De
betekenis van Corynebacterium pyogenes in de vleeskeuring". Het was in eerste in-
stantie onze bedoeling kond te doen van onze bevinding, dat bij het bacteriologisch
onderzoek van slachtvarkens C. pyogenes in verhouding tot andere kiemen vaak
wordt gevonden.

Als vleeshygiënisten behoren wij het keuringsregulatief te hanteren, d.w.z. dat bij het
vinden van C. Pyogenes in vlees en (of) milt het betreffende slachtdier voor men-
selijke consumptie dient te worden afgekeurd. Economisch gezien is behalve de bete-
kenis van C. pyogenes in de vleeskeuring wel degelijk groot.

In tweede instantie hebben wij een vergelijkend onderzoek gedaan van bij slachtdie-
ren geïsoleerde C. pyogenes-stammen en enkele C. pyogenes-stammen, welke ons
door humane bacteriologen ter beschikking werden gesteld. Aangezien dit echter
slechts 5 humane stammen betrof, is de conclusie uit de resultaten van ons onderzoek
zeer voorzichtig geweest. Overigens is het ons tot op dit moment nog steeds niet be-
kend of C. pyogenes, welke wij regelmatig bij slachtdieren aantreffen, ooit bij mensen
is gevonden.

Teneinde een inzicht tc verl<rijgen in de belangstelling voor de cursussen
die eventueel in de herfst gegeven zullen worden, zou de Commissie
Postuniversitair Onderwijs gaarne vóór 15 mei 1972 een opgave ver-
wachten van de belangstellenden. (Opgaven gaarne indienen bij het bureau
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde).
Cursus Bedrijfsbeleid (Dr. Couvée)

De duur van deze cursus is één week en de kosten bedragen ± ƒ 600,—
exclusief de hotelkosten.

Cursus laboratoriumonderzoek vlees en vleesprodukten
Deze cursus zou twee weken kunnen duren en inhouden de methoden van
onderzoek van vlees en vleesprodukten, gebruikelijk bij de repressieve keu-
ring. Deze cursus zal onder andere omvatten het microbiologisch onder-
zoek (kwantitatief en kwalitatief), histologisch onderzoek en enkele andere
veel gebruikte onderzoektechnieken.
Cursus histologie

Deze cursus zou twee weken kunnen vullen en het volgende programma
omvatten: een beknopte herhaling van anatomie en microscopische anato-
mie van pluimvee, enkele hoofdstukken uit de pathologie, slachten en
keuren, houdbaarheid en bederf en repressieve keuring.

Op 16 mei a.s. wordt er weer een bijeenkomst gehouden van de Nederlandse
Vereniging van Paardenpraktici. Het programma van deze dag luidt:

2. Voordrachten door de collegae I. van Es te Twello en W. van lersel/
A. Vermeulen te St. Oedenrode over:

In het forum zullen zitting hebben Prof. Dr. G. Wagenaar, Dr. G. G r o o t e n-
h u i s, Dr. G. d e B O e r, Dr. A. W. K e r s j e s, Dr. J. K r o n e ni a n, Drs. W.
van Leeuwen.

De dag wordt gehouden in Restaurant de Punt in Voorthuizen (Gld.). .Aanvang
14.30 uur. Belangstellenden gelieve zich vóór 1 mei a.s. op te geven.

VOORDRACHTENREEKS „DE MODERNE LANDBOUW EN DE GEZOND-
HEID VAN MENS, PLANT EN DIER"

Op woensdag 3 mei a.s. organiseren het Koninlclijk Genootschap voor Landbouw-
wetenschap en het Nederlands Instituut van Landbouwkundig Ingenieurs na afloop
van hun gewone ledenvergadering in de aula van de Landbouwhogeschool
te Wageningen (Generaal Foulkesweg la) een voordrachtenreeks getiteld „De
moderne landbouw en de gezondheid van mens, plant en dier".

11.45 uur Opening van de voordrachtenreeks door Ir. H. van der Molen, voor-
zitter van het Nederlands Instituut van Landbouwkundig Ingenieurs.
11.30 uur Algemene inleiding tot het thema door Prof. Dr. Ir. C. T. d e W i t, bui-
tengewoon hoogleraar in de theoretische teeltkunde aan de Landbouwhoge-
school.

12.00 uur Inleiding door Ir. C. M. J. S 1 u y s m a n s, directeur van het Instituut
voor Bodemvruchtbaarheid te Haren (Gr.), over
Hoge kunstmest giften en bodemvruchtbaarheid.
12.30 uur Inleiding door Prof. Ir. S. I w e m a, hoogleraar in de leer van de veevoe-
ding aan de Landbouwhogeschool, mede namens Prof. Ir. M. L. \'t H a r t,
over

De invloed van hoge bemestingen op de gezondheidstoestand van her-
kauwers.
13.00 uur Lunchpauze.

14.15 uur Inleiding door Ir. L. P. F 1 i p s e, secretaris van de Commissie voor Fyto-
farmacie, over

Gewas-, voedsel- en milieubescherming met betrekking tot bestrijdings-
middelen.

14.45 uur Inleiding door Dr. C. Engel, directeur van het Centraal Instituut voor
Voedingsonderzoek T.N.O. te Zeist, over

De invloed van de moderne landbouw op de menselijke voeding.
15.15 uur Middagpauze.

15.45 uur Forumdiscussies onder leiding van Prof. Dr. Ir. G. T. de Wit.
16.45 uur Sluiting door Prof. Dr. J. G. t e n H o u t e n, voorzitter van het Koninklijk

Genootschap voor Landbouwwetenschap.
Samenvattingen van de te houden voordrachten liggen bij de redaktie ter inzage.

De Voorjaarsbijeenkomst van de Voorlichtingscommissie van het Centraal Veevoeder-
bureau zal worden gehouden op woen.sdag 31 mei 1972 om 10.30 uur in de gehoor-
zaal van het Staringgebouw, Lawickse Allee 136 te Wageningen.

10.35 uur H. J. Bisperink: Maatregelen ter verbetering van de resultaten in de
varkenshouderij.

11.00 uur Dr. Ir. G. J. M. van Kempen: De voeding van fokzeugen.
11.30 uur Dr. Ir. J. D a m m e r s: voeding van biggen.
12.00 uur Discussie naar aanleiding van bovenstaande drie inleidingen.
12.30 uur Lunchpauze.

14.45 uur Prof. Dr. F. Vanschoubroek: Additieven in mengvoeders voor mest-
varkens.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 385 van dit tijdschrift (afl. 6/1972) over boven-
genoemd symposium werd vermeld, volgt thans het programma van die dag.

10.30 uur Opening. Drs. G. H. P. J. G o u d a Q u i n t, Renkunm, secretaris „Groep
Geneeskunde van het Kleine Huisdier".

10.40 uur Prof. Dr. Dr. h.c. G. H. B. Teunissen, Utrecht, Diabetes mellitus bij
de hond: de kliniek.

11.25 uur Dr. H. J. Hendriks, Utrecht, Diabetes mellitus bij de hond: de kli-
nische biochemie.

14.00 uur Dr. D. Becker, Berlin: Radioimmunologische Insulin-Bestimmungen im
Serum spontan diabetischer Hunde.

14.20 uur Prof. Dr. M. Opitz, Berlin: Serumlipiduntersuchungen bei Hunden mit
Diabetes mellitus.

15.00 uur Prof. Dr. E. Let tow und Prof. Dr. H. L o p p n o w, Berlin: Funktio-
nelle und morphologische Untersuchungen der Leber bei Hunden mit
manifestem und latentem Diabetes mellitus.

15.30 uur Prof. Dr. H. Loppnow und Tierarzt P. Grosdanoff, Berlin: Bei-
trag zur pathologischen Morphologie des spontanen Diabetes mellitus des
Hundes.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Het dierziektenbulletin no. 6 van de Veeartsenijkundige Dienst over het tijdvak van
16 tot 32 maart 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten:
Atrofische rhinitis: 18 gevallen in 15 gemeenten, waarvan 1 in Drenthe, 1 in Over-
ijssel, 9 in 7 gemeenten in Gelderland, 1 in Zuid-Holland, 3 in Noord-Brabant en
3 in 2 gemeenten in Limburg.

Schurft: 3 gevallen in 3 gemeenten in Groningen, Friesland en Zuid-Holland.
Rotkreupel: 25 gevallen in 24 gemeenten, waarvan 1 in Groningen, 8 in Friesland,

3 in 2 gemeenten in Drenthe, 1 in Overijssel, 3 in Gelderland, 3 in Utrecht, 3 in
Noord-Holland, 1 in Zuid-Holland, 1 in Noord-Brabant en 1 in Limburg.
Miltvuur: 1 geval in 1 gemeente in Noord-Brabant.

4 in 3 gemeenten in Utrecht en 2 in I gemeente in Noord-Brabant.
Pseudo-vogelpest: 10 gevallen in 9 gemeenten en wel 1 in Overijssel, 2 in 1 ge-
meente in Gelderland, 1 in Noord-Holland, 1 in Zuid-Holland en 5 in Noord-
Brabant.

Met ingang van 4 april 1972 zijn de Beschikking sterilisatie keukenafvallen en de
Beschikking ingevoerde keukenafvallen ingetrokken en vervangen door de Beschik-
king voedsel- en slachtafvallen 1972.

Voor het verkrijgen van een vergunning voor het voorhanden hebben van voedsel-
en slachtafvallen, zal voortaan behalve aan de reeds bestaande voorwaarden, zoals
dat het bedrijf over een varkensstapel beschikt die uitsluitend uit mestvarkens be-
staat en een door de V.D. geschikt geachte kookapparatuur heeft om de afvallen
te koken, aan enkele nieuwe moeten zijn voldaan. Zo dient het bedrijf te beschikken
over een voor vee, honden, katten, knaagdieren en vogels ontoegankelijke ruimte
en de niet-gekookte zowel als de gekookte afvallen moeten daarin worden opge-
slagen in goed te reinigen en goed afsluitbare vaten. Deze dienen aan de buitenkant
te zijn gemerkt met resp. de woorden „ongekookt" en „gekookt".
Voorheen dienden alleen de nog niet gekookte afvallen in dergelijke vaten te zijn
opgeslagen.

Vergunningen, afgegeven volgens de bepalingen van de Beschikking sterilisatie
keukenafvallen, waarvan de .geldigheid 3 jaar was, blijven van kracht tot de geldig-
heidsduur is verstreken. Ze worden tot dat moment gelijkgesteld met een nieuwe
vergunning, mits aan de voorwaarden van de nieuwe Beschikking wordt voldaan,
om te voorkomen dat de vergunning alsnog wordt ingetrokken, dan wel dat een
strafbaar feit wordt gepleegd. Ontheffing van de verbodsbepaling tot het voor-
handen hebben van voedsel- en slachtafvallen zal o.m. kunnen worden verleend
wanneer het uitsluitend voedselafvallen betreft, die beslist geen besmettingsgevaar
kunnen opleveren, zoals brood- en banketoverschotten van bakkers, groente- en
fruitafvallen e.d. De ontheffing zal dan worden verleend onder nader te stellen
voorwaarden.

De regeling voor de afvoer van voedsel- en slachtafvallen uit treinen, schepen en
vliegtuigen uit het buitenland is aangepast. De bepaling is opgenomen dat wanneer
deze afvallen niet direct kunnen worden afgevoerd naar een destructor of vuil-
verbrandingsinstallatie, de eigenaar van het terrein waar de afvallen worden gelost,
verplicht is de afvallen tot het moment van afvoer op te slaan in goed gereinigde
vaten, die gedurende de opslag goed zijn afgesloten.

Een missie van deskundigen, bestaande uit de heren Drs. G. W. J. Wouters,
directeur van het slachthuis te Alkmaar en Drs. P. A. V. Janssen, econoom
T.N.O., heeft van augustus tot en met november 1971 een bezoek gebracht aan
Indonesië.

Er zijn rapporten uitgebracht over de bouw en exploitatie van slachthuizen voor
varkens en voor herkauwers te Djakarta. De rapporten worden thans besproken
waarbij bekeken wordt hoe de bouw en exploitatie van een slachthuis voor varkens
kan worden gerealiseerd. Een slachthuis voor herkauwers acht de missie nog niet
opportuun.

Van september tot eind 1971 heeft een missie, bestaande uit Prof. Dr. J. G. van
Bekkum, directeur van het C.D.I. afdeling Amsterdam, Dr. C. Terpstra,
wetenschappelijk medewerker aan dit Instituut, Drs. H. Nagtegaal, econoom
bij T.N.O. en Prof. Dr. J. H. J. van G i 1 s van het Instituut Voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong, een bezoek gebracht aan Tanzania.

Het rapport dat is uitgebracht houdt zich bezig met de advisering betreffende de
mond- en klauwzeerbestrijding door o.m. het instellen van ziektevrije zónes, de
oprichting van een onderzoekinstituut en de vaccinproduktie.

Het rapport waarmee Prof. van G i 1 s zich speciaal heeft bezig gehouden, bevat
adviezen met betrekking tot het ontwikkelen van een researchprogramma op het
gebied van vleeskeuring, vleestechnologie en vleeshygiëne.

Alvorens de situatie in Tanzania te bestuderen, heeft de missie zich uitgebreid in
Kenya georiënteerd.

Van 15 tot 26 mei 1972 zal de heer Th. T s i a p h o 1 i s, districts-inspecteur op
veterinair terrein in Griekenland, een studiebezoek aan ons land brengen. Hij zal
zich speciaal bezig houden met de leiding en administratie van slachthuizen.

Op 27 maart 1972 heeft de voorzitter van het Produktschap voor Veevoeder het
besluit „aanwijzing dierlijke vetten met hexachloorbenzeen als schadelijke stof"
vastgesteld. Hiermee wordt vet van dierlijke oorsprong met een gehalte aan hexa-
chloorbenzeen van meer dan 0.2 gewichtsdelen per miljoen, aangewezen als schade-
lijke stof in de zin van de Verordening Veevoeder 1970 voor verwerking in varkens-
voeder, indien dit vet wordt verwerkt in hoeveelheden van meer dan 1 gewichts-
procent van het bereide voeder.

2, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Esso Motor-
Hotel, Velp

3, Kon. Genootschap voor Landbouwwetenschap en Ned. Inst. van Land-
bouwkundige Ingenieurs. Lezingencyclus, Wageningen. (pag. 565)

3— 7, XXth Colloquium-Protides of the Biological Fluids, Brugge (België)
(pag. 338)

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort, (pag. 503)

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23—26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

31, Voorl. Cie. van het Centraal Veevoederbureau. Voorjaarsbijeenkomst,
Wageningen. (pag. 565)

3, Gaines European Veterinary Symposium, R,A.L Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 385 en 566)
6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971) en 441)

8, Afscheidscollege Prof. A. van der Schaaf
8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

14—16, Society for Laboratory .Animal Sciece, 10e jaarlijkse bijeenkomst,
Uppsala (pag. 173)

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971), pag. 283, 339 en 503)

20—26, Eed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

5— 9, Xth E.S.V.S. Congress, Instituut voor Veterinaire Heelkunde, „de Uit-
hof", Utrecht (pag. 386)

11—15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175, 444)

23, Viering 125 jarig bestaan van de Afdelingen Zuid-Holland en Utrecht in
Alphen aan de Rijn.

16—21, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist.

23—28, 11 Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

23—28, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist.

30— 4 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post-
universitair Onderwijs, Zeist.

5—16, Canine Immunogenetics, International Workshop and Symposium,
Rotterdam, (pag. 503)

6—11, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist.

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

Op 7 november 1971 overleed te Rotterdam onze
collega G. C, de Boer in de leeftijd van 72 jaar.
Alhoewel zijn gezondheid de laatste jaren te wensen
overliet kwam dit overlijden toch zeer onverwacht.
Collega de Boer werd in 1899 geboren in Leeuwarden.
Na het doorlopen van de middelbare school ging hij
veeartsenijkunde studeren. In 1925 legde hij het vee-
artsexamen af.

Tijdens zijn studietijd was hij een zeer actief lid van
het roemruchte veterinaire studentencorps Absyrtus.
Met zeer veel enthousiasme kon hij smakelijke verha-
len vertellen uit deze mooie tijd. Ook in zijn latere
leven stelde hij veel prijs op een gezellig samenzijn
onder vertrouwde vrienden.

Na zijn afstuderen heeft hij praktijk uitgeoefend,
achtereenvolgens in Ruinen, Tubbergen, Ruinerwold
en Dubbeldam. De tegenwoordige collega\'s zal het
vreemd aandoen, dat een dierenarts in zo veel ver-
schillende praktijken gevestigd is geweest. Dit is
echter een weerspiegeling van de moeilijke economi-
sche positie van de agrarische samenleving in de
crisistijd.

Van 1935 tot 1946 heeft hij praktijk uitgeoefend op
het eiland van Dordrecht en in de Biesbosch. Dit was
in belangrijke mate een paardenpraktijk, die hij met
veel ambitie vervulde. In de oorlogsjaren moesten de
visites per motorfiets worden afgelegd. Dit heeft zijn
gezondheid een gevoelige knak gegeven.
In 1946 is hij in dienst getreden bij het Melkcontrole-
bureau Zuid-Holland te Rotterdam. Na het overlijden
van de heer Padmos is hij deze als directeur opge-
volgd.

Door zijn grote zin voor orde en netheid heeft hij
veel zorg besteed aan het instrumentarium van het
Melkcontrolestation. Zijn grote accuratesse heeft ook
een stempel gedrukt op de administratieve werkzaam-
heden van dit station.

In 1968 is het Melkcontrolestation Zuid-Holland door
een fusie opgegaan in het Melkcontrolestation „West
Nederland". Hij meende toen dat de tijd was aange-
broken om zijn funktie neer te leggen. Hij heeft helaas
niet lang van zijn welverdiende rust mogen genieten.
Het speet hem bijzonder dat zijn woonhuis in Dubbel-
dam, waar hij met zo veel plezier gepraktiseerd had,
wegens de nog steeds bestaande beperkingen op huis-
vestingsgebied, na zijn pensionering niet mocht betrek-
ken.

Gijs de Boer was een bijzonder prettig collega. Moge
de herinnering aan zijn persoon en zijn werk, zijn
vrouw tot een grote steun zijn en ons allen tot dank-
baarheid stemmen.

Dit jaar bestaat zowel de afdeling Zuid-Holland als de afdeling Utrecht 125 jaar.
Na overleg binnen beide afdelingen is besloten de festiviteiten hieromtrent ge-
zamenlijk te houden.

Binnenkort hoopt de commissie u het definitieve programma voor deze dag te
kunnen aanbieden.

EEN STUKJE GESCHIEDENIS VAN DE VLEESKEURING
Tijdens de ledenvergadering van de Groep, gehouden te Utrecht in Hotel Noord-
Brabant op 24 februari 1972, werd door collega van Santen de volgende
ontwikkeling geschetst.

Bij het lezen van de notulen van de laatste Algemene Vergadering van de Groep
zag ik dat collega K o t h u i s uit Sittard, toen de bedoelingen van het Ministerie
van Landbouw en van Volksgezondheid werden besproken, de zeer juiste vraag
stelde die mij erg intrigeerde; Wat hebben wij gedaan om de exportkeuring onder de
binnenlandse vleeskeuring te brengen?

De zeer juiste achtergrond van deze vraag was ongetwijfeld het feit dat, als de
exportkeuring onder de binnenlandse vleeskeuring had geressorteerd, deze totale
vleeskeuring niet onder het Ministerie van Landbouw zou zijn gekomen en vandaar
de zeer juiste vraag van collega K o t h u i s: „Waarom hebben wij, dat wil zeggen
alle collegae in hun totaliteit, daaraan in de loop der jaren niets gedaan?" Hij kreeg
er geen passend antwoord op. En omdat maatregelen die in de tegenwoordige tijd
worden genomen, altijd een historische achtergrond hebben, zou ik gaarne een iets
uitvoeriger antwoord op de vraag van collega K o t h u i s willen geven, omdat hier
kwesties een rol spelen en hebben gespeeld, die aan velen van u niet bekend zullen
zijn.

Om een en ander in chronologische volgorde te kunnen behandelen, staat u mij wel
toe om dit antwoord voor te lezen.

Op 20 maart 1915 wordt een Bijzondere Algemene Vergadering gehouden van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en de hoofdzaak is de behandeling van het
rapport van de Commissie, belast met het onderzoek van het Wetsontwerp Vee-
artsenijkundige Dienst (van Kempen, Lameris, Overbeek, Veenbaas
en Q u a d e k k e r). Er worden acht bezwaren ingebracht. De conclusie is, dat,
als dit ontwerp wet wordt, men er zeer belangrijk op achteruit gaat.
De Directeur-Generaal van de Landbouw, persoonlijk aanwezig, licht enkele punten
toe en verdedigt het ontwerp. Prof. de Jong kraakt het ontwerp. Berger (die
korte tijd later de gecombineerde functie van Directeur V.A.D. en H.I. van de
V.G. zal krijgen) is het met de Commissie eens, dat de exportkeuring niet thuis
hoort bij het Veeartsenij kundig Staatstoezicht, maar bij de algemene vleeskeuring,
hetzij als afzonderlijke dienst, hoewel aansluiting bij de binnenlandse vleeskeuring

ook aanvaardbaar is. Na uitvoerige discussies wordt de conclusie van de Commissie
door de Algemene Vergadering aangenomen.

Mijne heren, dus op 20 maart 1915 nam de Maatschappij voor Diergeneeskunde
het besluit, dat er een gecombineerde vleeskeuring moest komen en de komende
Directeur V.A.D. was het daarmede eens. De vleeskeuringswet was toen al in
voorbereiding. Welke stappen er verder zijn genomen weet ik niet, evenmin wat
zich na 1915 heeft afgespeeld, maar vaststaat, dat in het Jaarverslag van de
Maatschappij van 1924 staat vermeld, dat, ondanks het protest van de Maat-
schappij, er toch een fusie tot stand is gekomen tussen de V.A.D. en de Rijksuitvoer-
keuringsdienst. Dat de gemoederen hierover toch wel in beroering waren, bewijst
een passage uit het jaarverslag van de Vereniging van Slachthuis Directeuren,
eveneens van het jaar 1924, namelijk dat de heer Beunder s, toendertijd ik meen
Adjunct-Directeur Veeartsenijkundige Dienst, bedankt heeft als buitengewoon lid
van de Vereniging, in verband met „de in schier alle opzichten af te keuren fusie
der beide Veterinaire Rijksdiensten en de te verwachten funeste gevolgen", aldus
het verslag. Dus vanaf 1923 of 1924 marcheren beide diensten onder één Hoofd,
maar onder twee verschillende Ministeries.

Jaren lang bleef deze waanzinnige toestand gehandhaafd, mede en misschien vooral
door rivaliteit tussen beide Ministeries en profiteerden vele Hoofden van Vlees-
keuringsdiensten van het financiële voordeel, dat daaruit voortvloeide.
En hoe waanzinnig die toestand vooral jaren geleden was, blijkt uit het feit, dat
enkele ontevreden gemeentebesturen via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten
terecht protesteerden, omdat zij geen cent kregen voor het beschikbaar stellen van
hun keuringspersoneel, terwijl er directeuren waren van Vleeskeuringsdiensten, die
duizenden guldens en in sommige gevallen nog meer dan hun gemeentelijk salaris
per jaar aan vergoedingen incasseerden. Dat kon nooit goed gaan.
Naar aanleiding van het protest van de gemeentebesturen is er ongeveer 20 of 22
jaar geleden een vergadering geweest in het gebouw van de Vereniging van Neder-
landse Gemeenten, waar ondergetekende aanwezig was, enkele protesterende ge-
meentebesturen, alsook collega A n e m a e t voor de V.A.D.

Daar werden nogal harde noten gekraakt en indirect is toen dus ook door de
gemeentebesturen aangedrongen op het onderbrengen van de exportkeuring in
de binnenlandse vleeskeuring. Ik weet nog dat de Wethouder van Rotterdam onge-
veer zei: „Ik wens niet dat het Rijk onze ambtenaren honoreert, daar zijn wij zelf
wel toe in staat". En, doelende op de belemmeringen die sommige gemeente-
besturen aan de Rijkskeurmeesters in de weg legden (korting op salaris, dreiging
van terugbetaling door de Rijkskeuring van de gemeente-uren enz.), herinner
ik mij het gevleugelde woord van collega A n e m a e t, en ik hoop dat hij het zich
ook herinnert: „Nee, mijnheer de Wethouder, daartoe zijn de gemeentebesturen
niet in staat". Enfin, daarna kwam de 40-40-20 regeling met de maxima tot stand.
En wat u misschien niet meer weet, maar zoekt u het maar in uw archief op,
in de Ministeriële Beschikking, die dat regelde, staat, dat, als een gemeentebestvmr
direct of indirect de rijkskeurmeester met die vergoeding ook maar iets in de weg
legt, het gemeentebestuur geen vergoeding krijgt. En zo, mijne heren, is de toestand
heden nog.

En intussen lag er nog altijd het besluit van de Algemene Vergadering der Maat-
schappij om beide keuringen te verenigen.

Toen het aftreden van collega Quaedvlieg als Directeur V.A.D. en H.I. van
de V.G. in zicht kwam was ondergetekende voorzitter van de Vereniging van
Slachthuisdirecteuren en lid van het Hoofdbestuur van de Maatschappij. Dit was
een mooie gelegenheid om te trachten de V.A.D. en de H.I. van de V.G. van
elkaar los te weken. Zowel de Vereniging van Slachthuisdirecteuren als de Maat-
schappij zagen in die combnatie voor de toekomst vele gevaren, gevaren die thans
realiteit zijn geworden. Na veel onderling overleg is er een uitvoerige bespreking
geweest in Den Haag, ten kantore van de heer Quaedvlieg, waarbij de
Maatschappij en de Vereniging van Slachthuisdirecteuren gezamenlijk optrokken.

De laatste met haar eigen argumenten en de Maatschappij met dezelfde argu-
menten, maar bovendien nog belast met de uitvoering van het principebesluit tot
combinatie van beide vleeskeuringsdiensten, een besluit dat nooit is ingetrokken
en waaraan na 1924 slechts uitvoering zou kunnen worden gegeven bij scheiding
van V.A.D. en H.I. van de V.G. Het bleek ons dat de scheidende en komende
topfunctionaris sterk tegen die scheiding waren gekant en er dus niets voor voelden
om stappen daartoe te ondernemen. Dit was enigermate te begrijpen, namelijk
Veterinäre ambtenaren waren in die tijd gediscrimineerd ten opzichte van dezelfde
medische functionarissen.

Die toestand bestond al lang, hetgeen een passage uit het jaarverslag van 1919
van de Vereniging van Slachthuisdirecteuren bewijst, waarin gewag wordt gemaakt
van een schrijven van de gemeentebesturen van Rotterdam en Den Haag om te
protesteren tegen de achterstelling in salariëring van de directeur van de vlees-
keuringsdiensten ten opzichte van andere bedrijfshoofden.
Geen succes. Zo ook in andere gemeenten.

En bij de V.A.D. kon slechts gelijkstelling met medische functionarissen worden
bereikt als de directeur V.A.D. tevens H.I. van de V.G. zou zijn en voor de regio-
nale inspecteurs gold hetzelfde.

Deze factor is nooit bij de besprekingen naar voren gekomen en ik wil geenszins
betogen, dat zij ertoe heeft medegewerkt dat de scheiding van V.A.D. en V.G.
niet doorging. In deze kwestie, waaraan uiteraard enkele onaangename kanten zaten
met zelfs een dreiging van de Ereraad op de achtergrond kwam de Rijksdienst met
andere argumenten, waarmede wij ons niet konden verenigen. In elk geval, de
scheiding ging niet door. Was dat wel geschied, dan zou als gevolg daarvan de
exportkeuring ongetwijfeld bij de binnenlandse vleeskeuring zijn ondergebracht en
zou die gehele vleeskeuring nooit onder het Ministerie van Landbouw zijn ge-
komen. Welk een veel betere toestand zou er thans hebben geheerst!
De laatste jaren is deze langzamerhand onhoudbaar geworden door de E.E.G. en
de eisen van de U.S.A. De toestand is nu zo, dat we te maken hebben met het
exportkeuringsregulatief van 17 juni 1965, 2x gewijzigd door de Minister van
Landbouw, dat in strijd is met het keuringsregulatief van de vleeskeuringswet en
bovendien geheel andere zaken behandelt.

Wij hebben te maken met de beschikking inrichingseisen exportslachthuizen 1965,
lx gewijzigd door de Minister van Landbouw, welke beschikking in strijd is met het
eisenbesluit van de vleeskeuringswet.

Wij hebben te maken met E.E.G.-richtlijnen, die in strijd zijn met onze vlees-
keuringswet en als straks de richtlijnen komen voor de vleeswarenbereiding, wordt
het nog erger en dat suddert maar door. Het is een studie apart, om hierover een
inzicht te krijgen. Een regering, die zo\'n waanzinnige toestand laat voortbestaan,
zou door een rechter ter beschikking van de regering moeten worden gesteld.
Wil men nu werkelijk dat één topfunctionaris de V.A.D. en de V.G. leidt?
Dat zou geen schaap met 5 poten moeten zijn, want die worden bij hoge uitzon-
dering nog wel eens geboren, maar een schaap met 7 poten en geef mij dan maar
2 schapen, ieder met 4 poten nl. 2 veterinaire rijksdiensten, de V.A.D. onder
Landbouw en de gehele vleeskeuring onder Volksgezondheid, met nauwe samen-
werking tussen beide diensten, c.q. een overkoepelende verbindingsfunctionaris
van dezelfde rang als de beide hoofden van de twee diensten.

De huidige topfunctionaris heeft een onmenselijke taak en hij verdient grote be-
wondering voor wat hij er nog van heeft kunnen maken, want ook hij werd gejaagd
door de wind. En wij zijn er nog lang niet.Zou het niet de moeite waard zijn die
scheiding toch nog eens te bekijken?

Als collega K o t h u i s zeer terecht vraagt wat wij hebben gedaan om de export-
keuring bij de binnenlandse vleeskeuring te brengen, dan weet hij nu dat er zeker
iets is gedaan en hoop ik dat hij althans met het antwoord tevreden is. Met het
resultaat behoeft hij dat niet te zijn.

ik geen oplosisng zie, niet zou zijn ontstaan, als destijds gehoor was gegeven aan
de dringende wens van zowel de Maatschappij voor Diergeneeskunde als de Ver-
eniging van Slachthuisdirecteuren om beide veterinaire diensten te scheiden. Dan
was er geen nest geweest, waarin het ei kon worden uitgebroed, waarvan het
broedsel ons thans wordt voorgezet. Niet „wij", allen inbegrepen, maar „Den
Haag" in de allerruimste zin van het woord, heeft dat nest gebouwd.

Dr. R. van Santen, oud-directeur abattoir, Hattem, Parkflat „\'t Velthuys",
flat 413.

Op 29 en 30 april 1972 hield de Groep in het
Internationaal Congrescentrum RAI te Amsterdam
haar Voorjaarsdagen.

The results of a follow-up study of dogs treated surgically for histologically malignant
or suspect malignant mammary tumours are reported. Most of the dogs were
examined by the cooperating practicing veterinarian every six months after the
operation.

A relatively large number of dogs have already died or been destroyed because of
the mammary tumours, the metastases or by intercurrent disease. Part of the animals
were examined at post-mortem. A number of dogs are still alive.

The survival time of dogs with the several types of malignant mammary tumours as
classified according to our W.H.O.-classification is discussed.

Also the significance of the type of growth, the histological grade of malignancy and
size and volume in relation to the survival time are considered.

The relevance of the recent findings for the treatment of malignant mammary
tumours in the bitch will be discussed. Coordinated international studies of veterinary
clinicians and pathologists are recommended for future studies.

A standard method of classification as recently prepared by the W.H.O. centre in
Amsterdam can be of great practical value, in this respect.

Obesity in a dog is caused by only one thing — a prolonged intake of excessive
calories — whether the dog is a glutton, overindulged or diseased.
Obese patients are rarely presented to veterinarians because of their weight problem.
The first step should be a complete physical examination, including a detailed dietary
history. Organic malfunctions should be identified and treated. To accomplish a
weight reduction program, all of the dog\'s human contacts must first be convinced
of the existence and dangers of obesity and then pledge total cooperation in the
program.

An optimum weight is established based on the dog\'s breed, frame and disposition.
Caloric intake should not be reduced by simply reducing the intake of present food
because deficiencies may develop and the dog will become a pest, which may
doom the success of the program. Highly digestible calorie sources (i.e., fat and
sugars) should be replaced by poorly digestible fibrous carbohydrates.
All directions are given to the client in writing, including an anticipated progress
rate and estimated date of reaching optimum weight. Once optimum weight is
attained, the dog should be weighed regularly by the client and periodic re-
examination made by the veterinarian.

Brooymans, A. W. M.: The nutritional requirements of dogs with chronic
kidney disease.

The normal dog, which in its natural habitat is a phasic feeder, can increase renal
function sufficiently to cope with sudden increases in urea production resulting from
high protein intakes, and thus maintain nitrogen balance. However, the feeding of
a high protein diet to dogs with chronic kidney insufficiency results in a positive
nitrogen balance due to the accumulation of urea and other products of protein
catabolism. This necessitates the feeding of a low protein diet but with a high net
protein utilisation value.

Other dietary requirements are: adequate caloric intake, high caloric density,
sufficient sodium chloride, high water-soluble vitamin content, a slightly higher
calcium : phosphorus ratio than normal.

Designing such a diet poses some specific problems, particularly with respect to
protein content. This and other problems related to the dietary management of dogs
with chronic kidnev disease will be discussed.

The cat, being almost exclusively nearly a carnivore, demonstrates a uniform size,
which facilitates feeding practice. The nutrient allowances can be rather general.
Under normal circumstances there is little variation from animal to animal, following
castration the requirements decline, whereas during pregnancy and lactation there
is an increase.

The main constituents necessary during the various physiologic stages throughout
the cat\'s life will be given. It should be pointed out, however, that the present
knowledge in this field is severely deficient.

The extreme carnivorous nature of the cat and it\'s habit of eating garbage or mainly
liver may be the cause of inadequate feeding, resulting in disease. Therefore the ne-
cessity of feeding according to correct nutritional standards for cats should be
stressed. These nutritional requirements should not rely upon extrapolations from
the requirements of man, which is easily done for pet animals by their owners.

.Allergic reactions, in contrast to other immunological phenomena, are harmful
rather than beneficial of protective for the host. As related to the skin, hypersensi-
tivity reactions may be pruritogenic, inflammatory or have vasomotor effects.
In America, the types of allergic reactions seen in practice are those related to
insect or arachnid infestations, urticarialangioneurotic edema-anaphylaxis, atopic
and possibly contact. These often may be distinguished by their clinical manifesta-
tions, and particularly by their topographical distribution. Intradermal skin tests
are useful in diagnosing allergy of the atopic type Patch tests, which are of
diagnostic importance for allergic contact dermatitis in man, are at best difficult to
apply to domestic animals. When feasible, identifying the etiologic agent and
eliminating it from the animal\'s environment or "life style" is of primary impor-
tance. Steroids and hyposensitization are useful therapeutic programs. Sorely needed
though are:

3. Repository rather than conventional hyposensitization program for atopic
disease.

4. Antipruritic agents other than steroids which are free of the adverse reactions
associated with prolonged use of glucocorticoids.

Rijnberk, A. and K i n d e r e n, P. J. der: Hypothyroidism in the dog.
This communication deals with investigations on 13 dogs with acquired primary
hypothyroidism, 3 dogs with pituitary hypothyroidism and 3 animals in which the
hypothyroid state was the result of iodine deficiency. Acquired primairy hypo-
thyroidism was found in 5 female and 8 male dogs with a mean age of about 5 years
(range 2—10 years), all belonging to the larger breeds.

The dogs were presented with a history of insidiously slowing of mental and physical
activities and some weight gain. The time from onset varied from a few months to
many years. Some of the signs and symptoms could be related to a decrease in
metabolic rate; e.g. low body temperature and intolerance to cold. The skin was
inelastic, markedly thickened and in some cases alopecia and pigmentation had
developed. The puffy appearance and the blepharoptosis resulted in a tragic facial
expression. Moreover low pulse rates, abnormalities of oestrus and small testicles
were found.

Radioiodine studies, the T3 resin sponge uptake test, determination of circulating
hormonal iodine (HI) and measurement of the serum cholesterol level appeared
to be useful laboratory tests. Differentiation between primairy hypothyroidism and
pituitary hypothyroidism could be achieved with the help of the TSH stimulation
test.

As compared to the situation in man, hypothyroid dogs need large amounts of oral
thyroid hormone replacement. Full replacement is usually achieved with 15—20
mg/kg desiccated thyroid (Thyranon®) divided in two daily doses.

To an increasing extent, a syndrome that has not been given proper attention for
a long time, must be dealt with in the dog: An enlargement of the thyroid, generally
called "goitre". The diagnosis "goitre" thus is a collective name. Since owner and
veterinary surgeon tend to neglect struma, every now and again dogs are to be seen
in the consultation-hour, who show signs of compression and congestion, or even
metastatic processes in the lungs as a result of a malignant degeneration of the
struma. Geological and geographical conditions are of some influence on the growth
of the goitre. This disease is restricted to mountaincous regions with their lack of
iodine, whereas it rapidly decreases in number towards the coast of the sea, where
there is a certain richness in this element. A hereditary predisposition or an affinity
to the female sex, as observed in man, could not be confirmed by us for the dog.
Since iodine is an important factor for the biosynthesis of thyroxin, a shortness of
iodine is at least an integrating factor. This can be proved by two facts:

2. Dog-food, free of kitchen-salt, often advised, promotes the growth of the
goitre. To prevent goitres in man, in regions favouring an enlargement of
the thyroid iodine is added to kitchen salt, but dogs do not get it.

Goitre is a collective name for any non-inflammatory deterioration of the thyroid;
a malignant degeneration with an invasion into the vascular system and following
formation of daughter-growths can happen at all times. In dogs up to an age of two
years, a conservative treatment with a 1% solution of iodide of potassium is success-
ful in most cases; for older dogs the only therapy is strumectomy, which has only
minor risks in itself. Since the dog has accessory thyroid and parathyroid glands,
no deficiency symptoms occur after the operation.

The tentative diagnosis of a chronic exocrine pancreatic insufficiency is based on
the three main symptoms: wolfish hunger (lycorexia), loss of weight and pancreatic
feces. Other common and useful symptoms include hypercholesterinaemia, eosino-
philia and a tendency to bradycardia. The fully developed picture of the disease
is well characterized by these symptoms.

The diagnosis of less distinct pictures necessitates additional tests, based on a lack
of enzymes or on a check of the secretory performance. Serum lipase and serum
amylase activities do not give diagnostic information in chronic exocrine insuffi-
ciency, but they can indicate the presence of acute exacubatons in chronic pancreati-
tis. Instead of a direct method, (pancreozymin-secretin-test) we have chosen to judge
the secretory performance of the pancreas indirectly by determinations of fecal en-
zyme activities. Older methods for the determinations of the tryptic activity in feces
are unspecific (x-ray film-test and other methods using gelatine). It became possible
to measure trypsin and chymotrypsin quantitatively in the feces, after it was shown
that these enzymes split certain polypeptid complexes.

All our cases with chronic exocrine pancreatic insufficieny showed decreased fecal
activities of less than 150 /ig trypsin per g feces and less than 30 fig chymotrypsin
per g feces respectively. Falsely negative fecal activities may occur occasionally
and are to be corrected by control determinations.

The influence of feeding practices on the fecal enzyme activities is discussed.
The sequelae of pancreatic insufficiency are due to maldigestion developing because
of the enzyme deficiency. The intestinal resorption remains intact. A clinical
differentation of the various anatomical changes such as chronic relapsing, chronic
serous, sclerosing, atrophic or hypertrophic pancreatitis is impossible at the present
time. We therefore prefer the functional (chronic exocrine pancreatic insufficiency)
to the morphologic diagnosis (pancreatitis).

The syndromes of malabsorption have a similar clinical symptomatology, but they
can be differentiated from a chronic exocrine pancreatic insufficiency by a patho-
logic result of the xylose resorption test in conjunction with normal fecal enzyme
values.

G roulade. P.: Serum proteine electrophoresis in canine practice.
The confrontation between the clinical, biological and necroscopic investigations and
the findings of the seric proteins electrophoresis leads us to a few useful conclusions
for the practicioner:

— the variations of the seric proteins groups according to the age (paper and
polyacetate electrophoresis);

— the time between the electrophoretic disturbances and the beginning of the
pathological disorders;

—■ the electrophoresis use for diagnostics, pronostics and treatments of various
pathological states.

This report deals with the occurrence of hemorrhagic diathesis in a family of French
bulldogs. In a number of the male patients the condition was due to the classic
hemophilia (hemophilia A), whereas in the other "bleeders" Christmas disease
(hemophilia B) was found. Examination of the family tree revealed that all patients
were lineal descendants of one bitch.

Symptoms, diagnosis, therapeutic possibilities and genetic aspects of hemophilia A
and B will be discussed.

Rompun® had up till now been used for anaesthesia in large animals mainly;
dose and response have been tested out in research and clinical work in horses and
cattle. It appears that it can also be used as a sedative for the cat. This property,
which can solve one of the well-known problems of veterinary practice, induced
further work. In a clinical trial the combination of rompun/diazepam/pethidin ap-
pears to induce a state where operative procedures are possible.
Analogous to the technique used for humans and dogs where neuroplegics and
analgesics are used, we would propose to apply the term neurolept-analgesia. A
preliminary study indicates good cardio-vascular stability.

The possibility to use analgesics from the group of morhpine-derivates in this way
is considered a step forward in veterinary anaesthesia.

So far tissue adhesives have been used in man for cosmetic surgery, for operative
vascular repair, for organ- and neurosurgery. Further application has up to now been
precluded by the fact that the tissue adhesive formed a barrier between the tissues
to be joined — thus preventing vascularisation and granulation; other factors inclu-
ded the inability to v/ithstand the tensions between the glued tissues and a prc-
cancerogenic action. These problems have been solved by Prof. Dr. R. G o t 11 o b of
Vienna who introduced the so-called grid technique. The latter opened up new
vistas for free skin transplantation as well as the surgery of the liver, the kidneys and
the spleen. In a colorfilm the various operations on these organs are demonstrated in
slow motion; special emphasis is placed on the accuracy required in execution and
the difficulties involved in the various stages of these operations.

Lewis, D. G.: The surgical treatment of conditions affecting the anus and
terminal rectum.

The technique for anal resection is outlined very briefly and an analysis made of
the case records of some 26 dogs affected with peri-anal fistulae which have been
treated using this method. The anatomy of the anal region is described in some
detail to explain the problems associated with the surgical treatment of lesions of
the lower rectum anterior to the anal sphincter.

It has proved possible to resect portions of rectum from a small number of dogs.
The length of bowel resected had depended on the underlying condition encountered.
These results are discussed, as are the modifications in technique used to obtain them.

S c h m i d t k e, H. O.: Possibilities and limits of conservative treatments of fractures.
Although surgical methods of various types give best results in treatment of bone
fractures and are preferred in modern small animal practice and by the author
there arc still indications for conservative techniques.

Fractures situated distally to elbow and stifle joint in selected cases can be treated
non surgically if proper reposition of the fracture ends is possible. Hints for selection
of eases are given.

The methods demonstrated are: plasters of paris cast, both circular and in half
shells and a splint of aluminium band, molded snuggly to the affected limb. For
padding foam rubber material is preferred to cotton wool.

Some remarks on splinting of fractured limbs as a first aid before surgical treatment
are added.

Total hip arthroplasty for the dog is an old concept dating back into the mid 1950\'s.
This paper deals with the development and use of a low friction (polyethylene and
stainless steel) total hip prosthesis which is taken from a successful human design
and used in the dog. The surgical procedure is outlined and case material with one
year results are discussed.

Durch die Anwendung von Antibiotica bei der Wundbehandlung geriet die Anwen-
dung der Wunddrainage in Vergesseneheit. Durch die lockere Subcutis des Hundes
treten sehr häufig sterile und infizierte Sekretverhaltungen auf. Es muss immer dafür
gesorgt werden, dass diese abfliessen können, da sie die Wundheilung verzögern oder
verhindern.

Bei der Abflussdrainage wird ein Gummidrain in die Wunde eingelegt und diese
durch saugfähiges Material komprimiert. Ein häufiger Verbandwechsel is notwendig
um eine starke Keimvermehrung zu unterdrücken. Bei der Saugdrainage wird das
Sekret durch ein Redondrain aufgesaugt wobei die Wunde durch Verband oder den
Luftdruck komprimiert wird. Bei der Spüldrainage wird fortlaufend eine, unter
Umständen mit Antibiotica versetzte Spülflüssigkeit in die Wundhöhle einlaufen ge-
lassen und gleichzeitig an anderer Stelle abgesaugt.

Indikationen und Technik dieser Drainagemethoden werden beschrieben und durch
Dias erläutert.

Strande, A.: Orthopaedic repair of ruptured cruciate ligaments of the stifle joint.

In acute cases of rupture of cruciate ligaments with no or minor macroscopical and
radiological changes of oesteoarthritis in the stifle joint, the dog should be operated
upon and preferably within one week. The treatment is to restore the normal function
in the joint by replacing the ruptured ligament with a transplant. The transplant
will be rebuilt by the organism to a ligamentlike tissue within a few months. It\'s
function therefore is partly to serve as a ladder for tissue invasion and partly to
restore the normal joint movement. Transplant material can be autoplastic such as
strip of skin or fascia, tendon, ligament; homo- or heteroplastic such as specially
treated tendons; or alloplastic such a different synthetic suturmaterial.
In long standing cases with severe oestoarthritis little is gained by transplant
operation. Instead "a total derangement" of the joint should be performed.

Prole, J. H. B.; The incidence and description of common injuries occurring in
the racing greyhound.

The racing greyhound is required to perform a fairly constant pattern of behaviour.
This consists of chasing an artificial hare round a track consisting for the most part
of four bends and two straigths for a distance of about 500 metres. This constant
task has resulted in the majority of injuries being easily categorised and described.
The injuries are briefly described under the following headings; — Foreleg (A)
Shoulders-19% (B) Garpus-11% (C) Metacarpus-9% (D) Manus-33% (E) Others.
Hindleg (A) Musculature-9% (B) Tarsus-6% (C) Metatarsus 0% (D) Pes-9%
(E) Others.

Some suggestions are made as to how and why these injuries occur and a short
description of some of the more common injuries is given together with some
suggestions as to treatment.

Some general principles governing the method of approach to the repair of injuries
of the racing greyhound are briefly discussed.

B i e w e n g a, W. J. and A a 1 f s, R. N. G.: Vesicoureteral reflux in the dog.

Vesicoureteral reflux is the regurgitation of the vesical contents into the ureters,
caused by incompetence of the ureterovesical valve. The histologic similarity of the
human and canine trigone permits comparison of the diagnostics and treatment of
ureterovesical reflux in these two species.

This phenomenon was observed in 7 out of 35 dogs which required further examin-
ation because of chronic urinary disorders. The radiographically visualizing of the

urinary tracts was performed by excretion urography (TJrographine® 76%) and
retrograde cystography (Nal 10%).

In two cases medicinal treatment resulted in clinical improvement. In 5 animals
the urinary tract disorder persisted in spite of medicinal treatment; these dogs had
to be treated by surgery. Results of nephrectomy and ureteral re-implantation will
be given.

The prognosis in canine urolithiasis has been investigated in terms of the incidence
of recurrence related to clinical composition of calculus, breed, sex and post-operatve
prophylaxis, as an extension of work reported in 1970 (/. small Anim. Pract., 93,
11, (1970).

1. Few dogs which were examined by radiography a minimum of 2 years after
surgical removal of cystic calculi showed new calculus growth.

2. Bladder biopsy rarely revealed lesions other than a variable degree of chronic
cystitis.

3. In a follow-up survey with a range of 3—11 years, which disregarded early post-
operative deaths, a minority of dogs had recurrence of urolithiasis. Most dogs
which had a recurrence eventually died of this disease.

4. The incidence of recurrence was not related to the type of stone nor to any
form of post-operative prophylaxis.

The diagnostic value of the cytological examination of serous fluids was investigated
in 214 dogs and cats with peritoneal and (or) pleural effusions. The sediment smears
were stained with the Papanicolaou technique and with May Griinwald Giemsa.
In 117 animals the final post-mortem examination revealed a malignancy as the
cause of the fluid accumulation. In 63% of these patients the malignancy had been
diagnosed cytologically, whereas in the remaining 37% no signs of malignancy had
been observed at cytological examination of the effusions (false negative).
In 97 animals the fluid accumulation was due to conditions like heart failure, liver
cirrhosis, peritonitis and bile duct rupture. In 4% of these cases cells were found
which were cytologically considered malignant (false positive). The remaining 96%
showed no cytological signs of malignancy.

The carcinomas represented the largest group (50%) in the group of malignancies,
and also showed a high percentage of positive diagnosis (77%). As far as leucosis
is concerned these figures were respectively 20% and 87%. The 7 cases of meso-
thelioma were all diagnosed as malignancy at the first cytological examination.
The sarcontias comprised 22% of the malignancies, more than the half being
haemangiosarcomas. Relatively poor results were obtained with the cytodiagnosis
of the sarcomas, as they were diagnosed in only 19% of the cases.
Usually the cytological examination was not conclusive as to the primary site of the
tumour.

Trichuriasis is a worm-disease in the dog that only rarely occurs in our regions. In
kennels however, mass infestation may be observed causing an atypical gastro-
intestinal syndrome: the most prevalent symptoms are of intestinal origin: diarrhoea
which sometimes can be haemorrhagic or characterized by general signs: anaemia,
icterus, infertility or loss of weight.

The circumstances are examined in which the infection develops. Sufficient control
requires complete de-worming.

After a survey of the available anthelmintic treatments, the authors advise a repeated
administration of mebendazole giving a 100% efficacy against all dog nematodes
T. vulpis, U. stenocephala, T. canis and Toxascaris leonina.

P a n d ey, V. S.: Echinococcosis, a zoonose transmitted by dogs (with special
reference to India).

In India, hke many other countries, echinococcosis (hydatidosis) caused by Echino-
coccus granulosus is a major source of economic losses and public health hazards.
Man in common with various animals plays the role of intermediate host, in which
the hydatid cysts may develop. In India goats were found to harbour heavy
infections. Other meat animals also are often highly infected. The dog gets infected
by eating the contaminated meat. The adult worms are found in its intestine. In
heavy infections the dogs show the symptoms of digestive roubles. The eggs are
excreted in the faeces. Man gets infected by direct or indirect contamination in
various ways. The incidence of hydatidosis is relatively higher in dog owners.
Veterinarians are prone to infection while handling the infected dogs.
Different methods of diagnosis are available. Control of this disease involves the
regular treatment of dogs, improvement in personal hygiene, and more rigorous
meat inspection controls.

The increase in the active immunization of dogs has reduced number and importance
of the passive immunization. Moreover, experts in the whole world agree — laid
down among others also in the Panel-Report on the "Symposion on Canine
Distemper Immunization", held in USA in 1966 —, that antisera are of lower
prophylactic efficacy than attenuated vaccines. There is also some controversy on
the therapeutic efficacy of antisera. Inspite of this restriction, up to now some
indications for the use of specific sera are still existing. The introduction of gamma-
globulin in the medical prophylaxis and therapy offers also for the veterinary
practice improved methods of treatment. The application of species-specific gamma-
globulin in the prophylactic and therapeutic treatment against distemper, h.c.c. and
leptospirosis of the dog means progress, especially for the small animal practice.
Stagloban, produced by Behringwerke, contains the gammaglobulin-fraction of the
serum of dogs, that had been highly immunized against distemper, h.c.c. and lepto-
spirosis.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

P. C. J. Hopmans, de Braakweg 1, Groenlo.
H. Jorritsma, Tammingasingel 13, Winsum.
H. B. van Lom, Koppelstraat 3, Braamt.
T. F. van der Zwan, Magnolialaan 102, Doesburg.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan:

C. J. J- Jonker, Hudsonlaan 4, Gouda.
J. P. I. van Wensveen, Kap. Huyberslaan 2, Oisterwijk.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen:

Eikelenboom, G.: adres gew. in: U.S.A., 17 D. University Houses, Madison-Wis-
consin. (van 214 naar 281)
Endt, Dr. P. J. van; adres gew. in; Breskens, Wulpenlaan 7. (215)
Fikse, A.; adres gew. in: Eindhoven, Grebbeberglaan 10; tel. (040) 43 91 98; P.

Reinders, J.; adres gew. in: Voorthuizen, Hoofdstraat 76; tel. (03429) 25 04 (pr.);

Vries, G. de; adres gew. in: Ermelo, Kon. Emmalaan 29, „Croonenburgh", flat 6;

Wensveen, J. P. I. van; 1969; Oisterwijk, Kap. Huyberslaan 2; tel. (04400) 60 38
(pr.); gr. 2027972; P. toevoegen op (275)

Op 8 maart jl. overleed Prof. Dr. A. Klarenbeek te Harmelen in de ouderdom van
83 jaar.

Voor de goede orde berichten wij U, dat met ingang van 1 april het slachthuis
te Doorwerth zal worden gesloten, terwijl met ingang van genoemde datum de
vleeskeuringsdienst Renkum-Wageningen zal worden opgenomen in de vlees-
keuringskring Arnhem.

Het Collegium organiseert op zaterdag 27 mei een reünie.
We verzoeken U eventuele bekende adressen aan ons te
doen toekomen.

We zijn van plan, om een koud buffet te organiseren waar-
van de kosten ƒ 10,00 zullen bedragen p.p.
Verder zien we ons genoodzaakt een deelnemersbijdrage
van f 10,00 p.p. te vragen ter dekking van de omvangrijke
administratieve onkosten.

U kunt LI hiervoor opgeven door storting van deelnemers-
bijdrage met of zonder koud buffet op girorekening 422350
van de fiscus C.S. Veritas Kromme Nieuwe Gracht 54
Utrecht. Gelieve hierbij te vermelden: reünie, met het aantal
personen, met of zonder koud buffet.

Verdere inlichtingen via advertenties in Volkskracht en de
Tijd en via telefoon 030 - 31 62 60.

Een onderzoek naar de anfibiofieumgevoeligheid
van in Nederland veel voorkomende masfifis-
verwekkers. II

An investigation about the antibiotic sensitivity of
mastitis strains frequently isolated in the Netherlands.

De antibioticumgevoeligheid van de in Nederland veel voorkomende mastitis-
verwekkers Staphylococcus aureus (173 stammen), Streptococcus agalactiae (37
stammen), Streptococcus dysgalactiae (25 stammen) en Streptococcus uberis (31
stammen) werd onderzocht. De stammen werden geïsoleerd in de periode eind
1970-begin 1971.

Alle onderzochte stafylokokkenstammen waren gevoelig voor cloxacilline, cepha-
loridine, neomycine en rifamycine SV. 42% van deze stammen was ongevoelig
voor penicilline; in mindere mate werd resistentie tegen ampicilline (5%), strep-
tomycine (14%), tetracycline (2%) en novobiocine (5%) vastgesteld.
Alle onderzochte streptokokkenstammen waren gevoelig of matig gevoelig voor
penicilline, ampicilline en cephaloridine. Resistentie tegen streptomycine, neo-
mycine of novobiocine kwam veelvuldig voor, terwijl een betrekkelijk laag per-
centage ongevoelig was voor cloxacilline, tetracycline of rifamycine SV.
Vergelijking met de resultaten van eerder uitgevoerd onderzoek met stammen,
geïsoleerd in de periode 1962-1965 en in 1966, toonde aan dat voor wat betreft
de streptokokken, in geen enkel geval een toename van het percentage resistente
stammen kon worden vastgesteld. Voor wat betreft de stafylokokken was een
resistentietoename vooral te constateren voor penicilline, met in de opeenvolgen-
de perioden respectievelijk 8%, 28% en 42% resistente stammen, verder voor
streptomycine (0%, 4%, 9%) en in mindere mate voor tetracycline en novo-
biocine.

De resultaten van dit onderzoek zijn grotendeels in overeenstemming met de
onlangs gepubliceerde resultaten van een soortgelijk in Nederland uitgevoerd
onderzoek.

In de internationale vakliteratuur verschijnen regelmatig artikelen waarin
de resultaten van onderzoekingen naar de gevoeligheid van mastitisver-
wekkers voor antibiotica en chemotherapeutica worden vermeld. Ook in de
Nederlandse literatuur is gedurende de laatste jaren enkele malen aandacht
aan dit onderwerp besteed (Overgoor, 1967 en 1971; Jacobs et al.
1967). De onderzoekingen van Overgoor hadden betrekking op een
relatief groot aantal stammen, geïsoleerd uit praktijkmateriaal uit de pro-
vincie Gelderland. Deze stammen werden tegen de meest gebruikte anti-
biotica en chemotherapeutica getest. Het onderzoek van Jacobs et al.
omvatte stammen welke in verschillende delen van Nederland waren ge-
ïsoleerd. Van deze stammen werd de gevoeligheid ten opzichte van een
groter aantal antibiotica bepaald.

») Drs. J. Jacobs, Drs. M. Klasens en A. Pennings; Intervet International N.V.,
Postbus 31, Boxmeer. Drs. J. Jacobs, huidig adres: ACF-Chemiefarma N.V.,
Postbus 5, Maarssen.

Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 30 december 1971.
586 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 10, 1972

In dit artikel worden de resultaten vermeld van een vergelijkbaar onder-
zoek, dat werd uitgevoerd met stammen, geïsoleerd in de periode eind
1970—begin 1971. Het kennis nemen van deze resultaten lijkt ons van be-
lang voor de praktizerend dierenarts, die aldus een inzicht kan verkrijgen
in eventuele veranderingen in het resistentiepatroon, en daarmee bij de
keuze van zijn therapie rekening kan houden. De veterinair-farmaceutische
industrie verkrijgt op deze manier de informatie die zij nodig heeft om tot
een optimale samenstelling van haar mastitispreparaten te komen.

Evenals in 1967 om\\atte ons onderzoek de mastitisverwekkers Staphylo-
coccus aureus, Streptococcus agalactiae. Streptococcus dysgalactiae en
Streptococcus uberis. De stammen werden ons toegezonden door de Gezond-
heidsdiensten voor Dieren in de provincies Groningen, Friesland, Gelder-
land, Overijssel en Noord-Brabant en door het Centraal Diergeneeskundig
Instituut te Rotterdam, terwijl ook een aantal in ons laboratorium geïso-
leerde stammen werd getest. De stammen, die van het Centraal Dierge-
neeskundig Instituut werden verkregen, waren oorspronkelijk afkomstig uit
de provincie Noord-Brabant. In tabel 1 is de herkomst van de onderscheiden
stammen gerubriceerd.

Alle bacteriestammen werden getest tegen dezelfde antibiodca als die welke
in het onderzoek van 1967 waren betrokken. Daarnaast werd een gedeelte
van de stammen getest tegen rifamycine SV.

De indeling van de stammen in gevoelig, matig gevoelig of resistent ge-
schiedde aan de hand van een sleutel, die betrekking heeft op de minimaal
remmende concentraties zoals bepaald op bloedagar. Om een goede ver-
gelijking met eerder verkregen resultaten mogelijk te maken, werd deze
sleutel onveranderd gehandhaafd. Voor de volledigheid zijn de desbetref-
fende concentraties in tabel 2 opnieuw weergegeven.

De uitvoering van de bepalingen werd enigszins gemodificeerd. De in de
„verdunningsmethode" gebruikte bloedagar, waarin zich de gewenste anti-
bioticumconcentraties bevonden, werd niet langer gebruikt in de vorm van

schuin gestolde buizen, maar in de vorm van bloedplaten. Deze platen
werden in segmenten verdeeld. Door elk segment te beënten met één drup-
pel van de te onderzoeken cultuur, kunnen per plaat acht stammen tege-
lijk ten opzichte van een bepaalde anübioticumconcentratie worden getest.
Verdere arbeidsbesparing werd verkregen door slechts te testen tegen die
antibioticumconcentraties welke voor de indeling naar gevoeligheid van
belang zijn (zie tabel 2). Deze modificaties hebben geen invloed op de
resultaten, zodat vergelijking met de uitslagen van 1967 mogelijk blijft.

Tabel 2: Sleutel voor de indeling van mastitisstammen aan de hand van
hm M.I.C. in bloedagar.

De resultaten van het onderzoek zijn weergegeven in tabel 3, waarin de
onderzochte species zijn verdeeld in gevoelige, matig gevoelige en resistente
stammen, uitgedrukt in procenten van het totaal aantal per species onder-
zochte stammen.

Alle onderzochte streptokokken bleken gevoelig of matig gevoelig te zijn
voor penicilline, ampicilline en cephaloridine; alle stafylokokken voor
cloxacilline, cephaloridine, neomycine, en rifamycine SV. Deze antibiotica,
of eventueel combinaties daarvan, komen dus in de eerste plaats in aan-
merking voor mastitisbehandeling.

In figuur I zijn de resultaten van dit onderzoek vergeleken met de resultaten
zoals gepubliceerd in 1967 (Jacobs et al). In blokdiagrammen zijn de
percentages gevoelige en matig gevoelige stammen uit de verschillende
perioden naast elkaar gezet. Voor de onderzochte stafylokokken blijkt
dan, dat het percentage penicilline-resistente stammen in de loop der jaren
is toegenomen van 8% in 1962, via 28% in 1966 tot 42% in 1971. Er is
geen reden om aan te nemen dat dit proces zich niet verder zal voortzetten.

Tabel 3: Antibioticumgevoeligheid van in de periode eind 1970—begin 1971 uit mastitis gevallen geïsoleerde stafylokokken en
Streptokokken. Percentages van de onderzochte stammen.

Table 3: Antibiotic sensitivity of staphylococci and streptococci isolated from mastitis cases during the period at the end of 1970
and the beginning of 1971. Percentages of strains investigated.

= gevoelig / sensitive.
± = matig gevoelig / moderately sensitive.
—■ = resistent / resistant.

De tussen haakjes vermelde getallen hebben betrekking op het aantal stammen, dat getest is t.o.v. rifamycine SV.
Figures between brackets refer to number of strans tested against rifamycin SV.

Figuur I: Antibioticumgevoeligheid van uit mastitisgevallen geïsoleerde
stafylokokken en Streptokokken. In procenten van het uit de verschillende
perioden aantal onderzochte stammen.

Figure I: Antibiotic sensitivity of staphylococci and streptococci isolated
from mastitis cases. Percentages of the total number of strains investigated

Hetzelfde, maar in mindere mate, geldt voor streptomycine. Werden in de
periode 1962—1965 nog geen streptomycineresistente stammen aangetrof-
fen, in 1966 was 4% van de stammen ongevoelig voor dit antibioticum en
thans in 1971 reeds 9%. Voor het eerst werden nu ook stafylokokken ge-
ïsoleerd die resistent waren tegen tetracycline, alsmede een aantal novobio-
cineresistente exemplaren. In het verloop van de ampicilline-ongevoelig-
heid zat geen lijn. Zoals reeds eerder opgemerkt, was geen der stafylo-
kokkenstammen resistent tegen cloxacilline, cephaloridine of neomycine.
In de drie perioden die door figuur I worden omvat, werden geen strepto-
kokken geïsoleerd met resistentie tegen penicilline, ampicilline of cephalo-
ridine. Een beperkt aantal streptokokkenstammen was resistent tegen cloxa-
cilline of tetracycline, terwijl het merendeel der stammen ongevoelig was
voor streptomycine, neomycine of novobiocine. Bij de streptokokken was
geen sprake van een duidelijke toename van het percentage ongevoelige
stammen. Het algemene beeld veranderde nagenoeg niet.
Voor wat betreft de stafylokokken bestaat er een grote mate van overeen-
komst met de resultaten, zoals gepubliceerd door Overgoor (1971). Het
percentage penicillineresistente stammen lag bij zijn onderzoek wat lager
(35%). Voor wat betreft de streptomycine, tetracycline, neomycine en
cloxacilline zijn de gevonden percentages nagenoeg of geheel gelijk. De
cijfers voor streptokokken vertoonden overeenkomst voor wat betreft peni-
cilline en tetracycline, maar hier vallen grote verschillen op bij strepto-
mycine en neomycine. Volgens Overgoor is een groot percentage strep-
tokokkenstammen voor deze antibiotica wèl gevoelig. De afwijkende resul-
taten kunnen waarschijnlijk worden verklaard door te wijzen op verschillen
in bepalingsmethoden en beoordelingscriteria welke er tussen verschillende
laboratoria bestaan. Om deze reden zou een standaardprocedure voor der-
gelijke proeven zijn aan te bevelen.

Dit onderzoek werd mogelijk gemaakt door de medewerking van de collegae Dr. R.
G. D ij k s t r a, Dr. G. G r o o t e n h u i s, Dr. F. H. J. J a a r t s v e 1 d, Drs. J. S.
V a n d e r K a m p, Drs. G. H. A. O v e r g o o r en Dr. F. W. v a n U 1 s e n. Gaarne
willen wij hen danken voor het ter beschikking stellen van het onderzoekmateriaal.

Quantitative studies were done to determine the antibiotic sensitivity of mastitis
strains frequently isolated in the Netherlands. 173 Strains of Staphylococcus aureus,
37 of Streptococcus agalactiae, 31 of Streptococcus uberis and 25 of Streptococcus
dysgalactiae were examined. .411 strains were isolated in the period at the end of
1970 and the beginning of 1971.

All strains of Staphylococcus aureus were sensitive to clo.xacillin, cephaloridin, neo-
mycin and rifamycin SV. 42% of these strains were resistant to penicillin. Fewer
strains were found to be resistant to ampicillin (5%), streptomycin (14%), tetra-
cycline (2%) and novobiocin (5%).

Al) strains of streptococci were sensitive or moderately sensitive to penicillin, ampi-
cillin and cephaloridin. A high percentage of these strains was resistant to strepto-
mycin, neomycin and novobiocin. A relatively low percentage was resistant to cloxa-
cillin, tetracycline and rifamycin SV.

Gomparison of these results with those obtained from previous investigations in the
period 1962-1965 and 1966 shows that for streptococci the percentage of resistant
strains has not increased. With respect to the staphylococci an increase in percentage

of resistant strains was found particularly to penicillin, with 8, 28 and 42% resistant
strains respectively in the three periods. In the respective periods 0, 4 and 9% of the
strains were resistant to streptomycin whereas a minor increase of the percentages of
resistant strains to tetracycline and novobiocin were found.

In general the results of this investigation are in line with published results from a
similar but independent investigation recently carried out in the Netherlands.

O V e r g o o r, G. H. A.: Gevoeligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bak-
teriën t.o.v. de meest gebruikelijke antibiotica en chemotherapeutica. Tijdschr.
Diergeneesk., 92, 515, (1967).
O V e r g o o r, G. H. A.: Voortgezette onderzoekingen met betrekking tot de gevoe-
ligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bakteriën t.o.v. de meest gebruikelijke
antibiotica en chemotherapeutica. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 695, (1971).
Jacobs, J. en H a n s e 1 a a r, J.: Een onderzoek naar de antibioticum gevoelig-
heid van in Nederland veel voorkomende mastitisverwekkers. Tijdschr. Dier-
geneesk., 92, 851, (1967).

Enkele longfunefieproeven als hulpmiddel voor
het vroegtijdig stellen van de diagnose dampig-
heid bij paarden¹!

Some Pulmonary Function Tests as an Aid to an
Early Diagnosis of Chronic Obstructive Pulmonary
Disease (Heaves) in Horses

Aangezien voortdurend meer paarden worden gehouden met de bedoeling om van
deze dieren sportieve prestaties te vragen, neemt het aantal klachten over gebrek
aan uithoudingsvermogen bij deze paarden toe.

Eén van de orgaansystemen waarin afwijkingen kunnen optreden die dit gebrek
aan uithoudingsvermogen kunnen verklaren is het respiratie-apparaat. Vooral
dampigheid, een ziekte gekenmerkt door een aantal al of niet naast elkaar voor-
komende patholoog-anatomische afwijkingen in de long, kan gebrek aan uithou-
dingsvermogen veroorzaken.

De bedoeling van het hier beschreven onderzoek was na te gaan of controle van
het arteriële bloed en de voor het ademhalen te verrichten arbeid zou kunnen
helpen dampigheid bij paarden in een vroeg stadium van de ziekte, wanneer de
diagnose klinisch nog niet met zekerheid is te stellen, te diagnostiseren.
Het arteriële bloed werd onderzocht in rust, direct na het verrichten van arbeid
en na een herstelperiode. Het bleek dat de bepaling van de PaOs een zeer belang-
rijk diagnostisch hulpmiddel was. Ook bleek dat de voor de ademhaling te ver-
richten arbeid bij dampige paarden zeer significant groter was dan bij normale
dieren.

Op grond van deze bevindingen wordt in het oorspronkelijke proefschrift voor-
gesteld liever over C.O.P.D. (chronic obstructive pulmonary disease) te spreken
dan over dampigheid.

Het beschreven longfunctie-onderzoek blijkt inderdaad in zeer veel gevallen reeds
aanwijzingen te geven over een bestaande longafwijking bij paarden met gebrek
aan uithoudingsvermogen op een moment dat klinisch bij deze dieren nog geen
afwijkingen kunnen worden gevonden.

Met de veranderingen die zijn opgetreden in de opbouw van onze paarden-
stapel, waarbij het aantal paarden waarvan men op enigerlei wijze sportieve
prestaties verlangt sterk is toegenomen, zijn er ook verschuivingen opge-
treden in de frequentie waarmee bepaalde klachten worden gehoord. Steeds
frequenter wordt men geconfronteerd met problemen over het uithoudings-
vermogen van de dieren, c.q. over tegenvallende prestaties.
Veelal zal men bij het klinisch onderzoek van deze patiënten met onvol-
doende uitverhoudingsvermogen geen afwijkingen vinden. Bij het onder-
zoek van het bloed en het circulatieapparaat (om ons tot een tweetal voor
een mogelijk oorzaak voor gebrek aan uithoudingsvermogen belangrijke
orgaansystemen te beperken) is het verfijnde laboratrium- c.q. electro-
cardiografisch onderzoek ook in de diergeneeskunde al lang gemeengoed
geworden.

2 Dr. H. H. L. Sasse; Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten van de Rijks-
universiteit Utrecht, Yalelaan 10, Utrecht.

Dit artikel werd voor publikatie geaccepteerd op 3 februari 1972.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 10, 1972 593

Tot de orgaansystemen waarin de oorzaalc voor tegenvallende prestaties
gelegen kan zijn behoort echter ook het respiratieapparaat, en dit zeker niet
in de laatste plaats. De bedoeling van het onderzoek was na te gaan of er ook
een meer gespecialiseerd, gericht onderzoek mogelijk is om de functie van
de longen bij paarden te controleren. Het was met name de intentie om te
trachten de diagnose dampigheid in een vroeger stadium te kunnen stellen.
Op grond van de door vele auteurs beschreven patholoog-anatomische ver-
anderingen kan men zeggen dat bij dampigheid de volgende afwijkingen
worden gevonden: chronische bronchitis, chronische bronchiolitis, chronische
peribronchitis, chronische peribronchiolitis, emfyseem en eventueel een inter-
stitiële pneumonie, wanneer men een zeer uitgebreide peribronchiolitis zo
wil noemen. Slechts enkele auteurs spreken over astma-achtige verschijnse-
len, meestal meer op grond van het klinische beeld dan op grond van de
sectiebeelden. In de humane geneeskunde pleegt men deze afwijkingen
klinisch onder één noemer te brengen, n.1. chronic obstructive pulmonary
disease (C.O.P.D.), zodat men dampigheid met C.O.P.D. kan vergelijken
Het onderzoek was dan ook een gedeeltelijke imitatie van het C.O.P.D.-
onderzoek bij de mens, voorzover dat althans veterinair uitvoerbaar was.

Voor dit onderzoek werd het patiëntenmateriaal verdeeld in een zestal
groepen, waarvan de 3 belangrijkste waren:

Groep 2: 38 paarden met klachten over het uithoudingsvermogen, met
klinische afwijkingen aan het respiratieapparaat en een sectie
die wees op C.O.P.D.;

Groep 3: 57 paarden met klachten o\\\'er het uithoudingsvermogen, met
klinische afwijkingen aan het respiratieapparaat maar zonder
sectie.

Het klinisch onderzoek werd zo streng mogelijk beoordeeld. Van een paard
dat b.v. een iets te snelle ademhaling had, of dat op stal een keer hoestte
werd gesteld dat het respiratieapparaat afwijkingen vertoonde. Vele van de
patiënten van groep 2 en 3 zouden bij een routine-klinisch-onderzoek zeker
normaal genoemd zijn. Er werd geen onderscheid gemaakt naar de ernst
van de klinisch waarneembare afwijkingen, dus ook in optima forma dam-
pige paarden kwamen in de groepen 2 en 3 voor.

Paarden werden normaal genoemd, en dus in groep 1 geplaatst, wanneer er
bij het klinisch onderzoek totaal geen afwijkingen werden gevonden en er
geen klachten waren over het uithoudingsvermogen, óf wanneer er met
zekerheid een aandoening was gecliagnostiseerd, waarvan het zeker was
dat zij geen invloed op de longen kon uitoefenen. Tevens werden proef-
paarden zonder klachten over het respiratieapparaat of uithoudingsver-
mogen in deze groep geplaatst. Indien mogelijk werd er op de longen sectie
verricht.

Allereerst werd van de paarden het arteriële bloed onderzocht. Dit bloed
werd verkregen door punctie van de A. brachialis. In dit arteriële bloed
werden de volgende parameters bepaald: hemoglobineconcentratie (Hb),
celvolume (P.C.V.), pH, Base Excess (B.E.), standaard bicarbonaatconcen-
tratie (St.HCOs"), partiële koolzuurspanning (PaC02), partiële zuurstof-
spanning (Pa02) en de zuurstofverzadiging (SaOo). Dit onderzoek ge-
schiedde in rust ((/-waarde), en indien enigszins mogelijk ook nadat de
paarden 30\' in de manege waren gelongeerd, waarvan de laatste 10\' in

galop of snelle draf (30\'-vvaarde) en na een herstelperiode van 30\' (60\'-
waarde).

Aangezien het niet altijd mogelijk was het bloed direet na het afnemen te
onderzoeken werd allereerst nagegaan óf, en zo ja op welke wijze het bloed,
bestemd voor de PaOg-bepalingen, bewaard kon worden. Het bleek dat
bewaren uitsluitend mogelijk was in smeltend ijs en volledig vrij van contact
met buitenlucht. Het bloed werd derhalve opgevangen in gehepariniseerde
spuiten, welke werden afgesloten met een rubberstop. Er werd zorg voor
gedragen dat geen luchtbellen in de spuit aanwezig waren. Binnen 5 uur
trad dan geen verandering van de Pa02-waarden op, groter dan 5% verge-
leken met de direct na bloedafname gemeten waarden. Deze 5% grens
werd acceptabel geacht, omdat dat overeenkomt met de dagschommelingen
welke bij paarden werden gevonden.

Ook het bloed, bestemd voor de bepaling van de pH kan op deze wijze
bewaard worden. De B.E., St.HCOs" en PaCOo-waarden werden bepaald
met behulp van het nomogram volgens Siggaard Andersen.
We vonden voor de groepen 1, 2 en 3 de in tabel 1 weergegeven waarden.
In tabel 1 is te zien dat de groepen 2 en 3 statistisch werden vergeleken met
groep 1. Bij de PaCOa, PaOa en Sa02-waarden worden twee O\'-waarden
opgegeven. De eerste waarde heeft betrekking op alle paarden uit de groep;
de tweede waarde werd bepaald omdat een aantal dieren de functieproef
niet kon volbrengen. Van die paarden die dit wél konden, werd ook een
gemiddelde berekend, de tweede waarde. Deze tweede waarde kan dus
vergeleken worden met de 30\' en 60\'-waarde.

Uit de gegevens van tabel 1 blijkt duidelijk, dat het bepalen van de PaOa-
waarden het meest zinvol is. De groepen 2 en 3 verschillen zeer significant
van groep 1 w.b. de Pa02.

Opvallend is verder dat een respiratoire acidose slechts zelden voorkomt bij
paarden met C.O.P.D., hetgeen ongetwijfeld te wijten is aan het feit dat de
meeste paarden al in een vroeg stadium van de ziekte als patiënt worden
aangeboden. Een na 30\' arbeid optredende metabole acidose kan natuurlijk
meer dan één oorzaak hebben, maar dat een tekort aan O2 als gevolg van
een onvoldoende longfunctie daar de oorzaak van is is zeer onwaarschijnlijk
gezien de toch altijd nog hoge Sa02-waarden. Waarschijnlijk speelt hierbij
de trainingstoestand van de patiënt en daarmee de capillarisatie van de
spieren een belangrijke rol.

Op grond van de in tabel 1 weergegeven bevindingen stellen we momenteel
als eis dat de PaOg-waarde van een paard zowel op O\', 30\' als 60\' > 90
mm Hg moet zijn. Vooral wanneer de rust waarde dus nog normaal is, is
een functieproef noodzakelijk.

Niet bij alle paarden die een duidelijke positieve sectie vertoonden werden
in het arteriële bloed al afwijkingen gevonden.

Een veel nauwkeuriger en in het beeld van "chronic obstructive pulmonary
disease" voor de hand liggend onderzoek is na te gaan of er inderdaad in
de ademhalingswegen een obstructie aanwezig is. Wanneer men op grond
van het klinisch onderzoek obstructies in de neus, keel (comage?) en
trachea kan uitsluiten, blijven dus als mogelijke obstructieplaats de bron-
chiën over. Aangezien ons probleem lag bij paarden met een gebrek aan
uithoudingsvermogen, werd berekend hoeveel arbeid het kost de weer-
standen in de bronchiën te overwinnen. Men kan deze arbeid dan zien als
een verliespost voor de door de patiënt in totaal te leveren arbeid (pres-
tatie) .

Tabel 1 : Arteriële bloedwaarden van normale (groep 1) en dampige (groepen 2 en 3) paarden.

Om deze arbeid te kunnen berekenen is het nodig van de paarden een zo-
genaamd volume-druk-diagram te construeren. Hierbij moeten het adem-
volume en de drukveranderingen in de thorax tijdens het ademen syn-
chroon worden geregistreerd.

Het ademvolume werd gemeten met behulp van een pneumotachograaf en
een volume-integrator. De intrathoracale drukveranderingen werden op di-
recte wijze gemeten door een punctie van de pleurahohe in de 10e inter-
costaalruimte links. Deze drukken werden vergeleken met de atmosferische
druk.

Uit de registratiecurves en de volume-druk-diagrammen werden de volgende
parameters bepaald: ademfrequentie (f), ademvolume (Vx), inspiratietijd

delde inspiratiesnelheid, gemiddelde exspiratiesnelheid, minimum intra-
thoracale druk tijdens de inspiratie (min. Ppl insp.) maximum intrathora-
cale druk tijdens de exspirade (max. Ppl exsp.), maximale intrathoracale

gem. exspiratiesnelheid 160 60 94 —325 191 72 92 —326 N.S. . 198 106 89 —541 N.S.
(1/inin.)

min. intrahorcale druk —13.6 3.4 —7.3 --20.5 —21.3 5.3 —13.0 --33.7 ^0.001 —21.0 4.1 —13.9 --29.4 .^0.00

max. intrahoracale druk - 3.4 2.0 —7.4 — 0.7 4.0 6.2 — 3.7 — 16.4 <^0.001 5.7 5.6 — 2.7 — 20.7 <^0.00
tijd.ïns exsp. (cm H.2O)

Max. intrahorac. druk- 10.3 2.9 5.2 — 15.2 25.3 8.8 14.8 — 50.1 .^0.001 26.7 6.8 15.8 — 50.1 <^0.00
verand. (cm H.jO)

dynamische compliance v.d. 2.3 1.4 0.8 — 6.4 1.2 1.0 0.4 — 4.5 N.S. 4.1 14.7 0.3 — 80.0 N.S.

visc. arbeid verricht 16.5 10.3 4.5 — 42.0 52.5 36.5 8.0 —149.5 <^0.001 57.0 17.6 19.0 — 97.5 .^0.00
tijdens insp. (g.cm x 103)

visc. arbeid verricht 15.5 6.1 5.5 — 29.5 51.5 26.0 12.5 —112.5 <^0.001 59.5 28.5 24.0 —140.0 .^0.00
tijdens exsp. (g.cm x 103)

totale visc. arbeid verricht 31.5 13.0 11.0 — 53.0 104.0 59.0 37.5 —262.0 <^0.001 114.0 40.0 53.0 —214.0 ,^0.00
per ademtocht (g.cm x 103)

visceuze arbeid verricht 479.0 215.3 152.5 - 1000.5 1485.0 716.5 714.5 - 3141.5 ^0.001 1851.5 1116.0 785.0 - 5075.5 <^0.00
per min. (g.cm x 103)

visceuze arbeid verricht 3.0 1.8 0.5 — 7.5 7.0 4.0 1.5 — 16.5 <^0.001 8.5 2.0 3.5 — 14.0 ,^0.00

visceuze arbeid verricht 2.5 1.1 1.0 — 5.0 6.5 2.5 4.0 — 11.5 ,^0.001 8.0 3.0 4.5 — 17.5 <^0.00

drukverandering (max. ^ Pp\')) de dynamisclie Compliance van de long
(dyn. Cl), de visceuze arbeid verricht tijdens de inspiratie resp. exspiratie,
de totale visceuze arbeid verricht per ademtocht, de visceuze arbeid verricht
per minuut en de visceuze arbeid verricht per liter ingeademde resp. uit-
geademde lucht. De visceuze arbeid kan men berekenen door het meten
van de oppervlakte van het volume-druk-diagram.

In fig. 1 representeert de verticaal gearceerde oppervlakte de inspiratie-
arbeid en de horizontaal gearceerde oppervlakte de exspiratiearbeid. De

Men kan dus stellen: hoe groter de oppervlakken, des te groter de visceuze
arbeid.

Bij de drie eerder genoemde groepen paarden vonden wij de waarden, zoals
die staan vermeld in tabel 2.

De gewichten van de paarden zijn gecontroleerd om een zekere uniformiteit
van de groepen te krijgen. De groepen 2 en 3 werden statistisch vergeleken
met groep 1.

Bij de in tabel 2 weergegeven bevindingen valt het in de eerste plaats op dat
de dampige paarden een siginificant groter ademvolume hebben dan de
normale. Verder zien we dat in dit stadium van de ziekte en bij deze wijze
van controle niet gesteld mag worden dat dampige paarden een hogere
ademfrequentie hebben en een verlengde exspiratietijd, vergeleken met
normale dieren. Duidelijk is, dat inderdaad de visceuze weerstand bij
paarden sterk toegenomen kan zijn. Een goede afspiegeling van de moeilijk-
heden geeft, wanneer men het tijdrovende berekenen van de visceuze arbeid
wil veiTTiijden, de bepaling van de max. A Ppl-waarde. Deze is bij de
groepen 2 en 3 zeer significant groter dan bij groep 1. Bovendien ligt de
spreiding zodanig dat er nauwelijks twijfelgevallen zijn. Een zeer discutabele
waarde is de dyn. CL- In feite moet de „compliance" bij ademstilstand
bepaald worden (stat. Cl)-De dyn. Cl is teveel afhankelijk van de adem-
frequentie en het functionele residuaal volume om er veel waarde aan te
mogen hechten.

Uit het feit dat de visceuze arbeid, op welke wijze ook berekend, van de
groepen 2 en 3 ten opzichte van groep 1 steeds zeer significant groter is,
blijkt dat de paarden lijdende aan C.O.P.D. een grote handicap hebben,
doordat een groter deel dan normaal van de totale door het paard te ver-
richten arbeid gebruikt wordt om adem te halen.

In de figuren 2A, 2B, 3A en 3B zijn de registratiecurves en de volume-druk-
diagrammen van twee nonnale paarden afgebeeld.

Op grond van het longfunctieonderzoek, en niet op grond van de klinische
bevindingen, werden alle paarden van groep 2 geslacht. Bij sectie bleek dat
alle dieren inderdaad longafwijkingen hadden zoals die eerder in dit
referaat werden beschreven.

Van de eigenaren van de paarden van groep 3, paaiden, waarbij de diag-
nose C.O.P.D. wel wei-d gesteld, maar waarbij de eigenaren het nog enige
tijd wilden proberen, was bij navraag binnen een jaar nog slechts één
eigenaar tevreden. Hij was er aan gewend geraakt dat zijn paard minder
presteerde dan vroeger. Alle andere dieren waren óf geslacht, óf ze waren
zichtbaar dampig geworden, óf ze werden nog uitsluitend gebruikt voor de
fokkerij.

Fig. 2B. Volume-druk-diagram behorende bij fig. 2A.
Fig. 3A. Spirogram en Ppl-curve van een normaal paard.

De figuren 4A, 4B, 5A en 5B geven de curves en het vohime-druk-diagram
weer van een paard uit groep 2, resp. groep 3.

Van de paarden van groep 1 werd geen enkele keer gemeld dat het dier
een verminderd uithoudingsvermogen had gekregen.

Aangezien de ziektebeelden van dampige paarden zeer sterk uiteen kunnen
lopen en de diagnose, zo die al klinisch gesteld kan worden, vaak gebaseerd
is op een zeer subjectieve beoordeling van gedane bevindingen of een ver-
moeden, menen we met de objectieve gegevens, verkregen uit het onderzoek
van het arteriële bloed en de "mechanics of breathing" enkele belangrijke
diagnostische hulpmiddelen gevonden te hebben om de diagnose dampig-
heid ook in een vroeg stadium van de ziekte te kunnen stellen.

Fig. 4B. Volume-drult-diagram behorende bij fig. 4A.
Fig. 5A. Spirogram en Ppl-curve van een paard met C.O.P.D.

As a constantly increasing number of horses are being kept for sporting, complaints
about lack of staying power of these horses are increasing.

The respiratory system is among the organ systems in which changes may occur,
which can account for this lack of stamina. Particularly heaves, a condition marked
by various pathological changes in the lung of which one or more may be present
will couse lack of staying power.

The studies reported in the present paper were designed to determine whether mo-
nitoring the arterial blood and the work to be done in respiration might be helpful
in diagnosing heaves of horses at an early stage of the disease, at which stage a
definite clinical diagnosis cannot yet be established.

The arterial blood was examined at rest, immediately after work and following a
period of rest. Determining the PaC)2 was found to be a very useful diagnostic aid.

The amount of work to be done in respiration in horses with heaves was also found
to be significantly larger than in normal animals.

In view of these findings, employing the term C.O.P.D. (chronic obstructive pulmo-
nary disease) rather than heaves (chronic alveolar emphysema) is suggested in the
original thesis. The pulmonary function tests reported here provide, in fact, evidence
of a pulmonary alteration in horses with lack of stamina, at a time at which clinical
examination fails to reveal any changes in the animals.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren der Faculteit der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit te Utrecht.

Beschrijving van een geval van een bronchogeen adeno-carcinoom met metastasen
in de distale radius en in het bekken en met metastasen in diverse lymfonoduli, in
de nieren en in de hartspier bij de hond. De lever was sterk gedegenereerd. De
niermetastasen verklaarden de urine-afwijkingen en het verhoogde ureumgehalte
in het bloed, de sterk verhoogde alkalische fosfatase was hier waarschijnlijk niet
toe te schrijven aan de botprocessen maar aan leverdegeneratie. Naast de bot-
metastase had het beeld van osteo-arthropathie (acropagie) zich ontwikkeld. Los
van deze processen, die primair aan het longproces waren toe te schrijven, ver-
toonden de lendewervels het beeld van spondylosis. Als bijzonderheid werd ook
nog trombose van de vena pulmonalis gevonden.

In de pathologie der tumoren kunnen de longen en het beenderstelsel
elkaar sterk beïnvloeden.

We kennen in de eerste plaats de long-metastasen vanuit de bottumoren
(deze behoren meestal tot de osteosareoom-groep) ; ten tw^eede kunnen
longtmnoren zich door het lichaam verspreiden en daarbij in de botten
terecht komen en ten derde kunnen onder invloed van longtumoren ver-
anderingen van de botten — vooral van de lange pijpbeenderen — ontstaan.
Dit laatste komt nl. voor bij de osteo-arthropathie ook wel acropachie ge-
naamd, deze botverandering is geen tumorontaarding van het bot, het is
een woekering van het periost, die zich manifesteert als osteofyten. Deze bot-
afwijking is geen typische afwijking voor tumor; ze komt voor bij wat wel
genoemd worden ruimte-innemende processen in de thorax, zoals b.v. bij
abscedering (andere mogelijke oorzaken zullen we hier buiten beschouwing
laten).

De meest voorkomende combinatie van bot- en longtumoren komt voor bij
de metastase van het osteo-sarcoom. Owen (8) stelt in zijn boek, dat als
de dieren niet eerder zouden worden afgemaakt, de frequentie van long-
metastasering de 100 percent zou bereiken.

De osteo-arthropathie is voor het bot zelf een betrekkelijk onschuldig lijden,
al kan de woekering wel aanleiding geven tot pijnlijkheid en mechanische
belemmering van ledematen en gewrichten. Deze botafwijking wordt het
meest gezien bij mesenchymale tumoren van de longen (en wel bij de een
of andere vorm van sareoom).

Het minst worden we geconfronteerd met de tweede groep, dus met de
metastaserende longtumor (2, 3). De Roer geeft in zijn dissertatie aan,
dat slechts 25% van de epitheliale tumoren (carcinomen) zich tot buiten
de thorax verspreiden, het aantal botmetastasen geeft hij niet op (1).

1 Prof. Dr. Dr. h.c. G. H. B. Teunissen; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht, Yalelaan 4.

Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 10 februari 1972.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 10, 1972 503

Kas e.a. noemen drie gevallen van longcarcinomen met botmetastasen, ze
geven niet op hoeveel longtumoren ze in totaal hebben onderzocht (6).
In een overzicht van geopereerde longcarcinomen, door ons al eerder ge-
publiceerd, werd geen enkele botmetastase gezien (9).

Dat een patiënt met long- en botafwijkingen nog wel eens diagnostische
moeilijkheden kan geven, getuigt de beschrijving van de volgende patiënt.

Het ging om een 11-jarige vrouwelijke poedel. De anamnese vermeldde,
dat het dier achttien dagen geleden gevallen was en hierna aan de linker
voorpoot kreupel was gebleven. Het lopen was in de volgende weken steeds
moeilijker geworden; bij komst in de kliniek kon het dier nauwelijks meer
opstaan. Inmiddels was het dier gaan hoesten.

Het onderzoek gaf een dier, dat in goede voedingstoestand was en goede
notitie van de omgeving nam; het dier ging echter steeds weer snel liggen
en wel, wanneer het zelf de keus had, op de linker zijde.
Pols, temperatuur en ademhaling waren alle verhoogd en wel respectieve-
lijk 175/min., 39.4°C. en 68/min. De pols was zwak en de ademhaling sterk
costaal. De linker prescapulaire lymfklier was duidelijk te voelen.

Het verdere onderzoek moest bij het liggende dier geschieden, waardoor
dit nogal werd bemoeilijkt.

De longpercussie gaf caudaal normale longgrenzen, rechts was de toon in
het ventrale deel gedempt. Hier scheen bij auscultatie het vesiculair ademen
minder duidelijk, verder was het verscherpt met links wat chiemen.
Het circulatie-apparaat gaf een frequente zwakke pols, die wel equaal was.
Oedemen waren er niet aan de achterpoten. De verdikte linker distale radius
was bij palpatie pijnlijk, putjes bleven er niet in staan. De palpatie van het
hart gaf links een duidelijke ictus, rechts was deze niet te voelen. De aus-
cultatie gaf rechts maar zwakke hartetonen, links waren ze duidelijk en
zonder bijgeruisen.

De dikke carpus (L.) was pijnlijk en niet verder te buigen dan tot een hoek
van 90°, overigens gaf het locomotie-orgaan geen afwijkingen. Passieve be-
wegingen van het achterstel waren niet pijnlijk, de perifere reflexen waren
normaal. Omdat het dier ook achter moeilijk kon staan, werd rectaal ge-
exploreerd. Dit gaf nog wel een afwijking en wel een dikte in het linker
os ischii, met craniaal hiervan een vrij vaste faecesmassa.

Gezien de verdikte carpus links en de demping in de longen werd het eerst
gedacht aan een verdichting in de longen (tumor, gezien de leeftijd van de
hond) met osteo-arthropathie van de lange pijpbeenderen, die dan links
zou overheersen. Röntgenfoto\'s zouden hierin ons verder de weg kunnen
wijzen, en wel van de thorax, van de linker en ook van de rechter voorpoot

en ook — vanwege het moeilijke staan achter — van de wervels en van het
bekken, in het bijzonder van het linker os ischii.

De thoraxfoto van lateraal (foto 1) gaf een grote schaduw bij de hartfiguur,
die zich dorsaal uitbreidde en in de dorso-ventrale foto rechts lag (foto 2).

Deze schaduw deed wel zeer sterk denken aan een tumormassa, hoewel een
abscedering ook nog niet was uit te sluiten.

Het röntgenbeeld van de linker carpus beantwoordde niet aan de verwach-
ting van osteo-arthropathie, nl. in de radius was een scherp omschreven
opheldering in de mergholte opgetreden, met geringe woekering van de
cortex, dus een proces, dat zich voornamelijk in het merg afspeelde. De
foto van de rechter radius en ulna gaf proximaal een verdikte cortex, zonder
centrale opheldering, een proces dat ook te zien was aan de distale radius
en aan de metacarpalia. Dit beeld deed sterk denken aan de osteo-arthro-
pathie, alhoewel we de nieuwvorming van de osteofyten wel veel mooier
hebben gezien (foto 3).

De röntgenfoto\'s zijn geraaalct in het Instituut voor Vet. Röntgenologie, de chemische
bepalingen zijn verricht in het klinisch-chemisch laboratorium van de Kliniek voor
Kleine Huisdieren en het pathologisch-anatomisch onderzoek in het Instituut voor
Vet. Pathologie.

Het bekken gaf links een duidelijke beenwoekering, de botoplossing was
hier minder dan in de linker radius, de nieuwvorming trad sterk op de
voorgrond (foto 4). Bovendien waren nog op verschillende plaatsen (L2—
L3 en Lg—en L7—S^) duidelijke woekeringen als van spondylose te
zien (vrij gelijkmatige structuur en geen verval).

We hadden dus met drie verschillende vormen van botaf vrij kingen te doen,
en wel

le. onregelmatige nieuwvorming en opheldering (tumor?),
2e. osteo-arthropathie en
3e. spondylosis.

Diagnostisch gaf de afwijking onder 1 de meeste moeilijkheden, het zouden
tumoren kunnen zijn, mogelijk metastatische maar ook myelitis — vooral
in de radius —; ook leken multipele myelomen nog niet uitgesloten.
Eerst een enkel woord over wat men onder multipele myelomen verstaat.
Andere namen zijn o.a. plasmacytomen, myelocytomen, myelosarcomen,
plasmacelleukemie en ziekte van Kahler. Het zijn nieuwvormingen van
plasmacellen of van hun voorstadia, vooral in het skelet en in de muscu-
latuur, speciaal in het beenmerg. De plasmacellen vormen behalve normale
eiwitten ook abnormale, zodat niet alleen hyperproteïnemie — in het bij-
zonder een hypergammaglobulinemie — kan optreden, maar ook andere
eiwitten gevormd kunnen worden. Deze laatsten hebben kleinere moleculen
en kunnen via de nieren als het z.g. Bence-Jones eiwit worden uitgescheiden.
Het eiwit-spectrum van het bloed en het urineonderzoek kunnen ons dus
aanwijzingen geven, al worden deze criteria niet als pathognomonisch voor
het ziektebeeld van de multipele myelomen beschouwd.

De röntgenfoto laat de myelomen zien als ontkalkte, scherp omschreven
holten in het beenmerg. Het beeld hiervan is ook niet zeer constant, soms
is de opheldering maar gering. Myelomen komen niet zo vaak distaal van
knie en elleboog voor. De lokalisatie, perifeer in de radius, is dus niet typisch,
die in het bekken wel (foto 4 en 5).

Voor de verdere diagnostiek moeten we een beroep doen op het laborato-
riumonderzoek van urine en bloed, in de eerste plaats ter beantwoording
van de vraag of het longproces en de afwijkingen in de botten ontstekingen
of nieuwvormingen zijn.

Het routinebloedonderzoek gaf Hb. 14.5 g%, aantal witte bloedcellen
32.100 met een differentiatie lymfocyten 4, monocyten 1, jeugdvormigen O,
staafkemigen 14, segmentkemigen 80 en eosinefielen 1. Het aantal witte
bloedcellen was dus sterk verhoogd en wel vooral de segmentkemigen, het-
geen wijst op een chronische ontsteking, die -— gezien het percentage —
nog wel actief was. Dit zou dan speciaal in de longkwab kunnen zijn, die
veranderd zou kunnen zijn in een lobaire purulente pneumonie met sterk
verval van het longweefsel. In de U.S.A. wordt dit proces vrij frequent
gezien als gevolg van het indringen van een aartje van het gerstgras, dat
dan als „kruipertje" tot in de longen doordringt. Deze processen gaan ook
gepaard met osteo-arthropathie (13). Ons hoog aantal witte bloedcellen
was echter niet bewijzend voor een dergelijke ontsteking, want ook bij een
tumor in een longkwab treden in het resterende longweefsel vaak ontste-
kingsverschijnselen op.

Het bloedureumgehalte bedroeg 295 rag%; het was dus veel te hoog. De
oorzaak hiervan mocht worden gezocht in de nieren, want de urine bevatte
duidelijk eiwit en een sediment met verscheidene erytrocyten en leukocyten
per gezichtsveld.

Verder waren de pH 5,0, het s.g. 1.023, glucose en galkleurstoffen negatief.
Tot het sf>eciale bloedonderzoek behoren de bepalingen van glucose, cal-
cium en fosfor. Aan deze drie werd aandacht besteed, omdat het bij de mens
bekend is, dat carcinomen soms een endocriene activiteit kunnen hebben
op de calcium- en bloedsuikerstofwisseling. Het bloedglucosegehalte was 69
mg%, het Ga. gehalte 11.9 mg% en het P. gehalte 8.9 mg%; dus alle waren
normaal. Het Ca. en P. interesseerden ons ook omdat deze verhoogd kunnen
zijn (6) bij botmetastasen en bij multipele myelomen, dus bij processen
met botafbraak. In ons geval gaven ze dus geen aanwijzingen in deze
richting.

De alkalische fosfatase bedroeg 478 mE/ml en was dus sterk verhoogd (nor-
maal 21—176 mE/ml). Deze verhoging kan wijzen op een actief botproces,
maar ook op processen in andere organen, waarvan de lever sterk op de
voorgrond staat. Dat we met dit laatste bij onze patiënt sterk rekening
moesten houden, wees de sectie uit, waarbij een centro-lobulaire lever-
degeneratie met ontstekingshaardjes werd gevonden. De vraag of naast het
longproces — wat dit dan ook mocht zijn — multipele myelomen in het
spel waren, kon misschien beantwoord worden door de urine te onder-
zoeken — zoals boven al vermeld is — op Bence-Jones eiwit. Deze reactie
was echter negatief. Ook het eiwitgehalte van het bloed en de verhoudingen
van de diverse eiwitfracties zijn bij multipele myelomen sterk afvwjkend
(4, 7, 10); onderstaande tabel geeft hiervan een overzicht.

Het totaal eiwitgehalte heeft bij onze patiënt niet de hoogte bereikt, zoals
die voor multipele myelomen geldt. Nog opvallender is, dat het albimiine-
gehalte niet verlaagd en de y-globulinefractie ( paraproteïne) niet ver-
hoogd is. Bij myelomen geven deze een zeer hoge smalle piek.
Als afwijking bij de betrokken patiënt zien we een verhoogde a2-fractie.
Dit is een weinig specifiek criterium, het wijst er op, dat er zich ernstige
processen in het lichaam afspelen, die zowel ontstekingen als tumoren
kunnen zijn.

We zien dus, dat bij onze patiënt het eiwitspectrum in genen dele lijkt
op dat bij multipele myelomen.

3. in de radius distaal een sterke lysis van het beenmerg met matige
cortex-reactie en in het os ischii een botproces waarin de been-
nieuwvorming overheerst,

De longverdichting en de botafwijking in de radius en in het os ischium
geven de moeilijkheden. Gezien het hoge aantal witte bloedcellen (seg-
mentkemige) is een ontsteking niet uit te sluiten, hoewel we toch meer aan
een tumor denken, primair of metastatisch.

Bij de osteo-sarcoom in het algemeen ziet men op de röntgenfoto het proces
meer van de cortex uitgaan en doet de matastasering zich niet voor als één
grote gemetastaseerde longkwab, maar meer als ronde metastasen, meestal
in groter aantal (8). Een primaire longtumor lijkt dus het meest voor de
hand te liggen.

Voor verdere diagnostiek was het mogelijk een beenpunctie of beenbiopsie
te nemen uit het aangetaste deel van de linker radius of de linker prescapu-
laire lymfklier te exstirperen voor microscopisch onderzoek. De toestand
van de hond ging echter achteruit en wilden we het dier nog een kansje
geven, dan was het aangewezen het longproces aan te pakken, daarmede
dan nog enigszins rekening houdend met de mogelijkheid dat het een ver-
etterende longkwab was. Daarom werd rechts in de 5e intercostaalruimte
een thoracotomie verricht. Hierbij bleek de rechter cardiale longkwab
sterk vergroot en massief aan te voelen met in het caudale deel een tennis-
balgrote tumor, ook de bronchiale lymfklieren waren vergroot. Lobectomie
werd verricht, alsmede werden de vergrote lymfklieren verwijderd. Helaas
stierf de hond in de laatste fase van de operatie.

De tumor was op doorsnede wit en rnet holtes gevuld met een bruine
geleiachtige massa. Microscopisch was het een bronchogeen adeno-carci-
noom met cellulaire verhooming en met metastasen in de lymfklieren en veel
tumorcellen in de arteriolae. De sectie van de hond gaf een atelectatische
rechter topkwab, een hart met infarctjes en geringe klepfribose en als bij-
zonderheid een grote thrombus in de pulmonale vene vanaf de plaats waar
de afbindligatuur om de vene lag tot in het linker atrium.
Op de binnenwand van de vena pulmonalis had tumoringroei plaats ge-
vonden vanuit de long. Dit proces had waarschijnlijk gediend als basis voor
de thrombus-vorming. Trombose van de longvenen wordt weinig gezien.
Warren e.a. (11) beschrijven een geval na beenpinnen en wijzen ook op
de zeldzaamheid ervan; in hun geval was de stollingstijd van het bloed
verkort.

De buikholte gaf een gedegenereerde lever te zien met onstekingshaardjes,
een milt met een hyperplastisehe splenitis, nieren met trombose door tumor-
metastase en infarctvorming, in de In. iliaca intemus en in de In. axillaris
links bevonden zich veel tumorcellen.

Wat de botten betrof werd in het bekken een sterke periostale botvorming
zijnde een carcinoom gevonden en in de radius een carcinoom met aan-
tasting van het bot en nieuwvorming, beide van dezelfde bouw als die in de
long.

Descripteon of a case of bronchogenic carcinoma and metastases in the distal radius
and pelvis as well as metastases in various lymph nodes, the kidney and the heart
muscle in the dog. The liver showed severe degeneration. The renal metastases ac-
counted for the urinary changes and the increased concentration of urea in the blood,
the markedly increased alkaline phosphatase level probably being due to degeneration
of the liver rather than to the bone lesions. The bone metastases were accompanied by
osteoarthropathy (acropachy). Independently of these lesions which were primarily
attributable to the tumour of the lung, the lumbar vertebrae showed the features of
spondylosis. A particular finding consisted in thrombosis of the pulmonary vein.

1. Boer, H. de: Primaire epitheliale Lungentumoren bei Hund und Katze. Diss.
München, 1969.

2. C e 11 o, R. M., O Ian der, H.: Cord compression and paraplegia in a dog,
secundary to pancreatic carcinoma. /. Am. vet. med. Assoc., 142, 1407, (1963).

4. F a r r o w, B. R. H. and Penny, R.: Multiple myeloma in a cat. J. Am. vet.
med. Assoc., 158, 606, (1971) .

5. Jeffery, K. L.: Osteogenic sarcoma in the scapula of a dog. S.A.C., 65,
385, (1970).

6. Kas, N. P., H e u 1, R. O. v. d., M i s d o r p, W.: Metastatic bone neoplasms in
dogs, cats and a lion. Zbl. Vet. Med., 17, 59, (1970).

1. Osborne, C. A., P e r m a n, V., Sautter,]. H., S t e v e n s, J. B., Han-
Ion, G. F.: Multiple myeloma in the dog. ƒ. Am. vet. med. Assoc., 153, 1300,
(1968).

9. T e u n i s s e n, G. H. B.: Zwanzig Jahre Thoraxchirurgie. Kleintier-Praxis, 15,
1, (1970).

10. Verstraete, A., Stock, J. v. d., M a 11 h e e u w s, D.: Myeloma in de
diergeneeskunde. Vlaams diergen. Tijdschr., 33, 242, (1964).

11. W a r r e n, D. F., T u r n e r, D. M., Kelly, J. D.: Post-operative pulmonary
embolism in the dog. Austr. vet. J., 46, 277, (1970).

12. W a e 1, J. d e, T e u n i s s e n, G. H. B.: Onderzoek van bloedserum van nor-
male en zieke honden met behulp van papierelectrophorese. Tijdschr. Dierge-
neesk., 79, 447, (1954).

Er wordt een kort overzicht gegeven van de functie van het immunologische
systeem.

Eén van de meest interessante fenomenen bij het contact van een individu
(mens of dier) met vreemde stoffen is, dat dit individu in staat is om deze
stoffen als vreemd te ervaren en er op adequate wijze op weet te reageren.
Aangezien een dergelijke reactie bij gezonde individuen niet optreedt ten
opzichte van lichaamseigen stoffen moet men veronderstellen dat elk indi-
vidu het vermogen bezit om een onderscheid te maken tussen dat wat
„vreemd" en dat wat „eigen" is. Dit herkenningsmechanisme nu zetelt in
het lyfmatische apparaat. Indien dit apparaat goed functioneert wordt elke
interactie met een lichaamsvreemde stof met een reactie beantwoord. Faalt
het herkenningsmechanisme, dan is het individu niet meer in staat om
lichaamseigen stoffen als zodanig te onderkennen en kunnen ziekten ont-
staan.

Bij een goed werkend lymfatisch apparaat zijn in principe twee wijzen van
reactie mogelijk nl. een niet-specifieke en een specifieke.
De fylogenetisch oudste vorm is de niet-specifieke reactie. Hierbij neemt
het individu de vreemde stof op (fagocytose), waarna afkapseling of (enzy-
matische) afbraak optreedt. Dez^ vorm vinden we reeds bij één-cellige
organismen. De specifieke reactie daarentegen komt alleen bij hoger ont-
wikkelde levensvormen voor. Hierbij reageert het individu op de lichaams-
vreemde stof met een specifiek, tegen deze stof gerichte afweer. Voorop-
gesteld dient echter te worden dat de lichaamsvreemde stof niet inert, doch
„antigeen" is. Alleen op antigenen kan een individu met een specifieke
vorm van afweer reageren.

Tot dit apparaat behoort een aantal organen, c.q. weefsels: het beenmerg,
de thymus, de bursa Fabricii of de equivalenten ervan, de milt, de lymf-
klieren, de Peyerse plaques. Deze organen en weefsels kan men wat hun
functie betreft onderscheiden in „dirigerend" en „operationeel". De „diri-
gerende" organen (o.a. beenmerg en thymus) noemt men de centrale
weefsels, terwijl de „operationele" organen (o.a. milt en lymfklieren) als
perifere weefsels worden betiteld.

1 Dr. E. J. Ruitenberg; Laboratorium voor Pathologie, Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, Postbus 1, Bilthoven.

Dit artikel werd op 3 maart 1972 voor plaatsing geaccepteerd.
612 Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 10,1972

In het beenmerg worden naast de hemopoiëtische stamcellen ook de lym-
foide stamcellen geproduceerd. Het zijn deze laatste stamcellen die uit-
zwermen naar de overige lymfatische organen. Dit kan al dan niet via de
thymus geschieden. Bij de vogel passeren de lymfoide stamcellen, die niet
via de thymus gaan, de bursa Fabricii. Het is mogelijk dat bij andere dier-
soorten een passage via de tonsillen of andere lymfiode weefsels van het spijs-
verteringskanaal plaatsvindt. De beenmerglymfocyten die — al dan niet
via de bursa Fabricii of bursa equivalenten — in de perifere lymfoide
weefsels terecht komen, noemt men B cellen.

De lymfoide stamcellen die in de thymus arriveren treffen een orgaan aan
dat bestaat uit een schors, voornamelijk bevolkt door lymfocyten, en een
merg waarin veel epitheliale cellen aanwezig zijn. Vanuit de thymus kunnen
de lymfocyten naar de perifere weefsels (milt, lymfklieren, Peyerse plaques)
migreren. Aangezien deze lymfocyten de thymus hebben gepasseerd worden
ze thymuscellen of T cellen genoemd.

Daarnaast worden de perifere lymfoide organen ook vermoedelijk nog door
een humorale thymusfactor gereguleerd.

De milt bestaat uit een zogenaamde rode en een witte pulpa. Dit laatste is
het lymfatische weefsel. Hierin bevinden zich follikels waarvan de rand-
zones zijn opgebouwd uit B cellen en de zogenaamde periarteriolaire lymfo-
cytenscheden (PALS), die uit T cellen bestaan. In het follikelcentrum be-
vinden zich eveneens lymfocyten. Het is echter nog niet bekend of dit B-,
dan wel T cellen zijn.

De lymfklieren bestaan uit een schors en merg. In de schors zijn de follikels
gelokaliseerd, die wat betreft de bouw analoog zijn aan de follikels in de

milt. Tegen de schors aan gelegen bevinden zich de paracorticale gebieden,
die opgebouwd zijn uit T cellen (foto 1).

Alhoewel zowel de B- als de T cellen lymfocyten zijn heeft men kunnen
vaststellen, o.a. door neonatale thymectomie bij laboratoriumknaagdieren,
dat ze een verschillende lokalisatie in de perifere lymfatische gebieden be-
zitten. De follikelrandzones zijn opgebouwd uit B cellen, de T cellen be-
volken de PALS en de paracorticale gebieden. Deze beide laatste structuren
noemt men wel thymus-afhankelijke gebieden.

Hoe moet men zich nu de reactie van het lymfatische weefsel op een
antigene prikkel voorstellen?

Indien een individu met een antigeen wordt geconfronteerd, wordt dit
laatste door macrofagen opgenomen (gefagocyteerd). Afhankelijk van de
wijze van binnenkomst kan het (gefagocyteerde) antigeen twee wegen
volgen:

a. wanneer het antigeen direct in de bloedbaan is gekomen (bijvoor-
beeld na intraveneuze injectie) wordt het voomamelijk naar de milt
getransporteerd;

b. is het antigeen op een andere wijze in het lichaam gearriveerd (bij-
voorbeeld na subcutane injectie) dan zal het naar de regionale lymf-
klier, die dat betreffende gebied draineert, worden vervoerd.

Van groot belang is nu of de immunogene eigenschappen van het antigeen
door de macrofagen worden vernietigd. Indien deze immunogene eigen-
schappen bewaard blijven dan is het antigeen in staat om bepaalde (kleine)
lymfocyten tot vorming van blasten te stimuleren. Deze blasten, die een
ribonucleïnezuur (RNA)-rijk cytoplasma bezitten, kleuren rood met pyro-
nine en worden daarom pyroninofiel genoemd.

Vindt een stimulering van de B cellen plaats (in de follikelrandzone), dan
worden eiwitvormende blasten geproduceerd die immunologisch specifieke
Immunoglobulinen bevatten (foto 2). Uit elke blast vormt zich in het ver-
loop van een aantal delingen een populatie („kloon") van plasmacellen
(foto 3). Deze cellen secerneren de gevormde Immunoglobulinen, die in een
later stadium als antistoffen in het bloedserum aantoonbaar zijn. Dit noemt
men de plasmacellulaire reactie, die de basis voor de humorale immuniteit
vormt.

Ook de in de PALS, c.q. paracorticale, gebieden aanwezige kleine lymfocyten
(T cellen) kunnen na contact met antigeen tot blastvorming worden ge-
prikkeld (foto 4). Na een aantal delingen veranderen deze blasten zich
echter weer in kleine, doch nu gesensibiliseerde lymfocyten (de lymfocellu-
laire reactie). Het zijn deze gesensibiliseerde lymfocyten die verantwoorde-
lijk zijn voor de cel-gebonden immuniteit.

Het zogenaamde immunologische geheugen zetelt in het follikelcentrum.
Hierin bevinden zich kleine lymfocyten die zich na een eerste contact met
een antigeen tot blasten kunnen ontwikkelen. Na een aantal delingen ont-
staan uit deze blasten echter weer kleine lymfocyten. Indien nu een antigeen
voor een tweede maal met deze cellen in contact komt (de „booster"), zijn
ze veel sneller en in sterkere mate tot een immunologische reactie in staat
dan cellen die nog niet eerder met dit antigeen in aanraking zijn geweest.
Deze kleine lymfocyten worden daarom „memory cells" (geheugencellen)
genoemd.

Foto 2. Ln. mesenterialis, rat. Matig aantal immunoglobuline bevattende cellen in
overgang schors-merg (o.a. bij pijl). Cryostaat coupe. Immunofluorescentie

Foto 3. Ln. popliteus, cavia. Groot aantal immunoglobuline bevattende cellen
(plasmacellen) in merg. Cryostaat coupe. Immunofluorescentie techniek (900x).

Het staat nog niet vast of de kleine lymfoeyten uit het follikelcentrum B- of
T cellen zijn.

Zoals we hierboven hebben gezien zijn antigenen in staat om het lymfatische
apparaat tot een immunologische reactie te prikkelen. Afhankelijk van de
aard van het antigeen en de wijze waarop het aan het individu wordt aan-
geboden kan deze reactie zich op twee wijzen manifesteren. In de eerste
plaats kunnen antistoffen in circulatie worden gebracht (de humorale im-
muniteit). In de tweede plaats kunnen gesensibiliseerde lymfoeyten worden
geproduceerd (de cel-gebonden immuniteit). In beide gevallen is de reactie
specifiek, d.w.z. gericht tegen het antigeen dat de immunologische reacties
heeft geïnduceerd.

Het opgewekte type immuniteit is afhankelijk van het soort antigeen. Een
zuiver Polysaccharide antigeen geeft voornamelijk aanleiding tot de vorming
van humorale immuniteit. Contactantigenen (de contact-overgevoeligheid
van de huid die voor zware metalen kan bestaan) geven voornamelijk aan-
leiding tot de vorming van cel-gebonden immuniteit. Eiwitantigenen geven
aanleiding tot een gemengde immuniteit. Het wegvallen van een bepaald
type immuniteit kan tot zeer ernstige ziekten aanleiding geven.

Dit type immuniteit manifesteert zich in het circuleren van antistoffen, die
o.a. met een scala van serologische technieken (bijvoorbeeld complement-
bindingsreactie, immunofluorescentiemethode) kunnen worden aangetoond.

De antistoffen zijn eiwitten en worden immunoglobulinen (Ig) genoemd. Ze
worden onderverdeeld in vijf verschillende klassen: IgG; IgA; IgM; IgD
en IgE. De immunoglobulinen zijn van elkaar te onderscheiden op grond
van verschillen in lading en moleculair gewicht. Toch lijken ze wat betreft
moleculaire structuur sterk op elkaar. Alle immunoglobulinen zijn namelijk
opgebouwd uit twee zware of H (H = heavy) en twee lichte of L (L =
light) ketens van animozuren. De H-ketens van de verschillende klassen
immunoglobulinen zijn onderling verschillend en worden aangeduid met de
letters y, a, fj., 8 en s. Van de L-ketens, die niet klasse-specifiek zijn, bestaan
twee soorten: k en A.. Een IgG-globuline kan daarom op twee manieren zijn
opgebouwd: K-y-y-K of A-y-y-A.

Zoals we in punt 3 hebben gezien worden de immunoglobulinen geprodu-
ceerd door plasmacellen en hun directe voorstadia.

De vraag is nu of een dergelijke cel in staat is om één of meerdere klassen
van immunoglobulinen te produceren. Alhoewel hierover geen eensluidende
mening bestaat, neemt men toch wel aan dat een plasmacel slechts één
soort Immunoglobuline met één soort lichte ketens, bijvoorbeeld alleen
K-jx-jx-K immunoglobulinen, kan vormen. Er dient derhalve een groot aantal
verschillende plasmacellen c.q. klonen van plasmacellen aanwezig te zijn om
een breed spectrum van Immunoglobuline te produceren.
Antigenen stimuleren in het algemeen tot de produktie van verschillende
klassen van immunoglobulinen. In de regel wordt in eerste instantie IgM
en vervolgens IgG geproduceerd.

Typerend voor de humorale immuniteit is dat het overdraagbaar is van het
ene individu naar het andere door inspuiten van immuunserum.
Indien de humorale immuniteit gestoord is, bestaat een selectieve vermin-
dering of zelfs geheel wegvallen van de humorale afweer. Bij de agamma-
globulinemie van Bruton, een erfelijke ziekte, wellicht veroorzaakt door het
ontbreken van het bursa-equivalent, worden geen immunoglobulinen ge-
vormd, terwijl het individu wel met cel-gebonden immuniteit kan reageren.
Aangezien Polysaccharide antigenen voornamelijk een humorale immuniteit
induceren, bestaat het gevaar dat bepaalde baeteriële infecties (Pneumo-
kokken, hemolytische Streptokokken) nu tot letaal verlopende ziekten aan-
leiding geven.

Dit type immuniteit zetelt in de gesensibiliseerde kleine lymfocyten.
De aanwezigheid van de cel-gebonden immuniteit ten opzichte van een
bepaald antigeen kan men als volgt onderzoeken:

a. bij de patiënt: met een huidreactie van het vertraagde type (bijvoor-
beeld de tuberculinereactie van Mantoux);

b. in vitro: o.a. met behulp van de macrofaag inhibitie reactie en de
lymfocyten stimulatie reactie.

Dit type immuniteit is zeer belangrijk voor o.a. virus- en schimmelinfecties,
transplantatie immunologie en auto-immuunziekten. Typerend is dat de
cel-gebonden immimiteit alleen overdraagbaar is door het injiceren van
lymfoide cellen.

Bij een selectieve vermindering of wegvallen van de cel-gebonden immuni-
teit (bijvoorbeeld bij het ontbreken van de thymus, het zogenaamde syn-
droom van Di George bij de mens) is het individu niet of in mindere mate

in staat tot afstoting van transplantaten, tot de ontwikkeling van overge-
voeligheidsreacties van het vertraagde type en tot afweer tegen acute virus-
ziekten, zoals influenza.

Het hierbeschreven overzicht dient als zeer schematisch te worden be-
schouwd. Deze presentatie is echter met opzet gekozen, aangezien nog veel
aspecten van het immunologische systeem onvoldoende bekend zijn. De
huidige kennis berust met name op het werk \\\'an Miller (1966) ten aan-
zien van de functie van de thymus en de onderzoekingen van de groep van
Good (Cooper ei a/, 1965; Cooper et al, 1966a; Cooper et al,
1966b) naar de functie van de bursa Fabricii.

Toch zou dit overzicht onvolledig zijn, indien niet op een aantal — soms
controversiële — punten werd ingegaan.

Roitt et al (1969) postuleren dat zowel het thymus-afhankelijke als het
thymus-onafhankelijke immunologische systeem een eigen antigeen-reactieve
cel bezit. Door middel van immunoglobulineachtige structuren op het cel-
oppervlak zijn deze cellen in staat om verschillende antigenen te herkennen.
Lischner en Di George (1S69) daarentegen gaan uit van één stam-
cel voor beide systemen. Zij stellen dat kleine aantallen thymus-afhankelijke
antigeen-reactieve cellen noodzakelijk zijn voor de inductie van de specifieke
humorale immuniteit, terwijl andere thymus-afhankelijke cellen nodig zijn
voor de ontwikkeling en het manifest worden van de cel-gebonden immuni-
teit. Zij ondersteunen deze hypothese door het argument dat bij volledige
afwezigheid van de thymus ook de humorale immuniteit sterk gestoord is.
De bijna normaal ontwikkelde humorale immuniteit bij neonataal gethy-
mectomeerde dieren is dan te verklaren door aan te nemen dat reeds bij de
geboorte een gering aantal ihymus-al\'hankelijke antigeen-reactieve cellen
aanwezig is.

Een ander probleem is de rol van de bursa Fabricii en de bursa-equiva-
lenten. Cooper et al (1965) hebben kunnen vaststellen dat indien de
bui-sa bij de kip in een vroeg stadium wordt verwijderd, de humorale
immuniteit volledig afwezig is. Welk orgaan is echter analoog aan de bursa
bij andere gewervelde dieren? De groep van Good heeft kunnen aantonen
dat de Peyerse plaques, de sacculus rotundus en de appendix bij het konijn
een grote rol bij cle htnnorale immuniteit spelen. F i c h t c 1 i u s et al
(1968) hebben naar bursa-equivalenten bij andere diersoorten gezocht.
Nieuwenhuis (1971) heeft echter duidelijk aangetoond dat de appen-
dix bij het konijn niet als een centraal orgaan van het humorale afweer-
systeem is tc beschouwen. Miller (1967) stelde reeds dat een orgaan met
bursa-functie niet noodzakelijkeiwijs bij zoogdieren behoefde te bestaan.
Da vies et al (1971) noemen alleen beenmerg en thymus als centrale
organen van het lymfatische systeem bij de mins.

Een andere interessante vraag is de lokalisatie van B- en T cellen in de
verschillende gebieden van de perifere lymfatische weefsels. Voor de morfo-
loog is het een gelukkige omstandigheid dat thymus-onafhankelijke en
thymus-afhankelijke gebieden duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn
(O or t en Turk, 1965; De Sousa en Parrot t, 1967). Belangrijker
is echter hoe de B- en T cellen zelf in staat zijn om „hun" gebied te her-
kennen.

Parrott en De Sou sa (1971) geven een overzicht van deze zoge-
naamde segregatie van lymfocytenpopulaties in de perifere lymfatische
weefsels. Alle lymfoide cellen zijn beweeglijk en moeten van dezelfde in- en
uitgangswegen gebruik maken. Binnen de perifere lymfatische weefsels
zouden de cellen zich in principe overal kunnen nestelen. Toch gebeurt dit
niet. Bij neontaal gethymectomeerde dieren blijven de uitgebreide gebieden
die normaal door de T cellen worden bezet, leeg, terwijl de overige struc-
turen een volledige populatie van cellen bezitten. Duidelijke barrières tussen
de beide gebieden ontbreken, waardoor een vrij verkeer van cellen mogelijk
is. Hanna et al (1971) suggereren dat er „micromilieus" in de perifere
lymfatische weefsels zijn, die van invloed zijn op de differentiatie in functie
van de binnenkomende stamcellen. Voor het creëren van dit micromilieu
zouden stroma-cellen van belang zijn.

Eén van de meest intrigerende vragen is of elke (immunocompetente)
lymfoide cel omnipotent is, d.w.z. of elke cel na contact met een willekeurig
antigeen een al dan niet adequaat immunologisch antwoord weet te geven.
Ten aanzien van dit probleem bestaan twee theorieën: de instructie- en de
selectietheorie (H u m p h r e y en White, 1970). Volgens de eerste ziens-
wijze zou elk antigeen na opname door een immunocompetente cel het intra-
cellulaire synthese mechanisme dusdanig kunnen veranderen c.q. beïnvloe-
den, dat immunoglobulinen worden geproduceerd van een soort, die de cel
anders nooit zou hebben gemaakt. Op basis van de huidige kennis van de
biochemie is dit proces echter nauwelijks denkbaar. De selectietheorie echter
gaat ervan uit dat een antigeen alleen die cellen uitzoekt (selecteert), die
reeds in staat zijn om op dit antigeen op een specifieke wijze te reageren
(Burnet, 1959). Men neemt aan dat de populatie immunocompetente
cellen is opgebouwd uit een zeer groot aantal morfologisch identieke, doch
wat betreft immunologisch reactievermogen zeer specifieke cellen. Elke
immunocompetente cel kan vermoedelijk op een beperkt aantal (wellicht
slechts één) specifieke antigenen reageren.

Dan rijst echter de vraag op welke wijze het antigeen deze specifieke cellen
kan herkennen. Aangenomen wordt dat de immunocompetente cellen speci-
fieke antigeen-receptoren in het celoppervlak bezitten. Deze antigeen-
receptoren bestaan zeer vermoedelijk uit kleine hoeveelheden door de cel
zelf gesynthetiseerde immunoglobulinen die op het celoppervlak der lymfo-
cyten aanwezig zijn. Volgens de selectietheorie zijn daarom antigenen alleen
in staat om een immunologische reactie te veroorzaken indien de specifiek
voor hen bedoelde immunocompetente cellen bij een individu voorkomen.
Met behulp van deze theorie zijn ook de fenomenen van de immunologische
tolerantie en het voorkomen van auto-immuunziekten te verklaren. Tole-
rantie ( het niet optreden van een immunologische reactie) treedt op als
bijvoorbeeld in een vroeg stadium immunocompetente cellen worden weg-
gevangen. In een later levensstadium beschikt het individu dan niet meer
over de adequate immuuncompetente cellen.

Auto-immuunziekten (het individu reageert met een immunologische reactie
op lichaamseigen antigenen) ontstaan wanneer de specifieke immunologi-
sche tolerantie wordt doorbroken. Het is immers denkbaar dat het individu
normaliter tegen de eigen antigenen wordt beschermd door het voortdurende
aanbod van Uchaamseigen antigenen die de hiervoor bestemde immuno-
competente cellen voortdurend uitschakelen.

Van groot belang zijn voorts de onderzoekingen op het gebied der tumor-
immunologie. Van een aantal tumoren is bekend dat zij tumorspecifieke
antigenen kunnen bezitten. In hoeverre deze kennis tot therapeutische toe-
passingen zou kunnen leiden is echter nog onduidelijk.

Tenslotte dient men zich te realiseren dat de opgewekte immuniteit niet
noodzakelijkerwijze ook een beschermende werking voor het individu be-
hoeft te bezitten. In het algemeen staat slechts een gedeelte van de opge-
wekte immunologische reacties direct ten dienste van het individu. Bij o.a.
parasitaire infecties maakt men daarom een onderscheid tussen functionele
(gastheerbeschermende) en niet-functionele immuniteit (Ogilvie en
Jones, 1969). De gastheerbeschermende immuniteit speelt een belang-
rijke rol bij herinfecties. De niet functionele immuniteit kan echter ook zeer
nuttig zijn. In dit verband behoeven we bijvoorbeeld maar te denken aan
de diagnostische waarde. Een Trichinella spiralis infectie wekt zowel een
humorale als een cel-gebonden immuniteit op (Ruitenberg en Duy-
zings, in druk). Welke vorm gastheerbeschermend is, is een onderwerp
van uitvoerige onderzoekingen (Larsh, 1967; Catty, 1969). Maar los
van deze vraagstelling kunnen trichineninfecties gediagnostiseerd worden
met o.a. serologische technieken, onafhankelijk van het feit of de humorale
immuniteit nu gastheerbeschermend is of niet.

A short review is presented on the morphology and physiology of the immunological
system.

University Press, (1959).
Catty, D.; The immunology of nematode infections. Trichinosis in Guinea pigs as

a model. Monographs in Allergy, 5, S. Karger, Bazel (1969).
Cooper, M. D., Peterson, R. D. A. and Good, R. A.: Delineation of the

thymic and bursal lymphoid systems in the chicken. Nature, 205, 143, (1965).
Cooper, M. D., P e r e y, D. U., M c K n e a 11 y, M. F., G a b r i e 1 s e n, A. E.,
Sutherland, D. E. R. and Good, R. A.; A mammalian equivalent of the
avian bursa of Fabricius. Lancet, I, 1388, (1966a).
Cooper, M. D., Peterson, R. D. A., South, M. A. and Good, R. A.: The
functions of the thymus .system and the bursa system in the chicken. J. exp. Med.,
123, 75, (1966b).

D a V i e s, A. J. S., L e u c h a r s, E., Wallis, V. and D o e n o f f, M. J.: A system

for lymphocytes in the mouse. Proc. Roy. Soc. Lond. B, 176, 369, (1971).
F i c h t e 1 i u s, K. E., F i n s t a d, J. and G o o d, R. A.: Bursa equivalents of bursa-

less vertebrates. Lab. Investigation, 19, 339, (1968).
Hanna, M. C., N e 11 e s h e i m, P. and Peters, L. C.: Evidence of functional
micro-environments in lymphatic tissue response to antigen. Nature New Biology,
232, 204, (1971).

derde druk, Blackwell Scientific Publications Oxford, (1970).
Larsh, J. E.: The present understanding of the mechanisms of immunity to Tri-
chinella spiralis. Ann. trop. med. Hyg., 16, 2, (1967).
L i s c h n e r, H. W. and D i G e o r g e, A. M.: Role of the thymus in humoral immu-
nity. Lancet, II, 1044, (1969).
M i 1 1 e r, J. F. A. P.: The thymus in relation to the development of immunological
capacity. In: The Thymus: experimental and clinical studies. Giba Foundation
Symposium. G. E. W. Wolstenholme. J. en A. Churchill Ltd., Londen, (1966).

Miller, J. F. A. P.: The thymus: yesterday, today and tomorrow. Lancet, 11,
1299, (1967).

Nieuwenhuis, P.: On the origin and fate of immunologically competent cells.
Proefschrift Groningen, (1971).

O g i 1 V i e, B. M. and Jones, V. E.: Protective immunity in helminth diseases.
Proc. Roy. Soc. Med., 62, 298, (1969).

O o r t, J. and Turk, J. L.: A histological and autoradiographic study of lymph
nodes during the development of contact sensitivity in the guinea pig. Brit. J.
exp. Path., 46, 147, (1965).

Parrot, D. M. V. and de Sousa, M. A. B.: Thymus-dependent and thymus-
independent populations: origin, migratory patterns and lifespan. Clin. exp. Im-
munology, 8, 663, (1971).

Roitt, I. M., Greaves, M. F., T o r r i g i a n i, G., B r o s t o f f, J. and Play-
fair, J. H.: The cellular basis of immunological responses. Lancet, II, 367,
(1969).

Ruitenberg, E. J. and Duyzings, M. J. M.: The immunological response of
the rat to infection with Trichinella spiralis. An immunohistological study. J.
comp. Path., in druk.

S o u s a, M. A. B. d e and P a r r o t, D. M. V.: The definition of a germinal centre
area as distinct from the thymus dependent area in the lymphoid tissue of the
mouse. In: Germinal Centers in Immune Responses. Proc. Symp., Bern, 361,
(1966).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

Brooks, O. H.: Observations on Outbreaks of Battey type Mycobacteriosis in pigs
raised on deep litter. Austr. vet. /., 47, 424, (1971).

In dit overzichtsartikel betreffende de veelvuldig in Australië voorkomende uitbraken
van „Battey tuberculose" (Mycobacterium intracellulare, S c h a e f e r\'s serotype VI)
bij varkens noemt de schrijver enige zeer illustratieve getallen, die de ernst van de
situatie nog eens onderstrepen: in een varkenshouderij in de omgeving van Too-
woomba werden bij 5012 van de 7544 afgeleverde varkens macroscopisch tubercu-
leuze veranderingen aangetroffen, waaruit de genoemde bacterie geïsoleerd kon
worden. Verkaasde haarden werden vooral in de mesenteriale lymfklieren gevonden,
doch ook wel in de koplymfklieren en de supramammaire lymfklieren.
Naast het feit, dat alle dieren, als bekend, hetzij als big dan wel als mestvarken op
zaagsel gelopen hadden (ook in Nederland werd immers de samenhang aangetoond
tussen bij de tuberculinatie positief reagerende runderen en het — Mycobacteriën
bevattende — zaagsel, dat deze dieren als strooisel kregen, Ref.) noemt de schrijver
een tweede belangrijke oorzaak, die ongetwijfeld mede-verantwoordelijk is voor het
hoge percentage besmette dieren. Hij wijst nl. op een onderzoek van Tammemagi
en Simmons, die aantoonden, dat eenmaal besmette varkens in faeces en urine
grote hoeveelheden Mycobacterium intracellulare uitscheidden: er ontstaat dus als
het ware een vicieuze cirkel, wanneer het op een bedrijf tévens mogelijk is, dat het
voedsel van de dieren met faeces en/of urine in aanraking kan komen. Hij raadt dan
ook aan, om niet alleen geen zaagsel meer als strooisel te gebruiken, doch ook het
voedsel zó toe te dienen, dat de verontreiniging met faeces en/of urine onmogelijk is.

var. Copenhagen. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 56, (1971).
IL Hörter, R.: Weitere Versuche der Immunisierung der Tauben gegen die Sal-
monellose. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 159, (1971).
III. Hörter, R.: Orale Immunisierungsversuche gegen die Salmonellose der
Hühner. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 220, (1971).

I. Na uitvoerige oriënterende onderzoekingen over de pathogeniteit van duiven met
een zelf geïsoleerde S. typhimurium var. Copenhagen uit een duif, kwam Hörter
tot de conclusie dat een dodelijke dosis bij infectie per os niet was vast te stellen,
omdat zelfs bij de hoogste dosering slechts één dier stierf.

Als kriterium voor het aanslaan van de infectie gebruikte hij de uitscheiding met de
faeces, die tot 10 weken na de infectie positief was. In totaal gebruikte hij voor deze
oriëntatie 25 duiven, die hij tevens als controlegroep voor zijn immunisatieproeven
rekende.

Voor immunisatie verstrekte hij 10 dagen lang dagelijks een door verwarming (60
minuten 56°C) bereid vaccin (300.000 kiemen in 1 cm-\'\') met een catheter in de
krop. Het bleek dat bij besmetting 14 dagen later de duiven slechts 11 dagen uit-
scheider bleven en bij infectie na 3 weken slechts 8 dagen.

II. Bij verder onderzoek bleek, dat alleen bij dieren die op 21 dagen met levende
cultuur na-geïnfecteerd waren, de immuniteit minstens een half jaar voortduurde.
Tevens bleek dat met een 5-daagse enting geen resultaat was te bereiken.

Genoemde immuniteit werd oolc onderzocht t.o.v. perorale besmetting met S. enteri-
tidis, van de andere Salmonella typen „vielleicht der wichtigste" (Hört er laat na
dit met literatuur te bewijzen. Ref. Ook hier bedroeg de uitscheiding bij geïmmuni-
seerde dieren slechts 3 dagen (maar de publikatie vermeldt niet of hier ook controle-
proeven zijn gedaan, of dat dit gewoon komt omdat deze bacterie voor duiven prak-
tisch niet pathogeen is. Ref.).

De orale vaccinatie bleek geen aanleiding te geven tot provocatie van klinische sal-
monellose in besmet milieu en kan dus in iedere situatie worden toegepast. H ö r t e r
stelt voor om 10 dagen lang in het drinkwater 500.000 gedode Salmonella\'s per dier
te verstrekken en na 21 dagen nog eenmaal gedode cultuur (waarbij hij hetzelfde
effect verwacht als van levende cultuur. Ref.

ni. Hörter probeerde op analoge wijze kuikens en jonge hennen per oraal te
vaccineren, t.o.v. S. typhimurium.

Resultaat kon hij hier niet van aantonen. Hij vermeldt, dat de voortdurende her-
infectie door coprohagie deze pogingen ongunstig heeft beïnvloed. (In ieder spontaan
besmet milieu bestaat de voortdurende kans op herinfectie. Dit zal men goed moeten
bedenken ook bij toepassing van de met duiven geconstateerde resultaten in de prak-
tijk. Ref.).

T a h a s h i H i r a m u n e et al: Virulence of three Types of C. Renale in Cows.
Am. J. vet. Res., 32, 237, (1971).

Serologisch kan C. renale in 3 typen worden geklassificeerd. Het doel van dit artikel
is na te gaan of er ook verschil in virulentie tussen de 3 typen C. renale bij koeien
voorkomt. Daarom zijn microbiologische kuituren van 2 stammen van het type I
(65-122 en NU-568) en één stam van het type II (SA 39) en één stam van het type
III (D-454) geïnoculeerd in de blaas van 15 koeien. De typen werden geïsoleerd bij
koeien met pyelonefritis b.v. type III en bij normale gezonde koeien, b.v. type 1.
Gebruikt werden 17 FH-koeien, waarbij in de urine geen C. renale voorkwam. De
inoculatie van de bacteriesuspensie werd in de blaas gedaan met een urinekatheter,
nadat de blaas geledigd was. Ook werden controledieren geïnoculeerd met een dode
bacteriesuspensie. De dieren werden klinisch geheel onderzocht en ook werd urine- en
bloedonderzoek vóór en na inoculatie gedaan. Het urineonderzoek behelsde ook een
bacteriologisch onderzoek. Het serum werd tevens t.a.v. antilichamen onderzocht. Er
volgde tevens een patholoog-anatomisch en bacteriologisch onderzoek van het uro-
gcnitaal apparaat.

1. klinisch; hoge lichaamstemperatuur en hematurine bij type I en type III. Bij
type II geen afwijkingen.

2. urine: in het sediment kwamen bij type I en III veel nierepitheliën erytrocyten
en leukocyten voor.

3. B.O.: alle urine was positief t.a.v. C. renale type I, na 67 dagen, type II na 28
dagen, type III continu.

5. Patholoog-anatomisch onderzoek en volgend B.O.:
Type I: pyelonephritis en B.O. positief.

Type II: geen afwijkingen en B.O. negatief.
Type III: cystopyelonephritis en B.O. positief.
Er is een verschil in virulentie van de 3 typen C. renale bij de koe.

K r a f t, H.: Erkrankungen bei Affen in Privathaltungen. Erkr. d. Zootiere. Verhandl.
ber. 13 Int. Symp. Erkr. Zootiere Helsinki, 1971.

Een typisch verschil tussen apen in dierentuinen en bij particulieren is dat de laatsten
veelal als enkeling gehouden worden. De verhouding mens-dier is bij particulieren
intensiever, maar de huisvesting is gemiddeld primitiever dan in dierentuinen.
Bij dierenhandelaars bestaan speciale problemen. Het aantal dieren is groter, wat tot
ziekteuitbraken kan leiden; dieren worden slecht gehuisvest, terwijl ze het net zwaar
te verduren hebben gehad bij het transport; vakkennis is veelal onvoldoende.
De fouten die een handelaar bij voeding en verzorging maakt, worden door de koper
voortgezet. Vele ziekten en de dood kunnen het uiteindelijk resultaat zijn.
De kleine Zuid-Amerikaanse Oeistitis worden het meest gehouden en wel in kooien
zo groot als een papegaaienkooi.

Door onvoldoende vitaminen-mineralenvoorziening treden rachitische en/of osteoporo-
tische verschijnselen op. Ernstige eiwittekorten leiden tot vermagering. Onvoldoende
hygiëne kan bijdragen tot massale parasieteninvasies met sterfte als gevolg. Verbran-
dingen kunnen het gevolg zijn van ondeugdelijke verwarming. Door ongevallen en
mishandelingen kunnen ernstige verwondingen optreden.

Gepleit wordt voor verplichte tuberculiatie om te vermijden dat tuberculeuze apen
liefderijk opgenomen worden in woongemeenschappen van mensen.

O s b O r n e, H. G., W i 11 i a m s, L. G. and Galloway, D. B.: A test for Libido
and Serving Ability in Beef Bulls. Austr. vet. J., 47, 465, (1971).
Een eenvoudige test voor het beoordelen van de libido en het dekvermogen van
jonge vleesstieren in Australië wordt beschreven. Men is hierbij uitgegaan van het
Zweedse systeem en heeft dit aan de Australische omstandigheden aangepast.
Onderzocht werden 12-15 maanden oude Angus-stieren, die nog nooit eerder in
contact waren geweest met vrouwelijke dieren. Om zoveel mogelijk gelijke aantrek-
kelijkheid van de tochtige koe te verkrijgen, gebruikte men geovariectomeerde
koeien waarbij een oestrus werd geïnduceerd met behulp van stilboestrol. De stier
werd gedurende 5 minuten bij de koe gelaten en van een afstand van ± 10 meter
werden de waarnemingen gedaan.

12 stieren vertoonden onvoldoende libido; 30 stieren hadden wel voldoende libido,
maar konden binnen 5 minuten geen dekking tot stand brengen; 18 stieren dekten
binnen 5 minuten met een gemiddelde na 2-8 miuten.

Volgens de auteurs zal nog veel onderzoek nodig zijn, wat betreft de herhaalbaarheid
van de test, de invloeden van het ras, de leeftijd, ervaring (homosuxueel gedrag
meerdere jonge stieren samen opgegroeid) en het milieu.

Johnsen, D. O., W o o d i n g, W. L., T a n t i c h a r o e n y o s, P. and Bour-
geois, C. H.: ƒ. Am. vet. med. Assoc., 159, 563, (1971).

In een periode van 16 maanden werd bij 4 van de 120 gibbon apen in een kolonie
bij postmortaal onderzoek lymfatische leukose geconstateerd. Het betrof dieren welke
ouder waren dan 5 jaar.

Het tumorweefsel was meestal in de viscerale organen en soms ook in het beenmerg
gelokaliseerd.

Gibbons blijken, ook uit andere literatuurvermeldingen, gevoelig voor leukose. Daar
de hier beschreven dieren echter onderworpen waren geweest aan 4 mogelijke scha-
delijke invloeden, is het moeilijk na te gaan wat de rol van elk der componenten was.
De dieren waren gesplenectoneerd, hadden een bloedtransfusie ondergaan, hadden
geleden aan een infectie met Herpes Hominisvirus en waren bovendien kunstmatig
geïnfecteerd met malaria-parasieten. De oncogene werking van enkele herpesvirussen
staat vast, en de relatie tussen chronische malaria aan de ene kant en leukose bij de
mens (Burkitt tumor) en muis is waarschijnlijk.

Adams, V. J., S h o o k h o f, H. and Chaves, A.: Trichinosis. Morbidity and
Mortality, 21, 1, (1972).

Tussen juh en september (1971) werden in de Verenigde Staten 4 op zichzelf staande
gevallen van trichinöse bij de mens waargenomen; in totaal waren 18 personen aan-
getast.

In New York werden 2 gevallen waargenomen bij personeelsleden in dezelfde slagers-
winkel, die daar o.a. worst maakten en daarbij van dit rauwe varkensmateriaal
plachten te proeven. De derde patiënt had in deze winkel worst gekocht, had deze
in stukken gesneden en in de koelkast opgeborgen en er niet van gegeten, noch van
ander rauw vlees. Wel had hij de gewoonte nagels te bijten en waste als regel zijn
handen niet, als hij vlees had aangepakt.

In Arizona betrof het een echtpaar dat gerookt varkensvlees rauw had gegeten. Beide
patiënten genazen na behandeling met thiabenzadole.

In Ohio hadden personen zich besmet door van een gerookte varkensworst te eten,
die koud gerookt was. Deze worst, een z.g. „Czerkes kolbasy", pleegt rauw te worden
gegeten. Volgens de vervaardiger zouden de ingrediënten gevroren geweest zijn vol-
gens voorschrift, en hadden dus onschadelijk behoren te zijn.

Het vierde geval, bij 3 personen, speelde zich eveneens in New York af. Hierbij werd
de ziekte zodanig laat gediagnosticeerd, dat bij één vrouw zelfs tracheotomie werd
verricht in verband met ademhalingsmoeilijkheden. De patiënten werden verder be-
handeld met antibiotica en botulisme-antitoxine.

In een spierbiopsie, die ongeveer 3 weken na het begin van de behandeling verricht
werd, werden 10 tot 25 ongeëncysteerde trichinelarven per gezichtsveld gevonden!
Een van deze personen stierf. De beide anderen genazen, toen de diagnose gesteld
was, na thiobenzadole behandeling. Zij waren pas geïmmigreerd uit Thailand en
hadden rauw varkensvlees gegeten, waaraan alleen citroen en peper was toegevoegd.
Sedert in 1952 het voeren van rauw slachtafval aan varkens is verboden, is de
trichinöse bij varkens in de U.S.A. teruggelopen tot 0,1%. Bij routine vleeskeuring
wordt niet op trichinen onderzocht, zodat kan worden aangenomen, dat jaarlijks on-
geveer 50.000 besmette varkens worden geconsumeerd. Doordat het meeste varkens-
vlees voor consumptie gekookt en/of bevroren wordt, zijn in het algemeen de consu-
menten voor infectie voldoende beschermd.

Mour El Din, A 1 y. A.: Early Pregnancy Diagnosis in Buffalo Cows. ƒ. Egypt,
vet. med. Assoc., 30, 147, (1970).

Om onvruchtbaarheid te bestrijden is het noodzakelijk om afwezigheid van de
dracht zo vroeg mogelijk te constateren. Onderzoek werd verricht bij 150 buffel-
koeien onder Egyptische milieuomstandigheden.

Aan de hand van fysisch-chemische eigenschappen en veranderingen van het
cervixslijm kan in een zeer vroeg stadium na bevruchting (reeds vanai de tweede
helft van de eerste maand) drachtigheid worden geconstateerd. Als criteria gelden
het soortelijk gewicht en het microscopische beeld van aan de lucht gedroogde, on-
gekleurde uitstrijkjes van cervixslijm in een CuSOj-opl. met s.g. 1.008, dan duidt
dit op drachtigheid (8% miswijzingen). Blijft het cervixslijm drijven, dan duidt dit
op niet drachtig zijn (6% miswijzingen). Het microscopische beeld van cervixslijm-
uitstrijkjes van niet drachtige dieren toont varenachtige kristallisatiepatronen; in het
slijm van drachtige dieren domineren fibrine-achtige structuren. Het percentage mis-
wijzingen ligt bij deze methode beduidend hoger.

Beide methoden kunnen door hun eenvoud gemakkelijk onder praktijkomstandighe-
den worden toegepast.

AANTONEN VAN ANTINUCLEAIRE ANTILICHAMEN MET BEHULP VAN
IMMUUNFLUORESCENTIETECHNIEKEN

L a p r a s, M. et Monier, J. C.: Technique d\'Immunofluorescence apliquée au
diagnostic. Revue Méd. vét., 122, 973, (1971).

In een uitvoerige inleiding beschrijven de auteurs algemene methoden om auto-
immuunziekten te herkennen: therapeutische (prednison), etiologische en serologische
(hyper gamma-globulinemie) indicaties.

Het tweede hoofdstuk is gewijd aan het aantonen van antinucleaire antilichamen met
behulp van immuunfluorescentietechnieken.

In het klinische gedeelte beschrijven de auteurs vijf reuen en vier teven, waarbij

Bij vijf honden werden niet jeukende huidaandoeningen gediagnostiseerd, bij drie
symmetrische arthritis, bij twee nephritis, bij een myositis van de kauwspieren, en bij
een sclerose van de mitraliskleppen.

Met uitzondering van de hond met myositis, hadden alle honden een albuminuric.
Bij deze hond met myositis werd een verhoogd aantal eosinofiele leukocyten (18%)
gevonden, waarop de diagnose myositis eosinophilica werd gesteld.
Bij vijf honden werd een hyper-gamma-globulinemie gevonden. Antinucleaire facto-
ren konden bij al deze patiënten worden aangetoond m.b.v. de immuunfluorescen-
tietechniek met als antigeen niet nader gedifferentieerde bloedcellen van met trypa-
nosomen geïnjiceerde muizen. De titer varieerde van 1 : 512 tot 1 : 4096.
Deze antinucleaire factoren bleken bij acht honden anti-desoxyribonucleo-histone en
bij de hond met myositis anti-desoxyribonucleinezuur antilichamen te zijn.
De auteurs oordelen op grond van de genoemde symptomen deze groep honden ver-
gelijkbaar met menselijke patiënten met Systemic Lupus Erythematosis (SLE). (Bij
de mens worden de door Dubois (1966) geïntroduceerde „major" criteria ,huid-
lesies, arthritis, pleuritis, carditis, nefropathie, cytoide lichamen, trombocytopenie,
hemolytische anemie, antinucleaire factoren, LE-cel fenomeen, en „wire loop"
(glomerulus lesies) en ,,minor" criteria (hoge temp., vergrote lymfklieren, huidafwij-
kingen, gastro-intestinale stoornissen, hepatomegalie, Splenomegalie, polymyositis,
neuritis, niet hemolytische anemie, leukopenic, hyperglobulinemie) gehanteerd.
Voor de waarschijnlijkheidsdiagnose SLE dienen tenminste 2 „major" en 3 „minor"
criteria aanwezig te zijn. - Ref.).

De auteurs concluderen, dat nefropathien, gepaard gaande met albuminuric bij
relatief jonge honden, de meest frequente symptomen van deze autoimmuunziekte bij
de hond zijn. (Barnett en Rothfield (1969) wijzen op het voorkomen van
ANF bij meer asymptomatische personen. Een conclusie dat bij de beschreven
patiënten mogelijk autoimmuunprocessen in het spel zijn, zou gerechtvaardigd zijn
geweest. - Ref.).

S p i c e r, A.: Synthetic Proteins for Human and Animal Consumption. Vet. Record,
89, 482, (1971).

De auteur vindt het nodig om er de aandacht op te vestigen, dat er in deze eeuw
van technische vooruitgang, waarin de mens zich schuldig maakt aan bevuiling van
lucht, water en bodem en aan slechte leef- en eetgewoonten, een enorme vooruitgang
is in de voedselvoorziening van mens en dier.

Omdat het begrip N.E.B, (netto-eiwitbenutting) rekening houdt met zowel de ver-
teerbaarheid als de beschikbaarheid van het eiwit, vindt de auteur het belangrijk, dat
dit begrip in de voeding wordt gebruikt.

Het wordt steeds belangrijker hier op te letten, omdat, nu de veevoeders met de
computer worden samengesteld, er alleen rekening wordt gehouden met het stikstof-
gehalte en niet met de kwaliteit van het eiwit.

Om goedkopere eiwitbronnen te krijgen, probeert men op grote schaal fungi, gisten
en bacteriën te laten groeien. De auteur prefereert de fungi. Gisten hebben weinig
S-houdende aminozuren en daardoor een lage B.W. (biologische waarde). Meer dan
10% hiervan in een rantsoen veroorzaakt een groeivertraging..
Eiwitten, afkomstig van fungi, hebben een N.E.B, van 70-75 en met 0.2% methionine
aangevuld zelfs een N.E.B, van 100. Men kan het gehele eiwitrantsoen hieruit doen
bestaan zonder moeilijkheden te krijgen.

Eiwitten, afkomstig van fungi, zijn niet carcinogeen of teratogeen en hebben een hoge
verteerbaarheid. Langdurig gebruik bij dieren was niet schadelijk. Proeven hierover
bij de mens zijn in uitvoering.

Er is een markt voor deze biosynthetische eiwitten, omdat er een steeds grotere vraag
naar eiwit is en omdat de biosynthetische eiwitten gunstig in prijs zijn.
De biosynthetische eiwitten worden nu nog voornamelijk gebruikt in voeders voor
onze huisdieren.

Voor menselijk gebruik komen alleen die biosynthetische eiwitten in aanmerking, die
voor hun groei ethanol, methanol of koolhydraten als substraat hadden.
Wil men deze biosynthetische eiwitten gebruiken, dan zal men altijd de N.E.B, of
B.W. moeten weten. De kwaliteit mag nooit ten koste gaan van de kwantiteit. De
essentiële aminozuren (per 16 g. N) komen allemaal in grotere hoeveelheden voor
dan door de F.A.O. aangegeven behoeften, wat bij andere synthetische eiwitten niet
het geval is.

Men weet, dat aminozuur- of eiwittoevoegingen vooral in de tropen de rantsoenen
van de mens vollediger kunnen doen zijn. De moeilijkheid hierbij is, dat men deze
mensen andere eetgewoonten moet leren.

Gisten worden heel moeilijk geaccepteerd, fungi daarentegen gemakkelijk. Men
denke hierbij aan truffels en champignons en in de tropen wordt miso en tempeh
gegeten. Deze laatste twee produkten kunnen in de eiwitbehoefte van de mens
voorzien.

(Libraire Maloine S.A. Paris; 400 pag., 118 fig., 1971. Broché 70 F, Cartonné 80 F.).
De bekende Franse publicist op kynologisch gebied heeft een ietwat onevenwichtig
boek over een aantal aspecten van de hond geschreven.

Het eerste deel handelt over de algemene kenmerken van hondachtigen en de
inhoud hiervan stelt ons teleur. Over domesticatie wordt zeer kort gesproken; het
voortreffelijk werk van H e r r e en zijn school wordt niet genoemd en bij bespreking

van het Dingo- en paria-hond probleem missen wij de interpretatie van de Buru-
budur-reliefs. Het tweede deel bevat op eenvoudig niveau een algemeen anatomisch-
fysioloische inleiding; de figuurtjes zijn roerend in hun eenvoud en misleiding
(bicpes en brachialis in fig. 18; de 3 soorten hefbomen bij de bewegingsinterpretaties
zijn foutief geïnterpreteerd in fig. 19; de figuren 35 en 36 zijn eenvoudig lach-
wekkend). In het derde deel toont de schrijver dat hij op het gebied van ras-
beschrijving beter thuis is dan op dat van de anatomie, getuige o.m. zijn definitie
van de schedel: een verzameling van 28 beenderen aan het uiteinde (sic!) van
de wervelkolom. Dit wordt dan weer goed gemaakt door de beschrijving van de
oren van alle bekende hondenrassen in 52 bladzijden, voorzien van sprekende
figuren.

Het deel over craniometrie las ik met veel reserve; de uitspraak dat „1\'étude des

mensurations...... permets d\'effecteur la classification d\'une race dans un groupe

ethnique bien determine" wordt zeker niet gestaafd door de cluster-analyse in de
moderne craniometrie. De invloed van de oude T o p i n a r d blijft de Fransen
lang bij. Over het verdere niets dan lof; de raskenmerken van de verschillende
regionen (hoofd, hals, romp, benen, staart) worden op uitvoerige, goed gedocumen-
teerde en geïllustreerde wijze uit de doeken gedaan. Ondanks de bezwaren die wij
tegen het anatomisch deel van dit voor kynologisch goriënteerde veterinairen be-
stemd boek hebben, mag het in de boekerij van deze groep zeker niet ontbreken.

PROCEEDINGS OF THE SECOND INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON
CONDITION AND MEAT QUALITY OF PIGS. ZEIST, MARCH 22-24, 1971.

Ieder, die zich waar dan ook in de lijn der produktie van slachtvarkens, het trans-
port, het slachten, alsmede met het hygiënisch toezicht op en de verwerking van
varkenvlees bezig houdt, is ervan op de hoogte dat er vele problemen zijn gerezen,
sinds het ouderwetse, „evenwichtige" veel spekproducerende landvarken is om-
gefokt tot een snel en op efficiënte wijze groeiend vleestype, dat veel minder „even-
wichtig" is en vlees oplevert dat meer of minder sterke afwijkingen van de normale
eigenschappen kan vertonen.

In Nederland en vele andere landen is hierover reeds veel onderzoek gedaan, mede
in het kader van de pogingen om schade door transportsterfte te beperken. In
een eerste Internationaal Symposium in 1968, waartoe de onderzoekers op dit
gebied in het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist wer-
den uitgenodigd, werd het gehele gebied globaal overzien, de resultaten der ver-
schillende onderzoekingen aan elkaar getoetst en een outline voor verder onderzoek
aangegeven. In 1971 is — eveneens door het I.V.O. „Schoonoord" te Zeist — een
tweede Internationaal Symposium gehouden, waarvan de in de titel genoemde
proceedings thans gereed zijn.

De in deze Proceedings opgenomen onderzoekresultaten zijn om een viertal hoofd-
onderwerpen gerangschikt, te weten het spiermetabolisme, invloeden tijdens de
bedwelmingsfase, idem van transport en het effect tijdens de rijping en bewerking
van vlees, in het bijzonder van z.g. P.S.E.- (pale, soft, exudative) vlees, dat in ons
land vaak met de naam „gedegenereerd" vlees wordt aangeduid.
In totaal is over een 35-tal ondrzoekingen gerapporteerd, welke na een fundamenteel
gerichte inleiding per hoofdthema in discussie werden genomen en waarna per
groep de resultaten door een der op dit gebied deskundige onderzoekers werden
samengevat. Tenslotte werd het geheel in conclusies verwerkt, waarbij tevens is
aangegeven hoe het onderzoek thans kan worden voortgezet.

Voor onderzoekers en voor hen die dagelijks met de problemen van P.S.E.-vlees
te maken hebben, verschaffen deze zeer interessante proceedings een goed inzicht
in de huidige stand van zaken van het onderzoek en van reeds bruikbare resultaten
hiervan.

Met grote verbazing las ik in het Tijdschrift van 1 maart j.l. (Tijdschr. Diergeneesk.,
97, (5), (1972)) een advertentie waarin door Aigin N.V. volgens een recept van
Dr. Rudolf Reiss succinylcholine in de vorm van Pantolax voor het vangen of be-
handelen van wilde of wild geworden dieren of ter euthanasie van niet te hanteren
dieren wordt aangeraden.

Succinylcholine is, zoals bekend, een stof die door depolarisatie de prikkeloverdracht
van zenuw naar spier blokkeert en daarmee dus een verlamming van de skelet-
spieren teweeg kan brengen. Deze paralyse is in omvang dosis-afhankelijk en zal in
lage doseringen alleen de spieren van de extremiteiten en kaken uitschakelen ter-
wijl hogere giften ook de intercostaalspieren en het diafragma hun functie ont-
nemen. Dit heeft tot gevolg dat een ademstilstand ontstaat, hetgeen direct levens-
bedreigend is.

Daarnaast bestaan grote speciesverschillen in de gevoeligheid t.o.v. succinylcholine.
Zo zal bij het paard met 0.17 mg/kg i.v. slechts een kortdurende paralyse van de
ademhalingsspieren ontstaan, terwijl bij het rund met 0.02 mg/kg i.v. reeds een
ademstilstand van ongeveer 20 min. optreedt. Bovendien blijft gewicht schatten
een moeilijke zaak.

Hierbij moet nadrukkelijk worden opgemerkt, dat het bewustzijn van het dier in
het geheel niet verstoord wordt, zodat de patiënt het ter aarde storten door ver-
lamming van de beenspieren met een enorme angst ervaart. Als dan ook de adem-
hahngsspieren hun functie niet meer kunnen vervullen, volgt pas door een hypoxie
van de hersenen een bewustzijnsverlies, doch vóór het zover is zal een verstikkings-
gevoel het dier verschrikkelijk kwellen, hetgeen uit ethische overwegingen ook
voor de dierenarts niet acceptabel is. Uit humane overwegingen moeten voor deze
moeilijke patiënten andere maatregelen getroffen worden. Middelen als Rompun®,
M99(R) (etorphine HCL) en Sernylan® (chencyclidine) hebben in vele dieren-
tuinen uitkomst geboden, zeker als prijs gesteld wordt op het behoud van de patiënt.
Mocht euthanasie gevraagd worden, dan kan eventueel een kogel uit een politie-
geweer veel abrupter werken en voor de patiënt minder kwellend een feit worden.
Ik ben overtuigd dat Pantolax in de veterinaire anesthesiologie een plaats kan
vinden als spierrelaxans (tezamen met anesthetica!), doch pertinent niet als middel
om wilde en wild geworden dieren te vangen of te doden.

Voorts meen ik dat opname van dergelijke advertenties in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde af te raden is, daar het beroep diergeneeskunde in Nederland hier-
mee geschaad wordt. Kritische beoordeling is dan ook wenselijk.

Zoals zo vaak is er een discrepantie tussen de kliniek en de therapie onder praktijk-
en onder laboratoriumomstandigheden. Aan de feitelijke inhoud van de opmerkin-
gen van Drs. E. Lagerweij zal ik niets aan- of afdoen, omdat al de beschreven
verschijnselen zich kunnen voordoen en in ieder handboek te lezen zijn.
Ik geloof niet dat het juist is dat zo sterk de nadruk wordt gelegd op het „kwellen".
Wanneer er echt gekweld wordt, dan wordt daarbij opzet verondersteld en opzet is

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten ver-
antwoordelijkheid van de redaktie.

hier niet in het spel. Wanneer wij echter het begrip kwellen van dieren als basis
nemen voor het al of niet uitvoeren van een therapeutische maatregel, dan kan er in
de diergeneeskunde veel niet meer gebeuren. Zo zal men dan o.a. vele massa be-
strijdingen niet meer kunnen uitvoeren. Ook de batterijkip moet dan ook onmid-
dellijk verdwijnen.

Maar daar gaat het hier niet om. Het gaat er mij om dat er onder bijzondere om-
standigheden vaak therapeutische agentia nodig zijn, omdat anders geen enkel
resuItEiat wordt bereikt. B.v. wanneer direkt gevaar voor de mens kan optreden — en
dat is het geval wanneer wilde of wild geworden dieren moeten worden gevangen
voor welke reden dan ook. Dan is het middel succinylcholine een wel bijzonder snel
werkend middel.

Thans enkele zakelijke mededelingen. Het middel wordt ondermeer gebruikt bij
het vangen van wilde dieren. Men kan over deze handel denken zoals men wil,
hoewel een belangrijk deel van de opdrachten komt van de wetenschappelijke in-
stellingen. De wilde-dieren vanger wordt betaald, niet naar het aantal dieren wat
dood is, maar naar het levende dier dat hij aflevert. Hij zal dus ten aanzien van
wat hij gebruikt om het dier te vangen de uiterste zorgvuldigheid betrachten. Bij
al die middelen die daarbij worden gebruikt, is natuurlijk ook vaak een persoonlijke
voorkeur aanwezig. Een uitgebreide literatuur staat hierover beschikbaar.
Een mijner relaties, de zeer bekende Zwitserse dierenvanger George Alford Ivany,
heeft zijn vanggebied vooral in India, Pakistan en Zuid-Oost-Azië. Hij gebruikt
bijna uitsluitend succinylcholine en vangt daar allerlei diersoorten mee, o.a. tijgers
Dat is een formidabele prestatie.

In zijn boek „Mit dem Narkose-Gewehr in Tigerland" begint hij,
„Der Forstinspektor fragte; „Wie schnell wird das Betäubungsmittel wirken?"
„Ungefähr in 10 Sekonden." „Ein Tiger kann viel Unheil in 80 Sekonden anrichten."
„Wie nahe müssen Sie sein, um zum Schuss zu kommen?" „20 Meter, vielleicht 15.
Das hängt vom Geläde ab." „Sie sind verrückt", sagte er mit Uberzeugung. „Was ist,
wenn er Sie angreift?" „Ich hoffe er tut es."

George Elford-Ivany slaagt er in in leven te blijven en slaagt er ook in om tijgers
en andere katachtigen, olifanten, herten, enz. ondermeer met succinylcholine te
vangen. Daarnaast gebruikt hij ook de andere middelen, b.v. nicotine alkaloid.
Prinz Heinrich van Reuss in Oostenrijk is een fokker in het groot van herten, die hij
exporteert. Hij gebruikt eveneens voor het vangen van deze herten succinylcholine
en ook bij hem is het niet de bedoeling dat deze beesten daardoor doodgaan. Hij
heeft daar bijzonder goede resultaten mee bereikt, zoals ik uit eigen ervaring met
hem weet. Het is gepubliceerd in Tierärztliche Umschau, (11), (1966).
Wanneer de politie wel eens geconfronteerd wordt met runderen die van het
abattoir ontsnappen en dan veel schade aan auto\'s en andere eigendommen toe-
brengen, dan vragen zij vaak „wat kunnen wij nu gebruiken om het dier zo snel
mogelijk op de grond te krijgen" en dan raad ik hun altijd succinylcholine aan. Het
is natuurlijk niet doenlijk om een dergelijk rondrennend rund in een bebouwde kom
te gaan schieten. Er is ook geen politieman die dat zou gaan doen. We zijn nu
eenmaal niet allemaal scherpschutters.

Ieder ander middel wat voor dat doel zou worden gebruikt duurt veel te lang
voordat het ingewerkt is en inmiddels neemt de schade en het gevaar voor de
mens toe.

Wat mijn eigen ervaringen betreft wil ik slechts twee gevallen vermelden, n.1. ten
eerste van een leeuw van een rondreizend circus, die niet meer te hanteren was en
waar men tenslotte maar besloten had het dier te laten doden. Men vroeg de
politie om het dier te schieten maar deze dorst het niet aan, omdat men bang was
voor het ricocheren van kogels. Ik spoot het dier met een Gap Ghur geweer 500
mg succinylcholine in en direkt na het schot nam ik de tijd op: na 40 sec. zakte
het dier in elkaar, 10 sec. later ging ik de kooi in en trachtte de hartslag op te
nemen, na nog eens 10 ä 20 sec. kon ik de hartslag met de phonendoscoop niet
meer waarnemen.

Het tweede geval betrof een bijzonder valse herdershond, die zich in een hoek van
een trapportaal genesteld had in de binnenstad van Den Haag. Niemand kon de
trap op of af. Men trachtte het dier te vangen, maar hij was niet te benaderen.
Men dorst, resp. mag, ook niet in het trapportaal schieten. Ik heb deze herders-
hond 250 mg succinylcholine ingespoten en binnen de minuut tuimelde hij de
trappen af en toen hij voor onze voeten lag was hij ook inderdaad dood. Het moge
zo zijn dat men van mening is dat deze wijze van werken niet bijzonder elegant is,
maar dat is nu eenmaal vaak wanneer men werkt onder praktijkomstandigheden,
waar men het zelf moet doen met weinig of geen hulpkrachten en weinig of geen
tijd en ook de efficiency dient in het leven een woordje mee te spreken.

Middelen als Rompun® en Sernylan® hebben eveneens een grote waarde bij het
vangen van dieren en worden ook gebruikt. Maar zij zijn geen substituut voor
succinylcholine. Zij worden daarnaast gebruikt wanneer de omstandigheden zo zijn
dat zij gebruikt kunnen worden, maar er zijn ook omstandigheden dat zij niet ge-
bruikt kunnen worden en dan dient men de beschikking te hebben over een middel
wat voor dat doel en op dat tijdstip geëigend is. En dat kan dan succinylcholine
zijn. Het nieuwe middel M99® biedt vele mooie perspectieven en het kan best
wezen dat op een zeker ogenblik daardoor alle andere middelen min of meer op de
achtergrond raken. Daar is niets tegen. Maar M99® heeft ook weer bezwaren.
Het is zeer prijzig en het valt onder de opiumwet, hetgeen de distributie remt.

Tenslotte zou ik nog een enkele opmerking willen maken over de laatste zin van
het artikel van Dr^ E. Lagerweij, n.1. daar waar hij van mening is dat het plaatsen
van een dergelijke advertentie in een wetenschappelijk blad het beroep diergenees-
kunde zou kunnen schaden. Wanneer ik op deze plaats de ethiek zou moeten worden
behandeld, dan zou ik dat beslist niet uit de weg gaan, maar ik adviseer het niet,
omdat er dan zoveel loskomt dat die behandeling op zichzelf echte schade aan de
diergeneeskimde zou kunnen toebrengen.

Het is altijd bijzonder gevaarlijk om met het begrip ethiek te schermen, want er is
nu eenmaal meer dan één ethiek en de ene is beslist niet slechter dan de ander.
Wanneer een advertentie geplaatst wordt in een wetenschappelijk blad, wat het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde is, dan gaat men er van uit dat degene die dat
leest en wenst toe te passen wetenschappelijk gevormd is en ook wetenschappelijk
kan denken. De tijd dat men de oudere dierenartsen alles van a tot z moest uit-
leggen is voorbij. De diergeneeskunde is zo verjongd, dat men er van uit mag gaan
dat degenen die thans in de praktijk zijn zelf een oordeel kunnen vellen.
Rest mij te concluderen, dat de mededeling van Drs. E. Lagerweij op zichzelf wat
betreft het middel succinycholine juist is en men kan er zijn lering mee doen. De
andere stellingen zijn niet onjuist, maar Drs. E. Lagerweij redeneert vanuit het be-
schermende milieu. Wanneer men zijn levenlang gewerkt heeft en nog werkt in
het onbeschermde milieu, dan gelden veeleer de „facts of live". De normstelling
van de problemen wordt anders gezien en ervaring en benadering verloopt langs
andere wegen. Maar deze behoeven, noch zijn, daarom per definitie slechter.
Men oordele nu verder zelf. Pantolax (succinylcholine) Dr. Reiss) is in ieder geval
verkrijgbaar. Ik dacht dat het juist was dit via een advertentie in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde kenbaar te maken.

BETREFT AFSCHEIDSCOLLEGE PROF. A. VAN DER SCHAAF
Wegens ziekte van Prof. A. van der Sctiaaf kan het afscheidscollege dat was vast-
gesteld op 8 juni a.s. geen doorgang vinden.

Van 5 tot 7 april vond te Budapest een werkvergadering plaats van de „Internatio-
n.ile Gesellschaft für Tierhygiene" (International Society for .Animal Hygiene).
Daar werden de Statuten vastgelegd die van kracht zullen zijn tot de le algemene
vergadering. Hierdoor wordt de mogelijkheid voorzien dat belangstellenden tot deze
vereniging kunnen toetreden.

De internationale vereniging voor dierhygiëne is een vereniging van dierenartsen die
op het gebied van de dierhygiëne werkzaam zijn. Zij streeft naar de bevordering van
de dierhygiëne, het publiceren van proefondervindelijke gegevens en schept de
mogelijkheid om kontakten te leggen tussen de wetenschapsmensen werkzaam op
het gebied van de hygiëne en aangrenzende disciplines.
De vereniging zal haar le congres houden te Budapest begin oktober 1973.
Belangstellenden die wensen lid te worden van deze vereniging kunnen zich recht-
streeks in verbinding stellen met de voorzitter Prof. Dr. F. K o v a c s. Instituut
voor Dierhygiëne, Faculteit van de Diergeneeskunde, 50 Utca Rottenbiller, Buda-
pest 7.

HET GEBRUIK VAN MEETGLAZEN BIJ DE PRODUCTIECONTROLE
Op advies van de Commissie „Melkcontrole bij Melkleidingen" is het gebruik van
meetglazen ( = containers) bij de officiële produktiecontrole onder een aantal hierna
te stellen voorwaarden goedgekeurd door de Centrale Melkcontrole Dienst (CMD)
te Arnhem.

B\'j de huidige stand van zaken kan alleen een voorlopige goedkeuring worden ver-
strekt per installatie per bedrijf. Deze goedkeuring is niet afhankelijk van het merk.
Dc goedkeuring kan op dit moment slechts een „voorlopig" karakter hebben, omdat
er nog meer ervaring met meetglazen moet worden opgedaan alvorens de voorwaar-
den definitief te kunnen vaststellen.
Dc voorwaarden zijn thans als volgt:

1. Een voorlopige goedkeuring kan alleen per installatie per bedrijf worden gegeven.

2. De leverancier zal de installatie, na montage, zelf op nauwkeurigheid instellen.

3. Er wordt door de Stichting voor de Rundveeverbetering in de betreffende pro-
vincie een test uitgevoerd, waarna bij gunstig resultaat, de voorlopige goedkeu-
ring door de C.M.D. kan worden gegeven. De veehouder, de controleur van de
fok- en/of controlevereniging (of zelfs de leverancier) kan een test aanvragen
bij genoemde Stichting. Bij onvoldoende uitslag van de test kan een tweede
test worden aangevraagd.

4. Het gebruik van milcoscope of het aftappen van het meetglas is verplicht, zolang
geen voorlopige goedkeuring is verkregen. Na ontvangst van de voorlopige
goedkeuring kan de milcoscope door het gerbuik van het meetglas worden ver-
vangen, maar noodzakelijk is dit niet. In sommige gevallen kan het blijven ge-
bruiken van de milcoscope arbeidstechnisch voordelen geven.

5. De functionaris van de Stichting voor de Rundveeverbetering voert de test uit,
maar corrigeert zelf niet aan de installatie.

a. beoordeling van de meetglazen (constructie, stabiele ophanging, monster-
aftapmogelijkheid, enz.).

7. Een verslag van de test v.\'ordt ter beoordeling opgestuurd naar het Secretariaat
van de Commissie „Melkcontrole bij Melkleidingen", p/a het Rijkszuivelconsu-
lentschap voor de Melkwinning en Melkhygiëne, Duivendaal 6 te Wageningen.
Daar wordt het verslag beoordeeld en van advies voorzien aan de Centrale
Melkcontrole Dienst opgestuurd, die al dan niet de voorlopige goedkeuring
verleent.

8. In de regel zal het aflezen geschieden vóór het mengen. Dit past het best in
het totaal van de monsternemer te verrichten handelingen.

9. Hoeveelheden melk, die niet meer zijn af te lezen (beneden 2kg of soms beneden
2,5 kg) moeten worden afgetapt en gewogen. Schatten van hoeveelheden is niet
toegestaan.

10. Om een betrouwbaar monster voor de vetgehaltebepaling te verkrijgen, moet er
menging van de melk plaatsvinden door minimaal 10 sec. lucht in te laten na
het melken, of door constante luchtinlaat tijdens het melken.
Vacuum opheffen is beslist niet voldoende!
Zodra meer ervaring is verkregen met meetglazen en wanneer uit de resultaten blijkt
dat een aantal hiervoor genoemde punten wijziging behoeven, zal de Centrale Melk-
controle Dienst de gedragslijn aanpassen en streven naar het verlenen van definitieve
goedkeuringen. Het ligt in de bedoeling, dat de goedgekeurde meetglazen van tijd
tot tijd aan een controle worden onderworpen.

Het Landbouw-Economisch Instituut heeft de eerste uitgave gepubliceerd van een
voortaan jaarlijks uit te brengen rapport over de Nederlandse land- en tuinbouw.
Het zogenoemde „Landbouw-Economisch Bericht" geeft een overzicht van de
actuele economische situatie en ontwikkelingen in deze bedrijfstak tegen de achter-
grond van de ontwikkelingen in de Nederlandse economie en de toestand op de
internationale landbouwmarkten.*)

Het rapport verschaft recente informatie over de structurele veranderingen, de ont-
wikkeling van produktie en verbruik in Nederland en de E.E.G., de internationale
handel in agrarische produkten, de betekenis van de landbouw en de voedings-
middelenindustrie voor de inkomensvorming in Nederland en voor het bctalings-
balansevenwicht, de ontwikkeling van consumenten- en producentenprijzen van
agrarische produkten en voedingsmiddelen en van de prijzen van produktiemiddelen,
de stijging van de produktiviteit enz. Getoond wordt hoe al deze factoren van invloed
zijn (geweest) op de inkomenspositie van de Nederlandse agrarische sector in
1969/70, 1970/\'71 en het lopende jaar 1971/72. Ook de inkomensbesteding, de
besparingen en de wijze van financiering der investeringen krijgen de aandacht.

De vermindering van het aantal arbeidskrachten werkzaam in land- en tuinbouw
bedraag 4 ä 5% per jaar. Tot deze afvloeiing draagt in toenemende mate de groep
bedrijfshoofden bij. De daling van het aantal landbouwbedrijven beliep in de eerste

*} De publikatie kan worden besteld door overschrijving van ƒ7,50 op postrek. no.
41.22.35 t.n.v. het Landbouw-Economisch Instituut te Den Haag. Vermeld dient
te worden: „Landbouw-Economische Bericht 1972".

helft van de jaren zestig 2% per jaar; in de afgelopen twee jaren steeg dit percen-
tage tot bijna 4 per jaar. Dit relatief hoge tempo van bedrijfsopheffing — mede
gestimuleerd door landbouwpolitieke maatregelen — heeft overigens nog maar een
bescheiden effect op de noodzakelijke vergroting van de gemiddelde bedrijfsopper-
vlakte. Niettemin zijn belangrijke schaalvoordelen bereikt door vergroting van de
veestapels per bedrijf, door specialisatie en door bedrijfsoverkoepelende vormen van
samenwerking.

In calorieën gemeten stijgt het voedselverbruik per hoofd vrijwel niet meer. Dat niet-
temin het volume van het binnenlands verbruik van land- en tuinbouwprodukten
nog steeds toeneemt, is een gevolg van de bevolkingsgroei met ruim 1 % per jaar en
van de vervanging in het menu van goedkopere door duurdere agrarische produkten
(met name vlees).

De produktie is in de afgelopen jaren aanzienlijk sneller gegroeid dan het binnen-
landse verbruik. Dientengevolge is de zelfvoorzieningsgraad voor vele land- en tuin-
bouwprodukten gestegen.

Produktie, verbruik en zelfvoorzieningsgraad van in Nederland voortgebrachte
agrarische produkten; veranderingen in de periode 1964/\'65 tot en met 1970/"71.

Verbruik en produktie gewaardeerd tegen producentenprijzen in de betrokken
periode.

\'\') Totale produktie in% van totale binnenlands verbruik (incl. agrarisch verbruik).
■\'\') Verbruik inclusief uitheems fruit (citrusfruit, bananen e.d.).

De Nederlandse landbouw en de voedingsmiddelenindustrie zijn sterk gericht op de
export van veredelde produkten naar landen van de E.E.G. De grondstoffen voor
deze veredeling, voorzover niet in eigen land voortgebracht (zoals veevoer, tropische
produkten e.d.), worden vooral uit derde landen betrokken. Ook voor de binnen-
landse voedselvoorziening zijn grote importen nodig.

Het saldo van export en import van onbewerkte en bewerkte plantaardige en dierlijke
produkten is positief. In 1970 bedroeg dit saldo ruim f3 miljard, opgebouwd uit
f 5,4 miljard voor de agrarische handel met andere E.E.G.-landen en — f 2,4
miljard voor het agrarische handelsverkeer met derde landen. In de afgelopen jaren
groeide de Nederlandse agrarische handel ten opzichte van de E.E.G. belangrijk
sneller ten opzichte van derde landen (resp. met 17% en 9% per jaar).

Het inkomen van de landbouwsector (netto-toegevoegde waarde of agrarisch inko-
men) stond in recente jaren sterk onder invloed van prijsveranderingen, zowel voor
de produkten als voor de kostenfactoren.

Het jaar 1969/\'70 was een goed jaar door relatief hoge prijzen voor aardappelen en
varkensvlees. In 1970/\'71 lag het agrarische inkomen ongeveer f 700 miljoen lager,
voornamelijk als gevolg van een sterke prijsdaling voor genoemde produkten terwijl
de prijzen van de aangekochte produktiemiddelen en diensten (de „non-factor-
input") 5% boven het peil van 1969/\'70 lagen. De raming voor het lopende jaar
1971/\'72 toont een toeneming van het agrarisch inkomen t.o.v. 1970/\'71 van onge-
veer f 400 miljoen, hetgeen vooral te danken is aan de stijging van de producenten-
prijzen voor melk en vlees en een geringe daling van de prijzen van veevoeder dat
meer dan 50% van de „non-factorkosten" vormt.

Naast de invloed van prijsveranderingen zijn wijzigingen in de volume-verhouding
van opbrengsten en kosten van invloed op de hoogte van de netto-toegevoegde waar-
de. Als de prijzen geen wijziging hadden ondergaan, dan zou het agrarische inkomen
dank zij de produktiviteitsstijging gemiddeld met ca. 3% per jaar zijn toegenomen
als gevolg van de regelmatige verhoging van de opbrengsten per ha en per dier. De
arbeidsproduktiviteit steeg gemiddeld met ruim 7% per jaar.

De netto-toegevoegde waarde is het inkomen dat de in de landbouw werkzame pro-
duktiefactoren (de „factorinput") verwerven. Tegenover dit inkomen staan de
factorkosten, dat zijn de berekende beloningsaanspraken van arbeid, grond en andere
kapitaalgoederen. Alleen in 1969/\'70 werden de factorkosten volledig door de netto-
toegevoegde waarde gedekt. In 1970/\'71 was er een tekort van bijna f900 miljoen,
lil het lopende jaar 1971/\'72 zal naar verwachting — ondanks de stijging van de
producentenprijzen en van de produktiviteit — het tekort nog ongeveer f 750 miljoen
belopen.

De factorkosten stegen in deze drie jaren sterk, ook al daalde het volume van de
„factorinput" met ca. 3% per jaar als gevolg van de vermindering van de hoeveel-
heid arbeid. De prijscomponent van de factorkosten ging namelijk sterk omhoog door
de zeer grote nominale stijging van het loonpeil in Nederland. Hier openbaart zich
de nadelige positie van de landbouw in een sterk inflatoire economie. De kosten per
eenheid produkt nemen sneller toe dan de prijzen van de produkten. Deze prijzen
worden ten dele door de gemeenschappelijke markt- en prijspolitiek bepaald. Aan-
passing van deze prijzen aan de, voor de landbouw hoofdzakelijk van buitenaf be-
paalde kostenstijgingen heeft in de achterliggende jaren maar in beperkte mate plaats
gehad, mede als gevolg van de overschotten binnen de E.E.G. van tarwe, suiker en
zuivelprodukten. Weliswaar is in 1971/\'72 de gunstige invloed te bemerken van de
grote verandering op de wereldzuivelmarkt, maar het inkomen van de landbouw
blijft toch nog aanmerkelijk achter bij de ontwikkelingen in andere sectoren van de
economie.

Voor 1972/\'73 valt een verdere stijging te verwachten van de kosten per eenheid
produkt. De prijsstijgingen aan de kostenzijde zullen opnieuw aanmerkelijk groter
zijn dan de kostendaling als gevolg van de produktiviteitsstijging. Volgens een globale
voorcalculatie zal het prijsniveau van landbouwprodukten met gemiddeld ca. 4%
moeten stijgen om het inkomensniveau in de agrarische sector niet verder te laten
achterblijven bij de ontwikkelingen in de rest van de Nederlandse economie.

Binnen de Nederlandse land- en tuinbouw is de spreiding van het inkomen per bedrijf
groot in verband met verschillen in bedrijfstype, bedrijfsgrootte, kwaliteit van de
ondernemer e.d. Ook de ontwikkeling van de rentabiliteit van jaar op jaar loopt
voor de te onderscheiden groepen van bedrijven sterk uiteen. Naast de analyse van
de inkomensvorming voor de landbouwsector als geheel wordt in het rapport ook de
nodige aandacht aan de economische resultaten van een groot aantal bedrijfstypen
besteed.

De agrarische gezinnen bespaarden in de achterliggende drie jaren gemiddeld ruim
30% van het besteedbaar inkomen. Dit percentage fluctueerde overigens sterk met de
schommelingen in de hoogte van het inkomen. De consumptieve uitgaven van de
agrarische gezinnen liggen per hoofd aanmerkelijk lager dan de landelijke gemiddel-
den. Deze relatief hoge besparingen staan in verband met de hoge graad van zelf-
financiering in de landbouw. De bruto-investeringen werden voor gemiddeld 80%
met eigen middelen (besparingen en afschrijvingen) gefinancierd. De resterende 20%
waren kredieten, die in hoofdzaak werden betrokken van de coöperatieve landbouw-
kredietbanken. Kredieten van familieleden zijn nog belangrijk, maar nemen toch in
i\'clatieve betekenis af.

De Engelse Maatschappij voor Diergeneeskunde houdt van 10-15 september een
congres „......to meet and exchange knowledge and views on many aspects of veteri-
nary work."

Korte samenvatting van het programma (sectievergaderingen, onderwerpen en spre-
kers):

10.00 Official Opening.
11.30—12.30 Relationship between Respiration and Locomotion in the Horse;
D. P. Attenburrow.
11.30 Tax Problems and the Professional Man;

British Equine Veterinary Association: The Examination of Horses for
Sale and Insurance.
14.30 (a) The Clinical Examination; Dr. A. C. Eraser.
15.30 (b) Some Aspects of the Examination of Horses for Insurance;
M. A. P. Simons.

16.30 (c) Legal Aspects Concerning the Examination of Horses for Sale and
Insurance.

Society for the Study of Animal Breeding:
14.30 Brucellosis-Progress towards Eradication; R. A. Richards.
15.30—16.20 The Use of Egg Transfer in Practice and Research; L. E. A. Rowson.
16.30—17.30 A Logical Approach to Infertility in Catle; Dr. J. S. E. David.

Small Animal Practice Laboratories — Blool and Urine Biochemistry:
14.30 (a) General Biochemistry; Dr. T. A. Douglas.

(b) Critical Assessments of Some Commonly Used Tests; Dr. D. G.
Harvey and Dr. Celia M. Hoe.
16.00 (c) Demonstrations.

British Veterinary Poultry Association: Practical Aspects of the Con-
trol of Internal Parasites.
09.30 (a) The Control of Worms in Cattle and Sheep; G. Halliday.
10.30 (b) The Control of Coccidiosis and Worms in Poultry; R. G. Oakley.
11.30 (c) The Control of Worms in Pigs; J. G. Oldham.

Society of Greyhound Veterinarians:
09.30 Dog Ticks: their Significance and their Control in Kennels; J. M. J.
Best.

Health and Productivity — Sources of Advice for the Farmer:
09.30 Opening remarks by Chairman, The President, B.V.A.
09.40 (a) Production; Sir Emrys Jones.
09.50 (b) Health; A. G. Beynon.

10.30 (d) A.D.A.S. Approach to Advisory Work; A. J. Davies.
11.30 (e) The Approach of the Private Agricultural Consulat R. Fitzherbert-
Brockholes.

Health and Productivity — Sources of Advice for the Farmer (contd.)
14.30 (g) The Role of the Nutrition Chemist; G. Alderman.
14.45 (h) The Role of the Building Adviser; D. S. Soutar.
15.30 (i) The Role of the State Service in Preventive Medicine;
A. J. Stevens.

15.50 (j) The View of the Practitioner; J. C. MacKellar.
16.30 (k) The Reaction of the Farmer; R. W. Leaney.
16.45 General discussion.

15.30 The Treatment of Fractures in Very Small Animals; W. T. Turner.
16.30 Advances in Small Animal Anaesthesia; J. E. Stock.

British Laboratory Animals Veterinary Association:
14.30 The Importation of Laboratory Animals; M. Macaulay.
14.55 Cats as the Definite Host of Toxoplasma; Professor W. M. Hutchinson.
15.30 Urolithiasis in Laboratory and Domestic Cats; Dr. O. F. Jackson.
15.55 An Idiopathic Demyelination in S.P.F. Cats; J. Bleby.
16.30 The Morphology and Incidence of Spontaneous Tumours in the Cen-
tral Nervous System of Rats; Dr. A. J. Newman and Dr. L. E. Maw-
desley-Thomas.

16.55 Murine Lymphocytic Choriomeningitis: a Route for Lateral Transmis-
sion of Latent Persistent Infection from Wild to Laboratory Colonies;
H. H. Skinner.

British Small Animal Veterinary Association:
09.30 The Clinical and Radiological Diagnosis of Canine Heart Disease;

Dr. E. W. Fisher and R. Lee.
10.30 The Differential Diagnosis of Foreleg Lameness in the Dog;

British Cattle Veterinary Association; The Diagnosis of the Surgical
Disorders of the Bovine Abdomen and their Treatment.
09.30 (a) Diagnosis; J. Pinsent
10.30 (b) Treatment; H. Pearson.
11.30 General discussion.

09.30 (a) European Aspects; A. van Keulen.
10.30 (b) Government Aspects; G. White.
11.30 (c) Trade Aspects.

Society of Practising Veterinary Surgeons;
14.30 The Economic Use of Veterinary Manpower in Agriculture;

Dr. G. R. Dickson.
15.30 Extra-mural Tuition of Veterinary Students; Dr. A. O. Betts.
16.30 Extra-mural Tuition of Veterinary Students (contd.).

Pig Veterinary Society;
14.30 The Problems of Large Fattening Units and their Implications;

16.30 Prophylaxis, Treatment and Control of Swine Dysentery; co-author
J. P. Cavell.

15.30 Brains Trust — Panel members; J. Chipperfield, Mrs. Christine Star-
tup, J. Mace, D. M. Jones.
16.30 Film on Dolphin Husbandry; Dr. S. Ridgway.

Association of the British Pharmaceutical Industry:
09.30 The Inter-relationship between the Veterinary Adviser in the Pharma-
ceutical Industry and the Veterinary Surgeon in Practice; A. M. R.
Nelson.

10.30 The Inter-relationship between the Veterinary Surgeon in Practice
and the Veterinary Adviser in the Pharmaceutical Industry; P. B.
Clarke.

Association of State Veterinary Officers: The Welfare of Farm Animal-
Behaviour.

10.00 (b) One Man\'s Philosophy of Welfare; G. B. Taylor.
10.30 (c) The Carriage of Horses by Air; B. N. Jackson.

The Wooldridge Memorial Lecture:
11.30 Academic Leadership; Professor D. L. Hughes.

Association of Veterinary Teachers and Research Workers: Education
and Research.

Sheep Veterinary Society: The Clinician and the Sheep Farm.
14.30 (a) Epidemiology and the Control of Sheep Helminths; Dr. T. E.
Gibson.

15.30 (b) Head Fly Disease in Sheep; A. R. Hunter and D. W. Tarry.
16.30 (c) Caesarean Section in the Ewe; R. R. McCrone.

Overseas Division: The World Scene — Exotic Disease — the Risk.
14.30 (a) The Relative Importance of Disease Agents; Dr. J. B. Brooksby.
15.30 (b) Disease Control and the Restriction of Risk; Dr. W. M. Henderson.
16.30 (c) Discussion on Principles Governing World Wide Animal Disease
Control.

09.30 (a) Physiology of Stress; Dr. M. H. Draper.
09.55 (b) Stress in Poultry; Dr. Ian Duncan.
10.30 (c) Stress in Farm Mammals; R. Ewbank.
10.55 Discussion.

Can Pollution be Beneficial for Fish?:
09.30 (a) Marine; J. Dye.
09.45 (b) River and Lake; D. W. Jolly.
10.00 (c) Tank; P. G. Andre.
10.30 Discussion.
11.30 Annual General Meeting.

NAJAARSVERGADERING VAN HET GENOOTSCHAP VOOR GESCHIEDE-
NIS DER GENEESKUNDE, WISKUNDE, NATUURWETENSCHAPPEN EN
TECHNIEK

Deze zal zijn op zaterdag 4 en zondag 5 november 1972 te Zaandam.
Belangstellenden kunnen zich voor nadere inlichtingen en voor toezending van het
programma vi^enden tot de secretaris Dr. A. J. E. M. Smeur, Prins Alexanderlaan
13, Breda.

Van de Direefie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Het dierziektenbulletin no. 7 van de Veeartsenijkundige Dienst over liet tijdvak van
1-15 april 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten:
Atrofische rhinitis: 12 gevallen in 11 gemeenten, waarvan 4 in Gelderland, 1 in
Utrecht, 2 in Zuid-Holland, 4 gevallen in 3 gemeenten in Noord-Brabant en 1 in
Limburg.

Schurft: 5 gevallen in 5 gemeenten, waarvan 1 in Friesland, 1 in Utrecht en 3 in
Noord-Holland.

Rotkreupel: 21 gevallen in 16 gemeenten, waarvan 10 in 6 gemeenten in Friesland,
4 in 3 gemeenten in Drenthe, 1 in Utrecht, 2 in Noord-Holland en 4 in Zuid-
Holland.

Varkenspest: 6 gevallen in 6 gemeenten, waarvan 2 in Gelderland en 4 in Utrecht.
Pseudo-vogelpest: 5 gevallen in 5 gemeenten, waarvan 2 in Gelderland en 3 in
Noord-Brabant.

Nadat eind 1971 en begin 1972 in West-Duitsland enkele gevallen van mond- en
klauwzeer, type C onder dwerggeiten in de Keulse dierentuin en onder varkens
en jonge, niet gënte runderen in Baden Württemberg waren voorgekomen, hebben
zich sinds half maart in Beieren en Nordrhein-Westfalen nieuwe gevallen voorge-
daan.

In Beieren zijn van 22 maart tot en met 7 april 1972 op 8 bedrijven in en in de
buurt van Königshofen, onder varkens gevallen van het type G voorgekomen. In
Nordrhein-Westfalen kwamen 3 gevallen van het type A onder runderen voor.
Op 22 maart brak de ziekte uit in de provincie Rhein-Sieg onder jonge runderen,
11 dagen nadat ze waren gevaccineerd. Op 6 april werden runderen op 2 bedrijven
in hetzelfde gebied door virus van het type A aangetast.

In het departement Loire in Frankrijk brak in de week van 10 tot 15 april 1972
mond- en klauwzeer van het type O uit bij een jong rund op een bedrijf in de
gemeente Urbise. Alle voor de ziekte gevoelige dieren op het bedrijf, 22 runderen
en 53 schapen, werden opgeruimd. Op een bedrijf in de gemeente Pacaudire werd
een varken aangetast, eveneens door type O. Op dit bedrijf werden 166 varkens
en 8 geiten opgeruimd.

In de Verenigde Staten zijn de maatregelen tegen de Venezolaanse paarden encc-
phalomyeHtis, V.E.E., waarvan verleden jaar vele duizenden paarden het slacht-
offer werden, verscherpt. Dit met het oog op de zomermaanden, wanneer de
v(X>rnaamste verspreiders van de ziekte, insekten, weer actief worden. Inmiddels
hebben verscheidene Europese landen, waaronder Nederland, de invoer van paarden
uit Amerika weer tijdelijk stopgezet.

Op 17 en 18 april 1972 heeft het Office International des Epizoöties te Parijs, een
bijeenkomst gehouden over informatie en consultatie van West-Europese landen
over de zoö-sanitaire controle van ren- en sportpaarden bij het verkeer tussen
Amerika en West-Europa, waar de ziekte niet voorkomt. Dit vooral met het oog
op de komende Olympische Spelen te München.

De Veeartsenijkundige Dienst houdt aard en verspreidingswijze van V.E.E. nauw-
lettend in het oog.

Het Amerikaanse Ministerie van Landbouw heeft de noodtoestand afgekondigd in
verband met een snel om zich heen grijpende uitbraak van pseudo-vogelpest in
Zuid-Californië. In het aangetaste gebied, één van de tien belangrijkste fok- en
eiergebieden van Amerika, bevinden zich 57 miljoen kippen en kalkoenen.
Het Ministerie heeft een grootscheepse bestrijdingscampagne op touw gezet en
volgens recente berichten zou de ziekte in Florida zijn onderdrukt en in Texas en
Nieuw Mexico onder controle zijn gebracht. In Chicago, New York en Connecticut
zouden verspreid ook enkele gevallen zijn voorgekomen, voornamelijk onder sier-
vogels.

De Veeartsenijkundige Dienst heeft Amerika inmiddels om een monster van de
betrokken stam gevraagd, teneinde deze te vergelijken me de stam die de jongste
uitbraken in Nederland heeft veroorzaakt.

16, A.C.V. Controle Studiedag, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11.
Amersfoort, (pag. 503)

18, Ver. Dir. Gem. Slachthuizen in Nederland. Vergadering, Hotel N. Bra-
bant, Utrecht

23, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering
23—-26, Int. Pig. Vet. Society, 2e Int. Congres, Hannover, (pag. 213 (1970),
pag. 762 (1971))

31, Voorl. Cie. van het Centraal Veevoederbureau. Voorjaarsbijeenkomst,
Wageningen. (pag. 565)

3, Gaines European Veterinary Symposium, R,A.I. Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 385 en 566)
6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en
K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971) en 441)
8, Afscheidscollege Prof. A. van der Schaaf
8—10, 9. Internat. Symposion über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux

13, Groep Dierenartsen werkzaam in het Bedrijfsleven (D.I.B.) K.N.M.v.D.
Ledenvergadering, Motel Bunnik
14—16, Society for Laboratory Animal Sciece, 10e jaarlijkse bijeenkomst,

Uppsala (pag. 173)
18—23, 8e Int. Congres over Klinische Chemie, Kopenhagen, (pag. 1627,
(1971))

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

10—15, The British Veterinary Association, Congres 1972, Exeter University,
(pag. 636)

11—15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175, 444)

14, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering

23, Viering 125 jarig bestaan van de Afdelingen Zuid-Holland en Utrecht in
Alphen aan de Rijn.

11—14, 8e Lustrum der Diergeneeskundige Studenten Kring
16—21, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist.

23—28, II Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

23—28, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist.

30— 4 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post-
universitair Onderwijs, Zeist.

5—16, Canine Immunogenetics, International Workshop and Symposium,
Rotterdam, (pag. 503)

6—11, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist.

12, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
19, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
VAN HET BUREAU
119e Algemene Vergadering

Vacatures in besturen en commissies verbandhoudende met de Algemene Verga-
dering van 7 oktober 1972.

Aan een dierenarts, die gedurende een aantal jaren door hem als dierenarts van
de groothandel betrokken morfine tegen betaling van kostprijs aan een assistente
voor eigen — therapeutisch —- gebruik, aldus voor een ander dan diergeneeskundig
doel, ter beschikking had gesteld met achterwege laten van controle op de be-
trokken voorraad en de voor bedoeld gebruik aangewende hoeveelheden — welk
een en ander als een handelen in strijd met de eer en de waardigheid en de be-
langen van de Maatschappij en van haar leden werd aangemerkt — werd opgelegd:

2. een voorwaardelijke geldboete van ƒ 2.000,- met een proeftijd van drie jaren;

3. publicatie van de uitspraak in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zonder
vermelding van initialen.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan de collegae:

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde aangenomen:

Broek, M. J. M. van den; 1971; Utrecht, Lessinglaan 73; tel. (030) 71 55 44 T 308
(bur.); gr. 2380094; wet. med. R.U. (F.d.D. Inst. Voed. v. Dierl. Oorspr.).

Cnossen, W. P.; 1972; Utrecht, w.s. „Yn\'e Yester", Vechtdijk t/o 139; tel. (030)
61 42 38; gr. 159330; D. toevoegen op (209)

Cremers, H. J. W. M.; 1972; Utrecht, W. Barentzstraat 25; tel. (030) 71 16 87
(pr.), 53 11 21 (bur.); gr. 2518675; wet. med. R.U. (F.d.D. Inst. v. Vet. Paras.).

Eijkholt, J. G. A.; Hengelo (Gld.), Berkenlaan 44; tel. (05753) 20 38 (pr.),
(08342) 12 72 (prakt.); gr. 2569442; R assist. bij P. E. Roders en S. Tol. (215)
Feyter, A. J. de; 1972; Den Haag, Mariastraat 29; tel. (070) 83 52 05; P.

Haan, L. de; P. geass. met P. den Hartog, G. Moolhuizen en J. C. v. d. Sar. (221)
Hesen, A. A.; adres gew. in: Gennep, Middelweg 98, verder ongew. (225)

Kamp, Mej. G. M.; gew. in: Puls-van der Kamp, Mevr. G. M.; Bunnik, Nie. Beets-
laan 24; tel. (02154) 31 01. van (231) naar (253)

Karelse, Dr. M. P. C.; adres tot eind juli: Biochemical Laboratory, Edgewood Arse-
nal, Edgewood, Maryland 21010, U.S.A. (232)
Kramer, M.; 1972; Amsterdam-N., Hilversumsestraat 154; tel. (020) 27 32 46
(pr.), (07151) 45 46 (prakt.); P. assist. bij G. B. de Voogd. (236)
Leeuwen, W. van; adres gew. in: Bilthoven, J. Röntgenlaan 19; tel. (030) 78 37 15.

Rosegaar, J. J. G.; 1971; Halle (Gld.), Halseweg 53; tel. (08343) 303 (pr.), gr.

Ubbels, D. J.; adres gew. in: Winterswijk, Jasmijnlaan 4; tel. (05430) 55 26 (pr.).

Benoemd tot Ridder in de orde van Oranje Nassau:
Drs. H. van Aken te Den Haag.
Drs. J. H. Naafs te Beverwijk.

Benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau:
Dr. L. Hoedemaker te Den Haag.

H. H. A. Mager te Gieten.
T. Sinnema te Hardenberg.
A. R. de Vries te Schagen (afwezig).

J. Th. M. van Schie, Jacob Catsstraat 16, Maassluis (met genoegen).
J. Bakker, P. C. Hooftstraat 24 bis. Utrecht.
H. Bartels, Regentesselaan 29, Utrecht.

Geslaagd voor het dierenartsexamen d.d. 15 maart 1972:
Mevr, B. E. Fruithof-Scheltema, Maarland ZZ 93, Briele.
P. C. R. Baars, Linnaeushof 12, Schoonhoven.

Mej. J. W. M. Thiadens — Commissaresse
Mej. M. T. C. Götte — Commissaresse
P. H. J, Weijens — Vice-Praeses

C. H. L. Sijssens, h.t. Ab-actis.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 10, 1972 645

1. bevatten enkel de gewenste virusstam
2, zelden stress na vaccinatie
3. duurzame immuniteit
4. geen spreiding van ziekteverwekkers
(zoals het leucosevirus)

* Complement Fixation Avian Leucosis .
laat toe alle leucosevirussen van het lymphoïde type op te sporen.

R.I.T. NEDERLAND NV. Afd.Diergeneeskunde Volmerlaan 11,Rijswijk(Z.H.),tel.070-907815

Onderzocht werden 57 zeugen met een cysto-pyelonephritis; in 38 gevallen kon
als oorzaak Corynebacterium suis worden aangetoond. Van deze 38 zeugen waren
slechts 16 drachtig.

Uit het urogenitaalapparaat van 37 klinisch en patholoog-anatomisch normale
zeugen gelukte het in 3 gevallen C. suis te kweken; 1 maal uit nieren en blaas,
1 maal uit de nieren en 1 maal uit de blaas.

Van 31 eveneens norm.ale beren werd in 16 gevallen uit het urogenitaalapparaat
C. suis geïsoleerd; 2 maal uit de nieren, blaas en preputium, 1 maal uit nieren
en blaas, 1 maal uit nieren en preputium en 12 maal uit het preputium.
Aangenomen wordt, dat de beer bij de coitus als overbrenger van de ziekte kan
fungeren. Van de wijze waarop 2 hermafrodieten en een gecastreerd mannelijk
mestvarken geïnfecteerd werden, kan geen verklaring worden gegeven. De ziekte-
duur varieerde van 1 dag tot 6 weken. In 60% van de gevallen echter was deze
niet langer dan een week.

De symptomen waren: slecht tot helemaal niet eten en drinken, in 30% van de
gevallen echter juist polydipsie en in 25% van de gevallen hematurie; in de
eindfase van de ziekte trad vaak paralyse van de achterhand op.
Gezien het meestal snelle ziekteverloop, is van een therapie, indien klinisch de
diagnose cysto-pyelonephritis gesteld is, weinig resultaat te verwachten.

Over C. suis als verwekker van cysto-pyelonephritis bij zeugen zijn verschei-
dene publikaties verschenen (Soltys en Spratling, 1957; S o 11 y s,
1961; Percy c.s., 1966; Biering-Sorensen, 1967; Aal vi k, 1968;
F rij link C.S., 1969; Dijkstra, 1969 en Lars en, 1970).
Narucka en Westendorp (1971) menen, dat deze specifieke in-
fectieziekte in Nederland zeker regionaal en wellicht over het gehele land
als een belangrijke ziekte moet worden beschouwd. De in hun publikatie
vermelde resultaten waren aanleiding de onderzoekingen omtrent het voor-
komen van C. suis, zowel bij varkens lijdende aan een cysto-pyelonephritis
als bij klinisch en patholoc^-anatomisch normale dieren, voort te zetten
met het doel te trachten een bijdrage te leveren in de opheldering van de
pathogenese. Bovendien werd in de gevallen van cysto-pyelonephritis, waar-
bij bacteriologisch een C. ^M;j-infectie was vastgesteld, uitvoerig de anam-
nese opgenomen met de bedoeling een beter inzicht te krijgen in de sympto-
matologie van de ziekte.

In de periode augustus 1970 tot augustus 1971 werd in de Vleeskeurings-
dienst „Kring Oss" bij 57 zeugen bij de keuring na het slachten een cysto-
pyelonephritis gevonden. Onder dit aantal zijn ook begrepen 11 zeugen,
waarvan in onze vorige publikatie (Narucka en Westendorp, 1971)
melding is gemaakt.

1 Urszula Narucka en Dr. J. F. Westendorp; Vleeskeuringsdienst te Oss, Labora-
torium, Oude Molenstraat 26, Oss.

Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 21 maart 1972.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 11,1972 647

Naast het bacteriologisch onderzoek als beschreven in artikel 31 van het
Onderzoekingsregulatief (Vleeskeuringswet) — met uitzondering van die
dieren, welke zonder nader onderzoek onmiddellijk voor menselijke con-
sumptie werden afgekeurd — werd voor het bacteriologisch onderzoek op
C. suis geënt uit nieren, blaas en uterus. Van 37 klinisch en patholoog-
anatomisch normale zeugen werden nieren, blaas en uterus op C. suis
onderzocht. Hetzelfde gebeurde met 31 normale beren, waarvan nieren,
blaas, testikels en preputium in onderzoek op C. suis werden genomen.
Gebruikt werden 10% runderbloedagarplaten. Deze werden 3 dagen be-
broed bij 37°C onder strikt anaerobe omstandigheden (Mac Intosh potten
met als gasmengsel: 80% stikstof, 10% waterstof en 10% koolzuur).
Voor biochemisch onderzoek werd aanvankelijk gebruik gemaakt van de
volgende media: ureum, indol, salicine, glucose, sucrose, lactose, rhamnose,
mannose, maltose, trehalose en mannitol. Als basismedium voor de gebruikte
koolhydraten werd gebruik gemaakt van BTB Broth Base (Difco 0719-
01). In een later stadium echter werd de volgende bonte rij ingezet: mal-
tose, dextrine, xylose, ureum en lakmoesmelk. Dit werd gedaan naar aan-
leiding van een publikatie van L a r s e n (1970), die vaststelde dat maltose,
dextrine en xylose door alle C. ^uu-stammen wordt omgezet. Aan deze\'
bodems werd geen serum toegevoegd. De bebroedingstijd was 7 dagen bij
37°G, wederom onder strikt anaerobe omstandigheden.
Van de in totaal 57 zeugen met een cysto-pyelonephritis werden van 53 de
nieren onderzocht op de aanwezigheid van antibiotica-residuen volgens de
methode van van Schothorst en Peelen-Knol (1970) en werd
tevens een poging ondernomen de gevonden antibiotica te identificeren.

Van de 57 zeugen met cysto-pyelonephritis werd in 38 gevallen uit nieren
en (of) blaas en (of) uterus C. suis geïsoleerd en wel in de volgende com-
binaties :

nieren en blaas en uterus 16 maal;
nieren en blaas 12 maal;
blaas en uterus 1 maal;
nieren 6 maal;
blaas 3 maal.

Uit 37 klinisch en patholoog-anatomisch normale zeugen gelukte het in 3
gevallen C. suis te kweken; bij één zeug uit nieren en blaas, bij een tweede
alleen uit de nieren en bij een derde alleen uit de blaas.
Van 31 klinisch en patholoog-anatomisch normale beren werd in 16 ge-
vallen uit het urogenitaalapparaat C. suis geïsoleerd:

nieren en blaas en preputium 2 maal;
nieren en blaas 1 maal;
nieren en preputium 1 maal;
preputium 12 maal.
Ten aanzien van de biochemische eigenschappen van C. suis werd het
volgende gevonden: ureum werd in alle gevallen binnen 24 uur omgezet
in NH4OH. Maltose, xylose en dextrine werden steeds omgezet. Lakmoes-
melk werd in de meeste gevallen licht alkalisch, in enkele gevallen echter
zuur.

De kolonieën op de bloedagarplaten, na 3 dagen bebroeding, waren zeer
karakteristiek voor C. suis: doorziclitig, rond en ongeveer 1 mm in door-
snede.

Over de uiteindelijke keuringsbeslissing kan het volgende worden medege-
deeld: van de 57 onderzochte zeugen met een cysto-pyelonephritis werden
4 zonder nader onderzoek voor consumptie afgekeurd (3 wegens abnormale
kleur en consistentie en 1 wegens multiple abcessen); 4 werden na een
voortgezet onderzoek wegens een positief B.O. eveneens afgekeurd (1 maal
streptokokken en 3 maal Corynebacterium pyogenes).

Van de resterende 49, waarvan in alle gevallen het bacteriologisch onder-
zoek en de braadproef negatief waren, werden 2 onvoorwaardelijk goedge-
keurd, 1 goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie en 46 goedgekeurd
onder voorwaarde van verkoop in het klein onder toezicht.
In 53 gevallen werden de nieren onderzocht op de aanwezigheid van
residuen van antibiotica. In 13 gevallen (waarvan 8 met een C. iww-infec-
tie) was dit onderzoek positief en werd als antibioticum geïdentificeerd:
penicilline (4 maal), streptomycine (1 maal), een mengsel van penicilline
en streptomycine (6 maal) en een mengsel van antibiotica met zeker
penicilline (2 maal). De remzones varieerden van 23.6 tot 53.6 mm.
Omtrent de symptomatologie van de cysto-pyelonephritis bij zeugen werd
het volgende vastgesteld: de duur van de ziekte varieerde van 1 dag tot
6 weken. In ruim 60% van de gevallen echter werd birmen een week, nadat
de eerste ziekteverschijnselen waren gezien, besloten het dier te slachten
c.q. stierf het dier.

De verschijnselen waren zeer vaag: slecht tot helemaal niet eten, weinig
drinken, in 30% van de gevallen echter werd juist polydipsie gezien. In
ongeveer 25% van de gevallen hematurie, wat praktisch altijd voor de
eigenaar een aanwijzing was het dier zo spoedig mogelijk te laten slachten.
Dit percentage komt ons bijzonder laag voor. Men zal echter niet moeten
vergeten, dat de eigenaar ons de inlichtingen verstrekte en het bloedwateren
misschien niet opgemerkt heeft. Van 6 varkens met een cysto-pyelonephritis
vertoonden er volgens Soltys en Spratling (1957) 4 hematurie. In
de eindfase van de ziekte trad nogal eens paralyse van de achterhand op.
Menige zeug met de anamnese „gebroken rug" of „abces" (geparalyseerde
achterhand) bleek na slachting geleden te hebben aan een cysto-pyelone-
phritis. In weinig gevallen was diergeneeskundige hulp ingeroepen en wan-
neer een dierenarts geconsulteerd was, bleek zijn advies na geen of een
eenmalige behandeling altijd „slachten" geweest te zijn.

Opvallend is het hoge percentage van de gevallen van cysto-pyelonephritis
waarbij een C. ^wü-infectie werd gevonden (67%). In dit verband zijn
wellicht de resultaten van de onderzoekingen van Weidlich (1954) in-
teressant. Deze onderzocht nl. de nieren van 85 varkens met „embolisch-
eitriger Nierenentzündung" en vond in 51 gevallen (d.i. 60%) als oorzake-
lijk agens „Korynebakterien". Uit de beschrijving van de eigenschappen van
deze door hem genoemde Corynebacterium renale suis is onmogelijk op te
maken of deze met onze C. suis vereenzelvigd kan worden. Zo staat zelfs
niet vermeld of aëroob dan wel anaëroob werd gekweekt! Ook wordt door
W e i d 1 i c h in zijn uitvoerig artikel geen gewag gemaakt van een cystitis,
waarmede de nephritis-pyelitis zeer vaak gepaard gaat.

Van de 38 zeugen met een cysto-pyelonephritis, waarbij als oorzaak C. suis
werd gevonden, waren slechts 16 drachtig. Dit is in tegenspraak met de
bevindingen van Soltys (1961), die de ziekte juist het meest bij drachtige
zeugen aantrof; jammer genoeg wordt dit niet met cijfers aangetoond.

Uit de resultaten van ons onderzoek valt op te maken dat ongeveer 8%
van de klinisch en patholoog-anatomisch normale zeugen C. suis in één of
meer delen van hun urogenitaalapparaat herbergden. Bij de beren lag dit
percentage aanzienlijk hoger; bij ongeveer 50% van de klinisch en patho-
loog-anatomisch normale beren werd in het urogenitaal-apparaat C. suis
gevonden, met het preputium als uitgesproken predilectieplaats. Deze be-
vindingen zijn een bevestiging van die van Soltys (1961); deze onder-
zocht de urine van 54 klinisch gezonde zeugen en vond in geen van deze
monsters C. suis. Bij 9 klinisch gezonde beren onderzocht hij het preputium
en het sperma en hierin toonde hij in alle gevallen C. suis aan.
Soltys en Spratling (1957) achten het mogelijk dat de beer zelf
minder gevoelig is voor de ziekte dan de zeug. Dit zou inderdaad het geval
kunnen zijn, want wij kregen tot op heden geen beer met een cysto-pyelo-
nephritis ter keuring aangeboden.

Dat de beer door middel van de coïtus een rol speelt in de verspreiding van
de ziekte lijkt ons erg waarschijnlijk. Dit is ook de mening van L a r s e n
(1970), die dan ook in dit verband de K.I. aanbeveelt om ahhans één van
de manieren van overbrenging van C. suis (via de gezonde beer) te elimi-
neren.

Het blijft echter nog steeds een onmogelijkheid een verklaring te geven van
de wijze van besmetting van de in onze vorige publikatie beschreven twee-
slachtige varkens. Bij de één werd een cysto-pyelonephritis gevonden, ver-
oorzaakt door C. suis; het dier was nooit gedekt. Het tweede geval betrof
een klinisch en patholoog-anatomisch volkomen normaal tweeslachtig var-
ken, waarbij uit de blaas C. suis werd gekweekt. Aan dit duo werd door
O V e r g o O r (1971) het volgende geval toegevoegd: patholoog-anatomisch
en bacteriologisch werd een C. suis-\'miectie vastgesteld bij een gecastreerde
beer, een mestvarken dat ± 2 maanden op het mesthok had gelegen en als
enige uit een toom van 14, na een dag ziekteverschijnselen vertoond te
hebben, stierf. Het staat vast dat ook bij dit dier de infectie niet via de
coïtus kan hebben plaatsgevonden.

In dit verband is de vraag belangrijk of de cysto-pyelonphritis bij zeugen
hematogeen dan wel urogeen ontstaat. Adler, Ritzmann en Zol-
linger (1969) onderzochten experimenteel de hematogene en ascende-
rende pyelonephritis bij ratten en kwamen tot de volgende conclusie:
„Allein auf Grund der histologischen Veränderungen liesz sich nicht erken-
nen, ob die Pyelonephritis auf hämatogenem oder ascendierendem Weg ent-
standen ist, da keine morphologischen Unterschiede auftraten". Uit hun
verder experimenteel onderzoek blijkt echter, dat zij geloven in een hema-
togene genese van de pyelonephritis.

Bij de cysto-pyelonephritis van het rund, veroorzaakt door Corynebacterium
renale, is over het ontstaan van de ziekte — urogeen of hematogeen ■— nog
steeds geen eenstemmigheid (Smith, 1966). Naar onze mening ligt ook
bij het varken deze zaak uitermate moeilijk.

De inventarisering van de diverse symptomen van de cysto-pyelonephritis
is op zichzelf interessant, maar biedt voor de praktijk speciaal met het oog

op het instellen van een therapie weinig houvast. Larsen (1970) geeft
aan, dat alleen een therapie in een vroeg stadium en gedurende lange tijd
ingesteld enige kans van slagen heeft. Wij zijn echter van mening, dat in
de meeste gevallen op het moment dat in de praktijk klinisch de diagnose
cysto-pyelonephritis gesteld wordt, van een behandeling geen succes meer
te verwachten is, gezien de veranderingen die dan al in nieren en blaas zijn
opgetreden. In 60 tot 70% van onze gevallen werd binnen een week, nadat
de eerste ziekteverschijnselen bij de zeug waren waargenomen, besloten het
dier te slachten of was het dier gestorven. De ernstige patholoog-anato-
mische veranderingen aan nieren, ureteren en blaas deden dan ook vaak de
vraag rijzen hoe het mogelijk was, dat het dier slechts enkele dagen ziekte-
verschijnselen had vertoond. Enkele zeugen waren nooit ziek geweest en
stierven binnen 48 uur aan een cysto-pyelonephritis.

Wij hebben in beide artikelen slechts beoogd een bijdrage te leveren in het
verontrustende verschijnsel dat C. suis veelvuldig in het urogenitaalapparaat
van het varken kan worden aangetroffen, met voor de zeug in vele gevallen
het ontstaan van een uiteindelijk fatale cysto-pyelonephritis. Wij ontveinzen
ons geenszins dat dit onderzoek in al zijn facetten niet is afgerond door
met onze onderzoekingen dit verschijnsel te constateren. Zo zal het nood-
zakelijk zijn om in de praktijk na te gaan welke de gevolgen zijn van
sextiele activiteiten van een geïnfecteerde beer bij zeugen en omgekeerd. Een
dergelijk onderzoek is zeer moeilijk en kan vermoedelijk alleen experimen-
teel worden verricht.

Naast Soltys (1961) deed Moll (1971) proeven bij zeugen, waarbij
hij een bacteriesuspensie van C. suis in de blaas bracht met de bedoeling
een infectie op te wekken. Deze experimenten waren tot nu toe niet bij-
zonder succesvol. Verder zal een urineonderzoek van zieke dieren moeten
plaatsvinden (mogelijkheid van contactinfecties).
Hoe is verder de antidatering bij koopkwesties?

Zijn er nog consequenties voor de export van levende zeugen en beren
(onderzoek urogenitaalapparaat)?

Er zijn derhalve voldoende redenen aanwezig de onderzoekingen elders
voort te zetten.

An investigation was carried out on 57 sows with cysto-pyelonephritis, the causative
organism being shown to be Corynebacterium suis; in 38 cases only 16 were pregnant.
It was possible to isolate C. suis from the urinogenital system in 3 of 37 clinically
and patho-anatomically normal sows investigated, once from the kidneys, once from
the bladder and once from both kidney and bladder. From 31 similarly normal boars,
C. suis was isolated in 16 cases from the urino-genital system; in two instances from
kidney, bladder and preputium, once from kidney and bladder, once from kidney and
praeputium and in 12 cases from the praeputium.

It has been assumed that during coitus, the boar acts as transmitter of the disease.
No explanation can be offered as to how 2 hermaphroditic pigs and one castrated
male porker became infected. The duration of the disease varied between one day
and 6 weeks, although in 60% of the cases this was no longer than a week.
The symptoms were reduced to complete loss of appetite and water intake, in 30%
of the cases accompanied however by polydipsia, and haematuria in 25% of the cases.
In the terminal stages of the disease paralysis of the hind-quarters frequently
occurred.

Considering the short duration of the disease in many instances, even if a diagnosis

of cysto-pyelonephritis has been made, there would seem to be little possibility of

Aalvik, B.: Corynebacterium suis isolert fra et tilfelle av pyelonefritt hos purke.
Nord. Vet.-Med., 20, 319, (1968).

Adler, C. P., R i t z m a n n, H. und Zollinger, H. U.: Vergleichende Unter-
suchungen über die hämatogene und die ascendierende Pyelonephritis bei Ratten.
Virchows Arch. Abt. A Path. Anat., 347, 277, (1969).

Bierin g-Serensen, U.: Om den almindelige forekomst af cystitis og ascende-
rende pyelonephritis hos soer. Medlemsbl. danske Dyrlaegeforening, 50, 1103,
(1967).

Dijkstra, R. G.: Cysto-pyelonephritis bij varkens veroorzaakt door Corynebacte-
rium suis. Tijdschr. Diergeneesk., 94, 393, (1969).

F r ij 1 i n k, G. P. A., D ij k, J. E. V a n en G o u d s w a a r d, J.: Een hemorragische-
necrotiserende cysto-pyelonephritis bij een drachtige zeug, veroorzaakt door
Corynebacterium suis. Tijdschr. Diergeneesk., 94, 389, (1969).

Larsen, J. L.: Corynebacterium suis infektioner hos svin. Nord. Vet.-Med., 22,
422, (1970).

Narucka, U. en Westendorp, J. C.: Corynebacterium suis bij het varken.
Tijdschr. Diergeneesk., 96, 399, (1971).

P e r c y, D. H., R u h n k e, H. L. and Soltys, M. A.: A case of infectious cystitis
and pyelonephritis of swine caused by Corynebacterium suis. Can. vet. ]., 7, 291,
(1966).

Schothorst, M. van en Peelen-Knol, G.: Detectie en identificatie van
enkele antibiotica in slachtdieren. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 438, (1970).

Smith, J. E.: Corynebacterium Species as Animal Pathogens. /. appl. Bact., 29,
119, (1966).

Soltys, M. A.: Corynebacterium suis associated with a specific cystitis and pyelon-
ephritis in pigs. J. Path. Bact., 81, 441, (1961).

Soltys, M. A. and S p r a 11 i n g, F. R.: Infectious cystitis and pyelonephritis of
pigs: A preliminary communication. Vet. Rec., 69, 500, (1957).

Weidlich, N.: Zur Kenntnis der embolisch-eitrigen Nierenentzündung des
Schweines. Zbl. Vet.-Med., 1, 455, (1954).

Ervaringen met het histobacterioscopiseh onder-
zoek van rauw gehakt en overeenkomstige
vleesprodukten, met betrekking tot de bepaling
van het aëroob kiemgetal

Results of histobacterioscopical Examination of Raw
Minced Meat and similar Meat Products with Regard
to aerobic Bacterial Counts

Histobacterioscopiseh onderzoek van rauw gehakt en overeenkomstige vleespro-
dukten is een snel, eenvoudig en goedkoop hulpmiddel bij de hygiënische bedrijfs-
controles in vleesverwerkende bedrijven. De methode is echter subjectief en zal in
het algemeen naast andere methoden van onderzoek moeten worden gebruikt.
Met behulp van de beschreven histobacterioscopische methode kan van ieder
bedrijf een hygiënogram worden opgesteld. Een bedrijf met een ongunstig hygië-
nogram zal aan een uitgebreider bacteriologisch onderzoek moeten worden on-
derworpen.

Op de betekenis van de bacterioscopische beelden bij het opsporen van fouten op
het gebied van de bedrijfshygiëne wordt gewezen. Uit een vergelijkend onderzoek
is gebleken, dat uit de histobacterioscopiseh vastgestelde kiemrijkheid niet te veel
conclusies mogen worden getrokken met betrekking tot het aëroob kiemgetal van
het onderzochte monster.

Bij het onderzoel^ naar de deugdelijkheid van rauw gehakt en overeen-
komstige vleesprodukten wordt enerzijds gebruik gemaakt van de histo-
bacterioscopische methode, waarbij weefselcoupes worden beoordeeld, om
de kiemrijkheid van de onderzochte monsters te bepalen. Anderzijds kan het
kiemgetal van deze vleesprodukten langs culturele weg worden vastgesteld.
Onmiskenbaar is het voordeel van de histobacterioscopische methode, dat
de monsters bacterioscojDisch en histologi.sch kunnen worden ontleed. De
weefselcoupes zijn snel, eenvoudig en goedkoop te maken, maar de beoor-
deling van de preparaten vereist veel ervaring en is tot op zekere hoogte
subjectief.

Door middel van kicmtellingen langs culturele weg kunnen de monsters
bacteriologisch worden geanalyseerd. De methodieken zijn vrij goed te
standaardiseren, maar ze zijn voor het routineonderzoek vrij tijdrovend en
tamelijk kostbaar. Kiemgetallen geven geen informatie over de wijze waar-
op de kiemen in het substraat gegroepeerd liggen.

Voor een doeltreffende beoordeling van bovengenoemde vleesprodukten
zal in de praktijk van beide methoden gebruikt moeten worden gemaakt.
In totaal hebben wij ruim 3600 monsters histobacterioscopiseh onderzocht.
Van 850 van deze monsters is bovendien het aërcx>b kiemgetal bepaald. In
dit ardkel worden de ervaringen, die met dit gecombineerde onderzoek zijn
verkregen, medegedeeld.

1 Drs. M. P. Smit; adjunct-directeur van de Vleeskeuringsdienst „kring Gronin-
gen", Zaagmuldersweg 1-2, Groningen.

Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 30 maart 1972.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 11,1972 553

Met behulp van een in ons laboratorium ontwikkeld apparaat (bestaande
uit een houder en een stamper) wordt op steriele wijze uit het monster een
pijpje gehakt genomen, dat in een schroefdekselpotje met 10% formaline
oplossing wordt gedeponeerd (zie foto\'s). Het pijpje wordt gedurende
3 minuten „au bain marie" verhit en vervolgens afgekoeld.

Foto 1 en 2. Het nemen van een monster gehakt. De houder wordt tot twee derde
gedeelte gevuld door deze op verschillende plaatsen in het gehakt te drukken. Het
pijpje wordt met een stampertje stevig aangedrukt (foto 1) en daarna in het schroef-
dekselpotje met 10% formaline-oplossing gedeponeerd (foto 2).

De rest van het monster wordt vóórbehandeld in een plastic zak (Smit,
1970), waarna uit de geknede massa een z.g. analysemonster (wegende 20
gram) wordt verzameld voor de bepaling van het aëroob kiemgetal (giet-
plaatmethode; enkelvoudige verdunningsseries; agarplaten in duplo). De
cultuurdozen worden gedurende 3 dagen bewaard bij een temperatuur
van 30°C. Het gemiddelde kiemgetal per gram gehakt wordt berekend
met behulp van de methode van F a r m i 1 o e et al. (1954).
Het bovengenoemde gefi.xeerde pijpje gehakt wordt ongeveer 10 minuten
in stromend water gespoeld en in een blokvorm (1,5 x 1,0 x 0,5 cm)
gesneden. Het blokje weefsel wordt vervolgens vastgevroren op de tafel
van de electrische vriesinrichting (mager gehakt bij —30°C en vet gehakt
bij —20°C). De coupedikte is 8—10/x. De coupes worden opgevangen in een
bakje met water (bakje met zwarte bodem). Door het microtoommes met
een weinig alcohol 96% te bevochtigen, strekken de coupes beter in het
water. Grote coupes worden veelal niet verkregen. In verband met de on-
regelmatige verdeling van de kiemnesten in het substraat, is het verstandig
om het microtoommes enkele keren lager te stellen, teneinde van meer
niveaux van het blokje stukjes weefsel te verzamelen. Vervolgens vangt
men de stukjes weefsel door middel van een z.g. eiwitglaasje¹) op uit het
water. Een coupe wordt verkregen door samenvoegen van verschillende
kleine stukjes weefsel (de afmetingen van de coupe zijn 4 bij 2 cm). De
opgevangen coupe laat men minstens enkele uren bij kamertemperatuur
(langzame methode) of een half uur bij 37°C (snelle methode) drogen.
Aangezien het in de praktijk te lastig kan zijn om de preparaten dezelfde
dag microscopisch te moeten beoordelen, passen wij in tegenstelling tot
Franssen (1965) de alcoholische methode toe. De coupe wordt ge-
durende 90 seconden gekleurd met 0,25% methyleenblauwoplossing vol-
gens Franssen (1965). Daarna laat men de coupe een alcohol (96%,
100%) - xylol passage ondergaan. Tenslotte wordt de coupe ingesloten
met DePeX**). Het dekglaasje dient goed te worden aangedrukt om te
voorkomen, dat luchtbellen worden aangezogen.

De microscopische beoordeling van de preparaten vindt plaats bij een ver-
groting van 320 x. Het gehele preparaat wordt van links naar rechts, baan
voor baan, doorzocht. Teneinde een enigszins kwantitatieve beoordeling
mogelijk te maken, worden de aangetroffen kolonies geteld, waarbij een
kolonie bestaat uit minstens 100 kiemen.

De resultaten van het bacterioscopisch onderzoek worden ingedeeld in de
volgende klassen:

1. nauwelijks enige kiemen te vinden, of slechts plaatselijk enkele losse
kiemen (zeer kiemarm; —; goed);

2. als klasse 1; echter in enkele gezichtsvelden iets meer losse kiemen; tot
en met 5 kolonies per coupe (kiemarm; ±; voldoende);

3. in verschillende gezichtsvelden losse kiemen; 6 tot en met 25 kolonies
per coupe (kiemrijk; -f ; matig);

4. in vrij veel gezichtsvelden losse kiemen; 26 tot en met 50 kolonies per
coupe (zeer kiemrijk; -f; slecht);

1 Eiwitglaasjes; dit zijn voorwerpglaasjes die zijn bestreken met het fikraat van
een oplossing bestaande uit 1 deel eiwit, 1 deel ijsazijn 99% en 8 delen aqua
dest.

coupe (overmatig liiemrijlz; ; zeer slecht).
In het eerste gedeelte van het onderzoek werden 247 monsters (gehakt,
tartaar, saucijzen, verse worst) onderzocht. Uit ieder monster (wegende
500 gram) werden 3 pijpjes genomen, terwijl van ieder pijpje 1 coupe
werd gemaakt. Vervolgens werden uit de geknede rest van het monster
3 analysemonsters verzameld \\ oor de bepaling van het gemiddeld aëroob
kiemgetal.

In het tweede gedeelte van het onderzoek werden 603 monsters (gehakt,
tartaar, saucijzen, verse worst, alpenschnitzels, gelderse schijven, slavinken,
hamburgers, zebra\'s) onderzocht. Uit ieder monster (wegende 250 gram)
werd 1 pijpje genomen, terwijl van ieder pijpje 1 coupe werd gemaakt.
Bij de beoordeling zijn de klassen „zeer kiemarm" en „kiemarm" samen-
gevoegd. Vervolgens werd uit de geknede rest van het monster 1 analyse-
monster verzameld voor de bepaling van het aëroob kiemgetal.

Zowel bij het bacteriologisch als bij het histobaeterioscopisch onderzoek
wordt de onderzoeker geconfronteerd met de onregelmatige verdeling van
de kiemen door het substraat. Het is echter onjuist, om coupes te maken
van voorbehandelde monsters (kneden in een plastic zak; Smit, 1970),
aangezien een enigszins kwantitatieve beooixleling van de coupes slechts
mogelijk is, indien de kiemen opeengehoopt in de vorm van kolonies
(nestjes en strengetjes) door het weefsel verspreid liggen. Coupes waarin
hoofdzakelijk losliggende kiemen voorkomen zijn dan ook niet gemakkelijk
onder te brengen in de boven beschreven vijf klassen. Ook bij de aan-
wezigheid van nestjes en strengetjes is de kwantitatieve beoordeling van
coupes echter tot op zekere hoogte subjectief en daardoor moeilijk te stan-
daardiseren. Voorts moet de onderzoeker zich bedenken, dat bij het histo-
baeterioscopisch onderzoek slechts weinig weefsel wordt onderzocht, terwijl
bij de bepaling van het aëroob kiemgetal 20 gram voorbehandeld materiaal
wordt geanalyseerd.

Naast de hier genoemde problemen bij de beoordeling van coupes zijn er
nog enkele factoren, die de resultaten van het histobacterio-scopisch onder-
zoek kunnen beïnvloeden:

a. naast de levende aërobe kiemen worden dode kiemen, anaërobe bac-
teriën en gistcellen bij het histobacteriosco])isch onderzoek ook
meegeteld. In de coupe vallen kokken, gistcellen en grove staven
beter op dan fijne korte staafjes;

b. dit onderzoek wordt nadelig beïnvloed door te intensief gekleurde
coupes. Ook kleurstofneerslagen kunnen het onderzoek sterk be-
moeilijken;

c. de histologische samenstelling van de monsters kan het bacteriosco-
pische beeld ook vertroebelen. Vooral losse kiemen zijn soms moeilijk
te vinden in kemrijk en draderig weefsel. Van kruidendeeltjes (in
hamburgers, alpenschnitzels, e.d. monsters) kan eveneens hinder
worden ondervonden.

In tabel 1 zijn de resultaten samengevat van het histobaeterioscopisch
onderzoek, vergeleken met de aërobe kiemgetallen. In de laatste kolom van
deze tabel is voor iedere histobacterioscopische klasse het gemiddeld aëroob

kiemgetal aangegeven. Hoewel uit beide gedeelten van tabel 1 (laatste
kolom) blijkt, dat het resultaat van het histobacterioscopisch onderzoek
ongunstiger wordt bij een stijgend aëroob kiemgetal, vertoont dit kiemgetal
echter binnen iedere histobacterioscopische klasse een grote spreiding.
Praktisch alle monsters met een aëroob kiemgetal kleiner dan 1,0 x lO^
werden histobacterioscopisch beoordeeld als zeer kiemarm of kiemarm (3
monsters vielen in de klasse kiemrijk). Daarnaast werden praktisch alle
monsters met een aëroob kiemgetal groter dan 5,0 x 10« histobacteriosco-
pisch beoordeeld als zeer kiemrijk of overmatig kiemrijk (2 monsters vielen
in de klasse kiemrijk). In het tussenliggend gebied (1,0 x 10^ tot 5,0 x 10«)
levert het histobacterioscopisch onderzoek uiteenlopende resultaten op. Zo
is het mogelijk, dat een monster met een kiemgetal tussen 1,0 x 10^ en
5,0 X 10» histobacterioscopisch kan worden beoordeeld als kiemarm, kiem-
rijk, zeer kiemrijk of overmatig kiemrijk. In de praktijk blijkt het aëroob
kiemgetal van een groot aantal monsters dikwijls tussen 1,0 x lO\'\' en 5,0 x
te liggen.

Uit de in tabel 1 vermelde gegevens kan worden geconcludeerd, dat aan
het resultaat van het histobacterioscopisch onderzoek niet te veel conclusies
mogen worden verbonden ten aanzien van het te vei-wachten aëroob kiem-
getal. Wil men dit onderaoek bij de repressieve keuring toepassen, dan zal
men deze methode moeten uitvoeren naast andere methoden van onder-
zoek (macroscopische bedrijfscontrole, bacteriologisch- en organoleptisch
onderzoek van monsters vlees en vleesprodukten, controle op reiniging en
desinfectie met behulp van agarafdrukken, enz).

Aangezien het histobacterioscopisch onderzoek van rauw gehakt en over-
eenkomstige vleesprodukten snel, eenvoudig en goedkoop kan worden uit-
gevoerd, wordt deze methode door ons toegepast, om de vleesverwerkende
bedrijven te verdelen in enkele groepen (hygiëne goed, aanvaardbaar of
slecht). Daarbij gaat het vooral om het resultaat van een serie controles over
langere tijd. Op deze wijze kan van ieder bedrijf een z.g. histobacteriosco-
pisch hygiënogram worden opgesteld.

In tabel 2 zijn de resultaten van 12 histobacterioscopische controles in 12
bedrijven aangegeven. De onderzoekresultaten van de eerste 6 bedrijven
geven geen aanleiding tot uitgebreid onderzoek. De resultaten van
slagerij 2 t/m 4 zijn nog niet alarmerend. In de slagerijen 5 en 6 worden
echter hygiënische fouten gemaakt, die zullen moeten worden opgespoord.
Hierbij zullen ook kiemtellingen (waaronder de bepaling van het aëroob
kiemgetal) moeten worden verricht. In slagerij 7 is de hygiëne van de
onderzochte vleesprodukten zonder meer slecht. In dit bedrijf zal de keu-
ringsdienst maatregelen moeten nemen.

Het histobacterioscopisch onderzoek geeft niet alleen enige informatie over
de kiemrijkheid van het monster, ook de gevonden bacterioscopische beelden
kunnen waardevol zijn bij de beoordeling van de hygiëne in vleesverwer-
kende bedrijven.

In sommige coupes worden verspreid compacte kiemnesten en -strengen
aangetroffen, die afkomstig zijn van de oppervlakte van het verwerkte
vlees. Deze beelden zijn minder ernstig te beoordelen dan weefseldeeltjes,
die geheel met kiemen zijn geïnfecteerd. De door B o s (1936) en F r an s -
sen (1965) beschreven beelden worden vooral aangetroffen, wanneer z.g.
zure en kleffe vleeskanten zijn verwerkt. In zeer ernstige gevallen kan in

Tabel 1. Resultaten van het histobacterioscopiseh onderzoek, vergeleken met het aëroob kiemgetal van 850 monsters.

Tabel 2. Histobacterioscopische hygiënogrammen van 12 vleesverwerkende bedrijven.

verschillende gezichtsvelden een bacteriebeslag worden waargenomen. Wel-
iswaar vallen de door B o s (1936) enFranssen( 1965) genoemde histo-
logische veranderingen (verschil in affiniteit voor methyleenblauw, het ver-
dwenen zijn van dwarsstreping) in alcoholische coupes minder goed op,
in coupes van monsters die diepvriesvlees bevatten, kunnen dergelijke beel-
den echter in meer of mindere mate ook worden waargenomen, zonder dat
ondeugdelijk vlees verwerkt is.

De kiemrijkheid van het monster wordt echter niet alleen bepaald door de
bacteriologische hoedanigheid van het verwerkte vlees, van grote betekenis
is ook de manier waarop het vleesprodukt wordt bewaard. Met name in
rauwe vleesprodukten, die in een bepaalde vorm (voorverpakt gehakt,
saucijzen, hamburgers, gelderse schijven, enz.) te lang en/of bij een te hoge
temperatuur worden bewaard, ontstaan kleine kiemnestjes, die allengs groter
worden en later samenvloeien. Deze z.g. ontwikkelingsnestjes komen vooral
voor aan de oppervlakte van de genoemde vleesprodukten en worden veelal
onregelmatig verspreid door de coupes liggend aangetroffen.
Een apart probleem vormt het door voorverpakkingsinrichtingen opnieuw
verwerken van uit supermarkten geretourneerde pakjes rauwe vleesproduk-
ten. Dergelijke oude restanten, die zijn gemengd met vers gemalen vlees,
kan men histobacterioscopiseh terugvinden als opeenhopingen van aan be-
paalde weefselstukjes gebonden ontwikkelingsnestjes. Omdat voorverpakt
vlees moet zijn voorzien van een opschrift met de datumcode van de dag
van voorverpakken (artikel 39a Eisenbesluit, Vleeskeuringswet), lukte het
ons enkele keren door middel van een gecombineerd organoleptisch-, histo-
bacterioscopisch-, en bacteriologisch onderzoek de verwerking van z.g.
retouren te onderkenen (Jaarverslag Groningen, 1970).
Voorts moet rekening worden gehouden met de bacteriologische hoedanig-
heid van toevoegsels bij het gemalen vlees. Histobacterioscopiseh kunnen
kiemrijke kruidendeeltjes soms duidelijk worden aangetoond. In dergelijke
ge\\allen kan een nader onderzoek van de voorraad kndden zinvol zijn.

Uit een bepaald bedrijf kregen wij voor onderzoek regelmatig monsters
gehakt met zeer hoge aërobe kiemgetallen aangeboden. Histobacterio-
scopiseh werden in alle coupes tamelijk regelmatig door het weefsel ver-
spreid zeer veel losliggende kiemen aangetroffen. Het beeld gaf de indruk,
alsof er een gemengde bouilloncultuur aan het gemalen vlees was toege-
voegd. Bij een voortgezet onderzoek in het bedrijf bleek zeer kiemrijk bloed
aan het gehakt te zijn toegevoegd.

Een soortgelijke ervaring hadden wij in een ander bedrijf met saucijzen.
Het deeg verspreidde een onaangename muffe geur, het aëroob kiemgetal
was zeer hoog en histobacterioscopiseh werden zeer veel losliggende kiemen
aangetoond. In dit geval bleek het kiemrijke dripvocht van vacuüm-verpakt
vlees te zijn opgevangen, waama het later werd toegevoegd aan worstdeeg
voor de bereiding van saucijzen.

Soms kunnen histobacterioscopiseh zeer veel gistcellen worden aangetoond.
Een enkele keer kregen wij een organoleptisch sterk afwijkend monster ge-
hakt te onderzoeken. Het aëroob kiemgetal was tamelijk laag. In de coupes
werden echter naast fijne staafvormige bacteriën bijzonder veel gistcellen
waargenomen.

Het histobacterioscopiseh onderzoek levert bovendien gegevens op betref-
fende de histologische samenstelling van de monsters. In sommige bedrijven

bleek regelmatig kopvlees en het spierweefsel en soms zelfs nier-, uier-
lever- en longweefsel te worden verwerkt. Ons inziens kan in dergelijke
gevallen niet meer van een kwaliteitsprodukt gesproken worden. Enkele
malen troffen wij zelfs sterk geïnfecteerde stukjes hartspierweefsel en kop-
vlees aan. Tenslotte is het histologisch onderzoek het enige kontrolemiddel
op de aanwezigheid van organen en weefsels die ingevolge wettelijke voor-
schriften niet mogen worden verwerkt.

Wanneer de gefixeerde blokjes weefsel en de coupes worden bewaard,
kunnen de beelden op een later tijdstip nogmaals bestudeerd of aan be-
langhebbende getoond worden.

Histobacterioscopisch onderzoek van rauwe vleesprodukten met het oog-
merk een indruk te krijgen van de hygiëne in vleesverwerkende bedrijven, is
een subjectieve methode, die naast andere methoden van ondei-zoek moet
worden gebruikt.

Deze methode kan snel, eenvoudig en goedkoop worden uitgevoerd en is
geschikt, om als routinemethode te worden toegepast. Op grond van het
resultaat van de histobacterioscopische beoordeling van de kiemrijkheid van
een serie monsters kunnen de gecontroleerde bedrijven in enkele groepen
worden ingedeeld. Bedrijven met een ongunstig histobacterioscopisch hy-
giënogram dienen frequenter en uitgebreider te worden onderzocht, waar-
bij tevens van bacteriologische technieken gebruik moet worden gemaakt.

Aan het resultaat van het histobacterioscopisch onderzoek mogen niet te
veel conclusies worden verbonden ten aanzien van het te verwachten aëroob
kiemgetal; de waargenomen bacterioscopische beelden kunnen waardevol
zijn bij het opsporen \\-an fouten op het gebied van de bedrijfshygiëne.

Een histobacterioscopisch routineondei-zoek van rauwe vleesprodukten is
slechts van betekenis, indien de verkregen gegevens in een kaartsysteem
worden bijgehouden. Een effectieve bacterioscopische en histologische be-
oordeling van coupes vereist veel ervaring. Deze ervaring kan slechts na
langdurige oefening worden verkregen.

Ik dank collega Drs. H. J. Nooder voor de medewerking bij het microscopisch
onderzoek cn de heren W. S c h o 11 e n s van het Openbaar Slachthuis te Gro-
ningen, W. H. K O O 1, keurmeester tc Amsterdam en W. J. K r u g e r, keurmeester
te Groningen voor de hulp bij het uitvoeren van de laboratoriumtechnieken.
Het apparaat voor de monsterneming is ontwikkeld door de heer W. Scholten s.
De foto\'s zijn vervaardigd in het laboratorium voor Radiopathologie van de Rijks-
universiteit te Groningen.

Histobacterioscopical examination of raw minced meat and similar meat products
provides a rapid, simple and cheap aid in the sanitary inspection of plants in the
meat-processing industry.

This procedure, however, is unduly subjective and will usually have to be adopt in
conjunction with other methods of investigation.

A histobacterioscopical hygienogram of each plant can be drawn up using this histo-
bacterioscopical procedure. More detailed bacteriological investigations will have to
be carried out in plants in which the hygienograms are not satisfactory.

The importance of the bacterioscopical findings in detecting errors of industrial hy-
giene is stressed.

Comparative studies showed that caution is indicated in drawing conclusions from
the number of bacteria determined by histobacterioscopy with regard to the aerobic
bacterial count of the specimen examined.

Bos, A. W. A.: Bacterioscopisch en histologisch onderzoek van vleeswaren volgens

de methode „Brekenfeld". Proefschrift, Utrecht, 1936.
F a r m i 1 O e, F. J., C o r n f o r d, S. J., C o p p o c k, J. B. M. and Ingram, M.:
The survival of Bacillus subtilis spores in the baking of bread. /. Sci. Food Agr.,
5, 292, (1954).

F r a n s s e n, J. O.: Bacterioscopisch-histologisch gehaktonderzoek als hulpmiddel

bij de bedrijfscontrole. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1035, (1965).
Jaarverslag openbaar slachthuis Groningen en vleeskeuringsdienst kring Gro-
ningen, 1970.

Smit, M. P.: De voorbehandeling van de monsters bij de bepaling van het kiem-
getal in rauw gehakt en overeenkomstige vleesprodukten. Tijdschr. Diergeneesk.,
95, 475, (1970).
Vleeskeuringswet, Editie Schuurman en Jordens, 1970.

Een geval van een 6 maanden oud kalf met duidelijke stuwingsverschijnselen in
het veneuze stelsel, een gestuwde lever alsmede vocht in de thorax, werd be-
schreven. Aan de vena jugularis was een pathologische venepols te voelen, terwijl
op de tricuspidalis een duidelijk systolisch bijgeruis was te horen.
Verwacht werd dat het dier aan een endocarditis van de tricuspidalis zou lijden.
Bij sectie bleek een gedilateerd atrium met een fibroelastosis van de atriumwand
de oorzaak van de ziekteverschijnselen te zijn.

In de maand oktober 1968 werd ons een half jaar oud zwartbont kalf ter
onderzoek aangeboden met de volgende anamnese: het kalf was al enkele
maanden niet in orde. Na de geboorte was het 50 dagen op stal gebleven,
daarna was het dier de weide ingegaan. In de weide kreeg het dier long-
wormverschijnselen, waarom een behandeling met Ripercol volgde; een
behandeling, die 5 weken later werd herhaald. Half september heeft de
patiënt een longontsteking gehad, waarvoor het dier eveneens weid be-
handeld. Ondanks alle behandelingen hoestte het kalf nog, at traag, ver-
toonde diarree, had soms een te hoge temperatuur en was zo nu en dan
tympanisch.

1 Prof. Dr. G. Wagenaar; Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der
Diergeneeskunde, Yalelaan 10, Universiteitscentrum „De Uithof", Utrecht.
Dit artikel werd voor publikatie geaccepteerd op 4 maart 1972.

Het kalf verkeerde in een matige voedingstoestand, was dor in het haar,
niet levendig en het had, vergeleken met de voedingstoestand, een dikke
hangbuik. De temperatuur bedroeg 40°C, de slijmvliezen waren bleek, de
lymfklieren waren niet gezwollen.

De ademhalingsfrequentie bedroeg 60 per minuut, de patiënt hoestte dik-
wijls en had mucopurulente neusuitvloeiing. Bij auscultatie waren zowel
links als rechts duidelijk bronchiale geruisen te horen, zoals chiemen en
piepen. Bij percussie reikte de ondergrens van het longveld niet geheel tot
de elleboog, er bestond nl. een demping van zeker 2 vingers breedte. Dit
lijkt niet veel, maar het is bij een kalf voldoende om dit niet zonder meer
te laten passeren.

De pols bedroeg 120, er was iets oedeem aan het kossum en de beide venae
jugulares waren sterk gestuwd, terwijl de kleine meikaderen al eveneens
een duidelijke stuwing vertoonden.

Behalve de venestuwing was er zowel op de vena jugularis als op de meik-
ader een duidelijke pathologische venepols te voelen. Zonder moeite kon
men de hartfrequentie aan de vena jugularis tellen.

Bij het ausculteren van het hart hoorde men rechts onder de schouder op
het punctum maximum van de valvula tricuspidalis een duidelijke systoli-
sche soufflé, terwijl er links op het punctum maximum van de pulmonalis-
kleppen eveneens een, zij het minder duidelijk, systolische soufflé was
te horen. Bij het betasten van de hartstreek was er geen fremitus te voelen.
Aan het digestie-apparaat werden de volgende afwijkingen gevonden: de
pensbewegingen waren zwak en traag, het leverpercussieveld was sterk ver-
groot (2 ribben en 2 intercostaalruimten) terwijl de grote buikomvang en
de positieve undulatieproef vocht in de buikholte deden vermoeden. Het
rectaal onderzoek was niet mogelijk.

Het urine-onderzoek leverde een spoortje eiwit op. Het bloedonderzoek gaf
geen belangrijke afwijkingen te zien, nl. Hb 12,4 g%, totaal aantal witte
bloedcellen 15.000/mm3, polymorfkernige leukocyten 62 (1 jeugdvorm, 12
staven, 49 segmenten), lymfoeyten: 33 en monocyten: 5. De reaktie op
bilirubine in het serum verliep negatief, de alkalische fosfatase bedroeg
1.7 mMol E en het ureumgehalte was 85 mg%.

Het eiwitspectrum leverde de volgende gegevens op: totaal eiwit 6.3 g%,
albiunine 30.9%, a- globuline 21.9%, yS-globuline 12.8% en y-globuline
34.5%.

Ogenschijnlijk was er in dit geval sprake van een eenvoudige diagnose.
De meest opvallende symptomen bij deze patiënt waren de sterke vene-
stuwing en de pathologische venepols.

Een stuwing treedt op, wanneer het hart er niet in slaagt het bloed aan de
veneuze kant voldoende weg te voeren. Er is dan meestal sprake van een
stenose of van een insufficiëntie van één van de hartkleppen. Wanneer de
hartfunktie onvoldoende is en wanneer deze niet kan worden opgevangen
door een snellere pols of door een hypertrofie van de compartimenten van
het hart, gelegen vóór een eventueel aanwezige stenose, dan kan het niet
anders of de „output" van het hart wordt geringer dan normaal.
Bij een geringere output kan de bijnierschors geprikkeld worden tot een

verhoogde produkde van aldosteron. Dit mineralo-corticosteroid veroor-
zaakt een verhoogde natriumretentie in de nieren en een daarmee samen-
hangende waterretentie. Dit heeft tot gevolg, dat het bloedvolume sterk
kan toenemen, waardoor ook de sterke stuwing kan worden verklaard.
De druk in de vena jugularis is een afspiegeling van de druk in het rechter
atrium. Wanneer de vena jugularis gestuwd is en dus naar buiten uitpuilt,
betekent dit dat de druk in de vena hoger is dan de atmosferische druk plus
de druk die door de huid en het onderhuidse weefsel op de vena wordt
uitgeoefend.

Wanneer men de vena jugularis dichtdrukt bij de kaak en de stuwing blijft
daarna in de gehele vena jugularis bestaan — en dat was bij onze paüënt
het geval — dan betekent dit dat de druk in het rechter atrium zó hoog is
dat het bloed tot aan de kaak als het ware wordt opgestuv«!. Het hoogste
voelbare punt van de vena jugularis bij de kaak lag bij dit kalf zeker 15 cm
hoger dan het atrium, zodat de druk in het rechter atrium hoger moest
liggen dan 15 cm bloed = ± 15 cm water = ± 11 mm kwik. Wij hebben
de druk echter niet gemeten, deze kan nog veel hoger zijn geweest.
Een dergelijke gespannen vena jugularis kan evenals een arterie een pols-
golf gaan voortgeleiden; een polsgolf waarvoor de motor moet zitten in de
rechter ventrikel. Wanneer de rechter atrio-ventriculaire kleppen lekken,
wordt tijdens de ventrikelcontractie een groter of kleiner gedeelte van
het bloed met een kracht van ± 40 mmHg of hoger het rechter atrium
ingeperst. De daardoor ontstane polsgolf voelt men als de pathologische
venepols.

Door de sterke stuwing konden mede verklaard worden het oedeem, de
gestuwde lever, het vocht in de buik resp. de borstholte, alsmede een spoortje
eiwit in de urine.

Het is duidelijk dat de afwijking was te verwachten aan de rechter atrio-
ventriculaire kleppen; de venepols en de systolische souffle wezen hier reeds
op. Afgezien van een aangeboren afwijking moest in dit geval toch in hoofd-
zaak gedacht worden aan een endocarditis, gelokaliseerd op de tricuspidalis.
Een duidelijke pathologische venepols is l3ij het rund praktisch pathogno-
monisch voor een endocarditis, zodanig dat wij wel eens spreken van een
„diagnose door handoplegging". Immers, in het donker of met de rug naar
de paüënt staande kan men de venepols voelen, waardoor men de diagnose
haast wel met zekerheid kan stellen.

De longvcrschijnselen kunnen worden verklaard door de aanwezigheid van
een embolische pneumonie, ontstaan door uitzaaiingen vanuit de endo-
carditis.

Men moet zich echter altijd afvragen of er ook symptomen zijn die tegen
het geconstateerde gebrek pleiten. Dit waren eigenlijk 3 feiten.

a. Het kalf was jong. Een endocarditis is altijd een secundair proces, ont-
staan tengevolge van een ontstekingsproces elders. De anamnese ver-
meldde een dergelijk proces niet. Men zou kunnen overwegen of de
pneumonie primair is geweest, maar uit een pneumonie mag men eerder
een endocarditis links verwachten. Wij zagen eigenlijk nooit een endo-
carditis bij een rund dat jonger dan 2 jaar was.

b. Het Hb-gehalte bedroeg 12.4%, wat bij een chronisch proces als een
endocarditis meestal lager ligt.

c. Het eiwit spectrum was weinig afwijlLend (albumine 30.9%, a-globu-
line 21.9%, /3-globuline 12,8% en y-globuline 34.5%). In het meren-
deel van de gevallen vindt men bij een endocarditis een verhoogd
gamma-globuline percentage; een absolute regel is het niet.

Het vóór en tegen afwegen van dergelijke symptomen ten opzichte van de
diagnose is moeilijk. De symptomen die voor een endocarditis pleitten waren
zo sterk aanwezig, dat wij aan de diagnose endocarditis vasthielden.
Het kalf werd gedood en naar de afdeling Pathologie vervoerd, waarbij
alras bleek, dat de diagnose niet juist was.

Van het uitgebreide sectieverslag, dat van het Instituut van Veterinaire
Pathologie werd verkregen, waarvoor onze hartelijke dank, zijn hieronder
de belangrijkste punten weergegeven.

Het kadaver was zeer vochtig, alle lymfklieren waren oedemateus gezwol-
len. In de buikholte stond ± 15 liter helder vocht, in de thorax ± 4 liter
en in het hartezakje ± yi liter.

De vena cava was sterk uitgezet. Het rechter atrium was eveneens sterk
uitgezet tot vuistgroot, de wand was verdikt. De epicardzijde vertoonde een
bindweefseltoename, mogelijk ook een toename van elasdsche vezelen
(fibroelastosis). Verder waren er geen afwijkingen aan het hart bij macros-
copisch onderzoek.

Er werd een subchronische catarrale bronchopneumonie gevonden, die door
de gehele long lobulair was verspreid. Er was geen exsudaat in de bronchiën.
De lever vertoonde het beeld van een stuwingslever.

Rij microscopisch onderzoek vertoonde het rechter atrium een sterke fibro-
elastosis sub-endocardiaal. Weinig reticulaire vezelen lagen in dat fibro-
elastische gebied; tussen de fibro-elastische vezelen lagen nog hartspiercellen.

Bij een dergelijke sectie staat men als clinicus weer even te kijken. Niet
omdat het zo zelden voorkomt dat de diagnose niet klopt, integendeel, dat
komt vaker voor, maar omdat men in dit geval juist vrij zeker was van de
diagnose.

Er bestond dus geen endocarditis, maar een gedilateerd rechter atrium, een
insufficiënte circulatie cn, gezien de venepols, een lekkende valvula tricus-
pidalis.

Er was een drietal feiten, dat tegen de diagnose pleitte, maar wij kenden
eigenlijk geen andere mogelijkheid.

Fibroelastosis van de hartspier is een ziektebeeld dat in de veterinaire
handboeken nauwelijks wordt vermeld. Joest (Handbuch der speziellen
pathologische Anatomie der Hausdere 3 Aufl. Bd II pag 203) wijdt er
enkele alinea\'s aan. Men geeft meestal aan, dat het een ontwikkelingsstoor-
nis van de spier zou zijn, gepaard gaande eerst met een hypertrofie en een
daarna optredende atrofie. Men geeft echter aan dat meestal de ventrikels
zijn aangetast.

Vermoedelijk is het ziektebeeld als volgt ontstaan: het rechter atrium is
door een onvolkomenheid van de wand langzaam gedilateerd. Door de
onvoldoende contractie werd de kamer onvoldoende gevuld, waardoor ook

een onvoldoende „output" ontstond, dus ook een onvoldoende longcircu-
latie. De onvoldoende longcirculatie zal weer de oorzaak geweest zijn van
het optreden van een pneumonie en van het slecht genezen daarvan. De
dilatatie van het atrium zal invloed moeten hebben gehad op de kleppen-
ring. Het feit bestond dat de rechter atrio-ventriculaire klep niet sloot.

En zo dienen wij dan verder te gaan met de wetenschap dat een sterk
pathologische venepols bij het rund altijd op een endocarditis wijst, behalve
als het wat anders is!

Report on the case of a six-month-old calf showing marked symptoms of congestion
of the venous system, stasis of the liver and fluid in the thorax. A pathological
venous pulse was felt in the jugular vein, a systolic murmur being clearly heard over
the tricuspid valve.

It was anticipated that the animal would be affected with endocarditis of the tri-
cuspid valve. Post-mortem examination showed that the symptoms were due to a
dilated atrium and fibroelastosis of the wall of the atrium.

Torticollis en aantasting van de respiratie-
tractus ten gevolge van Aspergillus fumigatus
bij de kip

Beschrijving van het voorkomen bij kippen van torticollis en aandoening van de
respiratietractus, alsmede het voorkomen van grauwgele ontstekingshaarden in
grote en kleine hersenen door Aspergillus fumigatus.

Aspergillus fumigatus-\'mïectie wordt in de literatuur aangegeven als één
van de oorzaken voor het optreden van ademhalingsziekten bij pluimvee.
Tot nu toe is het symptomencomplex ademhalingsmoeilijkheden gecombi-
neerd met draainekken, veroorzaakt door Aspergillus fumigatus-miectie,
wel bekend bij de kalkoen en de gans, doch niet bij de kip.
Differentieel diagnostisch komt in eerste instantie pseudo-vogelpest in aan-
merking. In verband met liet bovenstaande is het van belang het volgende
ziektegeval te vermelden.

Eind januari 1972 werden voor onderzoek aangeboden acht slachtkuiken-
moederdieren — 5 weken oud — behorende tot een koppel van 12.000
dieren. Hiervan was sinds één week 2% ziek en een twaalftal dieren was
reeds gestorven of verwijderd. De algemene klacht van de eigenaar was
het optreden van ademhalingsmoeilijkheden en draainekken bij de dieren.
Bij de keuring bleken drie dieren dood te zijn aangevoerd; de overige vijf
(levende) dieren zakten door de poten en hadden ademhalingsmoeilijk-
heden en duidelijke draainekken (foto 1). De conditie van alle dieren was
matig te noemen. Bij sectie vertoonden alle acht dieren in meer of mindere
mate grauwgele, vaak luciferkopgrote en confluerende haarden in lucht-
zakken en longen (foto 2). Na openen van de schedelholte bleken tevens
duidelijke grauwgele ontstekingshaarden — zowel in de grote als ook in de
kleine hersenen — aanwezig te zijn (foto 3). Darmparasieten en/of andere
afwijkingen van betekenis werden niet geconstateerd.

Het voortgezet laboratoriumonderzoek van bovengenoemde dieren verliep
als volgt:

Serologisch onderzoek: H.R.E. (pseudo-vogelpest): lx < 16, 4x 16. D.w.z.
de dieren bezaten praktisch geen afweerstoffen tegen pseudo-vogelpest.
Bacteriologisch onderzoek: Aspergillus fumigatus konden worden verkregen
uit hersenen en ademhalingsorganen (foto 4).

De eigenaar werd geadviseerd strenge hygiënische maatregelen te treffen,
de eventueel aanwezige schimmelige plekken uit het strooisel te verwijderen
en strenge selectie toe te passen.

1 Dr. P. J. Veen; dierenarts bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee,
Oude Rijksstraatweg 43, Doorn.
Voor publikatie geaccepteerd op 26 april 1972.

In de hierna volgende 3 weken is de ziekte tot stilstand gekomen na een
uitval van 7/2% veroorzaakt te hebben.

Description of the occurrence in fowl of torticollis and affection of the rcpiratory
tract as well as the occurrence of yellow-gray inflammatory foci in cerebrum and
cerebellum, caused by Aspergillus jumigatus.

De schaalvergroting van de produktiebedrijven en de toenemende vertikale in-
tegratie in de bedrijfskolom zijn er de oorzaak van, dat de uitoefening van de
diergeneeskunde op deze geïntegreerde varkensbedrijven van geheel andere aard
zal zijn dan de klassieke wijze van beroepsuitoefening. Door middel van een
model wordt getracht een antwoord te geven op onderstaande vragen:

In de memorie van toelichting op de begroting van 1972 van het Ministerie
van landbouw en visserij blijkt de minister van mening, dat het in het
belang van de binnen- en buitenlandse afzet van de agrarische produktie
te achten is dat verdere schaalvergroting en meer verdergaande vormen van
vertikale samenwerking in verschillende sektoren van de agrarische handel
worden doorgevoerd. Voor deze toekomstige ontwikkeling bestaat er van
de kant van de boer grote belangstelling. Trouwens, de boer is altijd al ge-
ïnteresseerd geweest in de problematiek van de handel, d.w.z. voor de pro-
blemen die aan het corrmiercialiseren van zijn produkt zijn verbonden. De
dierenarts heeft tot nu toe geen of zeer weinig interesse getoond voor deze
op handen zijnde ontwikkeling, hoewel de toekomstige „plaatsbepaling" in
deze vertikale bedrijfskolommen voor vele dierenartsen wel eens een geheel
andere zou kunnen zijn, dan wij tot nu toe op grond van onze opleiding
waren gewend in te nemen. Om aan onze gedachten hierover meer vorm
te geven, hebben wij een model gebouwd met „bouwstenen" van zeer ver-
schillende herkomst.

In ons model zullen wij ons beperken tot het produkt varkensvlees.
Wij gaan eerst na hoe dit produkt de verschillende schakels van de bedrijfs-
kolom passeert, voordat het de consument bereikt. Zo\'n bedrijfskolom is op-
gebouwd uit een aantal fasen, en wel die der boeren-producenten (a), de
verzamelende handel (b), de verwerking (c), de distribuerende handel (d)
en de consument (e). Elke fase van de bedrijfskolom bevat een aantal onder-
nemingen. Er kunnen nu verschuivingen optreden in de arbeidsverdeling
tussen de verschillende schakels. Dit kan het geval zijn, wanneer een functie
van een vorige of volgende schakel wordt aangetrokken. Het is echter ook
mogelijk dat er een taak wordt afgestoten naar een voorgaande of volgende
schakel. Wanneer een bedrijfskolom 5 schakels heeft, b.v. a.b.c.d.e, dan kan

1 Dr. P. V. d. Kerk; Stichting Pluva, Utrechtseweg 371, Amersfoort.
Dit artikel werd op 4 maart 1972 voor plaatsing geaccepteerd.

door samenvoeging van schalmeis c d een verandering ontstaan in de
bedrijfskolom, die men aanduidt met v e r t i k a 1 e i n t e g r a t i e. In ons
voorbeeld komen dus respectievelijk de verwerking en de distribuerende
fase in één hand. Twee of meer taken, die tot nu toe door zelfstandig wer-
kende ondernemingen in opéénvolgende schakels werden vervuld, worden
nu door één onderneming verricht.

Welke faktoren hebben nu vertikale integratie in de veredelingssektor nood-
zakelijk gemaakt?

Dit zijn in de eerste plaats de impulsen geweest, die uitgegaan zijn van de
vraag van de consument. Door geen bedrijfstak is de consument in het ver-
leden zo sterk verwaarloosd als door de landbouw. Er moest dan ook een
behoorlijke achterstand worden ingehaald om aan de wensen van de moder-
ne huisvrouw t.a.v. verpakt vlees, ingeblikt vlees, diepgevroren vlees, pan-
klare produkten, verschillende soorten vleeswaren, tegemoet te kunnen
komen. De moderne „marketing" eist daarbij gestandaardiseerde produkten
van een constante kwaliteit en in dezelfde verpakking.

Maar er zijn ook impulsen uitgegaan van de sterk toegenomen kapitaal-
intensiteit van de toeleverende industrie — i.c. de mengvoederindustrie —
en van de verwerkende industrie — de vleeswarenfabrieken.
Verder zijn er impulsen uitgegaan van de schaalvergroting van de bedrijven.
De grotere eenheden hebben grote behoefte aan beperking van hun risico\'s.
Belangrijke impulsen zijn ook uitgegaan van de snelle technologische ont-
wikkeling.

Samenvattend, zou men vertikale integratie kunnen definiëren als een tot
stand gekomen afstemming en coördinatie van activiteiten tussen onder-
nemingen in twee opéénvolgende fasen van de bedrijfskolom na een contract
of beheersoverdracht, waarbij deze afstemming op elkaar niet meer uit-
sluitend via de prijs als resultaat van het marktmechanisme geschiedt
(Louwes, 1970).

Deze nieuwe vorm van samenwerking in de varkenssector, tussen de opéén-
volgende schakels van de bedrijfskolom, willen wij bezien:

De ruil tussen de verschillende partners in de bedrijfskolom vindt dus —
zoals wij hierboven reeds zagen — niet alleen via de uit het marktmechanis-
me resulterende prijs plaats, maar ook door middel van contracten. Wanneer
de samenwerking tussen de mengvoederindustrie, het centraal fokbedrijf,
de vermeerderaars van biggen, de mesterijen, de slachterijen, de vleesver-
werkende industrie en de afzetorganisatie naar de consument tot stand ge-
komen is, kan men zich de vraag stellen: welke voordelen heeft de integrator
nu van een dergelijke vorm van samenwerking?

Het initiatief tot deze vorm van samenwerking kan zijn uitgegaan van de
verwerkende industrie — de vleeswarenindustrie — maar het is ook moge-
lijk dat de toeleverende industrie de initiatiefnemer is — i.c. de veevoeder-

industrie. Metealf (1969) spreekt in zijn publikatie in het eerste geval
van „achterwaartse vertikale integratie" en in het laatste van „voorwaartse
vertikale integratie".

Aan deze afspraken doet de mengvoederindustrie mee om de produktie-
capaciteit van haar fabriek (en) volledig te benutten en daarbij verzekerd
te zijn van haar afzet.

De vleesindustrie is geïnteresseerd, omdat men dan weet hoeveel biggen er
in de integratie worden geboren, wat na een bepaalde tijd resulteert in een
bekend aantal mestbiggen en slachtvarkens. Hierdoor kunnen de slachtlijnen
optimaal worden bezet en is een doelmatig gebruik van verwerkings- en
distributieapparaat mogelijk.

— een grotere stabiliteit in de onderling te verhandelen hoeveelheden,
dus volumeregulering;

— mogelijkheden tot het produceren van gestandaardiseerde produkten.
Maar ook de nadelen voor de Integratoren zijn echt niet te verwaarlozen.
Wanneer de boer-producent, de veevoeder- en vleeswarenindustrie elkaar
gevonden hebben in een samenwerkingsvorm, dan spreekt men wel over
hun „driehoeksverhouding". Een verhouding waarmee men een bepaalde
risicoverdeling (R) beoogt te verkrijgen tussen de boer en de Integratoren
(figuur 1).

Maar het blijft niet altijd bij zo\'n driehoeksverhouding, men leeft ook op
modeme wijze vaak samen in een „commune", bestaande uit de fokker, de
vermeerderaars, de mesters, de integratoren en de financiers. Men tracht
dan de risico\'s uit te smeren over alle „commune-leden". Het is te begrijpen,
dat de integratoren vrij veel kapitaal moeten investeren in de produktie,
wat op zich het dragen van grote risico\'s inhoudt.

Hoe is nu de positie van de boer-producent in deze bedrijfskolom?
In deze tak van de veredelingssektor heeft de integratie de laatste jaren
vrij sterk doorgewerkt. De omvang van de Goveco-integratie omvatte op
de peildatum 31 december 1971 ongeveer 3000 fokkers en mesters. De
fokkers hadden met elkaar 38.000 zeugen en de geïntegreerde mesters be-
schikken over een oplegcapaciteit van 230.000 mestvarkens. D.w.z. dat per
jaar ± 575.000 mestvarkens via deze integratie aan de slachterijen worden
aangevoerd. Een vierde deel van het per jaar door Coveco geslachte aantal
varkens is afkomstig uit deze integratie.

Wanneer het boerenbedrijf volledig is geïntegreerd, dan kan de boer
rekenen op:

— een afzet van zijn totale produktie; ook de minder goede biggen en
muiters worden afgenomen;

— hulpfuncties van de kant van de integrator (informatie over de
marktsituatie, bedrijfsbegeleiding, voorlichting, gezondheidsprogram-
ma);

— financieringsregelingen. De Integratoren hebben een kredietverlening
voor de boer zoals het fokvarkenskrediet: d.w.z. de fokker betaalt zijn
gekochte fokzeugen af in bedragen per afgeleverde big, en het mest-
varkenskrediet: de mester betaalt de big bij de aflevering als slacht-
varken. Maar ook voor het bouwen van nieuwe stallen kent men
financieringsregelingen.

Door deze voordelen optimaal uit te buiten, kan het individuele boeren-
bedrijf zich ontplooien tot een optimaal werkende produktie-eenheid.

Het geïntegreerd werken in een bedrijfskolom heeft echter ook zijn keer-
zijden. De boer moet een deel van zijn zelfstandige positie prijs geven. En
dat valt hem meestal zwaar. Daarnaast moet hij er zich ook van bewust zijn,
dat het grotere bedrijfsrisico van een grotere eenheid volledig voor hem is.
De risico\'s van eenheden met 150—200 fokzeugen of van produkde-een-
heden met een opleg-capaciteit van 1000—2000 mestvarkens moet hij niet
onderschatten. Stoornissen in de gezondheid of uitbraken van besmettelijke
ziekten als varkenspest, „transmissible gastroenteritis" (T.G.E.) en ziekte
van Doyle kunnen de conünuïteit van het bedrijf in gevaar brengen. Het
formeren van een schadefonds voor deze bedrijfsrisico\'s is naar onze mening
in een integratie zeer gewenst.

Maar ook de goede of minder goede resultaten van zijn management be-
houdt de boer voor zich.

Men komt dan al direct tot de vraag: aan welke voorwaarden moeten de
producenten dan wel voldoen, willen zij hun plaats in een vertikale inte-
gratie kunnen innemen? Ons inziens zullen zij moeten beschikken over een
ontwikkelbaar bedrijf. Een moeilijk punt van beoordeling. In het laatste
concept-voorstel van de Commissie van de Produktie-eenheden en de Mo-
derne Landbouwondernemingen van de E.E.G. wordt onder een dergelijk
„doelbedrijf" verstaan, een bedrijf waarop 2 arbeidskrachten ongeveer 2300
uren per jaar werken. Met moderne produktiemethoden moeten zij kunnen
komen tot een jaarlijkse produktieeapaciteit van 20.000—25.000 reken-
eenheden. Een E.E.G.-rekeneenheid, waarin de prijzen voor de landbouw-
produkten worden uitgedrukt, had tot vóór het monetair akkoord in Was-
hington van medio december een waarde van 1 dollar. D.w.z. dat men voor
een ontwikkelbaar bedrijf een produktiviteitscriterium aanlegt van ƒ 40.000
per arbeidskracht (Publikatieblad, 1970).

Daarnaast moet de boer een vakbekwaam ondernemer zijn, die in staat is
een goed financieel beleid te voeren.

Verder moet de boer in staat zijn de gegeven informatie te ontvangen en te
verwerken. In dit verband verstaan wij dan onder informatie: het geheel
van signalen, die ter beschikking staan van de boer en bepalend zijn voor
zijn gedrag. Deze signalen kunnen zijn: algemene voorlichting, voorschriften
t.a.v. de preventieve gezondheidszorg, marktinformatie, gegevens over de
technologische ontwikkelingen in deze sector. Een ieder van ons, die prak-
tisch werkzaam is, weet dat de snelheid waarmee de boeren de vernieu-
wingen overnemen zeer verschillend is. Met cal f (1969) stelt, dat het
accepteren van de technologische ontwikkeling door de boeren verloopt
volgens een Gausse kromme (figuur 2).

De geïntegreerde boer nu moet bij de groepen der „voorlopers" en „snelle
" behoren.

In het voorgaande is bijna uitsluitend sprake geweest van verdkale integratie
tussen de boer (producent van varkensvlees) en de verdere schakels in de
bedrijfskolom. Vertikale integratie doet zich echter ook voor tussen de ver-
schillende schakels, die de produktie van de grondstof (varkensvlees) ver-
zorgen. In ons voorbeeld vindt er dus een intensieve samenwerking plaats
in fase a, en wel tussen a^, a^, a.^ en a^. D.w.z. bindingen tussen het cen-
traal-fokbedrijf (a^), vermeerderaar I (ao), vermeerderaar II (ag) en de
mesters (a4). Maar nu stelt elk van deze schakels andere eisen aan het be-
wuste varken. En het is een open vraag of al die verschillende kwaliteiten
wel in één en hetzelfde varken kunnen worden verwezenlijkt.

— goede vruchtbaarheid. De „yardstick" (maatstaf) hiervoor is de
tussenwerptijd, d.w.z. het aantal dagen, dat verloopt tussen het ge-
boren worden van twee opéénvolgende tomen. Normaliter stelt men
deze tijdsduur op ± 175 dagen, hetgeen 2 worpen per zeug per jaar
betekent;

De fokker en vermeerderaars vragen vooral goede reproduktie-eigenschap-
pen en hoge produktie-getallen voor hun dieren.

De vleesindustrie en de afzetorganisaties stellen aan het „ideale" varken de
eisen van:

Het is te begrijpen, dat al deze verschillende eisen het Centraal-fokbedrijf
voor een zeer moeilijke fokopdracht stellen. Aan welke eisen moet er nu
prioriteit worden verleend en hoe is dat te verwezenlijken?
Daar het voer de belangrijkste onkostenpost is, zal o.i. prioriteit moeten
worden verleend in het fokprogramma aan die kruisingen (kombinaties van
genen) die een laag voederverbmik en grote groeisnelheid geven. Het im-
porteren van andere genen, i.e. andere rassen, zou voor Nederlandse om-
standigheden voordelen kunnen opleveren om het gestelde fokdoel te be-
reiken. Het wil ons voorkomen, dat het optreden van frictieverschijnselen
tussen de diverse deelnemers in de integratie niet is uit te sluiten.

De vraagstelling is: wat is nu de plaats van de dierenarts in deze bedrijfs-
kolom? In verschillende fasen van deze kolom treffen wij dierenartsen aan.
Zij verrichten hun diergeneeskundige taak op de:

— geïntegreerde produktiebedrijven (op het centraal fokbedrijf, op de
vermeerderingsbedrijven I en II en op de mestbedrijven) ;

— als keuringsdierenarts in de slachterijen en de vleesverwerkende be-
drijven ;

De programmering van de produktie van varkensvlees stelt echter geheel
andere eisen aan de uitoefening der diergeneeskunde als voorheen. Wanneer
men grote aantallen varkens op geïntegreerde fok- en mesthedrijven gaat
houden, dan heeft dit gevolgen voor de gezondheidstoestand van die dieren.
Nu is het echter een gegeven, dat bij een stoornis in de gezondheidstoestand
van de dieren op een grote produktie-eenheid, het lang niet altijd om slechts
één enkele faktor gaat. Meestal zijn het stoornissen ontstaan door een veel-
voud van faktoren: onvoldoende hygiëne, slechte management, te hoge hok-
bezetting, te geringe of te hoge luchtvochtigheid, te lage of te hoge stal-
temperatuur, een te langzame of te snelle luchtstroming in de stallen.
Deze technopathieën (faktorenziekten, „Maladies de grouppement") zijn
pathologische toestanden, die bij de varkens optreden doordat het milieu
niet in overeenstemming is met de fysiologische behoeften van het varken
(Schöbesch, 1971). Deze technopathieën uiten zich meestal in een
produktiedaling van de eenheid. Vanzelfsprekend willen de integratoren
op hun beurt het door hen in de produktie-eenheden geïnvesteerde kapitaal
veilig stellen en daarbij waarborgen scheppen voor de continuïteit van de
de bedrijven in de bedrijfskolom.

Taak van de dierenarts, in dienst van de integratie
De dierenartsen in dienst van de integratoren hebben dan ook tot taak:

— het opstellen en doen uitvoeren van een „gezondheidsprogramma"
voor alle geïntegreerde bedrijven (v. d. K e r k, P., Cebeco-informatie,
1970);

— het optreden als coördinator tussen de integratoren en de behande-
lende dierenarts-practicus op de bedrijven;

— het geven van adviezen over het gebruik van "medicated feed" op de
produktiebedrijven. Daarbij dient er door hen nauwlettend op te
worden toegezien, dat de produktiekosten door de prijs van het ge-
neesmiddel en door de behandelingskosten niet te veel omhoog lopen.
Want bij het instellen van een behandeling dient altijd de rentabili-
teit van het bedrijf centraal te staan.

In het voorgaande hebben wij vertikale integratie gedefinieerd als de coör-
dinatie van twee of meer taken, die tot dan toe in opéénvolgende schakels
werden verduld, of zoals Strecker het uitdrukt: „jede Koordinierung
der Unternehmer Entscheidungen von zwei oder mehr einander nach-
geordneten Wirtschaftseinheiten". De afstemming van de deelnemers op
elkaar vindt zowel via een prijs als via contracten plaats. Dit impliceert o.i.,
dat ook door dc dierenarts alleen aan deze vertikale integratie kan worden
deelgenomen, door contractgeneeskunde. Dit kunnen contracten zijn tussen:

In deze afspraken dient men naar onze mening vast te leggen, welke ver-
richtingen door de boer-manager kunnen worden verricht en welke aan de

dierenarts blijven voorbehouden. Ook het honorarium voor de bedrijfsbe-
geleiding, de prijs per verrichting, de prijs per tijdseenheid voor de advise-
ring en het bestuderen der bedrijfsproblematiek, evenals de winstmarge op
de te leveren medicijnen, moeten nauwkeurig worden omschreven.

Nu de stofwisselingsprocessen bij de varkens voortdurend in de anabolische
richting worden gedreven, is het een vanzelfsprekendheid dat alleen die
dierenarts die beschikt over een uitgebreide kennis van de fysiologie, bio-
chemie, de pathologie en de voeding van het varken, zijn kennis kan aan-
bieden aan de deelnemers van deze vertikale bedrijfskolom. Onmisbaar is
daarbij tevens een goed inzicht in de klimatologie en genetica. Daarnaast
is bij het beoefenen van deze „economische diergeneeskunde" van groot
nut, dat men inzicht heeft in vraagstukken die liggen op het terrein van de
landbouw- en bedrijfseconomie.

Een permanent bestuderen van de problemen van deze grote eenheden en
van de bedrijfskolom als geheel zal een positieve instelling vragen van de
dierenarts, maar ook bereidheid om samen te werken met alle andere
werkers in de bedrijfskolom.

Daar er straks binnen de 10 landen van de E.E.G. een zelfvoorzieningsgraad
voor varkensvlees bestaat van 103 en een vrij handelsverkeer, kan men een
vrij grote concurrentie op deze markt verwachten. De produktiekosten en
de kwaliteit zullen straks gaan uitmaken, wie en waar geproduceerd zal
worden. Reeds nu tekenen zich bepaalde produktie-gebieden in ons land af:
Midden- en Oost-Brabant, Noord- en Midden-Limburg, de Achterhoek, de
Veluwe en Overijssel.

De boer vraagt zich steeds af, of hij zijn rechtmatig aandeel van de consu-
mentenprijs wel ontvangt. Vanouds is de boer een fysiocraat, maar nu moet
hij steeds meer en meer constateren dat het aandeel, dat hij als producent
ontvangt van de totale verkopen aan de consument, afneemt. Om een goed
oordeel te kunnen vellen is het voor de boer dan ook van belang, dat hij
inzicht heeft in hetgeen op de weg door de bedrijfskolom met zijn produkt
gebeurt. De boer-producent moet bedenken, dat er steeds meer diensten in
het produkt varkensvleees worden ingebouwd voordat het de consument
bereikt: b.v. panklare produkten, ingeblikt- en diepgevroren vlees, vlees-
waren etc. De consument betaalt voor deze diensten, die in het produkt zijn
geïncorporeerd. In wezen dus voor het nut dat de handel aan het produkt
heeft toegevoegd. Om zich te wapenen tegen een „onrechtvaardige ver-
deling" van de consumentenprijs (de landbouwprijs = consumentenprijs —
handelsmarge) kan de boer een afzetkanaal voor zijn produkt kiezen, dat
hem hiertegen beschermt. Daartoe kan hij zich integreren in een vertikale
bedrijfskolom. De integratie in een dergelijke bedrijfskolom zal echter dan

pas bevredigend werken voor zowel de boer-producent als de Integratoren,
wanneer het gehele complex van afspraken er toe leidt dat de totale onder-
nemerswinst op een redelijke manier over de verschillende deelnemers der
bedrijfskolom wordt verdeeld. Daarbij dient men rekening te houden met
ieders inbreng aan arbeid, kapitaal, risico en kennis. Ook de dierenarts zal
zijn „ereloon" moeten afstemmen, daar hij in deze keten niet een „gouden
schakel" kan zijn.

In de bedrijfskolom heeft een lange keten van processen zich afgespeeld —
produktie, transport, en transformatie van het vlees — voordat het de
consument heeft bereikt. De impulsen van de consument worden daarbij
voortdurend „stroomopwaarts" doorgegeven, evenals de impulsen van de
situatie op de binnen- en buitenlandse markt. Wil men de problemen rond-
om het vraagstuk van vraag en aanbod, zich uitend in het klassieke beeld
der varkenscyclus, te lijf gaan dan is daar in de eerste plaats voor nodig,
dat men beschikt over:

Nu heeft men het produktievolume in de varkenssector minder goed
in de hand dan b.v. in de braadkuikensector. In deze laatste sector is
immers het aantal eieren, in de broedmachine ingelegd, bepalend
voor het aantal geproduceerde kuikens en deze worden gehouden op
een beperkt aantal bedrijven.

In de varkenssector levert een gedekte zeug geen of een wisselend
aantal biggen, terwijl het aantal vermeeideraars bijzonder groot is.
De actie-reactie tijd is vaak te lang, waardoor het lang niet altijd
mogelijk zal zijn adequaat en snel te reageren op een te hoge pro-
duktie. Dit alles kan tot gevolg hebben, dat verschillende bedrijven
in een uiterst precaire situatie verzeild raken;

— men dient te beschikken over instrumenten om snel bij te sturen.
Het succes van de vertikale integratie in een bedrijfskolom is dus mede
sterk afhankelijk van het te voeren beleid t.a.v. de produktie en afzet. Het
zwaartepunt moet daarbij liggen bij de afzet: achterwaartse integratie.

Een andere belangrijke vraag voor het succes van vertikale integratie in
deze bedrijfskolom is, hoe staat het met het samenspel tussen de verschillen-
de schakels van de kolom? Wordt dit samenspel niet belemmerd door:

— verschillen in beslissingsstruktuur van toeleverende bedrijven en af-
zetorganisaties ;

In de reeds gememoreerde toelichting op de landbouwbegroting van 1972
wordt gesteld, dat een zeer voorzichtig beleid gewenst is met betrekking tot
het stimuleren van producentenorganisaties. Hierbij wordt dan gedoeld op
de concept-verordening op producentengroeperingen in de E.E.G., waarbij
gestreefd wordt naar een bundeling van het aanbod ter versterking van de
marktpositie.

In eerste instantie was men in Nederland („Coöperatie") tegen elke vorm
van subsidiëring aan producentengroeperingen. Men huldigde het principe,
dat elke coöperatie zich moet kunnen ontwikkelen zonder hulp van de
overheid. Daar de andere E.E.G.-landen echter geen afstand willen doen
van hun vrijheid om te subsidiëren, heeft men gezegd: als er dan toch
gesubsidieerd wordt, dan kan dit het beste plaats vinden via de „E.E.G.-
verordening op de producentengroeperingen". De voor de landbouwcoöpe-
raties in de 6 landen representatieve organisatie (Cogeca¹) is het standpunt
toegedaan, dat deze producenten-groeperingen wel aan bepaalde voorwaar-
den moeten voldoen wil men hulp bij investeringen verstrekken. Verder
dan het verlenen van subsidies aan deze „eerste fase van commercialisatie"
wil men niet gaan. Over het verlenen van subsidies aan de verwerkings- en
distributiefasen bestaat er in Cogeca geen eensgezind standpunt. Men heeft
vertikale integratie in studie genomen, daar men van mening is dat er een
E.E.G.-verordening moet komen op dit terrein.

De vertikale integratie in de varkenssektor bevindt zich o.i. op het huidige
moment dan ook nog volledig in het experimentele stadium. Ons model
zal pas bevredigend werken, wanneer de totale ondernemerswinst die in de
prijs van het eindprodukt (varkensvlees) verscholen zit, op een voor een
iedere deelnemer aanvaardbare manier wordt verdeeld. Dit zal vooral kun-
nen worden verwezenlijkt door de landbouwcoöperatie, daar dit de enige
economische samenwerkingsvorm is die volgens haar opdracht ten doel
heeft, de voordelen — verbonden aan een versterkte marktpositie — door
te geven aan de boeren.

In view of the increasingly large scale on which pig-breeding farms are being opera-
ted and increasing vertical integration in the agro-business, the practice of veteri-
nary medicine on these integrated pig farms will be entirely different from the clas-
sical methods adopted in practising the profession. A model is used in an attempt
to answer the following questions:

— Which advantages does this form of co-operation offer in the opinion of the
integrator?

— Which are the position and duties of the veterinarian in this vertical organi-
zation ?

1 Cogeca = Comité Généra! de la Coopération Agricole des Pays de la Commu-
nauté Européenne.

Coöperatie: juli 1967; augustus 1967; februari 1968; maart 1971; september 1971.
D e V 1 O O, St.: De status van de dierenarts, meer speciaal van de prakticus in de zich
industrialiserende maatschappij. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 39, 521, (1970).
E.E.G. Landbouwbeleid. Preadviezen. M. Nijhoff, Den Haag, (1970).
Hendrickx, W.: Benadering van de diergeneeskundige problemen op de grotere
produktie-eenheden, meer bepaald op de grote varkensbedrijven. Vlaams Dierge-
neesk. Tijdschr., 39, 554, (1970).
H uysman, A.: Status van de dierenarts in de industrialiserende dierlijke produktie.

Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 39, 530, (1970).
K e t e I e, A. de: Status van de dierenarts in de evoluerende agrarische sector.

Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 39, 538, (1970).
Kerk, P. v. d.: Gebeco Informatie, (1970).
L O u w e s, S. L.: Syllabus Landbouweconomie N.E.H., (1970).
Louwes, S. L.: Preadviezen. Het E.E.G.-landbouwbeleid. M. Nijhoff, Den Haag,
(1970).

M e t c a 1 f, D.: The economics of agriculture. Penguin Books. Middlesex, (1969).
Pas, J. C. G. van d e: De mogelijkheden van enkele buitenlandse varkensrassen

voor de Nederlandse varkenshouderij. Rapport B 108. I.V.O. Zeist.
Publikatieblad (12-6-\'70) Luxemburg. Voorstel voor een richtlijn van de Raad be-
treffende de modernisering van landbouwbedrijven, (1970).

Gewijzigd voorstel voor een verordening (E.E.G.) van de Raad betreffende de
producentengroeperingen en versies van producentengroeperingen.
Schöbesch, O.: Technopathien als Folge von Massentierhaltung. Tierärztl. Um-
schau, 26, (8), (1971).
Strecker, O.: Die Landwirtschaft und ihre Marktpartner. Neue Formen der
Zusammenarbeit.

Wea ver, R. O.: Recording in Commercial Pig Units. Vet. Ree., 89, 91, (1971).
W oor st, G. J. ter: Naar volledige integratie. N.O.P. Doetinchem, (1971).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44 (toestel 219).

TOEDIENING VAN GENEESMIDDELEN IN INFUSIES BIJ DE MENS
Honig, Cath.: Toediening van geneesmiddelen in infusies. Ned. Tijdschr. Geneesk.,
(5), 116, (1972).

Indien men besluit om bepaalde stoffen (vocht, zouten en/of voedingstoffen) paren-
teraal via een infuus toe te dienen, dan zal men de samenstelling daarvan rekening
moeten houden met het doel van het infuus, de eigenschappen van zowel de basis-
vloeistof als de toe te voegen stoffen (fysisch-chemische en fysiologische), maar ook
de omstandigheden waaronder de toediening plaats zal vinden.

Doel: afhankelijk van de hoeveelheid toegevoegde stoffen verkrijgt men een hypo-,
iso- of hypertonische oplossing. Men zal met de samenstelling ook rekening moeten
houden met de laboratoriumgegevens, alsmede met de klinische gegevens van de
patiënt.

Eigenschappen: deze worden sterk beïnvloed door de pH van de basisvloeistof, al
speelt de pH van de uiteindelijke oplossing een nog belangrijker rol; al is de pH ook
belangrijk voor de houdbaarheid en de stabiliteit, de oplosbaarheid van de stoffen en
het ontstaan van thrombo-phlebitis. Voor het bewaren is de temperatuur belangrijk

1.v.m. de reaktie.snelheid (K) al zullen bepaalde stoffen ook bij lagere temperaturen
met elkaar reageren (fysisch-chemische onverenigbaarheid). Bij het bewaren
(,,dauer-infusen") zal men in het algemeen rekening moeten houden met de vol-
gende factoren: de pH, mogelijke verontreiniging, temperatuur, lichtinvloeden en de
absorptie van grote moleculen aan de glaswand.

pH: dat deze van grote invloed is bij het samenstellen van een infuus blijkt wel uit
de voorwaarde welke Dunn (1970) opstelde om te kunnen voorspellen of de toe-
voeging van een bepaalde stof aan een infuus verantwoord is:

2) pH van de toe te voegen vloeistof of van de oplossing van de stof in het voor-
geschreven oplosmiddel;

5) bekende onverenigbaarheden, zowel specifieke als van dc groep waartoe de stof
behoort.

Ook zal men rekening moeten houden met het bufferend vermogen van de oplossing.
Tot slot van het artikel wordt een opsomming gegeven van de pH\'s van verschillende
oplossingen en combinaties van stoffen in verschillende basisvloeistoffen (voornamelijk
penicilline).

Opmerking: 1. Volgens de schrijfster kon de 0.9% NaCl oplossing als beste basis-
oplossing worden beschouwd i.v.m. de bijna neutrale pH en de geringe reaktiviteit.

2. Tijdens het sterilisatieproces kunnen veranderingen optreden in de pH met alle
gevolgen daarvan (Ref.).

S i n g h, 1. P., S h a r m a, O. K. en K a u r a, Y. K.: Some aspects of the epidemio-
logy of Salmonella abortus-equi infection in equines. Brit. vet. ]., 127, 378, (1971).
In april 1968 kwamen verscheidene gevallen van abortus bij merries voor in een
militaire stoeterij in Hissar (India). Gedurende de ziekte-uitbraak die tot oktober
1969 duurde, deden de schrijvers diverse waarnemingen.

Van de 581 merries op de stoeterij waren er 238 drachtig, waarvan bijna 1/3 ver-
wierp in de laatste helft van de graviditeit. S. abortus-equi werd geïsoleerd uit ge-

aborteerde vruchten, foetale membranen en van vaginale tampons van de merries
die geaborteerd hadden. Uit bloed, organen cn maag-darminhoud van de vruchten
werd de bacterie gekweekt. Hij werd verder aangetroffen in een arthritis van een
veulen en in een orchitis van twee hengsten.

Dat de salmonella maar uit 10 van de 31 geaborteerde vruchten werd gekweekt,
wordt toegeschreven aan een nitrofuran behandeling van de merries (geen bijzonder-
heden).

Speciaal wordt vermeld, dat de bacterie niet in de paardemest werd aangetroffen.
Verder werden in hetzelfde milieu bij de paarden nog 3 Salmonella\'s geïsoleerd:
.S. barnbek (16 : d : z.), karachi (45 : d : e, n, x) en S. richmond (6,7 : :y, 1,2).
De beide eersten werden uit faeces van klinisch normale merries gekweekt, en S. ka-
rachi tevens uit een vaginaal secreet. S, richmond werd gekweekt uit hartebloed, lever,
milt, nier, maag en darminhoud van een veulen, dat 5 uur na de geboorte stierf.
Ook maken schrijvers nog melding van een S. abortus-equi stam uit een testikel van
een ezelhengst.

S c h 1 ö s s. P.: Bakteriologische Untersuchung von Nasentupfenproben und Rhinitis
atrophicans erkante Schweine. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 371, (1971).
De auteur heeft een onderzoek gedaan naar het voorkomen van Pasteurella multocida,
Bordetella bronchoseptica en Haemophilus sp. in de neusflora van gezonde en aan
atrofische rhinitis lijdende varkens in het district Oldenburg. Het onderzoek omvatte
50 varkens van 5 tot 14 weken oud, afkomstig van 10 met atrofische rhinitis besmette
bedrijven. Ter vergelijking werd een even grote groep dieren onderzocht van 10 be-
drijven, waar de ziekte nog nooit was opgetreden.

Het materiaal uit de neus werd op de gebruikelijke manier verzameld met tampons.
Binnen 2 uur werd dit geënt op de volgende voedingsbodems: een MacConkey agar
verrijkt met 1% dextrose, aan kalverbloedagar 5% en een verwarmde kalverbloed
agar 5%. Past. multocida werd getypeerd door van de koloniën, bestaande uit gram-
neg. op Pasteurella\'s gelijkende staafjes, een bonte rij in te zetten. Vertoonde deze de
voor Past. multocida typische reactie, dan werd een muis intraperitoneaal geïnfecteerd
met deze cultuur. Wanneer de muis binnen drie dagen stierf, werd het hartebloed
onderzocht op de aanwezigheid van Past. multocida.

Voor de typering van Haemophilus werden koloniën van fijne, polymorfe, gramneg.
staafjes overgeënt op bloedagarbodems met en zonder de Haemophilus groei bevor-
derende inikrokokkenstam.
Het groeiverschil was typerend.

Bord. bronchoseptica werd getypeerd door de ervoor in aanmerking komende kolo-
niën over te enten op Simmons-citraat agar, ureum agar, in lakmoesmelk en een
bonte rij. Tevens werd een hangende druppel gemaakt.

Dc bevindingen waren: Past, multocida werd gevonden bij 24 varkens, afkomstig van
8 besmette bedrijven en bij 6 dieren van 2 niet verdachte bedrijven. Bord. broncho-
septica kwam voor bij 3 varkens van 1 besmet bedrijf en niet in de andere groep.
Haemophilus sp, werden bij 2 varkens van 1 besmet bedrijf gevonden en bij 4 dieren
van 3 bedrijven uit de controlegroep.

Aan de hand van gegevens uit de literatuur en zijn eigen bevindingen, komt de
auteur tot de volgende conclusies:

Haemophilus sp. komt bij 4% der zieke en bij 8% der niet verdachte dieren voor.
Hieruit kunnen geen conclusies omtrent samenhang tussen voorkomen van de bac-
terie en ontstaan van de ziekte worden getrokken.
Bord. bronchoseptica kwam maar op 1 besmet bedrijf voor.
Het is mogelijk dat ze op dit bedrijf de ziekte deed ontstaan.

Past. multocida kwam bij 48% van de aan atrofische rhinitis lijdende varkens voor
en bij 12% der niet verdachte dieren. Dit duidelijke verschil tussen de beide groepen
duidt erop dat de Pasteurellae aan het ziekteproces van de atrofische rhinitis als se-
cudaire of primaire verwekkers deelnemen.

Met behulp van de geïsoleerde Pasteurella-stammen zullen experimentele infecties
worden uitgevoerd om hieromtrent meer informatie te verkrijgen. De uitslagen van
deze proeven zullen later worden gepubliceerd.

M. JOHNEI IN EEN GEDEELTELIJK GEVACCINEERDE KUDDE
H O r e, D. E., McQueen, D. S. and M c K i n n a, D. A.: Infection of Dairy
Cattle with Mycobacterium johnei in a partially vaccinated Herd. Austr. vet. ]., 47,
421, (1971).

De auteurs wijzen op de snelle toename sinds 1950 van het aantal met M. johnei
besmette bedrijven in Victoria. Sinds 1965 wordt vaccinatie met een levend vaccin
(Weybridge) gepropageerd.

In 1969 deed zich de gelegenheid voor een dergelijk bedrijf volledig te onderzoeken;
de reden, waarom alle runderen geslacht werden, is door de schrijvers niet genoemd.
Op dit veehoudersbedrijf, waar sinds 1962 reeds 8 klinische gevallen van de Ziekte
van Johne waren voorgekomen, werd de helft van alle kalveren op een leeftijd van
20 dagen ieder jaar gevaccineerd.

Serologisch onderzoek m.b.v. de C.B.R. t.o.v. M. johnei-anügeen vond voor de
slachting plaats: alle dieren bleken negatief te zijn. Allergisch onderzoek met johnine
wordt door de auteurs niet genoemd. Gedeelten van de mucosa van ileum, colon en
coecum, de ileo-coecaalklep én de ileo-coecale lymfklier werden cultureel („semi-
quantitatief" ) onderzocht. Uit de resultaten, die in de vorm van een tabel worden
weergegeven, blijkt, dat 16% van de 67 runderen, die vóór 1965 waren geboren,
besmet was met M. johnei.

Wat de jongere dieren betreft; uit ileum of coecum van 2 van de 13 gevaccineerde-
en van 3 van de 12 niet gevaccineerde controledieren werd M. johnei eveneens geïso-
leerd.

Conclusies durven de schrijvers uit dit — ook naar hun mening té beperkte — onder-
zoek evenwel niet te trekken. (Een conclusie zou kunnen zijn, dat het serologisch on-
derzoek met de C.B.R. wel bijzonder onbevredigend verlopen is. Ref.).

BLOEDPLASMACONCENTR.VriE EN UITSCHEIDING VAN SULFONAMID
D e b a c k e r e, M.: Untersuchungen über die Sulfonamidblutplasma-Konzentration
und die Sulfonamid Ausscheidung beim Rind nach Verabreichung von Sulfamethazin
in einer „Sustained-Release"-Form. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 509, (1971).
Door de stormachtige ontwikkeling van nieuwe antibiotica is het gebruik van Sulfona-
miden in de veterinaire praktijk bijna in vergetelheid geraakt. De indruk bestaat nu
dat deze Sulfonamiden hun plaats aan het terugwiimen zijn. Bij bacteriostatisch
werkende stoffen is de duur van de minimale therapeutische bloedconcentratie van
belang. In het algemeen wordt aangenomen dat 5 mg % gedurende 3-5 dagen opti-
maal is. In verband met de snelle uitscheiding van gewone Sulfonamiden is de ge-
wenste bloedconcentratie, afhankelijk van het preparaat, hoogstens 12-48 uur te
handhaven.

Een Amerikaanse firma (Norden) heeft een sulfamethazinepreparaat ontwikkeld, dat
bij een éémalige orale toediening de minimale bloedconcentratie van 5 mg % gedu-
rende 5 dagen garandeert.

.\\an 10 lacterende runderen is het preparaat „Span Bolet" toegediend, waarna zowel
het vrije Sulfonamid in bloed, urine als in melk bepaald is. De staafvormige tabletten
bevatten per stuk 22,2 gram sulfamethazine; tevens ijzer, gelatine en magnesiumstea-
raat (ijzer voor gewichtsvermeerdering i.v.m. „zurückhalten" van tablet in de pens;
dc beide andere stoffen zouden de afgifte van sulfamethazine vertragen). De dosering
wordt aangegeven als 1 tablet per 85 a 90 kg of wel 265 mg per kg lichaainsgewicht.
De bloed-, urine- en melkmonsters werden resp. 1, 3, 6, 9, 12, 24, 48, 72, 96 en
120 uur na toediening van het preparaat genomen.

Er werden 3 proefgroepen van elk 4 lacterende runderen geformeerd, te weten:
I. Oraal 1 tablet

II. Oraal 1 tablet en intraveneus natrium-sulfamethazine 10% (10 gram per 100 kg)
III. Intraveneus natriumsulfamethazine.

In groep I kon slechts bij één rund bevestigd worden wat gegarandeerd werd m.b.t.
bloedconcentratie en tijdsduur. De maximale concentratie lag bij alle dieren op 48
uur, terwijl de minimale concentratie pas na 12 uur werd bereikt. De max. concen-
tratie in de urine varieerde tussen 12 en 96 uur.

In groep II werd snel een minimale concentratie bereikt, die gedurende 5 dagen ge-
handhaafd kon worden. De maximum concentratie in urine lag tussen 9 en 12 uur;
de maximum bloedconcentratie daarentegen lag op 24 uur.

In groep III bleek ca 26% van de intraveneus toegediende sulfamethazine na 12 uur
met de urine uitgescheiden te zijn (in eerste groep ca 5%).

De uitscheiding met de melk bereikte in de eerste groep een maximum na 24 uur en
nam daarna af; in de beide vorige groepen werd tot 5 dagen na de dosering Sulfona-
mid aangetoond.

Opmerkingen: 1. te weinig proefdieren; 2. is 5 mg % een minimale therapeutische
concentratie?; 3. geen tabellen en/of figuren over bloed- en melkconcentraties; 4. te
langzame resorptie, individuele verschillen; 5. beïnvloeding pensflora?
Conclusie: combinatie „Spanbolet" oraal en sulfamethazine intraveneus is „weten-
schappelijk" en „economisch" te prefereren. (Ref.).

M e n d e 1 e z, L. V. et al: Herpesvirus ateles, a new lymphoma virus of monkeys.
Nature New Biol., 235, 152, (1972);

K a w a k a m i, Th. G. et al: C-type virus associated with gibbon lymphosarcoma.
Nature New Biol., 235, 170, (1972).

In de leukotische organen van een Gibbon werden door middel van electronenmicros-
copisch onderzoek virusdeeltjes gevonden.

Ook in de in cultuur gebrachte tumorcellen werden deze deeltjes aangetroffen,
waarvan de morfologische en fysisch-chemische eigenschappen bleken overeen te ko-
men met die van leukose-veroorzakende virussen. De gevonden virusdeeltjes bleken
zich te vermeerderen in runder-, ape- en mensecellen zonder deze cellen morfologisch
te veranderen. Er werden antigene verscliillen gevonden met andere bekende leukose-
virussen. Aangetoond kon worden dat deze RNA virusdeeltjes het enzym DNA-
polymerase bezitten. (Hoewel nog niet bewezen is dat dit virus tumoren kan opwek-
ken, zijn de tot nu toe gevonden eigenschappen sterk aanwijzend voor een oncogeen
virus. Ref.).

Een ander virus, een nieuw Herpesvirus, genaamd Herpes ateles, zou na het al be-
kende oncogene Herpes saimiri virus het tweede oncogene Herpes virus bij apen zijn.
Het virus werd geïsoleerd uit gekweekte niercellen van een normaal aapje; de nier-
cellen vertoonden morfologische afwijkingen (cytopathogeen effect). Alle 3 met dit
virus kunstmatig geïnfecteerde marmosets kregen binnen 40 dagen leukose.

H u g h e s, K. R., H a u g b e y, K. G. and H a r 11 e y, W. J.: Perinatal lamb morta-
lity: Infections occurring among lambs dying after Parturition. Austr. vet. J 47
472, (1971).

Gedurende twee jaar werden 4.408 gestorven lammeren van 78 bedrijven onderzocht.
Bij sectie werden daarvan 2.158 kadavers ingedeeld in de groep „delayed and late

post-parturient deaths", waaronder men verstaat dieren die niet onmiddellijic, maar
wel binnen 7 dagen na de geboorte zijn gestorven.

Van 291 kadavers met macroscopische afwijkingen aan de weefsels werd bacterio-
logisch en histopathologisch onderzoek verricht. Van 64 kadavers werden 67 maal
ziektekiemen geïsoleerd, die in verband werden gebracht met de waargenomen af-
wijkingen. Hieruit bleek, dat infecties, vermoedelijk opgelopen na de geboorte, van
slechts ondergeschikte betekenis waren bij perinatale lammerensterfte.
De volgende bacteriën werden gevonden:

Past. haemolytica (17); Sph. necrophorus (10); Cl. septicum (8); Cl. chauvoei (2);
Cl. perfringens (1); Staph, aureus (6); C. pyogenes (4); Corynebact. sp. (1);
Erysipelothrix insidiosa (3); Streptococcus faecalis (4); E. coli (5) en een gram
negatief staafje gelijkend op Histophilus ovis (6). De bijbehorende pathologische
veranderingen werden uitvoerig beschreven.

Daarnaast werd in de darminhoud van drie kadavers epsilom to.xine van Cl. per-
fringens aangetoond.

Herhaaldelijk werden bij secties de volgende veranderingen aangetroffen zonder ver-
band met pathogene kiemen: intestinale hyperemie (145 maal), veel vocht in de
lichaamsholten (371 maal) en fibrine (372 maal). Bij een aantal van de kadavers,
waarbij deze drie verschijnselen gezamenlijk voorkwamen, werd uitvoerig virologisch
onderzoek verricht zonder resultaat.

Evenmin werd een pathogeen agens gevonden bij 21 kadavers, waarbij macroscopisch
het aspect van een droge fibrineuze peritonitis werd opgemerkt, terwijl histologisch
ontstekingsverschijnselen ontbraken.

Summer-Smith, G. and Archibald, J.: Surgical Approaches to the Treat-
ment of Cardiac Tamponade. /. Am. vet. med. Assoc., 159, 1414, (1971).
Onder harttamponade wordt verstaan een abnormale toename van vocht in het
pericardium, waardoor de veneuze druk in het lichaam toeneemt en het slagvolume
en het hartminuutvolume daalt.

Dit vocht kan men indelen in exsudaat, transsudaat en hemorragisch vocht.
Exsudaat treedt op bij een infectieuze pericarditis en bij een pericarditis zonder aan-
wijsbare oorzaak; verklevingen kunnen optreden.

Transsudaat vindt men in geval van onvoldoende hartfunctie, hypoproteinemie of
een hernia peritonaeo-pericardiale.

Hemorragisch vocht kan men vinden wegens een hartbasistumor, metastatische
tumoren, ruptuur van het linker atrium, of na (iatrogeen) trauma, waarbij een acuut
of een subacuut verloop kan optreden.

Therapeutisch is een pericardpunctie, pericardiotomie of een pericard-resectie aan-
gewezen. Pericard-punctie wordt liefst uitgevoerd met een trocard, waar doorheen een
flexibel slangetje in de pericardholte kan worden gebracht, zodat de kans op myo-
card-laedering tot een minimum wordt beperkt.

Voor pericardiotomie en pericardresectie wordt thoracotomie in de 4c intercostaal-
ruimte links uitgevoerd, en indien nodig de 5e rib gereceseerd.

Bij ruptuur van het linker atrium wordt de ruptuur dóór het pericard in een klem
genomen, waarna het pericard geopend kan worden. Atrium en pericard worden
gehecht met dunne atraumatische zijde.

Indien pericardverklevingen bestaan is een sagittale sternotomie de beste benadering;
in verband met de bloedingen wordt het pericard met behulp van snijdende diather-
mic verwijderd.

Bij een peritonae-pericardiale hernia is een thoracotomie rechts aangewezen of een
transversale sternotomie.

BI.ESSURES VAN DE OPPERVLAKKIGE BUIGER BIJ DE GREYHOUND
Prole, J. H. B.: Superficial Flexor Tendon Injuries in the Greyhound. Vet.
Rec., 89, 437, (1971).

Het artikel geeft een overzicht van 73 Greyhounds met lesies van de oppervlakkige
buigpezen.

44 gevallen betroffen de oppervlakkige bui.gpees van de 5e phalanx links voor; 25
van de oppervlakkige buigpees van de 2e phalanx rechts voor; 3 gevallen betroffen
dc oppervlakkige buigpees van de 2e phalanx links voor en 1 geval betrof de buig-
pezen van de 3e en 4e phalangi links voor.

Conservatieve behandeling met een rustperiode van 3 maanden, gecombineerd met
stimulerende(?) linimenten kunnen voor alle, het best echter voor de minder ernstige
gevallen worden gebruikt.

Behandeling met DMSO of lokale cortisoninjecties geven een snel wegtrekken van
de zwelling. Hierdoor komt de hond mogelijk weer te vroeg in training, en is de kans
op hernieuwde blessure groot. Deze medicamenteuze behandeling moet daarom altijd
worden gecombineerd met voldoende rust.

Periodieke cortisoninjecties zijn wel de aangewezen manier om chronische verstui-
kingen met adhesies te behandelen.

Cauteriseren van de geblesseerde pees is zeer bruikbaar bij ernstige verstuikingen. De
gebrande streek wordt gedurende 10 dagen nabehandeld met ung. jod. denig.
Gedurende 8 weken schrijft men strikte rust voor.

Van een gedeeltelijke of volledig geruptureerde pees kan het best ongeveer 3 cm
worden geëxtirpeerd, omdat chirurgisch herstel vrijwel altijd verkorting van de pees
geeft en dus grote kans op hernieuwde blessures. Een maand na de operatie kan de
hond weer in training. Verzwakking van de voet blijkt na tenectomie aanmerkelijk
mee te vallen, veel minder dan na teenamputatie.

P 1 O n a i t, H.: Entwicklungstendenzen des Krankheitsgeschehens und der Produk-
tionstechnik in der Schweinehaltung. Dtsc/i. tierärztl. Wschr., 79, 25, (1972).
In een varkcnspopulatie is het optreden van infecties of sterfte bij enkele dieren een
eerste indicatie van een op handen zijnde ziekteuitbraak.

Om deze uitbraak te voorkomen kan de varkenshouder een aantal maatregelen nemen
op het gebied van stalinrichting, klimaatbeheersing, preventieve entingen enz. Het
genezingsproces bij de zieke dieren wordt versneld door afzondering uit de koppel,
een juiste therapie en een individuele verzorging. Delen we varkensbedrijven nu in
3 groepen in, nl. klein = < 10 zeugen of 100 mestvarkens, grotere = < 100 zeugen
of < 1000 mestvarkens cn grote bedrijven = 100-1000 zeugen of 1000 tot 10.000
mestvarkens, dan is het begrijpelijk dat de uitvoerbaarheid van deze maatregelen
afneemt met een toenemende bedrijfsgrootte.

De toenemende geprogrammeerde rationele bedrijfsvoering bij de grotere en grote
bedrijven maakt plotselinge veranderingen in de stal en grotere zorg voor het indi-
vidu onmogelijk.

Vanuit de literatuur haalt de auteur dan gegevens aan omtrent de aandoenin.gen die
verantwoordelijk zijn voor de hoogste sterftepercentages tijdens de opfok van biggen
tot speenleeftijd en gedurende de mestperiode. Zo zijn op bedrijven tot 100 zeugen
het doodgeboren worden en doodliggen verantwoordelijk voor meer dan de helft van
de biggensterfte. Op een bedrijf van 2000 zeugen in Joegoslavië waren diarree en een
te geringe melkgift de belangrijkste oorzaken.

Op de kleine mestbedrijven zijn slingerziekte en pneumonieën de belangrijkste oor-
zaken, terwijl op de grote bedrijven het de pneumonieën en enteritiden zijn.
Dc verschillen worden veroorzaakt door o.a. bedrijfsgrootte, grootte van de huisves-
tingseenheden in de stal, vol-leeg systeem of opschuifsysteem, voorkoming vertikale
besmetting door scheiding van de generaties, het houden van SPF dieren, enz.

Voor de toekomst ziet de auteur een toename van een drietal zaken in de varkens-
houderij en wel: 1. de SPF dieren op gesloten bedrijven, 2. moederloze opfok van
biggen vanaf 1 dag oud en 3. de K.I. met ingevroren sperma.

Deze 3 dingen zullen een sterke daling in de oorzaken van uitval tot gevolg hebben.
Doodgeboren biggen en een toenemende steriliteit bij de zeugen zullen de belang-
rijkste reden van „uitval" bij de biggenopfok zijn. Tijdens de mestperiode zullen
kannibalisme, maagulcera en spierdegeneratie de belangrijkste aandoeningen zijn.
,Mle infecties zullen belangrijk afnemen als de 3 veranderingen ingevoerd zullen wor-
den, iets wat de auteur binnen de komende 10 tot 20 jaar ziet gebeuren.

(Uitgave: Landbouvupublicaties en Landbouwdocumentatie, Wageningen 1971).
Dc publikatie behelst een bespreking van de ultrastructuur van de eischaal aan de
hand van een, voornamelijk electronenmicroscopische, studie.

Het is stellig niet de eerste maal, dat het onderzoek van de eischaal belangstelling
geniet in het Instituut voor Pluimveeteelt „Het Spelderholt" te Beekbergen, waaraan
ook de auteur is verbonden. Eibreuk levert een vrij belangrijke schadepost op bij de
produktie van en de handel in eieren. Elke bijdrage tot de kennis van de factoren, die
de sterkte van de eischaal reguleren, is dan ook uitermate welkom.
Normaliter kunnen we stellen, dat de schaal van het vogelei, afgezien van andere
eigenschappen, sterk genoeg moet zijn om het gewicht van de broedende vogel te
dragen. Aan het einde van de broedperiode mag de eischaal daarentegen niet teveel
weerstand aan de relatief geringe krachten van het jonge kuikentje bieden, dat zich
een weg naar de buitenwereld moet banen. De weerstand van de eischaal tegen per-
foratie is overigens, door zuiver mechanische factoren, veel geringer gerekend van
binnen naar buiten dan in omgekeerde richting.

Een sterke eischaal is voor het consumptie-ei eveneens een eerste vereiste, waaraan
helaas in de praktijk niet altijd wordt voldaan.

Bij het bezichtigen van de vele fraaie foto\'s, die die publikatie begeleiden, worden we
allereerst getroffen door de zorgvuldige aandacht, die de natuur ook aan dit onder-
deel, de eischaal met de bijbehorende vliezen, heeft besteed, waardoor met een mi-
nimum aan materiaal een ma.ximum aan stevigheid wordt verkregen. De daarvoor
benodigde, vrij gecompliceerde ultrastructuur, blijkt uit het fotomateriaal overdui-
delijk en zou ongetwijfeld in staat zijn, behalve wetenschapsbeoefenaars, ook decora-
teurs te inspireren.

De vorming van de eischaal wordt in deze studie nauwkeurig nagegaan. Het blijkt,
dat de eivliezen in hun geheel in het isthmu-sgedeelte van de eileider, direct aan de
kalkklieren voorafgaande, worden geproduceerd. De vorming van de eischaal vindt in
etappes plaats. Telkens ontstaat eerst een laagje organisch materiaal, dat vervolgens
verkalkt. De minerale kristallen verdringen dan geleidelijk de zachte matrix, die de
structuur van de eischaal dan overigens al bepaald heeft.

Dc ontkalking, die tijdens de broedperiode ten bate van het zich ontwikkelende
embryo plaats vindt, begint in het centrum van de papillen, die vanuit het bovenste
gedeelte van de verkalkte schaal het aangrenzende harde eivlies binnendringen.
Belangrijk voor de praktijk zijn ook de onderzoekingen, gewijd aan de cuticula, het
oppervlakkige eivliesje, dat bij de kip en bij vele andere vogelsoorten als laatste on-
derdeel aan het ei wordt toegevoegd. Dit eivliesje blijkt chemisch veel resistenter te
zijn dan algemeen wordt aangenomen. Het lost niet op in water, kouder dan 40°G.
Zelfs koken met 10% loogoplossing gedurende 5 minuten bleek niet in staat de cuti-
cula volledig te verwijderen.

Samenvattend vormt de besproken publikatie een waardevolle bijdragen tot de fun-
damentele kennis van de eischaal en verstrekt daarbij een goede basis voor verder
onderzoek.

Pas na 2 jaar weer een vervolgband op deze serie paardenjaarboeken; de schrijver
heeft het hiaat weggewerkt, door zakelijke gegevens van 2 jaren (1969 en 1970)
achterin te verwerken.

De ruim twintig verhandelingen van diverse inhoud vormen een waardige voort-
zetting op de voorgangers. Steeds weet Slob weer voor aardige bijzonderheden te
zorgen zoals hier b.v. de fotocopie van het afstammingsbewijs van Marcroix. Weini-
gen zullen geweten hebben dat dit paard in Frankrijk „Ténor" heette.
Het doet mij persoonlijk genoegen twee afbeeldingen aan te treffen van mijn leer-
linge Joke (van Bon)-van Dijk met haar leerlingen en haar Fjordenponies. De Fjord
Sigrid van een andere eigenaar, kan ik niet als reclame voor het ras zien; een hoog-
benig geheel, maar geen rijtype en volgens het boek 1,52 m en dus te groot.
De meeste lezers zullen zich meer interesseren voor onderwerpen als De Spaanse
Rijschool (met fraaie foto\'s), de Military, tien jaar Welshponyfokkerij, de dramati-
sche trek der Trakehners, Paarden in een Wereldstad (Londen) en het stuk over
Alfred, het omstreden tuigpaard.

Onze paardentekenende Nederlandse dames passeren de revue, waarbij mogelijk de
jongedame, die twee vechtende hengsten van een foto uit het A.P.S.-nieuws Kerst-
nummer 1970 in houtskool natekende wel wat veel eer toekomt.
Een zeer waardig slot van het mengelwerk vormt het gedicht van Pol de Mont „De
Kurassiers van Canrobert", een pendant in de Nederlandse taal van de Charge of
the Light Brigade.

Wie het boek met de feestdagen nog niet heeft gekregen, moet er echt toch eens op
uitkijken. Het is weer de moeite waard.

Uit „News Items" (XXII Mach 1972) van de World Veterinary Association
(W.V.A.), waarin cen terugblik wordt gegeven op het W.V.A.-congres, dat vorig
jaar van 15-22 augustus 1971 te Mexico-City werd gehouden, valt het volgende te
vcrmelden :

The number of congressists attained 4.628 from 64 countries of which 54 were
Members of the World Veterinary Association.

Prof. Dr. J. F. F i g u e r o a, Vice-President of the W.V.A., was elected President of
the Congress. The Congress was opened by the President of Mexico, Lie. E c h e v e r-
ria Alvarez, Honorai-y President of the Congress. This opening session at which
also Prof. Dr. W. I. B. B e v e r i d g e. President of the W.V.A. and Dr. J. V e 1 a z-
quez Bermudez, President of the Organizing Committee addressed the congres-
sists, was followed by a Plenary Session on the Importance of the Veterinary Profes-
sion and its Role in Society. Afterwards there was a reception lunch at the Palacio de
los Déportés. From Monday morning, 16th .August through Saturday morning 21st
.August, 90 topics in the following 16 Sections were dealt with:

4. Hygiene of Animal Products and 12. Clinical Studies of Pigs
Veterinary Public Health

8. Experimental and Developmental 16. Veterinary Education and Profesio-
Surgery nal Interests.

.\'Vpart from the Opening and Closing Session of the Congress, two plenary sessions
were held, namely on ,,Animal Health Problems in the International Transport of
.Animals" and on ,,Rabies"; three round table conferences „Milk Production in the
Tropics", ,,Meat Production in the Tropics" and „Control of Rabies in Ruminants",
and two special meetings, viz. on „African Swine Fever" and on „The Development
of Science and Technology". Mostly during the afternoons, an opportunity was given
to authors of short communications to present and di.scuss their contributions. In this
way it was possible for 728 contributions to be presented, either as main papers, short
communications or as papers for the round table discussions.

There was an attractive programme of films which were shown during the afternoons.

a) 1. Any study concerning the effects on the embryo or foetus of experimental pro-
cedures, metabolic disturbances, teratogenic agents, radiation or abnormal
nutritional status has to rely on the normal pattern of development as a basis.

2. Quantitative as well as qualitative data arc stil needed for a fuller understan-
ding of prenatal development.

3. The study of development is essential to veterinary education because it pro-
vides the background for an understanding of the definitive structures of the
animal body.

b) Veterinary Anatomy should be taught in both pre-clinical and clinical courses.
The pre-clinical aspect corresponds to Basic Anatomy, and should be a requi-
red course for all students. The clinical aspect comprises Applied Anatomy,
and the course should be adapted to the student\'s specific professional needs.

Section 3 — Parasitology (including Helminthology, Protozoology and Entomology)

1. Cysticercoses-Taeniases are serious obstacles to the full development of the vitally
important meat industries in developing countries and

2. Are parasitic diseases of major medical, veterinary medical and public health
importance in that they are Zoonotic diseases resulting in ill health and death in
humans and

3. The marked increase in the cysticercoses in developed countries, due to mass mo-
vement of people by tourism, immigration and migration of labour forces are
endangering the already established valuable meat industries of these countries and

4. Existing research supported by F.A.O., W.H.O., O.A.U. and other organizations
and institutions indicates the possibility of solving these problems.

Therefore, this Congress, recognizing the pressing urgency of this problem, which
affects both human and animal welfare, urges intensification of colaborative efforts
by all concerned in dealing with this serious and growing global medical and veteri-
nary medical problem.

The Congress urges financial and technical support from the United Nations Agen-
cies such as W.H.O., F.A.O. and U.N.D.P., the World Bank, Government Agencies
and non-Government foundations as a direct investment leading to the erradication
of these parasitic entities.

a) A recommendation has been made by Section IV, Topic 3, that inspection of
fish products at fishing ports should be made by veterinarians in countries that
are Members of the World Veterinary Association, where no such inspection exists
already.

b) The Public Health Section (4), by unanimous acclamation, resolved that a World
Veterinary Epidemiology Society be affiliated with the World Veterinary Asso-
ciation and that the World Veterinary Association add epidemiology to the spe-
cialities that are affiliated with the World Veterinary Association.

c) In view of the ever increasing development of the interational meat trade, the
participants in the XlXth World Veterinary Congress in Mexico consider it ap-
propriate that there be a standardization of the hygienic standards of meat hand-
ling in the different countries and that in those countries where an official meat
inspection does not yet exist, such an inspection be introduced. I be following
stipulations should be laid down in the rules for hygienic handling which we
propose:

1. All animals, the meat of which is destined for human consumption, should be
subject to an inspection by a veterinarian, or at least under his supervision.

2. The inspection of the animals on foot of slaughtered animals should be car-
ried out according to recognized scientific methods.

3. Slaughterhouse animals should be inspected in a sanitary way, beginning at
their place of origin. When they are slaughtered, the results of the sanitary
inspection should be available and these animals should be controlled by
marking them.

4. Diseased or suspected animals should be housed at spccial places or at least at
places strictly separated from healthy animals which are being processed.

5. The official inspection should be extended to the detection of harmful resi-
dues. To this end entensive use should be made of laboratory research which
will also be helpful to describe usefully latent infections.

6. The hygienic standards should not only reter to slaughterhouse animals and
their carcasses but also the forms of processing, conservation and transport of
meat.

Having recognized the importance and succes of non-agglutinogenic vaccins in the
control of Brucellosis, it was recommended that intensive research should be conti-
nued to try to develop more rapidly the use of such vaccines in the field.

The preservation of all forms of animal life by the prevention or treatment of diseases
has always been the concern of the veterinary profession.

There is presently evident a far greater danger that many forms of land, air and
marine life may become extinct by man\'s exploitation of natural habitats, over-
harvesting, or through pollution of food, water and air.

Be it resolved therefore by the World Veterinary Congress that it use all the means
at its disposal to support measures at local, national and international levels that
will ensure preservation of existing wildlife.

Note: The above resolution received unanimous approval from Section XIV of the
XlXth World Veterinary Congress but due to organizational problems did not
reach the Resolutions Committee in time for presentation at the General
Assembly at the Closing Session on August 21, 1971.

a) While there is a great need for new veterinary schools in many parts of the world,
we would wish to draw the attention of governments who are proposing to open
such schools, to the problems arising from the capital costs for buildings, labora-
tories and clinical facilities necessary to ensure adequate instruction. The most
important need is however, adequately trained veterinary staff.

b) The Section recommends that in alle countries further training courses should be
provided for veterinarians who are responsible for clinical work.

Prof. Dr. Jac. Jansen, Secretary-Treasurer of the W.V.A. from August 1953 until
1st January 1972 officially said farewell at the 17th Meeting of the Permanent
Committee of the W.V.A.; for his important services to veterinary science, the
World Veterinary Association and to the World Veterinary Congresses, he was elec-
ted Honorary Member of Congress on 21st August 1971.

On 31st December 1971, Mrs. J. A. H. Roukens and Mr. S. Cohen retired.
Both served the W.V.A. Secretariat for many years.

Apart from the general work at the Secretariat, Mrs. Roukens has given a great
deal of work and energy to the compilation of the W.V.A. Film Catalogues, under tlie
direction of the late Prof, d e B 1 i e c k and Prof. Teunissen.
Mr. Cohen has always done the accounts of the W.V.A.

Whilst thanking these two staff members for there loyal service to our Secretariat,
the W.V.A. Burau wish them good luck and happiness in the years to come.

In June 1971 on the invitation of the Veterinary Faculty of the Aristotelian Univer-
sity of Thessaloniki, Greece, Prof. Dr. Jac. Jansen gave a lecture in Thessaloniki
about Duck Plague, illustrated by many lantern slides.

Only a short time before the lecture, a book of his on this subject and about Fowl
Plague, had been published entitled: „La peste aviaire, la peste du canard".
The lecture was very much appreciated and so was his book which has been given
an excellent press in many countries. Undoubtedly in virtue of this and the numerous
other scientific activities of Prof. Jansen, as well as his 18 years\' management as
Secretary-Treasurer of the W.V.A., the Veterinary Faculty of the Aristotelian Uni-
versity has unanimously decided to make Prof. Jansen Doctor Honoris Causa. The
ceremony has been fixed for Wednesday, February 23rd, 1972 at 7 p.m. at the audi-

torium of the University. Professor Christodoulou will address Prof. Jansen.
Prof. Jansen, who hopes to accept this distinction in the presence of Mrs. Jan-
sen, considers it a great honour for which he is very much indebted to the University
of Thessaloniki. He has already received congratulations from individuals and autho-
rities in his own country (among whom the Vice-Chancellor and the Secretary of the
University of Utrecht) as wel as from abroad.

New address of the Secretariat oj the World Veterinary Association
Dr. M. Leuenberger
Secretary-Treasurer, \'W.V.A.
70, route du Pont-Butin - CH 1213 PETIT-LANCY - Switzerland

„Met wild, een werkelijke natuurlijke rijkdom, moet de mens met de grootste zorg-
vuldigheid omgaan. De wildstand moet zo groot en geschakeerd mogelijk zijn als met
ander belangrijk grondgebruik verenigbaar is".

Deze aan één der rapporten ontleende conclusie, die tijdens de komende V.N.-
milieuconferentie te Stockholm ter sprake komen, werd door de directeur-generaal
van de Landinrichting en de Visserijen, ir. S. H e r w e ij e r, bij wijze van leidraad
aangeboden aan deelnemers van de 19e algemene vergadering van de Internationale
Jachtraad, van 25-28 april 1972 in Den Burg op Texel bijeen.
De uit meer dan 30 landen afkomstige vertegenwoordigers van nationale jacht-
organisaties bespreken hier onderwerpen o.a. ten aanzien van het trekwild en over
de verhouding jacht en toerisme, die het voortbestaan van de in het wild levende
dieren beogen te verzekeren.

Ir. Herweijer wees in zijn openingstoespraak op de duidelijke accentverschui-
ving bij de beoefening van de jacht. Lag vroeger het zwaartepunt bij broodjagerij
en bescherming van landbouwbelangen, thans is er veel meer aandacht voor het
faunabeheer. Als voorbeelden daarvan noemde hij slechts de beperking van de
nettenvangst, de inrichting van vogelreservaten en de sluiting van de jacht op
zeehonden.

Sprekende over Waddenzee wees hij op de grote biologische waarden, en zelfs een
economische waarde voor wat de jeugdfase van schol, tong, mossel en garnaal
aangaat.

Bij de betekenis van de Waddenzee voor het voortbestaan van pleisterende en
doortrekkende vogels en voor de zeehonden is ons land zich bewust van zijn supra-
nationale taak. Wij dienen dan ook alle krachten in te spannen om dit natuur-
gebied te behouden en zó te beheren, dat de waarde niet wordt aangetast door ver-
vuiling en de rust niet onnodig wordt verstoord door onaangepaste vormen van
recreatie. Dit streven naar behoud van de natuur is geheel in overeenstemming
met een der grondregels van de Internationale Jachtraad.

Als directeur-generaal voor de landinrichting en de visserijen is spreker binnen
het ministerie van landbouw en visserij verantwoordelijk voor onder meer grond-
gebruik en faunabeheer. Functioneel zijn hiermee de voorwaarden geschapen voor
een geïntegreerd beleid op deze gebieden.

In een korte beschouwing over het weidelijk jagen en de daarmede samenhangende
wettelijke voorschriften, gedragsregels en algemeen geldende jagersethiek, ver-
meldde directeur-generaal Herweijer nog, dat behoudens parlementaire goed-
keuring, tot invoering van een jachtexamen als vereiste van een jachtakte in ons
land zal worden overgegaan.

VOORONTWERP VAN WET TOT PARTIËLE HERZIENING DER VLEES-
KEURINGSWET — AFSCHAFFING NADERE KEURING VERGT FINAN-
CIËLE OVERGANGSREGELING

De Interdepartementale Commissie Regeling intrekking artikel 8 Vleeskeuringswet,
onder voorzitterschap van de directeur-generaal voor de Volksgezondheid, dr. W. B.
Gerritsen, heeft een voorontwerp van wet voorbereid, waarbij de intrekking van
dit veelbesproken wetsartikel zal worden gerealiseerd en waarbij de met een en ander
samenhangende instelling van een aflopende financiële regeling voor de gemeenten
zal worden bewerkstelligd, teneinde het wegvallen van de inkomsten uit de nadere
keuring, ex-artikel 8, voor de gemeenten op te vangen.

Het desbetreffende wetsontwerp zal binnenkort op voorstel van de ministers van
Volksgezondheid en Milieuhygiëne, dr. L. B. J. S t u y t en van Landbouw en Visserij,
ir. P. J. L a r d i n o i s, bij de Tweede Kamer der Staten Generaal worden ingediend.
Inmiddels is het genoemde voorontwerp van wet door de Commissie-Gerritsen aan
de betrokken organisaties uit het bedrijfsleven, o.a. aan het Produktschap voor Vee
en Vlees voor oordeelsvorming voorgelegd. Aan dit Produktschap is namelijk de rol
van administratief apparaat toegedacht ter uitvoering van de financiële overgangs-
regeling, waarin het voorontwerp van de wet voorziet.

Blijkens de aan het voorontwerp van wet toegevoegde memorie van toelichting wordt
voorgesteld dat zendingen vlees vergezeld moeten gaan van facturen en andere in
de handel gebruikelijke documenten, waaruit blijkt wie het vlees heeft verzonden en
voorts dat de ontvangers van dit vlees gedurende enige tijd — voorgesteld wordt
een jaar — deze bescheiden dienen te bewaren en op eerste vordering aan een op-
sporingsambtenaar over te leggen. Deze regeling is gewenst opdat de vleeskeurings-
diensten in het belang van de volksgezondheid de gang van het vlees kunnen blijven
volgen. Voorts zal een regeling omtrent gekoeld vervoer van vlees kunnen waarborgen
dat het wegvallen van de nadere keuring uit een oogpunt van volksgezondheid geen
nadelen zal opleveren. De totstandkoming van een dergelijke regeling zal, mede ge-
zien de internationale afspraken op dit punt, worden bevorderd.

Aangezien de afschaffing van de nadere keuring tot gevolg zal hebben — zo wordt
in de memorie van toelichting verder betoogd — dat gemeentelijke vleeskeurings-
diensten en daardoor gemeenten een niet onbelangrijke bron van inkomsten zullen
moeten ontberen, wordt een financiële overgangsregeling gewenst geacht.
Het ligt in de bedoeling dat onder deze regeling in het eerste werkingsjaar van de
wet de gemeente een even hoog bedrag zal ontvangen als het in het voorafgaande
jaar ontvangen loon voor de nadere keuring. Dit bedrag zal jaarlijk met 20% wor-
den verminderd. Na vijf jaar zullen de gemeenten geen inkomsten meer uit deze
regeling ontvangen. De bedoeling is, dat de gemeenten in deze vijf jaar de nodige
maatregelen zullen treffen om een oplossing te vinden voor de omstandigheid dat
door het afschaffen van een nadere keuring, inkomsten zijn komen te vervallen.
Het ligt voor de hand dat de financiële middelen om deze overgangsregeling te rea-
liseren worden gevonden in een heffing op vlees. Hierbij wordt gedacht aan een
heffing op het slachten van vee. Deze heffing zal dus na het eerste jaar jaarlijks
kunnen worden verlaagd en na vijf jaar worden beëindigd. Aangezien het Produkt-
schap voor Vee en Vlees reeds hen die vee slachten of doen slachten belast, komt het
gewenst voor, ter vermijding van onnodige kosten, dit Produktschap tevens met het
innen van de vorenbedoelde heffing en het doen van de uitkeringen aan betreffende
gemeenten via een daartoe in te stellen fonds te belasten.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 175 en 444 van dit tijdschrift werd vermeld, volgt
thans in verkorte vorm een overzicht van het hoofdprogramma:

Hauptversammlung der deutschen Tierärzte mit Delegiertenversammlung der Deut-
schen Tierärzteschaft (offen für alle Tierärzte).

Sitzung des Comité de Liaison des Vétérinaires de la C.E.E. (15.00—18.00 Uhr)
Offen für alle Tierärzte.

Eröffnung der Industrie-Ausstellung (20.00 Uhr). Besondere Einladung.
Dienstag, 12. September 1972

öffentliche Eröffnungskunde gehung des 1. Europäischen Tierärztekongresses 1972
in Wiesbaden (9.00—12.00 Uhr)
U.a. Festvorträge:

Winnacker, Frankfurt/Main (D.): „Umweltschutz in unserer modernen Gesell-
schaft".

L i e b m a n n, München (D.): „Veterinärmedizinische Forderungen an die Umwelt-
gestaltung der Zukunft".

Verleihung des Ehrenzeichens der Deutschen Tierärzteschaft an verdiente auslän-
dische Persönlichkeiten.

Begrüssung und Eröffnung der wissenschaftlichen Tagung durch den Vorsitzenden
der Deutschen Veterinärmedizinischen Gesellschaft A. Mayr, München (D.),
(15.00 Uhr).

1. Vorsitzender: B u s v i n e, London (G.B.), 2. Vorsitzender: B r o n s c h, Berlin

1. Grossklaus, Berlin (D.): „Aufgaben des Tierarztes im Umwelt- und Ge-
sundheitsschutz der Bevölkerung";

2. Vittoz, Paris (F.) : „Uu rapport sur les modifications de l\'environnement et les
maladies infectieuses des animaux considérées sous l\'angle international";

5. Penny, Bristol (G.B.): „Functions of the veterinarian in environment and
health hygiene of animals";

6. Ercegovae, Belgrad (YU): „Beziehungen zwischen Veränderungen der Um-
welt und Seuchengeschehen";

Cocktailempfang für alle Kongressteilnehmer in der Brunnenkolonnade der Kur-
betriebe Wiesbaden (20.00 Uhr), durch „Die Deutsche Tierärzteschaft".

1. Vorsitzender: Ferrando, Alfort (F.), 2. Vorsitzender: E n i g k, Hannover (D.),

1. Strauch, Hohenheim (D.): „Hygienische Anforderungen an die Beseitigung
tierischer Abfallprodukte";

2. Triebel, Mönchengladbach (D.): „Hygienische Anforderungen an die
Klärschlammbeseitigung" ;

3. Forstner, München (D.) : „Parasitäre Probleme bei der Beseitigung von Ab-
fällen aus Massentierhahungen";

4. Reichenbac h-K linke, München (D.) : „Möglichkeiten toxischer Anreiche-
rungen im Fisch";

5. Brüggemann, München (D.): „Untersuchungen über Pestizid-Rückstände
bei freilebendem Wild als Indikator für die Umweltverschmutzung";

6. Kreuzer, München (D.): „Radioaktive Umweltkontaminationen und deren
Auswirkungen auf das Nutztier";

7. Zeeb, Freiburg (D.): „Haltungsprobleme von Tieren in ethologischer und
ökologischer Sicht".

1. Eröffnung durch den Vizepräsidenten der Landestierärztekammer Hessen und
Begrüssung durch den Präsidenten der Deutschen Tierärzteschaft.

b) Messerschmidt, Bonn (D.) : „Die Koordinierung der einschlägigen Wis-
senschaft für Verbesserungen der Effizienz der tierzüchterischen und tierärzt-
lichen Praxis in der modernen Tierproduktion";

c) Flückiger, Thun (CH.), S t e e 1 e-B o d g e r, Lichfield (G.B.), Den
Breeje, Amersfoort (NL.), M o r n e t, Paris (F.), Hagenlocher,
Eutingen (D.): „Die Praxisformen der Zukunft".

3. Verabschiedung der vorgelegten Resolutionen und Beschlussfassung für die
Gründung einer „Akademie für Tierärztliche Fortbildung".

„Der Kongress tanzt" im Kurhaus Wiesbaden unter Mitwirkung namhafter Künstler,
(22.00 Uhr).

1. Bartels, Glessen (D.): „Gewandelte Aufgaben des Tierarztes im Rahmen der
Fleischhygiene auf internationaler Ebene";

2. K o 11 e r, München (D.) : „Aufgaben des Tierarztes beim Schutz des Verbrau-
chers vor gesundheitsschädlichen Rückständen in vom Tier stammenden Lebens-
mitteln";

3. P r ä n d 1, Wien (A.): „.Auswirkungen der .Anwendung von Antibiotika beim
Tier auf die hygienische Beschaffenheit der vom Tier stammenden Lebensmittel";

4. Thiel, Krefeld (D.): „Neue Methoden zum Nachweis gesimdheitsschädlicher
Rückstände in vom Tier stammenden Lebensmitteln";

6. Tolle, Kiel (D.): „Vorkommen, Nachweis und Bedeutung von Pestiziden in
Milch und Milchprodukten";

7. D a 1 g a a r d-M i k k e 1 s e n, Kopenhagen (DK) : „Residues of drugs in milk";

8. Karg, Weihenstephan (D.): „Lebensmittelhygienische Aspekte beim Einsatz
von Hormonen in der Nutztiermast";

9. Kopp, Freiburg (D.): „Der Bleigehalt im Stützgewebe von Rindern und in
Futterpflanzen entlang der Autobahn".

Plenarsitzung der Europäischen Tierärztlichen Berufsverbände (15.00—18.00 Uhr)

2. Eröffnung durch den Präsidenten des Comité de Liaison des Vétérinaires de la
C.E.E.

a) De Crayencourt, Brüssel (B.): „Die Niederlassungsfreiheit der Tier-
ärzte in den Europäischen Gemeinschaften";

b) Abdussalam, WHO, Genf (GH): „Veterinary education in relation to
public health";

c) Schulze, Hannover (D.), G o d f r a i n, Paris (F.), Mortensen, Hel-
lerup (DK): „Koordinierung und Harmonisierung der tierärztlichen Ausbil-
dung in Europa";

Öffentliche Schlusskundgebung des l. Europäischen Tierärztekongresses 1972 in
Wiesbaden (9.00—12.00 Uhr)
U.a. Festvorträge:

M a y r, München (D.): „Veterinärmedizin und Umwelt" (Ergebnisse des Kon-
gresses) ;

Kampelmacher, Bilthoven (NL): „Die Harmonisierung der verterinären Le-
bensmittelhygiene im Rahmen des öffentlichen Gesundheitswesens";
Verleihung des Ehrenzeichens der Deutschen Tierärzteschaft an verdiente deutsche
Persönlichkeiten.

a) Farbwerke Hoechst AG, Frankfurt/Main-Höchst (Werksrundfahrt, Besichtigug
der abwasserbiologischen Kläranlagen, Filmvorführung „Die gelbe Flagge");

b) „Cela" (Boehringer), Ingelheim (Empfang in der Aussichtsetage, Filmvorführung
,,Der unbekannte Kontinent", Besichtigung der abwasserbiologischen Kläranlagen).
Gemütlicher Ausklang in Wiesbadens Gaststätten (20.00 Uhr).

Es wird um Anmeldung bis spätestens 15. Juli 1972 gebeten an:
Organisationsbüro des 1. Europäischen Tierärztekongresses 1972, D 6200 Wiesbaden,
Gartenfeldstrasse 57, Telefon: (06121) 77471 oder 78015.
Teilnehmergebühren (DM-Währung) betragen für:

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

In aansluiting op voorgaande maatregelen ter beteugeling van residuen van pesticiden
in veevoeder, is thans een nieuw besluit van het Produktschap voor Veevoeder uit-
gevaardigd. Na het besluit van 15 februari 1972 betrefende het verwerken van
tarwezemelen, -grint en -gries en dat van 5 april 1972 met betrekking tot de ver-
werking van dierlijk vet in varkensvoeder, is thans de Verordening Schadelijke Stoffen
bekend gemaakt.

Hadden de beide eerste besluiten betrekking op de gevaren van residuen van
he.xachloorbenzeen (HCB), de nieuwe verordening richt zich ook op andere gechlo-
reerde koolwaterstofverbindingen. Ook zijn de maatregelen behalve op varkens, op
andere dieren gericht. De Verordening, die op 1 juni 1972 in werking treedt, geeft
het Produktschap de bevoegdheid het in de handel brengen van een grondstof voor
veevoeder te verbieden, wanneer blijkt dat deze grondstof bij voortduring een ontoe-
laatbaar gehalte aan schadelijke stof bevat.

Voorts is het verboden mengvoeder te bereiden en in de handel te brengen, dat een
schadelijke stof bevat in een hoeveelheid groter dan de maxima in de verordening
aangegeven. Het betreft een dozijn gechloreerde koolwaterstoffen voor voeders van
verschillende diersoorten.

Gestreefd wordt naar een apparatuur, waarmee zo snel mogelijk een groot aantal
monsters kan worden onderzocht. Langs deze weg hoopt men zo spoedig mogelijk
te bereiken dat het in Nederland afgeleverde veevoeder zoveel mogelijk vrij is van
residuen van landbouwbestrijdingsmiddelen.

De Veeartsenijkundige Dienst is inmiddels begonnen met screening op het eindpro-
dukt door wekelijks per district twee varkensvetmonsters van 50-100 gram van nor-
male slachtingen van Nederlandse herkomst bij het CIVO te Zeist en het RIV te
Utrecht te laten onderzoeken op het HCB-gehalte.

Het dierziektenbulletin no. 8 van de Veeartsenijkundige Dienst over de tweede helft
van april, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten:
Atrofische rhinitis: 11 gevallen, waarvan 4 in Gelderland, 1 in Noord-Holland,
1 in Zuid-Holland, 1 in Noord-Brabant en 4 in Limburg. Maandtotaal 23.
Schurft: 2 gevallen en wel in Noord-Holland en Noord-Brabant. Maandtotaal 7.
Rotkreupel: 31 gevallen en wel 2 in Groningen, 12 in Friesland, 7 in Drenthe, 1
in Overijssel, 2 in Utrecht, 3 in Noord-Holland, 3 in Zuid-Holland en 1 in Zeeland.
Maandtotaal 52.

Miltvuur: 2 gevallen en wel in Gelderland en Noord-Holland. Maandtotaal 3.
Varkenspest: 11 gevallen, in Gelderland 5 en in Utrecht 6. Maandtotaal 17.
Pseudo-vogelpest: 8 gevallen, 5 in Overijssel, 1 in Gelderland, I in Noord-Holland
en 1 in Noord-Brabant. Maandtotaal 13.

Aan het examen voor keurmeester van vee en vlees, dat van 11 tot en met 28 april
1972 in het openbaar slachthuis te Amersfoort is afgenomen, namen 74 kandidaten
deel. Hiervan slaagden 65 kandidaten en 2 werden afgewezen, waaronder een bursaal
afkomstig uit Curagao. De overige 7 kandidaten moesten op 25 mei 1972 een her-
examen afleggen.

De resultaten van dit examen zijn aanmerkelijk gunstiger dan die van het verleden
jaar gehouden examen.

Van 31 juli tot 4 augustus 1972 houdt de World Association for Buiatrics (grote
huisdieren) te Londen een congres. Problemen onder meer op het terrein van voe-
dings-, veterinaire en economische aspecten van de steeds intensiever wordende vee-
houderij zullen worden besproken.

Van Nederlandse zijde wordt aan dit congres deelgenomen door een delegatie, be-
staande uit een inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, twee functionarissen
van het Centraal Diergeneeskundig Instituut en een vertegenwoordiger van het proef-
station voor de veehouderij.

Van 24 tot en met 26 mei is te Straatsburg het Comité van deskundigen ter be-
scherming van dieren van de Raad van Europa bijeen geweest. De Nederlandse dele-
gatie bestond uit drie personen, waaronder namens de overheid de heren D. J.
Vervoorn en C. J. Vermeulen, inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst.

3, Gaines European Veterinary Symposium, R,A.L Congrescentrum, Am-
sterdam. (pag. 385 en 566)
6— 9, Dtsch. Ges. Züchtungskunde. VII Int. Congr. Dierl. Voortplanting en

K.L, München. (pag. 961, (1970), 571 (1971) en 441)
8—11, 9. Internat. Symposium über Geschichte der Veterinärmedizin, Wenen
(pag. 173)

10—11, Jaarcongres Conférence Nationale des Vétérinaires Spécialistes de Petits
Animaux, Bordeaux
13, Groep Dierenartsen werkzaam in het Bedrijfsleven (D.I.B.) K.N.M.v.D.

Ledenvergadering, Motel Bunnik
13, Groep D.I.B. K.N.M.v.D. Ledenvergadering, \'s morgens en \'s middags.
Moto Resto, Bunnik

14—16, Society for Laboratory Animal Sciece, 10e jaarlijkse bijeenkomst,
Uppsala (pag. 173)

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

31— 3 augustus, W. Assoc. Buiatrics 7e Int. Congres Ziekten bij runderen,
Londen (pag. 1418 (1971), pag. 283, 339 en 503)

20—26, Eed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

5— 9, Xth E.S.V.S. Congress, Instituut voor Veterinaire Heelkunde, „de Uit-
hof", Utrecht (pag. 386)

10—15, The British Veterinary Association, Congres 1972, Exeter University,
(pag. 636)

11 —15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175, 444, 693)

23, Viering 125 jarig bestaan van de Afdelingen Zuid-Holland en Utrecht in
Alphen aan de Rijn.

17—21, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

21, Viering 25-jarig bestaan van de Groep Geneeskunde van het Kleine
Huisdier, K.N.M.v.D. Slot Zeist, Zeist: „Najaarsdag"

23—28, II Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

24—28, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

31—4 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post-
universitair Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

4— 5, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde, Natuur-
wetenschappen en Techniek, Najaarsvergadering, Zaandam, (pag. 639)

5_16, Canine Immunogenetics, International Workshop and Symposium,
Rotterdam, (pag. 503)

7—11, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

Op 3 oktober 1971 overleed mijn beste vriend en
collega Wouter Mieog. Hij mocht slechts 30 jaar oud
worden.

Wouter werd op 28 juni 1941 te Batavia geboren en
ging in 1946 terug naar Den Haag, waar hij de lagere
school bezocht. In 1953 ging hij naar de H.B.S. op
het St. Aloysius College in Den Haag. Daar deed hij
in 1959 zijn eindexamen en nog datzelfde jaar liet hij
zich inschrijven als eerstejaars student in de Dier-
geneeskunde.

In 1965 behaalde hij zijn dierenartsexamen. Hij heeft
daarna enige tijd waargenomen in de praktijk van
collega Thalheimer in Den Haag. Wouter was echter
een perfectionist en dat was één van de redenen dat
de stap om de praktijk in te gaan voor hem erg
moeilijk was.

In april 1966 werd hij wetenschappelijk medewerker
aan het Instituut voor Veterinaire Pathologie bij Prof.
S. van den Akker. Hier heeft Wouter tot zijn overlij-
den gewerkt.

Het werk aan het Instituut voor Pathologie gaf hem
echter toch de gelegenheid zich op enkele onderwer-
pen te concentreren, wat ook geresulteerd heeft in
enkele publikaties.

Ook hield hij enkele malen per maand toezicht op de
veemarkt in Utrecht, was hij lid van de Groep Weten-
schappelijke Onderzoekers en was hij lid van de Groep
Geneeskunde van het Kleine Huisdier.
Ondanks het feit dat hij alle kwaliteiten ervoor bezat,
kon hij toch niet dat van zijn leven maken wat hij er
zich van had voorgesteld en het is jammer dat het hem
niet gelukt is zichzelf waar te maken.
Op 3 oktober 1971 kwam een te vroegtijdig einde aan
zijn nog jonge leven en op 6 oktober werd hij in alle
stilte in Eindhoven begraven.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier geneeskunde.
Jaarcongres, tevens 119e Algemene Vergadering

Zoals reeds eerder in het kort werd vermeld (Tijdschr. Diergeneesk., 97, 109,
(1972)), zal het Jaarcongres 1972, tevens 119e Algemene Vergadering van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde dit jaar op 6 en 7
oktober a.s. te Zwolle (gastheer Afdeling Overijssel) worden gehouden.
Het Comité Jaarcongres 1972, dat met de uitvoering ervan is belast heeft achter de
schermen reeds verschillende voorbereidingen getroffen.

Zo is het erin geslaagd voor de feestavond op vrijdag 6 oktober in de stadsschouw-
burg Odeon het cabaretgezelschap „Kort en Klein" met o.a. Lenny Kuhr, te
engageren.

Bij het opstellen van het basisprogramma is wederom uitgegaan van de traditionele
wetenschappelijke dag, voorafgaande aan de .\\lgemene Vergadering.
Als centraal thema van het congres is gekozen het onderwerp:

„Afweermechanismen van het dier"
Vrijdagmorgen 6 oktober zal een plenaire zitting gehouden worden na de jaarrede
van de voorzitter.

Twee inleidingen zullen worden gehouden, waarbij de immunologie in algemene zin
behandeld zal worden.

Tevens zal tijdens deze plenaire zitting de jaarprijs 1971 van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde worden uitgereikt.

Na een gezamenlijke lunch zullen des middags 3 sectievergaderingen worden belegd,
welke in overleg met de groepen zijn georganiseerd.

Zaterdagmorgen 7 oktober wordt de Algemene Huishoudelijke Vergadering gehouden,
terwijl het congres zal worden besloten, wederom met een gezamenlijke lunch.

Als hoogtepunten zijn hier vast te noemen een lezing door Harriët Freezer tijdens de
Huishoudelijke Vergadering van de kring Vrouwen van Dierenartsen op vrijdag-
morgen 6 oktober, en een uitstapje naar Giethoorn in de middag van deze dag.
Binnenkort zal uitvoeriger informatie worden gepubliceerd. Het Comité Jaarcongres
1972 hoopt echter van harte, dat bovenstaande voorlopige publikatie voor u vol-
doende aanleiding zal zijn de data in uw agenda vast te leggen en voor het Jaar-
congres 1972 te reserveren.

JAARVERSLAG 1971
Het jaar 1971 zal in de annalen van onze afdeling niet geregistreerd worden als een
jaar waarin vele en grote spectaculaire ontwikkelingen hebben plaats gevonden.
Drie collega\'s hebben onze gelederen versterkt: J. van Egtervan Wissekerke
te Haarlem, J. M. V. M. M o u w e n te Hoorn en A. Z a a 1 te Oosthuizen.
Collega D. Haan te Bergen is overleden in 1971 en collega van Adrichem
heeft bedankt wegens verhuizing naar het buitenland.
Het ledental van de afdeling was per 31 december 1971 negenenzeventig.
De penningmeester zag kans de contributie over dit jaar te handhaven op f 20,—,
o.a. dank zij het vervallen van de vergoeding voor de bestuursleden. In de toekomst
lijkt derhalve een verhoging onontkoombaar.

De lintjesregen bereikte dit jaar collega M o 1 en collega B o s g r a.
Dc Afdeling hield vier algemene ledenvergaderingen, evenementen welke geen aan-
leiding konden geven tot het trekken van volle zalen.

Op 11 februari hield collega Cl a y een voordracht over de Draf- en Rensport.
Op 13 mei sprak collega de Jonge over varkensziekten. Collega Schrooyen
gaf toen toelichting bij een film over wormen bij varkens.

Op 9 september en 18 november hield de Afdeling zich bezig met de beschrijvings-
brief voor de Algemene Vergadering en de wijziging in Statuten en Huishoudelijk
Reglement van onze K.N.M.v.D.

Deze vergaderingen gaven aanleiding tot het maken van veel zinnige en minder
zinnige opmerkingen.

Collega Engel te Hippolytushoef moest in 1971 reglementair zijn bestuurszetel
afstaan.

Collega J. H. Scheper te Hoogwoud werd in zijn plaats gekozen.
De collega\'s Meiessen en Clay vertegenwoordigden onze Afdeling op de Alge-
mene Vergadering van de Maatschappij te Utrecht.

Collega\'s Mus en De Dreu hebben onze penningmeester bezocht teneinde een
blik over zijn financiële bescheiden te kunnen werpen.

De contacten met de Gezondheidsdienst voor Dieren waren in 1971 zeer plezierig.
Viermaal werd er een officiële vergadering belegd waarop verschillende zaken aan de
orde kwamen. Er werd o.a. gepraat over het aantal praatavonden, het al of niet en
het eventueel hoe specificeren van onze nota\'s aan de aangeslotenen bij de gezond-
heidsdienst en over het wel of niet noodzakelijk of wenseijk zijn van een centraal
geneesmiddelendepot bij de Gezondheidsdienst voor eventuele noodgevallen.
Door het overlijden van de voorzitter van de Gezondheidsdienst, de heer C. A.
Berkhout werden alle festiviteiten afgelast, welke zouden worden gehouden ter
gelegenheid van het vijfentwintig-jarig jubileum van de dienst.

Vermeld moet echter nog wel worden het zeer geslaagde afdelingsfeest, dat gehouden
is op 8 januari te Hoorn in de Taveerne „De Bonte Koe". In een zeer sfeervolle om-
geving werd een koud buffet geserveerd en kon men luisteren naar o.a. de cabaret-
groep Humtiedelum uit Hoogwoud. Dat enkelen onzer na afloop enigszins onzeker
huiswaarts reden, moet worden toegeschreven aan de plaatselijke gladde weg-
gedeelten!

POSTUNIVERSITAIR ONDERWIJS 1972
In de hieronder aangegeven weken zal dit jaar de cursus postuniversitair onderwijs
voor praktici Grote Huisdieren worden gegeven:
dinsdag 16 oktober tot en met vrijdag 20 oktober;
dinsdag 24 „ „ „ „ „ 27 oktober;
dinsdag 31 „ „ „ „ „ 3 november;
dinsdag 7 november „ „ „ „ 10 november.

De duur van de cursus is dus 4 dagen en begint iedere dinsdag om half negen in
het Henri Dunanthuis, Woudenbergseweg 54, tel. (03439) 481 te Zeist.
Gedurende de cursus ontvangt u in het Henri Dunanthuis logies en maaltijden.
In de cursus 1972 zal naast de klinische lessen en demonstraties ruime aandacht wor-
den besteed aan de z.g. „Bedrijfsdiergeneeskunde", terwijl dit begrip in een aparte
avond nader omschreven en behandeld zal worden.
Het programma van de cursus is als volgt:
maandagavond: aankomst en indeling;

donderdag v.m. en n.m.: geheel gewijd aan de ziekten van het Kleine Huisdier in
samenwerking met het Instituut voor Kleine Huisdieren
en de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier,
donderdagavond: ledenvergadering van de Groep Praktici Grote Huis-

Opgave en aanmelding kan geschieden door het cursusgeld — ƒ 225,— (inclusief
logies en maaltijden) — over te maken op de bankrekening 3688.04.828 van de
Goöp. Raiffeisenbank te Vriezenveen of op girorekening 805117 t.n.v. Goöp. Raif-
feisenbank te Vriezenveen, met vermelding van: „cursus post universitair onderwijs
1972" en opgave van de week van voorkeur. De inschrijving sluit op 1 september
1972.

De cursus wordt in principe gegeven voor praktizerende dierenartsen. De cursus-
groepen zijn aan een maximum van 50 personen gebonden en bij overintekening
genieten leden van de Groep voorrang. Verder zal de volgorde van aanmelding be-
palend zijn.

Leden van de K.N.M.v.D., niet leden van de Groep betalen het cursusgeld plus
f 50,—.

Voor niet leden van de K.N.M.v.D. zullen de voorwaarden voor deelname nog nader
worden vastgesteld.

ITALIAANSE ONDERSCHEIDING VOOR DRIE NEDERLANDERS
Ter gelegenheid van de herdenking van het 25-jarig bestaan van de Scieta Italiana
per il Progresso della Zootechnica en van het 35ste stichtingsjaar van het Instituto
Italiano ,,Lazzaro Spallanzani" per la Fecondazione Artificale, is een aantal Italiaan-
se en buitenlandse onderzoekers, die zich door hun werk verdienstelijk hebben ge-
maakt voor de genoemde instellingen, onderscheiden met een erediploma, met bij-
behorende herinneringsplaquette.

Onder hen bevond zich een drietal Nederlanders, n.1. Prof. Dr. L. S e e k 1 c s,
emeritus hoogleraar in de medisch-veterinaire chemie aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht en de beide Utrechtse alumni Dr. S. W. J. van D i e t e n, direkteur van
de K.I. vereniging „de Kempen" te Oerie en Dr. J. Bouw, direkteur van de Stich-
ting Bloedgroepenonderzoek en lektor aan de Landbouwhogeschool te Wageningen.
De uitreiking vond plaats op 17 april j.l., in de plenaire slotvergadering van het
Vilde Internationale Zoötechnisch Symposium te Milaan.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

R. J. de Vink, Oude Grachtje 3, Soest.
A. M. Visee, Walenburgerweg 51, Rotterdam.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan:

J. W. C. Coppelmans, F.A.O. INBA II, Santa Cruz, Bolivia, c/o
U.N.D.P. Bol-19, P.O. Box 20, Grand Central Stn., New York,
N.Y. 10017, U.S.A.
Mevr. B. E. Fruithof-Scheltema, Maarland ZZ93, Brielle.
A. Keppler, Lange Nieuwstraat 158, Tilburg.
R. J. T. van der Luer, Poortstraat 116, Utrecht.
P. Meijer, Croeselaan 253bis, Utrecht.
E. Nili, Kasaidreef 221, Utrecht.
G. Ph. te Winkel, M. H. Trompstraat 7 II, Utrecht.

Brink, J. ten; adres gew. in: Wageningen, Belmonte 123, Generaal Foulkesweg; tel.

B0I.-2O, Grand Central Stn., New York, N.Y. 10017, U.S.A. toevoegen op (281)
Dees, D. J.; adres gew. in: Epe (Gld.), Knibbelakker 42; tel. (05780) 46 74; R.D.

Fruithof-Scheltema, Mevr. B. E.; 1972; Briele, Maarland ZZ93; tel. (01886) 20 04;

Luer, R. J. T. van der; 1972; Utrecht, Poortstraat 116; tel. (030) 71 96 45 (pr.),
71 55 44 (bur.); gr. 1700816; wet. med. R.U. (F.d.D. Path. Inst.) toev. op (241)
Meijer, P.; 1971; Utrecht, Croeselaan 253 bis; tel. (030) 93 64 63 (pr.), 44 07 84
(bur.); K.D.; Wet. Med. R.U. (F.d.D.). toevoegen op (244)

Schotman, Dr. A. J. H.; adres gew. in: Zeist, Fröbellaan 10; tel. (03404) 13 59;

Sluys, C. B. van der; adres gew. in: p/a A. van der Sluys, Dordrecht, Talmaweg 147;

Winkel, G. Ph. te; 1972; Utrecht, M. H. Trompstraat 7 11; tel. (030) 71 48 33;
gr. 1540510. toevoegen op (277)

Op 11 mei j.1. overleed Y. Heida te Beesterzwaag op de leeftijd van 72 jaar.
J. E. Reichman te Winsum.

4 juni 40 jaar: Dr. E. de Boer te Afferden (afwezig)
Dr. S. T. Hofstra te Deventer (afwezig)

Brieven onder nr. 40/72 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, julianalaan 10, tUrecht.

Prins Hendriklaan 30, Zeist, tel. O 3404 - 1 64 76
WIJ VERSTREKKEN U GAARNE ALLE GEWENSTE INLICHTINGEN

door P. A. M. GUINÉE¹), J. FRIK²), N. R. UGUETO*),
W. J. VAN LEEUWEN*), P. J. VAN KOL**).

Reeds 10 jaar geleden werd vastgesteld dat de toediening van nutritieve doserin-
gen tetracycline selectie veroorzaakt van tetracycline-resistente E. coli in de darm-
flora van varkens en kalveren.

In het algemeen bleken de intestinale E. co//-culturen mono-resistent tegen tetra-
cycline en werden dergelijke resistente stammen nauwelijks gevonden bij dieren
die niet met antibiotica werden gevoerd. In de afgelopen 10 jaar heeft dit beeld
zich gewijzigd.

Thans blijken de meeste E. co/i-stammen, geïsoleerd uit de „normale darmflora"
van intensief-gehouden dieren multiresistent te zijn, waarbij komt dat deze
resistentie meestal overdraagbaar is. Bovendien worden dergelijke multiresistente
stammen in toenemende mate gevonden bij dieren die in het geheel geen anti-
biotica krijgen toegediend.

De resistentie-ontwikkeling bij dierpathogene E. coli blijkt nagenoeg gelijke tred
te houden met die van de „normale" intestinale E. coli bij dieren.
Om deze ontwikkeling van multiresistentie bij E. coli in te perken, zullen thera-
peutische antibiotica niet langer aan veevoer toegevoegd moeten worden, doch
dient ook het therapeutisch gebruik van antibiotica in de veterinaire praktijk, met
name van stoffen zoals chlooramphenicol en neomycine veel selectiever te worden
toegepast, c.q. drastisch te worden beperkt, om te voorkomen dat deze antibiotica
binnen enkele jaren hun therapeutische waarde zullen verliezen.

Reeds in 1957 werd door Smith en Crabb gewezen op het feit, dat
de toediening van nutritieve doseringen antibiotica, met name tetracycline,
aan voeder voor varkens en pluimvee resulteert in een sterke toename van
tetracycline-resistente E. co^t-stammen in de darmflora van deze dieren.
Ook bij mestkalveren bleek een markant verschil te bestaan tussen dieren
die wel, en dieren die geen tetracycline met de kunstmelk kregen toegediend.
Bij de eerstgenoemde groep bleek de intestinale E. co/j-flora overwegend
tetracycline-resistent te zijn, terwijl bij de laatstgenoemde groep resistente
E. coli niet of nauwelijks werd aangetroffen (Guinée, 1963). Meer
recent is gebleken dat bovengenoemde resistentie als gevolg van de aan-
wezigheid van functionele resistentie factoren (R-factoren) overdraagbaar
is, niet alleen binnen het genus E. coli maar ook naar andere Enterobac-
teriaceae, bijvoorbeeld Shigella en Salmonella (S m i t h en H a 11 s, 1966;
Walton, 1966 en B u 11 i n g e« a/, 1968).

Bij E. co/i-stammen, die in verband worden gebracht met enteritis bij kal-
veren en biggen, werd eveneens een toename der resistentie geconstateerd,
aanvankelijk vooral tegen streptomycine, sulfonamide en tetracycline, meer

1 Dr. P. A. M. Guinée, N. R. Ugueto en Mej. W. J. van Leeuwen; Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid, Postbus 1, Bilthoven.

2 Dr. J. Frik en P. J. van Kol; Faculteit der Diergeneeskunde, Kliniek voor In-
wendige Ziekten, Yalelaan 10, Utrecht.
Geaccepteerd voor publikatie op 2 december 1971.

recent cx>k tegen chlooramphenicol, ampicilline en de neomycine-kanamy-
cine-groep (D a v i e s, 1961; Mc Kay ef a/, 1965; Overgoor, 1966;
Truszczynski, 1966; Fish, 1967; Kondrackie, 1967; Parra-
kova et al, 1967; Willinger en Gens, 1968; Aden et al, 1969;
Greenfield en Bankier, 1969; Pohl et al, 1969; Renault en
M a i r e, 1969; Overgoor, 1971). Gezien het feit, dat deze resistenties
kunnen worden gedragen door R-factoren, rees de vraag of multiresistentie
ook was opgetreden bij E. co/f-stammen, die niet met enteritis zijn ge-
associeerd.

In het hierna te beschrijven onderzoek werd in eerste instantie de aard en
mate van de „normale" coliflora bij kalveren, die nutritieve doseringen van
therapeutische antibiotica via de kunstmelk kregen toegediend, opnieuw
bepaald. Bovendien werd nagegaan in hoeverre er ook bij kalveren, die
met de kunstmelk geen antibiotica kregen toegediend, resistente E. coli-
stammen voorkomen. Bij deze laatstgenoemde groepen werd een groot aan-
tal dieren met resistente E. coli aangetroffen. Dit gaf aanleiding om op
enkele bedrijven in verschillende provincies na te gaan, in hoeverre resis-
tente E. coli ook voorkomt bij fokkalveren en runderen. Bovendien werd
een aantal dieren onderzocht, die als patiënt aan de Kliniek voor Inwendige
Ziekten werden aangeboden.

Het onderzoek bij mestkalveren werd gedaan op drie bedrijven (A, B en G).
Op Bedrijf A worden sinds vele jaren ongeveer 700 kalveren per jaar onder
proefomstandigheden gemest, o.a. onder toevoeging van diverse antibiotica.
Er werden 4 groepen kalveren onderzocht, t.w. Groep I—IV.
Groep I. Uit een groep van in totaal 60 dieren, waaraan een kunstmelk-
preparaat van gebruikelijke samenstelling, met 75 delen per miljoen (dpm)
oxytetracycline en 50 dpm furazolidone werd verstrekt, werden 10 wille-
keurig gekozen kalveren onderzocht. Groep II. Uit een groep van in
totaal 50 kalveren, waaraan kunstmelk met 75 dpm penicilline-strepto-
mycine (3:7) werd toegediend, werden eveneens 10 willekeurig gekozen
kalveren onderzocht. De groepen I en II waren in twee aparte stallen ge-
huisvest. In een derde stal waren 60 kalveren aanwezig. Vijftien van deze
dieren kregen kunstmelk met 75 dpm chloortetracycline; 10 willekeurig
hieruit gekozen dieren vormden Groep III. Vijftien andere dieren in
dezelfde stal kregen geen antibiotica in de kunstmelk; 10 hiervan vormden
Groep IV. De overige 30 dieren in deze stal werden met andere anti-
biotica bevattende kunstmelk gevoerd, doch niet in het onderzoek betrokken.
Bedrijf B is een commerciële kalveiTnesterij van wat grotere omvang dan
bedrijf A. In dit bedrijf werden 27 willekeurig gekozen kalveren uit een
groep van 60 onderzocht; deze dieren werden gedurende de eerste 6 weken
gevoerd met kunstmelk bevattende 80 dpm chloortetracycline en 50 dpm
furazolidone. Daarna werd kunstmelk verstrekt, waaraan 50 dpm baci-
tracine en 50 dpm furazolidone was toegevoegd.

Bedrijf C is een geïsoleerde nieuwe proefstal voor maximaal 16 kalveren;
13 dieren gevoerd met kunstmelk zonder antibiotica, werden onderzocht.
Faeces-monsters voor onderzoek werden per dier genomen op bedrijf A van

vers geloosde faeces door middel van een steriel lepeltje; op bedrijf B en C
werden met behulp van een plastic zak rectaal faeces afgenomen. Zowel van
de fokkalveren en runderen op een aantal bedrijven, als van de patiënten
op de Kliniek voor Inwendige Ziekten werd door middel van een steriele
tampon een rectaal afstrijk genomen.

Monsters, door middel van tampons genomen, werden slechts kwalitatief
onderzocht op resistente E. coli. Hiertoe werd de tampon uitgestreken op
een endo- en een peptonvrije agarplaat, waarop papiertjes met de na-
volgende stoffen in de vermelde hoeveelheid werden gebracht:
Streptomycine (S) 200 microgram

De platen werden beoordeeld na ca. 18 uur incubatie bij 37°C. Faeces-
monsters, die met een plastic zak (bedrijf B en C) of met een steriel lepeltje
(bedrijf A) waren genomen, werden behalve kwalitatief ook kwantitatief
onderzocht. Hiertoe werden de faeces decimaal verdund met fysiologische
zoutoplossing en 0,1 ml van een aantal der verdunningen uitgespateld op
desoxycholaat lactose agarplaten (DC) (Guinée, 1963), gesupplemen-
teerd met 50 y/ml tetracycline, chlooramphenicol, nitrofurantoïne, kanamy-
cine of ampicilline en één zonder antibioticum. Na ca. 18 uur incubatie bij
37°C werd door telling van platen, waarop 30—200 kolonies waren ge-
groeid het totaal aantal en de aantallen E. coli per gram faeces bepaald.
Per monster werden 2 kolonies per gesupplementeerde DC-plaat afgeënt en
onderzocht op het vermogen hun resistentie over te dragen naar een nali-
dixine-zuur-resistente mutant van de gebruikelijke acceptorstam E. coli Kl2
fi?. to/f K12 F-NaK), (Guinée et al, \\97l).

De kalveren op bedrijf A en B werden voor het eerst bemonsterd direct na
aankomst op het bedrijf, in de veronderstelling hiermee een indruk te ver-
krijgen over het voorkomen van resistente E. coli vóórdat de dieren in
contact kwamen met de antibiotica welke als additief in de verschillende
groepen werden gebruikt. De verdere bemonsteringen werden verricht op
tijdstippen welke afhankelijk waren van de praktische mogelijkheden om de
monsters op een verantwoorde manier te nemen en te onderzoeken. De
kalveren op bedrijf C werden bovendien enkele malen in de eerste levens-
week op het bedrijf van herkomst bemonsterd.

De resultaten van het faecesonderzoek op bedrijf A en C werden als volgt
bewerkt. Per monster werd de logaritme van het totaal aantal E. coli per
gram faeces verminderd met de logaritme van het aantal tegen een bepaald
antibioticum resistente E. co/z-bacteriën per gram faeces. Van de aldus ver-
kregen uitkomsten werd — per bemonsteringstijdstip en per groep — het
gemiddelde en de standaarddeviatie bepaald.

Fig. 1. Percentage resistente E. coli in faeces van lialveren op bedrijf A,
al of niet gevoerd met antibiotica gedurende de mestperiode*).

De standaarddeviatie (S) geeft een indruk van de variabiliteit in de af-
zonderlijke waarnemingsresultaten. De waarde van het gemiddelde is in
figuur 1 met een horizontaal streepje aangegeven. Met het aantal dieren
per groep (n) en met de variabiliteit der waarnemingsresultaten werd reke-
ning gehouden door het weergeven van een vertikaal lijnstuk, waarvan de
lengte wend berekend met de formule

Bij normaal verdeelde waarnemingsresultaten en bij n = lÓ levert deze
werkwijze een 90% betrouwbaarheidsinterval voor het gemiddelde op. De
monsters afkomstig uit bedrijf B werden gemengd, waarna hieruit één
submonster werd genomen waarin het totaal aantal en de aantallen resis-
tente E. coli per gram faeces werden bepaald.

Deze groep werd gevoerd met een kunstmelkpreparaat, waaraan 75 dpm
oxytetracycline en 50 ppm furazolidone was toegevoegd. In de week na de
eerste monstemame werden 3 van de 10 kalveren van deze groep éénmaal
oraal behandeld met 350 mg neomycinesulfaat. In het eerste faecesmonster,
direct na aankomst op het bedrijf genomen, bleek bij de meeste dieren reeds
een tamelijk hoog, doch onderling sterk wisselend, percentage tetracycline-
resistente E. coli aanwezig te zijn. Uit Figuur 1 blijkt dit uit het gemiddelde
van ongeveer 2% en tamelijk grote lengte van het bijbehorende vertikale
lijnstuk. Naarmate de waamemingsperiode vorderde, waarbij de dieren dus
continu tetracycline kregen toegediend, nam het gemiddelde toe en de
variabiliteit af. Bij het eerste bemonsteringstijdstip werd bij slechts enkele
dieren kanamycine-resistente E. coli gevonden; in het tweede faecesmonster
werd bij o.a. dié dieren, die met neomycine werden behandeld, een hoog
percentage E. coli geïsoleerd, resistent tegen de neomycine-kanamycine
groep. Gedurende de waamemingsperiode nam dit percentage verder toe.
De percentages E. coli, resistent tegen chlooramphenicol en/of ampicilline
varieerden vrij sterk gedurende de waarnemingsperiode, hetgeen zich uit in
een fluctueren van het gemiddelde en de variabiliteit. Bij het onderzoek
van deze groep werden 349 E. co/z-stammen geïsoleerd en onderzocht op de
aanwezigheid van R-factoren; 229 (66%) stammen droegen hun resistentie-
patroon geheel of gedeeltelijk over naar E. coli Kl2. Vooral kanamycine-
resistentie werd frequent overgedragen (Tabel 1).

Aan deze groep werd continu 75 dpm penicilline-streptomycine (3 : 7) toe-
gediend. Vijf van de dieren werden éénmaal therapeutisch behandeld met
neomycine, één dier werd éénmaal behandeld met een combinatie van
chlooramphenicol en neomycine, alle in de week na de eerste monstemame
en wel oraal. Het verioop van de gemiddelde resistentiepercentages verschilt
niet wezenlijk van die bij de groep I; 65% van de geïsoleerde stammen
had een functionele R-factor (Tabel 1).

Aan deze groep werd kunstmelk verstrekt, waaraan 75 dpm chloortetra-
cycline was toegevoegd. Gedurende de tweede week werden 5 van de dieren
éénmaal oraal behandeld met 350 mg neomycine-sulfaat. Het verloop van
de percentages resistente E. co/i-bacteriën gelijkt sterk op dat in groep I en
II (Figuur 1); 75% van de onderzochte resistente stammen droeg een func-
tionele R-factor (Tabel 1).

Fig. 2. Percentage resistente E. coli in een mengmonster van faeces van
kalveren op bedrijf B gedurend de mestperiode*).

Bij 10 kalveren werd bij het eerste onderzoek geen resistente E. coli gevonden.
Gedurende de eerste 6 weken kregen de kalveren 80 dpm chloortetracycline,
daarna 50 dpm zinkbacitracine; gedurende de gehele periode 50 dpm furazo-
lidone.

Deze groep kreeg weliswaar antibioticavrije kunstmelk, doch gedurende de
eerste drie dagen na aankomst werd aan ieder dier dagelijks preventief
750 mg furazolidone per os toegediend. Bij deze groep werd ook het per-
centage nitrofurantoïne-resistente E. coli bepaald. Reeds bij het eerste
bemonsteringstijdstip werd een relatief hoog percentage tetracycline-, chloor-
amphenicol- en kanamycineresistente E. coli gevonden. Gedurende de
waamemingsperiode trad hierin geen wezenlijke verandering op. Van de
geïsoleerde resistente E. coli-siammen droeg 59% een functionele R-factor
(Tabel 1).

Na aankomst op dit bedrijf kregen de kalveren tot een leeftijd van 6 weken
kunstmelk met 80 dpm chloortetracycline en 50 dpm furazolidone. Vanaf de
leeftijd van 6 weken werd kunstmelk verstrekt met 50 dpm zinkbacitracine
en 50 dpm furazolidone. In de week na de eerste monstemame werden twee
van de dieren therapeutisch behandeld met een combinatie van neomycine-
penicilline en drie dieren met chlooramphenicol. De faecesmonsters werden
individueel kwalitatief onderzocht; ze werden niet individueel kwantitatief
onderzocht, doch gemengd, waarna in de hieruit getrokken submonsters de
percentages resistente E. coli werden bepaald; de in Figuur 2 met een punt
aangegeven waarden mogen derhalve niet worden vergeleken met de waar-
nemingen bij de groepen I—IV op bedrijf A.

Tabel 1. Overdraagbaarheid der resistentie (door aanwezigheid van functionele resistentie-factoren) bij E. coli-stammen,

Tabel 2. Resistente E. coli bij fokkalveren (< 4 maanden) en volwassen runderen (> 2 jaar) op een aantal bedrijven in

T = Tetracycline; C = Chlooramphenicol; K = Kanamycine; A = Ampicilline; F = Furazolidone.

Fig. 3. Percentage resistente E. coli in meconium en faeces van kalveren
op bedrijf C., niet gevoerd met antibiotica gedurende de mestperiode*).

Gedurende de eerste zes weken nemen de aldus bepaalde percentages resis-
tente E. coli-bacteriën sterk toe. Na wijziging van het dieet trad geen duide-
lijke daling van de percentages resistente E. coli op. Ook de bij deze groep
geïsoleerde resistente E. coli-stammen droegen voor een belangrijk deel
(68%) hun resistentie over (Tabel 1).

Tabel 3. Voorkomen van resistente E. coli bij al of niet met antibiotica
behandelde runderen, als patiënt aangeboden aan de Kliniek voor In-
wendige Ziekten.

In de eerste monsters in de groepen op bedrijf A en B werd resistente E. coli
niet of slechts in een laag percentage verwacht, omdat nuchtere kalveren
geacht worden hun intestinale (E. coli) flora te acquireren vanuit hun di-
recte omgeving, met name de moederdieren, terwijl resistente E. coli bij
volwassen runderen niet werd gevonden (Guinée, 1963). Gezien de aan-
wezigheid van resistente E. coli reeds in het eerste monster, genomen op een
leeftijd van ca. één week (waarbij niet kan worden uitgesloten dat aan de
kalveren in deze eerste week reeds antibiotica werden toegediend), werd een
onderzoek verricht bij 13 kalveren, die enkele uren na de geboorte reeds
werden bemonsterd, die geen antibiotica kregen toegediend en werden ge-
huisvest in een nieuwe en grondig gedesinfecteerde stal (bedrijf G). Deze
dieren kregen gedurende de eerste levensweek koemelk en vanaf de tweede
week een kunstmelkpreparaat zonder antibiotica of chemotherapeutica.
Reeds in de monsters meconium, genomen binnen 24 uur na de geboorte,
werd resistente E. coli aangetroffen. Ook in de daarop genomen monsters
faeces werden vaak hoge percentages resistente E. coli aangetroffen (Figuur
3).

Omdat resistente E. coli bij ca. één week oude kalveren zo frequent werd
gevonden, werd nagegaan in hoeverre resistente E. coli ook voorkomt bij
fokkalveren en oudere runderen. De monsters werden door middel van
tampons genomen bij fokkalveren (< 4 maanden) en ouderen dieren (> 2
jaar) op een aantal bedrijven in 4 verschillende provincies. De resultaten en
enige gegevens omtrent het bedrijfstype en het al of niet preventief toepassen
van antibiotica, zijn samengevat in Tabel 2. Resistente E. coli werd bij 79%
der kalveren en 6% van de runderen gevonden.

Bij een eerder uitgevoerd onderzoek naar het voorkomen van resistente
E. coli bij paarden en runderen, die als patiënt werden aangeboden aan de
Kliniek voor Inwendige Ziekten (Frik, niet gepubliceerd), werd een
hoger percentage runderen positief bevonden dan de in tabel 2 gevonden
6%. Daarom werd een dergelijk onderzoek bij nog een aantal runderen
gedaan. Een aantal van deze runderen werd kort (< 14 dagen) voor de
bemonstering parenteraal met antibiotica behandeld. De faecesmonsters
werden enkele uren na aankomst van de dieren op de kliniek genomen en

onderzocht. Bij 40% werd resistente E. coli geïsoleerd. Er kon geen corre-
latie worden vastgesteld tussen het voorkomen van resistente E. coli en be-
handeling met antibiotica (Tabel 3).

De oorspronkelijke opzet van het onderzoek was, het verschil te bepalen
tussen het voorkomen van resistente E. coli bij kalveren die wel, en kalveren
die niet met nutritieve doses antibiotica werden gevoerd. Bij kalveren, die
op bedrijf A met antibioticum bevattende kunstmelk werden gevoerd (Groep
I—III) werd inderdaad een hoog percentage multiresistente E. coli in de
faeces aangetroffen, echter ook reeds m het eerstgenomen monster, waarvan
werd verondersteld dat het een beeld zou geven van de situatie vóórdat een
eventuele selectie van resistente E. coli door antibiotica had plaatsgevonden.
De controlegroep in bedrijf A (groep IV) vertoonde echter hetzelfde beeld
als de groepen I—III.

Verder onderzoek leerde dat ook jonge fokkalveren op een aantal bedrijven
in verschillende provincies resistente E. coli bleken uit te scheiden. Van de
runderen op deze bedrijven bleek slechts 6% resistente E. coli uit te schei-
den. De situatie van 10 jaar geleden werd gekarakteriseerd door twee
aspecten, te weten:

a. resistente E. coli kwam nagenoeg alleen bij met antibiotica gevoeder-
de dieren voor en niet of nauwelijks bij niet met antibiotica ge-
voederde dieren;

b. bovendien was de resistente E. coli alleen resistent tegen de toege-
diende stof en in het algemeen gevoelig voor de overige antibiotica.

Uit dit onderzoek blijkt dat momenteel veel van de geïsoleerde E. coli-
stammen multiresistent zijn en dat dergelijke stammen ook worden ge-
vonden bij dieren die geen antibiotica kregen toegediend. In de wetenschap,
dat het grootste deel van dit soort stammen de resistentie kan overdragen
naar E. coli Kl2 en, in mindere mate, naar Salmonella species, kan men
zich afvragen in hoeverre de toename van R-factoren in „normale" E. coli
praktische consequenties heeft voor de therapie van dierziekten, die worden
veroorzaakt door bacteriën, welke in principe als acceptor van R-factoren
kunnen fungeren, zoals Salmonella en E. coli.

De resistentie bij in Nederland geïsoleerde Salmonella-stammen werd uit-
voerig bestudeerd (Manten, Guinée, Kampelmacher, Voogd,
1971). Van 8812 S. dublin-stammen, onderzocht in de periode 1959—1969,
bleken er 203 (2,3%) resistent te zijn, vrijwel alleen tegen tetracycline;
slechts enkele stammen waren ook resistent tegen chlooramphenicol.
Van 500 S. cholerae ^uü-stammen bleken er slechts drie tetracycline-resistent
te zijn. De overige stammen waren geheel gevoelig. Bij S. typhimurium
steeg het tetracycline-resistente percentage in de afgelopen decade echter
van 0,2% tot ongeveer 40%; het percentage ampicillinc-resistente stammen
schommelde rond 10%, het percentage chlooramphenicol-resistente S. typhi-
mwriMm-stammen bleef constant op 1—2%. Bij Salmonella lijkt de toestand
derhalve op het ogenblik min of meer in evenwicht. Wellicht kan dit ge-
deeltelijk worden verklaard uit het feit dat R-factoren in Salmonella
restrictie ondervinden (Okada et al., 1968), waardoor de overdrachts-
frequentie van E. coli naar Salmonella, zowel in vivo (Guinée, 1965)
als in vitro (Guinée, 1968), vrij laag is.

De overdracht van R-factoren naar E. coli gebeurt in vitro met een iiogere
frequentie dan die naar Salmonella, en de overdracht in vivo is veel effi-
ciënter (Guinée, 1970). Mogelijk is dit een verklaring voor de toename
van het percentage resistente, veelal multiresistente enteropathogene E. coli-
stammen (voor referenties zie pag. 1).

In het Swann report (Joint Committee on the use of Antibiotica in Animal
Husbandry and Veterinary Medicine, 1969) wordt er voor gepleit, om
therapeutisch waardevolle antibiotica niet te gebruiken als veevoeder-
additief. Antibiotica voor nutritief gebruik ("feed antibiotics") moeten
ondermeer voldoen aan de voorwaarden, dat zij geen therapeutische waarde
voor de mens hebben en geen kruisresistentie vertonen met therapeutisch te
gebruiken antibiotica. Het Swann Committee deed deze aanbevelingen in
hoofdzaak op basis van de "Public Health Implications" en minder op basis
van het feit, dat resistentietoename ook voor de veterinaire therapie onge-
wenst is. De resultaten van het hier beschreven onderzoek leiden ons inziens
tot dezelfde aanbevelingen als die in het Swannrapport, echter niet alleen
op basis van overwegingen die betrekking hebben op de volksgezondheids-
aspecten, doch vooral op basis van overwegingen, die de therapie van infec-
ties door Enterobacteriaceae bij dieren betreffen. Niet alleen het gebruik
van antibiotica als voederadditieven dient dan echter te worden herzien,
doch vooral ook het therapeutisch gebruik van stoffen zoals chlooramphe-
nicol en neomycine-kanamycine zou zeer selectief moeten worden toegepast
om te voorkómen dat dergelijke antibiotica binnen enkele jaren hun thera-
peutische waarde vrijwel zouden verliezen. Men moet hierbij rekening hou-
den met het feit dat R-factoren méér dan een resistentiedeterminant kunnen
dragen. In principe kan op één R-factor de genetische informatie gelegen
zijn, welke resulteert in resistentie tegen streptomycine, tetracycline, chloor-
amphenicol, sulfapreparaten, ampicilline, kanamycine-neomycine en genta-
mycine. In onze experimenten was nitrofurantoïne-furazolidone resistentie
niet overdraagbaar, in tegenstelling tot door Lebek (1969) beschreven
onderzoekingen. Toepassing van één van de hier genoemde stoffen kan
dus leiden tot selectie, niet alleen van de homologe resistentie doch ook van
resistentie tegen een of meer der bovengenoemde antibacteriële stoffen.

Dc auteurs betuigen hun dank aan de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren tc
Boxtel voor de medewerking bij het verkrijgen van het onderzoekmateriaal en de
anamnese, en aan Drs. V. M. S e k h u i s (Afdeling Biometrische Analyse van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Bilthoven) voor zijn adviezen met betrek-
king tot de presentatie der resultaten.

As long as ten years ago, administration of nutritional doses of tetracycline was found
to result in selection of tetracycline-resistant E. coli in the intestinal flora of pigs and
calves.

Cultures of intestinal E. coli were usually found to be only resistant to tetracycline,
and these resistant strains were hardly ever isolated from animals not fed antibiotics.
However, the picture has changed during the past ten years.

Today, most strains of E. coli isolated from the „normal intestinal flora" of intensi-
vely reared animals are found to be multiply resitance, this resistance usually being
transferable. Moreover, these strains showing multiple resistance are being increasing-
ly isolated from animals not fed any antibiotics at all.

The development of resistance in E. coli pathogenic for animals virtually keeps pace
with that of „normal" intestinal E. coli in animals.

In order to restrict this development of multiple resistance in E. coli, therapeutic
antibiotics should no longer be added to feeds, and therapeutic administration of
antibiotics in veterinary practice, particularly that of agents such as chloramphenicol
and neomycin, will have to be much more selective or be drastically reduced to pre-
vent these antibiotics from becoming therapeutically useless within a few years.

A d e n, D. P., R e e d, N. D., U n d e r d a h 1, N. R. and M e b u s. Ch. A.: Trans-
ferable Drug Resistance Among Enterobacterioceae Isolated from Cases of Neontal
Diarrhea in Calves and Piglets. Appl. Microbiol., 18, 961, (1969).
Bulling, E., Scholz, M. und M a 11 a, D. S.: Antibiotika-Resistenz von Entero-
bacterien aus Tiermaterial und Versuche zur Übertragung der Mehrfachresistenz
in vitro. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 81, 151, (1968).
Da vi es, M. E.: Growing Bacterial Resistance to Antibiotics. Vet Ree., 73, 429
(1961).

Fish, N. A.: Antibiotic resistance trends of animal pathogens in Ontario. Can vet
J., 8, 152, (1967).

Greenfield, J. and Bankier, J. C.: Sensitivity of Freshly Isolated Bacterial
Pathogens To Certain Antibiotics and Nitrofurazone. Can. J. comp. Med 33
39, (1969).

Guinée, P. A. M.: Experimental studies on the origin and significance of antibio-
tic resistant Escherichia coli in animals and man. Proefschrift (1963).
Guinée, P. A. M. : Transfer of multiple drug resistance from Escherichia coli to
Salmonella typhi murium in the mouse intestine. Antonie van Leeuwenhoek 31
314, (1965).

Leeuwenhoek, 34, 93, (1968)
G u i n é e, P. A. M. : Resistance Transfer to the Resident Intestinal Escherichia coli

of Rats. J. Bact., 102, 291, (1970).
Guinée, P. A. M., U g u e t o, N. R. en Leeuwen, W. J. van: Escherichia
coli met resistentie factoren bij vegetariërs, baby\'s en niet-vegetariërs. Tijdschr.
Diergeneesk., 96, 141, (1971).
Joint Comittee on the use of Antibiotics in Animal Husbandry and Veterinary Medi-
cine. Report Presented to Parliament by the Secretary of State for Social Services,
the Secretary of State for Scotland, the Minister of Agriculture, Fisheries and Food
and the Secretary of State for Wales by Command of her Majesty. Her Majesty\'s
Stationery Office (1969).
Kondrackie, M.: Study of the sensitivity of E. coli strains isolated from field
cases of colibacillosis of calves to antibiotics and nitrofuran preparations. I. Vitro
sensitivity to antibiotics, 23, 355, (1967).
Lcbek, G.: Die infektiöse bakterielle Antibiotika-resistenz. Verlag Hans Huber,

Bern und Stuttgart (1969).
M a n t e n, A., G u i n é e, P. A. M., K a m p e 1 m a c h e r, E. H., V o o g d, C. E.:

An eleven years study of drugresistance in Salmonella in the Netherlands. WHO
Bull., (in press).

M c K a y, K. A., R u h n k e, H. L. and B a r n u m, D. A.: The results of sensitivity
tests on animal pathogens conducted over the period 1956-1963. Can vet J 6
103, (1965).

O k a d a, M., W a t a n a b e, T. and M i y a k e. T.: On the Nature of the Recipient
Ability of Salmonella typhimurium for Foreign Deoxyribonucleic Acids. ] gen
Microbiol., 50, 241, (1968).
Overgoor, G. H. A.: Gevoeligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bacte-
riën t.o.v. de meest gebruikelijke antibiotica en chemotherapeutica. Tijdschr. Dier-
geneesk., 91, 1760, (1966).

Overgoor, G. H. A.: Voortgezette onderzoekingen met betrekking tot de gevoe-
ligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bacteriën t.o.v. de meest gebruikelijke
antibiotica en chemotherapeutica. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 685, (1971).

Parrakova, E., Séckarova, A. and K r c m é r y, V.: The Characteristics of
Enterobacteriaceae of the Environment of Establishments of Livestock Produc-
tion. Veterinarni Med., 12, 69, (1967).

Pohl, P. and Thomas, J.: Enterobacteriaceae of the pig intestinal flora resistant
to antibiotics. Ann. Méd. Vét., 113, 455, (1969).

Renault, L. et M a i r e, CI.: Evolution de 1\' antibiosensibilité des souches patho-
gènes d\'Escherichia coli d\'origine porcine et aviaire. Lab. Méd. Vét., 38, 197,
(1969).

Smith, H. W. and C r a b b, W. E.: The Effect of the Continuous Administration
of Diets Containing Lovk\' Levels of Tetracyclines on the Incidence of Drugresistant
Bacterium coli in the Faeces of Pigs and Chickens: The Sensitivity of the Bact.
coli to Other Chemotherapeutic Agents. Vet. Rec., ..., 24, (1957).

S m i t h, H. W. and Halls, S.: Observations of infective drug resistance in Britain.
Brit. med. J., I, 266, (1966).

Truszcynski, M., Borkowska, B., Ciosek, D.: Resistance to antibiotics
of E. coli serotypes isolated from swine carcasses. Med. Weteryn. XXII, 264,
(1966).

Walton, J. R.: Infectious drug resistance in Escherichia coli isolated from healthy
farm animals. Lancet, 10, 1300, (1966).

W i 11 i n g e r, H. und G e n i s, E.: Untersuchungen für das Auftreten antibiotika-
resistenter Stämme von E. coli beim Ferkel. Zbl. Bakt. I Orig., 208, 186, (1968).

Deze collega heeft inet zijn wedstrijdprestaties de voorwaarden vervuld voor het
Duitse „Reiter-Abzeichen in Gold", hetwelk hem op het concours te Bielefeld in mei
1972 is uitgereikt.

Collega M e h r d O r f, die deelnemer was aan de Olympische spelen in Mexico (zie
Tijdschr. Diergeneesk., 94, 87, (1969)) bereikte als military ruiter de volgende re-
sultaten:

1963 S. Military Lohmühlen llle plaats, 1964 idem Ie plaats en in Burghley (Enge-
land) Ile plaats, 1965 S. Military Lohmühlen Ille plaats, 1967 L. Military Bad
Harzburg Ie plaats, 1968 S. Military Lohmühlen Ie plaats en 1971 L. Military Biele-
feld lie plaats.

De organisatie en de eerste resultaten van de
georganiseerde mastitisbestrijding in Noord-
Brabant

Organization and first Results of the Organized
Mastitis Control in the Province of North Brabant

In Noord-Brabant worden in het kader van het kwaliteitsonderzoek van de melk
elke maand alle bedrijfsmelkmonsters {± 15.000), afkomstig van de melkvee-
bedrijven, onderzocht op het aantal cellen met behulp van de Brabantse Mastitis
Reaktie (B.M.R.) en de Coulter Counter. De B.M.R. wordt als vóórselektie ge-
bruikt (uitstroomtijd 10 sec.) om de bedrijfsmonsters met een laag celgetal uit te
selekteren. Deze vóórselektie werkt kostenbesparend.

De bedrijven, die in het bedrijfsmelkmonster meer dan 1.000.000 cellen hebben,
krijgen hiervan bericht. Dit betreft ongeveer 10% van de bedrijven. De georgani-
seerde mastitisbestrijding is geheel vrijwillig.

De dierenarts en de melkwinningsadviseur van de zuivelfabriek spelen bij deze
mastitisbestrijding een belangrijke rol. Het „fieldwork" wordt voor het grootste
deel gedaan door de melkwinningsadviseurs. In hun werkgebied zijn er ± 500
bedrijven. De werkzaamheden van de melkwinningsadviseur, die op het te on-
derzoeken bedrijf worden uitgevoerd, zijn in principe zeer tijdrovend. Vandaar
dat een soort afvalsysteem werd ontworpen, waarmee getracht wordt met zo min
mogelijk werk de veehouder zo goed mogelijk van dienst te kunnen zijn. Op alle
bedrijven wordt de California Mastitis Test (C.M.T.) uitgevoerd. Er blijkt een
goede relatie te bestaan tussen de C.M.T. en het aantal cellen van de onderzochte
kwartiermelkmonsters, vooral bij de melkmonsters met een laag en een hoog
celgetal. In de praktijk blijkt de C.M.T. een goed hulpmiddel te zijn bij het op-
sporen van koeien met uierontsteking.

In dit artikel is gebruik gemaakt van gegevens, verkregen via de melkwinnings-
adviseurs. Op 415 bedrijven werd de melkinstallatie doorgemeten. Op 253 bedrij-
ven 58%) werd de melkinstallatie in orde bevonden. In veel ge%\'allen kwa-
men afwijkingen betreffende het vakuum, de reserve-kapaciteit of het aantal
pulsaties per minuut enkelvoudig voor. Vooral het vakuum en de reserve-kapaci-
teit worden belangrijk geacht. Van de 415 bedrijven werden er 210 beoordeeld
wat betreft melktechniek. Op 56 bedrijven (± 27%) werd de melktechniek als
relatief goed beoordeeld.

Bij de melktechniek werden meer afwijkingen in kombinatie vastgesteld, dan bij
de beoordeling van de melkinstallatie. .Alle handelingen bij de melktechniek die
een onnodige verlenging van de melktijden veroorzaken, zijn ongewenst. Met
name geldt dit voor een onvoldoende vóórbehandeling, het niet tijdig aansluiten
en het niet tijdig afnemen van de apparaten.

Als algemeen advies geldt het sprayen, resp. dippen, van de spenen met een
mengsel van glycerine (20%) en hibitane (0.2%) in gedemineraliseerd water
gedurende het gehele jaar. De tot nu toe opgedane ervaringen zijn gunstig.
Op bedrijven waar mastitis een probleem is, wordt geadviseerd alle koeien met

1 Dr. F. H. J. Jaartsveld, Gezondheidsdienst voor dieren in Noord-Brabant.
Dit artikel werd voor publikatie geaccepteerd op 8 april 1972.

langwerkende antibioticum-preparaten droog te zetten. Zowel de bakteriologische
bevindingen, als het aantal cellen in de melk, worden door de droogzet-therapie
gunstig beïnvloed. Bij andere onderzoekingen werd vastgesteld, dat deze behan-
deling bij koeien met mastitis een produktie-verhogend effekt had van 8% in de
volgende laktatie-periode.

Bij 89 van de 415 bedrijven werd nagegaan hoe de B.M.R. (doorstroomtijd 30
sec.) vóór het bedrijfsonderzoek door de melkwinningsadviseur uitgevoerd en na
het bedrijfsonderzoek was. 10 onderzoekingen, uitgevoerd met de B.M.R. vóór het
bedrijfsonderzoek, werden vergeleken met 10 onderzoekingen na het bedrijfs-
onderzoek.

Uit dit onderzoek bleek dat 83% van de bedrijven na het bedrijfsonderzoek ver-
beterd was. Op 75 andere bedrijven werd de C.M.T. van de kwartiermelk-
monsters op de dag van het bedrijfsonderzoek van de melkwinningsadviseur ver-
geleken met de C.M.T., uitgevoerd enkele maanden na het bedrijfsonderzoek.
Hierbij bleek dat op 80% van de bedrijven een verbetering was opgetreden.
In een grote praktijkproef, uitgevoerd in het gebied van de zuivelfabriek Oss,
werden ± 4000 koeien in de droogstand behandeld met langwerkende penicilline-
preparaten. De resultaten van deze proef waren gunstig.

De voorlopige indruk werd verkregen, dat met de huidige toegepaste methode
van onderzoek en advisering in samenwerking met de dierenarts, melkwinnings-
adviseur, Konsulentschap en Gezondheidsdienst, het mogelijk is de bedrijven met
mastitis-problemen te helpen. De medewerking van de veehouder is echter van
primair belang.

Mastitis of uierontsteking is een veel voorkomende ziekte onder het rund-
vee, zowel in het buitenland als in het binnenland.
Deze ziekte geeft aanleiding tot belangrijke ekonomische verliezen.
Door verschillende onderzoekerrs (Livoni (1), Morse (2) en de
Rooy c.s. (3) werd vastgesteld, dat de melkproduktie per koe, per lak-
tatieperiode tengevolge van mastitis gemiddeld 8-10% daalt.
Aanvankelijk werd getracht de mastitis uit te roeien met behulp van een be-
handeling met antibiotica. Livoni (4) komt tot de konklusie, dat door
een massale behandeling van koeien tijdens de laktatie met penicilline het
aantal infekties, veroorzaakt door Str. agalactiae, sterk afneemt. Tegelijker-
tijd hiermee neemt het aantal infekties, veroorzaakt door andere Strepto-
kokken of stafylokokken, sterk toe. Er is hierbij sprake van een verdringing
van de Str. agalactiae door andere mikro-organismen die minder gevoelig
zijn voor penicilline. Een massale penicilline-behandeling tijdens de laktatie
is geen oplossing gebleken voor het mastitisprobleem.

Kingwill c.s. (5) geven aan, dat tengevolge van een streng doorge-
voerde hygiëne tijdens het melken het aantal nieuwe infekties met 50%
gereduceerd kan worden. Deze streng doorgevoerde hygiëne bestond uit het
gebruik van rubber handschoenen door de melkers, een desinfektie van de
handschoenen en tepelvoeringen vóórdat elke koe gemolken werd en het
dippen van de spenen na het melken in een desinfektans. Deze streng door-
gevoerde hygiëne is voor de praktische veebedrijven vrijwel niet uitvoer-
baar.

Onderzoekingen van De Rooy c.s. (3) wezen uit, dat vooral de kombi-
nade van ongunstige faktoren bij het melken het ontstaan van mastitis
sterk in de hand werkt. Deze faktoren waren de afstelling van het vakuum.
de melksnelheid — die nauw samenhangt met de melktechniek en het al

dan niet blindmelken — en de hygiëne op de bedrijven. In het navolgende
wordt een overzicht gegeven van de organisatie en de eerste resultaten van
de georganiseerde mastitisbestrijding in de provincie Noord-Brabant.

In het kader van het kwaliteitsonderzoek wordt eenmaal in de 14 dagen
een bedrijfsmelkmonster ontvangen van de veehoudersbedrijven in Noord-
Brabant. Voor het onderzoek van deze melkmonsters op het celgetal wordt
gebruik gemaakt van de Brabantse Mastitis Reaktie (B.M.R.) (6) en de
Coulter Counter (7). Het onderzoek vindt eenmaal per maand plaats. De
B.M.R. wordt gebruikt als vóórselektie van de melkmonsters. Alleen die
melkmonsters, die een doorstromingstijd hebben van 10 sekonden of meer,
worden nader onderzocht met behulp van de Coulter Counter¹).
Na deze vóórselektie wordt ongeveer 45% van alle monsters onderzocht
met behulp van de Coulter Counter, hetgeen kostenbesparend is. Het
aantal bedrijfsmelkmonsters met meer dan 1.000.000 cellen per ml. melk is
per onderzoekperiode ongeveer 10% van het totaal aantal onderzochte be-
drijven (± 15.000), variërende van ± 3% tot ± 17%. De veehouder
krijgt bericht wanneer het aantal cellen de 1.000.000 overschrijdt, ook zijn
dierenarts krijgt hiervan bericht. Op grond van dit bericht kan de vee-
houder de melkwinningsadviseur van de zuivelfabriek verzoeken om een
nader onderzoek. In veel gevallen gaat het initiatief van deze melkwin-
ningsadviseur uit. De melkwinningsadviseur is in dienst van de zuivelfa-
briek. In Nooixl-Brabant zijn 13 instrukteurs en 18 adviseurs²). De melk-
winningsadviseurs hebben in hun werkgebieden 300-1000 melkveebedrijven.
Algemeen wordt het grote belang van de melkwinningsadviseur erkend, zo-
wel door de zuivelfabrieken, als door de veehouders. De melkwinningsad-
viseur is de „fieldworker" bij de georganiseerde mastitisbestrijding. Hij kent
zijn veehouders, tevens in verband met het kwaliteitsonderzoek van de
melk.

Eén van de taken van de melkwinningsadviseur was en is nog steeds de
veehouders te adviseren betreffende de winning en bewaring van de melk
op de bedrijven. Een nader onderzoek op de bedrijven waar uierontsteking
bij de koeien een probleem is, is alleen dan zinvol, wanneer de veehouder
ten aanzien van de mastitisbestrijding een positieve instelling heeft.
Het onderzoek, dat de melkwinningsadviseur op de bedrijven verricht, is
in principe tijdrovend. Vandaar, dat naar een onderzoekmethode is ge-
zocht, waarbij de werkzaamheden op het bedrijf tot het minimum zijn be-
perkt. Een soort „afvalsysteem" is ontworpen, afhankelijk van de bevin-
dingen die worden gedaan.

1 De bedrijfsmelkmonsters werden met de B.M.R. tevens onderzocht op de door-
stroomtijd van 30 sekonden of meer, (± >1.000.000 cellen). Een groot deel
van het onderzoek vond plaats vóórdat de bepaling van het celgetal met de
Coulter Counter systematisch plaats vond.

2 De opleidingen tot Instrukteur machinaal melken en melkwinningsadviseur zijn
ondergebracht bij de landelijke stichting Beroepsopleiding Levensmiddelen-
industrie. De opleiding tot Instrukteur machinaal melken is het eerste deel van
de opleiding; de opleiding tot melkwinningsadviseur geschiedt in het tweede
gedeelte. Elke opleiding duurt 1 jaar.

a. Vooreerst worden kwartiermelkmonsters van alle koeien onderzocht
met de California Mastitis Test (C.M.T., 8). Hiermee wordt een
algemene indruk verkregen betreffende de mastitis-situatie van het
bedrijf (zie verder 3.1.);

b. indien bij het onderzoek blijkt, dat een of meer koeien lijdende zijn
aan een klinische uierontsteking, wordt de veehouder geadviseerd
zijn dierenarts te raadplegen;

c. als blijkt, dat speenbetrappen bij de koeien meer dan normaal voor-
komt, worden nadere adviezen verstrekt (zie verder 3.1.);

d. vervolgens wordt de machine-installatie doorgemeten (zie verder
3.3.). Indien een of meer grove afwijkingen worden vastgesteld,
wordt de eigenaar geadviseerd deze te herstellen. Hiermee is in eer-
ste instantie het bedrijfsonderzoek afgesloten. Het verdere initiatief
om het een en ander te laten herstellen, is nu aan de veehouder;

e. indien de machine-installatie geen grove afwijkingen vertoont, terwijl
er meer koeien zijn met mastitis, worden de melktechniek en de
hygiëne tijdens het melken beoordeeld (zie verder 3.4.).

Het is van groot belang dat er een goede vorm van samenwerking is tussen
de dierenarts, de melkwinningsadviseur, de Rijksvoorlichtingsdienst en de
Gezondheidsdienst voor Dieren.

Algemeen kan worden gesteld, dat de melkwinningsadviseurs veel belang-
stelling hebben voor hun werk. Om organisatorische redenen is het voor
hen vaak moeilijk voldoende tijd vrij te maken voor de mastitisbestrijding.
Tot nog toe worden deze mensen teveel ingezet bij allerlei werkzaamheden
in en om de zuivelfabrieken. Dit zal beslist veranderen zodra het aantal
cellen in de melk mede een rol gaat spelen bij de uitbetaling van de melk.
Dit is binnen afzienbare tijd te verwachten. Pas dan zullen de veehouders
meer geneigd zijn bij het eerste alarm de hulp van de melkwinningsadvi-
seur in te roepen.

Hoewel de C.M.T. geen exakte methode is om het aantal cellen in de
melk te bepalen, is gebleken, dat deze methodiek in de praktijk goed vol-
doet. Van een aantal willekeurige bedrijven met mastitisproblemen werden
van 37 koeien kwartiermelkmonsters onderzocht met behulp van de C.M.T.
en de Coulter Counter. Tabel I geeft van dit onderzoek een overzicht.

Tabel 1. De C.M.T. van kwartiermelkmomters en het aantal cellen van
deze monsters, bepaald met de Coulter Counter.

Een sterk positieve C.M.T. ( ) is een duidelijke aanwijzing voor een te
hoog aantal cellen in de melk. Kwartiermelkmonsters met een negatieve
C.M.T. hebben slechts in enkele gevallen meer dan 1.000.000 cellen per
ml. melk. Het psychologische effekt van de C.M.T op de veehouder is van
belangrijke waarde; hierdoor wordt hij als het ware met de neus op de fei-
ten gedrukt, die hijzelf kan kontroleren. Indien koeien lijdende zijn aan
een akute uierontsteking, wordt de veehouder geadviseerd zijn dierenarts
te raadplegen. Tevens wordt de veehouder geadviseerd van de kwartieren
met uierontsteking geen melk af te leveren aan de zuivelfabriek.
Zonodig worden melkmonsters steriel opgevangen voor het bakteriologisch
onderzoek. In het algemeen worden voor het bakteriologisch onderzoek in
het kader van een georganiseeide mastitisbestrijding slechts dan melkmon-
sters steriel genomen, als de betreffende kwartieren na een behandeling
— hetzij in de laktatieperiode, hetzij in de droogstand — niet voldoende
hersteld zijn. Wanneer het speenbetrappen op een bedrijf een probleem
vormt — hetgeen vrijwel uitsluitend tijdens de staltijd het geval is — wordt
door de melkwinningsadviseur aandacht geschonken aan de standlengte en
standbreedte van de stal. Tevens wordt aandacht besteed aan de wijze
waarop de koeien bevestigd zijn, de soort stalbodem en de plaatsing van
de drinkbakjes. Dit naar aanleiding van onderzoekingen, uitgevoerd door
de Rooy c.s. (9) en G r o m m e r s (10). Eveneens wordt aandacht
besteed aan de klauwverzorging, eventuele beengebreken en de selektie van
geschikte uiers. Indien nodig, dient de dierenarts gekonsulteerd te worden.

In dit artikel is gebruik gemaakt van gegevens, verkregen via de melkwin-
ningsadviseurs, doordat op 415 bedrijven het onderzoek in het kader van
cle georganiseerde mastitisbestrijding meer of minder uitvoerig werd ver-
richt. De meeste bedrijven werden ondei-zocht op basis van het hoge cel-
getal, dat tweemaal of meermalen achter elkaar was opgetreden. Deze be-
drijven werden volgens het onderzoekschema onderzocht, zoals vermeld
onder 2.

Op de 415 bedrijven werd de melkinstallatie doorgemeten (zie 3.3.). Om-
dat het onderzoekschema een zg. „afvalsysteem" is, werd het onderzoek
naar de methode van melken en de hygiëne op een belangrijk minder aan-
tal bedrijven uitgevoerd nl. op 210 bedrijven (zie 3.4.). Van deze 415 be-
drijven werd op 89 bedrijven - die gedurende een bepaalde periode her-
haalde malen een groot aantal cellen in de bedrijfsmelkmonsters hadden —
nagegaan hoe het verloop van de mastitis-situatie was gedurende een pe-
riode na het bedrijfsonderzoek (zie 4.1.). Op 75 andere bedrijven van de
415 bedrijven werd de C.M.T. van de kwartiermonsters op de dag van
het bedrijfsonderzoek van de melkwinningsadviseur vergeleken met de
C.M.T. van de kwartiermelkmonsters van de koeien, enkele maanden na
het bedrijfssonderzoek (zie 4.2.).

Verder is in dit artikel gebruik gemaakt van gegevens, verkregen door een
grote praktijkproef in het werkgebied van de zuivelfabriek te Oss. Op 383
bedrijven werden alle melkkoeien met langwerkende penicilline-preparaten
drooggezet; 234 bedrijven, die ook tot de zuivelfabriek Oss behoorden,
werden als kontrole gebruikt (zie 4.3.).

2-0 reservckap. v/d install. ( -H regulateur ■{■ apparaten)
2-1 luchtverbr. app/melkst. ( (2-3) - (2-0) )
2-2 idem overige onderdelen

* Drukt de bedrijfsvakuummeter het vakuum in inches uit, dan dit getal vermenig-
vuldigen met 2.5. Indien uitgedrukt in kilogrammen, dan vermenigvuldigen met 76.

* Als het bedrijfsvakuum meer dan 2 cm/Hg afwijkt van de aanbeveling volgens de
leverancier of fabrikant, dan de vakuumregulateur instellen op het aanbevolen
vakuum, tenzij de gebruiker doelbewust de vakuumregulateur op de gevonden
waarde heeft ingesteld.

Op alle 415 bedrijven werd de melkmachine-installatie doorgemeten. Het
doormeten geschiedde volgens het interim-rapport Melkmachines (11) en
Melkwinning (12). Het schema, volgens hetwelk werd gewerkt — dit is
landelijk vastgesteld —is weergegeven in tabel H.

Hierbij valt op, dat het overgrote deel van de metingen bij dit onderzoek
fakultatief is. Dit houdt in, dat — wanneer volgens de meting blijkt dat
het vakuum en de reserve-kapaciteit van de installade in orde zijn bevon-
den — de rest van de metingen, namelijk 2-1 tot en met 3-0 en 4-1 tot en
met 4-3 achterwege kan blijven. Hierdoor worden de werkzaamheden van
de melkwinningsadviseur aanmerkelijk beperkt. Over het algemeen zijn
de resultaten niet ongunstig. Op 253 bedrijven (± 61%) werd de melkin-

stallatie in orde bevonden. Hierbij moet worden opgemerkt, dat op het
grootste deel van de bedrijven reeds eenmaal per jaar de melkinstallatie
wordt gekontroleerd.

In tabel III is weergegeven in hoeverre een afwijkend vakuum, een afwij-
kende reserve-kapaeiteit of een afwijkend aantal pulsaties per minuut —
alleen of in kombinatie — werden vastgesteld. Uit deze tabel blijkt, dat in
veel gevallen de afwijkingen enkelvoudig voorkomen.

Tabel III. Vastgestelde afwijkingen betreffende vakuum, reserve-kapaeiteit,
pulsaties per minuut, alleen of in kombinatie voorkomend.

Speciaal het vakuum en de reserve-kapaeiteit van de melkmachine-instal-
laties van de bedrijven verdient in het kader van een georganiseerde mas-
titisbestrijding ons inziens de aandacht. Van groot belang is het om va-
kuumschommelingen — speciaal tijdens het zg. „blind melken" — te voor-
komen. Deze vakuumschommelingen treden vooral dan op, wanneer de
reserve-kapaeiteit van de pomp onvoldoende is.

De melktechniek werd beoordeeld op 210 bedrijven van de totaal onder-
zochte 415 bedrijven. Met name werd speciaal gelet op de wijze van vóór-
behandeling, het tijdig aansluiten van de apparaten, het op de juiste wijze
aansluiten van de apparaten, het op tijd en het op de juiste wijze afhalen
van de apparaten. Ongetwijfeld speelt de hygiëne bij het melken een grote
rol bij het ontstaan van uierontsteking (3). De beoordeling is subjekief.
Hierbij komt nog dat het moeilijk is om de hygiëne op een bedrijf goed te
beoordelen, wanneer het bezoek van tevoren is aangekondigd. Onwillekeu-
rig worden door de veehouder maatregelen genomen, welke een gunstige
invloed hebben op de beoordeling, betreffende de hygiëne tijdens het mel-
ken. Dit is de reden dat het punt hygiëne in dit materiaal niet is verwerkt.
De melktechniek en de hygiëne worden door ons beoordeeld volgens het
nevenstaand schema.

Het resultaat van de beoordeling van de melktechniek op de 210 onder-
zochte bedrijven staat vermeld in tabel V en VI. Met opzet werd de
beoordeling vastgelegd in de waardering goed of onvoldoende. Dit om te
voorkomen, dat diegene, die moet beoordelen, teveel gebruik zou maken
van de waardering „matig". Op slechts 56 bedrijven (± 27%) werd de
gehele melktechniek als goed beoordeeld.

In tabel V valt op, dat een drietal handelingen vrij veel als onvoldoende
werd aangemerkt, nl. de voorbehandeling, het tijdig aansluiten en het tijdig
afnemen.

In tabel VI is weergegeven in hoeveel gevallen een onvoldoende beoordeelde
handeling alleen of in kombinatie voorkwam.

Hieruit blijltt, dat vergelel^en met de beoordeling van de melkinstallatie, bij
de melktechniek meer afwijkingen in kombinatie werden vastgesteld. Zo
kwamen de volgende kombinaties van afwijkingen vrij veelvuldig in dit
materiaal voor, nl. afwijkingen ten aanzien van:

1. Voorbehandeling, tijdig aan- 3. Voorbehandeling, tijdig aan-
sluiten. sluiten, wijze van aansluiten,

Voorbe- Tijdig Wijze van Tijdig Wijze van
iiandeling aansluiten aansluiten afnemen afnemen

daarvoor geschikt middel (13). Het daarvoor gebruikte middel bevat
glycerine (20%) om de huid van de spenen in een goede konditie te
brengen en te houden, en hibitane (0.2%) in gedemineraliseerd water, om
de spenen, speciaal het slotgat, te desinfekteren. De tot nu toe opgedane
ervaringen zijn gunstig. Het is van groot belang dat het sprayen gedurende
het hele jaar \'s morgens en \'s avonds na het melken wordt uitgevoerd.
Op bedrijven waar mastitis bij de koeien een groot probleem is, wordt
geadviseerd alle koeien met behulp van langwerkende antibioticum-prepa-
raten droog te zetten. Het voordeel van deze behandeling op het moment
van droogzetten, ten opzichte van een behandeling tijdens de laktaties, is,
dat — gedurende een lange tijd — het antibioticum in de uier blijft, zodat
hiervan een beter resultaat verwacht kan worden. Tijdens de droogstand
kan de uier zich herstellen. De start van de volgende laktatie-periode wordt
daardoor verbeterd. Er kon worden vastgesteld, dat deze behandeling bij
koeien met masUtis duidelijk gunstig effekt had op het herstel van de
mastitis.

Zowel de bakteriologische bevindingen, als het aantal cellen in de melk
werden door de droogzet-therapie gunstig beïnvloed. Bovendien werd vast-
gesteld, dat deze behandeling bij koeien met mastitis een produkde-ver-
hogend effekt had van 8% in de volgende laktatie-periode (d e R o o y c.s.)
(14). De kans, dat bij een normale droogstand van 7—8 weken na de
biestperiode antibiotica in de melk kunnen worden aangetroffen, is bij-
zonder gering.

De resultaten van de georganiseerde mastitisbestrijding worden weergegeven
met behulp van de volgende punten:

1. de vergelijking van het aantal ontstekingscellen in de bedrijfsmelk-
monsters, onderzocht vóór het bedrijfsonderzoek en gedurende 20
weken na het bedrijfsonderzoek;

2. de vergelijking van het aantal ontstoken kwartieren van de koeien
op de dag van het bedrijfsonderzoek en op een dag, enkele maanden
na het bedrijfsonderzoek;

3. een onderzoek naar de resultaten, verkregen met het droogzetten van
alle melkgevende koeien op een groot aantal bedrijven, ten opzichte
van een groot aantal bedrijven, waar de koeien tijdens de droogzet-
periode niet werden behandeld.

4.1. Uit de groep van de 415 onderzochte bedrijven werd van 89 bedrijven
met mastitis bij runderen nagegaan hoe vaak de B.M.R.-positief (door-
stromingstijd meer dan 30 sek.) was van 10 onderzoekingen vóór het be-
drijfsonderzoek en hoe vaak deze reaktie positief was van 10 onderzoe-
kingen, volgend op het bedrijfsonderzoek. De onderzoekingsperioden be-
droegen 14 dagen. Aan de hand van de uitslagen van deze onderzoekingen
werd nagegaan in hoeverre een verandering van de mastitissituatie was
opgetreden. Er werd uitgegaan van bedrijven, wier bedrijfsmelkmonsters
tenminste viermaal een positieve B.M.R. (uitstroomtijd > 30 sek.) ver-
toonden van tien achtereenvolgende onderzoekingsperioden vóór het be-
drijfsonderzoek.

Tabel VII geeft o.a. het volgende weer: Van de 29 bedrijven (zie eerste
regel van tabel VII), die vóór het mastitisonderzoek viermaal een positieve
B.M.R. hadden van de bedrijfsmelkmonsters, waren er 4, welke van de
10 onderzoekingen na het mastitisonderzoek geen enkele keer een positieve
B.M.R. hadden. Totaal waren er 23 (4 7 4- 6 4- 6) bedrijven verbeterd
en 6 (2 4- 1 2 1) bedrijven verslechterd. Uit deze tabel blijkt voor-
eerst, dat verreweg het grootste aantal van de bedrijven na het mastitis-
onderzoek een verbetering heeft ondergaan. Ook blijkt, dat deze groep van
bedrijven meer is verbeterd, dan de andere bedrijven zijn verslechterd.

Tabel VII. Vergelijkend onderzoek van de B.M.R. van 10 bedrijfsmelk-
monsters vóór het mastitisonderzoek en van 10 bedrijfsmelkmonsters nd dit

Tabel VIII geeft het aantal bedrijven weer, dat na het mastitisonderzoek
verbeterd, verslechterd of gelijk gebleven is.

Tabel VIII. Aantal bedrijven, wat betreft de B.M.R. van de bedrijfs-
melkmonsters na het mastitisonderzoek verbeterd, verslechterd of gelijk

Uit deze cijfers blijkt, dat er een duidelijke verbetering is opgetreden na het
mastitisonderzoek ten aanzien van de B.M.R.\'s van de bedrijfsmelkmonsters.

4.2. Van 75 bedrijven werd van alle koeien de C.M.T. uitgevoerd op alle
kwartiermelkmonsters op de dag van het bedrijfsonderzoek, tevens werd de
C.M.T. uitgevoerd op alle kwartiermelkmonsters enkele maanden na het
bedrijfsonderzoek. Deze 75 bedrijven hadden op het moment van het be-

drijfsonderzoek tenminste 40—49% van de melkgevende koeien met uier-
ontsteking van een of meer kwartieren.

Tabel IX geeft het verband weer tussen de C.M.T.-uitslag van de kwartier-
melkmonsters van de koeien op de moment van onderzoek en de C.M.T.,
uitgevoerd enkele maanden na het bedrijfsonderzoek.

Uit deze tabel is af te lezen (zie de bovenste regel van tabel IX), dat van
de 5 bedrijven met 40—49% C.M.T.-positieve koeien enkele maanden na
het bedrijfsonderzoek 2 bedrijven 10—19% C.M.T.-positieve koeien en 3
bedrijven 30—39% C.M.T.-positieve koeien hebben. Over het geheel valt
ook hier een duidelijke verbetering waar te nemen.

Tabel X. Aantal bedrijven, wat betreft het percentage C.M.T.-positieve
koeien na het bedrijfsonderzoek verbeterd, verslechterd of gelijk gebleven.

Totaal aantal bedrijven
■Aantal bedrijven verbeterd
Aanta bedrijven verslechterd
Aantal bedrijven gelijk gebleven

Deze cijfers geven, evenals in 4.1., een duidelijke verbetering aan van de
bedrijven, enkele maanden na het bedrijfsonderzoek.

4.3. In een praktijkproef, uitgevoerd in het gebied van de zuivelfabriek te
Oss, werden van 383 bedrijven alle koeien met langwerkende preparaten
drooggezet (totaal ongeveer 4000 koeien). De deelname aan deze proef was
vrijwillig. Door de aldaar werkzame praktizerende dierenartsen werd ge-
zamenlijk een grote hoeveelheid injektoren voor deze massale behandeling
ingekocht, waardoor de veehouders de injektoren tegen gereduceerde prijs
konden betrekken.

Het waren uiteraard vooral die bedrijven, die met mastitisproblemen
kampten of moeilijkheden met mastitis hadden gehad, die zich voor deze
proef opgaven. De overige 234 bedrijven van die zuivelfabriek werden als
kontrolegroep gebruikt. Het doel van deze proef was na te gaan in hoeverre
een algemene behandeling in de droogstandperiode van de melkkoeien een
nuttig effekt zou hebben op de mastitissituatie van de bedrijven.
In grafiek I wordt van de behandelde en van de niet behandelde bedrijven
het percentage positieve B.M.R.\'s weergegeven over een tijd van 21 veer-
tiendaagse perioden.

Uit deze grafiek blijkt een duidelijke toenadering van de groep behandelde
bedrijven naar de groep niet behandelde bedrijven. Hoewel er in het alge-
meen wel de tendens zal bestaan dat een afwijkende groep bedrijven na
enige tijd de groep van de nonnale bedrijven zal naderen, mogen wij —
gezien vroeger opgedane ervaringen en vele andere publikaties — aan-
nemen, dat de zg. „droogstand-therapie" een goede uitwerking heeft gehad.

De bestrijding van uierontsteking wordt op de eerste plaats gemotiveerd op
ekonomische gronden. Er is een duidelijke negatieve korrelatie tussen het
aantal cellen in de melk en de melkproduktie (Tolle, 15). In Engeland
wordt de verminderde melkproduktie tengevolge van uierontsteking per
jaar geschat op £ 28.000.000 (19). In West-Duitsland wordt deze schade
beraamd op 400 miljoen D.M. (15). Elke vorm van mastitis tijdens de
laktatie gaat gepaard met een verminderde melkproduktie, die haar reper-
kussies heeft op de rentabiliteit van de melkveebedrijven. Het in konsumptie
brengen van melk met een hoog celgetal is in hygiënisch opzicht ongewenst.

Bovendien zijn er aanwijzingen, dat de kwaliteit van de zuivelproduktie
als die van kaas, boter en melkpoeder van mindere kwaliteit is, wanneer
deze bereid zijn uit melk met een hoog celgehalte (16, 17 en 18). De uit-
betaling van melk naar kwaliteit, mede op grond van het aantal cellen in de
melk, zal een stimulans zijn voor de bestrijding van mastitis. Hierbij dient
opgemerkt te worden, dat het verlies van melk tengevolge van mastitis in de
praktijk door de veehouder niet zo zwaar wordt gevoeld, als een aftrek bij
de uitbetaling van de melk. Bij de georganiseerde mastitisbestrijding spelen
de dierenartsen, de melkwinningsadviseurs van de zuivelfabrieken, de Kon-
sulentschappen en de Gezondheidsdiensten een belangrijke rol.
De melkwinningsadviseurs zijn de „fieldworkers" bij deze bestrijding. Ze
worden regelmatig op de hoogte gebracht van de nieuwste ontwikkelingen
op het gebied van het machinaal melken, melkmachine-installaties en be-
drijfshygiëne door het Konsulentschap voor Rundvee en de Gezondheids-
dienst. De melkwinningsadviseur stelt op verzoek van de veehouder, dieren-
arts of een instantie een bedrijfsonderzoek in.

Op het bedrijf wordt van alle koeien, die melk geven, de C.M.T. uitge-
voerd; de melkinstallatie wordt doorgemeten en zonodig worden de melk-
techniek en de bedrijfshygiëne beoordeeld. Nadere adviezen worden gegeven
betreffende het sprayen of dippen van de spenen. Deze behandeling wordt
overigens algemeen geadviseerd met goed resultaat. Op bedrijven waar
mastitis een probleem is, wordt geadviseerd kontakt op te nemen met de
dierenarts.

Het is van groot belang dat de dierenartsen regelmatig op de hoogte worden
gehouden van de bedrijven met een te hoog celgetal van het bedrijfsmelk-
monster. Indien nodig worden alle koeien in de droogstand met lang-
werkende antibioticum-preparaten behandeld. Bij de georganiseerde mas-
titisbestrijding worden alleen dan melkmonsters steriel opgevangen voor het
bakteriologisch onderzoek als de betreffende kwartieren na een behandeling
— hetzij in de laktatie, hetzij in de droogstand — niet verbetend zijn.
In het kader van de georganiseerde mastitisbestrijding zal ook voor de
dierenarts het accent méér moeten liggen bij de preventie van mastitis dan
bij de therapie.

AU herd milk samples (approximately 15,000) collected from dairy farms were
examined for the number of cells present every month using the Brabant Mastitis Test
(BMT) and the Coulter counter as part of testing the quality of the milk in
North Brabant.

The BMT is used as a method of preliminary selection (time of flow 10 seconds) to
eliminate those herd samples which show low cell counts. This preliminary selection
will save expense.

Farms, the herd samples of which contain more than 1,000,000 cells, are notified of
this fact. This is the case with approximately ten per cent of the farms.
Organized mastitis control is on a voluntary basis.

The veterinarian and milk-production consultant of the dairy plant play an impor-
tant role in mastitis control. The field work is mainly done by the milk-production
consultants. They serve approximately 500 farms.

The activities of the milk-production consulant on the farm under investigation
require much time. A sort of drop-out system was therefore developed, which was
designed to render a maximum of service to stock-owners with a minimum of work.
The California Mastitis Test (CMT) is performed on all farms.

There is a definite relationship between the CMT and the cell counts of the quarter
samples studied, particularly in samples showing high and low cell counts.
Field trials showed that the CMT is a useful aid in detecting cows with inflammation
of the udder.

The presens paper was based on findings obtained from milk-production consultants.
Milking plants were tested on 415 farms. The milking plant was found to be in good
order on 253 farms (approximately 58 per cent). Defects of the vacuum, reserve
capacity or pulsation rate per minute were present as single defects in a large number
of cases.

Particularly the vacuum and reserve capacity are regarded as factors of vital impor-
tance. The milking technique was examined on 210 from 415 farms. This technique
was found to be relatively satisfactory on 56 farms (approximately 27 per cent).
The number of combined deficiencies observed on studying the milking technique
was larger than that observed on testing the milking plant. All actions in the milking
technique resulting in unnecessary prolongation of the milking times, are undesirable.
This is particularly true of inadequate preliminary treatment, failure to connect the
machine in time and failure to disconnect the apparatus in time.
Spraying or dipping the teats with a mixture of glycerin (20 per cent) and hibitane
(0.2 per cent) in demineralized water throughout the year is recommended as a
general measure.

Dry period therapy of all cows with long-acting antibiotics is recommended on those
farms on which mastitis is a problem. Dry period therapy has a beneficial effect on
the bacteriological findings as well as on the cell counts in the milk.
Other studies showed that this form of treatment had a milk-yield-increasing effect
of 8 per cent in cows with mastitis during the next lactation period.
The manner in which the BMT (time of flow 30 seconds) had been performed be-
fore examination of the herd by the milk-production consultant and the results of
the BMT after examination of the herd were studied on 89 from 415 farms.
Ten studies with the BMT before examination of the herd were compared with ten
studies done after examination of the herd.

These studies showed that 83 per cent of the herds had improved after examination.
On 75 other farms, the CMT of the quarter samples as performed on the day on
which the herd was examined by the milk-production consultant, was compared with
the CMT as performed within a few months after examination of the herd.
This comparison showed that an improvement had occurred on 80 per cent of the
farms.

Approximately 4,000 cows were treated with long-acting penicillins during the dry
period in a major field trial in the area of the Oss dairy plant.
The results of this trial were satisfactory.

The preliminary impression was gained that farms with problems of mastitis may be
assisted by the current method of investigation and counselling in co-operation with
the veterinarian, milk-production consultant. Counselling Centre and Health Service.
Co-operation by the stock-owner, however, is essential.

1. L i V o n i, P.: Mastitis Rehaempelso, Arhus Diss. 1955; 2. M o r s e, G. E.: A study
of the milkproduction records in 71 herds under the supervision of the New York
State Mastitis Central Program. Cornell. Vet., 51, 586, (1961); 3. Rooy, J. d e,
J a a r t s V e 1 d, F. H. J., B r a n d s m a, S.: An investigation in the relation between
adjustment of the milking machine, milking technique and the occurrence of mas-
titis. Tijdschr. Diergeneesk., 93, 141, (1968); 4. L i v o n i. P.: Mastitis en Mastitis-
bestrijding. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 821, (1958); 5. K i n g w i 1 1, R. G., N e a v e,
F. K., D o d d, F. H., Griffin, T. K. and W e s t g a r t h, D. R.: The effect of a
Mastitis Control System on levels of subclinical and Clinical Mastitis in two years.
Vet. Rec., 87, 94, (1970).

6. Jaartsveld, F. H. J.: Bijdrage tot de diagnostiek van mastitis bij runderen in
het kader van een georganiseerde bestrijding. Thesis Utrecht 1961; 7. Centraal
Orgaan voor Melkhygiëne: Voorlopige voorschriften voor het onderzoek
naar het aantal cellen; 8. Jaartsveld, F. H. J.: Het konstateren van uierontste-
king op de bedrijven, een snelle en praktische methode. Veeteelt- en Zuivelber., 9,

9. (1966); 9. R O O y, J. d e, B r a n d s m a, S., L a u r ij s e n, H. A. J. en M a a t j e,
K.: Enkele aspekten van de huisvesting en het exterieur van de koe, van betekenis
voor het optreden van speenbeschadigingen. Veeteelt- en Zuivelber., 10, 12, (1969);

10. Grommers, F. J.: Veterinaire aspekten van de huisvesting van melkvee.
Proefschrift Utrecht (1967).

11. Ministerie van Landbouw en Visser ij: Interim-rapport Normen-
kommissie Melkmachines, april 1969; 12. Ministerie van Landbouw en
Visserij: Melkwinning, (1970); 13. Laar, J. M. van de, V e r b e r n e, H. J.

C., Jaartsveld, F. H. J.: Enkele proeven betreffende het sprayen, respektievelijk
het dippen van de spenen van koeien. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 272, (1971); 14.
Rooy, J. de en Jaartsveld, F. H. J.: Onderzoek naar de invloed van een anti-
biotikumbehandeling op produktie en uiergezondheid van melkkoeien bij de aanvang
van de droogstand. Tijdschr. Diergeneesk., 94, 1259, (1969); 15. Tolle, A.:
Grundlagen für eine systematische Mastitis Bekämpfung. Institut für Milchhygiene
der Bundesanstalt für Milchforschung in Kiel (1971).

16. B r u s, D. H. J., Jaartsveld, F. H. J., Werven, E. van en Bannen-
berg, H. J.: Vergelijking van partijen boter, bereid uit melk met een laag- en melk
met een hoog celgehalte. Ned. Melk en Zuiveltijdschr., 20, 37, (1966); 17. B r u s,

D. H. J. en J a a r t s v e 1 d, F. H. J.: Comparison of Batches of Gouda cheese, made
from bulk milk with a low and a high cell count. Ned. Melk en Zuiveltijdschr., 25,
224, (1971); 18. B r u s, D. H. J. en J a a r t s v e 1 d, F. H. J.: Comparison of Bat-
ches of spray-dried milkpowder prepared from milk with a low and a high cell count.
Ned. Melk en Zuiveltijdschr., 25, 221, (1971); 19. Marketing Board. U.K. Dairy
Facts and Figures (1969).

Beschreven worden twee gevallen van chronische kopervergiftiging bij gestorven
schapen die geweid werden op percelen die enkele maanden tevoren bemest waren
met gier van mestvarkens, die extra kopertoevoeging in het meel kregen.
In en/of op het gras werd resp. 44 en 41 d.p.m. koper gevonden. In de levers resp.
1680 en 1580 d.p.m. en in de nieren resp. 190 en 320 d.p.m. koper.
In normale schapenbrok of lammerenkorrels (25 monsters) werd gemiddeld 12,8
d.p.m. koper gevonden. In brok of korrels (23 monsters) die een chronische
kopervergiftiging bij schapen veroorzaakten, of verdacht waren van vergiftiging,
werd gemiddeld 31,4 d.p.m. koper aangetoond.

Bij chronische kopervergiftiging van schapen (6 gevallen) werd gemiddeld 1666
d.p.m. koper in de lever en 261 d.p.m. koper in de nier gevonden.
.Alle genoemde koperwaarden hebben betrekking op droge-stof gehalte en werden
bepaald door middel van atomaire absorptie.

De gevoeligheid voor koperverbindingen bij onze landbouwhuisdieren is
zeer verschillend. Voorzover het ons land betreft, liggen de beide uitersten
wel bij het schaap en het varken.

Schapen zijn zeer gevoelig voor koper en krijgen gemakkelijk een chro-
nische intoxicatie. Varkens zijn relatief ongevoelig en een 0,075 - 0,1%
kopersulfaattoevoeging aan het voer als groeibevorderend middel wordt
zonder bezwaren verdragen.

Dat het houden van varkens en schapen op hetzelfde bedrijf konsekwen-
ties kan hebben, moge blijken uit de volgende ziektegeschiedenissen.

Van een gemengd bedrijf werd in januari 1972 een 4-jarige drachtige ooi ter
scktie ontvangen met de ananmesc dat het dier de vorige middag achtergebleven
was bij de koppel van 1 7 stuks en de volgende ochtend gestorven was. De dieren
hadden een perceel weiland van ± ^ ha ter beschikking en kwamen \'s nachts
binnen.

De ooi was in goede voedingstoestand en had duidelijk icterus. Er waren bloe-
dingen onder het epicard, de lever was licht gezwollen, gedegenereerd en wat
geel en bros. In de uterus bevonden zich twee vruchten. De nieren waren donker-
rood en gezwollen cn hard van consistentie. Er was geen distomatose of maag-,
darmwormziekte aanwezig.

De urine was donkerbruin-groen van kleur, enigszins in tegenstelling met de meer
koffiekleurige urine, die meestal (door de hemolyserende werking op het bloed,
van het uit de leverovermaat vrij gekomen koper) wordt gevonden.

1 Dr. F. W. van Ulsen; Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel, Postbus 13,
Zwolle.

Geaccepteerd voor publikatie 30 maart 1972.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 97, afl. 12,1972 735

Laboratoriumonderzoek met de Atomic Absorption Spectrofotometer (Perkin
Elmer 403) na destruktie met salpeterzuur en perchloorzuur, gaf als koperwaarde
voor de lever 1680 d.p.m. en voor de nier 190 d.p.m. (gerekend op droge stof
basis).*)

Door deze zeer hoge waarden werd de voorlopige diagnose „kopervergif-
tiging", die bij schapen vrijwel altijd een „chronisch" karakter heeft, door
de kopercumulatie in de lever, bevesdgd (1).

Onze ervaring bij chronische kopervergiftiging bij schapen is, dat er óf
a kalverbrokjes worden gevoerd, waarbij in het mineralenmengsel

CUSO4 aanwezig is, of
b. schapenbrokjes of lammerenkorrels worden gevoerd, waarbij bij de
bereiding door de fabrikant, door één of andere fout, tóch CUSO4
werd toegevoegd.

Het onderzoek van de lucemebrokjes, die op dit bedrijf werden gevoerd,
leverde een gehalte van 14 d.p.m. koper op, zodat deze brokjes niet de
oorzaak van de vergiftiging konden zijn.

Bij navraag op het bedrijf bleek dat de schapen geweid werden op een
stuk weiland van 3/4 ha dat in september 2x bemest was met varkensgier
(4- 6000 liter) met een tussentijd van 3 weken. De gier was van mest-
varkens afkomstig, die meel kregen met kopertoevoeging. Onderzoek van
een monster gras uit dit perceel gaf een gehalte van 44 d.p.m. koper, een
wel zeer hoge waarde.

Enkele weken na dit eerste geval werd midden februari 1972 van een
ander bedrijf een schaap ter sektie ontvangen met de typische afwijkingen
van kopervergiftiging (sterke icterus en koffiekleiu-ige urine). Het was
het 4e schaap dat op dit bedrijf gestorven was in betrekkelijk korte tijd.
De koperbepalingen hadden als resultaat 1580 d.p.m. in de lever en 320
d.p.m. in de nieren, een duidelijke vergiftiging dus.

Er waren schapenbiks gevoerd, die bij onderzoek 13 d.p.m. koper in de
droge stof bleken te bevatten, een normale waarde.

Gras van de weide, die in de herfst bemest was met varkensgier gaf als
uitslag 41 d.p.m. koper in de droge stof. Een flinke overschrijding van de
toelaatbare grens dus.

Door nader onderzoek moet nog worden uitgemaakt of het koper in het
gras zit of dat het grotendeels een bezoedeling met koper betreft.

Een onderzoek van een 25-tal monsters schapenbrok of lammerenkorrels
van bedrijven zonder problemen gaf als gemiddeld waarde 12,8 d.p.m.,
met als grenzen 8,5 en 14,8 d.p.m. Bij een 23-tal monsters, afkomstig van
bedrijven met klachten of vastgestelde vergiftigingsgevallen door koper,
werd gemiddeld 31,4 d.p.m. koper gevonden, met als grenzen 20,9 en
50 d.p.m.

Opvallend is dat bij koperbepaling van brok of korrels zonder Cu-toevoe-
ging de duplobepalingen altijd vrijwel precies gelijk zijn. Het koper zit dan
blijkbaar gelijkmatig door de gemalen plantaardige ingrediënten verdeeld.
Bij het onderzoek van brok of korrels, waaraan mineralen met koper
zijn toegevoegd, vindt men in de duplobepalingen altijd enkele d.p.m.

verschil, doordat het kopersulfaat in de minerale basis blijkbaar nooit
geheel gelijkmatig door het voedermiddel verdeeld zit.
Er werden op ons laboratorium ook nog 2 monsters gras van schapen-
weiden onderzocht met als resultaat 8,.5 en 12,3 d.p.m., terwijl in genoemd
vergiftigingsgeval 44 en 41 d.p.m. werd gevonden. Volgens de bestaande
normen wordt als maximumgrens in grasrantsoen 20 d.p.m. aangenomen
om vergiftigingen te voorkomen (5). Alles op droge-stof basis. In een zestal
typische vergiftigingsgevallen van schapen werd gemiddeld 1666 d.p.m.
koper in de lever en 261 d.p.m. koper in de nieren gevonden. Deze waar-
den zijn 10 x hoger dan bij normale gezonde schapen (3 en 4).
De gevoeligheid van een diersoort voor koper openbaart zich o.i. ook in
de gemiddelde serum-koperwaarden die men bij die diersoort vindt. Zo
vonden wij als gemiddelde waarde bij een onderzoek van 92 normale
zeugen in het serum 236 gamma %, een zeer hoge waarde dus, die over-
eenkomt met de literatuurgegevens (2).

Hoewel zelf niet over ervaring met de koperserumwaarden bij schapen
beschikkend, blijkt uit literatuuropgaven dat deze bij normale gezonde
schapen variëren van 50-70 gamma %. Dit niveau ligt bij schapen nog
wat lager dan bij runderen en is het laagste van alle landbouwhuisdieren.

Differentieel diagnostisch komen bij een kortdurende ziektegeschiedenis
of plotselinge dood bij schapen, afgezien van trauma (honden) en elec-
triciteit (stroomdraad, hemelvuur) in aanmerking:

Hierbij komt eveneens icterus voor, doch tevens vrijwel steeds een fibri-
neuze, soms lokale, peritonis en een door jonge leverbotten gedestrueerde
lever; de urine is normaal.

Hierbij wordt geen icterus gevonden en de urine heeft een normaal
aspect, zij het dat hierin vaak glucose aantoonbaar is, hetgeen belangrijk
is voor bevestiging van de diagnose.

Hoewel de combinatie mestvarkenhouder-schapenhouder in Nederland
mogelijk niet veel voorkomt, blijkt uit de boven beschreven twee ge-
vallen van chronische kopervergiftiging bij schapen, dat het niet raad-
zaam is varkensgier op percelen te brengen waarop later schapen of
lammeren geweid zullen worden.

Report on two cases of chronic copper poisoning in sheep which had died and which
had been pastured on plots of land dressed a few months previously with liquid
manure of pigs fed supplementary dietary copper in the meal.

The grass was found to contain 44 and 41 p.p.m. of copper respectively (in and on
the grass). The concentrations of copper in the livers were 1,680 and 1,580 p.p.m.
respectively, the kidneys containing 190 and 320 p.p.m. of copper respectively.
The concentration of copper in normal cubes for sheep or pellets for lambs (25 sam-
ples) was found to average 12,8 p.p.m. In cubes or pellets (23 samples) causing
chronic copper poisoning or suspected of causing poisoning, the average concentra-
tion of copper was 31,4 p.p.m.

In chronic copper poisoning of sheep (six cases), the concentration of copper in the
liver was found to average 1,666 p.p.m., that in the kidney averaging 261 p.p.m.
All copper levels reported were levels of dry matter and were estimated by atomic
absorption.

1. Garner, R. J.: Veterinary Toxicology. Baillière, Tindall and Cox, London, 2e
druk, (1961).

2. K o 1 b, E.: Lehrbuch der Physiologie der Haustiere. VEB Gustav Fischer Verlag,
Jena, (1962).

3. K O O p m a n, J. J., W ij b e n g a. A.: Tijdschr. Diergeneesk., 94, 362, (1969).

4. K o o p m a n, J. J., W ij b e n g a. A.: Tijdschr. Diergeneesk., 96, 343, (1971).

5. T.N.O.: Handleiding Mineralenonderzoek bij runderen in de praktijk. Uitgave
Stichting Land- en Tuinbouwgidsen, 2e druk.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Fakulteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030)
71 55 44, (toestel 219).

T h O r s e n, J. and Djurickovic, S.: Experimental immunization of sows with
inactivated transmissible gastroenteritis. T.G.E. Virus. Can. J. comp. Med., 35, 9,
(1971).

Bij eerdere onderzoekingen besmetten de schrijvers zeugen met levend transmissible
gastroenteritisvirus door injectie in het uier, zowel met virus afkomstig van darm-
weefsel van varkens, als op celculturen gekweekt. Deze injecties beschermden de biggen
tegen experimentele infectie met T.G.E. virus.

Thans werden 7 drachtige zeugen geïmmuniseerd met geïnactiveerd T.G.E. virus.
Antilichamen in het serum, het colostrum en de melk werden aangetoond. De injec-
ties vonden 2 ä 3 maal plaats, de laatste injectie 18 tot 6 dagen vóór de partus.
Indien biggen van de 2x geënte zeugen experimenteel werden besmet, genazen zij.
Experimenteel besmette biggen van 3x geënte zeugen vertoonden geen ziektever-
schijnselen. Er was geen verschil tussen de titers van antilichamen in het melkserum
van de ingespoten melkklier en de andere melkklieren.

Het mechanisme hiervan is nog niet verklaard. Wel was schrijvers uit eerdere proe-
ven gebleken dat het inspuiten in de uierklier zeer belangrijk was voor de ontwikke-
ling van protectie.

W u t h e, H. H.: Untersuchungen über Typen der Salmonella typhimurium bei
Haustauben in Schleswig-Holstein und ihre mögliche epizoötiologische Bedeutung.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 84, 290, (1971).

Het uitgangspunt van deze studie is het feit dat Ladehof (1959) voor Sleeswijk-
Holstein meeuwen en duiven als reservoir heeft aangewezen van waaruit in toene-
mende mate slachtvee en andere dieren besmet zouden worden. W u t h e kwam op
grond van uitvoerige culturele onderzoekingen van 45 stammen van S. typhimurium
var. Copenhagen uit duiven uit Sleeswijk-Holstein, tot de conclusie dat dit materiaal
bestond uit twee fermentatieve typen, die hij bij 68 stammen van andere huisdieren
uit hetzelfde gebied geen enkele keer aantoonde.

Het fermentatieve onderzoek van deze stammen werd uitgevoerd volgens het vereen-
voudigd systeem van Kallings en Laurell (1957). Wel werd hiernaast nog
aandacht besteed aan gasvorming uit glucose en zuurvorming uit maltose. Het bleek

hierdoor dat alle 38 stammen die tot Type 8 van Kallings en Laurell behoor-
den, tevens geen maltose omzetten, en de overige 7 stammen die alle tot Type 2
behoorden uit glucose geen gas vormden. Deze beide biochemotypen, d.w.z. type 2
zonder gas in glucose en type 8 zonder maltosesplitsing, kon hij bij 68 stammen uit
andere diersoorten uit hetzelfde gebied geen enkele keer vaststellen.
Hij wijst er op dat het voorkomen van de serologische variant Copenhagen niet alleen
voldoende is om aan te nemen, dat de infectie van duiven komt.
(Bij een onderzoek van Nederlands materiaal van veel uitvoeriger opzet, zowel wat
betreft aantal stammen (223 stuks), als de culturele tests, kon referent (in samen-
werking met J. H. C. B r O O y m a n s-S c h a 1 1 e n b e r g) bij duiven 6 verschillende
culturele typen aantonen. Het meest frequent kwam voor wat hij type „N" noemde,
179 stammen. Dit waren maltose-negatieve stammen, die waarschijnlijk op grond
van de overige eigenschappen gelijk moeten worden gesteld met de maltose-
negatieve ,,ammonstarke" stammen van W u t h e. Ook waren bij dit materiaal 15
stammen, die geen gas vormden, maar maltose positief waren.

Daarnaast werden echter 26 maltosepositieve stammen gekweekt, die wel gas vorm-
den. Op 2 stammen na betroffen dit echter alle stammen die „ammonschwach" wa-
ren en in tegenstelling met de N-stam daarin overeenkwamen met het „duiventype",
zoals dit door Hohn en Hermann in 1936 en door Jansen (1937) is beschre-
ven. Dit type, door referent op graduele verschillen gescheiden in M. H en M. IH
is dus in Sleeswijk-Holstein in het geheel niet bij duiven aangetoond.
Bij 3 stammen, die rhamnose niet vergistten, kon incidentele besmetting door eenden
vermoed en in één geval zelfs praktisch bewezen worden (van Dorssen, 1953).
Dc uitkomst van ons onderzoek was, dat niet van één speciaal „duiventype" bij
S. typhimurium kan worden gesproken. Dit wordt door W u h t e niet alleen beves-
tigd, maar tevens komt uit W u t h e\'s onderzoek naar voren dat de maltosenegatieve
„Volltype" stammen wel degelijk ook zeer typische duivenstammen zijn.
Tenslotte kan er op worden gewezen, dat reeds Edwards (1935, 1938) stammen
uit duiven heeft beschreven die geen maltose vergistten, andere die „ammonschwach"
waren en 4 die geen gas vormden, zie uitvoeriger Tijdschr. Diergeneesk., 80, 1188,
(1955). Ref.).

M o r i t a, H., Y o s 1 i z a w a, S.: Spontaneous cases of a disease of cynomolgus
monkeys (Macaca irus) probably caused by the psittacosis-lymphogranuloma tracho-
ma group (Chlamydia). Jap. J. vet. Sci., 33, 261, (1971).

In een groep van 9 M. irus die pas uit de Filippijnen waren geïmporteerd, werden 4
dieren ziek. Zij vertoonden verma,gering, slapte, verlies van eetlust, neusuitvloeiing en
diarree. Eén dier stierf na 2 dagen; één werd na 8 dagen afgemaakt wegens ulceraties
op de tong; de twee overigen genazen spontaan.

Bij sectie werden bij beide doden ulceraties op de punt van de tong en in de mond-
hoeken gevonden. In de longen waren grijs-witte homogene haarden verspreid. Bo-
vendien bestond er een fibrineuze adhesieve pleuritis. Als nevenbevinding werden
mijten in de longen gesignaleerd.

Histologisch onderzoek van de long gaf beelden van catarrale tot proliferatieve en
fibrineuze pneumonie. In gezwollen epitheliën van alveoli en bronchiën waren intra-
cytoplasmatische insluitlichaainpjes aanwezig. De ulceraties in de long varieerden van
acuut tot subacuut. Er was veel celinfiltratie en verval; later trad bindweefselproduk-
tie in de centra der ulcera op.

Bij elektronemicroskopisch onderzoek werden in epitheelcellen van de rand van een
tong-ulcus partikeltjes gevonden die als chlamydia werden herkend.
Hemagglutinatieremmingstest van bloed van de twee gestorven en van 5 van de
overige M. irus leverde titers op, variërend van 1 : 20 - 1 : 320 (1 : 10 of meer werd
als positief beschouwd).

Hoewel tot nog toe geen gevallen bekend zijn van mensen die door apen besmet
werden met chlamydia\'s, achten de auteurs de door hun beschreven ziekte van poten-
tieel belang voor de mens.

T O 11 e r s r u d, S V e r r e. G e d d e-D a h 1, T r u 1 s W.: Acta Vet. scand., 12, 393,
(1971).

Omdat voor een optimale interpretatie van de enzymgehalten in het serum nodig is
dat men zo nauwkeurig mogelijk de variaties t.g.v. dieet en tijdinvloeden kent, is een
onderzoek gedaan naar de veranderingen van de gehalten aan alanine aminotrans-
ferase; totaal lactaat dehydrogenase en a-hydroxy butyraat dehydrogenase.
Het onderzoek is gericht op veranderingen in de gehalten van de genoemde enzymen
gemeten op verschillende tijdstippen van de dag, terwijl de dieren op stal stonden
en veranderingen t.g.v. de overgang van stalvoeding naar weidevoeding.
Voor het onderzoek A, het onderzoek naar de variaties in de enzymgehalten over één
dag, werd om de zes uur van 9 lacterende volwassen koeien bloed afgenomen en wel
3 keer per dag. Hetzelfde werd gedaan bij 6 volwassen niet drachtige schapen.
Voor het onderzoek B, het onderzoek naar de invloed op de serumenzymgehalten van
de overgang van stalvoeding naar weidevoeding werd van 16 melkkoeien 1 dag vóór
ze de wei in gingen bloed afgenomen. Dit werd na 2 weken herhaald. De eerste week
werden de dieren nog gedeeltelijk op stal gevoerd, de tweede week bleven de dieren in
de wei. Hetzelfde werd gedaan met 23 volwassen ooien en 36 gezonde lammeren;
hiervan werd 1 week en 2 weken na de overgang van stalvoeding op weidevoeding
bloed afgenomen voor de bepaling van de genoemde enzymen.
De enzymgehalten werden niet direct na het bloedafnemen bepaald.
Uit de gegevens uit het onderzoek A blijkt dat de variaties in de gemiddelde enzym-
gehalten over één dag kleiner zijn dan de individuele verschillen en dat de variaties
eveneens kleiner zijn dan de berekende standaarddeviaties. De variaties over 1 dag
bleken kleiner dan 3%.

Wat betreft het onderzoek B wordt gesteld, dat uit de verkregen resultaten blijkt dat
de transferases bij schapen en koeien significant stijgen bij de overgang van stalvoe-
ding naar weidevoeding. De lactaatdehydrogenase concentratie verandert daarbij
niet. Opvallend is dat de veranderingen bij de lammeren niet significant blijken te
zijn.

Gelet op deze waarneming stellen de auteurs dat er een relatie bestaat tussen de leef-
tijd van de dieren en de mate van invloed van de omgeving op de enzymactiviteiten
in het bloed van deze dieren.

Tevens stellen zij dat de invloed van de overgang van stalvoeding naar weidevoeding
in elk jaargetijde even groot zal zijn en dat de veranderingen in de serum enzym-
activiteit niet voornamelijk veroorzaakt worden door een toegenomen fysieke activiteit,
omdat in dat geval ook het gehalte aan lactaat dehydrogenase had moeten stijgen.
Tenslotte dringen de auteurs erop aan dat men bij het vergelijken van serum enzym-
gehalten van verschillende dieren rekening houdt met de wenselijkheid dat de om-
standigheden, waaronder de dieren leven, zoveel mogelijk aan elkaar gelijk zijn.

D i r k s e n, G. und Dahme, E.: Ueber Klinik, Diagnose und Therapie der Cere-
brocortical Nekrose (CCN) bei Kalb und Jungrind. Tierärztl. Umschau, 27, 517,
(1971).

Het in toenemende mate vóórliomen van deze, tot nu toe vrij onbekende, nerveuze
stoornis bij Icalveren en pinken was voor schrijvers aanleiding om ten behoeve van de
practici een uitvoerige beschrijving van het ziektebeeld te geven, aan de hand van de
gevallen op drie bedrijven: twee met mestvee van ongeveer 5 maanden (150-200 kg),
totaal 110 dieren, één met 5 ä 600 kalveren van 1-3 maanden.

Bekend is dat na toediening van Vit. Bi (aneurine, thiamine) een snelle verbetering
optreedt. Hoe de (secundaire) deficiëntie tot stand komt of waardoor een latente
deficiëntie overgaat in een acuut stadium is nog niet opgelost. Als predisponerende
factoren worden genoemd: een koolhydraatrijk dieet (uitputting van de Vit. Bi
voorraad en daardoor een stagnatie in de intermediaire stofwisseling); verhoogde
zweetsecretie bij hoge temperaturen, koorts en inspanning, diarree en versterkte
diurese (verhoogde uitscheiding); verstoorde pensfermentatie (verminderde produk-
tie); overmaat Vit. A toediening en thiamine-antagonisten in het voer.
Volgens schrijvers zouden de moderne huisvestings- en voederingsmethoden door een
combinatie van deze factoren het optreden van deze aandoening in de hand werken.
Zij vestigen verder met nadruk de aandacht op de vaak tegelijkertijd optredende
pneumoniën.

Het ziektebeeld ontwikkelt zich binnen enkele uren; verminderde eetlust, wankele
onzekere gang, starende blik, soms melkziekte-achtige verschijnselen; snel gevolgd
door een op tetanus gelijkend beeld: tonusverhoging van de extremiteiten, vooral van
de voorbenen, gestrekte hals, strak naar achteren stekende oren, spierrillingen en
verhoogde prikkelbaarheid voor geluid, licht en aanraking. De dieren kunnen bij
een lichte impuls plotseling omvallen met gestrekte voorbenen en achteovergebogen
hals. De pupillen zijn star en wijd geopend. In een later stadium wordt soms miosis,
nystagmus en strabismus gezien.

In het laatste stadium liggen de patiënten met gestrekte voorbenen en opisthotonus,
krijgen tonisch-clonische krampen en sterven na 2 tot 3 dagen, soms al na enkele
uren. De temperatuur kan tot 41 °C oplopen.

Bij sectie worden multiple necrosehaarden in de cortex van de grote hersenen ge-
vonden. De bilateraal-symmetrische lesies zijn bij kalveren minder uitgesproken dan
bij oudere dieren. De uiteindelijke diagnose wordt gesteld op het histologisch beeld.
De afwijkingen aan de organen zijn niet specifiek: cattarale tot hemorragische ont-
steking van de lebmaag en de dunne darmen, epi- en endocardiale bloedingen, alge-
meen oedeem en degeneratieve veranderingen in lever en spierweefsel.
Van twee van de drieëntwintig gevallen wordt een summier bloedonderzoek vermeld,
waarbij een sterk verhoogde SGOT-activiteit en in één geval een verhoogde SGPT-
activiteit worden gevonden. Lactaat-, pyruvaat- en transketolasebepalingen worden
niet genoemd, hoewel deze bepalingen in twijfelgevallen wel door de schrijvers wor-
den aanbevolen.

Differentieel diagnostisch wordt een aantal mogelijkheden gegeven: hypomagnesemie,
meningitis en encephalitis (coliscpsis, listeriose, tetanus, myagawanella), een chro-
nisch verlopende Vit. A deficiëntie, loodvergiftiging en selenose.
Therapeutisch wordt Vit. B-complex (200-300 mg Bi) intraveneus gegeven, meestal
in combinatiepreparaten (Crescovit, OWG, Neuronat, Vitatropin BC). Na vier uur
volgt een tweede injectie, terwijl reeds een duidelijke verbetering in de toestand is
opgetreden. Na 8 tot 10 uur zijn de dieren praktisch weer normaal. 18 van de 20
dieren herstelden. Drie dieren werden zonder behandeling geslacht. Op het kalver-
rnestbedrijf wordt profylactisch gedurende een week thiaminedichlorid door de melk
gegeven in aflopende doseringen van 500 tot 100 mg per dier per dag. Later ver-
dachte dieren („sterrenkijkers") kregen Ig oraal.

Het artikel geeft een goed overzicht van het ziektebeeld en van de bestaande litera-
tuur, maar opent verder geen nieuwe perspectieven op het gebied van de aetiologie,
de juiste dosering bij de therapie en het nut van alle mogelijke mee ingespoten vita-
minen, mineralen, spoorelementen en sederende medicamenten.

K n a a c k, J. und K o e p s e 1, H.: Die elektronische Sperrnienzählung mit dem
Tur Zg 1. Mk. Vet. med., 27, 106, (1972).

Beschreven vk-ordt een test van de nauwkeurigheid van een Coulter-Counter, t.o.v.
de klassieke telmethoden, n.1. de telkamermethode (B ü r k e r-T ü r k) en de spcr-
miodensimeter volgens Karras. Ondanks het geringe materiaal, worden er toch
zeer signifikante verschillen {P = 0,001) tussen de drie methoden vastgesteld.
Bij een vergelijking van de elektronische telling met de kamertelling, kon een kor-
relatie van r = 0,931 ± 0,024 vastgesteld worden. De „CC"-tellingen hadden een
zeer hoge herhaalbaarheid (r = 0,91 ± 0,02). Tellingen met de „CC" lagen ge-
middeld 9,8% hoger dan met de telkamermethode. Wanneer de apparatuur goed
gecorrigeerd wordt voor o.a. vreemde deeltjes en andere bymengingen, blijkt het
verschil nog maar 4,9% te bedragen. De auteur raadt deze apparatuur dan ook
sterk aan voor de routinetellingen op het K.I.-station, zodat men snel de optimale
verdunningsgraad van een ejaculaat kan bepalen.

H e i n e r t, H.: Nachweis von Oestrogeneinwirkung an Vorsteherdrüse und Harn-
röhrenzwiebeldrüse bei inländischen Slachtkälbern. Fleischwirtschaft, 51, 1793,
(1971).

In de maanden juni en juli zijn van 200 mannelijke kalveren, geslacht in de slacht-
huizen van Heidelberg, Mannheim en Karlsruhe, de prostaten histologisch onder-
zocht. Van 90 kalveren konden tevens de Cowperse klieren worden onderzocht.
In 114 gevallen (57%) kon een oestrogene werking worden vastgesteld op grond
van hyperplasie en metaplasie van het epitheel der klieren. Het aantal van 200 is
echter te klein om een representatief monster te vormen. De onderzoekingen zullen
daarom worden voortgezet en tevens tot vrouwelijke kalveren worden uitgebreid.

HET STELLEN VAN DE DIAGNOSE „PERSISTERENDE DUCTUS BOTALLI"
BIJ DE HOND DOOR MIDDEL VAN AUSCULTATIE

S m e t z e r, D. L. and B r e z n i c k, E. M.: Auscultatory Diagnosis of Patent Ductus
Arteriosus in the Dog. /. Am. vet. med. Assoc., 160, 80, (1972).
Het op jonge leeftijd diagnostiseren van een ductus arteriosus Botalli persistens is van
groot belang, daar een operatieve behandeling in een vroeg stadium een goede prog-
nose heeft. Bij deze aandoening wordt een continue souffle gehoord, dus zowel systo-
lisch als diastolisch. Het punctum maximum bevindt zich op de linker thoraxwand
ter hoogte van de hartbasis, dus in de 3e ä 4e intercostaalruimte, ongeveer halver-
wege sternum en wervelkolom. De souffle wordt gekarakteriseerd door een zeer dui-
delijke systolische component, die gedurende de diastole geleidelijk doch zeer aan-
zienlijk, in geluidsterkte afneemt. Hierdoor kunnen onervaren onderzoekers de in-
druk krijgen te doen te hebben met een systolische souffle, hetgeen in de hand
gewerkt wordt wanneer de patiënt in een nmioerige omgeving wordt onderzocht of
wanneer niet op de juiste plaats geausculteerd wordt.
Ook een snelle hartactie kan de diagnosestelling ernstig bemoeilijken.
Postoperatief blijft soms een systolische souffle hoorbaar, hetgeen te wijten kan zijn
aan een afwijking die nu hoorbaar wordt, of een tricuspidalisinsufficiëntie; deze
laatste is echter van voorbijgaande aard.

D O i g, P a u ! A. and W i 1 1 o u g h b y, R. A.: /. Am. vet. med. Assoc., 159, 1353,
(1971).

Dit onderzoek werd verricht om de reaktie van het varken op het langdurig inademen
van NH.-! en organische stof, te onderzoeken.

Voor iedere proef werden 6 biggen in een klimaatkamer gebracht. Iedere proef duur-
de 6 weken. Elke week werd één big uit elke proef geseceerd.

Groep no. I werd gehouden in een atmosfeer met gemiddeld 100 p.p.m. NHs.
Groep no. II in een atmosfeer met 100 p.p.m. NH:i cn graan-zetmeel (6 mg/cu.ft.)
Groep no. IV in een atmosfeer met 100 p.p.m. NHs en fijn graanstof (0.3 mg/cu.ft)
Groep no. V; controle groep.

Dc temperatuur lag bij ieder experiment tussen 22.2 en 26.7°C en de relatieve voch-
tigheid tussen 19 en 47%.

Lichte irritatie van de conjunctiva en tranenvloed gedurende de eerste week in groep
no. 1. Deze verschijnselen waren ernstiger en duurden langer in proef no. III en IV.
Dc eetlust wordt niet beïnvloed, tenzij het gehalte NHa boven 125 p.p.m. steeg.
Hoesten, niezen en groeivermindering werden niet waargenomen. Bij sectie werden
macroscopisch geen afwijkingen gezien. Microscopisch vond men een verdikking van
het epitheel van neus- en tracheaslijmvlies bij groep I. Bij groep Hl en IV alleen
een verdikking van het neusslijmvliesepitheel.

Dit verschil wijten de schrijvers aan het feit dat NH;i goed in water oplosbaar is. Het
NH:) zou dan oplossen in waterdeeltjes in de lucht, die zelf weer geabsorbeerd wor-
den door de graandeeltjes. Een groot gedeelte komt dan in het respiratie-apparaat
niet verder dan de neus.

Bij alle vier groepen werd een duidelijke vermindering van het aantal slijmbeker-
cellen gevonden. In andere delen van het respiratie-apparaat vond men geen af-
wijking.

Deze bevindingen verklaren mogelijk ten dele het optreden cn de ernst van de
enzoötische pneumonie bij varkens, die slecht gehuisvest zijn.

Gezien de aanzwellende stroom van jaarlijkse biochemische publikaties (in 1958 ca.
33.000, in 1963 ca. 47.000 en in 1970 ca. 60.000) zal het geen verwondering wekken
dat de 5e druk van dit werk, uit 1964, dringend bijgeschaafd moest worden. Welnu,
deze nieuwe 6e druk is inderdaad sterk gereviseerd, terwijl de geboden stof tevens
cni.gszins uitgebreid en hergegroepeerd is. Men kan zich echter afvragen of deze
revisie wel diepgaand genoeg was. Dit werk biedt weliswaar veel waardevolle gege-
vens uit randgebieden van de biochemie (Biochemie der Milchdrüse und der Milch,
— des Binde- und Stützgewebes, — der Fortpflanzung etc.), die in „zuiver" bio-
chemische leerboeken niet of nauwelijks aan de orde komen. Dat maakt het aan-
trekkelijk als naslagwerk voor veterinairen en medici. Anderzijds dreigt de encyclope-
di.sche hoeveelheid aan gegevens uit met name de toegepaste sector de grote theore-
tisch-biochemische lijnen te verduisteren (ook al vermeldt de binnenflap: „Der Text
ist straff und übersichtlich gefaszt"). Dit manco, het niet centraal stellen van een
aantal fundamentele biochemische concepties, leidt tot een wat rommelige opbouw.
De chemische karakterisering van eiwitten, vetten etc. wordt te veel gescheiden ge-

houden van het metabohsme van deze verbindingen. Eerst na negen hoofdstukken,
als o.a. vitamines en hormonen reeds uitvoerig behandeld zijn, komt een essentieel
onderwerp als enzymen aan de orde. Een begrip zoals „aktief centrum van enzymen"
komt dan min of meer uit de lucht vallen, zonder een duidelijke relatie met de —
elders vrij summier behandelde — sekundaire en tertiaire struktuur van eiwitten. De
citroenzuurcyclus wordt behandeld vóór glycolyse en vetzuurafbraak; de eiwitsynthese
vóór DNA- en RNA-replicatie, terwijl de virussen weer ergens anders een plaats
krijgen.

Ook in detailkwesties laten de auteurs wel eens een steekje vallen. Met enkele voor-
beelden moge volstaan worden. Protozoën in de pens hebben weliswaar veel mitochon-
driën (p. 35). Deze verkeren echter grotendeels in een rudimentair stadium (geen
cristae zichtbaar), wat niet verwonderlijk is in dit anaerobe milieu. Hun bijdrage
aan de intensieve — maar in hoofdzaak anaerobe — protozoaire stofwisseling mag
men derhalve minimaal achten. Het is verder de vraag of pyruvaatcarboxylase een
typisch mitochondriaal enzym is (cf. p. 34). De enzymen van de vetzuurafbraak wor-
den soms (p. 39) — ten onrechte — cytoplasmatisch genoemd. De schatting van de
glucoseresorptie in de dunne darm (50-200 gram per dag bij runderen, p. 312) is
lOx te hoog, als men extreme gevallen van voeding met zeer veel zetmeel niet mee-
rekent. De voornaamste fysiologische funktie van het „malie enzyme" is de omzetting
van malaat in pyruvaat en niet omgekeerd (cf. p. 340). Beslist onjuist is de suggestie
oj) p. 315 dat bij gluconeogenese in de lever van herkauwers niet alleen propionaat
maar ook acetaat als precursor kan fungeren. Bij de fotosynthese wordt de cyclische
fotofosforylering niet genoemd. In de achterin opgegeven lijst van typische vaktijd-
schriften hadden niet mogen ontbreken: FEBS Letters, Biochemical and Biophysical
Research Communications, Metabolism. Bij enzymnamen is in deze druk gelukkig de
moderne lUB nomenclatuur aangehouden. Daarentegen spreken de auteurs nog
steeds van NAD(P)H2 en NAD(P) o.p.v. NAD(P)H en NAD(P) . Merkwaardig
genoeg prijkt in de opgegeven lijst van jaartallen die de ontwikkeling van de moderne
biochemie markeren, de naam van Krebs wèl bij de ontdekking van de ureumcyclus,
maar niet bij die van de citroenzuurcyclus (ook wel Krebs-cyclus genaamd).
Resumerend: didactisch minder geslaagd; desondanks een nuttig naslagwerk met vele
gegevens, die echter niet tot in alle details klakkeloos overgenomen kunnen worden.
De uitvoering is solide en goed verzorgd, de matige papierkwaliteit uitgezonderd.

EEN EENVOUDIGE SNELLE TEST VOOR HET OPSPOREN VAN ANTI-
BIOTICUMRESIDUEN IN MELK
Geachte Redaktie,

Tot onze spijt hebben wij moeten konstateren dat er een aantal hinderlijke fouten
voorkomen in de gedrukte versie van ons artikel: „Een eenvoudige en snelle test voor
het opsporen van antibioticumresiduen in melk", gepubliceerd in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 1 mei 1972, aflevering 9, pagina 548 tot 550.
De fouten die tot verwarring zouden kunnen leiden, zijn:

— op pagina 550, onder de tabel: ,,*) Bij het onderzoek werd gebruikt het fabri-
kaat KALORIK", deze voetnoot had onderaan pagina 549 moeten staan.

— op pagina 550, regel 9: „Bovendien" had moeten zijn „Het bovenstaande".
Naar aanleiding van een aantal vragen die ons gesteld zijn over dit artikel, zouden
wij gaarne het volgende naar voren willen brengen.

Het afgedrukte beoordelingsschema is uitsluitend van toepassing na gebruik van
de kortwerkende preparaten MASTIKORT en SUPERMASTIKORT*»), en niet

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten de
verantwoordelijkheid van de redaktie.

na gebruik van andere kortwerkende preparaten waarmee in dit verband geen onder-
zoek is gedaan. Indien deze test wordt toegepast om de melk te onderzoeken na
afkalven en droogzetten met langwerkende mastitispreparaten als MASTIDOL en
NEOMASTIDOL¹) kan slechts een konklusie getrokken worden voor de melk van
het desbetreffende melkmaal. De uitslag van de test "3 " of "4-)-" betekent dat de
melk geleverd kan worden. De uitslag "O", "1 " of "2-I-" betekent: niet leveren,
en de test op een later tijdstip nogmaals herhalen.
Boxmeer, 31 mei 1972.

Prins Hendriklaan 30, Zeist, tel. O 3404 - 1 64 76
WIJ VERSTREKKEN U GAARNE ALLE GEWENSTE INLICHTINGEN

The spring of 1973 will feature the biannual congress in Sanremo, Italy, which
location was selected by the host constituent association from Italy. (Zie tevens
pag. 175).

All day bus trip to Riviera Dei Fiori, Monte Carlo, Eze, Vistaero, Mentone. Lunch
in Vertimiglia. Return to Sanremo via Dolceacque.
Evening: Italian night. Spaghetti, fruits and wine.

Morning: Symposium on special problems in orthopedic surgery in toy breeds and
cats:

a. Special problems of anesthesia, pre- and postoperative care; b. Special problems in
orthopedic surgery in toy dogs; c. Problems in cats and other small mammals; d.
Osteosynthesis.

a. Clinical differential diagnosis; b. Radiology; c. Surgery of the gastrointestinal
tracht; d. Surgery of the liver and spleen; e. Surgery of the urogenital system; f. Pre-
and postoperative care in emergencies.
Tonsillectomy.
Bone autographs.

.\\ftcrnoon: Symposium on mycotic skin diseases: a. Zoonoses; b. Diagnosis; c.
Therapy.

Morning: Basic requirements in hospital design and construction; Hospital equip-
ment; Hospital management; Veterinarian-client-patient relationship; Special pro-
blems in small animal dentistry; Ablation of the auditory meatus and middle ear;
Robert Jones bandaging; Collection and evaluation of C.S.F. in the dog.
1.00 p.m. Adjournment.

World Association for Buiatrics-VII International conference on Diseases of Cattle.
July 31 - August 3, 1972, London.

Ten vervolge van hetgeen op pagina 1418 (1971), 283, 339 en 503 van dit Tijd-
schrift over bovengenoemd congres wordt vermeld, volgt onderstaand een zojuist ont-
vangen „Last annoncement".

Venue: Royal Garden Hotel, Kensington. Official Languages: English, French,
German, Russian. Simultaneous translation will be provided.

Opening of the Congress by the Minister of Agriculture of Great-Britain (G.-B.),
followed by

Topic 1: The epidemiology of alimentary and respiratory diseases of young cattle in
intensive systems, with 4 reports of 20 minutes each by Hug h-J ones, Gourlay
(G.-B.), Cottereau (France) and P i g n a t e 1 1 i (Italy) and 15 shorter papers
of 6 minutes each by speakers from Great-Britain, Canada, Iran, Russia, Italy,
France, Germany, Poland and Yugoslavia. Furthermore, a report of 40 minutes will
be held by Sir Frank F r a s e r-D a r 1 i n g on \'Animal Welfare related to intensi-
fication\'.

Topic 2: Nutritional and parasitic problems of intensive systems; including economic
aspects, with 4 reports of 20 minutes each by Michel and L i d d e 1 (G.-B.) and
Mayer and Drost (U.S.A.), furthermore, 13 shorter papers by speakers from
Great-Britain, U.S.A., Russia, Denmark, Sweden, Italy, Yugoslavia and Roumania,
and a report of 40 minutes by B ey non (G.-B.) on \'International control of cattle
disease\'.

Topic 3: Animal Welfare in intensive systems: housing, management, behaviour, with
two reports of 20 minutes each by C u r t i s (N. Zealand) and Stephan (Ger-
many) and 5 shorter papers.

In the afternoon 13.15 hours, tours are planned to research establishments in close
proximity to London, Royal Veterinary College Field Station, Institute for Animal
Diseases in Compton, Ministry of Agriculture Laboratories in Weybridge or the Na-
tional Institute for Research in Dairying, Shinfield.

General Assembly followed by Topic 4a \'The challenge to veterinary education of
intensivism\' with 3 reports of 15 minutes each from Canada, Russia, Australia and
6 shorter papers.

14 hours: Topic 4b: \'Surgical and teat affections in intensive systems\', 7 shorter
papers from different countries, from 15.50 hours: Unrelated short topics.
There will be an exhibition of pharmaceuticals, biologicals, equipment and books
by manufacturers and publishers from the U.K. and abroad.

Monday, July 31: All-day bus tour of London and Windsor Castle. 20 hours: Pre-
sident\'s Reception.

Wednesday, August 2: All-day river trip up the Thames. 20 hours: Dinner and dance.
General Information:

Participating Delegates fee £ 25, Affiliate Delegates fee £ 5; in includes President\'s
reception, coffee and tea between sessions and a copy of the complete papers on
arrival at the Congress.

To facilitate the organization, registration should be made very soon. Registration

C. W. Maclean Esq., BOCM Silcock Ltd., Basing View, Basingstoke/Hants., England.

In de wetenschappelijke communicatie nemen de refererende en indicerende tijd-
schriften een belangrijke plaats in. De vloed van literatuur wordt er in gekanali-
seerd. Door vertaling, rubricering en indicering wordt de grote massa van
publikaties overzichtelijk en toegankelijk.

Het is zowel voor auteurs, als voor tijdschriftredacties een goede zaak, als de
inhoud van hun tijdschrift mede door middel van de bibliografische hulpmiddelen
bij de potentiële gebruikers gebracht wordt.

Het was daarom voor de redactie een prettig bericht te vernemen, dat met ingang
van 1972 ons üjdschrift wordt opgenomen in twee belangrijke systemen, die in de
wetenschappelijke wereld een sterke verbreiding hebben gevonden.
Het ene is Current Contents (Current Contents/Agricultural, Food and Veterinary
Sciences), uitgegeven door het Intitute for Scientific Information te Philadelphia.
Hierin worden de inhoudsopgaven van ruim 700 tijdschriften op de betreffende
vakgebieden gepubliceerd. Een adreslijst van alle (eerstgenoemde) auteurs wordt
bijgevoegd. De uitgave is wekelijks.

Het andere systeem is MEDLARS (Medical Literature Analysing and Retrieval
System) van de Amerikaanse National Library of Medicine, met behulp waarvan
o.m. Index Medicus wordt geproduceerd. Hierin worden ca. 2400 tijdschriften op
het gebied der biomedische wetenschappen naar inhoud ontsloten. Ruim 200.000
artikelen per jaar worden geïndiceerd; deze zijn dan tevens voor literatuuronderzoek
met behulp van computers geschikt. (Belangstellenden voor laatstgenoemde moge-
lijkheid kunnen verdere inlichtingen hierover inwinnen bij de Bibliotheek van de
Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht).

De opname van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde in de genoemde literatuur-
systemen zal er toe leiden, dat een wijdere kring op de titels der bijdragen ge-
attendeerd zal worden.

Het is voor het goed functioneren van deze systemen van groot belang, dat de
titels van de tijdschriftartikelen zo kort mogelijk zijn, doch een maximale infor-
matiewaarde bezitten. De redactie wil de inzenders van manuscripten dan ook
gaarne verzoeken hier alle zorg aan te besteden.

De inhoud van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde wordt o.a. gerefereerd c.q.
geïndiceerd in:

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid

Het dierziektenbulletin no. 9 van de Veeartsenijkundige Dienst over de eerste helft
van mei 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten:
Atrofische rhinitis: 11 gevallen, waarvan 1 in Overijssel, 6 in Gelderland, 1 in
Utrecht en 3 in Limburg.

Schurft: 4 gevallen, waarvan 1 in Groningen, 2 in Overijssel en 1 in Noord-Holland.
Rotkreupel: 30 gevallen, waarvan 2 in Groningen, 12 in Friesland, 3 in Drenthe, 1
in Gelderland, 8 in Noord-Holland en 4 in Zuid-Holland.

Varkenspest: 8 gevallen, waarvan 3 in Gelderland, 3 in Utrecht en 2 in Noord-
Brabant.

Pseudo-vogelpest: 4 gevallen, waarvan 1 in Gelderland en 3 in Noord-Holland.
EXOTISCHE MOND- EN KLAUWZEER

l.Ht berichten van het Office International des Epizoöties te Parijs is gebleken dat het
exotisch mond- en klauwzeervirus type A22, dat voorkomt in Aziatisch Turkije en
Rusland, ook tot Griekenland is doorgedrongen. Van 8 april tot 9 mei 1972 werden
199 haarden geteld in 7 departementen. Aangetast werden 634 runderen, 147 scha-
pen en 314 varkens.

Hoewel de eerste berichten de verwachting wekten dat de epizoötie bedwongen zou
zijn, is dit niet het geval. In een veterinaire werkgroep van de E.G. te Brussel is
overwogen importbeperkende maatregelen voor de aangesloten landen te nemen.
Nederland importeert niet uit Griekenland.

In een ad hoe vergadering van directeuren van de veterinaire diensten van de zes
lidstaten van de E.G. tijdens de algemene vergadering van het O.I.E. te Parijs, is
besloten — mede na het vrij geruststellende rapport van O.I.E.-waarnemers na een
bezoek ter plaatse — de verdere ontwikkeling van de situatie nog even af te wachten.
Turkije maakt melding van het optreden van mond- en klauwzeer van het type A22
in de provincie Edirne in Thracië. Vier bedrijven werden aangetast. Thracië behoort
tot de bufferzone tussen Azië en Europa en dit is het eerste optreden van de ziekte in
dit gebied sinds november 1967.

Aan het telegram uit Ankara, waarin deze gevallen worden gemeld, wordt toege-
voegd dat op de vier aangetaste bedrijven slechts enkele niet gevaccineerde runderen
besmet zijn geraakt en onder controle geplaatst.

Alle voor de ziekte gevoelige dieren zijn inmiddels, evenals voorgaande jaren, tegen
de mond- en klauwzeertypen A22 en Oi gevaccineerd. In Anatolië, het Aziatische deel
van Turkije, zijn in maart en april 1972 resp. 18 en 27 bedrijven aangetast door
mond- en klauwzeer van de typen A-ä en Oi,

MOND- EN KLAUWZEER IN DUITSLAND EN ENGELAND
In twee districten in Beieren in Duitsland is een geval van mond- en klauwzeer van
het type A voorgekomen. Het betrof twee nog niet geënte runderen, die resp. 12 en
18 dagen na de vaccinatie ziek werden. De aangetaste dieren zijn opgeruimd.
In Engeland is bij een varken, dat werd gebruikt bij een onderzoekproject op het
Royal Veterinary College te Camden Town te Londen, mond- en klauwzeer gecon-
stateerd. Het dier was één van de zes varkens die bij het project, dat werd uitge-
voerd onder auspiciën van de W.H.O. en de F.A.O., werden gebruikt. Bij de proeven
werd geïmporteerd biologisch materiaal gebruikt.

Het wordt uitgesloten geacht dat de besmetting uit Engeland zelf stamt en er bestaat
dan ook geen gevaar voor de veestapel. De besmetting zal beperkt blijven tot de sterk
beveiligde unit van het College en speciale maatregelen zijn derhalve niet getroffen.

In aansluiting op zijn bezoek aan het tweede congres van de International Pig Vete-
rinary Society, dat van 23 tot en met 26 mei te Hannover is gehouden, bracht Mr.

R. N. Martin, districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in Noord-Ier-
land, een bezoek aan ons land.

Bij de stichting Gezondheidszorg voor Dieren stelde hij zich op de hoogte van de
varkensgezondheidszorg in Nederland, waarna hij met een districtsinspecteur van de
V.D. in Noordbrabant bezoeken bracht aan een pluimveeslachterij, een vleeswaren-
fabriek en een slachthuis aldaar. Tot slot voerde hij besprekingen met functionarissen
van de V.D. te Leidschendam over veterinaire onderwerpen met betrekking tot de
E.G. Mr. Martin is betrokken bij de veterinaire kanten van de toetreding van
Engeland tot de E.G.

Mr. Th. T s i a p k O 1 i s, districtsinspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in Grie-
kenland, bracht van 15 tot en met 26 mei een studiebezoek aan ons land. Hij bezocht
onder meer enkele slachthuizen, een districtsinspectie van de V.D., een vleeskeu-
ringsdienst en een vleeswarenfabriek.

Een goede bescherming tegen N.C.D. (= pseudovogelpest) is ook voor leghennen
van het grootste belang voor het behoud van een goede gezondheidstoestand en in
samenhang daarmee voor het verzekeren van een goede eiproduktie. Een hechte
onvatbaarheid is, zoals de ervaring heeft geleerd, slechts te bereiken door de
hennen niet alleen tijdens de opfok, doch ook tijdens de legperiode herhaaldelijk
voorbehoedend te enten. Bijzonder belangrijk voor het verkrijgen van goede ent-
resultaten is bij reproduktie—dieren het periodiek vaststellen van de graad van be-
scherming van koppels gebleken. Met name is het bijzonder belangrijk een dergelijk
onderzoek te verrichten circa 1 week voor het tijdstip, waarop weer een enting moet
plaatsvinden: ligt de graad van bescherming boven een bepaald niveau, dan is het
verstandig de eerstvolgende enting enige tijd uit te stellen, omdat deze anders
onvoldoende resultaat heeft. Bovendien is het op deze wijze mogelijk gebleken
tijdens de legperiode te enten zonder minder eieren te rapen als gevolg van de
enting.

Dc ervaring, sedert 1 maart 1972 met dit periodieke immuniteitsbewakingsonderzoek
opgedaan op de fok- en vermeerderingsbedrijven, heeft er toe geleid dit onderzoek
in het kader van de begeleiding van de N.C.D.-entingen verder uit te breiden.
Thans kunnen ook opfokkers en houders van leghennen zich voor dit in georgani-
seerd verband plaats vindende onderzoek aanmelden.

Het onderzoek zal om organisatorische redenen uitsluitend kunnen worden verricht
bij bedrijven, die zich schriftelijk voor het periodiek onderzoek hebben aangemeld.
Bij de aangemelde bedrijven vindt per koppel kosteloos 4 x een onderzoek plaats
en wel 2 x gedurende de opfok en 2 x gedurende de legperiode. Per keer wordt
een aantal monsters onderzocht, gelijk aan van de in een koppel aanwezige

dieren (met een minimum van 24 monsters). Het resultaat van het onderzoek, als-
mede een eventueel advies ten aanzien van de eerstvolgende enting, wordt aan de
pluimveehouder en zijn dierenarts toegezonden.

Het is — op verzoek van de pluimveehouder — mogelijk het aantal \'/t%-onder-
zoeken verder uit te breiden, doch uitsluitend tegen betaling van de kosten van
het onderzoek.

In verband met de onvermijdelijke organisatorische voorbereidingen is het nood-
zakelijk op korte termijn een inzicht te krijgen in het aantal bedrijven, dat periodiek
onderzoek wenst.

Aanmelding kan geschieden bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee, die
door de Stichting Gezondheidszorg voor Dieren met de organisatie is belast. Aan-
meldingskaarten zijn verkrijgbaar bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Uw
provincie, de kuikenbroeder, die U de eendagskuikens heeft geleverd en bij de
eierring, resp. het eierpakstation, waaraan U de eieren aflevert.

Uppsala (pag. 173)
18—23, 8e Int. Congres over Klinische Chemie, Kopenhagen, (pag. 1627,
(1971))

21—23, 3 ième Conférence Exp. méd. et chirurg, chez les Primates, Lyon,
(pag. 1625 (1971))

20—26, Fed. Europ. Biochem. Soc., 8th Meeting, Intern. Congrescentrum R.A.L,
Amsterdam, (pag. 172 (1971))

10—15, The British Veterinary Association, Congres 1972, Exeter University.
(pag. 636)

11—15, 1. Europaischen Tierärzte Kongress und 10. Deutschen Tierärzte tag,
Wiesbaden (pag. 175, 444, 693)

16, Reünie van oud-leden van het Studenten Corps „Absyrtus"
19, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering
19, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

K.N.M.v.D. Ledenvergadering
23, Viering 125 jarig bestaan van de Afdelingen Zuid-Holland en Utrecht in
Alphen aan de Rijn.

II —14, 8e Lustrum der Diergeneeskundige Studenten Kring
17—21, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist. (pag. 701)
21, Viering 25-jarig bestaan van de Groep Geneeskunde van het Kleine
Huisdier, K.N.M.v.D. Slot Zeist, Zeist: „Najaarsdag"

23—28, II Wereld Congres Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 1627 (1971) en
pag. 387)

24—28, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

31— 4 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post-
universitair Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

5—16, Canine Immunogenetics, International Workshop and Symposium,
Rotterdam, (pag. 503)

7—11, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist. (pag. 701)

15, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen
K.N.M.v.D. Ledenvergadering

5, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen
K.N.M.v.D. Ledenvergadering
29— 3 mei, W.S.A.V.A., 4th Congress, Sanremo (pag. 174 en 746)

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië,
(pag. 1470 (1971))

21—26, 6th World Association of Veterinary Food Hygienists Symposium,
Elsinore, Denemarken (pag. 389)

Een, naar keuze al dan niet waardevast daggeld-inkomen bij tijdelijke en
blijvende

J. C. KONING
MAKELAAR IN ASSURANTIËN
Bilthoven - Gezichtslaan 25 - Telefoon O 30 - 78 28 00

In het Tijdschrift van 15 mei jl. is meegedeeld, dat de voorzitter niet herkiesbaar is.
De formulering waarmee dat gebeurd is, heeft, zoals ons gebleken is, enig misverstand
gewekt. De reden dat de voorzitter zich niet voor een tweede termijn herkiesbaar kan
stellen is uitsluitend het gevolg van een overbezette dagtaak.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 643 van dit Tijdschrift met betrekking tot de
vakatures in besturen en commissies verband houdende met de Algemene Vergadering
van 7 oktober 1972 werd vermeld, volgen thans enige aanvullende details:

J. A. J. M. Peters tussentijds aftredend wegens verandering van functie — niet her-
kiesbaar.

De reorganisatie van de opleiding tot dierenartsassistente, zoals gepubliceerd in het
Tijdschrift van 15 april 1972, betekent dat voor het verkrijgen van het diploma
dierenartsassistente het volgen van een stageperiode vereist is.

Op de oproep aan de dierenartsen zich beschikbaar te stellen voor het verlenen van
deze stages hebben enkele collegae gereageerd.

Om echter aan de bestaande vraag te kunnen voldoen zal een groter aantal collegae,
liefst verspreid over het gehele land om een uitvoerbare indeling tot stand te brengen,
zich moeten melden.

Niet in de laatste plaats voor de praktici zelf, hoopt de Commissie niet tevergeefs
een beroep te doen op de collegae zich beschikbaar te stellen om tot het goed func-
tioneren van de belangrijke opleiding tot dierenartsassistente te geraken.

Het bestuur van de Groep nodigt u uit de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering
van de Groep Praktici Grote Huisdieren bij te wonen op donderdag 22 juni 1972 in
het Jaarbeurscongrescentrum, Jaarbeursplein ingang Croeselaan te Utrecht, tel.
(030) 91 49 14.

De aanvang van de vergadering is 14.30 uur en het programma zal naast het huis-
houdelijk deel bestaan uit een hoogst interessante voordracht, te houden door de
Directeur van de Algemene Inspectiedienst te Den Haag, de heer V. R. M. van

Crayelynghe, samen met een expert van deze dienst, over „de controle op de
naleving van de antibioticawet". Het onderwerp zal zowel van theoretische als van
praktische zijde worden belicht en om ca. 15.30 uur aan de orde zijn.

In de hoop, dat u deze inleiding zelf kunt bijwonen en wij u mogen begroeten in
deze vergadering.

Nu de voorjaarsdagen 1972 weer achter de rug zijn, gaan de gedachten al weer
vooruit naar 1973.

Het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier heeft in overleg
met de organisatie-commissie van de voorjaarsdagen besloten in 1973 geen voorjaars-
dagen op internationale basis te organiseren. Wel zullen in 1973 nationale voorjaars-
dagen gehouden worden en wel op 26 en 27 mei, wederom in het R.A.I.-congres-
centrum in Amsterdam.

In 1974 worden wederom internationale voorjaarsdagen georganiseerd. De data hier-
voor staan al vast: 10, 11 en 12 mei 1974, eveneens in Amsterdam.
De reden van deze onderbreking van de nog prille traditie van de voorjaarsdagen
is dat op 29 en 30 april en 1 en 2 mei 1973 door de World Small Animal Veterinary
Association tesamen met onze Italiaanse zusterorganisatie in Sanremo het vierde
tweejaarlijks congres van de W.S.A.V.A. wordt gehouden, gecombineerd met het
12de congres van de Associazione Italiana Veterinarii per Picolli Animali. Wij heb-
ben gemeend dit congres niet te moeten beconcurreren.

Wel willen we hier graag opwekken tot een sterke Nederlandse vertegenwoordiging op
dit congres in Sanremo. Wij verzoeken belangstellenden zich reeds nu bij de secre-
taris van de Groep op te geven. Bij voldoende deelname zal het dan wellicht mogelijk
zijn een groepsreis te organiseren.

Inmiddels ontving het bestuur van de Italiaanse organisator Dr. L. T a g 1 i a, te-
vens president-elect van de W.S.A.V.A., een opgetogen brief waarin hij het bestuur
van de Groep hartelijk dankte voor deze „friendly gesture".

Hieronder volgt een boodschap van de president van de W.S.A.V.A., W. G. Ma-
grane. Het voorlopige programma treft u op pag....... onder de rubriek „Congres-
sen" aan.

„The spring of 1973 will feature our biannual Congress in one of the world\'s most
magnificent settings. Sanremo, on the Italian Riviera, was selected by our host con-
stituent association form Italy as the site of what promises to be the most memorable
meeting since our founding in Madrid in 1959.

In these few years we have experienced the usual growing pains but are seeing our
objectives being fulfilled. From a modest beginning, we can now count over 5,000
members from 16 countries. Ever growing relations and cooperation among ourselves
for the betterment of world small animal medicine has been evident from the start.
Of equal importance has been the blending of borders between countries and peoples
with improvements in international relationship in all facets of government and
society.

As President of the W.S.A.V.A., I extend warm greetings to all veterinarians throug-

hout the world and the invitation to meet with us in Sanremo.*) An excellent scienti-
fic and social program has been arranged. To meet colleagues from distant lands, to
impart our knowledge and benefit from theirs, is an opportunity to be treasured and
shared.

Op zaterdag 21 oktober wordt het 25-jarig bestaan van de Groep Geneeskunde van
het Kleine Huisdier, ttvens najaarsdag, in het slot Zeist gevierd.
Ah onderwerp is gekozen: Strangurie bij de kater.

Na het wetenschappelijke gedeelte, wat de gehele dag in beslag zal nemen, biedt het
bestuur een receptie aan. Na de receptie zal het feestelijke diner-dansant opgeluisterd
worden door het bekende trio Louis van Dijk. Het definitieve programma zal zo spoe-
dig mogelijk bekend gemaakt worden.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de collegae:

C- J. J. Jonker, Hudsonlaan 4, Gouda.
J. P. 1. van Wensveen, Kap. Huyberslaan 2, Oisterwijk.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde melden
zich aan de collegae:

J. G. Krijger, Boite Postale 7, Bureau de Poste, Tebourba, Tunesië.
G. P. L. G. van Leengoed, Boîte Postale 557, Nations Unies, Port au
Prince, Haïti.

F. G. van Zijderveld, Ds. J. A. Visserstraat 33, Heerjansdam.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde aangenomen:

Binksma, A.; 1972; Veghel, Dongelaan 29; tel. (04130) 6 56 95 (pr.), 6 38 12
(bur.); K.D.; R.K. (bz.d.). toevoegen op (202)

Leengoed, G. P. L. G. van; 1971; Haïti, Port au Prince, Boîte Postale 557, Nations
Unies; Expert Associé F.A.O. toevoegen op (282)

Linden, A. P. van der; tel. gew. in: (080) 23 39 40 (pr.), 77 58 58 (bur.). (240)
Lycklama à Nijeholt, P.; adres gew. in: 6, Rue Voltaire, 37-Reugny, France; Bur.
adres: Technical Service & Development Dept. Bioproducts, Dow Chemical
Europe S.A., Ziirich. Dow Chemical Nederland N.V., Postbus 1310, Rotterdam;
tel. 56-Reugny (pr.), 14 30 11 (bur.). (282)

Lycklama à Nijeholt-Roelofsen, Mevr. W. G.; adres gew. in: 6, Rue Voltaire,
37-Reugny, France; Bur. adres: Dept. de Teratologie et de Toxicologie, Centre de
Recherche Pfizer, 37-.\\mboise; tel. 56-Reugny (pr.), 512-.Ainboise (bur.); cadre-
ophthalmologiste. (282)

Stegenga, Prof. Dr. Th.; tel. gew. in: (08370) 1 37 27 (pr.), 8 91 11 (bur.). (264)
Zuijdam, Dr. D. M.; adres gew. in: Den Haag, Kon. Marialaan 34; verder ong. (279)
Zijderveld, F. G.; 1972; Heerjansdam, Ds. J. A. Visserstraat 33; tel. (01857) 17 81.

25 jaar H. Kloosterboer, Oldebroek. (afwezig)
40 jaar G. Hoogstraten, Amstelveen.

ln het T.v.D. van 15 mei jl. staat bij A. A. Hesen: Gennep, Middelweg 98. Dit
moet zijn, Gennep, Middelweg 8.

De Vleeskeuringsdienst Z.-Vlaanderen is verhuisd naar: Zaamslag, Plein 1; tel.
(01153) 555.

Bij deze berichten wij u, dat met ingang van 1 april het slachthuis te Doorwerth is
gesloten, terwijl met ingang van genoemde datum de vleeskeuringsdienst Renkum-
Wageningen is opgenomen in de vleeskeuringsdienst Arnhem.

IN NIEUWE UITVOERING
NOG BETER, TOCH TEGEN ZELFDE PRIJS
Bij Instrum. Handel of l\'Univers, Postbus 4003 - Bussum

Gelegenheid tot verpleging van zieke huisdieren.
Tevens röntgendiagnostiek.
Opname na overleg met uw dierenarts.
Keyenbergse weg 18 — Wageningen — Telefoon O 8370 - 3985

data	Spraymes-Groen	N*	Spraymes-Paars N*	Spraymes-Rood N*
	(100 mgC.T.C.		(100 mgC.T.C.	(100 mgC.T.C.
	per kg)		-1- 50 mg	-H 50 mg
			furazolidone)	furazolidone)
Gemiddelde grootte van de inhibitiezónes in mm. Melkpoeders van verkooppunt 1.
2- 4-\'70	13,3	5	22,4 10
28- 4-\'70	17,0	4	16,5 4
18- 6-\'70	20,2	4	13,2 4
l-10-\'70	—	—	15,0 4
14-10-\'70	—	—	13,5 4
5-ll-\'70	12,2	4	12,2 4
l-12-\'70	13,2	4	15,0 4
Gemiddelde grootte van de inhibitiezónes in mm. Melkpoeders	van verkooppunt II.
7- 4-\'70	15,2	4	14,7 4	14,5 4
13- 4-\'70	16,0	4	19,2 4	19,5 4
22- 4 \'70	15,0	4	21,7 4	21,0 4
18- 6-\'70	20,2	4	17,0 2	17,5 2
l-10-\'70	—	—	15,6 4	14,0 2
14-10-\'70	—	—	12,6 4	13,0 4
5-ll-\'70	13,2	4	12,0 4	12,7 4
l-12-\'70	13,2	4	14,0 4	14,5 4

		Water content {%) Watergehalte {%)	Grams total fat in 100 grams of dry matter Grammen totaal vet per 100 gram droge stof
Clinically healthy piglets	X	68	15.3
Klinisch gezonde biggen	N	37	37
	X min. - X max.	49—77	6.0—28.9
Piglets with clinical white scours Biggen met klinisch witte diarree	X N X min. - X max.	69 25 42—87	67.3 25 35.9—95.1

		Parts	of the	Maagdarmafdelingen
		gastrointestinal tract
		Stomach	Small	Small	Large
			intestine	intestine	intestine
			I**)	II**»)
		Maag	Dunne	Dunne	Dikke darm
			darm I*»)	darm II***	)
Normal group	X	7.1	3.9	3.3	6.1
Normale groep	N	12	6	6	10
X min	. - X max.	2.1—15.8	2.1— 6.5	2.3— 4.6	2.6— 9.1
Abnormal group	X	19.0	6.4	9.2	12.8
Abnormale groep	N	14	8	8	13
X min.	- X max.	5.8—33.5	2.3—12.8	4.9—16.0	5.5—31.0

			Stomach	Small	Small	Caecum	Rectum	Stomach	Small	Small	Caecum	Rectum	Stomach	Small	Small	Caecum	Rectum
				intestine I	intestine II	and colon			intestine I	intestine 11	and colon			intestine I	intestine II	and colon
			Maag	Dunne	Dunne	Coccum	Rectum	Maag	Dunne	Dunne	Coecum	Rectum	Maag	Dunne	Dunne	Coecum	Rectum
				darm I	darm II	en colon			darm I	darm 11	en colon			darm I	darm II	en colon
Normal
group		X	53.7	34.2	17.7	12.8	12.7	42.9	16.3	8.9	4.1	4.8	3.1	16.4	12.4	9.6	9.0
Nortrtale
groep		N	13	7	7	14	14	13	7	6	13	11	13	7	6	13	11
	X min.-X max.	12.4—59.9	9.9^3.8	3.8—34.6	6.1—24.4	6.0—20.6	9.8—67.6	5.3—27.1	5.9—18.0	1.5—10.3	1.8—11.4	1.1-9.1	6.9—23.9	8.1—20.9	4.1—18.2	5.3—14.3
Abnormal
group		X	60.1	42.2	37.5	64.1	72.3	40.9	21.2	12.5	10.4	11.0	9.8	19.2	26.7	52.9	58.3
Abnormale
groep		N	14	8	8	15	15	14	8	8	15	13	14	8	8	15	13
	Xn	lin.-X max.	52.3—68.1	33.6—53.4	20.9-61.1	29.1—88.0	52.1—95.1	28.1—60.2	11.6—35.3	2.4—28.4	0.8—17.7	2.0—21.4	1.1-43.1	14.3—22.6	16.4—43.0	21.6—78.0	37.7—84.0

	Parts of the gastrointestinal tract	Maagdarmafdelingen
		Stomach Maag	Small intestine I Dunne darm I	Small intestine 11 Dunne darm 11	Caecum ! and colon Coecum en colon	Rectum Rectum
Normal group Normale groep	X N X min.-X max.	74 13 63 82	82 7 78 86	82 7 78 84	77 14 68—82	67 14 49—77
Abnormal group Abnormale groep	X N X min.-X max.	73 15 64—91	87 8 85—89	88 8 74—94	78 15 66—87	69 15 42—87

	c S 2 -O ■-3 c	3 \'ïj D.	a> lo i- p	S O, s v >	V ■4! >	\'S IS « u c X OJ	ï 3 JS s c ü
	t: c 3 u -g (/i -a	u u 0		Ó T3 3 flj (2	0 in iH u: <« 0 > <	•ó g S
Groningen	_	1	—	_	_	1	—
Friesland	—	24	1	—	—	—	—
Drenthe	2	8	—	—	2	—	—
Overijssel	—	3	—	—	—	—	—
Gelderland	—	1	—	10	3	3	2
Utrecht	—	3	1	5	—	4	—
Noord-Holland	5	2	—	—	■—	—	—
Zuid-Holland	—	6	—	3	•—	1
Zeeland	—	—	—	—	2	—	—
Noord-Brabant	—	—	—	6	32	1	-
Limburg	—■	—	—	—	1	2	—
Nederland	1 7	i 48	2	24	40	12	2

	Cup I	II	III	IV	V
	standaardopl. meel 3,2%	meel 3,2%	meel 5,2%	meel 7,2%	N*
	antibioticum	vet	vet anti-	vet anti-	vet -1- anti-
			bioticum	bioticum	bioticum
C.T.C.	18,2	10	12,1	12,0	11,8	40
O.T.C.	16,3	10	15,3	15,3	15,0	43
tylosine	27,2	10	20,7	21,1	20,9	40
neomysine	15,2	10	11,1	11,2	11,0	40

		Grams total fat in	Grams neutral fat in	Grams free fatty acid in
		100 grams of dry matter	100 grams of dry matter	100 grams of dry matter
		Grammen totaal vet per	Grammen neutraal vet per	Grammen vrij vetzuur per
		100 gram droge stof	100 gram droge stof	100 gram droge stof
Clinically healthy piglets	X	14.6	5.7	10.2
Klinisch gezonde biggen	N	17	17	17
	X min. - X max.	6.0—26.8	1.8—19.8	5.3—23.7
Piglets with clinical white scours	X	70.4	11.0	58.3
Biggen met klinisch witte diarree	N	13	13	13
	X min. - X max.	52.1—95.1	2.0—21.4	37.7—84.0

	Quantity (cc)	pH	Surface tension (cm)
	Hoeveelheid (cc)	pH	Oppervlakte-
			spanning (cm)
Normal group	X 1.9	7.1	2.4
Normale groep	N 8	12	11
	X min.-X max. 1.1—3.7	6.7—8.0	1.8—2.8
Abnormal group	X 1.7	7.0	2.4
Abnormale groep	N 11	13	15
	X min.-X max. 0.7—3.2	6.4 7.4	2.0—2.9

		Wall of the small	Wall of the small	Wall of the small	Mesenteric lymph nodes
		intestine I	intestine II	intestine I and 11	Mesenteriale
		Dunne-darmwand I	Dunne-darmwand II	Dunne-darmwand I	lymfklieren
				en II
Normal group	X	11.5	15.1	26.6	2.2
Normale groep	N	6	6	6	6
	X min.-X max.	7.6—16.4	12.0—20.8	19.6—33.9	1.1—4.2
Abnormal group	X	21.9	23.8	45.7	2.7
Abnormale groep	N	8	8	8	8
	X min.-X max.	13.9—24.5	17.1—28.9	31.0—52.0	2.0—3.3

		Wall of the	Wall of the	Mesenteric	Wall of the	Wall of the	Mesenteric
		small intestine I	small intestine II lymph nodes	small intestine I small intestine II lymph nodes
		Dunne-	Dunne-	Mesenteriale	Dunne-	Dunne-	Mesenteriale
		darmwand I	darmwand II	lymfklieren	darmwand I	darmwand II	lymfklieren
		Grams total fat	in 100 grams of dry matter		Percentage of water
		Grammen totaal vet per 100 gram droge stof		Waterpercentage
Normal group	X	14.6	13.2	33.7	79.4	80.1	76.9
Normale groep	N	6	6	6	6	6	6
	X min.-X. max.	9.7—21.6	10.7—16.1	24.7—41.8	76.9—81.3	78.3 81.4	72.9—81.8
Abnormal group	X	13.3	13.0	30.8	81.4	81.8	80.3
Abnormale groep	N	8	8	8	8	8	8
	X min.-X. max.	11.4—15.5	10.6—18.0	23.4—40.9	80.8—82.4	80.5—83.0	77.5—82.4

		Wall of the small intestine I Dunne-darmwand I	Wall of the small intestine II Dunne-darmwand II	Wall of the small intestine I and II Dunne-darmwand I en II	Mesenteric lymph nodes Mesenteriale lymfklieren
Normal group	X	0.344	0.420	0.763	0.150
Normale groep	N	6	6	6	6
	X min.-X max.	0.211—0.570	0.290—0.536	0.502—1.106	0.075 0.249
Abnormal group Abnormale groep	X N X min.-X max.	0.537 8 0.340—0.703	0.563 8 0.431—0.910	1.100 8 0.829—1.532	0.164 8 0.119—0.237

		Total fat	neutral fat	free fatty acid	phospholipid	Total cholesterol
		(mg%)	(mg%)	(meq./l.)	(mg%)	(mg%)
		Totaal vet	neutraal vet	vrij vetzuur	fosfolipide	Totaal cholesterol
		(mg%)	(mg%)	(meq./l.)	(mg%)	(mg%)
Normal group	X	561	187	0.69	223	157
Normale groep	N	10	9	10	9	10
	X min.-X max.	305—688	21—322	0.50—1.52	107—312	100—216
.Abnormal group	X	595	331	0.51	134	115
.\\bnormale groep	N	15	13	15	14	14
	X min.-X max.	363—815	81—487	0.23 0.93	31—218	86—165

Phase Fase	Step Stap	Causes of disturbance Oorzaken van storing
Lipolytic	Splitting of triglyceride into Shortage of lipase (19) fatty acids and monoglyceridc Abnormal pH (23) Micelle formation Too low a concentration of conjugated bile salts (15)
Absorptive	Diffusion	Reduction of absorptive sur- face (45)
Cellular	Resynthesis of triglycerides	Shortage of esterifying enzymes (10)
Transport	Chylomicron formation Chylomicron transport	Disturbed protein synthesis (38) Obstruction of lymph vessels (77)

Jubilea:
18 januari	25	jaar	Prof. Dr. J. Boogaerdt, Driebergen	(afwezig)
	50	jaar	J. Drijfhout, Woerden	(afwezig)
19 januari	50	jaar	L. Lageweg, Zeist
			H. G. van Waveren, Rotterdam	(afwezig)
26 januari	30	jaar	E. J. Voûte, Amersfoort	(afwezig)
			J. Bruins, Winssum	(afwezig)
1 februari	55	jaar	Dr. H. Hofstra, Sneek	(afwezig)
			H. Lubberts, Utrecht	(afwezig)
	25	jaar	J. Smit, Delden	(afwezig)

	■p N
	nafpenzal 20Q

	j

i 8 ^ iS	(S^l» « «	■tl
h 1; 1	rj\'te\'l«"«
1 L «• * m	«i* 1 m	1
	# ■

jaar	eerste inseminaties	resultaat na eerste inseminatie
1959	4.655	50,7%	werkelijk drachtig
1960	14.627	59,7	,, ,,
1961	27.661	63,9	)3 ))
1962	101.632	58,3	)) 1!
1963	89.969	63,9	3) )t
1964	93.820	65,3	)3 3)
1965	95.967	65,5	J) >1
1966	120.070	64,6	>3 33
1967	100.043	80,3	niet-terug 30/60 dagen
1968	91.264	78,4	60/90 „
1969	89.047	80,5	5> >) »
1970	104.280	81,0	» JJ >J

inleg		15/1			22/1			29/1			5/2			12/2
A	57	49	86	61	54	88,5	62	57	92	55	48	87,3	76	68	89,5
B	40	33	82,5	48	42	87,5	57	53	93	93	81	87,1	77	67	87
G	39	33	84,7	42	37	88	51	48	94	159	141	88,6	139	129	92,8
inleg		19/2			26/2			5/3			12/3			19/3
A	55	48	87,3	81	71	87,7	75	57	76	59	48	81,3	58	49	84,5
B	78	68	87,2	58	53	91,4	53	44	83	60	56	93,4	43	38	88,4
C	169	148	88,6	179	155	86	178	164	92,1	205	175	85,2	180	152	84,4
inleg		26/3			2/4			9/4			16/4			23/4		gem.
																bevruchting
A	40	34	85	57	45	79	46	39	84,9	53	42	79,2	48	36	75	84,4
B	60	51	85	50	37	74	42	32	76,2	41	34	82,9	46	40	87	86,2
G	200	178	89	60	51	85	60	52	86,7	51	39	76,5	58	53	91,3	87,8

Stammen	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23 24 25	Strains
rode verkleuring	1	1	1	1	1	1	1	1	2	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	—	—	—	9--	red discoloration
roze verkleuring																				2	2	13	— — —	pink discoloration
blauwe verkleuring																							--3	blue discoloration
ontkleuring	—	—	—	—	—	—	—	—		—	—	—	—	—	—	—	—	—	—	—	—	—	— 1 —	decolorisation
stolling	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	5	5	—	9 1 —	clotting
peptonisatie	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	5	5	—	9--	peptonization

jaar	aantal	eerste
	koeien	inseminaties
1946	± 20.000
1950	410.254
1955		871.865
1960		1.144.483
1965		1.232.566
1970		1.322.629

jaar	eerste	bevruchtingsresultaat na
	inseminaties	eerste inseminatie
1956	950	52 %
1960	813	54,3
1965	1688	57,6
1970	472	65,0

Enige	gegevens van	de K.I. bij	rundvee in	1949 en 1970 in	Nederland.
Jaar	.\\antal	Aantal	Gem. aantal	Eerste inseminaties
	verenigingen	leden	geïns. dieren	.\'Aantal	Niet terug
			per lid		60/90 dgn.
1949	149	31.302	7,8	244.156	±54,0%
1970	79	79.680	16,6	1.322.629	68,8%

	maand	extinctie	extinctie
		spermatozoën	spermaplasma
1970	februari	2.34	± 0.31	0.03 ± 0.02
	maart	2.12	± 0.41	0.05 ± 0.05
	april	2.06	± 0.38	0.05 ± 0.05
	mei	1.94	± 0.37	0.03 ± 0.02
	juni	1.93	± 0.38	0.03 ± 0.04
	juli
	augustus	1.71	± 0.44	0.04 ± 0.05
	september	1.67	± 0.47	0.12 ± 0.09
	oktober	1.71	± 0.47	0.11 ± 0.09
	november	1.91	± 0.30	0.03 ± 0.03
	december	2.07	± 0.33	0.06 ± 0.06
1971	januari	2.01	± 0.37	0.06 ± 0.06

Nederland (1970/71)	104.558
Engeland	62.045
West-Duitsland	50.265
Frankrijk	49.274
Rusland	653.300

A	B	C	D	E
	.\'bandeel Ned.	Geschat aantal	Aantal	Din %	van C
	fokvarkens-	dekkingen	le ins.	1970/71	1963/64
	stapel,	le ins.	(voorlopig)
	meitelling	B.
	1970)	-X 1.285.000 100
Nederland	100.0	1.285.000	104.558	8,1	10,9
Overijssel	20.2	259.570	36.903	14,2*	25,8
Gelderland	24.7	317.395	15.513	4,9	7,5
Noord-Brabant	29.5	379.075	32.004	8,4	14,0
Limburg	13.4	172.190	12.444	7,2	10,0
Holland en Utrecht	10.8	138.780	7.694	5,5	—

Jaar	Aantal Ie inseminaties	Bevruchtingsresultaten
1958	1.048	53,6%
1959	4.655	50,7%
1960	14.627	60,3%
1961	27.634	63,9%
1962	101.632	58,3%
1963	89.969	63,9%
1964	93.820	65,3%
1965	95.967	65,5%
1966	120.070	64,6%
1967	100.043	80,3%	30/60 N.R.
1968	91.264	78,4%	60/90 N.R.
1969	89.047	80,5%	60/90 N.R.
1970	104.280	81.0%	60/90 N.R.

Groep 1	1689	67,9		1462		86,6
Groep 2	664	26,7		572		86,1
Groep 3	134	5,4		110		82,1
Totaal	2487	100		2144		86,2
Tabel 5 geeft de resultaten weer van het tweede deel.
		Tabel 5.
Bevruchtingsresultaten na	le K.I. met en zonder gebruik van	S.O.A.
	Groep 1		1	Groep 2	Groep 3
	met S.O.A.	zonder S.O.A.	totaal
.\\antal le ins.	650	593	1243		536	518
in % van totaal	28,3	25,8	54,1		23,3	22,6
Resultaten op 60/90
dagen
aantal drachtig	571	518	1089		450	424
% drachtig	87,8	87,4	87,6		84,0	81,9
	p >0,05	P	< 0,05
Resultaten na afbiggen
resultaat onbekend	67	69	136		67	70
resultaat bekend	583	524	1107		469	448
drachtig	431	383	814		308	280
% drachtig	73,9	73,1	73,5		65,7	62,5
	p >0,05	P	< 0,005
Toomgrootte	10,56	10,26	10,42	10,58	10,52
aantal tomen	422	375	797		301	276

Auteur	Volume per	Aantal	Dracht	Toom-
	inseminatie	Ie ins.	%	grootte
Bennett en O\'H a g a n (1964)	50 ml.	534	67,8	10,5
Melrose, Reed, Pratt (1968)	50 ml.	2659	69,9	10,3
Reed (Willems, 1970)	100 ml.	342	71,6	10,3
Reed (Willems, 1970)	100 ml.	1118	74,8	?
Kerekgyarto zeugen	50 ml.	3717	74,3	10,4
(Willems, 1970) gelten	50 ml.	284	58,6	8,8

	3	X 109			4x 109	5x 109
	le	dr.	% dr.	.le	dr.	%dr.	le	dr.	% dr.	le	dr.	% dr.
	insem.			insem.			insem.		insem.
\'oref	133	110	82,7	137	121	88,3				17	14	82,4
\'eter	12	8	66,7	23	17	73,9	4	2	50,0	26	19	73,1
\'rof.	58	47	81,0	149	127	85,2				9	8	88,9
Valter	245	205	83,7				12	9	75,0	32	25	78,1
sar	3	2	66,7	23	21	91,3
[\'abor	123	110	89,4	100	82	82,0	9	8	88,9	10	8	80,0
Lud	95	79	83,2	39	34	87,2				11	10	90,9
^kko	57	45	78,9							82	65	79,3
^rno	75	64	85,3	70	68	97,1	5	4	80,0	29	22	75,9
)rlon	90	70	77,8	89	66	74,2	16	11	68.8	10	8	80,0
-ent	59	55	93,2	125	111	88,8				26	23	88,5
^och	20	.17	85,0	41	32	78,0				46	35	76,1
)deon	70	53	75,7	14	7	50,0				38	29	76,3
\'.vert	23	17	73,9	87	74	85,1	21	16	76,2	23	17	73,9
\'rimo	11	10	90,9	6	4	66,7				16	13	81,3
\'rikus	16	13	81,3	64	57	89,1	7	7	100,0	55	44	80,0
lotaal NL	1090	905	83,0	967	821	84,9	74	57	77,0	430	340	79,1
1060	3	3 100,0	12	5	41,7	14	9	64,3	7	6	85,7
1947	148	129	87,2	53	49	92,5				8	8	100,0
841	34	30	88,2	81	66	81,5	30	25	83,3	13	12	92,3
il20	12	10	83,3	33	28	84,8	33	30	90,9	49	45	91,8
696	51	41	80,4	36	29	80,6	11	10	90,9	28	22	78,6
164	15	11	73,3	8	8	100,0				3	3	100,0
!078				15	12	80,0	80	66	82,5	9	4	44,4
1684	7	5	71,4	31	27	87,1	45	39	86,7	10	7	70,0
lot. GY	270	229	84,8	269	224	83,3	213	179	84,0	127	107	84,3
lot. Gen.	1360	1134	83,4	1236	1045	84,5	287	236	82,2	557	447	80,3

	Hoeveelheid	Dichtheid	Totaal aantal	Aantal
	in ml	in 10«/ml	spermiën	doses
Isar	73.5	152	10,5 x 10"	3,5
Orion	105.5	147	15,5 x 10»	5,2
Poch	107.5	253	27,2 X 10»	9,1
Zoref	138.5	379	52.3 X 10»	17,5
Jonker	110.5	477	52.5 X 10»	17,6
Hugo	127.5	428	54.4 X 10»	18,2
Evert	95.0	603	57.3 X 10»	19,1
Lipo	157.5	375	58,9 X 10»	19,7
Loe	151.0	411	62.1 X 10»	20,7
Tabor	113.0	552	62.4 X 10»	20,8
Prof	177.0	364	64.4 X 10»	21,5
Lent	135.5	504	68.0 X 10»	22,8
Nol	129.5	544	70.2 X 10»	23,5
Walter	179.0	398	71.2 X 10»	23.8
Gemiddelde van	14 beren 128.6	399	51.9 X 10»	17,4

Naam beer	Aantal le ins. per beer	.Aantal le ins. per beer	Vruchtbaarh. op
	uit de periode l-7-\'70	uit de periode l-3-\'71	30/60 dagen
	t/m 31-12-1971	t/m 30-6-1971	2e halfj	mrt.
	vermenigvuldigd met 2.	vermenigvuldigd met 3.	1970	t/m juni
Arno	602	828	89,8	90,6
Evert	632	699	85,1	86,3
Lent	674	948	86,4	88,0
Orion	450	870	87,6	77,6
Prof	692	993	82,4	87,6
Tabor	694	1122	85,3	85,8
Walter	734	1398	90,7	85,4
Zoref	950	1371	87,2	85,3
	5428	8229	86,8	85,8
Gem. per beer 678	1028
K.L Vereniging		86,1	84,3

N.L.	42 t/m 48	200	0,58	) )
G.Y. X N.L.	jj	38	0,63	0,60
P. X N.L.	>3	32	0,62
N.L.	35 t/m 41	244	0,64	} \\
G.Y. X N.L.	jj	2333	0,68	0,66
P. X N.L.	3)	115	0,66
N.L.	35 t/m 48	444	0,62	)		31 45 dg
G.Y. X N.L.	33	271	0,67	f i	0,64	0,59
P. X N.L.	33	147	0,64	)

Ras	Aantal	4e dag in	bronst	5e dag in	bronst	6e dag in bronst	4-5-6-dag	in br.	andere dagen	niet in br.
	varkens	aantal	%	aantal	%	aantal	%	aantal	%	aantal	%	aantal	%
A. Lactarieperiode:
42 t/m 48 dagen
N.L.	200	26	13,0	57	28,5	57	28,5	140	70,0	60	30,0	—	—
G.Y. X N.L.	38	1	2,6	17	44,7	8	21,1	26	68,4	11	29,0	1	2,6
P. x N.L.	32	2	6,25	10	31,3	12	37,5	24	75,0	6	18,8	2	6,2
Totaal	270	29	10,7	84	31,1	77	28,5	190	70,4	77	28,5	3	1,1
B. Lactatieperiode:
35 t/m 41 dagen
N.L.	244	22	9,0	96	39,3	61	25,0	179	73,4	50	20,5	15	6,1
G.Y. x N.L.	233	50	21,5	97	41,6	34	14,6	181	77,7	47	20,2	5	2,1
P. x N.L.	115	20	17,4	47	40,9	21	18,3	88	76,5	25	21,7	2	1,8
Totaal	592	92	15,5	240	40,5	116	19,6	448	75,7	122	20,6	22	3,7
C. Lactatieperiode:
35 t/m 48 dagen
N.L.	444	48	10,8	153	34,5	118	26,6	319	71,8	110	24,8	15	3,4
G.Y. x N.L.	271	51	18,8	114	42,1	42	15,5	207	76,4	58	21,4	6	2,2
P. x N.L.	147	22	15,0	57	38,8	33	22,4	112	76,2	31	21,1	4	2,7
Algeheel totaal	862	121	14,0	324	37,6	193	22,4	638	74,0	199	23,1	25	2,9

N.L. 200	26	17	65,4	57	48	84,2	57	42	73,7	140	107	76,4	60	36	60,0	143	71,5
G.Y. X N.L. 37	1	1	100,0	17	13	76,5	8	7	87,5	26	21	80,8	11	7	63,6	28	75,7
P. x N.L. 30	2	1	50,0	10	8	80,0	12	10	83,3	24	19	79,2	6	4	66,7	23	76,7
Totaal 267	29	19	65,5	84	69	82,1	77	59	76,6	190	147	77,4	77	47	61,0	194	72,7
B. Lactatieperiode:
35 t/m 41 dagen
N.L. 229	22	21	95,4	96	76	79,2	61	48	78,7	179	145	81,0	50	33	66,0	178	77,7
G.Y. x N.L. 228	50	40	80,0	97	77	79,4	34	27	79,4	181	144	79,6	47	34	72,3	178	78,1
P. X N.L. 113	20	12	60,0	47	43	91,5	21	17	81,0	88	72	81,8	25	17	68,0	89	78,8
Totaal 570	92	73	79,4	240	196	81,7	116	92	79,3	448	361	80,6	122	84	68,9	445	78,1
C. Lactatieperiode:
35 t/m 48 dagen
N.L. 429	48	38	79,2	153	124	81,1	118	90	76,3	319	252	79,0	110	69	62,7	321	74,8
G.Y. X N.L. 265	51	41	80,4	114	90	79,0	42	34	81,0	207	165	81,0	58	41	70,7	206	77,7
P. X N.L. 143	22	13	59,1	57	51	89,5	33	27	81,8	112	91	81,3	31	21	67,7	112	78,3
Algeheel
totaal 837	121	92	76,0	324	265	81,8	193	151	78,2	638	508	79,G	199	131	G5,0	G39	7G,3

Ras	Aantal	ins. op	%	ins. op	%	ins. op	%	ins. op	%	ins. op	re-	Totaal	%
varkens	4e dag dracht.	5e dag dracht.	6e dag dracht.	andere	dracht.	4e 5e	dracht.	aantal	dracht.
		aantal		aantal		aantal		dagen		6e dag		dracht.	na Ie
		dracht.		dracht.		dracht.		aantal		aantal		t.o.v.	ins.
												gespeende
A. Lactatieperiode:
42 t/m 48 dagen
N.L.	200	17	8,5	48	24,0	42	21,0	36	18,0	107	53,5	143	71,5
G.Y. X N.L.	38	1	2,6	13	34,2	7	18,4	7	18,4	21	55,3	28	73,7
P. X N.L.	32	1	3,13	8	25,0	10	31,3	4	12,5	19	59,4	23	71,9
Totaal	270	19	7,0	69	25,6	59	21,8	47	17,4	147	54,4	194	71,8
B. Lactatieperiode:
35 t/m 41 dagen
N.L.	244	21	8,6	76	31,1	48	19,7	33	13,5	145	59,4	178	72,9
G.Y. X N.L.	233	40	17,2	77	33,0	27	11,6	34	14,6	144	61,8	178	76,4
P. X N.L.	115	12	10,4	43	37,4	17	14,8	17	14,8	72	62,9	89	77,4
Totaal	592	73	12,3	196	33,1	92	15,5	84	14,2	361	61,0	445	75,2
C. Lactatieperiode:
35 t/m 48 dagen
N.L.	444	38	8,6	124	27,9	90	20,3	69	15,5	252	56,8	321	72,3
G.Y. X N.L.	271	41	15,1	90	33,2	34	12,6	41	15,1	165	60,9	206	76,0
P. X N.L.	147	13	8,8	51	34,7	27	18,4	21	14,3	91	61,9	112	76,2
.Algeheel totaal	862	92	10,7	265	30,7	151	17,5	131	15,2	508	58,9	639	74,1

Ras Aantal	Aantal	% van	Aantal	Aantal	% van	Aantal	Aantal	% van	Aantal	Aantal	% van
worpen	biggen	totaal	worpen	biggen	totaal	worpen	biggen	totaal	worpen	biggen	totaal
V.	4e dag			V. 5e dag			v. 6e dag			andere
										dagen
A. Lactatieperiode:
42 t/m 48 dagen
N.L.	17	184	12,6	48	495	33,9	42	415	28,4	36	365	25,0
G.y. X N.L.	1	10	4,7	3	35	16,4	7	81	38,0	7	87	40,8
P. x N.L.	1	8	3,5	8	86	37,6	9	97	42,4	4	38	16,6
Totaal	19	202	10,6	59	616	32,4	58	593	31,2	47	490	25,8
B. Lactatieperiode:
35 t/m 41 dagen
N.L.	17	151	9,1	70	712	42,8	44	488	29,3	31	314	18,9
G.Y. X N.L.	19	214	17,2	51	558	44,9	23	260	20,9	23	212	17,0
P. X N.L.	10	114	16,4	33	332	47,8	14	141	20,3	12	107	15,4
Totaal	46	479	13,3	154	1602	44,5	81	889	24,7	66	633	17,6
C. Lactatieperiode:
35 t/m 48 dagen
N.L.	34	335	10,7	118	1207	38,9	86	903	28,8	67	679	21,7
G.Y. X N.L.	20	224	15,4	54	593	40,7	30	341	23,4	30	299	20,5
P. X N.L.	11	122	13,2	41	418	45,3	23	238	25,8	16	145	15,7
Algeheel totaal	65	681	12,4	213	2218	40,3	139	1482	26,9	113	1123	20,4

jaar	volbloed	kruising	volbloed	kruising
^ - 1950	9003	4396	307	164
1951 - 1955	8606	6018	300	217
1956 - 1960	8385	6470	278	219
1961 - 1964	8621	7192	289	243
> - 1965	8743	7459	301	253

1	Labrador Retriever		4/2
2	Labrador Retriever	9	5
3	Bastaard	9	12/2
4	Bastaard	9	7
5	Pinscher	9	9
6	Bast. Poedel	9	9
7	Pinscher	d	7
8	Duitse Herder	9	12
9	Spaniel	cT	5
10	Hollandsche Kees	9	6
11	Greyhound	9	11
12	Duitse Staander	9	7
13		9	4/,
14	Bastaard	9	10
15	Duitse Herder	9
16		9	11
17	Duitse Staander	9	10
18	Boxer	9	9
19	Rotweiler	c?	6/2
20	Afghaan		12/2
21	Berner Senner	9	6/2
22		9	11
23	Foxterrier	d	9
24	Duitse Herder	cT	9
25	Bastaard	d	14
26	Poedel		4
27	Boxer	d	9
28	Pronkrug	d	8
29	Bastaard	d	8
30	Duitse Herder	d	8
31	Boxer	d	2
32	Spaniel	9	3
33	Spaniel	9	4
34	Collie	9	2
35	Boxer	9	14
36	Ruwharige fox	9	15
37	Spaniel	d	11
38	Bastaard	9	12
39	Bastaard	9	10