Dr. J. I. TERPSTRA, Voorzitter.
Dr. J. F. WESTENDORP, Penningmeester.
Dr. H. J. BREUKINK, Dr. J. GOUDSWAARD,
Drs. J. S. VAN DER KAMP, Drs. C. L. VAN LIMBORGH,
Drs. M. A. MOONS, Dr. A. OSINGA, Drs. J. L. A. M. REMMEN,
Dr. F. W. VAN ULSEN en Drs. G. H. WENTINK, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een artikel over dit onderwerp.

Anaesthesia and care during operation (LAGERWEIJ and VAN DIETEN) 975
Anastomosis of the small intestine of pigs by Schmieden\'s suture (J. Banic) 1026
Anatomy (Some aspects of the functional anatomy of the equine foot; BA-
DOUX) ..................................................................................................................................................................1001

BADOUX, D. M.; Some aspects of the functional anatomy of the quine foot 1001
Banic, J.; Anastomosis of the small intestine of pigs by Schmieden\'s suture ... 1026
Bedrijfsdiergeneeskundige benadering, relatie voeding-melkziekte (HAAL-

Kliniek voor Kleine Huisdieren: nieuwe normaalwaardenboekjes 364
Kliniek voor Kleine Huisdieren: Dictaat Anesthesie bij hond en

Biochemical composition of dog\'s discharge, the hormonal composition of
blood and ovary and dog\'s behaviour during heat (VOGEL, VAN DER

Boar semen (fertilizing capacity in relation to phenylalanine-a-ketoglutarate
transaminase, glucuronic acid and carbohydrate metabolism; VAN DER

B i c k h a r d t, K., Chevalier, H. J., G i e s e, W. und Rein-
hard, H. J.; Akute Rückenmuskelnekrose und Belastungsmyo-

BOOTSMA, R., VORSTENBOSCH, C. J. A. H. V. VAN; Detection of a
bullet-shaped virus in kidney sections of pike fry (Esox lucius L.) with red-

Isolation of Salmonella dublin (A. Richardson and A. R. Fawcett) 681
Salmonella (onderzoek naar voorkomen in slagerij met verkoop verse

Urolithiasis (Heelkundige behandeling bij mestkalveren; J. Hekhuis) 461
Verontreiniging van melk met penicilline-bevattende urine (J. L.

Carbohydrate metabolism (relationship between phenylalanine-a-ketoglutarate
transaminase, glucuronic acid and ... in boar semen with regard to the

Chronische kopervergiftiging bij schapen (preventie; toevoeging van molyb-
deen en sulfaat aan het krachtvoer; VAN DER BERG, VAN DER

Werkgroep Dierpathologen - bijeenkomsten 1973, Bilthoven ... 94, 472
World Assoc. Advancement Vet. Parasitology; Symposium (VI),

Desinfektantia (ehloraten) (onderzoek van melk, afkomstig van koeien per
os behandeld met kaliumehloraat; JAARTSVELD, VAN DE LAAR en

Diergeneeskundige Studentenkring ....................................... 527, 606, 1248

DIJKSTRA, J., VLIET, G. VAN en OVER, H. J.; De fasciolicide werking
van „Ranide"® op Fasciola hepatica L. in experimentele infecties bij het

Discussie 119e Alg. Verg. Zwolle ........................... 111, 132, 142, 149, 170

Discussion (Tenth E.S.V.S. congress) ................................. 953, 986, 1022

Dobbelaar, M. J................................................................... 919, 1040

556, 602, 640, 697, 739, 787, 824, 872, 933, 1046, 1096, 1148, 1198, 1240
DORRESTEIJN, J.; Een nader onderzoek omtrent de acute indigestie en de

EDEL, W., SCHOTHORST, M. VAN, GUINÉE, P. A. M. en KAMPEL-
MACHER, E. H.; Salmonella-onderzoek bij varkens op bedrijven met pel-

Endoscopic study of the caecal base of the horse (DYCE and HARTMAN) 957
Enterokokken in gepasteuriseerde vleesproducten (overlevingskansen en groei -

Erfelijkheid van spastische parese bij het rund, contraïndicatie voor operatie^

Exogene oestrogene stoffen (onderzoek van weefsels van slachtkalveren op resi-
duen; HUIS IN \'T VELD, SMIT, KOK, TEN HAVE, KROONENBERG) 749

Facial nerve paralysis in the horse and dog, with special reference to paralytic

Fasciola hepatica L. (de fasciolicide werking van Ranide@ op F. hepatica L.
in experimentele infecties bij het schaap; DIJKSTRA, VAN VLIET en

Fosforverbindingen (organische) (DE WERKGROEP WORMMIDDELEN) 723
FERON, V. J. and WENSVOORT, P.; Gastric and caecal lesions in pigs

l\'"\'^. J- F...................................................................... 425,1186, 1234

Gelderse Vallei (Ziekte van .Aujeszky in ...; ROZEMOND en BOTTELIER) 245
Geneesmiddelen-Anthehnintica 494, 495, 582, 585, 723, 810 908 912 1067,

Glucuronic acid (relationship between phenylalanine-a-ketoglutarate trans-
aminase ... and carbohohydrate metabolism in boar semen with regard to

GOUDSWAARD, J., HARTMAN, E. G., JANMAAT, A., HUISMAN, G,
H.; Erysipelothrix rhusiopathiae strain 7, a causative agent of endocarditis

HORST, C. J. G. V.AN DER; Relationship between phenylalanine-a-keto-
glutarate transaminase, glucuronic acid and carbohydrate metabolism in

HUIS IN \'T VELD, L, G., SMIT, P. J., KOK, G. L., HAVE, J. TEN en
KROONENBERG, W. M.: Onderzoekk van weefsels van slachtkalveren op

Hyperlipaemia (Hyperlipoproteinaemia) (various new clinical data in the
blood of normal ponies and affected ponies; WENSING, SGHOTMAN and

..Splijtende opleiding" H (C. J. G. Wensing en F. J. Grommers) 346
„Splijtende opleiding" II; Naschrift, de zorgen van de Maatschappij

JAARTSVELD, F. H. J. en JILESEN, J. W. C.; Een onderzoek op de aan-
wezigheid van antibiotica in nieren en uiers van droogstaande niet drach-
tige runderen, behandeld met zogenaamde langwerkende antibiotica ..................450

JAARTSVELD. F. H. J., LA.AR, J. M. J. VAN DE en VERBERNE, H. J.
C.; Onderzoek van melk op desinfektantia (ehloraten), afkomstig van

KEMP, A. en KOOPM.AN, J. J.; Het optreden van hypomagnesemie en kop-
ziekte tijdens de stalperiode in relatie tot de magnesiumvoorziening van

KESSEL, G. H. VAN, TIELEN, M. J. M. en TRUIJEN, W. T; De invloed
van stalklimaat en hygiëne op de produktieresultaten en op het optreden

Bureau 50 98, 183, 223, 270, 310, 434, 475, 476, 558, 644, 699,
741, 821, 826, 827, 828, 869, 874, 935, 1047, 1100, 1101,

Personalia 50, 99, 184, 226, 271, 316, 374, 435, 480, 525, 561, 605,
647, 701, 747, 789, 828, 878, 937, 1048, 1107, 1155, 1203,

............................................................................................................................................................1245

Kopervergiftiging bij schapen (chronische; preventie door toevoeging van mo-
lybdeen en sulfaat aan krachtvoeder; VAN DER BERG, VAN DER

Laparotomy (indications for laparotomy in horses with colic; K.ALSBEEK) 963
LEEUWEN, J. M. VAN; Effects of supply of "carotene" and man.ganese to

MAAS, H. J. L., RISPENS, B. H., ANTONISSE, H, W., GROENENDAL,
J. E.; Vergelijkende resultaten van een aantal partiële en volledige vacci-
naties tegen de Marekse ziekte (MZ) van koppels slachtkuiken moeder-

Maltha, D. J.; Onderzoekkunde - Het schema van het verslag van onderzoek 1078
Marekse ziekte (MZ; vergelijking partiële en volledige vaccinaties bij slacht-
kuiken moederdieren; MAAS, RISPENS, ANTONISSE, GROENENDAL) 319

MEDEDELINGEN VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST, TEVENS VETE-
RINAIRE HOOFDINSPECTIE VAN DE VOLKSGEZONDHEID, 47,
95, 180, 220, 266, 307, 369, 431, 473, 515, 555, 600, 639, 696, 739, 786,

MIRCK, M. H.; Een geval van uitgebreide Chorioptes schurft bij een paard 581
Mirck, M. H. 212, 254, 300, 343, 426, 466, 510, 551, 735, 780, 816, 1041, 1188
Misdorp, W. 175, 254, 257, 465, 510, 550, 687, 780, 816, 863, 917, 1085, 1142

Moll, K. F. G................................................................ 862, 916, 1040

Molybdeen (toevoeging aan krachtvoer ter preventie chronische kopervergifti-
ging bij schapen; VAN DER BERG, VAN DER SCHEE) ..................... 328

met betrekking tot de „niertest"; VAN OS, VAN HARTEN en MEIJER) 881
NOOITGEDAGT, A. J.; Pathogeniteitscriteria van micrococcaceae uit kwar-

Oestrogene (exogene oestrogene) stoffen (onderzoek van weefsels van slacht-
kalveren op residuen; HUIS IN \'T VELD, SMIT, KOK, TEN HA\\T. en

OS, J. L. VAN, HARTEN, P. VAN en MEIJER, P.; Onderzoek naar de
aanwezigheid van residuen in nierschors en serum met betrekking tot de
„niertest" na behandeling van runderen met penicilline-bevattende prepa-
raten ....................................................................................... 881

Osinga, A............................................................................ 506, 551

totale neurectomie van de N. tibialis bij de spastische parese van kalveren 795
Osteosynthesis (studies, using supramid sutures in experimental and clinical

Phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase, glucuronic acid and carbohydrate
metabolism in boar semen with regard to the fertilizing capacity of the

Preface (European Society of Veterinary Surgery E.S.V.S.), tenth Congress) 939
Preventie chronische kopervergiftiging bij schapen (toevoeging van molyb-

deen in sulfaat aan krachtvoer; VAN DER BERG, VAN DER SCHEE) 328
PROCEEDINGS TENTH E.S.V.S. CONGRESS

(Papers presented, discussions, brief communications and films are
listed separately).

Bacteriële- en virusziekten 40, 91, 173, 210, 253, 298, 340, 424,
462, 506, 507, 548, 549, 588, 589, 634, 683, 731, 732, 779, 814,

Ziekten van het Kleine Huisdier 44, 175, 214, 256, 301, 344, 427,
467, 468, 510, 511, 551, 552, 593, 688, 736, 783, 784, 817, 818,
865, 919, 920, 1042, 1088, 1089, 1090, 1143, 1144, 1189, 1236,

........................................................................................................................................................................1237

Residuen (onderzoek van weefsels van slachtkalveren op residuen van exogene
oestrogene stoffen; HUIS IN \'T VELD, SMIT, KOK, TEN HAVE en

Salmonella-onderzoek bij varkens op bedrijven met pelletvoedering en op be-
drijven met meelvoedering (EDEL, VAN SCHOTHORST, GUINÉE en

Sedativa/anesthetica (een vergelijkend onderzoek bij de kat naar de werking
van verschillende sedativa/anesthetica, die intramusculair en subcutaan
kunnen worden toegediend; met speciale aandacht voor de veranderingen
in de pH, PCO2 en Base Excess in het veneuze bloed (DE VRIES, HEN-
DRIKS en ANTONISSE) ........................................................................................................................1215

Semen (boar; fertilizing capacity in relation to phenylalanine-a-ketoglutarate
transaminase, glucuronic acid and carbohydrate metabolism; VAN DER

Sulphite (gastric and caecal lesions in pigs, following the feeding of sulphite;

Trends (new trends) in Veterinary Education, with emphasis on the teaching
of Surgery; NUMANS, WEIPERS, WINTZER, S0NNICHSEN, DIMIC,

Trichostrongylid infections in calves (experimental; influence of different
feed- and larval dose levels; KLOOSTERMAN, HENDRIKS, BORG-

Antibiotica (onderzoek op de aanwezigheid van antibiotica in nieren
en uiers van droogstaande niet drachtige runderen behandeld met
zogenaamde langwerkende antibiotica; JAARTSVELD en JILE-

Onderzoek van melk op desinfektantia (chloraten), afkomstig van
koeien, per os behandeld met kaliumchloraat (JAARTSVELD,

VARIA 4, 38, 90, 177, 216, 265, 297, 358, 423, 430, 445, 470, 527, 537,
557, 599, 641, 698, 736, 785, 794, 890, 861, 874, 929, 934, 1151, 1199,

Voeding-melkziekte (Een bedrijfsdiergeneeskundige benadering; HAALSTRA) 529
VOGEL, F., HORST, C. J. G. VAN DER; Investigations into the biochemi-
cal composition of dog\'s discharge, the hormonal composition of blood and

VRIES, H. W. DE, HENDRIKS, H. J. en ANTONISSE, H. W.; Een verge-
lijkend onderzoek bij de kat naar de werking van verschillende sedativa/
anesthetica, die intramusculair en subcutaan kunnen worden toegediend;
met speciale aandacht voor de veranderingen in de pH, PCO2 en Base Ex-
cess in het veneuze bloed ............................................................ 1215

Vries, H. W. de .......................................... 817, 818, 920, 1042, 1189, 1237

Vroege, C.......................................................... 41, 549, 684, 1186, 1236

WENTINK, G. H.; Reumatoide arthritis bij de hond; literatuuroverzicht ... 135
WENTINK, C. H., BREEUWSMA, A. J., GOEDEGEBUURE, S. A., TEU-
NISSEN, G. H. B. en AALFS, R. H. G.; Drie gevallen van hermaphroditis-

Het onderlinge en kollegiale
karakter van MOVIR-DTO bHjktuit
voorwaarden en premies.

MOV IR en DTO waren
maatschappijen zonder winstoogmerk.
Verzekeringen waarin medici zich
onderling veilig stelden tegen
calamiteiten.

Met de nieuw gevormde kombinatie
MOVIR-DTO is het niet anders.
Het samengestelde ledental maakt het
zelfs mogelijk een nog beter
dienstenpakket op tc stellen. Een nieuwe
polis, waarin de pluspunten van de ^^^^^^^
MOVIR-en DTO-polis zijn ^ ^

\' Een moderne polis, gelest cn
aangepast aan recente
ontwikkelingen. Met een gunstige
premieregeling. Arbcids-
ongeschiktheidsverzekeringen met 1 f

De redaktie beveelt het hierna volgende in de bijzondere aandacht van de lezers
aan, omdat zij dit van groot belang acht voor de toekomst van het Tijdschrift.
Op verzoek van het Hoofdbestuur van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde heeft de redaktie zich het afgelopen jaar beraden over kri-
tische opmerkingen die bij het Hoofdbestuur waren ontvangen met betrekking tot
vorm en inhoud van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Bij haar onderzoek werd het de redaktie al spoedig duidelijk, dat de kritiek die leidde
tot een behoefte tot verandering, samenhing met verschillende factoren. Hiervan
moeten in de eerste plaats worden genoemd:

— de versnelde ontwikkeling van de diergeneeskundige ivetensc.\':ap, die o.a. specia-
lisaties in verschillende richtingen tot gevolg had;

— grote wijzigingen in het maatschappelijk bestel op gebieden waar de diergenees-
kunde zich bij uitstek beweegt;

— een grotere kosten-bcwustheid, die tegenwoordig op vrijwel elk gebied van het
dagelijks leven merkbaar is.

De redaktie was zich eveneens bewust van de invloed van deze verschijnselen op de
doelmatigheid van het Tijdschrift in de naaste toekomst. Zij heeft dan ook getracht
van hieruit te zoeken naar een vorm waarin rnet behoud van het eigen gezicht van
het Tijdschrift een betere nationale en internationale kennisoverdracht tot stand kon
worden gebracht en tegelijkertijd door toepassing van een zekere rationalisatie een
kostenbesparing na te streven. Het resultaat van dit onderzoek werd neergelegd in een
memorandum, dat inmiddels door de Redaktie Advies Raad werd goedgekeurd,
waarna ook door het Hoofdbestuur zijn fiat ter uitvoering van het voorgestelde is
gegeven.

In concreto komen de veranderingen neer op het uitgeven van een grotendeels
Engelse aflevering, die lx per kwartaal zal verschijnen, een verbeterde lay-out en
opmaak en de introduktie van een doelmatiger omslag. Met de uitgave van de
"quarterly" komt het "oude" Engelse nummer "The Netherlands Journal of Veteri-
nary Science" als een op zichzelf stcmnde (dure) editie te vervallen. In de quarterly
zullen artikelen die hiervoor vanwege hun specialistische karakter in aanmerking
komen in de Engelse taal verschijnen. Rubrieken als referaten, berichten en verslagen
etc. zullen echter in het Nederlands worden afgedrukt.

Een verandering naar inhoud van de overige 20, zuiver Nederlandse, afleveringen
hoopt de redaktie geleidelijk te bevorderen door het propageren van de behandeling
van onderwerpen die de praktische uitvoering van de verschillende disciplines in het
vakgebied in de eerste plaats raken.

Inzake de te volgen procedure voor het indienen van artikelen wordt verwezen naar
de „Aanwijzingen voor inzenders van kopij" op het binnenblad van het nieuwe
Tijdschrift.

De gewone afleveringen zowel als de grotendeels Engelstalige kwartaalafleveringen
zullen doorlopend worden genummerd, rnet dien verstande, dat de kwartaaluitgaven
zich van de gewone afleveringen zullen onderscheiden door een speciale vermelding
„Quarterly English Issue".

Oorspronkelijke artikelen, inclusief de speciale kwartaaluitgaven, blijven voorzien van
een korte Nederlandse en Engelse samenvatting, terwijl in de gewone afleveringen
Engelse subtitels en „contentspage" blijven gehandhaafd.

Alleen verzoekartikelen en ingediende referaten zullen met ingang van 1 januari 1973
worden gehonoreerd met een geldelijke tegemoetkoming.

In hoeverre de beoogde veranderingen naar vorm en inhoud tot een grotere actuali-
teit zullen leiden, zal grotendeels afhangen van de gezamenlijke inspanning van allen
die zich bij het Tijdschrift betrokken voelen. Een redaktie kan immers bij het tot
stand komen van een verantwoord tijdschrift slechts een begeleidende en activerende
functie hebben. Het tijdschrift wordt echter uiteindelijk in hoofdzaak door de lezer
gemaakt.

De redaktie doet dan ook een beroep op uw aller medewerking en sluit daarbij
gaarne in haar beste ivensen voor een voorspoedig 1973.

The Hd:tors wish to draw the special attention of the readers to the following,
which they believe to be of vital importance to the future of this journal.
At the request of the General Committee of the Royal Netherlands Veterinary Asso-
ciation, the Editors, acting on various suggestions with regard to the form and
contents of this journal, made a thorough reappraisal oj its present position during
the past year.

During their inquiry it soon became clear that the criticisms that led to the need
jor change, were closely linked with several jactors, e.g.:

— the accelerated development oj science, ivhich in turn gave rise to various spe-
cialisations.

— marked changes in the social system, in those areas in which veterinary science
made its presence particularly jelt.

— increased cost-consciousness which is noticeable in practically every walk oj life.
The Editors also realized the influence of these factors on the efficiency of the
Tijdschrift in the near future. They therefore searched for a form which would
ensure a more effective national and international transfer of knowledge while pre-
serving the destinctive character of Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

At the same time, expense would have to be saved by some degree of rationalization.
The residt of this reappraisal was laid down in a memorandum ivhich, after having
been duly endorsed by the Advisory Board, was finally approved by the General
Committee.

An improved layout and make-up end publishing a quarterly mainly ivritten in
English as one of the numbers of Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Of the total number of twenty-four journals published each year, four, i.e. one evry
quarter, will therefore appear in English as far as the scientific part is concerned.
The rest, sections such as proceedings and reports, current events, social news and
news of the Royal Netherlands Veterinary Association, etc., of these quarterlies will
continue to be written in Dutch.

The quarterly issues will appear as normal consecutive numbers of the Tijdschrift;
they wdl differ from the ordinary issues, however, in that they will be specially desig-
nated „Quarterly — English Issue".

The Editors hope to achieve a change in regard to the contents of the other twenty
Dutch issues, by propagating the treatment of topics, which primarily touch on the
practical side of the various veterinary disciplines.

It should he pointed out, however that those original papers which are to appear
in these issues, will in any case he provided with summaries and subtitles in the
English language.

The special issue of the Netherlands journal of Veterinary Science published twice
annually by the Royal Netherlands Veterinary Association, will cease to appear.
To which extent the contemplated changes regarding form and contents will lead
to greater topicality, will mainly depend on the concerted efforts of all those who
feel responsible for Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

In producing a well-bcdanced journal, the Editors can only play a minor if activa-
ting role, but, in the final analysis the Tijdschrift is manly created by its readers!
The Editors wish the readers and all contributors, people a happy new year and
express their confidence that they may count on their co-operation in the future.

Voor het organiserend comité van een congres
is het moment van de opening het moment
waarop datgene, waaraan men zijn krachten
heeft gegeven werkehjkheid gaat worden, ook
het moment waarop men zich reahseert, dat het
de moeite waard was zich ervoor in te spannen.
Immers een congres van de Koninkhjke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde is
één van die gelegenheden waarop men zich kan
bezinnen op de achtergronden van ons dier-
geneeskundig handelen. Dat wij voor deze be-
zinning een gastvrij huis vonden in de gemeente
Zwolle deed ons deugd. Nog meer deugd doet
het ons burgemeester Drijber en wethouder Loos
dat U door Uw aanwezigheid hier blijk geeft niet alleen door middel van Uw voor-
treffelijk technisch apparaat, ons van dienst te willen zijn, maar tevens door Uw
aanwezigheid hier luister te willen bijzetten aan dit congres, hartelijk welkom.
Een bijzonder woord van welkom wil ik ook richten tot de vertegenwoordiger van
onze Belgische collegae, Dr. De Ketele. \\Vij zouden het bijzonder op prijs stellen
indien de samenwerking tussen onze beide organisaties versterkt zou mogen wor-
den, ojjdat de verschillen in de opleiding en de uitoefening der diergeneeskunde
mede door toedoen van deze samenwerking zouden kunnen worden weggewerkt om
zodoende ook op dit gebied der diergeneesiiunde te streven naar een echte Benelux.
De \\erlegenwoordigers der Koninklijke Maatschappij tot bevordering der Genees-
kunst, de heer Diepersloot en de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der
Tandheelkunde, de heer Kramer wil ik speciaal een hartelijk welkom toeroepen.
Een congres van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
is voor mij ondenkbaar zonder de Faculteit der Diergeneeskunde, trouwens zonder
deze is de diergeneeskunde in Nederland totaal ondenkbaar. Het is mij dan ook
een vreugde voorzitter en secretaris van onze Faculteit haretlijk welkom te heten,
de collegae \\Vensing en Grominers.

Het is mij een bijzonder genoegen hier vanmorgen eveneens te mogen verwelkomen
de heer Gerritsen, als vertegenwoordiger van het Ministerie van Volksgezondheid en
Milieuhygiëne. Het is mij wel bekend, dat de contacten tussen Uw Ministerie cn de
Maatschappij het afgelopen jaar bijzonder indringend zijn geweest en van wezen-
lijke betekenis voor de ontwikkelingen inzake de plaats van de diergeneeskunde in
het staatstoezicht op cle volksgezondheid. Uit informatie die onze Maatschappij
daar bij tijd en wijle over verstrekt, meen ik te mogen stellen dat U naar vermogen
aan deze onwikkcling bijdraagt en juist daarom verheugt het ons dat U persoonlijk
komt kennisnemen van datgene wat op ons jaarcongres ook dit jaar weer naar
voren komt.

Gollega V. d. Berg, waarnemend directeiu\' van de Veeartsenijkundige Dienst, ik
weet dat bijzondere banden U met de afdeling Overijssel verbinden en daar ver-
heugt U U over en wij ons. Ik weet dal het niet slechts Zwolle is wal U hier trok,

1 VVelkoinstwoord, uitgesproken op 6 oktober 1972 te Zwolle, ter gelegenheid van het Jaar-
congres 1972 van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

maar bovenal Uw betrokkenheid met de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Collega van Keulen, plaatsvervangend Veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, ook U begroeten wij gaarne in ons midden.

De secretaris van de Stichting Gezondheidszorg voor Dieren van het Landbouw-
schap, Prof. Mol, heet ik van harte welkom.

Voorzitter en .secretaris van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel de
heren v. d. Wal en Gotink hartelijk welkom in ons midden. De goede contacten
met de afdeling Overijssel \\an de Koi.mklijke Nededandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde en de wijze waarop U in samenwerking met de dierenartsen in
Overijssel Uw taak effectief ten uitvoer brengt hebben onze grote waardering.
I3at het Erelid van de Maatschappij collega Quaedvlieg en het erelid van de
afdeling Overijssel, collega Post, hier aanwezig zijn, tezamen met de nieuwbenoemde
ereleden. Commandeur, Koopmans en Eenhoorn, is een sieraad voor dit congres
De vertegenwoordigers van de Diergeneeskundige Studenten Kring de heren Lank-
veld, Liberg en Staman, hartelijk welkom in ons midden.

Wij hopen, dat de kritiek die U ongetwijfeld zult hebben, niet mag verhinderen
dat U aan dit congres goede herinneringen zult bewaren. Een congres organiseren
kan een moeizame zaak zijn, niet echter wanneer men alom medewerking onder-
vindt. Deze medewerking hebben wij in alle opzichten erv aren van de\'spiekers
van vandaag. De wijze waarop U Uw medewerking gaf was ons een geweldige
stimulans, daarvoor zijn wij U zeer dankbaar en zijn des te meer verheugd U nu
hier te mogen verwelkomen.

Verder een ieder die door zijn aanwezigheid blijk heeft gegeven van belangstelling
voor dit jaarcongres van harte welkom.

Ik hoop, dat ieder met plezier aan dit congres kan deelnemen en dat later de her-
innering aan het congres Zwolle een goede mag zijn. Hiermee verklaar ik het jaar-
congres 1972 voor geopend.

Verzamel reeds nu vast uw krachten
en houdt het heel hoog in gedachten;
\'t Is dat u het weet
en direct niet vergeet:
In oktober gaan we naar Drachten.

Y. Heida
J. E. Reichman
Dr. H. S. van Zwol
Prof. Dr. .A. Klarenbeek
Prof. Dr. J. de Regt
Th. Wemmers
H. J. Vrielink
Mr. J. Slager
H. Knigge

Mag ik u veivoeken door met mij oj) te staan hen in stilte te gedenken. Moge de
herinnering aan hen bij ons voort blijven leven.
Ik dank u.

Tevens wil ik aan het begin van de jaarrede enkele perscwnlijke prestaties en de er-
kenning daarvan memoreren. Zo viel het afgelopen jaar drie collegae een koninklij-
ke onderscheiding te beurt, te weten:

Voorts hebben een aantal collegae hun wetenschappelijke arbeid bekroond gezien
met een promotie tot doctor in de diergeneeskunde:

J. Dorrestijn, G. Uilenberg, G. Eikeicnboom, J. M. V. M. Mouwen, J. G. Vos.
])e betreffende collegae wensen wij hiermede van harte geluk, evenals ons buiten-
gewoon lid Prof. H. van Genderen inet zijn eredoctoraat aan de Tierärztliche Hoch-
schule te Hannover, Prof. Dr. L. Seekies (buitengewoon lid), Dr. S. W. J. van
Dieten en Dr. J. Bouw met hun Italiaanse onderscheiding en tenslotte collega A. J.
van Doorn, die tijdens het eerste Eurojjese Dierenartsencongres te Wiesbaden een
onderscheiding voor zijn werk in het Gomité de Liaison heeft ontvangen.

1 Uitgesproken op 6 oktober 1972, ter gelegenheid van de n9e Algemene Vergadering, te-
vens Congres van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, te
Zwolle.

In de vorige jaarrede heb ik onze grote bezorgdheid uitgesjiroken over het voor-
nemen van de regering om de primaire verantwoordelijkheid voor de uitvoering
van de vleeskeuringswet over te brengen naar het departement van Landbouw en
Visserij en in verband daarmee de Veterinaire Hoofdinspectie van dc Volksgezond-
heid op te heffen. Ik heb toen in een historisch overzicht van de ontwikkeling van
de diergeneeskunde en zijn emancipatie op het gebied van de volksgezondheid aan-
getoond dat met een dergelijk besluit de geschiedenis honderd jaar wordt teruggezet.

Reeds in het memorandum van augustus 1971 heeft de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde aan de regering uiteengezet welke problemen
met de moderne industriële produktie van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong
voor de volksgezondheid zijn ontstaan en te kennen gegeven het onaanvaardbaar te
achten dat het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne juist dit belang-
rijke stuk gezondheidsbescherming van de mens zou afstoten.

De gecompliceerde problematiek laat zich betreffende de overheidstaak omschrijven
met de ziekten van het levende dier op de bedrijven, met het gevaar van residuën
van genees- en voedermiddelen die in het dierlijk produkt achterblij\\en, met de ge-
varen van dierlijk afval en kadavers, met de verontreiniging van het milieu door
de massale produktie van urine en faeces in de bioindustrie, met de kringloop van
ziektekiemen die daardoor kan ontstaan, met de vele zoönosen die als een rode
draad door deze problematiek heen lopen en die de aanwezigheid van het dier en
de dierlijke produkten tot een permanent ]3otentiëel gevaar \\oor de mens maken.
Daarmee is — zeker niet volledig — aangeduid dc samenhang en de complicatie
van de problematiek langs de weg die voedingsmiddelen \\an dierlijke oorsprong
tussen boerderij en consimient afleggen. Het is duidelijk dat de diergeneeskimde
het eerst is aangewezen maatregelen ter bescherming van de volk.sgezondheid langs
die weg tot stand te brengen en uit tc voeren. Het is ook duidelijk dat dc dieigenees-
kunde dit complex onmogelijk kan benaderen zonder de hulp van andere disciplines.
Logisch was het dus geweest, alvorens een besluit tot reorganisatie te nemen, een
deskundige inventarisatie oj) tc stellen van deze problemen én de samenhang daai-
van en daarna de organisatie van het overheidsbestuur doelmatig daarbij aan te
passen. Dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft er
haar bevreemding over uitgesproken dat tot een ingrijpende i\'corganisatie besloten
is, zonder dat die vaktechnische bezinning \\ooraf had plaatsgevonden. De gecom-
[jliceerde werkelijkheid heeft zich nog nooit gevoegd naar lukraak gekozen organi-
saticstructiu-en. Die structuren moeten — juist andersom logisch aansluiten bij
een degelijke bezinning op die werkelijkheid.

Het heeft ons — in onze verantwoordelijkheid \\ oor een deugdelijke diergeneeskun-
de — bijzonder goed gedaan dat in de Tweede Kamer der Staten-Generaal bij de
behandeling van de begrotingen van Landbouw en Visserij en van Volksgezondheid
en Milieuhygiëne terzake indringende vragen zijn gesteld.

Mede naar aanleiding van die vragen is aan de volksvertegenwoordiging door beide
Ministers een nota toegezegd die de wetswijziging zou moeten \\ oorbereiden en toe-
lichten. Ter bewerking van die nota is bij beschikking van 12 no\\-ember 1971 een
commissie Vleeskeuring ingesteld — onder ons bekend geworden als de commissie
Van Dinter — die o.a. tot taak kreeg „het uitwerken van wettelijke maatregelen die
nodig zijn in verband met de overdracht van de vleeskeuringswet aan het Ministerie
van Landbouw en Visserij".

Ik vraag er, in verband met wat straks zal volgen, uw aandacht voor dat de com-
missie geen opdracht kreeg zich op dc veterinaire \\olksgezondheidsproblematiek tc
bezinnen en een daarbij logisch passende bestuursorganisatie voor te bereiden.
Integendeel: de commissie kreeg opdracht de gecompliceerde problematiek aan te

passen aan een reeds genomen besluit tot reorganisatie. Gezien de opdracht kon de
commissie vleeskeuring dus niet voldoen aan de deskundige bezinning vooraf, waar-
om de Maatschappij in haar memorandum, en de Tweede Kamer bij de behande-
ling der betreffende begroting, gevraagd had. Het besluit van de overgang zelf
stond niet meer ter discussie.

Dat heeft ertoe geleid dat de commissie \\ oor onoplosbare problemen kwam te staan.
Het is duidelijk dat de overgang van de vleeskeuring naar „Landbouw" de ondeel-
bare keten tussen levende keuring, vleeskeuring, repressieve keuring en warenwet
bijzonder onlogisch onderbreekt en in plaats van harmonisering onoplosbare compe-
tentiekwesties in het leven roept.

Het is duidelijk dat bij die overgang ook de organische samenhang tussen vleeskeu-
ringswet en destructiewet verbroken wordt met dezelfde gevolgen. Het is duidelijk
dat die overgang ook de onlogische consequentie heeft dat normering en uitvoering
bij twee departementen zullen berusten, met alle te verwachten conflicten tussen
theorie en praktijk.

Hoe kan men nu ooit adequaat normeren als men deze uitzonderlijk complexe pro-
blematiek in de uitvoeringspraktijk niet kent?

Het was bijna te voorspellen dat de commissie vleeskeuring in deze problematiek
vast zou lopen. Wie het rapport van de commissie dan ook aandachtig leest komt
tot de conclusie dat de commissie in tegenstelling tot de opdracht geen enkele wet-
telijke maatregel heeft \\ oorbcreid; en ten aanzien van de box engeschetste dishar-
monieën zich verliest in beschouwingen, die nergens enige helderheid bieden hoe de
verantwoordelijkheden in de toekomst verdeeld zullen zijn; en betreffende de ver-
houding tussen vleeskeuringswet en warenwet komt met een voorstel tot een —
onzes inziens in de praktijk onuitvoerbare — verdeling naar keurplaats, die in ver-
gelijking tot de thans bestaande regeling alleen maar een verslechtering kan worden
genoemd. De vele malen dat de commissie voor de door het regeringsbesluit opge-
roepen ]Moblematiek uitwijkt met de opmerking dat bepaalde onderdelen om een
„nadere regeling" vragen, kan kenmerkend genoemd worden voor de situatie waar-
in men belandt als men een com]jlexe werkelijkheid een niet passende organisatie
op wil dringen.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat twee leden van de commissie een degelijk
gedocumenteerd minderheidsrajiport hebben ingediend waarin voor één dienst
gepleit woixlt die vanaf de levende keuring tot de consument het uiterst bederfe-
lijke ])rodukt vlees bewaakt; een voorstel dat vaktechnisch volledig in congruentie
is met de samenhang van de problemen die o]) de weg naar dc consument zich
voordoen; een \\-oorstel dat bestuurstechnisch logisch in elkaar zit; een voorstel dat
daardoor ook financieel-economisch \\eruit aantrekkelijker is dan de onoverzichtelij-
ke, vaak dubbele, bewaking waartoe het meeiderheidsrapport van de commissie
vleeskeuring adviseert. Een ander lid van de commissie heeft vanwege de onbevre-
digende oplossing die het rapport biedt in een brief gevraagd om uitstel van be-
slissingen en nadere bezinning op de totale problematiek.

Tijdens de hoorzitting van dc commissie oji 12 juli 1972 heeft de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde - - na gewezen te hebben op een
aantal onregelmatigheden in het tot stand komen der commissie en de voorberei-
ding van de hoorzitting (het minderheidsrapport is pas aan de te horen instanties
en organisaties toegezonden nadat de commissie daartoe gesommeerd was) — in
bovenstaande zin haar bezwaren tegen het raj)port bekend gemaakt.

Ik heb hier behoefte in het publiek een verklaring af te leggen.
Als de Maatschappij in die hoorzitting en daarbuiten op niet mis te verstane wijze
de oplossing die het meerderheidsrapport biedt op vaktechnische gronden heeft
afgewezen, dan was dat een kritiek op zaken - niet op personen. In de commissie
hadden een aantal uitzonderlijk bekwame mannen zitting en er is bijzonder hard

en intensief gewerkt. Het zij verre van ons het verward en onlogisch resultaat
aan de commissieleden te wijten. Het probleem ligt achter de commissie, in de
opdracht een regeringsbeshiit — dat zonder voorafgaande bezinning genomen was
— voor de bestuurlijke praktijk uit te werken. Als wij dus vaststellen dat de com-
missie geen enkele wettelijke maatregel heeft \\oorbereid en in feite niets geregeld
heeft en als wij dat, zonder een onvertogen woord, maar bijzonder duidelijk heb-
ben gezegd, dan geldt dat niet personen, maar de onmogelijke opdracht waarvoor
de commissie stond.

Ieder mens en iedere organisatie heeft in dit land recht op een overtuiging en
recht die overtuiging kenbaar te maken. Onze overtuiging luidt — met argmnen-
ten gestaafd — dat de vleeskeuringswet — men zie de considerans — er is ter be-
waking van de volksgezondheid. En dat ze dus niet bij het ministerie van de pro-
ducent, maar bij het ministerie ter bewaking van de consmnent thuis hoort. En
tevens dat de diergeneeskunde in haar ontwikkeling op het gebied van de volks-
gezondheid — sui generis — in overheidsdienst een positie moet hebben die on-
afhankelijk is van het Ministerie van Landbouw, een ministerie, waarin zowel door
de structuur van de P.B.O. organen als door de politieke verhoudingen de jModu-
centen grote invloed hebben.

Wij hebben geen enkel bezwaar tegen deze producent en zijn belangen. Wij gaan
dagelijks met hem om en trachten in goed overleg zijn belangen te behartigen. Wij
pleiten slechts voor een zodanig gezonde structimr van de bewaking van die pro-
duktie dat ook in de toekomst — waarin de problemen alleen maar zullen toe-
nemen — een helder onderscheid zal blijven bestaan tussen hulp aan de produ-
cent en bewaking van de consument.

Het rapport van de commissie vleeskeuring is imniddels aan de beide ministers
aangeboden. Het is — in de onzekere situatie waarin het regeringsbeleid sinds de
val van het eerste kabinet Biesheuvel gekomen is — niet duidelijk of het tweede
kabinet Biesheuvel vóór zijn aftreden deze zaak wil afhandelen. Wel hebben wij
uit goede bron vernomen dat de minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne
op grond van de in het minderheidsrapport en door de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskimde aangevoerde argumenten, het rapport van de
commissie \\leeskem-ing ondeugdelijk acht om te dienen als de nota die door hem
bij de bespreking van zijn begroting aan de Tweede Kamer is toegezegd. Afwijzing
van het rapport zou betekenen dat de vleeskeuring voor de verantwoordelijkheid
van het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne blijft en dat op dit mi-
nisterie een adequate organisatie tot stand moet komen.

Een persbericht van het Ministerie van Landbouw waarin wordt meegedeeld dat
het rapport van de commissie aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal zal wor-
den aangeboden maakt de situatie niet duidelijker. Er wordt wederom met geen
woord gesproken over het bestaan van een minderheidsrapport. Er wordt ook met
geen woord gesproken over de gedane toezegging dat beide ministers met een nota
zouden komen.

In deze onduidelijke situatie moeten wij het hoofd koel houden.
Er is een rapport Siderius over dc vleeskeuring.

Er is geheel buiten de aanbevelingen van dit rapport besloten de vleeskeuring over
te brengen naar Landbouw.

Er is besloten de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid op te heffen
mede door de fundamentele vergissing dat er buiten de vleeskeuring ter zake niets
meer aan de orde zou zijn.

Er was blijkens de publikatie van collega Van Santen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 1 mei 1972 reeds in 1924 bij de Maatschappij emsdge twijfel
over het feit of de eenhoofdige leiding van V.D. en V.H.I. wel gehandhaafd moest
blijven.

Er is een coniniissie Van Dinter die de onmogelijke opdracht kreeg een verkeerd
besluit voor de praktijk uitvoerbaar te maken.

Er zijn op de hoorzittingen, niet alleen door de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, maar door tal van organisaties grondige bezwaren
ingebracht tegen de conclusies van het rapport.

Er is een minderheidsrapport dat vaktechnisch alle aandacht verdient.
Er is een brief van een conmiissielid die op goede gronden verzoekt om nader be-
raad, alvorens te beslissen.

Er is een Veeartsenijkiindige Dienst en een Veterinaire Hoofdinspectie van de
Volksgezondheid die nu al een jaar verlamd worden door de onzekerheid van hun
positie.

Er is temidden van al deze verwarring een Ministerie van Landbouw dat het be-
staan van een minderheidsrapport en de ernstige kritiek tijdens de hoorzittingen
verzwijgt en zonder enige aarzeling meedeelt dat het rapport van de commissie
vleeskeuring zo spoedig mogelijk aan het Parlement zal wordeti aangeboden —
intussen wijselijk in het midden latend namens wie en wanneer dat zal gebeuren.

Wordt het geen tijd om onze vraag om bezinning „vooraf" uit het memorandum
te herhalen?

Wordt het geen tijd om eens eerst vakkimdig de bovengeschetste problematiek te
inventariseren, de samenhang te onderkennen, de noodzaak van interdisciplinaire
aanpak in onderdelen vast te stellen en langs die weg te zoeken naar een optimale
bestuursorganisatie ?

Wij willen op deze plaats gaarne erkennen dat wij na een jaar grondige discussie
wijzer zijn geworden. Bevestigd ten aanzien van onze bovenvermelde overtuiging.
Onzeker over de daarbij passende organisatie van overheidsbestuiu\'. Niemand komt
een dergelijk verschil van mening uit zoals hij erin gegaan is.

Wij verwachten dat het cle overheidsinstanties, die daarbij betrokken waren, net
zo is vergaan.

De huidige situatie roept dus om een door desktmdigen samengestelde inventari-
satie.

Er zal geen rust, geeti vrede in deze sector zijn als men meent de diergeneeskunde
in deze inventarisatie „ook eens" haar mening te laten geven. De diergeneeskunde
is de enige plaats waar men de deskundige antwoorden op deze specifieke \\ ragen
verwachten kan. De Maatscliappij heeft een niet voor tweeërlei uitleg vatbaar
standpunt daarover, dat overigens gedeeld wordt door een groot aantal andere or-
ganisaties; men neme slechts de moeite de verslagen van de hoorzittingen door te
lezen.

Als nu eens eindelijk de diergeneeskimdige taken in overheidsdienst ten aanzien
van de volksgezondheid deskimdig geformuleerd zijn, zou de inschakeling van een
onafhankelijk organisatiebureau tot snelle conclusies kunnen leiden inzake de
daarbij passende organisatie. Een snelle en adequate oplossing maakt meer kans
naarmate ze tot stand komt onafhankelijk van degenen die nu reeds zo lang daar-
mee bezig zijn en daarin zijn betrokken.

Zonder persoonlijke kritiek op iemand, met de verwachting dat alle betrokkenen
de beste oplossing willen zoeken, met de vaste overtuiging dat wij in deze zaak
niet voor de dierenartsen, maar voor de diergeneesktmde en voor een doelmatige
bescherming van de volksgezondheid zijn opgetreden, willen wij streven naar een
verantwoorde oplossing van de [jroblemen die ons de laatste tijd zo intens hebben
geraakt.

Met bijzonder genoegen heb ik gisteren bij de opening van het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut in Lelystad van Minister Lardinois vernomen dat ook hij

die bewaking van boerderij tot consument noodzakelijk acht. Hij heeft daarbij —
uiteraard — sterk de nadruk gelegd op het belang van onze agrarische export.
Het is begrijpelijk dat onze Minister van Landbouw juist \\anuit het gezichtspunt
van onze exportmogelijkheden om een effectieve ononderbroken veterinaire bewa-
king \\-an onze dierlijke produktie vraagt. Het is alleen jannner dat dc Minister tot
nog toe niet van ons wil aannemen dat de exportmogelijkheden optimaal bevor-
derd kunnen worden als die bewaking vanuit volksgezondheid geschiedt.
In dit verband heeft het ons tevens verbaasd dat op de begroting van Landbouw
een aanzienlijke verlaging voorkomt voor de uitgaven inzake dierziektenbestrijding
en -preventie. In plaats van deze drie jaar o]3 hetzelfde niveau gehouden post aan te
passen aan de sterke kostenstijging, is een dusdanige \\-erlaging toegepast, dat de
gezondheidsdiensten \\oor grote problemen zullen komen te staan.
Als in verband met het regeeraccoord de mond \\\'ol is over dc „onverkorte eisen"
die terzake van de bewaking van onze dierproduktie gehandhaafd moeten blijven,
dan stellen we vast dat de hand niet doet wat de mond zegt.

Uit een nadere exegese bleek dat dc Minister er begrip voor heeft dat een derge-
lijke drastische verlaging niet zó maar door de gezondheidsdiensten kan worclen
opgevangen en dat de Minister gaarne een regeling van het totale budget van de
dierziektenbestrijding met het bedrijfsleven wil bezien.

Een tweede onderwerp dat vandaag onze aandacht vraagt is de differentiatie van
de opleiding tot dierenarts. Daar zit ruim een eeuw geschiedenis achter \\an dc
verhouding tussen „school" en „maatschappij".

In het begin is, doordat leraren van de school ook bestmu\'dcrs \\ an de Maatscha]Dpij
waren, de stem van de „maatschappij" die van de „school" geweest en andersom.
Als rond de eeuwwisseling De Bruin en Thomassen aandringen o]) reorganisatie
van het Veeartsenijkundig Onderwijs en de verheffing tot Hogeschool, is er dui-
lijk overeenstemming over de weg en het doel.

Gaandeweg hebben in de twintigste eeuw Faculteit en Maatschappij zelfstandigheid
ten opzichte van elkaar gekregen. Tot 1947 zien we nog een hoogleraar als \\\'oorzitter
van de Maatschappij, daarna valt ook deze laatste personele unie weg. Het is
duidelijk dat het overleg en de verantwoordelijkheid voor elkaar, die in de kleine
veterinaire wereld van de vorige eeuw als vanzelfsprekend beleefd en aanvaard
werden, in de thans bestaande onafhankelijkheid opnieuw inhoud en vorm moesten
krijgen.

Het onderwijs was langzamerhand een zaak \\\'an de Faculteit geworden en wij
hebben lange tijd aan de gedachte moeten wennen dat de toekomst \\-an de dier-
geneeskunde ook een zaak van de Maatschappij is. Ik zeg bij dat „wennen" na-
drukkelijk „wij".

Niet alleen de Faculteit, ook de Maatschappij heeft met die wederzijdse verant-
woordelijkheid onder nieuwe verhoudingen niet altijd goed raad geweien. Het plan
tot differentiatie in de opleiding is daarin een goed oefcnmodel geweest. .Juist die
differentiatie met zijn ingrijijende gevolgen voor het dierenartsenberocp heeft ons —
soms op bijzonder hardhandige wijze — voor die gezamenlijke \\ erantwoordelijkhcid
geplaatst en is de oorzaak geweest dat die gezamenlijke verantwoordelijkheid op-
nieuw is herkend.

Dat is na de moeizame weg die we zijn gegaan een resultaat van niet te over-
schatten betekenis voor de toekomst, waarbij ik denk aan de regelmatige noodzaak
tot bijsturen van het ondei-wijs en het te verwachten geïnstitutionaliseerde ]50st-
universitair onderwijs.

Ik meen er goed aan te doen — alvorens onze mening over de differentiatie uit te
spreken — dankbaar vast te stellen dat wat \\ roeger bijeen hoorde en in de moderne
tijd zonder samenhang was gewoixlen, thans weer een op de huidige verhoudingen

passende vorm gevonden heeft, die gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de dier-
geneeskunde operationeel maakt.

Bij elk verschil van mening kan helderheid en duidelijkheid eerder tot een oplossing
leiden dan de mist. Ik kan niet zeggen dat de Maatschappij ten aanzien van de
differentiatie in het onderwijs deze wijsheid altijd heeft betracht.
Sinds in 1964 de noodzaak tot differentiatie in de opleiding aan de orde is gekomen,
is vrijwel iedereen die aan de discussie heeft deelgenomen tot een genuanceerder
of tot een tegenovergesteld standpunt gekomen. Als men iemand verwijt dat hij
anders denkt dan voorheen, dan zou hij terecht kunnen antwoorden: „Ik zou er
niet tegen kunnen als ik vandaag niet wijzer was dan gisteren". Maar nuancering
en wijziging van standpimt kost wel veel tijd en geduld. Dat is het lot van de
democratie.

De Faculteit heeft vanaf het begin op het standpunt gestaan dat de differentiatie
tot stand moest komen door een diepgaande scheiding tussen kliniek en hygiëne
gedurende de laatste twee jaar.

De Maatschappij heeft altijd gemeend dat deze tweedeling de werkelijkheid van de
hele waaier van disciplines waarin de diergeneeskunde wordt uitgeoefend niet dekt
en tevens dat er een fundamentele noodzaak is tot klinische training en ervaring
voor alle disciplines in de diergeneeskunde.

Daarom heeft de Maatschappij altijd gepleit voor een langere gezamenlijke opleiding
\\an it 5 jaar, die in wetenschappelijke zin eerder tot „inzicht" dan tot „overzicht"
opleidt en zich wat de ambachtelijke vaardigheid voorts strikt beperkt tot datgene
waartoe de wet op de uitoefening der diergeneeskunde en de E.E.G.-bepalingen
verplichten. Terwijl dan in het laatste jaar — in een veel groter aantal differentiatie
richtingen dan de twee thans voorgestelde — de student het zwaartepunt van de
afronding van zijn opleiding kan kiezen in die onderwerpen die hem het meest
interesseren en waarin hij denkt straks de diergeneeskunde te zullen uitoefenen.
Ik noem als voorbeeld de proefdierkunde, de „specialistische" kleine huisdieren-
praktijk, de begeleiding van de bio-industrie - - pluimvee en varkens — de klassieke
grote-huisdieren praktijk, de veevoederindustrie, de fannaceutische industrie, de
zootechniek, de levensmiddelentechnologie, de overheidstaken inzake de bewaking
\\an voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.

Uit deze onvolledige opsomming is duidelijk dat de indeling in kliniek en hygiëne
de veelvormigheid van disciplines waarin de diergeneeskunde wordt uitgeoefend
niet adecjuaat beschrijft en bovendien dat — willen deze disciplines diergeneeskundig
zijn - - \\ oor allen een grondige klinische vonning en ervaring is vereist.
Hoe zou bijvoorbeeld een veterinair-hygiënist ooit zijn taak in de vleeskeuring naar
behoren kunnen uitvoeren als hij niet op grond van degelijke training en ervaring
weet wat er in de zin van pathologie cn residuën van geneesmiddelen tussen de
boerderij en het bord van de consument gebemd kan zijn?

Dat gekit voor alle andere veterinaire disciplines in dezelfde betekenis. De tweedeling
in differentiatie van de oj)leiding impliceert dat men de huidige uitoefening van de
diergeneeskunde een regiem gaat opleggen dat zó strak is, dat het nü al de werkelijk-
heid niet meer bijhoudt, en zeker voor de toekomst te weinig elasticiteit heeft orn
nieuwe ontwikkelingen op te vangen.

De oude opleiding heeft, zeker de laatste 20 jaar, geleden aan de noodzaak dat alle
nieuwe eisen die men aan de diergeneeskunde heeft gesteld in het programma
moesten worden opgenomen — verplicht voor ieder. Wij zijn het geheel met de
Faculteit eens dat dit leidt tot een overbeladen, onuitvoerbaar programma en dat
herstructurering van de opleiding hoogstnoodzakelijk is.

Het zal slechts een tijdelijke verlichting en verruiming blijken als men in plaats van
één twee opleidingen creëert — in dezelfde vonn. De huidige uitoefening van de
praktijk, de industrie, de gezondheidsdiensten, de overheid, de research aan de

universiteiten vragen er wel twintig, straks misschien dertig. Ik meen er goed aan te
doen hier nadrukkelijk te stellen dat ze dierenartsen vragen, die door hun klinische
opleiding de breedte kennen van de problemen die het dier in ons milieu oproept.
Tegen deze achtergrond menen wij — en ik hoop dat men wil aannemen dat deze
mening is ingegeven door onze niet ter discussie staande bedoeling de diergenees-
kunde te bevorderen — dat de basisopleiding een dierenartsenopleiding hoort te
zijn in de zin der wet en de E.E.G.-bepalingen, met een aantal — door de moderne
ontwikkelingen in de maatschappij vereiste en regelmatig uit te breiden — differen-
tiaties daarna.

Dit voorjaar zijn door de beide commissies ter voorbereiding van de differentiatie
twee programma\'s aan de Faculteit en de Maatschappij voorgelegd. Afgezien van
alles wat daarin aan verbetering was te waarderen, bleek ons toch dat de conse-
quentie van de aanvaarding van deze twee programma\'s zou moeten zijn een ge-
scheiden bevoegdheid en een te geringe breedte van differentiatie-mogelijkheden.
Daarmee was er precies niets overgebleven van de idealen waarmee de Maatschappij
de discussie is ingegaan.

Het Faculteitsbestuur heeft nog getracht met het Hoofdbestuur tot een compromis
te komen. Het Algemeen Bestuur heeft echter het Hoofdbestuur in deze terecht ge-
wezen en duidelijk gesteld dat elke oplossing die niet meer zou leiden tot een dieren-
artsopleiding in de zin der wet en de E.E.G. fundamenteel moest worden afgewezen.
Het Algemeen Bestuur heeft overigens vastgesteld dat de thans voorgestelde pro-
gramma\'s bijzonder waardevolle verbeteringen voorstellen en alle elementen bevatten
die in een gewijzigde opstelling kunnen leiden tot een algemene bevoegdheid voor
alle afgestudeerden en een grotere elasticiteit voor de huidige en toekomstige eisen
die mens en dier aan ons beroep stellen of zullen stellen.

De Maatschappij acht deze gewijzigde opstelling zonder meer mogelijk als men de
programma\'s nog eens kritisch bekijkt in vergelijking met de opleidingsdoelen en
met de werkelijkheid hoe de diergeneeskundige praktijk vandaag met behulp van
specialismen wordt uitgeoefend.

Een dergelijke nuchtere vergelijking zou er voor beide richtingen toe moeten leiden
dat men onderscheid maakt tussen verplichte en keuzeprogramma\'s tot „algemene"
basisopleiding en „bijzondere" opleiding daarna, tot een selectieve benadering van
wat thans onzes inziens al te dogmatisch verplicht gesteld wordt.
Het Algemeen Bestuur heeft recent het Faculteitsbestuur een aantal suggesties ge-
daan die er voornamelijk op neer komen dat in cle hygiënerichting een aantal
pakketten facultatief gesteld kunnen worden; dat in de klinische richting — ook naar
buitenlandse voorbeelden — onderscheid kan worden gemaakt tussen een „algemeen
verplicht" en een „bijzonder keuze gedeelte", b.v. naar diersoort; en een voor de
algemene bevoegdheid vereiste integratie van de leerstof voor de beide richtingen.
Het is onze vaste overtuiging dat een opleiding tot zelf denken leidt tot inzicht. Van
een academicus mag men venvachten dat verkregen inzicht aan één object toc^gepast
z.al worden aan andere objecten. Er zal in de diergeneeskunde én voor de wettelijk
beschermde uitoefening daai-van niet te ontkomen zijn aan een opleiding tot ambach-
telijke vaardigheid voor al dié gevallen waar het specialisme niet direkt en ter plaatse
te hulp kan worden geroepen — ik denk b.v. aan de verloskunde. Maar voorts
houde men zich verre van de kreupele gedachtengang dat de opleiding in de dier-
geneeskunde een zelfde volledigheid zou moeten \\ ertonen als de banketbakkersschool.
Ariëns heeft ooit gezegd dat niet het vennogen tot reproduceren, maar het vermogen
tot produceren aan een Universiteit ontwikkeld dient te worden. Hij heeft ook
gesproken over de huidige noodzaak, dat het de student mogelijk gemaakt moet
worden met een minimum aan parate kennis en een minimum aan concrete gegevens
een maximum aan inzicht te verwen en. Dat zijn eenzijdige opmerkingen die in hun
eenzijdigheid boeiend zijn, omdat ze het verschil tussen universiteit en school zicht-
baar maken.

Wij menen dat het voorgestelde programma van de eerste vier jaar aan die ge-
daehtengang beantwoordt, terv/ijl in de opzet van de laatste twee jaar die gedachten-
gang niet consequent wordt doorgevoerd.

be bepaling van „verplichte" en „keuze"gedeelten in de opleiding zal onontkoom-
baar zijn om twee redenen. De E.E.G. en de wet op de uitoefening van de dier-
geneeskunde bepalen het verplichte- en de moderne maatschappij het keuzegedeelte.
Als men met die beide rekening houdt, is met de elementen die in de voorgestelde
programma\'s aanwezig zijn een oplossing mogelijk, die veel langer bruikbaar zal
zijn dan de thans voorgestelde.

Er is niet aan te ontkomen dat de modernisering van het diergeneeskundig onderwijs
rekening zal moeten houden met de ontwikkeling in de E.E.G. Na jarenlange
discussies is het „Comité de Liaison" gekomen tot een vijfjarige algemene dieren-
artsenopleiding, die \\oorwaarde zal zijn \\oor de uitwisselbaarheid van dierenartsen
in de E.E.G.

Tijdens het eerste Europese dierenartsencongres over „Tierartz und Umwelt" te
Wiesbaden van 11—15 september 1972 is — mede naar aanleiding van de aldaar
behandelde onderwerpen — duidelijk vastgesteld dat de dierenarts ten aanzien van
milieuhygiëne en voedingsmiddelenbewaking een belangrijke taak heeft, juist op
grond van zijn brede klinische opleiding en ervaring. Zowel het „Comité de Liaison"
als het eerste Europese Dierartsencongres hebben op grond daarvan een aantal
stellingen aangenomen die een duidelijke beslissing betekenen ten aanzien van de
vragen die tussen Faculteit en Maatschappij nu reeds jarenlang over de opleiding
aan de orde zijn.

Uit stelling 2 blijkt duidelijk dat de E.E.G. kiest voor een algemene dierenartsen-
opleiding in de zin van „directive 111" en specialisatie daarna, terwijl stelling 6
nader preciseert dat hervorming van de opleiding de thans bereikte harmonisatie
in de E.E.G. niet moet verstoren.

Tevens is ons gebleken dat in het gehele E.E.G.-gebied een opleiding van 5 tot S/a
jaar de mogelijkheid biedt tot een algemeen diploma, dat volledig beantwoordt aan
de in de wet op de uitoefening \\an de diergeneeskunde gestelde eisen en de in de
toekomst geldende eisen voor de uitwisselbaarheid binnen de E.E.G.
Er is in de Faculteiten en Hogescholen die opleiden tot de diergeneeskunde in het
E.E.G.-gebied geen verschil van mening over de noodzaak van klinische scholing
voor de hygiënische richting; steeds meer wordt ons duidelijk dat de fundamentele
bezwaren die de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde tegen
de aan de Faculteit aangeboden studieprogramma\'s heeft, in de E.E.G. volledig en
met dezelfde argumenten erkend worden.

Wij moeten er dan ook ernstig voor waarschuwen dat men een zódanige opleiding
kiest, die het mogelijk zal maken dat in de toekomst wel E.E.G.-dierenartsen zich in
Nederland kunnen vestigen, terwijl dal voor Nederlandse dierenartsen in het E.E.G.-
gebied niet mogelijk zal zijn.

Over de andere aktiviteiten waarin de Maatschappij in hoge mate geïnteresseerd
is nog een enkel woord.

Het reeds jarenlang beslaande overleg lussen de diergeneeskunde en de bio-industrie
om te komen lot een optimale diergeneeskundige begeleiding van pluimvee, varkens
en mestkalverbedrijven begint zichtbare resultaten op te leveren. Bindend Besluit
no. 5 opende juist ten aanzien van die bio-industrie de mogelijkheden voor een
verantwoorde diergeneeskunde in de moderne veehouderij. Het is dank zij de ge-
weldige inspanning van een aantal collega\'s gelukt in de kalvermestindustrie te
komen tol een oplossing voor veterinaire begeleiding, die voor ons verantwoord en
voor de industrie aanvaardbaar was.

Ook ter zake van de varkensfok en -mestbedrijven zijn onderhandelingen gaande
en provinciaal en lokaal oplossingen gevonden.

Voor de pluimveebedrijven is het overleg tussen de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, het bedrijfsleven en de Maatschappij een model te noemen. Zowel de opzet
van de preventie van de Marekse ziekte als de verbetering van de preventie voor de
pseudo-vogelpest zijn voorbeelden hoe overleg tussen de betrokkenen tot resultaat
kan leiden. De collegae Moons, Roepke en Smits verdienen ons aller waardering.
Ze hebben overigens de mogelijkheid gehad hun diergeneeskundige inzichten tc
.ealiseren doordat ze als gesprekspartner namens het bedrijfsleven te maken haddeti
met een integer man als de heer Verkuil, die zonder ooit enig belang van het
bedrijfsleven prijs te geven met grote nuchterheid en zakelijkheid het belang van
een effectieve diergeneeskundige begeleiding van de pluimveebedrijven erkend heeft.
Als het waar is dat de pluimveehouderij inzake integratie en schaalvergroting een
voorbeeld is dat ook voor de varkenshoudenj en straks voor het rundvee zal gelden,
dan mogen we dankbaar zijn dat we in overleg tussen bedrijfsleven, gezondheids-
dienst en praktizerende dierenartsen, betreffende het pluimvee, een oplossing ge-
vonden hebben die voor alle andere bedrijfsdiersoorten model kan staan.

Het uitblijven van een verbeterde antibioticawet, een diergeneesmiddelenwet en
een tuchtwet resulteert erin dat onze zorgen dagelijks toenemen.
De overheid en het voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong consumerende Neder-
landse volk moeten goed beseffen dat het huidige gedragspatroon van de dierenarts
en de farmaceutische industrie berust op fatsoensafspraken, die elke delinquent
de mogelijkheid bieden zich aan die gedragsregels te onttrekken door opzeggen van
het lidmaatschap. Als zelfs de A.I.D. zegt dat het binnen de huidige wetgeving
vrijwel onmogelijk is fraude te signaleren, dan wordt het hoog tijd te erkennen
dat we én ten aanzien van binnenlandse consumptie én ten aanzien van de export
op een vulkaan leven.

De telefoondienst heeft bij het nummer „inlichtingen" een juffrouw bedacht die
met een geruststellende, overigens ingeblikte, stem meedeelt: „Er zijn nog tien
wachtenden voor u". Zo vergaat het ons ook enigszins als wij de overheid vragen
waarom de bovengenoemde wetten uitblijven.

In de verharding van de concurrentiestrijd zullen afspraken en gedragsregels die
berusten op een vrijwillig lidmaatschaj) weinig waard blijken als het gaat om een
voor de volksgezondheid verantwoordt diergenecsmiddelendistributie. De Maatschap-
pij en de bonafide farmaceutische industrieën hebben die verantwoordelijkheid
aanvaard en terzake gedragsregels vastgesteld. Maar voor het randgebied daar-
buiten geldt: „En er was geen koning in dat land en een ieder deed wat goed was
in zijn ogen". In die zin meen ik te moeten zeggen dat onze zorgen dagelijks toe-
nemen en dat wij hopen dat het ook dc zorgen van de regering zullen zijn. Tegen
deze achtergrond verbaast het ons dat met dc overgang van vleeskeuring naar
Landbouw een onbehoorlijke haast wordt betracht, terwijl deze \\ecl belangrijker
wettelijke regelingen jaren blijven liggen.

En nu het laatste van deze door de omstandigheden wat lange jaarrede.
De uitgifte van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is één van de oudste en meest
legitieme aktiviteiten van de Maatschappij. Men moet daar niet gering over
denken. Het herinnert ons meer dan enige andere aktiviteit aan dc zuivere doel-
stelling onzer voorgangers: geen belangengroep te zijn, maar boven dat belang uit
te tillen en het meer bij de verplichtingen dan bij de rechten te zoeken. Het is geen
geringe zaak dat de Maatschappij in haar doelstelling gezegd heeft de diergenees-
kunde te willen bevorderen. En het is ontdekkend voor ons allen dat onze voor-
gangers bij elkaar gekomen zijn om \\an „uitlandse tijdschriften" kennis te nemen
en ervaringen uit te wisselen.

Ik denk dat het „Tijdschrift" ons mede bewaard heeft voor de vervlakking van de
belangengroep, de vakbond en de salariseisen.

De naam „Tijdschrift" is op zich zelf al een uitdaging de tijd bij te houden. In de
ontwikkehng "van de diergeneeskunde móest zich voor het Tijdschrift wel het
probleem voordoen tussen wetenschap en praktijk. Het is voor onze toekomst van
groot belang dat de Redaktie niet voor dat verkeerd geformuleerd alternatief is
gevallen. Er zou ons nauwelijks iets ergers kunnen overkomen dan de keuze voor
een vaktijdschrift en een wetenschappelijk tijdschrift.

T:)e Redaktie heeft — meen ik — die gevaren goed onderkend en een doordacht
voorstel gedaan waarin internationale verspreiding en nationale leesbaarheid even-
wichtig gerealiseerd kunnen worden.

In de tweede helft van de twinstigste eeuw is vrijwel alles in beweging. De dier-
geneeskunde ontkomt daar niet aan. De hier besproken onderwerpen getuigen er
van. „In beweging zijn" is wat anders dan „op drift geraken". Het verschil lijkt
subtiel maar is van essentiële betekenis voor de haven waarin men belandt.
De twintigste eeuw evolueert meer en meer geestelijk, politiek, sociaal, weten-
schappelijk en technisch in de richting van de onzekerheid. We weten geen raad
met onze eigen uitvindingen en de gevolgen daarvan. Dat moet ons niet ontslaan
van de verplichting inzake ons nog min of meer overzichtelijke beroep een heldere
keuze te doen tussen „op drift geraken" en „in beweging zijn".
Er zijn overheidstaken.
Er is de opleiding.

Er is een steeds belangrijker wordende geneeskimde van het huisdier, dat de mens
kiest in een onderhuids protest tegen de dwangmaatschappij die over hem heen
valt.

Het grondmotief van de diergeneeskunde maakt het mogelijk duidelijke lijnen te
trekken. De Maatschappij voor Diergeneeskunde is te oud om zich inzake dat
grondmotief door wie dan ook iets wijs te laten maken.

De lezers van ons tijdschrift zullen hebben opgemerkt, dat sinds het vorig jaar
vrij grote wijzigingen in de samenstelling van de redaktie hebben plaatsgevonden.
Prof. Van Bekkum, collega De Vries en Prof. Wensvoort meenden aan de taken
die het voorzitterschap, het penningmeester-zijn en het lidmaatschap van de
redaktie nu eenmaal met zich meebrengen in de toekomst onvoldoende aandacht
te kunnen besteden en namen afscheid, terwijl collega Harmsen wegens het berei-
ken van de pensioengerechtigde leeftijd na een dienstverband van 12 jaar als
redakteur aftrad.

Anderen werden bereid gevonden de opengevallen plaatsen in te nemen, terwijl de
redaktie met nog twee leden werd uitgebreid, om aan de steeds vermeerderende
werkzaamheden het hoofd te kunnen bieden. Hun namen zullen u bekend zijn.

De redaktie in haar nieuwe samenstelling heeft zich, daartoe door het Hoofdbestuur
van de Maatschappij verzocht, al spoedig intensief met de vraag moeten bezighou-
den, volgens welke principes ons Tijdschrift in de naaste toekomst zou kunnen
worden geleid. Er zijn nl. verschillende criteria aan te wijzen die een bezinning in
deze richting in hoge mate wenselijk maken, zoals: het groter wordende aantal
disciplines in het vakgebied der diergeneeskunde, de snel veranderende omstandig-
heden in de landbouw, de veelvuldiger gehoorde wens naar recreatieve mogelijk-
heden van de mens met betrekking tot het dier, de dringender wordende vraag
naar praktische informatie op velerlei gebied en last but not least de steeds hoger
wordende kosten, verbonden aan de instandhouding van het Tijdschrift.
De redaktie heeft zich het afgelopen jaar diepgaand met deze vraagstelling bezig
gehouden, hetgeen resulteerde in een memorandum, dat inmiddels tijdens een ver-
gadering met de Redaktie Advies Raad het voornaamste punt van bespreking
vormde. Uit dit alles is een voorstel geboren, dat het Hoofdbestuur inmiddels heeft
bereikt.

Daarnaast waren er, als het dagelijks brood van elke redaktie, de werkzaamheden
verbonden met de beoordeling van binnengekomen artikelen. Ik meen te mogen
zeggen, dat de op- en aanmerkingen die de redaktie bij deze artikelen plaatste,
voordat ze tot publikatie werden geaccepteerd, bij de schrijvers over het algemeen
in goede aarde zijn gevallen. Soms was dit echter niet het geval. Ik zou hierover
het volgende willen zeggen: iedereen die publiceert stelt zich bloot aan kritiek
van elke lezer, een kritiek die zowel positief als negatief kan zijn. De o])merkingen
van de redaktie beogen echter alleen een zo groot mogelijke overdracht \\an kennis
naar de lezer te bevorderen en dienen dus zeker ook de belangen van de schrijver
al wordt dit misschien niet altijd zo gevoeld.

Sinds enige jaren is het ook de taak van de redaktie het beste artikel van het jaar
aan te wijzen. Door de diversiteit van de aangeboden artikelen is het soms al moei-
lijk genoeg zich een gefundeerd oordeel te vormen over hun waarde, maar veel
lastiger nog dan dit is uit de vele geslaagde publikaties die in de loop van een jaar
verschijnen, er één aan te wijzen die de hoogste waardering verdient.

1 Rede, uitgesproken namens Dr. J. 1. Terpstra, voorzitter van de Redaktie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, door Dr. F. W. van Ulsen, redaktielid, ter gelegenheid van
de uitreiking van de Jaarprijs 1971 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde op het door
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde georganiseerde congres te Zwolle op
6 oktober 1972.

Als men hierover even nadenkt, zal men tot de slotsom moeten komen, dat de
uiteindelijke conclusie hieromtrent voor een deel althans op subjektieve gronden
wordt verkregen. De jaarprijs is indertijd ingesteld ter bevordering van het schrij-
ven van zo goed mogelijke artikelen. Maar, men kan zich afvragen of deze wijze
van benadering om een geslaagd Tijdschrift te creëren wel reëel is. Het is op grond
van deze overwegingen, dat hier en daar stemmen kunnen worden gehoord, die de
waarde van het toekennen van een jaarprijs in twijfel trekken. De tegenwoordige
redaktie heeft echter gemeend zich uitsluitend te moeten beperken tot dat éne
positieve dat het toekennen van een jaarprijs altijd met zich meebrengt, nl. het uit-
spreken van grote waardering.

Als leidende motieven bij het toekennen van de prijs van 1971 hebben gediend:
initiatief, originaliteit en brede kennis van zaken.

Het is op grond hiervan, dat de redaktie met zeer veel genoegen de prijs voor het
jaar 1971 heeft toegekend aan collega F. N é m e t h, naar aanleiding van zijn
artikel „Arteriosclerose en filariasis als mogelijke oorzaak van sesamoiditis en podo-
trochleïtis bij het paard", (verschenen in het Tijdsclirijft voor Diergeneeskunde,
96, 1448, (1971).

Uitreiking van de Legpenningen aan de drie nieuw-benoemde Ereleden van
de Maatschappij¹)

We zullen thans de Ereleden in een wat meer officiële vonn dan vroeger gebruike-
lijk was het Erelidmaatschap verlenen.

Ik ben lid van een studentenvereniging geweest die met grote zorgvuldigheid dove
ereleden uitkoos. Een vooraanstaand man in maatschappij of wctenschaj), die aan
de onvoorspelbare errupties van het studenteideven een cachet van waardigheid
en betrouwbaarheid kon geven en die tevens een zodanige belemmering in het
gehoororgaan had dat hij de finesses van onze gesprekken niet v ernam.
Het was een elegante oplossing van een delicaat probleem.

De Maatschappij heeft inzake de verkiezing van haar Ereleden een andere weg
gekozen en andere maatstaven aangelegd en geen vereisten gesteld aan gestoorde
waarnemingsorganen. Dat kan liggen aan het feit dat de Maatschappij op dat jjunt
weinig te verbergen heeft; het kan ook liggen aan het feit dat wij vinden dat grote
en uitzonderlijke inzet voor onze doelstellingen erkend moet worden.
W^elnu, wij menen, het Algemeen Bestuur meende, met algemene stemmen dat
deze uitzonderlijke verdiensten van de collegae Eenhoorn, Koopmans en Comman-
deur zo evident waren dat een Erelidmaatschap als uitdrukking van onze gezamen-
lijke dankbaarheid aangeboden moest worden. Gelukkig hebben geen van de drie
dat aanbod geweigerd.

Wij meenden daaraan met de overhandiging van een legpenning wat meer officiële
vorm te geven. Het is natuurlijk niet alleen een uitdrukking van onze dankbaar-
heid; de benoeming van een Erelid is tevens een teken, een mijlpaal langs de weg,
een stuk geschiedenis van het beste en van de echte inzet in die ononderbroken
keten tussen 1862 en heden.

Collega Eenhoorn. U was in 1936 ondervoorzitter van de afd. Groningen/Drente;
van 1937 tot 1946 secretaris en van 1949 tot 1952 voorzitter van deze afdeling. U
werd in 1962 lid van de Ereraad en in 1965 secretaris van dat college. Een belang-
rijke positie.

In dat college bewijst de Maatschappij dat het ons ernst is, onze onderlinge af-
spraken over een verantwoorde uitoefening van de diergeneeskunde ook te houden.
Ik heb eens in een discussie met een Minister gezegd dat als ik het de Minister
niet uit kon leggen, wij in de Maatschappij wel enkele eikenbomen van gerechtig-
tigheid voor handen hadden die dat zeker wel zouden kunnen. En daarbij heb
ik aan dat soort collegae zoals u gedacht. Een man, betrouwbaar met een even-
wichtig oordeel, met een gerijpt inzicht, die niet met donder en storm wil over-
tuigen, maar met de zachte stilte, die vaak een veel sterkere overtuigingskracht heeft.
Ik zeg u namens de maatschappij dat het ons een genoegen is u het Erelidmaat-
schap aan te bieden en ik mag u daar dan als eerste mee gelukwensen.

Collega Koopmans. U was van 1940 tot 1946 secretaris \\\'an de afdeling Utrecht;
van 1950 tot 1963 bestuurslid van de groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier,
een periode waarin de andere eisen voor de diergeneeskimde van die discipline
steeds meer zichtbaar werden, een moeilijke periode dus. Van 1957 tot 1967 was
u voorzitter van de afdeling Utrecht.

1 Toespraak gehouden door de voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde, op 6 oktober 1972, ter gelegenheid van de 119e Algemene Verga-
dering, tevens Congres van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde te Zwolle.

2 Drs. H. A. van Riessen; voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde, K^stanjelaan 9, Lunteren.

Vanaf 1966 tot thans bent u voorzitter van de Ereraad en u heeft in die functie
de zware last van ons allen gedragen door in een stormachtig ontwikkelende tijd
ons akkoord van samenleven, onze gedragsregels, onze voorwaarden voor een or-
dentelijke uitoefening der diergeneeskunde te handhaven. U heeft daarbij toen
de leerstoel voor fysiologie na de oorlog niet bezet was, deze naast de drukke
praktijk waargenomen en ik kan u persoonlijk zeggen dat ik daaraan de beste her-
inneringen bewaar.

In heel uw gang door de diergeneeskunde is kenmerkend dat u lasten aanvaard
heeft in steeds sterkere mate, dat u ze gedragen heeft bij een overigens reeds vol
bezet dagprogramma en dat u daarin voor ons allen een exempel bent. Het is dan
ook van harte namens ons allen dat ik u het Erelidmaatschap van de Maatschappij
aanbied.

Collega Commandeur. Hoe moet ik dat nu zeggen? Nu u daar zo voor mij staat,
kaarsrecht, zoals u altijd doet. Ik wil in uw geval niet uw gang door de Maatscha])pij
beschrijven. Want voor ons besef is er één ding dat daarboven uit torent als een
gedenknaald: uw voorzitterschap in de moeilijke jaren 1964 tot 1968. Ik zou dat
willen omschrijven met: „de klop op de deur". De onverbiddelijke klop die de
moderne tijd op de deur van de diergeneeskunde gedaan heeft. En een man op
pensioengerechtigde leeftijd, met de gestalte van een ouderwetse regent, die zó buig-
zaam, zó elastisch bleek, dat hij die klop op de deur gehoord heeft, de deur geopend
heeft en zonder enige aarzeling en met grote chai-me gezegd heeft tegen de moderne
tijd: „wat is er van uw dienst?"

Ik heb het genoegen gehad een groot deel van uw voorzitterschap als bestuurslid
mee te maken. En daarin van u een onvergetelijk voorbeeld gekregen. Met een
open oog voor de noodzaak van medezeggenschap die in de Maatschappij zicht-
baar werd, met een nimmer aflatende aandacht voor de eisen die de moderne vee-
houderij aan de diergeneeskunde stelde, met een onvoldoende of geheel ontbre-
kende bezetting op het bureau heeft u met grote onverzettelijkheid de Maat-
schappij gevoerd door een periode, die mannen na ons wel eens zouden kunnen
aanduiden als een van de donkerste van deze eeuw — wat de diergeneeskunde en
de Maatschappij betreft.

Onbevangen zonder enige vooringenomenheid van een generatieverschil heeft u
de zeilen wijd opengezet voor de opkomende storm en als een man aan het stuur
ons geleerd dat er een wezenlijk verschil is tussen „in beweging komen" en „op
drift geraken". Ik heb bij die woorden in de jaarrede aan u gedacht. En ik ben er
— doordat ik u zo nabij als voorzitter heb meegemaakt — blij mee, dat ik hier de
gelegenheid heb u namens de Maatschappij het Erelidmaatschap aan te bieden en
dat ik u daarmee als eerste mag geluk wensen.

Namens collega Koopmans en collega Eenhoorn wil ik in u mijnheer de voorzitter
het Algemeen Bestuur van harte bedanken voor deze grote eer, de grote onderschei-
ding die ons vandaag te beurt is gevallen. Ik stel mij voor dat het met mijn beide
collega\'s precies zo was als met mij toen wij het bericht van de secretaris kregen
dat het Algemeen Bestuur ons met algemene stemmen tot Erelid had benoemd;
we wisten niet waar we het aan te danken hadden. De voorzitter heeft er dan iets
van gezegd.

Leden van het Algemeen Bestuur hartelijk dank voor deze grote eer die ons te beurt
is gevallen. Ik dank u.

Antilichaamvorming en ontstaan van cellulaire immu-
niteit zijn afhankelijk van de beschikbaarheid van z.g.
inmumocompetente voorlopercellen.
De vorming van de voorlopercellen voor de anti-
lichaamvorming is gedeeltelijk gekoppeld aan de im-
muunreacties zelf, waardoor o.a. verschillen tussen
primaire en secondaire reacties optreden.
De ,,bouw" van de lymfoiede organen is dynamisch in
deze betekenis dat die bepaald wordt door de immuun-
reacties zelfs tesamen met het natuurlijke celverkeer
van de daarin betrokken voorlopercellen en eindcellen.

.Antibody production and cellular immunity depends on the availability of so-called immu-
nocompetent precursor cells.

The production of precursor cells for antibody formation is linked in part to the immune
reactions themselves, which among other things, is responsible for differences between pri-
mary and secondary reactions.

.. The „structure" of the lymphatic organs is dynamic in the sense that it is determined by
the innnune reactions themselves in conjunction with the natural cell traffic (circulation
and recirculation) of the precursor cells and the final effector cells of these reactions.

Het immunologisch gebeuren vereist vóór alles de ontmoeting tussen antigeen en
antigeen-gevoelige, immunocompetente cellen. Deze immunocompetente cellen zijn
lymfoiede cellen en het zijn de perifere lymfoiede organen — lymfklieren, milt, ton-
sillen, platen van Peijer en appendix — die bij uitstek de ontmoetingsplaats vormen
tussen de lymfoiede cellen, voortdurend via de bloedbaan aangevoerd, en antigenen
die deze organen bereiken langs de voor elk orgaan karakteristieke weg. Daarbij
doet zich direkt het probleem voor van de herkomst van deze lymfoiede cellen.
Hierover is een drietal punten op te merken (fig. 1).

In de eerste plaats blijken nieuwe lymfoiede cellen afkomstig te zijn uit een tweetal
zg. centrale organen van het lymfoiede systeem: uit het beenmerg worden
R-cellen toegevoerd, van de thymus zijn de T-cellen afkomstig. In de thymus
ontstaan deze T-cellen door een vermenigvuldigingsproces van uit het beenmerg
afkomstige stamcellen. Zowel B- als T-cellen hebben morfologisch het karakter van
kleine lymfocyten.

In de tweede plaats vertonen de lymfocyten van de perifere lymfoiede organen een
z.g. recirculatie (4), waarbij ze gedtuende enige tijd een lymfoied orgaan bevolken
maar vervolgens weer worden afgevoerd naar de bloedbaan om daarmee een ander
lymfoied orgaan te bereiken. Deze recirculatie leidt zo tot een voortdurende redistri-
butie van cle totale lymfocyten-pool over het perifere lymfoiede systeem. Tezamen

vormen deze twee punten het lymfoeytenverkeer van de perifere lymfoiede organen.
In de derde plaats blijkt het dat de B- en T-cellen populaties in de perifere lymfoiede
organen steeds karakteristieke en voor alle perifere organen in grote lijnen overeen-
komstige strukturen bevolken. Voor de T-cellen zijn dat de lymfocytenvelden, in alle
perifere lymfoiede organen (behahe de milt), gekenmerkt door de aanwezigheid van
epitheloiede venulen waar de T-lymfocyten de bloedbaan verlaten (5); de B-cellen
\\indt men steeds in de lymf-follikels en de direkte omgeving daarvan. Bij alle ver-
schillen tussen de perifere lymfoiede organen zijn deze twee strukturen dan ook de
voor alle perifere organen gemeenschappelijke bouwelementen (zie fig. 2) en het
zijn deze bouwelementen waarin zich de itmnunologische reakties afspelen wanneer
antigeen wordt aangevoerd. Daarbij kan worden ojsgemerkt dat de verschillen in
bouw tussen de perifere lymfoiede organen in hoofdzaak de verschillen in de
aanvoerweg van anügeen weersijiegelen: de lymfbanen bij de lymfklier, het bloed
bij de milt en de passage door slijmvliesepitheel bij tonsillen, ])laten van Peijer en
appendix.

Een elegante methode om het lymfoeytenverkeer van resp. T- en B-cellen en de
door deze populaties bevolkte gebieden zichtbaar le maken in de perifere lym-
foiede organen vormt de lokale bestraling (2, 11). Een stralingsdosis van zir 800
rads lokaal toegediend aan een lymfklier, milt of appendix veroorzaakt binnen 10

uur de dood van alle lymfocyten in het bestraalde orgaan; 24 uur later zijn de cel-
resten van de te gronde gegane lymfocyten vrijwel geheel door macrofagen opge-
ruimd. In deze 24 uur blijkt de bloedstroom echter een nieuwe lymfocytenpopulatie
te hebben aangevoerd, die op twee plaatsen wordt afgeleverd, nl. de lymfocytenvelden
en de vroegere follikels. Nu kunen proefdieren T-celloos worden gemaakt door ze
eerst te thymectomeren en vervolgens met intervals van 14 dagen te onderwerpen
aan 2 of 3 sublethale totale lichaamsbestralingen. Daarbij worden alle perifeer aan-
wezige lymfocyten gedood; door de thymectomie kan alleen de B-cellenpopulatie
zich in de intervals herstellen. In de lymfoiede organen van deze dieren herkrijgen
tenslotte de follikels met omgeving hun normale aspect, maar de lymfocytenvelden
mis.sen hun normale lymfocytenpopulatie. Lokale bestraling, toegepast op een peri-
feer lymfoiede orgaan van een dergelijk dier, toont slechts een influx van lymfo-
cyten in de follikels. Omgekeerd kimnen B-celloze dieren worden gerealiseerd door
een totale (sublethale) lichaamsbestraling met thymus bescherming. Tot aan de
beginnende regeneratie van het B-cellen systeem (7 a, 10 dagen) vertonen de lym-
foiede organen van deze dieren alleen een lymfocytenbevolking in de lymfocyten-
velden (T-cellen); de follikulaire strukturen missen gedurende deze periode alle
lymfoiede cellen.

Wanneer we nu de immunologische reakties bekijken die in de T- en B-cel gebieden
(de ..bouwelementen") optreden na aanvoer van een antigeen dan kunnen drie
reakties worden onderscheiden (zie fig. 2): een lymfocytaire reaktie in de lymfo-
cytenvelden (T-cellen), een plasmacellulaire reaktie in de omgeving van de follikels
(B-cellen) en een follikelcentrumreaktie (eveneens B-cellen).

Hierbij moeten drie algemene opmerkingen worden gemaakt. .Mlereerst kan worden
gekonstateerd dat ieder antigeen in principe alle drie reakties teweeg brengt; in de
tweede plaats blijkt er tussen de drie reakties een bepaalde afhankelijkheid te be-
staan. De plasmacellulaire reaktie, die verantwoordelijk is voor immuunglobuline-
vorming, blijkt in een aantal gevallen afhankelijk van een gelijktijdige (of eerdere)
lymfocytaire reaktie tegen hetzelfde antigeen. Deze lymfocytaire reaktie heeft in
deze gevallen een zg. helper-functie. Verder is iedere plasmacellulaire reaktie in
principe afhankelijk van voorafgaande follikelcentnimreakties (tegen hetzelfde
of een ander antigeen. zie verderop!) aangezien deze follikelcentrtnnrcakties de
precm-sor cellen leveren voor de plasmacellen. .Afgezien van deze twee punten ver-
lonen de drie reakties een vergaande onafhankelijkheid, zoals blijkt uit htm ge-
ïsoleerd optreden in B- resp. T-celloze dieren.

Op moleculair niveau is tenslotte gebleken dat het reaktievermogen van zowel T-
als B-cellen specifiek is, en berust op de aanwezigheid in de celmembraan van
„receptor-sites" die het karakter hebben van immuimglobuline moleculen. Elke cel
heeft slechts receptoren van één soort, d.w.z. met één bepaalde bindingss]5ecificitcit

voor antigeen. Rij de precursorscellen van de plasmacellen is de receptor-site iden-
tiek aan de bindingsgroep van de later gevormde inunuunglobulinen.

De lymfocytaire reaktie speelt zich af in de lymfocytenvelden. Zij is in „geïsoleerde
vorm" te bestuderen in B-celloze dieren (zie boven) en ontbreekt in T-celloze
dieren. Na een homologe huidtransplantatie of een contactsensibilisatie van de huid
ziet men in de lymfocytenvelden van de regionale lymfklier na enkele dagen een
transformatie van kleine lymfocyten tot grote basofiele lymfoblasten. Hieruit ont-
staat na een aantal celdelingen via een differentiatieproces een nieuwe populatie
van „gesensibiliseerde" lymfocyten (8) die, overigens zonder op te vallen, deel gaat
uitmaken van de recirculerende T-cellenpopulatie.

Deze lymfocytaire eindcellen van de reaktie blijken verantwoordelijk te zijn voor
de specificiteit van het uitstotingsproces van het transplantaat, resp. de specificiteit
van de huideruptie bij een tweede kontakt met hetzelfde kontaktallergeen. In
T-celloze dieren, waar de lymfocytaire reaktie uiteraard ontbreekt, blijkt niet alleen
de uitstoting van homologe huidtransplantaten volledig te zijn gestoord; door het
ontbreken van de helperfunktie blijkt alle IgG vorming onmogelijk ondanks de aan-
wezigheid van de betreffende plasmacel precursors; IgM-produktie is wel mogelijk
(fig. 3), maar alleen tegen bepaalde („sterke") antigenen.

De plasmacellulaire reaktie, verantwoordelijk voor de immuunstoffen vorming, be-
gint in een typisch B-cellen gebied: de „marginal zone", welke men rondom of
nabij de follikels vindt in alle perifere lymfoiede organen, als regel aan die zijde
waar antigeen wordt aangevoerd. Deze „marginal zones" zijn bevolkt met middel-
grote, lichtgekleurde lymfoiede cellen; na lokale bestraling van een lymfoied orgaan
blijken deze cellen in enkele dagen nieuw te ontstaan uit de kleine lymfocyten die
door de bloedbaan aan de oude follikels worden aflgeleverd. De plasmacellulaire
reaktie kan men „geïsoleerd" bestuderen in T-celloze dieren, althans voor zover
zij onafhankelijk is van T-helperfunktie. Na een passend antigeenkontakt blijken
cellen uit de „marginal zone cell" populatie zich in ongeveer 24 uur te ontwikkelen
tot grote basofiele plasmablasten. Uit elke plasmablast ontstaat in de daarop vol-
gende dagen door een zevental mitosen en een parallel daaiTnec verlopend diffe-
rentiatieproces een kolonie van 128 a 256 rijpe plasmacellen. .\'Mie cellen van één
kolonie maken een irnmuunglobuline met een identieke bindingsgroep. en over-
eenkomend met de „receptor site" van de precursor cel.

De plasmacellulaire reaktie vertoont nog twee bijzonderheden. Allereerst ziet men
dat in de lymfklier de zich ontwikkelende kolonie van plasmacellen verplaatst van
de schors naar het rnerg, waar een deel van de rijpe palsmacellen achterblijft in de
mergstrengen. Een overeenkomstige verplaatsing vindt men ook in de milt, ton-
sillcn etc. In de tweede plaats blijkt de fase van de aktieve antilichaamvorming
zich grotendeels tc beperken tot deze periode van kolonievorming; dc plasmablast
is de eerste cel die een meetbare hoeveelheid innnuunglobuline sccerneert; per cel
neemt dc hoeveelheid geproduccrd immuunglobuline tijdens de ontwikkeling tot
rijpe plasmacellen enorm toe, maar daarna \\erminderdt de antilichaamvorming
abrupt tot een minimum. Het resultaat is een duidelijke jiiek van de antilichaam-
titer in het bloedserum omstreeks de 6e-7e dag. Het betreft hier IgM-antilichamen:
in T-celloze dieren is het de enige klasse van irnnuumglobulinen die wordt gevormd
(fig. 3); maar ook in normale dieren waar bovendien IgG-antilichamen worden
gevormd (fig. 4) is deze piek duidelijk als IgM herkenbaar.

De follikelcentrum reaktie, de derde immimologische reaktie, wordt omstreeks vier
dagen na de toediening van een antigeen zichtbaar als een explosieve ontwikkeling
van lymfocyten tot grote basofiele lymfoblasten in de follikelcentra (3). Uit het
optreden van follikelcentrumreakties in T-celloze dieren blijkt dat het hier om
B-lymfocyten gaat. In de volgende dagen krijgen de follikelcentra het typische

beeld van de bekende kienicentra. Na één antigeenprikkel kan de follikelcentruin-
reaktie gedurende drie of meer weken haar aktiviteit behouden. Wel is daarvoor
een voortdurende aanvoer van B-lymfocyten uit het beenmerg nodig (9). Vrij alge-
meen zijn de follikeleentriunreakties tot nu toe beschouwd als de produktieplaatsen
\\an „memory" cellen, d.w.z. precursorcellen voor plasmacellulaire reakties bij een
,.secondary response", een tweede kontakt met hetzelfde antigeen (10). Onder-
zoekingen van N i e u w e n h u i s en van Mulder in ons laboratoriinn doen
\\ ermoeden dat de follikelcentrumreakties een meer algemene funktie hebben, nl.
als vormingsplaatsen van alle plasmacel precursors.

N i c u w e n h u i s (7) onderzocht de hypothese van Good en medewerkers (1)
dat bij het konijn de appendix de oorsprongsplaats zou zijn van de precursorcellen
\\\'oor de plasmacellulaire reaktie en daarmee een equivalent van de Bursa Fabricii
bij vogels. Wat haar bouw betreft lijkt de appendix echter een normaal perifeer
lymfoied orgaan; de eerder genoemde ,,bouwelementen" zijn er normaal vertegen-
woordigd, zij het dat de follikelcentra van de appendix (evenals ook overigens van
de platen van Peijer en van de tonsillen) een \\ rijwel permanente follikelcentrum-
aktix iteit vertonen. Dit laatste is uiteraard niet verbazingwekkend, gezien de voort-
durende aanvoer van antigeen door het slijmvliesoppervlak langs het gehele darm-
kanaal. Als experimenteel systeem gebruikt N i e u w e n h u i s de regeneratie van het
lymfoiede apparaat na subletale röntgenbestraling. Als morfologische parameter
diende het herstel van de „marginal zone" lymfoiede cellen in de milt en als ftmk-
tionele parameter het herstel van IgM-vormend vermogen na antigeentoediening.
24 uur na een dergelijke bestraling zijn alle „marginal zone" lymfoiede cellen vol-
ledig te gronde gegaan, terwijl het vermogen om op antigeentoediening te rea-
geren met een IgM vorming tot ongeveer zeven dagen na dc bestraling ontbreekt,
het moment waarop ook de eerste „marginal zone cells" in milt en lymfklieren
herverschijnen. Ongeveer 14 a 18 dagen na de bestraling heeft zich zowel de „mar-

Fig. 3. Primary response antilichaamvorming tegen Salmonella java H-antigeen in T-celloze
konijnen. = IgM) N. H. Mulder, 1972.

l\'ig. 4. Primary response antilichaamvorming tegen Salmonella java H-antigeen in novuale

Pig. 5. Secondary response antilichaamvorming tegen Salmonella java H-antigeen in nor-
male konijtien. (— == IgM IgG) N. H. Mulder, 1972.

ginal zone cell"\' populatie als het vermogen tot IgM vorming lierstelcl tot ongeveer
normale waarden.

Wanneer nu bij de bestraling de appendix werd beschermd bleek de regeneratie van
het „marginal zone cell" systeem in milt en lymfklieren aanzienlijk te worden ver-
sneld. Voorafgaande appendectomie daarentegen vertraagde zowel het herstel van
de „marginal zones" als van het vermogen tot IgM produktie. Het belangrijkste
resultaat was evenwel dat deze vertraging ook werd gevonden na appendicostomy.
Hierbij wordt de verbinding tussen de appendix en het overige darmkanaal ver-
broken, de appendix aan één zijde in de buikhuid geïmplanteerd, en het appendix-
lumen met antibiotica gesteriliseerd. Voor de appendix resulteerde dit een volledige
inactivering van de follikelccntra. De konklusie van deze experimenten was dat wel-
iswaar de appendix via de bloedbaan IgM voorlopercellen levert aan de overige
perifere lymfoiede organen, maar dat deze voorlopercellen in de appendix ontstaan
in „normale" door antigeen opgewekte follikelcentrumreakties. .\\annemelijk ge-
maakt werd dat dit niet alleen geldt voor de follikels in de appendix maar ook voor
de follikels van alle andere perifere lymfoiede organen; de appendix van het konijn
zou slechts in zoverre een bijzondere positie innemen dat bij dit dier ongeveer 90%
van alle foUikels in de appendix (en sacculus rotimdus) zijn gelokaliseerd. De op
deze experimenten gebaseerde hypothese houdt in dat direkt uit het beenmerg af-
komstige B-cellen als Bi-cellen betrokken worden in door antigeen opgewekte fol-
likelcentrmnreakties, en dat de lymfocytaire eindcellen van deze reakties, de Bo-
cellen, het cellenmateriaal vonnen voor de „marginal zones" van lymffollikels overal
in het perifere lymfoiede systeem en dat pas deze cellen de feitelijke plasmacel
percursors zijn. Een merkwaardigheid in dit concept is dat het impliceert dat iedere
antigene prikkel via de follikelcentrumreaktie in principe IgM-percursor cellen zou
doen ontstaan met „receptor site" specificiteit gericht tegen alle mogelijke antigenen.
Experimenten van Mulder (6) over de herkomst van de precursor cellen voor
IgG-vormende plasmacellen hebben het waarschijnlijk gemaakt dat ook deze cellen,
als echte „memory cells", in de follikelcentrumreakties ontstaan. In tegenstelling
tot de gelijktijdig gevormde IgM-precursors zouden de IgG-precursor cellen alleen
„receptor sites" bezitten die corresponderen met het antigeen dat de follikelcentrum-
reaktie opwekte. Voor de antilichaamvorming betekent dit dat alleen na een vroeger
kontakt met hetzelfde antigen voldoende IgG-precvirsor cellen beschikbaar zijn om
een veel hogere, met de IgM response vergelijkbare IgG-response mogelijk te maken
(fig. 5); de bij het eerste kontakt met het antigeen in de lymfocytaire reaktie ont-
stane T-helpercellen (langlevend, recirculerend!) zijn oorzaak van het veel snellere
\\erschijnen van de secondary response IgG antilichamen.

1. .\\ r c h e r, O. K., S u t h e r 1 a n d, D. E. R. and G o o d, R. .Appendix of the rabbit:
a hoinologue of the bursa in the chicken. Nature, 200, 337, (1963).

2. Bos, W. H.: Recirculatie en transformatie van lymfocyten. Acad. Proefschrift, Groningen,
(1967).

3. B n c h e m, F. L. van: Histologisch onderzoek van de plasma cellulaire reactie en zijn
plaats in de histophysiologie van de lymfklier. Acad. Proefschrift, Groningen, (1962).

4. Go wans, J. L.: The recirculation of lymphocytes from blood to lymph in the rat.
J. Physiol., 146, 54, (1959).

5. Marches!, \'1\'. and G o w a n s, J. L.: The migration of l>Tnphocytes through the
endothelium of venules in lymph nodes: an electron microscope study. Proc. Roy. Soc.,
B 159, 283, (1964).

6. Mulder, N. M.: Thymus afhankelijkheid van de humorale immuun-reaktie. Acad.
Proefschrift, Groningen, (1972).

7. N i e u w e n h u i s. P.: On the origin and fate of immunologically competent cells. Acad.
Proefschrift, Groningen, (1971).

Oort, J. and T u r k, J. L,: A histological study of lymph nodes during the development
of contact sensitivity in guinea pigs. Brit. J. exp. Path., 46, 147, (1965).
Prop, N.: Cellen kinetiek in follikelcentrum reacties. 13e Fed. Verg, Amsterdam, (1972).
T h o r b e c k c, G. J., A s o f s k y. R. M., H o c h w a 1 d, G. M. and S i s k i n d, G. W.!
1 hc role of Secondary nodules in the preparation for the secondary response. / ext) Med
\\16. 295, (1962). i j J- ■,

Veldman. J. E.: Histophysiology and Electron Microscopy of the Immune Response,
.■\\cad. Proefschrift, Groningen, (1970).

Er wordt een overzicht ge.geven van de verschillende
vormen van overgevoeligheidsreacties, van abnormaal
verminderde innnunologische afweer en van een ver-
keerd gerichte imnmniteit: de autoimniuunziekten.
In dit verband worden verschillende diermodellen be-
sproken van ziekten die bij de mens voorkomen.
\'I\'enslotte wordt gesteld dat de identificatie van immu-
nologische afwijkingen bij dieren nog weinig ontwik-
keld is en dat de dierenartsen belangrijk kunnen bij-
dragen tot de kennis van de immunologie door der-
gelijke afwijkingen op te sporen.

1\'he various forms of abnormally increased immune reactivity, of abnormally decreased
immune reactivity and of auto-immunity are reviewed.

\\\'arious animal models of immunologically determined diseases in humans are discussed.
It is concluded that veterinarians can contribute considerably to innnunolo.gy by identifying
new immune diseases in animals.

Abnormale immiiniteitsreacties kunnen spontaan voorkomen dan wel kunstmatig
worden teweeggebracht. De afwijkingen van de norm kunnen worden verdeeld in
drie categorieën: de abnormaal verhoogde reacti\\iteit, zich manifesterend in over-
gevoeligheidsreacties; de abnormaal verminderde reactiviteit: immuundeficiënties en
immuunsu[3prc.ssie; en de verkeerd gerichte immuniteit, zich uitend in autoimmiini-
teitsziekten.

Versterkte immuniteit tegen antigenen kan door opzettelijk inbrengen van het
antigeen worden verkregen — de vaccinatie of irnmunisatie, maar deze reactie wordt
tot de normale functies van het immuunsysteem gerekend.

1 Voordracht, gehouden op 6 oktober 1972, ter gelegenheid van het Jaarcongres 1972 van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde te Zwolle. Plenaire zitting. (Congres-
thema: ,,.Afweermechanismen van het dier").

I. Overgevoeligheidsreacties zijn pathologische verschijnselen die optreden ten
gevolge van een immuniteitsreactie en zijn over het algemeen uitingen van een
abnormaal sterke reactiviteit of van immuniteitsreacties die normaal niet optreden.
De vier voornaamste vormen van overgevoeligheid zijn in Tabel I weergegeven.
De anafylaktische, de cytotoxische en „complex-mediated" reacties worden veroor-
zaakt door antilichamen, en kunnen passief met het serum worden overgebracht.
Ze ontstaan direkt na het contact van het antigeen met het gesensibiliseerde organis-
me. De vierde vorm, de groep van de „cell-mediated" reacties, kan alleen met cellen
worden overgebracht en is van het vertraagde type; pas na een interval van ongeveer
8 uur na het contact met het antigeen treden de eerste verschijnselen op.

Deze vorm \\an overgevoeligheid wordt veroorzaakt doordat na contact met anti-
genen een bijzonder antilichaam wordt gevormd, het IgE. In tegenstelling tot de
andere immimoglobulines IgG, IgM en IgA, blijft het IgE niet in de circulatie maar
hecht zich aan mastcellen of cellen in de weefsels, b.v. de huid (schema 1). Bij een
volgend contact met het antigeen zal dit door de mastcellen die IgE antilichamen
dragen worden gebonden, welke binding leidt tot het uitstoten \\\'an de granulae.
Hierdoor komen grote hoeveelheden biologische aminen vrij, waaronder het bekende
histamine. Deze "stoffen veroorzaken spasmen van de gladde musculatuur, onder
meer in de bronehi en bronchioli en een dilatatie van het capillaire vaatnet. Het
gevolg is een snel intredende asfyxie en hypotensie, de anafylaktische shock. Onmid-
dellijke toediening van adrenaline kan levensreddend zijn.

De bekendste experimentele opwekking van de anafylaktische shock is het inspuiten
van enig ei-albumine bij de cavia, na 8 dagen gevolgd door een i.v. injectie met
hetzelfde antigeen. Een lokale voiTn van anafylaxie ontstaat als het antigeen niet
parenteraal wordt toegediend, maar in contact komt met de mucosa van de tractus
respiratorius, van de darm of met de huid. Dan ontstaan de bekende reacties —
astma, urticaria, diarree. Bekend zijn de hooikoorts en de allergische huidreactie
na het eten van aardbeien.

Desensibilisatie — het ongevoelig maken — kan soms met succes woiden uitgevoeid
door herhaald toedienen van zeer kleine hoeveelheden van het betreffende antigeen
(allergeen). Men verklaart dit door aan te nemen dat deze methode de voririing
van antilichamen van het IgG type opwekt. Deze antilichamen blijven wel circuleren
en zouden het antigeen onderscheppen voordat het de weefsels met het daaraan
gebonden IgE bereikt.

Deze worden veroorzaakt door cytotoxische antilichamen die de eigenschap bevatten
om met aan cellen gebonden antigenen te reageren, waardoor de betreffende cellen
te gronde gaan (schema 2). Dit laatste proces kan bestaan uit een direkte cytolyse
waarvoor bepaalde complement factoren nodig zijn, dan wel indirekt doordat de
cel gevoelig wordt voor fagocyten of de aanval \\an lymfocyten.

Diverse voiTnen van hemolyse zijn het gevolg van \\orming \\an cytotoxische anti-
lichamen. De langst bekende is wel de z.g. transfusiereactie, die optreedt na toe-
diening van erytrocyten van een verkeerde bloedgroep. Personen met (rode) bloed-
groep A hebben in hun serum antilichamen tegen erytrocyten \\an de B-groejj, de
z.g. isoimmuunstoffen. Waarom deze gevormd worden is niet met zekerheid bekend.
De aantrekkelijkste hypothese is dat de bacterieflora van de donor antigenen produ-
ceert die veel lijken op de bloedgroepantigenen, zodat de daaitegen opgewekte
antilichamen zich met beide soorten antigenen kunnen binden.

De hemolytische anemie van de pasgeborene als gevolg van rhesus antagonisme
wordt eveneens veroorzaakt door cytotoxische antistoffen die door de moeder worden
geproduceerd (als gevolg van een bij een vorige zwangerschap opgetreden placenta
lek) en die in de bloedbaan van de vrucht zijn overgegaan.

Ook kunnen cytotoxische antistoffen worden opgewekt tegen cellen waarvan de
antigenenstructuur is veranderd doordat vreemde antigenengroepen zich op het

celoppervlak hebben vastgezet. De endotoxinen van de salmonellengroep en van
mycobacteriën staan daan\'oor bekend. .

Sommige geneesmiddelen zijn berucht geworden omdat ze bij herhaalde toediening
bij sommige patiënten antilichamen tegen bepaalde bloedziekten opwekken. Een
voorbeeld daarvan is de sedormid puqxira. Sedormid is een Sedativum dat zich aan
het oppervlak van de bloedplaatjes hecht en daardoor de antigenenstructuur zodanig
wijzigt dat antilichaamvorming ertegen optreedt. Deze cytotoxische antistoffen ver-
oorzaken lysis van de bloedplaatjes. Ook de agranulocytose die door aminopyrme of
quinidine wordt veroorzaakt, wordt aan zo\'n mechanisme toegeschreven.
Cytotoxische antistoffen worden eveneens gevormd tegen de cellen van allogene
transplantaten, waarin ze vooral op de lange termijn ernstige schade kunnen aan-
richten. Zelden zijn ze verantwoordelijk voor de acute afstoting die in hoofdzaak
een resultaat is van de „cell-mediated" reacties.

Bij diverse z.g. autoimmuunziekten zijn in het serum van de patiënten cytotoxische
antistoffen tegen de ziekelijk veranderde weefsels aantoonbaar, maar het is meestal
niet bekend of de pathologische afwijkingen inderdaad door deze antistoffen worden
v eroorzaakt. Hemolytische anemie zonder andere aanwijsbare oorzaak wordt dikwijls
aan autoimmuunreacties toegeschreven, waarbij men veronderstelt dat een onbekend
virus zich op de rode celmembranen heeft gehecht en zo aanleiding gaf tot tegen de
erytrocyten gerichte cytotoxische antilichamen.

Bij deze vormen van overgevoeligheid ontstaan complexen tussen antigenen en anti-
stoffen die zo groot zijn dat aggregatie met trombocyten tot microtrombi optreedt
(schema 3). De aggregaten schijnen stoffen af te scheiden, waaronder histamine,
die polyrnorf-nucleaire granulocyten aantrekken zodat een cellulaire reactie op-
treedt; verder veroorzaken ze allerlei weefselbeschadigingen, waaronder glomerulone-
phritis en vasculitis. De complexen ontstaan als er een overmaat \\an antigenen is ten
opzichte van het antilichaam en de overgevoeligheidsreactie heeft dan een ge-
generahseerd karakter. De bekendste vertegenwoordiger van deze categorie is "de
serumziekte, die optreedt na herhaalde toediening van b.v. paardeserum. De eiwitten
van het paardeserum blijven lange tijd circuleren, zodat als na 8 dagen de eerste
antistoffen in de circulatie verschijnen er nog veel antigeen aanwezig is.
Lokale reacties van dit type treden op als er plaatselijk antigeen wordt toegediend
aan individuen die een hoge spiegel van het bijbehorende antilichaam in de circulatie
hebben. De Arthus reactie is hiervan een voorbeeld. Zij ontstaat na een intradermale
injecde in dieren die hypersensitief zijn gemaakt tegen dat antigeen. Dergelijke
reacties kunnen ook in de long optreden als het antigeen wordt geïnhaleerd, b.v.
bij het verschijnsel van de „landbouwerslong" (farmer\'s Itmg): ernstige respiratoire
moeilijkheden die optreden bij personen die gesensibiliseerd zijn tegen thermofiele
Actinomyces soorten die voorkomen in schimmelend hooi.

Deze overgevoeligheidsreacties kunnen niet door middel van serum worden over-
gebracht, doch alleen met levende cellen - - de gesensibiliseeixle lymfocyten. In
tegenstelling tot de eerder genoemde overgevoeligheidsreacties ontstaan de klinische
verschijnselen pas vele uren (8—10 uur) nadat het specifieke antigeen is toegediend,
en nemen gewoonlijk daarna nog in ernst toe. De bekendste CMI is de Mantoux
reactie, een overgevoeligheidsreactie op tuberculine van de huid. Bij een door voor-
afgaande infectie gesensibiliseerd individu veroorzaakt intracutaan inspuiten van
tuberculine een sterke ontstekingsreactie, die na 8—10 uur begint en 24- -48 uur
later haar maximum heeft bereikt. In tegenstelling tot b.v. het Arthus fenomeen
zijn het lymfocyten die in de reactieplaats in grote getale worden aangetroffen Dit
zijn de z.g. „killer cells", lymfocyten die op hun oppervlakte specifieke antilichamen
dragen (schema 4) en ter plaatse rnet het bijbehorend antigeen reageren.

Tot de CMI reacties behoren allerlei andere huidreacties, zoals die tegen DCMB,
Candida extract, en de transplantatiereactie zoals die het meest karakteristiek op-
treedt bij de afstoting van vreemde huidtransplantaten. Bij de afstoting van orgaan-
transplantaten spelen zowel de CMI een rol en wel \\ ooral in de eerste fase, als de
humorale immuniteit die bij de latere afstotingen van belang is. De hyperacute
afstotingsreacties die bij te \\oren gesensibiliseerde individuen worden gezien, be-
rusten daarentegen weer op humorale immuniteit, waarschijnlijk in hoofdzaak die
van het „complex-mediated" type.

De niet-specifieke verhoging \\\'an de immuunreactiviteit is niet tegen één bepaald
antigeen gericht maar tegen alle antigenen die op dat ogenblik aanwezig zijn.
Hierop berust de toepassing \\ an adjuvantia bij de produktie van antisera met hoge
titers. Het werkingsmechanisme van adjuvantia is niet met zekerheid bekend, wel
is duidelijk dat diverse stoffen die het reticulo-endotheliale systeem activeren, in deze
zin actief zijn. Het bekendste adjuvans is Freund\'s adjuvans, dat bereid wordt uit
mycobacteriën. BCG veroorzaakt eveneens een sterke stimulatie van de immuun-
reactiviteit en dezelfde werking is beschre\\en van Corynebacterium parvum.
\'1\'enslotte dient in dit verband genoemd te worden de groep \\ an stoffen die in staat
zijn om interferon te induceren, hetgeen de weerstand tegen virusinfecties kan ver-
hogen. Deze „interferon inducers" behoren tot de groep van polymere anionen zoals
Poly I-C, polyacrylzuur en statolon. Hun toepassing is tot dusverre nog beperkt.
Tenslotte dient nog genoemd te worden de stimulerende rol van de thymus op het
immuunsysteem als geheel. Hoewel de essentiële en centrale functie van de thymus
bij de ontwikkeling van het immuunsysteem in de afgelopen 10 jaren voor alle
zoogdiersoorten onomstotelijk is bewezen, bestaat er nog steeds geen zekerheid over
de wijze waarop dat orgaan deze rol vervult. Een van de mogelijkheden die de
laatste tijd steeds meer steun krijgt, is de secretie van een hormoon, het thymosine,
dat de vorming van immuuncompetente cellen van het T-type direkt stimuleert
en indirekt, door de helperfunctie van deze T-cellen, het B-celsysteem tot verhoogde
activheit aanzet. Indien zou blijken dat dit hormoon in bruikbare hoeveelheden
geïsoleerd of aangemaakt kan worden, zou hiermee op fysiologische wijze de reacti-
viteit van het afweerapparaat kunnen worden opgevoerd. Het behoeft geen betoog
dat zo\'n voiTn van stimulatie nieuwe vooruitzichten opent voor de behandeling van
allerlei vormen van immuundeficiëntie en wellicht ook voor de behandeling van
kanker langs immunologische weg.

II. Spontane en geïnduceerde vermindering van de immuunreactiviteit
1. Immuundeficiënties

Spontane abnormaal lage of verminderde immuunreacties behoren tot het terrein
van de immunopathologie en worden aangeduid met de naam immuundeficiënties.
In de menselijke pathologie is een groot aantal immuimdeficiëntieziekten bekend
geworden sincïs de opkomst van de immunologie. De meest ernstige vormen kwamen
tot voor kort uitsluitend voor bij zeer jonge kinderen, omdat een ernstige stoornis
in de immunologische afweer binnen zeer korte tijd tot dodelijk verlopende infecties
leidt. Het zijn dan ook vooral de kinderartsen die een belangrijk aandeel in de
immunopathologie hebben genomen.

De belangrijkste irnmiiundeficiëntieziekten bij de mens zijn opgesomd in Tabel II,
waar tevens gegevens over de oorzaak zijn opgenomen. Met het verbeteren van de
diagnostische methoden betreffende de immuundeficiënties neemt het aantal ge-
vallen van partiële en van selectieve immuundeficiënties toe. Deze zullen hier niet
uitputtend worden besproken. Wel verdient vermelding de duidelijk verminderde
cellulaire afweer die bij vele patiënten met de ziekte van Hodgkin wordt aange-
troffen, alsmede de toenemende aanwijzingen dat veroudering gepaard gaat met
een afname van het immunologisch reactievermogen, in het bijzonder van het
reactievermogen tegen antigenen waarmee het organisme nog niet eerder in contact
is geweest.

belangrijkste immuundeficiëntie ziekten bij de mens.
Leeftijdsgroep Aard van de afwijking

Bruton\'s agammaglobulincmie
N\'erworven hypo-
gammaglobulinemie
Di-George
Gecombineerde
immuundeficientie
(Swiss type agamma-
globulinemia)
Wiscott-Aldrich

Ataxia-Teleangiectasia
congenitale afwijking, B-ccl defect
partiële B-cel deficiëntie

congenitale aplasie van de thymus
congenitale uitval van B- en T-cel
functie. Waarschijnlijk berustend op
defect van de gemeenschappelijke
stamcel.

reticulaire dysgenesie, behalve lymfo-
cytair, ook granulocytcndefcct
congenitale afwijking van de cellulaire
immuniteit gepaard met progressief ver-
lopende neurologische degeneratie

Een van de interessante vragen van het ogenblik is, of het ontstaan van kanker ma-
wot^en toegeschreven aan een achteruitgang van de immunologische capaciteit en
ais dat zo IS, of de toenemende frekwentie van tumoren met de leeftijd \\ia datzelfde
mechanisme kan worden verklaard.

Bij dieren zijn tot nu toe slechts weinig immuundeficiënties beschreven. Een analo^ron
van het Üi-George syndroom van de mens komt bij de muis voor als de nude"-
mutatie. Bij deze dieren is de thymus congenitaal afwezig, boxendien zijn ze kaal
IJeze muizen sterven meestal binnen 6 maanden na de geboorte aan infecties Bij dc
mens was deze afwijking tot voor kort altijd letaal, deze babies stierven binnen
enkele maanden eveneens aan infecties. Sinds kort zijn cr enkele gevallen in knen
gebleven na transplantatie van foetale menselijke thymus. Sommige ziekten zoals
a eutian disease bij nertsen, gaan gepaard met veranderde niveaus van gamina-
g obuhnen m het serum en bij het Chediak Hyashi syndroom dat bij de mut; zowel
als bij de mens voorkomt, zijn afwijkende antilichaamgehalten waargenomen In
nesten van „gnjze collies" komt veel sterfte van jonge pups xoor. Bij de overlevenden
treedt het verschijnsel van de cyclische neutropenic op, een syndroom dat ook bij de
mens bestaat en dat door het regelmatig tijdelijk verdwijnen van de granulocytcn
uit het perifere bloed, aanleiding geeft tot periodieke infecties van allerfei aard Hel
wachten is op de analyse van de oorzaak ^•an de mortaliteit in de grijze collie nesten
waaraan thans door enkele laboratoria wordt gewerkt. Dit type studies bij jongt\'-
die op onverklaarbare wijze doodgaan, zou wel eens belangrijke nieuwe vormen van
immuundeficientie aan het licht kunnen brengen.

Alle ernstige en blijvende vermindering van^de immunologische resistentie vomit
een bedreiging voor het leven, maar onder bepaalde omstandigheden is een tijdelijke
partiele of specifieke onderdrukking van de immuunafweer van ^■oordecl.

Niet-specifieke immuunsuppressie heeft dc huidige vooruitgang in de orgaantrans-
plantatie grotendeels mogelijk gemaakt, hoewel het uiteraard de ^■oorkeur zou ver-
d.enen om bij deze patiënten uitsluitend de reactie tegen de donorantigenen te
onderdrukken, als dit mogelijk was. Ook wordt niet-specifieke immuunsuppressie
met wi.sselend succes toegepast bi, diverse z.g. „autoirnmuunziekten" waar het [mtho-

gene antigeen niet bekend is. De belangrijkste methoden \\an niet-specifieke en
specifieke immuunsuppressie zijn in Tabel III aangegexen. De meest gebruikte
pharmaca zijn Imuran (azathioprine), corticosteroiden, actinomycine D, metho-
trexate en cyclophosphamide. De meeste van deze chemische middelen hebben de
eigenschap cellen te doden en zijn ook in dit opzicht minder selectief, zodat been-
mergaplasie een complicatie vormt bij overdosering (Tabel IV). De complicaties
van niet-specifieke immuunsuppressieve behandeling zijn samengevat in Tabel V.
De voornaamste beperking van hun toepassing vormt het sterk toegenomen gevaar
voor dodelijk verlopende bacteriêle of virale infecties. Vooral bij toepaswng van
hoge doses, zoals in de beginperiode na orpantransplantatie soms nodig is, is be-
scherming \'van de patiënt tegen micro-organismen uit zijn omgeving (d.m.v. isolatie)
of zelfs tegen micro-organismen afkomstig van de microflora \\an de patiënt zelf
(d.m.v. bacteriêle decontaminatie en isolatie) noodzakelijk. Daarom heeft van meet
af aan het principe van de specifieke immunologische tolerantie en \\ an de „enhance-
ment" een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op allen die zich met transplan-
tatie-onderzoek bezig houden.

Drainage van lymfocyten uit
ductus thoracicus
Extracorporale bestraling van het
bloed

Bij de specifieke tolerantie verliest het organisme het vermogen om tegen bepaalde
antigenen te reageren (waarmee het is voorbehandeld), terwijl zijn reactievermogen
tegen alle andere antigenen volledig intact blijft. Deze situatie is tot dusverre alleen
te bewerkstelligen bij knaagdieren door behandeling van pasgeborenen met grote
hoeveelheden antigeen, hetgeen wordt toegeschreven aan de fysiologische deficiëntie
van het immature immuunsysteem op het ogenblik dat het met de antigeenovermaat
v^^ordt geconfronteerd. Tot op zekere hoogte kan tolerantie ook worden verkregen
bij volwassen dieren, maar alleen als het immuunsysteem sterk wordt gereduceeid
door bestraling of behandeling met hoge doses immuunsuppressi\\a voordat het
antigeen wordt toegediend. Bij grotere proefdieren, zoals de hond en de aap, is het
nog niet gelukt om reproduceerbaar een bruikbare mate van immunologische tole-
rande op te wekken.

De laatste jaren is veel aandacht besteed aan de studie van het „enhancement"
principe, dat berust op een actieve produktie van zeer bepaalde antistoffen in
antwoord op toediening van een antigeen. Deze antistoffen zijn zelf niet schadelijk
voor het transplantaat en hebben de eigenschap om de humorale cytotoxiciteit zowel
als de cellulaire reactie tegen transplantaten die dezelfde antigenen bevatten als
waarmee werd voorbehandeld, te remmen. Men stelt zich wel voor dat „enhancing"
antistoffen onvolledige antistoffen zijn die wel het vermogen hebben om zich aan
antigenen te hechten, maar verder geen schadelijke werking kunnen uitoefenen.
Door afdekking van de specifieke antigenen kunnen deze laatste niet meer immuno-
geen werkzaam zijn. Enhancement zou dan ook gezien moeten worden als een actief
proces, in tegenstelling tot tolerantie. Beide proce.ssen zouden wellicht eerder in de
categorie van specifieke desensibilisatiemethoden kunnen worden gegroepeerd, dan
dat zij als onderdrukking van de irnrnuunreactiviteit moeten worden opgevat.

Tenslotte is er een grote groep van aberraties van de immuunreactiviteit die wordt
aangeduid met de term autoimmuunziekten. Het is lang niet altijd duidelijk of deze
syndromen feitelijk moeten worden toegeschreven aan een abnormaal hoge of aan
een abnormaal lage immuunreacti\\ iteit, of dat ze uitsluitend kunnen worden geweten
aan een verkeerd gerichte activiteit. Aangezien de fundamentele afwijking bij de
autoimmuunziekten bestaat uit de aanwezigheid van een reactie tegen „eigen"
antigenen, die onder normale omstandigheden niet bestaat of zo gering is \'dat er
geen hinderlijke symptomen ontstaan, zou een werkelijk gerichte therapie moeten
aangrijpen op het mechanisme dat het ontstaan van zclftolerantie mogelijk maakt,
m.a.w. gericht moeten zijn op het herstel van de zelftolerantie. Hier nu ligt de
grootste moeilijkheid, omdat dit mechanisme niet inet zekerheid bekend is.
Er zijn vrij veel waarnemingen bij proefdieren gedaan die erop wijzen dat de thymus
ook hier een cruciale rol ver\\\'ult. Behalve de initiatie en stimulatie van de immimn-
competentie zou in of door middel \\-an dit orgaan ook het vermogen tot zelftolerantie
op de iminuuncompetente cellen worden overgebracht. Hoe dit leerpioces tot stand
komt is niet bekend. Men zou verwachten dat thymectomie, speciaal op jonge leef-
tijd, behalve tot een onvolledige ontwikkeling van het immiumsystcern tevens tot
autoimmuunverschijnselen zou leiden. Dit laatste is slechts door enkele onderzoek-
teams — waaronder dat van de schrijver — bij neonataal gethymectomeerde muizen
beschreven. Mogelijk hebben de andere onderzoekers het niet waargenomen als
gevolg van overheersende infectieuze complicaties bij de gethymectomeerde dieren.
Ook kan men aannemen dat voor het ontstaan van autoimmuniteit toch in ieder
geval een zekere mate van immuniteit mogelijk moet zijn, zodat het totaal verwij-

deren van de thymus bij de meeste dieren tot een zodanige vermindermg van de
immuunreaetiviteit leidt dat van autoimmuniteit evenmin sprake kan zijn.
Gelukkig heeft het dierenrijk tot dusverre twee modellen opgeleverd van auto-
irnmuniteit die van buitengewone waarde blijken voor de opheldering van deze
mechanismen. De eerste en oudste is de New Zealand Black Mouse (NZB) die nu
een tiental jaren in studie is. Deze muizestam ontwikkelt reeds op jonge leeftijd een
aantal karakteristieke autoimmuunverschijnselen, waarvan de voornaamste zij^n
hemolytische anemie, antinucleaire antilichamen en typische glomerulus-lesies. De
thymusontwikkeling is bij deze muizen diepgaand bestudeerd en bleek duidelijk af te
wijken van de normale; reeds op jonge leeftijd neemt het aantal epitheelcellen van
de thymus af, hetgeen bij andere — nonnale — muizestammen pas na ongeveer een
half jaar begint. Deze afwijkingen gaan parallel met veranderde bloedspiegels van

Wij zouden hier te maken kunnen hebben met een vervroegd verouderingsproces
van de thymus dat zowel tot hypo- als dysfunctie zou leiden. Deze opvatting past
zeer fraai in de eerstgenoemde hypothese dat de immuuncapaciteit op oudere leeftijd
afneemt en zou tevens kunnen verklaren waarom de frekwentie van de autoimmuun-
verschijnselen bij ouderen sterk toeneemt. Het model van de NZB muis biedt nog
steeds vele mogelijkheden om de aberraties van het immuunsysteem te doorgronden.
Een eerst onlangs beschikbaar gekomen model is zeker niet minder veelbelovend in
dit opzicht. Het is de lupus erythematodes, die bij honden spontaan optreedt en die
men door middel var beschikte fokprogramma\'s nu in hoge frekwentie in bepaalde
hondenfamilies heeft geconcentreerd. De ziekte bij de hond lijkt in alle opzichten op
die van de mens en daarom biedt dit model behalve nieuwe mogelijkheden voor de
bestudering van het causale mechanisme, ook een uitstekende gelegenheid om nieuwe
therapeutische maatregelen op hun bruikbaarheid bij de mens te onderzoeken.

De immunologie is een jonge wetenschap. Het grootste deel van de thans aanwezige
kennis is gedurende de laatste 10 -15 jaren beschikbaar gekomen. Het is duidelijk
geworden dat een groot aantal ziekten bij de mens het direkte gevolg is van af-
wijkingen van het immuunsysteem, in vele andere gevallen bestaat het vermoeden
dat immunologische aberraties als bijverschijnsel van het ziekteproces optreden. Voor
de verdere analyse van een aantal van deze vennoedens is de beschikbaarheid van
dici-modellen dringend gewenst, omdat deze analyse een experimentele benadering
vereist en omdat, zoals bekend, patiënten zich hiervoor niet of slechts bij uitzondering
lenen Het is onvoorstelbaar dat het dierenrijk niet een veelvoud aan immuunziekten
zou voortbrengen van die welke bij de mens bekend zijn. Ze dienen slechts te worden
herkend.

Net zoals bij de herkenning van de immuundeficiëntieziekten bij de mens het geval
bleek, worden er vele gevallen aangemeld zodra de behandelende artsen op het
voorkomen van deze ziektebeelden zijn geattendeerd.

Dc dierenartsen zouden veel tot de immunologie kunnen bijdragen als zij extra aan-
dacht gingen besteden aan alle dieren die niettegenstaande de gebruikelijke anti-
biodsche behandeling tóch aan infecties te gronde gaan, waarvan de meeste dieren
snel herstellen. Speciale aandacht verdienen in dit verband de zeer jonge dieren,
omdat bij de plotselinge blootstelling aan micro-organismen die na de geboorte plaats
vindt, het immuunsysteem aan een ware krachtproef wordt onderworpen, waarbij
bestaande gebreken gemakkelijker aan het licht komen.

1. Roitt, I. v.: Essential Immunology. Oxford, Blackwell Scientific Publications, 1971.

2. Weir, D. M.: Immunology for undergraduates. P:dinburgh/London, C:hurchill Living-
stone, 197L

3. Inleiding tot de Inununologie, samengesteld namens de e r e n i g i n g voor Immu-
nologie, Utrecht, Oosthoek. 1971.

4. PI an que, B. .X. d e. Greep, J. M. en B a 1 n e r, H.: lmniunosupj)ressie en andere
modificaties san imiminologische reactie. In: Orgaantransplantatie, Leiden Stafleu
1970, p. 51-75.

5. Immunologic deficiency diseases in man. Birth Defects Original .-Vrticle Series, (proc. of
the 3rd Workshop on Developmental 1 m m u n o b i o 1 o g y. 1S67). Ed.
D. Bergsnia, published by The National Foundation-March of Dimes, 1968. New York.

6. Jeekel, J.: Immunological enhancement of skin alio- and heterografts, 1971. Medical
Faculty Rotterdam (thesis).

8. Vries, M. J. d e, and H ij m a n s, W.: deficient development of the thymic epithe-
lium and autoimmune disease in NZB mice. ]. Pathol, and Bact., 91, 487, 11966).

9. Vries, M. J. d e, and H ij m a n s, W.: Pathological changes of thymic epithelial cells
and auto-immune disea.se in NZB. NZW and (NZBxNZVV)Fi mice. Immunoloi\'y 12
179, (1967). ^ \'

10. Bach, J.-F.: The thymus as an endocrine gland. Rev. luiroh PUudes Clin Biol 17
545, (1972). ■ : ,

11. G o 1 d s t e i n. G. and .\\I a c k a y, 1. R.: The human thvmus. St. Louis U S A. Warren
H. Green Inc.. 1969.

12. Keuning. F. J.: De imnumologi.sche functie van hel Ivmfoiede .systeem Tijdschr
Diergeneesk.. 98, 21, (1973).

13. Miller. J. F. .A. P.: The thynms and the imnume syst-m. I\'o.v Sang, 20, 481, (1971).

14. Bekkuni. D. VV. van: Verouderijig en immunologische afweer. Geneeskundige Gids
13. 247, (1968). ®

15. W al ford, R. L.: The immunologie theory of aging. Coijcnhagen. Munk.sgaard, 1969.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van^de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel

Martin, B.: Experiences in the Use of Corticosteroids in Cattle and Sheep Practice Vet
Ree., 89/20 Bijlage, 25, {J97;j.

Naast de belangrijke rol die de corticosteroiden spelen bij de behandeling van ketose, gezien
hun effect op de glucogenese, is er een breder terrein voor het gebruik van corticosteroiden
bij herkauwers. De Steroiden hebben geen direkt effect op de veroorzakers van ontstekingen,
maar ze werken anti-inflammatoir, anti-shock, anti-allergisch, anti-stress en anti-toxisch.
Bij ziekten van het respiratie-apparaat is het gebruik ervan bij proliferatieve aandoeningen
(bronchitis, bronchiolitis) naast antibiotica aan te bevelen. De cellulaire proliferatie wordt
teruggedrongen.

Acute metritis na de partus: absorptie van bacteriële en autotoxinen veroorzaken een toxemic.
Corticosteroiden dringen de endotoxische conditie terug en ondersteunen de antibiotica. Voor
mastitis geldt hetzelfde. Bij peritonitis t.g.v. acute traumatische reticulitis dient het tevens ter
ondersteuning van antibiotica.

Veel gevallen met stress, shock en allergie reageren gunstig op het gebruik van corticosteroiden
b.v. hypocalcemie, hypomagnesemie, toxinemie en dehydratatie bij kalveren met colibacillose,
buikoperaties, prolapsus uteri met shock, urticaria, gevolgen van fotosensibiliteit, bepaalde
kieupelheden. Ok bij lokale weefselbeschadigingen b.v. speenbetrapping zag men een gunstig
effect.

Contra-indicaties: hoogdrachtige dieren, bij entreakties t.g.v. te geringe immuniteitvorming.
Bij schapen met melkziekte kan men van deze contraindicatie gebruik maken om het dier te
laten aborteren om zo de kans op herstel te vergroten.

Petzoldt, K., Lu tt mann, U., P o h 1 e n z, J. und T e i c h e r t, U.: Virologische Un-
tersuchungen des Zentralnervensystems von Pferdefeten und Befunde bei zentralnervös
erkrankten Stuten nach .Aborten durch das Equine Hespesvirus 1. Schw Arch Tierh 114
129, (1972).

Een EHV I infectie verloopt gewoonlijk onder weinig specifieke verschijnselen: somnolentie,
wat verminderde eetlust, geringe en kortdurende temperatuursverhoging, zwelling van de
lymffollikels in de mucosa van pharynx en luchtzakken, respiratoire aandoeningen en leuko-
penie. Bij een enzootic is abortus het meest opvallende symptoon. Daarnaast komen staart- en
sphincterverlamniingen en een (voorbijgaande) parese van de achterhand voor. Het beeld is
moeilijk te onderscheiden van virusarteritis.

Op een stoeterij verwierpen 10 van de 32 drachtige merries. Twee van de vier merries die
vóór de abortus koorts hadden, vertoonden tevens verlammingsverschijnselen.
Het verloop was als volgt: de eerste twee dagen een temperatuursstijging tot 39.5-40°C.
welke binnen 4-6 da.gen weer normaal was. Verminderde eetlust, icterus" en verminderde
peristaltiek (één merrie). 6 tot 7 dagen na het begin trad ataxie op, en op de 13e cn 17e dag
abortus. De ene merrie werd afgemaakt, de andere herstelde.

Patholoog-anatomisch werd een sterk vermeerderde hoeveelheid liquor cerebrospinalis gevon-
den; verder hersenoedeem, en een geringe niet-etterige meningitis. Opvallend waren de brede
celmantels om de arteriën en arteriolac, voornamelijk bestaande uit onrijpe lymfocyten, zowel
in het gebied van de ammonshoorn, als in de medulla oblongata en in het gehele ruggemerg.
De uterus vertoonde oedeem met uitgebreide bloedingen en in de submucosa een perivasculaire
lymfocytaire infiltratie. In de lever werd een uitgebreide Kupffercel-activiteit gevonden, ter-
wijl het gehele lymfatische systeem in hoge mate was geactiveerd.

Het virus werd echter noch ult de organen, noch uit het hersenmateriaal geïsoleerd.

Bij 18 verdachte foeten werden 10.x insluitlichaampjes in de organen gevonden en 9x het

virus gekweekt {2x uit histologisch negatieve foeten). Slechts 2x werd het virus ook m het

Over de ziekten van roofvogels is, ondanks het feit dat roofvogels al sinds 2000 v. Chr.
voor de jacht werden gebruikt, nog niet veel bekend.

Maar met deze post mortem studie van 80 vogels, behorende tot de orde van de Falcomformes
(valkachtigen) en 45 vogels, behorende tot de Strigiformes (uilachtigen), vergeleken met de
tot nu toe in de literatuur vermelde gegevens, is een belangrijke bijdrage geleverd tot de
inventarisatie van ziekten bij roofvogels.

7 5% van de Falconiformes en 22% van de Strigiformes uit deze studie waren m het vnje
veld dood gevonden vogels, de andere waren afkomstig van valkeniers en de Londense Zoo.
De aandoeningen zijn duidelijk gerubriceerd in 8 tabellen, terwijl in de tekst de bevindingen
worden vergeleken met de literatuurgegevens. Praktisch alle bekende vogelpathogene bakterien
worden ook gevonden bij roofvogels. Tuberculose wordt veel gevonden, speciaal bij in het

Bij in gevangenschap gehouden Falconiformes is Aspergillose de meest voorkomende doods-
oorzaak terwijl bij in het vrije veld levende valkachtigen en bij uilachtigen deze ziekte veel
minder schijnt voor te komen.

Ectoparasieten werden alleen in grote mate gevonden bij vogels die door een andere oorzaak

Hoewel er een groot aantal soorten maag-darm parasieten gevonden zijn bij deze vogels, zijn

Bij de protozoaire aandoeningen staat de trichomoniasis bij de valkachtigen duidelijk voorop,

terwijl bij de uilachtigen deze ziekte veel minder voorkomt; mogelijk doordat uilen zelden met

Bij in gevangenschap gehouden dieren staan aandoeningen van de digestietractus en het uro-
genitaalapparaat zowel bij de Falconiformes als de Strigiformes op de voorgrond.
Cardiovasculaire stoornissen (voornamelijk atherosclerosis), in deze studie 10%, worden veel
gevonden bij roofvogels, welk percentage hoger is als enige andere diersoort.
Botafwijkingen t.g.v.\' dieetdeficiënties worden veel gezien bij in gevan.genschap gehouden roof-
vogels, speciaal bij die dieren die uitsluitend met vlees worden gevoerd.

•lot slot pleit de auteur voor vorming van instituten, zowel in Engeland als m andere landen,
waar de ziekten en populatiewisselingen bestudeerd kunnen worden van m het wild levende

Her igst ad. R. R. c.s.: Chronic Methylmercury Toxicosis in Calves. J. Am. vet. med.
Assoc., 160. 173, (1972).

De algemene ecologische belangstelling voor kwikverontreiniging en de overeenkomst met
organische kwikvergiftiging en polioencefalomalacie zetten tot deze studie aan om de klinische
en\' morfologische veranderingen de residuvorming en de vergelijking met andere hersenaan-
doeningen vast te stellen.

\\\'oor het onderzoek werden FH kalveren gebruikt die 4 weken oud waren en die gevoerd
werden met volle melk, gras en krachtvoer. Het kwik, in de vorm van een waterige oplossing
die gebruikt wordt bij zaadbehandeling, werd met de melk .gegeven in een individuele dosis

De\'JroIf duurde 35 tot 91 dagen en het kwik werd bepaald in het bloed en de haren tijdens
het leven en in de lever, nier,hersenen, spier, pensinhoud, urine en faeces na de dood.

2. Symptomen: eerst slap in de achterhand en ongecoördineerd gedrag, daarna hyperesthesie
cn speeksclen en tonischclonischc krampen. De dieren werden niet blind. Het bloedonder-
zoek leverde een verhoogd aantal leukocyten en een geringe linksverschuiving op. De urine
was positief op glucose cn eiwit. Het ziekteverloop is zeer snel.

3. Pathologische anatomie: macroscopisch waren er alleen tocvalsbevindingen te zien. Mi-
croscopisch zag men een reductie van de cellen in de granulaire laag van het cerebellum.
De Purkinje-cellen waren oedemateus en er kwamen degeneratieve neurozen voor. De nie-
ren hadden het beeld van een to.xische nefrose.

4. Residuvorming: alleen bij een hoge dosis was er een snelle stijgging in het plasma waar-
neembaar. In de erytrocyten was de absolute stijging groter dan in het plasma. In het
haar was het kwikgehalte direkt gecorreleerd met de gegeven dagdosis.

Na 7 weken ontstond er een stabiel gehalte. Ook in het weefsel was er een direkte relatie met
de gegeven dagdosis aanwezig. Bij de dieren met klinische verschijnselen waren er grote ver-
schillen in stijging van het kwikgehalte in het weefsel en er was geen correlatie tussen kwik-
gehalte en totaal opgenomen kwik.

In de discussie worden de resultaten besproken en aangegeven dat haar het beste materiaal is
voor de diagnosestelling. De totale dosis kwik die wordt opgenomen is belangrijker dan de
dosis per dag en de dimr van het toedienen.

Differentieel diagnostisch komen in aanmerking: poliocncefalomalacie, listeriose, rabies en
chronische loodvergiftiging.

Richardson, M. and C o r n i e r, G. H.: Prenatal immunization by the oral route, stimu-
lation of Brucella antibody in fetal lambs. Infection and Immunity, 5, 454, (1972).
Teneinde in deze materie inzicht te verkrijgen werden schapefoeten in utero geïmmuniseerd
door Brucella antigeen in de amnionvloeistof in te brengen 10 tot 75 dagen vóór de geboorte.
Bij eenmaal enten van lammeren konden vóór de opname van het colostrum reeds serumagglu-
tinatietiters van 1 : 10 tot 1 : 28 worden geconstateerd. Bij tweelingen konden daarentegen bij
het niet behandelde lam geen agglutininen worden aangetoond.

Ook door intracardiale infectie werden hoge titers verkregen. \\\'oor deze ingrepen werd bij de
ooien laparotomie verricht, waarna door de uteruswand antigeen in de amnionvloeistof werd
gespoten, resp. bij de foeten intracardiale injecties werden verricht. Soms werd een secundaire
laparotomie verricht om bloed van de foetus af te nemen.

Schrijvers vermelden dat het Gay (1971) gelukt is kalveren in utero via de amnionvloeistof
met succes te immuniseren tegen E. coli.

Murray, M.. Rushton, A. and S e 1 m a n, L: Bovine Renal Amyloidosis. A clinical pa-
thological study. I\'el. Rec., 90, 210, (1972).

In Schotland komen zwavelnieren (amyloidosis) bij koeien slechts zelden voor. Zwavelnierenl
.geven een kenmerkend klinisch syndroom en de diagnose kan in de praktijk snel worden
gesteld.

Bij 8 koeien wordt het klinisch, laboratorium- en patholoog-anatomisch onderzoek gevolgd. In
de anamnese komen naar voren: profuse diarree met vermagering, subcutaan oedeem, veel
drinken, verlaagde melkgift bij een meestal goede eetlust.

Bij het klinisch onderzoek vallen op: wat lage polsfrequcntic, geen koorts, vermagering, sub-
cutaan oedeem aan voorborst cn tussen de kaaktakkcn, trage en onregelmatige pensbewegingen,
profuse diarree en bij rectaal onderzoek een veel te grote linker nier en een makkelijker voel-
bare rechter nier. Bij observatie blijkt de te lage melkgift en het soms veel drinken.
Bloedonderzoek: hypoalbumineniie, verhoogd alpha-globuline- en verhoogd ureumgehalte.
Urineonderzoek: ernstige proteinuric.

Pathologie: macroscopisch ziet men een te grote nier, geelbruin van kleur met een korrelige
oppervlakte. Microscopisch ziet men amyloidneerslagen in de glomeruli en wel in alle glomeruli
met gehele of gedeeltelijke obliteratie van het capillaire lumen van de glomerulus. Het amyloid
zit tussen het oidotheel en de basaahnembraan. Ook de tubuli zijn beschadigd. Er treedt vacu-
olisatie op en opslag van hyaline. In het interstitium vindt men amyloidneerslagen. Ook m alle
bloedvaten van de nier. Ook vindt men amyloidneerslagen in het darmkanaal, de bijnieren en
dc lever. De oorzaak van het ontstaan van zwavelnieren is onbekend, de prognose is ongunstig.
Hypotheses over het ontstaan gaan in de richting van immunologische dysfuncties en het
overmatige gebruik van corticosteroiden.

Hof mann. W. und M i e p e r, L.: Zur behandhmg von Pilzerkrankungen bei Pferden und
Rindern mit Griseofulvin Supplement. Tierärztl. Umschau, 27. 348, (1972).
Van de schimmelinfecties bij huisdieren is vooral trichophytic bij paard en rund van belang.
Diverse behandelingsmethoden hebben weliswaar succes, maar zij vragen een individuele, dik-
wijls langdurige en arbeidsintensieve aanpak.

\\\'ooral als de infectie bij jonge dieren als koppelziekte optreedt, zijn met de gebruikelijke
methoden geen of slechts tijdelijke successen te boeken. Bovendien bestaat bij de individuele
behandeling het gevaar voor besmetting van de mens.

Het in de humane geneeskunde toegepaste griseofulvine kon tot nu toe om economische rede-
nen niet worden toegepast bij grote huisdieren. Daarom werd een griseofulvine premix ontwik-
keld, die 10% griseofulvine bevat.

De werkzaamheid werd onderzocht aan spontaan besmette runderen en paarden afkomstig uit
koppels met dermatoniycosen, waarbij lokale behandeling niet tot succes had geleid.
De diagnose werd gesteld d.m.v. microscopisch en cultureel onderzoek van een huidafkrabsel.
De dieren, lijdende aan trichophytie (46 runderen en 7 paarden), werden gedurende 7 dagen
behandeld met griseofulvine-premix door het voer, dagelijkse dosis 10 g ( = 1 g werkzame
stof) per 100 kg lichaamsgewicht.

Een paard dat lijdende was aan microsporie werd volgens voorschrift van de fabrikant ge-
durende 3 weken behandeld met dezelfde dagelijkse dosis, 14 dagen na stopzetting van de
behandeling werd wederom een huidafkrabsel onderzocht, .Mie dieren met trichophytie waren
nu negatief. Het paard met microsporie bleef positief.

Op grond van deze bevindingen is volgens de auteurs griseofulvine premix in de dosering van
10 g/100 kg lich. gew. een goed therapeuticum voor de behandeling van trichophytie bij
paarden en runderen.

Bij de behandeling van melkkoeien moet in overweging worden genomen dat volgens opgave
van de fabrikant griseofulvine tot 7 dagen na de behandeling in de melk aantoonbaar is.

Henning, E. and Blom, E.: Mycoplasmosis. Experimental and spontaneous Infections of
the Cienital\'Tract of Bulls. Acta vet. Scand., 13, 161, (1972).

Ondanks bet niet meer voorkomen van brucellosis in Denemarken worden er nog regelmatig
spermamonsters met ettercellen verzameld van stieren met een vesiculitis serninalis. Het bac-
teriologisch onderzoek hiervan verloopt vaak negatief en soms ook worden mycoplasma\'s
aangetoond.

Deze mycoplasma\'s worden meestal tot de normale flora van de genitaaltractus gerekend, maar
Ijredisponcrende omstandigheden of werkelijk pathogene stammen van de Mycoplasma hovige-
nitalium kunnen mogelijk een ontsteking veroorzaken. Daarom worden in dit onderzoek dan
ook inoculaties verricht met een stam van M. bovigenitalium, die geïsoleerd werd uit het
sperma van een stier met een chronische vesiculitis seminalis.

Door de zaadblaasjes van 2 stieren via het rectum met de bovengenoemde stam te inoculeren.
kon men dezelfde ontstekingsverschijnselen opwekken. Men vond zowel acute als chronische
processen naast elkaar.

De acute processen werden gekenmerkt door een duidelijke infiltratie van eosinofielen in het
interstitium en de alvedi, terwijl men in het chronische proces fibrosis en hyperplasie van het
epitheel waarnam. Een hyaliene degeneratie van de bloedvaten werd ook vaak waargenomen.
Inoculatie in de testikel bij 3 stieren veroorzaakte een chronische epididymitis en tevens een
ampullitis. De histologische veranderingen waren identiek aan die, gevonden bij de stieren
met een vesiculitis seniinalis.

Met behulp van een indirekte hemagglutinatietest konden binnen tien dagen na het waarne-
men van de klinische verschijnselen na inoculatie, antilichamen in het bloedserum worden
aangetoond. De titer bleef erg laag en een inoculatie met een andere stam van M. bovigeni-
talium gaf hetzelfde serologische beeld, maar zonder histologische veranderingen.
Concluderend wordt dan ook gesteld, dat met behulp van serologisch-klinisch- en routine-
onderzoek van sperniamonsters, de diagnose „mycoplasmose" van het genitaalapparaat niet
kan worden gesteld.

CJeisel, D.: .Auszergewöhnliche leukotische Lungenveränderung bei einem Rind. Berl.
Münch. tierärztl. Wschr., 85, 284, (1972).

Bij een volwassen slachtkoe met gegeneraliseerde leukose werden longen aangetroffen, die
diffuus leukotisch veranderd waren. Bij het rund worden de longen in het verloop van leucose
slechts zelden aangetast en dan meestal nog haardsgewijs.

De longen waren groot, grauwwit van kleur, met ernstig interstitieel emfyseem. Op snecvlakte
was het parenchym doorzaaid met speldeknopgrote, deels confluerende grauwwitte haarden. De
bronchiale en mediasteniale lymfklieren waren sterk vergroot.

Histologisch bleek het lymfatische leukose te zijn. Het meest opmerkelijke waren leukotische
Infiltraten in alle lobuli. De Infiltraten gingen primair uit van het peribronchiale en perivascu-
laire weefsel. Het lumen van bijna alle bronchioli was vernauwd, en op veel plaatsen waren de
muscularis, submucosa en mucosa aangetast. Soms groeide het tumorweefsel het lumen van
bronchioli in.

De interalveolaire septa waren verbreed, deels door leukotische Infiltraten, deels door fibrose.
Deze bindweefseltoename was haardvormig en vooral in de nabijheid van de pleura geloka-
liseerd. Het werd als een gevolg van de leukose beschouwd.

Volgens de literatuur zouden leukotische Infiltraten in de long zich vooral subpleuraal en
interlobulair ontwikkelen. Hier blijkt dat in de runderlong ook een intralobulaire leukotische
tumorontwikkeling plaats kan vinden, zoals normaliter bij de hond wordt aangetroffen.

D i m i c, J., A n d r i c, R. und M i 1 iv o j e v i c, J.: Zur Fra.ge der Pathologie und Therapie
der Tonsillenerkrankun.gen der Hunde. Kleintier Praxis, 17, 77, (1972).

De auteurs beschrijven de klinische symptomen van acute tonsillitis: koorts, lusteloosheid,
slechte eetlust, vergroting van de tonsillen, gestrekte halshouding.

Geheel in tegenstelling tot wat in de titel wordt .gesu.g.gereerd, vervolgen de auteurs met de
behandeling van chronische kreupelheden. Zij hebben een groot aantal gevallen geconstateerd,
waarbij zich na een chronisch recidiverende tonsillitis pijnlijke ledematen voordeden. Een deel
van de honden liep zelfs op drie poten. Van andere klinische afwijkingen wordt geen gewag
.gemaakt.

Zij beschouwen de combinatie tonsillitis-kreupelheid als praktisch identiek met de reumatische
verschijnselen bij de mens. Deze aandoening is tot nu toe bij de hond niet beschreven.
(De auteurs doelen vrijwel zeker op acuut reuma bij de mens. Deze ziekte ontstaat gemiddeld
2 ä 3 weken na een tonsillitis, veroorzaakt door /3-hemolytische Streptokokken. Deze bacterie-
stam toont immunologische kruisreakties met o.a. hartspierweefsel. De belangrijkste sympto-
men van acuut reuma zijn migrerende polyarthritis, carditis, chorea minor (St. Vitusdans),
subcutane noduli en erytheem van de huid. Tenminste 3 van de hier genoemde criteria dienen
aanwezig te zijn. Vaak wordt bij dergelijke patiënten in het serum een positieve anti-strepto-
lysine-titer gevonden. Ref.).

Behalve literatuurgegevens, wordt een duidelijk verband tussen de tonsillitis en de gewrichts-
aandoening bij deze honden niet gelegd.

De beste therapie achten de auteurs tonsillectoniie. In gevallen, waarbij deze ingreep met kan
worden verricht, behandelen de auteurs de honden met Tornanol® of met corticosteroiden.
Rr zijn 85 gevallen behandeld met TomanoKg) (4-10 keer 1-4 ml i.m. om de 3 dagen) alleen
of in combinatie met antibiotica, glucose en vitaminen. Met deze behandeling werd geen ver-
mindering van het aantal species microbiele kiemen bereikt, en evenmin veranderingen m de
electroforese. Reaktie van de kreupelheid op deze therapie wordt niet gemeld.
Met corticosteroiden wordt inhibitie van de sensibiliteitssymptomen (?) bereikt. Deze desen-
sibilisatie hebben de auteurs aangetoond aan de hand van met paardeserum gesensibiliseerde
cavia\'s. Na doding hebben zij de harten uitgeprepareerd en geperfundeerd. Was aan de per-
fusievloeistof paardeserum toegevoegd, dan registreerden zij onregelmatige hartakties, in tegen-
stelling tot harten van normale cavia\'s.

Met corticosteroiden konden deze onregelmatige hartakties worden voorkomen. Tomanol®
bleek geen effekt op de hartsonregelniatigheden te hebben.

De auteurs bevelen Tomanol® aan, ook al moet soms een langdurige behandeling worden
ingesteld, omdat Tomanol® op den duur minder ongunstige bijwerkingen blijkt te hebben dan
corticosteroiden.

Uitgave van de Landelijke Werkcomniissie Laboratoriumdieren (LWL) en de Biotechnische
\\\'ereniging.

(Drukkerij van Mameren B.V. - Nijmegen, 1972; ruim 300 pagina\'s, meer dan 260 foto\'s en
tekeningen).

Dit boek, dat uit twee delen bestaat, steunt op de ervaring die is opgedaan tijdens de ver-
schillende cursussen bij de opleiding tot dierverzorger en biotechnisch laborant. Door 20 des-
kundigen - dierenartsen, biologen, biotechnici — zijn bijdragen geleverd en het geheel stond
onder redactie van Dr. W. ,J. 1. v a n d e r G u 1 d e n (hoofdredacteur), C. L. van H o o y-
d O n k, P. de Jong en Mej. Drs. K. K r e ni e r.

Proefdierkunde is in de eerste plaats bedoeld als lesboek met beroepsgerichte leerstof; deel 1
bevat globaal de leerstof voor de dierverzorgersopleiding, terwijl voor de biotechnische labo-
rantenopleiding beide delen nodig zijn.

Door deze opzet was een verfijnde overzichtelijke indeling van de zeer gevarieerde inhoud
minder goed te realiseren.

In deel I worden achtereenvolgens behandeld: De ontwikkeling van de proefdierkunde. Wet-
telijke bepalingen, Gezondheidsbewaking, Hygiëne, Het gedrag van de laboratoriumniuis en
als omvangrijkste onderdeel de Zootechniek van knaagdieren en roofdieren.
In de inleiding van dit hoofdstuk wordt gesteld dat zootechniek al die kennis omvat die nodig
is om dieren zo te houden, dat zij in goede conditie blijven en tevens bruikbaar zijn voor het
doel waarvoor de mens ze wil bestemmen. Met deze omschrijving kan men zich van het begrip
zootechniek een zeer ruime interpretatie permitteren. Dat men onderdelen als het gebruik,
hanteren, huisvesting, voeding en fokkerij hier behandeld is begrijpelijk; het lijkt echter min-
der gebruikelijk hier ook de voorkomende ziekten te behandelen en deze dus te beschouwen
als een onderdeel van de zootechniek.

In dit deel zijn ook wel enkele kleine onvolkomenheden aan te wijzen: b.v. vaccinstandaardi-
satie vindt niet alleen plaats van vaccins voor menselijk gebruik, maar is ook in de diergenees-
kunde een gebruikelijke procedure; de naam Pasteurella is verouderd, men spreekt thans van
Yersinia pseudotubereidosis; de Mastomys natalensis zal in Nederland zelden gebruikt worden
voor pestonderzoek, vollediger ware geweest te vermelden dat het dier gebruikt wordt in de
experimentele gerontologie.

In deel 2 zijn opgenomen de Toegepaste ziektekunde. Erfelijkheidsleer en fokkerij, Zootech-
niek van de aap, kikker en enkele landbouwhuisdieren en een hoofdstuk over Experimentele
technieken.

Het geschreven woord is rijk voorzien van goede foto\'s en duidelijke tekeningen, voor de
cursisten zeker een pretti.ge bijkomstigheid.

Proefdierkunde zal ongetwijfeld ook een belangrijke vraagbaak worden voor diegenen, die in
instituten en laboratoria met proefdieren moeten werken. \\\'oor dierenartsen, die in de praktijk
met problemen bij gezelschapsdieren worden geconfronteerd, lijkt dit boek\'nog tal van waar-
devolle gegevens te bevatten.

Het is een nuttige gedachte geweest dit boekwerk samen te stellen, omdat nu ook in de Neder-
landse taal een werk over proefdierkunde is verschenen naast de vele uitgaven die reeds in
het buitenland over dit onderwerp waren verschenen. Het boek zal zeker beantwoorden aan
het doel waarvoor het werd geschreven.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 141 1 (1972) van dit tijdschrift over de inhoud van afleve-
ring 7/8 van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld, volgt onderstaand de
inhoud van de volgende aflevering:

Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 41, (9/10), (1972).
Oorspronkelijke bijdragen:

M u y 1 1 e, E., D e R O O s e, P. en O y a e r t, W.: Enkele gevallen van peritonitis bij het paard.
Bouquet, Y. en Van Weghe, A.: Enkele erfelijke systemen met een piiysiologische bete-
kenis in runderbloed. IV. Amylase.
V a n d e s a n d e, F.: De schildklier.

H e y n e m a n, R.: Enkele biocliemische aspekten van de fa.gocytose.
Uit de tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws.

Op verzoek van verschillende collegae zal op 12 januari 1973 om 20.00 uur in de Kliniek
voor Kleine Huisdieren een avond gehouden worden over duivenziekten.

Hierbij zal de behandeling van de ziekten besproken worden; tevens zullen de gegevens van
de behandelingsresultaten uitgewisseld worden om eventueel te kunnen komen tot een uni-
forme therapie.

Society of Obstetrics and Gynecology of the Netherlands; preliminary announcement:
Scientific program: main topic "Ovarian Function".
9 .August: Morphological aspects. Biochemical aspects.

The scientific program will consist of lectures and short communications. English will be the
official language.

.Abstracts of short communications (10-15 minutes) should be submitted to the secretary be-
fore April 1st 1973.

A limited number of short communications can be accepted. Preliminary invitations are sent
to a number of scientists including Drs. A. Sctchell: G. T. Ross, D T Baird- A Kloimcr and
C. Gemzell.

Organizing Committee: Scientific Program: Prof. Dr. T. K. A. B. E s k e s. Prof. Dr. E. V.
van H a 1 1. Dr. H. L. Houtzager. Historical Program: Prof. Dr. G. ,A. L i n d e b o o ni.
Dr. H. L. Houtzager. C D. Goudappel.

Prof. Dr. T. K. A. B. E s k e s, secretary. Department of Obstetrics and Gynecology, St. Rad-
boud Hospital, Nijmegen, The Netherlands.

Vqn de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Rusland. Op 13 november 1972 heeft de directeur-generaal van de Veterinaire Dienst te
Moskou bekend gemaakt, dat zich na de uitbraak van mond- en klauwzeer van het type C
onder varkens te Diakova in de Trans-Karpaten, aldaar twee nieuwe gevallen hebben voor-
gedaan. Ditmaal betrof het bedrijven te Petrovo en Korolevo en het virus was eveneens van
het type C onder varkens.

Hongarije meldde van 19 oktober tot 12 november 1972 vier gevallen van mond- en klauw-
zeer van het type C bij varkens in 4 districten.

Joegoslavië. Uit Belgrado werd gemeld, dat van 28 oktober tot 3 november 1972 in vier
districten totaal 6 gevallen van mond- en klauwzeer van het type C onder varkens waren
voorgekomen.

Roemenië- Boekarest maakte op 3 november een nieuw geval van mond- en klauwzeer van
het type C bij varkens bekend in de gemeente Checea in het district Timis.
Op 13 november 1972 werden opnieuw 3 gevallen bekend gemaakt in de districten Satu,
Bihor en opnieuw Timis. Al deze districten zijn gelegen aan de westgrens van het land.
Tsjechoslowakije. Uit Praag werd op 9 november 1972 het eerste geval van mond- en klauw-
zeer van het type C bij varkens gemeld. Een bedrijf in het dorp Botany in het district Trebisov
werd aangetast. Het bedrijf is geruimd en rondom wordt geënt.

Uevreesd wordt dat in de Oost-Europese landen een mond- en klauwzeerepizoötie bezig is zich
tc ontwikkelen. Een commissie van het Office International des Epizoöties te Parijs, waarvan
ook de directeur van het internationale mond- en klauwzeertyperingsbureau te Pirbright in
Engeland deel uitmaakte, heeft inmiddels een onderzoek in de betrokken landen ingesteld.
De waarnemend directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer H. A. van den Berg,
heeft begin december 1972 in Parijs de situatie met het O.I.E. besproken.

Donderdag 30 november 1972 zijn op het Ministerie van Landbouw en Visserij te \'s-Graven-
hage de eerste 56 pluimveekeurmeesters nieuwe stijl beëdigd. De geslaagden van de eerste
cursus, die 16 augustus 1972 startte, le.gden de ambtelijke eed of belofte af in handen van de
waarnemend directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer H. v a n d e n B e r g.
Tot de cursus worden toegelaten gediplomeerden van middelbare landbouwscholen, bezitters
van het diijloma middelbaar kader van een pluimveepraktijkschool en geslaagden voor het
\\ akdi|)lüma poelier. \\\'oor de opleiding bestond grote belangstelling. \\\'an de ruim 500 gegadig-
den bleef na strenge selectie een zestigtal kandidaten over. Zij maakten een stage door bij een
pluimveeslachterij, waar reeds keuring onder veterinair toezicht wordt verricht cn volgden
een cursus aan een pluimveepraktijkschool, waar o.m. anatomie en fysiologie, werkwijze en pro-
cessen. pathologische anatomie en dierziekten en wetskennis werden onderwezen.
Behalve met de keuring voor en na het slachten kimnen de keurmeesters ook worden belast
met het toezicht op de hygiëne zowel van het personeel als van de ruimten en het gereedschap,
alsmede die bij het slachten. Dit krachtens de bepalingen van de E.E.Ci.-richtlijn inzake ge-
zondheidsvraagstukken op het gebied van het handelsverkeer in vers vlees van pluimvee, die
op 17 februari 1973 in werking treedt.

Een beoordeling met betrekking tot geschiktheid voor de funktie in de praktijk door de ver-
antwoordelijke dierenartsen speelde naast het examen mede een grote rol voor het slagen.
De .geslaagden zullen worden ingezet bij de tot dusver circa 17 voor de E.E.G.-export goed-
gekeurde pluinneeslachterijen, waaronder de grootste. Begin 1973 zal met een tweede cursus
worden gestart.

Dierziektenbulletin nr. 20 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 16 tot 31
oktober 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten.

Atrofische rhinitis: 8 gevallen in 8 gemeenten en wel 2 in Overijssel, 2 in Gelderiand, 1 in

Rotkreupel: 53 gevallen in 41 gemeenten en wel 2 in 2 gemeenten in Groningen, 23 in 19
gemeenten in Friesland, 12 in 9 gemeenten in Drente, 1 in Overijssel, 1 in Gelderland, 1 in
Utrecht, 7 in 7 gemeenten in Noord-Holland, 5 in 5 gemeenten in Zuid-Holland en 1 in Zee-
land.

Varkenspest: 5 gevallen in 2 gemeenten in Noord-Brabant.
Miltvuur: 1 geval in in Gelderland.

Zoals eerder bericht hebben enkele Noord-Afrikaanse landen er bij herhaling op aangedrongen,
de laatste maal op een internationaal paardeziektencongres van het O.I.E. te Parijs van 17 tot
20 juli 1972, de import van paarden uit deze landen weer toe te staan. Dit op grond van het
feit dat paardepest er is uitgeroeid.

Na bestudering van rapporten over de dierziektensituatie in deze landen, is het verzoek op
het congres op 9 en 10 oktober 1972 te Parijs opnieuw aan de orde geweest. Het O.I.E. had
een aanbeveling opgesteld, teneinde bij wijze van proef tussen 1 november 1972 en 1 april
1973 op speciale voorwaarden de import van fokpaarden uit enkele van die landen mogelijk
te maken.

\\\'oor Nederland betekent dit, dat in zeer bijzondere gevallen ontheffing van de invoer van
fokpaarden uit Algerije, Marokko en Tunesië, de z.g. Maghreb-landen, zou kunnen worden
verleend, uiteraard na consultatie van de Beneluxpartners.

Nederiand heeft voorgesteld de certificering op grond van de strengere verhittingseisen voor
varkensvleesprodukten naar Amerika op grond van het varkenspestgevaar, te laten ingaan
per 1 januari 1973. Hierbij is opnieuw gewezen op een noodzakelijke overgangsperiode voor
zendingen die voor die datum zijn geproduceerd. Ook is vastgehouden aan de wens, de nieuwe
bepalingen voor alle landen op dezelfde wijze en datum te doen ingaan, zoals bij de bespre-
kingen onlangs te Washington was toegezegd.

Een onderzoek in Nederland naar de vereiste verhittingsgraad om het varkenspestvirus te in-
activeren is inmiddels begonnen en zal op 1 februari 1973 zijn voltooid. Toegezegd is dat de
Amerikaanse autoriteiten van de resultaten van dit proefonderzoek op de hoogte zullen worden
gesteld.

12, Discussieavond over Duivenziekten. Klin. voor Kleine Huisdieren, Uithof, Utrecht.

.Aanvang 20.00 uur. (pag. 46)
16, .Afd. Limburg K.N.M.v.D. Werkvergadering
25, Werkgroep Dierpathologen, Vergadering,
30—31, C,L,O,-Studiedagen, Jaarbeurscongrescentrum, Utrecht

2— 4, Ver. Warmbloed Paardenstamboek in Ned. (W.P.N.). Tweedaagse Hengstenshow
(850 hengsten). Aanvang beide dagen 08.00 uur, nieuwe Veemarkthallen, Utrecht
10, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Jaarvergadering
13, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Werkvergadering

15, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, gecombineer-
de ledenvergadering met de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keu-
rings-diercnartsen K.N.M.v.D., Hotel Noord-Brabant, Utrecht. Aanvang 10.15 uur
17—18, 2c Internat. Vakbeurs voor de Varkenshouderij, Brussel
Maart,

6— 9, 16th B.S.A.V.A. .Annual Congress, Londen (pag. 1473 (1972))
15—17, \\\'HIe Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))

9_12, llth .Annual Meeting of the Society for Laboratory Animal Science (Gesellschaft

für X\'ersuchstierkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))
14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
(1972))

17, A.C.V.-Gontrole Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
.Amersfoort

22, .Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië (pag. 1470

26—28, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Nationale Voorjaarsdagen,
R..A.L Congresgebouw, .Amsterdam

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft. (pag. 46)
20__24, 6th International Symposium of W..A.V.F.H., Elsinore, Denemarken (pag. 1359

20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2 - 5, Internationale Vereniging voor Dicrhygiëne — Eerste Internationale Congres,
Budapest (pa.g. 1094 (1972))

10—13, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Internationale Voor-
jaarsdagen, R..A.I.-Congrescentrum, .Amsterdam
30— 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-Automobilisten. Verkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, Third International Congress of Parasitology. München (pag. 504 (1972))

Ue laatste tijd wordt het Hoofdbestuur meermalen benaderd met de vraag of dierenartsen hun
praktijk in de vorm van een ,,BA\'." mogen uitoefenen.

De bestudering daarvan vindt momenteel plaats en het resultaat kan binnenkort worden ver-
wacht.

Nu reeds kan worden meegedeeld dat de voordelen van de B.\\\'. voor dierenartsen zeer dubieus
zijn, zowel op fiscaal als op juridisch terrein, terwijl ook ethisch de nodige bezwaren bestaan,
zodat het Hoofdbestuur vooralsnog afwijzend staat ten opzichte van de B.V. voor de prakticus.
Zodra het definitieve standpunt op grond van bovengenoemde studie gefornmlcerd is, zal dit
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden gepubliceerd.

l\'ERSLAG Ol\'ER HET JAAR 1971
Leden. Het aantal leden bedroeg op 31 december 181.
Buitengewone leden. Het aantal buitengewone leden was 78.

Ereleden. Het aantal ereleden bedroeg 3 te weten: Dr. A. W. Bos, M. K a r s e m e ij e r,
Dr. J. M. V a n V I O t e n.

Het Bestuur. In de jaarvergadering van 22 april werd besloten, dat, gezien de vele problemen,
het bestuur een jaar aan zou blijven, en met een lid uit te breiden. .Als bestuurslid werd col-
lega G. C O s t e r m a n s gekozen.
De samenstelling van het bestuur was:
H. L, M. Houben voorzitter
/. H. de Boer secretaris

Afvaardigingen. .Als afgevaardigde in het .Algemeen Bestuur van dc K.N.M.v.D. trad oj)
G. Costermans. .Als afgevaardigde in de studieconunissie van de \\\'.N.G. H. L. .M. H o u-
b e n, B. d e V 1 a s en C. Stolt e. .Als afgevaardigde in de Interpretatiecommissie G. Roek
en Dr. ]. F. Westendorp. ,Als afgevaardigde in de connnissie inzake vleeshygiëne Dr. J.
J. de Bruin en M. J. G. Schoenmakers. .Als afgevaardigde in de Begeleidingscommis-
sie voor onderzoek slachtingen J. J. M. T u e r 1 i n .g s. .Als afgevaardigde in de Redactie-advies-
raad Tijdschrift voor Diergeneeskunde .A. F. R. ter Sc h u r e. In de or.ganisatie van de
laborantencursus werd de CJroep vertegenwoordigd door L. Zegers.

Bestuursvergaderingen. Er werden vier bestuursvergaderingen gehouden, waarvan vier in
combinatie met het bestuur van de \\\'ereniging van Slachthuisdircctcuren.

Ledenvergaderingen. Er werden drie ledenvergaderingen gehouden, en wel op 18 februari,
waarin colle.ga .A. \'1\'. M. V e r d ij k een causerie hield over ,,Een studiereis naar Denemar-
ken". Na de lunch gaf Prof. Dr. P. Wensvoort een demonstratie van pathologisch nui-
tcriaal. Op 22 april, waarin collega C. J. e r m e u I e n sprak over Zoönosen. Op 16 sep-
tember, waarin collega C. C. .J. M. van der M e ij s sprak over ,,Internationale ontwikke-
lingen inzake vleeskeuring".

Vertegenwoordigingen- Een of meer bestuursleden vertegenwoordigden de Groep 59 maal.
El deden zich een aantal problemen voor, die veel overleg vereisten. De voornaamste waren
het onderbrengen van de \\\'leeskeuringswet bij het ministerie van Landbouw en de differentia-
tie van het onderwijs.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae

Mevrouw H. van Gessel-van Schcrpenzeel, \\\'an Boctzclaer van Oosterhoutlaan 36,

Leusden-Zuid.
P. Kraayenhagen, .Acacialaan 18.A, Zeist.
K. H. ,J. Lambeck. Kwartelstraat 57, Utrecht.
Mej. A. C. Okkcns, Laan van Vollcnhovc 928, Zeist.
\\V. J. Snel, Stationsweg 24, Delfzijl.
P. J. Weekhout, Ruusbroecstraat 167. Zwolle.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenecskiuide meldden zich
dc collegae

E. K. Dolfijn. Kastanjelaan 7, Marum (Gr.).
.A. Fleddérus, Tromplaan 37, Voorthuizen.
H. W. Hamster, Tromplaan 50, \\\'oorthuizcn.
M. A. .J. M. Jansscns, .Akker 143, De Bilt.
J. H. M. Maas. Esscheweg 11, Vught.
H. J. Schrama, Wolter Heukelslaan 62, Utrecht.
M. Sinke, Eikenstraat 36, Nederweert.

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

Dolfijn. E.^K.; 1972; Marum (Gr.), Kastanjclaan 7; tel. (05944) 15 25; gr. 2847733; R,
ass bij Th. Lambcrs tc Marum en Sj. Zuidhof te Bakkevcen. toevoegen als lid (207)

Eshel A ■ Rameaulaantjc 20, Aalsmeer; P., geass. met J. v. d. Berg te Uithoorn; tcl. (02977)
\'2 67 34. (211)
Fleddérus, A. toevoegen als hd (212)

Jansscns, M. A. J. M.; 1972; Dc Bilt, Akker 143; tel. (030) 76 33 71; gr. 2437633.

Maas,\'j. H. M.; 1972; Vught, Esscheweg 11; tel. (04100) 6 36 31; gr. 1988956; D.

Naafs I H ■ oud-dir. ab., plv. L, R.O.N.; vervallen: tel. bureau, h.k., dir. ab. en R.K.V. (244)
Okkcns, Mej. A. C.; Zeist, Laan Van Vollenhove 928; tel. (03404) 1 52 35 (privé). (246)
Pluimers, A.; Abcoude, Koppeldijk 28; gr. 2583135. (250)

Pouwels; Tungelroy, Keniperveldweg .\'>5; tel, (04956) 19 79. (251)
Prijt-Essenberg, L. J. M.; Hengelo (Ov.), Enschedesestraat 129; tel. (05400) 2 09 38; P. (251)

Smke, M.; 1972; Nederweert, Eikenstraat 36; tel. (04951) 25 33; P. toevoegen als lid (259)
Talsma, Dr. D.; tel. prakt, gew.: (05100) 5 05 77; P., uitsl. grote huisd., .geass. met. E. Gesar

Vissers, Mej. R. H. M.; 1972; Utrecht, Burg. v. d. Voort van Zijplaan 12; tel. (030) 71 91 04-

gr. 1906970; wet. medew. R.U., F.d.D. (klin. vet. heelk.). toevoegen als lid (270)\'

Wichers, O. R.; tel. (05287) 15 95 (privé). (275)
Woensel, Th. M. H. van; 1972; Maastricht (Heer), Dorpstraat 96; tel. (043) 2 12 88; gr

8 januari 50 jaar Dr. M. van Zwieten, Mimosastraat 35, \'s-Gravenhage (afwezig).

S. Hoexter, Rubenslaan 73 III, Utrecht,
N. G. Simoncelli, Jansdam 3 bis A, Utrecht,

J. H. M. Maas, Esscheweg 11, \\\'ught (met genoegen).
E. K. Dolfijn, Kastanjclaan 7, Marum (Gr.).
K. Hesseling, Billitonkade t/o 61, Utrecht.
J. J. Koot, Gansstraat 52, Utrecht.
M. Sinke, Eikenstraat 36, Nederweert.

verkoopkantoor voor diergeneeskundig« Produkten
JÊÊfW^ drentestraat 11 ^^mm
fMim^ amsterdam ^

De Redaktie heeft het genoegen de lezers van het Tijdschrift hierbij de eerste
„quarterly" te kunnen presenteren.

Zoals reeds in het voorwoord van het 1 januari-nummer van dit jaar werd vermeld,
vormt deze speciale kwartaaluitgave de eerste in een reeks van vier per jaar, waarin
de wetenschappelijke tekst (artikelen die hiervoor vanwege hun specialistisch karak-
ter in aanmerking komen) in het Engels zal zijn gedrukt en het overige gedeelte als
referaten, doorlopende agenda, congressen, Maatschappijnieuws etc, in het Neder-
lands blijft uitgevoerd.

De 2x per jaar uitgegeven editie „The Netherlands Journal of Veterinary Science",
bestaande uit in het Engels vertaalde reeds eerder in het Tijdschrift gepubliceerde
artikelen, komt hiermede te vervallen.

De Redaktie beoogt met de "quarterly" een betere internationale spreiding van ken-
nis te effectueren, waardoor het veterinair-wetenschappelijk onderzoek in Nederland
in het buitenland meer bekendheid zal krijgen.

Overwegingen die destijds (1967) tot de uitgave van een Engels nummer aanleiding
gaven en die thans in versterkte mate nog steeds gelden luiden samengevat:
„Het Nederlandse taalgebied is relatief klein. In tegenstelling tot andere landen
(U.S.A., Groot-Brittannië, Duitsland) wordt daardoor een groot deel van het Neder-
landse veterinair-wetenschappelijk werk in het buitenland niet bekend. Dit brengt
met zich mede, dat Nederlandse onderzoekers in toenemende mate in buitenlandse
tijdschriften publiceren, hetgeen o.m. betekent dat hun werk in vele gevallen de
Nederlandse dierenartsen ontgaat.

Bovendien zijn de wachttijden bij buitenlandse tijdschriften vaak lang en het laat
zich aanzien, dat deze tnet de steeds toenemende hoeveelheid publikaties in de gehele
wereld, nog langer zullen worden."

Door de invoering van de „quarterly" worden bovengenoemde bezwaren hopelijk
grotendeels ondervangen, maar wordt boven al de actualiteit aanzienlijk verhoogd,
daar de dierenartsen-auteurs werkzaam in research, op instituten, laboratoria, gezond-
heidsdiensten of in individueel wetenschappelijk onderzoek, thans de gelegenheid
wordt geboden — frequenter dan voorheen het geval was — direct in het Engels te
publiceren.

De Redaktie wil er echter met nadruk op wijzen, dat het niet selecteren van een
artikel voor de „quarterly" in geen enkel opzicht een waardebepaling of discriminatie
inhoudt.

Het is zonder meer denkbaar, dat een in het Engels ingediend artikel, hoe voortref-
felijk ook geschreven, toch minder geschikt wordt geacht voor opneming in de
„quarterly" en dat hiervan een Nederlandse vertaling gevraagd zou kunnen worden
voor publicatie in een van de Nederlandse uitgaven. En omgekeerd is het zeer wel
mogelijk, dat een in het Nederlands ingediend artikel juist voor vertaling in het
Engels ter publicatie in de „quarterly" in aanmerking komt.

Inzake de te volgen procedure voor het indienen van kopij wordt kortheidshalve
verivezen naar de „Aanwijzingen voor inzenders van kopij" voorin het Tijdschrift.
Zowel in het Engels als in het Nederlands ingediende artikelen dienen van een korte
Nederlandse en Engelse samenvatting te zijn voorzien.

De „quarterly" uitgaven moeten worden gezien als een regelmatig terugkerend onder-
deel van het Tijdschrift, een service aan de buitenlandse lezers. Te allen tijde bestaat
dus één tijdschrift: het Tijdschrift voor Diergeneeskunde!

De Redaktie hoopt, dat vele auteurs van deze internationale communicatielijn ge-
bruik zullen maken. Omgekeerd vormt de „quarterly" wellicht ook voor buitenlandse
auteurs een aanleiding hun werk rechtstreeks onder de aandacht van de Nederlandse
dierenartsen te brengen.

The Editors take pleasure in being able to submit the first quarterly to the readers
of the Tijdschrift.

As stated in the Preface to the January 1st issue, this special quarterly is the first in
an annual series of four in which the scientific part (papers eligible for publication
on account of their specialized character) will appear in English and other items
such as proceedings and reports, current events, news of the Royal Netherlands Ve-
terinary Association, etc., will continue to be written in Dutch.

This means that the special issue of the Netherlands Journal of Veterinary Science
published twice annually and consisting of papers which were previously published
in Tijdschrift voor Diergeneeskunde and were translated into English, will cease to
appear.

The Editors hope that the quarterly will further the international dissemination of
knowledge so that veterinary research in the Netherlands will become more widely
known in other countries.

The quarterly issues will appear as normal consecutive numbers of the Tijdschrift;
they will differ from the ordinary issues, however, in that they will be specially desig-
nated „Quarterly - English Issue".

As a rule, papers written in English or Dutch, will be preceded by a brief summary
in English and Dutch.

The Editors are confident that this new set up will also put an end to the present
confusion arising from the fact that there actually were two separate journals.
The quarterlies shoidd be regarded as recurrent parts of the Tijdschrift, a service
to readers abroad. There will always be a single journal: Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

The Editors hope that many authors will use this means of communication. Con-
versely, the quarterly may induce authors in other countries to bring their work
directly to the notice of veterinarians in the Netherlands.

The influence of different feed- and larval dose levels on experimental
trichostrongylid infections in calves

A. KLOOSTERMAN¹), J. HENDRIKS²), F. H. M. BORGSTEEDE**) and
R. VAN DEN BRINK*)

An experiment was carried out in which 2 half-brother groups of 8 calves were experi-
mentally infected at the age of 3 months, with a mixture of gastro-intestinal nematode larvae
of Cooperia oncophora (88%), Ostertagia spp (10%) and minor species. .Apart from
a non-infected control group of 8 calves, the groups were infected at different levels. Both
the level and the course of larval administration were based on herbage larval counts in
aftermaths and permanent calfpaddocks. Two feed levels were given to all 3 groups of 8
calves.

The effects of feed- and infection level on growth performance were both significant, and
there was indication of an interaction between these factors. No effect of feed level was
seen on egg output and P.M. worm counts.

Several signs of a host response were observed in the high level infected animals and the
effects of this response were far more pronounced in C. oncophora than in O. ostertagi.
■A small but significant increase in eosinophilic leucocytes was observed in the calves recei-
ving the high level of infection.

Een proef werd uitgevoerd waarbij 2 half-broer groepen van kalveren werden geïnfecteerd
met een mengsel van Cooperia oncophora larven (88%) en Ostertagia spp larven (10%)
en enkele andere soorten. Naast een controle groep (8 kalveren) werden twee groepen van
8 kalveren wekelijks besmet gedurende 11 weken. De hoeveelheid en het verloop van de
larvale doses waren gebaseerd op tellingen van larven in grasmonsters van kalverweiden
respectievelijk etgroenweiden. Bij alle drie groepen werd de helft der dieren op een ruim
rantsoen gevoerd en de andere helft op een lager rantsoen.

Het effect van zowel voederniveau als besmettingsniveau op de groei van de kalveren was
significant en de resultaten wijzen op een interactie tussen deze beide factoren. Er werd
geen invloed van voedernivcau op eitellingen en P.M. wormtellingen waargenomen.
Verschillende verschijnselen van een immuniteitsreactie werden waargenomen bij de dieren
van het hoge besmettingsniveau. De invloed van deze reactie was uitgesprokener bij
C. oncophora dan bij O. ostertagi.

Een statisch significante, doch geringe stijging in het percentage eosinofiele leukocyten
werd waargenomen bij het hoge besmettingsniveau.

The effect of feeding on trichostrongylosis in sheep and cattle has been the subject
of numerous studies (2, 3, 4, 5, 6, 7, 12). Whereas there is little doubt that a good
nutrition favours the host in compensating the damage of an established infestation,
opinions differ on the point about whether it influences the establishment of worms
or not.

In the Netherlands the grazing of calves on aftermaths is advocated as a method of
preventing trichostrongylosis. The success of this system must probably be attributed
to a lower level of infection as well as to a higher grass intake by the calves (11).
In the case of natural infections both the feed intake and the infection level are
difficult to measure, which makes the use of experimental infections and individual
feed recording desirable. Moreover, the reaction of calves to a certain infection is
highly variable due to factors such as age and heredity.

1 Dr. Ir. A. Kloosterman and R. van den Brink; Department of Animal Husbandry,
.Agricultural University, Haagsteeg 4, Wageningen, the Netherlands.

2 Drs. .J. Hendriks and Drs. F. H. M. Borgsteede; Central Veterinary Institute, Department
of Parasitology, Edelhertweg 13, Lelystad, the Netherlands. Head Dr. G. van Vliet.

The object of the present experiment was to study the influence of feed intake and
infection level on trichostrongylid infection in calves, which were as unifonn as
possible with respect to age, weight and genetic background.

Twenty-four Friesian bull calves were purchased at the age of apj^roximately 3
weeks. The calves were all bom in the same week, from multiparae cows, which
were sired by one bull. They were reared under virtually parasite free conditions.
At the age of nearly 3 months the animals were allocated into 6 groups of 4 animals
each on basis of comparable weights. Each group was offered one of the two
feed levels and was infected according to the schedule presented below.
The groups were offered equal amounts of good quality hay (40 Starch Equiva-
lents, 7.0% digestible crude protein), increasing from 0.5 kg/animaVday to 3.5
kg/animal/day during the experimental period. Moreover, they were fed equal
quantities of concentrates (2.5 kg/animal/day) throughout the experimental pe-
riod. The composition of the concentrates differed between feed levels; the rich
mixture which contained more corn meal and fat, had a feeding value of 69 S.E.
14.7% d.c.p., whilst the poor mixture, with more alfalfa meal and branproducts,
contained 54 S.E. and 13.6% d.c.p. Both mixtures contained the same ingredients
in order to avoid large differences in palatability.

The groups received lai-vae according to the schedule presented in table 1. The
level and rate of increase of the lai-val doses were based on results of lai-val counts
on herbage, found in typical calf paddocks and under the system of aftermath
grazing (10).

Table 1 also gives the distribution of larvae over various genera and six;cies, as
determined according to Keith (9). Larvae of Cooperia oncophora are assu-
med to be indistinguishable from those of C. surnabada because the adult forms are
considered to be polymorphic (Isenstein, 8). When the text mentions C. on-
cophora it also means C. oncophora C. surnabada. Larvae of Ostertagia ostertagi
and Skrjabinagia lyrata are also considered to be indistinguishable and therefore
when we speak of larvae of Ostertagia spp we also mean Skrjabinagia lyrata. Three
donor calves were used for the production of infective lar\\\'ae. Faeces of these caK es
were cultured as described below, larvae were collected, stored at 4°C and used
within two weeks of collection.

In order to measure the daily individual feed intake, the experimental calves were
stalled. They were weighed weekly and at the same time faecal samples were col-

lected. In each faecal sample the number of eggs per gram of faeces (e.p.g.) was
determined by means of a ZnS04-floatation technique with a recovery of 55%.
30 g of faeces were cultured in sawdust (9 days at 27°C) and 100 infective larvae
were collected for differentiation (10).

Blood samples were taken weekly from 12 animals (2 of each group, assigned before
the start of the experiment) in order to determine Haemoglobin- and Haemotocrit
values, red bloodcell - and white bloodcellcounts. In addition leucocyte differen-
tiations were carried out.

In order to perform post mortem worm counts in the infected animals, the contents
of the abomasum and the small intestine were collected separately, together with the
respective washings of the abomasal or intestinal wall. After sieving with 150 p. and
75 p. sieves, the contents were made up to a volume of 5 litres, from which 3 samples
of 500 ml each were taken after thoroughly mixing with a „Vibro-Mischer". Due to
large amounts of ingesta it was necessary to increase the total volume to 2 x or even
3x5 litres in some cases. The same sampling procedure was then followed for each
5 htre portion. In each sample worms were counted and differentiated.

c
.J

302	867
508	867
TtO	826
	8>I7
	Av.	832
"512	68«.
	372
	622
321	372
	Av,	613
3m	939
315	980
31()	008
317	inio
	Av.	939
304	806
307	867
3U	73^;
320	72<.
	Av.	788
301	980
303	867
30(>	<)i<<)
323	980
	Av.
311	763
318	rtiprt
3t2	813
■\'24	721.
	Av.	7^

Egg counts were performed in 4 faecal samples taken on 4 separate days just before
slaughter. 500 larvae were differentiated in a mixed culture from these samples, in
order to estimate the daily egg-output of the females.

The experiment started one week after the calves had accustomed themselves to
their stalls and concentrate rations. The animals were slaughtered 15 and 16 weeks
after the first infection (p.i.). One calf from the non-infected group that recei\\ed
the low feed level, died as a result of bloat.

Table 2 presents the data on growth performance and feed intake of individual
animals. The daily live weight gain was calculated from the mean of the weighings
in the week prior to the first infection and the week of the first infection (—1 and
0 weeks p.i.) and from the mean of those in the 13th and 14th week p.i. The
analysis of variance of both the daily gains and the carcase weights revealed that
the differences between the two feed levels were significant (P < 0.01). At both
feed levels the differences between control animals and low level infected animals
were not significant, but between high level infected animals on the one hand and
control and low level infected calves on the other, the differences were significant
(P < 0.05). Due to the rather limited number of animals, an interaction between
the effect of feed level and that of infecdon level was not statistically significant.
However, there is a clear indication that such an interaction exists, because the
effect of feeding (199 g/day difference in liveweight gain) is smaller in control and

low level infected animals (173 g./day) than in high level infected animals (239 g/
day). Table 2 also indicates that the effect of the high level of infection (139 g/day)
was smaller in the high feed level animals (100 g/day) than in the low feed level
ones (166 g/day) (fig. 1).

The course of the live weights is presented in figure 1. At the start of the experiment,
the animals had already been given the different concentrates for one week and
this explains the small difference in live weight at the moment that larval dosing
was started. The smaller average live weight of the low feed level control group is
due to the death of one animal, which has not been taken into account. It can be
seen in figme 1 that a clear depression of growth occurred in the high level infected
animals at both feed levels, perhaps slightly earlier in the low feed level group. The
same applied to clinical signs of parasitism, which consisted of intermittant diarrhoea
and loss of appetite. As a ride the animals refused the hay, but occasionally the
concentrates were also partly or completely rejected.

Figure 2 ])rcsents the daily feed intake of the groups. Comparison of figures 1 and 2
shows that growth depression and loss of appetite occurred at almost the same time.
Inspection of table 2, where the total feed intake over the experimental period is
])resented per individual animal, reveals that the temporary loss of appetite occurred
in all high level infected animals, but its effect was of a very moderate size when
expressed as a percentage of the total feed intake.

The holding percentage (table 2) was significantly influenced by the feed level as
well as by the infection level (P < 0.01). The same was true for the feed conversion
but in addition a significant interaction between the two factors could be demon-
strated in this case (P < 0.05).

Table 3. Level and course of egg output of individual animals.
Transformed mean total Course of Differentiation of larvae (4).

The control animals remained negative except for 2 animals, where occasionally
some eggs of Trichuris spp were found. The egg output of separate worm species
(figure 3) is calculated from the total egg count and the larval differentiations,
transfoi-med according to the expression y = 0.03-1/2 sin h-i{ 0.03(x 0.5)) 1/2,
in which x is the e.p.g. vahie and y the transformed value (10). Averages for groups
were reconverted into eggs per grain of faeces.

From figure 3 it can be seen that the large majority of eggs belonged to C. oncophora.
This species shows a course of egg-output different from that of Ostertagia spp and
C. punctata., at the high level of infection (P < 0.01). In order to express the course
of an individual egg output curve in a single jsarameter, the mean of the transformed
egg counts during the first half period (3—8 weeks p.i.) has been subtracted from
the mean of the transformed egg counts during the scond half period (9—14 weeks
p.i.).

In table 3 the transformed means of the total egg-output during the mentioned
periods are presented, together with the course of egg-output and the larval differen-
tiations. The table accentuates the variation between the animals, which was largest
between those with the high level of infection. During the first period the total egg-
output of high level infected animals was significantly higher than that of the
animals infected at the low level (P < 0.01). No significant difference could be
demonstrated during the second period. The course of egg-output differed signifi-
cantly between the two levels of infection (P < 0.01).

I^ifferences in course and level of egg-output between feed levels were not significant.
However, the high feed level animals showed a tendency towards a higher egg-output
during the first weeks after the onset of patency.

From the results of P.M. examinations, which are presented in table 4, it is evident
that the level of feeding exerted no significant influence on the numbers of worms
nor on the relative abundance of species.

Whether differences between infection levels were significant or not was judged by
W i 1 c o X o n \' s ranking test and results of this test are presented in the table.
As far as the abomasal worms are concerned, a significant difference between in-
fection levels was found in the numbers of wonns present. The \\ariation was larger
between high level infected animafs, compared with those receiving the low level
infection. No significant difference was found in the relative abundance of species,
nor in the male/female ratio. As could be expected, the recoveiy of adult worms,
expressed as a percentage of the total amount of larvae given, was significantly lower
in the high level infected animals. The daily egg production per female was estimated
from the number of females in the abomasum and the egg output of abomasal worms
(see table 5), assuming that faeces output was 10 kg/day. This production was twice
as high in low level infected animals as in those with a high level of infection
(P < 0.10).

With respect to intestinal wonns, it appeared that no significant difference existed
between infection levels in the number of wonns, due to the large variation between
high level infected animals. Significant differences between infection levels were seen
in the relative abundance of species. The percentage of C. oncophora was smaller
in the heavily infected animals, whilst that of C. punctata was higher. The percentage
of Cooperia spp females was significantly higher in the high level infected group
and also the malq/female ratio differed between infection levels. The recovery of
worms was approximately 10 x higher in the animals that received the low level
infection, and in this group the egg production/female/day was 4..5 x higher.
A comparison between the abomasal wonns and those in the small intestine reveals
that the recovery of worms is, at the low level of infection, much higher (68.2%)
for intestinal wonns than for stomach worms (26.9%), which may be partly due to
the techniques used.

A final remark should be made about the presence of immattne worms (not given
in table 4). No systematic in\\estigation was carried out by digestion of the mucosa.
Flowever, appreciable numbers of immatine forms were found in the contents and
washings of the small intestines of high level infected animals. Only small numbers
were occasionnly seen in low level infected animals. No larvae were found in the
abomasal contents and washings.

Table 6. Distribution of blood samples according to the presence of eosinophilic leucocytes.

An analysis of variance was carried out on the resuUs of haematological examin-
ations. A rise in the percentage of eosinophilic leucocytes was found in the high level
infected animals.

Before discussing details of the experimental results it should be stressed that the
reactions of housed animals fed on a ration of hay and concentrates may differ from
the reactions occurring under natural graying conditions. In addition, the rather
rigid selection of experimental animals may have brought about the fact that the
results are not entirely representative for the whole population of animals. Never-
theless, the two levels of infection yielded growth- and egg count results that are in
good agreement with those obtained in natural infections (1, 10, 11).
The growth-depression and loss of appetite at the high level of infection, occurring
at almost the same period (figures 1 and 2), might suggest that the temporary
decrease in growth performance is attributable to the decreased feed intake. From
inspection of the total feed intake during the experimental period and of the feed
conversion (table 2), it is evident that the smaller amount of feed consumed has also
been used less efficiently by the animals, probably because of an impaired function
of the gastro-intestinal tract due to the presence of parasites. It is worthwhile to
notice that the effect of 37.5 S.E./day ( ~ 0.5 kg concentrates per day) on the
growth of calves has been larger than the effect of the high level infection used in
this experiment. A comparison between the feed conversion of the non-infected
controls at the two feed levels indicates that the low feed level has been sub-optimal
in the economical sense.

The results of faecal examinations and P.M. counts of adult worms suggest, that at
the high level of infection, some host response has been involved. In the low level
infected groups, the worm counts are remarkably constant, partly due to the uniform-
ity of the animals. A much larger variation can be seen within the high level infected
group, table 4, suggesting the non-establishment or expelling of worms, at least in
some of the animals (nos. 302, 308, 312 and 319). There was no indication that
inhibition of development has played an important role in this respect. Host responses
are probably also reflected by a lower percentage i-ecoxeiy of wonns (table 4), a
lower daily egg production per female (table 4) and a different egg-output pattern
for various species during the experiment (figure 3, table 3). For Ostertagia spp
and C. punctata it may be stated that egg-out])ut gave some reflection of the infection
administered during the entire experimental period, whereas the egg-output of C.
oncophora and consequently also the total egg-output, did so only dining tlie first
weeks after the onset of patency.

The results indicate that the host response mentioned is especially important for
C. oncophora, probably due to the number of lar\\-ae administered which was by far
the largest for this species.

From the haematological data (table 6) it is evident that differences were more
pronounced during the second period, but were nevertheless of a very moderate
size, rather relative than absolute.

The most important conclusion to be drawn from this experiment is that the feed
level is important for the animal\'s ability to cope with unfavourable effects of a
worm infection. However, no effect of feed level on the establishment of the wonn
population is seen.

The authors acknowledge gratefully the interest and stimulating criticism of the late Professor
Th. Stegenga, former Head of the Department of .Animal Husbandry. They also wish to

express appreciation to Prof. I w e m a, Department of Animal Nutrition, Agricultural Univer-
sity, Wageningen, for his advice in composing the different feed rations; and to R. Strik-
werda, director of the Department of Artificial Insemination, Coop. Landbouwbank, Kep-
pel, for his cooperation in the selection of experimental animals.

1. Bürger, H. J., Eckert, J., Wetzel, H. and Michael, S. A.: Zur Trichostrongy-
liden-Befalles des Rindes in Nordwest-deutschland. Dtsch. tierärztl. Wschr., 73, 503,
(1966).

2. B r u n s d o n, R. v.: The effect of nutrition on the establishment and persistance of
trichostrongyle infestation. N.Z. vet. J., 12, 108, (1964).

3. F r a s e r, C. M. and C a m p b e 1 1, D. J.: Variability of resistance of calves to acquisition
of infection by Nematodirus helvetianus. Can. vet. J., 7, 193, (1966).

4. Goldberg, A.: The relationship of diet to gastro-intestinal helminth parasitism in
cattle. Am. J. vet. Res., 20; 806, (1959).

5. G o 1 d b e r g, Relation of feeding level to gastro-intestinal nematode parasitism in
cattle. ]. Parasit., 51, 948, (1965).

6. G o r d o n, H. Mcl.: Nutrition and helminthosis in sheep. Proc. Aust. Soc. anirn. Prod.,
3, 93, (1960).

7. Gordon, H. Mcl.: Studies on resistance to Trichostrongylus colubriformis in sheep.
Influence of a quantitative reduction in the ration. Aust. vet. J., 40, 55, (1964).

8. Isenstein, R. S.: The polymorphic relationship of Cooperia oncophora (Railliet,
1998) Ransom, 1907, to Cooperia surnabada Antipin, 1931 (Nematoda: Trichostrongy-
lidae). ƒ. Parasit., 57, 316, (1971).

9. Keith, R. K.: The differentiation of the infective larvae of some common nematode
I^arasites of cattle. Aust. J. Zool., 1, 223, (1953).

10. Kloosterman, A.: Observations on the epidemiology of trichostrongylosis of calves.
Meded. Landb. Hogesch. Wageningen, 71, 10, (1971).

11. O o s t e n d o r p, D. and H a r m s e n, H. E.: Agricultural control measures against in-
testinal parasites in cattle. Neth. J. agric. Sci., 16, 177, (1968).

12. Stewart, D. F. and Gordon, H. Mcl.: Studies on resistance of sheep to infestation
with Haemonchus contortus and Trichostrongylus spp. and on the immunological reac-
tions of sheep exposed to infestation. VI. The influence of age and nutrition on resistance
to Trichostrongylus colubriformis. Aust. J. agric. Res., 4, 340, (1953).

Effects of the supply of "Carotene" and Manganese to Dutch Friesian
heifers during pregnancy, calving and early lactation

In a double change-over ti\'al with 4 periods 24 pregnant heifers got in turn 700 mg Mn as
MnS04.4Ha0 and/or 775 mg carotene in powder form mixed in a (control) concentrate
ration. There was no relation between Mn-supply and vitamin A status of the animals.
Insufficient development of the udder, less formation of oedema of the udder at parturition,
calving some days too early, too low milk production and birth of weak calves occurred in
animals with less than 25 lU vitamin A per g fresh liver and less than 45 lU vitamin A
per 100 ml bloodplasma.

In een z.g. „double change-over" experiment ontvingen 24 drachtige vaarzen afwisselend
700 mg Mn als MnS04.4H20 en/of 775 mg caroteen in poedervorm gemengd door een
(controle) krachtvoermengsel.

Er was geen verband tussen Mn-voorziening en vitamine-.\\-status van de dieren. Vaarzen,
die met onvoldoende uierontwikkeling en zuchtvorming enkele dagen te vroeg trage, weinig

1 Dr. J. M. van Leeuwen; Institute for Animal Feeding and Nutrition Research "Hoorn",
Keern 33, Hoorn.

levensvatbare kalvercn ter wereld braehten. produceerden enkele kg melk per dag minder,
hadden minder dan 25 IE vitamine-A per g verse lever en bleven beneden 45 IE vitamine-
A per 100 ml bloedplasma.

This experiment was initiated by the practical question to what extent nutritional
factors are involved in problems of calving, afterbirth, vitality of newborn calves,
early lactation etc.

Referring to former experiments (6) we decided to pay attention to carotene and
Mn. A possible interaction between both nutrients was interesting too. Symptoms
of Mn-deficiency are for instance: abnormal bone development, defective repro-
duction and high mortality in the newborn (11). Symptoms of vitamin A deficiency
are a.o.: night-blindness, disturbances in fertility, abortion and birth of dead or
weak calves (3). These clinical data suggest a relationship between vitamin A and
Mn metabolism. Mn deficiency in cattle does not occur however abo\\ e 15—20 ppm
in the dry matter of the ration and though the chance for Mn-deficiency of those
in the Netherlands is not very likely (5), an interaction with carotene and,/or vitamin
A in the animal is possible. Insufficient vitamin A or carotene supply for daii7
cattle does not seem a big danger in otir country either (7). For young cattle,
however, this thesis was not piwen. The planning of our e.xperiment therefore was:
a basal ration "low" in Mn and deficient in carotene given to young, fast growing,
pregnant cattle, calving at the end of the indoor period.

Additional chemical analyses especially after calving shotdd underline the diagnosis
of vitamin A deficiency. Perry aZ. (9) state 23 lU vitamin A per gramme of
fresh liver to be a normal value for one-year-old fattening bulls, above which value
extra vitamin A no longer results in growth improvement. S p r a 11 i n g gi a/. (10)
suggest that for diagnostic purposes the critical level in blood of calves is 40 lU
vitamin A per 100 ml plasma. Normal vitamin A values in bloodplasma of adult
cattle are higher than 45 lU per 100 ml of plasma (8).

In august of 1969 28 Dutch-Friesian rears were mated on the experimental farm
at Slootdorp. Their ration showed relatively low Mn-contents in the roughage. From
these heifers 24 pregnant and healthy animals were selected for the experiment.
At the average service date on 21-8-1969 these animals had a mean age of 1 year
and 5 months. The experiment had a double change-over design to measure residual
effects as well as effects of the treatments. The achantage of this design is the high
degree of precision (4).

The 4 groups on trial were called: negative contiol, extra Mn, extra carotene and
extra Mn carotene. Each of the 4 successive periods of treatment had a length
of about 2 months. The change-over trial started on 1-9-1969 and was finished on
24-4-1970, after which the animals were kept on the same ration as used in their
last period. The average calving date was 18-5-1970. .After calving all animals got
the same kind of concentrates. The average intake, comijosition and nutritive value
of the ration components arc given in table 1. (Composition of concentrates in %
fed during the change-over trial is given in table 2.

The concentrate pellets with carotene were stored in darkness, under CO2 at 4°C
during no longer than 6 weeks. After 6 weeks a new supply of pellets was prepared.
Ethoxyquin (antioxydant) was blended as a 2% emulsion in water. As stated by
the manufacturer "carotene" consisted of various carotenoids in cristalline form with
a very poor vitamin A activity, reason why high doses were used. Dtuing the first
10 days after calving, appro.ximately 5 kg concentrates were gi\\en together with
6 kg hay and 2 kg barley-straw. The animals were fed individually.

Table 1. Average intake, composition and nutritive value of roughage and concentrates
during the change-over experiment and of concentrates after calving.

Table 2. Composition of concentrate mixture in % fed during the change-over trial.

At each change of periotl, during calving and during the first 10 days of lactation
various observations were made and samples were taken. C\'u in liver and Mn in
liver and in blood plasma were determined with neutron activation analysis. Vitamin
•A. was analysed by antimony trichloride (CI a r r and Price) and caroten (oids) by
their intrinsic yellow colour (470 nm). At a pregnant stage of 6 months 1 animal
had an abortion caused by an accident.

\'I\'able 3. Means of Objects, 95% Confidence intervals for Mn, carotene with interaction
effects and coefficients of variation during the change-over experiment.

95% Confidence interval for inter-
action effect
lA D-B-Cl
Coefficient of variation %

Table 3 gives the means of objects, the 95% confidence internals for Mn, carotene
and interaction effects and the coefficients of variation during the change-over
experiment. The coefficients of variation of Mn and Cu are rather high. Interaction
effects between Mn and carotene (see: Mn in blood plasma) must therefore be
treated with caution. Generally there are no significant Mn or interaction cfi\'ects,
in contrast with the evident influence of carotene on the vitamin A and carotene
status of the animal. Reporting of the data in table 3 is useful for calculating the
standard deviation of the object mean (corrected for residual effects), the means
of experimental and control groups, the average difference between them, the test
of significance and the accuracy of the measured data.
Table 4 shows the period means during the change-over experiment.

Table 4. Period means during the change-over experiment. Length of each period is 2 months.

In spite of the high carotene supply the vitamin A contents of blood and liver
decreased significantly. The Cu-status was marginal. The animals had a total
weight gain of 113 kg or 700 g per animal per day. After the change-over experiment
the treatment in the last experimental period was continued till calving of each
animal. The observations about Mn, carotene of interaction effects during calving
were statistically analysed and the significant results are mentioned in table 5.

\'Table 5. Significant effects of carotene supply during the last month of pregnancy

(P <i0.05). Sampling time within 2 days (of colostrum immediately) after calvinf.

The conclusion is that only the carotene effect is significant and this effect is more
visible in biochemical than in clinical way. The somewhat longer duration of
pregnancy is worth to mention. The decrease of vitamin A content of calr\'-liver
may be caused by calves with higher body weights (as a result of a longer du.-ation
of pregnancy of the cow). Also to illustrate this a number of correlations are cal-
culated and given in table 6. As a matter of fact correlations do not prove causative

Figure 1. Relation between vitamin A in liver and plasma of cows during the first two days

relations, furthermore these correlations are weak as a whole. The correlation
between vitamin A of liver and bloodplasma was the highest of all. This relation
is shown in figure 1.

The outlined relation is not necessarily linear, therefore no regression coefficient
was calculated.

About vitamin A deficiency it would be of interest if the critical levels in blood and
liver mentioned above could be confirmed. The dividing-lines in our graph are
made at 25 lU vitamin A per g fresh liver and at 45 lU vitamin A per 100 ml of
plasma. 7 Animals are below these suggested minimum levels. The differences between
these 7 animals with a low and the 16 animals with a higher vitamin A status are
given in table 7.

The differences in pelvic size, physical condition, development and oedema of the
udder and ease of calving are based upon personal evaluation by 1 man. The scale
was graduated from 4 to 8. The animals with a low vitamin A-status had a smaller
development of the udder, less formation of oedema of the udder, a calving date
some days too early, a low carotene content of colostrum and a milk production of
3 kg per animal per day less, measured between 5 dll 10 days after the partus.

Table 7. Differences before, during and after calving between heifers with low and higher

In tlie low vitamin A-group 4 weak cah\'cs occurred out of 7, in the high x\'itamin
A-group 2 out of 16, a significant difference accoiding to the X^-test (P < 0.05).
Symjjtoms of weakness were: ina]3petance, dullness, inability to stand during the
first days, one calf died.

During the change-over cxj)eriment the negative control animals got an average
of circa 11 mg carotene and 160 mg Mn per animal per day. That corres])onds to
1.6 and 24 ppm in the diy matter of food respectively. So the Mn-sup])ly was
sufficient. There was not a clear Mn influence dm\'ing the change-over trial nor
during calving. According to the A.R.C. (1) the daily requirement of a heifer of
400 kg is ca. 60 mg j8-carotene. The total "carotene" supply of the carotene groups
was ca. 780 mg per animal per day. The vitamin A status in om- animals remained
however low in com])ari.son with animals at pasture. The vitamin A activity of our
carotene mixture can therefore reasonably be explained by its composition of \\ arious
carotenoids with a low vitamin A-conversion. That confirms the opinion of the
manufacturer.

The experiment seems to give a positive answer to the question to what extent the
vitamin A-status has something to do with problems arotmd caking. Growth of
calves was however satisfactoiy. Immediately after birth the animals got colostrum

with a reasonable quantity of vitamin A and afterwards sufficient milk. The
management and housing were optimal and there were no infections either. Probably
the colostrum supply has influenced the vitamin A and carotene statuses of the calf;
a relation of those with the vitamin A and carotene statuses of the mother is therefore
not so evident.

The method of reporting vitamin A in lU and carotene in /jig is recommended by
B a u e r n f e i n d (2).

(1 ) There seems to be no relation between sufficient Mn-supplies and the vitamin

A-status of young, pregnant or calving cattle.
(2) Dming and after calving various clinical symptoms of mother and calf were

associated with a deficient vitamin A status of the mother.
(.3) These symptoms were: insufficient development of the udder, less formation of
oedema of the udder, calving date some days too early, low carotene content
of colostrum, too low milk production and birth of weak calves.
(4) The critical levels for vitamin A deficiency in cattle mentioned in literature
could be confinned. These levels are ca. 25 lU vitamin A per g fresh liver
and ca. 45 lU vitamin A per 100 ml bloodplasma.

The support of Ir. H a r t in ans and Mr. H e y t i n g from Wageningen and of Dr. Das
from Petten is .gratefully recognized.

1. .\\RC: The Nutrient Requirements of Farm Livestock, no. 2. Ruminants. London (1965).

2. Bauer nfeind, ,J. C.: Vitamins and Carotenoids in Modern feeds and animal appli-
cations. World Rev. An. Prod. (WAAP), 5, (1969).

3. B r i d g e, P. S. and S p r a 11 i n g, F. R. in: Recent advances in .\\niinal Nutrition. Lon-
don (1966).

4. Cochran, W. G., A u t r e y, K. M. and Cannon, C. Y.: A double change-over
design for dairy cattle feeding experiments. J. Dairy Sci., 24, 937, (1941).

5. COMV-\'FNO (Mineral Research Committee Netherlands): Handleiding mineralenonder-
zoek bij rundvee in de praktijk. Den Haag (1970).

6. COMV-TNO: Verslag van proeven over de Mangaanbehoefte van bet rund. Wageningen
(1971).

7. Dijkstra, N. D.: Welke waarde moet aan bet carotcengehalte van ruwvoeders in de rant-
soenen voor rundvee worden toegekend? (.\'onserva, 10, 354, (1953).

9. Perry, T. W., B e e s o n, W. M., Möhler, M. T. and Smith, W. H.: Levels of
siiijplemental vitamin A with and without sun-cured alfalfa meal for fattening steer cal-
ves. ]. Anim. Sci., 21, 333, (1962).

10. Spratling, F. R., Bridge, P. S., B a r n e 11, K. C., Abrains, J. T., Palmer,

C. and S h a r m a n, I. M.: F^xperimental Hypovitaniinosis-A in Calves. Vet. Rec.,
77, 1532, (1965).

11. Underwood, E. J.: The mineral nutrition of Livestock. C.A.B. Aberdeen (1966).

The prognosis in canine urolithiasis has been investigated in terms of the composition of
calculi, the incidence of recurrence, including asymptomatic recurrence, the pathology of
the bladder and the effect of post-operative prophylaxis.

In an analysis of 143 calculi, 53% were primarily phosphate, 20% cystine, 14% oxalate
and 13% urate.

Few dogs which were examined by radiography a mininmm of 2 years after surgical removal
of cystic calculi showed new calculus growth.

Bladder biopsy rarely revealed lesions other than a variable degree of chronic cystitis.
In a follow-up survey with a range of 3-11 years, which disregarded early post-operative
deaths, a minority of dogs had recurrence of urolithiasis. Most dogs which had a recurrence
eventually died of this disease. The incidence of recurrence was not related to the type of
stone nor to any form of post-operative prophylaxis.

De prognose van urolithiasis bij de bond werd onderzocht betreffende: de samenstellmg
van de stenen; het voorkomen van recidieven, waaronder asymptomatische recidieven; de
pathologie van de blaas; en het effect van postoperatieve profylaxe.

143 stenen werden onderzocht. Het hoofdbestanddeel van 53% van de stenen was fosfaat,
van 20% cystine, van 14% oxalaat en van 13% uraat.

Enkele honden, welke minimaal twee jaar na de chirurgische behandeling van blaasstenen
röntgenologisch werden onderzocht, toonden opnieuw steenvorming.

In blaasbiopten werden zelden andere afwijkingen gevonden dan een variabele graad van
chronische cystitis.

Een overzicht van de „follow-up" na een periode van 3-11 jaar, waarbij vroegtijdig na de
operatie gestorven honden buiten beschouwing werden gelaten, toonde aan dat een minder-
heid van de honden een recidief van urolithiasis had. De meeste honden, welke een recidief
hadden, overleden aan deze ziekte. Het voorkomen van recidieven hield geen verband met
de soort steen en evenmin met enige vorm van postoperatieve profylaxe.

Clearly a number of factors affect the prognosis in canine urolithiasis. They include
renal function, the type of calculus, the presence of urinary infection, the size, sex,
breed and age of the dog, the degree and location of epithelial trauma and post-
operative prophylaxis. A previous paper (4) gave the preliminary results of a survey
of 100 dogs which had been followed up. Material from a related series is now
presented.

Though the number of cases in which calculus analysis was undertaken is increased
to 143, the distribution of the different types of calculi is much as in the previous
publication, as shown in figure 1. A conventional division is made into 4 tyjjes. The
majority of calculi were phosphate, and cystine represented the next largest group.
Surgical techniques were conventional, as described by A r c h i b a 1 d (1).
Answers were sought to a number of questions, posed under seperate headings below.

It was possible to examine a proportion of these dogs over a period of 2 to 9 (mean
5.2) years after the initial surgery in the hospital. These dogs were animals which

1 A. D. Weaver, B.Sc., Dr.med.vet., Ph.D., F.R.C.V.S., Department of Veterinary Surgery,
Glasgow University Veterinary School, Bearsden, Glasgow.

showed no sign of clinical recurrence and where the calcidi had on the first occasion,
as in the vast majority of animals, been demonstrable on plain lateral radiographs
of the posterior abdomen. In this series 3 of the 21 dogs recalled had calculi again
radiographically evident in the urinaiy tract, but, I emphasise, were asymptomatic.

This simple procedure to examine the pathological changes in the bladder wall was
carried out at the time of the original cystotomy and was therefore not done in
animals which only underwent urethrotomy. The site for bladder biopsy was that
through which the calculi were removed, and is shown in fig. 2. which illustrates
the vertex of the bladder and the centrum verticis. The oblong shape alongside
the arrow represents the shape of biopsy material removed, a strip measuring
approximately 2 cm x 1 cm across. Biopsies were evaluated in 40 dogs.

In 30 cases there was a variable degree of chronic cystitis. Characteristically there
was some congestion and some oedema below the epithelium and infiltration by
lymphocytes and plasma cells, occasionally also by polymorphonuclear leucocytes.
Some cases showed areas of epithelial loss. However, six cases showed an acute
cystitis and a further two had a haemorrhagic cystitis which was not associated with
a severe uraemia. Two dogs also showed bladder tumours, namely a transitional cell
papilloma associated with oxalata uroliths and a carcinoma associated with phosphate
uroliths. One specimen appeared normal.

The follow-up was conducted by written questionnaire and by the clinical re-examin-
ation in the hospital of a proportion of these dogs. After an average post-operative
period of 6 years, 28% (19 out of 68 cases) had had a recurrence of clinical signs of
urolithiasis.

Deaths attributable to recurrence (once or more) were 19%, i.e. 13 of the 19
recurrences eventually died as a result of obstructive urinary disease. One further

case died as a result of secondaty luinaiy disease, i.e., interstitial nei^hritis. The
majority, (18 out of 68) of this series of cases of clinical m-olithiasis which have so
far died have died of miscellaneous causes unrelated to urolithiasis. Thus 31 dogs
have died, and follow-up continues on the remaining 37 cases.

Did prophylaxis help to prevent the recurrence of urolithiasis?
Dogs were divided into 4 groups:

b) initial, i.e., tem])orary dietary change (e.g. high meat to high vegetable diet
to alter urine pH and^/or additional salt) and medicinal therapy (e.g. urine
alkalisers or antiseptics) which was carried out only for a short initial period
then was given up generally because of reluctance of the owner to continue;

Fig. 3. Table showing the effects of prophyla.xis on recurrence and death rate of dogs with

The results are given in a simplified form for clarity in Figme 3. It will be seen
that 30 dogs had no sort of prophylaxis while 38 had some fonn of prophylaxis.
There were 10 recurrences (33%) in the non-prophylactic group and nine (24%)
in the dogs where something was clone to prevent disease. In other words, the
prophylactic series had a slightly more favourable outlook. Similarly the deaths were
slighdy less.

Examination of the breakdown of the prophylactic series into the three sub-groups
.shows that in the cases where there was a maximum effort at prophylaxis there arc
10 cases and 5 of these had recurred, with 3 cases being fatal. There was no difference
in incidence between the types of calculi, nor between breeds. Regarding sex there
was some tendency for male dogs to be more likely to have a fatal recurrence,
presumably as a result of acute urethral obstruction.

The recurrence rate is somewhat higher at 28% than the rates given by B r o d e y
(2) and F i n c o, Rosen and Johnson (3) in the United States who quoted
19 and 12% but do not specify the follow-u]3 period. It is tmhelpful to make day
comparison with the recurrence rate of lu\'olithiasis in man, since the dominant form is
here calcium oxalate, not phosphate as in the dog. However, in conclu.sion it does
not appear that recurrence is such a major problem, as it affects only one-thiid of
dogs, and the value of conxentional prophylactic treatment ajipears doubtful.

1. .Archibald, J.: In ,,Canine Surgery". First .Archibald Edition. American Veterinary
Publications. Santa Barbara, California. (1965).

2. B r o d e y, R. S.: Canine urolithiasis: a survey and discussion of 52 clinical cases. J. Amer.
vet. med. Assoc., 126, 1, (1955).

3. F i n c o, D. R., Rosen, E. and Johnson. K. II.: Canine urolithiasis: a review of 133
clinical and 23 necropsy cases. J. Amer. vet. med. Assoc., 157, 1225, (1970).

4. Weaver, .A. D.: Canine urolithiasis: incidence, chemical composition and outcome of
100 cases. }. Sm. Anim. Pract., 11, 93, (1970).

Investigations into the biochemical composition of dog\'s discharge, the hor-
monal composition of blood and ovary and dog\'s behaviour during heat

A biochemical investigation into dog\'s discharge has been performed together with an exa-
mination of vaginal smears and dog\'s behaviour during heat in some cases. Also the
progesterone content and the course of the present amounts of related compounds referred
to as "4.2" and "5.4" in peripheral blood during heat has been determined. The results are
compared with the hormonal composition of the ovaries.

The blood progesterone content varied from a trace to about 3 ng/ml during the first days
of the oestrus cycle; then it decreased to not-detectable amounts during the days when
oestradiol-17/3 was present in the follicles and the compounds "4.2" and "5.4" in the
blood. Then the progesterone concentration increased gradually and the peak value was
reached at about D-30.

The main component in the vaginal fluid was the protein carboglutelin to which glucose
was linked. During the oestrogen phase, 1 a 2 days, lactic acid was present.
The hypothesis is given that under influence of oestrogen the linkage between glucose and
the protein is broken and that the liberated glucose can be converted into lactic acid. As
this coincides with the time of mating, it seems possible that spermatozoa present in
the female tract migiit use the linked glucose in the same way.

Een biochemisch onderzoek is verricht naar de samenstelling van de uitvloeiing van de
teef tijdens de loopsheid. Om het ovulatietijdstip te bepalen, zijn in sommige gevallen
vaginaal uitstrijkjes gemaakt en is nagegaan wanneer de teef de reu wilde accepteren.
Ook is het gehalte aan progesteron (ng/ml) en aanverwante stoffen gedurende de loops-
heid periode in het perifere bloed bepaald. De resultaten zijn vergeleken met de hormonale
samenstelling van de ovaria.

Het voornaamste bestanddeel van de loopse vloeistof bleek het eiwit carbogluteline te zijn,
waaraan veel glucose gebonden was. Behalve enkele algemeen voorkomende aminozuren
werd ook /?-isoaminoboterzuur gevonden, vooral in de tweede helft van de loopsheid periode.
Bij onze proeven bleek, dat gedurende de dagen wanneer oestradiol-17/3 in de grootste
hoeveelheden in de follikelvloeistof aanwezig was, fluorescerende stoffen, o.a. melkzuur,
in de uitvloeiing aanwezig waren.

De hypothese wordt gegeven, dat onder invloed van oestradiol-17/5 de binding tussen glucose
en carbogluteline verbroken wordt en dat de vrijgekomen glucose omgezet wordt in melk-
zuur. .\\ldus wordt op deze wijze een biochemisch milieu geschapen dat volledig past bij de
spermatozoa na eventuele dekking.

Terzelfder tijd bleken stoffen, aangeduid als "4.2" en "5.4", in het bloed aanwezig te zijn;
na ongeveer twee dagen zijn deze stoffen gewoonlijk weer verdwenen en neemt het proges-
terongehalte geleidelijk toe. In de ovaria bereikt het progesterongehalte snel zijn hoogste
waarde (reeds op Dio), maar in het bloed wordt deze pas bereikt op ongeveer Dao.
Zowel de dagen waarop in het bloed dc hoogste progesteronconcentraties werden gevonden,
als deze waarden zelf, komen overeen met de bevindingen van Christie et al. (1).
Bij onze proeven werden bij twee honden abnormaal grote hoeveelheden van dc stof "5.4"
in het bloed gevonden, hetgeen er op zou kunnen wijzen dat de hormonale ontwikkeling
niet normaal was. Later bleek de ene hond in het jaar van onderzoek vier keer loops te zijn
geweest cn de andere was na dekking niet drachtig geworden.

Observations about dog\'s heat have already been reported since 1931 (Evans and
Cole), but of course chemical determinations were not performed at that time.
C h r i s t i e, B e 11 aZ. ( 1 ) did determine the progesterone content in blood in
bitches during the oestrus period, but without simultaneous investigation into the
hormonal composition of the ovaries.

Therefore it seemed desirable to examine dog\'s behaviour together with the bio-
chemical composition of dog\'s discharge and the progesterone content in the blood.
The hormonal composition of the ovaries was already reported earlier (8), just like
the presence of the protein carboglutclin in dog\'s uterus (5) and in dog\'s discharge

The results of all these investigations will be given here together with the relation
between the hoiTnonal composition of the ovary, the occurrence of progesterone and
related compounds in blood, the biochemical composition of the vaginal fluid and
dog\'s behaviour during heat.

The Beagle bitches employed in this study were selected from a Beagle colony of the Depart-
ment of Small .Animals from the Veterinary Clinic of Obstetrics and Gynaecology. The animals
are controlled daily; the occurrence of a vaginal fluid is established by means of a tampon.
The day whereupon bleeding was observed for the first time was taken in this study as the first
day of the oestrus cycle (D-1).

Vaginal smears were taken in a few cases and were investigated following to Papani-
colaou.

A small quantity of the vaginal fluid was obtained by means of a measuring-pipette and the
volume was estimated. The samples were taken cither in the morning at about nine o\' clock or
in the afternoon at four o\' clock. Immediately after sampling, the fluid (varying from 0.01 ml
up to 0.04 ml) was spotted on chromatography paper and submitted to electrophoresis at
pH 1. 9 followed by chromatography in the solvent mixture butanol-acetic acid-water (4:1:5).
.«Mter drying, the paperchromatograms were investigated first under an ultraviolet lamp (265
nm) for the presence of fluorescing spots. Then the left side of the paper was sprayed with
resorcinol reagent for detection of contamination with urine and of the presence of glucuronic
acid; the right side was treated with ninhydrin-coppernitrate solution for detection of amino
acids.

The presence of lactic acid was established with two micro reactions following to F e I g 1
(3); one with p-hydroxydiphenyl and sulfuric acid and the second with o-hydroxydiphenyl
and sulfuric acid. Both reactions gave satisfying results. In order to get an impression about
the present amounts of lactic acid, tlie reaction was performed together with known amounts
of lactic acid.

The progesterone content in blood and the presence of some related compounds were investi-
gated by pulverizing a known quantity of heparinized blood with sodium sulphate in a smooth
mortar. The powder obtained was extracted with ether and investigated in the same way as
mentioned earlier (8). Finally a quantity corresponding to 1 ml of blood was injected into the
gaschromatograph. A control was always performed with a same amoimt of sodium sulphate.

Small amounts of dog\'s discharge, sometimes hardly 0.01 ml, were investigated by
means of electrophoresis and chromatography. Examination of the papers imder an
ultraviolet lamp (265 nm) revealed the presence of the protein carboglutelin and
the appearance of 1—2 fluorescing spots on 1 or rarely 2 days of the oestrus cycle.
In most cases they were found about D-7 up to D-9 of the cycle; in a few cases,
however, for instance in the dog named Cynthia, not before D-12 and D-13. This
dog did not accept the male before about two days later. From this we supposed
that the presence of the fluorescing spots might be connected with the presence of
oestradiol-17j8 in the ovarian follicles.

The Rf value of one blueish fluorescing spot corresponded with that of lactic acid.
The presence of lactic acid could be established with microreaction nr. 1 from
F e i g 1 (see methods). By means of known amounts of lactic acid 0.02 to 0.03 ml
vaginal fluid appeared to contain approximately 30 /xg of lactic acid at some days.
More quantitative results cannot be given because the volume investigated is not
exactly known and, moreover, it seems most probably that the composition of the
discharge may be strongly fluctuating.

With six bitches we compared the occurrence of the fluorescing spots, the character-
istics of the vaginal smears at different days of the oestrus cycle and the first day of
male\'s acceptance. The results are given in table 1.

Table 1. Days whereupon an abundance of cornified epithelial cells were present in the
vaginal smears, days of acceptance of the male and characteristics in the vaginal smears on
those days when fluorescing compounds were found in dog\'s discharge.

It is evident that on the day, when fluorescing spots could be detected on the paper-
chromatograms, in the vaginal smears a beginning of formation of cornified epithelial
cells could be observed. One to two days later the vaginal smears showed a dominance
of cornified epithelial cells indicating that ovulation had taken place. Hence the
fluorescing compounds must be present in dog\'s discharge a few days (average value
1.5 days) before ovulation. In view of the results obtained earlier during examination
It is evident on the day, when fluorescent spots could be detected on the paper-
of the hormonal composition of dog\'s ovary (8) the appearance of the fluorescing
compounds in the \\aginal fluid must fall in together with the increase of the
oestradiol-17/? content in the ovarion follicles. We showed in 1971 (fig. 1) that
oestradiol-17/? is present in the follicular fluid to rather large amounts only for a
short time (1 to 2 days) and so it seems likely, that just during this time lactic
acid is present in the vaginal fluid to measurable amounts. This supposition is
supported by the observations made with dogs nr. 6926 (nr. 11 from table 1, 1971).
.Al strong fluorescing spot was found on the chromatogram made of the secrete in
the morning of D-8; in the afternoon of the same day the same spot was found

CHROMATOqRAM MADE FROM 0,01 ml DOq DISCHARGE.
1 = CARBOqiUTELIN , 1 = quY , 3 = ALA , 4 = ^LLI ,5 =BASIC AMINO
ACIDS.

but to a much smaller extent. The following day, D-9, ovariectomy was carried
out. Then it appeared that corpora lutea were not present and that ovidation
had not yet taken place. The follicular fluid (260 mg could be obtained) contained
still a small amount of oestradiol-1 7j8, viz. 6 ng. More progesterone was present in
the ovary, viz. 820 nanogram and 570 nanogram pregnenolone. The Fallopian tube
was visible as a zigzag winding tube, whereas it hardly can be detected on other
days. From one and another it follows that formation of progesterone was increasing
and that of oestradiol-17/? decreasing. Hence more oestradiol-17jS and less proges-
terone must have been present the day before. \'Fhese findings demonstrate that the
fluorescing compounds in the vaginal fluid occur al the same time when the oestrogen
content in the follicular fliud is high.

Table 1 shows also that time of occtuTence of the fluorescing spots is very varying;
in these six animals it varies from ])-6 lo D-IO.

Time of ovulation, estimated by means of the \\aginal smears, \\aries from D-7 to
D-14.

After investigation tmder the ultraviolet lamp, the paperchromatograms were sprayed
with the ninhydrin-coppernilrate reagent. A schematic picture is given in fig. 1. The
most striking phenomenon was the large spot of the protein carboglutelin. The spot
was somewhat brownish coloiu\'cd and fluoresced under the ullraviolet lamj). \'Fhis
might indicate that a relatively large amoimt of glucose is linked lo the protein (6).
The intensity and the areas of the carboglutelin spots obtained from different animals
and on different days of the cycle were compared.

We had the impression that the carboglutelin content of the discharge strongly
varied per animal and also per day of cycle. Quantitative results are not given for
the same reasons as mentioned for the lactic acid determination. It might be, how-
ever, that during the few days when ocstradiol-17^ is present to a high level, less
carboglutelin is secreted. Ijitlle dala are available concerning the secretion of carbo-
glutelin during the second part of the oestrus cycle.

From fig. 1 it can be seen that though the spot of carboglutelin is by far the greatest
that also small amounts of alanine, leucine, glycine and basic amino acids are present.

Curiously ;8-isoaminobutyric acid was often found, especially in the second part of
the oestrus.

Because of the possibilty that the vaginal fluid investigated might be contaminated
with urine, chromatograms were made of urine in quantities comparable with those
made of the discharge. Carboglutelin was never found, but spots of ^-isoaminobutyric
acid, ureum, lactic acid and other amino acids were present. In the same way as for
the vaginal fluid, the amounts of lactic acid present were estimated. In 0.03 ml of
urine we found approximately 3 microgram lactic acid (0.1 mg %), much less than
in the same amounts of clog\'s discharge during the oestrogen phase (30 microgram in
0.03 ml). The ;8-isoaminobutyric acid content appeared to be somewhat higher in
the vaginal fluid than in the urine.

After spraying the chromatograms made from urine with resorcinol reagent a blue
spot was found originating from glucuronic acid and large rose coloured spots of
unknown composition. These spots were lying on the left side of the amino acids;
hence we used the left side of the chromatograms made from the vaginal fluid, for
spraying with the resorcinol reagent in order to know whether the fluid was
contaminated with urine. In most cases no contamination could be detected.

2. Investigation into the occurrence of progesterone and related compounds in peripheral
blood during the oestrus cycle

The progesterone content in the blood is low especially during the first ten days of
the oestrus cycle. C h r i s t i e a/. (1) report values about 2 to 3 ng/ml. This
means that the peaks to be expected on the gaschromatograms will be ver^- small
and that it will be nearly impossible to be quite sure that they are actually identical
with progesterone. We could establish that the small peaks observed coincide
exactly with those of progesterone and that they did not move after treatment with
tri-sil, indicating that OH-groups arc not present in the molecide. All samples and
an amount of sodium sulphate serving as a control, were treated in the same way.
So the areas of the peaks obtained on several days of the oestrus cycle can be well
compared.

Table 2. The progesterone content in blood (ng/ml) of seven bitches at some days oj heat,
the presence oj two compounds with retention times 4.2 and 5.4 respectively in blood and the
days when jluorescing compounds were jound in the discharge.

A gaschromatogram obtained from 1 ml of blood at 15-4 from the oestrus cycle of
dog nr. 7023 can be seen in fig. 2. The bloodprogesterone concentrations are
calculated in the same way as in the ovaries. The results are given in table 2 together
with the day of oestrus, when compounds were found giving peaks with retention
times of 4.2 and 5.4 minutes respectively. In this study these compounds will be
referrtxl to as 4.2 and 5.4. Until now the composition of these compounds is unknown,
but we are preparing them from coipora lutea. Also the day is reported, whereupon
fluorescing spots were fotmd in the discharge indicating the presence of oestradiol-
17/8 in the ovaries.

From table 2 it can be seen that during the first days of the oestrus cycle small
amounts of progesterone are present in the blood; during the following days the
progesterone concentration decreases to not measurable amounts and in most eases
peaks of the compounds 4.2 and 5.4 are found. It seems that the fluorescing
compounds in the discharge appear at about the same time as the compounds 4.2
and 5.4 in the blood. The peaks of progesterone did not reappear before the peaks
of 4.2 and 5.4 were getting lower or had disappeared. In fig. 2 the gaschromatograms
are given obtained from 1 ml of blood at D-4, D-8 and D-14 respectively of dog
nr. 7023. The progesterone peaks, though very small, are higher at D-4 and 1)-14
than on D-8. A small peak of 4.2 was present at D-8 and on D-9 and D-10 very
small amounts of the compound 5.4 were found. In this dog fluorescing compounds
in the discharge could not be established with certainty.

Larger peaks of the compounds 4.2 and 5.4 were found in tlie dogs nrs. 7007 and
6932 on D-7 and D-9 respectively (see fig. 3 and 4). Strong fluorescing spots were
found in the \\ aginal fluid of these dogs at D-9 and D-10 respecti\\ely. In the seven
clogs mentioned in table 2 the same phenomenon can be seen; the data show a
considerable degree of individual variation but they do show a same pattern.

From the biochemical investigation it is evident that carboglutelin is the main
component of dog\'s discharge. Most probably it originates from the mucous layer of
uterus, vagina and cervix. Relatively large amounts of lactic acid are present on
those days when oestradiol-17/î occurs in large amounts in the follicular fluid.
VVe have shown earlier (5, 6) that under certain circumstances glucose linked to
carboglutelin can be liberated and then converted into lactic acid. In "good"
boar semen only small amoimts of glucose remain linked to carboglutelin and the
greater part is converted into lactic acid; in "bad" semen the ratio of the cpiantities
of glucose bound to carboglutelin and lactic acid present is quite different. We found
1 : 14 and 1 ; 3 respectively. Probably the .same phenomenon occurs in dog\'s
uterus, cenix and vagina. In the first days of the oestrus cycle the glucose remains
bound to the protein, but during the days when much oestradiol-17j8 is present
glucose is set free and is converted into lactic acid.

Infrared spectra made from carboglutelin prepared from uterus, showed a large
trough at wavenumbers 1.040—1.080 cm\'i, indicating that glucose or fructose is
present in a glyosidic linkage. After injection of labelled glucose into dog\'s uterus
lumen, only veiy small amounts of labelled glucose were recovered, but large amounts
of lactic acid were found and smaller amounts of labelled carboglutelin. These
experiments were carried out during the oestrus cycle and show that lactic acid can
be formed from glucose in the uterus.

These findings support our supposition that during the days when much oestradiol-
17,8 is present, lactic acid is formed from the glucose linked to carboglutelin. This
possibility has already been established for boar spermatozoa (5). So a biochemical
environment is created in which the spermatozoa after artificial insemination or
after mating easily accommodate.

The hypothesis that lactic acid might be formed under influence of oestrogens is
supported by obser\\\'ations made with dogs after oestrogen treatment (Vogel and
van d e r H o r s t, in preparation). Experiments are going on to establish that
spermatozoa are capable to convert glucose bound to carboglutelin present in the
uterus into lactic acid.

Assuming that ovulation occurs on the first day of the presence of dominating
amounts of comified cells in the vaginal smears, we can see from table 1 that the
number of days lying between the presence of fluorescing compounds (corresponding
to the occm-rence of much oestradiol-l7^) and the acceptance of the male, varies
from 0—3 days, with a mean value of 1.5 days. These findings suggest that, on
an average, ovulation usually occurs within 1.5 days after the oestrogen peak.
It has to be noted, however, that during our in\\estigation of dog\'s ovaries, it was
evident that in large follicles found on D-9 of the cycle large amounts of oestradiol-
17;S were found (see table 1 and 3, (8) ), whereas in large follicles found on D-10,
D-11 and D-12, oestradiol-17^ could not be detected, but progesterone appeared to
be present in rather large amounts. Comparing dogs nrs. 15 and 16 from table 3
(1971), from which in nr. 15 ovulation had not yet taken place in contradiction
with dog nr. 16, in both dogs approximately the same amount of progesterone was
present. Unfortunately vaginal smears had not been made, but from this the question
rises, whether the dominance of cornified cells in the vaginal smears indicate the
time of ovulation or the formation of progesterone. But however that may be, when
progesterone is present to such an extent, ovulation will take place within 1 to 2 clays.
As far as we know only in the dog similar large amounts of progesterone are formed
before ovulation. In other species progesterone is also present before ovulation, but
only in very small cjuantities, not comparable with those some days after ovulation.
We will now compare our results concerning the occmrence of progesterone and
related compounds in blood dtn-ing the oestrus cycle witli those reported by
C h r i s t i e e/ a/. (1).

We showed that in the bitches investigated during the first days of the oestrus cycle
small amounts of ]3rogesterone were present, vatying from a trace to 3 to 4 ng/ml.
During the following days the progesterone blood concentration decreased to non-
rneasurable amounts and more or less of the compounds referred to as 4.2 and 5.4
appeared. After the disappearance of the fluorescing compounds in the vaginal fluid
(which means after the decrease of the oestradiol-17/3 content) these unknown
compounds disappear in their turn and progesterone reappears. The bloodconcen-
tration increased slowly; from table 2 it can be seen that on D-14 and D\'-18 in the
dogs nrs. 7023 and 6808 respectively the progesterone concentration had increased
to 4 and 6 ng/ml.

In a few dogs the blood progesterone concentration was determined at a much later
time viz. at days D-23 up to D-63. These values will not be discussed in the present
paper, although it should be pointed out that, from D-23 up to D-40, the concen-

tration varied from 11 ng/ml to 25—40 ng/ml. The peak values were found on about
D-30. After D-45 the progesterone content decreased to 2—3 ng/ml, the same values
as found at the beginning of the oestrus cycle. From D-23 on, the course of the
progesterone level in the iDlood reflected very well the progesterone content in the
ovaries reported by us in 1971. It has to be noted, however, that though already large
amounts of progesterone are present in the ovaries from D-10 on, the blood progeste-
rone content did not increase much until before about D-20.

C h r i s t i e a/. (1) followed the progesterone content in the blood from 13
bitches from the onset of pro-oestrus twice weekly for six weeks and then once
weekly till early anoestrus. Comparable mean progesterone values were recorded
for nine parous and four younger animals, the figure being 23.9 zh 13.6 (SD) and
21.2 ± 3.8 (SD) ng/ml respectively. These values are in good agreement with those
found by us (11 ng/ml to 25—40 ng/ml from D-23 up to D-40).
Christie et al. (U report for the mean number of days required to reach the
peak 21.3 dz 8.1 (SD) and 22.0 zh 7.8 (SD) days respectively.

Transformed to our calculation of days of heat C h r i s t i e e< a/. (1) found the
mean progesterone peak in the blood at about D-27 zh 8. This agrees veiy well with
our observations (peak values at D-30). The agreement is the better so as the method
used by C h r i s t i e ei a/. (1) for determination of the progesterone content was
completely different from our method.

Christie et al. (1) also determined the plasma progesterone levels in three
bitches daily from the commencement of vulval bleeding. During the period D-0 to
D-9 they report values vaiying from 4 ng/ml to non-measurable amounts, completely
in agreement with our data. In one animal they found a gradual increase of the
progesterone content (although at D-6 a lower value was found); in the two
remaining bitches they found, the same as we, the lowest progesterone levels from
about D-5 up to D-10 (D-11).

With the method used by Christie et al. (1) it is not possible to detect the
presence of the compounds 4.2 and 5.4, which we found during the days when the
progesterone content was very low.

The significance of the compounds 4.2 and 5.4 will be discussed elsewhere, but it
can already be mentioned that these compounds are found amongst other things in
very young pig coipora lutea. These compounds are present inmmediately before
progesterone formation.

Normally these compounds disappear and progesterone is formed. While investigating
ovaries of pigs three days after insemination we detected the compound 5.4 in the
corpora lutea in a few cases. Fertilization of the ova failing to occur in precisely
these cases (van d e r H o r s t (4) ) points to the possibility of an interrelationship
between the jjresence of the compound 5.4 and non-fertilization.
From table 2 or from fig. 4 it can be seen that exceptionally large peaks of the
compounds 4.2 and 5.4 were found in the blood of dog nr. 6932. This dog is the
only one from a number of 52 investigated dogs, which was four times in heat in
one year. The presence of similar large amounts of the compound 5.4 indicates to a
delay in progesterone formation and so this might be one of the reasons that dog
nr. 6932 was so often in heat.

Dog nr. 6921 (table 2) showed rather large amounts of 5.4 in the blood at D-23.
This dog had not become pregnant contrary to dog nr. 7023, where only very small
amounts of the compounds 4.2 and 5.4 were observed.

The compounds 4.2 and 5.4 are now being prepared from corpora lutea for infrared
spectra. They are also present in oestrogen-treated dogs (V o g e 1 and van der
H o r s t, in preparation).

C h r i s t i e a/. (1) conclude from their investigation that it seems reasonable
that the raised oestrogen level precedes the ovulatory surge of luteinizing honnone

and that ovulation probably occurs approximately between the time of the oestrogen
peak value and the commencement of the progesterone rise. Our investigations
reported in 1971 showed that large amounts of progesterone were present already
before ovulation.

Finally it must be noted that C h r i s t i e a/. (1) found a considerable degree of
individual variation; they report for example that there was a fivefold difference
between the highest and lowest peak progesterone concentration between the 13
bitches. The same phenomenon was found by us and therefore we did not calculate
the mean value with standard deviation.

{1) During the first days of the oestrus cycle the blood progesterone content varies
from a trace to about 3 ng/ml; in the vaginal fluid the main component was
the protein carboglutelin to which glucose was bound.

(2) During a short period, 1 to 2 days, lactic acid was found in the vaginal fluid; at
the same time oestradiol-17/3 was present to large amounts in follicular fluid
and the compounds 4.2 and 5.4 in the peripheral blood. In the vaginal smears
there was a commencement of cornified epithelial cells.

(3) Approximately 1.5 days later the dog accepted the male; an abundance of
cornified epithelial cells was present in the vaginal smears; in the blood the
amounts of the compotmds 4.2 and 5.4 were decreasing and those of progeste-
rone increasing.

(4) The hypothesis is given that the glucose detected by many investigators in the
vagina might originate from the protein carboglutelin to which glucose is bound.
After breaking the linkage the glucose is converted into lactic acid, creating in
this way a biochemical environment convenient to the spermatozoa after mating.

The authors wish to mention the valuable assistance from Mr. A. V. P. van d e Poll and
Mr. V. O 1 d e n b o r g.

1. C h r i s t i e, D. W., 13 e 1 1, E. T., H a r t h, C. E. and Palmer, R. F.: Peripheral plasma
progesterone levels during the canine oestrus cycle. Acta endocr. (Kbh.), 68, 543, (1971).

2. Evans, H. M. and Cole, H. H.: .An introduction to the study of the oestrus cycle in
the dog. Mem. Univ. Calif., 9, 65, (1931).

3. F e i g 1, .A.: Spot tests in organic analyses. Elsevier, Amsterdam, p. 379, (1960).

4. Horst, C. J. 0. van der: Preliminary investigation into the occurrence of steroids in
ovaries of pigs at three stages of pregnancy. Neth. J. vet. Sci., 2, 145, (1969).

5. Horst, C. J. G. van der: Carboglutelin, an unknown protein occurring in boar semen,
spermatozoa and other cells and its role in carbohydrate metabolism inside the cell, Cyto-
bios, 5, 47, (1972).

6. Horst, C, J, G, van der: Pre.sence and formation of glucuronic acid in boar semen
and its possible role in carbohydrate metabolism. VHth Intern. Congress on animal repro-
duction and artificial insemination, München 1972 b.

7. H o r s t, C. J. G. v a n d e r and Vogel, F.: The presence of carboglutelin and glucoronic
acid in the female tract and their role in carbohydrate metabolism. \\\'IIth. Intern. Con-
gres on animal reproduction and artificial insemination, München 1972.

8. Vogel, F. and Horst, C. J. G. van der: An investigation into the hormonal compo-
sition of canine ovaries during the oestrus cycle. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 1637, (1971).

Detection of a bullet-shaped virus in kidney sections of pike fry (Esox
lucius L.) with red-disease

Electron microscopical examination of pike fry with red-disease revealed the presence of
large numbers of bullet-shaped virus particles in kidney sections. This finding extends the
results of earlier experiments in which the viral etiology of red-disease was demonstrated.

Bij electronen-microscopisch onderzoek van snoekbroed met roodziekte werden in niercoupes

Deze bevinding gceft aanvullende informatie betreffende de aetiologie van roodziekte.

Red-disease is an acute disease of pike fry causing serious losses in Dutch pike
culture. A similar disease probably occiu\'s in other countries (5).
Diseased fry may show haemorrhagic lesions in the trunk, visible as bilateral red
swollen areas above the pelvic fins (Plate 1). Pathological lesions include severe
haemorrhages in muscular connective tissue and necrobiosis of kidney tubules.
Symptoms and pathology have been described by Bootsma (1).
Red-disease proved to be infectious under field conditions (Lagerweij, personal
communication). Bacteriological examinations repeatedly gave negati\\e results;
therefore, the possibility of a viral etiology had to be considered. As fish cell cultures
were not available, direct electron microscojiical examinations of diseased fish were
carried out. On the basis of pathological findings, and because of the important
role the kidney generally plays in infectious fish diseases, primarily this organ was
e.xamined on the presence of viruses.

The material used in this study was collected in 1972 at Lclystad hatchery, the
Netherlands, during a severe spontaneous outbreak of red-disease.

Diseased fry showing haemorrhagic lesions and clinically healthy fry (controls) were anaesthe-
tized in a .solution of MS 222 (Sandoz). Small pieces of the trunk containing epaxonic mus-
culature, spinal cord, chorda and kidney were then excised and transferred immediately to a
fixation solution containing 5% glutaraldehyde in a 0.1 M phosphate buffer adjusted to pH
7.2. .Ml samples were fixed at room temperature; fixation time was about 4 hours. After
fixation samples were washed and stored for several days (6).

Osmication was done with a 2% OsOi solution in a 0.1 M sodium cacodylate-HCl buffer
adjusted to pH 7.2. Postfixation time was about 2 hours at room temperature; postfixation was
followed by block stainin.g in a 2% uranyl acetate solution of twice 3/4 hour. The samples
were then rapidly dehydrated by ethanol in a graded series of concentrations.
Propylene oxide was used prior to embedding in DER (4).

Both one micron sections and ultrathin sections (silver to dark .grey) were cut with glass
knives on an Ultrotome 1 (LKB), for use in light microscopy and electron microscopy. Sec-
tions were stained with lead citrate (7). Micrographs were taken using Philips EM 100 C and
EM 200 electron microscopes.

1 Drs. C. J. A. H. V. van Vorstenbosch; Department of Functional Morphology, Faculty of

2 Veterinary Medicine, University of Utrecht, Bekkerstraat 141, the Netherlands.

Large numbers of bullet-shaped \\irus particles could easily be detected in the
haematopoietic tissue of the kidney, but not in other tissues such as skin, nuiscles
and ner\\\'ous tissue. In om- material the particles turned out to be exclusively located
in the extracellular spaces. They were frequently seen in clusters near damaged cells,
but were seldom attached to the.se cells (Plate 2). A prominent effect on both kidney
and blood cells was the tremendous swelling of mitochondria (Plate 3); the other
membranous structures in the cells had a normal appearance. No viruses or cellular
changes were obser\\ ed in the controls.

The virions were bullet-shaped in longitudinal sections and ring-shaped in trans\\erse
sections (Plates 5, 6). They were found to consist of a central elongated core
surrounded by an envelope. The corc of the "bullet" was filled with fuzzy mateiial
of low electron-density. The inner and outer margin of the \\iral en\\clope were not
clearly defined. Strongly electron-dense material was situated at the inner jxut of
the envelope. This electron-density could be due to the jircscnce of nucleic acid,
since it is known that uranyl acetate has an affinity to the ])hos]ihate grou[)s of these
acids.

The apjjroximate dimensions of the \\ irus paitides were: length 160 nm, diameter
45 nm, thickness of the envelojie 12.5 mn. In .some sections structural subunits similar
to those described for rhabdoxiruses could be discerned vaguely. Howe\\er, the
method we used, though suitable for tracing virus ])articles, is inadequate for high
resolution studies.

Accordinar to H u rn m e 1 e r (2), rhabdovu^uses can be sejjarated from other \\\'iral
families solely on the basis of morphology. In spite of the mentioned lack of moi jiho-
logical details it seems justified to place the detected \\irus particles in the rhabdo-
virus group. The fact that such large numbers of virions were ])resent in the sections
implies that the virus titer in the kidney of diseased [jike must be vct7 high. No virus
was detected in control fish. It therefore seems very likely that red-disease of jsike fry
is caused by a rhabdovirus.

Our findings are in accordance with the results of recent experiments by d e
Kink el in and Bootsma (3), in which the viral etiology of red-disease was
demonstrated. It is reasonable to a.ssume that the virus detected in kidney sections
is identical with the virus that was isolated from the same batch of fish and cultured
in fathead minnow cells.

This plate gives an impression of the virus particle density (arrows).
M: mitochondrion.

A direct comparison of morphological details of the two described viruses, hown-er,

is not justified since different preparation tcchnicjues were used for electron micros-
copy.

The authors wish to tlianli nir. F. Spies for operating the EM 200 electron microscope, nir.

S c ii e i b e r 1 i c h for technical assistance and nir. Otten for the preparation of (.holo-
graphs.

1. B o o t s 111 a, R.: Hydrocephalus and red-disease in pike fry (Eso.x lucius L.). ]. Fish Biol.,
3, 417, (1971).

2. H u m m e 1 e r, K.: Bullet-shaped viruses. In: M a r a in o r o s c li, K. and Kurstak, E.:
Com|)arative virology. .Academic Press, New York and London (1971).

3. De K i n k e 1 i n, P. and Bootsma, R.: Isolation and identification of the causative
agent of pike (Eso.\\ lucius L.1766) "red disease". Nature, in press.

■1. Lock wood, W.: reliable and easily sectioned epoxy embedding medium. Anat. Rec.,
150. 129, (1964).

5. Rahn, J.: Hv-Produktion in Intcnsivanlagcn. Z. Binnenfisch. DDR, 19, 124, (1972).

6. S a b a t i n i, D. D.. B e n s c h, K.. B a r rnet t. R. ,).: Cytochemistry and electron micros-
copy. The preservation of cellular iiltrastructure and enzymatic activity by aldehyde fixa-
tion. Cell. Biol., 17, 19, (1963).

7. \\\' e n a b 1 c, J. II. and C\' o g g e s li a 1 1, R.: A simplified lead citrate stain for use in elec-
tron microscopy. Cell. Biol.\', 25. 407, (1965).

Met de jaarwisseling nog in gedachten
herhaal ik de toast die wij brachten:
op een goed Maatschappij-jaar;
we zien en vinden elkaar

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

Floer, W., Lepel, J. D. v o n, .Merk t, H. luid Petzoldt, K.: Exantheme bei herpes-
virus-infizierten Pferden. Dtsch. tierärztl. Wschr., 79, 97, (1972).

Exanthema coitale of blaasjesuitslag wordt veroorzaakt door een aan E.H.\\\'. 1 antigeen-
verwéind herpesvirus. (Rhinopneumonitis, vroege abortus en ccntraalnerveuze stoornissen).
De aandoening wordt zelden in het acute stadium gezien, waardoor virusisolatie niet mogelijk
is. Meestal worden gedepigmenteerde vlekken aan de vulva opgemerkt, welke een jaar of langer
kunnen blijven bestaan. Vermoedelijk komt het virus latent voor in de vagina en de vulva. Ten
gevol.ge van de achtereenvolgende dekkingen gaat de infectie in een acuut stadium over.
Secundaire infecties door begeleidende hemolitische Streptokokken en stafylokokken kunnen
complicaties opleveren.

Bij het steriliteitsonderzoek van volbloedmerries in Noord- en West-Duitsland .gedurende de
jaren 1949-1967 bleek 10-30% de aandoening te hebben doorgemaakt. Bij 5 van de 18 resp.
10 van de 11 serologisch onderzochte merries werden comijlementbindende, resjj. virusneutra-
liserende antilichamen aangetoond tegen E.H.V. 1.

Vier acute gevallen worden beschreven. Eén tot veertien dagen na de dekking treedt een
etterige-sereuze uitvloeiing op, waarna linzengrote gele papels ontstaan die overgaan in con-
fluerende erosies. In dit stadium kan het virus nog gekweekt worden. Het veulen van één van
de vier merries vertoonde tegelijk met het dcpigmenteringsstadium van de merrie, dezelfde ver-
schijnselen aan neusgaten en lippen.

Van alle merries werden serumneutralisatietiters bepaald tegen EHV 1, stam 1835 (abortus)
en stam 1864 (exantheem). Bij afname op de 10c en 14e, resp. 19e dag, werd bij alle dieren
een stijging gezien.

Bij de dekhengsten werden geen depigmenteringen .gezien, noch werd het virus aangetoond.

Gundermann, K. O.: Untersuchungen zur Lebensdauer von Hospitalisnuiskeimen in
Staub bei unterschiedlicher Luftfeuchtigkeit. Zhl. Bakt. I Ref., 229, 339, (1972).
VVonin.gstof werd besmet met bouilloncultuur van Staph, aureus, E. coli, Klebsiella en Pseudo-
monas aeruginosa uit ziekenhuizen afkomstig.

Dit stof werd bij verschillende vochtigheidsgraden bewaard en periodiek afgeënt. De Klebsiel-
la\'s overleefden zowel bij 0%, 32%, 58% en 99% relatieve vochtigheid meer dan twee jaar.
Ook Pseudomonas en Escherichia coli bleken zeer resistent: zowel bij hoge als bij lage vochtig-
heidsgraad 1 ä 2 jaar.

De stafylokokken leefden bij lage vochtigheidsgraad maar \'/i jaar, bij hoge korter. Eemnaal
contaminerende kiemen kuimen dus maanden tot jaren infectieus blijven.

Mayer, H.: Infektionen durch anaerobe Strej^tococcen (Peptostreptococcus) bei Tieren.
Zbl. Vei. Med. B., 19, 33, (1972).

.Anaerobe Streptokokken zijn niet slechts bewoners van gezonde slijmvliezen, doch kunnen ook
het lichaam binnendringen en bij de mens b.v. puerperaalkoorst en bij grangreneuze verwon-
dingen ook endocarditis acuta veroorzaken.

De auteur vermeldt de isolatie van Peptostreptococcus plagrarum-belli uit apen (Pygathrix
nemaeus).

De dieren vertoonden tijdens liet leven verschijnselen van enteritis. Bij sectie werden uiccra
in de maag en dikke darm gevonden. De lever vertoonde multipele \'/2-2 cm grote scherp om-
schreven necrosen, waaromheen geen cellige reactie was opgetreden.

Vermoedelijk heeft dc infectie zich kunnen ontwikkelen dankzij verzwakking door transport,
acclimatisatie en voedselverandering. .Als zodanig is het een opportunistische infectie, vergelijk-
baar met de secundaire infecties die bij schapen, runderen en varkens bekend zijn.
Op de problemen bij het isoleren van anaerobe Streptokokken wordt ingegaan.
Uit de resistentiebepaling van deze en andere stammen concludeert de auteur dat van therapie
met penicilline in hoge dosering de beste resultaten te verwachten zijn.

1. Welke zijn de normale waarden van het differentiële witte bloedbeeld? Ned. Tijdschr.
Geneesk., 116, 1085, (1972).

2. Wat is de waarde van de differentiële telling van het witte bloedbeeld? Ned. Tijdschr. Ge-
neesk., 116, 1102, (1972).

De normale waarden van het differentiële witte bloedbeeld, zoals die voor de mens in de
literatimr worden opgegeven, werden getoetst aan theoretische berekeningen en computer-
experimenten.

Als grenzen van normale waarden nam men aan die grenzen, waarbinnen 95% van alle
normale personen een waarde bezit.

Om dc invloed van de bepalingsonnauwkeurigheid na tc gaan werd een binomiale verdeling ge-
maakt van een groot aantal differentiaties (meer dan 1000) van telkens 100 cellen met een
vaste procentuele verdeling van de witte bloedcellen. Bij b.v. 25% lymfocyten bleken de 95%-
grenzen 17% en 34% te zijn; bij b.v. 5% staafkernigen waren de grenzen 1% en 10%. Hield
men bovendien nog rekening met de biologische variabiliteit, dan lagen de grenzen van de
normale waarden nog verder uit elkaar.

Met behulp van de computer berekende men dat pas bij telling van 1000 cellen, bovendien
uitgaande van een geringe biologische variabiliteit, grenswaarden verkregen kunnen worden,
overeenkomend met in de literatuur genoemde normen.

Conclusie: de normen zoals die in de literatuur zijn gemeld, zijn niet realistisch. Men stelt dat
het bloeduitstrijkpreparaat zeer belangrijk is voor de bestudering van de morfologie van de
cellen, dat echter het aantal indicaties tot uitvoering van differentiaties drastisch zou moeten
worden beperkt, zolang er nog geen grenzen van normale waarden zijn bepaald, die aansluiten
bij de in de praktijk gangbare werkwijze bij het maken van een hemogram.

Dr. S. I. d e V r i e s zegt in een commentaar dat het nooit gelukt is een internationale regeling
tot stand te brengen om een uniforme techniek bij het maken van een hemogram vast te stel-
len. Hij pleit voor het blijven maken van bloeduitstrijkpreparaten, waarbij de voornaamste
aandacht uit dient tc gaan naar de morfologie van dc cellen en niet naar de relatieve aantallen
aanwezige cellen.

.Adams, C. E.: Induction of Ovulation and A.I. techniques in the Rabbit. Vet. Rec., 91,
194, (1972).

De ovulatie bij de voedster wordt normaal bewerkstelligd door de copulatie en treedt na onge-
veer 10 uur op. In de herfst- en wintermaanden blijft de ovulatie nogal eens achterwege en
dit is dan ook de reden, waarom de auteur naar een mogelijke ovulatie-inductie heeft gezocht.
Voor deze inductie wordt gebruik gemaakt van zowel H.C.G., als koperzoutoplossingen.

In !00% van de gevallen ovuleren de voedsters na toediening van 25 I.E. H.C.G. Het
probleem dat zich echter bij herhaalde toediening voordoet, is de antilichaamvorming tegen
dit lichaamsvreemde eiwit, met als gevolg een ongevoelig worden voor deze behandeling
na een 5-10 malige toediening. Daarom dient deze methode dan ook slechts beperkt te
blijven voor het gebruik in de herfst- en wintermaanden.

In 100% van de gevallen ovuleren de voedsters na toediening van kopergluconaat, intra-
veneus toegediend in een maximale dosering van 4 mg per kg lichaamsgewicht. De voed-
sters dienen dan wel twee dagen na elkaar voorafgaand behandeld te worden met 100 /ig
oestrogenen.

Verder worden in deze publikatie de technieken van spermaverzamelen, beoordelen, verdun-
nen en insemineren besproken. Het sperma wordt verzameld met behulp van een kunstvagina,
waarvan de temperatuur beslist 42°C moet bedragen. De rammen dekken zowel op een huidje
alleen, als op een teaser. Het volume van het ejaculaat varieert van 0,2 tot 1,0 ml, afhankelijk
van lichaamsgrootte en dekfrequentie. Een probleem bij het spermavangen van de ram is de
bijmenging van urine die nogal eens optreedt. Gemiddeld bevat het ejaculaat 200-300 miljoen
zaadcellen per ml. Met behulp van een levend/dood kleuring vindt men normaal nog wel 40%
dode zaadcellen.

Voor verdunning van het sperma voor direkt gebruik, wordt fysiologische zoutoplossing aan-
gegeven, terwijl voor het invriezen gebruik wordt gemaakt van een eidooier-Tris-verdunner met
12,5% DMSO.

De inseminatiedosis bedraagt minimaal 1 miljoen zaadcellen in een volume van 0,5 ml. Als
het beste tijdstip voor inseminatie wordt aangegeven direkt vóór het induceren van dc ovulatie.

M a c k e y, L i n d s a y J., J a r r e t t, W. F. H., J a r r e 11, O. and L a i r d. Helen:
.An Experimental Study of \\\'irus Leukemia in Cats. J. Nat. Cancer Inst., 48, 1663, (1972).
37 Katjes werden na de geboorte geïnfekteerd met kattenleukemie virus (FeLV) dat oorspron-
kelijk afkomstig was van een kat met spontane leukose van alimentaire vorm. Na 3/2 jaar
bleken 13 katjes dood te zijn gegaan aan hematopoëtische neoplasmata, 13 katjes waren door
andere oorzaken .gestorven, terwijl 11 katjes nog steeds in leven waren.

Het FcLV-virus bleek in staat te zijn een brede variëteit van hematopoëtische neoplasmata te
induceren, waaronder zowel lymfatische- als myeloiede leukemie. De reden daarvan zou kun-
nen zijn, dat het gebruikte FeLV uit verschillende virusstanunen bleek te bestaan.
De latentieperiode verschilde voor de verschillende vormen van leukose: de alimentaire- en de
multiccntrische vorm van leukose bleek vooral voor te komen bij katten tot 16 mnd. oud.
terwijl de thymusvorm van leukose en de myeloiede leukemie voorkwam bij katten ouder dan
2 jaar. De latentieperiode van de lymfatische leukemie varieerde van 1-33 maanden.
Een aantal geïnfekteerde katjes ontwikkelde thynmsatrofie en lymfoiede depletie. Dit syndroom
werd niet gevonden bij de 32 kontrole-katjes (niet .geïnfekteerd met FeLV-virus). Volgens de
auteurs is het FeLV-virus verantwoordelijk voor de thynmsatrofie en de depletie van de lym-
focyten in dc paracorticale gebieden van de lymfklieren en de perivasculaire gebieden in de
milt, d.w.z. van de veronderstelde thymusafhankelijke gebieden, samengaand met een vermin-
derde resistentie tegen intercurrente infekties. Wanneer de katjes met deze aandoening ook
leukose hadden bleek het of de alimentaire vorm van leukose of lymfatische leukemie te zijn.
Volgens schrijvers zou het mogelijk kunnen zijn dat de aan- of afwezigheid van de thymus de
migratieroute van de maligne cellen door het lichaam en het type van de tumor beïnvloedt.
Ongeveer 30-60 dagen na de infektie rnet FeLV werd d.m.v. de elektronenmicroscoop in bijna
alle katjes FeLV gevonden. Ook in 6/8 onderzochte katjes die na 3/2 jaar nog leefden.
Twee van de 32 kontrole-katjes bleken geïnfekteerd te zijn met FeL\\\'-virus. Dit werd ontdekt
door onderzoek van de bloedplaatjes. Dit zou veroorzaakt zijn door horizontale transmissie van
het virus, van de geïnfekteerde groep naar de kontrole-groep. In de bloedplaatjes van 150
katten van buiten de kattenkolonie werd nooit FeLV gevonden.

(Elsevier Nederland N.V., Amsterdam, 1972, 70 aktiefoto\'s. Prijs f 17,90).
Jane van L a vv i c k-G o o d a 1 1 is alom bekend door haar markante studies van in het
wild levende chimpansees. Nadat zij zicii daaraan heeft gewijd, zijn zij en haar man begon-
nen aan een studie voor de grotere Oostafrikaanse carnivoren. Zij kozen daarvoor een drietal
n.1. hyenahonden, goudjakhalzen en gevlekte hyena\'s. Twee jaar lang bestudeerden zij de
dieren in het natuurreservaat Serengeti in Tanzania.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel geeft indrukken van het gebied en zijn fauna.
Indrukken van de leefwijze van Thompson gazelles, wilde beesten en zebra\'s, hun onderlinge
verbanden en vooral van hun verdedigingstechnieken.

De sociale activiteiten van de verschillende dieren staan in het middelpunt van de beschrij-
vingen. .Activiteiten rond de verzorging van jongen; de sociale rangorde binnen een groep,
verhoudingen tussen clans en het meer of minder gemeenschappelijk opereren tijdens jachten
worden gedetailleerd behandeld. Alle dieren die in de bestudeerde groepen een belangrijke rol
spelen hebben eigen namen. Daardoor wordt de lezer sterk betrokken bij de gedetailleerd
beschreven lotgevallen der dieren. Bovendien krijgt de persoonlijkheid van ieder dier en zijn
relatie tot enkele anderen de volle aandacht.

Sterk komt naar voren hoezeer de individuele geaardheid verschilt. Binnen dit kader wordt
het dagelijks leven der 3 diersoorten behandeld. De verzorging van de jongen, hun relatie met
hun moeder en de andere dieren in de groep. Het spel en de onderlinge conflicten, de jacht
waarvan de tactiek varieert met de prooi.

Een klein nadeel van het boek is dat door de vele details de verschillen tussen hyenahond,
goudjakhals en hyena als diersoort niet duidelijk in het oog springen. De hyenahonden leven
in grotere groepen. Wijfjes met jongen houden intensief contact met de groep. Zij vormen als
het ware het centrum waar alle zich weer verenigen. De goudjakhalzen leven meer in familie-
verband, vader, moeder en kinderen, in hun eigen territorium, dat niet al te stringent afge-
grensd is tegen bm-en (behalve het centrum waar het hol met de jongen zich bevindt). Dc
gevlekte hyena\'s leven in clans met door markeringspatrouilles, scherp afgescheiden territorium,
die in bloedige gevechten verdedigd worden. Binnen de clan bestaat een druk gezelschaps-
leven. Wijfjes met jongen krijgen vaak visite van anderen, die even met de jongen komen
spelen.

\\\'oor liefhebbers van honden kan dit boek over een van zijn naaste verwanten, de goudjakhals,
een bron van kennis en aanleiding tot vergelijking zijn.

t)f een vriend van huishonden de goudjakhals na lezing zal apprecicren, zal ongetwijfeld wor-
den beïnvloed door het standsverschil dat de latijnse namen suggereren (Canis aureus versus
Canis familiaris), een verschil dat nog versterkt wordt door een kloof van niet één maar van
vele generaties.

3. C. J. van Nie, Mw. A. D i e k e r-v a n O p h c ni. Mw. E. V e r m e u 1 e n-v a n der
Zee — ..Regeneratie van de motorische eindplaten en terminale zenuwen in de mm. gas-
trocnemici van ratten na vervanging van de n. ischiadicns door zenuw- of ander weefsel."

4. G. F. d e B O e r — ,,Zwoegerziektevirus, de verwekker van zowel progressieve interstitiële
pneumonie (maedi) als visna".

Deze bijeenkouLst zal plaatsvinden in vergaderzaal T van het Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid, le Brandenburgerwcg 78b, Bilthoven. De aanvang is gesteld op 19.30 uur. \\\'anaf
19.15 uur is er gelegenheid tot koffiedrinken.

MEDEDELINGEN
Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

EngeL-ind deelde op 12 december 1972 in een telegram aan het O.I.E. nog mee, dat de dag
daarvoor mond- en klauwzeer onder varkens van een klein bedrijf bij Stafford was geconsta-
teerd. Tot dat moment waren 200 varkens cn 29 runderen opgeruimd en was de ziekte om-
streeks 12 dagen in Staffordshire aanwezig. .\'Ms waarschijnlijke oorzaak werden keukenafvallen
genoemd, die aan de varkens waren gevoerd. \\\'ia lokale markten had de besmetting zich van
het bedrijf van oorsprong verspreid.

Op zaterdag 16 december 1972 werd uit Engeland gemeld, dat er geen mond- en klauwzeer
in het spel was. Wel bleken op dat moment acht bedrijven te zijn besmet met een porcine
enterovirus. Dit virus tast alleen varkens aan en veroorzaakt beelden, die klinisch niet van
mond- en klauwzeer zijn te onderscheiden.

Dit virus veroorzaakte in 1966 een ziektcuitbraak onder de varkensstapel in Italic en in 1971
in Hong Kong. Het virus is resistent tegen uitwendige invloeden, terwijl de mond- en klauw-
zeerachtige beelden zich langzaam in een varkensstapel verspreiden. De besmetting geschiedt
door direct contact cn door het voederen van keukenafvallen. De ziekte is thans in Engeland
aangifteplichtig verklaard en wordt daar evenals mond- en klauwzeer door stamping-out en
politiemaatregelen bestreden.

Duitsland. Blijkens een telegram van 12 december 1972 van de veterinaire dienst te Bonn,
heeft zich in het district Burgdorf in Nedersaksen een geval van mond- en klauwzeer onder
varkens voorgedaan. Op een bedrijf met 10 varkens, bleek één dier te zijn aangetast. Het
betrof virus van het type O. Alle noodzakelijke maatregelen zijn genomen en het gehele
varkensbestand op het aangetaste bedrijf is opgeruimd.

Oost-Europa. Op 5 december 1972 meldde de veterinaire dienst te Belgrado, dat gedurende
de periode van 20 oktober tot 5 november 1972 onder varkens op 12 bedrijven in 6 gemeenten
in .Joegoslavië onder varkens mond- en klauwzeer van het type C was geconstateerd. De epi-
zootic ontwikkelt zich in het gebied Voivodine langs de oostelijke grens.

In de strijd tegen het mond- en klauwzeer waren op dat moment reeds 458.136 runderen,
1.410.638 varkens en 695.929 schapen cn geiten gevaccineerd. Afgemaakt en opgeruimd waren
73 nmderen, 3.547 varkens en 7 schapen.

Hongarije meldde op 12 decentber 1972, dat tot 1 december van dat jaar in verband met de
uitbraak van mond- en klauwzeer in dat land reeds 4,5 miljoen varkens, 1,2 miljoen runderen
en 1,5 miljoen schapen waren gevaccineerd met monovalent C-vaccin. Dc vaccinatie van alle
runderen en schapen was op dat moment vrijwel voltooid en men hoopte door deze vaccinatie
én de strenge hy.giënische en politionele maatregelen de uitbraak spoedig tot staan te kunnen
brengen. In enkele districten, die het eerst werden aangetast, is de ziekte reeds ten einde.
Om te voorkomen dat de reeds enige tijd in Hongarije optredende mond- cn klauwzeer-
cpizoötie naar Nederland wordt overgebracht, is de in- en doorvoer van runderen en varkens
cn de invoer van vlees cn niet-verhitte vleesprodukten uit dat land met ingang van 19 de-
cember 1972 te O uur tijdelijk stopgezet.

.Spanje. Blijkens een telegram van 7 december 1972 zijn in Spanje verscheidene gevallen van
mond- cn klauwzeer voorgekomen. Een bedrijf tc Madrid werd aangetast, waar één rund ziek
bleek tc zijn en 17 als verdacht werden beschouwd. Dc dieren waren gevaccineerd. Te Sara-
gossa werden 10 bedrijven aangetast, waar van de 258 runderen er 45 ziek waren. Voorts
werden in Valencia 2 bedrijven besmet met van de 50 runderen 36 zieke dieren en 5 bedrijven
in Logrono, waar van de 134 rtmderen er 64 door dc ziekte bleken te zijn aangetast.
Naar het virustype wordt een onderzoek ingesteld. Strenge maatregelen zijn genomen om ver-
dere verspreiding te voorkomen, zoals vervoersverboden, opruiming van dc zieke dieren en
vaccinatie.

Griekenland meldde op 4 december 1972, dat van 22 tot 28 november twee bedrijven in dc
gemeente Peplou, departement Evros, werden aangetast door mond- en klauwzeer. Het virus-
type was O bij runderen, waarvan er 23 ziek werden.

Turkije stuurde op 11 december 1972 een brief aan het O.I.E., waarin werd gemeld dat
eind november 1972 in twee dorpen in het district Enez, provincie Edrine, mond- en klauw-

zeer van het type Oi voorkwam. De rest van de beschermingszone in Turkije is vrij gebleven
van de ziekte.

In Anatolië zijn over de maand november 1972 in totaal 48 gevallen van mond- en klauwzeer
van de typen Oi en voorgekomen.

Italië. Op 9 december 1972 maakte de veterinaire dienst te Rome bekend, dat de in september
1972 in de provincies Venetië en Massa Carrare voorgekomen mond- en klauwzeergevallen
onder runderen thans zijn getypeerd als te zijn geweest van het type O.

Portugal meldde dat over de periode van 16 tot 31 oktober 1972 op 97 bedrijven in 15 dis-
tricten Afrikaanse varkenspest was voorgekomen. Van het totale aantal van 6559 op deze
bedrijven aanwezige varkens stierven er 1425 aan de ziekte en de overige 5134 varkens werden
opgeruimd.

Spanje telde over de eerste helft van november 1972 drie gevallen met 37 dieren, waarvan er
7 aan Afrikaanse varkenspest stierven en 30 dieren werden afgemaakt.

Op 18 mei 1972 besloten de ministers van Landbouw van de Beneluxlanden te komen tot een
Directiecomité voor het landbouwwetenschappelijk onderzoek in de aangesloten landen. Dit
comité werd samengesteld uit één lid per land.

De taak van dit Directiecomité is vooralsnog beperkt tot de coördinatie van het wetenschap-
pelijk onderzoek in de fytosanitaire en veterinaire sector, omdat op dit terrein reeds een niet
onaanzienlijke harmonisatie van de wetgevingen van kracht is. Deze vormt het raam waarbinnen
het beleid met betrekking tot de wering van ziekten in de Beneluxlanden op elkaar wordt
afgestemd.

Op een vergadering van dit Benelux Directiecomité te Brussel op 10 oktober 1972 werd be-
sloten de partners in kennis te stellen van de nationale organisaties voor veterinaire en fyto-
sanitaire aangelegenheden. Tevens werd het comité op deze bijeenkomst officieel geïnstalleerd.
Er volgden twee besprekingen, resp. op 28 november 1972 te Gembloux voor de fytosanitaire
cn op 14 december 1972 te Lelystad voor de veterinaire onderwerpen. Flierbij werden de
werkprogramma\'s voor 1973 besproken. In kringen van onderzoekers der drie landen zal
nader worden bekeken welke onderzoekingen voor een gecoördineerde ontwikkeling in aan-
merking komen en hoe de taken het best kunnen worden verdeeld.

Met ingang van 8 december 1972 is de invoer in Nederland van slacht- en fokpaarden uit
Canada weer toegestaan. Met de Canadese veterinaire autoriteiten is, voor wat betreft de
certificering, overeenstemming bereikt.

DUITS-NEDERLANDSE BESPREKINGEN OVER PLUIMVEERICHTLIJN
In de E.E.G.-richtlijn geslacht pluimvee, die op 18 februari 1973 van kracht wordt, komen
punten voor die bij het Nederlandse bedrijfsleven bezwaren en vraagpimten hebben doen
rijzen. Deze zijn vooral van belang voor de e.xport naar Duitsland. Daarom heeft de wnd.
directeur van de \\\'.D. op 23 november 1972 te Bad Godcsberg deze punten met de Duitse
autoriteiten doorgesproken. Het betreft vooral technische bepalingen van de richtlijn, o.m.
verpakking e.d., die praktische moeilijkheden opleveren.

Van Duitse zijde stond men over het algemeen welwillend tegenover deze bezwaren en er zijn
overgangsmaatregelen overeengekomen. Bij de Europese Commissie zal worden aangedrongen
op een spoedige nadere bespreking van de richtlijn op deze punten.

Dierziektenbulletin nr. 21 van de Veeartsenijkundige Dienst over het tijdvak van 1 tot 16
november 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten:
Atrofische rhinitis: 6 gevallen in 6 gemeenten en wel Friesland 2, Overijssel 1, Gelderland 2
en Utrecht 1.

Rotkreupel: 30 gevallen in 23 gemeenten en wel 1 in Groningen. 10 in 6 .gemeenten in Fries-
land, 5 in 3 gemeenten in Drente, 3 in 3 gemeenten in Gelderland, 5 in 4 gemeenten in
Noord-Holland, 5 in 5 gemeenten in Zuid-Holland en 1 in Zeeland.
Varkenspest: 3 gevallen in 2 gemeenten in Noord-Brabant.
Pseudo-vogelpest: 1 geval in Overijssel.

26, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering. Esso-Motor Hotel, Velp. Aan-
vang 20.00 uur

2— 4, Ver. Warmbloed Paardenstamboek in Ned. (W.P.N.). Tweedaagse Hengstenshow
(850 hengsten). Aanvang beide dagen 08.00 uur, nieuwe Veemarkthallen, Utrecht

15, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, gecombineer-
de ledenvergadering met de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keu-
rings-dierenartsen K.N.M.v.D., Hotel Noord-Brabant, Utrecht. Aanvang 10.15 uur

17, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Jaarvergadering. Motel
,.Postillon Nulde", Nulde. Aanvang 10 uur

15—17, VlIIe Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))

9—12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory .Animal Science (Gesellschaft
für Versuchstierkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))

14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
(1972))

17, A.C.V.-Controle Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
Amersfoort

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, .Australië (pag. 1470

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, R.A.I. Con-
gresgebouw, Amsterdam

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft, (pag. 46)

20—24, 6th International Symposium of W.A.V.F.H., Elsinore, Denemarken (pag. 1359

18—20, VI Symposium of the World Association for the .Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria

20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,
Budapest (pag. 1094 (1972))

5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten.

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde brengt te uwer kennis, dat
haar leden en kandidaat-leden hulp en bijstand kunnen verkrijgen niet betrekking tot boveii-
genoenide onderwerpen.

\\\'ooral aan afstuderende en pas afgestudeerde dierenartsen wordt dringend aangeraden zich
voor informatie en advies te wenden tot het Bureau van de Maatschappij, Julianalaan 10,
Utrecht, telefoon (030) 51 01 11.

Het Bureau zal u zoveel mogelijk behulpzaam zijn bij het zoeken van een assistentschap, een
associatie of praktijk-overname, terwijl tevens voorzien kan worden in desbetreffende contrac-
ten. Ook helpt het Bureau bij het zoeken van de juiste wegen voor het geval u financiering
nodig heeft.

Van groot belang is — tenslotte — dat het Bureau u kan begeleiden bij het oplossen van ver-
zekeringsvraagstukken die vaak met financiering samenhangen.

1. Tengevolge van de prijzeiicalculatie-beschikking zullen dc tarieven zoals gebruikelijk vast-
gesteld door de tarievencommissie per 1 december niet zonder meer toegepast mogen worden.
Elke dierenarts is slechts gerechtigd de tarieven aan te passen binnen het kader van de nu
geldende overheidsmaatregelen.

Gezien de feitelijke onmogelijkheid dit besluit correct uit te voeren, alsmede de bijzondere
positie van de dierenarts zal op zeer korte termijn overleg plaatsvinden met de betrokken
overheidsinstanties om tot bruikbare algemene adviestarieven te komen.
Zodra een en ander zijn beslag heeft gekregen volgt nader bericht.

2. Ingaande 1 januari 1973 zijn de volgende paritaire overheidstarieven van kracht geworden:

voor bedrijf met ten hoogste 50 varkens 1,25
voor bedrijf met ten minste 51
en ten hoogste 150 varkens:
voor eerste 50 varkens 1,25

Winstmarges op geïnjecteerde en afgeleverde medicijnen gedurende één maand
op één bedrijf.

7. een minimiun vast afleveringsbedrag, groot ƒ 2,50 bij elke medicijnleverantie.
* De normale najaarsentingen van de jongere dieren komen te vervallen. Tot enting van deze

dieren zal alleen worden overgegaan binnen het kader van een noodenting. Wanneer in zo\'n
geval op een bedrijf behalve deze najaars rimderen ook andere diersoorten, zoals varkens of
mestkalveren geënt worden, zal geen visitebedrag worden vergoed.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschap|)ij voor Dier-
geneeskunde aan.genonien de collega:

Mevr. H. J. van Seventer-Roelofsen, Kersbergenplein 2, Zeist.
.«Ms lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich
aan de colle.gae:

,}. H. de Groot, \\\'an Oldenbarneveldstraat 131, Nijkerk.
J. J. Ham, Beringlaan 8, Gouda.
J. de Jong, Zeddamsewe.g 13, Braam (Gld.).
Het hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergenecskimde aangenomen:

Amerongen, J. P. van; Nijmegen. St. Annastraat 404; tel. (080) 55 07 34; P. (kl. huisd.).

Bakker, Mej. J. J.; 1965; Ni.geria, Dept. of Vet. Med. and Surgery, University of Ibadan;

Bolland, E.; .Amsterdam-N., Amerbos 52; tel. (020) 26 50 44 (privé), (020) 26 58 58 (prakt.);

Bolscher, .A.. J. W.; tel. (05412) 13 33; P., geass. met K. G. Meijers te Ootmarsum. (14 suppl.)
Bredewold, D.; tel. (05704) 17 99 (privé), (05704) 13 48 of 19 70 (prakt.), b.g.g. (05700)
2 34 33; gr. 1870219 (privé), 858900 prakt.); P., lid van dierenartsenpraktijk Deventer e.o.

Calker, J. F. van; Ruinerwold, Buitenhuizerweg 2; tel. (05222) 644; P., ass. bij H. E.

Diekerhof, G.; tel. (05700) 2 28 18 of 2 34 52 (prakt.), b.g.g. (05700) 2 34 33; gr. 858900
(prakt.); P., lid dierenartsenpraktijk Deventer e.o. (22 suppl.)

Gils, Prof. Dr. J. H. J. van;; tel. (02150) 5 94 62; Oud-Hh. R.U. (F.d.D.) (30 suppl.)

Groot, J. H. de; 1972; Nijkerk, Van Oldenbarneveldstraat 131; tel. (03494) 20 27; D. in

Ham, J. J. A.; 1972; Gouda, Beringlaan 8; tel. (01820) 1 12 24; gr. 2800852; P., ass. bij
J. C. Oldenbandringh te Gouda. toevoegen als lid (34 suppl.)

Hoogenboezem, D. T.; tel. (05700) 2 28 18 of 2 34 52 (prakt.), b.g.g. (05700) 2 34 33; gr.

Hotsma, L. H.; tel. (05704) 13 48 of 19 70 (prakt.), b.g.g. (05700) 2 34 33; gr. 858900
(prakt.); P., lid dierenartsenpraktijk Deventer e.o. (41 suppl.)

Ingh, Th. S. G. A. M. v. d.; Eykmanlaan 18, Utrecht; tel. (030) 71 48 96. (42 suppl.)

Jorritsma, H.; Oosterwolde (Fr.), Menninge 51; tel. (05160) 26 48; P., ass. bij dierenartsen-
centrum Oosterwolde. (45 suppl.)
*Koot, J. J.; 1972; Stationsstraat 33, Tiel; tel. (03440) 35 47; gr. 1764622; D.

Lieuwen, H.; tel. (05700) 2 28 18 of 2 34 52 (prakt), b.g.g. (05700) 2 34 33; gr. 858900
(prakt.). (55 suppl.)

Mulder Jr., D.; P. (uitsl. paarden); geass. met G. v. d. Horst te Voorst vervalt. (61 suppl.)
Mulders, J.; tel. (01825) 13 57; adj. dir. ab. Gouda; R.K. (bz.d.). (61 suppl.)

Nielsen, L. E.; Norbjerg, Mejrup Hede, 7500 Holstebro; tel. 07/42 67 85. (105 suppl.)

Werf, P, J, V. d.; tel. (05704) 13 65 (privé), (05704) 13 48 of 19 70 (prakt.), b.,g.g. (05700)
2 43 33; gr. 858900 (prakt.); P., lid dierenartsenpraktijk Deventer e,o, (93 suppl,)

*Wezelenburg, H. J,; \'s-Hertogenbosch, Gouw v. d, Fossestraat 1; tel, (04100) 4 46 03; D,

Wieland, M. J.; Zwijndrecht, Rijksstraatweg IB; tel, (01850) 3 57 79 (prakt.); P., ass, bij
H, v. d. Ree te Dordrecht, (94 suppl,)

22 januari 30 jaar Dr. S. W. J. van Dieten, St. Janstraat 57, Oerie.
22 januari 30 jaar F. M. Viguurs, Cuyk (afwezig).

G. A. Berghuis, Bevert 80, Vroomshoop.
M. Bethlehem, Ina Boudier-Bakkerlaan 75, Utrecht.
D. B. Blaauboer, Vlietstraat Ibis, Utrecht.
M. M. Blom, W. Barentszstraat 58, Utrecht.

H, Bronsink, Hoofdweg 77, De Krim (Ov.), gem. Gramsbergen (met genoegen).
. A. M. Demmers, Oude Apeldoornseweg 86, Vaassen (met genoegen),
de Jon,g, Zeddamseweg 13, Braamt (Gld.).
K. de Jong, Oldenveltlaan 35, Vleuten (met genoegen).
J. Kool, Wagendwarsstraat 28, Utrecht (met genoegen)
W. Pasman, Nigerdreef 325, Utrecht (met genoegen).
G. J. Reuzel, Tempellaan 14, De Bilt.
W. H. Scheres, Simonshoek 7, Meijel (met genoegen).
J. Snoep, Rozendaalseweg 1, Heino (Ov.).
J. Uilenreef, F. G. Donderstraat 7 is. Utrecht.
J. Vlagsma, Secr. Haitsrnalaan 25A, Bolsward.
G. V. d. Vuurst, Haringvlietstraat 45, Amsterdam.

J. Drogt, Hoogeveenseweg 28, Zuidwolde.
S. R. V. d. Laan, Hoofdstraat 63, Wolvega.
G. Wassink, p/a W. de Glercqstraat 3, Almelo.

Bij besluit van de minister van landbouw en visserij werd rnet ingang van 1 december 1972
aan .A. Elzerman, op zijn verzoek eervol ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere
dienst in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige dienst.

Bij besluit van de minister van landbouw en visserij werd met ingang van 1 december 1972
\\oor onbepaalde tijd aangesteld als rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenij-
kundige Dienst in tijdelijke dienst, ter standplaats Dam.woude (gem. Dantumadeel), W. van
der Sluis.

Bij besluit van de minister van landbouw en visserij werd met ingang van 1 december 1972
voor onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur bij de Veeartsenijkundige
Dienst in tijdelijke dienst, ter standplaats Oostburg, W. van Veen.

Gediplomeerd dierenartsassistente, met ervaring l.b.v. mulo en type-
diploma, zoekt hele of gedeeltelijke

Wij van Elanco maakten TYLAN in eer-
ste instantie uitsluitend voor ziekten
bij pluimvee. Maar dankzij de vooruit-
gang in de biologische
en chemische weten-\'
schappen ontwikkelde
TYLAN zich tot een
veelzijdig preparaat.
Een preparaat met
vele, vele mogelijkhe-
den. TYLAN is er nu
niet alleen meer voor
pluimvee, maar óók
voor kleine huisdieren
en runderen, kalveren
en varkens.

Bovendien kan TYLAN bij vele, vele in-
dicaties toegepast worden. Zo voorkomt
en geneest TYLAN Premix bijvoorbeeld
enteritis bij varkens. En TYLAN Injektie
is werkzaam bij pneumonie en entero-
pneumonie bij kalveren. Kortom, TYLAN
is een veelzijdig preparaat.
Voor zoveel dieren.

TYLAN is een gedeponeerd handelsmerk van Eli Lilly and Company; Indianapolis; U.S.A.

Uitsluitend na overleg met Uw dierenarts.
Keijenbergseweg 18 - Wageningen - Telefoon 08370 -1 39 85

Brieven onder nr. 7/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, Julianalaan 10, Utrecht.

om na een kennismakingsperiode daarin te worden opgenomen.
Zijn belangstelling gaat uit naar de grote huisdieren en gemengde praktijk.
Brieven onder nr. 11/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, Julianalaan 10, Utrecht. _

Brieven onder nr. 12/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, Julianalaan 10, Utrecht.

Brieven onder nr. 13/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, Julianalaan 10, Utrecht.

Brieven onder nr. 6/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, Julianalaan 10, Utrecht.

kiest voor arbeidsongeschiktheid, dan bespaart U zich gedurende Uw
gehele dierenarts-loopbaan veel premie. Daggeld maximaal ƒ182,— wel-
vaartsvast. Oriënterend gesprek bij U thuis.

Landelijk Agent
J. C. KONING B.V.
Bilthoven - Gezichtlaan 25 - Tel. 030 - 78 28 00

De beproefde combinatie nafciliine - penicilline - streptomycine
effectief tegen meer dan 90% van alle mastitis
verwekkende micro-organismen.

De Eno-else geneesheer Edward Jenner ontdekte in 1796 dat men pokken bij
de mens kan voorkomen door te enten met koepokkenvirus. Hij had hiermee de weg
gewezen hoe een infectieziekte kan worden voorkomen door te enten met levende
zwakke ziekteverwekkers. Sindsdien is deze methode voor de bestrijding van zowel
bacteriëla- als virusziekten toegepast en is vooral in de laatste decennia sterk in
betekenis toegenomen. Er wordt in dezen kunstmatig een afweer opgebouwd die in
belangrijke mate berust op de aanwezigheid van antilichamen, de zg. immuun-
globulinen.

Dat de aanwezigheid van immuunglobulinen ook lastig in plaats van nuttig kan zijn,
ontdekte de Oostenrijkse bacterioloog Karl Landsteiner, ongeveer 100 jaar
later, nl. in 1900. Hij stelde vast dat op de erytrocyten van de mens de antigenen
A en B kunnen voorkomen en dat de aanwezigheid van tegen genoemde antigenen
gerichte immuunglobulinen bij de ontvanger de mogelijkheden van de bloedtrans-
fusie sterk beperkt. Landsteiner had door zijn waarnemingen niet alleen de
bloedtransfusie bruikbaar gemaakt, maar bovendien een eerste schrede gezet op het
terrein van de transplantatie. En het zijn vooral de orgaantransplantaües geweest
die in de laatste decennia de ontwikkeling van de immunologie sterk hebben ge-
stimuleerd.

Het blijkt dat het lymfoiede systeem een essentiële plaats inneemt in het immuno-
logische afweermechanisme van mens en dier. Prof. K e u ni n g heeft ons vanmorgen
daarover het een en ander verteld.

Prof. van Bekkum heeft daarna verschillende afwijkingen van de normale
reactiviteit van het immuunsysteem nader belicht. Hij heeft er verder op gewezen
hoe de mens er in is geslaagd om met behulp van diverse manipulaties de immuno-
logische afweer meer aan te passen aan de bestaande behoefte van het desbetreffende
individu. Soms is het nodig om de immunologische afweer te onderdrukken, zoals
bij de behandeling van auto-immuunziekten en bij orgaantransplantaties.
Soms is het nodig om de immunologische afweer te stimuleren. Een facet van de
immunologie waar de dierenarts in het algemeen het meest mee heeft te maken.
Dr. K a r e 1 s e zal in zijn voordracht nader ingaan op de hiennee samenhangende
problemen. Bovendien hoopt hij met zijn voordracht een brug te slaan naar de
meer specifiek immunologische veterinaire problemen, waarop de volgende sprekers
nader zullen ingaan.

Met de wens dat U zowel aan de inleidingen als ook aan de discussies veel genoegen
zult beleven, verklaar ik deze gemeenschappelijke sectievergadering voor geopend en
o-eef thans het woord aan Dr. K a r e 1 s e voor het houden van zijn inleiding.

*) Vervolg op verslag plenaire zitting, Tijdschr. Diergeneesk., 98, 3, (1973).
**) Uitgesproken bij aanvang gezamenlijke sectievergadering van de sectie 1 en 2, resp. Grote
Huisdieren en Kleine Huisdieren, tijdens het Jaarcongres 1972, tevens 119e Algemene
Vergadering op 6 oktober 1972, te Zwolle. (Congresthema: „Afweermechanismen van
het dier").

***) Discussieleider Dr. A. Osinga, praktizercnd dierenarts te Stiens, Uniaweg 43.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 3, 1973 103

De lymfocyten, betrokken bij de immuunreactie, bestaan uit 2 populaties, namelijk uit B-
en uit T-lyinfocyten. B-lymfocyten zijn de voorlopers van de antilicbaamvormende plasma-
cellen, van dc humorale immuniteit. T-lymfocyten zijn o.a. betrokken bij de cellulaire immu-
niteit. Zowel de humorale als de cellulaire immuniteit zijn belangrijke afweermechanismen
tegen infectieziekten.

De bescherming die optreedt na vaccinatie is afhankelijk van de grootte van de opgewekte
immuniteit. Stoffen die op a-specifieke wijze de humorale en de cellulaire immuniteit tegen
een antigeen stimuleren heeft men adjuvantia genoemd. Van een vrij groot aantal stoffen
is bekend dat ze de adjuverende eigenschappen hebben. Het werkingsmechanisme van adju-
vantia is echter nog niet helemaal opgehelderd. Een groot aantal factoren speelt daarbij een
rol. Het adjuvans kan een vertraagde resorptie, een toegenomen fagocytose van het antigeen
door macrofagen, een activering van macrofagen en lymfocyten en een toegenomen cel-
verkeer van lymfocyten in de lymfklier die dc plaats van injectie draineren, tot gevolg
hebben.

\\\'oordat een adjuvans in de praktijk zal mogen worden toegepast, zal moeten worden aan-
getoond dat het geen schadelijke nevenreacties oproept, .\\luin en endotoxinen van Gram-
negatieve bacteriën zijn thans algemeen geaccepteerd als adjuvantia. De toekomst zal leren
of door het gebruik van adjuvantia meer kan worden bijgedragen aan de belangrijke rol
van de preventieve diergeneeskunde.

The lymphocytes taking part in immune reactions consist of two populations, viz. B and T
lymphocytes. B lymphocytes are the precursors af antibody-producing plasma cells, produ-
cing humoral immunity. T lymphocytes play an important role in cellular immunity. Both
humoral and cellular innnunity are important defence mechanisms against infectious disease.
Protection resulting from vaccination will vary with the degree of immunity induced. Sub-
stances gvving rise to non-specific stimulation of humoral and cellular innnunity against an
antigen have been termed adjuvants. fair number of substances are known to have adju-
vant characteristics. The mechanism of action of the adjuvants, however, continues to be
poorly understood. A large number of factors are involved. .An adjuvant may cause delayed
resorption of the antigen, increased phagocytosis of the antigen by macrophages, activation
of macrophages and lymphocytes and increased migration of lymphocytes in the lymph
node draining the site of the injection.

Before an adjuvant is accepted for use in clinical practice, it will have to be shown that it
does not give rise to untoward side-effects. .Alum and endotoxins of Gram-negative bacteria
are widely accepted as adjuvants today. The future will show whether the use of adjuvants
will help to enhance the role of preventive veterinary medicine.

De lymfocyten betrokken bij de inunuimreactie bestaan uit 2 populaties, namelijk uit
15- en T-lymfocyten. I5-lymfocytcn zijn afkomstig uit het beenmerg en hebben moge-
lijk een orgaan dat equivalent is aan de bursa van Fabricius in vogels gepa.sseerd,
alvorens ze in de perifere lymfatische organen, lymfklieren en milt, terechtkomen.
Na stimulering met een antigeen kunnen ze differentieren, proliferen en rijpen tot
antilicbaamvormende (ALV) plasmacellen. B-lymfocyten zijn cle \\oorlopers van de
humorale immuniteit. T-lymfocyten zijn tKirspronkelijk ook afkomstig van de stam-
cellen uit het beenmerg, maar hebben tijdens hun ontwikkeling de thymus gepasseerd.
Vanuit de thymus zijn ze gedistribueerd over de perifere lymfatische organen.

Na stimulering met een antigeen zijn de T-lymfocyten tot verschillende functies in
staat:

3. ze kunnen worden tot gesensibiliseerde lymfocyten die de mediatoren zijn van
de cellulaire immuniteit en die tot een vertraagd type overgevoeligheidsreacUe
aanleiding geven na hernieuwd contact met het antigeen. Deze cellulaire
immuniteit is belangrijk bij: a. de afstoting van transplantaten; b. de patho-
genese van verschillende auto-immuunziekten: c. de afweerreactie tegen ver-
schillende infectieziekten; d. de immunologische afweer tegen tumoren.

4. ze kunnen worden tot cellen die het vermogen hebben om bepaalde stoffen
af te scheiden waaronder de MIF (migratie inhibitie factor).

Figuur l. Rol van T- en li-lymfiliocyten in de itnmuunresponse. (naar Roitt e.a., 7)

In figuur 1 is de rol van de B- en T-lymfocyten bij de immuunreactie schematisch
weergegeven. De herkenning van het antigeen door lymfocyten geschiedt door anti-
gene receptoren, dat zijn antilichamen die zowel op het oppervlak van de B- als de
T-lymfocyten aanwezig zijn. Komt passend antigeen met deze receptoren in contact,
dan wordt de immuimreactie in gang gezet.

Een groot aantal experimenten hebben ook nog de aandacht gevestigd op een 3e
celtype, namelijk de macrofaag, een cel die een schakel vormt bij de antilichaam-
vorming. Werden zuivere lyrnfocyten-culturen in uitro gestimuleerd met antigeen,
dan trad geen ALV op: na toevoeging van macrofagen aan deze lymfocyten-culturen
werd na antigene stimulatie wel ALV opgewekt (6). Macrofagen nemen het anti-
geen na inspuiting in het lichaam op, concentreren het en presenteren het aan de
immuuncompetente lymfocyten. Macrofagen zijn echte helpercellen bij de anti-
lichaaminductie.

Bij humorale immuniteit hebben we te maken met circulerende antilichamen. Deze
zijn belangrijk in de afweer tegen bacteriële endotoxinen, sommige virussen en een
aantal bacteriën. Bacteriële endotoxinen zoals geproduceerd door Clostridium tetani
en Corynebacterium diphteriae kunnen worden geneutraliseerd en onschadelijk ge-
maakt door passende antilichamen. Tot dezelfde neutraliserende werking zijn anti-
lichamen, gericht tegen een aantal virussen in staat. Men veronderstelt hierbij dat het
virus na binding aan het antilichaam niet meer in de gastheercellen kan penetreren.
Zijn de antilichamen gericht tegen het oppervlak van bepaalde bacteriën zoals tegen
de flagellae van Salmonella bacteriën, dan treedt agglutinatie op. In geval we met
pneumokokken te maken hebben, veroorzaakt het specifieke antilichaam verandering
en zwelling van het kapsel. Gram-negatieve bacteriën kunnen door reactie met
passende antilichamen en complement, dat is een stof die voorkomt in vers serum,
worden gelyseerd. Bij deze reactie worden enkele factoren van het complement-
systeem omgezet tot leukotaxinen, stoffen die PMN leukocyten aantrekken. Deze
granulocytcn zijn betrokken bij het opruimen van de afvalprodukten. Ook worden
anafylatoxinen gevormd die de vaatpermeabiliteit vergroten, waardoor de PMN-
cellen gemakkelijker uit de vaten kunnen treden. De immuunpathologische reactie,
teweeggebracht door antigeen-antilichaamcomplexen in samenwerking met comple-
ment, staat bekend als arthus reactie.

In het algemeen geldt echter dat humorale antilichamen een beperkte efficiency
hebben tegen die pathogenen die intracellulair kunnen leven en prolifereren. De
circulerende antilichamen kunnen deze pathogenen niet bereiken. Bij zulke infecties
levert de cellulaire immuniteit het belangrijkste aandeel aan de afweer. De T-
lymfocyt, na een eerste contact met het antigeen gestimuleerd tot blastcel en
vervolgens weer de vorm van een kleine iymfocyt aannemend die nu echter ge-
sensibiliseerd is, is hier de voornaamste cel. Bij hernieuwd contact van deze cel met
antigeen ontwikkelt zich een vertraagd type overgevoeligheidsreactie, die nauw
verbonden is met het verschijnsel der cellulaire immuniteit.

Deze reactie ontwikkelt zich langzaam. Een goed voorbeeld is de tuberculinereactie,
waarbij het testantigeen wordt geïnjiceerd in de dermis. Is het dier lijdende aan
tuberculose — in dat geval zijn er dus door de tuberkelbacil gesensibiliseerde
lymfocyten aanwezig — dan begeven gesensibiliseerde lymfocyten zich naar de
plaats van mjectie. De vertraagd type overgevoeligheidsreactie begint dan ook met
een periveneuze accumulatie van lymfocyten. Door de gesensibiliseerde lymfocyten
worden bij hernieuwd contact met antigeen bepaalde factoren uitgescheiden, zoge-
noemde mediatoren, welke de diverse mechanismen van het zeer complexe ver-
schijnsel der cellulaire immuniteit stimuleren. Eén van de factoren is de MIF,
waardoor macrofagen in hun migratie worden geremd en op de plaats van reactie
achterblijven. Dit verschijnsel kan in vitro woixlen gereproduceerd als de zogenoem-
de „Migratie Inhibitie Test".

De door de mediatoren gestimuleerde marcofagen zijn in staat intracellulaire para-
sieten effectiever te vernietigen. Hun fagocytcrend vermogen kan ook worden \\er-
hoogd wanneer de micro-organismen zijn omgeven door humorale antilichamcn.
In dat geval is cr dus samenwerking van cellulaire en humorale immuniteit.
Deze vertraagd type overge\\ oeligheidsreactie duurt als regel enige dagen totdat, zoals
in de tuberculinereactie, het eiwit vernietigd is. Hetzelfde geldt voor micro-organis-
men. We hebben hier te maken met een self-limiting proces. In tegenstelling hier-
mee kennen we de vertraagd type overgevoeligheidsreactie die voorkomt in sommige
auto-immuunziekten, waar we met een antigeen te maken hebben dat tot het
lichaam behoort en dus persisterend is.

Ook bij de rejectie van tumoren speelt de cellulaire immuniteit een rol. In het
algemeen kan men tumoren beschouwen als lichaamsvreemd; ze hebben dus anti-

genen die het dier niet als eigen herkent. Rejectie van deze tumoren kan het gevolg
zijn van een vertraagd type overgevoeligheidsreactie, mogelijk in samenwerkmg met
humorale antilichamen. Vaak ziet men in immuundeficiënte dieren meer en eerder
tumoren ontstaan dan in normale dieren.

Omdat bij wonninfecties vaak een lymfadenitis met epitheloide en reuscellen wordt
gezien, ligt het voor de hand te veronderstellen dat we ook hier met een vertraagd
type overgevoeligheidsreactie, dus met cellulaire immuniteit, te maken hebben. De
aanwezigheid van veel eosinofiele granulocyten bij worminfecties wijst tevens op een
anafylactische component in de reactie met de zogenoemde reaginen als celgebonden

De met vertraagd type overgevoeligheidsreactie samengaande cellulaire immuniteit
is gekenmerkt door een zogenoemde niet-specifieke expressie; d.w.z. de gestimuleerde
macrofagen kunnen ook intracellulaire parasieten die geen enkele relatie met het
ingespoten antigeen hebben, effectiever vernietigen. Macrofagen van met BCG
ingespoten muizen bijvoorbeeld, hebben na herhaalde inspuiting met BCG het ver-
mogen om Listeria monocytogenes, een intracellulaire parasiet, te doden. Normaliter
zijn de macrofagen hier minder toe in staat.

Een virulent micro-organisme dat binnendringt in een niet tegen dit micro-organisme
geïmmuniseerd dier wordt aangevallen door antibacteriële stoffen die voorkomen in
lichaamsvloeistoffen of het wordt opgenomen door fagocyterende cellen (PMN
cellen en macrofagen) die het enzymatisch aanvallen. Virussen worden in hun ver-
meerdering geremd door interferon. Interferon is een eiwit met een laag moleculair
gewicht dat door de lichaamscellen geproduceerd wordt na prikkeling door virussen,
endotoxinen van Gram-negatieve bacteriën en \\ele andere stoffen. Het bindt aan de
ribosomen van de gastheercel en \\oorkomt translatie van viruseiwit en virusmulti-
plicatie.

Genoemde afweermechanismen zijn echter niet specifiek gericht tegen de ziekte-
verwekker. Met specifieke afweer wordt de humorale en de cellulaire immuniteit
bedoeld die bij infectie wordt gemduceerd door de microbiële antigenen zelf en die
pas na enige tijd aanwezig is.

Met vaccinatie nu beogen we het dier in een immune toestand te brengen, zodat
wanneer de ziektevenvekker waartegen het dier geïmmuniseerd is, het lichaam
binnenkomt, deze direct specifiek kan worden aangevallen.

f e n n e r (eind 18e eeuw) was de eerste die dit in praktijk bracht. Hij vaccineerde
mensen met cowpox virus. Dit cowpox virus was in staat immuniteit op te wekken
tegen het virulente smallpox virus, maar is zelf nauwelijks virulent. Pasteur die
ongeveer 80 jaar later bij toeval een proflylacticum tegen hoendercholera ontdekte
en\'^clie de overeenkomst zag met de methode van Jenner, noemde deze methode ter
ere van jenner „vaccinatie".

Als vaccins worden gedode micro-organismen, geattenueerde micro-organismen en
ontgifte produkten van micro-organismen, bijvoorbeeld met formol behandelde
exotoxinen, gebruikt. De eis die daarbij aan een vaccin wordt gesteld is dat het niet
schadelijk mag zijn, maar wel in staat moet zijn om immuniteit op te wekken tegen
het virulente micro-organisme.

De bescherming die optreedt na vaccinatie is afhankelijk van de grootte van de
opgewekte immuniteit. Men streeft er dus naar om door vaccinatie een zo groot
mogelijke immuniteit op te wekken, die, zeker wanneer een epizootic dreigt, ook
nog zo snel mogelijk moet ontstaan. Sommige vaccins echter, in het bijzonder de
met formaline ontgifte exotoxinen van Cl. tetani en Cbt. diphteriae, wekken in
zuivere toestand geen sterke immuniteit op. Dit is wel het geval wanneer deze
toxoiden geadsorbeerd zijn aan Al2(P04)3. Stoffen met een immuunstimulerende

werking heeft men adjuvantia genoemd. De definitie van een adjuvans luidt als
volgt: een adjuvans is een stof die in staat is de antilichaamproduktie tegen een
gelijktijdig of met een tijdsinterval toegediend antigeen te stimuleren. lOeze definitie
is uitgebreid in die zin, dat adju\\antia, behahe de humorale ook de cellulaire
immuniteit kunnen stimuleren.

Momenteel is een v rij groot aantal adjuvantia bekend. Enkele \\an de meest bekende
zijn Aluin, Al2(P04)3, minerale olie-emulsies, endotoxinen van Gram-negatieve
bacteriën, Bordetella pertussis bacteriën, beryllium sidfaat, zuurvaste bacteriën en
vitamine A,

Figuur 2. Antilichaamtiters van groepen muizen die subcutaan zijn ingespoten met 2 mg
ovalhumine in fysiologisch zout of in water in olie-emulsie, (naar Her bert, 3)

Figuur 2 toont de ALV tegen o\\albimiine, ingespoten met en zonder adjuvans. Het
adjuvans bewerkt een versnelde, toegenomen en verlengde vorming van antilichamen.
Gezien het grote aantal en de variëteit aan stoffen — het varieert van zeer complexe
stoffen tot simpele anorgani.sche zout\\-erbindingen — is het waarschijnlijk dat meer
dan één werkingsmechanisme verantwoordelijk is \\oor de werking van adjuvantia.
Aan de hand \\an experimentele gegevens zijn \\erschillende theorieën hierover naar
voren gebracht (1, 2, 4, 8, 9).
Het adjuvans zou tot gevolg kunnen hebben:

Dit geldt vooral voor depot-adjuvantia zoals Al2(P04)3. Na inspuiting ontstaan
lokaal kleine granulomen; het antigeen komt langzaam vrij uit zo\'n depot en oefent
daardoor een langdurige stimidus uit op de antigeengevoelige lymfoide cellen.

Dit woidt vooral bereikt door water in olie-emulsies. Het laagje olie dat het in water
opgeloste antigeen omgeeft, beschermt het tegen snelle afbraak.

Eén \\an de bekendste en krachtigste adjinantia is het Freund\'s adjuvans, dat
bestaat uit een mengsel van minerale olie en gedode Mycobacteria. Van Freund\'s
adjuvans is bekend dat het behalve op de humorale ook een sterk stimulerende
invloed heeft op de cellulaire immuniteit. Afstoting van transplantaten wordt door
Freund\'s adjuvant versneld. Ook is er een grotere weerstand tegen getransplanteerde
tumoren onder invloed van Freund\'s adjuvans. Van de werking \\an Freund\'s adju-
vans wordt vaak gebruik gemaakt om experimenteel in proefdieren autoirnmuun-
ziekten op te wekken. Verder is nog bekend van Freund\'s adjuvans dat het effectief
is in het produceren van anafylactische overgevoeligheid.

Adjuvantia, zoals endotoxinen van Gram-negatieve bacteriën en ook Bordetella
pertussis bacteriën, hebben een positieve invloed op de fagocytose van een aantal
antigenen door macrofagen en veroorzaken een toename van het aantal macrofagen.
Bij die antigenen waar de macrofaag een belangrijke schakel vormt bij de antlichaam-
inductie, zal deze niet-specifieke stimulatie van het RES dus zeker bijdragen tot het
adjuvans effect.

Verder werd in transfer experimenten met macrofagen aangetoond, dat macrofagen
die antigeen (HSA; tetanus toxoid) en adju\\-ans (Bordetella pertussis bacteriën;
Bordetella pertussis extract; berylliumsulfaat) hadden gefagocyteerd een betere
antilichaamvorming na inspuiting in proefdieren tegen het antigeen opwekten dan
macrofagen die alleen het antigeen hadden gefagocyteerd. Voor de adjuverende
werking was het daarbij geen voorwaarde dat antigeen en adjuvans in dezelfde
macrofaag aanwezig waren. Ook via andere macrofagen dan die welke het antigeen
hadden gefagocyteerd, bleek het adjuvans tot een immunostimulerende werking in
staat 5, 10). Het mechanisme waardoor het adjuvans via de macrofagen z\'n immuno-
stimulerende werking uitoefent, is echter nog niet met zekerheid bekend.

4. Ecu niet-specifieke proliferatieve stinmlus op de antigeen gevoelige lymfocyten

Gecombineerde inspuiting van antigeen (tetanus toxoid) en adjuvans (Bordetella
pertussis bacteriën) doet de drainerende lymfklier meer toenemen in grootte en
gewicht dan inspuiting van antigeen alleen. ])e eerste dagen na toediening is deze
gewichtstoename voornamelijk het gevolg van een vergroting van de paracorticale
gebieden, later zijn het vooral de kiemcentra die in aantal en grootte zijn toegenomen
(fig. 3 en 4). De vergroting van de lymfklier door het adjuvans wordt gedeeltelijk
veroorzaakt door een a-specifieke proliferatieve stimulus op de antigeen gevoelige
lymfocyten, resulterend in een toename van het aantal AL\'V plasmacellen.

5. Een toegenomen celverkeer van lymfocyten die de plaats van injectie draineren

E.xperimenteel werd aangetoond dat de toename in grootte cn gewicht van het
paracorticale veld onder in\\loed van een adjuvans ook het gevolg kan zijn van een
toegenomen celverkeer van lymfocyten in lymfklieren die de plaats van injectie
draineren. Meer immuuncompetente lymfocyten zullen daardoor gestimuleerd kun-
nen woixlen door het antigeen.

Ook antilichamen zijn onder bepaalde omstandigheden tot een adjuvanswerking in
staat. Inspuiting van difterietoxoid met een kleine hoeveelheid antilichamen, gericht
tegen dit antigeen, wekt een betere anlilichaarnproduktie op dan inspuiting van
difterietoxoid alleen. Slechts wanneer de antilichamcn niet in staat zijn tot een
\\olledige neutralisatie van het antigeen, zijn ze tot een adjuverende werking in staat.
Bij overmaat aan antilichamen treedt geen adjuvanseffect op; in dat geval vindt
zelfs niet eens antilichaaminductie plaats omdat het antigeen \\ olledig geneutraliseerd
wordt door de antilichamen en alle antigeendeterminanten van het antigeenmolecuul
zijn afgeschermd.

Figuur 3. Normale popliteale lymfklier van Figuur 4. Met Bordetella pertussis en teta-

muis. De paracorticale lymfocytenvelden en
de kierncentra zijn duidelijk in grootte toe-
genomen.

Iets dergelijks vindt plaats bij vaccinatie van jonge dieren die een overmaat van
maternale antilichamen hebben die gericht zijn tegen het vaccin. Omdat het vaccin
volledig wordt geneutraliseeixl vindt geen antilichaaminductie plaats. De aanwezig-
heid van maternale antilichamen vormt een groot probleem bij de vaccinatie van
kuikens tegen pseudovogelpest.

Maternale antilichamen komen in het bloed van de pasgeborene via de placenta
of met het colostrum. Ze zijn nodig ter bescherming, te meer daar de capaciteit van
pasgeborenen om actief antilichamen te vormen achter staat bij die van volwassen
dieren. In pasgeboren dieren vinden we nog niet volledig ontwikkelde follikels, terwijl
kiemcentra nog nauwelijks aanwezig zijn in de lymfklieren.

Een verhoogde a-specifieke weerstand bij jonge dieren kan worden opgewekt met de
zogenoemde niet-specifieke vaccintherapie, waardoor de voor de afweer zo belang-
rijke macrofagen worden gestimuleerd. Bij de niet-specifieke vaccintherapie wordt
gebruik gemaakt van gedode Gram-negatieve bacteriën, waarvan de endotoxinen
tevens in slaat zijn interferonvorming te induceren. Beide afweermechanismen zijn
echter a-specifiek. De toekomst zal leren of, door gebruik te maken van sterk
immunogene anligenen — toegediend in coiTibinatie met geschikte adjuvantia —
hel immuunapparaat van jonge dieren dennatc kan worden gestimuleerd dal een
specifiek gerichte afweer kan worden opgewekt.

Adjuvantia bewerken een versnelde, toegenomen en verlengde vorming van anti-
lichamen, letwijl ook de cellidairc immuniteit wordl gestimuleerd. Zwakke anligenen
die nauwelijks tot ALV in staat zijn, zelfs tolerantie opwekken, zijn, wanneer toege-
diend in combinatie mei een immtmologisch adjuvans lol een duidelijke ALV in
slaat. De toepassing van aluin of AlolPO^l^ bij de vaccinatie met tetanus, difterie
en Cdostridium-ionohó. is hier een voorbeeld van. Aluin is algemeen geaccepteerd als
adjuvans ondanks dat hel kleine granulomen opwekt op de injeclieplaats.
Endotoxinen zijn min of meer stilzwijgend geacce])leerd in mullivaccins met Gram-
negatieve bacteriën. Toch zijn ook van endotoxinen een aantal onaangename neven-
werkingen bekend. Van Freund\'s adjuvans is bekend dat het op de plaats van
injectie grote granulomen opwekt en dat het onder bepaalde omstandigheden
anafylactische overgevoeligheid en autoimmuniteit induceert.

Voordat een adjuvans dan ook in de praktijk zal mogen worden toegepast, zal men
er zich terdege van bewust moeten zijn dat hel geen al te grote nevenreaclies op-

wekt. Ook voor de diergeneeskunde geldt dat voorkómen beter is dan genezen.
Mogelijk kan door vaccinatie in combinatie met geschikte adjuvantia hieraan
woixlen bijgedragen.

L Beneke, G., Finger, H., E in m e r 1 i n g, P.: Z. Med. Mikrobiol. Immunol., 154,
178, (1968).

2. Finger, H.: in „Das Freundse .A.djuvans: Wesen und Bedeutung". G. Fischer Verlag,
Stuttgart, (1964).

4. Hu in p h r e y, J. H.. W h i t e, R. G.: in ,,Immunology for students of medicine". Black-
well Scientific Publications, Oxford and Edinburgh, (1970).

7. Roitt, 1. M., G r e a V e r, M. F., T o r r i g i a n i, G., B r o s t o f f, J., P 1 a y f a i r, J.
H. L.: Lancet, 367, (1969).

9. Taub, R. N., K r a n t z, A. R., Dresser, D. W.: Immunology, 18, 171, (1970).

10. Unanue, E. R., A s k o n a s, B. A., Allison, A. G.: /. Immunol., 103, 71, (1969).

na de inleiding Immunstimulatie, gegeven door Dr. M. P. G. Kareis e. Discussieleider Dr.
Osinga.

Dr. J. Bouw merkt op dat het Freund\'s adjuvans bij 10-20% van de runderen aanleiding
geeft tot vorming van een granuloom.

Dr. S. Koopmans zag bij paarden geen granuloom vorming, wel necrose die soms ernstige
ziekteverschijnselen bij de dieren gaf.

Dr. J. H. G. R O e r i n k voegt hieraan toe dat de reactie die men t.g.v. het Freund\'s adjuvans
ziet, sterk afhankelijk is van de kwalitit van de minerale olie die hierin gebruikt is. Muis,
cavia en kip zijn weinig gevoelige dieren wat de granuloomvornmg betreft. Het Fluvac vaccin
bevat geen compleet Freund\'s adjuvans maar alleen een minerale olie.

Collega L. R. M. V e r b c r n e vraagt of het gebruik van a-specifieke mycobacterieën als adju-
vans door mogelijke kruisimmuniteit t.o.v. mycobacterieën en/of M. avium niet een ongewenst
optreden van vals positieve reacties bij het t.b.c. onderzoek van runderen kan geven.

Dr. A. Osinga vraagt waarom er bij verschillende entingen een verschillend tijdstip voor de
boosterinjectie is aangegeven. Volgens dr. K a r e 1 s c is het het beste om dit tijdstip experimen-
teel te bepalen.

Naar aanleiding van een vraag van Dr. J. M. D ij k s t r a antwoordt de spreker dat de T-lymfo-
cyten een lange levensduur hebben nl. meer dan 100 dagen, de B-lymfocyten veel korter.

Zowel humorale als cellulaire immuniteit spelen een rol in parasitaire aandoeningen veroor-
zaakt door platte en door ronde wormen. Het is moeilijk uit te maken of het antigeen dat
een humorale bescherming geeft van somatische, catalytische, metabolische of enzymatische
oorsprong is.

1 Prof. Dr. D. Thienpont; Research Laboratoria Janssen Pharmaceutica, Beerse, België.

Een duidelijk onderscheid moet gemaakt worden tussen allergische en cellulaire immuni-
teitsreacties. Deze laatste uiten zich door een aantal fenomenen zoals de vermindering van
een wormpopulatie in haar geheel of in bepaalde fysiologische functies van de worm.

Humoral as well as cellular immunity plays a role in parasitic disease caused by flat- and
round-worms. It is difficult to determine whether the antigen affording humoral immunity
is of somatic, catalytic, metabolic or enzymatic origin.

It is necessary clearly to differentiate between allergic and cellular immune reactions. The
latter are reflected in a number of phenomena such as the reduction of a worm population
as a whole or of particular physiological functions of the worm.

Men kan zich afvragen bij welk hoofdstuk en in welke cta-siis de immunobiologie en
de immunopathologie thuishoren. Alleen reeds bij het vernielden van deze beide
woorden komen drie termen naar voren: de immunologie, de biologie en de patho-
logie. Beide laatste zijn zeker breed genoeg om alles op te vangen en toch is er —
mijns inziens — iets dat ontbreekt. Misschien zal een voorbeeld dat duidelijker
maken.

Toen ik laatst in Afrika was hooide ik het volgende verhaal: in de buurt van een
grootstad zijn er speciale gelegenheden waar iedere bezoeker — meestal na een lange
reis — zich komt aanmelden om er te overnachten, te eten en te drinken, zich te
restaureren en te genieten — tegen betaling — van alle lokale vermakelijkheden.
Deze etablissementen worden uitgebaat door vrouwen, de zogenaamde „Shabeen\'s
queens", die hun vermaardheid te danken hebben aan de speciale smaak van het
door hen zelf gebrouwde bier. Maar toch is er een duidelijk onderscheid omdat elke
„Shabeen" de drank met telkens specifieke ingrediënten maakt. Voor de ene zijn het
staarten van hagedissen, \\oor een andere brokstukken van auto-batterijen en voor
nog een andere zijn het verse Ascaris-womien, die iedere morgen ingezameld wor-
den uit dc uitwerpselen van met Ascaris lumbricoides besmette kinderen. Het zo
bereide brouwsel zal, na gisting gediuende een tiental dagen, klaar zijn om gedronken
en gegeten te worden. Onder de tropische omstandigheden zijn de yljcarw-eieren
\\ erder ontwikkeld en bevatten een besmettelijke larve.

De verbruiker kan veel verteren, zelfs gegiste hagedisstaarten, doch een dosis van
tienduizenden infektieuze ^^carw-eieren weerstaan aan maag- en darmsajjpen. De
larven belanden in massale hoeveelheden in de longen en veroorzaken er een uit-
zonderlijk uitgebreid longoedeem en longontsteking, met meestal fatale afloop.
In welke mate is dus de immunologie - - in de breedste zin — betrokken bij het
verteringsstelsel? Het opgenomen voedsel — en dit is exen waar \\ oor een paaid. een
varken, een kij) of een vis — wordt verwerkt tot kleinere elementen die in een \\ astc
of opgeloste vorm worden geassimileerd. Wat niet verteeibaar is, wat inert is, zal
worden geëlimineerd.

Voor elke diersoort stellen we vast dat ze specifiek gevoelig is voor bepaalde worm-
soorten doch dat vele andere wormen een verteringsproces ondergaan als ze toevallig
of e.xperimenteel bij een vijandige gastheer tereclitkomen. Een paard of een varken
dat op een weide graast waarop scha[)cn of runderen zich met Haemonchus
besmetten, blijven vrij van deze infectie. De darmbarrière wordt niet doorbroken
hoewel de larven in het dannlumen vrijkomen. Mochten ze toch in dc lymfbanen
belanden, dan zorgt het lokale verteringssysteem ervoor dat macrofagen, poly-
nucleairen en lymfocyten deze vreemde voorwerpen komen opruimen.
Een gelijkaardig fenomeeti doet zich voor bij de penetratie van ftucocercariën van
bepaalde Schistosoma-soorien die — in de voor ons klassieke oude terminologie —
niet pathogeen zijn voor een bepaalde diersoort. Dat is het geval bij „Swimmers
itching" van de mens. Ook in West-Europa en speciaal bij ons zijn er Schistosoma-
soorten die bij tamme of wilde watervogels voorkomen en waar\\\'an gedeelten van

de cyclus verlopen in een waterslak. De furcocercariën zwemmen vrij rond m het
water. Een toevallig voorbijkomende zwemmer is voor hen een mogelijke gastheer
en dank zij specifieke enzymen en een stilet dat als boorapparaat fungeert dringen
ze door de huid, verooi-zaken een lokale intense jeuk, die gepaard gaat met stuwing
en licht oedeem. Verder dan het corium geraken ze echter niet en worden daar
opgeruimd door het reeds \\ eiTnelde defensiesysteem dat hier werkt met macrofagen.
In\' de drie aangehaalde voorbeelden kwam het toch tot een contact tussen gastheer
en parasiet, het minst uitgesi)roken bij de HaemonchiisAaïwe waar het contact zich
tot de darmwandcellen beperkte. Intiemer was het bij de huidpenetratie van furco-
cercariën cn bij het belanden van Haemonchus-lar\\cn in een lymfklier. Het duide-
lijkst was het contact bij de in\\ asie in de long door de ^.9can"j--larven, die hun juiste
gastheer gevonden hadden en die na een passage door de lever in massale hoeveel-
iieden toekwamen in de long. Ze veroorzaakten cr mechanische en irritatieverschijn-
selen die de dood tot ge\\olg kunnen hebben. Ter/elfder tijd ontstond er een reeks
immunologische en allergische processen. In deze laatste gevallen werd het veixledi-
gingssysteem gealarmeerd en in werking gesteld.

Het organisme heeft ogenblikkelijk kunnen erkennen dat het binnengedrongen
element \\reemd — non self — was en heeft daarop gereageerd. Indien er passage
is via de macrofagen heeft het tcrzelfdertijd een immunogeen gemaakt tegen speci-
fieke eiwitten \\\'an de worm.

Het essentiële punt bij wormbesmettingen is dus het verband tussen parasiet en
gastheer. De gastheer is iets definitiefs dat alleen kan evolueren naar tijd of volgens
enkele fysiologische processen zoals oestrus, dracht, melkgifte. De parasiet heeft een
ontwikkelingscyclus waar\\ an de dynamiek, de fysiologie en de morfologie veel meer
gecompliceerd is.

In dc eerste plaats gaat het hier om wezens die zich niet — zoals bacteriën of
virussen - - vermenigvuldigen op de plaats waar ze binnendringen noch in enig
ander orgaan of weefsel waar ze zich als volwassen worm gaan \\estigen. Het is dus
een verzameling wezens die ]3er definitie van elkaar verschillen en die door de
gastheer als ei of larve worden opgenomen. De intensiteit van de besmetting is
uitsluitend afhankelijk \\an omstandigheden waarbij noch de parasiet noch de gast-
heer een actieve rol speelt. De gunstige omstandigheden worden buiten hen gecreëerd
cn in de hand gewerkt.

In de ontwikkeling van de helminthen moeten er twee fa.sen onderscheiden worden:
de eerste verloopt in de buitenwereld met of zonder tussengastheer, de tweede —
en alleen deze is belangrijk in \\erband met immiiniteitsverschijn.selen - \\oltrekt zich
in het organisme. Het zijn bijna uitsluitend de immature of de juveniele vormen
die in contact komen met lymfklierweefsel, lever, longen en trachea, en met bloed,
terwijl de volwassen wonnen — met uitzondering van de filaridac en \\-an enkele
andere species - alleen in het darmlumen voorkomen. Gedurende de migratie
ondergaan de meeste van deze lanen een of meer gedaanteverwissclin<ïen, waarbij
min of meer grote delen van de uitwendige cuticula vrijkomen. Van de^e cuticula
weten we dat ze een antigenischc struktuur hebben. Naast deze zeer grote elementen
moeten ook de excretieprodukten \\ermeld worden die geblokkeerd blijxen in het
organisme.

Dit is het geval voor de eieren \\an de .S\'c/n\'.rfoj-omd-species die in het veneus bloed-
stelsel van darm, lever en blaas leven. Deze eieren verlaten het orgaan via de wand
of weefsel tot op het ogenblik dat ze de galwegen, het darmlumen of de blaasholtc
hebben bereikt. De volwassen wormen, zowel het mannetje als het wijfje, worden
volledig geadopteerd door de gastheer. Ze verwekken geen of praktisch geen intole-
rantie, ontsteking of immunologische processen. Alleen de eieren die door de weefsels
migreren en vooral degene die blijven steken in deze weefsels zijn de oorzaak \\an
een reeks ziekteverschijnselen van histopathologische en van immunologische aard

Bij het met A. suum besmette varken zijn de ziekteverschijnselen afhankehjk van de
intensiteit van de besmetting, van de enkelvoudige of herhaalde besmetting, en
x\'ooral van de immunologische status van het dier. De humorale en de cellulaire
reacties spelen zich in geringe mate af ter hoogte van de darmwand, intens ter
hoogte van het longparenchym en uitzonderlijk hevig ter hoogte van de lever.
13e normale immunologische status veronderstelt dat het organisme over alle afweer-
middelen van humorale en cellulaire aard beschikt. Dat geldt voor elke diersoort,
doch voor jonge dieren speelt de thymus hier een bijzonder voorname rol.
Bij een primaire besmetting worden door de larven in het leverweefsel boorgangen
gemaakt, zodat ter plaatse enerzijds traumatische letsels onstaan maar anderzijds
ook nauw contact met specifiek cellulaire elementen: de B- en T-cellen en de macro-
fagen. De parasitaire antigenen worden naar de lokale lymfklier gedraineerd of
blijven misschien ter plaatse in de bestaande lymfformaties van de lever. Er grijpt
een stimulering van de B-cellen plaats in de follikelrandzone van de lymfklieren die
blastcellen vormen, die door multiple deling uitgroeien tot een populatie van plasma-
cellen die immunoglobuline gaan produceren. De lymfocellulaire reactie, gesteund
op de T-cellen, ontstaat door het contact van het antigeen met kleine lymfocyten
die tot blastvorming worden geprikkeld. Na een aantal delingen ontstaan er opnieuw
kleine lymfocyten die specifiek gesensibiliseerd zijn tegen het antigeen waarmee deze
lijn van cellen in aanraking is geweest. Deze cellen zijn verantwoordelijk voor de
aan de cel gebonden immuniteit.

Het immunologisch geheugen bevindt zich in een of meer follikelcentra van de
lymfklier; de kleine lymfocyten die drager zijn van het immtmologisch geheugen
staan meestal bekend als „memory cells". Indien deze cellen een tweede maal of
herhaaldelijk in contact komen met hetzelfde antigeen dan is de reactie veel sneller
en veel intenser.

Bij \\ arkens en vooral die varkens die zich herhaaldelijk en massaal besmetten, ont-
staat soms een uitzonderlijk uitgebreide hepatitis parasitaria multiplex. Het is niet
uitgesloten dat de aan de cel gebonden immuniteit en vooral de reactie van „delayed
hypersensitivity" hier de voornaamste rol spelen. In de lever beschreef R o n e u s
twee types van letsels: het eerste had meer het aspect van granulatieweefsel, het
tweede type bestond vooral uit lymfonodulair weefsel. Bij herbesmetting zou vooral
het tweede type overwegen.

Humorale immuniteit is in de parasitologie waarschijnlijk minder belangrijk dan in
de microbiologie. Circulerende antistoffen — immunoglobulinen — worden gepro-
duceerd door plasmacellen. De voornaamste zijn IgM en IgG.

Aan de hand van het volgend incident kan over de immtmoglobulinen iets meer
verteld worden.

A. suum is zelden als infektiemateriaal \\oor de mens bestudeeid, waarbij aan de
meest diverse laboratorimna.specten aandacht geschonken wordt. De cyclus van deze
specifieke nematode van het \\arken werd nagegaan bij 4 studenten die tijdens ecn
karnavalfuif een onbekend aantal A. suum hadden opgegeten. De symptomen die
10 tot 14 dagen later ontstonden, waren zo dramatisch dat de studenten moesten
worden opgenomen in de afdeling der spoedgevallen van de Universiteit van
Montreal. Ze vertoonden op dat ogenblik allen het klinische beeld van longoedeem,
met eosinofilie en astma. Vooraf werd hoesten, dyspnoe, anorexie, koorts en cyanose
vastgesteld (4). Bij de vier patiënten waren de IgG-, de IgA-, de IgD- en de
complementwaarden normaal, bij twee patiënten was IgM iets of duidelijk te hoog.
In de herstelperiode werd deze waarde weer snel normaal.

IgE-globulinen zijn gewoonlijk verhoogd in geval van Larva migrans visceralis,
trichinosis, capillariasis en ascariasis. In drie van de 4 gevallen was deze waarde
sterk verhoogd. I s h i z a k a heeft aangetoond dat IgE-antilichainen de tussenstap
zijn van de reaginine-activiteit in het serum van allergische personen. De patiënt die

het hooc\'ste niveau IgE-globuhnen bereikte was ook degene die het meest uitge-
sproken urticaria had ontwikkeld. De bloedeosinofilie was het sterkst uitgesproken
gedurende de periode dat de symptomen geleidelijk verdwenen en dat het long-
Infiltraat in omvang verminderde. De „peak" volgde precies op het hoogste peil van

Er zijn duidelijke bewijzen dat de eosinofilie, vastgesteld bij parasitaire infecties, onder
de invloed van immunologische processen staat en speciaal afhankelijk is van de
T-cellenpopulatie der lymfocyten.

Vei-mits deze 4 patiënten behandeld werden op het einde van de prepatcnte periode,
kwam het bij hen niet tot de ontwikkeling van % olwassen wormen. Na de ontwormmg
werden in de faecaliën verschillende immature A. suum-wormen gevonden. Het
grootste aantal wormen werd vastgesteld bij degene die de laagste antilichaamstiter
hadden. Bij de twee andere, schijnbaar minder besmette, patiënten waren de
immunologische reacties veel duidelijker, was de pneumonie meer uitgesproken en
waarschijnlijk werden in de long een hoger aantal larven gefagociteerd.

Het effect van een Trichinella spiralis-miacüit op het afstoten van een allogeen huid-
transplantaat werd bestudeerd bij de muis (1). Vroeger werd reeds gesuggereend
dat zowel plathelminthen als nemathelminthen in staat zouden zijn bepaalde stoffen
te produceren die het immunologische mechanisme van de gastheer ondendrukken.
De parasiet kan dan ongestoord Noortleven of ondervindt toch zeer weinig hinder
in de weefsels van de gastheer. Deze immunosuppressieve stoffen zouden vooral ge-
produceerd worden op bepaalde ogenblikken %an de cyclus van de worm en wel
speciaal gedurende de larvale migratie.

Bij met T. spiralis-\\ar\\-en besmette muizen is de afstotingsreactie tegen het transplan-
taat 1.5 a 2 maal trager dan bij de niet besmette controledieren. De intensiteit van
de besmetting speelt een zeer grote rol: hoe intenser de besmetting, hoe trager de

De toediening van 200 geëmbryoneerde Ascaris ^Munz-eieren per mms heeft met het-
zelfde effect want de afstotingsreactietijd was identiek aan die van de controledieren.
In een reeks proex en door \'k e 11 e r,\' O g i 1 v i e en S i m p s o n, op met Nippo-
strongylus hrasiliensis besmette ratten, in verband met de volledige remming of de
stimulatie van de groei van tumorcellen (Walker sarcoma) werden \\olgende resul-
taten bekomen (2,3). • ]• j
Nippostrongylus hrasiliensis is een darmparasiet van rat cn muis. Het dier wordt
artificieel besmet door de I.M. of LP. toediening van L^-larven. Na een passage door
dc long belanden de wormen uiteindelijk in het jejunum waar ze uitgroeien tot
volwassen parasieten. De besmetting is echter van korte duur. Zeer snel worden de
woi-men uitgedreven en na een maand is de wormpopulatie \\olledig verdwenen.
De gebruikte tumorcellen waren Walker 256 sarcoma-cellen die subcutaan werden
toegediend.

De groei van de sarcoomtumor wordt bepaald door de evolutie van de cyclus van
N. brasiliensü. Als de ratten werden geïnfecteeixl met N. hrasiliensis 30 of 20 dagen
voor de inoculatie van de tumorcellen, werd de groei van de tumor gestimuleerd.
■Ms de besmetting 5 dagen voor de tumorinoculatie gebeuiTle, was de tumorgroei
volledig geremd. Als de besmetting met N. hrasiliensis simultaan of vijf dagen na de
tumorinoculatie gebeurde, werd de tumorgroei niet beïnvloed.

Het experiment werd herhaald op ratten die behandeld werden met serum van
tumorvrije ratten, 30 dagen, 10 dagen, 6 dagen na de kunstmatige besmetting met
N. hrasiliensis genomen.

De tumorgroei werd duidelijk gestimuleerd door serum 30 of 10 dagen na de para-
sitaire infectie genomen, maar had geen invloed als het afkomstig was van controle-
dieren of van ratten die pas 6 dagen waren besmet.

manimacarcinoma (strain Symes, Bristol). Hier werkte de parasitaire infectie steeds
inhiberend op de groei van de ttimor: m.a.w. een infectie rnet N. brasiliensis simul-
taan, zeven dagen \\óór of na de inspuiting van de mammacarcinoma-cellen, remde
de ontwikkeling van de tumor.

Herhaaldelijk toegediend antilymfocytenserum beïnv loedde de groei van de kanker
niet, doch als A.L.S. herhaaldelijk werd ingespoten bij met N. brasiliensis besmette
muizen, werd het remmend effekt. veroorzaakt door deze nematodenbesmetting,
opgeheven en de mammakanker groeide bijna even goed uit als bij de niet-behan-
delde niet-besmette controledieren.

W e a t h e r 1 y had reeds vroeger v-astgesteld dat Trichinella spiralis een invloed
heeft op de incidentie van natumlijk voorkomende mammatumoren van de muis.
Behalve N. brasiliensis en T. spiralis zijn er misschien nog andere nematoden die
dezelfde effecten hebben op de tumorgroei.

Er wordt verondersteld dat de invloed van de immuniteit op de tumorgroei afhanke-
lijk is van de soort immunologische reactie van het voor de tumor specifieke antigeen.
Keiler en zijn medewerkers menen hier het bewijs te brengen van het bestaan,
bij de meeste dieren of patiënten die kankerlijders zijn, van specifiek gevoelig
gemaakte lymfocyten. Deze cellen zijn bekwaam kankercellen te vernietigen, doch
door de aanwezigheid van bepaalde antilichamen (A.L.S.) kan dit effect worden
geremd.

Nippostrongylus brasiliensis en Trichinella spiralis mogen dus gerekend worden bij
die agentia die, zoals bepaalde bacteiiële infecties of adjuvantia van bacteriële
oorsprong, de kankergroci beïnvloeden.

Keiler heeft in een zeer recente studie aangetoond dat sympathomimetische
aminen zoals dibutyryl cyclic,3\',5\'-AMP, theofylline, adrenaline en isoijrenaline
de ontwikkeling van Walker-tumor remmen bij de rat. Als deze stoffen worden
toegediend samen met serum van ratten besmet met N. brasiliensis, waarvan het
stimulerend effect zopas werd aangehaald, wordt dit effect nu gedeeltelijk of
duidelijk verminderd. Met cyclisch AMP is de tuinorgroei het sterkst onderdrukt en
de ontwikkeling is bijna vergelijkbaar met die van de onbehandelde controledieren
(3).

Deze aminen ktmnen waar-schijnlijk de functie van de macrofagen stimuleren, wat
ze de mogelijkheid geeft de tumorcellen te vernietigen. Door het N. brasiliensis-
antiserurn waren de functies van de macrofagen verlamd. Dit kon in vitro vastge-
steld worden: de cellen zijn gezwollen, htm bewegingen zijn vertraagd, hun kleef-
vermogen op glas is verminderd. Cyclisch AMP is in staat deze functies te herstellen.
Dit veronderstelt dat in dit experimenteel model zowel de stimulatie als de inhibitie
immunologisch aspecifiek is en afhankelijk is van een verandering in de eigen-
schappen van de celmembraan.

Methotrexaat, een antimetaboliet tegen folineztnir, inhibeert de groei van Dictyo-
caulus viviparus bij de cavia. De groeiremming heeft plaats in het L4-stadiuni van
de longnematode als de stof ingespoten wordt vóór of samen met de worrnbesrnetting.
Dit is echter niet zo als methotrexaat gegeven wordt 5 dagen na de infectie met
longwormen (8).

D. viviparus als M. elongalus bij de cavia, hebben een vrij eigenaaidige levens-
loop. De wormen worden uit de long geëlimineerd onder de invloed van immuno-
logische reacties. Methotrexaat, gedurende de gan.se infectieperiode toegediend,
blokkeert de immunologi.sche reacties en de wormen worden trager en in mindere
mate uitgedreven. In serum konden geen anafylactische antilichamen vastgesteld
worden als de antimetaboliet werd toegediend van dag O tot dag 9 na de parasitaire
infectie.

W i 1 s O n besluit hieruit dat de D. viviparus-\\\\\'onr\\tn kort na de besmetting zeer snel
starten met de produktie van immunogenen. Methotrexaat inhibeert de groei van

de parasiet en blokkeert de antilichaamproduktie, maar niet de antigenische stimu-
latie in de gastheer.

Bij longwormziekte van het rund heeft de humorale immuniteit een zwakke en de
cellulaire immuniteit een overheersende rol. Elke larve die het longweefsel bereikt,
zal defensieve reacties uitlokken. Een groot aantal parasitaire antigenen komen vrij
uit de excretie- en secretieprodukten van de lar\\e en vooral uit de cuticula, afge-
worpen door cle L4-larve.

Er ontstaat immuniteit, zowel na toediening van een voldoend aantal geïrradieerde
larven als na een natuurlijke besmetting op de weide. In beide gevallen is de primaire
immunisatie te vinden door de resorptie van het door de larven geproduceerd
antigeen. In geval van zwakke herbesmetting is iedere larvale longinvasie een nieuwe
stimulator voor een verdere opbouw van cellulaire en humorale immuniteit.
Bij massale herbesmetting treden verschillende fenomenen, gelijktijdig of opeen-
volgend, op. Gewoonlijk overlappen ze elkaar.

1. De ontstekingsreactie na de mechanische letsels veroorzaakt door de voort-
durend aankomende larven;

2. de immunologische reactie die gepaard gaat met de vorming van lymfo-
reticulaire nodules in het longweefsel rond de bronchiolen en in de bronchi
en bronchiolen. Simultaan zwellen al de lokale lymfklieren van de long en
bereiken soms de .grootte van een mannenvuist;

3. de allergische reactie die volgens de intensiteit aanleiding geeft tot zeer acute
symptomen (longjacht, astmatiforme aanvallen, longoedeem) of tot minder
uitgesproken ziektetekens (hoesten, chronische broncho-pneumonie);

4. afzonderlijk moet de eosinofilie aangehaald worden. Ze wordt veroorzaakt
door twee specifieke reactieketens; in de eerste plaats staat ze in verband met
de antigenen-antilichaamreaktie; in de tweede plaats is ze afhankelijk van de
allergische reaktie.

Gedurende de evolutie van de longwormziekte komen er drie „peaks" in de
bloedeosinofilie voor

a. de eerste: op dag 19, wat overeenkomt met het einde van de tissulaire
fase van de larve in het longparcnchym;

b. de tweede: rond dag 38, op het ogenblik van een vernieuwd contact van
de Li-lar\\\'e met het longparenchym. Deze larven, normaal uitgescheiden
door Dictyocaulus-\\\\i\\\\r]es, worden ofwel niet afgedreven ofwel opnieuw
ingeademd. Ze komen terecht in het longparenchym en zijn daar de
ooi-zaak van een antigeen-antilichaamrcaktie;

c. de derde: na herbesmetting, zowel natuurlijke als artificiële, op het ogen-
blik dat de nieuw aangevoerde larven het longweefsel bereiken en onder
dc invloed komen van het ganse, zowel humoraal, cellulair als allergisch
immunologische systeem.

Er kunnen nog enkele andere voorbeelden van immuniteitsverschijnsclen bij nema-
toden aangehaald worden. Vaccinatie tegen ankylostomiasis is ook mogelijk zowel
met geïrradieerde lar\\en als na artificiële besmetting met virulente larven. Zoals
\\ oor longwonnen bestaat er een migratie via de long, waar ook een larvale gedaante-
verwisseling plaats heeft. De toegediende dosissen van besmettelijke larven stijgen
echter geleidelijk. Na 2 a 4 maanden is het EPG zeer hoog en verlaagt stilaan, omdat
de \\olwassen wormen onder de invloed van de opgebouwde immuniteit worden
afgedreven.

Bij het met Haemonchus contortus besmette schaap wordt de wormpopulatie geëlimi-
neerd zodra een massale herbesmetting plaats vindt. Dit fenomeen staat bekend
onder de naam van „self-cure".

Iets van dezelfde aard gebeurt bij Ancylosloma, doch het uitdrijvingsritme is anders,
want bij elke nieuwe herbesmetting begint de uitdrijving in een vroeger ontwikke-
lingsstadium van de worm. Werden eerst de volwassen wonnen uitgedreven, dan zijn
nadien de premature en later de immatm-e en nog later de Lr,-stadia betrokken in
het self-cure-fenomeen bij elke nieuwe besmetting.

„Self-cure" is een immunologische reactie die te klasseren is onder het type anafylaxie
of lokale overge\\oeligheid, waarbij IgE-immunoglobulinen een bijzonder voorname
rol spelen.

R e n o u x en R e n o u x bestudeerden de immimostimulerende werking van 2.3.5.6.-
tetrahydro-6-fenyl-imidazole-(2,l-b)-thiazole*) bij de \\accinatie van muizen tegen
Brucella abortus. R e n o u x vergeleek twee Brucella-vaccins: een levend B 19-vaccin
en een dood H 138-vaccin na toediening van een challenge-dosis van de virulente
stam nr. 544 van B. arbortus. Hij stelde vast dat, onder de invloed van deze chemische
stof, simultaan met of twee dagen later dan het vaccin toegediend, een onverwacht
goed resultaat werd geboekt met het B 19-vaccin dat — indien alleen toegediend —
onvoldoende immuniseert. Deze chemische stof was in staat de immunologische
status te beïnvloeden zodat een zwak immunogeen vaccin een sterk immunogeen
werd (5).

Van verschillende zijden werden later gelijkluidende resuhaten gemeld, zowel op het
gebied van de virologie als op dat van de parasitologie. P r o v o s t bekwam bij
runderen in Tsjaad, na toediening van tetramisole voor cle behandeling van long- en
darmnematoden, een zeer goede bescherming tegen Pleuropneumonie na gelijktijdige
vaccinatie met een vaccin dat in gewone omstandigheden onvolledige immuniteit
geeft. Het is bekend dat jonge met Toxocara canis besmette honden slecht of onvol-
doende geïmmuniseerd worden na vaccinatie met klassiek distemper vaccin, omdat
deze helminthiase niet alleen de gastrointestinale letsels veroorzaakt maar ook een in-
vloed op de thymus uitoefent. Na toediening \\an tetramisole was de bescherming
tegen uitbraak \\an natuurlijke hondeziekte veel beter dan na gebruik van piperazine,
en tevens waren de bijwerkingen \\an de \\ accinatie nihil of zeer gering.
Met D. viviparus besmette runderen die gedurende de prepatente of de patente
periode met tetramisole worden behandeld en nadien een challenge-dosis krijgen
toegediend, verwer\\ en een immuniteit die minstens even sterk is als die na het herstel
van een natuurlijke besmetting.

Bij kinderen die om de drie maanden met tetramisole behandeld werden, werden
gedurende de twaalf maanden dat ze gevolgd weiden geen herbcsmettingen vast-
gesteld, hoewel ze in een milieu met een zeer hoge incidentie aan Ascaris lurnbricoides
en andere pathogene nematoden leefden. Een mogelijke verklaring zou kunnen wor-
den gevonden in het feit dat door de regelmatige ontworming ook de onvolwassen
wonnen, zowel die reeds in de darmlumen verblijven als die nog migreren, zouden
worden gedood.

Een veel logischer verklaring is te vinden in de pathogcniciteit van de nematoden
die bekwaam zijn immunosuppressieve stoffen af te scheiden en daardoor het
normaal immtmologisch gedrag van dc gastheer kompromitteren. Anderzijds oefent
tetramisole volgens R e n o u x een imnumostimtilerende werking uit bij de vaccinatie
tegen brucellose. Het is niet uitgesloten dat door dezelfde stof — die toevallig
nu ook een anthelminthicmn is — gelijkaardige resultaten kunnen woiden bekomen
bij wonnbesmettingen.

Oude dieren zijn meestal onbekwaam om een juiste immunologische reactie tegen
specifieke antigenen op te brengen. Het immunologisch oud worden van „ieder
eigen controlesysteem" zou de oorzaak van de hogere frequentie in de ontwikkeling
van tumoren bij oude dieren kunnen zijn.

*) Tetramisole, Levamisole: origineel produkt van Janssen Pharmaceutica, Beerse, Belgium.
118

De vraag of bepaalde chemische stoffen bekwaam zijn de nonnale reactie te herstellen
kan gesteld worden. Om dit te onderzoeken gebruikte R e n o u x tetramisole in een
dosis van 2,5 tot 12,5 mg/kg bij muizen van meer dan 9 maanden oud. Met de aan-
gepaste Jerne-methode toonde hij aan dat er bij de controledieren een significant
(p < 0.001) laag aantal hemolytische zones zijn tegenover een hoog aantal bij de
met tetramisole behandelde dieren (6). Opdat hier een effect meetbaar zou kunnen
zijn moeten zeker twee elementen beïnvloed worden: enerzijds de macrofagen en
anderzijds rechtstreeks of onrechtstreeks de lymfocyten.
De verschillende elementen die interfereren in de proef van R e n o u x zijn:

1. de cellen van het macrofaag-type die van het antigeen een immunogeen
hebben gemaakt;

2. de van de thymus afhankelijke lymfocyten die bijdragen in de vorming van
de cellulaire immuniteit en ook degene die als mediatoren van de humorale
reactiviteit optreden ;

3. de cellen die afkomstig zijn van het beendermerg en die zoals de T-cellen een
gelijkaai-dige taak vervullen;

Uit al deze proeven zou kunnen worden besloten, dat onder de invloed van tetra-
misole :

1. bij vaccinatie met een zwak immunogeen er een betere immuniteit zou kunnen
ontstaan;

2. bij vaccinatie van exemplaren met een onvoldoende reactievermogen er zich
een meer uitgesproken immuniteit kan ontwikkelen;

3. bij vaccinatie van oude exemplaren het reactievermogen weer op een normaal
peil kan worden gebracht.

L Chernyakhovskaya, 1. Yu., S h a g h ij a n, H. SH., S 1 a v i n a, E. G. and S v e t-
Moldavsky, E. G.: Helminths and Allotransplantation. Rev. Europ. Etudes Clin, et
liiol., 17, 395, (1972).

2. Keller, R.: Suppression of normal and enhanced tumor growth in rats by agents inter-
fering with intracellular cyclic necleotides. Life Science, 11, 485, (1972).

3. K e 11 e r, R., O g i 1 v i e, B. M. and S i m p s o n, E.: Tumor growth in nematode infected
animals. The Lancet, April 3, 678, (1971).

4. P h i 11 s, J. A., H a r r o 1 d, A. J., W h i t e m a n, G. V. and P e r e 1 m u 11 e r, L. : Pul-
monary infiltrates, asthma and eosinophilia due to Ascaris suurn infestation in man. New
Engl. J. Med., 286, 965, (1972).

5. R e n o u X, G. et R e n o u X, M.: Effet inununostimulant d\'un Imidothiazole dans l\'immu-
nisation des souris contre l\'infection par Brucella abortus. C R. Acad. Sc. Paris, Série D.,
272, 349, (1971).

6. R e n o u X, G. et R e n o u x, M.: Restauration par le phenylimidazole de la réponse im-
munologiquc des souris âgées. C. R. Acad. Sc. Paris, Série D., 274, 3034, (1972).

7. Warren, K. S.: The immunopathogenesis of schistosomiasis. A multidisciplinary appro-
ach. Trans. Roy. Soc. Trop. Med. and Hyg., 66, 417, (1972).

8. Wilson, R. J. M.: Effect of methotrexate on the parasitic development of the nematode
Dictyocaulus viviparus (metastrongylidae) and the immune response of the infected guinea
pigs. Parasitology, 63, 145, (1971).

Vaccineren is een van de methoden om een ziekte onder controle te liouden, echter lang
niet altijd een methode om de ziekte het meest effectief te bestrijden.

In tegenstelling met de toepassing bij de mens geschiedt de vaccinatie bij onze landbouw-
huisdieren op grond van een economische indicatie. Economisch kan het echter vaak wen-
selijk zijn en soms zelf noodzakelijk om niet te vaccineren en bij het bestrijden van ziekten
andere methoden toe te passen als „stamping out" of quarantaine en hygiënische maat-
regelen te nemen. Indien een ziekte door middel van „stamping out" wordt bestreden, dient
de vaccinatie te worden nagelaten omdat laatstgenoemde handeling het voorkomen van de
smetstof kan maskeren.

Een andere reden om niet te vaccineren kan gelegen zijn in eisen, die importerende landen
stellen ten aanzien van invoer van produkten \\\'an dierlijke oorsprong (niet ingespoten met
z.g. „levende vaccins").

De eisen, die aan een vaccin moeten worden gesteld zijn duidelijk te omschrijven: gemak-
kelijk toe te dienen, voldoende werkzaamheid, langdurige werkzaamheid, geen schadelijke
gevolgen voor de ingeënte dieren e.a.

Een optimale realisatie van deze eisen is niet altijd mogelijk. Tijdens de causerie zal wor-
den ingegaan op problemen verband houdende met:

Vaccination is one of the methods designed to hold a disease in check but it is far from
being the most effective method of controllin.g the disease in every case.

Unlike the indications for vaccination in man, those in farm animals are economic in cha-
racter. It may, however, often be economically desirable and, in some cases, even essential
not to vaccinate and to adopt other measures such as stamping out or quarantine and
liygienic procedures in controlling the disease. When a disease is controlled by stamping
out, vaccination should be omitted as this procedure may mask the presence of the infec-
tious agents.

.\\nother reason for not vaccinating may consist in the requirements of importing countries
regarding the import of jjroducts of animal origin (not inoculated with so-called living vac-
cines).

The requirements which have to be satisfied by a vaccine, can be clearly defined: easy to
administer, adequate effectiveness, long-acting, absence of effects injurious to inoculated
animals, etc.

These reciuirements cannot be satisfied to an oijtinuim degree in every case. The paper
which is to be read will be concerned with problems relating to:

Om besmettelijke ziekten bij cle landbouwhuisdieren te bestrijden staan ons de
volgende methoden ter beschikking:

Geen van deze methoden zal optimale resultaten geven, indien niet tevens goede
isolatiemaatregelen worden toegepast.

Quarantaine is voorts een onmisbare schakel bij het bestrijden van ziekten zowel
nationaal, regionaal als lokaal gezien. Het terugbrengen binnen het eigen gesloten
dierbestand van dieren die tijdelijk elders verblijven, b.v. varkens op een combi-
natietoets- of prestatietoesbedrijf of runderen op fokveedagen en tentoonstellingen,
moet met waarborgen worden omgeven.

Aan welke maatregel of combinatie van maatregelen de voorkeur gegeven dient te
worden, is afhankelijk van allerlei omstandigheden. Ziekten die in een bepaald
,,vrij" gebied binnendringen zal men trachten onder controle te krijgen d.m.v.
slachten, destructie en quarantainemaatregelen, zoals sluiten van markten, vervoer-
verboden e.d. Ziekten die hiervoor in aanmerking komen zijn mond- en klauwzeer
en runderpest bij runderen, Afrikaanse varkenspest en mond- en klauwzeer bij
varkens, infectieuze anemie en malleus bij paarden. Het zijn meest infectieziekten
die zich in korte tijd over enorme gebieden kunnen verbreiden. Ook zal men het
afslachtsysteem toepassen wanneer de kans bestaat de aandoening \\olledig uit te
roeien. Hier kan gedacht worden aan chronisch verlopende infecties als tuberculose
en brucellose bij runderen en varkenspest, enzoötische pneumonie e.d. bij varkens.
.\\ndere infecties zijn onder controle te houden met behulp van antibiotica of
chemotherapeutica "en door het treffen van hygiënische maatregelen. Dit is aan
te bevelen bij leptospirosis, sommige parasitaire infecties, coli-scptikemieën en coli-
toxemieën bij rund en varken en dysenterie (Doyle) van het varken. Vaak zijn
dit ziekten waartegen nog geen goede vaccins bestaan en ziekten waar\\an de
iiestrijding m.b.v. een stamping-out-methode weinig zinvol zou zijn, gezien o.m. de
hoge frec|uentic van voorkomen en de economische importantie.
Als derde mogelijkheid om ziekten te bestrijden blijft dan nog de vaccinatie over,
al dan niet ondersteund door een seroprofylaxis.

De beslissing al dan niet te vaccineren is afhankelijk van de volgende overwegingen:

b) bestaat er na vaccinatie gevaar \\oor niet gewenste bijverschijnselen, zoals
een minder goede groei, een hoog sterftepercentage?;

c) kan het vaccineren consequenties hebben voor de exportpositie? Er zijn lan-
den die het enten ongaarne zien. Deze landen laten vaak geen dieren toe
ren. Factoren, niet gelegen op het gebied van de zuivere dierziektepreventie,
spelen hierbij mede een rol.

De behoefte om tot vaccinatie over te gaan — of over te kunnen gaan — wordt
steeds dringender. Door het houden van grote aantallen dieren op steeds kleinere
oppervlakte-eenheden is de kans dat een besmettelijke ziekte de economie van het
bedrijf kan verstoren, toegenomen. Het internationale verkeer heeft de risico\'s ver-
groot van insleep van niet-inheemse besmettelijke ziekten (b.v. Afrikaanse varkens-
pest, virusenteritis bij de nerts"). Door import van dieren uit andere landen kunnen
infectieuze aandoeningen worden binnengesleept, b.v. enzoötische leukose bij het
rund. en scrapie bij het schaap. De schaalvergroting die op de fokbedrijven in de
varkenssector, op de broederijen in de pluimveesector en op de Kl-centra in de rimd-
veehouderij wordt waargenomen, verhoogt het risico van verspreiding van besmette-
lijke ziekten in korte tijd over een groot aantal andere bedrijven.

a) er geen andere manier kan worden toegepast om de ziekte onder controle te
houden;

b) er gevaar bestaat van insleep van infectieuze agentia uit het buitenland
(mond- en klauwzeer) of regionaal van uit het binnenland (ziekte van
Aujeszky, vogelcholera);

Een entstof is een produkt van, of bestaande uit micro-organismen, dat ingebracht
in het dier aanleiding geeft tot het verhogen van de specifieke weerstand tegen het
betreffende micro-organisme. Hierbij ziet men vaak ook nog een verhoging van
de algemene weerstand. Het verhogen van de specifieke weerstand uit zich in de
produktie van humorale antilichamen en in een activering van de cellidaire immu-
niteit. Het verhogen van de aspecifieke weerstand vindt zijn uitdrukking in de pro-
duktie van interferon b.v. bij het gebruik van „levende" virusvaccins en in het mo-
biliseren van macrofagen, leukocyten en bactericide of bacteriostatisch werkende
fermenten als het lysozym e.d.

Soms beoogt men uitsluitend de aspecifieke weerstand te verhogen, b.v. door het
geven van bacteriecultures per os om het binnendringen van ongewenste micro-
organismen in de darmen te verhinderen. Voorbeelden zijn: het geven van apatho-
gene E. co/z-cultures aan kalveren direct na de geboorte om colibacillosis tegen te
gaan en het geven van Lactobacillus acidophylus aan jonge biggen om E. coli-
toxemieën te voorkomen.

Aan „germ free animals" (die dan natuurlijk niet germ free meer zijn) worden
wel cocktails van saprofytaire kiemen per os gegeven om het binnendringen van
Enterobacteriaceae te verhinderen.

Een vaccin moet, om antilichamen te kunnen oproepen, terecht komen in een
immunocompetent dier. Het lichaam moet het vaccin kimnen erkennen als iets
vreemds. Jonge dieren, maar ook oude dieren, zijn verminderd imnuiimcompetent.
Een vaccin moet, na in het lichaam te zijn gebracht, hier lang genoeg aanwezig
blijven, om actief te kunnen zijn als stimulator van antilichamen. Het mag niet te
vlug uitgescheiden of worden vernietigd. Voor een optimale werking is een bepaalde
hoeveelheid vaccin noodzakelijk.

Om als activator van antilichamen te kunnen ftmgeren moeten er in het vaccin
stoffen aanwezig zijn die als inununogeen kunnen werken. Dc imnumogenc werking
is gekoppeld aan bepaalde determinerende groepen, meestal bepaalde configiuaties
van arninozmen. Niet elke bacterie of elk virus is geschikt te maken om t.z.t. in
vaccins te worden verwerkt op grond van het feit dat het te weinig inununogeen is.
Het selecteren van vaccinstammen vergt voortdurend onderzoek (Erysipelothrix
rhusiopathiae, Brucella abortus, pseudovogelpest).

Een oiJtimaal werkend vaccin zou een maximtnti aan bescherming moeten geven
met een minimum aan entreacties, voldoende lang werkzaam zijn en geen sprei-
dend vermogen dienen te hebben

Na vaccinatie ontstaan in het lichaam humorale antilichamen en wordt de speci-
fieke cellulaire immuniteit gestimuleerd. Humorale antilichamen bestaan uit ver-
schillende ketens van aminozuren waarvan bepaalde gedeelten de eigenschap heb-
ben te kunnen reageren met het antigeen en weer andere delen secundair werken
door complement te binden, terwijl dit complement weer antigeen kan binden of
neutraliseren.

De specifieke cellulaire immuniteit bestaat uit lymfocyten, ontwikkeld in bepaalde
centra van het RES en gestimuleerd door bepaalde antigenen. Na stimulatie bezit-
ten deze lymfocyten de eigenschap het betreffende antigeen te neutraliseren. Het
voorkomen van antilichamen in het serum, opgeroepen door de vaccinatie, geeft
niet altijd een afdoende bescherming. Soms kunnen de antilichamen ontstaan zijn
onder invloed van de reeds aanwezige infectie. In dit verband wordt gedacht aan
brucellose en vlekziekte.

In een ander geval beschermen humorale antilichamen niet afdoende tegen de
infectie, vooral niet wanneer deze infectie tot stand kan komen zonder dat een
bacteriëmie of een viremie noodzakelijk is. Dit is b.w het geval bij het rhino-
pneumonievirus van het paard. Het virus kan nl. ascenderend via de vagina de baar-
moeder bereiken. Er behoeft geen viremie aan te pas te komen. Ook kan dit virus
in een besmet milieu aerogeen de luchtwegen bereiken en zich hier handhaven,
ondanks het voorkomen van humorale antilichamen. Dit zelfde is ook bekend bij
het IBR/IPV virus van het rund. Ook hier ontstaan na \\ accinatie wel antilichamen,
maar ontstaat geen afdoende bescherming. De vaccinatie moet hier duidelijk en
blijvend ondersteund worden door hygiënische maatregelen.

Men kent de zogenaamde levende vaccins, bestaande uit micro-organismen die in
staat zijn zich nog actief te vermeerderen. „Levende" vaccins kunnen op een aantal
manieren worden gebruikt:

a) toediening op verschillende plaatsen van antiserum en het levende volvirulente
micro-organisme, hetzij kort na elkaar, hetzij tegelijk. Deze methode, die de
enting volgens Lorentz wordt genoemd, werd vroeger toegepast bij de
preventie van vlekziekte en varkenspest;

b) applicatie van het levende volvirulente vaccin wordt toegediend op een plaats
waar het geen ernstige laesies kan veroorzaken. Een voorbeeld hiervan is het
enten van schapen met peristomatitis-virus op de binnenzijde van de dijen
(adductoren) en de entingen tegen infectieuze laryngo-tracheïtis bij de kip;

Tot de levende vaccins kunnen ook gerekend worden de vaccins, bestaande uit
virussen of bacteriën die verwant zijn aan het virus of dc bacterie waartegen men
wil vaccineren maar die niet of weinig jjathogeen zijn \\\'oor de betreffende diersoort.
In dit verband kan genoemd worden het koepokvirus \\-an Jenner tegen Variola
major, het fibromavirus van Shope tegen myxomatose bij het konijn, het duive-
pokkenvirus tegen pokken bij de kip, het hondeziektevirus tegen runderpest, het
mazelenvirus tegen hondeziekte, Sabnoiiella dublin bacteriën om varkens te bescher-
men tegen infecties van de meer pathogene Salmonella choleraesuis.

Het enten met volvirulente cultures wordt in de praktijk nog wel toegepast, al dan
niet veterinair verantwoord. Hier kan gewezen worden op de vaak toegepaste me-
thode op een bedrijf, waar de ziekte van Aujeszky bij biggen voorkomt, de drach-
tige zeugen zo snel mogelijk in contact te brengen met de smetstof. Het is bekend dat
in onze Westeuropese landen het virus van Aujeszky meestal alleen ziektevei-wekkend
is voor de jonge big. Zeugen met antilichamen tegen het virus van Aujeszky be-
schermen de pasgeboren biggen via het colostrum gedurende de meest gevoelige
periode van het leven.

Aan deze methode kleven bezwaren. Zeker de laatste jaren blijft de ziekte van
Aujeszky bij het varken niet meer beperkt tot het jonge dier. Ook oudere varkens
worden aangetast en zelfs zeugen en beren. Zeugen kunnen verwerpen. Ook wor-
den bij oudere varkens wel sterfgevallen waargenomen.

Een tweede ziekte, waarbij deze methodiek van enten wordt toegepast, is de trans-

inissible gastro-enteritis. Ook deze aandoening is typisch een jeugdinfectie. Het
kunstmatig besmetten van oudere dieren is alleen verantwoord, indien het bedrijf
als goed gesloten kan worden beschouwd en er geen gevaren bestaan voor de om-
geving. Het is echter niet raadzaam deze methodiek \\ an enten toe te passen wanneer
veel jonge biggen op het bedrijf aanwezig zijn.

2. de moeilijkheid een goed evenwicht te vinden tussen het toegediende anti-
geen en het toegediende serum.

Meer bekend is de methode van enten met „levende" afgezwakte vaccins, zowel
\\an virussen als van bacteriën. Deze methodiek berust op de waarneming dat na
herhaalde passage van bacterie-cultures of virussen in artificiële media de virulentie
\\ an het micro-organisme \\-oor zijn autochtone gastheer is afgenomen. Er zijn echter
onderzoekers die menen, dat hier geen sprake is van afzwakking maar \\\'an selectie.
De minder virulente resistente stam is overgebleven. Ook kan deze afzwakking bij
bacteriën beïnvloed worden door het toevoegen van bepaalde stoffen aan de voe-
dingsbodems. Voorbeelden van dergelijke vaccins zijn het Staub-\\accin bij vlek-
ziekte, de diverse Brucella abortus vaccins, het BCG-vaccin bij de mens. Ook de
sporenvaccins b.v. tegen miltvuur kunnen hierbij worden genoemd.
Dergelijke minder virulente stammen worden ook wel eens gekweekt uit natuurlijke
uitbraken. Een bekend voorbeeld is de stam 19 van Buck tegen Brucella abortus en
de Marekstam van Rispens. Ook heeft men wel pseudovogelpeststammen met een
verminderde \\irulentie gevonden in natuurlijke uitbraken.

Om virusziekten te bestrijden maakt men veel gebruik van vaccins, bestaande uit
„le\\ende" of gemitigeerde" stammen. Deze heeft men verkregen door \\oortdurend
passages te maken van het virus in een andere gastheer. Klassiek is het rabiesvirus
van Pasteur, het virus fixe dat hij verkreeg door passa.ges in konijnen. Men kan in
het algemeen zeggen, dat door de passage de stam virulenter wordt voor de nieuwe
gastheer en minder virulent voor de oorspronkelijke gastheer. In dit verband mag
gewezen worden op vaccins bij het pluimvee tegen pseudovogelpest, infectieuze
bronchitis, eendepest; bij het varken tegen de ziekte van Aujeszky en tegen pest;
bij het rund tegen infectieuze rhinotracheïtis, virusdiarree en para-influenza. De
gemitigeerde virusvaccins hebben vooral opgang gemaakt nadat men gemerkt had,
dat, als deze vimssen aan artificiële media waren aangepast b.v. bebroede eieren
en/of weefselcultures, het ziekteverwekkend \\crmogen aanmerkelijk terugliep, tenvijl
het immunogene vennogen niet of nauwelijks veranderde.

Vaak werden ook wissclpassages toegepast d.w.z. men bracht het agens weer terug
naar het dier omdat gevreesd werd dat dooi- de adaptatie aan de \\ reemde cel-
systemen het immunogene vermogen van de smetstof terug zou lopen. Voorbeelden
van dergelijke vaccins zijn het rabiesvirus aangepast aan eieren waarbij dan een
onderscheid gemaakt wordt in veelvuldig gepasseerd H(igh) E(gg) P(assage) Fluiy
vaccin (genoemd naar de onderzoeker) en L(ovv) E(gg) P(assage) Fliiry vaccin:
het varkenspestvirus aangepast via konijnen, het riinderpestvirus verzwakt via pas-
sage door geiten, het paardepestx-irus verzwakt door passages in jonge muizen.
Ook passages door weefselcultures hebben goed bruikbare vaccins geleverd. Ge-
noemd kunnen worden vaccins tegen infectieuze bovine rhinotracheïtis tegen runder-
pest en tegen de ziekte van Aujeszky. Men kan de adaptatie aan weefselkweekcultures
nog vergroten door het kweken bij temperaturen beneden die \\ an het lichaam,
door de zuurgraad van het medium te veranderen en door selectie van plaques,
hetgeen mogelijk zou wijzen op een dissociatie op genetische grondslag (verande-
ringen in het genoom), maar misschien nog meer op een selectie.

b) zich slechts zolang vermeerderen als nodig is voor een goede produktie van
antilichamen;

Bij de dode entstoffen kennen wij zowel vaccins tegen bacteriën als tegen virussen,
maar ook — wat zeer belangrijk is — vaccins tegen de toxinen van bacteriën, de
zogenaamde toxoïdvaccins. Voor het doden maakt men gebruik van fysische me-
thoden, zoals verhitten bij niet al te hoge temperaturen, van ultraviolette bestra-
ling en van het blootstellen aan geluidstrillingen. Ook chemische stoffen, zoals
formaline, acriflavine, ;S-propiolacton, phenol e.a., worden gebruikt om de micro-
organismen, die men wil gebruiken, in het vaccin te doden.

Gesteld kan worden dat het immunogeen vermogen van gedode vaccins in waterige
suspensie gering is als gevolg van de snelle afbraak van de entstof op de plaats van
injectie. Een algemeen nadeel van gedode vaccins is voorts de waarneming dat
verschillende malen moet worden ingespoten om een betrouwbare immuniteit te
verkrijgen. Meestal worden aan gedode vaccins stoffen toegevoegd, die de vorming
van antilichamen stimuleren. Dergelijke stoffen die men adjuvantia noemt zijn b.v.
aluminium-hydroxyde, aluin, saponinen, water-in-olie-emulsies (Freund\'s compleet
en incompleet adjuvans). Indien stoffen worden toegevoegd die het antigeen adsor-
beren wordt wel gesproken van adsorbaatvaccin en meer speciaal wanneer gebruik
wordt gemaakt van aluminium-hydroxyde en kaoline.
Adjuvantia zouden de volgende betekenis hebben:

b) het antigeen, geadsorbeerd aan het adjuvans, zou beter geresorbeerd worden. In
het algemeen kan gezegd worden hoe groter het molecule, hoe beter het immu-
nogeen vermogen;

c) het antigeen, beschermd door het adjuvans, zou beter bestand zijn tegen proteo-
lytische activiteiten van het weefsel;

d) het in sterke mate aantrekken van bepaalde cellen b.v. macrofagen. Deze macro-
fagen fagocyteren de antigeen-adjuvans-complexen en brengen deze naar de
immunopoëtische depóts van het RES. Onderweg worden de antigeen-adjuvans-
complexen beschermd tegen het aspecifieke afweersysteem van het levende wezen
b.v. tegen de fagocyterende activiteit van leukocyten en tegen neutralisatie door
weefselenzymen ;

e) het antigeen komt langzamer vrij, waardoor de immunogene stimulans langer
blijft bestaan en waardoor de vorming van antilichamen producerende cellen
wordt gestimuleerd ;

f) het immunogeen gaat werken van haptenen. Onder haptenen verstaat men
stoffen die niet immunogeen zijn, maar die wel met antilichamen kunnen rea-
geren. Een bekend hapteen is b.v. het tuberculine.

Deze vraag laat zich moeilijk in detail beantwoorden. Handicaps bij vaccinatie zijn:
a) de micro-organismen zijn weinig immunogeen. In dit verband kan gewezen
worden op infecties veroorzaakt door Mycoplasmata als Mycoplasma hyopneumo-
niae en Mycoplasma hyorhinis, op infecties veroorzaakt door Streptokokken b.v.
Streptococcus equi, de droesstreptokokken bij het paard en Srteptococcus agalac-
tiae, de meest bekende mastitis-verwekker bij het rund, en op de verwekker van de

b) de micro-organismen oefenen hun pathogene werking uit op de slijmvliezen
van de luchtwegen, het maagdarmkanaal en de geslachtsorganen. De concen-
tratie aan antilichamen in het bloed, nodig om een lokale infectie te be-
strijden, moet veel hoger zijn dan de hoeveelheid antilichamen die men nodig
heeft om septikemieën tegen te gaan. Hoewel niet ontkend kan worden dat er
sprake is van een lokale immuniteit, is het vaak zeer moeilijk met het lokale
afweermechanisme het pathogene micro-organisme te elimineren. In dit ver-
band kan gedacht worden aan infecties in de luchtwegen, veroorzaakt door
Pasteurella multocida en Bordetella bronchiseptica, aan infecties in de darrn-
tractus, veroorzaakt door salmonellae bij het varken en aan infecties in de ge-
slachtsorganen veroorzaakt door brucellae en vibrionen bij het rund. Men zou
kunnen stellen dat de lokale immuniteit op die plaatsen die in open verbinding
staan met de buitenwereld niet optimaal is;

c) de verwekker is nog niet gecultiveerd waardoor de bereiding van een goed
\\accin niet mogelijk is, b.v. van het virus van de Afrikaanse varkenspest, van de
infectieuze anemie van het paard en van de enzoötische leukose van het rund e.a.

Het probleem kan echter ook positief benaderd worden door te stellen dat er goed
werkzame vaccins bekend zijn:

a. tegen exotoxinen producerende bacteriën als de diverse Clostridia (Cl. per-
fringens, Cl. tetani), Corynebaclerium diphteriae, Vibrio cholerae e.a.;

b. tegen micro-organismen die een sepsis veroorzaken. Als voorbeelden hier-
van kunnen worden genoemd: vaccins tegen miltvuur bij alle dieren, tegen
pasteurellosis bij kip en buffel, tegen leptospiren en tegen virusinfecties als
varkenspest, mond- en klauwzeer, distemper e.a.

Vooropgesteld moet worden, dat de technische uitvoering van de vaccinatie soms
nog al wat problemen kan geven vooral bij die diersoorten, die in grote groepen
worden gehouden. In het bijzonder moet hier gedacht worden aan vaccinaties bij
pluimvee en bij nertsen.

Men prefereert hier vaak een vaccinatie per os (b.v. via het drinkwater) of door
inhalatie, waarvoor vernevelaars worden gebruikt. Bij nertsen maakt men bij vacci-
natie tegen hondeziekte eveneens gebruik van de aerogene weg. Bij aerogene vac-
cins moet gekeken worden naar de druppelgrootte. Deze mag niet te groot zijn,
omdat het vaccin dan niet ver genoeg kan binnendringen in de luchtwegen; echter
ook niet te klein, omdat het vaccin dan te ver kan binnendringen in de luchtwegen
en hier laesies kan \\eroorzaken, waardoor sectmdaire infecties de kans krijgen om
aan te slaan.

Voor orale of aerogene inummisatie komen op de eerste plaats in aanmerking de
levende of gemitigeerde virusvaccins. Het blijkt echter, dat bij pluimvee ook gedode
vaccins per os toegediend, immunogene activiteit kunnen ontplooien.

d. de lokale weefselimmuniteit wordt gestimuleerd, hetgeen vooral van belang
is bij darm-infecties.

De meest toegepaste methode is de vaccinatie d.m.v. een subcutane of intra-
musculaire injectie. Subcutaan wordt gevaccineerd wanneer een sterke lokale
reactie verwacht kan worden b.v. bij adjuvans vaccins en wanneer men de resorptie

niet te snel wil laten ]3laatshebben. Intramusculair wordt gevaccineerd wanneer men
snel irmnuniteit wil hebben en wanneer men geen ernstige vveefselreactie verwacht.
Soms worden lokale entingen toegepast met het doel de plaatselijke immuniteit tc
verhogen en de vorming van lokale antilichamen te stimuleren. Voorbeelden hiervan
zijn colivaccinaties in de uier bij de zeug en brucella\\accinaties in de vagina bij
het rund. Ook worden entingen toegepast in de huid d.m.v. scarificaties b.v. entingen
tegen Marek bij pluimvee, tegen pokken bij pluimvee en tegen peristomatitis bij
lammeren.

Hier is in zijn algemeenheid moeilijk antwoord op te geven. Gesteld kan worden
dat entingen met gedode vaccins verschillende malen met tussentijden van 2 ä 6
weken moeten worden uitgevoerd. Entingen bij jonge dieren moeten vaak worden
herhaald om de neutraliserende invloed van een maternale immuniteit te ontgaan.
Entingen van moederdieren om een hoge titer aan antilichamen in colostrum en
wei te krijgen, met als doel de jonge dieren passief te beschermen tegen infecties,
moeten eveneens herhaaldelijk worden toegediend.

Toch geeft een dode entstof soms een jarenlange innnuniteit. Hierbij mag gedacht
worden aan het botulismevaccin bij nertsen. Vier jaar na vaccinatie, verricht op
een leeftijd van 8 weken, konden de gevaccineerde dieren nog een infectiedosis
\\an 10.000 MLDjqo nerts doorstaan.

a. Weefselirritatie niet alleen door het inmiunogeen, maar meer nog door de ad-
juvantia en de conserveringsmiddelen. Bekend zijn de granulomen die ontstaan
na vaccinatie van het mond- en klauwzeervaccin. Minder bekend zijn de ern-
stige weefselbeschadigingen die het gevolg kunnen zijn van het (steriel) gebruik
van water-in-olie vaccins. Er kunnen steriele abcessen ontstaan. Deze blijven
soms maanden aantoonbaar. Indien deze granulomen nog waarneembaar zijn
bij slachtdieren kan het aanleiding geven tot belangrijke economische verliezen.
Men moet adjuvans-vaccins dan ook injecteren op plaatsen waar geen belang-
rijke spiergroepen liggen (hals, borst).

b. Het weer virulent worden van de gemitigeerde stammen. Het principe van het
mitigeren berust op het feit, dat door bepaalde laboratoriumtechnieken de ver-
houding van virulente/avirulente micro-organismen grondig gewijzigd wordt.
Als voorbeeld kan genoemd worden, dat deze verhouding aanvankelijk 1:99 zou
kunnen zijn. Door vaccinatie van het dier hebben de immunogene eigenschap-
pen van de avirulente micro-organismen de overhand over de pathogene eigen-
schappen van meer virulente micro-organismen. Als gevolg van uitscheiding
en besmetting van nog niet gevaccineerde soortgenoten kan de oorspronkelijke
virulentie terugkeren.

Aan het gebruik van gemitigeerde vaccins mag de eis worden gesteld, dat de
vaccinbacterie of het vaccinvirus geen spreidend vennogen mag hebben. Het
risico van concentratieverhoging van de nog pathogene micro-organismen in het
milieu zou daaixJoor afnemen. Geen spreidend vermogen wil zeggen, dat de
smetstof niet van het ene dier naar het andere dier mag overgaan.

c. Het ontstaan van heftige reacties bij gevaccineerde dieren. Er zijn altijd dieren
die meer gevoeliger zijn voor gemitigeerde vaccins dan andere.

1. een stresstoestand als graviditeit, en het leveren van topprestaties (gravidi-
teit was een handicap bij entingen met rabbit adapted varkenspestvaccins);

2. leeftijd: oudere varkens zijn gevoeliger voor b.v. entvlekziekte, doordat het

immunopoëtische systeem trager functioneert; jongere dieren zijn gevoeliger
voor b.v. gemitigeerde varkenspestvaccins.

d. Het ontstaan van abortus of van steriliteit. Dit kan berusten op het penetrerend
vermogen van de vaccinstam in de foetus of in de ovaria of in de testikels, waar-
door er een pathologische toestand kan ontstaan. Het kan echter ook een gevolg
zijn van de pyrogene werking van het vaccin. Gesteld kan worden, dat koorts
één van de abortusoorzaken is, zowel bij het rund als bij het varken en dat
bewezen is dat de fertiliteit van beren die een koortsaanval hebben gehad ge-
durende 6 weken verminderd kan zijn.

e. Het ontstaan van abnormaliteiten aan de foetus. Dit is o.m. bekend bij varkens-
pestvaccins en Aujeszkyvaccins. De laesies die men waarneemt laten zich ana-
tomisch beschrijven als hydremisch, hydrops ascites, abnormale anatomische ver-
houdingen, hypocerebellie en fysiologisch in ataxie, clonische krampen en luste-
loosheid.

f. Het overbrengen van de smetstof naar de mens. Dit is bekend bij vlekziekte
en paratyfus tijdens en na het slachten.

Na applicatie van gemitigeerde virusvaccins ontstaat een leukopenic. Als gevolg
hiervan kunnen bepaald latente aanwezige infecties de kop opsteken. Bekend
in dit verband is het ontstaan van CRD bij pluimvee na enting met het bron-
chitisvaccin, het optreden van colibacillosis bij pluimvee na aerogene vaccinatie
tegen pseudovogelpest, het activeren van aandoeningen van de luchtwegen bij
varkens na applicatie van gemitigeerde varkenspestvaccins, het ontstaan van
luchtweginfecties bij het rund, veroorzaakt door het para-influenzavirus en
Pasteurella haemolytica, na vaccinatie tegen infectieuze bovine rhinotracheitis en
„mucosal disease".

Deze contaminatie kan het gevolg zijn van fouten, zo men al van fouten kan
spreken, bij de bereiding van het vaccin. Toen het ei als voedingsbodem werd
gebruikt voor het kweken van gemitigeerde stannnen, heeft men hiermede het
risico genomen, dat smetstoffen die latent in deze eieren voorkomen zouden
kunnen worden verspreid. Bekend is dat door deze eivaccins mycoplasma\'s en
het virus van de ziekte van Marek kunnen worden overgedragen.
Ook weefselcultures kunnen gecontamineerd zijn. Bij de mens is berucht de
contaminatie met het SV4Q virus dat in weefselcultures van apeniercellen kan
voorkomen. Deze apeniercellen worden o.m. gebruikt voor de bereiding van het
poliomyelitisvaccin.

De contaminatie kan ook het gevolg zijn van verontreiniging na het fabricage-
proces. Dit kan gemakkelijk optreden bij de gemitigeerde vaccins omdat hier
een conservans ontbreekt. Met het conserveren zou immers ook de gemitigeerde
entstof onwerkzaam worden gemaakt. Contaminerende micro-organismen zijn
vooral microkokken, Enterobacteriaceae, gisten en schimmels. Deze kunnen aan-
leiding geven tot abcessen.

Een belangrijke verbetering bij de vaccinproduktie is het toepassen van lyofili-
satie. De houdbaarheid wordt hierdoor verhoogd en de contaminatie tot een
minimum gereduceerd. Deze gelyofiliseerde vaccins worden afgeleverd met een
suspensievloeistof. Na suspendering moet direct tot enting worden overgegaan.

i. Het voorkomen van bestanddelen van de voedingsbodems (weefselcultuurcellen,
eimateriaal) in de vaccins waardoor allergieën ontstaan.

verondersteld dat het jonge dier niet in staat is een goede immuniteit te ontwikke-

len omdat het immunopoëtisch systeem onvoldoende functioneert. Bovendien kun-
nen jonge dieren met het colostrum of via de dooier antilichamen opnemen waar-
door dit jonge dier voor kortere of langere tijd beschermd kan zijn tegen micro-
organismen waartegen het moederdier antilichamen heeft ontwikkeld. Deze zoge-
naamde passieve antilichamen kunnen de actieve vorming van afweerstoffen blok-
keren.

De periode waarop deze maternale afweerstoffen de actieve vorming kunnen verhin-
deren of bemoeilijken loopt nogal uiteen. Dit is afhankelijk van het dier, de hoe-
veelheid antilichamen die met het colostrum werden opgenomen en cle aard van
het immunogeen (sterk of zwak prikkelend). Er kunnen geeir algemene regels wor-
den gegeven hoe lang maternale antilichamen bij jonge dieren aanwezig kunnen
zijn. Bij virusdiarree van het rund is bekend, dat maternale immuunstoffen nog
wel 6 maanden aantoonbaar zijn. Bij parainfluenza kunnen maternale antilichamen
tot 12 weken voorkomen en bij adenovirussen tot 4 maanden. Gesteld kan worden
dat gemitigeerde parenteraal toegediende vaccins sneller door maternale itmnuun-
stoffen worden geneutraliseerd dan dode vaccins.

De invloed van maternale antilichamen tracht men gedeeltelijk te omzeilen door
een applicatie van de entstof per os of per inhalationem. Men hoopt dat het virus
O]) het slijmvlies van darmen en luchtwegen blijft persisteren en voortdurend
tracht te penetreren of — om in bokstermen te spreken — plaagstootjes uitdeelt
om het immunopoëtische systeem te activeren.

Toch zijn niet alle parenteraal toegediende vaccinaties nutteloos bij jonge dieren.
Er zijn ziekten bekend, waarbij het toedienen van een vaccin bij het jonge dier en
meer speciaal het enten met een gemitigeerde stam wel betekenis kan hebben. De
werking die dan optreedt, berust op het princi]3e van de interferentie. Het toege-
diende vaccinvirus gaat naar cle receptoren van de gevoelige cellen, waardoor het
binnendringen van een eventueel virulent virus geblokkeerd is. Het vaccinvirus
interfereert met het virulente virus.

Dit fenomeen is b.v. bekend bij de ziekte van Aujeszky, bij rabies en bij eendepest.
Het treedt niet alleen bij oude, maar ook bij jonge diei\'en op.

De gunstige werking van een enting op jeugdige leeftijd kan ook nog berusten op
de produktie van interferon. Interferon is een eiwitachtige stof met een laag mole-
culair gewicht. Het is zuurbestendig en wordt geproduceerd door de lichaamscellen
onder invloed van een virais. Dit interferon heeft geen specifieke maar een aspeci-
fieke werking. Het neutraliseert eventueel een ander aanwezig pathogeen virus.
Men experimenteert momenteel wel met een synthetisch bereid dubbelstrengig
RN.^. Dit RN.A kan in cellen dringen en hier de cel informatie geven alsof het een
virus is. Waardoor interferon kan ontstaan. Dit zou van betekenis kunnen zijn bij
aandoeningen \\an de luchtwegen. Iedere diersoort heeft zijn soorteigen interferon.
Interferon geproduceerd bij de ene diersoort heeft geen invloed bij een andere dier-
soort.

Ook is het mogelijk met levende vaccins jonge dieren te immuniseren met als doel
een lokale cellulaire immuniteit op te bouwen. Dit wordt wel toegepast met pseudo-
vogelpest (aerosol vaccins). Men kan in bepaalde gevallen een solide immuniteit op-
bouwen, ook al circuleren er in het bloed maternale antilichamen.
Indien op grond van epizoötiologische gegevens tot vaccinatie van jonge zoogdieren
moet worden overgegaan verdient het aanbeveling dit niet te doen voor de 3e
levensweek en de vaccinatie na 3-5 weken te herhalen. Bij pluimvee vaccineert
men daarentegen op nog jongere leeftijd. Ook moet de maximale toelaatbare
vaccindosis worden gebruikt. Mochten eventueel maternale immuunstoffen aan-
wezig zijn, dan kan door een overmaat aan antigeen de antilicharnen-barrière wor-
den doorbroken.

De meest betrouwbare methode om jonge dieren tegen infecties te beschermen is het

vaccineren van de moederdieren. Dit heeft vooral betekenis voor de ziekten die
aanleiding geven tot verliezen op jeugdige leeftijd. Gewezen mag hier worden op
vaccinaties tegen clostridium-infecties — beter is te spreken van clostridium-intoxi-
caties — bij lammeren en biggen en tegen distemper bij de nerts.
Eensluidende entvoorschriften zijn niet te geven. In het algemeen mag gesteld
worden dat voor het enten met dode entstoffen 2 of meer vaccinaties van de
moederdieren noodzakelijk zijn en voor het enten met een voK\'irulente of een ge-
mitigeerde stam één of twee entingen. De laatste vaccinatie moet zo mogelijk 2 ä 3
weken vóór de werpdatum worden gegeven. Pas dan mag een zo groot mogelijke
hoeveelheid antilichamen in het colostrum worden verwacht.

Bij iedere volgende partus vaccinere men opnieuw en wel 2 ä 3 weken vóór het
werpen.

Nieuw is het vaccineren in het uierweefsel zelf.
Het tegelijk toepassen van verschillende entingen

Het is de laatste jaren gebruikelijk geworden om dieren te vaccineren met poly-
vaccins of combivaccins. De voordelen hiervan zijn duidelijk. Men kan arbeids-
besparend werken, de dieren behoeven maar eenmaal te worden opgejaagd, het-
geen de rust in de stal bevordert. Regelmatig ontvangen wij vragen hoe het immu-
niserend vermogen zal zijn van de afzonderlijke entstoffen in deze combivaccins.
Hierover is geen algemene informatie te geven. Het toepassen van weinig immuno-
gene antigenen in combivaccins of het gelijktijdig toedienen van verschillende
vaccins, waarvan één der componenten als weinig immunogeen bekend staat, moet
worden ontraden. In dit verband kunnen genoemd worden, vlekziekte-entingen en
mond- en klauwzeer-entingen bij het varken. Ook brucellae zijn slecht in combi-
vaccins te gebruiken.

Extra voorzienigheid is nog geboden bij het gebruik van combivaccins of het gelijk-
tijdig toedienen van verschillende vaccins bij jonge dieren, omdat hier het iminuno-
poëtische systeem niet optimaal functioneert. Het enten van jonge nertsen tegen
hondeziekte en botulisme moet worden ontraden.

Ook het gebruik van vaccins met twee of meer in immunologisch opzicht niet ver-
wante virusstamrnen, geeft soms een onvolledige immunologische respons. Door de
snelle vermeerdering van de één kan op grond van het interferentiefenomeen de
ontwikkeling van antilichamen tegen de andere component aanmerkelijk worden
geremd. Dit is o.m. bekend bij combivaccins van infectieuze bovine rhinotracheïtis
en mucosal disease.

Een andere waarneming is het feit dat na vaccinatie met een inergcultuur van ge-
mitigeerde L. pomona en L. tarassovi stammen wel antilichamen ontstonden tegen
L. pomona, echter niet tegen L. tarassovi. Na het gebruik van gedode vaccins had
men hiervan minder last.

Nog een nadeel van het gebruik van vaccins, bestaande uit verschillende gemiti-
geerde stammen is de sterke belasting van het irnniunopoëtische systeem, waardoor
er een toestand van verminderde afweer ontstaat die langer aanhoudt dan na a]3ijli-
catie van één gemitigeerde vaccinstam.

Tegen het gebruik van combivaccins, bestaande uit diverse anatoxines of toxoids,
of dode bacterievaccins, lijken weinig bezwaren te bestaan.

Regelmatig ziet men na vaccinatie plotseling dieren succumberen als gevolg van
het feit dat de injectienaald in een bloedvat terecht is gekomen. Dit is te voor-
komen door na insteken van de injectienaald de zuiger even terug te trekken om
te zien of er bloed in de cylinder van de spuit komt. .\'\\djuvans- en adsorbaatvaccins
mogen beslist niet in de bloedvaten komen.

Ringentingen of barrière-entingen of zo men wil zone-entingen worden vaak met
130

weinig inzicht in de strategie uitgevoerd. Wanneer een besmettehjke ziekte is vast-
gesteld waartegen men wil vaccineren (b.v. mond- en klauwzeer bij varkens) dan
dient men met entingen te beginnen aan de periferie en dan langzaam „op te ruk-
ken" naar de infectiehaard. De kans op smetstofverspreiding wordt vergroot wan-
neer men weinig geprogrammeerd kris kras door het bedreigde gebied gaat trekken.
Een waarschuwing tegen het gebruik van aerosolvaccins is hier ook op zijn plaats.
Vaak wordt onder hoge druk virus verspoten. Het risico is groot dat dit virus
ook komt in de luchtwegen van diegene die het apparaat bedient. De risico\'s stijgen
wanneer gebruik gemaakt wordt van zeer fijne druppeltjes. Bij gebruik van pseudo-
vogelpestvaccins kunnen conjunctividen bij de mens optreden. Ook zijn allergieën
bij de mens bekend. Het lijkt wenselijk stringente voorschriften te maken hoe moet
worden gevaccineerd. Het dragen van mondmaskers en bril en het werken met
handschoenen moet worden voorgeschreven.

Het advies om voor ieder te vaccineren dier een schone injectiespuit en entnaald
te gebruiken is in de grote huisdierenpraktijk moeilijk door te voeren. Er is al veel
gewonnen wanneer voor ieder bedrijf een aparte spuit en een aparte naald wordt
gebruikt. De naalden dienen wel vervangen te worden zodra deze zichtbaar vuil
zijn. Na gebruik dienen naalden en spuiten na grondig schoonmaken te worden
uitgekookt. Alleen uitkoken is onvoldoende. Schoonmaken is beslist noodzakelijk
omdat anders ingedroogde vaccinresten, metaalaanslagen, haren en „huidschilfers"
door de injectie in het lichaam kunnen worden gebracht en hier aanleiding kunnen
geven tot ernstige weefselreacties (ontstekingen, granulomen).

In het bovenstaande is na een inleiding aan de hand van een aantal vraagstellin-
gen iets medegedeeld over problemen, verband houdende met vaccinaties.
Het ziet er naar uit dat nadat enkele decennia lang antibiotica en chemotherapeu-
tica de diergeneeskundige therapie en preventie hebben gedomineerd en de sera
en entstoffen hebben teruggedrongen, er thans een kentering is te bespeuren.
Men is zich er van bewust geworden dat men in antibiotica en chemotherapeutica
wel machtige wapenen heeft, maar ook dat men een tweesnijdend zwaard han-
teert. De resistenUeproblemen van micro-organismen zijn enorm toegenomen.
Verdere details wil ik U besparen.

Wij moeten echter oppassen dat wij met het gebruik van sera en vaccins ook weer
niet een tweesnijdend zwaard hanteren. Het gebruik van de vaccinspuit door
lekenkrachten moet worden ontraden. De lekenkracht kan inuners noch een goede
controle vooraf, noch een goede controle achteraf verrichten.

De noodzaak van een overheidscontrole zowel op onschadelijkheid als op werk-
zaamheid van entstoffen is een gebiedende eis voor een goede staathuishoudkunde
en zeker nu wij Europees of, zo U wilt, Westcuropees gaan denken. De huidige
wetgeving biedt onvoldoende mogelijkheden om corrigerend te kunnen optreden.
Er wordt uitsluitend iets geregeld betreffende ziekten die in de Veewet of Vogel-
ziektewet genoemd worden.

Hopenlijk biedt de nieuwe Sera- en Entstoffenwet meer mogelijkheden.
U moet echter wèl bedenken dat met vaccinaties ziekten onder controle kunnen
worden gehouden, maar dat ziekten door vaccinaties vaak niet zijn uit te roeien.
Het uitroeien van een ziekte kan alleen met behulp van de „stamping-out"-
methode. Deze „stamping-out"-methode moet dan ook worden toegepast zodra deze
met enige kans op sucecs kan worden uitgevoerd.

L Bürki, F.: Impfprophylaxe in der Massentierhaltung des Rindes. Wien tierärztl. Wschr.,
58, 112, (1971).

2. De vos, A.: Immunisatie. Vlaams diergeneesk. Tijdschr., 38, 398, (1969); 3. D e v r i e s e,

L.: Enkele illustraties bij het begrip „Immunologische reactie". Vlaams diergeneesk. Tijdschr.,
38, 387, (1969); 4. Duncan, J. R., Thomson, R. G.: Influence of inmumization proce-
dures on upper respiratory tract inmiunity in cattle. Canad. J. comp. Med., 34, 94, (1970).
5. F e c h n e r, J.: Schutzimpfungen bei Haustieren. Leipzig, S. Hirzel Verlag, 1964; 6. Fin-
ger, H.: Das Freundse Adjuvans. Wesen und Bedeutung. Jena, Gustav Fischer Verlag, 1964;

7. Finger, H., E m merlin g, P. und E i s e 1 e, L.: Ueber die Bedeutung immunologischer
.\\djuvantien fur die sinmltane Schutzimpfung. Z. Imrn. Forsch., 142, 1, (1971).

8. Ibrahim, M., B o u t e r s, R., W e l 1 e m a n s, G., B o e c k x, M. en Vandeplas-
sche, M.: Vaccinatieproeven met levend verzwakt IBR-vaccin. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr.,
38, 1, (1969); 9. International symposium on enterobacterial vaccines. Basel enz.. Kar-
ger, 1971. (Symposia series in immunobiological standardization, vol. 15).

10. M a y r. .-X.: Beziehungen zwischen Scuchengeschehen und Impfprophylaxe bei den Tier-
seuchen. Zbl. Bakt. I. Orig., 205, 276, (1967); 11. M ö h 1 m a n n, H., Müller, H. und
S c h ü t z 1 e r, H.: Ueber die spezielle \\\'orbereitung junger Tiere für die Gewinnung hoch-
wertiger Imnmnseren. Arch. exp. Vet. Med., 19, 385, (1965).

12. P a r a f, A.: Mécanisme d\'action des adjuvants de Tiinnrnnite. Ann. Inst. Fasteur, 118,
419, (1970); 13. Pondman, B. F. Serologie en therapie. Inaugurale rede 12 oktober
1946, Groningen; 14. Proceedings of the 9th. International congress for microbiological
standardization, Lisbon, 1964. Basel enz.. Karger, 1965. (Progre.ss in immunobiological stan-
dardization, vol. 2).

15. Recent developments in viral and bacterial vaccines. Proceedings of the 10th.
international congress for microbiological standardization, Prague 1967. Basel enz.. Karger,
1969 (Progress in inmmnobiological standardization, vol. 3); 16. Rudolph, W.: Inmumität
und Allergie beim Rotlauf der Schweine. Arch. exp. Vet.-Med., 19, 267, (1965).

17. Schulze, W.: Ein Beitrag zur Frage der Verstärkung der immunisatorischen Wirkung
vOn Impfstoffen durch Verwendung verschiedenartiger Oelkomponenten. Arch. exp. Vet.-Med.,
19„ 289, (1965).

18. Timmerman, W. .Aeg.: Sera en Vaccins in de praktijk. Leiden, Stenfert Kroese, 1940;

19. Top ley and Wilson: Principles of bacteriology and immunity. 55th ed. Vol. II, Part
HI. I^ondon, Arnold, 1966.

na de inleidingen van Prof. Dr. D. T. T h i e n p o n t en Dr. J. P. W. M. .X k k e r m a n s.
Discussieleider Dr. Osinga.

Dr, J. Hofman n meent uit het betoog van Dr. .X k k e r m a n s begrepen te hebben dat
als eis van een goed vaccin mag worden gesteld dat het geen spreidend vermogen mag hebben.
Gaat dit wel steeds op? Te denken is in dit verband aan de enting tegen de ziekte van Marek.
Een zeker spreidend vermogen zou kunnen betekenen dat maar een deel van de dieren behoeft
te worden gevaccineerd, hetgeen om economische redenen gunstig zou zijn.
Naar aanleiding hiervan merkt Dr. k k e r m a n s op, dat door de enting met gemitigeerde
vaccin tegen varkenspest het probleem van de Carrier Sow is ontstaan. Er blijft latente var-
kenspest op deze bedrijven.

Dr. C. Fol kers deelt mede, dal hel Marek vaccin van het C:.D.L-typc een sterk sprei-
dend vermogen heeft. Het is evenwel uitgesloten dat dit vaccin weer virulent zou worden,
omdat hel een natuurlijke avirulente stam van het Marek ziektcvirus is. .\\ls gevolg van het
sterk spreidend vermogen wordt het virulente virus in het milieu verdrongen door het vaccin
virus, wat een groot voordeel genoemd kan worden. De epidemiologische situatie wordt daar-
door gunstig veranderd. Dit in tegenstelling met het UVT vaccin.

Collega H. R o z e m o n d betwijfelt of een stamping-out wel altijd de beste maatregel is.
Dr. k k e r m ans antwoordt dat de stamping-out gebruikt moet worden bij het begin van
een uitbraak. In dit verband noemt hij de 1BR-IP\\\' infecties op K.I.-stations. Bij enting in
een besmet milieu kan interferentie optreden. Voorbeelden hiervan zijn rabies cn eendepest.
Dc koe wordt geen drager van het virus van .Aujeszky.

Collega P. J. D. van Egmond vraagt of het longemfyseem dat soms bij longworminfecties
optreedt op een allergie berust.

Prof. T h i e n p O n t onderscheidt een primair emfyseem door obstructie van de broncheoli en
het secundaire emfyseem dat ontstaat door histaminevorming, wat longoedeem veroorzaakt.

Collega C. L. van Limborgh heeft de koudbloedige dieren in de inleidingen gemist. Bij
de forel is .gebleken dat het immunopoëtische systeem alleen bij bepaalde temperaturen werkt.
In hoeverre is de immunologische respons bij de warmbloedige dieren te verhogen door een
kunstmatige temperatuurverhoging?

In zijn antwoord wijst Dr. .A k k e r m a n s o.m. op de therapie die men vroeger wel bij sy-
phillispatiënten toepaste, door deze patiënten door middel van een malaria-infectie koorts te
bezorgen.

Collega H. R. T u 1 n e r informeert of een gelijktijdig toegepaste longwormtherapie en mond-
en klauwzeervaccinatie immunologisch bezwaar heeft.

In zijn antwoord wijst Prof. Th i en pont op de immunosuppressieve stoffen die de meeste
pathogene nematoden vormen. De therapie tegen de longworm in feite kan dus gunstig werken.

In antwoord op een vraag van collega E. H. den Breeje zegt Prof. Thienpont dat
dc Toxocnrn canis immunosuppressieve stoffen voor de thynms vormt. Reden waarom bij een
besmette hond de ontwormingstherapie dus 1 week vóór de distemperenting toegepast moet
worden.

Op de vraag van collega Tulner hoe we de aspecifieke prikkeltherapie (Omnadin-Yantren
vaccin) naar waarde moeten schatten, wordt geantwoord dat deze therapie zeker niet obsoleet
is. Het R.E.S. wordt gestinnileerd, de werking is niet specifiek.

C.ollega H. H. G. Grooten vraagt hoe het staat met de immuniteitsvorming t.a.v. de
maagdarmwormen, omdat longwormen die toch óók Strongyius soorten zijn, wèl immuniteit
opwekken.

Prof. Thienpont antwoordt dat er alleen een inununiteit tegen de ankylostomen bij de
hond bekend is. Bij schapen ontstonden bij proeven met Haemonchus contortus ernstige reac-
ties door histaminevorming.

Dr. J. F. Frik merkt op dat er zijns inziens bij toepassing van een sahnonellavaccinatie bij
kalveren geen gevaar voor een latente orgaanbesmetting is. Verder brengt hij het verschijnsel
naar voren dat bij de enting met polyvalent vaccin b.v. tegen E. co/ï-septicaemie bij kalveren,
met een vaccin waarin de bekende stammen (078-086-0115 enz.) vertegenwoordigd zijn, soms
geen antistoffen te.gen één der serotypen aantoonbaar zijn.

Er is een oude waarheid die hiidt: „Oxerleven betekent samenleven". Om deze
stelregel waar te maken beschikt de mens over verschillende afweermechanismen.
Enerzijds een afweermechanisme om geestelijk gezond te blijven, hetgeen bestaat
uit een verdedigen van het „ik" tegen imjjulsen die als zodanig trachten door te
breken in het bewustzijn, maar die worden afgeweerd omdat ze als gevaarlijk of
ontoelaatbaar worden erxaren (theorie van Freud"). Dank zij dit afweermecha-
nisme is de mens in staat om in de samenleving aangepast te functioneren.

1 Uitgesproken na afloop van sectievergadering I: Grote Huisdieren, tijdens het .Jaarcongres
1972, Ol) 6 oktober 1972 te Zwolle. (Congresthema: .,.Afweermechanismen van het dier").

Anderzijds een afweermechanisme om lichamelijk gezond te blijven. Een onderdeel
van laatstgenoemde afweer is de immunologische afweer tegen besmettelijke ziekten.
Mede hierdoor is de mens in staat om met agentia van infectiezieken samen te leven.
Hetzelfde geldt voor het dier. Het is dan ook geen wonder dat degenen, die met de
gezondheidszorg voor het dier zijn belast al meer dan 1J/2 eeuw lang hebben getracht
het dier in zijn strijd tegen infectieziekten te steimen door zijn immunologische af-
weer op te voeren. Het laatste is mogelijk door het dier te vaccineren. Dat dit
vaccinatie-effect belangrijk te verbeteren is door aan het vaccin adjuvantia toe te
voegen is duidelijk geworden uit het betoog van Dr. K a r e 1 s e.
Naast de met serum overdraagbare humorale immuniteit kennen wij de aan de cel
gebonden immuniteit, genoemd de cellulaire immuniteit.

Van Prof. Thienpont hebt U gehoord dat bij longwormziekte van het rund de
humorale immuniteit een zwakke en de cellulaire immuniteit een overheersende
rol heeft. Hij heeft er verder op gewezen dat de allergische reactie, dus een vorm
van humorale immuniteit, ernstige tot fatale gevolgen kan hebben. Dat dit niet alleen
kan ontstaan bij longworminfecties van het rund, maar dat ook de mens de dupe
kan worden van de door wormeieren veroorzaakte allergie hebben volgens Prof.
Thienpont in Z.-Afrika de drinkers van het bier rijk aan Ascaris lurnbricoides
eieren ondervonden en in Canada de consumenten van .spaghetti, rijk aan Ascaris
suum eieren.

Uit de voordracht van Dr. Akkermans is ons duidelijk geworden dat ten gevolge
van de intensivering van de veehouderij de noodzaak om te vaccineren is toege-
nomen, maar dat het mogelijk is, dat bij het bestrijden van besmettelijke ziekten
andere methoden boven vaccinatie de voorkeur verdienen. Ook in deze blijkt dat
de economie in belangrijke mate het doen en laten van de grote huisdieren practicus
bepaalt. We hebben van Dr. Akkermans gehooid dat de bezwaren, verbonden
aan vaccinaties, van verschillende aard kunnen zijn, zoals de lokale reactie, ver-
mindering van de algemene weerstand en zelfs besmettelijkheid voor de mens. Verder
heeft hij o.a. gewezen op de specifieke problemen die het enten van jonge dieren
met zich meebrengt.

Mijne Dames en Heren, ik meen te mogen besluiten met de conclusie, dat wij terug
kunnen zien op een zeer geslaagde middag. Dit danken wij vooral aan de inleiders.
De wijze waarop U, mijne heren inleiders. Uw inleiding hebt gebracht en de in de
discussie gestelde vragen hebt beantwoord dwingt ons alle respect af. Maar ook U,
geachte toehoorders, hebt mede dank zij Uw aandachtig gehoor en Uw aandeel in
de geanimeeide discussie in belangrijke mate bijgedragen aan het succes van deze
sectie van het wetenschappelijk congres 1972.

Onder dankzegging voor Uw aller medewerking verklaar ik deze sectievergadering
voor gesloten.

Bij de hond zijn drie gevallen van reumatoide arthritis beschreven. De symptomen zijn
synunetrisclic polyarthritis met periarticulaire zwelling en hydrops van de gewrichten. Deze
arthritis veroorzaakt een stijve gang, welke vooral opvalt na een rustperiode.
Röntgenologische afwijkingen bestaan hoofdzakelijk uit een versmalling van de gewrichts-
spleet, onregelmatigheden van het kraakbeen en een wolkige structuur van de het gewricht
vormende botten.

Twee van de beschreven honden hadden een positieve Ros e-W aale r-test, en wel ten
opzichte van honde-gammaglobulinen.

Three ca.ses of rheumatoid arthritis in dogs have been reported. The symptoms are sym-
metrical polyarthritis, swelling of periarticular tissues and hydropic joints. The arthritis
causcs a stiff gait, especially after periods of rest.

Radiologically joint abnormalities are mainly a narrowing of the joint space, erosions of the
cartilage and osteoporosis of the adjacent bones.
The post mortem findings are identical to those in men.

Two of the reported dogs had a positive Ros e-W aale r-test, using dog-gammaglobulins.
Inleiding

Reumatoide arthritis is, ahhans bij de mens, een systeem/iekte met een intermitte-
rend progressief verloop. De ziekte wordt gekenmerkt door ontsteking van ge-
wrichten en periarticulaire weefsels. De etiologie van de ziekte is onbekend. Recente
ontdekkingen van autoantilichamen doen echter een immunologische afwijking als
oorzaak vermoeden.

VV aal er (1940) en R o s e e« al. (1948) ontdekten onafhankelijk van elkaar, dat
het scrum van menselijke reumapatiënten een met een subagglutinatiedosis IgG
behandelde susj5ensie schapeërytrocyten kan agglutineren. De faktor welke hier-
\\oor \\ erantwoordelijk is, is een macroglobuline (IgM) met antilichaamseigenschap-
pen ten ojjzichte van IgG (3, 15).

gesensibiliseerde erytrocyten (beladen met IgG)
gesensibiliseerde erytrocyten RA-faktor (IgM) —»

Op het door W a a 1 e r en R o s e ontdekte principe, dat de reumafaktor met IgG
beladen partikeltjes doet agglutineren, berusten vrijwel alle modificaties van de
reumatest (Ros e-W alle r-test).

Naast deze reumafaktoren zijn er verscheidene autoantilichamen gevonden. Zo
worden bij 50% van de reumapatiënten antinucleaire faktoren (antilichamen tegen
kernmateriaal) aangetroffen. In mindere mate komen autoantilichamen tegen het
maagslijmvlies, tegen de schildklier en tegen andere weefselcomponenten voor
(15, 16). Het voorkomen van deze autoantilichamen is significant hoger bij rcuma-
]5atiënten dan bij normale personen.

1 Voordracht, op 6 oktober 1972 gehouden, ter gelegenheid van het Jaarcongres 1972, te-
vens 119e Algemene Vergadering, van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
te Zwolle. Sectie II: Kleine Huisdieren. (Congresthema: „Afweermechanismen van het
dier").

2 Drs. G. H. Wentink: Kliniek voor Kleine Huisdieren van de Rijksuniversiteit te Utrecht,
Yalelaan 4, De Uithof, Utrecht.

De laatste jaren zijn drie honden beschreven, waarvan de klinische, röntgenologi-
sche, serologische en pathologisch-anatomische bevindingen zeer grote overeenkomst
vertonen met de symptomen van reumatoide arthritis bij de mens (6, 11, 21).
Doel van dit referaat is de symptomen van de hond te vergelijken met de criteria
voor de diagnose reinnatoide arthritis bij de mens.

Om meer uniformiteit in de beschrijving \\an het ziektebeeld te krijgen, heeft de
American Rheumatism Association voor de mens de volgende 11 criteria opgesteld
(3,15):

1. langer dan 15 minuten durende ochtendstijfheid;
een pijnlijk gewricht bij druk of beweging;
weke delen zwelling of hydrops van één gewricht;
als 3, in meerdere gewrichten;
symmetrische gewrichtszwellingen;

subcutane noduli (meestal op de strekzijde van de gewrichten);
röntgenologische afwijkingen aan de gewrichten: versmalling van de gewrichts-
spleet, verdikking van de gewrichtskapsel, onregelmatigheden van het kraak-
been, wolkige struktuur van de botuiteinden;
positieve serologische reaktie (Rose-Waaler-test);
gestoorde mucineprecipitatietest \\ an de gewrichtsvlocistof:

pathologische veranderingen van de gewrichtskapsel: villeuze hyjjertrofie; pro-
liferatie van de oppervlakkige laag \\an de gewrichtskapsel; chronisch ontste-
kingsinfiltraat; fibrineneerslagen; necrosehaarden (zie fig. 1);

11. pathologisch-anatomische kenmerkende afwijkingen in de noduli: centraal fi-
brinoide necrose, waaromheen palissadestandig gerangschikte fibroblasten, om-
geven door een kapsel van fibrinoid weefsel.
Om te kunnen spreken van klassieke reumatoide arthritis dienen tenminste 7 van
dc bovengenoemde criteria aanwezig te zijn. Van definitieve reumatoide arthritis
spreekt men als er 5 of 6 criteria aanwezig zijn, en van waarschijnlijk reumatoide
arthritis, indien aan 3 of 4 criteria wordt voldaan.

Het voorkomen van autoantilichamen suggereert, dat reumatoide arthritis het ge-
volg zou kunnen zijn van een autoimmunopathie. Hoewel verscheidene auteurs (5,
14, 15, 26) een verhoging van de gehalten immuunglobulinen hebben gevonden,
blijkt er geen abnormale innnunologische reaktie ten opzichte van vreemde anti-
genen te bestaan (14, 18).

Hij honden en varkens is echter door intra-articulaire injecties met een reincultuur
E. insidiosa een arthritis op te wekken, welke een chronisch intermitterend verloop
heeft (19, 20). Een jaar na de besmetting kan bij deze dieren een positieve Rose-
Waaler-test worden aangetoond.

Bartholomew (1) isoleerde uit o.a. reumapatiënten mycoplasma\'s (M. fermen-
tans) cn Stewart el al. (24) difteroide bacilli. Vele auteurs (14) propageren
de theorie, dat een verborgen gewrichtsinfectie (virus) bij individuen met een be-
paalde genetische jjredispositie in het biochemisch gunstige milieu van het gewricht
stand zou houden. Op verscheidene wijzen (trauma, bacteriële gewrichtsontsteking,
koude, warmte) kan de virusinfectie geaktiveerd worden en kan aldus een keten
van immunologische reakties tot gevolg hebben.

Deze reakties kunnen op hun beurt weer verantwoordelijk gesteld worden voor de
zelf-bestendiging van de gewrichtsaandoening. De infectie verstoort de samenwer-
king van de faktoren, welke de reakties van de cellulaire immuniteit coördineren
(„lymphokines" en „transfer"-faktoren) (14). Hierdoor treedt de ontstekingsfunk-
tie van de cellulaire immuniteit op de voorgrond.

Bij reumapatiënten is een cel-gebonden hypersensibilitcit ten opzichte van IgG
gevonden (18). De auteurs opperen dat de lymfocyten van reumapatiënten niet in
staat zijn IgG te herkeimen. Bij experimentele arthritis van de rat bracht lymfo-
cytendepletie (b.v. drainage vanuit de ductus thoracicus) aanzienlijke verlichting
\\-an de klinische symptomen (14).

Experimentele arthritis bij konijnen, welke in vele opzichten lijkt op reumatoide
arthritis, kon worden overgebracht op gezonde konijnen door kleine lymfocyten
(14). Het is slechts een kleine stap te veronderstellen, dat lymfocyten een essentiële
rol spelen bij het ontstaan of het onderhouden van reumatoide arthritis.
Een ontregeling van de humorale response kan resulteren uit de virusinfectie, maar
ook uit de ontregelde cellulaire immuniteit. Verscheidene lymfocyten in de ge-
wrichtskapsel transformeren tot plasmacellen (16), welke afwijkende globulinen
gaan vormen, waaronder de reumafaktoren (7, 13, 14).

bok in lymfklieren van reumapatiënten konden plasmacellen worden aangetoond,
welke anti-IgG globulinen produceren (14).

In de gewrichtskaiJsel worden aan de reumafaktoren (IgM) IgG-globulinen ge-
bonden. De IgG-IgM complexen worden intra-articulair gefagocyteerd door poly-
morfkemige leukocyten, waarbij een release van lysosomale enzymen optreedt (14,
27).

Nu blijkt, dat men experimenteel met lysosomale enzymen Chemotaxis, hypertrofie
en hyperplasie van de mesotheelcellen van de gewrichtskapsel, lymfocyten cluste-
ring, en stimulatie van granulatieweefsel kan opwekken (14,27). Het granulatie-
weefsel (villi) veroorzaakt op zijn beurt weer de kraakbeenerosies. W e i s s m a n n

(14, 27) stelt de biochemische reakties door de lysosomale enzymen dan ook ver-
antwoordelijk voor het ontstaan van de definitieve gewrichtsveranderingen, welke
typisch worden geacht voor remnatoide arthritis.

De lysosomale enzymen worden ook verantwoordelijk gesteld voor IgG-fragmen-
tatie en aantasting van componenten van bindvveefselcellen in de gewrichtskapsel.
Deze twee veranderde eigen antigenen kimnen op hun beurt weer de vorming van
reumafaktoren induceren, en aldus de keten van immunologische reakties sluiten
(14).

Samenvattend zou de in fig. 2 geopperde genesis van reumatoide arthritis mogelijk
kunnen zijn.

In de literatuur zijn tot nu toe slechts drie gevallen van spontane reumatoide arth-
ritis bij cle hond beschreven (6, 11, 21). De duur van de klachten bij deze drie
honden liep uiteen van 4 weken tot 3 maanden.

De honden hadden ernstige bewegingsstoornissen. De bevvegingsstoornissen waren
het ergst na lange tijd rust (6, 11) en tijdens koud, vochtig weer (6).
Bij alle honden waren verscheidene gewrichten gezwollen. Zowel de distale kleine ge-
wrichten als ook de proximale grote gewrichten waren aangedaan. Bij één hond
(21) traden spontaan subluxaties op. De gcwrichtskapscls bij deze hond waren niet
alleen verdikt, maar ook te ruim.

Bij het röntgenologisch onderzoek werden bij deze honden wazige botstrukturen en
botoplossing aan weerszijden van de aangetaste gewrichten gezien. De gewrichts-
ruimten waren te nauw (6, 21). Eén hond was levendig. Koorts werd bij dit dier
nooit opgemerkt (21).

De andere twee honden toonden een toestand van algehele malaise met recidive-
rende koortsperioden, anorexie, gewichtsverlies, uitdroging (6, 11), vergroting van
de milt en lymfklierzwelling (11).

Er bestonden bij beide laatstgenoemde honden een geringe anemie, een matige
hyperleukocytose en een matige verhoging van het y-globuline gehalte.

De Rose-Waaler-test was bij deze dieren positief ten opzichte van hondegamrna-
globulinen. Bij de derde hond werd deze test niet uitgevoerd (21).
Bij twee honden werd de pathologische anatomie beschreven (11, 21). Deze is ge-
heel in overeenstemming met die van de mens.

De twee door L e w i s ei a/. (11) en H a 1 1 i w e 1 1 ei a/. (6) beschreven honden
voldoen aan ten minste zeven van de door de American Rheumatism Association
oiJgestelde criteria. Op grond hiervan werd de diagnose reumatoide arthritis ge-
steld.

S i-K w a n g L i u ei a/. (21) stelden op grond van de afwijkingen bij pathologisch-
anatomisch onderzoek en op grond van de afwijkingen bij het röntgenologisch
onderzoek de diagnose reumatoide arthritis.

De ziekte verliep bij alle patiënten ongunstig. Twee honden (6, 11) werden met
tijdelijk succes behandeld met corticosteroiden.

Verergering van het klinisch beeld maakte euthanasie noodzakelijk.
Serodiagnostiek

H a 11 i w e 1 1 ei a/. (6) testte de antilichaamsaktiviteit van het patiëntenserum ten
opzichte van humaan-, honde- en konijne-gammaglobuline. De reaktie verliep met
humaan IgG zwak positief, met honde-IgG matig positief en met konijne-IgG dui-
delijk positief. Ook bij de mens zijn verschillen in antilichaamsaktiviteit ten op-
zichte van gammaglobulinen van verschillende species beschreven (7, 13).
Daarnaast zijn nog twee matig hoge positieve R o s e-W a a 1 e r-tests ten opzichte
\\an mensegammaglobulinen beschreven bij honden met arthritis, maar in beide ge-
vallen was de diagnose een andere dan reumatoide arthritis (6, 20).

1. Gegeneraliseerde lupus erythematosus: een subacuut of chronisch verlopende,
gegeneraliseerde bindweefselontsteking met een pleiomorf ziektebeeld (3, 4, 15).
Bij de hond zijn beschreven een auto-imnmne hemolytische anemie, trombo-
cytopenie, glomerulonephritis en gewrichtszwelling (9, 10, 12, 23).

2. Chronisch (defonnerende) arthritiden: deze kreupelheden verergeren vrijwel
altijd tijdens beweging in tegenstelling tot reumatoide arthritis. Enige voorbeel-
den zijn: osteochondritis disseccans van de schoudergewrichten; chronische
arthrose ten gevolge van een los processus anconei; heupdysplasie; Calvé Legg
Perthes; de chronisch deformerende arthritis van het kniegewricht (Boxer).

4. Skeletafwijkingen met harde verdikkingen boven of onder de gewrichten. Zo
komen voor: secundaire voedingshyperparathyreoidie; vitamine D intoxicaties;
en zelden hypertrofische osteodystrofie, rachitis en hypertrofische Osteoarthro-
pathie (8).

Gezien de onbekende etiologie is een gerichte therapie niet mogelijk. De behande-
ling dient dus gericht te zijn op het zo lang mogelijk handhaven van de funktie
van de aangetaste gewrichten.

In de eerste plaats moet overmatig gebruik van de gewrichten worden vermeden.
Onbelaste beweging van de gewrichten houdt de funktie van de gewrichten echter
zo lang mogelijk optimaal (passieve beweging) (3, 15).

In de tweede plaats komen de medicamenteuze therapieën, en wel (3): a. anal-
getica: o.a. sahcylaten, butazolidine; b. corticosteroiden. Salicylaten en corticoste-
roiden stabiliseren de lysosomale membranen, en rennnen aldus het uittreden van
de lysosomale enzymen (14, 27). Corticosteroiden hebben bij de hond slechts een
tijdelijk gunstig effect gehad (6, 11), terwijl men bovendien met deze middelen op
neveneffecten verdacht moet zijn.

Met tetracyclines zijn bij de mens wel eens gunstige resultaten bereikt, maar latere
onderzoekingen spraken deze incidentele successen tegen (22).

Ook bij de hond hoeft men van antibiotische therapieën weinig succes te verwach-
ten.

De overige bij de mens gebruikelijke medicamenteuze therapieën (o.a. goudpre]«-
raten) zijn erg duur en worden in dit verslag buiten beschouwing gelaten.

Aangezien bij de hond reumatoide arthritis tot lieden slechts een vaag omschreven
begrip is, lijkt het vooralsnog het beste de voor de mens geldende criteria ook voor
de hond te hanteren (6, 11).

De vorenbeschreven honden voldoen aan tenminste zeven van de elf criteria, welke
voor de mens gelden. Uit deze gevallen mag men concluderen dat spontane reuma-
toide arthritis bij hond voorkomt als vergelijkbaar beeld met dat van de mens (6,
11,21).

Zes van de elf criteria zijn klini.sche bevindingen. De diagnose kan worden geveri-
fieerd door middel van röntgenologisch, laboratorium-, en pathologisch-anatomisch
onderzoek.

Bij de mens is reumatoide arthritis gemakkelijk als zodanig te herkennen, wanneer
alle symptomen daadwerkelijk aanwezig zijn. Omdat de criteria individueel niet
pathognonionisch zijn, kan cle differentieel diagnose ten opzichte van enkele andeie
ziektebeelden, vooral ten opzichte van aanverwante autoimmuunziekten, zoals ge-
generaliseerde lupus erythematosus (SLE), soms moeilijkheden opleveren bij
atypisch verlopende ziektegevallen.

Ook de Ros e-W aale r-test is wat dit betreft geen betrouwbaar criterium. Een
jDositieve Ros e-W aale r-test wordt gezien bij 70-80% van de patiënten met klas-
sieke reumatoide arthritis (15, 16). Echter ook bij andere ziektebeelden, vooral an-
dere autoimmuunziekten, kan een ]30sitieve reuinatest gevonden worden, o.a. bij
gegeneraliseerde lupus erythematosus (3, 4, 5, 14, 15, 16). Verder is een zwak posi-
tieve Rose-Waaler-test beschreven bij 2% \\an de normale individuen (3, 15).
Niettemin wordt een arthritis gecombineerd met een positieve Rose-Waaler-
test als sterk verdacht beschouwd voor retunatoide arthritis.

Evenals bij de mens kan ook bij de hond gegeneraliseerde lupus erythematosus dif-
ferentieel diagnostisch moeilijkheden ojjleveren (9, 10, 12, 23). Hoewel het multi-
systemische karakter bij SLE (aandoeningen \\an huid, gewrichten, pleura, hart.
lymfklieren, nieren, erytrocyten, trombocyten, etc.) veelal duidelijk op dc voor-
grond staat, zijn er honden met SLE beschreven, waarbij juist de gewrichtsaandoe-
ningen de meest prominente afwijkingen waren (10, 23).

In 75% van de SLE patiënten worden antilichamen gevonden tegen de kernen
van de leukocyten (LE-cel fenomeen), terwijl dit fenomeen bij RA patiënten tot
de zeer grote uitzonderingen behoort (3, 4, 15).

Naast eerdergenoemde symptomen vonden L e w i s ci a/. (11) ook een positief
LE-cel fenomeen en antinucleaire faktoren. In dit geval zou dus met evenveel recht
gesproken kunnen worden van gegeneraliseerde lupus erythematosus met ge-
wrichtsaandoeningen als van reumatoide arthritis.

Hoewel vast staat, dat autoimmune processen een rol spelen bij het ziekteproces, is
echter allerminst een infectieus startmechanisme van reumatoide arthritis uit te
sluiten.

De laatste tijd wordt door verscheidene onderzoekers een viraal startmechanisine
voor vele autoimmuunziekten geopperd (14, 17).

I. Bartholomew, L. E.: Isolation and characterization of Mycoplasmas (PPLO) from
patients with Rheumatoid .Arthritis, Systemic Lupus Erythematosus and Reiter\'s Syndrome.
Arthr. Rheum., 8, 376, (1965); 2. B r o d e r, L, U r o w i t z, M. B., Gordon, D. A.: Ap-
praisal of rheumatoid arthritis as an immune complex disease. Med. Clin. North Amer., 56,
529, (1972).

3. Cats, A.: Rheumatische en aanverwante ziekten, in: Interne geneeskunde, deel I, pp 292-
317; Red. den Ottolander; Academische Paperbacks/Oosthoek, Utrecht (1969).

4. Dubois, E. L.: Lupus Erythematosus — a review of the current status of discoid and
systemic lupus erythematosus and their variants. Mc.Graw-Hill Book comp. New York, 1966.

5. G o 1 d b e r g, L. S., F u d e n b e r g, H. H.: .Antiglobulins and human disease. Vox. Sang.,

6. H a 1 1 i w e 1 1, R, E, W,, L a v e 11 e, R. B., Butt, K, M.: Canine rheumatoid arthritis —
a review and a case report. ]. small Anim. Fract., 13, 239, (1972).

7. Kunkel, H. G.: The structure of rheumatoid factors. Arthr. Rheum., 6, 414, (1963).

8. LaCroi.x, J. A.: Orthopedic problems in growing dogs. VM/SAC, 65, 229, (1970); 9.
Lewis, R, M,, Schwartz, R., Henry, W, B,: Canine systemic lupus erythematosus.
Blood, 25, 143, (1965); 10, Lewis, R, M,, Hathaway, J, E.: Canine systemic lupus ery-
thematosus; presenting with symmetrical polyarthritis. /. small Anim. Pract., 8, 273, (1967);

II. Lewis, R. M.. B o r e 1, V.: Canine rheumatoid arthritis. Arthr. Rheum., 14, 67, (1971);

12. Lewi s, R. M., Schwartz, R. S.: Canine systemic lupus erythematosus; Genetic analy-
sis of an established breeding colony. /. exper. Med., 134, 417, (1971).

13. Milgrom, F., Tonder, O.: Multiplicity of rheumatoid factor. Arthr. Rheum., 8, 203,
{1965).

14. Rheumatoid .Arthritis, Pathogenetic Mechanisms and consequences in therapeu-
tics, Geigy Colloquia; ed. Müller, Harwerth, Fehr; .Academic Press, London/New York (1971);

15. Robinson, W. D.: Diseases of the joints, in: Textbook of Medicine, vol. II, pp 1390-
1420, 12th ed.; Ed. Beeson and McDermott; W. B. Saunders Company, Philadelphia/London
(1968); 16. Roitt, I. M.: Essential Immunology. Blackwell Scientific Publications, London
(1972); 17. R u s s e 1, W. O.: \\\'iruses and autoimmune disease. Amer. J. Clin. Pathol., 56,
259, (1971).

18. Serré, H., Si m o n, L., M a n d i n, J., San y, J., Clot, J.: Approche immunologique
de la polyarthrite chronique rhumatismale: premiers résultats. Rev. Rhumat., 39, 91, (1972);

19. S i k e s, D., C r i rn m i n s, L. T., Fletcher, O. J.: Rheumatoid arthritis of swine: a
comparitive pathologic study of clinical spontaneous remissions and exacerbations. Am. J.
vet. Res., 30, 753, (1969); 20. S i k e s, D., Causey, E. W., .Jones, T. J,, Fletcher,
O, J., Hayes, F. .A.: Electrophoretic and serologic changes of blood serum of arthritic
(rheumatoid) dogs -infected with Erysipelothrix insidiosa. Am. J. vet. Res., 32, 1083, (1971);

21, Si-Kwang Liu, S u t e r, P, F,, Fischer, C, .A., D o r f m a n, H. D.: Rheumatoid
arthritis in a dog. ]. Amer. med. vet. Ass., 154, 495, (1969); 22. S k i n n e r, M., C a t h c a r t,
E. S. Mills, J. A. Pin a Is, R. S.: Tetracycline in the treatment of rheumatoid arthritis.
Arthr. Rheumat., 14, 727, (1971); 23. S 1 a p p e n d e 1, R. J., Kersjes, A. W., Rijn-
berk, A.: Canine systemic lupus erythematosus treated with prednisone. YM. Vet. Med. A,
19, 23, (1972); 24. Stewart, S. M., Alexander, W. R. M., D a t h i e, J. J. R.: Isola-
tion oof diphtheroid bacilli from synovial membrane and fluid in rheumatoid arthhritis. Ann.
Rheum. Dis., 28, 477, (1969).

25. Vel O, G. P., B e r t o n i. F., C a p e 1 I i. A., M a r t i n e 1 1 i, G.: Lysosomes as mediators
of parenchymal lesions in adjuvant-induced arthritis in rats. ƒ. Pathol., 106, 201, (1972);

26. Vi s c h c r, T. L., B ä n z i g e r, ,A. E.: Quantitative determination of antiglobulins of the
IgG, Ig.A and IgM class in sera of patients with rheumatoid arthritis or chronic liver disease
and of healthy persons. Eur. J. Clin. Btol. Res., 17, 422, (1972).

27. W e i s m a n n, G.: Lysosomal mechanisms of tissue injury in arthritis. Nw. Engl. J. Med.,
286, 141, (1972).

naar aanleiding van de inleiding gehouden door Drs. G. H. Wentink. Discussieleider Drs.
D. P. T e e n s t r a.

Dr. J. Goudswaard: Is er een complement betrokken bij de reaktie van de reumafaktor?

Drs. Wentink: Er is niet één reumafaktor, maar er zijn er vele (14, 8). Bij de R o s e-
W a a 1 e r-test, waarvoor IgM verantwoordelijk wordt gesteld, is geen complement betrokken.
Er zijn echter andere RA-faktoren, o.a. ook uit de IgG-fraktie, welke wel complement ver-
bruiken. Bij menselijke reumapatiënten is het complementgehalte van de gewrichtsvloeistof
dan ook lager dan bij normale personen (14).

Dr. A. W. Kersjes: Ik wil memoreren dat de gewrichtsaandoeningen ten gevolge van vlek-
ziekte bij varkens wel eens zijn beschouwd als een vergelijkbare aandoening als R.\'V van de
mens, echter vooral op pathologisch-anatomische grondslag.

Ten tweede wil ik benadrukken, dat het onderzoek van de gewrichtsvloeistof, waarvan hier
alleen de mucine-precipitatie-test is genoemd, wel degelijk van belang is voor het klinisch
onderzoek, o.a. verhoging van het aantal leukocyten.

Drs. Wentink: De drie honden met R.\'\\ waren 2/2, 3 en 6 jaar oud, en van het manlijk
geslacht. Bij de mens ziet men R.A op elke leeftijd, maar vooral in het 3e en 4e decennium.

Prof. R e s s a n g: Is bij honden met RA ook longfibrose waargenomen, zoals soms bij de mens?
Drs. Wentink: De twee honden welke pathologisch-anatomisch werden onderzocht, hadden
normale longen.

Prof. Ressang: Wat betreft het verschil tussen SLE en RA, twee ziekten welke vergezeld
kunnen gaan van een positief LE-celfenomeen, kan ik het volgende toevoegen. Er komen anti-
lichamen tegen dubbelstrengige, d.w.z. een dubbele helixvorm, en te,gen cnkelstrengige DNA
voor. De eerstgenoemde komen bij SLE veel vaker voor dan bij R.\'V, en omgekeerd. Mogelijk
kunt u rekening houden met deze faktoren tijdens uw onderzoek.

In dit artikel wordt gepoogd een indruk tc geven van enkele aspekten der tuuior-immuno-
logie.

Veterinair .gezien zijn vooral de enzoötische tuniorziekten — zowel uit cconomisch als uit
immunologische overwegingen — van belang.

Naast een korte bespreking van de vaccinatie tegen dc ziekte van Marek, wordt enig inzicht
gegeven in de mogelijke betekenis van een immunisatie-proccdiire in het kader van de
aviaire leukose-bestrijding.

This paper describes in general terms some of the possibilities and limitations of immuno-
logical methods in the control of malignant neoplasia.

1 Voordracht, op 6 oktober 1972 gehouden ter gelegenheid van het Jaarcongres 1972, te-
vens 119e Algemene Vergadering, van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
te Zwolle. Sectie II: Kleine Huisdieren. (Congresthenia: „Afweermechanismen van het
dier").

The significance of immunology in the control of Marek\'s disease and avian leukosis is
discussed in more detail. From the results of current experiments it has become obvious,
that imnmnization will be a significant part of any large scale control programme for avian
leukosis.

Wanneer men het medisch arsenaal — zowel op diagnostisch, therapeutisch als
profylaktisch gebied — overziet dat heden ten dage in de strijd tegen de maligne
tumorziekten kan worden aangewend, komt men zeker niet onder de indruk van
de plaats, die de immtmologie daarbij inneemt.

Direct kan daar echter tegenover worden gesteld, dat bij een groot aantal experimen-
teel opgewekte maligne tumoren, zogenaamde tumorspecifieke transplantatie-anti-
genen (T.S.T.A.) zijn aangetoond. Tegen deze antigenen, die in de normale weefsels
niet v^oorkomen, kan in principe een immunologische afweer worden geïnduceerd.
Men neemt thans aan, dat alle kwaadaardige tumoren — dus ook degene die spon-
taan zijn ontstaan — antigene veranderingen aan de celmembraan vertonen, die q.q.
tot in principe meetbare immunologische reacties kunnen leiden. Het valt daarom
nu reecis te voorspellen, dat de immunologie in de komende jaren belangrijke posi-
tieve bijdragen aan de kankerproblematiek zal kimnen leveren. Ik denk hierbij

0.a. aan het versterken \\an de immunologische afweer tegen kanker en aan het
vroegtijdig aantonen van tumorcel-antigenen, waardoor chirurgische, radiothera-
peutische en chemotherapeutische behandelingsmethoden eerder en beter tot hur
recht kunnen komen.

In de diergeneeskunde is de toekomst reeds begonnen. Tegen de ziekte van Marek
een maligne lymfoproliferatieve aandoening bij de kip, die een virale etiologie
heeft — is reeds een effectieve immunisatiemethode ontwikkeld, die de vaak zeer
hoge populatiemortaliteit praktisch geheel heeft weten te couperen. Ik kom straks
O]) dit onderwerp nog uitvoeriger terug.

Allereerst wil ik in algemene termen wat nader ingaan op de immunologische as-
pecten van de kankerproblematiek.

Onder de algemene term kanker vatten wij die ziekten samen, die zijn gekarakte-
riseerd door een blijkbaar ongecontroleerde vermeerdering en verspreiding van
abnormale cellen, die uit normale lichaamscellen zijn ontstaan. Zonder behandeling
leidt deze ongebreidelde celvermeerdering praktisch altijd tot de destructie van
vitale organen en dus tot de dood van het individu.

Omtrent de oorzaken die een normale lichaamscel in een kankercel kunnen doen
veranderen bestaan nog geen eensluidende meningen. Vele onderzoekers nemen
aan, dat kernveranderingen daarbij centraal staan; veranderingen in de chromo-
somen zouden tot mutaties leiden. In de hedendaagse literatuur wordt een groot
aantal factoren genoemd in direct of indirect verband met de carcinogenese. Een
aantal van deze factoren wil ik hier de revue laten passeren.

Het is bekend, dat Röntgen- en U.V.-stralen een carcinogene werking kimnen heb-
ben. Waarschijnlijk spelen de door deze straling veroorzaakte chemische celveran-
deringen hierbij een primaire rol. Bekend is ook de carcinogene werking van
stoffen als rnethylcholantreen en benzpyreen, die in het experimentele tumor-
onderzoek veelvuldig worden gebruikt. Van een gestoord hormonaal evenwicht
kan eveneens een carcinogene impuls uitgaan. Hierbij spelen dus door het orga-
nisme gesynthetiseerde chemische verbindingen een belangrijke rol. Welbekend zijn
de vele discussies over mogelijke carcinogenen die ons vanuit het milieu bedreigen.
Het experimentele geneesmiddelenonderzoek houdt zich voortdurend bezig met de
mogelijke carcinogene bijwerkingen van geneesmiddelen.

Een grote handicap bij dit soort onderzoekingen is de onvolledigheid van onze
hedendaagse kennis op dit gebied. Zo is het onmogelijk gebleken chemische struc-
turen met carcinogene activiteit te correleren. Bovendien werken \\elc chemische
\\erbindingen slechts als co-carcinogenen, d.w.z. alleen in relatie met andere kanker-
verwekkende factoren.

Omtrent het werkingsmechanisme van chemische verbindingen bij het ontstaan ^\'an
kanker bestaan geen algemeen aanvaarde opvattingen. Gedacht wordt o.a. aan
cytoplasmatische beschadigingen, aan chromosomale \\eranderingen en aan strtic-
turele veranderingen van het celopper\\-lak, waardoor storingen in het regulerings-
mechanisme van de celgroei zouden optreden. Tenslotte zouden chemische stoffen
latent aanwezige virussen kunnen activeren die oncogene eigenschappen hebben.
Tegenstanders van deze virale carcinogenesetheorie \\oeren aan, dat met bepaalde
chemicaliën in praktisch 100% van de gevallen experimentele kanker is op te
wekken, hetgeen zou duiden op de aanwezigheid van latente \\-irussen bij alle proef-
dieren, wat onwaarschijnlijk wordt geacht.

Kortelings is echter bij kippen aangetoond, dat latente leukemievirussen inderdaad
bij alle individuen van een populatie kunnen voorkomen en tot expressie kunnen
worden gebracht.

Bij verschillende diersoorten zijn virussen beschreven, die \\oor het ontstaan van
maligne tumoren aansiJrakelijk kunnen worden gesteld. Voorbeelden hiervan zijn
de leukemievirussen bij kip en muis, de katteleukemievirussen, het mammatumor-
virus bij de muis, het virus van de Marekse ziekte bij de kip, het Lucké-virus dat
niercarcinoom bij de kikvors veroorzaakt, etc. De oncogene virussen zijn zeker niet
nauw aan elkaar verwant; ze vertegenwoordigen verschillende virusgroepen van
zowel het R.N.A.- als het D.N.A.-type. Ze oefenen hun werking waarschijnlijk \\ia
de celkern uit, waarbij virus-D.N.A. in het chromosomale D.N.A. wordt geïncorpo-
reerd. Bij R.N.A.-virussen \\ indt een transcriptie van het virale R.N..^. in comple-
mentair D.N.A. plaats met behulp \\an een enzym, het zogenaamde ,,reverse
tran.scripta.se". Het complementaire D.N..\\. kan dan weer in het cel-D.N.A. worden
opgenomen.

Of bij de mens ook oncogene virussen voorkomen, is nog steeds een open vraag.
Het zal duidelijk zijn, dat het bewijs hier \\eel moeilijker te leveren \\\'alt dan in de
diergeneeskunde, waar een virus-isolaat direct bij de homologe diersoort kan wor-
den ingespoten. Bij een aantal humane neoplasieën lijkt viruspartici])atie op zijn
minst waarschijnlijk (Burkitt-lymjjhona, nasofaiyngeale carcinomen) terwijl deze
bij een aantal andere aandoeningen \\rijwel zeker tot de mogelijkheden behoort
(cervixcarcinoom, mammacarcinoom).

Mislukte kerndelingen kunnen aanleiding ge\\en tot celinutaties. Deze spontane
mutaties komen waarschijnlijk geregeld in ieder multicellulair organisme \\oor. Het
immtmologische bewakingssysteem herkent de gemuteerde cellen aan hun afwij-
kende oppervlaktestructuur en zal ze nonnaliter vernietigen. Bij een tekortschieten
van het bewakingssysteem kunnen de genuiteerde cellen tot tiuiioren uitgroeien.
Dit mechanisme zou een verklaring ktmnen zijn voor het veeh tildig voorkomen
van maligne tumoren bij oudere indi\\ iduen, bij wie het immunologische afweer-
systeem niet meer optimaal fimctioneert. Er zijn echter meer aanwijzingen dat het
bewakingssysteem een belangrijke taak vervult in homeostatisch opzicht. Cellen
die buiten de controle van het immuniteitssysteem worden gebracht, bijvoorbeeld
door ze in een millipore-kamertje binnen het lichaam voort tc kweken, vertonen
vaak na verloop van tijd maligne eigenschappen.

Verder is de laatste jaren bekend geworden, dat bij mensen die in verband met
orgaantransplantaties langdurig met nnmunosuppressix a worden behandeld, in ver-
hoogde frequentie tumoren worden waargenomen.

.Mie lichaamscellen — welke immers uit de bevruchte eicel zijn voortgekomen —
bevatten in principe de complete set instructies, benodigd voor dc constructie van
een nieuw organisme. Tijdens het proces van de differentiatie wordt een belangiijk
deel van deze potenties tot suppressie gebracht. Bij stoornissen in dit infonnatie-
onderdrukkend mechanisme zouden tumoren tot ontwikkeling kunnen komen. Zo
zijn er niercarcinomen beschreven, waarin produktie van een bijschildkherhormoon
plaatsvond.

VVat nu ook het principe van de tumorcclinductie moge zijn, het is duidelijk dat alle
maligne tumorcellen een belangrijke eigenschap gemeen hebben: ze hebben zich
onttrokken aan het reguleringsmechanisme \\-an de celgroei, een nog grotendeels
onbegrepen proces. Wanneer men normale cellen in vitro kweekt, groeien de
initiële celeilandjes uit tot een monolayer, d.w.z. een gesloten cellaag, die één cel
dik is. Monolayers komen tot stand dooixlat de celgroei veiTnindert en tenslotte stopt,
nadat de verschillende celeilandjes contact met elkaar hebben gemaakt. Men noemt
dit proces de contact-inhibitie. Bij maligne ontaarde cellen, in vitro gekweekt,
treedt geen contact-inhibitie op. Deze cellen hebben het vennogen hun groei tot
staan te brengen verloren; als gevolg treedt een driedimensionale groei op. De re-
gulatie van de groei vindt naar alle waarschijnlijkheid plaats via de oppervlakte-
structuur van de cel. Deze structuur is bij tumorcellen veranderd, hetgeen o.a.
blijkt uit de verandering in het agglutinerend vermogen van deze cellen.
Wanneer een lichaamscel oppcrvlaktcverandeiingen vertoont, zal hij in principe
door het lichaam als vreemd worden onderkend en worden opgeruimd. Het is uit
de transplantatie-immunologie bekend, dat het aanslaan van een transplantaat in
sterke mate afhankelijk is van de antigene overeenkomst die bestaat tussen de
cellen \\an de donor en die van de ontvanger. Bij grote verschillen vindt een im-
munologische afstotingsreactie plaats, die leidt tot de dood van het transplantaat.
Deze transplantatie-immuniteit moet worden gezien als een afweermechanisme
tegen het ontstaan \\an \\erboden ccldonors in het lichaam. Het is namelijk on-
aannemelijk dat het organisme is toegerust met een afweermechanisme t.a.v. de
cellen van andere individuen.

De transplantatie-immuniteit is de laatste jaren uitgebreid bestudeerd in verband
met haar betekenis voor de transplantatie-chirurgic. Bij de mens is reeds een groot
aantal transplantatie-antigenen beschreven, die in het laboratorium getypeerd kun-
nen worden. Op basis \\an deze typering kunnen transjjlantaat en donor zo goed
mogelijk op elkaar worden afgestemd, waardoor ongewenste immimologische af-
stotingsreacties tot een minimum worden beperkt. Het aantal transplantatie-
antigenen is echter zeer groot: alleen een genetische identiteit, zoals deze bestaat
tussen monozygote tweelingen en tot op zekere hoogte tussen de individuen uit
sterk ingeteelde dierpopulaties, garandeert de afwezigheid van deze immunologische
reacties. In alle overige gevallen moet men zich bedienen van middelen waarmee
de immunologische afweerreacties kunnen worden onderdrukt, zoals chemische
immunosupressiva, Röntgenstralen en antilymfocytenserum.

Bij langdurig gebruik van immunosupressiva neemt de kans op het ontstaan van
maligne tumoren toe. Deze waarneming wordt gezien als een onderstreping van de
betekenis van een voortdurende aanwezigheid van een goed functionerend afweer-
mechanisme ter voorkoming van het ontstaan van afwijkende celtypen in het orga-
nisme.

Tot in de vijftiger jaren was de kennis met betrekking tot de betekenis der trans-

plantatic-iniinuniteit uiterst beperkt. Dit heeft een sterk nadehge invloed gehad
op de interpretatie van het experimentele tumoronderzoek uit deze periode, vooral
waar het de immunologische aspecten betreft. In vele gevallen werd in het labo-
ratorium-model gewerkt met chemisch geïnduceerde tumoren, die in de vonn van
celsuspensies op proefdieren van dezelfde soort werden overgeënt. Wanneer men
zich in dergelijke experimenten bedient van een heterogene dierpopulatie, wordt
een deel van de gemeten effecten veroorzaakt door de normale transplantatie-
immuniteitsreacties op basis van de antigene verschillen die er tussen de normale
cellen van de individuen bestaan. Deze normale antigenen zijn ook aan het tumor-
celopper\\\'lak aanwezig; ze zullen bij inoculatie in een willekeurig ander individu
tot immunologische afweerreacties leiden, die meestal resulteren in een \\\'ernietiging
van het tumorcel-inoculum. Men heeft de moeilijke overentbaarheid van vele tu-
moren in het verleden veelal aan een specifieke antitumorcel-immuniteit toege-
schreven. Het zal duidelijk zijn, dat deze conclusie op zijn minst voorbarig moet
worden genoemd.

In die gevallen waarin op bovenbeschreven wijze wèl o\\erspuitbare tmnoren wer-
den verkregen, moet men noodzakelijkerwijs te maken hebben gehad met snel-
groeiende tumoren met zwakke transplantatie-antigenen, ontstaan onder de druk
\\an immuno-selectie. De aldus verkregen tumoren zullen sterk afwijken van de zich
spontaan ontwikkelende gezwellen en de residtaten, met dit soort tumoren ge-
realiseerd, zullen zeker geen algemene geldigheid kunnen hebben.

Een betere benadering van de probleemstelling kan worden verkregen door gebruik
te maken van sterk ingeteelde proefdierpopulaties, waarbij de individuen genetisch
als identiek (isogeen) kunnen worden beschouwd en waar men dus geen compli-
caties in de vorm van de normale transplantatie-immunologische reacties te ver-
wachten heeft.

Uit proeven met isogene dierpopulaties is komen vast te staan, dat zich een speci-
fieke antitumorcel-immuniteit kan ontwikkelen. Wanneer men een groep proef-
dieren inspuit met voldoende tumorcellen, ontwikkelen zich lokaal tumoren. Wan-
neer extirpatie van deze tumoren na enige tijd gevolgd wordt door een tweede
tumorcel-injectie, ziet men een sterk verminderde ,,tumorincidence" in vergelijking
met de proefgroep die niet voorbehandeld is.

Hoewel zich een specifieke immuniteit tegenover cle tumorcel kan ontwikkelen, zal
het duidelijk zijn dat deze afhankelijk is van het antigene vermogen van de tumor-
cel en de toestand van het irnnuumsysteem van het individu. In het algemeen heeft
men hier te maken met een zwakke immuniteit, die bijvoorbeeld door het injiceren
van een grote dosis tumorcellen kan worden doorbroken. Men heeft op verschil-
lende manieren getracht tot een verbetering van de immimisatiemethoden in het
bovenbeschreven laboratorium-model tc komen en is hierin ook gedeeltelijk wel
geslaagd. Aan de andere kant bleek echter duidelijk, dat de met behulp \\an che-
mische carcinogenese geïnduceerde tumoren in het algemeen sterke antigene ver-
schillen vertonen. Het ziet er dus naar uit, dat een eventuele inununologische
behandeling van tumorziekten — zo deze al uitvoerbaar zou zijn — een uitge-
sproken individualistisch karakter zal dienen te hebben.

Een uitzondering op deze regel maken de virus-tumoren. Hier is de inductie van
de tumorcelantigenen afhankelijk van het virus. Dit betekent dat virussen uit één
groep steeds dezelfde tumor-antigenen zullen induceren, zelfs wanneer de tumoren
bij verschillende diersoorten worden geïnduceerd. Dit betekent in principe, dat de
bestrijding van deze tumoren zich leent voor een immunologische groepsbehande-
ling, vooral nu bekend is geworden dat injectie van het oncogene \\irus — even-
tueel in gemitigeerde vorm — immuniteit kan geven bij een latere confrontatie met
tumorcellen. Hoewel het mechanisme van deze immunisatie nog speculatief is,
betekent het wel, dat de immunoprofylaxe van virusturnoren tot de mogelijkheden

is gaan behoren. Bedenkt men verder dat de chemische carcinogenese in een aantal
gevallen op het activeren van latent aanwezige oncogene virussen zou kunnen be-
rusten, dan is het indicatiegebied voor immunologisch handelen in geval van tumor-
ziekten mogelijk veel ruimer dan men zich nu realiseert.

Wanneer men uit het voorgaande betoog terecht opmaakt, dat de ontwikkeling van
een tumor in het algemeen gepaard gaat met het optreden van immunologische
afweerreacties, is dit niet te rijmen met de klinische waarneming dat maligne tu-
moren slechts .zelden tot spontane regressie overgaan.

Men dient zich dan wel te realiseren, dat de tumor vele mogelijkheden heeft om
zich aan de immunologische afweer te onttrekken. Ik noem u een aantal van deze
mogelijkheden:

2. de tumorcel bezit slechts zwakke tumorspecifieke antigenen, die moeilijk
herkenbaar zijn voor het immuunsysteem;

3. de tumor overrompelt het immuunsysteem door snelle groei en vroege
metastasering. Antigeenoverlading kan tot een toestand van paralyse van
het afweermechanisme leiden;

4. als gevolg van de tumorgroei worden humorale antilichamen geproduceerd,
die zich binden aan de specifieke tumorcelantigenen en deze als het ware
maskeren voor het cellulaire afweermechanisme (enhancing antibodies).

Het ligt in de lijn der verwachtingen, dat de verdere ontwikkeling van de trans-
plantatie-immunologie zal voeren tot een beter begrip van de immuuntolerantie en
de „immunological enhancement" en tot het voorkomen of redresseren \\\'an deze
fenomenen tijdens het immunisatieproces bij tumorziekten. Tumorcelantigenen
zullen worden gedefinieerd en hun antigeen-vermogen zal worden versterkt. Door
al deze en vele andere maatregelen zullen immunologische behandelingsmethoden
binnen afzienbare tijd deel kunnen uitmaken van de behandeling van maligne
tumoren.

In de diergeneeskunde, waar de individuele behandeling van tumoren vaak al om
economische redenen niet uitvoerbaar zal zijn, richt de belangstelling zich primair
op dc virustumoren. Als voorbeelden hiervan noem ik u de aviaire leukose en de
ziekte van Marek, die beide tot mijn eigen onderzoekterrein behoren. Bij het zoeken
naar bestrijdingsmethoden voor deze tumorziekten heeft de immunologische be-
naderingswijze een belangrijke rol gespeeld.

.Mlereerst een enkel woord over dc ziekte van Marek. Deze lymfoproliferatieve
ziekte bij de kip wordt veroorzaakt door een herpes-virus, dat \\anwege zijn cel-
geassocieerd karakter eerst ongeveer 5 jaar geleden is ontdekt. De bestrijding van
deze ziekte, die sinds enkele jaren met succes wordt toegepast, is gebaseerd op de
volgende waarnemingen:

1. Er vindt geen vertikale \\irustransmissie plaats; m.a.w. pasgeboren kuikens
zijn altijd vrij van besmetting.

2. Natuurlijke besmetting met het virus vindt op zéér uitgebreide schaal en
vaak op jonge leeftijd plaats, maar leidt niet altijd tot klini.sche ziekte.

3. In de natuur voorkomende Marekvirussen vertonen zeer grote verschillen
in virulentie; naast zéér oncogene virusisolaten kent men virusstammen die
praktisch geheel onschadelijk zijn.

4. Vroegtijdige besmetting met apathogeen virus voert in korte tijd tot bescher-
ming tegen de gevolgen van superinfectie met oncogeen virus.

Omtrent het wezen van deze bescherming is nog niet veel bekend, maar het lijkt
nu al wel vast te staan, dat immunologische reacties hierbij een voorname rol
spelen.

Bij de bestrijding van de aviaire leukose, die zich in een minder ver gevorderd
ontwikkelingsstadium bevindt, nemen innnunologische methoden eveneens een be-
langrijke jjlaats in. De gedachtengang is hier ongeveer als volgt:

1. In de epidemiologie van deze ziekte neemt de vertikale virustransmissie een
belangrijke plaats in.

2. In ovo besmette kuikens bevinden zich in een toestand van immunologische
tolerantie ten aanzien van het leukosevirus. Dit betekent dat het in een zeer
\\roeg ontwikkelingsstadium besmette organisme niet in staat is zich langs
immtmologische weg van de virusinfectie te ontdoen.

3. Immuuntolerante dieren zijn persisterende uitscheiders van leukosevirus;
zij ktmnen via horizontale transmissie koppelgenoten infecteren, die op hun
beurt op latere leeftijd besmette eieren kunnen produceren.

4. Door middel van virologisch ei-onderzoek is het mogelijk die dieren uit de
populatie te verwijderen, die besmette embiyonen produceren. Met eieren,
afkomstig van dieren die geen vertikale virusoverdracht veroorzaken, kan
men virusvrije en daarmee klinisch leukosevrije dierpopulaties opbouwen.

Op basis van de bovenstaande gedachtengang zou het uitroeien van de aviaire
leukose een kwestie van virologisch onderzoek op grote schaal zijn. Een belangrijke
complicatie is echter, dat leukosevrije dierpopulaties beschermd moeten worden
tegen infecties van buitenaf. Dit is mogelijk gebleken door deze dieren onder om-
standigheden van strikte isolatie op te fokken; een methode die voor dc praktische
pluimveehouderij economisch niet haalbaar is.

Uit recente, nog niet gepubliceerde, onderzoekingen woidt thans echter de indruk
\\erkregen, dat bij de geboorte leukosevrije dierpopulaties reeds op vrij jeugdige
leeftijd (vanaf ± 6 weken) tegen de leukose ktmnen worden gevaccineerd.
Wanneer dit inderdaad betekent dat geënte dieren zonder bezwaar voor super-
infectie in een conventioneel milieu kunnen worden ge])laatst, zou in principe het
stadium van de praktisch toepasbare leukosebestrijding zijn bereikt.
De voorlopige resultaten van onze experimentele vaccinaties wettigen een zeker
0])timisme. Geënte dieren die in isolatie werden opgefokt, bleken op latere leeftijd
steeds virus\\-rije eieren te leveren en eveneens \\ rij \\\'an klinische leukose te blijven.
Proeven met geënte dieren in conventioneel milieu zijn momenteel in uitvoering.
Wanneer ook deze experimenten aan de verwachtingen beantwoorden, zou een
toekomstig leukosebestrijdingsprogramma er als volgt kunnen uitzien.
Fase l. Selectie van moederdieren die niet tot vertikale virustransrnissie aanleiding
geven.

Fase 2. ,,Schone" opfok van leukosevrije kuikens gedurende een periode van i
6 weken.

Fase 3. Leukose-\\accinatie, direct ge\\olgd door plaatsing van geënte kuikens in
een conventioneel hok.

De leukose-vaccinatie is slechts bedoeld om de toekomstige po]5ulatie moedeidieren
een adequate immunologische bescherming te ge\\en tegen eventuele superinfectie
tijdens de legperiode. Ook zonder \\\'accinatie kunnen 6-weekse leukosevrije kuikens
een natuurlijke besmetting zonder nadelige gexolgen doorstaan. Uit experimentele
besmettingsproeven met leukosevrije leggende dieren is echter gebleken, dat deze
gepaard gaat met een voorbijgaande \\ irusbesmetting van het ei. Dit betekent dat
een dierpopulatie die eventueel onbesmet de ojjfokperiode doorkomt — een situatie
die bij leukosevirus-besmettingen verre van ondenkbaar is — bij besmetting tijdens
de leg gedurende een bepaalde periode geïnfecteerde eieren produceert. Het behoeft
geen betoog dat deze situatie voorkomen dient te worden en dat een immunologische
benadering van de problematiek een goede kans van slagen heeft. Ook bij de aviaire
leukose spelen immunologische methoden dus een belangrijke rol in het bestrijdings-
programma.

Ik heb niet meer kunnen doen dan u een beperkt en aan de andere kant toch vrij
gecompliceerd beeld van de betekenis der tumor-immunologie te geven. Het is nu
eenmaal een ijzeren regel dat het totaalbeeld simpeler wordt naarmate onze kennis
toeneemt. En aan die kenis ontbreekt op dit moment nogal het een en ander.
Toch hoop ik u ervan te hebben overtuigd, dat immunologische methoden zeker een
rol zullen spelen in ons toekomstig handelen mij maligne neoplasieën".

naar aanleiding van de voordracht van Dr. B. H. Rispen s. Discussieleider Drs. D. P.
T e e n s t r a.

Collega Ol den kamp: Is het mogelijk door middel van een bevolkingsonderzoek tumoren
in een vroeg stadium te diagnostiseren?

Antwoord: Op dit moment zijn er nog geen specifieke tests bekend, waarmee een vroege
tumordiagnostiek kan worden gerealiseerd. Een dergelijke test zou gebaseerd moeten zijn op
een specifiek agens dat door tumoren in het algemeen zou worden geproduceerd. Gezien de
heterogeniteit van maligne tumoren lijkt het niet waarschijnlijk, dat een dergelijk agens in-
derdaad bestaat. Bij virustumoren die gemeenschappelijke antigenen bezitten, is een groeps-
reactie in principe wel denkbaar.

Collega Oosterlee: Bestaat er een genetische resistentie tegen tumoren en zo ja, waar
grijpt deze aan?

.\\ntwoord: Deze vraag is in zijn algemeenheid moeilijk te beantwoorden. Resistentie-
verschillen tegen alle mogelijke ziekten komen in de natuur uitgebreid voor en zij vormen een
onderdeel van de biologische variabiliteit. Meestal vonnen zij de resultante van een complex
van oorzaken. Zolang de genese van vele tumoren niet vaststaat, is het uiterst moeilijk tot
uitspraken te komen. .Aan de andere kant is van een aantal virustumoren bekend, dat er
inderdaad resistentieverschillen bestaan, die een genetische basis hebben. Dit is o.a. bij de
Marekse ziekte het geval. Vergroten van de genetische resistentie behoort hier dan ook tot de
potentiële, hoewel nog nauwelijks toegepaste, ziektebestrijdingsmogelijkheden.
Bij de aviaire leukose is een eenvoudige verervende resistentievorin bekend die in de cel
aangrijpt. De lichaamscellen van resistente individuen zijn ontoegankelijk voor het virus,
het.geen in vitro op eenvoudige wijze kan worden aangetoond.

Prof. Dr. D. Zwart: Welke karyotype vindt men in tumoren die na inspuiten van mannelijke
tumorcellen bij een vrouwelijk dier en omgekeerd worden verkregen?

.Antwoord: Hiervoor zijn geen algemene regels te geven. Tumoren die in de vorm van
een transplantaat worden overgeënt, behouden in het algemeen het karyotype van het dier
waarin de tumor voor het eerst werd .geïnduceerd. Virustumoren, geïnduceerd met celhoudend
materiaal, bezitten altijd het karyotype van het dier waarin de tumor wordt bestendigd.

Een overziclit wordt gegeven van wat tot eind 1969 bekend was over de levenscyclus van
Toxoplasma: de pseudokyste van het acute stadium en dc kyste van bet chronische sta-
dium van de infectie, en een aantal karakteristieke eigenschappen van deze „gewone"
Toxoplasma-paiasiet worden opgesomd. Na een beschrijving van de levenscyclus van de
Coccidiën, in het bijzonder de genera Eimeria en Isospora, en van de belangrijkste karak-
teristieken van deze groep parasieten, wordt de levenscyclus van Toxoplasma, zoals wij die
nu, na de ontdekking van de identiteit van Toxoplasma en Isospora, kennen, kort samen-
gevat.

Vervolgens wordt ingegaan op enkele immunologische aspecten. Benadrukt wordt dat de
humorale antistoffen, welke na infectie gevormd worden, weliswaar voor de diagnostiek
belangrijke serologische tests mogelijk maken, doch voor een beschermende immuniteit van
ondergeschikte betekenis zijn. Deze beschermende immuniteit blijkt, zowel bij de kat als
bij andere gastheren, in hoge mate cel-gebonden te zijn. Dank zij deze beschermende
immuniteit is hernieuwde uitscheiding van ookysten na orale herinfectie van de kat, een
uitzondering; het aantal ookysten-uitscheiders in natuurlijke kattenpopulaties is daardoor
gering (ël%) en veelal beperkt tot de jonge, pasgespeende katjes, hetgeen de beteke-
nis van de kat, als bron van Toxoplasma-mieciie!, bij de mens sterk beperkt.
Het zeer algemeen voorkomen van Toxoplasma bij slachtdieren en de gegevens welke bekend
zijn over de vleesdistributie en vleesconsumptie in Nederland, rechtvaardigen de conclusie
dat consumptie van vers, met Toxoplasma besmet rauw (varkens) vlees hoogstwaarschijn-
lijk de belangrijkste bron van humane Toxoplasma-infecties in Nederland is. Daarnaast
doen met name zwangere vrouwen en jonge kinderen er verstandig aan intensief contact
met kattefaeces, met name van jonge en zieke katten, te vermijden. De hond is in het alge-
meen van geen betekenis als infectiebron voor de mens.

The stages of Toxoplasma known until the end of 1969, i.e. the pseudocyst of the acute
phase of infection and the cyst of the chronic phase, are shortly described and some cha-
racteristics of the „common" Toxoplasma parasite are mentioned, .\\fter a description of the
lifecycle of Coccidia, especially Eimeria and Isospora, and of the main characteristics of
this group of parasites, the lifecycle of Toxoplasma, known at present to be an Isospora-\\\'\\Vit
coccidian, is summarized.

Discussing some imnmnological aspects of toxoplasmosis, it is emphasized that humoral
antibodies, although offering useful tools for diagnosis by means of serological tests, are of
little importance for a protective immunity; this immunity is predominantly (in cats as well
as in other hosts) cell mediated. Due to this protective inununity re-excretion of oocysts
after oral reinfection of cats is rare; the incidence of active oocysts excretors among natural
cat populations consequently is very low (^1%) and mostly restricted to young weanling
kittens. Therefore the role of the cat as a source of human infections is limited.
The high prevalence of Toxoplasma infections among slaughter animals, together with
what is known about the distribution and consumption of meat in the Netherlands, justifies
the conclusion that consumption of fresh, raw or underdone Toxoplasma infected meat must
be considered as the main source of human infections. In addition, pregnant women and
young children should avoid close contact with cat faeces, especially of young weanling
kittens or sick animals. Dogs generally are of no significance as a source of human infections.

1 Voordracht, gehouden op 6 oktober 1972, ter gelegenheid van het Jaarcongres 1972, te-
vens 119e .\\lgernene Vergadering, van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
te Zwolle. Sectie Hl: \\\'eterinaire \\\'olksgezondheid. (Congresthema: „Afweermechanismen
van het dier").

2 Drs. J. P. Overdulve; Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten. Biltstraat 172,
Utrecht.

Toxoplasma is, sinds zijn ontdekking in 1908 bij de gondi in Noord Afrika bij zeer
veel vogels en zoogdieren gev onden als een parasiet die zich in het acute stadium
\\an de infectie intracellulair in de cellen van het RES vermenigvuldigt d.m.v. z.g.
endodyogenie (vorming van 2 dochtercellen binnen een moederindividu), waardoor
intracellulaire conglomeraten van parasieten ontstaan, bekend als pseudokysten.
Deze pseudokysten barsten op een gegeven moment open, waarna de vrijgekomen
parasieten een nieuwe cel binnendringen. Spint men deze parasieten in, b.v. bij een
muis, dan vindt dezelfde vermeerdering plaats.

De gastheer kan na korte tijd (muizen soms al 3 ä 4 dg p.i.) overlijden; men spreekt
dan van een Toxoplasmastam, die virulent is voor de betreffende gastheer. Blijft de
gastheer leven dan gaat het acute stadium over in het chronische; pseudokysten zijn
dan niet meer te vinden, wél de kysten, die door een parasitaire wand zijn omgeven
en vanaf enkele weken tot jaren na infectie, zonder enige reactie in het omringende
weefsel, in allerlei organen kunnen worden gevonden, bij muizen o.a. veelviddig in
de hersenen. De delingssnelheid van de parasieten binnen deze kyste (tot enkele
duizenden per kyste) is weliswaar veel geringer dan in het acute stadium, maar de
parasieten kunnen niettemin zeer lang (tot jaren na infectie) infectieus blijven.
Woiden deze kysten per os door een nieuwe gastheer opgenomen (b.\\-. door eten
\\an met deze kysten besmet rauw vlees) dan gaat de kystewand onder invloed van
het maagsap te gronde. De uit de kyste vrijkomende zoieten zijn voldoende lang
— veel beter dan de trofozieten uit de pseudokysten — bestand tegen maagsap om
een nieuwe infectie te veroorzaken.

In deze vormen was Toxoplasma al jarenlang bekend: een merkwaardige parasiet,
die over de gehele wereld bij vrijwel alle onderzochte vogel- en zoogdiersoorten in
vaak niet geringe percentages wordt gevonden, zonder gastheerspecificiteit, zonder
uitgesproken prechlectieplaatsen, een organisme dat zich op een unieke wijze ver-
menigvuldigt, dat bovendien, afgaande op het overweldigende aantal symptoomloze
infecties, veeleer een commensaal is dan een parasiet, maar dat in een relatief zeer
gering aantal gevallen (met name vóór de geboorte of op zeer jonge leeftijd) een
ernstige, zelfs dodelijke infectie kan veroorzaken, kortom een eencellig organisme,
dat zo weinig overeenkomst vertoonde met andere flagel- of ciliënloze Protozoa, dat
er herhaalde malen aan getwijfeld is of Toxoplasma wel tot de Sporozoa, en zelfs
tot de Protozoa gerekend kon worden.

Dank zij het electronenmicroscopisch onderzoek, en vooral dank zij de ontdekking
van de sexuele vennenigvuldiging van Toxoplasma weten wij sinds een paar jaren,
dat Toxoplasma helemaal niet zo\'n apartstaand organisme is, maar dat het behoort
tot de grote groep van Sporozoa bekend onder de naam Coccidia, en wel tot de
familie Eimeriidae, waarvan Isospora en Eimeria, elk met een groot aantal soorten,
de twee belangrijkste genera zijn.

Eimeriidae zijn sinds lang bekend als ubicjuitaire, zeer gastheerspecifieke parasieten
van het darmkanaal (een enkele maal van de lever of de nier) van allerlei vogels
en zoogdieren, welke zonder tusscngastheer direct worden overgebracht via de in de
faeces uitgescheiden resistente ookyste. Deze ookyste is niets anders dan de door een
stevige wand ingekapselde diploide zygote, die zich in de darm ontwikkelt na be-
vruchting van de macrogameet door een microgameet, cn die zich, meestal na uit-
scheiding en afhankelijk van uitwendige omstandigheden (temperatuur, vochtigheid,
O2), deelt (sporulatie) in 8 haploide sporozoieten. Daarbij kapselen deze sporo-
zoieten zich weer paarsgewijs (bij Eimeria) of in viertallen (bij Isopora) in tot z.g.
sporokysten, zodat binnen de ookystewand in het geval van Isospora uiteindelijk

2 sporokysten komen te liggen, elk met 4 sporozoieten, en in het geval van Eimeria
4 sporokysten elk met 2 sporozoieten.

VVoixlen deze gesporuleerde ookysten uit de faeces door een nieuwe gastheer oraal
opgenomen, dan komen in het darmlumen onder invloed van gal, trypsine en lage
02-spanning de sporozoieten uit de sporokysten en vervolgens uit de ookysten (ex-
kystatie) en dringen een epitheelcel binnen, waar ze zich door asexuele multipele
deling (schizogonie) intracellulair vermenigvuldigen.

De uit de schizonten vrijkomende delingsprodukten (merozoieten) dringen opnieuw
een epitheelcel binnen (of worden eventueel door macrofagen tot in de lamina
propria veivoei-d), delen zich opnieuw door schizogonie in merozoieten, totdat, na
een aantal schizonten-generaties (meestal 2 of 3, afhankelijk van de soort) uit deze
binnengedrongen merozoieten geen schizonten meer ontstaan, maar sexuele stadia
nl. de vrouwelijke macrogametocyt, welke zich ontwikkelt tot macrogameet, en de
mannelijke microgametocyt, welke zich deelt in een groot aantal microgameten, die
dan weer vrij komen in het dannlumen en de macrogameet kunnen bevruchten.

Sinds kort weten we, dat Toxoplasma wat zijn sexuele vermenigvuldiging en de vlak
daaraan voorafgaande asexuele vermenigvuldigingsstadia (schizonten) betreft, geheel
overeenkomt met bovenbeschreven Eimeriidae, in het bijzonder met het genus Iso-
spora. Wat zijn „coccidiën-stadia" betreft is Toxoplasma ook even gastheerspecifiek
als alle coccidiën: het is een parasiet van het epitheel van de dunne darm van uit-
sluitend katachtigen, en als ookyste (onder de namen Isospora bigemina, I. bigemina
var. cati of I. cati) al eerder bekend en beschreven dan de in 1908 ontdekte en onder
de naam Toxoplasma bekend geworden parasiet \\ an liet RES van een groot aantal
vogels en zoogdieren.

Wat echter altijd als 2 afzonderlijke, zelfs niet eens nauw aan elkaar \\ei-wante
parasieten, waren beschouwd, bleken niet 2 afzonderlijke parasieten te zijn, maar
slechts verschillende stadia van één en dezelfde parasiet.

Dat het zo lang geduurd heeft vóór men dit ontdekte is niet zo verwonderlijk,
wanneer men het totaal \\erschillend karakter — niet alleen morfologisch, maar
ook wat betreft gastheerspecificiteit, overbrenging, predilectieplaatsen, patho.geniteit
— van resjj. de „toxoplasma-vorm" en de „coccidiën-\\orm" rnet elkaar vergelijkt.

De cyclus van Toxoplasma kan nu als volgt worden samengevat (zie fig. 1).
Infecteert een nict-immime kat zich oraal, hetzij met Toxoplasma kysten (b.v. uit
vers rauw vlees of een prooidier), hetzij met gesporuleerde ookysten uit kattefaeccs,
dan vindt in het epitheel \\ an de dunne darm de boven voor de Eimeriidae beschreven
ontwikkeling via schizonten, micro- en macrogamctocyten tot ongesporuleerde ookys-
ten plaats, welke laatste weer met de faeces worden uitgescheiden (electronenmicro-
scopisch onderzoek heeft duidelijk gemaakt, dat de schizogonie - - beter endopoly-
genie — van Toxoplasma in het darniepitheel sterke overeenkomst vertoont met de
eerder beschreven endodyogenie in RES cellenV

Tegelijkertijd dringen parasieten echter ook (reeds vóórdat er sprake is van vorming
van gametocyten) verder het lichaam binnen en kunnen ze als pseudokysten in de
lamina propria, in de mesenteriale lymfklieren, lever, milt en andere organen worden
gevonden, en in een later stadium (tot jaren na infectie) als kysten in spieren,
hersenen en andere organen. De prepatente periode (tijd tussen orale infectie en
eerste uitscheiding van ookysten) is na orale infectie rnet kysten zeer kort (2 ä 3
dagen), na orale infectie met gespoinleerde ookysten aanmerkelijk langer (volgens
sommigen ca. 9 dagen, volgens anderen zelfs 3 weken).

ingekaderd: stadia van Toxoplasma; tussen haakjes: delingsprocessen.
\') alleen hij katachtigen: re-invasie van het darmepitheel gevolgd door sexuele

Tenzij men aanneemt, dat hier een voor coccidiën uitzonderlijk groot aantal schi-
zonten-generaties aan de gametogonie vooraf zou gaan, doet ook deze lange
prepatente periode — gezien de snelle turnover-tijd van het darmepitheel (ca. 48
uren) — al vermoeden, dat de parasiet niet al die tijd in het darmepitheel blijft,
maar het lichaam binnendringt en pas kort voor de gametogonie het darmepitheel
van binnen uit weer bereikt.

Neemt een niet-katachtige oraal kysten of ookysten op, dan gebeurt gedeeltelijk
hetzelfde als in de kat: de parasiet dringt via het epitheel van de darm het lichaam
binnen en is aanvankelijk als pseudokysten in RES cellen, later als kysten in allerlei
organen terug te vinden. Hier treedt echter geen ontwikkeling in het darmepitheel

tot micro- en macrogametocyten op, met als vanzelfsprekend gevolg, dat ook nooit
de resistente ookysten rnet de faeces worden uitgescheiden.

Alvorens in te gaan op de rol van de kat in de epidemiologie van Toxoplasma is het
nuttig iets nader in te gaan op enkele immunologische aspecten.

Wordt een serologisch negatief dier geïnfecteerd, dan zijn enkele dagen na infectie
specifieke antistoffen aantoonbaar (Sabin Feldmantest (SET), immunofluorescentie-
test (IFT), hemagglutinatietest). Eén a twee maanden later zijn deze antistoffen
maximaal in het bloed aanwezig, daarna daalt de titer geleidelijk, tot middelhoge
waarden (titers van omstreeks 1 : 16 tot 1 : 256) die maanden- en zelfs jarenlang
nagenoeg gehandhaafd blijven. Positieve uitslagen, die met genoemde serologische
tests worden gevonden duiden dus alleen bij hoge titers (ca. è 512, ook afhankelijk
van de diersoort), of bij een sterke stijging van de titer in verloop van enkele weken,
op een vrij recente infectie; middelhoge titers tonen alleen aan, dat het dier in het
verleden geïnfecteerd is geweest. Complementbindende antistoffen worden enkele we-
ken na infectie gevormd, stijgen daarna ook snel, maar zijn enkele maanden later weer
\\-enJwenen. Voor de diagnostiek wordt daarom bij voorkeur gebruik gemaakt van
een combinatie van (herhaalde) SET of IFT en een complementbindingsreactie.
Genoemde humorale antistoffen maken wel duidelijk, dat er in het verleden een
infectie heeft plaats gevonden, maar ze geven weinig of geen beschermende immuni-
teit. Ware dit wel het geval dan zou wellicht congenitale transmissie niet zo vaak
voorkomen en congenitale toxoplasmose minder een probleem zijn, want daarbij
worden niet zelden, zowel bij de moeder als in het foetale bloed, hoge serumtiters
gevonden. Evenmin kan men een ander dier immuniseren door passie\\ e overbrenging
van hyperpositief serum. Het obligaat intracellulaire karakter van Toxoplasma is
hier waarschijnlijk een belangrijke factor: ook in vitro (SFT) werken de antistoffen
alleen in op uit de cellen vrijgekomen parasieten, niet op intracellulaire parasieten.
Passieve overbrenging van een beschermende immuniteit is echter wel mogelijk bij
overspuiten van gesensibiliseerde lymfocyten uit een immuun dier in een histocompa-
tibel niet-immuun individu. Eveneens kan men een aanwezige beschermende immu-
niteit doorbreken met behulp van antilymfocyten-serum. Dit alles maakt aannemelijk
dat de beschennende immuniteit, die zich na infectie met Toxoplasma ontwikkelt,
primair een celgebonden immuniteit is. Ook het bestaan van een huidtest (toxo-
plasmintest) wijst hierop.

Wat nu geldt vcx)r een „gewone" Toxoplasma infectie geldt hoogstwaarschijnlijk
ook t.a.v. de darmstadia in de kat: serum-antistoffen geven op zichzelf geen be-
schermende immuniteit; serologisch positieve katjes (zeker wanneer het jonge katjes
betreft, waar de aanwezigheid van maternale antistoffen niet uitgesloten is) kunnen
na orale infectie dus wel ookysten uitscheiden, maar hieruit mag men niet afleideii,
dat een eerdere infectie geen beschermende immuniteit zou geven. Integendeel, uit
herinfectieproeven is gebleken, dat ookysten-uitscheiding na orale herinfectie een
zeldzaamheid is (Tabel 1). Blijft herinfectie gedurende lange tijd (> lyi jaar)
achterwege, dan is deze beschermende immuniteit zo gering geworden, dat, ondanks
de nog aantoonbare aanwezigheid van antistoffen in het serum, na orale infectie
opnieuw gametogonie en uitscheiding van ookysten kan optreden, zij het wel van
veel kortere duur en in geringere mate, dan na de initiële infectie. Het feit, dat
Toxoplasma ook bij de kat, behalve een parasiet van het epitheel van de darm, ook
een parasiet van alledei andere organen en met name van de lymfklieren is, maakt
het optreden van een veel betere beschermende immuniteit bij Toxoplasma-infecties
in vergelijking met andere Coccidiën (zoals b.v. Isospora felis, een andere Isospora
soort van de kat, die bij een derde tot de helft van de katten wordt gevonden en
waarbij geen beschermende immuniteit optreedt) in principe verklaarbaar.

Het veelal achterwege blijv en van uitscheiding van ookysten bij herinfectie van de
kat met Toxoplasma doet vermoeden, dat de meeste katten, die een positieve titer
hebben (ca. 50% van de katten in Nederland) slechts éénmaal in hun leven uit-
scheider zijn geweest, d.w.z. gedurende slechts ca. 1% van de gemiddelde levens-
duur van \'de kat (geschat op 5 jaar). Bijgevolg mag bij éénmalig faecesonderzoek
van een grote groep niet geselecteerde katten slechts ca. 0,5 ä 1 % ookysten-uitschei-
ders verwacht worden. Verwacht mag bovendien worden, dat deze ookystenuit-
scheiders vooral gevonden zullen worden bij de jonge katjes, die na het spenen voor
het eerst geïnfecteerd rauw vlees en/of een geïnfecteerde prooi eten. Dit nu bhjkt
inderdaad het geval te zijn, zoals Tabel 2 laat zien.

Alhoewel de kat dus zeker een infectiebron voor de mens kan zijn is het aantal
ookystenuitscheiders, met name onder de volwassen katten, zó gering dat daarmee
het hoge percentage humane infecdes in Nederland niet verklaard wordt. Wij weten
echter, dat Toxoplasma infecties bij de belangrijkste vleesproducentcn zeer alge-
meen voorkomen (Tabel 3) en dat bij de v leeskeuring (uiteraard) niet op Toxoplas-
ma infecties wordt gelet. Bovendien is het algemeen bekend, dat eten van rauw,
met Toxoplasma kysten besmet vers vlees zeer gemakkelijk tot infecde met Toxo-
plasma leidt. Anderzijds gaat de Toxoplasma-infectieusiteit van het vlees snel achter-
uit door allerlei behandelingen, zoals diepvriezen bij —20°C, roken, zouten en ver-
hitten boven 60°C (in kern), (Work, 1971).

Tobels. Resultaten (percentages) van serologische onderzoeken (SFT) bij enkele grotere groepen slachtdieren\').

-) Bocii kon niet uit genoemde runderen, maar wel uit diafragma van 45 varkens uit deze groep Toxoplasma isoleren in muizen; van deze 45
varkens had éénderde een SFT titer <64, éénderde een titer van 256 en éénderde een titer van >1000.

Ad 1. Volgens het Statistisch Jaarrapport van het Productschap voor Vee en Vlees
1971 was in dat jaar 1331 miljoen kg vlees met been beschikbaar (ca. 10% inge-
voerd; de rest was binnenlandse produktie). Hiervan werd 55% voor eigen con-
sumptie gebruikt en 45% uitgevoerd. Per hoofd van de bevolking werd in 1971
55,9 kg vlees geconsumeerd. Uitgesplitst per diersoort (in percentages van het totaal)
was dit:

Deze percentages betreffen de totale vleesconsumptie, dus zowel vers vlees als diep-
gevroren vlees en bereide vleesprodukten (snijworsten, gekookte, gerookte, gezouten,
gedroogde er^/of ingeblikte produkten).

Ad 2. Van de genoemde 55,9 kg per hoofd is 35 a 40 kg vers vlees (waarvan ca.
20% gehakt), 10 a 15 kg bereide vleesprodukten en een klein deel (< 10%) diep-
gevroren vlees (Krol, pers. mededeling). Daar voor de vleesproduktenbereiding
meer varkens- dan rundvlees wordt gebruikt, liggen de hoeveelheden vers geconsu-
meerd varkens- en rundvlees minder ver uiteen dan de onder 1. genoemde percen-
tages voor beide vleessoorten.

Aiiioewel de omstandigheden plaatselijk nogal kunnen verschillen, afhankelijk van
het slachthuis, en de organisatie van de verkoop (plaatselijke slager of grootwinkel-
bedrijf), kan voor het overgrote deel van het vers verkochte vlees gezegd worden,
dat cie tijd tussen slacht en verkoop aan consument 1, hoogstens 2 weken is en dat
in die periode het vlees merendeels bij temperaturen tussen —1°C en 4°C wordt
bewaard, hetgeen vrijwel ideaal is voor de overlevingskans van de in het vlees
aanwezige Toxoplasma-kysten.

Ad 3. Hierover zijn weinig exacte gegevens bekend. Ongeveer 20% van het vers
verkochte vlees bestaat uit gehakt, waarvan een klein deel biefstuk tartaar en filet
americain (dus zuiver rundvlees is), temijl de rest gemengd (varkens- en rundvlees)
gehakt is.

Afgezien van het feit dat lichte Toxoplasma-infecties ook wel kunnen oiJtrcden door
contact met het overige verse vlees, vóór en tijdens de bereiding hiervan, en door
consumptie na onvoldoende verhitten van dit „vlees" (biefstuk, lever), is het vooral
dit gehakt -- hetzij als „biefstuk tartaar" of „filet americain" opgediend, hetzij in de
keuken rauw geproefd of gesnoept (en in een aantal gevallen ook wel als zodanig
aan kleine kinderen gegeven) — dat in aanmerking komt als infectiebron van
Toxoplasma bij de mens.

Het lijkt derhalve zeer waarschijnlijk, dat de meeste Toxoplasma-infecties bij de
mens in Nederland tot stand komen door eten van rauw of onvoldoende verhit
(\\\'arkens) vlees. Daarnaast doen met name de meest kwetsbare groep c.q. de zwangere
vrouwen en jonge kinderen, er goed aan faecaal contact met (vooral) jonge of
zieke katten te vermijden.

Het bovenstaande mag niet verhelen, dat een aantal epidemiologische jiroblemen
nog onopgelost blijft. Het klassiek geworden onderzoek van Rawa 1 (1959) toont
aan. dat ook onder (nominale) vegetariërs een relatief hoog aantal serologisch

positieven kan voorkomen. De verleiding is groot om hier toch de kat verantwoorde-
lijk te stellen. Deze verklaring schiet echter te kort waar het gaat om het vóórkomen
van soms zeer hoge percentages positieven bij zeer veel herbivore diersoorten, zoals
schaap, konijn, haas, kip, eend enz.

Nog een enkel woord betreffende de hond als mogelijke infectiebron. Vooral in het
verleden — maar dat geldt blijkens onze ervaring ook nu nog vaak — werd een
klinisch gezonde hond uit de omgeving van een geval van humane toxoplasmose
niet zelden — ten onrechte — als zondebok bestempeld en opgeofferd.
Uit epidemiologisch en experimenteel onderzoek met betrekking tot de mogelijke
transmissie van Toxoplasma d.m.v. secreta en excreta van honden kan echter de
conclusie getrokken worden, dat het afmaken van een klinisch gezonde hond om
bovengenoemde reden elke redelijke grond mist.

Toxoplasma is zowel bij mens als dier verreweg de meest vóórkomende van alle
parasieten. Het daarmee vergeleken buitengewoon geringe vóórkomen van klinische
toxoplasmose duidt op een uitzonderlijk goed — en waarschijnlijk pas na een lang
evolutieproces tot stand gekomen — evenwicht tussen gastheer en parasiet. Het is
niet uitgesloten, dat de kat in de handhaving van dit zo gunstige evenwicht juist
een belangrijke rol speelt. Deze constatering mag de ogen niet doen sluiten voor de
ernst van die uitzonderingsgevallen, waarbij inderdaad grote schade kan worden
aangericht door de parasiet, maar dient wel te leiden tot voorzichtigheid in het aan-
bevelen van maatregelen, welke uiteraard bedoeld zijn om dez^e ernstige gevallen te
voorkómen, maar die, indien toegepast, door verstoring van het bovengenoemd even-
wicht, wel eens het omgekeerde effect zouden kunnen hebben.

Overdulve, J. P.: The probable identity of Toxoplasma and Isospora and the role of the

cat in the transmission of toxoplasmosis. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 149, (1970a).
Overdulve, J. P.: The identity of Toxoplasma Nicolle & Manceaux, 1909 with Isospora
Schneider, 1881 (I) en (II). Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. Ser. C., Ti 129 142
(I970h).

Overdulve, J. P.: Toxoplasmose en huisdieren. Ned. Tijdschr. Geneesk., 116 2152
(1972).

Overdulve, J. P. en Roever-Bonnet, H. de: De kat en toxoplasmose bij de mens.
Ned. Tijdschr. Geneesk., 117, (1973), (ter perse).

B O c h, J.: ToAroptoma-Infektionen und Toxoplasmose bei Haustieren. In: K i r c h o f f,
H. & K r ä u b i g, H.: \'l oxoplasmose, praktische Fragen und Ergebnisse. Thieme, Stuttgart,
61, (1966).

Behoudens dc literatuurverwijzingen in de onder 1. genoemde publikaties zij verder verwezen
naar:

B e a t t i e, C. P.: Immunity to Toxoplasma. In: G a r n h a m, P. C. C., Pierce, A. E. &

Roitt, L: Immunity to Protozoa. Blackwcll, Oxford, 253, (1963).
F o 1 k e r s, G.: Studies on Toxoplasmosis in Pigs, with special Reference to Pathogenicity and

Immunity. Proefschrift, Utrecht, 66, (1962).
Foster, B. G.: Studies on active and passive immunity in animals inoculated with Toxo-
plasma gondii. Proefschrift Iowa, (1965). (Diss. Abstr., 26, 5981, (1966)).
F r e n k e 1, J. K.: .\'\\doptive immunity to intracellular infection, ƒ. Immunol., 98, 1309, (1967).
Nikkeis, R. J.: Neutralisaticreactie in vitro ter bepaling van verworven humorale immuni-
teit bij toxoplasmosis. Proefschrift, Leiden, 14, 50, (1965).

Rommel, M.: Die Natur der Immunität gegen Protozoen. Berl. Münch, tierärztl Wschr,
83, 461, (1970).

Na een korte bespreking van de principes van de immunofluorescentietechniek ten behoeve
van de serodiagnostiek van parasitaire infecties bij slachtdieren, wordt ingegaan op het be-
lang van de vorm en de aard van het antigeen dat voor de serodiagnostiek wordt gebruikt.
.Als voorbeeld van de techniek wordt een onderzoek naar het voorkomen van Trichinella
spiralis bij het varken gegeven.

\'I\'er discussie wordt gesteld of een preventieve keuring op de boerderij door middel van
serologisch onderzoek bij het levende dier niet een alternatief zou kunnen bieden voor de
keuring na het slachten op het slachthuis.

.After a short discussion of the principles of the immunofluorescence technique, some remarks
are made on the importance of the nature and form in which the antigen is used in the
test. .As an e.xample the investigation of the prevalence of Trichinella spiralis in slaughter-
pigs is given. The question is raised whether serological examination of slaughter-animals at
the farm can offer an alternative for a post-slaughter examination at the slaughterhouse.

Bij het onderzoek van slachtdieren op het voorkomen van infecties veroorzaakt door
bacteriën, virussen en parasieten kan men zich ook van serologische methodieken
bedienen. Het voordeel van een dergelijke benaderingsvi\'ijze is, dat men het oorzake-
lijk agens niet behoeft te isoleren, doch dat de aanwezigheid ervan op een indirecte
wijze, nl. door het aantonen van serurn-antisloffen aannemelijk kan worden gemaakt.
Hel iDcstaan van serologische methoden vindt zijn oorzaak in het feit dal een levend
individu in slaat is om op een specifieke prikkel, bijvoorbeeld een invasie van dit
individu door andere organismen, ook een specifiek antwoord te geven. Zo kan op
een bepaalde antigene stimulans, bijvoorbeeld een worminvasie, worden gereageerd
met de aanmaak van antistoffen, .specifiek gericht tegen deze wormen. De door het
anligeen geïnduceerde antistoffen kunnen ook in vitro zichtbaar woiden door een
complex van anligeen en antistoffen te laten ontstaan. Dit complex kan o.a. door
middel van de immunofluorescenlie-techniek zichtbaar worden gemaakt. Voor dit
doel wordl een fluorescerende merker gebruikt. Meestal wordt als merker fluores-
ceine isothiocyanaat (FITC) gebruikt. Worden de handelingen toegepast op histo-
logisch of cylologisch materiaal, dan kunnen deze preparaten microscopisch worden
beooideeld mei behulp van een lichtbron. Door gebruik te maken van daarvoor
geschikte filters komt fluorescentie van het preparaat tol stand.

De techniek van de immunofluorescenlie kan op twee manieren woiden toegepast:
le. De directe methode (figuur 1)

Dc in hel serum van de gastheer aanwezige antistoffen worden met de fluorescerende
stof gemerkt. Brengen we nu de gemerkte antistoffen in contact met het antigeen,
dan zal er, indien specifieke antistoffen legen het antigeen aanwezig zijn, een
fluorescerend antigeen-antislof complex ontstaan. Hel zal duidelijk zijn dat het in
de praktijk ondoenlijk is om elk serum een voorbehandeling te geven, waarbij de in
hel serum aanwezige antistoffen woiden gemerkt met FITC, alvorens men de
immunofluorescentiemethode kan gaan toepassen.

1 Voordracht, gehouden op 6 oktober 1972, ter gelegenheid van het Jaarcongres 1972, te-
vens 119e .Algemene Vergadering, van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
te Zwolle. Sectie III: Veterinaire Volksgezondheid. (Congresthema: „Afweermechanismen
van het dier").

Fig, 1, Schematische weergave van de directe immunojluorescentie-techniek.
2e. De indirecte methode (figuur 2, 3)

Hierbij wordt in eerste instantie het serum, met de eventueel aanwezige antistoffen,
in contact gebracht met het antigeen. Indien er specifieke antistoffen aanwezig zijn
zal er een antigeen-antistof complex ontstaan. Deze antistoffen zijn in tweeërlei op-
zicht specifiek, nl. gericht tegen het antigeen en tevens zijn het globulinen van een
bepaalde diersoort. Van deze laatste eigenschap, het zijn van globulinen van een
bepaalde diersoort, wordt weer in tweede instantie gebruik gemaakt.

Fig, 2. Schematische weergave van de indirecte immunojluorescentie-techniek hij de sera-
diagnostiek van trichinosis (eerste gedeelte).

Antistoffen gericht tegen het globuline van de gebruikte diei^soort, opgewekt bij een
andere diersoort, worden rnet een fluorescerende stof gemerkt. Deze gemerkte
antistoffen, ook wel het „conjugaat" genoemd, worden in contact gebracht met het
reeds lot stand gekomen antigeen-antistof complex, waardoor dit laatste complex
gaat fluoresceren. Een voordeel is dat het conjugaat in de handel verkrijgbaar is.
Bij de scrodiagnostiek van thrichinosis worden Trichinella spiralis larven, geïsoleerd
uit laboratoriumratten, als antigeen gebruikt. Zijn in een te onderzoeken serum
specifieke antistoffen gericht tegen T. spiralis aanwezig, dan zal eerst een niet-
fluorescerende larve als antigeen-antistof complex ontstaan. Voegen we daarna het
conjugaat toe, dan zien we een fluorescerende lai-ve. In de reactie is het de cuticula
van de larve welke als antigeen functioneert.

Bij de serodiagnostiek van elke parasitaire infectie dient men allereerst na te gaan
welke vorm van het antigeen voor de in vitro reactie het meest geschikt is. In het
bovenstaande werd als antigeen de cuticula van gefixeerde trichinenlarven gebruikt.

Schematische weergave van de indirecte immunofluorescentie-techniek hij de sero-
diagnostiek van trichinosis (tweede gedeelte).

Evenais bij de trichine blijkt de cuticula van de haringworm (Anisakis marina) anti-
gene eigenschappen te bezitten die bruikbaar zijn voor een serologische reactie. In
dit geval is het, gezien de afmeting van de worm (2 cm), niet mogelijk om de hele
worm als antigeen te gebruiken. Daarom worden van deze nematode coupes gemaakt
(foto 1, 2) (2).

Bij onderzoek op aanwezigheid van antistoffen tegen Toxoplasma gondii dienen
coupes van met Toxoplasma geïnfecteerde muizehersenen als antigeen (foto 3, 4) (1).
In het geval van serologisch onderzoek naar het voorkomen in Echinococcus anti-
stoffen werd eerst getracht dit uit te voeren met behulp van coupes van larven.
De larven werden verzameld uit de Echinococcus-h\\2iztn, gevonden in organen van
slachtdieren. Omdat de beoordeling van het preparaat van de scolexcoupes vaak op
arbitraire gronden geschiedde, werd naar een andere vorm van aanbieding van het
antigeen in de procedure gezocht. Uiteindelijk is dit gevonden in een methode om
de gehele scolex op het objectglas met behulp van vloeibare stikstof vast te vriezen
(foto 5, 6) (6).

Met behulp van de indirecte immunofluorescentiemethode werd een onderzoek
ingesteld om in eerste instantie de afwezigheid van trichinen bij varkens aan te
tonen. Eerder gedane onderzoekingen naar het voorkomen van Trichinella spiralis
in Nederland gaven namelijk negatieve bevindingen. Op grond van deze vroegere
ervaringen werden en worden veterinaire export-certificaten afgegeven waarin wordt
verklaard, dat in Nederland trichinosis of trichinen-infecties bij varkens niet voor-
komen. Enerzijds ter ondersteuning van het afgeven van de export-certificaten en
anderzijds in het kader van de gezondheidsbescherming van de mens, werd op ver-
zoek van de Veterinaire Hoofdinspectie nader naar het mogelijk voorkomen van
trichinen-infecties gekeken. Voor dit doel werd vanaf 1967 een aantal van 5000 sera
van slachtvarkens per jaar onderzocht. Echter, na onderzoek van 10.000 sera kwam
1 positief serum voor. De herkomst van dit monster lag bij een gesloten bedrijf.
Nader onderzoek van dit bedrijf leverde nog meer positieve dieren op (4). Deze
vondsten, gedaan ook met meer conventionele methoden, gaven aanleiding om de
gevoeligheid van de immunofluroscentie (IF) methode nader te bezien.
Methoden buiten de IF-techniek ter opsporing van trichinen-infecties zijn:

Foto 1. Cryostaatcoupe van Anisakis larve.
Appelgroene fluorescentie van de cuticula wijst op de aanwezigheid van specifieke antistoffen
gericht tegen Anisakis in het onderzochte serum (60x).

Foto 2. Cryostaatcoupe van Anisakis larve.
Geen fluorescentie van de cuticula bij afwezigheid van specifieke antistoffen gericht tegen
Anisakis in het onderzochte serum (60x),

Foto 3. Cryostaatcoupe van met Toxoplasma geïnfecteerde muizehersenen.
Appelgroene fluorescentie van de parasieten wijst op de aanwezigheid van specifieke anti-
stoffen gericht tegen Toxoplasma in het onderzochte serum (250x).

Foto 4. Cryostaatcoupe van met Toxoplasma geïnfecteerde muizehersenen.
Geen fluorescentie van de parasieten bij afwezigheid van specifieke antistoffen gericht tegen
Toxoplasma in het onderzochte serum (250x).

Foto 5. Scolex van Echinococcus.
Appelgroene fluorescentie van de parasieten wijst op de aanwezigheid van specifieke antistoffen
gericht tegen Echinococcus in het onderzochte serum (250x).

Foto 6. Scolex van Echinococcus.
Geen fluorescentie van de parasieten bij afwezigheid van specifieke antistoffen gericht tegen
Echinococcus in het onderzochte serum (250x).

le. De trichinoskopie. Stukjes spierweefsel worden platgedrukt tussen 2 glas-
platen, waarna het weefsel met een vrij zwakke vergroting wordt bekeken.

2e. De digestiemethode. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat pepsine-
zoutzuur vlees wel verteert, maar de larven niet aantast.

Uit vergelijkend onderzoek van de 3 methoden op het RIV en tevens in E.E.G.-
verband gedaan, kwam vast te staan dat, waar het om besmettingen met kleine
aantallen larven gaat, de digestiemethode te verkiezen is boven de andere twee
technieken.

Uit een onderzoek waarbij de trichinoskopie en de digestiemethode met elkaar
werden vergeleken bleek, dat bij experimentele infecties van varkens een aantal van
5000 larven tot positieve resultaten van beide technieken leidde. Indien de varkens
met 500 larven werden geïnfecteerd werd slechts in 50% een positieve correlatie
gevonden. De digestiemethode is in staat om een infectie na toediening van 50 larven
nog aan te tonen (5).

Uit proeven met ratten is gebleken dat de laagste infectiedosis welke met de IF
methode een aantoonbare hoeveelheid serumantistoffen geeft, 25 T. spiralis larven
is. Ook in de beginfase van een infectie is de digestiemethode betrouwbaarder dan
de IF techniek (3).

Met de IF methode kan bij experimenteel geïnfecteerde ratten pas een infectie
met zekerheid worden vastgesteld na de 27e dag. Met de digestiemethode daaren-
tegen zijn de larven reeds vanaf 17 dagen na infectie in het weefsel aantoonbaar.
Dit tijdstip is het eerste waarop de larven een infectie tot stand kunnen brengen,
aangezien zij dan pas het verteringsproces in de maag kunnen overleven.

Het komt erop neer, dat alleen zware besmettingen van dieren en mensen met de
trichinoskoop aantoonbaar zijn. Dc lichtere infecties zijn met de imrnunofluorescentie
techniek op te sporen, terwijl we bij nog lichtere infecties, waar we hier in Neder-
land mee te maken hebben, ertoe over moeten gaan de digestiemethode te gebruiken
(figuur 4).

Met behulp van de digestietechniek werd het onderzoek voortgezet, dat dankzij de
welwillende medewerking van de keuringsdierenartsen van een aantal slachthuizen
kon worden uitgevoerd. In navolging van Zimmermann (8) werd een „pooled
sample" methode toegepast, waarbij steeds koppels van 10 dieren, afkomstig van
1 bedrijf gezamenlijk werden onderzocht.

In het algemeen werd slechts bij weinig koppels een besmetting vastgesteld. De aan-
tallen larven per besmet koppel zijn klein te noemen. Een dergelijke lage infectie-
graad zou vermoedelijk met de in het buitenland gebruikelijke trichinoskopie niet
gevonden zijn. Uit het onderzoek bleek dat trichineninfecties in het gehele land
\\oorkomen. Ook bij in het wild levende dieren is de besmetting aangetoond (7). Uit
e.e.a. blijkt dat de IF-methode niet betrouwbaar is voor het aantonen van de aan-
wezigheid van serum-antistoffen ten opzichte van T. spiralis bij lage infecties.
Epidemiologisch echter blijft de IF-methode haar waarde behouden. Alleen de
wetenschap dat het in ons land om zeer lage infecties gaat, heeft ons doen besluiten
in jjlaats van de IF-techniek de digestiemethode toe te passen. De lage aantallen
waar het hier om gaat worden met de digestiemethode wel aangetoond, maar net
niet met de IF-techniek (figuur 4).

Serologisch onderzoek is met name van belang bij het volgen \\ an het verloop van
een infectie van mens of dier. Dan bewijst de serologic zijn grote nut. Indien men
echter een eenmalig onderzoek verricht, dient men zich te realiseren dat men slechts
de toestand op het moment van monstername kan beoordelen.

In het algemeen kan men tenslotte opmerken dat serologisch onderzoek van slacht-
dieren ter opsporing van parasitaire infecties vaak een verbetering kan betekenen
boven een klassieke methode, vooral bij het onderzoek van grote aantallen slacht-
dieren. Of dit type onderzoek echter op het slachthuis dient te gebeuren ten behoeve
van de keuringsbcslissing kan men zich afxragen. Het is denkbaar dat met name
het onderzoek van parasitaire infectieziekten, zoals echinococcosis en cysticercosis
naar een eerder stadium kan worden verplaatst. Hierbij dient men aan onderzoek
op de boerderij te denken.

Indien men dit type serologisch onderzoek naar de boerderij zou kunnen \\ erschuiven,
zou een duidelijke bijdrage voor een preventieve keuring worden geleverd.

1. N 11 n e n, M. C. J. van cn Veen, J. van der: Onderzoek op to.xoplasmosis door mid-
del van immunofluore.scentic. Ned. Tijdschr. Geneesk., 109, 742, (1965).

2. Ruitenberg, E, J.: .\'Xnisakiasi.s. Pathogenesis, serodiagnosis and prevention. Thesis.
Utreclit, 1970."

3. Ruitenberg, E. J., D u y z i n g s, M. J. M. cn K a ni p e lm a c h e r, E. H.: Onder-
zoek naar de betrouwbaarheid van de immunofluorescentiemethode in de serodiagnostiek
van trichinöse. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 802, (1971).

4. R u i t e n b e r g, E. J. cn K a m p e 1 m a c h e r, E. H.: Diagnostische Methoden zur Fest-
stellung der Invasion mit Trichinella spiralis. Fleischwirtschaft, 50, 42, (1970).

5. Ruitenberg, E. J., K a m p e 1 m a c h e r, E. H. en B e r k v e n s, J.: Die indirekte
fluoreszierende ,\\ntikörpertechnik bei der Serodiagnostik von mit Trichinen (Trichmella
spiralis) infizierten Schweinen. Fleischwirtschaft, 47, 1220, (1967).

6. R u i t e n b e r g, E. ,1. en S 1 e e n, tj. v a n d e r: A modified Immunofluorescence Test for
Echinococcosis."/. Parasitology, 58, 347, (1972).

7. Sluiters, J. F., Ruitenberg, E. ,J. en Vermeulen, C. J.: \\\'erslag over cle on-
derzoekingen naar het voorkomen van Trichinella spiralis in Nederland. Tijdschr. Dier-
geneesk., 97, 1386, (1972).

8. Z i m m e r m a n n, W. J.: A pooled sample method for post-slaughter detection of trichi-
niasis in Swine. Proc. Seventy-First .\'Xnn. Meeting, U.S. Livestock Sanitary .Ass., 1967.

M. VAN SCHOTHORST**), F. M. VAN LEUSDEN**) en P. A. M. HEEMSKERK***)
Samenvatting

Aan de hand van drie voorbeelden wordt gedemonstreerd hoe met behulp van de immuun-
respons van het dier chemisch zeer ingewikkelde substanties, zoals toxinen, maar ook be-
paalde soorten eiwitten en bacteriën, vrij eenvoudig in levensmiddelen kunnen worden
aangetoond.

De voorbeelden betreffen het aantonen van eiwitten van bepaalde diersoorten in onverhitte
vleeswaren en het aantonen van stafylokokken-enterotoxinen met behulp van precipiterende
antilichamenreacties, en het identificeren van Salmonella met behulp van de immuno-
fluoreccentiemethoden. Deze Salmonella identificatie methode heeft als groot voordeel, dat
de isolatieproccdure hierdoor met enige dagen verkort kan worden.

Three immunological methods used in food microbiology are discussed, i.e. the detection
of unauthorized proteins in raw meat products and the detection of staphylococcal-entero-
toxin by precipitation techniques, and the immuno-fluorescence procedure for the isolation
of Salmonella.

De afweermechanismen van het dier vormen niet alleen een hulpmiddel bij de
diagnostiek en therapie van bacteriële of parasitaire ziekten. Ook bij het levens-
middelenonderzoek kan van de gevormde antilichamen als een soort microbiologisch
reagens gebruik worden gemaakt. Aan cle hand van drie voorbeelden zal gedemon-
streerd worden, hoe met behulp van de immuunresponse van het dier niet alleen
verschillende chemisch zeer ingewikkelde substanties, zoals toxinen, maar ook bac-
teriën vrij eenvoudig in levensmiddelen aangetoond kunnen worden.
In vleeswaren is het gebruik van sommige soorten vleesvreemde eiwitten en vlees
afkomstig van bepaalde diersoorten verboden. Paardevlees mag bijvoorbeeld in de
meeste vleeswaren niet worden verwerkt. Teneinde de naleving van deze verordening
te kunnen controleren, is het noodzakelijk dergelijke verboden eiwitten in vleeswaren
te kunnen aantonen. Aangezien een extract van paardevlees, ingespoten bij konijnen,
bij deze laatste dieren antilichamen tegen paardevlees doet ontstaan, kan van een
immunologische methode gebruik worden gemaakt om in vleeswaren, welke niet
verhit zijn geweest, dergelijke eiwitten aan te tonen. Aangezien de verboden eiwitten
in deze vleeswaren meestal in voldoende hoeveelheden aanwezig zijn en aangezien
ook de produktie van antilichamen op niet al te grote problemen stuit, is het mogelijk
een dergelijke identificatietest uit te voeren als een precipitatiereactie.
De test komt in het kort hierop neer: een vleeswaar wordt geëxtraheerd en van dit
extract wordt een verdunningsreeks gemaakt, waarna afgemeten hoeveelheden van
het extract voorzichtig worden gepipetteerd op afgemeten hoeveelheden van speci-
fieke antisera in puntbuisjes. Op het scheidingsvlak van vleesextract en antiserum
zal na enige tijd een precipitatielijntje zichtbaar worden, indien in het vleesextract
antigenen aanwezig zijn, welke reageren met de specifieke antilichamen in het serum.

Het precipitatielijntje ontstaat, doordat antigeen en antilichaam aan elkaar worden
gekoppeld en een netwerk vormen, waarin zoveel moleculen worden verzameld, dat
deze met het blote oog zichtbaar worden. In figuur 1 is een schematische samen-
vatting van de procedure weergegeven.

Een tweede voorbeeld, waarbij de afweermechanismen van het konijn als micro-
biologisch reagens worden gebruikt, vormt de Salmonelladiagnostiek. Bacteriën
bezitten antigenen waartegen specifieke antilichamen worden geproduceerd, wanneer
deze bij een dier worden ingespoten. Op de Salmonellaserologie zal hier niet uitge-
breid worden ingegaan; er kan mee volstaan worden erop te wijzen, dat de agglu-
tinatiereacties welke worden gebruikt bij de Salmonellatypering hierop berusten,
dat de specifieke antilichamen de relatief grote bacteriën doen samenklonteren.
Deze bacterie-ophopingen zijn dan met het blote oog als kleine witte stipjes, vooral
met een donkere achtergrond, zeer goed waar te nemen. Voor de uiteindelijke
typering van salmonellae wordt gebruik gemaakt van een zeer groot aantal diagnos-
tische sera. Voor een voorlopige identificatie is echter een reactie met een polyvalent
Salmonellaserum, een serum waarin specifieke antilichamen tegen de meest voor-
komende Salmonellaserotypcn aanwezig zijn, voldoende. Zo\'n voorlopige identifi-
catie kan niet alleen met een agglutinatiereactie, doch ook met een reactie, toegepast
met fluorescerend gemaakte antilichamen, worden uitgevoerd. Het voordeel van een
immunofluorescentiemethode is, dat ook dc Salmonella-isolatie procedure, voor-
afgaande aan de identificatie, verkort kan worden.

In veel gevallen, bijvoorbeeld bij aankoop van grondstoffen of bij het onderzoek
van levensmiddelen bestemd voor export, echter ook bij voedselvergiftigingen, kan
het van groot belang zijn zo snel mogelijk te weten of in een bepaald levensmiddel
salmonellae al of niet aanwezig zijn.

Bij een normale procedure wordt het levensmiddel eerst in een niet-selectief medium
gedurende 18 uur bij 37°C bebroed, waarna een gedeelte van deze vloeistof wordt
overgebracht in een selectief, zogenaamd ophopingsmedium. Na 24 en 48 uur
bebroeden bij 43 °C wordt een zeer geringe hoeveelheid van de vloeistof met een
öse op een vaste voedingsbodem, meestal de briljantgroen agar, uitgestreken. Deze

plaat wordt nog eens 18 uur bij 37°C bebroed, waarna verdachte kolonies verder
biochemisch en serologisch moeten worden onderzocht. Deze identificatie dtun t ook
nog een dag. In ons laboratorium wordt momenteel de volgende verkorte methode
beproefd (zie figuur 2).

Selectief medium (TBB)
I 4 uur 43°C
Niet-selectlef medium (BPw)
I 2 uur 37°C
IF procedure - 30 min.

Isolatie medium (BG)
I 24 uur 37\'\'C
Identificatie media
I 18 uur 37°C
Agglutinatie

Uit het selectieve ophopingsmedimn wordt na 4 uur bebroeding overgeënt in het
niet-selcctieve meditun en hiervan wordt na 2 uur bebroeding een preparaat gemaakt.
Dit preparaat wordt \\olgens het schema \\an figuur 3 behandeld, waarna met
behulp van ultraviolet microscopie wordt \\-astgesteld of salmonellae in het jjreparaat
aan- of afwezig zijn. Op deze wdjze wordt een tijdwinst van 2 tot 3 dagen verkregen.
Voor de immunofluorescentie (IF) methode gebruiken wij in dit geval (zie figuur
3) cle indirecte methode (1), omdat op deze wijze normale in de handel zijnde
fluorescerende varken anti-konijn sera en polyvalente Salmonella-antisera kunnen
worden benut. Dergelijke IF-methoden worden in de levensmiddelenmicrobiologie
niet alleen gebruikt voor de detectie van salmonellae, maar ook bijvoorbeeld voor
het aantonen van Clostridium botulinum en Clostridium perfringens.
Een derde toepassing van immunologische methoden in de levensmiddelenmicro-
biologie is die voor de detectie van stafylokokken-entcrotoxinen. Vele coagulase-
[jositieve stafylokokken zijn in staat om in levensmiddelen onder gunstige omstandig-
heden van temperatuur, watcractiviteit, pH, etc. toxinen te vormen, welke tot braak-
neigingen en diarree bij mensen aanleiding kunnen geven. Deze zogenaamde stafylo-
kokken-entcrotoxinen zijn hittestabiel, hetgeen inhoudt dat, ook al wordt een levens-
middel vlak vóór consumptie \\ erhit, eventueel aanwezige enterotoxinen niet worden
geïnactiveerd. De toxineproducerende stafylokokken worden door de hitte echter
meestal wel gedood. Bij cle preventie of bij de diagnose van voedselvergiftigingen
door stafylokokken-enterotoxinen kan dus niet alleen worden afgegaan op het al of
niet isoleren van stafylokokken; slechts het aantonen van toxinen geeft uitsluitsel.
Deze toxinen zijn eiwitten, die ingespoten bij proefdieren aanleiding geven tot de
vorming van s])ecificke antilichamen. Indien men deze antilichamen heeft verkregen,
is het in principe mogelijk om met immunologische methoden te bepalen of er in
levensmiddelen enterotoxinen aanwezig zijn.

Uit de vele methoden welke ter beschikking staan, is de gel diffusie methode \\ olgcns
Ouchterlony door ons het meest betrouwbaar bevonden. Voor het uitvoeren
van deze test heeft men slechts geringe hoeveelheden van enterotoxine en anti-
serum nodig, hetgeen van groot belang is, aangezien de produktie van deze antiscra
zeer kostbaar is en in levensmiddelen meestal slechts zeer geringe hoeveelheden
enterotoxine aanwezig zijn.

De uitvoering van de test is als volgt: het le\\ensmiddel wordt geëxtraheerd en met
verschillende methoden wordt het extract zoveel mogelijk gezuiverd en geconcen-
treerd om de hoeveelheid enterotoxine per ml zo\\eel mogelijk te vergroten. In een
agargel worden putjes gemaakt, waarna in één van de putjes het extract en m de
andere jnitjes specifieke antisera (momenteel 6 \\ erschillende) worden gebracht. In-
dien in het extract bepaalde enterotoxinen aanwezig zijn, zullen deze in de agar
diffunderen. Ook de antilichamen uit de xerschillende sera zullen in de agar
diffunderen en op dc ontmoetingsplaats zal een precipitatielijntje onstaan, dat met
het blote oog waarneembaar is. Eventueel kan de zichtbaarheid van het lijntje nog
worden vergroot door een kleuring uit te voeren. Een en ander is schematisch in
figuur 4 weergegeven.

Uil deze voorbeelden moge blijken hoe ook in de routinelaboratoria chemisch zeer
moeilijk te bepalen toxinen of eiwitten cenxoudig aangetoond kunnen worden. Er
zijn echter ook veel ingewikkelder immimologische methoden, xvelke de bepaling
van sommige toxinen zeer kunnen vereenvoudigen. In dit x erband kunnen de ,,sohd-
phase-radio-immuno-assay-mcthod" voor de bepaling van stafylokokken-entero-
toxinen en de „soluble-antigen-technique" xoor de detectie van Botulinumtoxinen
worden genoemd. De immunologische methoden hebben als groot x-oordecl naast
eenvoud, tijdsbesparing en specificiteit, dat zij zich meestal uitstekend lenen voor
automatisering, iets wat in de toekomst een steeds belangrijker kriterium voor de
acceptatie van een methode zal worden.

De basis van al deze technieken blijft echter de zeer bijzondere capaciteit van het
levende dier om op prikkels van zeer verschillende aard een specifiek antwoord te
geven, een capaciteit waarvan bij het levensmiddelenonderzoek misschien nog veel
te weinig gebruik wordt gemaakt.

1. S 1 u i t e r s, J. F.: Serologische onderzoekmethoden bij slachtdieren Tijdschr. Diergeneesk.,
98, 159, (1973).

naar aanleiding van dc voordracht van de heren Drs. J. P. O v e r d u 1 v e, Drs. J. F. Slui-
ters en Dr. M. van Schothorst. Discussieleider Drs. H. L. M. H o u b e n.

Vraag van collega F. X. M. M. Cremers: Er is een dia vertoond waarop de verschillende
serologische titers stonden vermeld van varkens waarbij uit het middenrif Toxoplasma was
geïsoleerd. Kan spreker nadere informatie geven omtrent de gebruikte isolatie-methodiek? Hoe
betrouwbaar is dit onderzoek?

.Antwoord van Drs. J. P. O v e r d u 1 v e: Bij het bedoelde onderzoek van Work (1971) werd
het vlees (tot 100 g per monster) fijngemalen en vervolgens bij 37°C in een pepsine/HCl-
oplossing gesuspendeerd. Na 2 uren werd dc suspensie gefiltreerd en gecentrifugeerd waarna
het totale sediment intraperitoneaal bij 10 muizen werd ingespoten. Zes weken na inoculatie
werd op het serum van deze muizen de SET uitgevoerd terwijl de hersenen microscopisch
werden onderzocht op de aanwezigheid van Toxoplasma-kysten. Deze methode is in zoverre
betrouwbaar dat men er bij een positieve uitslag zeker van kan zijn dat in het vlees één of
meer Toxoplasma-kystcn aanwezig waren. Negatieve uitslagen geven uiteraard geen zekerheid
dat het onderzochte varken Toxoplasrna-Wi] was: de parasieten moeten de pepsine/HCl digestie
overleven en het onderzochte monster is uiteraard slechts een kleine fractie van het totale
dier. Bij een schaap met een titer van 1250 (SET) vond Work zonder pepsine/HCl behan-
deling minstens 4 infectieuze Toxoplasma-Vy!.ter\\ per 50 g vers vlees, en na pepsine/HCl digestie
van het vlees nog ca. 1 infectieuze parasiet (zoiet) per 1,5 g vers vlees.

Vraag van collega G. J. Nijland: Rundvlees zou geen vector zijn, terwijl rundvlees het
meest rauw wordt gegeten. Anderzijds wordt in ons land varkensvlees meestal niet bevroren.

Welke invloed heeft alleen koeling van het vlees op de parasiet? Welk deel van de infecties
wordt door de consumptie van vlees veroorzaakt en welk deel door contact met kattefaeces?
Een moeilijkheid bij de keuring is het veelal ontbreken van klinische symptomen bij Toxo-
plasma-inïecUcs.

Antwoord van Drs. J. P. O v e r d u 1 v e: Bewaren van het vlees in de koelcel (—1° tot 4°C)
is vrijwel ideaal voor de overlevingskansen van de in het vlees aanwezige Toxoplasma-kysten.
Ook bij de eerder genoemde isolaties van Toxoplasma uit schape- en varkensvlees door Work
was het vlees na de slacht 1 tot 8 dagen bij 4°C bewaard. Diepvriezen, zouten en andere
procédé\'s ter verduurzaming van het vlees hebben echter een snel afsterven van de parasiet
tot gevolg. Het slechts sporadisch voorkomen van ookysten-uitscheiders bij katten en de ge-
gevens die bekend zijn omtrent het vóórkomen van Toxoplasma in vlees en omtrent de con-
sumptie van vers varkensvlees in Nederland doen sterk vermoeden dat het merendeel van de
humane infecties door het eten van rauw (varkens)vlees worden veroorzaakt. Ten aanzien van
de infecties bij carnivoren, zoals honden en katten, ligt deze verklaring nog meer voor de
hand. Ten aanzien van andere diersoorten, zoals schapen, is een verklaring veel moeilijker:
enerzijds zijn dit uitgesproken herbivoren, anderzijds is onwaarschijnlijk dat schapen (die als
volwassen dieren in Nederland voor 90 tot 100% serologisch positief zijn) veel meer in con-
tact met kattefaeces zouden komen dan andere diersoorten en mensen. Gezien het zeer alge-
mene vóórkomen van Toxoplasma in vlees is afkeuring van het vlees op grond van de aan-
wezigheid van Toxoplasma in het vlees weinig reëel. De preventie van humane toxoplasmose
zal allereerst gezocht moeten worden in voorlichting aan de consument betreffende de gevaren
(vooral voor de „bad risk"-groepen, de zwangere vrouwen en jonge kinderen) van het eten
van rauw (varkens)vlees.

Opmerking van collega H. Th. N i e u w e n h u ij s e n: In Duitsland, speciaal in Berlijn, wordt
veel rauw varkensvlees gegeten.

Opmerking van collega E. L. Lans ink: In broodjes-tartaar wordt hier ook veel varkens-
vlees verwerkt. Tevens wordt varkensvlees nogal eens bevroren, speciaal om met een zaag
bewerkt te worden.

Opmerking van Drs. J. F. Sluiters: Bij onderzoekingen in Denemarken heeft men gevon-
den dat pas bij het bereiken van een temperatuur van 60°G, ook van het binnenste van het
vlees, de parasieten afsterven.

Vraag van collega A. van Keulen: Zijn er predilectieijlaatsen voor het vinden van
Toxoplasma, evenals dit bij Trichinella en Cysticercus het geval is?

.Antwoord van Drs. J. P. Overdulve: Weinig. Afhankelijk van de diersoort lijkt er wel
enige voorkeur voor een bepaald orgaan te zijn, maar deze is toch weinig uitgesproken: Toxo-
plasma kan in vrijwel elk orgaan (met uitzondering misschien van de testis) of weefsel worden
gevonden. Hersenen (o.a. bij muizen en katten), longen (bij honden), dwarsgestreepte spieren
en soms de retina (bij runderen) leveren bij isolaties uit symptoomloze dragers doorgaans de
meeste positieve resultaten op.

Vraag van collega H. A. van den Berg: Welke waarde moet men hechten aan de toxo-
plasmine huidtest bij het onderzoek van varkens op het vóórkomen van een Toxoplasma-
infectie?

■Antwoord van Drs. J. P. Overdulve: Bij wetenschappelijk onderzoek, b.v. naar het vóór-
komen van anti-roA:op/fljma-rcacties in bepaalde populaties, kan de huidtest, door de eenvoud
van de methodiek, soms nuttige diensten bewijzen. Als keuringscriterium, hetzij voor vlees-
keuring, hetzij voor de export van varkens, is deze test echter onbruikbaar. Afgezien van het
feit dat keuring van varkens op Toxoplasma, zoals eerder gezegd, weinig reëel is, gezien het
zeer algemeen voorkomen van Toxoplasma-injecties bij varkens over de gehele wereld, is de
huidtest hiervoor al zeer ongeschikt omdat deze reactie a) minder specifiek is dan de gebrui-
kelijke serologische reacties, b) veel later dan deze positief wordt na infectie, c) niet kwanti-
tatief is.

Vraag van Prof. Dr. A. A. Res sang: Hoe is bij dieren het verloop van de titer na infectie?
Komt er bij honden veel encephalitis voor, welke is veroorzaakt door een Toxoplasma-inlecüe?

Antwoord van Drs. J. P. Overdulve: Het titerverloop na infectie is bij dieren grosso modo
hetzelfde als bij de mens (dia). Wel bestaan er verschillen per diersoort in de hoogte van de
titer. Zo bereiken knaagdieren en schapen soms zeer hoge titers zonder daarbij klinische symp-
tomen te vertonen, terwijl b.v. bij runderen de titers veel lager blijven. Het is de vraag of bij
honden encephalitis t.g.v. een spontane Toxoplasma-\'mlecüc wel vóórkomt. Prof. B o c h in
West-Bcrlijn is van mening dat vrijwel alle in de literatuur beschreven gevallen twijfelachtig
zijn en in feite een andere oorzaak gehad kunnen hebben. Ook bij de honden waarvan materiaal
aan het Instituut voor Tropische- en Protozoaire Ziekten ter onderzoek werd gezonden is deze
diagnose, voorzover spreker bekend, nooit duidelijk gesteld.

Na deze discussie wordt er een korte film vertoond van Prof. Dr. F. J. Keuning over Toxo-
plasma in weefselkweek van HeLa-cellen.

Vraag van Drs. J. P. Overdulve: Is er bij het door Dr. van Schothorst uitgevoerde
routine-onderzoek van vlees en vleeswaren ook wel eens onderzoek gedaan naar het vóórkomen
van Toxoplasma en eventueel Sarcocystis?

Antwoord van collega Dr. M. van Schothorst: Momenteel is dit onderzoek nog niet in
het routine-onderzoek van het laboratorium opgenomen. Bij het testen van levensmiddelen
zijn er belangrijker parasieten, zoals b.v. het onderzoek op cysticercose. Epidemiologisch zal
er over to.xoplasmose eerst meer onderzoek moeten plaatsvinden.

Opmerking van collega Dr. E. J. Ruitenberg: Voor het aantonen van toxoplasmose in
vlees is de isolatietechniek te prefereren, aangezien voor serologische methoden er waarschijn-
lijk te weinig toxoplasma-antigeen in het te onderzoeken monster aanwezig is om deze reactie
met enig succes te kunnen uitvoeren.

Vraag van collega E. L. Lansink: Is er ook reeds een onderzoek ingesteld bij verhitte
vleeswaren met b.v. een agglutinatiemethode?

Antwoord van collega Dr. M. van Schothorst: Door verhitting ontstaat er een denatu-
ratie van eiwitten, waardoor een serologische reactie niet meer kan worden uitgevoerd. Met
behulp van vetzuuranalyse en electroforetische methoden is het gelukt enkele verhitte .soorten
vlees te identificeren, respectievelijk vlcesvreemde eiwitten aan te tonen. De eerstgenoemde
methode blijkt bij mengsel van diverse soorten vlees op grote problemen te stuiten.

Opmerking van collega J. G. Franssen: Bij ecn levende cysticercus komen in de vloeistof
van de blaas porfirinen voor, welke met U\\\'-bestraling rood oplichten. Hij stelt de vraag of
dit ook voorkomt bij andere parasieten.

.Antwoord van Drs. J. F. Sluiter s: In het algemeen niet. Bij Echinococcus is wel een ver-
gelijkbare situatie. Wat betreft het gebruik in de imnmnofluorescentiemethode zijn de antige-
nen in de vloeistof van de blaas beduidend zwakker dan die van de larve zelf.

\\\'raag van collega K. van Hoeve: Hoe staat het met de vals-positieve-, de vals-negatieve-
en de a-specifieke reacties bij de immunofluorescentietest. Hoe S])ecifiek is deze test??

.Antwoord van collega Dr. M. van Schothorst: Bij de Salmonella-aagglutinatie kunnen,
afhankelijk van het gebruikte serum, zowel vals-positieve als vals-negatieve reacties voorkomen,
hetgeen tot gevolg heeft, dat dit ook bij de IF-methode kan gebeuren. Door een bepaald zeer
specifiek serum in een zo hoog mogelijke verdunning te .gebruiken, kmmen echter bij de IF-
methode een aantal vals-positieve reacties worden uitgesloten, Vals-negatieve reacties zullen
bij de IF-rnethodc eerder optreden ten gevolge van de zeer versnelde methodiek in vergelijking
met de normale, dan door het gebruik van ])olyvalentc Salmonella-antiserum, gemaakt bij het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid.

Vraag van collega A. J. van Doorn: In de ..Fleischwirtschaft" meent hij ecn advertentie
gelezen te hebben, waarin een test-set werd aangeboden voor het aantonen van vlcesvreemde
eiwitten. De auteur is hem niet bekend.

.Antwoord van collega Dr. M. van Schothorst: Hem is niets bekend over deze adverten-
tie, evenmin weet hij iets over een test-set ter zake.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskiuide, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

Picke rel 1. Ph. A. and C a r m i c h c a 1. L. E.: Ganine brucellosis: Control Programs in
Gonunercial Kennels and effect on reproduction. /. Am. vet. med. Assoc., 160, 1607, (1970).
Schrijvers vonden deze infectie in twee kennels, door een serie maandelijkse tests. Deze kennels
bestonden respectievelijk uit 600 teven en 50 reuen en 120 teven en 15 reuen, die in grote
.gebouwen in traliekooien waren gehuisvest. Er waren gevallen van abortus voorgekomen. In
de ene kennel werden alleen buisjes agglutinaties gedaan, in de andere gecombineerd met
hemoculturen.

.Mie positieve honden werden verwijderd en alle andere honden onderling geïsoleerd, tot na 2
ne.gatieve onderzoeken met 30 dagen tussenruimte. Hygiënische maatregelen werden in acht
genomen. Er bleek met agglutinaties te kunnen worden volstaan, hoewel hemoculturen werden
aangeraden, vanwege gebrek aan gestandaardiseerde serologische tests. De honden zijn na
twee jaar nog vrij van brucellose.

Tijdens de infectie was de produktie pups per tecf per jaar teruggelopen van 6 tot 1,51. Als
.geen abortus optrad bleek de infectie geen invloed tc hebben op de opfok.
Honden bleken bacteriëmie te hebben vanaf 7 dagen na contact met besmette honden, welke
bacteriëmie tot 24 maanden kon duren. De bacteriëmie duurt voort gedurende dit hele tijdvak.
.\\ls zij ophoudt daalt ook de a,g,glutinatietiter.

De meeste infecties kwamen tot stand door opname van geabsorbeerd materiaal of vaginaal-
secretum, verder door besmetting van utensiliën en verzor.gcrs.

.\\angezien bekend is dat de mens door ,,airborne" overbrenging besmet kan worden door
Brucella suis, werd vermoed dat bij de vcrsjireiding ook de kunstmatige ventilatie in de ge-
bouwen een rol kan spelen, omdat de bacterie ook met de urine .geloosd wordt.

B a g u s t. T. J., P a s c O c, R. R. and Harden, T. J.: Studies on equine herpesviruses.
Austral, vet. ]., 48, 47, (1972).

Er zijn 3 soorten herpesvirussen bij paarden (E.H.V.) n.1. het eciuine rhinopneumonitisvirus
E.H.V. type 1, het virus van de exanthema coïtale (E.C.E.) en het equine cytomegalo-virus
(E.C.M.).

Schrijvers onderzochten sera van 500 paarden in Queensland van verschillende leeftijden op
.mtilichamcn tegen deze 3 virussen. Zij bleken alle drie cnzoötisch voor te komen. Er waren
maar weinig oudere paarden, die geen E.H.V. antilichamcn hadden, terwijl ook van dc beide
andere virussen dit met de leeftijd vermeerdert.

Bij het merendeel der merries met veulens was de titer van de 3 serotypen bij merrie en veu-
len als regel hetzelfde. Daarentegen bezaten 8 veulens, die nog geen colostrum hadden opgeno-
men, .geen antilichamen (terwijl 5 moeders positief waren). Op ongeveer 100 dagen waren
deze moederlijke antilichamcn niet meer aanwezig.

.\\ls gespeende veulens in kleine groepen bijeen lopen treedt E.H.V.-l infectie \\crmeerderd op,
olschoon de bron hiervan onbekend is. Gedacht wordt aan volwassen dragers (Doll).
Schrijvers vermoeden dat de E.H.V.-l in Queensland dezelfde is als in Engeland, waar weinig
abortus voorkomt. Turner c.s. (1970) deden een paard aborteren door intra-uterine be-
smetting.

Xeutraliserende antilichamen tegen exanthema coïtale waren praktisch afwezig onder de
3 jaar, wat wijst op overbrenging door sexueel contact.

M c L e a n. D. M. and B a i 1 e y, L. F.: The Effectiveness of three Treatinents for seouring in
Calves. Austr. vet. ]., 48, 336, (1972).

\\\'eertig op de markt aangekochte ,,Friesian" fokkalveren van minder dan één week oud, wer-
den op drie wijzen behandeld om de reaktie op diarree na te gaan.
Het kunstmelkschema met 10% sterkte was in twee voedingen:
4,6 1/dag eerste 3 dagen \\

7 8 1/dag 8-10 " / hetgeen in het artikel overvoedering wordt genoemd.
3\' 1/dag 11-14 " L 10 ^ 20% van het L.G. -f hooi en water ad lib.

Kalveren die diarree vertoonden kregen drie soorten behandelingen: (diarree ± 10% droge
stof in faeces)

b. Een dag vasten en bij aanhoudende diarree 4,6 1 5% glucose opl./dag op voertijden.

c. 4,6 1 electrolytoplossing (6,25 g/l)/dag op voertijden, zg. Daltonse-oplossing.

Bij b. en c. werd na het ophouden van de diarree weer met een verdund schema aangevangen,
drie dagen erna weer volledige concentratie.

Bij c. bestond de verdunning uit electrolytoplossing. De kalveren die bij deze marktgroep
diarree vertoonden (waterig geel) hadden .geen temperatuurverhoging.

Groep a. Met uitzondering van 1 x, dronken ze alle melk op. De dieren verloren tijdens
diarree géén gewicht en waren het zwaarst op 6 weken (65,8 kg gemiddeld).
Groep b. Verloren ± 3 kg na 2 dagen behandeling; ze waren 6 kg minder dan a. op 6 weken.
Groep c. Sterfte van 1 dier; ± 2-6 kg gewichtsverlies na 2-4 dagen behandeling. Ze waren

Tijdens de diarreeperiode was er géén verandering in hematocriet of serum eiwit. Bij licht
verloop van voederdiarrce bij een groep fokkalveren, blijkt het gewoon doorvoeren beter groei-
resultaat te geven dan vasten en extra verdunnen met al of niet electrolyt toevoer per os. Dc
meeste diarreedagen vielen in de tweede opfokweek (grootste melkopname bereikt).
Voedingsdiarree criteria: afwezigheid van koorts en anorexie, geen afwijking in P.C.V. en
serumeiwit. Ondanks het mindere gewicht op 6 weken, hield de diarree het snelst op bij de
methode b. Dus een dag vasten, gevolgd door geleidelijk aanvoeren. Deze methode wordt
geadviseerd, ook indien infectieuze darmaandoeningen optreden.
Opmerkingen: (lief.)

1. Waarom werd naast ad lib. water en hooi zo dun gevoerd? (10% poeder in de melk).

2. Het begingewicht (gemiddeld) is niet vermeld. Zou vol.gens melkgift 46 kg zijn (10% van
het L.G.) maar dan wogen ze op 15 dagen gemiddeld 45 kg. (9 1. = 20% van het I..G.}

3. De overvoedering per maaltijd wordt door een te grote poederverdunning in de hand ge-
werkt (bij 2x voeren!). Poederopname tussen 1 en 2% van het L.G. is niet erg overmatig!

DE C.M. TEST EN DE SPERMIËNCONCENTR.VI IE BIJ RUND EN BUFFEL
Osman. M. und .Abdel Hamid. Y. M.: Die Anwendtmg des California Mastitis
Test bei der Schätzung der Spermienkonzentration von Rindern imd Büffclen. Ml. Vet. Med.,
27, 434, (1972).

De California-Mastitis-Test berust oj) een reactie van DNA-houdend materiaal met het Cali-
fornia-reagens. hetgeen zich manifesteert in een coagulatie van dit materiaal.
Door het men.gen van 0,1 ml sperma en 0,9 ml aqua dest en het toevoegen van 2 druppels
van dit mengsel aan 2 druppels van het California-rcagens op een porseleinen plaatje kan de
reaktie afgelezen worden. Deze reaktie kan variëren van bijna vrij van coagula tot 1 groot
coaguluin met daartussen verschillende graden van coagulatie, die door ijking met behulp van
een gewone telkamer .geïnterpreteerd kunnen worden.

Deze test is volgens de auteurs de snelste methode om een indruk te krijgen van de concen-
tratie van een ejaculaat, wanneer men geen laboratorium tot zijn beschikking heeft en men
niet exact behoeft te weten hoeveel miljoen zaadcellen er per rnl aanwezig zijn, maar het erom
gaat wat de orde van grootte van de concentratie is.

Redaktioneel artikel: Radiation. Immunity and Cancer. The Lancet, Jul. 29, 277,
(1972).

In dit overzichtsartikel worden enkele aspekten van de immunologie van kanker besproken.
Er komen aanwijzingen dat vele menselijke tumoren, net zoals door chemische stoffen en
virussen geïnduceerde tumoren bij dieren, specifieke membraanantigenen bezitten. Indien deze
aanwijzingen bevestigd worden, liggen hierin mogelijkheden voor imnmnotherapie.
De werking van de twee hoofdtypen van lymfoide cellen wordt uiteengezet. De B-cellen
(Bursa-equivalente lyrnfocieten) zijn verantwoordelijk voor de humorale immuniteit. De T-
cellen (thymus afhankelijke lymfocieten) zijn in staat om de membraanantigenen te herkennen
cn daarna de ,.vreemde" cellen onschadelijk te maken.

De B- en T-lymfocieten werken samen tegen de vreemde cellen, waarna fagocieten zorgen voor
de uiteindelijke eliminatie.

Het is aangetoond dat cellen van sommige menselijke tumoren in weefselkweek door lymfocie-
ten van dezelfde patiënt worden uitgeschakeld. In patiënten met maligne melanomen zijn cir-
culerende antilichamen aangetoond, welke mogelijk de metastasering remmen.
De verhoogde frekwentie van kanker bij patiënten met verminderde immunologische afweer is
een aanwijzing voor de belangrijke rol van het immuunapparaat in verband met kanker.
Opvallend is het dat bij patiënten met primaire immuun deficientie of transplantatie-patiënten
onder immunodegressieve therapie vooral tumoren van het reticulo-endotheliale systeem ont-
staan.

De werking van straling op het reticulo-endotheliale systeem wordt geïllustreerd aan overleven-
den van atoomexplosies in Japan. Bij mensen die hoge stralingsdoses ontvingen, ontwikkelde
zich meestal een lymphosarcomatosis (,,lymphoma") terwijl mensen met lage doses een leu-
kemie kregen, vermoedelijk op basis van beenmerghypoplasie. In dit verband wordt door som-
migen gewezen op de mogelijke gevaren van nabestraling bij bijv. patiënten met mamma-
carcinoom.

/\\ u b r e y, J. M. and Copeman, D. B.: Canine Dirofilariosis. An Evaluation of bimonthly
diethylcarbamazine Therapy and Prophylaxis. Austr. Vet. ]., 48, 5, 310, (1972).
In tropische en subtropische gebieden kan Dirofilaria imrnilis infectie een endemisch karakter
hebben. Een goede profylaxe is dus zeer gewenst.

X\'olgens Aubrey is een twec-maimdelijkse behandeling met 45 mg/kg diethylcarbamazine
gedurende 3 opeenvolgende dagen ,goed preventief werkzaam. De continue gift van 5,5--6,5
mg/kg elke dag zou dus kunnen komen te vervallen.

Bij patiënten met de volwassen wormen in venae cavae, rechter ventrikel of pulmonalis,
wordt de diagnose gesteld aan de hand van het klinisch onderzoek en op de in het perifere
bloed voorkomende microfilariae. Deze honden kunnen therapeutisch met thiacetarsamidc
worden behandeld; een goede leverfunctie is hierbij echter voorwaarde.

Om dit laatste te controleren, wordt gebruik gemaakt van de B.S.P. test. In het artikel worden
de resultaten vermeld van een onderzoek, verricht bij 3 groejjen honden.

Bij de eerste groep, groot 13 honden, die profylactisch met 45 mg/kg diethylcarbamazine ge-
durende 3 dagen om de twee maanden werden behandeld, vond men geen aanwijzingen voor
een bestaande infectie. Wèl gaf de B.S.P. test aanleiding te denken, dat een leverbeschadiging
was opgetreden.

Dc tweede groep bestond uit 17 patiënten, welke al eens behandeld waren met thiacetarsamide.
De B.S.P. was hier niet afwijkend. Bij 88% van deze honden toonde men microfilaria aan.
Dc derde groep bestond uit 28 klinisch gezonde honden, waarbij echter in 68% microfilaria
in het perifere bloed werden gevonden.

Opvallend bij bovenstaand onderzoek is, dat men in alle gevallen microfilaria heeft gevonden
in bloed, afgenomen vóór de middag, terwijl men doorgaans vindt aangegeven, dat men de
microfilaria het gemakkelijkst vindt in monsters, afgenomen in de late namiddag en \'s avonds.

Hahn. J.: Versuche zur Gewinnung und Konservierung befrüchteter Eizellen vom Kalb.
Tierärztl. Umschau, 17, 402, (1972).

Waarom gebruik wordt gemaakt van kalveren in plaats van volwassen runderen voor eicel-
transplantatie experimenten wordt als volgt geargumenteerd:

1. eicelverzameling moet nog steeds chirurgisch geschieden en dit is eenvoudiger bij het kalf
uit te voeren;

2. de inductie van een superovulatie met behulp van hormonen is bij het kalf niet afhankelijk
van een aanwezige cyclus;

In jjrincipe komt het tot stand brengen van een superovulatie hierop neer, dat men met behulp
van P.M.S.-injecties gedurende enige dagen, gevolgd door kunstmatige inseminatie en een
injectie met H.C.G., een aantal eicellen per eierstok laat ovuleren, die dan bevrucht kunnen
worden.

Het verzamelen van de mogelijk bevruchte eicellen uit de eileider geschiedt per laparotomie in
de linea alba, drie dagen na de H.C.G.-behandeling. Er wordt dan een slangetje van kunststof
door de tuba in de eileider gebracht en met een ligatuur gefixeerd. Daarna doorspoelt men dc
eileider vanaf de punt van de uterushoorn met ± 20 ml Ringeroplossing, waaraan 20%
geïnactiveerd kalverserum is toegevoegd en vangt het spoelsel via het slangetje in een flesje op.
De verzamelde bevruchte eicellen verkeren voornamelijk in het 2 tot 8-cellige stadium. In vitro
kan men deze eicellen nog niet eenvoudig conserveren, maar in de eileider van een jjseudogra-
vide konijn is dit wel mogelijk wanneer deze aan de uteruszijde onderbonden is. Zonder pro-
blemen kan men de eicellen ± 3 dagen conserveren.

Uit de uitgevoerde experimenten met geslachtsrijpe runderen, kalveren van 4 tot 9 weken en
kalvercn van 4 tot 5 maanden, blijkt dat de laatstgenoemde groep het beste voor het gestelde
doel gebruikt kan worden.

Het behandelingsprogramma voor deze groep kalveren is als volgt: 5000 E.P.M.S. i.m.; na 3
dagen 10 mg oestradiol, gevolgd na 24 uur door een intraveneuze toediening van 5000
E.H.e.G. en tegelijkertijd de eerste inseminatie onder rectale controle.
Na 24 en 48 uur worden nog een tweede en een derde inseminatie uitgevoerd.

.•\\an de samenstelling van dit handboek hebben 13 deskundigen medewerking verleend. In een
vijftiental hoofdstukken worden vele problemen besproken verband houdende met de varkens-
houderij, zoals economischc betekenis varkenshouderij, fysiologie, voeding, fokkerij, orgaan-
ziekten, infectieziekten, klinische en experimentele chirurgie e.a.

Een goede gedachte was het om in een a[)art hoofdstuk alle fysiologische parameters weer
te geven van bloed, urine en melk, alsmede gegevens over temperatuur, ademhaling, orgaan-
gewichten e.d., een en ander geprojecteerd tegen geslacht en leeftijd van de dieren.
Ook de samenstelling van voederbestanddelcn en de behoefte aan bepaalde nutriënten van het
varken is duidelijk weergegeven in tabellen.

De methodiek van het systematisch opnemen van de ananmese wordt besproken.
Gewezen wordt op het verwerken van deze gegevens op standaardkaarten. Niet alleen moet
gelet worden op het individuele dier, maar ook, en misschien nog wel veel meer. op het totale
bedrijf. Ook de gehele bedrijfsgeschiedenis moet bij het beoordelen van de status quo situatie
worden betrokken.

Het inlassen van een apart hoofdstuk over hygiëne was een goede gedachte. Helaas wordt de
methodiek van het desinfecteren onvoldoende beschreven.

De hoofdstukken over de fysiologie en de pathologie van de voortplanting zijn het bestu-
deren ten volle waard.

Bij de bespreliing van de drachtiglieidsdiagnostiek wrordt de vaginabiopsieinethode wel ge-
noemd maar niet uitgewerkt, terwijl op de mogelijkheid van instrumentele waarneming van
geruisen van de foetale navelvaten niet wordt gewezen.

De hoofdstukken over ziekten en gebreken beslaan slechts 50% van het aantal bladzijden.
De virusziekten worden goed besproken.

Het hoofdstuk over bacteriële infecties is beslist onvoldoende, hetgeen vooral tot uiting komt
in de paragrafen over enzoötische pneumonie, atrofische rhinitis cn leptospirosis.
Dc paragraaf over dysenterie (Doyle) staat bij de virusinfecties.

0\\er coli-entcrotoxemiën, die ook in Duitsland 30% van de schade veroorzaken, wordt
nauwelijks iets gezegd. Voorts komen cr slordigheden voor in de nomenclatuur. Een en ander
is waarschijnlijk toe te schrijven aan een onvoldoende bekend zijn met de Anglo-Saksischel
literatuur.

Ook in het hoofdstuk orgaanziekten staan onnauwkeurigheden. Het begrip „leg weakness" is
niet alleen een afwijking bij jonge dieren, maar veel meer een afwijking van oudere mest-
varkens. Het hele agalactia complex wordt met een paar zinnen afgedaan.
Vreemd is het handelsnamen te gebruiken bij het aangeven van geneesmiddelen.
In een apart hoofdstuk worden een aantal vergeten onderwerpen (summier) besproken. De
literatuurverwijzingen zijn slechts gering in aantal.

.Ms positieve punten kunnen nog genoemd worden de duidelijke foto\'s en de overzichtelijke
tabellen.

Onwillekeurig is men geneigd een vergelijking te maken met het bock „Swine Disease" van
Dunne. Laatstgenoemd werk is uitgebreider en zeker beter wat betreft de hoofdstukken
over orgaanziekten en infectieziekten. Moet men een keuze maken tussen beide werken dan
geniet het boek van Dunne de voorkeur.

„Schweinekrankheiten lijkt me minder geschikt als handboek voor studenten en practici met
een gemengde praktijk.

Collegae die uitsluitend te maken hebben met varkens (bij Gezondheidsdiensten, bij geïnte-
greerde of geïndustrialiseerde grootbedrijven) zullen in dit werk wel informaties vinden.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 46 van dit tijdschrift over de inhoud van aflevering 9/10
van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld, volgt onderstaand de inhoud
van de volgende aflevering:

l\'laams Diergeneeskundig Tijdschrift, 41, (11), (1972).
Oorspronkelijke bijdragen:

Top, \\V.: Enkele waarnemingen over preventie van long- en maagdarmstrongylose bij jong
rundvee.

Debackere, M.: Farmacologische en toxicologische aspekten van de massamedikatie.
Uit de tijdschriften, Kronijk, Boekeimieuws

Weet u wat u, ah het lukt, staat te wachten
Bij het komende jaarfeest in Drachten?
Als een heel nieuw facet:
Veterinair cabaret!

VI Symposiuiti of the World Association for the Advancement of Veterinary Parasitology
from 18-20 September 1973 at the School of Veterinary Medicine in Vienna, Austria.
Object of the Congress: Parasitic zoonoses

Conference languages will be English and German. Simultaneous translation will be available.
Titles and abstracts of papers should be submitted to Dr. E. J. L. S o u I s b y, Dept. of Patho-
biology, School of Veterinary Medicine, University of Pennsylvania, 3800 Spruce Street, Phi-
ladelphia 19104, before May 1, 1973.
Preliminary Programme:

Tuesday, September 18: Morning — 10.30 a.m. Opening Ceremony followed by working
session. Afternoon — Working session. Evening: Reception given by the Mayor of Viena.
Wednesday, September 19: Morning — Visit of Spanish Riding School (Training session).
•Afternoon — Working session. Evening — State Opera.

Thursday, September 20: Morning — Working session. Afternoon — Working session.
Evening — Farewell evening at Viennese „Heurigen" (wine garden).

Registration fee: Active member Au S 330,— ($ 15.—); accompanying person .Au S 220,—
(if 10.—). The fees include all events marked.

Preregistrations and any inquiries about organisation and social programme should be sent to:
Dr. H. Pfeiffer, Institut für Parasitologic der Tierärztlichen Hochschule in Wien, .A-1030
Wien, Linke Bahngasse II, Österreich or to Niederösterreichisches Landesreisbüro, A-lOlO
Wien, Heidenschusz 2.

Kongresszentrum München Messegelände: a Conference of the World Federation of Parasito-
logists organized and sponsored by the Deutsche Gesellschaft für Parasitologie.
Preliminary Programme

The Deutsche Gesellschaft für Parasitologie invites the parasitologists all over the world to
take part in the Third International Congress of Parasitology.

The opening ceremony of the Congress will be held as a plenary session on Monday morning
26 August 1974 in the „Bayern Halle". The scientific programme runs until Saturday 31
August and will include review lectures on advances in special fields of parasitology and short
communications by congress participants. The Congress will close with a plenary session on
Saturday morning 31 August 1974. The afternoon of 28 August will be free for special
meetings or sightseeing.

\'The Congress Committee would be pleased to make arrangements for special meetings of inter-
national or national societies or groups upon request.

Each registered participant is entitled to present one comnmnication per section not exceeding
five minutes. \'The discussion period will be limited to four minutes. Projection facilities will be
available for 5x5 cm slides, film of 35 and 16 mm with optical or magnetic sound. Epi-
diascopic projection is not possible.

Simultaneous translation in English, French, Germaan, Russian and Spanish will be arranged
only in the plenary sessions and review lectures.

.Abstracts (not more than 500 words) can be submitted in any language using latin characters.
However, to have the largest possible audience and to facilitate discussions presentation of the
papers in English is recommended.

Scientists planning to attend the Congress are kindly requested to arrange preregistration as
soon as possible. A preregistration for participation will ensure receipt of the Third Announ-
cement. It will contain more information about the scientific jnograrnme, social events and
post congress tours.

Deadlines for short communications: 31 December 1973: Indication of titles and authors.
31 March 1974: Submission of abstracts.
The following sections are tentatively planned:

A 1 Taxonomy and morphology of parasitic protozoa. .A 2 Cytology of parasitic protozoa other
than sporozoa. .A 3 Cytology of sporozoa. .A 4 Biology of parasitic flagellates. A 5 Biology of
Haemosporina. A 6 Life cycles of Coccidia, Sarcocystidae and Toxoplasmidae. .A 7 Cultivation

of Coccidia and related groups. .A. 8 Cultivation of Plasniodiidae. .\'X 9 Biology of Piroplasmae
including Dactylosomatidae. A 10 Biology of Cnidospora. A 11 Parasitic amoebae and amoe-
biasis. 12 Biology and disease potential of small free-living amoebae. A 13 African trypa-
nosomiasis. 14 .American trypanosomiasis. A 15 Leishmaniasis. A 16 Malarial parasites and
malaria. A 17 Toxoplasmosis.

B 1 Ecology of free-living stages of parasitic nematodes. B 2 Biology and evolution of trema-
ndcs including monogeneans. B3 Biology and evolution of cestodes and acanthocephala. B4
Fine structure of trematodes including monogeneans and cestodes. B 5 Fine structure of nema-
todes. B 6 Cultivation of helminths. B 7 Biology and evolution of nematodes. B 8 Fasciolidae
and fascioliasis. B9 Trematode infections in man. BIO Echinococcosis. Bll Infections with
larval cestodes. B12 Onchocerciasis. B 13 Filariae and filariasis. B 14 Trichincllosis. B 15
Strongyloides infection. B 16 Metastrongylid infections. B 17 Trichostrongylid infections. B 18
Strongylid infections. B 19 .Ancylostomatidae and ancylostomiasis. B 20 .Ascarid infections.
C 1 Cytogenetics of vectors of disease. C 2 Biological and genetic control of vectors. C 3 Bio-
logy of fleas, lice and bugs. C 4 Biology of Ceratopogonidae and Phlebotominae. C 5 Biology
of Culicidae\'. C 6 Biology of Simuliidae. C 7 Biology of biting flies other than Glossinidae.
C 8 Biology of Glossinidae. C 9 Biology of ticks. C 10 Mites of medical and veterinary impor-
tance. C 11 Chemical control (mass campaigns) of vectors other than acari. C 12 Chemical
control of parasitic acari. C 13 Myiasis. C 14 Pentastomida.

D 1 Characterisation of antibodies against parasites. D 2 Relationship between circulating
antibodies and immunity. D 3 Immediate type allergic reactions in parasitic infections. D 4 The
antigenic character of protozoa. D 5 Cell mediated imnmnity in protozoan infections. D 6
Immunodiagnosis in protozoan infections. D7 .Antigenic character of helminths. D8 Cell
mediated imnumity in helminth infections. D9 Inmiunodiagnosis in helminth infections. D 10
Immunization against parasites. D 11 Immunopathology.

E 1 Chemotherapy of protozoan diseases of man. E 2 Chemotherapy of protozoan diseases of
animals. E 3 Chemotherapy of trematode infections of man. E 4 Chemotherapy of trematode
infections of animals. E 5 Chemotherapy of Cestode infections. E 6 Chemotherapy of nematode
infections of man. E 7 Chemotherapy of nematode infections of animals.

F 1 Metabolism of parasitic protozoa. F 2 Biochemistry of helminths. F 3 Physiology and bio-
chemistry of parasitic arthropodes. F 4 Pathophysiology of protozoan diseases. F 5 Pathophysio-
logy of helminth diseases.

G l Snail control. G2 Parasites of fish. G3 Parasites of amphibians and reptiles. G4 Para-
sites of birds. G 5 Control of parasite stages in sewage and soil. G 6 Biological control of
noxious animals. G 7 Invertebrate pathology.
General information

The Third International Congress of Parasitology will be held in the Congress Center, Fair
and Exhibition Grounds, Munich.

The registration fee will be communicated later. It will be appr. DM 250.—.
Registrations, inquiries and suggestions should i)e sent to Dr. G. L ä m m 1 e r. Secretary
General ICOP.A III, P.O. Box 55, D 8000 München 34. Festival Republic of Germany.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Dierziektenbulictin nr. 22 van de Veeartsenijkundige Dienst over het tijdvak van 16 tot 30
november 1972, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten:
Atrofische rhinitis: 7 gevallen in 7 gemeenten en wel in Overijssel 1, Gelderland 2, Utrecht
2. Zuid-Holland 1 en Limburg 1.

Schurft: 4 gevallen in 4 gemeenten en wel Friesland 1, Gelderland 1, Noord-Holland 2.
Rotkreupel: totaal 25 gevallen in 19 gemeenten en wel 11 in 9 gemeenten in Friesland, 8 in
5 gemeenten in Drenthe, 1 in Overijssel, 2 in 2 gemeenten in Noord-Holland, 2 in 1 ge-
meente in Zeeland en 1 in Noord-Brabant.
Varkenspest: 5 gevallen in 3 gemeenten in Noord-Brabant.

Pseudo-vogelpest: totaal 5 gevallen in 4 gemeenten, waarvan 3 in 2 gemeenten in Overijssel,
1 in Gelderland en 1 in Zeeland.

In een bespreking tussen functionarissen van de A.I.D. en de \\\'.D. in het zuiden, is er nog
eens de aandacht op gevestigd dat de aanduidingen op de verpakkingen van door dierenartsen
afgeleverde geneesmiddelen tnecrmalen onduidelijk zijn of zelfs geheel ontbreken. Hierdoor
komt het voor dat middelen, die wel legaal zijn ontvangen, toch door dc onvolledigheid van
dc aanduidingen betreffende de herkomst aanleiding geven tot het instellen van nader onder-
zoek, gepaard gaande met bemonstering en soms zelfs in beslagneming. Later blijkt dan dat
de middelen toch niet in strijd met de voorschriften aanwezig waren.

Een juiste aanduiding betreffende de herkomst kan derhalve onnodig cn ongerechtvaardigd
optreden voorkomen.

Ir. de Nederlandse Staatscourant no. 253 van 29 december 1972 zijn enkele beschikkingen
betreffende het intra Beneluxverkeer opgenomen. Met ingang van 1 januari 1973 is het intra
Beneluxverkcer in fok-, gebruiks- en slachtvarkens vrij geworden, d.w.z. dat de uit België en
Luxemburg afkomstige varkens aan dc Nederlands-Belgische grens niet meer veterinair worden
gekeurd.

\\\'an genoemde datum af is voor varkens dezelfde regeling van kracht als die voor nmderen,
welke reeds sinds 1 augustus 1971 van kracht is. \\\'an elke zending varkens, die uit België of
Luxemburg is .geïmporteerd, zal derhalve door de betreffende centrale veterinaire dienst een
duplicaat-certificaat moeten worden gezonden aan de Veeartsenijkundige Dienst. Na verwer-
king worden deze duplicaten doorgezonden aan de betreffende inspecteur-districtshoofd.
Zendingen fok- of gebruiksvarkens, die uit of via België of Luxemburg zijn geïmporteerd, moe-
ten ingevolge het bepaalde in lid II van de Beschikkin.gen invoer fok- en .gebruiksdiereii 1965,
onmiddellijk na aankomst op dc bedrijven aan de betreffende insjiecteur-districtshoofd ter
onderzoek worden aangeboden.

Regelingen betreffende het intra-Beneluxvcrkcer van beenderen, kunstmest cn veevoeder, van
wild, papegaaien cn papegaaiachtigen en de invoer van vlees uit derde landen treden op ccn
nader tc bepalen datum in werking.

Op 4 januari 1973 is op een bedrijf in de gemeente Saint Pee sur Nivellc in het arrondisse-
ment Bayonne in Frankrijk, mond- en klauwzeer geconstateerd. Het virus bleek van het type
O te zijn. Op het bedrijf werden alleen varkens gehouden. .Alle 564 dieren zijn opgeruimd.
Naar de herkomst van de besmetting wordt een onderzoek ingesteld.

.■\\an de Roemeens-Bulgaarse grens is op 2 januari 1973 in de Bulgaarse gemeente Nova
Tschcrna mond- en klauwzeer van het type Ar, uitgebroken. Van de 60 runderen op dit bedrijf
werden 4 dieren ziek. Op 5 kilometer afstand bleek op een bedrijf in de gemeente Staro Selo
eveneens een rund aangetast. Dc bedrijven zijn ontruimd en in de omgeving is geënt.

Rusland maakt bekend dat over oktober 1972 in totaal 97 gevallen van mond- en klauwzeer
zijn voorgekomen. Hiervan zijn er 8 van de typen C en A2-2 in de Oekraïne, 22 van de typen
O en A2-2 in de noordelijke Kaukasus, 31 van het type A22 in het gebied van Wolga en Oeral,
5 van het type O in Azerbeidsjan en 31 van de typen A22 en O in vier andere republieken.

Engeland maakte op 8 januari 1973 bekend, dat de varkens-enterovirusuitbraak, die aanvan-
kelijk voor mond- en klauwzeer werd gehouden, op dat moment 15 gevallen telde, alle in de
West Midlands. Aangenomen wordt dat 5 ervan zijn veroorzaakt door het voederen met
keukenafvallen en 8 door verplaatsing van varkens en via markten. Van de overige wordt
aangenomen dat ze zijn veroorzaakt door vogels of ongedierte. Runderen en schapen zijn er
niet bij betrokken en tot dusver is het in Pirbright niet mogelijk gebleken deze diersoorten te
besmetten.

Van 1 tot 15 november 1972 werden in 12 districten in Portugal 66 bedrijven aangetast door
.Afrikaanse varkenspest. \\\'an de 1694 op deze bedrijven aanwezige varkens stierven er 469 aan
de ziekte en 1225 dieren werden geslacht.

Bij besluit van de minister van Landbouw en Visserij van 21 december 1972, gepubliceerd in
de Ned. Stcrt. van 28 december 1972, nr. 252, is als besmettelijke ziekte van nertsen, bedoeld
in art. 3 van de Nertsenziektenwet, aangewezen virus enteritis. Door deze aanwijzing kunnen
de maatregelen bedoeld in de art. 15-32 en 36-38 van de Veewet m.b.t. de bestrijding van
besmettelijke veeziekten ter bestrijding van virus enteritis bij nertsen worden toegepast.

Het verbod tot invoer van Nederlands pluimvee en pluimveeproduktcn, ingesteld door Koeweit
in verband met pseudo-vogelpest in ons land, is opgeheven.

2— 4, Ver. Warmbloed Paardenstamboek in Ned. (W.P.N.). Tweedaagse Hengstenshow
(850 hengsten). Aanvang beide da,gen 08.00 uur, nieuwe Veemarkthallen, Utrecht
10, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Jaarvergadering. Motel

„Postillon Nulde", Nulde. Aanvang 10 uur
13, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Werkvergadering

15, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, gecombineer-
de ledenvergadering met de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keu-
rings-dierenartsen K.N.M.v.D., Hotel Noord-Brabant, Utrecht. Aanvang 10.15 uur
17- -18, 2e Internat. Vakbeurs voor de Varkenshouderij, Brussel

13, .Afd. Limburg K.N.M.v.D. .Algemene vergadering
15, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering

6— 9, 16th B.S.A.V.A. Annual Congress, Londen (pag. 1473 (1972))
15—17, VlIIe Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))

9 — 12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory Animal Science (Gesellschaft

für Versuchstierkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))
14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag 1412
(1972))

17, A.C.V.-Controle Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stiehtse Rotonde 11,
Amersfoort

22, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, .Australië (pag. 1470

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, R.A.I. Con-
gresgebouw, Amsterdam

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft. (pag. 46)
20—24, 6th International Symposium of W.A.V.F.H., Elsinore, Denemarken (pag. 1359

18—20, VI Symposium of the World Association for the Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria (pag. 178)
20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,

Budapest (pag. 1094 (1972))
5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten.

10—12, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.^Lv.D. Voorjaarsdagen, Simul-
taanvertaling, R.A.l.-Congresccntrum, Amsterdam.

30— 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-Automobilisten. Verkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, Third International Congress of Parasitology. München (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

Op 8 april 1972 overleed Prof. Dr. J. de Regt, emeritus hoogleraar aan de Faculteit der Dier-
geneeskunde der Rijksuniversiteit te Gent, te Blaricum, Nederland.
Prof. de Regt werd op 26 januari 1899 te Rotterdam geboren.

Hij studeerde diergeneeskunde aan de toenmalige Veeartsenijkundige Hogeschool te Utrecht.
Hij was assistent van Prof. Krediet, .\'Anatomisch Instituut, Faculteit der Diergeneeskunde te
Utrecht.

In 1935 promoveerde hij tot doctor in de veeartsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht.
Sinds 1933 was hij verbonden aan de Rijksuniversiteit te Gent.

In het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 41, 308, (1972), is een necrologie gepubliceerd.

Op vrijdagmiddag 1 december nam collega G. A. van Dorssen afscheid als wetenschap-
pelijk hoofdmedewerker van de Faculteit voor Diergeneeskunde (Instituut voor Veterinaire
Bacteriologie). In de demonstratiezaal van het I.V.D.O. (de oude Kliniek voor Inwendige
Ziekten) hadden zich om 16.00 uur ruim honderdvijftig belangstellenden verzameld om dit
feit te gedenken. Onder de aanwezigen waren o.a. vertegenwoordigers van het bestuur van
de Utrechtse Studenten Rijvereniging „Pegasus", waarvan Dr. van Dorssen erelid is, van
het Bestuur van de Militaire Ruitersportvereniging „Te Paard", van het D.S.K.-bestuur en
van het Bestuur van het ,,Arabisch Paardenstamboek".

De dekaan van de faculteit, Dr. C. J. G. W e n s i n g, voerde als eerste spreker het woord.
Hij benadrukte het feit, dat met de pensionering van collega van Dorssen wederom een
markante figuur van „het terrein" zal verdwijnen. Hij dankte hem voorts voor alles, wat hij
als vraagbaak op bacteriologisch gebied, als wetenschapsbeoefenaar en als opleider van vele
generaties dierenartsen heeft betekend.

Mevrouw M. C. J. W. van E b b e n h o r s t T e n g b e r g e n-F r e d e r i k s, medewerkster
van de Universiteitsbibliotheek, afd. Diergeneeskunde, ging in haar toespraak in op de bij-
zondere relatie, welke tussen de bibliotheek en Dr. van Dorssen was ontstaan, vooral bij
het voorbereidende werk van de expositie ,,De Ecuyers" in 1966,

Xamens het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie voerde Dr. J. F, Frik, voorzitter van
de Instituutsraad, het woord. Na een korte schets van de levensloop sinds het afstuderen van
Dr. van Dorssen in 1933 gegeven te hebben (volontair bij Prof. de Blieck, promotie in
1936, militair paardenarts eerst in Utrecht — gedetacheerd aan het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten — in combinatie met slachthuis Utrecht, daarna in Nieuw Milligen, in
1948 terug op het Instituut voor Infectieziekten), werd nader ingegaan op de betekenis van
Dr. van Dorssen voor het Instituut. Daarbij werd een onderscheid gemaakt tussen Dr.
van Dorssen als mens en als wetenschapsbeoefenaar. Jubilaris was een der weinigen, die
naast zijn specialisme op velerlei gebied van de diergeneeskunde grote kennis van zaken had.
Tegenover de studenten trachtte Dr. van Dorssen steeds duidelijk te maken dat succes
alleen weggelegd is indien men geleerd heeft waar te nemen en de waarnemingen niet veel
zelfkritiek te interpreteren. Een beschouwing achteraf toont aan, dat jonge stafmedewerkers in
wezen veel te weinig geprofiteerd hebben van Dr. van D o r s s e n\'s geweldige ervaring, ken-
nis en belezenheid. Zoals zo vaak zal men pas later ervaren welke lege plaats Dr. van Dors-
sen achterlaat. Bijna 25 jaar heer Dr. van Dorssen de reis van Utrecht naar Uddel en
terug dagelijks gemaakt, gebruik makende van fiets, bromfiets, bus en trein.
Voor de faculteit zal het vertrouwde beeld van Dr. van Dorssen te paard historie zijn;
zijn grote hobby het paard (waarbij de rijkunst prevaleerde boven de ruitersport) gaf van-
zelfsprekend geen probleem bij het organiseren van een afscheidscadeau. Onder grote dank-
zegging voor de bijzondere wijze waarop Dr. van Dorssen inhoud aan de veterinaire
bacteriologie (voor hem zelf ,,parasitaire- en infectieziekten") heeft gegeven werd een cadeau
overhandigd namens het personeel en enige oud-medewerkers, n.1. een fascimiledruk van het
boekwerk van Marx Fugger, een bekend hippoloog uit de 16e eeuw en een boekenbon.
.Als laatste spreker voerde Professor A. van der Schaaf het woord, die niet alleen de
bijzonder goede samenwerking gedurende zijn ambtsperiode memoreerde, maar ook de grote
plichtsbetrachting van Dr. van Dorssen met name noemde. Uit deze samenwerking is een
uitermate prettige werksfeer gegroeid, zonder welke het Instituut niet zou zijn geweest, wat
het thans is.

In een uitvoerig, zo nu en dan zeer persoonlijk slotwoord, dankte Dr. van Dorssen alle
sprekers en ook degenen, die hem in zijn werk hadden geholpen en gestimuleerd. Een zeer
geanimeerde receptie besloot de bijeenkomst.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

F. C. G. E. B. de Maar, Wapse 123A, Diever (Dr.).
Mevr. Markenstein-Baumans, Oostdam 2, Woerden.

■Als lid van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich
de collegae:

G, Wassink, p/a W. de Clerqstraat 3, .Almelo.
P. J. Werkman. Pomona 504, Wageningen.

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

J. Nijhuis, Van Lieflandlaan 60, Utrecht.
J. C. Schetters, Klein Vuylcop 3, Utrecht.
J. S .Tiemersma, Fred. Hendrikstraat 6, Utrecht.

Daniels, H. P.; geass. met Dr. R. P. Hendrikse te Groot-Ammers en K. Steijn te Streefkerk. (21)
Dersjant, J.; tel. (03450) 35 75 (privé), (03440) 38 67 (bur.); H.k. kringen Tiel en West-
Betuwe; R.K. (bz.d.); R.K.V.; K.D. ab. en wet. medew. R.U. vervalt. (21)

Meijer, J. G.; 1971; Putten, Vervoornstraat 83; tel. (03418) 11 30 (privé), (03418) 22 44
(bur.); gr. 2624270; wet. medew. researchafd. Trouw & Co. N.V. toevoegen als lid (59)
Mulder Jr., D.; vervallen: geass. met G. v. d. Horst te Voorst; toevoegen: (uitsl. paarden). (61)
Plantinga, R, E. G,; Geffen (N,-B,), Dorp.sstraat 14A; tel, (04102) 14 62. (67)

Reuzel, P. G. J.; 1972; De Bilt, Tempellaan 14; tel. (030) 76 37 49; gr. 2451002; D.

Snoep, J. J.; 1972; Heino (Ov.), Rozendaalseweg 1; tel. (05729) 19 10; gr. 1764383; D.

Steijn, K.; 1972; Streefkerk, Hoogt 21; tel. (01848) 24 48; gr. 2620913; P., geass. met Dr. R.

P Hendrikse te Groot-.\\mmers en H. P. Daniels te .\\meide, toevoegen als lid (81)

Terpstra, Dr, C,; Lelystad, Buitenplaats 185; tel, (03200) 2 20 68 (privé), (03200) 2 18 14
(bur.). (83)

Twerda, Th.; P., geass. met J. Venema te Putten en H. J. W. Volbers te Putten. (85)

*Uilenreef, H. J.; Grarnsbergen (Ov.), Oostermaat 6; tel. (05246) 652; P., ass. bij Tj. Cu-
perus te Grarnsbergen. (85)
\\\'enerna, J.; geass. met H. J. W. Volbers te Putten en Th. Twerda te Putten. (87)
Volbers, H, J, W,; gcass. met J. Venema te Putten en Th. Twerda te Putten. (90)
Vullinghs, A. J.; tel. (04709) "l5 65 (privé), 12 31 (prakt.). (91)
Warringa, H.; 1972; Muntendam (Gr.), Het Rak 5; tel. (05987) 32 87; gr. 1872614.

Werkman, P. J.; 1972; Wageningen, Pomona 504; tel. (08370) 1 24 32 (bur.). toev. als lid (93)
Woensel-van Silfhout, Mevr. M. D. van; 1969; Heer (Maastricht), Dorpsstraat 96; tel. (043)
2 12 88. toevoegen als lid (95)

Wijgergangs, A. P.; \'s-Gravenhage, Danckertsstraat 40; tel. (070) 63 19 66 (bur.); Vet. med.
St. Gezondheidszorg voor Dieren. (96)

8 februari 55 jaar Dr. C. de Graaf, Dr. F. Andrealaan 10, rusth. „H. Swellengrebel", kamer
330 (afwezig).

55 jaar G. ff. G. Hol, Wilhelminastraat 31 I, Sittard (afwezig).
55 jaar Dr. C. J. A. Kerstens, Rustlandstraat 11, Breda (afwezig).
55 jaar J. Stapel, Oosteinde 130, Oosthuizen (afwezig).

Bij besluit van de Minister van Landbouw en \\\'isserij is per 1 februari 1973 als rijkskeur-
meester in bijzondere dienst aangesteld J. Dersjant.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is per 1 januari 1973 als rijkskeur-
meester in bijzondere dienst aangesteld J. Weijman.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij zijn per 1 december 1972 als plaats-
vervangend inspecteur aangesteld: A. R. Barkema, H. L. M. Houben, H. van Rhee, P. van
Rijn, M. Snijder, F. M. Viguurs en P. Wijnker.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij zijn per 1 januari 1973 als plaatsver-
vangend inspecteur aangesteld: E. J. S. Bron, W. de Haan, W. T. Koopmans, J. Meertens,
G. P. Meijer en G. H, Schieven.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is per 1 januari 1973 op zijn verzoek
eervol ontslag verleend als plaatsvervangend inspecteur aan M. M. de Lint.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is per 16 november 1972 op zijn verzoek
eervol ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan J. F. M. Spoorenberg.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is per 1 januari 1973 op zijn verzoek
eervol ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan A. Keppler.

IN NIEUWE UITVOERING
NOG BETER, TOCH TEGEN ZELFDE PRIJS
Bij Instrum. Handel of l\'Univers, Prins Bernhardlaan 9, tel. 1 42 88 (02159).

MOVIR-DTO; onderlinge
artsenverzekeringmaatschappij, heeft in
z\'n dienstenpakket een
Index-verzekering. Op gunstige
premievoorwaarden neemt deze
verzekering de financiele zorgen van u
over bij tijdelijke of blijvende
arbeidsongeschiktheid.

Nu met een maximum daguitkering
van f 182,— per dag of ruim f 56.ooo,—
per jaar.

MOVIR-DTO is van en voor artsen,
tandartsen en dierenartsen. Dat blijkt
onder meer uit het kollegiale karakter
van premies en voorwaarden.

Burgemeester en wethouders van Delfzijl roepen sollicitan-
ten op naar de betrekking van

van de keuringsdienst van slachtdieren en vlees, „KRING
DELFZIJL", omvattende elf gemeenten.

Salarisgrenzen (na verhoging per 1 januari 1973) ƒ3.765,—
tot f 4.453,— per maand.

Bovendien 7% vakantie-toelage, eventuele kindertoelage,
gunstige ziektekostenregeling, tegemoetkoming in verplaat-
singskosten en vergoeding voor het gebruik van eigen auto.
Premie AOW/AWW voor rekening gemeente.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen en opgave van refe-
renties onder vermelding van nr. 73041 worden gaarne bin-
nen 14 dagen na verschijning van dit tijdschrift tegemoet-
gezien door de burgemeester van Delfzijl.

Anthelminticum voor de bestrijding
van Taenia hydatigena en
Dipylidium caninum hij hond en kat.
Toediening zonder speciale
voorbereiding van het dier.
Wordt goed verdragen.

Het optreden van hypomagnesemie en icopzielcte tijdens de stalperiode in
relatie tot de magnesiumvoorziening van melkkoeien

Hypomagnesaernia and Hypomagnesaemic Tetany during te Housing Period in
relation to Magnesium Supply of Dairy Cows

Bij balansproeven met 54 melkkoeien op winterrantsoenen bleek het benuttingspercentage
van het voedermagnesiimi gemiddeld 18% te bedragen, waarbij geen verschil werd gecon-
stateerd met het gemiddelde benuttingspercentage bij 56 koeien op rantsoenen met weide-
gras. De standaardafwijking bedroeg, evenals bij weidegras. ongeveer 5 eenheden. Een ver-
gelijking van de magnesiumbehoefte van melkkoeien met de hoeveelheden magnesium die
met winterrantsoenen in de praktijk worden gegeven, leidde tot de conclusie dat op vele
bedrijven de magnesiumvoorziening van het melkvee onvoldoende zou moeten zijn. Verkre-
gen gegevens over het optreden van kopziekte en hypomagnesemie op praktijkbedrijven
bevestigden dit vermoeden. Daar het verbeteren van de benutting van het voedermagnesium
onvoldoende binnen de praktische mogelijkheden ligt, werd geadviseerd om de magnesium-
gehalten van het krachtvoer te verhogen tot in totaal 0,50% Mg in de droge stof.

In balance trials with 54 dairy cows on winter rations, the availability of dietary magnesium
was found to average 18%, being in line with the average availability in 56 cows on rations
of pasture grass. In either case the standard deviation Sx was about 5 units. Comparing
the magnesium requirements of dairy cows with the dietary magnesium in winter rations in
the field showed that the magnesium supply to dairy cattle might be insufficient on many
farms. This view is verified by findings on the incidence of hypomagnesaemic tetany and
hypornagnesaemia on commercial farms.

.\'\\s improvement of the availability of dietary magnesium was not practicable to a sufficient
extent, it was recommended to increase the magnesium level in the concentrates to a total
concentration of 0.50% in the dry matter.

Onder Nederlandse omstandigheden komt hypomagnesemie en kopziekte bij run-
deren vooral voor in de weideperiode en in veel geringere mate gediuende de
staltijd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat onderzoekingen aangaande de oor-
zaak en de preventie van hypomagnesemie, voor zover het voedingsaspecten betreft,
in eerste aanleg vooral gericht waren op de samenstelling van het weidegras in
relatie tot dc magnesiumvoorziening van het rund (3, 6). Deze onderzoekingen
hebben tot de conclusie geleid dat voor het ontstaan van hypomagnesemie de hoe-
veelheid van voor het dier benutbaar magnesium uit het voer van doorslaggevende
betekenis is. Naast de inzichten over weidegras werden in de loop der jaren ook
vrij veel gegevens verzameld over het effect van winterrantsoenen op dc magne-
simnvoorziening van het dier die tot dezelfde conclusie leidden.
.Magnesium heeft intracellulair belangrijke functies als co-factor bij tal \\an en-
zymen, speciaal bij het .\\.T.P. Vervolgens activeert het cholineesterase waardoor
acetylcholine wordt geremd (8). Het heeft daardoor een „paralyserend" effect op
spierweefsel. Bij hypomagnesemie valt de rem weg en neemt de neuromusculaire
prikkelbaarheid toe. Er kunnen beschadigingen optreden aan de hartsjsiervezels
(2), benevens afzettingen van calciimizouten in het endocard en vaat-endotheel,

*) A. Kemi); I.B.S. te Wageningen, Bornsesteeg 65-67.
**) Dr. J. J. Koopman; Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland te .\\lkmaar, post-
bus 88.

Dit artikel werd op 3 november 1972 voor plaatsing geaccepteerd.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 4, 1973 187

calcinose genoemd (7). Bovendien daalt het magnesiiimgehalte \\ an het hartspier-
weefsel (5).

Om over de frequentie van hypomagnesemie in de stalperiode meer te weten, zou
van een groot aselect gekozen monster melkkoeien het serummagnesiiungehalte
enkele keren bepaald moeten worden. De dieren zouden afkomstig moeten zijn \\ an
eveneens willekeurig gekozen bedrijven, verspreid over geheel Nederland. Dc om-
vang van de werkzaamheden die aan een dergelijke opzet waren verbonden, vorm-
de voor de gezamenlijke Gezondheidsdiensten voor Dieren een bezwaar om tot
uitvoering over te gaan.

Teneinde toch enigermate geïnformeerd te zijn over de frequentie van hypomagne-
semie en kopziekte op stal werd onder auspiciën en op instigatie van de Commissie
Onderzoek Minerale Voeding T.N.O. een enquête ingesteld onder de praktizerende
dierenartsen en de Gezondheidsdiensten voor Dieren. Het doel van deze publikatie
is om de hiervoor genoemde resultaten van voederproeven met de waarnemingen
afkomstig van de enquête te bespreken om onder meer een antwoord te kunnen
geven op de vraag hoe het met de magnesiumvoorziening van melkkoeien in de
stalperiode is gesteld en welke maatregelen eventueel kunnen worden genomen.

Vanaf 1958 werden met 54 koeien balansproeven uitgevoerd op 7 verschillende
rantsoenen wintervoer, in de meeste gevallen bestaande uit hooi en krachtvoer, bij
vier koeien aangevuld met voederbieten en kuilgras. Hierbij werd nauwkeurig de
dagelijkse magnesiumopname met voer en drinkwater bepaald, alsmede dc uit-
scheiding in melk, faeces en gescheiden hiervan in de urine. Voor de gevolgde
procedure wordt verwezen naar K e m p et a/. (3). Van de 54 proefdieren waren
er 4 droogstaand en 50 in lactatie met melkprodukties, variërend van 6 tot 29 kg
per dag. De componenten van het krachtvoer waren erg verschillend en de dage-
lijkse magnesiumopname varieerde van 10 tot 45 g per dag.

Tabel 1 vermeldt het gemiddelde benuttingspercentage van het voedermagnesium
bij de 54 melkkoeien op wintervoer met de bijbehorende standaardafwijking. Ter
vergelijking wordt het gemiddelde benuttingspercentage bij 56 vergelijkbare melk-
koeien gegeven op rantsoenen, uitsluitend bestaande uit jong, vers gemaaid meestal
voorjaars- of herfstgras. (Het benuttingspercentage is het ]5ercentage van de totale
met het voer opgenomen hoeveelheid magnesium dat niet met de faeces wordt
uitgescheiden.)

Tabel 1. Gemiddelde benuttingspercentages van voedermagnesium bij melkkoeien
op rantsoenen bestaande uit wintervoer of weidegras.

Het verschil tussen de gemiddelde benuttingspercentages van het voedermagnesium
tussen wintervoer en weidegras is onbeduidend en statistisch onbetrouwbaar. Dit
houdt in dat er geen aanleiding is om bij de berekening van de behoefte aan
voeclermagnesimn bij wintervoer van een hoger benuttingspercentage uit te gaan
dan bij weidegras. Ook de variatie om de gemiddelden zijn bij beide rantsoenen
groot en van dezelfde orde van grootte. Deze grote variatie wordt veroorzaakt door
verschillen in samenstelling van de rantsoenen, alsmede door de individuele ver-
schillen tussen de dieren.

Uitgaande van het feit dat het benuttingspercentage van het voederniagnesium in
jong gras lager is dan in ouder gras, mag worden verondersteld dat de rnagnesium-
benutting uit het in deze proeven gebruikte hooi beter zal zijn geweest dan die uit
de weidegrasrantsoenen. Echter, het gemiddelde benuttingsprcentage uit wintervoer
en voorjaars- of herfstgras is niet verschillend. Dit zou aanleiding geven tot de
veronderstelling dat de magnesiumbenutting uit krachtvoer gemiddeld nog lager
zou zijn dan uit jong weidegras, eventuele onderlinge beïnvloeding hier buiten be-
schouwing gelaten. Interessant is in dit verband de ongeveer 40 jaar oude waar-
neming van Prof. S j o 11 e m a die hypomagnesemie en kopziekte in de winter sig-
naleerde, vooral op bedrijven waar veel lijnkoeken werden gevoerd.
De dagelijkse behoeft aan benutbaar magnesium voor een melkkoe bedraagt 2,5 g
voor onderhoud -f- 0,12 g per liter melk. Deze behoeftenorm werd berekend uit de
gegevens van een groot aantal balansproeven waarbij bijna alle rantsoenen be-
stonden uit vers gemaaid jong weidegras (3). Later uitgevoerde balansproeven,
eveneens met gras, bevestigden deze nonn. Nadere bestudering van de thans be-
schikbare gegevens van wintervoer gaven onvoldoende aanleiding om voor winter-
voer een andere behoeftenorm te hanteren, hoewel het er soms op leek dat de
onderhoudsbehoefte van 2,5 g benutbaar magnesium per dag op weidegras bij
wintervoerrantsoenen misschien wat lager zou kunnen zijn. Indien dit juist zou zijn,
betekent dit dat de hantering van de weidegrasnorm voor wintervoer tot een
veilige schatting van de behoefte aan wintervoedermagnesium zou leiden.
Tabel 2 vermeldt de dagelijkse behoefte aan voedermagnesium uit wintervoer
(geldt ook voor weidegras) van melkkoeien met verschillende mclkprodukties.
Deze behoeften aan voedermagnesium werden berekend bij een gemiddeld benut-
tingspercentage van 18% en bij benuttingspercentages van 1 en 2 maal de stan-
daardafwijking boven en beneden dit gemiddelde.

Tabel 2. Behoefte aan voedermagnesium (gjdag) van melkkoeien met verschillende
melkprodukties en bij uiteenlopende benuttingspercentages.

De grote verschillen tussen dc in tabel 2 vermelde benodigde hoeveelheden voeder-
magnesium om in de behoefte voor onderhoud en mclkproduktie te voorzien
illustreren nog eens duidelijk welke grote fout er gemaakt kan worden bij de be-
rekening van de behoefte indien slechts een gemiddeld benuttingspercentage in de
beschouwing wordt betrokken. Wordt voor een praktische hanteerbaarheid b.v.
gerekend met een benutting van 13% (1 maal S.x onder het gemiddelde), dan nog
kan in een behoorlijk aantal gevallen het aangeboden voedermagnesium onvol-
doende zijn om in de behoefte te voorzien. Dit neemt niet weg dat aan de hand
van de in tabel 1 en 2 vermelde gegevens een weliswaar zeer globale schatting kan
worden gegeven hoe hoog het magnesiumgehalte van het krachtvoer zou moeten
zijn om bij een gegeven magnesiumgehalte van het ruwvoer in de magnesium-
behoefte van het dier te worden voorzien. Hierbij wordt aangenomen dat per dier
per dag 10 kg droge stof aan ruwvoer wordt opgenomen, met een magnesium-
gehalte van 0,15% en waarmee dus 15 g magnesium ter beschikking staat.

Tabel 3 vermeldt hoe hoog het percentage magnesium in het krachtvoer zou
moeten zijn om bij de in tabel 2 vermelde benuttingspercentages in de magnesium-

behoefte te voorzien. De vermelde ver.schillende hoeveelheden krachtvoer van 8,
6, 4 en 2 kg houden verband met de in tabel 2 genoemde melkprodukties van
respectievelijk 25, 20, 15 en 10 kg per dag.

Tahel 3. Gewenst percentage magnesium in de droge stof van krachtvoer voor
melkkoeien hij verschillende krachtvoergiften en variërende benuttingspercentages.

Het magnesiumgehalte van het huidige krachtvoer voor melkvee ligt in de buiut
van 0,25% in het produkt als zodanig. Wordt dit gehalte vergeleken met de hier-
voor vermelde gewenste percentages, dan kan globaal gesteld worden dat dit
gehalte alleen voldoende is wanneer het benuttingspercentage in het gehele rantsoen
18% of meer bedraagt. Daar op grond van de balansproe\\en met wintervoer
verwacht moet worden dat dit benuttingspercentage in veel gevallen lager zal zijn,
is de conclusie gerechtvaardigd dat een magnesiiungehalte van het krachtvoer van
0,25% te laag is. Op vele bedrijven zal de magnesitunvoorziening in de winter
onvoldoende zijn, wat het ojjtrcden van hypomagnesemie tot gevolg kan hebben.

Aan de praktizerende dierenartsen werd gevraagd het aantal gevallen van ko]j-
ziekte op te geven in de periode 1 februari tot 1 april 1971. Uit 261 ingezonden
formulieren bleek dat zich 43 gevallen van kopziekte hadden voorgedaan, waarvan
de diagnose door bloedonderzoek was bevestigd. Verder deden zich 213 gevallen
van kopziekte voor, waarvan de diagnose niet door bloedonderzoek was bevestigd,
doch het klinisch beeld duidelijk was. Tenslotte werden onder de rubriek twijfel-
achtige en niet-specifieke „kopziekte" 86 dieren ojjgegeven. Ongeveer de helft van
de dierenartsen, die op de enquête reageerde, adviseerde tot het verstrekken van
extra magnesium gediuende de stalperiode als nazorg. De vermelde aantallen zijn
zeer gering in verhouding tot de omvang van cle melkveestapel. Hierbij moet wor-
den opgemerkt dat slechts van 261 jjraktijken een antwoord werd ontvangen, dit
is ongeveer 45%.

De laboratoriiniuncclewerkers van de Gezondheidsdiensten voor Dieren werd ge-
vraagd gegevens te verstrekken inzake het bloedonderzoek naar het seriun-tnagne-
siumgehalte in de periode 1 november tot 15 april in de jaren 1968 t/m 1971. Bij
cle enquête werd gevraagd gegevens te willen vermelden over:

b. het aantal monsters dat op het magnesiumgehalte zonder indicatie van stal-
kopziekte was onderzocht.

In beide gevallen werd \\erzocht de monsters te willen rubriceren in de volgende
trajecten van Mg-gehalten: > 2,0 mg%; 1,0-2,0 mg% en <1,0 mg%, waarbij
Mg-gehaltcn < 2,0 mg% werden gerekend tot het gebied van de hypomagnesemie.
De verkregen gegevens zijn vermeld in tabel 4, waarbij opgemerkt moet worden,
dat naast het totaal de gegevens van de Gezondheidsdienst in Friesland om interne

Vooreen moderne bedrijfsvoering op het
varkensfokbedrijf zijn 4 hygiënische
voorzorgsmaatregelen van groot belang:

2. was en ontschurft de drachtige zeug vóór
ze naar het kraamhok wordt overgebracht

3. ontworm de zeug, zo kort mogelijk
vóórhetwerpen.metThibenzole\'of
Thibenzole\'A

redenen tussen haakjes zijn vermeld; die van Zeeland geheel en die van Noord-
Brabant voor vraag a ontbreken en dat van Overijssel slechts voor het jaar 1970/71
gegevens zijn ontvangen.

Tabel 4. Frequentieverdeling van de magnesiumgehalten van bloedserum van op
praktijkbedrijven genomen bloedmonsters.

Opvallend is het grote aantal monsters dat in Friesland werd onderzocht ter beves-
tiging van de diagnose (± 2/3 van het totaal aantal monsters). Ue diagnose kop-
ziekte, respectievelijk hypomagnesemie wordt in 60-70% der ingestuurde gevallen
bevestigd.

Interessanter echter zijn de antwoorden op vraag b; waaruit blijkt dat het Mg-
gehalte van het serum van „willekeurig" ingestuurde monsters bij ongeveer 1 op
de 4 dieren beneden dc 2 mg% ligt in de betreffende jaren; een verlaagd magne-
siumgchalte van het bloed komt dus in de stalperiode frequent voor.
Vooral wanneer mag worden aangenomen dat bij serunnnagnesiumgehalten onder
de 2 mg% reeds beschadigingen kunnen optreden in de hartspier en storingen
kunnen ontstaan in de neuro-musculaire prikkeloverdracht, met als gevolg af-
wijkingen in het electrocardiogram (2), moeten deze lichte gevallen van hypo-
magnesemie als ongewenst worden beschouwd. Daarom moeten de absolute Mg-
waarden en de variatie van het Mg-gehalte worden beoordeeld en is het gemid-
delde Mg-gehalte van een aantal dieren op een bedrijf als jmrametcr ongeschikt.
Het is dan ook niet zo zeer van belang het gemiddeld Mg-gehalte op peil te bren-
gen, als wel te zorgen dat de benedengrens van de variatie in de buurt komt van
2mg%.

Vergelijking van de magncsiumgehalten van willekeurig ingezonden bloedmonsters
uit Noord-Holland in de periode 1 februari tot 15 april met die uit de periode
1 mei tot 1 juli leverde het in tabel 5 vermelde resultaat op.

Dc frequentie waarin hypomagnesemie voorkomt op „willekeurige" bedrijven in
de stalperiode mag, vergeleken met die in de daaropvolgende twee maanden van
de weideperiode, relatief groot worden genoemd. Hierbij kan worden opgemerkt
dat in 1968 de frequentie van hypomagnesemie hoog is geweest. Het jaarverslag
van de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren, Groningen (1968) vermeldt dat
1968 een „kopziektejaar" is geweest. Een pleidooi voor een verbetering van de
Mg-voorziening in de stalperiode lijkt ook op grond van deze gegevens gerecht-
vaardigd.

Tahel 5. Frequentieverdeling van de magnesiumgehalten van het bloedserum hij
melkkoeien op stal en in de weide.

Uitgaande van de reeds gemotiveerde conclusie dat de magnesiumvoorziening
tijdens de stalperiode verbetering behoeft, staan in principe drie benaderingen
open: 1) een verhoging van de droge-stofopname door het vee, 2) het verbeteren
van het benuttingspercentage van het voedermagnesium en 3) het verhogen van
het magnesiumgehalte van het rantsoen.

Het verhogen van de droge-stofopname biedt onvoldoende perspectieven. Allereerst
is dit moeilijk te realiseren daar de oorzaak van een te geringe opname veelal
onduidelijk is, terwijl bovendien een wat hogere droge-stofopname meestal onvol-
doende bijdraagt tot een verbetering van de magnesiumvoorziening.
Het verhogen van de magnesiumbenutting zou wel een belangrijke bijdrage kunnen
leveren. De moeilijkheid is echter dat onvoldoende bekend is over de factoren die
de magnesiumbenutting bepalen, met als gevolg dat geen gefundeerde adviezen
kunnen worden gegeven die tot een belangrijke verbetering zullen leiden. Dit be-
tekent uiteraard niet dat hieraan in het geheel geen aandacht behoeft te worden
geschonken. Te eiwitrijke rantsoenen t.o.v. de verstrekte zctineelwaarde kunnen
nogal eens aanleiding geven tot een lagere magnesiumbenutting en alleen reeds
uit een oogpunt van een juiste veevoeding is het zonder meer aan te bevelen dit
te corrigeren. Bij het ge\\en van dergelijke adviezen moet echter wel bedracht
worden dat een verbetering van deze verhouding niet steeds zal leiden tot een rui-
mere magnesiumvoorziening en dat het eventuele gimstige effect bovendien meestal
onvoldoende zal zijn.

Op grond van liet voorgaande ligt de conclusie voor de hand dat een belangrijke
verbetering van de magnesiumvoorziening tijdens de stalperiode het best gereali-
seerd kan worden door het verstrekken van voldoende extra magnesium met het
voer. Hoewel er in jjrincipc allerlei mogelijkheden zijn om extra magnesium te
geven, lijkt een verdere verlioging van liet magnesiumgehalte van het krachtvoer
de eenvoudigste oplossing. Hierbij wordt uitgegaan van het feit dat het magnesium-
gehalte van het ruwvoer slechts weinig verhoogd kan worden. De hoeveelheden
die thans aan het krachtvoer worden toegevoegd zijn dus onvoldoende. De in tabel
3 vermelde gewenste percentages kunnen als richtlijn dienen hoever gegaan zou
moeten worden. Een verhoging tot in totaal 0,50% Mg in de droge stof van het
krachtvoer zal op de meeste bedrijven de magnesiumvoorziening veilig stellen, ter-
wijl niet verwacht behoeft te worden dat de hoeveelheid toegevoegd magnesium
een merkbare ongunstige invloed zal hebben op de smaak en opname van het
krachtvoer door het vee. Het beschikbaar komen van het gegranuleerde en „ge-
coate" inagnesiumoxyde (4) zou hierbij eventueel van belang kunnen zijn.

L Anonymus: Jaarverslag Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren, Groningen (1968).

2. Groot, Th. de: The influence of the magnesium content of the bloodserum on the
electrocardiogram in milk cows. Brit. vet. ]., 116, 222, (1960).

3. K e m p, A., D e y s, W. B., Hemke s, O. J. and E s, A. J. H. van: Hypomagnesaemia in
milking cows: Intake and utilization of magnesium from herbage by lactating cows. Neth.
]. agric. Sei., 9, (2), (1961).

4. K e in p, A., G e u r 1 n k, J. H. en L e e u w e n, J. M. van: Geconcentreerde rnagnesium-
koek voor de preventie van magnesiumgebrek bij melkkoeien. Bedrijfsontw., (1), (1970).

5. K e r s h a w, J. F., W i 1 s O n, A. A.: Magnesiumlevels in heartmuscle. Vet. Ree., 84, 525,
(1969).

6. Rook, J. A. F., B a 1 c h, C. G. and Line, G.: Magnesiummetabolism in the dairy cow
IL Metabolism during the spring grazing season. J. agric. Sci., 51, 199, (1958 b).

7. W i e s n e r, E.: Ernährungsschäden der landwirtschaftlichen Nutztiere. VEB Gustav
Fischer Verlag, Jena, (1967).

8. Wilson, A. A.: Hypomagnesaemia and megnesium metabolism. Vet. Ree., 76, 1382,
(1964).

Onderzoek naar de kalversterfte op de melkveehouderijbedrijven in de
provincie Noord-Brabant in de jaren 1969 en 1970

Studies 011 Mortality Among Calves on Dairy Farms in the Province of North
Brabant in 1969 and 1970

Om een indruk te krijgen van de kalversterfte en de schade die daaruit voortvloeit, werd
door de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant een enquête gehou-
den op de melkveebedrijven over de jaren 1969 en 1970. In 1969 werden 2073 (8.3%)
van de 24854 rundveebedrijven bij dit onderzoek betrokken en in 1970 2326 of 9.8% van
de 23845 bedrijven.

Nagegaan werd hoeveel kalveren er gestorven waren op deze bedrijven voordat de dieren
de leeftijd van 3 maanden hadden bereikt. De sterfte bedroeg in 1969 en in 1970 resp.
12.2% en 11.8%.

Om meer informatie te krijgen over het tijdstip van de kalversterfte werden de gegevens
verzameld over het aantal verworpen kalveren, sterfte tijdens de partus, sterfte tijdens de
eerste 24 uur na de geboorte, na 24 uur tot een maand en sterfte in de 2e en 3e levensmaand.
Ook werd nagegaan hoeveel kalveren er ziek geweest waren voordat deze de leeftijd van
3 maanden hadden bereikt.

N\'erder werden de gegevens van bedrijven waar uitsluitend M.R.IJ.-vee en uitsluitend F.H.-
vee werd gehouden apart gerangschikt om eventuele verschillen per ras na te gaan. Grote
verschillen per ras wat betreft de totale uitvalspercentages werden niet gevonden, wel was
dit het geval indien dit per leeftijdsperiode werd bezien.

Door de bedrijven in te delen naar grootte, aan de hand van het aantal geboren kalveren,
is gebleken dat sterfte en ziekte toeneemt naarmate de bedrijven groter zijn.
Preventieve maatregelen die van belang zijn om ziekte cn uitval onder de kalveren te be-
perken worden besproken.

De uitval onder kalveren die op centrale opfokbedrijven worden opgefokt blijkt 50% lager
te zijn dan de gemiddelde uitval op de melkveebedrijven in Noord-Brabant.

In order to gain an impression of mortality among calves and the resulting losses, the Pro-
vincial .\\nimal Health Service in the province of North Brabant instituted an inquiry on
dairy farms in 1969 and 1970. 2,073 (8.3 per cent) out of 24,854 dairy farms took part
in this inquiry in 1969, 2,325 (9.8 per cent) out of 23,845 farms taking part in 1970.

1 Drs. J. W. .K, Remmen en J. Blom; resp. dierenarts en inspekteur buitendienst bij de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant, Molenwijkseweg 48, Boxtel.
Dit artikel werd op 5 oktober 1972 voor plaatsing geaccepteerd.

The number of calves which had died on these farms before they were three months of
age, was determined. Mortality was 12.2 per cent and 11.8 per cent in 1969 and 1970
respectively.

To obtain more information on the time at which deaths occurred among calves, findings
on numeber of aborted calves, martality during parturition, mortality during the first 24
hours post partum, that during the period from 24 hours up to a month after parturition
and mortality during the second and third months of life were collected. The number of
calves which had been ill before reaching the age of three months was also determined.
Moreover, the findings on farms on which only cattle of the Meuse-Rhine-IJssel or the
Dutch-Frisian breed were kept, were separately listed in order to study the differences, if
any, between the two breeds. Marked differences between the two breeds as regards overall
mortality were not observed; these differences were found to be present, however, when age
groups were compared.

Classification of the farms by size, based on the number of calves born, showed that morta-
lity and morbidity increased with the size of the farm.

Preventive measures essential in reducing morbidity and mortality among calves are dis-
cussed.

Mortality among calves reared on central breeding farms was found to be 50 per cent
lower than the average mortality rate on dairy farms in North Brabant.

Door de ontwikkeling van de kalvermesterij in Nederland is de waarde van de
nuchtere kalveren de laatste 15 jaren aanzienlijk gestegen. Er worden momenteel
in Nederland jaarlijks meer dan 1 miljoen kalveren gemest, waarvan 80—90% wordt
geë,xporteerd. De vraag naar nuchtere kalveren overtreft vaak het aanbod, zodat
vele kalveren worden geïmporteerd.

De hoge prijzen, die voor nuchtere kalveren worden betaald, zijn een extra bron van
inkomsten voor de melkveehouders geworden. Deze gunstige prijsontwikkeling voor
de nuchtere kalveren heeft echter tot gevolg, dat de schade, die door kalversterfte
ontstaat — in guldens uitgedrukt — ook aanzienlijk groter is geworden.
Om een indruk te krijgen over de omvang van de kalversterfte en de schade die
daaruit voortvloeit, werd door de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Nooixl-Brabant een encjuête gehouden over de kalversterfte op melkveebedrijven
in de jaren 1969 en 1970.

Het enquêteren geschiedde door de bedrijfsvoorlichters van de Gezondheidsdienst, die ieder
in hun eigen werkgebied 60 a 80 willekeurig gekozen bedrijven bezochten. De gegevens die
werden verkregen, zijn dus afkomstig uit alle gebieden van de provincie en kunnen representa-
tief geacht worden voor Noord-Brabant. Betreffende beide jaren werden de bedrijven bezocht
in de maanden april t/m augustus van het daaropvolgende jaar, aangezien de kalveren die in
december geboren waren, minstens 3 maanden oud moesten zijn om over alle gegevens te kun-
nen beschikken.

In 1969 werden de ge.gevens van 2.073 bedrijven (8.3%) verzameld, terwijl er in dat jaar nog
24.854 rundveebedrijven in Noord-Brabant waren. In 1970 werden 2.326 bedrijven (9.8%)
van de 23.845 bedrijven geënquêteerd.
Dc volgende gegevens werden verzameld:

2. het aantal kalveren, dat gestorven was voordat de kalveren de leeftijd van 3 maanden
hadden bereikt.

Om meer informatie te krijgen over het tijdstip van de kalversterfte, werden boven-
dien de volgende gegevens verzameld over het aantal kalveren dat:

Vender werd nog nagegaan hoeveel kalveren er ziek geweest waren, voordat deze
de leeftijd van 3 maanden bereikt hadden.

Bij de berekening van het sterftepercentage zijn wij er van uitgegaan, dat 50% van
de kalveren die geboren worden, vaarskalveren zijn. Bij bovengenoemde berekening
is verder aangenomen, dat de kalveren die voor de mesterij worden verkocht, ge-
middeld na 6 dagen van het bedrijf worden afgevoerd en dat dit 50% is van de
kalveren.

Voor het berekenen van het percentage van de kalveren dat ziek is geweest in het
verloop van de eerste 3 levensmaanden, zijn wij uitgegaan van het aantal levend
geboren kalveren, waarbij er wederom rekening mee gehouden is, dat na 6 dagen
50% \\\'an de kalveren naar de mesterijbedrijven afgevoerd werd. De bevindingen
staan in tabel I vermeld.

Aangezien het sterftepercentage op de kalvermesterijbedrijven volgens mededeling
van De Meijerij te Veghel over de eerste 3 maanden \\an de mestperiode 4 a 5%
bedraagt, is het verantwoord om dit gelijk te stellen aan dat van de vaarskalveren
op de melkveebedrijven in dezelfde periode. Hierdoor wordt het mogelijk het totaal
aantal kalveren dat verloren ging in Noord-Brabant, voordat deze kalveren de
leeftijd van 3 maanden hadden bereikt, te berekenen.

Tabel I. Overzicht van de gestorven en zieke kalveren in de eerste 3 levensmaanden

Volgens de gegevens van de meitelling waren er in 1969 265.408 kalfkoeien en
kalfvaarzen in Noord-Brabant en bedroeg de gemiddelde prijs per nuchter kalf
\\olgens het L.E.I. in dat jaar ƒ201,—. Het aantal kalveren, dat in 1969 vóór de
leeftijd van 3 maanden was gestorven (12.2%), bedroeg 12.2 x 2654.08 = 32.380
stuks. Dat betekent een schade van 32.380 x ƒ 201,— = ƒ 6.508.380,—.
In 1970 waren er in Noord-Brabant 271.127 kalfkoeien en kalfvaarzen. Met een
uitvalspercentage van 11.84% betekent dit, dat 11.84 x 2711.27 = 32.101 kalveren
zijn gestorven. De gemiddelde prijs voor nuchtere kalveren bedroeg in 1970 ƒ 285,—,
waardoor voor een waarde van 32.101 x ƒ 285,— = ƒ 9.147.785,— verloren ging.

Daarnaast zijn de gegevens van de bedrijven, waar uitsluitend M.R.IJ.-\\ ec en F.H.-
vee werd gehouden, apart gegroepeerd om eventuele verschillen per ras na te gaan.
De aldus verkregen gegevens staan vermeld in tabel II.

Wanneer deze gegevens nader worden bekeken is het duidelijk, dat er geen grote
verschillen zijn tussen de rassen wat het totale uitvalspercentage betreft. Daarentegen
zijn er wel verschillen tussen de verschillende perioden van de uitval.
Zo blijkt, dat bij het M.R.IJ.-vee meer dieren verwerpen dan bij het F.H.-vee en
dat het sterftepercentage tijdens de geboorte ook bijna 1^2% hoger is dan bij het
F.H.-vee. Daar staat echter tegenover, dat het sterftepercentage \\an de levend
geboren kalveren bij het M.R.IJ.-vee lager is dan bij het F.H.-vee, namelijk:

1970 4.58% 7.29%
Dienovereenkomstig is het percentage van kalveren, dat ziek is geweest bij het
F.H.-vee ook hoger clan bij het MR.IJ.-vee, namelijk:

Om na te gaan hoe de korrelatie is tussen dc grootte \\ an het bedrijf en het o]5treden
van sterfte en ziekte onder de kalveren, zijn de gegevens over 1970 gerangschikt in
6 groepen. Zie tabel III.

Hieruit blijkt, dat — naarmate het bedrijf groter wordt — het sterftepercentage
toeneemt, behalve in de groej) van 31—40 kalveren. Ook het percentage zieke dieren
stijgt, naarmate het bedrijf groter wordt. Deze stijging is echter veel groter dan die
van het sterftepercentage. Hoewel deze schade nooit geheel zal kunnen worden
voorkómen, is het volgens onze vaste overtuiging goed mogelijk deze schade aan-
zienlijk te beperken.

Tabel III. Overzicht van de gestorven en zieke kalveren per bedrijfsgrootte in 1970.

Het voorkómen van verwerpen is een moeilijke zaak, aangezien nog lang niet alle
oorzaken bekend zijn. Bovendien maken vele veehouders nog geen gebruik van de
mogelijkheid die hen geboden wordt om — kosteloos — verworpen vruchten of
bloed van dieren die verworpen hebben, te laten onderzoeken door de Gezondheids-
dienst. Voorzover dit wèl gebeurt, wordt slechts uit d; 25% van de verworpen
\\ruchten bakteriën gekweekt, waarbij vaak wordt gevonden: Corynebaclerium pyo-
genes, Streptokokken, Salmonella dublin, Escherichia coli en Listeria monocytogenes.
Aangezien het verstrekken van schimmelig voer verwerpen kan veroorzaken en dit de
laatste jaren door het invoeren van de voordroogktiil veelvuldig plaatsvindt, dient
aan dit probleem alle aandacht tc worden besteed, evenals aan het voeren van
nitraatrijke produkten.

De sterfte tijdens de geboorte kan beperkt worden door meer aandacht te besteden
aan de keuze van de stier. Te weinig wordt rekening gehouden met het feit, dat het
al clan niet te lang gedragen worden van een kalf een erfelijke kwestie is. Door
gebnuk te maken van stieren, die zelf niet te lang gedragen zijn, zal het percentage
moeilijke geboorten kimnen worden beperkt. Ook is gebleken, dat de kontrole op
het verloop van de geboorte vermindert naarmate het bedrijf groter wordt; dit is
vooral het geval op bedrijven met ligboxenstallen,

De sterfte tijdens de eerste 24 uren na de geboorte zal vaak het gevolg zijn van een
moeilijke geboorte en congenitale afwijkingen.

Door meer aandacht te besteden aan de verzorging van de kalveren, direkt na de
geboorte, kan de uitval worden beperkt. Om dit te bereiken dienen de navels te
worden ontsmet met een verse jodiumoplossing of een ander goed ontsmettings-
middel.

Ook dienen de kalveren direkt de beschikking te krijgen over voldoende biest. Over
het algemeen krijgen de nuchtere kalveren veel te weinig biest, doordat de dieren
\\eelal maar 2x daags % tot 1 liter te drinken krijgen.

De kalversterfte zal eveneens beperkt worden wanneer men meer aandacht aan de
huisvesting besteedt. Het kalf moet in een schoon hok met stro worden gezet. De
wanden van het hok mogen geen loodhoudende verf bevatten, aangezien kalveren
hierop zuigen en daardoor lood opnemen, waarvan een loodvergiftiging met dodelijke
afloop het gevolg kan zijn. Jaarlijks sterven nog veel kalveren tengevolge van lood-
vergiftiging, aangezien oude deuren of karborden worden gebruikt als hokwanden.
Juist deze zijn vaak met loodhoudende menie geverfd.
Een goede staltemperatuur voor jonge kalveren ligt tussen 15 en 20°C.
Om navelzuigen en oorzuigen te voorkómen is het gewenst, dat jonge kalveren
afzonderlijk worden gehuisvest. Kontrole op eetlust, optreden van diarree en andere
ziekteverschijnselen is dan ook eenvoudiger. Bovendien voorkomt men dan, dat bij
het optreden van difterie deze ziekte zich snel uitbreidt over de andere kalveren.
Hokken dienen regelmatig te worden schoongemaakt om ophojjing van smetstof te
voorkómen. Wanneer ondanks deze preventieve maatregelen toch nog ziekte op-
treedt, is het raadzaam dat de eigenaar tijdig de hulp van zijn dierenarts inroept.

Coli-infekties komen veelvuldig voor en jaarlijks sterven zeer vele kalveren tengevolge
van deze ziekte. Wanneer deze ziekte zich voordoet is het van belang, dat door
bakteriologisch onderzoek van faeces of sektiemateriaal een ge\\ocligheidsbepaling
wordt gedaan, opdat naast hygiënische- en dieetmaatregelen, ook preventief een
medikamenteuze behandeling kan worden ingesteld. De waarde van een preventieve
enting van de koeien met een stalvaccin dient te worden nagegaan; eveneens dient
het juiste tijdstip van de vaccinatie te worden bepaald.

Bij het optreden van paratyfus is het eveneens van groot belang dat deze infektie
snel wordt onderkend en dat een gevoeligheidsbepaling wordt gedaan. Het zou in
deze tijd niet meer moeten kimnen voorkomen, dat pas een kalf ter sektie wordt
aangeboden wanneer reeds 10 of zelfs 15 kalveren op het bedrijf zijn gestorven.
De sterfte onder mestkalveren kan aanzienlijk worden beperkt, wanneer de kalveren
rechtstreeks van het fokbedrijf naar de mesterij zouden worden ver\\\'oerd. De gang
van zaken is momenteel nog vaak zo, dat de kalveren eerst worden verzameld,
waarbij dieren zijn die nog maar 1 of 2 dagen oud zijn. De kalveren worden dan
vaak in kleine stallen met minder hygiënische omstandigheden gehuisvest, waarna
zij via koude transporten naar en van cle markt, in het mesthok terechtkomen.
Tijdens deze dagen van transport zijn de kalveren vaak onregelmatig gevoerd, wat
zowel overvoedering als vooral onder\\\'oeding tot gevolg kan hebben. Door deze gang
van zaken treden er veel stress-faktoren op en kunnen kontakt-infektics gemakkelijk
aanslaan. Dit is van groot belang, vooral als men beseft, dat de winst voor de kalver-
mester slechts marginaal is en dc kalvermesterij voor de melkveehouderij moeilijk
te missen is in verband met de konsumptie van magere melkpoetler door deze mest-
kalveren.

Omdat op melkveebedrijven minder aandacht aan de opfok van kalveren kan worden
besteed, is dit één van de redenen geweest waarom de centrale opfok van kalveren

snel werd uitgebreid. Thans zijn in Noord-Brabant 39 centrale opfokbedrijven, waar
de kalveren van 220 melkveehouders worden opgefokt. Van deze bedrijven behoren
er 9 tot het projekt van het Ontwikkelings- en Saneringsfonds van de Landbouw.
Op deze laatste 9 bedrijven was zowel in 1970 als in 1971 het uitvalspercentage
van de kalveren, tot de leeftijd van 3 maanden, ruim 2% en daardoor dus meer dan
50% lager dan het gemiddelde op de melkveebedrijven. Met deze centrale opfok
zijn wij dus op de goede weg voor de toekomst!

Op liet voorkomen van steatitis, panniculitis of yellow-fat disease bij zogende biggen van
een leeftijd van 1 tot en met 5 weken wordt geattendeerd.

Deze diffuse ontsteking van het vetweefsel is geel door opslag van ceroid en gaat gepaard
met onvoldoende groei en vitaliteit.

Opvallend is, dat deze veranderingen ontstaan bij biggen die uitsluitend of hoofdzakelijk
moedermelk als voedsel opnemen.

Attention is drawn to the fact that steatitis, panniculitis or yellow-fat disease occurs in
piglets in the 1-5 week range.

This diffuse inflammation of the adipose tissues, the yellow colour of which is due to the
storage of ceroid, is associated with inadequate growth and vitality.

.A striking feature consists in the fact that these changes appear in piglets which only or
mainly ingest milk of the sow as their food.

Onder diverse namen, zoals yellow fat disease, panniculitis of steatitis is bij slacht-

\\arkens reeds lang een gele pigmenlatie van vetweefsel bekend (1, 2, 3, 4). Het is

morbiditeit. De afele kleur woix:lt veroorzaakt door ceroid dat in het \\etvveefsel

. . .
aanwezig is. Onder e.xperimentele omstandigheden is deze sterk aan de kwaliteit van

van de [jroefdieren waar te nemen. Het rantsoen dient dan hoge gehalten aan niet

gestabiliseerde visoliën, vismeel of visafvalprodukten te bevatten. Tot nu toe weixl

er een duidelijke relatie tussen het oiJtredeii en de genoemde ingrediënten van het

Het spontaan voorkomen van deze vetwcefselverkleuring bij zogende biggen werd
tot nu toe niet gerapporteerd. De bedoeling van deze mededeling is op het voor-
komen \\ an dit lijden bij biggen te attenderen. Bij het analyseren van de situatie werd
tevens duidelijk dat dc direkte invloed van het opgenomen voedsel, anders dan
zeugemelk, minder ojjvallend was.

*) Drs. Y. H. P. Hardeman; Stichting Oezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe, Groninger-
straat 107a, .Assen.

**) Prof. Dr. P. Wensvoort; hoogleraar in de .■\\lgemene Bijzondere Ziektekunde der dieren te
Utrecht. Biltstraat 172.

Dit artikel werd op 7 december 1972 voor plaatsing geaccepteerd.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 4, 1973 199

Eén onzer werd in november 1971 gekonsulteeixd op een bedrijf van 75 fokzeugen
wegens een merkwaardige sterfte bij jonge biggen.

Het betrof aanvankelijk 3 aangetaste tomen van in totaal 29 biggen, die in leeftijd
varieerden van 2 tot 3 weken. Van de 3 zeugen waren er 2 afkomstig van eigen
aanfok. In eerste instantie veronderstelde de eigenaar dat de sterfte een gevolg was
van een te snelle groei en anemie. De biggen maakten namelijk een te vette indruk
en hadden een te bleke kleur.

Aangezien de eerder gekonsulteerde practicus het beeld als zodanig niet wilde inter-
preteren, werd de Gezondheidsdienst voor Dieren ingeschakeld voor een nader
onderzoek.

Bij inspectie \\an de tomen maakten de biggen een te trage indruk. De dieren waren
te vet en vertoonden een grauw-bleke huidskleur. De ernstig aangetaste biggen liepen
met een wat stijve gang. Enkele, op het oog achtergebleven biggen, leken niet aan-
getast. De lichaamstemperatuur varieerde van 39,2°C tot 39,8°C. Bij palpatie voel-
den de dieren te hard aan, hetgeen vooral aan de te zwaar ontwikkelde halskraag
goed was te konstateren. Ook ventraal, aan weerszijden van de mediaanlijn, waren
bij sommige biggen onregelmatig verdikte, harde strengen te voelen. De voeding
bestond hoofdzakelijk uit zeugemeik, terwijl aan de zeugen uitsluitend machinaal
gefabriceerd en deskundig samengesteld voer werd verstrekt, dat via de normale
handel was betrokken.

De sectiebeelden werden gekenmerkt door een gele verkleuring van alle vetweefsel.
Er was veel vetweefsel aanwezig en dit voelde hard en onregelmatig aan. Bestraling
van het vetweefsel met u.v. licht door middel van een Wood\'s lamp gaf een gele
fluore.scentie van het vetweefsel te zien. Het fluorescerend materiaal bleek in het
vetcytoplasma en in de vetvacuolen te liggen. In het interstitium bevonden zich
macrofagen en soms lymfocyten. De skeletrnusculatuur vertoonde een milde vorm
van spieitlystrofie. Als komplicaties werden enteritis, pleuropneurnonie en hydrops
ascites gevonden.

Geadviseerd werd, de aangetaste koppels direkt te spenen, terwijl alle biggen
vitamineinjecties kregen toegediend in de vorm van Multivitamine¹) (2 cm^ per
dier), dat onder andere vit E bevat.

Van de oorsj^ronkelijk aanwezige 29 dieren zijn echter uiteindelijk 21 biggen ge-
succinnbeerd.

Een maand na het optr«len \\an de eerste gevallen werden opnieuw enkele tomen
aangetast. Door een intensieve controle door de eigenaar kon nu echter in een vroeg
stadium worden ingegrepen. De zeugen ont\\ingen een injectie van 5 cin^ multi-
vitamine, tetvvijl de biggen ieder 1 cm^ geïnjiceerd kregen. Deze éénmalige behande-
ling in een vroeg stadium bleek voldoende te zijn, zodat sterfte kon worden voor-
komen en de dieren weer goed herstelden.

Aangezien de ziekte op dit bedrijf een blijvend probleem ging vormen (ongeveer
30% van de tomen werd aangetast) werd begin april 1972 overgegaan tot verhoging
van het Vit E-gehalte van het zeugevoer. In jdaats van 4 ppm dl-a-tocopherolacetaat
werd nu 24 ppm toege\\ oegd.

1 Multivitamine (Verapharm), samenstelling per cnr\'\': 10 I.E. Vit. E, 50.000 I.E. Vit. A,
50.000 Vit. D3, 20 mg Vit. BI, 2 mg Vit. B2, 60 mg nie. zuuramide, 5 mg d-panthenol,
2 mg Vit. B6.

Tot juni 1972 werd de ziekte op nog 12 bedrijven in Drenthe gekonstateerd, terwijl
er ook gevallen voorkwamen in de provincies Groningen, Friesland, Overijssel, Gel-
derland en Utrecht. Het betrof steeds biggen van 1 tot 5 weken.

Opvallend was steeds, dat deze dieren nog geen of praktisch geen vast voedsel
opnamen. De ziekte werd tot nu toe uitsluitend bij biggen van deze leeftijdsgroep
gevonden. De moederdieren leken normaal hoewel een noodzakelijke en afdoende
kontrole tot nu toe niet is uitgevoerd. De ziekte kwam voor bij biggen van het Neder-
landse Landvarkenras, het Groot Yorkshireras en bij kruisingsprodukten van beide
rassen. Tomen van eerste-worps zeugen werden vaker aangetast dan die van
oudere zeugen.

Wanneer deze stoornis op een bedrijf wordt aangetroffen en men louter afgaat op
klinische verschijnselen, kan de uitbreiding ervan schijnbaar sterk variëren. Dit geldt
zowel voor het aantal aangetaste tomen per bedrijf als voor het aantal zieke biggen
per toom. De gele verkleuring van het vetweefsel is echter in de regel bij een veel
groter aantal dieren aanwezig.

De groei van de aangetaste exemplaren lijkt niet gestoord te zijn wanneer men
deze beoordeelt naar de hoeveelheid aanwezig vetweefsel. Is de steatitis eenmaal
ontwikkeld, dan is het vet niet meer beschikbaar voor het metabolisme, zodat bij
vermagering het vetdek aanwezig blijft. Deze schijnbaar goed gevoede biggen kunnen
zelfs een negatieve stofwisselingsbalans vertonen, waarbij dan voor de energievoor-
ziening gebruik gemaakt moet worden van depots, die buiten het weefsel zijn
gelegen.

Deze koppelziekte is verder gekenmerkt door een chronisch verloop, waarbij sterfte
optreedt na het ontstaan van komplicaties. De klinisch aangetaste dieren zijn te
herkennen aan een dik vetdek of panniculus waarvan de dikke halskraag en de
knobbel- of strcngvormige \\erdikkingen opvallen. Het vetdek is hard, zodat dit pant-
ser met de tevens aanwezige spierdystrofie de mobiliteit van de dieren beïnvloedt en
voor een deel de traagheid kan verklaren. Een mogelijk aanwezige anemie, op basis
van een vitamine E te kort (1 ) kan dit mede teweegbrengen, terwijl de op den duur
zich ontwikkelende cachexie de klinische verschijnselen kompleteert. Wanneer het
zover komt is er meer aan de hand dan alleen veranderingen aan vet- en spien-
weefsel.

Typerend is dat deze veranderingen zich ontwikkelen bij dieren, die uitsluitend
moedennelk kregen, terwijl aan de moederdieren voedsel werd verstrekt waaraan bij
de samenstelling deskundige aandacht was besteed.

3. N i e b e r 1 e, K. und Gohrs, P.; Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie der
Haustiere. .Jena, Gustav Fischer Verlag, 1961.

4. Smit h, Fl. A. and Jones, T. C.: Veterinary Pathology; Philadelphia, Lea and Febiger,
1966.

Naast diffuse bloedingen die niet te vermijden zijn. komen puntbloedingen voor in varkens-
vlees. Puntbloedingen kunnen door verschillende oorzaken ontstaan en worden aangetroffen
na alle vormen van bedwelming. Het toepassen van de short-interval-methode doet de
frequentie van puntbloedingen afnemen.

De concentratie van catecholaminen in het bloed en de mogelijke invloed hiervan op het
aanwezig zijn van puntbloedingen wordt besproken.

Tevens wordt de mate en de snelheid van verbloeding bij verschillende bedwehningsmetho-
den behandeld.

In addition to diffuse haemorrhage which is inevitable, petechial haemorrhage occurs in
pork. Petechial haemorrhage may be due to various causes and is observed after every form
of stunning. The incidence of petechial haemorrhage is reduced by the short-interval-
method.

The concentration of catecholamines in the blood and the possible effect of these com-
pounds on the appearance of petechial haemorrhage are reviewed.

The degree and rate of exsanguination in various methods of stunning are discussed as well.

Steeds ojmietiw worden vragen gesteld over oorzaken van en methoden ter voor-
koming van spierbloedingen, aangezien deze uit kwaliteitsoogmerk voor de ver-
bruiker schadelijk zijn. In Nederland worden jaarlijks een vrij groot aantal karkassen
van varkens, of onderdelen ervan wegens spierbloedingen geheel of gedeeltelijk
afgekeurd of voor vrijbankverkoop bestemd.

Spierbloedingen bij varkens kunnen door verschillende oorzaken ontstaan, zoals
ontstekingsprocessen en intoxicaties door sulfaprejjaraten, bepaalde planten, cuma-
rinederivaten, jjharrnaca enz., trauma en bedwelming (11). Vooral cle laatste twee
oorzaken, het trauma en de bedwelming zijn van groot belang omdat zij indirect
of direct verband houden met het slachtproces.

Sijierbloedingen kunnen in twee categorieën worden onderverdeeld. Het zijn de
diffuse bloedingen en de multiple bloedingen, ook inintblocdingen genoemd.
Een ander aspect, dat verband houdt met de vleeskwaliteit, is de uitbloeding.sgraad.
Een slechte verbloeding kan eveneens samenhangen met een niet juist uitgevoerde
bedwelming, hetgeen cle bacteriologische houdbaarheid van het vlees niet ten goc\'de
komt.

De diffuse bloeding bij het varken komt meestal voor aan de binnenzijde \\an dc
ham. Zij wordt in dezelfde mate gevonden in electrisch bedwelmde varkens, als
bij in het geheel niet aan bedwelming onderworpen dieren. Bij dieren, bedwelmd
met koolztmrgas, zijn daarentegen de diffuse bloedingen iets minder frequent aan-
wezig, De oorzaak van deze bloedingen kan worden toegeschreven aan het feit dat
bij het vastleggen met de ketting om een achterpoot, het optakelen en het steken.

1 Drs. P. G. van der Wal; wetenschappelijk medewerker van het Instituut voor Veeteeltkun-
dig Onderzoek ,,Schoonoord", Driebergseweg lOD, Zeist.

Publikatie .A-267 van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist.
Dit artikel werd op 2 oktober 1972 voor plaatsing geaccepteerd.

het gewicht van het bedwelmde dier \\aak al voldoende is om dc arteriën van
het heupgewricht te doen scheuren. Het minder vaak voorkomen van diffuse
bloedingen na C02-bedwelming is terug te voeren op het meer ontspannen zijn
van de dieren na koolzuurgasbedwelming (1).

De diffuse bloeding is traumatisch van aard. Wel is cr onderzoek verricht om wegen
te vinden dit type bloedingen te voorkomen, maar een bevredigende oplossing hier-
voor is nog niet gevonden (2). Vanzelfsprekend kunnen incidenteel ook grotere
bloedingen veroorzaakt worden tijdens het aan de slachting voorafgaande tramsport.
Daarbij kunnen bij dieren kneuzingen optreden die eveneens resulteren in diffuse
bloedingen, maar deze laatste oorzaak is jn-aktisch le verwaarlozen.

Bloedingen van een ander type zijn de multiple bloedingen, punt- of petechiale
bloedingen, ook wel hemorragieën genoemd.

Het vlees wordt hierbij gekenmerkt door de aanwezigheid \\-an punt- of streepvormige
bloedingen in verschillende delen van de musculatuur. De afmeting van deze bloed-
l^lekken in het spierweefsel varieert \\-an nauwelijks zichtbaar (speldeknopgrootte)
tot plekken \\ an ongeveer 1 yi cm in doorsnede. De lengte van deze puntbloedingen
kan echter oplopen tol enige centimeters, waarbij het verloop van de spier\\ezels
gevolgd wordt. Bij varkens vinden wij de puntbloedingen vooral in de oppervlakkig
gelegen buikmusculatuur (na het verwijderen van de reuzeis onmiddellijk zichtbaar
(26) ), en in de dieper gelegen spieren van de schouder en de rug. In de ham is
het, naast de dieper gelegen spieren, vooral de Musculus gracilis die zeer gevoelig is
voor deze afwijking. Hess (8) stelt dat puntbloedingen in afnemende hoeveelheid
\\oorkomen in achtereenvolgens de M. obturator internus, M. rectus cn M. trans-
versus abdominis. M. adductor en M. tjuadriceps. Mm. spinales en tot slot de M.
longissirnus dorsi. Vaak zijn ook de middenrifpijlers aangetast. Van de organen
waai in puntbloedingen gevonden worden, moeten vooral dc longen woixlen genoemd.
Naast deze echte pimtbloedingen bestaan er ook nog petechiale hemorragieën
met afmetingen van speldeknopgrootte in de viscerale organen zoals nieren, longen
en hart. Deze zijn over het algemeen meer terug te \\oeren op ziekten die gepaard
gaan met koorts en op sepsis (19).

Volgens Blomquist (U zijn puntbloedingen kenmerkend na electrische be-
dwelming (65—75 Volt). Hij neemt puntbloedingen niet waar na CO^,-bedwelming,
evenmin als W e r n b e r g (25) die tot dezelfde bevindingen komt. Blomquist
(1) kan geen duidelijke reden \\oor dit \\erschil tussen beide bcdwelmingsmcthoden
aangeven, maar hij vermoedt dal de verhoging van de bloeddruk bij COo-bcdwel-
ming geringer is dan gedurende electrische bedwelming. Als reden voor de geringe
frequentie in het optreden van inmtbloedingen in de M. longissirnus dorsi van
varkens na CO^.-bcdwelming in vergelijking met electrische bedwelming, wordt ge-
noemd het rustiger en meer ontspannen zijn van de mei COo behandelde dieren.
Hess (8) schrijft het voorkomen van puntbloedingen bij slachtvarkens toe aan een
labiele liypertonie. Deze hypertonic kan aanleiding geven tot een overmatige uit-
rekking \\an dc capillairwanden. De genoemde hypertensie wordt al opgewekt door
opwinding, voorafgaande aan het slachten, zoals transport en milieu\\erandering,
terwijl bedwelming deze hyjsertensie verder sprongsgewijze kan doen toenemen. Dit
kan zelfs leiden tot plaatselijk scheuren \\an de capillairen.

Reeds lang is bekend dat bedwelming, ongeacht op welke wijze uitgevoerd, zowel
de arteriële als veneuze bloeddruk doet stijgen (19). Deze bloeddrukstijging gaat
gepaard met een tijdelijke toename van de hartslagfrequentie. Bij electrische be-
dwelming (65—85 Volt), door verschillende auteurs (1, 25) speciaal verantwoor-

delijk gesteld voor puntbloedingen, vinden wij gedurende de bedwelming en in de
periode tot het steken een aantal verschillende fasen \\ an spier\\ erslapping en spier-
contractie. Allereerst is er een korte paralysis van minder dan één seconde, dan
volgt een tonische kramp waarbij alle spieren contraheren en de poten van het dier
gestrekt worden. Dit duurt de gehele periode gedurende welke de stroom ingescha-
keld blijft. Deze tonische kramp gaat, nadat de stroom is uitgeschakeld, nog ongeveer
een tiental seconden door. Een kortdurende ontspanning van 1 tot 2 seconden
wordt dan gevolgd door klonische krampen waarbij het dier loopbewegingen maakt.
Deze fase duurt 30 tot 40 seconden. Tot slot treedt een algehele paralysis in, de
zogenaamde koma-fase (9).

Tijdens de tonische krampfase wordt alle bloed uit het spierweefsel geperst, waar-
door de spieren bijna vrij van bloed zijn. Het bloed wordt hierbij naar de grote
venen bij het hart gestuwd, maar aangezien het pompeffect \\ an het hart verminderd
is, is het hart niet in staat al het aangevoerde bloed op te nemen. De bloeddruk
in het veneuze deel \\ an de bloedsomloop wordt hierdoor tot meer dan het dubbele
verhoogd. Aan de arteriële zijde is er eveneens een bloeddrukverhoging als gevolg
van de verhoogde weerstand tegen de circulatie door de spiercontractie. Deze
arteriële bloeddruk verhoging begint echter pas ongeveer 10 seconden na het in-
schakelen van de electrische stroom. Uit het voorgaande concludeert J u 1 (9) dat
de mogelijkheid voor het ontstaan van puntbloedingen gedurende de tonische fase
te verwaarlozen is aangezien gedurende deze fase de spieren gecontraheerd en de
bloedvaten gesloten zijn. Anders wordt het bij de klonische spiercontracties na be-
ëindiging van de stroomdoorvoer. In bepaalde delen van het lichaam van het dier
bedraagt de bloeddruk dan meer dan het dubbele van de normale bloeddruk. Als aan-
beveling om puntbloedingen te voorkomen geeft de auteur (9) de raad de slacht-
dieren te steken zo snel als maar enigszins uitvoerbaar is. Ondanks deze aanbeveling
(Kur/zeitmethode, short-interval-method) schijnt het niet mogelijk te zijn punt-
bloedingen in longen en galblaas te vermijden. Deze bloedingen in longen en gal-
blaas ontstaan reeds in de tonische fase (9).

In 1964 heeft Mandrup (12) de invloed van electrische bedwelming met ver-
schillende voltages (65, 68, 80, 90 en 350 Volt) uit\\oerig bestudeerd. Hij heeft
vastgesteld dat electrische prikkeling van het centraal zenuwstelsel voor de duur
van de stroomdoorgang een bloeddrukverlaging veroorzaakt, hetgeen is terug te
voeren op een blokkering van het hart. Na de periode waarin de stioom door de
hersenen (koj)-halsgebiecl) geleid wordt begint het hart weer te slaan en ondanks
cle verminderde slagfrequentie stijgt de bloeddruk tot het dubbele (tot 220 mm Hg).
Deze bloeddnikverhoging kan volgens Mandrup (12) echter uitgesloten worden
als oorzaak van puntbloedingen, want reeds tijdens het bedwelmen werden een
aantal dieren gestoken. Het steken geschiedde hierbij in de fase \\an verlaagde
bloeddruk, maar desondanks werden bij drie op deze wijze behandelde dieren toch
petechiale bloedingen waargenomen. Mandrup (12) schrijft [Hmtbloedingen na
electrische bedwelming dan ook niet toe aan het scheuren van capillairen door een
hoge bloeddruk, maar aan diapedesisbloedingen \\an nog onbekende aetiologie.
In een later onderzoek wijst M an d rup (13, 14) op een mogelijk verband tussen
een toegenomen fibrinolytische activiteit in het bloed en het ontstaan van punt-
bloedingen. De toestand \\an verhoogde fibrinolytische activiteit wordt zowel na
C02-bedwelming als electrische bedwelming waargenoirien; meer in het algemeen
na vele vormen van fysische en psychische stress.

Bij gebruik van het schietmasker kunnen veelvuldig puntbloedingen \\ oorkomen (12),
vooral als er een langer tijdsverloop tussen het schieten en steken aanwezig is (8, 21).

Een tweede mogelijke oorzaak kan gezocht worden in de zeer heftige spiercontracties.
De frequentie van puntbloedingen is bij deze bedwelmingsvorm het grootst, groter
nog dan na electrische bedwelming.

Het schietmasker (penapparaat) zelf kan ook aanleiding geven tot moeilijkheden.
IDe meest gemaakte fouten zijn hierbij dat de gebruikte patronen te zwaar zijn, de
pen niet scherp genoeg is of dat de richting waarin geschoten wordt niet juist is (4).

Over het voorkomen van pimtbloedingen bij deze bedwelmingsvorm lopen de menin-
gen nogal sterk uiteen. B 1 o m q u i s t (1), W e r n b e r g (25), E s s i g (5), H e s s
(8) en T a d i c en C i ri c (18) vinden na COo-bedwelming geen puntbloedingen.
Volgens Szabados (17) ontbreken de puntbloedingen bijna geheel, maar andere
auteurs wijzen daarentegen wel degelijk op puntbloedingen bij met CO2 bedwelmde
dieren. Zo beschrijft M a n d r u p (12) puntbloedingen na COg-bedwelming, terwijl
Leest et al. (10) bij een vergelijkend onderzoek met verschillende vormen van
bedwelming bij 21% van de schouders van met CO2 bedwelmde dieren puntbloe-
dingen aantreffen. Dit is wel minder dan wat zij opgeven voor electrische bedwel-
ming (70 Volt) waar het percentage 56 tot 60% bedraagt. Ook in de hammen
(M. semimembranosus) kunnen na COo-bedwelming puntbloedingen \\oorkomen

Bij deze vorm van bedwelming worden algemeen puntbloedingen beschreven. Uit
een vergelijking van bedwelmde dieren met niet-bedwelmde dieren blijkt dat na
electrische bedwelming in 5,1% van de hammen duidelijke puntbloedingen voor-
komen tegen 0% in de controlegroep, en 0,8% puntbloedingen in het overige deel
van het karkas tegen eveneens 0% bij de controles (9). Een bevestiging hiervoor
wordt door Blomquist (2) gegeven. Hij vindt na electrische bedwelming in
9,5 tot 6,5% van de karkassen puntbloedingen, tegen 0% in de karkassen van
varkens die zonder voorafgaande bedwelming zijn geslacht. In de schouders van
electrisch (70 Volt) bedwelmde varkens worden bij 56 tot 60% van de karka.ssen
puntbloedingen aangetroffen (10).

Het voorkomen van puntbloedingen na electrische bedwelming wordt door S e e -
haf er (16) geweten aan het optreden van stroomonderbrekingen tijdens de
bedwelmingsbehandeling. Deze onderbrekingen kunnen vaak door de persoon die
de bedwelming uitvoert worden veroorzaakt als deze de bedwelmingstang enige
malen opnieuw moet aanleggen of tijdens de bedwelming de tang meer of minder
vast aangedrukt houdt. Het CBS (4) voegt daar een tweede groep oorzaken aan
toe: nl. een defect van het bedwelmingsajjparaat of het verkeerd plaatsen van de
bedwelmingstang. Dat het juist plaatsen van dc bedwelmingstang, zodanig dat de
stroom langs de kortste weg door de hersenen gaat, zeer belangrijk is toonde
Scehafer (16) reeds in 1961 aan.

Bij electrische bedwelming waarbij de stroom door de medulla oblongata geleid
werd, was het aantal karkassen met puntbloedingen ongeveer 2 tot 3 maal groter
dan bij de, op correcte wijze bedwelmde, controlegroep. Als een duidelijke verbetering
van de toestand wordt genoemd het verkorten van de periode tussen het bedwelmen
en het steken (Kurzzeitbetaubung, Kurz-Intervall-Methode). Jul (9) komt hierbij
van 5,9% op 0% puntbloedingen in de karkassen. Puntbloedingen kunnen door deze
\\erandering evenwel niet voorkomen worden (2).

Bij electrische bedwelming met hogere voltages (180 tot 190 Volt) zijn geen belang-
rijke verschillen in de frequentie van puntbloedingen waargenomen in vergelijking

met elcctrische bedwelming met 70 Volt. Het iiogere voltage in combinatie mei de
,,Kui-zintervallmethode" gaf evenwel een duidelijke veiandering ten gimsle van het
hogere voltage (7).

Bij deze vorm van elcctrische bedwelming, elcctroshock-bedwelming, weiden bij
experimenten zeer weinig schouders mei hemorragieën waargenomen. Hel percen-
tage bedroeg slechts 7% tegen 56% bij nonnale elcctrische bedwelming (70 Volt)
en 21% bij CO^-bedwelming (10). Dc beide hier vergeleken vormen \\ an electrische
bedwelming werden uitgevoerd bij dieren die gestoken zijn ongeveer 6 seconden
na hel bedwelmen (Shorl-intenal-method), terwijl de verbloeding geschiedde in
horizontale positie. Een vergelijking onder slachthuisomslandigheden van COo-
bedwelming, electrische bedwelming (70 Volt) en elcctroshock-bedwelming (300
Volt) gaf voor de electroshock-bedwelming eveneens een gunstig beeld voor wat
betreft puntbloedingen in de ham (24).

Voor een goede verbloeding van slachtdieren is het noodzakelijk dat de werking
\\an het hart niet gestopt mag worden door de bedwelming. Het hart moet mee
kunnen helpen hel bloed uit het lichaam te pompen, waarbij dan secundair ook
nog de spiercontracties ingeschakeld kunnen zijn.

Om de uitbloedingsgraad le melen kan men twee verschillende wegen bewandelen.
Men kan de hoeveelheid bloed die vrijkomt bij het steken opvangen en wegen. Een
andere mogelijkheid is het hemoglobinegehalte van het spierweefsel le bepalen,
b.v. met behulp van de hemoglobine pseudoperoxydase-test (7) en dit le gebruiken
als maat voor de verbloeding.

Th orn ton (19) geeft een overzicht van de hoeveelheden bloed die in het karkas
van varkens achterblijven na verschillende \\ormen van bedwelming. Na gebruik
van hel schielmasker, in combinatie mei een langer tijdsverloop tussen bedwelmen
en steken, vindt hij de grootste hoeveelheid blocxl in het karkas, welke hij op 100
stelt. Aanvankelijk gaat de werking van het hart na de op hel .schieten volgende
bewusteloosheid door. Verloopt er veel tijd tu.ssen schieten en steken, dan houdt de
hartwerking op doordat deze spier uitgeput raakt als gevolg van zuurstofgebrek.
Door het lijdsinten al lussen schieten en steken te verkorten kan de hoeveelheid 100
woiden teruggebracht lot 86. Steken zonder voorafgaande bedwelming is nog weer
gunstiger, aangezien cle hoe\\eelheid achtergeble\\en bloed hier 70 is. Electrische
bedwelming vertoont echter het gunstigste beeld met een hoeveelheid in hel karkas
achterblijvend bloed van 60.

Bij COo-bedwelming is de verbloeding goed fl7). In vergelijking met electrische
bedwelming zou bij gebruik \\an COo de \\erbloeclingslijd slechts 32 seconden be-
dragen tegen 39 seconden bij electrische bedwelming, terwijl na CO^-bedwelming
3,4% van hel levend gewicht aan bloed kan worden opgexangen. Bij elcctrische
bedwelming is dit slechts 3%; T h o r n t o n (19) komt hierbij tol 3,14%.
Ook Gantner (6) vindt dal COo een significant gunstiger verbloeding te zien
geeft. Andere auteurs daarentegen komen tot andere conclusies. Reeds in 1957 heeft
B 1 O m q tl i s t (1) erop gewezen dal als de COo-concenlralie tijdens het bedwelmen
le hoog is (boven 75% CO-,) de oj) deze wijze bedwelmde varkens stijf worden
en ondanks heftige reflexbewegingen slecht uilbloeden. Het COo-gchalte in de
bedwelmingstunnel is over hel algemeen redelijk constant tc houden, maar men
moet wel rekening houden mei schommelingen van 72 tot 78% COo. Leest et al.
(10) \\ inden na C.02-bedwelming de slechtste verbloeding gemeten aan het hemine-
gchalte van de M. longissimus dorsi. Electrische bedwelming (70 Volt) was het
gunstigste bij htm experimenten. Bij beide bedwelmingsmethoden weid hangende

verbloeding toegepast. Een short-interval-methode, gecombineerd met liggende ver-
bloeding, bij electrische bedwelming met 70 Volt en .300 Volt was minder gimstig,
maar nog altijd beter dan CO.j-bedwelming.

Een vergelijking van electrische bedwelming met 70 Volt en 180 Volt waarbij
de dieren liggende verbloed werden gaf naast gimstiger verbloedingstijden (15 tot
25 seconden tegen 25 tot 35 seconden) ook een betere uitbloedingsgraad voor het
hogere voltage (7).

De diffuse bloeding wordt gevonden zowel in de karkassen van bedwelmde als \\ an
niet-bedwelmde varkens en staat als zodanig los \\\'an bedwelming. Dit type bloeding
is traumatisch van aard en kan tot op heden niet op doeltreffende wijze worden
vermeden.

Puntbloedingen worden frequent gevonden na gebruik van het schietmasker (8, 12)
en electrische bedwelming met 70 Volt (2, 9, 10). In mindere mate worden zij
gevonden bij electrische bedwelming met 180 tot 190 VoU (7) en 300 VoU (10, 24).
Na CO.,-bedwelming kunnen ex eneens puntbloedingen worden aangetroffen (10, 12,
17,24):

M a n d r u p (13, 14) veronderstelt dat puntbloedingen mogelijk een gevolg kunnen
zijn van een toegenomen fibrinolytische activiteit in het bloed. De fibrinolytische
activiteit is nauw verbonden met diverse vormen \\-an fysische en psychische stress,
zoals spierarbeid, opwinding, ano.xia en electrische schok. Hieronder vallen ook alle
vormen \\an stress die varkens ondervinden oj) de dag waarop zij worden geslacht,
zoals het transjjort naar de slachterij, de bedwelming met behulp van CO2 of
electriciteit, het steken en het verbloeden (13). De fibrinolytische activiteit neemt
eveneens toe na toediening \\an adrenaline, het hormoon dat door het bijniermerg
wordt afgescheiden (3, 14). Heel interessant zijn de experimenten van Hess (8),
die varkens 20 tot 60 minuten \\óór het slachten intramusculair 3 tot 6 mg noradre-
naline toediende. Dit aan adrenaline nauw verwante hoimoon met bloeddrukver-
hogende werking, gaf aanleiding lot ruim een verdubbeling van het aantal punt^
bloedingen.

De concentraties in het bloed \\an catecholaminen, waartoe zowel adrenaline als
noradrenaline behoren, nemen bij electrische bedwelming (70 Volt) sterk toe (15,
20, 22, 23), maar ook na gebruik van het schietmasker is er een snelle toename,
terwijl na CO^-bedwelming de catccholaminesjjiegel eveneens sterk verhoogd is (22).
De hier gesignaleerde catecholaminestijgingen kunnen, zoals wij reeds gezien hebben,
bijdragen tot een verhoogde fibrinolytische activiteit.

Verschillende auteins ])ropageren een short-interval-mcthode bij het bedwelmen,
waardoor het aantal puntbloedingen verminderd zou kunnen worden (2, 7, 8, 9,
10, 21). Deze verbetering kan worden teruggevoerd op een verkorting van de in-
werkingstijd van catecholaminen. Bij gebruik van het schietmasker kan door \\er-
korting van de tijd die verloopt tussen het bedwelmen en het steken de verhoging
\\an de catecholaminespiegel, die zeer sterk is (22), voor een dcel worden voor-
komen. Bij electrische bedwelming (70 Volt) is de catecholamincstijging reeds
tijdens het bedwelmen zeer ingrijpend. De bcdwclmingstijd bij het lage voltage
(70 Volt) is vrij lang (tenminste 15 seconden). Bij hogere voltages is cle bcdwel-
rningstijd omgekeerd evenredig met het voltage.

Mogelijk dat hieraan de door enige auteurs gevonden geringere frequentie van
pimtbloedingen (10) is toe te schrijven. Juist de kortere prikkeling van ongeveer

5 seconden tot lyi seconde van het centrale zenuwstelsel bij electrische bedwelming
met voltages van respectievelijk 180 tot 190 Volt en 300 Volt zal resulteren in een
evenredig kortere prikkeling van de bijnier, waardoor dan ook weer minder cate-
cholaminen aan de bloedbaan zullen worden afgegeven. Wordt bedwelming met
hogere voltages gekoppeld aan de short-interval-methode, dan zal de uitwerking
van de catecholaminen eveneens verkort zijn. Hierdoor zal de bloeddrukverhoging
onder invloed van de catecholaminen minder zijn, terwijl daarnaast de toegenomen
onstolbaarheid van het bloed eveneens minder ingrijpend zal kunnen zijn. Het nut
van verlaging van de bloeddnik werd aangetoond met Arfonad-Roche, een stof die
de ganglia van het vegetatieve zenuwstelsel blokkeert. Dit preparaat gaf een duide-
lijke vermindering van het aantal puntbloedingen, evenals het gebruik van de
tranquillizer chloorprotixeen, een thioxantheenderivaat (8).

Meestal wordt bij de short-interval-methode liggende verbloeding toegepast omdat
hiermee een zekere tijdwinst wordt verkregen. Dit heeft echter een minder goede
uitbloeding tot gevolg en levert verder problemen bij het opvangen van het bloed.
Ondanks het minder goede uitbloeden bij liggende verbloeding is bedwelming met
hogere voltages ook hierbij gunstiger (7, 10).
In het algemeen is hangende verbloeding te prefereren.

Een verkorting van het tijdsinterval tussen het bedwelmen en het steken kan er toe
bijdragen de frequentie van puntbloedingen te verminderen. Dit is terug te voeren
op een verkorting van de tijd waarin de catecholaminen in het bloed, die na alle
vormen van bedwelming een sterke toename te zien geven, werkzaam kunnen zijn.
De catecholaminen kunnen zowel bijdragen tot een verhoging van de bloeddruk
als tot een toename van de fibrinolytische activiteit (grotere onstolbaarheid) van
het bloed. Deze beide factoren worden verondersteld verantwoordelijk te zijn voor
puntbloedingen. Aan een vermindering van de invloed van catecholaminen kan
verder tegemoetgekomen worden door zodanige bedwelmingsmethoden te kiezen
dat de eigenlijke bedwelmingshandeling zo kort mogelijk duurt.

Bij gebruik van electrische bedwelming dient nauwkeurig gelet te worden op een
juiste plaatsing van de bedwelmingstang, terwijl bij C02-bedwelming de samen-
stelling van het COa-luchtmengsel nauwkeurig constant gehouden moet worden.
Ook fysische of psychische stress, voorafgaande aan het slachten, dient zoveel moge-
lijk te worden vermeden. Stress veroorz.aakt nl. via een stijging van de catechola-
minen in het bloed een toestand van verhoogde fibrinolytische activiteit en bevordert
hierdoor het aantal puntbloedingen.

De verbloeding moet hangend geschieden teneinde zo veel mogelijk bloed uit het
karkas te verwijderen.

1. B 1 O ra q u i s t, S. M.: Die COa-Methode zur Betäubung von Schlaebtschweinen. Fleischwirt-
schaft, 9, 750, (1957); 2. B 1 o m q u i s t, S. M.: Beobachtungen bei der elektrischen Betäu-
bung von Schweinen. III Einfluss der Betäubung auf die Tierkörperqualität im Hinblick auf
Hämorrhagien und verschiedene Stromquellen. Fleischwirtschaft, 10, 661, (1958).
3. Cash, J. D. and Allan, A. G. E.; The fibrinolytic response to moderate exercise and in-
travenous adrenaline in the same subjects. Brit. J. Haematol., 13, 376, (1967); 4. C.B.S.
Jaarverslag 1969 Stichting Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen, Utrecht, 18, (1969).
5. Essig: Kohlensäurebetäubung in einem deutschen Schlachthof. Fleischwirtschaft, 11, 558,
(1959). "

6. G a n t n e r, G.: Vergleichende Untersuchungen über den Ausblutungsgrad von Schweine-
fleisch unter Berücksichtigung der Betäubungsmethode. Fleischwirtschaft, 15, 923, (1963);

7. G i s s k e, W. und Glees, A. : Untersuchungen über die Elektroschockbetäubung bei
Schlachtschweinen. Fleischwirtschaft, 44, 118, (1964).

8. Hess, E.: Muskelblutungen bei Schlachtschweinen. Fleischwirtschaft, 12, 634, (I960).

9. Jul, M.: Untersuchungen über die elektrische Betäubung des Schweines. Fleischwirtschaft,
8, 623, (1956).

10. Leest, J. A., Roon. P. S. van and Brouwer, H. A.: The influence of stunning
methods on the properties and quality of pig meat. XVlth European Meeting of Meat Re-
search Workers, Varna, 240, (1970); 11. Logtestijn, J. G. van: Vlees. Dictaat van een
college, april 1969. Stichting Pressa Trajectina, Utrecht, (1969).

12. M a n d r u p, M.: The effect of electrical stunning on the blood pressure in pigs in compa-
rison to the appearance of haemorrhages in lungs and nmsculature. Xth Eur. Meeting of Meat
Research Workers, Roskilde, (1964); 13. M a n d r u p, M.: Fibrinolytic activity in slaughter-
pigs stunned by electric shock or carbon dioxide inhalation. Acta vet. Scand., 7, 394, (1966);
14. M a n d r u p, M.: Fibrinolytic activity in the blood of pigs following different stress
conditions. In: Sybesma. a n der Wal, Walstra (Ed.): Recent points of view on
the condition and meat quality of pigs for slaughter. I.V.O. Zeist, 149, (1969); 15. M u y 1 1 e,
E., H e n d e, G. van den und O y a e r t, W.: Stoffwechsel von Milchsäure bei Schweinen.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 75, 29, (1968).

16. S e e h a f e r, W.: Uber die Bedeutung der Zeitdifferenz zwischen Betäubung mit elektri-
schem Strom und Entblutung bei Schlachtschweinen zur Verhütung der Muskelbildung. \\\'et.
Dissertation, Hannover, (1961); 17. Szabados, A.: Die Ergebnisse in Ungarn durch-
geführter Schweinebetäubungsversuche mit co2 vom Gesichtspunkt der Biologie und Veteri-
närmedizin. Fleischwirtschaft, 15, 923, (1963).

18. T a d i c, O. und G i r i c, M.: Untersuchungen über den Einflus von GOa-Betäubung auf
das Entbluten und physikalisch-chemische Veränderungen im Schweinefleisch. Fleischivirt-
schaft, 14, 1081, (1962); 19. Thornton, H.: Textbook öf meat inspection. 2nd edition.
Baijlière, Tindali and Gox, London, (1952).

20. W a 1, P. G. V a n d e r: Gatechol amines in pig blood. Pflügers Arch., 318, 286, (1970);

21. Wal, P. G. van der: Stunning procedures for pigs and their physiological consequences.
Proc. 2nd Int. Symp. Condition Meat Quality Pigs, Zeist, 1971. Pudoc, Wageningen, 145,
(1971a); 22. Wal, P. G. van der: Stunning, sticking and cxsanguination as stress factors
in pigs. Proc. 2nd Int. Symp. Condition Meat Quality Pigs, Zeist, 1971. Pudoc, Wageningen,
153, (1971b); 23. Wal, P. G. van der: Einfluss der elektrischen Betäubung auf Schlacht-
schweine. Veränderungen im Blut. Dtsch. tierärztl. Wschr., 79, 106, (1972); 24. Wal, P. G.
van der, Z u i d a m, L. en Sybesma, W.: De invloed van verschillende bedwelmings-
vormen op de vleeskwaliteit. Vleesdistributie en Vleestechnologie, 7, 19, (1972); 25. W e r n-
b e r g, N. E.: .Anlagen für die GOa-Betäubung von Schlachtschweinen. Fleischwirtschaft, 9,
752, (1957); 26. W e s t e n d o r p, J. F.: Persoonlijke mededeling (1972).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

E k, N.: The quantitative Determination of Fibrinogen in normal Bovine Plasma and in Cows
with inflammatory Conditions. Acta. vet. Scand., 13, 175, (1972).

Zoekend naar een equivalent voor de in de humane geneeskunde zo veel gebruikte bepaling
van de bloedbezinking, komt de auteur met de bepaling van het fibrino.geen in het bloed van
runderen.

Het fibrinogeen speelt een belangrijke rol bij die bezinking en het is misschien mogelijk om
langs de weg van de bepaling van het fibrino,geengehalte te komen tot indicaties voor een
eventueel ontstekingsproces of voor een prognose.

De bepaling van de bloedbezinking zonder meer is niet zinvol bij runderen omdat de gemeten
verschillen te gering zijn. Hoevi\'el de beschreven bepaling voor een goed uitgerust laboratorium
eenvoudig uitvoerbaar is, is ze toch te ingewikkeld voor uitvoering door de praktizerend
dierenarts.

Na onderzoek van het gehalte aan fibrinogeen in het plasma van 100 normale koeien ouder
dan 2/2 jaar, van 50 kalveren en jonge dieren jonger dan 2/2 jaar en van 28 koeien, aan-
geboden met de verdenking van ontstekingsprocessen blijkt, dat behalve bij dieren in de laatste
periode van de dracht, het gehalte aan fibrinogeen in het plasma van de normale dieren lager
is dan bij de verdachte dieren. Het verschil tussen de twee groepen is echter klein cn niet
significant.

Uit een vergelijking tussen het globulinegehalte en het gehalte aan fibrinogeen in het bloed
van 6 koeien met ontstekingsprocessen, blijkt dat het gehalte aan fibrinogeen duidelijker ver-
andert tijdens het verloop van het ontstekingsproces dan het gehalte aan globulinen.
Een eventuele prognose lijkt daarom beter mogelijk met behidp van het fibrinogeengehalte, be-
paald op een aantal dagen, dan op het gehalte aan y-globulinen, eveneens bepaald op een
aantal dagen.

Omdat bij dit gedeelte van het onderzoek maar 6 dieren betrokken zijn geweest, is het wat
voorbarig om definitieve conclusies over de waarde van de fibrinogeengehalten voor de prog-
nose en/of diagnose te trekken.

.\\DEMH.\\LI\\GSSTOORNlSSEN BIJ MESTRUNDEREN, VEROORZ.\\.AKT DOOR HE T
IBR-VIRUS

Pensaert. M., Oyaert, VV., M c u r i c h y, W. de: .Ademhalingsstoornissen bij mestrun-
deren in België, veroorzaakt door het Infektieuze Boviene Rhinotracheitis virus. Vlaams
Diergeneesk. Tijdschr., 41, 222, (1972).

In .Amerika en in vele Europese landen komen adenihalin.gsaandocnin.gen voor, veroorzaakt
door het Infektieuze Bovine Rhinotracheitis virus (IBR). Bekend is ook het Infectictize Pulpo-
vaginitis virus (IPV), ook wel e.xanthema coïtale genoemd, bij vrouwelijke runderen, waarvan
door virologische studies is aangetoond, dat deze virussen dezelfde zijn.

De ziekte, veroorzaakt door het IBR/IPV virus kan zich onder verschillende klinische vormen
uiten: in de meeste gevallen komt de genitale vorm, t.w. de pustuleuze vulvo-vaginitis en
balano-posthitis op zichzelf voor, terwijl de adcnihalingsvorm vergezeld kan zijn van conjuncti-
vitis cn abortus bij oudere dieren en van conjunctivitis en encephalitis bij kalveren. De adcni-
halingsvorm begint na een incubatieperiode van 3 tot 6 da,gen met hoge koorts, anorrexic cn
depressie, gevolgd door een sereuze neusuitvloei, overvloedig sjieeksclen, versnelde ademhaling
en soms een droge hoest. Bij een mild verloop zijn de dieren na een da.g of tien hersteld. Is het
verloop ernstiger dan ontstaat een mucopurulente neusuitvloei en houdt de koorts lan.gcr aan.
Wanneer in het acute stadium sterfte optreedt, is dit meestal het gevolg van bronchopneumo-
nic door een secundaire infectie.

Dieren van elke leeftijd zijn gevoelig. De morbiditeit varieert van 10-100% en de niort.ilitcit
van 0-10%. Meestal wordt de ziektc waargenomen tijdens de herfst en wintermaanden. Dc
conjunctivale vorm kan 0[> zich zelf staand voorkomen of als nevensymijtoom van de adeni-
halingsvorm. In het algemeen treft men een uitgesproken zwelling van de oogleden en aan-
grenzende weefsels aan. De conjunctiva en de membrana nictitans zijn dan bedekt met een
membrancus beslag en het oog is omgeven door een grote hoeveelheid exsudaat. De door het
IBR/IPV virus veroorzaakte genitale vorm uit zich bij de vrouwelijke runderen als donkerrode
vlekjes op vulva- cn vagina-slijmvlies die door een secundaire infectie gemakkelijk aanleiding
kunnen geven tot een mucopurulente secretie.

Soortgelijke laesies (pustuleuze balanoposthitis) kunnen bij de stier ontstaan op penis en
preputium.

De abortusvorm kan optreden bij de runderen waarbij dc ademhalingswegen zijn aangetast
door het virus. Het tijdstip kan variëren van 13 dagen tot 3/2 maand na de besmetting van
de luchtwegen. \\\'oorts wordt vermeld dat in .Australië en in dc X\'erenigde Staten het IBR/IPV
virus geïsoleerd is uit gevallen van meningoencephalitis bij kalveren.

De auteurs geven enkele waarnemingen van IBR-uitbraken op kalvermestbedrijven weer, zoals
die in België gedurende de wintermaanden telkenjare optreden. In het algemeen zijn het mild
verlopende gevallen op intensieve bedrijven waar geregeld nieuw aangekochte dieren de vrij
gekomen plaatsen opvullen. Het voornaamste gevolg van de ziekte is het gewichtsverlies, zodat
binnen een bepaalde tijdsperiode veel minder kalveren kunnen worden afgezet.

K o h 1 s c h m i d t, R.: Gibt es nach hochdosierter oraler Impfung mit Salmonella typhimu-
rium .Antigen eine Immunparalyse. Inaug. Diss. F.M. Berlin 1970. Cbt. Hakt. I. Ref. 229,
529, (1972).

Bij orale enting met geïnactiveerde bacteriën is het probleem van overdosering van entstof nog
niet opgelost. R a e t t i g, die dit proefschrift refereerde (waarschijnlijk ook promotor), heeft
zelf in het dierexperiment aangetoond, dat met daling van de entstofdosis de immuniteit daalt
(Zbl. Bakt. I Orig., 203, 478, (1967)).

K O h 1 s c h m i d t onderzocht de eventuele invloed van vermeerdering van het antigeen. Door
verhoging van de entdosis tot hoger dan 10" kiemen per ml ontstond geen verdere entbeschut-
ting, maar een schade van het resultaat in casu van de entbeschutting vond evenmin plaats.
Een immuunparalyse wordt dus met een bacterieel volantigeen per oraal niet tot stand gebracht.

G r a n d a g e, J.: The erect Dog Penis. A Paradox of flexible Rigidity. Vet. Ree., 91, 141,
(1972).

Om het ,,geknoopt staan" van reu en teef bij de dekking wat nader te bestuderen, heeft de
auteiu\' bij 30 honden i\'öntgenfoto\'s gemaakt, zowel lateraal, als dorso-ventraal, palpatie van
de genitaliën tijdens de koppeling uitgevoerd, secties verricht en kunstmatig bij geanestheseerde
reuen erecties tot stand gebracht. Dit laatste werd verricht met behulp van het plaatsen van
arterieklemmen op de beide oppervlakkige venen van de glans penis en op de beide dorsale
venen van de penis, terwijl de penis en het preputium in de zogenaamde „knooppositie" wer-
den gebracht.

Tevens onderzocht de auteur 4 teven onder narcose, om de verslapping van het vestibulum
vaginae en de vagina te bestuderen.

De erectie betreft primair de .glans penis. De bulbus glandis blijft strak op het os penis zitten,
terwijl de pars longa glandis zich voorwaarts over het os jjenis heen vergroot en verlengd.
Door het overstappen van de reu buigt de penis zich 180°, ongeveer in het midden van het
corpus penis ter hoogte van de hals van het scrotum. Het preputium, de musculus preputialis
en de oppervlakkige fascie bepalen voornamelijk de plaats van de ombuiging van de penis.
Bewezen wordt dat het ,,geknoopt staan", de afvoerende bloedvaten van de glans penis bijna
afsluit, zodat een verslapping hiervan door de hoge intravaginale druk voorkomen wordt.
Voorts voert de auteur bewijzen aan dat hierdoor het sperma met kracht in de uterus wordt
.gedeponeerd.

McCullough, B.. Schalier, J., S h a d d u c k, J. A. and Y o h n, D. S.: Induction
of inalignant melanomas a.ssociated with fibrosarcomas in gnotobiotic cats inoculated with
Gardnerfeline fibrosarcoma virus (Brief communication). /. Nat. Cancer Inst., 48, 1893,
(1972).

V\'ier en drie kiemvrije katjes werden respektievelijk op de le en 4e dag na de geboorte inge-
spoten met het kattensarcoomvirus van de stam Gardner (G-FeSV). Eén katje werd intramus-
culair cn 6 katjes werden subcutaan ingespoten. Bij het i.m. ingespoten katje was na 90 dagen
een tumor palpabel op de injektieplaats, terwijl bij de 6 s.c. ingespoten katjes dit tussen de 21
en 45 dagen mogelijk was.

De grootte van de tumoren varieerde van 1.0x1.2x0.2 cm tot 3.0x4.0x2.0 cm. Meestal
trad er ulceratie op.

Mikroskopisch bleken de tumoren opgebouwd uit twee komponenten, nl. uit melanocyten en
fibroblasten.

De eerste 4 katjes werden na 88 dagen afgemaakt, terwijl het 5e cn 7e katje na 138 en 201
dagen resp. werden afgemaakt en het 6e katje na 162 dagen stierf, in moribunde toestand.
Melanotische metastasen werden alleen in de huid gevonden, terwijl de fibrosarcomateuse
komponent uitgebreid naar de diepere delen (o.a. lymfklieren, diaphragma, pericard en medi-
astinum) metastaseerden.

Door middel van een komplement-fixatie test werd oncornavirus groepspecifiek (gs-3) antigeen
in de geïnduceerde tumoren gevonden. De preciese funktie van het G-FeSV in het ontstaan
van maligne melanoma is onduidelijk, daar de fibroblasten in de tumoren de bron van het
gs-3 antigeen kunnen zijn.

Bovendien kan het ook niet verklaard worden dat de door andere onderzoekers met G-FeSV
ingespoten katjes geen maligne melanomen hebben ontwikkeld.

Scelagiewic z-G z o s n e k, M.: The role of the soil fauna in the epizootiology of the pig
ascaridosis.

1. The dung beetle Geotrupes stercorarius L. as a reserve host of Asearis suum Goeze, 1782.

Acta I\'arasit. Polonica, 20, 165, (1972).
11. Earthworm Lumbricus terrestris L. as a reserve host of Ascaris suum Goeze, 1782. Acta
Parasit. Polonica, 20, 173, (1972).

L Uit onderzoek van mestkevers, verzameld in streken waar varkens werden gehouden of in
het wild voorkwamen, bleek 38,6% geïnfecteerd met larven van Ascaris suum. Opvallend hier-
bij was, dat van de mannelijke kevers 58,6% besmet was, terwijl dit bij de vrouwelijke exem-
plaren slechts 20% bedroeg. Bij infectieproeven kwam vast te staan, dat bij mannelijke kevers
duidelijk meer larven tot ontwikkeling komen.

In gebieden waar geen varkens voorkwamen, bleek 3,6% van de kevers geïnfecteerd, waarbij
de mannelijke kevers weer in een hoger percentage (6,3%) besmet waren dan de vrouwelijke
(1,3%).

Bij oraal geïnfecteerde kevers verlieten de larven na 24-48 uur de eieren en migreerden gedu-
rende 10 dagen door het lichaam van de kever. Zij nestelden zich uiteindelijk in de gonaden,
het vetlichaam en in mindere mate in de spieren. Zij kunnen meer dan een jaar aanwezig blij-
ven zonder morfologische veranderingen te ondergaan. Voert men deze kevers aan cavia\'s, dan
blijken de larven nog infectieus te zijn.

II. Van de regenwormen, verzameld in een gebied waar varkens werden gehouden, bleek
7,2% geïnfecteerd met Ascaris suum larven. Ook bij deze tussengastheer verlieten de larven de
eieren 24-48 uur na orale infectie. De larven van het tweede stadium nestelen zich tussen het
vijfde en zeventiende segment.

Opvallend was dat bij infectieproeven in de herfst aanzienlijk minder larven de eieren ver-
lieten, terwijl deze eieren toch infectieus bleken te zijn. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door
een verandering in het metabolisme van dc worm met het oog op de naderende winter.
Het lage besmettingspercentage van regenwormen in streken waar varkens worden gehouden,
moet toegeschreven worden aan de leefwijze van deze worm, n.1. in de diepere bodemlagen.
Eenmaal per dag begeeft L. terrestris zich naar het oppervlak, waarbij hij zich zou kunnen in-
fecteren. Spoelwormeiercn stellen bepaalde eisen aan vochtigheid, temperatuur en zuurstofvoor-
ziening, waaraan alleen in de oppervlakkige bodemlagen kan worden voldaan. Hier kunnen
eieren meer dan een jaar infectieus blijven, zelfs tijdens strenge winters.

Behalve mestkevers en regenwormen spelen mogelijk nog meer tussengastheren een rol in de
cyclus van Ascaris suum, waardoor alleen een anthelmintische behandeling van de varkens in
dit opzicht zeker niet voldoende zal zijn.

I. R O t e r m u n d, L. und Völker, H.: Probleme der Intensivmast eisenarmf ernährter
Kälber und der Berücksichtigung der Erythrocyten-dynamik sowie der korrespondierenden
Hämatokritwerte.

II. Völker, H., Rotermund, L. und Müller, E.: Probleme der in Intensivmast
eisenarmf ernährter Kälber zur „Weiszfleischproduktion" im Zusammenhang mit der Eisen
und Hämoglobinbilanz. Arch. Exper. Vet. Med., 26, 331, (1972).

Uit de D.D.R. worot nog eens de ijzerarme kalvermesterij belicht waarbij de normaalwaarden
van plasma Fe in ;ig% aantal, erytrocyten in milj. per /jl, Hb in g% en PCV in vol% worden
opgegeven die niet veel afwijken van die welke elders (Nederlandse, Franse en Engelse litera-
tuur onvolledig aangehaald! Ref.) worden genoemd.

Schrijvers berekenden dat met ijzerarme voedering de hematocriet-waarden sneller en gevoeliger
reageren dan de Hb-waarden. Ook bij restauratie van de Fe deficientie in omgekeerde zin.
Het Hb-gehalte verloopt lineair omlaag en het PCV-percentage hyperbolisch bij depletie.
Drie proefgroepen van 20 kalveren ijzerarm en twee controlegroepen ijzerrijk waarvan één
met krachtvoer en hooi en één met kunstmelk toenemend ijzer/dag per dier. De controle-
dieren hielden een vrij constant rood bloedbeeld met een minimum rond de 4e week.
De regressievergelijking van de drie proefgroepen bewoog zich tussen y = 11,41 tot 12,94 —
(0,27 tot 0,43) X tussen O en 15 weken, voor de daling van het Hb in g%. Beginwaarde
dus ± 12 g% Hb. In tegenstelling tot de Hb-waarden vertoonden de hematocrietwaarden een

enigszins duidelijker verloop. Ijzerarme proefgroep Hl: y = 20,7 ---vol % (van laag

naar hoog) en bij de ijzerrijke kunstmelkgroep y = 34 -f 0,91 X dus oplopend, in tegenstel-
ling tot Hb g% y = 11,81 — 0,004 X dus vrijwel constant. Alles in 15 weken.
De depletiegroep bevinding staat enigszins in tegenstelling tot de correlatie die in onze streken
wordt aangenomen waarbij een vrijwel normochrome rnicrocytaire anemie wordt genoemd.
Hier krijgt men de indruk dat een hyperchrome anaemie gevolgd wordt door een normochrome,
terwijl bij ijzergift er merkwaardigerwijze een hypochrome restauratie optreedt (men zou
daarna wel een normochroom bloedbeeld verwachten!) tenminste tot 15 weken. Men moet
echter oppassen niet in het gebied van hineininterpretieren te raken indien de meetgebieden
vrij kort zijn (Ref.).

7,2 — 8,8 g% Hb = latent pathologisch
>8,8 g% Hb = fysiologisch.
Idem voor ijzer in /ig/ml plasma respectievelijk <40, 49 — 130 cn >130. De daling hiervan
verloopt nog sterker hyperbolisch dan de hematocriet.
130 tot 149

De toename bij ijzergift (kunstmelkcontrole) verloopt parabolisch omhoog y = 161 18,2 X
2 X 2. Op de X as zijn de weken 1 t/m 15 uitgezet.

Hel ware wel gewenst dat de prachtige uitwerking voorafgegaan zou worden door opgave
(analytisch) van de hoeveelheid èn soort ijzer die de kalveren oraal opnemen uit de basisvoe-
ding èn extra gift per kg L.G. per dag! Over groei wordt alleen gezegd dat deze bij anemie
geremd is, terwijl de vleeskwalitcit niet verbetert (?).

Hoff mann, R. H. und H a r t o g. F.: Disseminierte intravasale Gerinnung bei spontaner
Coli-enterotoxaemie der Schweine. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 85, 221, (1972).
Bij coli-enterotoxemie kunnen pathologisch-anatomisch 3 vormen worden onderscheiden:
1. de klassieke oedeemziekte (oorzaak vooral neurotoxinen en in mindere mate endotoxinen
van E. coli);

3. de shock van pasgespeende biggen met sterke roodheid van de darmnuicosa en soms enteror-
ragie, verder hy|)ercmie van het splanchnicusgebied en longoedeem (oorzaak vooral endo-
toxinen).

Er treden bovendien bij alle 3 vormen shock-achtige beelden op. .Als morfologisch equivalent
voor shock kan een gedissemineerde intravasale stolling optreden in de vorm van microthrombi
(vezelrijke thrombi, hyaliene thrombi en hyaliene bollen of wel „shock bodies"). Er is dan
sprake van een verbruikscoagulopathie.

Er zijn 10 biggen met Coli-enterotoxemie onderzocht. De oedeemziektevorm werd 4 maal en
de shockvorm 6 maal gevonden. Bij het bacteriologisch onderzoek werd uit darm en mesen-
teriale lymfklieren E. coli haemolytica in reinkultuur geïsoleerd. Bij het histologisch onderzoek
werd vooral gelet op het voorkomen van diffuse intravasale stolling (D.I.S.). Steeds werden
talrijke microthrombi gevonden, vooral in het hart, de mesenteriale lymfklieren, de longen, de
nieren, de hersenen, minder in huid (alleen in gebieden met veel oedeem), milt, darm en lever.
Deze verdeling van D.l.S. over de diverse organen lijkt te verschillen van die bij varkenspest
en vlekziekte. Tussen de oedeem- en de shockvorm werden geen histologische verschillen
waargenomen.

.Aangezien D.l.S. experimenteel bij konijnen is op te wekken door infusen van kleine hoeveel-
heden endotoxinen en endotoxineshock van de mens grote overeenkomst met het hier beschre-
ven beeld vertoont, menen de schrijvers ook bij Coli-enterotoxemie van varkens primair aan
een endotoxinewerking te moeten denken. Bij alle 3 vormen zijn immers endotoxinen van
Coli aangetoond; deze zouden dan continu vanuit de darm in geringe hoeveelheden in het
bloed terecht kunnen komen en zo de shockverschijnselen kunnen opwekken. Mogehjk is een
min of meer sterke blokkering van het R.E.S. (dat endotoxinen ontgift en circulerende stol-
lingsprodukten kan verwijderen) een voorwaarde voor de Pathogenese van het uiteindelijke
beeld.

Sachs, Sh.: Effect of Homologous Serum on the Incidence of respiratory Tract Discase
among Dogs from random Source.

Er kwam een hoog percentage luchtwegaandoeningen voor bij tegen Carré geënte honden,
welke in grote kennels werden bijeengebracht. In kennels ten behoeve van de medische research
v/erd ecn ziektepercentage gemeld van 33-53%.

Er werd verondersteld dat in de nieuwe omgeving, waarin de honden werden samengebracht,
ziekteverwekkers voorkwamen, waartegen geen antistoffen aanwezig waren. De meeste ziekte-
gevallen werden nl. opgemerkt in de tweede week van het verblijf in de kennels.
Uitgangsjjunt van het onderzoek was de veronderstelling, dat in het serum van klinisch gezon-
de honden, die reeds geruime tijd in deze kennels verbleven, wèl antistoffen tegen de ziekte-
verwekkers zouden voorkomen.

Er werd een aantal bastaards tussen 3 en 10 jaar als donor .geselecteerd. Om de 3 weken werd
van deze honden 1 5 ä 20 ml bloed per kg gewonnen via een punktie uit de linker ventrikel (!)
onder Na-thiamylal anesthesie. Soms echter was de tijd tussen twee punkties slechts 10 dagen.
Er werden behalve Fe-dextran geen bijzondere therapeutische of dieet-maatregelen getroffen
voor deze donoren. Bloedonderzoek op willekeurige tijden was bij deze honden binnen de nor-
male grenzen. Aan het serum werd 1 ml merthiolaat per liter toegevoegd.

De donoren werden verdeeld in 3 groepen: donoren, a) die waren gehuisvest bij de zieke
dieren, b) die bij de zieke dieren werden gehuisvest en regelmatig intranasaal werden behan-
deld met het neussecretum van zieke dieren, en c) die in het begin bij de zieke dieren, maar in
ecn later stadium in hetzelfde gebouw gescheiden werden gehouden van de zieke dieren. De
onder b) genoemde donoren zijn na intranasale behandeling nooit ziek geworden.
De nieuwe honden werden willekeurig verdeeld over 2 groepen: 1) controlegroep en 2) groep
die 25 ml serum s,c, kreeg toegediend. Groep 2 werd onderverdeeld in 2a, 2b of 2c, al naar
gelang van welke donorgroep zij serum kregen toegediend,

Alvorens de honden werden toegelaten tot de kennel, werden ze grondig onderzocht. Hierbij
werden oude, zieke of afwijkende dieren uitgeselecteerd. Had de nieuwe hond 60 dagen na
aankomst in de kennel geen ziekteverschijnselen getoond, dan werd hij als gezond beschouwd.
De honden die werden behandeld met het serum van 2b donoren, werden significant minder
ziek dan honden uit de controlegroep (19.3% tegen 32.9%). De honden, behandeld met 2a
serum, werden minder vaak ziek dan de controlegroep. Het ziektepercentage in de met 2c-
serum behandelde groep verschilde niet significant van de controlegroep (27.1% tegen 32.9%).
Hieruit kon worden geconcludeerd dat het spectrum van ziekteverwekkers voortdurend wi.sselde.

L u n d. J. E. and .A r o 1 t. M. D.: Erythrocyte Aplasia in a Dog. J. Am. vet. med. Assoc.,
160, 1500, (1972).

Verkregen aplasie van de erytrocyten is een zeldzaam voorkomende afwijking bij de mens,
die gekarakteriseerd wordt door afwezigheid van erytrocytenaanmaak met als gevolg daarvan
een normocytaire, normochrome anemie en reticulocytopenie.

De beschreven hond, een 3-jarige Doberman Pinscherreu, had een sedert 1 maand bestaande
anemie.

Bij het eerste onderzoek door de auteurs was de hond mager, sloom en had bleke slijmvliezen.
De tur.gor was slecht. Ademhaling, pols en temperatuur waren binnen de normale grenzen. De
mandibulaire en popliteale lymfklieren waren in geringe mate vergroot. Op beide tubera ischii
waren decubitusplekken aanwezig.

Bij het bloedonderzoek werden bij het eerste onderzoek gevonden een Hb van 4,8 g%, een
hetnatocriet van 12%, 15.200 leukocyten per ml met een normale differentiatie, totale afwezig-
heid van reticulocyten, negatieve Coomb\'s test en LE-celfenomeen.

De bovengenoemde diagnose werd gesteld op de afwezigheid van erytrocytenvoorstadia in het
beenmerg, sterk vertraagde serum-Fe clearance en lage Fe-incorporatie, uitgevoerd met ""Fe in
de rode bloedcellen.

De auteurs hebben niet nagegaan, of de ziekte werd veroorzaakt door antilichamen tegen rode
bloedcellen, tegen kernen van erytrocytenvoorstadia, of tegen erytropoietine. Deze mogelijkheid
werd niet waarschijnlijk geacht door de auteurs, gezien de negatieve resultaten met cortico-
stcroidenbehandeling.

De hond kreeg 300 ml serum toegediend van een hond, waarbij 3 dagen tevoren een anemie
werd geïnduceerd door bloedafname. Door dit serum werd een goede erytropoiese verkregen,
waarbij tot 8% reticulocyten werden geteld. De hematocriet steeg tot 40% en bleef op dit peil
gedurende 4 maanden. De hond kreeg toen ascites en werd icterisch.

Bij laparotomie werd een levercirrose gevonden. De lever produceert een proteine-voorstadium
van erytropoietine. De levercirrose zou volgens de auteurs bij deze hond de oorzaak kunnen
zijn van erytropoietine-gebrek.

In dc resten van een afgebrande oude molen de „Grubmühic" er.gens in Oberbayern woont dc
auteur van dit boek cn heeft een permanent gezelschap van een wisselend aantal honden. Het
zijn zo\'n dertig tot zestig dieren. Dit zijn niet zo maar wat honden die daar als ,,aankomen-
lopers" gestrand zijn, noch zijn het honden van één bepaald kynologisch zuiver gefokt ras. De
aiUcur heeft Elandhonden, afstammelingen en kruisingen ervan. Hij heeft Dingo\'s eveneens
met afstammelingen en kruisingen ervan. Hij heeft Jakhalzen en hij heeft ook nog een paar
Herdershonden.

Al die dieren heeft hij daar verzameld met het speciale doel hun gedrag tc bestuderen. Hij
zegt: dat kun je niet doen aan willekeurige honden want het gaat om het oergedrag. Dat
oer.gedrag is bij de meeste rashonden te zeer gewijzigd door de domesticatie en hoe dat weet
men niet eens precies.

Om nu zoveel mogelijk van dat oergedrag van honden terug te vinden koos hij een heel oud
selectief gebruiks-hondenras, de Elandhond. Hij schafte zich een paartje aan afkomstig uit het
land van herkomst. Het ras moet zo\'n 6000 jaar oud zijn. Hij koos verder de Dingo, een
sedert duizenden jaren verwilderde en in \'t wild zich voortplantende hond uit .Australië (een
kleiner type komt voor in New-Guinea).

Dan koos hij nog Jakhalzen als verwanten van de hond. Hij fokte en kruiste met al deze
dieren dat het een lieve lust was.

Van de resultaten vertelt hij en hij vertelt vooral van de gedragingen van al die dieren. Het is
alles bij alles een belangwekkend boek geworden.

T r u m 1 e r is een goed opmerker en heeft oog voor details. Hij is ook een begaafd kunstenaar.
Het boek is n.1. voorzien van een groot aantal zeer fijne en bijzonder goed getroffen pen-
tekeningen.

Bij het lezen van dit boek heb ik nogal wisselende indrukken gekregen. T r u m 1 e r is n.1.
een beter waarnemer en tekenaar dan argumentator. Dat valt op. Verder laat hij zich wel
wat drijven door zijn gevoelens en zo krijgen sommigen een veeg uit de pan die niet ver-
diend is. De bewijsvoering is dikwijls onvoldoende en op vele punten doet het boek wat be-
lerend aan, een toontje dat vaak irriteert.

Wat ik erg mis is een literatuur- of bronverinelding achterin. Wel staan natncn van auteurs
en onderzoekers tussen de tekst, maar zonder enige verwijzing naar publikaties. Een zaak-
register ontbreekt eveneens.

Tenslotte valt het op dat de schrijver niet zo zwaar tilt aan het afmaken van pups of van
een oude hond. Er staan ook onjuistheden in als deze, ik citeer: ,,Omdat Eva ze eten geeft
en natuurlijk veel vaker met ze in aanraking komt, is hun genegenheid voor haar beslist gro-
ter". (de genegenheid van een hond voor een mens loopt niet via de etensbak (B r o d b e c k,
E 11 i O t and K i n g)).

Schrijver heeft het over verschillende soorten Dingo\'s. Dit doet een beetje moeilijk aan. Een
theorie over het ronddraaien voor het gaan liggen, die door velen aanvaard en verdedigd
wordt, wordt afgedaan met de woorden: „Er klopt niets van".

Ik laat u graag meegenieten van de volgende passage (pag. 196): ,,.\'\\ls we op onze wande-
ling een vreemde hond tegenkomen die geen aanstalten maakt onze Rex of Fifi oj) de zo-
juist beschreven manier te besnuffelen, klojjt er iets niet. Het is dan zo goed als zeker een
onbeleefde instinctloze pummel".

Moge dit genoeg zijn. De rest leest u zelf wel. Want ondanks wat kritische opmerkingen blijft
Cl ruim voldoende over om het boek als zeer lezenswaardig aan tc bevelen. De lezer zal echter
wel over een zekere belezenheid en een kritische instelling moeten kunnen beschikken. Er is al
heel wat gepubliceerd over de gedragstudies van canidae, de hond inbegrepen. Om maar
enkele te noemen denken we aan: K. L o r e n z. M. W. Fox, J. P. S c o t t, J. L. F u 1 1 e r,
E. S. E. H a f e z, B. G r z i m e k, H. H e d i g e r. Er is reeds een mer a boire. Neem daar
een paar slokjes van vóór u aan T r u m 1 e r begint. Maar het zal u dan toch weer een infor-
matie er bij geven.

De afbeelding op de flap doet wat cartoonachtig aan terwijl het uitwendige van het boek
toch moet verwijzen naar de inhoud en die is serieus bedoeld, zou ik denken.

In 1972 werden bij ons enkele runderen met een thymussarroom geslacht. De Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren te Utrecht en het Centraal Diergeneeskundig Instituut te
Rotterdam bevesigden de diagnose.

Moet in verband met de te nemen keuringsbeslissing een thymussarcoom beschouwd worden
als een plaatselijke gezwelvorming of is het de enige macroscopisch zichtbare verandering van
een algemene aandoening van het lymfoïde weefsel?

Thymussarcoom of lymfosarcoom van de thymus wordt tegenwoordig als een vorm van lym-
fatische leukose gezien, de z.g. „adolescent thymuc form".

Uit allerlei morfologische onderzoekingen (1, 2) is gebleken dat behalve de thymus vaak de
regionaire lymfklieren en soms ook de andere organen zijn aangetast. Gedacht moet vooral
worden aan het beenmerg en het subperiostale weefsel van de ribben.

De genoemde veranderingen in andere organen kunnen soms alleen microscopisch vastgesteld
worden.

Op grond van bovenstaande gronden lijkt het verstandig runderen met de thymusvorm van
lymfatische leukose net zo te beoordelen als die met de andere vormen van leukose.
Sterilisatie van runderen met leukose is te meer aangewezen omdat steeds meer gegevens erop
wijzen, dat een virus-etiologie van met name de enzoötische vorm van runderleukose waar-
schijnlijk is. De thymusvorm, welke weliswaar niet enzoötisch optreedt, kan eveneens door een
virus veroorzaakt zijn.

1. Dungworth, D. L., T h e i 1 e n, G. H. en L e n g y e 1: Bovine Lymphosarcoma in
California. Pa/h. Vet., 1, 323, (1964).

2. M i s d O r p, W. en D O d d, D. C.: Lymfatische leukose bij runderen in Nederland, een
histopathologische studie. Tijdschr. Diergeneesk., 93, 943, (1968).

De laatste tijd is enkele malen duidelijk gebleken, dat veehouders er verstandig aan doen heel
goed te overwegen wat ze hun dieren voeren. Dit is in het belang van hun dieren èn in dat
van hun afzet, wegens residuen van bestrijdingsmiddelen, die gevaar kunnen opleveren voor
de volksgezondheid.

Een geval van ondoordacht voederen deed zich dezer dagen voor. Bij een routine-onderzoek op
residuen van gechloreerde koolwaterstoffen bleek er een varken een abnormaal hoog gehalte
aan H.C.B.-residu te bevatten. Nadat het mestbedrijf, waar het varken van afkomstig was,
was opgespoord, werd daar een onderzoek ingesteld naar de voedering van de dieren. Hierbij
kwam aan het licht, dat uit Canada geïmijorteerd spinaziezaad, dat met H.C.B. was ontsmet,
was gevoederd. Het spinaziezaad en dc dieren op het bedrijf zijn inmiddels vernietigd.
Met veel inspanning heeft ons land zojuist het H.C.B.-gehalte in varkensvlecsprodukten tot
aanvaardbare normen weten terug tc brengen door strenge eisen aan de samenstelling van
mengvoeders te stellen. De voor onze economie zo belangrijke export naar Amerika is hierdoor
weer op gang gekomen. Door dergelijke handelingen kan het bereikte resultaat weer volkomen
teniet worden gedaan.

Nog onlangs heeft men voorts kunnen vernemen, dat in Duitsland een zestigtal zakken met
ricinusbonen van een schip in de Rijn terecht zijn .gekomen. Ze dreven af naar ons land, waar
enkele veehouders ze uit de Rijn en Waal visten en ze na droging aan hun koeien en varkens
voerden. De dieren werden ernstig ziek cn enkele varkens stierven aan de gevolgen. Elders
werden 26 koeien ziek nadat de eigenaar ze slechts een geringe hoeveelheid bonen had ge-
voerd. Door snel ingrijpen van de dierenarts kon lum leven nog op het laatste moment worden
gered, maar de melkproduktie was ten einde. Ook elders langs de rivieren zijn moeilijkheden
ontstaan door dit ondoordacht voeren en leden veehouders ernstige schade.

Het ondoordacht voederen van produkten, waarvan men de herkomst of behandeling niet kent,
kan dus voor de dieren ernstige gevaren meebrengen. Ook kan onze export erdoor worden
bedreigd, lietgeen uiteindelijk ook weer een ernstige terugslag op de gehele varkenshouderij
kan betekenen. Het ministerie van landbouw en visserij waarschuwt daarom nog eens krachtig:
weet wat u voedert; het is aller belang!

Onder verwijzing naar mededelingen, vermeld op pag. 386 (1972) en pag. 1038 (1972) van
dit tijdschrift, wordt aangekondigd dat het „Xth E.S.V.S. congress" thans definitief doorgang
vindt van 1-5 april 1973.

.Aannemende dat de eerste dag maandag 2 april, gewijd aan opleiding en tocpa.ssing van
audiovisuele hulpmiddelen in de veterinaire heelkunde, voor de praktici van minder betekenis
is, wordt in het bijzonder de aandacht gevestigd op de tweede dag, dinsdag 3 april, waarop
de problemen rond de operatieve behandeling van ileus (koliek) bij het paard worden bespro-
ken, en de derde dag (woensdag 4 april) waarop in de ochtendbijeenkomst de sesamoiditis
bij het paard onderwerp van discussie zal zijn. Op deze derde dag wordt in samenwerking
met de ,,.Association of Veterinary Anaesthetists of Great Britain and Ireland" tevens een
programma uitgewerkt, dat mede voor de kleine huisdierpraktici en proefdierdierenartsen van
belang kan zijn, terwijl in de middag onder de vrije mededelingen een aantal onderwerpen
ter sprake komt, dat op een scala van heelkundige onderwerpen betrekking heeft.
Dierenartsen die één of meer dagen van dit congres willen bijwonen worden verzocht pro-
gramma en inschrijvingsformulieren aan te vragen bij het Secretariaat van het ,,Xth E.S.V.S.
congress". Instituut voor Veterinaire Heelkunde, Yalelaan 8, Universiteitscentrum „de
Uithof", Utrecht.

18.30—20.00 h. Reception and registration — University Building.
April 2nd 1973.

08.45 h. Registration — Institute for Vet. Surgery, University Center „de Uithof".
09.15 h. Opening of the congress.

1. Netherlands -Numans. 2. United Kingdom - W e i p e r s. 3. Germany -
VV i n t z e r. 4. Scandinavia - Sonnichsen. 5. Yougoslavia. 6. .Arabian coun-
tries - Fouad. 7. Discussion (short communications).
13.00 h. Lunch.

14.30 li. Visit to S.F.W. (Foundation Film and Science). Demonstration and discussion on

1. Functional anatomy - D y c e. 2. Diagnostics, clinical chemical aspccts - K a 1 s-
b e e k. 3. Operative treatment - Kersjes.
12.45 h. Lunch.

14.15 h. 4. General anaesthesia in equine abdominal surgery - L a g e r w e ij. 5. Pre- and
post-operative care - D o n a w i c k. 6. Anastomosis of the small intestine of pigs by
Schmieden\'s suture — B a n i c. 7. Surgical treatment of oblique inguinal hernia of
horse without removal of testicle - Bignozzi. 8. The experimental autotransjjlan-
tation of ileum and colon to the urinary bladder and construction of a neobladder
and its histopathological changes in cats and dogs - F i n c i.

1. Introduction and clinical aspects - N e m e t h. 2. Biomechanics - Badoux. 3.
Radiography - van de Watering. 4. Histo-pathology - N e m e t h. 5. Repair
of the transverse fractures - Alexander. 6. Discussion.
12.45 h. Lunch.

1. Film of Dr. Jenny\'s orthopedic center - .Alexander. 2. Arthroses of the pas-
tern joint in the horse - van S a 1 i s. 3. Histological behaviour of tarsal synovial
grooves in experimental pathology in cattle and horses - M i c h e 1 e 11 o. 4. Ver-
gleichende experimentelle Untersuchungen über Hautautotransplantationen bei
Schweinen und Einhufern mit Hilfe der Netz- und Mosaik (Thiersch) - Methoden -
T e k e 1 i. 5. Some surgical problems of buffaloes in Egypt - S a 1 e h. 6. Efficiency
estimation of the drug Silan aerosol - C r e s t e a.
16.00 h. Business meeting E.S.V.S.
17.00 h. Closing session E.S.V.S. A.V.A.

09.15 h. 1. Steady state anaesthesia in swine for research purposes - L a g e r w c ij. 2. Anaes-
thesia for cardio-vasculair research in dogs; a problem - Poll. 3. CT 1341, a new
steroidal anaesthetic in veterinary anaesthesia - H a 11. 4. The influence of Halothane
on the oxygen consumption of the mitochondria in pigs in relation to hyperpyrexia -
Eikelenboo m. 5. Biochemical aspects of hyperpyrexia in pigs -van den
H e n d e.
12.45 h. Lunch.

14.15 h. 6. Monocarbonoxide euthanasia in dogs - de V r i e s. 7. The reliability of a rela-
tior cheap halothane vaporizer - van Dieten. 8. Intravenous regional analgesia
in cattle - Jones.
16.00 h. Business meeting .\'\\.V..A.
17.00 h. Closing session E.S.V.S. -I- A.V.A.

April 3rd.: Evening: ,,Happening" in the National Museum from Music-box to Barrel-organ,
Utrecht.

April 4th.: Congress-dinner and dance. This event will take place outside Utrecht. Beverages
and transport are included.

April 5th.: Excursion to the newest polders of the former Zuiderzee. Visit to a pumping sta-
tion, a large modern farm and after a boattrip of 1 \'/z hrs you will have a look at the Zuider-
zee-Museum in Enkhuizen.

April 2nd.: The ladies are invited to attend the opening of the congress, followed by a tour
through the new clinical buildings.

.After a combined lunch with the congress-participants you may share the scientific progranune
in a visit to S.F.W. (Foundation Film and Science) or have a free afternoon.
April 3rd.: Visit to the world\'s largest flower auction at Aalsmcer.

Lunch in Amsterdam, followed by a boattrip through the famous canals and a visit to a
diamond cutting-establishment.

In the evening you will enjoy a visit to the National Museiun from Music-box to Barrel-organ,
Utrecht.

Afternoon: Visit to a weaving workshop or to a center for creative art and/or the Singer Mu-
seum (gallery) in f.arcn.
Evening: dinner and dance.
April 5th.: Excursion (see Social Programme).

Van de Directie van de Veeartsenijlcundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Engeliuid meldde op 15 januari 1973, dat zich 7 nieuwe gevallen van de vesiculaire varkens-
ziekte hebben voorgedaan in de graafschappen Warwickshire, Wiltshire en Buckinghamshire.
Het onderzoek naar de herkomst van de besmetting na het eerste geval op 11 december 1972
in Staffordshire is voortgezet. Alle nieuwe gevallen houden wellicht verband met aankopen
op veemarkten in dit graafschap.

De ziekte blijkt in Europa verspreid voor te komen, voor zover bekend behalve in Engeland
in Oostenrijk, Polen, Italië en Frankrijk. PVankrijk heeft op 17 januari 1973 enkele gevallen
van de ziekte bekend gemaakt. In twee departementen, Pyrenées .\\tlantiques en Gironde,
werden twee bedrijven aangetast, in Les Landes raakten drie bedrijven besmet.
Op elk van deze bedrijven werden slechts enkele varkens aangetast, maar omdat aan mond-
en klauwzeer kon worden gedacht werden alle varkens en runderen onmiddellijk afgemaakt
en gedcstrueerd. Daar op het laboratorium te Alfort in Frankrijk verrichte onderzoekingen
noch mond- en klauwzeervirus, noch dat van vésiculaire Stomatitis aantoonden, werd Frans
materiaal onderzocht op het internationale onderzoekingsinstituut Pirbright in Engeland, ten-
einde na te gaan of het hier dezelfde ziekte betrof als daar voorkomt. Inmiddels is dit be-
vestigd.

Frankrijk heeft strenge maatregelen getroffen tegen uitbreiding, waaronder stamping-out. Een
onderzoek naar de herkomst van de besmetting wordt ingesteld, \\\'ertegenwoordigers van vete-
rinaire diensten en researchinstituten van Europese landen zijn in het kader van de Europese
Commissie voor de bestrijding van mond- en klauwzeer van de F„\'\\,0, bijeen geweest om de
toestand te bespreken.

Over de maand december 1972 kwamen in ons land de volgende gevallen van besmettelijke
veeziekten voor:

Atrofische rhinitis: 11 gevallen in 10 gemeenten en wel 2 in Overijssel, 3 in Gellderland, 2
in Utrecht, 1 in Noord-Brabant cn 3 gevallen in 2 gemeenten in Limburg.
•Schurft: 16 gevallen in 13 gemeenten en wel 3 in Friesland, 1 in Gelderland, 11 gevallen in
8 gemeenten in Noord-Holland en 1 in Zuid-Holland.

Rotkreupel: 26 gevallen in 24 gemeenten en wel 1 in Groningen, 6 gevallen in 5 gemeenten
in Friesland, 7 gevallen in 6 gemeenten in Drenthe, 3 in Overijssel, 4 in Gelderland, 1 in
Utrecht, 1 in Noord-Holland, 2 in Zuid-Holland en 1 in Limburg.
Miltvuur: totaal 3 gevallen en wel in Gelderland, Noord-Holland en Noord-Brabant.
Varkenspest: 13 gevallen in 9 gemeenten en wel 1 in Gelderland, 1 in Zeeland en 11 geval-
len in 7 gemeenten in Noord-Brabant.

Pseudo-vogelpest: 11 gevallen in 10 gemeenten en wel 4 in Drenthe, 3 gevallen in 2 ge-
meenten in Overijssel, 2 in Gelderland, 1 in Zuid-Holland en 1 in Noord-Brabant.

Een overzicht over het aantal gevallen van besmettelijke veeziekten per provincie over het

In de Staatscourant is verschenen de Vervoersbescliikking runderen 1973, no. J 105. Deze
treedt in de plaats van de Vervoersbeschikking runderen 1968, no. J 3069, Stcrt. 1967, 211,
laatstehjk gewijzigd bij M.B. van 25 januari 1971, no. J 93, Stcrt. 1971, 20.
De nieuwe vervoersbeschikking is op 1 februari 1973 in werking getreden en regelt de jaar-
lijkse enting van runderen, ouder dan 4 maanden, tegen mond- en klauwzeer voor het jaar
1973. Deze entingsperiode loopt van 1 februari 1973 tot 16 april 1973.

De regeling van het enten van het jongvee in het najaar, zoals deze de laatste jaren gebrui-
kelijk was, is in de beschikking, dus voor het najaar 1973, niet meer opgenomen.

Over de eerste helft van december 1972 werden in Spanje 8 bedrijven aangetast door Afri-
kaanse varkenspest. In totaal waren op deze bedrijven 935 varkens aanwezig, waarvan er 136
aan de ziekte stierven en 799 dieren werden afgemaakt.

Portugal maakt over het tijdvak van 16 tot 30 november 1972 melding van 41 bedrijven in
13 districten, die werden aangetast door Afrikaanse varkenspest. Van de 1870 op deze bedrij-
ven aanwezige varkens stierven 226 dieren aan de ziekte en 1644 varkens werden opgeruimd.

Begin januari is blijkens een bericht uit Bonn te Ueberlingen in Baden Württemberg in West-
Duitsland een .geval van mond- en klauwzeer van het type C onder varkens voorgekomen.
\\\'an de op het bedrijf aanwezige 4 runderen en 24 varkens bleken 4 varkens te zijn aangetast.
De runderen waren op 4 december met trivalent vaccin tegen mond- en klauwzeer gevacci-
neerd. Alle dieren zijn opgeruimd.

Tsjecho-Slowakije meldde op 8 januari 1973 dat van 19 december 1972 tot 7 januari 1973
iu twee districten 5 bedrijven door mond- en klauwzeer werden aangetast. Een virustype
wordt niet opgegeven. Wel wordt meegedeeld dat de republiek Tsjechië inmiddels vrij is van
mond- en klauwzeer.

Blijkens een telegram van 10 januari 1973 uit Boekarest, zijn de maatregelen in verband met
de mond- en klauwzeeruitbraak in Roemenië inmiddels opgeheven. Het laatste bedrijf dat
werd aangetast in de gemeente Diosig, district Bihor, is ontruimd en ontsmet en kan elk
ogenblik vrij worden verklaard.

Ook Rusland meldt dat het laatste bedrijf waar mond- en klauwzeer van het type C is voor-
gekomen en wel op 7 januari 1973 in het .gebied Sakarpastskaja, is geliquideerd. De Sowjet-
Unie is weer vrij verklaard van het type C.

De veterinaire dienst te .Athene meldde op 9 januari 1973, dat in Griekenland tot 30 decem-
ber 1972 mond- en klauwzeer van het type O slechts voorkwam in het departement Evros.
In het dorp Peplos werden op 5 bedrijven 142 dieren aangetast, in het dorp Eerrai 347 dieren
op 24 bedrijven en in het dorp Kavissos op 2 bedrijven 22 dieren.
.Mie voor de ziekte gevoelige dieren in het departement zijn geënt.

Op 10 januari 1973 maakte de veterinaire dienst te .Ankara bekend, dat over de periode van
1 tot 15 december 1972 in .Anatolië in Griekenland 44 bedrijven zijn aangetast door mond- en
klauwzeer van de typen Oi en .Aaa. In Thracië, onderdeel van de bufferzone, zijn sinds eind
november 1972 geen nieuwe .gevallen meer voorgekomen.

15, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, gecombineer-
de ledenvergaderin.g met de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keu-
rings-dierenartsen K.N.M.v.D., Hotel Noord-Brabant, Utrecht. Aanvang 10.15 uur
17—18, 2e Internat. Vakbeurs voor de Varkenshouderij, Brussel
20, Afd. Overijssel K.N.M.v.D., Ledenvergadering

23. Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenver.gadering. .Aanvang 20.00 uur, hotel
„De Zalm", Gouda

15—17, VlIIe Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))

3, Werkgroep Dierpathologen. Vergadering
9—12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory Animal Science (Gesellschaft

für Versuchstierkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))
14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
(1972))

17, A.C.V.-Gontrole Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
Amersfoort

22, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië (pag. 1470

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, R.A.L Con-
gresgebouw, Amsterdam

18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, VI Symposium of the World Association for the .Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria (pag. 178)
20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,

5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten.

10—12, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsda.gcn, Simul-

taanvertaling, R.A.L-Congrescentrum, Amsterdam.
30— 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-Automobilisten. Verkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, Third International Congress of Parasitology. München (pag. 504 (1972) en
pa.g. 178)

Na het lammeren is de uilscheiding van eieren van
maagdarmwormen door ooien sterk verhoogd:

besmettelijke larven is hiervan het gevolg!
Effectieve bestrijding hiervan is geboden om een
explosieve ziekte-uitbraak te voorkomen.

> is gemakkelijk toe te dienen
• geeft geen verkleuring van wol
• heeft een veiligheidsmarge
tot 10 X de aanbevolen dosering.

Met ingang van 1 januari 1973 is een wijziging van het onderzoekings- en keuringsregulatief
van kracht geworden, waardoor in voorkomende gevallen dieren die residuen van antibiotica
bevatten, moeten worden afgekeurd.

Nog meer dan in het verleden zal grote waarde moeten worden gehecht aan het stellen van

Daarbij doet zich echter het feit voor dat de uitscheidingsduur van tal van antibiotica on-
voldoende bekend is, zodat praktici door bovengenoemde maatregelen voor moeilijke
beslissingen komen te staan.

Het Hoofdbestuur wil gaarne de praktici aanbevelen zoveel mogelijk rekening te houden met
de consequentie van de keuring. Het is echter van mening dat daarom een verplichte regis-
tratie van diergeneesmiddelen, met vermelding van toxiciteit, uitscheidingsduur en residu-
informaie, onontbeerlijk is.

Bij de overheid zal daarom opnieuw krachtig worden aangedrongen op een diergeneesmiddelen-
wet, die ook wat deze materie betreft voorschriften zal moeten bevatten.

Volgens de nieuwe wet op het hoger onderwijs is de Faculteit der Diergeneeskunde verplicht
ook post universitair onderwijs te geven.
De overheid zal hiervoor voorzieningen verstrekken.

De Faculteit ziet het geven van post universitair onderwijs als een onderdeel van haar beleid.
De Maatschappij, als vertolker van de stem der afgestudeerden, is van mening dat dit onder-
wijs gezamenlijk moet worden georganiseerd, waarbij het accent op de uitvoering bij de
Faculteit zou kunnen liggen, terwijl de afgestudeerden voornamelijk de inhoud van de pro-
gramma\'s bepalen,

In een beraad met de Groepen is naar voren gekomen, dat een dergelijke organisatie zeer
goed d.m.v. een stichting gerealiseerd zou kunnen worden.

De Faculteit kan zich met deze visie zeer wel verenigen, zodat een kleine paritaire Commissie
is gevormd die aan Hoofdbestuur en Faculteitsbestuur terzake voorstellen zal doen.

Onderstaand volgen weer de richtlijnen ten aanzien van de uitvoering van de Koninklijke
Besluiten betreffende assistentie bij de georganiseerde dierziektenbestrijding.
Na overleg tussen de \\\'eeartsenijkundige Dienst, de Gezondheidscommissie voor dieren, de
Faculteit der Diergeneeskunde en de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde is overeengekomen
dat ingaande 1 januari 1973 uitsluitend voor het verrichten van mond- en klauwzeer entingen
vergunning zal worden verleend aan studenten. Slechts in geval van calamiteiten zal voor an-
dere werkzaamheden vergunning mogen worden verleend.

Ter voorkoming van enig misverstand wordt erop geattendeerd, dat de Koninklijke Besluiten
inzake de toelating van anderen dan dierenartsen tot de uitoefening van de diergeneeskunst
in beperkte omvang onveranderd blijven.

Kort samengevat houdt dit dus in, dat uitsluitend studenten kunnen worden ingeschakeld, die
het eerste gedeelte van het doctoraal examen met goed gevolg hebben afgelegd en in het bezit
zijn van een vergunning van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst. Deze assistentie
mag alleen worden verleend aan dierenartsen die een verklaring van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde bezitten, waaruit blijkt, dat zij behoefte hebben
aan assistentie.

Door de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren wordt ook dit jaar in overleg met de
Provinciale Commissies voor vestigingsregeling bepaald, welke dierenartsen voor assistentie
in aanmerking komen; bovendien wordt bij dit overleg het aantal toegewezen assistentiedagen
en de mate van urgentie vastgesteld.

Evenals vorig jaar vindt door het Waarnemingsbureau geen indeling plaats van de bevoegde
assistenten bij de daarvoor in aanmerking komende dierenartsen.

Studenten die wensen te assisteren, Icunnen aan de iiand van de provinciale dierenartsenlijsten,
die op de DSK-kamer ter inzage liggen, zelf een afspraak met een dierenarts maken.

Hierop volgt de aanvraag van de verklaring (vergunning) bij de Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst met bij een met name genoemde dierenarts gedurende een omschreven periode
te assisteren bij de mond- en klauwzeer bestrijding.

Indien deze verklaring wordt verstrekt, op grond van de provinciale dierenartsenlijsten, ont-
vangt de betreffende dierenarts tevens een verklaring van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, dat hij behoefte heeft aan een assistent gedurende bovenbe-
doelde omschreven periode voor de hierboven genoemde werkzaamheden.

De afrekening van het honorarium vindt rechtstreeks plaats tussen de dierenarts en de assistent,
onmiddellijk na afloop van de assistentie periode.

Kosten geneeskundige behandeling (voor zover niet elders verzekerd) .
Deze uitkeringen zullen geschieden uiterlijk tot en met de laatste dag
van de overeengekomen assistentie-periode.
Hl. Wettelijke aansprakelijkheid

in geval van dood, letsel of benadeling van gezondheid van één
persoon ten hoogste...........

B. ingeval van dood. letsel of benadeling van de gezondheid van meer
dan één persoon bij hetzelfde voorval ten hoogste.....

C. ingeval van schade, ontstaan door beschadiging van goederen van
derden, dan wel door dood, letsel of benadeling der gezondheid van
aan derden toebehorende dieren ten hoogste......

Belangrijk: ter voorkoming van eventuele misverstanden wordt cr op
gewezen dat deze W..^.-verzekering geen dekking biedt voor schade
toegebracht met motorisch voortbewogen voertui.gen. Voor dergelijke
schaden moet n.1. een beroep worden gedaan op een — wettelijk ver-
plichte — -verzekering voor automobiel, inotorrijwiel, scooter,
bromfiets e.d.
l\'remie-berekening:

Zoals blijkt uit het hierboven sub II vermelde, is medeverzekerd een uitkering van ƒ 20,—
per dag voor Ziekengeld, ingaande na verloop van drie dagen na de dag waarop een student
— vast te stellen door een daartoe bevoegd geneesheer — volledig arbeidsongeschikt is ge-
worden cn eindigende op de laatste dag der overeengekomen assistentie-periode.

Aangezien aanspraak op deze uitkering kan worden gemaakt, indien de overeenkomst tot
assistentie bij een en dezelfde dierenarts voor minstens vier achtereenvolgende kalenderdagen
is aangegaan, verdient het dus aanbeveling een assistentie-periode niet te onderbreken, door
de daarin voorkomende Zon- en Feestdagen er uit te lichten.

Met betrekking tot de Ongevallen-dekking is het ook van belang dat deze op genoemde da-
gen doorgaat, aangezien het kan voorkomen dat een student dan moet reizen, waarbij hem
een ongeval kan overkomen.

Teneinde de belangen van dierenarts en student het beste te dienen, werd dooor het Bureau
met het hieronder genoemde Assurantiebedrijf overeengekomen dat Zon- en Feestdagen, die
in een assistentie-periode vallen, worden mede-verzekerd. Hierover zal dan ook premie ver-
schuldigd zijn.

Bij het bepalen van voornoemde verzekerde bedragen, zijn wij er van uitgegaan, dat iedere
student-assistent gebruik heeft gemaakt van de Studenten Ongevallen- en W.A.-verzekering.
Deze is uitermate belangrijk juist voor de assistenten, omdat zij tegen het einde van hun
studie zitten.

uitkering bij blijvende algehele invaliditeit door ongeval (zie I sub B) ƒ 45.000,—

De premie voor deze combinatie bedraagt ƒ 20,— per jaar, af te sluiten bij de inschrijving.
De bedragen kunnen per combinatie verdubbeld of verdrievoudigd worden.
De premie wordt dan ƒ 40,— resp. ƒ 60,—.

De uitkering bij overlijden kan ook gesteld worden op ƒ 20.000,—, de combinatiepremie
wordt dan ,ƒ 32,50,

Deze verhoging (ook verdubbeling of verdrievoudiging is mogelijk; premie dan ƒ 65,— resp.
ƒ 97,50) is bijzonder aan te bevelen voor gehuwde studenten assistenten.

Naast dit ongevallenpakket kan ook het wettelijke aansprakelijkheidsrisico als particulier ver-
zekerd worden. Het maximum uitkeringsbedrag is ƒ 250.000,—, de premie ƒ 7,50, voor gehuw-
den zowel als ongehuwden.

Teneinde de administratieve behandeling van deze verzekering eenvoudig te houden, zal —
zonder tegenbericht van de dierenarts — door het Bureau van iedere assistentie opgave ivor-
den gedaan aan:

De betrokken dierenarts ontvangt van genoemd Assurantiebedrijf een nota waarbij verzocht
wordt het verschuldigde premiebedrag omgaand te voldoen.

Dc betaling van het premiebedrag dient direct na de ontvangst van de nota te geschieden.
Indien de premie niet of te laat wordt ontvangen, zal er in geval van schade (ongeval, ziekte
of beschadiging) geen recht op uitkering bestaan.

Reeds verschillende malen moest een beroep op deze verzekering worden gedaan — waaron-
der enige ernstige gevallen — en wij moeten u dan ook dringend adviseren van deze moge-
lijkheid gebruik te maken.

Crediet- en Effectenbank N.\\\'.
Kronune Nieuwe Gracht 6, Utrecht.
Telefoon: (030) 33 55 33.

Het jaarcongres zal dit jaar in Friesland worden gehouden en wel op 5 en 6 oktober 1973.
In overleg met de enthousiaste afdeling Friesland is de keuze gevallen op het zeer fraaie con-
grescentrum ,,De Lawei" in Drachten. Over het programma wordt nog overleg gepleegd. Vast
staat in ieder geval dat tijdens het avondfeest een door eigen krachten verzorgd cabaret zal
worden gebracht. Nadere mededelingen volgen.

Het Hoofdbestuur heeft een commissie ingesteld, om te adviseren over pluimvcczaken. Deze
commissie bestaat uit de dierenartsen die lid zijn van de zgn. regionale pluimvee-adviescom-
missies en een delegatie van de tarievencommissie.

In een vergadering van deze commissie kwam naar voren, dat de richtlijnen inzake de n.e.d.-
bestrijding door het bedrijfsleven niet overal worden opgevolgd. Het Hoofdbestuur zal er te
bevoegder plaatse op aandringen duidelijkheid in deze zaak te scheppen, zeker voor zover de
praktici erbij betrokken zijn.

Wat betreft de tarieven was de commissie van mening, dat de opbouw daarvan logisch is.
Benadrukt werd, dat deze tarieven in paritair overleg met vertegenwoordigers van het bedrijfs-
leven zijn vastgesteld. Het is dan ook onjuist hier thans van af te wijken, zowel naar boven
als naar beneden. Tenslotte werd gewezen op het euvel van het verrichten van entingen buiten
de eigen praktijk. De enting moet gezien worden als een onlosmakelijk onderdeel van de
gehele veterinaire verzorging. Deze dient derhalve in de hand van één prakticus te liggen.

Reeds geruime tijd worden binnen de KNMvD discussies gevoerd over de erkenning en re-
gistratie van veterinaire specialismen. Voooral binnen de groep W.O. bestaat hiervoor belang-
stelling. Een commissie uit deze groep heeft het Hoofdbestuur over dit onderwerp een rapport
aan.gebodcn, dat als een waardevol uitgangspunt voor nader overleg met alle betrokkenen kan
worden beschouwd.

.Aangezien de erkenning en registratie van veterinaire specialismen een zaak is die alle dieren-
artsen aangaat, wil het Hoofdbestuur deze discussie gaarne bevorderen.

Van de zijde van het Ministerie van Sociale Zaken is de vraag gesteld of bij de or.ganisaties
van beoefenaars van vrije beroeijen de bereidheid bestaat mee te werken aan een onderzoek
dat ten doel heeft een inzicht te verkrijgen in de inkomenspositie van hun leden. Ook de
K.N.M.v.D. is voor dit overleg uitgenodigd. Het Hoofdbestuur is van mening, dat aan een
dergelijk onderzoek een aantal voorwaarden moet worden verbonden. Zo zal van groot belang
zijn de vraag hoe de te verstrekken gegevens worden verzameld en verwerkt. Daarbij zal in
ieder geval verdisconteerd moeten worden dat de inkomensopbouw en het inkomensverloop
van beoefenaars van vrije beroepen niet zonder meer vergeleken kunnen worden met die van
groepen van personen in loondienst.

Met name ten aanzien van de oudedagsvoorziening en arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn
de verschillen opvallend. Het door het Ministerie gevraa.gde overleg wordt .gevoerd in nauwe
samenwerking met andere organisaties, verenigd in de Federatie van Organisaties van Intellec-
tuele Beroepen (F.O.I.B.).

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschap))ij voor Dier.genees-
kunde aangenomen de collegae:

E. K. Dolfijn, Kastanjelaan 7. Marum (Gr.).
.A. Fleddérus, Trornplaan 37, \\\'oorthuizen.
H. W. Hamster, Tromplaan .50, Voorthuizen.
M. A. .1. M. .Janssens, Akker 143, De Bilt.
.). H. M. Maas, Esschcweg 11, Vtight.
H. ,1. Schrama. W. Heukelslaan 62, Utrecht.
M. Sinke, Eikenstraat 36, Ncderweert.

de Jong, Zeddamseweg 13, Braamt (Gld,).
■Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich
aan de collegae:

P. G. R. Baars. Linnaeushof 12, Schoonhoven.
J. K. de Jong, Canadezenlaan 472, Leeuwarden.

P. J. Kool, Wagendwarsstraat 28, Utrecht.
J. Koot, Stationsstraat 33, Tiel.
J. W. H. Scheres, Sinionshoek 5, Meijel.
H. J. Vlagsnia, Oosteinde 164, Vriezenveen.
Mevr. C. Warringa-Hendriks, Het Rak 15, Muntendam.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

Mej. G. M. Dietz, Abstederdijk 198, Utrecht.
W. Steenhuisen, W. Schuylenburglaan 65, Utrecht.

Baars, P. C. R.; 1972; Schoonhoven, Linnaeushof 12; tel. (01823) 36 90; P., ass. bij J. L.

Dijkstra, K.; Kootstertille, Van Stolbcrgstrjitte 25; tel. (05121 ) 621; P., ass. bij L. Nauta
te Drogeham.

long, J. K. de; 1972; Leeuwarden, Canadezenlaan 472; tel. (05100) 6 08 00 (privé), (05100)
2 38 91 (bur.); gr. 1749826. toevoegen als lid (44)

Kool, P. J.; 1972; Utrecht, Wagendwarsstraat 28; tel. (030) 51 64 37; gr. 1694035; D.

Leeuw van Weenen. A. de; gr. 322731 (privé), 1021009 (prakt.); P., gcass. met M. J. M. P.

Montfort, A. A. P. van; Bergeyk, Pr. Leneplein 3; P., ass. bij F. P. Kuyper te Bergeyk. (60)
Niehof, J.; 1971; Zweeloo (Dr.), Kruisstraat 14; D. vervalt blz. 102, toevoegen (62)

Scheres, J. W. H.; 1972; Meijel, Simonshoek 5; tel. (04766) 15 37; gr. 1727899; D. in Mil.

Vente, J. Ph.; tel. prakt. (04100) 2 0541; gr. 742561; P., ass. bij J. M. Wijsmuller en J. A.

Warrin,ga-Hendrinks, Mevr. C.; 1972; Muntendam, Het Rak 15; tel. (05987) 32 87; gr.
1872614; D. toevoegen als lid (92)

27 febr. 25 jaar H. J. v. d. Hanmien, Nassaulaan 11, Steenber.gen (N.-B.), (afwezig).

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 maart 1973 op
zijn verzoek eervol ontslag verleend als plaatsvervan.gend inspecteur en rijkskeurniccster m
bijzondere dienst aan Dr. S. T. Hofstra.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en \\\'isserij is met ingang van 1 januari 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur W. Jonkers.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 januari 1973 op
zijn verzoek eervol ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan L. K. Vroeg-
indeweij.

Orale vaccinatie geeft
immuniteit tegen infectie van
Dictiocaulus Viviparus.
Longworm-enting van het kalf
stelt optimale produktie in
volgende jaren veilig.

Antibiotic residues detected after slaughter in calves fattened with milk replacers

Dc hoeveelheden antibiotica, welke zijt
schappen als nulritieve toevoeging aai
toonbare residuen in vlees cn organen
pcnicillines zijn gemakkelijk aantoonbaar.

Dc aantoonbaarheid \\an residuen is niet alleen afhankelijk van o.a. pH en samenstelling
van de voedingsbodem, maar vooral van het aantal kiemen/ml voedingsbodem en de ge-
voeligheid van de kiem. Standaardisatie is noodzakelijk op dit punt.

Het gebruik van een sporcnsuspensic van B. suhiUis B.(:..\\. is zeer geschikt om op gestandaar-
diseerde wijze antibioticaresiduen in vlees en organen aan te tonen. In dit onderzoek is
het effect nagegaan \\an lü\' en 2.10\'\' B. siibtilis B.Ci..^. sporen/ml voedingsmedium (Anti-
biotic Medium no: 1 ((Difco 0263); pH 6,0 ± 0,1. Fosfaattoevoeging (0,2% KHaPOj)
aan het voedin.gsmedium geelt een hoger ijeicentage remzones te zien, mogelijk tengevolge
van het \\ rijmaken van geïnatti\\cerde. geaccumuleerde tetracyclines in vlees cn organen.
Tevens kan B. subtilis B.(;..A. als een betrouwbare sneltestkiem gebruikt worden om tetra-
cyclines en jjenicillines in de kalvcrurine aan te tonen. Bij toevoeging van 20.10" B. subtilis
B.C;..A. sporen aan 1 ml \\ oedingsnieiduni kan na 2 uur bebroeden bij 37°
van de antibioticatest worden
no: 1 (Difco 0263) gebruikt,
gevoegd (pll 7,0 ± 0,1).
.Aangezien de pH van de kah\'
gebruik van indicatoren bij uriii
of de urine, tot foutieve uitslagen.

Zinkbacitracine cn furazolidone geven geen aantoonbare residuen in vlees en organei;

itted by the Uouncil of European Clommunities as a dietary
producc niicrobiologically detectable residues in the meat
ularly the tetracyclines and penicillin can be readily detec-
not only on the pH and eomijosition of
of organisms/ml. of culture medium and
.\'ssential in this respect,
igesundheitsamt, Berlin) spores provides
I antibiotic residues in meat and organs,
if using 10\' and 2.10-\' B. subtilis B.G.A.
No. i. (Difco 0263) ); pH 6,0 ±0,1.
lit potassium-dihydrophosphate) increases the proportion of
result of the liberation of inactivated, accumulated tetra-
. Moreo\\\'cr. li. subtilis B.G..\\. may be used as a reliable or-
[■ of tetracyclines and ])enicillins in the urine of calves,
■s arc added to I ml. of culture medium, the result of
iftcr 120 minutes\' incubation at 37°C. .Antibiotic Me-
15 g. of tryptone (Oxoid I, 42) are added per litre, is

used as a culturi
As the 1)11 of till
in lapid tests fn
produce false re;
Zinc bacitracin
organs.

Nouws; Keuringsdierenarts. Openbaar Slachthuis; Nijn
■rd O]) 14 januari IÜ73 voor plaatsing geaccepteerd.

Naast mineralen, sporenelementen, vitaminen, aminozuren, hulpstoffen, zoals stabili-
satoren, konserveringsmiddelen en anti-oxydantia worden er reeds jarenlang genees-
middelen toegevoegd aan de kalvermelkpoeders. De toegestane hoeveelheden anti-
biotica en chemotherapeutica zijn vastgelegd in de richtlijn van de Raad van Euro-
pese Gemeenschappen van 23 november 1970 en in de Verordening Veevoeder 1970
van het Produktschap van Veevoeder. Het chloortetracycline, Oxytetracycline, zink-
mangaanbacitracine, penicilline/streptomycine, (verhouding 3 : 7), spiramycine en
erythromycine mogen tot een concentratie van 80 p.p.m. in het kalvermelkpoeder
voorkomen. Voor flavomycine bedraagt dit 16 p.p.m. Het framycetine en linco-
myeine mogen tot december 1972 voor deze doeleinden gebruikt worden. Voor fura-
zoüdone is de maximale, toegestane hoeveelheid 50 p.p.m. (9, 16).
De beoogde economische voordelen van deze nutritieve antibioticatoedieningen, zoals
betere groei, betere voederkonversie (10,33) vinden hun keerzijden in de mogelijke
indirecte beïnvloeding van de menselijke gezondheid ten gevolge van vooral de mul-
tiresistentie ontwikkeling van pathogene kiemen, zoals Salmonella typhimurium en
Escherichia coZz\'-typen t.o.v. vooral de tetracyclines. (7, 8, 12, 23, 24, 34.) Allergieën,
toxische reacties, maskering van pathogene kiemen bij het bacteriologisch vlees en/of
orgaanonderzoek, welke ten gevolge van residuen na therapeutische doseringen kun-
nen optreden, spelen bij nutritieve doseringen een minder belangrijke rol (4, 5, 11,
12, 14, 17, 19, 20, 21, 31, 35, 36).

In tabel I vindt men een overzicht van antibioticaresiduen bij mestkalveren, zoals die
vermeld zijn door verschillende auteurs.

Om een inzicht te krijgen in het voorkomen van antibiotica-residuen bij geslachte
mestkalveren in Nederland werden in de periode \\an januari tot november 1972
ongeveer 9000 urine-, 978 nier- en 900 vleesmonsters op aanwezigheid van anti-
biotica onderzocht.

Begonnen werd met dit onderzoek om een inzicht te krijgen in de mate van aantoonbaarheid
van antibioticaresiduen ten gevolge van de gebruikte veevoederadditieven in de kalvermelk-
poeders.

De inonsternanie geschiedde door van 3 willekeurig gekozen kalveren per aangevoerde partij
een urinemonster te nemen. In totaal werden op deze wijze 2000 urinemonsters van 294
partijen kalveren (totaal ± 14.000 kalveren) op aanwezigheid van antibiotica onderzocht.
Via commissionairs werd bij de kalvermesters het fabrikaat kalvermelkpoeder opgevraagd.
De opgave van de fabrikant over het toegevoegde antibioticamengsel in het voer werd door
middel van een urine-onderzoek volgens een beknopt micro-biologisch systeem getoetst (28,
29, 30).

De identificatie van de mestkalveren is momenteel vrij eenvoudig en geschiedt door middel
van de geregistreerde oormerken op de geleideformulieren van de Veeartsenijkundige Dienst.

d. Bacillus stearotherrnophilus var. calidolactis C 953 voor het urinesneltestsysteem.

e. Sporensuspensie van Bacillus subtilis B.G.A. (Bundesgesundheitsamt, Berlin) voor het
urine-, vlees- en nieronderzoek.

.Ms voedingsbodems werden gebruikt: Antibiotic Medium no: 1 (Difco 0263) en de T.D.Y.M.-
agar.

De T.D.V.M. werd gebruikt voor het urinesneltestsysteem aangegeven door Van Schot-
horst (29).

.Aan het tot 50° C afgekoelde Antibiotic Medium no: 1 (Difco) werden de 18 uur oude Brain
Heart Infusion Broth teststamculturen als volgt toegevoegd:
(gietplaatmethodiek).

1 ml 5. lutea cultuur per 100 ml Antibiotic Medium no: 1 0,2% kh2po4, (pH 6,0 ± 0,1);
0,5 ml B. subtilis ATCG 6633 cultuur per 100 ml Antibiotic Medium no: 1, (pH 6,5 ± 0,1);

De voedigsbodems werden in petrischalen (0 15 cm) uitgegoten. Papierschijfjes (Schleicher
& Schüll 0 1,27 cm) werden in de urinemonsters gedipt en op deze drie testplaten gelegd.
Bebroeding geschiedde bij 37° C gedurende 16-18 uur en de diameters van de remzónes wer-
den dan geregistreerd. Een remzone met een diameter groter dan 15 mm werd als positief
beoordeeld. Een partij kalveren werd positief beschouwd als minstens drie monsters een posi-
tieve remzone veroorzaakten op één van de testplaten. B. subtilis ATCC 6633 testplaten
waren bij het gebruik maximaal twee dagen oud (de vegetatieve vorm van B. subtilis ATCG
6633 sterft daarna af).

De gegevens in tabel 11 zijn afkomstig van testplaten met vegetatieve vormen van B. subtilis
ATTC 6633 en B. cereus.

Van de kalveren, waar vlees- (middenri f) en nieronderzoek plaatsvond, werd de urine tevens
onderzocht. Het urinemonster werd steeds het laatst genomen teneinde eventuele urine-
bezoedeling van het middenrifmonster te voorkomen. Kalveren, waarvan de urineblaas leeg
was, kwamen niet voor onderzoek in aanmerking. De kalveren, die behandeld waren met
therapeutische doseringen, werden op deze manier gemakkelijk opgespoord. De urine werd
door middel van het aangegeven micro-biologisch systeem op aanwezigheid van antibiotica
getest. (S. lutea, B. subtilis ATCC 6633 en B. cereus). B. subtilis B.G.A. werd eveneens bij
het urine-onderzoek betrokken.

Tabel II. Urine-onderzoek op aanwezigheid van anlibiotiea bij klinisch gezonde kalveren.

l)c bereiding van de li. subtilis B.(;.A. sporensuspensie gebenrde op de <loor Härtels (1)
besehrev™ methode De n,e, H. subfdu B.G.A. dikbeënte I\'late Coun, Agar-platen (Oxoid
CM 325) werden gedurende 7 ä 10 dage.i bij 37° C bebroe<l. Me, steriele fvsiologische iXaCl-
oplossmg werd de cultuur van de platen afgespoeld. Eventueel na enkele malen ccntrifugcreu
en wassen n,et steriele fysiologische zoutoplossing werd de suspensie gedurende 30 nnm.ten
bij /U C verhit en na kiemtelling werd de sporensuspensie op II)\'\' sporen/ml gebracht De
bewarm.g van dc sporensuspensie geschiedde bij ± 4\'C in de koelkast, waarin deze suspensie
minimaal 4 maanden houdbaar bleek. Als voedingsbodem werd Antibioiic Medium no: 1
(Difco 0263) gebruikt. Per 100 ml tot 50° C afgekoelde steriele voedingsbodem werd 1 ml
respectievelyk 0,2 ml, sporensusi)ensie onder voortdurend zwenken toegevoegd (dus respec-

6,0 0,1 ingesteld, waarna het \\oedingsinediiini in i^etrischalen (0 1,T cm) werd uitgegoten
(40 ml voedingsbodem per |)etrisrhaal). Deze tesl()laten zijn twee a drie weken houdbaar in
de koelkast.

Steriele erwt- tot boongrotc stukjes vlees, nierschors en niernierg werden op de voedings-
bodem gelegd, waarna deze voedingsi)odems, na twee inir vóórdiffusie bij kanicrtcmperatimr,
gedurende 18 uur bij !i7° (1 werden bebroed. Een remzone grote als 1 mm werd als positief
beschouwd. De meting ge.schiedde vanaf de weefselrand. Bij het begeleidende antibiotica-
onderzoek van de urine werd gebruik gemaakt van gestandaardiseerde sporensuspensies van
li. r<\'reii.t. II. subtilis .XTCC; 6633 en li. subtilis B.G.A. (10\' s[)oren/ml voedingsbodem). Op
deze manier kwam het gestandaardiseerd werken beter tot zijn recht {25).

x^) Ene partij wel procaïne-penicilline aangetoond (85% positief) en in dc andere partij geen procaïne-penicilline aangetoond.

Dit antibioticum was bijzonder goed aantoonbaar in urine, niermerg, nierschors en
in \\\'lees tot zelfs bij de toegepaste concentratie van 40 ppm in het voer. Bij 70 ppm
Oxytetracycline was 100% van de urine- en niermergmonsters en ± 60% van de
vleesmonsters positief op de aanwezigheid van kiemremmende stoffen. De niermerg-
en de nierschorsmonsters hadden hierbij remzones van 2-8 mm. De remzones van de
vleesmonsters varieerden van 1-4 mm. Binnen en tussen de verschillende partijen
waren er aanzienlijke verschillen in de gemeten waarden, (zie tabel II en tabel III).

Vlees-, niermerg-, nierschors- en urine-onderzoek was bij 80 ppm in 100% van de
gevallen positief. De remzones van nierschors-, niermerg- en vleesmonsters varieer-
den van 2-11 mm bij 80 ppm chloortetracycline.

Bij 40 ppm chloortetracycline 40 ppm pen/strept. waren de niermerg- en vlees-
monsters respectievelijk bij 64% en 5% van de onderzochte dieren positief (tabel
III niunmer 16).

Werkende met sporensuspensies van B.subtilis ATCC 6633 en B.subtilis B.G.A. bleek,
dat eerstgenoemde ongevoeliger was ten opzichte van de tetracyclines dan B.subtilis
B.G.A.

Fosfaattoevoeging (0,2% KH2PO4) bleek een hoger percentage en grotere rem-
zones te geven bij oxy- en chloortetracyclines, vermoedelijk ten gevolgde van het vrij-
maken van geïnactiveerde, geaccumuleerde tetracyclines in vlees en organen of ten
gevolge van het voorkomen van inactivatie van tetracyclines door de voedingsbo-
dem. Het aantal toegevoegde kiemen bleek zeer belangrijk te zijn. (tabel Hl)

De streptomycine wordt niet door het maagdarmkanaal geresorbeerd. De penicilline/
streptomycine toevoeging aan het voer was goed aantoonbaar in de urine, het nier-
merg en de nierschors, (tabel H en Hl). Het procaïne-penicilline is in kombinatie
met Oxytetracycline (tabel H nummer 7] in 100% van de onderzochte kalveren
terug te vinden in de urine. Het nieronderzoek was dan in 85% van de gevallen
positief (tabel Hl nummer 7). Het urinetestbeeld gaf een ongevoeligheid van B.
cereus ten opzichte van de penicilline te zien. B.cereus bevat het enzym penicillinase.
Binnen de partijen en tussen de partijen kalveren waren aanzienlijke variaties in de
gemeten waarden, (zie tabel H)

Dit wordt niet door het maagdarmkanaal geresorbeerd. Het vlees- en niermcrg-
onderzoek is steeds met negatief resultaat verlopen. Ook werden 50 levermonsters bij
pll 6,0±0.1 ten opzichte van B.subtilis B.G..A.. onderzocht met eveneens een nega-
tief resultaat. De kombinatie van 40 ppm zinkbacitracine met 40 ppm spiramycine
gaf evenmin aantoonbare residuen in urine, vlees, nier en lever. Dit is nagegaan bij
pll 6.0±0,1 en pH 8,0±0,1 in verband met de optimale werking van spiramycine
bij pH 8,0.

Het chemotherapeuticum furazolidone werd door ons noch in urine, noch in vlees
en organen aangetoond.

Dc vcrscliillen in de gemeten waarden tussen en in de partijen kan zijn oorzaak heb-
lien in het \\-crschil in resorptie\\erniogen \\an de kalverclarmen ( voornamelijk duo-
denum) en mogehjk in een akti\\-iteitsverhes \\an liet antibioticum in het \\oer !l3).
Andere faktoren. die een rol kunnen spelen in deze \\\'ariaties. zijn de mate \\\'an homo-
genisatie van de antibioticatocxoegingen in het kaKermelkpoedcr. de hoc\\eelheid
poeder, die het kalf de laatste keer vóór de slachting toegediend kreeg, het tijdsbe-
stek tussen \\-oeding en slachting en het concentrerend vermogen \\ an de nier.
Ook de papierschijfjes van Schleicher & Schüll (0 1.27 cm) zouden in absoiptie-
N\'crmogen kunnen \\-ariëren |22). Dc concentraties \\an 80 ppm zinkbacitracine.
40 ppm spiramycine en 50 ppm furazolidone in kaKermelkpoedcrs ge\\\'en geen aan-
toonbare residuen in \\-lees en orgaan. Verder blijken speciale afmestpoeders (tabel II
nummer 1 en 12), welke geen antibioticaresiduen veroorzaken bij mcstkaheren. geen
oplossing te geven van het residuvraagstuk, .Aangezien de datum x-an slachting van
de mestkalveren meestal niet precies bekend is, h,\\-, door een te \\erwachten prijs-
daling of een verandering in de exportbestemiiiing — blijken deze speciale afmest-
Ijocders, die bestemd zijn \\oor de laatste 14 dagen van de afniestpcriode, geen zin
te hebben, In vlees en organen konden nooit antibioticaresiduen worden aangetoond
als het antibioticaonderzock \\an de urine met een negatief resultaat was \\erlopen.
Voor de tot nu toe beschreven antibioticaondcrzoekmethoden \\an de urine met de
testkiemen S. lutea. B. subtilis .VFCC 6633, B. subtilis B,G..\\. cn B. cereus verlopen
± 18 uur. voordat de resultaten er\\ an bekend zijn.

Door van Schothorst (29) cn K u n d r a t f 18) zijn methoden beschreven om
de afleestijd van het antibioticaonderzoek \\an urine aanzienlijk te bekorten. Deze
methoden ( 18, 29) maken gebruik van B. stearothermophilus var, calidolactis, welke
momenteel als sneltestkiem \\ oor het aantonen \\ an o,a, penicilline in dc melk wordt
gebruikt (15, 32),

Het algemene principe \\an ecn antibioticasnehest is: een zodanige sijorcn- of bac-
terienconcentratie gebruiken dat tengevolge \\an enkele kieindelingen, in een even-
tueel \\\'crrijkl medium de zichtbaarheidsgrens \\an de bactcricgroei snel wordt be-
reikt, Remming van de bacteriegroei o\\cr een bc]3aald gebied, hetwelk zichtbaar
wordt als een remzone, kan tengevolge van l),v. de a;inwezigheid van antibiotica
optreden,

f)e methoden van K u n d r a t (18) cn a n S c h o t h o r s t (29 ) werden door ons

De iinloed van de ])H \\an de uiine bleek belangrijk te zijn bij deze methodieken.

De pll \\ aii lie urine van mestkaUcren \\ arieert sterk. Dc< door ons gevonden waarden
varieerden tussen pH 4,9 cn 8.3. Deze \\ariatie bleek o.a. afhankelijk te zijn \\ an het
fahrikaal melkpoeder, dat aan de kalveren was toegediend. Kik melkpoederfabrikaat
bracht in het algemeen een s]jecifiek pl 1-optinuuii \\ aii de urine met zich mee. Toch
bleken de partijen onderling, gemest met hetzelfde poeder, in hun gemiddelde pH-
waardeii soms sterk te varieren (zie tabel IV),

,\\ls het tijdsbestek tussen de laatste \\oeding en slachting kort is, is de kans groter,
dat de urines van de mestkalveren een lagere zuurtegraad hebben, dan in de geval-
len dat dit tijdsbestek lang is. Als men met een redox-indicator (b.v. briljant-zwart)
werkt, kan de lage pH van de urine foutief-positieve uitslagen geven bij B. stearo-
thermophilus var. calidolactis. Bij B. cereus kunnen eveneens foutief-positieve rem-
zones optreden tengevolge van de lage pH (pll < 5.8)) als dit organisme als snel-

Tabel IV. De pH-waarden van urinemonsters van mestkalveren, gemest met kalverrnelk-
poeder nummer 10.

testkiein gebruikt wordt (10" sporen/ml voedingsbodem). De screeningsmethodiek
zoals aangegeven door van Schothorst (29) met behulp van microtiterschalen
en de redoxindicator briljantzwart kan daarom niet zonder meer toegepast worden
voor het antibiotica-onderzoek van de urine.

Het bufferend vermogen van de voedingsbodem (T.D.Y.M.-agar) in de cups is te
gering. Foutief positieve uitslagen ontstaan ten gevolge van de remmende invloed
van de lage pH op de sneltestkiem. Het corrigeren van de pH door middel van een
buffer is momenteel in studie.

Een andere moeilijkheid is, dat het gistextract in de voedingsbodem reducerend kan
werken op het briljantzwart, vooral onder enigszins anaërobe omstandigheden. Bij
het omkeren \\ an de microtiterschalen kunnen de voedingsbodems uit de cups vallen.
De mate van positiviteit is niet te beoordelen, aangezien het hier een kwalitatieve
test betreft. Geen reductie van briljantzwart betekent geen groei, dus remming ten
gevolge van mogelijk een antibioticum.

Vaak bleek het"tijdstip van aflezen moeilijk te bepalen (varieerde van 2 tot 4 uur).

K u n d r a t (18) heeft een sneltestmethodiek beschreven met B. stearothermophilus
var. calidolaetis met als indicator broomcresolpurper (omslagtraject pH 5,2—6,8).
De antibioticatest zou zelfs na 45 minuten afleesbaar zijn. De test is gebaseerd op een
kleuromslag van de indicator ten gevolge van de pH-daling door de groei van de
testkiein. Aangezien er grote verschillen zijn in de pH van kalver-urines, is deze test
niet zonder meer toepasbaar voor antibiotica-onderzoek van kalver-urines.

Twee sneltestsystemen voor het aantonen van antibiotica in de urine werden door
ons ontwikkeld. Bij het ene systeem werd de testkiem B. stearothermophilus var.
calidolaetis C 95.3 gebruikt. De bereidingswijze van de voedingsbodem (T.D.Y.M.-
agar) werd belangrijk gemodificeerd. De gepeptoniseerde melk werd vlak voor het
gebruik aan de tot 60°C afgekoelde gesteriliseerde voedingsbodem toegevoegd en de
voedingsbodem wc rd verrijkt met 0,2% FeS04. Dc pH van de voedingsbodem was
7,0±:0,1. Aan 100 ml voedingsbodem werd 15 ml van een 18 uur oude T.D.G.M.-
broth cultuur van B. .stearothermophilus xar. calidolaetis toegevoegd.
T.D.G.M.-broth had de volgende samenstelling:

Gistextract (Oxoid L 21)
Gepeptoniseerde melk (Oxoid L 32)
Aqua dest. pH 7,0±0,1

De papierschijfjes van Schleicher & Schuil (0 1,27 cm) werden in de urine gedipt
cn op de testplaten gelegd. De vóórdiffusietijd bedroeg 30 minuten bij kamertempe-
ratuur. De tijdsduur benodigd \\oor de antibioticatest was konstant l\'/s a 2 uur,
als de testplaten bij 63°C in het waterbad werden bebroed.

Een ander gemakkelijker uit te voeren sneltestsysteem met behulp van een sporen-
suspensie van B. subtilis B.G.A. werd eveneens door ons ontwikkeld. Als voedings-
medium werd Antibiotic Medium no: 1 (Difco 0263) gebruikt, waaraan 15 g Tryp-
tone (O.xoid L 42) per liter werd toegevoegd ipH 7,0±0,1). Per 100 ml tot 60°C
afgekoeld, gesteriliseerde voedingsbodem werd 2.10"\' B. subtilis ZJ.G./l.-sporen toe-
gevoegd. Uitgaande van een standaardsuspensie van 2.10® sporen/ml betekende da»
10 ml suspensie per 100 ml voedingsbodem. De testplaten werden direct na de berei-
ding bewaard in de koelkast bij ± 4°C en werden vlak vóór het gebruik bij kamer-
temperatuur geplaatst. De testplaten zijn maximaal 1 dag houdbaar bij ±: 4°C. Na
± 2 uur bebroeden bij 37°C geschiedde het aflezen van de antibioticatest met be-
hulp van indirekte belichting tegen een donkere achtergrond. In totaal werden op
deze wijze ± 5000 urinemonsters van kalveren onderzocht op antibiotica. De diame-
ters van de remzones waren door het gebruik van de grote hoeveelheid kiemen veel
kleiner dan bij de langzame antibioticatest (minder kiemen/ml voedingsbodem,
zie tabel II en V). De vóórdiffusietijd bleek geen belangrijke rol bij deze sneltest
te spelen.

Bij de 5000 onderzochte kalveren waren 11 dieren, waarvan de diameter van de
remzone groter was dan 25 mm op de sneltestplaat. Hiervan bleken 8, onderzocht
met de S. lutea-ttst volgens v a n S c h o t h o r s t (27), positief te zijn. Bij 9 kalveren
was geen injectieplaats terug te vinden. Opvallend was ook het verschijnsel dat bij
kalveren, welke volgens de fabrikanten afmestpoeders hadden gehad, waarin niet-
resorbeerbare antibiotica toegevoegd waren, toch antibiotica-positieve monsters van
urine en organen voorkwamen (som.s zelfs meer dan 30% per partij). In het alge-
meen verschilt de antibioticatoevoeging aan het startpoeder met dat aan het af-
mestpoeder. Restanten van prernixen voor startpoeders, welke achterblijven, b.v. in
bepaalde delen van de premix-machine in de fabriek, kunnen blijkbaar terecht ko-
men in de premix voor het afmestpoeder. Bij de kalvermester kunnen waarschijnlijk
eveneens restanten van het startpoeder bij het afmestpoeder komen.
De beschreven sneltestmethodiek wordt momenteel getest op haar bruikbaarheid als
voorselectie op het wettelijk voorgeschreven antibiotica-onderzoek volgens de me-
thode van Schothorst (27, 30).
Conclusie

Bepaalde antibioticatoevoegingen aan kalvermelkpoeders kunnen in de toekomst
ernstige repercussies geven voor onze kalverexport binnen de EEG, indien door een
partnerland de eis gesteld zou worden, dat er geen aantoonbare antibioticaresiduen
in vlees en organen aanwezig mogen zijn.

De hoeveelheden tetracyclines en penicillines, door de Raad van P^uropese Gemeen-
schappen toegestaan voor nutritieve doeleinden, ktmnen microbiologisch aantoon-
bare residuen in de organen en/of vlees veroorzaken.
Dankbetuiging

.•\\an dc collegae Drs. S. P. Koopman. Drs. .A. P. van der Linden en Drs. S. l-evy
wordt dank gezegd voor de medewerking en kritische instelling tijdens het onderzoek. Aan dc
Fa. van S c h i p s t a 1 te Nijmegen is dank verschuldigd voor dc nodige informatie cn het
ter beschikking stellen van materiaal. Vooral de heer .4. Smulders, keurmeester-laborant,
wordt dank gezegd voor de enthousiaste medewerking aan het onderzoek. Gaarne wordt collega
Drs. L. ten Horn dank gezegd voor de redactionele adviezen bij dit artikel.

L Bartels, H., A n g e r s b a c h, H., Klare, H. J.: Nachweis von Hemmstoffen bei
Tieren aus Norrnalschlachtungen. Fleischwirtsch., 52, 479, (1972).

2. B a r t e 1 s, K. H.: Hennnstoffen auch bei Normalschlachtungen. Schlacht- und Viehof-
ztng., 70, 309, (1970).

3. Beck, G., Mantel, Th.: Der biologische Hemmstofftest, ein Weg zur Klärung des
Rückstandsproblems in Fleisch. Fleischwirtsch., 52, 1605, (1972).

4. B o n f e r t, W., B e r r a n g, K.: Hemmstoffnachweis im Rahmen der bakteriologische
Fleischuntersuchung. Archiv. Lebensmittelhyg., 20, 61, (1969).

5. G e rn rn e r, H., S e e g e r, H.: Der Nachweis von Henunstoffen in der bakteriologische
Fleischimtersuchung und seine Bedeutung für den Verbraucher. Dtsch. tierärztl. Wschr.,
77, 577, (1970).

6. G i s z k e, W., Wenzel, S., P i c h n a r c i k, J., Schaper, J. und E n n e n, E.: All-
gemeine Hemmstoffnachweis bei normal geschlachteten, tauglich beurteilten Kälbern,
Schweinen, Rindern. Arch. Lebensmittelhyg., 21, 25, (1970).

7. G u i n é e, P. A. M., U g u e t o, N. R., Leeuwen, W. J. van: E. coli met resistentie-
factoren bij vegetariërs, baby\'s en niet-vegetariërs. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 141, {1971).

8. G u i n é e, P. A. M., F r i k, J., U g u e t o, N. R., L e e u w e n, W. J. v a n, K o 1, P. J.
van: Resistentiefactoren in de intestinale coli flora van mestkalveren. Tijdschr. Dier-
geneesk., 97, 705, (1972).

9. Hellemond, K. K. van. Dammers, J.: De voeding van mestkalveren. Tijdschr.
Diergeneesk., 96, 956, (1971).

10. I w e m a, S.: Additieven in de veevoeding. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 1026, (1972).

11. K a m p e 1 m a c h e r, E. H., G u i n é e, P. A. M. en N o o r 1 e-J a n s e n, L. M. van:
Een eenvoudige onderzoekmethode ter vaststelling van antibiotica bij slachtdieren, die
tijdens het leven therapeutisch met antibiotica werden behandeld.TijJic/ir. Diergeneesk.,
87, 16, (1962).

12. K a rn p e 1 m a c h e r, E. H.: .Antibiotica in voeding van mens en dier. Tijdschr. Dier-
geneesk., 89, 1923, (1964).

13. Kerk, P. van de. Kuiken, E. J. M. van: De stabiliteit van enkele antibiotica\'s in
medicinale voeders en kalvermelkcn. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 57, (1972).

14. Klima, H.: Zur F\'rage des Hemmstoffnachweises anläszlich der bakteriologische Fleisch-
untersuchung. Fleischwirtsch., 18, 1347, (1966).

15. K r a a c k, J., Tolle, A.: Zum Nachweis von Henunstoffen in Milch mit den Brilliant-
schwartz-Reduktionstest. Archiv. Lebensmittelhyg., 20, 145, (1969).

16. K r e e k, F. W. van der, M oor, .A. G. d e: Residu\'s van veevoederadditieven, veevoe-
dercontaminanten en veterinaire geneesmiddelen. VoedingsmiddelentechnoL, 3, 36, (1972).

17. Kreuzer, W., Aigner, R.: Lebensmittelhygienische Probleme, ms besondere nach
unkontrollierter .Application von Wirkstoffen und Therapeutika an Schlachttieren.
Fleischwirtsch., 51, 43, (1971).

18. K u n d r a t, W.: 45-Minuten-schnellmethode zum microbiologischen Nachweis von
Hemmstoffen in tierischen Produkten. Fleischwirtsch., 52, 485, (1972).

19. M a n t e n, A.: Betekenis van antibiotica in het milieu. Ned. Tijdschr. Geneesk., 115,
1844, (1971).

20. Meyer, B., Thiel, W., Weis, W.: Bedeutung und Nachweis von Hemmstoffen in
Rahmen der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Fleischwirtsch., 49, 203, (1969).

21. Mol, H.: Gevaren van antibiotica-residuen in voedingsmiddelen voor de Volksgezond-
heid. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 663, (1971).

23. O V e r g O O r, G. H. A.: Gevoeligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bacteriën t.o.v.
de meest gebruikelijke antibiotica en chemotherapeutica, Tijdschr. Diergeneesk., 91, 1760,
(1966).

24. O v e r g O O r, G, H, A.: Voortgezette onderzoeken met betrekking tot gevoeligheid van uit
praktijkmateriaal geïsoleerde bacteriën t.o.v. de meest gebruikelijke antibiotica en chemo-
therapeutica. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 685, (1971).

25. P i c h n a r c i k, J., Wenzel, S., G i s z k e, W.: Beitrag zur Methodiek der Hemmstoff-
nachweises in Organen und Muskulatur von Schlachttieren. Arch. Lebensmittelhyg., 20,
272, (1969).

26. Schaper, J,: Hemmstoffnachweis (antibiotica) bei normal- und krankgeschlachteten
Rindern, Kälbern und Schweinen, Thesis, Hannover, (1970),

27. Schothorst, M. van: Residuen van antibiotica in slachtdieren. Thesis, Utrecht,
(1969).

28. Schothorst, M. van, P e e 1 e n-K nol, G.: Detectie en indcntificatic van enkele an-
tibiotica\'s in slachtdieren. Tijdschr. Diergeneesli., 95, 438, (1970a).

29. Schothorst, M. van: Nachweis und Identifizierung einiger Antibiotica bei Schlaclit-
tieren. Fleischwirlsch., 50, 1085, (1970h).

30. S c h o t h o r s t, M. van, L e u s d e n, F. van: Toetsing van de niertcst ter detectie
van antibiotiea-residuen in slachtdieren. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 1043, (1972).

31. Takäcs, J., K o v ä c s, S.: Demonstration of antibiotic residues in the meat of slaugh-
tered animals. Act. Vet. Acad. Sei. Hungaricae, 19, 11, (1969).

32. T e r p 1 a n, G., Z a a d h o f, K. J.: Der Nachweis von Hemmstoffen in der Milch mit
Bacillus stearothermophilus var. calidolaetis im agar diffusionstest und TTC-schnelltcst.
Arch Lebensmittelhyg., 20, 279, (1969).

33. Tie WS, J.: Entwickclungstendezcn beim Einsatz einiger Wirkstoffe in der Tierernährmig.
Schlacht- und Viehojztng, 7, 237, (1972).

34. Ulsen, F. W. van: Goli\'s, salmonella\'s en antibiotica. Tijdschr. Diergeneesk., 97,
1069, (1972).

35. Welz, W.: Zur Frage einer möglichen Beeinflussung des Hemmstoffnachweises im Rah-
men der bakteriologische Fleischuntersuchung durch in Pflanzen vorkommende antibakte-
rielle Wirkstoffe. Arch. Lebensmittelhyg., 18, 230, (1967).

36. Wenzel, S.: Allgemeine Hemmstoffnachweis bei krankgeschlachteten Rindern und
Schweinen und Vergleich mit den Hemmstoffnachweises bei normal geschlachteten Tie-
ren. Arch. Lebensmittelhyg., 22, 200, (1971).

Enkele ervaringen, opgedaan bij experimentele infekties met Yersinia
enterocolitica, uitgevoerd op runderen

Results obtained in experimental infections of cattle with yersinia enterocolitica
F. H. J. JAARTSVELD en H. C. VAN KURINGEN*)
Samenvatting

Infekties door Yersiniasoorten (waartoe behoren de vroeger genoemde Pasteurella pseudo-
tuberculosis en Pasteurella X) komen voor bij de mens en zijn tevens wijd verbreid in het
dierenrijk.

De Yersinia enterocolitica-miekUes worden door een aantal onderzoekers als een zoönose
beschouwd. Infekties, veroorzaakt door deze bakterie, kunnen bij de mens aanleiding geven
tot diarree of verschijnselen van akute appendicitis.

Yersinia enterocolitica serotype 9 geeft kruisagglutinaties met Br. abortus bij de mens. De
C.B.R. ten opzichte van Br. abortus is bij de mens na een Yersinia enterocolitica-infeMüc
serotype 9 negatief.

Bij het varken ontstaan cr na een infektie met dit Yersinia-type zowel een positieve agglu-
tinatie als een positieve C.B.R. ten opzichte van Br. suis (1).

Bij dit onderzoek werd vastgesteld, dat ook bij het rund een positieve agglutinatie cn C.B.R.
van het scrum kunnen ontstaan ten aanzien van Br. abortus na een infektie met Yersinia
enterocolitica seroty|)e 9. Tevens bleek, dat na een infektie met deze kiem dc melk een
positieve .A.B.R. kan krijgen, alsmede een positieve .A.B.R.-titer cn een positieve M.S.A.
Het melkserum kan een positieve agglutinatie cn C.B.R. vertonen.

Infections with specics of Yersinia (including the species Pasteurella pseudotuberculosis and
Pasteurella X referred to in a previous paper) occur in man and also are common in ani-
mals.

*) Dr. F. H. J. Jaartsveld cn H. C. van Kuringen; Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant, Molenwijkseweg 48, Boxtel.

Dit artikel werd op 12 oktober 1972 voor plaatsing geaccepteerd.
240 Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl, 5, 1973

Yersinia entcrocolitica infections are regarded as zoonoses by a number of investigators.
Human infections caused by this organism may give rise to diarrhoea or symptoms of acute
appendicitis.

Yersinia enterocolitica serotype 9 produces cross agglutination with Br. abortus in man.
Complement fi.xation tests are negative for Br. abortus following human infection with
Yersinia enterocolitica serotype 9.

.Agglutination as well as the complement fixation test will be positive for Br. suis following
infection with this type of Yersinia in pigs (1).

\'rhe present studies showed that agglutination and complement fixation of the serum may
also be positive for Br. abortus following infection with Yersinia enterocolitica serotype 9
in cattle. It was also found that infection with this organism may be followed by a positive
milk ring test as well as a positive milk ring litre and a positive rapid milk agglutination
test. The milk serum may show a positive response to agglutination and to the complement
fixation test.

In 1964 werd van de lot dan toe pasteurella-soorten een apart genus Yersinia afge-
scheiden. Tot de groep Yersinia behoren de bakteriesoorlen die destijds aangeduid
werden met Pasteurella pestis, Pasteurella pseudo-tuberculosis en Pasteurella X.
Yersinia enterocolitica is een baklerie, die de laatste jaren veelvuldig bij de mens is
geïsoleerd. Van Noyen c.s. (6) beschreven deze baklerie als een oorzaak voor
darmontsteking bij de mens (zt 2% van de patiënten met een banale enteritis).
Esse veld (2) beschreef de ziekteverschijnselen bij 108 Yersinia enterocolitica-
infekties. Bij 71 patiënten werd diarree en/of buikpijn vastgesteld, bij 26 patiënten
werd pijn rechts onder in de buik, gelijkend op akute appendicitis, gekonstateerd.
Rtnm de helft van deze gevallen weid veroorzaakt door Yersinia enterocolitica sero-
type 9 en bijna de helft door serotype 3. Het serotype 9 is daarom zo belangrijk
omdat het kruisagghilinalics veroorzaakt met Br. abortus bij de mens. Bij de
Yersinia-infeklies van de mens is de komplemenlbindingsreaklie ten opzichte van
Br. abortus in bijna alle gevallen negatief.

A k k e r m a n s en Hill (1) toonden Yersinia enterocolitica serotype 9-infektics
aan hij \\arkens en stelden vast, dat er komplete kruisreakties bestonden tussen deze
Yersinia en Br. ,f«L(-infeklies. Ook de komplemenlbindingsreaklie was bij deze Yer-
sinia-infeklie positief ten opzichte van Br. suis. Goyon (3) beschreef een endo-
carditis bij een jonge stier, veroorzaakt door Yersinia enterocolitica. Tevens ver-
meldde hij dal Yersinia enterocolitica werd geïsoleerd door R i v é en V a 1 1 é e uit
ecn melkmonsler, afkomstig \\ an een koe.

Op grond \\ an het feit, dat Yersinia enterocolitica bij de mens voorkomt en geïsoleerd
wordt uil allerlei dieren, zoals hazen, konijnen, chinchilla\'s, cavia\'s, paarden en
runderen, zou men van een zoonosc kunnen spreken (5).

Sedert enige jaren spelen brucella-infekties bij hel rund in de provincie Noord-
Brabant vrijwel geen rol meer. Af en toe doen zich bij het onderzoek van serum
of melk op brucellosis positieve reakties voor, die niet le verklaren zijn. Soms zijn
het voorbijgaande reakties, waarbij men dc indruk krijgt, dal deze jjcriodiek voor-
komen, bijvoorbeeld in de laatste helft van de laklatie.

Naar aanleiding van bovengenoemde jjiinten weid een nader onderzoek ingesteld
betreffende het serologisch onderzoek en het onderzoek van melk op Br. abortus van
met Yersinia geïnfekteerde runderen.

Ter beschikking waren 9 koeien, waarvan het grootste deel een tijd gemolken zou worden.
7 Koeien werden geïnfekteerd via een kwartier van de uier met 1x10\'" kiemen Yersinia
enterocolitica jerotype 9. 2 Koeien werden eveneens via een kwartier geïnfekteerd met 1 x 10\'"
kiemen en tevens intraveneus met 2 x 10^" kiemen.

Het bloedserum werd vóór de infektie en wekelijks nä de infektie onderzocht op antilichamen
ten opzichte van Br. abortus met behulp van de langzame agglutinatie bij 37°C en de komple-
mentbindingsreaktie. Wekelijks werden melkmonsters per kwartier onderzocht op de Abortus
Bang-Ringreaktie (A.B.R.), de A.B.R.-titer, de melksnelagglutinatie (M.S.A.), de agglutinatie
van de melkwei bij 37°C en de komplementbindingsreaktie (4). Direkt na de intramammaire
infekties werden dagelijks melkmonsters genomen, bestemd voor de isolatie van Yersinia
enterocolitica uit de melk.

De uitslagen van de serologische onderzoekingen ten opzichte van Br. abortus, uit-
gevoerd vlak vóór de infektie, waren alle negatief.

Tabel I. De tijdsduur van de positieve agglutinatie en complementbindingsreaktie in het
bloedserum na infektie van koeien met Yersinia Enterocolitica Serotype 9.

Tabel 1 geeft aan hoeveel weken na de infektie de agglutinatie en de komplement-
bindingsreaktie van het bloedserum positief waren. Van de uitsluitend intramammair
geïnfekteerde koeien vertoont alleen koe 56 geen serologische reakties ten opzichte
van Br. abortus. De andere 6 koeien vertonen min of meer duidelijke serologische
reakties ten opzichte van Br. abortus, reeds vanaf de eerste week na de infektie.
De serologische reaktie ten opzichte van Br. abortus is over het algemeen niet van
lange duur. Bij de meeste koeien daalt de titer enkele weken na de intramammaire
infektie. Een uitzondering is echter koe 43. Het serologisch onderzoek is 9 weken
na de infektie nog sterk positief. Dit onderzoek kon niet worden voortgezet; dit dier
werd geslacht.

Ook de serologische reakties ten opzichte van Br. abortus van de intraveneus en
intramammair besmette koeien ontstaan direkt na de infektie, doch verdwijnen
geleidelijk aan na 2 tot 5 weken.

3.2.1. De A.B.R. (Abortus Bang R i n g - r e a k t i e). Van de 9 geïn-
fekteerde dieren werd de A.B.R. in 7 gevallen positief. In de meeste gevallen was
de A.B.R. 4 ä 5 weken na de infektie positief.

3.2.2. De A. B. R. -1 i t r a t i e. De A.B.R.-titratie kan na de infektie oplopen tot
1 : 256. De maximale hoogte werd ongeveer 14 dagen na de intramammaire infektie
verkregen.

3.2.3. De M. S. A. (M e 1 k - s n e 1 - a g g 1 u t i n a t i e). Deze reaktie liep vrij-
wel parallel met de A.B.R.-titratie. Indien deze laatste 1 : 4 of meer bedraagt, is
de M.S.A. meestal positief.

3.2.4. De m e 1 k w e i - a g g 1 u t i n a t i e. Deze agglutinatie werd uitgevoerd bij
37°C, De agglutinatie-titers bereikten ongeveer twee weken na de infektie de maxi-
male hoogte. Na 4 a 5 weken waren deze titers verdwenen.

3.2.5. De komplementbindingsreaktie. De komplementsbindings-
reaktie van de melkwei werd na zh 2 weken positief en was na 4 a 5 weken na de
infektie weer verdwenen.

Tabel 2. Het verloop van de A.B.R., A.B.R.-titer, M.S.A., de agglutinatie en de C.B.R. van

1) E.R. - eigen remming. De C.B.R. kan niet worden uitgevoerd.
A.B.R. - Abortus Bang Ringreaktie.
M.S.A. - Melk-Snel-Agglutinatie.

Aggl. 37°C. - Agglutinatie van de melkwei bij 37°C.
C.B.R. - Complement Bindings Reaktie van de melkwei.

3,2,6, De niet geïnfekteerde kwartieren van de koeien, die uitsluitend intramammair
geïnfekteerd waren, vertoonden lage A,B,R,-titers (tot 1 : 8), De M,S,A, was steeds
negatief, alsmede de wei-agglutinatie en cle C,B,R, van dc melkwei.

3.2.7. De niet geïnfekteerde kwartieren van de koeien die tevens intraveneus waren
geïnfekteerd, vertoonden wel sterk positieve reakties wat betreft de A.B.R., de A.B.R.-
titratie, de M.S.A. en de agglutinatie en de C.B.R. \\\'an de melkwei. Het is dus /eer
aannemelijk, dat deze agglutininen. die in de melk va.n de niet geïnfekteerde kwar-
tieren worden aangetroffen, afkomstig zijn uit het bloed.

3.2.8. Resumerend kan gesteld worden, dat na een infektie met Yersinia enteroco-
litica serotype 9, bij koeien antistoffen in de melk kunnen ontstaan, die met de
bovengenoemde onderzoekingsmethoden niet te onderscheiden zijn van brucella-
antistoffen. Deze positieve reakties zijn \\ aak \\ an \\ oorbijgaande aard; na 3 ä 5 weken
zijn de sterk positieve reakties meestal \\ erdwenen.

3.3.1. Materiaal. Gedurende 10 dagen na de infektie werden \\ an alle koeien
steriel melkmonsters genomen om te trachten Yersinia enterocolitica te isoleren.
De eerste dagen na de infektie was de melk, afkomstig uit het geïnfekteeixle kwartier,
romig geel van kleur en dik van konsistentie (vla-achtig). Het aantal cellen per ml
melk (met behulp van de Coulter Counter bepaald) steeg direkt na de infektie
tot 1 ä 5.106 cellen.

3.3.2. Methode van bakteriologisch onderzoek. Een ophojjings-
methode \\oor de isolatie van Yersinia enterocolitica werd ontwikkeld. Aan 9 ml
steriel opgevangen melk wend 1 ml cloxacilline 100 ppm toegevoegd¹). Cloxacilline
voorkomt de groei van eventueel aanwezige stafylokokken en Streptokokken in de
melk, niet die van Gram-negatieve staven. Deze monsters werden 3 dagen bebroed
bij kamertemperatuur. Ver\\olgens werd de melk geënt op Leifson-platcn. Ook deze
platen werden 3 dagen bebroed bij kamertemperatuur. Met behulp van deze techniek
kunnen ± 10 kiemen per ml melk geïsoleerd worden. Dc typering geschiedde zoals
aangegeven door Akker mans en Hill (1).

Op deze manier gelukte het om tot 6 dagen na de infektie Yersinia enterocolitica uit
de melk van de geïnfekteerde kwartieren te isoleren.

Na een infektie met Yersinia enterocolitica serotype 9 van het rund, kunnen in het
serum kruisagglutinaties ten opzichte van Br. abortus optreden. Tevens kan de
C.B.R. ten opzichte van Br. abortus positief woiden. Deze i\'cakties waren bij boven-
genoemde proeven meestal na 4 ä 5 weken verdwenen. l?ij één rund was na 9 weken
de agglutinatie en C.B.R. van het scrum nog sterk jjositief.

Na een intramarnmaire infektie met Yersinia enterocolitica ontstaat een mastitis.
Het gelukte om tot 6 dagen na de infektie Yersinia enterocolitica te isoleren. Ook de
A.B.R. en de M.S.A. van de melk, alsmede de agghitinatie en dc C.B.R. van de
melkwei werden na infektie gcdinende enige weken positief.

Gaarne danken wij Prof. Dr. H. Esse veld, hoogleraar in de Microbiologie aan de Medi-
sche Fakulteit te Rotterdam en Mej. K. Goudswaard, analyste aan het Dijkzicht Zieken-
huis te Rotterdam voor de Yersinia-starmnen, die wij van hen ontvingen.

Tevens dank aan Mej. J. \\V. C. Jilesen en Mej. M. P. v. d. Broek voor het labora-
toriumwerk.

1 Gaarne dank aan N.V. .^esculaap tc Boxtel, die ons Orbeninc-monsters (250 mg cloxa-
cilline) ter beschikking stelde.

L Akker mans, J. P. W. M. en Hill, W. K. W.: Yersinia enteroeolitica serotype 9-
infektie als storend element bij de serologische diagnostiek van brucella-infekties bij het
varken. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 1654, (1971).

2. Es se vel d, H.: Ziekteverschijnselen bij 108 Yersinia enterocolitica-infekties. Ned. Tijd-
schr. Geneesk., 115, 2003, (1971).

3. Goyon, M.; Endocardite végétante a Yersinia enterocolitica chez un bovin. Rec. Méd.
Vét., 145, 61, (1969).

4. J a a r t s V e 1 d, F. H. J. en J i 1 e s e n, J. W. C.: Een bijdrage ter onderkenning van spe-
cifieke en aspecifieke .Abortus Bang Ringreakties. Tijdschr. Diergeneesk., 92, 547, (1967).

5. Jacober, F. X.: L\'infection a Yersinia enterocolitica: une zoonose d\'avenir. Thesis
Paris (1967).

6. Noyen, R. van, V a n d e p i 11 e, J. en I s e b a e r t: Yersinia enterocolitica; een be-
langrijke oorzaak van darmontsteking. Ned. Tijdschr. Geneesk., 114, 188, (1970).

Waarnemingen bij een uitbraalc van de Zielcte van Aujeszicy in de Gelderse
Vallei

Observations in an outbreak of Aujeszky\'s Disease in the Gelderse Vallei (the Nether-
lands)

Er worden praktijkwaarnemingen vermeld over een uitbraak van de ziekte van Aujeszky
bij varkens en runderen. De ziekte, die in Nederland tot dusverre zich voornamelijk bij
jonge biggen manifesteerde, trad nu ook op bij mestvarkens.
De morbiditeit bij mestvarkens was 100%; de mortaliteit 2/2%.
De overlevende varkens waren na 14 dagen volledig hersteld.

Runderen werden vrijwel uitsluitend geïnfecteerd als zij in dezelfde ruimte waren opge-
steld als varkens. Slechts 20% der aangetaste runderen vertoonde jeukverschijnselen.

Field observations on an outbreak of Aujeszky\'s disease in swine and cattle are reported.
1\'he disease which so far had mainly appeared in young piglets, now also occurred in fatte-
ning pigs.

Morbidity was one hundred per cent in fattening pigs, mortality being 2.5 per cent.
\'File surviving pigs recovered completely within fourteen days.

Cattle were only infected when they were housed in the company of pigs. Only 20 per
cent of the affected cattle showed symptoms of pruritus.

In hct gebied van de Gelderse Vallei werden, evenals elders in ons land, in de looj)
der jaren af en toe incidentele gevallen van de ziekte van Aujeszky waargenomen.
Deze kwamen hoofdzakelijk voor op varkeasfokbedrijven. Daarbij traden vooral
hersenverschijnselen bij jonge biggen op de voorgrond. Verspreiding naar bedrijven
in de buurt trad nooit op.

In de tweede helft van 1971 brak de ziekte uit in een gebied ten westen van
Barneveld; een tiental bedrijven bleek besmet. In maart 1972 werd ten oosten van
Barneveld (Harskamp, Kootwijkerbroek) een nieuwe haard waargenomen, die

2 Drs. H. C. Bottelier; Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland, „Klein Rosendael",
Rozendaal (Gld.).

Dit artikel werd op 9 januari 1973 voor plaatsing goedgekeurd.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, ajl. 5, 1973 245

sindsdien is blijven bestaan. Het juiste aantal besmette bedrijven is niet vast te
stellen, omdat de eigenaren van met name varkensmestbedrijven niet altijd dier-
geneeskundige hulp inroepen. Het feit dat er geen therapie voor deze ziekte bestaat
werd namelijk al gauw bekend, terwijl de behoefte aan goede voorlichting over
hygiënische maatregelen door de betrokkene blijkbaar niet steeds wordt gevoeld.
]3it artikel wil een verslag geven van een aantal waarnemingen en ervaringen opge-
daan bij de uitbraak in Harskamp en Kootwijkerbroek.

In de aanvang werd de epizoötie niet als zodanig herkend. Op een bedrijf met 330
mestvarkens, verdeeld over 2 afdelingen, 12 dagen tevoren opgelegd, wilden de
dieren in één afdeling niet eten. De biggen waren wat grauw, kwamen sloom uit
hun nest; diarree trad vrijwel niet op; enkele dieren hadden wat verhoogde tempe-
ratuur; sommige dieren waren te slap.

Een proefsectie leverde al even weinig op: goede conditie, wat rode lymfklieren in
kop- en lendestreek, geen orgaanafwijkingen, dunne inhoud van maag en dunne
dai-m. Bacteriologisch onderzoek van de organen: negatief; bacteriologisch onderzoek
van de dunne darm: geen bijzonderheden.

Bij later ingezonden kadavers werd 1 maal verbloeding door een maagzweer, 1 maal
gastro-enteritis (hemolytische E. coli) en 4 keer moerbeihartziekte vastgesteld.
Gesterkt door deze bevindingen werd een therapie ingesteld met vitamine E en een
combinatie van furazolidone met tetracycline HCl.

De inmiddels binnenkomende uitslagen van de immunofluorescentie test (I.F.T.)
ten aanzien van varkenspest stelden ons wat dat laatste betreft gerust, maar de
varkens weigerden te reageren op de therapie. Toen de ziekteverschijnselen zich
ook in de andere afdeling manifesteerden werd de mogelijkheid van de ziekte van
Aujeszky geopperd.

Een om die reden gemaakte hersencoupe leverde het beeld van encephalitis met gliose
op. Het bacteriologisch onderzoek uit de hersenen verliep negatief. Helaas verlic])
het virologisch onderzoek eveneens negatief, maar het serologisch bloedondei-zoek,
enkele weken later, was voor 5 van de 10 genomen monsters positief.
Stond voor dit bedrijf de diagnose dus niet voor de volle 100% vast, de inmiddels
op gang gekomen ontwikkelingen in de omgeving namen geleidelijk alle twijfels weg.
In de eerste plaats werden op andere bedrijven soortgelijke verschijnselen waarge-
nomen, waarbij de diagnose werd bevestigd door het aantonen van het \\ irus. Boven-
dien werden op een aantal van deze bedrijven ook runderen aangetast, een diersoort,
waarbij de klinische symptomen meer houvast geven.

T e r p s t r a (6), M e e n s cn V a n G o 1 s t e i n B r o u w e r s (5) en A k k e r -
mans (1) gaven aan de hand van door hen waargenomen verschijnselen een goede
beschrijving van het beeld bij het varken. Daaruit kwam het ook bij ons tot dusverre
bekende beeld van encephalitis bij jonge biggen naar voren. Ook werd ziek zijn en
\\erwerpcn bij zeugen waargenomen. Daarbij dient tc worden aangetekend, dat
gevallen waarbij alleen de biggen ziek werden en de zeugen klinisch gezond bleven,
het meeste voorkwamen.

In de huidige epizoötie zien we op het fokbedrijf dat niet alleen de biggen ziek
worden, maar ook vrijwel steeds de zeugen. Deze laatste dieren hebben vaak een
hoge temperatuur tot 42°, willen niet eten en zijn suf. Meestal duurt de ziekte bij
zeugen 5—7 dagen. Daarbij kan abortus voorkomen. In één geval kon uit verworpen
foeten het virus worden geïsoleerd.

De morbiditeit is hoog: 80—100%; sterfte onder zeugen hebben wij niet waar-
genomen.

Nieuw voor ons in deze uitbraak was, dat ook op varkensmestbedrijven de ziekte
woixit waargenomen.

De symptomen zijn tamelijk vaag. Binnen 1 ä 2 dagen treedt een sterke daling; van
de voedselopname op. De temperatuur is in een aantal gevallen te hoog. De dieren
zijn suf en komen liever niet uit hun nest. Deze verschijnselen geven geen enkel
houvast, omdat zij ook bij andere ziekten kunnen voorkomen.

In enkele gevallen zagen wij slapte of paralyse van de achterhand, dwangbewepngen
(fietsen, manegebewegingen) of excitatie (dringen tegen de muur). Verschijnselen
als pruritus en speekselen werden niet waargenomen en gevallen van aantasting
van het respiratie-apparaat waren niet opvallend, hoogstens werden verschijnselen
van rhinitis op een aantal bedrijven gezien. In het algemeen duuixle de ziekte 7—14
dagen, waarna geleidelijk volledig herstel volgde. De morbiditeit is hoog (100%),
de°mórtaliteit varieert van 0—10%; (bij 1500 varkens op 20 bedrijven 2/2%)). Bij
gestorven dieren werden nogal eens afwijkingen waargenomen die geen verband
leken te houden met de ziekte van Aujeszky, maar die de weerstand blijkbaar wel
hadden ondennijnd (chronische pleuro-pneumonie, peritonitis, uitgebreide parasitose
van de lever). In de meeste gevallen echter werd behalve de encephalitis niets
bijzonders gevonden.

Tabel 1 geeft een overzicht op grond waarvan de diagnose op de eerste tien bedrijven
werd gesteld. Daarbij moet opgemerkt worden dat deze tien bedrijven vlak bij
elkaar gelegen waren en dat de ziekte zich binnen tien dagen over deze bedrijven
\\erspreidde. Het histologisch hersenonderzoek werd uitgevoerd in het laboratorium
van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Rozendaal. Het virusonderzoek en het
bloedonderzoek vonden plaats in het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Rotter-
dam. Het bloedonderzoek bestond uit de serum-neutralisatie-test op een weefsel-
cultuur van varkensniercellen. Voor het aantonen van het virus werd eveneens van
(;en weefselcultuur van varkensniercellen gebruik gemaakt.

Differentiëel diagnostisch kan gedacht worden aan:
Varkenspest. De IFT was steeds negatief.

Bacteriële encephalitis. Het bacteriologi.sch onderzoek van de hersenen verliep
steeds negatief.

Streptokokkeninfccties. De locomotiestoornissen, die hierbij optreden, kunnen
worden veroorzaakt door encephahtis en door poly-arthritis; 1 x werden uit de
gewrichten van een Aujeszky-big Streptokokken gekweekt.

Coh-intoxicaties; bij deze ziekte treedt al spoedig diarree op. Bij sectie is een
catarrale enteritis steeds duidelijk waarneembaar.

Voedingsstoornissen; bij ondeugdelijk voeder kan men verwachten dat de eetlust
afneemt. Meestal is er in die gevallen sprake van een nieuwe partij voeder. Daar-
van was in onze gevallen geen sprake; bovendien weid het krachtvoer door ver-
schillende fabrieken geleverd.

In dit tijdschrift werd gerapporteerd over de ziekte van Aujeszky bij het rund in
1957 en 1959. Jansen (3) gaf verslag van een door hem gehouden enquête onder
de praktizerende dierenartsen in Nederland. Vrijwel alle inzenders \\ermeldden de
typische jeuk. J a n s e n en D e k k e r (4) beschreven een wat zij noemen „klinisch
onduidelijk geval". Bruckwilder (2) rapporteerde over 5 gevallen waarvan

Onze ervaring bij 50 runderen, verdeeld over 10 bedrijven, wijst uit dat slechts bij
10 runderen sprake was van pruritus, meestal bij jongere dieren, voornamelijk
kalveren. Veel \\aker zagen wij de door Jansen en Dekker en ook door
Bruckwilder waargenomen symptomen.

De veronderstelling van Jansen, dat de plaats van de jeuk bepaald wordt door
het corresponderend deel van het ruggemerg dat aangetast is, kan ook gebruikt
worden ter verklaring van de andere symptomen. Het meest voorkomende beeld
geeft een koe met een gespannen, starende blik en schoksgewijze verlopende kramjjcn
van de rugspieren. De eetlust is meestal afwezig; drinkwater wordt vaak nog wel
opgenomen. In het klinische stadium werd geen temperatuur\\ erhoging waarge-
nomen.

De slachtoffers vielen in alle leeftijdsgroepen; hel jongste dier was een kalf van
7 dagen. Hel verloop van de ziekte is zeer snel. Eén ä twee dagen na het begin van
de eerste symptomen trad de dood in. De mortaliteit bedroeg 100%. Gezien dc
infauste prognose werd als regel reeds eerder tot noodslachting overgegaan.
Naast de bovengenoemde verschijnselen zagen we bij het rund uiteenlopende symja-
tornen, afhankelijk van de neurogene storingen. Het meest zagen we „koliek". Bij
koliek schopt de koe met de achterpolen näär de buik, soms naar voren, soms naar
achteren, soms op de grond. Daarnaast zien we de dieren die onrustig zijn, neerkrui-
pen en weer opstaan en slaan met de staart. Andere dieren zijn kortademig en „be-
zweet" en kunnen zich mei moeite o\\ereind houden. Een andere groep symptomen
wordt gekenmerkt door (vaak heftige) tynipanie, kauwbewegingen en speekselcn. Bij

2 runderen zagen we als eerste verschijnsel een scheve stand \\ an de kojo; bij 1 rund
begon de ziekte met kreupelheid \\an het linker voorbeen.

De morbiditeit liep sterk uileen. Zo was er een bedrijf van 30 runderen mei ] slacht-
offer. Daartegenover staat een geval van 8 dode runderen op een stal \\an 11. Bij
één van deze 8 runderen werd na het slachten een invaginalie van de dunne darm
geconstateerd. Helaas hebben we dit dier niet levend gezien. In \\Tijwel alle gevallen
stonden de runderen opgestald in dezelfde ruimte als de varkens. Andere runderen
op hetzelfde bedrijf, maar in andere ruimten opgesteld, werd vrijwel niet ziek. Twee
gevallen \\ ormden daarop een uilzondering. Ojj het ene bedrijf waren geen varkens
aanwezig. Wel was hel bedrijf van de buurman besmet. Beide aangetaste koeien
stonden hier opgestald bij de buitendeur. Op hel andere bedrijf liepen de koeien
in een weide, die grensde aan een besmette \\arkensstal, waarvan de ventilatoren
lucht uitlieten over de weide.

Het is bekend dat de varkensstapel als virusreservoir fungeert. Het lijkt vanuit de hier
248

opgedane ervaringen zeer waarschijnlijk, dat andere diersoorten van hieruit bcsinet
kunnen worden langs aërogene weg. i)it ondanks het feit dat rhinitisverschijnselen
bij deze uitbraak maar zelden werden waargenomen.

De diagnose bij het rund werd gesteld op grond van het klinische verloop en op
<rrond van de waarnemingen bij de varkens op de betrokken bedrijven. Er was helaas
cïeen gelegenheid de diagnose bij het rund door histologisch onderzoek of dierproeven
te bevestigen. In totaal moeten tot september 1972 minstens 80 runderen zijn ge-
storven of opgeruimd, maar het juiste aantal is niet te achterhalen.

Kopziekte. Vooral als de verschijnselen zich beperken tot een nerveuze blik, spier-
trillingen. kauwbewegingen en speeksclen is het onderscheid met kopziekte met
altijd eenvoudig. In de praktijk kan de anamnese (voeding, leeftijd) houvast geven.
Bovendien zal een Mg-infuus geen verbetering teweeg brengen._ Het Mg-gehalte
van het bloedserum zal echter het doorslaggevende verschilpunt zijn.
Acetonemie en acute likzucht. Aan deze ziekten kan men denken als de dieren
heftige kauwbewegingen vertonen. In het ene geval zal het urineonderzoek op
aceton negatief verlopen; in het andere geval is meestal sprake van een oneven-
wichtig of in bepaalde gevallen deficiënt voedselrantsoen; daarnaast vertonen deze
dieren een heftige likzucht.

Pb-intoxicatie. Meestal staat hier de excitatie van de patiënt meer op de voorgrond.
Bij het levende dier kan een onderzoek op lood van urine en faeces plaatsvinden.
Postmortaal kan een chemisch onderzoek van lever en nier worden uitgevoerd.
Koliek. Verwarring met koliek door allerlei oorzaken ligt voor de hand. Bij de ware
kolieken ontbreken overigens de nerveuze verschijnselen.

Oesophagusobstructie. In enkele gevallen waarbij tympanie en overvloedig speek-
sclen optraden kon de mogelijkheid van oesophagusobstructie met een slokdarm-
sonde worden uitgesloten.

LLsteriosis. Bij deze infectieziekte treden hersenverschijnselen op. De diagnose is
slechts met zekerheid te stellen door een bacteriologisch en histologisch onderzoek
van de hersenen. Het verloop van de ziekte van Aujeszky is over het algemeen
veel sneller. Tijdens de epizoötie werden we geconfronteerd met een koe met een
scheve kop, die steeds linksom bleef lopen, en af en toe naar links dreigde vallen.
De verleiding de diagnose: ziekte van Aujeszky, te stellen werd vergroot toen bleek
dat de varkens \'s morgens de bak niet hadden leeggegeten. Toen echter de symp-
tomen bij deze koe in de loop van de dag niet verergerden en de varkens weer aten,
ging de gedachte toch meer in de richting van listeriose. De koe werd 3 dagen
behandeld met penicilline/streptomycine en genas. Dc agglutinatiereactie ten op-
zichte van Listeria verliep positief.

Diverse aandoeningen. Eenmaal werd consult gevraagd bij een beginnend geval van
eczema solare. Hierbij kon een beginnende pijnlijke verdikking van de witte huid
worden geconstateerd. Een ander geval was het met een koe wier ongepigmenteerde
ncusspiegel door dc zon was verbrand. Het dier snoof krachtig door de neus,
schudde met de kop en schuurde de kennelijk jeukende ]jlek. Na opstallen was deze
patiënt de volgende dag weer rustig. Op een ander bedrijf, waar reeds twee koeien
opgeruimd waren met heftige jcukverschijnselen aan de wang, werd hulp ingeroepen
voor een volgende patiënt. Deze bleek echter hinder te hebben van een door de
eigenaar ondeskundig aangelegd verband om een afgestoten hoorn.

Uit de enquête van Jansen (3) blijkt dat dc ziekte van Aujeszky in het verleden
quantiatief nooit een groot probleem was. Van de 414 deelnemende dierenartsen
kwamen 29 positieve antwooirlen binnen. Jansen vermoedde dat de ziekte in
bepaalde perioden zelden, in andere perioden vaker voorkomt. Opvallend is, dat ook

door de Gezondheidsdienst voor Dieren in Utrecht melding wordt gemaakt van een
toenemend aantal gevallen in 1971, waarbij zowel varkens als runderen waren be-
trokken. In dit jaar kwamen uitbraken lot stand die gekenmerkt werden door een
hoge morbiditeit onder varkens en runderen, maar die echter beperkt bleven tot een
klein aantal bedrijven, nl. in Neerlangbroek en in Scherpenzeel-Renswoude. In 1971
kwam ook de eerste uitbraak westelijk van Barneveld tot stand, die zich latar uit-
breidde tot in Utrecht, gevolgd door de beschreven uitbraak in het gebied van
Kootwijkerbroek-Harskamp. Ook in de omgeving hiervan kwamen echter later ver-
scheidene gevallen voor.

Het gebied waarin de ziekte-uitbraak begon was tamelijk klein. De eerste tien be-
drijven lagen in de buurt van een beek over een afstand van zb 1,5 km. Later ver-
spreidde de ziekte zich geleidelijk en raakten ook bedrijven besmet die \\erder van
het epicentrum verwijderd waren. Ratten, muizen en vliegen vormden volgens dc
\\eehouders vrijwel nooit een probleem. Wel bleek in bijna alle gevallen, dat eerst
de varkens ziek werden en daarna de runderen. Dit laatste is zeer goed verklaarbaar
door een aerogene besmetting vanuit de respiratietractus van het varken aan te
nemen. In andere gevallen zou een mechanische overbrenging via besmette kleding
of andere diersoorten een verklaring kunnen zijn.

Bij de voorlichting aan de veehouders werd o.a. door middel van een circulaire van
de Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland op het volgende de nadruk gelegd:

1. Het gescheiden opstallen van varkens en runderen. Op bedrijven waarde ziekte
optrad hebben wij deze scheiding soms ktmnen aanbrengen met behulp van
plastic-folie. In andere gevallen is geadviseerd het rundvee maar naar buiten
te doen of de varkens op een licht gewicht te laten slachten. In één geval werd
de laatste koe aangetast 11 dagen nadat de varkens waren geruimd en de hokken
waren ontsmet. Meestal was deze termijn korter.

2. Honden en katten vasthouden. Zij treden \\ oorzover bekend niet als verspreiders
op. Het is echter wel denkbaar dat zij de besmetting mechanisch overbrengen.

3. Ratten, muizen en vliegen bestrijden. Ook voor deze diersoorten is hun rol als
vector niet met zekerheid uit te sluiten. Vooral van de bruine rat is bekend dat
hij een vrij grote actieradius heeft. (Duits voor bruine rat is Wanderratte!).

4. Isolatie van het bedrijf. Deze wordt bevorderd door vreemden uit de stallen te
weren en de aankoop te beperken. Ook het gebniik maken van openbare dek-
beren wordt sterk ontraden.

.5. Desinfectie. Het virus is niet gevoelig voor loog, wel voor zum- en chloramine.

Voor de praktijk voldoet een 2%-oplossing van dit laatste het best.
6. De serumbehandeling bij jonge biggen. Het resultaat van de serumbchandeling
was zeer wisselvallig. Op een bedrijf, gelegen in het gebied ten westen \\an
Barneveld, werden ca. 100 biggen profylactisch met serum behandeld. Deze
stier\\\'en alle onder klinische verschijnselen \\ an de ziekte van .Aujeszky. De resul-
taten in het gebied Harskamp-Kootwijkerbroek waren over het algemeen veel
gunstiger. Of het gimstige verloop altijd te danken is aan de direct ingestelde
serumbehandeling is moeilijk uit te maken. Een veehouder die de waarde van
het serum wilde testen, liet een toom van zes biggen niet behandelen. Deze zes
diertjes waren alle binnen 1 week gestorven, terwijl daaiTOor en daarna behan-
delde dieren gezond bleven. Bij biggen, behandeld op een leeftijd van ca. 2 weken,
zagen we ruim 14 dagen later af en toe ner\\\'euze verschijnselen optreden. Het
herhalen van de serumbehandeling na 14 dagen lijkt \\ oor deze biggen dan ook
wel gerechtvaardigd.

Bij een uitbraak dient een profylactische serum-toediening aan alle biggen tot 4
weken oud geadviseerd te worden, plus behandeling van alle biggen die later
worden geboren.

\\. Akker in ans, J. P. W. M.: Ziekte van Aujeszky bij bet varken in Nederland. Proef-
schrift, Utrecht, 1963.

2. Bruckwilder, R. v.: Ziekte van Aujeszky in de praktijk. Tijdschr. Diergeneesk., 84,
1021, (1959).

3. Jansen, J.: De Ziekte van Aujeszky in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 631,
(1957).

Jansen, J., Dekker, N. D. M.: Een klinisch onduidelijk geval van morbus Aujeszky
bij hct rund. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 544, (1957).
5. Mcens, H. C. M., Golstein Brouwers, G. W. van: Enkele gevallen van de
Ziekte van .Aujeszky bij varkens in Limburg. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 123, (1960).
Ter pst ra, J. I.: De Ziekte van .Aujeszky bij het varken. Tijdschr. Diergeneesk., 83,
431. (1958)\'.

DE GE\\\'OELIGHEID IN VITRO VAN EEN L-BODY VAN S. AGALAGTIAE VOOR
ENKiE ANTIBIOTICA

The in vitro sensitivity of an L-body of S. agalactiae to a number of generally used an-
tibiotics has been tested.

It is concluded that in long acting dry cow preparations a combination of penicilhn with
an antibiotic, active against L-bodies of S. agalactiae, deserves to be considered. Of the
antibiotics tested in this e.xperiment, streptomycin and neomycin appear to be suitable for
this purpose.

Streptococcus agalactiae, de belangrijkste verwekker van mastitis bij het rund, is een voor
penicilline goed gevoelige bacterie. Penicilline verhindert o.a. de synthese van rnucopeptiden,
welke essentieel zijn voor de celwand van bacteriën (Seneca (2)). Reeds in 1960 toonden
■Akton en Akton (1) aan, dat tijdens de behandeling van mastitiden ten gevolge van
C. pyogenes deze bacterie in een L-body over kan gaan, een bacterieprotoplasma met sterk
gereduceerde celwand. Ook na deling blijft de L-body deze vorm behouden. Wanneer de thera-
pie is beëindi.gd, kan de bacterie zijn oorspronkelijke vorm — mét celwand — weer aannemen.
Ook Staphylococcus aureus is tot deze „metamorfose" in staat (Wilson en Roberts, geci-
teerd door Wilson en medewerkers, 3).

In 1971 verscheen in de British Veterinary Journal een artikel van Wilson en medewerkers,
betreffende een mastitisuitbraak in een stal met 550 runderen. In één bepaalde week in maart
werd — in veel gevallen korte tijd na de partus — bij 150 dieren mastitis vastgesteld. Er ble-
ken 2 klinisch verschillende vormen van mastitis voor te komen; sommige dieren vertoonden
een subacute ontsteking van de uier met stukjes in de melk, andere waren al.gemeen ziek, had-
den zeer sterk veranderde melk en pijnlijke, gezwollen kwartieren. Bij beide vormen bleek het
agens Streptococcus agalactiae te zijn.

Bij de meer acute mastitiden echter werden tevens in veel gevallen L-bodies .geïsoleerd, die na
diverse overentingen op penicilline-vrije media weer in S. agalactiae overgingen. Het acute
karakter van de tweede vorm van mastitis zou verklaard kunnen worden uit het feit, dat het
aan het oppervlak van L-bodies gemakkelijk beschikbare, antigene materiaal als toxine de
symptomen van mastitis zou verer.geren.

Daar Wilson en zijn medewerkers vrijwel niet zijn ingegaan op de mo.gelijke consequenties
van het voorkomen van L-bodies van S. agalactiae in ontstoken kwartieren voor de behande-
ling ervan, hebben wij een cultuur voor het uitvoeren van gevoeligheidsbepalingen aangevraagd
en verkregen. Het gebruikte medium werd als volgt bereid:
oplossing A: paardeserum, 50 ml (10%)
Difco giste.xtractopl. (10%)
Steriliseren door Seitz filter

Steriliseren bij 126°C, gedurende 30 minuten in de autoclaaf. Tot 50°C afkoe-
len, waarna gemengd kan worden met oplossing A en de platen gegoten kunnen
worden.

De L-bodies werden telkens overgeënt op dit medium, nadat hieraan 500 E penicilline-Na per
ml medium was toegevoegd.

De vorm van de kolonies geleek enigszins op die van een Mycoplasma, hoewel de groei sneller
optrad; het donkere centrum van de kolonies van de L-body van S. agalactiae was groter dan
men in het algemeen bij een Mycoplasma sp. waarneemt, terwijl meer naar de periferie een
wat onregelmatige structuur werd gezien.

Gevoeligheidsbepalingen geschiedden door verschillende hoeveelheden van de te testen anti-
biotica aan de media toe te voegen, terwijl de toevoeging van penicilline dan achterwege werd
gelaten; na 3 dagen incubatie bij 37°C werd gecontroleerd of groei was opgetreden ( ) of
niet (—). Alle bepalingen werden in duplo uitgevoerd.

De resultaten kunnen als volgt worden samengevat: (zie onderstaande opgave)
Wilson en medewerkers (3) waren van mening, dat juist tijdens de droogzetperiode, wan-
neer de dieren met een langwerkend penicillinepreparaat worden behandeld, de kans op vor-
ming van L-bodies van S. agalactiae is vergroot.

Of en in hoeverre L-bodies in Nederland een rol spelen bij chronische mastitiden, is nog niet
bekend. Toch zouden wij er op willen wijzen dat het, mede gezien de resultaten van dit on-
derzoek, mogelijk aanbeveling verdient om ook in Nederland aan alle langer werkende mastitis-
preparaten een antibioticum toe te voegen, waarvan het aangrijpingspunt niet op de celwand-
synthese is gericht.

Aangezien tegen S. agalactiae zelf penicilline nog steeds het meest geëigende antibioticum is,
zouden voor toevoeging hieraan die antibiotica de voorkeur verdienen, die goed met penicilline
kunnen worden gecombineerd. Van de in dit onderzoek onderzochte antibiotica komt hiervoor
dan in aanmerking streptomycine, waarvan een synergisme met penicilline bekend is, naast
neomycine.

2. Seneca, H.: Biological basis of chemotherapy of infections and infestations, F A. Davis
Company, Philadelphia, (1971).

3. Wilson, C. D., Little, T. W. .A., Roberts, D. H. and H a r d w i c k, A. G.: Br.
vet. ]., 127, 253, (1971).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

MII.IEUBEHEER EN HEXACHI.OROFEEN
Dekking, F.: Ned. Tijdschr. Geneesk., 116, 1701, (1972).

Hexachlorofeen wordt sinds 1941 gebruikt voor ontsmetting van handen en voor het wassen
van ])asgeborenen (Unicura G 11-zeep).

Bij inwendig gebruik is het toxisch, wat gebleken is bij ongevallen en bij proeven op ratten.
Sinds 1967 wordt het volkomen nutteloos gebruikt, o.a. in tandpasta\'s, mond- en scheerwater.
In .Australische ziekenhuizen worden de neonati wel met hexachlorofeenzeep gewassen, maar
daarna met water nagewassen.

De .Academy of Pediatrics in Amerika beval aanvankelijk aan zuigelingen alleen met hexa-
chlorofeenzeep te wassen, als er stafylokokken infecties in het ziekenhuis waren, maar toen die
infecties bleken toe te nemen, heeft men dc .Australische aanbevelingen overgenomen.

M e u r i c h y, W. d c, Pensaert, M.: .Adcmhalingsstoornissen bij mestrunderen in België,
veroorzaakt door het Infektieuze Bovine Rhinotracheitis virus. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr.,

Bij runderen met acute ademhalingsmoeilijkheden op 7 verschillende bedrijven werd seretize
neusuitvloei verzameld en bewerkt om op foetale runderniercellcn te enten. Tevens werd van
ieder dier een bloedmonster .genomen in het acute stadium en een in het convalcscentiestadium
4 weken later, voor serologische studie.

Het cytopathologisch kenmerk op de rundernierccllen lag volledig in de lijn van de eigenschap-
pen van het IBR-virus.

Het virus bevatte DN.A, was ethergcvoclig cn zuurlabiel, kenmerken die in overeenstemming
zijn met de karakteristieken van de Herpcs-virusgroep, waartoe het IBR-virus hoort; bet was
echter resistenter tegen een temperatuur van 37° dan de andere virussen van de Hcrpes-
virus.groep.

Op kleine schaal werd getracht door vaccinatie met een commercieel beschikbaar verzwakt
IBR-virus-isolaat de kalveren bescherming te geven. Dc beste resultaten op deze kalvcrmest-
bedrijven werden verkregen, indien dc dieren bij aankomst werden gevaccineerd en hierna
gedurende één weck in quarantaine werden geplaatst; een procedure die in de praktijk niet
steeds gevolgd kon worden.

L e u z e r, Ch. H., Vincent, W. T.. K i I i g o r e, G., Marshal 1, C. P. and H erna n-
des, C.: Staphylococcia! food poisoning. Morbidity and Mortality, 21, 363, (1970).
Vier personen kregen braakneigin.g, abdominale krampen cn diarree. Slechts uit de faeces
van één van ben werd Staphylococcus aureus gekweekt.

Ze hadden allen in een restaurant ham met eieren ge.geten. Dc ham. die in gesneden toestand
in de vrieskast was bewaard .geweest, bleek stafylokokken van hetzelfde faagtype te bevatten.
De persoon die de ham had gesneden, had zich in zijn linkerhand gesneden en had een abces
aan zijn duim, waaruit eveneens dezelfde stafylokok werd gekweekt.

Dresche r-K aden, U., Schulz, V. und G r o p p, J.: Die mutterlose Aufzucht von
Rehkitzen mit verschiedenen Milchaustauschfuttcrtypen. Tierärztl. Umschau, 27, 396, (1972).
Uitgangspunt voor de auteurs was te streven naar een standaardisering van de melkvervan-
gende preparaten waarmee reekalveren rationeel en economisch kunnen worden opgefokt.
Uitgaande van de uiterst spaarzame reeënmelkanalysen werd een relatief eiwitrijk en vetrijk
voeder samengesteld.
Gewerkt werd met:

1. een aangemaakte kunstmelk voor kalvermesterij (25% ruw eiwit en 17% ruw vet in
de droge stof);

2. kunstmelk voor reeënkalveren (± 56% magere melkjjoeder ±42% van een vet-
concentratie 1% multivitaminen 1% mineralen). Werd verstrekt als 20% drank
die uiteindelijk 5,5% ruw eiwit bevatte;

3. een mengsel van koemelk en gecondenseerde melk (verhouding 1 : 1, geeft 31% eiwit
en 30% ruw vet in de droge stof).

.\\an alle dieren werd bovendien aureomycine, eventueel met furazolidone verstrekt: n.1. bij
kunstvoer 1. 500 ppm C.T.C. en 50 ppm furazolidone; bij kunstvoer 2. 100 ppm C.T.C.;
bij melkmengsel 3. 5 mg C.T.C./kg lich.gew. per dag per os .gedurende 2 weken.
Na 14 dagen uitsluitend met de aangegeven melk-vervangingspreparaten te zijn gevoerd,
kregen de dieren krachtvoer en hooi en gras ter beschikking.

De resultaten met de kunstmelk voor reeënkalveren (II) waren de beste, hoewel ook het
mengsel van koemelk en gecondenseerde melk zeer goed voldeed.

De gemiddelde dagelijkse groei van de reekalveren was 100 g. Belangrijk is dat het voedsel
een temperatuur heeft van 38-39°C; dat resten worden weggedaan; dat steeds voor fris drink-
water wordt gezorgd. De eerste 4 dagen werd 5-6 keer gevoerd, van 5-10 dagen 4 keer, van
11-35 dagen vier keer om geleidelijk te dalen tot 2 keer per dag op de 60e dag.
De maximale opgenomen hoeveelheid vloeistof bedroeg de Ie dag 300 ml, steeg in 4 dagen
tot 500 ml en vervolgens geleidelijk tot 1000 ml op de 21e dag. Na de 40e dag trad een
daling in tot 500 ml op de 70e dag.

Stein, E.: .Anregung zur Prüfung von Rivanol hinsichtlich anticarcinogencr Eigenschaften.

Door lokale applicatie van Rivanol (1 : 500) gedurende 10 minuten per dag bleck hct de
schrijver mogelijk om bij 3 oude honden met inoperabele ulccrerende mammacarcinomen een
stationaire toestand te bereiken. De honden bleven 3, 6 resp. 8 jaar na behandeling in leven.
Verscheidene theorieën over een mogelijke anti-carcinogene werking worden besproken. De
schrijver meent dat nader onderzoek gewenst is.

(Dat de lokale ontstekingsprocessen teru.ggedrongen worden door het Rivanol lijkt zeer aan-
nemelijk; dat een zo kortdurende lokale applicatie invloed zou hebben op groei en versprei-
ding van de adenocarcinornen ..... histologisch geverifieerd? — lijkt wat optimistisch. Ref.).

A 1 t a i f, K. I.: Anthelmintic Trial in Arab Horses with Thiabendazole and Tetramisole.
Vet. Ree., 91, 12, 282, (1972).

Voor een vergelijkend onderzoek van de anthelmintische werking van Thiabendazole en dl-
Tetramisole werd gebruik gemaakt van 25 .Arabische paarden, variërend in leeftijd van 3 tot
6 jaar. Het gemiddelde aantal Strongyluseieren per gram faeces bedroeg — 4 dagen voor de
behandeling — ongeveer 1300.

Acht paarden werden behandeld met Thiabendazole in een dosering van 40 mg/kg lichaams-
gewicht per os. Twee weken later bleek dit een daling van het Strong>\'lus e.p.g. met gemid-
deld 99,3% tot gevolg te hebben gehad. Twee paarden uit deze groep waren tevens geïnfec-
teerd met Parascaris equorum, waarbij een c.p.g.-daling van 90% optrad.

Negen paarden werden behandeld niet dl-Tetrainisole in een dosering van 10 tng/kg lichaams-
gewicht per os. Na twee weken was het Strongyius e.p.g. slechts met 47,8% gedaald. Uit de
larvendifferentiatie bleek tevens, dat geen larven van Strongyius vulgaris meer aanwezig wa-
ren in tegenstelling tot de larven van de andere grote en kleine Strongyliden. De e.p.g.-daling
kan in dit geval waarschijnlijk wel hct gevolg zijn van de bijzondere gevoeligheid van
.V. vulgaris voor dl-Tetramisole. Ten aanzien van Parasearis equorum bleek, althans bij de
twee met deze parasiet geïnfecteerde paarden, de werking 100% effektief te zijn.
De acht nog resterende paarden dienden als controlegroep, waarbij gedurende 18 dagen het
e.p.g. met gemiddeld 95,5% toenam.

Uit deze waarnemingen kan worden geconcludeerd, dat Thiabendazole ook in een lage dose-
ring een .goede werking vertoont t.a.v. volwassen grote en kleine Strongyliden bij het paard.
Dit geldt zeker niet voor dl-Tetramisole in een dosering van 10 mg/kg lichaamsgewicht. Ge-
zien het geringe aantal paarden dat was .geïnfekteerd met P. equorum, kan aan de resultaten
verkregen uit dit onderzoek t.a.v. deze parasiet niet al te veel waarde worden gehecht.

Matter, H. E.: Zum Geburtszeitpunkt beim Schaf. Berl. Münch. tierärztl. Wschr., 85,
269, (1972).

Bij 1645 Karakoelschapen in Zuid-West Afrika, die overdag in kudden geweid werden en
\'s nachts in een kraal verbleven, werd het tijdstip van de partus genoteerd. Over de jaren
1963 en 1964 waren de totaalcijfers: voormiddag (6.00-12.00 uur) 37,3%; namiddag (tot
18.00 uur) 22,7%; vóór middernacht 19,4%; na middernacht (tot 6.00 uur) 20,6%.
Het weiden van de kudde stimuleert en versnelt waarschijnlijk het geboortemechanisme, ter-
wijl de kraalrust dit vertraagt. (Is hier een analogie te trekken in de bewegingstherapie bij
acetonemiepatiënten, gezien de rol die corticosteroiden spelen zowel bij de geboorteinleiding
als bij acetonemic? Ref.).

Vergelijking tussen het hete en het koelere jaargetijde leverde interessante verschillen op.
In het hete seizoen werd meer dan de helft van de lammeren voormiddags geboren (54,1%);
namiddags 16%; na middernacht 12,3%. In het koelere seizoen 30,8% voormiddags, 25,7%
namiddags en na middernacht twee keer zoveel dan in het hete seizoen nl. 24,2%. Vóór mid-
dernacht bleek er weinig verschil te zijn.

Hess. E.: Entwicklung der tierärztlichen Lebensmittelhygiene. Schtveiz. Arch. Tierhk., 113.

Voor een effektief toezicht in de moderne vleeshygiëne is een goed ingericht laboratorium een
noodzakelijke voorwaarde. Tot het werkgebied van deze laboratoria behoren naast het bak-
teriologisch onderzoek van zieke en in nood .gedode slachtdieren, o.a. ook de controle op
residuen, evenals de controle van vleesprodukten met betrekking tot samenstelling en bederf.
Voorts zijn een objektieve beoordeling van de hygiëne en de controle op reiniging en des-
infektie slechts mo.gelijk in nauwe samenwerking met deze laboratoria. Met behulp van de
gebruikelijke bakteriologische methodieken kunnen fouten op het gebied van de hygiëne tij-
dens de winning, het transport en de be- en verwerking van vlees worden opgespoord. De
vleeshygiënist is de vertrouwensman van de consument.

De pathologisch-anatomische, parasitologische en bakteriologische bevindingen in het slacht-
huis zullen door de Gezondheidsdiensten voor Dieren produktief moeten worden .gemaakt.
De keuringsdierenarts heeft echter ook aanspraak op informatie uit de diergeneeskundige
praktijk.

Ook voor de slechts enigszins kiemarme winning van vlees worden hoge eisen .gesteld aan zo-
wel de technische apparatuur, als aan de discipline van het slachtpersoneel. De vleeshygiënist
heeft een tot nu toe meestal verwaarloosde verplichting, n.1. de instruktie van het bedrijfs-
personeel over hygiëne. In veel levensmiddelenbedrijven hebben zelfs de meest verantwoorde-
lijke personen slechts een zeer vaag begrip van echte hygiëne. Een elegante opmaak van de
vleesprodukten kan hygiënische fouten verdoezelen; want de winning, be- en verwerking

van voedingsmiddelen vinden plaats buiten de openbaarheid (slachtplaatsen, werkplaatsen
van slagerijen, keukens van restaurants).

De schrijver stelt voor in de toekomst regionale hygiëne-voorlichters bij de vleeshygicne in
te schakelen, die de aansluiting van de steeds sneller voortschrijdende ontwikkeling van de
wetenschap aan de praktijk tot stand brengen.

Bij de melkhygiëne wordt gedacht aan een uiergezondheidsdienst met regionale diagnostische
centra onder veterinaire leiding.

De diergeneeskunde wordt thans opgeroepen, mee te werken aan de oplossing van wereld-
omvattende problemen van de voedingsmiddelenhygiëne en -verzorging. De mogelijkheid voor
de dierenarts is, dat hij — indien hij een vakman is op het gebied van de vlees- resp. melk-
hygiëne — voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong vanuit het standpunt van de zoötech-
nicus, als van de hygiënist en de bakterioloog en ook van de technoloog kan beoordelen.

B O 1 t O n, O. R.: Tetralogy of Fallot in three Cats. J. Am. vet. med. Assoc., 160, 1622, (1972).

Congenitale hartafwijkingen worden bij katten zelden gevonden. Dc auteur beschrijft de sectie-
bevindingen van drie katten met een tetralogie van Fallot; bij twee hiervan was de diagnose
antemortem gesteld. Alle drie patiënten zijn slecht ontwikkeld en in groei achtergebleven,
zijn snel vermoeid bij enige inspanning en vertonen cyanotische slijmvliezen.
Patiënt één was een 7 maanden oud poesje, met een duidelijk hoorbare holosystolische soufflé,
met het punctum maximum rechts op de thoraxwand. De stand van de elektrische hartas
was 90°, dus niet afwijkend. Bij hartcatheterisatie bleek in de R.V, een druk van 115/0
mm Hg te bestaan; in de L.V. was dit 120/0. Bij contrastinjectie in de R.V. vulden aorta en
pulmonalis zich gelijktijdig. Gezien de slechte prognose werd euthanasie verricht. Bij sectie
werd de diagnose tetralogie van Fallot bevestigd.

Patiënt twee was een 8 weken oud katertje, waarbij over de mitralis een hoogtonige systolische
soufflé werd .gehoord. De stand van de elektrische hartas was -135° en wees dus duidelijk
in de richting van rechts hypertrofie. Bij hartcatheterisatie blijkt in de R.V. een druk van
130/10 mm Hg te worden gemeten, in de L.V. 110/10; evenals bij patiënt één lukt het niet
de catheter in de A. pulmonalis te brengen wegens de pulmonaal stenose. Bij contrastinjectie
in de R.V. vullen aorta en pulmonalis zich gelijktijdig. Gezien de slechte prognose wordt
euthanasie verricht. Bij sectie wordt de diagnose bevestigd.

Patiënt drie was een twee maanden oud katertje, waarbij zowel rechts als links op de thorax
een holosystolische soufflé hoorbaar was. De stand van de elektrische hartas was -45°. De
toestand verslechterde, ondanks digitaliseren en de patiënt stierf voordat verder onderzoek
kon worden verricht. Bij sectie bleek een tetralogie te bestaan; de aorta was geheel boven de
R.V. geplaatst en had slechts verbinding met de L.V. door middel van het grote V.S.D. Een
enorme rechts hypertrofie werd .gevonden.

Bij alle drie patiënten is op de röntgenfoto de linker ventrikel vrijwel normaal van vorm, de
rechter ventrikel is echter ballonvormig verwijd,

In de discnssie wordt de embryologie van de afwijking gememoreerd. Tevens wordt dc con-
clusie getrokken, dat het E,C,G, voor dc diagnostiek van dc rechts hypertrofie bij de kat niet
zo betrouwbaar is als bij de hond. De pulmonaalstenosc kan patho-fysiologisch als belang-
rijkste oorzaak van de klachten worden gezien.

Een genetische achtergrond voor dc tetralogie van Fallot, zoals bij de Keeshond is vastge-
steld, is bij de kat niet bekend.

G r O p p, J. imd Schulz, O.; F\'ütterun.gsantibiotica und Leistungssteigerung in der Kälber-
mast. Tierärztl. Rundschau, 27, 382, (1972).

Uit het fysiologisch en voedingsinstituut van de veterinaire faculteit te München verscheen
een artikel dat een antwoord tracht te geven op de vraag: zijn de gebruikelijke antibiotica
in de gebruikelijke doseringen nog verantwoord bij de kalvermesterij?

Onder optimale instituut-omstandigheden werden bij mestkalveren vanaf ± 63 kg tot een
eindgewicht van 150-160 kg in vijf proeven een gemiddelde groeibevordering van 9% en een

conversieverbetering van 5% vastgesteld t.o.v. de controlegroepen door toevoeging van
80-120 ppni CTC, OTC en ZB.\\ (chloor- cn Oxytetracycline, zinkbacitracine). Bovendien
bleek het effekt groter naarmate de groei per dag geringer was. Of anders gezegd indien de
omstandigheden voor optimale groei cn voederbenutting geringer zijn, is het begunstigende
effekt van de antibiotica relatief groter. (De verschillen die worden gevonden zijn wel erg
groot. Ref.).

Overigens is een nawerking van antibioticagift tijdens de start gevonden op de groei na 90
dagen zonder antibiotica t.o.v. een start zonder antibiotica. Voorts werd een bijzonder groot
effekt op de groei van kalveren gedurende de eerste drie weken na opzet van een extra gevi-
tamineerd medicinaal voeder met 320 ppm CTC en 50 ppm furazolidon gevonden (43%).
Met of zonder 50 ppm furazolidon gaven de verschillende antibiotica inclusief flavomycine
slechts geringe onderlinge verschillen in effekt t.o.v. controles te zien.

Auteurs vermelden dat zelfs bij 1000 ppm ZBA in de kunstmelkpoeder geen residu in dc
slachtbout aantoonbaar was.

(Oncogenesis and Herpes viruses: hiternational Agency jor Research on Cancer, Lyon 1972.
U.S. dollar 25—.)

Dit forse boek (515 pagina\'s) vormt het verslag van (een in 1971) in Cambridge gehouden
symposium, waarvan zowel de lezingen als de samenvattingen van de diskussies weergegeven
zijn.

Aangezien het ondoenlijk is om recht te doen aan alle inleiders wordt hieronder slechts een
schematisch overzicht van dc belangrijkste besproken onderwerpen gegeven. Daarna zal ge-
poogd worden enkele konklusies en hypothesen zoals die vooral in het samenvattende artikel
van Klein tot uitdrukking komen, weer te geven.

De soms bewezen, soms vermoede relaties tussen beijaalde herpesvirussen enerzijds en tumoren
en tumorachtige ziekten anderzijds bij verschillende species (mens-aap-kip-kikker) zijn be-
sproken. Een schema (op blz. 514) geeft dc huidige stand van kennis weer.
In de introduktie (van Biggs) wordt een aantal definities gegeven (o.a. van produktieve,
niet produktieve virus-infektic). Ook worden de biochemische veranderingen in door herpes
virussen geïnfekteerde cellen besproken. Het lijkt dat zowel strukturele, funktionele als immu-
nologi.sche veranderingen in de celmembraan optreden.

De ziekte van Marek bij de kip, het niercarcinoom van de kikker, het Burkitt\'s lymphoma,
het nasopharyngeale carcinoom cn de infektieuse mononucleosc bij de mens vormden de hoofd-
moot van het kongres.

Van deze ziekten zijn dc pathologische, virologische en epidemiologische aspekten steeds na
een inleidend overzicht in een groot aantal voordrachten besproken.

Verder is aandacht besteed aan de relatie tussen herpes genitalis en cervix carcinoom bij de
mens en muis (experimenteel) en het mogelijke verband met hormonale faktoren. De relatie
tussen een tweetal herpes virussen (Saimiri en .Ateles-virus) cn leukose bij de aap is het onder-
werp van een samenvattende voordracht.

Een aantal experimenten bij hamsters en lammeren waarbij herpes virussen toegediend waren,
worden gerapporteerd.

Vier artikelen zijn gewijd aan innnunologisch onderzoek over de relatie tussen oncogene cn
niet-oncogene herpes virussen. Een uitvoerige ,,summing up" (Klein) besluit dit waarde-
volle boek.

De belangrijkste door Klein besproken resultaten, hypothesen en aangewezen lijnen voor
verder onderzoek worden hieronder behandeld.

Bij de ziektc van Marek, dc twee besproken vormen van leukose bij Zuidamerikaanse aapjes
en de infektieuze monormclcose, is het nu wel duidelijk dat herpes virussen oorzakelijk zijn.
Bij het niercarcinoom van dc kikker lijkt de causaliteit waarschijnlijk. Van het Burkitt lym-
phoma, het nasopharyngeale carcinoom en het cervix carcinoom zijn serologische en epide-
miologische gegevens bekend die een zekere relatie tussen de aandoening en herpes virussen
waarschijnlijk maken. De mogelijkheid dat soms naast een virus ook andere faktoren een rol
sjjclcn lijkt niet uitgesloten: bij het Burkitt lymphoma wordt vooral gedacht aan malaria als
mede oorzaak en bij het cervix carcinoom zouden hormonale oorzaken (o.a. in de graviditeit)

een rol kunnen spelen; bij het nasopharyngeale carcinoom wordt door sommigen aan gene-
tische faktoren een rol toegekend.

Een wetenschappelijk nadeel is dat transmissie-experimenten bij de mens onuitvoerbaar zijn;
mogelijk dat prospektieve serologische en epidemiologische studies (Burkitt lymphoma in
Afrika en in andere landen) toch enige opheldering kunnen verschaffen.

De tot nu toe bekende gegevens maken het moeilijk een absolute scheiding aan te brengen
tussen ncoplastische en reaktieve-proliferatieve laesies van het lymfoide apparaat. De infek-
tieuze mononucleose (i.m.) wordt gekenmerkt door sterke proliferatie van lymfoide cellen.
Het beeld in de verschillende organen lijkt veel op dat bij sommige leukemieën. Er zijn echter
twee verschillen: bij i.m. is het beenmerg niet aangetast en de ziekte gaat na verloop van tijd
weer terug. Toch wordt door sonunigen i.m. gezien als een „genezende" leukemie waarbij het
immunologisch afweermechanisme de patiënt redt. Interessant is in dit verband dat zowel bij
de ziekte van Marek, als bij het Burkitt\'s lymphoma spontane regressie kan optreden. Er zijn
meer overeenkomsten tussen beide ziekten (Marek en Burkitt): weinig aantasting van milt en
beenmerg, vaak aantasting van ovaria, nieren, longen en hart, zelden ontwikkeling van leuke-
mie. De afwijkingen in het zenuwstelsel bij de ziekte van Marek tonen morfologische overeen-
komsten met de infektieuze polyneuritis welke bij de infektieuze mononucleosis kan optreden.
Mede gezien ook de remmende werking van antilyrnfocyten-globuline wordt de ziekte van
Marek gezien als mogelijk therapie-model voor de toekomst. Ook de leukosen bij de aap
bieden in dit opzicht perspektief.

De ziekte van Marek is één van de weinige bekende virusziekten met een sterke horizontale
transmissie. Vertikale transmissie bij deze ziekte en ook bij een aantal tumorziekten welke in
relatie met het Epstein Barr Virus (Burkitt\'s lymphoma, nasopharyngeaal carcinoom) ge-
bracht worden, lijkt onaannemelijk. Dit opent mogelijkheden voor vaccinatie bij de mens. Bij
de kip wordt vaccinatie tegen de ziekte van Marek met sukses toegepast. Kippen van Marek-
resistente stammen bleken neutraliserende anti-lichamen te bezitten, waarschijnlijk gericht te-
gen uitwendige virale antigenen. Daartegenover zijn bij gevoelige stammen vooral praecipite-
rende antilichamen gericht tegen dieper gelegen antigenen aangetoond. Bij patiënten met
Burkitt-tumoren en nasopharyngeale carcinomen worden zeer frekwent antilichamen tegen
(EBV) herpes virus gevonden, evenals bij vrouwen met cervix carcinoom (HSV 1 en 2).
Het is pas na kweken van cellijnen gelukt om virus in Burkitt tumoren aan te tonen. Vorming
van virus bleek gestimuleerd te worden met ar,ginine-arm kweekmedium. In enkele zg. virus-
negatieve cellijnen kon slechts door middel van hybridisatie-methoden viraal DNA aangetoond
worden.

Het Saimiri-virus, gekweekt uit niercellen van een Saimiri-aapje, bleek niet bij de eigen apen-
.soort, maar wel bij andere Zuidamerikaanse aapjes oncogeen te zijn. Bij 2 soorten ontstonden
rcticulumcelsarcomen, bij 3 andere soorten lymfosarcomen. Bij konijnen veroorzaakte dit virus
wel leukose, bij hogere apen niet.

Interessant is dc waarneming dat het niercarcinoom bij de kikker in vele opzichten overeen-
komt met het menselijke niercarcinoom.

In de winter en in weefselkweek bij lage temperatuur treedt sterke virus-produktie op met cel-
verval, in de zomer is geen virus in de tumoren aantoonbaar, maar treedt sterke celprolife-
ratie op.

Samenvattend: Dit boek geeft hen die geïnteresseerd zijn (al of niet beroepsmatig) in oncolo-
gische problematieken — ondanks vele moeilijke gedeelten — toch, bij selektief lezen, een
giote hoeveelheid interessante informatie.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 177 van dit tijdschrift over de inhoud van aflevering 11
van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld, volgt onderstaand de inhoud
van de volgende aflevering:

Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 41, (12), (1972).
Oorspronkelijke bijdragen:

\\\'an Hoof, J., V a n d e n b r a n d e, C. en D e d e k e n, L.: Sarcosjjoridose bij slachtrun-
deren.

H O o r e n s, J. en De S 1 o o v e r e, J.: Osteogenesis imperfecta bij de hond.
L a m p o, Ph. en Wille m s, h.\\ Melkbaarheid bij Oostvlaamse stamboekdieren. 1. Onderzoek

naar herhaalbaarheid van de parameters.
Uit de Tijdschriften, Kronijk, Boekennieuws.

Vanwege de steeds toenemende aandacht die in diverse landen wordt geschonken aan het
voorkomen van residuen van antibiotica in voedingsmiddelen heeft de kalvermestindustrie het
initiatief genomen om in het voeder dat gedurende de laatste periode (minimaal drie weken)
vóór de aflevering van de mestkalveren, aan deze dieren wordt verstrekt, geen resorbeerbare
antibiotica te verwerken. Dit komt erop neer dat van de 10 antibiotica die in Nederland op
grond van de Richtlijn van de Raad van 23 november 1970, nr. (70/524 EEG) betredende
toevoegingsmiddelen in de veevoeding in kalvermelk zijn toegelaten, slechts Zinkbacitracine en
Flavomycine in aanmerking komen.

De kalvermelkindustrie is tot deze vrijwillige regeling gekomen, niettegenstaande dat deze
problemen van zowel financiële als technische aard met zich brengt.

Men is echter van mening dat hiermede een zinvolle bijdrage geleverd wordt aan het terug-
dringen van het residuenprobleem.

De beheerders van de Prof. Dr. D. .A. d e J o n g-S t i c h t i n g delen mede, dat zij een sub-
sidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of farmacoloog om de uit-
voering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van de Vergelijkende Ziekte-
kunde in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór 31 maart
1973 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te worden verstrekt van
de aard en dc doelstelling van het te verrichten onderzoek en tevens een beknopt werkschema
en een globale begroting der kosten te worden overlegd.

The purposes for which the World Veterinary Association was created are set out in general
terms in Article 1 of its Constitution. From that statement one can infer that the purposes
of World Veterinary Congresses are:

1. To promote a sense of unity in the profession by bringing together veterinarians of all
nationalities and all specializations.

Although today veterinarians in different countries are brought closer together by modern
communications, some sections of the profession are drifting apart from another point of view,
namely, specialization, and this could lead to fragmentation of the profession and consequent
erosion\'of its standing. Thus, there is as much need today as ever to foster the concept of one
veterinary profession embracing alle specializations as well as all nationalities. National and
regional congresses play an important rôle in advancing the profession in some parts of the
world, but there is need for world congresses to symbolize the concept of a unified profession
extending throughout the world.

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten verantwoor-
delijkheid van de Redaktie.

Similarly, specialists associations perform a valuable function in advancing their subject, but
they should also be outward-looking, and World Veterinary Congresses provide them with an
opportunity to communicate with other sections of the profession. Chauvinism, whether in the
form of national isolationism or specialist separatism, is a short-sighted policy that is in-
appropriate for a scientifically based profession.

2. To increase the prestige and influence of the veterinary profession and make its value to
the community more widely appreciated.

Professional ethics do not allow individual veterinarians to advertise the services they have to
offer. Governments and the public are not aware of the full scope and potentialities of the
profession; this is especially so now when the profession is expanding into many new fields.
Publicity associated with World Veterinary Congresses and reportng of the scientific pro-
gramme in the world press provides a unique and dignified way to make widely known the
services which the profession has to offer to the community today. Congresses also provide an
opportunity for the veterinary profession to communicate with government officials and
leading members of sister professions by inviting them to take part in the proceedings.

3. To advance all branches of veterinary science by the pooling and exchange of information
and ideas.

Before the 18th World Veterinary Congress in Paris in 1967 the scientific programme con-
sisted mainly of papers reporting research. It became increasingly obvious that most of these
papers were so specialized and highly technical that they were of interest to very few con-
gressists. It was felt by many that such papers are more appropriate for meetings of specia-
lists in particular disciplines and that the special and unique function of professional con-
gresses is to provide an opportunity for colleagues with similar interests to exchange views
on topics of current importance, to gain an understanding of each oher\'s problems and to
become personally acquainted. Therefore, at the Congresses in Paris and Mexico a new way
of arranging the scientific programme was adopted. Now all Members and Associate Members
are invited to suggest topics which they wish to hear discussed. After all the proposals have
been received and a selection made, the Members and Associate Members are asked to nomi-
nate speakers for the chosen topics. To select the topics and speakers, a Scientific Programme
■Advisory Committee (S.P..A.C.) has been set up, consisting of the Bureau, 3 Members of the
Permanent Committee and one representative of each of the Associate Members The task of
the S.P.A.C. is not otdy to find the best speakers available, but to choose speakers bearing
countries; this could not be achieved if Associate Members acted independently in selecting
speakers, especially as many of the Associate Members are not represented in some of the
Member countries. The selected speakers are asked to present a concise review of current
knowledge on some aspect of the topic, to include their own views but not to present a de-
tailed report of their own research. Four speakers are chosen for each topic. Short communi-
cations reporting briefly the results of recent reseach or experience relevant to the particular
topic may be offered after the main presentation. Then follows a discussion in which any
congressist may take part. This programme offers wide opportunities for communication across
language barriers by individual veterinarians, many of whom would not otherwise experience
this type of intellectual stinmlation.

The scientific programme is not the only opportunity for congressists to discuss matters of
current scientific and professional interest. The social inogrannne provides opportunities for
colleagues from all parts of the world to meet under congenial circumstances and hold in-
formal discussions. .Also, it is valuable for colleagues to get to know each other on a personal
basis.

Finally, it should be mentioned that the commercial exhibits enable congressists to see an
international display of the drugs, biologicals and instruments, which form an essential part of
veterinary activities, and to meet rciircsentatives of the manufacturers.

Associated with the slighlyt different rôles which the profession is callcd on to play in dif-
ferent countries, and with the new fields into which the profession is moving, there are im-
portant changes taking place in veterinary editcation and these vary in different countries.
The World Veterinary Congresses provide a unique opportunity for veterinary educationa-
lists from all countries to meet and exchange information, experience and views. Here again
it is essential for the profession to maintain sotne degree of uniformity as well as to adapt
to a variety of needs.

In conclusion, World Veterinary Congresses are essential for attaining the aims of the World
Veterinary Association, and they provide a unique and valuable service to the profession as
a whole. .All major professions require, and have, some such international forurn. World Vete-
rinary Congresses constitute an impressive expression of universal collaboration by veterina-
rians, and their functions differ somewhat from national and specialist congresses. Their value
should be appreciated by all whose vision extends beyond their own parochial sphere.

HET NIEUWE PRACTICUMGEBOUW IN HET DIERGENEESKUNDE-COMPLEX
VAN DE RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

universiteits-
het Dier-
de Yalelaan
gereed gekomen
voor ingebruikneming voor uiteenlopende
practica.

Het nieuwe gebouw, waarmee in 1971
een aanvang werd gemaakt, vergde een
investering van ca. ƒ 20.000.000,-.
Een deel van het onderwijsprogramma
van de Faculteit der Diergeneeskunde
van de eerste vier studiejaren en wel het
praktische deel wordt nu in dit gebouw
geconcentreerd.

Voor het andere deel van het onderwijs
blijft Diergeneeskunde vooralsnog aan-
gewezen op de lokaliteiten in de Bilt-
straat.

Deze ruimtelijke scheiding veroorzaakt
grote problemen en tijdverlies bij de uit-
voering van het onderwijsprogramma, die slechts op te heffen zijn door zo spoedig mogelijke
realisering van het tweede deel van het onderwijsgebouw. (90 ä 95% van het onderwijs van
dc eerste 4 jaren kan er dan plaatsvinden). Hieruit blijkt, dat het Practicumgebouw be-
schouwd moet worden als dc eerste fase van dit hoognodige komplete onderwijsgebouw, waar-
van de 2e fase noodzakelijkerwijs, gezien de urgentie, in 1973 aangevat zal moeten worden.
Het programma van eisen voor dc 2c fase is in volledige overeenstemming met de faculteit
Diergeneeskimde opgezet en inmiddels ter goedkeuring voorgedragen bij het Ministerie.
Practisch gesproken zijn voor de integratie van de tweede fase de bouwknudige en technische
voorbcreidin.gen in hei Practicumgebouw zelf reeds getroffen.

Het Practicum,gebouw is dus een multi-functioneel gebouw geworden. Het kan worden ge-
bruikt voor onderdelen van de Universiteit, die een uitrusting nodig hebben, zoals die nu in
het gebouw is aangebracht.

Dc bezcttin.gsgraad van de practiciimzalen, blijkt, na inpassing van de practica der Dier-
geneeskunde, de mogelijkheid te bieden om ook practica van andere faculteiten onder te
brengen. Een passende organisatie van dienstverlening en beheer is ingesteld om dit .goed te
kunnen realiseren.

De Diergeneeskundige practica, die in het gebouw worden uitgeoefend zijn die van dc vol-
gende richtingen: Pathologie, .Anatomie, Parasitologie, Zoölogie, Zootechniek, Farmacologie,
Toxicologie, Fysiologie, Fysica Tropische en Protozoaire ziekten. Leer voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong, Bacteriologie, Virulogie en Biochemie.

MEER SAMENWERKING TUSSEN NEDERLAND EN DE U.S.S R. BIJ LANDBOUW-
KUNDIG ONDERZOEK

Dc minister van landbouw en visserij en zijn Russische ambtgenoot, dc heer W. W. Matske-
vitsch hebben 22 november 1972 ten departcmente in \'s-Gravenhage een protocol ondertekend
over de samenwerking op het gebied van het wetenschappelijk landbouwonderzoek tussen
beide ministeries in de jaren 1973 en 1974.

Dit werd bekend gemaakt tijdens de persconferentie, die de bewindslieden op Schiphol gaven
bij het vertrek van minister Matskevitsch, die van 16-23 november 1972 een officieel bezoek
aan ons land bracht.

De minister van landbouw en visserij verklaarde dat het protocol de uitwerking is voor ge-
noemde jaren van het op 18 mei 1970 getekende Verdrag op het gebied van het wetenschap-
pelijke landbouwonderzoek. Met het doel te komen tot een nadere uitbreiding van de weten-
schappelijk-technische samenwerking werd o.m. vastgelegd:

— geleidelijke uitwisseling tussen de onderzoekinstituten in beide landen van methodieken,
literatuur en wetenschappelijk informatie tot stand te brengen;

• in 1973 in ons land over vermindering van het energieverbruik voor belichting en ver-
warming in kassen, waaraan 5 onderzoekers uit de U.S.S.R. zullen deelnemen,

• in 1974 in de U.S.S.R. over mechanisering op grote melkveebedrijven, waaraan 5 Neder-
landse onderzoekers zullen deelnemen;

— het vraagstuk van het sluiten van een Veterinair Verdrag tussen beide landen in studie
te nemen en hiertoe komend jaar delegaties uit te wisselen.

De Unie van Socialistische Sowjet Republieken is in het kader van de uitwisseling van deskun-
digen voornemens komend jaar in ons land onderzoek te doen verrichten naar o.m. systemen
van hybridenteelt bij de varkensfokkerij alsmede de pluimveeteelt op industriële basis te
onderzoeken. Daarnaast staat een onderzoek op het programma naar grasweiden (o.a. aanleg,
exploitatie, bemesting enz.).

Voor 1974 zijn onderzoeken gepland naar conserveringswijzen voor voedermiddelen en be-
oordelingsmethoden met betrekking tot de kwaliteit van silovoer. Ook zullen isolatie- en
bestrijdingsmethoden van op planten parasiterende aaltjes worden onderzocht.
De thema\'s van onderzoek voor de Nederlandse deskundigen zullen door beide partijen vóór
1 maart a.s. worden vastgesteld.

Minister Matskevitch deelde desgevraagd mede dat zijn land overweegt in 1973 een 1.000
stuks fokvee (koeien en stieren) uit ons land te importeren.. Naast het zwart-bonte Hollands-
Friese zal een deel hiervan bestaan uit het rood-bonte Maas-Rijn-IJssel en Fries rood-bontvee.

Tijdens de op 11 en 12 december jl. te Brussel, onder voorzitterschap van minister ir. P. J.
Lardinois, gehouden zitting van de Raad van Ministers van Landbouw, zijn enkele aangelegen-
heden binnen de Gemeenschap van de Zes geregeld, terwijl voorts de behandelin.g is voort-
gezet van de overgangsregelin.gen die voor de drie toetredende landen moeten worden getroffen.
Ten aanzien van de zaken binnen de Zes bereikte de Raad op de eerste plaats overeenstem-
ming over twee veterinaire richtlijnen met betrekking tot:

De derde-landen-richtlijn re.gelt de principes van de invoer van varkens en runderen en vers
vlees van runderen, varkens, paarden, schapen en geiten uit niet-lidstaten. De landen waaruit
en de voorwaarden waaronder invoer in de Gemeenschap kan .geschieden, zullen via de pro-
cedure van het Permanent Veterinair Comité voor de datum van inwerkingtreding gere.gcld
worden.

De richtlijn intra-comrmmautair handelsverkeer in vers vlees behelst de preventie van import
van dierziekten met vlees. De richtlijn voorziet, dat slechts vers vlees in het intra-verkeer kan
worden gebracht van dieren die uit onbesmette gebieden afkomstig zijn (z.gn. beschermings-
gebieden).

Voor de genoemde derde-landen-richtlijn zullen de nationale wetgevingen in de Zes voor
1 januari 1976 moeten zijn aangepast en voor de intra-communautaire richtlijn voor 1
januari 1974.

De beide richtlijnen zijn overigens ook door de drie toetredende landen aanvaard, met dien
verstande dat voor deze landen de datum waarop de nationale wetgeving in overeenstemming
moet zijn gebracht met de inhoud van deze richtlijnen, ten opzichte van de Zes respectievelijk
twee en drie jaar later is vastgesteld.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 1359 ( 1972) van dit tijdschrift werd vermeld, volgt onder-
staand het programma:

16.00 h. Conférence organisée par l\'.Association des anciens élèves et des amis de l\'Ecole
d\'Alfort: „Les organismes unicellulaires source de Protéines" par M. le Professeur
J. C. S e n e z. Directeur du laboratoire de chimie bactérienne du C.N.R.S., membre
du Protein advisory Group (O.N.U.).

M. le Professeur R. Ferrando présentera le conférencier.
17.00 h. Commémoration du centenaire de la naissance de C. G u e r i n, inventeur avec
Cal met te du B.C.G.

09.20 h. Pathologie liée à l\'alimentation par l\'ensilage de maïs chez les Ruminants — E s p i-
nasse.

09.40 h. Aspect actuel de la listeriose des Ruminants en France — Lecoanet.
10.00 h. Discussion.

11.00 h. L\'azote non protéique = données récentes — Fromageot.
11.30 h. Discussion.

11.45 h. Aspect légal de l\'emploi des Anabolisants chez les Ruminants — Ferrando.
12.15 h. Discussion.

15.00 h. Vaccination antirabique de l\'homme avant exposition — G a m e t.
15.20 h. Discussion.

15.45 h. Diagnostic de la brucellose par l\'épreuve de l\'antigène acidifié tamponné —P i 1 e t.
16.10 h. Discussion.

16.30 h. Résultats de l\'étude comparée de 7 vaccins antibrucelliques — G a u m o n t.
17.00 h. Discussion.

(Réunion organisée avec la collaboration de la conférence des vétérinaires spécialistes de Petits
.Animaux).

09.00 h. Intérêt de l\'électrocardiographie en pathologie cardiaque du Chien - - M o r a i 1 1 o n.
09.20 h. Intérêt de la radiographie dans le diagnostic des cardiopathies du Chien — Clerc.
09.40 h. La thérapeutique digitalique chez les Carnivores — Pouchelon.
10.00 h. Discussion.

1 1.00 h. Données actuelles sur la Toxocarose des Carnivores — C r e s t i a n.
11.30 h. Données récentes sur la thérapeutique anthehnintique des Carnivores — Mar-
chand.
12.00 h. Discussion.

15.00 h. Législation sur la vente des chiens et diagnostic de la Maladie de Carré — R e c u-
lard.

15.30 h. Actualité sur la prophylaxie médicale de la Maladie de Carré — M o r a i 1 1 o n.
16.00 h. Discussion.

16.30 h. Les lithiascs urinaires du Chien et du Chat = étiologie traitement médical - -
Clerc.

16.50 h. Les lithiases urinaires du Chien et du Chat = traitement chirurgical — S e v e s t r e.
17.10 h. Discussion.

09.20 h. Pneumopathies infectieuses des jeunes bovins = prophylaxie médicale — Perreau.

09.40 h. Pneumopathies infectieuses des jeunes bovins prophylaxie sanitaire - - Saint-

11.00 h. Données récentes sur la thérapeutique anthelminitiquc des Ruminants _ J o 1 i v e t.

15.00 h. Les Prostaglandines = intérêt en médecine vétérinaire — .Andre.
15.20 h. L\'accouchement provoqué chez la Vache et la Brebis -- B o s c, Charg de recher-
ches 1 n r a.
15.40 h. Discussion.

16.00 h. Le diagnostic précoce de la gestation dans différentes espèces animales par estima-
tion du taux de progestérone plasmatique — T h i m o n i e r, Chargé de rechercher
I n r a.
16.20 h. Discussion.

16.40 h. La triméthoprime =intérêt de son association avec les sulfamides - Pinault
17.00 h. Discussion.

09.00 h. La rhinite atrophique du Porc: le point de vue du laboratoire de diagnostics —
Renault.

09.30 h. La rhinite atrophique du Porc: dépistage et prophylaxie — Jost
10.00 h. Discussion.

11.00 h. Modalités du contrôle technique des élevages de Porcs — J o u s s e.
11.30 h. Discussion.

11.45 h. \\\'accination contre la peste porcine classique avec les souches chinoises — Goret.
12.15 h. Discussion.

15.00 h. Pneumonie enzootique du Porc = traitement et prophylaxie m-\'dicale - - Tail-
landier.

15.20 h. Pneumonie enzootique du Porc -= prophylaxie sanitaire R a v a u d.
15.40 h. Discussion.

16.00 h. Etiologie, pathogénic et thérapeutique de l\'entérite hémorragique du Porc - Es-

16.40 h. Vaccination contre la gastro-entérite transmissible du Porc T o m a.
17.00 h. Discussion.

— .Association française des vétérinaires microbiologistes, immunologistes, et spécialistes des
maladies contagieuses.

Aucune in.scription n\'est prevue pour la participation aux joumees vétérinaires d\'Alfort 1973.

IX\'I ERNA\'nONALE FACHTAGUNG FUR FOR TPFL.ANZUNC; UND BESA.MLXG
Die nächste (22.) internationale Fachtagung für Fortpflanzung und künstliche Besamung der
Bundesanstalt für künstliche Befruchtung der Haustiere findet in der Zeit vom 4. bis 6
Oktober 1973 im Kinosaal des Hotel ..Greif" statt.

8.30 Uhr: Eröffnung der Tagung durch den Vertreter des Bundesniinistcriuins für Land-
und Forstwirtschaft.

Dr. M. J a n i a k. Basel, Schweiz: Die Prostaglandine mit besonderer Berücksichtigung der
pharmakologischen Wirkungen auf das Reproduktionssystem. Dr. .A. B e a t t y, Edinbtirgh,
Schottland: Fragen ziu- Beeinflussimg des Geschlechtsverhältnisses bei Haustieren.
14.15 Uhr:

Dr. G. Beck, Obcrschleissheim, BRD: Nachweis von Östrogenen als tierärztlicher Beitrag
zum Umweltschutz. Prof. Dr. Koller. Wels. OÖ: Der Einfluss von Insektiziden auf die
Fruchtbarkeit von Haustieren.

Prof. Dr. N. O. R a s b e c k, Kopenhagen. Dänemark: \\\'irusbedingte Fruchtbarkeitsstörungen
bei Schweinen (S.M.E.D.I. Sydroin). Prof. Dr. G. K u b i n, Wien, Österreich: Virologie,
Serologie und Pathomorphologie der Geschlechtsorgane des Rindes nach der Infektion mit
dem Bläschenausschlag-Virus.

Dr. G. N a g y, Gödöllö, Ungarn: Reprcduktionsphysiologie und künstliche Besamung bei
(Sänscn. E. Müller. F. R i t t m a n n s p c r g e r, J. S z i 1 a g y: Der Einfluss schmerzhafter
Prozesse auf die Saiuenproduktion von Stieren.

Bonedrachtius ....
U will naar het jaarfeest in Drachten,
Maar u bent er de taal niet bij machte;
Wees niet bang voor uw kop;
Niemand vreet u daar op,
lir zijn koeien genoeg om te slachters!

De Redaktie vraagt hierbij uw aandacht voor de publikaties onder de rubriek: necrologieën.
Zij IS namelijk van mening, dat deze in hun huidige vorm en door de wijze waarop zij worden
gedrukt, vaak te lang uit vallen.

Zij hoopt, dat limitering hiervan tot een (hoogstens) 1 bladzijde in het Tijdschrift over de
gehele breedte van de pagina, de waardevolle functie die deze berichtgevingen in Maatschappij-
verband vervullen ten goede zal komen.

De Redaktie doet dan ook een beroep op allen die een bijdrage tot deze rubriek zullen leveren,
bovengenoemde overwegingen in acht te willen nemen.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Op 26 januari 1973 maakte de Veeartsenijkundige Dienst te Wenen bekend, dat er op die
datum en op de dag ervoor twee gevallen van mond- en klauwzeer in Oostenrijk waren gecon-
stateerd. Op 25 januari betrof het een bedrijf in Neder-Oostenrijk met 18 runderen en 35
varkens. Op 26 januari brak de ziekte uit op een bedrijf in een gemeente in Eisenstadt Bur-
genland met 4 runderen en 3 varkens. Een type werd niet bekend gemaakt.
Tsjecho-Slowakije meldde dat op 22 januari 1973 op 7 bedrijven mond- en klauwzeer van
het type O en op 1 bedrijf van het type C was voorgekomen. Het betrof een gebied waar de
ziekte ook reeds eerder was opgetreden.

Bulgarije maakte op 19 januari 1973 bekend, dat in het dorp Preslavez in het district Silistra
mond- en klauwzeer van het type A.^, was uitgebroken onder nog niet gevaccineerde biggen. Ze
werden evenals een rund en drie schapen die pas waren gevaccineerd, opgeruimd. In de aan-
grenzende departementen worden runderen en schapen gevaccineerd.

Roemenië meldde op 24 januari 1973 dat op twee ver van elkaar gelegen bedrijven in het
district Bihor, waar de maatregelen in verband met een uitbraak van mond- en klauwzeer van
het type C juist waren opgeheven, type Oi van de ziekte is geconstateerd. Een rund en twee
varkens werden aangetast, alle gevoelige dieren op beide bedrijven werden opgeruimd.
In een gebied van 30 km rondom de aangetaste bedrijven zijn strenge hygiënische maatregelen
genomen.

Op 6 december 1972 voerde een dierenhandelaar in het kanton Bern in Zwitserland 16 pape-
gaaien en 4 parkieten in. De vogels werden in quarantaine geplaatst, gedurende welke geen
ziekte onder de vogels kon worden geconstateerd. Desondanks heeft in de tweede helft van
januari 1973, sedert de verkoop door de dierenhandelaar van enkele dwerghoenders en een
pauw, ijseudo-vogelpest de kop in het kanton opgestoken. Een onderzoek wees uit dat de oor-
zaak van de besmetting moet worden gezocht bij de ingevoerde papegaaiachtigen.
Op 26 januari 1973 werd een pluimveebedrijf in Tessin met 15.800 stuks pluimvee door
pseudo-vogelpest aangetast. Alle dieren zijn opgeruimd. De oorzaak van deze besmetting kon
tot dusver nog niet worden vastgesteld.

Over de tweede helft van december 1972 maakt Portugal melding van Afrikaanse varkenspest
op 16 bedrijven in 7 districten. Op deze bedrijven waren 520 varkens, waarvan er 239 aan de
ziekte stierven en 281 werden afgemaakt.

Dierziektenbulletin nr. 1 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 16
januari 1973, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten in ons land.

Atrofische rhinitis: 5 gevallen in 5 gemeenten en wel 3 in Gelderland en 2 in Utrecht.
Schurft: 7 gevallen in 7 gemeenten, 1 in Groningen, 2 in Drenthe en 4 in Noord-Holland.
Rotkreupel: 24 gevallen in 21 gemeenten en wel 1 in Groningen, 5 in Friesland, 4 in Drenthe,
1 in Overijssel, 8 gevallen in 5 gemeenten in Gelderland, 3 in Utrecht en 2 in Zuid-Holland.
Miltvuur: 1 geval in Drenthe.

Varkenspest: 4 gevallen in 3 gemeenten, 1 in Gelderland, 2 gevallen in 1 gemeente in Noord-
Brabant en 1 in Limburg.

Pseudo-vogelpest: 10 gevallen in 9 gemeenten, 1 in Friesland, 3 in Drenthe, 5 gevallen in 4
gemeenten in Overijssel, 1 in Gelderland.

Op 1 januari 1973 is bij de V.D. in dienst getreden Dr. J. Boogaerdt. Als inspecteur i.a.d. zal
hij worden belast met de controle op sera, entstoffen en diergeneesmiddelen, de voorbereiding
en uitwerking van wettelijke maatregelen op dit terrein en het overleg in E.E.G- en ander
internationaal verband. Hij volgt per 1 juni 1973 als zodanig Dr. T. S. Zwanenburg op, die
op die datum wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd de dienst zal verlaten.
De heer Boogaerdt werd op 26 februari 1920 geboren en studeerde in 1947 af als dierenarts.
Hierna werd hij verbonden aan het laboratorium voor veterinaire biochemie van de faculteit
der Diergeneeskunde en nam deel aan wetenschappelijk onderzoek en aan het onderwijs. In
1952 deed hij zijn kandidaatsexamen chemie, in 1954 promoveerde hij tot doctor in de dier-
geneeskunde.

\\\'an 1956 tot 1958 was Dr. Boogaerdt hoogleraar in de fysiologie en biochemie aan de facul-
teit der Diergeneeskunde aan de universiteit van Indonesië te Bogor. Na zijn repatriëring was
hij tot 1961 als wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Instituut voor Moderne
Veevoeding De Schothorst te Hoogland. Sindsdien was hij directeur van het melkcontrole-
station West-Nederland te \'s-Gravenhage.

Op 1 maart 1973 zal de heer Drs. W. F. G. L. Droppers te Driebergen bij de V.D. in dienst
treden. Hij zal als adjunct-inspecteur i.a.d. werkzaam zijn in de sector export van vlees en
vleeswaren, ter assistentie van de inspecteur i.a.d., Drs. G. C. J. M. van der Meijs.
De heer Droppers werd in 1944 te Winterswijk geboren. In 1969 studeerde hij af als dieren-
arts en was vervolgens als keuringsdierenarts verbonden aan de vleeskeuringsdienst Driebergen-
Rijsenburg van de vleeskeuringsdienst Zeist. \'levens was hij Rijkskeuringsveearts aan het
eerste kantoor Driebergcn-Rijsenburg en Rijkskeurineester in bijzondere dienst van de V.D.

Eveneens met ingang van 1 maart 1973 is aangesteld tot Inspecteur-districtshoofd van de V.D.
in het district Gdderland de heer Dr. J. J. Aukema te Steenwijk. Hij volgt dc heer drs. A. J.
van .Aiiieron.gen, die de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt, als zodanig op.
De heer Aukema werd in 1926 te Zuidhorn geboren. In 1955 studeerde hij te Utrecht af als
dierenarts. Vervolgens was hij gedurende drie jaar praktizercnd dierenarts te Holten, tevens
waarnemend directeur van het openbaar slachthuis aldaar.

Daarna was hij zeven jaar praktizercnd dierenarts te Steenwijk, tevens halfambtelijk directeur
van de vleeskeuringsdienst. Sinds 1965 was hij volambtelijk directeur van de vleeskeurings-
dienst Steenwijk en sinds 1968 tevens directeur van het openbaar slachtluiis aldaar,
lil 1971 promoveerde de heer .\\ukenia tot doctor in de diergeneeskunde.

13, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
15, Vereniging van Slachthuisdirekteuren. Jaarvergadering, Hotel Noord-Brabant,

Utrecht, aanvang 10.15 uur
15, Groep Dir. van Vleesk. Diensten cn Keuringsdierenartsen van de K.N.M.v.D.

Jaarvergadering, Hotel Noord-Brabant, Utrecht, aanvang 14.00 uur
15, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering

6— 9, 16th B.S.A.V.A. Annual Congress, Londen (pag. 1473 (1972))
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 5, 1973 267

12—14, X. Kongress der Deutschen Veterinärmedizinischen Gesellschaft. Bad Nauheim,
West-Duitsland.

15—17, Vllle Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))
Mei,

3, Werkgroep Dierpathologen. \\\'ergadering
9—12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory Animal Science (Gesellschaft
fi.ir Versuchsticrkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))
12, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. 15.15 uur. Onderzoek Instituut Zeezoogdieren in
Harderwijk. Lezing, rondleiding, show (dolfinarium)
14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
(1972))

17, A.C.V.-Controle Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
Amersfoort

22, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, .Australië (pag. 1470

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.iM.v.D. Voorjaarsdagen, R..A.L Con-
gresgebouw, .Amsterdam

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft. (l)ag. 46)
20—24, 6th International Symposium of W.A.V.F.H., Elsinore, Denemarken (pag 1359

18, .Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
18, .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, VI Symposium of the World Association for the Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria (pag, 178)
20—30, 2cmc Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes, Varna, Bulgarie (pag, 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,

Budapest (pag, 1094 (1972))
4 - 6, 22, Intenuitionale Fachtagung für Fortpflanzung und Künstliche Besanmng,

\'Ihalheim/Wels, We.st-Duitsland (pag. 264)
5-- 6, K.N.M.v.D. .Jaarcongres 1973, levens 120e Al,gemene \\\'ergadering. Drachten.

10 -12, Groej) Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v,D, Voorjaarsda.gen, Simul-
taanvertaling, R.A.I.-Congrescentrum, .Amsterdam.

30 — 2 juni, Ned. \\\'cr. van Artsen-Automobilisten. Vcrkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, \'Fhird International Congress of Parasitolo.gy. München (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

Ofi 22 november 1972 overleed, na een langdurige ziekte,
onze collega Jan Hendrik Vierdag.
Hij werd oj) 4 januari 1912 in Leeuwarden geboren.
Na zijn middelbare schoolopleiding in \'s Gravenhage ving
hij in 1932 de studie in de diergeneeskunde aan, waarvoor
hem op 30 juni 1938 het diploma werd uitgereikt.
.\\a het vervullen van zijn militaire dienstplicht als paarden-
arts 2de klasse, ook tijdens de mobilisatie en de oorlogsdagen
van 1940, nam hij de praktijk over van collega Venema te
Bedum. Een grote praktijk, die hij met liejde, enthousiasme
en veel kennis van zaken heejt behartigd, waardoor hij bij de
veehouders zeer gezien was.

Na een eerste symptoom van zijn ziekte kwam, op medisch
voorschrijt, vanaj 1 september 1963 een assistent zijn taak
verlichten.

Met ingang van november 1965 werd hij benoemd tot direkteur van het Openbaar Slachthuis
te Delfzijl, tevens Hoojd van Dienst van de „Kring Deljzijl".

Kort nadat hij deze funktie had aanvaard, openbaarde zijn ziekte zich opnieuiv; door een
noodzakelijke operatie was hij daarna in zijn mobiliteit beperkt. Zoals een vriend het tijdens
de crematieplechtigheid uitdrukte: „De reus was geveld".

\\\'erergering van de kwaal kluisterde hem het laatste jaar aan huis en de laatste maanden
aan bed.

Tijdens zijn eerste studiejaar overleed zijn vader: de grote toewijding en werkkracht van zijn
moeder maakten het mogelijk dat hij zijn studie beëindigde; van zijn dankbaarheid daarvoor
getuigde hij vaak in woord en daad.

Zijn huwelijk met mejujjrouw C. A. van M\'itzenburg op 27 augustus 1955, waaruit een zoon
cn een dochter werden geboren, betekende voor hern het grootst denkbare geluk: de door
Corrie rnet zoveel liefde tot het einde voortgezette verpleging was er in feite een der hoogte-
punten van.

Henk Vierdag, een nog al imponerende verschijning, gesteld op een stijlvolle levenshouding,
iras een zeer beminnelijk man, die een ieder voor zich innam: een man die gemakkelijk vrien-
den kon vinden. Hij bezat een kunstzinnige inslag en hij hield veel van antiquiteiten die deel
uitmaakten van de inrichting van zijn huis. Hij toonde steeds een warme belangstelling voor
al zijn vrienden en kennissen, maar hij scheen zich te venvonderen als hij merkte dat er
belangstelling voor hém getoond werd.

Zijn ziekte heejt hij gedragen met een onvoorstelbare geestkracht en berusting, zonder klagen.
Zijn enige klacht was eigenlijk dat hij door zijn ziekte zoveel extra aandacht en iverk van
Corrie moest vragen,

.Met Henk Vierdag is een integer, plichtsgetrouw en goed mens en collega van ons heen-
gegaan: allen die hem gekend hebben zullen deze goede herinnering aan hem bewaren.
Moge dal voor Corrie, Jan Hendrik en Heieen enige troost betekenen.

Theo ll\'ernmers werd op 26 februari 1920 in Dordrecht
geboren, maar bracht sinds 1929 zijn jeugd door in Zaltbom-
mel, waar hij in 1939 eindexamen HBS deed.
Hij begon zijn studie aan de Faculteit voor Diergeneeskunde,
maar al spoedig brak de oorlog uit. Theo dook onder in Tiel,
maar werd tenslotte toch naar Duitsland gestuurd. Daar
begon een ziverftocht als assistent bij enkele Duitse praktici.
Aan het eind van de oorlog had hij echter Zaltbommel weer
bereikt, waar hij Annie Biesheuvel ontmoette. Eerst later
troffen ze elkaar iveer. Ze trouwden in 1949. Theo was toen
afgestudeerd en had in het voorjaar van 1949 de praktijk
overgenomen van collega Gurck, die nog werkzaam bleef in
de vleeskeuring.

In 1956 werden de vleeskeuringsdiensten van de gemeenten Doesburg, Flurnmelo en Keppel,
Angerlo en Steenderen samengevoegd. Theo werd volambtelijk hoofd van dienst.
Annie cn Theo hadden intussen 2 zonen gekregen, Ted en Faul. Theo en zijn vrouw voelden
zich uitermate thuis met hun gezin in het oude huis met zijn grote stadstuin in het IJsselstadje.
Theo Wemmers was niet een van die mensen, die schoon schijnende verre idealen nastreven,
maar hij genoot van de goede sfeer en het contact met zijn vele goede vrienden. Karakteristiek
voor hem was zijn onafscheidelijke pijp.

De schaalvergroting ging echter verder, de nieuwe kring werd wederom te klein. Theo was
een tijdlang tevens waarnemend hoofd van dienst in \'s Heerenberg. Zijn hoop was er steeds
op gevestigd, dat hij in Doesburg zou kunnen blijven wonen. Dat bleek mogelijk, toen Does-
burg ^Pgirig in de dienst Doetinchem; Theo werd daarin op 1 juli 1969 benoemd.
Hij werkte daar met plezier, tot zich begin 1971 een slepende kwaal openbaarde; in de loop
van dat jaar werd steeds duidelijker, dat Theo zijn wens om zijn kinderen nog op de plaats
van hun bestemming te zien, niet meer vervuld zou zien. Flij bleef echter tot het laatste toe
optimistisch, mogelijk ook om z\'n omgeving en gezin niet te ontmoedigen. Het duurde nog tot
januari 1972 voor, op 19 januari, zijn vele vrienden hem vergezelden naar zijn laatste rust-
plaats.

Het heengaan van een oprecht en plichtsgetrouw mens laat een grote leegte achter. Zijn her-
innering blijft echter levend, en zal ook Annie en haar zonen helpen hun verdriet te dragen.

Tegen een praktiserend dierenarts was naar aanleiding van een jegens hem opgemaakt jiroccs-
verbaal verdenking gerezen van overtreding van bindend besluit nr. 5.

Kennis genomen hebbende van een brief van een adjmict-inspccteur aan de secretaris van de
Ereraad, houdende verzoek om beoordeling en afdoening door dc Ereraad met betrekking tot
dc overtreding van de antibioticawet en van gemeld bindend besluit, kwam bij dc behandeling
door de Ereraad vast te staan:

De dierenarts verstrekte, in verpakking c.q. flesjes die door hem werden voorzien van eigen
etiket met gebruiksaanwijzing c.q. vermelding van dosering en bestemming van diersoort, aan
een door hem veterinair begeleid bedrijf waarop een zeer groot aantal fokzeugen en de daaruit
.geboren bi.ggen werden gehouden antibiotica. Hij bezocht het bedrijf gemiddeld twee ä drie-
maal per week en controleerde dit op ziekteverschijnselen; hij verrichtte dan zelf preventieve
dan wel, bij geconstateerde ziekten en afwijkingen, therapeutische handelingen, welke laatst
bedoelde handelingen hij, bij baat van een door hem toegejiast middel, ook wel door de be-
drijfsleider liet verrichten. Met de bedrijfsleider had hij de afspraak gemaakt dat van iedere
door hem — de bedrijfsleider — uit,gevoerde injectie met antibiotica een aantekening van de

behandeling zou worden gemaakt op een bij het desbetreffende dier aanwezige kaart.
De eigen administratie van de dierenarts ten aanzien van de aflevering van diergeneesmiddelen
was ondergebracht in het kaartsysteem van zijn praktijk. Die administratie bevatte niet ver-
melding van de aantallen dieren waarvoor de diergeneesmiddelen telkens bij aflevering waren
bestemd en voorts was daaruit niet af tc leiden wat daarvan telkens, al dan niet door hem
zelf, zou zijn verbruikt.

Ten aanzien van de desbetreffende in het bijzonder ter beoordeling aan de orde gekomen
vraagpunten overwoog de Ereraad

dat niet is gebleken, dat de door de dierenarts afgeleverde hoeveelheden diergeneesmiddelen
groter zijn geweest dan voor behandeling van de op het onderhavige bedrijf aanwezige dieren,
voor welke behandeling die geneesmiddelen elk waren bestemd, noodzakelijk was, en voorts
dat gelet op de omvang van het onderhavige bedrijf de door hem zelf gevoerde administratie
en de administratie die in dat bedrijf werd gevoerd in totaliteit niet een effectieve controle op
het verbruik en op eventuele afwijkingen van het voorgeschreven verbruik van de afgeleverde
geneesmiddelen mogelijk maakten — welke controle het bindend besluit nr, 5 nastreeft — en
dat in het bijzonder waar in de kaartenadministratie van het bedrijf de verrichtingen per dag
niet werden vermeld de dierenarts zodanige verrichtingen met het oog op uitoefening van
vorenbedoelde controle in de door hem gevoerde administratie had behoren te vermelden,
hetgeen niet het geval is geweest, en dat hij, lid van de Maatschappij, in zoverre geacht moest
worden voormeld bindend besluit te hebben overtreden,

In aanmerking nemende de bijzondere problemen die een bedrijf van een omvang als het
onderhavige ten aanzien van administratie van aflevering van geneesmiddelen en controle op
het verbruik daarvan uitsluitend ten behoeve van en voorts in overeenstemming met de be-
hoeften van de op het bedrijf gehouden dieren opwerpt, de — naar is gebleken — voor het
overige verantwoorde diergeneeskundige begeleiding die de dierenarts aan het bedrijf ver-
strekte, alsmede zijn alleszins gunstige antecedenten, legde de Ereraad aan de dierenarts, lid
van de Maatschappij, een waarschuwing en tevens publikatie van de uitspraak (in verkorte
vorm) in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zonder vermelding van initialen op.

Voor u speelt het renteverlies bijna geen rol, maar voor de Maatschappij loopt
het in de papieren.

Wij wijzen er nog eens op dat voor contributievermindering uw verzoek ook \\ óór
I april binnen moet zijn.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschapjiij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

G. Wassink, p/a W. de Clercjstraat 3, .Almelo.
P. J. Werkman, Pomona 504, Wageningen,

.Ms lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschai)pij voor Diergeneeskunde meldden zich
de collegae:

H. Bartels, p/a Flamingostraat 1 bis. Utrecht.
G. -A. Berghuis, Berent 80, Vroomshoop.

1). B. Blaauboer. Dahliastraal 82. Malden.
W. van Elk. W. Riiy.splein 31, Zwijndreclit.
1). 1\'. Hofstee. Sclioutenstiaat 33, Barneveld.
F. van Knaapen, \'1\'urkooislaan 62. lltrecht.

H. .J. Uilenreef. Oosterniaat 6. (irainsbergen (Ov.).
H. M. X\'erheijden. Bijland 901. Uden (.\\-B).

11. j. VVezelenburg, Cloiiv. w d. Fossestraal 1. "s-Heito.genboscli.
P. Wouters. Bredasevveg 69. Chaaiii.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid \\.in de Koninklijke .Xederlandse .Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangcnonien:

J. .1. .!■ Huijbers, Van Lieflandlaan 18, L\'treclit.
R. W. Liezenga. Jac. Clatsstraat 33. Utrecht.
Mej. C;. H. M. Pouwels. W. Barentszstraat 38, Utrecht.
P. G. .\\1. Prins. Konietenlaan 309. Bilthoven.
\\V. (;. Roniijn. Lamstraat 3, Utrecht.
H. H. Schölten. Klein \\ uylcop 3. Utrecht.
.1. F. \\\'erniunt. N\'letweide 78. Bunnik.
K. J. \\ ooren. Snelliuskade 2 bis. Utrecht.
11. de \\\'rijer, W. Schuylenburglaan 66, Utrecht.
J. W. van der \\\'ij\\er, Maverstraat 30, Utrecht.
II. G. .\\r. We.ssclink. Ina Boudier-Bakkerlaan 21-138, Utiecht.
P. C:. Witjens, Corn. Houtmanstraat 6, Utrecht.
R. Wijkinan. UUrechtsestraatweg 34, Jutphaas.

Benders. .\\1. M. J. L.; (Jeleen, Hobbcmastiaat 19: tel. (04494) 88 57: P., ass. bij (i. J. Kiiops
en J. II. Xeutcbooni. (lil

Berghuis, G. \\\'ioomslioo|j. Bereut 80; lel. (05498) 17 40; I\'.. ass. bij C. Ruijgh te Den
Ham. toev. als lid (Hl

Bethlehem. M.: 1972; Doorn. X\'ruchtengaardc 22: tel. (034301 43 71. gr. 1985814; wet.

Blaauboer. D. H.; 1972; Malden. Dahliastraat 82; tel. (08896) 350(1: Wnd. D. toev. als lid (13)
Krk. W. van: 1973: Zwijndrecht. W. Ruys|)lein 31: tel. (01850) 2 13 17 (privé); tel. (01850)
2 98 07 (prakt.), 1\'.. geass. met P. v. d. Eijk le Ridderkerk. toev. als lid (26)

Hofstee. D. P.; Barneveld. Sclioutenstiaat 33: tel. (03420) 38 88; gr. 151402; P.. ass. bij
grocp.spraktijk Barneveld. toev. als lid (39)

Knaapen, F. van: 1973: l\'trecht. Turkooislaan 62; tel. 030) 88 02 00; gr. 1747603; 1).

Rijn. (;. van: .\\icuw-\\ cnnc|). Dr, \\ an I laei in,i;enplantsorn 9-11: tel, (02.526) 40 23; ,gr.

l\'il. ,). van; I loogeveen. ClaMor 7; Ici. (05280) 6 47 85 (privé), (05280) 6 20 5!) ihiir.); K.l).

l ilenreef. H. 1972; (barnsbergen (Ov.). Oosterniaat 6; tel. (05246) 652 (privé), 334
pi.ikt.); gr. 2893813; P.. a.s.s. bij \'I j. Cuperus te (iranisliergen. toev. als lid (85)

\\erheijden. II. M.; 1973; L\'den (.\\-B); Bijland 901; gr. 2449359; 1). toev. al lid (87)
Werft", 1,1. 1). van der; tel. (03412) 40 82 (privé). (03412) 23 53 (prakt.). toev. al lid (93)
Wezelenburg, H. |.; \'s-l lertogenboscli. (\'.oiiv. \\ . d. Fossestraat 1: tel. (04100) 4 4()03: P.

(.\'.. \\Cl nu-uicn. X\'ooi bmg. I\'ark \\ ionenslcyn 53 (afwe/ig).
11. Ouwerkerk. ()ud-.\\lblas. Westeinde 92 (afwezig).
Dr. C. van Dorssen. Uddel. Elspetei\'weg 28 (afwezig).
1\'. |. ter Beek. Naalden. ). \\an Stolberglaan 4(i.

Bij besluit \\an de .Minister \\an l.andbouw en \\ isserij werden met in,gang van 1 januari 1973
\\\'Oor onbepaalde tijd aangesteld als plaats\\ervangend inspecteur de colle.gae Dr. ,). J, M. dc
Bruin. j. P. (;. Cllaessens. E. P. Dijk. j. W. Dijkman, ,). II. de (hooi, Ilagendijk, H. Hatz-
uiami. W. II, Jansen, li. \\V, M.ii\'nliout. I\'ie. M. ,1, (i. .Schoenmakers, .A. 1\'. K. ter
Schure, W. J. II. \\eistraaten. II. \\ is. (i. ,1. dc Wilde.

Bij liesluil van de .Minister van l.andbouw en X\'issciïj wcid met ingang \\an I februari 1973
\\oiii onbepaalde tijd aangesteld als plaats\\er\\angend inspecteur collega H. j. Ni]).

Bij besluit van de Minister van I..ukI1)Ouw cn Visserij werd mcl ingang van 1 januari 1973
voor onbc|)aaldc tijd aangesteld als rijkskeurmeester in bijzondere dienst collega W. M.
Deinmcrs.

Bij besluit \\an dc Minister \\an Landbouw en \\\'isscrij werd uiel ingang van I januari 1973
op zijn \\erzoek ecr\\<)l ontslag \\erlccnd als rijkskcurnieester in bijzondere dienst aan collega
(1. Hoo.gstraten.

lilj besluit \\an de Minister van Landbouw en Visserij werd met ingang \\an 1 maart 1973 op
zi;n verzoek eervol ontslag verleend als rijkskcurnieester in bijzondere dienst aan collega W. F.
(i. L. Droppers.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij wordt met ingang van 1 april 1973 op
zijn verzoek eervol ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan collega
R. G. HofL

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij wordt met ingang van 1 mei 1973 op
zijn verzoek eervol ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan collega VV.
■M. Westerhof.

in een grote gemengde tweemans praktijk in het zuid-v/esten van het land
wordt gevraagd een

Brieven onder nr. 27/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, lulianalaan 10, Utrecht.

Bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant te Boxtel is plaats voor

die speciaal belast zal worden met werkzaamheden in het
kader van de kunstmatige inseminatie en de sterillteltsbe-
strijding bij rundvee en varkens.

Sollicitaties schriftelijk te richten aan de direkteur van
voornoemde Stichting, Molenwijkseweg 48 te Boxtel.

De Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der
Diergeneeskunde vraagt een

Zijn taak zal liggen op het gebied van de patiëntenbehande-
ling, de begeleiding van co-assistenten en — bij gebleken
geschiktheid — ook in het deelnemen aan het verdere on-
derwijs resp. aan onderzoek.

Gedacht wordt aan een dierenarts die al enkele jaren is
afgestudeerd resp. aan een pas afgestudeerd dierenarts.
Inlichtingen verschaft prof. dr. G. Wagenaar, tel. 53 11 59.
Schriftelijke sollicitaties met vermelding van volledige per-
sonalia en verdere gegevens worden gaarne ingewacht on-
der vacaturenummer 200 bij de personeelsafdeling van de
Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172 te Utrecht.

Uitsluitend na overleg rnet Uw dierenarts.
Keijenbergseweg 18 - Wageningen - Telefoon 08370 - 1 39 85

Naast de praktijk werkzaamheden bestaat tevens de gelegenheid zich te
bekwamen in de vleeskeuring. Associatie mogelijk na inwerkperiode.
Woning beschikbaar.

Brieven onder nr. 24/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, lulianalaan 10, Utrecht.

Brieven onder nr. 25/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, Julianalaan 10, Utrecht.

De invloed van het seizoen op het kiemgetal in rauw gehakt en overeen-
komstige vleesprodukten

Seasonal effects on bacterial counts in uncooked minced meat and similar meat
products
M. P. SMIT*)
Samenvatting

In de periode 1 olitober 1966 - 1 augustus 1972 werd de invloed van bet seizoen op het
Enterobacteriaceae kiemgetal (bij 37° C), het aëroob kiemgetal (bij 37° C en 20° C) en
de uitslag van het histobacterioscopisch onderzoek van monsters rauw gehakt en z.g. vlug-
klaar vleesprodukten uit de handel nagegaan. De gegevens werden per maand gerang-
schikt.

Een duidelijke invloed van het seizoen op het Enterobacteriaceae kiemgetal en het aëroob
kiemgetal bij 37°C werd vastgesteld. De seizoeninvloed op het aëroob kiemgetal bij 20°C
en op de uitslag van het histobacterioscopisch onderzoek was minder duidelijk.
De zomerperiode (warme en vochtige jaargetijde) zal de maanden juni t/m november
moeten omvatten. De ongunstigste uitslagen werden geregistreerd in de maanden augustus,
september en oktober.

De overheersing van de mesofiele flora door de psychrofiele flora is in de winterperiode
duidelijker dan in de zomerperiode.

Door een verbeterde hygiëne en een meer geperfectioneerde koeltechniek kan de conta-
minatie door mesofiele bacteriën verminderen. Op de betekenis van de psychrofiele flora,
ook tijdens de winterperiode, wordt gewezen.

The effect of the sea.son on Enterobacteriaceae counts (at 37°C), aerobic counts (at 37°C
and 20°C) and the results of histobactcrioscopy of samples of commercially available un-
cooked minced meat and so-called instant meat products was studied during the period
from October 1, 1966, up to August I, 1972. The findings were arranged by month.
The season was found to have a marked effect on the Enterobacteriaceae and aerobic
coiuits at 37°C. The seasonal effects on aerobic counts at 20°C and on the results of histo-
bactcrioscopy were not so apparent.

The sunnncr period (hot and humid seasons) was taken to include the months of June up
to and including November. The most unsatisfactoiy results were recorded during the
months of .August, September and October.

The fact that mesophilic bacteria were surpassed in number by psychrophilic bacteria was
more a[)parent during the winter period than it was during the suimner period.
Contamination by mesophilic bacteria may be reduced by improvements in hygiene and by
perfecting cold-storage techniques. .Attention is drawn to the role played by psychrophilic
bacteria, also during the winter period.

Het wordt veelal als vanzelfsprekend beschouwd, dat de bacteriële contaminatie van
\\ lees en \\ IcesiJrodukten, alsmede die van de opperv lakken van voorweq^en, toestellen
en gereedschappen die met vlees in aanraking komen, gedurende de zomermaanden
aanmerkelijk ernstiger is dan gedurende de wintermaanden.

Had lok (3) concludeert uit de resultaten \\an een onderzoek met behulp van
„agarworsten" en ,,swabs" van vloeren, wanden, tafels en haken in een varkens- en
in een runderslachthal, dat de graad van bacteriële besmetting in relatie tot de
buitcntem]3eratum- gedurende de wintermaanden geringer is dan gedurende de
zomermaanden. Bij een onderzoek van oppervlakken van voorwerpen en toestellen
in slagerijen en \\oorverpakkingsinrichtingen met behulp van „agarworsten" consta-

*) Drs. M. P. Smit; adjunct-directeur van de Vleeskeuringsdienst „Kring Groningen", Zaag-
muldersweg 1-2, Groningen.

Dit artikel werd op 2 december 1972 voor plaatsing goedgekeurd.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 6, 1973 275

teerden S m i t e< aZ. (11), dat het percentage hygiënogrammen, dat als onvoldoende
werd beoordeeld, in het derde en \\\'ierde kwartaal iets groter was dan in de beide
eerste kwartalen.

Hoge kiemgetallen in rauw gehakt vond W e 1 z (12) vooral in het warme jaargetijde.
Bij een overeenkomstig onderzoek van Balzereit (1) bleek het aanvangskiem-
getal (bij 30°C) in monsters rauw gehakt gediu\'ende cle zomermaanden duidelijk
hoger te zijn dan gedurende de wintermaanden.

Door ons is nagegaan in welke mate de invloed der seizoenen zich doet gelden op
het Enterobacteriaceae kiemgetal (bij 37°C), op het aëroob kiemgetal (bij 37°C en
bij 20°C) en op de uitslag van het histobacterioscopisch onderzoek van rauw gehakt
en overeenkomstige vleesprodukten uit de handel.

In de periode 1 oktober 1966 tot 1 augustus 1972 werden 3123 monsters histobacterioscopisch
onderzocht. Voorts werd van 1188 monsters het aëroob kiemgetal bij 20°G, van 653 monsters
het aëroob kiemgetal bij 37° C en van 480 monsters het Enterobacteriaceae kiemgetal bij
37°C bepaald. De monsters (routinemonsters en monsters van aangehouden partijen) waren
afkomstig uit 587 slagerijen, 28 voorverpakkingsinrichtingen en 103 supermarkten (waar
slechts vlees in voorverpakte toestand wordt verkocht).

Naast rauw gehakt en gehakte biefstuk (taraar) werden ook diverse z.g. vlug-klaar vlees-
produkten, die gemalen vlees bevatten en in rauwe toestand worden verkocht (zoals ham-
burgers, biefburgers, gelderse schijven, alpenschnitzels, roomschnitzels, slavinken, saucijzen
en verse worst), onderzocht.

De monsterneming en de bereiding van de monsters voor het histobacterioscopisch onderzoek
geschiedde op de door Smit (10) aangegeven wijze. De resultaten van dit onderzoek werden
in vier klassen (kiemarm, kiemrijk, zeer kiemrijk en overmatig kiemrijk) ondergebracht. Voor
het bacteriologisch onderzoek werden de monsters voorbehandeld in een plastic zak (Smit,
8).

\\\'oor de bepaling van het aëroob kiemgetal (gietplaatmethode; enkelvoudige verdunnings-
series; agarplaten in duplo) werd gebruik gemaakt van Plate-Count agar (0.xoid CM 325).
Na 3 dagen bebroeding bij 37° C (verdunningen 1:10^ t/m 1:10") respectievelijk bij 20° C
(verdunningen 1:10" t/m 1:10\') werden de aantallen tot ontwikkeling gekomen kolonies ge-
teld. Bij 37° C wordt het aantal mesofiele bacteriën en bij 20° C wordt het aantal psychro-
fiele bacteriën bepaald.

Voor de bepaling van het Enterobacteriaceae kiemgetal (spreidplaatmethode; enkelvoudige
verdunningsseries; verdunningen hlO\'-^ en 1:10\'\'; agarplaten in duplo) werd gebruik gemaakt
van de door Mossel et al. (6) beschreven Violet-Red-Bile-Glucose agar (Oxoid CM 107
1% glucose). Na 18-24 uur bebroeding bij 37° C werden de karakteristieke rode kolonies
met violette hof geteld.

De gemiddelde aërobe en Enterobacteriaceae kiemgetallen per gram vleesprodukt werden
berekend met behulp van de methode van Farmiloe et al. (2).

Alle gegevens werden per maand gerangschikt. De verkregen aërobe kiemgetallen bij 37° C
en bij 20° C werden per maand logaritmisch gemiddeld. In verband met de gekozen verdun-
ningen was deze berekening voor het Enterobacteriaceae kiemgetal niet mogelijk.

De in\\ loed der seizoenen doet zich duidelijk gelden op het Enterobacteriaceae kiem-
getal. Het aantal monsters met hoge kiemgetallen is gedurende de eerste vier
maanden zeer gering, neemt in de maand mei duidelijk toe, is gedurende de
maanden jtmi t/m oktober het grootst en neemt in dc maanden november en
december weer duidelijk af (tabel 1).

Overeenkomstige resultaten werden verkregen met betrekking tot de mesofiele
flora. Het gemiddeld aëroob kiemgetal bij 37°C was het hoogst in de maanden
augustus, september en oktober (tabel 2).

Minder duidelijk is de invloed der seizoenen op de psychrofiele flora. Het gemiddeld
aëroob kiemgetal bij 20°C was het hoogst gedurende de maanden juni t/m november.

Hoge aërobe kiemgetallen bij 20°C komen echter ook regelmatig voor gedurende
de maanden januari t/m mei (tabel 3).

De invloed der seizoenen op de uitslag van het histobacterioscopisch onderzoek is
eveneens minder duidelijk. Het gerinpte aantal sterk gecontamineerde monsters
werd gevonden in de maanden januari, februari en maart. Gedurende de rest van
het jaar werden tussen de maanden geen evidente onderlinge verschillen geregistreerd.
Het aantal sterk gecontamineerde monsters was het grootst in de maanden augustus,
september en oktober. Zeer kiemrijke en overmatig kiemrijke monsters werden even-
eens in de maanden januari, februari en maart aangetroffen (tabel 4).

Tabel 1. Enterobacteriaceae kiemgetallen van 480 monsters per maand gerangschikt.

Tabel 3. Aërobe kiemgetallen bij 20°C van 1188 monsters per maand gerangschikt.

Bij de beoordeling \\an de resultaten moet rekening worden gehouden met de om-
standigheid, dat de producent en de verkoper van rauwe gemalen vleesprodukten
reeds gewend zijn extra hygiënische maatregelen te nemen tijdens de warme zomei^
periode (juni, juli en augustus^ Tijdens de onderzoekperiode werden de slechtste
uitslagen echter geregistreerd in de maanden augustus, september en oktober. Dit
kan vvijzen op minder effectieve hygiënische maatregelen in de maanden september
en oktober (vochtige periode). Bij een verdeling van het jaar in een zomer- en m
een winterperiode, zal de zomerperiode moeten bestaan uit de maanden juni t/m
november.

De winterperiode wordt \\ooral gekenmerkt door een betrekkelijk gering aantal
monsters met hoge Enterobacteriaceae kiemgetallen en aërobe kiemgetallen bij 37°C
enerzijds en een vrij groot aantal monsters met hoge aërobe kiemgetallen bij 20°C
anderzijds. De psychrofiele flora o\\erheest in belangrijke mate de mesofiele flora
(Smit, 9), niet alleen in de zomerperiode doch ook in de winterperiode (tabel 5).
Deze overheersing van de mesofiele flora door de psychrofiele flora is in de winter-
l^eriode duidelijker dan in de zomerperiode. Het gemiddeld aëroob kiemgetal bij
37°C is in de zomerperiode viermaal zo groot als in de winterperiode. In de zomer-
periode is het gemiddeld aëroob kiemgetal bij 20°C echter slechts bijna tweemaal
zo groot als in de winterperiode (tabel 5).

In een voorgaand artikel (Smit, 9) werd reeds gewezen op het grote aantal
psychrofielen en psychrotrofen in rauw gehakt. Deze bacteriën kunnen zich bij lage
temperaturen goed vermeerderen, \\ooral na adaptatie aan koude en aan vlees
(Lott, 5). De Enterobacteriaceae zullen zich echter bij lage temperaturen (0°C)
in gehakt niet vermeerderen, maar hun aantal zal ook niet afnemen (Lott, 5).
Enterobacteriaceae werden door Kelch (4) vooral aangetoond in vleesver\\verkende
bedrijven, waarin ongunstige hygiënische omstandigheden heersen. Op grond van
deze gegevens kan een verdere verschuiving in de frequentieverhouding van de
genoemde kiemgroepen worden \\oorspeld. Door een doorlopend verbeterde hygiëne
tijdens het slachten, de be- en venverking van vlees en het vleesven-oer en door een
meer geperfectioneerde koeltechniek wordt de contaminatie van vlees door mesofiele
bacteriën — met name de Enterobacteriaceae — steeds geringer. Daarentegen zal
de betekenis van de psychrofiele bacteriën toenemen.

De psychrofiele flora speelt een rol bij de houdbaarheid en het bederf van onder
koeling bewaard vlees (Schön berg, 7). Tijdens de produktie, de be- en ver-
werking, het transport en de bewaring van vlees moet derhalve met deze psychrofiele
flora terdege rekening worden gehouden. Ook de overheidscontrole dient niet alleen
te zijn gericht op de aanwezigheid \\an Enterobacteriaceae, maar eveneens op de
mate van contaminatie met psychrofiele bacteriën. De op dc psychrofiele flora ge-
richte aandacht mag cxik tijdens dc winterperiode niet verslappen.

1. B a 1 z c r c i t, K. D.: Zum Kcimgehalt des Schabe- und HackfkM.schcs unter besonderer
Berücksiclitigung der nichtsporcnbildenden Keime, insbesondere von fhiore.szicrenden
psyclirotolerantcn Keimen. Inaug. Diss. tierärzth Hochschule Hannover, 1968.

2. F a r m i I o e, F. J., C o r n f o r d, S. J., C o p p o c k, J. B. M. and Ingram, M.:
The survival of Bacillus subtilis spores in the baking of bread. J. Sci. Food Agr., 5,
292, (1954).

3. Had lok, R.: Die Lebensmittelschädigungen hervorrufenden Keime, ihr Bedeutung
und ihre Beeinflussung durch Reinigung und Desinfektion der Betriebe und Geräte.
Fleischwirtschaft, 45, 117H, (1965).

4. Kelch, F.: Die Bakterienflora in fleisch- und fleischwarenverarbeitcnden Betrieben.
Fleischwirtschaft, 1, 67, (1955).

5. Lott, G.: Untersuchungen über die Keimvermehrung in Hackfleisch. Vet. med. Diss.
Zürich, 1966.

6. Mossel, D. A. A., M e n g e r i n k, W. H. J. and S c h o 1 t s, H. H.: Use of a modi-
fied MacConkey agar medium for the selective growth and enumeration of Enterobacte-
riaceae. /. nacteriol., 84, 381, (1962).

7. S c h Ö n b e r g, p.: Zur Bedeutung der Psychrotolerantenflora für die Haltbarkeit von
abgepacktem Hackfleisch. Arch. Lebensmittelhyg., 13, 148, (1962).

8. Smit, M. P.: De voorbehandeling van de monsters bij de bepaling van bet kiemgetal in
rauw gehakt en overeenkomstige vleesprodukten. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 475, (1970).

9. Smit, M. P.: Een vergelijkend onderzoek naar de meest geschikte temperatuur voor de
bebroeding van geënte voedingsbodems, in verband met de bepaling van het aëroob
kiemgetal in rauw gehakt en overeenkomstige vleesprodukten. Tijdschr. Diergeneesk., 96,
863, (1971).

10. Smit, M. P.: Ervaringen met het histobacterioscopisch onderzoek van rauw gehakt en
overeenkomstige vleesprodukten, met betrekking tot de bepaling van het aëroob kiem-
getal. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 653, (1972).

11. Smit, M. P., N o O d e r, H. J. en S c h o 1 t e n s, W.: Ervaringen met z.g. agarworsten
als hulpmiddel bij de beoordeling van de bedrijfshygiëne in slagerijen en voorverpakkings-
inrichtingen. Vleesdistributie en Vleestechnologie, 6, 18, (1971).

12. Welz, W.: Vergleichende mikrobiologische Untersuchungen an gefrorenem, losem und
portioniertem Hackfleisch des Handels. Fleischwirtschaft, 46, 1331, (1966).

Een kwantitatieve methode voor het kweken en verzamelen van infectieuze
larven van maagdarmwormen

A quantitative method of cultivating and collecting infective larvae of gastro-
intestinal nematodes

Uit de experimenten blijkt, dat de methode van Roberts en O\'S u 1 1 i v a n (1950)
voor het verzamelen van infectieuze larven van maagdarmwormen bij rund en schaap
kwantitatief goed bruikbaar is, waarbij als voornaamste voordeel ten opzichte van de
Baermann-methode de grote besparing aan materiaal en ruimte geldt. Bebroedt men afge-
wogen hoeveelheden faeces, vermengd met gesteriliseerd sphagnum, gedurende een week
bij 27°C en drukt men vervolgens de opbrengst aan larven per gram faeces na 24 uur
migreren (l.p.g.) uit als een percentage van het aantal eieren per gram faeces (e.p.g.),
dan vindt men gemiddeld 80%. Na 8 uur evaderen van larven uit bebroede cultures be-
draagt de opbrengst aan larven ruim 90% van de opbrengst na 24 uur.
Evasie gedurende 48 uur, resp. 7 dagen, vergroot de opbrengst nauwelijks in vergelijking
met de opbrengst na 24 uur. Grotere larven evaderen sneller dan kleinere doch de diffe-
rentiatie in procenten na 8 uur evaderen verschilt niet van die na 24 tmr. Voor de praktijk
wordt dan ook aanbevolen larven na 8 uur evaderen te verzamelen.

Experiments showed that Roberts and O\'S u 1 1 i v a n\'s method (1950) of collecting
infective larvae of gastro-intestinal nematodes in cattle and sheep provides a suitable quan-
titative procedure, its main advantage over B a e r m a n n\'s method being the considerable
economy of material and space.

When weighed amounts of faeces mixed with sterilized sphagnum are incubated for seven
days at 27°C and when the yield of larvae per gram of faeces after 24 hours\' migration
(l.p.g.) is subsequently expressed as a percentage of the number of eggs per gram of faeces
(e.p.g.), the average yield is found to be 80 per cent.

The yield of larvae following eight hours\' migration from incubated cultures is well over
90 per cent of that after 24 hours. Migration for 48 hours or seven days does not increase
the yield to any appreciable extent compared with the yield after 24 hours.
The larger larvae will migrate more rapidly than the smaller larvae but the proportional
differentiation following eight hours\' migration does not differ from that after 24 hours.
Collecting the larvae after eight hours\' migration is therefore recommended in field studies.

1 Drs. F. H. M. Borgsteede en Drs. J. Hendriks; Centraal Diergeneeskundig Instituut, .Afd.
Parasitologie, Edelhertweg 13, Lelystad.

Dit artikel werd op 29 november 1972 voor plaatsing geaccepteerd.
280 Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 6, 1973

Het ontwormen nnetThibenzole\'of
Thibenzole\'A van drachtige zeugen
bevordert sterk de vitaliteit en groeisnelheid
van de biggen. Het ontwormen dient zo
kort mogelijk vóór de partus te geschieden.
Speen de biggen vroeg, d.w.z. na 4 tot 6
weken.

Maagdarmworminfecties bij landbouwhuisdieren worden in de praktijk gediagnosti-
seercl aan de hand van het voorkomen van eieren in de faeces. Dit geeft slechts ten
dele een antwoord op de \\ raag met welke geslachten of soorten men te maken heeft,
terwijl toch de afzonderlijke genera in pathogeniteit kunnen verschillen. De genera
Nematodirus, Bunostomuni, Strongyloides, Trichuris en Capillaria herkent men aan
het ei, evenwel voor de determinatie van de meest voorkomende genera Haemonchus,
Ostertagia, Cooperia en Trichostrongylus, maar ook voor Chabertia en Oesophagos-
tomum kan slechts het kweken van infectieuze lar\\-en uitshütsel geven.
Voor het kweken staan een aantal methoden ter beschikking, welke alle berusten op
het principe de faeces te bebroeden onder omstandigheden, waarbij goede aëratie,
hoge relatieve vochtigheid en gunstige temperatuur gewaarborgd zijn. Daartoe kun-
nen de faeces vermengd worden met gedroogd veenmos (Sphagnum spec.), zaagsel,
dierlijke kool, gesteriliseeixle faeces of vermiculite. De meest gangbare kweektempe-
ratuur bedraagt 27°C, waarbij men de cultures 7—9 dagen bebroedt.
Voor het \\ ei-zamelen van larven uit bebroede faeces wordt in de meeste gevallen ge-
bruik gemaakt van de Baermann-methode of variaties daarop. Dinaburg (2) en
Todd et al. (8) hebben de Baennann-methode uitgebreid geëvalueerd, zodat deze
mede op grond van hun bex indingen goed bruikbaar is voor kwantitatieve doeleinden.
Het vei-werken van een groot aantal bebroede faecescultures met de Baermann-
methode vereist evenwel zeer veel materiaal en ruimte, hetgeen voor Roberts en
O \' S u 11 i V a n (6) de reden was een variant te ontwikkelen, waarbij snel en met
weinig materiaal een schone larvensuspensie kan worden verki-egen.
Om nu deze methode te kunnen toepassen voor de praktijk, werd getracht een
correlatie te leggen tussen het aantal eieren per gram faeces enerzijds en het aantal
larven dat uit deze faeces gekweekt kan worden anderzijds. Dit is gedaan zowel met
schape- als met runderfaeces in gecontroleerde mono-infecties, als ook met praktijk-
monsters van op natuurlijke wijze geïnfecteerde kalveren, teneinde eventuele ver-
schillen in gedrag tussen cle diverse laiventypen te kunnen nagaan.

ccn parasietvrij opgefokt scliaap, geïnfecteerd met een door ons aangeliouden zuivere
stam van Haemonchus contortus;

B. een parasietvrij opgefokt kalf, geïnfecteerd met een door ons aangehouden zuivere stam
van Cooperia oncophora;

C. een groep kalveren van een praktijkbedrijf, waar een menginfectic van Ostertagia (ca.
39%), Cooperia (ca. 50%), Trichostrongylus (ca. 10%) en Bunostonum (ca. 1%)
aanwezig is.

Hel aantal eieren per gram faeces (e.p.g.) wordt bepaald volgens een gewijzigde McMaster-
methode.

Faeces van schapen worden na voorweken zodanig verdund dat de verhouding 1 deel faeces tot

5 delen water wordt verkregen, faeces van runderen worden 1 op 1 verdund. Na homogenisatie
in een aluminium beker met behulp van een roermotor met propeller wordt met een maatschcpjc

6 ml suspensie (bevat resp. ± 1 g en ± 3 g faeces) uit de beker genomen en overgebracht in een
maatcylinder van 50 ml. Het volume in de cylinder wordt door aanvullen met water op 45 ml
gebracht. Dit volume wordt na zwenken uitgegoten over een zeef met maaswijdte 210 M, zodat
alle Nematodeneieren kunnen passeren. De vloeistof wordt opgevangen in een emaille schaal
en na zwenken worden 2 buisjes van ± 15 ml inhoud gevuld. De buisjes worden gecentrifu-
geerd gedurende 3 minuten bij 2000 rpm. De bovenstaande vloeistof wordt afgegoten en de
buisjes worden gevuld met verzadigde NaCl-oplossing tot het oorspronkelijke niveau. Met de
nu ontstane suspensie wordt na schudden een McMaster-telkamer met behulp van een pipet
gevuld (voor schapefaeces telkamers met 0,15 ml inhoud, voor runderfaeces met 0,9 ml).

Uit ieder buisje worden 2 telkamers gevuld, zodat per bepaling 4 tellingen worden verricht.
De vermenigvuldigingsfactor bedraagt dan 75^^) voor het schaap en 25/6\'^) voor het rund.

Een bekende hoeveelheid faeces (de optimale hoeveelheid blijkt tussen 40-80 g te liggen)
wordt in een plastic schaal vermengd met gesteriliseerd en gedroogd sphagnum tot een rulle
consistentie is verkregen. Het geheel wordt overgebracht in een glazen jampot met een inhoud
van 370 ml. De deksel wordt losjes op de pot geschroefd teneinde aëratie mogelijk te maken.
Vervolgens wordt de cultuur in een stoof bij 27°C bebroed. Na 7 dagen wordt de cultuur uit
de stoof gehaald en na verwijderen van het deksel wordt de pot geheel met water van ca.
20°C gevuld. Op de pot wordt een omgekeerde petrischaal (0 9 cm) gelegd en vervolgens
worden pot en petrischaal omgekeerd neergezet. De petrischaal wordt met water tot een
hoogte van ca. 0,5 cm gevuld, waarna men het geheel bij kamertemperatuur laat staan. (Zie
fig. 1). De larven migreren nu uit de pot in cle petrischaal, hetgeen evasie van de larven
wordt genoemd. De larvensuspensie wordt met behulp van een Pasteur-pipet uit de petrischaal
gezogen. Om de larven die zich nog onder de pot bevinden te verzamelen, kan de pot een
weinig opgelicht worden, zodat de waterstroom de larven meespoelt. Ook deze larven worden
verzameld.

Door het tellen \\an larven, aanwezig in 4 monsters van 1 ml uit een met behulp van ecn
Vibromischer (Chemap AG, Mannedorf ZH, Schweiz) gehomogeniseerde larvensuspensie van
bekend volume is het totale aantal larven te berekenen. In relatie tot de hoeveelheid faeces
die als uitgangspunt heeft gediend, is vervolgens het l.p.g. (aantal larven per gram faeces) te
berekenen.

De gehomogeniseerde larvensuspensie laat men bezinken bij 4°C, waarna de bovenstaande
vloeistof wordt afgezogen. Eén druppel van de geconcentreerde larvensuspensie wordt met
een Pasteur-pipet na homogeniseren op een objectglas gebracht en voorzichtig boven een
gasvlam verwarmd tot alle larven geïmmobiliseerd zijn, hetgeen microscopisch te controleren is.
Per monster worden in het algemeen 250 larven gedetermineerd.

Dc determinatie der infectieuze larven geschiedt met behulp van de tabellen van Keith
(5) en C O r t i c e 1 1 i en I> a i (1).

Tabel 1 geeft het verband weer tussen e.p.g. en l.p.g. (aantal larven per gram faeces
na 24 uur evaderen). In tabel 2 woixlt de opbrengst aan larven na 8 uur vergeleken
met de opbrengst na 24 uur. Tabel 3 geeft een vergelijking van de aantallen na
24 uur en na 48 uur, tabel 4 geeft het verband tussen de opbrengst na 24 uur en
na 7 dagen. Tabel 5 toont de percentages van Ostertagia-, Cooperia-, Trichostrongy-
lus- en Bunostomum-]ar\\\'en na evasieperioden tussen 10 en 90 minuten. Het weer-
gegeven percentage is verkregen door per cultuur het na de genoemde periode ge-
vonden aantal larven van één type uit te drukken als een percentage van het totale
aantal gevonden laiven van hetzelfde type na 24 uur evaderen. Binnen het evasie-
patroon dat in fig. 2 woixlt weergegeven, vallen alle genoemde larventypen.

techniek hoog is (gemiddeld ca. 80%).
Het opbrengstpercentage van Haemonchus
en Cooperia verschilt niet van de opbrengst
bij praktijkmonsters. Hoewel er schomme-
lingen optreden, is de opbrengst bij uit-
zondering minder dan 50%. Afwijkingen
in de e.p.g.-bepaling spelen hierbij zeker
een rol. Daarnaast, hoewel niet op onze
exijcrimenten van toepassing, is het be-
\' kend, dat er onbevruchte of minder fertiele
Fig. 2. Verband tussen percentage geëva- eieren aanwezig kunnen zijn, bijvoorbeeld
deerde larven en evasietijd. in het begin van de patente periode, ten-

gevolge van gastheerreacties of door ovicide werking van anthelminthica. Deze
eieren lellen wel mee voor hel e.jj.g., doch niet voor het l.p.g.

De gemiddelde ojjbrengst van 80% verschilt nauwelijks van de opbrengst die T od d
et al. (8) voor Haemonchus coritortus mei de Baermann-melhode vonden (87%).
Eckert (4) evenwel vond een veel lager aantal larven mei de methode volgens
R O b e r l s en O \' S u 1 1 i V a n (6 1 in vergelijking mei de Baermann-melhode (ca.
10%). Aangezien hel onderzoek een \\ergelijkend onderzoek is geweest en hij mei
andere methoden hogere oi)hrengsten vindt, kunnen de reeds eerder genoemde
onbevruchte of inferliele eieren geen rol hebben gespeeld. Eckert (4) geeft niet
aan welk cultuurmedium hij heeft gebruikt, doch in zijn publikatie van 1960, waarin
hel determineren van infectieuze larven uit schapefaeces wordt beschreven, wordt
zaagsel als culluurmedium genoemd. Mogelijk geven culturen met zaagsel of andere
media bij de methode volgens Roberts cn O \' S u 1 1 i v a n (6) een lagere op-
brengst in vergelijking met hel kweken met sphagnum.

Toch resteren nog een aantal factoren welke van invloed ktmnen zijn op de opbrengst
aan larven:

a. De consistentie van de cultuur. Is de cultuuqjol niet luchtig genoeg gevuld dan
zal de aeralie onvoldoende zijn en zal een deel der eieren of jongere larvenstadia
zich niet verder ontwikkelen.

b. Een le lage relatieve vochtigheid zal de ontwikkelingskansen van de eieren ver-
minderen. In verband hiermee is het volume van de cultuurpot van belang. Men


	//■-/ .r r ///// / /// A
■
	f


4
j

kan aannemen, dat er een samenhang bestaat tussen volume en het op peil
houden van een hoge relatieve vochtigheid en goede aeratie. Bij een groot opper-
vlak ten opzichte van de inhoud zal de aeratie geen probleem zijn, doch is het
moeilijk een unifonne hoge relatieve vochtigheid gedurende de kweekperiode
te handhaven. Bij de door ons gebruikte jampotten hebben wij nooit enige
problemen met uitdroging ondcr\\\'onden.

c. De temperatuur waarbij de culturen worden bebroed. Bij te hoge temperatuur
(30°G) is de opbrengst geringer (8). De temperatuur van het toegevoegde
kraanwater is minder belangrijk als de cultuur gedurende langere tijd bij kamer-
temperatuur blijft staan.

d. Factoren die het maagdarm-milieu kunnen beïnvloeden. Shumard et al. (7)
vonden, dat het voedsel van de gastheer van in\\ loed kan zijn op de lengte van
de infectieuze lar\\\'en. Misschien zou een dergelijke remmende factor in sommige
gevallen in staat kunnen zijn het opbrengstpercentage te verminderen. Ook kan
gedacht worden aan een mogelijk ongunstig effect van andere geneesmiddelen
dan anthelmintica, zoals antibiotica e.d.

Tabel 2 geeft weer, dat onder onze omstandigheden gemiddeld ruim 90% van de
opbrengst na 24 uur reeds na 8 uur is bereikt, waarbij de spreiding in gevonden
percentages vrij gering is. In sommige gevallen werd reeds na 1 uur evaderen 90%
\\ an het totale aantal na 24 uur bereikt. Voor Haernonchus, Cooperia en de praktijk-
monsters werden geen verschillen geconstateerd.

Tabel 3 en tabel 4 tonen, dat er in perioden, langer dan 24 uur, slechts geringe
percentages lar\\en bijkomen.

Ofschoon er aanvankelijk wel verschil in evasiesnelheid tussen de verschillende
larventypen werd gevonden (zie tabel 5), wordt dit verschil genivelleerd als de
periode van evaderen toeneemt. Het genoemde verschil, dat in het begin van de
evasieperiode bestaat, lijkt .samen te hangen met de absolute grootte der larven-
typen: Cooperia en Ostertagia evaderen sneller dan Trichostrongylus en Bunosto-
rnum.

Een verschil in beweeglijkheid tussen de genoemde typen kon niet worden waar-
genomen. Schommelingen in het evasiepercentage van Bunostomum kunnen in ons
onderzoek veroorzaakt zijn door het geringe voorkomen in vergelijking met de
andere 3 lar\\\'entypen.

Het verband tussen het percentage geëvadeerde lanen en de e\\asietijd zal binnen
de in fig. 2 weergegeven grenzen onder normale omstandigheden voor alle genoemde
larventypen gelden. Latere onderzoekingen van de praktijkmonsters waarin Oesopha-
gostomum voorkwam, wezen uit dat ook dit type het geschetste evasiepatroon volgt.
Voor praktische doeleinden zal het derhalve voldoende zijn de cvasietijd op ca. 8 uur
te stellen om verzekerd te zijn van:

a. een gemiddelde opbrengst \\an tenminste 90% van het totale aantal larven
in de cultuur;

Het voornaamste voordeel ten opzichte van de Baermann-methode is de grote
besparing aan materiaal en ruimte, zodat grote aantallen praktijkmonsters snel en
nauwkeurig verwerkt ktmnen worden.

De auteurs betuigen bun dank aan Mej. H. Nop pers en de heer W. P. J. v. d. Burg
voor hun technische assistentie.

Corticelli, B., L a i, M.: La diagnosi di tipo d\'infestione nella strongilosi gastro-intes-
tinale del bovino in Sardegna con le larve infestive. Vet. Ital., 15, 214, (1964).
D i n a b u r g, A. G.: The efficiency of the Baermann apparatus in the recovery of larvae of
Haernonchus contortus. J. l\'arasitoL, 28, 433, (1942).

3. Eckert, J.: Die Diagnose des Magen-Darmstrongylidenbefalles des Scliafes durcli Diffe-
renzierung der freilebenden dritten Larven. Zbl. Vet. Med., 7, 612, (1960).

4. E c k c r t, J.: Die Prüfung von Anthelminthika gegen Nematoden durch Eizählungen. Proc.
1st Int. Conf. W.A.A.V.P., Hannover, 1963, 74, (1964).

5. Keith, R. K.: The differentiation of the infective larvae of some common nematode
parasites of cattle. Austr. J. Zool., 1, 221, (1953).

6. R o b e r t s, F. H., O\'S u 1 1 i v a n, P. J.: Methods for egg counts and larval cultures for
strongyles infesting the gastrointestinal tract of cattle. Austr. J. agric. Res., 1, 99, (1950).

7. S h u m a r d. R. p., H e r r i c k, C. -A., Pope, A. L.: The effect of diet on the length of
third stage larvae produced by adult Haemonchus contortus harboured by lambs. J. Para-
sitoL, 41, 542, (1955).

8. Todd Jr., K. S., L e v i n e, N. D., .Andersen, F. L.: .An evaluation of the Baermann
technic using infective larvae of Haemonchus contortus. Proc. Helmin. Soc. Wash., 37,
57, (1970).

Pathogeniteitscriteria van Micrococcaceae uit kwartiermelkmonsters met
een normaal en een verhoogd celgetal

Criteria of the pathogenicity of Micrococcaceae isolated from quarter milk samples
A. J. NOOITGEDAGT¹)
Samenvatting

In deze studie is gepoogd om, aan de hand van het electronisch bepaalde melkcelgetal als
parameter voor uierirritatie, na te gaan welke veel gebruikte biochemische eigenschappen
van stafylokokken, voor Micrococcaceae uit koemelk, het beste criterium vormen voor uier-
pathogeniteit.

\\\'an stammen die uit een serie monsters op runderbloed-agar en/of mannitol-zout-agar
waren geïsoleerd, bleek een groter aantal te zijn gegroeid op mannitol-zout-agar dan op
runderbloed-agar; vooral bij ,,normale" celgetallen (<250.000 en <500.000). Deze wat
paradoxale bevinding zou verklaard kunnen worden uit de mogelijkheid, dat het runder-
bloed antistoffen tegen bepaalde Micrococcaceae heeft bevat. Het Baird-Parker Medium
bleek niet te voldoen, evenals de fosfatasereactie.

Het bezit van het enzym DNase, het vermogen om konijneplasma in de buisjescoagulasetest
binnen 24 uur te doen coaguleren, resp. in de „slide-clumping" test runderplasma te doen
klonteren bleek goed gecorreleerd te zijn aan het celgetal. De „slide-clumping" test is van
de drie de eenvoudigste, .goedkoopste en snelste methode.

Haemolysis o]) runderbloed-agar bleek redelijk goed gecorreleerd te zijn aan een verhoogd
celgetal (>250.000 en >500.000), maar slecht aan een normaal celgetal. Het is echter
een eenvoudig afleesbaar criterium.

Het is echter raadzaam om hemolytische Micrococcaceae eerst dan als pathogeen te be-
schouwen als dit bevestigd is met de „slide-clumping" test met runderplasma.
Micrococcaceae zonder hcmolyse, dienen eveneens als pathogeen te worden beschouwd
wanneer ze met deze „slide-clumj)ing" test een positieve uitslag geven.

The electronic somatic cell count having been adopted as a parameter of irritation of the
udder, efforts were made to determine which widely used biochemical characteristics of
staphylococci provide the optium criterion of pathogenicity for the udder of Micro-
coccaceae from cow\'s milk.

Of strains isolated from a immber of samples on ox blood agar (Bl) or mannitol salt
agar (MS.A), the number which had grown on MS.A was found to be greater than that
which had grown on Bl, particularly when cell counts were "normal" (<250,000 and
<500,000).

1 A. J. Nooitgedagt; Instituut \'Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong, Faculteit Dier-
geneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Dit artikel werd op 9 januari 1973 voor plaatsing geaccepteerd.
286 Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 6, 1973

The Baird-Parker medium was unsuited for this purpose because of difficuhies in reading
resuhs. The correlation between the presence of phosphatase and the cell count was not
sufficient to adopt this as a criterion of pathogenicity.

The presence of desoxyribonuclcase or the ability to induce coagulation of rabbit plasma
within 24 hours in the tube coagulase test or the ability to coagulate bovine serum in the
slide clumping test was found to be well correlated with the cell count. Of these tests, the
slide clumping test is the simplest, cheapest and most rapid method.

Haemolysis of B1 after incubation for 24-36 hours at 37° C (or after 24 hours\' incubation
at 37° C followed by 18 hours\' incubation at 4° C) showed a fairly adequate correlation
with increased cell counts (>250,000 and >500,000) but an inadequate correlation with
normal cell counts. However, it provides a criterion which is simple to read.
It is advisable, however, not to regard haemolytic Micrococcaceae as pathogenic until this
has been verified by the slide clumping test with bovine plasma. Micrococcaceae in which
haemolysis does not occur, should also be regarded as pathogenic when the result of the
slide clumping test is positive.

1.1. Bij een georganiseerde mastitisbestrijding doet zich o.a. het probleem voor van
het bepalen van de uierpathogeniteit van de geïsoleerde stafylokokken. Ten aanzien
van de te gebruiken methode bestaat nog lang geen eenstemmigheid, zoals mag
blijken uit de volgende opsomming, die gemakkelijk met meer voorbeelden uit-
gebreid kan worden.

De International Dairy Federation (IDF) (17) — evenals de
National Mastitis Council (NMC) in Amerika (16) — adviseert een
runder- (bij voorkeur: kalver-) of schapebloed-plaat met een diameter van ca. 10
cm te gebruiken als isolatiemedium. Onder andere wordt als mogelijkheid aange-
geven om per kwadrant of per 1/3 deel van een plaat 0,01 ml van een melkmonster
te enten, maar ook om eventueel 0,1 ml te enten op een volledige plaat.
Op hct Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong (I.V.D.O.) wordt per
monster 0,01 ml geënt op een kwadrant van een runderbloedplaat met een diameter
van ca. 10 cm. Omdat naast een bloedagar-medium nog andere media ter keuze
staan, welke bedoeld zijn voor de isolatie van stafylokokken, leek het opportuun om
naar de bruikbaarheid hiervan een nader onderzoek in te stellen. Hiertoe werd op
initiatief van de Centrale Mastitis Commissie van de Gezondheids Commissie voor
dieren van het Landbouwschap (thans Stichting Gezondheidszorg voor Dieren) in
het kader van een georganiseerde mastitisbestrijding een werkgroep „Aantonen
uierpathogene staphylococcen" geformeerd (hierna te noemen: de werkgroep).
Het thans bewerkte materiaal is door leden van de werkgroep bijeengebracht.

1.2. Door de werkgroep \\ erzameldc gegevens, die slechts intern zijn gerapporcerd,
leidden tot de conclusie dat een onderzoek diende te worden ingesteld betreffende
de bruikbaarheid van een aantal media voor de isolatie van uier-[)athogenc stafylo-
kokken. Bij dit onderzoek zou vooral aandacht moeten worden geschonken aan de
vraag of een bepaalde wijze van groeien van stafylokokken op deze media een aan-
wijzing kan geven voor de tner-pathogenitcit van deze kiemen, en aan de vraag, of,
en zo ja, welke aanvtillende tests nodig zijn om een stafylokokkenstam met voldoende
zekerheid uier-pathogeen te kunnen noemen.

2.1. Van alle onderzochte kwartiermonsters werd met behulp van de Coulter Counter (C.C.)
het celgetal bepaald volgens het „voorlopig" voorschrift van het Centraal Orgaan voor Melk-
hygiëne (COM) (20). Op deze wijze werd een inzicht verkregen aangaande het al dan niet
ontstoken zijn van het betrokken kwartier.

2.2. Uitgaande van de gedachte dat een uierpathogene kiem, in het algemeen een duidelijke
uierirritatie — zich uitend in een verhoogd celgetal — zal veroorzaken, heeft de werkgroep ge-

tracht de correlatie na te gaan tussen het celgetal van een melkmonster en de volgende eigen-
schappen van Micrococcaceae die hieruit werden gekweekt: resp. hemolyse op runderbloed-
agar, positieve groei op mannitol-zout-agar, een positieve reactie op DXase medium, op fosfa-
tase medium, een positieve coagulasereactie met runder- of konijneplasma afgelezen na 3 en
24 uur en een positieve reactie met de „slide-clumping" test met runder- of konijneplasma.
De werkgroep was zich bewust van de bezwaren die, als bij iedere parameter, ook kleven aan
de keuze van het celgetal als criterium voor de uierpathogeniteit van geïsoleerde micro-organis-
men, omdat er natuurlijk meerdere oorzaken voor een verhoogd celgetal zijn, terwijl omgekeerd
bovendien niet ieder verblijf van uierpathogene kiemen in de uier gepaard gaat met een ver-
hoogd celgetal en het celgetal in het verloop van een onstekingsproces sterk kan wisselen.

2.3 Volgens de definitie van de IDF (17) is er sprake van mastitis als in kwartiermelk
500.000 cellen of meer aanwezig zijn. Dit celgetal werd binnen de werkgroep als parameter
voor mastitis aangenomen. Maar aangezien dit getal nogal hoog is gekozen, werd — in verband
met de praktische toepasbaarheid van de bevindingen — bij de uitwerking van de gegevens
tevens nagegaan, hoe genoemde correlaties waren, indien een celgetal van 250.000 als grens
werd gekozen.

Om niet a priori bepaalde potentieel uierpathogene kiemen uit te sluiten van het onderzoek,
besloot de werkgroep, met het celgetal als parameter, bij alle Micrococcaceae de aanwezigheid
van de onder 2.2 genoemde criteria te onderzoeken. Om deze reden en omdat er verschillende
systemen voor de klassificatie bestaan, die elkaar vaak in meerdere of mindere mate doorkrui-
sen (1; 3; 7; 10; 11; 12; 15; 18; 19) is er tot nu toe geen poging gedaan om een fundamen-
teel onderscheid te maken tussen microkokken en stafylokokken.

2.4 .\'Vlle media werden bij 37 °C geïncubecrd. De buisjes coagulase test, zowel met gerehydra-
teerd runderplasma als met konijneplasma, werd ook bij 37°C uitgevoerd. De „slide-clumping"
test werd uitgevoerd bij kamertemperatuur.

2.5.1.1. 10% runderbloed in Blood .-Xgar Base: Oxoid CM 55; runderbloed-agar: wit, grauw-
wit tot oranjegeel gepigmenteerde bolvormige kolonies van 2-3 mm doorsnede, gevormd door
Grampositieve. katalasepositieve kokken hierop, werden als verdacht beschouwd, ze werden na
24-36 uur tevens gecontroleerd op hun hemolytisch vermogen (eventueel werden ze na 24 uur
in de koelkast geplaatst gedurende 1 nacht).

2.5.1.2. Mannitol-zout-agar: O.xoid CM 85. Micrococcaceae-kolonies hierop, omgeven door
een gele hof, werden als verdacht beschouwd: positieve groei op mannitol-zout-agar (9).

2.5.1.3. Baird-Parker Medium: Oxoid CM 275, voorzien van K-telluriet (0.001%): O.xoid
SR 30 en eigeel emulsie (0,5%): Oxoid SR 47. Zwarte kolonies hierop omgeven door een
heldere hof werden als verdachte Micrococcaceae beschouwd: positief op Baird-Parker medium
(2, 6, 13, 21).

2.5.2. Bij de bevestiging van de uierpathogeniteit van de geïsoleerde stafylokokken:

2.5.2.1. DNase Medium: BBI, no. 11179. Na 24 tot 36 \\mr incubatie werd de plaat ruim
overgoten met HCl IN. Kolonies waar omheen een heldere hof bleef bestaan, terwijl dc rest
van de plaat troebel werd, werden als DNase |)0sitief beschouwd (5, 22).

2.5.2.2. Blood Agar Base: Oxoid CM 55, voorzien van fenolftaleïnefosfaat (1%): Oxoid SR
31; F\'osfatase Medium. Na 24 uur incubatie werd de plaat boven ammoniakdamp gehouden.
Kolonies die hierna een rose tot rode hof hadden gekregen werden als fosfatasepositief be-
schouwd (4, 5).

2.5.2.4. Bacto-Coagulaseplasma: B 286, gedroogd konijneplasma, gerehydratcerd en gebruikt
voor de buisjes-coagulasetest en de „slide-clumping" test.

2.5.2.5. Gedroogd runderplasma geleverd door het GDI, gerehydratcerd en gebruikt voor de
buisjes-coagulasetest en de „slide-clumping" test.

2.6. Runderbloed-agar, mannitol-zout-agar, Baird-Parker Medium, DNase Medium, Fosfatase
Medium en Nutrient-agar werd uitgegoten in een hoeveelfieid van ca. 15 ml in petrischalen
met een diameter van ca. 10 cm.

2.7. Kwartiermonsters van koemelk werden met een öse die 0,01 ml melk kan overbrengen,
geënt op een kwadrant van runderbloed-agar, mannitol-zout-agar en Baird-Parker Medium.
Ook indien slechts 1 kolonie werd geïsoleerd per kwadrant, werd deze aan een onderzoek onder-
worpen.

2.8. Per plaat werd van alle visueel verschillend gegroeide Grampositieve, katalasepositieve
kokken 1 kolonie onderzocht.

2.9. Van verdachte kolonies op mannitol-zout-agar werd een subcultuur gemaakt op Nutrient-
agar. Verdachte kolonies op runderbloed-agar en op Baird-Parker Medium en kolonies vanaf
nutrient-agar werden puntvormig geënt op DNase Medium, Fosfatase Medium en onderzocht
met de buisjes coagulasetest en de „slide-clumping" test, zowel met runder- als met konijne-
plasma.

2.10. De buisjes coagulasetest, zowel met runder- als met konijneplasma, werd uitgevoerd in
buisjes van 10 x 100 mm. In ca. 1 ml plasma (1:5 verdund met fysiologische NaCl oplossing),
werd van de te onderzoeken kolonie — vanaf runderbloed-agar, Baird-Parker Medium of
Nutrient-agar — een geconcentreerde suspensie gemaakt. De buisjes werden vervolgens in een
broedstoof van 37°C geplaatst en na 3 en 24 uur gecontroleerd. Een gelatineuze stolling werd
als positief aangemerkt en genoteerd als coagulase positief na 3 uur, res]). coagulase positief
na 24 uur.

2.11. De „slide-clumping" test, zowel met runder- als met konijneplasma, werd uitgevoerd
op een schoon voorwerpglas. Een 18 uur oude cultuur — vanaf runderbloed-agar, Baird-Parker
Medium of Nutrient-agar — werd met een druppel water gemengd tot een dichte suspensie.
Door deze suspensie — die niet klonterig mag zijn — werd een druppel gerehydrateerd konijne-
resp. runderplasma gemengd. .Alleen onmiddellijk optredende klontering (binnen 5 sec.) werd
als positief aangemerkt (8, 14).

3.1. Van het Baird-Parker Medium werd reeds in een vroeg stadium van dit onder-
zoek een slechte afleesbaarheid geconstateerd (verschillende grijze kolonies, zelfs
zonder hof soms, bleken coagulase positief te zijn). Deze bevinding, gecombineerd
met de geringe houdbaarheid \\an het medium ■— hetgeen voor routinewerk een
duidelijke handicap is — was de reden dat het niet voor het doel geschikt werd
geacht.

3.2. In tabel 1 zijn de Micrococcaceac, die uit 611 kwartiermonsters werden ge-
ïsoleerd op rtmdcrbloed-agar en/of rnannitol-zout-agar gerubriceerd volgens het
celgetal.

3.3. In tabel 2 en 3 is — gerubriceerd volgens het celgetal — aangegeven hoe
frekwent de eigenschap hemolytisch resp. DNasejjostief voorkwam onder de Micro-
coccaceae gegroeid op runderbloed-agar, resp. DNAasepositief voorkwam onder de
Micrococcaceae gegroeid op mannitol-zout-agar. Tabel 2 en 3 hebben betrekking
op dezelfde Micrococcaceae die ook in tabel 1 zijn ondergebracht.

3.4. In tabel 4 zijn een aantal eigenschappen
volgens het celgetal, om na te gaan welke van de onderzochte biochemische eigen-
schappen als pathogeniteitscriterium voor ons doel het beste voldoet.

3.5. In tabel 5 is — gerubriceerd volgens het celgetal — aangegeven hoe frekwent
de eigenschappen hemolytisch op runderbloed-agar, coagulasepositie mei konijne-
plasma na 24 uur, „slide clumijing" positief met runderplasma, res]x niet-hemoly-
tisch, coagulascpositief met konijneplasma na 24 uur, „slide dumping" positief met
runderplasma, resp. coagulascpositief met konijneplasma na 24 uur en „slide dum-
ping" positief met rundcrplasma gelijktijdig vóórkomen, bij stanunen waar\\an in
tabel 4 de frekwentie van de afzonderlijke parameters is weergegeven.

3.6. In tabel 6 zijn de eigenschappen hemolytisch op runderbloed-agar, fosfatase-
positief, DNAasepositief en coagulascpositief mei konijneplasma na 24 uur, van 239
Micrococcaceae gerubriceerd volgens het celgetal, om na te gaan in hoeverre de

fosfatasereactie een bruikbare test op pathogeniteit vonnt, vergeleken met de andere
parameters.

BI : het aantal stammen dat op runderbloed-agar is gegroeid (met of zonder haemolysis).
MS.\\ : het aantal stammen dat op mannitol-zout-agar met een positieve reactie is gegroeid.
BI en/of MS.A : het aantal stammen dat op een van beide of op beide media gegroeid is.
BI MS.\\ : het aantal stammen zowel op runderbloed-agar als op mannitol-zout-agar ge-
groeid (op MSA met een positieve reactie).
BI-f- MS.\'V—: het aantal stammen gegroeid op runderbloed-agar en niet op mannitol-zout-agar.
BI-I- MS.\\—: het aantal stammen gegroeid op runderbloed-agar en niet op Mannitol zout
agar.

BI— .NfS.A : het aantal stammen gegroeid met een positieve reactie op mannitol-zout-agar

en niet op runderbloed-agar.
Haempos: het aantal Micrococcaceae stammen dat op runderbloed-agar hemolyse veroorzaakt.
DN.Apos: het aantal Micrococcaceae stammen, dat DNase positief was.

RCoag(3)pos resp. RCoag(24)pos: het aantal Micrococaceae stammen dat in de buisjes

coagulasetest met runderplasma bij aflezen na 3 uur resp. 24 uur positief was.
KCoag(3)pos resp. KCoag(24)pos: idem voor de buisjes coagulasetest met konijneplasma.
RClupos resp. KClupos: het aantal Micrococcaceae staunnen dat in de slide-clumpingtest met
runderplasma, resp. konijneplasma positief was.

4.1. Baird-Parker Medium, dat in feite ontwikkeld is om enterotoxinevormende
stafylokokken te isoleren uit voedingsmiddelen, blijkt wegens de minder goede af-
leesbaarheid en de geringe houdbaarheid, voor een routinematig mastitisonderzoek
minder geschikt te zijn.

4.2. Met mannitol-zout-agar werden in ons onderzoek, lettend op het celgetal, meer
ten „onrechte" \\\'erdachte kolonies gevonden dan met runderbloed-agar. Beide media
blijken echter in staat om dezelfde aantallen DNasepositieve Micrococcaceae-stam-
rnen op te sporen. Omdat het percentage DNasepositieve reacties op runderbloed-
agar bij verhoogde celgetallen hoger is dan op mannitol-zout-agar levert het eerste
medium minder extra werk op dan het tweede.

Een verklaring voor het paradoxaal aandoende feit, dat op mannitol-zout-agar meer
Micrococcaceae werden gekweekt dan op runderbloed-agar, zou gevonden kunnen
worden in de mogelijkheid dat het gebruikte runderbloed antistoffen heeft bevat
tegen bepaalde stammen. Wegens dit gevaar wordt vaak kalverbloed-agar aange-
raden i.p.v. runderbloed-agar (16, 17).

4.,3. De parameters „hemolyti.sch" o]) runderbloed-agar, „coagulasepositief" met
konijneplasma na 24 uur en „DNasepositief" zijn in grote lijnen ieder ongeveer
even sterk gecorreleerd aan het (verhoogde) celgetal; weliswaar blijkt onder de ver-
schillende populaties het percentage positieve stammen voor deze criteria vrij sterk
te kunnen wisselen (vergelijk tabel 2, 3, 4 en 6). Hemolyse op runderbloed-agar
komt bij lage celgetallen (ten „onrechte") vaker voor dan de beide andere eigen-
schappen.

4.4. De parameters „coagulasepositief" met konijneplasma en „slide dumping"
positief met runderplasma blijken ieder even sterk met het celgetal te zijn gecorre-
leerd. Er bleek bovendien een sterke overlapping op te treden tussen de uitslagen
van deze twee tests (83 maal kwamen beide parameters bij een celgetal > 250.000
voor en hiei-van 74 maal (89,2%) tegelijk. Bij een celgetal > 500.000 waren deze
cijfers resp. 73, 65 en 89,0%).

Bij een verhoogd celgetal bleek nog een aantal niet-hemolytische Micrococcaceae
voor te komen, die zowel coagulasepositief waren met konijneplasma na 24 uur als
„slide dumping" positief met runderplasma.

4.5. De parameter „fosfatasepositief" bleek een redelijk goede correlatie te bezitten
met een verhoogd celgetal, maar toch minder goed dan de parameters „hemolytisch"
op runderbloed-agar, „coagulasepositief" met konijneplasma na 24 uur, „slide
dumping" positief met runderplasma en „DNasepositief". Bovendien bleek de corre-
latie met lage celgetallen slecht te zijn. Om deze reden werd een positieve fosfatase-
reactie als pathogeniteitscriterum-alleen, of in combinatie met een positieve DNase-
reactie verworpen voor het gebruik in een mastitisbestrijdingscampagne.

4.6. Welke van de onderzochte biochemische eigenschappen men ook kiest als
parameter voor de pathogeniteit, men zal altijd een niet onbelangrijk percentage
Micrococcaceae uit monsters met een duidelijk verhoogd celgetal, in dat geval buiten
beschouwing laten. (In dit onderzoek bijvoorbeeld is dit percentage bij celgetallen

> 250.000, voor de parameter „hemolytisch op runderbloed-agar" gemiddeld —
berekend uit tabd 2, 4 en 6 — 30,5%o en bij cdgetallen > 500.000: 30,0%,).

4.7. Uit monsters met normale celgetallen kunnen uiteraard toch potentieel patho-
gene Micrococcaceae (blijkbaar inactief op dat moment) worden geïsoleerd. Indien
zij één van de eigenschappen genoemd in 4.3 bezitten (DNasepositief, coagulase-
positief met konijneplasma na 24 uur of „slide dumping" positief met runderplasma)
dienen zij dan ook als pathogeen te woiden beschouwd.

5.1. Baiid-Parker Medium heeft zijn bruikbaarheid \\ oor het mastitisonderzoek niet
bewezen. Mannitol-zout-agar is in staat gebleken om dezelfde aantallen DNaseposi-
tieve Micrococcaceae te „vangen" als runderbloed-agar, maar geeft in vergelijking
rnet dit medium een hoeveelheid e.xtra werk om tot een definitieve diagnose te kunnen
geraken. Bovendien geldt voor mannitol-zout-agar, wat ook \\-oor Baitd-Parker
Medium geldt, dat dit medium hoogstens informatie verschaft over uieq)athogcne
Micrococcaceae.

Haemolysis kan rechtstreeks op runderbloed-agar worden afgelezen. Deze test is
bovendien reeds lange tijd in gebruik bij het routinematig mastitisonderzoek in
Nederland en geeft in dat kader ook nog nuttige informatie over andere uierpatho-
gene kiemen dan alleen Micrococcaceae.

5.2. Een positieve coagulasetest met konijneplasma na 24 uur, een positieve „slide-
clumping" test met runderpla.sma en een positieve DNase reactie blijken als beoor-
delingscriterium \\oor de uierpathogeniteit van Micrococcaceae goed te kunnen
voldoen. Kwantitatief gaat de voorkeur uit naar de DNase reactie. Maar de „slide-
clumping" test met runderplasma is een snelle en goedkope test waarvan de uitslag
onmiddellijk bekend is, terwijl de afleesbaarheid niet onderdoet voor die van de
beide andere criteria, waarvan de uitslag pas na 24 uur ter beschikking komt. Daarom
verdient voor het gestelde doel de „slide-clumping" test met runderplasma de voor-
keur.

> 500.000) redelijk goed gecorreleerd met het celgetal. Vanwege de slechtere
correlatie met lage celgetallen verdient het echter aanbeveling om hemolytische
Micrococcaceae als verdacht te beschouwen en pas bij een positieve „slide-clumping"

test met runderplasma als uierpathogeen. Bovendien verdient het aanbeveling om
niet-hemolytische Micrococcaceae, die voorkomen bij een verhoogd celgetal toch te
onderzoeken met de „slide dumping" test met runderplasma, aangezien hieronder
een aantal positief reagerende stammen worden aangetroffen.

5.3. Om genoemde argumenten — die voor een deel zijn ingegeven door de bruik-
baarheid van de gemaakte keuze voor de praktijk van het bacteriologisch mastitis-
onderzoek — lijkt de volgende werkwijze geschikt: een melkmonsters wordt met een
0.01 ml öse geënt op een kwadrant van een 10% runder- of kalverbloedplaat met
een diameter van 10 cm. Incubatie vindt plaats bij 37°C gedurende 24 uur (dit
kan bij een dubieuze hemolytische reactie worden veriengd tot 36 uur, of gevolgd
worden door een verblijf van 4°C gedurende 1 nacht). Kolonies met hemolyse op
runderbloed-agar (resp. kalverbloed-agar), maar vooral ook kolonies van Micro-
coccaceae met een dubieuze hemolyse of geïsoleerd uit melk met een verhoogd cel-
getal dienen met de „slide dumping" test met runderplasma nader te worden
onderzocht. Alleen kolonies die in deze laatste test positief reageren worden als uier-
pathogeen beschouwd.

L Abd el Mal ek, Y. and Gibson, T: Studies in the bacteriology of Milk. IL The
Staphylococci and Micrococci of milk. ƒ. Dairy Res., 15, 249, (1948).

2. Baird-Parker, A. C.: An improved diagnostic and selective medium for isolating
coagulase positive staphylococci. J. appl. Bacterial., 25, (1), 12, (1962).

3. Baird-Parker, A. C.: A classification of micrococci and staphylococci based on
physiological and biochemical tests. /. gen. Microbiol., 30, 409, (1963).

4. Barber, M. and K u p e r, S. W. A.: Identification of Staphylococcus pyogenes by the
phosphatase reaction. J. path. Bacterial., 63, 65, (1951).

5. Beer ens, H., C a t s a r a s, M. et T a h o n, M. M.: Recherche des coagulase, phos-
phatase et DNase chez les staphylocoques. Ann. Inst. Pasteur, Lille, 18, 129, (1967).

6. Broeke, R. ten: The staphylococcal medium of Baird-Parker in practical use. The
occurrence of coagulase positive egg-yolk non-clearing staphylococci. Antonie van Leeu-
wenhoek, 33, 220, (1967).

7. Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology, 7th Ed. (1957). Williams en Wilkins
Comp., Baltimore.

8. Bosgra, O.: De samenklonteringsproef cn de diagnostiek der bovine staphylococcen.
Tijdschr. Diergeneesk., 74, 891, (1949).

9. Chapman, G. H.: The significance of sodium chloride in studies of staphylococci.
/. gen. Microbiol., 3, 69, (wh).

10. Cowan, S. T. and Shaw, C.: Outline classification of Bacterium and Staphylococcus.
ƒ. Gen. Microbiol., 3, 69, (1949).

11. E v ans, J. B.. B r a d f o r d, W. L. and Niven Jr., C. F.: Comments concerning the
taxonomy of the genera Micrococcus and Stajihylococcus. Int. Bull. Bact. Nomencl.
Taxon., 5, 61, (1955).

12. Hill, L. R.: The adansonian classification of the Staphylococci. J. gen. Microbiol., 20,
277, (1959).

13. Jasper, D. E. and Jain, N. C.: Some cultural characteristics of Staphylococci isolated
from milk. Can. J. comp. Med., 29, (5), 118, (1965).

14. J u 1 i a n, R. J. and S i s s o n s, M. C.: Staphylococcal pathogenicity and bovine mastitis.
Vet. Rec., 86, 376, (1970).

15. Rocur, M., M a r t i n e c, T.: Taxonomicka studie rodu Micrococcus. Folia III, (3),
Brno, (1962).

16. Microbiological procedures for the diagnosis of bovine mastitis. National Mastitis
Council, Inc, 910 17th Street, N,W, Washington DC 20006,

17. ,A monograph on bovine mastitis. Part. 1. .Annual Bulletin 1971, part IL
International Dairy Federation, Square \\\'ergote 41, 1040 Brussels, België.

18. Mossel, D. A. .A.: Attempt in classificadon of catalase positive staphylococci and micro-
cocci. ƒ. BacterioL, 84, 1140, (1962).

19. Shaw, C., Stitt, J. M. and Cowan, S. T.: Staphylococci and their classification.
/. gen. Microbiol., 5, 1010, (1951).

20. „Voorlopige" voorschriften voor het onderzoek naar het aantal cellen:\' Centraal Or-
gaan voor Melkhygiëne, J. van Nassaustraat 85, Den Haag.

21. \'VV a a r t, J. d e, M O s s e 1, D. .A. .A., B r o e k e, R. ten and M o o s d ij k, A. van:
Enumeration of Staphylococcus aureus in foods with special references to egg-yolk reac-
tion and mannitol-negative mutants. J. appl. Bacterial., 31, 276, (1968).

22. \'W e c k m a n, B. C. and C a t 1 i n, B. "W.: Deoxyribonuclease activity of micrococci from
clinical sources. ]. Bacteriol., 73, 747, (1957).

In de werkgroep „Aantonen uierpathogene staphylococcen", genoemd op pagina 287 van dit
artikel, hebben zitting:

Dr. F. H. J. Jaartsveld: Gezondheidsdienst voor Dieren, Noord-Brabant;
Drs. J. Nooitgedagt: I.V.D.O.

Er worden verschillende behandelingsmethoden van ecthyma bij schapen beschreven.
Enige door ecthyma aangetaste koppels schapen en lammeren werden met een subcutane
antirnosan-injectie (dosis 0,3 ml per kg lichaamsgewicht) met goede resultaten behandeld.
Vergeleken met lokale behandelingsmethoden en vaccinaties met levend of gedood virus
worden als voordelen genoemd: eenvoudig uitvoerbaar cn mede daardoor goedkoop, geen
bepaalde voorbereidingen vereist, geen besmettingsgevaar voor de omgeving en geen lokale
reacties.

In de discussie wordt nader ingegaan op de samenstelling en werkingswijze van antimosan
en wordt op de gunstige resultaten gewezen die anderen volgens hun persoonlijke medede-
ling verkregen met antimosan-injecties bij bepaalde tepelinfecties van de koe.

Various methods of treatment of ecthyma in sheep are reviewed. .A number of flocks of
sheep and lambs affected with ecthyma were successfully treated with subcutaneous injection
of antimosan (dosage 0.3 ml/kg. body weight). This procedure offers the following advan-
tages over local methods of treatment and vaccination with living or dead virus: it is
readily practicable and therefore also chea]), special preparatory measures are not required,
human individuals and other animals do not run any risk of infection and local reactions do
not occur. The composition and mode of action of antimosan are discussed and the statisfac-
tory results obtained by others with injection of antimosan in jjarticular infections of the
teats in cows are stressed.

Ecthyma is een zoönose die voornamelijk bij het schaap voorkomt en die onder ver-
schillende benamingen is beschreven, zoals Ecthyma contagiosa ovina, Infectieuze
pustuleuze dermatitis. Maul grind, Lippengrind, Scabby mouth enz. In bepaalde
streken van ons land spreekt men van pokken (Texel) en in andere streken van
bekschurft (Groningen en Friesland). Deze ziekte, die door een virus wordt veroor-

zaakt, wotxJt meestal in het voorjaar waargenomen. Vooral op de lippen, maar ook
wel rondom de neu.sgaten en op de oogleden en verder op de poten en op uier en
spenen ontstaan bij het uitbreken \\an de ziekte blaasjes, die vrij snel openbarsten en
dan secundair worden geïnfecteerd. Er vormen zich dan wratachtige korsten, die
meestal na \\erloop van enige weken spontaan afvallen. De morbiditeit van deze
ziekte is hoog, de mortaliteit daarentegen gering.

De economische schade die door genoemde ziekte wordt veroorzaakt, manifesteert
zich soms in een slechtere voedselopname, met als gevolg daarvan een slechtere groei
en een verminderde melkproduktie. Dit laatste nemen wij waar wanneer lippen en
mondslijmvlies in erge mate zijn aangetast. De meest opvallende bezwaren ontstaan
wanneer de ziekte uitbreekt als de lammeren worden gezoogd. Meestal worden dan
niet alleen de lippen van de lammeren, maar ook de tepels van de moederdieren
aangetast. Een en ander resulteert gemakkelijk in een verminderde melkopname
door het lam en het ontstaan \\an mastitis bij de moeder. Bovengeschetste situatie
is geen uitzondering, daar de ziekte zich meestal in het voorjaar openbaart. Het
behoeft geen nader betoog dat in een dergelijke situatie een behandeling die een;-
\\ oudig uitvoerbaar is en snel tot resultaat leidt, zeer gewenst is.

Wij kunnen hierbij onderscheiden een lokale behandeling en een algemene behande-
ling. De lokale behandeling bestaat uit het appliceren van desinfekterende middelen,
waar\\oor o.a. worden gebruikt jodiumtinctuur, helcostinctuur, een permanganas
kalicus-o])lossing (10%), teerzalf, creolinezalf e.d. In de laatste decennia zijn ge-
noemde middelen hoe langer hoe meer door breedspektrum antibiotica verdrongen,
zoals aureomycine en globenicol.

De lokale behandeling is echter tijdro\\\'end en veelal weinig effektief. Redenen waar-
om men heeft gezocht naar wegen, waarlangs met minder inspanning meer resultaat
wordt bereikt. Inmiddels is wel gebleken dat wat dat betreft een algemene behande-
ling betere perspektieven biedt. Al ongeveer 50 jaar geleden werd in dit tijdschrift
beschreven hoe met behulp \\an vaccinaties de ecthyma werd bestreden. In 1967
\\ ermcldt D ij k s t r a (1) goede resultaten van de vaccinatie met veiwarmd auto-
vaccin in een besmette koppel schapen. Hij konkludeert dat de vaccinatie niet alleen
een \\erdere verspreiding heeft voorkomen, doch ook het herstel van de ziekte heeft
bevorderd.

In navolging van genoemde auteur hebben wij in ons praktijkgebied ook enkele
aangetaste koppels op de door hem beschreven wijze gevaccineerd. De residtaten
steklen ons helaas teleur. In 1968 wijzen R i c h t e r en J a n s e n (6) erop dat een
verwarmd auto-\\accin een minder goede immuniteit geeft dan een onverwarmd
auto-vaccin. Zij raden daarom aan in een aangetaste koppel gebruik te maken van
een onverwarmd auto-vaccin en in een onbesmette koppel een verwarmd vaccin te
gebruiken. Het onverwarmde vaccin heeft ni. als nadeel dat het soms vrij heftige
lokale reakties geeft en verder de verspreiding van smetstof bevordert. Het eerst-
genoemde bezwaar is bij gebruik van een verwarmd vaccin gering en het gevaar
voor smetstofverspreiding nihil. Het laatste blijkt uit onderzoekingen van Richter
(5), die in ectliyma-vaccin dat gedurende 45 minuten bij 60°C was geïnaktiveerd
geen levend virus meer kon aantonen.

Een ander bezwaar van de enting is, dat, wil men deze goed uitvoeren, de schapen
neergelegd dienen te worden (6). Uit het vorenstaande blijkt, dat vaccinatie met
een onverwarmd auto-vaccin er in belangrijke mate toe kan bijdragen dat een
ecthyma-uitbraak snel wordt bedwongen, maar dat aan genoemde behandeling ook
verschillende bezwaren kle\\\'en. Redenen, waarom wij ons hebben afgevraagd of een
al.gemene behandeling met chemo-therapeutica niet beter aan het gestelde doel
beantwoordt.

Bij literatuurstudie bleek dat Van de Kerk (3) een tiental aangetaste schapen
had ingespoten met 70 ml 20% sulfamezathine-natrium oplossing, helaas zonder
zichtbare verbeteringen.

In 1966 heeft Zettl (8) de resultaten beschreven die hij met antimosan-injekties¹)
had bereikt. De auteur wijst er in genoemde publikatie op hoe in Schotland anti-
mosan met goed gevolg voor bedoeld lijden werd aangewend, hetgeen voor hem
aanleiding was bij 86 klinisch zichtbaar aangetaste lammeren intramusculair 3 ml
antimosan per dier in te spuiten. Acht dagen later waren de korsten ingedroogd of
reeds afgevallen en vertoonde de onderliggende huid duidelijk herstel, terwijl de aan-
doening zich niet had uitgebreid.

In de afgelopen jaren hebben wij ook verschillende door ecthyma aangetaste koppels
schapen met antimosan-injekties behandeld. De door ons verkregen resultaten vor-
men een bevestiging van de bovenbeschreven waarnemingen van Zettl. De door
ons toegepaste dosis bedroeg 0,3 ml per kg lichaamsgewicht en de toediening vond
ongeveer midden op de ribwand subcutaan plaats. (Een waarschuwing voor te hoog
doseren is hier zeker op zijn plaats, daar reeds anderen hebben er\\\'aren dat dit o.a.
voor lammeren gevaarlijk en zelfs dodelijk kan zijn).

Ongeveer 10 dagen na de behandeling worden de dieren gekontroleerd. Meestal zijn
de korsten afgevallen of opgedroogd. Is dit niet het geval, dan vindt een tweede,
zelfde, injektie plaats. Het laatste is in de regel niet nodig. Een lokale behandeling
wordt zelden toegepast.

Antimosan-oplossing is een heldere, kleurloze, steriele, weefselisotonische, bijna
neutrale — pH ongeveer 6,5 — oplossing van Antimoon Hl pyrocatechine-disulfon-
zuur natrium in water. 1 ml der oplossing is gelijk aan 0,0085 g Sb Hl.
Volgens Schmidt en Peter (7) is het gebruik van antiinoon-verbindingen bij
de behandeling van ziekten omstreeks 1900 ingevoerd. Antimosan werd voor het
eerst in 1929 toegepast. Antimoonpreparaten worden zowel bij mensen als bij dieren
voor de bestrijding van uiteenlopende ziekten gebatikt. Ze blijken een gimstige
invloed te kunnen hebben op het \\erloop van infektieziektcn, veroorzaakt door
protozoën, helminthen, bakteriën en virussen.

Bovendien zouden antimosan en het antimoonpreparaat friadin het herstel van ver-
schillende huidaandoeningen, die op een algemene ziekte berusten en zich door lokale
behandelingen slecht of niet laten beïnvloeden, bevorderen. Bij trypanosomiasis en
Kala-azar is aangetoond dat antimosan naast een direkte werking op de ziekte-
verwekkers hierop ook een indirekte werking uitoefent, nl. dooidat het reticulo-
endotheliale systeem wordt aangezet tot een irnmunologi.sclie reaktie.
Verder hebben experimenten uitgewezen, dal antimoonpreparaten het verloop van
bepaalde virusinfekties, zoals polio-myelitis bij apen en meningo-encephalilis bij
konijnen gunstig kunnen beïnvloeden.

Op groncl van het voorgaande lijkt het waarschijnlijk dat de vermeerdering van
zowel het virale agens als van de secundair bij de ziekte betrokken bakteriën hetzij
direkt, hetzij indirekt, of beide door hel toegediende antimosan wordt geremd.
Als voordelen van de antimosan-behandeling, vergeleken met de beschreven lokale
behandelingen en de vaccinaties, noemen wij hier:

Sub. 1. Een eenmalige injel<tie is als regel voldoende en antimosan is niet duur.
Sub. 2. Een entstofbereiding is niet nodig en het te behandelen dier behoeft niet te
worden neergelegd.

Sub. 3. Levend ecthyma-virus levert besmettingsgevaar op voor de omgeving, niet
alleen voor schapen en geiten, maar ook voor de mens. Soms ontstaan bij de mens
als gevolg van genoemde infektie korsten op handen, voeten en gezicht; soms ook
ontstaan zg. ecthyma pokpuisten op de handen (2). Een aandoening die sprekend
kan gelijken op de pokpuist die melkers ktmnen krijgen als gevolg van een besmetting
met paravaccina van het rund.

Velen beschouwen genoemde twee virussen als identiek. Het is in dit licht gezien
dan ook niet zo verwonderlijk dat de collegae VanderLaanenReinderste
Dokkum met een subcutane injektie van antimosan (per kg lichaamsgewicht onge-
veer 0,15 ml) bij bepaalde tepelinfekties van koeien goede resultaten hebben bereikt
(4).

Sub. 4. Lokale reacties hebben wij niet waargenomen. De verkregen resultaten
stemmen overeen met de ervaringen \\ an verschillende omringende collegae*). Daar
ons is gebleken, dat in verschillende landstreken genoemde behandelingsmethode van
ecthyma onbekend is, leek het zinvol hieraan enige aandacht te besteden.

Hierbij betuigen wij onze welgemeende dank voor de informaties, die ons in dezen door de
navolgende collegae werden verstrekt: H. .A. J. G o e d e m o e d te Ferwerd, .A. A. Klei n-
j a n St. te Mantgum, T. van d e r L a a n en R. D. R e i n d e r s te Dokkum en J. A.
Y p e n b u r g te ^^enaldum.

1. D ij k s t r a, R, G,: Therapie en prophylaxe van ecthyma contagiosum bij schapen door
middel van een vaccinatie met een auto-vaccin, Tijdschr. Diergeneesk., 92, 45, (1967).

2, Kamp, ,J. S, van der en T u 1 n e r, H, R.: Nogmaals ecthyma contagiosum, maar nu
ook bij de mens. Tijdschr. Diergeneesk., 93, 1483, (1968).

3. Kerk, P, van de: Peristomatitis pustulosa contagiosia ovina, Tijdschr. Diergeneesk.,
79, 608, (1954).

,5, Richter, J, H, M.: Een onderzoek naar het al of niet infektieus zijn voor schapen van
een door hitte geïnaktiveerde ecthyma-vaccin. Tijdschr. Diergeneesk., 94, 819, (1969).

6. Richter, J. en Jansen Sr,, Jac.: Over de aktieve immunisatie van schapen tegen
ecthyma, Tijdschr.\'Diergeneesk.. 93, 757, (1968).

7. Schmidt, H, und Peter, F, M,: Ergebni,sse und Fortschritte der Antimosantherapie,
Georg Thieme (Verlag), Leipzig, (1937),

8. Zettl, K,: Beobachtungen bei der Verwendung von Antimosan zur Behandlung der Lip-
pengrindes der Schafe (Ecthyma conta.giosum), Vet. Med. Nachr., (1), 15, (1966).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotlieek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

M e e r i n g. H. en K e t e 1. VV. G. van: Contact allergie door chloorhexidine. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 116, 1742, (1972).

Bij een man van 78 jaar ontwikkelde zich na drie maanden 2 ä 3 maal per week venapunctie
wegens sintrombehandeling in de elleboogsplooien een eczeem.

Lapjesproeven met het gebruikte ontsmettingsmiddel toonden aan, dat chloorhexidine
(hibitane) de oorzaak van het eczeem was.

Straub. O. C.: Impfung gegen den Bläschenausschlag und die Rhinotracheitis des Rindes.
Tierärztl. Umschau, 27, 496, (1972).

In deze publikatie worden de resultaten beschreven van een nieuw in Duitsland ontwikkelde
levende entstof tegen IBR/IPV virusinfecties.

Het na de uitbraken van het IBR-virus in de US.\\ in de vijftiger jaren toegepaste vaccin kan
— volgens een Belgisch onderzoek — alleen op mestbedrijven gebruikt worden, omdat het bij
drachtige koeien tot abortusgevallen leidt. Naderhand werd in Duitsland ook nog een dode
entstof zonder succes beproefd.

Het uitgangsmateriaal van dit vaccin was afkomstig van een IPV-veldstam (Bläschenaus-
schlagvirus). De dieren werden tweemaal geënt met een tussentijd van 6 weken: een groep
intramusculair cn een groep op de slijmvliezen.

Drie maanden na de eerste enting werden de dieren geïnfecteerd. Er had geen reactie op de
enting plaats. De runderen die op de slijmvliezen werden geënt, bleven tot de 13e dag na de
enting virus uitscheiden, .\\bortus werd niet waargenomen. De enting beschermde tegen alle
ziektevormen, die door het IBR/IPV-virus veroorzaakt kunnen worden.

De auteur beveelt een éénmalige intranmsculaire vaccinatie op kalvermestbedrijven aan, terwijl
voor melkvee en dekstieren de enting op de slijmvliezen wordt geadviseerd: het eerste jaar een
dubbele enting met een tu.ssenperiode van 6 weken, terwijl daarna om een bescherming te be-
houden een jaarlijkse eenmali.ge vaccinatie nodi.g zal zijn.

(Dit in tegenstelling tot de bevinding van C h o w. zie ref. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 1244,
(1972) (Ref.)).

SPUn ABCESSEN VEROORZAAKT DOOR MYCOBACTERIUM ABCESSUS
Borghans, J. G. A. en Zee, C. L. M. v. d.: Ned. Tijdschr. Geneesk., 116, 549, {1972).
Bij 47 kinderen ontstonden, 1 tot 14 maanden na inspuiting van D.K.\'F.P.-vaccin, op één
consultatiebureau, langdurige recidiverende abcessen. In deze abcessen werden zuurvaste
staafjes gezien, die minder zuurvast waren dan tuberkelbacteriën.

De gekweekte mycobacteriën werden gedetermineerd als M. ahcessus, een zuurvaste saprofyt,
die het eerst als abcesverwekker is bcschreven door Crüz (1938).

De bacteriën waren resistent tegen antibiotica, wat overeenkomt met de gegevens van dc lite-
ratuur. Er was geen allergie t.o.v. humane cn aviaire tuberculine, evenmin als tegen een
P.P.D., bereid van M. fortiutum. Met een P.P.D. van een bekende M. abce.\'i.ius-atam (de
,.Glaze stam") werden wel positieve reacties .gezien.

De bron van besmetting kon niet worden vastgesteld. Gedacht werd aan besmetting door ge-
bruik van flesjes van 10 doses, waarbij bovendien steeds gebruik werd gemaakt van dezelfde
naald voor het opzuigen, die telkens op het volgend flesje werd gestoken, omdat men bang
was de injectienaalden stomp tc maken. Daarenboven werden resten vaccin in de koelcel be-
waard, waarbij men ontkende, dat de naald er op bleef zitten.

Wèl werd uit een oud flesje een zuurvaste saprofyt gekweekt maar dit was M. fortuilum.
Deze werd trouwens ook uit een ..Paratus" spuitreservoir gekweekt.

\'1\'oen het consultatiebureau overschakelde op wegwerpnaalden, een nieuwe sterilisator kocht
en de injectieplaatsen met joodtinctuur ging ontsmetten, werd dit het einde van de reeks in-
fecties.

Schrijvers ontraden het bewaren van resten injectievloeistoffen, het toepassen van schoon-
maakmiddelen voor ,,desinfcctie" van opzuignaalden en het gebruik van „multidoses"-flesjes.

Has holt, J.: .^trophy of the pancreas in budgerigars. Nordisk Vet. Med., 24, 458, (1972).
Na een inleiding die de anatomie en fysiologie summier behandelt, volgt de beschrij\\ing van
16 gevallen, ongeveer l"/o() van het totaal aantal patiënten van het dierenhospitaal waar
Has holt werkzaam is en in 10 jaar tijds verzameld. De 16 gevallen zijn gebaseerd op
klinische waarnemingen, die in 5 gevallen gevolgd werden door een postmortaal en slechts in
één geval ook door een histopathologisch onderzoek. De leeftijd van de parkieten varieerde
van 2 tot 6 jaar.

De anamnese vermeldt in alle gevallen gewichtsverlies ondanks opvallend goede tot abnormaal
grote eetlust. De faeces ziet er volgens de eigenaren vreemd uit. De uitwerpselen hebben de
vorm van dunne pijpjes die snel hard worden en dan een kalkachtig uiterlijk hebben. De
faeces reageert positief met een Lugoloplossing (normale faeces van de grasparkiet is negatief,
ref.) wat inhoudt dat het percentage koolhydraten hoog is.

Bij sectie blijkt de pancreas sterk geatrofieerd te zijn, Histologisch blijkt er nog slechts een
enkele normale acinus aanwezig te zijn, (Over de eilandjes van Langerhans wordt niets mede-
gedeeld, ref.). De afwijking moet als ongeneeslijk beschouwd worden,

Littlejohn, J,: The potential Danger from the Misuse of Formalin in the Treatment
of Foot-rot in Sheep, Vet. Rec., 90, 693, (1972).

Na een literatuuroverzicht over bet gebruik van formaline bij de behandeling van rotkreupel
en de bij overmatig gebruik waargenomen beschadigingen, worden de eigen waarnemingen
vermeld.

Het onderdompelen van een .gezonde voet éénmaal per week gedurende één mimmt in 10%
formaline werd over lan.ge jjerioden zonder nadeel verdragen. Dezelfde behandeling, tweemaal
per week toegepast, gaf na 10-14 dagen hyperemie en lichte hyperkeratose van de huid, zelfs
indien dc concentratie werd verlaagd tot 5%.

Lütvoeri.g wordt een geval beschreven van verhoorning van de tussenklauwhuid, .gevolgd door
Ijyogene-infectic. Het betrof een verwaarloosd geval van rotkreupel met uitpuilend granulatie-
weefsel aan de teen bij een ooi, waarbij werd getracht door intensieve behandeling met forma-
line genezing te brengen. Deze behandeling bestond uit het onderdompelen van de aangetaste
voet in 30% formaline gedurende precies twee minuten. In 32 da,gen werden 16 dergelijke be-
handelingen toc.gepast. Op de 25e dag werd verharding van de tussenklauwhuid opgemerkt
die 0|) de 36e dag een duidelijk verhoornde laag vertoonde en op de duur uitgroeide tot een
5 cm lange, ruim 1 cm dikke sigaarvormige wrong, die op de 75e dag los zat en kon worden
verwijderd.

Nadat omstreeks de 50e dag de kreupelheid nagenoeg was verdwenen, hetgeen samenviel met
dc re.gressie van het granulatiewcefsel aan de teen, trad daarna verergerde kreupelheid op als
gevol.g van abcesvorming aan de kroonrand. Na doorbraak van het abces trad snel verbetering
in en op de 105e dag was het dier nagenoeg niet meer kreupel en lamde normaal spoedig
daarna. Er werd vervolgens nog 5 jaar regehnatig met de ooi .gefokt, waarna het dier voor
onderzoek werd geslacht. Al die tijd was het dier nooit meer dan iets kreupel geweest.
Er werd bij sectie ankylose van het hoef-kroongewricht en uitgebreide exotose waargenomen.

W a d d e 11, A. H.: The Pathogenicity of Gastrophilus intestimatis Larvae in the Stomach of
the Horse. Austr. vet. ]., 48, 332, (1972).

Tussen 1966 en 1971 werden door W add ell 331 paardemagen onderzocht, waarvan 212
(64%) larven van Gastrophilus intestinalis bevatten. In 59 magen werden naast Gastrophilus-
larven ook ulcera aangetroffen, terwijl zicii in 2 van deze ma,gen een abces had ontwikkeld
waaruit Streptococcus zoöepidemicus werd gekweekt.

Van de 119 magen waarin geen larven van G. intestinalis werden gevonden, bleken er slechts
5 een ulcus te vertonen,

Fiet merendeel van de ulcera werd vastgesteld in de maanden oktober, november en december.
Naar alle waarschijnlijkheid bestaat er een verband tussen het voorkomen van maagulcera en
de aanwezigheid van Gastrophiluslarven in de maag. Bovendien trekt W a d d e 11 uit dit on-
derzoek de conclusie, dat wanneer men paarden wil behandelen, dit in juli of augustus zal
moeten gebeuren.

Heeschen, W., Tolle, und B 1 ü t h g e n, A.: Fasciolizide in Milch. Archiv. Lebens-
mittelhyg., 23, 1, (1972).

In de Duitse Bondsrepubliek wordt de jaarlijkse schade, veroorzaakt door leverbotziekte, ge-
schat op 200 tot 300 miljoen DM. De medicamenteuze behandeling van het rund is de laatste
jaren een belangrijke factor geworden in de bestrijding van Fasciola hepatica.
Van drie fascioliciden t.w. menichlopholan, oxyclozanide en nitroxinil, werd de uitscheiding
in de melk onderzocht.

Hiertoe werd de melk gaschromatografisch onderzocht en vond identificatie plaats d.m.v. de
massaspectrograaf. Na behandeling van lacterende runderen met menichlopholan en oxyclo-
zanide waren na 5-8 dagen geen residuen meer in de melk aantoonbaar. Op de 2de en 3de
dag werd de hoogste concentratie gemeten nl. 0,1 ppm. Nitroxynil daarentegen kan tot 14
dagen na behandeling worden aangetoond, waarbij de maximale concentratie 1,5 jjpm bedroeg.
.\'\\angezien i.v.m. de volksgezondheid de concentratie van fascioliciden in de melk onder de
0,01 ppm. moet liggen, stellen de auteurs voor de koeien tijdens de droogstand te behandelen.

Barnes, E. M.: Food poisoning and Spoilage Bacteria in Poultry Processing. Vet. Rec., 90,
720, (1972).

Voedselvergiftiging door en bederf van produkten van pluimveeslachterijen worden veroorzaakt
door micro-organismen, die meest via gezonde slachtdieren in de slachterijen worden gebracht.
.\\ls verantwoordelijk voor voedselvergiftiging worden besproken Staphylococcus aureus, Clo-
stridium Welchii cn salmonellae.

Staph, aureus: wordt veel aangetroffen op de huid en in dc neusholten van tc slachten dieren
(49%). Ze zijn meest van hmnane origine cn zijn maar zelden oorzaak van voedselvergiftiging.
In pluimveeverwerkingsruimten worden ze alleen maar in kleine aantallen gevonden.
Clostridia; zijn normale darmbewoners van o.a. kuikens en kalkoenen. De spec. Wechii wordt
het meest geïsoleerd (kuikens 91%, kalkoenen 56%). Ze komen, zij het weer in kleine aantal-
len, zeer verspreid in alle pluimveeverwerkingsruimten voor.

Salmonellae: zijn geen normale darmbewoners van slachtpluimvee. De besmetting van de
slachterijen geschiedt altijd stootsgewijs na aanvoer van dragers uit een bepaalde broederij of
mestbedrijf. Toch worden op de rompen van geslacht pluimvee maar kleine aantallen salmo-
nellae aangetroffen.

Bovengenoemde drie bacteriesoorten kunnen slechts dan voedselvergiftiging veroorzaken, wan-
neer enkele van hen het koken en toebereiden van het eindprodukt overleven, terwijl het voed-
sel nadien onder voor bacteriegroei optimale omstandigheden wordt bewaard, of nadien hu-
maan wordt besmet (Staph, aureus).

Als veroorzaker van bederf van geslaeht pluimvee behandelt de schrijfster enige psychrofiele
bacteriën, nl. Pseudomonas fluorescens, Ps. fragii, Ps. putrefaciens en enige Acinetobacter
stannnen. Deze organismen groeien tussen -2 en 32 graden Celsius, terwijl de meeste stammen
met groeien bij 37 graden C. Een telling bij 37 graden geeft dus geen juist beeld van de be-
smettingsgraad. Deze kiemen worden ingesleept met de veren en poten van gezond pluimvee,
of met bronwater.

Het artikel geeft verder kiemtellingsnormen aan voor de hygiënische controle in pluimvee-
verwerkingsindustrieën.

Hiernaast wordt aandacht besteed aan de verspreiding van faecale bacteriën in de slachterijen,
als maatstaf voor de bedrijfshygiëne.

De schrijfster geeft tenslotte een uitvoerige beschouwing over de in Engeland met succes toe-
gepaste chlorering van het spoel- en koelwater in de pluimveeslachterijen.

Hör ter, R.: Vergleichende oriëntierende Untersuchungen über Keimzahle und Keim-
zusammensetzung von im Handel erhältlichem Pelletfutter für Hunde. Berl. Münch, tierärztl.
Wschr., 85, 369, (1972).

.Aangaande gehalten aan kiemen in gepelleteerde hondevoeders werden van 6 firma\'s in
Duitsland monsters onderzocht. Een gebakken voer werd eveneens bezien.

2. De aëroob groeiende kiemen gaven verschillen van 19 x 10-\' — 1590 x 10-^ stuks per g te
zien.

4. In alle voeders behalve één waren schimmels aantoonbaar (die toxisch kunnen zijn).

5. Naast grote verschillen in kiemgetal waren er ook grote verschillen in soortaantallen.
Auteur vindt zelfs voor S.P.F.-honden het vóórkomen van alleen aerobe kiemen, waaronder
sporevormers, niet bezwaarlijk, laat staan voor gewone huis- en hofhonden. Waarom uit één
gepelleteerd voeder geen schimmels konden worden gekweekt na bebroeding is niet nader aan-
geduid (mycostatica toegevoegd? Ref.).

Geen enkel verband met de pelletmaat blijkt uit dit onderzoek, (5-15 mm). Het gebakken
voer bevatte wel schimmels.

Over de verschillen in pelletbehandeling vóór de verpakking (koelen enz.) wordt jannner ge-
noeg niets vermeld. De indruk dat na-contaminatie wel eens een grote boosdoener kan zijn,
wordt niet gewekt.

Helle, E. and Hes, N. N.: A hereditary Skin Defect in Sheep. Acta vet. Scand., 13, 443,
(1972).

Beschreven wordt een huiddefect bij pasgeboren lammeren, bestaande uit grote wonden en
losse stukken huid.

Met uitzondering van enkele dieren, waar de huid reeds tijdens de geboorte scheurt, komt
het merendeel der lammeren normaal ter wereld. Meestal ontstaat het defect in het eerste
uur na de geboorte na aanraking door hoeven van de moeder.

Door het uitvoeren van proefparingen (inteelt) met dieren uit families, waarin de aandoening
was waargenomen, werd vastgesteld dat hier sprake is van een enkelvoudige recessieve eigen-
schap. Het betrokken gen moet autosomaal zijn, daar het defect bij beide geslachten voorkomt.

\\\'ertaald in het Nederlands en bewerkt door Gerti J. J. Nieuhoff en Drs. G. ."V. R. Nieuwhoff.
(L. ]. Veen-Wageningen, 1972, f69,—

Nadat in 1967, eveneens onder redaktie van Sir Richard Glyn het prachtige boek:
,.Honderassen en hun kaïnpioenen" (Becht, Amsterdam) is verschenen, ligt nu de vertaling
voor ons van de pendant van dit boek op het gebied van paarden en pony\'s.
Het meest opvallende aan dit boek zijn wel de 96 werkelijk zeer fraaie kleurenfoto\'s van de
fotografe S a 1 1 y Anne T h o m p s o n. Zij heeft er géén saaie serie foto\'s van het zij-aan-
zicht der paarden en pony\'s van gemaakt, maar wist door een juiste keuze van de achtergrond
op elke foto het paard of de pony net weer iets anders voor te stellen. Het is voor Nederlan-
ders niet zo leuk te moeten vaststellen dat een foto van het Nederlandse warmbloedpaard ont-
breekt. Collega Nieuhoff heeft dit manco echter in de tekst kunnen oplossen.
In de inleiding tot het boek wordt een kort historisch overzicht gegeven. Ook is met name de
geschiedenis van de .\\rabier goed gedocumenteerd en kort weergegeven in een gewaardeerd
.•\\ppendix.

De verschillende rassen zijn ingedeeld naar de geografische gebieden waar zij vandaan komen.
In elk hoofdstuk wordt allereerst kort ingegaan op de huidige stand van zaken op het gebied
van de fokkerij. Daarna komen de betreffende paarde- en ponyrassen aan de orde. Elk ras
krijgt ongeveer evenveel plaats toegemeten. Glyn heeft voor dit boek deskundige auteurs uit
verschillende landen aangetrokken. Dit is in de tekst gemakkelijk vast te stellen vanwege de
kundige en beknopte wijze waarop alle rassen besproken worden. Zo zijn er bijvoorbeeld 9
bladzijden tekst van Joeri Barmintsjev betreffende de Russische paarderassen.
Het boek is in uitstekend Nederlands vertaald en blijkt prettig te lezen, voor zover het de
algemene gedeeltes betreft. De rasbeschrijvingen zijn vooral .geschikt als eerste achtergrond-
informatie.

Vanzelfsprekend is het mogelijk ook t.a.v. dit boek enkele kritische kanttekeningen te maken,
zoals bijvoorbeeld de maximale ponymaat die op 1.45 m in plaats van op 1.47^ m aangegeven
wordt. In het algemeen zijn deze kanttekeningen echter zo onbeduidend in vergelijking tot de
kwaliteit van het boek dat zij beter niet genoemd kunnen worden.

Samenvattend is dit boek, wat de ondertitel aangeeft: „Een panorama van de edelste paarde-
en ponyrassen uit de gehele wereld". Gaarne aanbevolen.

Dat N.c.d. oük in de \\\'er. Staten de nodige onrust zowel bij de pluimveehouders als bij dc
overheid veroorzaakt, moge blijken uit de herhaalde mededelingen hierover in Amerikaanse
bladen, b.v. in Feedstuffs van 24-4, 22-5. 5-6, 12-6 en 3-7-\'72; waaruit het volgende is over-
genomen:

"Exotische, hcfti.g verlopende N.c.d. is sinds december 1971 uitgebroken in Californië, Arizona
en I-\'lorida. Door de overheid wordt de ,,stamping out" methode toegepast, waarbij alle ver-
dachte en besmette dieren worden afgemaakt. Zo zijn tot juli van dit jaar tussen de 3,5 en
4 miljoen stuks pluimvee afgemaakt. Aan vergoeding is in totaal ± 6 miljoen aan de
pluimveehouders uitbetaald.

Vervoer van pluimvee, mest, strooisel, materialen, kratten, kisten is verboden in de besmet
verklaarde gebieden.

Daarnaast zijn op ruime schaal en geheel voor rekening van de staat vaccinaties uitgevoerd
in de omgeving door speciale entploegen met gratis beschikbaar gesteld vaccin.
Voorts wordt aan alle pluimveehouders in de Ver. Staten aangeraden hun dieren regelmatig
tegen de ziekte in te enten.

In de besmette gebieden zijn sinds het begin van dit jaar al enkele entronden voltooid en
men meent thans de ziekte vrijwel onder kontrole te hebben, al ontkent men niet dat het
risiko van nieuwe uitbraken nog wel aanwezig is."

,,Control of ND expected by January 1": M. I.. Elain; Feedstuffs 6 november 1972, pag. 24:
„Volgens Dr. D. D. King van het U.S. Department of .Agriculture is de laatste N.c.d.-uitbraak
in de U.S..^. hard op weg om bedwongen te worden, dank zij strenge quarantainemaatrcgelen
in de getroffen gebieden plus uitgebreide vaccinaties door overheidspersoneel met gratis be-
schikbaar gestelde entstof. Op deze wijze zijn zo\'n 26.000 geënt sinds maart 1972. Voorts zijn
6,5 miljoen dieren afgemaakt cn vernietigd, waarbij 3,4 miljoen dieren van één groot legbe-
drijf in Californië.

Behalve kippen is ook van duiven, parkieten cn vinken gebleken, dat zij als mogelijke over-
brengers kunnen fungeren."

Volgens een bericht in Feedstuffs van 13 november 1972 is in dc staat Georgia een bedrag
van 55.000 dollar toegewezen aan het Georgia Poultry Discase Research Centre voor direkt
onderzoek op het gebied van .N.c.d. Een verzoek om nog 100.000 dollar beschikbaar te stellen
voor aanvullende research betreffende N.c.d. is ingediend.

Volgens Dr. J. I. Terpstra (mondelinge mededeling) is hem op 10-11-1972 bij een per-
soonlijk onderhoud door het U.S. Dept. of .Agriculture het volgende meegedeeld;
iMen heeft twee dringende projekten opgesteld, 1 voor varkenspestbestrijding en 1 voor N.c.d-
bestrijding. Het thans in de U.S..A. aanwezige N.c.d.-virus heeft een kwaadaardig karakter en
is afkomstig uit Zuid-.Amerika of uit .Azië. Na vaccinatie met LaSota-vaccin wordt ccn be-
schermingspercentage van 80% bereikt. Er zouden thans in totaal 8 miljoen dieren zijn afge-
maakt en dc gehele bestrijding heeft de U.S.A. tot nu toe 25 miljoen dollar gekost,
(^m de ziekte geheel onder dc knie te krijgen werd nog 15 miljoen dollar nodig geacht. Men
hoopte de ziekte per 1 jarmari 1973 definitief te hebben overwoimcn.

De 3de internationale Conference on Equine Infectious Diseases, welke van 17 tot 21 juli
1972 te Parijs is gehouden, werd voor Nederland bijgewoond door een vertegenwoordiger van
dc V.D. (zie verslag Tijdschr. Diergeneesk., 97, 1157, (1972)) en uw verslaggever. Evenals
tijdens dc voorgaande bijeenkomsten, te Stresa in 1965 en Parijs in 1969, werden de belang-
rijkste bij paarden voorkomende virusziekten besproken. Naar aanleiding van de V.E.E.
epizoötie in Mexico en Texas werden deze keer geëmotioneerde discussies gewijd aan de groep
Arbovirussen die encephalomyelitiden bij paarden veroorzaken. Dit onderwerp werd ingeleid
door een beschouwing van Hanson (U.S..A.) over Eastern en Western equine encephalomye-
litis.

Er blijken vrij grote verschillen binnen het \\\'enezuclan equine encephalomyelitis type op te
treden (Eddy, Panama). De in Zuid- en Midden-.Amerika voorkomende enzoötische stammen

komen voornamelijk voor in tropische regenwoudgebieden. Ze verschillen serologisch en virolo-
gisch, o.a. betreffende plaquevorming in weefselcultuur en hemagglutinerende eigenschappen,
van de virulente stammen die tijdens de epizoötieën in Me.\\ico en Te.xas werden geïsoleerd.
De virulente stammen veroorzaken een hoge mortaliteit bij paarden (65%). Ze vormen in
tegenstelling tot de enzoötisch voorkomende stammen kleine plaques in weefselcultuur en
kunnen zich ook onder andere klimatologische omstandigheden verspreiden. Bovendien bleek
dat bij deze virulente stammen een scala van vectoren voor de transmissie zorg kon dragen.
Ten tijde van de epizoötieën werden hogere percentages V.E.E. antistoffen bij honden en
varkens geconstateerd. Het is echter nog onduidelijk welke virusreservoirs een rol spelen bij
het in stand houden van de ziekte.

Massa-enting van de paardestapel, ook ver buiten de bedreigde gebieden, bleek in combinatie
met vervoersverboden het meest effectieve middel van bestrijding. Dezez vaccinaties werden
uitgevoerd met het door het Amerikaanse leger ontwikkelde geattenueerde virusvaccin TC-83
(Spertzel, U.S.A.). Incidenteel bleken enkele sterfgevallen met leukoencephalitis bij ge-
vaccineerde paarden te zijn voorgekomen (Bryans, U.S.A.).

De op grote schaal met sproeivliegtuigen uitgevoerde insectenbestrijding had slechts een ver-
tragend effect op de verspreiding, men kreeg echter wel de indruk dat het aantal V.E.E.-
infecties bij de mens daarmee werd gereduceerd.

Hazrati en Mirchamsy (Teheran) bespraken de immunologische reacties van paarden
na besmetting met Afrikaanse paardepestvirus (A.P.P.). Neutraliserende, complementbindende
en precipiterende antistoffen waren reeds tijdens de koortsperiode (3-6 dagen p.i.) aan-
toonbaar. De neutraliserende antistoffen waren het eerst aanwezig en bleven ook langer in de
circulatie. Deze onderzoekers bespraken net als bij de vorige bijeenkomsten de geïnactiveerde
of geattenueerde vaccins die op het Razi instituut in ontwikkeling zijn. A.P.P. virus behoort
met Blue tongue virus tot de diploma groep. Beide virussen bevatten dubbelstrengig R.N.A.
en vertonen electronenoptisch identieke beelden.

De overeenkomst gaat nog iets verder, want Ozawa (Caïro) beschreef serologische kruisreac-
ties tussen type 9 van A.P.P. virus en de Blue tongue typen 10 en 16. Hij rapporteerde even-
eens dat A.P.P. virus in het bloed bij besmette paarden voornamelijk geassocieerd is met de
erytrocyten en in mindere mate gebonden is aan de buffy coat fractie. Virusisolaties werden
het meest succesvol uitgevoerd direct na bloedafname en na het wassen van de erytrocyten
ten einde de invloed van antistoffen te elimineren. Erasmus (Onderstepoort) besprak de
Pathogenese van deze ziekte. Bij paarden, welke ter sectic werden aangeboden, kwamen steeds
de hoogste virustiters in lymfklieren, longweefsel en milt voor. In de hartspier werd steeds
minimale hoeveelheden virus aangetoond hetgeen bij voorbeeld voor het subacute ziektebeeld
(cardiac form) merkwaardig lijkt. Bij e.xperimentele infectie werden eveneens de hoogste
virustiters in de genoemde organen geconstateerd. Seriepassages in paarden via miltsuspensies
leken een verminderde virulentie op te leveren, seriepassages via longsuspensies gaven daar-
entegen steeds hetzelfde acuut verlopende ziektebeeld. Ook bij dit virus lijkt een correlatie
op te treden tussen het jjathogeen vermogen en de afmetingen van de plaques die de ver-
schillende stammen in B.H.K.-cellen veroorzaken. Virulente stammen vormen plaques van
± 1 mm doorsnede en lïiet de minder kwaadaardige varianten werden grotere plaques ver-
kregen. Deze laatste stammen gaven in vivo wel bescherming tegen herscnbesmctting met
virulent virus.

Over de morfologie en de vorming van nucleïnezuren van de verwekker van infectieuze anemie
(E.I.A. virus) zijn zo langzamerhand voldoende gegevens verkregen om dit virus te kunnen
indelen bij de leuko (of oncorna) virusgroep (Nakajima, Tokyo).

Crawford (U.S..4.) kon dit bevestigen door mede te delen dat onlangs bij E.I.A. virus
ook het karakteristieke R.N.A. afhankelijke D.N..A. polymerase werd aangetoond. Infectieuze
anemie is een van de meest sprekende voorbeelden van slow virus disease met een lange incu-
batietijd en een persisterende virusinfectie. De Jajjanners hebben enkele serologisch verschil-
lende varianten van het virus beschreven. Kono (Tokyo) nam voor het eerst deze verschillen
tussen E.I.,A. staimnen waar, toen hij challengcbcsrnettingen bij paarden uitvoerde die met
geattenueerd virus waren geïmmuniseerd. Hij rapporteerde zelfs dat achtereenvolgens ver-
schillende antigene varianten uit één dier werden geïsoleerd. Daar werd zelfs de voor dit soort
ziekten ongebruikelijke hypothese aan verbonden dat de remissies bij E.I.A. het gevolg zouden
zijn van het in de circulatie komen van nieuwe antigene varianten. De cellulaire immuniteit
speelt toch vermoedelijk ook wel een rol bij de onderdrukking van de virusinfectie. Want
Kono beschreef eveneens dat met immunosuppressiva, zoals cyclophosphamide en antilymfo-

cyten serum, koorts en viremie werd opgewekt bij dieren die gedurende een lange periode geen
ziekteverschijnselen hadden getoond. Dat E.L.A. virus inderdaad invloed uitoefent op het cel-
lulaire afweervermogen is aangetoond door Banks (U.S.A.). Hij heeft waargenomen dat
het vermogen van lymfocyten van besmette paarden om zich door fytohemagglutinine te laten
stimuleren in sonmiige gevallen was geremd en bij andere dieren was toegenomen. Dit zou
afhangen van de samenstelling van de Ag-Ab complexen. Dat infectieuze complexen inderdaad
bij E.I.A. voorkomen, werd door McGuire (U.S..A.) aangetoond. Hij behandelde infec-
tieus serum met antistoffen tegen paarde-IgG en reduceerde daarmee de infectiositeit met
99%.

Een gemakkelijk uitvoerbare en zeer betrouwbare diagnostische methode vormt de immuno-
diffusietest (Coggins, U.S.A.). Deze I.D. test toont een goede correlatie met de siderocy-
tentelling en de pathologie. Hierbij wordt steeds gebruik gemaakt van miltsuspensies als
antigeen. N a k i j a m a (Tokyo) rapporteerde dat de precipitatiereactie ook met gezuiverde
viruspreparaten optreedt. De precipiterende antistoffen zitten in de 7S fractie van de im-
muunglobulinen. Torna (Alfort) heeft met deze I.D. test een groot aantal sera uit ver-
schillende Europese landen onderzocht.

Een zeer gering percentage van de sera uit West-Duitsland en Italië gaf een positieve uitslag.
Dit wijst er op dat in deze landen gevallen van E.I.A., misschien in inapparente vorm, zijn
voorgekomen.

In de sera uit de andere landen van West-Europa, waaronder Nederland, werden geen precipi-
terende antistoffen geconstateerd, hetgeen overigens voor een aantal landen geen duidelijke
uitspraak toelaat, omdat niet steeds over een voldoende groot aantal sera kon worden beschikt.
In de sera uit Oost-Europese landen werden in de orde van 1 ä 4% antistoffen aangetoond.
Dit percentage is nog zeer laag in vergelijking tot de 18.7% welke werd aangetoond bij paar-
den die vanuit Canada naar Frankrijk werden verscheept!

Van arteriïtis virus, één van de twee virussen die zowel respiratoire infecties als abortus bij
Ijaarden veroorzaken, zijn tot op heden slechts twee epizoötieën bekend, In Zwitserland en in
dc ,\'jOer jaren in Kentucky, Toch zijn er waarschijnlijk vrij veel minder virulente stammen in
circulatie want M c C o 1 1 u m (U,S,A.) constateerde 70 ä 80% dieren met antistoffen op
grote .Amerikaanse bedrijven. Het percentage monsters met antistoffen bij de in Zwitserland
verzamelde sera bedroeg 11%. Bij dit onderzoek werd tevens geconstateerd dat maternale
antistoffen gedurende 5 ä 6 maanden bij veulens aantoonbaar zijn. Crawford (U.S.A.)
onderzocht de Pathogenese van virus arteriïtis.

\\\'irusvermeerdering werd in een groot aantal weefsels waargenomen. De karakteristieke vaat-
veranderingen traden op in venen, lymfebanen en in de kleinere arteriën. Bij de grotere
arteriën verhinderde de lamina elastica interna de ontstekingsreactie in de media. Immuun-
complexen spelen hierbij waarschijnlijk geen rol, want er werd in de vaatlesies geen comple-
ment of IgG aangetoond. De klinische verschijnselen mogen voornamelijk worden toegeschre-
ven aan de ontstekingsreactie in, en de daarmee gepaard gaande verhoogde doorlaatbaarheid
van. de venen en lymfebanen.

Het tweede virus waarvan bekend is dat het bij paarden zowel respiratoire ziekteverschijnselen
als abortvis kan veroorzaken, is rhinopneurnonicvirus. Bij de bestudering in het laboratorium
van dit herpesvirus heeft Burrows (Engeland) aanwijzingen gekregen dat virus gekweekt
uit .geaborteerde foeten enigszins van neusisolaten verschilt. Het feit dat in bepaalde landen,
bv, Australië en Ierland regelmatig virusisolaties bij resjjiratoire ziektebeelden worden ver-
richt, dat daar ook een hoog percenta.ge paarden antistoffen bezit, maar dat in deze landen
nooit abortus t,g,v. rhinopneurnonicvirus is aangetoond, past zeer goed bij de hypothese voor
het bestaan van twee virus-varianten.

Zoals bekend werden bij paarden re.gelmatig hcrpesviru.ssen van een ander type (equine
herpes virus type II) aan.getoond waarvan niet bekend is dat deze pathogene eigenschappen
hebben. Een derde, serolo.gisch verschillend, herpesvirus van het paard is het exanthema
coïtale (E.G.) virus. Bryans (U.S.A.) vergeleek een zestal E.G. isolaten uit verschillende
landen en toonde daarbij geen verschillen aan. Het ziet er naar uit dat bij ezels een apart
E.C. virus voorkomt. In Engeland werd dit jaar een herpesvirus gekweekt uit een ezel met
blaren op de neus, tepels en vulva. Dit virus verschilt serologisch van de door Bryans be-
schreven E.G. stammen. Exanthema coïtale virus geeft geen abortus na intrafoetale injectie.
Tot voor kort werd rhinopneumonievirus ten onrechte eveneens als de verwekker van exan-
thema coïtale beschouwd. Weliswaar veroorzaakt dit virus bij subcutane injectie in de vulva-

lippen lesies zoals bij E.G., maar deze zijn meer oppervlakkig gelokaliseerd. F on t a i n e (Lyon)
hield een voordracht over veranderingen van antigene eigen.schappen bij influenzavirussen.
Nieuwe varianten zouden tot stand komen als gevolg van recombinatie van bestaande stammen.
De overige verhalen beperkten zich tot de bepaling van de werkzaamheid van influenza-
vaccins. Het bleek dat verschillende in de handel verkrijgbare vaccins slechts matige H.L
titers tot gevolg hebben, vooral tegen influenza .\'\\-equi-2. Bürki (Wenen) was van mening
dat voor het verkrijgen van voldoende protectie tegen influenza tenminste twee vaccinatise per
jaar noodzakelijk zijn.

De Zwitserse remontedepots waar 3 ä 4 jarige paarden uit verschillende Europese landen bij
elkaar worden gebracht blijken ideale oorden te zijn voor de bestudering van respiratoire in-
fectieziekten. In het verleden hebben zich hierin de arteriïtisuitbraken voorgedaan, nu konden
Hof er c.s. (Bern) verslag doen van een rhinovirus, dat uit enkele dieren met Pharyngitis
en geringe koorts was gekweekt. Slechts enkele oudere paarden waren vrij van antistoffen.
Uit het serologisch onderzoek bij de paarden in de remontedepots volgde tevens dat tijdens
de eerste maanden van acclimatisatie ruim 50% van de binnenkomende dieren wordt besmet.

Voorts werden immunologische afweerreacties bij paarden besproken. Montgomery
(U.S..\\.) gaf een gedetailleerd verslag van de moleculaire eigenschappen van immuunglobu-
linen van het paard. De opname van immuunglobulinen geschiedt bij pasgeboren veulens in
dc dunne darm tot 24 ä 26 uur na de geboorte.

Deze absorptie is niet selectief, ook macromoleculen worden gedurende deze periode opgeno-
men. Pasgeboren veulens hebben gedurende hun eerste levensdag proteïnurie. Jonge veulens
hebben waarschijnlijk tot ongeveer 6 weken leeftijd een onvolledig ontwikkelde cellulaire im-
muniteit, want vanaf die tijd vertonen lymfocyten een verhoogde reactie na P.H.A. stimulering.
De Weck (Bern) beschreef een experimenteel model van specifieke anafylactische reacties
na inhalatie van anti,geen. De proefpaarden werden gesensibiliseerd d.m.v. intradermale en
intramusculaire injecties met een aan bovine gammaglobuline gekoppeld hapteen.

Dr. G. F. de Boer; Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Virologie, Houtribweg 39,
Lelystad.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

West-Duitsland. Over het laatste kwartaal van 1972 kwamen in 567 gemeenten in West-
Duitsland gevallen van rabies voor. Er werden 678 in het wild levende dieren aangetast, 196
huis- en landbouwhuisdieren en 1 dierentuindier.

Onder het wild waren 590 vossen, 48 reeën, .33 marters, 6 dassen en een rat. Huisdieren: 27
honden en 29 katten: landbouwhuisdieren: 119 runderen, 6 varkens, 10 schapen, 2 paarden,
2 veulens en 2 ponies: dierentuindieren: 1 wasbeer.
Over de maanden verdeeld waren de aantallen:

oktober 1972: 217 gevallen in 210 gemeenten; november 1972: 229 gevallen in 66 gemeenten;
december 1972: 232 gevallen in 191 gemeenten.

In het grensgebied met Nederland waren de aantallen voor wat het wild betreft:
oktober 1972: 31 gemeenten met 20 gevallen; november 1972: 31 gemeenten met 25 gevallen;
december 1972: 1 1 gemeenten met 10 gevallen.
Totaal; 74 gemeenten met 55 rabiesgevallen bij wild.

Nederland. Over 1972 werden bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut in totaal 185 dieren
voor onderzoek op rabies gemeld n.1. 170 vossen. 11 honden, 2 katten, een geit en een hamster.
Hiervan was het resultaat van het onderzoek tot eind 1972 op 124 dieren negatief. Eén hond
bleek positief. Van de overige dieren was het onderzoek bij de jaarwisseling nog niet be-
ëindigd.

Dierziektenbulletin nr. 2 van de Veeartsenijkimdige Dienst, over het tijdvak van 16 tot 31
januari 1973, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten in ons land.
Atrofische rhinitis: 10 gevallen in 10 gemeenten en wel 1 in Overijssel, 1 in Gelderland, 3 in
Utrecht, 2 in Noord-Holland en 3 in Noord-Brabant.

Schurft: 10 gevallen in 10 gemeenten, n.1. 4 in Friesland, 1 in Drenthe, 1 in Gelderland, 4 in
Noord-Holland.

Rotkreupel: 29 gevallen in 26 gemeenten en wel 11 in 8 gemeenten in Friesland, 5 in Drenthe,
1 in Overijssel, 6 in Gelderland, 1 in Noord-Holland, 3 in Zuid-Holland, 1 in Noord-Brabant
en 1 in Limburg.

Varkenspest: 24 gevallen in 17 gemeenten, waarvan 6 in Gelderland, 6 in Utrecht en 12 ge-
vallen in 5 gemeenten in Noord-Brabant.

Pseudo-vogelpest: 9 gevallen in 8 gemeenten, n.1. 2 in Groningen, 6 gevallen in 5 gemeenten
in Overijssel en 1 in Zuid-Holland.

West-Duitsland. In Baden-Württemberg zijn twee gevallen van mkz van het type C geconsta-
teerd in de gemeenten Offenburg en Biberach. Alleen jon.ge runderen, waarvan er enkele
kort geleden waren gevaccineerd, werden aangetast. De bedrijven zijn ontruimd en er zijn
strenge bestrijdingsmaatregelen .getroffen.

Oostenrijk. Na de in een vorig bericht genoemde gevallen van mkz in Oostenrijk, zijn in de
gemeente Grosshöflein in Burgenland opnieuw 4 bedrijven aangetast. Op één daarvan waren
alleen runderen aanwezig, de andere waren varkensbedrijven.

In elk van de gemeenten Günau en Wilhelmsburg in het district St. Pölten werd een bedrijf
door mkz van het type C aangetast, evenals een bedrijf in de gemeente Hollern in het district
Bruck am Leitha. De bedrijven zijn ontruimd en er wordt geënt.

Roemenië. Het mkz van het type C, dat zich het afgelopen jaar langs de westgrens ontwik-
kelde, is volgens berichten van de autoriteiten, dank zij strenge maatregelen bedwongen. Meer
dan 11 miljoen vaccinaties en re-vaccinaties van gevoelige dieren werden in dat gebied uitge-
voerd.

De Bulgaarse veterinaire autoriteiten hebben Roemenië inmiddels ingelicht over het voor-
komen in Bulgarije van mkz van het type Ar>.

Roemenië is daarop Ijegonnen langs de grens met Bulgarije een vaccinatie-zóne te leggen door
enting met trivalent vaccin A, O en C. Aan Bulgarije is gevraagd een stam van het daar
voorkomende virus beschikbaar tc stellen, teneinde in Roemenië monovalent vaccin A» tc
kunnen bereiden om de bescherming in de vaccinatiezóne hiermee te kminen uitbreiden.

Met ingang van 18 februari 1973 moet krachtens de E.G.-richtlijn betreffende de handel in
vers vlees van pluimvee, vers pluimveevlees dat naar België, Duitsland, Frankrijk, Italië en
Luxemburg wordt geëxporteerd, voor cn na slachting in erkende bedrijven, worden gekeurd.
Het dient te zijn gecertificeerd overeenkomstig de bepalingen van de richtlijn.
Daartoe heeft de minister van Landbouw en Visserij een tweetal wijzigingsbeschikkingen het
licht doen zien cn wel met betrekking tot de beschikking intracommunautair handelsverkeer
in vers vlees van pluimvee 1972 en betreffende de beschikking in-, door- en vervoer van pluim-
vee en pluimveeprodukten.

■Aan de eerste beschikking zijn twee artikelen toegevoegd, art. 7 ter regeling van het vervoer
van uit een lidstaat verzonden vers vlees van pluimvee en art. 8 ter regeling van het vervoer
vanuit een andere buitenlandse staat dan een lidstaat verzonden vers vlees van pluimvee.
Mits aan de voorwaarden is voldaan heeft de minister een algemene ontheffing verleend voor
de in en door\\\'oer van vers vlees van pluimvee afkomstig uit een lidstaat.
De invoer uit derde landen blijft gebonden aan individuele ontheffingen. Vervoer na inklaring
is slechts toegestaan wanneer de zending voldoet aan een aantal voorwaarden t.a.v. certifice-
ring, verpakking en hygiëne.

Het Permanent Veterinair Comité van de E.E.G. heeft in een tweetal zittingen de problema-
tiek met betrekking tot de dreiging van de vesiculaire varkensziekte in Europa besproken.
Besloten werd, om verwarirng te voorkomen, de ziekte een uniforme naam te geven, in het
Engels "swine vesicular disease", in het Frans "maladie vesiculcuse du porc" en in ons land
zal dc ziekte worden aangeduid met de naam "vesiculaire varkensziekte".

In Engeland lag het ziektcpercentage gemiddeld tussen 60 en 70%. Dc symptomen zijn vol-
komen gelijk aan die van mkz. .Alleen varkens worden aan,getast, er is bijna geen sterfte. Dc
verspreiding van dc ziekte tussen de bedrijven .gaat niet zo snel, maar eenmaal op een bedrijf
verspreidt de ziekte zich snel onder de dieren. Besmetting geschiedt voornamelijk door contact
met besmette varkens en door vervoermiddelen.

De gevonden incubatietijden variëren van 5 tot 12 dagen. Hoewel de ziekte op zichzelf weinig
economische betekenis heeft, is een krachtdadige bestrijding noodzakelijk, daar door de sterke
.gelijkenis met mkz dc bestrijding daarvan wordt belemmerd. Als dc ziekte zich zou versprei-
den, wordt dc mkz-bestrijding onmogelijk. De bestrijding behoort bij die van mkz.
Nederland overweegt dan ook dc ziekte te plaatsen in dc rij van aangifteplichtige dierziekten
krachtens de Veewet. Invoerverboden voor landen waar de ziekte voorkomt zijn nog niet ge-
troffen

Utrecht, aanvang 10.15 uur
15, Groep Dir. van Vleesk. Diensten en Kcurin.gsdiercnartsen van dc K.N.M.v.D.

Jaarvergadering, Hotel Noord-Brabant, Utrecht, aanvang 14.00 uur
15, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering

L- 5, Xth E.S.V.S. Congress, Utrecht (pag. 218)
6— 9, 16th B.S.A.V.A. Annual Congress, Londen (pag. 1473 (1972))
12 14, X. Kongress der Deutschen Veterinärmedizinischen Gesellschaft. Bad Nauheim,
West-Duitsland.

15—17, VHIe Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))
308 Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 6, 1973

3, Werkgroep Dierpathologen. Vergadering
9—12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory Animal Science (Gesellschaft
für Versuchstierkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))
12, .\\fd. Gelderland K.X.\\Lv.D. 15.15 uur. Onderzoek Instituut Zeezoogdieren in
Harderwijk. Lezing, rondleiding, show (dolfinarium)
14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
(1972))

17, A.C.V.-Controle Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
Amersfoort

22, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië (pag. 1470

26 —27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, R.A.I. Con-
gresgebouw, Amsterdam

18, .\\fd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
18, Afd. Overij.ssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, VI Symposium of the World Association for the Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vieima, Austria (pag. 178)
20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,

Budapest (pag. 1094 (1972))
4— 6, 22. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und Künstliche Besamung.
■Fhalheim/Wels, West-Duitsland (pag. 264)
— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten.

10—12, Groep Geneeskunde van het Kleine Fluisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsda,gen, Simul-
taanvertaling, RA,L-Congre,scentrum, .Amsterdam,

30-2 juni, Ned, Ver. van Artsen-.Automobilisten. Vcrkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, Third International Congress of Parasitology. München (pag. 504 (1972) en
pa.g. 178)

Vacatures in besturen en commissies verband houdende met de 120e Algemene
Vergadering 1973

Hoofdbestuur
H. A. van Riessen
H. Rozeniond
J. E. Gajentaan
Algemeen Bestuur
R. G. Detmers
A. S. Schneider
A. J. Vullinghs
J. L. V. Os
J. W. Baretta
H, R. Tulner
G. H. P. J. Gouda Quint
Ereraad

Over deze vacatures zal in het volgende Tijdschrift nader mededeling worden gedaan.
Redaktie Tijdschrift

DE ARBEIDSMARKT VOOR DIERENARTSEN — BEHOEFTE, AANBOD,
OVERSCHOT IN 1980 EN 2000

Rapport van de Subcommissie Behoeftebepaling Dierenartsen van de Commissie voor Sta-
tistisch Onderzoek, uitgebracht aan de Academische Raad in mei 1971 (Fublikatie nr. 15
van de Academische Raad).

Op verzoek van de Minister van Onderwijs en Wetenschappen heeft de Gommissie voor Sta-
tistisch Onderzoek van de Academische Raad een subcommissie ad hoe ingesteld en belast
met een nader onderzoek naar de maatschappelijke behoefte aan diereruirtsen tot een door
haarzelf te bepalen jaar, gesplitst naar bedrijfstakken, alsmede naar vrij beroep en naar dienst-
verband, rekening houdende met nieuwe plaatsingsmogelijkheden, die in de toekomstige
maatschappij aan afgestudeerden van de fakulteit der diergeneeskunde kunnen worden ge-
boden (Besluit Academische Raad nr. 307, 12 januari 1970).

De commissie die het rapport heeft uitgebracht bestond naast een aantal deskundigen van het
Centraal Planbureau en het Centraal Bureau voor de Statistiek uit Prof. Ir. S. I w e m a en
de collegae drs. J. M. v. d. Born (plv. drs. N. F. Werkman), drs. A. van Keulen,
Dr. A. V a n L o e n en Prof. Dr. G. W a g e n a a r. Als voorzitter werd aangewezen drs. J. d e
B r u ij n, hoofd van de Hoofdafdeling Onderwijsstatistieken van het Centraal Bureau voor
de Statistiek en lid van de connnissic. Dr. Ir. A. W. G. Koppe jan (Centraal Planbureau)
nam op verzoek van de subcommissie deel aan het merendeel van haar vergaderingen. Voorts
hebben de collegae drs. H. R. Tulner en Dr. R. M. Barke m a aan twee vergaderingen
deelgenomen.

Toekomstmogelijkheden van dierenartsen door .4. W. G. Koppejan en F. Th. van der
Maden, 1958, C.P.B. — overdrukken nr. 53.

De subcommissie heeft haar taak ruimer opgevat dan het genoemde insteilingsbeshiit aangaf,
door tevens de toekomstige ontwikkeling van de aantallen afgestudeerden in haar onderzoek
te betrekken. Alleen door een konfrontatie van „vraag en aanbod" was naar haar mening
ecu enigermate volledig en verantwoord beeld te geven van de (numerieke) toekomstmogelijk-
heden voor dierenartsen. Hierbij dient aanstonds opgemerkt te worden dat dit toekomstbeeld
uitsluitend gebaseerd is op de huidige vorm en opzet van de opleiding. De subcommissie heeft
zich niet beziggehouden met de vraag, in hoeverre eventuele wijzigingen daarin, dit beeld
kunnen beïnvloeden. Zij rekende het niet tot haar taak om aanbevelingen omtrent de oplei-
ding zelf te doen, en beschikte evenmin over gegevens van elders welke alternatieve bereke-
ningen zouden kunnen rechtvaardigen.

Het rapport is op 10 december 1971 aan de toenmalige Minister zonder portefeuille, belast
met de aangelegenheden betreffende het wetenschapsbeleid en het wetenschappelijk onderwijs,
aangeboden door de .Academische Raad, onder voorbehoud van diens nader te geven oordeel.

De subcommissie heeft voor haar onderzoek gebruik gemaakt van het door Koppejan en
Van der Maden in 1958 gebruikte model*), waarin de ontwikkeling van de beroepsuit-
oefening per sektor wordt vervolgd. Onderzocht werden behoefte, aanbod en overschot in
1980 en 2000. De subcommissie heeft daarbij de onderscheidene sektoren, waarin dierenartsen
werkzaam zijn, afzonderlijk bezien.

De subconmiissie raamt — op basis van een aantal vooronderstellingen — een bescheiden
groei van het aantal praktijkplaatsen tot het jaar 2000.

De toename hangt samen met de groei van de veestapel. Het blijkt dat het aantal melkkoeien
per dierenarts vanaf 1954 vrijwel constant is. Het melkvee bleek — statistisch — verreweg
de belangrijkste verklarende grootheid te zijn, terwijl de verklarende waarde van de „overige
dieren" veel geringer was. Na omrekening tot „veterinaire eenheidsdieren" kon een dergelijke
verhouding als voor het melkvee worden aangetoond.

Schaalvergroting van de bedrijven en de mate van specialisatie in de veeteelt worden als be-
langrijke faktoren vermeld ten aanzien van een waarschijnlijke voortzetting van de ontwikke-
ling van de laatste 15 jaar, i.c. een daling van de „veterinaire consumptie". Andere faktoren
die de ontwikkeling bepalen zijn de groei van het aantal associaties en maatschappen, als ook
de ontwikkeling en de toepassing van de diergeneeskunde. Over het effekt hiervan is in dit
stadium weinig met stelligheid te zeggen, doch het lijkt de commissie redelijk voor de raming
van de toekomstige behoefte aan praktici voor grote huisdieren uit te gaan van een neutrale
voortzetting van de korrelatie met de veestapel.

De subcommissie raamt een relatief sterke toeneming van het aantal dierenartsen, die des te
sterker zal zijn naarmate meer dierenartsen zich in deze richting speciali.sercn.

De commissie acht het aannemelijk dat er een verband bestaat tussen de mate van welvaart
en de behoefte aan veterinaire verzorging. Dit komt onder meer tot uiting in het toenemend
aantal kostbare huisdieren (van volièrevogels tot rashonden), waarvoor sneller en vaker een
beroep op de dierenarts wordt gedaan.

Resumerend kan men stellen, dat de conunissic voor het vrije beroep in 1980 en 2000 een
beperkte toename van de behoefte verwacht.

De subcommissie raamt de behoefte aan het totale bestand keuringsdierenartsen op 350 a 400
in 1980, dat tot het jaar 2000 kan oplopen tot 450 a 500.

Het aantal dierenartsen werkzaam bij de keuringsdiensten voor slachtdieren en vlees is de
laatste jaren vrij sterk toegenomen, waarbij de verscherping van de Amerikaanse voorschriften
voor de vleeskeuring in 1968 versnellend hebben gewerkt. Voor de verdere ontwikkeling is
een aantal faktoren van belang, b.v. de intensivering van het toezicht, strengere eisen aan de
hygiëne, toeneming van de vleesconsumptie, de reorganisatie van de vleeskeuring, en een toe-

Arbeidsmarkt voor dierenartsen: beroepsuitoefening in 1969(1970 — behoefte, aanbod en overschot in 1980 en 2000 (in afgeronde getallen).

Veterinary sureeons in emblovment in 196911970 — and dem and tor veterinnrv surpenns in 1980 nnd 2000 rin

Na het lammeren is de uitscheiding van eieren van
maagdarmwormen door ooien sterk verhoogd:

besmettelijke larven is hiervan het gevolg!
Effectieve bestrijding hiervan Is geboden om een
explosieve ziekte-uitbraak te voorkomen.

• geeft geen verkleuring van wol
• heeft een veiligheidsmarge
tot 10 X de aanbevolen dosering.

nemende concurrentie binnen de E.E.G., met als waarschijnlijk gevolg een relatieve daling
van de vleesexport. De keuring van andere vleessoorten zoals van pluimvee, wild, konijnen,
vis en van levensmiddelen met dierlijke ingrediënten kan in de toekomst de behoefte in deze
sektor doen toenemen.

De subcommissie raamt een relatief geringe toeneming van het aantal dierenartsen.

De subconmiissie raamt een geringe toeneming tot rond 60 in 1980; nadien zal de groei naar
alle waarschijnlijkheid van beperkte omvang zijn.

De subcommissie raamt een toeneming van het aantal plaatsen voor dierenartsen, die overigens
afhankelijk wordt gesteld van relaties van begrotingspolitieke aard.

Fakulteit der Diergeneeskunde. De grootste werkgever in deze sektor is de fakulteit der
diergeneeskunde te Utrecht. Indien het aantal studenten op het huidige niveau blijft (ca.
1200), zal de wetenschappelijke personeelsformatie waarschijnlijk geen uitbreiding van be-
tekenis meer ondergaan. Indien het totaal aantal studenten verder toeneemt, zal de behoef-
te aan wetenschappelijke staf stijgen overeenkomstig de gebruikelijke vuistregel voor staf-
studenten-verhouding, behoudens begrotingspolitieke wijzigingen op dit punt.

Landbouwhogeschool. Bij de landbouwhogeschool te Wageningen zijn thans vijf dieren-
artsen werkzaam. Voor de toekomst wordt een bescheiden toeneming van het aantal plaat-
sen verwacht, te weten ca 15 tot 1980 en ca 25 tot 2000.

Overige instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Bij de overige instellingen van weten-
schappelijk onderwijs zijn thans totaal 13 dierenartsen werkzaam. Een toeneming van het
aantal plaatsen wordt verwacht, te weten ca 25 tot 1980 en ca 40 tot 2000.

De subcommissie raamt een geleidelijke uitbreiding van het aantal plaatsen voor dierenartsen,
waarbij met name wordt gedacht aan een toenemend beroep door de algemene praktijk op
deze diensten voor het verrichten van specialistisch en massaal onderzoek.

De provinciale gezondheidsdiensten cn de gezondheidsdienst voor pluimvee, waaraan de uit-
voering van een aantal taken op het terrein van ziektepreventie en -bestrijding is toevertrouwd,
hadden in 1970 78 dierenartsen in dienst. Indien de bedoelde samenwerking met de algemene
praktijk gemeengoed wordt, zal de raming van 110 in 1980 te laag blijken. De voorgenomen
reorganisatie van de provinciale gezondheidsdiensten zal bij deze toeneming vermoedelijk geen
rol van betekenis spelen.

De subcommissie raamt een geringe regelmatige groei tot ca. 40 in 1980 en tot 50 a 60 in
2000.

De subcommissie verwacht in de voorzienbare toekomst geen sterke groei in deze sektor.

De dierenartsen werkzaam in het partikuliere bedrijfsleven waren voor het merendeel verbon-
den aan de chemisch-farmaceutische en veevoeder-industrie. Hun werkzaamheden liggen voor-
al op het gebied van de research, de (externe) voorlichting en de (interne) advisering. In de
research is wellicht een versterking van de positie van dierenartsen te verwachten van de
invoering van een speciale researchrichting in de opleiding. Een numeriek effekt van enige
betekenis op de beroepsmogelijkheden kan evenwel pas na 1980 merkbaar worden. Voor zo-
genaamde managementsfunkties blijken afgestudeerden van de Landbouwhogeschool de voor-
keur te genieten op grond van hun minder exclusief vakspecialistische opleiding.

De subcommissie verwacht alleen op middellange termijn een voorlopige toeneming van de
beroepsmogelijkheden in het kader van de technische ontwikkelingshulp.

\\\'an de afgestudeerden in de diergeneeskunde vindt een toenemend aantal een werkkring bui-
ten Nederland. Meestal gaat het daarbij om een verblijf van beperkte duur (tot 10 jaar).
Op wat langere termijn moet gerekend worden op een toenemende bezetting van deze funkties
door in het betrokken land opgeleide dierenartsen.

De harmonisatie van dierenartsdiploma\'s binnen de E.E.G. zal vooral wegens de taalverschillen
geen grote migratie tot gevolg hebben. Overigens is dc discrepantie tussen aanbod en behoefte
aan dierenartsen geen exclusief Nederlands vooruitzicht, zodat van praktijkmogelijkheden
binnen Europa, zowel in het vrije beroep als in dienstverband weinig is te verwachten.

Het totaal aantal dierenartsen, dat zich in de toekomst op dc arbeidsmarkt zal aandienen, is
eerst en vooral afhankelijk van de ontwikkeling van het aantal eerstejaars studenten aan de
fakulteit der diergeneeskunde.

De prognose is gebaseerd O]) het systeem van alternatieve ramingen die berusten op verschil-
lende veronderstellingen ten aanzien van de belangstelling voor en de toelating tot de dier-
geneeskunde-studie. Deze varicren van een onbeperkte toelating van een verder toenemend
aantal eerstejaars studenten, via een stabilisatie van het aanbod met behulp van een numerus
fixus, tot een afnemende (numeriek) belangstelling bij een onbeperkte toelating.
Met een eventuele beïnvloeding van de gevonden waarden door een herstrukturering van de
opleiding is geen rekening gehouden.

De subcommissie komt op grond van de uitgevoerde berekeningen tot de volgende konklusies:

1. Veranderingen in het aantal eerstejaarsstudenten hebben geen noemenswaard effekt op
het aanbod van dierenartsen in 1980.

2. Vervroegde jjensioncring, c.q. praktijkbccindiging op 60-jarige leeftijd is in 1980 en in
2000 relatief van weinig betekenis.

3. Ook een relatief groter aantal vrouwelijke studenten is van weinig belang voor het aan-
bod van dierenartsen in 1980 en in 2000.

4. Een voorlopige beperking van het aantal eerstejaarsstudenten tot 200, na 1980 vermeer-
derd tot 300, resulteert in een aanbod van dierenartsen in 2000, dat slechts 7,5% lager
is dan bij een onbeperkte toelating tot de studie het geval zou zijn.

5. Indien door een geringere belangstelling het aantal eerstejaarsstudenten met ingang van
1970 tot 150 beperkt blijft, zullen er in 2000 rond tweemaal zoveel dierenartsen zijn als
thans.

6. Indien het aantal eerstejaarsstudenten beperkt blijft tot 200 cn de fakulteit derhalve na
uitvoering van de huidige nieuwbouwplannen in ,,De Uithof" niet verder uitgebreid wordt
bedraagt het aantal afgestudeerden in het jaar 2000 rond 4000.

Uit de konfrontatie van aanbod en behoefte heeft de commissie de volgende konklusies
getrokken.

1. Er is steeds sprake van een overschot. Zelfs bij een beperking van het aantal eerstejaars-
studenten tot 150 bestaat het vooruitzicht op een oververzadiging van de rnaatschajjpelijke
behoefte.

2. Op de middellange termijn, tot 1980, is het surplus van relatief beperkte omvang (ca 10
a 20%). Een punt van overweging daarbij vormt de omstandigheid, dat de berekende aan-
tallen niet of nauwelijks vatbaar zijn vooreen gerichte beïnvloeding Het aanbod ligt immers
vrijwel vast met de huidige aantallen dierenartsen en studenten in dc diergeneeskunde. De
maatschappelijke behoefte vertoont op zo korte termijn evenmin veel extra ruimte, tenzij
men rekening houdt met de mogelijkheid, dat de al,gemene prakijk langs de weg van vrije
vestiging een groter aantal dierenartsen dan voorzien is, opneemt.

3. Op de lange termijn, tot 2000, wordt het overschot relatief en absoluut groter, maar nemen
tevens de onzekerheden sterk in betekenis toe. Voorshands kan worden gesproken van een
indikatie voor een ernstige discrepantie tussen aanbod en behoefte.

4. Gesteld dat uitsluitend door middel van een aanpassing van het aantal studenten een even-
wicht tussen aanbod en behoefte in 2000 wordt nagestreefd, dan zal het aantal eerstejaars-
studenten tot ca. 75 (voor het minimuni-behoefte-alternatief) of ca. 100 (maximum-alter-
natief) moeten worden bepert.

1. Beperkende maatregelen dienen, om op lange termijn het gewenste effekt te hebben, reeds
op korte termijn te worden ingevoerd.

2. Een regelmatige herziening van de in dit rapport weergegeven veronderstellingen en be-
rekeningen is onmisbaar om de juiste omvang van een dergelijke beperking te kunnen
vaststellen. Het li.gt immers voor de hand, gelet op de ervaring met soortgelijke vooruit-
berekeningen, dat ook deze door nieuwe, niet te voorziene ontwikkelingen zullen worden
achterhaald.

Het Hoofdbestuur, dat destijds bij de Minister van Onderwijs en Wetenschappen heeft aan-
gedrongen op een onderzoek naar de toekomstige arbeidsmarkt voor dierenartsen, is ver-
heugd over het verschijnen van dit rapport.

Het geeft binnen de door de desbetreffende conmiissie aangegeven marges een gedetail-
leerde prognose inzake vraag en aanbod binnen het diergeneeskundige beroep.
De commisise verdient dank voor de onafhankelijke en nauwgezette uitwerking van zijn
opdracht.

Het rapport kan een belangrijke leidraad zijn voor beleidsvormende organen, voor die-
geneeskundige studenten en bij de voorlichting van aspirantstudenten.

Met nadruk wil het Hoofdbestuur attenderen op de aanbevelingen die de commissie doet.
Studiebeperking kan om technische, financiële of maatschappelijke overwegingen als een
noodzakelijk kwaad worden aanvaard.

Regelmatig en zorgvuldi.g zal moeten worden nagegaan of deze beperking opweegt tegen de
belemmeringen die ze oplegt aan een aantal jonge mensen en aan de verdere ontplooiing van
de diergeneeskunde.

Voor de aankomende student moet de uitkomst van dit onderzoek aanleiding zijn om zich-
zelf terdege af te vragen of de diergeneeskundige studie voor hem aanbeveling verdient,
gezien de risico\'s die blijkens het rapport bestaan, om na het afstuderen niet of onvoldoen-
de aan de slag te kunnen.

ENKELE JIIRIDLSCHE ASPECTEN VAN VOORRAADVORMINCi VAN
GENEESMIDDELEN MET NAME VAN ANTIBIOTICA

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft zich in Bindend besluit
nr. 4 en in Bindend besluit nr. 5 uitgesproken tegen afgifte in voorraad van diergeneesmidde-
len aan de eigenaar.

In dit standpunt ligt besloten de opvatting dat de dierenarts degene is die de diagnose stelt en
de keuze van de therapie maakt.

In de strafzaak tegen een dierenarts die bij veevoederfabrieken een voorraad antibiotica bestemd
voor eventuele toepassing bij, die fabrieken in eigendom toebehorend, vee, op elders gele.gen be-
drijven ondergebracht, had aangelegd verklaart Dr. S. Koopmans, als getuige-deskundige
door de Kantonrechter gehoord, dat hij zulks uit veterinair oogpunt onjuist acht en boven-
dien in strijd met dc letter en de geest van de .Antibioticawet.

Tegenover het bovenstaande werd door vijf andere getuigen-deskundigen gesteld, dat voor-
raadvormin.g als hier bedoeld in het algemeen verantwoord is, daar een veehouder veelal zelf
afwijkingen kan constateren: een diagnose behoeft „niet beslist ahijd door een dierenarts ge-
steld te worden".

1. Sonmügen achten het, i.v.m. de moderne bedrijfsvoering in de veehouderij, wenselijk dat
door de dierenarts bij „de veehouder" een voorraad antibiotica wordt aangelegd, ver-
klaren ,.de veehouder" capabel en bevoegd zelf een diagnose te stellen en op grond daar-
van een therapie te kiezen en zelf dieren te injecteren.

2. De Maatschappij, haar standpunt ten deze in Bindend besluit nr. 5 weergevend, acht
voorraadvorming bij degenen bij wie het vee aanwezig is toelaatbaar wanneer dit geschiedt
in het geval dat naar aanleiding van een geconstateerde ziekte door de dierenarts medi-
cijnen zijn voorgeschreven.

(Het prognose rapport is verkrijgbaar bij de Staatsdrukkerij en Uitgeverij, Christoffel Plantijn-
straat, \'s-Gravenhage, ƒ4,02 excl. B.T.W.)

De eerste opvatting werd in eerdergenoemde strafzaak, door de Kantonrechter overgenomen
o.a. met een beroep op hetgeen Minister Biesheuvel bij de behandeling van de Antibio-
ticawet in de Kamer opmerkte: „......voor zover de dierenarts het nuttig acht dat de vee-
houder een kleine voorraad aanhoudt is dat uiteraard mogelijk en dan moet het aan de dieren-
arts worden overgelaten om te bepalen welke voorraad en voor welke periode dat moet zijn".
De Rechtbank, de zaak in hoger beroep beoordelende, het vonnis van de Kantonrechter vernie-
tigend, overwoog dat, waar de Antiboticawet beoogt de handel in antibiotica te kanaliseren
een nauw verband moet worden aangenomen tussen het aanwezig hebben en het afleveren van
deze middelen. Een in depot leggen van antibiotica zonder dat er een ziektegeval door de
dierenarts is geconstateerd is dan ook in strijd met de .\\ntibioticawet. Bij de discussie in de
Kamer op dit punt heeft de Minister voorraadvorming alleen op bedrijven waar ziekte door
de dierenarts is geconstateerd aanvaardbaard geacht.

De Hoge Raad, in cassatie rechtsprekende, (H.R. 8 juni 1971, N.J. 1971, 465) verstaat onder
het in de Antibioticawet bedoelde „verkopen" en „afleveren" van antibiotica ook het „in
depot leggen".

De opvatting, dat niet vereist is dat door de geraadpleegde dierenarts het gebruik der
verkochte middelen voor de behandeling van dieren is voorgeschreven, is onjuist, omdat uit
de Antibioticawet zelf valt af te leiden, dat wanneer de wet spreekt over het „raadplegen van
een dierenarts" gedoeld wordt op een raadpleging „welke er toe leidt dat het gebruik van de
middelen voor de behandeling van de dieren door de dierenarts wordt voorgeschreven".
Een beroep op de reeds eerder geciteerde uitspraak van Minister Biesheuvel vermag „reeds
hierom niet te baten, omdat zij blijkens het verband waarin zij is gedaan uitsluitend betrek-
king heeft op het aanhouden van een kleine voorraad, welke door een dierenarts is voorge-
schreven, terwijl het in depot leggen niet kan worden verstaan als „voorschrijven" in de zin
waarin een dierenarts, na raadpleging het gebruik van bepaalde middelen voor de behande-
ling van dieren voorschrijft".

De Hoge Raad bevestigt het vonnis van de Rechtbank waarbij de betrokken dierenarts werd
veroordeeld ter zake van elk der twee begane overtredingen van art. 2 Antibioticawet „tot be-
taling van een geldboete van één duizend gulden, elk dier boeten subsidiair hechtenis voor de
tijd van veertig dagen, voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren".
Concluderend kan men stellen dat de jongste jurisprudentie de opvatting van de Maat-
schappij op het punt van voorraadvorming bevestigt en hetgeen ten deze in Bindend besluit
no. 5 is bepaald met de jongste jurisprudentie in overeenstemming is.

Voor u speelt het renteverlies bijna geen rol, maar voor de Maatschappij loopt
het in de papieren.

Wij wijzen er nog eens op dat voor contributievermindering uw verzoek ook vóór
1 april binnen moet zijn.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich aan
de collegae:

J. W. Hakkesteegt, Corn. Bregmanstraat 4, Schagen.
J. W. Pasman, p/a Steynlaan 52, \'s-Gravenhage.
E. M. Ruymbeek, p/a Gravenstraat 101, Glinge.
G. J. J. M. Scholten, Kapteynlaan 152, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

Mej. .4. C. v. Beckum, Goedestraat 48 bis. Utrecht.
D. J. M. Staring, v. .-iLsch v. Wijckskade 1 7 bis. Utrecht.

Coppehnans, J. W. C.; U.N. F.A.O., .Apartado postal M-10778; bur. adres: ass. virulogist
U.N. F.A.O Inst. Nat de Invest, pecuarias Palo Alto, km. 15,5 carretera a Toluea, Me-
xico D.F. (100)
Ende-Ditmarsch, A. v. d. en

Hakkesteegt, J. W.; 1970; Schagen, Corn. Bregmanstraat 4; tel. (02244) 37 48; gr. 2309429;

Mol-Siegenbeek van Heukelom, O. C. D.; tot 1 juli 1973: St. Michielsgestel, Beukenlaan 14;
tel. (04105) 27 70; daarna: San Isidro (Lima-Peru), Proyecto "Coperholta" Embajada de
Holanda Las Camelias 780; Casilla 71. (102)

Pasman, J. W.; p/a Steynlaan 52, \'s-Gravenhage; gr. 1700321; Ass. exp. animal health.

Ruymbeek, E. M.; 1973; p/a Glinge, Gravenstraat 101; D. in Mil. Dnst. toev. als lid (73)
Schölte, G. J. J. M.; Utrecht, Kapteynlaan 125; tel. (030) 71 53 64; D. in Mil. Dnst.

Op 14 december 1972 promoveerde collega W. Band te .Amstelveen tot doctor in de genees-
kunde aan de Vrije Universiteit te .Amsterdam.

Feddes, J. G.; Utrecht, Nieuwe Keizersgracht 38 bis; tel. (030) 31 35 91.
Oirschot, J. T. van; Utrecht, Kerkstraat 71.

Wiechers, J. H.; Groningen, Madame Curiestraat 90; tel. (050) 25 05 75.
Jubilea:

Het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier is thans als volgt samen-
gesteld:

G. H. P, J. Gouda Quint, voorzitter;
Mevr. W. .A. Jaartsveld-Otten, secretaresse;

Bij besluit van de minister van landbouw en visserij werden met ingang van 1 januari 1973
aangesteld als plaatsvervangend inspecteur de collegae H. v. d. Berg, B. Bosch en H. Moerman.

Bij besluit van de minister van landbouw en visserij werd met ingang van 1 februari 1973
aangesteld als plaatsvervangend inspecteur collega J. Ypenburg.

met ervaring in een grote huisdierenpraktijk, die tevens be-
langstelling heeft voor wetenschappelijk onderzoek.
Zijn taak zal o.a. zijn:

1. Het verlenen van medewerking bij de veterinaire verzor-
ging van de proefdieren van de onder het Ministerie van
Landbouw en Visserij ressorterende instituten en proef-
bedrijven in Oostelijk Flevoland.

2. Het verlenen van medewerking aan onderzoek en expe-
rimenten van het CD! in de praktijk (ook buiten O. Flevo-
land).

Schriftelijke sollicitaties te richten aan de Algemeen Direk-
teur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, Seinpost-
duin 14 te \'s-Gravenhage.

Nu met een maximum daguitkering
van f 182,—per dag of ruim f 66.000,—
per jaar.

MOVIR-DTO is van en voor artsen,
tandartsen en dierenartsen. Dat blijkt
onder meer uit het kollegiale karakter
van premies en voorwaarden.

Werkzame concentratie in de
verscliillende lichaamsvloeistoffen
en lichaamsholten.
- succesvolle therapie.

Alleenvertegenwoordiging voor Nederland; g
BayerFarmaN.V., Nijverheidsweg26, Mijdrecht, i
tel. 02979-4151

Vergelijkende resultaten van een aantal partiële en volledige vaccinaties
tegen de Marekse Ziekte (MZ) van koppels slachtkuiken moederdieren

Comparative results of partial and total Aiarek\'s disease vaccination in broiler
breeder flocks

H. J. L. MAAS*), B. H. RISPENS**), H. W. ANTONISSE***) en J. E. GROENENDAL**)
Same nvatting

Uit laboratoriumexperimenten bleek bij een gezamenlijke opfok van geënte en niet-geënte
kuikens dat bij de niet-geënte kuikens na 5 weken een immunologische resistentieverhoging
tegen MZ optrad.

Dit fenomeen was aanleiding om te onderzoeken of via de uitvoering van partiële vacci-
naties ook onder praktijkomstandigheden een resistentieverhoging zou ontstaan.
De economische voordelen van een geslaagde partiële enting tegen MZ zijn voor de pluim-
veehouderij evident.

Voor dit doel werden 28 koppels partieel gevaccineerd (groep I, 10-20%; groep II, 40-
80%). De opfok- en legresultaten van deze koppels werden vergeleken met die van 17
volledig geënte koppels (groep III, 100%).

De uitvalsresultaten tijdens de opfok (24 weken) gaven tussen de groepen I-II en I-III
signifcante verschillen te zien. In groep II kwamen minder MZ-gevallen voor dan in groep
I;in groep III werd géén MZ gerapporteerd.

De uitval tijdens de legperiode (210 dagen) was in de 3 groepen nagenoeg gelijk. Alleen
in groep I en II kwamen gevallen van MZ voor; in groep III was de uitval > 8%, het
gevolg van andere ziekten.

De produktie liet uiteenlopende cijfers zien, waarbij echter geen verband met MZ bleek
te bestaan.

Bij de partieel gevaccineerde koppels werden behalve succesrijke gevallen ook een aantal
MZ-doorbraken geconstateerd. Mogelijke oorzaken hiervan worden genoemd en indicaties
voor verbetering gesuggereerd.

De auteurs zijn van oordeel dat naast teleurstellende resultaten ook positieve zijn geboekt
en dat daarom het principe van de partiële vaccinatie tegen MZ niet zonder meer mag
worden verworpen. Zij bevelen een nader onderzoek aan, maar dan in combinatie met
adequate hygiënische maatregelen.

Laboratory experiments showed that, when vaccinated and non-vaccinated one-day-old
chicks were kept together in isolation units, this resulted in complete protection from
Marek\'s disease (MD) in the non-vaccinated birds within five weeks.

Trials were made to see whether this partial vaccination would produce similar results
under field conditions.

The rearing and laying results obtained in a number of partially and totally MD-vacci-
nated flocks were compared (group I: 10-20%; group II: 40-80%; group III: 100%)
vaccinated). Mortality rafes during the period of rearing showed significant differences
between groups I and II and between groups I and III.

The incidence of MD in group II also was lower than it was in group 1, no MD being
observed in group III. During the laying period (210 days) mortality (%) was approxi-
mately equal in all groups MD also occurred in the laying flocks of group I and II: MD
was absent in group III. No correlation could be found between egg production stated in
hen-months and the incidence of MD in the various groups.

*) Drs. H. J. L. Maas; Afd. Diergeneeskunde TNO, Werkgroep Leukose bij Pluimvee,
p/a Centraal Diergeneeskimdig Instituut, Prof. Poelslaan 35, Rotterdam.
**) Dr. B. H. Rispens en Drs. J. E. Groenendal; .Afd. Pluimvee, Centraal Diergenees-
kundig Instituut, Prof. Poelslaan 35, Rotterdam.
***) H. W. Antonisse; Inst. voor Zoötechiek, Fac. Diergeneeskunde, Rijks-Universiteit,
„De Uithof", Utrecht.

Dit artikel werd op 9 januari 1973 voor plaatsing geaccepteerd.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 7, 1973 319

Despite the above results which showed that partial vaccination was not successful in every
case (groups I and II), the overall impression gained from the results is that the principle
of partial vaccination should not be rejected off-hand.

Possible causes of outbreaks of MD are discussed. Improvement of the results is expected
when vaccination is performed in conjunction with hygienic procedures on the farms.

In 1957 werd door Benton en Cover (1) uit de Verenigde Staten een tot nog
toe onbekende ziekte beschreven, die bij slachtkuikens en jonge hennen een hoge
sterfte veroorzaakte. De patholoog-anatomische veranderingen aan de inwendige
organen (gezwellen) leken sprekend op die van de lymfoïde leukose; de ziekte
werd daarom aanvankelijk „acute leukosis" genoemd.

Biggs en med. (2) berichtten dat deze ziekte als een vorm van de Marekse
Ziekte (MZ) moest worden beschouwd en stelden daarom voor het ziektebeeld
„acute Marek\'s disease" te noemen. Sindsdien is men ook internationaal deze naam
voor de ziekte gaan gebruiken.

De eerste gevallen in Nederland werden in 1964 opgemerkt (Maas en med., 6).
Nadien is de ziekte in Nederland schrikbarend toegenomen. De verwekker, een
Herpesvirus, werd vrijwel tegelijkertijd in Engeland (Churchill en Biggs, 3)
en Amerika (Nazerian en med., 7) geïsoleerd. Nauwelijks een jaar later, in
1968, werd behalve in beide genoemde landen ook in Nederland een entstof tegen
deze ziekte ontwikkeld (Rispens en med., 8). Het in ons land geproduceerde
vaccin bleek onder praktijkomstandigheden een zeer goede bescherming tegen alle
vormen van MZ te bieden (R i s p e n s en M a a s, 10; R i s p e n s en med., 11 en
12). De tijdrovende applicatie (intramusculaire injecties) en de prijs zijn echter
redenen geweest om naar meer economische methoden te zoeken.
Uit een aantal laboratoriumexperimenten betreffende de horizontale transmissie
van vaccinvirus bleek bij gezamenlijke opfok van geënte en niet-geënte kuikens na
ruim 5 weken een verhoogde resistentie tegen MZ te ontstaan bij de niet-geënte
dieren. Een verklaring hiervoor is dat 2—3 weken na de \\accinatie de geënte
kuikens het vaccinvirus gaan uitscheiden, waardoor een horizontale virustransmissie
plaats vindt naar de niet-geënte. De laatste ondergaan dus een contactimmunisatie
en hebben vrijwel zonder uitzondering na de 5e levensweek een aantoonbare hoeveel-
heid antistoffen. Dit betekent tevens dat een massale spreiding van het virus van
geënte naar niet-geënte dieren plaats vindt (R i s p e n s en med., 9).
Bij andere proeven in het laboratorium werden vanaf de 3e t/m 8e levensweek, met
een interval van één week, telkens contactgeïmmuniseerde dieren tussen experimen-
teel met virulent Marek-virus besmette kuikens geplaatst. Hierbij bleken de contact-
geïmmuniseerde kuikens in de 4e en 5e levensweek een begin van resistentieverhoging
te demonstreren, die maximaal werd aan het einde van de 6e levensweek (Rispens
en med., 11).

Deze resultaten waren aanleiding om te onderzoeken of ook onder praktijk-
omstandigheden via partiële vaccinatie volledig geïmmuniseerde koppels waren te
verkrijgen. In een praktijkproef zijn een groot aantal koppels partieel geënt en
daarnaast een aantal 100% gevaccineerde koppels als controlegroep gebruikt.
In dit artikel worden de opfok- en legresultaten van de verschillende groepen ver-
geleken.

De bij dit onderzoek betrokken koppels waren voor het merendeel slachtkuikenmoederdieren,
afkomstig van het fokbedrijf Garsen N.V. te Warnsveld. Tijdens de opfok (0-24 weken) zijn
in totaal 34 koppels vervolgd, terwijl 18 hiervan ook gedurende de leg (210 dagen) konden
worden vervolgd.

Het gebruikte vaccinvirus werd bereid op een cultuur van eendenfibroblasten (Rispens en
ined., 8) en wordt in cel-geassocieerde vorm intramusculair aan eendagskuikens toegediend;
dosis 0,5 ml celsuspensie per dier (3000 PFU/ml).

De deelnemende bedrijven (c.q. koppels) werden regelmatig door het personeel van boven-
genoemd fokbedrijf bezocht. De verlangde opfok- cn leggegevens werden per koppel en per
bedrijf op speciaal daarvoor ontworpen lijsten en kaarten genoteerd.

Bij dit onderzoek zal als een gunstig uitvalscriteriurn voor de opfokperiode een uitval <7/2%
worden aangenomen en voor de legperiode een uitval <8%.

Voor de produktie zullen geen criteria worden gebruikt omdat normaliter ook binnen koppels
slachtkuikenmoederdieren grote individuele verschillen in produktie voorkomen (Janssen, 4).
De sterfte gedurende de opfok werd uitgedrukt als een percentage van het beginaantal, de
sterfte gedurende de leg als percentage van het ophokaantal.

De eiproduktie per koppel werd niet alleen als produktiepercentage per aanwezige hen maar
ook als produktiepercentage per ophokhen berekend.
De resultaten per gevaccineerde groep zullen worden vergeleken.

Bij e.xperimenten is een differentiatie naar uitvalsoorzaken slechts mogelijk wanneer alle dode
en zieke dieren worden onderzocht. Bij veldproeven op grote schaal is dit niet uitvoerbaar en
moet men zich derhalve beperken tot numerieke gegevens van gestorven en/of geselecteerde
dieren. Van de uitvalsoorzaken wordt slechts een kwalitatief overzicht verkregen, omdat alleen
bij een sterfte boven bepaalde praktijknormen een laboratoriumonderzoek wordt ingesteld.
Ook bij deze praktijkproeven zijn daarom alleen de totaal sterfte en een indicatie van de
voornaamste uitvalsoorzaken gegeven.

Bij dit onderzoek kunnen 3 verschillende groepen gevaccineerde koppels worden
onderscheiden nl. groep I (10—20% geënt), groep II (40—80%, geënt) en groep
III (100% geënt).

Omdat de uitkomst van de ingelegde eieren van te voren niet precies is te bepalen,
werd steeds een zeer ruime hoeveelheid entstof meegenomen. Daardoor konden
zowel bij de 10% als bij de 40% entingen van bepaalde uitkomsten méér kuikens
per koppel geënt worden.

Uit de resultaten van groep I is op te maken dat de helft van de koppels aan het
uitvalscriterium voor dc opfok (< 7/2%) heeft voldaan (tabel 1). De andere helft
heeft méér uitval, voornamelijk veroorzaakt door MZ.

Uit de resultaten van groep II blijkt dat 4 \\an de 14 koppels een uitval hebben

Uit de resultaten van groep III komt naar voren dat 3 van de 16 koppels een uitval

> 7/2% hebben gehad (tabel 3). Opmerkelijk is veider dat er géén MZ is ge-
rapporteerd.

Het bleek om uiteenlopende redenen niet mogelijk om alle bij dc opfok betrokken
koppels ook op de legbedrijven te vervolgen. Van groep I konden slechts 3, van
groep II 7 en van groep III 8 koppels gedurende de leg worden vervolgd. Van deze
18 koppels zijn er bovendien nog 3 voortijdig opgeruimd en derhalve niet verder
bij het onderzoek betrokken. Uit de resultaten van de 3 gedurende de leg vervolgde
koppels van groep I blijkt dat de uitval van 2 koppels het uitvalscriterium (< 8%)
heeft overschreden (tabel 6).

De produktiecijfers daarentegen laten, onderling vergeleken, weinig verschillen zien.
Een te groot onderscheid in produktie per ophokhen en per aanwezige hen komt
voor bij koppel nr. 110 en moet worden toegeschreven aan het optreden van Marek
in het begin van de legperiode. Ook tijdens de opfok had deze koppel reeds veel
Marek (tabel 1).

Tabel 1. Slachtkuikenmoederdieren: resultaten opfokperiode (0-24 weken)
van 10-20% gevaccineerde koppels.

Tabel 3. Slachtkuikenmoederdieren: resultaten opfokperiode (0-24 weken)
van 100% gevaccineerde koppels.

Tabel 4. Slachtkuikenmoederdieren: resultaten opfokperiode (0-24 weken)
correlaties tussen vaccinatie- en uitvals %.

Hypothese: de uitval in de groepen met een hoog vaccinatie % is groter dan in die met
een lager vaccinatie %.

Tabel 5. Slaehtkuikenmoederdieren: resultaten opfokperiode (0-24 weken)
paarsgewijze vergelijking\'^) uitvalspercentages van de groepen I, II en III.

Tabel 6. Slaehtkuikenmoederedieren: resultaten legperiode (24-54 weken)
van 10-20% gevaccineerde koppels.

In de koppels van groep II is dc uitval tijdens de leg hij 4 \\ an de 7 kopi)els te hoog
(tabel 7). Slechts in de koppels 138.\\ en 1 38 B van hetzelfde opfokbedrijf met veel
Marek (tabel 2) is dc hoge uitval het gevolg van MZ. In de andere 2 kopi)els
bhjkt pseudovogelpest een storende rol te hebben gespeeld.

De produktiecijfers variëren in het algemeen aanzienlijk. Ook een \\crgelijking van
de produkties per koppel, uitgedrukt per ophokhen en per gemiddeld aanwezige
hen, laat vaak grote verschillen zien; een indicatie \\oor de inxloed \\an de uitval
(sterfte) op de produkde.

De uitval in groep III is in 7 van de 9 koppels > 8%, dus hoog (tabel 8). In
2 koppels bleek de oorzaak pseudovogelpest, in 2 andere synovitis; in de overblijven-
de 3 was de uitval slechts 1% hoger dan hct uitvalscriterium. Opvallend is dat in
deze groep (100% geënt) géén MZ is geconstateerd. Ook hier zijn de produktic-
verschillen tussen de kopjjels groot zowel per opgehokte hen als ]3er gemiddeld
aanwezige hen.

Tabel 7. Slachtkuikenmoederdieren: residtaten legperiode (24-54) weken)
van 40-80% gevaccineerde koppels.

Tabel 8. Slachtkuikenmoederdieren: resultaten legperiode (24-54 weken)
van 100% gevaccineerde koppels.

Zowel in de koppels van groep I als van groep II zijn naast sncccsvolle ook tcleiu-
stellende resultaten t.a.v. de uitval door MZ op te nierken. In groep II is t.a.v. groep
I evenwel een duidelijke reductie van het aantal koppels met MZ te zien; bovendien
is het aantal met een uitval > 7/2% belangrijk kleiner.

Opvallend zijn de uitvalsresultaten in groep III; niet alleen is daarbij geen MZ
geconstateeid, maar ook was in de meerderheid van de koppels de uitval < 7/2%.
Otn het effect \\an de verschillende vaccinatiepercentages (groep I. II en III1 aan
te tonen is zowel voor elke deelperiode (0—7, 8—12 en 13—24 weken) als voor de
gehele opfokperiode (O—24 weken) de correlatie tiissen het vaccinatie- en uitvals %
met behulp van Kendall\'s toets (5) berekend (tabel 1, 2, 3). De hypothese dat in
de groepen met hogere vaccinatie % het uit\\als % groter zal zijn is getoetst. De
uitkomst van de berekeningen (tabel 4) geeft aan dat het effect van een hoger
vaccinatie % zowel voor twee deelperioden (8—12 en 13—24) als voor de gehele
opfokperiode significant negatief correleert. Voor de eerste deelperiode (0—7 weken)
blijkt dit niet het geval te zijn.

Om meer specifieke informatie te krijgen zijn vervolgens zowel van alle déélperioden
als van de totale opfokperiode de uitxalspercentages paarsgewijs vergeleken (dus
I t.o.v. II, I t.o.v. III en II t.o.v. III) met de toets van van der W a e r d e n
(13). Toetsing van de hypothese dat de uitval in de groepen met een lager vacci-
natie % niet hoger is dan bij een hogere geeft de in tabel 5 vermelde P-waaiden.
Er blijkt voor de gehele opfokperiode (O—24 weken) t.a.v. de uitval een aanwijzing
voor een significant verschil tussen de vaccinatiegroepen I en II en een duidelijk
significant \\ erschil tus.sen I en III te bestaan. Tussen de groepen II en III konden
statistisch echter geen verschillen in uitval worden aangetoond.

Ook de paarsgewijze vergelijkingen \\an de uitvalsresultaten in deelperioden zijn
van de drie groepen vermeld in tabel 5.

Bij een vergelijking van de uit\\als % gedurende de leg, waarbij de koppels weer
overeenkomstig de 3 vaccinatiegroepen zijn ingedeeld, blijken geen significante ver-
schillen te bestaan (tabel 6, 7, 8). Dit is geen wonder, omdat zowel in de kojipels
van groep II, maar vooral in die van groep III andere ziekten zijn opgetreden die
het totaal uitvals % negatief hebben beïnvloed.

Gezien hel bovenstaande en de nauwe relatie tussen uitval en eiproduktie is het
niet \\reemd dat er tussen de vaccinatiegroepen ook geen significante verschillen in
produktie per ophokhen bestaan (Kendall\'s p = 0.097).

Evenmin is dit het geval bij de ]oroduktie per gemiddeld aanwezige hen (Kendall\'s t,
p = 0.17), hetgeen kan worden toegeschreven aan de gelijke erfelijke afkomst.

Bij de partiële \\accinaties tegen MZ blijkt dat de resultaten variëren. Naast
gevallen waarbij een enting zowel gedurende de ojjlok als in dc daaropvolgende
legperiode succes ojjlevert, komen ge\\ allen \\oor waarbij slechte resultaten worden
behaald.

Waar, ondanks een partiële enting, klinisch toch zichtbare MZ optreedt, moet o.i.
de contacUaccinatie te laat hebben plaatsgehad. In deze ge\\allen moeten de niet-
geënte kuikens uit de koppels hoogstwaarschijnlijk besmet zijn met een virulent
virus vóórdat vaccinvinisuitscheiding door de wel geënte koppeïgenoten plaats vond.
Dit kan gebeuren:

b. door van „buitenaf" in het hok binnengekomen viruk-nt virus in de periode
waarin de niet-geënte kuikens immunologisch nog onvoldoende beschermd
zijn ("immunity gap").
Dit betekent dat een goede contactimmunisatie via partiële vaccinatie slechts resul-
taat kan hebben als géén \\oortijdigc besmetting plaats vindt van de niet-geënte
kuikens uit de koppel in de eerste 5 levensweken.

Een en ander was echter nog niet bekend toen het onderzoek werd begonnen. Alle
betrokken koppels, partieel dan wel volledig geënt, werden derhalve geplaatst in
opfokhokken, die waren gereinigd en gedesinfecteerd \\ olgens de toen geldende voor-
schriften (april t/m augustus 1970). De gegevens uit het onderzoek demonstreren
enerzijds dat partiële vaccinaties zonder adequate hygiënische maatregelen niet
altijd tot de gewenste resultaten leiden, anderzijds dat het principe van de partiële
entingen (in combinatie met bepaalde desinfectievoorschriften) niet zonder meer
mag worden vcnvorpen en om verdergaand onderzoek vraagt. Hierbij moeten naast
een verbetering van de voor dit doel gebruikte vaccins, ook het effect van bepaalde
detergentia c.q. desinfectantia, het gebruik van gefiltreerde toevoerlucht en een
adequate verdeling daai-van door de hokken hoofdpunten \\an onderzoek zijn. Tot
cle vereiste pre\\\'entieve maatregelen hoort verder de toepassing van een „all in all
out" systeem. Bovendien moeten de hokken zich lenen voor een goede reiniging en
desinfectie van binnen- en buitenzijde.

Bij de vaccinatie van de grote aantallen bij dit onderzoek betrokken kuikens zijn de auteurs
dank verschuldigd aan Mevrouw .A, E. V r e e d c-G roenewcgen en de heer J. J. K 1 a-
v e r s t e ij n, beiden werkzaam bij de .Afd. Diergeneeskunde TNO, Werkgroep Leukose bij
Pluimvee.

De hulp van de heer S. G. Bokking, van het fokbedrijf Garscn N.\\\'. bij het verzamelen
der gegevens van de opfok- en legbedrijven is op hoge prijs gesteld.

1. Benton, W. J. aiul Cover, M. S.: The increased incidcncc of visceral lymphomatosis
in broiler and replacement birds. Avian Dis., 1, 320, (1957).

2. Bigg s, P. M.. Purchase. H. G.. B c c, B. R. and Dalton, P. J.: Preliminary report
on .Acute Marck\'s Disease (Fowl paralysis) in Great Britain. Vet. Rec., 77, 1339, (1965).

3. Churchill, E. and Biggs, P. ^L: .Agent of Marck\'s disease in tissue culture.
Nature, 215, 528, (1967).

4. .Janssen, VV. M. M. .A.: Dc variabiliteit van enkele produktiekenmerken bij zcer lichte
leghennen en slachtkuikenmoederdieren. Landbk. Tijdschr., R3, 205, (1971).

5. Kendall, M. G.: Rank correlation methods. Charles Griffin and Company Limited,
London, W.C. 2, 5th ed., (1955).

6. M a a s, H. ,J. L., B ij I c n g a, G. en Ris p e n s. B. II.: .Acute Marekse Ziekte L termi-
nologie. klassificatie cn voorkomen. Tijdschr. Diergeneesk., 93, 1647, (1968).

7. N a z e r i a n. K.. S o I o m o n, J. J., W i t t e r, R. I,, and B \\i r m e s t e r, B. FL: Studies
on the etiology of Marck\'s disea.se IL Finding of a Herpesvirus in cellculture. Proc. Soc.
exp. Biol. Med., 127, 777, (1968).

8. Rispens, B. H.. Vloten, J. van and Maas, H. J. I,.: Some virological and sero-
logical observations in Marck\'s disease. Brit. vet. ]., 125, 445, (1969).

9. R i s p c n s, B. H., M a a s, H. J. L. en 1 o t c n, J. van: De ziekte van Marek; enkele
kanttekeningen met betrekking tot dc bestrijding. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 971, (1970).

10. Rispens, B. H. and Maas, H. J. L.: Control of Marek\'s disease by means of vacci-
nation. ,,Avian Leukosis and Marek\'s Disease". Symp. Bulg. Acad. Sci., Sofia, Okt. 1970;
255, (1972).

11. Rispens, B. H., Vloten. H. van. Mastenbroek. N., Maas, H. J, L. and
Schat, K. .A.: Control of Marek\'s disease in the Netherlands. L Isolation of an aviru-
lent Marek\'s disease virus (strain C\\T 988) and its use in laboratory vaccination trials.
Avian Dis., 16, (1), 108, (1972a).

12. Ri.spcns, B. H.. Vloten, H. van. Mastenbroek, N., Maas, H. J. L. and
Schat, K. .^.r Control of Marek\'s disease in the Netherlands II. Field trials on vacci-
nation with an avirulent strain (CVI 988) of Marek\'s disease virus. Avian Dis., 16, (1),
126, (1972h).

13. W a e r d e n, B. V a n d e r: Mathematische statistiek der X-test. Springer-\\\'erlag, Berlin,
285, 1957.

Mogelijkheden ter preventie van chronische kopervergiftiging bij schapen;
toevoeging van molybdeen en sulfaat aan het krachtvoeder

Prevention oj chronic copper poisoning in sheep, addition of molybdenum and
sulphate to concentrates

Om chronische kopervergiftiging bij schapen, die gedurende langere tijd op stal worden
gehouden te voorkomen, dient het kopergehalte zowel in het ruwvoer als in het krachtvoer
voldoende laag te zijn.

Indien door de één of andere oorzaak de dieren toch te veel koper via het voedsel opnemen,
dan kan men een chronische vergiftiging proberen te voorkomen door regelmatige toedief
ning van molybdeen, eventueel in combinatie met sulfaat via het krachtvoeder.
In deze publikatie wordt een proef beschreven, waaruit blijkt dat bij lammeren, die gedu-
rende 124 dagen worden gevoederd met hooi ad lib. (Cu-gehalte 8,7 mg/kg droge stof) en
ca. 800 gram krachtvoeder (32 mg/kg Cu) per dag, een toevoeging aan het krachtvoeder
van 40 mg/kg NHi-molybdaat of een combinatie van 20 mg/kg NH4-molybdaat en 0,5%
Na2S04 voldoende is om een chronische vergiftiging te voorkomen. Toevoeging van 1%
NaaSOj aan het krachtvoeder heeft onvoldoende effect.

Tevens wordt aangetoond dat bij geschikte keuze van de grondstoffen het mogelijk is om
een krachtvoeder met ± 10 p.p.m. koper te produceren.

To prevent chronic copper poisoning in sheep housed over prolonged periods, the copper
levels of the roughase as well as those of the concentrates should be sufficiently low.
However, when the animals have ingested too much copper with the diet, chronic poisoning
can be prevented by adding molybdenum alone or molybdenum and sulphate to the con-
centrate.

.\'Vn e.xperiment is reported, which shows that the addition of 40 ppm of ammonium molyb-
date or 20 ppm of ammonium molybdate combined with 0.5 per cent Na-\'SO-i to the con-
centrate will be effective in preventing copper poisoning in lambs, daily fed hay ad.lib.
(copper content 8.7 ppm on a dry matter basis) and approximately 800 grams of concen-
trate (copper level 32 ppm) over a period of 124 days. .Addition of 1 per cent Na2SO.i
alone to the concentrate is less effective. It is shown that it is possible to produce a concen-
trate having a copper level of approx. 10 ppm when the ingredients are properly chosen.

Zoals bekend treedt chronische kopervergiftiging bij schapen vooral op, wanneer de
dieren langere tijd binnen worden gehouden. De oorzaak moet vaak woiden gezocht
in een te hoog Gu-gehalte van het krachtvoeder. Soms bevat echter ook het ruw-
voeder te veel Cu.

Zo werd bijvoorbeeld op een bedrijf waar 3 schapen stien\'en t.g.v. chronische koper-
vergiftiging in het hooi 19,5 en in het kuilvoeder 16 mg Cu per kg droge stof
gevonden. Daarnaast werd krachtvoeder gegeven met een Cu-gehalte van 24 mg/kg

*) Ir. R. van der Berg en Drs. W. van der Schee; Instituut voor Zootechniek. Heidelberg-
laan 2, Utrecht.

Dit artikel werd op 31 januari 1973 ter plaatsing geaccepteerd.
328 Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, ajl. 7, 1973

(geniiddcld werd in Netlerland in hooi ± 8 mg Cu per kg droge stof gevonden)
(R a m e a u, 15).

De totale hoeveelheid koper, die in het krachtvoeder terecht komt, wordt bepaald
door de hoeveelheden in:

3. eventuele „verontreinigingen", die tijdens het fabricageproces tot stand komen.
Wanneer men chronische kopervergiftiging wil voorkómen, is het in de eerste plaats
\\an belang dat krachtvoeders worden gebruikt waaraan geen extra koper via de
mineralen of door verontreiniging is toegevoegd. De mengvoederfabrikanten hebben
in deze een grote verantwoordelijkheid. Voorts kan men bij de samenstelling van het
krachtvoeder rekening houden met de Cu-gehalten in de grondstoffen.

Op ons laboratorium is in diverse grondstoffen het kopergehalte bepaald; per grond-
stof werden meestal 4 ä 5 monsters geanalyseerd.

Rekening houdende met de gehalten in de grondstoffen is het mogelijk een schape-
korrel te fabriceren met ± 10 mg koper per kg. De prijs zal dan echter wel iets hoger
kunnen zijn dan die van de gebruikelijke handelssamenstellingen.
Wanneer men om bepaalde redenen toch giondstoffen met een hoog kopergehalte
wil gebruiken, of als het ruwvoeder (te) veel koper bevat, is het nodig te weten
welke maatregelen kunnen worden genomen om een chronische kopervergiftiging
(die zich o.a. manifesteert door een te grote koperopslag in de lever) tegen te gaan.
Het is bekend, dat molybdeen- en sulfaattoevoeging aan het rantsoen de Cu-opslag
in de lever kan afremmen. Over de juiste dosering van molybdeen en sulfaat is
evenwel nog niet zoveel bekend.

De Australi.sche onderzoeker D i c k (5) heeft op dit gebied baanbrekend werk ver-
richt. De belangrijkste resultaten van zijn onderzoekingen worden hier in het kort
weergegeven.

Bij een dagelijkse toediening van 30 mg Cu aan proefschapen, gehouden op een
basisrantsoen van gehakselde lir/eme en haverstro, was zelfs 100 mg Mo per dier
per dag niet voldoende om het CAi-gehalte in de lever op een redelijk peil te houden.
W\'erd daarentegen naast dit basisrantsoen slechts 9,1 mg Cu per dier per dag
verstrekt, dan was een hoeveelheid van 19,5 mg Mo per dier per dag voldoende
om de Cu-opsIag in de lever tegen te gaan.

Ook SO4, in combinatie met Mo had een gunstig effect. Bij een dagelijkse toediening
\\an 9,5 mg Cu naast een basisrantsoen van haverstro en tarwezemelen, waren com-
binaties van resp. 1,1 g SO4 en 14,7 mg Mo en 1,8 g SO4 en 5,3 mg Mo per dier
per dag voldoende om de Cu-opslag in de lever te voorkomen. Er worden bij de
proefdieren geen nadelige gevolgen tengevolge van een hoge dosis Mo (tot 100 mg
per dag) vermeld.

Hartmans en van der Grift (7) vonden ook bij pinken een dahng van het
lever-kopergehalte indien aan het rantsoen 0,27% SO4 (berekend op de droge stof)
in cle vorm van CaS04, 2 HoO of Na2S04 werd toege\\ oegd.

Bij een proef van Kline e.a. (10) was het lever-kopergehalte bij lammeren bij
verstrekking van een voeder met 25 mg/kg Cu in een tijdvak van 88 dagen ver-
dubbeld t.o.v. een groep lammeren, die in dezelfde periode gevoederd werden met
een voeder, dat 10 mg/kg Cu bevatte (Cu-gehalte in de levers resp. 1572 en 769
mg/kg droge stof). Toevoeging van 11 mg/kg Mo en 0,22% SO4 aan deze voeders
gaf bij beide groepen een daling in het lever-kopergehalte te zien (resp. tot 605 en
354 mg/kg droge stof).

Ross (16) toonde aan, dat orale toediening van ammoniummolybdaat en natrium-
sulfaat aan lammeren met een hoog lever-kopergehalte een duidelijk daling hiei-van
bewerkstelligde.

Marcilese e.a. (13, 14) vermelden eveneens een gunstig effect van de toe-
diening van de combinatie van Mo en SO4 op het kopergehalte in de lever bij
schapen, echter niet van het SO4 alleen. Zij vonden als gevolg van Mo- en SO4-
toediening een verhoogde urineproduktie en een grotere Cu-uitscheiding met de
urine. Evenals van Adrichem (2) vonden ook zij een verhoogd Cu-gehalte
in de nieren.

Van Adrichem wijst op het gevaar van glomerulosclerose bij langdurige voort-
zetting van de toediening.

Het maakt verschil in welke vorm de zwavel wordt toegediend. Zwa\\el als sulfaat
toegendiend was meer effectief in het remmen \\an de Cu,-opslag in de lever dan
elementair zwa\\el (Goodrich en T i 11 m a n, 6).

Naast Mo en .SO4 worden in de literatuur nog vele andere factoren genoemd die
van invloed zijn op de Cu-opslag in de lever, o.a.: een relatieve eiwitovennaat
(nauwe zw/vre-verhouding) in het rantsoen en een gemakkelijke verteerbaarheid
(snelle afbraak) (Bosman en D e y s, 4; Hartman en van der Grift, 7),
het eiwitgehalte (Todd, 19), de eiwitbron (sojaschroot of ureum) (Goodrich
en T i 11 m a n, 6), de gehalten van diverse mineralen en sporenelementen (D i c k,
5; Ammer man, 3).

Ook zou er verschil zijn tussen de schaperassen in dit opzicht. Te.xelse schapen
zouden meer Cu opslaan in de lever dan melkscha]5en en zwartko])-schai)en bij de-
zelfde voeding (I. ü k e, 12).

Voor een uitgebreider literatuur-o\\erzicht kan o.a. worden verwezen naar het
referaat van Sol (18).

De proef werd uitgevoerd met 32 Texelse ramlammeren, geboren in hct voorjaar van 1970.
De lammeren waren op de gebruikelijke wijze — eerst bij de ooi en later gespeend — in dc
weide gehouden. Ze werden 23 september 1970 opgehokt. Na het opbokken werden dc dieren
gevoerd met hooi (ad lib.) en een geleidelijk toenemende hoeveelheid Cu-arm krachtvoer
(11 mg Cu/kg). Water werd verstrekt via automatische drinkwaterbakjes. Van alle lammeren
werden bloedtnonstcrs genomen. Van een deel der lammeren (19 dieren) werden levermonsters
genomen door middel van leverbiopsie¹). De toegepaste methode wordt beschreven door
b d e 1 1 a t i f (1).

1 De leverbiopsieën werden genomen door Drs. R. T. H a a 1 s t r a en Drs. H. Bouwman
van het Zoötechnisch Instituut.

Alle lamineren kregen een wormbehandeling (2 gram thiabendazol/lam) en werden geënt te-
gen enterotoxemie (1 x 5 ml covexin/lam).

De lammeren werden ingedeeld in 5 proefgroepen. Hiertoe werden ze verdeeld in klassen op
basis van het Cu-gehalte in de lever en vervolgens ingeloot in de proefgroepen. Daarna wer-
den ook de lammeren, waarvan geen lever-Cu-gehalte bekend was, door middel van loting
over de groepen verdeeld. Op 2 oktober 1970 konden de proefbehandelingen worden ingezet.
(Ze werden afgesloten op 4 februari 1971).

.■\\llc lammeren kregen de gehele proefperiode hooi (ad Hb.), afkomstig van eenzelfde partij.
De gemiddelde gehaltecijfers van een drietal hooimonsters waren: 86,7% droge stof; 10,5%
ruw\'eiwit; 28,7% ruwe celstof; 6,3% as; 0,39% Ca; 0,26% P; 0,3% S; 8,7 mg/kg Cu;
0,2 mg/kg Mo; 8,7% v.r.e.; ZW. 32,6.

Gemiddeld werd hiervan ± 1 kg per dier per dag opgenomen. De krachtvoeders voor de vijf
proefgroepen verschilden alleen in Cu-, Mo- en SOi-gehalte. Groep A (Cu-arm) kreeg een
brok (doorsnee 4 nmi) van onderstaande samenstelling: 17% mais, 20% maisglutenvoermeel,
20% pulp, 10% lijnschilfers, 20% pollards, 10% gras/luzerne, 1% krijt, 0,6% fosforzure
voederkalk, 1% gejodeerd keukenzout, 0,4% vitamine AD:i-preparaat (2250 I.E. vit. A en
750 I.E. vit. Ds/gram).

.\\lle andere groepen kregen een krachtvoeder in brokvorm met dezelfde grondstoffensamen-
stelling, alleeri de toevoegingen verschilden:

Groep E (Cu-rijk -H Mo -l- NaaSO-i): .Als groep B -F 0,5% Na2 SO.i -f 20 mg ammonium^

molybdaat per kg (mengsel van C en D).
In alle groepen werd gemiddeld per dier per dag 800 gram krachtvoer opgenomen. Ter con-
trole op de homogeniteit werden na de bereiding van elk proefmengsel drie monsters genomen,
respectievelijk van het begin, het midden en het laatste deel van de produktie. Het bleek dat
de proefmengsels voldoende homogeen waren gemengd. De gemiddelde gehalten voor alle
krachtvoeders waren als volgt: 90% droge stof; 16% ruw eiwit, 1,0% Ca, 0,6% P.
De gemiddelde koper- en molybdeengehalten zijn weergegeven in onderstaande tabel:

De bepaling van het gehalte aan droge stof, ruw eiwit, ruwe celstof, vet, as, calcium cn fosfor
zijn verricht volgens de Methoden van Onderzoek van het Rijkslandbouwproefstation te
Maastricht.

N\'oedernormruweiwit en zetmeelwaarde van de ruwvoeders zijn berekend met behulp van de
Handleiding voor de Berekening van de Vocderwaarde van Ruwvoedermiddelen, uitgegeven
door het Centraal Veevoederbureau in Nederland. Het kopergehalte is, na een destructie met
zwavelzuur en salpeterzuur, bepaald volgens de dithiocarbainaat-methode (Sandell, 17).
Het molybdeengehalte is, na een droge verassing in aanwezigheid van magnesiumacetaat, be-
paald volgens de thiocyanaat-ijzer-methode van Johnson en .A r k 1 e y (9).

De gehele lever werd in kleine stukjes gesneden en vervolgens bij 100° a 103°C gedroogd in
een droogstoof met geforceerde luchtcirculatie. Het verkregen produkt werd fijn gemalen in
een Peppinkmolen en daarna zo goed mogelijk gehomogeniseerd. In het op deze wijze verkre-
gen analysemateriaal is het gehalte aan droge stof, koper en molybdeen bepaald met behulp van
de hiervoor omschreven methoden.

De gereinigde biopsie-monsters werden gedroogd, waarna in het gedroogde materiaal volgens
de hierboven omschreven analysemethode het kopergehalte werd bepaald.

Het gemiddelde lever-kopergehalte van de lammeren waarbij bij het begin van dc
proef een leverbiopsie werd uitgevoerd, bedroeg 311 mg/kg in de droge stof (variatie
190—540). Aangezien alle lammeren \\an dezelfde koppel waren, kan worden aan-
genomen, dat van de overige lammeren het begin-Cu-gehalte ook op dit niveau zal
hebben gelegen.

In tabel 2 zijn de gemiddelde lever-Cu- en Mo-gehalten per groep weergegeven van
alle lammeren bij het einde van de proef.

Ter vergelijking kan worden vermeld, dat normale waarden voor het lever-koper-
gehalte rond de 300 mg/kg in de droge stof liggen. De laagste gehalten die worden
gevonden bij chronische kopervergiftiging liggen in de buurt van 750—1000 mg/kg;
de hoogste bij 3000—4000 mg/kg (T o d d e.a., 20; W e n s v o o r t en H o s k a m,
23; Koopman, 11; Heming way e.a., 8).

Het lever-kopei--gehalte van de groepen B en C is dus duidelijk te hoog. Opvallend
is ook, dat het lever-koper-gehalte van groep A is gestegen tijdens de proef. En dit
ondanks het feit, dat voor groep A een krachtvoeder met een zeer laag kopergehalte
(11 mg Cu/kg) werd gebruikt. Hieruit blijkt nogmaals, dat het bijzonder moeilijk
is om bij schapen, die lange tijd binnen worden gehouden, op hooi en kracht\\oeder
een stijging van het lever-koper-gehalte te voorkomen.

Het gunstig effect ten aanzien van de koperopslag in de lever bij toevoeging van
respectievelijk 20 en 40 mg/kg ammoniummolybdaat aan het krachtvoeder is
duidelijk. Het gemiddelde lever-Mo-gehalte in groep 1) is significant hoger dan in
de andere groepen. De normaalwaalden die in de literatuur voor de lever-Mo-
gehalten worden opgegeven variëren van 3—7 mg/kg in de droge stof (Verwey,
22). De hier gevonden waarden lijken dus niet bezwaarlijk hoog.
Om ook de beginwaarden van de lever-Cu-gehalten in rekening te brengen, zijn in
tabel 3 de gegevens venneld die alleen betrekking hebben op de lammeren waarbij
aan het begin \\an de proef leverbiopsie was gedaan.

De stijging van het lever-Cu-gehaUe tijdens de proef kon hierbij dus precies worden
berekend. Voor groep B bhjkt de toeneming toch iets groter dan voor groep C; de
drie grootste verschillen komen voor bij groep B. Onder de hypothese, dat de drie
waarnemingen bij B aselect getrokken zijn uit de 7 verschillen (B C) heeft dit
een waarschijnlijkheid van 0.0286.

De groei van de lammeren in de verschillende proefgroepen was niet significant ver-
schillend. Dit geldt ook voor de gemiddelde gewichten van de levers en de gemiddelde
droge stof gehalten in de lever (tabel 4). Toetsing volgens de methode van Van
der Waerden geeft respectievelijk P = 0.82; P = 0.18 en P = 0.07.

Vlak voor het einde van de proef werden bloedmonsters¹) genomen van 5 lammeren
van de groepen B en D. In het bloedserum werden o.a. bepaald: het melkzuur-
dehydrogenase (L.D.H.), Sorbitdehydrogenase (S.D.H.), het glutamine-oxaal-azijn-
zuur-transaminase (G.O.T.), het glutaminc pyrodruivenzuur-transaminase (G.P.T.)
en het kopergehalte. De analyse uitkomsten zijn weergegeven in tabel 5.

Todd e.a. (21) en van Adrichem (2) vonden, dat de G.O.T. en L.D.H.-
activiteit in het bloedserum stijgt reeds ver voordat de chronische kopervergiftiging
klinisch zichtbaar wordt. De iiier gevonden L.D.H.-, S.D.H.- en G.O.T.-waarden
zijn, hoewel ze allemaal nog in liet traject „normaal" liggen, voor groep B significant
hoger dan voor groep D. Onder de hypothese, dat de B-waarnemingen aselect
getrokken zijn, bedraagt de waai-schijnlijkheid voor de gevonden scheiding respec-
tievelijk 0,024; 0,024 en 0,008.

1 De bloedmonsters werden genomen door Drs. J. W. Buitelaar van de Buitenpraktijk
en de analyses werden verricht op het laboratorium van de Kliniek voor Inwendige
Ziekten.

1. A b d e 1 1 a t i f, A. M. M.: Conditioned hypocuprosis: some effects of diets on copper
storage in ruminants. Diss. Utreclit, 1968.

2. A d r i c h e m, P. W. M. van: Wijzigingen in de activiteit van serumenzymen en in bet
L.D.H. iso-enzympatroon bij chronische koperintoxicatie bij schapen. Tijdschr. Dier-
geneesk., 90, 1371, (1965).

3. Ammerman, C. B.: Recent developments in cobalt and copper ruminant nutrition.
J. Dairy Sei., 53, 1097, (1970).

4. Bosman, M. S. M. en D e y s, W. B.: Biochemisch onderzoek over bet koper in ruw-
voedermiddelen en de benutting daarvan door het dier.Jaarboek I.B.S., 37, 1969.

5. Dick, T.: Studies of the assimilation and stora.ge of copper in cross-bred sheep.
Austr. J. agric. Res., 5, 511, (1954).

6. G o o d r i c h. R. D. and T i 1 1 rn a n, A. D.: Effects of sulphur and nitrogen sources and
copper levels in the metabolism of certain minerals by sheep. J anim. Sci., 25, 484,
(1966).

7. Hartman s, J. and G r i f t, J. v a n d e r: The effect of the sulphur content in the feed
in the copper status of cattle. Jaarboek I.B.S., 145, 1964.

8. Hemingway, R. G. and Mac P h e r s o n, .A.: The accumulation of copper in the
liver of housed Blackface lambs. Vet. Rec., 81, 695, (1967).

9. J o h n s o n, G. M. and r k 1 e y, T. H.: Determination of Molybdenum in Plant Tissue.
Analyt. Chern., 26, 572, (1954).

10. Kline, R. D., Hay s, V. W. and Cromwell, G. L.: Effect of molybdenum and sul-
fate on copper status of lambs. ]. anim. Sci., 31, 205, (1970).

11. Koopman, J. J.: Chronische kopervergiftiging bij schapen en lammeren. Tijdschr.
Diergeneesk., 88, 1308, (1963).

12. L ü k e. F.: Chronische Kupfervergiftungen und Speicherung von Kupfer in den Le-
bern von Schafen verschiedener Rassen. Tierzüchter, 23, 283, (1971).

13. Marcilese, N. A., m m e r m a n, C. B.. V a 1 s e c c h i, R. M., D u n a v a n t, B.
G. and Davis, G. K.: Effect of dietary molybdenum and sulfate upon copper metabo-
lism in sheep. /. Nutr., 99, 177, (1969).

14. Marcilese, N. A., .Ammerman, C. B., V a 1 sc c c h i, R. M., D u n a v a n t, B.
G. and Davis, G. K.: Effect of dietary molybdenum and sulfate uiron urinary excretion
of copper in sheep. /. Nutr., 100, 1399, (1970).

15. R a m e a u, J. T. L. B.: Het rnineralengehalte van Nederlands hooi. Veet. en Z. ber.,
8, 452, (1965).

16. Ross, D. B.: The effect of oral ammonium molybdate and sodium sulfate given to lambs
with high liver copper concentrations. Res. vet. Sci., 11, 295, (1970).

17. Sandell. E. B.: Coloric determination of traces of metals, third edition. Interscience
Publishers Inc. New York, 466, 1959.

18. Sol, J.: Chronische kopervergiftiging bij het schaap. Referaat Fac. der Diergeneeskunde,
1970.

19. Todd, J. R.: Chronic copper toxicity of rmninaiUs. 1\'roc. Nutr. Soc., 28, 189 (1969).

20. Todd, J. R.. G r a c e y, J. F. and \'I\'hompson, R. 11.: Studies on chronic copper
poisoning. Brit. vet. ]., 118, 482, (1962).

21. Todd, J. R. and Thompson, R. H.: Studies on chronic copper poisoning Brit vet.
]., 119, 161, (1963).

22. V e r w e y, J, H, P.: Molybdeenovermaat bij bet rund door luchtverontreininging. Diss,
Utrecht, 1970.

23. W e n s V o o r t. P. en H o s k a m. E. G.: Kopervergiftiging bij schapen na langdurig ver-
strekken van krachtvoer. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 687, {1962).

Oriënterend onderzoek naar de aetiologie van infectieuze synovitis bij
kippen in Nederland en naar de rol van Mycoplasma synovia in het bij-
zonder

Preliminary studies on the aetiology oj infectious synovitis in chickens in the Nether-
lands, with special reference to the role of Mycoplasma synoviae

Bij 1010 dieren, afkomstig nit 251 koppels, lijdend aan infectieuze synovitis, werd een
oriënterend onderzoek verricht naar het verband tussen deze aandoening en M. synoviae
infectie.

Bij 7,6% van deze dieren werden positieve M. synoviae plaatagglutinatie reacties geconsta-
teerd, bij geen enkel dier M. synoviae, terwijl bij 83,2% Staphylococcus aureus werd ge-
isoleerd.

De rol van Mycoplasma synoviae als aetiologisch agens van infectieuze synovitis in Neder-
land, wordt in twijfel getrokken.

Preliminary studies on the relationship between infectious synovitis and M. synoviae infec-
tion were done in 1.010 fowls from 251 flocks affected with the former disease.
Plate agglutination tests were positive in 7.6 per cent of these birds, M. synoviae was not
isolated from any of the fowls and Staphylococcus aureus was isolated in 83.2 per cent of
the cases.

The role of Mycoplasma synoviae as a causative agent of infectious synovitis in the Nether-
lands is questioned.

In de jaren 1954-\'55 verschenen enkele Amerikaanse publikaties omtrent een arthritis
van het niet bacteriële aard bij jonge opgroeiende kippen (9, 16, 17) en kalkoenen
(14).

Tot het jaar 1957 dacht men, dat het aetiologisch agens van deze aandoening een
grootparükelvirus of een rickettsia zou zijn (3, 7, 10, 16). In 1960 gelukte het
Lecce (8) om uit gewrichtsexsudaat PPLO\'s te kweken, die als satellietkolonies
van een micrococcus op een PPLO-agarplaat groeiden. De morfologie van deze
micro-organismen, bestudeerd met behulp van een electronenmicroscoop, bleek ge-
lijk te zijn aan die van Mycoplasma\'s.

In hetzelfde jaar konden C h a 1 q u e s t en F a b r i c a n t de micrococcus vervangen
door toevoeging van DPN (= diphosphopyridincnucleotide) en cysteine aan het
PPLO medium (1) en in 1962 kwam Chalquest met een verbeterd medium
waarop, wat hij noemde ISD (= Infectious Synovitis Derived PPLO), optimaal en
in reincultuur gekweekt kon worden (2).

Het kwam vast te staan, dat deze PPLO, ofschoon morfologisch gelijk, toch sero-
logisch duidelijk verschilde van M. gallisepticum en dat met deze ISD PPLO door
middel van kunstmatige infecties bij kippen een arthritis was op te wekken, waaruit
dit micro-organisme teruggekweekt kon worden (4).

In 1964 gaf Olson deze Mycopla.sma de naam M. synoviae omdat deze door hem
als het aetiologi.sch agens van infectieuze synovitis werd beschouwd (11). Sindsdien
wordt door talrijke onderzoekers deze Mycoplasma als het primair aetiologisch agens

1 Drs. E. Goren; Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Oude Rijksstraatweg 43 te
Doorn.

Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 31 januari 1973.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 7, 1973 335

van infectieuze synovitis gezien en als zodanig beschreven (5, 6, 12, 15). Als kriteria
voor de diagnostiek van deze aandoening worden de isolatie van M. synoviae en/of
een positieve serum plaatagglutinatie met M. synoviae antigeen aangegeven (5, 12).
In het hierna \\olgende wordt verslag gedaan van een onderzoek betreffende de
aetiologie van de infectieuze synovitis bij kippen in Nederland.

Over een periode van een jaar (van 30 maart \'71 tot 6 april \'72) werd een patholoog-anato-
misch-, bacteriologisch- en serologisch onderzoek verricht bij 1010 hanen en hennen. Deze
waren afkomstig uit 251 commercieel gehouden koppels, waarbij infectieuze synovitis klinisch
werd vastgesteld en voor onderzoek aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Doorn wer-
den aangeboden. Het betrof in hoofdzaak jonge, opgroeiende dieren van slachtrassen.
Het patholoog-anatomisch onderzoek hield een volledige sectie in (macroscopisch onderzoek).
Er werd geen histolo,gisch onderzoek uitgevoerd. Bij het bacteriologisch onderzoek werd uit de
ontstoken gewrichten op bloedagarplaten geënt (aerobe kweek) en voor M. i>\'raoy;ae-kweek op
een vaste voeding.sbodem van een samenstelling overeenkomend met die, welke wordt aange-
geven door Olson en anderen (2, 13). \\\'oor elke partij werd een versbereide DPN-oplossing
gebruikt.

Iedere partij van deze bodem werd getest door een controle-enting met een bekende
M. jynoyi\'fle-cultuur, stam WVU 1853, die hierop in alle gevallen groei vertoonde. (Deze stam
is oorspronkelijk door Olson geïscleerd en bij de American Type Culture Collection
(= ATCC) verkrijgbaar).

De geënte platen werden in vochtige atmosfeer, in gesloten plastic zakjes bij 37°C bebroed
en 3x om de drie dagen overgeënt.

Het serologisch onderzoek van bovengenoemde dieren werd verricht door middel van een
serum plaatagglutinatie met Af. gallisepticiim-anUgcen (GDI — Rotterdam) en met M.
synoviae-aniigecn (Salsbury Laboratories — US.A).

Om na te gaan of met behulp van serum plaatagglutinatie aantoonbare M, synoviae-aggluüni-
nen wellicht op een later tijdstip alsnog optreden, werden uit vijf van de onderzochte koppels
telkens vier dieren per koppel aangehouden. Bij aankomst vertoonden deze 20 dieren zeer
duidelijk het klinisch beeld van infectieuze synovitis, doch serologisch waren ze M. synoviae-
en M. gallisef)ticum-negaüe{. Tien weken lang werden ze in een geïsoleerd proefhok aangehou-
den en regelmatig serologisch onderzocht.

Om na te gaan of contactinfecties optreden, werden vier Mycoplasma-vrije dieren in dezelfde
ruimte bijgeplaatst.

Bij het patholoog-anatomisch onderzoek werd in het algemeen het volgende sectie-
beeld geconstateerd: matige tot slechte voedingstoestand in de meer chronische
gevallen. In praktisch alle gevallen was één of waren beide hakgewrichten aangetast,
waarin een rnucopundent geel-grijs exsudaat, al of niet ingedikt tot een kaasachtige
massa, w-ercl aangetroffen. Daarbij was een tendovaginitis van de achillespees aan-
wezig. Tevens werden veelvuldig ontstoken voetgewrichten en borstbeenslijmbeurzen
geconstateerd en in veel geringere frequente aantasting van knie- en heupgewrichten.
Arthritis van vleugelgewrichten vverd zeer sporadisch vastgesteld.

Macroscopische afwijkingen aan inwendige organen, zoals gezwollen, bronsgroen-
kleurige lever en gezwollen milt, kwamen vooral in de acute gevallen voor, samen
met een vrij ernstige catarrale enteritis.

Bij het bacteriologisch onderzoek werd uit 841 (83,2%) van de onderzochte dieren
Staphylococcus aureus in reincultuur uit de ontstoken gewrichten geïsoleerd. De
M. synoviae-kweek verliep bij alle onderzochte dieren negatief.
Eén keer is M. gallisepticum uit een hakgewricht geïsoleerd.

CoccobaciUair: kleine kolonies van ± 2 mm in diameter; groeit ook zonder DPN, zet glucose
om, reduceert tetrazolium (2, 3, 5-triphenyl-2H-tetrazolium chloride), decarboxileert Arginine
met en vormt geen kristallen in een PPLO medium met 10% dooieremulsie. Geeft hemagglu-
tinatie van kippe-erytrocyten, titer 1 : 64, hemagglutinatieremmingsreactie met bekend gallisep-
ticum antiserum, titer 1 : 32/4 H.\\ eenheden.

Kolonievorming wordt door specifiek hyperimuun konijnen M. gallisepticum anti-serum ver-
hinderd.

Van de 77 dieren welke positieve agglutinatiereacties met M. synoviae antigeen
\\ertoonden, reageerden 41 uitsluitend met dit antigeen, terwijl de resterende 36
tevens met M. gallisepticum-antigcen reageerden.

Een differentiatie tussen beide infecties (b.v. met behulp van een hemagglutinatie-
remmingsreactie met beide antigenen) is niet verricht.

Uit de ziekteprocessen van 69 van de 77 (89,63%) M. synoviae-posiüeve dieren is
Staphylococcus aureus in reincultuur geïsoleerd. Gemiddeld werden 4 dieren per
koppel onderzocht. Van de serologisch positieve koppels waren in verscheidene ge-
vallen niet alle onderzochte dieren serologisch positief.

De 20 dieren (afkomstig uit 5 kopjiels) lijdend aan infectieuze synovitis, die bij aan-
komst serologisch zowel M. gallisepticum als M. synoviae negatief waren, zijn ge-
diuende 10 weken steeds serologisch negatief geble\\en. Ook bij de contactdieren
zijn gedurende deze periode geen agglutininen (M. synoviae of M. gallisepticum)
aangetoond en geen klinische afwijkingen waargenomen.

Het verkregen aantal serologisch (M. gallisepticum of M. synoviae) positieve dieren,
werd waarschijnlijk door verschillende factoren beïnxloed:

3. het verschijnsel van kruisagglutinatiereacties, dat zich bij beide Mycoplasma-
infecties kan voordoen.

Wat het eerste betreft, werd de indruk \\erkregen dat het gebruikte Salsbury M.
synoviae-3.x\\X\\gttn een vrij zwak antigeen is.

Aan de kwestie van het tijdstip waaiop het onderzoek weid verricht, nl. op het
moment dat de aangetaste dieren klinische ziekteverschijnselen vertoonden, werd
speciale aandacht besteed: 20 dieren welke bij aankomst zeer duidelijke en typische
symptomen lieten zien en serologisch M. synoviae en M. gallisepticum negatief
waren, werden 10 weken lang aangehouden en bleken serologisch negatief te blijven.
Hieruit is geconcludeerd dat de tweede bovengenoemde factor geen belangrijke in-
vloed op de resultaten kan hebben.

De kwestie van kruisagglutinatiereacties werd niet onderzocht door b.v. een diffe-
rentiatie te maken met behulp van hcrnagglutinatie-remmingsreactie met beide
antigenen. Vandaar dat enkele dieren waarschijnlijk ten onrechte als M. synoviae-
positief werden beschouwd, wat kan impliceren dat het werkelijk percentage M.
.^ynoi^mß-positieve dieren lager is dan 7,62%.

Gezien het feit dat uit de ziekteprocessen van 83,20% van de onderzochte dieren
Staphylococcus aureus in reincultuur werd geisoleeixl, dat er geen enkele M.
synoviae-isohüe is geweest en dat maximaal 7,62% \\an de dieren serologisch
M. synoviae-^o%\\X\\ti was en dat ook uit 89,5% van deze laatste dieren Staphylo-

coccus aureus is geïsoleerd, wordt de rol van M. synoviae als aetiologisch agens van
infectieuze synovitis in Nederland in twijfel getrokken.

De aandoening, gekenmerkt door arthritis en tendovaginitis, welke hoofdzakelijk bij
de zwaardere rassen en dan vooral bij hanen in opgroei voorkomt, wijkt dus duidelijk
af van de beschreven niet-bacteriële infectieuze synovitis (aetiologie: M. synoviae)
door het massaal voorkomen van Staphylococcus aureus in de ziekteprocessen zonder
duidelijk verband met M. synoviae-miecüe.

Het is echter niet uit tc sluiten, dat bij een zeer klein aantal gevallen M. synoviae-
infectie van betekenis kan zijn bij het ontstaan van infectieuze synovitis in Nederland.

Met dank aan dr. P. J. Vee n, hoofd sectiezaal van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee voor
het verrichten van het patholoog-anatomisch onderzoek.

1. G hal quest, R. R. and Fabricant. I.: Pleuropneumonia-like organisms associated
with synovitis in fowls. Avian Dis., 4, 515, (1960).

2. C h a 1 q u e s t, R. R.: Cultivation of the infectious synovitis-type pleuropneumonia-like
organisms. Avian Dis., 6, 36, (1962).

3. Cover, M. S., G e 1 e t a, I. N. and W a 11 e r, E. F.: The etiology of an arthritic disease
of chickens. Am. J. vet. Res., 17, 12, (1956).

4. Fabricant, L: Serological studies of avian pleuropneumonia-like organisms (PPLO)
with Edward\'s technique. Avian Dis., 4, 505, (1960).

5. Fabricant, I.: .Avian Mycoplasmas. The Mycoplasrnatalcs and the L-phase of Bac-
teria, pag. 636, 1969.

6. Klever, S. H. and .Anderson, D. P.: In vitro activity of various antibiotics against
Mycoplasma synoviae. Avian Dis., 15, 551, (1971).

7. Lecce, 1. G., Sperling, F. G., H a y f 1 i c k, L. and S t i n c b r i n g, VV.: Teiido-
va.ginitis with arthritis, a new syndrome of chickens: Isolation and characterization of an
infective agent. J. exp. Med., 102, 489, (1955).

8. Leccc, I. G.: Porcine polyserositits with arthritis. Isolation of fastidious pleuropneu-
monia organsims and hemophilus influenzae suis, biology of the pleuropneumonia-like
organisms. Anncds N.Y. Acad. of Sci., 79, 670, (1960).

9. O 1 s o n, N. O., B 1 e t n e r, 1. K., S h e 1 t o n, D. C., M u n r o, D. A. and Ander-
son, G. G.: Enlarged joint condition in poultry caused by an infectious agent. Potdtry
Sci., 33, 1075, (1954).

10. O 1 s o n, N. O., S h c 1 t o n, D. C., B 1 e t h n e r, 1. K., M u n r o, D. A. and .Ander-
son, G. C.: Studies of infectious synovitis in chickens. Am. J. vet. Res., 17, 747, (1956).

11. Olson, N. O., Kerr, K. M. and Campbell, .A.: Control of infectious synovitis.
The antigen study of three strains. Avian Dis., 8, 209, (1964).

12. Olson, N. O.: Infectious synovitis. Disea.ses of poultry. Biester and Schwarte, fifth edi-
tion 1965.

13. Olson, N. O., Kerr, K. M. and Campbell, .A.: Control of infectious synovitis.
Preparation of an agglutination test antigen. Avian Dis., 7, 310, (1963).

14. S n o e y e n b o s, G. IL and Olesiuk, O. M.: Studies of an agent producing arthritis
in turkeys. Proc. .Ann. Pullorum conf. Univ. New Hampshire. Durham, 1955.

15. Vardaman, T. H. and Voder jr., H. VV.: Mycoplasma synoviae and Mycoplasma-
.galliscpticum infection: diffcrcntation by the haemagglutination inhibition test. Poultry
Sci., 49, 157, (1970).

16. Wills, F. K.: Preliminary report on transmission of an agent producing arthritis in
chickens. Texas ,Agr. Exjjer. Sta. Prog. Rep., 1674, 1954.

17. W i 1 1 s, F. K. and D c 1 a p 1 a n e, T. P.: Transmission and therapy studies on an agent
which produces arthritis in chickens. Proc. 92nd. .Ann. Meet. Am. vet. med. Ass., 350,
(1955) and Southwest Vet., 8, (1955).

Het paard. Luxe dier, trekdier, lastdier, maar altijd een edel dier.
Eeuwenlang in dienst van de mens. Compagnon op de jacht.
Favoriet op de rennen. Wat doen wij voor hem? Professor Emil von
Behring deed iets. Hij ontdekte het difterie- en tetanus-serum en
luidde daarmee het tijdperk van de specifieke therapie van
infektieziekten door een passieve immunisering in. Later gaf hij
richting aan nieuwe mogelijkheden voor aktieve immunisatie.

vaccin, bevattende de influenzastammen
Aequil (Praag 1956) en A equi 2 (Miami 1963)
in geïnactiveerde vorm, tegen paardegriep
(equine distemper, equine-influenza, Pferde-
staupe of Rotiaufseuche).

vaccin, samengesteld uit de bij het paard
geïsoleerde influenzastammen A equi 1
(Praag 1956) en Aequi 2 (Miami 1963) in
geïnactiveerde vorm en Tetanus-toxoïde
bestaande uit door formol ontgiftigde tetanus-
toxine, tegen paarde-influenza en tetanus.

vaccin, bestaande uit door formol ontgiftigde
tetanus-toxine, voor de actieve immunisering
tegen tetanus.

vaccin, bevattende levend geattenueerd,
aan weefselcultuur geadapteerd equine
Herpesvirus 1.

Voor de actieve immunisering tegen het
Rhinopneumonitis-virus, dat als de hevigste
verwekker van virusabortus bij paarden kan
worden aangemerkt.

VERSLAG VAN DE HERKEURING VAN EEN RUND TE E.
Report on the Second inspection of a cow in E.
Summary

Report of a second inspection under tiie regulations stipulating an examination for the
presence of antibiotic residues, which have become effective as from January 1st 1973.

Op 8 januari 1973 te 13.00 uur ontving ondergetekende een telefonisch verzoek van een collega
om namens het gemeente-bestuur te E. een herkeuring van een rund op het openbaar slacht-
huis aldaar te verrichten.

Het rund is 4 januari 1973 geslacht. Bij de keuring vóór het slachten werd vastgesteld dat
het dier lijdende was aan een pericarditis.

Na het slachten werd een pericarditis, een rechtszijdige pleuritis en enige petechiën op de
nieren waargenomen.

Het bacteriologisch onderzoek was negatief. Het sedert 1 januari 1973 voorgeschreven
onderzoek naar de aanwezigheid van residuen van antibiotica vertoonde een remmings-
zone van 19 mm.

Deze laatste bevinding was de reden geweest tot algehele afkeuring van het betreffende
rund.

De bewuste plaat was niet meer ter controle voorhanden. Het afgekeurde geslachte rund
bevond zich in de daai-voor bestemde koelruimte van het slachthuis.

Na observatie en merking van het karkas werd de hierin nog aanwezige linker nier uitgesneden
en ter nader onderzoek medegenomen, benevens het in de diepvriesruimte bij ± —20° G be-
waarde restant van de onderzochte rechter nier.

Om 16 uur werden van de beide nieren de voorgeschreven onderzoeken met Sarcina lutea
cultuur in tweevoud ingezet.

Op 9 januari 1973 om 9.00 uur werd het resultaat van de mogelijke remacties bekeken. Bij
de 4 proeven bleek geen remmingszone aanwezig te zijn.

Daarna werd de controle herhaald met beide nieren volgens de indampingsmethode.
Deze methode bestaat uit het fijnv/rijven van 5 gram nierschors in een mortiertje vermengd
met 5 cm-\' acetonitril, waarna het mengsel gefiltreerd wordt. Daarna laat men het fikraat
indampen en lost men het verkregen residu op in enkele druppels fysiologische zoutoplossing
De daarna verkregen vloeistof laat men absorberen door een zelfde schijfje filtreerpapier als
bij de voorgeschreven proeven wordt gebruikt. Hierbij krijgt men een concentratie van de
bacterie-groeireminende stoffen. Deze methode wordt in Denetnarken toegepast.
Op 10 januari 1973 te 10.00 uur werd het resultaat beoordeeld.

De bij ± —2° G bewaarde linker nier vertoonde geen remming volgens de indampin.gs-
methode.

Het restant van de bij ± —20° G in de diepvriesruimte bewaarde nier vertoonde bij de in-
dampingsmethode een remmingszone van 30 mm.

Rekening houdend met het feit dat dc activiteit van de groeiremmende stoffen in de nier-
schors na enkele dagen bewaren sterk verminderd resp. verdwenen kan zijn, werd dc boven-
vermelde indampingsmethode toegepast.

De bij de herkeuring verkregen resultaten geven voldoende zekerheid dat het bij dc eerste
keuring verrichte onderzoek juist is geweest en dc kcuringsuitslag in overeenstcmtning rnet dc
wettige bepalingen.

Derhalve handhaaft ondergetekende dc in eerste instantie genomen keuringsbeslissing.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tri. (030) 71 55 44, (toestel
219).

F O e g e, W. H,, Stanley, O., F" o s t e r, M. D.: Monkeypox in huinans. Lab. primate
Newsletter, 11, (3), 10, (1972).

Tussen oktober 1970 en mei 1971 werden in Liberia, Sierra Leone, Nigeria en Zaire 7 gevallen
van apepokken bij de mens geconstateerd.

Het onderzoek werd mede verricht om na te gaan in hoeverre apen een rol zouden kunnen
spelen bij de overbrenging van variolapokken. Onder apen werd tot nog toe geen variola
gevonden.

Apepokken bij de mens geeft een ziektebeeld dat sterk op gewone pokken lijkt. Sterfgevallen
hebben zich niet voorgedaan. Het ontbreken van contactinfecties met gevoelige personen wijst
op een lagere mens op mens overbrenging dan bij pokken. Na de ziekte reageerden de mensen
niet op een vaccinatie (wel de contacten die door de patiënten besmet zouden kunnen zijn).
In 6 van de 7 gevallen was er een intensief contact met apen geweest (jagen, eten, spelen van
kinderen met apeïngewanden).

Knight, P., Pierson, R. E., H o e r 1 e i n, A. B., Collier, J., Horton, D. and
Prutt, J.: Effect of Vaccination Time on Morbidity, Mortality and Weight Gains of Feeder
Calves. /. Am. vet. med. Assoc., 161, 45, (1972).

Een studie aangaande de voordelen van een preventieve voorbereiding voor de mesterij van
mestossen in de U.S.A., de z.g. „preconditioning", werd uitgevoerd vanaf 6-8 maanden oude
kalveren van gemengd geslacht.
..Preconditioning" bestaat uit;

5. alle kalveren gevaccineerd volgens gebruiksaanwijzing met handelsvaccin tegen: Para-
influenza-3, infect, bov. rhinotr., pasteurellose, leptospirose, houtvuur en gasflegmoon
(Cl. septicum).

Op het mestbedrijf bleek groep .Ai significant minder morbiditeit en géén mortaliteit te heb-
ben terwijl Bi en de controles ± 2x zoveel zieken hadden cn enkele doden. De ziektetop lag
bij 10-12 dagen na aankomst op het mestbedrijf.

De groei tot een gewicht boven 425 kg was voor groep .Ai en de controles significant beter
dan voor Bi.

Conclusie was dat men de dieren op tijden van minimale stress moet vaccineren voor hct beste
resultaat hoewel vaccinatie tijdens de zoogtijd een geringere immuniteit kan geven door nog
circulerende colostrale antistoffen. Herhaling van de vaccinatie op het mestbedrijf kan dan
echter plaatsvinden.

Helm, E. B. und Stille, W.: Ueber die Erreger bei infizierten Tierbissen. Münch, med.
Wschr., 114, 922, (1972).

Van 517 personen waren 371 door honden, 65 door katten en 81 door andere dieren (niet
gespecificeerd) gebeten. Zij stelden zich aan de Universiteitskliniek in Frankfort in behande-
ling wegens risico van rabiës. Bij 41 ontwikkelde zich een infectie met overigens niet ernstige
laesies. Hiervan waren er 26 door honden, 14 door katten en één door een rat gebeten.
In 19 gevallen werd 1\'asl. multocida gekweekt (8 van hond, 11 van kat). Verder Stafylo-
kokken, Streptokokken, pseudomonas en niet nader gedetermineerde Gram-negatieven.
Bij de pasteurellose ontwikkelen zwellingen zich gewoonlijk na enkele uren, dikwijls bestaat
lymphangitis. Soms zijn subfebrile temperaturen, zelfs hoge koorts, waar te nemen. Schrijvers
beelden een sterk gezwollen hand af (na hondenbeet) en een gezicht van een 8-jarige jongen
die door een kat in het gezicht was gebeten (temp. 39,1 °C). In beide gevallen werd Past.
multocida gevonden. De infectie is veel freciuenter na laesies door katten (11 van 65) dan
door honden (8 van 371).

Schrijvers wijzen op de goede gevoeligheid van Pasteurella multocida in vitro (gewoonlijk zelfs
door penicilline) en de weinig imponerende werking in vivo die ook uit de literatuur bekend
is (Brandon en Brinkfeld t (1967)).

Dat in onbehandelde gevallen diepere weefsels in het proces betrokken kunnen worden (osteo-
myelitis, dodelijke afloop) rechtvaardigt toch een spoedige antibioticumtherapie (tetracycline,
penicilline, ampicilline).

Door een profylaxe met antibiotica kan men deze pasteurella-infecties voorkomen.

Bij diepe beetwonden adviseren schrijvers een profylactische behandeling met doxycyclin 2 x

UITBRAAK VAN DE RESPIRATORISCHE EN GENITALE VORM \\\'AN HET
IBR/IPV-VIRUS OP EEN RUNDVEEBEDRIJF IN ENGELAND

Col lings, D. F., G i b b s, E. P. J. and Stafford, L. D.: Concurrent Respiratory and
Genital Disease Associated with Infectious Bovine Rhinotracheitis/lnfectious Pustular Vulvo-
vaginitis (IBR/IPV) virus in a Dairy Herd in the United Kingdom. Vet. Rec., 91, 214,
(1972).

Hct beschreven bedrijf bestond uit 140 koeien en 2 stieren, de kalveren werden verkocht en
niet-drachtige en hoogdrachtige vaarzen en koeien werden ingekocht.

In oktober kwam de kudde voor het eerst en slechts om gemolken te worden op stal, op welk
tijdstip de eigenaar bij enkele koeien de laesis van het IPV virus (vulvo-vaginitis) opmerkte.
Daarna ontstond er een iioest en in sonunige gevallen een neus- en ooguitvloeiing. Medio
december had 30% van de dieren ademhalingsmoeilijkheden, soms vergezeld van conjunctivitis
en 47 koeien hadden een vulvo-vaginitis opgedaan na de dekking. Bij enkele dieren kwam de
respiratorische en de genitale vorm tegelijkertijd voor. Drie dieren stierven aan pneumonie.
Uit het conjunctivaal- en vulvo-vaginaal secreet werd het IBR/IPV virus geïsoleerd. Van
enkele koeien werd de serunmeutralisatietest uitgevoerd, waarvan de titers lagen tussen 1 : 4
en 1 : 8. De schrijvers suggereren dat het IBRyiPV-virus op het bedrijf was geïntroduceerd
door een klinisch geval van vulvo-vaginitis of door een drager.

Omdat deze uitbraak en ook andere in de literatuur vermelde gevallen in Engeland meestal
gedurende het weideseizoen in de herfst optreden, denken de auteurs dat de stalvlieg (Sto-
rno.xys calcitrans) als vector kan optreden, zoals dat ook bekend is bij enkele andere virussen
van de Herpes-virusgroep. Het economische verlies bestond uit het verlies van drie koeien,
de sterk verminderde melkgift en de ontregeling van het fokprogramma. Zij achten het ge-
vaar groot op die bedrijven waar K.I. wordt toegepast met besmet zaad, voornamelijk wan-
neer tevens natuurlijke dekking plaats vindt.

Ge bring, H., M a h n e 1, H. und Mayer, H.: Elefantenpocken. Zbl. Vet. med. B., 19,
258, (1972).

Bij circusolifanten in Stuttgart werden pokken geconstateerd, waaraan een oudere olifant stierf
en bij jongere minder aangetaste dieren, de pokkenefflorescenties langzaam genazen.
Virusonderzoek wees uit dat het vacciniavirus betrof. Enkele nog niet zieke dieren konden met
een sterk verzwakte vaccinia-entstof (500 cultuurpassages op varkensniercellen cultuur) met
succes geënt worden. Een verzorger en een slager, die behulpzaam waren bij de sectie, geraak-
ten plaatselijk besmet.

Po tel (1967) beschreef in het Handbuch der Virusinfektionen bei Tieren Band H, de pok-
ken van de olifant, maar een volledige typering vond niet eerder plaats.

Olifanten zijn dus zeer gevoelig voor koepokken. Daar zij in dierentuinen en circussen vaak
met kinderen in aanraking komen, raden schrijvers aan deze olifanten te enten in verband
met besmetting door geënte personen. In verband met de bijzondere gevoeligheid raden zij
aan alle olifanten gelijktijdig te enten en de enting om de twee jaar te herhalen.

Hooper, R. S. and J o n e s, T. W.: Corono-Pedal .Abscessation following the excessive Use
of Formalin as a Treatment of Foot-rot in Sheep. Vet. Rec., 90, 697, (1972).
In een koppel van 250 schapen waren een week na aankoop twee dieren kreupel. De eigenaar
verdacht de schapen van rotkreupel en dreef ze om de andere dag door een voetbad met
formaline, waarvan de concentratie niet precies bekend was, maar ongeveer 10% zou zijn
geweest.

Toen na 5 weken de toestand was verergerd, werd een dierenarts geraadpleegd. Intussen wa-
ren 12 schapen gestorven, waarschijnlijk verhongerd, 8 dieren konden niet meer overeind en
de overige waren alle kreupel. Laesies van verschillende omvang werden bij alle dieren aan-
getroffen.

Bij verscheidene dieren waren twee of meer voeten aangetast door abcessen in de tussenklauw-
spleet, het hoefgewricht en de kroonrand. Alle schajien waarbij meer dan één voet ernstig was
aangetast werden geslacht. Dit betrof 135 dieren.
Van de 250 schapen bleven slechts 103 dieren over.

M e s V a d b a, J.: Erfahrungen mit prophylaktischer und therapeutischer Anwendimg von
\\\'itamin .A in der tierärztlichen Praxis. Tierärztl. Umschau, 27. 466, (1972),
Het biologisch belang van vitamine A is in de praktijk slecht onderkend. Vitamine A is van
belang voor de normale epitheelstruktuur van de huid, slijmvliezen, klieren en retina, de ont-
wikkeling van de foetus en de kwaliteit van het sperma. Een weerstandsvermindering van huid
en slijmvliezen kan een porte d\'entree voor infectieziekten zijn en de klinische symptomen er-
van kunnen dc primaire avitaminose of hypovitaminose .A naar de achtergrond dringen.
.Applikatievorm: preparaten in olie opgelost en i.m. toegediend, werkend als depot zijn gunstig
en een zuiver vitamine A preparaat is beter dan ecn combinatiepreparaat met vitamine D of
met vitamine D en vitamine E, Gebruikt werd vitamine A forte, sol oleosa 300,000 IE/ml,
Profylactisch werd op 8 bedrijven met 150 dieren een goede werking gezien t,a,v, het ontstaan
van coli-enteritis bij pasgeboren kalveren als de drachtige koeien behandeld werden.
Dosering: 2-maligc i,m, injektie van 3,10\'\' LE, met een tussentijd van 14 dagen en 3 cn 1
week ante-patrum.

Bij rund en varken werd het ook profylactisch gebruikt t,a,v, vroegembryonale sterfte.
Dosering: koeien 3.10" LE. i.m. gedurende 3 maanden elke maand
varkens 2.10" LE. i.m. gedurende 3 maanden elke maand.
Therapeutisch werd vitamine .A toegepast bij chronische enteritiden, slingerziekte bij varkens,
chronische conjunctivitis bij kleine huisdieren en huidaandoeningen.
Dosering kleine huisdieren: 300.000 I.E. pro 10 kg lichaamsgewicht.

Schneider, R.: Feline malignant lymphoma: Environmental factors and the occurrence
of this viral cancer in cats. Int. J. Cancer, 10, 345, (1972).

Van 221 katten met leukose en 221 gezonde katten met vergelijkbare leeftijd, geslacht en ras
werd het milieu geanalyseerd, om te kunnen bewijzen of er wel of geen horizontale transmissie
van het kattenleukemie-virus (FeLV) bestaat.

Er werd gekeken naar de kontaktmogelijkheden met andere katten. Hierbij bleken cr geen
significante verschillen te zijn tussen beide groepen. Er werd ook gekeken naar het wel of niet
gekastreerd zijn en naar het geslachtelijk gedrag, waarbij ook geen significante verschillen wer-
den gevonden.

Wat betreft de voeding kwam naar voren dat de leukose-groep minder voedsel voor men-
selijke konsumptie leek te gebruiken, terwijl deze groep wel meer jaagde op andere dieren.
Het laatste verschil echter was niet significant.

Uit dit onderzoek wordt de konklusie getrokken dat de horizontale transmissie niet waar-
schijnlijk is en dat we dus te maken hebben met een verticale transmissie van het FeLV.
.Andere onderzoekers zijn het daarmee eens, maar sluiten horizontale transmissie zeker niet uit,
gezien de clusters en immunologische reakties, gevonden in bepaalde huishoudens of groepen
katten. Belangrijk in dit verband is dat het FeLV o.a. gevonden wordt in speekselklieren van
katten.

Schneider meent dat veel katten besmet zijn met het FeLV door de verticale transmissie
cn slechts een aantal gevallen aanleiding geeft tot leukose. De gevonden clusters kunnen toe-
val zijn of zijn het gevolg van een z.g. „triggering mechanism" die op de door verticale trans-
missie aanwezige FeLV of op de gastheer een dusdanige invloed kan uitoefenen dat er leukose
ontstaat.

Hut chins, D. R. and Johnston, K. G.: Phycomycosis in the Horse. Austr. vet. ]., 48,
269, (1972).

Bij drie paarden, afkomstig uit de Hunter River Valley in New South Wales (Australië),
werden twee fycomyceten geïsoleerd. Hyphomyces destruens werd in twee van de drie gevallen
aangetoond.

Beide ])aarden waren afkomstig van hetzelfde bedrijf. Het beeld was dat van een ulcerende,
subcutane phycomycosis. De laesies waren gelokaliseerd op de benen en gekenmerkt door hun
grootte, snelle uitbreiding, ernstige jeuk en de aanwezigheid van typische necrotische haarden
in het ontstekingsweefsel.

Entomophthora coronata werd geïsoleerd uit een uitgebreid, ulcerende, proliferaticf proces in
de linker neusgang met het karakter van een infectieus granuloom.

De behandcling van de beide gevallen van hyfomycosis bestond uit extirpatie van het granu-
loom, waarna antibioticapoeder werd geappliceerd. Vervolgens werd een drukverband aan-
gelegd, dat tweemaal per week werd vervangen. De postoperatieve behandeling bestond uit
tetanusprofylaxe en intraveneuze toediening van I g natriumjodide per 15 kg lich. gew.,
tv/eemaal met een tussentijd van een weck. Na 8 tot 10 weken was volledig herstel opgetreden.
Het granuloom, veroorzaakt door Entomophthora, werd eveneens geëxtirpeerd, hoewel — ge-
zien de lokalisatie — niet kon worden vastgesteld of het proces in zijn geheel was verwijderd.
Bovendien werd i.v.m. graviditeit afgezien van een postoperatieve behandeling met natrium-
jodide. Toch trad ook bij dit paard volledig herstel op en zes maanden later was van een
recidief nog geen sprake.

Gibson, T. E. and P a r f i t t, J. W.: The Action of six Anthelmintics against Trichostron-
gylus axei in Limbs. Vet. Rec., 90, 679, (1972).

Zes groepen van elk 15 wormvrij opgefokte lammeren werden op de leeftijd van 7-8 weken
geïnfecteerd met T. axei door orale toediening van 25.000 infectieuze larven per lam. Elke

groep werd onderverdeeld in vijf sub-groepen van 3 lammeren elk, waarvan vier groepen wer-
den behandeld op respectievelijk 2, 7, 14 en 28 dagen na de besmetting. De vijfde groep
diende als controlegroep. De gebruikte anthelmintica waren fijnverdeelde phenothiazine in een
dosering van 600 mg per kg, haloxon 50 mg per kg, methyridine 200 mg per kg, pyrantel
tartrate 25 mg per kg, parbendazole 15 mg per kg en tetramisole 15 mg per kg.
.\\lle lammeren werden circa een maand na de infectie geslacht. Het aantal aangetroffen wor-
men in de behandelde groepen werd vergeleken met het aantal in de niet behandelde controle-
groep en daaruit berekend welk percentage der wormen door de behandeling werd afgedreven,
wat het efficiëntie-percentage werd genoemd.

Roberts, S. and Helper, L.: Cataracts in Afghan Hounds. J. Am vet. med. Assoc.,
160, 427, (1972).

Naar aanleiding van een door andere auteurs eerder gesignaleerde predispositie van de af-
ghaan voor lenscataract werden 291 afghanen, van 3 maanden tot 8 jaar op lensafwijkingen
onderzocht. De honden werden onderzocht m.b.v. een focale lichtbron en een 2 maal vergro-
tende loupe, na toediening van een rnidriaticum. Verdachte honden werden verder onder-
zocht met een spleetlamp microscoop.
Het lenscataract werd onderverdeeld in:

1. vroege stadia: kleine rond tot ovale vacuoles in de cortex, volledig perifeer, in het equator
gebied (volledige midriasis dus noodzakelijk);

2. midden stadium: in aansluiting op de vroege stadia vormen zich, meer centraal, subcapsu-
laire troebelingen, die zich langzaam naar perifeer uitbreiden. De fundus is nog gedeel-
telijk te beoordelen;

3. totaal cataract: volledige troebeling van de lens, fundus niet meer te beoordelen.

Bij 15 van de 291 honden werden lensafwijkingen gevonden. Tien honden hadden locale, sta-
tionaire afwijkingen. Vijf honden ontwikkelden een bi-lat., totaal, cataract. Om de reprodu-
ceerbaarheid te testen werden een teef en een reu met bilat.. tot., cataract gekruisd. Het
proefnest kreeg de zelfde voeding en verzorging als een cataract vrije groep. De eerste
..vroege stadia" werden gezien bij 3 reutjes op een leeftijd van 4\'/2 maand. Op 19 maand
hadden alle jongen bilat., cataract, de controlegroep was negatief. De pupil reflexen bleven
steeds vlot aanwezig. Het proefnest bewijst dat de afwijking erfelijk is, verder stamboom on-
derzoek pleitte echter te.gcn een vererving via een enkelvoudig, dominant gen. De auteurs
adviseren fokdieren, voor het einde van het eerste levensjaar op cataract te controleren en dit
periodiek, tot op 3 jarige leeftijd te herhalen.

Bellord, R., D a r n e t t, K. and H e n k i n d, D.: Ocular Colobomas in Domestic Cats.
/. Am. vet. med. Assoc., 159, 1015, (1971).

De auteurs beschrijven een aantal coloboma\'s bij 7 katten. Onder coloboma\'s verstaan de
schrijvers: agnesis van de oogleden, membrana pup, pers., senechia ant., ectasie van de sclera,
iris defecten, hypoplasie haarden in de retina en papilafwijkingen. Of al deze afwijkingen on-
der één noemer gebracht mogen worden valt te betwijfelen (Pinkhof).
De afwijkingen aan de oogleden en de iris werden bij twee katten gecombineerd gevonden.

Bij 3 katten kwamen combinaties van choroidea en papil afwijkingen voor. Speciaal interessant
is volgens de auteurs dat er van de 4 katten met afwijkingen aan de retina, 2 waren waarbij
tevens defecten aan de anterior gele.gen delen van het oog werden gevonden.
De auteurs bespreken 2 eerder gepubliceerde theoriën over de pathogenesis:

1. Een mesodermaal defect dat onvoldoende sluiting geeft en fouten in de epitheel opbouw.

De schrijvers suggereren zelf dat mogelijk een erfelijke factor ten grondslag ligt aan deze
afwijkingen.

De Buiatrik of Bujatriek is de kennis van de aandoeningen en ziekten van het rund. Het boek-
je is dus uitsluitend op het rund gericht. Het is samengesteld door hoogleraren en medewer-
kers van het Richard Götze-instituut in Hannover, te weten .A e h n e 1 t, A h 1 e r s, .Andre-
sen. Frecking, Glässer, Gruner t. Konermann, Krause, Lotthammer,
L u hm an n, Merkt, Rosenberger enWeigt.

In een zeer gecomprimeerde vorm, n.1. in 273 bladzijden zijn hier de ziekten en aandoeningen
van het rund beschreven, d.w.z. de inwendi.ge ziekten, de heelkunde en de chirurgie, alsmede
de verloskunde, de gynaecologie en de andrologie.

Een dergelijk boekje heeft natuurlijk als bezwaar dat alles in een kort of misschien wel een
te kort bestek moest worden vermeld. De schrijvers zijn er echter in geslaagd om binnen deze
beperking geweldig veel informatie te verschaffen. Alles is in telegramstijl en kort vermeld,
terwijl het geheel vooral gericht is op de praktikus. Zo worden ten aanzien van de diagnostiek
en de therapie steeds waardevolle aanwijzingen gegeven.

Er is een apart hoofdstuk gewijd aan kalverziekten en een verhoudingsgewijs zeer groot gedeel-
te aan de uieraandoeningen inclusief de chirurgie van de uier. De helft van het boekwerk
wordt ingenomen door de verloskunde, gynaecologie, K.I. enz.

Het boekje is voor iedere dierenarts met een runderpraktijk een waardevolle aanwinst. Het
boek leent zich om snel iets in na te kijken, terwijl de adviezen en instructies kort en praktisch
worden weer.gegeven.

Een boekje in klein formaat van 324 pagina\'s, geschreven door een dierenartse voor dieren-
artsen. Het is .gebaseerd op vele jaren van eigen ervaring, opgedaan in de vo.gelkliniek van
de veterinaire hogeschool van Flannover.

De opzet is zeer systematisch: het houden, de verzorging en de voeding worden besproken van
achtereenvolgens pape.gaaiachtige, zaadeters, insecteneters, roofvogels, uilen en wildgevogelte.
In dezelfde volgorde worden van deze vogels hun ziekten besproken. Dit heeft het voordeel
dat men vlot iets na kan slaan (en eventueel correct verwezen wordt naar een andere pagina
waar de betreffende ziekte uitvoeri.ger behandeld wordt). Bovendien treden door een dergelijke
opzet de verschillen in ziektekunde en ziekten van de genoemde vo.gelorden duidelijk aan het
daglicht.

De ziekten zelf worden systematisch per orgaansysteem besproken (b.v. onder spijsverterings-
apparaat achtereenvolgens: snavel, Oesophagus, krop, klier- en spiermaag).
Infectieziekten komen betrekkelijk weinig aan de orde. Dit hangt mo.gelijk samen met het
aanbod van patiënten.

Van elke ziekte wordt zoveel mo.gelijk achtereenvolgens symptomen, pathologie, etiologie en
therapeutische maatregelen behandeld. Indien er b.v. .geen therapie bestaat wordt dat vermeld.
.Aan het eind van elk hoofdstuk van ziekten van parkieten is een tabellarisch overzicht opge-
nomen waarin symptomen, diagnose, differentiaal diagnose, etiologie en therapie zijn op-
genomen.

De tabellen vormen, tezamen met een lijst van de handelsnamen van de gebruikte preparaten,
de sleutel tot de toegepaste therapieën. De tabellen bieden m.i. te weinig gelegenheid om op
details in te .gaan.

De lijst van handelsnamen van preparaten is samengesteld uit preparaten waar de autrice
ervaring mee heeft en die haar goed voldoen. De namen zijn alfabetisch gerangschikt. Gedeel-
telijk naar hun werking (antibiotica, artimycotica), gedeeltelijk naar hun handelsnaam (Ca-
tosal (Bayer) - Cedilanid (Sandoz)). Anderzijds kan men echter antibiotica verder zowel
onder ,,oogzalven" als onder ,,zalven" maar ook onder „poeder" aantreffen.
Kortom een wat chaotische reeks, die bovendien niet geheel compleet is.

Voor verschillende preparaten is het problematisch Nederlandse equivalenten te vinden. De
index vertoont eveneens herhaaldelijk lacunes.

De waarde van dit boekje ligt in de niet onaanzienlijke informatie die mede gebaseerd op een
goede literatuurkennis door een ervaren dierenartse aan haar colle.gae ter beschikking wordt
gesteld. Het is echter informatie die, gezien de prijs van het boekje, duur gekocht moet worden,

Ten vervolge van hetgeen op pag. 258 van dit tijdschrift over de inhoud van aflevering 12
(laatste aflevering in 1972) van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld, volgt
onderstaand de inhoud van de eerste alfevering in 1973:

L/anmi Diergeneeskundig Tijdschrift, 42, (1), (1973).
Oorspronkelijke bijdragen:

De Moor, A., Verschooten, F., D e s m e t, P., S t e e n h a u t, M., De L e y, G. en
Wouters, L.: Intraveneuze lokale anesthesie van de distale delen van de ledematen bij
het rund.

Lamp O, Ph. en W i I 1 e m s, (t): Melkbaarheid bij Oostvlaamse stamboekdieren. IL Het

verband tussen de melkbaarheidsparameters.
Maas, H. J. L.: Resultaten van een vaccinatie tegen Marekse ziekte (M Z.) op een pro-

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 96, 1271, (1971), is een indruk gegeven over de
reorganisatie van de eerste vier studiejaren (basisperiode). Dit programma is thans gevorderd
tot het tweede semester van het vierde studiejaar en is in .grote lijn uitgevoerd zoals gepland,
In het najaar van 1971 zijn twee commissies ingesteld, die tot taak kre.gen de twee gedifferen-
tieerde hoofdrichtingen uit te werken. De uitgebrachte rapporten zijn nu in de faculteitsraad
besproken en met enkele wijzigingen aanvaard.

Dit betreft klini,sche- en de niet klinische veterinair hygiënische richting.
Omtrent de vrije studierichting is inmiddels besloten, dat studenten met interesse voor deze
richting in het algemeen na het derde studiejaar hier een aanvang mee kunnen maken. Voorts
wordt momenteel, in overleg met de subfaculteit biologie en de faculteit .geneeskunde, na,ge-
gaan in hoeverre aansluiting gevonden kan worden met de opleiding medisch-biologisch on-
derzoeker, Dit mede in verband met het feit, dat in de op stapel staande Wet Herstructurering
Wetenschappelijk Onderwijs waarschijnlijk slechts beperkte mogelijkheden bestaan voor het
verkrij.gen van een research aantekening of een research-assistentschap.

De commissie voor de klinische richting bestond uit leden van wetenschappelijke staf en
studenten, waaraan, op verzoek van de faculteit, vijf door de K,N,M,v,D, aangewezen dieren-
artsen van buiten de faculteit waren toegevoegd.

De connnissie heeft zich .geschaard achter de volgende doelstelling: de vorming van een aca-
demicus met een betrekkelijk brede basisopleiding, d,w.z. in de eerste vier studiejaren, afge-
rond met een doctoraal examen. In de differentiatieperiode van twee jaar ecn studieprogram-
ma te creëren, dat qua inhoud en uitvoering beter is dan de huidi.ge cn aansluit op de
ontwikkelingen in de beroepsuitoefening. Dit betekent onder meer een betere coördinatie.

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten verantwoor-
delijkheid van de Redaktie.

grotere efficiëntie bij de praiitische training, terwijl ruimte gelaten wordt voor een individuele
variatie.

In verband met de inboud van het programma is zij er van uitgegaan, dat zij, die deze richting
volgen, na het afstuderen werkzaam zullen zijn:

j. in ontwikkelingslanden.
Rekening is gehouden met: een toenemend belang van de kleine huisdierenpraktijk, een toe-
nemende vraag naar veterinaire bedrijfsbegeleiding (bedrijfsdiergeneeskunde) en mogelijke
taakverdeling in groepspraktijken, leidende tot variatie in werkzaamheden en belangstelling.
Een scheiding tussen grote- en kleine huisdieren werd op dit moment nog niet wenselijk ge-
acht.

Colleges, demonstraties en praktika zijn in het vijfde studiejaar gepland, met aansluitend in het
zesde jaar praktische training in een standaard- en een keuze-pakket co-assistentschappen. Het
theoretisch onderwijs wordt reeds enkele jaren in toenemende mate meer gericht op toelichting
en demonstraties. Het is de bedoeling deze ontwikkeling te versnellen. Dit onderwijs zal per
vak zoveel mogelijk in blokken van één morgen per week worden uitgevoerd. Zoals reeds in
de voorgaande mededeling vermeld is, worden de in dit vijfde studiejaar gedachte vakken
gezien als geïntegreerd onderwijs van clinici en niet-clinici (bv. farmacologie, infectieziekten,
zootechniek, pathologische anatomie).

Wanneer hier afgezien wordt van een verfijnde omschrijving, kan van de in het vijfde studie-
jaar ondergebrachte vakken de volgende opsomming gemaakt worden:

4. de anaesthesiologic, de algemene heelkunde en de heelkunde der grote huisdieren.

Het is de bedoeling de veterinaire wetskennis in de toekomst over te bren,gen naar de basis-
periode.

Het aantal te volgen klinische demonstraties is gewijzigd en er is wijziging aangebracht in het
praktikum programma en de overige demonstraties.

Het zesde studiejaar zal op dc volgende wijze worden besteed aan de co-assistent.schappen:

De aldus .geprogrammeerde co-assistentschappen omvatten 24 weken, aangevuld met 4 weken
naar keuze binnen de mogelijkheden. In totaal zullen echter 42 weken moeten worden besteed.
Wat de besteding van de aanvullende weken betreft zal dit zoveel mogelijk aan vrije keuze
overgelaten worden. Gedacht wordt aan:

b. oriëntatie of aanvulling op andere vakgebieden, zoals: tropencursus, bijzondere dieren,
röntgenologie, proefdierkunde,

c. stages bij instellingen buiten de faculteit, zoals: Gezondheidsdiensten, C.D.I., R.I.V., in-
d\\istrieën, andere faculteiten in binnen- en buitenland.

Het zal duidelijk zijn, dat hier slechts een grove en onvolledige schets van het onderwijs in de
klinische differentiatie gegeven kan worden. Voorts is het belangrijk welke concrete inhoud
aan een dergelijk programma wordt gegeven en welke methodieken bij overdracht van kennis
en vaardigheden worden gehanteerd. Dit hangt mede af van het onderwerp en zal hier nood-
gedwongen buiten beschouwing moeten blijven, ondanks het feit, dat daar veel over te ver-
melden zou zijn.

Wat betreft de niet-klinische veterinair-hygiënische differentiatie richting het volgende.
Ook de commissie, die het programma voor deze richting heeft uitgewerkt, bestond uit leden
van de wetenschappelijke staf en studenten en was aangevuld met drie, op verzoek van de
faculteit, door de K.N.M.v.D. aangewezen dierenartsen van buiten de faculteit.
De commissie heeft de veterinaire hygiëne alsvolgt gedefinieerd:

„Het gebied van de veterinaire wetenschap en het veterinaire handelen, dat zich bezighoudt
met de zorg voor de gezondheid van mens en dier, voorzover deze elkaar onderling beïnvloe-
den, met name door het contact van de mens met dieren en dierlijke produkten (inclusief
afvalprodukten) en de consumptie van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.
Kennis van het gezonde en zieke dier, van bewerken, verwerken en bewaken van voedingsmid-
delen van dierlijke oorsprong is een onderdeel van dit gebied.

De veterinaire hygiëne kan omgekeerd een essentiële bijdrage leveren ter verbetering van de
gezondheidstoestand van de veestapel, op basis van kennis van het gezonde en zieke dier en
allerlei in dit vakgebied vigerende methoden en technieken".

Uitgangspunt van dc commissie is geweest afgestudeerden voldoende toegerust te doen zijn
voor het vervullen van funkties in laboratoria op veterinair gebied en elders, zoals:

k. Laboratoria in humaan medische sector (ziekenhuizen, streeklaboratoria, proefdierafdelin-
gen, etc.),
1. T.N.O. instituten,

Het is de bedoeling het vijfde studiejaar in deze differentiatierichting op te bouwen uit een
aantal geprogrammeerde pakketten, die elk in een blokvorm van 1-6 weken zullen worden
afgewerkt. Elk pakket omvat theoretische en praktische onderwijs en/of demonstraties en
wordt steeds per blok afgerond met een proeve van bekwaamheid. Deze pakketten zijn:

Deze geprogrammeerde verplichte pakketten omvatten in totaal 33 weken. Hierop zal een
aanvulling moeten plaatsvinden, waarbij keuze mogelijk zal zijn.

Het zesde studiejaar zal voor ongeveer zes maanden bestaan uit een stage waarbij men inge-
schakeld zal worden in een niet-klinisch research project. Ongeveer twee maanden zijn ge-
pland voor korte geprogrammeerde co-assistentschappen van 1-2 weken, bij instellmgen op het
.gebied van de voedingsmiddelen produktie of bewaking.

Tenslotte kunnen naar keuze een aantal andere co-a,ssistentschappen of sta.ges worden gevolgd.
Gedacht is aan:

a. instellin.gen buiten de faculteit zoals:
T.N.O.-lJmuiden, Spelderholt, R.I.V., Gezondheidsdienst, e.a.

b. specifieke cursussen of sta.ges. bv. onderzoektechnieken microbiologie, virusziekten bij vissen,
levensmiddelentechnologie, bedrijfskunde, e.a.

Speciaal met betrekking tot de stages buiten de faculteit moet mogelijk enige voorbehoud
gemaakt worden, ten aanzien van de realiseerbaarheid. Dit zal mede afhangen van het aantal
studenten, dat hiervan gebruik wil maken en de regelingen, die hiervoor getroffen kunnen
worden.

Zoals reeds in de eerste mededeling is vermeld, is het de bedoeling om de meer cursorische en
keuze pakketten tevens een rol te laten vervullen in het post universitair onderwijs. Teneinde
hieraan gestalte te geven is onlangs een kleine werkgroep, van faculteit en K.N.M.v.D., inge-
steld om in eerste instantie de organisatorische aspecten te bezien.

Met deze reorganisatie van de studie hoopt de faculteit een aantal onderwijstechnische verbe-
teringen te realiseren en een aanpassing te verkrij.gen aan de ontwikkelingen op wetenschap-
pelijk gebied, alsmede op het terrein van de beroepsuitoefening.

Wat betreft de differentiatie kan nog opgemerkt worden, dat een streven in deze richting ook
bij andere Europese faculteiten voor diergeneeskunde bestaat. Vele achtergronden en doelstel-
lingen van de huidige studie-reorganisatie in Utrecht zijn ook herkenbaar in het in 1972 door
de National Academy of Sciences (Washington) uitgegeven boekwerkje: „New Horizons for
Veterinary Medicine".

Zoals uit het overzicht voor de beide hoofdrichtingen in de differentiatie duidelijk zal zijn, is
er voor de laatste twee studiejaren duidelijk gestreefd naar individuele variatie mogelijkheden.
Vandaar dat inderdaad gesproken moet worden van hoofd-richtingen.

Voor de niet klinische veterinair-hygiënische richting omvat de variatie mogelijkheid bijna
één jaar van de twee laatste studiejaren.

Voor de klinische richting bestaat keuze mogelijkheid voor in totaal 18 weken co-assistent-
schappen.

Deze variatie mogelijkheid en het feit, dat, voor zover mogelijk, bij de keuze ook pakketten
uit de andere hoofdrichting gekozen kunnen worden, betekent dat er .geen twee, maar vele
,,soorten" dierenartsen kunnen worden opgeleid.

Het is een gelukkige omstandigheid, dat de huidige reorganisatie aansluit bij dc plannen, die
ontwikkeld zijn in de voorgenomen Herstructurering van het Wetenschappelijk Onderwijs.
Hierin wordt gedacht aan een doctorale fase van vier jaar en post-doctoraal wetenschappelijk
beroep.sonderwijs voor enkele studierichtingen, waaronder dier.geneeskunde.

.Afstuderenden in zowel de klinische als dc nict-klinische veterinair-hygiënische richting zullen
..dierenarts" zijn, hetgeen echter niet atitomatisch zal kunnen betekenen, dat zij in staat geacht
kunnen worden het beroep in zijn volle omvang en breedte te kunnen uitoefenen. Op de
dierenartsbullen zal aangetekend worden in welke vakken men examen heeft afgelegd.
Op dit punt is het niet mogelijk gebleken, ondanks in goede sfeer verlopen overleg tussen de
K.N.M.v.D. en faculteit, om tot een gemeenschappelijk inzicht te komen. Er zal getracht wor-
den om op zo kort mogelijke termijn hierover duidelijkheid te verschaffen.

Zonder dat dit met zoveel woorden vermeld is, maakt de ingezonden mededeling ,,Splijtende
opleiding 11\' de indruk een korte samenvatting te willen zijn van de plannen, die de Faculteit
der Diergeneeskunde heeft inzake de reorganisatie van de opleiding.

Ook de namen van de schrijvers versterken de indruk dat wij hier niet te doen hebben met een
vrijblijvende beschouwing, maar met een officieel stuk, dat namens de Faculteit de lezers van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde wil meedelen op welke wijze binnenkort de studie in de
laatste twee jaren zal worden ingedeeld.

Inzake de reorganisatie van de opleiding zijn van de zijde van de Faculteit in het voorjaar van
1972 twee rapporten van werkgroepen verschenen. Op 20 december 1972 zijn die — met
gedeeltelijke verwerking van de kritiek — samengevat in een Memorandum en tenslotte ver-
scheen op 15 februari 1973 een herschreven Memorandum, waarin de Faculteit in het voor-
woord verklaarde, dat alle voorgaande stukken hiermee kwamen te vervallen.
Het is geen eenvoudige opdracht met deze voortdurend herschreven standpunten elkaar te
blijven verstaan en recht te blijven doen aan het standpunt van de Faculteit.
In die zin maakt ook de mededeling ,,Splijtende opleiding H" de zaak niet eenvoudiger. In
een poging tot beknoptheid resulteert het artikel in een onverantwoorde beperking van infor-
matie over de werkelijke inhoud en de consequenties van de voorgestelde reorganisatie, terwijl
geen enkele informatie gegeven wordt over de vraag in hoeverre in de elkaar opvolgende en
herschreven officiële stukken tegemoet gekomen is aan de ernstige bezwaren die tegen de
voorgestelde reorganisatie geuit zijn.

Tegen deze achtergrond is er niet aan te ontkomen, dat wij in de beantwoording van deze mede-
deling ,,Splijtende opleiding 11" mede betrekken — en moéten betrekken — de andere ons
bekende officiële rapporten en memoranda.
In dit licht bezien zijn de volgende opmerkingen te maken:

1. Ondanks alle gebrek aan nadere informatie moet alle lezers van dit artikel één ding duidelijk
zijn: De Faculteit handhaaft haar in 1969 ,,plotseling" — zonder enige voorafgaande
discussie met de Maatschappij — ingenomen standpunt. De diergeneeskunde wordt binnen-
kort ingedeeld in een „klinische" en een ,,niet-klinische, veterinair hygiënische" richting.

2. Het heeft weinig zin over woorden te vechten — behalve als die woorden tot symbolen
worden en als zodanig gaan „heersen" en een nergens passende indeling gaan opdringen
aan de bestaande werkelijkheid van alle disciplines waarin de diergeneeskunde wordt uit-
geoefend.

,,Niet-klinische" diergeneeskunde is een wonderlijk woord — voor wie de moeite neemt en
de gelegenheid krijgt daarover na te denken. Men durft het nauwelijks te zeggen, maar het
hoge woord moet er — na al die jaren - - ook in dit Tijdschrift maar eens uit: Niet-
klinische diergeneeskunde bestaat niet. Het is een contradictio in terminis.
Men moet niet trachten zichzelf, de dierenartsen, de studenten, de Overheid en de E.E.G.
iets wijs te maken door voor diergeneeskunde de term „veterinair" in te voeren en te
beweren dat de afgestudeerden in die nieuwe richting dierenartsen zullen heten.
Waarom zegt men niet met heldere woorden dat de afgestudeerden in de „niet-klinische,
veterinair hygiënische" richting geen dierenartsen zullen zijn; nóch in de zin der wet, nóch
in de zin van de harmonisatie die in de E,E,G, tot stand kwam, nóch in de zin van de
bepalingen die voor de export van vlees bestaan.

3. Het is de zorg van de Maatschappij dat het deze nieuwe studierichting zal vergaan als de
eertijds ingestelde „Vrije studierichting". Door gebrek aan diergeneeskundige identiteit
heeft die richting nooit enige betekenis gekregen.

4. Er bestaat geen behoefte aan gedifferentieerde dierenartsen. Er is tussen de Faculteit en
de Maatschappij dan ook nimmer verschil van mening .geweest over de noodzaak tot
differentiatie in de opleiding; wèl vanaf het begin van de besprekingen over de wijze
waarop .gedifferentieerd zou worden.

De Faculteit heeft gekozen voor de „grote" differentiatie, de zgn. 4-2 opleiding; 4 jaar
basisopleiding, daarna uiteengaande in 2 jaar .,klinische" en 2 jaar „hygiënische" richting.
De consequentie van een dergelijke diepgaande tweedeling is een duidelijk verlies aan dier-
geneeskundige identiteit voor beide richtingen en een beperkte flexibiliteit ten opzichte van
de maatschappelijke behoeften aan diergeneeskundige disciplines. Het invoeren van sub-
differentiaties kan het verkeerde uitgangspunt van de ,,hoofdrichtingen" niet goed maken,

De Maatschappij heeft daartegen altijd bezwaar gemaalit, dat op die manier de dier-
geneeskunde op een onverantwoorde wijze wordt ingedeeld en heeft steeds duidelijker gepleit
voor een „kleine" differentiatie, de zgn. 5-1 opleiding. Die oplossing biedt de duidelijke
voordelen van diergeneeskundige identiteit voor alle afgestudeerden en mogelijkheden tot
veel meer ,,richtingen" in het laatste jaar dan de twee thans voorgestelde.
De Faculteit is tot nog toe in gebreke gebleven aan te tonen dat een dergelijke 5-1 opzet
niet mogelijk is; nog sterker, wij hebben de indruk dat deze mogelijkheid in de laatste
jaren nooit serieus is onderzocht. Dit bevreemdt temeer, omdat in het gehele E.E.G.-
gebicd voor een dergelijke minimale basisopleiding tot dierenarts gekozen is.
5. Dat is dan de mening van de Maatschappij. Een verkeerd uitgangspunt verhindert se-
rieuze bezinning op alternatieve mogelijkheden voor reorganisatie van de opleiding, mis-
kent de geschiedenis van de diergeneeskunde en zal een adequate ontwikkeling belemme-
ren.

In de mededeling ,,Splijtende opleiding II" wordt onze zorg, geformuleerd in dc brief aan de
■Academische Raad d.d. 19 januari 1973, niet weggenomen, eerder naar alle kanten bevestigd.
Het is om die reden dat wij menen er goed aan te doen deze brief thans in extenso te publi-
ceren.

Namens het Hoofdbestuur van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde,
H. A. van Riessen, voorzitter.

„Academische Raad, Javastraat 36, \'s-Gravenhage
Onderwerp: differentiatie in de diergeneeskundige opleiding

„Sinds enkele jaren bestaat tussen de Faculteit der Diergeneeskunde (Faculteit) en de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (Maatschappij) een diepgaand
verschil van mening over de reorganisatie van het diergeneeskundig onderwijs.
In haar vergadering van 30 november 1972 heeft de Faculteit besloten haar oorsponkelijke
plan door te voeren.

De Maatschappij is ernstig bezorgd over dit besluit en de gevolgen daarvan voor de dier-
geneeskunde.

Nu door dit besluit het overleg tussen Faculteit en Maatschappij is afgebroken, ziet dc Maat-
schappij geen andere weg meer open dan bij uw Raad en bij de Minister van Onderwijs en
Wetenschappen haar ernstige bezwaren terzake kenbaar te maken.

De Maatschappij beseft terdege dat ze met de navolgende uiteenzetting de Faculteit, waaraan
al haar leden gestudeerd hebben en waarmee daarnaast in allerlei opzichten hechte banden
bestaan, een gebrek aan inzicht in de moderne diergeneeskunde verwijt en een gebrek aan
visie op de toekomst.

De Maatschappij is echter krachtens haar doelstelling gehouden dc diergeneeskunde te be-
vorderen en kan ondanks alle goede persoonlijke verhoudingen met de Faculteit — nu op het
bestaande gespreksniveau geen gehoor wordt gevonden — de verantwoordelijkheid niet uit
de weg op hoger niveau aan te tonen dat het Faculteitsvoorstel tot reorganisatie van dc
opleiding een belcnunering voor de toekomstige ontplooiing van dc diergeneeskunde zal zijn.

De noodzaak tot reorganisatie van de opleiding is de laatste decennia in steeds sterkere mate
zowel door de Faculteit als door de Maatschappij erkend.

De ontwikkelingen van de laatste twintig jaar hebben te zien gegeven, dat dierenartsen naast
de uitoefening van de algemene praktijk en de vleeskeuring, een groot aantal andere vormen
van diergeneeskunde beoefenen. Als voorbeelden mogen gelden de min of meer specialistische
kleine huisdierenpraktijk, de bedrijfsdiergeneeskunde (veterinaire begeleiding van bio-indus-
trieën van b.v. pluimvee en varkens), werkkringen en proefdierinstituten, dc genetica, de vee-
voederindustrieën, de farmaceutische research, de ontwikkelingssamenwerking en soms sterk

Specialistische taken terzake van volksgezondheid en milieuhygiëne. Deze opsonnning is verre
van volledig.

De Faculteit is tot nu toe gedwongen geweest aan al deze ontwikkelingen tegemoet te komen
door aan het bestaande programma de nieuwe onderwerpen toe te voegen. Dit heeft twee in
het oog springende consequenties gehad:

In de eerst plaats vertoonde de opleiding tenslotte ten aanzien van de traditionele uitoefening
van de diergeneeskunde (praktijk en vleeskeuring) ernstige tekortkomingen en kwamen de
andere disciplines noodgedwongen niet op een verantwoorde wijze in het gezichtsveld. Zo ont-
stond een ernstige achterstand terzake van de veterinaire volksgezondheid, terwijl de zoge-
naamde bedrijfsdiergeneeskunde naast de kliniek van het individuele zieke dier geen gestalte
kon krijgen.

In de tweede plaats leidde het „additieprincipe" tot een — voor iedere student verplicht —
overbelast studierooster.

Het is begrijpelijk dat deze situatie zowel de Faculteit als de Maatschappij noopte tot gron-
dige bezinning over de structuur van de opleiding.

De Faculteit heeft in deze bezinning reeds van 1969 af gekozen voor een diepgaande in-
deling in slechts twee richtingen: „kliniek" en „hygiëne", terwijl de Maatschappij, op grond
van het feit dat dierenartsen in steeds meer richtingen gevraagd werden, gepleit heeft voor
een algemene basale dierenartsopleiding met een groot aantal differentiaties aan het eind.
De Maatschappij meende met een oplossing die de veterinaire identiteit van alle differen-
tiatierichtingen in stand houdt en die in de afronding een veel grotere elasticiteit biedt, de
behoeften van de samenleving betreffende de diergeneeskunde meer genuanceerd en adequaat
te benaderen.

Nadat jarenlange discussie over de bovenstaande problematiek had plaatsgevonden, werd in
het voorjaar van 1972 aan de Maatschappij duidelijk op welke wijze de Faculteit de her-
structurering van de opleiding wilde realiseren.

Er verschenen toen twee rapporten van werkcommissies, die indien geëffectueerd, zouden
leiden tot een tweeledige differentiatie, (Wij nemen aan dat deze rapporten inmiddels in uw
bezit zijn).

Kort samengevat betekende dit voorstel, dat na een gezamenlijke vierjarige basisopleiding
tot het doctoraalexamen, er een definitieve scheiding tot stand zou komen tussen een
klinische en een hygiënische richting.

In dit voorgestelde programma zou de „klinicus" een minimale opleiding in de vleeskeuring
ontvangen, terwijl de "hygiënist" geen klinische opleiding van betekenis zou krijgen.
Hoewel enkele leden van de Maatschappij als adviseurs met de genoemde werkcommissies
hadden gecoöpereerd bij de samenstelling van de rapporten — zij het zonder zich te binden
aan het eindresultaat dat pas na totstandkoming van de twee rapporten zichtbaar kon worden
- werd bij het verschijnen van de twee rapporten duidelijker dan ooit, dat de Maatschap])ii
een dergelijk herzieningsplan niet kon steunen. Immers, niet alleen viel te voorzien dat deze
oplossing voor de traditionele uitoefeningswijzen - praktijk en vleeskeuring — slechts gerin.ge
winst zou bieden, tevens betekende deze tweedeling een grondige miskenning van die be-
roepsuitoefeningen, die daarbuiten reeds lang bestaan en een ernstige belemmering voor
nieuwe ontwikkelingen.

Het is onmiskenbaar dat de opleiding „oude stijl" met gebrek aan differentiatie, maar met
duidelijke diergeneeskundige identiteit, een groot aantal dierenartsen — zij het voornamelijk
door eigen initiatief, door persoonlijke interesse en door de onverbiddelijke eisen die de mo-
derne maatschappij aan de diergeneeskunde stelde — in staat heeft gesteld op veel breder
diergeneeskundig terrein te werken dan waartoe de Faculteit opleidde.

Juist dit feit had de Faculteit ervoor moeten behoeden dit „bredere terrein" onder te bren-
gen in een „nieuwe" richting die een ernstig verlies aan diergeneeskundige identiteit ver-
toont. Het is nog nimmer gelukt en het zal ook hier niet gelukken met onderwijstechnische
reorganisaties de samenleving een indeling op te leggen waarom zij niet heeft gevraagd.
Het recente verleden heeft dierenartsen gevraagd op onverwachte plaatsen.
Onderwijshervorming zou van dit ervaringsfeit moeten uitgaan.
Men leidt immers op voor de toekomst.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat het Algemeen Bestuur van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde — samengesteld uit vertegenwoordigers van alle afde-
lingen en van alle disciplines binnen de diergeneeskunde — het bovengeschetste voorstel
in de vergaderingen van 27 juni en 17 augustus 1972 unaniem heeft afgewezen. Het Algemeen
Bestuur heeft — met begrip voor de dringende tijdnood waarin de Faculteit verkeert — ge-
tracht door middel van een voorstel tot relatief kleine wijzigingen in de opzet een veel grotere
elasticiteit voor nu en de toekomst te realiseren en toch de diergeneeskundige identiteit voor
alle richtingen in de opleiding te behouden.

Het Algemeen Bestuur besefte terdege dat het met deze suggesties tot wijziging en verschui-
ving in de door de Faculteit voorgestelde programma\'s bezig was slechts de ernstigste conse-
quenties van een verkeerd uitgangspunt weg te nemen en dat het daarmee tot de uiterste
rand van het aanvaardbare was gegaan.

Inmiddels is zelfs dit amendement — dat de besteding van tien weken co-assistentschappen
betrof — in de Faculteitsvergadering van 30 november 1972 afgewezen. Weliswaar komt de
Faculteit in haar brief van 19 december 1972 enigszins tegemoet aan de wensen die terzake
van de „klinische" richting bestaan, de diepgaande indeling in slechts twee richtingen, een
„klinische" en een „hygiënische" blijft onverkort gehandhaafd.

Om der wille van de duidelijkheid is een opnieuw formuleren van de standpunten gewenst.
Huidige standpunt

De Maatschappij acht zich verantwoordelijk vcxjr de toekomst van de diergeneeskunde en
meent dat alles in het werk moet worden gesteld om te voorkomen dat de Faculteit door
eenzijdige beslissingen over de opleiding de toekomstige ontwikkeling van de diergeneeskunde
ernstig frustreert.

Zij heeft gedurende de afgelopen jaren alle disciplines en alle instanties die binnen de Maat-
schappij het beleid bepalen gevraagd zich grondig over het voorstel van de Faculteit te be-
zinnen.

Zij is na deze bezinning unaniem tot de conclusie gekomen dat de bezwaren tegen het ver-
keerde uitgangspunt en de consequenties daarvan als volgt puntsgewijs zijn samen te vatten:

1. Er zijn veel meer differentiaties in de diergeneeskunde dan de beide door de Faculteit
voorgestelde richtingen.

2. Tussen de — overigens onjuist ingedeelde — richtingen ,kliniek" en „hygiëne" is veel
meer fundamentele samenhang dan uit de voorgestelde programma\'s blijkt.

3. De voorgestelde ,,klinische" richting blijft ver achter bij de verschillende vormen waarin
de praktijk reeds jaren wordt uitgeoefend en ziet voorbij aan alle differentiaties buiten
de praktijkuitoefening, die direct met de „klinische" diergeneeskunde samenhangen.

4. De voorgestelde ,.hygiënische" richting gaat uit van de misvatting dat de veterinaire taken
ten aanzien van de volksgezondheid voornamelijk de vleeskeuring betreffen.

5. Uit de voorgaande bezwaren blijkt dat de Faculteit geen helder inzicht heeft inzake het
verschil tussen differentiatie en specialisatie.

6. Door een tekort aan diergeneeskundige identiteit in de „hygiëne" richting zal hct aantal
studenten dat deze richting kiest ver achterblijven bij dc grote behoefte die juist hier aan
dierenartsen bestaat.

7. Het besluit van de F\'aculteit is in strijd met de reeds in een definitieve ontwerp-richtlijn
vastgelegde minimumeisen die in de E.E.G. ten behoeve van de harmonisatie aan iedere
diergeneeskundige differentiatie zullen worden gesteld.

8. Een verkeerd uitgangspunt mishandelt in zijn consequenties niet alleen de diergeneeskunde
in de toekomst, maar ook de effectus civilis van de dierenarts. Dit zal noodgedwongen
leiden tot geforceerde wijzigingen in de wet op de uitoefening van de diergeneeskunde,
waar\\an de hanteerbaarheid door alle deskundigen binnen de Maatschappij wordt ont-
kend.

Reeds geruime tijd zijn door de eisen die de sterk veranderde samenleving aan de diergenees-
kunde heeft gesteld, differentiaties ontstaan als proefdierkunde, zootechniek van de landbouw-
huisdieren, immunogenetica, veterinaire farmacologie en toxicologie, bedrijfsdiergeneeskunde

van de bio-industrie en de veterinaire vollisgezondheidseisen terzake, tropische ziekten en de
ontwikkelingssamenwerking in alle zoötechnisch-diergenecskundige aspecten, die bij de indeling
die de Faculteit voorstelt letterlijk tussen de wal en het schip geraken.

Ook voor nog te verwachten ontwikkelingen schiet de indeling in .,kliniek" en ,,hygiëne" ten
enenmale tekort met betrekking tot de eisen die de maatschappij aan de diergeneeskunde zal
stellen.
ad 2.

Het is naar onze mening strikte noodzaak dat de prakticus van dc landbouwhuisdieren — wil
hij zijn cliënten goed kunnen adviseren —, zoveel theoretisch en praktisch inzicht in de bewa-
king van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong heeft, dat hij weet wat er terzake van pa-
thologie en therapie — residuen van geneesmiddelen — tussen boerderij en consument gebeurd
kan zijn.

Juist de moderne ontwikkeling van de welhaast industriële produktie van voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong bewijst hoezeer de Faculteit met haar indeling ,.kliniek" en „hygiëne" het
spoor bijster is.

De „klinicus" zal in de veterinaire begeleiding van dit soort bedrijven — tegenwoordig aange-
duid als bedrijfsdiergeneeskunde — voortdurend geconfronteerd worden met de consequenties
van zijn diagnostische, therapeutische en prognostische beslissingen voor de volksgezondheid en
met zijn toenemende verantwoordelijkheid voor de financiële consequenties van zijn beslissingen
voor de cliënt.

Het is nauwelijks te geloven dat de Faculteit in deze ontwikkeling van .,keiharde" economische
eisen aan de diergeneeskunde meent — blijkens het rapport „klinische richting" pag. 4, 2.2.2.
— inzake de samenhang tu.ssen kliniek hygiëne te kunnen volstaan met de motivering dat er een
„voorlopige benoembaarheid" moet zijn in de vleeskeuring in ,,subalterne" functies. In de toe-
lichting wordt namelijk onomwonden vermeld dat deze opleiding als overgangsfase is bedoeld
en onzes inziens moet deze derhalve worden gezien als een laatste restant van de verantwoorde-
lijkheid van de practicus voor de volksgezondheid. De Maatschappij kan zich niet aan de indruk
onttrekken dat de Faculteit zo snel mogelijk van dit hygiënisch „inconvenient" voor de klinicus
af wil.

De Maatschappij trekt het zich ernstig aan dat zij cr tot nu toe niet in geslaagd is de Faculteit
uit te leggen dat de samenhang tussen veterinaire bewaking van de bio-industrie en de conse-
quenties daarvan voor de volksgezondheid aanmerkelijk dieper gaat dan de benoemingsmogelijk-
heden voor de praktizerende dierenarts.

De door de Faculteit op te leiden ,,klinicus" zal in de uitoefening van de praktijk niet buiten
grondige kennis van de veterinaire ,,hygiëne" kunnen, wil zijn ,,klinisch" handelen verantwoord
zijn.

■Anderzijds zal de „hygiënist" die de Faculteit zich voorstelt oj) tc leiden moeten beschikken over
grondige „klinische" kennis van de volksgezondheidsproblemen die het dier in het milieu op-
roept.

Geldt deze samenhang reeds voor de gebruiksdicren, ook de klinicus voor de gezelschapsdieren
zal grondige kennis moeten hebben van de zoöno.sen die buiten de consumptie van voedin.gs-
niiddelcn van dierlijke oorsprong om de mens bedreigen.

En inzake de kliniek van de gebruiksdicren èn inzake de kliniek van dc .gezelschapsdieren gaat
de Faculteit aan de veterinaire volksgezondheid voorbij.

Het is om die reden dat de Maatschappij het ernstig betreurt dat de voortreffelijke opzet van
de eerste 4 jaar, die een reeds lang noodzakelijke integratie en coördinatie van dc leerstof voor
het doctoraalexamen tot stand brengt, voor dc laatste twee jaar geheel verlaten is. De funda-
mentale samenhang van alle diergeneeskundige wetenschappen had moeten leiden tot een zelfde
geïntegreerde opzet voor de volgende jaren. De Faculteit heeft gemeend de ernstige kritiek van
de Maatschappij op haar oorspronkelijke indeling te kunnen opvangen door aan de „klinische"
richting 15 slachthuisdemonstraties en 10 halve dagen co-assistentschap op het slachthuis toe te
voegen en door de „hygiëne" richting ruimte -voor 3 weken interne kliniek van dc gebruiks-
dicren te maken.

De Maatschappij kan uit deze „tegemoetkoming" niet anders concluderen dan dat een kort-
zichtige indeling ook kortzichtige compromissen leidt. De consequenties van de veterinaire
kliniek voor de volksgezondheid reiken verder dan het slachthuis. De gedachte dat 3 weken
interne kliniek — ook nog beperkt tot bepaalde diersoorten — in de „hygiëne" richting vol-
doende klinische basis voor de juiste behartiging van de veterinaire volksgezondheid zou op-
leveren is een miskenning van de ontwikkeling die de diergeneeskunde in ruim honderd jaar

Is de trouwste viervoeter die we kennen niet de hond...
Z\'n genegenheid en vrolijkheid hebben hem tot het meest geliefde
huisdier gemaakt. Ongevaarlijk. Want dank zij een man als
Louis Pasteur, die in 1881 het miltvuur-vaccin en in \'85 het
hondsdolheid-vaccin ontwikkelde, hebben we geleerd dat we onze
kwispelstaartende vriend door vaccinatie kunnen beschermen.
Voor zichzelf en zijn soortgenoten en voor ons.

hondeziekte (weefselkweek)-vaccin Behring-
werke voor de actieve immunisatie tegen
hondeziekte

hondeziekte (weefselkweek)-hepatitis-vaccin
Behringwerke voor de actieve immunisatie
tegen hondeziekte en hepatitis contagiosa
canis (h.c.c.)

hondeziekte (weefselkweek)-hepatitis-
ieptospirose-vaccin Behringwerke
voor de actieve immunisatie tegen honde-
ziekte, hepatitis contagiosa canis (h.c.c.)
en leptospirose (L. canicola en L. ictero-
haemorrhagiae)

ter actieve immunisatie van honden tegen
een infectie met Leptospira canicola
en Leptospira icterohaemorrhagiae

Rabiesvaccin Behringwerke (stam Fiury
L.E.P.) ter preventie van hondsdolheid bij
honden.

ten aanzien van de volksgezondheid heeft doorgemaakt. Met dit compromis van drie weken
wordt de veterinaire ,,hygiënist" op onverantwoordelijke wijze verwijderd van zijn dier,genees-
kundig uit.gangspunt.

Met heeft de Maatschappij verbaasd dat de Faculteit — nadat zij op 30 november 1972 een
definitief besluit over de indeling van de diergeneeskunde in „kliniek" en ..hygiëne" had ge-
nomen — blijkens haar brief van 19 december 1972 meent een „kleine deskundige commissie"
te moeten instellen die ..op korte termijn" zal na.gaan welke ,,klinische" training voor de
..hygiëne" richting nodig is. Het onderzoek van de noodzaak tot ..hygiënische" training voor
de „klinische" richting is klaarblijkelijk niet aan deze commissie opgedragen,
,Mgezien van deze ,.vergeten" opdracht, getuigt het feit, dat de Faculteit eerst thans tot een
dergelijk deskundig onderzoek besluit van de luchthartigheid waarmee zij — met een beroep
op onderwijstechnische restricties — met haar indeling voorbij gezien heeft aan de fundamen-
tele samenhang tussen diergeneeskunde en volksgezondheid.

De Maatschappij weet niet beter dan dat juist hierover jarenlang verschil van mening bestond
en dat zij de erkenning van die samenhang tussen „kliniek" en „hygiëne" altijd als voor-
waarde gesteld heeft voor een verantwoorde reorganisatie van de opleiding.

De oorspronkelijke opleiding tot de diergeneeskunde stelde de dierenarts, binnen de bestaande
theraijeutische mogelijkheden, in staat het zieke dier te .genezen. In de twintigste eeuw is de
oorspronkelijke indeling in het „grote" en het „kleine" huisdier geëvalueerd in het onderscheid
tussen gebruiksdier en gezelschapsdier met vergaande consequenties voor de diergeneeskunde.
De geneeskunde van de gebruiksdieren heeft zich, beginnend bij pluimvee, via varkens, mest-
kalveren en rundvee, steeds meer bewogen in de richting van de mede door de moderne be-
drijfsvoering bepaalde behoefte aan preventie van ziekten en aan zootechniek, zowel wat huis-
vesting als genetica betreft.

Het is overdreven te beweren dat therapeutische ingrepen bij gebruiksdieren achterhaald zijn,
maar de steeds dringender eis van het bedrijfsleven tot preventie van ziekten bij dc landbouw-
huisdieren heeft dc dier,geneeskunde genoodzaakt tot een totaal andere benadering,
In een te.genovergestelde richting heeft zich de diergeneeskunde van de kleine huisdieren, later
genoemd de gezelschapsdieren — waartoe ook het paard steeds meer kan worden gerekend —
ontwikkeld. Bij deze vorm van diergeneeskunde is steeds meer aandacht ontstaan voor dc be-
handeling van het individuele zieke dier met gebruikmaking van de mogelijkheden die ook
in de humane geneeskunde tot stand kwamen.

Ook op grond van deze steeds meer divergerende uitoefening van de diergeneeskunde meent de
Maatschappij dat de gedachte dat deze nog in één ,,klinische" richting zou zijn onder te bren-
gen, allang door de feiten achterhaald is. De praktijkuitoefening heeft zich inzake de indeling
tussen gebruiks- en gezelschapsdieren allang gedifferentieerd door de vorming van min of meer
specialistische kleine huisdierenpraktijken enerzijds, en de vorming van associaties en groeps-
praktijken anderzijds. Door deze ontwikkeling wordt de klinische diergeneeskunde steeds meer
naar diersoort bedreven. De voorgestelde „klinische" richting kan dus — zelfs met de voorge-
stelde minimale verbeteringen — geenszins een ojjlossing genoemd worden voor dc wijze waar-
op de praktijk in de toekomst zal worden uitgeoefend.

Gezien het gestelde opleidin.gsdoel vertoont hct ..klinisch" programma geen visie ten aanzien
van het steeds sterker groeiend onderscheid tussen .gezelschaps- en gebruiksdieren. \'levens weet
de Faculteit in deze ..richting" klaarblijkelijk geen raad met de andere vormen van diergenees-
kunde, zoals de overheids- en semi-overheidsfuncties, functies in de industrie (bio-industrie,
\\cevoederindustrie en farmaceutische industrie), functies in ontwikkelingslanden (,.tropische"
ziekten), functies bij dierentuinen en functies met betrekking tot de proefdierkunde.
Het beperkte inzicht dat de Faculteit in de moderne dier.geneeskunde heeft, blijkt ook hier dui-
delijk. Na een gewichtig aandoende opsomming van al deze opleidin.gsdoelen voor de ..klini-
sche" richting op pagina 4 en 5 worden zij onmiddellijk met een beroep op het feit dat die
richting nu eenmaal niet met alles „in bijzondere" mate rekening behoeft te houden, als oplei-
dingsdoel afgevoerd.

De voorgestelde ,,hygiëne" richting is — door de jarenlan.ge kritiek op de verwaarlozing daar-
van — oorspronkelijk dusdanig als een ..vleeskeuringsopleiding" samengesteld, dat deze opzet
in het uiteindelijke voorstel teveel blijft overheersen. In werkelijkheid heeft de bewaking van

voedingsmiddelen van dierlijltc oorsprong en de totaliteit van de problemen die het dier in het
milieu oproept, zich reeds veer verder ontwikkeld.

Er zijn meer veterinaire taken ten aanzien van volksgezondheid dan de bewaking van het pro-
dukt vlees alleen. Elk produkt van dierlijke oorsprong dat door de mens geconsumeerd wordt,
vraagt zowel wat de pathologie als de therapie — residuen van geneesmiddelen -- betreft, dier-
geneeskundige bewaking.

De desastreuze consequenties van een verkeerde indeling terzake werden reeds onder jjunt 2 en
3 gememoreerd.

Ondanks jarenlange discussie cn van de zijde van de Maatschappij geuite bezwaren daartegen,
heeft de Faculteit gekozen voor een aanpassen van de bestaande opleiding en het oprichten van
een nieuwe zijtak die alle tot nu toe verwaarloosde onderwerpen moest bevatten.
Daardoor schiet het Faculteitsvoorstel in de ,,klinische\'\' richtin.g te kort in de differentiaties
die de huidige maatschappij vraagt (zie punt 3) terwijl de ,,nieuwe" richting blijkens sommi.gc
onderwerpen van het eerste jaar en de stages en medewerking aan een researchprogramma in
het tweede jaar tot een specialisme opleidt, dat pas na het dierenartsdiploma aan de orde be-
lioort te komen.

Ook hier wreekt zich een verkeerd uitgangspunt, waarbij de Faculteit — onder miskciming
van de fundamentele samenhang van de diergeneeskundige wetenschappen — alle tekortkomin-
gen in de differentiatie in de opleiding tracht .goed tc maken door ze voor eens cn voor altijd
onder te brengen in een specialisatie. Dat lijkt betreffende de huidige eisen aan de dier-
geneeskunde de weg van de minste weerstand. Onder de suggestie van een ,,nieuwe opzet" van
de diergeneeskundige opleiding is men bezig alle niet in de opleiding ,,oude stijl" passende on-
derwerpen af te voeren naar een .,nieuwe" richting, waardoor zowel de voorgestelde ,,kliniek"
als de „hygiëne" in de toekomst ernstig zullen lijden aan een gebrek aan veterinaire identiteit.
.Als dat oordeel hard klinkt, is het precies zo bedoeld.

Het is onmiskenbaar dat diegenen die zich aan dc Faculteit der Diergeneeskunde aanmelden,
ook dierenarts willen worden.

Het bijna volkomen gebrek aan veterinaire identiteit van de hygiënerichting zal er — met de
allerbeste bedoelingen tot vernieuwing — toe leiden dat veel minder studenten voor deze rich-
ting kiezen dan voor dc maatschappelijke behoefte noodzakelijk is. Tot nu toe is — om reeds
eerder uiteengezette redenen - de dierenarts in de laatste decennia juist vanwe.ge zijn diercn-
artsopleiding gevraagd op een geheel ander terrein dan de klassieke iiraktijkuitoefening.
Het lijkt dc Maatschappij een voorbarig experiment hem op grond van vermeende onderwijs-
technische onmogelijkheden een dierenartsopleiding te onthouden. Een opleiding is pas dan
optimaal als ze de maatschappelijke behoefte volledig aan het woord laat. Het is bepaald niet
zo, dat de Faculteit en de onderwijstechnische mogelijkheden cn omnogelijkheden dc toekomst
van de diergeneeskunde bepalen.

In de praktijk zal het experinient met een van de dierenartsopleiding losstaande ,,hy,giënerich-
ting" zowel wat het aanbod van studenten, als wat de vraag van de samenleving betreft ccn
misvatting blijken te zijn.

Er is niet aan tc ontkomen dat de modernisering van het diergeneeskundig onderwijs rekening
zal moeten houden met de ontwikkeling in de E.E.G. Na jarcnlan.ge discussie is het ,,Comitc
de Liaison" gekomen tot een minimaal verplichte vijfjarige algemene dicrcnartsopleiding, die
voorwaarde zal zijn voor de uitwisselbaarheid van dierenartsen in de E.E.G. Een en ander is
inmiddels vastgelegd in een ontwerprichtlijn van dc E.E.G. waarvan bekrachtiging aanstaande
is.

Tijdens het eerste Europese diercnartscongres over ,,Tierarzt und Umwclt" te Wiesbaden van
11 tot en met 15 september 1972 is — mede naar aanleiding van de aldaar behandelde onder-
werpen — nogmaals duidelijk vastgesteld dat dc dierenarts ten aanzien van milieuhygiëne en
vocdingsmiddelenbewaking een belangrijke taak heeft, juist op grond \\an zijn brede klinische
opleiding en ervaring. Zowel het ,,Comité de Liaison" als het eerste Europese dierenartscongres
hebben op grond daarvan een aantal stellingen aangenomen die een duidelijke besli.ssing bete-
kenen voor de vragen die tussen Faculteit en Maatschappij nu reeds jarenlang over de oplei-
ding aan de orde zijn.

Uit stelling 2 blijkt duidelijk dat de E.E.G. kiest voor een algemene dierenartsopleiding in de
zin van „directive lII" en „Schwerpunktsausbildung" daarna, terwijl stelling 6 nader preci-
seert dat hervorming van de opleiding de thans bereikte harmonisatie in de E.E.G. met moet
verstoren.

Tevens is gebleken dat in het gehele E.E.G.-gebied een opleiding van 5 tot 5/= jaar de moge-
lijkheid biedt tot een algemeen diploma, dat volledig beantwoordt aan de in de wet op de uit-
oefening van de diergeneeskunde gestelde eisen en de in de toekomst geldende eisen voor de
uitwisselbaarheid binnen de E.E.G.

Er is in de Faculteiten en Hogescholen die opleiden tot de diergeneeskunde in het E.E.G.-
gebied geen verschil van mening over de samenhang tussen „kliniek" en „hygiëne" in de dier-
geneeskunde; steeds meer wordt duidelijk dat de fundamentele bezwaren die de Maatschappij
tegen de door de Faculteit aangeboden studieprogramma\'s heeft, in de E.E.G. volledig en met
dezelfde argumenten worden erkend.

De Maatschappij moet dan ook ernstig waarschuwen voor een indeling van de opleiding, die
tot gevolg zal hebben dat E.E.G.-dierenartsen zich in Nederland kunnen vestigen, terwijl de
vestiging van Nederlandse dierenartsen in de andere E.E.G.-landen niet meer mogelijk zal zijn.

De evolutie die de diergeneeskunde onmiskenbaar doormaakt, zal in de toekomst consequenties
hebben voor het academisch statuut en de effectus civilis van de dierenarts. Ten aanzien van
de effectus civilis cn de wet op de uitoefening van de diergeneeskunde zou aan de Faculteit op
zijn minst gevraagd kunnen worden enige voorzichtigheid te betrachten met het voornemen een
historisch gegroeide opleiding tot de diergeneeskunde rigoreus in te delen in een „klinische" en
een — overigens jarenlang verwaarloosde — ,,hygiënische" richting.

De Maatschappij meent oprecht, dat in een dergelijke situatie zowel wat de onderwijstechnische
mogelijkheden als wat de maatschappelijke eisen betreft „stap voor stap" dient te worden voort-
gegaan. , , , •

Een op grond van een verkeerd uitgangspunt opnieuw indelen van de diergeneeskunde zal lei-
den tot verkeerde aanpassing van het academisch statuut, dat op haar beurt weer zal leiden
tot verkeerde aanpassing van de effectus civilis en de uitdrukking daarvan in de wet op de uit-
oefening van de diergeneeskunde.

Hier wreekt zich een verkeerd uitgangspunt dat onherroepelijk een adequate ontplooiing
van de diergeneeskunde in de toekomst zal verhinderen.

De Maatschappij erkent zonder meer, dat een goede evolutie van de diergeneeskunde op
grond van goede uitgangspunten op den duur kan leiden tot een „diploma met aantekening"
in de diverse richtingen. Het is echter teveel gevraagd van de Maatschappij thans reeds tc
willen meewerken aan een ingrijpende wijziging van het academisch statuut en de wet op
de uitoefening van de diergeneeskunde, terwille van een reorganisatie die niet alleen uitgaat
van een achterhaalde indeling, maar waaraan bovendien tot nu toe geen gestalte is gegeven.
Èn inzake de E.E.G. èn inzake de effectus civilis van de dierenarts zou de Faculteit beter de
weg van de geleidelijke groei kunnen kiezen om ervaring op te doen in de aanpassing van
onderwijstechnische mogelijkheden aan maatschappelijke eisen. Een dergelijke op de maat-
schappelijke eisen gebaseerde groei is verre te verkiezen boven een van te voren aan die
maatschappij opgelegde indeling.

In de discussies over de reorganisatie van het onderwijs is jarenlang door de Faculteit aan-
gevoerd dat het verzet tegen de voorgestelde differentiatie van dc zijde van de Maatschappij zou
zijn ingegeven door het kortzichtige standpunt dat de |)raktizcrende dierenarts een mogelijk-
heid moest behouden tot omschakeling in andere disciplines.

De Maatschappij meent met de aangevoerde argumentatie te hebben aangetoond dat haar
verontrusting over dc reorganisatie van het onderwijs wel wat dieper gaat dan door de Fa-
culteit wordt aangegeven.

Het gaat om de diergeneeskunde, dc fundamentele samenhang van alle diergeneeskundige
differentiaties en de grote schade die men de diergeneeskunde aanbrengt door haar in te
delen in twee richtingen.

Analoog aan het door ons voorgestelde amendement zijn er een aantal buitenlandse voorstellen
te noemen die veel meer dan het Faculteitsvoorstel aan de principes van diergeneeskundige
identiteit en grotere flexibiliteit beantwoorden.

Daarbij wordt uitgegaan van een gemeenschappelijke basale diergeneeskundige opleiding van
5 tot 5/2 jaar met differentiaties aan het einde.

Het heeft de Maatschappij altijd verbaasd dat de Faculteit blijft verklaren onderwijstechnisch
niet in staat te zijn tot het realiseren van die gemeenschappelijke basale dierenartsopleiding,
terwijl het gehele E.E.G.-gebied daartoe wel in staat is.

De Maatschappij is bereid en in staat u — naar buitenlandse voorbeelden — een studieplan
voor te leggen dat nog veel duidelijker is dan het door haar voorgestelde amendement gestalte
geeft aan de fundamenteel noodzakelijke diergeneeskundige identiteit en de ook voor de
toekomst noodzakelijke flexibiliteit.

Een en ander betekent dat de Maatschappij pleit voor een 6-jarige dierenartsopleiding, be-
staande uit een gemeenschappelijke basale opleiding van ± 5 jaar en zovéél mogelijkheden tot
differentiatie als door de moderne samenleving worden gevraagd.

De Maatschappij is daarom van mening u te moeten verzoeken een reorganisatie van de dier-
geneeskundige opleiding in de door haar bedoelde zin tot stand te brengen of eventueel mede
de werken aan de instelling van een deskundige staatscommissie die de reorganisatie van het
diergeneeskundig onderwijs grondig bestudeert, alvorens beslissingen worden genomen."

(Xewcastlc control through eradication program defended. Feedstuffs, 25 december 1972)
Volgens Dr. R. E. O m o h e m d r o, voorzitter van de N.c.d. Task Force, welke hoofdzakelijk
in Californië in aktie is geweest, moet in de Verenigde Staten aan uitroeiing van de ziekte
de voorkeur worden gegeven boven een bestrijding door vaccinatie.

Het uitroeiingsprogramma heeft tot nu toe 30 miljoen dollar gekost en omvatte het afmaken
van 9 miljoen kippen. De totale kosten kunnen oplopen tot 40 miljoen dollar en het afslach-
ten van nog 1 ä 2 miljoen dieren omvatten.

Maar dan wordt ook verwacht dat de virulente vorm van N.c.d. per 1 april \'73 in de Ver-
enigde Staten zal zijn uitgeroeid.

Ondanks deze hoge kosten wordt het afslachtsysteem de beste oplossing geacht. De besmette
gebieden zijn al sterk in omvang afgenomen, zodat men de bestrijding nu tot een goed einde
hoopt te brengen.

Besmette bedrijven kunnen na minstens 30 dagen leeg te zijn gehouden opnieuw worden be-
volkt, bij voorkeur met 14-w. hennen welke 3 LaSota vaccinaties hebben gehad.
Dr. E. B r y a n t van de Universiteit van Maine verdedigde bij dezelfde gelegenheid even-
eens het afmaaksysteem, maar waarschuwde de pluimveehouders, dat de mestkuikens in Maine
praktisch onbeschermd zijn, zodat — wanneer N.c.d. in deze staat uit mocht breken — de
ziekte wel eens zeer snel om zich heen zou kunnen grijpen. Maine-mestkuikens zijn dus als
„waakhonden" te beschouwen, die een eventuele virulente N.c.d.-infectie heel snel aan zullen
tonen.

Ook in de leg-sektor is weinig tegen N.c.d. geënt, zodat immuniteit een onbekende situatie is.
Desondanks is men niet ongerust voor de toekomst. Hij waarschuwde speciaal tegen de moge-
lijkheden van direkte en indirekte overbrenging door besmet pluimvee, materialen en personen.

In de veehouderij zowel als in de pluimveehouderij wordt de ontwikkeling gekenmerkt door
schaalvergroting en specialisatie.

In een rapport „Veterinaire begeleiding grote bedrijven" dat in oktober 1971 door de com-
missie begeleiding grote bedrijven aan de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is uitgebracht, worden als voor de nabije toekomst mogelijke produkties per man
per jaar op gespecialiseerde bedrijven genoemd:

160.000— 180.000 kg melk, overeenkomend det een stapel van 40 melkkoeien,
2.000— 2.500 biggen, overeenkomend met een stapel van 150 fokzeugen,
2.000— 2.500 mestvarkens, overeenkomend met een sta]jel van 1000 mestvarkens,
2.000 mestkalveren. overeenkomend met een stapel van 700 mestkalveren,
1.700.000—2.000.000 eieren overeenkomend met een stapel van 8.000—10.000 leghennen,
150.000— 175.0^0 slachtkuikens, overeenkomend met een stapel van 30.000 slachtkuikens.

Dergelijke cijfers zouden on.getwijfeld voor dc enorm in betekenis toegenomen kalkoenehoude-
rij en voor de in opkomst zijnde centrale opfok van kalveren bestemd voor melkproduktie in
dit rapport zijn opgenomen, als het rapport 1 jaar later was opgesteld.

De snel voortschrijdende ontwikkeling naar grote eenheden houdt nauw verband met het
voortdurend streven naar kostprijsverlaging ter handhaving van een goede concurrentiepositie
op de nationale, zowel als op de internationale en dan met name op de E.E.G.-markt. Het
gevolg van deze gang van zaken is een stijgende behoefte aan goede, met name veterinaire
begeleiding. Verwacht mag worden, dat deze behoefte in de toekomst nog zal toenemen om
de hieronder genoemde redenen.

1 Inleiding op 24 januari 1973, gehouden tijdens de L.O.S.-conferentie 1973 te Oosterbeek,
door Drs. W. H. Smits, organisatorisch directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee te Doorn.

1. Vanzelfsprekend gaat het hierbij om grote tegenslagen tengevolge van besmettelijke ziekten
of grove fouten in huisvesting, voeding en verzorging te voorkomen, maar misschien nog wel
meer om de oorzaken op te sporen en weg te nemen van geringe storingen in de vlees- en
ciproduktic. De winst kan immers al bij een iets ongunstiger voederconversie of een iets dalen-
de eiproduktie omslaan in verlies.

2. De overheid heeft herhaaldelijk — onder andere bij monde van de vorige minister van
Landbouw, de heer Lardinois — in verband met calamiteiten zoals N.c.d. en mond- en klauw-
zeer met grote nadruk gewezen op de noodzaak van een goede veterinaire begeleiding van
grote bedrijven. Een en ander staat vanzelfsprekend in verband met de grote kwetsbaarheid
en de grote financiële risico\'s, verbonden aan dergelijke bedrijven.

3. Binnen de E.E.G. wordt ook het handelsverkeer ten aanzien van vee en pluimvee gehar-
moniseerd. Vanzelfsprekend zijn de importerende landen beducht voor het binnenslepen van
besmettelijke ziekten. Daarom zullen, nog meer dan tot nu toe aan bedrijven van herkomst
zware eisen worden gesteld ten aanzien van bedrijfsinrichting, hygiëne, ziektebestrijding en
diergeneeskundige begeleiding. Dit blijkt onder meer uit het voorontwerp van een E.E.G.-
verordening, regelende het handelsverkeer ten aanzien van levend pluimvee inclusief ééndags-
kuikens en van broedeieren.

4. In het kader van de gezondheidszorg en daarmee van de bedrijfsbegeleiding is sprake van
een snelle overschakeling van de empirie naar een wetenschappelijke aanpak. Dit heeft onder
meer geresulteerd in een gedifferentiëerde opleiding van aanstaande dierenartsen en tot het
voornemen van de faculteit voor diergeneeskunde te Utreclit op korte termijn te komen tot
een leerstoel voor bedrijfsdiergeneeskunde. Het verrichten van wetenschappelijk onderzoek en
het geven van onderwijs betreffende veterinaire begeleiding van vee- en pluimveebedrijven zal
dc taak worden van de betreffende hoogleraar en zijn wetenschappelijke staf.

In de vakgroep bedrijfsdiergeneeskunde zal het al jaren bestaande lectoraat voor bedrijfs-
pluinivecziekten worden ingebouwd.

5. Het inzicht, dat een goede gezondheidszorg voor kleine zowel als voor grote bedrijven
slechts mogelijk is, indien een ma.ximaal rendement wordt gehaald uit dc ter beschikking
staande knowhow en faciliteiten, heeft geleid tot de tot standkoming van de Stichting Ge-
zondheidszorg voor Dieren. Deze overkoepelende organisatie heeft tot taak:

a. de werkzaamheden van de Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee te coördineren en te reorganiseren tot een maximaal efficiënt technisch
apparaat ten behoeve van de dierziektebestrijding.

b. het beleid uit te stippelen op het gebied van de gezondheidszorg en richtlijnen voor de
ziektebestrijding op te stellen.

In het kader van deze reorganisatie is op het gebied van dc pluimveegczondheidszorg al enkele
jaren geleden ook een zeer intensieve samenwerking tot stand .gebracht tussen de Gezondheids-
dienst voor Pluimvee, het Centraal Diergeneeskundig Instituut en het Lectoraat voor Bedrijfs-
pluimvccziekten, waardoor in Doorn een uniek onderzoekcentrum is tot standgekomen, waar
1 5 dierenartsen, in vele gevallen samen met onderzoekers van andere instituten en industrieën,
.lan diverse projecten op het .gebied van de ziektepreventie en de bedrijfsbegeleiding werken.
Het ligt in dc lijn der vcrwachlin,gen, dat ook ten behoeve van het onderzoek van de ziekte-
bestrijding bij andere diersoorten bundeling van krachten zal plaats vinden.
Is het .gezondheidszorg-, of zo u wilt het bedrijfsbcgeleidingsprogramnia voor pluimvee het
meest uitgebreid (pullorumbestrijding, entschenia\'s, georganiseerde Marek-vaccinatie, C.R.D.-
bestrijding, N.c.d.-imniuniteitsbcwakingsonderzoek, opfokbegeleiding van vernieerderingsdieren,
leghennen en in sommige streken ook van slachtkuikens), de gezondheidsdiensten kennen der-
gelijke gezondheidsprogramma\'s ook voor andere diersoorten. Het in het gehele land al jaren
lopende varkensgezondheidszorgprogranima wordt binnenkort aangepast aan de structurele
wijzigingen in de varkenshouderij. Voor de centrale opfok van kalveren, bestemd voor mclk-
produktie, is een gezondheidsprogramma in voorbereiding. Een schapengezondheidszorg-
prograninia kennen de gezondheidsdiensten in Noord-Holland, Zuid-Holland, Friesland en
Groningen, terwijl de Zeeuwse gezondheidsdienst een dergelijk programma voor paarden kent.
Begeleiding van kalvermesterijen door praktizerende dierenartsen geschiedt op grond van een
regeling tussen enkele kalvermelkfabrikanten en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Ten behoeve van deze begeleiding is destijds door een werkgroep, waarin naast het bedrijfs-
leven ook de Veeartsenijkundige Dienst, de faculteit en de gezondheidsdiensten voor dieren
vertegenwoordigd waren, een vademecum samengesteld.

In de eerste kwarteeuw georganiseerde ziektebestrijding heeft de diergeneeskunde een actief
aandeel gehad in het leggen van de fundamenten voor een goede bedrijfsbegeleiding. De taak
van de dierenarts in deze, de bedrijfsdiergeneeskunde, is mijns inziens door de direkteur van
de Gezondheidsdienst in Overijssel, de heer G o t i n k, zeer goed samengevat in de volgende
drie ])unten:

a. preventie van groepsziekten door infectieuze, voedings-, huisvestings- of genetische oor-
zaken,

b. bevordering van de kwaliteit van dc produkten van het bedrijf in het kader van volks-
gezondheid en milieuhygiëne,

c. bevordering van een efficiënte bedrijfsvoering door verantwoorde veterinaire ingrepen.
Begeleiding houdt in hct brengen van periodieke bedrijfsbezoeken eventueel van extra be-
zoeken op verzoek, waarbij aandacht wordt besteed aan huisvesting, voeding, hygiëne, uit-
voering van preventieve entingen, bestrijding van parasieten en het geven van adviezen. Voor
het brengen van begeleidingsbezoeken zullen tevoren goede afspraken dienen te worden ge-
maakt, hetzij in het kader van een georganiseerde gezondheidszorg, hetzij op grond van E.E.G.
afspraken, hetzij op grond van een overeenkomst tussen ondernemer en dierenarts. Voor het
begeleiden zullen hetzij in paritair overleg, hetzij per overeenkomst tevoren vaste tarieven
moeten worden afgesproken. Het beste kan worden gewerkt volgens een vast begeleidings-
schema, aangepast aan diersoort en bedrijfstype.

Voor het opzetten van dergelijke schema\'s, waarin ook de noodzakelijke preventieve hande-
lingen, zoals behandeling tegen darmparasieten en vaccinaties zijn opgenomen, is gebruik
maken van de specialistische kennis van de gezondheidsdiensten onmisbaar, .\'\\nalyse van goed
gecontroleerd feitenmateriaal, verzameld op een groot aantal bedrijven, leidt tot bepaalde
wetmatigheden ten aanzien van het tijdstip van het optreden van storingen en de factoren,
die hierbij een rol spelen. Hierdoor is het mogelijk bepaalde bcoordelingsnormen te hanteren,
resp. het gunstigste moment voor bepaalde handelingen vast te stellen.

Het laten verrichten van laboratori\\unondrzoek van zieke of minder produktieve dieren op
ziekelijke afwijkingen, van faeces of darmparasieten en van bloed op antilichamen tegen
diverse ziekten, het chemisch vaststellen van storingen in de stofwisseling en van vergiftigingen
zijn bijzonder waardevol voor het nemen van maatregelen, vóórdat van klinische verschijn-
selen gesproken kan worden en produktieverliezen ontstaan.

Praktijkgegevens en laboratoriumonderzoek leiden weer tot op de praktijkproblemen gericht
wetenschappelijk onderzoek, vertaling van de verkregen inzichten en resultaten in praktische
bestrijdingsmaatregelen en doorgeven van dc nieuw verworven kennis in de vorm van cur-
sussen, lezingen en publicaties.

Bemoeienis van de dierenarts met de bedrijfsbegeleiding, dat is, wat men in toenemende
mate kan gaan verwachten. Wat zijn hiervan de gevolgen voor de gelederen van de bedrijfs-
voorlichters? Welke visie heeft men ten aanzien van de veterinaire begeleiding in diergenees-
kundige kringen? In hct al eerder aangehaalde rapport van de conunissie begeleiding grote
bedrijven wordt gesteld, dat veterinaire begeleiding van grote eenheden van de dierenarts
een andere benadering, meer preventieve zorg en andere therapieën verlangt, dan de behan-
deling van individuele dieren. Hiervoor is meer dan vroeger de hulp van laboratoria en ge-
specialiseerde dierenartsen, verbonden aan gezondheidsdiensten, industrieën en andere instel-
lingen noodzakelijk. Ten aanzien van de verhouding tot andere bedrijfsbegcleiders wordt ge-
steld:

1. De omstandigheden, waaronder de veehouder (en dit geldt vanzelfsprekend ook voor de
pluimveehouder, maar daarover handelt dit rapport niet) zijn bedrijf uitoefent, alsmede de
grote financiële belangen, die ermee gemoeid zijn, vereisen een voortdurende steun van
deskundigen. De problemen, waarvoor de veehouder komt te staan, zijn bepaald niet alleen
van veterinaire aard. Ook aan financiers, technici, economen, voederdeskundigen enz. is
op deze bedrijven behoefte.

2. In de praktijk worden deze taken tot dusverre veelal uitgevoerd door middelbare krachten,
die daarbij gecoached worden door academici. Voor een gezonde begeleiding van de be-
drijven is een goede samenwerking met deze functionarissen gewenst.

3. Bij het groter worden van de bedrijven en dus bij het toenemen van de verantwoordelijk-
heden en problemen op de grote bedrijven zal blijken, dat ook hoger kader steeds meer
rechtstreeks zal worden ingeschakeld. Een goede samenwerking, ook met deze deskundigen,
is van wezenlijk belang.

Wanneer we tenslotte een en ander samenvatten, dan blijken de snel voortschrijdende sctiaal-
vergroting en specialisatie van vee- en pluimveehouderij en het deel uitmaken van de E.E,G,
in toenemende mate inschakeling van de diergeneeskunde en van de dierenarts bij de bedrijfs-
begeleiding noodzakelijk te maken.

De diergeneeskunde is bereid en in staat zich aan deze ontwikkeling aan te passen. In de
overtuiging, dat bedrijfsbegeleiding in belangrijke mate een kwestie van goed samenspel is,
achten de dierenartsen een goede samenwerking met deskundigen en bedrijfsbegeleiders van
gezondheidsdiensten, consulentschappen, industrieën, enz. en met de bedrijfshouders nood-
zakelijk.

Verwacht mag dan ook worden, dat door waardering voor eikaars capaciteiten, door goed
samenspel in en een goede organisatie van de preventieve ziektebestrijding bij al onze land-
bouwhuisdieren we gezamenlijk moeten kunnen bereiken, dat de Nederlandse bedrijven ook
in de toekomst hun vooraanstaande positie binnen de E.E.G, op het gebied van de produktie
van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong kunnen handhaven.

De op 12 januari 1973 gehouden bijeenkomst in de Kliniek voor Kleine Huisdieren, met als
onderwerp „De therapie van duivenziekten", werd door een vijftig-tal collegae bezocht. Deze
avond werd georganiseerd om door het uitwisselen van gegevens omtrent therapieën tot een
grotere uniformiteit in behandelwijze te komen. De therapie, zoals deze in de Kliniek wordt
toegepast, werd als inleiding besproken.

c. globenicol-vitamine® B dragees ä 250 mg, éénmalig.
Als koppelbehandeling:

a. nobifurn® (3% furo.xone-opl.), 1 eetlepel/2liter drinkwater, .gedurende zes dagen,

De resultaten van deze behandeling zijn redelijk. Uitscheiders werden toch nog wel eens ge-
zien. Enkele collegae hadden succes gehad met spiramycine en erythromycine. De individuele
behandeling met globenicol-vitamine B dragées veroorzaakt — voorbijgaande — algehele ma-
laise met o.a. diarree.

Om toch een individuele orale therapie zonder nevenverschijnselen te ontwikkelen, wordt
voorgesteld furoxone tabletten te laten maken, die minder actieve stof bevatten, b.v. 25 mg.
Preventief kan geënt worden tegen Salmonellose.

b. streptomycine 70 mg i.m.: de duiven komen na deze behandeling vaak in shock. Drie
ä vier dagen na deze injectie zijn vooral deze duiven in uitmuntende conditie, waaruit een
eventueel „doping"-cffcct verondersteld zou kunnen worden.

1 c.th/liter drinkwater, gedurende 6 dagen.
Dit is weliswaar geen gerichte therapie, maar de behandeling voldoet prima. Daarnaast moeten
echter tochtwerende maatregelen genomen worden. Preventieve behandeling dient gebaseerd
te zijn op grondige hygiëne. De drinkbakken vormen een groot gevaar voor besmetting en
dienen dan ook met Halamid® gereinigd te worden. Met een Koudijs-droogontsmetter® kan
het gereinigde hok ontsmet worden. De duiven moeten gedurende 6 uur in de rook blijven.
Sedert twee jaar wordt in de Kliniek geadviseerd, de antibiotia behandeling door het drink-
water elke maandag nä de vlucht te herhalen; door deze behandeling kan inen de dieren
klachten-vrij houden.

Enkele collegae hadden met een trichomonas-behandeling resultaat. Waarschijnlijk zal er een
menginfectie aanwezig zijn, als dit gunstige resultaat bereikt wordt.

a. sulfamezathine Na 16%, 1 eetlepel/liter drinkwater, gedurende 10 dagen achtereen,

Uit de vergadering kwam de suggestie om, vanwege de prijs, Ripercol® of .\\percol® te gebrui-
ken bij ascaridea en capillaria.

Vervolgens werd aandacht besteed aan het zogenaamde „blauw vlees". Dit is een asympto-
matisch teken van slechte conditie van de duif. Mogelijk is een verhoogde veneuze pCOa de
oorzaak hiervan.

Uit de vergadering werd gesuggereerd, dat aan de invloed van nitrieten, die binnen enkele
uren kunnen ontstaan in eiwitbevattend drinkwater (slecht gereinigde drinkbakken), op het
ontstaan van „blauw vlees" niet mag worden voorbijgezien. Bij andere diersoorten (o.a. bij
konijnen) konU namelijk hemolyse en omzetting van hemoglobine in methemoglobine voor na
het drinken van nitrieten bevattend water. Misschien kan bovengenoemde oorzaak mede van
invloed zijn op het ontstaan van „blauw vlees" bij duiven. Een eiwit-arm, licht verteerbaar
dieet, geeft wel verbetering.

Het „anticoccidiose zand" werd algemeen als zeer slecht ervaren.
Gaarne worden suggesties omtrent therapieën ingewacht!

Sinds 1 januari 1972 is hct aantal gevallen van varkenspest in de V.S. sterk gestegen. Daarom
is, krachtens een met ingang van 1 oktober 1972 in werking getreden "national emergency
program", besloten alle maatregelen te nemen om in- en externe risico\'s uit te sluiten. Tot
de externe risico\'s behoort ook de invoer van varkensvlecsprodukten die niet voldoende hoog
zijn verhit.

Tot dusver was de .Amerikaanse eis verhitting tot 156° Fahrenheit. De nieuwe eis is 158°
Fahrenheit gedurende tien minuten. Volgens Amerikaanse onderzoekingen zou virus na 1 Yi uur
verhitting op 140°F niet zijn afgestorven, wel op 158°F". Daartussen zijn geen onderzoekingen
verricht. Een Nederlandse delegatie, bestaande uit de heren Ir. G. .A. Meyer, voorzitter van
het Produktschap voor Vee en Vlees, drs. H. .A. van den Berg, waarnemend directeur van
de Vccartsenijkimdi.ge Dienst en drs. G. C. .J. M. van der Meys, inspecteur i.a.d., die
onlangs een bezoek bracht aan Amerika, o.m. voor het residuprobleem, bracht naar voren
dat een E.E.G.-onderzoek heeft aangetoond dat reeds bij 140°F gedurende 10 minuten het
virus wordt geïnactiveerd.

Gezien de tegenstrijdige bevindingen, zal in Nederland worden nagegaan of een proefonder-
zoek kan worden verricht door deskundigen van het C.D.I. en van dc Faculteit der Dier-
geneeskunde.

De Nederlandse delegatie wees er op dat de Nederlandse fabrieken technologisch niet aan de
nieuwe .Amerikaanse eisen zijn aangepast. Bereikt werd dat een overgan.gstermijn in acht zal
worden genomen en dat dc vroegste datum van ingang 15 december 1972 zal zijn. Voor de
vóór die datum geproduceerde hammen zal bovendien een langere termijn moeten worden
bepaald.

De Amerikaanse delegatie stemde hiermee in en zegde toe de te stellen termijnen voor alle
landen gelijk te doen zijn.

1 Dr. J. W. E. Stam; Kliniek voor Kleine Huisdieren, Yalelaan 4, De Uithof, Utrecht.

In de E.E.G.-richtlijn geslacht pluimvee, die op 18 februari 1973 van kracht wordt, komen
punten voor die bij het Nederlandse bedrijfsleven bezwaren en vraagpunten hebben doen
rijzen. Deze zijn vooral van belang voor de export naar Duitsland. Daarom heeft de wnd.
directeur van de V.D. op 23 onvember 1972 te Bad Godesberg deze punten met de Duitse
autoriteiten doorgesproken. Het betreft vooral technische bepalingen van de richtlijn, o.m.
verpakking e.d., die praktische moeilijkheden opleveren.

De \'Tood Sanitation Council" van het Health and Welfare Ministry heeft onlangs haar goed-
keuring gehecht aan het gebruik van petroleum proteïne als veevoeder.

Met deze goedkeuring is de weg geëffend voor de Kanegafuchi Chemicals Co., de Dai Nippon
Ink & Chemicals en meer dan tien andere maatschappijen, om petroleum proteïne te produ-
ceren en op de markt te brengen.

Kanegafuchi Chemicals Company begon in 1968 met de bouw van een fabriek voor petroleum
proteïne met een produktiecapaciteit van 60.000 ton per jaar en tekende een tien-jaren con-
tract met de National .Association of .Agricultural Cooperatives \\oor levering van dit produkt
voor veevoeder. Het Health and Welfare Ministry echter verbood toen de produktie op
grond van onzekerheden wat betreft mogelijk kankerverwekkende eigenschappen van deze
proteïne. Thans, na drie jaren van proefnemingen, is de uitspraak gedaan dat het produkt als
veevoeder veilig zou zijn. De produktie zal echter nauwkeurig gecontroleerd worden aan de
hand van 22 voorgeschreven tests.

Consumentenbonden zijn het met deze uitspraak niet eens en hebben protest aangetekend.
(Persbericht uit „Tokio Nieuws" no. 68 dec. \'72 - uitgave van de Ned. Ambassade Tokio)

Mededeling bestemd voor de gebruikers van de tabel normaalwaarden; uitgave april 1972

Vanaf het moment van uitgave zijn een aantal aanvullingen en wijzigingen tot stand gekomen.
Enkele waarden moesten worden gecorrigeerd.

Een overzicht van deze veranderingen is op aanvraag te verkrijgen hij de administratie van
de kliniek (gratis).

Nieuwe normaalwaardenboekjes zijn verkrijgbaar door toezending van een checiue of girokaart
(,ƒ 2,50 ƒ 0,50 portokosten) aan de administratie.

Mededeling inzake het diktaat Anesthesie bij hond en kat door Drs H. W. de Vries

Een aanvulling op bovengenoemd diktaat is eveneens op aanvraag aan de administratie ver-
krijgbaar (gratis).

Op 18 oktober 1973 wordt in het Staringgebouw te Wageningen door de Commissie voor de
Fytopathologie van de Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging een symposium geor-
ganiseerd onder de titel ,,Mycoplasma\'s bij plant, dier en mens".

Lunchkosten bedragen f5,— opgaven en inlichtingen: mevr. Dr. Ir. A. D i e k m a n-v a n
Z a a y e n, secretaris van de Commissie voor de Fytopathologie van de K.N.V.B., postbus 42,
Horst (L.).

10.00 uur: Opening door de Voorzitter van de Commissie voor de Fytopathologie van de

K.N.B.V., Dr. Ir. A. Tempel.
10.10 uur: Dr. Ir. L. B o s (Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek, Wageningen):

„Mycoplasma\'s bij planten" (overzicht).
10.50 uur: mevrouw Dr. J. D ij k s t r a (Laboratorium voor Virologie, Landbouwhogeschool,

Wageningen): „Enige aspecten van de "spike"-ziekte van de sandelboom".
11.30 uur: Ir. D. H. M. van Slogteren (Laboratorium voor Bloembollenonderzoek,

Lisse): „Mycoplasma\'s bij bolgewassen, in het bijzonder gladiool en hyacint".
11.50 uur: Dr. J. K. Schönfeld (Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid te Rotter-
dam): „Reversibiliteit van de L-phase".
Discussieleider: Prof. Dr. Ir. J. P. H. v a n d e r W a n t (Laboratorium voor Virologie, Land-
bouwhogeschool, Wageningen).

12.30 uur: Vergadering voor de leden van de Nederlandse Vereniging voor Microbiologie.
13.00 uur Lunch.

14.00 uur: Dr. J, F. Ph. H e r s en Dr. N. Masurel (Academisch Ziekenhuis, Leiden):
„Infectie met Mycoplasma\'s en in het bijzonder Mycoplasma pneumoniae bij
mensen".

14.30 uur: Dr. J. P. W. M. Akkermans (Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling
Rotterdam): „De betekenis van mycoplasma-infecties bij de landbouwhuisdieren"
(overzicht).

15.10 uur: mejuffrouw Drs. .A. A. Vogelzang (Rijks Instituut voor de Volksgezondheid,

Bilthoven): „Mycoplasma\'s in celculturen".
15.40 uur: Drs. E. Go ren (Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Doorn): „Aviaire
Mycoplasma\'s in het algemeen. Mycoplasma gallisepticum-diagnostiek in het bij-
zonder".

Discussieleider: Prof. Dr. J. Hoekstra (Centraal Diergeneeskundig Instituut, Afdeling
Pluimveeziekten, Doorn).

Ca. 16.20 uur: Sluiting door de Voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Microbiologie,
Dr. M O u t O n.

6TH INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF W.A.V.F.H.*)
Elsinore, Denmark, 20th-24th August, 1973

In aansluiting op de vorige berichtgeving over het 6e Symposium, dat dc W..A.V.F.H. dit
jaar van 20-24 augustus in Elsinore, Denemarken, zal organiseren, kan thans gemeld worden
dat het volledige programma .gereed is.

Dit programma met de inschrijvin,gsformulieren is verkrij.gbaar aan het Instituut voor Voe-
din.gsmiddelcn van Dierlijke Oorsprong, Biltstraat 172 te Utrecht, telefoon 030-71 55 44, toestel
nr. 421 van de secretaresse Mevrouw de Koning.

Uit dc „WAV\'FH Newsletter" van niaart 1973 halen wij hct volgende aan:
,,Without any doubt the greatest news is at tlie nioinent the issue of the programme of the 6th
International Symposium in Denmark. The Danish Organizing Committee has surely done its
utmost to make an attractive programme. .Also the scientific part is very promisingg in this
respect that many invited speakers have accepted, which means that a high scientific level is
guaranteed. The overall theme has attracted already many interested people, also from other
disciplines.

Please, take good notice of the fact that registration before May 1st gives you a financial profit!
.Ml information with regard to the symposium (scientific programme; social programme; ladies
programme; accommodation; etc.) can be obtained from:
DIS Congress Service
3. Knabrostraede
DK-1210 Copenhagen K
Denmark.

Welcome address by The Chairman of The Danish Organizing Committee, dr. P a u 1
O X h o j.

Opening address by the Minister of Transport, Communication and Environmental
Protection, Jens K a m p m a n n.
Plenary session 1

10.40 h. H. S e e 1 i g e r, MD, Universität Würzburg, Federal Republic of Germany: The

problem viewed from British experience.
11.00 h. K. 0 s 11 u n d, VMD, Veterinärhögskolan, Stockholm, Sweden: The problem viewed

from Swedish experience.
11.20 h. B. Hobbs, PhD, Central Public Health Laboratories, London, Great Britain: \'I\'he

problem viewed from British experience.
11.40 h. R, R o w e, MD, Salmonella and Shigella Reference Laboratory, London, Great Bri-
tain: Rôle of E.coli serotypes in diarrhoea of travellers and their food-borne spread.
14.00 h. K. Jensen, MD, State Serum Institute, Copenhagen, Denmark: The problem

viewed from Danish experience.
14.20 h. The problem viewed from the experiences of The Mediterranean Countries.
14.40 h. F. L. Bryan, \\\'MD, Center for Disease Control, .Atlanta, Georgia, U.S..A.: The pro-
blem viewed from U.S.A. experience.
15.00 h. Coffee break.

15.20 h. Discussion. Short communications ad Topic 1.
20.15 h. Recejjtion offered by the municipality of Elsinore.

Topic 2. Recent advances in research on food-borne diseases
Topic 2a. Pathogenesis of food-home intestinal diseases
9.00 h. E. H e 1 1 m a n n, \\\'MD. Landes-Veterinäruntcrsuchun.gsambt. Berlin, Germany:
Einfluss von Vcrdauungsenzynicn auf die Toxicität von Bazillen-stämmen. die aus Le-
bensmitteln isoliert wurden.
9.20 h. R. Sakazaki. MD. National Institute of Health. Tokyo. Japan: \\\'ibrio parahac-

molyticus food-poisoning.
9.40 h. G. Sakaguchi, VMD, Osaka Prefecture University, Osaka, Japan: Microbial
toxins.

10.00 h. G. G e n i g e o r g i s, \\\'MD, University of California, Davis, California, U.S.A.: Clos-
tridium pcrfringens toxicity.
10.20 h. Discussion. Coffee break.

11.00 h. E. J. R u i t e n b e r g, VMD, H. R. J e r v i s, Dr. Sc. & H. Sprinz. MD. Rijks Insti-
tuut voor de X\'olksgezondheid, Bilthoven, The Netherlands, Walter Reed .Army Me-

dical Center, Washington, U.S.A.. Kansas City General Hospital & Medical Center,
Kansas City, U.S.A.: Histopathological aspects of food-borne diseases.
11.20 h. A. Takeuchi, MD, Walter Reed .Army Medical Center, Washington, U.S.A.: Ul-
trastructural observations in the Salmonella-infected intestine
11.40 h. Discussion. Short communications ad Topic 2.

Topic 2. Recent davances in research on food-borne diseases
Topic 2b. Epidemiology of food-borne diseases
M.30 h. H. J. S i n e 1 1, \\"MD. Freie Universität, Berlin: Herkunft und Eigenschaften von en-

terotoxbildenden Staphylokokken in fleischverarbeitenden Betrieben.
14.50 h. X. S ko Vgaard, \\\'MD, Royal \\\'eterinary & Agricultural University, Copenhagen,

Denmark: Tbc ecology and distribution of enterotoxic staphylococci in meatworks.
15.10 h. J. Chr. S i i m, MD, State Serum Institute, Copenhagen, Denmark: The epidemio-
logy of human Toxoplasmosis. The rôle of the tissue cysts and the oocyst.
15.30 h. Discussion. Coffee break.

16.00 h. H. E. Larscn, VMD, Royal Veterinary & .Agricultural University, Copenhagen,

Denmak: The rôle of transferrable drug resistance in intestinal infections.
16.20 h. J. L. Larscn, \\\'MD, Royal Veterinary & .Agricultural University, Copenhagen,

Denmark: Enterotoxin and PF of E.coli.
16.40 h. E. Hess, VMD, Universität Zürich, Switzerland: Klärschlamm und Freilandsbiolo-
gie von Salmonellen.
17.00 h. Discussion. Short comnmnications ad Tojjic 2.
19.30 h. Dc|jt. \\\'isit to Copenhagen ,,Tivoli".
Wednesday, August 22nd
Plenary session 3

Topic 2. Recent advances in research on food-borne diseases
Topic 2c. Emerging problems

9.00 h. Z. M a t y â s, \\\'MD, School of \\\'eterinary Medicine, Brno, Czechoslovakia. M. .A b-
dussalam. VMD, W.H.O.. Geneva. K. Bogel, VMD, W.H.O., Geneva. D. O.
Cliver, \\\'MD, University of Wisconsin, Madison, Wisconsin, U.S..A.. J. M e n s i k,
\\MD. X\'eterinary Research Institute, Brno, Czechoslovakia. Food-borne viral diseases.
W.H.O. Coordinated Programme in F\'ood Virology.
9.30 h. P. Krogh, \\\'MD, Royal \\\'eterinary & Agricultural University, Copenhagen, Den-
mark: Is there any evidence of mycotoxins in foodstuffs of animal origin being a
health hazard to man?

9.50 h. S. H a u g e, VMD, School of \\\'eterinary Medicine, Oslo, Norway: .Marine toxicants
in relation to food-borne disease.
10.10 h. Coffee break.

10.30 h. Discussion. Short comnumications and free communications.
13.00 h. Excursions to points of [jrofessional interest in Sweden.
\'I\'hursday, August 23rd

Topic 3. Preventive measures against food-borne diseases in international tourism

b) What the traveller should do to protect himself against the impact of an abrupt
change of environment.

The rôle of water in the epidemiological cycle of enteric inithogcns. Is the sea a
dmnping jjlace for pathogens or a reservoir for recirculation?
d) Minimum acceptable standards for food, water, sewage disposal and environmen-
tal sanitation in popular tourist centres.

Moderator: ,A a g e Jepsen, \\\'MD, The Royal Veterinary & .Agricultural Univer-
sity. Copenhagen, Demnark.

Participants: M. A b d ii s s a 1 a m, VMD, W.H.O., Geneva. J. B o r n e f f, MD, Jo-
hamies Gutenberg Universität, Mainz, Federal Republic of Germany. B. H o b b s,
PhD, Central Public Health Laboratories, London, Great Britain. C. I e n i s t e a,
MD. Institutul de Igiena di Sanatate Publica, Bucuresti. Romania. S. Kendereski
Dr. Sc,, Institute for Chemistry, Technology and Metallurgy, Beograd, Yu.goslavia.
E. H. K a m p e 1 m a c h e r, \\\'MD, Agricultural University, Wageningen, The Ne-

therlands. K. K. K r i s t e n s e n, \\\'MD, The Royal \\\'eterinary & Agricultural Uni-
versity, Copenhagen, Denmark. H. S e e 1 i g e r, MD, Universität Würzburg, Federal
Republic of Germany.
11.00 h. Coffee break.
15.00 h. Dept. Harvest festival.

Topic 4. An appraisal of the significance of food-borne diseases in international food
trade

9.00 h. K. G e r i g k, \\\'MD, Bundesgesundheitsamt, Robert von Ostertag Institut, Berlin,
Germany.

.A. Ginsberg, VMD, Xew Zealand High Commission, London, Great Britain.
\'Fhe enforcement of hygienic standards and specifications in international transit of
food raw materials and manufactured foods within the trade connnunities of the Wes-
tern World and between these communities and the ..\'Fhird World".
Consumers\' protection or non-tarif barriers?
.An analysis of a scientific/political dilennna.
10.00 h. Discussion.
10.40 h. Coffee break.
11.00 h. Free communications.
14.00 h. F\'ree communications.

15.15 h. Delegates\' meeting followed by closing session and concluding Board Meeting.
General information:

The Symposium will be held from Monday August 20th to Friday August 24th, 1973.
The Symposium will take place at Hotel Marienlyst, Helsingor (Elsinore). The hotel is si-
tuated by the sea app. 45 km north of Copenhagen.

The official languages of the Symposium are English, French and German. Simultaneous
translation into English will be provided for.

One copy of the registration form should be returned together with the fees and other pay-
ments to the Secretariat as soon as possible and not later than June 1st, either by cheque made
payable to the Symposium or transferred to bank account no. 548-801026, Bikuben, Hojbro
Plads, DK-1200 Copenhagen K.

Registration fee: Active participants: Before May 1st, 1973, Dan. kr. 400; after May 1st, 1973,
Dan. kr. 450,-. Family members: Before May 1st, 1973, Dan. kr. 150,-; after May 1st, 1973,
Dan. kr. 200,-.

Calcellation: The fees will be refunded less 10% provided that notice of non-attendance is
received before April 1st, 1973. If cancellation is received after April 1st, 1973, 50% of the
registration fee will be refunded. No cancellation after July 15th.

Delivery of short and free comnmnications: Particij^ants wishing to present a short or free
connnunication are kindly requested to fill in the form, nuirked "Application to present a short
conmumication" and return it to the Secretariat by latest March 15th. 1973. \'I\'he form should
be accompanied by a summary (abstract) in 2 copies. One of the copies must be of a quality
suitable for photographic reproduction as the summaries, printed in the proceedings, will be
exact photographic reproductions.

Deadline for delivery of manuscripts to the Secretariat is AprilSOth, 1973.
Het volledige programma ligt bij de Redaktie van bet tijdschrift ter inzage.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Dicrziektenbulictin nr. 3 van dc Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 16
februari 1973, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten in ons land:
Atrofische rhinitis: 15 gevallen in 14 gemeenten en wel 1 in Overijssel, 9 in 8 gemeenten in
(Jelderland, 1 in Utrecht, 1 in Zuid-Holland, 1 in Noord-Brabant en 2 in Limburg.
Schurft: 4 gevallen in 4 gemeenten. Friesland 1, Drenthe I en Noord-Holland 2.
Rotkreupel: 19 gevallen in 18 gemeenten en wel 5 in 4 gemeenten in Friesland, 4 in Drenthe,
1 in Gelderland, 2 in Utrecht, 2 in Noord-Holland, 3 in Zuid-Holland en 2 in Zeeland.
Miltvuur: 2 gevallen in 2 gemeenten, 1 in Drenthe en 1 in Gelderland.

Varkenspest: totaal 23 gevallen in 16 gemeenten en wel 13 in 9 gemeenten in Gelderland, 1
in Utrecht en 9 in 6 gemeenten in Noord-Brabant.

1\'seudo-vogelpest: 6 gevallen in 6 gemeenten, 1 in Groningen, 1 in Overijssel, 2 in Gelderland
en 2 in Zuid-Holland.

Runderen: 98.716 stuks tegenover 80.756 stuks in 1971, een stijging van 22%. Waarde: 87,7
miljoen in 1972 tegenover 55,1 miljoen in 1971, een stijging van 59%.

Varkensi: 724.624 stuks tegenover 454.589 stuks in 1971, een stijging van 59%. Waarde:
199,8 miljoen tegenover 112,1 miljoen in 1971, een stijging van 78%.

Schapen en geiten; 7.744 stuks tegenover 1.179 stuks in 1971, een stijging van 557%.

Paarden, ezels e.d.: 12.681 stuks in 1972 tegenover 19.937 stuks in 1971, een daling van 36%.

Waarde: 18 miljoen in 1972, tegenover 23,3 miljoen in 1971, een vermindering van 23%.

Overige dieren: voor 11,4 miljoen in 1972, tegenover 10.7 miljoen in 1971, een stijging van

Rundvlees: 113.100 ton tegenover 109.200 ton in 1971, een stijging van 4%. Waarde: 761,8
miljoen tegenover 651,4 miljoen in 1971, een stijging van 17%.

Varkensvlees: 250.000 ton tegenover 240.600 ton in 1971, een stijging van 4%. Waarde: 907,1
miljoen tegenover 789,6 miljoen in 1971, een stijging van 15%.

Scha,pe- cn geitevlees: 9.600 ton tegenover 9.800 ton in 1971, een daling van 2%. Waarde:
66,5 miljoen tegenover 63 miljoen in 1971, een stijging van 6%.

\'.Ilachtafvallen: 34,800 ton te.genover 35.000 ton in 1971, een daling van 17r. Waarde: 111
miljoen tegenover 108,3 miljoen in 1971, een stijging van 2%.

Vleesconserven cn bereidingen: 101.000 ton tegenover 120.100 ton in 1971, een daling van
16%. Waarde: 477,7 miljoen tegenover 564,4 miljoen in 1971, een daling van 15%.

Levend pluimvee: voor 43,2 miljoen, tegenover voor 26,2 miljoen in 1971. een stijging van
65%.

Geslacht pluimvee: 227.100 ton, tegenover 223.500 ton in 1971, een stijging van 2%. Waarde:
583,6 miljoen, tegenover 545,8 miljoen in 1971, een stijging van 7%.

Pluimveecoaserven: 6000 ton, tegenover 3800 ton in 1971, een stijging van 58%. Waarde:
22,4 miljoen tegenover 17 miljoen in 1971, een stijging van 32%.

Door de ontwikkeling van de dierziektensituatie in ons land is aangedrongen op toepassing
van bepaalde vaccins, die in Nederland niet worden vervaardigd en dus zouden moeten wor-
den geïmporteerd. Import van sera en vaccins kan echter ernstige gevaren inhouden door de

mogelijkheid van insleep van smetstof van voor onze veestapel gevaarlijke ziekten, zoals b.v.
■Afrikaanse varkenspest uit Spanje en Portugal en mond- en klauwzeer uit niet-vrije landen.
In afwachting van de wet op sera en entstoffen, die in voorbereiding is en waarin e.e.a. zal
worden geregeld, is daarom een importverbod van dergelijke vaccins in het leven geroepen
en is deze import alleen toegestaan met een ontheffing van de V.D,

Dit is gebeurd bij een wijziging van de Beschikking in- en doorvoer vee en veeprodukten van
8 maart 1973, nr, J 417, in werking getreden met ingang van 12 maart 1973 en gepubliceerd
in de Staatscourant nr. 49 van 9 maart 1973.

Op 23 februari 1973 maakte Joegoslavië bekend, dat in de gemeente Nova Crnja twee be-
drijven met 47 varkens en in de gemeente Kikinda één bedrijf met 21 varkens waren aange-
tast door mond- en klauwzeer van het type O.

Over januari 1973 werden in Spanje 38 bedrijven aangetast door .Afrikaanse varkenspest. Op
deze bedrijven waren 2717 varkens aanwezig, waarvan er 623 aan de ziekte stierven en 2094
werden opgeruimd.

12, Groep Geneesk. v/h Kleine Huisdier K.N.M.v.D. 106c Ledenvergadering, 20.00
uur, Jaarbeurscongrcscentrum, Utrecht.

12—14, X. Kongress der Deutschen \\\'eterinärmedizinischen Ciescllschaft. Bad Nauheim,
West-Duitsland.

15 -17, VHIe Internationaal Zoötechnisch Symposium, Milaan (pag. 1249 (1972))
Mei,

3, Werkgroep Dierijathologen. \\\'ergadcring
9—12, llth Anmuil Meeting of the Society for Laboratory .Animal Science (Gesellschaft
für Vcrsuchstierkundc), Antwerpen (pag. 1093 (1972))

12, .Afd. Gelderland K.N.M.v.D. 15.15 um-, Onderzoek Instituut Zeezoogdicren in
Harderwijk. Lezing, rondleiding, show (dolfinarimn)

14—28, Symposium voor bibliothekari.ssen cn documentalisten, Wa.geningen (pag 1412
(1972))

17, A.C.V.-Controle Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
Amersfoort

22, .Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
370 Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 7, 1973

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië (pag. 1470

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, R.A.I. Con-
gresgebouw, Amsterdam (pag. 372)

12, .\\fdeling Noord-Holland, K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering

18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18—20, VI Symposium of the World Association for the Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria (pag. 178)
20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,
Budapest (pag. 1094 (1972))

4— 6, 22. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und Künstliche Besamung.

5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten.
18, „Mycoplasma\'s bij plant, dier en mens". Symposium, Wageningen (pag. 365)

13, Afdeling Noord-Holland, K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

10—12, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, Simul-
taanvertaling, R.A.I.-Congrescentrum, Amsterdam.

30— 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-Automobilisten. Verkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, Third International Congress of Parasitology. München (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

C. L. van Limborgh, Baarn - Voeding.
R. P. H a p p é, Nieuwegein - Kliniek.
W. Th. C. W O 1 V e k a m p. Utrecht - Röntgenologie.
I. V. d. G a a g, Jutphaas - Pathologische Anatomie.
R. P. H a p p é, Nieuwegein - Therapie.

Na afloop van de lezingen vormen de sprekers een forum dat vragen
beantwoordt.
Lunch.

Valkerij en roofvogels in de huidige diergeneeskunde.
G. Th. P. Kaal. Amersfoort:
Ziekten bij parkieten.

Osteosynthese; speciale aandacht wordt geschonken aan de behandeling
van femur-fracturen en radius ulna-fracturen.
Voorzitter: F. J. M e u t s t e g e. Utrecht.
Inleiders : U. E. Hommes, Hilversvmi:
P. Kraayenhagen, Zeist.

Klinisch bloedonderzoek; de inleiders zullen de problematiek benaderen
vanuit de hoek van de practicus en die van de Universiteitskliniek.
Voorzitter: R. J. S 1 a p p e n d e 1, Utrecht.
Inleiders : H. J. Hendriks, Utrecht;

Bacteriologische aspecten van urineweg-infecties.
12.00 uur A. van G a s t e 1-J a n s e n, Delft:

Röntgen-therapie bij oppervlakkig gelegen tumoren en eczemen.
12.30 uur N. A. D ij k s h o o r n, Zeist:

Glinical ophthalmology for the general practitionner.
15.30 uur Film: Ocular inflammations.
16.00 uur Film: Plaster of Paris.

Sectievergaderine C (maximaal 15 deelnemers):
14.30 uur Steriele operatiekamer; besproken zal worden bouw en inrichting, als-
mede kostencalculatie van een operatiekamer.
Voorzitter: G. AI. Smits, .Amsterdam.
Inleiders : K, J. M. J a n s e n-S t r ö b 1, Eindhoven;
H. Rodenbeck, Düsseldorf.

Sectievergadering D (maximaal 15 deelnemers):
14.30 uur Narcose; ter sprake komen o.m. ervaringen met Ketanest tegenover
fluothane-zuurstof.
Voorzitter: P. H. A. P o 1 1, Zeist.
Inleiders : E. Lagerwey, Bunnik:

Het congresgeld bedraagt ƒ 40,—. Echtgenoten van congressisten betalen ƒ 10,—;
indien zij uitsluitend de lunches en/of het avondprogramma bezoeken, behoeven zij
geen congresgeld te betalen.
Sectievergadering: ƒ 20,— per vergadering.

Aanmelding voor het congres en de sectievergaderingen vindt plaats door het op-
sturen van een aanmeldingsformulier, vergezeld van een cheque of girokaart, beslist
vóór 15 mei. In één van de volgende Tijdschriften voor Diergeneeskunde zult u een
folder van de VOORJAARSDAGEN mét een aanmeldingsformulier voor de
VOORJAARSDAGEN aantreffen.

Indeling in de sectievergadering vindt l)laats in volgorde van binnenkomst.
A vondprog ramina:

Sieto Hoving en zijn gezelschap zullen zaterdagavond in Tingel-Tangel, N.Z. Voor-
burgwal 282, in een besloten voorstelling voor ons optreden.
Zaal en Bar open: half acht.
Aanvang programma: half negen.
Na afloop blijft de Bar open tot ongeveer één uur.
Entrée: ƒ 15,— per persoon.

J. E. Gajentaan, Joh. Verhulststraat 115. Amsterdam-1007, Tel. (020) 72 01 02 /
76 66 74.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich
aan de collegae:

S. Klapwijk, Kerkstraat 2, Bleskensgraaf.
W. J. Mulder, Pr. Bernhardstaat 56, Smilde.
Mevr. G. M. Puls-v. d. Kamp, N. Beetslaan 24, Bunnik.
T. G. van de Vuurst, Haringvlietstraat 45, Amsterdam.
J. H. Wiechers, Torenlaan 14, Beilen.

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

Klapwijk, S.; Bleskensgraaf, Kerkstraat 2; tel. (01849) 362 (privé), (01850) 363 21 (bur.),
K.D. (Adj. dir.). toev. als lid (47)

Puls-V. d. Kamp, G. M.; 1972; Bunnik, N. Beetslaan 24; tel. (02154) 31 01; gr. 1310283; P.,
ass. bij G. G Doggen te Bergen op Zoom. toev. als lid (69)

Vroe,gindewey, L. K.: 4401 Schapdetten (Westf.) West-Duitsland, Hauptstrasze 11. (91)
Vuurst, T. G. van de; 1972: Amsterdam, Haringvlietstraat 45: tel. (020) 42 73 53; gr.

Wiechers, J. H.; 1973; Beilen, Torenlaan 14; gr. 2426725; P., ass. bij J. B. Wichers te Beilen.

Bij besluit van de minister van Landbouw en Visserij werden rnet ingang van 1 januari 1973
aangesteld als plaatsvervangend inspecteur de collegae:

H. J. J. Boerrigter, D. Frieling, E. Klopping, A. D. Leemans, P. H. A. M. van Maanen,
M. H. G. G. Meens, G. Muller, T. Nutma, C, J. Okkerse, M. van Til en H. J. W. Volbers.

Het bestuur van het Veterinair Dispuut van Unitas Studiosorum Rheno Trajeetina is voor
1973 als volgt samengesteld:

G, H. C. de Vries, Praeses;
J. A. de Vries, Ab Actis;
A. J. Noordkamp, Fiscus;
W. Mulder, Vice-Praeses;

In het Leidsch Dagblad (november 1972) lazen wij:
„Uit het Leidsch Dagblad van 20 Sept. 1870:

— Men schrijft uit Schoonhoven, dat de burgemeester der gemeente Lopik aan de
veehouders in zijne gemeente biljetten rondgezonden heeft bevattende een recept
tegen de besmettelijke longziekte. Het moet luiden als volgt: „Men diene dagelijks,
aan ieder dier voor het voederen, 15 grammen kamfer toe, opgelost in een liter
gewonen brandewijn"."

TYLAN is een bijzonder preparaat van
Elanco. Een veelzijdig preparaat. Want
TYLAN is er niet alleen voor indicaties
bij pluimvee, maar
öök voor indicaties
bij runderen, kalveren,
varkens en kleine
huisdieren. Voorbeel-
den? TYLAN is onder
andere zeer werk-
zaam tegen pneu-
monie en leptospirosis
bij honden en katten.
En bij rundvee werkt
TYLAN zeer effektief
tegen o,a. diphterlej
en
metritis/endometritis. En zo zouden we
nog wel even door kunnen gaan. Want
TYLAN is werkelijk een veelzijdig pre-
paraat.

ORIGINAL PAPERS
Gastric and caeca! lesions in pigs following the feeding of sulphite

A description is presented of the gastric and caecal lesions produced in pigs by the feeding
of 0.5-2.0% sodium metabissulphite for experimental periods of 15 and 48 weeks.
The feeding of sulphite induced changes in the pars oesophagea, which consisted of hyper-
plasia of the keratinized stratified squamous epithelium, intraepithelial micro-abscesses and
accumulations of neutrophilic leucocytes in the tips of the papillae. The cardiac and pyloric
parts of the stomach exhibited a sulphite-related hyperplasia of both the mucosal glands and
the surface epithelium. The fundic portion of the stomach was not visibly affected by
sulphite.

The feeding of sulphite also caused black discoloration of the caecal mucosa, which appeared
to be due to the presence of considerable numbers of pigment-laden macrophages within
the lamina propria. The greenish-black pigment granules contained ceroid and copper.

Een beschrijving wordt gegeven van de maag- en coecumafwijkiiigen die werden waarge-
nomen bij varkens na voedering — gedurende 15 en 48 weken — van rantsoenen die
0,5-2% natriummetabisulfiet bevatten.

Sulfiet stinmleerde in de pars oesophagea de hyperplasie van het verhoornde meerlagige
plaveiselcellen epitheel en veroorzaakte intraepitheliale abcesjes en ophopinkjes van poly-
morfkernige leukocyten in de papiltoppen, In de pars cardiaca en pars pylorica veroorzaakte
de voedering van sulfiet hyperplasie van zowel de klierbuizeii als van het oppervlakte
epitheel. In het fundus gedeelte van de maag werden geen veranderingen gezien die aan
sulfiet konden worden toegeschreven.

De voedering van sulfiet resulteerde ook in een zwart-verkleuring van het coecumslijrnvlies.
Deze verkleuring bleek het gevolg te zijn van de aanwezigheid in de lamina propria van
talrijke macrofagen, die beladen waren met groen-zwarte pigmentkorrels, waarin ceroid en
koper voorkwamen.

The use of sulphite salts and sulphur dio.xide as food preservatives dates back many
centuries (1, 4) and to-day they are still widely used additives in a variety of foods
and drinks (14, 28).

In the second half of the 19th century sulphites were also used medicinally as "in-
ternal disinfectants", but this use came to an end towards the tm-n of that century
when it was found that sulphites had no therapeutic value. They ajjpeared to do
more harm than good by irritating the gastric nuicosa (29).

.Abdominal pains and vomiting have been observed in human vohmteers who in-
gested high doses of sulphite (27). In dogs fed meat sulphited with 0.1 or 0.2%
"Praservesalz" for 9 weeks haemorihages in the pyloric ])art of the stomach were
found (16, 17). This finding in dogs was not confirmed hy Rost and Franz
(27). However, in rabbits these authors did observe gastric haemorrhages and
erosions upon daily intragastric intubation of NaHSOj (600-1080 mg SOo) for 17 to
185 days. Such lesions might have been induced by the intubation procedtue, as
was already stated by the investigators themselves.

In guinea pigs and mice exposed to high concentrations of SO^-gas (100-1014
ppm) Weed on (38) observed haemorrhagic gastric ulcers as well as distension
and perforation of the stomach.

1 Drs. V. J. Feron; Central Institute for Nutrition and Food Research TNO, Utrechtseweg
48, Zeist, the Netherlands.

2 Prof. Dr. P. Wensvoort; Institute of Veterinary Pathology, State University of Utrecht,
Biltstraat 172, Utrecht, the Netherlands.

When massive doses of sodiummetabisulphite or sulphur dioxide gas (120-265
g/animal/day) were given through rumen fistulas to cattle, the animals lost appe-
tite and died in 17 to 37 days (20). In the forcstomachs, wiiich arc covcred with
keratinized stratified squamous epithelium, congestion, oedema, haemorrhages, ero-
sions and leucocytic infiltrations were observed. In llie abomasum. the glandulai
mucosa showed congestion, erosions, haemorrhages and leucocytic infiltrations.
Some animals had an acute haemorrhagic abomasitis.

In a long-term study with rats performed by F i t z h u g h et al. (9) the feeding
of sodiumbisulphite at dietary levels ranging from 0.1 to 29f (30-670 mg SOg/kg
body weight/day) caused hyperplasia of the gastric squamous epithelium, usually
near its junction with the glandular portion of the stomach. \'Fhis observation was
not sup]X)rted by more recently published long-term studies with rats (3, 19), in
which sulphite was administered in the drinking water at levels ujj to 55 mg SO^/
kg body weight/day.

The toxicity of sulphites has received much attention during the last half centiuy.
However, the results of the toxicological investigations were often contradictory
(29, 34). Over the past six years extensive short- and long-term toxicity studies
have been carried out in the Central Institute for Nutrition and Food Research
TNO, Zeist, the Netherlands, by feeding sodium metabisulphite to rats, ])igs¹) and
Japanese quail. The toxicological aspects of these experiments have been reported
in full detail elsewhere (34, 35, 36). Gastric lesions related to the feeding of sul-
phite could not be detected in quail; those ob.ser\\ed in rats have recently been
described (7) and consisted of inflanunatory changcs and epithelial hyperplasia
in both the forestomach and the fundic portion of the glandular stomach. The ]ire-
sent paper is focussed on the sulphite-induced gastric and caccal lesions in pigs.

A total of 240 Dutch Landrace piglets were divided into 6 groups, eacii consisting of 20
castrated males and 20 females. The animals had an average initial body weight of 23.3 kg and
were fed diets containing sodiummetabisulphite (Na2S205, Lamers and Indemans, \'s-Hertogen-
bosch, the Nethedands) at levels of 0, 0.125, 0.25, 0.5, 1.0 and 2.0%. Thiamine deficiency,
as a result of the well-knovra destruction of this vitamin by sulphite (13. 22, 39), was prevented
by drastic enrichment of the diet with 50 mg thiamine/kg food. To prevent imdue losses of
thiamine and NaaSaO.^, the test diets were prepared daily. 8 to 16 hours before consumption.
Fourteen male and 14 female pigs out of each .group were slaughtered after an experimental
period of 15 weeks, the remaining animals after 48 weeks. .\\n examination was made for gross
and microscopic abnormalities in all pigs of the 0, 0.5 and 2% groups slaughtered after 15
weeks and in the pigs of all groups killed after 48 weeks. Samples of various regions of the
gastrointestinal tract were fixed in a 4% aqueous neutral i)hosphate-buffcrcd solution of for-
maldehyde, embedded in paraffin, sectioned at 5 juni and stained with hacmatoxylin and eosin.
Selected sections were stained with periodic acid-Schiff (P.\\S), Alcian blue, Ziehl-Neclscn,
toluidin blue. Perl\'s method for iron and Waterhousc\'s diethyldithiocarbamate method for
copper. In addition, frozen sections of the caectun were stained with Oil red O. Unstained
sections of the caecum were studied by fluorescence microscopy.

Stomach. Gross examination revealed a yellowish, rough, corrugated mucosa of
the pars oesaphagea in several test and control aniinals. There was no gross evi-
dence of sulphite feeding influencing these changcs in the oesophageal region.
.\\t microscopic examination hyperkeratosis and jjarakcratosis accompanied by foci
of vesicularly degenerated cells of the stratum corneum appeared to be in\\ariably
present in the pars oesophagea. However, in addition to these changes a number

1 The experiments with pigs were performed in the Institute of .Agricultural Research of
Biochemical (II.OB), Wageningen, the Netherlands.

of ])igs treated witli 1 or 2% sulphite showed broad elongated rete pegs along with
thin elongated jjapillae of the strattnii ])ropriuin (Table 1"). Moreover, intraepithe-
lial microabscesses and small accunuilations of neutroijhilic leucocytes in the tips of
the ])apillac were fretitiently seen in these animals. The sinmltaneoiis occurrence
of the various alterations resulted in a microsco])ic pictiue of the pars oesophagea
exclusively noticeable at the 1 and 2% sulphite level (Figs. 7 and 8).

Table 1. Type and incidence of tr ea tmen t-re 1 a ted hi s topa tfi o 1 og i ca 1 changes in the stomach of pigs

fed sulphite at dietary levels of 0-2 % for 15 or 48 weeks
(Tabel 1. De aard en frequentie van de door sulfiet opgewekte histopatho1ogische veranderingen in
de maag en het coecum van varkens die gedurende 15 of 48 weken werden gevoerd met rantsoenen waar-
aan 0-2 % sulfiet was toegevoegd)

In the cardiac and jjyloric parts of the stomach prominent mucosal folds occasion-
ally presenting a cobblestone pattern, were seen grossly in several male and female
]>igs of the two highest dose-groups (Table 1; Figs. 1-6). Microscojjically the basic
change ajjpeared to be hyperplasia of both the mucosal glands and the surface
eiiithelium (Fig. 9). The hyperplastic changes resulted in deep gastric lurrows
along with strikingly bulging areae gastricae (Figs. 2, 4 and 6). At sulphite levels
lower than 1% and in controls the mucosa of both gastric parts was much smoother
(Figs. 1, 3 and 5) and there was no histological evidence of mucosal hy]jerplasia.
Gross and microscopic examination failed to reveal treatment-related changes in
the fundic portion of the stomach.

Caecum. .X striking black discoloration of the caecal mucosa was noticed in a num-
ber of pigs of the three highest dose-groups (Table 1). On microsco])ic examina-
tion, this mucosal discoloration a|)peared to be due to the presence in the lamina
l)ropria of considerable numbers of macrojihages laden with greenish-black ])igment
granules varying markedly in size and sha])e (Fig. 10). The pigment was clearly
stained with the P.AS techniciue, and the diethyldithiocarbamate reaction lor the
demonstration of co]3per was strongly positive. Part of the granules were Ziehl-
Neelsen and Oil red O ]Dositive, while all granules fluoresced strongly white (Zeiss,
filtei\' 1, 44-50; Fig. 11). The pigment-bearing cells contained some iron as was
demonstrated by PeiTs ferricyanide reaction. On chemical analysis the caecal wall
of control pigs apjjeared to contain 40 ppm iron and 2 ])i)m copper, whereas that
of [)igs given 2% sulphite contained 84 ppm iron and as much as 1360 ppm copjjer
(calculated on the basis of the dry matter weight).

Figs. 1 and 2. Stomach of a control fug (Fig. 1) and of a pig treated with 2% sulphite for
48 weeks (Fig. 2). The stomachs have been cut open along the greater curvature and divided
along the smaller curvature; only one half is pictured. Xote the difference in appearance of the
cardiac (c) and pyloric (p) areas between the stomach of the controle and test animcd. The
fundic area (f) of both stomachs looks normal (.v 0.3).

Fig. 1 en 2. De maag van een controle varken (Fig. 1) en die van een varken dat gedurende
48 iveken werd behandeld met 29c Sidfiet (Fig. 2). De magen zijn opengesneden langs de
curvatora major en door ynidden gedeeld langs de curvatura minor; slechts één helft is hier
afgebeeld. Het beeld van cardia (c) en pylorus (p) van het behandelde dier wijkt duidelijk
af van dat van de overeenkomstige maagdelen van het controledier. De fundus (f) ziet er in
beide magen normaal uit (.x 0.3).

Figs. 3-6. Higher magnification of the cardiac (Figs. 3 and 4) and pyloric (Figs 5. and 6)
regions of the stomachs depicted in figures I and 2. Note the bulging areae gastricae in the
stomach of the sulphite-treated fng (Figs. 4 and 6) and the much smoother cardiac and pyloric
mucosa of the control animal (Figs. 3 and 5; .x 1.4).

Fig. 3-6. Sterkere vergroting van het cardia- (Fig. 3 en 4) en pylorusgebied (Fig. .\'> en 6)
van de magen weergegeven in de figuren 1 en 2. Let op de geprononceerde areae gastricae
in de maag van het met sidfiet gevoerde varken (Fig. 4 en 6) en het veel gladdere cardia en
pylorus slijmvlies van het controledier (Fig. 3 en 5; x 1.4).

Fig. 7. Oesophageal region of the stomach of a pig treated with 2% sulphite for 48 weeks.
.Vote the broad elongated rete pegs, thin elongated papillae, vesiculation of epithelial cells and
superficial accumulations of inflammatory cells (haematoxylin and eosin; x 32).

Fig. 7. Pars oesophagea van dc maag van een varken dat gedurende 48 weken werd gevoerd
met 2% sulfiet. Let op de lange, brede epitheel lijsten, de dunne, lange papillen, de blazige
epitheelcellen en de oppervlakkige ophopinkjes van ontstekingscellen (haemaluin-eosine; x 32).

Fig. 8. Oesophageal region of the stomach of a pig treated with 2% sulphite for 48 weeks.
The striking vesiculation of epithelial cells and collections of polyrnorphnuclear leucocytes are
clearly visible (haematoxylin and eosin; x 120).

Pig. 8. Pars oesophagea van de maag van een varken dat gedurende 48 iveken werd behandeld
met 2% sulfiet. De opvallend blazige epitheelcellen en groepjes polymorfkernige leukocyten zijn
duidelijk zichtbaar (haemaluin-eosine; x 120).

Fig. 9. Cardiac area of the stomach of a pig treated ivith 2% sulphite for 48 weeks. Note
the deep furrow and the great number of mucus-producing epithelial cells (haematoxylin and
eosin; x 50).

Pig. 9. Pars cardiaca van de rnaag van een varken dat gedurende 48 weken werd gevoerd met
2% sulfiet. Let op de diepe groef en het grote aantal slijm-producerende epitheel-cellen
(haemaluin-eosine; x 50).

Fig. 10. Macrophages containing pigment granides varying considerably in size and shape
are visible in the lamina propria of the caecal mucosa of a pig treated with 2% sulphite for
48 weeks (haematoxylin and eosin; x 300).

Fig. 10. Macrofagen beladen met pigmentkorrels die sterk uiteenlopen in afmeting en vorm
zijn zichtbaar in de lamina propria van het coecum slijmvlies van een varken dat gedurende
48 weken werd gevoerd rnet 2% sulfiet (haemaluin-eosine; x 300).

Fig. 11. Fluorescent granules occur in pigment-laden macrophages as depicted in figure 10
(x 320).

Fig. 11. Fluorescerende korrels komen voor in pigmenthoudende macrofagen zoals afgebeeld
in figuur 10 (x 320).

From this study with pigs on sodiummetabisulphite it appeared that jjatiiological
changes, which were clearly related to treatment, occtirred in the cardiac and
pyloric regions of the stomach and in the caecum. The relation between the sul-
phite-feeding and the alterations seen in the pars oesophagea was less convirxing,
because similar changes were also noticed in several control animals. These were,
however, of a minimal degree and far less characteristic than those observed in
pigs fed diets containing 1 or 2% sulphite.

Sulphite-related changes in gastric regions lined by keratinized stratified squamous
epithelium have been described in several animal species (7, 9, 20). The nature of
the lesions varied from slight hyperplasia to severe ulceration and gastritis. In cattle
stilphite administration resulted in an acute rumenitis and complete exfoliation of
the epithelium (20). These picttnes are, in our opinion, not specific for sulphite
intoxication but generally characteristic for acidosis of the forestomach complex.
The administration of sulphite presumably leads to a direct decrease of the pH
in the rumen, though an indirect effect on the pH through changes in the compo-
sition of the microflora of the rumen cannot be excluded. An increased acidity of
the gasU-ic contents directly caused by the administration of sulphite might also be
responsible for the changes observed in the oesophageal part of the stomach of the
pigs examined in the present study.

The sulphite-induced alterations in the pars oesophagea, which were mainly cha-
racterized by marked epithelial hyperplasia and intraepithelial micro-abscesses,
appeared to be very similar to the epithelial changes known to preceed and to ac-
company the oesophago-gastric ulcer syndrome in pigs (23). Although many factors
may contribute to the pathogenesis of oesophago-gastric ulcers in swine, experi-
mental evidence indicates that increased acidity of the gastric secretion and changes
in the composition of the gastric mucus may be directly responsible for the damage
to the mucosa (18, 24). One might speculate that both factors are also involved
in the pathogenesis of the changes found in the pars oesophagea after sulphite-
feeding. With respect to the former possibility (increased acidity of the gastric se-
cretion) it must be stressed, however, that no morjjhological evidence was found for
an altered function of the fundic portion of the stomach.

The degree of the hyperplastic changes observed in the cardiac and jjyloric parts
of the stomach was not clearly higher after 48 weeks than after 15 weeks, which
indicates that an equilibrium miglit have existed between the continuous intake of
sulphite and the reaction of these parts of the gastric mucosa. .An increased acidity
caused either directly by the presence of sulphite in the gastric contents or indi-
rectly by a decreased pH of the fundic secretion, might also have been involved in
the pathogenesis of the alter ations lound m both mucus-producing portions of the
stomach.

The black discoloration of the large intestine was limited to the caectun. Micro-
scopically the greenish-black ])igmentation was characterized by dense aggregates
of pigment-containing macro]jhages situated in the lamina propria of the caecal
mucosa. The tinctorial reactions of the pigment (PAS, Oil red O and Ziehl- Neel-
sen positivity) and its intensely white autofluorescence are highly suggestive of

ceroid, which represents a typical lipofuscin in a relatively early stase of oxidation
(p).

Ceroid isolated from pathologic human tissues has been fotmd to contain fairly
high concentrations of copper (30). Thus the presence of cojjper in the caecal pig-
ment is consistent with the idea that the granules contain ceroid. The high copper
content of the pigment granules might also be resix)nsible for their remarkable
greenish colour.

The occurrence of ceroid-bearing histiocytes in the wall of the digesti\\e tract is a
384(45)

well-known pathologic condition in man (5, 8). Another form of intestinal histio-
cytosis is melanosis coli, which is designated as pseudomelanosis coli in more recent
literature (8). Histologically, pseudomelanosis coli is characterized by the presence
of brownish-black pigment granules in aggregates of macrophages situated in the
lamina propria of the colonic nuicosa (8, 21, 31, 32). The pigment granules have
been shown to give many of the reactions for both lipofuscin (ceroid) and melanm,
thus indicating the simultaneous occurrence of the two pigments (2, 11, 15). In
addition, pseudomelanosis coli pigment has been shown to contain a high concen-
tration of copper (37). . . - ,
When comparing the abo\\c information with the principal characteristics ot the
sulphite-induced pigmentation viz. black discoloration of the caecal mucosa,
greenish-black pigment granules within macrophages, the presence of ceroid and
The high copper content, we have considered the designation i)seudoniclanosis coh-
like ])igment most appropriate for the intestinal pigment observed in \\ngs follow-
ing the feeding of sulphite.

There is no general agreement on the mode of formation of both ceroid (or h]30-
fuscins) and pseudomelanosis coli pigment (11, 26). The current concensus is that
ceroid and lipofuscins in general are polymeric structures of oxidized lipids of mtra-
or extra-cellular origin (26). Most observations indicate that these lipo-pigments
accumulate in lysosomes (6) and resist the digestive action of these cytopla.smic
organelles (33). In addition, there is evidence that in conditions favouring lipo-
fuscin formation, the lysosonie itself is damaged, leading to impairment of its di-
gestive potential (10, 12).

As to pseudomelanosis coli pigment the following factors have been suggested to be
in\\olved in its formation: a. the conversion by tyrosinase-like enzymes of degrada-
tion in-oducts of aromatic jiroteins, which are absorbed from the large intestine
(32), b. the genesis of pigment granules in areas of cytoplasmic degeneration m
colonic epithelial cells from which the granules are transferred to macrophages
(11), and c. the presence of coppcr-containing proteins or amino acids in either the
mucosa or the ingesta (37).

Back-grounded by the fore,going one might speculate that degenerative changes
of cytoplasmic organelles in intestinal epithelial cells or macrophages involved m
metabolizing sulphite induced entcrogenic substances play a role in the formation
of the caecal pigment found in sulhpitc-fed pigs. Sincc there is some experimental
evidence that sulphite in stored diets can react with unsaturated fats leading to the
formation of toxic oxidized and sulphited polymers (34), such polymers might also
occur in the caecal contents of sulphite-fed pigs and be involved in the genesis of
the pigment. Furthermore one might speculate that copper, which is now in general
use a.s\'a growth stimulant for pigs (24), is also of significance for the development
of the caecal jjigmentation.

However, an attempt to induce caecal pigment in rats by the simultaneous feeding
of high levels of sulphite and copjier, was unsuccessful (36).

Tlic authors are indebted to H. P. T i 1 and P. \\ a n d e r W a 1 who carried out tlie toxicity
studies on sulphite, and to ]. J. L. W i 1 1 e m s for the determinations of copper and iron.
Thanks are due to P. d e G roo t and Miss M. I. W i 1 1 e ms for critically reviewin.s; the
manuscript, and to H. K o i5 t c r and H. H a 1 s e m a for the photographic work. The skilful
technical assistance of H. S c h i m m e 1 is greatly appreciated.

1. Anonym us: Recent developments in the sulphite field. Food Cosmet. Toxicol., 4, 187,
(1966).

2. Cabanne, F. et C o u d e r c. P.: Mélanose colique généralisée idiopathique. Etude ana-
tonio-clinique et histochimiquc d\'une observation. Ann. Anat. l\'alh., Parh, 8, 609, (1963); 3.
Gluzan, R., C a u s c r e t, J. et H u g o t, D.: Le inétabisulfite de pota.ssium. Etude de
toxicité à long terme sur le rat. Ann. Biol. Anim., Biochim., Biophys., 5, 267, (1965).

4. De Eds, F.: Summary of toxicity data on sulfur dioxide. Food Technol., 15, 28, (1961).

5. Ekuan, J. H. and Hill, R. B.: Colonic histiocytosis: clinical and pathological evaluation.
Gastroenterology, 55, 619, (1968); 6. E s s n e r, E. and N o v i k o f f, B.: Human hepato-
cellular pigments and lysosomcs. J. Ultrastruet. Res., 3, 374, (I960).

7. Feron, V. J. and Wensvoort, P.: Gastric lesions in rats after the feeding of sidphite.
Path. Europ., 7, 103, (1972); 8. F i s h e r, E. R.: Pigtnentation of intestinal tract. In: Pigments
in Pathology. Ed. M. W o 1 m a n. Academic Press, New York/Londen, 489, 1969; 9. F i t z-
hugh, O. G., Knud sen, L. F. and Nelson, A. .A..: The chronic toxicity of sulfites.
ƒ. Pharmacol, exptl. Therap., 86, 37, (1946).

10. Gaunt, 1. F., H a 1 1, D. E., G r a s s o, P. and G o 1 b c r ,g, L.: Studies on Brown FK.
V. Short-term feeding studies in the rat and pig. Food Cosrnet. Toxicol., 6, 301, (1968); 11.
Ghadially, F. N. and Parry, E. W.: An electron-microscope and histochemical study of
melanosis coli. J. Path. Bact., 92, 313, (1966); 12. G r a s s o. P., M u i r. A., G o 1 b e r g, L.
and Bats tone, E.: Studies on Brown FK. I\\\'. Cytopathic effects of Brown FK on cardiac
and skeletal muscle in the rat. Food Cosrnet. Toxicol., 6, 13, (1968).

13. Her mus, R. J. J.: Sulphite-induced thiamin cleavage. Effect of storage and preparation
of minced meat. Intern. J. Vit. Res., 39, 175, (1969); 14. H e y d e n r e i c h, G. A.: Die
schwefliche Säure und ihre Salze in der Lebensmittelverarbeitung. Ztg Ernährunesiviss 8

15. Kerisit, J., W e i 1 1 - B o u s s o n, M., Clausen, M. et H a e f f n e r, S.: .Aspects
histochimiques dc la „mélanose" colique (a propos de 4 cas). Ann. Anat. Path., Paris, 13, 335,
(1968); 16. Kionka, H.: Ueber die Giftwirkung der schwefligen Säure und ihre Salze und
deren Zulässigkeit in Nahrungsmitteln. Z. Hyg. Infektionskrankh., 22, 351, (1896); 17.
Kionka, H. und E b s t e i n, L.: Ueber die chronischen Sulfitvergiftung. 2. Hyg. Infektions-
krankh., 41, 123, (1902); 18. K o w a 1 c z y k. T.: Etiologie factors of .gastric ulcers in swine
Amer. J. vet. Res., 30, 393, (1969).

19. Locke tt, M. F. and N a t o f f, I. L.: .A study of the toxicity of sulphite. I / Pharm
Pharmacol., 12, 488, (1960); 20. L u e d k e, A. J., B r a t z 1 e r, J. W. and Dunne, H. W.:
Sodium metabisulfite and sulfur dioxide gas (sila.ge preservative) poisoning in cattle Amer
J. vet. Res., 20, 690, (1959).

21. Mc Far land, W. L.: Pigmentation of the hind-gut. J, Amer. med. Ass., 69, 1946,
(1917); 22. M or g a n, A. F., K i m m e 1, L., F i c 1 d A. and Nichols, P. F.: The vitamin
content of Sultanine (Thompson seedles), grapes and raisins. ]. Nutr., 9, 369, (1935).

23. Naf stad, L: Gastric ulcers in swine. I. Effect of dietary proteins, dietary fat and vitamin
E on ulcer development. Path. Vet., 4. 1, (1967).

24. O\'Brien, J. J.: Gastric ulceration (of the pars oesophagea) in the pig A review Vet
Bull., 39, 75, (1969).

25. Pearsc, A. G. E.: Histochemi.stry. J. A. Churchill. Ltd.. London. 667, 1961; 26. Porta,
E. .A. and H a r t r o f t, W. S.: Lipid pi.gments in relation to aging and dietary factors
(lipofuscins). In: Pi,gmcnts in Pathology. Ed. M. W o I m a n. Academic Press .\\\'ew York/
London, 191, 1969.

27. Rost, E. und Franz, F.: Vergleichende Untersuchungen der pharmakologischen Wir-
kungen der organisch gebundenen schwefligen Säuren und des neutralen schwcfligsäurcn
Natriiuns. Arb. kaiserl. Gesundheitsamt, 43, 187, (1912).

28. Schiele, K.: Beitrag zur Frage der biologischen Wirkung von Sulfit. Thesis, Glessen,
1971; 29. Schwarz, T. .A.: .A review and evaluation of the use of sulphur dioxide in dried
fruits. Dried Fruit Assoc. of California, ( 1960) ; 30. S i a k o t o s, A. N., K o p p a n g, N. and
Zeman, W.: The biochemical characteristics of lipofuscin and ceroid isolated from normal
and pathologic human tissues. Amer. J. Path., 66, 65a, ( 1972); 31. S p e a r e, G. S.: Melanosis
cob. Experimental observations on its production and elimination in twentv-three cases. Amer.
]. Surg., 82, 631, (1951); 32. Stewart, M. J. and Hickman, E. M.: Observations on
melanosis coli. ƒ. Path. Bact., 34, 61, (1931); 33. S t r e h 1 c r, B. L.: On the histochemistry
and ultrastructure of age pigment. Advan. gerontol. Res., 1, 343, (1964).

34. Til, H. P.: Toxicological investigation into the cffects of sulphite in rats, pigs and quail.
Thesis, Utrecht, 1970; 35. Til, H. P., Feron, W J. and G r o o t, A. P. d e: The toxicity

of sulphite. I. Long-terra feeding and multigeneration studies in rats. Food Cosmet. Toxicol.,
10, 291, (1972); 36. T i 1, H. P., F e r o n, V. .J., G r o o t, .A. P. d e and W a 1, P. v a n d e r:
The toxicity of sulphite. 11. Short- and long-term feeding studies in pigs. Food Cosmet. Toxicol.,
10, 463, (1972).

37. V o g e 1, A., F a b r i c i u s, W., D u 1 c e, 11. J. und S t o 1 p m a n n, H. J.; Zur Struktur
und Herkunft des Pigmentes bei der Melanosis coli. Virch. Arch. Abt. A. Path. Anat., 346,
74, (1969).

38. Weed on, F. R.: Experimental acute gastric ulcer produced in animals by exposure to
sulfur dioxide gas. N. Y. State J. Med., 42, 620, (1942); 39. Williams, R. R., Water-
man, R. E., Keresztesy, J. C. and B u c h m a n, E. R.: Studies of crystalline vitamin
Bl. HI. Cleavage of vitamin with sulfite. /. Am. chem. Soc., 57, .5.?6, (1935).

Experimental Escherichia coli mastitis in cattle, its pathogenisis and
treatment*)

Gynäkologische und Ambulatorische Tierklinik der Universität München.
Summary

The pathogenesis of experimental coliform mastitis induced by the intramammary infusion
of Escherichia coli or the purified endotoxin was studied in normal bovine lactating glands.
Both bacterial suspensions and the endotoxin gave rise to symptoms of nearly equal degree
of severity. The major difference was the time at which reactions appeared and subsided.
Cell counts, GMT, DN.\\ and histamine in milk as well as plasma histamine levels were
evaluated. Endotoxin caused an early drop in milk histamine which was followed by a rise
that persisted for 36 hours. Plasma histamine exhibited a slight drop during the first two
hours post infusion. The value of cell counts, CMT and DN.\\ levels in investigating
mastitis is compared and the merits of these tests are discussed.

The concept that peracute E. coli mastitis is an allergic manifestation to the liberated endo-
toxin is supported by the changes observed in histamine patterns. On this basis better results
were obtained when antihistamines or corticosteroids were given in addition to streptomycin
for the treatment of this type of mastitis.

Lsonicotine acid hydrazide was found to be of value in reducing, to great extent the degree
of residual induration in the parenchyma of the gland.

De Pathogenese van experimentale coli-mastitis, opgewekt door intramammaire infusie van
F^scherichia coli kiemen of het gezuiverde endotoxine werd bestudeerd bij runderen met
normale lacterende melkklieren. Zowel de bacterie-suspensie als het endotoxine gaven on-
geveer .gelijke afwijkingen en symptomen. Het voornaan\\ste verschil was de tijdsduur, waar-
op de reacties optraden en weer verdwenen. Celtellingen, C.M.T.-, D.N..A.- en histamine-
waarden werden in de melk be|)aald. Het histaminegehalte bovendien in het bloedplasma.
Endotoxine veroorzaakte ai snel een daling van het histamine.gehaltc van de melk, die
gevolgd werd door een 36 uur durende stijging. Het histaminegehalte van het bloedplasma
vertoonde slechts een geringe daling gedurende de eerste uren na de infusie.
De uitkomsten van celtellingen, C.M.T.- en D.N.-A.-bepalingen bij mastitis worden in de
discussie op hun waarde beoordeeld. De hypothese dat peracute coli-mastitis een allergische
reactie is op het vrij komende bacterietoxine wordt ondersteund door de veranderingen in
de histaminegehalten.

Er werden betere therapeutische resultaten geboekt als anti-histaminica of corticosteroiden
gecombineerd werden met streptomycine bij de behandeling van dit mastitistype.
Isonicotinezuur hydrazide bleek waardevol, doordat het de jjarenchyminduratie in belang-
rijke mate kon voorkomen.

Escherichia coli is reported to be the common cohform isolated by European
investigators from cases of mastitis (Rowlands, 32; Thomas, 40; Rado-
s t i t s, 29). Enterobacter aerogenes (Aerobacter aerogenes) is the organism more
frequently encountered in the United States (Murphy and Hanson, 19;
S c h a 1 m and o o d s, 37 ; S c h a 1 m, L a s m a n i s and Carroll, 36 ). How-
ever, a recent report by other American research workers (McDonald, Mc-
Donald and Rose, 17) showed that out of 70 cultures of aerobic Gram negati\\e
rods isolated from bovine iidder infections in a mastitis research herd nearly one
half were E. coli while E. aerogenes was not encountered. Most of the isolates were
removed from rear quarters during the lactation period. In another study (Mc-
Donald and Packer, 18) the results of impressions of the teat ends demon-
strated that E. coli was more frequently recovered from the teat skin than other
aerobic Gram-negative bacilli. This may draw attention to the fact that E. coli can
be responsible for a higher incidence of mastitis than previously believed.
Acute coliform mastitis is considered to be an etidotoxaemia (Pou den, 27). This
observation was confirmed for A. aerogenes by Carroll, S c h a 1 m and L a s -
m a n i s (6) who extracted the toxin from a strain isolated from cows affected with
acute mastitis. \\Vhen the extract was infused in the mammary gland of normal
animals it gave rise to local and general symptoms resembling signs of toxaemia
observed in jjeracute coliform mastitis. Similar reactions were reported when a ctil-
ture of E. coli or its purified endotoxin were introduced intramammarily in rabbits.
Coliform mastitis in cattle usually rtms an acute or peracute cotu\'se. The sudden
onset of symptoms characterized by swelling of the affected quarter and the marked
changes in milk characteristics together with the severe general manifestations in
the state of health of the animal call for a quick diagnosis and immediate inter-
ference because in soms cases the disease may end fatally (M u r p by and Hanson,
19; Sch aim and Woods, 37; White, 41).

In the first part of the present study the effect of the intramammary infusion of
E. coli or the endotoxin was tried and compared to test if the results previously
reported in rabbits (33) could be confirmed in dairy animals.

In the second phase of the work, treatment was undertaken in an attempt to shorten
the recovery period in oider to bring the animal quickly back to normal milking.

Experimental animals: Sixteen trials were performed on 10 lactating cows which were in their
3rd-6th period of lactation. The udder of each animal was manually examined and proven
to be free from any gross pathological lesions indicative of a previous history of mastitis. This
was further confirmed by negative bacterial cultures, normal cell counts and CMT scores.
A quarter was used once only and a lapse of at least four months was permitted between two
successive trials on the same animal.

The pathogenisis of the disease was studied in 6 animals. Three cows were inoculated with the
organism and the others received the endotoxin in the left fore quarters. No therapeutic
measures of any kind were employed during the course of this part of the study. The same
animals plus four new cows were used for the treatment trials. In this case the right hind
quarters were infused.

E. coli culture: A strain isolated from clinical cases of acute mastitis (serotype 078:K80 (B)
was used. An antibiogram was performed and the organism was shown to be sensitive to
streptomycin, chloramphenicol, chlortetracyclinc, oxytetracycline, ampicillin and sulphadimi-
dine in this order of decreasing sensitivity.

The organism was grown for 18 hours in broth. Serial dilutions were made in 0.85% saline
solution to obtain 50.000 organisms/ml. The inoculum was prepared directly before use and
10 ml were introduced into the gland cistern immediately after morning milking. The contra-
lateral quarter received 10 ml saline and served as control. The teat was loosely clamped by
an intestinal forceps and the gland was gently massaged to ensure even distribution of the
inoculum. A seperate sterile syringe and canula were used for each inoculation.

The endotoxin was prepared from the same strain of E. coli as previously described (Said,
33). The prepared toxin was reconstituted in sterile saline to contain 1 mg/ml. Ten mg of
the toxin were infused in the same manner described for bacterial suspension.
.\\s parameters of response the following points were investigated:

i. Clinical observations: during the period immediately preceeding and for a week after
exposure of mammary quarters to E. coli or the endotoxin clinical observations were made at
short intervals during the first 48 hours and at daily intervals thereafter. Changes in rectal
temperature, heart rate, respiration rate, gross changes in milk as well as the general condition
of the animal were noted. .A physical examination of the infused quarter and the udder as a
whole was also conducted.

Foremilk samples suitable for bacteriological examination were routinely collected at 3-day
intervals.

ii. Laboratory examinations of milk and blood: each cow\'s milk was sampled just before
challenge to establish a base-line for subsequent determinations. Samples were then collected
at various time intervals to study the changes resulting from inoculation of E. coli or the
endotoxin.

Histamine concentrations in mammary secretions were determined fluorometrically by a
modification (Z a r k o w e r, D u n 1 o p and N o r c r o s s, 45) of K r e m z n e r and Wil-
son\'s (15) anion exchange method. Histamine in blood was analyzed as described by Shore,
Borkhalter and Cohn (38). .A h r e n s (1) recommended the addition of 10 ml of
platelet free plasma to 2.5 ml 30% trichloracetic acid instead of oxalatcd blood and perchloric
acid employed in the original method.

Cell counts were obtained by the methode of Prescott and Breed (28) at a working
factor of 17.000.

California mastitis test (CMT) was conducted on individual quarter foremilk.
Deoxyribonucleic acid (DNA) characteristic of cell nuclei was determined by the Feulgen
reaction measured by a spectrophotometer. A modification (Mad sen, 16) of the method
described by P a a p e, Hafs and Tucker (21) was used. The percent reflectance was
compared to standard preparations of hi.ghly purified salmon sperm to obtain DNA equivalent.
Determinations were performed on fresh milk sincc the test is influenced by the age of the
sample (Paape, Synder and Hafs, 22).

a. Animals injected ivith endotoxin: treatmetU was started 6 hours following challenge,
a time at which mammary changes were at its maximum:

Group 1: received 20 ml antihistamine (diphenylhydramine hydrochloride)¹). The drug was
injected slowly intraveniously. Treatment was repeated at intervals of 12 hours and was
continued for 3 days.

Group 2: was treated with a glucocorticosteroid (a combination of 2.5 mg dexamethasone and
7.5 mg prednisolone)²). Each animal received 15 ml intra-muscularly as previously indicated
for antihistamine.

The dosage, route and frequency of administration was the same as described for the
endotoxin groups. Twelve hours were allowed to reach the peak of reaction before treatment
was started. In addition each animal was infused with 2 grammes of streptomycin in the
affected quarter and injected with 5 grams intra-muscularly. This treatment was repeated
at 12-hour intervals. Rectal temperature dropped to normal within the first 24 hours following
treatment. The dosage of streptomycin was therefore reduced to the half and continued for
two days more.

Group 5: was given neither antihistamine nor corticosteroids and served as control for E. coli
infected animals. However, animals of this group were treated at the high dosage level of
streptomycin for 5 days till the fever subsided.

The affected udder quarters of all E. coli infected animals and 3 of the endotoxin-infused
group were still exhibiting varying degrees of induration by the end of the first week following
the start of the experiment. Previous experience has shown that INH has an inhibitory effect
on connective tissue formation (Said and h m e d, 34).

One cow from each group was injected via the streak canal with 50 ml 2% sterile solution
of INH once daily for one week after discontinuation of other forms of treatment.

Clinical observations: The symptoms reported here describe the picture in untreated
cows. All animals reacted to the intramammary infusion of the endotoxin or E. coli
culture. The contralateral quarters infused with an equal volume of saline solution
showed no reaction. A time factor constitutes the main difference between E. coli
and endotoxin. The reaction initiated by the to.xin appeared quicker, were rather
more pronounced and declined more rapidly than in the case of E. coli, otherwise
the symptoms were essentially the same.

Table 1 summarizes the average time at which these symptoms appeared, when they
reached a maximum and their return to normal levels.

At the side of the cow obser\\ation revealed the following: the first reaction was a
diffuse swelling of the challenged quarter which gradually increased to the extent
that it could be noticed at a distance from the animal. The quarter turned to a firm
mass. At the peak of the reaction the animal was depressed and restless. The cow
abducted the leg on the affected side to avoid contact with the inflamed mammary
quarter.

Respirations (30—36/minute) were forced, partly abdominal and the animal some-
times grunted during expiration. At the height of fever (40—41.6°C.) there was a
marked tachycardia (110—120/minute) and respirations became deeper and irreg-
ular. Soms of the cows shivered and trembled.

In a cow injected with the endotoxin, in addition to the previously mentioned
symptoms there was excessive salivation. Later the animal assumed the recumbent

Ijosition, the teinijerature became subnoraial (36.8°C.). Tliere was superficial
resemblance to parturient paresis.

The respiratory distress persisted for about 5 hours after the return of temperature
to normal levels.

I\'he gross changes in milk started with a change in reaction, turning alkahne.
During the first 4—5 hours the milk was serous, then flakes and clots made their
appearance. When the quarter was greatly inflamed it was sometimes difficult to
obtain enough milk from the same animal to cany on all laboratory e.xaminations.
Therefore, milk from two cows belonging to the same group was pooled. This diffi-
culty was partly because the animal resisted manipulation of the affected and
painful mammai7 quarter and mainly because the clots obstructed the teat canal.
The animal refused its fcetl and complete anorexia persisted during the first 24 hours.

The averages values of cell counts, GMT scores, DNA and histamine contents of
milk as well as plasma histamine levels are shown in table 2.

Table 2. Effect of endotoxin and E. coli on average values of cell counts, CMT scores, DNA
and histamine content of milk, and plasma histamine levels.

Histamine estimations: A drop in the concentration of histamine in milk was recor-
ded between the 5th and 9th hoiu- when endotoxin was administered. This was
followed by a rise during the intcnals betrween the 12th and 48th hour after which
normal levels were regained. The picture was different when alive E. coli was

introduced intramainmarily. The preiiminaiy drop could not be detected but a
slight rise was demonstrated on days 3—5. The only detectable variation in plasma
histamine levels was in the endotoxin infused cows in which a rise was demonstrated
1—2 hours following the introduction of the irritant.

Cell counts: In addition to the values appearing in table 2, cell counts were con-
tinued till their number returned to pre-inocculation levels at the periods indicated
in table 1. At the period of maximum reaction, the cell counts were e\\ idently higher
in the milk of cows infused with the endotoxin than those infected with bacterial
suspensions. However, high cell counts persisted in milk collected from E. co/z-infec-
ted cows when the cell counts in milk from toxin-infused animals were approaching
normal levels.

DNA: the level of DN.A. in milk increased consistently with the increase of the in-
flammatoiy reaction. At the beginning of the inflammation there was a positive
correlation between the number of cells and DNA in milk. This relation was not
maintained in the later course of the disease since the amount of DNA was in excess
to the \\alues theoretically expected (1 ug DNA corresponds to 145.000 cells;
M a d s e n, 16).

CMT: readings obtained from the test could not detect the early changes. When the
affection became clinically evident and the number of cells/ml milk increased,
strongly positive scores were usually obtained. These scores remained at the same
level even when the number of cells dropped from 27 million to 4.5 million per ml.
Moreover, CMT scores ranged between score 1 (endotoxin group) and score 2
(E. coli infected animals) even after the cell counts had returned to their normal
level and the samples were bacteria free.

a. Cows infused wih the endotoxin: Both antihistamines and corticosteroids suc-
ceeded in depressing the inflammatoiy reaction. The quarters became less hard and
the manunaiy tissue persisted at the end of the treatment jjeriod with these drugs.
Bacterial cultiu\'es were negative in all animals of this group. Milk from antihistamine
treated animals had higher cell counts and DNA content than cortisone treated cows.

b. Cows infected with E. coli: showed a better response to treatment when anti-
histamine or corticosteroid were combined with streptomycin than when strepto-
mycin was administered independently. Unexpectedly, cell coimts were higher in
milk from animals treated with antihistamine than those injected with cortisone
])er])arations.

c. Subsequent treatment with INH caused the affected cjuarters to regain their nor-
mal consistency. This was accompanic-tl by an increase in the milk yield. Bacterial
cultures were negative by the end of the second week instead of 3/2 weeks in the
case of animals treated with streptomycin alone and 5 weeks when the cows recei\\ cd
no treatment. The cell counts dropped to normal values shortly after the milk be-
came free of microorganisms.

The pathogenisis of mastitis caused by coliform organisms is accounted for by
endotoxin liberated by intramammaiy lysis of organisms. The nature of the reaction
initiated by the endotoxin was studied by S a i d (33) and P o s p i s i 1 and S a 1 a j k a
(26). Based on histopathological findings, it is suggested that allergic processes are
involved in the pathogenisis of the disease. Therefore, histamine was followed in the
present study because it is postulated that this substance is released at times of
injuiy and damage to cells (Roche and S i 1 v a, 31). It also seemed possible that
histamine shifts might parallel the course of inflammation.

E. coli endotoxin initiated a charactetistic pattern in milk histamine which could
not be confirmed in animals exposed to the micro-organism. The level of histamine
in the plasma was increased after 30 minutes following the infusion of the endotoxin.
No detectable changes were encountered in the plasma of animals injected with
E. coli cultures.

The reaction of the bovine mammary gland towards the endotoxin was similar to
that described by Zarkower (42) in response to intramammary infusion of
6—12 mg free histamine base.

There was no correlation betweei. plasma and milk histamine. The same observ ation
was made by Zarkower (43) who reported that in normal animals after
parturition, in some instances colostrmn contained 100 times more histamine per
ml than plasma. However, low concentrations of histamine in blood do not deny
a histamine effect since histamine leaves the blood path-ways rather rapidly (F e i n -
berg, M a t h i a 1 and F e i n b e r g, 11). Moreover, B a r s o u m and G a d d u m
(4) found that the individual was more sensitive to histamine if the blood histamine
was low.

Treatment experiments: When either antihistamines or glucocorticoids were injected
at 6 hours following endotoxin infusion they materially supressed the intensity of
reaction. However, focal residual induration persisted in the parenchyma of the
gland. The same results were achieved when these drugs were combined with strep-
tomycin for the treatment of cows infected with E. coli.

The infusion of INH into mammai7 quarters has its benificial effect in reducing
to a great extent residual induration of the parenchyma. This benificial effect of the
drug is due to the catabolic effect of the drug and its action in preventing the
maturation of new collagen fibres (Said and Ahmed, 34). The value of INH
in the treatment of other types of mastitis is under current investigation.
The finding that milk from animals treated with antihistamine contained greater
amount of cells and DNA than milk from animals treated with glucocorticoids could
not be easily understood in view of the fact that the clinical improvement in both
groups was nearly equal. A short discussion of the mode of action of both drugs
might help in explaining this observation: administration of large amounts of Corti-
sol blocks the increased penneability of endothelium seen in acute inflammation
(E b e r t and Barclay, 10; Allison, Smith and W o o d, 3) and exudation
of cells is therefore prevented and this explains the relatively low cell counts and
I )NA content in the milk of cortisone treated animals. Moreover, lower DNA level
should be expected because cortisones impair the synthesis of nucleic acids by cells
(Roberts, F 1 a r e y and J o k 1 i c k, 30).

On the other hand, antihistamines completely suppress the early stage of increased
capillary penneability attributable to histamine but they have been found ineffective
in preventing the emigration of white blood corpviscles in an injured area. In this
respect antihistamines are supeiior to corticosteroids which prevent diapedisis of
leucocytes (Ebert and Barclay, 10) a point which is believed to be of great
importance in problems of infection (G laser et al., 12). Although phagocytosis
per se has not been found appreciably affected in cells recovered from animals
pretreated with corticoids (C r e p a, M a r g u i n and Seastone, 8; Allison
and Ad cock, 2) the drug was found to impair the destruction of bacteria intra-
cellularly (Clawson and N e r e n b e r g, 7 ; S u t e r, 39).

Zarkower (45) noticed swelling of the udder quarters and changes in the colour
and consistency of milk following the intramammary infusion of a soluble extract
of Streptococcus agalactiae. Antihistamines were given one hour before and 8 hours
after challenge. The author reported that antihistamines failed to modify the
reactions induced by the soluble extract. Antihistamines which are reputed for their
specific usefulness in combating inflammation in anaphylactic reactions do not

inactivate histamine or prevent its resynthesis from histidine but they are belie\\ed
to act by competing with histamine receptor sites at the end organs (H e c k m a n,
5). Therefore antihistamine therapy was supposed to be continued for longer ]jeriods
thans those indicated byZarkower (45).

Diernhofer (9) found tiiat coliform mastitis dtie to toxic strains does not
respond to antibiotic treatment except in the very early stage. It was presumed that
the violent tissue reaction prevented the penetration of antibiotics. It is to be stressed
here that the sticcessful treatment of peracute coliform mastitis, like other toxic
manifestations, depends not only on the administration of antibiotics to check
bacterial growth but the liberated toxins must also be neutralized, a point which
has not been adequately considered in standard text books on \\ eterina17 medicine.

Cell counts in milk: the leucocyte content of milk is usually regarded ;is reflecting
the inflammatoi7 condition of the udder (P 1 a s t r i d g e, 25). Up till recent vears
the demonstration of cells in milk was made exclusively by direct microscopic counts
or by catalase test. In the last decenium the demonstration of DNA in milk has
gained wide propagation (Madsen, 16). This is made partly by gelation tests
(Whiteside test and GMT) and partly as chemical reactions (Feulgen reaction).
The colotn- intensities were exjiressed as percentage reflectance. In the present work
the DNA equivalent was obtained bv comparison with standard solutions of inirified
DNA.

One deploid cell is reported to contain 1 x IO-12 gram DNA (Sandritter,
Miller and G e n e s c k e, 35). Consequently 1 /.g DNA would represent 150.000
cells. Similar observations were made by Madsen (16) when he added known
quantities of DNA to milk samples which were rendered cell free and whose cell
counts were previously recorded.

The results reported here showed that the cell counts and DNA contents matched
each other reasonably close in the early stages of mastitis when the number of cells
was low (1—2 million). In milk with higher cell content this theoretical relation
was not so closely demonstrable since more DNA was detected per ml of milk than
what was expected from the cell count. This could be explained by the obser\\ation
of Pa ape and Tucker (23) and Hauke (14) who pointed out that the
Feulgen reaction depends on the [jroduction of 2-deoxyribose by the hydrolysis of
DNA. Therefore, they presumed that any perishing cells that could not be counted
microscopically but in which DNA remained sufficiently intact for the production
of 2-dcoxyribose by hydrolysis would contribute in the Feulgen reaction. If this
theoiy can be confinned by further studies it follows that Feulgen reaction would
be the true measure for the total cell count in milk. In addition, the test is easy to
perform, it is not time consmning like the cell coimt and jjossesses a low within-
sample coefficient of variation (Pa a p e, T u c k e r and II a f s, 24).
A sttidy of the correlation between cell coimts and CMT showed that the test is
thought to be of value only in ])reliminary screening. Once the strong ])ositive
reaction (score 3) is reached the test becomes no more sensiti\\-e to any increment
to the number of cells in milk. Therefore G i e s e c k e and van den H e c v e r
(13) recommended that the test should not be used alone for evaluating therajjy
or investigating mastitis. In fact, at present there is no substitute for a cell count
and bacteriological investigation.

In conclusion it is to be recalled that peracute coliform mastitis is essentially an
endotoxaemia. Therefore, treatment of this disease should be directed to rid the
anitnal from the microorganisms and at the same time render the toxin innoxious.
Acknowledgements

The writer is greatly indebted to Prof. dr. W. B a i e r. Director of the Institute, for his un-
failing help and instructive criticism. My sincere thans arc due to Prof. Dr. K. W a 1 s e r whose
enlightening informations were of great help in discussing the results. Histamine dctermina-

tions were vindcitakcn in the Institute of Pharmacology and Toxicology where I received
invaluable help from numerous colleagues. The technical assistance offered by Mrs. S c h u 1 t z e
is much appreciated.

1. .Ahrcns. F. Thesis. Clornell University. 1956. Quoted by Z a r k o w e r, 42.

3. Allison jr., F., S m i t h, F. R. and W o o d Jr., W. B.: J. exptl. Med., 102, 669, (1955).

5. Beckman. H.: in "Pharmacology, the Nature and Uses of Dru.gs", 2nd ed., p. 681.
Saunders, Philadelphia, Pennsylvania, 1961.

6. C a r r o 1 1, E. J., S c h a 1 m, O. \\V. and L a s m a n i s, J.: Am. ]. vet. Res., 25, 720,
(1964).

7. Clawson, B. J. and N e r e n b e r g, S. T.: ]. Lab. Clin. Med., 42, 746, (1953).

8. G r e p a, S. B., Ma r g u i n, G. E. and S e a s t o n e, C. Proc. Soc. exptl. Biol. Med.,
77, 704, (1951).

11. Feinberg, S., M a t h i a 1, S. and F e i n b e r g, .A.: in "The .Antihistamine", p. 13.
Cited from Nilsson (20).

12. Glaser, R., Berry, J. W., L o c b, L. H. and Wood Jr., W. D.: /. Lab. Clin. Med.,
38. 366, (1951).

13. Gicsecke, W. H. and H c e v e r, L. W. van den: J. S. Afr. vet. med. Ass., 38,
16, (1967).

15. K r e m z n e r. L. T. and Wilson. I. B.: Biochem. et biophys. acta, 50, 364, (1961).

17. McDonald, T. J., McDonald, J. S. and Rose, D. L.: Am. J. vet. Res., 31,
1937, (1970).

21. Paape, M. J., H a f s, H. D. and Tucker, H. A.: J. Milk Pood Technol., 27, 228,
(1964).

22. Paape. M. ].. S v n d c r, W. W. and H a f s, H. D.: J. arumal Sci., 21, 1028, (1962).

24. Paape, M. j.. Tucker, H. A. and H a f s, II. D.: J. Dairy Sci., 48, 191. (1965).

26. P o s p i s i 1. Z. and S a 1 a j k a, E.: 7.bl. J\'et. Med., B. 15, 631, (1968).

30. Roberts, K. B.. Flore y. H. VV. and J o k 1 i c k, W. K.: Quart. J. exptl. Physiol., 37.
239, (1952).

31. Roche, E. and S i 1 v a, M.: in "Histamine, its Rule in .Anaphylaxis and .Allergy".
C;harles G. Thomas. Springfield. 111.. 1955.

35. Sandritter, VV. D., Miller, D. and G e n e s c k e, O.: .Acta Histochem. (Jena),
10. 139. (I960}.

36. Schalm. O., 1. a s m a n i s, J. and Carrol, E. J.: Am. J. vet. Res., 25. 75, (1964).

37. S c h a I m. O. VV. and W o o d s. G. M.: J. Am. vet. Med., 120, 385, (1952).

38. Shore. P. A., B u r k h a 1 t e r, A. and C o h n, H.: J. Pharmacol, exptl. Therap.,
127, 182. (1959).

44. Zarkower, A., D u n 1 o p. R. H. and N o r c r o s s, N. L.: Am. J. vet. Res 26
1339, (1965).

Development of a comparative test with equal concentrations of avion
and bovine PPD tuberculin for cattle

When bovine tuberculosis eradication in the Netherlands had reached its final stage, there
remained still a considerable number of animals reacting to bovine tuberculin but with
negative autopsies.

By application of a comparative test (C.T.) using 2000 units avian tuberculin and 7500
units bovine tuberculin, many of the animals which reacted first could already be declared
as non-specific reactors to bovine tuberculin. (NB. as a unit is regarded 0.02 microgram
PPD).

However, too many animals had, despite this test, still to be regarded as T.B. suspects and
hence sacrificed.

Preliminary experiments on reacting, but probably non-tuberculous, animals with a C.T.
using equal concentrations of avian and bovine tuberculin, indicated that more animals
than before could now be designated as non-specific reactors. Further work denoted that
a test with 2000 units both for avian and bovine tuberculin gave on the whole favourable
results.

An interpretation key for this test was assessed, based on the reaction patterns of animals
infected with M. bovis.

During the experiments some interesting phenomena were observed; their significance is
discussed.

The test can be recommended as a subsequent test after a single test with 5000 units bovine
tuberculin for countries and areas virtually free from bovine tuberculosis. The test has been
carried out with favourable res\\ilts in this way in the Netherlands since 1964.
For the interpretation of the reactions of a sin.gle animal not only the place of the reaction
plot in the key diagram should be taken into account but also the reactions of other animals
in the herd and the herd history regarding tuberculosis.

Toen de bestrijding van rundertuberculose in Nederland het eindstadium had bereikt,
resteerde er nog een belangrijk aantal dieren dat rea,geerde oj) bovine tuberculine maar
waarbij de sectie negatief was ten aanzien van tuberculose.

Door het toepassen van een vergelijkende tubcrculiru\'-test waarbij gebruik gemaakt werd
van 2000 eenheden aviaire en 7500 eenheden bovine tuberculine konden veel van de aan-
vankelijk reagerende dieren verklaard worden tot aspecifieke reageerders op bnvine tuber-
culine. (N.B. als eenheid wordt beschouwd 0.02 microgram PPD).

Ondanks het toepassen van deze vergelijkende test moesten echter nog tc veel dieren als
verdacht van tuberculose worden beschouwd en om deze reden geslacht.
Inleidende onderzoekingen op reagerende, maar vermoedelijk niet-tuberculcuzc dieren, met
een vergelijkende test waarbij gelijke concentraties aviaire en bovine tuberculine werden
gebruikt, wezen uit dat hierbij meer dieren dan tevoren konden worden aangemerkt als
aspecifieke rea.geerders.

Voortgezet onderzoek toonde aan dat een test met 2000 eenheden zowel van aviaire als van
bovine tuberculine over hct geheel .genomen gunstige resultaten afwierp. Een beoordelings-
sleutel voor deze test werd vastgesteld, gebaseerd op het reactiepatroon van met M. bovis
.geïnfecteerde runderen.

Dr. H. Huitema: Central Veterinary Institute, Rotterdam Branch, P,0, box 6007. Rotter-
dam. the Netherlands.

Gedurende het onderzoek werden enkele belangwekkende verschijnselen opgemerkt waar-
van de betekenis werd besprokcn.

De test kan worden aanbevolen als vervolg op een enkelvoudige test met 5000 eenheden
bovine tuberculine voor landen en streken die in vvezen vrij zijn van rundertubcrculose.
De test is op deze wijze in Nederland vanaf 1964 met succes aangewend.
Voor de beoordeling van de reacties die een enkel dier vertoont dient men met alleen de
plaats van het reactiepunt in het beoordelingsdiagram in aanmerking te nemen doch ook de
reacties van andere dieren op het bedrijf en de geschiedenis voor wat betreft tuberculose.

■I\'he comparative tuberciihn test (C.T.) in cattle was already performed for discrim-
ination between specific and non-specific tnberculin reactions before PPD tubercuhn
came into use. It was carried out then with heat-concentrated synthetic medium
(HCSM ) tuberculins. Due to the characteristics of the strains and production
tHOcedures, i.e. evaporation of the culture filtrates to 1/10 of their original volume,
mammalian tuberculin contains about 3 to 4 times as much active substance as

An interpretation key for the reactivity pattern was established for the C.l. with

When PPD tuberculin came into use, in order to interpret the reactivity jjattern
with the existing key, it was necessary to dilute the PPD tuberculins m such a way
that the proportion of avian to mammalian active substances was also 1 to 3 a 4.
In the Netherlands this was realized by using for the C.T. a\\ian tuberculin in a
concentration of 0.4 mg/ml and bovine tuberculin in 1.5 mg/ml concentraUon or
expressed in units, when 0.02 microgram is regarded as one unit, 2000 units and
7500 units bovine tuberculin per injection dose of 0.1 ml. This method was quite
successful. When, however, after the 1951—1956 campaign, bovine tuberculosis
was virtually eradicated, there remained still too many animals, having reacted to
the single test with 7500 units bovine tuberculin, in which the subsequent C.T.
perforined with the above-mentioned concentrations, did not clearly indicate the
non-specific nature of the reactivity to bovine tuberculin. Hence too many animals
were unnecessarily sacrificed.

Several mycobacterial and other agents causing non-specific reactivity are apparently
related in the allergenic sense about «lually with avian and bovine tubercle bacilli.
This implies that about equal response is obserxed in infected animals to both Ui-
berculins, provied these are in equal concentrations, otherwise the sensitin applied
in the highest concentration will jjiovoke the largest reaction.

For the diagnostic C.T. of the guinea pigs the use of 80 units each of avian and
bovine PPD tuberculin has always gi\\ en excellent results in our laboratory.
Guinea ])igs injected for diagnostic purposes with material containing M. avium (at
the time of injection still unknown) always gave a distinct reaction to avian tuber-
culin and a much smaller or even none to bovine tuberculin, those injected with
M. tuherculosi.\'; or M. bovis the opposite. It seemed worthwhile therefore to study
the possibilities for introducing for cattle a C.T. with equal concentrations.
A number of tests were carried out to in\\estigate whether equal concentrations of
avian and bo\\ ine tuberculin might give better discrimination between specific and
non-specific reactivity than the existing method. Further tests served to define
suitable tuberculin dosages and to assess a new interpretation key.

Animals: Institute-bred albino guinea pigs were used. The calves for experimental sensitiza-
tion belonged to tlie Frisian-Dutch black and white breed. They were bought at farms free
from bovine tuberculosis. Before experimental infection, they were tested with bovine and avian
tuberculin and their sera were examined in a C.F.T. with M. johnei antigen for the presence
of antibodies against mycobacteria. Only non-reacting animals were used for subsequent sen-

sitization and infection. The naturally infected cattle belonged to two breeds, i.e. the Frisian-
Dutch black and white and the Groningen breed.

Strains: Recently isolated M. bovis strains were used for experimental sensitization of cattle;
guinea pigs were sensitized with laboratory strains.

Sensitization: Vaccination of calves was performed with killed bovine tubercle bacilli suspen-
ded in saline with or without liquid paraffin as adjuvant. The dose was 1,0 ml saline-
suspension obtained from a Stonebrink egg medium slant. With adjuvant (1,0 ml liquid paraf-
fm), the vaccination was performed subcutaneously in the dewlap, and without adjuvant intra-
venously. Infection was performed intravenously with live tubercle bacilli suspended in 1.0 ml
saline. Guinea pigs were sensitized by injection with 0.5 ml diluted suspensions of live tubercle
bacilli in the thigh.

Sensitins: Avian (D4) and bovine (AN5) PPD tuberculins were used in several concentrations.
"Fhe volume injected in cattle was 0.1 ml., for guinea pigs 0,2 ml, Johnin PPD was used in
cattle in 7500 units per 0,1 ml dose.
Performance of tests.

Guinea pigs were submitted at the utmost to 4 injections in a single horizontal row at each
side on the animal, strip of hair was first removed by clipping: a depilatory jjaste was ap-
plied to the sites destined for injection.

The diameter of the reaction indurations arc measured with calipers at ± 27 and at ± 45
hours post injection.

In cattle the injection sites are situated at the border of the front and middle third of the
neck, about where the tip of the ear drawn backwards, reaches the neck. The site for the avian
tuberculin injection is about 10 cm from the crest of the neck, that for the injection with
bovine tuberculin about 12,5 cm lower. The sites destined for injection are marked by clipping
a horizontal strip of hair, about 3 cm long and 0,5 cm wide.

The thickness of the skinfold is measured at each site by placing the tips of the calipers on the
clipped strip and is recorded. The calipers-beaks are 8 mm wide. The calipers have a locking
pawl and a vernier.

Tuberculin is injected in cattle with a semi-automatic modified dentists\' syringe in the deeper
layers of the skin. The use of fully automatic syringes has the drawback that the resistance
during the injection cannot be perceived. The needle is 4.5 to 5.0 mm long, if less the stitch
canal is too short and a part of the injected tuberculin flows back.

The reactions arc judged 72 hours post injection by jjalpation and the skinfold thickness is
measured again. The accuracy with which the test is ijerfornied can be checked by applying
the test on both sides of the neck and comparing the results,

C.T. with 4000 units on probably non-specific, but bovine tuberculin positive, cattle

Forty-eight animals belonging to several farms, which had previously reacted to the
single test with 7500 units bovine tuberculin were at our disposal. The herd histories
made an infecUon with M. bovis highly improbable, but the reactions with the
unequal concentrations — avian tuberculin 2000 units, bovine tuberculin 7500 units

- did not allow these animals to be regarded as non-si)ccific reactors.
On examination with 4000 units of both tuberculins there remained only 10 more
or less suspected cases. These animals were autospied but no gross tuberculous lesions
were observed and biological and cultural examination of lymph nodes had negative
results. The same negative result as regards a tuberculous infection was obtained for
two other animals of this grouji showing a non-specific jjattem of reactions but which
were sacrificed because thier jjrodiiction was too low. This example indicates that a
C.T. with equal concentrations may drastically reduce the number of falsely suspected
cases, however, some animals not ha\\ing bovine tuberculosis will still show suspicious
reactions.

Of the remaining animals that were no longer suspected of harbouring bovine tuber-
culosis, the reactions of four showing distinct differences between unequal and
equal concentrations, are given in Table I. It was considered that the use of tuber-
culins of equal concentrations in the C.T. had given promising results. However, the
most suitable dose still had to be established.

On numerous tests in guinea pigs it was obsei-ved that higher concentrations of both
tuberculins in the C.T. gave larger reactions indeed than lower concentrations but
that the proportional difference between the two reactions has a tendency to become
less distinct.

Table I. Reactions in mm increase in skinfold thickness of 4 animals tested with
unequal and equal concentrations of avian and bovine tuberculin.

The same is true for animals with stronger and weaker degrees of sensitivity. Although
reactions in the latter category are smaller, their proportional difference is usually
more pronounced than in animals that react strongly,

This phenomenon can be clearly demonstrated when guinea pigs are tested with
various concentrations of each tuberculin. The result of such a test is shown in
Figure I, representing — slightly schematized — a guinea pig injected with two
tuberculins each in four serial dilutions, 12.5, 25, 50 and 100 units.
Equal concentrations of the two sensitins were always injected next to each other.

In Figure II are shown graphs, which may be constructed from the plots of the
reaction sizes for both tuberculins in the same serial dilutions.

The homologous graph, e.g. for bovine tuberculin on animals sensitized with bovine
tubercle bacilli, rises steeply with increasing concentrations. Above a certain con-
centration, however, the graph tends to flatten out.

The heterologous graph, e.g. for avian tuberculin on bovine sensiUzed animals, rises
much more gradually, on the other hand the flattening out does not start until a
much larger concentration is reached.

This imphes that the proportional difference between the two reactions tends to
become smaller above a certain concentration of the tuberculins.
Figure I in the paper of Brown, Ber man and T o r r i e (2) also shows a steep
rise of the homologous graph with increasing doses whereas the heterologous graph
rises more gradually.

Twenty-eight cattle with bovine tuberculosis of one farm and twelve from another
herd served for the carrying out of C.T.\'s with avian and bovine tuberculin both
with 500 units at one side of the neck and with 200 units on the other one.
Of the first group, 23 (no\'s 9—31) of 28 animals gave reacUons to both concen-
trations, indicating the bovine infection equally well. However, in five animals
(1—5) the reaction patterns were less specific for the highest concentration, since
the avian reactions were rather high, whereas the lower concentrations showed a
distinct specific pattern.

2 3 4 5 6 7 8 9 10 n 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 ma
REACTION TO BOVINE TUBERCULIN

Fig. III. Comparison of a C.T. with 500 units (H) with a C.T. with 2000 units each of
avian and bovine tuberculin ( ). Reactions of 5 cows with a more specific pattern to the
lower dose (1-5). Reactions of 3 tuberculous cows with small reactions (6-8). Mean reactions
of 23 cows (mean 9-31) and of 9 cows (mean 32-40). The dotted graph in Fig. Ill-VI serves
only as an aid to visualization and is explained later.

On the other hand, on the second farm, 9 (no\'s 32—40) out of twelve animals
showed acceptable reaction patterns, i.e. in both concentrations the bovine reactions
were much larger than the avian reactions, but in three animals (6, 7, 8) the
reactions to the lower concentrations were small and infection with M. bovis might
have been doubted. These results are presented in Figure III.

The findings indicate that the concentrations for the average tuberculin sensitive
animal should neither be too high nor too low. Taking also into account the fact
that avian tuberculin of 2000 units per dose was already in use, it was proposed to
use for the C.T. bovine tuberculin in the same concentration in the future and the
test has been used in this way in the Netherlands since 1964.

However, this test should only be used as a re-test after the single test with bovine
tuberculin in a concentration of 5000 units¹) has been performed at least six weeks
earlier. Moreover, animals destined for export are tested with 2000 units avian
tuberculin and 5000 units bovine tuberculin. This latter test should not be regarded
as a comparative test, but simply to verify whether the animals are negative to both
tuberculins.

Having decided that on the whole, 2000 units in the C.T. might be acceptable, the
next step was to assess a suitable interpretation key for the reaction pattern. The
experiments carried out for this purpose elicited some influences other than tuber-
culin concentration on the reactivity.

A C.T. with 2000 units performed 20—25 days after vaccination or infection of
calves demonstrated that the homologous reactions were often not only small, but
in addition that the reactions to bovine tuberculin were sometimes hardly larger
than those to avian tuberculin (Figure IV).

Fig. IV. Reaction plots to 2000 units each oj avian and bovine tubercidin oj calves 20-25
ajter vaccination (.) or infection (□) with M. bovis.

In the following Figures, V and VI, representing the C.T.\'s carried out 68—72 days
after sensitization the homologous reactions are larger and the heterologous reactions
comparatively smaller. There is some difference, however, between Figures V and VI.

The animals from which the plots of Figure V were derived were vaccinated subcu-
taneously with killed bacilli with liquid paraffin as adjuvant. The plots of Figure VI
were obtained from animals vaccinated intravenously with killed bacilli in saline
only or were infected with live bacilli in saline.

Fig. V. Reaction plots to 2000 units each of avian and bovine tuberculin, 68-72 days after
vaccination with killed bovine tubercle bacilli plus paraffinum liquidum as adjuvant.

2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 W 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 rra
REACTION TO BOVINE TUBERCULIN

Fig. VI. Reaction plots to 2000 units each of avian and bovine tuberculin 68 days after
infection (O) or vaccination without adjuvant (.).

Obviously the use of the adjuvant causes a higher cross-reactivity — i.e. —pro-
portionally higher reactions to the heterologous (avian) tuberculin. This makes it
clear that only cattle v^^hich were not too recently infected were suitable for the
purpose of establishing the normal reaction pattern.

The plots of Figure VII were obtained from calves, 68—72 days previously artificially

infected with M. bovis, and from naturally infected tuberculous cows not suffering

from other infections except sometimes a moderate degree of distomatosis. The calves

The plots were all situatetl in an area bordered by the horizontal axis and the graph

represented by dashes. For practical purposes this graph was simplified into the

produce a plot within this area. On the whole this was proven to be true, provided

Johnin and avian tuberculin give, provided they are used in the same concentration,
practically the same reaction sizes in animals infected with M. avium as with M.
johnei.

The data of avian sensitized cattle tested with the new C.T. are limited and restricted
to those for the animals of one farm grazing on a pasture contaminated by tuber-
culous poultry. The plots are represented in Figure VIII.

Also presented in the same figure are plots of animals infected, with M. johnei and
tested with 7500 units each of johnin and bovine tuberculin (Huitema, 4) to-
gether with plots of the mean reactions in 5 consecutive years of a large number of
animals vaccinated with M. johnei in liquid paraffin as adjuvant (H u i t e m a, 5).
All those plots are within an area similar to that for the plots of animals with bovine
tuberculosis but situated here along the vertical instead of the horizontal axis of the
diagram.

From the plots for the vaccinated animals it can be seen that recently vaccinated
animals will show the greatest cross-reactivity and this will gradually decrease with
the time lapse since vaccination.

The tests in our experiments were carried out with equal concentrations of avian
and bovine PPD tuberculin. Equal concentrations do not automatically stand for
equality in relative biological potency. It is, however, vere difficult to obtain reliable
data about the latter, since among other things, both for guinea pigs and cattle the
pathogenicities of avian and bovine tubercle bacilli are quite different. Cattle and
guinea pigs infected with avian tubercle bacilli will therefore not be in a comparable
state of sensitivity with those animals infected with bovine tubercle bacilli.
To overcome the difference in pathogenicity between avian and mammalian tubercle
bacilli, some investigators work with B.C.G. instead of recently isolated fully
pathogenic strains. The B.C.G., however, is a very old laboratoiy strain and may
provoke a wider allergenic spectrum than natural strains and at least one more
unknown factor would have been introduced.

Several investigators sensitize with killed mycobacteria plus an adjuvant. Our
results, however, (Figure V and VI) suggest an undesirable effect of the adjuvant
on the reactivity pattern.

In the guinea pigs we foimd that animals with tuberculous lesions in the regional
lymph nodes but without advanced tuberculous lesions in their organs were most
suitable for potency testing of tuberculin. This form of tuberculosis can be achieved
e.g. by infection with partly INH resistant mammalian tubercle bacilli. The average
reaction sizes in these animals to certain concentrations of bovine tuberculin corres-
pond fairly well with the mean reaction sizes to similar concentrations of avian
tuberculin in guinea pigs infected four to six weeks earlier with avian tubercle
bacilli. In some avian infected guinea pigs, the desired state of allergy remains for
a long time at approximately the same level, but in other animals the sensitivity
tends to wane.

Lesslie and H ebert (6) calculated that for simultaneous comparative intra-
dermal tests Weybridge avian (D4) PPD tuberculin should be used in a dose of
0.8 times that of Weybridge human (C, DT, PN) PPD. In the Report on the
Animal Health Services in Great Britain 1966. is mentioned that bovine (AN5)
PPD on naturally sensitized cattle, was found to be approximately one and a half
times as potent as the human PPD per unit of weight. Taking into account both
these relative potency differences, avian D4 PPD and bovine AN5 PPD, in equal
concentrations, are apparently fairly well adjusted in potency to each other.
Therefore, we found no reason to deviate from the use of equal concentrations. The
results of our tests, e.g. the comparison of the plots of Figure VII and VI11 confirm
acceptable similarity between weight (concentration) and potency for avian D4 and
bovine AN5 tuberculin.

The greater part of the reaction plots of animals with bovine tuberculosis will fall
in the area of Figure VII. However, some bovine infected cattle may have their
reaction plots just above the borderline. Figure III.

This indicates that the key should not be considered too dogmatically. When the
reaction plots of several animals on a farm fall within the area, an anirnal with a
reaction plot outside the area should not be considered as a non-specific reactor,
although the reaction pattern may be similar to that of really non-specific animals
e.g. those with skin-lesions.

In Figure IV was demonstrated that recently infected animals may show a rather
non-specific reaction pattern. This finding is confirmed byNikanorov (7), who
found that maraldeer, two months after infection with M. avium, showed rather
large non-specific reactions to mammalian tuberculin. Later after infection the
reactions to the heterologous sensitin were smaller while the reactions to a\\ian
tuberculin were larger. However, the described C.T. is only intended to be carried
out at least six weeks after a previous single test; therefore the C.T. will be seldom
applied in very recently infected animals.

Further it must be stressed that the interval of at least six weeks between the single
test and the C.T., is scrupulously maintained, otherwise the animal may be in a
state of partial desensitization due to the previous injection of 5000 units bovme
tuberculin.

More important for the occasional occurrence of false non-specific reactions are
animals with more than one mycobacterial infection.

A few cases will illustrate this (Table II). Even with the higher concentration^ of
bovine tuberculin, the reactions to avian tuberculin were proportionally rather high
here; with equal concentrations, the reaction patterns would have been still more
suggestive for non-specificity.

Also non-mycobacterial infections may influence the sensitivity pattern. For in-
stance this was indicated by one of four tuberculous animals of the same herd.

Three had a normal reactivity pattern for bovine tuberculosis, and necropsy con-
firmed this disease. The fourth animal had a pattern suggestive of non-specificity.
Necropsy revealed the cause, besides bovine tuberculosis, the animal suffered from
endocarditis and embolic nephritis (Table II, last animal).

Not all the animals with reaction plots within the mentioned area are infected with
bovine tubercle bacilli. This was shown already in our first trial, where ten out of
fourty-eight animals showed reaction patterns indistinguishable from those of M.
bovis infected cattle without being infected with this agent.

For instance animals infected with M. tuberculosis belong to this categoiy as do
cattle infected with M. kansasii. M. kansasii is, so far, the only so-called atypical
mycobacterium of practical importance with strong allergenic relationship to mam-
malian tubercle bacilli. For both infections mentioned the allergy will wane when
further contact between infection source — person with human tuberculosis; drinking
water contamined with M. kansasii — and cattle is prevented.

In many cases attempts to isolate the sensitizing organism are imsuccessfid. For
instance, isolation of M. tuberculosis resulted only in two out of five similarly reacting
animals of the same herd, although direct as well as indirect (via guinea pig)
cultural methods were employed. The same holds true for M. kansa.sii isolations.
It is still unexplained why animals, which showed at necropsy only echinococcosis,
reacted as if they were infected with M. bovis.

Experimental intrapulmonal injecUon of two calves with the content of fresh hydatid
cysts resulted for one animal in temporary allergy to bovine tuberculin.

Significance of location of reaction plots in the diagram outside the area for M. bovis in-
fections

Reaction plots in the area of Figure VIII wil probably indicate either 1) an infection
with M. johnei, 2) vaccination with this organism, 3) an infection with M. avium,
4) an infection with another mycobacterium of Runyon Group III, 5) infection
with other so-called atypical mycobacteria allergenically related to M. avium.
The first possibility is the most serious, but the fact that animals infected with Af.
johnei react to avian tuberculin may lead to the detection of paratuberculosis, hence
to its control.

Vaccination with M. johnei — in the Netherlands only performed with killed bacilli
— should be mentioned on the documents accompanying the animals.
M. avium is usually not pathogenic for cattle, but cases of generalized a\\ian tuber-
culosis occur, moreover, especially from Denmark cases of a\\ian tuberculosis of the
uterus are reported.

The mycobacteria mentioned under 4) and 5) can on the whole be regarded as
non-pathogenic.

Animals with reaction plots in this area are not suspected of harbouring M. bovis
or M. tuberculosis.

Reaction plots in the middle area, between the areas of Figures VII and VIII, occur
for instance in animals with skin lesions, an otherwise harmless affliction. Animals
sensitized with some species of group II of Runyon — the scotochromogenic myco-
bacteria — may also fall into this category (L y d i a B. E d w a r d s, 3). Infections
with these mycobacteria may have been induced by a temporarily lowered resistance
due to stress factors.

Of the non-mycobacterial infections giving this pattern, actinobacillosis — actino-
mycosis, has to be mentioned.

Occasionally the pattern is obsened in animals with non-mycobacterial purulent
infections, for instance inflammations in the peritoneal cavity after difficult partur-

ition. Whether these infections as such cause the tuberculin sensitivity or whether
they increase an initial allergy due to the presence of non-pathogenic mycobacteria
to perceptibility, is still unexplained.

Suggestive for the latter hypothesis is the observation that two B.C.G. vaccinated
cows, with rather high reactions to both tuberculins, showed at autopsy abscesses
in several sites of the body. Seven other animals of the same group without purulent
inflammations had normal and rather weak reactions.

The C.T. was devised to discriminate between specific and non-specific allergy by
the proportion between the two reactions. Another matter is the size of the reactions,
especially those to bovine tuberculin.

I.ong experience with the single test (7500 units, later 5000 units) taught us that a
reaction with an increase in skinfold thickness of less than 2 mm — unless distinctly
edematous — was rarely an indication for bovine tuberculosis. These reactions usually
were considered as negative. Although in general this assumption has proven to be
correct, it has also led to mistakes.

In the first place because the degree of edema depends on the texture of the skin
and whether the tuberculin was injected in the deeper layers or more superficially.
A fine skin and a deeper injection give more edema than a coarse skin and a more
superficial injection.

Secondly, animals with bo\\ine tuberculosis may be anergic or only very slightly
allergic. This dangerous phenomenon was often observed even in animals in an
advanced state of tuberculosis.

For the present concentration of bovine tuberculin of 2000 units in the C.T., an
assumption that reactions below 2 mm could, without more ado, be regarded as
negative, woidd of course not be justified. When for instance an animal reacted
distinctly to the single test and gives in the C.T. a reaction to avian tuberculin of

0.0.and a reaction to bovine tuberculin of almost 2 mm, the latter reaction cer-
tainly may not be regarded as negative, even though in the present situation in the
Netherlands, there is small chance that the animal in question has bovine tubercu-
losis. This, however, has to be proven by further tests.

We may conclude that for cattle the equal C.T. with the described concentrations
is indicated under circumstances where bovine tuberculosis in cattle is virtually
eradicated. The test is only acceptable as a second test, following a single test with
5000 units bovine tuberculin since almost all animals infected with M. bovis will
react to this dose. The interpretation key will fit most cases but should never be used
dogmatically.

2. Brown, J., Berman, D. T. and T o r r i e, J. H.: Quantitative Studies of Myco-
bacterial Sensitins in Cattle. Am. Rev. resp. Dis., 105, 95, (1972).

3. E d w a r d s, L. B., H o p w o o d, I., and Palmer, C. E.: Identification of Mycobacterial
Infections. Bull. W.H.O., 33. (3). 405, (1965).

4. Huitema, H.: Diagnose cn Prognose bij Paratuberculose van het Rund. Thesis 1962,
Utrecht.

5. Huitema, H.: Johne\'s Disease in Cattle and Vaccination. Neth. J. vet. Sei., vol. 1,
number 2, 1968.

6. L e s s 1 i e, I. W. and Hebert, C. N.: The Standarisation of Tuberculins by Biological
Assay. Transactions Health and Tuberculosis Conference, University College, Ttadan,
Nigeria, 26th-31st March 1962.

1. N i k a n o r o V, B. A.: Bedeutung der humanen und aviären Mykobakterien für die Epi-
zootologie der Tuberkulose der Marale. Veterinarija, Moskwa, (4), 60, (1970); Abstract
in Landw. Zentralbl IV Vet. med., (4), 70/11 - 0482 (1970).

Relationship between phenylalanine-alpha-ketoglutarote transaminase,
glucuronic acid and carbohydrate metabolism in boar semen with regard
to the fertilizing capacity of the semen

Determination of the phenylalanine-a-ketoghitarate transaminase activity in boar sperma-
tozoa supplies valuable information on the fertilizing capacity of the semen.
The results obtained in 1971 are reported. Experiments were carried out to gain an insight
into the relationship between a diminished transaminase activity and the fertilizing capacity.
It could be shown that a low transaminase activity in the spermatozoa is associated with a
decreased conversion of glucose into lactic acid and often with the presence of glucuronic
acid. It was shown that glucuronic acid can be formed from inositol which is present in
large amounts in boar semen.

Finally, it was shown that glucuronic acid can be linked to the protein carboglutelin in the
same way as glucose and that glucuronic acid is able to act as an inhibitor of carbohydrate
metabolism in a few cases. In these cases, the presence of glucuronic acid will reduce the
fertilizing capacity of the semen.

De bepaling van phenylalanine-a-ketoglutaraat transaminase in berespermatozoën is ook
over het jaar 1971 uitgevoerd.

De uitkomsten bleken, evenals over 1970, parallel te verlopen met de later verkregen
drachtigheidspercentages. Daarom zijn er proeven verricht om inzicht te verkrijgen in de
relatie tussen de transaminase en het bevruchtend vermogen van het ejaculaat. Daarbij bleek
dat in spermatozoën met een lage transanünase-activiteit de omzetting van glucose in
melkzuur lager is dan in die met een hoge transaminase-activiteit. Er blijft relatief meer
glucose aan het eiwit carbogluteline gebonden. Andere proeven toonden aan, dat in „slecht"
sperma glucuronzuur voorkomt zowel in het spermaplasma als in de spermatozoën, terwijl
dit in „goed" sperma nooit werd aangetroffen. Proeven in vitro toonden aan, dat in bere-
sperma glucuronzuur gevormd kan worden uit inositol, dat in vrij grote hoeveelheden in
beresperma aanwezig is.

Glucuronzuur bleek met het eiwit carbogluteline een glycoside binding te kunnen vormen,
sterk gelijkende op die van glucose met het eiwit. Tenslotte werd aangetoond, dat toevoeging
van glucuronzuur aan „slechte" spermatozoën de glucosestofwisseling doet verminderen.
Dezelfde verschijnselen werden ook aangetroffen bij stieresperma. De phenylalanine-a-keto-
glutaraat transaminase verloopt blijkbaar parallel met de levensvatbaarheid van de sperma-
tozoën en geeft een indruk over de spermatogenesis. Daarom lijkt de bepaling van deze
transaminase, die op een Gezondheidsdienst uitstekend uitgevoerd kan worden, geschikt
voor een objectieve beoordeling van beresperma.

The phenylalaninc-a-ketoglutarate transaminase activity in boar spermatozoa was
determined in our laboratory for two years, supplying valuable information on the
fertilizing capacity of the semen. The results over 1971 were in complete accordance
with those obtained in 1970, which were previously published (van Gemert
et al., 1,2.).

As the variations in transaminase activity in the spermatozoa adequately reflect the
fertilizing capacity of the semen, it was essential to determine the relationship be-
tween the transaminase activity within the spermatozoa and the quality of boar
semen. Studies showed that glucuronic acid is present in "bad" boar semen with a
low transaminase activity. Investigations then were carried out to determine whether

1 Dr. G. .1. G. van der Horst; Laboratory of Biochemistry of Reproduction, Department of
Veterinary Obstetrics and Gynaecology; University Centre ,,De Uithof", Yalelaan 7,
Utrecht, the Netherlands.

the presence of ghicuronic acid might affect the carbohydrate metabohsm of the
spermatozoa and their capacity. The experiments and results will be discussed in the
present paper.

The semen vised in these experiments originated from boars in an artificial insemination centre.
Enzyme activity was determined by the method described in a previous paper (van der
H o rst et al., 7).

Incubation experiments were carried out using 2 ml. of boar semen, 1 mg, of non-labelled
glucose and 3 mg., of D-glucose-C^^ (U), 1 microcurie, at 25°C for 60 minutes. After
centrifugation, 0.5 ml. of the solution were applied to Whatmann paper 3 MM. .After ascending
electrophoresis at pH 1.9. followed by chromatography in the opposite direction in the solvent
system butanol-acetic acid-water (4:1 : 5), radiographs were made by exposing X-ray sensitive
film to the paper chromatograms.

The spots corresponding to lactic acid, glucose and to the protein carboglutelin (van der
Ho rst, 6) were cut out of the paper. After moistening with water (the pieces containing
carboglutelin with 0,01 N NaOH in order to render the protein more readily soluble) and
addition of 15 ml, of ,scintillation fluid, radioactivity was measured with a liquid scintillation
counter (Tracerlab). The composition of the scintillation liquid was as follows: naphtalene
(10 g.). PPO (800 m.g,), POPOP (30 mg,), dioxane (90 ml) and water (10 ml.).
Glucuronic acid was detected on the paper chromatograms after spraying with naphtoresorcinol
reagent: 0.2% in acetone, 5 vol, mixed with phosphoric acid, 9% in water, 1 vol. After
heating the papers at 95°C in the presence of water vapour for 5-8 minutes, blue-coloured
spots indicate the presence of uronic acids.

The presence of glucuronic acid was determined by gaschromatography. After clution of the
correspondin.g spot on a paper chromatogram with water and treatment with tri-sil by the
method previously used for inositol (van der Horst and I, i t j e n s, 5), glucuronic acid
produces peaks on the gaschromatograms situated between those of inositol and glucose.

a. The relationship between transaminase activity in the spermatozoa and the fertilizing capa-
city of the ejaculate

As the results over 1970 were fully discussed in a previous pai^er (van Gemert
et al, 1) in conjunction with the effect of the temperature, and the results obtained
over 1971 were reported at the congress in Munich (\\- a n Gemert et al, 2), only
two figures are presented, showing the determinations made in 1971 in a boar „Dik"
and in a group of nine boars respectively. Enzyme activity is stated in terms of ex-
tinction (van der Horst et al, 7). Fertilization rates were determined on the
basis of the 60-90 days non-return system. The boar "Dik" mated at regular inter-
vals but the semen was not strongly diluted; therefore plenty of spermatozoa were
available for insemination. Despite this fact, fertility results decreased markedly
during August and September, It is ajjparent from Fig, 1 that the trend of enzyme
activity in the spermatozoa runs nearly parallel to that of the fertility results.
Fig. 2 shows the monthly averages both for the fertilization rates and for enzyme
activity in the spermatozoa of nine normal boars. There obviously is a relationship
between the fertility results obtained and enzyme activity.

In order to determine whether there is a relationship between phenylalanine-ar-
ketoglutarate transaminase activity and gluco,sc metabolism in the semen, incubation-
experiments with partially labelled glucose (see methods) was carried out with
high- as well as with low-grade semen as regards its fertilizing capacity. After sixty
minutes incubation, part of the labelled glucose was converted into lactic acid and
a smaller part was found to be linked to the protein carboglutelin. The percentages
of labelling found in carboglutelin and in lactic acid were calculated. The averages
obtained with nine normal boars in Sejstember and October are listed in Table 1.

Percentages labelling found in carboglutelin and lactic acid
after 1 hour incubation of boar semen with labelled glucose.

The average enzyme activity and fertihty resuhs during these months were 1.31 and
69.8% and 1.68 and 75.6% respectively. The table shows that a smaller part of
glucose was converted into lactic acid in September than it was in October, when
fertility results had improved.

In September a relatively greater part of the glucose was linked to carboglutelin.

Fig. I. Trend of monthly fertilization rates (--------) obtained with and enzyme aetivity

{•ig. 2. Trend of main monthly fertilization rates (----) obtained with and main

monthly transaminase activity in the spermatozoa (---J of 9 normal boars during 1971.

The resuhs obtained with the boar Zeb wiiicli was higlily sensitive to variations in
temperature, are also presented. In September, enzyme activity was exceptionally
low (0.96) and the fertilization rate was 47.4%. In October fertilization rates had
increased to 70% and enzyme activity to 1.50. Table 1. shows that labelling in car-
boglutelin was in excess of that in lactic acid in September, the reverse was obtained
in October. The ratio between the radioactivity of carboglutelin and lactic acid had
increased from 1:0.6 to 1:17.

Finally the results obtained in October in one sample of semen of a boar which con-
stantly showed satisfactory fertility, are presented. The proportion labelling found
in lactic acid had increased to 8.6%.

These observations strongly suggest that a low transaminase activity and low fer-
tility results are associated with decreased conversion of glucose into lactic acid in
the semen.

When paper chromatograms made from 0.3 ml. boar semen were treated with naph-
toresorcinol reagent, a reddish brown spot originating from fructose appeared and a
blueish stain appeared just below it, suggesting the presence of an uronic acid.
Commercial glucuronic acid produced a spot at the same site. After elution in water
of both the pure compound and the unknown compound from the chromatograms
and treatment with tri-sil and injection in a gas chromatograph, peaks with the
same retention times were obtained. This shows that the blue spot must be due to
the presence of glucuronic acid.

In boar semen marked by high enzyme activity in the spermatozoa, glucuronic acid
could not be detected on the chromatograms but in boar semen with low enzyme
activity more or less glucuronic acid was found both in plasma and in spermatozoa.
Fructose was found in a few cases.

As it is a known fact that inositol can be converted into glucuronic acid and inositol
is present in large amounts in boar semen (532 mg%; Mann, 9), experiments
were made to determine whether this occurred in boar semen.

Addition of 2 micrograms of labelled inositol to 2 ml. of normal semen, already con-
taining more than 10,000 micrograms of inositol, cannot result in the production of
detectable amounts of labelled glucuronic acid. Therefore, boar semen was first con-
centrated in an Amicon ultrafiltration cell using a filter through which only mo-
lecules can pass having a molecular weight of less than 10,000. Thus, micro-orga-
nisms or enzymes having a molecular weight of more than 10,000 will remain be-
hind and, after washing twice with a physiological saline solution, it can be expec-
ted that the greater part of the inositol will have disappeared. The residue, appro-
ximately 8 ml. originating from 50 ml. of semen, was incubated with 2 micrograms
of inositol-2H3 (40 microcuries) for 45 minutes at 25° C. The formation of labelled
glucoronic acid was primarily established by ineans of radiographs and secondly by
the production of a labelled dinitrophenylhydrazine derivative. After treatment of a
solution of commercial glucuronic acid with 2,4-dinitrophenylhydrazine followed by
extraction with ammonia and ether and thin-layer chromatography (van d e r
H o r s t, 4), two layers are formed. When the semen was investigated by this method
after incubation with labelled inositol, the two corresponding layers were labelled
(2,500 counta/min. and 700C/min.).

In a control experiment with the same amount of labelled inositol, which was conta-
minated with glucuronic acid, radioactivity of the two layers was 70 C/min. and
50 G/min. respectively. Further experiments showed that glucuronic acid can be
formed from inositol in boar semen. It could be, however, that it is produced by a
different process in boar semen in vivo.

It was previously shown that the protein carboglutelin is present both in boar se-
minal plasma and in the spennatozoa (van d e r H o r s t, 6). This protein is ca-
pable of binding glucose and fructose. E.xamination of the formulae of glucose and
glucuronic acid shown in Fig. 3 suggests that glucuronic acid might also be bound
by the protein.

Hence, carboglutelin was prepared from boar semen after incubation with glucuronic
acid. Infrared spectra revealed that glucuronic acid must be bound in approximately
the same way as is glucose. The spectra differed only slightly with those obtained
after binding of glucose.

The linkage of glucuronic acid to carboglutelin was also determined by incubation
of boar semen with labelled glucuronic acid. Fig. 4 shows two radiographs prepared
from paper chromatograms of boar seminal plasma after incubation of the whole

semen with labelled glucose and glucuronic acid respectively for sixty minutes. The
greater part of the glucose has obviously been converted into lactic acid; the spot
caused by labelled carboglutelin is not perceptible. .»Xfter incubation with glucuronic
acid, however, almost all the labelled acid is still present and the protein carboglute-
lin is clearly labelled. The fact that a small quantity of lactic acid is present, is at-
tributable to contamination of the labelled glucuronic acid by a small amount of
labelled glucose. Table 2 shows the radioactivity (in terms of the number of counts
per minute) of glucose, glucuronic acid, lactic acid and carboglutelin both in the
seminal plasma and within the spermatozoa. It is apparent from this table that glu-
curonic acid penetrated into the spermatozoa, but that it was not converted. It also
shows that, in seminal plasma the carboglutelin bound to glucuronic acid is labelled
to a higher degree than is that linked to glucose. This is probably due to the fact
that glucose is not converted.

Similar experiments carried out with bull semen showed that glucose and glucu-
ronic acid are also linked to carboglutelin in bull semen.

Table 2. Radioactivity in counts/minute of carboglutelin, lactic acid, glucose and glucuronic
acid present in spermatozoa and in seminal plasma after incubation of whole semen with
labelled glucose and labelled glucuronic acid for sixty minutes.

It was shown that both carboglutelin and glucuronic acid are present in ovarian
follicular fluid and that glucose is not converted in this fluid (van der Horst
and Vogel, 8). The latter suggested the presence of an inhibitor.

Therefore incubation experiments using 1.5 ml. of homogenized boar spermatozoa
with labelled glucose and increasing quantities of follicular fluid (0.1, 0.25 and
0.5 ml. respectively) were carried out. It is apparent from the radiographs shown in
Fig. 5 that the conversion of glucose is markedly inhibited. The spermatozoa used
in this experiment were of excellent quality, which is demonstrated by the fact that
almost all the glucose was converted into lactic acid without follicular fluid having
been added. The fact that glucuronic acid was present in "bad" boar semen with
diminished carbohydrate metabolism (see under c) and also in follicular fluid in
which glucose cannot be converted, suggested that glucuronic acid itself might be
responsible for the reduced glucose metabolism. Therefore, incubation experiments
using homogenized boar spermatozoa with labelled glucose and increasing quan-
tities of glucuronic acid (lOO/ng. 250/ig. and 500/j.g.) were carried out.
It is apparent from Fig. 6 that addition of glucuronic acid did decrease the conver-
sion of glucose but possibly not to the same extent as did follicular fluid. This time,
the semen used was of inferior quality as is shown by the low conversion of glucose
without addition of gluctn\'onic acid. In "good"\' semen, the above mentioned cjuan-
tities of glucuronic acid did not have any appreciable effect. Glucuronic acid there-
fore has an inhibitory effect but this effect apparently is not comparable with that
of follicular fluid.

The above experiments show that carbohydrate metabolism is reduced in boar semen
marked by a low phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase activity in the sperma-
tozoa coinciding with a low fertilizing capacity. The protein carboglutelin which is
present, is capable of binding glucose ancl fructose (van der Horst, 6) but, in
particular circiunstanccs, for instance under the influence of oestrogens (V o g e 1
envanderHorst, 10) the glucose or fructose can be liberated and may then be
converted into lactic acid.

In "bad" boar semen, relatively more glucose remained bound to carboglutelin than
it did in "good" semen.

In "bad" boar semen, glucuronic acid was found to be present both in the seminal
plasma and within the spermatozoa. It was not detectable in "good" boar semen. It
could be shown that addition of glucuronic acid to "bad" boar semen did decrease
glucose metabolism; the presence of glucuronic acid therefore must affect the viabi-
lity of the spermatozoa and thereby their fertilizing capacity. Glucuronic acid was
also found to be present in bull semen with a low fertilizing ability. Bull semen is
still under investigation.

All this shows that determination of the phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase
activity within the spermatozoa supplies information on the viability of the sperma-
tozoa and thus on the fertilizing capacity of the semen. It was previously shown that
phenylpyruvic acid is present in coipus-and caucla-ci)ididymis in boars (G root en,
3). It was not detectable in the testis and the first part of the ca]3ut eijididymis. It
would be interesting to know whether transaminase is already present in the sperma-
tozoa in the testis and is only active in the epididymis because of the presence of
larger amounts of «-ketoglutaric acid. It might also be that the enzyme is produced
in the epididymis. The experiments carried out in 1967 showed that the largest
quantiUes of phenylpyruvic acid were present in the epididymis of those animals
which produced semen having a low fertilizing capacity. The production of phenyl-
pyruvic acid in the epididymus could be evidence of a decrease in quality of the
spermatozoa.

The phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase activity within the spermatozoa pro-
bably somehow reflects spermatogenesis and it therefore provides a valuable method
in the evaluation of boar semen.

Fig. 4. Tivo radiographs made oj boar seminal pla.mia ajter incubation of the semen with
labelled glucose (1) and labelled glucuronic acid (2).

Fig. 5. Radiographs made of 1.5 ml. oj homogenized boar spermatozoa ajter snty minutes
incubation with labelled glucose and addition of 0.5 ml. of water (.\\o. 1): of 0.4 ml. of water
and 0.1 ml. of follicular fluid iXo. 2); of 0.25 ml. of water and 0.25 ml. of follicular fluid
(No. 3) and after addition of 0.5 ml. of follicular fluid (No. 4).

Fig. 6. Radiographs made of 1.5 ml. of homogenized boar spermatozoa after sixty minutes
incubation with labelled glucose and addition of 0.5 ml. of water (I): of 0.4 ml. of water and
0.1 ml. of glucuronic acid solution (2); 0.25 ml. of water and 0.25 ml. of glucuronic acid
solution (3) and after addition of 0.5 ml. of glucuronic acid solution (4). The solution
contained 100 micrograms per 0.1 ml.

1. G e m c r t, W. V a n, H e n d r i k s e, J. en H o r s t, C. J. G. v a n d e r: De betekenis van
phenylalanine-a:-keto.glutaraat transaminase voor de beoordeling van bcresperma. Tijdschr.
Diergeneesk., 97, 227, (1972).

2. Gemert, W. van. Hendrikse, J. and H o r s t, C. J. G. v a n d e r: The significance
of phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase for qualification of boar semen. VII. Inter-
nationaler Kongrcs für tierische Fortpflanzung imd Haustierbesamung. München. 1972.

3. Grooten, H. J. G.: Een onderzoek naar het voorkomen van aminozuren, voornamelijk
hvpotaurine, en ketozuren in sperma en gcnitaalapparaat van de beer. Thesis, Utrecht,

4. H o r s t, G. J. G. v a n der; The content of keto-acids in blood plasma of cattle at
passing from hay- to grass feeding and the relationship with the blood magnesium level.
Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1305,^(1965).

5. H o r s t. G. J. G. v a n d e r and Litjens, J. B.: Occurrence and determination of
inositol in the oviducts of turkey and hen. Nature, 221, 86, (1969).

6. H o r s t, C. J. G. v a n d e r; Carboglutelin, an unknown protein, occurring in boar semen
.".nd sijcrmatozoa and other cclls and its role in carbohydrate metabolism inside the cells.
Cytohios, 5, 47, (1972).

7. H o r s t, G. ,1. G. van der, H e n d r i k s e, J. and Gemert, W. van: Determination
of phenylalanine-a-ketoglutarate transaminase in boar semen as a criterion of dilution
without loss of fertilizing capacity. Neth. J. vet. Sci., 5. 3, (1972).

8. H o r s t, C. J. G. v a n d e r and V o g c 1, F.: The presence of carboglutelin and glucuronic
acid in the female tract and their role in carbohydrate metabolism. VII. Internationaler
Kongress für tierische Fortpflanzung und Haustierbesamung. München, 1972.

9. Man n, T.: Biochemistry of Semen and of the male reproductive tract. Methuen, 2, 1964.

10. Vogel, F. and Horst, C. J. G. van der: Investigation into the biochemical com-
position of dog\'s discharge, the hormonal composition of the blood and ovary and dog\'s
behaviour during heat. Tijdschr. Diergeneesk., 98, 75, (1973).

Erysipelothrix rhusiopathiae strain 7. a causative agent of endocarditis
and arthritis in the dog

J. GOUDSW.A.\\RD*), E. G. H.ARTM.AN**), A. JANM.AAT***) and
(;. H. HUISMAN»***)

An E. rhusiopathiae strain, isolated from several cases of septicaemia and endocarditis in
dogs was typed by K u c s e r a (7) as belonging to strain 7. \'I\'he deviating characters of this
strain, the fermentation of saccharose and the non-jjatho.gcnicity to pigs and pigeons, are
described.

The successful re]jroduction of endocarditis and arthritis in dogs by intravenous injections
of E. rhusiopathiae strain 7 is reported. The clinical, morbid-anatomical and bacteriological
findings in the infected do.gs are discussed.

D c t w e i 1 c r \' s hypothesis that in dogs pre-existing cardiac lesions predisposed to bacterial
endocarditis could not be confirmed.

In the discussion it is emphasized that strain 7 of E. rhusiopathiae has - - contrary to
Soltys\' opinion (13) - no relationship with porcine strains of E. rhusiopathiae; it was
isolated only twice before, once from fish and once from the tonsils of a healthy pig fed
fish-meal.

*■) Dr. .T. Goudswaard, Instittitc of Veterinary Bacteriology, Biltstraat 172, Utrecht.
**) Drs. E. G. Hartman; Institute of Veterinary Bacteriology, Biltstraat 172, LJtrecht.
***) A. Janmaat; Institute of Veterinary Pathology, Dept. Special Pathology, Biltstraat 166,
Utrecht.

****) Prof. Dr. G. H. Huisman, Laboratory of Veterinary Physiology, .\\lex. Numankadc 193.
Utrecht.

Verscheidene malen werd bij honden met septikemie en endocarditis een E. rhusiopathiae-
stam geïsoleerd, die volgens Kucsera (7) behoorde tot type 7. De afwijkende bio-
chemische eigenschap]jen van dit type, als bijvoorbeeld de zuurvorming uit sucrose, worden
in dit artikel beschreven. Geen enkele, uit honden geïsoleerde stam van E. rhusiopathiae
bleek pathogeen te zijn voor het varken en de duif.

Het .gelukte met E. rhusiopathiae type 7 zowel endocarditis als arthritis op te wekken bij
de hond. Het klinisch-, patholoog-anatomisch en bacteriologisch onderzoek \\ an de geïnfec-
teerde honden wordt in dit artikel beschreven.

De hypothese van De t wei Ier (2), dat ook bij honden reeds bestaande hartafwijkingen
een predispositie vormen voor bacteriële endocarditis kon niet duidelijk worden bevestigd.
In de discussie wordt er nog eens de nadruk op gelegd, dat de bij honden geïsoleerde
stammen van E. rhusiopathiae tot een geheel ander type behoren dan die, welke bij varkens
met vlekziekt voorkomen; type 7 van E. rhusiopathiae werd tot nu toe slechts tweemaal
eerder geïsoleerd en wel eenmaal uit een vis en eenmaal uit de tonsillen van een gezond
varken dat met vismeel was gevoerd.

Bacterial endocarditis in dogs is not uncommon. S h o u s e. CI y d e and Meier
(ll") observed it in 6.6% of 600 necropsies. They isolated streptococci, staphylo-
cocci, Pseudomonas aeruginosa and E. coli. Recently, it was shown that P. pneumo-
tropica may also be a cause of endocarditis in the dog (14).

The mechanisms of \\alvular infection are currently believed to be due either to
direct bacterial implantation onto the valves from the blood stream, to bacterial
embolism in \\alve capillaries or to valvular oedema following myocarditis with se-
condary endothelial damage.

This paper reports the experimental reproduction of endocaixlitis and arthritis in
dogs by inoculation of E. rhusiopathiae strain 7.

According to Soltys (13) E. rhusiopathiae has been isolated from dogs sporadic-
ally and only in association with outbreaks of disease dtie to E. rhusiopathiae in
pigs, sheep and cattle. He refers to a ]japer by AV o o d b i n e (15), which describes
one case in a dog with endocarditis suspected to be caused by Erysipelothrix. The
diagnosis could not be confinned by bacteriological methods as the animal recovered
after administration of a s])ecific immtme scrum.

Another case of po.ssible infection of dogs with E. rhusiopathiae has been published
by Nielsen and Nielsen (9), who saw Gram-]5ositi\\\'e rods in smears made
from \\alvular bacterial endocarditis lesions in two dogs. Unfortimately they were
not able to confirm their diagnosis by cultural examinations. In 1969 Gouds-
waard and co-workers (4) isolated E. rhu.siopathiae from a nine year old male
Roxer which had symptoms suggestive of disease in the heart and kidneys. Post-
mortem examination revealed endocarditis of the aortic \\aKes, severe ]5ulmonaiT
oedema, and anaemic infarcts in the cortex of both kidneys, myocarditmi and
spleen.

Since then, E. rhusiopathiae has been isolated several times from cases of endocar-
ditis and septicaemia in dogs, not only in the Netherlands, but also in Belgiimi and
Denmark (5). In one of these animals the bloodcultin\'es were positive. An associa-
tion with diseased pigs or .sheep could be rided out.

The strain of E. rhusiopathiae isolated from the dogs proved to be pathogenic to
mice but not to ducks, pigeons and pigs. In the latter .species it was impossible to
evoke a response to artificial infection either by scarification, by inoculation of the
conjunctival sac or by intravenous inoculation combined with cortisone treatment.
The biochemical characteristics of the isolates were similar to those of porcine
strains of E. rhusiopathiae except that each strain fermented saccharose. According

to Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology the pathogenicity for pigeons as
well as the non-fennenting of saccharose are highly specific properties of porcine
strains of E. rhusiopathiae.

I\'he aforementioned paper of G o ti d s w a a r d a/. (5) was a preliminary report
of the pathogenicity of the isolate to dogs. However, these dogs had also been in-
fected with Brucella canis, so it was decided to repeat the experiments with yotmg
healthy dogs.

In \\iew of the findings of D e t w e i 1 e r (21 that, in experimental endocarditis in
dogs inoculated with non-haemolytic and haemolytic streptococci, pre-existing car-
diac lesions, such as congenital defects or chronic \\alvular endocarditis were jjre-
disposing factors, all dogs underwent an extensive clinical examination prior to in-
oculation.

Seven 2-months old Beagle pups were bought from the Central Institute for the Breeding of
Laboratory .Animals T.N.O. They were vaccinated against canine distemper and treated against
intestinal parasites.

During the clinical examination particular attention was given to ausculation of the heart and an
ECG recording was made of all animals. Blood enzyme values for lactatedehydrogenase, alcaline
phosphatase, serum glutamin pyruvate transaminase, serum glutamin oxalate transaminase,
creatinephosphokinase, gamma glutamyl transoeptidase and cholinesterase were determined.
Cellulose-acetate electrophoresis of serum proteins also was carried out. During the experiments
the dogs were held in isolation boxes at the Institute of Veterinary Bacteriology and temper-
atures were recorded daily.

In earlier experiments intravenous inoculation of the Erysipelothrix strain appeared to be the
most successful route of infection. Two of the seven dogs had exhibited a systolic murmur (see
below), and it was therefore decided to inoculate these two animals and one other dog intra-
venously. Two of the remaining fom" dogs were infected orally and the other two by way of
the conjunctival sac (which is our routine method for producing generalised infection in pigs).
The infective dose consisted of a 2 ml suspension of the strain in physiological saline at a
density of 47 in an Eel nephelometer (± 4 x 10^ viable units per ml.). Infection was carried
out three times at intervals of one week, by which time the dogs were three months of age.

.As stated before all Erysipelothrix isolates from dogs with endocarditis had the same biochemical
and serological characteristics. K \\i c s e r a (6) typed them as belonging to the same strain
which was identical to those isolated before from a fish and from the tonsils of a health)\'
l)ig, which was fed fishmeal.

.At post mortem examination impression smears made from cardiac valves, hmgs, liver, kidneys
and spleen were stained by Gram\'s method. Material from the same organs was inoculated into
horse blood agar, horse seriun agar medium and in beef liver broth. The valves with endocarditis
and the synovial membranes were washed several times in sterile physiological saline and
ground in a mortar. The minced material was cultivated in the same way as the material from
the visceral organs.

Tissue for histological examination was fixed in a 10% buffered formalin solution. Sections
were embedded in paraffin wax cut at 7 M and stained with haematoxylin eosin, Mallory\'s
PT,AH and according to the techniejue of van Gieson.

,A.gglutination of the sera of the infected dogs was carried out according to the methods of
vanderSchaaf and Kramer-Zeeuw (10), usin.g E. rhusiopathiae strain 7 as antigen.
In earlier experiments it was observed that litres of the sera of infected dogs were considerably
higher against this antigen than a.gainst antigen of an E rhusiopathiae strain isolated from a
diseased pig. In those experiments (4) there also appeared to be no difference in titers obtained
in the normal a.gglutination test compared to the "Wachstumsprobe" with living antigen.

None of the dogs showed a marked elevation of body temperature after inoculation
of E. rhusiopathiae strain 7. Other symptoms suggesting an acute onset of an infec-
tious disease were also absent. Changes in the value of the blood enzymes were not
observed. The changes in serum proteins are discussed in the case reports.
Four days after the last inoculation one intravenously injected dog (case 1) showed
symptoms of endocarditis and pulmonary oedema; bloodcultures were positive for
the Eiysipelothrix strain. The animal died suddenly the following night.
The other dog which had a systolic murmur before inoculation fell ill 17 days after
the last injection; E. rhusiopathiae strain 7 was again isolated from the blood. The
following day it showed marked symptoms of endocarditis and pulmonary oedema,
liarbiturate euthanasia was performed. Although bacteriaemia was demonstrated
these two dogs did not show a rise in body temperature.

From the remaining five animals only the third intravenously infected dog showed
an agglutination titer of 1:160 twenty days after the last inoculation. The sera of all
animals were completely negative before the experimental infection took place. At
that time the dog was a little stiff in he hind legs. Eveiy month after this date
serum samples were taken from all animals for agglutination tests and blood cul-
tures. Only the titer of the former animal became higher (1:320). The others re-
mained negative to both investigations and have not shown clinical symptoms up
to the time of writing, eight months later. The clinical, bacteriological and morbid-
anatomical findings of the three diseased dogs are discussed in detail below.

Before inoculation this Beagle had a very soft systolic murmur with the maximum intensity
near the left 5th rib. The configuration of the E.C.G. was normal .The animal showed no
clinical symptoms. As stated before, four days after the last inoculation a loud systolic murmur
was heard. The animal did not cat and suddenly showed severe symptoms of endocarditis and
pulmonary oedema. further E.C.G. could not be made in this case. E. rhusiopathiae strain 7
was isolated from the liver, spleen, lungs and kidneys at autopsy. Direct smears from the foci
of endocarditis were stained according to Gram\'s method. Large numbers of Gram-positive
rods with the specific morphology of E. rhusiopathiae with the same biochemical characters as
the inoculate were seen.

.\\t autopsy the main finding was a thrombo-endocarditis of the mitral valve. The anterior
cusp was most extensively involved and had a thickness of 5 mm. The cortex of both kidneys
showed a number of infarcts varying from 1 to 10 mm in diameter (see figure 1). Heart, liver
and kidneys showed degeneration, the lungs were oedematous and there was a slight exce.ss of
pleural and pericardial fluid. The lymph nodes and tonsils were enlarged and hyperaemic. The
.spleen was enlarged and swollen. No microscopical examination was carried out.

In this animal a distinct systolic murmur was heard with maximmn intensity in the left third
to fifth intercostal region over the mitral valve. The E.C.G. showed a light left axis deviation,
and a low voltage in leads III and \\p

I\'ressiirc oirves and valves for oxygen saturation were normal, cxce])t the difference in oxygen
saturation of right ventricular and pulmonary arterial blood. However, patent ductus arteriosus,
a rather conuuon congenital Ireart disease in Beagles, was excluded because a cluuacteristic
systolic-diastolic nuninur was aljsent and because catheterization of a patent ductus was
imijossiblc. No definite diagnosis could be made.

Seventeen days after the last inoculation the animal showed symptoms of endocarditis, i.e. a
loud systolic murmur with maximum intensity over the mitral valve and a pvilse rate of 198.
In the E.C.G. the low- voltage had disappeared; ventricular and supraventricular extra-systoles
(see figure 2) as well as a sinus tachycardia were seen. It was concluded that the animal was
suffering from endocarditis in combination with myocarditis or myocardial degeneration.
.•\\fter euthanasia the bacteriological results were the same as for case 1. Post mortem examin-
ation revealed a mottled myocardial cut surface and endocarditis of the mitral valve. There
was a distinct depression on the septal wall opposite the fossa ovalis. Slightly above it the
endocardium seemed opaciue over an area of 5 mm diameter. The lungs were ocdematous and
showed nudtiple red foci, while the mediastinal lymph nodes were enlarged. The kidneys were
pale and showed multiple small infarcts and petechiac. The liver was pale and swollen. Tonsils
were hyperaemic.

B. Electrocardiogram of case no. 2 after inoculation of E. rhusiopathiae strain 7. \\\'cntricular
extrasystole.

On microscopic examination the heart showed myocardial degeneration and a focal myocarditis
with either neutrophils or young granulation tissue predominating. The atrial lesion noticed
macroscopically was a subendocardial focus of young granulation tissue. The endocarditis was
in the form of a superficial layer of fibrin and necrosis overlying deeper granulation tissue with
neutrophils. The liver showed ccntrilobular degeneration and a diffuse cellularity and foci of
mononuclears and neutrophils. The spleen showed a hyperplastic splenitis and the lungs an
acute focal catarrhal pneumonia.

As was stated before, this animal developed a moderately high agglutination titer against
antigen of E. rhusiopathiae strain 7. During the months after the last inoculation arthritis
developed in several joints, the right stifle joint especially was very painfull and some atrophy
of the muscles of the right hind leg was observed. There was an increase of q2 globulin (from
8.7% before to 11.1% 6 months after the infection) and gamma-globulin (from 7.4% before
to 10.2% 6 months after the infection). However, the ol fraction decreased in the same period
from 9.3% to 2.4%-. Other serum protein or blood enzyme changcs were not observed.
The agglutination titer remained positive (1 : 320). The dog was destroyed in .August 1972,
five months after experimental infection.

■At post mortem examination there was a generalised lymph node enlargement of up to twice
normal size. The right elbow and both stifle joints showed an excess of turbid yellow-brown
synovial fluid. The synovial membrane was hyperplastic and in the stifle joints the cartilagcnous
edges of the patello-femoral articulations were irregular. Some pannus formation was observed
there. The tonsils were enlarged, the spleen was swollen and Peyer\'s patches were enlarged.
There was a blood filled cyst, 3 mm in diameter, on the tricuspid valve.

The histological chan,ges of the synovial membrane consisted of villous hyperplasia and inflam-
mation, especially of the intima. The inflammatory cells were mainly plasma cells, lymphocytes
and macrophages; there was al slight collagen increase of the intima. Sometimes a pseudo-
membrane of fibrin, necrosis and decayed neutrophils was present overlying young granulation

The liver showed centrilobular degeneration, infiltration of mononuclears in portal triangles
and swollen Kupffer cells. It was impossible to isolate the Erysipelothri.x strain either from the
visceral organs, the synovia or the synovial membrane. An agglutination test with synovia of
the right stifle joint was carried out; the titer proved to be much higher (1 : 1280) than the
serum titer of the same dog.

In the experiments described it was shown tiiat the E. rhusiopathiae strain isolated
from dogs with septicaemia and endocarditis has a high pathogenicity to dogs when
inoculated intravenously. According to Kucsera (7), who used an Ouchterlony
test for the typing of Eiysipelothrix strains, this dog-pathogenic strain a]3peared to
belong to tyjie 7, which was first isolated from fish by M u r a s e and co-workers
(8). This type therefore has no relationship with the ]3orcine strains of E. rhusio-
pathiae, as Soltys (13) asserted. The serological typing corresponds with the re-
sidts of our experiments with pigs and pigeons and with the somewhat divergent
biochemical characteristics of the Erysipelothrix strain (5).

Friedberg (3) mentions that, in man, pre-existing cardiac lesions (rheiunatic
cardio\\alvular disease, bicuspid aortic disease, syphilitic aortic valvtdar disease, con-
genital cardiovascular abnormalities) are predisposing factors for bacterial endo-
carditis. The bacteria appear to settle and midtiply wherever they are sjjrayed
forcefidly to a receptive area. This is often determined by changes in pressure dy-
namics and stream-flow induced by cardiac lesions. Detweiler (2) experienced
the same when producing endocaiditis in dogs with streptococci. In our experiments
only the two dogs with a systolic munnur developed endocarditis and septicaemia.
One of these dogs also showed a deviating E.C.G. and a difference in oxygen satu-
ration of right \\-enlricular and [Julmonaiy arterial blood. However the cardiac le-
sions, if any, causing these pre-infection clinical abnormalities could not be deter-
mined. Thus leading unsohed the problem of whether or not the two dogs were
predisposed to endocarditis because of cardiac abnormality.

The fact that E. rhusiopathiae strain 7 was not isolated from the joints of case 3
was, although disappointing, not so unusual since A j m a 1 (1) ]3roduced arthritis
in S.P.F. ])igs by a single intra-articular injection of cell-wall fragments of inacti-
vated E, rhusiopathiae. He suggested that the inflanmiatoiy activity in arthritic
joints of pigs with Eiysipelothrix arthritis can be maintained by the persistence of
antigenic bacterial fragments.

Sikes et al. (12) produced aithritis in 4 dogs with a porcine stiain of E. rhusio-
pathiae, but the animals developed arthritis only after several intia-articular injec-
tions, but in contrast with otu\' findings, also in the «i-globulin fraction. Gouds-
waard and co-\\sorkers (.5) were not able to e\\oke any reactions in two dogs
after repeated intravenous injections of a swine jjathogenic E. rhu.nopathiae
strain. From these results and from the abscence — as far as we cotdd ascertain
-- of reports of isolations of ])orcine strains of II. rhusiopathiae from dogs, it can
be concludtd that type 7 of E. rhusiopathiae has a [jarticular \\iridcnce to dogs.

Special acknowledgement is due to H. J. H e n d r i k s. Small Animal Clinic. Utrecht, for
])erforming the biochemical tests.

1. A j m a 1, M.: Experimental Erysipelothrix arthritis. I. Observations on specific-pathogen
free and gnotobiotic pigs following systemic administration of live E. rhusiopathiae or
intra-articular injection of non-living E. rhusiopathiae cell wall fragments. Res. vet. Sci.,
2,403.(1971).

2. Detweiler, D. K.: Heart disease in dogs. Univ. of Pennsvlv. Bull.. ]\'et Exten. Quart.,
Jan. (1952).

3. F r i e d b e r g, C. K.: Disease of the heart. \'I\'hird. ed., W. B. Saunders Company. London
1969.

4. Goudswaar .1, J., B i r n b a u m, J. and K r a m e r-Z eeuw, A.: Endocarditis bij een
hond, veroorzaakt door een tot het genus Erysipelothrix behorend micro-organisme.
Tijdschr. Diergeneesk., 94, 622 (1969)i

5. Goudswaard. J., X o r r u n g, V. and Thai, E.: Endocarditis in do.gs caused by
Erysipelothrix. XI.X Congr. Mund. med. vet. zootecn., 2, 730, (1971).

7. K u c s e r a, G.: Comparison of Erysipelothrix rhusiopathiae strains of uncommon serotype
from Hungary and abroad. Mag. Allatorvosok. Lapja, 27, 95, (1972b).

8. M u r a s e, N. and E b i, Y.: Studies on the typing of Erysipelothrix rhusiopathiae. IV.
Epizootiological significance of Erysipelothrix rhusiopathiae harboured in the tonsils of
apparently healthy pi.gs. Jap. J. vet. Sc., 22, 1, {I960).

9. N i e 1 s e n, S. W. and Nielsen. L. B.: Coronary embolism in valvular bacterial endo-
carditis in two dogs. J. Am. vet. med. Assoc., 125, 376, (1954).

10. Schaaf, A. van der and K r a m e r-Z e e u w, A stable antigen for the tube
agglutination test in chronic swine erysipelas. Am. J. vet. Res., 29, 205, (1968).

11. S h o u s e, Clyde, L. and Meier, H.: .Acute vegetative endocarditis in the dog and
cat. J. Am. vet. med. Assoc., 129. 278, (1956).

12. S i k c s, D., Causey, E. VV., Jones, Th. J., Fletcher, O. J. and Hayes, F. .A.:
Elcctrophoretic and serologic changes of blood serum of arthritis (rheumatoid) dogs
infected with Erysipelothrix insidiosa. Am. J. vet. Res., 32, 1083, (1971).

13. Soltys, M. .A.: Bacteria and fungi pathogenic to man and animals. London 1963.

14. Vries, H. W. cle. Dijk, J. E. van en Goudswaard, J.: Een gemiste diagnose,
trombo-endocarditis en Pasteurella pneumotropica. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 1238,
(1972).

15. Woodbine, M.: Erysipelothrix rhusiopathiae. Bacteriology and chemotherapy. Bact.
Rev., 14. 161, (1950).

Hot dog-hoofdpijn. Henderson en Raskin, neurolo,gen aan de afdeling neurologic van
dc Universiteit van California te San Francisco, zijn op het idee .gekomen dat de hoofdpijn
die sommige mensen krijgen na het nutti.gen van bepaalde voedingsmiddelen (chocolade, kaas,
citrusvruchten, alcohol) zou kimnen worden veroorzaakt door conserveermiddelen in die voe-
dingsmiddelen. Zij wijzen op het Chinees-restaurant-syndroom (zie Tijdschr. Geneesk. 1968
blz. 1307) waarvan hoofdpijn een belangrijk symptoom is; dit syndroom wordt vermoedelijk
veroorzaakt door het in Chinese gerechten als additiv\\un voorkomende mononatriurnglutamaat.
Een patiënt van de neurologische afdeling te San Francisco had opgemerkt dat hij steeds hoofd-
pijn kreeg na hct eten van Frankfurter worstjes. .Andere patiënten ondervonden hetzelfde na
het nuttigen van verschillende geprepareerde vleeshapjes zoals „hot dogs". FI e n d e r s o n en
Raskin veronderstelden dat de nitrieten die dikwijls aan vlees worden toe,gevoegd de oor-
zaak van de hoofdpijn zouden kunnen zijn, en gingen met toestemming van de patiënt na, hoe
hij op nitriet reageerde. Zij lieten hem een oplo.ssing van 10 mg natriunmitriet drinken en ter
controle een oplossing van 10 mg natriumcarbonaat. Hij dronk dertien maal een nitrietoplo,ssing
en kreeg acht keer hoofdpijn; na het drinken van natriumcarbonaat ontstond niet één keer
hoofdpijn. Bij deze patiënt had ook een andere veel toe.gepast additivum, tyramine-hydro-
chloride, een hoofdpijnverwekkende werking (Lancet, 1162, (1972) ).
Overgenomen uit Tijdschr. Geneeskunst, 117, 120, (1973).

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

Broadbent, D. \\V.: Listeria as a Cause of .Abortion and neonatal Mortality in sheep.
Austr. vet. ]., 48, 391, (1972).

Listeria tnonoeylogenes is een ubiquitair voorkomend micro-organisme en kan ziektc veroor-
zaken bij de mens en vele diersoorten.

Listeria infectie bij dragende ooien kan resulteren in abortus of in de .geboorte van slappe of
zelfs niet-levensvatbare lammeren. Dit hangt ervan af in welk stadium van de zwangerschap de
infectie plaatsvindt.

In Victoria (.Australië) is bij recente onderzoekingen gebleken dat het percentage abortus tot
20% en neonatale Listeria tot 33% van de geboren lammeren is opgelopen.
Geïnfecteerde ooien vertonen zelden klinische verschijnselen. Microscopische laesies werden bij
13% van 60 onderzochte lammeren waargenomen en bestonden vooral uit necrotische haarden
in lever, long, milt en bijnierschors.

23 van 25 in \\\'ictoria geïsoleerde stammen bleken identiek te zijn aan het type V dat in Bul-
garije eveneens bij verworpen lammeren werd geïsoleerd. Listeria bij schapen zal moeilijk onder
controle te brengen zijn, enerzijds omdat uitbraken slechts sporadisch voorkomen, anderzijds
omdat de epidemiologie ervan een onbegrepen zaak is.

Koopman, J. P. und Janssen, F. G. J.: Das \\\'orkommen und die Behandlung von
Salmonellen Infektionen bei zu Tiedversuchen-erworbcnen Hunden, Katzen und einigen
anderen Tierarten. Dtsch. tierärztl. Wschr., 9, 218, (1972).

Bij 153 voor dierproeven aangekochte honden en 149 aangekochte katten werden aan het

bij honden: S. heidelberg (3.v), S. infantis (3.\\), S. anaturn, S. hareilly, S. California, S.

cholerae-suis, S. rneleagridis, S. Stanley cn S. ivorthington:
bij katten: S. infantis (3x), S. panama (2x), S. heidelberg cn S. typhimurium.
Hieruit blijkt dat salmonella\'s bij gezonde honden in Nederland veelvuldig voorkomen
(Goudswaard, 1970; Van der Gulden en Janssen, 1970). Bij katten lag het
]jercentage hoger dan in de literatuur vermeld, maar toch aanmerkelijk lager dan bij honden.
Bij honden van handelaren was het percentage hoger dan afkomstig van particulieren.
Misschien is het percentage bij katten lager, doordat deze al een tcrramycinekuur hadden onder-
gaan en daarenboven een dccl van de faecesmonsters met een bepaald strooisel gemengd was.
Honden en katten, die positief v/aren, bleken na een week voedering met salmonellavrij voer
geen salmonella\'s meer uit te scheiden.

Verder maken schrijvers nog melding van salmoncllavondsten bij diverse laboratoriimidiercn
w.o. apensoorten en verschillende reptielen.

Swart, H., Stol te, J. B. en S t o I t e, B. H.: Ned. Tijdschr. Geneesk., 22, 919, il972).
In 1969 en 1970 werd bij dertig patiënten met onmiskenbare reumatoïde arthritis gepoogd uit
gewrichtspunctaat, uit gezwollen regionale lymfklieren of uit een remnaknobbel tnycoplasma
tc kweken.

In overle.g met de bacteriologen J. v a n d e r V e e n en C. F. .A. Heyen werden nauwkeurige
voorschriften opgesteld en in acht genomen om enerzijds contaminatie te voorkomen en ander-
zijds groei van eventuele mycoplasmata niet te belemmeren. Zo werd b.v. zorgvuldig vermeden
jodium toe te passe\'\'

Van alle patlenten werd het bloed onderzocht met de complementbindingsreactic op Mycoplas-
ma pneumoniae en met de „metabolic inhibition test" op hetzelfde organisme, in alle gevallen
met negatief resultaat.

Van lymfklieren en reumaknobbels werden vlot celcultures verkregen. Gewrichtspunctaten wer-
den geënt in cultures van diploïde cellen {menselijke embryonale longfibroblastetn). Van de
vloeistof van deze cultures en van het oorspronkelijk materiaal werden steeds aërobe en anaërobe
kweken ingezet met behulp van geschikte voedingsbodems, steeds met negatief resultaat. Een
controle-stam van M. fermantans bleek zich in de verschillende gebruikte media goed tc ver-
menigvuldigen. Bij geen enkele patiënt werd mycoplasma gevonden.

Moyer. W. and Rooney, J.: Vertebral fracture in a Horse. /. Am. vet. med. Assoc., 159,
1022, (1971).

Een ])aard, dat na een val over een hindernis niet zonder hulp kon opstaan, werd gedurende
vijf dagen geobserveerd.

Schrijver trachtte aan de hand van de klinische bevindingen een nauwkeurige lokalisatie vast
te stellen en de symptomen te correleren met de sectiebevindingen.

Het dier kon wel staan, maar de correctiereflexen waren totaal afwezig, Dc sensibiliteit, de
staarttonus, de anusreflex, de urinelozing en de defaecatie waren normaal. Bij diepe palpatie
van dc spinaaluitsteeksels trad een verhoogde spasme van de ruggestrekkers op. De reactie was
echter het meest uitgesproken bij palpatie van de lumbosacrale overgang. Alleen de afwezigheid
van de huidreflex op de ribwand wees op een lesie tussen de zevende cervicale- en de laatste
thoracale wervel.

Bij de sectie werd de wervelkolom in de len,gte doorgezaagd, .Als enige significante bevinding
werd een fractuur in het wervellichaam van de twaalfde thoracale wervel gevonden, waarbij
enkele botfragmenten druk op de ventrale zijde van het ruggemerg uitoefenden.
Histologisch werden ter plaatse in de grijze stof van het ruggemerg enkele puntbloedinkjcs
gezien. In hoeverre de hersenen en het overige ruggemerg werden onderzocht is niet duidelijk.
Jammer, aangezien in de ananmese werd vermeld dat het paard reeds vóór de val ,.niet goed
sprong". De röntgenfoto werd post mortem van de reeds gekliefde wervelkolom gemaakt.

INVLOED VAN EEN HOGE DOSIS FUROXONE OP DE MAAGDARMFLORA V.AN
KUNSTMATIG OPGEFOKTE BIGGEN

D e c u y p e r e, J. en H e y d e, H. v an de r. Vlaams Dierg. Tijdschr.. 41.7, (1972).
Bovenstaande proef werd uitgevoerd op grond van de veronderstelling dat coli-achtigen,
normaliter in de dikke darm zetelend maar in geval van maagdarmstoornissen ook in de
maag en dunne darm voorkomend, onder invloed van een sterk werkend antibacterieel middel
..teruggedrongen" zouden kunnen worden (aangenomen wordt dat de auteurs onder coli-
achtigen verstaan E. coli, Klebsiella en Enterobacter, Ref.).

Het furoxone-effect werd nagegaan bij kunstmatig opgefokte biggen (vroeg gespeend op ca.
7 dagen) met zowel ad libitum voeding (droge kunstmelk en water) als gefractioneerde
voeding (aangelengde kunstmelk), waarbij de medicatie 3 of 14 dagen duurde (80 ppm
furoxone) om ook een indruk te verkrijgen over de mate en frequentie van resistentie.
De dieren (in totaal 23) werden op verschillende tijdstippen afgemaakt (op een leeftijd van
21-44 dagen), waarna verschillende darmsegmenten (in totaal 12) voor nader bacteriologisch
onderzoek werden bestemd. Maag- resp. darminhoud werd gehomogeniseerd en vervolgens
decimaal verdund. Vanuit deze verdunningen werden diverse media (8) geënt en zowel onder
aerobe enals anaerobe omstandigheden bebroed. (Auteurs hebben vooraf geen onderzoek ver-
richt op het voorkomen van resistente coli-achtigen, Ref,).

Op grond van de tabellen met de resultaten van de tellingen komen een aantal graduele ver-
schillen tot uiting. Het vooropgestelde doel (elimineren van coli-achtigen uit maag en dunne
darm) werd echter niet bereikt.

MOGELIJK VERBAND TUSSEN HET VOORKOMEN VAN KANKER BIJ DE MENS
EN LEUKOSE BIJ DE KAT

Schneider, R.: Human cancer in hou.seholds containing cats with malignant lymphoma.
Int. ]. Cancer, 10, 338, (1972).

Sinds bekend is dat leukose bij de kat door een virus, hot katten-leukemievirus (FeLV) ver-
oorzaakt wordt, hebben verschillende onderzoekers gezocht naar een mogelijk verband tussen
het voorkomen van kanker bij de mens en leukose bij de kat. Slechts één studie tot nu toe
maakt melding van het feit dat er mogelijk een verband bestaat tussen hct voorkomen van
leukemie bij het kind en het in kontakt komen met speciaal zieke of dode katten.
Schneider vergeleek 221 „huishoudens", waarvan bekend was dat er een kat bij be-
hoorde waarbij zich leukose ontwikkelde of ontwikkeld had, met kontrole „huishoudens"
waarvan bekend was dat een gezonde kat er deel van uitmaakte. Er werd rekening gehouden
met de leeftijd, geslacht en ras van de kat. Er werd naar een verband gezocht door een ver-
gelijking te maken tussen enerzijds het aantal kankergevallen in beide groepen en anderzijds
het verwachte aantal kankergevallen in beide groepen. Deze laatste aantallen werden be-
rekend uit gegevens betreffende leeftijd, geslacht en het daarbij behorende kankerrisico, die
voor dit gebied waarin het hele onderzoek zich afspeelde bekend waren. De tijdsduur dat de
kat in het huishouden verbleef speelde geen significante rol.

Uit de menselijke demografische gegevens bleek dat de leukose- en kontrolegroep niet signi-
ficant van elkaar verschilden. Ook bleek dat in beide groepen ongever evenveel mensen
waren die allergisch voor katten waren en een gelijk aantal mensen die door vlooien of katten
gebeten of gekrabd waren. Het aantal kankergevallen bij de mens in beide groepen verschil-
de nauwelijks van de verwachte aantallen. Ook de tijdsduur waarin de kat met leukose in
een huishouden verbleef bleek geen enkele invloed te hebben op het aantal kankergevallen
bij de mens.

Uit het gehele onderzoek kon dus geen verband worden aangetoond tussen het voorkomen
van kanker bij de mens en de aanwezigheid van katten met leukose in hetzelfde huishouden.
Bij het onderzoek moeten wel twee kanttekeningen worden geplaatst:

1. katten kunnen besmet zijn met FeLV zonder dat er bij deze dieren zich leukose ontwikkelt;

2. bij een groep van 221 huishoudens moeten er minstens 3x zoveel kankergevallen op-
treden om het verschil significant te noemen. Het is dus mogelijk dat er geen verband
tussen beide groepen gevonden wordt wanneer het verschil kleiner dan drievoudig is.

Ruitenberg, E. J. en Kampei m ache r, E. H.: Verslagen en mededelingen R.I.l\'. 33,
220, (1971).

Nadat 10.000 varkenssera met negatief resultaat waren onderzocht, vonden schrijvers een
positieve serologische reactie t.o.v. Tr. spiralis, bij een varken van een bedrijf waar veel ratten
waren voorgekomen. Een nader onderzoek aan diverse abattoirs, door middel van dc pooled
sample digestion method (20 .gram tong en 20 gram diaphragma) leverde in totaal 18 positieve
varkens op. Eén in Alkmaar, 10 in .Assen, 7 in Borculo. Ook twee vossen uit Gelderland waren
positief, de wilde varkens uit die provincie echter niet. Het aantal larven bij varkens was laag
tc noemen.

Gelukkig zijn de diëtaire gewoonten in ons land van dien aard, dat nauwelijks rauw varkens-
vlees wordt geconsumeerd.

IJ a 1 c h o w, W, und H ö r c h n e r, \'I\'.: Zur experimentellen Fasciola hepatica Infektion bei
verschiedenen Tierarten. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 85, 271, (1972).

In verband met een onderzoek naar een eventuele diersoortspecificiteit van Fasciola hepatica,
werden 13 runderen (3—6 maanden oud), 15 schapen (5 maanden oud), 24 varkens (3—4/2
maand oud) en 30 konijnen (12 weken oud) geïnfecteerd met verschillende doses metacercariën,
afkomstig van verschillende diersoorten. Leverboteieren afkomstig van rund, varken en schaap
werden als uitgangsmateriaal gebruikt.

Bij schaap en rund bleek, dat na infectie met metacercariën van dc homologe diersoort meer
l)otten in de lever tot ontwikkeling kwamen, dan wanneer het infectiemateriaal afkomstig was
van andere diersoorten. Bij het varken daarentegen kon geen verschil worden vastgesteld. Bij
de konijnen bleek het metacercariënmateriaal afkomstig van het rund duidelijk het meest
infectieus.

De groeivertraging van F. hepatica was in vergelijking tot schaap en konijn bij het varken nog
meer uitgesproken dan bij het rund.

V a n d e p 1 a s s c h e, M., S p i n c e m a i 1 1 e, J., B o u t e r s, R. und Boute, P.: Die
Mikro-Retentio secundarium bei der Stute. Tierärztl. Umschau., 27, 319, (1972).
In België komt bij ongeveer 4% van de merries na het veulenen een retentio secundinarum
voor. Dit verschijnsel treedt vooral op na tweelinggeboorte, na abortus, na hydroallantois en
na moeilijke geboorten. Zo blijft na een embryotomie 28% der merries aan de nageboorte
staan, terwijl dit percentage na sectio caesarea zelfs 50 bedraagt. Bij retentio secundinarum
kan de gehele plancenta nog vastzitten, maar in vele gevallen zit alleen de onbevruchte hoorn
nog vast, of anders het meest vast.

Voor het feit dat de problemen zich meestal in de onbevruchte hoorn voordoen, geven de
auteurs de volgende verklaring:

1. De onbevruchte hoorn is meestal verrassend klein, waardoor de relatief lange placenta
hierin slechts in vele plooien samengedrukt, plaats kan vinden.

2. De vlokken op het chorion van de onbevruchte hoorn zijn in praktisch alle gevallen langer
en talrijker dan in de bevruchte hoorn en het corpus uteri.

3. Na de partus contraheert de onbevruchte hoorn veel minder dan de bevruchte hoorn en
het corpus terwijl ook de involutio van de onbevruchte hoorn veel langzamer verloopt.

De oudste behandeling van dc retentio secundinarum bij dc merrie is hct manueel verwijde-
ren van de nageboorte. Deze behandeling mag echter volgens de schrijvers alleen worden
toegepast, wanneer de secundinae niet te vast zitten en gemakkelijk in 3 tot 5 minuten kun-
nen worden verwijderd. Zitten de secundinae nog erg vast en vergt het verwijderen 15 tot
30 minuten of langer, dan is deze behandeling niet langer verantwoord. Er treden dan name-
lijk in vele gevallen bloedingen onder het endometriiun op, die tot hematomen aanleiding
kunnen geven, die gezamenijk tot 2 liter bloed kunnen bevatten.

Ook zullen bij het verwijderen van een vastzittende placenta dc vlokken van het chorion
worden afgescheurd en in de uterus achterblijven (mikro-retentio secundinarum).
Deze achtergebleven chorionvlekken zullen door lysis en bakteriële invloeden een grote hoe-
veelheid lochien vormen. Deze lochien zijn een zware belasting voor de uterus en kunnen na
resorptie aanleiding geven tot puerpurale hoefbevangenheid. De involutio uteri zal in deze
gevallen ook zeer vertraagd verlopen.

De auteurs prefereren dan ook een andere therapie en wel een druppel-infuus van 50 I.E.
Oxytocine in 1 ä 3 liter fysiologische zoutoplossing. Dit infuus wordt in de vena jugularis toe-
gediend en wel in een tijd van ongeveer 60 minuten (wordt het infuus te snel toegediend,
dan kunnen er koliekverschijnsclen optreden). De secimdinae laten los, maar komen niet spon-
taan af, daar ze door de sterk gecontraheerde uterus worden ingeklemd. Ongever 15 minuten
na het beëindigen van het infuus kunnen ze echter gemakkelijk manueel worden verwijderd.
De involutio uteri verloopt als na het normaal afkomen van de secundinae. In ongeveer 90%
der gevallen van een retentio na een partus ä terme werd deze behandeling met succes toe-
.gepast. Na abortusgevallen werd echter geen resultaat geboekt. Dc auteurs wijzen erop, dat
deze behandeling ook onder praktijkomstandigheden goed uitvoerbaar is.

B o r t h w i c k, R. and Mackenzie, C.: The signs and results of Treatment of Prostatic
Disease in Dogs. Vet. Rec., 89, 374, (1971).

Bij 26 honden met symptomen van een prostaataandoening werd de diagnose gesteld op
grond van:

\' - uitgebreid radiologisch onderzoek (overzichtsfoto, pneuinocystogram i.v.p.),

Zeven honden vertoonden urologisch afwijkingen, zoals urineretentie, strangurie, incontinen-
tie en hematurie; 12 honden hadden defaccatiemoeilijkhedcn en dc overige 7 hadden zowel
defaecatie- als niictie klachten.

Aan de hand van de verkregen informatie uit het onderzoek, werden dc afwijkingen als volgt
geklassificeerd:

goedaardige hyperplasie (16), goedaardige hyperplasie en prostatitis (2), goedaardige hypcr-
plasie en abscesvorming (1), prostatitis (3), prostaatcystes (1), tumoren (3).
(Deze bevindingen werden slechts gedeeltelijk door histologisch onderzoek nagegaan; Ref.)
De behandeling bestond uit toediening van oestrogenen (stilbocstrol, 1-55 mg per dag; even-
tueel één initiële dosis stilbocstrol dipropionaat 5-20 mg i.m.), totdat de klachten verdwenen.
De eventueel aanwezige urineweginfecties werden bestreden met antibiotica.
Bij 8 honden werd de medicamenteuze therapie gevolgd, met als resultaat 100% genezing op
korte termijn; na lange tijd werd dit succes gereduceerd tot 28,6% (2 honden).
Bij 16 honden waren de resultaten na castratie - - soms gecombineerd met de medicamen-
teuze therapie — gunstiger; 10 honden genazen blijvend, bij 4 werd het ongunstige residtaat
mede beïnvloed door andere factoren; bij 2 ontbrak de ,,follow up\'\'.
Bij 2 honden werd direct na het onderzoek euthanasie verricht.

Dc schrijvers concludeerden, dat de medicamenteuze therapie slechts nuttig is, als de operatic
niet direct kan geschieden, of als toevoeging aan de operatie.

In de gevallen van normale prostaathypertrofie verdient de castratie de voorkeur boven de
operatieve benadering van de prostaat zelf, aangezien het eerste in de meeste gevallen zeer
effectief is cn zeker veiliger.

A symposium organized at the opening of the Parasitological Department of the Centraal
Diergeneeskundig Instituut at Lelystad on 3rd June 1971.
{Uilgegeven door het GDI in 1972; 68 blz., 21 fig.).

De parasitologen van bet Centraal Diergeneeskundig Instituut hebben de officiële ingebruik-
neming van hun nieuwe behuizing in Lelystad in juni 1971 gevierd met een symposium gewijd
aan enkele parasitologische problemen. Een originele, aangename en nuttige opening!
Het CDI verdient nog meer waardering: ten eerste door het in druk laten verschijnen van dc
op dit symposium gehouden voordrachten e.d. en ten tweede voor de keurige uitvoering hier-
van.

Na een inleidend woord van Dr. G. van Vliet komen twee parasitaire aandoeningen aan
de orde, trichostrongylose en levcrbotziektc.

Dr. J. Jansen bespreekt enige aspecten van het „sjjring rise" fenomeen bij schapen cn
Dr. Ir. .A. Kloosterman behandelt dc variatie in aantal trichostrongylide larven in gras.
Het belang avn de derde Iczin.g, gehouden door Dr. J. F. Michel uit Weybridge over epi-
demiologische problemen, stijgt uit boven het raam van de epidemiologie van trichostrongy-
lose. Michel maakt namelijk duidelijk dat niet alleen onderzoek belangrijk is, maar vooral
ook de keuze van het onderwerp van onderzoek cn hij legt er de nadruk op dat dc resultaten
kritisch geïnterpreteerd moeten worden.

Dr. H. J. O v e r vermeldt zeer veel wetenswaardige onderzoekresultaten over de ontwikkeling
van cn de relatie tussen de leverbotslak en dc larvale stadia van dc leverbot, terwijl Dr. C. B.
O 1 I c r e n s h a w uit Weybrid.ge een heldere uiteenzetting geeft over de invloed van het kli-
maat op de levenscyclus van de leverot en, dit is voor Nederland van betekenis, de eerste
resultaten bespreekt van de relatie tussen klimaat en het optreden van leverbotziekte in ons land.
Het verslag besluit met de complete discussie, die onder leiding stond van collega C. 11. H e r-
w e ij e r. Ook hierin komen vele nuttige opmerkingen voor.

Slechts één hinderlijke fout, indien men aan de artikelen wil refereren, heb ik kunnen ontdek-
ken. Nergens is namelijk het jaar van publicatie, 1972, te vinden.

Overigens niets dan lof voor het initiatief en de uitvoering ervan door het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut.

OBJECTIEF WETENSCHAPPELIJKE VOORLICHTING VAN DE PRAKTISERENDE
DIERENARTS INZAKE DE VOEDING VAN HOND EN KAT

De prakticus kan onmogelijk de wereldliteratuur volledig bestuderen en op grond daarvan
wetenschappelijk gefundeerd adviseren, hetgeen eigenlijk tot zijn dagelijkse taak behoort.
Welke voorlichting ontvangt hij ? In de eerste plaats het reclamemateriaal van de fabrikanten,
dat vaak niet hoger gewaardeerd kan worden dan de tclevisiespots van deze firma\'s.
Enkele firma\'s doen het beter, zij hebben wetenschappelijke medewerkers in dienst, die ver-
dienstelijke voordachten houden op bijeenkomsten en wetenschappelijke gegevens ter beschik-
king stellen, soms zelfs cursussen voor dierenartsen organiseren, met maaltijden niet uit eigen
fabriek.

Uitgangspunt blijft het proefdier, economie, geringe arbeidsintensiviteit en constante voeding,
met wetenschap])elijk berekende nutriënten.

De prakticus moet in zijn advies trachten de natuurlijke voeding van hond en kat zoveel mo-
gelijk te benaderen. Moet hierbij gebruik maken van de voedingsmiddelen, die de huisvrouw
voor haar gezin inkoopt en redelijk op kwaliteit kan beoordelen en waarvan zij met dezelfde
zorg de maaltijd voor haar huisdier wil samenstellen.

De hond of kat, als huisdier gehouden, moet een bron van vreugde zijn in het gezin en zo
hoog mogelijke leeftijd bereiken in zo goed mogelijke gezondheid.

Uitsluiten van mogelijk schadelijke factoren (eczemen, nephropathieën, strangurie, enz. enz.)
zijn een belang van eerste orde.

Hier ligt een taak voor de wetenschappelijk medewerker aan de faculteit in samenwerking
met de specialisten op de diverse gebieden.
.\\lleen hij kon in dezen objectief voorlichten.

\\\'olgens ecn mededeling in de Deutsche Cejliigelwirtschajt van 7 oktober 1972, jjag, 1081 is
door de Bayerische Landesanstalt für Tierseuchenbekämpfung, Oberschleiszheim N.c,d, vast-
gesteld bij ganzen op een boerenbedrijf. De dieren werden slechts door gaas gescheiden samen
met kippen in eenzelfde hok gehouden.

Tot nu toe is N.c.d. wel bij de kip, duif, eend, kalkoen, fazant en enkele andere vogels aan-
getoond maar niet bij de gans.

Van een aantal jonge ganzen op een met N.c.d. besmet bedrijf zijn 5 exemplaren gestorven,
waarbij bloedingen in de trachea en de kliermaag, alsmede nekrose van het darmslijmvlies is
gekonstateerd. Uit de hersenen werden N.c.d.-virus geïsoleerd. Vijf van de acht zieke dieren
zijn hersteld, evenals 21 ganzen van een andere koppel, welke gedurende 8 dagen ziektever-
schijnselen vertoonden, zoals verminderde eetlust, diarree en lusteloosheid, In het bloed
van de herstelde dieren werden 1 maand na hetdoormaken van de ziekte specifieke haern-
agglutinatie-remmende antistoffen tegen N,c,d. aangetoond.

Op grond van deze bevindingen wordt aangenomen, dat door viruicntietoenaine van het
virus ook ganzen door N.c.d. kunnen worden aangetast.

Door de Kliniek voor Kleine Huisdieren. Yalelaan 4. Dc Uithof, worden georganiseerd op:
Donderdag 10 mei te 20.00 uur: Orthopaedische avond.

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten de verantwoor-
delijkheid van de Redaktie.

1. De betekenis en de techniek van de M. pectineusniyotomie bij heupdysplasie van de
hond.

2. De diagnostiek en de behandeling van osteochondritis dissecans van het boeggewricht
van de hond.

Het voornemen is op deze avond, na een inleiding over de onderwerijcn. een samenvattende
indruk te geven van de operatie- en verbandtechnieken.
Donderdag 7 juni te 20.00 uur: Klinische avond.

Er zullen uiteenlopende klinische patiënten gedemonstreerd en besproken worden.
.ADRES KLINIEK VOOR KLEINE HUISDIEREN

Bij enige gelegenheden is het de laatste tijd opgevallen, dat vele eigenaren van patiënten de
Kliniek voor Kleine Huisdieren nog zoeken op het terrein aan de .Alexander Numankade
inplaats van in het Universiteitscentrum de Uithof.

Daarom voor de goede orde nogmaals het volledige adres zoals het thans is: Kliniek voor
Kleine Huisdieren, Yalelaan 4, De Uithof, Utrecht.

STICHTING .AFNEMERS CONTROLE OP \\-EE\\ OEDER - STUDIED.AG 1973
Het programma van de door de A.C.V.-Controle te organiseren studiedag op donderdag
17 mei a.s. in het Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11 te .Amersfoort is thans vastgesteld.
Het staat in het teken van kwaliteit in de dierveredelingssektor in de ruimste zin van het woord.

10.30 uur Welkomstwoord door de voorzitter van de .A.CW.-Controle, de heer H. Roest.
10.40 uur Officiële opening door de heer Ir. D. S. T u ij n m a n, voorzitter van de Holl. Mij.

van Landbouw en voorzitter van de \\\'aste Commissie voor Milieuhygiëne van de
\'l\'weede Kamer der Statcn-Generaal.
11.10 uur Inleiding door de heer Drs. A. G. de Moor, veterinair inspekteur van dc Volks-
gezondheid i.a.d. en inspekteur van de Veeartsenijkundige Dienst i.a.d., getiteld:
„Residuen in veevoedeirgrondstoffen, gezien in het licht van de gevolgen voor de
dierveredelingssektor".
11.50 uur I\'auze.
12.10 uur Diskus.sie.
12.30 uur Gelegenheid tot lunchen.

14.00 uur Inleiding door de heer Dr. Ir. P. v. d. W a 1. direkteur van het Instituut voor Land-
bouwkundig Onderzoek van Biochemi.sche Produkten I.L.O.B., getiteld: „Varkens-
en pluimveevoeders zonder dierlijk eiwit".
14.45 uur Pauze.
15.05 uur Diskussie.

15.30 uur Inleiding door de heer Ir. G. .A. Meijer, voorzitter van hct Produktschap voor
Vee en Vlees, getiteld: „Kwaliteitsproblemen en aktualiteiten in de rundvee- en
varkenssektor".
16.15 uur Diskussie.

De toegang is voor iedereen vrij en desgewenst zijn kaarten voor deelneming aan de koffie-
tafel verkrijgbaar tegen overmaking van ƒ 8,70 op girorekening 964350 van de .A.C.V.-
Controle,, Postbus 163, Rijswijk (Z.H.). Inlichtingen: tel. (070) 989659.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Spanje. In de tweede helft van februari 1973 deed zich op 26 bedrijven in de provincie San-
tander mond- en klauwzeer \\oor. Het virus behoort waarschijnlijk tot de subtypen .Aan of
.\\-2-i. Aangenomen wordt dat het afkomstig is uit Oost-Europa. Ruim 260 zieke en verdachte
runderen zijn opgeruimd. Bedrijven in aangrenzende provincies, die handelscontact hadden
.gehad met aangetaste bedrijven, zijn voor zover het voor de ziekte gevoelige dieren betreft,
eveneens ontruimd. In de aangetaste gebieden is een vervoersverbod afgekondigd.
Op 8 maart 1973 meldde de Veeartsenijkundige Dienst te Madrid nader, dat de uitbraak van
het A-type in de gemeente Piélagos in de provincie Santander is gevolgd op een periode van
rust na de strenge maatregelen en vaccinatiecampagne in de maanden november en decem-
ber 1972. In verband met de jaarmarkten te Torrelavega en Orejo was de handel in nui-
deren langzaam aan en onder strenge voorzorgsmaatregelen weer op gang gekomen.
In enkele dagen breidde de ziekte zich echter uit naar aangrenzende provincies, vooral naar
het noorden, waarheen grote aantallen dieren van genoemde jaarmarkten reeds terecht waren
gekomen. Zij vertoonden geen klinische verschijnselen van mond- en klauwzeer en ze waren
op de voor.geschreven data gevaccineerd.

Tot 3 maart 1973 had het aantal geregistreerde haarden in het land zich uitgebreid tot 102,
met 701 zieke en 1136 verdachte dieren. Inmiddels is een ministerieel besluit uitgevaardigd,
waarin verplaatsing van en de handel in voor de ziekte gevoelige dieren wordt verboden. In
verschillende Noord Spaanse |;rovincies worden strenge sanitaire maatregelen getroffen, ten-
einde een veiligheidszone langs de grens te scheppen.

.-\\ls mogelijke oorzaak voor de heropleving van de ziekte wordt de zwakke imnumiteit ge-
noemd die de dieren door vaccinatie met monovalent .A-vaccin hebben .gekregen. Het is de
eerste massa-vaccinatie met deze stam sedert verscheidene jaren. De veestapels hadden dus
geen enkele basisimmuniteit en de eerste vaccinatie in november en december 1972 heeft
zonder twijfel een uitwerking van korte duur gehad.

Inmiddels is wederom materiaal opgezonden aan het wereldonderzoeklaboratorium te Pir-
briglit, teneinde het subtype dat voor de infectie verantwoordelijk is. vast te stellen. On-
officieel is opgegeven dat het ging om virus van het type .A-ii of .Aa», maar men wil nauw-
keurig vaststellen om welk virustype tussen .A.-, en .Aai het precies gaat.

Daar het sterke vermoeden bestaat dat hct om .A-ji gaat, is aan Brazilië gevraagd Aai stam-
men in weefselculturen beschikbaar te stellen, teneinde om geen tijd te verliezen Spaanse
laboratoria in staat te stellen een vaccin van dit specifieke subtype te vervaardigen. Dit in
afwachting van de onderzoekingen in Pirbright.

Uit Bonn werd op 7 maart 1973 gemeld, dat in het district Nördlingen-Donauwörth in
Beieren, een .geval van mond- en klauwzeer van het type (1 onder runderen is geconstateerd.
Vijf jon.ge dieren van de 32 op het bedrijf aanwezige runderen bleken te zijn aangetast. De
veestajiel was kort geleden te^en mond- en klauwzeer gevaccineerd.

Op 20 maart 1973 deed zich in hetzelfde gebied een .geval van mond- en klauwzeer van het
type .A onder runderen voor. Oji het bedrijf waren 25 nmderen cn 44 varkens, waarvan
2 runderen werden aangetast. Het vee was kort geleden tegen mkz gevaccineerd.

Begin maart 1973 is op een veebedrijf in de gemeente Vrsac mond- en klauwzeer van hct
type C geconstateerd. De aan,getaste dieren, 4 runderen en 25 varkens, zijn opgeruimd. Op
16 maart 1973 werd melding gemaakt van een uitbraak van mond- en klauwzeer van het
type O onder varkens in dezelfde gemeente.

Op 27 februari 1973 werd op een bedrijf in de gemeente Malak Preslavez in het departement
Silistra mond- en klauwzeer van het type .A.^ geconstateerd. Alle dieren zijn opgeruimd. Tot
op dat moment waren in Bulgarije in totaal 620.000 runderen, 1.500.000 schapen en 36.000

varkens gevaccineerd. Deze vaccinatie wordt voortgezet, markten zijn gesloten cn veevervoer
is verboden.

Uit -Ankara werd begin maart 1973 gemeld, dat over januari 1973 in .Anatolië 4.5 bedrijven
met mond- en klauwzeer waren besmet. Van de 65 monsters die van de aan,getaste bedrijven
werden onderzocht, werd van 42 virus van het type O] geïsoleerd en 3 bicken van het type
.A22. In de overige 20 kon geen virus worden aangetoond. Rond de aangetaste bedrijven zijn
ringentingen uitgevoerd.

Op 14 maart 1973 is op een varkensbedrijf in de gemeente Pöttelsdorf in Burgenland mond-
en klauwzeer van het type C uitgebroken. De 30 varkens op het bedrijf zijn opgeruimd. De
herkauwers in dit gebied werden eind januari 1973 preventief gevaccineerd.
Sedert het eerste geval op 25 januari 1973 zijn tot 14 maart in Oostenrijk de volgende ge-
vallen van mond- en klauwzeer voorgekomen:

in het kanton De Bruck-Leitha in de gemeenten Enzendorf-Fischa 1 bedrijf en in Rohrau
7 bedrijven. Kanton Lilienfeld in de gemeenten Eschenau 3 bedrijven, Kaumberg 2 bedrijven
en Hainfeld 1 bedrijf. Kanton St. Pölten in de gemeenten Grünau 1 bedrijf en Wilhelmsburg
1 bedrijf. Voorts werd in Neustadt een bedrijf aangetast.

Over februari 1973 werden in Spanje 91 bedrijven met 4367 varkens aangetast door Afri-
kaanse varkenspest. Hiervan stierven 847 dieren aan de ziektc en 3493 varkens werden ge-
slacht.

Portugal meldde over de tweede helft van januari 1973 in 9 districten 21 door .Afrikaanse
varkenspest aangetaste bedrijven met 1227 varkens. Hier\\\'an stier\\\'en 508 dieren aan de ziekte
en werden er 719 opgeruimd.

Over de eerste helft van februari 1973 waren deze cijfers: in 9 districten 14 aan,getastc be-
drijven met 212 varkens, waar\\-an er 68 aan de ziekte stierven en 144 werden opgeruimd.

Dicrziektenbulletin nr. 4 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 16 tot 28
februari 1973, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten in ons land:
Atrofische rhinitis: 5 gevallen in 5 gemeenten en wel 1 in Drenthe, 2 in Gelderland en 2
in Zuid-Holland.

.Schurft: 4 gevallen in 4 .gemeenten en wel 1 in Friesland, 1 in Gelderland en 2 in Noord-
Holland.

Rotkreupel: 13 gevallen in 13 gemeenten cn wel 2 in Friesland. 1 in Drenthe. 2 in (Overijssel.
I in Utrecht, 2 in Noord-Holland, 3 in Zuid-Holland en 2 in Noord-Brabant.
Miltvuur; 1 geval in Zuid-Holland.

Varkenspest: 37 gevallen in 26 gemeenten cn wel 4 in 3 gemeenten in Drenthe, 17 in 10
gemeenten in Gelderland. 6 in 4 gemeenten in Utrecht, 1 in Noord- en 1 in Zuid-Holland
cn 8 in 7 gemeenten in Noord-Brabant.

15- 17, VHIe Ititernationaal Zoötechnisch Symposimn. Milaan i |jag. 1249 (1972) 1

17. .Afd. Gelderland K.N.M.wD. Ledenvergadering, 20.00 tan-. ..j-;sso Motor Hotel".
Velp

3, Afd. Zeeland K.N.M.v.D. Ledenvergadering. 16.00 uur, ..Korenbeurs", Goes
3, Werkgroep Dierpathologen. N\'ergadcring
9—12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory .Animal Science (Gesellschaft
für Versuchstierkunde). Antwerpen (pag. 1093 (1972))
10. Orthopaedische avond. Kliniek voor Kleine Huisdieren (|)ag. 429)

12, Afd. C\'.cldciland K.N.M.v.D., 15.00 uur, Onderzoek Instituut Zeezoogdieren in
Harderwijk, Lezing, rondleiding, show (dolfinarium)
14—28. Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412

15, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering
17, .\'\\fd. Noord-Holland K.N.M.n\'.D. Ledenvergadering

17. Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Hotel Hes, Utrecht.
17, .•\\.C..\\\'.-Controle Studiedag 1973. Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,

22_30. 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie. Melbourne, .Australië (pag. 1470

26 -27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. X\'oorjaarsdagen, R.A.I. Con-
gresgebouw, .Amsterdam (pag. 372)

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecolo.gy of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
ccntary Symposium. Delft (pag. 46)

20 24, 6th International Symposium of W..\\.\\\'.K.H. Elsinore, Denemarken (pag. 1359
(1972) en pag. 365)

12. Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadermg
18, .\\fd. Limbing K.N.M.v.D. .Algemene vergadering
18. .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, \\T Symposium of the World .Association for the .Advancement of Veterinary Para-
sitology, \\\'ienna, .Austria (pag. 178)

20 -30, 2ème Symposium International des X\'étérinaires Microbiologistes et Imnumologis-
tes. Varna. Bulgarie (i^ag. 1155 (19721)

2— 5, Internationale \\\'creniging voor Dierhygiëne Eerste Internationale Congres,
Budapest (pag. 1094 (1972))

4— 6, 22, Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und Künstliche Bcsamimg,
\'rhalheim/Wels, West-Duitsland (pag, 264)

5 - 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e .Algemene \\\'ergadering. Drachten.
18, ,,Mycoplasma\'s bij plant, dier en mens", Symposium, Wageningen (pag. 365)

13, .Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledcnvcrgadei ing
18. .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

10 -12, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, Simul-
taanvcrtaling, R.,A.l.-C;ongrescentrum. Amsterdam.

30— 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-.Automobilisten. \\\'erkeersmcdisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum. L\'trecht

—31, Third International Congress of Parasitology. München (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 98, afl. 7, staat in het naschrift oj) het inge-
zonden stuk Splijtende opleiding H onder punt 4 op pag. 350 ten onrechte vernield:

,,er bestaat geen behoefte aan gedifferentieerde dierenartsen."
Uit het vervolg van de tekst is duidelijk dat bedoeld is:

De laatste jaren is het gebruik van rönt.genapparatuur ook in de dier.geneeskundige praktijk
gemeengoed geworden.

Bovendien is gesignaleerd dat rönt.gentoestellen voor dit doel ook buiten dc gevestigde dier-
geneeskundige praktijk worden toegepast.

Het Hoofdbestuur vestigt dienaangaande de aandacht op het volgende. Op grond van de wet
op de uitoefening van diergeneeskunst als wel op grond van de Kernenergiewet en het Toestel-
len-besluit is het uit diagnostisch en uit therapeutisch oogpunt toedienen van röntgenstralen
aan dieren voorbehouden aan de dierenarts; een en ander dient althans op zijn last en instructie
en onder zijn verantwoordelijkheid en toezicht plaats te \\inden.

Van verschillende zijden is erop gewezen dat de code voor de dierenarts niet meer beant-
woordt aan de huidi,ge opvattingen. Gesteld kan worden dat wat destijds opvoedend bedoeld
was, nu als bevoogding overkomt. Daarbij komt dat de gedachten over maatschappelijke
verhoudingen zich steeds wijzigen, terwijl ook de uitoefening van de dier.geneeskunde een
voortgaande ontwikkeling te zien geeft.

Het Hoofdbestuur heeft in overleg met de Ereraad een commissie ingesteld die een nieuwe
code zal opstellen. De conunissic is inmiddels voor de eerste maal bijeen geweest.
Het Hoofdbestuur verzoekt een ieder die een onderwerp daaromtrent heeft, hetzij in vragende
vorm, hetzij reeds vergezeld van een mening, dit onder de aandacht van de codecommissie
te brengen. Hiermee kan worden bereikt dat alle onderwerpen die daarvoor in aanmerking
komen, ook die welke in de vorige code niet werden behandeld, in de bespreking worden
betrokken.

De commissie bestaat uit de volgende leden: P. J. D. v. E g m o n d, C. L. v a n Li m borg h,
M. A. Moons, Prof. Dr. S. R. Numans, H. Th. N i e u w e n h u ij z e n, H. A. van
Riessen, P. S j o I 1 e rn a, D. P. T e e n s t r a, voorzitter D.S.K., C. M. T. W i I I e rn s.
ACTUALITEITEN

Bij het ter perse gaan van dit nummer bereikte ons het hier volgende persbericht van de
Rijksuniversiteit Utrecht:

Bij K.B van 6 maart 1973 nr. 37 is benoemd aan de
Utrechtse universiteit met ingang van de dag waarop hij
zijn ambt zal aanvaarden

Dr. J. M. V. M. Mouwen (26-7-\'35)
tot gewoon hoogleraar in de diergeneeskunde om onderwijs
te geven in de algemene en bijzondere ziektekunde der
dieren.

De heer Mouwen studeerde diergeneeskunde aan de
Utrechtse universiteit van 1954 tot 1961.
Sinds april 1961 was hij als wetenschappelijk medewerker
verbonden aan het Pathologisch instituut van de Fakulteit
der diergeneeskunde van de Utrechtse universiteit.
Na een al,gemene opleiding in de algemene en bijzondere
ziektekunde van de huisdieren werd begonnen met een spe-
cialisatie in de pathologie van het maagdarmkanaal van de

huisdieren, waarbij de aandacht voorlopig vooral gericht werd op de gastroenterologie van
het varken. Vanaf 1969 vervult hij tevens een onderwijs en examenopdracht in de algemene
en bijzondere ziektekunde der dieren. In 1970 volgde zijn benoeming tot wetenschappelijk
hoofdmedewerker.

Op 13 april 1972 promoveerde hij tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift ge-
titeld: „White scours in piglets at three weeks of age" (Witte diarree bij biggen op een leef-
tijd van drie weken). Promotor: Prof. S. van den Akker.
Dr. Mouwen is woonachtig te Utrecht, Toermalijnlaan 5.
Vele publikaties verschenen van zijn hand."

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de colle.gae:

G. .A. Berghuis, Bevert 80, \\\'roomshoop.
M. Bethlehem, N\'ruchtengaardc 22. Doorn.
D. B. Blaauboer. Dahliastraat 82, Malden.
W. van Erk, W. Ruysplein 31. Zwijndrecht.
D. P. Hofstee, Schoutenstraat 33. Barneveld.
F. van Knapen, Turkooislaan 62, L\'trecht.

H. .1. Uilenreef, Oostermaat 6, Gramsber.gen (Ov.).
j. H. M. Verheijden. Bijland 901, Uden (N-B).

IJ. D. v. d. Werff. Ben. Viegersstraat 38, Nunspeet.
H. J. Wezelenburg. Gouv. v. d. Fossestraat 1, \'s-Hertogenbosch.
.Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij \\oor Diergeneeskunde meldden zich de
collegae:

Mevr. Th. J. Driehuis-van Flasclen, Toermalijnstraat 53. Utrecht.
.A. C. .A. van Exsel, Geersbroekseweg 27. Ulvenhout (N-B).
J. T. van Oirschot, Kerkstraat 71, Utrecht.
S. Reindersma, Bankstraat 1 1, Utrecht.

R. D. Terwisscha van Scheltin,ga, Ulbc van Houtenstrjitte 52, Giekerk.
Mevr. .A. L. Tcunissen-Strik, Ferd. Huycklaan 16. Baarn.

Hirnbaum, S. C.; .Asseret-2t)9. 76-858 Israël; b\\u-. adres: Isr. Inst. Biol. Res., P.O.B. 19, tel.

Exsel, A. C. A. van; Ulvenhout (N-B). Geersbroekseweg 27; tel. (01614) 22 91 (privé),
(01600) 445 50 (bur.); K.D. toev. als lid (27)

Ouwcrkerk. S. H.; Eindhoven. Rauwvcld 5; tel. (040) 2 35 58; ass. bij groepspraktijk Eind-
hoven. (66)
Pelgrum, II. G.;Ahnen. Bakkersteeg 3: tel. (057511 7 81. (67)
"Pouw. R.; Zevenaar. Eikenbaan 41; 1973. (69)
Reindersma, S.; 1973; Utrecht. Bankstraat 11. toev. als lid (70)
Scuren, P. W. .A.; Heythuysen, .Notaris Ruttcnlaan 11. (77)
Steen, A. W. van; Roermond, Andersonweg 22: tel. (04750) 1 60 10, b.g.g. 1 22 12. (80)
Terwisscha van Scheltinga, R. D.; Giekerk, Ulbe van Houtenstrjitte 52; tel. (05103) 19 05
(privé), 12 32 (prakt.). toev. als lid (83)
Teunissen-Strik, Mevr. .A. L.; Baarn. Ferd. Huycklaan 16; gr. 1716458. toev. als lid (83)
Popta, C. van: Zcvenbeergschenhoek en Tholhuysen, L. J. Th.; zijn geassocieerd (83, 68)

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Kegelclub ,,Duim in \'t Gat" is voor het jaar
1972-1973 als volgt samengesteld;

A. H. P. V. d. Put, \'s-Gravenhage, Archimedesstraat 22 (afwezig).
G. van Rijn, Nieuw-Vennep, Dr. van Haeringenplantsoen 7-11 (afwezig).

Het bureau van de .Algemeen Directeur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut is per
2 april verplaatst van Scheveningen (Seinpostduin 14) naar Lelystad, Weverstraat, postbus
no. 65, telefoon (03200) 2 23 08.

kiest voor arbeidsongeschiktheid, dan bespaart U zich gedurende Uw
gehele dierenarts-loopbaan veel premie. Daggeld maximaal ƒ182,— wel-
vaartsvast. Oriënterend gesprek bij U thuis.

Landelijk Agent
J. C. KONING B.V.
Bilthoven - Gezichtlaan 25 - Tel. 030 - 78 28 00

in het westen des lands; eventueel in ruil voor het kleine huisdieren-
gedeelte van een gemengde praktijk buitenaf.

Brieven onder nr. 33/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, lulianalaan 10, Utrecht.

C. H. WENTINK¹), A. J. BREEUWSMA²), S, A. GOEDEGEBUURE³),
t;, H. B, TEUNISSEN*) cn R. H, G, AALFS⁴)

Twee honden (nestgenoten) hadden een hypoplastische penis, terwijl de descensus testi-
culorum was uitgebleven. Deze twee honden hadden een normaal vrouwelijl< karyotype

Een behandeling van de moeder met testostcron-|jropionaat s,c, tussen de 35c cn 42e dag
van de graviditeit is waarschijnlijk de oorzaak geweest van het hermaphroditisnms ovarialis
bij deze honden.

Een derde hond had een vergrote clitoris waarin een beentje klinisch en röntgenologisch
waarneembaar was. Het karyotype van deze hond was mannelijk, nl, 78, XY, De testikels
lagen intra-abdominaal. De rechter testikel toonde het normale beeld van een cryptorche
testikel. De linker was gedeeltelijk omgeven door een krans epitheelachtige cellen.
Het was niet uit te maken of deze laatste hond een geval betrof van hermaphroditismus
glanduralis unilateralis of hermaphroditisnnis testicularis.

Two do.gs (litter mates) had a hypoplastic penis, while the descensus testicolorum had stayed
away. These dogs had a normal female karyotype: 78, XX,

Subcutaneous testosteron-propionate injections of their mother between the 35th and 42nd
day of [jrcgnancy probably caused the ovarian hermaphroditism,

third dog had an enlarged clitoris in which a little bony corpus clinically as well as
röntgenologically was present. The karyotype was male, 78, XY, The testicles were found
in the abdomen. The right one showed the normal picture of a cryptorch testicle. The left
one was partly surrounded with a corona of epithelial-like cells. Differentiation between
unilateral glandular hermaphroditism and testicular hermaphroditism was impossible.

Onder een hermafrodiet verstaat men een individu met tweeslachtige geslachtsorga-
nen, waardoor de geslachtsbepaling bemoeilijkt wordt.

Zijn in één individu gonaden aanwezig met zowel mannelijke als vrouwelijke ken-
merken, dan spreekt men van hermaphroditismus ambiglandularis, onderverdeeld in:

a. hermaphroditismus glandularis bilateralis (ovarieel en testiculair weefsel aan bei-
de zijden),

b. hennaphroditismus glandularis imilateralis (ovarieel en testiculair weefsel aan de
ene lichaamszi jde, met aan de andere kant een normale gonade);

c. hermaphroditismus glandularis alternans (aan de ene kant ovarieel, aan de an-
dere zijde testiculair weefsel).

Men spreekt van hermaphroditismus ovarialis, indien normale ovaria, maar genitalia
met kenmerken van het mannelijke geslacht worden gevonden. Voor hermaphrodi-
tismus testicularis geldt het omgekeerde (1,\')),

Hermaphroditismus kan geassocieerd zijn met ecn afwijkend chromosomenpatroon
(1, 2, 3, 16), maar kan ook veroorzaakt worden door de inwerking van bepaalde
hormonen tijdens de embryonale ontwikkeling van het geslachtsapparaat (1, 11, 20),

1 Drs. G. H. Wentink en Prof. Dr. Dr. h.c. G. H. B. Tennissen; Kliniek voor Kleine
Huisdieren, Yalelaan 4, De Uithof, Utrecht,

2 Dr, A, J. Breeuwsma; destijds verbonden aan het Instituut voor Veeteeltkundig Onder-
zoek „Schoonoord", Driebergseweg lOd. Zeist,

3 Drs, S, Goedegebuure; Veterinair Pathologisch Instituut, Biltstraat 166, Utrecht,

4 Drs, R, H, G. Aalfs; Veterinaire Röntgenologie, Yalelaan 6, De Uithof, Utrecht.
Dit artikel werd op 1 maait 1973 voor jjlaatsing aangenomen,

Bij de hond zijn alle vormen van tiermaphroditismus besclneven (4, 6, 9, 12, 13, 14,
17, 18), al dan niet gecombineerd met een afwijkend chromosomenpatroon.
Bij de hond kan hermaphroditismus ovarialis experimenteel worden opgewekt door
sommige progestagenen (6) en methylteslosteron (19\'l.

In dit verslag worden de klinische, röntgenologische, histologische en cytogenetische
bevindingen bij drie honden met een abnormaal geslachtsapparaat gegeven.

Deze dwergpoedels uit één nest. werden op de kliniek aangeboden wegens inconti-
nentia urinae op een leeftijd van resp. 9 en 10 maanden. Hun moeder was tussen de
35e en 42e dag van de dracht elders om onbekende redenen twee keer met 5 mg
testosteron-propionaat s.c. behandeld. De partus was normaal verlopen.
Bij klinisch onderzoek werd bij beide honden een hyjxiplastLSche penis zonder os
priapi in een te kort preputium opgemerkt (fig. 1"). De urethra-uitmonding bevond
zich in de punt van deze penis. Het scrotum bestond slechts uit een riinpelige huid-
plooi en lag op de normale plaats. Er konden geen testikels gepalpeerd worden. Bij
buikpalpatie en bij rectaal onderzoek werd een grote, weke massa gevoeld.
Verder werden bij het klinisch- en laboratoriiunonderzoek geen afwijkingen gevon-
den. De botontwikkeling was zowel klinisch als röntgenologisch normaal.
Vroegtijdig verdwijnen van de epifysairschijf, zoals wordt gezien hij het adrenogeni-
ttal syndroom van de mens f 1), werd niet waargenomen. Bij röntgenologisch onder-
zoek werd bij beide honden een grote schaduw waargenomen, die zich bevond in het
hypo- en mesogastrium. Deze toonde een gering contrast als van een met vocht ge-
vulde ballon.

Het rectum werd hierdoor naar dorsaal verplaatst. Urineweg-contrast-opnames*)
toonden aan, dat de massa geen directe verbinding had met de blaas of de uinewe-
gen. De ureteren hadden een grillig \\\'erloop. De linker meter maakte een grote bocht
naar lateraal, en de blaas was naar rechts \\ er])laatst (fig. 4 en 5).
Bij beide honden werden bij proeflaparotomie grote met helder \\\'ocht gevulde uteri
en macroscopisch normale ovaria gevonden (fig. 2). De bijnieren \\\'an beide honden
vertoonden macroscopisch geen bijzonderheden.

Bij beide honden werden de uteri en de o\\aria geëxtiriieerd, omdat de giotc uteri
waarschijnlijk de incontinentie xeroorzaakten door mechanische drtik op de blaas.
Na een aanvankelijke verbetering van de incontinentie l;reeg hond I een maand na
de operatie stangurie ten gevolge van een urethra-obstructie, welke met behulp van
catheterisatie gelokaliseerd kon worden in de penis.

Hoewel op de röntgenfoto\'s geen schaduwen in de j)enis te zien waren, werden tij-
dens een urethrotomie verscheidene concrementen \\erwijderd. waarvan de samen-
stelling niet werd bepaald.

De strangurie deed zich nog enkele keren voor. \\\'ier maanden na de operatie ver-
zocht de eigenaar om deze reden euthanasie. De eigenaar wenste geen pathologi.sch-
anatomisch onderzoek.

Hond II bleef incontinent gedurende 6 weken na cle operntie. Daarna verdween de
incontinentie. Een jaar na de operatie was de hond in [)riuia conditie en had geen
verschijnselen \\ an incontinentie meer vertoond.

Dit betrof een Yorksiiire Terrier, die geboren was na een normale graviditeit. De
moeder had tijdens de graviditeit geen medicamenteuze behandcling ondergaan.
Op een leeftijd van 4 maanden was een nieuwe eigenaresse reeds een klein rood
puntje in de vulva opgevallen. De hond werd echter geacht een normale tecf te zijn.
Op de leeftijd van 10 maanden werd de hond op de kliniek aangeboden wegens
vulva irritatie. Volgens de eigenares durfde dc hond niet normaal te gaan zitten.
Het rode puntje had zich inmiddels ontwikkeld tot een sterk vergrote clitoris
(fig. 3). De hond was nog niet loops geweest.

In de clitoris was een beentje te voelen, hetgeen röntgenologisch werd bevestigd. De
huid dorsaal van de vulva had een rimpelig, scrotumachtig aspect. Het vestibulum
eindigde blind direct achter de clitoris. In dit blinde einde mondde de urethra uit.
Verder werden bij het klinisch, laboratorium- en röntgenologisch onderzoek geen af-
wijkingen vastgesteld.

Tijdens de laparotomie werden twee kleine gonaden met het aspect van testikels
craniodorsaal van de blaas gevonden. De epididymides en ductus deferentes waren
macroscopisch normaal, evenals de bijnieren. De hond werd gecastreerd en de cli-
toris werd geëxtirpeerd. Het dier herstelde voorspoedig; een jaar na de operatie was
de hond in prima conditie.

Chromosomaal onderzoek werd verricht door lymfocyten van licrifeer bloed te
kweken en te behandelen volgens standaardtechnieken (3). Van de gefotografeerde
metafase-chromosomen werden karyogrammen gemaakt, zodat de numerieke en
morfologische kenmerken konden worden bestudeerd.

De honden I en II bleken het normale vrouwelijke chromosomenpatroon te hebben,
78, XX (fig. 6). In cle lymfocyten van hond 111 werd een normaal mannelijk ka-
ryogram vastgesteld, 78. XY (fig. 7). Uit deze resultaten bleek, dat honden I en II
chromosomaal \\ rouwelijk waren en dat hond III mannelijk was.

Beide ovaria toonden het normale beeld. Er was corpus lutciunweefsel aanwezig met
daarnaast follikels van allerlei stadia. De tubae waren eveneens normaal. In de ute-
ruswand was een uitgebreide endometritis aanwezig, gekenmerkt door zeer veel poly-
morfkernige neutrofiele leukocyten en enkele ophopinkjes van rondcellige ontste-
kingscellen. Er was tevens sprake van een duidelijke hyperplasie van klierbuizen. Het
slijmvlies van de vagina was sterk geplooid, terwijl zich subepitlieliaal in de lamina
propria een brede zone met ontstekingscellen bevond ( plasmacellen, lymfocyten en
enkele polymorfkernige neutrofiele leukocyten).

Beide ovaria toonden geen afwijkingen: cr waren follikels van allerlei stadia en cor-
[)ora lutea aanwezig. De titeruswaud was opvallend dun, waarbij het .slijmvlies be-
kleed was met éénlagig plat epitheel. In de smalle mucosa bevond zich een gering
aantal evenwijdig aan het oppervlak verlopende kleine klierbuizen. bekleed met
eveneens plat epitheel. Bovendien bevond zich in het stroma van het endometrium
een geringe rondcellige ontstekingsreaktie. De vaginawand was eveneens sterk ver-
smald cn bekleed met meerlagig kubisch epitheel dat sterk geplooid verliep.

De rechter gonade vertoonde het beeld van een cryptorche testikel. De tubulus-
doorsneden waren wisselend van grootte en waren bekleed met éénlagig epitheel,

waaivan een groot deel Sertolicellen. Er was geen enkele aanwijzing voor Spermio-
genese. In het stroma waren veel interstitiële cellen aanwezig, tei-wijl de hoeveelheid
bindweefsel niet was toegenomen.

De linker gonade (fig. 8) bestond voor een groot deel uit testikelweefsel met het-
zelfde aspect als dat van de rechter (A). Hieromheen lag een halve maanvormig
stuk weefsel dat uit verschillende lagen opgebouwd was. Tegen het testikelweefsel
aan lag een zone collageen bindweefsel waartussen talrijke cellen met het aspect van
Leydigcellen (B). Om deze zone lag een gebied met grote epitheelachtige cellen die
vaak in nestjes of strengen lagen. Deze strengen stonden loodrecht op de onderlig-
gende laag. Deze epitheelachtige cellen hadden een chromatinerijke ronde kern en
een wolkig cytoplasma waarin grote vacuolen (C). Hieromheen lag weer een laag
collageen bindweefsel (D), waartussen nestjes van reeds genoemde epitheelachtige
cellen. Het is niet met zekerheid te zeggen of genoemde cellen tot testikelweefsel of
tot ovariumweefsel behoren. Er waren geen oögoniën of follikelstructuren te onder-
kennen. .\\an de buitenkant was dit halve maanvormig stuk weefsel bekleed met
éénlagig kubisch epitheel (E).

Bovenbeschreven honden I en H kunnen worden gedefinieerd als hermaphroditi
ovariales.

Experimenteel werden identieke symptomen gevonden bij 42 van de 87 Beagle pups,
nadat de moederdieren gedurende de graviditeit dagelijks waren behandeld met me-
thyltestosteron (18). Deze 42 pups hadden een normaal vrouwelijk karyotype, nor-
male ovaria en afwijkende uitwendige geslachtsorganen. De overige 45 hondjes uit
deze proef waren in alle opzichten normaal mannelijk.

Blootstelling van humane vrouwelijke foetus aan stoffen met androgene werking ge-
durende de kritieke fase van de uitwendige geslachtsdifferentiatie leidt zeer frequent
tot dc ontwikkeling van scrotumachtige structuren en van penisachtigc vormsels
(1,10,19).

De moeder van bovenbeschreven honden werd tu.ssen de 3.5e en 42e dag 2 keer met
androgenen (5 mg testosteron-propionaat) ingespoten. Uit de ])roeven van B u r r i 1
en Green bij ratten (10) blijkt testosteron-pro]3ionaat een acht keer sterkere in-
vloed uit te oefenen op het ontwikkelende geslachtsapparaat \\an vrouwelijke foetus
dan rnethyltestosteron. Bij nonnale foetus begint \\-anaf de 33e dag \\an de gravidi-
teit de vorming \\ an de uitwendige geslachtsorganen (9).

De testosteronbehandeling van de moeder in de kritieke fase van de vonning der
genitaliën is waarschijnlijk dan ook de oorzaak geweest van het ontstaan van herma-
phroditismus ovarialis bij honden I en II.

Voor hond III is de diagnose minder eenvoudig. Gezien de opbouw, de aanwezigheid
van bekledend epitheel en de bouw en rangschikking van de cellen is de mogelijkheid
van ovariumweefscl in deze testikel (en dan dus van een ovariotestis) zeker niet uit
tc sluiten.

Brown et al. (4) vonden bij de door hen beschreven honden een laagje fibreus
weefsel bedekt met een enkele laag platte mesotheelcellen gedeeltelijk rondom de
testikels. Zij beschouwden dit beeld als zijnde normaal voor cryptorche testikels.
Enige hormonale behandeling van de moeder van deze hond of van de hond zelf
zou niet hebben plaats gehad.

Dank is verschuldigd aan de heer A. v a n d e r W o u d e, die de röntgenfoto\'s voor publikatie
geschikt maakte, aan de heer H. Haafkens voor zijn fotografisch werk en aan rncj. A.
G o o t e n voor de karotypering.

Fig. 5a en 5b. De röntgenfoto\'s van hond I na de operatie.
Fig. 5a en 5b. The X-ray pictures of dog I after the operation

Fig. 8. Linker gonade van hond III, 40x. Voor verklaring zie tehsl.
Fig. 8. Lejt gonade oj dog III, 40x.

L Bar tal os, M.: Female Pseudohermaphroditism; in: Medical Cytogenetics, 207, ed.
Williams and Wilkins/Baltirnore (1967).

2. Bishop, M. W. H.: Genetically determined abnormalities of the reproductive system.
]. Reprod. Fert, Suppl., 15, 51, (1972).

3. B r e e u w s m a, A. J.: Studies on intersexuality in pigs. Dissertatie Utrecht, 1970.

4. B r o w n, R. C., S w a n t o n, M. C., B r i n k h o u s, K. M.: Canine hemophilia and male
pseudohermaphroditism. Lab. Invest., 12, 1961, (1963).

5. Clough, E., Pyle, R. L., Hare, W. C. D., Kelly, D. F., Patterson, D. F.:
An XXY sex chromosome constitution in a dog with testicular hypoplasia and con,genital
heart disease. Cytogenetics, 9, 71, (1970).

6. C u r t i s, E. M., Grant. R. P.: Masculinization of female pups by progestogens. /. Am.
vet. med. Assoc., 144, 395, (1964).

7. E d o 1 s, J. H., A 11 a n, G. S.: A case of male pseudohermaphroditism in a cocker spaniel.
Austr. vet. ]., 44, 287, (1968).

8. G e r n e k e, W. H., B o o m, H. P. A. de, H e i n i c h e n, J. G.: Two canine intersexes.
J. S. Afr. vet. med. Assoc., 39, 55, (1968).

9. G i e r, H. T., Marion, G. B.: Development of mammalian testes and genital ducts.
Biol. Reprod. Suppl., 1, 1, (1969).

10. Grumbach, M. M., D u c h a r m e, J. R.: The effects of androgens on fetal sexual
development. Fert. Ster., 11, 157, (1960).

11. Hager, G.: Intersexualität bei Säugetieren. Wien, tierärztl. Mschr., 59, 102, (1972).

12. Hoff mann, R.: Pseudohermaphroditismus fenüninus bei einem Schäferhund. Dtsch.
tierärztl. Wschr., 79, 393, (1972).

13. M c F e e 1 y, R. A., B i g g e r s, J. D.: A rare case of female pscudo-hermaphroditism in
the dog. Vet. Rec., 77, 696, (1965).

14. M c F e e 1 y, R. .K., H a r e, W. G. D., B i g g e r s, J. D.: Chromosome studies in 14 cases
of intersex in domestic mammals. Cytogen., 6, 242, (1967).

15. N i e b e r 1 e en C o h r s: Lehrbuch der spezielle pathologischen .Anatomie der Haustiere.
5e Auflage; Fischer Verlag/Stuttgart (1970).

16. Niemand, S., Hartig, F., H o f f m a n n, R.: KHnischc, morphologische und zyto-
genetische Befunde bei einem Pudel mit Pseudohermaphroditismus masculinus internus.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 85, 224, (1972).

17. P u 1 1 e n, C. M.: True bilateral hermaphroditism in a beagle: a case report. Arn. J. vet.
Res., 31, 1113, (1970).

18. S h a n e, B. S., D u n n, H. O., K e n n e y, R. M., H a n s e 1, W., V i s e k, W. J.: Methyl
testosterone-induced female pseudohermaphroditism in dogs. Biol. Reprod., 1, 41, (1969).

19. S a u n d e r s, F. J.: Effects of sex steroids and related compounds on pregnancy and on
development of the young. Physiol. Rev., 48, 601, (1968).

Het „Jacht-Bedrijff" (± 1635, vermoedelijke auteur Cornclis Jacobsz van Heen-
vliet) vermeldt dat prins Mau rits in het (omheinde) Haagsche Bosch ± 100 „Deijnen"
(damherten) uitzette.

Door openingen in de onuastering kon dit jachtwild, Engelse import, zich bewegen en voeden
ten koste van de omwonende boeren. Ze werden dan ook door „de huijslieden bij nach en
ontijden gevangen ende vernielt", in die tijd een zeldzame tolerantie van de jachtheer!
Drachtig worden was geen probleem: al gauw waren er in het Bosch 450—500 stuks. En dan
beginnen de problemen van de grote eenheden:

„T Bosch was beheijnt ende beslooten, des sij haeren vrijen loop niet en hadden, ende door de
groote menighte den anderen verstoncken. In voegen dat se \'t root water cregen, \'t welck haer
\'t hart overstolpten ende des in een jaar over de 150 sturven." Babesiose?

In Schotland worden onder invloed van de groeiende vleesbehoefte in de vrije wildbaan op
commerciële basis herten voor dc vleesproduktie gehouden.

Als er teken voorkomen is bij import voor bloedverversing onderzoek op bloedparasieten nuttig,
zowel van geïmporteerde als van autochtone herten.

Copper content in grass and soil under copper high-tension lines
O. J. HEMKES en J. HARTMANS»)
Samenvatting

In en buiten sterk geïndustrialiseerde gebieden werden kopergehalten in gras en grond be-
paald in relatie met de afstand tot koperen hoogspanningsleidingen. Geconcludeerd werd
dat in sterk geïndustrialiseerde gebieden tengevolge van corrosie van de kabels duidelijk
meer koper in gras en grond terecht komt dan in gebieden waar weinig of geen industrie
aanwezig is. Dit koper kan voor schapen gevaar voor vergiftiging opleveren in een strook
tot ca. 20 m aan weerszijden van de buitenste kabels.

Within and outside intensively industrialized areas the copper contents of grass and soil
were determined in relation to the distance to copper high-tension lines. It was found that
in intensively industrialized areas grass and soil showed demonstrably higher copper contents,
due to corrosion of the cables, than in less industrialized areas. This copper may involve
a risk of poisoning for sheep at a 20-m distance, both sides, of the outer cables.

Bij schapen, die in de omgeving van Rotterdam onder koperen hoogspanningskabels
werden geweid, hebben zich sterfgevallen voorgedaan. De Gezondheidsdienst voor
Dieren in Zuid-Holland stelde aan de hand van leveronderzoek kopervergiftiging
als mogelijke oorzaak vast. Dit zou betekenen dat door de dieren te grote hoeveel-
heden koper met het gras — en eventueel ook met gronddeeltjes — zijn opgenomen.
Dit zou het geval kunnen zijn wanneer tengevolge van corrosie van de kabels koper
op het er onder groeiende gras en ook op de grond is terecht gekomen. Verwacht
mag worden dat deze kabels in en in de nabijheid \\ an sterk geïndustrialiseerde ge-
bieden tengevolge van lucht\\erontreiniging (o.a. SO2) sterker aangetast zullen
worden dan in gebieden waar industrialisatie niet of in veel geringere mate heeft
plaats gehad of waar sprake is van schone industrie.

Op een aantal plaatsen in ons land zijn gras- en grondmonsters genomen van percelen waar-
boven koperen hoogspannin.gsleidingen voorkomen, teneinde een indruk te krijgen in welke
mate het kopergehalte in gras en grond door corrosie van de kabels wordt beïnvloed. De te
bemonsteren percelen zijn zo gekozen dat ze deels in of in de nabijheid van sterk geïdustriali-
seerde gebieden liggen en deels in gebieden waar industriële luchtverontreiniging niet of
slechts in geringe mate te verwachten is. Gemakshalve zullen deze gebieden resj), worden aan-
geduid als industriegebied en als „schoon" gebied. Deze indeling berust dus niet op meet-
gegevens, b,v, van de SOa-concentratie in de lucht. Er is op gelet dat de te vergelijken objec-
ten wat betreft het voorkomen van diverse grondsoorten en de ouderdom van de leidingen
vergelijkbaar zijn.

Per lokatie geschiedde de bemonstering binnen eenzelfde perceel en wel in stroken die 0]j
verschillende afstanden van en evenwijdig aan de hoogspanningsleiding lagen, nl, op 70 a
100 m (controle), midden onder de leiding en verder aan weerszijden van het midden van de
leiding zowel onder de grootste dichtheid aan kabels (ca, 6 m uit het midden) als op 6 m
buiten de buitenste kabels (ca. 15 m uit het midden). De controlestrook is zoveel mogelijk
aan de overheersende windzijde van de leiding genomen, In slechts enkele gevallen waar dit
niet mogelijk was, lag deze strook aan de andere kant, dus met dc overheersende windrichting
mee. Bij de presentatie van de gegevens is verder geen rekening gehouden met de ligging van

dc controlestrook ten opzichte van de windrichting, aangezien de kopergehalten in zowel het
gras als de grond niet de indruk geven dat ze op deze afstand nog beïnvloed zijn door corrosie
van de kabels.

Tabel 1. Cu-HNOj-getal in grond (laag 0-5 cm) en Cu-gehalte in gras (mg/kg droge stof)
midden onder koperen hoogspanningsleidingen en op verschillende afstanden uit het midden.

Table 1. Cu-HNO-i-value of the soit (layer 0-5 cm) and Cu-content of the grass (mg/kg dry
matter) ceritrcdly under copper high tension lines and at various distances from the centre.

Hieruit blijkt dat de kopergehalten zowel in de grond als van het gras in de controle-
strook in het industriegebied en daarbuiten gemiddeld op eenzelfde niveau liggen.
Hetzelfde geldt \\ oor de ruweiwitgehalten in het gras. Deze bedragen nl. in de droge
stof resp. 22.0 en 21.9% in mei en in september resp. 17.8 en 18.0%. De zeer hoge
kopergehalten in de grond in Breukelcn zijn vennoedelijk het gevolg van herhaalde
bemestingen met varkensmest vóór 1963. In Kethel is de voorgeschiedenis van het
betreffende perceel niet te achterhalen.

Verder blijkt dat in het industriegebietl midden onder de leidingen de kopergehalten
in de grond aanzienlijk hoger liggen dan in de controlestrook, nl. gemiddeld 97%.
In het „schone" gebied bedraagt deze verhoging slechts 23%, waarbij opgemerkt
moet worden dat dit effect vooral is veroorzaakt door de enorme stijging op het
meetpunt Wageningen. Er van uitgaande dat door luchtverontreiniging de corrosie
van koperen hoogspanningsleidingen kan worden versterkt, zou dit betekenen dat

de invloed van de industrie nabij AVageningen (steenfabrieken) groter is geweest dan
bij de indeling der objecten werd verondersteld. Verder blijkt dat in het „schone"
gebied in twee gevallen de kopergehalten in de grond midden onder de leiding zelfs
lager zijn dan op 100 m afstand.

Hoewel in beide gebieden in mei de kopergehalten in het gras zowel midden onder
de leidingen als op 6 en 15 m aan weerszijden daarvan hoger liggen dan in de
controlestrook, is dit verschil in het industriegebied aanzienlijk groter. In de maand
september komt dit nog sterker naar voren, hoewel het beeld hier misschien wordt
\\ ertekend door het extra hoge kopergehalte in het gras te Wateringen. Echter ook
wanneer dit meetpunt buiten beschouwing wordt gelaten, is de \\erhoging van het
kopergehalte in het gras onder de hoogspanningsleiding in het industriegebied ruim
tweemaal zo sterk als in het „schone" gebied.

De kopergehalten in het gras op 6 en 15 m zijn met de wind mee gemiddeld iets
hoger dan op de overeenkomstige afstanden aan de kant van de overheersende
windrichting. Dit wijst op enige zijdelingse verspreiding onder invloed van de wind.
Verder valt op dat centraal onder de leidingen (waar zich slechts één kabel be-
\\\'indt) het gehalte gemiddeld lager is dan 6 m naar buiten, waar de grootste dicht-
heid aan kabels is.

De in september volgens een vereenvoudigd bemonsteringsplan verkregen cijfers
bevestigen de in mei vastgestelde invloed van koperen hoogspanningsleidingen op
het kopergehalte in het er onder groeiende gras. Ze geven tevens aan dat in sep-
tember deze invloed in het industriegebied procentueel belangrijk hoger is dan in
mei, terwijl deze in het „schone" gebied relatief gelijk is gebleven.
In fig. 1 zijn de gemiddelde kopergehalten in het gras per gebied nog eens grafisch
weergegeven. Opvallend is dat tussen de 15 m-grenzen de twee lijnen - hoewel op
verschillend niveau — praktisch identiek zijn.

Fig. 1. Cu-gehalte in gras (mg/kg droge stof) midden onder koperen hoogspanningsleidingen
en op verschillende afstanden uit het midden.

Fig. 1. Cu-content in grass ((tng/kg dry matter) centrally under copper high tension lines
and at various distances from the centre.

Het verloop van het kopcrgehalte in de grond met de afstand tot de leiding werd
op twee lokades volledig bepaald (zie tabel 2). Ook hier blijkt een duidelijke zij-
waartse verplaatsing door de wind, zonder dat het gehalte midden onder de leiding

lager is dan 6 m daarbuiten. Hierbij kan worden opgemerkt dat de zijwaartse ver-
plaatsing van het koper door de wind afhankelijk is van de hoogte van de kabels
en de hoek tussen de leiding en de (overheersende) windrichting. Deze invloeden
zijn hier niet afzonderlijk geanalyseerd.

Tabel 2. Cu-HNO-.t-getal in grond (laag 0-5 cm) midden onder koperen hoogspannings-
leidingen en op verschillende afstanden uit het midden.

Table 2. Cu-HNOs-value of the soil (layer 0-5 cm) centrally under copper high tension
lines and at various distances from the centre.

Het mag verwonderlijk lijken dat op enkele waarneiningsplaatsen op de controle-
punten zeer hoge kopergehalten in de grond voorkomen, zonder dat deze hebben
geleid tot een duidelijk verhoogd kopergehalte in het gras. In de grond aanwezig
koper wordt echter zeer slecht door de plant opgenomen: boven een Cu-HNOg-
getaP) van 5 bestaat er geen relatie tussen dit getal en het kopergehalte in het gras.
De geconstateerde verhogingen van het kopergehalte in het gras onder de leidingen
moeten daarom veroorzaakt zijn door aanklevend koper en niet door opname via
de wortels.

Het is gebleken dat het kopergehalte in gras en grond onder koperen hoogspannings-
leidingcn door corrosie aanzienlijk kan worden verhoogd. Het toelaatbare Cu-gehalte
in het rantsoen voor schapen is niet exact in één cijfer uit te drukken. Het is nl.
afhankelijk van de droge-stofopname, de opname van koperrijke gronddelen, de ver-
teerbaarheid en de chemische samenstelling van het rantsoen en de duur \\an de
extra koperconsumptie. Op grond van de huidige kennis kan worden aangenomen
dat onder Nederlandse omstandigheden gehalten boven 15 mg Cu/kg droge stof
op langere termijn risico\'s voor schapen kunnen inhouden. Dit betekent dat het
weiden onder koperen hoogspanningsleidingcn tot zt 20 m buiten de buitenste
kabels nadelig kan zijn voor deze dieren. In het bijzonder geldt dit \\-oor gebieden
waar de corrosie van de kabels tengevolge van luchtverontreiniging in versterkte
mate optreedt.

In perioden met weinig gras wordt het gevaar voor kopen-ergiftiging waarschijnlijk
aanzienlijk groter doordat dan bij het korter weiden vrij veel grond wordt opge-
nomen. Daarom is het in deze perioden ook in minder sterk geïndustrialiseerde ge-
bieden raadzaam een strook van bovenvermelde breedte onder en buiten de leidingen
niet met schapen te beweiden. Hierbij moet in aanmerking worden genomen dat
het Cu-HNOs-getal slechts een klein deel (nl. het gemakkelijker oplosbare) van de
totale bodemvoorraad koper aangeeft en dat koper zich in dc grond zeer moeilijk
\\ crplaatst, i.c. in de bovenste centimeters opgehoopt is.

Een gelukkige omstandigheid is dat buiten de kustgebieden geen koperen leidingen
meer worden aangelegd en dat de bestaande geleidelijk woixlen vervangen door
staal-aluminium-kabels.

Een onderzoek op de oanwezigheid van antibiotica in nieren en
uiers van droogstaande niet drachtige runderen, behandeld
met zogenaamde langwerkende antibiotica

The presence of antibiotics in kidneys and udders of non-lactating non-pregnant
cows treated with so-called long-acting antibiotics.

Een veertigtal droogstaande koeien werd met zogenaamde langwerkende antibiotica intra-
mammair behandeld.

Hiervoor werden de navolgende preparaten gebruikt: Benestermycine®, Mascodry®,
Naphpenzal®, Neomastidol® en Orbenin®.

Na een periode van 20 dagen of langer na de behandeling, kon in de nieren geen anti-
bioticum worden aangetroffen met de methodiek, zoals deze in het keuringsregulatief staat
vermeld.

In alle kwartieren werd het antibioticum op 30 dagen na de behandeling nog aangetroffen.
Summary

Forty dry cows were treated by intramammary injection of so-called long-acting antibiotics.
The following agents were used: Benestermycin®, Mascodry®, Naphpenzal®, Neomasti-
dol® and Orbenin®.

Within a period of twenty days or more after treatment, antibiotics were no longer detectable

The antibiotic was still found to be present in all quarters within thirty days after treatment.

Het aantal koeien, dat in het kader van de mastitisbestrijding met langwerkende
antibiotica wordt behandeld, neemt steeds toe.

Uit een enquête van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant blijkt, dat
in die provincie in 1972 bij bijna 50% van de runderen bij de aanvang van de droog-
stand voormelde preparaten in de melkcysternen wordt gebracht.
Mede in verband met het verscherpte toezicht door de vleeskeuringsdiensten werd
nagegaan of na deze behandeling antibiotica in de nieren, respektievelijk in de uier,
kunnen worden aangetroffen. Immers door mankementen om en nabij het afkalven
is de kans op een spoedslachting reëel aanwezig.

Een veertigtal droogstaande, doch niet drachtige, voor de slacht bestemde, koeien

werd ons door de Veecentrale te Boxtel afd. Eindhoven ter beschikking gesteld. Deze

Na een bepaalde tijd — afhankelijk van de weersomstandigheden — werden deze
dieren geslacht. Op het slachthuis te Eindhoven werden per koe een nier en de uier
op remmingsstoffen onderzocht.

Het onderzoek van de nieren en uiers werd uitgevoerd volgens het gewijzigde onderzoek- en
keuringsregulatief van 5 oktober 1972, nr. 105198.

Tevens werd het onderzoek op dezelfde wijze uitgevoerd, doch met Bacillus calidolactis als
test-organisme in plaats van Sarcina lutea. Bij deze laatste methodiek is het noodzakelijk, dat
de schijfjes eerst gedurende 15 minuten op 80°C verhit worden, alvorens ze op de plaats met
Bacillus calidolactis worden aangebracht. Hierdoor worden de natuurlijke groeiremmende
stoffen (lysozym-achtige stoffen) die normaal in orgaanmateriaal aanwezig kunnen zijn en
waarvoor Bacillus calidolactis erg gevoelig is, onwerkzaam gemaakt.

4.1. De 43 koeien werden in groepjes geslacht op 20, 22, 26 en 30 dagen na de be-
handeling. Tabel 1 geeft aan hoeveel dieren per preparaat waren behandeld en
het aantal dagen tussen behandeling en slachting.
Tabel 1. Aantal koeien .A.antal dagen tussen behandeling en slachting

Therapeutische en toxische doseringen van enkele middelen
tegen visziekten in aquaria

Therapeutic and toxic doses of some cheinicals used in the treatment of fish diseases
in aquaria

Een aantal middelen tegen visziekten werd in verschillende hoeveelheden opgelost in
aquariumwater, zodat een reeks concentraties werd verkregen.

De tolerantie bij overdosering werd bepaald door registratie van de mortaliteit onder jonge
goudguppen (Lehistes reticulatus), 48 uur na het inzetten van proefjes.

Various amounts of a number of chemicals used in the treatment of fish diseases were
dissolved in aquarium water so that a series of concentrations was obtained.
Tolerance on overdosing was determined by recording the mortality among young guppy\'s
(Lebistes reticulatus) 48 hours after the experiments had been initiated.

Het komt nogal eens voor, dat bij het optreden van visziekten in aquaria niet thera-
peutisch wordt ingegrepen uit angst \\oor toxische neveneffekten. Daarom leek het
ons nuttig, enkele middelen tegen visziekten te onderzoeken op de mogelijkheid van
toxische nevenwerkingen.

Bij het bestuderen van literatuurgegevens over doseringen valt op, dat diverse
auteurs herhaaldelijk gegevens van elkaar overnemen zonder bronvermelding, waar- /
door het geheel aan betrouwbaarheid inboet (reden waarom geen literatuur zal \'
worden aangehaald).

Er werd gebruik gemaakt van kleine plexiglas aquaria met per bakje I 5 liter Utrechts leiding-
water. De te onderzoeken stof werd in het water opgelost, waarna in elk bakje 5 jon,ge goud-
guppen (Lebistes reticulatus) werden gedaan. De watertemperaturen lagen rond 22°C; er
werd wel doorgelucht maar niet gefiltreerd. Elke test duurde 48 uur; na afloop werd het
aantal dode visjes per concentratie geregistreerd. Alle proefvisjes stamden uit één gezonde
populatie. Naast elke reeks concentraties werd een controleproefje met water zonder toevoeging
ingezet; tijdens de experimenten is hierin geen sterfte opgetreden.

Het is algemeen bekend dat de watersamenstelling grote invloed kan hebben op de
giftige werking van de in het water opgeloste middelen. Informatie bij het Water-
leidingbedrijf Midden-Nederland leverde voor het door ons gebruikte\'leidingwater
de volgende gege\\-ens op: pH 7,7—8,0, totale hardheid ,5,5—6,0 ° DH, elektrisch
geleidingsvermogen 190—220 mici-o Siemens/cm. De resultaten van de proefjes
zijn samengevat in schema 1. Een aan\\ullend onderzoek naar de zouttolerantie
leverde het volgende resultaat op (schema 2).

E)e proefjes werden uitgevoerd inet .guppen en Utrechts leidingwater. Met andere
vissoorten en water van een andere samenstelling kunnen de resultaten anders uit-
vallen. In zacht water met een lage pH is de toxische grens over het algemeen eerder
bereikt dan in hard water met een hoge pH. Het door ons gebruikte leidingwater
kan als zacht worden gekwalificeerd.

Aantal doden per groepje van 5 visjes na 48 uur blootstelling aan diverse concentraties van
21 verschillende middelen tegen visziekten.

De zwart omlijnde hokjes geven de gangbare doseringen aan. Indien deze aanduiding ont-
breekt, is de toepassing van het middel experimenteel, of wordt de stof meestal voor kort-
durende baden gebruikt. Dit laatste is het geval met formaline en de kaliurnzouten.
De tussen haakjes geplaatste getallen geven aan het aantal visjes, dat zich na 48 uur in zeer
slechte toestand bevond.

De met een sterretje gemerkte getallen duiden op onvolledige oplosbaarheid van het geteste
middel bij die bepaalde concentratie.

Schema 2. Aantal doden per groepje van 5 visjes na 48 uur in verschillende concen-
traties van twee soorten zout.

Wanneer we enkele geteste middelen de revue laten passeren, dan blijken de anti-
biotica veilig in het gebruik. De toepassing van antibiotica als zuivere substantie
verdient de voorkeur boven het gebruik van de z.g. oplosbare poeders. Het oplossen
\\ an penicillines in aquariumwater is om meerdere redenen niet te rechtvaardigen:
in de eerste plaats vanwege de risico\'s voor de mens (penicilline-allergieën). Verder
is het aantal Gram-positieve vispathogene bacteriën relatief gering, en worden
wateroplosbare penicillines in het aquarium snel afgebroken. Het testen ervan is
daarom hier achterwege gelaten.

Van de chemotherapeutica lijkt nitrofurazone niet het aangewezen middel om het
vertrouwen van aquariumhouders te winnen. De grote toleratie t.o.v. de combinatie
van I.N.H. en streptomycinesulfaat rechtvaaixligt experimentele toepassing ervan
tegen vistuberculose, hoewel de prognose van deze ziekte voorlopig somber blijft.
Kaliumdichromaat is veel minder gevaarlijk dan het zeer giftige kalium perrnanga-
naat.

Malachietgroenoxalaat dien niet hoger te worden gedoseerd dan 0,05 ppm, omdat
de veiligheidsmarge anders te gering is.

Methyleenblauw is (los van andere nadelen) een veilig middel.
Op genoemde uitzonderingen na kunnen de richtdoses uit .schema 1, aangegeven
door de zwart omlijnde hokjes, worden aangehouden. De \\eiligheidsmarge is dan
voldoende groot, ook wanneer vissoorten worden behandeld die gevoeliger zijn dan
guppen.

Overlevingskansen en groei van enterokokken in gepasteuri-
seerde vleesprodukten (literatuuroveriicht)

Chances of survival and growth of enterococci in pasteurized meat products (a
review)

Enterokokken blijken vaak de pasteurisatie van vleesprodukten te overleven en kunnen dan
niet alleen bij hoge, maar ook bij lage opslagtemperaturen tot ontwikkeling komen.
Uit de verzamelde literatuur blijkt dat er naar de thermoresistentie van enterokokken m
vleesprodukten en naar hun overlevingskansen tijdens en na het pasteuriseren, nog maar
weinig onderzoek is verricht.

Met name de invloed van een aantal milieufaktoren, zoals pH, het nitriet-, nitraat-, keuken-
zout- en/of het |)olyfosfatengehalte op de thermoresistentie en op de eventuele uitgroei van
deze mikro-organisinen dient nader onderzocht te worden.

Enterococci often appear to survive the pasteurization process of meat products and may
then develop not only at high, but also at low storage temperatures.

From the literature collected it may be concluded that there has not been done much
research into the thermoresistance of Enterococci in meat products and their chances of
survival during and after the pasteurization process.

Particularly the influence of a number of criteria as pH, nitrite, nitrate, NaCl, and/or the
polyphosphate content on the thermoresistance and on the possible outgrowth of these
micro-organisms should be investigated in more detail.

Bij het pasteurizeren van vleesprodukten worden de meeste niet-sporevormers ge-
dood. Enterokokken kunnen deze warmtebehandeling echter vaak overleven en
kunnen dan zelfs bij lage opslagtemperaturen (5°C) tot ontwikkeling komen. Dit
kan tot ongewenste konsistentie-, smaak- en aroma-afwijkingen aanleiding geven.
Ze worden bovendien vaak gezien als potentiële voedselvergiftigers, hoewel dit de
laatste jaren sterk in twijfel wordt getrokken (5, 8).

Al deze gegevens vormden voor ons een aanleiding om een literatuuronderzoek naar
overlevingskansen en groei van deze bakteriën in gepasteuriseerde vleesprodukten
in te stellen.

Als definitie van het begrip enterokokken gaven Hartman e.a. (7) in hun artikel
het nevenstaande schema.

Enkele fysiologische en biocliemische kenmerken worden gegeven in de neven-
staande tabel, ontleend aan S h a 11 o c k (17).

Afgezien van de vele ijublikaties van vóór de zestiger jaren, zijn er de laatste tijd
nog geregeld artikelen verschenen, waarin gevallen gerapporteerd worden van
enterokokken, geïsoleerd uit gepasteuriseerde vleesprodukten.

1 Ir. J. H. Houben; Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong, Afd. Technologie
van de Rijkuniversiteit te Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.
Dit artikel werd op 14 december 1972 voor plaatsing geaccepteerd.

H- /— = resultaat varieert van stam tot stam
—/( ) = af cn toe een positieve stam
/(—) = af en toe een negatieve stam
± = matige tyrosinedecarboxylase aktiviteit

Sin ell (18) slaagde er in oin bij 2,j7 export-hainnien en -schouders in blik na
5 dagen bebroeden uit 127 monsters Streptokokken te isoleren. In 78 gevallen bleken
het reinkultiuen te ir.ijn. Hiervan heeft hij 40 willekeiu\'ig gekozen stannnen gedeter-
mineetd, in 39 ge\\-allen bleek het een S. jaecium te zijn, de overblijvende was een
S. faccalis var. liquejaciens. Hij nam aan dat S. jaecium een hogere thermoresistentie
bezit dan de overige enterokokken en daardoor vaker in hammen wordt aangetroffen.
C O r e 11 i en E n d e r s (4 ) hebben aangetoond dat stammen van S. faecalis var.
liquefaciens, die de pastemisatie overleven, bij geschikte oiJslagomstandigheden kun-
nen groeien en kernverwekingen en\'of andere konsistentieveranderingen in een
vleesprodukt te weeg kunnen brengen.

L e i s t n e r en K r ü g e r (14) toonden enterokokken aan in 1 2 van de 30 „Koch-
würsten" en in 6 van de 30 „Brühwürsten", die zij bemonsterd hadden. K a f e 1 en
Ayr es (11) konden in 45,6% van de 4.241 in totaal geanalyseerde hammen in
blik enterokokken aantonen. Krol (13) deelde mede, dat bij het CIVO/TNO ook
geregeld enterokokken uit ge[)asteuriseerde \\leesprodukten worden geïsoleeid.

Shannon, 1< e i n b o 1 cl en C 1 a i\' k (16) en I e n i s t e a, CMi i t u en Roman
(9) hebben de thermoresistentie van een groot aantal stammen groep D-strepto-
kokken bestudeerd bij verhitting in ondermclk. Eerstgenoemde auteurs werkten
met 50 kuituren van enterokokken, die ze in aantallen van ca. 10« cellen/ml entten
in ondermclk. Hun stammen bleken alle een verhitting van ,30 min. op 62.8°C te
overleven, na 30 min, op 71,1°C konden zij echter geen overleving aantonen, wèl
na 15 sek, verhitten op die temperatuur, Bij hun proeven bleek S. durans de meest
hitteresistente, len is tea e,a, (9) konden zelfs na 25 min, verhitten op 95°C
overleving van een stam van een groep I)-strcptococcus aantonen. Dit lijkt dermate
hoog, dat we bij dit artikel sterk aan de mogelijkheid van een foutieve bepalings-
techniek gaan denken.

White (20) heeft een uitgebreid onderzoek gedaan naar de thermoresistentie van
S. faecalis. De ovede\\ ingskrommen (gemeten bij 60°C) \\-an een stationaire kuituur
vertoonden niet altijd de vonn van een rechte lijn. Een periode van langzame
afsterving werd in het begin van de kromme vaak waargenomen, een dergelijke
periode aan het eind van de kromme slechts in enkele gevallen. De thermoresistentie
\\-an 3 stammen werd in aanzienlijke mate beïn\\\'loed door de ouderdom van de
kuituur. De weerstand van een populatie (gemeten als D-waarde) nam aanvankelijk
toe na o\\erbrenging in een vers medium. Vervolgens nam ze af tijdens de „lag
phase" tot een minimum, waar de exponentiële groei begon om daarna weer toe
te nemen, In de stationaire fase liep de thermoresistentie weer geleidelijk terug,
G r e e n b e r g en S i 11 i k e r (61 entten enterokokken-kulturcn in een „luncheon-
meat", die ze afvulden in blikjes cn op twee verschillende kerntemperaturen ver-
hitten, In de ene partij werd de kern op 158°F (70°C) gebracht, deze temperatuur
was hier in totaal 35 minuten boven 150°F (65,6°C), Bij de andere werd de kern
op 156,5°F (68,2°C) verhit, dit meetpunt was in totaal 28 minuten boven 150°F,
Zoals verwacht kon worden, was het aantal overlevende enterokokken aanzienlijk
hoger bij het lager verhitte produkt. Ze \\\'ondcn verder dat tijdens de opslag bij 10°C
binnen 90 dagen een aanzienlijke vermeerdering optrad in het laagst \\erhitte pro-
dukt. terwijl in de hoger verhitte partij de overlevende enterokokken geleidelijk af-
stierven,

Zakula (22) deed een onderzoek naar de thermoresistentie van een aantal bak-
teriën, o,a, S. faecalis, geïsoleerd uit verhitte vleesprodukten. Hij entte deze organis-
men in pasta\'s van varkens- en rundvlees, die hij o]3 verschillende temperaturen
verhitte. Hij werkte met het begrip i)-waarde.

De D-waarde is een maat voor de thermoresistentie van een mikro-organisme. Het
is de tijd die nodig is om het aantal bakteriën in een zeker verhitting.smedium bij
een bepaalde temperatuur met een faktor 10 te reduceren. Om nu b.v. het aantal
cellen van 106 naar 1 te reduceren is 6x de D-waarde nodig bij een bepaalde
temperatuur.

Het jjekelen blijkt onder de gegeven proefomstandigheden de thermoresistentie van
S. faecalis in lichte mate te bevorderen. Vetten blijken ook hier weer bij verhitting
beschermend te werken op de bakteriecellen.

White (21) onderzocht de invloed van de pH op de thermoresistentie van S.
faecalis. Zij stelde 3 stammen bloot aan wanntebehandelingcn bij 60°C in ver-
schillende fosfaat- en fosfaat/citraatbuffers. Ze konstateerde dat deze bakteriën een
maximale overleving vertoonden (60°C) bij pH 6,8. .A.an beide zijden van deze pH
nam de gevoeligheid sterk toe. Inleidende experimenten bij andere temperaturen
(55°C en 65°C\') gaven analoge resultaten.

Vrchlabsky en Leistner (19) hebben een onderzoek naar cle invloed van
de aw op de thermoresistentie van enterokokken verricht met in totaal 10 stammen
van S. faecalis en S. faecium, alle geïsoleerd uit vleeswaren. Ze entten deze bakteriën
in een trypticase soja-bouillon, die met keukenzout of met een zoutmengsel (NaCl,
KCl en Na2S04 = 5 : 3 : 2) of met saccharose op 4 verschillende aw-waarden werd
ingesteld en bepaalden de overlevingskrommen na verhitting bij 65°C. Ze vermelden
dat deze bakteriën bij een bepaalde zontkoncentratie een maximale thermoresistentie
vertonen. Uit hun grafieken is niet duidelijk af te lezen bij welke koncentratie dit
het geval is. Bij saccharose bestond er ccn lineair verband tussen het toenemen van
de thermoresistentie en het afnemen van de aw De auteurs stellen dat het toevoegen
van meer zout aan de hammen, de thermoresistentie van de enterokokken zou ver-
hogen, er vanuit gaande dat er 3,5—4% NaCl in de waterfase van de hammen
aanwezig is.

Over de invloed van nitriet op de thermoresistentie van deze organismen is nog maar
weinig onderzoek verricht. Greenberg en Silliker (6) toonden aan dat 100
ppm NaN02 géén invloed had op het aantal overlevende cellen van S. faecalis en
S. faecium bij een verhitting tot 64,5°C, maar bij 68,3°C en 70,3°C trad er een
honderdvoudige, c.q. vijfhonderdvoudige reduktie op in het aantal overlevenden.
De proef weixl uitgevoerd in Brain Heart Infusion Broth (Difco), ingesteld op pH
6,3—6,4. De invloed \\an het nitriet op hun thei-moresistentie bij 68°C werd teniet
gedaan door het toevoegen van 112 ppm ascorbinezuiir. Helaas worden in deze
publikatie geen eind-nitrictgehalten vermeld.

KniewallncrenPrändl (12) bestudeerden de invloed \\ an een 40-tal stoffen
op de theiTnoresistentie van een stam van S. faecium. Zij voegden deze stoffen toe
aan een 1% glucose bouillon en bepaalden de overlevingskrommen bij 55°C. Ze
toonden een reduktie in de theiTnoresistentie aan met 0,2 en met 0,5% van Na-
pyrofosfaat en van Na-metafosfaat. Manderscheid (15) toonde een reduktie
in de thermoresistentie aan \\an S. faecalis bij 60°C met 0.5% \\-an enkele poly-
fosfaten. Bij zijn proeven bleek Na-tripolyfosfaat de meest aktie\\-e verbinding.

C 1 a r k. W i 11 e r en O r d a 1 (3) stelden ccn stam \\ an S. faecalis bloot aan een
subletale verhitting (15 min. 60°C) bij ])H 6,8 en konstateerden een tijdelijke ver-
andering in de zoiittolerantie en groei van dit organisme. Na deze verhitting was
meer dan 99% van de levende populatie niet in staat tot deling in media die 6%
NaCl bevatten. Bovendien vertoonden de \\erhitte cellen een grotere gevoehgheid
voor de temperatuur waarbij ze geïnkiibeerd werden, voor de pH en voor 0,01%
methyleen-blauw. Wanneer de beschadigde cellen in een volledig synthetisch medium
werden gebracht, trad het herstel veel langzamer op dan in een komplex medium.
Beide media vertoonden echter een \\ergelijkbare groei van de niet-beschadigde
organismen. Zij vonden dat verschillende media, die gebruikt worden voor het op-
hopen \\an Streptokokken een geschikt milieu vormden \\oor het herstel van de
beschadigde cellen. Hoe meer selckticve stoffen aanwezig waren, des te minder
herstel trad er in het algemeen op.

BcuchatenLechowich (2) bestudeerden enige faktoren die een rol spelen
bij het herstel van door hitte beschadigde cellen van drie stammen van S. faecahs.
Aan het herstelmedium (APT-agar) werden verschillende hoeveelheden NaCl, KCl,
MgCU of KCl en MgCla toegevoegd. Het bleek dat de cellen door verhitting ge-
voelig" werden voor toenemende zoutkoncentraties. Bij Na -gehalten > 270, K -
gehalten > 250 en Mg -gehalten > 178 maeq per kilo medium, alle afzonderlijk,
\'nam het herstel van de beschadigde cellen af. Dezelfde auteurs (1) gingen de invloed
van de inkubadetemperatuur na op de groei van door hitte beschadigde cellen van
jaecalis. Organismen die in de stationaire groeifase verkeerden, werden verhit en
daarna geïnkubeerd bij temperaturen die varieerden van 7,3 tot 45°C. Maximale
overleving werd waargenomen bij hun normale optimale groeitemperatuur van ca.
30°C. Ook Greenberg en Sil li ker (6) toonden een beschadiging aan van
enterokokken die de pasteurisatie overleefd hadden in een gepekeld vleesprodukt.
lenistea, Chitu en Roman (9) wezen erop dat media, die NaNg bevatten
(een remstof die in de meeste selektieve media voorkomt) \\aak minder geschikt zijn
om de groei van door hitte beschadigde cellen te bevorderen. Dezelfde auteurs (10)
gingen na of het toevoegen van bloed of melk aan enige media die NaNg bevatten,
een^unstige invloed had op de groei van door hitte beschadigde faecale Streptokok-
ken De groei van een hitte-resistente S. faecium werd gevolgd na een verhitting
van dit organisme op 60°C of 76°C in ondermelk. Bloed bleek de remmende werking
van het NaNg in belangrijke mate te verzwakken. Ondermelk vertoonde dit ver-
schijnsel in geringere mate." Het effekt was groter na verhitting op de hogere tempe-
ratuur (76°C).

Het bestuderen van de literatuur levert veel gegevens op, die niet direkt van toe-
passing zijn op de thermoresistentie van enterokokken in vleesprodukten. Alleen in
de artikelen van G r e e n b e r g en S i 1 1 i k e r (6) en van Z a k u 1 a (22) worden
thermoresistentiebepalingen in dergelijke produkten gerapporteerd. In die gevallen
is er gewerkt met slechts enkele variabelen.

Het onderzoek is verder verricht in verschillende laboratoria, behorende tot de melk-,
vlees- en hygiënesektor. Een gevolg hiervan is dat de thermoresistentiebepalingen
meestal verricht zijn bij temperaturen van 60°C of lager. Over het temperatuur-
trajekt van 65—7b°C (pasteurisatie van hammen!) worden slechts summier ge-
gevens vermeld. u ■ i
Bij de diverse publikaties vertonen de substraten waarin verhit wordt, de techniek
van het bepalen van de afstervingskrommen cn de media waarin na verhitten ge-
inkubeerd wordt, allerlei varianten. Het onderling vergelijken van de verschillende
literatuurbronnen blijkt dan ook een moeilijke zaak.

Samenvattend kan worden gesteld, dat er over de thermoresistentie van enterokokken
in vleesprodukten en hun overlevingskansen tijdens en na het pasteuriseren nog maar
betrekkelijk weinig gepubliceerd is. Gelet op het regelmatig voorkomen van entero-
kokken in (hoog) gepasteuriseerde produkten, dienen vooral de volgende aspekten
nader onderzocht te worden:
- de invloed van de pH op de thermoresistentie van deze bakteriën in een ge-
standaardiseerd vleesprodukt;

— de betekenis van nitriet, nitraat, keukenzout, polyfosfaten, ascorbaat, glucono-
delta-lacton (GDL) en kombinaties van deze faktoren in dit opzicht;

— de eventuele beschadiging van enterokokken tijdens het pasteuriseren in een
„natuurlijk" milieu;

— de voornaamste faktoren die een rol spelen bij het herstel van door hitte be-
schadigde cellen.

1. Beuchat, L. R. and L c c h o w i c h, R. Survival of lieatcd streptococcus faecalis
as affected by phase of growth and incubation temperature after thermal exposure, ƒ. appl.
Bact., 31, 414, (1968a).

2. Beuchat, L. R. and L e c h o w i c h, R. Effect of salt concentration in the recovery
medium on heat-injured streptococcus faecalis. Appl. Microbiol., 16. 772, (1968b).

3. Clark, C. VV., Witter, L. D. and Ü r d a 1, Z. J.: Thermal injury and recovery of
streptococcus faecalis. Appl. Microbiol., 16, 1764, (1968).

4. C o r e 11 i, K. und E n d e r s, P.: Enterokokken als Ursache von Kernerweichungen bei
Dosenfleischwaren. Fleischwirtschaft, 44, 304, (1964).

5. D e i b e 1, R. H. and S i 1 1 i k e r, J. H.: Food poisoning potential of the enterococci. ].
Bact., 85, 827, (1963).

6. G r e e n b e r g, R. .A. and S i 1 1 i k e r, J. H.: Evidence for heat injury in enterococci,
J. Food Sci., 26, 622, (1961).

7. H a r t m a n, P. A., R e i n b o 1 d. G. W. and S a r a s w a t, D. S.: Indicator Organisms

— a review. I. Taxonomy of the fecal streptococci. Int. ]. syst. Bactcr., 16. 197, (1966).

8. Hart m a n, P. .A., R e i n b o 1 d, G. W. and Saras w^ a t, D. S.: Indicator Organisms

— a review. II. \'Fhe role of enterococci in food poisoning. J. Milk and Fd. TechnoL, 28,
344, (1965).

9. I e n i s t e a, C., C h i t u, M. and Roma n, A.: Heat resistance in milk of some strains
of group D. streptococci from pasteurized milk and the influence exerted on their growth
by selective media. 7M. Bakt., I. Abt. Orig., 215, 173, (1970a).

10. I en is tea, .A., C h i t u, M. and Roman, A.: Influence exerted on the growth of
heat-injured faecal streptococci by the addition of blood or milk to sodium azide media.
Zbl. Bakt. I. Abt. Orig., 215, 182, (1970b).

11. K a f e 1, S. and .A y r e s, J. C.: The antagonism of enterococci on other bacteria in cani\\ed
hams. ƒ. appl. Bact., 32, 217, (1969).

12. K n i c w a 1 1 n e r, K. und P r ä n d 1, O.: Versuche zur A\'erminderung der Hitzeresistenz\'
von Mikro-organismen. Wien, tierärztl. Mschr., 57. 330, (1970).

14. L e i s t n e r, \\V. und Krüger, B.: Über das vorkommen von Enterokokken in Wurst-
waren. Mh. Vet. Med., 20, 892, (1965).

15. Manderscheid, H.: Über die Beeinflussung von Mikro-organismen dmch Phos-
phatverbindungen in verschiedenen Temperaturbereichen. Vet. Diss. München, 1964,

16. Shannon, E. L., R e i n b o 1 d, G. W. and Clark Jr., W. S.: Heat resistance of
enterococci. J. Milk and Fd. TechnoL, 33, 192, (1970).

17. Shattock, P. M, F,: The identification and classification of streptococcus faecalis and
some associated streptococci. Ann. Inst. Fasteur Lille, \\TI, 95, (1955).

18. Sinell. H. J.: Differenzierung der Streptokokken aus Dosenschinken. Arch. Lebensmit-
telhyg., 10, 224, (1959).

19. Vrchlabsky. J. imd L e i s t n e r. L.: Hitzeresistenz der Enterokokken bei under-
schicdlichen aw-Werten. Fleischwirtschaft, 50, 1237, (1970).

White. H. R.: The heat resistance of streptococcus faecalis. J. gen. Microbiol 8 V
(1953). \' \'

W h 1 t c, H. R.: The effect of variation in pH on the heat resistance of cultures of strep-
tococcus faccalis. J. appl. Bact., 26, 91, (1963).

22. Zakula, R.: Results on investigations of thermorcsistance of some bacteria suspended
in meat, lard and tallow. Froc. Eur. Meeting of Meat Res. JVorkers, 15, 163, (1969).

HEELKUNDIGE BEIL\\NDEL1N(; \\\'AN UROLlTHL\\SIS BIJ MESTKALVEREN
Surgical treatment of urolithiasis in veal calves

After sedation vvitli Rompun®¹) and local anaesthesia between the amis and scrotum, the
penis is drawn out in toto at the latter site and amputated at a point approximately 5 cm,
outside the body to prevent leakage of urine into the prepuce or subcutaneous tissues.
Follow-up treatment consists in administration of antibiotics.

Naar aanleiding van het referaat door collega Buitelaar in Tijdschr, Diergeneesk., 97, 1144,
(1072) van het artikel ,,\\\'ersuchc zur Urolithiasis Prophylaxe bei der Intensivmast von
Lämmern van J, Bauer u,a,, Berl. Münch. Tierärztl. IVschr., 84, (1971), wil ik gaarne de
volgende opmerkingen maken,

In het artikel wordt geschreven dat een heelkundige therapie bij een urethraverstopping niet
mogelijk is. Mijn ervaringen met een heelkundi.ge ingreep bij drie mestkalveren rechtvaardigen
m.i. mijn stelling dat onder bepaalde omstandigheden een operatieve ingreep met goed resul-
taat zeer wel mogelijk is. Waarom zou dit dan bij lammeren niet zo zijn?

Door enkele kalvermesters werd mijn hulp ingeroepen voor mestkalveren, die moeilijkheden
hadden met de urinelozing. De kalveren hadden uitgebreid urineus eczeem onder de buik
rond hct praeputium en ook aan dc binnenzijde van de dijnen.

Na sedering met Rompun® en lokale infiltratie anesthesie met Xylocaine tussen anus en het
scrotum werd door mij een snede gemaakt tot op de penis, de musculi retractor penis werden
doorgesneden en de penis werd helemaal naar buiten getrokken, waarbij de verbinding met
het praeputium werd losgescheurd. Daarna werd een vrij hoge urcthrotoniie gedaan. Onder
de gemaakte opening in dc urethra werd de penis afgebonden en na drie dagen afgesneden.
De eerste vijf dagen na de operatie werden antibiotica en corticosteroiden toegediend.
De drie kalveren die op deze wijze door mij werden geopererd hebben het einde van de mest-
pcriode gehaald. Er was nagenoeg geen verschil in eindgewicht tussen deze 3 kalveren en de
overige mestkalveren.

Mijn ervaring is dat de operatie, ook als de patiënt al in een vrij slechte algehele toestand is,
nog mogelijk is. De dag na de operatie bleek het kalf al weer redelijk goed te drinken.
Bij patholoog-anatomisch onderzoek van de gereseccerde penis werd een langwerpige ,,prop"
in de urethra vastgesteld met een sub-acute urethritis en infiltratie van de omgeving.
■Als complicaties zou ik willen noemen:

1. Bij één kalf bleef aanvankelijk urine langs de benen lekken. Bij nader onderzoek bleek
zich boven de gemaakte urethra-opening nog een gat in de penis te bevinden. Na ver-
plaatsing van de oorspronkelijke opening was de situatie bevredigend.

2. Lekkage van urine langs de benen vanuit de gemaakte urethra opening. Dit jiroblecm
heb ik verholpen door de urethra aan de bovenkant van de huidwond vast te zetten en
de urethra ongeveer vijf cm buiten het lichaam te laten steken.

Ter voorkoming van urineus eczeem liet ik de benen zonodig insmeren met vaseline.
Een hoge urcthrotoniie alleen (dus zonder het naar buiten halen van de urethra) is
m.i. onvoldoende omdat dan toch nog urine in hel onderhuidse bindweefsel blijft
lekken.

Tot slot enkele gedachten over de etiologie van de urethraverstopping. De kalveren varieerden
in leeftijd van drie tot zeven weken. Gedurende de eerste weken van de mestperiode zien wij
vaak diarree onder de kalveren. De dagelijkse vochtbehoefte van een kalf mag gesteld worden
op 10% van het lichaamsgewicht. Naar mijn idee zou cn de veel voorkomende diarree èn de te
krappe hoeveelheid vocht wel eens een rol kimnen spelen. Zou een extra hoeveelheid water
midden op de dag het probleem oplossen? Dat de Ca-P verhouding in de kunstmelk de enige
factor is valt te betwijfelen, aangezien de bewuste kalveren melkpoeder van verschillende
Iabrikanten kregen,

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 5,5 44. (toestel
219).

H a r a 1 a m b i c, H., D r o g a n o v, M. and Z w e 11 o v, P.: Hyperimmunseruni against
.Mycovirus parainfluenza 3 and bovine .Adenovirus in Prophyla.xis of respiratory Diseases in
Galves. Arch. exp. vet. med., 26, 273, (1972).

Levende virussuspensies van Myxovirus Parainfluenza-3 en Bovine adenovirus (verkregen door
isolatie uit gestorven kalveren en vermeerderd door kweek op kalver-niercellen) werden lx per
weck gedurende 6 weken eerst subcutaan en later intraveneus ingespoten bij oudere stieren.
Hierbij verkreeg men een hoog immuunserum met titers van respectievelijk 1 : 320 en 1 : 1280
(controle m.b.v. virusneutralisatie op kalverniercellen, hemaglutinatie (PI-3) en imnumodiffusie
(Ad)).

De werking van dit hoog immuun serum is onderzocht op verschillende bedrijven met m totaal
1696 kalveren met acute respiratoire klachten. Slechts 4,57c van die kalveren die intratracheaal
(3—5 ,nl) waren behandeld, waren ziek 15 dagen na de injectie, terwijl 26,8% van de onbe-
handelde dieren ziek waren.

Daarnaast werd ook de intramusculaire toediening (20 ml) beoordeeld: van 59 behandelde
dieren werden er 12 ziek, terwijl in de controlegroep van 51 kalveren die intrathoracaal waren
behandeld er maar 4 ziek waren.

De bescherming door het toegediende serum is dus redelijk, terwijl gesteld wordt dat tijdens
deze beschermde periode het kalf aktief wordt geïmmuniseerd door het op het bedrijf circu-
lerend virus.

Opmerking: het antiserum tegen PI-3 en Ad bestaat voornamelijk uit imniunoglobulinen IgA,
wat duidelijk affiniteit heeft tot de slijmvliezen (Ref.).

K a m p e 1 m a c h e r, E. H. en Noorle Jansen, L. M. van: Verdere onderzoekin.gen
over de isolatie van Listeria monocytogenes bij klinisch gezonde mensen. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 116, 873, (1972).

Schrijvers hebben een onderzoek gedaan naar het vóórkomen van Listeria monocytogenes bij
twee gezonde personeels.groepen, ieder van 26 personen, van het Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid, één van het laboratorium, één van de administratie.

Bij 77% van het laboratoriumpersoneel en bij 62% van het administratieve personeel werd
L. cytogenes in de faeces aangetoond. Bij elf personen van het laboratoriumpersoneel en zes
])crsoncn van het administratieve personeel werden twee typen geïsoleerd.

Van de 24 ontypeerbare stammen waren 15 hemolytisch en 9 niet-hemolytisch. Hiermee werden
bebroede kippeëieren ingespoten. In alle hemolytische stammen ingespoten eieren bleek hel
embryo na zes dagen dood te zijn, in de met niet-hemolytische stammen behandelde eieren
bleef het embryo in leven.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat Listeria een ubiquitair voorkomend organisme is, dat
onder bepaalde omstandigheden, b.v. bij uitputtende ziekten, tot ernstige ziekte aanleiding kan
geven (commensale infectie).

Dit onderzoek is een voortzetting van het onderzoek van de schrijvers in 1969, gerefereerd in
1970.

B i s c h o f b e r g c r, A.: Praxisbeobachtungen zum Problem der acrogenen Übertragung des
M.K.S.-virus. Beitrag zur Epizootologie der M.K.S. Schw. Arch. Tierheilk., 114, 167, (1972).
Reeds 40 jaar terug heeft Höhener (St. Gallen) de hypothese opgesteld dat mond- cn
klauwzeer aerogeen zou kunnen worden verbreid.

Bischofbcrgcr meent dit te kunnen bevestigen, tenminste indien de virusstam een meer
dan middelmatige infectiositeit heeft en er massale verspreidingshaarden (zwaar besmette be-
drijven en dergelijke) aanwezig zijn. Hij beschouwt dit wel als uitzondering.sgeval. Meteoro-
logische omstandigheden wat betreft de vochtigheid van de lucht moeten gunstig zijn, terwijl
de topografische bijzonderheden van belang zijn.

De aerogene overbrenging is geen antithese t.o.v. de vectorenoverbrenging, die zonder twijfel
een hoofdrol speelt. Door de windoverbrenging kunnen echter grote afstanden tot 45 km over-
brugd worden waardoor entzones en dergelijke kunnen worden oversprongen. In Zwitserland
zou de vochtige westenwind bevorderend zijn voor de verspreiding. Eigenlijk is een aerogene
overbrenging door kleine vochtdruppeltjes in zekere zin ook een vectorenoverbrenging.
Bij de speciale gevallen noemt Bischofberger verder de overbrenging door ..Seuchen-
fahrzeuge", auto\'s die ziek vee afvoeren naar een slachtplaats. Ook dit zou door de besmette
lucht tot stand komen en niet b.v. door besmette wielbanden. De besmette uitademingslucht
van b.v. 10 runderen in een vrachtauto zou door de bij het rijden ontstane wind worden mee-
gezogen. Bij een uitbraak in 1965 was b.v. na te gaan dat nieuwe gevallen speciaal ontstonden
langs een weg, waarlangs deze ,.Seuchenfahrzeu,ge" zich bewogen; 6 ä 8 dagen na het passeren
van het eerste transport kunnen de nieuwe gevallen optreden. Ook heeft H ö h e n e r er reeds
op gewezen dat het bloed aan het einde van het incubatiestadium sterk virushoudend is, en de
lucht, uit het slachthuis afkomstig, kan besmetten.

In 1937-\'38 verspreidde zich het mond- en klauwzeer alleen in één bepaalde benedenwindzone
t.o.v. het Bernse abattoir, waar b.v. overbrenging door het water was uitgesloten.
In december 1955 werd een analoge situatie bij het slachthuis in Zürich geconstateerd.
„Seuchenslachthöfe kunnen zo massieve verspreidingshaarden worden als daar besmette dieren
uitgebloed worden.

Lamm, S. H., Taylor, A., G a n g a r o s a, E. J., .Anderson, H. W., Young, W.,
Clark, M. H. and Bruce, .A. R.: Turtle associated Salmonellosis. Arn. J. Epidemiol., 95,
.57/, 518, 521, (1972).

In de Verenigde Staten zijn huis-schildpadden sinds 1963 bekend als bron voor salmonellose
bij kinderen. Hoewel er binnen enkele jaren 100 individuele gevallen bekend zijn geworden,
is nooit een systematisch onderzoek ingesteld.

Van 150 patiënten met salmonellose hadden er 36 een (roodwang) schildpad in huis; van
50 controlepatiënten slechts één een schildpad (p < 0,01 d.w.z. hoog significant voor verband
tussen salmonellose en contact met een schildpad). Van deze 36 patiënten met schildpad waren
cr 26 minder dan 5 jaar oud. Meer dan de helft van de gevallen traden op binnen een maand
na de aankoop van een schildpad. Acht patiënten moesten in ziekenhuizen worden opgenomen
(totaal aantal verplcegdagen: 90, totale ziekenhuiskosten meer dan $ 10.000).
Bij nasporin.g van de schildpadden en hun herkomst bleek dat bepaalde Salmonella-serotypen
in bepaalde fok-farms voorkwamen (\'.9. java van een farm uit Louisiana; S. Oranienburg van
ecn farm in Mi.ssissippi).

Wanneer uit,gegaan wordt van de aanwezigheid van schildpadden in 4.2% der huizen betekent
dit dat van 2.000.000 gevallen van salmonellose per jaar in de Verenigde Staten cr 280.000
door contact met schildpadden ontstonden (4.2%, afgeleid van de 15.000.000 schildpadden
die per jaar verkocht worden en die een gemiddelde levensduur hebben van 2 maanden en
verdeeld worden over 60.000.000 .Amerikaanse huishoudingen). De kosten aan artsen en
medicamenten bedragen per patiënt ongeveer $ 300.

Per jaar bedragen de medische kosten verbonden aan dit ,,aardigheidje" vele miljoenen dollars.
De salmonellae op de farms zijn niet uit te roeien met chemicaliën en antibiotica. Wettelijke
Ijeperking van de verkoop van schildpadden in enkele Staten van Amerika gaf daar een
significante daling van het aantal salmonella gevallen.

In deel II van de publikatiereeks gaan de auteurs in op het .grote gezondheidsrisico dat het
houden van schildpadden oplevert voor kinderen. Elimineren van de schildpadden zou 17%
van klinische salmonellose onder kinderen van 1 —10 jaar hebben kunnen voorkomen.
Deel III bevat gegevens over de salmonellastatus van een schildpadfarrn. Salmoonellae konden
worden geïsoleerd uit het vijverwater en uit aangrenzende moerassen, uit schildpadnesten en uit

.schildpadjongen die in steriele omgeving uit het ei kwamen (penetratie van salmonellae door
de eischaal was de enige verklaring. Hoewel met 2—5 ppm kopersulfaat in de vijvers een
reductie van het aantal salmonellae tot stand kwam, bleken dc pas uitggekomen schildpadjes
van deze vijvers meer salmonellae uit te scheiden dan die van niet-behandelde vijvers.

E n b e r g s, H.: Entwicklung, Feinmorphologic und Funktion eosinophiler Granulozyten. Tier-
ärztl. Uriuehau, 27. 486, (1972).

Ontwikkeling en morfologie van eosinofiele granulocytcn wordt beschreven aan dc hand van
eigen onderzoekingen m.b.v. de elektronenmicroscoop; van funktie en regulatie wordt een
samenvatting van een literatuurstudie gegeven.

Eosinoficle granulocytcn ontstaan in beenmerg in kleine, extravaskulair gelegen cclnesten.
In het promyelocytenstadium verschijnen de specifieke granula en na dit stadium kunncii
nog 5 tot 7 delingen optreden. Er zijn tijdens rijping morfologisch (m.b.v. E.M.) .3 stadia te
onderscheiden, waarbij de cellen worden ingedeeld naar grootte, kcrn\\-orm, kernstructuur,
hoeveelheid nucleoli enz.

Men onderscheidt: 1. een jonge vorm (= kleine cel met vele nucleoli), 2. een intermediaire
vorm (meest voorkomend in beenmerg) en 3. de rijpe \\orm (met bijna geen nucleoli, endo-
plasmatisch reticulum cn ribosomen meer over). Het eosinofielegehalte in bloed vertoont fy-
siologische schommelingen waarbij o.a. seizoensinvlocden (in voorjaar en herfst maximum)
en hormonen (tijdens ovulatie een maximum) een rol spelen.

Eosinofilie wordt gezien bij parasitaire infekties, allergische reakties, funktiestoornissen van
de milt, ziekten van de bloedvormende organen, vergrote mastcelpopulatie en bij neurogene
parasympatische toestanden. Er bestaat een direkte relatie tussen het eosinofiele aantal in
bloed en histamine, dat o.a. geleverd word door basofiele granulocytcn en mastcellen (bij
weefselbeschadiging).

1. een eosinofilie binnen 24 uur optredend en verdwijnend, t.g.v. o.a. histamine;

2. een vertraagde reaktie, pas na 2 dagen optredend en vaak meer dagen aanhoudend.
Wordt gezien bij aktieve inununisatie;

3. persisterende reaktie t.g.v. een chronische prikkeling, m.a.w. bij wcefselbeschadiging.
De funktie van de eosinofiele cel is nog niet geheel duidelijk. In ieder geval gaan zij de
schadelijke werking van histamine tegen en misschien betekent htm aanwezigheid in ont-
stekingswecfsel, het afbakenen van de ontstekingsreaktie, waarbij zij gezien moeten worden
als de fysiologische tegenspelers van de mastcellen. Ook spelen eosinofielen een rol in fago-
cytose, in immunologische processen en fibrinolyse.

Tenslotte: in een bloeduitstrijkje vindt men vaak een onregelmatige \\erdeling; tellen in een
telkarner m.b.v. een verdimningsmethode geeft betere informatie over het aantal eosinofielen
in bloed.

Little, P. B.; Cerebrospinal Ncmatodiasis of Equidae. /. Arn. vet. rned. Assoc., 160, 1407,
(1972).

Dat de lar\\\'ale stadia van darmparasieten niet alleen de oorzaak kunnen zijn van conditie-
verlies en de gevreesde wormaneurysmata blijkt uit het overzicht van zes gevallen van vijf
pony\'s cn een jaarling, waarbij meer of minder ernstige nerveuze stoornissen optraden.
Eén pony stierf binnen enkele uren. Vier dieren met evenwichtsstoornissen, al of niet ge-
combineerd met convulsies en verlammingsverschijnselen, werden na vier tot tweeëntwintig
dagen geëuthanaseerd. Een éénjarige shetlandhengst vertoonde coördinaticstoornissen vanaf
de geboorte.

Bij vijf van dc zes dieren werden kruipgangen gevonden in de grote en kleine hersenen; in
één geval gecombineerd met lesies over de gehele lengte van het ruggemerg. Het lumbale
ruggemerg van de zesde pony, met parese van de achterhand welke ten gevolge van een

tiauma zou zijn ontstaan, vertoonde degeneratieve gebieden in de grijze en witte stof, die
rnacrophagen en hernosiderine pigment bevatten. Tweemaal werden restanten van een larve
gevonden die echter niet nader was te determineren.

Bij alle dieren vertoonde de aorta een meer of minder ernstige aortitis in het proximale deel,
in vijf gevallen gecombineerd met een arteritis van de craniale mesenteriale arteriën, vier-
maal rnet infarcten in de nier en tweemaal met infarcten in de hartspier.

Volgens schrijver zouden ten gevolge van de lesies in de intima van hct hart en de proximale
aorta thromboseringen ontstaan, van waaruit de larven als emboli meegevoerd worden naar
de arteriolé van de hersenen en het ruggemerg. Na penetratie van de vaatwand migreren
zij willekeurig door het hersenweefsel, zodat ook de klinische symptomen, afhankelijk van de
localisatie, zeer verschillend kunnen zijn.

C u r r i e, V,. Eighty years of immunotherapy: a revicw of imnumological methods uscd
for the treatment of human cancer. Brit, J. Cancer, 26, 141, (1972),

In de inleiding wordt gesteld dat het grootste probleem van de behandeling van voortge-
schreden kanker is gelegen in de afwezigheid van echte aangrijpingspunten (..target sites")
in de maligne cel en het gebrek aan selectiviteit ten opzichte van normale en maligne cellen.
De ontdekking van tumorspecifieke antigenen bij proefdieren en zeer waarschijnlijk ook bij
de mens hebben een basis gevormd voor een meer specifieke kankertherapie: dc immuno-
therapie.

Er zijn verscheidene soorten van immunotherapie: één der oudste is de specifieke actieve im-
munotherapie waarbij een vaccin van al of niet gedode tumorcellen bij een patiënt met ge-
metastaseerde kanker wordt ingespoten. Dit kan een vaccin zijn afkomstig van een eigen
tumor of van die van een andere kankerpatiënt. De resultaten waren meestal complex en
onduidelijk, soms leek de opgewekte ontsteking een zekere rol te spelen bij de waargenomen
regressie. Opgemerkt was dat toediening van een tumor\\accin bij patiënten waarbij een zo
groot mogehjk deel van de tumor verwijderd was, een verhoogde stralingsgevoeligheid van hct
overgebleven tumorweefsel veroorzaakte. Vaccinatie (bestraalde tumorcellen) van patiënten
met maligne melanonien, zonder veel klinisch succes, toonde aan dat circulerende anti-
lichamen en cytotoxische lymfocyten werden .geactiveerd. Verlenging van remissies werd
waargenomen in patiënten met acute myeloide leukemie, behandeld met bestraalde tumor-
cellen.

De vrij slechte resultaten van de specifieke actieve immunotherapie kunnen mogelijk ver-
klaard worden door de toediening in een te laat stadium van de ziekte. Toepassing van deze
therapie in combinatie met andere vormen van therapie in een zo vroeg mogelijk stadium
lijkt meer aangewezen.

De specifieke passieve imnmnotherapie is vrij oud. Meestal werd serum van dieren die waren
ingespoten met menselijke tumorcellen, bij menselijke kankeraptiënten toegediend zonder veel
objectieve resultaten. Serum van patiënten in remissie veroorzaakte bij lijders aan enkele
tumorziekten (maligne melanoom, Burkitt\'s tumor) een zekere mate van regressie.
Niet-specifieke imnmnotherapie: gecombineerde toediening van B.C.G., bestraalde tumor-
cellen. ainantidine en Poly I: Poly C. Corynebacterium parvum gaf een vaak zeer lange
remissie bij door Mathé behandelde leukemie-paticnten. Het is echter moeilijk na te gaan
wat de rol van het B.C.G. bij deze therapie is. Bacteriën of bacteriële produkten kunnen
in het algemeen slechts eeiunaal toc.gediend worden. Mede daarom moet beschikt kunnen
worden over een serie van antigeen verschillende agentia die achtereenvolgens bij een patiënt
kvmnen worden toegediend.

De specifieke adoptieve immunotherapie, berustend op kruisimmunisatie van kankerpatiënten,
heeft tot dusver weinig resultaat opgeleverd.

De niet specifieke adoptieve immunotherapie, bestaande uit toediening van niet .gesensibili-
seerde lymfocyten, wordt soms gestoord door graft-versus-host reacties die mogelijk ook een
anti-leukemisch effect hebben.

Een andere therapie, waarbij immunologische factoren een rol spelen, is gebaseerd op een
kunstmatig opgewekte overgevoeligheidsreactie. Waarschijnlijk zijn de vrij goede resultaten
o.a. met basale celcarcinomen grotendeels tc danken aan ontsteking met aansluitende re-
gressie.

Na het overzicht van de tot dusver, met matig succes toegepaste immuno-therapieën worden
de toekomstmogelijkheden besproken.

De passieve immunotherapie zou mogelijk van belang kunnen zijn bij het voorkomen van
hematogene metastasen. De toepassing van de adoptieve immunotherapie zou verbeterd kim-
nen worden door bestraling van de toe te dienen lymfocyten waardoor geen graft-versus-host
reactie maar wel overdracht van immuniteit kan plaats vinden.

Interessant in dit verband is de toepasbaarlieid van nucieinezuren uit innnuun-competentc
lymfocyten en van „transfer factors". Wat betreft de actieve immunisatie moet gedacht worden
aan middelen om de vrij zwakke innnunogene werking van celmembraan-antigenen te ver-
sterken.

Bevordering (enhancement) van tumorgroei, de mogelijkheid van „graft-versus-host" reactie
en de overstimulatie van het reticuloendotheliale systeem (kans op amyloidosis, auto-immuun
ziekten en ontstaan van maligne reticulosen) zijn de risico\'s van verschillende vormen van
immunotherapie.

Aanbevelingen voor verder onderzoek gaan vooral in de richting van gecombineerde therapie
(immunotherapie chirurgie, chemotherapie of bestraling) bij mensen en dieren met tu-
moren, waarbij vooral gedacht moet worden aan goede controlegroepen. Methoden om spe-
cifieke gastheer reacties te kwantificeren zijn gewenst, vooral ook om de effecten van de
therapie te meten.

Jonas, D., H a s s 1 i n g e r, M. A. und W o 1 p e r t, E.: Neue .Aspekte zur Endoparasiten-
bekämpfung beim Pferd. Prakt. Tierarzt, 53, 427, (1972).

Bij koproscopisch onderzoek van 136 paarden werden bij 100% eieren van het Strongylustype,
bij 30,2% Parascarus equorum eieren en bij 10,3% Anoplocephala-eieren gevonden. Na faeces-
kweek werden bij 88% van de paarden larven van Strongylus vulgaris aangetroffen.
\\\'oor een onderzoek naar de anthelmintische werking van Equigard® werden de paarden
behandeld met 4 g werkzame stof per 100 kg lichaamsgewicht. Het werkzame bestanddeel van
Equigard® is dichlorphos 0,0-dimethyl-0-(2,2-dichlorvinyl)-phosphaat-(cis). Vier weken later
werd de behandeling herhaald, hoewel een aantal paarden i.p.v. Equigard®, Neguvon® kregen
toegediend in een dosering van 3,5 g poeder per 100 kg l.g. Aangezien van Neguvon® bekend
is, dat het 100% werkzaam is t.a.v. Gastrophiluslarven, werd dit bij wijze van controle uitge-
voerd.

Hoewel bij genoemde behandelingen geen intoxicatie verschijnselen zijn opgetreden, vestigen
de auteurs er de aandacht op, dat vooral voor Neguvon® een nauwkeurige gewichtsbepaling
noodzakelijk is. Tevens wordt vermeld, dat de opname van Equigard® met het voer goed is.
Aangeraden wordt het middel gedurende 24 uur vóór de behandeling in de ijskast te bewaren,
waardoor geur- en smaakveranderingen worden voorkomen.

Na beide behandelingen werden bij het merendeel van de paarden geen eieren van hel
Strongylustype meer aangetroffen. Tien weken later bleken zij allen weer eieren uit te scheiden.
Van de paarden besmet met Parascaris equorum bleek 5% na 2 behandelingen nog een patente
infectie te vertonen. Wat betreft Anoplocephala werden na beide behandelingen bij 1 5% van
de ei-uitscheiders, nog lintwormeieren in de mest gevonden.

Na de eerste behandeling met Equigard® bleken bij 97,8% van de proefpaarden larven van
Gastrophilus intestinalis afgedreven te worden. Dit had vooral plaats na 24 tot 48 uur. Bij
een aantal paarden kwamen bij de tweede behandeling zowel met Equigard® als met
Neguvon®, nog een aantal larven af. Een maand later werd nogmaals een behandeling uitge-
voerd, waarna — ondanks uitgebreid mestonderzoek — geen larven meer werden gevonden.
Het bestrijden van parasitaire infecties bij het paard is geen overliodige luxe. De auteurs wijzen
erop, dat wanneer men een ontwormings-schema hanteert, dit zonder meer op alle betrokken
jjaarden van toepassing moeten zijn. Gedurende het eerste jaar zou een behandeling om de
twee maanden plaats moeten vinden, het volgende jaar om de drie maanden en het derde jaar
kan men met behandelingen om de vier maanden volstaan. Daarna kan deze termijn mogelijk
nog verlengd worden.

In verband met een eventuele resistentie van endoparasieten t.a.v. bepaalde anthelmintica, doet
men er goed aan niet altijd hetzelfde wormmiddel te gebruiken. In verband met een eventuele

Gastrophilus intestinalis-\'mlecUe moeten de paarden niet eerder dan eind november begin
december met Equigard® worden behandeld. De trektocht van de larven duurt ongeveer een
maand en aangezien tot oktober nog infectie mogelijk is, zouden bij te vroege behandeling
tiekkende larven worden gedood, hetgeen tot nare reacties aanleiding kan geven.

J o I 1 y, D. VV., M a w d e s I e y - T h o m a s, L. E., B u c k e, D.: Anaesthesia of fish. Vet. Ree.,
91. 424, (1972).

Vissen kunnen verdoofd worden d.m.v. intramusculaire, intraperitoneale of intravasale injectie.
Toevoeging van een anestheticum aan het water is echter de meest praktische methode; het
verdovingsmiddel passeert dan het epitheel van de kieuwlamellen, en wordt zo in het bloed
opgenomen. De snelheid waarmee dit gebeurt is o.a. afhankelijk van de grootte van de vis
(kleine exemplai\'en worden sneller verdoofd) en van de intensiteit van de ademhaling.
In een tabel worden de kenmerken van verschillende anesthesiestadia weergegeven. Onder-
scheiden worden lichte sedatie, diepe sedatie, gedeeltelijk verlies van evenwicht, totaal verlies
van evenwicht, afwezigheid van reflexen en tenslotte het uitvallen van de functies van de
hersenstam. Een kortdurende excitatiefase kan voorafgaan aan de anesthesie. Kontrole op
reflexloosheid geschiedt door te knijpen in de spieren van de staartwortel.

Het verdient aanbeveling, bij chirurgische ingrepen e.d., de vis niet langer dan 4—5 minuten
.,op het droge" (d.w.z. op een natte doek) te laten. Bij langer durende handelingen moeten
de kieuwen periodiek of continu doorstroomd worden met anestheticum bevattend water.
Wanneer een verdoofde vis in vers water wordt gebracht, komt hij meestal spoedig bij. Is
de anesthesie zeer diep, waardoor ademstilstand is opgetreden, dan kan men, door de vis
passief te bewegen, water langs de kieuwen laten stromen. Door toepassing van een dergelijke
„kunstmatige ademhaling" volgt meestal spoedig herstel.

Van de geteste anesthetica verdienen MS 222 (Sandoz, Bazel) en propoxaat (Janssen, Beerse)
de voorkeur. De auteurs gebruikten de volgende concentraties: MS 222 van 25 tot 300 ppm,
propoxaat 1—4 ppm. (De standaard concentratie MS 222 bedraagt 100 ppm, bij voorkevu\'
gebufferd met bijv. natrium bicarbonaat 200 ppm. Ref.).

Urban, M., W ij m a n, M., R he i n o, M. and M a r r a r o, R.: Conjunctival flora of
clinically normal dogs. /. Am. vet. med. Assoc., 161, 201, (1972).

Van 150 klinisch normale honden werd gekweekt uit de conjunctivaalzak van beide ogen. Bij
91% van de honden was de kweek positief. De flora van beide ogen bleek in het al.gemeen
identiek. Bij de .\\m. c. spaniel. Basset, en D, Herder werden geen negatieve kweken gevonden.
Bij 61% van de jmedels, 12% van dc Basenji\'s en 7,5% van de Beagles waren de kweken
negatief.

Het meest geïsoleerd werden: Coagulase negatieve stafylokokken (55%), coagulase positieve
Streptokokken (45%), a-hemolytische Streptokokken (34%), corynebacteriae (30%), Neisseria
spp, (26%), Pseudomonas spp, (14%), niet-hemolytische Streptokokken (12%) cn /?-hemoly-
tische Streptokokken (7,3%). Vele andere soorten kwamen incidenteel voor. Éénmaal werd een
L-vorm geïsoleerd. .Alleen bij de Basenji werden Pneumokokken gevonden.

De tijd van het jaar beïnvloedde de frequentie van voorkomen van stafylokokken, Strepto-
kokken, diplococcen en Neisseria spp.

Bij herhaald onderzoek bij 6 honden over een periode van 21 dagen bleven de stafylokokken,
Streptokokken en Pseudomonas spp. steeds aantoonbaar. De andere gevonden stammen bleken
van voorbijgaande aard.

Volgens de auteurs lijkt een preoperatieve behandeling met een breedspectrumantibioticum
redelijk. Door het wegnemen van de normale flora bestaat echter de mogelijkheid van een post-
operatieve infectie door andere species. Een grondige sijoeling vóór de operatie met steriele
0.9% NaCl-oplossing wordt geadviseerd.

Hofman, VV.: Medionecro.si.s aortae idiopathica microcystica als Ursache spontaner .Aorten-
ruptmen beim Hund. Tierärztl. Rundschau, 26, 308, (1971).

Beschreven wordt een vrij acute dood als gevolg van een aortaru|)tuur bij een 1 jaar cn 7
maanden oude vrouwelijke Collie en een 8 weken oude mannelijke Pekingecs.
Bij de sectie vond men respectievelijk een hartgewicht van 151 gram (Collie) en 6 gram
(Pekingees), een hypertrofie van de linkerkamcr en een dilatatie van de rechter boezem
en -kamer (dit laatste alleen bij de Pekingees), verder een dwarsruptuur boven dc sinus
valsalvae van de rechter coronair arterie van respectievelijk 12 nun (Collie) en 8 mm (Pe-
kingees) lengte, met als gevolg een verbinding naar de rechter kamer (links-rechts shunt).
Microscopisch bestonden de veranderingen uit ccn relatief dunne intima, met weinig elas-
tische vezels en gering oedeem. De clastica interna ontbrak. Bij de Collie lagen voornamelijk
in het binnenste, minder in het buitenste derde deel van de media, en bij de Pekingees in
het middelste ene buitenste deel van de media in het algemeen spoelvormige cysten.
De elastische lagen, anders parallel gelegen, waren opgesplitst. De gladde spiercellen van
de media waren totaal verdwenen, terwijl er op veel plaatsen homogene massa\'s spiercel-
detritus lagen.

De naast de cysten gelegen spiercellen verliepen deels schuin of loodrecht op de elastische
vezels. De adventitia had een losmazige bindweefsclstructuur met talrijke vctcellen. In ver-
schillende vasa vasorum lagen intravasale thrombi (Collie).

Wat betreft de aetiologie van aortaruptuur zijn er verschillende oorzaken te noemen: vooral
bekend zijn die t.g.v, trauma, daarnaast zijn er een aantal minder bekende factoren zoals
plotselinge bloeddrukverhoging, degeneratieve veranderingen, ontsteking, tmnoren cn
parastaire laesies. Mogelijk dat bij deze honden constitutionele factoren, zoals bijvoorbeeld
een op genetische basis berustende onvolwaardigheid van het bindweefsel een rol zou kunnen
spelen. Dit baseert de auteur o.a. op het feit dat uit beide nesten van deze honden nog andere
dieren plotseling dood zijn gegaan met overeenkomstige verschijnselen.

Dergelijke aortico-caidinalc fistulac kunnen ontstaan bij medionecrosis aortae mycrocystica, in
dit geval is die necrosis van het type Gsell-Erdheim.

n d r e a e, U. imd D ä m m r i c h, K.: Über die Becinflussimg der Skcletentwicklung durch
energetisch unterschiedliche Fütterung bei ein-eiigen Zwillingbidlen. Herl. Münch, tierärztl.
Wschr., 85, 261, (1972).

Dc auteurs hebben onderzocht of het energieniveau van dc voeding invloed heeft op dc
skeictontwikkcling van slachtdieren.

Zij gebruikten hiervoor 11 jjaren eeneiige tweelingen, die tot 1-1 weken traditioneel opge-
fokt werden en waarvan daarna het ene dier gevoerd werd volgens de norm: lÜ x lichaams-
gewicht ■( 800 ,gzw en het andere dier volgens de ntirm: 10 x lichaamsgewicht 200 gzw
of 10 x lichaamsgewicht minus 100 gzw. Men zorgde ervoor, dat alle dieren per da,g even-
veel verteerbaar ruw eiwit (400 - 900 g), calcium (16.9 g) en fosfor (26.0 g) kregen toe-
gediend.

.■\\ls de dieren 78 weken oud waren, werden ze geslacht. Het hieek, dat de dieren die gc\\ocrd
werden met het meest energierijke rantsoen meer .gegroeid waren en ccn lan,gere radius plus
metacarptis hadden dan de dieren die gevoerd werden met een minder energierijk rantsoen.
\'1\'evens was de oppervlakte van een doorsnede van de diafyse van de radius groter, .M deze
verschillen waren significant (P < 0.05).

Daarentegen was de dikte van dc cortex van de diafyse van de radius per 100 kg lichaams-
gewicht voor de minder energierijk gevoerde dieren groter dan voor de energierijk gevoerde
dieren. Het energieniveau van het rantsoen had bij deze dieren geen invloed op de structuur
van de cortex.

De cpifysairlijn van de radius van alle dieren vertoonde veranderingen die een gevolg waren
\\an een te grote belasting. Dc epifysairlijnen van de dieren, gevoerd met het energierijke rant-
soen, waren meer veranderd dan de epifysairlijnen van de andere dieren. Dit wordt volgens
de auteurs veroorzaakt door een niet juiste verhouding tn««cn de gewichtstoename en be-

spiering enerzijds en de skelet-ontwikkeling anderzijds, waardoor er een minder dicht primair
spongiosaweefsel is gevormd. De gewrichtsvlakten van het rechter distale humerusgedeelte tot
en met de distale metacarpus vertoonden veranderingen tengevolge van een secundaire dege-
neratieve arthropathie, namelijk oneffenheden, vorming van spleten en kleinere oppervlak-
kige defecten van het gewrichtskraakhcen.

De veranderingen van de gewrichtsvlakten van de carpus waren het meest uitgesproken.
Bij de dieren die het meest energierijke rantsoen ontvingen, vertoonden de gewrichtsvlakten
de grootste afwijkingen. Dit komt niet alleen door een grotere belasting, maar ook door een
verschil in structuur van de dragende delen van de gewrichtsvlakte. Deze dieren hebben een
minder dicht netwerk van spongiosabalkjes dan dieren die een minder energierijk rantsoen
ontvingen. De gewrichtsvlaktc heeft daardoor minder steun en gaat daarom meer verande-
ringen vertonen.

.\\ls conclusie kan men hieruit trekken dat een energierijke voedering niet gunstig is voor
de skeletontwikkeling van dieren.

B i c k h a r d t. K.. Chevalier. H. .j., G i e s e. W.. Reinhard. H. .J.: Untersuchungen
zur Pathogenese. Fortschritte der \\\'eterinärmedizin nr. 18.
(Verlag Paul Parey Berlin, 1972).

De auteurs beschrijven uitvoerig deels uit de literatuur, deels uit eigen onderzoek diverse
aspecten van de acute spiernecrose bij het varken.

Zij beschouwen dit als een onderdeel van het hele complex strcssgevoeli,gheid/vlees kwaliteit.
Dit model zou een theorie kunnen opleveren die bij de verdere studie van de verschijnselen
van dit complex zeer van pas kon komen.

Zij onderscheiden drie soorten acute myopathieën, te weten: de NMD (nutritional muscle
de.generation) welke vooral in de skandinavische landen beschreven is, - - de belastings-
myopathie, waarbij vooral de slachting bleek, nat vlees oplevert, het zgn. PSE (= pale soft
and exudative) vlees. Tijdens het leven van het dier gaat dit vaak gepaard met een acidosis
ten gevol.ge van melkzuur ophopingen in spieren en bloed. Hierover is o.m. in Nederland veel
onderzoek gedaan.

De acute rugspiernecrose, waarbij plotseling ernsti.ge bewegin.gsstoornissen optreden gepaard
.gaande met pijnlijke zwellingen op dc rug. Klinisch herstelt het dier, doch op de plaats van
de zwellin.g ontstaat atrofie van het spierweefsel. Op deze afwijking wordt verder uitvoerig
ingegaan.

•Aan 22 .gevallen werd een diep,gaand klinisch, histolo.gisch en biochemisch onderzoek ver-
richt om tenslotte te komen tot een theorie over de etiologie en de pathogenese van de acute
ru.gspiernecrose alsmede de belastin,gsmyopathie. Klinisch, werd naast de pijnlijkheid en de
storingen in het staan en het voortbewegen regelmatig temperatuinverhoging waargenomen.
Circulatiestoornissen kwamen bij de meeste patiënten voor zoals cyanose, stuwing van de
oorvenen en verhoogde hart- cn ademfrequenties.

De eerste drie da.gen zijn kritiek. Bij een uit.gcbreider materiaal (120 varkens) kwam een
sterfte van 10% voor. Het bleek dat 7 dieren zich door diverse oorzaken buitengemeen
hadden ingespannen /transport, dekken, vastgeklemd). Bij enkele onderzochte dieren was
het kalium.gehalte en het melkzuurgehalte verhoogd.

Uitvoerig onderzoek werd gedaan naar de enzymgehaltes in bloed, spieren en organen. Zoals
te verwachten was bij een necrose, stegen de waarden van het CK (creatine kinase) ALD
(= aldo läse), GOT (glutamaat-oxaalazijnzuur-transaminase) en het GPT (glutamaat-
pyruvaat-transaminase) in het bloed, vooral in de acute fase, mede afhankelijk van het
reparatie en uitscheidin,gsproces. Aanbevolen wordt zich te bedienen van quotiënten van
GOT en CK om differentiaal dia,gnostisch een lever lijden uit te kunnen sluiten.
Al naar de mate van aantasting van de spier was het enzymgehalte gedaald. Verschillen in
rnyoglobine en vitamine E gehalten tussen gezonde en zieke dieren waren niet of weini.g
intgesproken aanwezig.

Patholoog-anatomische bevindingen verschilden al naar gelang het stadium van de ziekte.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 9, 1973 469

liet vlees vifas in het acute stadium wit tot bleek rose en zeer nat. Histologisch was vaak nog
een normale vezelstructuur met dwarsstreping aanwezig.

In de loop van de ziekte werd het spierweefsel bont, terwijl de dwarsstreping verdween en
de vezels scholvormig gedegenereerd leken. Later werden ontstekingsrcacties in het spier-
weefsel vastgesteld en tenslotte atrofische spiervezels.

1\'roefparingen werden uitgevoerd om gepredisponeerd diermateriaal te krijgen voor belasting-
tests. De bedoeling was het verband aan te tonen tussen de belastingmyopathie (PSE) en de
acute rugspiernecrose.

De dieren werden onderworpen aan een loopproef van 20 minuten. Daarbij bleek dat ten op-
zichte van normale dieren na belasting de bloedenzym en lactaat waarden sterker stegen.
Spierbiopsiemonsteranalyse (in narcose, direct diepgevroren met een speciale tang er uit-
gehaald) gaf bij gevoelige dieren een verlaging van het CK, .\'VI..D, GOT en GPT te zien,
terwijl de metabolieten van de glycolyses sterk verhoogd waren. De normale dieren hadden
alleen een normale vleeskwaliteit, terwij de proefdieren veel PSE-vlees vertoonden.
Op grond van deze bevindingen werd de volgende theorie opgesteld;

De acute rugspiernecrose is een speciaal geval van belastingsmyopathie. Er aan ten grondslag
ligt een genetisch bepaalde labiliteit van de spierstofwisseling, die in de mitochondriën ge-
localiseerd is. Na 50 kg bestaat de insufficiëntie van de energie stofwisseling permanent, al-
hoewel subklinisch die door inspannning manifest kan worden in de vorm van een ver-
snelde glycolysis.

De metabole acidosis die daar het gevolg van is kan dan de symptomen w.o. de circulatie-
stoornissen opwekken.

(Onderzoek van Eikelenboom (dis. Utrecht, 1971) heeft door directe metingen aan-
getoond dat inderdaad de subfunctie van de mitochondriën een belangrijke rol speelt. Daar-
mee wordt de bovengenoemde theorie dus geschraagd.)

Het zeer lezenswaardige onderzoekverslag wordt nog gevolgd door een indrukwekkende
literatuurlijst. Een belangrijke verdienste van het onderzoek is dat daarmee werd aangetoond
dat één van de oorzaken van de afwijkende vleeskwaliteit bij het varken tevens bij het levende
dier klinische spierafwijkingen geven.

Recentelijk is de He druk van de Veewet, bewerkt door Mr. K. .J. V e r s o 1 en de heer A. K.
van der Werf (Nederlandse Staatswetten, Editie Schuurman & Jordens, nunnner 27,
n.v. Uitgeversmaatschappij W. E. J. Tjeenk Willink, Zwolle), verschenen.

Naast een enkele aanvulling van de jurisprudentie, en — uiteraard — de aanpassing van de
teksten van de wettelijke bepalingen e.d. is deze druk (bijgewerkt tot 1 juni 1972) uitgebreid
tnet de Bijenwet. Mede om deze reden is de uitgave thans in twee delen gesplitst om de hanteer-
baarheid te bevorderen.

Deel I bevat de Veewet, Runderhorzelwet en de Tuberculinewet. Deel H behelst de Land-
bouwuitvocrwet 1929, Vogelziektewet, Wet bestrijding tularaemie. Wet wering besmettelijke
ziekten bij nertsen, .Antibioticawet, Wet op dc uitoefening van de diergeneeskunst en dc
Bijenwet 1947.
De verkoopprijs is ƒ 24,50.

\'k was bezig een lam te verkrachten
\'t emphyseem borreld\' op als gedachten:
D\'alledaagse praktijk
maakt me stinkende reik-
halzend uitzien naar \'t jaarfeest in Drachten.

Het opnemen van patiënten in de Kliniek voor Inwendige Ziekten kan in het algemeen vlot
en zonder belemmering gebeuren. Wij stellen het daarbij op prijs als de practiserende dierenarts
niet alleen zijn bevindin.gen vermeldt, maar ook de waarnemingen van de veehouder. Dit
laatste klemt te meer, daar veel eigenaren niet meekomen naar Utrecht.

Wij kunnen ons echter niet aan de indruk onttrekken, dat er bepaalde colle.gae zijn, die ons
sjjcciaal gedurende de week-ends inschakelen. Wij hebben er geen bezwaar tegen om te worden
ingeschakeld als de dierenarts werkelijk in nood zit; wij hebben er echter wel bezwaar tegen
om in de week-ends karweitjes te moeten opknappen die de collega door dc week wel zelf
opknapt.

Ook onze dienstdoende dierenartsen willen gedurende het week-end nog wel eens wat vrij
hebben. Het roept grote weerstand op als zij moeten inspringen voor niet of slecht onderzochte
patiënten, die de practicus best zelf had kunnen behandelen.

Met een beetje .goede wil van beide kanten, kan deze zaak soepel blijven lopen. Wij rekenen
gaarne op de hulp van de practici.

De London School of Hygiene and Tropical Medicine organiseert ieder jaar een aantal cur-
sussen in statistiek welke toegankelijk zijn voor personen met een studiebeurs van de Wereld-
gezondheidsorganisatie. De cursussen zijn alle in de Engelse taal.

Deze cursus duurt van eind september tot rncdio-december 1973. Zij is bedoeld voor personen
die zich in hun land bezig houden met het vastleggen, verwerken en publiceren van officiële
ziekte- en sterftestatistieken. Een medische kwalificatie is niet nodig.

Het programma omvat ook levensstatistiek en statistische methoden, zoals toegepast op de ge-
zondheidszorg en preventieve geneeskunde.

De cursus word georganiseerd in samenwerking met het "Office of Population Censuses and
Surveys" in Londen.

Deze cursus duint van eind september tot maart volgend jaar. Ze wordt gegeven door de
London School of Hygiene and Tropical Medicine als onderdeel van haar tweejarig les-
programma voor post-gegradueerde opleidingen in sociale geneeskunde.

De cursus is bedoeld voor medisch gekwalificeerde personen en geeft uitgebreide instructie
in het gebruik van statistische methoden in medisch onderzoek en in de grondbeginselen en
methoden van epidemiologie. Voor deze cursus is een zeer .goede beheersing van het Engels
noodzakelijk.

Deze in oktober a.s. startende cursus dmn t één jaar. Ze is vooral bedoeld voor candidaten die
over een goede algemene kennis van wiskimde en wiskundi.ge statistiek beschikken.
De cursus is driedelig: Het eerste deel voorziet in de inleidin.g tot de hoofd- en aanver-
wante onderwrpen als fysiologie, biologie van de mens, epidemiologie, .gezondheidsdiensten,
administratie en computer-programmering.

Het tweede deel concentreert zich vooral op onderwerpen als volkenkundige- en epidemiolo-
.gische statistiek, verwerking van medische gegevens, medisch-gerechtelijke processen, enz.
Het derde deel van de cursus wordt besteed aan de voorbereiding van een rapport over een
eigen onderwerp. Ook voor deze cursus is een .goede kennis van het Engels noodzakelijk.
.•\\angezien de bij de Wereldgezondheidsorganisatie aangesloten landen vóór 30 april a.s. even-
tuele studiebeurzen dienen aan te vragen, is het noodzakelijk bij eventuele belangstelling
spoed te betrachten.

Nadere informatie kan schriftelijk worden aangevraagd bij de: Stafafdeling Internationale
Zaken, Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne, Dr. Reijersstraat 12, Leidschendam.

In samenwerking met Dow Chemical Nederland B.V. organiseert .Aesculaap B.V. een Symposion
met als thema: "Mastitis en Antibiotica".

Vier sprekers hebben zich bereid verklaard ieder één facet van dit veelomvattende thema te
willen belichten. En wel die facetten die voor de diergeneeskundige praktijk het meest interes-
sant geacht mogen worden.

Prof. J. M o 1, Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong, Faculteit der Diergenees-
kunde, opent de rij van sprekers met een voordracht over „Georganiseerde Mastitisbestrijding
en Antibioticatherapie". Hierbij komt ook de stand van zaken in internationaal verband aan de
orde.

Drs. .A. van Keulen sluit hierbij aan met een inleiding getiteld: ,,.Antibiotica en Volks-
gezondheid". Welke gevaren kleven aan het gebruik van .Antibiotica, achtergronden van reeds
bestaande en te verwachten wetgeving, nationaal en internationaal.

In aansluiting op deze twee algemeen inleidende referaten volgt een discussie, waarmee dc
ochtendzitting besloten wordt.

Na de lunch volgen twee technische voordrachten over Antibiotica, en wel toegespitst op de
Mastitis therapie.

Drs. H. M o 1, Keuringsdienst voor Waren in Utrecht, zal spreken over: .,Farmacodynamiek
van Antibiotica". Hierbij zal het gedrag van de antibiotische stof in het behandelde dier ter
sprake komen, met nadruk op verschillen tussen de diverse „families" van .Antibiotica. Wat
kan men hieruit afleiden over werkzaamheid en uitscheidingspatroon.

Dr. R. G. D ij k s t r a. Gezondheidsdienst voor Dieren in Friesland, benadert de zaak van de
kant van de te bestrijden Mastitisverwekkers in een lezing getiteld: „Mastitisverwekkers en
.Antibiotica". Ook de middagzitting zal besloten worden met een discussie.

Dit Symposion wordt georganiseerd in de Flevohof in Biddinghuizen op vrijdag 18 mei 1973.
.Aanvang: 10.00 uur. Sluiting: 16.30 uur.

Nadere inlichtingen worden gaarne verstrekt door Collega J. A. M. Schrooyen, .Aesculaap
B.V. - Boxtel (tel. 04116 - 41 21) óf Collega P. Lycklama ä N ij e h o 1 t. Dow Chemical
Nederland B.V. - Rotterdam (tel. 010 - 14 30 11).

De bijeenkomst zal plaatsvinden in vergaderzaal T van het Rijks Instituut voor de Volksge-
zondheid, le Brandenburgerweg 78b. Bilthoven.

De aanvang is gesteld op 19.30 uur. Vanaf 19.15 uur is cr gelegenheid tot koffiedrinken.

Van de Directie van de Veeartsenijlcundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondlieid

In dc Noord-Brabantse gemeenten Gilze en Rijen, Baarle-Nassau, Nieuw Ginnelccn, Alphen
cn Riel en Chaam is een proefenting tegen varkenspest uitgevoerd. De enting is verricht met
een verzwakt levend vaccin van de C-stam, dat is toegestaan door de directeur van de V.D.
Het bedrijfsleven heeft aandrang uitgeoefend tot de proefenting over te gaan en zal de kosten
ervan dragen. De Minister van Landbouw en Visserij heeft toestemming tot de proefenting
gegeven op voorwaarde dat gedurende een jaar, van 1 april 1973 tot 16 maart 1974, het
gehele gebied immuun zal worden gehouden tegen varkenspest.

Dit zal worden bereikt door endng van alle in het gebied aanwezige varkens van 2 weken af,
gevolgd door een regelmatige na-enting om de 2 weken van de biggenstroom in de leeftijd
van 6 tot 8 weken en enting van nieuw in het gebied aangevoerde dieren gedurende ge-
noemde periode. De geënte varkens zullen met blikmerken worden geïdentificeerd.
Doel is te trachten het gebied vrij te maken van de ziekte. De proef wordt genomen in het
kader van reeds eerder uitgevoerde en nog in uitvoering zijnde wetenschappelijke veldexperi-
menten in Noord-Brabant, waarbij o.m. de onschadelijkheid van de entstof wordt nagegaan.

Had Nederland over januari 1972 nog 7 gevallen van mond- en klauwzeer, in de overige
maanden van dat jaar kwam de ziekte niet meer voor. West-Duitsland had verdeeld over
8 maanden 25 gevallen. Frankrijk had 2 gevallen in april. Griekenland had over 1972 een
aantal van 320 gevallen, Hongarije 11, Roemenië 12, Spanje 157, Tsjechoslowakije 11, Rus-
land 450 en Italië 2 gevallen.

Nederland telde over 1972 166 gevallen van pseudo-vogelpest. België had in dat jaar 65 ge-
vallen, Frankrijk 881, West-Duitsland 5517, Engeand 329, Oostenrijk 178, Spanje 38, Por-
tugal 137 en Zwitserland 8 gevallen. Van de Oost-Europese landen had Rusland 255 ge-
vallen, Bulgarije 24, Joegoslavië tot en met oktober 398, Roemenië 37, Tsjechoslowakije 8,
Polen 67 en Oost-Duitsland 2.

Nederland had over 1972 156 gevallen van varkenspest. België telde er over dat jaar 40,
Frankrijk 84, West-Duitsland 849, Spanje tot en met oktober 532, waarvan 363 gevallen van
.Afrikaanse varkenspest en Portugal 1083, waarvan 869 gevallen van Afrikaanse varkenspest.
Italië telde tot en met augustus 12 gevallen en Oostenrijk over het gehele jaar 27.
Van de Oost-Europese landen had Rusland over 1972 tot en met november 101 gevallen,
Roemenië 72, Polen 316, Joegoslavië tot en met september 90, Hongarije 2, Tsjcchoslawakije
63 en Oost-Duitsland 24. Griekenland meldde 29 gevallen.

Nederland bleef in 1972 vrij van rabies. België meldde over dat jaar gevallen in 7 gemeenten.
Frankrijk in 1008 gemeenten, West-Duitsland in 2046 gemeenten. Oostenrijk in 73 gemeenten,
Zwitserland in 517 gemeenten en Italië tot cn met september in 36 gemeenten.
Van de Oost-Europese landen had Rusland tot en met november gevallen in 1150 gemeenten,
Hongarije in 848 gemeenten, Joegoslavië tot en met oktober in 111 gemeenten. Polen in 913
gemeenten, Roemenië in 39 gemeenten en Oost-Duitsland in 1493 gemeenten.

3, Afd. Zeeland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 16.00 uur, „Korenbeurs"\', Goes
3, Werkgroep Dierpathologen. Vergadering (pag. 472)

9—12, llth Annual Meeting of the Society for Laboratory Animal Science (Gesellschaft
für Versuchstierkunde), Antwerpen (pag. 1093 (1972))
10, Orthopaedische avond. Kliniek voor Kleine Huisdieren (pag. 429)
12, Afd. Gelderland K.N.M.v.D., 15.00 uur, Onderzoek Instituut Zeezoogdieren in
Harderwijk. Lezing, rondleiding, show (dolfinarium)

14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
1972))

17, A.G.V.-Gontrole Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stichtse Rotonde 11,
Amersfoort (pag. 430)

18, Symposion over Mastitis en Antibiotica Flevohof - Dronten, aanvang 10.00 uur.
(pag. 472)

19, .Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Feest in Guriosahuys Kaatsheuvel (pag. 476)
22, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering

22—30, 3e Wereld Conferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië (pag 1470
1971))

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. \\\'oorjaarsdagen, R.A.I. Con-
gresgebouw, Amsterdam (pag. 372)

9 —12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft (pag, 46)

20—24, 6th International Symposium of W..A.V.F.H, Elsinore, Denemarken (pag 1359
(1972) en pag. 365)

12, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadermg
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, VI Symposium of the World Association for the Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria (jjag. 178)

20 -30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Imnmnologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne .....— Eerste Internationale Congres,

4— 6, 22. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und Künstliche Besamung.

5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten,
18, ..Mycoplasma\'s bij plant, dier en mens". Symposium, Wa,geningcn (pag. 365)

13, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

10 -12, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, Simul-
taanvertaling, R.A.I.-Congrescentrum, Amsterdam.

30— 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-Automobilisten. Verkeersmedisch congres. Jaarbeurs-
congrescentrum, Utrecht

25—31, Third International Congress of Parasitolo,gy. München (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

Aansluitend op de mededeling in het Tijdschrift van 15 maart jl. kan omtrent de vacatures
in de Ereraad het volgende worden meegedeeld.

C. Eenhoorn 1973 treedt tussentijds af als secretaris van de Ereraad op eigen verzoek.

Overeenkomstig het bepaalde in artikel 68 van het Huishoudelijk Reglement, stelt het
Hoofdbestuur in overleg met de Ereraad als secretaris voor collega K. S c h u i 1 i n g.
F. P. Talmon 1973 herkiesbaar.

In het kader van de ontwikkelingen rond de bepaling van de primaire verantwoordelijkheid
voor de vleeskeuringswet, waaromtrent in het najaar door de betrokken ministers een schrijven
is gericht aan de voorzitter van de Tweede Kamer, is door een aantal leden van de Tweede
Kamer uit praktisch alle politieke partijen een aantal vragen gesteld en hierop is door de
betrokken bewindslieden een antwoord gegeven.

\'l\'e concluderen valt hieruit dat de Tweede Kamer geen eenzijdige beslissingen van de beide
bewindslieden zal aanvaarden, vooruitlopend op een uitspraak van de Kamer.
De desbetreffende teksten luiden als volgt:

„VRAGEN van de leden Veder-Smit (V.V.D.), L a m b erts (P.v.d.A), V a n L e e u -
w e n (.4.R.P.), H e ij m a n s (K.V.P.), Van Aarde n n e (V-.\\\'.D.), Van V e e n e n -
d a a 1 - V a n M e g g e 1 e n (DS\'70), T i 1 a n u s (C.H.U.) .HonigvandenBossche
(B.P.), Beek mans (D\'66), De Leeuw (C.P.N.) en T u ij n m a n (V.V.D.) inzake
de primaire verantwoordelijkheid voor de Vleeskeuringswet. (Ingezonden 23 januari 1973.)

1. Houden de Ministers vast aan hun toezegging, onder andere gedaan in de laatste alinea van
hun brief d.d. 17 november 1972 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer (zitting 1972 —
12 124 nr. 1) inzake de uitvoering van de Vleeskeuringswet, dat geen maatregelen betreffende
ecn overdracht van dc primaire verantwoordelijkheid voor de Vleeskeuringswet aan de bewinds-
man van Landbouw cn Visserij zullen worden getroffen alvorens de Kamer daarover met hen
van gedachten heeft gewisseld?

2. Is het waar, dat sinds de verzending van deze brief zowel de Veeartsenijkundige Dienst als
de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid zijn verhuisd van Leidschendam naar
het Ministerie van Landbouw en Visserij?

3. Berust voorts de mededeling in de uitgave van oktober 1972 van het Ministerie van I.and-
bouw cn Visserij „Aspecten van de Nederlandse Landbouw" (blz. 33, rechterkolom), dat de
primaire verantwoordelijkheid voor de gehele vleeskeuring thans bij dit dejjartement is onder-
gebracht, op waarheid?

4. Indien de beide vorige vragen bevestigend worden beantwoord, hoe valt dit dan te rijmen
met de uitdrukkelijke toezegging genoemd in vraag 1?

5 Zijn de bewindslieden bereid te verklaren, dat zij in afwachting van het bedoelde kamer-
debat geen enkele, ook geen voorlopige maatregel zullen treffen, vooruitlopend op een uitspraak
van de Kamer?

.•\\NTWOORD van de Ministers Boers ma (Landbouw en Visserij) en Stuyt (Volks-
gezondheid en Milieuhygiëne). (Ingezonden 13 februari 1973.)

1 en 5. Wij houden ons aan de toezegging in dc laatste alinea van de brief van 17 november
1972 inzake de vleeskeuring aan de Voorzitter van de Tweede Kamer. Uiteraard geldt deze
toezegging ook voor voorlopige maatregelen die op de in de brief genoemde maatregelen zouden
vooruitlopen.

2 en 4. De Veeartsenijkundige Dienst en dc Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezond-
heid vormen al vanouds een personele unie, die tot in 1966 in de gebouwen van het Ministerie
van Landbouw was ondergebracht. Vanaf medio 1966 is deze gecombineerde dienst gehuisvest

;n Leidschendarn en vanaf medio 1972 — overigens vóór de verzending van de brief van 17
november — weer in de gebouwen van het Ministerie van Landbouw en Visserij. Deze ver-
huizing was het gevolg van de claims op ruimten binnen het nieuwe departement van Volks-
gezondheid en Milieuhygiëne.

3. Deze mededeling komt voor in een gedeelte van de oplage en is onjuist. In het andere deel
van de oplage is deze mededeling gecorrigeerd en wordt vermeld dat het voornemen bestaat
de primaire verantwoordelijkheid voor dc gehele vleeskeuring bij dit departement onder te
brengen, terwijl het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne verantwoordelijk blijft
voor het normeren van de volksgezondheid."

In hct kader van het Post Akademisch Onderwijs worden de volgende cursussen georganiseerd.
Histologisch Onderzoek van Vleesprodukten
piogramma: doel van het histologisch onderzoek vleeswaren
wettelijke aspecten

beknopte herhaling van de microscopische anatomie
technieken van fixeren, snijden en kleuren

beoordelen van coupes van vleeswaren met het oog o|) weefselsamenstelling, ver-
boden bestanddelen en micro-organismen,
cursusduur: 6 middagen, eerstvolgende cursus 15, 17, 22, 24, 29 mei en 6 juni (volgeboekt).
.Aantal deelnemers 6.

In het komend najaar worden 2 volgende cursussen .gegeven,
plaats: Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong,

ziekten van pluimvee i.v.m. keuring
het slachten en keuren van pluimvee
hygiëne pluimveeslachterij
excursie.

cursusduur: 6 middagen, eerstvolgende cursus 17, 22, 24, 29 mei, 5 juni en een excursiedag.
Aantal deelnemers 20.

De volgende cursus zal bij voldoende deelname zo mogelijk in het najaar worden
gegeven.

wettelijke en internationale aspecten
bezinning over de positie van de bio-industrie.
cursusduur: ± 10 hele dagen.

In.schrijving voor deze cursiLSsen kan geschieden bij het bureau van de K.NMvD Juliana-
laan 10 te Utrecht, tel. (030) 51 01 11.

Leden van de Afdeling Noord-Brahant, wij altenderen ti op een feest te houden
op 19 mei aanstaande in het Curiosahuys te Kaatsheuvel.

Deelname door storting op bankrekening no. 488008301 ten name van de Fiscus
Feestcommissie Curiosa, Amro Bank te Helmond. Giro van de Bank 1111294.
Nadere mededelingen volgen persoonlijk.

Het jaar 1972 stond voor de Groej) W.O. in het teken van de zelfbe
iiianicren werd geprobeerd te weten te komen wat de (hoep vooi
h( tekenen en hoe daaraan in dc praktijk gestalte gegeven zou kumien
1971 gehouden enquête suggereerde, dat de belangstelling der leden
|)elijke voordrachten uitging, was daarvóór juist geljleken hoe ge

■ing deze belan.gstclling in dc
de (Jroep dc activiteiten toch in andere richtingen

1 huishoudelijk karakter had. werd de „Commissie
lichting" ingesteld onder leiding van collega H. Mol. In de commissie

1 gedegen rapport, getiteld
opport werd op de tweede
ie|)tember met de leden besproken en na enige kleine wijzigingen
cstiiur van de K.X..M.V.D. Naar aanleiding hiervan vond een onder-
nwoordigers van het Hoofdbestuur en dc Groep, waaruit bleek, dat
as te zoeken naar mogelijkheden het door de Groep begonnen werk
■tten.

werd het begin dit jaar voltooide cn aan het Hoofdbestuur aangc-
minder gunstig ontvangen. Het leidde tot een bijeenkomst van een
m het bestuur \\an dc Groep. Uit de gesprekken bleek.
Groep VV.(J). naar een federatie toe wil, die naar de
1 bestaan als zijn oprichters. Hoewel dc nota in
.-erd werd is .geen discussie o]) gang gekomen.
i\\ni gehouden. Op deze vergadering stond een
butieheffing van de K..N..\\l.v.l). ter discussie.

statistische bewerking der resul
e van het R.l.\\\'. te Bilthoven)
es. Een jjublikatic \\an de be

vooi wijzigingen van het Tijdschrift voor Dier-
gehoor. I\'ijdcns een gesprek tussen dc redaktie
groep bleek dc eerste zcer gevoelig voor de gedane
Ar te maken.

Ook dit jaar werd de ledenlijst vooizien van meer gegesens over de leden dan hun naam en
.idres. Tevens werd een begin .gemaakt met de vorming van een overzicht van publicaties van
dc hand \\ an de leden over 1970 en 1971. Dc response op het verzoek voor deze lijst de nodige
L;Cge\\ens te verstrekken was ongeveer .ÏO\'/r.

Door het opzeggen van het lidmaatschap door zeven collegae en de aanmelding van vijf nieuwe
leden kwam het ledental op honderd.

Voor 1973 zal nogmaals eeen Post Universitaire Dag op het programma staan. Bovendien
zal een aantal bijeenkomsten bele,gd worden, waar leden over hun ei.gen werk kunnen vertellen.
(Jin het vertelde niet demonstraties te kunnen toelichten of om een eventuele e.xcursie mogelijk

te maken, zullen deze bijeenkomsten zoveel mogelijk op het Institmit waar het betreffende lid
werkzaam is, gehouden worden, Daarnaa.st zullen ,,Erkenning cn re.gistratie van specialismen\'\',
,,Voorlichting over diergeneeskunde en dierenartsen aan leden, toekomstige leden, instituten,
bedrijven en instellingen", ,,De structuur van de K,N,.\\l,v,l)," en andere onderwcrijcn voor
dc leden van belang verdere aandacht krijgen,

Bij het ter perse gaan van deze aflevering werd het volgende persbericht van de Rijksuniver-
siteit Utrecht ontvangen:

Bij K,B, van 28 maart 1973 nr, 34, is benoemd aan de Utrechtse universiteit met ingang
van de dag waarop hij zijn ambt zal aanvaarden

tot gewoon hoogleraar in de fakulteit der diergeneeskunde om onderwijs te geven in de leer
der voedin.gsmiddelen \\an dierlijke oorsprong i,h,b, de keuring van deze voedingsmiddelen.
De heer Van Logtestijn studeerde diergeneeskunde aan de Utrechtse universiteit. In 1956
behaalde hij het dierenartsdiploma.

Na zijn militaire diensttijd werd hij aangesteld bij het Institmit voor \\oedin,gsmiddclcu van
dierlijke oorsprong van de Utrechtse universiteit.

In 1965 promoveerde de heer \\\'an Logtestijn op het proefschrift getiteld: „Over het post-
mortale pH-verloop in vlees en de betekenis daarvan voor de beoordeling van slachtdieren".
Vóór het uitkomen van zijn dissertatie had hij, ten dele met anderen, enkele artikelen gepu-
bliceerd over uiteenlopende onderwerpen.

Verscheidene publikaties nadien zijn hct resultaat van \\oortgczette studie over het promotie-
onderwerp.

Sinds 1 september 1967 is hij belast met een onderwijsopdracht in ,,de hygiëne der voedings-
middelen van dierlijke oorsprong".

In 1971 werd hij benoemd tot gewoon lektor met voorgenoemde leeropdracht. Voorts werden
buiten de fakulteit der dicrgenees\'uinde kortere of langere series colle.ges vleeskennis en an-
dere onderwerpen gegeven ten behoeve van o.a. de Landbouwhogeschool te Wa.geningen en
de cursus Middelbare Nijverhcid.sakte (N-18).

Onze eerste bijeenkomst in 1973 werd gehouden op 5 februari j,l, in het Motel tc Hceren-
veen. Mevrouw E. J. a n der L i n d c n-N jj d a m hield voor 32 leden een praatje over
„kinderspel \\roegcr i-ii nu". Ojigravingen hebben aangetoond dat de kinderen in de opvolging
van de eeuwen meest hetzelfde genre speelgoed hebben gebruikt,

In onze musea is hier van nog veel terug te vinden. De spreekster besteedde \\ooral aandacht
aan het stimulerend effect van hct siicelgoed op gevoelsleven en fantasie van hct kind.
De vofgende bijeenkomst is vostgestcid op woensdag 2 mei a.s. in Drachten, waar dierenarts
E. Bron te Sneek voor ons een lezing zal houden over zijn reizen naar hct nabije Oosten.
Hiervoor zullen ook de echtgenoten worden tiifgenodigd.

16 november \'72 brachten we een bezoek aan de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zwolle.
Na ontvangst met een kopje thee en een overzicht van de werkzaamheden van deze dienst
gegeven door de directeur, werden we door \'t nieuwe gebouw rondgeleid, \'t Was een prettig
bezoek met veel belangstellende dames.

19 december \'72 beluisterden wij met de heren een lezing van de heer Carbasius
Weber, getiteld "de goede wilde", \'t Was een interessante avond, jaimner dat de opkomst
van de dames niet erg groot was.

20 februari \'73 was onze laatste vergadering. De heer en mevr. E x vertoonden dia\'s en

films, die tijdens him reis naar Ecuador en de Galapagoseilanden gemaakt waren. Ook wer-
den diverse mooie handwerk wandkleden uit Ecuador door ons bewonderd. Daarna hield
Mevr. R u y g h een inleiditig over Kenia, waarbij door Mevr. J a a r s m a een film werd
vertoond. De families Ruygh en Jaars ma hadden nl. een safarireis naar Kenia gemaakt.
De lezingen, dia\'s en films waren heel boeiend en de aanwezigen heijben van deze avond
genoten.

Op 25 januari 1973 was er een bijeenkomst waar Mevr. Hamminga uit .\'Vrnhem, lid van
man, vrouw, maatschappij een lezing hield over „de vrouw van deze tijd". Zij streven er naar
dat het gedragspatroon veranderd wordt, zodat een vrouw niet een bepaalde rol toegewezen
krijgt, maar dat ze de mogelijkheid krijgt om vrijwillig te kiezen. Ze moeten leren bewust
te denken en zelfstandig te zijn. Er ontstond een levendige discussie en dat maakte het bij-
zonder interessant.

15 maart 1973 was er een bijeenkomst in het Universiteitshuis te Nijmegen. Pater Ver-
meer hield een lezing over: „hel werk van de hulpdienst". Dit werk omvat de morele en
.geestelijke nood. Dat deze noden groot zijn blijkt wel uit de S.O.S. telefoondienst voor dag
en nacht, waar veel gebruik van gemaakt wordt. Eén van de grootste noden van deze tijd is
de eenzaamheid zowel bij jong als oud en dikwijls bij mensen, die maatschappelijk hoog op
de ladder staan. Wat Pater Vermeer met zijn hulpdienst doet is werkelijk fantastisch. De
levendige discussie illustreerde de grote belangstelling voor dit onderwerp.

Donderdag 25 januari brachten wij een bezoek aan de zilverfabriek Van Kempen en Begeer
te Voorschoten. Wij werden met een kopje koffie ontvangen. Daarna volgde een rondleiding
door de gehele werkplaats met een zeer verzorgde uitleg. De gezellige lunch, die we deze
keer gebruikten in „Allemansgeest" heeft ook zeker weer bijgedragen aan de onderlinge band
die langzamerhand is ontstaan.

Woensdag 14 maart bezochten we de Koninklijke Stallen in Den Haag. We verzamelden ons
bij Mevrouw de Vries, dronken bij haar een kopje koffie en gingen van hieruit samen
naar de Koninklijke Stallen, waar we ontvangen werden door de Heer van der Touw.
Hij wist ons veel te vertellen over de bijzonderheden van de mooie rijtuigen van al het paarde-
tuig en tenslote zagen we ook nog de prachtige paarden. Wij bleven langer dan afgesproken
was, maar het verliep allemaal zo gezellig, dat iedereen graag nog eens terug wilde gaan.
De lunch werd gebruikt in het nieuwe „Promenade Hotel\'\'.

Voor april staat er een bezoek aan het landhuis„Huis ten Donck" le Ridderkerk op het
programma.

Speciaal voor de nieuwere leden onder ons laten wij hier nog even de geschiedenis en de
doelstellingen volgen van de IWA waar wij sinds enkele jaren deel van uit maken.
Vraagt Uw afdelingsbestuur ook vooral de bulletins te laten circidcrcn.

"This International Womcns Auxiliary to the Veterinary Profession, was founded by Mrs.

E. Bott during the World Veterinary Congress in London 1949 and is still the only
inlernational auxiliary to any profession in the world.

Today it consists of 44 different Associations in 30 separate countries and has contacts in
4 other countries where it is not [(Ossible to form an association.

It is organised by a Board of Officers elected at Mexico General Assembly of LW..\'\\. con-
sisting of:

President Mrs. J. S. J. La u d c r, England, assisted by 7 Vice Presidents, each responsible
for a group of countries. Editor and three assistants to publish annual Bulletins in four lan-
guages. Treasurer and assistant for finance and membership fees. Chairman of Vouth Ex-
change and international hosjiitality, with a committee from Euro|)(\', .Xmcrica. .Australia and
South .America.

.Also assisted and advised by the Hon. Vice Presidents and Founder President Mrs. A. E.
Bott.

Several international meetings have already been held and plans are lieing prepared for
the World Congress in Thessaloniki Greece 1975.

Mrs. Lauder President LW..A. attended the World Veterinary .Association Permanent Com-
mittee in Paris 1972, a new Bulletin has been published, a financial budget discussed as well
as a wider Youth Exchange and Hospitality programme arranged.

During tlie 1st European Congress at Wiesbaden Sept. 1972, Mrs. Bott en Mrs. Lauder
had the privilege and pleasure to talk with Dr, 5. F. Srheidy and Prof. Dr. R. Vui-
1 a u in e. both \\"ic\'e Presidents of the World X\'eterinary .Association who were attending
the Congress.

Often board members have been asked about the goals of the IW.\\.
.According to the Constitution, the objectises of the .Auxiliary an :

a. To promote a better understanding of the role veterinary medicine ])lays in society.

b. To promote better relations between he \\\'eterinary Profession and organizations which
are directly or indirectly interested in realizing world pcacc.

These objectives are being carried out by the affiliated auxiliaries in a variety of ways. The
following are some examples:

3. Encouragement to veterinary students through awards of books, instruments and other
l)rizes.

4. Spiritual and economic aid to widows and families of recently deceased veterinarians.

7. Providing hospitality for visiting veterinarians and/or members of their families.

9. Encouragement of imderstanding and knowledge of peojjles of other cultures.
10. Promotion of jieacc among nations."

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Xederlandse MaatschajiiJii voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

J. W. Hakkesteegt, C:orn. Bregmanstraat 4, Schagen.
,1. W. Pasman, p/a Steynlaan 52, Den Haag.
E. M. Ruymbeek, ]>/a Gravenstraat 101, Clinge.

.Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschajipij \\oor Dicrgeneeskimde meldden zich de
collegae:

Bosch, H. W.: 1973: lUrecht, p/a Homeruslaan 13: tel. (03(1) .il 48 82: gr. 293962: a.ss. bij
Groe|)spraktiik Staphorst. toev. als lid (l.ï)

Clay, K.: Cuyck, Fazantenlaan 132: tel. (08850) 42 77 (privé), (070) 18 3044 (bur.i; Dir.

Jaarsma, S.; Berkum (gem. Zwolle), Sparrcnlaan 92: tel. (05200) 3 65 58: gr. 891051; adj.

ts.ekem-Pa\\iw, Mevr. T. van; West-Duitsland. 6451 liruchköbel-4. Fritz Erlersti. 22, tel.

Tilburg-van Zutpheii, Mevr. .A. C. v.; Hagestcin, Lekdijk 78; tel. (03472) 294; P,, kl. Huis-
dieren. toev. als lid (84)
Veenendaal, W.; Callantsoog (N-H), Duinroosweg 93. (86)
Wolterbeek, Mejuffrouw E. G.; Alphen aan de Rijn, Valeriusplein 96; tel. (01720) 9 38 55;

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 januari 1973 voor

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 april 1973 voor

onbepaalde tijd aangesteld als rijkskeurmeester in bijzondere dienst Dr. I. Banerjee-Schotsman.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 januari 1973 voor

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van I januari 1973 voor

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 maart 1973 voor

onbepaalde tijd aangesteld als rijkskeurmeester in bijzondere dienst J. J. J. v. d. Mortel.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 januari 1973 voor

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 januari 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur W. J. Schoorlemmer.
Collega J. H. Loman, adjunct-Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, zal i.v.m. pen-
sionering de dienst met ingang van 1 mei 1973 verlaten.

iedereen is tevreden met Mecadox want Mecadox
bestrijdt Vibrio-coli, - E-coli- en salmonella.

afdeling diergeneeskunde, Groothandelsgebouw A-6, Rotterdam. Telefoon 010-119815.

In dit artiliel wordt gewezen op het belang, om drachtigheid bij de merrie reeds in een vroeg
stadium van de graviditeit vast te stellen. Nadat enige methoden hiervoor zijn genoemd,
wordt speciaal het rektale drachtigheidsonderzoek besproken.

In het zeer vroege stadium van de graviditeit berust dit rektaal drachtigheidsonderzoek
voornamelijk op de verhoogde tonus van de wand van de drachtige uterus. In een wat later
stadium kan links of rechts van de bifurkatie een fluktuerende uitpuiling worden waarge-
nomen, die bij het vorderen der graviditeit steeds groter wordt.

Voorts wordt nog gewezen op het optreden van vroeg-embryonale sterfte en de konsequenties
hiervan voor de betrouwbaarheid van de vroegtijdig gestelde drachtigheidsdiagnose.
Summary

The importance of diagnosing pregnancy at an early stage of gestation is stressed. A number
of methods are discussed, with special reference to rectal examination for pregnancy.
During the very early stage of gestation, rectal examination for pregnancy is mainly based
on the increased tone of the wall of the uterus. At a slightly later stage, a fluctuating bulge
may be observed on the left- or right-hand side of the bifurcation. This bulge will increase
as pregnancy progresses.

Attention is also drawn to early death of the embryo and its consequences for the early
diagnosis of pregnancy.

Het is van groot belang om drachtigheid bij de merrie reeds in een vroeg stadium
van de graviditeit vast te stellen. Reeds in 1938 noemt Küst (15) deze vroeg-
tijdige drachtigheidsdiagnose de basis van de steriliteitsbestrijding bij de merrie.
Enkele in het oog springende voordelen van de vroegtijdige drachtigheidsdiagnose
zijn:

a. wanneer de merrie drachtig wordt bevonden, hoeft ze niet langer te worden
geschouwd;

b. blijkt bij het onderzoek, dat de merrie niet drachtig is, dan zal de eigenaar
deze merrie nauwkeuriger op henstigheid kontroleren;

c. mocht er ondanks het feit, dat de merrie gust is bevonden toch geen heng-
stigheid optreden, dan kan men trachten om door middel van de daartoe
geëigende therapie hengstigheid op te wekken, zodat de merrie alsnog kan
wonden gedekt. Op deze irianier bestaat de kans, dat een anders verloren
dekseizoen, toch nog kan worden benut;

d. ook het omgekeerde geval komt regelmatig voor, namelijk dat een merrie,
ondanks het feit, dat ze drachtig is, toch hengstigheidsverschijnselen ver-
toont. Wanneer zo\'n merrie dan zou worden gedekt is de kans groot, dat er
abortus optreedt. Deze "p.seudo-ocstrus" wordt ook in de literatuur beschre-
ven. Bain (5) wijst er op, dat deze oestrus speciaal na reizen optreedt.
Ook Arbeiter (4) wijst op het voorkomen van deze oestrus tijdens gra-
viditeit, terwijl van Niekerk (23) bij een groep van 56 proefpaarden
dit verschijnsel zelfs bij 10% \\ an de drachtige merries konstateert.

Uit bovengenoemde punten moge het belang van het vroegtijdig vaststellen van de
graviditeit bij de merrie voldoende naar voren zijn gekomen.

1 Drs. W. van Leeuwen; Instituut voor Veterinaire Verloskunde, K.I. en Voortplanting, Yale-
laan 7, Utrecht.

Dit artikel werd voor plaatsing goedgekeurd op 1 maart 1973.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, ajl. 10, 1973 483

Er staan ons verschillende methoden ter beschikking om drachtigheid bij de merrie
met meer of minder zekerheid vast te stellen.

2.1. METHODEN BERUSTEND OP HET A.ANTONEN VAN PMSG IN HET BLOED
VAN DE DRACHTIGE MERRIE

Bij de drachtige merrie beginnen zich op de 36ste dag na de ovulatie endometrium-
cups te ontwikkelen. Deze cups ontstaan tegenover een scherp oinschre\\en, rond
het chorion verlopende verdikking, de "allantochorionic girdle". Tot voor kort
werd aangenomen, dat de endometriumcups onder invloed van de zg. "girdle cells"
uit het maternale weefsel werden gevormd, maar recente onderzoekingen hebben
aannemelijk gemaakt, dat de cups door de "girdle cells" zelf worden gevormd

De endometriumcups vormen een gonadotrope stof, het Pregnant Mare Serum
Gonadotrofine (PMSG). Dit PMSG verschijnt tussen de 40e en 45e dag na de
ovulatie in aantoonbare hoeveelheden in het bloed, om tussen de 60e en 65e dag
zijn maximum te bereiken en wel 100-112 I.E./ml bloed (1).
Na de 65e dag vindt een geleidelijke daling plaats, totdat rond de 130e dag
PMSG niet meer in het bloed aantoonbaar is. De volgende drachtigheidsdiagnos-
tieken berusten op het aantonen van dit PMSG in het bloed van de drachtige
merrie.

Bij deze reaktie, die in de Angelsaksische literatuur de reaktie van C o 1 e en H a r t
wordt genoemd, wordt het serum van de te onderzoeken merrie ingespoten bij
vrouwelijke infantiele muizen, waarna men de reaktie van het geslachtsapparaat
van deze muizen kontroleert. Ontstaan er bloedpunten op de ovaria en neemt de
uterus in omvang toe, dan is daarmee het PMSG aangetoond en is de merrie drach-
tig. Uit ervaringen aan de kliniek met deze reaktie opgedaan, is gebleken dat de
reaktie tussen de 60 en 90 dagen na de ovulatie optimaal betrouwbaar is.

Deze test, door W i d e en Wide (28) in 1963 voor het eerst beschreven, is in
Nederland in de handel onder de naam Mare Immunological Pregnancy Test
(MIP-Test¹). Bij deze test wordt een indikatorsysteem gebruikt, dat in hoofdzaak
uit de volgende kornponenten bestaat:

Wanneer aan dit indikatorsysteem serum van een drachtige merrie, dat dus PMSG
bevat, wordt toegevoegd, dan zal dit PMSG met het antiserum reageren. Het
PMSG op de schape-erytrocyten krijgt daardoor geen kans om met het antiserum
te reageren, zodat de erytrocyten niet zullen agglutineren en als een ring naar de
bodem van de testbuis zullen uitzakken.

Bevat het te onderzoeken serum geen PMSG, dan zullen de erytrocyten wèl kunnen
agglutineren en dan als een kompakte massa op de bodem van het tcstbuisje terecht
komen.

Uit diverse onderzoekingen (15, 18) is gebleken, dat de met deze test behaalde re-
sultaten vergelijkbaar zijn met die van de Aschheim-Zondek reaktie. Het voordeel
van de MlP-test is echter, dat deze ook onder praktijkomstandigheden gemakkelijk

uitvoerbaar is, terwijl de uitslag van het onderzoeit veel sneller (na 2 uur) bekend
is. Ook is uit de, zij het beperkte, er\\aring met deze test aan de kliniek opgedaan,
de indruk naar voren gekomen, dat deze test gevoeliger is dan de Aschheim-Zondek
reaktie, zodat reeds vanaf de 45e dag van de graviditeit de diagnose vrij betrouw-
baar kan worden gesteld. Deze ervaring hebben ook L u 11 m a n en v o n Lepel
(18), alhoewel Rogerson (26) vindt, dat het onderzoek beter tot de 50e dag
kan worden uitgesteld.

Richard (24) verkreeg een immuunserum, door PMSG bij kalkoenen, subcu-
taan in te spuiten. Met dit immuunserum kon hij door middel van een precipitatie-
reaktie vanaf de 49e dag van de graviditeit het PMSG in het bloed van de drach-
tige merrie aantonen. Op onze kliniek hebben wij geen ervaring met deze methode.

Bij elk van de boven beschreven methoden, die berusten op het aantonen van
PMSG, moeten de volgende punten in gedachten worden gehouden.

a. Santamarina en Joven (27) hebben aangetoond, dat het PMSG
in van te voren als sterk positief beoordeeld bloed, na 72 uur bewaren bij
kamertemperatuur (25°) niet meer was aan te tonen. Hieruit laat zich ge-
makkelijk afleiden, dat de negatieve uitslag van een bloedmonster dat tijdens
een warm zomerweekend is verzonden, hoogst twijfelachtig is.

b. Bij de merrie komt in een bepaald percentage, dat verschillend hoog wordt
opgegeven (zie onder) vroeg embryonale sterfte (v.e.s.) voor. Uit onderzoe-
kingen van Mitchell (21) is duidelijk naar voren gekomen, dat, indien,
deze v.e.s. na de 40e dag van de graviditeit optrad, de PMSG-produktie
niet eerder stopte dan dat bij een normale drachdge merrie het geval zou
zijn geweest. Allen (2) verwijderde bij drachtige merries de foetus op be-
paalde tijdstippen van de graviditeit en zag ook dat, wanneer hij de foetus
na de 40e dag verwijderde, de PMSG-produktie normaal doorging. Hieruit
\\ olgt dus, dat nog volop PMSG in het bloed kan worden aangetoond, terwijl
de merrie in feite niet meer drachtig is. Ook in ons eigen materiaal hebben
we deze ervaring verschillende malen opgedaan. Dit is dus een nadeel, dat
kleeft aan elke drachtigheidsdiagnostiek, die berust op het aantonen van
PMSG in het bloed der gravidc merrie.

2.2. METHODEN DIE BERUSTEN OP HET AANTONEN VAN OESTROGENEN IN
DE URINE VAN DE DRACHTIGE MERRIE

De reaktie van Cuboni is in 1962 door Lunaas (17) sterk vereenvoudigd, terwijl
Lvn O-set (19) bij een vergelijkend onderzoek aantoonde, dat deze zoveel een-
voudiger methode toch steeds dezelfde uitslag te zien gaf als de reaktie van Cuboni.
C O .X (8) vindt de reaktie van Lunaas te moeilijk af te lezen en beschrijft weer een
\\ eel ingewikkelder en tijdrovender methode. De reaktie, zoals deze op het ogenblik
op de kliniek wordt uitgevoerd vedoopt als volgt: bij 1 ml urine wordt ^10 ml aqua
dest. gedaan, waarna 15 ml geconc. H2SO4 wordt toegevoegd. Hierbij komt veel
warmte vrij, zodat het buisje eerst even af moet koelen. Hierna wordt het buisje
onder een hoek van ongeveer 45° met een staaflantaarn belicht, liefst in een don-
kere omgeving. Empirisch werd door Cuboni vastgesteld, dat bij groene^ fluorescen-
tie de urine oestrogenen bevat en de merrie drachtig is. Deze reaktie is vanaf de
150e dag van de graviditeit een betrouwbare methode voor het aantonen van drach-
tigheid bij de merrie.

D ay en M i 11 e r (10) wijzen erop dat deze reaktie wel eens ten onrechte negatief
kan uitvallen, wanneer de dieren bij warm weer veel drinken, daar de urine dan te
sterk verdund kan zijn. Cox (8) wijst erop dat de urine van nymfomane paarden
veel oestrogenen kan bevatten, wat tot miswijzingen aanleiding kan geven.

Bij deze methode wordt, nadat een Spekulum in de vagina is ingebracht, met behulp
van een penseeltje wat slijm van de portio vaginalis uteri genomen. Dit slijm wordt
uitgestreken op een voorwerpglaasje, gedroogd, gefixeerd en gekleurd. Het slijm is
bij de drachtige merrie veel taaier, waardoor het moeilijker op het voorwerpglaasje
is uit te strijken. Mikroskopisch zijn vele slijmpartikeltjes en ook talrijke cylindrische
epitheelcellen met een sterk gekleurde kern en een vaag gekleurd protoplasma zicht-
baar. Volgens Day en Miller (10) die deze methode uitgebreid hebben getest,
kan drachtigheid bij de merrie met behulp van deze methode vrij betrouwbaar wor-
den vastgesteld vanaf 4 weken post ovulationem.

Van de tot nog toe beschreven methoden worden door ons de Aschheirrv-Zondek
reaktie, de MlP-test en de reaktie van Lunaas alleen gebruikt voor ingezonden
materiaal. Voor paarden, die voor drachtigheidsonderzoek in de kliniek worden
aangeboden en ook voor paarden, die met hetzelfde doel buiten de kliniek worden
onderzocht, prefereren wij een andere methode en wel:

2.4.1. De voordelen, die het rektale drachtigheidsonderzoek biedt zijn de volgende:

a. het onderzoek is, mits men ervaring heeft, snel en eenvoudig uit te voeren,
waarbij men geen beroep op een laboratorium hoeft te doen,\'hetgeen kosten-
besparend werkt;

c. de diagnose kan op elk tijdstip van de dracht, dat wil zeggen, vanaf ongeveer
3 weken post ovulationem tot het einde van de graviditeit, woixlen gesteld;

e. mocht bij het onderzoek blijken, dat de merrie niet drachtig is, dan heeft deze
methode het voordeel, dat het rektaal onderzoek ook informatie verschaft
over de toestand van het geslachtsapparaat, zodat ook een prognose kan
worden gegeven.

2.4.2. Als eventuele nadelen van het rektaal drachtigheidsonderzoek zouden kun-
nen worden genoemd:

a. ervaring op het gebied van het rektaal exploreren van paarden is noodzake-
lijk om een voldoende betrouwbare diagnose te kunnen stellen;

b. het risiko voor de onderzoeker. Dit valt, mits men de juiste voorzorgen in
acht neemt, nogal mee. Gedurende de laatste 6 jaar werden door mij
100.000 exploraties bij paarden verricht, waarvan het overgrote deel buiten
de kliniek, zonder dat dit tot ernstige ongelukken heeft geleid;

1. De kans, dat er ten gevolge van het rektaal exploreren abortus optreedt,
is volgens Küst (16) reëel aanwezig. Bain (6) ontkent dit, terwijl
R i c h t e r en W O h a n h a (25) melden, dat zij ook door lang cn over-
dreven stevig exploreren geen abortus bij de merrie konden opwekken.
Onze eigen ervaringen ondersteunen deze laatste mening.

2. De kans, dat men bij het rektaal exploreren het rektum beschadigt, of
zelfs perforeert, is niet uit te sluiten. Het is in dit opzicht van belang, dat
de faeces, zover men reiken kan, uit het rektum worden verwijderd. Hier-
door neemt de flexibiliteit van de dam toe, wat het risiko vermindert
en het onderzoek vergemakkelijkt.

Toch blijft uiterste voorzichtigheid, speciaal bij de kleinere rassen, ge-
boden.

In verreweg de meeste gevallen kan worden volstaan met het laten opnemen van
het voorbeen aan die kant, waar de onderzoeker staat. Is het paard lastig, dan kan
men het eventueel pramen en, als dit niet voldoende wordt geacht, één of twee
achterbenen op de bekende manier laten spannen. Ook een paar balen stro kunnen
een redelijke bescherming geven, maar dit werkt vaak lasdg, wanneer het paard
de gelegenheid heeft om naar opzij uit te wijken. Over het algemeen is het zo, dat
des te meer voorzorgen men treft des te nerveuzer het paard wordt en des te moei-
lijker het onderzoek zal verlopen. Vandaar dat in eerste instantie het beste kM
worden volstaan met het laten opnemen van het voorbeen. Pas wanneer het zo niet
lukt, moeten er verdere maatregelen worden getroffen.

Men benadert het paard, na het voldoende te hebben gewaarschuwd, van de zij-
kant. De onderzoeker kan het beste zelf de staart vasthouden, om zodoende beter
kontakt met het dier te hebben. Met de andere hand haalt men de faeces uit het
rektum. Dit is de periode waarin de meeste reakties van het paard kunnen worden
vei-wacht, zodat hier extra oplettendheid is geboden. Is de arm eenmaal in het leeg-
gehaalde rektum gebracht, dan geeft het aftasten van de diverse organen meestal
weinig reaktie meer. Sommige paarden reageren nog wel eens op het aftasten der
ovaria, zodat men ook daarop bedacht moet zijn.

De uterus van de niet drachtige merrie is voor de onderzoeker met weinig ervaring
vaak moeilijk te vinden omdat de uterus in dit stadium onopvallend en vaak moei-
lijk van de darmen is te onderscheiden (7).

Het makkelijkst oriënteert men zich aan de ovaria, die kippe- tot ganzeëigroot, hnks
en rechts halvei-wege de darmbeenszuil zijn te vinden. (Het rechter ovarium ligt heel
vaak iets meer naar craniaal en wat verder van het mediaanvlak verwijderd dan
het hnker).

Direkt aansluitend op een ovarium vindt men een uterushoom, die men kan ver-
volgen, waardoor de bifurkatie wordt bereikt, waarna men via de tweede hoorn ook
het tweede ovarium kan vinden. Bij deze "tocht" van het ene naar het andere
ovarium woidt de buikholte dwars overgestoken.

Men kan ook, nadat de arm zo diep mogelijk in het rektum is gebracht, met naar
beneden gebogen vingers als het ware een haak votmend, de zijdelings heen en weer
bewegende hand lan^aam terugtrekken, waarbij men bij de ingang van de bekken-
holte op de overdwars verlopende uterus stuit, die in de hand genomen en naar
latero-dorsaal kan worden vervolgd, zodat men weer bij de ovaria uitkomt.
Mag de niet drachtige uterus vaak wat moeilijk te voelen zijn, veel eenvoudiger
wordt het, om de drachtige uterus, juist in een vroeg stadium van de graviditeit,
te vinden.

Het kenmerk van de drachtige uterus bij de merrie in een vroeg stadium van dc
graviditeit is namelijk de sterk verhoogde tonus van de uteruswand, terwijl de dikte
van de wand ook toeneemt.

Zo\'n uterus voelt dan niet meer als een slappe wrong aan, maar als een gummislang
van 3 a 4 cm in doorsnede, die naar de bifurkatie toe is gebogen. Deze verhwgde
tonus begint ongeveer 17 a 18 dagen na de ovulatie op te treden, zodat reeds in dit
stadium de drachtigheidsdiagnose is te stellen. Wanneer de tonus van de uterus-
wand in een grafiek wordt uitgezet, dan ziet men, dat ook bij de niet drachtige
uterus na de ovulatie aanvankelijk een tonusverhoging optreedt, maar deze neemt
12 a 13 dagen na de ovulatie weer af, tei-wijl de tonus van de wand van de drach-
tige uterus dan juist sterk gaat toenemen.

Bij oudere veulenmerries (14 jaar en ouder) verloopt deze tonusstijging vaak wat
minder snel, zodat de toestand van de stevige en „gekrulde" uterus pas in een later

stadium van de graviditeit wordt bereikt, namelijk op 25-28 dagen post-ovulatio-
nem.

De waarden voor de tonus van de uteruswand in weergegeven grafiek zijn geen
absolute, maar bij rektaal exploreren geschatte waarden. Van Niekerk (23)
geeft voor het verloop van de tonus van de uteruswand een soortgelijke grafiek.
Ook Dimock (11) en Bain (6) beschrijven deze "firm and tubular" uterus.
Van Niekerk (23) komt tot de konklusie, dat het voor een enigszins ervaren
klinicus mogelijk moet zijn, om de drachtigheidsdiagnose bij het paard door middel
van rektaal onderzoek tussen de 17 en 20 dagen na de ovulatie te stellen.

Figuur 1. Het tonusverloop van de uteruswand van de cyklische en gravide merrie.

Ongeveer 25 dagen na de ovulatie kan men aan de ventrale zijde van een uterus-
hoom, links of rechts van de bifurkatie en enige centimeters daarvan verwijderd,
een scherp omschreven, fluktuerende uitpuiling voelen, waar\\an Bain (6) de
konsistentie vergelijkt met de konsistentie van een windei. (Een enkele maal bex indt
zich deze uitpuiling in het corpus uteri en is dan niet vóór de 35 dagen duidelijk
als zodanig te onderscheiden.)

Bij het vorderen der graviditeit neemt deze uitpuiling, die veroorzaakt wordt door
het groeiende embr>\'o met zijn adnexa, in omvang \'toe. Zo is deze uitpuiling na
30 dagen ongeveer zo groot als een mandarijn, na 35 dagen als een citroen, na 40
dagen als een sinaasappel, na 45 dagen als een „Jaffa" en na 50 dagen als een grape-
fruit. Na 60-65 dagen is de gehele uterus door het embryo met zijn adnexa opge-
vuld, zodat dan van de verhoogde tonus van de uteruswand niets meer is te voelen
omdat beide hoornen fluktueren. De uitpuiling in de bevruchte hoorn is in dit
stadium ongeveer zo groot als een meloen geworden.

Nu breekt een stadium van de graviditeit aan, waarbij enige voorzichtigheid is ge-
boden, omdat vergissingen met de urineblaas zeer goed mogelijk zijn. De drachttge
uterus zal echter in dit stadium van de graviditeit traktie aan het mesovarium gaan
uitoefenen, zodat men speciaal aan de kant van de bevruchte hoorn, een gespannen

mesovarium en een naar cranio-ventraal verplaatst ovarium zal voelen. Bovendien
zal bij een guste merrie de niet drachtige uterus op de urineblaas te voelen zijn.
Kan men niet tot een diagnose komen, dan kan het katheteriseren van de urine-
blaas uitkomst bieden.

In een nog later stadium, vanaf ongeveer 150 dagen, zal men bij rektaal exploreren
bijna direkt op vruchtdelen stuiten, zodat de diagnose dan geen moeilijkheden
meer oplevert.

Er zit bij dit onderzoek nog een addertje onder het gras. Er komt namelijk, spe-
ciaal bij de oudere merries, die meer veulens hebben gehad, een atrofie van de
uteruswand voor. Deze atrofie kan aanleiding geven tot een uitzakking aan de
ventrale zijde van een uterushoorn, die in grootte ongeveer overeenkomt met een
uitpuiling op 5 a 6 weken drachtigheid. Deze dilatatie van een uterushoorn, die
ook door K n u d s e n (14) wordt beschreven, zit bovendien ook meestal vlak bij
de bifurkatie, zodat vergissing met een drachtige uterus mogelijk is.

Het grote verschil is echter, dat deze uterus niet de boven als kenmerkend genoem-
de verhoogde tonus van de wand bezit, tenvijl deze dilatatie ook niet scherp om-
schreven is, maar geleidelijk in de uterus overgaat.

Wanneer men met betrouwbaarheid bedoelt, de betrouwbaarheid van de diagnose
op het moment waarop deze wordt gesteld, dan is de rektale exploratie, mits uitge-
\\ oerd door een er\\ aren iemand, een zeer betrouwbare mtehode voor het drachtig-
heidsonderzoek bij de merrie te noemen.

Wanneer echter met de betrouwbaarheid wordt bedoeld, dat een positief drachtig-
heidsonderzoek steeds door de geboorte van een veulen moet worden gevolgd, dan
komt de zaak heel anders te liggen. Dit geldt voor elke methode, waai-mee drach-
tigheid bij de merrie in een vroegtijdig stadium wordt vastgesteld. Men moet er
namelijk rekening mee houden, dat er vooral tussen de 25 en 70 dagen van de
graviditeit vroeg-cmbi7onale sterfte (v.e.s.) kan optreden.

Dit proces verloopt meestal zonder uitwendige symptomen, zodat de eigenaar van
de merrie hiervan niets bemerkt. Bij rektaal drachtigheidsonderzoek kan men deze
v.e.s. in vele gevallen reeds voorspellen omdat de uitpuiling onvoldoende fluktueert,
te deegachtig aanvoelt en ook onvoldoende scherp is begrensd. De percentages,
waarin v.e.s. bij de merrie optreedt, worden in de literatuur verschillend opgegeven.
Crowhurst (9) noemt 2 a 3%, Bain (5) 8,8%, Hoppe (12) 7,1%, Mo-
berg (22) 13,4%, terwijl Mitchell (21) voor een groep op éénjarige leeftijd
gedekte merries zelfs 50% vermeldt. In ons eigen materiaal treden er tussen de
jaren onderling nogal wat verschillen op, maar gemiddeld schommelt het percen-
tage v.e.s. tussen de 10 en 15.

Merkt (20) wijst er op, dat v.e.s. vooral optreedt bij merries, die in cle veulen-
oestrus zijn gedekt. Hij noemt voor die kategorie merries een percentage van 17,

terwijl hij bijvoorbeeld voor jonge merries zonder veulen 2% noemt. Ook Ho p p e
(12) vindt, dat bij merries, die tijdens de veulenoestrus zijn gedekt, meer v.e.s. op-
treedt. Ditzelfde komt ook uit ons materiaal naar voren, speciaal bij de oudere
merries.

Hieruit blijkt wel, dat het aanbeveling verdient, om de merries, en speciaal de in
de veulenoestrus gedekte dieren , die in een vroegtijdig stadium drachtig zijn be-
vonden, omstreeks de 70 dagen van de graviditeit nog eens te kontroleren.

In de dagelijkse praktijk van de paardenfokkerij is het vroegtijdig vaststellen van
drachtigheid van groot belang. Overziet men de verschillende methoden, die hiertoe
ter beschikking staan, dan dient ons inziens de voorkeur uit te gaan naar het rektale
drachtigheidsonderzoek, daar deze methode snel, goedkoop, bterouwbaar en infor-
matief is.

Een ieder, die regelmatig met deze problematiek te maken heeft, zal er dan ook
naar moeten streven, om zich met deze methode \\oldoende vertrouwd te maken.
Het Instituut voor Veterinaire Verloskunde, K.I. en Voortplanting stelt, voor zover
de mogelijkheid daartoe aanwezig is, gaarne diegene, die daaraan behoefte mocht
gevoelen, in staat, om met deze methode enige praktische ervaring op te doen.

1. Allen, W. R.: The immunological measurement of pregnant mare serum gonadotrophin.
]. Endocrin., 43, 593, (1969); 2. Allen, W. R.: Endocrinology of Early Pregnancy in the
mare. Equine vet. J., 2, 64, (1970); 3. A 11 a n, W. R. and Moor, R. M.: The origin of the
equine endometrial cups. J. Reprod. Fert., 29, 313, (1972); 4. Arbeiter, K.: Zur Super-
fetation beim Pferd. Dtsch. tierärztl. Wschr., 72, 1, (1965).

5. Bain, A. M.: Estrus and infertility of the thoroughbred mare in Australia. J. Am. vet. med.
Assoc., 131, 179, (1957); 6. B a i n, .A. M.: The manual diagnosis of pregnancy in the thorough-
bred mare. N.Z. vet. ]., 15, 227, (1967); 7. B r o d a u f, H.: Kritische Betrachtungen zur
Dmgnostik der Endometritis bei der Unfruchtbarkeitsbehandlung der Stute Arch exper Vet
Med., 5, 575, (1954).

8. G ox, J. E.: Urine tests for pregnancy in the Mare. Vet. Rec., 89, 606, (1971); 9. G r o w-
hurst, R. G.: Equine pregnancy diagnosis. Vet. Rec., 62, 452, (1950).
10. Day, E. T. and Miller, W. M. G.: A comparison of the efficiency of methods of
dia.gnosing equine pregnancy, with special references to the mucin test. Vet. Rec., 52, 711,
(1940); 11. Dimock, W. W.: Early clinical examination of mares for pregnancy. Kent
Agric. Exp. Stat. Circ., 61, (1947).

12. Hoppe, R.: The embryonic mortality in the mare. \\T Congr. Intern. Reprod. Anim Ins
Artif. Paris. II, 1573, (1968).

13. J e f f c o 11, L. B., A t h e r t o n, J. G. and M i n g a y, Jenny: Equine Pregnancy Dia-
gnosis. A comparison of the methods for the detection of gonadtrophin in serum Vet Rec
84, 80, (1969). •

14. Knuds en, O.: Partial dilatation of the uterus as a cause of sterility in the mare. Corn.
Vet., 54, 423, (1964); 15. K ü s t, D.: Sterilitätsbekämpfung beim Pferd. In: Kust und
Schaetz: Fortpflanzungsstörungen bei den Haustieren. 3e Ed. Ferd. Enke Verlae Stuttnart
223, (1965). ^ \'

17. Lunaas, T.: A simple method for the detection and estimation of urinary oestrogens in
the pregnant mare during the months 5 and 6 after breeding. 9 Nordische \\\'et. Mote Kaben-
havn, Seksjon E. Vol. II, 485, (1962); 18. L u 11 m a n n, U. und Lepe 1, J. F. F r h r v o n:
Die Trächtigkeitsdiagnose bei der Stute mit einem Haemagglutinationshemmungstest im Ver-
gleich zum .Mäuseversuch und zur rektalen Untersuchung. Dtsch. tierärztl. Wschr., 78, 270,
(1971); 19. Lyngset, O.: Pregnancy diagnosis in the mare. Vet. Ree., 77, 218, (1965).
20. Merkt, H.: Föhlenrosse und Fruchtresorption. Zuchthyg., 1, 102, (1966); 21. Mit-
ch c 1 1, D.: Early fetal death and a serum gonadotrophin test for pregnancy in the mare. Can.
vet. J., 12, 41, (1971); 22. M o b e r g, R.: Investigations concerning the occurrence of early
embryonic death in the mare. VII Congr. Int. Reprod. Anim. Insem. Artif. Paris II 1585
(1968). ■ \'

23. Niekerk, C. H. van: Early clinical diagnosis of pregnancy in the mare. ]. S. Ajr. vet.
med. assoc., 36, 53, (1965).

24. Richard, C. B.: Simple immunological method for the diagnosis of pregnancy in mares.
Nature, 215, 1280, (1967); 25. Richter, W. und W o h a n h a, K.: Untersuchungen über
die Trächtigkeitsunterbrcchung bei Stuten. Zuchthygiene, Fortplanz. Störungen und Besamung
der Haustieren, 5, 309, (1961); 26. R o g e r s o n, B.:: The haemagglutination inhibition test
for pregnancy in the mare. Vet. Rec., 88, 209, (1971).

27. S a n t a m a r i n a, H. and J o v e n, L. L.: Factors influencing accuracy of a gonadotrophin
test for pregnancy in mares. J. Am. vet. med. Assoc., 137, 522, (1960).

28. W i d e, M. and Wide, L.: Diagnosis of pregnancy in mares by an immunological Method.
Nature, 198, 1017, (1963).

Beschreven wordt een geval van chronisch drinkwatertekort bij fokkalveren. Vooral de
jongste dieren werden hierdoor getroffen.

Report on a case of chronic shortage of the drinking water available to breeding calves.
Particularly the youngest animals were affected.

In augustus 1972 werd de Kliniek voor Inwendige Ziekten geconsulteerd door
een praktizerend dierenarts, in samenwerking met de Gezondheidsdienst voor
Dieren, voor een bedrijfsprobleem.

Het betrof fokkalveren, die sinds enkele maanden suf en traag waren en langzaam
vermagerden. Er waren al 3 dieren gestorven.

De dieren werden vanaf de geboorte, na eerst de gebruikelijke hoeveelheid biest
te hebben gekregen, gevoerd met kunstmelk uit de emmer tot de leeftijd van 8-9
weken.

De hoeveelheid melk werd langzamerhand van 3 tot 8 liter per dag verhoogd.
Vóór het spenen daalde deze weer. Vanaf 14 dagen na de geboorte werden hooi en
biks bijgevoerd.

De klachten begonnen in juli 1972 toen de kalveren in leeftijd varieerden van 3
tot 6 maanden. De dieren werden suf en traag, aten onvoldoende en vermager-
den daardoor langzaam. Het rantsoen bestond uit hooi en gras ad libitum en de
gebruikelijke hoeveelheid kalverbiks.

Begin juli stierf een kalf. Het sectierapport leverde alleen een te droge pensinhoud
en een te mager kadaver op. Het tweede kalf, dat eind juli dood ging, werd niet
ter sectie aangeboden.

Begin augustus stierf het derde kalf. De sectiebevindingen waren identiek met die
van het eerste kalf.

1 Drs. Tj. Jorna en Drs. T. de Ruyter; Kliniek voor Inwendige Ziekten, Fakulteit der Dier-
geneeskunde, Yalelaan 10, „De Uithof", Utrecht.
Dit artikel werd voor plaatsing geaccepteerd op 31 januari 1973.

naar het rantsoen drastisch (hooi met nat aardappelmeel en lijnmeel). Tevens
werd de Kliniek voor Inwendige Ziekten geraadpleegd.

De nog resterende 12 kalveren liepen in een open hok, dat deel uitmaakte van een
nieuw ligboxencomplex. De kalverbox werd van de paardebox gescheiden door
een hek.

De drie automatische drinkbakjes bleken al vanaf de ingebruikneming van de
nieuwe stal (april 1972) i.v.m. lekkage te zijn afgesloten. In plaats daanan was als
waterbak een halve oliedrum zodanig geplaatst, dat zowel paard als kalveren uit
deze bak konden drinken.

Het klinisch onderzoek van de dieren leverde weinig bijzonderheden op. Sinds de
verandering van het rantsoen enkele dagen eerder was de toestand van de kalveren,
volgens de eigenaar, aanmerkelijk verbeterd.

Gezien de droge pensinhoud die bij sectie werd gevonden was de aandacht op een
eventueel tekort aan drinkwater gericht. Het is bekend dat door watergebrek de
eetlust daalt, waardoor ook ondervoeding en vermagering optreden. De klinische
bevindingen konden dit echter niet bevestigen. Wèl vertoonde een aantal kalveren
lichte tympanie. Door ons werd, gezien het beeld van geringe tympanie met lang-
zame vermagering, in tweede instantie gedacht aan primaire alimentaire kalver-
indigestie (4).

Hierop wezen echter noch de anamnese, noch de sectiebeelden.
Ook onderzoek van bloed- en faecesmonsters, op het bedrijf van drie kalveren afo-e-
nomen, gaf geen positieve aanwijzingen omtrent de oorzaak van de ziektegeschie-
denis.

De suggestie dat drinkwatertekort de oorzaak van de moeilijkheden zou zijn werd
door de eigenaar van de hand gewezen, omdat elke avond nog wat water in de bak
aanwezig was.

Toch werd hem geadviseerd meer vocht toe te dienen in de vorm van wei en verder
het rantsoen onveranderd te laten.

Van twee kalveren die aan de Klmiek waren aangeboden, werd precies gemeten
hoeveel zij dronken. Beide dronken na aankomst 7,5 liter per dag. In de eerste week
nam dit toe tot de dubbele hoeveelheid. In de volgende twee weken verminderde
de opname tot een gemiddelde van 7 Hter voor kalf I (61 kg lich. gew.) en 5 liter
voor kalf II (51 kg lich. gew.). Bij telefonische navraag bleek dat de kalveren op
het bedrijf na onbei>erkte wei-toediening gemiddeld 8 liter per dag dronken. De
eigenaar heeft na aanpassing van de drinkwateivoorziening geen moeilijkheden
meer gehad.

Door deze bevinding werd onze aandacht andermaal op de drinkwatei-voorziening
gevestigd. Het aanbod van en de behoefte aan drinkwater werden daarom zo
nauwkeurig mogelijk berekend. De inhoud van de halve oliedrum, die éénmaal
daags werd gevuld, was 100 liter. Omdat altijd water in de ton achterbleef en deze
bovendien niet tot de rand gevuld werd kan men wel stellen dat per dag ongeveer
90 liter water ter beschikking van paard en kalveren stond.

Een normaal paard drinkt, afhankelijk van diverse omstandigheden, 20 tot 50
hter water per dag (1, 2, 3). Er mag naar ons idee van worden uitgegaan dat het
paard zich van voldoende water voorzag, omdat tijdens ons bezoek verschillende
malen kon worden vastgesteld dat het paard de kalveren bij de drinkbak weghield.
Stellen we nu het gemiddelde verbruik van dit paard op 20 liter water per dag
(dus het minimum), dan resteerde voor de oorspronkelijk 15 kalveren ongeveer
70 liter; dat is per kalf maximaal 4,5 liter per dag. De gemiddelde behoefte van

kalveren aan drinkwater is sterk afhankelijk van de leeftijd en de omstandigheden,
maar volgens K o 1 b en Gürtler (2) is op een leeftijd van 2 tot 5 maanden de
waterbehoefte 7 tot 18 hter per dag en volgens Brune (1) op een leeftijd van
2 tot 6 maanden 3 tot 15 liter per dag. Omdat de gemiddelde leeftijd van de kal-
veren in juli ongeveer 4 maanden was, is het duidelijk dat 4,5 liter water per dag
onvoldoende is, zeker gezien de grotere drinkwaterbehoefte in de zomer. Daar komt
nog bij dat de rand van de oliedrum zo hoog was, dat het voor de kleinste kalveren
onmogelijk was om over die rand tot onderin de ton te komen. Aangezien boven-
dien de rangorde nog van invloed zal zijn, is te verwachten dat vooral de kleinste
kalveren onvoldoende konden drinken. Bij navraag bleek dat de gestorven kal-
veren inderdaad tot de kleintjes hadden behoord.

Gezien de bevindingen kan worden gesteld dat de problemen op het bedrijf wer-
den veroorzaakt door een chronisch drinkwatertekort.

L Brune, H.: Handbuch der Tierernährung. Paul Parey, Berlin und Hamburg (1969).

2. K O 1 b, E. und Gürt Ier, H.: Ernährungsphysiologie der Landwirtschafdichen Nutzdere.
Fischer Verlag, Jena (1971).

4. Rosenberger, O.: Krankheiten des Rindes. Paul Parey, Berlin und Hamburg (1970).

Parasitaire aandoeningen van onze huisdieren vragen voortdurende aan-
dacht van de dierenarts.

Voor een gerichte benadering van de heersende problemen heeft hij
onder meer behoefte aan kennis van de mogelijkheden en beperkingen
van de hiertoe dienende geneesmiddelen, de anthelmintica.
Het laatste decennium is er een groot aantal nieuwe .Hoffen met anti-
parasitaire werkzaamheid bekend geworden.

Min of meer regelmatig wordt hierover informatie via de producenten
van deze stoffen verstrekt. Deze vaak zeer waardevolle fmblicaties geven
als regel echter onvoldoende mogelijkheid tot een afgewogen oordeel
over de voor- en nadelen van de verschillende preparaten ten opzichte
van elkaar.

De Redaktie prijst zich gelukkig, dat een „Werkgroep Wormmiddelen",
gevormd door de Faculteit der Diergeneeskunde, een literatuurstudie
heeft verricht, die een dergelijk oordeel over de bestaande antiparasitica
mogelijk maakt.

Met de fmblicatie hiervan zal in deze aflevering van het Tijdschrift een
begin worden gemaakt, waarna deze in de loop van 1973 over zes uit-
gaven zal worden vervolgd.

Het speciale karakter van deze reeks artikelen geeft aanleiding te ver-
moeden, dat zowel hij de practicus als vele niet-practici, tevens behoefte
zal bestaan aan een gemakkelijk toegankelijke publicatie van de verschil-
lende gegevens in gecomprimeerde vorm.

Ten behoeve daarvan zullen na beëindiging van deze artikelenreeks,
uitvoerige samenvattingen verschijnen in een aparte door de K.N.M.v.D.
uit te geven publicatie.

De prijs en oplage van deze uitgave (afhankelijk van de vraag) zullen
nog nader worden bepaald.

Tijdens een stafvergadering van de Interne Kliniel; werd de vraag gesteld of één
van de medewerkers een overzicht kon maken over de werking van de bekende en
gebruikelijke wormmiddelen bij het paard.

Collega Verberne belastte zich met deze taak en hij zou, naar wij verwachtten, daar
wel in enkele weken mee klaar zijn.

Toen dat niet het geval bleek te zijn, vertelde collega Verberne ons, dat het maken
van een goed overzicht niet door één man kon worden verricht, omdat daarbij veel
meer problemen om de hoek kwamen kijken dan oorspronkelijk werd verondersteld.
Het gevolg is geweest dat zich langzamerhand „De Werkgroep Wonnmiddelen"
heeft gevormd bestaande uit de volgende leden:

Dr. A: S. J. P. A. M. v a n M i e r t, Inst. voor Veterinaire Farmacologie;
Drs. M. H. Mirck, Kliniek voor Inwendige Ziekten en

Gerechtelijke Diergeneeskunde;
Drs. L. R. M. V e r b e r n e. Kliniek voor Inwendige Ziekten en

Deze commissie heeft met voortvarendheid zeer veel werk verricht en toen de over-
zichten van verschillende wormmiddelen ter bestrijding van nematoden klaar wa-
ren, bleken deze van een dergelijk gehalte te zijn, dat het jammer zou zijn ze slechts
voor intern gebruik te bestemmen. Om deze reden zijn ze dan ook aan de Redaktie
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter publikatie aangeboden.
Wij weten dat de praktizerende dierenarts weinig tijd heeft om te lezen. Het lezen
van deze farmaco-therapeutische mededelingen is echter goed bestede tijd.

Worminfecties behoren tot de meeste voorkomende aandoeningen van onze huis-
dieren. Toename van het aantal dieren per oppervlakte-eenheid vergroot de in-
fectiekans nog aanzienlijk.

De diagnostiek dient gericht te zijn op onderkenning van zowel wormlijders als
wormdragers. Worminfecties kunnen gepaard gaan met ziekteverschijnselen, zoals
konditievermindering, groeivertraging, cliarree, hoesten; maar ook veel ernstiger
symptomen als kreupelheid, koliek, hersenverschijnselen en hartaritmieën kunnen
voorkomen (wonnlijders). Vaak echter ontbreken verschijnselen geheel (worm-
dragers). Afwijkingen in het serumeiwitspectrurn (verhoogde /?-globulinefractie)

of in het morfologische bloedbeeld (eosinofilie), als ook een anemie kunnen
aanwijzingen vormen voor het bestaan van een parasitaire infectie. Doorgaans zal
faecesonderzoek, eventueel aangevuld met onderzoek van sputum, voor het stellen
van de diagnose noodzakelijk zijn.

De bestrijding van ingewandswormen moet op het terugdringen van de infectie-
kans gericht zijn. Hiertoe dienen vooral hygiënische maatregelen. Toepassing van
wormafdrijvende farmaca is hierbij een belangrijk hulpmiddel; onontbeerlijk zelfs
in die gevallen, waar steeds hernieuwde besmetting onvermijdelijk is.
Anthelmintica zijn stoffen die parasitaire wormen in het lichaam bestrijden. De
meeste van deze stoffen zijn niet alleen voor de worm, maar ook voor de gastheer
toxisch. Zij kunnen desondanks worden toegepast, omdat de parasiet gevoeliger is
dan de gastheer óf (bij behandeling van worminfecties in het maagdannkanaal)
doordat het anthelminticum na orale toediening slechts in geringe mate wordt
geresorbeerd. In de diergeneeskunde wordt doorgaans per kg lichaamsgewicht ge-
doseerd. Er moet echter op gewezen worden dat voor die stoffen die hun wer-
king in de maagdarmtractus uitoefenen deze wijze van doseren in feite niet juist
is. Beter zou zijn, afhankelijk van de gemiddelde grootte van de diersoort een the-
rapeutische dosis per dier op te geven, met een maximum per dosis of per kuur.
In verband met een veelal onvoldoende effekt op larven is in het algemeen een
herhaling van de behandeling noodzakelijk. Residuën van anthelmintica en hun
metabolieten in de weefsels en de eventuele uitscheiding met de melk of eieren
kunnen een bezwaar voi-men voor al te frekwente behandeling van landbouw-
huisdieren en pluimvee. De werkzaamheid van wormmiddelen berust soms op een
blokkering van de neuromusculaire prikkeloverdracht, soms op interferentie met
essentiële stofwisselingsprocessen van de parasiet; van een aantal stoffen is het
werkingsmechanisme (nog )niet bekend. Het aantal beschikbare anthelmintica is
de laatste jaren sterk toegenomen. Sommige reeds lang bekende middelen werden
verdrongen, doordat nieuwe, met gunstiger eigenschappen, ter beschikking kwa-
men. Enkele van deze nieuwere stoffen werden (nog) niet in Nederland geïntro-
duceerd.

Thiabendazole: Thibenzole®¹), Equizole®*)
Cambendazole: nog niet in Nederland verkrijgbaar
Parbendazole: Helmatac®*)
Mebendazole: Telmin®*)

Een overzicht wordt gegeven van fysisch-chemische en farmacologisch-toxicologische eigen-
schappen, werlcingsspectrum en werliingsmechanisme, dosering, preparaten en combinaties
met andere geneesmiddelen van thiabendazole, cambendazole, parbendazole en mebendazole.

The physicochemical and pharmacotoxicological properties, anthelmintic spectrum and
mechanism of action, dosage, preparations and combinations with other drugs of thiabenda-
zole, cambendazole, parbendazole and mebendazole are reviewed.

Dc anthelmintische werking van thiabendazole is voor het eerst in 1961 door
Brown en medewerkers beschreven in het tijdschrift ƒ. Am. Chem. Soc.; parben-
dazole werd in 1967 door Actor c.s. geïntroduceerd via een publikatie in Nature,
terwijl de eerste gegevens van cambendazole in 1970 verschenen in Experientia
(Hoff C.S.). Van mebendazole zijn nog betrekkelijk weinig gegevens bekend. De
eerste publikatie, handelende over de klinische toepassing bij het paard, verscheen
in 1971 in de Brit. vet. J. (G a 11 e a r en N e a v e).

De benzimidazole-derivatcn vormen een groep van veilige en goed werkzame anthel-
mintica, die bijna alle maagdaiTn-nematoden van onze huisdieren bestrijden, zowel
de volwassen \\ ormen als de larvale stadia. Ook voor bepaalde .soorten vogels (fazant
en kip) hebben zij betekenis bij de bestrijding van infecties met Syngamus trachea.
Zij bezitten in een aantal gevallen een ovicide werking.

nethyl-5-butylbenzinlda-
zolyl-2-carbanaat
nethyl-5-benzoyl-ben2iml-
de2olyl-2-carbamaat.

stable], wit, kristallijn,
smaakloos poeder
vit, kristallijn, reuklo
poeder
grijswit tot lichtgeel-
poeder

De benzimidazole-derivaten worden per os toegediend, als poeder, bolus of gra-
nulaat.

Thiabendazole wordt goed, doch niet volledig vanuit het maagdarmkanaal gere-
sorbeerd. Dit laatste hangt waarschijnlijk samen met het feit dat het een chelaat-
vormer is (o.a. complexvorming met ijzer). Er vindt ook resorptie plaats
door de intacte huid en slijmvliezen. Na de opname wordt thiabendazole in de
lever binnen 24 uur gebiotransformeerd, waarbij als belangrijkste metaboliet ont-
staat het onwerkzame 5-hydroxythiabendazole dat al dan niet gekoppeld aan glu-
curonzuur of zwavelzuur via de nieren wordt uitgescheiden.

Na toediening per os bereikt de bloedspiegel bij mens en hond na één ä twee uur
een maximale waarde. Bij herkauwers wordt de maximale bloedconcentratie op
een later tijdstip bereikt (bij het schaap na drie ä vier uur; bij het kalf na vier ä
zes uur); in het plasma kon hier geen onveranderd thiabendazole worden aange-
toond, doch uitsluitend de metabolieten.

De natuurlijke gratie van de mooie poes heeft met alleen
de kunstenaar geïnspireerd maar ook de medische wetenschap.
De gracieuze ontwikkeling van de huidige katterassen was
nimmer mogelijk geweest zonder de preventie van besmettelijke
katteziekten. Zonder de uitgebalanceerde verhoudingen in de
voeding.

Hoechst Pharma Veterinair heeft u zowel voor vaccinatie als voor
voeding een en ander aan te bieden:

Katteziekte-vaccin Behringwerke,
Door formaldehyde geïnactiveerd weefsel-
kweek-vaccin ter preventie van panleuko-
penie, bekend onder de namen katteziekte,
besmettelijke enteritis, gastroenteritis,
agranulocytose of kattepest.

Voedingsmelk in droge vorm voor katten.
Door een optimale samenstelling van en
uitgebalanceerd gehalte aan lichtverteerbare
voedingsstoffen, vitaminen, mineralen en
sporenelementen bij uitstek geschikt voor:

Van de toegediende dosis wordt 85% gedurende de eerste drie dagen uitgeschei-
den (65 a 75% in de vorm van metaboheten met de urine, 15 a 25% met de
faeces).

Ook cambendazole wordt grotendeels vanuit het maagdarmkanaal geresorbeerd.
De omzetting in de lever vindt echter veel minder snel plaats dan bij thiabenda-
zole. Van de perifere werking van deze stof, d.w.z. de werking tegen volwassen en
onvolwassen nematoden buiten het maagdannkanaal, mag dan ook veel worden
verwacht. De werkzaamheid tegen longwormen kon reeds worden aangetoond. De
uitscheidingspercentages van cambendazole en metabolieten via urine en melk zijn
niet bekend. Ook over residuwaarden in vlees en organen zijn geen gegevens voor-
handen.

Bij parbendazole is aangetoond dat de deeltjesgrootte van belang is, zowel voor de
resorptie vanuit het maagdarmkanaal als voor de anthelmintische werking. De
beste resultaten worden verkregen wanneer cle diameter van de deeltjes kleiner is
dan 4 ju,m. Na resorptie wordt ook parbendazole in de lever omgezet, waarbij in
hoofdzaak twee metabolieten ontstaan. Over de werkzaamheid van deze metabo-
lieten is niets bekend. Bij varken en schaap bereikt de bloedconcentratie ongeveer
zes uur na toediening een maximum. Van de toegediende dosis verschijnt 20%
in de urine, voornamelijk in de vorm van aan glucuronzuur gekoppelde metabo-
lieten (hiervan 90% in de eerste 24 uur). Het overige deel verlaat het lichaam
met de faeces. Het gehalte aan [jarbendazole in de melk van lacterende koeien
is niet bekend. Bij het schaap waren de weefselgehalten 16 dagen na toediening
van 50 mg per kg lichaamsgewicht kleiner dan 0.1 ppm; bij het varken was dit na
21 dagen het geval.

Mebendazole wordt maar voor een gering gcxieelte uit het maagdarmkanaal ge-
resorbeerd. Bij proe\\en met radioactief gemerkt mebendazole bleek dat bij de rat
slechts 20% van de toegediende dosis wordt opgenomen. Ook bij de mens zou de
resorptie geringer zijn (5-10%). Bij monogastrische dieren wordt de hoogste bloed-
spiegel na twee a vier uur bereikt; na 32 uur is mebendazole in het bloed nagenoeg
niet meer aantoonbaar. De in de lever gevormde metabolieten worden via de
nieren uitgescheiden; het niet geresorbeerde mebendazole verlaat het lichaam met
de faeces, voor het grootste deel binnen 24 uur. Over resorptie en biotransformatie
\\ an deze verbinding bij herkauwers, varken en paard is niets bekend.

De genoemde vier benzimidazole-derivaten zijn voor zoogdieren en vogels bij-
zonder weinig toxisch. In laboratoriumexijcrimcnten met geanestheseerde proef-
dieren (hond en kat) bleek thiabendazole (als hydrochloride) in een dosering van
25 mg per kg lichaamsgewicht intraveneus of 4 g per kg lichaamsgewicht per os
geen invloed te hebben op het cardiovasculaire systeem en de tractus respiratorius.
De functie van de lever en de nieren werd niet beïnvloed. Het interfereerde ook
niet met de prikkelgeleiding in het autonome zenuwstelsel. De effecten van inge-
spoten adrenaline, noradrenaline, metacholine en histamine werden door een intra-
veneuze toediening van thiabendazole (25 mg per kg) evenmin beïnvloed. Farma-
cologisch gezien is de stof dus vrijwel inert. Wèl bezit zij een geringe neurotoxische
werking. Uit experimenten met honden bleek dat thiabendazole via een invloed
op het centrale zenuwstelsel een emetische werking ontplooit. Bij proefpersonen
veroorzaakte een dosis van 150 mg per kg lichaamsgewicht per os na vier uur

hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheidsgevoelens, misselijkheid en braken. Deze
verschijnselen worden bij de mens ook opgegeven na therapeutische dosering (50
mg per kg).

De kans op toxische neveneffecten na therapeutische toepassing van thiabendazole

(50-100 rng per kg) is miniem, daar dit chemotherapeuticum zelfs bij een toe-
diening van 250 mg per kg door paard, varken, schaap en rund symptoomloos
wordt verdragen.

Bij hogere doseringen kunnen als bijverschijnselen toename van de ademfrekwentie,
speekselen, anorexie, diarree, incoördinatie en ataxie worden waargenomen.

Bij het paard treden de eerste nevenverschijnselen op na een dosering van 400 mg thiabenda-
zole per kg; 24-48 uur na toediening van deze hoeveelheid per neussonde kunnen de faeces voor
een of twee dagen wat slapper van consistentie worden en de eetlust kan gedurende een dag
verminderen.

Bij kalveren gaf 800 mg per kg nog geen toxische verschijnselen; 1000 mg per kg veroorzaakte
sufheid gedurende twee dagen.

Bij schapen die 400 mg per kg kregen toegediend was de eetlust vertraagd, na 800 mg per kg
was die geheel afwezig. Na een dosering van 1200 mg per kg stierven enkele dieren, 1500 mg
per kg gaf sterfte binnen 48 uur. In een eenmalige dosering van 160 mg per kg had het geen
toxisch effect op drachtige ooien; deze brachten normale lammeren a terme ter wereld.
Het werd in een dosering van 100 mg per kg per dag gedurende 114 dagen door het schaap
symptoomloos verdragen.

Hoogdrachtige koeien verdragen een eenmalige dosis van 200 mg per kg bijna zonder uit-
zondering goed.

Duiven kregen voer met 0.5% thiabendazole gedurende acht a dertien dagen; zij vertoonden
geen bijverschijnselen.

Kalkoenen verdroegen 0.5% door het het voer gedurende negen tot twintig dagen.
Witte leghomkuLkens waren na een eenmalige orale dosis thiabendazole van 1000 mg per kg
suf gedurende een paar uur, ook hadden zij diarree. Zij overleefden een dosis van 2000 mg
per kg.

Bij kippen werd na een eeimialige orale dosis van 60 mg per kg, resp. na toedienen van 0.05%
thiabendazole door het voer gedurende veertien dagen een aanzienlijke daling van de ei-
produktie waargenomen, die zich na drie a vier weken weer herstelde.

Bij fazanten en patrijzen werd na behandeling van een infectie door Synganius trachea met
thiabendazole (0.06-0.6%, door het voerj bij de hogere doseringen een verminderde vrucht-
baarheid waargenomen.

De kans op toxische neveneffecten bij therapeutisch gebruik van cambendazole
(25 mg per kg), parbendazole (30 mg joer kg) en mebendazole (10 mg per kg)
is eveneens miniem.

Cambendazole veroorzaakte na een dubbele dosering bij enkele kalveren een toename van de
ademfrekwentie, exspiratoire dyspneu en anorexie gedurende 12 a 24 uur.

Een tienvoudige overdosering (250 mg per kg) wordt door schapen goed verdragen, maar
300 mg per kg niet meer.

Eenmalige doses parbendazole van 500 en 1000 mg per kg blijken niet toxisch te zijn voor
volwassen rund en varken. In toxische doseringen en na langdurige toediening veroorzaakt
het irritatie van het maagslijmvlies (ulcera in de voormagen en lebmaag). Dit anthelminticum
veroorzaakt pas toxische verschijnselen bij het varken na een dosering van 300 mg per kg per
dag gedurende zeven dagen (diarree).

Bij het schaap kunnen bijverschijnselen ontstaan na toediening van 300 mg per kg. Vasten
en dorsten doen de toxiciteit niet toenemen. Drachtige ooien kunnen met de gebruikelijke
dosis veilig worden behandeld.

In een dosering van 60 mg per kg, 17 dagen na de dekking toegediend aan schapen, had
parbendazole een verlaagde fertiliteit en misvormingen tot gevolg (29% van de geboren
lanuneren).

Ook bij sommige laboratoriumproeven is een teratogene werking aangetoond. Een ongunstige
werking op de Spermatogenese is hierbij vastgesteld.

Na toediening van mebendazole aan paarden in een eenmalige dosis van 50, 100 of 200 mg
per kg ontstonden slechts een geringe hyperactiviteit van de darm en slappe faeces. 400 mg
per kg (40-voudige overdosering) gaf een lichte diarree gedurende 48 uur.
Een dosering van 40 mg per kg per dag gedurende tien weken werd symptoomloos verdragen
door paard en hond.

Het werkingsspectrum van de vier benzimidazole-derviaten is breed. Zij zijn niet
alleen werkzaam tegen volwassen nematoden, maar vaak ook tegen de on\\ olwassen
stadia. De werking is goed ten aanzien van de grote en kleine strongyliden (paard),
Syngamus trachea (fazant, kip), Chabertia spp. (herkauwers), Oesophagostomum
spp. (herkauwers, varken), Strongyloides westeri (paard), Str. ransomi (varken),
Str. papillosus (herkauwers), Trichostrongylus-, Cooperia-, Haemonchus- en vol-
wassen Ostertagia spp. (herkauwers) en Oxyuris equi (paard). Minder gevoelig zijn
Ascaridata en Nematodirus spp. Slecht gevoelig zijn Trichuris spp. (varken, hond,
herkauwers), Capillaria spp. (kip, duif), Trichinella spiralis (varken), Ancylostoma
spp. (hond, kat), Uncinaria (hond), Bunostomum spp. en de tien dagen oude lar-
ven van Ostertagia spp. (herkauwers).

De werkzaamheid tegen Dictyocaulus viviparus (rund) is onvoldoende (200 mg per kg drijft
65% van de wormen af na een relatief lange latentietijd van 48 uur).

Beter is de werking tegen Dictyocaulus filaria (schaap). Bij een experimentele infectie bleek
een eenmalige dosis van 66 mg per kg na 15 dagen voor 77% werkzaam te zijn, na 25 dagen
voor 81%.

Toediening van 100 mg per kg zou effectief zijn tegen zowel Dictyocaulus filaria als Proto-
strongylus.

De werkzaamheid van thiabendazole in een dosering van 50 mg per kg tegen de volwassen
kleine en grote strongyliden van het paard wordt in de literatuur veelal als groter dan 99%
aangegeven. Ook wordt wel aangegeven dat voor Strongyius edentatus en S. equinus 100 mg
per kg pas effectief zou zijn.

De werking tegen volwassen Oxyuris equi wordt, ondanks het feit dat thiabendazole grotendeels
uit de darm wordt geresorbeerd, als zeer goed aangemerkt.

Cambendazole zou, in een dosering van 20 k 40 mg per kg, vrij goed werkzaam zijn tegen
Dictyocaulus viviparus. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat cambendazole veel minder
snel door de gastheer wordt omgezet tot onwerkzame metabolieten dan thiabendazole en par-
bendazole. Om deze reden mag ook verwacht worden dat het effect van cambendazole op
(migrerende) nematoden larven aanzienlijk beter zal zijn dan dat van de overige benzimidazole-
derivaten.

Parbendazole heeft in de gebruikelijke dosering een goede werking tegen spoelwormen bij het
varken.

Mebendazole zou reeds in de therapeutische dosering goed werkzaam zijn tegen Parasearis
equorum.

Ook de werking tegen Oxyuris equi is goed, hetgeen o.a. verklaarbaar is door de zeer geringe
resorptie van mebendazole, waardoor een hoge concentratie van de stof in colon en rectum
wordt bereikt.

Mebendazole lijkt een goed anthelminticum voor de hond met een spectrum dat zowel
Toxocara, Toxascaris als Dipylidium omvat.

Alhoewel er geen vergelijkende experimenten zijn uitgevoerd met alle vier anthel-
mintica kan toch wel gesteld worden dat cambendazole potenter is dan thiabenda-
zole.

Ult experimenten met laboratoriumproefdieren bleek dat cambendazole zes maal
werkzamer was dan thiabendazole ten aanzien van bij deze dieren voorkomende
Trichostrongylus spp.

Tegen de migrerende Ascaris suum larven was cambendazole zeker drie maal werk-
zamer dan thiabendazole en even werkzaam als parbendazole. Zoals al is opgemerkt
kan dit verschil in werkzaamheid terug te voeren zijn tot de snellere afbraak van
thiabendazole door de gastheer Echter is de grotere werkzaamheid van cambenda-
zole ook bij experimenten in vitro naar voren gekomen.

Parbendazole is zeker drie maal werkzamer dan thiabendazole, mebendazole vijf
maal.

Mogelijk spelen ook hierbij verschillen in resorpde en metabolisme een rol.
2. Larvicide werking

De larvicide werking van thiabendazole, cambendozale en parbendazole bij kleine
herkauwers na therapeutische dosering is 90-100% voor alle belangrijke maagdarm-
nematoden, met uitzondering van Ostertagia spp. Bij de andere huisdiersoorten is
de larvicide werking van de verschillende benzimidazole-derivaten niet altijd gelijk.

Thiabendazole in een dosering van 100 mg per kg heeft bij het rund onvoldoende effect op de
onvolwassen stadia van verschillende maagdarmnematoden: e.p.g.\'s stegen weer na 10 a 20
dagen. Na 200 mg per kg was dit niet het geval.

Er is geen effect op de migrerende Ascaris larven bij het varken, ook niet in zeer hoge dose-
ringen.

Bij paarden is de larvicide werking van 50 mg per kg goed ten aanzien van de kleine strongy-
liden. Echter verschenen 69 dagen na behandeling weer eieren van grote strongyliden in de
mest; na 110 dagen was het e.p.g. weer 97%.

Larven van Strongylus vulgaris in aneurysmata werden niet gedood na een éénmahge dosis van
100 mg per kg.

Bij kuikens was Ü.25% thiabendazole door het voer gedurende drie dagen voor 50% werk-
zaam tegen 18 dagen oude larven van Ascaridia galli en Capillaria obsignata; er was geen
effect op 14 dagen oude larven.

Bij duiven was 0.5% door het voer gedurende 10 dagen voor 100% effectief tegen volwassen
en onvolwassen Ascaridia columbae.

Cambendazole in de gebruikelijke dosering van 25 mg per kg heeft bij kalveren een werkzaam-
heid tegen larven in de lebmaag van 69-85%; larven in de darmwand werden voor 95-100%
gedood.

Een éénmalige dosis van 7,5 of 15 ing per kg was voor 99% effectief bij kunstmatige infecties
met Strongyloide.\' ransomi bij jonge varkens.

Gegevens omtrent de larvicide werking van cambendazole bij nematodeninfecties van paarden
zijn ons niet bekend.

Bij vier weken oude kalkoenen, die kunstmatig werden besmet met Syngarnus trachea, had
cambendazole in twee doses van 50 mg per kg op twee opcénvolgende dagen een gemiddelde
werkzaamheid van 95% wanneer het werd toegediend tussen de 6e en 17e dag na infectie.
Derde stadium-larven in de lever werden niet aangetast door toediening van 100 mg per kg,
24 uur na de infectie; eenzelfde dosering, 48 uur na de infectie gegeven, verwijderde wel 90%
van de derde stadium-larven in de longen.

Parbendazole in een éénmalige orale dosis van 30 mg per kg bleek voor 90-100% werkzaam
tegen alle stadia van Trichostrongylus axei en Cooperia spp. na experimentele infecties bij
kalveren.

Bij varkens was di werkzaamheid tegen 14 dagen oude larven van Hyostrongylus rubidus slechts
47%.

Ook over een ev;ntuele larvicide werking van mebendazole hebben wij niets kunnen vinden.

De benzimidazole-derivaten bezitten ook een ovicide werking, althans bij een aan-
tal nematoden. Reeds twee tot acht uur na toediening van de therapeutische dosis
thiabendazole, cambendazole en parbendazole is het ovicide effect ten aanzien van
Haemonchus contortus, Oesophagostomum spp. en Hyostrongylus rubidus aan-
toonbaar. De ovicide werking van thiabendazole bij in het maagdannkanaal ver-
toevende Oesophagostomum spp. van het varken is echter niet altijd even over-
tuigend.

Ook bij mebendazole bestaan er aanwijzingen voor een ovicide werking.
In vitro is het ovicide-larvicide effect eveneens goed te demonstreren. Een remming van de
ontwikkeling van Trichostrongylus larven treedt al op bij een concentratie van resp. 10\'^\' f-g
jjer ml thiabendazole en 10"® pg per ml cambendazole.

De werking van aan wormeieren bevattende faeces toegevoegde thiabendazole treedt echter
pas op bij hogere concentraties (mogelijk als gevolg van de chelaatvormende werking). Tempe-
ratuur en pH van het medium spelen hierbij eveneens een rol.

Bij de in vitro experimenten is een ovicide-larvicide werking van thiabendazole aangetoond ten
aanzien van Ascaris, Toxocara, Haemonchus, Nematodirus, Necator, Ancylostoma, Oesopha-
gostomum, Trichuris en Strongyloides spp.

Door verschillende onderzoekers is bij Haemonchus contortus resistentie voor
thiabendazole waargenomen. Er zijn aanwijzingen dat deze resistentie betrekkelijk
snel kan optreden. Bij een maandelijks uitgevoerde behandeling van schapen met
thiabendazole (44 mg per kg) bleek dat de derde toediening geen bevredigende
resutaten meer opleverde. Een drievoudige verhoging van de dosis was voldoende
om weer een gunstig effect te verkrijgen, hoewel 5-10% van de wormen niet werd
afgedreven. De resistentiegraad was dus nog betrekkelijk laag. Door anderen is dit
bevestigd. Het resistentiemechanisme is nog niet bekend. Wel is gebleken dat er
sprake is van kruisresistentie (thiabendazole, parbendazole, cambendazole en
mogelijk ook mebendazole, doch dit laatste is nog niet aangetoond).
Benzimidazole-resistente H. contortus stammen zijn wel gevoelig voor pyrantel,
tetramisole en fenothiazine, terwijl fenothiazine-resistente stammen gevoelig zijn
voor parbendazole en thiabendazole.

Resistentie is ook beschreven bij Trichostrongylus colubriformis (schaap). Een
dosis thiabendazole van 10 mg per kg veroorzaakte sterfte bij 50% van de wormen,
behorend tot een gevoelige stam. Bij twee resistente stammen trad dit pas op bij
70 resp. 125 mg per kg. Resistente stammen reageren wel op een therapeutische
dosis thiabendazole (50 rng per kg) met een verminderde eiproduktie.

Hoewel het ontstaan van (kntis)resistentie tot nu toe slechts is aangetoond bij twee
maagdarm-wormsoorten van het schaap moet toch op grond hiervan het profylac-
tisch gebruik van benzimidazole-derivaten (continu of langdurig verstrekken door
het voer in lage doseringen) worden ontraden.

Het werkingsmechanisme van de benzimidazole-derivaten is niet met zekerheid
bekend. Onlangs heeft P r i c h a r d naar aanleiding van een aantal in vitro expe-
rimenten gesteld dat dc werking van thiabendazole zou berusten op remming van
het enzym "fumaraatreductase. Dit enzym speelt een belangrijke rol hij het anaëroob
verlopende metabolisme van nematoden. De vorming van succinaat uit fumaraat
gaat gepaard met vorming van ATP. De activiteit van het fumaraat-reductase
wordt in vitro volledig geremd door 10\'3 mol. thiabendazole; het anthelminticum
zou hierbij aangrijpen op SH-groepen in het enzym.

In andere experimenten, uitgevoerd door v. d. Bossche, bleek echter dat de
benzimidazole-derivaten de glucoseopname door Ascaris suum en Syngamus trachea

remden, zowel in vitro als in vivo. Dit veroorzaakte een daling van het intracellu-
laire glycogeen, resulterende in een verminderde ATP-vorming en de dood van de
parasiet.

De werking van benzimidazole-derivaten tegen Trematoden en Cestoden
Thiabendazole is in hoge doseringen (300 mg per kg) werkzaam tegen leverbotten bij het
schaap, met name bij infecties met Dicrocoelium dendriticum.

In de voor nematodenbestrijding gebruikte doseringen is echter thiabendazole noch parbenda-
zole werkzaam tegen Fasciola hepatica.

Evenmin kon enige werking worden vastgesteld bij lintworminfecties. Mebendazole zou effec-
tief zijn tegen Dipylidium caninum (hond).

Vasten voor de behandeling heeft geen invloed op de werkzaamheid of de toxiciteit.
Preparaten

Parbendazole Helmatac®	R.I.T.	premix met 30% parbendazole	rund, schaap, geit, varken.
Mebendazole
Telmin®	Janssen	granulaat met 10%	paard.
	Pharm.	mebendazole

Combinaties

Thiabendazole wordt wel met andere anthelmintica gecombineeixl, waardoor in één
behandeling ook de voor thiabendazole minder gevoelige wormen bestreden kunnen
worden. Dit geldt o.a. voor de combinatie rnet ])iperazine (tegen Ascariden).
Combinaties van benzimidazole-derivaten met niclosamide (Yomesan®), rafoxanide
(Ranide®), of met organische fosforverbindingen als trichloorfon (Neguvon®),
phtalophos (Maretin®) of dichloorvos (Equigard®) leveren geen extra risico\'s op
voor de gastheer.

Bij gelijktijdige nematoden- en Gasterophilus-\'mlecXKs zou ook CS2 samen met thia-
bendazole gegeven kimnen worden.

suspendeerbaar poeder
met 75% thiabendazole
korrels met 10% thiabendazole
boli i 2 g thiabendazole
boli a 10 g thiabendazole
suspendeerbaar poeder
met 33,3% thiabendazole

Uitvoeriger samenvattingen van alle artikelen zullen — na beëmdigmg der arti-
kelenreeks — in een aparte door de K.N.M.v.D. uit te geven publikatie ver^
schijnen. Prijs en oplage zullen nader worden bepaald.

ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN VAN SALMONELLA IN EEN SLAGERIJ
MET VERKOOP VAN VERSE ONVERPAKTE SLAGHTKUIKENS EN DELEN DAAR-
V.AN

Studies on the incidence of Salmonella in a butcher\'s shop at which fresh poultry
and parts of poultry were sold unwrapped

(Laboratorium van het Gemeentelijk Abattoir van Amsterdam¹) Rapport 11.72.02)
Summary

The Laboratory of the Municipal Slaughter-House of Amsterdam conducted an inquiry
into the incidence of Sahnonella in a butcher\'s shop at which poultry and parts of poultry
were being sold unwrapped.

During the period from May 15, 1972 to November 1, 1972, minced meat, home-made
sausages, scrapings, whole chickens and parts of chickens were examined for SalmoneUa
three times weekly (sixty tests in all).
The results of these tests were as follows:

(a) the proportion of cases in which Salmonella was isolated from minced meat was twice
as large as the average proportion of cases in which minced meat was found to be
contaminated throughout Amsterdam;

(b) in twelve of the sixty tests, the type of Salmonella isolated from chickens or parts of
chickens was similar to that isolated from the other samples which were examined;

Bij Koninklijk Besluit van 29 april 1972 (Stbl. 298) werd artikel 25 (eerste lid) van het Eisen-
besluit van de Vleeskeuringswet om onverklaarbare redenen zodanig gewijzigd dat de verkoop
van in Nederland geslacht pluimvee alsmede van zodanig pluimvee afkomstige delen m vlees-
winkels (slagerijen) ook in onverpakte toestand werd toegestaan.

Voorheen was deze verkoop slechts toegestaan in „geheel verpakte toestand" waarbij tevens
was bepaald dat deze verpakking niet mocht worden verwijderd en dat aan dit verpakte pluim-
vee geen meshandelingcn mochten worden verricht.

Dat\'slachtkuikens in ernstige mate met Salmonellae zijn besmet is bekend (Zie rapporten R.L\\ .
16/65 Zoon en 33/71 Zoon van Prof. Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r en rapport R.I.V. 19/72
Zoon van Dr. M. v a n S c h O t h O r s t en Drs. W. E d e 1).

Met een onderzoek door het laboratorium van het Gemeentelijk .abattoir van Amsterdam werd
getracht een indruk te krijgen van de Salmonellaebesmetting, gedurende een vrij lange periode
"( half jaar), in een moderne slagerij waar niet alleen verkoop van onverpakte slachtkuikens
plaats vindt, doch ook ter plaatse slachtkuikens voor verkoop worden verkleind.

Op dinsdag-, woensdag- en donderdagmiddag na 15.00 uur werden de monsters genomen.
Deze bestonden uit de volgende produkten: gehakt, tartaar, verse worst, afkrabsels van werk-
tafels en blokken, hele- en verkleine kippen. Van de hele kippen werden stukjes huid van de
nek en uit de omgeving van de cloaca geknipt, terwijl van de verkleinde kippen willekeurige
stukjes huid werden genomen.

De monsters werden bij een temperatuur van ca. —20°C bewaard tot de volgende maandag.
Na het ontdooien werd ca. 25 gram monster in 100 ml gebufferd peptonwater gedurende

18_20 uur bij 37°G bebroed. Vervolgens werd 2 ml van dit gebufferd peptonwater geënt

op 18 ml tetrathionate broth vlg. Müller Kauffmann (Oxoid CM 225), en bebroed bij 43°C.
Vanuit deze tetrathionate broth werd na 24 en 48 uur uitgestreken op een briliant green agar
plaat, Oxoid CM 329. Deze plaat werd gedurende 18—24 uur bebroed bij 37°C.
De rode kolonies die op deze plaat tot ontwikkeling kwamen werden serologisch en biochemisch
onderzocht. Indien deze reacties kenmerkend waren voor Salmonellae werd de reinkultuur ter
identificatie van de soort opgestuurd naar het R.I.V.

In het totaal werden gedurende 60 dagen monsters genomen. Tijdens deze periode werd uit de
volgende produkten Salmonella geïsoleerd.

In de bijgevoegde tabel is aangegeven op welke datum en in welk produkt deze soorten zijn

1. De onverpakt verkochte kippen zijn voor een zeer groot deel besmet met Salmonella (meer
dan 50% van de genomen monsters).

2. Het percentage Salmonella isolaties uit tartaar ligt aanmerkelijk hoger dan dat genomen
over heel Amsterdam gedurende dezelfde periode (resp. 12 en 6%).

3. Op 12 van de 60 monsterdagen konden uit de bemonsterde kippen en gedeelten kip dezelfde
soort Salmonella geïsoleerd worden als uit de vleesprodukten en/of afkrabsels van werk-
tafels en blokken.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

Morris, R. S., Sutherland, C. M., O\'Connor, P. F., Salisbury, J. R. and
S t O 11, W. S.: A survey of professional activities of Veterinary Graduates in Victoria. Austr.
vet. ]., 48, 429, (1972).

In 1969 werd in Victoria een onderzoek ingesteld naar verschillende algemene aspecten van
het beroep van dierenarts.

Van de 445 geënquêteerde collegae gaf 68% bruikbare antwoorden. Daar de resterende 32%
niet als een „random sample" mogen worden gezien, zijn de gegevens die door de andere
68% zijn verstrekt niet geheel representatief voor de gehele groep.

Uit de gehouden enquête blijkt o.a. dat 51% van de Victoriaanse dierenartsen practicus is en
49% in dienstverband werkzaam is. Meer dan Va deel van de practici besteedt meer dan de
helft van zijn tijd aan grote huisdieren, waarbij de koeien het belangrijkste zijn en de paarden
van weinig belang. De meeste tijd vraagt onderzoek en behandeling van patiënten, maar daar-
naast wordt in de grote-huisdieren praktijk veel tijd aan reizen besteed.

De meeste practici verwachten een toename van preventief en chirurgisch werk, zowel in de
grote- als ook in de kleine-huisdieren sector. In de grote-huisdieren praktijk zal volgens de
enquête de bedrijfsbegeleiding door de dierenarts toenemen, met name wordt genoemd de
bestrijding van mastitis en steriliteit en wordt een toenemende behoefte aan specialisten, die
door de practici in consult kunnen worden geroepen, verwacht.

Een toenemende specialisatie van de practicus wordt meer gezien in de kleine-huisdieren
praktijk, met daarmee parallel lopend een stijging van het aantal groepspraktijken.
De meeste dierenartsen blijken in hun loopbaan een of meer keren van werkkring te veranderen.
De niet-practici besteden de meeste tijd aan research en administratief werk. Ook hier blijken
koeien de belangrijkste leveranciers van veterinair werk te zijn, terwijl schapen, kippen en
laboratoriumdieren voor deze groep belangrijker zijn dan voor de practici.
Bijna de helft van de niet-practici is in de laatste 5 jaar van baan veranderd.
Nascholing vindt plaats op bijeenkomsten met collegae en door het lezen van tijdschriften.
De meeste dierenartsen maken gebruik van een uittreksel-systeem (vergelijk veterinary bulletin).
Over de inkomsten worden geen bruikbare gegevens verstrekt.

Laws, L., Simmons, G. C. and L u d f o r d, C. G.: Experimental Brucella ovis Infection
in Rams. Amtr. vet. ]., 48, 313, (1972).

Vijfentwintig Merino rammen van 2 tot 2,5 jaar oud werden blootgesteld aan besmetting met
Br. ovis door het inbrengen van 0.25 ml besmet sperma in het preputium. Vijftien vergelijk-
bare rammen dienden als niet-besmette controledieren.

.■\\lle rammen werden regelmatig onderzocht door palpatie van de genitaliën, complement-
bindingsreactie en bacteriologisch sperma-onderzoek. Alle dieren werden gedood na 23 tot 63
weken.

Zeventien van de 25 rammen raakten besmet. Zes daarvan gaven klinisch, serologisch, patho-
logisch en bacteriologisch blijk van besmetting en scheidden Br. ovis uit in het sperma. Bij deze
rammen werd de C.B.R. positief tussen 2 en 7 weken p.i. (gemiddeld na 4,4 weken p.i.).
Br. ovis werd het eerst aangetoond in het sperma na 5 tot 14 weken (gemiddeld 9,5) en
afwijkingen werden het eerst gepalpeerd na 7 tot 12 weken (gemiddeld 9,0). Eén ram gaf
klinisch, pathologisch en serologisch blijk van besmetting, maar Br. ovis werd niet aangetoond
in het sperma of in de waargenomen laesies. Tien rammen hadden voorbijgaande infecties
met alleen maar serologische en onduidelijke klinische blijken van de ziekte.
Geconcludeerd werd dat de C.B.R. gevoeliger was dan het klinisch en bacteriologisch onderzoek
als indicatie van een vroegere blootstelling aan Br. ovis. Het aantal vals-positieve reacties was
gering en vals-negatieve reacties werden niet waargenomen.

S c h u 1 z m a n n, U. und Gerber, Th.: Untersuchungen zur Aetiologie chronischer Lungen-
krankheiten des Pferdes. Zbl. vet. Med., 19, 89, (1972).

Volgens schrijvers berust het syndroom dampigheid op diverse aetiologisch verschillende chro-
nische longziekten.

De allergische genese werd nader onderzocht door intracutane huidtests met allergenen waaraan
het paard gedurig is blootgesteld (paardenroos, diverse graansoorten, diverse soorten stuif-
meel, schimmelsporen, Lancefield C. Streptokokken, huisstof, graanstof, stof uit de stal, hooi
en biks).

Hierbij traden opvallend veel positieve reacties op, vooral van schimmelsporen maar ook van
haver, gerst en mais. Op stal gehouden paarden bevinden zich voortdurend in een allergeen-
rijke omgeving. Hierdoor wordt de samenhang met stal en longaandoeningen, in het bijzonder
stoffig en schimmelrijk hooi, meer kracht bijgezet.

De mee.ste gezonde paarden zijn al tegen verschillende inhaleerbare allergenen gesensibiliseerd
(van 9 onderzochte gezonde paarden waren 7 positief voor schimmelsporen) en bevinden zich
in een status van latente allergie die door verschillende factoren, o.a. virusziekten, in manifeste
allergie met astma en astmoïde bronchitis kan overgaan.

Slecht geluchte stallen kunnen de symptomen van chronisch zieke paarden sterk beïnvloeden.
Cytologische onderzoekingen van het neussecretum wezen op een samenhang tussen het op-
treden van eosinofiele granulocyten en astmoïde symptomen.

In het bloed van een kleine groep van astma-verdachte paarden kon een significante vermeer-
dering van eosinofielen worden aangetoond. In het serum van vier patiënten werden precipi-
tinen tegen micropolyspora vastgesteld.

Provocatie- en eliminatieproeven ondersteunden in enkele gevallen de verdenking op een aller-
gisch-astmatische genese.

Schrijvers nemen aan dat de allergische mechanismen niet alleen verantwoordelijk zijn voor
tot stand koming van de astma-aanvallen maar ook de bestaande broncheolitis onderhouden.
Bij een onderzoek naar klimatologische factoren kon daarentegen maar in één geval een
samenhang tussen de temperatuur van de omgeving en ademhalingsfrequentie worden aan-
getoond.

P e d u s c h k a, W. und Kieliger, F.: Zur medizinischen Betreuung des Igels. Kleintier pr.,

De egel wordt af en toe als huisdier gehouden. De auteurs hebben wat begrip voor de
problemen waar de behandelende practicus zich voor gesteld ziet, een aantal tips en wenken
verzameld (en systematisch gerangschikt).

De egel reageert op geluiden, bonzen, trillingen etc. door zich op te rollen. Het hanteren moet
daarom zo geruisloos mogelijk gebeuren.

Voor het vaststellen van het geslacht pakt men een egel met een snelle greep in zijn nekvel
(vermijdt prikken van stekels door, op \'t moment van pakken, de vingers iets omhoog te
halen). Een aanwezige praeputiaalzak is te zien als een knopvormige welving in \'t midden van
de buikvlakte.

Voor onderzoek wacht men tot de egel zo ver gestrekt is dat de neus zichtbaar wordt. Dan
grijpt men (handschoenen aan!) met twee handen te.gelijk zo toe dat de 8 vingers aan één
zijde en de 2 duimen aan de andere zijde, het lichaam zo ver mogelijk omvatten en de egel
neerdrukken. Het vel met de huidspier wordt naar boven getrokken (de ribben niet indrukken)
en het dier wordt op z\'n zij gerold. Men kan nu b.v. de extremiteiten onderzoeken. Bij inspectie
van de kop oppassen van het snelle toehappen van de egel en in voorkomend geval gelaten
wachten tot het diertje weer loslaat. Narcose niet met aether (leverbeschadiging door de hoge
dosis die nodig is). Hypnorm 0,1-0,2 ml/100 g s.c. is aan te bevelen. Normaal gewicht
800-1100 .g.

Krusteuze veranderingen op de neusrug duiden op huidschimmels (trichophytie etc.). Therapie:
waarschijnlijk Ectimar (Ref.). Ectoparasieten zoals vlooien komen zeer veel voor. Therapie met
Alugan baden (geen D.D.T.; iedere stekel wordt door het dier zelf afgelikt).
Van de endoparasieten komen vooral Capillaria\'s zeer veel voor. Massale besmetting leidt tot

gastroenteritiden. De eieren zijn gevoelig voor uitdrogen. Een betrouwbare behandeling is nog
niet bekend. Longwormen komen in sommige streken (ook in Nederland, Ref.) voor. Tussen-
gastheren zijn naakt- en huisjesslakken.

Bij besmetting bemerkt men hoesten en rochelende ademhaling. Faecesonderzoek geeft uit-
sluitsel. Therapeutisch: Ripercol 20 mg/kg lich. gew. De handelsoplossing ä 10% wordt 10 maal
verdund; geef van de verdunde oplossing 0,2 ml per 100 g lich. ,gew. Herhalen na 48 uur en
na 14 dagen.

Verzwakte egels ondersteunen door dagelijkse injecties van eiwithydrolysaat.
Bij lintwormen helpt Yomesan 200 mg/kg lich. gew. per os.

Coccidiën kunnen diarree veroorzaken. Sulfonamiden 100 mg/kg lich. gew. gedurende 5 dagen
per os geeft soelaas.

Tandsteenvorming komt vaak voor. Bek open houden met een houten stokje en tandsteen
verwijderen.

Infecties laten zich bestrijden met chloramphenicol, streptomycine en Tylan.
Verzwakte dieren (vooral ook na winterslaap) geeft men 0,5 ml Vit. B complex s.c.
De auteurs bevelen verder aan: oraal toedienen van Boviserin, Sanostol B-12 preparaten en
„Ferro 66" (het laatste in homeopathische doses). (Geschikte variant lijkt: Protifar per os,
A-D stoot i.m.. Vit. B12 per injectie, event. ± 0,1 ml Myofer i.m. Ref.).

Verlammingen van de achterhand kunnen na overwinteren optreden. De auteurs meldden
resultaat van anabole preparaten per os. (Dianabol - Ciba /s tablet dagelijk door het \\oer).
Gunstig werkt toediening van multivitaminen-mineralen preparaten.

Digestiestoornissen kunnen optreden na het verstrekken van onverdunde melk als enig voedsel.
Voedsel kan bestaan uit mager rundvlees, hondebrood (vochtig gemaakt, gekookt ei, garnalen,
meelwormen, andere insecten en een multivitamine-mineralen preparaat).

Hall, D. E. and F o 11 e 11, A. J.: Red cell osmotic fragility in the Beagle dog: Normal
values and diagnostic application. Vet. Ree., 91, 263, (1972).

Bij 36 volwassen Beagle-honden werd de osmotische resistentie-curve van erytrocieten bepaald
volgens een in de humane geneeskunde algemeen gebruikelijke methode: veneus bloed wordt
gepipetteerd in een reeks buisjes met afdalende NaCl concentraties; na 30 minuten wordt na
centrifugeren in bovenstaande vloeistof de absorptie gemeten bij 540 nm m.b.v. de spectro-
fotometer. Een curve wordt verkregen door de percentages hemolyse uit te zetten tegen de
bijbehorende concentraties NaCl (0.9% NaCl = 0% hemolyse cn 0.1% NaCl = 100%
hemolyse).

.\'\\uteurs vonden dat afwijkingen van het „5% hemolyse niveau" gevoeliger was voor het op-
sporen van abnormale hemolyse dan het in de humane geneeskunde gebruikelijke ,,50%
hemolyse niveau". „5% hemolyse niveau" = die concentratie NaCl waarbij 5% hemolyse op-
treedt. Er worden twee voorbeelden gegeven van honden met een afwijkende osmotische
resistentie-curve.

DE BEHANDELING VAN ACETONEMIE BIJ HET RUND MET TRIAMCINOLON-
ACETONIDE (VETALOG(g) SQUIBB)

Fischer, W.: Behandlungsversuche bei der Azetonämie des Rindes. D. Tierärztl. Wschr 78
402, (1971).

Bijnierschorshormonen, en de hieruit ontwikkelde synthetische preparaten, bezitten de eigen-
schap de bloedsuikerspiegel te verhogen. Zij vinden daarom sinds langere tijd toepassing in dc
behandcling van acetonemie bij het rund.

Omdat het synthetische preparaat Triamcinolon-Acetonide (Vetalog®) zich onderscheidt door
een krachtige en langdurige werking, werd uitgezocht in hoeverre de acetonemie van het rund
door het preparaat wordt beïnvloed.

.\\llereerst werd de bloedsuikerverhogende werking onderzocht aan 21 gezonde koeien, die
werden verdeeld in 3 groepen en behandeld met resp. 10, 40 en 50 mg Triamcinolon-Acetonide
intramusculair.

Daarna werd het therapeutisch effect onderzocht aan dieren die na de geboorte acetonemic
hadden gekregen. Hiertoe werden 25 zieke dieren, verdeeld in 3 groepen, behandeld met resp.
10, 40 en 80 mg Triamcinolon-Acetonide.

Bepalend voor de werkzaamheid was de verbetering van de algemene toestand, met als knteria
eetlust, melkgift en pensaktiviteit, alsmede de stijging van het bloedsuikergehalte en daling van
het acetongehalte van de urine.

Het bloedsuiker gehalte van zowel gezonde als zieke dieren vertoonde, op een enkele uitzonde-
ring na, onder invloed van de verschillende doseringen Triamcinolon-Acetonide een duidelijke
stijging, die groter was bij een hogere dosering.
Het preparaat werd zowel locaal als algemeen goed verdragen.

Bij de behandeling van dieren met acetonemie konden, na een éénmalig intramusculaire injectie
van 10, 40 of 80 mg, in meerderheid van de gevallen goede genezingsresultaten worden
bereikt. Opvallend was dat ondanks het grote verschil in dosering nauwelijks verschil in
therapeutisch effect was vast te stellen. Aanbevolen wordt om de toediening van Triamcinolon-
Acetonide aan te vullen met applicatie van glucose i.v. of propionaat en propyleenglycol per os.
De basis van de genezing en voorkoming van acetonemie blijft een adequate voeding.

Giesecke, D. und Barthelmus, C.: Ernährungsphysiologische und biochemische
Faktoren bei der latenten und subakuten Pansenacidose. Tierärztl. Umschau, 27, 371, (1972).
Na een korte beschrijving van de pensacidose wijzen de schrijvers op de adaptie van de pens-
flora aan krachtvoerrijke rantsoenen. Zij bespreken daarna het complex van afwijkingen die
op kunnen treden, zoals verminderde eetlust, ruminitis met parakeratose, het optreden van
leverabcessen gepaard gaande met groeistoornissen en een daling van het melkvetgehalte. Deze
afwijkingen worden toegeschreven aan het ontstaan van latente en subacute pensacidose.
De rol van het speeksel bij de regulatie van het zuurbase-evenwicht in de pens wordt getoond
in een grafiek waaruit blijkt dat bij het voeren van meel en pellets de speekselsecretie terug-
loopt tot op minder dan 25 9ó van de waarde bij hooivoedering. De pH van de pens wordt bij
de voedering van meel en pellets verlaagd tot 5,5 (bij hooivoedering 6,5). Bij proeven met
schapen, waarbij de veranderingen worden geregistreerd bij de overgang van alleen hooi op
een zeer krachtvoerrijk rantsoen, bleek in de eerste twee dagen het kiemgehalte tot het 5-voudige
toe te nemen. De Gram-positieve flora bereikte 50% van het totale aantal (normaal 1-5%).
Het V.F.A. gehalte steeg 30%). De schapen die het meel werden gevoerd gaven een sterke
nielkzuurvorming te zien (56% L.-lactaat en 44% D.-lactaat).

D.-lactaat wordt in de stofwisseling minder snel omgezet en vooral door de nieren uitgescheiden.
Girculerend D.-lactaat is de oorzaak van de hoge bloedmelkzuurspiegels.

Na 8-10 dagen blijken pH en vluchtige vetzuur gehalte te schonmielen rond de waarden, resp.
5,5 en 100 mM/1, waarbij niet duidelijk blijkt wanneer na de voedering de monsters werden
genomen.

De auteurs eindigen met de opmerking dat een latente acidose ook bij een tekort aan structuur
in het voeder kan optreden, een onderwerp waarop in dit artikel niet werd ingegaan.

DE RELATIE TUSSEN OVARIUM- EN BORSTKANKER BIJ DE MENS
McMahon, B. and Cole, Ph.: The ovarian etiology of human breast cancer. In: Current
problems in the epidemiology of cancer and lymphomas. Springer Verlag, 185, (1972).
Door samenwerking tussen verschillende centra werden gegevens verkregen over vrouwen met
manmiacarcinoom in verschillende landen.

Vrouwen die haar eerste kind vóór de leeftijd van 18 jaar kregen, bleken een veel geringer
(± 30%) risico te lopen voor borstkanker dan die welke op 35 jaar of later een kind kregen.
Geboorten na hct eerste kind bleken niet van invloed.

Het was al bekend dat in Noord-Amerika en Europa borstkanker 5 x zo frequent voorkomt
als in Japan.

Een Amerikaanse vrouw die haar eerste kind op 35 jaar of oudere leeftijd krijgt, heeft een
15 X zo groot risico als een Japanse vrouw die de eerste baby op een leeftijd jonger dan 18 jaar
krijgt.

Vrouwen met chirurgisch verkregen menopauze onder de 35 jaar hebben slechts 30% van het

risico dat vrouwen met normale menopauze lopen (honden die jong gecastreerd worden hebben
slechts 12% van het borstkankerrisico van ongecastreerde honden).

Merkwaardig was dat de reductie van het risico pas na meer dan 10 jaar na de castratie bij
mensen optreedt.

Vrouwen met vroege menopauze (< 45 jaar) hadden slechts de helft van het risico op mamma-
carcinoom dan vrouwen met een late menopauze (> 55 jaar). Het vroege intreden van de
menopauze schijnt de kans op het optreden van borstkanker te verhogen.

Mede omdat experimenteel bewezen lijkt dat oestron en oestradiol carcinogeen werken en dat
oestriol eerder remmend zou werken, is de verhouding tussen deze hormonen in urine van
vrouwen uit Azië en Noord-Amerika nagegaan (leeftijdsgroepen 15-19 jaar en 35-39 jaar).
Het bleek dat de ratio oestradiol/oestron -i- oestradiol hoger was in de Aziatische vrouwen
met de lage borstkankerfrequentie.

Uit bovenstaande gegevens lijkt het logisch te concluderen dat er een bepaalde relatie bestaat
tussen ovarium- en borstkanker bij de vrouw. Het juiste mechanisme is nog niet bekend,
mogelijk dat ook de hypofysevoorkwab een rol speelt.

C a i 1 1 e r, R. L., M a i 11 a r d, J., D e j a r d i n, D., Hubert, J. P. et V o r e n t, H.: Une
nouvelle méthode de diagnostic de la dictyocaulose chez les jeunes bovines. Rec Méd. Vét.,
148, 857, (1972).

Door de Service d\'Experimentation de IT.N.R.A. (Rouen) zijn twee technieken vergeleken
voor het diagnostiseren van longworminfectie bij het rundvee.

De eerste methode betreft het centrifuge-flottatie onderzoek van faeces met behulp van de
complexe verbinding K2Hgj4 in aqua dest. met een s.g. 1,440.

De tweede methode van professor J o 1 i v e t is gebaseerd op het onderzoek van bronchiaalslijm.
De monsters worden verkregen met behulp van een door de neus ingebrachte plastic sonde van
120 cm lang en 5 mm dik. Aan een uiteinde is de sonde voorzien van 4 kleine openingen met een
diameter van 3 mm op een onderlinge afstand van 2 cm. Wanneer de sonde is verwijderd,
wordt het voorste gedeelte gespoeld in 15 ml fysiologische zoutoplossing. Dit monster wordt
in een buis van 15 ml gebracht en gedurende 3 minuten op 2600 toeren per minuut gecentri-
fugeerd. De bovenstaande vloeistof wordt afgegoten en het sediment microscopisch onder-
zocht. Ondanks de naam is Dictiocaulus viviparus ovipaar en indien aanwezig, kan men de
eieren in dit preparaat aantreffen. Het is mogelijk de genomen monsters gedurende enkele
dagen bij 4°C te bewaren zonder dat de larven het ei verlaten.

De auteurs stellen aan de hand van hun onderzoekingen vast, dat deze laatste methode vaker
positief uitvalt dan het faecesonderzoek, vooral in het beginstadium van de ziekte. Bij 137
met Dictiocaulus viviparus geïnfecteerde dieren bleek bij 123 de infectie in het bronchiaal-
slijm aantoonbaar en slechts bij 59 in de faeces.

Bovendien is het onderzoek van het bronchiaalslijm een methode, die ook in het laboratorium
snel kan worden uitgevoerd met alle voordelen van het natief preparaat, terwijl tevens de
mogelijkheid van een bacteriologisch onderzoek aanwezig is.

Walker, R. G., H a 1 1 i w e 1 1, R. E. W. and Hall, L. W.: The surgical treatment of
Cushing\'s disease in a dog. Vet. Ree., 90, 723, (1972).

Beschreven worden de klinische symptomen, de laboratoriumdiagnostiek en de chirurgische
behandeling bij een 9-jarige Weimarse staande teef met hyperfunctie van de bijnierschors.
Uitgebreid wordt ingegaan op het zeer typische klinische beeld: alopecia met Calcinosis cutis,
Polydipsie en polyfagie, spieratrofie, toename van de huikomvang, uitblijven van de oestrus en
toenemende traagheid.

Bij laboratoriumonderzoek werden een leukocytose, een lymfopenie en een absolute eosinopenie
gevonden. De plasma cortisol spiegel was verhoogd (14 Mg/lOO ml). Vijf uur na de toediening
van 60 LU. ACTH werd een stijging gezien tot 60 ßg/lOO ml, wat de klinische diagnose be-
vestigde.

De behandeling bestond uit een bilaterale adrenalectomie vanuit de mediaanlijn (Siegel,
1970¹, propageert de bilaterale paracostale benadering om traumatische pancreatitis te voor-
komen, terwijl in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht, speciaal bij de kleinere rassen,
tot op heden de voorkeur uitgaat naar hypophysectomie², Ref.).

Naast substitutie met het mineralocorticoid desoxycorticosteronacetaat (DOCA) en toediening
van NaCl, werden kort vóór, tijdens, en enkele dagen na de operatie hoge doses van het gluco-
corticoid Cortison gegeven. De onderhoudstherapie bestond uit een DOCA implantaat (200 mg
S.C.), dat 6 maanden werkzaam is en NaCl door het drinkwater (5 gr/1). Betamethason werd
slechts gedurende vier weken toegediend, in geleidelijk dalende doses.

Na vier weken begon het klinische herstel zich te manifesteren: de buikomvang nam af, de haren
begonnen weer te groeien en de calcinosis cutis verdween. Na 2 maanden was de hond klinisch
weer geheel normaal.

De auteurs leggen de nadruk op het vroeg herkennen van deze aandoening, om de chirurgische
behandeling een goede prognose te geven. In een vergevorderd stadium is de kans op succes
veel kleiner door de slechte leverfunctie en andere pathologische veranderingen, bijvoorbeeld
calcificatie van het longparenchijm.

Buch am an, J. W. and Bolls, R.: Clinical effects of repeated cardiac punctures in dogs.
ƒ. Am. vet. med. Assoc., 161, 814, (1972).

Bij 60 middelgrote proefhonden werd wekelijks een hartpunctie verricht met een 13 gauge
naald in de 5e of 6e i.c.r. rechts bij de staande hond. Uit het verkregen bloed werd antiserum
bereid.

De honden werden door de auteur cardiologisch onderzocht, en vervolgens in vier groepen
ingedeeld, naar gelang de periode waarover zij regelmatig waren gepuncteerd. De periodes
varieerden van 3 maanden tot 3 jaar.

Bij 44 honden werd bij auscultatie afwijkende geruisen gehoord Systolische souffles op aorta
en mitralis, evenals diastolische op de aorta, waren het meest voorkomend.

Bij 7 honden werd auscultatoir een A-V blok vermoed, gezien de sterke bradycardie. Electro-
cardiografisch werden bij 40 honden afwijkingen gevonden, voornamelijk bestaande uit ge-
leidingsstoornissen (veel rechter bundel tak blok!) en arytmieën.

In de groep, welke drie jaar in gebruik was, groot 8 dieren, werd bij 5 een totaal blok gevonden.
Bij 22 honden, die stierven binnen zes maanden na bovenstaand onderzoek, werd een macro-
scopische sectie verricht, 9 honden vertoonden ascites. 10 van de 22 honden waren wegens
harttamponade gestorven, Verbindweefseling van het myocard op de punctieplaats in de
rechter ventrikel en littekenvorming op het ventrikelseptum en septale papillair spier werden
vaak gezien. Ook waren één of meer kleppen vaak beschadigd, evenals de intima van de aorta
ascendus. Dat deze ruwe manier van cardiosynthese niet nog vaker tot complicaties heeft
geleid, wordt door dc auteur geweten aan het feit dat de rechter ventrikel werd aangeprikt,
waar immers de druk veel lager is dan links. Het frequent optredende rechter bundeltak blok
werd ook hierdoor verklaard, Hartpunctie voor bloedafname zonder schade te veroorzaken is
heel goed mogelijk. Bij een hond in linker zijligging kan men de punctie uitvoeren in de vierde
of vijfde intercostaal ruimte vlak naast het sternum. De punt van de naald (20 gauge) wordt
gericht op het centrum van de thorax. Op deze wijze werd bij 9 honden dagelijks een hart-
punctie verricht door de auteur, gedurende 25 dagen, zonder dat men complicaties zag op-
treden.

B O 1 i n e, J, A,, Young, A. VV, and B r a d 1 e y, N, W,: Growth and blood plasma amino
acid patterns in the bovine, fed different sources of supplemental nitrogen, J. Nutr. (U.S.A.),

Aan de universiteit van Kentucky (Dept. of Animal Sciences) werd een voederproef genomen
met een 60-tal ossen, behorende tot het .Aberdeen Angus ras. Gemiddeld levend gewicht bij
het begin van de proef 311 kg, duur van de proef 156 dagen. Rantsoen: maissilage ad lib.,
waaraan 3,63 kg krachtvoer werd toegevoegd.

Dit bevatte voor twee groepen respectievelijk 16,51% ruw eiwit uit sojameel, 16,19% ruw
eiwit uit ureum, hetwelk respectievelijk 58,8 en 59% van het totaal opgenomen ruw eiwit
uitmaakte. De derde groep kreeg een toevoegsel met slechts 6,44% ruw eiwit. De drie groepen
ossen werden geregeld gewogen, terwijl in het bloed ureumstikstof- en aminozuurgehaltcn wer-
den bepaald. De gemiddelde groei per dag bedroeg voor de drie groepen respectievelijk 0,92;
0,76 en 0,59 kg, welke verschillen alle drie significant waren (P < 0.05).

In groep drie bleken zowel het gehalte aan eiwit als dat aan ureumstikstof significant lager
te zijn dan in de beide andere groepen, maar in ß molen per 100 ml was er geen verschil in
aminozurengehalten tussen de dieren van de drie groepen; alleen de gehalten aan glycine en
asparaginezuur waren significant hoger ( P < 0.05) in het plasma van de laag stikstofgroep,
een waarneming over welks betekenis men slechts kan gissen. Deze gegeven wijzen op een
significante verbetering (P < 0.05) van de groei door toediening van ureum in vergelijking
met de laag stikstofgroep, hoewel soja eiwit in deze proef nog betere groeicijfers gaf.

REFLEXIE: De eerste kwart-eeuw van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.
M. A. J. V e r w e r.

Op verzoek van het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier heeft dc
auteur de eerste kwart-eeuw van deze Groep op papier gezet.

Met vaart beschrijft de auteur de oprichting in 1947, en enkele hoogtepunten uit het bestaan
van de Groep, zoals het eerste symposion en campagne tegen de rabies.

Hoewel de lezer alle besturen met bijbehorende data krijgt opgediend, is het boek toch geen
geschiedenisboek in de ware zin des woords. Veeleer is het een vlotte schildering van geboorte,
groei en volwassen worden van de Groep geworden, welke van begin tot eind blijft boeien.
Het boekje is verrijkt met karikaturen door Jan Chris van Kooten en enkele foto\'s uit het
archief van de auteur.

Jean Teinturier — pseudoniem van Dr. M. A. J. Verwer — completeert het werkje met een
aantal rake gedichten.

Ten vervolge van hetgeen op pag. 346 van dit tijdschrift over de inhoud van aflevering 1 van
het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld, volgt onderstaand de inhoud van de
vofgende aflevering:

Vlaams Diergeneeskundig Tijdsehrijt, 42, (2), (1973).
In memoriarn: Prof. Dr. F. V^ a n s c h o u b r o c k.
Oorspronkelijke bijdragen:

Muylle, E., Oyaert, W., De R o o s e, P. en Van Den H e n d e, C.: Hypocalccmie
bij het paard.

rantsoen voor mestkuikens.
Lam po, Ph.: Melkbaarheid bij Oostvlaamse stamboekdieren. HL De invloed van subklinische

staphylococcen-infectie op de melkproductie en -samenstelling.
Vandenbrand e, G., Van Hoof, J. en Dedeken, L.: Residuen van antibiotica bij
slachtdieren.

De vos, A.: Klinische beschouwingen met betrekking tot de meest voorkomende ziekten bij

zangvogels, psittacidae en gallinae.
Comité voor Steriliteitsbestrijding: Verslag 1972.
Kronijk, Boekennieuws.

Het was Edward Jenner die in 1796 de eerste profylactische
vaccinatie uitvoerde. Nu is profylaxe in de varkenshouderij
praktisch niet meer weg te denken. In de zorg voor een optimale
opfok is Hoechst Pharma Veterinair paraat met:

Vlekziekte-adsorbaat-vaccin Behringwerke
Samengesteld uit geïnactiveerde vlekziekte-
bacteriën en hun aan aiuminiumhydroxyde
geadsorbeerde immuniserende substantie
(l.i.s.) ter actieve immunisatie van gezonde
varkens tegen vlekziekte.

Vlekziekteserum Behringwerke ao ad us. vei
Ter bestrijding van de vlekziekte wordt zowel
het specifieke vlekziekteserum gebruikt ais
de levende culturen van de verwekker van
deze ziekte.

Een aan aluminium-hydroxyde geadsorbeerd
vaccin, bereid uit met formol behandelde
toxoïden van clostridium welchiï type C en D.
Ter actieve Immunisatie van varkens en
schapen tegen enterotoxemie en van
lammeren tegen pulpy-kidney-disease.

Injicieerbare ijzer-dextraan-verbinding
waarmede een optimale profylaxe en therapie
van ijzerdeficiëntie mogelijk is. Myofer wordt,
terwijl het snel en nagenoeg volledig vanuit
de plaats van toediening wordt geresorbeerd,
zowel lokaal als algemeen zeer goed
verdragen. Het bloedvormende weefsel neemt
het ijzer zeer snel op waardoor de ijzerdepots
naar behoefte worden aangevuld. Een enkele
injectie van 1,5-2 ml, het beste op de 3de
levensdag, is daarom voldoende om de vitale
ijzerbehoefte gedurende langere tijd te
waarborgen. 1 ml van de waterige Myofer-
oplossing bevat 100 mg driewaardig ijzer.

Fruminal ,,compleet" un m ur. vei
In water oplosbaar concentraat van voedings-
stoffen, ter vervanging van zeugemelk
Melk van Fruminal ..compleet" wordt
toegediend:

a in noodsituaties, zoals moederloze opfok
van biggen, totaal gebrek aan melk bij de
zeug, optreden van ziekten, aanvullende
voeding der biggen bij onvoldoende
melkproduktie van de zeug of een te grote
worp

c als bijvoeding voor biggen naast de
moedermelk ter bescherming en ontlasting
van de zeug
d voor de opfok van biggen, die voortijdig
- 8 tot 10 dagen post partum - worden
gespeend, teneinde de zeug vroegtijdig te
kunnen laten dekken

Synthetisch oxytocine ,,Hoechst", gestan-
daardiseerd op internationale eenheden
(1 I. E = 1 Voegtlin eenheid).
Ten aanzien van de chemische en farma-
cologische eigenschappen komt Orasthin
,.forte" geheel overeen met het door extractie
Ult de achterkwab van de hypofyse gewonnen
natuurlijke oxytocine; het heeft een specifieke
werking op de uterus en de melkklieren.
1 ml Orasthin ..forte" bevat 10 I E. synthe-
tische oxytocine ,,Hoechst",

Terecht heeft de Nederlandse wetgever zowel het couperen van staarten, als dat van honden,
strafbaar willen stellen. Door een amendement (Kamerleden worden niet gekozen om hun
competentie op dit gebied) is dit beperkt gebleven tot het couperen van oren.
De Nederlandse kynoloog trekt er zich echter niets van aan. Het is mij onmogelijk gebleken
van de betreffende rasverenigingen de naam van ook maar één fokker te verkrijgen, die zich
niet schuldig maakt aan het plegen of doen plegen van deze strafbare handeling.
De dierenarts moet dan ook aspirant-kopers goed duidelijk maken, dat zij bij het kopen van
een hond van één van de betreffende rassen, tevoren uitdrukkelijk moeten eisen, dat het niet
zal worden gecoupeerd.

De Raad van Beheer kan hier weinig aan doen. Het betreft rassen, waarvan de standaard-
eisen worden vastgesteld door buitenlandse kynologenverenigingen (geen Nederlands ras
wordt gecoupeerd). Zij looft wel prijzen uit voor ongecoupeerde dieren.

De strafrechter staat ook vrijwel machteloos, omdat de kynoloog kan volstaan met te beweren,
dat hij het door een ander heeft laten doen. Dit is namelijk niet straftaar en hij hoeft niet
man en paard te noemen, omdat het geen misdrijf, maar een overtreding is.
Dringend verzoek ik alle collega\'s om ieder geval van couperen van oren in Nederland, waar-
van de identiteit van de dader te achterhalen is en redelijkerwijs verwacht kan worden dat
het bewijs te leveren zal zijn, met alle gegevens mede te delen aan het Hoofd van de Alge-
mene Inspectiedienst van de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren, Anthonie
van Leeuwenhoekweg 17, Bussum, tel. (02159) 1 40 24 en aan ondergetekende.
Ik mag aannemen, dat geen collega zich hieraan schuldig maakt, hij zou zich bovendien moe-
ten verantwoorden tegenover de Ereraad.

Ten gebruike in het onderwijs in de diergeneeskunde èn in het landbouwonderwijs c.q. vete-
rinaire en landbouwvoorlichting werd door het Instituut voor Veterinaire Heelkmide een film
vervaardigd (productie Onderwijs Media Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht) genaamd
„Klauwverzorging - hoe ontstaan zoolzweren en hoe kunnen ze worden voorkomen".
De film is voorzien van een verklarende Nederlandse tekst. Technische gegevens: 16 mm
kleur - magnetisch geluid - duur 24 minuten. Ten behoeve van de discussie zal een diaserie
met bijbehorende tekst beschikbaar komen. Voor deze discussie stelt E. Toussaint Raveti,
medewerker aan genoemd instituut, zich gaarne beschikbaar. Het gebruik van de film en dia\'s
wordt voorlopig ook door deze medewerker geregeld. Telefoon huis: (030) 78 33 00, nä 19.00
uur.

In de Bestuursvergadering van KNKG Cynophilia van 28 maart jl. is collega N. v. d.
Velden benoemd als Voorzitter van deze vereniging. Hij vofgt als zodanig Prof. Dr. W. K.
Hirschfeld op, die meer dan 27 jaar deze taak vervulde.
Het bestuur is thans als volgt samen.gestcid:

Drs. N. A. V. d. Velden, voorzitter
Drs. J. W. Baretta, secretaris
Th. Boersma, penningmeester
Prof. Mr. K. V. Antal
Prof. Dr. W. K. Hirschfeld
Mevrouw B\'sse van Nagell
Dr. J. Oskam
M. E. J. v. d. Weijer

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten de verant-
woordelijkheid van de Redaktie.

Uit het gebruikelijke veterinaire toezicht op de markten is gebleken dat in het algemeen de
gezondheidstoestand van de aangevoerde duiven redelijk is en het percentage klinisch zeke
dieren laag. Op de wijze van aan- en afvoer en verzorging van de dieren houden de inspecteurs
van de dierenbescherming toezicht.

Dit o.m. deelt de minister van landbouw en visserij, drs. J. B o e r s m a, tevens namens bet.-ok-
ken ambtgenoten van volksgezondheid en juistitie, mede op vragen van het Tweede Kaïneilid,
de heer Voortman.

Op de pluimveemarkt te Barneveld en op een aantal andere markten worden regelmatig vrij
grote aantallen duiven verhandeld. Deze duiven worden aangevoerd langs velerlei hancels-
kanalen. Een belangrijk deel wordt voor consumptiedoeleinden geëxporteerd naar België.
Dc aanvoer bestaat voornamelijk uit overtollige en zgn. aangevlogen postduiven, waarvar in
het algemeen kan worden gesteld, dat zij niet meer de bestemming van postduif hebben. Het
merendeel van deze duiven gaat dan ook niet vergezeld van een eigendomsbewijs of opvangkaart.
Ten aanzien van de consumptie van duivevlees delen de bewindslieden mede dat antibiotica
en eventueel in ziektegevallen toegepaste farmaceutica slechts tijdelijk en voor korte perioden
worden gebruikt waardoor het gevaar voor de gezondheid van mensen, die duivevlees, al dan
niet verwerkt in vleeswaren, consumeren, te verwaarlozen is. Er is dan ook geen reden, wijziging
te brengen in het bestaande toezicht op de handel in (post)duiven.

Desgevraagd verklaren de bewindslieden dat de eigenaar van een postduif momenteel bescher-
ming vindt in de algemene regelen, die ten aanzien van de eigendom van roerende zaken naar
Nederlands recht gelden. Daarenboven bestaan voor de eigenaren, die in verenigingsverband
deelnemen aan wedvluchten van postduiven, disciplinaire waarborgen tegen onreglementair
handelen van hun medeleden.

De Belgische wettelijke regeling geeft niet meer waarborgen dan de Nederlandse. De bewinds-
lieden achten het niet zinvol een specifieke wettelijke regeling te geven voor postduiven, waar
deze in het algemeen voor roerende goederen, waaronder dieren van velerlei soort, ontbreekt.
Zij hebben bovendien de indruk, dat in kringen van de Nederlandse postduivenhoudersorgani-
saties geen behoefte wordt gevoeld aan een nadere wettelijke regeling.

DUITSE IMPORTKEURING VAN DIERLIJKE VEEVOEDERS NIET STRIJDIG
De ervaring heeft, ook in ons land, geleerd dat certificaten waarmee toegepaste verhitting
kan worden aangetoond, niet in alle gevallen de garantie bieden dat voedermiddelen van dier-
lijke oorsprong volledig vrij van Salmonellae zijn.

Dit kan, blijkens het antwoord van de minister van landbouw en visserij, Drs. J. B o e r s m a,
op vragen van de Tweede Kamerleden, de heren Oele en Vredeling, op zich reeds vol-
doende motief vormen voor een, ook in ons land toegepast, nader onderzoek bij import op
aanwezigheid van Salmonellae.

De in de Duitse Bondsrepubliek gevolgde handelwijze is in overeenstemming met het E.E.G.-
verdrag, dat elke lidstaat toestaat de nodig geachte maatregelen te nemen onder meer ter
bescherming van de volksgezondheid of de gezondheid van de veestapel, aldus de bewindsman.
Voor de import van veevoeder van dierlijke herkomst in de Duitse Bondsrepubliek bestaan
regelingen die in alle deelstaten praktisch gelijkluidend zijn en ongeacht het land van her-
komst gelden. Op grond van deze regelin.gen kan vrijmaking van een partij veevoeder slechts
geschieden, nadat een onderzoek door een officiële Duitse instantie van monsters van de in
te voeren partij op de afwezigheid van Salmonellae gunstig is verlopen. Dit onderzoek vergt
uiteraard tijd en dit levert vertraging en daaraan verbonden meerkosten op. Overigens maken
bedoelde regelingen het mogelijk, dat in te voeren partijen op de plaats van bestemming wor-
den opgeslagen en bemonsterd, mits deze aldaar onder douanetoezicht kunnen worden gesteld.

ZWEITER EUROPÄISCHER KONGRESS DER PRAKTISCHEN TIERÄRZTE
Lyon: 21. und 22. September 1973

Der zweite Kongress der Europäischen Union Praktischer Tierärzte findet am 21. und 22.
September 1973 in Lyon (Frankreich) statt. Diese Tagung schliesst sich direkt der Tagung
der Französischen Praktischen Tierärzte an und dauert vom 19. bis 22. September 1973 in
der Kongresshalle von Lyon.
Freitag 21. September

Wissentschaftliche Tagung über das Thema „Tierschutz und Tierpsychologie".
Es sind vor allem folgende Vorträge vorgesehen:

„Psychologie des Tieres, das im Kontakt mit dem Menschen lebt. Psychische Interferen-
zen zwischen Mensch und Tier" von Herrn Professor Franco Monti, Tierärztliche
Fakultät Turin.

„Motivationen des Zusanuiienlebens von Mensch und Tier. Die psychologischen Konse-
quenzen für den Menschen. Psychische Störungen, die daraus entstehen können, von
Herrn Professor G u y o t a t, Medizinische Fakultät Lyon.

„Tierschutz auf europäischer Ebene. Probleme der Vivisektion und der Schlacsthöfe".

Ministerialrat Doktor Schulz-Petzold, Ministerium für Ernährung, Landwirtschaft
und Forsten.

Es sind andere Vorträge über das Thema „Einfluss der Umgebung auf die Pathologie des
Tieres und auf sein psychisches Verhalten bei Aufzucht in Gruppen", vorgesehen.

Während der beiden Tagen werden die Vorträge und Diskussionen in vier Sprachen simul-
tan übersetzt: deutsch, englisch, französisch und italienisch.
Internationale, technische Ausstellung

Eine internationale Ausstellung von Produkten der pharmazeutischen Industrie und der Her-
steller veterinärmedizinischen Materials wird gleichzeitig in der Kongresshalle von Lyon vom
19. bis 22. September 1973 stattfinden.
Vergnügungsprogramm

Das Vergnügungsprogramm dieses europäischen Treffens sieht vor allem Besuche des „Alten
Lyon" und ^der Gegend des Beaujolais, sowie ein offizielles Bankett in einem Schloss der
Umgebung verbunden mit Musik und Beleuchtung vor.

Die Teilnehmer des europäischen Kongresses sind ebenfalls herzlichst zum Kongress der Prak-
tischen Französischen Tierärzte eingeladen. Den Kollegen, denen es nicht möglich sein wird,
die Vorträge und Diskussionen vom 19. und 20. September in französischer Sprache zu ver-
folgen, steht es frei, sich für das Damenprogramm der ersten beiden Tagen einzuschreiben.

Inlichtingen: J. H. Nieuwenhuizen,Marktstraat €8, Scherpenzeel (G.). Tel.: (03497) 1221.

Van de Directie van de Veeartsenijicundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondlieid

Dierziektenbulletin nr. 5 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 16
maart 1973, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten in ons land.
Atrofische rhinitis: totaal 12 gevallen in 12 gemeenten en wel Overijssel 1, Utrecht 1, Zuid-
Holland 4, Noord-Brabant 2 en Limburg 4.
Schurft: 1 geval in Friesland.

Rotkreupel: totaal 11 gevallen in 11 gemeenten, 4 in Friesland, 2 in Drenthe, 1 in Overijssel,
1 in Utrecht, 1 in Noord-Holland en 2 in Zuid-Holland.

Miltvuur: 2 gevallen in 2 gemeenten, 1 in Noord-Holland en 1 in Limburg.
Varkenspest: totaal 53 gevallen in 20 gemeenten en wel 1 in Overijssel, 32 gevallen in 9
gemeenten in Gelderland, 10 gevallen in 3 gemeenten in Utrecht, 3"in Zuid-Holland en 7
gevallen in 4 gemeenten in Noord-Brabant.

West-Duitsland. Op 11 april meldde de Veeartsenijkundige Dienst te Bonn dat in elk van de
de Beierse districten Forchheim en Dillingen een geval van mond- en klauwzeer was gecon-
stateerd. In Forchheim betrof het vier jonge runderen in een veestapel van 12 die waren
aangetast door type A en in Dillingen werden 15 runderen in een veestapel van 75 aangetast
door type G. Op het laatste bedrijf waren de dieren circa twee weken voor de uitbraak tegen
mond- en klauwzeer gevaccineerd.

Oostenrijk. Nadat op 20 maart 1973 in de gemeente Kirm-Antau in het district Mattersburg
m Burgenland een varken was aangetast door mond- en klauwzeer van het type G, werden
op 3 april gevallen van het type O gemeld. Het betrof varkens in de gemeente Ringelsdorf-
Niederabsdorf en in het district Gaenserndorf in Neder Oostenrijk.

De herkauwers in dit gebied zijn half februari 1973 gevaccineerd tegen type C en half maart
tgen type O. Op 8 en 9 april werden in dit gebied opnieuw 5 varkensbedrijven door type O
besmet. Bovendien werden gevallen van type O onder runderen ontdekt in de gemeente
Pamhagen, district Neusiedl am See in Burgenland.

Zwitserland. Uit Bern werd gemeld dat op 31 maart 1973 te Oberaach in een veebeslag van
7 runderen mond- en klauwzeer van het type O was uitgebroken. Op 23 maart waren de
dieren gevaccineerd met een trivalent vaccin.

Joegoslavië. Uit Belgrado wordt gemeld, dat op 26 maart 1973 mond- en kluawzeer van het
type G is geconstateerd in de gemeente Zitiste in het district Hetin. Hier werd een bedrijf met
12 varkens aangetast. In de gemeente Plaudiste werd een bedrijf met 29 varkens besmet.
In het district Krajisnik, gemeente Secanj werden op 2 bedrijven 3 runderen en 25 varkens
aangetast door mond- en klauwzeer van het type O.

Bulgarije. Op 30 maart 1973 maakte de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst te Sofia
bekend, dat alle maatregelen in verband met de mond- en klauwzeeruitbraken in dat land
zijn opgeheven.

Griekenland. Van 16 tot 26 maart 1973 werd een geval van mond- en klauwzeer geconsta-
teerd in de gemeente Lefki, departement Gastoria. Er werden 44 runderen, 161 schapen en
3 varkens aangetast, waarvan 8 runderen, 25 schapen en 1 varken stierven. Het betrof virus
van het type O.

In een kalvermestbedrijf te Levadia in het departement Boiotia werden 34 dieren door mond-
en klauwzeer, eveneens van het type O aangetast. Er is in deze gebieden gevaccineerd.
In het departement Evros is sedert 1 maart 1973 geen geval van mond- en klauwzeer van
type O meer voorgekomen en dit gebied wordt als vrij van de ziekte beschouwd.

Over de eerste helft van maart 1973 werden in Portgual 16 bedrijven in 9 districten aan-
getast door .Afrikaanse varkenspest. Van de 1902 op de bedrijven aanwezige varkens stierven
er 298 aan de ziekte en de overige 1604 werden opgeruimd.

Over dezelfde periode meldde Spanje 35 aangetaste bedrijven met 2171 varkens. Hiervan
stierven er 413 aan de izekte en 1758 dieren werden afgemaakt.

Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken
De Minister van Landbouw en Visserij,

De Beschikking invoer levende entstoffen en smetstoffen (Stcrt. 1963, 71 wordt .gewijzigd
in dier voege, dat aan het slot van het tweede lid van artikel 1 wordt toegevoegd:
h. infectieuze bursitis.

Deze besehikking treedt in werking met ingang van de dag na die van haar publikatie in de
Nederlandse Staatscourant.
\'s-Gravenhage, 11 april 1973.

De Minister van Landbouw en Visserij, w.g. Boersma.
1 Laatstelijk gewijzigd bij besehikking van 25 mei 1971 (Stcrt. 102).

Ten gevolge van deze beschikking zal de invoer uit andere landen dan België en Luxemburg
van levende entstoffen tegen infectieuze bursitis — een hier eerst sinds kort voorkomende
besmettelijke pluimveeziekte — en van smetstoffen, die deze ziekte kunnen opwekken, verboden
zijn, behoudens ontheffing.

14—28, Symposium voor bibliothekarissen en documentalisten, Wageningen (pag. 1412
1972))

15, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering
17, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering

17, A.C.V.-Controle Studiedag 1973, Evert Kupersoord, Stiehtse Rotonde 11,
Amersfoort (pag. 430)

18, Symposion over Mastitis en Antibiotica Flevohof - Dronten, aanvang 10.00 uur.
(pag. 472)

19, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Feest in Curiosahuys Kaatsheuvel (pag. 476)
22, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering

22—30, 3e Wereld Gonferentie Dierlijke Produktie, Melbourne, Australië (pag. 1470
1971))

26—27, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, R.A.I. Gon-
gresgebouw, Amsterdam (pag. 372)

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft (pag. 46)

20—24, 6th International Symposium of W.A.V.F.H, Elsinore, Denemarken (pag. 1359
(1972) en pag. 365)

12, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadermg
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Algemene vergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, VI Symposium of the World Association for the Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, Austria (pag. 178)

21—22, Zweiter Europäischer Kongress der praktischen Tierärzte, Lyon (pag. 515)

20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,
Budapest (pag. 1094 (1972))

4— 6, 22. Internationale Fachtagung für Fortpflanztmg und Künstliche Besamung.

5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120c Algemene Vergadering, Drachten.
18, „Mycoplasma\'s bij plant, dier en mens". Symposium, Wageningen (pag. 365)

13, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

Op 7 februari 1973 overleed A. M. A. van Langeraad in het
Streekziekenhuis te Gorinchem, tachtig jaar oud.
Zijn leven is markant en veelbewogen geweest. Geboren te
Stolwijk, waar zijn vader predikant was, vestigde hij zich in
1920 als praktizerend dierenarts te Peursum, en was daar
werkzaam tot 1959, toen zijn zoon de praktijk overnam.
Naast zijn praktijk toonde hij een ruime belangstelling voor
het maatschappelijke leven, en bekleedde daardoor vele
juncties.

Mede door zijn grote kennis van de veevoeding werd hij
adviseur van de Landbouw Coöperatie. Van het Groene
Kruis was hij een veertigtal jaren voorzitter, van de K.L te
Hoornaar oprichter, en later directeur.

Voorvechter van Volksonderwijs, fungeerde hij vele malen
als propagandist op bijeenkomsten, en zijn toespraken werden
zeer gewaardeerd.

Als leraar aan de Middelbare Landbouwschool te Dordrecht
zullen vele van zijn leerlingen zich zijn karakteristieke en
geestige wijze van lesgeven herinneren,
lot 1959 bekleedde hij de junctie van waarnemend-directeur van de vleeskeuringsdienst te
Gorinchem.

Zijn activiteiten werden niet alleen gewaardeerd in de naamgeving van de A. M. A. van
Langeraadweg te Giessenburg, maar ook door zijn benoeming tot Ridder in de Orde van
Oranje Nassau in 1961.

Door onze associatie van 1948 tot 1959 heb ik hem nader leren kennen. Hij tvas niet alleen
begaafd met een grote kennis van zijn vak, maar hij had ook een ruime belangstelling voor
vele zaken daarbuiten, en wist op een tolerante en bezadigde wijze te oordelen.
Moge dit een troost zijn voor zijn nabestaanden, die hem erg zullen missen.

Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen - Jaarverslag 1972
Leden: Het aantal leden bedroeg op 31 december 1972 176.
Buitengewone leden: Het aantal buitengewone leden was 80.

Ereleden: Het aantal ereleden bedroeg 3, tc weten: Dr. A. W. A. Bos, M. K a r s e m e ij e r,
Dr. J. M. van Vloten.

Het bestuur: In de jaarvergadering werd besloten dat, gezien de vele problemen, het bestuur
een jaar aan zou blijven.
De samenstelling van het bestuur was:

Afvaardigingen: Als afgevaardigde in het Algemeen Bestuur van de K.N.M.v.D. trad op G.
C O s t e r m a n s. Als afgevaardigde in de studiecommissie van de Ver. van Ned. Gemeenten
H. L. M. Houben, B. de Vlas en G. S t o I t e. Als afgevaardigde in de Interpretatie-
commissie G, Roek en Dr. J. F. Westendorp. Als afgevaardigde in de commissie inzake
vleeshygiëne Dr. J. J. de Bruin en M. J. G. Schoenmakers. Als afgevaardigde in de

Begeleidingscommissie voor onderzoek slachtingen J. J. M. T u e r 1 i n g s. Als afgevaardigde
in de Redactieadviesraad Tijdschrift voor Diergeneeskunde A. F. R. t e r S c h u r e. Als afge-
vaardigde in de organisatie laborantencursus L. Z e g e r s.

Bestuursvergaderingen: Er werden vijf bestuursvergaderingen gehouden, waarvan twee in
combinatie met het bestuur van de „Vereniging".

I.edenvergaderingen: Er werden vier ledenvergaderingen gehouden te Utrecht en wel op 24
februari, waarin de situatie in verband met wijzigingen in de opzet van de vleeskeuring werd
besproken; 13 april, de jaarvergadering, waarin coli. H. M o 1 sprak over „Het werk van een
dierenarts bij de Keuringsdienst voor Waren"; 21 september, waarin de heer J. Schut sprak
over „Enkele technologische aspecten van de vleeswarenbereiding"; 14 december, waarin
coli. A. G. d e M o O r sprak over „Residuen".

Vertegenwoordigingen: Een of meer bestuursleden vertegenwoordigden de Groep 46 maal.

Op 26 en 27 mei a.s. houdt de Groep in het R.\\I-Congresgebouw
te Amsterdam haar Voorjaarsdagen. De samenvattingen van de
aldaar te houden voordrachten volgen hierna.

Omlijning van het begrip diarree tegenover „normale" ontlasting is nodig orn twijfelgevallen
te onderkennen.

Een nader faecesonderzoek kan, naast de klinische observering, gegevens over het type digestie-
stoornis t.g.v. invloeden uit het vaste en vloeibare voedsel geven.

Besproken worden de hoofdvormen van geïnduceerde digestiestoornissen met dysbacteriosen
en diarree, die zowel bij de mens als bij dieren worden aangenomen. Het voedsel is één van de
oorzaken.

Een aantal voorbeelden van ingrediënten, die via het vaste voedsel abnormale koolhydraat-
gisting en eiwitaantasting kunnen geven, gevolgd door hyperperistaltiek en diarree, worden uit
literatuur en eigen onderzoek aangehaald.
Drinkwaterverontreiniging wordt aangestipt.

\'Fijdens de inleiding zal een aantal dia\'s worden vertoond ter illustratie, terwijl tot slot
conclusies en suggesties aangaande invloeden door onjuiste diëten worden gegeven ter stimu-
lering van verder systematisch onderzoek.

Bij zeer veel ziektebeelden treedt een verstoring op van de darmflora. Deze „dysbacteriose"
veroorzaakt hyperperistaltiek en dus diarree. Schematisch wordt weergegeven welke typen
aandoeningen aanleiding kunnen geven tot het symptoom diarree bij de hond.^ Er wordt be-
sproken welke symptomen geassocieerd worden met ecn „dunne darm diarree" en met een
,,dikke darm diarree".

Weergegeven zal worden welke procedure gevolgd moet worden om tot een diagnose te kunnen
komen. Behalve op anamnese en klinisch onderzoek zal hierbij o.a. ingegaan worden op het
microchemische faecesonderzoek, en het aantonen van peptidasen in faeces; terzijde zullen
vetbalans, tolerantietesten en onderzoek met isotopen ter sprake komen. Ter illustratie zal
een aantal patiënten met diarree besproken worden.

Als inleiding zullen in het kort de mogelijkheden van een röntgenologisch onderzoek in het
kader van de diagnostiek bij een hond met diarree besproken worden.

Het is duidelijk, dat slechts een klein aantal van deze patiënten een röntgenologisch onderzoek
behoeft. Het belang om juist bij deze patiënten te komen tot een gerichte indikatie voor het
röntgenologisch onderzoek, in verband met de keuze van de te volgen röntgenologische metho-
diek, zal worden aangeduid.

Het normale röntgenologische beeld van het abdomen van de hond zal aan de hand van dia-
materiaal worden toegelicht. Hierbij zal de nadruk vallen op het probleem van het sterk
gevarieerde aspect van de „normale hondenbuik".

Na een kort overzicht van een aantal röntgenologische onderzoekmethoden zullen, eveneens aan
de hand van dia\'s, enkele duidelijk afwijkende patiënten gepresenteerd worden. Een gedeelte
hiervan is geselecteerd uit het patiëntenmateriaal van deze ochtend.

Uit een en ander zal blijken, dat nog veel aspecten van de röntgenologie van het maag-
darmkanaal van de hond onvoldoende bekend zijn. Zolang dit het geval is, zal de röntgeno-
logische interpretatie uiterst voorzichtig dienen te zijn.

-Aan de hand van macro- en microdia\'s zullen de patholoog-anatomische kenmerken van een
aantal aandoeningen van de pancreas, de lever en de darm bij honden met diarree worden
besproken.

Met betrekking tot de insufficiëntie van de pancreas zal aandacht worden besteed aan pancreas-
atrofie, pancreatitis en pancreastumoren.

Ten aanzien van de lever zal worden ingegaan op levcrcirrhose, galsecretiestoornissen en een
levertumor met retrogade metastase in de Vena portae met als gevolg bloedvatcirculatie-moei-
lijkheden van de darm.

Wat betreft de darm zal een aantal gevallen worden vertoond met enteritis deel van de dunne-,
deels van de dikke darm, waaronder eosinofiele gastro-enteritis, ulceratieve colitis en histiocy-
taire ulceratieve colitis bij bo.xers (een Whipple-achtige colitis), die voor zover ons bekend tot
op heden alleen in .\\merika is beschreven.

Daarnaast zal een aantal dieren met darmtumoren, waaronder leukose, leiomyomen, adeno-
mateuze poliepen en carcinomen worden besproken.
Tenslotte zal worden ingegaan op protein-loosing-enteropathy.

Naast algemene richtlijnen zal aangegeven worden welke groepen geneesmiddelen in aanmerking
komen om toegepast te worden ter bestrijding van diarree. Hierbij zal speciaal aandacht ge-
schonken worden aan de pancreas insufficiëntie en de colitiden.

Deze begrippen zijn zo nauw verbonden met de geneeskunde en zozeer bekend bij het publiek,
dat voor elke ingreep tenminste wel „iets" op dit gebied wordt gedaan. Het gevaar bestaat
echter, dat deze noodzakelijke voorbereiding verwatert tot een soort rituele handeling, die
plichtmatig doch gedachteloos wordt uitgevoerd! Dit is begrijpelijk, omdat de handelingen,
die sterilisatie cn ontsmetting beogen, weinig belangwekkend lijken in het gehele chirurgische
gebeuren. Hier komt nog bij, dat men geneigd is infektie na een ingreep tc kleineren en
spoedig te vergeten, te meer, daar het verloop zelden noodlottig is dank zij de mogelijkheden
van krachtige chemotherapie.

Men dient echter te beseffen, dat sterilisatie cn ontsmetting een noodzakelijke voorwaarde
vormen voor elk succesvol ingrijpen en dus minstens evenveel zorg verdienen als het specifiek
chirurgische gedeelte. Dit geldt des te meer naarmate de ingrepen ingewikkelder en langduriger
worden I

Kreek, F. W. v. d.: Toxicologische implicaties van ongediertebestrijdingsmiddelen.

De honden- en kattenvlo wordt bestreden om acsthctische en hygiënische redenen. Hct is
bekend dat zij een tussen,gastheer zijn in de ontwikkelingscyclus van de Dipylidium caninum.
Zij geven aanleiding tot diverse vormen van huidaandoenin,gen bij de hond en de kat. Verder
kan vooral bij de kat een anemie bewerkt worden.

Poeders op basis van derris en pyrethrum, de wortel en de bloem van plantaardige produkten
zijn traditionele middelen. Eveneens van oudere datum zijn poeders, vloeistoffen en spuit-
bussen, waarin verwerkt worden DDT, lindaan, metoxychloor. Van jongere datum zijn poeders,
vloeistoffen, spuitbussen en slow-releaseformuleringen op basis van alodan, dichloorvos, carbaryl,
malathion, propo.xur, trichloorfon en minder bekende middelen als bromofos fenitrothion
coumafos, diazinon, chloordaan, allethrine, dimethrine en anderen.

Een bestrijdingsmiddel van ongedierte moet aan twee voorwaarden voldoen: giftig voor onge-
dierte en relatief niet-giftig voor mens, gewenste huisdieren en milieu. Criteria waarop een
bestrijdingsmiddel beoordeeld kan worden, zijn

werkzaamheid (acute toxiciteit voor het insect) W
persistentie (langdurige werkzaamheid) P
veiligheid voor hond en kat (toxiciteit) TD
veiligheid voor de mens (toxiciteit) TM
In de volgende tabel zijn de bekende vlooienbestrijdingsmiddelen voor deze criteria een cijfer
toebedeeld. Zonder algemene hygiënische maatregelen zullen de cijfers voor werkzaamheid van
alle middelen onvoldoende zijn.

trichloorfon (Neguvon®) 7 5 7—5 7 6
Deze tabel zal in de inleiding uitvoerig behandeld worden en ter discussie gesteld.

„De mens is opgedoken uit de schaduwen van de oudheid met op de vuist een slechtvalk. Zijn
\'bedaarde bruine ogen zijn meer dan die van enige andere vogel getui.ge geweest van de strijd
om de beschaving, van de bedompte tenten op de Aziatische steppen, duizenden jaren geleden,
tot de marmeren zalen van de Europese koningen van de 17e eeuw."

2. Beheerders (roof)vogelcentra, asiels. Bevorderen contact met groep 1 raadzaam (zoö-
technische aspecten, begeleiding verwildering na genezing).

5. Diversen (statuszoekers, aandachttrekkers. Flet „onder zich hebben" van roofvogels blijft
illegaal!).

Roofvogels zijn als huisdier ongeschikt. Doel therapie daarom: geschikt maken voor vrije natuur
of valkerij. Indien onmogelijk door blijvende handicap, dan dierentuin (nooit met concurre-
rende roofvogels in zelfde verblijf!). Therapie onmogelijk zonder zekerheid goede voeding:
gezonde residu-vrije vogels/zoogdieren; desnoods rundvlees -f additiva (hierin vitamine B en Ga
essentieel, b.v. Garnicon 11®, Trouw en Co.).

Voor keuze van medicijnen is een gedifferentieerde diagnose nodig o.a. d.m.v. onderzoek keel-
uitstrijkjes (Capillaria, Trichomonas) en faeces (Spoelwormen, strongyliden, capillaria, cocci-
diën en trematoden). Bij voorkeur kieze men therapeutica en narcotica waarvan de onschade-
lijkheid voor de betreffende roofvogelsoort vaststaat. (Geen procaine-penicilline i.m., geen
furazolidon p. os).

Voor zoötechnische begeleiding en adviezen (voeding, verzorging, huisvesting, verwildering)
kan secretariaat Nederlands Valkeniersverbond „.A,driaan Mollen", Pluto 14, Hapert, adressen
in uw omgeving verstrekken.

Centralisatie (B.O. en secties) is gewenst: versnippering van gegevens geeft onnodige kennis-
verspilling. Uitgebreide anamneses bevorderen genuanceerde interpretatie van laboratorium-
bevindingen (Afd. bizondere dieren, faculteit).

De orde der Psittaciformcs (papegaaiachtigen) is één van de 40 ordes, die de vogelwereld
rijk is. Het zuidelijk halfrond van de wereld is het verspreidingsgebied: Zuid-.Amerika (Ama-
zonepapegaaien en wigstaartparkieten), Afrika (grijze Roodstaart en de agapornidae), Zuid-
Azië (halsbandparkieten), Australië en de Indonesische archipel. De meeste soorten en de

meest bontgekleurde soorten komen uit Australië, welk land reeds door de Indiëvaarders het
„Terra Psittacorum" genoemd werd.

Al in de oudheid werden parkieten als huisdier gehouden. .Alexander de Grote had een hals-
bandparkiet als huisdier en Julius Caesar wandelde door Rome met een papegaai op zijn
schouder. In de 19de eeuw hebben grote ornithologen (zoals John Gould) een enorme bij-
drage geleverd tot de ontdekking van veel nieuwe soorten maar ook tot een veel betere kennis
van deze vogels. In de 20ste eeuw heeft deze ontwikkeling zich voortgezet en speciaal na de
tweede wereldoorlog heeft de parkietenliefhebberij zich enorm ontwikkeld. Er zijn speciaal-
clubs voor grasparkieten en die voor grote parkieten. Het moet gezegd worden dat ook vaak
het economisch aspect, evenals bij de duivenliefhebbers, om de hoek komt kijken, zodat de
practicus van tijd tot tijd geconfronteerd zal worden niet alleen met een gebroken pootje
van een grasparkietje maar ook met bijv. een worminvasie onder de grote Australische par-
kieten.

Meer dan 50% van alle parkieten in de volières zijn besmet met ascaridia-wormen.
Psittacosis, salmonella en pasteurella-infecties zijn regelmatig voorkomende ziekten onder de
parkieten. Schimmelinfecties zien we meer dan voorheen. Ook de parkiet is gevoelig voor
Pseudovogelpest.

Er wordt aandacht besteed aan de problematiek van een doeltreffende en prakdsche behan-
deling van de voornaamste ziekten onder de parkieten.

.Aalfs, R. H. G.: De röntgendiagnostiek van het achterste deel van de urineweg van de
hond (afgestemd op de praktijk).

De voordracht behandelt de volgende onderdelen van het urogenitaalapparaat: blaas, urethra
en prostaat.

c. De toepassing van contrastmiddelen, hun concentratie, de hoeveelheid en de tocdienings-
wijze.

d. Voorbeelden worden gegeven, waaruit het nut en de noodzaak blijkt van de toepassing
van contrastmiddelen.

e. Een aantal veel voorkomende afwijkin,gen, in het Utrechtse patiëntenmateriaal, zullen
worden gedemonstreerd, te weten: blaas- en/of urthrastenen, prostaatvergroting, cystitis,
persisterende urachus en ureterale reflux.

Biewenga, "VV. J.: Cysitis bij de hond. Enkele aspecten van de antibacteriële behandeling.

Essentieel voor de behandeling van de cystitis is, naast het onderkennen van de primaire
oorzaak, de eventueel aanwezi.ge hoeveelheid rest urine, aangezien juist deze het verloop van
de cystitis in belangrijke mate bepaalt.

Deze zogenaamde ,,dode ruimte" vormt een blijvende infectiebron; als oorzaak hiervoor kun-
nen genoemd worden: urethrastricturen of -obstructies, neurologische afwijkingen, congenitale
of verkregen blaasaandoeningen.

Uit het verkregen patiëntenmateriaal blijkt dat de prostaataandoeningen een belangrijke rol
spelen. De aandacht wordt vooral gericht op dc prostaataandoeningen die voorkwamen (bij
66% van de op urineweginfccties onderzochte reuen).

Glucose in de urine kan ook beschouwd worden als een pracdisponcrende factor voor het
optreden van een cystitis.

Een antibacteriële therapie kan alleen optimaal effect hebben, wanneer de genoemde factoren
geëlimineerd zijn. Aan de hand van algemene richtlijnen voor de behandeling zullen de be-
kendste chemotherapeutica en antibiotica worden toegelicht.

Getracht wordt aannemelijk te maken, dat de vloeistoftherapie op het spreekuur meer kan
zijn dan het uitvoeren van de reflex die bij de doorsnee praktikus nog steeds bestaat: hier heb
ik een patiënt met een slechte turgor en dus spuit ik ,,fysiologische" (al of niet met glucose)
in.

Er van uitgaande dat de doorsnee praktikus het geheel zonder bloedonderzoek moet stellen
(terecht of niet terecht, doch dit is overeenkomstig de praktijk) word de nadruk gelegd op
het belang van de anamnese en het algemeen klinisch onderzoek.

Met behulp van deze gegevens is veelal toch tot een acceptabele schatting van aard en ernst
der dehydratie te komen.

Gepleit wordt bij het gebruik van isotonische NaCl opl. wat meer reserve te betrachten en
er als hoofdindikatie voor te zien: substitutie van vochtverlies door braken.
Voorts wordt gewezen op het nut van Ringer\'s lactaat (= Hartmann oplossing) met name
als substituut voor vochtverlies door diarree.

Tenslotte wordt een lans gebroken voor de peritoniaal dialyse met name bij de kat.
M O r g a n, J. P.: Radiology of the abnormal developing skeleton.

Frequently the clinician is presented with a young patient with pain or lameness affecUng
one of several legs in which case there is no history of acute lameness. Radiographic examina-
tion is of value in determining which of the following common pathologic conditions in the
developing skeleton of the young patient is responsible for the clinical signs.

Shoulder joint — Osteochondritis of the humeral head
Elbow joint — Ununited anconeal process

Radial-carpal joint — Premature closure of the distal radial growth plate
-- Premature closure of the dictal ulnar growth plate
~ Retained hypertrophied enchondral cartilage in the distal ulnar meta-
physis

- Hypertrophic osteodystrophy
Hip joint — Idiopathic necrosis of the femoral head

group of common eye conditions which are often seen by the practitioner whether in large
or small animal practice will be discussed. Emphasis will be placed upon those conditions
which, as a group, can usually be treated by the veterinarian in general practice. A few
references will be made to, as a diagnostic aid and for emergency treatment, other conditions
which are better referred to a specialist. All of the conditions will be discussed by showing
on colored slides, the treatments used, and then the final outcome of treatment shown, usually
with slides showing the progress of the tretment. Treatments or drugs to be avoided will
also be discussed. If possible diagnostic aids readily available to the practitioner will be shown.

G a r t e 1-J a n s e n, A. van: Röntgentherapie bij oppervlakkig gelegen tumoren en huid-
aandoeningen.

Sinds Röntgen in 1895 de X-stralen ontdekte, gelukte het de wetenschap de werking van
de röntgenstraal te ontwikkelen tot het welzijn van de patiënt. De röntgen-bestraling, als
therapie, neemt een aanvang. Naast uitnemende successen komen tevens beperkingen naar
voren door de schadelijke werking ook op de normale weefsels. Madame Curie zelf, die
radium isoleerde uit „pechblende", sterft, onvoldoende bekend met de gevaren, aan een
bestralings-anemie.

In de diergeneeskunde begint de bestralings-threapie na 1950 duidelijker vormen aan te ne-
men. Ondanks het nog beperkte materiaal, geeft o.a. Silver een overzicht over de thera-
peutische mogelijkheden bij onze huisdieren. Aan de hand van bevindingen van Silver en
anderen, tezamen met mijn eigen praktijkervaringen, komt naar voren, dat een groot aantal
oppervlakkig gelegen tumoren met succes behandeld kunnen worden.

In mijn voordracht, die toegelicht zal worden met dia\'s, worden de bestralings-resultaten
van oppervlakkig gelegen tumoren en huidaandoeningen besproken.

Pyodermie is een pyogene bacteriële infectie van de huid. Deze infectie kan van primaire of
secundaire aard zijn en zich presenteren als een oppervlakkige of als een diepe Pyodermie. Het
ontstaan van een primaire Pyodermie (bacteriële infectie in een intacte huid), is moeilijker
voor te stellen, dan de ontwikkeling van een secundaire Pyodermie (bacteriële infectie in een
door likken of krabben beschadigde huid).

De primaire Pyodermie wordt vaak door één bacteriesoort veroorzaakt. Meestal zijn dit
coagulase positieve stafylokokken. Bij de secundaire pyoderma is het vaak een menginfectie
van verschillende bacteriën: Stafylokokken, Streptokokken, E. coli, Proteus etc.
Er is door ons van een aantal Pyodermien een bacteriologisch onderzoek gedaan. Tevens wordt
de gevoeligheid t.o.v. een aantal antibiotica bepaald.

Een verdere beschadiging door het dier zelf moet worden voorkomen. Indien het oorzaaklijk

De meeste secundaire- en enkele primaire oppervlakkige pyodermiën vereisen hiernaast slechts
een lokale behandeling met antibiotica, meestal gecombineerd met corticosteroiden. Diepere
pyodermiën vereisen een intensieve, specifieke antibiotische therapie, al of niet gecombineerd
met corticosteroiden.

Een andere therapeutische benadering van deze hardnekkige bacteriële infecties is de auto-
vaccinatie. Hiernaast worden nog enkele minder specifieke behandehngen aangegeven.

Op 12 december 1972 werden in het Maartenshuis te Doorn twee jubilea gevierd, nl. het
25-jarig bestaan van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee en tevens het zilveren
ambtsjubileum van collega W. J. R o e p k e als directeur van deze Dienst.
Welk een gewaardeerde plaats de Gezondheidsdienst voor Pluimvee zich in de afgelopen 25 jaar
temidden van andere Gezondheidsdiensten en Instituten werkzaam op het gebied van de gezond-

hcidszorg voor dieren lieeft verworven, bleel; uit een massale belangstelling van vertegen-
woordigers van deze sectoren.

Een lange rij sprekers voerde hierbij het woord. Hierbij kwamen behalve de waardering voor
het werk van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee als geheel, wel heel duidelijk de grote
verdiensten van collega Roepke naar voren.

Met grote inzet en vasthoudendheid overtuigde hij pluimveehouders en praktiserende dieren-
artsen van de noodzaak van een georganiseerde aanpak van verschillende pluimveeziekten.
„In de afgelopen 25 jaar hebt u veel meer gedaan dan ooit aan de weet is gkomen", zei de
heer J. M. Verkuil, voorzitter van de jubilerende stichting.

Gollega W. H. Smits, sinds enkele jaren organisatorisch directeur van de Gezondheids-
dienst: „Dat Nederland beschouwd kan worden als het enige land ter wereld dat zulke suc-
cessen heeft behaald bij de pluimveeziektenbestrijding, is voor een groot deel te danken aan
het werk van collega R o e p k e".

Hoezeer deze en vele andere uitingen van waardering ook op hun plaats waren, het hoogte-
punt van deze dag was voor collega Roepke toch wel het moment waarop hem door Ir.
Wellen, Directeur-Generaal van de Landbouw, de versierselen verbonden aan de hem
zojuist door H.M. de Koningin verleende onderscheiding tot Officier in de Orde van Oranje
Nassau, werden opgespeld.

In zijn dankwoord merkte de jubilaris, die kennelijk en met recht trots op deze onderschei-
ding was, op: „Als me nu ooit weer eens voor een banket ter gelegenheid van een congres
in het buitenland wordt gevraagd de ordetekenen mee te brengen, dan kan ik nu ook aan
dit verzoek voldoen".

In verband rnet het bereiken van de pensioengerechdgde leeftijd zal Dr. L. Hoedemaker,
Algemeen Direkteur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, op 1 juni 1973 de dienst
verlaten.

Het Bestuur van de Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek stelt belangstellenden gaarne
in de gelegenheid afscheid van Dr. Hoedemaker te nemen op 29 mei 1973 in de Nieuwe
Brugzaal, Koopmansstraat, (Winkelcentrum), Lelystad. Aanvang 15.00 uur.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangenomen de collegae:

S. Klapwijk, Kerkstraat 2, Bleskensgraaf.
W. J. Mulder, Prins Bernhardstraat 56, Smilde.
Mevr. G. M. Puls-v. d. Kamp, N. Bcetslaan 24, Baarn.
T. G. V. d. Vuurst, Haringvlietstraat 45, Amsterdam.
J. H. Wiechers, Torenlaan 14, Beilen.
.Ms lid van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich dc
collegae:

H. J. J. Boerrigter, Herenweg 4, Donkerbroek (Fr.).
J. G. Bruggert, Goudkampsweg 8, Ootmarsum.
H. .J. Buurma, Vossenkamp 134, Winschoten.
F. P. C. M. Knols, Boogschutter 20, Hapert.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

Boerrigter, H. J. J.; Donderbroek (Fr), Herenweg 4; tel. (05168) 2 60; gr. 1204245; D.

Bommel, H. M. Th. van; Gemert; tel. (04923) 25 30 (privé), 14 02 (prakt.); lid van dieren-
artsenpraktijk Gemert; prakt, adres: Het Frans Brugske 2-6. (14)
Brooymans, Dr. A. W. M.; België, 1420-Braine L\'Alleud, Avenue des Muguets 3; tel. (02)
58 18 97 (privé); Manager Vet. Serv. Europe bij Quaker Oats Gompany; bur. adres:
Kongresstraat 33, 1000-Brussel; tel. (02) 18 50 05. (100)
Brooymans, W. P. J. Cadier en Keer, Joh. Frisostraat 46; tel. (4407) 18 90. (17)
Bruggert, J. G.; Ootmarsum, Goudkampseweg 8; tel. (05419) 15 43; D. toev. als lid (18)
Buurma, H. J.; 1973; Winschoten, Vossenkamp 134. toev. als lid (19)
Driehuis-van Haselen, Mevr. Th. J.; Middelburg, Van Kleffenslaan 14 (23)
Hofstra, Dr. H.; Sneek. Parkflat 619. (39)
*lmmink-Vaandrager, Mevr. M. A.; De Bilt, Akker 22; tel. (030) 76 36 13. (42)
Jong, M. F. de; Drachten, De Kuinder 27; ass. bij D. Rijpkema Jr. (44)
Knols, F. P. G. M.; Hapert, Boogschutter 20; tel. (04977) 25 34; gr. 1356417; P.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 januari 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur H. B. F. Arink.
Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij met ingang van 1 januari 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur G. Jagtenberg.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 maart 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur A. Annema.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 maart 1973 eervol

ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan Dr. J. J. Aukema.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 maart 1973 eervol

ontslag verleend als plaatsvervangend inspecteur in bijzondere dienst dienst aan Dr J. J.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 april 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als rijkskeurmeester in bijzondere dienst J. van Til.

In het \'Fijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 98, afl. 8 (Quaterly English Issue), zijn in het
artikel van H. Huitema, getiteld: "Development of a comparative test with equal concentrations
of avian and bovine PPD tuberculin for cattle" de volgende onjuistheden geslopen:
pag. 397(58) - regel 24 achter 2000 units invoegen het woord avian; regel 35 provied moet
zijn provided.

pag. 400((61) - 3e regel onder "Test in cattle with various tuberculin concentrations 200
units moet zijn 2000 imits.

pag. 403(64) - onderschrift Fig. VHl 3e regel 750 units moet zijn 7500 units,
pag. 404(65) - vere moet zijn very.

Hemelvaartsdag 31 mei staat weer in het teken van de Peerdepiet. In de middag wordt op
de Hilversumse drafbaan de Peerdepieten koers verreden. Aanvang: 13.30 uur.
\'s Avonds wordt op het oude faculteitsterrein het Peerdepietenfeest gehouden, waarvan de
sleer aan vroegere tijden zal doen denken. Vanaf 19.30 uur wordt u uitgenodigd om de oude
faculteit weer met een bezoek te vereren.

Naast een scala van drankjes bestaat de mogelijkheid een koude schotel te gebruiken of te
barbecuen.

in het zuid-v\\resten des lands.
Brieven onder nr. 42/73 aan de redaktie van het Tijdschrift voor Dierge-
kunde, lulianalaan 10, Utrecht.

Een welvaartsvast daggeld van ƒ125,— ingeval van ARBEIDSONGE-
SCHIKTHEID geldt thans als gemiddelde voor w/at nodig is voor waar-
nemer of als gezinsinkomen.

Landelijk Agent, J. C. KONING B.V.
Bilthoven, Gezichtslaan 25.
Tel. 030 - 78 28 00.

... ter overbrugging van
de riskante periode tussen
geboorte en definitieve
enting.

TYLAN is een bijzonder preparaat van
Elanco. Een veelzijdig preparaat. Want
TYLAN is er niet alleen voor indicaties
bij pluimvee, maar
öök voor indicaties
bij runderen, kalveren,
varkens en kleine
huisdieren. Voorbeel-
den? TYLAN is onder
andere zeer werk-
zaam tegen pneu-
monie en leptospirosis
bij honden en katten.
En bij rundvee w/erkt
TYLAN zeer effektief
tegen o.a. diphteriej
en
metritis/endometritis. En zo zouden we
nog wel even door kunnen gaan. Want
TYLAN is werkelijk een veelzijdig pre-
paraat.

Anthelminticum voor de bestrijding
van Taenia hydatigena en
Dipylidium caninum hij hond en kat.
Toediening zonder speciale
voorbereiding van het dier.
Wordt goed verdragen.

A veterinay approach to the relationship between the diet and milk fever on farms
R T. HAALSTRA*)
Samenvatting

Onderzoek van 8 melkziekteprobleembedrijven wees uit, dat melkziekte kan optreden bij
sterk variërende Ca- en P-gehalten in het rantsoen.

De voeding op de dag van afkalven kan een belangrijke rol spelen bij het optreden van
melkziekte. Door te adviseren om op de dag van afkalven via de voeding meer calcium te
verstrekken o.a. via extra krachtvoer en pulp, werd de melkziektefrequentie van 55% (29
van 46 3e kalfs- en oudere koeien) teruggebracht tot 13% (6 van 46 3e kalfs- en oudere
dieren).

A study of the rations on eight farms on which milk fever was a recurrent problem showed
that milk fever may occur when the calcium and phosphorus levels of the rations vary
markedly. The feed supplied on the day of calving may be an important factor in the
incidence of milk fever. When the quantities of calcium in the diet (concentrates, beet
p\\ilp) were increased on the day of calving, the incidence of milk fever was reduced from
55 per cent (twenty-nine out of forty-six cows calving for the third time or more) to 13
per cent (six out of forty-six cows calving for the third time or more).

Hct snelle herstel na behandeling van typische melkziekte-patiënten wijst erop, dat
als regel geen ernstig organisch lijden aanwezig is. En der c.s. (6) zijn van me-
ning, dat melkziekte een typische voedingsstoornis is, waarbij endocriene afwijkin-
gen min of meer secondair begeleidend kunnen optreden. Volgens deze onderzoekers
is melkziekte een "man made disease".

Osinga (2.3) is van mening, dat melkziekte via de voeding in belangrijke mate
kan woiden voorkomen. Het lijkt dus zinvol om bij onderzoek naar de oorzaak en
de preventie van melkziekte ook het menselijk handelen, de voeding en voedering
in het bijzonder, te betrekken. Om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen voe-
ding en het optreden van melkziekte zijn in de stalperiodes 1970-1971 en 1971-1972
totaal acht melkziekte-probleembedrijven doorgelicht**).

Naar aanleiding van de bevindingen op deze bedrijven was het mogelijk een alge-
meen jjreventief advies op te stellen, waarvan de tot dusver bereikte resultaten zul-
len worden vermeld.

In tabel 1 is ])er bedrijf het optreden van melkziekte tijdens de stalperiode vermeld
tot het moment van onderzoek en advisering.

*) Drs. R. T. Haalstra; Instituut voor Zootechniek, Faculteit der Diergeneeskunde, Heidel-
berglaan 2, Utrecht.

**) Drie bedrijven waren gelegen in de buitenpraktijk van de Faculteit en werden bezocht
in samenwerking met Drs. O. K. van Meurs. De resterende bedrijven lagen in de provincies
Utrecht, Brabant en Limburg en werden bezocht in samenwerking met Gezondheidsdiensten
en practici.

Dit artikel werd op 28 maart 1973 voor plaatsing geaccepteerd.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, ajl, 11, 1973 529

Bedrijf no. I is bezocht aan het begin van het stalseizoen, toen nog slechts 2 oudere
dieren hadden gekalfd. In de voorafgaande jaren trad hier ieder jaar weer veel
melkziekte op, soms bij vrijwel alle 3e kalfs- en oudere koeien en zelfs bij enkele
2e kalfs dieren. De resultaten zowel van de gebruikelijke therapie, als van preven-
tieve behandeling met vit. D3-IOOO, waren hier slecht.

Slechte resultaten van de therapie werden ook opgegeven voor de bedrijven II, III
en VIII. Bedrijf no. IV is in het onderzoek opgenomen, omdat van de laatste 8
afgekalfde koeien er 7 melkziekte kregen. Aangezien 6 van deze dieren in de herfst
nog in de weide hadden gekalfd, zijn alleen de 2 op stal afgekalfde dieren hier ver-
meld, omdat alleen daarop de onderzochte voeding van toepassing is. De vooraf-
gaande stalperiode trad hier 2 maal melkziekte op. De gemiddelde produktie op
de bedrijven varieerde van 4000-5900 kg melk per lactatieperiode. Er waren geen
aanwijzingen voor een relatie tussen de hoogte van de gemiddelde produktie en de
melkziektefrequentie op de bedrijven.

In tabel 2 zijn per bedrijf de rantsoenen venneld. De opgenomen hoeveelheid is
door wegen bepaald op de bedrijven V, VI en VIII. Op de resterende bedrijven

is bij de rantsoenberekening uitgegaan van een gemiddelde droge-stof opname uit
ruwvoer van 10 kg*) met de volgende correcties: als in het rantsoen bietenkoppen
of aardappelen voorkwamen is de ruwvoer opname iets hoger geschat, terwijl af-
hankelijk van de hoeveelheid krachtvoer de opname van ruwvoer iets lager is ge-
schat. Bostel en pulp zijn hierbij als krachtvoer gerekend.

De verstrekte voedeiTniddelen zijn zoveel mogelijk bemonsterd en daarna geanaly-
seerd op het instituutslaboratorium**). Met behulp van deze analyses was het mo-
gelijk om de voorziening met energie (gram zetmeelwaarde gzw), voedernorm ruw
eiwit (vre), magnesium (Mg), calcium (Ca) en fosfor (P), en de gzw/vre- en
Ca/P-verhouding te berekenen (tabel 2). Ter vergelijking zijn in tabel 2 de Voeder-
normen van het Centraal Veevoederbureau (C.V.B.) (28) voor de produktie van
10 kg melk vermeld. Uit tabel 2 blijkt, dat er tussen de onderzochte bedrijven grote
variatie bestaat in de voederwaarde en in het mineralengehalte van het basisrant-
soen. Opvallend is, dat op 7 van de 8 bedrijven één of meer Ca-arme produkten
werden gevoerd (bostel, aardappelen, -schillen, maissilage).

Op alle onderzochte bedrijven werd het voerniveau verhoogd gedurende de laatste
weken voor het afkalven. Dit verhogen van het voerniveau voor het afkalven, vaak
"steaming up" genoemd, werd bereikt door naast de vermelde rantsoenen meer
mengvoer te verstrekken. De totale hoeveelheid verstrekt mengvoer op diverse tijd-
stippen rond het afkalven is vermeld in tabel 3.

De gehalten in het mengvoer aan Mg, Ca en P, voor zover bepaald, zijn vermeld
in tabel 4.

In tabel 5 is de hoeveelheid met het voer opgenomen Ca en P berekend, door bij
de rantsoenen, vernield in tabel 2, de hoeveelheid Ca en P uit het extra verstrekte
mengvoer op te tellen. Hierbij is geen rekening gehouden met een geringe daling
van de ruwvoeropname t.g.v. het extra verstrekte mengvoer en met een daling
van de eetlust en voeropname rond het afkalven. Deze daling van de voeropname
kan soms 30% of meer bedragen (19), maar in Nederland is deze daling vastge-
steld op ongeveer 10% gemiddeld (1). Eigen onderzoek bevestigde dit laatste.

) Deze sciiatting is verantwoord geaclit, omdat Fiet hier gaat om een bedrijfsbenadering,
waarbij de variatie in droge-stof opname tussen de bedrijven icleiner zal zijn dan de variatie

tussen koeien op hetzelfde bedrijf.
) Hoofd van het laboratorium Drs. W, v, d. Schee.

Tabel 5. Calcium- en fosforvoorziening rond het afkalven.
Diëctmaatreijeleii ter preventie van mell4ziekte en bereikte resultaten

Naar aanleiding van de bevinding, dat oj) de dag \\\'an afkalven cn de dag daarna
de hoeveelheid mengvoer luxiit weid verlioogd, maar meestal werd verlaagd (tabel
3) en de grote consequenties van het laatste voor de Ca-voorziening (tabel 5~).
kwam in de loop van dit onderzoek het volgende advies tot stand: Op bedrijf f en
If om op de dag van afkalven tenminste dezelfde hoeveelheid mengvoer te ver-
strekken als V-oor het afkal\\en vverd gegeven. Op de latere bedrijven is geadviseerd
oin op de dag van afkalven de mengvoergift 1 kg te verhogen en daarnaast om van-
af de dag van afkalven gedurende enkele dagen de kalkarme produkten zoveel mo-
gelijk te vervangen door produkten met meer kalk. Oin verhoging van de meng-
voergift op de dag van afkalven mogelijk te maken, mag de mengvoergift de laatste
weken voor het afkalven niet te hoog worden opgevoerd. Op bedrijf ff en VI is
op grond van de analyse-resultaten en dc rantsoensamenstelling geadviseerd om dc
basis-mineralenkoek uit het rantsoen weg te laten. Op bedrijf IV, waar mengvoer
slechts eenmaal per dag werd verstrekt, is geadviseerd om pas afgekalfde koeien
2 maal daags mengvoer tc verstrekken.

Deze hebben betrekking op dezelfde stalperiode en dezelfde rantsoenopbouw als
tabel I, met uitzondering van bedrijf III, dat bezocht werd aan het einde van de
voorafgaande stalperiode. De voeding op dit bedrijf bleef ongeveer gelijk aan de
voorafgaande stalperiode. Van de bedrijven I en II is inmiddels een volgende stal-
periode voorbij, waarbij cle gunstige resultaten zich hebben gehandhaafd.
De verbetering van de resultaten loopt parallel met de ontwikkeling van het ge-
geven advies. De 2 melkziektegevallen op bedrijf V traden op binnen enkele dagen
na de advisering, toen het advies nog niet volledig was opgevolgd.
De waarschijnlijkheid, dat de afname van het aantal melkziektegevallen (tabel 5
t.o.v. tabel 1) door toeval is veroorzaakt, is berekend op 0,000012*).

Volgens de Voedemormen van het C.V,B. (28) moeten drachtige droogstaande
dieren worden gevoerd naar de norm 5-10 kg melk, wat betekent 4300-5700 gzw
en 680-1000 g. vre en een gzw/vre-verhouding van 6,3-5,7. Op alle bedrijven werd
tijdens de droogstand royaal gevoerd (tabel 2), hetgeen in de meeste gevallen restd-
teerde in een goede voedingstoestand van de koeien.

0\\erigens kwamen tussen de bedrijven grote verschillen voor ten aanzien van voe-
dingsniveau, gzw/vre-verhouding, Mg-, Ca- en P-voorziening en Ca/P-verhouding.
O]) bedrijf I was de calciumvoorziening zeer laag en zelfs lager dan de minimum
norm van de Agricultural Research Council-London (21), die 33 g. Ca bedraagt
\\oor een droogstaand hoogdrachtig nmd van 500 kg. In de laatste weken voor het
afkalven werd extra mengvoer verstrekt (tabel 3). Dit betekende een verhoging
van de voorziening met alle nutriënten (voor Mg, Ca en P, zie tevens tabel 4 en 5).
Op de dag van afkalven werd op de meeste bedrijven de meng\\\'oergift doelbewaist
verminderd (tabel 3). Op bedrijf IV werd mengvoer altijd slechts eenmaal per dag
\\erstrekt. Door de trage eetlust rond het afkalven (19) is de kans groot, dat buur-
koeien een deel van dit mengvoer hebben opgenomen, terwijl de volgende meng-
\\oergift dan 24 uur op zich liet wachten. Van bedrijf no. VIII is bekend, dat het
mengvoer op de dag van het afkaken als regel werd opgenomen (individuele voe-
dering).

De hoeveelheid opgenomen mengvoer rond het kalven heeft grote consequenties
\\oor de Ca-voorziening (tabel 5). Een rund resorbeert vanuit hct maagdarmkanaal
zoveel calcium als het lichaam vraagt. Wat er teveel aan Ca in het voer zit, wordt
via de mest uitgescheiden en niet gedeeltelijk via de urine zoals b.v. bij Mg bet geval
is. Het benuttingspercentage van Ca is zodoende direct gekoppeld aan de behoefte
\\ an het lichaam en de hoeveelheid in het voer.

Het verminderde Ca-aanbod door vermindering van de mengvoergift en door de
eedust daling op de dag van kalven valt samen met een plotselinge toename van de
CaKbehoefte. Tijdens de laatste weken van de dracht is de netto Ca-behoefte ±
17 g/dag voor een koe van 550 kg; namelijk 12 g Ca voor onderhoud (10, 18) en
5 g Ca voor de vrucht (25).

Rond het afkalven stijgt de netto Ca-behoefte in korte tijd tot 31-42 g Ca per dag.
Boven de 12 g Ca voor onderhoud komt dan nl. 19-30 g Ca/dag voor colostrum-
of melkvoi-ming (18, 24, eigen onderzoek).

Deze plotselinge verdubbeling van de Ca-behoefte moet gepaard gaan met een sterke
stijging van de Ca-resorptie vanuit het maagdarmkanaal, om daling van het Ca-
gehalte in het bloed te voorkomen. Dit omdat gedurende de eerste week na de
partus de Ca-mobilisatie van de reserves uit het skelet nog zeer gering is (20) en
pas in de 2e week na het afkalven op gang komt (26).

Dit heeft grote gevolgen voor de hoogte van het gewenste benuttingspercentage van
het Ca uit het voer, zoals is weergegeven in tabel 5, waarbij het gewenst benuttings-
percentage is berekend op basis van een gemiddelde netto Ca-behoefte. Uit de ver-
gelijking van het gewenste benuttingspercentage 2 dagen voor het afkalven en op
de dag van afkalven blijkt, dat het benuttingspercentage in zeer korte tijd 2 tot
4,3 maal zo hoog zou moeten worden. Voor deze aanpassing van het benuttings-
percentage zijn enkele dagen nodig (3, 13). De lengte van deze aanpassingsperiode
valt ongeveer samen met de lengte van de periode, waarbinnen vrijwel alle melk-
ziektegevallen optreden.

Op bedrijf no. I is de berekende hoeveelheid met het voer opgenomen Ca op de
dag van afkalven zelfs kleiner dan de netto Ca-behoefte en dit kan verklaren waar-
om melkziekte op dit bedrijf jaarlijks een groot probleem was.

De Ca/P-verhouding op de dag van afkalven was op 4 van de 8 bedrijven nauwer
dan 1,3:1. Hoewel uit vele publikaties blijkt, dat de Ca/P-verhouding van belang is
voor de Ca-resorptie (4, 11, 15, 16, 17) wordt deze verhouding niet als de belang-
rijke factor beschouwd voor het optreden van melkziekte (6, 15).
Het verband tussen de voeropname en Ca-opname rond het afkalven enerzijds en
melkziekte anderzijds is onderkend. Weigering van voedsel rond de partus vooral
van Ca-rijk voedsel draagt bij tot het optreden van melkziekte (6).
De eetlustdaling rond het kalven gaat vooraf aan de bloed-Ca-daling (18). Het
handhaven van de eetlust rond de partus is één van de mogelijkheden om het op-
treden van melkziekte te voorkomen (25). De eerste dagen na het kak en is er een
positieve correlatie tussen de hoeveelheid met het \\oer opgenomen Ca en het blocd-
Ca-gehalte (19). Ook oraal toegediende Ca-preparaten rond het kalven hebben
invloed op het bloed-Ca-gehalte en hebben preventieve en curatieve resultaten op-
geleverd (5, 7, 9, 12, 23, 27).

Het voedingsniveau tijdens de droogstand heeft eveneens in\\loed op het optreden
van melkziekte. Een royale voeding tijdens de droogstand en een sterke "steaming
up" kunnen het optreden van melkziekte bevorderen (8, 22, 25).
Ook op diverse praktijkbedrijven heeft men de er\\^aring opgedaan, dat een hoge
krachn^oergift vóór het kalven het optreden van melkziekte bevordert. Een verkla-
ring hienoor kan in de eerste plaats zijn een grotere colostrumproduktie (6, 25).
In de tweede plaats betekent een hoge mengs^oergift een extra verstrekking van Ca
tijdens de droogstand, wat de gevoeligheid voor melkziekte bevordert (5). In de
derde plaats is bij een hoge krachtvoergift de voeropname op de das; van afkalven
moeilijker op peil te houden of te verhogen, dan bij een lage krachtvoergift. Het is
overigens onjuist een hoge krachtvoergift onder alle omstandigheden als ongunstig
te beschouwen (14, 15). Zo is mij een groot praktijkbedrijf bekend met een gemid-
delde mclkproduktie van ca. 6000 kg per lactatieperiode, waar vóór het afkalven
reeds 10 kg mengvoer wordt verstrekt naast een beperkte hoeveelheid ruwvoer

(6 kg droge stof uit grof stengelig hooi en kuilgras). Op de dag van afkalven wor-
den op dit bedrijf de dieren in de gelegenheid gesteld ad libitum mengvoer op te
nemen. De eetlust op de dag van afkalven is hier zeer goed en melkziekte komt niet
voor.

Boutflour (2) paste "steaming up" toe bij enkele duizenden hoogproduktieve
melkkoeien en concludeerde, dat een juiste "steaming up" melkziekte volledig doet
verdwijnen. Op de dag van afkalven echter schakelde hij over van palmpitkoek op
mengvoer. Zodoende werd op de dag van afkalven de Ca-voorziening via de voe-
ding aangepast aan de plotselinge stijging van de behoefte, wat het niet optreden
\\\'an melkziekte kan verklaren. Daarnaast werd door hem geadviseerd om de hoe-
\\eelheid ruwvoer te beperken, waardoor pensoverlading werd voorkomen en de
eetlust werd gestimuleerd.

De goede resultaten, die met het voedingsadvies ter preventie van melkziekte wer-
den bereikt (tabel 5 t.o.v. tabel 1) zijn te verklaren uit de verhoging van het Ca-
aanbod via het voer tijdens de melkziektegevoelige periode. Hiermee werd via de
voeding enigszins tegemoet gekomen aan de plotselinge stijging van de Ca-behoefte.
Tevens kan uit deze resultaten worden geconcludeerd, dat een onjuiste voeding
tijdens de melkziektegevoelige periode een belangrijke rol kan spelen bij het op-
treden van melkziekte.

Door verbetering \\an de Ca-voorziening via de voeding wordt de Ca-resorptie
slechts gedurende enkele dagen gestimuleerd (17). Daarom moet een verbetering
\\\'an cle Ca-voorziening via de voeding ter preventie van melkziekte worden toege-
past ongeveer vanaf de dag van afkalven. Extra Ca gedurende een week of langer
voorafgaande aan het afkalven heeft geen preventieve waarde of is zelfs ongunstig
(5, 17). Extra Ca kan reeds na 4 dagen de Ca-mobilisatie in het lichaam verlagen
(25).

Op grond van tot dusver opgedane ervaring en bovenstaande literatuurgegevens
is een algemeen voedingsadvies mogelijk om het aantal gevallen van melkziekte te
verminderen. Aan de plotselinge grote stijging van de calciumbehoefte bij het af-
kalven, als gevolg van de beginnende lactatie moet via de voeding zoveel mogelijk
tegemoet worden gekomen. Echter een plotselinge te grote toename van de kracht-
voergift kan leiden tot een gestoorde pensfunctie. Introductie van enkele kilogram-
men pulp (een calciumrijk produkt) heeft geen nadelige invloed op de pensfunctie.

1. Op de dag van kalven, liefst reeds te beginnen met de laatste voertijd vooraf-
gaande aan het kalven, wordt de kracht\\\'oergift verhoogd met 1-2 kg meng-
\\ oer per dag 2-4 kg droge pulp per dag. Deze verhoging is het beste uitvoer-
baar als vóór het kalven de mengvoergift niet te hoog is. (Tijdens de laatste
week van dc droogstand niet voeren boven de C.V.B.-norm van 10-15 kg melk,
wat meestal neerkomt op 2-3 kg mengvoer). Verdeling van de krachtvoergift
over meer dan twee voertijden per dag is gunstig en is gewenst in gevallen van
trage eetlust. Vanaf twee dagen na het afkalven wordt de krachtvoergift gelei-
delijk verder verhoogd (toename 0,5 kg per dag) tot het gewenste niveau. De
pulp kan dan geleidelijk worden vervangen door mengvoer.

2. Op de dag van kalven en de eerste dagen daarna (dus tijdelijk gedurende de
melkziektegevoelige periode) kalkarme produkten geheel of gedeeltelijke vervan-
gen door produkten, die meer kalk bevatten (bv. 1 kg mengvoer of pulp in
plaats van 4 kg aardappelen of ingekuilde bostel). Voor gemiddelde Ca- en P-
gehalten zie tabel 7 (zie pag. 536).

3. De laatste dagen vóór het afkalven zorgen voor ruw\\-oer, dat voldoende sten-
gelig is, om de pensactiviteit te stimuleren. Overlading van de pens vóór het kal-
ven moet worden voorkomen om cle koeien ,,graag" te houden.

4. De krachtvoeropname in de doorloopmelkstal moet wonden gecontroleerd, om-
dat pas-afgekalfde koeien vaak iets traag zijn; zonodig na het melken een aan-
vulling geven. Ervoor zorgen, dat op de grupstal de buurkoeien niet de kalkrijke
voedermiddelen (mengvoer, pulp) wegstelen van een pas-afgekalfde koe, die het
voer iets trager opneemt.

5. Alle omstandigheden, die onrust en daardoor een verminderde voeropname ver-
oorzaken, zoals het plaatsen van kalf-koeien in een ruimte zonder contact met
de koppel of het overplaatsen in een andere koppel, moeten worden voorkomen.

Tabel 7. Globale Ca- en P-gehalten van enkele voedermiddelen.
Alle gehalten zijn aangegeven in grammen per kg droge stof,

In geval van melkziekte kan de therapie worden ondcrsteimd door een voedings-
advies, dat afhankelijk van de omstandigheden, in grote lijnen overeenkomt met
het voorgaande.

Ook tijdens de weideperiode kan de voeding een bijdrage leveren aan de inelkziekte-
preventie. Daartoe worden op de dag van afkaken en de eerste dagen daarna 2-4
kg droge ]Hilp en 1-2 kg mengvoer per dag extra verstrekt. Deze maatregel is vooral
ook \\an belang als koeien rond het afkaken worden opgestald, omdat opstallen
ge])aard gaat met een sterk verminderde voeropname.

1. Bakker, IJ. Tj.: Persoonlijke mededeling (1972); 2. B o u t f 1 o u r, R.: Vel. Rec., 7,
356, (1927).

4. Ender, Fr., D i s h i n g t o n, J. W., H e 1 g e b o s t a d, A.: Nord. Vet.-Med., 8, 507,
(1956); 5. Ender, Fr.. D i s h i n g t o n, J. W., Helgebostad, Ada. Vet. Scand.,
3, suppl. 1, (1962); 6. E n d e r, Fr., D i s h i n g t o n. J. W. und Helgebostad, A.: Z.
TierphysioL, Tierernährg. und Futtermittelk., 28, 233, (1971).

7. G 1 a w i s e h n i g. E.: II International Tagung über Rinderkrankheiten, 19, (1962).

8. H a I 1 g r e n, W.: Diss. Stockholm (1940); 9. H a 1 1 g r e n, W.: Wien, tierärztl. Mschr., 52,
359, (1965); 10. Hansard, S. L,, C o m a r, C. L, and P 1 u m 1 e e, M, P.: J. An. Sci., 13,

25, (1954); 11. H i b b s, J. W., M u i r, L. A. and Conrad. H. R.: In: Parturient Hypo-
calcaemia by J. J. B. .Anderson, Academic Press New York, 35, (1970).

13. Kemp, A.: Persoonlijke mededeling (1972); 14. Kendall, K. A.. H a r s h b a r g e r,
K. E., Hays. R. L. and O r m i s t o n, E. E.: Illinois Res., 7. 14, (1965); 15. Kendall,
K. .<>1.. H a r s h b a r g e r, K, E.. Hays, R, L. and O r m i s t o n, E, E.: In: Parturient Hypo-
calcaemia by J. J. B. .Anderson, .Xcademic Press. New York. 55, (1970).

17. Mansion, R.: J. agric. Sei. Camb., 68, 263, (1967); 18. Moodie, E. VV.: Vet. Rec.,
rz, 1145, (1960); 19. Moodie, E. W. and Robertson, A.: Res. vet. Sei., 2, 217, (1961);

21. Nutrient Requirements of Farm Livestock, no. 2. Ruminants. Agricultural Research Coimcil,
London (1965).

22. Osinga, A.: Tijdschr. Diergeneesk., 88, 147, (1963): 23. Osinga, A,: Tijdschr. Dier-
geneesk., 90, 1539, (1965).

24, Payne, J, M,: Vet. Ree., 76, 77, (1964); 25, Payne, J, M.: Vet. Rec., 76, 1275, (1964).

26. Ramberg, C. F., P h a n g, J. M. and K r o n f e 1 d, D. S.: In: Parturient Hypocal-
caemia by J. J. B. .A n d e r s o n, Academic Press, New Y\'ork, 119, (1970); 27. R i n g a r p, N,,
Rydberg,\'c,, D a m b e r g, O, und Boström, B,: Zbl. Vet.-Med., 14A, 242, (1967).

28, Voedernormen voor dc Landbouwhuisdieren en Voederwaarde der Veevoeders, Verkorte
Tabel, Uit.g. Centraal Vecvoederburcau in .Nederland, 26e dr. (1970).

Droge sterilisatie van handschoenen leidde ongeveer 40 jaar gelden tot het toepassen van
lycopodiumpoeder — de sporen van de wolfsklauw - - als glijmiddel, later vervangen door
talcum venetum (magnesiumsilicaat). Beide bleken vreemd-voorwerp reacties te kunnen ver-
oorzaken bij aanraking van wondvlakten of sereuze vliezen.

Ook het tegenwoordig overal gebruikte stijfselpoedcr als glijmiddel voor operatichandschoenen
blijkt minder onschuldig te zijn dan vrijwel algemeen wordt aangenomen. In de literatuur
worden voornamelijk peritonitisgevallen in dit verband genoemd, maar ook na andere ope-
ratieve ingrepen en intravasale injecties kan stijfselpoedcr als corpus alicnum werken.
Het is aan te bevelen vóór de operatie het op de handschoen aanwezige poeder nauwkeurig te
verwijderen.

Van de 1080 classificeerbare huidtumoren bij de hond (93,6%) was 4.5,7% cpitheliaal,
48,9% mesenchymaal en 5,4% melanotisch.

De gemiddelde leeftijd van honden met tumoren bedroeg 8,7 jaar, waarbij de gemiddelde
leeftijd bij de epitheliale tumoren 9,1 jaar was, tegen 8,1 jaar bij de mesenchymale tumoren.
De circumanaalkliertumor en het hemangiopericytoom kwamen voor op een hoge gemid-
delde leeftijd nl. 10,1 resp. 10,5 jaar, terwijl het histiocytoom een lage gemiddelde leeftijd
vertoonde met 5,1 jaar. De circumanaalkliertumor kwam vrijwel uitsluitend voor bij de reu,
het lipo-liposarcoom kwam meer voor bij de teef.

Een predispositie bestond wat betreft de Spaniel voor de talgkliertumor en het histiocytoom.
de Poedel voor het plaveiselcarcinoom en het necrotiserend epithelioom; de Collie en Duitse
Herder voor het verhoornend epithelioom en de Boxer voor het sarcoom, het hemangio-
pericytoom, het hemangioom en hemangiosarcoom, het histiocytoom en de mastceltumor.

Of 1,080 classifiable tumours of the skin (93.6 per cent), 45.7 per cent were ephhelial
48.9 per cent were mesenchymal and 5.4 per cent were melanotic.
The average age of dogs with tumours was 8.7 years.

The average age of dogs with epithelial tumours was 9.1 years, that of dogs with mesen-
chymal tumours being 8.1 years.

Tumours of the circumanal gland and haemangiopericytomas occurred at an advanced
age, viz. 10.1 and 10.5 years respectively, whereas histiocytomas appeared at an early age,
viz. 5.1 years. Dogs with tumours of the circumanal gland were males in almost every case,
lipomas and liposarcomas being more conunon in bitches. The various breeds showed the
following predispositions: spaniels to tumours of the sebaceous glands and histiocytomas,
poodles to squamous-cell carcinomas and necrotizing epitheliomas (Malherbe\'s epithelioma),
collies and .Alsatians to keratinizing epitheliomas, and boxers to sarcomas, haemangioperi-
cytomas, haemangiomas and haenrangiosarcornas, histiocytomas and tnast-cell tumours.

Sinds het begin van de jaren \'50, toen het tumoronderzoek bij onze huisdieren een
sterke belangstelling kreeg, zijn er vele publikaties verschenen over huidtunioren bij
de hond. Dc bedoeling van dit artikel is een verslag te geven van de uitkomsten van
het patho-morfologisch onderzoek van de in de jaren 1965 t/m 1970 door de Kliniek
van Kleine Huisdieren ingezonden huidtumoren van de hond.

Hierbij wordt een overzicht gegeven van de aard der onderzochte huidtumoren, hun
aantal en de correlatie met het geslacht, de leeftijd en het ras der patiënten.
In verband met het bepalen van een eventuele voorkeur omtrent geslacht, leeftijd en
ras is de verdeling ervan binnen de tinnorhondenpopulatie vergeleken met die van
de totale kliniekpopulatie. Bovendien worden de eigen onderzoekresultaten verge-
leken met die van soortgelijk onderzoek in andere landen.

flet onderzoek betrof de jaren 1965 t/m 1970 en omvatte alle huidtumoren, die in deze tijd
I)er operationem verwijderd werden aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren. Deze tumoren
werden aan het Veterinair Pathologisch Instituut macroscopisch en microscopi.sch onderzocht.

1 Drs. Th. S. G. .A. M. van den Ingh; Veterinair Pathologisch Instituut, Faculteit der Dier-
geneeskunde, Biltstraat 166, Utrecht.

Dit artikel werd op 4 april 1973 voor plaatsing geaccepteerd.
538 Tijdschr. Diergeneesk.. deel 98. afl, 11, 1973

De gebruikte kleuringen waren haernaluineosine, Van Gieson — en indien noodzakelijk —
werd tevens gebruik gemaakt van één of meer van de volgende kleuringen: toluïdine-blauw,
Fettrot, reticuline volgens Manuel, alcian blue, Kossa en periodic acid Schiff (P..A.S.).
Het statistisch onderzoek met betrekking tot ras en geslachtsverdeling werd verricht door
middel van de aannemelijkheidstoets op de frequentie quotiënten. Met betrekking tot de leeftijd
werd dc U-test van M a n n - W h i t n e y gebruikt.

Voor een nadere bestudering van de frequentie van voorkomen van Poedel en Pinscher bij het
lipooni-liposarcoom en van de Terrier bij het necrotiserend cpithelioom werd gebruik gemaakt
van de toets van Fischer.

Van de 1154 ingezonden huidtumoren zijn er 1080 geclassificeerd (93,6%) waarvan
494 epitheliale (45,7%), 528 mesenchymale (48,9%) en 58 melanotische tumoren
(5,4%).

De gemiddelde leeftijd van de tumorgroep is 8,7 jaar tegen een gemiddelde leeftijd
van 4,6 jaar voor de kliniekpopulatie (zie ook tabellen 1 en 2). Honden met epithe-
liale tumoren blijken gemiddeld ouder te zijn dan honden met mesenchymale tu-
moren nl. 9,1 versus 8,1 jaar (tabel 3). Bij een gelijke geslachtsverdeling in de kli-
niekpopulatie bedraagt het aantal mannelijke dieren met tumoren 596 (55,2%) en
het aantal vrouwelijke dieren met tumoren 484 (44,8%) (tabel 3).

Leeftijdsverdeling in een at random genomen groep van 4.000 honden aangevoerd op de
Kliniek voor Kleine Huisdieren in de periode 1965 tjm 1970.

Age distribution in a random sample oj 4,000 dogs presented at the Small Animal Clinic over
a period oj six years from 1965 to 1970.

Een overzicht van de voor de verschillende tumoren gevonden waarden omtrent
aantal, geslacht, leeftijd en eventuele predispositie voor een bepaald ras wordt ge-
geven in tabel 3. Hieruit blijkt dat de circumanaalkliertumor voornamelijk voorkomt
bij de reu, terwijl het lipoom-liposarcoom bij de teef vaker voorkomt. Dc gemiddelde
leeftijd van de hond bij de circumanaalkliertumor bedraagt 10,1 jaar. Het haeman-
giopericytoom neemt onder de mesenchymale tumoren een bijzondere plaats in bij
een gemiddelde leeftijd van 10,5 jaar en een percentage aangetaste dieren jonger dan

6 jaar van slechts 1,9%. Plet histiocytoom komt voor bij honden met ecn gemiddelde
leeftijd van 5,1 jaar en bij een percentage dieren jonger dan 6 jaar van 50%. Een
raspredispositie bestaat wat betreft Spaniel: talgkliertnmor en histiocytoom; Poedel:
plaveiselcarcinoom en necrotiserend epithclioom; Collie en Duitse Heider: verhoor-
nend epithelioom; Boxer: sarcoom, hemangiopericytoom. lieniangiooni-hemangiosar-
coom, histiocytoom en mastceltumor.

Leeftijdsverdeling in de groep honden met huidtumoren, afkomstig van de Kliniek voor Klein,-
Huisdieren in de periode 1965 t/m 1970.

Vergelijking van eigen onderzoekresultaten met die van soortgelijk onderzoek uit
de literatuur.

De verhouding eijitheliale-mescncliymale huidtumoren varieert \\rij sterk in dc lite-
ratur. Zo zien sommigen (10, 13, 33) ecn groter aantal epithehale tumoren, anderen
(5, 6, 8, 11) daarentegen een groter aantal mesenchymale tumoren, terwijl de vrij-
wel gelijke verdeling van epitheliale cn mesenchymale tumoren in ons materiaal
overeenkomt met de verdeling die Larsson (8) en Rrodey (4) in hun materi-
aal vinden. Het percentage melanotische tumoren varieert van 5% (4,11) tot 20%
(5,6).

Bij alle auteurs wordt het grootste deel van de tumoren eveneens gevonden in de
leeftijd van 6-14 jaar, terwijl zowel Antoine (1) als U c b e r r e i t e r (36) en
Hoor ens (11) aangeven dat de gemiddelde leeftijd bij de liondcn met epidie-
liale tumoren hoger is dan bij de honden met mesenchymale tumoren. Ook in ons
materiaal bestaat een significant verschil (P = 4.10"\') in leeftijd tu.ssen deze groe-
pen.

Overzicht van de aard der in de periode 1965 t/rn 1970 van de Kliniek voor Kleine Huisaieren
ontvangen, classificeerbare huidtnmoren, hun aantal en de correlatie met het geslacht, de

Classification of the definable skin tutnours received from the Small Animal Clinic from 1965
to 1970: their number and the correlation with sex, age and breed of the patients is given,

Uc sterke predispositie van de reu en de iioge gemiddelde leeftijd bij de circuma-
naalkliertumor blijkt ook uit de literatuur (2, 4, 5, 6, 7, 9, 20, 24, 27, 31). Sommige
auteurs vinden levens een predispositie van Spaniel en Terrier, terwijl anderen —
e\\ enals in dit onderzoek - - geen ras\\ oorkeur waarnemen.

Een aantal auteurs (10, 18, 20, 23) vindt — wat betreft het basalioom — een predis-
positie van Spani(4 en Terrier, tervsijl anderen (16, 32) geen predispositie voor een
ras vinden. In ons materiaal zijn Spaniel en Terrier vrij sterk vertegenwoordigd,
echter statistisch significant zijn deze aaiUallen niet.

Wat de zweetkliertumor betreft geven de verschillende onderzoekers (9, 23, 27, 31)
ten aanzien van geslacht, leeftijd en ras dezelfde waarden aan die in ons materiaal
gevonden zijn; hetzelfde geldt voor de talgkliertmnor waarbij de meeste auteurs
(4, 9, 10, 20, 23, 35] een predispositie van de Spaniel aantreffen. Het papilloom
konU — evenals in ons materiaal — \\\'oor op een gemiddelde leeftijd van ongeveer
6, 5 jaar (4, 10, 11, 23) terwijl slechts Frese (10) een predispositie vindt van de
Boxer. Gezien het aantal papillomen is hct onmogelijk in ons materiaal van een pre-
dis[3ositie van de Boxer te spreken. Terwijl in geen enkel onderzoek melding wordt
gemaakt van enige raspredispositie ten aanzien van hct plaveiselcarcinoom, is in ons
materiaal de Poedel zeer sterk gepredisponeerd.

Vrij algemeen (10, 14, 23, 27, 28, 29, 30, 31 en 32) wordt een predispositie gevon-
den van de herdershond — in ons materiaal Collie en Duitse Herder — voor het
\\erhoornend epithelioom en van de Terrier — vooral Kerry Blue — voor het ne-
crotiserend epithelioom. Uit ons materiaal blijkt statistisch gezien geen predispositie

van de Terrier, terwijl slechts één Kerry Blue Terrier aanwezig is. Een predispositie
van de Poedel — zoals in dit onderzoek gevonden voor het necrotiserend cpitheli-
oom— wordt nergens beschreven, alhoewel Nielsen en Cole (23) opmerken
dat de Kerry Blue Terrier wellicht gepredisponeerd i^ door een afwijkende bouw
van de haarfollikels; een bouw die verder alleen bij de Poedel voorkomt. Voor het
tricho-epithelioom wordt in de literatuur geen raspredispositie opgegeven en ook in
ons materiaal kan hierover — mede gezien het geringe aantal — geen uitspraak
gedaan worden.

Evenals bij Howard (12), S e d 1 m e i e r (33) en Frese (10) blijkt ook in
ons materiaal een predispositie te bestaan van de Bo.xer voor het sarcoom, het he-
mangiopericytoom, het hemangioom en hemangiosarcoom en het histiocytoom. In
ons materiaal is tevens een predispositie aanwezig van de Spaniel voor het histio-
cytoom.

De predispositie van de Poedel voor het lipoom (10) kan ondanks het vrij grote
aantal poedels in deze groep niet bevestigd worden. Leeftijd- en geslachtsverdeling
van de honden met deze tumoren is identiek met de gegevens van andere onderzoe-
kers (4, 16, 18, 20, 37, 38).

De meest voorkomende en meest beschreven mesenchymale huidtumor van de hond
is de mastceltumor (3, 15, 17, 22, 24, 26, 34). Al deze auteurs geven een sterke pre-
dispositie van de Boxer, een gemiddelde leeftijd van 7-9 jaar en geen geslachts-
voorkeur, hetgeen overeenkomt met de gegevens uit dit onderzoek.
De melanotische tumoren komen volgens de verschillende auteurs (4, 5, 6, 10, 18,
19, 20, 21, 35) vooral voor bij de sterk gepigmenteerde rassen. Ook in ons materiaal
komen de sterk gepigmenteerde rassen — Poedel, Terrier, Bouvier —vrij veelvuldig
in deze tumorgroep voor, echter van een predispositie kan niet worden gesproken.

Het statistisch onderzoelc werd verricht door de heer H. W. A n t o n i s s e, Instituut voor
Zoötechnielc, Utrecht, waarvoor iii hem zeer erlcentelijk ben.

L Antoine, Liégeois en Verstraete: Mededelingen van de Kon. Akad. Geneeskunde
van België, 14, 301, (1934).

2. B a 11, V. et G i r a r d, H.: Revue Vét. et J. Med. Vét. et de Zootechnie, 88, 545, (1936);

3. Bloom, G. Larsson, B., A b e r g, B.: Zbl. Vet. Med. Reihe A, 5, 443, (1958); 4.
Brodey, R. S.: Adv. Vet. Sci. and Comp. Med., 14, 309, (1970).

5. Cot chin, E.: Vet. Rec., 63, 67, (1954); 6. C o t c h i n, E.: Brit. Vet. ]., 110, 218,
(1954); 7. Cotchin, E.: Vet. Rec., 71, 1051, (1959).

8. Dobbers tein, J.: Sitzungsbcr. Dtsch. .«Vkad. Wissensch. Berlin, 1951, nr. 3.

9. Eezer, G,: Diss. München 1968; 10. Frese, K.: 7M. Vet. Med. Reihe A, 15, 448,
(1968).

11. H oo rens, J., T h oo nen, H.: Vlaam.s Dierg. Tijdschr., 37, 231, (1968); 12. Howard,
E. B. and N i e 1 s o n, S. W.: Am. ]. vet. Res., 26, 1121, (1965); 13. Howell, J. Mc. C.
e.a.: J. Small Anim. Pract., 11, 793, (1970).

15. Labie. Gh.: Rec. Méd. vét., 135, 789, (1959); 16. Larsson, B.: Nord. Vet. Med., 8,
130, (1956); 17. Larsson, B.: Nord. Vet. Med., 9, 241, (1957).

18. M o u 11 o n, J. E.: Tumors in domestic animals. Univ. Calif. Press. Berkeley cn Los
.Angelos 1961; 19. Muller, G. H. en Kirk, R. W.: Small .Animal Dermatology, Saunders
Londen, 1969; 20. Mulligan, R. M.: Neoplasms of the dog. The Williams and Wilkins Co.
Baltimore 1949; 21. M u I 1 i g a n, R. M.: Am. J. vet. Res., 22, 345, (1961).
22. Nielsen, S. W. and Cole, C.: Am. J. vet. Res., 19, 417, (1958); 23. N i e I s e n, S. W.
and Cole, C.: Am. J. vet. Res., 21, 931 (1960); 24, Nielsen, S. W. and A f t o s m i s, J.:
/. Am. vet. med. Assoc., 144, 127, (1964).

27. Riggenbach, C.: Diss. Bern 1962; 28. R i 11 e n b a c h. P., Beyer, J.: Mh. Vet.
Med., 19, 267, (1964).

29. San d er s 1 e b e n, J. von: Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 71, 287, (1958); 30. San-
de r s 1 e b e n, J. von: Zbl. Vet. Med. reihe A, 11, 702, (1964); 31. S a n d e r s 1 e b e n, J.
von: Bert. Münch, tieräztl. Wschr., 80. 285, (1967); 32. S c h ä f f e r, E.: Diss. München
1967; 33. S e d 1 m e i e r, H., Weiss, E.: Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 76, 181, (1963).
34. Thoonen, H., H o o r e n s, J.: Vlaams Dterg. Tijdschr., 32, 133, (1963); 35. Tras-
lier, J. P.: /. Am. vet. med. Assoc., 138, 27, (1961).

37. W e is s, E., B i b r a c k, B.: Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 78, 227, (1965).

Op een zestal bedrijven werd in de loop van ruim 2 jaar een acute zinkvergiftiging gediag-
nosticeerd bij rundvee (kalveren, pinken en koeien). In alle gevallen was zinkverf met
50-55% zinkgehalte opgelikt van geverfde metaaldelen (b.v. hoogspanningsmasten) de
oorzaak, of werden verfresten opgenomen uit achtergelaten verfbussrn.

In alle gevallen kregen de dieren een hevige profuse diarree met vaak lichtgroen gekleurde
faeces. Enkele dieren werden soporeus en/of paretisch.

In het algemeen was de prognose gunstig, behalve bij twee pinken, waarbij na slachting in
de levers resp. 2.060 en 1.960 en in de nieren resp. 720 en 625 d.p.m. zink in de droge
stof werd gevonden. In normale levers was dit gemiddelde 135 d.p.m. en in de nieren
80 d.p.m. in de droge stof.

Symptomatische behandeling van de diarree en bij parese en sopor, Ca-Mg-injekties
brachten meestal volledig herstel.

In bloedserummonsters van gezonde runderen werd gemiddeld 140 mikrogram zink per
100 ml gevonden en bij runderen met zinkvergiftiging gemiddeld 515 mikrogram per 100
ml, d.w.z. een 3 ä 4 maal zo hoge waarde.

In faecesmonsters van klinisch gezonde runderen werd gemiddeld 220 d.p.m. zink in de
droge stof gevonden, terwijl dit bij runderen met zinkvergiftiging gemiddeld 8.740 d.p.m.
was, een 40 maal zo hoge waarde dus.

Voor de diagnose zinkvergiftiging kan dus het best een faecesmonster op zink onderzocht
worden, terwijl bij een gestorven dier leveronderzoek op zink het meest in aanmerking komt.
Eén en ander kan voor het instellen van een schadeclaim van belang zijn. ."Mie zinkwaarden
werden bepaald door middel van atomaire absorptie.

A diagnosis of acute zinc poisoning was established in cattle (calves, yearlings and cows)
on six farms during a period of two years. In every case, poisoning had been caused by
zinc paint havin.g a 50-55 per cent zinc content, which had been licked u[) from painted
metal parts (pylons, for instance), or remains of paint had been ingested from paint tins
which had been left behind.

The animals developed severe profuse diarrhoea in every case and the faeces often were
light green in colour. .A number of animals became somnolent and/or developed paresis.

a rule, the prognosis was good, with the exception of two yearlings in which 2,060 and
1,960 ppm of zinc respectively were found to be present in the dry matter in the livers after

1 Dr. F. W. van Ulsen; Gezondheidsdienst voor Dieren in Overij.ssel, Zwartewateralleen 8,
Zwolle.

Voor plaatsing geaccepteerd op 31 januari 1973.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 11, 1973 543

slaughter, 720 and 625 ppni of zinc respectively being present in the dry matter in the
kidneys. The levels in normal livers and kidneys averaged 135 ppm and 80 ppm in the
dry matter respectively.

Symptomatic treatment of the diarrhoea and treatment with injections of calcium and
magnesium when paresis and somnolence were present, usually resulted in complete recovery.
The average concentration of zinc in serum samples of normal cattle wsa found to be
140 /ig. of zinc per 100 ml., that in cattle with zinc poisoning being 515 Mg. per 100 ml.,
i.e. a level which was three to four times as high.

The average concentration of zinc in faecal samples of normal cattle was found to be 220
ppm of zinc in the dry matter, that in cattle with zinc poisoning being 8,740 ppm, i,e.
a level forty times as high.

To establish a dia,gnosis of zinc poisoning, it therefore is best to examine a faecal sample
for zinc, testing the liver for the presence of zinc being the most suitable method in an
animal which has died. All this may be of importance in bringing a claim for damages. All
zinc levels were determined by atomic absorption.

Het element „zinli" komt veelvuldig in de natuur voor, o.a. in de grond, in gewassen,
\\oedermiddelen, drinkwater enz. Zinkdeficiëntie is dan ook bij onze landbouwhuis-
dieren vrij zeldzaam. Het bekendst is nog een huidaandoening (parakeratose) bij
varkens op Ga-rijke en Zn-arme rantsoenen, die met zinkzouten per os te genezen
is (4). In varkensmineralen wordt dan ook 1,8% ZnS04 verwerkt.
Ook bij kalveren in Noord-Holiand werd een huidaandoening beschreven, die gunstig
reageerde op zinktoediening per os en in sommige gevallen door inwrijving der
aangetaste huidgedeelten met Pasta Lassari (Pasta zinci oxydi salicylata). Auteurs
vermelden echter dat bij deze parakeratose niet alleen zinkgebrek, doch nog onbe-
kende faktoren mede een rol spelen (1).

Zinkvergiftigingen zijn even zeldzaam als zinkdeficiënties. Toch komen bij het rund
acute intoxicaties voor na excessieve opname van zink per os.

In het menselijk en dierlijk lichaam speelt zink een rol als aktivator van enzymen
(o.a. van dehydrogenasen) en heeft zink een funktie bij de epitheehernieuwing \\ an
de huid. Verder vindt men zink o.a. in de eilandjes van Langerhans in de pankreas,
in de retina, in de zaadkanaaltjes en is het een bestanddeel van insuline. In de lever
wordt zink opgeslagen, gebonden aan eiwitten.

Uitscheiding van zink geschiedt via de jjankreas naar het darmkanaal en alleen bij
hoge bloedserurngehalten vindt uitscheiding \\\'ia de nieren plaats. De levers \\an
klinisch gezonde zoogdieren be\\atten 80- 200 d.p.m. zink en bij vergiftigingen meer
dan 500 d.p.m. (op droge stof basis).

Bij runderen is een opname van 150 gram zink per dag na 3 dagen dodelijk. 1 gram
zink = 4,4 gram ZnS04 (7 HoO) = 1,5 gram ZnGla = 1,2 gratn ZnO\'(.S, 4). In
melk komt 3—5 d.p.m. en in colostnnn 14 20 d.p.in. zink voor. De lever bevat
125—175 en de pankreas 160—170 d.p.m. zink in de droge stof. Voor bloedserum
wordt 80—120 mikrogram/100 ml (= 0,8—1,2 mg per liter) zink als normaal op-
gegeven (2, 3, 5, 6).

Aanleiding tot deze praktijkmededeling is een zestal zinkvergiftigingsgevallen bij
nmdvee in de loop van ruim 2 jaar.

a. Het eerste geval deed zich 2 jaar geleden voor op een bedrijf in dc dicrenartsenpraktijk
Zwolle (collega A m b a g t s h e e r).

Door een tweetal pinken waren grote hoeveelheden zinkverf opgenomen uit achtergebleven
verfbussen die gebruikt waren bij het schilderen van lioogspanningsmasten in het weiland.
De dieren hadden een hevige lichtgroen gekleurde diarree en waren soporeus. In de faeces
werd 5.800 d.p.m. zink gevonden en in de verfrestanten 50% zink.

Cir/ien dc goede vocdingstoesta.id der dieren werd tot een spoedslacliting besloten. In de levers
werd resp." 2060 en 1960 d.p.m. zink en in de nieren resp. 720 en 625 d.p.m. zmk m droge
stof aangetoond.

b. Het tweede .geval betrof een rund uit de dicrenartsenpraktijk Borne (collega L o g t e n-
berg) dat op stal was gehaald met verschijnselen van acetonemie. Het rund kreeg op stal
een hevige groenkleurige diarree. Ca-Mg-toediening intraveneus gaf wel verbetermg van de
algemene toestand, maar de diarree is nog ruim een week blijven bestaan, waarna algeheel
herstel intrad. Het bleek dat het dier zinkverf opgelikt had, waariï.ede mctaaldelen m de hg-
boxenstal geverfd waren. In het bloed werd 620 mikrogram zink per 100 ml gevonden.

In de dierenartsenpraktijk Kampen (collega Moer m a n) zag een veehouder dat één van
zijn nmderen grijswitte verf aan de snuit had en diarree vertoonde. Behalve een hevige diarree
had het dier ook paretische verschijnselen. Het rund werd enkele keren met Ca-Mg intrave-
neus behandeld, waarna geleidelijk al,geheel herstel optrad. De verf bevatte 55% zmk en m
de facces werd 1 3.300 d.p.m. zink in de droge stof aangetoond.

d In de dierenartsenpraktijk te Ens (collega van Schic) liepen 3 kalveren in een weide
waar juist elektriciteitsmasten geschilderd waren. De eigenaar zag één der dieren verf opne-
men. Het dier kreeg profuse diarree. In het bloedserum werd 484 mikrogram zmk/100 ml
gevonden. Na symptomatische behandeling met lijnzaaddecoct is weer volledig herstel opge-
treden.

e. Van de Gezondheidsdienst Noord-Holland (collega Dr. Koopman) werden 2 faeces-
monsters en een verfmonster ontvangen van een bedrijf waar kalveren uit achtergelaten verf-
bussen restanten verf opgelikt hadden. De dieren kregen profuse diarree, werden opgestald
en symptomatisch behandeld, waarna herstel is opgetreden,

In de faeces werd 8.100 en 12.200 d.p.m. zink in de droge stof gevonden en de verf bevatte
55% zink.

f. Op een bedrijf in de dierenartsenpraktijk Dronten (colle.gae de Boer en H o e d e m a-
k c r) likten runderen verf uit openstaande bussen, nadat ze door een afrastering om de hoog-
spanningsmasten heen gebroken waren. Bij 2 dieren trad parese op, die snel genas na GaMg-
injektie intraveneus (Neo 500), Ook hier weer bij meer dieren een lichtgroenkleurige diarree,
die soms nog een weck bleef bestaan. De verf bevatte 55% zink. Faeceswaarden waren 12.800
4.000 cn 5.600 d.p.m. in de droge stof en 2 bloedmonsters bevatten 480 mikrogram zmk/
100 ml elk.

fn alle gevallen waarbij slordigheid van de kant van de elektriciteitsmaatschaiipij
oorzaak was van bedrijfsschade en een claim ingesteld werd is dit, zover ons bekend,
op bevredigende wijze opgelost.

In alle bovengenoemde gevallen weid in verf, faeces. organen behalve op zmk ook
een onderzoek op lood ingesteld. Deze onderzoekingen waren negatief zodat lood-
vergiftiging uitgesloten kon worden, hoewel dit ook klinisch vrijwel zeker geen lood-
vergiftigingen konden zijn.

Faeces en organisch materiaal werd na destruktic met pcrchloorzuur en salpeterzuur ( ± 1 : 5)
onderzocht met de Atomic Absorption Spectrofotomctcr 1\'erkin Ebner 403. Bloedserum werd
5x verdund met gedemineraliseerd water en eveneens met de A.A.S. onderzocht.
De droge stofbe|)aling van faeces en organische stoffen vond plaats met de Infraroodbalans
(Mettler LP 12).

Een veertigtal bloedsera van klinisch normale runderen (b.v. voor export) gaf als gemiddelde
waarde 140 mikrogram zink per 100 ml (grenzen 70-206) = 140 gamma % = 1,4 mg/liter.
Een twaalftal levers van normaal gezonde dieren bevatten gemiddeld 135 d.p.m. zink in de
droge stof (grenzen 72-248). Bij nieren was dit gemiddelde 80 d.p.m. zink in de droge stof
(grenzen 40-144).

In een tiental drinkwatermonsters voor vee vonden wij gemiddeld 60 mikrogram zink per liter
(grenzen 8-130). Een drietal grasmonsters bevatte 57, 49 en 42 d.p.m. zink in de droge stof.
Tien faecesmonsters van klinisch normale runderen bevatten gemiddeld 220 d.p.m. zink in le
droge stof (grenzen 178-312).

De gesignaleerde gevallen van zinkvergiftiging traden bijna alle op nadat door de
eigenaren v/as waargenomen dat de dieren verf gelikt hadden. I^ij .sommige dieren
zat de verf nog om de bek. In alle gevallen betrof het zinkverf met ± 50% zink.
Alle dieren kregen een hevige diarree meestal met lichtgroen gekleurde waterige
faeces. Enkele runderen waren wat soporeus en speciaal volwassen runderen hadden
soms een parese als bij melkziekte. De diarree bleef in enkele gevallen een week lang
bestaan. Op 2 gevallen na trad volledig herstel op.

Deze bestond er in de eerste plaats uit, er voor te zorgen dat de dieren de zinkverf
niet meer konden opnemen. Meestal werd de enteritis symptomatisch behandeld
fo.a. met lijnzaaddecoct). Bij dieren met sopor en/of parese hebben Ca-Mg-injekties,
intraveneus gegeven, een gunstig resultaat.

Bij de twee in nood gedode pinken werden leverwaarden gevonden die ± 15.\\ en
nierwaarden die 8 ä 10 maal zo hoog waren dan de Zn-waarden bij normale
runderen.

De onderzochte bloedserumwaaixlen van runderen met zinkvergiftiging zijn ongeveer
3 ä 4 maal zo hoog dan de zinkwaarden in serum van gezonde runderen.
Nog sprekender zijn de zinkgehalten in de faeces van nmdercn met zinkvergiftiging
nl. gemiddeld 8.470 d.p.m. in de droge stof (grenzen 5.800—13.300). Dit is dus
± 40x zo hoog dan de waarde in faeces van gezonde runderen ; faecesonderzoek
komt dan ook het meest in aanmerking voor de diagnostiek.

Gezien de zinkgehalten die in voedermiddelen en drinkwater gevonden worden, hoeft
men in Nederland in het algemeen noch met een zinkdeficiëntie, noch met een acute
zinkvergiftiging rekening te houden.

De runderen met zinkvergiftiging hadden excessieve hoeveelheden zink opgenomen
met verfsoorten die ± 50% zink bevatten en die door runderen blijkbaar .zeer
smakelijk gevonden worden.

Hoeveel zink de dieren opnamen was niet exact na te gaan, doch naar schatting
heeft dit 25—200 gram bedragen.

Om loodvergiftiging te vermijden is men voor het verven van hoogspanningsmasten
enz. overgegaan van lood- op zinkhoudende verf, wat toch, zoals gebleken, niet
geheel ongevaarlijk is.

Opvallend is dat in enkele anamneses gesproken wordt van het achterlaten van verf-
bussen met verfresten in het weiland. Ook in rimdveestallingen is voorzichtigheid
geboden, niet alleen met loodhoudende, doch ook met zinkhoudende verven, zij het
dat de prognose van zinkvergiftiging heel wat gunstiger is dan van loodvergiftiging.

1. ."^drichem, P. W. M. van, Leeuwen, J. M. van en K I u y v e, J. J. van:
Tijdschr. Diergeneesk., 95, 1170, (1970).

2. Garner, J.: \\\'et. Toxicology, Baillière, Tinndal and Cox, London. 2e druk (1961).

3. Kolb, E.: Lehrbuch der Physiologie der Haustiere, VEB Gustav Fischer Verlag fena
(1961).

6. Sehen k-K o 1 b: Grundrisz der physiologischen Chemie, 6e druk, \\TB Gustav Fischer
Vedag, Jena, (1971).

VERONTREINIGING VAN MELK MET PENICILLINE-BEVATTENDE URINE
Contamination of milk by urine containing penicillin
Summary

Milk samples from 2 cows appcareci to be contaminated by penicillin for initially un-
accountable reasons. On closer examination the areas around the udders of these animals
were found to contain massive amounts of penicillin, presumably as a result of contamina-
tion by the urine from another cow, treated parenterally with penicillin in the same
stable.

This may lead to erroneous conclusions from samples. Furthermore, the urinary concen-
tration of penicillin after parenteral treatment may be so high that a few drops of urine
may be responsible for inadmissible concentrations of penicillin in the milk.

Onder het motto dat men van eigen fouten veel kan leren, lijkt ons het volgende voorval
vermeldenswaard.

Bij één van de voortdurend plaatsvindende proeven in verband met de uitscheidingsduur van
antibiotica in melk, bleek bij een tweetal runderen de voor iedere proef van essentieel belang
zijnde „nulwaarde" (dat wil zeggen het melkmonster vóór de toediening van het proefprepa-
raat) een hoog gehalte penicilline te bevatten.

.Aangezien dit probleem in het verleden nooit was voorgekomen, en bij deze proefdieren het
gebruik van antibiotica kon worden uitgesloten, werd gezocht naar een oorzaak.
Het bleek toen dat de bewuste twee proefdieren zich bevonden in een proefstal zonder „grup",
tezamen met twee andere runderen. Eén van deze twee andere dieren was een dag tevoren
parentcraal behandeld met penicilline. Gezien de aard van de stal mocht niet worden uitge-
sloten dat de bewuste proefdieren in aanraking waren gekomen met urine van genoemd pa-
rcnteraal behandeld dier, alhoewel dit dier niet direkt naast de twee proefdieren stond.
Ter bevestiging van dit vermoeden werd het volgende proefje uitgevoerd: van dc huid boven
de uier van de betreffende twee proefdieren werd een plukje haar afgenomen van 15 respec-
tievelijk 7,5 mg. Dit materiaal werd gemengd met 1 ml aqua dest. per monster. Vervolgens
werd \'hierin het gehalte penicilline bepaald. Dit bedroeg 4,2 respectieveijk 3,5 I.E./ml terwijl
ter bevestiging de proef met toevoeging van penicillinase negatief uitviel.

Het vermoeden leek dus gerechtvaardigd dat de uier en omgeving van de bewuste proefdieren
zodanig met penicilline waren verontreinigd, dat enig materiaal daarvan de monsters bij het
nionsternemen moet hebben beïnvloed. Na grondig reinigen van de betreffende uiers en om-
geving waren de melkmonsters inderdaad weer vrij van penicilline.

Voor de normale melkleveranties spelen dergelijke geringe hoeveelheden antibiotica geen
enkele rol.Wèl is dit van belang voor dc monstername bij een onderzoek naar residuen en de
mogelijkheid op deze wijze tot verkeerde conclusies te komen. Het was al bekend dat ook zeer
geringe resten antibiotica aan de hand van een monsternemer, die tevoren een injectie met
antibiotica heeft gegeven, de monsters ernstig kunnen verontreinigen.

Ter informatie: I druppel van een injectievloeistof met 300.000 LE. penicilline per ml geeft
theoretisch een verontreiniging met een hoeveelheid penicilline, voldoende om in 1500 hter
melk een concentratie van 0,01 I.E./ml te bereiken. Hieruit blijkt hoe weinig van deze ene
druppel nodig is om een nionsterbuisje van enige ml inhoud te verontreinigen.
Is het verontreinigen van monsters nog een probleem dat is te overzien, belangrijker lijkt ons
de gedachte die uit het beschreven voorval is voortgekomen.

De urine van parenteraal met antibiotica behandelde runderen kan, zoals is gebleken, tijde-
lijk hoge concentraties van dit antibioticum bevatten. Voor penicilline zijn bijvoorbeeld con-
centraties in de urine aangetoond van 1.000 I.E./ml en hoger. Een druppel, of 1/20 van 1 ml,
bevat dan derhalve 50 LE. penicilline, voldoende om, ook weer in theorie, in 5 liter melk
een concentratie van 0,01 I.E./ml te bereiken.

Helaas zijn de bedrijfsomstandigheden in overigens uitzonderlijke gevallen zodanig, dat het
niet theoretisch, maar reëel lijkt te veronderstellen dat op deze wijze enige „spetten" urine

__vvie weet hoeveel ml — van een parenteraal met penicilline behandeld rund in een bus

„onverdachte" melk de betreffende boer een onverklaarbare boete kunnen bezorgen.

Afgezien nog van hygiënische overwegingen lijl<t liet dus raadzaam te adviseren een melkbus
niet open achter een aldus behandeld rund te zetten.

Ook in dit geval geldt het gezegde dat ..een druppel dc emmer kan doen ovcrloijcn".

*) \\\'eterinaire Research. Gist Brocades N.V., Postbus 1. Delft.
**) Instituut voor \\\'eterinaire Bacteriologie. Biltstraat 172. Utrecht.

lotokopiecn van dc .gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
Dier.geneeskunde. Biltstraat 172. Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel

George. F. D. M.: Investi.gations of respiratory di.scase of sheep in Australia iuslr vet I
48. 318, (1972). ■ •

In sommige gebieden van Australië is besmettelijke „zomcrpncunionie" een wijd verbreide aan-
doenin.g, die vooral schade veroorzaakte door groeivertraging bij gespeende weidelamnieren.
Hoewel bij de secties, verricht in een dia.gnostisch centrum, pneumonie werd \\\'ast,gesteld bij
schapen van alle leeftijden, betrof het in 75% van de gevallen dieren jon.gcr dan een jaar.
Uit 88 onderzochte pneumonische lon.gen werd in 56% van de .gevallen mycoplasma gekweekt
en voorts in een ongeveer even hoog perccnta.ge bacteriën zoals Pasteurella sp.. Neisseria sp.
en Coryne bacterium pyogenes. In slechts 4 van de 88 .gevallen werd door middel van weefsel-
cultures Para-influenza 3-\\irus .gevonden. \\\'an de 35 onderzochte sera bevatten 28 (80%)
antilichamen te,gen P.I. 3. Het onderzoek op Chlamidia cultureel f%ia bebroede eieren) en
serolo.gisch was steeds steeds ne.gatief.

In 14 van dc 88 onderzochte longen werd longworni gevonden, waarvan 12 maal Dyctiocaulus
en 2 maal Muellerius. De longaandoenin.gen bestonden uit atelectase \\an een .gehele kwab of
gedeelten daarvan, maar soms waren cr slechts enkele atelectatische jilekjes van één cm^.
Sommi.ge longen hadden abcessen van verschillende grootte. Bij dc 4 dieren, waar P.I. 3-virus
was gevonden, was naast een uit,gebreide ijneumonie tevens plemitis aanwezig.
Hoewel bij het histologisch onderzoek menigmaal proliferatie van het interstitium en hyper-
lilasie van zowel het lymfoïde weefsel als van hct alveolaire epitheel werd waargenomen, is de
autenr van mening geen aanwijzingen te hebben gevonden %oor dc aanwezigheid van ..maedi"
of van ..jaa.gziekte".

Uit de beschrijving van de iiitbraken op 4 bedrijven blijkt dat de morbiditeit hoog is f80
100%). maar de mortaliteit slechts 2- 5% is cn in enkele .gevallen 7 -10%. Bij de klinische
verschijnselen werd naast hoesten, depre.ssie en verlies van conditie ook diarree vermeld. In
een koppel waar elk jaar moeilijkheden optraden bleek door het maandelijks slachten van
enkele lammeren, dat twee maanden vóór hct optreden van klinische verschijnselen reeds
macroscopische veranderingen in de longen aanwezig waren.

Bijna alle onderzochte sera bevatten antilichainen van P.I. 3-virus. maar hct virus zelf werd
niet geïsoleerd.

Harti.g, F. und Heboid. G.: Beitrag zin\' Pathologie der Zungenform der Kanarien-
pocken. Berl. Münch. tierärztl. Wschr.. 85, 352. (1972).

Bij kanariepokken wordt in de literatuur duidelijk onderscheid gemaakt tussen de huidvorm en
dc lon.gvorm (hap- cn snapziekte), Histologisch is de huid\\orm goed bekend maar over de
aard van de long\\\'eranderingen is weinig bekend. (In hct al.gemeen zijn er geen specifieke
histologische veranderingen te vinden (Ref.)).

Dc auteurs onderzochten zowel macroscopisch als microscopisch dc longen van 17 kanaries
die gestorven waren onder verschijnselen van haj)- en snapziekte en van 3 kanaries, die 8
da.gen na enting met kanariepokkenvaccin stierven en adcmhalingsbezwaren hadden vertoond.

(Helaas vermeldden de schrijvers niet ol cr virologisch onderzoek is gedaan om dc diagnose
te stellen (Ref.)).

Macroscopisch waren in de longen voornamelijk in dc toppen en langs dc randen, goed afge-
grensde, blauwrode, prominercndc, speldeknopgrote haardjes van stevige konsistentie aan-
wezig. Het overig dcel van de longen was in lichte mate emfysemateus.

(De histologische veranderingen, zoals beschreven door de auteurs, zijn moeilijk te interpre-
teren omdat zij anatomische benamingen gebruiken die niet voorkomen bij vogels (Ref.)).
Naast cpitheelproliferatie in de kleine bronchiën (tertiaire bronchiën (Ref.)) is er ook epithecl-
prolifcratie op de alveolenwandjes waardoor er een lubulaire of trabekelachtigc opbouw ont-
staat, zodat zij sterk gelijkt op pseudo-adenomatose. Het bekledend epitheel van de alveolen
(respiratoire ruimten (Ref.)) en bronchiën is tot kubisch epitheel getransformeerd. Bovendien
is er desquamatie opgetreden. Het interstitium is geïnfiltreerd met reticulo-endotheliale cellen
en haardsgewijs ook met lymfocyten. De verwijde bloedvaten vertonen stasis cn zijn zo nu en
dan omgeven door een lymfocytenschcde.

In de geprolifereerde getransformeerde epitheelcellen van bronchiën cn alveolen liggen insluit-
lichaampjes die op de grond van hun structuur en kleurbaarheid als pokkeninsluitsels zijn te
onderkennen.

Bij de dieren die na de vaccinatie stierven, waren tussen gedcsquameerdc epitheelcellen Asper-
gillus hyfen aanwezig. (De auteurs stellen dat dit niet van belang is omdat echte Aspergillus
granulomen ontbreken, maar m.i. zullen deze schimmels de veranderingen dermate beïnvloed
hebben dat de gevonden afwijkingen niet als karakteristiek voor pokken mogen worden be-
schouwd, temeer daar auteurs juist de dieren die na dc vaccinatie stierven, als de belangrijkste
beschouwen (Ref.)).

.\\non. Pasteurella en Yersinia infections - United Kingdom. Morbid and Motal, 21, 146,
(1972).

De meeste humane infecties met 1\'asleurella midtoeida betroffen wonden tengevolge van
honden- en kattenbeten, minder vaak door krabben. Drie gevallen ontstonden tengevol.ge van
aanvallen door leeuwen en één door de beet \\an een wolf.

Pasteurella fineumotropiea werd éénmaal uit een hondebcet en een tweede maol uit een
kattebeet geïsoleerd. (Nog slechts enkele jaren geleden was voor Referent, .X. C. de Smidt
en J. W. E. S t a m, het aantreffen van deze bacterie bij de kat een volkomen nieuwe be-
vinding, Tijdschr. Diergeneesk., 89, 674, (1964)).

Pasteurella multocida werd ook gekweekt uit ulcera aan de onderste c.xtremiteiten. In de
meeste gevallen was cr een hond of kat in huis. In 1 f) gevallen was het een postoperatieve
infectie.

Ook werd deze bacterie geïsoleerd uit sputum \\an chronische longziekten w.o. een patiënt
met cmphyseem (reincultimrl). Ook werd uit sputum Pasteurella ureae gekweekt.
Yersinia pseudotubercidosis werd sinds 1967 in 45 gevallen gemeld. .Alle gevallen waren sero-
logisch positief, in 27 gevallen werd de diagnose histologisch door een huidtest of door kweek
bevestigd. De meeste patiënten waren tussen 6 cn 17 jaar oud en hadden mesenteriale adenitis
(liocwcl de leeftijd van de patiënten dit doet vciinoedcn, vermeldt het raiJiioit niets van
contacten met konijnen of caviae (Ref.)).

Kraft, D., Werner, H. P., Stemberger, 11. und W i e d e r m a n n, G.: Nachweis
hiunaner Penicillinantikörper vom IgE-Type mittels Inummfluoreszenz tmd pa.ssiver kutaner
.Anajjliylaxie in der Affenhaut. Zschr. Dnmun.-Forsch., 144. 389, (1972).

Van 4 patiënten met penicilline-allergic werd serum verkregen. Drie personen hadden het
beeld van scrumzicktc vertoond, bij de vierde was ccn anafylactische shock opgetreden.
Met deze sera werden rhesus-apen intracutaan gesensibiliseerd, teneinde een PC:.A (passieve
cutane anafylaxie)-reactie te kunen opwekken.

Als antigeen diende o.a. Na-penicilline G. Met beiuilp van de irnmuunfluoreseentietechniek
konden in coupes van biopten, genomen uit de ontstoken gebieden, geen imnmunglobulinen
behorende tot de IgG-, IgM-, Ig.-V- of IgD-fractie worden aangetoond, doch slechts IgE op
mestcellen uit de apenhuid in de directe omgeving van de bloedvaten. Het onderzoek leidde
tot de conclusie, dat deze homocytotrope antilichamen (IgE fractie) in weefsel gebonden zijn
aan mestcellen, terwijl in de bloedstroom de binding voornamelijk plaats vindt aan basofiele
en eosinofiele granulocyten.

Traut wein, G., Böhm, K. H. und S e i d 1 e r, D,: Histopathologic der allergischen
Hautreaktion bei experimentellen Rotlauf des Schweines, Zbl. Vet. Med., B 19, 555, (1972).
Gnotobiotische varkens, die hetzij met levende, virulente F.. rhusiopathiae-hacteriën, hetzij
met antigene fracties van deze bacterie waren besmet, vertoonden een vertraagd type over-
gevoeligheidsreactie t.o.v. Erysipelothrix-antigeen.

Deze reactie was macroscopisch, zowel als histologisch, volledig vergelijkbaar met de reactie
van bijvoorbeeld tuberculeuze dieren op tuberculine.

Vier en twintig uur na intracutane injectie had de reactie een hoogtepunt bereikt (perivas-
culaire Infiltraten met lymfocyten, monocyten en histiocyten). Het onderzoek werd gedaan
in het kader van een werkgroep „reumatoide ziekten bij het dier".

Diamond, I., M c D o n a g h, A. F., Wilson, G. D., G r a n e 1 1 i, S. G., Nielse n, S.,
J a e n i c k e, R.; University of Galifornia, San Francisco - US.-K, The Laneet, Dee. 2, 1175,
(1972).

Daar gebleken is dat vele tumoren hematoporfyrine selectief opnemen, is door de auteurs
gepoogd om tumorcellen door middel van porfyrine te sensibiliseren voor de inwerking van
licht.

Gekweekte cellen van een rattenhersentumor (glioom) bleken zeer gevoelig voor deze be-
handeling. Subcutaan getransplanteerde gliomen bleken tot 10—20 dagen sterk geremd tc
worden in hun groei, maar daarna langzaam weer te gaan groeien.

Deze therapie biedt misschien mogelijkheden om intracerebrale gliomen die van moeilijk
chirurgisch te verwijderen aard zijn met succes te behandelen.

R e u s s, U.: Ein Beitrag zur Behandlung der Rindertrichophytie, Tierärztl. Umschau, 27,
596, (1972).

Irnpstoffwerk Friesoythe GmbH, brengt een jjreparaat op de markt genaamd ,,Trichophytie-
Lösung" (Derma-\'I\'richex/Konzentrat), dat drie fungicide en bactericide stoffen bevat en in
zuur milieu een behoorlijk breed spectrum vertoont t,o,v, schimmels, gisten en bacteriën.
Klaarblijkelijk geeft de fabrikant er de voorkeur aan de werkzame bestanddelen niet nader
te noemen.

Van 73 runderen die klinisch op trichophytie gelijkende huidafwijkingen vertoonden, werden
monsters genomen voor mycologisch onderzoek. Hieruit bleek, dat Trichophyton verrucosurn
vrij algemeen voorkwam bij zowel jonge als volwassen dieren. Op de 12 onderzochte bedrijven
bleek het aantal aangetaste dieren per bedrijf nogal uiteen te lopen.

Deze runderen werden in twee groepen verdeeld, zodat 13 dieren werden behandeld met
een verdunning van 500 ml „Trichophytie-Lösung" op 8 liter water en 60 dieren met een
verdunning van 500 ml op 10 liter water. Met genoemde verdunning werden de aangetaste
huidgedeelten en de directe omgeving daarvan ingeborsteld. Na 12—14 dagen werd de
behandeling iierhaald.

Van de eerst genoemde groep bleek 14 dagen na de tweede behandeling meer dan de helft
van de dieren (61,5%) volledig hersteld. Bij de tweede groep lag dit aantal lager, nl. 41,7%.
De overige dieren van beide groepen vertoonden alle duidelijke verbetering.
Aangezien het onderzoek onder praktijkomstandigheden werd uitgevoerd, bestond de behan-
deling uitsluitend uit lokale applicatie van genoemd preparaat. Desinfectie van standplaatsen
en voorwerpen waarmee de dieren in kontakt kwamen werd niet uitgevoerd. Dit had echter
tot gevolg, dat verschillende dieren op andere dan de behandelde huidgedeelten, nieuwe door
Trichophyton verrucosum veroorzaakte laesies vertoonden.

Bij de behandelde dieren werden noch lokale, noch algemene intoxicatieverschijnselen waar-
genomen. De persoon die de behandelingen uitvoerde, vertoonde evenwel een lichte irritatie
van de huid van de armen, uitsluitend bij gebruik van de hoogst geconcentreede verdunning.

CORTICOIDEN EEN CONTRAINDICATIE BIJ HOOGDR./^iCHTIGE RUNDEREN.
F r e r k i n g. H., A c h n e 1 t, E. und Zinke. K.; Verabreichung stark wirkender Glukokor-
tikoide beim hochtragenden Rind- eine kontraindikation. Prakt. Tierarzt, 53, 425, (1972).
De auteurs hebben zowel bij vaarzen als ook bij koeien gedurende de laatste weken van de
dracht 20-40 mg dexamethason-21-orthophosphaat intramusculair ingespoten.
Veelal volgde 30-66 uur later een abortus. Het bleek dat het al of niet verwerpen afhankehjk
is van predisponerende faktoren. Zij vonden in een praktijkgeval aanwijzingen dat een zware
bemesting met N, K en P als zodanig had gefungeerd, terwijl verder experimenten deden
vermoeden dat een langdurig treintransport het aborteren na genoemde dexamethason-mjectie
bevorderde.

Uit de verkregen resultaten blijkt dat de nageboorte meestal achter blijft, de melkgift en de
fertiliteit ongunstig worden beïnvloed en de kalversterfte belangrijk toeneemt. Zij conclude-
ren dan ook dat de toediening van sterk werkende corticosteroiden aan een hoogdrachtig rund
als een kunstfout dient te worden gezien, tenzij bewust een abortus wordt verlangd b.v. bij
een abnormaal lange dracht en bij een hydro-allantois. Een geboortesynchronisatie bij het
rund met corticosteroiden achten zij dan ook ongeschikt voor praktisch gebruik.

A c k e r m a n n, M., VV i n g f i e 1 d, W. and Corbey, E. A.: Total air embolism associated
with pneumourethography and pneumocystography in a dog. J. Am. vet. med. Assoc., 160,

Een 3/2 maand oude Spaniel-reu, werd aangeboden met ernstige urinelozingsbezwarcn. De
catheter kon de bekkenbocht niet passeren. Op de röntgenfoto waren fijne calculi te zien en
bovendien een opeenhoping van lucht in de blaas. Dit laatste werd geweten aan de vooraf-
gaande pogingen tot catheterisatie.

De hond werd onder narcose gebracht. Via de catheter, die zover mogehjk m de urethra was
gebracht, werd 140 ml lucht ingespoten. Er werd geen tegendruk op de zuiger van de spuit
waargenomen en ook ontsnajite er geen lucht langs de catheter.

Daar de hond benauwd leek, werd het inspuiten onderbroken cn werd een rö-foto gemaakt.
Hierbij bleek er lucht aanwezig te zijn in de blaas en in dc retropertitoneale ruimte. De venen
ter weerszijden van de urethra waren tevens gevuld met lucht. Auscultatie van het hart gaf
een borrelend geluid te horen. Vijftien minuten later trad een hartstilstand op, die met meer
o]) te heffen was.

Na de dood van het dier werd contrastvloeistof in de urethra gespoten en op de ro-loto
was toen een vergrootte, onregelmatige urethra-omtrek te zien. Bij sectie werd een necrotisch
gebied in de urethra aangetroffen, met een perforatie naar het corpus cavernosum. Hierdoor
werd het mogelijk dat de lucht via de urethra in het corpus cavernosum kwam en via de
abdominale venae werd afgevoerd, wat leidde tot de dood van het dier t.g.v. luchtembolie.

Conclusie: inspuiten met een positief contrastmiddel moet altijd voorafgaan aan een inspuiting
met lucht, teneinde een verbinding tussen urethra en venae uit te sluiten. CO2 als negatief
contrastmiddel is veiliger dan lucht, omdat het beter in het bloed wordt opgenomen.

Heil, F. W. G.: A starch tolerance test in canine pancreatic malabsorption. Vet. Rec., 91,
169, (1972).

Naar aanleiding van vrij goede resultaten met de zetmeel tolerantie test in de humane diag-
nostiek, heeft de schrijver de methode zodanig aangepast aan de hond, dat het een zeer bruik-
bare test is geworden.

Bij pancreasafwijkingen bestaat een verlaagde amylaseproduktie, hetgeen een verminderde zet-
meelhydrolyse ten gevolge heeft; de glucosespiegel in het bloed zal dus na zetmeelbelasting
minder hoog zijn dan na belasting met glucose.

Een groep van 18 klinisch gezonde dieren werd als controlegroep gebruikt. Bij de honden met
klinisch duidelijke pancreasafwijkingen, werd na de proef per laparotomie, d.m.v. pancreas-
biopsie of per sectie de diagnose bevestigd.

Na enig experimenteren bleek een dosis van 3 gram zetmeel per kg lichaamsgewicht optimaal
voor de honden. Om het zetmeel eetbaar te maken, was het nodig er met bijna kokend water
een dikke gelatineuze massa van te maken, die warm werd gevoerd (± 5 ml water/gram
zetmeel).

Na één nacht vasten werd de zetmeelgelei gevoerd, bij wei.gering m.b.v. een maagsonde. Na 30,
60, 90, 120, 180 minuten werden bloedmonsters van 1 ml uit de vena cephalica genomen. Het
.glucosegehalte van het plasma werd met een autoanalysator bepaald volgens Technicon Me-
thod no. N2b.

De glucosespiegel vertoonde bij de groep gezonde dieren zeer hoge waarden op 60 en 90 mi-
nuten na toediening van zetmeel, terwijl de waarden van pancreasinsufficiente dieren slechts
gering stegen; er was een zeer significant verschil tussen deze beide groepen. Niet significant
was het vei-schil in plasmaglucosewaarden tussen de pancreasinsufficiente groep na belasting met
zetmeel en een gezonde groep, die alleen water had gekregen.

Conclusie: de zetmeel tolerantie test is bij een degeneratieve pancreasatrofie een zeer goed bruik-
bare methode tot het stellen van de dia.gnose.

Grundlagen der Tierernahrung verscheen in 1972 in dc D.D.R. bij V.E.B. Gustav Fisher \\\'er-
la.g te Jena. Onder redaktie van P u s c h n e r en O. Simon in samenwerking met 7 an-
dere auteurs is deze uit.gave bedoeld als studieboek voor studenten. De omvang beslaat, inclu-
sief een alfabetische index en exclusief de inhoudsopgave 410 pagina\'s. De uitgave is zo kort
mo,gelijk gehouden (19.70 O.M.) door offsetdruk van .getypte tekst op matige kwaliteit pa-
jjicr. De meeste medewerkers zijn afkomstig van de veterinaire zootechnische afdelingen van dc
Karl Marx en Ilumbolt Universiteiten te Leipzig en Berlijn. De tekst bevat 71 afbeeldin.gen en
73 tabellen. Het boek is gecompleteerd met een losse bijlage, getiteld Progranuniertes Lehr-
material ter toetsing van de kennis.

De stof is gegroepeerd in vijf hoofdstukken met een aanhangsel aangaande symbolen, eenheden
cn aanbevolen literatuur. De inhoud is vrij zakelijk opgezet met nadruk op de grondslagen
voor zover het voedingsleer betreft. De in de tekst aangehaalde auteurs staan niet op een li-
teratuurlijst, zoals dit achterin het boek aanwezig zou moeten zijn. De aanbevolen literatuur is
een enigszins willekeurige opsomming van boeken en tijdschriften aangaande diervoeding die
men de geïnteresseerde lezer aanraadt voor verdere studie.

De hoofdstukken en hun onderdelen worden decimaal doorgenummerd. Dit leidt tot zaken als
1,2, 2,2, 8 Fluor of 4, 2, 4, 3, 5 Productive Energie nach Fraps, hetgeen het opzoeken niet
vereenvoudigt.

Hoofdstuk 1. Bestanddelen van voedcrstoffen en hct dierlijk lichaam en dc betekenis daarvan
voor het dierlijk organisme.

Ecu systematische besprclting van voornamelijk scheikundige aspekten van nutriënten en nu-
trientencomplexen. Dat eiwitdenaturatic na overmatige verhitting ook nadelig op de voedings-
waarde kan uitwerken, is op blz. 20 vergeten. Op blz. 44/45 zijn de opmerkingen over essen-
tiële vetzuren „oversimplified" en daardoor misleidend, zo niet onjuist. Dit geldt ook op blz.
65/66 voor Ca, P en vit.D-interacties aangaande skeletafwijkingen en melkziekte.
Blz. 90/91. De interactie vit. E en Se komt niet goed uit de verf. Het is wenselijk dat in een
leerboek een duidelijk interactie diagram aan.gaande de minerale elementen wordt afgebeeld.
Bij behandeling van de vitamines zijn een aantal zaken vergeten. Om er enkele te noemen:
geen definitie van een I.E. vit. .A, D:i en E. Geen aanduiding van aktiviteitsverschillen van
isomere-vormen o.a. dl a tocopherol.

Blz. 109 vitamine Ks = Menadion zonder meer. Ga-Pantothenaat aktiviteit niet genoemd.
Naast mens, apen en caviae hebben ook zalmachtigen een absolute behoefte aan vitamine C.
Een duidelijke omissie is echter dat niets vermeld wordt van de verschillen in de beschikbaar-
heid van vitaminen en sporenelementen in voedingsmiddelen en de oorzaken daarvan.
Hoofstuk 11. Vertering en absorptie van voedingsstoffen.

Hoofdstuk Hl. De verwerking van geresorbeerde nutriënten en de intermediaire stofwisseling.
Beide hoofdstukken zijn m.i. op de hier behandelde wijze nauwelijks als hoofdzaken van de
al.gemene diervoedingsleer aan te merken maar vormen een overlapping met de physiologie en
de physiologische scheikunde. Een aantal zaken uit hoofdstuk H horen wel in dit boek thuis
maar worden dooreen gei nengd met scheikundige uitweidingen. Het stoort de vlotte leesbaar-
heid voor degene die uit andere hoofde de formules en de reaktievergelijkingen moet kennen.
Bovendien beperkt het de ruimte voor het eigenlijke voedin.gsleer gedeelte.
Hoofdstuk IV. Energieomzet en benutting en energiewaarde van het voedsel.

Blz. 287 vermeldt een thermoneutrale „zone" van 25°C met daarbij de merkwaardige suggestie
dat dit voor alle dieren geldt tijdens de bepaling van het basaalmetabolisme. In het gehele
boek komen een aantal typfouten voor. Zo een in dit hoofdstuk regelmatig terugkerende fout:
OO\'i i.p.v. CO2. Men mist een nadere aanduiding van de bepalingsmethode voor CO-2 en 0->
met een schema van de opstelling van de respiratiemetingen, (blz. 293-294).

Op blz. 309-326 wordt vrij uitvoerig op de N.E.-waardering volgens het systeem van Nehring,
Schicmann en Hoffmann ingegaan (uiteraard). Regressie-vergelijkingen om de N.E. uit voe-
dergrondstoffen af te leiden voor diverse diersoorten, specifiek ten opzichte van krachtvocder
componenten en bij rund, varken en kip voor algemeen gebruik, laten zien dat niet alles goud
is wat er blinkt. De algemene multiplicatie faktoren voor \\\'RE, VRV, VRC en VOK leiden
tot overwaardering van uw vezelrijke en suikerrijke grondstoffen die toch weer tot korrekties
nopen.

Te trachten de verschillende NE-waarden voor verschillende diersoorten voor onderlinge ver-
gelijking op circa één noemer te brengen, lijkt gezocht, (blz. 326).

Beslist bezwaarlijk is het ontbreken van de behandcling aangaande de bepaling en het gebruik
van de omzctbare energie voor pluimvee (en in de U.S..-\\. voor varkens) na wel de produk-
tieve energie volgens Fraps aan,gehaald te hebben (blz. 330).
Hoofdstuk V. Aangaande de eiwitwaardering en -verwerking.

Blz. 342 N.P.U. moet zijn N.P.U.% anders klopt de formule op blz. 344 niet voor NDpCal%.
Idem BW = BW%. Overi.gens kan dit hoofdstuk een aardig overzicht genoemd worden be-
houdens onvolledigheden, onder meer doordat de Franse literatuur niet is verwerkt en de anal-
saksische onvolledig. Aangaande de beschikbaarheid van aminozuren voor varkens, mist men
het werk van Dammers uit Nederland en zelfs het analoge werk uit een eigen proefstation te
Rostock.

De relatie energie-eiwit wordt nauwelijks behandeld hetgeen een grote omi.ssie genoemd kan
worden. Voorts wordt geen enkel woord gewijd aan hoe men de behoefte aan nutrienten (an-
dere dan aminozuren) bij de verschillende diersoorten nagaat. Niets is vermeld aangaande de
motivatie tot voedselopname en de regulering van honger en dorst. De figuren bestaan voor-
namelijk uit chemische formules en reaktie vergelijkingen, stofwisselingscycli en wat tabellen.
Een tekening van de ver.gelijkende opbouw van het darmkanaal (blz. 196) is ook als schema
beslist beneden peil. .\\\\ met al een boek dat qua voedingsleer te veel in het gedrang komt om
als goed, laat staan volledig, te worden gekwalificeerd. Dit kan mede zijn oorzaak vinden in
de grote ruimte die is gebruikt voor hoofdstukken uit de physiologische scheikunde en phy-
siologie die elders net zo .goed zijn te vinden. De titel komt niet geheel overeen met de inhoud.

Naar aanleiding van „Het verslag van de herkeuring va een rund te E.", dat als brief aan
de redactie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 98, 339, (1973) is gepubliceerd, kwamen
de volgende vragen bij mij op:

a. Het onderzoek naar de aanwezigheid van microbiologisch actieve antibioticaresiduen met
behulp van de niertest zoals deze staat beschreven in het Onderzoekingsregulatief van de
Vleeskeuringswet, verliep bij de herkeuring negatief. Echter met behulp van de indam-
pingsmethode, een methode die veel gevoeliger is en bovendien niet wettelijk is voor-
geschreven, verliep het onderzoek positief. Is het juist, dat de herkeuringsdierenarts zijn
beslissing toch op de uitslag van deze niet wettelijk voorgeschreven methode heeft ge-
baseerd ?

b. Welk gevaar levert de consumptie van een dier op, als bij de keuring in eerste instantie
microbiologisch actieve antibioticaresiduen zijn aangetoond, terwijl deze bij de herkeuring
met behulp van de wettelijk voorgeschreven niertest niet meer aantoonbaar zijn?

Op de eerste vraag luidt mijn antwoord: De mogelijkheid om een herkeuring aan te vragen
door de eigenaar is ingesteld om hem meer rechtszekerheid te bieden voor het geval, volgens
zijn zienswijze, de keuringsbeslissing van de keuringsdierenarts niet in overeenstemming
is met de wettelijk voorgeschreven bepalingen.

Anderzijds mag een keuringsdierenarts die zijn beslissing neemt volgens de voorgeschreven
wettelijke bepalingen verwachten dat hij bij een eventuele herkeuring in het gelijk wordt
.gesteld.

Het is de taak van de herkeuringsdierenarts om vast te stellen of bij de eerste keuring aan
de eigenaar recht of onrecht is gedaan.

In dit geval was aan de eigenaar door de keuringsdierenarts geen onrecht gedaan en bleef
de beslissing gehandhaafd.

De tweede vraag te beantwoorden hoort niet tot de taak van de herkeuringsdierenarts maar
tot die van de wetgever.

EXPERIMENTELE CARCINOGENESE - VISITING FELLOWSHIP NATIONAL
GANGER INSTITUTE, BETHESDA, MARYLAND, U.S.A.

Op het National Cancer Institute in Bethseda, Maryland, U.S.A., wordt gezocht naar iemand
die .geïnteresseerd is in experimentele carcinogenese. Gegadigden zouden voor één of enkele
jaren als "visiting fellow" kunnen worden geplaatst. Voor nadere informatie gelieve U zich
te wenden tot Dr. R. Kroes, Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Postbus 1. Bilthoven,
tel. (030) 78 91 11.

Onderzoekingen op het gebied van runderleucose maken het gewenst om over vers lympho-
sarcoom-materiaal te beschikken.

Het zal dan ook zeer op prijs worden gesteld, indien U bij het aantreffen van zwellingen van
verschillende oppervlakkige lympheklieren bij een levend rund, ouder dan twee jaar telefo-
nisch Prof. Dr. A. A. Ressang (020 - 15 39 11) zoudt willen informeren.

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

Dierziektenbulletin nr. 6 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 15 tot 31
maart 1973, vermeldt de volgende gevallen van besmettelijke veeziekten in ons land.
AtroRsche rhinitis: totaal 7 gevallen in 7 gemeenten, 2 in Overijssel, 2 in Gelderland, 1 in
Noord-Brabant en 2 in Limburg.

Schurft: 3 gevallen in 3 gemeenten, in Friesland, Noord-Holland en Zuid-Holland.
Rotkreupel: totaal 26 gevallen in 22 gemeenten en wel 2 in Groningen, 7 gevallen in 5 ge-
meenten in Friesland, 5 gevallen in 3 gemeenten in Drenthe, 1 in Overijssel, 1 in Gelderland,
1 in Utrecht, 4 in Noord-Holland en 5 in Zuid-Holland.
Miltvuur: 2 gevallen in 2 gemeenten, 1 in Overijssel en 1 in Gelderland.
Varkenspest: totaal 59 gevallen in 28 gemeenten, waarvan 1 in Overijssel, 41 gevallen in 14
gemeenten in Gelderland, 4 gevallen in 3 gemeenten in Utrecht, 1 in Noord-Holland, 5 in
Zuid-Holland en 7 gevallen in 4 gemeenten in Noord-Brabant.

Tsjechosowakije meldde op 18 april 1973, dat van 23 januari tot 15 april 14 bedrijven in
West-Slowakije waren aangetast door mond- en klauwzeer van de typen O en C. Op 17 april
werden maatregelen genomen op bedrijven in de districten Zamky Trnava en Galanta, waar
mond- en klauwzeer van het type O onder varkens was geconstateerd. De overige gebieden
van Tsjecholslowakije zijn vrij van de ziekte.

Rusland meldt over februari 1973 in totaal 92 gevallen van mond- en klauwzeer, waarvan
34 van het type A22, 8 van het type O en 50 gedeeltelijk van het type A22 en gedeeltelijk
van het type O.

De ernstige uitbraak van vesiculaire varkensziekte in Engeland is tot staan gebracht. De
vervoersbeperkende maatregelen in de aangetaste gebieden zijn opgeheven, met uitzondering
van een gebied rond Croydon in Surrey. Sedert op 11 december 1972 de eerste uitbraak van
de ziekte werd vastgesteld in Staffordshire, zijn er 87 uitbraken van vesiculaire varkensziekte
geweest, waarbij 42.505 varkens zijn opgeniimd.

De ziekte was tot aan de Engelse uitbraak in West-Europa nagenoeg onbekend, al bleken in
beperkte mate ook in Oostenrijk, Polen, Italië cn Frankrijk gevallen van de ziekte te zijn
voorgekomen. Het gevaar was niet denkbeeldig dat de ziekte ook naar Nederland zou worden
overgebracht en hoewel deze een mild verloop blijkt te hebben, kan het optreden in ons land
de export van varkens, varkensvlees en vleeswaren in gevaar brengen.

Daar de ziekte niet in de Veewet is opgenomen, konden echter geen invoerbeperkende maat-
regelen worden genomen en bij eventueel optreden in ons land zouden bestrijdingsmiddelen
krachtens de Veewet niet mogelijk zijn geweest.

Hij K B. zullen de maatregelen van de Veewet thans ook van toepassing worden verklaard
op vesiculaire varkensziekte. Tevens is ter definitieve regeling een ontwerp van Wet bij de
Staten-Generaal aanhangig gemaakt. Daar voor wering en bestrijding van de ziekte geen
andere voorschriften nodig zijn dan die welke krachtens de Veewet voor andere besmettelijke
veeziekten gelden, volstaat het ontwerp met opneming van vesiculaire varkensziekte in art. 7
van de Wet.

In afwachting van e.e.a. blijft de beschikking van het Permanent Veterinair Comité van de
E.G. van kracht, dat in geval van vesiculaire varkensziekte op dezelfde wijze zal worden ge-
handeld als bij mond- en klauwzeer.

Over de tweede helft van maart 1973 meldde Spane 72 gevallen van .Afrikaanse varkenspest,
waarbij 11.555 varkens waren betrokken. Hiervan stierven er 1.011 aan de ziekte en 10.544
verdachte dieren werden opgeruimd.

Over de eerste helft van april 1973 werden 45 bedrijven met 2359 varkens aangetast. Hiervan
stierven er 324 en 2035 dieren werden geslacht.

Ten vervolge op de proefenting tegen varkenspest in Noord-Brabant, zijn op 18 mei 1973
bij beschikking van de Minister van Landbouw en Visserij twee gebieden in de Gelderse
vallei voor een dergelijke enting aangewezen.

Het betreft een gebied, gelegen in de gemeenten Ede, Wageningen, Rhenen. Veenendaal,
.Amerongen, Leersum en Renswoude, waar van 18 mei tot 1 juni 1973 het vervoeren van
varkens is verboden. Van 25 mei tot 8 juni is hct vervoeren van varkens verboden in een
gebied, gelegen in de gemeenten Scherpenzeel, Maarn, Woudenberg, Amerongen en Leersum
Gedurende deze perioden wordt in genoemde gebieden ten behoeve van een proefenting van
wetenschappelijke aard ontheffing verleend van het Besluit entstoffen voor dieren voor het
inenten van varkens tegen varkenspest. Die enting geschiedt met een door de directeur van
de Veeartsenijkundige dienst toegelaten vaccin op basis van de verzwakte levende G-stam.
Elk varken, ouder dan twee weken, dat zich in de omschreven gebieden bevindt, dient in
de daarvoor aangewezen perioden met dat vaccin te worden ingeënt.

In de perioden van 1 juni 1973 tot 25 mei 1974 voor het eerste en van 8 juni 1973 tot
1 juni 1974 voor het tweede gebied, dient elk varken dat niet is ingeënt krachtens het be-
paalde in deze varkenspestentbeschikking Gelderse Vallei, met genoemd vaccin te worden
ingeënt en wel:

a. voor zover het geboren is op het betreffende bedrijf op een leeftijd tussen 6 ä 8 weken,
dan wel, indien het voor die tijd van het bedrijf wordt afgevoerd tenminste 5 dagen voor
deze afvoer;

b. voor zover het aan een bedrijf is toegevoegd, binnen 3 weken na de toevoeging.
Varkens die zijn ingeënt, moeten terstond worden gemerkt met een oormerk, dat door de
directeur van de Veeartsenijkundige Dienst wordt vastgesteld of goedgekeurd.

Bij Koninklijk Besluit is rnet ingang van 1 juni 1973 aan Dr. T h a e k e S j o u k e Z w a n e n-
burg op zijn verzoek eervol ontslag verleend als inspecteur in vaste dienst van de Vee-
aruenijkundige Dienst, in algemene dienst, tevens veterinair inspecteur van de Volksgezond-
heid, met dankbetuiging voor de door hem bewezen diensten.

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netheriands. Reinier de Graaf Ter-
centary .Symposium, Delft (pag. 46)

20—24, 6th International Symposium of W,A.V,F,H,, Elsinore, Denemarken ([)ag 1359
(1972) en pag, 365)

12, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. .Algemene vergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18—20, VI Symposium of the World .Association for the .Advancement of Veterinary Para-
sitology, Vienna, .Austria (pag. 178)

21—22, Zweiter Europäischer Kongress der praktischen Tierärzte, Lyon (pag. 515)

20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. \\\'arna. Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,
Budapest (pag. 1094 (1972))

4— 6, 22. Internationale Fachtagnng für Fortpflanzung und Kunstlichc Besaniung.

5— 6, K.X..\\I.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e .Algemene Vergadering, Drachten
18. ,Mycoplasma\'s bij plant, dier cn mens", Symposium, Wageningen (pag. 365)

23 —26, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Universitair Onderwijs,
Zeist

25, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland. Ledenver-
gadering

30 - 2 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist

6— 9, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair Onderwijs,

13--16, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair Onderwijs,
Zeist

22, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.
Ledenvergadering.

13, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18, .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

10. \\\'er. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, gecombi-
neerde Ledenvergadering met de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
en Keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.

21, \\\'er. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland. Ledenver-
gadering

4, Groep Directeuren van Vleeskeurin.gsdienstcn en Keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.
Ledenvergadering

10—12, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Voorjaarsdagen, Simul-

taanvertaling, R.,A.L-Congrescentrum, Amsterdam.
30 - 2 juni, Ned. Ver. van Artsen-.Automobilisten. Verkeersmedisch congres, Jaarbeurs-
congrcscentrum, Utrecht

25 31, Third International Congress of Parasitolo.gy. München (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

Om het thema te kunnen bepalen
En geen oud paard van stal te gaan halen
Kwam na minnen en na vele plussen
Na veel zo en ook zus uit de bussen
Juist het virus als oorzaak van kwalen

Het tarief voor VZ-onderzoek plus verklaring voor export van kalveren bedraagt 2 x visite-
tarief plus ƒ 3,— per dier plus ƒ 3,— voor de verklaring.

Was het vorige jaar een bijzonder jaar in verband met het 40-jarig bestaan van de afdelmg,
m 1972 is het voor onze afdeling een grote eer geweest om als gastheer te mogen fungeren
voor de K.N.M.v.D. tijdens het jaarcongres in Zwolle.

Vanaf deze plaats zou ik gaarne een woord van waardering willen uitspreken voor de orga-
nisatoren, nl. coll. de Vlas, van Doorn en van Egmond en de feestcoimnissie be-
staande uit Mevr. Jaarsma, coll. Ruygh, van Doorn, van Loenen en Zwa-
nenburg.

Als men terugdenkt aan dit congres geloof ik zeker dat we kunnen spreken over een zeer
geslaagd congres en we kunnen als gastheer optredende afdeling trots zijn op het feit dat dit
het tot nu toe het best bezochte congres van de K.N.M.v.D. is geweest.
Leden: Van de 139 leden zijn er 91 als practicus werkzaam, 26 vol-ambtelijk in een vlees-
keuringsdienst; 10 bij de Gezondheidsdienst voor Dieren; 3 bij het Veeartsenijkundig Staats-
toezicht en 2 bij het C.D.I.

•Als nieuwe leden werden geïnstalleerd: J. W. A. G. v. L o e n e n, J. B i n n e m a, J.
V e r h e u 1, J. S m e e n k en H. H. H. Z a n d e r i n k.

Overleden is Mevr. Schoenmaker-Koets; terwijl 4 collegae wegens verhuizing naar
een andere provincie als lid bedankt hebben.

Bestuur: De samenstelling van het bestuur was in 1972 als volgt: P. J. D. van Egmond,
voorzitter; F. J. H e p k e m a, secretaris; G. Ruygh, vice-voorzitter; H. G. A. O 1 d e R i e-
kerink, penningmeester; P. Feenstra, 2e secretaris. Tijdens de ledenvergadering op
19-12-1972 werd R. A. Oosterwoud gekozen tot 2e secretaris.

Vergaderingen: De gehouden ledenvergaderingen werden gemiddeld door 27 leden bezocht,
dat is 20% van het totaal aantal leden!

Ook in de andere afdelingen klaagt men over een verminderde belangstelling; uit het feit dat
de september-vergadering, waarin de beschrijvingsbrief van de Alg. Vergadering behandeld
werd, het best is bezocht kan men echter wel concluderen, dat de afd. Overijssel zich wel
actief opstelt t.o.v. de K.N.M.v.D. zaken

In de vergadering op 15-2-1972 is het art 6 van het Huishoudelijk Reglement gewijzigd,
waardoor een nieuw lid niet meer geballoteerd hoeft te worden. De jaarverslagen van de
secretaris en van de penningmeester werden goedgekeurd. Prof. Dr. J. M o 1 hield een lezing
over Mastitiden bij runderen; een zeer prettige en leerzame voordracht.
Op 30-5-1972 werd een zeer boeiende causerie, die erg op de praktijk was afgestemd, ge-
houden door Drs. W. v. L e e u w e n.

In de vergadering op 19-9-1972 werd de beschrijvingsbrief van de Alg. Vergadering behan-
deld. Tot afgeva;irdigde naar de Alg. Vergadering werd H. J. N ij s e n verkozen en als plaats-
vervangend afgevaardigde werd H. V e r b u r g benoemd.

Op 19-12-1972 was er ledenvergadering waarin coll. R. Oqsterwoud tot 2e secretaris
gekozen werd en G. Diekerhof herkozen tot lid van de vestigingscommissie. Ir. C a r b a-
sius Weber hield een inleiding over „De Goede Wilde".

Het bestuur heeft dit jaar een maal vergaderd met het bestuur van de Gezondheidsdienst v.
Dieren; de onderlinge goede verstandhouding werd weer gecontinueerd.

Ik wil dit verslag besluiten met de wens uit te spreken, dat het bezoek aan de vergaderingen
in het komende jaar op zijn minst verdubbeld wordt, opdat onze afdeling de naam van een
van de actieve afdelingen van de K.N.M.v.D. blijft behouden.

Afscheid Dr. L. Hoedemaker als algemeen directeur van het Centraal Diergenees-
kundig Instituut

Het is typerend, dat voor het schrijven over de activiteiten
van Hoedemaker in de Nederlandse wereld der dier-
geneeskunde, enkele collegae uit geheel verschillende werk-
sferen hun herinneringen hebben opgehaald. Een van hen
deelde in de meest letterlijke zin des woords de collegebank
met de student Hoedemaker. Met kritische aandacht
plachten zij de lessen van Professor De B 1 i e c k te ana-
lyseren, zodat het hun bij voorbeeld gelukte uit losse uit-
latingen van de docent het geheim van zijn Antidyphterin
te doorgronden, een reconstruede, die in later jaren juist
bleek te zijn. En toen er geruchten gingen dat het Oog-
lij dersgasthuis aan het Instituut voor Parasitaire en Infectie-
zieken zou worden toegewezen — welk \'n schone droom —
toen verkenden zij, althans uitwendig, het gebouw op zijn
bruikbaarheid.

Na dit diergeneeskundig voorspel volgde vanaf 4 juni 1932,
datum waarop Hoedemaker het dierenartsexamen aflegde, een leven van intens dier-
geneeskundig werk. Allereerst met een promotie bij Professor Dr. H. Schornagel in
1933, op het proefschrift: „Een experimenteel onderzoek bij het rund van veranderingen in
de longen na intraveneuze injecties met calciumverbindingen", gebaseerd op onderzoek dat
voor een belangrijk deel reeds tijdens de studieperiode was gedaan. In dat zelfde jaar vestigde
hij zich als prakücus op het eiland Wieringen. De praktijk was niet groot en er bleef tijd
over voor studie; enkele malen per jaar hield hij een voordracht voor leden van de afdeling
Wieringen van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw. In 1937 volgde de aanstelling
als waarnemend Hoofd van de Vleeskeuringskring Den Helder.

In 1939 verhuisde Hoedemaker naar Nunspeet, nam de praktijk over, werd Gemeente-
veearts van de gemeente Ermelo en Hoofd van de Vleeskeuringsdienst afdeling Nunspeet-
Elspeet. Al snel deden via de boeren verhalen de ronde over de nieuwe veearts van Nunspeet,
die soms wel een half uur nodig had voor een klinisch onderzoek, terwijl zijn ambtsvoor-
gangers hun diagnose al klaar hadden, als zij eenmaal rondom de koe hadden gelopen. Nadat
men echter door de goede resultaten de voordelen van zijn werkwijze leerde waarderen,
kreeg de bevolking van de Veluwe vertrouwen in zijn kennis. Voor zijn cliëntèle uit Nunspeet
en omgeving was het dan ook een grote teleurstelling, toen hij in 1941 in Harderwijk een
praktijk overnam. Een ideale buurcollega, steeds bereid collegiaal in te springen en te helpen,
met groot enthousiasme voor zijn werk, zowel in de praktijk als bij zijn keuringstaak als
Directeur van de Gemeenteslachtplaats en Hoofd van de Vleeskeuringsdienst Harderwijk en
Ermelo. Ondanks zijn drukke werkzaamheden vond hij üjd voor onderzoek — zoals het kwe-
ken van tuberkelbacteriën uit praktijkmateriaal — in het laboratorium van het slachthuis.
Deze praktijkjaren werden afgesloten toen in 1953 de benoeming als adjunct-Inspecteur en
in datzelfde jaar als Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst i.a.d. tevens veterinair
Inspecteur van de Volksgezondheid bij deze dienst volgde. Hoedemaker werd belast met
de werkzaamheden met betrekking tot de organisatie en wetenschappelijk-technische bege-
leiding van de tuberculosebestrijding onder het rundvee. Zijn kennis van de wetenschappelijke
achtergronden en zijn grote belangstelling en inzet voor de georganiseerde tuberculose-
bestrijding leidden tot bijzonder goede contacten met de medewerkers van de Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren, diensten, die bij de verwezenlijking van de bestrijding een
zeer grote rol speelden.

Zij die hem van dichtbij meemaakten, wisten dat zij in hem voor wat betreft het werk geen
gemakkelijk man zouden ontmoeten; maar ook voor zich zelf was hij op dit punt niet ge-
makkelijk. Daarbij viel echter op, dat hij bij zijn zienswijze over de problemen — een ziens-
wijze die hij met een consequent doordachte beredeneertrant naar voren wist te brengen —
het onderscheid tussen menselijke en zakelijke aspecten scherp in het oog hield. Dit kwam
o.m. bijzonder duidelijk tot uitdrukking wanneer hij in de bres sprong voor hen die op grond
van gewetensbezwaren ontheffing vroegen van bepaalde maatregelen, die dierziekten-
bestrijdingstechnisch gezien toch zo noodzakelijk werden geacht. Gedurende zijn praktijk-

jaren op de Veluwe, had hij deze bevoll<ingsgroep leren kennen en de inzichten leren respec-
teren.

Toen de tuberculosebestrijding onder het rundvee in de nazorg-periode belandde, kwamen
nieuwe activiteiten bij de Provinciale Gezondheidsdiensten naar voren en wel met betrekking
tot de Brucellose-bestrijding en de varkensgezondheidszorg.

Ook voor de daaraan verbonden problemen toonde Hoede maker zijn belangstelling.
De uitgebreide interne rapportering van zijn hand, ondersteund door zijn intensieve oriëntatie
in het buitenland, geeft daar duidelijk blijk van.

De functie van Inspecteur tuberculosebestrijding breidde zich geleidelijk uit tot die van
Inspecteur georganiseerde dierziektenbestrijding, hetgeen zijn taak in omvang deed toenemen,
een taak die hij desondanks steeds met grote inzet wist te vervullen.
Maar nogmaals zou een geheel andere weg worden ingeslagen.

In het kader van een reorganisatie van het gehele landbouwkundig onderzoek waren met
ingang van 1 januari 1959 de beide veterinaire instituten van het Ministerie van Landbouw,
de Rijksseruminrichting en het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut, samenge-
voegd tot één Centraal Diergeneeskundig Instituut en ondergebracht in de Stichting voor
Diergeneeskundig Onderzoek. Oogmerk was hierbij o.m. het belanghebbende bedrijfsleven
te betrekken bij het beheer van het onderzoekapparaat, dat mede te zijnen bate door de
overheid werd onderhouden.

Op grond van zijn ervaring opgedaan in het overleg tussen bedrijfsleven en Overheid en
mede gezien zijn herhaaldelijk gebleken belangstelling voor wetenschappelijk onderzoek, was
Hoedemaker de aangewezen man om belast te worden met de leiding van het nieuwe
instituut.

Belangrijke aspecten van de nieuwe taak waren het geleidelijk aanpassen van de organisatie-
vorm van de twee afdelingen aan de gewijzigde situatie en de realisatie van de nieuwbouw.
De nagestreefde integratie kon slechts gerealiseerd worden na centralisatie van het gehele
instituut. De plannen hiertoe werden ontwikkeld terwijl, in verband met de vooral in deze
fase noodzakelijke nauwe contacten met „Den Haag", een hoofdkantoor in Scheveningen
werd gevestigd.

De taak van de eerste Algemeen Directeur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut was
niet gemakkelijk. Opnieuw was veel overleg nodig, niet alleen met overheid en bedrijfsleven,
maar ook in eigen huis. Het samenbrengen van, ook binnen de eigen organisatie, vaak tegen-
strijdige opvattingen vroeg inspanning en tact. Vaak moesten daarbij beslissingen vallen die
niet alle betrokkenen konden bevredigen. Dat daarbij onder alle omstandigheden de zaak
primair was en het doel, de schepping van het nieuwe CDI, vooropstond, zal in vele gevallen
de pil verguld hebben.

De snelle ontwikkelingen op het gebied van het wetenschappelijk onderzoek hadden vér-
gaande consequenties. Voortdurend kondigden zich dan ook nieuwe behoeften aan, zowel
op personeel als op materieel gebied. Het personeel, in 1960 182 medewerkers, nam\'toe tot
299 in 1973. Dikwijls waren de behoeften acuut en zowel in de oude gebouwen in Rotterdam
als in Amsterdam moesten van tijd tot tijd nog kostbare voorzieningen worden getroffen om
het normaal functioneren te verzekeren.

Plannen tot nieuwbouw van beide instituten bestonden al sedert ca. 1947 en reeds enkele
jaren tevoren was een terrein in de gemeente De Bilt voor dit doel aangekocht. Bij nadere
uitwerking van de behoeften stuitte de vestiging hier echter toch op bezwaren. Met name
het samenvoegen van de onderdelen waar met zeer infectieus materiaal werd gewerkt, tot nu
toe in Amsterdam gehuisvest, met alle andere activiteiten, leek een aanvechtbare oplossing.
Daarbij was het beschikbare oppervlak voor het onderbrengen van beide afdelingen met hun
uitbreidingsbehoefte op langere termijn aan de kleine kant.

Het vinden van een alternatief wsa niet eenvoudig. Tenslotte viel de keus op Oostelijk Flevo-
land, waar in de omgeving van het nog te bouwen Lelystad enkele honderden hectaren be-
schikbaar waren die aan de behoefte voldeden.

Voor het werk met zeer infectieus materiaal was een geïsoleerd gelegen terrein aan het
IJsselmeer beschikbaar. Enkele kilometers oostelijk ervan werd een tweede gevonden van
voldoende afmetingen om zowel het centrale instituut als een toeleveringsbedrijf voor grote
proefdieren te huisvesten.

In januari 1967 werd de eerste paal geslagen voor het beveiligde gedeelte, de afdeling

Virologie. De bouw werd in 1972 voltooid en op 5 oktober j.l. vond de officiële opening
plaats.

De plannen voor de nieuwbouw van de overige onderdelen verkeren in een vergevorderd
stadium en met de voorbereidende werkzaamheden voor zowel het centrale instituut als het
toeleveringsbedrijf zal in de loop van dit jaar een begin worden gemaakt.
Onder Hoedemaker\'s leiding heeft het CDI aldus een ,,grote sprong voorwaarts" ge-
maakt. Er is een uitgangspositie geschapen die, met nog de nodige inspanning, kan worden
tiitgebouwd tot datgene waar ons land behoefte aan heeft: een modern centraal veterinair
instituut, dat naast en achter de perifere laboratoria en de faculteit der Diergeneeskunde
die specialistische kennis kan leveren welke onze moderne veehouderij vraagt. Een waardige
afsluiting van een gevarieerde veterinaire loopbaan.

Collega K. F. J o I i n g, benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau;
Collega Dr. B. H. K e s s e n s, benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau:
Collega Dr. B. Stonebrink, benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau:
Collega H. J. W. M. C r e m e r s, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau;
Collega .A. L. .A. van Rees, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

Mevr. Th. J. Driehuis-van Haselcn, \\\'an Kleflenslaan 14, Middelburg.
A. C. A. van Exsel, Geersbroekseweg 27, Ulvenhout,
,1. T. van Oirschot, Kerkstraat 71. Utrecht.
S. Reindersina, Bankstraat II, Utrecht.

R. D. Terwisscha van Scheltinga, Ulbe van Houtenstrjitte 52. Giekerk,
Mevr. L. Teunissen-Strik. Ferd. Huycklaan 16. Baarn.
.Ms lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich dc
collegae:

IJ. Bercovich, I.B.-Bakkerlaan 109, Kamer 816, Utrecht.
H. Hagen, Harmonielaan 26, Diemen.
A. Kamphuis, Wolter Heukelslaan 46, Utrecht.

Bercovich, IJ; Utrecht, 1 .B.-Bakkerlaan 109, Kamer 816; tel. (030) 51 03 02; wnd. D.

Droppers, W. F. G. L.; Noordwijkerhout, Rei.gcriaan 32; tel. (02523) 40 54 (privé),

Hagen. H. A.; Diemen, Harmonielaan 26; tel. (030) 93 17 32; gr. 2310118; wnd. D.

Hendriks, Dr. H. J.; Wijk bij Duurstede, Karolingersweg 186; tel. (03435) 24 81; .gr. 2138697.

Hönning, L.; Gieten, Woerdakkers 4; tel (05926) 21 53 (privé) en (05926) 13 03 (prakt.).

Kamphuis, A.; 1973; Utrecht, Wolter Heukelslaaii 46; tel. (030) 51 43 82; gr. 1999569; D.

Geslaagd voor het Dierenartsexamen d.d. 13 april 1973 met genoegen:
.A. Kamphuis, Wolter Heukelslaan 46, Utrecht.
P. de Vrey, Tolsteegplantsoen 52 II.

Mevr. J. .A. Buesink-Helder, Dordtsestraatweg 735, Rotterdam,
Mevr, L, Huiskes-Gornelisse, Adm, van Gentstraat 7, Utrecht,
R. R. van Rees, Stadionkade 85 II, .Amsterdam.
J. I,. H. A. Wouters, Frankenslag 329, Den Haag,

Geslaagd op 11 mei 1973 met genoegen:
M. A. van Messel, Bcuksttraat 66, Utrecht.

,J. .A. Binnerts, Wijhendaalseweg Ib, Wije.
,1. P. Hoekstra, Wolter Heukelslaan 52, Utrecht,
D. I.. H. Jounée, Nicolaasweg 151, Utrecht.

J. H. W. M. Miltenburg, Leidsekade 116. Utrecht.
■A Strietman, Stanleylaan 103, Utrecht.
H. B. .Jansen, Buys Ballotstaat 7 bis, Utrecht,
,J. P. M. Boswerger, Goedestraat 49a, Utrecht.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 mei 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur J. H. I.oman.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 mei 1973 eervol
ontslag verleend als rijkskeurmeester in bijzondere dienst aan .A. L. .A. van Rees.

Fertility and milk production in cows of the Dutch-Friesian breed in the province
of North-Holland

In dit artikel wordt na een vrij uitvoerig literatuuroverzicht een studie beschreven over de
invloed die de melkproduktie heeft op de bevruchtingsresultaten. Het onderzoek werd uit-
gevoerd met gegevens afkomstig van tweede kalfs- en oudere koeien, die waren geïnsemi-
neerd met le en 2e dags sperma van twee veel gebruikte en goed bevruchtende stieren.
Bij deze keuze van het materiaal werden andere faktoren dan melkproduktie, voorzover het
mogelijk was, uitgeschakeld. Zo bestonden de beide groepen uit 527, resp. 1.593 dieren, die
normaal hadden gekalfd en voor de eerste keer werden geïnsemineerd in de periode 15 mei
tot 15 augustus 1970.

.Alle gegevens betreffende de melkproduktie werden op F.C.M. (fat corrected milk) omge-
rekend, zowel voor de eerste 100 dagen als voor de gecorrigeerde 305 dagen produktie en
bovendien vergeleken met de gemiddelde produktie van het bedrijf van herkomst.
De lengte van het interval partus tot le inseminatie bleek van wezenlijke invloed op het
drachtigheidsresultaat na le inseminatie.

Deze lengte bleek in geen enkele relatie te staan tot de FGM-produktie van de eerste 100
dagen en 305 dagen.

Er kon geen negatieve invloed van de melkproduktie op de vruchtbaarheid worden aange-
toond. Ook bleek dat de steilheid van de lactatiecurve geen invloed heeft op de vrucht-
baarheid.

A rather comprehensive review of the literature is followed by a report on a study of the
relationship between fertility and milk production in two groups of dairy cows of the
Dutch-Friesian breed.

These groups consisted of animals which had been inseminated for the first time after
normal parturition during the period from May 15 to .August 15, 1970.
\' The semen used was that of two bulls characterized by high fertilization rates. Only those
cows which had been inseminated with one- or two-day-old semen were studied.
The following findings were collected in each case: the production of fat-corrected milk
(FCM) during the first 100 days and throughout the lactation period, corrected for 305
days as well as the number of days between parturition and the first insemination. The
differences from the average milk production of the herd to which each animal belonged
in 1969 and 1970, were also determined.

The length of the interval between parturition and first insemination was found to have
a marked effect on fertilization rates following first inseminations.

There was no relationship between the length of this interval and FCM production during
the first 100 days of lactation and throughout the lactation period.

There wa.s no evidence of an adverse effect of 100 and 305 days\' FCM production on
fertility.

The slope of the lactation curve did not affect fertilization rates and did not even do so
when the cows were arranged in groups which were comparable as regards 305 days\' FCM
production and the interval between parturition and first insemination.
There also was no relationship between fertility and the difference between 305 days\' FCM
production and the average FCM production in the herd.

1 Dr. J. J. Koopman en A. Wijbenga; Gezondheidsdienst voor Dieren in .Alkmaar, Postbus 88.
Dit artikel werd voor plaatsing goedgekeurd op 27 april 1973.

Bij de bespreliing van de mogelijlie oorzalcen van vruclitbaariieidsstoornissen bij rundvee blijkt,
dat de veehouder geneigd is een negatieve correlade tussen melkproduktie en vruchtbaarheid
aan te nemen. Niet alleen in veehouderskringen, maar ook onder voorlichters en dierenartsen
wordt deze veronderstelling nogal vaak geuit. Waarschijnlijk niet geheel ten onrechte, gezien
het grote aantal publikaties, waarin gegevens zijn vermeld die de conclusie dat de melkproduktie
de vruchtbaarheid negatief beïnvloedt, rechtvaardigen. In tegenstelling daarmee kunnen echter
tal van publikaties worden aangehaald, waarin een controversiële mening wordt uitgesproken.
Zonder te willen streven naar volledigheid — hetgeen overigens een onmogelijke opgave zou
zijn — volgen hieronder enkele literatuurgegevens.

Bij vleesrassen wordt in het algemeen de nadruk gelegd op het feit dat dieren die na de partus
in .gewicht toenemen een hoger drachtigheidspercentage hebben dan dieren die vermageren. Zo
vermeldde B e 1 1 i n g (5) dat Herefordkoeien die een stierkalf zoogden een tussenkalftijd had-
den van 367 dagen, terwijl deze voor koeien, die een vaarskalf zoogden en dus minder melk
produceerden, 355 dagen bedroeg. Ook Keetch en Butcher (17) kwamen tot de cti-
clusie dat zoogkoeien met een stierkalf minder vruchtbaar zijn dan zoogkoeien met een vaarskalf.
Over de mogelijke invloed van het verloop van de partus wordt echter niets vermeld. Volgens
Wiltbank (37) en D u n n, c,s, (8) zou het optreden van de eerste oestrus na de partus
bij dieren op een laag voederniveau worden uitgesteld en het drachtigheidspercentage dalen.
In overeenstemming hiermee zijn bevindingen van McClure (22) die bij melkkoeien met
behulp van insuline een hypoglykemie opwekte, tengevolge waarvan de dioestrus werd verlengd
en de te verwachten oestrus werd onderdrukt (uitgesteld). Dezelfde auteur (23) vond bij
melkkoeien, die in gewicht toenamen, niet alleen een hoger bloedsuikergehalte, maar ook een
hoger drachtigheidspercentage dan bij melkkoeien die vermagerden doordat zij onder de norm
waren gevoederd.

Ilewett (13) vond dat de melkproduktie gedurende de eerste 120 dagen bij "repeat-
bieeders" 86,4 kg hoger was dan bij dieren, die direct drachtig werden. Eveneens vond deze
auteur (14) een negatieve correlatie tussen fertiliteit en melkproduktie. Volgens Varejcko
(36) zou bij een stijging van de lactatie-opbrengst van 2.000 naar 5.000 kg het efficiëntiegetal
stijgen van 1.37 tot 2.50. Ortavana e.a. (29) vonden bij koeien met een gemiddelde dag-
opbrengst boven 20 kg melk een efficiëntiegetal van 2.34 en bij dieren met een lagere produktie
van 1.59. Rottensten en Ander sen (32) vermeldden in een onderzoek over 10.000
lactaties op 130 bedrijven een daling van het drachtigheidspercentage bij stijgende produktie.
Eveneens vonden zij dat bij 1.781 vaarzen een stijging van de vetproduktie gepaard ging met
een verlenging van de tijd tussen partus en conceptie. Een aantal auteurs, o.a. Johnson (15),
Morrow (28), Pa ver na e.a. (31), Mar ion e.a. (24) en G o o s s e n s (11) kwamen
tot de bevinding dat de frequentie van "silent oestrus" en cysteuze follikels bij hoge produkties
sterk toeneemt.

Aehnelt e.a. (4) vonden dat bij een toename van de melkproduktie met 1000 kg F.C.M.
(fat corrected milk) de tussenkalftijd 20 dagen werd verlengd. Het bevruchtingspercentage na
Ie inseminatie bedroeg bij produkties tot 4000 kg F.G.M. 59% en daalde tot 47% bij produk-
ties van 6000 kg en hoger. A n d e r s e n (1) stelde dat bij een stijging van de vetproduktie
met 10 kg de tussenkalftijd 1 dag werd verlengd. Ook Franzos (9) vond een daling van het
drachtigheidspercentage bij stijgende botervetproduktic. In een onderzoek bij FH-vaarzen
vonden O x e n r e i d e r en W a g n e r (30) dat zowel de energie-opname als de -produktie een
sterke invloed hadden op het blocdglucoscgehalte en de follikelgroei gedurende de eerste
8 weken post partum. Zij stelden een significante negatieve correlatie va.st tussen het glucose-
gehalte en het interval tussen partus en verschijnen van een follikel van 10 mm en ovulatie.
In een onderzoek bij 179 Ayrshire koeien vond King (18) bij 98 koeien, die in gewicht toe-
namen in de periode tussen partus cn le inseminatie, een non-return van 77.6% en bij 81
koeien, die vermagerden in diezelfde periode, een non-return van 16%. Volgens Tasscl (34)
zou zelfs het voeder niveau voor de partus een rol spelen. G e r d c m a n n (10), K o ii e r rn a n n

(19), May ala (25) en .Aehnelt e.a. (4) vonden dat dieren met een steile en onregel-
matige lactatiecurve minder vruchtbaar waren dan dieren met een vlakker verlopende curve.
Tenslotte kan worden verwezen naar een gedegen statistisch onderzoek van K o n e r m a n n

(20), waarin wordt vermeld dat, indien de produktie stijgt van 3000 kg FCM tot 6000 kg
FCM of hoger, het percentage koeien met een tussenkalftijd tot 365 daalde van 32.6% tot
16.5%; bij vaarzen zelfs van 46.6% tot 0%! Toename van de melkproduktie met 1000 kg
FCM deed het efficiëntiegetal met 0,3 eenheden stijgen. Verder vond deze auteur dat de

percentages gestoorde cycli bij de verschillende produktieniveaus niet wezenlijk verschilden.
Het percentage drachtige dieren was het hoogst bij produkties van 3000—6000 kg FCM.
In tegenstelling met de conclusie van de auteurs van de aangehaalde publikaties, dat de
„produktie-stress" aanleiding zou zijn tot adaptatiestoringen en uitputting van het regulatie-
mechanisme, met als gevolg verminderde vruchtbaarheid, kwamen andere auteurs tot de con-
clusie dat er geen negatieve invloed van de produktie op de vruchtbaarheid zou zijn. Zo vonden
Boyd en Reed (6) bij 5.703 le inseminaties van FH-koeien geen verband tussen melk-
produktie en vruchtbaarheid; daarentegen een daling van de drachtigheidspercentages na le
inseminatie bij een toename van de melkproduktie bij 1.101 Ayrshires, 1.479 Guernsey\'s en
5.631 South Devons. AehneltenKonermann (2, 3) beschreven eveneens rasverschillen
tussen Fleckvieh en zwartbonte dieren.

Currie (7) vond bij 9.234 Jersey\'s dat de gemiddelde produktie van koeien, die drachtig
waren na één inseminatie (56.3%) 14,71 kg was en van de overige koeien 14,85 kg. T o u c h -
berry e.a. (35) konden bij 902 rode Deense vaarzen geen verband vinden tussen botervet-
produktie en vruchtbaarheid, evenmin gelukte dit aan Helfferich (12) in Sleeswijk FIol-
stein. Schmidt en Koriath (33) vonden geen verschil in tussenkalftijd tussen dieren
met hoge en lage produktie. Daarentegen vermeldden Touch berry e.a. (35) dat bij rode
Deense vaarzen de tussenkalftijd bij hoge produkties was verlengd bij een vergelijkbaar interval
tussen partus en le inseminatie. Ook Lam po e.a. (21) vonden een negatieve invloed van de
melkproduktie op de tussenkalftijd, echter niet van de vetproduktie.

In Nederland stelden M e t z en P o 1 i t i e k (26) in een onderzoek over de gemiddelde pro-
duktie per dag en het verschil met het stalgemiddelde in relatie tot het efficiëntiegetal en het
aantal dagen tussen partus en conceptie bij 1.943 vaarzen op 545 bedrijven vast, dat bij
melkrijke zwartbonte vaarzen in West-Friesland (NH) geen negatieve invloed van de melk-
produktie op de fertiliteit werd gevonden.

Door M e t z en Politiek (26) werden slechts vaarzen in het onderzoek betrokken, het deel
van de rundveepopulatie, waarin nog een zekere selectie op melkproduktie plaats heeft.
De mogelijke invloed, die de stier op de drachtigheidsresultaten zou kunnen hebben, is zoveel
mogelijk uitgeschakeld. Hiertoe hebben wij doelbewust gekozen voor dieren, die waren ge-
insemineerd met sperma van 2 veelgebruikte stieren met een goed bevruchtigingspercentage na
le inseminatie, t.w. Rikus van Egmond (KX) van de K.I.-vereniging „Hollands Noorden" te
Schagerbrug en Frans 356 van Groenhoven (HU) van de K.I.-vereniging ,,De Vooruitgang"
te Sijbekarspel.

De invloed van de ouderdom van het sperma op het bevruchtingsresultaat werd geëlimineerd
door slechts die dieren te selecteren, die behandeld waren met vers sperma, d.w.z. dat 3e dags-
sperma en diepvriessperma werden uitgeschakeld met behulp van de gegevens uit het „sprongen-
boek" van de stieren en de inseminatiegegevens van de twenters en de koeien.
Omdat het dikwijls zeer moeilijk kan zijn gedurende de stalperiode het meest geschikte moment
voor inseminatie vast te stellen, hebben wij bij de keuze geselecteerd op twenters (geboren
vóór 1-5-1967) en koeien, die hun eerste inseminatie na de partus kregen in de periode
15-5-1970 tot 15-8-1970. In deze periode zijn de bronstverschijnselen als regel duidelijk genoeg
om op de juiste tijd te insemineren.

Op de desbetreffende K.I.-stations werden van bedrijven, aangesloten bij een melkcontrole-
vereniging, van de bedrijfskaart voor de in aanmerking komende dieren de volgende gegevens
verzameld: geboortejaar; indien bekend de laatste kalfdatum; de data van de le en eventueel
volgende inseminaties. Hieruit was het aantal dagen tussen voorafgaande partus en le in.se-
rninatie te berekenen. Van de geselecteerde twenters en koeien werden op de diverse melk-
controleverenigingskantoren uit de produktierapporten de volgende parameters verzameld: in-
dien nog nodig de kalfdatum vóór de periode 1-5-1970 tot 1-8-1970; de lactatie-opbrengst in
kg melk en het percentage vet voor 100 en 305 dagen.

Dieren met een lactatielengte kleiner dan 250 dagen werden uitgeschakeld, omdat de oorzaak
van de korte lactatie meestal niet bekend bleek te zijn. De melkopbrengst voor 100 en 305
dagen werd gecorrigeerd op vet met behulp van de formule FCM = 0,4 4- 0,15 x vetgehalte.
Volledigheidshalve werden ook de gegevens van de eiwitproduktie overgenomen. Vervolgens
werd de kalfdatum in 1971 genoteerd, zodat eveneens de tussenkalftijd kon worden vastgesteld,

zonodig met behulp van de laatste inseminatiedatum, indien dieren met een lactatie.engte
boven de 250 dagen waren afgevoerd.

De gemiddelde dagopbrengsten van de individuele dieren, gecorrigeerd op 305 dagen en vet-
gehalte, werden vergeleken met de gemiddelde dagopbrengst van de stal van herkomst over
de periode juli 1969 tot juli 1971. Het laatste gegeven werd verkregen uit het gemiddelde van
de eveneens op 305 dagen en vetgehalte gecorrigeerde stalgemiddelden van de controlepeiioden
juli 1969/70 en juli 1970/71. Het verschil met de stal van herkomst in positieve hetzij negatieve
zin werd als parameter gebruikt.

De volgende parameters stonden aldus ter beschikking; de leeftijd; het interval partus tot de le
inseminatie; het aantal inseminaties; de tussenkalftijd; de FCM opbrengsten per dier voor 100
en 305 dagen; het verschil in opbrengst tussen de desbetreffende dieren en de stal van her-
komst.

De verzamelde gegevens worden per stier afzonderlijk besproken. Er waren gegevens
van 527 dieren, geïnsemineerd met vers sperma van KX en 1593 met dat van HU
voor een nader onderzoek beschikbaar.

De leeftijdsverdeling van de geselecteerde deelpopulatie is vermeld in tabel 1. Uit
de frequentieverdeling blijkt dat de beide deelpopulaties onderling niet significant
in leeftijd verschillen: X2(4) = .3,53, P > 0,10 (16).

Het door ons geselecteerde materiaal mag daarom worden beschouwd als een re-
presentatief monster uit de runderpopulatie wat betreft dc leeftijd.

In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de restiltaten van de le, 2e en 3e of
latere inseminaties, uitgedrukt in het aantal en het percentage dieren, dat werkelijk
heeft gekalfd van de desbetreffende inseminatie.

De percentages non-return 60-90 dagen na le inseminaties voor de beide stieren
waren volgens de gegevens van de desbetreffende K.I.-verenigingen 70,8%, respec-
tievelijk 65,5% voor het gehele jaar en 75%, respectievelijk 68,5% voor de periode
1-5-1970 tot 1-8-1970. De verschillen in drachtigheidsresultaten tussen de stieren
zijn wezenlijk; X2(l) = 12.71, P < 0,001 voor liet verschil tussen de totale resul-
taten na één inseminatie en X2(l) = 13.12, P < 0,001 voor het verschil tussen de
totale resuhaten na twee inseminaties, in beide gevallen ten gunste van KX.

De verschillen in drachtigheidspercentages tiissen de verschillende leeftijden, die
zich in het materiaal van HU voordoen, blijken niet wezenlijk: X2(4) = 6.95, P >
0,10.

Er blijkt ook een verschil tussen de beide verenigingen in het totale verenigings-
resultaat; de vereniging van KX heeft een 60-90 dagen non-return na le insemi-
natie van 74,4%, die van HU van 68,6%. Op basis van deze stier — respectievelijk
gcbiedsverschillen — is het niet geoorloofd de onderzoekresultaten van de beide
stieren bij elkaar te voegen en is bespreking voor elk afzonderlijk gewenst. Later
zal blijken, dat ook ten aanzien van de vastgestelde produktiegegevens zich een
duidelijk gebiedsverschil openbaart (zie 2.2.5.).

2.2.3. De drachtigheidsresultaten in relatie tot het inter-
val partus tot le inseminatie
Zoals bekend uit de literatuur en eigen ervaring (niet gepubliceerde gegevens K.I.-
station te Oerle) is er een significant verschil in drachtigheidspercentage tussen
dieren met een normaal puerperium, die binnen ± 60 dagen post partum en dieren,
die na 60 dagen post partum worden geïnsemineerd. In tabel 3 wordt aangegeven
hoe de werkelijke drachtigheidsresultaten voor de stieren KX en HU in de onder-
zochte rimderpopulaties waren in afhankelijkheid van het bovengenoemde inten\'al.
Nader onderzoek van deze gegevens leert, dat zowel voor KX als HU het werkelijke
drachtigheidspercentage na de le inseminatie van dieren, die binnen 65 dagen post
partum worden geïnsemineerd, significant lager is dan die van dieren, die 65-90 da-
gen post partum en die, welke na 90 dagen post partmn werden geïnsemineerd.

Tabel. 3. Drachtigheidspercentage in relatie tot interval partus tot le inseminatie.

Table 3. Fertilization rate in relation to interval between parturition and 1st insemination.

Toepassing van de CHi-kwadraat methode geeft als resultaat: X2(2) = 7 87
P < 0.02 (HU) en X-\'(2) = 28,86, P < 0,001 (KX).

Men kan zich afvragen of het interval tussen partus en le inseminatie wordt be-
paald doordat de dieren met een hoge produkde in het begin van de lactadeperiode
bewust later worden aangeboden door de veehouder of later in de oestrische cyclus
komen dan dieren met een lagere produktie. Om hierover een indruk te verkrijgen
werd van de groepen dieren, die drachtig werden na le inseminatie, uit tabel 3 de
gemiddelde produktie, uitgedrukt in 100 dagen produktie FCM en 305 dagen pro-
duktie FCM, berekend en in tabel 4 vermeld.

Table 4. Interval between parturition and 1st insemination in relation to milk production.

Toepassing van een t-toets (16) op de gemiddelde produktiecijfers van de diverse
jaargangen heeft tot conclusie dat het rekenkundig verschil van 309 kg FCM in de
HU-groep tussen de groepen dieren, die na le inseminatie binnen 65 dagen post
partum, resp. na > 90 dagen post partum drachtig werden niet significant is
(t = 1.03; s.d. 494); dezelfde berekening voor de KX-groep geeft aan dat het re-
kenkundig verschil van 516 kg FCM evenmin wezenlijk genoemd mag worden
(t = 1.52; sd = 529 kg FCM). Evenmin zijn er wezenlijke verschillen tussen de
gemiddelde 100 dagen produktie in deze opstelling aanwezig.

De hoogte van de produktie kan dus niet bepalend worden genoemd voor het inter-
val partus tot le inseminatie.

In hoeverre andere factoren, als het in de oestrische cyclus komen en het beleid van
de veehouder, een rol hebben gespeeld is in dit onderzoek niet nagegaan. Gedeelte-
lijk zal het rekenkundig verschil in gemiddelde FCM-produktie op 305 dagen kun-
nen worden toegeschreven aan het feit dat de dieren, die binnen 65 dagen na de
partus drachtig geworden zijn, de neiging hebben minder melk te gaan produceren
tengevolge van die drachtigheid.

Er is geen verschil in de frequentieverdeling van de deelpopulaties KX en HU wat
betreft het tijdstip van le imeminatie na de partus (X2(2) = 3.22, P > 0,10);
evenmin is er een verschil in het gemiddeld aantal dagen van het interval tussen
partus en le inseminatie tussen deze deelpopulaties.

In de tabellen 5a en 5b wordt voor de deelpopulaties HU en KX een overzicht per
leeftijdsgroep gegeven van het aantal dieren dat na 1, 2, resp. 3 of meer inseminaties
drachtig is geworden en de bij deze dieren behorende gegevens over het interval
partus tot le inseminatie, de tussenkalftijd, de FCM-produktie voor 305 en 100
dagen en de gemiddelde afwijking in FCM ten opzichte van het stalgemiddelde van
de 2 laatste jaren.

Zowel in de deelpopulatie HU als KX werd noch per leeftijdsgroep, noch in het
totale materiaal enig wezenlijk verschil in de hoogte van de FCM-produktie voor
305 en 100 dagen in relatie tot de bevruchtingsresultaten vastgesteld. M.a.w., dieren,

die meer dan één inseminatie nodig hadden om drachtig te worden, vertonen geen
verschil in produiitiviteit met dieren, die slechts één inseminatie nodig hadden. De
gevonden rekenkundige verschillen zijn alle kleiner dan 5% en soms zelfs wisselend
van richting, zodat in verband met de grote spreiding in het materiaal (standaard-
deviatie van 450-500 kg FCM) het toepassen van wiskundige toetsen ter bepaling
van de significantie geen zin heeft. Vooral het feit dat in de FCM-produktie van de
eerste 100 dagen van de lactatieperiode geen wezenlijke verschillen worden vastge-
steld noopt tot de conclusie dat de hoogte van de melkproduktie niet primair de
bevruchtingsresultaten bepaalt, doch dat veeleer andere deels aan het dier, deels aan
de management gebonden factoren in het spel zijn.

De conclusie van andere onderzoekers (o.a. Gerdemann (10), Konermann
(19) en A e h n e 11 e.a. (4) dat dieren met een steile lactadecurve minder vrucht-
baar zouden zijn, kan door dit onderzoek niet worden bevestigd. Uit tabel 6, waarin
de FCM-produktie voor de eerste 100 dagen is uitgedrukt als het percentage van
de FCM-produktie voor 305 dagen blijkt dat noch in de deelpopulatie HU, noch
in de deelpopulatie KX een wezenlijk verschil in de frequentieverdeling betreffende
de relatie bevruchtingsresultaten en steilheid curve kan worden aangetoond. Aange-
zien geen verschillen per leeftijdsgroep bestonden is tabel 6 samengesteld voor beide
deelpopulaties als geheel.

Volledigheidshalve is de steilheid van de lactatiecurve ook binnen meer vergelijk-
bare groepen wat betreft de FCM-produktie voor 305 dagen ingedeeld, omdat de
hoogte van de FCM 305 dagen van invloed is op de steilheid van de lactatiecurve.
De verkregen gegevens zijn gerangschikt in de frequentieverdelingen van tabel 7. In
verband met het (te) klein worden van de aantallen door deze opsplitsing in de
deelpopulade KX zijn alleen de desbetreffende frequentieverdelingen van de deel-
populatie HU vermeld.

In de produktieklasse tot 5000 kg FCM bestaat een significant verschil in de fre-
quenüeverdeling ten opzichte van de bevruchtingsresultaten, maar in plaats van
een negatieve correlatie tussen produktie en vruchtbaarheid blijkt een positieve cor-
relatie te worden gevonden. In de beide groepen van 5000-6000 kg en meer dan
6000 kg FCM werd geen wezenlijk verschil aangetoond. Eveneens blijkt dat er geen
wezenlijke verschillen in bevruchtingsresultaten samenhangend met de steilheid van
de lactatiecurve bestaan, indien men het materiaal vergelijkt binnen één termijn met
betrekking tot het interval partus tot eerste inseminatie, zoals in tabel 8 is weerge-
geven.

Vervolgens werd van elk dier binnen zijn eigen milieu de FCM produktie voor 305
dagen vergeleken met het stalgemiddelde over de jaren 1969 en 1970 van de stal,
waaruit het dier afkomsdg was (zie tabellen 5a en 5b). Men zou immers kunnen
stellen dat dieren, die uitsteken bij de rest van de stalgenoten onder dezelfde om-
standigheden in verband met de hogere produktie ook hogere eisen aan de voeding

stellen en daardoor meer gepredisponeerd zullen zijn voor storingen in de vrucht-
baarheid. Deze afwijking ten opzichte van het stalgemiddelde is niet constant van
richting en verschilt niet wezenlijk voor de groepen met verschillende bevruchtings-
resultaten. In de praktijk worden in het algemeen de dieren met de hogere produk-
ties ook beter gevoerd.

Tabel 7. De relatie van de steilheid van de lactatiecurve met bevruchtingsresultaten binnen

g 5000 kg: X\'-^(io) = 21.25; P < 0.02
5000—6000 kg: X\'-^(io) = 6.73; P > 0.10
ë 6000 kg: X2(io) = 9.67; P > 0.10

Table 7. Relationship between slope of lactation curve and results of insemination within

deelpopulaties
Hoewel een vergelijking van de produktie van beide deelpopulaties buiten de con-
text van het onderzoek naar de samenhang vruchtbaarheid en produktie valt, leek
het ons toch interessant om enkele merkwaardige punten van verschil in produktie
van beide deelpopulaties te beschrijven. Zo blijkt dat de steilheid van de lactatie-
curve van de deelpopulatie KX groter is dan die van deelpopulatie HU, hetgeen in
tabel 9 is aangegeven.

Tabel 8. De relatie tussen de steilheid van de laetatiecurve en de bevruchtingsdesultaten
binnen eenzelfde interval partus tot eerste inseminatie.

< 65 dagen: X2(b) = 3.31: P > 0.10
65—90 dagen: X\'^(e) = 6.46; P > 0.10
> 90 dagen: X^(b) = 2.03; P > 0.10

Table 8. Slope of lactation curve and results of insemination within a similar interval
between püTtuTition and jirst insctnination.

Tabel 9. De vergelijking van de steilheid van de laetatiecurve van de deelpopulaties HU

Table 9. Comparison of the slopes of lactation curves of the two populations HU and KX

Tabel 10. De gemiddelde produktie per deelpopulatie per leeftijdsgroep en totaal.

De gemiddelde FCM-produktie voor de eerste 100 dagen van de lactatieperiode per
leeftijdsgroep en in totaal van de beide deelpopulaties HU en KX vertonen welis-
waar een rekenkundig verschil van ± 100 kg FCM, maar dit is niet wezenlijk.
Uit tabel 10 blijkt dat de gemiddelde produktie FCM voor 305 dagen van de beide
deelpopulaties zowel per leeftijdsgroep als per totaal gemiddelde een rekenkundig
verschil van ± 450 kg FCM ten gunste van de deelpopulatie HU vertonen. Dit be-
tekent dat de dieren uit de deelpopulatie HU in de weideperiode na de eerste 100
dagen van de lactatieperiode beter in produktie blijven dan de dieren uit de deel-
populatie KX. De verklaring van dit verschil in produktie tussen beide deelpopu-

lades zal o.i. zeer waarschijnlijk moeten worden gezocht in de omstandigheden na
mei/juni, waarbij speciale aandacht aan de weidekwaliteit, graslandverzorging, voe-
ding en verzorging van de dieren zal moeten worden besteed.

Na een vrij uitvoerig overzicht van eerder gepubliceerde mededelingen omtrent de
relatie vruchtbaarheid en melkproduktie, waarbij soms een negatieve invloed van de
melkproduktie op de vruchtbaarheid werd vastgesteld en soms geen relatie werd ge-
vonden, is in dit onderzoek de relatie melkproduktie en vruchtbaarheid bestudeerd
bij twee groepen melkkoeien.

De groepen koeien bestonden elk afzonderlijk uit tweede kalfs- en oudere dieren die
in 1970 in de periode 15 mei tot 15 augustus werden geïnsemineerd met vers (le en
2e dag) sperma.

De ene groep koeien was geïnsemineerd met sperma van de stier HU (deelpopu-
latie HU), de andere met sperma van de stier KX (deelpopulatie KX). Alle dieren
hadden gedurende de stalperiode 1970 normaal gekalfd. Van elk dier werden de
produktiegegevens van de melkcontrolevereniging verzameld en op FCM (fat cor-
rected milk) omgerekend, zowel voor de eerste 100 dagen als voor de gecorrigeerde
305 dagen produktie. Ook werd het verschil met de gemiddelde produktie van de
stal, waaruit de desbetreffende dieren afkomstig waren, over de jaren 1969 en 1970
berekend. Hiernaast werden de bevruchtingsresultaten verzameld.
Er bleek geen verschil in leeftijdsverdeling tussen de twee deelpopulaties HU en
KX. Het verschil in bevruchtingsresultaten tussen de deelpopulaties HU en KX be-
droeg gemiddeld 8.2% ten gunste van de deelpopulatie, die van KX was geïnsemi-
neerd. Dit verschil blijkt statistisch significant en komt overeen met het verschil in
60-90 dagen non-return resultaten van de twee K.I. verenigingen, waarvan de beide
stieren HU en KX afkomstig zijn.

De lengte van het interval tussen de partus en de le inseminatie bleek zowel in het
materiaal HU als KX van wezenlijke invloed op het drachtigheidsresultaat na le
inseminatie. Deze lengte van het interval bleek in geen enkele relatie te staan tot de
FCM-produktie van de eerste 100 dagen en 305 dagen.

Op geen enkele wijze was een negatieve invloed van de FCM-produktie van de 100
en 305 dagen op de vruchtbaarheidsresultaten aan te tonen in beide deelpopulaties.
Evenmin bleek de steilheid van de lactatiecurve, die wordt bepaald door de verhou-
ding van de F.C.M.-produktie van de eerste 100 dagen tot die van 305 dagen, van:
invloed op de drachtigheidsresultaten, zelfs niet indien de deelpopulaties werden ge-
splitst in gelijkwaardige groepen wat betreft hun 305 dagen-produktie en het inter-
val tussen de partus en de le inseminatie. Ook het verschil van de FCM-produktie
over 305 dagen ten opzichte van het stalgemiddelde over 1969 en 1970 vertoonde
geen relatie met de vruchtbaarheid.

Tenslotte werd een wezenlijk verschil van ± 450 kg FCM binnen de 305 dagen-
produktie van beide deelpopulaties gevonden, zonder hiervoor een verklaring te
kunnen geven.

De algemene conclusie uit het onderzoek, dat de produktie geen negatieve invloed
heeft op de drachtigheidsresultaten, bevestigt die van Metz en Politiek (26).
Het lijkt ons interessant om in de praktijk eens na te gaan of melkkoeien, die in de
periode 5 tot 12 weken na de partus boven de norm worden gevoerd en daardoor in
gewicht toenemen, een hogere vruchtbaarheid hebben.

Wij zijn oprechte dank verschuldigd voor de onontbeerlijke medewerking van vele fok- en
controleverenigingen, de Provinciale Bond van Rundveefokverenigingen en de beide K.I.-
verenigingen.

L Andersen, H.: Investigations on some aspects concerning yield and fertility in dairy
cattle (Preliminary investigations). Airberetn Inst. Sterilitetsforsk (1967); 2. Aehnelt, E.
und Konermann, H.: Neuere Untersuchungen über Ursachen und Bekämpfung der Her-
densterilität des Rindes. Züchtungsk., 33, 357, (1961); 3. A e h n e 11, E. und Konermann,
H.: Untersuchungen und Untersuchungsergebnisse bei Fortpflanzungsstörungen in Rinder-
herden. Dtsch. tierärztl. Wschr., 70, 426, (1963); 4. A e h n e 11, E., K o n e r m a n n, H. und
Lotthammer, K. H.: Correlation between milk yield and fertility in cattle. Zuchthyg., 3,
69, (1968).

5. Belling, T. H. jr.: Reproduction efficiency in the Hereford cow. /. Am. vet. med. Ass.,
142, 494, (1963); 6. Boyd, H. and Reed, H. C. B.: Investigations into the incidence and
causes of infertility in dairy cattle - influence of some mana,gement factors affecting the
semen and insemination conditions. Brit. vet. ]., 117, 74, (1961).

7. Currie, E. J.: The influence of milk yield on fertility in dairy cattle. J. Dairy Res., 32,
301, (1956).

8. D u n n, T. G., I n g a 11 s, J. E., Z i m m e r ra a n, D. R. and W i 11 b a n k, J. N.: Repro-
ductive perforraance of 2-year-old Hereford and Angus heifers as influenced by pre- and post-
calving energy intake, ƒ. anim. Sci., 29, 719, (1969).

9. Franzos, G.:: Observations on the relationship between fertility and butter fat percentage
in dairy herds. Refuah Vet., 26, 121, (1969).

10. Gerdemann, H.: Zusammenhänge zwischen Milchleistung, Fruchtbarkeit und Verlauf
der Laktationskurve bei Rindern. Tierzüchter, 8, 521, (1966); 11. G o o s s e n s, J. H. M.:
Psychogene miheu-invloeden als oorzaak van bedrijfssteriliteit. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 603,
(1971).

12. H elf f er ich, B.: Jahresuntersuchungen über Fütterung und Milchleistung von Kühen
unter Berücksichtigung der Fruchtbarkeit in landwirtschaftlichen Betrieben. Diss. Göttingen
(1961); 13. Hewett, C. D.: Production and fertility in dairy cows. Brit. vet. J., 124, 342,
(1969); 14. Hewett, C. D.: A study of the possible effect of certain environmental factors
on fertility and milk production of dairy cows in Sweden. Nord. Vet. Med., 23, 65, (1971).
15. J o h n s o n, A. D., L e g a t e s, J. E. and U 1 b e r g, L. C.: Relationship between follicular
cysts and milk production in dairy catde. J. Dairy Sci., 49, 365, (1965); 16. Jonge, H. de:
Inleiding tot de medische statistiek, Leiden (1958), le druk.

17. Keetch, G. C. and Butcher, J. E.: Breeding beef heifers for efficient production.
Abstr. 3rd., Meeting Western Section A.S.A.S., juli 1969 in J. anim. Sci., 28, 853, (1969);

18. King, J. O. L.: The relationship between the conception rate and changes in body
weight, yield and SNF content of milk in dairy cows. Vet. Rec., 83, 492, (1968); 19. K o n e r -
mann, H.: Verbesserung der Fruchtbarkeit und Erhöhung der Kalberzahlen durch landwirt-
schaftlichen Massnahmen. Tierzüchter, 18, 518, (1966); 20. K o n e r m a n n, H.; Unter-
suchungen über der Herdensterilität des Rindes unter Berücksichtigung der Zusammenhänge
Boden-Pflanze-Tier. Hannover (1967).

21. Lampo, P., Vanschoubroek, F. en Willems, A.: De invloed van de kalvings-
rnaand, de melkproduktie, het vet-eiwit- en het laktosegehalte op de duur van de tussendracht-
periode bij Oostvlaamse vaarzen. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 32, 217, (1963).

22. McClure, T. J.: Hypoglycaemia, an apparent cause of infertility of lactating cows.
Brit. vet. ;., 124, 126, (1968); 23. McClure, T. J.: An experimental study of the causes
of a nutritional and lactational stress infertility of pasture-fed cows associated with loss of
bodyweight at about the time of madng. Res. vet. Sci., 11, 247, (1970); 24, Marion, G. B.
and Gier, H, T.: Factors affecting bovine ovarian activity after parturition. /. anim. Sci., 27,
1621, (1968); 25. May a I a, K.: Fruchtbarkeit ein züchterischer Problem beim Milchvieh.
Tierzüchter, 18, 526, (1966); 26. Metz, J. H. M. and P o 1 i t i e k, R. D.: Fertility and milk
production in Dutch Friesian cattle. Neth. /. agric. Sei., 18, 72, (1970); 27. Meyer, H.:
Sammelreferat: Beziehungen zwischen Milchleistung und Fruchtbarkeit beim Rind. Dtsch.
tierärztl. Wsch., 70, 77, (1963); 28. Morrow, D. A., Roberts, S. J., M c E n t e r, K.
and Gray, H. G.: Postpartum ovarian activity and uterine involution in dairy cattle. J. Am.
vet. med. Ass., 149, 1596, (1966).

29. Ortavana, R. et. al.: Etude des paramètres du fécondité des troupeaux bovins. Bull.
Techn. d\'Information, 257, 81, (1971); 30. O x e n r e i d e r, S. L. and Wagner, W. C.:
Effect of lactation and energy intake on postpartum ovarian activity in the cow. /. anim. Sci.,
33, 1026, (1971).

31. Paverna, H. and S i m u n i c, B.: Investigation in the relationship between milk yield
and fertility in high-yielding cows. Züchthyg., 2, 164, (1967).

32. Rot tens ten, K. H. and Andersen, H.: Relationship between milk yield and fer-
tility in cattle. Ref. Vet. Bull., 26, 237, (1956).

33. Schmidt, K. und K o r i a t h, G.: Studie zur Erblickkeitschätzung der Fruchtbarkeit
beim Rind. Dtsch. tierärztl. Wsch., 65, 410, (1958).

34. Tas seil, R.: The effect of diet on reproduction in pigs, sheep and cattle. V. Plane of
nutrition in cattle. Brit. vet. J., 123, 459, (1967); 35. T o u c h b e r r y, R. W. Rotten-
sten, K. H. and Anderson, H.: Association between service interval, interval from first
service to conception, number of services per conception and level of butterfat production,
J. Dairy Sci., 42,1157, (1959).

37. W i 1 t b a n k, J. N.: persoonlijke mededeling. Proc. VI. Int. Congr. Buiatrics Philadelphia,

Bij een onderzoek van 96 door Overijsselse praktici in 1972 ingezonden monsters faeces van
honden met diarree werd, naast allerlei worminfekties 5x een salmonella gekweekt (2x
5\'. typhimurium, 2x S. infantis en lx S. panama).

Verrassend was echter dat een 4-tal monsters duidelijk positief was t.a.v. het „Dysenterie
agens van Doyle", dat in Nederland veel voorkomt als oorzaak van dysenterie bij varkens.
Het agens werd bakterioskopisch en door middel van immunofluorescentie (indirekte me-
thode) geïdentificeerd.

Behalve deze 4 faecesmonsters werd éénmaal bij sektie de diagnose gesteld bij een jonge
Pincher met hemorragische ileïtis en colitis. Uitstrijkjes uit deze darmgedeelten waren sterk
positief t.a.v. ..Dysenterie agens van Doyle" door middel van immunofluorescentie.
De aangetaste honden, die soms al met andere middelen waren behandeld reageerden
prompt op tylosine (Tylan(R))²), zowel per injektie als per os.

In addition to various worm infections observed in studies of ninety-six faecal samples of
dogs with diarrhoea, submitted by practitioners in Overijssel in 1972, Salmonella was
isolated in five cases (S. typhimurium In two cases, 5. infantis in two cases and S. panama
in one case).

It came as a surprise, hwoever, that four samples were unmistakably positive for Doyle\'s
causative agent of dysentery, a common cause of swine dysentery in the Netherlands. The
agens was identified by bacterloscopy and the fluorescent antibody technique (indirect
method).

A diagnosis of dysentery was not only established in these four faecal samples but also
on post-mortem examination of a young pincher with haemorrhagic ileitis and colitis.
Smears of these portions of the intestine were strongly positive for Doyle\'s causative agent
of dysentery when they were studied by the fluorescent antibody technique.
The diseased do.gs which had been treated with other drugs in some cases, promptly
responded to injection as well as to oral administration of tylosin (Tylan®)**).

1 Dr. F. W. van Ulsen en Drs G. M. Lambers; Gezondheidsdienst voor Dieren in Over-
ijssel, Zwartewaterallee 8, Postbus 13, Zwolle.

In Nederland komt bij varkens een met diarree, vermagering of groeivertraging
gepaard gaande ziekte voor, die in de loop van de tijd met diverse namen werd
aangeduid, zoals „Dysenterie Doyle", „Vibrio-diarree"\', „Vibrio-dysenterie", „Var-
kens-diarree" en „Varkens-dysenterie".

Door de onderzoekingen van T e r p s t r a, A k k e r m a n s en Ouwerkerk
(2) is nu bekend dat de veroorzaker van deze (chronische) colitis bij het varken
niet Vibrio coli is, doch een spirilachtig agens, dat door immunofluorescentie bij nog
niet behandelde varkens met afwijkende faeces goed aantoonbaar is.
Sinds kort is dit agens onder strikt anaerobe omstandigheden ook te kweken (1).
Goudswaard en Cornelisse (3) verkregen met faeces van een hond even-
eens een positieve immunofluorescentie, indien zij hetzelfde varkensserum (C.D.I.
Rotterdam) gebruikten, dat bij het aantonen van „Dysenterie Doyle" bij varkens
wordt toegepast.

Aangezien sinds 1 januari 1972 de laboratoria van de gezondheidsdiensten ook ge-
zelschapsdieren en materiaal daarvan op ruimere schaal in onderzoek nemen, ont-
vingen wij in het boekjaar 1972 van de Overijsselse practici een 108-tal monsters
faeces van honden voor onderzoek.

Hieiyan werden er 96 met I.F.T. onderzocht op het „Dysenterie Doyle agens". Het
routine-onderzoek van deze faecesmonsters geschiedt als volgt:

Onderzoek op salmonella\'s geschiedt door „ophoping" in seleniet en kweken op brillantgroen-
phenolrood-agarplaten.

Voor immunofluorescende wordt een dun uitstrijkje op Socorex voorwerpglaasjes gemaakt en
wordt de indirekte methode toegepast met „Dysenterie Doyle serum" (C.D.I. Rotterdam! en
geconjugeerd anti-varkensglobuline (fa. Nordic), bereid bij konijnen.

Voor onderzoek op wormeieren wordt een semiquantitatieve flottatie-methode gebruikt met
verzadigde NaCl-oplossing.

Kwalitatieve verteringsproeven worden gedaan op vet met Sudan III, op zetmeel met Solutio-
lugoli en op trypsine-aktiviteit met gelatinebuizen (voorschrift Kliniek voor Kleine Huis-
dieren) .

Negatief 66
*) Het betrof 2x Salmonella typhimurium, 2x Salmonella infantis cn lx Salmonella panama.

a. Uit de dierenartsenpraktijk Hengelo (collegae Vervoorn en Zanderink) werd een
monster faeces van een hond met diarree ontvangen. De faeces waren soms breiïg, sorns
waterdun. Immunofluorescentie positief t.a.v. „Dysenterie agens". Na behandeling met

tylosine (Tylan®) door het voer trad vlot genezmg op. De behandeling werd 3 weken
voortgezet om recidieven te voorkomen.

b. Uit de dierenartsenpraktijk Hardenberg (collega Hoving) werd een faecesmonster ont-
vangen van een hond met enkele weken bestaande diarreeklachten. Immunofluorescentie
duidelijk positief. Behandeling met Tylan® per os gaf binnen een week volledig herstel.

c. Uit de dierenartsenpraktijk Haaksbergen (collega H e i t k a m p) was een ingezonden mon-
ster hondenfaeces sterk positief met de immunofluorescentie t.a.v. „Dysenterie-agens". Het
dier had een waterdunne, iets hemorragische diarree. Na een tylosine-injektie trad direkt
verbetering in. Daarna kregen met een week tussenruimte nog 2 honden van dezelfde eige-
naar dezelfde klinische verschijnselen, die eveneens goed reageerden op een tylosine-injektie.
Nabehandeling vond plaats met Tylantabletten.

d. Uit de dierenartsenpraktijk Diepenheim (collega Koens) werden 3 monsters faeces van
jonge hondjes met diarree ontvangen. Eén der monsters gaf duidelijk immunofluorescentie
t.a.v. „Dysenterie-agens Doyle". Het betrof hondjes van een handelaar. Een specifieke the-
rapie werd niet meer ingesteld, omdat bleek dat de dieren tevens in ernstige mate lijdende
waren aan de ziekte van Carré, die letaal bleek.

e. Uit de dierenartsenpraktijk Enschede (collegae van Z u y le n en Wessels) werd een
jong Pinchertje ontvangen, met de anamnese dat het diertje bij aankoop al ziek was ge-
weest en diarree iiad vertoond. Drie dagen na de koop was het diertje gestorven. Als enige
afwijking werd bij sektie een hemorragische ontsteking in ileum en dikke darm gevonden.
De darminhoud was bruinzwart van kleur en dun van consistentie. Het Salmonella-onder-
zoek was negatief. Immunofluorescentie was sterk positief t.a.v. „Dysenterie agens Doyle".

De t.a.v. „Dysenterie Doyle agens" positieve honden waren niet van veehouders af-
komstig, doch van burgers uit stad of dorp. In één geval stond vast dat pens
gevoerd was die regelmatig van een slager werd betrokken.

Het onderzoek van de faeces op vertering van zetmeel en vet van deze positieve
dieren gaf weinig afwijkingen die houvast zouden kunnen geven. Éénmaal werden
tevens coccidiën in de faeces gevonden. De faeces waren meest zeer dun, soms
hemorragisch en onaangenaam ruikend. Over de pathologische anatomie is weinig
bekend. In het tot nu toe enige door ons post mortaal onderzochte geval was een
hemorragische ontsteking van het laatste 1/3 deel van de dunne darm en van de
dikke darm aanwezig, zonder necrose. De darminhoud was waterig dun en bruin-
zwart van kleur. Het gehele darmkanaal was bij sektie wat atonisch.
Deze 5 gevallen van „Dysenterie Doyle" bij de hond waren noch microscojiisch,
noch met immunofluorescentie te onderscheiden van het „Dysenterie agens" bij
varkens. De reaktie op een tylosinetherapie in de daarvoor in aanmerking komende
gevallen was frappant goed.

Aangezien het agens momenteel onder strikt anaerobe omstandighetkni kweekbaar
is, zal door kruisinfekties, serologische reakties enz. uitgemaakt kunnen worden of
het hier hetzelfde agens betreft als bij varkens. In ieder geval is er een nauwe anti-
gene verwantschap. De wel eens voorgestelde namen Treponema iiyodysenteriae
(4), Borrelia canis (3) e.d. dienen nog in beraad gehouden te worden als inderdaad
zou blijken dat het agens niet zo sterk diersoortgebonden is.

2. T e r p s t r a, J. I., A k k e r m a n s, J. W. W. M. en O u w e r k e r k, H.: Tijdschr. Dier-
geneesk., 92, 1522, (1967).

3. Goudswaard, J. en C o r n e 1 i s s e, J. L.: Tijdschr. Diergeneesk., 97, 95, (1972).

4. Harris, D. L., G 1 o c k, R. D., Chri stens en, C. R. and Kinyon, J. M.: Vet.
Medicin and Small An. Clinician, 67, 61, (1972).

Extensive chorioptic mange in a horse. Report of a case
M. H, MIRCK¹)
Samenvatting

Besproken wordt een geval van uitgebreide Chorioptes schurft bij een 1jarig paard. De
behandeling bestond uit het scheren van de benen en het inborstelen van een Hndaan-
oplossing (0,360/oo) eenmaal daags gedurende twee opeenvolgende dagen. Daarna werd het
paard nog tweemaal behandeld om de drie dagen.

Het is raadzaam in geval van Chorioptes schurft het gehele dier te behandelen.
Summary

Report on a case of e.xtensive chorioptic mange in an eighteen-month-old horse. Treatment
consisted in clipping the legs and applying a lindane solution (0.36 per thousand) once
daily for two consecutive days. The horse then was treated twice again at a two-day
interval.

In cases of chorioptic mange, it is advisable to treat the entire animal rather than con-
fining therapy to topical applications.

Chorioptes schurft doet zich, zoals de meeste parasitaire huidaandoeningen, vooral
voor gedurende de winter en het voorjaar. Wanneer de dieren weer regelmatig wei-
degang krijgen, treedt meestal verbetering op, vaak zelfs volledig klinisch herstel.
Toch blijven deze dieren latent geïnfecteerd, hetgeen tijdens de stalperiode weer aan-
leiding kan geven tot huidklachten.

Chorioptes schurft komt bij paarden vrij regelmatig voor. In het algemeen zijn de
door deze mijten veroorzaakte huidafwijkingen gelokaliseerd aan de onderbenen.
Vooral de distale huidgedeelten van de achterbenen worden als voorkeursplaatsen
beschouwd. Toch kunnen Chorioptes mijten en zelfs schurft ook elders op het li-
chaam worden aangetroffen. W ü r t h (2) beschrijft tien gevallen waarin Choriop-
tes mijten op andere dan de traditionele plaatsen werden gevonden. Behalve aan de
onderbenen vond hij deze mijten in de omgeving van de staart, op de knie, op de
borst en ook aan hoofd en hals.

Dat Chorioptes schurft in verwaarloosde gevallen aanleiding kan geven tot ernstige
huidafwijkingen, toonde ons een I/2 jarige Friese ruin, aangeboden met een anam-
nese waarin uitsluitend sprake was van influenza-achtige verschijnselen. Bij inspectie
van huid en beharing werden echter uitgebreide, onregelmatig begrensde, kale plek-
ken aangetroffen aan voor- en achterbenen. Ter plaatse was de huid verdikt, voelde
hard aan met hier en daar een wat crusteus aspect. Ook was op sommige plaatsen
reeds een begin van plooivorming waarneembaar en de huid vertoonde laesies, die
vermoedelijk het gevolg waren van schuren. Iets dergelijks, zij het in mindere mate,
werd aangetroffen rond de mondhoeken, terwijl tevens een klein kaal plekje wercl
gevonden rechts-onder de anus.

Van de huid op de benen en rond de mond werden afkrabsels gémaakt, waarin zich
een groot aantal mijten bleek te bevinden. Determinatie leverde de diagnose: infectie
met Chorioptes bovis varietas equi.

De ingestelde behandeling bestond uit het scheren van de benen en het inborstelen
van een lindaan-oplossing (Neo-scabexaan®)*) in een concentratie van 0,36o/oo.
Het gehele dier werd op deze wijze behandeld gedurende twee opeenvolgende
dagen en vervolgens nog tweemaal om de drie dagen. Bij kontrole na de derde
behandeling bleken nog slechts enkele mijten aantoonbaar.

1 Drs. M. H. Mirck; Kliniek voor Inwendige Ziekten en Gerechtelijke Diergeneeskunde

Het bijzondere van deze patiënt was niet alleen de uitgebreidheid van de Chorioptes
schurft, maar ook het ontbreken van klachten over deze huidaandoening. Behalve
dat dit past in het beeld der verwaarlozing, moet toch worden venneld, dat van
heftige jeuk, waarmee dit soort schurft vaak gepaard gaat, geen sprake was.
Gezien het feit, dat Chorioptes mijten niet uitsluitend op de aangeaste huidgedeel-
ten voorkomen, maar zich ook elders op het lichaam kunnen bevinden, is het aan
te bevelen, ook in minder ernstige gevallen, steeds het gehele dier te behandelen. Dit
is waarschijnlijk voor een adequate bestrijding noodzakelijk, evenals het desinfec-
teren van het poetsgerei, dat anders een belangrijke rol kan spelen bij het over-
brengen van de infectie op andere paarden.

Een overzicht wordt gegeven van de fysisch-chemische en farmacologische toxicologische
eigenschappen, werkingsspectrum en werkingsmechanisme, dosering, preparaten en combi-
naties met andere geneesmiddelen van befenium en thenium.

The physicochemical and pharmacotoxicological properties, anthelmintic spectrum, mecha-
nism of action, dosage, preparations of bephenium and thenium as well as the use of these
anthelmintics in conjunction with other drugs are reviewed.

In 1958 beschreven Copp en medewerkers voor het eerst de anthelmintische wer-
king van verschillende zouten van befenium ten opzichte van verscheidene parasi-
taire wormen bij honden, katten en lammeren. Thenium is nauw verwant aan befe-
nium. Zijn gunstige anthelmintische werking, o.a. ten aanzien van de haakwormen
bij de hond, is voor het eerst in 1960 beschreven door Burrows en medewerkers
in het tijdschrift Nature. Het zijn beide goede en relatief veilige chemotherapeutica
met een beperkt spectrum. Over het effect van befenium- en theniumpreparaten bij
worminfecties van paard, varken en pluimvee is niets bekend.

In Nederland is slechts één preparaat voor toepassing bij kleine huisdieren in de
handel.

Befenium (benzyldimethyl-2 phenoxycthyl-ammonium) is een quaternaire ammo-
nium base, die in de vorm van verschillende zouten (chloride, bromide, pamoaat,
embonaat, hydroxynafthoaat) als anthelminticum kan worden toegepast. De werk-

2 De werkgroep wormmiddelen van de Faculteit der Diergeneeskunde; p/a Drs J. H.
Boersema, Instituut voor veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten, Yalelaan 7,
Utrecht.

**) The Anthelmintics Working Party of the Faculty of Veterinary Medicine; c/o Drs. J. H.
Boersema, Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases, Yalelaan 7, Utrecht,
the Netherlands.

3 Uitvoeriger samenvattingen van al deze artikelen zullen na beëindiging van de artikelen-
reeks in een aparte, door de K.N.M.v.D. uit te geven publicatie, verschijnen.

zaamheid van deze stoffen (berekend op basis van bet aktieve bestanddeel) toont
duidelijke verschillen. Befenium-hydroxynafthoaat (58% befenium) bezit de gun-
stigste eigenschappen en wordt daarom gebruikt. Het is een geel kristallijn reukloos
poeder met een bittere smaak. Smeltpunt 170-171°C. Het is nagenoeg onoplosbaar
in water.

Thenium-closylaat ( = thenium p. cblorobenzeen sulfonaat) bestaat voor 58% uit
thenium (N, N-dimethyl-N-2-phenoxyethyl-N-2\' thenyl-ammonium). Het is een
kleurloze, kristallijne stof met een bittere smaak; smelpunt 159-160°G. en is slecht
in water oplosbaar (1:170).

Befenium- en tbeniumverbindingen worden per os toegediend, waarna slechts in ge-
ringe mate resorptie plaatsvindt. Bij een ontsteking van de darm vindt wel een zekere
resorptie plaats.

De excretie van geresorbeerd befenium en thenium geschiedt via de nieren. Bij ge-
zonde proefpersonen werd minder dan 1 % van de toegediende dosis befenium in de
eerste 24 uur in de urine teruggevonden.

Deze anthelmintica zijn weinig toxisch, wat onder meer blijkt uit de LD50 waarde
die voor befenium (33% embonaat -I- 67% hydroxynafthoaat) bij toediening per os
aan muizen 7880 mg per kg lich. gew. bedraagt.

Neveneffecten die bij therapeutische doseringen kunnen optreden bestaan voorname-
lijk uit speekselen, misselijkheid, braken, diarree (mens, hond, kat). Daar misselijk-
heid en braken mede veroorzaakt worden door de bittere smaak, is de frekwentie
hiervan ook afhankelijk van de receptuurvorm. Wanneer befenium-hydroxynaftho-
naat in gelatine-capsules wordt toegediend, is de kans op dit soort neveneffecten
aanzienlijk minder dan wanneer het als suspensie wordt gegeven.
Thenium-closylaat geeft veel minder aanleiding tot braken.

Befenium-hydroxynafthoaat geeft bij het rund in een eenmalige dosering van 250 mg/kg geen
toxische verschijnselen. Bij het schaap gaf 500 mg/kg géén toxisch effect. Volgens sommige
onderzoekers echter zou de gevoeligheid bij toediening rechtstreeks in de lebmaag aanzienlijk
groter zijn (toxische dosis 500 mg/kg). Honden van 3-4 maanden kregen een eenmalige dosis
van 100 mg/kg en vertoonden géén toxi.sche verschijnselen.

Het werkingsspectrum van beide verbindingen is beperkt. Bij hond en kat zijn ze
goed werkzaam tegen Ancylostoma spp. en Uncinaria stenocephala. Ze zijn minder
werkzaam tegen Trichuris vulpis, Toxocara spp. en Toxascaris leonina.
Befenium is, in tegenstelling tot thenium. bovendien goed werkzaam tegen Nemato-
dirus spp. (herkauwers); dit betreft zowel de volwassen als de onvolwassen stadia.

Van befenium en thenium zijn betrekkelijk hoge doseringen nodig wil het anthelmin-
tische effect bevredigend zijn. Dit is niet te verbazen daar de parasiet deze quater-
naire ammonium-verbindingen maar matig via de cuticula kan resorberen. Bij het
spierzenuwpreparaat (verkregen van Ascaris lumbricoides) geldt dit uiteraard niet.
Befenium veroorzaakt dan net als acetylcholine een duidelijke tonusverhoging. Na
uitwassen met voedingsvloeistof treedt relaxatie op, waarna (dit in tegenstelling tot
methyridine) een kortdurende paralyse intreedt. Hieruit blijkt dat befenium waar-
schijnlijk een interactie aangaat met de cholinergische receptoren van de worm, waar-

door een blijvende depolarisatie (en verlamming) tot stand komt. De werking van
befenium en thenium is begrijpelijk daar er een duidelijke structurele gelijkenis be-
staat tussen de moleculen van deze anthelmintica en het acetyl-choline-molecuul
N -CH2-CH2-O-). Door de onder invloed van befenium en thenium opge-
treden verlamming kunnen de wormen zich niet meer in de darm handhaven. Het
toepassen van laxantia is dan ook overbodig en zelfs ongewenst, omdat de werk-
zaamheid van deze anthelmintica door laxeren zou worden verminderd.

N.B. — de doseringen zijn opgegeven voor het hefeniumhydroxynafthoaat (bevat 58% befe-
nium) en het theniumclosylaat (bevat 58% thenium) en werden dus niet tot de
zuivere werkzame stof herleid;
—• toedienen op de nuchtere maag.

Thenium wordt in combinatie met piperazine toegepast bij de hond, waardoor niet
alleen de haakwormen, maar ook de spoelwormen effectief worden bestreden.
Combinaties van befenium en thenium met organische fosforverbindingen lijken op
theoretische gronden niet ongevaarlijk voor de gastheer, alhoewel niet is uitgesloten,
dat additie (en mogelijk potentiëring) bij de parasiet optreedt.

Methyridine: Mintic®¹), Promintic®*)
DE WERKGROEP WORMMIDDELEN²)
Samenvatting³ j

Een overzicht wordt gegeven van de fysisch-chemische en farmacologische toxicologische
eigenschappen, werkingsspectrum en werkingsmechanisme, dosering, preparaten en combina-
ties met andere geneesmiddelen van methyridine.

The physiochemical and pharmacotoxicological properties, anthelmintic spectrum, mecha-
nism of action, dosage, preparations of methyridine as well as the use of this anthelmintic
in conjunction with other drugs are reviewed.

De anthelmintische werking van methyridine werd voor het eerst in 1961 door
Broome en Greenhal gh beschreven. In de daarop volgende jaren bleek het,
ondanks de beperkte veiligheidsmarge, een bruikbaar en snel werkend chemothera-
peuticum te zijn bij een aantal zoogdieren en vogels.

Methyridine (2-(;S-methoxyethyl)pyridine) is een vloeibare, kleurloze, enigszins zoet
ruikende organische base, die in water en ethylalcohol goed oplosbaar is. Het is een
agressieve stof, die o.a. nibber en autolak aantast; alles wat er mee in aanraking is
geweest dient grondig met water te worden gereinigd.

Methyridine kan zowel per os (Mintic®) als parenteraal worden toegediend (Pro-
mintic®). Meestal wordt het subcutaan ingespoten.

Aan kip en duif kan Mintic® door het drinkwater worden toegediend in een con-
centratie van 0,36% methyridine-base, gedurende 8 uur. Door de afwijkende
smaak wordt echter een vlotte opname verhinderd.

Vanuit het darmkanaal wordt methyridine goed geresorbeerd: Bij schapen wordt
2 uur na toediening per os van 200 mg per kg een maximale bloedconcentratie
bereikt van ongeveer 80 /j.g per ml. Na subcutane injectie van dezelfde dosis vindt
eveneens een snelle opname plaats, wat na 2 uur resulteert in een maximale bloed-
concentratie van 120 a 1.50 /ig per ml.

2 De Werkgroep Wormmiddelen van de Faculteit der Diergeneeskunde, p/a Drs. J. H.
Boersema, Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten, Yalelaan 7,
Utrecht.

**) The Anthelmintics Working Party of the Faculty of Veterinary Medicine, c/o Drs. J. H.
Boersema, Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases, Yalelaan 7,
Utrecht, the Netherlands.

3 Uitvoeriger samenvattingen van al deze artikelen zullen na beëindiging van de artikelen-
reeks in aparte uitgave verschijnen.

Van methyridine is ook resorptie door de intacte huid aangetoond. Voorzichtigheid
is dus geboden.

In de lever wordt methyridine snel gebiotransformeerd waarbij als belangrijkste
metaboliet ontstaat het 2-pyridyl-azijnzuur, dat vervolgens onveranderd of als
glycine-conjugaat met de urine wordt uitgescheiden. Vanuit de bloedbaan wordt
onveranderd methyridine uitgescheiden in het maagdarmkanaal, waarna het op-
nieuw wordt geresorbeerd en gcmetaboliseerd. Dc dannspiegel verioopt parallel
aan de bloedspiegel. Er vindt dus steeds een goede uitwisseling plaats tussen bloed
en darminhoud. Dit verklaart de goede anthelmintische eigenschappen van methy-
ridine t.a.v. de larvale stadia in de darmwand.

De biologische halfwaardetijd van methyridine bij schaap en rund is resp. 2 en 4
uur.

Uit laboratoriumproeven blijkt, dat methyridine na intraveneuze toediening bij
konijnen bloeddrukveriaging veroorzaakt. Verder interfereert methyridine bij de
neuromusculaire prikkeloverdracht. Dit is zowel geconstateerd bij het intacte dier
als bij het spierzenuwpreparaat in vitro. De werking is het beste te vergelijken
met die van de spierrelaxanda decamethonium en succinylcholine.
In vitro veroorzaakt dit anthelminticum tevens een toename van de gladde spier-
tonus.

Van methyridine kunnen reeds na therapeutische dosering, toxische neveneffecten
worden waargenomen. Deze bestaan uit speekselen, anorexie, incoördinatie en
ataxie.

Hond, kat en vogels kunnen gaan braken terwijl bij kat en kip tevens diarree kan voorkomen.
Bovendien kan bij hennen de eiproduktie gedurende een week met 3-10% verminderd zijn.
Kalveren en lammeren jonger dan 4 weken en koeien en ooien in de periode van 4 weken
vóór tot 4 weken na de partus zouden niet behandeld mogen worden.

De toxische neveneffecten bij het paard zijn ernstiger dan bij andere diersoorten. Wordt de
Wordt de dosis verdubbeld, dan kan dat voor rund en schaap al fatale gevolgen hebben.
Driemaal de therapeutisch geadviseerde dosis is vaak letaal voor varkens, kip en duif.
De dood treedt in t.g.v. verlamming van de skeletmusculatuur en depressie van de ademhaling.

Naast deze verschijnselen kunnen er bij ])arenterale toediening ook locale reacties
optreden.

Subcutane toediening kan een hevige pijn veroorzaken (hond, kat). Op de injectieplaats gaat
zich een lokale ontstekingsreaktie ontwikkelen, die vooral bij het paard met nekrose gepaard
kan gaan. Bij hond, kat en duif dient het preparaat dan ook vóór de s.c. injectie 5 maal ver-
dund te worden, terwijl bij herkauwers nooit meer dan 20 ml op één plaats mag worden ge-
injiceerd.

Bij het rund kan methyridine ook intraperitoneaal worden ingespoten. Het effect zou groter
zijn dan na orale of subcutane toediening, maar ook treden eerder toxische verschijnselen op.
Deze zijn niet ernstig en meestal binnen een dag voorbij. Er werd geen nadelig effect op het
Peritoneum waargenomen. Bij varken en schaap ontstonden na i.p. injectie ernstige reakties
in de vorm van spierfibrillaties en sterke toename van adem- en hartfrekwenüe. Intraperito-
neale toediening moet bij deze diersoorten dan ook worden ontraden.

Bij lammeren trad na intramusculaire injectie abcesvorming op. Bij slachting (6 weken later)

De toepassing van methyridine is in hoofdzaak beperkt tot herkauwers en duiven.
Het werkingsspectrum omvat de meeste van hun darmnematoden; het is werkzaam
zowel ten aanzien van de volwassen wormen als tegen de larvale stadia in de darm-
wand. De gevoeligheid van Trichuris spp. (herkauwers, varken, hond), Strongy-
loides spp. (paard, herkauwers, varken) en Capillaria spp. (kip, duif) vormen een
speciale indicatie voor toepa.ssing bij deze diersoorten met uitzondering van het
paard. Methyridine is bovendien goed werkzaam tegen Dictyocaulus viviparus en
D. f Har ia (herkauwers).

Bij experimentele longwonn-infecties bleken de zes dagen oude larven ongevoelig
te zijn in tegenstelling tot de twaalf dagen oude parasieten. Binnen 24 uur wordt
98% van de volwassen longwormen afgedreven.

Ook de Trematoden Echinoparyphium en Echinostoma bij de duif zijn goed ge-
voelig.

Minder werkzaam is methyridine ten aanzien van de overige longwormsoorten:
Muellerius capillaris, Protostrongylus rufescens (kleine herkauwers), Metastrongylus
spp. (varken) en Aelurostrongylus abstrusus (kat); de Ascaridata (paard, varken,
hond, kat, vogels), Heterakis spp. (kip, fazant) en de maagwormen: Haemonchus
en Ostertagia spp. (herkauwers).

Dit laatste is begrijpelijk, daar methyridine in de lebmaag- zijn werking verliest
(reeds bij pH = 3), ten gevolge van dissociatie, waardoor het niet of nauwelijks
via de ciiticula van de woim kan worden opgenomen. Van de andere kant moet
gesteld worden, dat bij een emsüge ostertagiosis de pH in de lebmaag verhoogd is,
waardoor enige werking van methyridine is te veiwachten.

Bij het spierzenuwpreparaat, verkregen van Ascaris lumbricoides, veroorzaakt methy-
dine net als acetylchohne een toename van de spiertonus. Na uitwassen met voe-
dingsvloeistof treedt relaxatie op, waarna (dit in tegenstelling tot acetylchohne) een
toestand van paralyse intreedt. Deze paralyse is op te heffen door toevoegen van
tubocurarine of piperazine. De bij het zoogdier spierrelaxerend werkende farmaca
decamethonium en succinylcholine geven bij het spierzenuwpreparaat van Ascaris
e&nzelfde reaktiebeeld te zien als methyridine. Hieruit blijkt dat methyridine waar-
schijnlijk een interactie aangaat met cholinergische receptoren \\an de parasiet,
waardoor een toestand van blijvende depolarisatie (en verlamming) ontstaat. Dit is
des te meer waarschijnlijk, daar de concentraties van methyridine in dannlumen,
darmwand en longweefsel hoger liggen dan de toegepaste concentraties van dit
anthelminticum in vitro.

N.B. De doseringen zijn opgegeven voor methyridine-base; methyridinesulfaat hevat 75% van
deze base.

Intoxicatieverschijnselen treden op wanneer methyridine gecombineerd wordt met
diethylcarbamazine (van beide preparaten de therapeutische dosering). Deze com-
binatie vercwrzaakte zowel bij herkauwers als bij laboratoriumproeHieren intoxi-
catieverschijnselen bestaande uit: tachycardie, speekselen, ademhalingsmoeilijk-
heden, pupil-dilatatie, spasme en diarree. Binnen twee uur werd een geleidelijk
herstel waargenomen, óf trad sterfte op.

Nevenverschijnselen ontstaan ook wanneer methyridine samen wordt gegeven met
anthelmintica uit de groep van de organische fosforverbindingen. Tussen de toe-
diening van methyridine en de toediening van organische fosforverbindingen of
diethylcarbamazine wordt een interval van tenminste twee weken aanbevolen.
Op theoretische gronden lijken combinaties met piperazine, fenothiazine, tetra-
misole of pyrantel minder geschikt. In hoeverre dit juist is, is niet met zekerheid
bekend.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44 (toestel
219).

2. Treatment and prevention of foot-rot in sheep with Fusiformis nodosus vaccine
Vet. Ree., 91, 447, (1972).

Op acht bedrijven in Victoria (Australië), waar rotkreupel endemisch was, werden, door
klauwinspectie, de niet-aangetaste dieren uitgezocht, geoormerkt en verdeeld in een proef-
groep en een controle-groep.

De dieren in de proefgroepen ontvingen twee intramu.sculaire injecties van 2 ml bivalent
Fusiformis nodosus-vacc\'m met een tussentijd van 7 dagen. Drie weken na de tweede vaccin-
dosis werden 6 tot 10 door rotkreupel aangetaste schapen toegevoegd aan de samen-
gevoegde gevaccineerde en niet-gevaccineerde groepen op elk bedrijf. In totaal waren ruim
1350 schapen bij dit experiment betrokken.

In alle groepen, zowel gevaccineerde als niet-gevaccineerde, trad rotkreupel op, die op het
hoogtepunt van de uitbraak varieerde van 10 tot 62% (gemiddeld 30%) bij gevaccineerde
dieren en van 51 tot 82% (gemiddeld 68%) bij niet-gevaccineerde dieren.
In de loop van het experiment werd van de gevaccineerde dieren 40,4% aangetast tegen
78,8% van de niet-gevaccineerde dieren. Op het bedrijf waar op het hoo.gtepunt van de
uitbraak 62% van de gevaccineerde dieren was aangetast, werd een bacteriestam geïsoleerd, die
serologisch afweek van de beide vaccinstammen. In vergelijking tot de niet-gevaccineerde
dieren verliep de ziekte bij de .gevaccineerde schapen minder ernstig; er waren per dier minder
hoeven aangetast en herstel trad sneller op.

2. Behandeling en prevenrie van rotkreupel bij schapen met Fusiformis nodosus-vaccin

Schapen met chronische en met acute rotkreupel op vijf bedrijven veerden behandeld met
Fusiformis nodosus-vaccin door het toedienen van twee intramusculaire injecties van 2 ml met
een tussentijd van 7 dagen, terwijl op elk bedrijf een even groot aantal aangetaste dieren
onbehandeld bleef. Op twee van de bedrijven werd tevens de helft van de niet-aangetaste
dieren preventief gevaccineerd.

Op vier van de vijf bedrijven genazen de gevaccineerde schapen sneller dan de niet-gevacci-
neerde. Op drie van de vier bedrijven trad meestal genezing op binnen twee maanden na
behandeling. Op het vierde bedrijf was het verschil tussen behandelde en niet-behandelde
dieren pas na 4 maanden significant.

Op twee bedrijven genazen gevaccineerde dieren, terwijl de ziekte zich uitbreidde onder de
niet-gevaccineerde. Op de beide bedrijven waar de niet aangetaste dieren preventief werden
gevaccineerd, trad uitbreiding op onder zowel gevaccineerde als niet-gevaccineerde dieren, zij
\'het onder de gevaccineerde dieren in mindere mate. Op het hoogtepunt van de uitbraak werd
op het ene bedrijf 40% van de gevaccineerde dieren tegen 55% van de niet-gevaccineerde
dieren aangetast en op het andere bedrijf 20% van de gevaccineerde tegen 50% van de niet-
gevaccineerde.

Kemen, M. and C o g g i n s, L.: Equine infectious anaemia: transmission from infected

Van 52 veulens van merries met serumpositieve infektieuze anemie (E.I.A.) kon bij 12 binnen
4 maanden na de geboorte virus en antilichamen worden aangetoond.

Van deze 12 waren er 5 (= 10%) afkomstig uit een groep van 45 veulens van klinisch
gezonde oudere merries (met E.I.A. antilichamen in bloed) en 7 (= 100%) waren van
7 merries met klinische verschijnselen van E.I.A.

De wijze van infektie was slechts in 2 gevallen duidelijk: een intra-uterine infektie bij een
veulen dat op 8 maanden werd geaborteerd en slechts enkele minuten leefde. Het bloed van
de foetus bevatte antilichamen en m.b.v. een miltsuspensie kon een gezonde pony worden
besmet. Bij een ander veulen moest besmetting plaats hebben gevonden op het einde van de
dracht of tijdens de partus. Het dier had bij de geboorte geen antilichamen en hoewel het
direkt werd geïsoleerd en opgroeide bij een E.I.A. vrije merrie kon binnen 4 maanden E.I.A.
worden vastgesteld. Van de 8 overige veulens kon de wijze van besmetting niet worden vast-
gesteld. Als mogelijkheden geven de auteurs aan:

b. via insekten van besmette moeder op veulen, alhoewel een intra of uterine infektie
met de onmogelijkheid van antilichaamvorming van en/of veriengde inkubatietijd van het
virus in de foetus niet worden uitgesloten.

Straub, O. G.: Impfung gegen den Bläschenausschlag und die Rhinotracheitis des Rindes.
Tierärztl.\'Umschau, 27, 496, (1972).

De enting tegen I.B.R. en I.P.V. was met de levende Amerikaanse I.B.R.-entstof te gevaariijk
en had met de dode Duitse entstof geen resultaat. Daarom is een nieuwe levende entstof uit
het I.P.V.-virus ontwikkeld en getest tegen I.B.R. en I.P.V.

Acht dieren werden met een entstof i.m. geënt en acht dieren werden met entstof gesprayed
op de slijmvliezen van respiratie- en genitaalapparaat. De dieren werden in isolatiestallen
gehouden.

De entstof werd samengesteld uit een I.P.V.-veldstarn. Voor de testinfectie werden verschil-
lende virussen gebruikt bv. I.B.R.-stam LA, I.P.V.-stam W.ABU I, de abortusstam „G" en de
homologe volvirulente stam.

Gedurende 28 dagen werd geprobeerd het virus te isoleren en te kweken via primaire kalver-
niercelkulturen. Ook werd er bloed genomen voor de serumneutralisatietest. De dieren werden
iedere dag klinisch bekeken en getemperatuurd. Tevens werden een aantal kontroledieren ge-
houden.

5. de kontroledieren vertoonden klinische verschijnselen en scheidden tot 17 dagen virus
uit.

1. de i.m. geënte dieren vertoonden lichte verschijnselen van I.B.R. en I.P.V. Er trad
geen abortus op en de reïsolering van het virus uit het secretum lukte tot de 11e dag;

2. de met spray geënte dieren werden helemaal niet ziek. Reïsolering van het virus was
als bij de andere groep.

Serumneutralisatietest: de humorale antilichamen hebben dezelfde hter na een dubbele enting
als na twee keer klinisch ziek zijn. De titers waren voor alle groepen even hoog na de test-
infectie.

2. dieren die 2 maal geënt zijn met een tussenperiode van 6 weken hebben een grote stij-
ging aan antilichamen en een éénmalig „booster" per jaar is genoeg;

3. de 2-malige spraymethode wordt aangeraden voor melk- en fokvee en een 1-malige
i.m.-methode voor mestvee;

4. er bestaat geen gevaar voor abortus en via de sprayenting verkrijgt men ook een pas-
sieve overdracht via de biest naar het kalf.

Seid Ier, D., T r a u t w e i n, G., Böhm, K. H.: Ubertraging der zellvermittelten allergi-
schen Hautreaktion bei Rotlauf des Schweines. 7M. Vet. Med., B 19, 567, (1972).
In een vorig artikel was door de auteurs bewezen, dat met E.rhusiopathiae geïnfecteerde of
met een E.rhusiopathiae bevattend „vaccin" behandelde varkens een vertraagd type overge-
voeligheidsreactie vertoonden ten opzichte van E.rhusiopathiae-"a]leTgeen".

Vertraagd type overgevoeligheid („delayed type hypersensitivity") is een kwestie van celge-
bonden innnuniteit, d.w.z. wordt veroorzaakt door gesensibiliseerde lymfocyten. Het gelukte de
auteurs dan ook om deze toestand van vertraagd type overgevoeligheid adaptief over te bren-
.gen door injecties van celsuspensies uit de lymfklieren van de genoemde varkens bij een aan-
tal varkens, die vóór de proef een negatieve huidtest hadden.

Hiermee was het definitieve bewijs geleverd, dat bij varkens met vlekziekte, naast de humo-
rale immuniteit, ook de celgebonden imnumiteit een rol speelt.

PROGESTERONBEHANDELING EN SERUM CALCIUM- EN ANORGANISCH FOS-
FAATGEHALTE BIJ RATTEN.

Murin O. P. and V a 1 b o x e n, M.: .A study of the effect of short-term progesterone treat-
ment on serum calcium and inorganic phosphorus concentration in the rat Acta Vet scand
13, 185, (1972).

Weinig is bekend van de mogelijke invloed van progesteron op de calciumstofwisseling. Toch
is een behandeling met progesteron wel aangegeven ter preventie van melkziekte.
In verband met het feit, dat de tot nu toe bekende gegevens géén voldoende informatie over
de mogelijke toepassing van progesteron ter preventie van melkziekte verschaffen, werd door
schrijvers het plan opgevat om 2 series experimenten uit te voeren om het hormoon voor dit
doel te testen. In deze publikatie wordt het eerste onderzoek vermeld.

Daarbij werd de invloed van een kortdurende toediening van progesteron op het calcium- en
anorganisch fosfaatgehalte in het bloedserum nagegaan bij 4 normale ratten (proefgroep A)
en bij 4 ratten zonder bijschildklieren (proefgroep B). Bij de dieren van groep B waren de
bijschildklieren namelijk door middel van een electro-cauter uitgeschakeld. Deze ratten werden,
evenals een controlegroep van 4 ratten (C), reeds enige tijd gevoed met een calciumarm
dieet.

De 8 ratten van de 2 proefgroepen kregen elk gedurende 4 dagen dagelijks 1 injectie met
0,7 mg progesteron. Ook werd dagelijks van alle ratten een bloedmonster uit de staart ge-
nomen; bij de proefgroepen gebeurde dit vóór de injectie. In het bloedserum werden het
calcium- en anorganisch fosfaatgehalte bepaald. Het calciumgehalte vertoonde bij de normale
ratten (A) en bij de controlegroep (C) een lichte stijging (van 9,5 naar 10 mg/100 ml); bij
deze groepen daalde het anorganisch fosfaatgehalte duidelijk (van 8 ä 9 mg naar 5 mg/100
ml).

Bij de ratten zonder bijschildklieren (B) bleef het calciumgehalte gelijk en werd alleen een
lichte stijging van het anorganisch fosfaatgehalte gezien.

Geconcludeerd wordt, dat de progesterontoediening gedurende 4 dagen géén invloed heeft
op het calciumgehalte. De lichte stijging die erna gezien werd bij de ratten met intacte bij-
schildklieren (A) wordt toegeschreven aan een invloed van het parathormoon, als reactie op
het calciumarm diëet; dit omdat dezelfde stijging ook werd gezien bij de niet-behandelde
dieren (C) en óók omdat de calciumstijging gepaard ging met een daling van het anorganisch
fosfaat; dit is een verschijnsel dat typisch is voor een parathormooneffekt.

De lichte stijging van het onarganisch fosfaat bij de dieren zonder bijschildklieren wordt als
normaal beschouwd; deze stijging wijst derhalve niet direkt op een progesteroneffekt, temeer
niet daar bij de andere behandelde groep (A) het anorganisch fosfaat zo duidelijk daalde.

CONGENITALE OOGAFWIJKINGEN BIJ RUND, PAARD, KAT EN HOND
Riester, W. A.: Congenital ocular defects in cattle, horses, cats and dogs, ]. Am. vet. med.
Assoc., 160, 1504, (1972).

Bij een groep van 131.453 paarden, runderen, katten en honden, aangeboden aan 10 veteri-
naire fakulteiten in de U.S.A. en Canada, van begin 1964 tot eind 1969, werden bij 673
dieren congenitale oogafwijkingen geconstateerd.

Van het totale aantal congenitale afwijkingen wordt bij het paard 3% door oogafwijkingen
gevormd, bij het rund is dit 5%, bij de kat 9% en de hond zelfs 15%.

De 9 meest geconstateerde congenitale oogafwijkingen waren in afdalende frequentie van voor-
komen :

1. Gong. ectasie syndroom (GES) ook wel genoemd collie-eyc-syndroom bij de Collie en
Sheltie.

3. Cong, cataract: bij vele rassen, maar met duidelijke pre-dispositie voor de Am. c. spaniel
en de Dwergschnauzcr. Bij liet paard is dit de meest voorkomende cong. oogafwijking. Er
werd geen raspredispositie gevonden.

4. Microphthalmie-anophthalmie: Collie en Samojeed. Bij de Collie mogelijk ook door het
fokken op kleine ogen.

6. Cong. afwijkingen van het traanafvoerapparaat. Dwergpoedel. Speciaal gevonden bij witte
hondjes, maar mogelijk doordat bij hen deze afwijking meer opvalt.

7. Dermoid: bij de Shorthorn en de St, Bernard. Ook veel gezien bij de Welsh Gorgi, Ba.sset
en de Tackel, mogelijk samenhangend met de achondroplasie van deze laatste rassen.

8. Membr. pup. pers.: Basenji. Ook gezien bij 4 andere hondcrassen, rund en kat.

9. Cong. ectropion: Bulldog, Chow-Chow en Ierse Setter. De schrijvers vragen zich af of de
pathogenese van cong. entropion-ectropion mogelijk dezelfde is.

Er werden enkele combinaties van defecten gevonden die mogelijk een syndroom genoemd
kunnen worden. Multipele oogafwijking in combinatie met hydrocephalus bij de Shorthom.
Bij de Dwergpoedel: membr. pup. pers. en cong. cataract of microphtalmie. Cryptorchidie en
cong. entropion bij de St. Bernard. Cryptorchidie en cong. cataract zonder een raspredispositie.
Het dove-witte-kat-syndroom „D.W.C.", gekarakteriseerd door heterochromia, cong. cerebel-
laire hypoplasie en doofheid. Dit wordt vergeleken met het Waardenburg-syndroom bij de
mens.

In vergelijking met het rapport van 1963 bleek de toestand, wat betreft het cong. entropion
bij de Am. e. spaniel, verbeterd.

De schrijvers waarschuwen voor ernstige oogdefecten in één ras, die vele generaties kunnen
door werken. Vroege herkenning en selectief fokken geven mogelijk een verbetering of pre-
ventie.

Hamilton, J. M. £uid Knight, D.: Cartilagenious tumours in dogs; a desoription of
two cases. Vet. Rec., 92, 41, (1973).

Het klinisch verloop van 2 honden met respectievelijk een chondroom en een chondrosarcoom
wordt beschreven. De diagnose werd gesteld na biopsie, nadat bleek dat operatie niet mogelijk
was, omdat beide tumoren stevig met de ribben waren vergroeid.

Bij post-mortem onderzoek bleek het chondroom, op de thoraxwand van een 8 jaar oude
Dalmatiër, zodanig expansief in de borstholte te zijn gegroeid (grootte 24 x 24 x 22 cm,
gewicht 5,6 kg), dat de functie van de borstorganen ernstig was gestoord, waardoor euthanasie,
ongeveer 1 jaar na het stellen van de diagnose, noodzakelijk was.

Het chondrosarcoom, op de thora.xwand van een 11 jaar oude Labrador (grootte 29 x 29 x 16
cm, gewicht 6,8 kg), bleek meer infiltratief te groeien, met uitgebreide metastasen in longen
en pleura, waardoor de hond 11 maanden na het stellen van de diagnose stierf.
Uit een literatuuroverzicht dat beide schrijvers geven, blijkt dat pure kraakbeentumoren bij de
hond slechts zelden voorkomen (volgens verschillende schrijvers variëerde dat van 3—7 kraak-
beentumoren op 1000 tumoren). Vaak bleken platte beenderen, vooral de ribben, de primaire
lokalisatie te zijn.

Go wan, R. M.: Hyostrongylus rubidus; the size and structure of worm populations in
adult pigs. Vet. Ree., 89, 186, (1971).

Bij een onderzoek naar de omvang van de Hyostrongylus rubidus infectie bij varkens werden
478 magen van varkens afkomstig van 65 bedrijven onderzocht.

Men gebruikte de volgende methode: De meestal lege magen werden geopend en gespoeld.
Het spoelwater werd aangevuld tot 5 liter, waarna er 2 monsters van 50 ml uit werden ge-
nomen. Ook werd de mucosa van de maagwand losgemaakt, fijn gemaakt en vermengd met
5 liter 0.5% zure pepsine oplossing, uit welk mengsel ook weer 2 monsters van 50 ml werden
genomen. Deze monsters werden gezeefd door een zeef met 170 gaatjes per cm. De op de zeef
achtergebleven wonnen werden geteld. Iedere worm was op deze manier gelijk aan 50 wormen
in de maag van het varken. Er werd verschil gemaakt tussen larven en volwassen wormen.
50 Bedrijven waren zeker besmet. Over de andere 15 bedrijven kon geen zekerheid worden
gekregen, daar er van deze bedrijven te weinig dieren werden onderzocht.

De grootste aantallen larven werden gevonden m november, december en januari van de
jaren 1969 en 1970. De laagste aantallen in mei en juni volgend op de eerder beschreven
pieken. 60% van de dieren had in de herfst meer dan 100 larven tegen 22% in het voorjaar.
De seizoensinvloed bij de volwassen wormen was moeilijker te achterhalen daar deze aan-
tallen gedurende het jaar minder varieerden. Bij 58% van de dieren werden volwassen
wormen gevonden, en zowat de helft van deze dieren hadden meer dan 100 wormen.
14 Varkens hadden meer dan 5000 wormen.

Tussen lacterende en niet-lacterende zeugen werd een gering verschil in de mate van infectie
gevonden. Dit was niet het geval tussen niet-lacterende zeugen en beren, en tussen oude en
jonge zeugen, waarbij geen verschil gevonden werd. Dat er geen verschil gevonden werd tussen
de lacterende en niet-lacterende zeugen wordt geweten aan het optreden van een „self-cure "
reactie na het spenen van de biggen.

Uit zijn bevindingen concludeert de auteur tenslotte dat de seizoensinvloeden bij de vrij
levende stadia van Ostertagia spp. dezelfde zijn als die bij Hyostrongylus rubidus. Tegen het
einde van het jaar zal het milieu meer infectieuze larven bevatten.

Baird, J. D., Williams, T. and C 1 a r t o n, P. D.: A premature birth associated with
L. pomona infection in a mare. Austr. vet. ]., 48, 524, (1972).

Het gaat in deze publicatie om een 14 jaar oude volbloed merrie die na 315 dagen draagtijd
een hengstveulen ter wereld brengt met de volgende verschijnselen: het veulen is sloom, kan
niet staan en dus niet drinken en de lichaamstemperatuur bedraagt 35\'\'C; de slijmvliezen zijn
icterisch met zeer veel petechiën; een beiderzijdse iridocyclitis. Na 30 uur was het veulen wat
attenter en wel met een pols van 126, een ademhaling van 32 en een temperatuur van 36.4°C,
terwijl de slijmvliezen meer oranje van kleur waren geworden.

Serologisch onderzoek van de biest van de merrie tot 36 uur na de partus en van het bloed-
serum van merrie en veulen tot 8 maanden post partem, wees duidelijk een infectie met
L. pomona bij de merrie als oorzaak van deze vroeggeboorte aan.

De betreffende merrie werd geweid op grasland waarop gier van een grote varkensfokkerij was
gebracht. In juli 1970 traden op de varkensfokkerij de eerste abortusverschijnselen op bij een
aantal zeugen, veroorzaakt door L. pomona.

In november 1970 traden op de stoeterij de eerste vroeggeboorten bij merries op die alle op
het besmette grasland geweid waren.

Mündt, S.: Dexa-Tomanol bei Hund und Katze. Prakt. Tierarzt, 53, 552, (1972).
De werkzame stoffen in dit preparaat zijn isopyrine, Phenylbutazon, het cortcosteroïd dexa-
methason en cinchocaïne als lokaalanaesteticum.

Dexa-Tomanol remt bestaande ontstekingsreacties, isopyrine zorgt voor het analgetisch effect,
de toediening is pijnloos door de toevoeging van de lokaalanesteticum. Daar Phenylbutazon
bij de hond 12 maal sneller wordt afgebroken dan bij de mens, is de toepassing van dit
preparaat in de kleine-huisdieren praktijk minder effectief dan in de humane geneeskunde.
Dexa-Tomanol heeft dit nadeel niet.

In Hamburg werden ± 100 honden en katten met het preparaat behandeld, de indicaties tot
het gebruik waren zeer uiteenlopend, van reumatoide klachten tot postoperatief wondoedeem.
Zorgvuldige auscultatie van het hart is noodzakelijk, daar Tomanol gecontraindiceerd is bij
hartdecompensatie.

De hond verdraagt Dexa-Tomanol zeer goed en daarom is het preparaat een belangrijke aan-
winst bij afwijkingen aan het bewegingsapparaat en postoperatieve wondzwelling met koorts.
Bij katten trad 10 minuten na toediening vaak spiertrillen en speekselen op, het therapeutisch
effect was echter goed.

Ten vervolge van hetgeen op pagina 512 van dit tijdschrift over de inhoud van aflevering 2
van het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift werd vermeld, \\\'olgt onderstaand de inhoud
van de volgende aflevering:

Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 42, (3), (1973).
Oorspronkelijke bijdragen:

De Meurichy, W., Thoonen, H., Wolf, G., H o o r e n s, J.: Colibacillose bij jonge
biggen.

Viaene, N., Devos, A.: De invloed van spectinomycine op experimentele E. Coli infec-
ties van de luchtzakken bij mestkuikens.
Po el voor de, J.: Epidemiologie van een Oesophagostomum spp. infectie bij beren.
B O u c k a e r t, A , M a t t h e e u w s, D.: Avaskulaire nekrose van de femuorkop bij de hond.
Willoughby, R. .A , Oyaert, W.: Zinkvergiftiging bij veulens.

Pensaert, M., De Meurichy, W., Vandeplassche, M.: Rhinopneumonie (virus-
abortus) bij paarden in België. Virusisolatie en serologisch onderzoek.
Uit de tijdschriften, Kronijk, Boekennieuw^s.

In Nederland wordt de mastitis bij koeien in verreweg de meeste gevallen veroorzaakt door
streptococcen, in mindere mate door stafylococcen en zo nu en dan door andere bacteriën,
zoals o.a. de Corynebaclerium pyogenes en de Escherichia coli. Daar in het algemeen masti-
tiden worden behandeld, zonder dat van te voren de verwekker is aangetoond, dient gebruik
te worden gemaakt van een preparaat dat o.a. aan de volgende eisen voldoet:

4. De ontstekingsreactie snel onderdrukken en herstel van het beschadigde weefsel bevor-
deren.

Gaarne zou ik vernemen .aan welke antibiotica of chemotherapeutica de voorkeur wordt ge-
geven en of het toevoegen van respectievelijk gluco corticoïden, enzymen of bepaalde vitaminen
zinvol is.

1. Het is een utopie te veronderstellen, dat er één preparaat zou zijn, dat optimale .genezings-
kansen biedt bij de toepassing van elke vorm van mastitis. De aard van de verwekker en
de hierdoor opgewekte laesie enerzijds en het verschil in afweerkrachten van het uier-
weefsel zelf tijdens en na de lactatie anderzijds, stellen verschillende eisen aan chemo-
therapeuticum en drager waarin dit is gehuld, welke niet in één combinatie te verenigen
zijn.

2. De verschillende penicillinezouten, streptomycine en neomycine cn combinaties hiervan
zijn vermoedelijk wel de meest gebruikte antibiotica in de mastitis-therapie. Ze werken
over het algemeen weinig prikkelend op het uierweefsel.

3. Het succes van de therapie met deze bactericide werkende antibiotica is in zeer vele ge-
vallen bewezen. De mate hiervan is echter afhankelijk van de aard van de verwekker, de
ernst van de laesie en de omstandigheden waaronder de mastitis is ontstaan. De dragers
van de verschillende preparaten zijn zo samengesteld, dat het antibioticum bij lacterende
uiers betrekkelijk kort (1 tot enkele dagen), tijdens de droogsand vrij lang (meerdere
weken) in de uier behouden blijft.

4. De waarde van de toevoeging van gluco-corticoïden, enzymen of bepaalde vitaminen aan
mastitispreparaten, moet als dubieus worden aangemerkt.

Op 9 augustus 1972 werd bij ons een kalf aangevoerd met als anamnese: chronische

Het betrof een F.H.-kalf van ca. \'/2 jaar, dat erg vermagerd was en ingevallen ogen

Bij de keuring na het slachten bleek dat de gehele linker longhelft geabcedeerd was
tot een kinderhoofd grote blaas, omgeven met enig atelectatisch longweefsel en gevuld
met lucht en een weinig pus.

Uit de pus werden E. coli, hemolytische en niet-hemolyUsche stafylokokken ge-
kweekt (met dank aan Dr. F. W. van Ulsen van de Gezondheidsdienst te
Zwolle).

De keuringsuitspraak luidde: afgekeurd wegens cachexie volgens art. 6 lid 1 van het
Keuringsregulatief.

Drs. W. W. Braunius; Adj dir. Vleeskeuringsdienst te Meppel, de Tjalk 15, Zwartsluis.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 98, afl. 12, 1973 595

Inspection after slaugfiter showed that abscess formation liad involved the entire left half
of the lung, having transformed it into a vesicle the size of a child\'s head, surrounded by
some atectatic lung tissue and filled with air and a small quantity of pus.

E. coli, haemolytic streptococci and anhaemolytic streptococci were isolated from the pus
(for which thanks are due to F. W. v a n Ulsen of the .Animal Health Service, Zwolle).
The verdict following inspection was: condemned for cachexia under Section 6, Paragraph
1, of the Meat Inspection Regulations.

Een steeds groeiende samenwerking tussen veeartsen en agronomen enerzijds en ethologen
(psychologisch en zoölogisch gevormd) anderzijds heeft voor gevolg gehad dat de „Toege-
paste of Veeartsenijkundige Ethologie" zich de laatste jaren zo ontwikkeld heeft, dat haar
specifiek-eigen onderzoeksproblemen meer en meer erkend zijn geworden. Tengevolge daarvan
is er een nood ontstaan aan een coördinerend organisme, dat voor een betere uitwisseling van
informatie en een meer intensieve samenwerking zou kunnen zorgen, en dat tevens deze
nieuwe interdisciplinaire activiteiten zou concretiseren.

De „Society for Veterinary Ethology" organiseerde haar eerste vergadering in 1967. Sedert-
dien" heeft zij een steeds groeiende succesvolle ontwikkeling gekend. Tot 1971 was de SVE
hoofdzakelijk een Britse vereniging. In dat jaar echter rees het aantal niet-Britse leden aan-
zienlijk, en de vereniging kreeg een internationaal karakter. Heden zijn de leden verspreid

De vereniging vergadert ten minste tweemaal per jaar en geeft haar „Newsletter" uit. Tot
nu toe hebben deze vergaderingen steeds plaatsgegrepen in Groot-Brittannië. De toekomstplan-
nen zijn echter zo, dat indien in bepaalde landen het aantal leden een voldoende peil be-
reikt, deze landen hun eigen vergaderingen zullen kunnen organiseren, en ook in aanmerking
zullen komen voor internationale samenkomsten. Een dergelijke vergadering „on the Conti-
nent" is reeds gepland.

Elkeen die wenst verdere inlichtingen te bekomen, of lid te worden (£ 1), wordt verzocht
kontakt te nemen met de verantwoordelijke voor de Europese leden: Frank O. ödberg,
M.Sc. (Corresponding Council Member) R.U.G. - F.P.P.W., K.L. Ledegancksraat 35,
B-9000 Gent, 22.78.21. - post 431.

Enkele punten uit de statuten van de Society for Veterinary Ethology.
Aims of the Society. The aims of the Society are specially directed to:

(a) the stimulation whitin the veterinary profession of enquiry and research into the beha-
viour of animals.

(b) the encouragement of discussion on the veterinary aspects of animal behaviour and the
publication of original work in this field.

(c) the furtherance of ethological knowledge relative to the care and utilisation of domes-
ticated, captive and free-living animals.

(d) the provision of a medium to promote the exchange of information between veterinarians
and between them and others concerned with the behaviour and well-being of animals.

Membership. All persons holding veterinary of other qualifications deemed satisfactory to the
Council are eli.gible for membership of the Society.

Subscriptions. The annual subscription is one pound, payable on election and annually in
advance on 1st June of each year.

Meetings of the Society shall be held at least twice a year, a Summer Meeting and a Winter
Meedng and at other times considered advisable by the Council. The venue and data shall
be decided by the Council.

The Summer Meeting and the Winter Meeting shall be followed by a symposmm for the
reading of papers and their discussion.

PREVENTIE VAN „JEUKPEST" (ZIEKTE VAN AUJESZKY)
Runderen getecheiden van varkens opstalkn

De ziekte van Aujeszky hoort gezien karakter, wijze van smetstofverspreiding en mogelijk-
heden tot bestrijding, niet in de Veewet thuis.

Aldus vangt de minister van landbouw en visserij, drs. J. Boersma tevens namens diens ambt-
genoot van volksgezondheid en milieu-hygiëne, dr. L. B. J. Stuyt, zijn schriftelijk ant-
woord aan op vragen die de Tweede Kamerieden, de heren Van Zeil en De Bekker hebben
gesteld naar aanleiding van de ziektegevallen in de Gelderse Vallei, c.a., die tot schade wegens
veesterfte hebben geleid.

Voor tegemoetkoming in de sciiade aciiten de ijewindslieden geen termen aanwezig. Enerzijds
vallt op dit moment niet te voorspellen of het optreden van de ziekte in zijn huidige ver-
schijnmgsvorm een tijdelijk karakter heeft. Anderzijds doet de schade zich in hoofdzaak voor
bij rundvee en voornamelijk ten gevolge van de wijze van huisvesting, nl niet of onvoldoende
gescheiden van de varkens. Van de zijde van de Gezondheidsdiensten voor Dieren is gewezen
op de risico\'s die het gezamenlijk huisvesten van runderen en varkens met zich meebrengt
Dit risico moet dan ook worden beschouwd als een bedrijfsrisico.

Voor oudere varkens op aangetaste bedrijven zijn geen mogelijkheden tot effectieve bestrij-
ding aanwezig. Aldaar aanwezige jonge biggen echter, zowel die van aangetaste als niet
aangetaste tomen, kunnen met een zeer goede kans op succes tegen de ziekte worden be-
schermd door injectie van een antiserum. Uit een recent, door het Centraal Diergeneeskun-
dig Instituut in samenwerking met de Faculteit der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit
te Utrecht ingesteld experimenteel onderzoek, blijkt dat aan een preventieve vaccinatie van
varkens tegen de ziekte vooralsnog geen waarde kan worden toegekend.
Een onderzoek naar de effectiviteit van een dergelijke vaccinatie bij rundvee wordt thans
ingesteld. De veestapel kan op dit moment slechts worden beschermd door hygiënische maat-
regelen, zodanig dat smetstofoverdracht wordt voorkomen. Dit betekent o.m. gescheiden
opstallen en het weren van honden en katten — die fungeren als smestofoverbrengers (en
zelf ook ziek kunnen worden en sterven) — uit de varkens- en runderstallen. Tevens is een
effectieve rattenbestrijding noodzakelijk.

De ziekte levert geen gevaar op voor de mens. De gevoeligheid van de mens voor deze in-
fectie blijkt bijzonder laag te zijn. In de literatuur zijn slechts vier gevallen bekend. In deze
gevallen was sprake van een op een laboratorium opgelopen infectie met goedaardig verioop.

(Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij)
RESIDU-TOLERANTIE VOOR HCB BINNENKORT GEWIJZIGD

Wetenschappelijk zijn er nog onvoldoende gegevens omtrent de schadelijke werking van HCB
bij de mens. De Wereld Gezondheidsorganisatie van de V.N. heeft daarom geadviseerd bij de
bepaling van de residu-tolerantie voor HCB een 20 maal zo grote veiligheidsfactor als de ge-
bruikelijke te hanteren. Op grond van die veiligheidsfactor is een residu-tolerantie voor vlees
van 0,5 p.p.m. (op vetbasis) uit toxicologisch oogpunt aanvaardbaar. Een wijziging van de
Residubeschikking, waarin deze tolerantie is opgenomen, zal binnenkort in de Staatscourant
worden gepubliceerd.

Dit o.m. deelt de minister van volksgezondheid en milieuhygiëne, Dr. L. B. J. S t u y t tevens
namens zijn ambtgenoot van landbouw en visserij, Drs. J. B o e r s m a, mede in antwoord op
schriftelijke vragen van het Tweede Kamerlid, Ir. V r e d e 1 i n g.

Het Produktschap voor Veevoeder heeft reeds een aantal voorschriften uitgevaardigd, waar-
door het HCB-gehalte van veevoeders drastisch is verminderd. Tengevolge daarvan\' is het
residu van HCB in varkensvlees zodanig gedaald, dat dit residu thans vrijwel over de gehele
linie belangrijk onder de door de Verenigde Staten gehanteerde tolerantiegrens van O 3 p n ni
ligt.

Op vrijdag 31 augustus organiseert Merck Sharp & Dohme B.V. haar jaarlijkse symposium
voor dierenartsen.

Het symposium wordt gehouden in de Kliniek voor Inwendige Ziekten, de Uithof, Utrecht.
Deze keer wordt aandacht geschonken aan de veterinaire problemen op het moderne rundvee-
bedrijf. Centrale thema: Van potstal tot boxstal.

Onder voorzitterschap van Dr. D. H. J. B r u s, directeur van de Gezondheidsdienst voor
Dieren te Boxtel, zal een vijftal aspecten worden behandeld, nl..

Klompen, klauwen en kreupelheden door Drs. P. F e e n s t r a, dierenarts bij de Gezondheids-
dienst voor dieren te Zwolle.

Kostschool voor kalveren door Drs. J. W. A. R e m m e n, dierenarts bij de Gezondheidsdienst
voor dieren te Boxtel.

Meer koeien, minder mastitis door Ir. S. B r a n d s m a, medewerker aan het Instituut voor
Veeteeltkundig onderzoek „Schoonoord" te Zeist.

Partus en Puerperium door Drs. P. F o n t ij n e, wetenschappelijk medewerker aan de Rijks-
universiteit Utrecht, afd. Verloskunde, K.I. en Voortplanting.

Visie op Voortplanting door Drs. .A. d e K r u i f, wetenschappelijk medewerker aan de Rijks-
universiteit Utrecht, afd. Verloskunde, K.I. en Voortplanting, werkzaam in T.N.O. verband.

Krachtdadig knalt een kurk een keer,
Aan Bokma\'s bronnen lurken weer
De stromen die wijsheid laten zinken.
Met „Viv\'le Corps" hun glaasjes klinken
In \'t heitelan van burg en beer!

Van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid

In een schrijven van de Geneeskundige Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, mede
namens de Veterinaire Hoodfinspectie aan de artsen en dierenartsen in Nederland over de
mogelijke rol van de kat bij het overbrengen van toxoplasmose op de mens, is meegedeeld dat
voor het wetenschappelijk onderzoek bloed en faeces van katten kosteloos door het Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid zouden worden onderzocht.

Met ingang van 1 juli a.s. wordt dit kosteloze onderzoek beëindigd onder dankzegging aan
de inzenders van materiaal. Mededelingen over het onderzoek zullen t.z.t. worden gepubli-
ceerd.

Voor de diagnosesteling kan van bovengenoemde datum af materiaal worden ingezonden
aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, Drs. J. P.
Overdulve.

Dierziekenbulletin nr. 7 van de Veeartsenijkundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 16 april

Atrofische rhinitis: 3 gevallen in 3 gemeenten en wel 1 in Gelderland, 1 in Zuid-Holland en

Rotkreupeh 20 gevallen in 17 gemeenten en wel 1 in Groningen, 8 gevallen in 6 gemeenten
in Friesland, 3 in Drenthe, 1 in Overijssel, 2 in Utrecht, 2 in Noord-Holland en 3 gevallen
in 2 gemeenten in Zuid-Holland.

Varkenspest: 53 gevallen in 14 gemeenten en wel 2 in 1 gemeente in Overijssel, 44 in 6 ge-
meenten in Gelderland, 2 in Utrecht, 1 in Noord-Holland, 2 in Zuid-Holland en 2 in Noord-
Brabant.

Na de in vorige nummers gemelde gevallen van mond- en klauwzeer in Oostenrijk, wordt dat
land sedert begin april door een forse uitbraak van mond- en klauwzeer van het type O ge-
teisterd. Op 7 mei 1973 werd uit Wenen aan het O.I.E. te Parijs bericht, dat van 11 tot 26
april 87 gevallen van dit type waren geconstateerd. Het betrof een vijftal kantons in Neder-
Oostenrijk en twee in Burgenland.

Op 17 mei 1973 werd gemeld, dat van 26 april tot 11 mei 269 gevallen waren voorgekomen
in 5 kantons in Neder-Oostenrijk. Er waren gemeenten waar 65 tot 80 bedrijven waren
aangetast.

Verschillende Europese landen hebben de grenzen voor invoer uit Oostenrijk gesloten. Neder-
land heeft met ingang van 26 mei 1973 de import uit Oostenrijk van vlees en niet-verhitte
vleesprodukten, alsmede de in- en dcK>rvoer van nmderen en varkens uit dat land tijdelijk
stopgezet.

Over de eerste helft van april 1973 meldde Portugal 7 gevallen van Afrikaanse varkenspest in
5 districten. Op de aangetaste bedrijven waren 346 varkens aanwezig, waarvan er 54 aan
de ziekte stierven en 292 dieren werden afgemaakt.

Op woensdag 30 mei 1973 heeft Dr. T. S. Zwanenburg, Inspecteur in vaste dienst van
de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volks-
gezondheid, in een op zijn verzoek eenvoudig gehouden bijeenkomst op het Ministerie van
Landbouw en Visserij, wegens het bereiken van de pensioengerechdgde leeftijd afscheid
genomen.

Vele ambtenaren en oud-ambtenaren van de Veeartsenijkundige Dienst en van de Veterinaire
Inspectie van de Volksgezondheid, alsmede vertegenwoordigers van het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, van de Directie Juridische en Bedrijfs-organisatorische Zaken van het
Ministerie van Landbouw en Visserij en van de farmaceutische industrie, waren in de kantine
van het ministerie bijeen gekomen om afscheid van Dr. Zwanenburg te nemen.
De waarnemend directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, Dr. H. A. van den Berg,
belichtte levensloop en persoon van de scheidende en zegde hem dank voor het vele dat hij
voor de Dienst heeft verricht. Hij deelde mee, dat het H.M. de Koningin had behaagd hem
te benoemen tot Officier in de Orde van Oranje Nassau en speldde hem de daarbij behoren-
de versierselen op.

Hoewel de heer Zwanenburg de wens te kennen had gegeven geen cadeaus te willen
ontvangen, bood de heer H. H. A. H a g e hem namens het personeel een album aan met
foto\'s van alle medewerkenden van de centrale diensten. Een cadeau dat door Dr. Zwanen-
burg op hoge prijs werd gesteld.

De heer P. H. B o o 1 sprak namens het Centraal Diergeneeskundig Instituut over de ver-
diensten van de heer Zwanenburg voor dit Instituut in de jaren voordat hij bij de
Veeartsenijkundige Dienst kwam.

Dr. Zwanenburg dankte de Koningin voor de onderscheiding, alsmede de Minister van
Landbouw en Visserij en de waarnemend directeur van de V.D. voor het feit dat zij hem
voor deze onderscheiding hadden willen voordragen. Hij legde er de nadruk op, dat hij deze
onderscheiding speciaal daarom zo op prijs stelde, omdat hij als oud-Indischman in de moei-
lijke jaren van de Japanse bezetting de grote waarde van de band met het Koninklijk Huis
zo sterk had ervaren.

Tenslotte wenste hij z\'n opvolger, Dr. J. B o o g a e r d t, succes toe in zijn werk. De aanwe-
zigen drukten de heer en mevrouw Zwanenburg vervolgens tot afscheid de hand.

Aansluitend op de sinds 1 april 1973 geopende mogelijkheid om vlees uit Noorwegen in
Nederland te importeren, is per Ministeriële beschikking van 10 mei 1973, no. 49578, Noor-
wegen eveneens aangewezen als zijnde een land van waaruit vleeswaren in Nederland mogen
worden ingevoerd.

Dit land is daarmee opgenomen in art. 1 van de Beschikking van de Minister van Sociale
Zaken en Volksgezondheid van 7 augustus 1957, no. 11715.

De datum van ingang van deze aanwijzing is met terugwerkende kracht gesteld op 1 mei
1973.

Ingevolge het bepaalde in art. 7, lid I onder C van de Richtlijn van de E.G. inzake vete-
rinairrechtelijke vraagstukken op het gebied van het intracommunautaire handelsverkeer in
runderen en varkens, bestaat de mogelijkheid de invoer toe te staan van runderen, jonger dan
30 maanden, bestemd voor de produktie van vlees, die niet afkomstig zijn van een officieel
als brucellosevrij erkend rundveebeslag, noch van een brucellosevrij rundveebeslag.
Voor Nederland wordt van deze regeling gebruik gemaakt om de invoer toe te staan van
ossen en stieren tot de leeftijd van 30 maanden, bestemd voor de mesterij. De invoer van
deze ossen en stieren is mogelijk uit alle E.G.-lidstaten, vooralsnog door aanvrage van een
ontheffing van het mvoerverbod.

Deze aanvrage moet worden gericht aan de Inspecteur-districtshoofd van de Veeartsenij-
kundige Dienst in wiens district de mesterij is gelegen. Indien de mesterij aan de gestelde
eisen voldoet zal deze worden aangewezen als bedrijf waarop de regeling van toepassing is.
De stieren en ossen moeten onmiddellijk na aankomst op het bedrijf worden onderzocht op
tuberculose en brucellose. Indien bij dit onderzoek positieve reacties worden gevonden, moeten
de dieren op kosten van de importeur worden geslacht. De uit Groot-Brittannië, Noord-
lerland en de Republiek Ierland ingevoerde dieren moeten alvorens zij op de bedrijven van
bestemming worden toegelaten 14 dagen in de quarantaine te Vlissingen verblijven, waar
de bovengenoemde onderzoekingen en de vaccinatie tegen mond- en klauwzeer zullen worden
verricht.

9—12, Society of Obstetrics and Gynaecology of the Netherlands. Reinier de Graaf Ter-
centary Symposium, Delft (pag. 46)

20—24, 6th International Symposium of W.A.V.F.H., Elsinore, Denemarken (pag 1359
(1972) en pag. 365)

31, MSD Symposium over de moderne veehouderij „Van potstal tot hoxstal", in de
Interne Kliniek te Utrecht (pag. 599)

12, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18, Afd. Limburg K.N.M.v.D. .Algemene vergadering
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

18—20, VI Symposium of the World As.sociation for the .Advancement of Veterinaiy Para-
sitology, Vienna, Austria (pag. 178)

21—22, Zweiter Europäischer Kongress der praktischen Tierärzte, Lyon (pag. 515)

20—30, 2ème Symposium International des Vétérinaires Microbiologistes et Immunologis-
tes. Varna, Bulgarie (pag. 1155 (1972))

2— 5, Internationale Vereniging voor Dierhygiëne — Eerste Internationale Congres,
Budapest (pag. 1094 (1972))

4— 6, 22. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und Künstliche Besamung.

5— 6, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1973, tevens 120e Algemene Vergadering, Drachten
18, ,Mycoplasma\'s bij plant, dier en mens". Symposium, Wageningen (pag. 365)

23—26, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Universitair Onderwijs,
Zeist

25, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland. Ledenver-
gadering

30— 2 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair
Onderwijs, Zeist

6— 9, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair Onderwijs,

13—16, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Postuniversitair Onderwijs,
Zeist

22, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.
Ledenvergadering.

13, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering
18, .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering

10, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, gecombi-
neerde Ledenvergadering met de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
en Keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.

21, Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland. Ledenver-
gadering

In de hier onder aangegeven weken zal dit jaar de cursus postuniversitair onderwijs voor

De duur van de cursus is dus 4 dagen en begint iedere dinsdag om 08.30 uur des ochtends

dinsdagochtend : beantwoording van vragen en oriëntatie over de te behandelen onder-
werpen:

dinsdagmiddag : klinische les en demonstratie in het Instituut voor Inwendige Ziekten;
dinsdagavond : enkele exotische diersoorten;

woensdagochtend : inleiding en discussie over enkele actuele asepekten van de pluimvee-
houderij ;

woensdagavond : inleiding en bespreking van financieel-economische aangelegenheden

voor de praktiserende dierenarts;
donderdagochtend : inleiding en discussie over mastitis bij rundvee:
donderdagmiddag : klinische les en demonstratie in het Instituut voor Verloskunde;
donderdagavond : ledenvergadering van de Groep Praktici Grote Huisdieren;
vrijda,gvoormiddag

en namiddag : geheel gewijd aan de ziekten van het Kleine Huisdier in samenwerking

met het Instituut voor Kleine Huisdieren en de Groep Geneeskunde
van het Kleine Huisdier.
Opgave en aanmelding kan geschieden door het cursusgeld — ƒ 250,— (inclusief logies en
maaltijden) — over te maken op giro 511606 ten name van de K.N.M.v.D. Met vermelding
van: „Cursus postuniversitair onderwijs 1973 Groep Pr. Gr. Huisd." en opgave van de week
van voorkeur. De inschrijving sluit op 1 september 1973.
De cursus wordt in principe gegeven voor praktiserende dierenartsen.

De cursusgroepen zijn aan een maximum van 50 personen gebonden en bij overmtekening
genieten leden van de Groep voorrang. Verder zal de volgorde van aanmelding bepalend zijn.
Leden van de K.N.M.v.D., niet-leden van de Groep, betalen het cursusgeld plus f 50,—.
Niet-leden van de K.N.M.v.D. betalen het cursusgeld ad ƒ 300,—, doch dienen voor eigen
logies en maaltijden zorg te dragen.

Bij het ter perse gaan van dit tijdschrift ontving de redaktie het volgende persbericht van
het Ministerie van Landbouw en Visserij:

Wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, is per 1 juni 1973 aan Dr. T. S.
Zwanenburg op zijn verzoek eervol ontslag met dankbetuiging voor de bewezen diensten
verieend als inspecteur in algemene dienst van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair
inspecteur van de Volksgezondheid.

Dr. Zwanenburg was belast met de controle op sera, entstoffen en diergeneesmiddelen,
de veterinaire voorbereiding en uitwerking van wettelijke maatregelen op dit terrein en het
overleg in E.E.G.-verband en ander internationaal verband.

Tot zijn opvolger is benoemd Dr. J. B o o g a e r d t, die op 1 januari 1973 bij de Veeartsenij-
kundige Dienst in dienst trad. Dc heer Boogaerdt (geboren 26 februari 1920) studeerde
m 1947 af als dierenarts.

Vervolgens was hij verbonden aan het Laboratorium voor veterinaire biochemie van de Fa-
culteit der diergeneeskunde te Utrecht. In 1954 promoveerde hij tot doctor in de diergenees-
kunde.

Van 1956 tot 1958 was Dr. Boogaerdt hoogleraar in de fysiologie en biochemie aan de
faculteit der diergeneeskunde van de universiteit van Indonesië te Bogor. Na zijn repatriëring
was hij tot 1961 als wetenschappelijk medewerker werkzaam bij het Instituut\'voor Moderne
Veevoeding „De Schothorst" te Hoogland. Sindsdien was hij directeur van het Melkcontrole-
station West-Nederland te \'s-Gravenhage.

Bij het ter perse gaan bereikte ons het volgende persbericht van de Rijksuniversiteit Utrecht:
Benoeming

Bij K.B, van 17 april 1973 nr. 12, is benoemd aan de
Utrechtse universiteit met in,gang van de dag waarop hij
zijn ambt zal aanvaarden

tot gewoon hoogleraar in de fakulteit der diergeneeskunde
om onderwijs te geven in de leer der voedingsmiddelen van
dierlijkse oorsprong in het bijzonder de microbiologie van
deze voedingsmiddelen.

middclenleer van de Utrechtse universiteit. Van 1948 tot 1957 was hij hoofd van de afdeling
Microbiologie, Gentraal Instituut voor Voedingsonderzoek TNO, Zeist. Van 1957 tot 1963
was hij werkzaam als docent. Postdoctorale Cursus Hygiëne van Voedin,gsmiddelen en Drink-
water, Institut Pasteur, Lille. Van 1963 tot 1969 was hij honorair hoogleraar levensmiddelen-
hygiëne, San Marcos Universiteit, Lima, Peru.

Momenteel is Prof. Mossel hoogleraar Microbiologie en Hygiëne van levensmiddelen,

drinkwater, geneesmiddelvormen en afvalwater, aan de Katholieke Universiteit te Leuven.

Bij de Redaktie werd zo juist het volgende persbericht van het Ministerie %an Landbouw en
Visserij ontvangen:

Wegens zijn pensionering per 1 september a.s. is aan Prof. Dr. A. M. F r e n s, hoogleraar
in de fysiologie der dieren aan de Landbouwhogeschool op zijn verzoek eervol ontslag ver-
leend onder dankzegging voor de door hem in deze functie bewezen diensten.
De heer F rens (geb. in 1907 te Winsuin) werd na het behalen van het dierenartsdiploma
in 1932 als fysioloog verbonden aan het Rijkslandbouwproefstation in Hoorn. Hij werd in
1949 direkteur van dit proefstation. In 1958 werd de heer F rens buitengewoon hoogleraar
te Utrecht in de algemene en bijzondere voedingsleer der grote huisdieren. Vanaf 1964 is
Prof. F r e n s in zijn huidige functie aan de Landbouwhogeschool werkzaam. De waardering
voor zijn werkzaamheden blijkt o.m. uit de Prof. Frens uit.gercikte Henneberg-Lehmann-prijs
van de Georg-August-universiteit te Göttingen en uit het hem in 1972 toegekende ere-
doctoraat van de Rijksuniversiteit te Utrecht.
Van zijn hand verschenen vele publikaties.
Prof. Dr. F r e n s is Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

Mevr. A. C. van Tilburg-van Zutphen, Lekdijk 78, Hagestein.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich
de collegae:

C. Buesink, Dordtsestraatvt-eg 735, Rotterdam.
Mevr. J. A. Buesink-Heder, Dordtsestraatweg 735, Rotterdam.
Mevr. L. Huiskes-Cornelisse, Adm. van Gentstraat 7, Utrecht.
G. Chr. Knibbe, Kadoelenweg 85, Amsterdam.
J. H. W. M. Miltenburg, Leidsekade 116, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

Barneveld Groepspraktijk: M. J. Gorter te Bennekom, F. E. de Groot te Ede, T. H. Hofstra

Huises-Cornelisse, Mevr. L.; 1973; Utrecht, .Adm. van Gentstraat 7; tel. (030) 71 18 45; gr.

Knibbe, G. Chr.: 1973; Amsterdam-N., Kadoelenweg 85; gr. 1718625; tel. (020) 31 37 58
(privé), (02908) 41 35 (prakt.). toev. als lid (48)

Miltenburg T H W M.; 1973; Utrecht, Leidsekade 116; tel. (030) 94 28 08; gr. 1990237.

Montfort, AAP van; Bergeijk, Rosakker 38: tel. (04975) 22 00 (privé), 12 75 (prakt.).

Poll, P. H. A.; Laren (N.-H ), Derkinderenlaan 5; geass. met U. E. Hommes te Hilversimi;
tel. (02153) 92 18.

G. -A. R. Nieuhoff, Gramsbergerstraat 51, Hardenberg.
S. W. Snijders, Langeloërweg 12, Norg.

H, A. v. d. Berg, Den Haag (afwezig) 25 jaar op 19 juni 1973
W. T. Koopmans, Franeker (aanwezig) 25 jaar op 19 juni 1973

D. Rempt, Alkmaar (afwezig) 50 jaar op 3 juli 1973
D. de Putter, Middelburg (afwezig) 50 jaar op 3 juh 1973
W. H. J. Heukelom, Gulpen (afwezig) 50 jaar op 3 juh 1973
J. A. de Wolf, Assen (afwezig) 50 jaar op 3 juh 1973
J. G. Ghoufour, Enschede (afwezig) 50 jaar op 3 juli 1973
W. G. Monster, Veendam (afwezig) 50 jaar op 3 juh 1973
D. Hendrikse, Gonnchem (afwezig) 35 jaar in de maand juli

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met in.gang van 1 januari 1973 voor
onbepaalde tijd aangesteld als plaatsvervangend inspecteur W. A, Kok.

J. C. KONING BV
Landelijk agent
Bilthoven - Gezichtslaan - Telefoon O 30 - 78 28 00

Het tijdperk nadert, waarin studenten in een vroeger stadium van hun studie moeten kiezen
tussen de verschillende veterinaire lichtingen. De D.S.K. heeft gemeend deze keuze te kunnen
vergemakkelijken door, in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde, een plan op te zetten, waarbij studenten gedurende enkele dagen een
dierenars gedurende zijn dagelijks werk kunnen vergezellen. De belangstelling van studenten-
zijde voor dit plan is inmiddels gepolst en deze blijkt veelbelovend te zijn.
De D.S.K, zoekt nu dierenartsen uit zoveel mogelijk verschilende veterinaire richtingen (grote
huisdierenpraktijk in verschillende delen des lands, kleine huisdierenpraktijk, zootechniek,
bio-industrie, vleeskeuring, etc,), die bereid zijn gedurende een paar dagen een student té
huisvesten, om dze aldus kennis te laten maken met de werkzaamheden van deze dierenarts.
Daarom wil de D,S,K. u vragen of u bereid bent een student(e) gedurende een door u
vastgestelde tijd kennis te laten maken met uw werkkring. Bent u hiertoe bereid, dan ontvan-
gen wij gaarne uw bericht op het volgende adres: D.S.K., Poortgebouw, Biltstraat 172 te
Utrecht, tel. (030) 71 55 44, toestel 254.
Bij voorbaat onze hartelijk dank.

m. (— • S	= IgM m t	IgG) N. H. • t -J-	Mulder, t m	1972. •
		ae	ö - Ä	di
		____	8	•
✓ r	•	O	•	O
/	O	0	O	IgG O
/ 0			O


UJ a		300
—i
z
o		200
u
LiJ	6
U. z	c
?	(X>	100
o
—1

Vitamin	A vitamir	1 A	Carotene	Mn	Mn		Cu	Body
lU per (	g lU per		g per	mg per	ug per	1	mg per	weight
fresh	100 ml		100 ml	kg d.ra.	blood		kg d.m.	kg
liver	blood		blood	of liver	plasma		of liver
	plasma		plasma
113.1	95.7		56. 3	11.6	8.4		23.5	415. 5
111.1	98. 5		59.5	12.2	13.2		24.0	416.8
119.9	120.7		93.7	12.7	9.2		22.5	416. 7
130.4	124.6		100.6	12. 3	8.7		23.0	417.9
Q9.0rl7	. 5j (^-1.6:8.	■3	[:-2.5;12.3	Ql .8:2.	(^Qo. 3:4		Go.3:7.2]	C-l.B:4.g
(}0.2;26	5: 30. ^	[31.6:46.8]	C-l.3;.,			^7.8:5.8]	[]- 2. 0; 4. 3
Q19. 5;7	.g [:-5.5;4	•il		Q-1. 4 ; 2.	.^(O.-L:^,.	a
27.	2 11.:	I	23.9	36.9 59.4		71.0	1.8

Period	Vitamin A lU per g fresh liver	Vitamin A lU per 100 ml bloodplaama	Carotene ug per 100 ml bloodplasma	Mn mg per kg d.m. of liver	Mn ug per 1 bloodplaama	Cu mg per kg d.m. of liver	Body weigit kg
1	232.2	133.9	90. 5	10.3	14.9	12.	, 7	360 0
2	132.9	115.0	59.5	10.2	7.9	22.	. 3	398 4
3	64. 9	115.4	77.8	11.1	8.4	31.	9	434 7
4	44. 5	75.1	62. 3	17.2	B. 5	26.	,1	473 7
Probability	P< 0.001	P< 0.001						P < 0.501

Duration of	pregnancy (days)	270	Co. 5;	8.2]
Carotene in	colostrum (ug/ml)	0. 3	Co.l:	0.3]
Carotene in	colostrumfat (ug/g)	9. 2	C5.4.	8.^
Carotene supply via colostrum(ug)	596	(20 3;	59^
Vitamin A in liver of cow (lU/g)	36.1	[2.4;	27.3]
Vitamin A in liver of calf (lU/g)	5.1	C-6.3:
Carotene in	plasma of cow (ug/100 ml)	75. 3	r32.3;	53.2]
Vitamin A in plasma of cow (lu/100 ml)	51. 9	[l6.8;	37.^

Immuunreactie	Leidt	Suppressie
tegen	tot	is
Bact., virus etc.	weerstand	gevaarlijk
Vreemde eiwitten	overgevoeligheid	gunstig
(antigenen)	allergie
Zelf	autoirnmuun ziekten	gunstig
Tumorcellen	weerstand tegen kanker	ongunstig?
Transplantaten	afstoting	gunstig

	r.ontrol	Low level	High level Ostertngia	Cooperia	Cooperi a	Trichostron-
Weeks p.i.	Group	Group	Group	"PP.	onronhora	pu n c t a tn	gylus sjjp.
0	-	1	10	6	80	T	2
1	-	1	10	9	88	2	1
2	-	1	10	8	89	2	1
T	-	1	10	ik	86	-	-
	-	1	20	1(1	90	-	-
■)	-	1	•50	U	Sk	2	-
6	-	1	W	n	86	1	-
7	-	1	•iO	11	87	2	-
8	-	1	70	9	91	-	-
9	-	1	70	9	88		-
10		1		H	9(1	2	-
Total	-	11	390	Av. SS 10	88		<".5

before	s 1 au ih te r	Carcase			sion
13 weeks 16 weeks	weight Holding	Total feed	S.E./kg live.
p.i.	p.i.	(kg)	i-aae	intake (SE.)	weight gain
178		82.6	46	238	2.83
	200	93.2	48	246	2.87
188	_	91.8	49	244	2.98
	200	91	46	240	2.83
		90.1		242	2.91
160		70.4	44	207	3.04
_	170	72.2	42	200	3.38
166		72.8	44	208	3.33
	l6ii	72.8	44	209	3.73
		72.1		206	3.42
202		93.6	47	248	2.70
_	214	104.6	49	248	2.33
190	_	92.\'1	49	248	2.73
_	>12	101.6	48	248	2.48
		98.(1		248	2.6^
178	_	81.6	46	21 1	2.64
	186	83.0	46	210	2.30
180	„	84 .0	47	211	2.83
_	1R<1	84.6	46	209	2.90
		83.8		210	2.72
20\')		96.0	47	248	2,32
_	200	93.4	47	247	2.88
192	-	93.0	48	248	2,64
_	20\'l	99.0	49	248	2.38
		93.4			2.63
176	-	83.0	48	210	2.84
176	_	79.8	43	211	2.70
	180	83.8	47	210	2.91
		82.9		210	2.82

	3-8 weeks	9-14 veeka		3-	8 wer	•ks	9-14 weeks
	p.i.	P.i.			p.i.			p.i.		1	■O
rH a £ ■rt c <s • o n.				» u o .c & c u B o u	a ■H tf 0) • p. u a 0) m m O	a a ■H h ([] 0) V e. o o c 5 a	10 h O 0. o o c o .	-i-t M « • V C- t. p. OJ CO > (T o	03 a ■H tH ec Qi V p. u o c cS a	c o • tH P- e. w (n o X ® u S ■H rH u >.	<u ■H ■rH C OJ T: c
102	9.<.7	7.00	-2.47	93	3	3	31	40	8	1
308	8.67	8.83	0.16	77	8	15	34	34	12	1	-
310	12.12	12.79	0.67	83	2	14	80	11	9	-	-
12-5	11 .9\'5	12.32	0.37	86	1	13	82	13	3	-	-
Av.	10.53	10,22	-0.27	M	1	11_	^	25	9		-
112	3.91	7.17	1.93	71	13	16	44	41	14	1	-
Tn	9.82	12.72	2.90	90	3	7	81	6	11	-	2
■519	10,5\'!	7.78	-2.76	79	3	18	33	28	17	-	-
121	9.03	10.03	1.02	84	3	13	73	14	10	1	-
Av.	8.S3	9.43	0.77	8J_	6	i!t	^	22	IJ		-
•503		9.30	4.63	88	11	1	92	7	1	-	-
315	7.\'»3	10.77	3.34	93	3	2	94	3	1	-	-
316	6.48	10.30	3.82	93	3	o	94	3	1	-	-
317	7.14	9.70	2.36	91	4	3	96	3	1	-	-
Av.	6.43	10.02	3.59	92	5	1	94	3	I	-	-
30\'i	6.07	11.38	3.31	94	4	2	94	3	1	-	-
307	7.21	11 .72	4,31	93	2	5	92	6		-	-
314	3.46	9.11	3.63	94	2	4	94	3	1	-	-
320	5.27	9.91	4.64	97	2	2	93	6	1	-	-
Av.	6.00	10.58	4.38	93	_3	3	94	6	1	-	-

K	312	44	71.4	14.8	9.2	2.2	2.4
	313	903	14.4	57.\'»	22.6	0.2	5.4
> o	319	130	16.0	19.6	63.0	1.4	-
	321	427	5.0	69.6	24.0	0.4	1.0
Average		438	28.9	46.0	22.7	0.9	1.5
	303	251	3.\'i	96.0	0.6	_	_
S3	315	344	3.0	95.0	1.4	-	0.6
t\'	316	497	1.0	97.0	1.8	-	0.2
	317	287	4.2	94.6	0.6		0.6
> o	304	■599	4.8	93.8	1.4		_
	307	445	2.4	94.6	3.0	-	-
> o	314	231	3.8	94.2	1.6	-	0.4
	320	357	0.8	98.2	0.6	-	0.4
Averase		376	2.9	95.4	1.4	-	0.3

ek 1-7	week 8-14	week 1-7	week 8-14	week 1-7	week 8-14
p.i.	p.i.	p.i.	p.i.	p.i.	p.i.
12	16	12	14	6	3
10	8	10	8	7	5
6	k	6	6	12	8
-	-	-	-	2	12
					(10)63

		average intake per animal per day (kg)	dry matter content {%)	starch equiv. (small units per kg)	digestible crude protein (g per kg)	Mn (mgAg)	(mgAg)
grass hay dui	•ing change-over trial	3. 9	63.6	374	67	18	1.9
barley straw	during change-over trial	2.0	85.0	184	12	20	0.8
concentrates	group C (control)	2.0	86. 3	683	124	25	0.8
concentrates	group A (Mn)	2.0	85.9	683	124	354	0.7
concentrates	group D (caroter.e)	2.0	86.0	683	124	25	383
concentrates	group B (Mn carotene)	2.0	86.0	683	124	3 50	391
concentrates	after calving	6.0	85. 5	730	172	38	2.0

vitamin A liver cow x birth weight calf		0.37\'«\'
Vitamin	A liver cow x vit. A plasma cow		0.52"
vitamin	A liver cow x milk yield within 10 days post partum		0.48*
vitamin	A plasma cow x milk yield within 10 days post partum		0.45*
Mn hair	cow X Mn blood plasma cow	-	0.37<*\'
Mn hair	cow X milk fat content		0.42*

		low (n = 7)	higher (n = 16>
Mn of hair	(mgAg)	2. 5	3.6\'«\'
Mn of liver	(mgAg)	14.2	13.6
Mn of bloodplasma	(ug/1)	8.7	7.9
Cu of liver	(mgAg)	28. 3	25. 3
Pelvic size^\'		6. 5	7.2\'«\'
Physical condition^\'		7.1	7, 3
Development of the udder^\'		5.6	6.6"
Oedema of the udder^\'		5.0	6.0«
From visible muscular contractions till bursting allantois sac	(hours)	1.4	1.5
From bursting all. sac till the end of the partus	(hours)	2.9	2.4
Ease of calving^\'		6.0	6.9
Duration of pregnancy	(days)	267	271»
Separation of placenta	(hours)	32	25
Birth weight calf	(kg)	33. 3	34.8
Colostrum (direct after calving)	(kg)	1.9	2.4
Fat in colostrum	(%)	3.68	3.42
Fat in colostrum	(g)	65	77
Carotene in colostrum	{ug/ml)	0.20	0.34**
Vitamin A in colostrum	(lU/ml)	3.1	3. 5
Total carotene in colostrum	(ug)	369	708«
Total vitamin A in colostrum	(lU)	56 50	7693
Carotene in colostrum fat	(ug/g)	5.5	10.8*
Vitamin A in colostrum fat	(lU/g)	89	109
Vitamin A in liver of cow	(luyg)	14.6	46.3***
vitamin A in liver of calf	(lu/g)	6	5
Carotene plasma cow	(ug/100 ml)	57	82*
vitamin A plasma cow	(IU/100 ml)	32	60***
Carotene plasma calf	(ug/100 ml)	14	15
Vitamin A plasma calf	(lU/lOO ml)	28	27
Milkyield per day 5-10 days post partum	(kg)	12.6	15.6*
Milkfat	(%)	4.11	4.18
Milkfat per day	(g)	525	655
Milk protein	(%)	3.77	3.70
Milk protein	(g)	467	570
Live weight cow 10 days post partum	(kg)	417	428
Weight gain per day during 10 days post partum	(g)	728	712
1) judged on a scale from 4-8

bitch	days with	characteristics vaginal	days with	days
number	fluorescing	smears at days with	abundance	acceptance male
	compounds	fluorescing	cornified cells
	discharge	compounds
1	D-6	non-cornified and partially cornified epithelial cells	D-7-8	D-7-8
7023	D-7 ?	non-cornified and partially cornified epithelial cells	D-8-9-10	D-9-10-11
7007	D-9	non-cornified and partially cornified epithelial cells	D-10-11	D-9
6921	D-9	moderate number cornified epithelial cells	D-10	D-10
6932	D-10	moderate number cornified epithelial cells	D-12-13	D-13-14
6916	D-7	non-cornified and partially cornified epithelial cells	D-8-10	D-8-10
6808	D-7
6827	D-7-8	—--------------	—	D-10
6702	D-7		—	D-9

.\\antal	Faeces Toxoplasma-po%. of -neg. na
katten	le or. inf.	2e or. inf.	3e or. inf.	4e or. inf.
1	pos.	pos.	neg.	neg.
1	pos.	neg.	pos.	—
24	pos.	neg.	—	—
4	pos.	neg.	neg.	neg.
1	neg.	?	pos.	—
7	neg.	pos.	—	—
2	neg.	neg.	neg.	-
? =	dubieus.
— =	niet gedaan.
pos. =	ookysten in faeces, en/of	muizen, ingespoten	met enkele dagen oude faeces, werden
	serologisch positief.

Rantsoen	Aantal	Beniittings-	Standaard-
	koeien	percentage	afwijking Sx
Wintervoer	54	17,9	5,1
Weidegras	56	18,6	5,1

8	0,68	0,34	0,20	0.11	0.06
6	0,77	0,38	0,20	0.10	0,05
4	1.00	0,45	0,23	0.10	0
2	1,55	0,65	0,30	0.05	0

> 2,0	111	( 72 )	205	(143 )	202 (137 )
1,0—2,0	158	( 94 )	203	(160 )	209 (121 )
< 1,0	95	( 70 )	92	( 69 )	84 ( 47 )
totaal	364	(236 )	500	(372 )	495 (305 )
% < 2,0	69,5	( 69,5)	59,0	( 61,5)	59,4 ( 55,1)
Mg (nig%)	b) wi	llekeurige monsters zonder	indicatie kopziekte
	1968/69	1969/70	1970/71
> 2,0	698	(34 )	715	( 85 )	1067 ( 78 )
1,0—2,0	253	(19 )	257	( 68 )	365 ( 40 )
< 1,0	13	( 1 )	12	( 4 )	29 ( 2 )
totaal	964	(54 )	984	(157 )	1461 (120 )
% < 2,0	27,6	(37,0)	27,3	( 45,9)	36,9 ( 35,0)

7007	D-4	3
	D-5	trace
	D-6	0
	D-7	1.5	much 4.2 and 5.4
	D-9	1.5	little 4.2 and 5.4
	D-10	6
7023	D-4	4
	D-5	6
	D-6	trace
	D-7	0	?
	D-8	trace	little 4.2
	D-9	2	little 5.4
	D-10	4	little 5.4
	D-11	2
	D-14	4
6808	D-1	trace
	D-3	0
	D-5	0	moderate 4.2 and 5.4
	D-7	0	little 4.2 -(-
	D-8	0
	D-9	1
	D-18	6
1	D-6	0	little 4.2 -t-
	D-7	1.5	litde 4.2 and 5.4
	D-8	4
	D-11	5
6923	D-1	2
	D-2	4
	D-3	0
	D-4	0	moderate 4.2 and 5.4
	D-6	0	moderate 4.2 and 5.4 -f
	D-7	0	little 4.2
	D-8	0	trace 4.2
	l)-9	2	trace 4.2 and 5.4
	D-10	1
6921	D-3	trace
	D-5	1	little 4.2 and 5.4 -1-
	D-7	trace	trace 5.4
	D-8	0
	D-9	0	moderate 4.2 and 5.4 -t-
	D-23	7	moderate 5.4
6932	D-7	20
	D-8	trace
	D-9	0	very much 4.2 and 5.4
	D-10	trace	little 4.2 and 5.4
	D-12	1
	D-13	0
	D-14	trace

groepen niet geselecteerde katten.
Onderzoekers	Plaats	Aantal	Aantal	% pos.	Leeftijd van
		onderzocht	pos.		positieven
Wallace	Hawaii	1023	6	0,6%	4: 4—6 mnd.
					2: >6 mnd.
Janitschke & Kuhn	West-Berlijn	502	5	1%	3: <6 mnd.
				2: onbekend
Overdulve	Utrecht e.o.	ca. 130	0	0%	—
Sluiters (R.I.V.)	Nederland	ca. 300	2	0,7%	2: <6 mnd.

land	totaal onderzocht	% neg.					percentage positief in	SFT met titer			auteur
4-10			16-32	50-128	250-512	1000-1250	2000	4000
	runderen
W.-Dtsl.	500\'-^)	32	28		19		16	5	0	0	0	Boch
Den.	243	87 (<10)	13	(10)	0		0,4	0	0	0	0	Work
Ned.	150	67	18		11		3	0	0	0	0	C r e ni e r s
U.S.A.	400	91 (<16)	—		9	(>16)	—	—	__	_	„	Cole e.a.
Japan	580	75 (<16)			25	(>16)	__	___	_	_		Sato
	schapen
Ned.	175	11 (<16)	—		12		77 (>	64) -	—	____		De Roever
Ned.	100	5	3		5		25	36	17	9	0	Cremers
Ned.	100	4	1		10		22	32	23	8	0	Cremers
Den.	70	39	23		—		24	11	1,4	1.4	0	W O r k
Japan	52	56 (<16)			44	(>16)	—		__			Sato
	varkens
W.-Dtsl.		2	12		20		33	21	9	0	4	Boch
Den.	528	79 (<10)	12	(10)	0		8	1	0	0	0	Work
Ned.	50	26	20		26		24	4	0	0	0	Cremers
Ned.	50	0	14		28		46	4	8	0	0	Cremers
Ned.	128	37	27		18		14	4	0	0	0	F o 1 k e r s
Japan	165	82 (<16)	-		18	(>16)	—	—	—	—	—	Sato

	1968 1-2/15-4 1-5/1-7	1969 1-2/15-4 1-5/1-7	1970 1-2/15-4 1-5/1-7	1971 1-2/15-4 1-5/1-7
Monsters ad. vraag	2. 142	57	136	51	89	38	140	74
> 2,0 mg%	55	18	89	24	66	25	100	48
1,0—2,0 mg%	83	33	44	23	23	13	40	26
< 1,0 mg%	4	6	3	4	—	--	—	—
% <2,0 mg%	61,2	68,4	34,5	52,9	25,8	34,2	28,5	35,1

	1969	1970
Aantal geboren kalveren	30150	45110
	Aantal	Z	Aantal	%
Gestorven voor 3 maanden 1 3678	12.20	5341	11.84
Verworpen	523	1.73 572	1.27
Gestorven tijdens geboorte	1326	4.40 1 2257	5.00
Gestorven de eerste 24 uren na de geboorte	367	1.22	480	1.06
Gestorven na 24 uren tot 1 maand	423	2.81	653	2.90
Gestorven na 1 t/m 3 maanden	308	2.04	363	1.61
Aantal zieke kalveren	1680	11.87 j 1949	9.22

Aantal kalveren	L - 10	11-20	21 - 30	31 - 40	41 - 50	51 - 110 j
Aantal geboren kalveren	2540	18498	14631	5621	2341	1479
Gestorven voor de leef- tijd van 3 maanden Percentage	249 9.80	2107 11.39	1801 12.31	662 11.78	315 13.46	207 13.99
Verworpen kalveren	23	254	181	61	, 32	23
Percentage	0.91	1.37	1.24	1.09	1.37	1.56
Gestorven tijdens de geboorte	108	994	704	285	102	61
Percentage	4.25	5.37	4.81	5.07	4.36	4.12
Gestorven de eerste 24 uren na de geboorte	28	173	152	50	39	37
Percentage	1.10	0.94	1.04 1	0.89	1.67	2.50
Gestorven na 24 uren tot 1 maand	21	213	242	82	63	28
Percentage	1.65	2.30	3.31	2.92	5.38	3.78
Gestorven na 1 t/m 3 mnd.	24	130	140	51	8	15
Percentage	1.89	1.41	1.91	1.81	0.68	2.03
Aantal zieke kalveren	121	1107	1518	402	316	144
Percentage	10.04	12.83	I 22.09	15.24	28.62	20.63

jaar 1972 toont het	volgende beeld:
	Gr.	Fr.	Dr.	Ov.	c;id.	Utr.	N.H.	Z.H.	Zld. N.Br.	Lb.	Ned.
Atrofische rhinitis	I	6	5	26	75	23	3	21	43	25	228
•Schurft	5	18	10	5	10	3	45	4	1 1	—	102
Rotkreupel	34	286	131	18	40	48	116	108	8 2	3	794
Miltvlur	—	—	—	—	3	1	2	2	6	1	15
Varkenspest	—	—	—	—	56	49	—	—	58	--	163
Ps. vogelpest	1	1	20	17	27	4	6	12	1 66	2	157

Auteur	.Aantal monsters	Positieve dieren %	Positieve nieren %	Positieve levers %	Positieve muskula- tULir %	Gebruikte teststam
Bartels (1)	113	82,5	79,6	78,1	51,1	Bacillus subtilis B.G.A. Bacillus subtilis ATTC 6633
Bartels (2)	91	30,0	30,0			Bacillus cereus Staphylococcus aureus.
S c h a jj e r (26)	1235	63.1	61,3	46,8	47,5	Bacillus subtilis B.C;..A.
Beck (3)	1917		35,5		14,0	Bacillus subtilis B.G..\\.
Cr i s z k e (6)	1508	67,3	65,1	48,0	51.7	Bacillus subtilis B.G..A.

Tryptone	(Oxoid L42)	15 g
Dextrose		1 „
Yeast Extract	(Oxoid L21)	5 „
Peptonized Milk	(Oxoid L32)	15 „
"Lab Lemco" Powder	(Oxoid L29)	3 „
Bacto-agar	(Difco 0140-01)	15 „
.Aqua Dest.		1000 ml
pH 7,0 ± 0,1

1,	40 ppm zinkbacitracine 40 ppni Oxytetracycline 50 ppni furazolidone afniestpoeder: geen antibiotica	lOL\'	1147	26	26 1 ItlOcï-)	20.7	15	33	67
2.	50 ppni oxytetracycliiu\' 50 ppm furazolidone	187	2284	47	47 , lOO\'/c)	20,2	l(i	:i()	137
,S.	60 ppm oxvletracycline 50 ppm furazolidone		274	7	7 ( KlO\'/i)	20,8	16	25	■\'3
4.	70 ppm Oxytetracycline 50 ppm furazolidone		485	10	10 1 loii\'; )	23.8	17	28	32
5.	75 ppm Oxytetracycline 50 ppm furazolidone	40	34;i	7	7 (100%)	26.8	18-	-:i3	36
6.	80 ppm chloortetracycline 50 ppm furazolidone	lOli	14\'M	28	28 (loorf)	25,3	18	:!3	106
7.	20 ppm procaïnepenicilline 48 ppm Oxytetracycline 50 ppm furazolidone	5.5	758	17	17 (I009Î)	28,5	17-	-41	54
8.	80 ppm chloortetracycline 50 ppm furazolidone	12	190	3	3 \' 100%)	27	18	35	12
9.	80 ppm zinkbacitracine 50 ppm furazolidoiu\'	1020	2701)	70	:i (-t\'A)	IK	17-	22	4
10.	50 ppm zinkbacitracine 50 pptn furazolidone	280	1400	24	0	17	17		1
11.	40 ppm zinkbacitracine 40 ppm spiraniycine 50 ppm furazolidone	220	188\'!	38	2 (5%)	17,8	15-	20	6
12.	80 ppm pen./strept. 50 ppm furazolidone afniestpoeder: 80 ppm zinkbacitracine	27	341	5	5 1100%)	3:i	2H	40	23
13.	70 ppm pen./strept. 50 ppm furazolidone	15	119		3 (100%)	20	16	25	14
14.	75 ppm pen./strept. 50 ppm furazolidone \'1\'otaal:	4.\'ï 2l7:i	631 14.11.55	9 294	9 1 100%) 216 (74%)	30	19-	-40	41 55()

( xiil>lili\\		Bacillus rtTfus		Totaal	pil	van de nrinc	Percen-
\' (i(ï:i:i		AT CC	1I77S		percen-	aantal	vari-	gemid-	tage
(liaiiU\'tn Aantal		Rcnizoiicdiametcr .Aantal	Perccn	tage	monsters	atie	deld	pH<
MIMI posi-	lage.\'	III T	IMI pOSl-	ta,^c	po5itie\\e				6,0
\\ariatif tiff	posi-	Keiiiiddflcl	varialie tief	posi-	mon-
	tief			tief	sters
IH-22 12	12	22.2	15-27 B6	65	79	29	5,6—7,3	6,5	7
1") 21 2-1	12	22,.^)	16 21) 141	74	80	31	5.7—7,4	6,1	40
l(i 22 12	4Ü	23,2	16—27 26	87	87
16 22 H	39	2.\'), 9	15 30 35	100	100	9	5,3-6,4	6,0	60
21 31	79	20,0	16 25 34	80	100	35	5,8—7,2	6,3	15
					geen s	peclfiek oxytetracyclinebeeld.
14- :i() 99	9.\')	27,0	18-34 106	100	100	13	6,3—7,0	6,7
21 :):t ,ï4	10(1	22,2	16- 28 52	97	100	18	5,4-8,1	6,6	15
17 2"! 12	100	29,0	22- 36 12	100	100
17 2	0,02	17,0	15 19 8	0,8	0.8	191	5,3-7.0	6,1	38
22 1	0,3		_ _ _		0,5	207	4,9—7,8	6,7	15
-	0	19,H	16- 22 7	3	3	81	5,9-8,3	6,9	1
2.>-4() 24	Sf)	0	- - -	-	100	81	5,3—7,4	6,5	5
m ;i:i 13	86	-	— — —	—	93
l(i 40 41	96	-	- - -	-	100	26	5,4 7.1	6,2	30
339			487
tievehjk 10\'\' en	2.1 O« 1	sporen/ml v	oedingsbodcm).	Tevens werd het effect	van 0,2%	kh2po4-
I(i(\'\\oegitifi ;"iin	het voedingsnicd	iiiiii bestudeerd.	. .\\a	goed homogeniseren werd de pH	op

	Tabel III.	Onderzoek op antibiotiea-residuen	in vlees en	nieren van klinisch	gezonde kalveren.
			10^ B.subtilis B.G..A./ml	2.10-	\' B.subtilis B.G..A.		2.10« B.subtilis B.G.A. sporen/
			voedingsbodem		sporen/ml voedingsbodem		ml voedingsb. H	- 0,2% KH-iPO,
num-	■ .Antibiotica toevoeging	aan-	percentage	percentage	aan-	percentage percentage	percentage	percentage
mer	aan het	tal	positieve	positieve	tal	positieve	positieve	positieve	positive
	kalverrnelkpoeder		niermerg-	vlees-		niermerg-	vlees-	niermerg-	vlees-
			monsters	monsters		nionsters	monsters	monsters	monsters
1	40 ppm zinkbacitracine,				25	12	0
	40 ppm Oxytetracycline	66	10	3	20	15	5	30	5
	-1- 50 ppm f.
2	50 ppm Oxytetracycline
	50 [jpm f.	66	15	5	20	45	5	65	5
4	70 ppm Oxytetracycline
	50 ppm f.	25	100	66
6	80 ppm chloortetra-
	cycline 50 ppm f.	100	100	60	43	n.o.	70	n.o.	93
7	20 ppm proc. pen.	21	15	0	20	5	0
	48 ppm Oxytetracycline
	50 pjjm f.	26	85	n.o.					x\')
8	80 ppm chloortetra-
	cycline -(- 50 ppm f.	10	100	n.o.	11	100	100	100	100
9	80 ppm zinkbacitr.
	T 50 ppm f.	100	0	0	100	0	0	0	0
10	50 ppm zinkbacitr.
	50 ppm f.	100	0	0	200	0	0	0	0
13	70 ppm pen./strept. -f f.	9	44	n.o.
16	40 ppm chloortetra-
	cycline, 40 ppm pen./strept.
	-- 50 ppm f.	42	40	0	42	64	5	100	n.o.

aaiUal kalveren	gemiddelde pH	Variatie	Percentage pH <6,0
35	7,1	6,0 — 7,8
20	6,6	5,7 — 7,6	30%
24	6,6	5,5 — 7,4	12%
10	7,3	6,7 — 7,6
13	6,4	5,8 — 7,4	16%
55	6,3	5,4 — 7,0	23%
43	6,5	5,4 — 7,1	16%

	diameter remzone	variatie in	de diameter
	gemiddeld	van de	remzone
50 ppm Oxytetracycline	50 ppm furazolidone 15 mm	14-	-17 mm
80 ppm chloortetracycline	-1- 50 ppm furazolidone 19,7 nun	17-	-22 nnn

25	mei 1971	R.V.	1:	8	50	-
		L.V.	1:	16	25	-
		R.A.	1:	8	-	-
		L.A.	1:	8	-	ER
1	juni 1971	R.V.	1:	256	100
		L.V.	1:	128	100	ER
		R.A.	1:	64	50	ER
		L.A.	1:	32	50	ER
8	juni 1971	R.V.	1:	32	25	3—
		L.V.	1:	32	50	4—
		R.A.	1:	16	25	42-
		L.A.	1:	32	25	3 —
15	juni 1971	R.V.	1:	4	-	Produktie is	erg
	L.V.	1:	4	_	laag. De koe	wordt
					drooggezet.
		R.A.	1:	8		—
		L.A.	1:	4	-	-

Bedrijf	1	2	3	4	5	6	7	8 9	10
.\'\\ard van liet bedrijf	m	f m r	f m r	f m r	m r	m r	m r	f m r	f m r
Klin. verschijnselen varkens							4-		4-
Klin. verschijnselen runderen			-1-			-H		—	—
Hersenonderzoek	4- (m)		(b)				—	-1- (m)	(b)
Bloedonderzoek	(m) (m)		(m)				(m)
Virusonderzoek	—		(b)				—	— -1-	4-(b)

Hoeveelheden antibioticum in mcg per ml medium:	0,1	0,5	1	2	5	10	25	50	100 200 controle
ampicilline			-r	-t-				-1-
nafcilline	-H		-t-	-1-	-H	-H			H-
chlooramfenicol					—	—
neomycine		-f			—	—
novobiocine		—	—	—
o.xytetracycline		—■	—	—					4-
streptomycine		-1-	-1-	X	—	—			4-
tylosine		-1-	—	—	—	—			-1-
X = niet bepaald.

(i. lleyiien. Willielminaslraat 19.\\, Spakenburg	tel.	(03499)	15 22
(;eslaa,gd voor het (lierenartsexamen d.d. 19 januari 1973.
II. \\\\, Bosch. \\V. Bareiitszstraat 46. l lrecht	tel.	(030)	71 57 89
W. \\an Elk. W, Ruysplcin 31. /.wijndreclit	tel.	(01850)	2 13 17
1-. van Knaapen, Turkooislaan ()2. Utrecht
W. Klink. Medcnwcg 5. Ten Post (met genoegen i	tcl.	(05902)	19 14
Mej. C. 11. Köllen. Billh<nenseweg 3. De Bilt	tel.	(030)	76 03 08
R. Kuipci\'. Paaiistraat 27. L\'trccht	tel.	(030)	51 16 15
P, W. dc Leeuw. Prinsenlaan 15. Bennekom	tel.	(08389)	54 49
R, Pouw. Ravellaan 73, L\'lreclil 1 met genoegen i	tel.	(030)	94 15 34
S Reindersrna. /wolseweg ()7, l)e\\cnter	tel.	(05700)	1 25 10
E. .M. Ruymbeek. le Spechtstiaal 28, Ltreeht
(i. \|. .1. M. S.iiolten. Kapteynla.ui 125. l\'trccht	tel.	(030)	71 53 64

maand	aantal	kleiner	tussen	tussen	tussen	groter	monsters
	monsters	dan	5x10-1	1x10»	5x10=5	dan	met
		5x10-1	1x105	5x10-	1x10«	1x10«	kiemgetal
							>5x10»
							(in%)
januari	28	78	4	18		—	—
februari	37	89	3	8	—	—
maart	34	73	18	6	3	—	3
april	33	67	9	21	3	—	3
mei	29	38	21	28	10	3	14
juni	43	23	7	37	12	21	33
juli	45	29	4	38	11	18	29
augustus	44	11	23	23	20	23	43
september	54	22	17	28	15	18	33
oktober	43	21	14	30	23	12	35
november	49	41	10	27	6	16	22
december	41	63	10	17	—	10	10
totaal	480	43	12	24	10	11	21
Tabel 2. Aërobe kiemgetallen bij 37°C	van 653	monsters per	maand gerangschikt.
		aëroob kiemgetal bij 37°C	(in %)		gemiddeld
maand	aantal	kleiner	tussen	tussen	tussen	groter	kiemgetal
	monsters	dan	1x10=	1x10«	IxlO\'\'	dan	bij 37°C
		1x10"	1x10«	1x10\'	1x10«	1x10«	(xlO-<)
januari	60	3	60	34	3	—	84
februari	41	2	56	42	--	—	60
maart	45	9	58	31	2	—	55
april	52	2	60	34	4	—	72
mei	59	9	47	37	7	—	85
juni	58	2	21	60	17	—	237
juli	69	3	23	54	19	1	285
augustus	64	2	17	45	33	3	452
september	51	—	18	51	27	4	543
oktober	61	2	24	48	24	2	351
november	56	—	47	46	7	—	122
december	37	3	40	54	3	—	106
totaal	653	3	38	45	13	1	161

		aëroob kiemgetal bij 20 °C	(in %)		gemiddeld
maand	aantal	kleiner	tussen	tussen	tussen	groter	kiemgetal
	monsters	dan	1x10«	1x10\'	1x10«	dan	bij 20°C
		1x10«	1x10"	1x10«	1x10»	1x10"	(xlO-)
januari	54	7	26	48	15	4	193
februari	95	6	26	35	32	1	250
maart	101	6	30	47	15	2	200
april	102	5	22	43	25	5	327
mei	107	4	26	39	30	1	272
juni	107	3	14	43	34	6	571
juli	124	7	23	36	28	6	339
augustus	106	1	15	42	38	4	548
september	118	2	18	39	36	5	450
oktober	131	5	15	38	37	5	518
november	78	4	14	40	40	2	520
december	65	8	25	29	38	—	292
totaal	1188	4	21	40	31	4	362
Tabel 4.	Resultaten	van het histobacterioscopisch onderzoek van	3123 monsters	per maand
			gerangschikt.