Leukaemia and Feline Leukaemia Virus (FeLV) in Cats
K. WEIJER*) en W. MISDORP»)

Leukose (leukemie), meestal van lymfoiede type, is de meest voorkomende tumorziekte van

In 1964 is ontdekt dat leuko.se van de kat veroorzaakt wordt door het kattenleukemievirus
(FeLV).

Uit experimenten bleek dat het FeLV verschillende typen van leukose kon veroorzaken. Ook
kwam naar voren dat ook r.ndere katteziekten, zoals bepaalde anaemieën, infectieuse peritonitis,
glomerulo-nefritis, fibrosarcoma, en mogelijk ook mammacarcinoom in verband staan met
FeLV. FeLV zou ook thymusatrofie en lymfoiede depletie en daardoor immunologische in-
competentie veroorzaken.

FeLV-antigeen is aangetoond in 90% van de leukose katten, in normale katten daarentegen
slechts in 0,14%.

Echter in normale katten uit groepen waar één of meerdere katten met leukose of katten met
FeL V-geassocieerde ziekten aanwezig waren (geweest) werd het FeLV-antigeen in 32,5%
van de gevallen gevonden.

Van de normale FeL V-positieve katten bleek binnen 2 jaar 16,2% leukose te hebben ge-
kregen, terwijl 7,5% gestorven was aan onbegrepen anemieën. De leukose frekwentie bleek
888 X zo groot dan verwacht.

In 39% van sera van normale straatkatten werden antilichamen tegen FOCMA (feline on-
cornavirus-associated cell membrane antigen) gevonden. Hieruit volgt dat FeLV wijd ver-
spreid voorkomt en dat veel katten besmet worden met FeLV zonder leukose te krijgen en
alleen maar antistoffen tegen FeLV en/of FOCM.A vormen, die na verloop van tijd weer
kunnen verdwijnen.

Het vinden van clusters vormde een sterke aanwijzing voor horizontale transmissie, welke
vooral plaats zou vinden via de ademhalingswegen en via de urine.
Mogelijk zou FeLV ook door vlooien overgebracht kunnen worden.

In Nederland zou iets aan de FeLV-besmetting van de kattenpopulatie kunnen worden ge-
daan door selectief bloeduitstrijkjes van verdachte of aan te kopen katten te testen op de
aanwezigheid van FeLV door middel van de inmiunofluorescentie techniek.
Daar de situatie in Nederland niet wezenlijk verschilt van die, geschetst in de literatuur,
wordt, daar het mogelijk is om FeLV-antigeen aan te tonen, een aantal maatregelen voor-
gesteld om dragers van het virus op te sporen.

Leukaemia, usually of the lymphoid type, is the commonest malignant disease in cats.
In 1964, it was discovered that leukaemia in cats was due to feline leukaemia virus (FeLV).
Experiments showed that FeLV was capable of causing various forms of leukaemia. It also
emerged that other diseases of cats, such as particular forms of anaemia, infectious peritonitis,
glomerulonephritis, fibrosarcoma and, possibly, mammary carcinoma were associated with
FeLV. FeLV is also believed to cause atrophy of the thymus and lymphoid depletion, resulting
in immunological incompetence.

FeLV antigen was detected in 90 per cent of the cats affected with leukaemia, whereas it was
only present in 0.14 per cent of the normal cats. FeLV antigen, however, was found to be
present in 32.5 per cent of the cases in normal cats of groups which included (or had
included) one or several cats with leukaemia or FeLV-associated forms of disease.

*) Drs. K. Weijer en Dr. W. Misdorp; Dierenartsen verbonden aan het Nederlands Kanker
Instituut, Antoni van Leeuwenhoekhuis, afdeling Pathologie, hoofd Dr. J. F. M. Delemarre,
Plesmanlaan 121, Amsterdam.

Of the nornul caU positive for FeLV, 16.2 per cent had developed leukaemia within two
years, 7.5 per cent having died fron, unrecognized forms of anaemia. The incidence of
leukaemia was 888 times as high as the anticipated incidence.

Antibodies to FOCMA (feline oncorna virus-associated cell membrane antigen) were found
to be present in 39 per cent of the sera of normal alley cats. This shows that FeLV is a wide-
spread virus and that a large number of cats may be contaminated with FeLV without
developmg leukaemia so that they will only produce antibodies to FeLV and/or FOCMA
which may disappear again in course of time.

The presence of clusters strongly suggested horizontal transmission which is believed to occur
mainly through the respiratory tract and urine. FeLV might also be transmitted by fleas
bomething could be done about contamination of the cat population with FeLV in the
Netherlands by selective testing of smears of suspected cats or cats to be purchased for the
presence of FeLV by the fluorescent antibody technique.

As the situation in the Netherlands does not differ materially from that described in the
literature, a number of measures designed to trace carriers of the virus is suggested a5 it is
possible to detect the presence of FeLV antigen.

Leukose is de meest voorkomende tu-
morziekte bij de kat en meestal van het
lymfoïde type (3, 22, 32, 42, 45, 47).
D orn e.m. (8) vonden in Californië
een frekwentie van 438 gevallen per
miljoen katten. Deze frekwentie is 2x zo
groot als bij runderen en honden en 5x
zo groot als bij de mens. De ziekte komt
meer voor bij raskatten, zoals Siamesen
en Burmesen en meer bij mannelijke dan
bij vrouwelijke katten (33).
Enkele onderzoekers (16, 39, 53) vonden
groepjes ten dele niet verwante katten
(clusters) met hoge tumor frekwentie,
waardoor een horizontale transmissie
waarschijnlijk werd. Jarre t e.m. (30)
vonden hierin een stimulans om trans-
missieproeven uit te voeren. Zo werd
ontdekt dat leukose experimenteel kon
worden opgewekt door celvrij mate-
riaal.

Tegelijkertijd, in 1964, werd door elec-
tronen microscopisch onderzoek gevon-
den dat een virus (C-deeltje) de veroor-
zaker van deze ziekte was (31). Dit virus
werd kattenleukemievirus (feline leuke-
mia virus = FeLV) genoemd.
Al in 1908 door Ellerman en
Bang (9) en in 1951 door Gross (15)
werd gevonden dat leukose bij vogels en
muizen door virussen werden veroor-
zaakt.

Echter, nu was een tumorvirus gevon-
den bij een dier dat in nauw contact met
de mens in hetzelfde milieu leeft. Bo-
vendien leken verschillende vormen
van leukose bij de kat in histologisch en
klinisch opzicht sterk op verschillende
vormen van leukemie bij de mens.
In 1969 (55) werd nog een, zeer sterk
aan FeLV verwant, tumorvirus bij de
kat gevonden dat fibrosarcomen ver-
oorzaakte.

Door steeds meer onderzoekers (36, 40,
59) werd het belang ingezien van leuko-
se bij de kat als model voor etiologische,
pathogenetische en therapeutische stu-
dies van leukemie bij de mens. Dit was
wel de belangrijkste reden dat er talrij-
ke onderzoekingen werden verricht naar
de eigenschappen, de infectiviteit en de
verspreiding van het virus.
Daar het mogelijk bleek FeLV in weef-
selkweek te kweken op menselijke cellen
(28, 29, 43) ontstond er ongerustheid
over de besmettelijkheid voor mensen.
De resultaten van onderzoekingen bij
mensen (vooral die welke veel met kat-
ten omgingen, zoals dierenartsen en
dierverzorgers) naar FeLV-antigenen of
antistoffen, gericht tegen dit virus, ble-
ken gelukkig negatief (19).
In dit overzichtsartikel zullen achter-
eenvolgens de verschillende aspecten
van leukose bij de kat en van FeLV de
revue passeren en tevens zal ingegaan
worden op het belang van gericht on-
derzoek in Nederland.

Meer dan 80% van de leukosen zijn van
het lymfoïede type. Hiervan kunnen 4
macroscopische hoofdgroepen worden
onderscheiden (32):

Klinisch wordt vooral vergroting van
de oppervlakkig gelegen lymfklieren
waargenomen. De andere organen die
meestal aangetast zijn, in afnemende
volgorde van frekwentie, zijn: milt, le-
ver, nieren, longen, hart, digestietractus
en beenmerg. Echter, leukemie wordt
slechts in 15-20% van de gevallen ge-
zien en kan intermitterend tijdens de
ziekte optreden (32, 42). Lymfopenie en
vooral ernstige anaemie wordt zeer
vaak gevonden (5, 32, 42), evenals bij
de alimentaire- en thymusvorm.

Deze vorm komt waarschijnlijk het
meest voor. De klinische klachten, zoals
digestieStoornissen, vinden hun oor-
sprong in de aantasting van vooral de
darmen. Ook de darmlymfklieren, lever,
nieren en milt zijn vaak aangetast.

De belangrijkste klinische klacht is be-
nauwdheid, veroorzaakt door een grote
tumormassa op de plaats van de thy-
mus, vaak gecombineerd met vochtop-
hoping in de thorax. Ook de bij de thy-
mus gelegen lymfklieren kunnen aange-
tast zijn.

De klinische klachten kunnen vaag zijn
(vermagering, lusteloosheid). Er is te-
vens anaemie aanwezig. In het bloed
wordt een verhoogd aantal (> 25.000/
mm3) lymfoiede cellen gevonden. Vooral
het beenmerg, de rode pulpa van de
milt, het merggedeelte van de lymfklie-
ren en de leversinussen zijn aangetast.
Naast de macroscopische- kennen we
ook een microscopische indeling naar
celtype; stamcel type, lymfoblasten ty-
pe, prolymfocyten of lymfocyten type,
histiocyten of reticulumcel type en his-
tiolymfocyten type.

Bij de verschillende macroscopische ty-
pen worden alle microscopische typen
gevonden, alhoewel er wel voorkeuren
worden gevonden, zoals b.v. prolymfo-
cyten en lymfocyten bij de leukemie.

Volgens Jarrett (33) zou de verwar-
ring in de naamgeving van de verschil-
lende leukose-vormen verminderen, als
er gebruik gemaakt zou worden van een
dubbele naamgeving, nl. het macrosco-
pische type, gevolgd door de microsco-
pische.

De myeloiede vormen van leukose ko-
men slechts in 20% van de gevallen
voor en gaan vaak gepaard met leuke-
mie.

De klinische klachten zijn, evenals bij de
lymfatische vorm, aspecifiek (anaemie,
lusteloosheid, vermagering).
Bij obductie valt de sterk vergrote milt
op. Daarnaast is de lever vaak aange-
tast. De lymfklieren zijn matig ver-
groot. Het beenmerg is altijd aangetast
en in het bloed wordt vaak een sterk
verhoogd aantal leucdcyten gevonden
(100.000-300.000/mm3), alhoewel leu-
kopenie kan voorkomen.
Naast myeloiede leukemie zijn er ook
gevallen beschreven van monocyten
leukose (22), plasmacel leukose (23) en
mastcel leukose (42).

In 1964 slaagde Jarrett e.m. (30) er-
in leukose over te brengen d.m.v. een
celvrij homogenaat, op 4 pasgeboren
katjes. Alle vier ontwikkelden leukose
met een latentieperiode die variëerde
van 9 tot 18 maanden.
Alhoewel de donor leed aan de thymus-
vorm van leukose kregen de besmette
katjes de multicentrische en alimentaire
vorm van leukose\'en varieerde het cyto-
logisch beeld van prolymfocyten tot
stamcel. Bij een tweede passage stierven
er 2 katjes binnen 2 maanden aan acute
leukemie.

Uit verdere experimenten is gebleken
dat naast de verschillende vormen van
lymfatische leukose ook myeloiede leu-
kose kan worden geïnduceerd.
M a c k e y e.m. (40) besmette 37 katjes,
waarvan er binnen 3\'/2 jaar 13 leukose
kregen, 13 aan andere ziekten stierven
en 11 in leven bleven. Alimentaire en
multicentrische leukose trad op voor-

dat de katjes 16 maanden oud waren,
terwijl de thymusvorm en myeloiede
leukemie zich alleen ontwikkelden in
katjes die ouder dan 2 jaar waren.
Lymfatische leukemie bleek niet leef-
tijdgebonden.

Bij 5 van de 13 katjes werd bij obductie
alleen thymusatrofie en lymfoiede de-
pletie gevonden.

Geslaagde transmissieproeven werden
ook door andere onderzoekers verricht
(47, 48, 57, 59).

Eerst door J a r r e 11 e.m. en later door
andere onderzoekers (37, 38, 47) werden
virusdeeltjes gevonden d.m.v. electro-
tronen microscopisch onderzoek. Dit vi-
rus werd kattenleukemievirus (FeLV)
genoemd. Het kon worden aangetoond
in tumorweefsel, in besmette embryona-
le kattencellen en in bloedplaatjes van
experimenteel besmette katjes.
De morfologie van het FeLV kwam
overeen met dat van de muizen- en vo-
gel leukose (oncornavirus). Het virus
(diameter ± 100 nm) wordt extracellu-
lair gevonden en gevormd aan de cel-
membraan door middel van knopvor-
ming (budding) (21, 27, 31, 38, 47, 57).
Behalve dat het virus in weefselkweek
in kattencellen kan groeien (31, 48), is
het ook mogelijk gebleken het virus te
laten groeien in mensen-, honden- en
varkenscellen (28, 29).
R i c k a r d e.m. (48) infecteerde pasge-
boren honden met FeLV waarna leuko-
se ontstond. Uit deze experimenteel op-
gewekte leukose kon het FeLV weer te-
rug worden geïsoleerd. Tot nu toe is
het niet gelukt bij andere species (ba-
vianen, marmosets) leukose op te wek-
ken door FeLV-infectie (33).

Uit de bestudering van murine- en avi-
aire leukose systemen was al gebleken
dat het virus type-specifieke en groeps-
of species-specifieke antigenen bezit.
Eén van de groep-specifieke antigenen
(interspecies gs-3) blijkt zowel in mui-
zen leukemievirus (MuLV) als in FeLV
en FeSV voor te komen (12, 14, 26, 52).
Door middel van verschillende immu-
nologische technieken kon FeLV of

FeLV -antigenen worden opgespoord in
materiaal van diverse oorsprong (17
20, 50, 51, 52, 54). Zo bleek dat FeLV
d.m.v. de immunofluorescentie techniek
in 90% van de katten met leukose kon
worden aangetoond (19). Een mogelijke
verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat
bij 10% van de leukose katten na infec-
tie door FeLV, waardoor tumorcellen
ontstaan, een zodanige antistofproduktie
optreedt dat de antigeenproduktie ge-
remd wordt, waardoor het FeL V-anti-
geen niet meer kan worden aangetoond.
Echter, ook bij een aantal katten met
andere katteziekten, zoals infectieuse
peritonitis, fibrosarcomen en anaemie-
en, kon FeLV-antigeen in relatief hoog
percentage worden aangetoond in het
perifere bloed d.m.v. de immunofluo-
rescentie test (16, 18, 19). Naast zieke
katten werd ook een groot aantal gezon-
de katten onderzocht.
Er werden daarbij 2 groepen onder-
scheiden:

1. normale katten uit een groep („hou-
sehold") waar één (a) of meerdere
(b) katten met leukose of katten lij-
dend aan FeLV-geassociëerde ziek-
ten (c) aanwezig (geweest) waren;

In groep 1 waren 32.5% (177/543) van
de onderzochte katten positief. Opval-
lend was dat dit percentage voor la, Ib
en Ic respectievelijk 19,5%, 43,6% en
15,5% bedroeg. Dat wil dus zeggen dat
katten uit een groep waarin 2 of meer
katten met leukose aanwezig waren
(geweest) een 2x zo grote kans op leu-
kose of FeLV-geassociëerde katteziekten
hebben dan katten uit groepen met maar
één leukose kat.

Uit een electronen microscopisch onder-
zoek van R i g g s (49) bleek dat er geen
virusdeeltjes werden gevonden bij nor-
male katten en wel bij katten met ver-
schillende tumoren (58%) en bij katten
met niet tumoreuse ziekten (44%).
.\\ntistoffen tegen FeLV werden door
Riggs (49) bij 5% van de normale

katten gevonden, terwijl dat percentage
bij de groep met tumoren en die met niet
tumoreuze ziekten resp. 33% en 41%
bedroeg.

Door Essex e.m. (10, 11) werden in
pasgeboren katjes, wier moeder in eer-
dere nesten met FeLV geinfecteerde kat-
jes had gezoogd, antistoffen gevonden,
gericht tegen een membraan antigeen
dat ontstaat wanneer een kattecel door
een katten tumorvirus wordt besmet
(FOCMA = feline oncornavirus-asso-
ciated cell membrane antigen).
Ook Jarrett e.m. (36) vonden bij
normale katjes, die samengebracht wa-
ren met FeLV-geinfecteerde katjes, an-
tistoffen gericht tegen FOCMA, die
eventueel ook weer konden verdwijnen.
Jarrett e.m. (35) konden ook anti-
stoffen tegen FOCMA in 39% van nor-
male straatkatten in Glasgow aantonen.
FeLV blijkt dus wijd verspreid voor te
komen. De besmetting resulteert vaak
alleen in vorming van antistoffen tegen
FeLV en/of FOCMA, zonder dat FeLV
of FeLV-antigeen kan worden aange-
toond.

Hardy e.m. (19) hebben onderzocht
wat nu het verdere verloop is van de
FeL V-positieve normale katten. Van
148 FeL V-positieve katten die vervolgd
konden worden bleek 16,2% histolo-
gisch bevestigd leukose te hebben ge-
kregen, terwijl 7,5% gestorven was aan
onbegrepen anaemieën. De gemiddelde
tijd, verstreken tussen de ontdekking
van FeLV en het optreden van leukose
was 5,3 maanden, met een spreiding
van 1-24 maanden.

Hieruit bleek dat de geobserveerde leu-
kose frekwentie 888 x groter was dan de
verwachte frekwentie (18,3 gevallen/
100.000 katten/5,3 maanden) (6). Als
we bovendien de leukose- en de anae-
mic katten combineren dan blijkt dat
zich bij 23,7% van alle FeLV-positieve
normale katten een FeLV-geassociëerde
ziekte ontwikkelt.

De verspreiding van virus kan op twee
manieren geschieden: via verticale (via
gameten, van ouders op nakomelingen)
en via horizontale (contact-infectie tus-
sen al of niet verwante dieren) transmis-
sie.

Het vinden van clusters niet-verwante
katten met leukose in verschillende
groepen deed denken aan horizontale
transmissie van FeLV.
Jarrett e.m. (36) vonden dat een deel
van de katjes, welke gedurende een be-
paalde tijd samengebracht waren met
door FeLV besmette katjes of katten
met spontane leukose, leukose kregen.
Bij een ander deel kon alleen virus (an-
tigeen) worden aangetoond en bij weer
een ander deel alleen maar antistofen,
gericht tegen FeLV of antistoffen gericht
tegen FOCMA.

Uit bovenstaande onderzoekingen blijkt
wel dat de horizontale transmissie, van
FeLV zeer belangrijk is, alhoewel het
bestaan van verticale transmissie niet
geheel uitgesloten kan worden.
G a r d n e r e.m. (13) vonden FeLV in
speeksel en speekselklieren van katten
met leukose. Experimenteel is het ge-
lukt om katten intranasaal met FeLV
te besmetten, waarbij leukose ontstond
(24).

Jarrett (36) vond bij een uitgebreid
electronen microscopisch onderzoek van
katten met spontane leukose, van experi-
menteel besmette katten en van een ge-
zonde kat, die in contact was geweest
met de laatste groep, in bijna alle geval-
len FeLV in het beenmerg (16/17) en in
het trachea-slijmvlies (16/18). In de
helft van de gevallen werd het virus ook
in de speekselklieren (7/14) gevonden
en in 2/8 gevallen in het blaasslijmvlies.
In één van deze gevallen kon FeLV ge-
kweekt worden uit de urine. De besmet-
ting gaat volgens Jarrett meestal via
de ademhalingswegen en mogelijk ook
via de urine.

Volgens H a r d y e.m. (19) kunnen vec-
toren een rol spelen bij de besmetting
met FeLV, daar het hun gelukt is FeLV
te isoleren uit vlooien die bloed hadden
gezogen op een geanaestheseerde leuko-
se kat. Ook zou het volgens deze schrij-
vers mogelijk zijn FeLV over te bren-
gen d.m.v. bloedtransfusies.

Belangrijk werk over dit onderzoek is
gepubliceerd door M a c k e y e.m, (41).
Hierbij werden spontane en experimen-
teel opgewekte gevallen van leukose be-
studeerd. Er bleek toen dat de plaatsen
van tumorcelproliferatie en de versprei-
dingsroutes door de primaire en secun-
daire lymfoiede organen verschilden voor
de 4 macroscopische types van leukose.
Bij de alimentaire vorm bleek ook in
ogenschijnlijk normale Peyerse plaques
en mesenteriale lymfklieren — in de
kiemcentra — proliferatie van tumorcel-
len aanwezig te zijn De meeste aangetaste
katten, welke vaak vrij oud waren, had-
den een atrofische thymus.
De rnulticentrische vorm werd geken-
merkt door tunioreuse vergroting van
de lymfklieren en de milt, vooral en be-
ginnend in de paracorticale thymusaf-
hankelijke gebieden. De thymus zelf was
meestal normaal.

De thymusworm werd gekenmerkt door
een grote tumor in het voorste media-
stinum, terwijl tevens de paracorticale
gebieden van sternale en mediastinale
lymfklieren eveneens aangetast waren.
Bij de echte leukemie werden er geen
tumoren gevonden, maar wel veel tu-
morcellen in het beenmerg, de rode pul-
pa van de milt, in het merggedeelte van
de lymfklieren, in de leversinussen en
in het bloed (meestal > 70.000/mm3).
De thymus was, ook bij jonge katten,
atrofisch en vaak was anaemie aanwe-

De belangrijkste conclusies waren dat
elk lymfatisch neoplastisch syndroom
een eigen wijze van ontwikkeling heeft
en bovendien dat de tumorcellen de rou-
te volgen die ook de immuuncompetente
lymfatische cellen volgen. Zo volgen
tumorcellen bij de thymus- en de rnulti-
centrische vorm de route van de thymus-
afhankelijke lymfocyten. Bij leukemie is
de verspreiding primair haematogeen.

Verschillende niet tumoreuse lesies lijken
geassocieerd met FeLV-infectie, zoals
bepaalde anaemieën, atrofie van de thy-
mus met immunologische deficiëntie,
membraneuse glomerulo-nefritis en in-
fectieuse peritonitis. De door FeLV ver-
oorzaakte thymusatrofie en lymfoiede
depletie en daarna de incompetentie van
het immunologisch afweerapparaat, zou
de oorzaak zijn dat andere katteziekten
een kans krijgen, waardoor de katjes
doodgaan voordat er leukose optreedt
(1, 25, 40, 44).

Ook bleek er door Anderson en Ja r-
r e 11 (2) een significant verband gevon-
den te zijn tussen leukose en membra-
neuse glomerulo-nefritis, mogelijk ver-
oorzaakt door antigeen-antistof com-
plexen.

Bij katten die leden aan infectieuse anae-
mie, veroorzaakt door Hemobartonella
felis, bleek een veel hogere leukose fre-
kwentie voor te komen dan verwacht.
Mogelijk dat door de veroorzaakte anae-
mie het reticulo-endotheliale weefsel
wordt geprikkeld, waardoor het al aan-
wezige FeLV de kans zou krijgen leukosr
te veroorzaken (46).
Uit het onderzoek van Hardy (19),
waarbij verschillende groepen werden
onderzocht, bleek o.a. dat de aanwezig-
heid van katten met infectieuse perko-
nitis de kans op het krijgen van leukose
bij de andere katten verhoogde.

De ontdekking van virusleukemie bij de
vogel en de muis werd gevolgd door de
vondst van overbrengbare weke delen
sarcomen in beide species. Deze worden
veroorzaakt door een oncornavirus dat
sterk gelijkt op de leukemie virussen.
Ook bij de kat werd door S n y d e r en
T h e i 1 e n een sarcoom virus (FeSV)
bij katten gevonden dat fibrosarcomen
in katten, honden en inarmoset aapjes
kon opwekken (55). In de oorspronke-
lijke en opgewekte tumoren konden ty-
pische virusdeeltjes (van het C-type)
worden gevonden, die immunologisch en
morfologisch niet kunnen worden onder-
scheiden van FeLV. Mogelijk kan het
FeSV beschouwd worden als een sarco-
magene variant van het FeLV (58). Het
bleek dat bij katten die op oudere leef-

tijd geïnfecteerd werden, de latentie-
periode langer was dan bij jonge ge-
infecteerde katten. Er bestaat dus een
duidelijk verband tussen de latentie-
periode enerzijds en de virus dosis en de
leeftijd van de acceptor anderzijds (56).
Bij besmette katjes konden ook weer
antistoffen tegen F\'OCMA worden aan-
getoond. Ook bleek dat deze antistof-
fen, afhankelijk van de hoeveelheid, een
zekere bescherming konden bieden te-
gen nieuwe besmetting of uitgroei van
de tumor. De antistoffen bleken passief
van moeder op nakomelingen over te
gaan (12).

De aanwezigheid van C-deeltjes in 25%
(6/24) en de aanwezigheid van FeLV-
antigeen in 22% (11/51) van de mam-
macarcinonien bij katten is mogelijk
meer dan toevallig en misschien speelt
het FeLV of een daaraan verwant virus
een etiologische rol bij het ontstaan van
het mammacarcinoom bij de kat (60).

Dat de situatie in Nederland afwijkt van
de hierboven geschetste, is niet aanne-
melijk. Uit de voorlopige resultaten van
ons eigen onderzoek, waarover later uit-
voeriger zal worden gerapporteerd,
blijkt: 1. dat het bloed en het beenmerg
van katten met leukose meestal positief
is voor FeLV-antigeen in de immuno-
fluorescentie (IF) test; 2. dat het bloed
en het beenmerg van normale katten
bijna nooit positief is en 3. dat er hier
in Nederland ook clusters voorkomen
van leukose en FeL V-geassocieerde ziek-
ten, speciaal in kattefokkerijen.
Omdat FeL V-besmette katten ( zonder
zelf nog ziek te zijn) het FeLV kunnen
overbrengen op gezonde andere katten
in hun directe omgeving, waardoor deze
katten dan zelf op hun beurt weer an-
dere katten kunnen besmetten en zelf
een grote kans lopen om leukose of een
FeL V-geassocieerde ziekte te krijgen,
lijkt het ons van belang dat — ook hier
in Nederland — een aantal maatregelen
worden genomen:

1. het testen van bloeduitstrijken van
aan te kopen katten op het voor-
komen van FeLV-antigeen d.m.v. de

IF-test. Dit moet gebeuren voordat
de kat met andere katten in contact
komt, dus voordat eventuele besmet-
ting kan plaats vinden.

2. Het testen van bloeduitstrijken van
katten uit fokkerijen waar eerder
leukose of een aan FeLV-geassocieer-
de ziekte is gediagnostiseerd. Dit om
eventuele aanwezigheid van FeLV in
deze fokkerij aan te tonen, resp. uit
te sluiten.

3. Vanwege het infectiegevaar zou het
aan te bevelen zijn dat FeLV-posi-
tieve katten worden uitgesloten van
verdere fok en van het bezoek aan
tentoonstellingen en op z\'n minst ge-
ïsoleerd worden.

4. Nakomelingen van leukose katten,
van FeLV-positieve katten en van
katten met FeLV-geassocieerde ziek-
ten, zouden moeten worden getest
op het voorkomen van FeLV.

Al deze maatregelen zouden ertoe kun-
nen bijdragen dat de verspreiding van
FeLV enigszins zou worden tegengegaan,
waardoor het aantal katten met leukose
of met FeLV-geassocieerde ziekten
(vaak kostbaar fokmateriaal), kan wor-
den gedrukt.

Het volkomen uitroeien van het FeLV
zal waarschijnlijk een onhaalbare zaak
zijn, mede gezien de resultaten van het
onderzoek van Jarrett (35), waarbij
bleek dat 39% van de straatkatten anti-
stoffen, gericht tegen FOCMA, bezaten,
dus besmet moeten zijn geweest met
FeLV.

In het Antoni van Leeuwenhoekhuis is
sinds kort de mogelijkheid geschapen om
d.m.v. de IF-test bloeduitstrijkjes te on-
derzoeken op de aanwezigheid van
FeLV-antigeen.

De gang van zaken betreffende het tes-
ten van bloeduitstrijken van verdachte
of zieke katten is als volgt: Van de te
onderzoeken kat worden 4 bloeduitstrij-
ken gemaakt (lege artis), die aan de
lucht worden gedroogd.
De gebruikte voorwerpglaasjes moeten
vetvrij zijn en niet fluorescerend. Ze kun-
nen dan met de post (zeer goed verpak-
ken: breekbaar!) tezamen met de anam-
nese worden opgestimrd naar

1. ras, geslacht, leeftijd van de kat; storven aan leukose of aan een FeLV-
naam en adres eigenaar en naam en verwante ziekte; is deze diagnose
adres van de dierenarts; door morfologisch onderzoek beves-

1. Anderson, L. J., Jarrett, W. F. H., Jarrett, O. and L a i r d, H. M.: Feline
leukemia-virus infection of kittens: Mortality associated with atrophy of the thymus and
lymphoid depletion. ]. Natl. Cancer Inst., 47, 807, (1971).

2. Anderson, L. J. and Jarrett, W. F. H.: Membranous glomerulonefritis associated
with leukaemia in cats. Res. Vet. Sc., 12, 179, (1971).

4. Cotchin, E.: Neoplasms in the domestic cat. General articles. Further examples of
spontaneous neoplasms in the domestic cat. Brit. Vet. ]., 112, 263, (1956).

5. Crighton, G. W.: The haematology of lymphosarcoma in the cat Vet. Ree 82
155, (1968).

6. Dorn, C. R., Taylor, D. O. N. and H i b b a r d, H. H.: Epizootiologic characteris-
tics of canine and feline leukemia and lymphoma. Am. J. Vet. Res., 28, 993, (1967).

7. Dorn, C. R., Taylor, D. O. N., F r y e, F. L. and H i b b a r d, H. H.: Survey of
animal neoplasms in Alameda and Contra Costa Counties, California, I. Methodology
and description of cases. J. Natl. Cancer Inst., 40, 295, (1968).

8. Dorn, C. R., Taylor, D. O, N., Schneider, R., Hibbard, H. H. and
Klauber, M. R.: Survey of animal neoplasms in Alameda and Contra Costa Counties,
California, II. Cancer morbidity in dogs and cats from Alameda County J. Natl Cancer
Inst., 40, 307, (1968).

9. E II er man, V. and Bang, O.: Experimentelle Leukämie bij Hühnern. ZW. Bakt. (1
Abt. Orig.), 46, 595, (1908).

10. Essex, M., Klein, G., Snyder, S. P. and H a r r o 1 d, J. B.: Antibody to feline
oncornavirus-associated cell membrane antigen in neonatal cats. Int. ]. Cancer 8, 384,
(1971).

11. Essex, M., Cotter, S. M. and Carpenter, J. L.: Feline virus-induced tumors
and the immune response: Recent developments. Am. J. Vet. Res., 34, 809, (1973).

12. Essex, M. and Snyder, S. P.: Feline oncornavirus-associated cell membrane antigen.
I. Serologic studies with kittens exposed to cell-free materials from various feline fibro-
sarcomas. ]. Natl. Cancer Inst., 51, 1007, (1973).

13. G a r d n e r, M. B., R o n g e y, R. W. and Johnson, E. V. et al.: C-type tumor virus
particles in salivary tissue of dometics cats. J. Natl. Cancer Inst., 47, 561, (1971).

14. Geer in g, G., Hardy, W. D., Old, L. J. and H a w e n, E. de: Shared group
specific antigen of murine and feline leukemia viruses. Virology, 36, 678, (1968).

15. Gross, L. A.: "Spontaneous" leukaemia developing in C3H-mice following inoculation
in infancy with AK-leukaemic extracts, or AK-embryos. Proc. Soc. Exp Biol. Med. 76
27, (1951).

16. Hardy, W. D. Jr., Geering, G., Old, L. J. and Ha wen, E. de: Feline leukemia
virus: Occurrence of viral antigen in the tissues of cats with lymphosarcoma and other
diseases. Science, 166, 1010, (1969).

17. Hardy, W. D., Geering, G., Old, L. J., H a w e n, E. de, B r o d e y, R. S. and
McDonoughs, S. K.: Serological studies of the feline leukemia virus. Proc. 4th Int.
Symp. Comp. Leukemia Res. Cherry Hill, 1969. Bibl. Haematol. 36, 343, (1970), Karger
Basel/New York.

18. Hardy, W. D. Jr.: Immunodiffusion studies of feline leukemia and sarcoma. ]. Am.
Vet. Med. Ass., 158, 1060, (1971).

19. Hardy, W. D. Jr., Hess, P. W., Essex, M. and Cotter, S.: Horizontal trans-
mission of feline leukaemia virus. Nature (London), 244, 266, (1973).

20. Hardy, W. D. Jr., H i r s h a u t, Y. and Hess, P.: Detection of the feline leukemia
virus and other mammalian oncornaviruses by immunofluorescence. 5th Int. Symp. Comp.
Leukaemia Res., Bibl. Haematol. 34, 778, (1973), Karger, Basel/New York

21. Hertz, A., T h e i 1 e n, G. H., S h a I m, O. W. and M u n n, R. J.: C-type virus in
bone marrow cells of cats with myeloproliferative disorders. J. Natl. Cancer Inst., 44,
339, (1970).

22. H o 1 2 w o rth, J.: Leukemia and related neoplasms in the cat. I. Lymphoid malignancies.
ƒ. Am. Vet. Med. Ass., 136, 47, (1960).

23. Holzworth, J. and Meier, H.: Reticulum cell myeloma in a cat. Cornell Vet., 47,
302, (1957).

24. H oo v er, E. A., M c C u 11 o u g h, C. B. and G r i e s e m er , R. A.: Intranasal trans-
mission of feline leukaemia. J. Natl. Cancer Inst., 48, 973, (1972).

25. Hoover, E. A., Ferryman, L. E. and K o c i b a, G. J.: Early lesions in cats
inoculated with feline leukemia virus. Cancer Res., 33, 145, (1973).

26. H u e b n e r, R. J., K e 11 o, G. L. and S a r m a, P. S. et al: Groupspecific (gs) antigen
expression of the C-type RNA tumor virus genome during embryogenesis: Implications
for ontogenesis and oncogenesis. Proc. Natl. Acad. Sc. USA, 67, 366, (1970).

27. Jarrrett, O., Laird, H. M., C r i g h t o n, G. W., Jarrett, W. F. H. and Hay,
D.: Advances in feline leukemia. Bibl. Haematol, 31, 244, (1968).

28. Jarrett, O., Laird, H. M. and Hay, D.: Growth of feline leukaemia virus in
human cells. Nature (London), 224, 1208, (1969).

29. J a r r e 11, O., L a i r d, H. M. and Hay, D.: Growth of feline leukemia virus in human,
canine and porcine cells. Bibl. Haematol., 36, 387, (1970).

30. Jarrett, W. F. H., Martin, W. B., C r i g h t o n, G. W., D a 11 o n, R. G. and
Stewart, M. F.: Leukaemia in the cat. Transmission experiments with leukaemia
(lymphosarcoma). Nature (London), 202, 566, (1964a).

31. Jarrett, W. F. H., Crawford, E. M., Martin, W. B. and Davie, F.: Leukae-
mia in the cat. A virus-hke particle associated with leukaemia (lymphosarcoma). Nature
(London), 202, 567, (1964b).

32. Jarrett, W. F. H., Crighton, G. W. and Dal ton, R. G.: Leukaemia and
lymphosarcoma in animals and man. I. Lymphosarcoma or leukaemia in the domestic
animals. Vet. Rec., 79, 693, (1966).

34. J a r r e 11, W. F. H., A n d e r so n, L. J., J a r r e 11, O., L a i r d, H. M. and S t e w a r t,
M. F.: Myeloid leukaemia in a cat, produced experimentally by feline leukaemia virus.
Res. Vet. Sc., 12, 385, (1971).

35. Jarrett, W. F. H., Essex, M., M a c k e y, L. J., Jarrett, O. and Laird, H.:
Brief communication: Antibodies in normal and leukemic cats to feline oncornavirus-
associated cell membrane antigens. /. Natl Cancer Inst., 51, 261, (1973b).

36. Jarrett, W. F. H., Jarrett, O., M a c k e y, L., Laird, H., Hardy, W. D. Jr.
and Essex, M.: Horizontal transmission of leukemia virus and leukemia in the cat.
ƒ. Natl Cancer Inst., 51, 833, (1973a).

37. Kawakami, T. G., T h e i I e n, G. H., Dungworth, D. L., M u n n, R. J. and
Bealth, S. G.: „C"-type viral particles in plasma of cats with feline leukemia. Science,
158, 1049, (1967).

38. Laird, H. M., Jarrett, O., Crighton, G. W. and Jarrett, W. F. H.: An
electron microscopic study of virus particles in spontaneous leukemia in the cat. ƒ. Natl
Cancer Inst., 41, 867, (1968).

39. Loeb, W. F.: In „Feline Medicine and Surgery", E. J. Calcoll Ed., 238, Amer. Vet.
Publ., California (1964).

40. Mackey, L. J., Jarrett, W. F. H., Jarrett, O. and Laird, H. M.: An experi-
mental study of virus leukemia in cats. ƒ. Natl. Cancer Inst., 48, 1663, (1972).

41. Mackey, L. J. and Jarrett, W. F. H.: Pathogenesis of lymphoid neoplasia in cats
and its relationship to immunologic cell pathways. I. Morphologic aspects. /. Natl
Cancer Inst., 49, 853, (1972).

42. Nielsen, 8. W.: Spontaneous hematopoietic neoplasms of the domestic cat. ƒ. Natl
Cancer Inst., Monograph, 32, 73, (1969).

43. O • C o n n e r, T. and F i s c h i n g e r, P.: Fysical alterations of a murine leukaemia
virus complex m a mammalian cell culture. Bibl. Haematol., 36, 250, (1970)

44. P e r r y m a n, L. E., H o o V e r, E. A. and D a V i d, S. Y.: Immunologic reactivity of the
cat: Immunosuppre,ssion in experimental feline leukaemia. /. Natl. Cancer Inst., 49,
1357f (1972).

45. Priester, W. A. and Mantel, N.: Occurrence of tumors in domestic animals. Data
from 12 United States and Canadian colleges of veterinary medicine. I. Natl. Cancer
Inst., 47, 1333, (1971).

46. Priester, W. A. and Hayes, H. M.: Brief communication: Feline leukemia after
fehne infectious anaemia, ƒ. Natl. Cancer Inst., 51, 289, (1973)

47. Rickard, C. G., Gillespie, J. H., Lee, K. M., N o r a n h a. F., Post, J. E. and
Savate, E. L.: Transmission and electron microscopy of lymphocytic leukemia in the
cat. Bibl. Haematol., 31, 282, (1968).

48. Rickard, C. G., Post, J. E., N o r a n h a, F. and Barr, L. M.: A transmissible
virus-induced lymphocytic leukemia of the cat. J. Natl. Cancer Inst., 42, 987, (1969)

49. Riggs, J. L., Oshiro, L. S., Taylor, D. O. N. and C e n n e t t e, E.\'h.: Preva-
lence of type-C virus and antibodies in normal cats and cats with neoplasia ƒ. Natl
Cancer Inst., 51, 449, (1973).

50. Sarma, P. S., B a s k e r, J. F., H u e b n e r, R. J., O 1 d, L. J. and Hardy, W. D.:
Fehne leukemia virus: Detection of group-specific viral antigen and infectious virus by
a complement-fixation test. Bibl. Haematol., 36, 368, (1970a).

51. Sarma, P. S., H u e b n e r, R. J., B a s k e r, J. F., V e r n o n, L., G i 1 d e n, R. V. and
Tom, R.: Feline leukemia virus detection in vitro. Virology, 41, 377, (1970b).

52. Schäfer, W., Lange, J., B o 1 o g n e s i, D. P., N o r a n h a. F., Post, J. E. and
Rickard, C. G.: Isolation and characterization of two group-specific antigens from
feline leukemia virus. Virology, 44, 73, (1971).

53. Schneider, R., F r y e, F. L., Taylor, D. O. N. and Dorn, C. R.: A household
cluster of fehne malignant lymphoma. Cancer Res., 27, 1316, (1967).

54. Sibal, L. S., Finn, M. A., Plata, E. J., K o h 1 e r, B. A., N o r a n h a, F. and
Lee, K. M.: Methods for the detection of viral antigen and antibody to a feline
leukemia virus (a preliminary report). ]. Natl. Cancer Inst., 45, 607, (1970).

55. Snyder, S. P. and T h e i 1 e n, G. H.: Transmissible feline fibrosarcoma. Nature
(London), 221, 1074, (1969).

56. Snyder, S. P. and Dungworth, D. L.: Pathogenesis of fehne fibrosarcomas: Dose
and age effects. J. Natl. Cancer Inst., 51, 793, (1973).

57. T heil en, G. H., D u n g w o r t h, D. L. and K a w a k a m i, T. G.: Leukemia in
animals and man. Calif. Med., 108, 14, (1968).

58. Theilen, G. H.: The present status of the leukemia-sarcoma complex in man and
lower animals. J. Am. Vet. Med. Ass., 157, 1742, (1970).

59. Theilen, G. H., D u n g w o r t h, D. L., Kawak a iTi ij T. O., M u II n, R. J. and
Ward, J. M.: Experimental induction of lymphosarcoma in the cat with G"-type
virus. Cancer Res., 30, 401, (1970).

60. W e ij e r, K., C a 1 a f a t, J., D a a m s, J. H., H a g e m a n. Ph. C. and M i s d o r p, W.:
Feline malignant mammary tumors. II. Immunologic and electroninicroscopic inWsti-
gations into a possible viral etiology. J. Natl. Cancer Inst., 52, 673, (1974).

DE VERBREIDING VAN BESMETTINGEN MET ZWOEGER-
ZIEKTEVIRUS BIJ DE NEDERLANDSE SCHAPEN

De resultaten van het serologisch onderzoek naar het voorkomen van besmettingen met
zvvoegerziektevirus worden beschreven. Op schapebedrijven in de provincies Groningen, Fries-
land, Noord- en Zuid-Holland werden 2912 sera verzameld van schapen die ouder waren dan
1 jaar. Met de complementbindingsreactie en de agargeldiffusietest werden antistoffen aange-
toond bij 28.5% van deze sera. De besmetting bleek op ca. 80% van de onderzochte bedrijven
voor te komen.

The results of a serological survey on the incidence of maedi-visna virus infection in the Ne-
therlands are reported. A total number of 2912 sera were collected from sheep over twelve
months of age on farms on which more than fifty adult sheep were kept in the provinces of
Groningen, Friesland, North Holland and South Holland. Antibodies were detected in 28.5
per cent of these sera by the complement fixation and agar gel diffusion tests. Antibodies to
the virus were found to be present in one or more sheep on approximately 80 per cent of the
farms.

Zwoegerziekte veroorzaakt in ons land
de grootste schade in de gebieden langs
de zeekust. In de provincies Groningen,
Friesland, Noord-Holland, Zuid-Hol-
land en Zeeland zijn bedrijven bekend
waar de infectie jaarlijks een sterfte van
15% bij de volwassen schapen veroor-
zaakt. De ziekte is ook bekend in ande-
re streken van ons land maar de direk-
te schade blijft hier beperkt. Dit wordt
toegeschreven aan de mildere klimato-
logische omstandigheden. Het feit dat
de schapehouderij hier op kleinere
schaal wordt bedreven is waarschijnlijk
eveneens van belang.
R e s s a n g et al. (1) hebben getracht
een inventarisatie te maken van de in
Nederland voorkomende chronische
longziekten door het bestuderen van
pathologisch-anatomische veranderingen
in de longen van 561 slachtschapen,
die op het Amsterdamse abattoir wer-
den aangevoerd. Het materiaal vorm-
de echter geen verantwoorde steekproef
uit de gehele schapepopulatie en was
dus niet geschikt voor het verkrijgen
van een betrouwbaar inzicht in de ver-
breiding van zwoegerziekte. Wel werd
geconcludeerd dat de aandoening zeer
veel voorkomt. Bij dit onderzoek werd
geen enkele aanwijzing verkregen voor
het bestaan van jaagsiekte in ons land.
Door het beschikbaar komen van een
aantal serologische technieken voor het
aantonen van antistoffen tegen 2rwoe-
gerziektevirus, werd het mogelijk een
„random sample" uit de verschillende
leeftijdscategorieën van de gehele scha-
pestapel te onderzoeken. De resultaten
van het onderzoek van 2912 sera met
behulp van de complementbindings-
reactie en de agargeldiffusietest worden
in dit artikel beschreven.

In de zomer van 1971 werden 2912 sera ver-
zameld met de medewerking van de Gezond-
heidsdiensten voor Dieren en een groot aantal
praktiserende collega\'s in de provincies Gro-
ningen, Friesland, Noord- en Zuid-Holland.
De serummonsters waren afkomstig van scha-
pen die alle ouder waren dan 1 jaar.
In deze vier provincies komt ongeveer 80%

van de gehele Nederlandse schapestapel voor
en naar schatting werd hiervan 1.5% onder-
zocht. Uitsluitend bedrijven met meer dan 50
schapen waren bij het onderzoek betrokken.
Ze werden als volgt bemonsterd: van de eer-
ste 100 schapen, van 100 tot 200, van 200 tot
500 en van het aantal dieren boven 500 wer-
den respectievelijk 20%, 10%, 5% en 2%
bloedmonsters verzameld. De sera werden ver-
zameld en bij —20° C bewaard tot de datum
van onderzoek. Ze werden onderzocht met de
complementbindingsreactie (CBR) en de
agargeldiffusietechniek (AGDT).
Voor de beschrijving van deze serologische
technieken wordt verwezen naar eerder ver-
schenen publikaties (2, 3). In verband met
het grote aantal te onderzoeken sera werden
de volumina van de verschillende ingrediënten
van de CBR aangepast aan het microtiter-
systeem¹).

Een bedrijf werd positief beschouwd wanneer
met behulp van de CBR of de AGDT bij één
of meer sera antistoffen werden aangetoond.

De resultaten van het onderzoek wor-
den samengevat in de tabellen 1 en 2.
Respectievelijk 26.3% en 8.5% van de
sera werden positief bevonden met de
AGDT en de CBR. De AGDT is dus
gevoeliger dan de CBR voor het aanto-
nen van antistoffen ten opzichte van
zwoegerziektevirus. De correlatie tus-
sen de bevindingen met deze technieken
bij de individuele sera was soms gering.
Vandaar dat alle sera met beide sero-
logische methodieken werden onder-
zocht en de gesummeerde bevindingen
in de einduitslagen zijn verwerkt.
Met de AGDT en de CBR werden res-
pectievelijk 76.6% en 49.6% van de
onderzochte bedrijven positief bevon-
den. Bij combinatie van deze gegevens
bleek dat zelfs op 80.1% van de bedrij-
ven een besmetting met zwoegerziekte-
virus voorkomt. Gemiddeld was per be-
drijf ongeveer een vijfde deel van het
aantal ingezonden monsters positief,
maar de positieve bevindingen toonden
een grote variatie. Een enkele maal wa-
ren alle serummonsters van een schape-
houder positief en soms bleek slechts
één enkel serummonster antistoffen te
bevatten.

De beschreven resultaten komen over-
een met de bevindingen van G u d n a-
dóttir et al. (4) in IJsland bij een
koppel schapen die werd opgeruimd in
het kader van de „maedi"-bestrijding.
Zoals bekend wordt de progressieve in-
terstitiële pneumonie bij schapen in IJs-
land maedi genoemd. „Visna" is de ce-
rebrale vorm van de ziekte. De IJsland-
se onderzoekers toonden met de CBR
antistoffen aan bij 23 serummonsters
van in totaal 35 schapen. De positieve
sera waren alle afkomstig van dieren
die ouder waren dan 2 jaar.

Het was bekend dat bij experimenteel
besmette dieren antistoffen tegen zwoe-
gerziektevirus worden gevormd welke,
indien eenmaal aantoonbaar, gedurende
het verdere leven van het dier aanwe-
zig blijven. Bij natuuriijke infecties ech-
ter lagen de antistoftiters steeds op een
aanmerkelijk lager niveau en zelfs in een
aantal gevallen waarbij de dieren aan
zwoegerziekte te gronde gingen, waren
antistoffen op geen enkele manier aan-
toonbaar. Deze gegevens waren voor
ons aanleiding te veronderstellen dat
een steekproef van 10 ä 20% van de ou-
dere dieren per bedrijf toereikend zou
zijn voor het verkrijgen van enig inzicht
in de verbreiding van besmettingen met
zwoegerziektevirus. De resultaten van het
onderzoek hebben deze opvatting beves-
tigd.

Beide serologische technieken tonen uit-
sluitend antistoffen aan welke door een
besmetting met zwoegerziektevirus wor-
den opgewekt. De aanwezigheid van
antistoffen geeft niet aan dat de besmet-
ting is overwonnen maar is eerder een
indicatie dat het virus bij het betreffen-
de schaap voorkomt. Er kunnen vele ja-
ren voorbijgaan voordat de klinische
symptomen zich openbaren; het is even-
zeer mogelijk dat deze geheel achter-
wege blijven. Als gevolg hiervan ligt
het percentage bedrijven waarop scha-
pen met klinische verschijnselen van
zwoegerziekte (of visna) voorkomen veel

Tabel 1. Antistoffen tegen zwoegerziektevirus, aangetoond met de agargeldiffusietest en de
complementbindingsreactie, bij 2912 praktijksera.

Tabel 2. Aantal bedrijven waarbij besmetting met zwoegerziektevirus werd aangetoond.

De discrepantie tussen de bevindingen
met de AGDT en de CBR is waarschijn-
lijk het gevolg van het feit dat met de-
ze serologische technieken antistoffen
worden aangetoond die zijn gericht te-
gen verschillende antigenen, die overi-
gens beide virus-specifiek zijn. De be-
palingen vullen elkaar aan. Het onder-
zoek naar de eigenschappen van deze
antigenen is nog niet afgerond.
Opvallend is het grote aantal positieve
dieren (64.5%) en bedrijven (18/19) in
de provincie Groningen. Het hogere
besmettingspercentage in deze provincie
is misschien te verklaren uit de omstan-
digheden waaronder de schapen wor-
den gehouden. De grotere schapebe-
drijven komen hier bijna alle voor op de
kwelders en onderling contact tussen
schapen van verschillende kudden treedt
veelvuldig op. Deze factoren bevorde-
ren respectievelijk de ontwikkeling van
de symptomen bij het individuele dier
en de overdracht van de besmetting. De
bedrijfsgrootte verschilde echter niet van
die in de andere provincies.
Vanwege de enorme verbreiding van
de besmetting lijkt een bestrijding van
zwoegerziekte op basis van serologisch
onderzoek een bijna onmogelijke opga-
ve. Een eventuele bestrijding zou ook
alleen uitvoerbaar zijn wanneer het aan-
tonen van antistoffen bij één of meer
schapen consequenties zou hebben voor
de gehele kudde, want een bepaald per-
centage dieren vormt in geen enkel sta-
dium van de ziekte aantoonbare hoe-
veelheden antistoffen. Dit verschijnsel
werd zelfs waargenomen bij dieren die
aan zwoegerziekte te gronde gingen.
Deze dieren zouden bij een individuele
serologische diagnostiek steeds door de
mazen van het net glippen, maar zijn
vermoedelijk in staat de besmetting in
de koppel in stand te houden. Als ge-
volg van het langzame verloop van de
ziekte zou de besmetting zich echter pas
weer na vele jaren openbaren.
De meest doeltreffende aanpak van het
zwoegerziekteprobleem lijkt op dit mo-
ment een colostrum-vrije opfok van de
lammeren. Deze lammeren zouden ge-
durende hun gehele leven in strikte iso-
latie moeten worden verzorgd en na
één of twee generaties de rest van de
dieren van het bedrijf vervangen. De
beschikbare gegevens wijzen erop dat
een dergelijke ingreep succes kan heb-
ben, hoewel ze onder praktijkomstandig-
heden moeilijk uitvoerbaar is.

De auteurs zijn veel dank verschuldigd aan de
Gezondheidsdiensten voor Dieren en praktise-
rende collega\'s voor het verzamelen van de
bloedmonsters. De technische uitvoering van
het onderzoek was in goede handen bij de
heren L. H. A. Wagter en J. H. J. H.
Metselaar.

1. Res sang, A. A., De Boer, G. F. and De Wijn, G. C.: The lung in zwoegerziekte
Path. Vet., 5, 353, (1968).

2. De Boer, G. F.: Antibody formation in zwoegerziekte, a slow infection in sheep. ]. Im-
munology, 104, 414, (1970).

Terpstra, G. and De Boer, G. F.: Precipitating antibodies against maedi-visna virus
in experimentally infected scheep. Arch. ges. Virusjorsch., 43, 53, (1973).
Gudnadottir, M., G i s 1 a s o n, G. and P ä 1 s s o n, P. A.: Studies on natural cases
of maedi in search for diagnostic laboratory methods. Res. vet. Sei., 9, 65, (1968).

ORIËNTERENDE ONDERZOEKINGEN NAAR DE BACTERIO-
LOGISCHE GESTELDHEID VAN VLEESWAREN. II. RAUWE,
GEFERMENTEERDE VLEESWAREN¹)

Preliminary Studies on the Bacteriological State of Meat Products. II. Fermented
Meat Products

Bij onderzoek van ongesneden en gesneden gefermenteerde vleeswaren bleek uit de aanwezig-
heid van Enterobacteriaceae of een hoge pH, dat een aantal worsten onvoldoende was gerijpt.
Hoewel hoge schimmel- en gistenkiemgetallen tengevolge van de vacuum verpakking minder
voorkwamen, wees het grote aantal isolaties van verschillende schimmels op kontaminatie
tijdens het snijden.

When unsliced and sliced fermented meat products were studied, the presence of Entero-
bacteriaceae or a high pH level showed that a number of sausages had matured inadequately.
Although the number of high fungus and yeast counts had been reduced by vacuum-packing,
the large number of cases in which several fungi were isolated suggested that contamination
had occurred during slicing.

Onder de vleeswaren nemen de rauwe,
gefermenteerde een aparte plaats in,
aangezien zij verduurzaamd worden met
behulp van een rijpingsproces, waarbij
voornamelijk melkzuurbacteriën in de
worstspecie een pH-verlaging bewerk-
stelligen (7, 8). In tegenstelling tot bij-
voorbeeld Hongaarse salami, waarbij de
rijping tot enkele maanden kan duren
en bijgevolg de wateractiviteit (aw)³)
door uitdroging een waarde van ca.
0,85 bereikt (2), zijn bij Nederlandse ge-
fermenteerde worsten wateractiviteits-
waarden tot 0,96 gemeten (5). Hoewel
0,96 aw een marginale waarde is voor
de groei van Gram-negatieve staven
(3), kan in combinatie met een lage pH
het milieu in het product ongeschikt
zijn voor groei van deze bacteriën. Bij
een hoge eindwaarde van de pH (5,2-
5,4) kan Salmonella zich vermeerderen,
ongeacht de aanwezigheid van nitraat,
nitriet of ascorbinezuur (4). Ter voor-
koming van gebreken, waardoor een
kans op voedselvergiftigingen ontstaat,
wordt sedert enkele jaren door een aan-
tal producenten gebruik gemaakt van
entculturen. Hierdoor kan sneller af-
sterving van pathogene kiemen worden
verkregen (9, 10). Tijdens bewaring
neemt een eventueel klein aantal Entero-
bacteriaceae nog verder af (12, 13).
Om economische redenen wordt in de
laatste jaren gestreefd naar verkorting
van de rijpingstijd. Het is niet ondenk-
baar, dat hierbij pathogene kiemen, die
in de grondstof aanwezig kunnen zijn,
niet afsterven, respectievelijk zich ver-
meerderen.

Ter verkrijging van meer inzicht ten
aanzien van de Nederlandse gefermen-
teerde worsten werden monsters onge-
sneden worsten uit slagerijen en mons-
ters (vacuum verpakte) worsten uit su-
permarkten onderzocht op het totaal
aantal kiemen, het aantal melkzuurbac-
teriën en Enterobacteriaceae, faecale

1 Deze onderzoekingen werden verricht in opdracht van de Veterinaire Hoofdinspectie
van de Volksgezondheid.

2 Ir. M. D. Northolt en Dr. M. van Schothorst, Laboratorium voor Zoönosen en Levens-
middelenmicrobiologie. Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Postbus 1, Bilthoven.

Streptokokken, gisten en schimmelde-
len. Bovendien werd de pH bepaald.
Voorts werd onderzoek verricht naar
de aanwezigheid van Salmonella, sul-
fietreducerende Clostridia, Staphylococ-
cus aureus en Bacillus cereus.

De gesneden (vacuum verpakte) vleeswaren
van 6 verschillende merken werden in 10
supermarkten in de omgeving van Utrecht
gedurende het tijdvak mei 1970-oktober 1971
gekocht en óf wel direct na aankoop onder-
zocht, óf na één dag bewaring bij 4° C. Vóór
het openen werd de vacuum-verpakking ge-
controleerd op gasdichtheid. De ongesneden
vleeswaren werden als dikke schijven in 15
slagerijen en supermarkten met toonbank-
bediening in hetzelfde gebied gedurende het
tijdvak oktober 1971-juli 1972 gekocht en
direct na aankoop onderzocht. Hiertoe werd
10 g product met 90 ml pepton fysiologische
zoutoplossing (pfz) gemalen. Uit deze suspen-
sie werd met pfz verder verdund. Het micro-
biologisch onderzoek werd uitgevoerd volgens
de methoden, zoals deze beschreven zijn in het
voorgaande artikel over rauwe, enkelvoudige
vleeswaren. De pH werd bepaald, nadat het
monster in een plastic zakje door kneden zo-
veel mogelijk was gehomogeniseerd.

De resultaten van de verschillende kiem-
getallen staan vermeld in de figuren 1
en 2, terwijl voor de pH wordt verwe-
zen naar figuur 3. Ten aanzien van de
Enterobacteriaceae-kiemgetallen moet
worden vermeld, dat in 4 monsters on-
gesneden en in 7 monsters gesneden
worsten meer dan 100 Enterobacteria-
ceae per gram werden gevonden, hier-
van bevatten resp. 3 en 5 monsters meer
dan 1Q3 van deze kiemen.
Het aantal isolaties en het resultaat van
de determinaties van de verschillende
schimmelgenera staan vermeld in tabel
1, terwijl het aantal isolaties van po-
tentieel voedselvergiftigende bacteriën
staat in tabel 2. De vacuum verpakking
van de gesneden producten was in al-
le gevallen gasdicht.

Fig. I. Frekwentieverdelingen van enkele
kiemgetallen van ongesneden en gesneden
(vacuüm verpakte) gefermenteerde vleeswaren.

Fig, 2. Frekwentieverdelingen van enkele
kiemgetallen van ongesneden en gesneden
(vacuüm verpakte) gefermenteerde vleeswaren.
ongesneden gesneden (vac verpakt)

Tabel 1. Aantal isolaties van verschillende schimmelgenera uit ongesneden en gesneden
(vacuüm verpakte) gefermenteerde worsten.

Tabel 2. Aantal isolaties van bakteriën die in staat zijn voedselvergiftigingen te veroorzaken
in ongesneden en gesneden (vacuüm verpakte) gefermenteerde worsten.

Uit de aërobe- en melkzuurbacteriën-
kiemgetallen blijkt duidelijk, dat de
onderzochte worsten tijdens de bereiding
een fermentatieproces hadden doorge-
maakt. Tijdens dit proces neemt het aan-
tal bacteriën en met name dat der melk-
zuurbacteriën sterk toe. Een aantal
worsten bevatte echter minder dan 106
melkzuurbacteriën, hetgeen kan wijzen
op een onvoldoende rijping. Dit kan tot
gevolg hebben, dat Enterobacteriaceae
die via de grondstof in de worst ko-
men, onvoldoende afsterven. Eén van
de ongesneden worsten met 5 x 103 En-
terobacteriaceae, 2 x 105 melkzuurbac-
teriën en pH 5,5 was hiervan een dui-
delijk voorbeeld. Bij snelgerijpte worsten
wijst een pH lager dan 4,9 op vol-
doende rijping. Omdat in dit onderzoek
waarschijnlijk uitsluitend snelgerijpte
worsten, afkomstig van fabrieken, wer-
den onderzocht, was het opmerkelijk,
dat 34% van zowel ongesneden als ge-
sneden worsten een pH van 4,9 en ho-
ger had.

Bij ongesneden en gesneden monsters
werden in totaal bij 8 (14%) monsters
103 of meer Enterobacteriaceae aan-
getroffen. Hiervan hadden 2 monsters
een hoge pH (respectievelijk 5,0 en 5,5).
Bij de 7 andere monsters werd ten aan-
zien van de pH en het aantal melkzuur-
bacteriën geen afwijking gevonden.
De aanwezigheid van een groot aantal
Enterobacteriaceae is terug te voeren op
3 mogelijke oorzaken: onvoldoende rij-
ping, nabesmetting of te hoge bewaar-
temperatuur, waardoor groei mogelijk
wordt. Als gevolg van deze oorzaken
bestaat het gevaar, dat ook salmonel-
lae aanwezig kunnen zijn. Het grote aan-
tal faecale Streptokokken in de onge-
sneden worsten heeft geen betekenis
ten aanzien van de hygiëne, doch wijst
erop, dat deze bacteriën bij de rijping
een grote rol kunnen spelen of zelfs als
startercultuur worden toegevoegd.
De lagere kiemgetallen van gisten en
het ontbreken van grote aantallen schim-
mels in de gesneden (vacuum verpakte)
worsten kunnen het gevolg zijn van de
vacuumverpakking. Het grotere aantal
schimmelisolaties van verschillende ge-
nera uit het gesneden (vacuum verpak-
te) product wijst op een mogelijke con-
taminatie tijdens het snijden en verpak-
ken. Aangezien het bekend is dat meer-
dere soorten schimmels in staat zijn in
vleeswaren toxinen te vormen (6), ook
al behoeft dit niet bij vacuum verpakte
vleeswaren het geval te zijn (11), moet
een dergelijke besmetting met schimmels
toch als ongewenst worden beschouwd.
Ook uit de aantallen geïsoleerde poten-
tieel voedselvergiftigende kiemen blijkt,
dat de gesneden producten meer be-
smet zijn dan de ongesneden. De Sal-
monella-bevindingen zijn waarschijnlijk
op een nabesmetting terug te voeren.
Aangezien onder bepaalde omstandighe-
den, zoals te hoge pH en te hoge be-
waartemperatuur, deze bacteriën in staat
zijn zich te vermeerderen (4), dient een
dergelijke nabesmetting zoveel mogelijk
te worden voorkomen.
Uit de ongesneden worsten werd éénmaal
Staphylococcus aureus geïsoleerd. De
aanwezigheid van deze potentiële entero-
toxinenvormer is ongewenst, aangezien
groei en toxinevorming vooral onder
aërobe omstandigheden mogelijk is (1).
Hoewel gefermenteerde worsten door de
bijzondere bereidingswijze eigenschappen
verkrijgen die pathogene kiemen doen
afsterven, komt uit het onderzoek naar
voren, dat in een aantal gevallen de be-
langrijkste van deze eigenschappen, na-
melijk een lage pH, niet altijd wordt
bereikt. Hierdoor kan geen afdoende af-
sterving van ongewenste micro-organis-
men plaatsvinden.

De aanwezigheid van ongewenste micro-
organismen zoals Enterobacteriaceae en
schimmels, die bij een aanzienlijk deel
der monsters in grote aantallen voor-
kwamen, wordt waarschijnlijk ook ver-
oorzaakt door nabesmetting, vooral tij-
dens het snijden en verpakken.

Dank is verschuldigd aan Mej. P. S. S.
Soentoro, Rijks Instituut voor de Volksge-
zondheid, Bilthoven, en aan de medewerkers
van het Centraal Bureau voor Schimmelcultu-
res, Baarn, voor het determineren van de
schimmels.

1. Barber, L. E. and Deibel, R. H.: Effect of pH and oxygen tension on staphylococ-
cal growth and enterotoxin formation in fermented sausages. /. Appl. Microbiol., 24, 891,
(1972).

2. Bern, Z. und L e i s t n c r, L.: Bestimmung der Wasseraktivität von Fleisch und Fleisch-
waren mit der Methode von Landrock und Proctor. Die Fleischwirtschaft, 50, 1412,
(1970).

3. E s c h m a n n, K. H.: Getrocknete Lebensmittel. Arch. Lebensmittelhyg., 21, 121, (1970).

4. G o e p f e r t, J. M. and Chung, K. C.: Behaviour of Salmonella during manufacture
and storage of a fermented sausage product. ]. Milk and Food TechnoL, 33, 185, (1970).

5. N o r t h o 1 t, M. D.: Onderzoekingen naar de wateraktiviteit van vleeswaren met behulp
van een dauwpuntsmeter. Voedingsmiddelentechn., 4, 118, (1973).

6. Reiss, J.: Toxinogene Schimmelpitze (Übersichtsreferat). Zbl. Bakt. I., Abt. Ref, 229,
15, (1972).

1. Reuter, G.: Atypische Streptobakterien als dominierende Flora in reifender und ge-
lagerter Rohwurst. Die Fleischwirtschaft, 47, 397, (1967).

8. Reuter, G.: Laktobazillen und eng verwandte Mikroorganismen in Fleisch und Fleisch-
erzeugnissen. II. Die Charakterisierung der isolierten Laktobazillenstämme. Die Fleisch-
wirtschaft, 50, 954, (1970).

9. R e u t e r, G.: Versuche zur Rohwurstreifung mit Laktobazillen und Mikrokokken Starter-
kulturen. Die Fleischwirtschaft, 52, 465, (1972).

10. Rozier, J., Durand, P., Michel, C. et Tarika, F.: Etude des effets de levains
bacteriens lyophilises dans la fabrication de saucissons secs francais. Proc. 16th Eur. Meet-
ing Meat Research Workers, 1970, Varna.

11. S c h o t h o r s t, M. V a n, V e r h u 1 s d o n k, C. A. H., S o e n t o r o, P. S. S. en W i e r-
d a, W.: Invloed van vacuiim verpakken van vleeswaren op aflatoxinevorming door Asper-
gillus parasiticus. Tijdschr. Diergeneesk., 97, 1438, (1972).

12. Stolic: Additive bei der Rohwurstherstellung. RIM-Rundschau der Fleischindustrie Ju-
goslawiens, 39, (1969).

13. Takäcs, H. J.: Mikrobiologische Standard für Fleischerzeugnisse. Die Fleischwirtschaft,
49, 193, (1969).

In Nederland komt een syndroom bij varkens voor, dat voornamelijk gekenmerkt is door acute
sterfte, waarbij na sectie bloed in het lumen van de dunne darm wordt aangetroffen. Ook
pseudo-membranen zijn hierbij vastgesteld.

De aandoening wordt het meest frequent waargenomen bij varkens van 5 tot 9 maanden
Genoemde verschijnselen komen redelijk goed overeen met wat in de literatuur onder de naam
Haemorrhagic Bowel Syndrome (H.B.S.) is beschreven.

Bij de keuring na het slachten is speciale aandacht voor het darmkanaal nodig. De kook- en
braadproef is in de beschreven gevallen steeds positief.

A syndrome marked by sudden death, in which blood is found to be present in the lumen
of the small intestine on post-mortem examination, occurs in pigs in the Netherlands. Pseudo-
membranes were also observed in these cases.
The condition is most common in pigs in the 5-9 months range.

These symptoms are in fair accordance with those described in the literature under the name
of haemorrhagic bowel syndrome (HBS).

The intestinal tract requires particular attention on post-mortem inspection. Boiling and
frying tests were positive in all the cases reported.

Van mei 1971 tot ultimo 1973 zijn in de
provincie Utrecht op 14 bedrijven var-
kens gestorven onder verschijnselen, die
sterk doen denken aan wat in de litera-
tuur als H.B.S. is beschreven (1, 4, 5).
Van de genoemde bedrijven zijn één of
meer verdachte varkens geseceerd op
de Gezondheidsdienst.

De darmbloedingen, die vooral bij goed-
groeiende mestvarkens beschreven wor-
den, treden meestal acuut tot peracuut
op en leiden vaak tot sterfte, zonder
dat voorafgaande ziektesymptomen op-
gemerkt worden. In het algemeen wor-
den slechts enkele varkens in een hok
aangetast, terwijl de rest gezond blijft.
Vaak beschrijft men het beeld van een
peracute shock met bloedophoping in
de wand en het lumen van voorname-
lijk de dunne darm.
In de coupes van de afwijkende darm-
gedeelten vindt men in de meest typi-
sche gevallen geen enkele vorm van
ontsteking of beschadiging van de darm-
wand; slechts stuwing van vaten en

1 Drs. A. F. de Leeuw, destijds co-assistent op het Instituut voor Veterinaire Pathologie.

ting cn bij een all-out systeem ook
een maximale stalbezetting met alle
gevolgen van dien. Fokvarkens zijn
op die leeftijd dekrijp, hetgeen mees-
tal een aaneenschakeling van stress-
situaties betekent.

c. op één mestbedrijf bleek in de perio-
de, voorafgaand aan die van de
acute sterfgevallen de transport-
sterfte 5% te bedragen (normaal
0,5%).

d. bij de stress-gevoelige rassen (voor-
al Piétrain en in mindere mate Ned.
Landvarken) komt het syndroom
volgens onze gegevens relatief iets
vaker voor, dan bij de zuivere
Groot-Yorkshire varkens.

Wanneer het aantal leeftijdgenoten
groot genoeg is, kan worden vastge-
steld, dat de overlevende dieren, na sterf-
te van hokgenoten aan H.B.S., een ver-
minderde eetlust en ook verminderde
groei vertonen.

De sterfgevallen doen zich biimen een
tijdsbestek van enkele dagen voor,
waarbij de mortaliteit varieert van 5
tot 15%.

Bij het bloedonderzoek van 7 klinisch
verdachte dieren bleek het rode bloed-
beeld slechts in één geval te lage waar-
den te vertonen (Hb 5,2 gr %; Er 2,3
X 106; Ht 18 vol %). Het witte bloed-
beeld vertoonde nogal wat spreiduig
in het aantal leucocyten.
Soms werd eosinophylie vastgesteld
(9% Eo\'s).

Het onderzoek t.a.\\\'. Cu, Ca, Mg, Na,
Alkalische fosfatase cn inxnun leverde
normale waarden op. Het P gehalte in
het scrum was éénmaal te hoog en be-
droeg 18,6 nig%, de K-waarden waren
eveneens te hoog en varieerden van
28,9 tot 40,6 mg% bij 3 bejjalingen.
In 10 gevallen werden de organen en
de darminhoud onderzocht op Salmo-
nellae en heamolytische coli; tei\'wijl 5x
een onderzoek werd ingesteld op de
aanwezigheid van het agens van dysen-
terie Doyle (T. hyodysenteriae). Even-
eens werd steeds als daartoe aanleiding
bestond niet behulp van de I.F.T. een
onderzoek op varkenspest verricht. Al
deze onderzoekingen hadden een nega-
tief resultaat.
Pathologische anatomie.
Opvallend is, dat bij alle dieren, die in
Utrecht op de Gezondheidsdienst zijn
geseceerd, de blocdophoping uitsluitend
werd vastgesteld in de dunne darm,
waarbij de voorste ± 50 cm vrij van
bloed bleken te zijn (foto 1). In coecuni
colon en rectum werd hoogstens donker
verkleurd bloed aangetroffen (foto 2),
een aanwijzing, dat een bloeding niet
hier, maar in het jejunum en ileum had
plaats gevonden.

Op een mestbedrijf van 800 varkens,
waar in één week tijd ± 10 varkens
stierven en vele te vroeg moesten wor-
den afgevoerd, leerde een vergelijking
van de sectiebeelden ons, dat er 2 ty-
pen naast elkaar vóórkomen:

a. het darmlumen gevuld met bloed bij
een macroscopisch normale mucosa.
Dit beeld wordt vooral gezien bij de
peracute sterfgevallen.

b. in het darmlumen zeer dikke Pseu-
domembranen, in hoofdzaak be-
staande uit fibrine. Hierbij wordt
\\rijwel geen bloed gezien en is de
passage voor de darminhoud zeer
sterk bemoeilijkt. Dit beeld wordt
meer gezien in een periode, waarin
de groeivertraging duidelijk wordt.
Onder de Pseudomembranen wordt
een min of meer geplooide mucosa
waargenomen.

I listologisch blijkt het beeld van de dun-
ne darm-mucosa nogal wat te variëren bij
de verschillende secties:beelden niet wei-
nig ontstekingscellen, welke voornamelijk
in de submucosa werden aangetroffen,
naast beelden met een groot aantal po-
lymorfkernige cellen welke ook in de
propria mucosa aanwezig waren. De
overeenkomst bestond hierin, dat meestal
een duidelijke eosinophylie werd waarge-
nomen.

In de verschillende publicaties over
H.B.S. bij \\-arkens wordt nooit gespro-
ken over de vleeshygiënische aspecten
van deze ziekte. Het leek ons daarom
interessant de gegevens, die hierom-

trent op het Openbaar Slachthuis te
Utrecht zijn verzameld in een 2-tal ge-
vallen te vermelden.

Bij een drietal dood aangevoerde var-
kens werd in de zomer van 1972 dit
ziektebeeld gesignaleerd. Het betrof var-
kens met een ongeveer normaal ge-
slacht gewicht. De dieren werden bij
aankomst op het slachthuis dood op de
auto tussen de andere dieren aangetrof-
fen.

Bij de keuring na het slachten viel op,
dat deze gestorven varkens veel te goed
uitgebloed waren. De kleur van het
karkas en de organen was erg bleek.
Bij inspectie van het maagdarmkanaal
bleek, dat dit slecht gevuld was en dat
vooral het laatste deel van het jejunum
en het ileum gevuld waren met bloede-
rige inhoud. De inhoud van het caecum,
het colon en het rectum had een teer-
achtig aspect.

Tn alle drie gevallen was de kook- en
braadproef sterk positief, zodat de var-
kens afgekeurd moesten worden. De
geur van het vlees, die bij de kook- en
braadproef vrijkwam, deed denken aan
die, welke vrijkomt bij de autolyse van
bloed.
Geval II

In de zomer en in het najaar van 1973
werden 19 varkens met H.B.S. ter
slachting aangeboden, 13 hiervan ver-
toonden bij de keuring vóór het slach-
ten meer of minder duidelijke ziekte-
verschijnselen. De huidskleur varieerde
van normaal tot erg bleek. Eén varken
vertoonde een blauwpaarse verkleurinj^
van vooral de oren en de buikhuid. De
meeste dieren hadden diarree. De faeces
verspreidde een zeer penetrante stank en
de kleur ervan was in de meeste gevallen
zwart en in sommige gevallen groen. En-
kele varkens braakten zo nu en dan. Het
grootste deel van de dieren was slap of
lag veel. Eén varken was opvallend stijf,
terwijl een ander varken niet tot lopen
was te bewegen en fietsende bewegin-
gen met de poten maakte. De adem-
haling was frequent en oppervlakkig.
De lichaamstemperatuur varieerde van
38,7° tot 40,6°C.

3 van de 19 varkens vertoonden bij de
keuring vóór het slachten geen bij^^on-
clcrheden.

2 varkens werden bij aankomst op het
slachthuis dood op de auto tussen de
andere varkens aangetroffen, terwijl 1
varken bij het lossen wegens onmiddel-
lijk dreigend levensgevaar in nood ge-
dood moest worden.

B:j de keuring na het slachten was in alle
ge\\\'allen do uitgesproken bleke kleur van
het karkas en de organen het meest op-
vallende verschijnsel.
Het betrof varkens met een normaal ge-
slacht gewicht (80-90 kg).
Eén van de dood aangevoerde varkens
woog 60 kg.

In tegenstelling tot de drie gevallen van
1972 vertoonde een groot gedeelte van
het jejuniun en in de meeste gevallen
ook het ileum het beeld van een pseudo-
nienibraneuze enteritis. De aangetaste
darmgedeelten waren uitwendig sterk
\\\'erwijd, vertoonden subsereus oedeem
en voelden stug aan. Ook het mesente-
riinn was ter plaatse oedemateus gezwol-
len. De vrij dikke Pseudomembranen la-
gen vrij los tegen de mucosa aan. Af-
gezien van de bleke kleur, konden aan
de overige organen geen macroscopisch
zichtbare afwijkingen worden waargeno-
men. Eén varken, dat met de blauw-
paarse huidgedeeltes, had een gezwol-
len, bloedrijke en te slappe milt.
Het laboratoriumonderzoek leverde de
\\olgende gegevens op:

1. Bij het instellen van de kook- en
braadproef leverde deze een sterk af-
wijkende geur van het vlees op.
Een geur, die ook nu weer deed den-
ken aan die, welke vrijkomt bij de
autolyse van bloed.

2. Het bacteriologisch onderzoek, uit-
gevoerd volgens het onderzoekings-
regulatief van de Vleeskeuringswet,
was negatief.

4. Bij één varken was het onderzoek
naar de aanwezigheid van antibio-
ticaresiduen positief.

Gezien deze bevindingen kan gesteld
worden, dat varkens met afwijkingen aan
het maagdarmkanaal en die daarbij te-
\\-ens te goed zijn uitgebloed, zonder dat
\\-erd(M- macroscopisch zichtbare afwijkin-
gen aan de parenchymateuze organen
worden geconstateerd, voor de \\leeskeu-
ring van groot belang kunnen zijn. Im-
mers al deze varkens met H.B.S. moes-
ten wegens een afwijkende kook- en
braadproef worden afgekeurd.
Ook blijkt hier weer eens uit, hoe belang-
lijk een goede inspectie van het maag-
darmkanaal kan zijn.

•Als Inpothese omtrent de etiologie van
deze darmbloedingen wordt vaak aan-
gegeven een anaphylactische reactie,
veroorzaakt door het plotseling in ver-
hoogde mate resorberen van bestand-
delen uit het darnilunien. waartegen in
de loop der tijd een overgevoeligheid
is opgebouwd (4). De anaphylaxie kan
o.a. gericht zijn tegen eiwitten uit het
\\\'oedsel en coli-toxinen.
Vooral weivoedering wordt in bepaalde
streken van de wereld (Ierland en Nw.
Zeeland") in samenhang gebracht met
frecjuent optreden van H.B.S.
S^nsibilisatie \\\'ia de maagdarnitrartus
is bij koemelkeiwitvoedering mogelijk.
Men heeft de antilichamen in het bloed
zowel hij baby\'s als varkens kunnen
aantonen. Mogelijk kan voedering van
andere eiwitten ook sensibiliserend
werken.

Pcrarutc shock t.g.\\\'. E. coU toxinen
waarbij stcike hy]}er(\'rnie \\an liet
splanchnirusgrbied optreedt, is eveneens
bekend (6"),

Tnfectieuze agentia, deficiënties en in-
toxicaties als veroorzakers van H.B.S.

heeft men tot nog toe niet kunnen aan-
tonen, noch aanwijzingen voor het be-
staan ervan. Het totaalbeeld, behoudens
enkele uitzonderingen, wijst daar ook
niet op. Ook stress wordt wel genoemd in
verband met het optreden van H.B.S.
(3). Maar \\\'ia welk mechanisme dit tot
darmbloedingen kan leiden wordt niet
vermeld.

Indigestie met sterke gasvorming in de
darmen, waardoor veneuze obstructie
wordt veroorzaakt, vindt men eveneens
genoemd als mogelijke verklaring \\oor
het ontstaan van H.B.S. (1).

De literatuurgegevens, welke aan H.B.S.
zijn gewijd zijn met name ten aanzien
van de pathologische anatomie nogal uit-
eenlopend. Het is dan ook de vraag of
alles wat met de naam H.B.S. wordt
getooid, ook inderdaad één ziekte is.
Deze vraag kan ook gesteld worden bij
de in dit artikel beschreven eigen be-
vindingen. Centraal staan hierbij de
bloedingen in de dunne darm en de
leeftijd van de betreffende patiënten.
Differentieeldiagnostisch zou gedacht
kunnen worden aan de volgende infec-
tieziekten: salmonellosis, dysenterie
(Doyle) en varkenspest. Voorzover hier-
op werd onderzocht, waren de bevin-
dingen negatief. Toxicologisch onder-
zoek is niet verricht.
Zoals onder ,,klinis!\'lie bevindingen" is
vermeld, menen wij wel aanwijzingen
te hebben, dat stress een belangrijk etio-
logische factor zou kuiuien zijn. Om hier-
o\\\'er meer zekerheid te krijgen is het
nodig uitvoerige epidemiologische gege-
vens te verkrijgen, gecombineerd niet
een onderzoek naar de stress-gevoelig-
heid van de betreffende varkenspopu-
latie.

Dodd. D. C., Cordes, D. 0. and Q-R a r a, P. Colonic bloat of pigs. .V.Z. Vet. ƒ.,
11, 102. (1963).

Gunther. M. R., A s c h a f f e n b u r g, R. H.. M e 11 h c w s, VV. E. Parish and
Coombs, R. R. A.: The level of antibodies to the proteins of cow\'s milk in the serum of
normal human infants. Immunology, 3, 296, (1960).

Jones, J. E. T.: An intestinal haemorrhage svndrome in pigs. Br. vet. J., 123. 286.

5. Rowland, A. C. and R o w n t r e e, P. G. M.: A haemorrhagic bowel syndrome asso-
ciated with intestinal adenomatosis in the pig. Vet. Rec., 91, 235, (1972).

6. Schimmel pfennig, H. H.: Untersuchungen zur Ätiologie der ödemkranklicit des
Schweines. Beiheft 13 zum Zentrallblatt für Veterinärmedizin, 1970.

Op 14 juli 1973 bezocht de heer P. met
zijn beide 4 maanden oude katertjes het
spreekuur. Sedert ongeveer een maand
had hij een abnormale gang van de
achterpoten geconstateerd. Deze als
kreupelheid omschreven lokomotiestoor-
nissen werden langzamerhand erger.
Bij navraag kwam vast te staan dat de
voeding uitsluitend uit vlees bestond.
Bij het klinisch onderzoek was een pijn-
lijkheid bij palpatie opvallend. Hoe men
de katten ook vastpakte, altijd reageer-
den zij met uitingen van pijn.
Echter vooral bij het uitvoeren van de
passieve bewegingen van de wen-elkolom
bleek de pijn voor de katten vrijwel on-
draaglijk te zijn. De katten onttrokken
zich aan het achterover buigen van de
kop; wanneer men met één vinger de
kop achterover duwde, bewogen de kat-
ten zich achteruit.

Geforceerde bewegingen van de wervel-
kolom werden na deze waarnemingen
dan ook niet meer gedaan. Druk op de
wervelkolom en ook op andere delen
van het skelet resulteerden eveneens in
pijnreakties.

Abnormale lichaamshoudingen en ab-
normale pootstanden werden evenwel
gecorrigeerd, al werden alle bewegingen
met de nodige omzichtigheid uitgevoerd.
Besloten werd hot klinisch onderzoek te
completeren met het röntgenologisch
onderzoek van de wervelkolom (foto 1).

Dit ziektebeeld, dat ook beschreven
wordt als secundaire voeding-hyperpara-
thyroidie, wordt veroorzaakt door een
onjuiste Ca:P verhouding in de voeding.
In zuiver vlees zit een ernstig tekort aan
Ca. Het komt voor bij dieren waarvan
de botgroei nog niet is voltooid.
Experimenteel kon het bij jonge katten
worden opgewekt door een dieët be-
staande uit runderhart en water. De
groei van de proefkatten bleek gedurende
de eerste twee weken na het begin van
het dieët beter te zijn dan de groei van
controle-katten, gehouden op een com-
mercieel dieët. Na drie weken kon
röntgenologisch een verminderde mine-
ralisatie van de botten worden vastge-
stled, en pas na 4 weken werden de eer-
ste khnische verschijnselen waargeno-
men. Deze bestonden uit progressieve
lokomotiestoomissen van de achterpoten,
terwijl de katten in toenemende mate
pijnlijk werden, tot ze weigerden te lo-
pen en zelfs op den duur alle voedsel
weigerden (2).

Ook bij jonge honden is experimenteel
een dergelijk syndroom opgewekt. Wer-
velfrakturen werden bij meerdere proef-
honden vastgesteld, waarbij echter het
ruggemerg onbeschadigd bleef (1).
De meest aangewezen therapeutische
maatregel is het herstellen van de Ca:P
verhouding in de voeding. Katten zijn,
zoals bekend, erg kieskeurige eters en
wanneer ze eenmaal gewend zijn aan
een bepaald dieët daarvan vrijwel niet
meer af te brengen. In praktische om-
standigheden wordt dan ook geadviseerd
katten een grote verscheidenheid van
voedsel te eten te geven (3).
De Ca:P verhouding in het dieët van
een kat kan nauwer zijn dan in de voe-
ding van de hond, en bedraagt voor de
kat 0,8:1. De behoeften aan Ca en P be-
dragen resp. 200 ä 400 mg en 150 ä 400
mg per kg lich. gew. per dag.
Beide katjes genazen door het verstrek-
ken van een commercieel hondevoer.

Dit onderzoek werd uitgevoerd in samenwer-
king met de Kliniek voor Kleine Huisdieren,
Yalelaan 4, De Uithof, Utrecht. Het röntge-
nologisch onderzoek werd uitgevoerd door het
Instituut voor Veterinaire Röntgenologie,
Yalelaan 6, De Uithof, Utrecht.

The cases of two cats of a single litter, affected with an all-meat syndrome, are reported. The
diet of these cats consisted solely of meat. When the diet was changed, the cats prompdy re-
covered.

L Morris, M. L. al.: The effect of exclusive feeding of an all-meat dog food. ]. Amer
Vet. Med. Ass., 477, (1971).

2. Rowland, G. N. e< al.: Experimental hyperparathyroidism in young cats. Path Vet. 5
504, (1968). \' \'

3. V e 1 d e n, N. A. v a n d e r: Voeding van hond en kat; dictaat Zootechniek.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

OMVANG EN SORTERING VAN DE ILLEGALE MARKT VOOR DIERGENEESMID-
DELEN , . X-
S c h m i d t, E.: Der Umfang des illegalen Marktes mit Arzneimitteln zur Anwendung am iier

Via enquêtes bij dierenartsen, veehouders,
vocderhandelaren en fabrikanten en met ge-
gevens van het Bondsministerie voor de volks-
gezondheid werd door de auteur, werkzaam
aan het Instituut voor Pharmacologie, Toxi-
cologie en Pharmacie van de Diergenees-
kundige Hogeschool Hannover, getracht een
inzicht te verkrijgen omtrent de illegale dier-
geneesmiddelenhandel.

1. Hoewel de afgifteinogelijkheid voor de
diergeneesmiddelen niet precies te defi-
niëren is, blijkt uit de verkregen gege-
vens dat het bij de illegale diergenees-
niiddelenaankopen jaarlijks gaat om een
bedrag van minstens 100 miljoen D.M.

2. Het assortiment illegale diergeneesmid-
delen is vrijwel volledig gelijk aan het as-
sortiment legaal verkrijgbare diergenees-
middelen.

3. Op de illegale markt worden nogal eens
plagiaten en vervalsingen aangetroffen.

B.v. ijzerpreparaten met vervalste etiket-
ten of antibiotica met te weinig werkza-
me stof. Ook gebeurt het wel dat de
etikettering de inhoud niet dekt b.v.
opschrift „chloortetracycline", wat furazo-
lidone blijkt te zijn.

4. Stoffen worden als „chemicaliën" verhan-
deld terwijl het in werkelijkheid geneesmid-
delen blijken te zijn.

5. In meerdere gevallen bleken diervoeders
therapeutische doseringen antibiotica te
bevatten zonder dat ooit een recept ge-
schreven werd.

6. Sommige fabrikanten van stal- en dier-
verplegingsbenodigdheden waartoe ook
bepaalde geneesmiddelen behoren, maken
reklame bij de veehouders deze dierge-
neesmiddelen rechtstreeks bij hen te be-
stellen.

Plummer, G.: Cytomegaloviruses of Man and Animals. Progr. med. ViroL, 15, 92, (1973).

Bij mens cn dier komen infecties voor met
herpesvirussen die aanleiding geven tot de
vorming van grote cellen (cyto niegaio) in
speekselklieren en andere organen. In deze
abnormale cellen ontstaan onregelmatig ge-
vormde kerninsluitsels. De verwekkers van
deze infecties noemt men cytomegalovirussen
(CMV).

B j dc mens veroorzaakt een CMV-infectie
een ziektebeeld dat „cytomegalic inclusion
disease" wordt genoemd. Bij dieren worden
meestal geen aparte namen voor deze infec-
ties gebruitk omdat de ziektebeelden niet be-
kend zijn.

De CMV zijn celgebonden, d.w.z. dat zij bui-
ten levende cellen meestal niet infectieus
zijn: Zij vermeerderen zich langzaam en zeer
diersoort-specifiek. Echte CMV zijn aange-
toond bij de mens, de „vervet monkey", de
..ground squirrel", de cavia, de rat en de muis.

zen, neusbloedingen cn krom groeien van de
snuit. In de cellen van het neusslijnivlies
zijn vaak grote kcrninsluitels aan tc tonen.
Bij de mens komen veel intra-uterine infec-
ties voor (0,6-2,5% van het aantal geboor-
ten), waarschijnlijk door het manifest wor-
den van latente infecties bij de moeders. Het
bleek nl. dat liet aantal virus-positieve cer-
vi.xuitstrijkjes toenam met de duur \\an de
graviditeit.

De besmette kinderen scheiden maandenlang
virus uit via speeksel en urine. Ook later
lijken veelvuldig (subklinische) infecties
voor te komen. Bij onderzoekingen o.a. in

Yondon en Washington bleek dat 80% van
de onderzochte personen boven de 30 jaar.
coni|)lenicntbindende antistoffen in het bloed
hadden. Hoe de infectie zich bij dieren hand-
iiaaft cn verspreidt is niet bekend. Men
neemt aan dat dit op analoge wijze als bij
de mens geschiedt.

.Aan het slot van het artikel zegt P 1 u m m e r
dat het moeilijk is oni op grond van de bio-
logische eigenscliappen de CM\\\' als een
aparte subgroep van de herpesvirussen tc
handhaven

Kaeberle, M. L.: Immune Response to Antigens of Inactivated Alicrobial .\\gents ]. Am
vet. med. Assoc., 163, 810, (1973).

In een zeer uitgebreid artikel geeft de auteur
een aantal experimenten zowel uit eigen
onderzoekingen als uit die van anderen —
weer, waarbij de antilichaamvorming was na-
gegaan na injectie met o.a. Duphavac NA
(thesis van collega Roerink door verhit-
ting gedode E. coli, Anaplasma marginale,
I.B.R. virus etc.). In de inleiding worden een
aantal factoren opgenoemd die in hoge mate
\\erantvvoordelijk kunnen zijn voor het ant-
woord van het immuunapparaat op de anti-
geentoediening, zoals de dosering, waarin het
antigeen wordt toegediend, de immunogeni-
teit van het antigeen, het immunisatiesche-
ma, het al of niet toevoegen van een adju-
vans aan het antigeen, enzovoort. Het is on-
mogelijk om in het kader van dit referaat
op alle artikel beschreven aspecten van de
antilichaamvorming in te gaan. Slechts enige
opmerkingen o\\cr de proef \\an de auteur
zelf met betrekking tot de de immuunres-
jjonse van met gedode E. coli gevaccineer-
de runderen. De titer werd bepaald met be-
hulp van de passieve haemagglutinatiereactie.

Vergeleken werden onder andere de serum-
titers van dieren die met E. coli „sec"
intraveneus om de 15 dagen werden gevac-
cineerd met die van runderen die met E.
coli -I- incompleet Freund\'s adjuvans eenma-
lig subcutaan waren geïnjiceerd. De titers
van de dieren uit de laatstgenoemde groep
bleken constant hoger te zijn dan die van
de eerste groep met uitzondering van tel-
kens enige dagen na de intraveneuze injectie,
die immers iedere 15 dagen plaats vond.
Zoals bekend wordt aangenomen, dat in het
algemeen eerst IgM antilichamen worden ge-
vormd en daarna IgG antilichamen (nega-
tieve feedback \\an IgG vorming op IgM vor-
ming: „memorycells", die alleen maar IgG-
vonnende klonen zouden vormen? Ref.). Men
kan aantonen of bejjaalde antilichamen tot
de IgM klasse behoren door behandeling met
2 ME (mercapto-ethanol). De IgM antili-
chamen verliezen dan nl. hun serologische
activiteit.

Nu bleek, dat dieren die herhaaldelijk in-
traveneus waren gevaccineerd niet alleen
aanzienlijke hoeveelheden IgM antilichamen
vormden, maar ook, dat de „secondary res-
ponse" op een antigeeninjectie 85 dagen
na de eerste injectie voor een belangrijk deel
(ongeveer de helft) uit IgM bestond. Een
verklaring voor deze waarneming wordt niet
gege\\en. Dieren die met A\'. coli incom-
pleet Freund\'s adjuvans waren behandeld
bleken een vrijwel \\oIledigc IgG response te
geven. Een dergelijke afju\\ans geeft dus niet
alleen aanleiding tot \\orming van méér an-
tilichamen, maar ook tot vorming van ant-
Hchanien van een andere klasse. Toevoeging
van compleet Freund\'s adjuvans aan geïac-
tiveerde agentia zal, naar alle waarschijn-
lijkheid, tevens de celgebonden inimuniteits-
reacties stimuleren.

Het artikel beschrijft een onderzoek naar de
klinische en biochemische veranderingen die
optreden bij cerabro-corticale necrose bij kal-
veren.

De ziekte werd vooral kunstmatig opgewekt
m.b.v. de thiamine antagonist amprolium.
Daarbij werd vooral aandacht geschonken aan
de veranderingen in de gehaltes van de en-
zymen creatinine phosphokinase (CPK) en
pyruvaat kinase (PK) in het bloed.
Per dag werd 350-500 mg/kg amprolium ge-
geven gedurende 5-6 weken. De klinische
verschijnselen die optraden na 30-40 dagen
bestonden uit tonische of clonische spasmus
van de extremiteiten, opisthotonus en nystag-
mus. De kalveren konden moeilijk overeind
komen en vielen regelmatig om. Pols- en
ademfrequentie waren verhoogd. Bij bloed-
onderzoek bleek dat er geen veranderingen
optraden in de GPK-waarden totdat duide-
lijk klinische symptomen optraden en de
CPK waarden sterk stegen. Hetzelfde gold
voor de PK-waarden, alleen de stijging daar-
van geringer. Geen veranderingen werden ge-
zien in de gehaltes van Na, K, Ca en Mg.

De onderzoekers suggereerden dat amprolium
het thiamine transport door de celwanden van
de hersencellen blokkeert. Niet duidelijk is
echter waarom het effect van amprolium al-
leen bij herkauwers is op te wekken.

Dai, S. and Ogle, C. W.: A new method for the collection of gastric secretion in concious
rats. Pflügers Arch., 336, 111-120, (1972).

Een methode wordt beschreven om bij niet
genarcotiseerde ratten maagsap te verzame-
len. Daarvoor wordt onder narcose een roest-
vrij stalen draad rond de pylorus gebracht.
Via een holle naald worden de beide uit-
einden naar buiten gebracht in de flank. Na
7-10 dagen, als de rat hersteld is van de
operatie, kan met verzamelen van maagsap
begonnen worden. Hiertoe moeten de dieren
eerst 48 uur vasten. Daarna worden de beide
draadeinden aangetrokken, zodat de pylorus
tegen het einde van de holle naald gefixeerd
wordt en er geen passage meer kan plaats-
vinden. Na 2 uur worden de dieren gedood,
waarna de maaginhoud verzameld en onder-
zocht kan worden. Met deze methode wordt
een grotere opbrengst verkregen dan met
andere methoden.

De methode is minder onfysiologisch dan de
veel gebruikte methode volgens S h a y (1954)
waarbij een pylorus ligatuur wordt aange-
bracht bij de rat in narcose, vlak voor de
verzameling van maagsap.

Wiseman, A., S e 1 m a n, 1. E., Dawson, C. O., Breeze, R. G. and P i r i e, H. M.:
Bovine Farmers\' Lung: A Clinical Syndrome in a Herd of Cattle. Vet. Ree., 93, 410-417,
(1973).

Jaren geleden werd bij de mens een adem-
halingssyndroom beschreven de z.g. „boeren-
long". Deze „bocrenlong" komt in acute en
chronische vorm voor bij mensen die veel in
aanraking komen met schimmelig hooi. Meest-
al vindt men bij deze mensen „precipiti-
nen" tegen de thermophyle actinomyceet:
Micropolyspora faeni.

Ook bij runderen werden enkele incidentele
gevallen beschreven die veel gelijkenis ver-
toonden met de humane „boerenlong". Bij
vrij veel runderen worden antilichamen ge-
vonden tegen M. faeni.

Door de auteurs wordt een chronisch adem-
halingssyndroom beschreven bij een grote
koppel melkkoeien (54 stuks) op één bedrijf
cn zij noemen dit syndroom bovine „farmers-
lung".

Op dit bedrijf werd bij de melkkoeien veel
hoesten waargenomen in de stalperiode. Voor
het kalven was de constitutie nog goed,
maar na het afkalven gaven de dieren te wei-
nig melk, vermagerden, hadden soms minder
eetlust en hoestten veel. Enkele dieren hoest-
ten groen sputum uit tegen de stalschotten.

Alle dieren hadden een te snelle ademhaling.
Van alle 54 dieren werd een bloedmonster
genomen.

De laatste 3 jaar had de eigenaar steeds zeer
vroeg (juni) al hooi gewonnen, terwijl hij
daarvoor altijd tot augustus wachtte.

Op grond van de ernstige klinische afwijkin-
gen en de positieve Serologie werd de diag-
nose „boerenlong" bij runderen gesteld.
Een drietal runderen met de typische ver-
schijnselen werd aangekocht door de Univer-
siteit van Glasgow (Veterinary School). Er
werd met deze dieren nog wat geëxperimen-
teerd o.a. met huidtesten en werden allerlei
bloedwaarden vastgesteld, waarna de dieren
geslacht werden.

Bij de sectie werden diffuse Infiltraten ge-
vonden in de alveolaire longsepta bestaan-
de uit lymfocyten en plasmacellen.
Bronchiolitis met verstoppingen, epithelioïde
granulomen en fibrose werden verder in de
alveolaire septa aangetroffen.

E.E.A. OVER DE KLINISCHE VERSCHIJNSELEN V.AN ATROFISCHE RHINITIS
Jost, Ph.: La rhinite atrophique de porc. Dépistage et prophylaxie. Recueil de Méd. Vét.,
149, 997, (1973).

In dit artikel wordt een en ander medege-
deeld over de klinische verschijnselen van atro-
fische rhinitis.

Gesteld wordt dat macroscopisch waar-
neembare deformiteiten reeds kunnen worden
waargenomen vanaf een leeftijd van 2 maan-
den.

De frequentie van voorkomen van deze aan-
doening neemt in Frankrijk toe, vooral in de
fokgebieden van Bretagne en de noordelijke
districten. Ook de differentieel diagnostiek
wordt besproken.

Opvallend hierbij is dat rhinitiden, veroor-
zaakt door Pasteurella multoeida niet wor-
den beschouwd als te behoren bij het ziekte-
beeld van atropische rhinitis.
Uitvoerig wordt ingegaan op de diagnostiek
van conchae-afwijkingen met behulp van
röntgenologisch onderzoek.
Met deze methodiek is het reeds mogelijk
om vanaf een gewicht van 35 kg pp een be-
trouwbare manier vast te stellen of afwijkin-
gen kunnen worden vastgesteld aan conchae,
neustussenschot en sinussen.
De waargenomen afwijkingen werden geru-
briceerd in een bepaalde schaal. Wanneer be-
paalde normen worden overschreden is het
noodzakelijk veterinair hygiënische maatre-
!en te nemen.

(Deze methodiek lijkt kostbaarder dan een
bacteriologisch onderzoek van de neus of een
controle van de stand van de snijtanden in
boven- en onderkaak, Ref.),

Psota, A.: Vergleich der Salmonellafunde im Fleisch und beim Menschen in Wien 1972.
Wien, tierärztl. Wschr., 60, 213, (1973).

De schrijver vermeldt de resultaten van het
routinematige Salmonella-onderzoek in de
„provincie" Wenen. Het Salmonella-onder-
zoek wordt door een viertal wetten voorge-
schreven :

- Epidemiegesetz 1950 (o.a. aangifteplicht
van voedselvergiftigingen door Salmonel-
lae)

Van alle op Salmonellae onderzochte slacht-
dieren in de periode van 1954 tot 1965 was
0,23% positief. Dit percentage bedroeg in
1966-1967 en in 1972 0,45% resp. 2,70%.
Uit het onderzoek bleek dat de stijging van
dit percentage moest worden toegeschreven
aan het in verhouding hoge percentage posi-
tieve gevallen bij geïmporteerde slachtvar-

kens. Bovendien was er een sterke toename
van het aantal geïmporteerde slaehtvarkens.
Bij het geïmporteerde diepgevroren vlees
werd eveneens een stijging geconstateerd van
het Salmonella percentage. In 1966-1967 was
0,43% en in 1972 was 0,66% positief.
Gezien het feit dat alleen die slachtdieren
op Salmonella werden onderzocht die om de
een of andere reden in uitgebreid onderzoek
werden genomen, wordt terecht veronder-
steld dat veel niet onderzochte dieren even-
eens met Salmonella besmet zijn en dienten-
gevolge een zeker risico voor de consument
opleveren.

Bij onderzoek van mensen werden vrijwel
steeds Salmonella stammen geïsoleerd die ook
bij het vleesonderzoek werden gevonden.
Bij 2 Salmonella-epidemieën werden Salmonel-
lae uit het vlees als oorzaak aangegeven.
Gelet op het hoge percentage Salmonella bij
buitenlandse slachtdieren en in importvlees,
worden de volgende maatregelen voorgesteld:

— een grondig bacteriologisch onderzoek,
vooral van de geïmporteerde slachtdieren;

— hygiënische controle van die buitenlandse
slachthuizen, die vlees produceren voor
Oostenrijk.

— kritische beoordeling van de buitenlandse
onderzoekresultaten voor wat betreft Sal-
monellosis.

G r i e r, R o n, L.: Tubal Ligation. Veterinarian
Er wordt in dit artikel een lans gebroken
voor het neutraliseren van honden en kat-
ten om het enorme geboorte overschot in te
perken.

Twee argumenten gebruikt de schrijver om
zijn methode aan te bevelen: ten eerste be-
perking van de operatieduur (kostenverla-
gend) en het tweede het wegnemen van de
weerstand van de eigenaar tegen het ont-
sexen van een dier.

De operatie wordt uitgevoerd onder een
kortwerkende barbituraat narcose. De snede
kan zowel in de mediaanlijn als in de flank

(Uitgegeven in Oost-Duitsland bij G. Fischer-Verlag, Jena, 1972. Het boekje beslaat 191 pa-
gina\'s, inclusiej inhoud, zaakregister en literatuurlijst. Het is verlucht met 33 afbeeldingen en
105 tabellen, waarbij achterin losse tabellen over grondstoffenanalyses en voedernormen.
Een fijne letter op dun papier van matige kwaliteit en gebonden in klein formaat (plastic kaft)
voor de prijs van D.M. 15,20.)

De schrijver behoort tot de vakgroep dier-
voeding Jena van de sectie dierproductie en
diergeneeskunde, K. Marx-Universiteit te
Leipzig.

Naast de gebruikelijke bespreking van de
nutriënten (hoofdstuk 1), de voederopname,
vertering en resorptie (hoofdstuk 2), de ener-
giewaardering grondstoffen (hoofdstuk 3), de
voedermiddelen (hoofdstuk 4) wordt in
hoofdstuk 5 de bijzondere voedingsleer be-
sproken t.a.v. de behoeften, voedermethoden
en normen van de kip, eend, kalkoenen en
overige pluimvee (gans, fazant, kwartel, pa-
relhoen).

Ziekten en stoornissen t.a.v. de voeding in
hoofdstuk 6. Invloed op de opbrengsten
(hoofdstuk 7). Rantsoenberekening (hoofd-
stuk 8). Voedertechniek (hoofdstuk 9).
Enige opmerkingen naar aanleiding van de
tekst.

Blz. 11 l.I. Het dierlijk organisme bevat pro-
centueel weinig koolhydraten, bijna niets als
de darminhoud niet wordt meegerekend, in
tegenstelling tot plantaardige voedermidde-
len (ref.).

Blz. 14. Het verhaal over essentiële vetzuren
is gezien de vele proeven in de U.S.A. te
simpel gesteld. Naast een minimale behoefte
bestaat ook een gunstige invloed van hogere
doseringen.

Op blz. 20 is boven „vitamine" het woord
organische bouwstenen vergeten. Nu staan
vitaminen, enzymen enz. onder de anorga-

Ook de nummering moet dan gecorrigeerd
worden. Vitaminen dus 1.3.1. i.p.v. 1.2.3. enz.
■Aangaande water maakt de schrijver zich er
nogal eenvoudig van af.

Blz. 16. Ca-gebrek, P-gebrek en D-gebrek wor-
den nogal slordig uiteengezet, zodat begrip-
pen als rhachitis, osteomalacie en osteoporo-
se dooreengemengd worden.
Blz. 18. De bespreking van Molybdeen is
vergeten.

Blz. 23. 2 mg /? caroteen = 1667 IE A, 1 mg
bedoeld evenals bij de rat? Overigens valt
de bespreking van mineralen, sporenelemen-
ten en vitaminen niet op door duidelijkheid
en is een aantal zaken (beschikbaarheid, nor-
men, isomeren e.d.) die van wezenlijk be-
lang zijn, niet genoemd.

Evenzo zijn de hoofdstukjes enzymen, hormo-
nen, antibiotica en chemotherapeutica op be-
paalde punten beslist onvoldoende.
Fig. 8. en 9 zijn oversimplificaties. Een
mooi woord n.1. „Ergotropika" is ingevoerd.
Daaronder vallen alle stoffen die zonder phy-
siologisch essentieel te zijn, de productie of
gezondheid verbeteren. Het begrip „Wirkstof-
fe", zoals in de bondsrepubliek, alleen bij
Wirkstoffvormischung.

Blz. 44. Verteerbaarheid. Zowel de inleiding
als enige specifieke onderdelen vertonen en-
kele omissies.

Blz. 47. De conclusie is dat de darmlengte
t.o.v. de lichaamslengte uitsluitend maatge-
vend is ten opzichte van de verteringsca-
paciteit is weer een oversimplificatie (in-
houd, bouw en functie van voormagen en
coeca worden niet genoemd!). Volgens ta-
bel 9 zou dan het varken tot de planten-
eters behoren (herkauwers e.d.) en het konijn
bij het pluimvee.

Blz. 49, Fig 11 geeft eigenlijk het verloop
van de voederconversies aan en niet zoals uit
de tekst schijnt het verband tussen gewicht
en dagelijkse voederopname.
Blz. 50. Met het woord „Verzehrsleistung"
wordt bedoeld voederopname (per dag, per
gewichttoename?) of beter voederconversie
op basis van figuur 12. Ten aanzien van de
correlatie met de voederconcentratie is de-
ze, in tegenstelling tot de tekst, echter wel
lineair in de figuur aangeduid. De omgekeerde
evenredigheid heeft alleen een constante on-
gelijk aan 1. Dit gedeelte dient aan de hand
van de bekende gegevens beter geformuleerd
en herschreven te worden. Binnen praktisch
bepaalde grenzen en bij gelijkblijvende balans

is de opgenomen omzetbare energie per kg ge-
wichtstoename bij groeiende mestkuikens
vrijwel constant (Combs, e.a. ref.).
Ook het legkipverhaal wordt zonder gewichts-
toename afgedaan.

Hoofdstuk 3, aangaande de energiewaarde-
ring zal bij de nutritionist nogal gemengde
gevoelens opwekken.

Waarom het energiesysteem van Nehring
voor de kip voordeel zou bieden (volgens de
onnauwkeurige verteringscoëfficiënten en al-
le nodige correcties, ref.) ten opzichte van
het gebruik van omzetbare energie is niet
in te zien als beide systemen op berekenings-
basis worden vergeleken.

Op basis dier bepaling kan men slechts een
paar voedermiddelen vergelijken. Uit de los
bijgesloten voedermiddeltabel blijken de vol-
gende quotiënten:

mais 4,86 / soyaschroot 44. 5,89! / vismeel
5,85, / maisgluten 63. 6,96! /, tapioca
4,03!

Door het vetaanzettend vermogen van eiwit
als energiebasis te nemen, wordt de energie-
aanzet van het groeiende dier in eiwit nog-
al onderschat (hetgeen de productieve ener-
gie volgens F r a p s niet doet, ref.). Voor pro-
ductie (ei en groei) lijkt me dit systeem bij
vergelijking in computerprogramma\'s nogal
vreemd, gezien de nogal grote variatie in
verteringscoëfficiënt en met daarbij de lage
systematische eiwitenergie waardering, afge-
zien van een enkele druk- of berekenings-
fout¹). Hoofdstuk 4 aangaande de voeder-
middelen vindt z\'n weerslag in de los bijgeslo-
ten tabellen 98 t/m 101. Of (blz. 60) rogge,
bij grotere hoeveelheden alleen ongunstig is
door moederkorenverontreiniging staat nog
te bezien (toxische factor in vet voor ratten).
„Soyaschroot 44 getoast kan dierlijk eiwitrijke
grondstoffen vervangen, mits voldoende me-
thionine, lysine en vitaminen worden verstrekt.
(Men kan lysine beter vervangen door mine-
ralen en sporenelementen).
In tabel 17 lijkt het Ca-gehalte van schel-
pengrit op 38% erg optimistisch.
Interessant is het steeds weer de maximaal
toelaatbare grenzen van voedermiddelen te
zien, zoals ook in tabel 19 van dit boekje.
Daarbij is grappig dat sommering van deze
percentages blijkbaar geen probleem vormt
en dat de grenzen in de verschillende lan-
den anders ,,genomen" worden en dat de
tekst niet steeds met de tabel klopt.

Aangaande de vitaminering heeft het geen
zin over de hoogte van de toevoegingen te
discussiëren, aangezien een ieder dit op eigen
,,gevoel" doet.

Wat eventueel op blz. 84 te denken van
„optimale behoefte" = suggested level en de
„staatstoevoeging", die een eigen optimum
heeft? Bij B 12 hoogstwaarschijnlijk een
drukfout bij de leghen.

Parameters voor optimale verzorgingsgraad
van het kuiken via carry-over effecten, zoals
op blz. 85 beschreven zijn, mits juist opge-
gegeven, waardevol, jammer dat nog vele
gegevens ontbreken.

Wat betreft formules zijn enkele normen
nogal variabel voor foktomen. Lysine 4,57 -
5,5% v/h R.E. en methionine -l- cystine
3,33 - 3,5% v/h R.E. bij een onizetbare E
kcal/kg: VRE % van 2700 : 17 voor een
„staatsmengsel". Over beschikbare of verteer-
bare aminozuren wordt verder niet gespro-
ken.

Voor fokhanen worden de normen gelijkge-
steld aan die van fokhennen. 0,2% Ca is
voldoende maar 2,5 - 3% schaadt de vrucht-
baarheid niet.

Vitamine C (100 - 200 ppm) in het voer
zouden gunstig werken op de spermaproduc-
tie bij stress toestanden.
Bij kuikenmengsels baseert men zich op 2750:
16 a 17 tot 8 weken.

Overigens gelooft men blijkbaar in de D.D.R.
niet in de onfeilbaarheid van hun EFh (Ener-
gie P\'ettansatz Hühner), aangezien overal de
U.E. (Umsetzbare Energie) wordt gebruikt in
de berekeningen. Overigens is aangaande de
opfok tot aan de leg van mestkuiken-moeder-
dieren en leghennen weinig verschil met de
methoden in West-Europa, hetgeen door de
intensieve uitwisseling van kennis in de he-
le wereld (W.P.S.A.) als normaal moet wor-
den gezien.

Typisch is het gebruik van 20 ppm, resp.
10 ppm. van oxy- of chloortetracycline in
kuiken- en overgangsvoer voor fokdieren.
Coccidiostaticum resp. 110 en 86 ppm (wel-
ke?) en E.M.Q. antioxydant 120 en 100 ppm.
De bespreking van mestkuikenvoeding wekt
echter verwondering, aangezien men in Oost-
Duitsland het niet met de uitgebreide onder-
zoekingen van Combs, Romoser e.a. eens
is wat betreft de verhouding energie/eiwit c.q.
beschikbare aminozuren.

b. Toch liever 2 - fasen-voedering dan één
aangezien anders teveel eiwit bij het af-
mesten teloor gaat (sic.).

En wat is dan tabel 50 en 51, blz. 115, an-
ders dan wat C o m b s et al. beweren in één
tabel (46) en dan nog niet eens per periode.
Uit tabel 105 blijkt dat bij gescheiden mest
van kuikens, de hennetjes dezelfde verhou-
dingen in het rantsoen krijgen als de hanen,
maar ca. 10% lager geconcentreerd.
Echter de verhoudingen wijken af van de ge-
mengde mesterij (waarom?). Uit het gedeel-
te over eendenvoeding blijkt dat men in Oost-
Duitsland de nodige ervaring heeft opgedaan
wat betreft rantsoenconcentratie voedermetho-
de en verhouding energie: essentiële amino-
zuren t.o.v. groei en slachtkwaliteit van mest-
eenden. Verder zijn er weinig principiële nieu-
wigheden.

Ook de kalkoenen voeding biedt weinig nieuws.
Op blz. 139 lijkt de behoefte bij 16% RE
aan 0.2% tryptofaan wat hoog. Blz. 140, 6e
regel, Legeputen moet Legehennen zijn.
Wat de ganzenmesterij betreft verstrekt men
tot 4 ä 6 weken als starter een mestkuiken-
samenstelling en daarna eendenafmestvoer
tot 10 weken.

De weidemesterij gaat op gras vanaf 5 we-
ken met wat pellets extra.
Een maand vóór de slacht van kerstganzen
wordt afgemest met haver en mais.
Legganzen krijgen 200 m2 gras per dier 70
g haver eendenlegmeel tijdens de leg.
Fazanten worden 1 ä 1,2 kg in de 18 weken
gemest. Conversie tamelijk hoog plm. 5. Ove-
rigens wordt de voeding als bij kalkoenen
gedaan.

Japanse kwartels als bij fazanten. Mestduur
max. 6 weken voor een voederconversie <
5 bij 2800 kcal/ kg voer aan O.E.
Parclhoenders worden gestart met kalkoen-
starter, waarbij toenemend graan wordt ver-
strekt tot 13 ä 14 weken) (conversie 3,5-4).
Legdieren krijgen foktoomvoeder van kippen.
In hoofdstuk 6, aangaande leververvetting,
dunschaligheid en osteoporose (baterijmoe-
heid) van baterijlegkippen weinig nieuws.
De verlaagde Ca-toevoer gedurende de
nacht is niet aangeduid.

Encephalomalacie, perosis, dermatitis door
biotinegebrek, verenpikken, vroege kuiken-
sterfte, worden kort en enigszins onvolledig
behandeld.

De 4 bladzijden aangaande de invloed van
de voeding op de kwaliteit van de pluim-
veeprodukten tonen de beperkte kennis op
dit gebied.

Dooierkleur, eisamenstelling, eismaak en
-geur, vleeskwaliteit en het residuprobleem
worden kort aangetipt.

Over lineaire programmering wordt opge-
merkt, dat daarmee het voederonderzoek sys-
tematisch gestimuleerd wordt.

Voedermethoden worden in Oost-Duitsland
bij de moderne bedrijven gebaseerd op ge-
mechaniseerde toevoer van volledige voeders,
al dan niet met restrictie. Men acht in Oost-
Duitsland alleen bij mesteenden en -kuikens
pelleteren van economisch voordeel.
De overzichtstabel aangaande geadviseerde
trog- en drinkbaklengten van diverse pluim-
veesoorten besluit het laatste hoofdstuk, zon-
der echter te wijzen op opstelling, sociale
groeperingsproblemen e.d.
De literatuur lijst vermeldt sommige weste-
lijke autoriteiten op pluimveevoedingsgebied
niet, evenmin het standaardwerk van E w i n g.
Voorop het boekje staat „Tierarzliche Praxis"
In dit licht bezien geeft het een redelijk
overzicht over de pluimveevoeding, hoewel
sommige gedetailleerde overzichten meer pre-
tenderen. De overzichtstabellen over nor-
men achterin zijn wel handige overzichten.
Het ontbreken van opgaven aan minimum-
behoeften is wetenschappelijk onaanvaard-
baar.

Na een langdurige ziekte overleed 13 maart 1974 de heer
Anton Tammer op 57-jarige leeftijd.
L\' ^P ^ januari 1933 trad Anton Tammer op 16-jarige leeftijd

teit der diergeneeskunde en zoals begrijpelijk, niet met een tas
vol diploma\'s.

Via avondcursussen en zelfstudie moest Tammer zich verder
bekwamen voor de administratieve werkkring welke voor hem
was weggelegd.

Bij de oprichting van het Instituut Buitenpraktijk werd hij
belast met de leiding van de administratie.
In deze functie hebben we hem leren kennen als een harde
werker, die op een bewonderingswaardige wijze het contact
onderhield met de zeer velen met wie hij te maken kreeg.
Ik wil hier slechts enkele van zijn werkzaamheden noemen:
De verzorging van het telefonisch spreekuur voor de vee-
houders; het gereedmaken van de routelijsten voor de dieren-
artsen; de registratie van tuberculose en mond- en klauwzeer-
hestrijding; de organisatie van de patiënten ophaaldienst voor
de klinieken; de afgifte van gezondheidsverklaringen voor runderen ten dienste van de vee-
handel; het oorspronkelijk telefonisch en later mobilofonisch contact opnemen met de dieren-
artsen voor spoedgevallen en vele andere taken.

Een van de grote verdiensten van onze Anton was, dat hij voor de vele problemen welke regel-
matig voorkomen in een dynamisch bedrijf als een grote groepspraktijk steeds een oplossing
wist.

In de loop der jaren werden door Tammer verscheidene standaard-dictaten op stencil getypt
en verder gereed gemaakt.

Het is dan ook geen wonder dat hij goed thuis was in de medisch-veterinaire nomenclatuur en
hiervan op gepaste wijze gebruikt maakte bij zijn dagelijks werk.

Bij afwezigheid van dierenartsen tijdens de praktijkritten kon hij vaak goed gefundeerde
EHBO adviezen geven.

Kortom, we hebben Anton Tammer zeer vele jaren leren kennen als een medewerker die steeds
bereid en kundig was om op allerlei gebied te helpen.

Tijdens zijn veertigjarig jubileum in 1973 mocht hij op een zeer druk bezochte receptie de
dank van velen ontvangen.

Op deze dag werd hem ook de Eremedaille van Oranje Nassau in goud uitgereikt.
Hoewel toen reeds ernstig ziek, heeft hij toch van deze dag genoten.

De medewerkers van de Buitenpraktijk zullen met dankbaarheid aan onze vriend Anton Tam-
mer blijven denken.

Thursday 10th October 1974
10.00 Welcome by Dr. G. A. M e y e r
Opening of the conference by Dr. Pierre
Lardinois, member of the Commission of
the European Communities.
Presentations by:

P. B a b e y, A. A. B i n d 1 o s s, G. R. B o d-
d e z, W. E s s e 1 m a n n, G. F 1 a c h a t, E.

World trends, particularly in the food
supply sector, are at present under-
going drastic changes. The growing de-
mand for protein and energy for hu-
man consumption in ever more nume-
rous parts of the world raises raw
materials problems, involving intensive
animal husbandry to a high degree. It
is not only this aspect but other mat-
ters concerning animal \'production\'
that are demanding attention in a wide
sphere.
12.30 Lunch.

14.15 The audience will be split up into 10
discussion groups. Each group will be
addressed by one of the speakers.
16.00 Conclusion and closing of the first

Friday 11th October 1974
10.00 Plenary sesion to discuss the conclu-
sions of the 10 discussion groups.
12.00 Lunch.

14.30 Plenary session: general continuation
of the mornings\' discussion of the con-
ference.

Dr. G. A. Meyer, President; Chairman Com-
modity Board for Livestock and Meat, Rijs-
wijk.

Dr. C. H. J. van Beukering; Chairman Cen-
tral Commodity Board for Arable Products,
The Hague.

Dr. E. F. Geessink; Director for Production,
Processing and Marketing, Ministry of
Agriculture and Fisheries, The Hague.

Dr. S. Leenstra; Secretary-general Association
of Dutch Compound Feed Manufacturers,
The Hague.

Scientific Secrtariat: Jaarbeurs Congress Cen-
tre, Jaarbeursplein, Utrecht, The Nether-
lands. Phone: 30. 914 914, Telex: 47132.

Conference Secretariat: Congresco, P.O. Box
94, Soest, The Netherlands. Phone: 2155
16 2 22, Telex: 47132.

Dr. A. P. J. M. M. van der Stee, president;
Minister of Agriculture and Fisheries.

Dr. P. J. Verdam, Commissioner of Her Ma-
jesty The Queen in the Province Utrecht.

The former Ministers of Agriculture and
Fisheries: Dr. V. G. M. Marijnen; Dr. B.
W. Biesheuvel; Dr. S. L. Mansholt; Dr. A.
Vondeling; Dr. P. J. Lardinois; Dr. T.
Brouwer.

Dr. P. Siderius, Secretary-general Ministry of
Public Health and Environmental Hygiene.

Dr. J. H. Ritzema van Ikema, Chairman of
the Board Agricultural University Wage-
ningen.

Dr. C. J. G. Wensing, Chairman of the Board
Faculty of the State Veterinary College
Utrecht.

Dr. J. H. D. van der Kvvast, Managing Direc-
tor Royal Netherlands Industries Fair.

A. van Dijk, Foundation Public Relations
Agriculture and Horticulture, The Hague.

Dr. S. Leenstra, Secretary-general Association
of Dutch Compound Feed Manufacturers,
The Hague.

Board for Poultry and Eggs, Zeist.
Dr. B. J. Odink, Commodity Board for Live-
stock and Meat, Rijswijk.

F. A. M. Wilbers, Director Foundation Public
Relations Agriculture and Horticulture,
The Hague.

Applicants are invited from all sectors of in-
tensive animal production. Eearly registration
is advised.

1—15, International Conference on the Biology of the Nocardiae, Venezuela, (pag. 449)

4—11, First International Equine Veterinary conference. Kruger National Park Game

Reserve, South Africa, (pag. 541)
25—31, Third International Congress of Parasitology. Miinchen. (pag 504 (1972) en
pag. 178)

29, Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelen hygiëne,
(pag. 636)

9—13, Vllth Int. Meeting on Diseases of Cattle - World Assoc. for Buiatrics, Milaan
(pag. 1146, 1973)

14, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
16—20, B.V.A. Congress, 1974, University of East Anglia. (pag. 634)

26, Ver. van Dir. van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland; Gecombineerde ver-
gadering Ver van Dir. van Gemeentelijke Slacthuizen en de Groep Directeuren
van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen.

1, Groep Geneeskunde van het varken K.N.M.v.D. Bijeenkomst te Utrecht, aanvang
14.00 uur. Onderwerpen: Smedi-virusinfecties en Swine vesicular disease.

3— 5, 23. Internationalen Fachtagung für Fortpflanzung und künstliche Besamung, Wels,

Oberösterreich, (pag. 450)
7—11, World Congress on Genetics applied to Livestock Production, Madrid, (pag.
288)

8, Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelenhygiëne,
(pag. 636)

11—12, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1974, tevens 121e Algemene Vergadering, Hoorn. (pag.
395)

11—13, „Hoefgevangen" - V.S.R. De Solleysel, viering 40-jarig bestaan, (pag. 399)

21—25, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch Onderwijs,
Zeist.

28— 1 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch
Onderwijs, Zeist.

4— 8, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch Onderwijs,

11—15, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch Onderwijs,
Zeist.

21, Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelen hygiëne,
(pag. 636)

29, Symposium: „Ethiek in de Diergeneeskunde", \'s-Hertogenbosch (Symposium zou
oorspronkelijk op 26 april 1974 plaats hebben gevonden, doch is uitgesteld naar
29 november 1974).

Van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volicsgezondheid,
tevens Directie van de Veeortsenijkundige Dienst

Donderdag 6 juni 1974 is drs. J. M. van geneeskundige Studenten Kring en collega-
den Born, oud-veterinaire hoofdinspec- dierenartsen, woonden dit afscheid bij.
teur van de Volksgezondheid en directeur Achtereenvolgens spraken de Minister van
van de Veeartsenijkundige Dienst, op het Landbouw en Visserij, mede namens de
Ministerie van Landbouw en Visserij in Den Staatssecretaris van Volksgezondheid, de
Haag een afscheidsreceptie aangeboden. voorzitter van het Produktschap voor Vee
, , ,. , ,, Vlees, de waarnemend directeur van de
Velen waaronder directeuren en hoofden y.D. en de voorzitter van de Bond van Op-
van dienst van het Ministerie, vertegenwoor- ^^^ echtpaar Van den Born toe
digers van het bedrijfsleven, van veterinaire ^e heer Van den Born ging uitvoerig op de
instituten, van de Koninklijke Nederiandse ^^^den van de .sprekers in. Tot slot maak-
Maatschappij voor Diergeneeskunde, van ge- gelegenheid gebruik per-
zondheidsdiensten, inspecteurs en oud-inspec- ^„„„lij,^ afscheid te nemen,
teurs van V.D. en V.G., de nieuwe Veteri-
naire Hoofdinspecteur/Directeur V.D. en per- Op de gehouden redevoeringen zal in een
soneelsleden, een afvaardiging van de Dier- volgend tijdschrift nader worden ingegaan.

BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN
Dierziekten-bulletin no. 9 van de Veeartsenij-
kundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 16
mei 1974, vermeldt de volgende gevallen van
besmettelijke veeziekten in ons land.
Atrofische rhinitis: 13 gevallen in 12 gemeen-
ten en wel 1 in Friesland, 1 in Overijssel, 4
gevallen in 3 gemeenten in Gelderland, 1 in
Utrecht, 1 in Zuid-Holland, 4 in Noord-Bra-
bant en 1 in Limburg.

Schurft: 2 gevallen in 2 gemeenten, 1 in Gel-
derland en 1 in Noord-Holland.
Rotkreupel: 30 gevallen in 23 gemeenten, 5
in Friesland, 6 gevallen in 4 gemeenten in
Drenthe, 4 gevallen in 3 gemeenten in Over-
ijssel, 2 gevallen in 1 gemeente in Gelderland,
1 in Utrecht, 7 gevallen in 4 gemeenten in
Noord-Holland en 5 in Zuid-Holland.
Miltvuur: 4 gevallen in 4 gemeenten, 1 in
Groningen en 3 in Zuid-Holland.
Varkenspest: 26 gevallen in 20 gemeenten, 2
in Gelderland, 1 in Utrecht, 3 gevallen in 1
gemeente in Zuid-Holland, 1 in Zeeland, 15
gevallen in 11 gemeenten in Noord-Brabant
en 4 in Limburg.

De varkenspest situatie over de eerste vijf
maanden van 1974 is belangrijk gunstiger ge-
weest dan over dezelfde periode van 1973.
Over 1974 waren de cijfers: januari 25, fe-
bruari 12, maart 27, april 43 en mei 30 ge-
vallen. Totaal 137. Dat is iets meer dan een
kwart van het aantal gevallen in de overeen-
komstige periode van het voorafgaande jaar
met de volgende cijfers: januari 28, februari
60, maart 112, april 157 en mei 168. Een
totaal van 525.

Een uitzondering op dit gunstige beeld, afge-
zien van de Fomeva-uitbraak eind maart en
in april, vormt de gemeente Rijsbergen en
omgeving in Noord-Brabant. Van half april
tot einde mei deden zich daar een achttal
uitbraken voor.

Gezien het feit dat in de gemeente de var-
kensbedrijven zodanig zijn gelegen, dat ver-
spreiding van varkenspest gemakkelijk kan
optreden, is besloten een noodentingsgebied
in te stellen.

Daartoe zijn bij ministerieel besluit van 24
mei 1974 van 28 mei tot en met 7 juni 1974
alle varkens ouder dan 2 weken tegen var-
kenspest ingeënt. Het betrof circa 20.000
dieren.

Het vervoeren van varkens in het entings-
gebied was gedurende deze periode verboden,
behalve voor doorgaand verkeer over de Rijks-
weg, gevormd door Bredaseweg en Antwerpse
weg, mits dit vervoer rechtstreeks en zonder
oponthoud geschiedde.

In de periode van 8 juni 1974 tot en met 6
juni 1975 moet elk varken, dat zich in het
nader omschreven gebied bevindt en dat niet
is ingeënt in genoemde entperiode, tegen var-
kenspest worden ingeënt met het voor deze
enting door de directeur van de V.D. toege-
laten vaccin.

Terstond na de enting moeten de varkens
worden voorzien van een oormerk.
De financiering van deze gebiedsnoodenting
geschiedt evenals voor andere dergelijke en-
tingen op pariteitsbasis door overheid en Ije-
drijfsleven uit de daartoe in het kader van de
overeengekomen financieringsregeling politio-
nele dierziektenbestrijding beschikbare gelden.

Van 1 tot 15 mei 1974 zijn in Italië 3 geval-
len van vesiculaire varkensziekte voorgeko-
men.

De bedrijven waar de ziekte optrad waren ge-
legen in Cremone, Napels en Piacenza.

AFRIKAANSE VARKENSPEST
Over de tweede helft van mei 1974 werden
in Spanje 25 bedrijven aangetast door Afri-
kaanse varkenspest. Van de 1937 op deze be-
drijven aanwezige varkens stierven er 399 aan
de ziekte en 1538 dieren werden afgemaakt.
Over de eerste helft van april bedroegen deze
cijfers:

aangetast 20 bedrijven met 1668 varkens;
aan de ziekte gestorven: 320 dieren;
afgemaakt 1348 dieren.

In Portugal werden van 16 tot 30 april 1974
in 3 provincies 3 bedrijven met een totaal van
231 varkens door Afrikaanse varkenspest aan-
getast. Hiervan stierven er 79 aan de ziekte
en 152 dieren werden afgemaakt.

Op 13 december 1973 werden wij opgeschrikt door het be-
richt, dat onze beste vriend Fon Vullinghs aan de gevolgen
van een auto-ongeval, hem overkomen tijdens zijn werkzaam-
heden op 7 november 1973, plotseling was overleden.
Alphons J, Vullinghs werd op 4 april 1922 geboren als derde
zoon van H. ]. H, Vullinghs, dierenarts te Horst.
Na voltooiing van zijn middelbare opleiding op Rolduc, begon
Fon in het oorlogsjaar 1941 tegelijk met ons zijn studie in
Utrecht.

In deze moeilijke jaren, waarin men meer dan ooit op onder-
linge vriendschap was aangewezen, leerden wij Fon kennen
en waarderen. Wij hebben het altijd als een groot voorrecht
beschouwd hem tot onze vriendenkring te mogen rekenen.
Ondanks eigen moeilijkheden — het hechte gezin Vullinghs
■jvas door de oorlogsgebeurtenissen uiteengerukt — zag hij
■nijwel altijd kans zijn vrienden aan te steken met zijn levens-
vreugde; in die tijd voorwaar een kostbare karaktereigen-
schap.

Na de laatste oorlogsjaren, waarin ieder zijn eigen weg moest
gaan, zagen we elkaar terug in de bevrijdingsroes. Nu hadden we elkaar nodig om de juiste
normen te hervinden. Vele gesprekken, vaak tot diep in de nacht, waren hieraaan gewijd. Zo
verdiepte de vriendschap van de drie dierenartsenzonen zich in deze mooie jaren tot een hechte
band, die na onze studie bleef bestaan, ondanks grote afstand en hierdoor spaarzame con-
tacten.

In 1950 voltooide Fon zijn studie in Utrecht en keerde naar Horst terug om de praktijk van
zijn in ditzelfde jaar plotseling overleden vader voort te zetten. Hij trad in het huwelijk met
Tonny Vullinghs, uit welke verbintenis vijf dochters werden geboren.

In 1955 associeerde hij zich met zijn broer Gert, hetgeen natuurlijk een — zij het tijdelijke —
verlichting in de drukke praktijkwerkzaamheden betekende. Naast zijn werk als prakticus was
Fon hoofd van de vleeskeuringsdienst Horst e.o. en leraar gezondheidsleer aan de Middelbare
Landbouwschool te Horst. Ook deze functies werden door hem met toewijijding uitgeoefend.
De afdeling Limburg van onze Maatschappij had aan Fon een goed lid; als lid van het bestuur
heeft hij meerdere jaren de afdeling vertegenwoordigd in het Algemeen Bestuur.
In Horst was Fon een zeer geziene figuur. Het feit, dat zijn principiële levenshouding gepaard
ging met een grote souplesse in de menselijke omgang, bezorgde hem vele vrienden.
Reeds spoedig na zijn terugkeer in Horst werd hij president van de Koninklijke Harmonie, een
functie, waarin hij ook zijn vader opvolgde en die hem altijd zeer na aan het hart heeft ge-
legen.

Zijn dienstvaardigheid aan de gemeenschap kwam ook tot uiting in zijn voorzitterschap van het
plaatselijk schoolbestuur.

De carnavalsvereniging Horst beleefde onder zijn leiding als vorst een grote opbloei en is ge-
worden tot een uit deze gemeenschap niet meer weg te denken vereniging. Fon had tevens
zitting in het bestuur van de internationale bond van carnavalsverenigingen. Door dit feit en
door de contacten, verkregen in het werk voor „zijn" Harmonie, bezat hij ook vele buiten-
landse vrienden.

In 1969 werd de maatschap Vullinghs omgezet in de maatschap Vüllinghs-van Dijck. Voor

deze laatste was Fon een goede leermeester. Hij bezat een grote ervaring en wist vaak uit de

Met zijn boeren stond hij op goede voet, en het kon zo slecht niet lopen in een gezin of met

een bedrijf, of Fon wist met zijn warme persoonlijkheid de mensen weer op te beuren.

Hij had zeer hoge collegiale opvattingen en droeg deze ook uit. Moeilijkheden ging hij hierbij
nooit uit de weg.

Bij de teraardebestelling op 17 december 1973 in Horst werden wij getroffen door de indruk-
wekkende wijze, waarop de gemeenschap waarin hij leefde, afscheid van hem nam.
Zoals voor zijn vrienden, moet hij ook voor hen veel hebben betekend.

Moge de herinnering aan zijn nobele karakter en de overtuiging, dat zijn leven de moeite waard
is geweest voor ons allemaal, troost kunnen schenken aan hen, met wie hij zo nauw verbonden
was, in het bijzonder Tonny, de kinderen en zijn moeder.

Op 16 maart 1974 overleed, na een noodlottig auto-ongeval,
collega Jan Heilidius Hogen Esch.

Zijn vrouw werd bij dit ongeluk zwaar gewond in het zieken-
huis te Meppel opgenomen en is daar op 26 maart 1974 aan
haar verwondingen overleden.

Na z\'n middelbare schoolopleiding te Groningen was hij
enige tijd op de ouderlijke boerderij en elders op een vee-
bedrijf als volontair werkzaam.

In 1930 begon hij de studie in de diergeneeskunde en op 7
juli 1936 studeerde hij af.

Nog in hetzelfde jaar vestigde hij zich als praktizerend dieren-
arts te Zuidlaren, waar hij de praktijk van collega P. A.
Oosting overnam.
Al gauw daarna werd hij aangesteld als hoofd van de vlees-
keuringsdienst in de gemeenten Zuidlaren en Anloo.
Met grote nauwgezetheid en kennis van zaken heeft hij tot 1 mei 1951 beide functies verzorgd.
Hij deed toen afstand van de praktijk en werd benoemd tot hoofd van de volambtelijke vlees-
keuringskring „Gieten", omvattende de gemeenten Gieten, Gasselte, Anloo en Zuidlaren en
waarin gevestigd een exportslachterij van varkens annex vleeswarenfabriek.
Gelijktijdig volgde in verband met invoer van vlees uit het buitenland z\'n benoeming tot rijks-
keuringsveearts. Toen hij bemoeienis met export van vlees en vleeswaren kreeg werd hij be-
noemd tot rijkskeurmeester i.b.d..

Slechts gedurende korte tijd heeft hij zeer accuraat deze werkzaamheden verricht, daar hij
reeds in 1953 werd gepolsd, geanimeerd en benoemd tot adjunct-inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, tevens veterinaire adjunct-inspecteur van de Volksgezondheid in het toenmalige
district/ambtsgebied Groningen-Drenthe.

In 1959 volgde zijn bevordering tot inspecteur, in welke kwaliteit hij tevens als adviseur zit-
ting had in veel besturen van organisaties op het gebied van landbouw, veeteelt en volksgezond-
heid,

In 1964 kregen Groningen en Drenthe afzonderlijke inspecties en kreeg collega Hogen Esch
de provincie Drenthe als ambtsgebied toegewezen.

Gedurende z\'n studententijd was Jan Hogen Esch lid van de sportvereniging „Kampong". Met
groot enthousiasme beoefende hij de voetbalsport.

Tijdens zijn praktijkjaren en ook daarna had hij als hobby de ruitersport en werd hij al gauw
voorzitter van de „Laarwoudruiters", welke vereniging hij tot zijn overlijden met raad en
daad heeft begeleid.

Voor de paardenfokkerij in z\'n totaliteit en trouwens ook voor de rundveefokkerij toonde hij
veel belangstelling.

De keuringen in de regio werden door hem dan ook regelmatig en met grote interesse gevolgd.

Hoewel beide Groningers van geboorte, is Zuidlaren hun geliefd woonoord geworden en ge-
bleven, waar ze temidden van vele vrienden en kennissen een belangrijke plaats innamen.
Dit bleek ook op z\'n crematie waar velen van hun belangstelling blijk gaven.
De waarnemend directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, collega H. A. van den Berg, sprak
daar namens de veterinairen en burgemeester Roukema namens „Zuidlaren".
Ten slotte sprak de oudste broer een dankwoord uit voor de betoonde belangstelling.
Het geizn Hogen Esch telde drie kinderen, die na het plotselinge heengaan van hun ouders
een vreselijke tijd hebben doorgemaakt.
Woorden van troost zijn dan ook uiterst moeilijk.

Toch zou ik voor hen de volgende woorden van Shakespeare willen aanhalen: „Wordt het leed
door méér gedeeld, torst men tezaam des noodlot\'s lagen, dan kan de geest heel veel ver-
dragen".

waarin opgenomen de PROGEEDINGS van dit congres, dat werd ge-
organiseerd door de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

een handzame, gebundelde samenvatting van de in 1973 in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde verschenen artikelenreeks GENEESMID-
DELEN-ANTHELMINTIGA.

integrale weergave van de tijdens de „Voorjaarsdagen 1973" van de
Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, gehouden voordrachten.
Nog slechts in beperkte mate leverbaar!

• Beneluxdag - toekomstige uitoefening van de diergeneeskunde in de
E.E.G. — P.A.O.-publikatie no. 2;

bevat voordrachten van de door de Groep Dierenartsen werkzaam in
het Bedrijfsleven georganiseerde dag.

• Colloquium betreffende de kalvermesterij — P.A.O.-publikatie no. 1;
deze is niet meer verkrijgbaar!

Bovengenoemde publikaties nummers 5, 4, 3 en 2, zijn tc verkrijgen door
storting van onderstaande bedragen op girorekening 511606 t.n.v. de Kon.
Ned. Mij. voor Diergeneeskunde:

P.A.O. publikatie no. 5: ƒ20,—; met als omschrijving: „Voorjaarsdagen
1974";

P.A.O.-pubhkatie no. 4: ƒ7,50; met als omschrijving: „Nematodenbestrij-
dingsmiddelen" ;

P.A.O.-publikatie no. 3: f 10,—; met als omschrijving: „Voorjaarsdagen
1973";

In de pharmacologic spelen synergisme en antagonisme een
veel belangrijker rol, dan men vermoedt.
Professor van Genderen gaat het daarover hebben op de
plenaire zitting van het congres.

Dit brengt mij er toe te pogen U uit te leggen wat syner-
gisme is en wat antagonisme; als U dat niet weet kunt U
niet eens naar Hoorn !

De tekening moge een en ander verduidelijken:
Kijk, de goede en de kwade genius werken elkander immer
tegen, dat is al jaren lang bekend, zij zijn elkanders anta-
gonist.

Zij beogen hetzelfde doel, de collega moet naar Hoorn, zij
zijn derhalve synergisten van elkaar: de kwade genius werkt
nauw samen met de goede.
Hij is zogezegd de antagonist van zichzelf.
Maar als de synergist tegelijk de antagonist is van dezelfde
ander, dan is synergisme slechts een ander woord voor an-
tagonisme... het zijn synoniemen... of niet... of wel... ik
weet het niet meer... ik word niet goed... laat prof. van
Genderen het maar uitleggen... !

A1.S lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich de
collegae:

J. W. H. Bruggink, Past. Cramerstraat 7, Geesteren.
P. L. H. M. Coenen, Otterstraat 4.\'5 bis, Utrecht.
A. E. Houwing, Boskampstraat 11, Tubbergen.
W. L. Keers, Staalstraat 7, Utrecht.
J. E. G. Lutz, Meent 249, Breda.
C. A. A. M. Mol, Godelindeweg la, Hilversum.
G. Molenaar, Dr. Koomansstraat 31, Abcoude.
Joh. Nijhoff, Dopheidelaan 5, Zuidwolde.
A. J. Winter, Drakensteijn 497, Almelo.
Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de collegae:

G. J. van Heykop, Peperstraat 24, Bruchem.
Mevr. E. A. de Krijger-Engelenburg, Maasdijk 158, Aalst.
L. L. H. Krijger, Maasdijk 158, Aalst.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

M. Th. Baayen, Adm. v. Gendtstraat 30 bis. Utrecht.
T. Hartman, Fred. Hendrikstraat 47, Utrecht.
Mej. H. G. Rut,gers, Kerkstraat 30, Utrecht.

A. J. van Toor, Ina Boudier-Bakkerlaan 89 I, kamer 437, Utrecht.
G. J. Toxopeus, W. Barentszstraat 46, Utrecht.

Bakker, J. W.; 1970; Kootwijkerbroek, Kosterijweg 15; tel. (03423) 19 00 (privé), 12 12

Baren, D. van; 1969; Delfzijl, Oslofjord 60; tel. (05960) 1 75 23 (privé), 1 33 67 (bur.);

Berg, P. M. A. van den; 1968; Krimpen a/d Lek, Schepenstraat 11; plv. h.k.d.; Ir. I.V.O.;

«Bruggink, J. W. H.; 1974; Geesteren (Ov.), Past. Cramerstraat 7; P., ass. bij M. H. Pol.

Heykop, G. J. van; 1974; Bruchem (Gld.), Peperstraat 24; tel. (04184 203; D. in mil. d.

Jansen, J. A. G.;1961;Eindhoven; tel. (040) 11 07 47 (privé), 11 62 35 (prakt.); P., geass.

*Kolen, J. A. M.; 1974; Ghaam, Bredaseweg 69; tel. (01619) 755 (privé), 754 (prakt.); P.,
ass. bij A. P. Wouters.

»Kooper-Nelemans, Hevr. A. W.; 1974; Utrecht, Oostbroekselaan 60a; tel. (030) 51 58 30;

Koopman, Dr. J. J.; 1952; U-1968; Alkmaar; tel. (072) 1 70 27 (privé), 2 05 44 (bur.). (226)
Krijger-Engelenburg, Mevr. E. A. de; 1973; Aalst (Gld.), Maasdijk 158; tel. (04187) 389;

Krijger, L. L. H. de; 1973; Aalst (Gld.), Maasdijk 158; tel. (04187) 389; P., ass. bij G. J.

Lendfers, Dr. L. H. H. M.; 1966; U-1974; Maashees-Vierlingsbeek, Mgr. Geurtsstraat 23.

»Nijhoff, J.; 1974; Zuidwolde (Dr.), Dopheidelaan 5; tel. (05287) 12 91; P., ass. bij R. J.

Oerlemans, H. C. M.; 1962; Nuenen, Eikenlaan 25; tel. (04993) 18 68 (privé), (040)
11 62 35 (prakt.); P., geass. met J. A. G. Jansen en Mevr. K. J. M. Jansen-Ströbl. (245)
Oostveen, E. J. J. G.; 1963; Alkmaar; tel. (072) 1 21 33. (247)

*Osterhaus, A. D. M. E.; 1974; Bunnik, Laan van Broekhuijzen 50; tel. (03405) 36 80; D.

Vlagsma, H. J.; 1972; Twello, Dernhorstlaan 30; tel. (05712) 27 67 (privé), (05700) 2 28 18
(prakt.); P., ass. bij D. T. Hoogenboezem, H. Lieuwen, G. Diekerhof en P. J. v. d. Werf.

Wij menen goed te doen er even aan te her- Begin augustus hopen wij oud-Absyrtusleden

Pokken en
dlphterle bedreigen
kippen en hun eiproduktie.
Als men beroepshalve afhanke-
lijk is van goed gezonde dieren,
met een hoog legpercentage, kan
men natuurlijk geen risiko\'s ne-
men en past men voorbehoeden-
de entingen toe.

Het aanbod in pluimvee-ent-
stoffen is groot; de effektieve wer-
king niet altijd dezelfde. Daarom
is het noodzakelijk preparaten te
gebruiken van een bekend merk,
die door een vertrouwde firma
vertegenwoordigd worden. Labo-

ratoria Dr. de Zeeuw levert
/ Vavasec® en Nodiphterlt^:
a> ■ vaccins die voldoen aan alle
gestelde eisen. Vaccins die hun
zuiverheid, onschadelijkheid en
werkzaamheid tegen pokken en
dlphterle bewezen hebben.

Vavasec-follikel spray metho-
de voor kippen, Nodiphterit folli-
kel en wingweb methode voor
kippen, Nodiphterit Kalko folllkel
en wingweb methode voor kal-
koenen. Vavasec en Nodiphterit
zijn nu verkrijgbaar In nieuwe
verpakkingen van 250,500 en 1000
dieren. Levering geschiedt uitslui-
tend vla uw dierenarts.

On six commercial farms on which 238 dairy cows were kept as well as on one experimental
farm on which twenty-six animals were kept, both teats of one half of the udder of all cows
were sprayed after milking by veterinarians of the Centraal Veterinary Institute for a period of
approximately seven months, applying a 0.2 per cent chlorhexidine solution to which glycerin
had been added in some cases and not in others. The other teats were sprayed with a placebo
or they were not sprayed.

All quarters were bacteriologically examined every four weeks, those of the animals of the
experimental herd being examined at two-week intervals. This treatment was not found to
have any effect on the number of new infections (Table 1) or the degree of infection (Table
2).

A trial carried out by the Provincial Animal Health Service in the province of South Holland,
in which both teats of one half of the udders of 519 animals on fifteen farms were dipped in
iodophor (2.3 g. of free iodine per litre) for eight months, did not show any clear-cut pre-
ventive effect in regard to the number of new infections (Table 3).

Op 6 praktijkbedrijven met 238 melkkoeien en één proefbedrijf met 26 dieren werden door het
C.D.I, van alle koeien gedurende ongeveer 7 maanden beide tepels van één uierhelft gesprayed
met een 0.2% chloorhexidineoplossing, deels met toevoeging van glycerine en deels zonder. De
andere tepels werden of met een placebo of niet gesprayed.

Elke 4 weken — voor het proefbedrijf elke 2 weken — werden alle kwartieren bacteriologisch
onderzocht. Er kon geen invloed van de behandeling op het aantal nieuwe infecties (Tabel 1)
of op de infectiegraad (Tabel 2) worden vastgesteld.

Ook een experiment uitgevoerd door de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-
Holland, waar bij 519 dieren op 15 bedrijven gedurende 8 maanden van één uierhelft beide
tepels werden gedipt met jodophor, (2,3 g vrij jodium per liter) gaf geen duidelijke preventieve
werking te zien met betrekking tot het aantal nieuwe infecties (Tabel 3).

the teats after milking (teat-spray or containing 0.5-1.0 per cent of free iodine

1 Dr. G. Grootenhuis, Central Veterinary Institute, Rotterdam Branch, Prof. Poelslaan
35, Rotterdam-7, the Netherlands.

2 S. Brandsma, Institute for Animal Husbandry, Driebergseweg 10 d, Zeist, the Nether-
lands.

as a substitute for udder ointment or ud-
der vaseline (4), although injuries to the
teats may occasionally occur despite this
addition, particularly at higher concen-
trations of the disinfectant (1, 6). The
bactericidal action of a teat-dip or
-spray may be reduced in some cases
by adding agents which will improve
the condition of the skin (6).
Besides the type of disinfectant used,
the degree of infection of a herd with
bacteria causing mastitis will be a
factor in the effectiveness of dipping or
spraying.

N e a V e ei aZ. (6), for instance, did not
observe any appreciable effect of teat-
dipping when the teat cups were
contaminated by infected milk before
the milking machine was connected.
There were a large number of new in-
fections both in the dipped and in the
nondipped halves of the udders. As a
teat-dip of -spray cannot reach any bac-
teria which have entered, the intended
prevention of mastitis will also be likely
to depend on the operation and use of
the milking machine. The causative
agents of mastitis may penetrate into the
teat canal under particular vacuum con-
ditions (fluctuations) during milking (9,
11). To gain a better insight into the
use of teat-dipping or teat-spraying in
the control of mastitis under field con-
ditions, comparative trials were carried
out by the Central Veterinary Institute
(CVI) and the Provincial Animal
Health Service of the province of South
Holland on a total number of twenty-
three commercial farms with 870 dairy
cows as well as on one experimental
farm („De Bunzing" of the Institute
for Animal Husbandry „Schoonoord",
with 26 animals. One half of the udder
of each cow was treated with a disin-
fectant, the other half remaining un-
treated.

The spray studied for its effectiveness
was composed of the following ingre-
dients :

After eight months\' storage at room
temperature, the effectiveness of the
spray was tested against common bacte-
ria present on the skin of the teats,
against streptococci and against staphyl-
ococci.

The streptococci referred to in the fol-
lowing were Streptococcus agalactiae,
the staphylococci being haemolytic co-
agulase-positive staphylococci. S. dys-
galactiae, however, was rather common
on the experimental farm, whereas S.-
agalactiae, was virtually absent. On
this farm, S. dysgalactiae was a factor
in the evaluation of the spray.
A placebo spray not containing the
active principles Chlorhexidine and gly-
cerin was also used. This spray was
applied to the „untreated" half of the
udder (two teats).

As Chlorhexidine and glycerin were re-
garded as the active principles, these
constituents were individually tested
against one another. A spray containing
Chlorhexidine was applied to the left
half of the udder, one containing gly-
cerin being applied to the right half
(Table 1).

200 mg/litre of brilliant blue were
added to the placebo spray and the
spray containing Chlorhexidine (with-
out glycerin). The fact that the teats on
the left side were tinged with blue made
it possible to check whether the two
sprays had been correctly and regular-
ly applied.

A total number of 314 dairy cows were
available on seven commercial farms on
which mastitis was not a recurrent pro-
blem, and a similar trial was carried
out later in twenty-six animals of the
above experimental herd.
Previously, all quarters were twice ex-
amined bacteriologically on all farms at
four-week intervals. During the trial of
the spray, which was continued for
seven months, the herds were examined
at four-week intervals. On the experi-

mental farm, a bacteriological examin-
ation was made every two weeks.
A bovine blood agar and a Hauge-Ed-
wards tryptose (HET) plate were used in
the bacteriological studies in every case.
After direct inoculation from the quar-
ter samples, another inoculation from
these samples was made following in-
cubation (37° C) of the samples for
eighteen to twenty hours, but only into
the HET medium.

When one or several colonies of strep-
tococci or staphylococci were found to
be present, the bacteriological examina-
tion was considered to be positive.

The chlorhexidine-glycerin spray was
applied on three commercial farms, the
herds of which included a total number
of 119 cows. The spray was applied to
all the right-hand teats immediately af-
ter milking. The quarters on the left
side were treated with the placebo
spray (blue). The right-hand teats were
also treated with the spray on the expe-
rimental farm. In this case, however,
the quarters on the left side remained
untreated.

The clorhexidine spray not containing
any glycerin, to which brilliant blue had
been added, was applied to the left side,
and the glycerin spray (not containing
Chlorhexidine) was applied to the right
side on three other farms on which
there also were 119 cows.
The placebo spray was applied to the
right-hand teats on one farm, the left-
hand teats remaining entirely untreated.

When two successive examinations
showed that a quarter was free from
streptococci, it was considered to be
negative for streptococci. When the
next examination was positive for
streptococci, this was regarded as a new
infection. This criterion was also adop-
ted in examining quarters for staphylo-
cocci.

When a quarter was regarded as nega-
tive and then continued to be negative
for a number of times on examination,
this number was considered to be the
number of probabilities of new infec-
tion.

Quarters positive for streptococci were
regarded as negative for staphylococci
(with the exception of cases of mixed
infection) and vice versa.
Another item was also compared, viz.
the number of positive quarters in each
working party at the beginning and end
of the trial.

Table 1. New infections in absolute figures and as a percentage of the probabilities of
infection when the halves of the udders are treated by various methods.

•.\'rial half	Proba-	Jiew		Proba-	Hew	trf	Control half
	bilities	infections	T	bilities	infections	70
Thlorhexidine-glycerin spray
in \'\'■\'9 cows streptococci	558	63	11.7	541	47	8.9	Placebo spray
staphylococci	6^4	67	10.2	624	63	10.1
in 26 cows (experimental herd)
streptococci
{dygg,)	4Ü4	39	9.7	374	40	10.7	..0 spray
staphylococci	38t)	31	S.1	396	26	6.6
Chiorhexidine spray
in 19 oliher cows
streptococci	640	63	9.8	629	65	10.3	Glycerin spray
staphylococci	744	57	7.7	725	60	8.3
Placebo spray
in 76 cows
streptococci	A2b	25	5.9	410	22	5.4	No spray
staphylococci	451	17	3.9	418	17	4.1

One probability = QRight half of udder: 6 probabilities and 2 new
—\'infections

Streptococci and staphylococci were in-
oculated on five blood and five HEX
plates which were then sprayed.
The spray was found to inhibit all
growth, control plates showed abundant
growth. Two other groups, each of five
plates, were first sprayed, then dried
and subsequently inoculated with the
above cultures. No growth was obser-
ved.

The action of the placebo spray was
also examined and this spray was found
to have little effect on growth.

(b) Blood and HET plates were inocu-
lated by contact with twelve teats.
The teats were then sprayed. Having
been allowed to dry for approximately
fifteen minutes, similar plates were again
inoculated by contact. The number of
colonies originating from normal skin
bacteria was reduced to a small percen-
tage when the spray had been applied.

(c) Twelve teats were dipped in a
bouillon culture of streptococci, another
group of twelve teats being dipped in a
culture of staphylococci.

When the teats had dried, blood and
HET plates were inoculated by contact.
Abundant growth was produced by the
two groups of teats.

The spray was then applied to these
teats. After drying (for approximately
fifteen minutes), a few streptococci
were isolated from only two teats by
contact inoculation; the growth of a
few staphylococci was produced by all
twelve teats.

As was apparent from the site on the
plate, however, nearly all colonies ori-
ginated from the skin at some distance
from the external orifice of the teat,
(d) Two groups of twelve teats each
were first sprayed and, having dried,
were dipped in the cultures of strepto-
cocci or staphylococci referred to pre-
viously. When the culture had dried,
the rather abundant growth showed that
all teats had been contaminated with
staphylococci; however, there was no
growth of streptococci.
The results stated under (a), (b) and
(c) therefore show that the spray is an
effective disinfectant.

This spray was tested as follows;
(a) In an experimental group of 119
animals, the right-hand teats were
treated with the above spray immediate-
ly after milking for seven months, the
placebo spray being applied to the left-
hand teats (Table 1). The number of
probabilities of new infection with
streptococci was 538 on the right
side and 63 new infections occurred, i.e.
in 11.7 per cent of the cases in which
this was a probability. There were 541
probabilities on the side to which the
placebo was applied and 47 new strep-
tococcal infections were observed, i.e. in

8.9 per cent of the cases in which there
was a probability of new infection.
As regards staphylococci, there were
654 probabilities and 67 new infections
(10.2 per cent) were observed on the
right side. On the left side which was
treated with a placebo, there were 624
probabilities and 63 new infections
(10.1 per cent) occurred,
(b) In a group of twenty-six animals
of the experimental farm „De Bunzing"
(Table 1).

S.agalactiae was virtually absent on this
farm, probably as a result of the fact
that dry-cow therapy with long-acting
preparations of antibiotics had been
continued over a prolonged period. In
addition to haemolytic staphylococci,
however,

S. dysgalactiae was a common finding.
In this case, the animals were not treated
with a placebo; all the left-hand teats
remained untreated.

The number of probabilities of new in-
fection with staphylococci was 385, and
31 (8.1 per cent) new infections occur-
red in the treated right-hand quarters.
On the untreated left side, there were
396 probabilities and 26 new infections
(6.6 per cent).

On the right side, there were 404 proba-
bilities of new infection with S. dysga-
lactiae and 39 new infections (9.7 per
cent) occurred, there being 374 probabi-
lities and 40 new infections (10.7 per
cent) on the left side.

(3) Comparison of the individual effective-
ness of chlorhexidine and glycerin used
in teat-sprays

119 cows were also available for this
! trial (Table 1). The teats of the left half
of the udder were treated with the
chlorhexidine spray. There were 640
probabilities of new streptococcal infec-
tion and 63 new infections (9.8 per cent)
were observed.

The glycerin spray was applied on the
right side. During the trial period, there
were 629 probabilities of new strepto-
coccal infection and 65 new infections
(10.3 per cent) were observed.
As regards staphylococci, there were

744 probabilities on the left side and
57 new infections (7.7 per cent) were
observed.

During the trial period, there were 725
probabilities of new infection and 60
new infections (8.3 per cent) of the
right-hand teats treated with the glyce-
rin spray were observed.
As in (2a) and (2b), there were no ap-
preciable differences in this case.
These findings do not show that the
sprays applied are effective in the pre-
vention of streptococcal and staphylo-
coccal infections.

Seventy-six cows of a single farm were
available for this study. The right hal-
ves of the udders of these animals were
treated with the spray during the trial
period. The teats of the left halves of
the udders remained untreated. During
the trial period, there were 425 proba-
bilities of streptococcal infection and
only 25 new infections (5.9 per cent,
Table 1) were observed on the right
side. There were 410 probabilities of
new streptococcal infection and 22 new
infections (5.4 per cent) were observed
on the left side.

As regards staphylococci, there were
431 probabilities and 17 new infections
(3.9 per cent) on the right side and 418
probabilities and 17 new infections (4.1
per cent) on the left side.
Therefore, there were no fundamental
differences which might suggest that
the placebo spray was in any way
effective.

(5) Comparison of the number of infected
quarters at the beginning and end of the
trial

As the parameter adopted did not show
whether the spray applied to the teats
was effective, the number of infections
at the beginning and end of this trial al-
so had to be compared.
Efforts were made to ensure compara-
bility of the beginning and end of the
trial by having only those animals take
part in it, which were lactating both at
the beginning and at the end of the trial
and which accordingly were examined.

„Masodine", a iodophor containing 2.3
per thousand of free iodine in the solu-
tion employed and not containing any
substance designed to improve the con-
dition of the skin, was used as a teat-
dip. The trials were made on fifteen
farms on which a total number of 519
cows were kept. Farms on which masti-
tis was a recurrent problem did not take
part in the trial. Only the left- or only
the right-hand quarters were treated.
Samples of all quarters were bacteriolo-
gically examined every six weeks for
eight months, and cell counts were

made using the Coulter counter.
Table 3. Summary of results obtained using iodophor dip.

A bovine blood agar and a HET plate
were used in the bacteriological studies.
Only direct inoculations were made.
The colonies of haemolytic staphylo-
cocci were counted up to a maximum of
one hundred.

Evaluation of the results of the trial
was based on the folowing parameters
(Table 3):

(1) The number of new infections with
Streptococcus agalactiae and hae-
molytic staphylococci. New infec-
tions of a quarter were considered
to have occured when bacteriologi-
cal examination of two successive
samples was positive and that of the
two previous samples was negative.

(2) The average number of colonies of
staphylococci per quarter positive
for staphylococci.

(a) < 500,000; (b) 500,000 -
750,000; (C) 750,000 - 1,000,000;
(d) > 1000,000.
Comparison of the trial group with the
controls shows that dipping only had a
slightly beneficial effect on the average
number of colonies of staphylococci per
quarter positive for staphylococci. Sta-
tistical analysis of these figures, how-
ever, does not produce any significant
differences.

Although a number of trials reported in
the literature (7, 3) also failed to pro-
duce conclusive results as regards the
effect of dipping on the number of
new infections, this method of treatment
was usually found to have an unmistak-
ably preventive action. Which were the
causes to which it was due that the ef-
fect of dipping or spraying on the
health of the udder was virtually nil in
the trials reported?

To begin with, there is the concentra-
tion of the agents used in the spraying
or dipping solutions. The concentration
of free iodine in the teat-dip used in
these trials was lower than it is in the
usual dips containing iodine. As a rule,
the proportion of free iodine varies
from 0.5 to 1 per cent (6). None the
less, the concentration of the solution
used in dipping led to complaints of in-
jury to the skin of the teats on one
farm.

When glycerin or lanoline are added,
this will reduce the bactericidal effect
(6) so that the concentrations have to be
increased to 1.0 per cent because of
these admixtures.

Although the low concentration of free
iodine cannot be regarded as the only
cause of failure in the dipping trials, it
should be pointed out that this may
have had some effect on the results ob-
tained.

The concentration also was lower than
that frequently recommended (1) in the
trials in which a 0.2 per cent Chlorhexi-
dine solution was used as a spray but,
on the other hand, satisfactory results
have been reported when this concen-
tration was used.

Schultzeand Smith (7), for in-
stance, observed a reduction of the
number of new infections. [S.agalactiae
and staphylococci) by as much as 80
per cent. McDonald (1) also record-
ed a marked decrease in the number of
new infections, though to a smaller ex-
tent than that observed when a 0.5 per
cent concentration was used. The dipp-
ing solution containing 0.2 per cent of
Chlorhexidine, however, did not contain
any glycerin or lanoline.

Moreover, groups of cows rather than
halves of udders were compared in the
two trials referred to. The results ob-
tained in a trial by Schultze and
Smith (7), in which only the teats of
one half of the udder were dipped in a
0.2 per cent Chlorhexidine solution,
were not so conclusive (nine new infec-
tions of the untreated halves and three
of the treated halves of the udders).

is possible that the concentration in the particularly in the half-udder technique

failure cannot be solely attributed to tively great, the results of post-milking

this fact in view of the results reported disinfection of the teats will be less

disinfectant, as a dip or a spray, may number of cross-infections in this type of

1. M c D o n a 1 d. J. S.: Prevention of intramammary infections by milking time hygiene.
Am. J. vet. Res., 31, 233, (1970).

2. Feagan, J. T., H e h i r, A. F. and White, B. R.: The effectiveness in control of
mastitis of iodine as a post milking teat dip. Austr. J. Dairy Technol., 25, 87, (1970).

4. L a a r, J. M. V, d., V e r b e r n e, H. J. C. en J a a r t s v e 1 d, F. H. J.: Enkele proeven
betreffende het sprayen, respectievelijk het dippen van de spenen van koeien. Tijdschr
Diergeneesk., 96, 272, (1971).

5. Neave, F. K., Dodd, F. H., King will, R. G. and West garth, D. R.: Control
of mastitis in the dairy herd by hygiene and management, ƒ. Dairy Sci., 52, 696, (1969).

6. Neave, F. K.: The control of mastitis by hygiene. In: Dodd, F. H. and Jackson, E. R.
(ed.): The control of bovine mastitis; papers given at a meeting organised by the British
cattle veterinary association and the Agricultural development association, held at Reading
University, January 5-6, 1971, 55 (1971).

7. S c h u 11 z e, W. D. and Smith, J. W.: Effectiveness of chiorhexidine in a postmilking
teat dip. ƒ. Dairy Sci., 53, 38, (1970).

8. S c h u 11 z e, W. D. and Smith, J. W.: Effectiveness of postmilking teat dips ƒ. Dairy
Sci., 55, 426, (1972).

9. Thomas, C. L. and T h i e 1, C. C.: Machine milking and the control of mastitis. In:
Dodd, F. H. and Jackson, E. R. (ed.): The control of bovine mastitis; papers given at a
meeting organised by the British cattle veterinary association and the Agricultural deve-
lopment association, held at Reading University, .January 5-6, 1971.73 (1971).

10. Wesen, D. P. and S c h u 1 t z, L. H.: Effectiveness of a postmilking teat dip in pre-
venting new udder infections, ƒ. Dairy Sci., 53, 1391, (1970).

11. Wilson, C. D.: Factors that predispose to mastitis with special reference to milking
technique. Vet. Rec., 70, 159, (1958).

In intravascular haemolysis in dogs, in which free haemoglobin is present in the plasma and
urine, there often is a marked increase in the urinary excretion of bilirubin in all males and
50 per cent of the females. This bilirubinuria was previously accounted for by increased hae-
moglobin catabolism in an injured liver, regurgitation of the bilirubin produced into the blood
stream and rapid excretion of the plasma bilirubin through the kidney.

Experiments with dogs in vivo in these conditions revealed a normal liver function and un-
changed low bilirubin plasma levels.

Experiments with isolated perfused dog kidneys and radioactive haemoglobin showed that the
bilirubinuria has to be accounted for by the catabolism of free haemoglobin to bilirubin in
the kidney.

Bij een intravasculaire hemolyse, waarbij er vrije haemoglobine voorkomt in plasma en urine,
vertonen alle mannelijke en 50 procent van de vrouwelijke honden een zeer sterke toename
van de uitscheiding van bilirubine in de urine. Vroeger werd deze bilirubinuria steeds verklaard
door een verhoogde hemoglobine-afbraak in een insufficiënte lever, regurgitatie van de ge-
vormde bilirubine in de richting van de bloedstroom, en een snelle uitscheiding van de plasma-
bilirubine langs de nier.

Proefnemingen met honden in vivo toonden aan dat in deze omstandigheden de leverfunctie
normaal was, en de lage plasmabilirubineconcentraties niet veranderden. Proefnemingen met
geïsoleerde hondennieren en radioactieve bilirubine toonden aan dat de bilirubinuria moest
toegeschreven worden aan de afbraak van vrije hemoglobine tot bilirubine in de nier.

Introduction of reabsorbed luminal haemoglobin in
In intravascular haemolysis in dogs, in the kidney of the dog and excretion of
which free haemoglobin is present in the bilirubin produced in the urine,
plasma and urine, there often is a mark- The literature on the breakdown of
ed increase in the urinary excretion of haemoglobin, the degradation of hae-
bilirubin (5, 17, 25, 26, 30, 31, 38), al- moglobin in haemolytic conditions, the
though there are no changes in the plas- handling of haemoglobin by the kidney
ma bilirubin level (1, 25, 31). At the and the mechanism of excretion of bili-
present state of knowledge of the me- rubin through the kidney are previous-
chanism of urinary excretion of biliru- ly discussed (20).
bin, according to which glomerular fil-
tration of a small dialysable fraction of Material and methods
the plasma conjugated bilirubin ap- I" a first part the urinary excretion of bili-
pears to be the main mechanism involv- ™bin was studied in 71 dogs under anaesthe-
ed (23), this bilirubinuria cannot be ac- f" mtravenous admm,station of a hae-
counted for moglobm solution. Bilirubin m the urine was
■ . . determined by Gries and Gries\' slightly mo-
The present study was designed to m- (24). Plasma bilirubin was

ranee of this bilirubinuria, to describe (27). Free plasma haemoglobin levels were

1 Summary of thesis submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of
"Geaggregeerde voor het Hoger Onderwijs".

2 J. de Schepper, D.V.Sc., Faculty of Veterinary Medicine of the State University, Cashio-
plein 24, B 9000-Ghent, Belgium.

Stock and Mattheeuws (34). The
haemoglobin-binding capacity of the plasma
(haptoglobin level) was measured by separa-
tion of the haptoglobin-haemoglobin-complex
and haemoglobin on agar electrophoresis

(34). Creatinine was determined in the urine
by Bonsnes and Taussky\'s method (2)
and in the plasma by B r o d and S i r o t a\'s
method (4).

In a second part the urinary excretion of bili-
rubin was studied in 27 isolated kidneys. The
perfusion apparatus was a modification (12)
of Cuypers and N i z e t\'s apparatus (10).
Autologous as well as homologous blood was
used in the perfusion system. The functional
capacity of this isolated perfused canine kid-
ney has been described (19). The method
suggested by Borsook and his associates
(3) was adopted and the instructions given
by Custer and his associates (9) were fol-
lowed in preparing radioactive haemoglobin
from 2-^\'^C glycine and goose or canine blood.
The haemoglobin was purified on Sephadex
G-50. In the urine, bilirubin was mainly se-
parated and isolated from radioactive haemo-
globin on Sephadex G-50 with NaCl 8.5 g/1
buffer or on Sephadex G-15 with caffeine so-
dium benzoate as an eluent. Bilirubin is iden-
tified by an absorption maximum at 458 nm,
the diazo reaction with sulphanilic acid (24),
the diazo reaction with ethyl anthranilate

(35), the radioactivity and thinlayer chroma-
tography of the extracted diazo pigments of
ethyl anthranilate.

Results and Discussion
I. The urinary excretion of bilirubin in
dogs under anaesthesia after intravenous
administration of a haemoglobin solution

The 1782 determinations of the urinary
excretion of bilirubin were based on
153 periods of observation, eighty-three
of wich concerned thirthy-nine male
dogs and seventy of which concerned
thirty-two bitches The periods of ob-
servation of all dogs were summarized
in five groups taking into account the
sex of the dog, the initial level of free
plasma haemoglobin after injection of
haemoglobin, and the fact whether the
urinary excretion of bilirubin per time
unit changed or did not change (Table
1).

The normal urinary excretion of bili-
rubin in male dogs (0.80 ± 0.14 mg/24
hrs), is twice as large as that in bitches
(0.31 ±0.03 mg/24 hrs), as was soon
shown for the urinary concentration of
bilirubin (17). The reason for this is not
clear. The diet did not affect the total
daily excretion of bilirubin in the urine
of the dog (36). The average excretion
of bilirubin remained unchanged after a
single intravenous administration of a
haemoglobin solution when the haemo-
globin-binding capacity of plasma hap-
toglobin was not saturated or when the
initial free plasma haemoglobin level
was lower than 50 mg/100 ml. The re-
sults of this observation are further
summarized in group I for the males
and group II for the bitches (Table I).
When the free plasma haemoglobin le-
vel was higher than 50 mg/100 ml, all
male dogs (group III) showed a thirty-
fold increase of the urinary elimination
of bilirubin to an average level of 21.02
± 3.41 mg/24 hrs. during an average
experimental period of eight hours. In
the bitches, 50 per cent (group V)
showed a tenfold increase to a level of
2.92 ± 0.73 mg/24 hrs., which was sig-
nificantly lower than that in the males
of group III. The other 50 per cent of
the females (group IV) did not show
any changes in the urinary elimination
of bilirubin in conditions similar to tho-
se of groups III and V. The appearance
or non-appearance of bilirubinuria in
groups III, IV and V was not affected,
either by the total amount of haemo-
globin administered or by the body
weight of the dogs or by the initial free
plasma haemoglobin level.
The urinary excretion of bilirubin re-
mained unaltered in groups I, II and IV
in the course of time (14, 32). In group
III, the UBV/24 hrs (urinary excretion
of bilirubin calculated over 24 hours)
increased to a maximum level about
three hours after administration of hae-
moglobin. In the bitches of group V, the
increase was less marked, although it
was significant. In an individual expe-
riment, the urinary excretion of biliru-
bin reached a peak within about four
hours and then decreased to attain a
normal value within eight hours and
about ninety minutes after the disap-
pearance of the haemoglobinuria as the

Table 1. The urinary excretion of bilirubin (V gV/24 hrs) in five different groups of periods of observation after a simple injection of a hae-
moglobin solution in dogs.

Table 2. Changes in the total amount of bilirubin in blood and urine together in five different groups of isolated dog kidney perfusion systems.

normal level did not change significant-
ly up to the twentieth hour. The con-
centration of free haemoglobin in the
plasma and urine constantly decreased.
The end-point of the increased urine
bilirubin excretion was apparently cor-
related with the complete disappearance
of free haemoglobin in the plasma and
urine. The bilirubin plasma level re-
mained unchanged. The result was veri-
fied in an experiment with continuous
infusion of a haemoglobin solution for
twenty-two hours. At the end of the in-
fusion, there was a parallel decrease in
the free haemoglobin plasma level and
the urinary excretion of bilirubin at a
three-hour interval. Moreover, the bili-
rubin plasma level did not show any
significant changes. Comparison of the
results obtained in group III with these
obtained in a group Illb, in which the
tubular excretion was inhibited by p-
(dipropylsulphamyl) benzoic acid, as
checked by the phenol red excretion le-
vels, the increased urinary excretion of
bilirubin was not affected (15). There
is a significant correlation of r = 0.93
Ijetween the average urinary excretion
of bilirubin in the course of time in the
two groups. There was no difference
between groups III and V in relation to
group IV as regards tubular reabsorp-
tion of haemoglobin.
Bilirubinuria could not be induced in
the bitches of group IV by repeated in-
jection of haemoglobin. Similar results
were obtained after administration of
goose haemoglobin in lieu of canine
haemoglobin. Repeated injection of the
same amount of haemoglobin in the sa-
me male dog invariably resulted in an
identical increased urinary excretion of
bilirubin as it varied with time.
Diuresis did not change significantly in
the five groups. The observations were
similar with regard to the stable con-
centration of total bilirubin in the plas-
I ma and the constant creatinine clearan-
i ce values. As regards the concentration
i of bilirubin in the urine, there only was
I a significant eightfold increase in group
III, resulting in a twenty-eightfold
clearance of bilirubin and a forty-six-
fold increase of the ratio of the clearan-
ce of bilirubin to that of creatinine.
In groups I, II and IV, an average of
2.1 per cent of the „theoretical filter-
ed load" of bilirubin per minute was
excreted in the urine, which value was
identical with the findings in the jaun-
diced dog (23). It can be calculated
that, in group III, the average maxi-
mum urinary excretion of bilirubin per
minute was higher (> one hundred per
cent) than the average „theoretical fil-
tered load" of bilirubin per minute at
the same time. The increased amount of
bilirubin in the urine therefore cannot
be a clearance substance as the tubular
secretion of bilirubin was inhibited. For
this reason, the clearance of bilirubin
and the ratios of bilirubin clearance to
creatinine clearance do not have any
real values but merely theoretical ones,
and only indirectly help to account for
the increased excretion of bilirubin
through the kidney.

These results show that postglomerular
excretion of bilirubin occurs in groups
III and V, which cannot be accounted
for by increased glomular filtration of
bilirubin, by tubular secretion or by an
increased „theoretical filtered load" of
bilirubin per minute. The increased uri-
nary excretion of bilirubin therefore is
attributable to the production of biliru-
bin resulting from the degradation of
reabsorbed haemoglobin in all male dog
kidneys and fifty per cent of the bitches.
II. The urinary excretion of bilirubin in iso-
lated dog kidneys, perfused with normal
canine blood to which free haemoglobin
was added

To study these phenomena in a simpler
system and to show that the urinary bi-
lirubin actually originates from the free
haemoglobin administered, the urinary
excretion of bilirubin by the isolated
canine kidney was studied free from the
effects of other organs. The results
were arranged by the method used for
the dog in vivo, taking into account the
sex of the kidney donor, the free plas-
ma haemoglobin level and the urinary
excretion of bilirubin per time unit (Ta-
ble 2). As the perfusion set contains a

fixed quantity of blood, changes in the
total amount of bilirubin in the perfu-
sion set were calculated as the differen-
ce between the total amount of bilirubin
in the perfusion blood before perfusion
was started and the amount of bilirubin
in the blood and urine when perfusion
had been completed.
When the free plasma haemoglobin le-
vel was lower than 50 mg/100 ml.,
when perfusion had been completed,
group I (male kidneys) and group II
(female kidneys) only showed a slight
increase in the total amount of bilirubin
in the perfusion system. This was possi-
bly due to errors in calculation and de-
termination, as the majority of determi-
nations of plasma bilirubin are done at
levels below 0.1 mg/100 ml.; and to
the production of bile pigments in the
circulating blood (14). The normal uri-
nary excretion of bilirubin per time unit
was three times as high in the male as
it was in the female kidneys, regardless
of the sex of the blood donor (Table 2).
These sex differences could possibly be
accounted for by a process of tubular
secretion of bilirubin in male kidneys.
When the free plasma haemoglobin le-
vel was higher than 50 mg/100 ml., all
male kidney systems (group III) showed
an elevenfold increase by 3.06 ± 0.33
mg of bilirubin in the perfusion system
after eight hours\' perfusion. In 80 per
cent of the female kidneys in similar
conditions (group IV), the increase in
bilirubin is comparable with the results
in group II, which did not differ signi-
ficantly. In 20 per cent of the females
(group V), like in all male kidneys of
group III, there was a sevenfold increa-
se in the total amount of bilirubin com-
pared with group II. The sex of the do-
nor did not influence the results.
In the male kidneys of group III, 65
± 5 per cent of the total amount of bi-
lirubin was excreted in the urine, only
6 per cent being ecreted in the female
kidneys of group V so that the urinary
excretion of bilirubin per time unit was
much higher in group III, although the
total increase in bilirubin in the blood
and urine collectively dit not differ in
the two groups (Table 2). When goose
haemoglobin was used in lieu of canine
haemoglobin, similar results were obtai-
ned.

In all groups, diuresis showed a con-
stant increase, although the average le-
vels in the groups did not differ (16).
This also accounts for the creatinine
clearance. In groups I. II and IV, there
was no difference between the concen-
trations of bilirubin in the urine, the to-
tal bilirubin plasma leverls (13), the cal-
culated bilirubin clearance and the ra-
tio of the bilirubin clearance to the crea-
tinine clearance. In group V, there was
a constant increase in the total bilirubin
plasma level, which accounts for the al-
most normal bilirubin concentration in
the urine, the bilirubin clearance and
the ratio of the bilirubin clearance to
the creatinine clearance. In group III,
there was shght increase in the total
bilirubin plasma level, which declined
after five hours\' perfusion. This accounts
for the markedly increased bilirubin
clearance and the ratio of the bilirubin
clearance to the creatinine clearance in
group III.

In experiments with radioactive haemo-
globin prepared from 2-i-JC glycine in
canine blood in vitro, radioactive bili-
rubin was produced (33). To isolate and
identify the radioactive bilirubin, urine
samples were chromatographically se-
parated on different Sephadex columns
with different eluents. The radioactive
bilirubin was identified as a product in
which there is a close correlation between
the results of each fraction as regards
extincton at 458 nm (39), the E at 596
nm of the diazo pigments of sulphani-
lic acid, radioactivity, the E at 530 nm
and the radioactivity of the extracted
diazo pigments of ethyl anthranilate
(32). This results in a constant specific
activity, even when the bilirubin is eluted
in two maxima.

The heterogeneity of the urinary biliru-
bin is shown in thin-layer chromato-
graphy of the extracted diazo pigments
of ethyl anthranilate, in which the dia-
zo pigments can be compared with the
results obtained by F e v e r y in canine

bile (22). The coloured areas and the in-
tervening areas, were scraped off and
the powders eluted in a scintillation
mixture and counted in a liquid scintil-
lation counter; radioactivity was only
present in coloured each areas. Similar
results were obtained with radioactive
goose haemoglobin prepared from 2-
\'"•C glycine in goose blood.
There was a correlation between the
specific activity of radioactive haemo-
globin and radioactive bilirubin in the
urine during the course of the perfusion
time. As the haemoglobin-binding capa-
city of the perfused blood was initially
saturated with a non-radioactive so-
lution until haemoglobinuria occured,
prior or to the addition of radioactive
haemoglobin, as well as for various other
reasons, quantitative calculations of the
conversion of haemoglobin-haeme into
bilirubin can be omitted.
In experiments with radioactive haemo-
globin prepared from 1-14 C glycine, in
which the haeme of the haemoglobin
was not radioactive (29), the results
were similar to those obtained using ra-
dioactive haemoglobin prepared from
2-14C glycine, except that radioactivity
was not present in the bilirubin fraction.
The results obtained in isolated kidneys
prove and account for the results obtai-
ned in the dog in vivo. The haptoglobin-
haemoglobincomplex was not catabolized
in the kidney of the dog. Free haemoglo-
bin was broken down to bilirubin in all
male and 20 percent of the female kid-
neys. In 80 percent of the female kid-
neys, haemoglobin was not metabolized
to bilirubin. These sex differences in
haemoglobin catabolism cannot be ful-
ly accounted for. These are probably at-
tributable to the significant sex diffe-
rences in the concentration of particular
enzymes in the kidney (37), which en-
zymes are factors in the catabolism of
haemoglobin, although direct results pro-
viding evidence of this fact are not avail-
able at the time of writing.
Preliminary studies (18) showed that the
kidneys of bitches were capable of
producing significant amounts of biliru-
bin in vivo from injected haemoglobin
after daily administration of testosterone
for ten days.

The production of bilirubin can be ex-
plained as follows: when the haemoglo-
bin-binding capacity of the plasma is
saturated, circulating free plasma haemo-
globin will readily pass through the re-
nal glomeruli (6) and be extensively ab-
sorbed by the cells of the proximal tu-
bulus (21). As this reabsorbed haemo-
globin in the kidney of the rat is sup-
posed to be catabolized in situ into ami-
no acids, ferritin an porphyrin (7), bili-
rubin turns out to be the final product
of this metabolism in the kidney of the
dog, at least in all males and 20 percent
of the females. In males the bilirubin
produced is mainly excreted into the tu-
bular lumen and, in the females, chiefly
into the blood.

The bilirubinuria which is often ob-
served in haemolytic conditions (5, 25,
26, 30, 31, 38) in dogs, unaccompanied
by changes in the plasma bilirubin (1,
25, 31) has to be accounted for by the
catabolism of haemoglobin to bilirubin
in the kidney.

Thanks are due to the "Fonds voor Weten-
schappelijk Geneeskundig Onderzoek" of Bel-
gium for its financial support.

1. Armstrong, A. R., King, E. J. and Harris, R. I.: Canad. med. Ass. J., 31, 14,
(1934) Cited by L et t o w (28).

2. B o n s n e s, R. W. and T a u s s k y, H. H.: On the colorimetric determination of the
creatinine by Jaffe reaction. J. Biol. Chem., 158, 581, (1945).

3. Borsook, H., D e a s y, C., H a a g e n-S m i t. A., K e i g h 1 e y, G. and Lowy, P.:
•Incorporation in vitro of labeled amino acids into proteins of rabbit reticulocytes, ƒ. Biol.
Chem., 196, 669, (1952).

4. B r O d, J. and S i r o t a, J. M.: Renal clearance of endogenous creatinine in man. ]. din.
Invest., 27, 645, (1947).

5. B u c k n e r, R. G. and E w i n g, S. A.: Canine Babesiosis. In "Current Veterinary The-
rapy" IV by Kirk, R. W. Eds W. B. Saunders Company, London, 673, (1971).

6. B u n n, H, F., E s h a m, W. T. and Bull, R. W.: The renal handling of hemoglobin.
I. Glomerular filtration. J. exp. Med., 129, 909, (1969).

1. B u n n, H. F. and J a n d 1, J. H.: The renal handling of haemoglobin. IL Catabolism.
ƒ. exp. Med., 129, 925, (1969).

8. C r o s b y, W. H. and Furth, F. W.: A modification of the benzidine method for mea-
surement of hemoglobin in plasma and urine. Blood, 15, 380, (1956).

9. Custer, L. E., A b e i, T., Chipman, B. R. and Iber, F. L.: Preparation of bili-
rubin "C. ƒ. Lab. Clin. Med., 64, 820, (1964).

10. Cuypers, Y., N i z e t, A. et B a e r t e n, A.: Technique pour la perfusion reins
isolés de chien avec du sang hépariné. Arch, internat. Physiol. Bioch., 72, 245, (1964).

11. De Schepper, J. and Van Der Stock, J.: De invloed van het geslacht op de
totale vierentwintig uur excretie van bilirubine in de urine van de hond. Vlaams dierg.
Tijdschr., 39, 191, (1970).

12. DeSchepper, J. and Van Der Stock, J.: Een perfusiemethode van de geïsoleerde
hondennier. Vlaams Dierg. Tijdschr., 40, 373, (1971).

13. DeSchepper, J. and Van Der Stock, J.: Increase of the total amount of con-
jugated and unconjugated bilirubin in the normothermic perfused dog kidney system.
Pflügers Arch. ges. Physiol., 333, 62, (1972).

14. D e S c h e p p e r, J. and Van Der Stock, J.: Influence of se.x on the urinary bili-
rubin excretion at increased free plasma haemoglobin levels in whole dogs and in isolated
normothermic perfused dog kidneys. Experientia, 27, 1264, (1971).

15. De Schepper, J. and Van Der Stock, J.: Increased urinary bilirubin excretion
levels I. Variations in the calculated renal clearances in whole dogs. Arch, internat.
Physiol. Bioch., 80, 279, (1972).

16. De Schepper, J. and Van Der Stock, J.: Increased urinary bilirubin excretion
after elevated free plasma haemoglobin levels II. Variations in the calculated renal clear-
ances of bilirubin in isolated normothermic perfused dog\'s kidneys. Arch, internat.
Physiol. Bioch., 80, 339, (1972).

17. DeSchepper, J. and Van Der Stock, J.: De urine - bilirubine - concentratie bij
de hond na intraveneuze toediening van hemoglobine. Mededeling Fac. Diergeneesk.
Rijksuniv. Gent, 16, 3, (1972).

18. D e S c h e p p e r, J. and Van Der Stock, J.: Geslachtshormonale invloed op de
urinebilirubineconcentratie bij de hond na intraveneuze toediening van hemoglobine.
Mededeling Fac. Diergeneesk. Rijksiiniv. Gent, 16, 17, (1972).

19. D e S c h e p p e r, J. and Van Der Stock, J.: .A pump-oxygeator system for eight
hours perfusion of the dog\'s isolated kidney. Mededeling Fac. Diergeneesk. Rijksuniv.
Gent, 16, 27, (1972).

20. De Schepper, J.: .Afbraak van hemoglobine tot bilirubine in de nier van de hond.
Proefschrift voorgelegd tot het verkrijgen van de graad van „Geaggrereerde voor het
Hoger Onderwijs". Rijksuniversiteit Gent, (1973).

21. E r i c s s O n, J. L. E.: Absorption and decomposition of homologous hemoglobin in renal
proximal cells. An experimental light and electron microscopic study. Acta path, micro-
biol. Scand., suppl. 168, 1, (1964).

22. Fe very, J.: Recent developments in bilirubin conjugation. Thesis, Leuven, (1972).

23. F u 1 o p, M. J. and B r a z e a u. P.: The renal excretion of bilirubin in dogs with ob-
structive jaundice. J. din. Invest., 43, 1192, (1964).

24. Gries, F. A., Gries, G.: Die quantitative Bestimmung des gesamten Bilirubins im
Urin. Klin. Wschr., 34, 1084, (1956).

25. Henry, W. B.: .\\utoimmune hemolytic anemia. In "Current Veterinary Therapy". IV
by R. W. Kirk. W. B. Saunders Compony - London, 262, (1971).

26. Hermann: Ber. 26. Tagung. Deut. Ges. Hyg. Mikrobiol. (1857). Cited by T. K.
With (38).

27. J e n d r a s s i k, L. and Grof, D.: Vereinfachte photometrische Methode zur Bestim-
mung des Blutbilirubins. Biochem. Zschr., 297, 81, (1938).

28. L e 110 w, E.: Experimentelle und Klinische Untersuchungen zur Diagnose der Leber-
krankungen des Hundes. Ztbl. Veterinärmed., 9, 75, (1962).

29. R a d i n, N. S., R i 11 e n b e r g, D. and S h e m i n, D.: The role of glycine in the bio-
synthesis of heme. J. biol. Chem., 184, 745, (1949).

30. Switzer, J. W.: Anemia. In "Current Veterinary Therapy". IV bij R. W. Kirk, W. B.
Saunders Company - London, 254, (1971).

31. Van Der Stock, J. and De Schepper, J.: Experimented onderzoek over de bili-
rubine-uitscheiding in de urine van de hond en de klinische betekenis ervan. Verhand, van
de Koninkl. Vlaamse Academie voor Geneesk. van België, 31, 141, (1969).

32. Van Der Stock, J. and De Schepper, J.: The urinary excretion of bilirubin
after increased plasma haemoglobin concentration in dogs. Experientia, 25, 814, (1969).

33. V a n D e r S t o c k, J. and De Schepper, J.: Degradation of haemoglobin-^^\'C and
urinary excretion of bilirubin-^\'^C by the normothermic perfused isolated male dog kidney.
Experientia, 42, 205, (1973).

34. Van Der Stock, J. and Mattheeuws, D.: Serumhaptoglobine bij dieren. Ver-
hand. van de Koninkl. Vlaamse Academie voor Geneesk. van België, 25, 473, (1963).

35. V a n R O y, F. P. and H e i r w e g h, K. P. M.: Determination of bilirubin glucuronide
and assay of glucuronyltransferase with bilirubin as acceptor. Biochem. ]., 107, 507,
(1968).

36. Verstraete, A., VanDerStock, J. and DeSchepper, J.:De invloed van het
dieet en van een koolstof-tetrachloride-intoxicatie op de 24-h excretie van bihrubine in de
urine van de hond. Vlaams Dierg. Tijdschr., 37, 376, (1968).

37. Von Deimling, O., B a u m a n n, G., N o 1 t e n i u s, H.: Hormonabhängige enzym-
verteilung in Geweben. V. Wirkung von kastration und Sexualhormon auf fünf Enzyme
der Mäuseniere. Histochemie, 5, 1, (1965).

38. W h i p p 1 e, G. H. and Hooper, C. W.: Hematogenous and obstructive icterus. Expe-
rimental studies by means of the Eck fistula. /. exp. Med., 17, 593, (1913).

39. With, T. K.: In "Bile pigments. Chemical, biological and clinical aspects". Academic
Press, New York and London, (1968).

Ten vervolge van het geen op pagina 447 van D e v o s, A.: Bedenkingen over immuniteit

L a m p O, Ph.: Het verband tussen de rug- Een uitbraak van pseudovogelpest bij dui-

waterdiurese en de elektrolietexcretie. Uit de Literatuur, Boekennieuws en Kronijk.

The topographical relationships and embryological origin of the perineal muscles are briefly
described. The behaviour of these muscles was studied electromyographically; the muscular
activities were combined with intra-abdominal and intra-vesical pressure recording and with
radiographic and fluoroscopic studies of micturition and defaecation. From these studies it
appeared that the levator ani and certain cloacal sphincter derivatives demonstrate an involun-
tary association of activities, independent of their embryological differentiation. There appears
to be no functional internal bladder sphincter in the goat.

De topografie en de embryologische oorsprong van de perineale spieren zijn in het kort be-
schreven. De functies van deze spieren zijn electromyografisch onderzocht; de activiteit van de
spieren werd synchroom geregistreerd met de intra-abdominale- en intra-vesicale druk. Uit
dit onderzoek bleek dat de m. levator ani en bepaalde derivaten van de m. sphincter cloacae
voortdurend een gelijktijdige activiteit vertonen, hoewel de m. levator ani uit een ander pri-
mordium dan de m. sphincter cloacae is gedifferentieerd. Voorts bleek dat er bij de geit geen
functionele inwendige blaassphincter aanwezig is.

This study is principally concerned with
the individual and group behaviour of
the perineal muscles in various physio-
logical circumstances. The somatic and
visceral functions (with the exception of
those concerned in reproduction) were
studied electromyographically. In some
of these functions the perineal muscles
act more or less independently but in
others they contract in concert with the
abdominal muscles and diaphragm, for
the perineum itself is a part of the body
wall and shares in its general activities.
The first part of this article is devoted
to the morphology of the perineal
structures of the goat and describes the
complex muscular and fascial architec-
ture in sufficient detail to make the later
accoimts of the actions and uses of the
muscles intelligible.

The perineum is defined as that part of
the body wall that closes the caudal
pelvic aperture. It includes the pelvic
diaphragm, the perineal sphincters, cer-
tain smooth musculature and fasciae.

The pelvic diaphragm consists of
bilaterally symmetrical parts which
spring from the pelvic skeleton and
associated connective tissues and spread
out to attach upon the coccygeal verte-
brae and about the anal canal. Each
half is formed of the coccygeus and le-
vator ani muscles, sandwiched between
internal and external fasciae. The
muscles take origin from the medial
aspect of the sciatic spine and sacro-
sciatic ligament. The coccygeus is the
more lateral of the two; it inserts
wholly into the tail. The levator ani
divides towards its insertion into sever-
al bands but the independence of these
is only apparent after digestion and re-
moval of the connective tissue covering.
The most dorsal band inserts upon the
fascia of the tail. The second band runs
immediately ventral to the first,
crossing above the anal sphincter to
meet its fellow of the other side in a
median strip of connective tissue. The
third part blends with the anal sphincter
and constitutes the most dorsal part of
this; it continues into the contralateral
constrictor vestibuli muscle after first

encircling one half of the anal circum-
ference. The ventral division is much
the largest and attaches mainly to the
cranial and lateral aspects of the anal
sphincter; a few fibres continue direct-
ly into the ipsilateral constrictor vesti-
buli. The internal and external fasciae
of the pelvic diaphragm are easily dis-
tinguished where they are separated by
the interposed coccygeus and levator ani
muscles; but they are closely apposed
at more dorsal and ventral levels
beyond the limits of the muscles.
The urogenital diaphragm closes the
ventral part of the pelvic canal about
the vestibule (Fig. 1). It is situated
ventral to the pelvic diaphragm and,
like this it is formed from certain
striated muscles contained between fas-
cial layers. It takes origin from the
ischial arch and bends dorsally along
each side of the vestibule to join the
pelvic diaphragm in the angle between
the levator ani and constrictor vestibuli
muscles. The muscles of the urogenital
diaphragm are the urethral (in part),
ischiourethral and ischiocavernous
muscles. The urethral muscle covers the
caudal two thirds of the urethra, ext-
ending to the vestibular attachment of
the urogenital diaphragm. The more
caudal fibres form U-shaped loops that
embrace the fixed part of the urethra
and attach to the lateral walls of the
vagina and vestibule. The narrow, more
cranial, part of the muscle forms a
sleeve around that part of the urethra
which lies free from the vagina. The
ischiourethral and ischiocavernous
muscles are very small. They arise from

the obturator fascia, next to the caudal
margin of the ischial bone, and run in a
ventromedial direction to end upon the
ventral vestibular wall and crus clitori-
dis respectively.

The striated perineal sphincters are the
external anal sphincter, constrictor vul-
vae, constrictor vestibuli and transver-
sus perinei superficialis muscles. The
external anal sphincter forms a flatten-
ed ring around the anal orifice. It is
composed of fibre bundles that continue
into adjacent perineal muscles. A part
of the dorsal portion of the sphincter is
composed of fibres which leave the le-
vator, loop around the opposite aspect
of the anus and continue into the contra-
lateral constrictor vestibuli. Most of
the sphincter fibres cross in the perineal
body and continue into the contralater-
al constrictor vulvae and constrictor
vestibuli muscles.

Certain sphincter fibres descend direct-
ly into the ipsilateral constrictor vesti-
buli. On maceration of the fresh speci-
men it is evident that the fibres of the
constrictor vulvae all continue from the
ventral part of the external anal sphinc-
ter after crossing through the perineal
body. Most descend through the labium
of the vulva and meet their fellows at
a ventral raphe. Others spread out upon
the superficial perineal fascia. The
constrictor vestibuli is situated directly
caudal to the urogenital diaphragm and
lies against the lateral vestibular wall.
It ends ventrally in a flat tendon which
partly attaches directly to the ventral
vestibular wall and partly continues in-
to its fellow of the other side.
The anal sphincter supplies most of its
fibres. The transversus perinei super-
ficialis muscle is poorly developed in
the goat and is interwoven with the
constrictor vestibuli of which (in this
species) it may be regarded as a part. It
takes origin from the superficial perine-
al fascia close to the tuber ischii and
terminates within the perineal body.

The innervation of the perineal muscles
could not be studied satisfactorily by
dissection; it was therefore decided to
establish the innervation patterns by
by electrical stimulation of the nerves,
recording the action potentials evoked
within the muscles. The ventral roots
that constitute the pudendal nerve all
supply each of the following muscles —
anal sphincter, constrictor vestibuli, is-
chiourethral, ischiocavernous and ure-
thral muscles. The independent „rami
musculares" (originating from the
fourth sacral nerve with sometimes a
small contribution from the fifth) only
supply the coccygeus and levator ani
muscles.

The activities of these muscles were
studied with a three-channel Disa elec-
tromyograph; this instrument consists of
high gain amplifiers, a photographic re-
cording system, and display screen and
loudspeaker which permit simultaneous
monitoring of the signals. In most kine-
siological studies, the Disa was coupled
to a Schwarzer pen recorder whose
paper speed could better be adjusted to
the requirements of the specific session.
The electromyographic technique sup-
plies information on the activity or non-
activity of a muscle in relation to the
performance of a specific movement or
function. The principles and kinesiolo-
gical applications of this technique are
described in numerous articles and
books.

The effects of contraction of individual
muscles were also studied following di-
rect stimulation of their bellies. This
method was used to determine the po-
tential effects of contraction of indivi-
dual muscles as using electromyography,
we were often confronted with group
activities when it was difficult to deduce
individual contributions to the movement
performed. The effect of direct stimula-
tion is especially obvious for the levator
ani muscle; the dorsal band produces
only a slight lateral movement of the
tail: stimulation of an intermediate part
pulls the dorsal margin of the anal
sphincter laterally. Stimulation of the
whole levator produces contraction of

the constrictor vestibuh. The ischioure-
thral and ischiocavernous muscles pull
the ventral wall of the vestibule dorso-
laterally and strain the urogenital dia-
phragm. The anal sphincter, constrictor
vestibuli and urethral muscle narrow
the anal canal and urogenital canal res-
pectively.

Since the perineum is a part of the body
wall the perineal muscles function sy-
nergistically with the abdominal
muscles when these are employed to
increase intra-abdominal pressure. The
activities of the abdominal muscles and
the diaphragm were therefore studied.
The intra-abdominal and intra-vesical
pressure were recorded in order to re-
veal the relation between their variations
and the muscle activities. The functions
of the muscles were studied in animals
standing quietly, during defaecation and
micturition and while performing va-
rious minor movements as coughing,
bleating, moving the tail, etc.

Only one of the muscles of the perineum
(the urethral muscle) is constantly
active in the placid animal and none
appears to be influenced by quiet respi-
ration. The external anal sphincter
sometimes exhibits periods of complete
electrical silence although it is quick to
respond to any alteration in posture.
The constrictor vestibuli, the muscles of
the pelvic diaphragm and the small
muscles of the urogenital diaphragm
exhibit no activity when the animal is at
rest.

Several muscles of the abdominal wall,
unlike those of the perineum, exhibit
considerable and more or less persistent
activity with augmentation at certain
periods of the respiratory cycle. The
rectus abdominis muscle, however, is in-
active in the placid animal, indicating
that the burden of the abdominal con-
tents is carried by connective tissue
structures of the abdominal floor (rectus
sheath) assisted by the internal oblique
muscles. A degree of activity in the
flank muscles of the quietly standing
animal can usually be recorded and in-
volves all three layers of muscle; but
whereas it is continuous in the internal
oblique it is interrupted in the other
pair. These muscles are also involved in
lateral movements of the trunk and in
producing an increased intra-abdominal
pressure.

In the quietly standing animal, the zero
level of intra-abdominal pressure coin-
cides with the gas-liquid interface with-
in the rumen. Negative pressures are re-
corded from dorsal positions. Positive
pressures are recorded from more ven-
tral positions and are directly propor-
tional to the vertical distance separating
the ingesta surface from the needle tip.
Activity of the diaphragm is not re-
stricted to the inspiratory phase of the
respiratory cycle, if this may be judged
from the abdominal pressure recordings,
but continues at a diminishing level of
intensity into the initial portion of the
expiratory phase. During quiet brea-
thing, activity of the diaphragm is rare-
ly present in the final part of expiration
—• presumably since at this time the
diaphragm balances with its own elasti-
city the gravitonial force of the abdo-
minal contents. During more force-
ful breathing the diaphragm sometimes
continues to be active throughout the
respiratory cycle.
Defaecation

Radiological studies established that
the rectum of the goat is packed with
faeces, except immediately after evacu-
ation when a few seconds intervene be-
fore it refills from the colon. Defaeca-
tion is accomplished without the goat
adopting any special posture; the
muscles of the abdominal wall do not
contract and thus the intra-abdominal
pressure is not increased. The pattern of
respiration continues undisturbed. In na-
tural circumstances, goats defaecate
most often shortly after micturition and
it was possible to exploit this habit, in-
ducing the animals to defaecate as often
as five times within a half hour period,
by introducing fluid into the bladder.
Pronounced activity appears in the le-
vator ani, anal sphincter and constrictor
vestibuli and urogenital diaphragm

Fig. 2. Recording of activity of the urethral muscle (a), the constrictor vestibuli (b) and
the muscles of the urogenital diphragm (c), showing their behaviour during micturition and
defaecation. Activity of all perineal muscles ceases during micturition. The urethral muscle
alone continues acivity during defaecation. The top line indicates the intravesical pressure.
Calibration: a, 200 iiV; b, 200 /iV; c. 100 nV.

muscles about five seconds before de-
faecation commences. This activity ter-
minates when faeces appear at the anus
and during actual evacuation only the
urethral muscle remains consistently ac-
tive. (Fig. 2). Following defaecation the
same group contracts synchronously for
some five to ten seconds.
This period is followed by intermittent
bursts of activity that alternate whith
those of the urethral muscle. The most
striking feature of the muscular activity
that precedes voiding of the faeces is its
concerted character which involves se-
veral muscles acting in unison although
some would appear to have no possible
role to play. The levator ani seems to
be the most necessary member of the
team and the purpose of its activity
may be fixation of the anus and restric-
tion of the caudal displacement of the
perineum as the column of faeces be-
gins to be expressed caudally. The con-
tractions of the levator probably also
assist in opening the canal, as they do
in man when the muscle descends in
conditions of increased intra-abdominal
pressure at the onset of defaecation. Re-
sistance to displacement of the faeces is
reduced when these appear at the anus
and muscular activity terminates ab-
ruptly at this moment. The actual voi-
ding of the faeces is thus the work of
the smooth muscle of the gut, unassisted
by activity of striated muscles. Post-
defaecatory activity has as its purpose
the restoration of the perineal relation-
ships, with the levator ani presumably
again playing the chief role.

At rest, the intra-vesical pressure is ze-
ro or slightly subatmospheric and it re-
mains within this range even when mo-
derate amounts of fluid are introduced
into the bladder by way of a catheter.
Radiographic and fluoroscopic studies
of the expansion of the bladder were
performed. The organ has an oval pro-
file when relatively empty and its
junction with the urethra is then sharp-
ly defined. When it becomes somewhat
distended (the contents being estimated
at 100 ml) a funnel shaped extension of
its outline appears and then gradually
reaches along the urethra. The tip of

this elongation ultimately comes to a
stop above the cranial margin of the ob-
turator foramen. Comparison of the ra-
diographs with dissections unequivocal-
ly shows that this extension corresponds
to the proximal part of the urethra, its
caudal limit coinciding with the cranial
margin of the urethral muscle. This part
of the urethra furnishes a reservoir con-
tinuous with the larger cavity of the
bladder. As there is evidently no func-
tional internal sphincter of the bladder
in the goat continence must be main-
tained by continuous activity of the
striated urethral muscle alone.

Directly prior to micturition the goat
squats; at this time, intra-vesical
pressure rises sharply, the intra-abdo-
minal pressure increases by only a few
cm of water. Activity appears in the
perineal (the coccygeus excepted) and
abdominal muscles and increases in the
urethral and internal oblique muscle.
During the actual flow, activity in the
perineal muscles ceases (Fig. 2) but the
activity in the abdominal muscles con-
tinues until the goat resumes her habi-
tual posture. Following micturition, act-
ivity reappears in the perineal muscles
and persists for some five to ten seconds.
This period of continuous activity is
followed by intermittent bursts of acti-
vity in the perineal muscles. When the
other perineal muscles subside into in-
activity, the urethral muscle reverts to
the moderate level of continuous activi-
ty that is characteristic of this muscle.

In both micturition and defaecation
there appears a constant simultaneous
activity in the levator ani, anal sphinc-
ter and constrictor vestibuli, although
for the performance of each function
some muscles appear to be redundant.
The involuntary association of the acti-
vities of the perineal sphincters has been

explained on the ground that the mus-
cles concerned have a common origin
in the cloacal sphincter. This explana-
tion fails to account for the behaviour
of the levator ani which, certainly in
man, is not a derivate of the cloacal
sphincter but is homologous with certain
muscles of the tail. The homology of the
ungulate levator ani is a controversial
question in comparative anatomy and it
has been suggested that it may indeed
be a cloacal sphincter derivative. The
interweaving of its fibres with those of
the anal sphincter is sometimes adduced
as evidence of this.

For these reasons the ontogeny of the
perineal muscles was studied in goat
foetuses. From these studies it appeared
that the levator and coccygeus develop
together and arise in the region of the
pelvic symphysis (Fig. 3); the levator
fibres end lateral to the anus to which
there is as yet no definite attachment
(crown-rump length 9-109 mm). The
levator ani therefore cannot be a deri-
vative of the cloacal sphincter but later
becomes intermingled with the anal and
vestibular sphincters to constitute a
single morphological complex. The dif-
ferentiation of the bulbospongious, is-
chiocavernous, anal sphincter and ure-
thral muscles from the cloacal sphincter
was traced through the available stages.
The involuntary association of the acti-
vities of the levator ani and of the anal
and vestibular sphincters therefore is in
no way connected with their develop-
ment. Moreover, although the urethral
muscle al.so differentiates from the
cloacal sphincter it does not contract
synchronously with the levator ani,
anal sphincter and constrictor vestibuli.

For brevity\'s sake the reader is referred to the bibliography in the thesis where other authors
are concerned.

BOVINE RENAL AMYLOIDOSIS I. INCIDENCE, MACROSCO-
PICAL AND MICROSCOPICAL FEATURES

The incidence, macroscopical and microscopical features of amyloidosis in 100 bovine kidneys
condemned at slaughter, are described.

The kidneys were arranged in four groups according to the macroscopical appearances of
their surfaces. Microscopically in sixty-two cases amyloid was present. In all sixty-two cases,
the medulla contained amyloid, the cortex only containing amyloid in forty-four cases. In
most of these sixty-two cases the cut surface of the papilla presented macroscopical features
which appeared to be characteristic of amyloid: dull, firm and yellowish to grey. The macro-
scopical features, like the microscopical criteria varied with each group of kidneys; amounts
of amyloid in the glomeruli and medulla, tubular changes and inflammation. These variations
in each group of kidneys are compared and contrasted. It is concluded that the different
features in each group of kidneys depended on the grade of glomerular amyloidosis.
In addition, the significance of histological methods used, the distribution pattern of the
amyloid, the occurrence of amyloid-containing macrophage-like cells, the possible role of the
reticular interstitial cells of the medulla in amyloidogenesis and the weights of the kidneys
are discussed.

Het voorkomen van nieramyloidose in 100 bij slachting afgekeurde rundernieren en de patho-
loog-anatomische aspecten van deze nieren worden beschreven.

De 100 nieren werden verdeeld in vier groepen op grond van het macroscopisch beeld van
de oppervlakte.

Bij microscopisch onderzoek werd in 62 gevallen amyloid gevonden. In al deze 62 gevallen
bevatte het niermerg amyloid, de schors slechts in 44 gevallen. In de meeste van deze 62 ge-
vallen vertoonde het papillaire deel van het niermerg op sneevlakte kenmerken die voor amy-
loid karakteristiek bleken. Het was dof, stevig grijsgeel en dikwijls voorzien van kleine bloe-
dingen. Na uitrekken van een plakje nierweefsel promineerde dit gedeelte.

De macroscopische kenmerken varieerden per niergroep. als ook de microscopische aspecten,
zoals amyloid hoeveelheid in glomeruli en niermerg, tubulaire veranderingen en ontsteking.
Wat betreft deze kenmerken zijn de vier niergroepen met elkaar vergeleken. De conclusie kon
worden getrokken dat de variërende beelden per niergroep afhingen van de mate van glome-
rulaire amyloidose.

Bovendien werd ingegaan op de toegepaste histologische technieken, het distributie patroon
van het amyloid, het voorkomen van amyloid bevattende op macrofagen gelijkende cellen,
de mogelijke rol in de amyloid vorming van reticulaire interstitiële cellen van het nier-merg
en de nier gewichten.

typical cases reported, there have been „^vious hydronephrosis and pyelonephritis

few reports of less characteristic chang- being excluded. The kidneys were collected

1 E. Gruys; Institute of Veterinary Pathology, State University Utrecht, Biltstraat 166,
Utrecht, The Netherlands.

Group A, grossly normal kidneys, except for
the presence of subacute to chronic
interstitial inflammatory foci (51
cases).

Group B, large pale-yellow kidneys with gra-
nular surfaces, typical of amyloi-
dosis (12, 33, 41) (6 cases).
Group G, large brown kidneys showing focal
or diffuse chronic interstitial in-
flammation (11 cases).
Group D, comprising ten grossly normal kid-
neys, seven kidneys showing lipo-
fuscinosis, six swollen, acutely de-
generated kidneys and nine kidneys
showing small cortical cysts, which
served as controls (32 cases).
Having been arranged in groups, the kidneys
were weighed and cut transversely into slices
5 mm. in thickness. In this way each kidney
was screened macroscopically and from repre-
sentative parts smaller portions (one cm. in
width) were cut and fixed in 4% buffered
formalin.

Paraffin-wax sections were prepared from two
portions of each kidney and one portion was
frozen and cut by a freezing microtome to
demonstrate fat (Sudan black stain). Gryostat
sections were cut from some kidneys for ana-
lysis of acid phosphatase activity using B a r-
k a and A n d e r s o n\'s hexazonium pararosa-
nilin method (4). For this purpose, unfixed
portions of kidney measuring 10 x 10x2 mm
were taken and immersed in isopentane chill-
ed to it\'s coagulation point with liquid ni-
trogen.

The paraffin sections were stained with hae-
matoxylin and eosin, the Weigert-van Gieson
method, P.A.S., thioflavine S, and Congo red.
Romhinyi\'s modification was used in
staining with Congo red, staining being done
for ten minutes in an aqueous 1 % Congo red
solution and mounting in gum arable (37).
A number of sections was also stained with
Jones\'s methenamine silver to stain basement
membranes and Prussian blue to demonstrate
the presence of iron. The P.A.S. stain,
Schmorl\'s ferric-ferricyanide reduction test,
the long Ziehl-Neelsen acid-fast stain and yel-
low autofluorescence of unstained sections
when viewed with UV light of 350-500 nm.
were applied to demonstrate lipofuscin (31,
34).

The Congo red stain with polarization to de-
tect green birefringence of stained amyloid,
van Gieson\'s stain and the thioflavine S stain
with fluorescence were used in screening the
sections for amyloid.

The Congo red stain plus green birefringence
was used in semi-quantitative estimations of
amyloid masses. The amounts of amyloid
found in the glomeruli, the papilla and the
intermediate layer of the medulla were graded
in a -I-, -F-I-, system for each kidney.

For the glomerulus, when the majority of
amyloid-positive glomeruli contained:
focal amyloid in one loop

The Congo red stain plus green birefringence
was chosen to check fifty glomeruli of each
kidney at random to determine the incidence
of those which were positive for amyloid.
To gain an impression of the total amount of
glomerular amyloid in each kidney, the pro-
duct of the number of positive glomeruli per
fifty glomeruli and the mean degree of glo-
merular amyloidosis (1-f-, 2-1-, 3-t-) in each
kidney was taken.

To demonstrate that yellow pigment in cor-
tical tissue consisted of carotenoids the follow-
ing reactions were used to test for positivity,
as these reactions are considered to be indi-
cative of carotenoids (3).

These tests were: extractability in acetone, xy-
lene, toluene, benzene, cold alcohol, chloro-
form and petroleum ether. The pigment had
to show greenish fluorescence on viewing by
Wood\'s lamp, to be decolorized by ferrichlo-
ride and hydrogen peroxide and, after treat-
ment with sulphuric acid, give a blue colour
and to give a brown colour following treat-
ment with iodine.

The colour of the cortices on cut sur-
face was brown with greyish white in-
flammatory streaks in group A. The
cortices in group B showed yellowish
bands which were found to be tubules
on examination under a stereoscopic
microscope. These tubules were mainly
localized in the pars radiata of the cor-

tex. The yellow pigment was soluble in
fat solvents and showed characteristics
considered to be indicative of carote-
noids (31). Between the yellow bands,
the tissue was light-brown to greyish
white in colour, the latter being indica-
tive of chronic inflammation. The cor-
tices in group C were brown to light-
brown with greyish white inflammatory
areas.

The cortices of group D were brown
except for those cases in which lipofus-
cin was present, which showed the well
known picture of dark brown radial
bands.

The papillary part of the medulla was
normal in forty-nine cases. In the other
fifty-one kidneys, the papillai-y part of
the medulla showed characteristic featu-
res, being dull, finn and yellowish to
grey, often with small haemorrhages.
When a section of kidney was extended,
the cut surface of the papilla protruded
in the majority of these fifty-one ca-
ses. In some of these kidneys white mi-
neralized spots were discernible between
a dull and firm papilla and a normal
intermediate layer.

The intermediate layer was largely nor-
mal and reddish biown in colour, with
the e.xception of some cases of group B.
This layer was grey and extremely
moist in these cases.

.\\myloid was found to be present in the
corte.x in forty-four cases. The cases in
which the corte.x was positive for amy-
loid are Hsted by groups in Table 1. In
group A, the cortex was only positive in
twenty-seven cases. In groups B and C,
the cortex was positive in every case. In
group D, the cortex was negative in
every case. Amyloid was detectable in
glomeruli, arteriae afferentiae and arte-
riae intralobulares. In one case, amy-
loid was also present in the interstitial
tissue of the cortex.

In the glomeruli, amyloid was particu-
larly deposited in the mesangial matrix
and between the endotheUum and base-
ment membranes of capillaries. When
large deposits were present, amyloid
was also seen between epithelial cells
and basement membranes. In some cas-
es, Bowman\'s capsules also contained
amyloid.

The positive glomeruli were found to
be distributed at random in most cases.
In a few cases of groups A and C how-
ever, amyloid was observed particular-
ly in clusters of smaller sclerotic glome-
mli localized in inflammatory foci. Be-
tween these foci, larger, apparently
normal glomemli were perceptible.
In the arteries, amyloid was localized
subendothelially and in the tunica me-
dia. The distribution of walls of vessels
positive for amyloid varied. In some
Congo red-stained sections, it was diffi-
cult to detect the smaller normal arte-
ries but these were readily discernible
when they contained amyloid.
In the twenty-seven ])ositive cases of
group A, amyloid was often found to be
]5resent in small quantities in a few glo-
meruli and/or a few walls of vessels. In
three cases of group 15, glomeruli con-
taining large amounts of amyloid were
observed, whereas most glomeruli con-

tained medium amounts in the other
three cases. In all six cases, some walls
of vessels were positive. In group C,
glomeruli containing medium amounts
of amyloid were present in seven kid-
neys, only small amounts being present
in four cases. In all cases in this group,
some walls of vessels also contained
amyloid. In group D, the cortex was
negative in every case.

The incidence of average amounts of
glomerular amyloid in each kidney was
listed for each group in Table 2.
Secondly, the numbers of glomeruli
containing amyloid per fifty glomeruli
were recorded and listed in Table 3. The
majority of cases of group A contained
only a few positive glomeruli. In ten
cases, the glomeioili were negative in
the sections stained with Congo red. Of
these ten cases, eight contained amyloid
only in the walls of vessels. In the two
other cases, only one positive glomeru-
lus was observed in the sections stained
with thioflavine S. Nearly all glomeruli
of group B contained amyloid. Group C
was an intermediate group, six kidneys
containing a few positive glomeruli and
five containing glomeruli which were
almost all postive.

To show the total amounts of glomeru-
lar amyloid present in each kidney, the
product of the number of positive glo-
meruli per fifty glomeruH and the mean
degree of glomerular amyloidosis in
each kidney were listed in Table 4. For
practical reasons, the results are divided
into three catagories: 0-50-f, 51-100-1-,
101-150-I-.

In group A, most kidneys contained a
total amount of glomerular amyloid
varying from 1 to 50-f. In group B, this
varied from 50 to 100 in 50 per cent of

Table 2. Incidence of average amounts of amyloid in the glomeruli and of amounts of amy-
loid in the intermediate layer and papillary part of the medulla (divided into categories in
each group, using Congo red-stained sections).

Table 3. Number of amyloid-containing glomeruli per 50 (examined for each case in each
group divided into categories in each group).

Table 4. Total amounts of glomerular amyloid, divided into categories in each group (the
product of the number of positive glomeruli per 50 and the mean degree of glomerular

the cases and from 101 to 150 in the
other 50 per cent. Group C was inter-
mediate, the amount being zero in group
D.

2.1.2. Inflammation
Inflammation was observed not only in
the kidneys of groups A, B and C but
also in nearly all kidneys of group D.
The inflammatory lesions consisted in
interstitial infiltrations of lymphocytes
and plasma cells and organizing fibrous
tissue, the lesions being focally distri-
buted in group A and most cases of
group C. In group B and in some cases
of group C, the infiltrations and fibrous
tissue components showed a more dif-
fuse pattern. In most of the kidneys of
group D, small foci were present.

Marked tubular changes were not ob-
served in groups A and D. In group B,
the Sudan stain revealed varying
amounts of sudanophilic droplets in
cells of the proximal tubules of all kid-
neys. These sudanophilic deposits were
present in proximal tubular cells of the
pars radiata but also of the pars convo-
luta of the cortex. In a number of kid-
neys of this group, there were some
cystic tubules in the cortex. Eosinophi-
lic, P.A.S.-positive masses were present
in the lumina of these tubules. In most
cases, some cells of the proximal tubu-
les contained eosinophilic, P.A.S.-posi-
tive hyalin globules. In group C, there
were some sudanophilic droplets in cells
of the proximal tubules in four kidneys,
a small numbei of cystic tubules being
jsresent in three kidneys.

Amyloid was present in the papilla in
sixty-one cases (Table 1).
The amyloid was deposited focally or
diffusely in every case, locally exten-
ding as far as the intemiediate layer in
forty-three cases. Amyloid was present
in the intermediate layer in a total num-
ber of forty-four cases and was only
distributed focally. In a few cases,
marked deposits were observed in the
region of the vasa recta. In one case,
amyloid was deposited in the interme-
diate layer without an observed deposi-
tion in the papilla.

The incidence of the presence of vary-
ing quantities of amyloid in the papilla
and in the intermediate layer of the me-
dulla in each group are listed in Table
2. In the medulla, the amyloid was de-
posited in the interstitial tissue and on
basement membranes of collecting tubu-
les, loops of Henle and small blood
vessels. In many cases, amyloid depo-
sits were detected between the basement
membranes and epithelial or endothe-
lial cells (Fig. 1).

Concentric rings of thickened basement
membranes alternating with amyloid
were often observed in the walls of
loops of Henle and small blood vessels
in sections stained with P.A.S. and even
more clearly in sections stained by Jo-
nes\'s methenamine silver method, which
suggested that new basement membra-
nes had been produced upon the amyloid
ma.sses.

In some cases, in areas showing large
amyloid deposits tubules or blood ves-
sels were denuded of epithelial or endo-
thelial cells.

2.2.2. Amyloid-containing macrophage-
like cells and reticular interstitial cells in
the medulla.

In nineteen kidneys, macrophage-like
cells were observed in areas of amyloid
in the interstitial tissue of the papilla.
These cells were often localized in small
amyloid-free zones in the amyloid mass.
These cells were rounded off and cy-
toplasm-rich and contained eccentric
nuclei. Bi- or trinucleate cells were oc-
casionally observed. Some of these
cells had small pycnotic nuclei.
In fifteen of these cases (six of group A,
three of group B and six of group C),
these cells showed Congo red-positive
cytoplasm and marked birefringence
(Figs 2, 3). In every case they were
P..A..S.-positive and argyrophilic when
Jones\'s methenamine silver stain was
applied.

They contained iron or lipofuscin in
some cases. In the interstitial amyloid
reticular interstitial cells were present
in every case. These cells also showed
acid phosphatase acti\\ity. Where large
interstitial amyloid deposits were pre-
sent. the number of these cells appeared
reduced.

(Reticular interstitial cells are nomial-
ly present in the largest numbers in the
interstitial tissue of the medulla).

In most cases in which amyloid was
present, the papilla showed sudanophi-
lic areas at the level of basement mem-
branes both of the tubules and of the
walls of the vessels. In a few cases,
small areas of amyloid also were suda-
nophilic. The greater part of the amy-
loid mass in the interstitial tissue was
sudan-negative.

Minor haemorrhages were observed in
the amyloid masses in the papilla in se-
veral cases in which amyloid was pre-
sent.

In most cases of group B and in some
cases of group C, varying numbers of
cystic tubules with eosinophilic P.A.S.
positive masses in their lumina were
perceptible in the intermediate layer.
In all groups, the medulla of some kid-
neys contained small Congo red-negative
concretions situated in the lumina of the
tubules and in the interstitial tissue.
In a few cases in which white minera-
lized spots between the papilla and the
indermediate layer were observed on
macroscopic examination, strongly baso-
philic, Congo red-negative material
was observed in the interstitial tissue
between amyloid-containing papillae
and intermediate layers.

There was no evidence of amyloid in the
cortex on macroscopic examination. On
the other hand the papillary portion

Table 5. Macroscopic appearance of the papilla in cut surfaces with or without amyloid.

of the medulla showed the characteris-
tics referred previously (dull, firm, yel-
lowish to grey) on macroscopic exami-
nation in fifty-one cases (Fig 4). In
forty-eight of these cases, amyloid was
found to be present on microscopic ex-
amination.

The incidence of these findings in each
group is shown in Table 5.
Amyloid was found to be present in the
papilla in thirteen cases in which these
gross characteristics were absent. In the-
se thirteen cases, the amount of amy-
loid present was smaller than it was in
the other cases.

The mean weight of all kidneys of group
A was 867 g. (range 625-1360 g.j that
of group B being 1279 g. (range 866-
1820 g.), that of group C being 1204 g.
(range 870-1497 g.) and that of group
D being 798 g. (337-1075 g.).
The frequency distributions of weights
of the kidneys with or without amyloid
are shown for each group in Table 6.
For practical reasons, the weights are di-
vided into categories, each multiples of
100 g.

A constant feature in amyloid deposits
is the presence of proteinaceous fibrils,
presenting a similar electron microsco-
pic appearance in various species (24, 27

These „amyloid fibrils" are apparently
responsible for the pathological mani-
festation of amyloidosis (21).
Between the amyloid fibrils, there are
deposits of neutral and acid mucopolys-
accharides (8, 44) and serum compo-
nents in varying quantities (30).
In histological sections, several more or
less selective staining methods are
usually applied today to detect the pre-
sence of amyloid. These staining methods
may be divided into groups, depending
on the amyloid components which will
probably stain:

1. Bennhold\'s aqueous Congo red:
proteinaceous fibrils (8), showing a
conformation similar to that of poly-
L-lysine in its «-helical form (5).
Thioflavine S: groups of these fi-
brils, containing disulphide bridges,
tryptophan, mono-amino and dicar-
boxyl groups and showing a mar-
ked three dimensional configuration

3. Metachromatic dyes, Thioflavine T
(8), Wolman\'s standardized Toluidi-
ne Blue (44): acid mucopolysaccha-
rides.

The aqueous Congo red stain will be the
most selective of these staining methods
as one of the most specific histoche-
mical properties of purified amyloid fi-
brils is believed to be their strong affi-

nity for Congo red plus the characteris-
tic green birefringence in ix)larizcd
light (5).

Combination of the Congo red stain with
polarization and the thioflavine S stain
with fluorescence is described as being
sufficiently specific for amyloid in sec-
tions (32).

Van Gieson\'s stain could be an effecti-
ve method in distinguishing amyloid
from collagen (15).

Staining with aqueous Congo red and
Ix>larization in conjunction with the
application of van Gieson\'s stain, thio-
flavine S stain and fluorescence was se-
lected as a method of examining sections
.5 "in the present study.

tive reactions of collagen, which is in
accordance with the findings reported
by R o m hä n y i (37).
By rotating the polarizer it was possible
to localize the green birefringence in the
histological sections and examine all
glomeruli including those which were
negative. This method was easy to ap-
ply and readily repeatable as differen-
tiation was not required on staining.
1 _ i o \' ~ " The thioflavine S stain was not used for

semi-quantitative purposes, as elastic
fibres, erythrocytes and hyalin globu-
les in the cells of tubules were also
stained positively with thioflavine S.
Moreover glomeruli were not percep-
tible when fluorescence was absent.

la: dull, firm and yellowish to grey.
These characteristics were perceptible
in forty-eight cases in which amyloid
was present. Only three cases showing
these features were not found to contain
amyloid on microscopic examination.
These features therefore are rather cha-
racteristic for amyloid as false-positive
findings were only recorded in 6 per
cent of the cases.

These findings are in accordance with
the reports on bovine renal amyloidosis
byAndersson (1).

Microscopically amyloid was most of-
ten detectable in the medulla (Table 1)
This also is in accordance with the fin-
fings in thirty-six cases of renal amyloi-
dosis reported by Andersson (1).
In more severe cases, amyloid was ob-
ser\\\'ed in the cortex, small quantities
being present in a few glomeruli or only
in the walls of vessels, whereas if lar-
ger quantities were present, amyloid
was detectable in glomeruli as well as
in the walls of vessels.
When efforts were made to quantitate
the glomerular amyloid, it is probable
that if more sections of each kidney had
been screened, more kidneys of group A
would have been found to contain a
few positive glomeruli. In two kidneys,
the sections stained with Congo red did
not show any positive glomerulus, whe-
reas sections from the same paraffin
blocks stained with thioflavine S were
each found to contain one positive glo-
merulus.

The deposition of amyloid in the inter-
stitial tissue of the medulla and on base-
ment membranes of tubules and blood
vessels and. secondly, in glomeruli and
in the walls of the smaller arteries in
the cortex, suggests a possible relation-
ship with factors which are similar in
these depositions.

Factors of vascular origin are regarded
as a possibility as immimoglobulins
could be precursors of amyloid 18, 19,
21). Moreover, the distribution of renal
amyloid in human individuals, which
bears many similarities to the distribu-
tion pattern in the present cases, is be-
lieved to be possibly due to impairment
of vascular permeability (29).

An interesting feature is the presence of
Congo red-positive macrophage-like
cells showing definite green birefringen-
ce in the interstitial tissue of the medul-
la in fifteen cases, suggesting phagocy-
tosis of amyloid.

These cells showed a marked acid-phos-
phatase activity, indicating in the pre-
sence of lysosomes. Phagocytosis of amy-
loid is not a common feature in amy-
loidosis but it has been reported (23, 28,
43, 44, 45).

Whether these cells actually are amyloi-
dophages and active in catabolising
amyloid or wether they are in fact amy-
loid-producing cells filled with amyloid
remains to be proved.
Another point of interest in this con-
text are the renal medullary reticular
interstitial cells in the amyloid masses,
which also showed acid phosphatase ac-
tivity. Reticulo-endothelial cells are be-
lieved to play an important role in amy-
loidogenesis. Retictilo-endothelial cells
are capable of synthesizing amyloid in
vivo and in vitro (2, 3, 10, 11, 16, 47).
Cell organelles, capable of synthesizing
amyloid or amyloid precursors have
been described as consisting in rough en-
doplasmatic reticulum (25, 47) on the
one hand and lysosomes on the other.
The intralysosomal digestion of amy-
loid precursors could be a possible sour-
ce of amyloid (20. 21"). In one group
of amyloid, the precursors are believed
to be immunoglobulins (18, 19, 20, 21).
In another group, there was no detec-
table relationship with immunoglobu-
lins (6, 7, 17, 21).

The presence of a large number of acid
phosphatase-active lysosomes in amy-
loid-producing reticulo-endothelial cells
supports the view that these lysosomes
play a role in amyloidogenesis (39).

Wether the bovine renal medullary re-
ticular interstitial cell is a factor in amy-

loidogenesis remains to be proved. The
presence of acid phosphatase-positive
cytoplasm indicating the presence of
lysosomes may lend weight to this pos-
sibility.

In the cortices of nearly all 100 kid-
neys, there were foci of lymphocyte and
plasma cell infiltrations and organizing
fibrous tissue. As these lesions were al-
so observed in kidneys in which amyloid
was absent, thev are not considered to
be primarily related to amyloidosis. In
areas of interstitial amyloid deposits in
the papilla and intermediate layers, the-
re also was no evidence of an inflam-
matory response showing that amyloid
was not a primary cause of inflamma-
tion.

In kidneys containing larger glomeru-
lar amyloid deposits (group B and some
of group C), diffuse interstitial inflam-
mation was present. This diffuse inter-
stitial inflammation is believed to be
preceded by and to result from the glo-
merular amyloid deposits, followed by
glomerular dysfunction and tubular de-
generation. Interstitial inflammation and
fibrosis may occur following glomeru-
lar dysfunction and subsequent tubular
alteration (12, 46).

The local interstitial inflammation in a
few kidneys of groups A and C, with
clusters of sclerotic glomeruli and amy-
loid in these glomeruli, may also be re-
garded as being secondary to the glome-
rular amyloidosis resulting in dysfunction.

The cortices of kidneys showing lar-
ger amyloid deposits in the glomeruli
(group B) contained yellow carotenoid
pigmented proximal tubular cells, which
showed Sudan-positive fat droplets on
microscopic examination.
This yellow pi.gment which was soluble
in fat solvents, was thought to be loca-
lized in the.se sudanophilic fat droplets.
The presence of these fat deposits in the
cells of the proximal tubules is believed
to be due to severe glomerular amyloido-
sis and it is comparable with human li-
poid nephrosis in which the changes in
the tubules are considered to be the re-
sult of glomerular dysfunction (46).
Secondly, the kidneys containing larger
deposits of amyloid in the glomeruli
(group B) were marked by the presence
of hyalin globules in the cells of tubules
and by cystic tubules, the lumina of
which contained eosinophilic masses. The
hyalin globules are believed to have
resulted from intensified reabsorption of
proteins from the pathological glomeru-
lar filtrate containing large amounts of
protein (12, 22).

In kidneys containing medium amounts
of glomerular amyloid (group C), these
secondary changes were observed in a
few cases and were less marked. These
secondary changes were ab.sent in
kidneys containing small amounts of glo-
merular amyloid (group A).

The mean weight of the kidneys per
group was found to increase with the
size of the deposits of amyloid in the
glomeruli, (group B and some cases of
group C), suggesting a possible relation-
ship with the glomerular amyloidosis.

Of the one hundred kidneys examined,
sixty-two were found to contain amy-
loid. Only in a relatively small number
of these sixty-two cases, were the cha-
racteristics. generally considered to be
typical of amyloidosis in the bovine kid-
ney, found.

In most of the other cases in which amy-
loid was present, the kidneys dit not
show any distinctive gross feature cha-
racteristic of amyloid.
These were kidneys showing subacute
to chronic inflammatory foci. In cut
surfaces however the appearance of the
])apilla was characteristic of amyloid in
most cases. As regards the amounts of
amyloid present in the glomeruli and
medulla as well as the other criteria re-
ferred to, all kidneys could be regar-
ded as a series beginning with group D.
Then followed group A, firstly consis-
ting of kidneys showing amyloid in the
medulla alone and, secondly, kidneys in

which small amounts of amyloid were
also present in the cortex. Then came
group C marked by larger amounts of
amyloid in the medulla and medium
amounts in the cortex. Some kidneys of
this group had already started to show
secondary phenomena such as fatty chan-
ges of the cells of the tubules, diffuse
interstitial inflammation and cystic tu-
bules. The mean weight of these kidneys
was higher than that of those of groups
D and A. Finally, there was group B
consisting of kidneys showing typical
changes, with large amounts of amyloid
in the medulla and in the cortex and the
highest mean weight. In groups B and
C, these phenomena are attributed to
glomerular dysfunction caused by the
amyloid deposhs in the glomeruli. The
more diffuse inflammation in groups B
and C may not be primarily due to the
deposition of amyloid but may also be a
phenomenon following glomerular dys-
function and secondary changes of the
tubules caused by the amyloid deposits in
the glomeruli. The presence of focal
inflammation in a few cases showing
clusters of sclerotic glomeruli which
contained amyloid, could be regarded as
the result of a similar phenomenon.

Apfjerently, however, there is no rela-
tionship between the presence of in^
flammatory lesions in the other cases
and amyloidosis.

There may be a relationship between
the distribution pattern of amyloid in
the medulla and cortex and factors of
vascular origin.

The reticular interstitial cells of the
medulla are believed possibly to play
a role in amyloidogenesis, where the pre-
sence of amyloid in the medulla is con-
cerned.

Finally, a conclusion has to be reached
regarding the fact that macrophage-like
cells which definitely contained amyloid
were present in the medulla in fifteen
cases.

It remains to be shown wether these
cells are amyloidophages which are ac-
tive in catabolizing amyloid or amyloid
producing cells filled with amyloid.

The present author is greatly indebted to Prof.
Dr. P. W e n s V o o r t and Prof. Dr. J. M. V.
M. M o u w e n for their critical comment, to
Mr. J. P. K o e m a n for reading of the ma-
nuscript and to Mr. C. Lenghaus, B.V.Sc.,
for critical comment and his assistence in
translating the manuscript.

1. A n d e rs s o n. A.: On amyloidosis of the kidneys in cattle. Skan. Vet., 26, 241, (1936).

2. B a r a n o V, V. N., K r i k u n, V. A. and R u k o s u e v, V. S.: Participation of reticulo-
endothelial cells of the spleen in the synthesis of amyloid fibrils in tissue culture. Byull.
Eksper. Biol. Med., 73, 110, (1972).

3. Bari, W. A., P e 11 e n g i 11, O. S. and S o r e n s o n, G. D.: Electron microscopy and
electron microscopic autoradiography of splenic cell cultures from mice with amyloidosis.
Lab. Invest., 20, 234, (1969).

4. Barka, T. and Anderson, P.: Histochemical methods for acid phosphatase using
hexozonium pararosanilin as coupler. J. Histochem. Cytochem., 10, 741, (1962).

5. Benditt, E. P., E r i k s e n, N. and B er gl und, C.; Congo Red dichroism with
dispersed amyloid fibrils, and extrinsic cotton effect. Froc. Nat. Ac. Sei. U.S.A., 66, 1044,
(1970).

6. Benditt, E. P. and E r i k s e n, N.: Chemical classes of amyloid substance. Am. J.
Path., 65, 231, (1971).

7. Benditt, E. P. and Eriks en, N.: Chemical similarity among amyloid substances
associated with long standing inflammation. Lab. Invest., 26, 615, (1972).

8. B e n e k e, G., R a k o w, A. D., R a k o w, L. und Schmidt, W.: Nachweis von Fibrin
und Amyloid mit morphologischen Methoden in Gewebeschnitte. Beitr. Path., 141, 404,
(1970).

9. Bos, \\. W. A.: Amyloidnephrose bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 71, 741, (1946).
10. C O h e n, A. S, G r os s, E. and Shirahama, T.: The light and electron microscopic,

autoradiographic demonstration of local amyloid formation in spleen explants. Am. ].
Path., 47, 1081, (1965).

12. C o h r s. P., N i e b e r 1 e und C o h r s: Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie
der Haustieren. Fünfte Auflage Teil H. Gustav Fischer Stuttgart, (1970).

13. Cordy, D. R.: Traumatic reticulitis, chronic nephritis, generalized edema and amyloi-
dosis in a bull. North. Am. Vet., XXX, 504, (1949).

14. C o r s i c o, G. and M a n d e 11 i, G. : Morfologia delle nephropathie inflammatorie spon-
tanee del bovino. Atti. Soc. Ital. Sei. Vet., XVL 29, (1962).

15. D a h 1 i n, D. C.: Primary Amyloidosis with report of six cases. Am. J. Path., XXV.
105, (1949).

16. F e r n a n d e z, B. B. and Hernandez, F. J.: Amyloid tumor of the breast. Arch.
Path., 95, 102, (1973).

17. F r a n k 1 i n, E. C.: The partial amino acid sequence of the major low molecular weight
component of two human amyloid fibrils. Febs. Letters, 22, 121, (1972).

18. Glenner, G. G.: The immunoglobulin origin of amyloid. Am. J. Med., 52, 141, (1972).

19. G 1 e n n e r, G. G.: The pathogenetic and therapeutic implications of the discovery of the
immunoglobulin origin of amyloid fibrils. Hum. Path., 3, 157, (1972).

20. G 1 e n n e r, G. G., E a n e s, E. D. and Page, D. L.: The relation of the properties of
Congo Red stained amyloid fibrils to the conformation. J. Histochem., Cytochem., 20,
821, (1972).

21. Glenner, G. G., Terry, W. D. and I s e r s k y, C.: Amyloidosis: Its nature and pa-

22. Gründer, H. D. and T r a u t w e i n, G.: Das klinische und pathologisch-anatomische
Bild der Amyloidnephrose des Rindes. D. Tierärztl. Wschr., 72, 442, (1965).

23. G u e f t, B. and G h i d o n i, J. J.: The site of formation and ultrastructure of amyloid.
Am. ]. Path., 43 II, 837, (1963).

24. G u e f t, B., K i k k a w a, Y. and H i r s c h 1, S.: An electron-microscopic study of amy-
loidosis from different species. Amyloidosis, Mandema, Ruinen, Schölten, Cohen, Excerpta
medica foundation. .Amsterdam, (1968).

25. Hashimoto, K. and Brownstein, M. H.: Amyloidogenesis in healing wound. Am.
J. Path., 68, 371, (1972).

26. H j ä r r e. A.: Ueber das Vorkommen der Amyloiddegeneration bei Tieren. Acta Path.
Microbiol. Scand., XVI, 132, (1933).

28. Lei lis, R. A. de. Ram, J. S. and Glenner, G. G.i Amyloid IX. Further studies
on experimental murine amyloidosis. Int. Arch. Allergy, 37, 175, (1970).

29. L e n d r u m, A. C., S 1 i d d e r s, W. and Fraser, D. S.: Renal hyalin. A study of amy-
loidosis and diabetic fibrinous vasculosis with new staining methods. J. Clin. Path., 25,
373, (1972).

30. Letterer, E.: History and development of amyloid research. Amyloidosis. Mandema,
Ruinen, Schölten, Cohen. Excerpta medica foundation. Amsterdam, (1968).

31. Lillie, A. D.: Histopathologic technic and practical histochemistry. Third edition. Mc.
Graw-Hill. New York, Toronto, Sydney, London, (1965).

32. M a 11 h i a s, D. and Jakob, W.: Untersuchungen über die Altersamyloidose des Hun-
des und ihre Stellung zur sogenannten typischen Amyloidosis. Zentr. bl. Vet. Med. R. A.,
16, 477, (1969).

33. M u r r a y. M., R u s h t o n, A. and S e 1 m a n, I.: Bovine renal amyloidosis. A clinico-
pathological study. Vet. Ree., 90, 210, (1972).

34. Pea rs e, A. G. E.: Histochemistry. Vol 2, third edition Churchill, Livingstone, Edinburgh
and London, (1972).

35. Primgaard, Th.: Amyloidniere und Amyloiddegeneration beim Rind. Virch. Arch.
Path. Anat. Phys. Klin. Med., 274, 111, (1930).

36. P u c h 11 e r, H., S w e a t, F. and K u h n s, J. G.: On the binding of direct cotton dyes
by amyloid. /. Histochem. Cytochem., 12, 900, (1962).

37. Rom h an y i, G.: Selective differentation between amyloid and connective tissue struc-
tures based on the collagen specific topo-optical staining reaction with Congo Red. Virch.
Arch. Abt. A Path. Anat., 354, 209, (1971).

39. S h i r a h a m a, T. and Cohen, A. S.: The role of hydrolytic enzymes in amyloidogene-
sis. Fed. Proc., 32, 3449, (1973). (Summary from lecture) published as: An Analysis of
the close relationship of lysosomes to early deposits of amyloid, ƒ. Path., 73, 97, (1973).

Stiller, D. und Katenkamp, D.: Untersuchungen zum fluoreszenzoptischen Nach-
weis von Amyloid durch Thioflavin S. Zentr. hl. allg. Path.. 113, 451, (1970).
Traut wein, G.: Vergleichende Untersuchungen über das Amyloid und Paramyloid
verschiedener Tierarten. Path. Vet., 2, 297, (1965).

Vloten, J. M. van: Onderzoekingen over de Pathogenese van de „groote, bleeke nie-
ren" van het rund. Dissertation. Utrecht, (1936).

Weiss, S. W. and Page, D. L.: Amyloid nephropathy of 0.stertag with special refe-
rence to renal glomerular giant cells. Am. J. Path., 72, 447, (1973).

Wolman, M.: Amyloid, its nature and molecular structure. Comparison of a new to-
luidine blue polarized light method with traditional procedures. Lab Invest 25 104
(1971).

Wright, J. R., Özdemir, A. J., M a t m z a k i, At., B i n e 11 i, P. and Calkins,
E.: .\\myIoid resorption. Possible role of multinucleated giant cells. The apparent failure
of penicillamine treatment, John Hopkins Med. J., 130, 278, (1972).
Zollinger, H. U.: Niere nud ableitende Harnwege. Doerr, Uehlinger. Spezielle patho-
logische Anatomie Band 3. Springer, Berlin, Heidelberg, New York, (1966).
Zucker Franklin, D. and Franklin, E. C.: Intracellular localization of human
amyloid by fluorescence and electron microscopy. Am. ƒ, Pcith., 59, 23, (1970)

Met tekeningen van Jaap Veenendaal (La Rivière en Voorhoeve B.V., Zwolle, 1973)

,,Een handig boek, waarin de meest voorko-
mende woorden, uitdrukkingen en termen
gebruikt in de paardenwereld overzichtelijk
zijn opgenomen". Aldus de bekende deskun-
di.ge de heer P. B. van Binsbcrgen in
een voorwoord. Met welke uitspraak wij ons
zeer wel kunnen verenigen. In 211 bladzij-
den worden naar schatting een 1500 tal
trefwoorden behandeld, beginnend bij aal-
streep cn eindigende bij D. C. van der
\\\'oort van Zijp, de Nederlandse ruiter, die
in 1924 de samengestelde wedstrijd op de
Olympische spelen won.

\\\'oor een eventuele herdruk een paar op-
merkingen. Het Remontedepot (zonder extra
n) was gevestigd in Nieuw-Milligen (zonder
extra ri) op de Veluwe, Millin.gen met n ligt
aan de Rijn (pag. 10). Het bokkebitje (pag.
19) heeft niet ,,\\rijwel dezelfde werking als
de trens". Gaarne afbeelding hiervan, even-
als van brancardbeu.gel (pag. 32) en licht-
oog (pag. 117). Hagenbeek en Sarassani
waren geen ,,circusrijders" (pag. 40). Dat
inen laag achter het paard zit, is geen na-
deel van de dresseerkar in het algemeen, wel
van talrijke direct na de bevrijding door on-
deskundigen nieuw .gebouwde karren (pag.
52). De hazcnhak is ,geen ,,gar\' (pag. 82).
l.uxatie van de knieschijf „komt meestal voor
aan de achterbenen" is een overbodige me-
dedeling (pag. 119). Ook rijpaarden werden
vroeger als maandpaard verhuurd (pag. 120).
De oorspronkelijke titel van de Hertog van

Newcastle (pag. 130) was: „Méthode nouvelle
et extraordinaire pour dresser les chevaux
Selon la nature". De 18e eeuwse schrijver
van De Nederlandsche Stalmeester heette Van
Oebelschelwitz (met a. niet von, pag. 139 en
178).

In Nederland studeerden aanstaande mili-
taire paardenartsen al sinds het midden van
de tachti.ger jaren van de vorige eeuw niet
meer ,,op kosten van de staat" (pag 140).
Kolonel Podliajsky (pag. 147) was niet de
africhter van een reservepaard voor de Olym-
pische spelen van 1936, maar de winnaar
van de bronzen medaille, met welke plaat-
sing als derde hij blijkens zijn .geschriften
merkwaardig genoeg nooit .genoegen heeft
genomen. Van Gend en I.oos (pag. 172) deed
geen sleperswerk maar bestelwerk, o.a. met
camions, middelgrote gesloten wagens met
koetsier onder de kap; dat waren geen ver-
huiswagens, die heetten tapissières, waren ge-
capitonneerd en de koetsier zat op een zeer
hoog aangebrachte bok buiten de wa.gen.
Gaarne za.gcn wij een definitie van de tölt
(pag. 192).

."^an het boek zijn enkele kleine opstelletjes
toegevoegd met uitvoerige literatuurlijsten
van paardenboeken, jammer genoeg alleen in
de Nederlandse taal. .Al met al een hoogst
nuttig boek voor iedereen, die met paarden-
.gebruik in aanraking komt.

The clinical and electromyographical signs of myotonia in three chows and described. The
owners had observed stiffness during the initial movements after a period of rest. On electro-
myographical excmriination the characteristic "dive bomber" pattern was registered; on histo-
logical examination aspecific changes were observed.

Drie chows met klinische en electromyografische symptomen van myotonic zijn beschreven.
De eigenaars hadden een stijfheid van de eerste bewegingen opgemerkt na een rustperiode
van de honden. Bij het electromyografisch onderzoek werd het karakteristieke "dive bomber"
patroon geregistreerd. Histologisch werden aspecifieke veranderingen gevonden.

Myotonia is the active contraction of
muscle persisting after the cessation of
voluntary effort or stimulation (7). Hu-
man patients with myotonia complain
of muscle spasm and inability te relax
their muscles. On clinical examination,
the slowness of relaxation of the hand
after a forceful grip is remarkable (hand
grasp test). Furthermore, percussion of
a muscle induces contraction of that
muscle (for example, percussion of the
thenar eminence brings about opposition
of the thumb, and of the tongue, dim-
pling of its surface (1, 7).

Three chief types of myotonia are dis-
tinguished in human medicine. In one,
dystrophia myotonia, there is necrosis
of muscle fibres whilst the clinical signs
of myotonia are only present during the
initial stages of the disease; in the two
other forms (myotonia congenita and
paramyotonia congenita) necrosis of
nuiscle fibres is not usually observed (7).
On electromyographic examination, high
frequency discharges are recorded af-
ter voluntary movement, muscle percur-
cussion or needle movement. When the
response is reproduced on a loudspea-
ker it sounds like a „dive bomber attack"
However, high frequency discharges may
also be found in other disorders of ske-
letal muscles. Myotonia appears to be
an abnormality of the muscle fibre it-
self as the clinical and electromyograp-
hical findings persist after blocking the
motor end-plates, e.g. curarisation (see

Myotonia has been described in goats
(2) and in one horse (6). Electromyo-
graphical signs of myotonia have also
been reported in mice with muscular dys-
trophy (5). Quite recently mytonic phe-
nomena in dogs have been reported on
electromyographical examination (4, 8) :
two of these dogs showed the clinical
signs of myotonia. The findings in one,
a five months male chow, were almost
identical to those described in the pre-
sent paper (4).

Two male chows, litter mates, showed
stiffness of gait and abundant salivation
from the age of three months. The ani-
mals were submitted for clinical exami-
nation when aged six and ten months
respectively; an older (four years) fe-
male, born from the same parents (Fig.
1), was made available for examination
at the request of the authors.
The stiff gait appeared to be caused by
muscle spasm. In the first movements

1 G. H. Wentink, Veterinair Anatomisch Instituut, Bekkerstraat 141, Utrecht (voorheen
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Yalelaan 4, De Uithof, Utrecht).

after a period of rest, the active fore
limb was protracted in a fully extended
fashion, while the body weight was
shifted to the contralateral side, produ-
cing a swinging gait.
The fore limbs were kept spread, while
the hind limbs were placed close toget-
her. The muscles began to relax after
10 to 20 seconds and when the animals
had walked 20 or 30 metre they mo-
ved almost normally. Although the gait
remained somewhat stiff, there was nor-
mal coordination. A sudden movement,
such as is prompted by lifting the ani-
mal, produced spasm of all voluntary
nuiscles. Antagonistic groups contracted
simultaneously — the head and neck
were extended, the fore limbs extended
and abducted, the hind limbs extended
backwards close together, the posture
calling a „teddy bear" to mind. Finger
percussion of the neck and shoulder re-
gion induced dimpling and contraction
of the muscles involved; these were hy-
pertrophic, whilst the muscles of the back
and quarters were less than normally de-
veloped. The tone of all muscles was too
high. In so far as the muscle spasm al-
lowed neurological examination, this
revealed no abnormality. Serum creati-
ne phosphokinase (CPK) values varied
from 104 to 356 U/1 in the three dogs
(normal range; 5-51 U/1).
The dog first submitted to the clinic was
sacrificed at the age of eight months.
Histological investigation of the skele-
tal muscles revealed minor aspecific
pathological changes; variation in fibre
diameter; Zenker\'s degeneration of so-
me muscle fibres; an increase of the in-
terstitial tissue; and an increase in the
number of sarcolemmal nuclei, both pe-
ripheral andi nternal. (Fig. 2a and 2b)

In all these dogs insertion and move-
ment of the needle and muscle percus-
sion induced high-frequency discharges
of the „dive bomber" pattern, persisting
for five to six seconds (Fig. 3a); sponta-
neous activity gave a normal interferen-
ce pattern. During complete rest in la-
teral recumbancy no potentials were re-
corded from the male first submitted or
from the female. In the other male some
fibrillations were registered during com-
plete rest (Fig. 3b). In the sire, in which

deltoid muscle of the second male chow.
Fig. 3b. Fibrillation potentials recorded from
the same muscle as shown in fig. 3a.

no abnormalities were found on clinical
and neurological examination, bizarre,
very short-lasting, high-frequency dis-
charges could be heard on the loud-
speaker after needle movement, needle
insertion and muscle percussion. These
discharges could not be detected in the
mother or in the female littermate of
the male patients. Denervation or cura-
risation was not permitted by the owners
so that it was impossible to verify the
persistence of these findings after block-
ing the motor end-plates.

The chnical picture, observed by the
owners can be explained by the pre-
sence of myotonia. According to the ow-
ner of the female dog, the symptoms of
the muscle spasms had lessened during
the last three years. Although the ele-
vation of the serum CPK values suggests
degeneration of muscle fibres, no clini-
cal signs such as wasting of the muscu-
lature had developed.
Myotonia in human subjects has an au-
tosomal dominant inheritance. The inhe-
ritance of myotonia has also been repor-
ted in goats. The muscle disorder des-
cribed here, which cannot be defined
more specifically than ,,myotonia with
necrosis of muscle fibres", may be here-
ditary in this family of chows.

1. B h a 11, G. P., V ij a y a n, N. and Dreyfus, P. M.: Myotonia - A review of its clinical
implications - Neurological grand rounds. Calif. Med, 114, 16, (1971).

2. B r o w n, G. L. and Harvey, A. L.: Congenital myotonia in the goat. Brain, 62, 341,
(1939).

3. B u c h t a 1, F. and Rosenfalck, P.: Electrophysiological aspects of myopathy with par-
ticular reference to progressive muscular dystrophy. In "Muscular dystrophy in man and
animals". Ed. Bourne, G. H. and Golarz, N. Basle and New York: Kargers, (1962).

4. G r i f f i t h, J. R. and Duncan, J. D.: Myotonia in the dog: A report of four cases.
Vet. Rec., 93, 184, (1973).

5. M c.C o m a s, J. and M o s s a w a y, S. J.: Electrophysiological investigation of normal
and dystrophic muscles in mice. In "Research in muscular dystrophy. Proceedings III sym-
posion of the muscular dystrophy group". Ed. Research Committee of the muscular dys-
trophy group. London: Pitman Medical publ. Co Ltd., (1965).

6. Steinberg, S. and Bo tel ho, S.: Myotonia in a horse. Science, 137, 979, (1962).

7. W a 1 t o n, J. N. and G a r d n e r-M e d w i n, D.: Progressive muscular dystrophy and the
myotonic disorders. In: "Disorders of voluntary muscle". Ed. J. N. Walton. London: Chur-
chill Ltd., (1969).

8. W e n t i n k, G. H. L i n d e-S i p m a n, J. S. van d e r, M e ij e r, A. E. F. H., K a m p-
h u i s e n, H. A. C., V o r s t e n b o s c h, C. J. A. H. V. van, H a r t m a n, W. and
H e n d r i k s, H. J.: Myopathy with a possible X-linked inheritance in a litter of Irish
terriers. Vet. Path., 9, 328, (1972).

staat uit de in 1973 vanuit Millingen naar
Lelystad verhuisde C. R. Waiboerhoeve en
5 regionale proefboerderijen.
.Xangezien in Lelystad verschillende andere
instituten, waar men zich ook bezig houdt
met onderzoek omtrent de veehouderij, zijn
gevestigd is aldaar een uniek onderzoek cen-
trum voor de veehouderij tot stand gekomen.
Op de Waiboerhoeve wordt aan een groot
aantal actuele problemen aandacht geschon-
ken. Zowel op het terrein van de voeder-
winning en voederconser\\ering als ook op
het terrein van de beweiding, veeverzorging,
huisvesting enz. wordt onderzoek verricht.
Enkele van de belangrijkste resultaten van de
in het afgelopen jaar aldaar verrichtte onder-
zoekingen heb ik uit het keurige verslag ge-
licht en laat ik hierna volgen:
Stikstofgiften van meer dan 80 kg per ha
per snede bleken weinig zinvol te zijn. Verder
kwam in hetzelfde onderzoek naar voren dat
zware sneden ten aanzien van hergroei na-
delig zijn, terwijl de voederwaarde van het
gras dan lager was.

Een vergelijking van oud en jong grasland
leerde dat bij een goede verzorging, grasland
van 10 jaar oud een goede botanische samen-
stelling (90% Engels zaaigras) had en dat
er geen sprake van verslijten van de grasmat
was. De extra kosten verbonden aan perio-
dieke herinzaai werden dan ook niet goed
gemaakt door een hogere opbrengst. Bij de
huidige prijsverhoudingen bleek snijmais bij-
voeren aan koeien met beperkte weidegang
door een lagere melkproduktie niet aantrek-
kelijk te zijn.

Het onbeperkt verstrekken van krachtvoer
aan nieuwmelkte koeien, die bovendien onbe-
perkt ruwvocr kregen bleek ernstige bezwa-
ren te hebben, omdat naast spijsverterings-
stoornissen die zich soms voordeden, ook de
extra voerkosten niet door de extra melk-
productie werden gecompenseerd.

naar de preventie van maag-
darm-worm infecties bij jonge runderen leer-
de dat een reinfectie in weiland zich wel
4 jaar kan handhaven.

Weiden van kalveren op schoon land na
maaien bleek in het algemeen een vrij goede
preventie te zijn. De bedrijfsorganisatie hier-
bij was een punt van onderzoek. Ook had
bijvoedering van krachtvoer in de weide een
gunstig effect. Daarnaast is het zo nu en dan
toedienen van anthelmintica een nuttige zaak.
Het probleem hierbij is echter om uit te
vinden wat het meest geëigende moment van
behandelen is. Regelmatig onderzoek op
wormeieren van een mengmonster faeces ge-
durende het zomerseizoen werd als gunstig
ervaren.

Kruising van Fries-Hollandse runderen met
Charolais runderen leverde nakomelingen met
meer waarde voor de vleesproductie dan zui-
ver F-H runderen. Tegenover de hierdoor
ontstane financiële voordelen staat het nadeel
van meer moeilijkheden bij de geboorte.
Selectie op gemakkelijk afkalveren is in dezen
dan ook van grote waarde. Verder werden
onderzoekingen verricht naar de meest ge-
wenste inricliting van afkalf- en ziekenstallen.
Een bedrijfseconomisch onderzoek toonde aan
dat in de afgelopen 2 jaren modernisering
van het bedrijf een positief rendement had
opgeleverd en dat sterke vergroting van de
arbeidsproductiviteit tot stand is gekomen,
zonder dat dit ten koste is gegaan van de
grasland en dierproductie.
Ook andere problemen werden nader bestu-
deerd. Zoals veterinair-hygiënische cn ethische
zaken, systemen van mestafvoer en mestver-
werking e.d.

Door middel van excursies en publicaties
worden veehouders, voorlichters en andere
geïnteresseerden op de hoogte gebracht van
de nieuwste bevindingen op de Waiboerhoeve.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

Op een oproep in Groningse en Friese land-
bouwbladen om contact op te nemen met
schrijvers, indien men leed aan een huidaf-
wijking aan de handen, reageerden 32 per-
sonen.

Bij hen werden lapjesproeven gedaan met als
resultaat, dat 14 van hen positief reageer-
den op een mengsel van rubberchemicaliën.
Daarna werden lapjesproeven gedaan met
rubber van onderdelen van melkmachines.
Zij reageerden allen positief.
Een uitgebreider onderzoek werd gedaan bij
zes nieuwe patiënten, met:
Ie. een standaardserie allergenen,
2e. een aantal mengels van rubberchemica-
liën,

Bij de standaardserie bleken alle lapjesproe-
ven negatief uit te vallen, behalve bij één
patiënt, die positief reageerde op parafenyl-
diamine.

Bij lapjesproeven met rubberchemicaliën af-
zonderlijk bleken alle zes patiënten positief
te reageren op n-cyclohexylparafenyleendia-
mine (CPPD) en op n-isopropylparafenyleen-
diamine (IPPD), beide antioxydantia, aan-
gebracht aan de buitenzijde van de rubber-
slangen van de melkmachines. Die slangen
moeten tweemaal per jaar vernieuwd wor-
den, waardoor de melkers voortdurend con-
tact hebben met verse antioxydantia, waar-
voor ze op de duur gesensibiliseerd worden.

R a u, D.: Bericht über eine operative Behandlung einer thrombotisch-embolischen Kolik beim
Pferd unter Praxisbedingungen. Der prakt. Tierarzt, 54, 435-437, (1973).

De auteur beschrijft een geval van thrombo-
tisch-embolische koliek in de dunne darm.
Het betrof een jaarling hengst welke een
maand na een wormkuur tegen Stronglyliden
koliek kreeg.

Rectale exploratie: colon met pasteuze in-
houd, dunne darm slap en geen gas. Buik-
punctie: lichtrode vloeistof.
Injectie van 20 ml Buscopan comp.® doet de
koliek niet verminderen.

Gedacht wordt aan een liggingsverandering
vóór in de buik, welk deel via rectale ex-
ploratie niet te bereiken is.
Besloten wordt tot operatie. Premedicatie
8.0 ml Polamivet® i.m. Vervolgens neerge-
legd met Hydras chlorali i.v. 10 gr/100 kg en
6 gr Thiogenal.

Paard uitgebonden in rugligging.
Operatie in de linea alba. Hierbij wordt een
stuk dunne darm van 120 cm gevonden, waar-
van de omvang een derde groter is dan nor-
maal en de wand 1-2 cm dik is en donker-
violet van kleur. De .\\a. jejunales zijn sterk
uitgezet en blauwzwart.
Diagnose: thrombotisch-embolische koliek.
Therapie: darmresectie.

Beide darm-einden worden evenwijdig aan
elkaar onder een hoek van 45 graden, dus
niet in het verloop van de circulaire mus-
culatuur, afgesneden. Het voordeel hiervan
is, dat de verenigingsplaats niet rond, maar
ovaal is, waardoor de kans op een strictuur
kleiner is.

Postoperatief: 5 M I.E. Tardomyocel comp.
III® en 100 mg Prednisolon. Daarna 2 da-
gen 2/2 M. I.E.

De hengst ondervond geen nadelige gevolgen
van de operatie. Het succes is volgens de
.schrijver te danken aan het feit, dat in een
vroeg stadium werd geopereerd. (Jammer, dat
dan de tijdsduur van de koliek niet werd
vermeld; Ref).

In dit overzichtsartikel, waarin het effect van
parenterale en intranasale vaccinatie wordt
vergeleken, herinnert de auteur er nog eens
aan, dat men er vroeger altijd van uitging,
dat parenterale vaccinatie in alle gevallen
de voorkeur zou verdienen, omdat men dan
een „overal!" immuunresponse kon verwach-
ten. Dit zou onafhankelijk zijn van feno-
menen als natuurlijke infectieweg, plaats van
de cellen waarin bijvoorbeeld een virus wordt
vermeerderd, etc...

Nu is men echter tot de conclusie gekomen,
dat behalve vorming van de Immunoglobuli-
nen IgG en IgM, die in het algemeen na in-
tramusculaire, dan wel subcutane toediening
van antigeen ontstaan, de celgebonden immu-
niteit en de locale vorming van IgA in het
slijmvlies van o.a. tractus respiratorius, trac-
tus digestivus en tractus uro-genitalis in een
aantal gevallen even belangrijk, zo niet be-
langrijker is.

De auteur refereert een groot aantal expe-
rimenten, waaruit blijkt, dat na intranasale
vaccinatie van kalveren met bepaalde stam-
men van parainfluenza type 3 virus of IBR
virus de locale IgA vorming aanzienlijk gro-
ter is dan na parenterale toediening van de
vaccins. De vorming van circulerende antili-
chamen lag bij beide vaccinatiemethodieken
op ongeveer gelijk niveau. Wanneer na 30
dagen werd besmet met de respectieve viru-
lente agentia, bleken intranasaal gevacci-
neerde dieren het virus gemiddeld 1.8 da-
gen uit te scheiden en intramusculair gevac-
cineerde 7.3 dagen.

Het beschermingseffect tegen ziekte na de
experimentele infecties bleek in de proeven
van alle onderzoekers bij intranasale vacci-
natie aanzienlijk groter dan bij parenterale
vaccinatie.

De conclusies uit alle door T o d d gerefereer-
de publicaties waren dan ook, dat:

1. Circulerende antilichamen niet bescher-
men tegen virusinfecties van de luchtwegen;

2. Intranasale vaccinatie niet alleen locale
IgA productie stimuleert, doch ook de vor-
ming van genoemde circulerende antilicha-
men;

3. Opgewekte IgA antilichamen in het alge-
meen slechts kort (±6 weken) aanwezig zijn
doch dat de ,,secondary response" na een her-
haalde vaccinatie aanzienlijk is en een lang-
durige bescherming geeft.

Phillip, J. I. H., C 1 e g g, F. G., H a 11 i d
Maund, Barbara M.: An examination of
Ree., 92, 430-424, (1973).

Hoogswaarschijnlijk kunnen zeer veel ver-
schillende agentia een rol spelen bij het
ontstaan van longaandoeningen bij kalve-
ren in hun eerste levensjaar.
.«Ms profylactische maatregel wordt de laat-
ste jaren geënt tegen één van de groepen
verwekkers namelijk de virussen.
In dit onderzoek werden 27 kalveren geënt
met Plurovax (een geïnactiveerd vaccin met
PI-3-virus, adenovirus 3 en Bedsonia antige-
genen met een olie adjuvans, subcutaan toe
te dienen, de eerste maal op een leeftijd van
2-3 weken met herhalingen na 4 weken en
na 6 maanden).

Een andere groep van 27 kalveren werd ge-
ent met Pneumovac (een geïnactiveerd vac-
cin met PI3 virus, adenovirus 3 en reovirus-
antigeen geadsobeerd aan aluminiumhydro-
xide intra-musculair toe te dienen, de eerste

ay, G. J., Cross, M. H., Hardy, R. and
two bovine respiratory disease vaccines. Vet.

Als controle werden 54 dieren ongeënt tus-
sen de wel geënte kalveren gehouden.
Aangezien er zich geen spontane ziektege-
vallen voordeden moest het effect van de
enting worden bepaald aan de hand van sero-
logisch onderzoek hoewel nog onbekend is
hoe de relatie is tussen de serologische ti-
ters en de bescherming tegen de respiratoir
aangrijpende verwekkers van longaandoenin-
gen.

Bij de titerbepalingen bleek Pneumovac ho-
gere titers te geven t.o.v. adenovirus, PI-3
virus en reovirus dan Plurovax, waarbij de
titer ten opzichte van Pl-3 virus erg laag
blijft.

Chaffee, V. and Parkas h, V.: A satisfactory method of anesthetizing rabbits for major
or minor surgery. ]. Am. vet, med. Assoc., 163, 664, (1973).

Gedurende 2 jaar zijn bij 200 konijnen
(witte Nieuw-Zeelanders) buikoperaties uit-
gevoerd. Als premedicatie werd gebruikt een
combinatie van promazine-HCl (7 mg/kg)
(dit is een fenothiazinederivaat b.v. Prazine®,
Ref.) en ketamine-HCl (37-55 mg/kg) (dit
is een phencyclidinederivaat b.v. Sernylan®
en Vetelar®, Ref.), intramusculair toegediend.
Zwaardere konijnen (4,1-5,4 kg) kregen 50
mg promazine meer, zonder dat ketamine ver-
hoogd werd.

Binnen 5-10 minuten waren de dieren ge-
sedeerd en lieten ze zich zonder tegenwerking
hanteren. De narcose bestond uit halothaan

P i e r s O n, R. E., T h a t e, D., M c C h e s n e
lignant catarrhal fever in feedlot cattle. Am. J.

Boosaardige cataraalkoorts treedt meestal
als een sporadisch voorkomende ziekte op bij
koeien, waarbij slechts een of enkele slacht-
offers vallen. Vanuit Colorado wordt nu ech-
ter een uitbraak gemeld met ernstiger gevol-
gen dan ooit hiervoor in de U.S..\\. werd
beschreven. In okt. 1971 werden 211 vaar-
zen aangekocht en gevoegd bij 20 ter plaatse
gefokte koeien, in de onmiddellijke omge-
ving van ooien en lammeren. Contact tus-
sen beide diersoorten had sporadisch plaats.
In nov. \'71 werden de koeien geënt met
I.B.R.- en Parainfluenza 3 vaccins. Begin ja-
nuari stierf een dier aan Boosaardige Cata-
raalkoorts.

Omdat vanuit het verleden bekend was, dat
de ziekte vooral optreedt na contact met

schapen werden de koeien 125 mijl verder
ondergebracht. Tien dagen later waren ech-
ter reeds 31 koeien gestorven. De eigenaar
verkocht nu alle overgebleven 200 koeien
via drie markten. Bij de nieuwe eigenaar stier-
ven hiervan nog 42 dieren. De ziekte spreidde
zich echter niet uit onder koeien, waarmee ze
bij de nieuwe eigenaren in contact waren geko-
men. De diagnose B.C. tijdens deze epizoötie
is gesteld op grond van klinische en sectie-
verschijnselen en werd ondersteund door het
opwekken van de ziekte via bloedtransfusie.
Ook in dit geval heeft men niet met zeker-
heid kunnen constateren dat de ziekte door
schapen was overgebracht.

H O ar e, D. E., Smith, H. V., S n o w d o n, W. A. and U r e n, J.: .An investigation of viral
and bacterial agents associated with bovine perinatal mortality. Austr. Vet. ]., 49, 190, (1973).

Het virologisch onderzoek omvatte, naast vi-
rus-isolatie via weefselcultures, transmissie ex-

onderzoek van de ooien in koppels waar ab-
normaal hoge verliezen onder de lammeren
werden gesignaleerd.

Daar het ging om congenitale infecties wer-
den alleen die lammeren onderzocht, die
vóór, tijdens en direct na de partus waren
gestorven. Lammeren, gestorven als gevolg
van een zware geboorte en lammeren, die
hadden gedronken of gelopen, werden niet
in het onderzoek betrokken.
In 1969 werd bij 12 lammeren van 4 be-
drijven Vibrio foetus gevonden en Listeria
monocytogenes bij 29 lammeren van 13 be-
drijven. M.D.-virus (Mucosal disease) werd
uit één lam geïsoleerd en P.I-3 virus (para-
influenza type 3) bij zeven lammeren van
een ander bedrijf.

Bij het (beperkte) bacteriologisch onderzoek
in 1970 werden geen bekende pathogene bac-
teriën gevonden.

Op één bedrijf werd M.D.-virus bij 3 lam-
meren aangetoond, terwijl bij verscheidene
ooien op dat bedrijf op grond van het sero-
logisch onderzoek een doorgemaakte infectie
werd vastgesteld.

Drachtige ooien ingespoten met materiaal
van de lammeren ontwikkelden serologische
antilichamen ten opzichte van M.D.-virus,
maar er trad geen abortus op.
Terwijl M.D.-virus bij runderen beschadi-
ging van de vrucht kan veroorzaken, is zijn
pathogene rol bij perinatale lammerensterfte
niet bewezen. Hetzelfde geldt voor P.I. 3-
virus.

RESIDUEN IN SPIERWEEFSEL EN ORGANEN VAN VARKENS EN RUNDEREN NA
BEHANDELING MET TRIMETHOPRIM IN COMBINATIE MET VERSCHILLENDE
SULFAPREPARATEN

Franke, F.: Untersuchungen über Rückstände in Muskulatur und Organen von Schweinen
und Rindern nach Applikation von Trimethoprim in kombination mit verschiedenen Sulfano-
miden. Tier. Umsch., 28, 489-495, (1973).

In een zo beknopt mogelijk gehouden arti-
kel geeft de schrijver de resultaten weer
van een onderzoek naar residuen in bloed,
spierweefsel en organen van runderen en
varkens na behandeling met trimethoprim
(TMP) in combinatie met sulfadoxine met
sulfadimidine en sulfathiazol en met sulfa-
diazine in tablet vorm (tribrissen®).
De eerste combinatie in een TMP/SDO ver-
houding 1 : 5 als 24% injectieoplossing
wordt, zoals bekend is, duoprim® genoemd.
De residu-bepaling geschiedde op DST me-
dium met Pasteurella haemolytica als test-
organisme. Uit diepgevroren, te onderzoe-
ken organen werden zuiltjes gestanst met een
doorsnede van 5 mm en een hoogte van 3
mm.; deze konden op de met P. haemolytica
beënte plaat worden gebracht; 0,05 gr. van
een TMP-sulfacombinatie kon op deze wijze
nog worden aangetoond (remming ; 15 mm).
Na intramusculaire injectie van de verschil-
lende preparaten in doseringen, liggen i.h.a.
tussen 15 en 30 mg/kg Ichaamsgewicht blij-
ken de bloedspiegels i.h.a. na 24 uur bene-
den de aantoonbaarheidsgrens te liggen.
Wat het postmortaal onderzoek betreft: bij
varkens waren de nieren reeds na 48 uur ne-
gatief, terwijl de middenrifspeiler en injec-
tieplaats na 96 nog positief waren.
Na TMP/SDI/STN toediening bij kalveren
gedurende 3 dagen oraal (900 mg/150 kg
lichaamsgewicht) was de urine 65 uur na
de laatste toediening nog sterk positief, ter-
wijl de nieren reeds na 41 uur al volledig
negatief waren. Alleen bij 1 kalf bleek de
musculatuur na 65 uur nog positief te zijn.
Het serum was bij de meeste dieren 24
uur na de laatste behandeling negatief.
(Referent kan zich niet aan de indruk ont-
trekken, dat de heer Franke iets teveel
gegevens in één artikel heeft willen meede-
len, waardoor het geheel wat rommelig en
ongeorganiseerd aandoet. Er zijn een groot
aantal tabellen bijgevoegd, met de resultaten
van residubepalingen — vaak bij slechts 1
dier! — op verschillende tijden na één -of
meermalige behandeling in verschillende do-
seringen. Ook de tijden tussen laatste injec-
tie en het moment van slachten zijn niet
uniform: we lezen: „geslacht na bijv. 2, 3, 15
17, 18, 24, 39, 41, 65, etc uur na behan-
deling". Omdat een lijn in het onderzoek
ontbreekt, cn omdat het aantal onderzochte
dieren per behandeling gering is, is het niet
eenvoudig, belangrijke conclusies uit het on-
derzoek te trekken. Referent weet uit erva-
ring, dat men in experimenten als hier be-
schreven nooit voldoende dieren per proef-
groep kan onderzoeken: 5 dieren zullen zich
netjes aan het „schema" houden en de zes-
de en zevende vallen, om wat voor reden dan
ook, uit de boot en zijn veel eerder nega-
tief dan wel veel langer positief, Ref.).

Als gevolg van de moderne industriële op-
zet van de varkenshouderij-bedrijven is het
percentage puerperale storingen duidelijk toe
genomen in vergelijking met de zogenaamde
conventionele fokkerij waarbij de dieren
ruim uitloop hadden, niet aangebonden ston-
den, minder uitgebalanceerd maar meer ruw-
voer kregen e.d.

De moderne huisvesting geeft aanleiding tot
een langdurige partus, een slechte involutie
van de uterus, een partiële retentio secun-
dinarium en tot het ontstaan van het metri-
tis, mastitis agalactia (M.M.A.)syndroom.
Gesteld wordt dat heel wat narigheid voor-
komen kan worden door routinematig alle
zeugen binnen 6 uur na de partus 1000 mg
tetracycline intramusculair toe te dienen als-
mede een intrauterine spoeling van 150 ä
200 ml 1 -2% Lotagen (Byk Gulden, Kon-
stanz) toe te dienen.
■Ms voordelen worden genoemd.

Deze conclusies werden getrokken op grond
van de resultaten van e.xperimenten op een
instituut waarbij 4 proefgroepen werden ^e-
formeerd en op grond van een praktijkproef
waarvoor meer dan 1400 dieren werden ge-
bruikt.

Simard, C., L a c h a n c e, R. .A. et M o r e a u, J. R.: Traitement des viandes par irradia-
tion: 1. Effet de doses de pasteurisation sur les salmonelles, staphylocoques et streptocoques.
Can. Inst. Food Sci. Technol. ]., 6, 250-253, (1973).

Na een inleiding over het voorkomen van ver-
schillende bacteriespecies in diverse vleeswaren
en eerdere bestralingsproeven, melden de
schrijvers de resultaten van hun onderzoek.
Tartaar besmet met 10® S. typhimurium/gram
werd verpakt in een zuurstof doorlatende folie
(PVC) en verdeeld in porties van 100 gram.
Dit tartaar werd bestraald met 55, 200 en 385
Krad. Het resultaat hiervan was resp. een re-
ductie van 90%, een reductie van 99,98% en
niet meer aantoonbaar. Voor het aantonen
werd gebruik gemaakt van Briljantgroen-agar.
Vacuüm verpakte gerookte worst, besmet met
Staph, aureus (10-"\' kiemen/cm^), werd even-
eens aan verschillende stralingsdoses onderwor-
pen. Voor het aantonen c.q. tellen van de
staphylococcen werd een drietal media (Man-
nitol Salt Agar, Staphylococcus med 110, Tel-
luriet Polymixin Egg Yolk) gebruikt, waarvan
de MSA het beste geschikt bleek voor dit on-
derzoek. Een bestraling met 63, 200 en 378
Krad gaf bij gebruik van de MSA als resul-
taat een reductie van 90%, een reductie van
99,99% en niet meer aantoonbaar.
Vacuüm verpakte gerookte worst met 10° Str.
jaecalis/cufi werd na bestraling onderzocht
met m. Enterococcus agar, K.F. Streptococcus,
Mitis Salivarius medium en Packer\'s medium,
m. Enterococcus agar voldeed het beste. Met
dit medium werd na bestraling met 80, 300 en
480 Krad resp. vastgesteld 90% reductie,
99,99% reductie en niet meer aantoonbaar.
Geconcludeerd wordt dat een bestraling met
een maximale dosis van 500 Krad voldoende
is voor reductie van de genoemde bacteriën.
De gebruikte verpakkingsmiddelen en het ni-
triet werd door de bestraling niet veranderd.
De invloed van de bestraling op de organo-
leptische eigenschappen is nog in onderzoek.

werd zowel van inlandse als van geïmporteer-
de luncheon meat nagegaan of verboden be-
standdelen verwerkt waren. Slechts 10,6%
van de inlandse- en 28,4% van de geïmpor-
teerde luncheon meat voldeed aan de wettelijk
gestelde eisen.

Histometrisch konden voor de geïmporteerde
en inlandse luncheon meat een percentage van
85,14 ± 1,58 resp. 85,97 ± 1,00 bindweefsel
en 1,88 ± 0,30 resp. 3,90 ± 0,40 spierweefsel
aangetoond worden. Volgens de auteur moe-
ten standaards voor het percentage te ver-
werken bindweefsel worden opgesteld die aan-
zienlijk lager liggen dan de gevonden waarden.

Robbins and Lane: The Management of anal furunculosis. J.S.A.P., 14, 333, (1973).

Fistels en furunkels rond de anus is een chro-
nische, purulente aandoening van het peria-
nale weefsel. Onderzoek met een sonde toont
aan dat de laesies onder de huid met elkaar
in verbinding staan. In enkele gevallen be-
staat een echte fistel tussen huid en de sfinc-
ter ani tussen huid en diepgelegen perirec-
taal weefsel. De diagnose is eenvoudig door
de aanwezigheid van pathologisch weefsel in
het gebied van de sfincter ani. De begelei-
dende symptomen zijn constipatie, persen,
bloedingen uit de anus en een mucopurulen-
te uitvloeiing met voortdurend likken van de
anaalstreek.

Deze aandoening reageert niet op een medi-
camenteuze behandeling, een operatief in-
grijpen is daarom nodig.
Het doel van de behandeling is het bescher-
men van gezond weefsel en het stimuleren
van de granulatie in het aangetaste weefsel.
Onder algehele narcose worden de anaalklie-
ren verwijdert en de furunculosis gebieden
gecureteerd. De huid en de periferie van de
laesies wordt weggenomen. Ware fistels wor-
den geopend cn gecureteerd. Er wordt niet
naar gestreefd alle aangetaste weefsel te ver-
wijderen. Het eindresultaat van de ingreep
is een rauwe, bloedende wondvlakte, die wordt
gecauteteriseerd met een 75% zilvernitraat
opl. of een 80% fenol opl. Postoperatief
wordt de patiënt licht gelaxeerd en wordt
gedurende 5 dagen antibiotica gegeven. De
wond wordt 2 maal daags met een antibio-
ticum en cortcosteroïd bevattende crème be-
handeld. In ongeveer 3-4 weken is de wond
vrijwel geheel genezen.

Resultaat van de behandeling: van de 28
patiënten herstelde 96% in 3—4 weken. Bij
16,5% trad later een recidieve op, opnieuw
cauteriseren of cureteren hiervan gaf alsnog
een volledig herstel. Deze resultaten tonen
aan dat de behandeling zeker rationeel is.
Complicaties die postoperatief optreden zijn
faecale incontinentie, flatulentie, en strictuur
van de anus.

Het is daarom erg belangrijk de sfincter ani
zo weinig mogelijk te beschadigen. Bij ge-
vallen van diepe rectale fistels is dit vrijwel
niet mogelijk, de prognose van deze patiën-
ten is dan ook vrij slecht.

H a u p e r t, S. R. and De Young, D. W.: Surgical Instruments Sets for the Small Animal
Practica. loiva S.V.V., 104-106, (1973).

.Aangegeven wordt, dat bij toenemende ,,Sur-
gery load" in de kleine huisdieren praktijk,
de efficiëntie van het werk zeer bevorderd
kan worden door het samenstellen van stan-
daard instrumentensets.

Deze sets kunnen in doek, papier of auto-
claaffilm worden gesteriliseerd en zijn dan op
elk moment voor gebruik gereed. Aanbeve-
lingen worden gedaan voor een algemene set,
een orthopedie set, een oogchirurgie set, en
voor instrumenten welke separaat gesterili-
seerd kunnen worden. Op basis hiervan zijn
individuele variaties aan te brengen. Een
praktische tip is het coderen van de bijeen-
horende instrumenten met gekleurde auto-
claveerbare tape, waardoor opnieuw samen-
stellen na reinigen zeer vereenvoudigd wordt.
Een zeer praktisch praktijkverhaal.

Van de Veterinaire Hoofdinspectie von de Volksgezondheid,
tevens Directie van de Veeartsenijkundige Dienst

kundige Dienst, over het tijdvak van 16 tot Rotkreupel: 38 pvallen in 34 gemeenten en
\'M mei 1974, vermeldt de volgende gevallen wel 4 in Groningen, 12 gevallen in 9 ge-
van besmettelijke veeziekten in ons land. meenten in Friesland, 3 in Drenthe, 2 ge-

Atrofische rhinitis: 17 gevallen in 14 ge- derland, 3 in Utrecht, 9 in Noord-Holland

3 gemeenten in Zuid-Holland, 2 in Zeeland Varkenspest: 4 gevallen in 4 gemeenten in

1—15, International Conference on the Biology of the Nocardiae, Venezuela, (pag. 449)

4—11, First International Equine Veterinary conference. Kruger National Park Game
Reserve, South Africa, (pag. 541)

25—31, Third International Congress of Parasitology. München, (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

29, Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelen hygiëne,
(pag. 636)

6, 3e M.S.D.-Symposium. Kliniek voor Inwendige Ziekten, De Uithof, Utrecht.
12, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
9—13, Vllth Int. Meeting on Diseases of Cattle - World Assoc. for Buiatrics, Milaan
(pag. 1146, 1973)
14, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
16—20, B.V.A. Congress, 1974, University of East Anglia. (pag. 634)
17, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

19, Ledenvergadering Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in
Nederland.

26, Ver. van Dir. van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland; Gecombineerde ver-
gadering Ver. van Dir. van Gemeentelijke Slachthuizen en de Groep Directeuren
van Vleeskeuringsdiensten en Keuringsdierenartsen.
28, Najaarsdag Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier te Nulde.

1, Groep Geneeskunde van het varken K.N.M.v.D. Bijeenkomst te Utrecht, aanvang
14.00 uur. Onderwerpen: Smedi-virusinfecties en Swine vesicular disease.
3— 5, 23. Internationalen Fachtagung für Fortpflanzung und künstliche Besamung, Wels,
Oberösterreich, (pag. 450)

5— 6, Najaarsvergadering v. h. Genootsch. v. Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde,

Natuurwetenschappen en Techniek, (pag. 732)
7—11, World Congress on Genetics applied to Livestock Production, Madrid, (pag.
288)

8, Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelenhygiëne,
(pag. 636)

11—12, K.N.M.v.D. Jaarcongres 1974, tevens 121e Algemene Vergadering, Hoorn. (pag.
395)

n—13, „Hoefgevangen" - V.S.R. De Solleysel, viering 40-jarig bestaan, (pag. 399)
18—20, V.S.R. „De Solleysel", 3e lustrum, (pag. 747)

21—25, Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch Onderwijs,
Zeist.

28— 1 november. Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch
Onderwijs, Zeist.

Groep Practici Grote Huisdieren K.N.M.v.D. Cursus Post Academisch Onderwijs,
Zeist.

Ledenvergadering van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keu-
ringsdierenartsen.

Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelen hygiëne,
(pag. 636)

Symposium; „Ethiek in de Diergeneeskunde", \'s-Hertogenbosch (Symposium zou
oorspronkelijk op 26 april 1974 plaats hebben gevonden, doch is uitgesteld naar
29 november 1974).

Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

Ledenvergadering Ver. van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in
Nederland.

1. Onderzoek op rundveebedrijven met problennen op gebied
van mastitis, steriliteit, productie, kalveropfok etc.

Na een kort ziekbed overleed op 18 april 1974 te Assen col-
lega J. W. Thijn. Overeenkomstig zijn wens vond de crematie
te Groningen in stilte plaats.

Jan Willem Thijn werd op 24 februari 1896 te Ruinerwold
geboren. Na zijn H.B.S. opleiding in Meppel ging hij in sep-
tember 1916 in Utrecht studeren.

In deze periode had niet alleen de studie zijn aandacht, maar
heeft hij ook volop genoten van het studentenleven en maakte
hij vele vrienden.

Ook nam hij deel aan het verenigingsleven. In het studiejaar
1918/1919 was hij praeses van de commissie van beheer van
de Veterinaire Studentensociëteit „Absyrtus".
De laatste jaren gehouden bijeenkomsten van oud-leden van
Absyrtus werden door hem zoveel mogelijk bezocht.
In de herfst van 1921 deed hij zijn dierenarts examen.
Al spoedig daarna vestigde hij zich in Exloo.
In 1922 werd hij benoemd als keuringsveearts hoofd van
dienst van de gemeente Odoorn.
Van 1940-1963 was hij leraar aan een R.M.L.S.; tot 1946

In 1924 trouwde hij met Annie Meyeringh. Uit dit huwelijk zijn twee kinderen geboren: een
zoon en een dochter.

Thijn behoorde tot de trouwe bezoekers van de bijeenkomsten van de afdeling Groningen-
Drenthe.

Van 1939-1947 was hij als lid van het afdelingsbestuur belast met de functie van penning-
meester.

De in zijn praktijk bij runderen voorkomende likzucht bracht hem in de dertiger jaren opnieuw
in contact met Prof. Sjollema. Mede op diens verzoek werd een morfologisch bloedonderzoek
ingesteld bij het gezonde en het zieke rund, me name bij likzucht, waarop hij op 28 mei 1936
promoveerde.

Tot zijn gezichtsvermogen hem dit enige jaren voor zijn overlijden belette, bleef — overtuigd
als hij was dat het bloedonderzoek in de veterinaire praktijk meer aandacht zou moeten hebben
— dit onderzoek hem bezig houden. Waarvan getuigen ondermeer zijn publikaties in ons tijd-
schrift in de jaren 1938 tot 1969.

Bij gelegenheid van de herdenking van het 100-jarig bestaan van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, was hij één van de 6 uitverkorenen die op 13 september 1962 de gouden D. F.
van Esveld medaille werd uitgereikt.

Met ingang van 1 mei 1946, werd Thijn benoemd tot direkteur van de Stichting Gezondheids-
dienst voor Dieren in Drenthe.

Aanvankelijk was de Gezondheidsdienst ondergebracht in een jeugdherberg, op 11 mei 1953

In 1950 werd Thijn, als eerste en als gevolg van het van start gaan van het 5 jaren plan voor
de tuberculosebestrijding op 11 mei 1951 als enige, de mogelijkheid geboden kennis te nemen
van de dierziektebestrijding in Amerika. Een kennis die hem goed van pas kwam toen in de
loop van 1951, in een daartoe aangewezen gebied in Midden-Drenthe de rundveestapel op
korte termijn t.b.c.-vrij gemaakt moest worden ten behoeve van de melkleveranties aan de
Amerikaanse troepen in West-Dultsland.

De hiermee geboden mogelijkheden wist hij zo te hanteren, dat na Friesland en Zeeland,
Drenthe in 1953 de derde provincie met een t.b.c.-vrije veestapel werd. Wat deze ziekte betreft,
was het stadium van nazorg bereikt. Met bestrijding van Abortus Bang kon worden begonnen.
Inmiddels had zijn enthousiasme en overredingskracht geleid tot toepassing van K.I. waardoor
het mogelijk bleek de dekinfecties met name de brichomoniasis, die tijdens en na de oorlog, de
Drenthse veehouderij onnoemelijke schade had toegebracht, te elimineren.

Al vroeg de bestrijding van de genoemde infectieziekten en de vele voordracht en bespre-
kingen, die in verband hiermee nodig waren in de 17 jaren dat Thijn direkteur was, de gehele
persoon; voor een consult van een collega vond hij altijd tijd. In de daarvoor in aanmerking
komende gevallen werd hierbij steeds nagegaan of door bloedonderzoek meer inzicht in het
ziekteproces zou kunnen worden verkregen.

Zijn benoeming op 29 april 1963 tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau, in 1970 gevolgd
door zijn bevordering tot Officier in deze Orde was dan ook een welverdiende onderscheiding.
Al spoedig na zijn benoeming tot direkteur, zocht en vond hij ontspanning in de jacht. Het
werd meer en meer zijn hobby. Graag vertelde hij zijn belevenissen en toonde zijn jachtveld
waar hij dan hele verhalen omheen wist te weven.

Na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, bleef hij nog een paar jaren direkteur.
Op de afscheidsreceptie die hem op 3 oktober 1963 werd aangeboden, bleek uit de lovende
woorden van de diverse sprekers, hoezeer zijn arbeid door de Drenthse veehouders werd ge-
waardeerd.

Het respect van de dierenartsen voor de wijze waarop hij zijn taak had verricht, trad ook bij
deze gelegenheid op overduidelijke wijze aan de dag.

Als in zijn laatste levensjaren zijn ogen studie niet meer toelaten, en ook de jacht weinig af-
leiding meer kan brengen, zijn er behalve de belangstelling van vrienden en collega\'s licht-
punten: de terugkeer van zijn zoon, die eerst als scheeparts en later in Liberia werkzaam was,
naar Drenthe en de bezoeken van zijn dochter met Jan Willem, het enige kleinkind.
Het zal voor jou Annie bijzonder vreemd en leeg zijn nu Jan Willem er niet meer is. Je hebt
hem in die laatste moeilijke jaren, zo ongelooflijk goed verzorgd.

Wij hopen dat de herinnering aan het vele goede dat je in die bijna 50 jaren van je huwelijk
hebt mogen beleven, jou en ook je kinderen tot steun zal zijn.

Wij verliezen in Jan Willem Thijn een goede vriend en een collega, die niet alleen bij ons,
maar bij velen nog lang\'in herinnering zal blijven.

Na het behalen van het Gymnasium-diploma in 1960, begon
ze haar studie aan de Faculteit der Diergeneeskunde in
Utrecht. In haar studententijd was ze een enthousiast vete-
rineuse, hetgeen onder andere blijkt uit het feit dat ze in
1962/63 zitting had in het bestuur van de Diergeneeskundige
Studenten Kring.

In 1967 behaalde ze het dierenartsdiploma.
Sinds het voltooien van de studie is ze steeds als assistente
werkzaam geweest in een gemengde of grote huisdieren prak-
tijk (o.a. in Groesbeek).

Vanaf september 1968 werkte ze in Kesteren. In die periode
trouwde ze met Ir. Daan van Hoek en ging in Lienden wo-
nen. Ook na haar huwelijk bleef ze, zij het wat minder in-
tensief, assisteren in Kesteren. De veehouders die een vrouwe-
lijke dierenarts vaak met meer reserve tegemoet treden dan
een mannelijke, waardeerden haar zeer om haar kennis en
kunde. Mede dank zij haar inzet konden ook de kleine huis-
dieren in Kesteren en omgeving meer aandacht krijgen en werd de service voor deze dieren
uitgebreid.

Begin 1973 werd Jaennet ziek. In eerste instantie liet het zich niet ernsig aanzien, maar kort
na de geboorte van haar dochter Henriette werd duidelijk dat herstel onmogelijk geacht moest
worden.

Gedurende haar ziekte toonde ze een bewonderenswaardige levenskracht, waardoor het nade-
rende einde aan degene die haar bezocht als iets onwezenlijks voorkwam. De grote moed waar-

mee zij haar ziekte aanvaardde en de oprechte en intense belangstelling die zij bleef tonen
voor het leven en de toekomst van haar vrienden, een leven en toekomst waaraan zij wist geen
deel meer te zullen hebben, heeft ons vaak stil gemaakt.

Gelukkig heeft ze, dank zij de medewerking van het St. Anthonius-ziekenhuis in Utrecht,
waar ze een groot deel van de tijd dat ze ziek was heeft doorgebracht, Henriette en Daan
steeds dicht bij zich gehad. Daar in het ziekenhuis heeft het gezin Van Hoek nog gelukkige
uren gehad, voordat het afscheid moest plaats vinden.
Dat afscheid kwam, nog vrij onverwacht, op 27 maart 1974.

Wij als vrienden hebben in Jaennet een bijzonder trouwe en hartelijke vriendin verloren. Veel
groter is het verlies voor haar man Daan, haar dochter Henriette en haar ouders, die nu zonder
haar verder moeten leven. Hen wensen wij veel kracht en sterkte toe in de komende tijd.
Kesteren. W. VAN SIJPVELD.

In de tarievenpublikatie d.d. 28 mei 1974 dient de volgende wijziging te worden
aangebracht in hoofdstuk I, L.c. Rabiesformulieren:

In plaats van dat deze formulieren te verkrijgen zijn bij de plaatselijke Inspectie
van de Volksgezondheid, dienen zij thans te worden aangevraagd door overmaken van
ƒ 3,— per stuk op postrekening 119302 ten name van de comptabele van de Vee-
artsenijkundige Dienst, Ie van de Boschstraat 4 te Den Haag.

Bij de terugblik over het 126e jaar van de
Afdeling kan men constateren, dat de Afde-
ling nog leeft; niet turbulent, maar ook niet
marginaal.

Het meest waarneembaar voor de leden waren
de vier ledenvergaderingen en, ter afwisseling,
nog een excursie. Telde men op deze vergade-
ringen in 1971 gemiddeld 21 leden, in 1972
waren dat er 24 en in dit verslagjaar 22,5 ge-
middeld wel te verstaan.

Op de eerste vergadering, 23 februari, werd
gesproken door de heer Kater, directeur
van Trouw en Co. N.V. over: „Toekomstvisie
op onze samenleving en de rol van het dier
daarin". Over 20 jaar zijn er volgens deze,
door de afdeling aangezochte futurolc-og min-
der landbouwhuisdieren, meer „pets" - - in-
clusief paarden — meer vissen. De maat-
schappelijke veranderingen zullen veel van de
mens vergen, waarbij de hulp van de psychia-
ter een grotere omvang zal krijgen. De dieren-
arts zal zijn kennis moeten aanpassen aan de
zich wijzigende bedrijfsomstandigheden —
bedrijfsdiergeneeskunde —, terwijl in het men-
tale vlak een minder individualistische hou-
ding noodzakelijk zal blijken te zijn.
Op 26 april werd een bezoek gebracht aan de
uitgebreide wijnkelders van de firma Robbers
en van den Hoogen in Arnhem, nadat eerst
een voortreffelijk diner was verorberd in Res-
taurant Musis Sacrum. Het was jammer, dat
zo weinig leden hiervoor belangstelling had-
den, want het geheel was zeer geanimeerd.

De vergadering, waarbij ook de echtgenotes
werden uitgenodigd, werd gehouden op 24
mei en verzorgd door de collegae J. S. W i t-
teveen en A. Boogaerdt. Geboeid werd
er gekeken naar de dia\'s en film, die zij had-
den gemaakt van een safari door Kenya; het
geestige commentaar hierbij maakte het tot
een zeer geslaagde avond.
De september-vergadering stond zoals te doen
gebruikelijk in het teken van de beschrijvings-
brief voor de Algemene Vergadering. Collega
C. C. J. M. v a n d e r M e y s als afgevaar-
digde en J. S. W i 11 e V e e n als plaatsver-
vangend afgevaardigde, kregen een aantal
stemmen mee voor de verschillende vacatures,
ondermeer voor de nieuwe voorzitter van de
Maatschappij, collega G. M. Smits. Verder
werd er gediscussieerd over de andere agenda-
punten, zoals contributie, vestigingsbeleid,
pensioenvoorziening practici en hulpkrachten.
De reden waarom op deze vergadering van
13 december maar liefst 35 leden aanwezig
waren, zal wel nooit bekend worden. Moge-
lijk, dat de agenda hiertoe aanleiding bood.
Er was een ,,maatschappij"-element in de
vorm van het ontslag c.q. de benoeming van
de penningmeester van de afdeling: collega J.
Smak — de man die de contributie niet
verhoogde in 4 jaar — nam afscheid en werd
opgevolgd door collega J. Minderhoud:
deze zal tevens zitting hebben in het bestuur
van de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren als adviserend lid. Er was een finan-

cieel element in de vorm van informatie over
de tarieven voor de consultatieve praktijk voor
„rekening" van de voorzitter van de Tarieven-
commissie, collega S. van Harten. Ten-
slotte was er een diergeneeskundig element in
de vorm van een zeer geslaagde inleiding en
discussie onder leiding van collega H. M o 1
over „Problemen rondom residuen".
In dit jaar bereikte ons het overlijdensbericht
van de volgende leden: J. P. W. A n e m a e t,
W. A. E i s m a, A. M. A. van Lange-
raad, H. F. P a u 1 en Dr. J. M. v a n
Vloten.

Hagend ij k en E. P. Snuif voor het lid-
maatschap. Tot de afdeling traden toe de col-
legae: Mej. A. P. V a n A s p e r e n, K. C 1 a y,
W. F. G. L. Droppers, W. van E r k,
Dr. J. M. van Leeuwen, K. Steyn en
M. J. W i e 1 a n d. Het aantal leden op het
einde van 1973 bedroeg: 135.
In de hoop, dat met deze terugblik de waarde
van de Afdelng U nog beter voor de geest
mag komen te staan, wil ik dit jaarverslag be-
eindigen.

tot gewoon hoogleraar in de fakulteit der
diergeneeskunde om onderwijs te geven in de
bedrij fsdiergeneeskunde.
Dr. Brus werd op 12 maart 1922 te Lichten-
voorde (Gld.) geboren en behaalde in 1940
het einddiploma HBS. Het dierenartsexamen
behaalde hij in 1947. In 1948 volgde zijn
benoeming tot wetenschappelijk medewerker
aan de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Brabant. In 1954 promoveerde hij tot
doctor in de veeartsenijkunde op het proef-
schrift „Biopsia uteri".

Vele publikaties verschenen van zijn hand.
Dr. Brus woont te Boxtel, Halderheiweg 22.

geneeskunde om onderwijs te geven in de
zootechniek in het bijzonder van de grote
huisdieren.

De heer Van der Mey studeerde diergenees-
kunde aan de Utrechtse universiteit. Na een
korte praktijkperiode is hij sinds februari 1958
verbonden aan het Instituut voor Zootechniek
van de Utrechtse universiteit.
In 1793 promoveerde de heer Van der Mey
op het proefschrift getiteld: „Carcass compo-
sition of newborn (Dutch Friesian and Meuse-
Rhine-Yssel) buil calves".
(Promotor: Prof. Dr. P. Hoekstra).
De heer Van der Mey is lid van een groot
aantal verenigingen op zijn vakgebied.
Dr. Van der Mey woont te De Meern, Ros-
weydelaan 78.

Het wordt stilaan tijd u onthullingen te doen over het fees-
telijke avondprogramma; de nieuwsgierigheid is al té lang
op de proef gesteld. Welnu:

Nadat u gedurende een deel van de ochtend en de gehele
middag door wetenschappelijke artisten in verrukking zult
zijn gebracht zult u desavonds kunnen relaxen bij het op-
treden van Jasperina de Jong, die in september start met
een nieuw programma.

Voor diegenen, voor wie er nog twijfels bestonden over het
al of niet deelnemen aan het congres kan nü de keuze tussen
ja en nee niet moeilijk meer zijn.

Ingeval u practicus bent moge ik u een goede raad geven:
zorg tijdig voor een vervanger want dat zal een groot pro-
bleem worden.

De dieren, om welks heil dit hele congres begonnen is, mogen niet zonder dierge-
neeskundige verzorging zitten die elfde en twaalfde oktober. Daar maak ik mij wel
eens zorgen over.

In ieder geval: Tot ziens in Hoorn, waar na een dag vol wetenschap Jasperientje
uw vermoeide geest weer zal opfrissen met haar sprankelende humor.
Wat is dat alles toch mooi geregeld in de natuur !

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde meldden zich de
collegae:

A. Willemse, V. Hervvijnenplantsoen 260, Nieuwegein (Jutphaas).
P. D. Willemsen, Clarastraat 24, \'s-Hertogenbosch.
Mevr. V. M. C. Willemsen-Schieveen, Clarastraat 24, \'s-Hertogenbosch.
S. A. B. I. Wolters, Keizerstraat 33, Utrecht.
Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde werden aange-
nomen de collegae:

J. W. H. Bruggink, Past. Cramerstraat 7, Geesteren.
P. L. H. M. Coenen, Otterstraat 45 bis. Utrecht.
A. E. Houwing, Boskampstraat 11, Tubbergen.
W. L. Keers, Staalstraat 7, Utrecht.
J. E. G. Lutz, Meent 249, Breda.
C. A. A. M. Mol, Godelindeweg la, Hilversum.
G. Molenaar, Dr. Koomansstraat 31, Abcoude.
Joh. Nijhoff, Dopheidelaan 5, Zuidwolde.
A. J. Winter, Drakensteijn 497, Almelo.
Als kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft
het Hoofdbestuur aangenomen:

Bruggink, J. W. H.; 1974; Geesteren (Ov.), Past. Cramerstraat 7; P., ass. bij M. H. Pol.

Coenen, P. L. H. M.; 1974; Utrecht, Otterstraat 45 bis; wnd. D. toev. als lid (194)

Hoenderken, T. H.; 1938; Haren (Gr.), Emmalaan 5; tel. 23 23 79/23 23 87 (bur.). (214)
Hoeve, K. van; 1961; Winterswijk, Spirealaan 186; tel. (05430) 26 12 (bur.); k.d. (214)
Hoftijzer, J.; 1969; Nieuw- en St.-Joosland; tel. (01180) 1 31 18 (prakt.). (215)

Houwing, A. E.; 1974; Tubbergen, Boskampstraat 11; tel. (05493) 665 (privé), 489 (prakt.);

Keers, W. L.; 1974; Utrecht, Staalstraat 7; tel. (030) 71 84 62; D. toev. als lid (222)

Lutz, J. E. G.; 1974; Breda,Meent 249; tel. (01600) 3 97 29; P., ass. bij R A. J. Rops en O.
J. J. de Clerck. toev. als lid (234)

Mol, C. A. A. M.; 1974; Hilversum, Godelindeweg la; tel. (02150) 1 58 84 (privé), 1 76 20
(prakt.); P., ass. bij R. Muller. toev. als lid (237)

Molenaar, G.; 1974; Abcoude, Dr. Koomansstraat 31; tel. (02946) 34 88 (privé), 14 20
(prakt.); P., ass. bij A. Pluimers en S. de Vries. toev. als lid (237)

Nooij, J. R. de; 1974; Gorredijk, Wabbe Wissestrjitte 34; tel. (05133) 23 00; P., ass. bij W.

Nijhoff, Joh.; 1974; Zuidwolde (Dr.), Dopheidelaan 5; tel. (05287) 12 91; P., ass. bij R. J.

Stratum, J. J. W. van; 1952; Maastricht (Heer); tel. (043) 2 68 68 (privé), 2 00 75 (prakt.).

Vencken, J. T.; 1973; Neer(L.), Steegstraat 22a; tel. (04759) 20 09 (privé), 19 80 (prakt.);

Westra, S.; 1968; Oude Wetering (Z.H.), Meerkreuk 9; P., geass. met R. J. Noorduyn. (279)
Winter, A. J.; 1973; Almelo, Drakensteijn 497; tel. (05490) 6 34 93; wnd. D.

H. Ottevanger te Hoorn per 1 april 1974 tot rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vee-
artsenijkundige Dienst.

Eervol ontslag als rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst is
verleend aan:

Wegens de jaarvergadering en het concours in Leeuwarden is besloten het
lustrum een week eerder te houden en wel op 18, 19 en 20 oktober 1974.

J. C. KONING BV
Landelijk agent
Bilthoven - Gezichtslaan - Telefoon O 30 - 78 28 00

MAKROSKOPISCHE ORGAANVERANDERINGEN BIJ DE
MAREKSE ZIEKTE EN OPMERKINGEN BETREFFENDE DE
DIFFERENTIAAL DIAGNOSE T.A.V. LYMFOIDE LEUKOSE

Gross Lesions in Marek\'s Disease and Comments on the Differential Diagnosis from
Lymphoid Leukosis

Een aantal door de acute en klassieke Marekse ziekte makroskopisch veranderde organen en
zenuwen zijn afgebeeld. De auteur wijst niet alleen op de overeenkomsten, maar ook op de
frequent aangetroffen verschillen in makroskopisch aangetaste organen bij de acute en klassieke
vorm van de Marekse ziekte (MZ) enerzijds en bij de lymfoide leukose (LL) anderzijds.
De beschreven veranderingen in organen en zenuwen kunnen met de afbeeldingen dienen als
een eerste hulpmiddel bij de (differentiaal) diagnose MZ of LL.

Illustrations of a number of organs and nerves showing gross lesions due to the acute and
classical forms of Marek\'s disease are presented. Attention is drawn not only to the simi-
larities but also to the differences frequently observed in organs showing gross lesions in the
acute and classical forms of Marek\'s disease (MD) on the one hand and in lymfoid leukosis
(LL) on the other.

The lesions described as occurring in the organs and nerves as well as the illustrations may
serve as an initial aid in the differential diagnosis between MD and LL.

De Marekse Ziekte (MZ) is een zeer
contagieuse lymfoproliferatieve ziekte
bij pluimvee, waarbij zowel in de perife-
re zenuwen als in de viscera neoplasieën
worden gevormd. De verwekker is een
(DNA) virus — het Marek virus — dat
wordt gerekend tot de groep van Her-
pesvirussen (2, 3).

Door B i g g s en medewerkers (1) wor-
den bij MZ zowel klinisch als bij sectie
twee vormen onderscheiden, nl. de acute
Marekse ziekte (AMZ) en de klassieke
Marekse Ziekte (KMZ). Bij AMZ loca-
liseren de veranderingen zich meer in de
viscera, bij KMZ meer in de perifere
zenuwen (4). Naast verschillen worden
echter •—■ vooral histopathologisch ■—
ook overeenkomsten gezien (5).
De lymfoide leukose (LL) is eveneens
een lymfo-proliferatieve ziekte, hierbij
worden echter alleen in de viscera tu-
moren gevonden. De verwekkers van
deze ziekte zijn (RNA) virussen, die be-
horen tot de groep Leuko- of Oncorna-
virussen (6a). Naast LL tumoren komen
ook andere, duidelijk hiervan afwijkende
gezwellen voor bij met leukose virussen
geïnfecteerde dieren. Het optreden hier-
van in de praktijk is echter zo zeldzaam
dat van een bespreking wordt afgezien.
Zowel MZ als LL worden om een aan-
tal (vnl. historische en practische) rede-
nen nog steeds beschouwd als ziekten
van één complex, het aviair leukose
complex (ALC). Behalve dat beide
ziekten door verschillende virussen wor-
den veroorzaakt, blijkt uit virologisch en
epidemiologisch onderzoek dat de infec-
tie bij MZ uitsluitend plaatsvindt via
horizontale transmissie (8) en bij LL
voornamelijk door verticale virustrans-
missie (nog niet gepubliceerde waarne-
mingen).

Algemene ervaring is dat de bij beide
ziekten in de viscera voorkomende ge-
zwellen macroscopisch grote overeen-
komsten demonstreren en derhalve een
differentiaal diagnose bemoeilijken.
Het is duidelijk dat, sinds een vaccin
tegen MZ beschikbaar is, pluimveehou-
ders sterk geïnteresseerd zijn in een

1 Drs. H. J. L. Maas, CO-TNO Afdeling Diergeneeskunde, Werkgroep Leukose bij Pluim-
vee, p/a Centraal Diergeneeskundig Instituut, Houtribweg 39, Lelystad.

juiste diagnose bij het optreden van één
der beide ziekten in hun koppels. Bij-
voorbeeld als sterfte optreedt in een pas
leggende koppel MZ-gevaccineerde die-
ren, waarbij de zichtbare viscerale afwij-
kingen doen denken aan MZ of LL.
Bij de differentiaal diagnostiek is de be-
schikking over een uitvoerige anamnese
van groot belang. Informatie over de
leeftijd waarop de eerste ziekteverschijn-
selen optraden, de sterfte per dag of
per week, het dagelijks water- en voe-
derverbruik, het begin van de eiproduc-
tie bij leggende dieren, de eiproductie
per opgehokte hen, de Marek vaccinatie
status, etc., mag daarbij niet ontbreken.
In het onderstaande artikel zullen daar-
om 1° de makroskopische veranderin-
gen bij AMZ, KMZ en LL met een aan-
tal foto\'s worden verduidelijkt en 2° de
verschillende organen worden bespro-
ken, die frequent bij MZ resp. LL ma-
kroskopisch zijn aangetast.

De hiervolgende afgebeelde veranderde
organen en zenuwen zijn voor het me-
rendeel afkomstig van dieren uit kop-
pels waarin AMZ, KMZ of LL in op-
tima forma heersten.

Foto 1. Acute Marekse Ziekte: slachtkuiken (Cornish x White Rock), 6 weken oud, de nor-
maal uitziende organen zijn verwijderd.

Plate 1. Acute Marek\'s disease. Six-week broiler (Cornish x White Rock), the organs present-
ing a normal appearance have been removed.
Heart and ovary: obvious neoplastic changes.

l-oto 2. Acute Marekse Ziekte: slachtkuiken (Cornish x White Rock), 6\'/< week oud.
Spieren: in de rechter m. pectoralis superficialis twee zeer duidelijk frominerende, nodulaire
tumoren.

l\'late 2. Acute Marek\'s disease. Six-and-a-half-week broiler (Cornish x While Rock),
.Muscles: two protruding nodular tumours in right superficial pectoral muscle.

1\'oto 3. Acute Marekse Ziekte: slachtkuiken (Cornish x White Rock), 6 weken oud.
Spieren: vele prominerende ovaalvormige gezwellen van sterk variërende omvang in de horst-
spieren (zie pijlen),

l\'late 3, Acute Marek\'s disease. Six-week broiler (Cornish x White Rock),
Muscles: a large number of oval tumours varying markedly in size in pectoral muscles (ar-
rows).

I\'oto 4. Acute Marekse Ziekte: slachtkuikenmoederdier (White Rock), 16 weken oud.
Spieren: streepvormige gezwellen in de borstspieren.

l\'late 4, Acute Marek\'s disease. Sixteen-week broiler mother (White Rock),
Muscles: linear tumour distribution in pectoral muscles.

Foto 5. Acute Marekse Ziekte: jonge hennen (Witte Leghorn), 14 weken oud,
Kliermagen: links duidelijk vergroot, rechts niet veranderd.

Plate 5. Acute Marek\'s disease. Fourteen-week pullets (White Leghorn).
Provcntriculi: the left is markedly enlarged: the right of normal size.

Bursa en ovarium: sterk vergrote persisterende bursa Fabricius; sterk veranderd en vergroot
ovarium.

Bursa and ovary: markedly enlarged persistent bursa of Fabricius; enlarged ovary showing
marked changes.

Foto 6. Acute Marekse Ziekte: kuikens (Witte Leghorn), 10 weken oud.
Ovaria: links duidelijk vergroot (lobair ospect), rechts niet veranderd.

Plate 6. Acute Marek\'s disease. Ten-week chicken (White Leghorn).
Ovaries: the left is markedly enlarged; the right of normal size.

Ovarium: in de loop van het ziekteproces neemt het orgaan in omvang toe, er ontstaat een

Ovary: increase in size during the course of the disease, produces a cauliflower-like appearance.

Lever en hart: lever niet vergroot, enkele solitaire tumoren; hart met omvangrijke myocardiale

Liver and heart: liver not enlarged, a few solitary tumours; heart shows a large myocardial
lymphoid tumour.

Foto 9. Acute Marekse Ziekte: jonge hennen (Witte Leghorn), 15 weken oud.
Levers: twee veranderde levers (links en rechts), en een niet afwijkend exemplaar (midden
boven). De duidelijk gezwollen lever links vertoont slechts enkele kleine lymfoide foei (zie pij-
len), de weinig vergrote lever rechts is bezet met neoplasieën van uiteenlopende grootte.

Livers: two pathological livers. On the left is a markedly enlarged liver with only a few small
lymphoid lesions (arrows) while on the right is a slightly enlarged liver studded with lymphoid
deposits of varying size. The central liver is normal.

Foto 10. Lymfoide leukose: hen (Witte Leghorn), 30 weken oud.
Lever: diffuus vergroot, dichtbezet met kleine lymfoide haardjes.

Plate 10. Lymphoid leukosis. Thirty-week hen (White Leghorn),
Liver: diffusely enlarged, densely studded ivith small lymphoid lesions.

Foto 12. Klassieke Marekse Ziekte: hen {Witte Leghorn x Rhode Island Red), 23 weken oud.
Zenuwen: sterke omvangstoename rechter plexus ischiadicus.

Plate 12. Classical Marek\'s disease. Twenty-three-week hen (White Leghorn x Rhode Island
Red).

Foto 13. Klassieke Marekse Ziekte: hen (Witte Leghorn), 26 weken oud.
Zenuwen: sterke omvangstoename linker plexus brachialis.

l\'late 13. Classical Marek\'s disease. Twenty-six week hen (White Leghorn).
Nerves: marked enlargement of left brachial plexus.

Foto 14. Klassieke Marekse Ziekte: hen (Witte Leghorn x Rhode Island Red), 23 weken oud.
Zenuwen: nerviis vagus, locaal verdikt (zie pijlen).

l\'late 14. Classical Marek\'s disease. Twenty-three-week hen (White Leghorn x Rhode Island
Red),

Zenuwen: trunci sympathici; niet veranderde grensstrengen gelegen aan beide zijden van de
werverkolom (zie pijlen).

.Verves: unchanged .sympathetic trunks on either side of spinal column (arrows).
Foto 16. Klassieke Marekse Ziekte: haan (Cornish), 26 weken oud.

Zenuwen: trunci sympathici; vrijwel over de hele lengte verdikte grensstrengen (zie pijlen; ver-
gelijk foto 15); ook de plexi ischiadici zijn verdikt.

Nerves: thickening of sympathetic trunks in almost their entire lengths (arrows; compare Plate
15); the ischiadic plexuses are also thickened.

Ovarium, mesenterium en eileider: sterk veranderd ovarium; ei in eileider, indicatie voor de
snelle tumorgroei in ovarium; mesenterium geheel bezet met lymjoide tumoren.

Ovary, mesentery and oviduct: ovary showing marked changes; egg in oviduct, evidence of
rapid growth of tumour in ovary; mesentery studded throughout with lymphoid deposits.

Zichtbare neoplastische veranderingen
aan hart en ovarium (foto 1) worden
bij AMZ frequent opgemerkt. Bij KMZ
is het ovarium wel vaak aangetast,
maar komen veranderingen aan het hart
weinig voor. Ook bij LL is het ovarium
makroskopisch vaak veranderd cn liet
hart minder frequent.
Duidelijk zichtbare gezwellen in borst
en/of pootspiercn zijn bij AMZ geen
ongewoon \\\'erschijnsel. De Lumoren kun-
nen uiteenlopende vormen hebben, nodu-
lair (rond, ovaal, langwerpig) of dif-
fuus (streepvormig).
De grootte, het aantal en de localisatie
van deze nieuwvormingen kan eveneens
sterk variëren (foto 2, 3 en 4). Het
spontaan voorkomen \\\'an multipele dui-
delijk omschre\\\'en spiergezwellen bij LL
is zeldzaam, zodat in dergelijke geval-
len eerder aan Marek mag worden ge-
dacht.

De kliermaag is bij ,\\MZ dikwijls, bij
KMZ zelden \\\'eranderd. Een verander-
de proventriculus is \\eelal duidelijk te
onderscheiden van een niet veranderde
(foto 5). Bij LL worden kliermagen
slechts bij h.or!;e uitzondering makrosko-
pisch bij het ziekteproces betrokken. Een
duidelijk veranderde kliermaag mag der-
halve als een eerste indicatie voor Marek
worden aangemerkt.
Het ovarium is zowel bij AMZ als bij
KMZ vaak duidelijk zichtbaar veran-
derd: dit is echter ook het geval bij
LL.

Naarmate bij MZ zieke dieren langer
blijven leven worden de ovariële afwij-
kingen makroskopisch steeds duidelij-
ker. De oppervlakte van het orgaan ver-
andert in de loop \\-an het proces van
vrijwel glad tot sterk lobair, terwijl ook
de grootte gestadig toeneemt (foto 61.
De consistentie van het afwijkende ova-
rium wordt steeds vaster tot een bepaal-
de (maximale?) omvang is bereikt, daar
na weer zachter. Intussen is het nor-
male ovariële weefsel vrijwel geheel
door tumorweefsel ver\\\'angen.
Dieren met zulke afwijkingen verkeren
meestal in een eindfase. Het ovarium
krijgt dan door de omvangsvergroting en
de grauwgrijze kleur een typisch „bloem-
kool" aspect (foto 7).
Vergeleken met MZ is een door LL
aangepast o\\\'arium (foto 17) makrosko-
pisch meestal niet minder sterk veran-
derd, de omvangstoename daarentegen
is veelal minder groot en de consisten-
tie doorgaans zachter, terwijl het ,,bloem-
kool" aspect ontbreekt.
In de praktijk echter zijn deze verschil-
len niet zo duidelijk. Een veranderd ova-
rium heeft daarom, makroskopisch be-
zien. bij de differentiaal diagnose tussen
MZ en LL slechts een ondergeschikte
betekenis. De veranderingen zijn wèl be-
langrijk als een eerste indicatie \\-oor het
voorkomen van een ziekte behorende tot
het ALC.

Een door lymfoide accumulaties vergroot
hart heeft voor de differentiaal diagnose
slechts dubieuze waarde. De indruk be-
staat dat bij bepaalde AMZ ge\\allen
het hart zeer frequent betrokken is.
Meer dan een aanwijzing voor een mo-
gelijke MZ en dan alleen nog maar bij
dieren jonger dan 18 weken, mag dit o.i.
echter niet zijn (foto 1 en 8).
De lever is bij .\\MZ makroskopisch min-
der vaak betrokken dan bij LL. Indien
de lever door .\'\\MZ \\-eranderd is, ziet
men veelal een klein aantal, solitair ge-
legen en duidelijk zichtbare nodulaire
tumoren in een weinig vergroot orgaan
(foto 8).

Op deze regel bestaan echter zeer \\eel
uitzonderingen. Naast levers met een
groot aantal duidelijk zichtbare, in
grootte sterk variërende lymfoide haar-
den (foto 9. rechts) komen ook gezwol-
len exemplaren met een klein aantal
nauwelijks zichtbare lymfoide foei \\oor
(foto 9," links).

Bij LL is de lever vaak sterk diffiuis
vergroot en de gehele oppervlakte zo-
danig met milliaire lymfoide foei bezet,
dat het orgaan een grijs aspect verkrijgt
(foto 10). Ook op deze regel komen ech-
ter veel uitzonderingen voor.
Een neoplastisch veranderde lever als
enig kenmerk, is voor de macroscopische
differentiaal diagnose tussen MZ en LL
van weinig waarde. Indien echter daar-
naast ook andere organen zijn veran-

derd, kan de lever wèl van belang zijn.
Wanneer b.v. de milt (en eventueel an-
dere viscerale organen) en vooral de
bursa duidelijk zijn vergroot bij dieren
ouder dan 18 weken, kan de combina-
tie met de leververanderingen een dui-
delijke indicatie zijn voor LL.
De bursa is een tussen de wervelkolom
en de cloaca retroperitoneaal gelegen,
ovaal-rond orgaan. Het is d.m.v. een
korte steel verbonden met de cloaca.
.\\natomisch bezien heeft de bursa een
kleine centrale holte, bekleed met in de
lengte lopende epitheelplooien. Na het
uitkomen van het kuiken neemt de om-
vang snel toe. De maximale grootte
(,,knikker" ) wordt, afhankelijk van ras
en geslacht, bereikt op een leeftijd van
6 tot 10 weken. Daarna treedt atrofie op,
die bij het begin van de legperiode vol-
ledig is.

Op een leeftijd van 10 tot 20 weken is
bij MZ aan de bursa makroskopisch
meestal weinig bijzonders op te tner-
ken. Soms is bij voorzichtig openen te
zien, dat alle plicae wat gezwollen zijn,
doch dit komt niet vaak voor.
Bij LL is de bursa op een leeftijd van
18 weken of meer in een aantal geval-
len duidelijk vergroot, hoewel het or-
gaan op die leeftijd normaliter al klein
had moeten zijn (atrofie). Bij het
openen is dan te zien dat slechts een of
maar enkele plooien duidelijk gezwol-
len zijn. De omvang \\an deze plicae is
dan zo toegenomen dat van de andere
weinig of niets meer te zien is: het or-
gaan presenteert zich als een tumor.
Naast zwellingen \\an een of meerdere
plicae komen ook wel bloedingen voor.
welke bij het doorsnijden van de bursa te
zien zijn. De waarde van de bursa ver-
anderingen bij de differentiaal diagno-
se tussen MZ en LL neemt toe met de
leeftijd van het dier. De makroskopische
beoordeling van een grootteverandering
op een leeftijd van 10 tot 18 weken
moet met zeer \\\'eel reserve worden be-
schouwd. Normaliter varieert nl. de om-
vang van een bursa in die leeftijdspe-
riode ook fysiologisch al sterk, er treedt
immers atrofie op die bij het ene dier
sneller verloopt dan bij het andere.

Een duidelijk vergrote bursa bij dieren
op legrijpe leeftijd (foto 11), waarbij
normaliter de bursa reeds geatrofieerd
zou moeten zijn, mag als een indicatie
voor LL beschouwd worden (9).
•Amerikaanse onderzoekers wijzen erop
dat bij aan LL lijdende dieren \\an 24
weken of ouder steeds grotere of klei-
nere restanten van de bursa moeten zijn
te vinden (7). Onze ervaringen zijn
hieraan niet geheel gelijk. In vele onder-
zochte dieren uit legrijpe koppels, waar-
in LL was opgetreden, konden geen res-
ten van de bursa meer worden terugge-
\\onden.

Oculaire veranderingen (irido-cyclitis)
zijn een duidelijke indicatie voor MZ,
doch worden meestal pas opgemerkt
wanneer ook andere symptomen (o.a.
verlamming) manifest zijn geworden.
Huidveranderingen (folliculitis) duiden
eveneens op MZ, maar zijn pas goed
zichtbaar als de veren zijn verwijderd
(slachterij).

De beide veranderingen (oog en huid)
zijn evident en kunnen - - indien aan-
wezig — gemakkelijk worden vastgesteld.
Een nadere bespreking wordt daarom
overbodig geacht.

Makroskopische veranderingen in hei
perifere zenuwstelsel treden uitsluitend
op bij MZ, nooit bij LL. Bij KMZ wor-
den ze veel vaker gezien dan bij .\\MZ.
De veranderingen variëren sterk in in-
tensiteit; behalve omvangsvermeerdering
(foto 12 en 13), kan ook een verlies \\\'an
dwarsstreping en een lichte verkleuring
van de aangetaste zenuwen optreden.
Bij sectie kan door de verborgen ligging
van het perifere zenuwstelsel slechts een
klein deel ervan aan een makroskopische
inspectie worden onderworpen. Met het
oog op de differentiaal diagnose moet
daarom steeds een zo groot mogelijk
aantal zenuwen routinegewijs worden
gecontroleerd. Bij voorkeur de nervi
ischiadici, de plexi hunbosacrales, de
plexi bracheales, de nervi vagi (foto 14),
de nervi intercostales en de zenuwen in
het mesenterium (met name de plexus
coeliacus).

Bij het uitvoeren van secties wordt door-
gaans weinig gelet op de beiden grens-

strengen (trunci syinpathici), ondanks de
\\rij eeinoudig te inspecteren ligging
(loto 15). Makroskopische veranderingen
kunnen echter wèl voorkomen (foto 16).
Zoals reeds is aangegeven werden ma-
kroskopisch veranderde perifere zenuwen
uitsluitend liij MZ aangetroffen; ze zijn
derhalve een duidelijke indicatie \\-oor
MZ. Omgekeerd echter zijn niet-\\eran-
dcrde zenuwen géén aanwijzing \\oor LL,
omdat dit meestal ook hij .AMZ het ge-
val is.

L\'it bovenstaande konu naar voren dat
niakroKkopisch bij MZ en LL naast de-
zelfde. ook verschillende organen bij het
ziekteproces kimnen worden betrokken.

Hel is echter bekend dat per ziek indi-
\\idu meestal maar een klein aantal or-
ganen zichtbaar is \\eranderd. Daarom
zal - \\\'ooral in de praktijk — een groot
aantal dieren per koppel onderzocht
moeten worden om een indruk te krij-
gen welke organen bij N\'oorkeiu\' zijn \\\'er-
anderd.

LHt dit gege\\en kan dan al vaak een
indicatie MZ of LL worden \\erkregen.
Een aantal aanwijzingen die in dit ver-
band bij de differentiaal diagnose kim-
iien worden gebruikt, zijn samengevat
in tabel 1. In gex-allen \\\'an twijfel zal
een aanvullend histopathologisch onder-
zoek noodzakelijk zijn (6).

Tabel I. Aanwijzingen voor de differentiaal diagnose bij acute Marekse Ziekte, klassieke

\') De waarderingen ..frequent". ..minder vaak", ,,zelden" en ,,nooit" zijzi uiteraard relatief

011 vormen slechts praklisdic aanwijzingen.
-) X\'rijwel alleen tc zien in de slachterij.

Voor de vervaardiging van de foto\'s betuigt
de auteur zijn dank aan de heer J. v a n T i 1-
b u r g van de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee tc Doorn en aan de heren VV. Koster
on J. Lokker van het Centraal Diergenees-
kundig Instituut res]). te Rotterdam cn Lely-
stad.

L Biggs, P. M., Purchase, H. G., Bee, B. R. and Dalton, P. J.: Preliminary Re-
port on Acute Marek\'s Disease (Fowl paralysis) in Great Britain. Vet. Rec., 77, 1339,
(1965).

2. C h u r c h i 1, A. E. and Biggs, P. M.: Agent of Marek\'s Disease in tissue culture. Na-
ture, 215, 528, (1967).

3. C h u r c h i 1 1, .A.. E.: Herpes type virus isolated in cell culture from tumors of chicken
with Marek\'s Disease I. Studies in celcultures. /. Natl. Cane. Inst., 41, 939, (1968).

4. Maas, H. J. L., B ij 1 e n g a, G. en Rispens, B. H.: Acute Marekse ziekte, I; termi-
nologie, klassificatie en voorkomen. Tijdschr. Diergeneesk., 93, 1647, (1968).

5. Maas, H. J. L., B ij 1 e n g a, G. en Rispens, B. H.: Acute Marekse ziekte, II; symp-
tomen en pathologie. Tijdschr. Diergeneesk., 95, 351, (1970).

6. Maas, H. J. L.: Mikroskopische orgaanveranderingen bij de Marekse ziekte en enkele
opmerkingen aangaande de differentiaal diagnose t.a.v. lymphoïde leukose. Tijdschr. Dier-
geneesk., 1973 (in druk).

6a. M e 1 n i c k, J. L.: Classification and nomenclature of viruses. Progr. Med. Virol., 16,
337, (1973).

8. Rispens, B. H., Vloten, J. van and Maas, H. J. L.: Some virological and sero-
logical observations in Marek\'s disease. Brit. Vet. ]., 125, 445, (1969).

9. S i c c a r d i, F. J. and B u r m e s t e r, B. R.: The differential diagnosis of lymphoid leu-
kosis and Marek\'s Disease. A.R.S., USDA., Bull., 1412, 1, (1970).

10. W i 1 n e r, B. I.: Other RNA-enveloped viruses. In: A classification of the Major groups
of human and other animal viruses. 4ed. Burgess Publishing Company, Minneapolis,
Minn., 8, 83, (1969).

MIKROSKOPISCHE ORGAANVERANDERINGEN BIJ MA-
REKSE ZIEKTE EN LYMFOIDE LEUKOSE; ENKELE OP-
MERKINGEN BETREFFENDE DE DIFFERENTIAAL DIAG-
NOSE

Microscopical Lesions of Marek\'s Disease and Lymphoid Leukosis. Comments on
the Differential Diagnosis

Een aantal door de Marekse Ziekte (MZ) en Lyinfoide Leukose (LL) veroorzaakte mikro-
skopisch veranderde viscera en zenuwen worden afgebeeld en beschreven. De auteur bespreekt
enkele specifieke mikroskopische lynifoide orgaanlaesics en wijst o.a. op de vooriianielijk bij MZ
\\-oorkomende heterogene (kleine, middelgrote en grote) en op de vooral bij LL optredende
homogene (grote of blastachtige) lymfoide celpopulaties. Verder wordt op het uitsluitend bij
MZ voorkomen van neurale veranderingen geattendeerd. De afgebeelde en beschreven verande-
ringen kunnen als leidraad fungeren bij de differentiaal diagnose MZ of LL.

Microscopical lesions of the viscera and nerves, caused by Marek\'s disease (MD) and lymphoid
leukosis (LL) are shown and described. Some of the specific microscopical lesions of lymphoid
organs are discussed, attention being drawn to the mixed (small, medium-sized and large)
lymphoid cell pojjulations occurring mainly in MD and the uniform (large or blast-like)
lymphoid cell populations occurring particularly in LL. .Also, the fact that neural changes only
occur in MD is stressed. The lesions shown and described may serve as a guide in differentiat-
ing MD and LL.

De twee meest bekende oncogene \\irus- gische betekenis, omdat toen één causaal
ziekten bij pluimx-ee zijn de Marekse agens voor alle uiteenlopende tumor-
ziekte (MZ) en de lymphoide leukose \\-ormeii werd verondersteld. Dit kwam
(LL), beide ingedeeld bij het Aviair doordat in de loop van de tijd bij trans-
Leukose Complex (.ALCl. Deze samen- missieexperimenten met hetzelfde virus-
voeging is het gevolg geweest van on- isolaat niet alleen ver.scheidene tumor-
juiste interpretaties \\\'an experimentele vormen bij dieren uit één koppel werden
infecties in het verleden. Uit deze proe- waargenomen, maar soms zelfs meerde-
\\cn bleek nl., dat de k-ukose\\irussen bij re \\-ormen bij één kip (15. 16, 17, 20,
kippen een wijd oncogeen spectrum ont- 21). Dat in deze periode de aparte rol
plooiden. Tiet grote aantal in de litera- \\an MZ niet werd opgemerkt is niet
tuur beschreven patholoog-anatomisch verwonderlijk, omdat de voor de infec-
zccr uiteenlopende veranderingen ge- tie-experiinentcn gebruikte celvrije vi-
luigt hiervan. Enkele voorbeelden zijn rusfiltraten of tiunorsuspensies géén,
lymphomatose. erythroblastose. myelo- resp. zeer weinig Marekvirus be\\\'atten
blastose, niyelocytoniatose, granuloblas- (13 I. Bovendien konden (met uitzonde-
tose en sarcomatose (1. 24). Deze ver- ring van de neurale vorm) tussen Ma-
.scheidcnheid in pathologische expressie rekse ziekte en lymphoide leukose noch
was bovendien aanleiding voor het ver- makroskopisch noch mikroskopisch gro-
schijnen van steeds nieuwe indelingen te verschillen worden opgemerkt, terwijl
\\an dit ziektecomplex (1, 14. 23, 33 deze tussen LL en de andere bovenge-
etc.). De eerste waren uitsluitend geba- noemde afwijkingen wèl bleken te be-
seerd op histopathologische gegevens; de staan.

1 Drs. H. J. L. Maas, CO-TNO .Afdeling Diergeneeskunde, Werkgroep Leukose bij Pluim-
vee, p/a Centraal Diergeneeskundig Instituut, Houtribweg 39, Lelystad.

De na 1960 bij het leukoseonderzoek ge-
introduceerde nieuwe virologische tech-
nieken (RTF-test, Cofal-test, immuno-
fluorescentie, NP celactivatietest). waar-
bij het gebruik van weefselcultures
essentieel is, hebben geleid tot de isola-
tie, c.q. herkenning, klassificatie en sub-
klassificatie van de grote groep der avi-
aire leukosevirussen én tot de isolatie
van een celgebonden marekvirus.
Een en ander is aanleiding geweest tot
een drastische wijziging van bovenge-
noemde opvattingen. Gebleken is nl. dat
het .Aviair Leukose Complex twee prin-
cipieel verschillende groepen ziektever-
wekkers omvat. De eerste groep (veroor-
zakers van de „Aviaire Leukose") wordt
ingedeeld bij de groep van Leuko- of
Oncornavirussen; de tweede (veroorza-
kers van de Marekse ziekte) is bij de
Herpesvirussen (DNA) ondergebracht
(28a).

Het eerder genoemde brede oncogene
spectrum moet voornamelijk worden
toegeschreven aan de interactie tussen
virussen uit de eerste groep en hun gast-
heer. De tweede groep virussen geeft
namelijk patholoog-anatomisch een veel
minder variërende respons.
De makro- en mikroskopische verande-
ringen worden in beide gevallen bepaald
door de virusconcentratie, door de viru-
lentie en door het pluripotente differen-
tiatievermogen van het geïnfecteerde
reticulumweefsel.

Meer gericht histologisch onderzoek van
gezonde en experimenteel besmette die-
ren kon nu worden uitgevoerd dankzij de
nieuwe virologische technieken en de in
gebruikneming van betere proefdieriso-
latoren. Hierbij bleek dat onder bepaal-
de omstandigheden een onderscheid is
te maken tussen de mikroskopische lae-
sies van MZ en van LL. Vooral het on-
derzoek van B i g g s en P a y n e (4) en
Payne en Biggs (32) is in dit op-
zicht van belang geweest. Hun aanwij-
zigingen gevoegd bij die van B u r m e s-
t e r en med., (7, 8), B u r m e s t e r en
F r e d r i c k s O n (9), F r e d r i c k s o n
en med. (18), W i g h t (36), L ö 1 i g e r
(26),Calnek (ll),Horiuchi (22),
Yamagiwa en med. (37), Fuji-
moto (19) en Beyer en Vogel (2),
van wie sommigen met materiaal uit de
praktijk en anderen met materiaal uit
nauwkeurig gecontroleerde proeven
hebben gewerkt, zijn aanleiding ge-
weest voor de opvatting dat MZ en LL
in de praktijk de voornaamste exponen-
ten zijn van het ALC en dat tussen deze
twee ziektevormen zowel in de distribu-
tie van makroskopische viscerale ver-
anderingen, als in de mikroskopische or-
gaanlaesies verschillen bestaan.
De andere, reeds genoemde, ziektebeel-
den komen onder veldomstandigheden
niet of slechts sporadisch voor en zijn
derhalve voor de praktijkdiagnostiek
van ondergeschikte betekenis. Hun his-
tologische kenmerken zijn daarbij zo af-
wijkend dat een verwisseling met LL of
MZ vrijwel uitgesloten is. In dit artikel
zal hieraan dan ook geen verdere aan-
dacht worden besteed.
Volledigheidshalve dient te worden ver-
meld dat een aantal onderzoekers (4, 6,
12, 25, 30, 35) reeds geruime tijd vóór-
dat het onderscheid tussen MZ en LL vi-
rologisch was aangetoond, op grond van
experimentele en praktijkgegevens aan
de Marekse ziekte een aparte plaats (al
dan niet) binnen het ALC hebben toe-
gekend.

De gevonden verschillen in etiologie
tussen MZ en LL zijn uiteraard weer
aanleiding geweest voor het opstellen
van nieuwe indelingen. De algemene
aanduiding ALC, die één causaal agens
suggereert, dus in principe onjuist is,
wordt om utiliteitsredenen door de
meeste onderzoekers echter nog gehand-
haafd. De meeste van deze nieuwe
.\\LC-scheraa\'s kenmerken zich door een
indeling in twee groepen, a) Marekse
ziekte en b) aviaire leukose/sarcoma tu-
moren. Elke groep heeft weer een ol
meerdere subindelingen, waarin de op-
steller de voor hem belangrijke essentia-
ha opneemt. In verband met het streven
naar een uniforme terminologie en klas-
sificatie van het ALC zal in dit artikel
zoveel mogelijk de door Biggs en
Payne (5) opgestelde indeling en no-
menclatuur worden gebruikt. Geïnteres-
seerden worden verwezen naar andere

recente indelingen o.a. van C a ni p-
b e 11 (12), B u rm e s t e r en Witter
(10), Löliger (26, 21), H e 1 ni-
b o 1 d t en F r e d r i c k s o n (21a), Y a -
in a g i w a en med. (38 j en M 1 a d c -
n o en med. (29).

In een voorgaand artikel van Maas
(28) zijn reeds een aantal door .XMZ
en KMZ makroskopisch veranderde or-
ganen en zenuwen afgebeeld (n.b. AMZ
-I- KMZ = MZ). Verder werd gewezen
op de grote macroskopische gelijkenis
van viscerale tumoren bij MZ en LL en
werd besproken welke organen meer bij
MZ en welke meer bij LL zichtbaar wa-
ren \\eranderd. De conclusie was, dat
\\-oor de differentiaal diagnose LL/MZ
in de praktijk vaak volstaan kan worden
met een uitvoerige anamnese in combi-
natie met de bij sectie verkregen gege-
vens (distributie van zichtbare orgaan-
veranderingen in meerdere dieren).
Desondanks blijkt in een aantal geval-
len m.b.v. deze criteria een differentia-
tie tussen de beide ziekten niet mogelijk;
b.v. wanneer in een pas leggende kop-
pel alleen lymfoide gezwellen voorko-
men in die organen, die zich niet voor
de differentiaal diagnose MZ/LL lenen.
In zulke gevallen is aanvullend histo-
pathologisch ondereoek van organen en
zenuwen geboden.

In het onderstaande artikel zullen daar-
om een aantal inikroskopi.sclie laesies
worden afgebeeld en besproken, die fre-
quent voorkomen bij gevallen \\an resp.
AMZ, KMZ en LL in de praktijk.
Hen bespreking \\an MZ laesies in het
centrale zenuwstelsel paste niet binnen
de opzet van dit artikel, omdat in de
praktijk hiernaar slechts zelden een on-
derzoek wordt ingesteld (tijdrovende sec-
tie). Bovendien wordt aan de specificiteit
van de mikroskopische hersenlaesies bij
MZ voor de diagnose getwijfeld; de
veranderingen worden nl. ook aange-
troffen bij een groot aantal klinisch ge-
zonde dieren (36).

Voor het histologisch onderzoek werden stuk-
jes orgaanweefsel gefi.xeerd in een neutrale
4% formaline oplossing en stukjes zenuw-
weefsel in een verzadigde oplossing van subli-
maat met 8% formaline en 1,6% ijsazijn
(vloeistof van Stieve). Na dehydratie in een
alcoholreeks van stijgend percentage, werden
dc wecfselstukjes in paraplast ingebed en ver-
volgens tot coupes .gesneden (4 /x)- De prepa-
raten werden gekleurd met haemaluin-eosine
(HE) of door zilverimpregnatie. De coupes
werden uitsluitend vervaardigd van organen
en zenuwen van kort tevoren afgemaakte en
ontblocde kippen uit koppels, waarin één der
beide ziekten (MZ of LL) manifest geworden

De verschillen tussen de mikroskopische
veranderingen in de \\iscerale organen
bij MZ en LL kunnen zeer in het alge-
meen als volgt worden beschreven:
MZ (AMZ ! KMZ) in de organen
wordt mikroskopisch gepresenteerd
door lymfoide cel-velden \\an vari-
ërende omvang en door de aanw^ezigheid
van reticulum cellen. De lymphoide vel-
den bestaan uit kernen en cellen, die qua
vorm, grootte en kleurbaarheid duide-
lijk variëren.

LL kenmerkt zich door hinfoide neo-
plasieën, bestaande uit kernen en cellen
die qua \\orm, grootte en kleurbaarheid
onderling een op\\allende gelijkenis ver-
tonen.

Een markant mikroskopisch verschil tus-
sen MZ en LL is verder het uitsluitend
bij MZ optreden \\\'an lymfoide accu-
mulaties in het perifere zenuwstelsel.
Bij MZ wordt behalve het l)mfoide
weefsel vaak ook het stroma betrokken,
wat N\'ooral bij nodulair gevormde neo-
plasieën duidelijk is door een vaak
zichtbare toename van argyrofiele ve-
zels binnen de gezwellen.
Bij LL is dit niet of nauwelijks het ge-
val, maar ziet men veelal om de tumor
een verdichting \\an reticulinevezels
ontstaan (kapselvorming).
Het voorgaande wordt m.b.v. de hier-
onder afgebeelde foto\'s zoveel mogelijk
\\erduidelijkt; waar nodig zal bij de be-
schrijving nader op bijzonderheden wor-
den ingegaan.

In het vrijwel onveranderde orgaan zijn behalve primaire, secundaire en tertiaire follikels (a)
ook een postovulatoire follikel (b) en 2 atretische follikels (c) te zien. In het stroma een rond
lymfoid hyperplasiehaardje (zie pijl). H.E., x 15.

Primary, secondary and tertiary follicles (a), one postovulatory follicle (b) and two atretic
follicles (c) are to be seen in the virtually unchanged organ. A round lymphoid hyperplastic
lesion (arrow) is perceptible in the stroma. Staining with H. and E., x 15.

Het hyperplasie haardje bestaat vnl. uit sterk basofiel gekleurde lymfoide cellen en heeft geen
bindweefselkapseltje. Waarschijnlijk een „vroege" MZ laesie. In het stroma komen naast niet
en wel gevulde capillairen en lymfvaten ook verspreid liggende groepjes heterofiele granulo-
cyten voor. H.E., x 60.

The hyper plastic lesion is composed of lymphoid cells showing deep basophilic staining, and
has no fibrous capsule. Probably an "early" lesion of Marek\'s disease. In addition to capillaries
containing blood or not and lymphatic vessels, scattered groups of heterophilic granulocytes are
seen in the stroma. H. and E., x 60.

llet stroma is vrijwel volledig vervangen door lymfoide cellen. Door de lymfoide accumulaties
zijn slechts een klein aantal, ver van elkaar gelegen follikels overgebleven. Verspreid in het
ovarium komen roze gekleurde amyloide neerslagen voor (zie pijl). H.E., x 60.

The stroma has been almost completely replaced by lymphoid cells. As a result of these
lymphoid accumulations, only a small number of follicles, situated widely apart, remain. Pink-
coloured amyloid deposits are scattered throughout the ovary (arrow). H. and E,, x 60.

Het stroma is, evenals bij foto 3, vrijwel volledig vervangen door lymfoide cellen. Behalve 2
atretische follikels zijn een aantal duidelijk overvulde capillairen zichtbaar. H.E., x 15.

The stroma, like that in Plate 3, has been almost replaced by lymphoid cells. Besides two atretic
follicles, a number of markedly engorged capillaries are visible. H. and E., x 15.

Een dwarsdoorsnede van een lymfoide tumor in de m. pectoralis superficialis. De intensiteit
van de donkere gedeelten op de foto hangt samen met het aantal lymfoide cellen per opper-
vlakte eenheid en hun chromatine rijkdom. Duidelijk is te zien dat de tumor zich vnl. via de
interstitiële ruimten tussen de spiervezels uitbreidt. H.E., x 7,5.

Transverse section of a lymphoid tumour in the superficial pectoral muscle. The intensity of
the dark areas in the sections varies with the nutnber of lymphoid cells per unit area and the
amount of chromatin they contain. It is plainly apparent that the tumour grows mainly along
the interstitial spaces between the muscle fibres. H. and E., x 7.5.
Foto 6. Marekse ziekte: Spier, detail foto 5.

De tumor bestaat uit een groot aantal soms confluerende, lymfoide accumulaties. Sommige
worden gemarkeerd door concentrisch gerangschikte, dicht op elkaar gelegen lymfoide cellen.
De vooral marginaal in de tumor voorkomende kleine, ronde of ovale heldere plekjes worden
gevormd door spierfragrnenten. De overal in het tumorgebied voorkomende opvallend don-
kere fjlekjes zijn met erythrocyten overvulde capillairen (zie pijlen).

De linkerhelft van de foto demonstreert hoe de lymfoide infiltratie in het omliggende spier-
weefsel plaatsvindt (rnikroskopisch geen scherp omschreven geval, makroskopisch wel). H.E.,
X 40.

The tumour consists of a large number of sometimes confluent lymphoid accumulations. Some
are marked by concentrically arranged, closely packed lymphoid cells.

The small round or oval light spots particularly perceptible at the margins of the tumour, are
fragments of muscle.

The conspicuously dark areas present throughout the region of the tumour are capillaries en-
gorged with erythrocytes (arrows).

The left half of the section shows the proces by which the surrounding muscle tissues are in-
filtrated by lymphoid cells (the tumour is not sharply defined microscopically, despite its gross
appearance). H. and E., x 40.
Foto 7. Marekse ziekte: Proventriculus.

Een dwarsdoorsnede van een sterk veranderde klierrnaag, waarvan het lumen aanzienlijk is
verkleind door lymfoide proliferaties in de onderste helft, vooral in de submucosa. De normale
structuur is hier grotendeels verdwenen en vervangen door neoplastisch lymfoid weefsel. Van
de talloze normaliter hierin voorkomende, door bindweefsel septa gescheiden, samengestelde
klier pakketten zijn er met moeite nog enkele als zodanig te herkennen. De lymfoide prolife-
raties hebben niet alleen tussen, maar ook in de klier pakketten plaatsgevonden. De mucosa is
door toename van lymfoid weefsel sterk verdikt. Van de rn. mucosa en de hierop aansluitende
circulaire spierlaag is niet veel meer over: zij zijn op vele plaatsen door lymfoide infiltraties
doorbroken De longitudinale spierlaag is minder sterk aangetast. De serosa en subserosa, voor-
al in de onderste helft van de foto, zijn door lymfoide proliferaties vele malen dikker gewor-
den. H.E., X 7,5.

Transverse section of proventriculus showing marked changes, the lumen has been considerably
reduced by lymphoid proliferations, particularly in the submucosa of the lower half
The normal structure has largely disappeared and been replaced by neoplastic lymphoid tissue.
Of the numerous groups of glands separated by fibroxis septa, which are normally present, a
jew can still be identified, although this presents some difficulty. Lymphoid proliferations have
occurred not only between but also in the closely packed glands. The increase in lymphoid
tissue has resulted in marked thickening of the mucosa. Little is left of the muscularis mucosae
and the circular layer of muscle continuous with it, which have been pierced by lymphoid in-
filtrations at several points. The longitudinal layer of muscle has been affected to a lesser
extent. Lymphoid proliferations have resulted in considerable thickening of the serosa and sub-
serosa, particularly in the lower half of the section. H. and E., x 7.5.
Foto 8. Marekse ziekte: Proventriculus, detail foto 7.

In het gedeelte onder het lumen is de overgang van mucosa naar submucosa (laatste geken-
merkt door klier pakketten) door de aanwezigheid van uitgestrekte lymfoide velden niet meer
te herkennen.

Het epitheel aan de onderkant van het lumen is sterk geplooid en bevat veel bekercellen, ter-
wijl het ef)itheel aan de bovenkant van het lumen vrijwel is verdwenen. Hoewel ook aan deze
kant de submucosa niet vrij is van diffuus verspreide lymfoide infiltraties, is de oorspronke-
lijke structuur van de meeste klier pakket ten nog duidelijk zichtbaar. H.E., x 30,
Plate 8. Marek\'s disease: proventriculus, detail of Plate 7,

Because of the presence of extensive areas of lymphoid cells, in the region deep to the lumen,
the junction of the mucosa and submucosa (the latter being marked by glands closely packed
together) is no longer recognizable.

The epithelium at the lower margin of the lumen shows marked folding and contains a large
number of beaker cells, the epithelium at the upper margin of the lumen having disappeared
almost completely. Although the submucosa is also not free from diffusely distributed lymphoid
infiltrations on this side, the original structure of most groups of glands is still plainly visible.
H. and E., x 30.

Het relatief grote lumen wordt gevormd door de f)licae, die — zoals in dit geval — hij toe-
nemende leeftijd kleiner worden met als onmiddellijk gevolg een afname in grootte van de
gehele bursa (fysiologische atrofie). Bij M7. gebeurt hetzelfde maar bovendien neemt hier het
interfolliculaire reticulumweefsel relatief sterk in omvang toe ten koste van de folliculaire plica-
structuur. H.E., x 15.

The relatively large lumen is formed by the plicae which, as in this case, decrease with age,
resulting in reduction of the entire bursa (physiological atrophy). This also occurs in Marek\'s
disease but, in addition, the interfollicular reticular tissue shows a relatively marked increase
in size at the expense of the follicular structure of the plicae. H. and E., x 15.

Een drietal afwijkende plicae, gekenmerkt door de afwezigheid van follikels en door sterk
toegenomen interfoUiculair reticulumweefsel waarin, diffuus verspreid, lymfoide cellen voor-
komen. Opvallend is de aanwezigheid van kleine holten en spleten die — al dan niet zichtbaar
— in verbinding slaan met het lumen van de bursa. Al deze kenmerken tezamen vormen een
indicatie voor MZ. H.E., x 40.

Three abnormal plicae marked by the absence of follicles and a marked increase in interfolli-
cular reticular tissue in which lymphoid cells are diffusely disseminated. An outstanding fea-
ture is the presence of small cavities and fissures whose communication with the lumen of
the bursa can not always be seen. Collectively, these characteristics are evidence of Marek\'s
disease. H. and E., x 40.

In de plicae zijn vele follikels kleiner geivorden en is op verschillende plaatsen toename van het
interfolliculaire bindweefsel zichtbaar. Het voorkomen van „cysten" (zie pijlen) wordt vaak in
verband gebracht met MZ; ze worden ook gezien hij fysiologisch atrofiërende hursae. H.E.,
X 40.

A large number of follicles in the plicae have heen reduced in size and an increase in inter-
follicular connective tissue is seen in several places. The presence of "cysts" (arrows) is often
attributed to Marek\'s disease, but can also be observed in bursae undergoing physiological
atrophy. H. and E., x 40.

Duidelijk is te zien dat één der „cysten" een directe verbinding heeft met het lumen van de
bursa. Het bekledende kuhisch epitheel van deze „cyste" is van hetzelfde type als dat wat de
plicae omgeeft. De „cysten" zijn dus geen gepreformeerde holten maar instidpingen en kunnen
beter als „pseudo-cystcn" ivorden aangeduid. H.E., x 150.

It is plainly apparent that one of the "cysts" communicates directly with the lumen of the bur-
sa. The lining cubical epithelium is of a type similar to that of the epithelium surrounding the
plicae. The "cysts" are therefore not preformed cavities but invaginations and should prefer-
ably he referred to as "pseudo-cysts". H. and E., x 150.

Doorsnede van een sterk vergrote en veranderde bursa (hen 26 wkn), normaliter op die leeftijd
geatrofieerd.

Plicae en lumen zijn op deze doorsnede niet meer te zien; ze zijn verdrongen door een klein
aantal, sterk in omvang toegenomen follikels. De laatste zijn door intra-folliculaire lymfoide
proliferatie neoplastisch geworden.

Laag centraal op de foto een doorsnede van de bursa afvoergang (zie pijl). H.E., x 7,5.
Plate 13. Lymphoid leukosis: bursa of Fabricius.

Transverse section of a markedly enlarged and altered bursa (twenty-six-week hen), which
would normally have become atrophied by this age.

The plicae and lumen are no longer discernible in this section, having been replaced by a small
number of markedly enlarged follicles. These follicles have become neoplastic as a result of
intrafollicular lymphoid proliferation.

A transversable section of the draining duct of the bursa is seen at the centre in the lower part
of the section (arrow). H, and E., x 7.5.

Een gigantische omvangstoename van een klein aantal follikels met niet veranderde stroma
ertussen. Het cytologisch beeld wordt beheerst door grote lymfoide cellen van unifortn type.
Dit beeld is een aanwijzing voor LL.

In de rechter bovenhelft van de foto een deel van de bursa afvoergang, tvelke in het procto-
deum (achterste deel cloaca) uitmondt. H.E., x 60.

Very marked enlargement of a few follicles, the interfollicular stroma has remained unchanged.
The cytologicai picture is dominated bij large lymphoid cells of a uniform type. This picture is
indicative of LL.

Part of the draining duct of the bursa, which empties into the proctodeum (posterior portion
of the cloaca), is to be seen in the right upper half of the section. H. and E., x 60.

Verspreid liggende multipele lymfoide neoplasieën van variërende grootte met veelal „afge-
ronde" vormen. H.E., x 15.

Disseminated multiple lymphoid neoplasms of various sizes, frequently „rounded" in shape.
H. and E., x 15.

Bij leukose liggen de lymfoide nieuwvormingen duidelijk begrensd in het leverweefsel en geven
de indruk vanuit een centraal gelegen oorsprong vrij gelijkmatig in alle richtingen uit te brei-
den. Binnen de gezwellen is het leverparenchym meestal verdwenen. H.E., x 60.

In cases of eulkosis, the lymphoid neoplasms are sharply defined in the hepatic tissues and
convey the impression of spreading fairly evenly in every direction from a centrally situated
origin. The hepatic parenchyma has generally disappeared within the tumours. H. and E., x 60.

Het dicht om de tumor liggende leverweefsel vertoont compressieverschijnselen over een breed
gebied. H.E., x 150.

The hepatic tissues closely surrounding the tumour show evidence of compression over a wide
area. H. and E., x 150.

De lymfoide neoplasieën worden soms door een dunne, vaak onderbroken randzone van kleine
lymfocyten omgeven (waarschijnlijk het gevolg van een immunologische respons). Soms komen
hierin enkele heterofiele granulocyten voor (zie pijl). H.E., x 600.

The lymphoid neoplasms can be surrounded by a thin, frequently interrtipted marginal zone of
small lymphocytes (probably the result of an immunological response). A few heterophilic
granulocytes are present in some cases (arrow). H. and E., x 600.

De tumor bestaat vnl. uit lymfoide celpopulaties van grote lymfocyten en lymfoblasten. Door
de geringe variatie in celgrootte en celvorm. ontstaat een compact en monotoon beeld. Het
voorkomen van enkele reticulumcellen doet hieraan geen afbreuk. Dit celbeeld is een duidelijke
aanivijzing voor LL en zeer goed te onderscheiden van het celbeeld bij MZ (vergelijk met foto
24 en 28). H.E., x 375.

The tumour is mainly composed of lymphoid cell populations consisting of large lymphocytes
and lymphoblasts. The slight variations in size and shape of the cells have resulted in a com-
pact and monotonous picture. This is not diminished by the presence of a number of reticidum
cells. The picture presented by these cells is indicative of lymphoid leukosis and can be readily
differentiated from that observed in Marek\'s disea.:e (cf. Plates 24 and 28). H. and F... x 375.

Het monotone lymfoide beeld bij LL is hier nog duidelijker (voor vergelijking met MZ zie
foto 25 en 29). H.E., X 600.

The monotonous lymphoid cell picture is even more apparent in this plate (for comparison
with Marek\'s disease, see Plates 25 and 29). H. and E., x 600.

Op de rechterhelft van de foto ziet men de normale leverarchitectuur bij een zilverimpregnatie
van de reticulinevezeltjes. Het reticulaire netwerk gelegen in de Disse-ruimten omspant de
leverbalkjes, waardoor een of meer radiair op de centraalvenen gericht beeld ontstaat. Midden
op de foto is dit beeld geheel verdwenen. Daar valt een tumor op die omgeven is door een
duidelijk kapsel van zilver positieve vezeltjes, maar waarbinnen vrijwel geen reticulaire vezels
voorkomen. Zilverimpregnatie, x 60.

The right half of the photograph shows the normal architecture of the liver with silver im-
pregnation of the reticulin fibres. The reticulin network situated in Disse\'s spaces spans the
trabeculae of the liver, resulting in a picture directed more or less radially towards the central
veins. This picture has disappeared completely in the middle of the photograph. A striking
feature at the centre consists in a tumour enveloped in a distinct capsule of sUver-positive fibres.
The tumour itself, however, contains hardly any reticulin fibres. Silver impregnation, x 60.

Duidelijk is op deze foto te zien dat de tumor door een kapsel van reticuline vezeltjes wordt
omgeven en dat binnen het tumorgebied slechts reticuline vezeltjes om de vaten voorkomen.
Zichtbaar is ook de compressie van het omringende leverparenchym.

De spaarzame aanivezigheid van reticuline vezeltjes binnen de tumor en de aanwezigheid van
een kapsel van reticuline vezeltjes om de tumor vormen een kenmerk van lymfoide leukose
tumoren. Zilverkleuring, x 150.

This section clearly shoivs that the tumour is enveloped in a capsule of reticulin fibres and
that, ivithin the region of the tumour, these fibres are present only around the vessels. The
compression of the surrounding hepatic parenchyma is also obvious. The small number of reti-
cular fibres within the tumour and the presence of a capsule of reticular fibres enveloping the
tumour are characteristic features of tumours occurring in lymphoid leukosis. Staining with
silver, x 150.

Lymjoide accumulaties van variërende omvang, waarvan enkele geconjtueerd. De vorm is grillig,
de lymfoma\'s zijn onduidelijk afgegrensd in het leverparenchym. De indruk wordt gewekt dat
de neoplasieën zich vanuit een periportal localisatie vooral langs de sinussen verbreiden. Bin-
nen de gezwellen zijn vaak nog fragmenten leverparenchym aan te treffen. H.E., x 60.

Lymphoid accumulations varying in size, some confluent. They are of bizarre form, and not
sharply defined in the hepatic parenchyma. The impression is conveyed that the neoplasms
spread mainly along the sinuses from a periportal localization. Fragments of hepatic paren-
chyma are often seen within the tumours. H. and E., x 60.

De lymfoide tumoren worden gekenmerkt door sterke variatie in cel-grootte en celvorm en
door het optreden van pyknose en mitose. Vaak komen er ook delen van leverbalkjes in voor,
die veelal degeneratie verschijnselen vertonen, In sommige sinussen zijn de Kupferse ster cellen
duidelijk zichtbaar, H.E., x 375.

The lymphoid tumours are characterized by marked variation in size and shape of the cells
and the appearance of pyknosis and mitosis. Parts of trabeculae of the liver, which frequently
show signs of degeneration, also are often present in the tumours, H, and E., x 375,

De grote onderlinge variatie van de lymfoide cellen die de tumor vormen is hier nog duidelijker
zichtbaar.

Het „onrustige" lymfoide beeld is een kenmerk van .MZ, H.E., x 600.
Plate 25. Marek\'s disease: liver, detail of Plate 24.

The marked polymorphi of the lymphoid cells constituting the tumour are still clearly per-
ceptible.

The "inconstant" picture presented by the lymphoid cells is a characteristic feature of Marek\'s
disease. H. and E., x 600.

Centraal valt een gebied op waar de reticuline vezeltjes een duidelijk afwijkend patroon vor-
men. De normale radiaire sinusstructuur is hier sterk veranderd: de tumor wordt niet afge-
grensd van het omliggende weefsel door een duidelijk kapsel (dit is wel hel geval bij LLl.
Zilverimpregnatie, x 60.
l\'late 26. Marek\'s disease: liver.

There is a central area in which the reticular fibres show an obviously abnormal pattern. The
normal radial sinus structure has undergone marked changes; the tumour is no! demarcated
from ihe surrounding tissues by a distinct capsule (whereas this is the case with tumours in
lymphoid leukosis). Silver impregnation, x 60.
Foto 27. Marekse ziekte: Lever, detail foto 26.

Op deze foto is nog duidelijker te zien dat de tumor niet (zoals hij LL) door een reticuline
kapsel wordt omgeven. Binnen de tumor komt een duidelijk zichtbaar, afwijkend netwerk van
fijne reticuline vezeltjes voor (niet het geval hij LL). De aanwezigheid van de fijne reticuline
vezeltjes, welke vrijwel ongemerkt vanuit het normale leverweefsel door het gehele tumorgebicd
trekken en de afwezigheid van een kapsel om de tumor vormen een duidelijk kenmerk van MZ
(en verschil t.o.v. LL). Zilverimpregnatie, x 150.
l\'late 27. Marek\'s disease: liver, detail of Plate 26.

This section shows even more clearly that the tumour is not enveloped in a capsule of reti-
culin fibres present in lymphoid leukosis. A plainly visible, abnormal network of delicate reti-
ctdin fibres is present within the tumour (not the case with the tumours in lymphoid leukosis).
The presence of delicate reticulin fibres whch run almost imperceptibly from the normal he-
patic tissues throughout the region of the tumour as well as the absence of an enveloping cap-
sule are distinctive features of .Marek\'s disease land differ from the characteristic features of
lymphoid leukosis). Silver impregnation, x 150.

Foto 28. Marekse ziekte: Lever, (prep, afkomstig van Dr. Payne. HI\'RS, Huntmgdon, Enge-
land).

Hij experimentele Marek infecties zijn door Payne en Biggs (31) in de neurale lymfoide tumo-
ren (evenals in de viscerale) gebieden aangetroffen waarin opvallende, wat op hlasten lijkende
cellen voorkomen. Deze cellen zijn duidelijk basofiel en pyroninofiel en bevatten soms kleine
vacuolen in het celplasma; de kern wordt vrij donker met een H.E. kleuring en laat geen
details zien. De cel is vaak wat ovaal en ligt meestal in een lacune. Daarnaast komt er ook
een iets kleinere cel met de omvang van een middelgrote lymfocyt voor, waarvan het cytoplasma
intensief basofiel is en de kern structuurloos (wellicht een voorstadium van pyknose). Door de
auteurs worden al deze cellen „Marek\'s Disease cells" (MD cells) genoemd. Ze komen ver-
spreid tusen de andere lymfoide cellen voor. Het zijn vermoedelijk gedegenereerde hlasten.
Het voorkomen van deze rellen zou pathognomonisch zijn voor MD.

Op de foto (linker hoven gedeelte) komen een groot aantal MD cellen voor. H.E., x 375.
Plate 28. Marek\'s disease: liver (specimen made available by Dr. L. ;V. Payne, H.I\'.R.S.,
Huntingdon, England).

hl experimentally induced infection with Marek\'s disease, I\'a y n r and Biggs (31) observed
areas in the neural (as well as in the visceral) lymphoid tumours, in which conspicuous eel\'s
bearing some resemblance to blast cells were fnesent. These cells arc unmistakably hasophili<
and pyroninophilic and the cytoplasm occasionally contains small vacuoles; Ihe nucleus stains
rather darkly with haemalum-eosin and shows no details. The cell is often slightly oval and
usually situated in a lacuna. In addition, there is a slightly smaller cell the size of a medium-
sized lymphocyte, the cytoplasm of which is markedly basophilic, the nucleus being structureless
(possibly a preliminary stage of pyknosis). These cells were termed Marek\'s disease cells by
the authors and they are scattered among the other lymphoid cells. They probably are degene-
rated blast cells. The presence of these cells is believed to be pathognomonic of Marek\'s di-
sease.

A large number of Marek\'s disease cells are to he seen in the photograph (left upper part).
H. and E., X 375.

Voornamelijk hlastcellen, middelgrote en wal kleine lymfocyten; daarnaast zijn de otivallend
donkerkleurende Ml) cellen, vaak gesitueerd in lacunes, duidelijk zichtbaar. H.E., ,v 600,
Plate 29. Marek\'s disease: liver, detail of Plate 28.

Mainly blast cells, medium-sized and a few small lymphocytes, and in addition, Marek\'s disease
cells staining intensely dark and frequently situated in lacunae are plainly visible. H. and E..

Een gedeelte is sterk verdikt door een diffuse infiltratie van lymfoide cellen en oedeem. Boven-
dien zijn er twee duidelijk zichtbare lymfoide proliferaties. H.E., x 40.

Part of the nerve has become markedly thickened as a result of diffuse infiltration by lymphoid
cells and oedema. In addition, there are two clearly visible lymphoid proliferations. H. and E.,
X 40.

Een deel van de veranderde zenuw, primair gekenmerkt door oedeem tussen de bundels zenuw-
vezels en diffuse infiltratie van kleine lymfocyten en plasmacellen (zie pijl A). Als secundaire
verschijnselen komen demyelinisatie en/of proliferatie van de Schwannse cellen (zie pijl B)
voor. Tussen de bundels ligt bindweefsel met oedeem (zie pijl C). De bundels zijn gescheiden
van het bindweefsel door een omhulsel avn perineurale epitheelcellen. Het pathohistologisch
beeld is van het type B. H.E., x 600.

Part of the pathological nerve, marked primarily by oedema between the bundles of nerve
fibres and plasma cells (arrow AJ. Secondary changes consist of demyelinization and/or pro-
liferation of Schwann\'s cells (arrow B). Connective tissue and oedema are localized between
the bundles of fibres (arrow C). The bundles are separated from the connective tissues by
enveloping perineural epithelial cells. The histopathological features are those of type B. H.
and E., x 600.

Van de norrnale weefselarchitectuur — zoals axonen, myelinescheden, kernen van de Schwann-
se cellen, etc. — blijft bij een neurale lymfoide proliferatie weinig meer over. Nog zichtbaar
zijn lymfoblasten, grote, middelgrote en kleine lymfocyten in variërende verhoudingen en naast
enkele endotheelcellen van capillairen ook nog reticulumcellen. In deze proliferatie worden
frequent MD-cellen aangetroffen. Dit celbeeld wordt type A genoemd. H.E., x 900.

Little is left of the normal architecture of the tissues, consisting of elements such as axons, mye-
lin sheaths, nuclei of Schwann\'s cells, etc., when neural lymphoid proliferation has occurred.
Lymphoblasts as well as large, medium-sized and small lymphocytes persist in varying ratios
and a number of reticulum cells are seen along with a few endothelial capillary cells. Marek\'s
disease cells are frequently observed in this proliferation. This cytologicai picture is termed
type A. H. and E., x 900.

veranderde organen in alle gevallen
Indien een uitvoerige anamnese be- bevestigd,

schikbaar is en voldoende levende zieke
dieren \\oor een sectie worden aangebo-
den. kan in vele gevallen reeds een diag- Dankbetuiging

afgebeelde foto\'s is de auteur dank verschul-
Wanneer de omstandigheden dit % er- digd aan de heer J. Koster, fotograaf van
eisen zal de diagnose door een aanvul- het Centraal Diergeneeskundig Instituut, Afd.
lend patho-histologisch onderzoek van Rotterdam.

1. Beard. J. W.: Etiology of avian leukosi.s. Ann. A\'.}\'. Acad. Sci., 68, 473, (1957).

2. Beyer, J. und Vogel, K.: Zur Diagnostik und Differentialdiagnostik der Mareksclien
Krankheit des Hühnes. 2. Mitt.: Pathologisch-anatomische und histologische Kriterien.
Mh. Vet. Med., 25, 72, (1971).

3. B i g g s, P. M.: A discussion of the classification of the leukosis Complex and fowl para-
lysis. Brit. Vet. ]., 117, 326. (1961).

4. Biggs, P. M. and Payne, L. N.: Relationship of Marek\'s disease (neural lymphoma-
tosis) to lymphoid leukosis. Nat. Cane. Inst. Monogr., 17, 83, (1964).

5. Biggs, P. M. and Payne, L. N.: The avian leukosis complex. Clinical Suppl. no. 7.
Poultry and the Practitioner. Vet. Rec., 80, VI-VIl, (1967).

6. B o e r, E. den: Neurolymphomatosis Gallinarum (Mededeling 2). Tijdschr. Diergeneesk..
61, 520, (1934).

1. Burmester, B. R., Gross, M. .A., Walter, W. t;. and Fontes, A. K.: Patho-
genicity of a viral strain (R.PL 12) causing avian visceral lymphomatosis and related
neoplasms. II. Host-virus interrelations affecting response. ]. Nat. Cancer Inst., 22, 103,
(1959a).

8. B u r m e s t e r, B. R,, \\V alter, \\V. G., Gross, M. and Fontes, .-V. K.: The onco-
genic spectrum of two "pure" strains of avian leukosis. J. Nat. Cancer Inst., 23, 277,
(1959b).

9. Burmester, B, R. and F r e d r i c k s o n, T. Experimental transmisison of avian
visceral lymphomatosis and related neoplasms. Colston pap.. In; Proc. 13th Symp. Colster
Res. Bristol, 101, (1961).

10. Burmester, B. R. and Witter. R. I..: .\\n outline of the avian leukosis complex.
Prod. Res. Rept., 94, (1966).

11. C a I n e k. B. W.: Lesions in young chickens induced by lyui|jlioid leukosis virus. Avian
Disease, 12, 111, (1968).

12. Campbell, J. G.: proposed classification of the leukosis complex and fowl para-
lysis. Brit. Vet. J., 117, 316, (1961).

13. Churchill, A. E.: Herpes type virus isolated in cellculture from tumors of chicken
with Marek\'s di.sease 1, studies in cellculture. J. Nat. Cancer Inst., 41, 939, (1968).

14. C o t t r a 1, G. E.: The enigma of avian leukosis. Proc. 89th .\\nn. Meeting .Am. Vet.
Med. Assoc., 285, (1952).

15. D u r a n-R e y n a I s, 1-\'.: .A heuion liagic disease occurring in chicks inoculated with the
Rous and Fuginami viruses. Yale J. Biol, and Med., 13, 77, (1940).

16. Dura n-R e y n a 1 s. F.: Age susceptibility of ducks to the virus of the Rous sarcoma and
variation of the virus in the duck. Science, 93, 501, (1941).

17. D u r a :i-R e y n a 1 s. F.: A study of three new duck variants of the Rous chicken sar-
coma. Cancer Hes.. 7, 99. (1947).

18. Frcdrickson, T. N.. Purchase, 11. G. and Burmester, B. R.: Transmission
of virus from field cases of avian lymphomatosis. 111. \\\'ariation in the oncogenic spectra
of passaged virus isolates. Nat. Cancer Inst. Monograph., 17, I. (1964).

19. Fuji ni o t o, N a k a g a w i, M., O k a d a, R., () k a d a, M. and .\\I a t s u k a w a,
K.: 71 Pathological studies of Marek\'s disease. I. The histopatholo.gy on field cases in
Japan. Jap. J. Vet. Res., 19, 7, (1971).

20. Furth, J. and B r e e d i s, C.: Lymphomatosis in relation to fowl paralysis. Archiv.
Pathol., 20, 379, (1935).

21. Green wood, A. VV. and C a r r, J. G.: possible connection between the Rous I Sar-
coma virus and fowl paralysis. Official Rep., Ninth world\'s Poultry Cong., Paris, 3, 9,
(1951).

21a. H e I m b o I d t, t:h. and F r e d ]■ i c k s o ii, T. The avian leukosis complex. In: Com-
parative Morphology of Heniatopoetic Neoplasms (Lingerman and Garner). Nat. Canccr
Inst. Monograph., 32, 29, (1969).

22. H o r i u c h i. T.: Pathological studies on avian visceral lymphomatosis, especially on gross-
and histopathology of liver and spleen. Jap. J. IV/. Sci., 23, 242, (1961).

23. Junglierr, E.. Doyle, P. and J o li n .s o n, E. P.: Tentative pathologic nomen-
clature lor the disease and/or for the disease comple.x variously designated as fowl leu-
ccmia, fowl leucosis, etc. Ar/i. ]. ]\'et. Res.. 2, 116, (1941).

24. J u n g h e r r. E. and Hughes. W. F.: The avian leukosis comple.x. In: Diseases of
Poultiy (Biester and Schwarte) 5 ed., Iowa State University Press. .Amer U.S..\'\\.. (1965).

25. Lerche, M. und F r i t z s c h e, K.: Histopathologie und Diagnostik der Geflügellähine.
/.sehr. Inf. Kr. Par. Hyg.. 45, 89, i 19344).

26. Löl i g e r, H. C.: llistogciictic correlations between the leticular tissue and the different
tyijcs of ax\'ian leukosis and related neoplasms. .\\at. Cancer Inst. Monograph., 17, 37,
(19641.

27. L Ö I i g c 1-, 11. C.: Die formale Conese der Miihnerleukoscn. Zbl. I\'et. Med. B., 15, 95,
11968).

28. Maas. H. J. L.: Makroskopische orgaanveranderingen bij de Marekse ziekte en opmer-
kingen betreffende de differcntiaal diagnose t.a.v. lyniphoide leukose. In druk.

28a. M e I n i c k. j. 1..: Classification and .Xonienclature of X\'iruses. Progr. Med. ]\'irol. 16.
337. (1973).

29. M 1 a d e n o V. Z.. B o z li k o v, Sp. and K o n s t a n t i n o v, Some problems of the
pathouiorpholo.gy and classification of avian leukosis. In: .Avian leukosis and Marek\'s Di-
sease. Symposium Sofia. Oct. 1970 reports and communications. Sofia, (1972).

30. Pappenheimer. NL. Dunn. L. C. and Cone, .A study of fowl jjaralysis
(neurolyniphomatosis gallinarum). Slorrs Agr. Exp. Stat. Bull., 143, 186, [1926).

31. Payne, I-. i\\. and Biggs, P. M.: Studies on Marek\'s disease, 11 Pathogenesis. /. Nat.
Cancer Inst., 39, 281, i 1967).

32. Payne, F. E., Solomon, J. J. and Purchase, H. G.: Inununofluorescent studies
of group specific antigen of the avian sarcoma leukosis viruses. Natl. Acad. Sei. Proc., 55,
341. (1966).

33. S e V o i a n, .\\I.: On the terminology and chussification of the avian leukosis comple.x.
Avian. Dis., XI, 98. (1967).

34. Solomon. J. J.. Long, P. and O k a z a k i, W.: Procedures for the in vitro assay
ol viruses and antibody of avian lymphoid leukosis and .Marek\'s disease. .Agriculture Hand-
book, nr. 404 .A.R.S., L\'SD.A, (1971 ).

35. Walle, N. van de en W i ti k 1 e r-J u n i u s. E.: De neuritis-epizoötie bij kippen te
Barneveld in 1921. Tijdschr. I\'ergl. Geneesk., X, 34, (1924).

36. Wight, P. .A. L.: The histopathology of tlie central nervous system in fowl paralysis.
J. Comp. Path.. 72. 248, (1962).

37. \\\'amagiwa, S.. () n o. T., U e d a, .A. and 1 n o u e, M.: Pathological studies of avian
leukosis. 1. On Pathogenesis of asiaii \\\'isceral lymphomatosis. Jap. J ]\'et. lies., 11 4.
(1963).

38. a ni a g i w a, S.. One, T. and I n o u e, M.: Pathological studies of .Avian leukosis.
\\\'lll. Classification of .A\\iau Leukosis. Res. Hull. Ohihiro I\'niv., 6, 199. (1970).

A fifteen-year-old Alsatian with a Monteggia fracture/luxation was treated will a screw fixa-
tion.

Een aan de voorpoot ernstig kreupele
Duitse Herder van 15 (!) jaar werd door
een collega naar ons verwezen. De
kreupelheid was ontstaan bij een vecht-
partij.

Bij onderzoek was de hond in het gebied
van de elleboog zeer pijnlijk en er be-
stond een sterke zwelling. Er was geen
crepitatie te voelen. Bij röntgenologisch
onderzoek (foto 1 en 2) bleek een frac-
tuur van de ulna en een luxatie van de
radius te bestaan (z.g. Monteggia frac-
tuur).

N.B.: Bij de a.p. opname is de luxatie niet
zichtbaar, een duidelijke aanmoediging
om fracturen altijd in twee richtingen
te fotograferen!

Nog dezelfde dag werd de hond ope-
ratief behandeld. Toegang tot radius/
ulna werd verkregen als in „Surgical
Approaches" van P i e r m a t t e i en
Greeley staat beschreven via een
huidsnede van de laterale epicondyl in
distale richting. Na splijting van de fas-
cie worden de M. extensor digitorum
lateralis en de M. extensor digitorum
connnunis stomp gescheiden. Men moet
hierbij goed opletten de N. radialis niet
te beschadigen; een tak hiervan loopt
tussen de beide genoemde spieren.

Repositie van de radius gaf geen enkel
probleem. De radius werd tijdelijk ge-
fixeerd met een grote tang om de radius
en ulna, waarna een schroef werd aan-
gebracht (foto 3). Voor deze fixatie
werd gebruik gemaakt van het A-O in-
strumentarium. waarbij vooral het z.g.
Zielgeriit goede diensten bewees (zie
tekening). Hierdoor voorkomt men, dat
door scheef te boren de smalle ulna niet
zuiver in het midden wordt doorboord.
Eigenlijk is dit instrument bedoeld voor
het vastschroeven van zeer kleine frag-
menten. Bij de fixatie van radius en ulna
boorden wij eerst een klein gaatje in de
ulna, waarin het onderste haakje van het
Zielgeriit werd geplaatst. Daarna wer-
den door het busje met een boor van
3.2 mm radius en ulna doorboord. Na
meten van de lengte van de benodigde
schroef werd de schroefdraad getapt en
de schroef (4.5 mm) aangebracht.
De fascie en de huid werden op gebrui-
kelijke wijze gesloten.
Er werd geen verband aangebracht. De
hond ging de volgende dag naar huis,
waarbij strenge rust werd voorgeschre-
ven.

Na 14 dagen werd de poot reeds redelijk
belast en was de aanvankelijk opgetre-
den zwelling verdwenen.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling te verkrijgen bij de Bibliotheek
van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht, tel. (030) 71 55 44, (toestel
219).

Geyer, S., L e n g n i c k, H. und E b e r h a r t, V.: Klinische Erfahrungen mit ,,Haemostyp-
ticuni-Revici". Tierärztl. Umsch., 268-270, (1973).

..Haemostypticum-Revici" in de handel als
injectie-vloeistof, als drankje cn in capsule-
vorm bestaat uit n-butanol (een alifatischa
alkohol) met citroenzuur. Bij traumatische
bloedingen zouden er uit de omringende
weefsels natriimi-zouten vrijkomen.
De daardoor optredende alkalose heeft een
nadelige invloed op de bloedkoekvorming en
de bloedvatsluiting terwijl de oedeemvor-
ming wordt bevorderd. Door de afbraakpro-
dukten van n-butanol en door het citroen-
zuur zou de alkalose teniet gedaan worden
(locaal?). Naast deze invloed op de zuur-
graad heelt n-butanol een contractie-bevor-
derende werking op de beschadigde arterie.
Bovenstaande onderzoekers hebben het effect
gecontroleerd van „Haemostypticum-Revici"
bij bloedin.gen van allerlei aard bij paard en
hond. Zij gebruiken verschillende doseringen:
aanvangsdosis 0,5-2 ml/10 kg. lich. gew. en
als de bloedingen niet binnen enkele uren
stopte, injiceerden zij 2 tot 3 maal zo veel.
Vooral bij inwendige bloedingen bleken zeer
hoge doseringen noodzakelijk (in sommige ge-
vallen enkele dagen lang).

Goede resultaten werden gezien bij slijm-
vliesbloedingen cn bloedingen welke optra-
den t.g.v. Otitis externa ulcerosa. Bij blaas-
bloedin.gen waren de resultaten twijfelachtig
en waren vaak bloedtranfusies nodig. Bij cu-
marinevergiftigingen en bloedingen veroor-
zaakt door weefselnecrose waren de effecten
zeer gering.

De gegevens omtrent het werkingsmechanis-
me zijn alleen in de door de fabrikant ver-
strekte folder beschreven terwijl de toevoe-
ging van citroenzuur niet nader wordt ver-
klaard. (Men vraagt zich na lezing van dit
onderzoek wel af hoe snel de bloedingen zou-
den zijn gestopt zonder gebruik van enig
bloedstelpend middel. Ref.).

IMMUNOGI.OBULINEN IN SPUTUM V.AN NORM.ALE \\ ARKENS
Holmgren, N.: Imnumoglobulins in Normal Porcine Tracheobronchial Secretions. Acta
Vet. Scandinavica, 14, 366, (1973).

De auteur wijst er in dit artikel op, dat bij
de gezonde mens vrij weinig bekend is over
het voorkomen van het gehalte aan immu-
noglobidinen in sputum en rnucus uit trachea
en bronchus. Bij de hond zün wel een aan-
tal gegevens hierover bekend. Het doel van
ziin onderzoek was het determineren van de
verschillende in varkenssputum voorkomende
eiwitten.

Er werden 9 varkens, afkomstig van een be-
drijf, ^at \\Tii was van enzoötische [jneimio-
nie, onderzocht. Onder nembutalanaesthesie
(onderzoek van dode dieren bleek niet mo-
gelijk, omdat kort na de dood transsudatie
van serum in de trachea en bronchiën plaats
vond) werden de dieren geopereerd en werd
o.a. de trachea opgelicht en vlak achter de
larynx afgesneden.

Met behulp van een forceps met een stukje
katoen werd sputum verzameld. Grootste
moeilijkheid bij de gehele operatie was het
voorkomen van bloedingen met ,,verontrei-
niging" met bloed van het sputvim als ge-
volg.

De bepaling van IgG, IgM en Ig.A (ook
in serum de meest voorkomende immunoglo-
bidinen) geschiedde met behulp van de me-
thode vigs. Macini (een diffusiemethode,
waarbij specifieke anti.sera zich in de agar
bevinden: de praecipitatiering-diameter is
een maat voor de hoeveelheid IgA, IgM en
I,gG in de te onderzoeken monsters; Ref.) Het
bleek, dat IgA tot 85%van de totale hoe-
veelheid immunoglobulinen in sputum uit-
maakte. De IgA/IgG ratio was 7,7 : 1, ter-
wijl deze voor zeugemelk bijvoorbeeld 3,5 : 1
is.

Interessant was, dat bleek, dat in het spu-
tum ook albumine en transferrine (,,lekkage
vanuit het serum"?) voorkomen én nog twee
niet gedetermineerde eiwitten in de a frac-
tie, die niet in serum konden worden aange-
toond.

\\\'an de 122 paarden met koliek, welke door
schrijver in vier jaar werden behandeld, was
35 maal het ileum mede de oorzaak, waar-
van 6 maal een invaginatio ileocoecalis. Dank
zij de gunstige bloed voorziening door de A.
ileca, zijn sterke musculatuur en zijn anato-
mische bevestiging aan het coecum, treedt er
niet snel necrose op van het ileum. Toch
moest er bij 15 van de 34 ,gevallen ileum-
resectie worden verricht wegens necrose van
het ileum, en 1 maal wegens stenose van de
ileo-coecale overgang t.g.v. ileumhypertrofie.
Het viel H u s k a m p op, dat bij ileumnec-
rose in de meeste gevallen de laatste 20 cm
ileum niet necrotisch waren. Dit is van gro-
te betekenis voor de operatie-techniek, voor-
al, wanneer in de linea alba wordt geope-
reerd. Het necrotische jejunum en ileum kun-
nen dan tot op het niet-necrotische ileum in
de wond gebracht worden, samen met de coe-
cumpunt; de ileo-coecale overgang is ech-
ter niet te exposren.

Darmresectie vindt plaats op het niet-necro-
tische jejunum en ileum. De ileumstop wordt
insluipend gehecht. Jejuno-coecostomie d.m.v.
eind-aan-zij vereniging vlak naast de dorsale
tenia van het coecum op de overgang van
bovenste naar middelste derde deel van het
corpus coeci.

Een stukje jejunum van 3-4 cm steekt hier-
bij in het coecum, waardoor een soort ven-
tiel (ileo-coecale klep) ontstaat.
Van de 16 op deze manier uit,gevoerde ope-
raties hebben er 10 een gunstig resultaat ge-
had.

KLINISCHE INZICHTEN BIJ DOOR KLEBSIELLA VEROORZAAKTE DEKINFEC-
TIES BIJ HET PAARD

Till mann, H.: Klinische Erkenntnisse zu der Paarungsinfektion mit Klebsiellen beim Pferd.
Prakt. Tierarzt., 54, 191-194, (1973).

De indruk bestaat, dat het aantal door Kleb-
siella pneumoniae var. genitaliurn veroor-
zaakte dekinfecties bij het paard toeneemt.
Dit verschijnsel zou o.a. kunnen worden ver-
oorzaakt door het zonder scherp omschreven
indicatie intra-uterien toedienen van antibio-
tica. Dit zou gemakkelijk tot een verstoring
van de biologische flora van het geslachts-
paraat kunnen leiden en de natuurlijke af-
weer beïnvloeden, aldus de auteur. (Elders
in het artikel vermeldt de auteur dat een
gezond geslachtsapparaat kiemvrij is, zodat
niet dviidelijk is. wat dan onder de biolo-
.gische flora moet worden verstaan. Ref.).
De door Klebsiella veroorzaakte dekinfecties
kunnen zich binnen een stoeterij snel ver-
spreiden. Het be.gint vaak met het laten dek-
ken van een aan een Klebsiella endometri-
tis lijdende merrie, die als zodanig niet is
onderkend. Het aanslaan van de infectie wordt
medebepaald door praedisjjoncrende facto-
ren als een slecht sluitende vulva en het
veelvuldig laten dekken van een merrie.
Ook zijn er duidelijke virulentieverschillen,
zodat Klebsiella ook als saprophyt bij de mer-
rie kan voorkomen.

De symptomen van een Klebsiella endome-
tritis kunnen uiteenlopen van veel etterige
uitvloeiing uit een zeer rode vagina tot nau-
welijks waarneembare afwijkingen van het
,gcslachtsapparaat. In vele .gevallen zal de
diagnose dan ook slechts kunnen worden ge-
steld aan de hand van een zorgvuldig uit-
gevoerd bacteriologisch onderzoek van het
cervix- en/of uterussecretum, eventueel aan-
.gevuld met een cytolo.gisch onderzoek van
dit en/of histolo,gisch onderzoek van een en-
dometriumbiopsie.

Wanneer het geslarhtsapparaat van een hengst
met Klebsiella is .geïnfecteerd, zijn er geen
duidelijk klinische symptomen. Ook in dit
.geval moet de diagnose door het bacterio-
lo,gisch onderzoek van bijv. ejaculaat, wor-
den .gesteld.

Wat de therapie betreft, Klebsiella pneumo-
niae var. genitaliurn blijkt in de meeste ge-
vallen gevoelig te zijn voor chloramphenicol.
De auteur adviseert het gebruik van een 20
procentige oplossing van dit antibioticum en
geeft daavan 10-20 gr .gedurende 5-8 dagen
intra-uterien. Ter ondcrstcimin,g van deze
therapie kunnen eventueel glucocorticostero-
iden en/of oestro.genen worden gegeven. In
bijzonder hardnekkige gevallen kan soms
door het curetteren van de uterus, gecom-
bineerd met het intra-uterien toedienen van

(De auteur signaleert wel het toenemende
aantal door Klebsiella veroorzaakte endome-
tritisgevallen, maar geeft hiervoor geen cij-
fers. In Nederland wordt Klebsiella uit het
uterussecretum van de merrie slechts spora-
disch gekweekt. Zo werd in de jaren \'71, \'72
en \'73 uit 829 uterusslijmmonsters, verza-
meld op door ons regelmatig bezochte dek-
stations, slechts 4 keer een Klebsiella geïso-
leerd, Ref.).

V a r n a i, L, F a r k a s, M. and D o n h o f e r, Sz.: Thermoregulatory heat production and
the regulation of body temperature in the new-born rabbit. Acta Physiol. Acad. Scientiarum
Hungaricae, 38, 299-315, (1970).

Pasgeboren konijntjes zijn voor het handha-
ven van hun lichaamstemperatuur erg afhan-
kelijk van de omgevingstemperatuur. Een
omgevingstemperatuur van 35°C is \\oor hen
optimal. In de eerste 18 levensdagen neemt
de afhankelijkheid van de omgevingstempe-
ratuur geleidelijk af. Ook stijgt in diezelfde
periode de gemiddelde lichaamstemperatuur.
V ä r n a i en medewerkers hebben bemerkt
dat er grote verschillen zijn in de leeftijd
waarop konijntjes voor het eerst in staat zijn
een daling van hun lichaamstemperatuur te
voorkomen als zij in een omgeving van 30 of
20°C worden gebracht. Sommige dieren kun-
nen al 12 uur na de geboorte in een omge-
\\\'ing van 2Ü°C hun lichaamstemperatuur
houden binnen 0,5 °C van de temperatuur bij
35°C, terwijl bij andere een daling van
3 tot 4°C optreedt. Het zelfde verschil wordt
gezien bij konijnen van enkele dagen; zelfs
bij enkele dieren die 10 tot 18 dagen oud
zijn wordt nog een daling van de lichaams-
temperatuur van 2°C gezien.
Het bleek dat zwaardere dieren geen voor-
sprong hebben op lichtere leeftijdsgenoten,
en dat ook de konijntjes die bij 35°C al een
hogere lichaamstemperatiuir wisten te berei-
ken, niet beter tegen een lage omgevings-
temperatuur bestand waren.
Hoewel bij dieren tot 6 dagen oud een ge-
ringe correlatie werd gevonden tussen de O2
opname bij 20°C en het vermogen de li-
chaamstemperatuur te handhaven, was er bij
oudere dieren geen verband aantoonbaar.
Daarom wordt geconcludeerd dat het gaat
om een rijping van het centraal regulerend
mechanisme, en dat het tijdstip waarop dit
voldoende ontwikkeld is, bepaald wordt door
de individuele genetische eigenschappen.

Müller, M.: Bekämpfung der Leptospirose (L. tarassovi) bei Schweinen durch Einsatz von
Arzneimitteln. Vet. med., 28, 825-828, (1973).

/,. /aröjjoiij-infecties geven vaak aanleiding
tot ernstige verliezen op varkensfokbedrij-
ven. Deze verliezen zijn gekenmerkt door
abortus bij 15 ä 20% van de zeugen. Zon-
der behandeling blijft de infectie op het be-
drijf.

De infectieketen verloop vaak via de beer.
L. tarassovi kan beschouwd worden als een
venerische ziekte.

Het vaccineren heeft als nadeel dat er ag-
glutinatie-lysis-titers ontstaan, die niet te on-
derscheiden zijn van die welke ontstaan zijn
na een natuurlijke infectie.
Schrijver behandelde op 7 bedrijven zeugen,
beren en biggen met een streptomycine pre-
paraat met een zekere depot werking (sulfa-
strepdipen in olie).

Er werd eenmalig geïnjicieerd en wel 2,4 g.
Jonge biggen kregen 20 mg streptomycine
sulfaat per kg intramusciilair toegediend.
De resultaten waren goed mits de dieren en-
kele weken geen gelegenheid kregen tot uit-

loop (leptospiren kunnen zich in drassige
bodem handhaven) en mits de mestgangen
en stalvloeren regelmatig werden gedesin-
fecteerd. Een eenmalige behandeling was
voldoende.

(In Nederland wordt over het algemeen
tweemaal behandeld met 1 week tussenpauze.

Per dier wordt 20 mg dyhydrostreptomyci-
ne toegediend per kg lichaamsgewicht met
een maximum van ö g. Het behandelen van
de biggen wordt nagelaten. Mits genoemde
hygiënische maatregelen worden toegepast
zijn de resultaten goed).

N a p r a V n i k, A., Lat, Csc. J.: Porphorine in Fleisch und Fleischwaren; Nachweis und
Bestimmung. Der Fleischwirtschaft, 54, 738, (1974).

\\\'oor het vaststellen van de postmortale ver-
anderingen van vlees wordt meestal afgegaan
op het ontstaan van afbraakprodukten van
bepaalde vleesbestanddelen. Zelden wordt ech-
ter gebruik gemaakt van de afbraak van de
vleeskleurstoffen voor de beoordeling van de
vleesrijping of de voortschrijding van het be-
derf.

Bij de afbraak van de kleurstoffen die in vlees
voorkomen {o.a. rnyoglobine, haemoglobine)
ontstaan naast andere stoffen ook porphirine.
Porphirine geeft in ultravioletlicht een rode
fluorescentie.

De fluorescentie van porphirine rechtstreeks
in het vlees of de vleeswaren geeft in de prak-
tijk nogal wat miswijzingen. Om deze moei-
lijkheden te onrzeilen werd bij dit onderzoek
uitgegaan van een vlees (resp. vleeswaren)
extract.

Het bleek dat op deze manier een duidelijke
aanwijzing van de voortgang van het bederf
kon worden verkregen.

Met behulp van een fluorescentienieter of
fotoineter kon de gevormde hoeveelheid |)or-
phirine bepaald worden.

Onder praktijk omstandigheden geeft verge-
lijking met een standaard voldoende nauw-
keurigheid.

B a r n u m, D. .A.: .Antibiotic feeding of farm animals and resistance factors in bacteria.
Can. Inst, food Set. Technol. J., 6, 68, (1973).

In dit overzichtsartikel wordt de problematiek
van de resistentie ontwikkeling in bacteriën
t.,g.v. het niitritief en medicinaal gebruik van
antibiotica aan de orde gesteld.
Jaarlijks worden er in de wereld miljoenen
kilo\'s aan antibiotica-supplementen aan vee-
voeders toegevoegd. Uit een aangehaalde pu-
blikatie van de .Agricultural Research Service
(1972) blijkt dat het beoogde groeieffect van
deze toevoegingen de laatste jaren steeds min-
der significant wordt. Soms valt er een nc.ga-
tief effect te bespeuren. De resistentie-ontwik-
keling van dc intestinale flora ziet de schrijver
als een der belangrijkste oorzaken (daarnaast
zal de verbeterin.g van de voedersamenstelling,
de bedrijfsvoering en de huisvesting in de
laatste 10 jaar hieraan debet zijn. Ref.).
Na een bespreking van de ontstaanswijze en
de internationale betekenis van de voort-
schrijdende resistentieontwikkeling bij mens en
dier besluit de schrijver dit artikel met het
aanstippen van de mogelijkheid van het op-
treden van antibiotica-residuen in vlees en
vleesprodukten na nutritief en medicinaal-
antibiotica-gebruik.

De betekenis van deze residuen voor de con-
sument is volgens schrijver (nog steeds! -
Ref.) een open vraag.

In zijn samenvatting laat hij duidelijk lül-
koinen dat na een 20-tal jaren van nutrilief
antibiotica-.gebruik er opnieuw een evaluatie
van deze veevoeder-additieven plaats zal moe-
ten vinden. Zijn stellingname in deze proble-
matiek is logisch en overduidelijk:

b. gebruik slechts die antibiotica als veevoe-
deradditief welke niet in de medische sec-
tor gebruikt worden (Swann-report 1969):

c. het grocibevorderend effect van deze anti-
biotica dient duidelijk aangetoond te wor-
den (het effect dient geen tijdelijk karak-
ter te dragen. Ref.).

De schrijver besluit dit artikel met de ver-
wachting dat door een meer selectief antibio-
tica-gebruik de resistentie-ontwikkeling van
bacteriën teruggedrongen zullen worden.

De auteur gaat uitgebreid in op de compli-
caties, welke zich kunnen voordoen bij de-
ze operatie, die minder als behandeling, dan
wel als alectieve chirurgie wordt verricht. Als
meest voorkomende complicatie kent hij bloe-
dingen, weefselreacties tegen de ligaturen,
terugkerende oestrus, pyometritis, verkle-
vingen in de buikholte en urine incontinen-
tie.

Ieder die deze veel voorkomende ingreep
verricht, kent de beschreven gevaren uit ei-
gen praktijk. Waardevolle adviezen worden
gegeven over indicaties, contraindicaties en
techniek.

Een artikel, dat iedere prakticus zou moeten
lezen om zich bewust te worden van de con-
sequenties van iets wat bij velen routine is
geworden.

(Helaas wordt geen aandacht besteed aan
de zgn. „2 damp method" van verzorgen der
ovariumstomp, zoals beschreven in Experi-
mental Surgery by Markowitch. Ref.).

OCULAIRE BACTERIA EN MYCOPLASMA BIJ DE KLINISCH NORMALE KAT
Campbell, L. H., Fox, J. G. and Snyder, S. B.: Ocular bacteria and mycoplasma of
the clinically normal cat. Feline Pract., 3, 10-12, (1973).

Van 120 katten werden 480 monsters geno-
men uit de conjunctivae en van de onderoog-
lidranden.

Bij 42,1% van de monsters kon of van de
oogleden of uit de conjunctivae bacteriële of
mycoplasma-groei verkregen worden.
Staphylococcus albus en staphylococcus au-
reus worden het meest gevonden, gevolgd door
mycoplasma spp.

Vermoedelijk treedt een ooginfectie met Sta-
phylococcus aureus pas op bij een verlaagde

Met als hoofdredakteur Dr. J. H o o r e n s en
als medewerkers de Gentse hoogleraren en
docenten Debruyckere, De Moor,
Maton, Oyaert, Pensaert, Van-
derplassche en Vanschoubroek
verscheen bi^ de uitgeverij E. Story - Scientia
te Gent het boekwerk: „Huisvesting, Voeding
en Ziekten van het Varken".
In het voorwoord wordt gesteld dat de econo-
mische problemen in de varkenshouderij nauw
verband houden met de diergeneeskundige
aspecten.

Huisvesting en voeding bepalen samen met
het voorkomen van ziekten en afwijkingen de
economie van de varkenshouderij.
Een gezamenlijke behandeling ervan is dan
ook een gelukkige gedachte geweest.
Het boek bestaat uit 3 delen.
In deel 1 (92 blz.) wordt de huisvesting be-
sproken; in deel 2 (60 blz.) de voeding; in

deel 3 (± 300 blz.) de ziekten en gebreken.
De delen zijn verder onderverdeeld in hoofd-
stukken en paragrafen. De ziekten worden be-
sproken aan de hand van aandoeningen van
organen en orgaansysternen. Aparte hoofd-
stukken zo niet elders behandeld, hebben be-
trekkin,g oj) de primair infectieuze aandoenin-
gen, op vergiftigingen en op chirurgische in-
grepen.

Het geheel wordt na een index gecompleteerd
door een opsomming te geven van de bij dc
stalbouvv te gebruiken materialen en door een
therapeutische index.

De indeling is zeer logisch en overzichtelijk.
De foto\'s en tabellen zijn van zeer goede kwa-
liteit en verduidelijken de tekst.
Hoewel de zinsbouw hier en daar Vlaams aan-
doet moeten de auteurs gecomplimenteerd
worden met de uitgave.

als studieboek maar ook als naslagwerk voor
diergeneeskundige studenten en dierenartsen.
Of het zich ook leent zoals m het voorwoord
wordt gesteld voor al diegenen die geïnteres-
seerd zijn in de voeding en in de huisvesting
zou ter discussie kunnen worden gesteld.
Enkele kritische kanttekeningen.
Hoewel in een aparte paragraaf gesproken
wordt over het all in-all out systeem wordt bij
de behandeling van ziekten hier slechts inci-
denteel op ingegaan.

De bacteriologische schrijfwijze is op vele
plaatsen niet juist. Zelden worden de namen
van bacterie-species cursief gedrukt.
\\\'an sommige bacteriën is de schrijfwijze ver-
keerd. (Jersinia enterocolitica i.p.v. Yersinia
enterocolitica). Wenselijk is het bij een vol-
gende uitgave hier aandacht aan te schenken
of om het op zijn Maams te zeggen de tekst
te „kuisen".

Het hoofdstuk over dysenterie (Doyle) is niet
bij de tijd. Bij het schrijven van dit hoofdstuk
heeft men geen gebruik gemaakt van de
nieuwste gegevens die anno 1972 retds bekend
waren.

Eenmaal vaccineren tegen vlekziekte van de
zeugen per jaar is beslist geen goed advies.
Het minstens na iedere graviditeit gebeuren.
De tekst van de paragraaf over re.niging en
ontsmetting 3.1.4.2. zou scherper geformuleerd
moeten worden.

Het wekelijks bijvullen van een onismettings-
bak of het bevochtigen van een onismettings-
mat is beslist onvoldoende.

Dit moet zeker om de twee dagen geschieden.
Geadviseerd wordt bij een volgende uitgave
de tekst door een dierenarts-bacterioloog te
laten dooinemen.

Een iets bredere literatuurverwijzing ware
wenselijk geweest.
De kostprijs bedraagt ƒ 1 10,—.

VERSL.\\G BIJEENKOMST GESELLSCH.-VFT FÜR VERSUCHSTIERKU.XDE TE
PR/\\AG, 15-18 MEI 1974

De 12e wetenschappelijke ver.gadering van de
European Society for Laboratory Animal
Science/Gesellschaft für Versuchstierkunde
vond plaats van 15 tot 18 mei in Praag.
De deelnemerslijst bestond uit een West-
Europees, een Oost-Europees en een Tsjecho-
slowaaks deel, en omvatte 260 personen uit
17 landen.

Er waren 8 Nederlandse dierenartsen.
De voordrachten werden gegroepeerd rond
enkele hoofdthema\'s. Eén ervan was het
onderwerp „proefdierniodellen", dat een per-
manente belangstelling in de proefdierkunde
heeft.

.\'\\ctueel waren de voordrachten over SPF
cavia\'s en konijnen en het standaardiseren
van de darniflora van deze dieren. Drs. J. C.
J. van Vliet illustreerde de ervaringen
met de fok van cavia\'s bij het proefdierfok-
bedrijf TNO te Zeist. Drs. B. C. K r u ij t,
verbonden aan het R.I.V. te Bilthoven, sprak
over het effect van verschillende flora\'s op
de grootte van het coecum liij cavia\'s. Het is
opmerkelijk dat de bij muizen ontwikkelde
CRF flora ook bij cavia\'s tot reductie van
het bij kiemxrije dieren abnormaal grote
coecum voert.

De proefdiervoeders die op het ogenblik
algemene belangstelling genieten — vormden
ook in Praag een van de congresthema\'s. De
aandacht ging uit naar het effect van ver-
schillende methoden tot sterilisatie. Bestra-
ling met gamma stralen brengt de kleinste
beschadiging van vitaminen en eiwitten. Kort
autoclaveren bij 135°C biedt geen voordelen
boven 20 minuten bij 121°C, lioewel het
tegendeel lang is aangenomen. .Aandacht werd
ook besteed aan residuen van toxische stoffen
in proefdiervoeders, aan de onderlinge af-
hankelijkheid van nutriënten. Wat betreft de
mogelijkheid tot verdere standaardisatie door
het gebruiken van semi synthetische diëten
werd op.gemerkt, dat toepassing hiervan al-
leen zin heeft als ook de variatie in andere
milieufaktoren nauwkeuriger wordt beheerst.
Het vierde congresthema betrof de imiformi-
teit van proefdieren.

Ken van de inleiders toonde aan de hand van
literatuurgegevens aan dat de standaardde-
\\ iatie van waarden die bij dierexperimenten
worden verkregen, ligt tussen 5 en 30% van
de gemiddelde waarde.

.Mie variatie die boven 6 en 8% liggen, is
gevolg van biologische spreiding. Elke waar-
de heeft een spreiding die bij diverse onder-
zoekers vrijwel gelijk is. Sommige waarden
hebben altijd hoge, andere aanzienlijk lagere
spreidingen. Deze spreidingen worden ook
bij inteelt dieren gevonden. De variabiliteit
maakt overleving van (enkele individuen van)
de soort onder ongunstige omstandigheden
mogelijk. Tegelijkertijd stelt zij een limiet
aan het streven van de proefdierkunde de

uniformiteit van proefdieren te vergroten.
In het verslag van een andere spreker viel
op dat geen verschil werd gevonden in fok-
prestaties en uniformiteit van nestgrootte
tussen de conventionele en SPF versie van
een muizenstam.

Binnen dezelfde groep van voordrachten viel
ook de mededeling van uw verslaggever over
de poging objectieve criteria te vinden waar-
mee zou kimnen worden aangetoond of een
speciale (CRF) darmflora veranderingen te-
weegbrengt in knaagdieren.
Om de actieve inbreng van de deelnemers
te bevorderen, zijn er 4 discussie bijeenkom-
sten georganiseerd. Deze gesprekken zijn door
telkens twee deskundigen voorbereid. Onder-
werpen waren: SPF konijnenfok; quarantaine
en fok van katten (het verliespercentage van
± 6% in Nijmegen stak gunstig af tegen de
sterfte in quarantaine van 30% elders), ge-
zondheidsmaatregelen m.b.t. bliotechnici en
huisvesting van honden.

Aan de bijeenkomst was een tentoonstelling
van biotechnische artikelen verbonden. Zeven
Nederlandse firma\'s hadden vertegenwoordi-
gers gezonden. Het peil van de inbreng van
de Nederlandse industrie op het gebied van
de proefdierkundige voorzieningen wordt ge-
demonstreerd door de belangstelling die de
vertegenwoordigers voor de lezingen toonden.
Tijdens de huishoudelijke vergadering werd
gememoreerd dat de per 1 januari 1974 afge-
treden voorzitter Dr. M. J. Dobbelaar
er aanzienlijk toe heeft bijgedragen dat de
vergadering een echt Europees gezelschap is
geworden. Er is besloten de duitse vertaling
van het Nederlandse boek „Proefdierkunde"
als eigen uitgave te laten verschijnen.
Het bestuur heeft de prijsvraag — uitge-
schreven om de belangstelling voor de proef-
dierkunde te bevorderen — nu ook openge-
steld voor post-kandidaten in een van de bio-
logische wetenschappen.

Er wordt een scriptie in het engels of in het
duits gevraagd van 40 pagina\'s (dubbele
regelafstand en 3 cm rand aan beide zijden)
op grond van een literatimronderzoek over:

2. Die Bedeutung der Aufzuchtbedingungen
von Versuchstieren für die Reaktionen im
Versuch.

The International Committee on Laboratory
.\'Vniamls (ICLA) will hold its 6th Symposium
in Thessaloniki, Greece, on 3-5 July 1975 on
the themes:

2. Training in laboratory animal science.
Interested scientists are invited to submit pa-
pers related to these main topics. Two hun-
dred words abstracts should be mailed before
February 1st, 1975 to the Chairman of the
Programme Committee:

Dr. N i c o 1 a e S i rn i o n e s c u, Yale Uni-
versity School of Medicine, Cell Biology De-
partment, 333, Cedar Street, New Haven,
Conn. 06510, USA.

Per 1 augu.stus 1974 treedt Drs. T. M. N i e-
mantverdriet, praktizerend dierenarts
kleine huisdieren te Wadenoyen in Gelderland
en keuringsdierenarts in de gemeenten Gel-
dermalsen en Tiel, als veterinair adjunct-
inspecteur van de Volksgezondheid en ad-
junct-inspecteur van de V.D., in dienst bij de
veterinaire inspectie, ambtsgebied-district
Noord-Holland te Haarlem.
Op 1 september 1974 begint Drs. L. J. ten
Horn te Arnhem, adjunct-directeur van het
gemeentelijk slachthuis aldaar, als veterinair
adjunct-inspecteur van de V.G. en adjunct-
inspecteur van de V.D. zijn werkzaamheden
in het ambtsgebied-district Gelderland te Arn-
hem.

Eveneens per 1 september 1974 aanvaardt
Drs. J. vandeKieftte Rosmalen, dieren-
arts bij een pluimveebedrijf te Nuland, de
functie van adjunct-inspecteur van de V.D.,
tevens veterinair adjunct-inspecteur van de
V.G. in het district-ambtsgebied Noord-Bra-
bant te \'s-Hertogenbosch.

MOND- EN KLAUWZEERUITBRAAK IN
BRETAGNE TEN EINDE
Met ingang van 20 juni 1974 zijn het import-
verbod van vlees en onverhitte vleesproduk-
ten, alsmede het in- en doorvoerverbod van
runderen en varkens in Nederland uit de
Franse departementen Côtes du Nord en Ille
et Villaine opgeheven.

De verboden werden op 20 maart van dit jaar
ingesteld, toen voor een viertal departementen
in Bretagne, waar mond- en klauwzeer van
het type C voorkwam, alsmede voor twee
aangrenzende departementen, in E.E.G.-ver-
band en met medewerking van Frankrijk, in-
voerbeperkende maatregelen werden genomen.
Hoewel de toestand zich aanvankelijk ernstig
liet aanzien, is de situatie thans dusdanig ver-
beterd, dat er geen reden meer is de verboden
te handhaven. Met deze opheffing zijn alle
getroffen maatregelen ingetrokken.
Deze uitbraak in Bretagne heeft, volgens een
artikel in „Ouest France" van 15 juni 1974,
aan het licht gebracht dat de grote Franse
varkenshouders, verenigd in de Fédération
Nationale Porcine, het met de gang van zaken
met betrekking tot de ziektepreventie in hun
sector niet geheel eens zijn. Naast het geschil,
dat tussen varkenshouders en veterinairen be-
stond over het principe van de vaccinatie, is
thans de hygiënische politiek die momenteel
op het terrein van de varkenshouderij wordt
gevoerd, naar voren gekomen. Dit als gevolg
van de ernstige consequenties die de jongste
uitbraak voor de Bretonse varkensfokkers
heeft gehad.

De varkenshouders zijn tot de conclusie geko-
men, dat het huidige bestrijdingssysteem van
besmettelijke ziekten niet geheel is aangepast
aan de ontwikkelingen in de varkenshouderij.
Weliswaar is thans een ontwerp-wet tot rege-
ling van diergeneesmiddelen in het Franse
parlement in behandeling, maar de tekst hier-
van regelt volgens de varkenshouders nog
niet alle problemen op het terrein van distri-
butie van veterinaire produkten.
Zij wijzen op de modernisering van de bedrij-
ven, de sterke toeneming van de omvang en
de concentratie van de produktie in bepaalde
geografische zones. Deze omstandigheden leg-
gen de nadruk op de kwetsbaarheid van de
varkenshouderij in geval van ongelukken op
het terrein van de gezondheid.
In het bijzonder wijzen ze op het te lange uit-
stel bij het afslachten, het niet tijdig aanwezig\'
zijn van vaccins tijdens de uitbraak, de onvol-
doende regelmaat bij de uitvoering van de
vaccinaties, de kosten ervan en de verkeerde:
speculatie bij het verschaffen van produkten
die voor de preventie noodzakelijk zijn.
Maatregelen voor snel en effectief ingrijpen
waren derhalve onvoldoende genomen. Zelf
hebben de varkenshouders naar hun zeggen
een grote rol gespeeld bij het nemen en toe-
passen van besehermende maatre.gelen.
De varkenshouders dringen er dan ook op
aan, voortaan een voorraad vaccin aan te leg-
gen. Deze maakt het mogelijk onmiddellijk bij
het begin van een uitbraak in te grijpen.
Voorts dient de controle op het vervoer van
dieren en op de veewagsen te worden ver-
sterkt.

De minimum voorschriften, in het bijzonder
op het terrein van het isoleren van bedrijven,
de ontsmetting en de merking, moeten door
alle groepen varkenshouders worden gerespec-^
teerd.

Tenslotte komen ze terug op het monopolie
van de Veterinären op het terrein van de uit-
voering van de vaccinatie. Ze zijn van mening,
dat dit onverenigbaar is met de noodzaak van
snel ingrijpen.

Onmiddellijke wijziging van de voorwaarden
tot vaccinatie dient daarom volgens hen tot
stand te komen. Hierbij dienen twee hande-
lingen te worden onderscheiden: controle op
de vaccinatie en de uitvoering ervan, die zou
kunnen geschieden in samenwerking met tech-
nisch personeel en groepen producenten en
fokkers.

BEZOEK VAN JAPANSE DIERENARTS
Van 1 tot 5 juli 1974 heeft de Japanse dieren-
arts Dr. Kumayuki Harada ons land
bezocht.

Dr. Harada is onderdirecteur van het Se-
ruminstituut in de prefectuur Chiba en oud-
wetenschappelijk onderzoeker aan het labora-
torium voor varkenspestonderzoek van het
Nationaal Diergeneeskundig Instituut.
Hij heeft een belangrijk aandeel gehad in de
ontwikkeling van het verzwakt levende var-
kenspestvaccin, afgeleid van de GPE-stam,
welk vaccin thans met veel succes op ruime
schaal in Japan wordt toegepast.
Bovendien is hij een deskundige op het gebied
van gastro-enteritis bij varkens.
Behalve aan de Veeartsenij kundige Dienst in
Den Haag, heeft Dr. Harada bezoeken ge-
bracht aan het Centraal Diergeneeskundig
Instituut te Lelystad en Rotterdam en aan de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te
Boxtel.

Van 20 t/m 22 augustus zal Dr. W. A. W a t-
s O n, inspecteur van de Engelse veterinaire
dienst, een bezoek brengen aan ons land. Hij
bezoekt o.m. het R.I.V. te Bilthoven, een
pluimveeslachterij te Wezep, de N.C.B, te Son
en het Rijkslandbouw proefstation te Maas-
tricht.

AFRIKAANSE VARKENSPEST
Over de eerste helft van mei 1974 maakte
Spanje melding van 6 gevallen van Afrikaanse
varkenspest. Op de aangetaste bedrijven wa-
ren 902 varkens aanwezig, waarvan er 162
aan de ziekte stierven en 740 werden opge-
ruimd.

BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN
Dierziektenbulletin no. 11 van de Veeartsenij-
kundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 16
juni 1974, vermeldt de volgende gevallen
van besmettelijke veeziekten in ons land.
Atrofische rhinitis: totaal 4 gevallen in 4 ge-
meenten, 1 in Overijssel, 1 in Gelderland, 1
in Utrecht en 1 in Limburg.
Schurft: 2 gevallen in 2 gemeenten, 1 in
Ovrijssel en 1 in Utrecht.
Rotkreupel: totaal 23 gevallen in 22 gemeen-
ten, 9 in Friesland, 1 in Drenthe, 1 in Over-
ijssel, 1 in Gelderland, 4 in Utrecht, 6 geval-
len in 5 gemeenten in Noord-Holland en 1 in
Zuid-Holland.

1—15, International Conference on the Biology of the Nocardiae, Venezuela, (pag. 449)
4—11, First International Equine Veterinary conference. Kruger National Park Game

Reserve, South Africa, (pag. 541)
25—31, Third International Congress of Parasitology. Miinchen. (pag. 504 (1972) en
pag. 178)

29, Symposium Progr. 1974, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelen hygiëne,
(pag. 636)

6, 3e M.S.D.-Symposium ,,Proeven, praktijk en produktie". Kliniek voor Inwendige
Ziekten, De Uithof, Utrecht.

12, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
9—13, VlIth Int. Meeting on Diseases of Cattle - World Assoc. for Buiatrics, Milaan,
(pag. 1146, 1973)