\\

1

A\'

Misc. doctr.

Q. 49 2

1 (y

^ y y /

~~—=-^ ^ y ^ \'

jV . / "f?)

HET CONSTITUTUM POSSESSORIUM

HET ROMEINSCHE EECHT.

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

1758 9239

iet constitutum possessoeiui

in

HET ROMEINSCHE RECHT.

ACADEMISCH PROEFSCHKIET,

na machtiging van den rectok magnificus

W. K O S T E

GKWOOK HUOGLEESEAAR IM DE MEDiSCHE PACULTKIÏ,

met tobstemmim tan den academischbn senaat

KK

toigends besluit dee eechtsgeleebdb faculteit,
tkjr veekeijging van den geaad
VAN

Doctor in het Romeinscli en Hedendaagsch Recht,

AAN

DE HOOGESCHOOL TE UTRECHT,

Doon

JOAN PHILIP VERLOREN,

Geboren te Dalfaen.
TB VEKDEDiaEN
op ZATERDAG 22 juni 1867, DES NAMIDDAGS TEN 1 ÜEE.

ükeclit, RIMIE EN IM, mi

Ir

V--;.-—M

aan mijnen vadee.

INHOUD.

p.. 1—6.

Gewicht eener juiste kennis van het zoogenaamde constitutum pos-
sessorium in het Romeinsche recht voor het Nederlandsche recht. —
Wat verstaat men onder een constitutum possessorium? — Welke vra-
gen hebten wij te beandwoorden ?

HOOFDSTUK I.

OVBE HET EOMBINSCHE BEZITSBEGRIP.

p. 7.

^ 1. Be verhouding van animus en corpus tot het hezit, p. 7—13.

Verschillende gevoelens van savignt en kierulpp, p. 7. Welken in-
vloed oefent dit verschil uit op hunne theoriën over hezitsverkrijging
en bezitsverlies? p. 9. — Bezwaren tegen beider theorie, p. 11. —
In welke opzichten door ons wordt afgeweken van het gevoelen van
savigny en dat van kierulff, p. 12.

§ 2. Be beteekenis van het corpore possidere, p. 14—25.

Over het belang der vraag, waarin het kenmerk der corporalis possessio
bestaat, p. 14. — Wat is volgends savigny het kenmerk van het cor.
pore possidere? p. 15. — Vergemakkelijkt zijne omschrijving de be-
slissing in twijfelachtige gevallen of iemant al dan niet corpore bezit?
p. 15. — Is savigny er toe gerechtigd eene andere beteekenis aan het
corpore possidere te hechten bij bezitsbehoud dan bij hezitsverkrijging?
p. 20. — De custodia over de zaak geeft volgends savigny , zoowel bij
bezitsbehoud als bij hezitsverkrijging, slechts bij uitzondering, de corpo-
ralis possessio, p. 23.

"Vin

3. Be custodia is het henmerh van de corporalis possessio, p. 35—34.

Heeft men recht de meening aan te nemen dat de hoede over eene
zaak, alleen bij uitzondering, de eorporalis possessio dier zaak geeftj
p, 35. — Wat verstaat men onder custodia? savigny, kieeulff, lenz,
baron,, p. 36. — Onderscheiding van- persoonlijke en zakelijke custo-
dia, p. 28. — Voordeelen van de theorie van baron boven die van
savigny, p. 30. — Waarom neemt baron het begrip van custodia niet
aan ten opzichte van onroerende goederen? p. 30. — Bestrijding van
babon\'s gevoelen, p. 31.

4, Be beteehenis van het animo possidere, p. 35—43.

Opvatting van savigny, p. 35. — Welke rol speelt het „Bewusztseyn
physischer Herrschaft" in zijne bezitstheorie ? p. 36. — Pit bewustzijn
maakt een deel uit van het animo possidere, p. 37.— De animus pos-
sidendi is onbestaanbaar met het weten of overtuigd zijn, dat men niet
meer heer en meester over de zaak is, p. 38. — Men houdt ook op
animo te bezitten, wanneer men zijne zaak niet langer wil bezitten,
p. 40. — Resultaat ten opzichte van het karakter van den animus pos-
sidendi, p. 41. — Verschil tusschen savigntï\'s gevoelen en het hier
ontwikkelde, ten opzichte van het animo en corpore possidere, p. 43.—
De plaatsen, betreffende bezitsverkrijging en bezitsverlies van wilde
dieren, zijn een voorbeeld van de rol, welke het animo possidere in het
bezit speelt, en tevens een bewijs dat men solo animo het bezit kan
behouden, maar niet verkrijgen, p. 43.

HOOFDSTUK II.

OVBE BBZITSVEEKEIJOING EN BBZITSVEBLIBS.

§ 5. Over bedtsverJcrijging, p. 44—55.

Wat wordt er voor bezitsverkrijging gevorderd? p. 44, — Of zekere
handeling eene daad van bezit is, hangt geheel van de omstandigheid
af, of de animus possidendi en de heerschappij over die zaak genoegzaam
uit de handeling blijkt, p, 45. — Men kan evenmin bepaalde regels aan
de hand geven, wanneer men door persoonlijke hoede in een toestand
van heerschappij, betrekkelijk eene zaak, gekomen is, p. 47. — De
regels van baeon, betreffende zakelijke custodia, leiden tot eene denk-
beeldige custodia, p. 48. - Resultaat, p. 51. - In hoeverre kunnen
de animns possidendi, en de persoonlijke en zakelijke custodia afzon-
derlijk voorkomen, p. 53. ~ Het gevoelen omtrend bezitsverlies oefent
grooten invloed uit op de meening, wanneer men geacht moet worden,
het bezit van eens anders zaken verkregen te hebben, p. 53. — Bezits-

verkrijging van zaken, die aau een ander toebehooren, met en tegen
diens wil, p. 53.

§ 6. Bezitsverhrijging van zaken, die men reeds corpore bezit, p. 55_69.

Welke invloed oefent het uit, of de bezitsverkrijging eene res nullius of
eene res alterius betreft? p. 55, en of zij met of tegen den wil des vori-
gen bezitters geschied zij? p. 56, — Met zijn wil: brevi inanu traditio,
p. 56. — Tegen zijn wil: furtum, contrectatio; bestrijding van de ge-
voelens van savigny en baeon op dit punt, p. 57. — De regel: „nemo
sibi causam possessionis mutare potest" heeft niets ie maken met de
bezitsverkrijging van den detentor, p. 63.

§ 7. Over bedtsverïies in het algemeen , p. 69—73.

Pleiten, L. 44 § 2 en L. 8. D. de poss. voor of tegen saviönï\'s meening
dat het verlies van een van. beiden, animus of corpus, reeds het verlies
vaa het bezit medebrengt ?

§ 8. Over de vraag of men solo animo het bezit kan behouden, p. 73—93.

Plaatsen, die de vraag in het algemeen bevestigen, p. 74. — Over het

bezitsbehoud solo animo van onroerende zaken, p. 74. _ Over het be-

zitsbehoud solo animo van roerende zaken, en hierbij over L. 47 en L.
44 D. de poss., p. 78. — Mogen L. 8 § 13 en L. 39 D. de poss.,
„Anwendungen" genoemd worden van het „Verlust durch bloszes Pac-
tum," zooals savignï zegt? p. 87.

§ 9. Over de vraag, of men solo corpore het bezit kan behouden, p. 94—101.

Over het bezitsbehoud solo corpore van onroerende zaken, p. 94; van
roerende zaken, p. 96. — Mogen L. 3. $ 6. en L. 17 D. de poss. „An-
wendungen" genoemd worden van het „Verlust durch bloszen Animus,"
zooals SAVIGNT zegt, p. 97. — Resumé van dit hoofdstuk, p. 100.

HOOFDSTUK IIL

ovee bbzitsvbekeij&ing dooe bn met behulp tan andbeen.

10. Inleiding, p. 102—126.

De Romeinen onderscheidden bij het aangaan van een overeenkomst de
werkzaamheid van een vertegenwoordiger en die van een nuntius; de
hulp van den eerste gaf den lastgever geene rechten , die van den tweede
wel (gevoelens van savigny, puchta en buchka) p. 103. — Eene
dergelijke onderscheiding moet men ook bij bezitsverkrijging aannemen
tusschen de hulp vau een vertegenwoordiger en die van een colonus of
custos; de hulp van den eerste gaf slechts utilitatis causa het bezit,

die van den tweede was overeenkomstig de gewone rechtsbeginsels ge-
oorloofd, p. 119.

, 11. Bezitsverhrijging door een vertegenwoordiger, p. 126—155.

Waarom wordt de toelating van vertegenwoordiging hier meer door het
openbaar belang gevorderd dan bij andere rechtshandelingen? p. 126.—
In den persoon des bezitverkrijgers wordt alleen gevorderd dat hij zijn
vertegenwoordiger zalk een last heeft gegeven, dat deze door de inbe-
zitneming der zaak, de grenzen van zijn last niet te buiten is gegaan
(gevoelens van sa vigny, bremeb en schiemee): de bezitsverkrijger
behoeft alzoo niet den animus possidendi te hebben, p. 127. — De ver-
tegenwoordiger moet het bezit animo en corpore verkregen hebben;
daarenboven moet blijken dat hij den wil heeft gehad voor zijn last-
gever in bezit te nemen (gevoelens van savigny en bremër ten op-
zichte van dezen wil bij levering) p. 140. — Hij, die de zaak levert,
kan niet den bezitsverkrijger bij diens inbezitneming vertegenwoordi-
gen , p. 146.

12. Seeitsverkryging met behulp van, feitelijke hulp door derden, p. 155_162.

Deze hezitsverkrijging behoefde niet utilitatis causa veroorloofd te wor-
den; of men corpore alieno of suo bezat was hij de Romeinen onver-
schillig, p. 155. — Over daden van bezit, corpore alieno, p. 158.—
Men kan ook het bezit verkrijgen, corpore tradentis, p. 160. — Re-
sumé\', p. 163.

HOOFDSTUK IV.

HET CONSTITUTUM POSSESSORIUM.

13. Het constitutum possessorium, p. 163—182.

Resumé van het geschrevene, p. 163. — Beteekenis der uitdrukking
constitutum possessorium, p. 164. — Gevoelen van savigny omtrend
het constitutum possessorium, p. 165. — Bezwaren tegen savigny\'s
ge\\foelen, p. 167. — Deze bezwaren bestaan niet tegen de aanneming
eener hezitsverkrijging animo suo corpore tradentis, p. 167. — Nog
andere argumenten voor de meening dat L. 18 D. de pass. eene hezits-
verkrijging animo suo, corpore tradentis bedoelt, p. 168. ~ Welke
practische gevolgen heeft ouza afwijking van savigny\'s meening?
p. 170. — Zoude de invoering eener bezitslevering, als men begrijpt
onder het constitutum possessorium, wenschelijk zijn? p. 180. — Re-
sultaat van ons onderzoek, p. 181.

inleiding.

„Om door wille des eigenaars eigendom te bekomen,
schijnt ghenoeg te zijn nae \'t aengebooren recht, dat den
Yoorigen eigenaar toone te willan dat zulcs geschiede ende
dat het by den anderen als een vast racht aenghenomen
werde: waarop de aen-neminghe volglienda schijnt niet meer
vereischt te werden. Maer de burger-wet, meerder macht
hebbende over eens yders goed als den eigenaar zelve,
zoeckende alle onbedachte vervremdinghen te voorkomen\'
ende luiden voor het berou te bewaren, heeft gewilt dat den
eersten eigenaar den twede tot het dadelicke bezit moste
doen komen, \'twelck heet leevering ofte opdrachte, over-
zulcs en kan de toezegginghe alleen nu niemand eigenen
ofte vesten: Gelijck oock door toezegginghe geen goed
ghamaeckt kan werden onvervramdelick; maer wel door
Tiitarste wille." i)

Zoo sprak onze hug-o de groot. En de Nederlandsche
Jl^etgever, wian wij ons nu geldend wetboek te danken heb-
en, hechtte zooveel gewicht aan deze vraag: of de eigen-
dom eener zaak reeds door de overeenkomst of eerst door
e levering zou overgaan, dat hij van hare baandwoording

Hügo dk geoot, Inleidinge tot de
1631, Boek II. D. V. § 2.

liet afhangen of men al dan niet het bestaande wetboek
ten grondslag yan het nieuwe zoude aannemen. „De vraag,"
zeide de begeleidende Memorie van het Ontwerp 1820, „of
men het Fransche wetboek ten grond der nieuwere bewer-
king zoude leggen, loste zich weldra in eene andere vraag
op: of het verkieslijker ware, naar de gronden van het
Fransche regt, den eigendom door contract te laten beko-
men en overgaan, dan wel of het beter ware, volgens de
beginselen van het Romeinsche regt den ouden regel te
herstellen dat alleen tusschen contractanten, uit contrac-
ten, regt geboren wordt, maar dat eigendom, vooral ten
aanzien van derden, niet dan door levering of transport
wordt bekomen." i) Het gevolg van de beraadslagingen was
dat men terugkeerde tot „den ouden regel des Romeinschen
regts: „non pactionibus aut transactionibus verum traditi-
onibus demum rerum dominia transferuntur," een regel,
waarvan de noodzakelijkheid in het belang van
den Staat, zoowel als van alle eigenaars en be-
zitters gegrond is. 2)

Was de aanneming van dezen Romeinschen rechtsregel
werkelijk eene zaak van zoo veel gewicht, als onze wetgevers
meenden? Er bestaat in het Romeinsche recht, volgends de
hedendaagsche beoefenaars van dat recht, eene wijze van
hezitsverkrijging en inbezitstelling, welke — zoover met dat
bezit ook eigendom verkregen kan worden — aan dien regel:
„traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nu dis
pactis transferuntur"\'\') zeer veel van zijne practische be-
teekenis schijnt te ontnemen. Ik bedoel die bezitslevering,

1) Mr. J. c. VOORDUIN, GescL en beginselen der Sederl. Wetb. 1837, I.

pag. 195.

2) vooEDUiN, I. pag. 215.

3) L. 20, C. de pactis (2, 3).

welke men het consUtutim, possessorium, noemt, i) Een be-
zitter, die ons de zaak krachtens een contract moet leve-
kan — zoo zegt men ^ het bezit op ons doen over-
gaan door eenvoudig den wil aan te nemen voor ons te
ezitten; het is zelfs niet noodig dat hij ons dien wil open-
aart, dat wij weten dat hij den wil aangenomen heeft
om voor ons te bezitten; ontwijfelbaar gaat echter het be-
^it op ons over, wanneer de tradent bij een pactum ver-
klaart voor ons te willen bezitten. Elk bezitter kan-ons
derhalve het bezit en, zoo hij eigenaar is, den eigendom
®6ner zaak leveren door een nudum pactum. En deregel
»«O/? nudis pactis dominia rerum transferuntur\' komt alzoo
slechts hierop neer, dat men den eigendom eener zaak,
welke men niet bezit, niet door een nudum pactum aan
ander kan overdragen.

Het constitutum possessorium, zegt men, is eene hezits-
verkrijging door een vertegenwoordiger. Toen de Romeinen
\'^ens deze vertegenwoordiging hadden toegelaten, was het
»iet meer dan natuurlijk dat ook de leveraar onze ver-
egenwoordiger kon zijn. Het eenige eigenaardige bij zijne
vertegenwoordiging is dat hij niet meer behoeft te appre-
enderen, omdat hij reeds corpore bezit: hij behoeft alleen
Van wil te veranderen. Het constitutum possessorium draagt,
ïiaar veler meening, hetzelfde karakter, is het omgekeerde
^an de brevi manu traditio; men verwisselt bij beiden slechts

den

tJ —--Vt^^ix CIJJJ.XI.JJ.U.0 OllUJL liCliUtJilLll

®gen den animus alteri habendi, bij de traditio brevi manu,
Oöigekeerd. In hun oog is het een verschil van weinig of

li I

Delang dat bij de brevi manu traditio geen sprake

scheï, l^ezitslevering nemen met savigny aan o. a.: glück, wind-

wij tigeeström, puchta, beemer enz. Later komen

"öne redenering nader terug.

van vertegenwoordiging bestaat, dat daar twee personen
zijn, een, die ievert; en een, die ontvangt; iiier daarentegen
beide partijen bij de levering vertegenwoordigd worden door
één persoon: hij, die u het bezit levert, die het bezit
aizoo verliest, is tevens de persoon, die voor u het bezit
veriirijgt: hij levert ten uwen behoeve aan zich zeiven.

Dit constitutum possessiorum moet men volgends som-
migen ook in ons Nederiandsche reclit aannemen. Zij
beroepen zich hierbij op het Romeinsche recht. Eene op-
zettelijiie behandeling van deze wijze van bezitslevering in
het Romeinsche recht mag dus ook voor ons recht van
practisch belang genoemd worden.

Zal hun een beroep op het Romeinsche recht iets baten,
zoo moet niet alleen vaststaan dat daar die wijze van be-
zitsievering bestond, maar het constitutum possessorium
moet tevens een zóó noodzaitelijk logisch gevolg van hunne
gewone rechtsbeginsels zijn „dasz selbst," zooals savigny
meent, „wenn sie nicht besonders in Römischen Recht ge-
nannt wäre, sie nichts weniger gewisz würde seyn." „Het
wettelijk gezag van het Romeinsche recht" toch is uitdruk-
kelijk afgeschaft; zijne beoefening heeft dus voor ons tegen-
woordig recht, uitgenomen hare historische en exegetische
beteekenis, slechts in dien zin practische waarde dat wij

1) s. suteo, Korie opmerkingen, Weekbl. van het Recht v. 18 Pebr. 1864
n°. 2857 en g. h. bolhuis, Be eigendoms verkrijging door den commissionair,
ütr. 1865, pag. 85 e. v. Beiden roepen het constitutum possessorium te
hulp om art. 84 Wtb. v. k. in overeenstemming te brengen met hunne
meening, dat de commissionair — die goederen voor zijn committent koopt
zonder ze bepaald in diens naam te koopen — het bezit dier goederen verkrijgt.
Door andere schrijvers is de vraag of in ons recht het bezit aldus kan over-
gaan niet behandeld, voor zoover ik weet. De vraag is echter van groot
belang; zie o. a. art. 1495, ]582, 1723, Burg. Wtb.; zie ook sommige
arresten bij ibon, op art. 667, Burg. Wtb.

ij de Romeinsche juristen nog menigmaal met vrucht ter

school kunnen gaan om te leeren wat de noodzakelijke,

ogische gevolgen zijn van een beginsel, dat uit hun recht

het onze is overgegaan. Doch welke afwijkingen van

unne beginsels of welke bepalingen, strijdig met het wezen

van een rechtsinstituut, de Romeinen utilitatis of humani-

atxs causa mogen hebben gemaakt, is ter toepassing van

ßet Nederlandsche recht van geen belang, tenzij ook in

onze wet die nuttigheidsbepaling uitdrukkelijk is overge-
nomen.

Beiden nu meen ik te mogen ontkennen. Moest men
»iet SAVIGNY aannemen dat die wijze van bezitsovergang,
Jelke hij onder constitutum, possessorium, verstaat, „beson-
ers in Römischen Recht" vermeld wordt, men zou haar
a s eene afwijking van hunne gewone regels moeten be-
schouwen. Doch m. i. kenden de Romeinen het constitn-
um possessorium niet, evenmin de zaak als den naam: hij,
le levert, kan niet tegelijk de vertegenwoordiger zijn, door
Wien wij het bezit verkrijgen.

Bij elke bezitslevering, alzoo ook bij het constitutum
possessorium, is uit den aard der zaak een persoon, die
e bezit verliest, en een persoon, die het bezit verkrijgt,
y zullen achtereenvolgends nagaan: 1° of het met de
j-®§els van bezitsverlies overeenkomt dat de leveraar door
® constitutum possessorium het bezit veriiest; 2° of het
^^^e de gewone regels van bezitsverkrijging, door een ver-
I f »woordiger, overeenkomt dat men alzoo het bezit ver-

^njgt.

een de beandwoording dezer beide vragen

galn^\'\'\'\'\'\'\'^ \'\'\'\'\'\'\'\' \'\'\' algemeen laten vooraf-

scho \' opvatting van het bezit staan onze be-

ouwingen over bezitsverkrijging en bezitsveriies toch in
^ nauwste verband.

Natuurlijk heb ik in de eerste plaats bij de behandeling
van dit onderwerp gebruik gemaakt van savigny\'s werk
over het bezit. \')

Het was niet zonder aarzeling dat ik tot geheel andere
resultaten als deze schrijver gekomen ben. Men wijte
het niet aan overmoed, wanneer ik soms een stelliger
toon heb aangeslagen dan mij wel paste: ik ben geheel
overtuigd van de mogelijkheid, ja zelfs van de waar-
schijnlijkheid dat mijne argumenten blijken niet proefhou-
dend te zijn. Doch ik heb gemeend de lectuur van dit
boekje niet nog meer vervelend te mogen maken dan zij,
vrees ik, nu reeds zijn zal, door den lezer telkens aan
deze omstandigheid te herinneren, welke hem natuurlijk
geheel onverschillig is. Ware het doel van het schrijven
eener dissertatie niet in veel hooger mate oefening dan
vertoon van kracht, bij een onderwerp als dit — ik
besef het ten volle — kon een waarschuwend „nonum pre-
matur in annum" mij niet ongepast in herinnering worden
gebracht.

1) SAVIGNY, Bas Recht des Besitzes, Sechste Auflage, 1837.

hoofdstuk 1.

OVER HET BOMBINSCHE BEZITSBEGBIP.

De Romeinsche rechtsgeleerden geven ons geene definitie
van bezit en verdiepen zich evenmin in algemeene beschou-
wingen over zijne natuur. De Codex en Pandekten handelen
Uitsluitend over de meer practische vraag hoe bezit verkre-
gen wordt en verloren gaat. Zij maken hierbij evenwel ge-
durig melding van iets uiterlijks en innerlijks in het bezit:
animus en corpus, „Adipiscimur possessionem animo et
corpore neque per se animo aut corpore ... retinere tamen
nudo animo possumus." Deze uitdrukkingen duiden genoeg-
zaam aan, hoezeer het van belang is te weten wat dit animo
corpore possidere beteekent. En de beantwoording hier-
aan, gepaard met de kennis van beider verhouding tot het
ezit, geeft ons tevens aan de hand wat de Romeinen onder
bezit verstonden.

1.

verhouding van animus en corpus tot het bezit

Uit de voor ons bewaard gebleven uitspraken van Ro-
^^nsche juiisten kan men niet duidelijk opmaken of zij

aan de uiterlijke dan of zij aan de innerlijke zijde van het
bezit den voorrang toekenden. De strijd, die zich in dit
opzicht in de bezitstheoriën onzer hedendaagsche beoefe-
naars van het Romeinsche recht openbaart, strekt hiervoor
ten bewijze. Doch dit bewijs wettigt tevens eenigen twijfel
of men wel tot zulk eene voorkeur bevoegd is.

Bij SAVIGNY beheerscht het corpore possidere het bezits-
begrip. Zoo heet het bij bezitsverkrijging: „aller Erwerb
beruht auf einem körperhchen Handeln (corpus oder factum)
von einem bestimmten Wollen (animus) begleitet." i) En
het accessoh-e character van den animus komt bij savigny
nog sterker uit, waar hij uit zijne opvatting van de detentie
het begrip van den animus possidendi afleidt. Die animus
is, volgends hem, „ein der Detention correspondirendes Wol-
len. Die Detention ist der physische Zustand, welcher dem
Eigenthum ais einem rechtlichen Zustande correspondirt.
Folglich besteht der Animus possidendi in der Absicht
das Eigenthum aus zu üben." Dat deze gevolgtrekking
en dus de geheele redenering onjuist is, blijkt echter uit
savignt\'s eigene woorden, daar hij na de aangehaalde plaats
laat volgen dat deze omschrijving van den animus possi-
dendi niet voldoende is, maar hier siechts gedacht mag
worden aan een „Absicht um eigenes, nicht um fremdes
Eigenthum auszuüben." Had hij deze beperking niet ge-
maakt, zoo zou ook de pachter moeten bezitten, daar ook
deze eigendomsrechten uitoefent, natuurlijk eveneens met
den corresponderenden wil dit te doen. Doch nu hij deze
beperking opneemt, hoewei zij niet uit het begrip der de-
tentie voortvloeit, vervalt dunkt mij tevens zijn recht uit
het begrip der detentie dat van den animus af te leiden.

1) SAviGur, Das R. d. Bes.

2) ^ 9, pag. 113.

kiesulffI) neemt daarentegen, hetgeen mij wel zoo
rationeel voorkomt, zijn uitgangspunt in den animus pos-
endi. De animus is, volgends hem: „der auf das Haben
beherrschen der Sache gerichtete Wille;\'? het bezit: „der
die welcher durch ein ihm entspechendes aüszeres Thun
sich schon reahsirt hat." De detentie is, volgends hem,
a een voor de verkrijging van het bezit van gewicht: zij is
aar zelfs noodig om den wil door eene daad te bekrach-
Igen, te verwerkelijken. Doch voor het bezitsbehoud heeft
geene beteekenis meer: het eens ontstane bezit blijft
even goed zonder als met detentie bestaan. „Das factische
a en, das unmittelbare natürliche Besitzen der Sache ist
den Bestand des wirklichen Besitzes gleichgültig; der
^esenthche Character, das unentbehrhche Merkmal des Be-
sitses ist der Wille, durch welchen allein der Begriff erhalten
^ird: solo animo retinetur possessio."

Zoowel savigny als kieeulff eischen voor hezitsverkrij-
ging iets anders dan voor bezitsbehoud. Doch de laatste
omt er openlijk voor uit, de eerste laat het voorkomen
hij voor beiden hetzelfde vordert.
^ kierulff zegt: voor hezitsverkrijging is noodig detentie
^» animus sibi habendi, „aber sie sind auch nur die Voraus-
se Zungen für den wirklichen Besitz, nur seine Grundlagen
• sie legen den Grund zur Entstehung dieses Begriffes,
sind aber unwesentlich für den entstandenen Begriff selbst,
den wirklichen Besitz nicht mehr an." Het
^^ IS eene eenheid van animus en corpus, waarin beider
beteekenis is opgelost. „Der Begriff des
ist nicht so zu denken als wenn Animus Domini

aes Gemeinen
p^s- 340 en 341.
pae- 343.

\'ag. 341.

und Corpus als für sich bestehende Erfordernisse addirt
und summirt denselben ergäben, sondern nur die Einheit
Beider ist Besitz. Animus und Corpus verhalten sich wie
ein Inneres und dessen Auessernng, Gedanke und Realisa-
tion, Wesen und Form oder Erscheinung, sind also indem
Begriff der juristischen Besitzes wirklich eins." i) Zooais
wij in een reeds hierboven aangehaalde plaats gezien heb-
ben, overschaduwt in deze eenheid de animus het corpus.
Solo corpore kan men toch het bezit eener zaak niet be-
houden: de toevallige detentie eener zaak welke men niet
langer wil bezitten heeft hoegenaamd geene waarde. Doch
de detentie is voor bezitsbehoud niet noodig en alzoo kan
kieeulff met den Romeinschen jurist zeggen: solo animo
retinetnr possessio.

SAVIGNY staat op een geheel ander standpunt. Animus
en corpus zijn bij hem niet slechts vereischten voor bezits-
verkrijging, die voor het eens ontstane begrip van geen
belang zijn, maar zij zijn bestanddeelen van het bezit, en
de verbinding van beiden is alzoo evenzeer voor bezitsbe-
houd als voor bezitsverkrijging noodig. „Zu allem Erwerb,"
zegt hij, „istzweyerley nöthig: ein körperliches Verhältnisz
und Animus. Dasselbe musz sich auch bey der Fortdauer
wieder finden: auch diese musz auf derselben Verbindung
beruhen wie der Erwerb, sie musz also ausgeschlossen
seyn, wenn diese Verbindung aufgehoben ist." ä) Toch zou
men volgends savigny verkeerd handelen, zoo men — om
te beoordeelen of iemant het bezit eener zaak behouden
heeft — zich nu afvroeg: zou die persoon in dezelfde om-
standigheden ook het bezit verkregen hebben. Want al

1) Pag. 390.

3) § 39, pag. 383. Eveneeus zegt savigny ^ 18, pag. 270: „Fortgesetzt
wird der Besitz durch die Fortsetzung derselben Bedingungen (corpore et
animo) wodurch der Besitz erworben wurde,"

jordt er voor bezitsbehoud ook eene verbinding van animus
n corpus gevorderd, die woorden vertegenwoordigen hier
^let meer hetzelfde begrip: het corpore possidere verkrijgt
^ene andere, eene veel ruimere beteekenis dan het bij be-
^i^sverknjging had. sayigny zegt, dit verschil treft „nur
J^rad, nicht das Wesen dieser Bedingung." Doch, af-
gejcheiden van de vraag of het niet haar- wezen treft —
waarover later — meen ik te mogen beweren dat ook reeds
en verschil in den graad eener „Bedingung" de „Bedin-
gung zelve verandert.

^^ene zwakke zijde van beider theorie bestaat naar mij

zelfd li^ndhaving aan het-

^^ Cle woord in cle leges nu eens deze dan eens gene be-

e ems moet hechten, zonder dat het ergens blijkt dat
^e .Komeinen dit wilden.

bil kieb,ulpe heeft de uitdrukking animo possidere eene

in n bij hezitsverkrijging dan bij bezitsbehoud;

und da« Haben

Beherrschen der Sache gerichtete Wille," in het tweede

IhiX Wille d. h. ein Wollen, welches zu-

^^ ü em Können ist." Het corpore possidere duidt daar-

CtZl """ dat,

türUch \'\' bezitsverkrijging aan geeft: „im na-

welcher "besitzt eine Sache Jeder,

hältnif aüszerlichen raümhchen Ver-

^ömitTlb\'\'\' befindet, dasz ihm dadurch körperhch die

Jeder 1 r ^"f dieselbe möglich ist, zugleich

VerhMH "" demselben Augenblick von dem nämlichen

SA^r\' \'\'\' ^^«geschlossen wird."

betzl^lrb\'\'\' Vossidere steeds

doch hechr""\'^ uamenlijk het eenvoudige willen lezitten,
aan het corpore possidere, zooals wij in den

volgenden paragraaf zullen zien, naar omstandigheden drie-
derlei beteelcenis.

Edoch, om de Romeinsche opvatting van het bezit te
leeren kennen, schijnt het mij het meest rationeel toe —
zoolang het tegendeel niet uitdrukkelijk blijkt — van de
vooronderstelling uit te gaan dat de Romeinen met dezelfde
uitdrukking steeds hetzelfde begrip bedoelden.

Wij wijken in twee zeer belangrijke punten van de theo-
riën van savigny en kiebulpf af; belangrijk, niet alleen
voor ons onderwerp — het constitutum possessorium -—
maar ook in het algemeen voor het begrip dat men aan
het bezit moet hechten.

Vooreerst meenen we, zooais wij in de eerstvolgende
paragrafen!) nader zuilen ontwikkelen: dat het animo en
corpore possidere overal hetzelfde begrip aanduidt, en dat
men derhalve — onverschillig of het bezitsverkrijging of
bezitsbehoud geldt — steeds, volgends dezelfde regels, moet
beoordeelen of iemant animo en corpore bezit.

Het corpore possidere duidt zoowel in de leges, die over
bezitsbehoud als die over bezitsverkrijging handelen, de
uiterlijke zijde der betrekking tusschen den persoon, die
bezit, en de zaak, die bezeten wordt, aan. Men bezit
alleen dan corpore, wanneer men feitelijk heer en meester
over eene zaak is. Het kenmerk van dien toestand van
heerschappij is de custodia over de zaak.

Het animo possidere duidt de innerlijke zijde dier betrek-
king aan en heeft eveneens altijd dezelfde beteekenis. Men
kan alleen dan geacht worden animo te bezitten, wanneer
men èn den wil èn het bewustzijn heeft van te bezitten.

Ten gevolge van deze opvatting van het animo et cor-

1) § 2-4.

pore possidere, meenen wij dat — hoewel het bezit zijn

oorsprong neemt in den menschelijken wil om te bezitten —

^le wil alleen ons het bezit evenmin animo als corpore

aoet verwerven. Men heeft het bezit eerst dan animo

verkregen, wanneer men het bewustzijn heeft van te be-
zitten.

Een tweede en niet minder gewichtige afwijking van de
eoriën van savig-ny en kieeulfp is deze: wij nemen
aan dat men het bezit behoudt, zoolang men öf animo öf
corpore bezit, hoewel voor hezitsverkrijging eene vereeni-
êiiig van beiden gevorderd wordt, i)

Is deze onze meening de ware, zoo is het onjuist met
kierulff het bezit te omschrijven als „subjectiver, natür-
jch wirkhcher Wille want men kan ook het bezit solo
corpore behouden; en het is eveneens onjuist met vele an-
®ren „die thatsiichhche Gewalt über die Sache" als een
® ement van het bezit op te geven, want men kan ook solo
^nimo het bezit behouden.

^Naar het ons voorkomt, is het voor den jurist even
he?^^^"\'^ goede definitie van het bezit te geven als

^^^voor den natuurkundige is om te zeggen wat een mensch,
^^ een boom is. Het eenige, wat wij vermogen, is de
eigenschappen van het bezit zoo nauwkeurig mogelijk na

tot^,?^^" ^^ kennis dier eigenschappen leidt ons tevens
^ de kennis van het wezen van het bezit.

invloed van beide verschilpunten op onze beschou-
eiu(f ^^^ constitutum possessorium zullen wij aan het
^e dezer dissertatie uiteenzetten. 3)

ol iiader ontwikkeld § 5-9.

• ^ierulïf, pag. 390.
^ 4 10--13.

De beteekenis van het corpore possidere.

Met het corpore possidere wordt de feitelijke toestand
des bezitters bedoeld, diens heerschappij over de zaak,
waardoor zijn bezitswil verwerkelijkt is, waarin zijn bezit
zich openbaart aan de buitenwereld. Een onloochenbaar
blijk van die heerschappij geeft men door eene daad van
bezit. Doch de feitelijke toestand van heerschappij is niet
afhankelijk van hare uitoefening. En hierin bestaat de
grootste moeilijkheid om een kenmerk aan de hand te
geven, waaraan men beoordeelen kan of iemant zich in
zulk een toestand bevindt, zonder dat het uit bepaalde
daden van bezit blijkt.

In verreweg de meeste voorkomende gevallen levert de
beslissing, of men eene zaak corporaliter bezit, geene moei-
lijkheden op. Mijn gezond verstand zegt het mij, dat ie-
mant feitelijk heer en meester van eene zaak is, die hij in
zijne zak draagt of die in zijn huis ligt, althands wanneer
die zaak mij niet in de zak gestopt is, terwijl ik aan
handen en voeten gebonden ben, of dergelijke exceptionele
gevallen meer. In deze gevallen spreekt de corporalis pos-
sessio zóó van zelf dat men in een a priori geweefd sys-
teem verstrikt moet zijn om mis te tasten. Doch niet altijd
is de uitspraak zoo gemakkelijk; moet ik b. v. geacht wor-

1) In plaats van corporaliter of corpore possidere en corporalis possessio
vindt men ook dikwijls de uitdrukkingen: naturaliier possidere en naturalis
possessio. Zie o. a. L. 3, § 3 en § 13, L. 12 en L. 23 Dig. de poss. Geschei-
den van den animus possidendi is het wellicht niet geheel juist van het cor-
pore possidere als een feitelijke toestand van heerschappij te spreken; men
kan toch eigenlijk niet gezegd worden eene zaak te beheerschen, wanneer
men den wil of het bewustzijn van te heerschen mist. Bij gemis aan beter,
hebben wij ons echter deze uitdrukking wel eens veroorloofd.

te^^ possessio van magazijngoederen verkregen

^ ebben, zoodra mij de sleutels van dat magazijn over-
igd zijn? Het Romeinsche recht zegt van wel, eveneens
® onze; doch moeten mij de sleutels nu vlak bij het
»magazijn overhandigd zijn, zooals savigny meent, of is dit
^^ noodig; en moet deze bezitsverkrijging door de leve-
J^ing der sleutels als eene gewone of als eene symbohsche
^jzitsverkrijging beschouwd worden? Vragen altegader die
J de hoofdvraag leiden: wat is het kenmerk, waaraan

dezen feitelijken toestand kennen kan?
^^savigny zegt: er moet zijn „ein physisches Verhältnisz
er besessene Sache, wodurch es uns möghch ist auf
^^eselbe ein zu wirken." i) Doch dit vereischte is op zieh
ook voldoende en wordt door savigny dan

seh\'n vermeld, om te laten uitkomen dat zijne ver-

zL^ opvattingen van het corpore possidere toch wel
^e eenheid van hoofdgedachte hebben. Bij bezitsver-
i^Jging moet de mogelijkheid „unmittelbar und gegenwär-
mo r^" bezitsbehoud is zelfs de meest verwijderde
^^ogeijkheid voldoende: „es ist hinreichend wenn nur die-
unmittelbarer Herrschaft nach Wiiikühr

wl^se"^

erst dan verloren, wenn die wiilkührliche Einwir-
ganz unmöglich geworden ist."

voor\'^r ^^^ voorkomt, heeft savigny hiermede, noch
aan »och voor bezitsbehoud, een kenmerk

beslis^^ gegeven, waardoor in moeilijke gevallen de

vergemakkelijkt wordt of iemand ai dan niet bezit.

^^^zitsverkrijging moet de mogelijkheid om op de zaak

2) ! « - v.

^ pag. 395.

in te werken „unmittelbar und gegenwärtig" zijn,
zegt savigny; „eine unmittelbare körperliche Gegenwart"
is noodig. Doch wat is onmiddelijk en wat niet meer on-
middelijk tegenwoordig? savigny zegt het niet. Evenwel
is de vraag niet van belang ontbloot. Één voorbeeld:
savigny ziet in de levering van magazijnsleutels eene wer-
kelijke en geene symbolische levering der magazijngoederen
en vordert alzoo, in overeenstemming met zijnen gewonen
regel, „dasz die Uebergabe der Schlüssel in Gegenwart
der Sache vor sich gehe." i) Men verkrijgt volgends
hem het bezit, omdat men, voor de deur staande, in staat
is terstond haar te openen en alzoo terstond op die
magazijngoederen in te werken. Wordt de levering nu
echter alleen dan geacht in tegenwoordigheid der zaak
plaats te hebben gehad, wanneer men zich voor de deur
van het magazijn bevindt, of ook nog dan, wanneer zij
in een aan het magazijn grenzend huis, in een huis op
eene andere straat, ja zelfs in een geheel ander gedeelte
van de stad geschied is? Het is van onmiskenbaar be-
lang voor den koopman dit te weten, doch savigny zegt
het niet. Kan men het uit de toepassingen van zijnen
regel opmaken? Een voorbeeld zal ons hierop andwoord
geven.

L. 18, § 2. Dig. de poss. (41, 2) celsüs:

Si vicinum mihi fundum mercato venditor in mea tuiTe
demonstret, vacuamque se possessionem tradere dicat, non
minus possidere coepi, quam si pedem finibus intulissem.

savigny ziet ook hierin eene toepassing van zijnen regel.
Wel zegt hij in den aanvang van zijn löfiet\' paragraaf: „es
ist nöthig in dem Grundstück gegenwärtig zu seyn;"
doch eenige regels verder blijkt dat hij niettemin voldoende

1) § 16, pag. 252.

a^ht die unmittelbare Nähe, wodurch es möglich ist jedes
bel-bigen Stück nicht nur .u betreten, sondern auch
I jede andere Art zu behandeln... denn wer dicht
jneben steht und das Ganze übersieht hat nicht

zit" r n ^^^ hineingegangen

hv J. . ^^ ^eêr: hoe dicht moet men

J fiet land staan, opdat men kunne beschouwd worden
„unmittelbare und gegenwärtige Möglichkeit" te hebben
^et land te betreden? In het in de lex gegeven voorbeeld
Jt men althands van den toren afklimmen en naar het
^^ud toeloopen. Ha.gt het nu daarvan af dat men het
kan, zooals men uit de woorden van savigny
u kunnen opmaken? Neen, want savickx haalt met eenige

sTukf ^^^ -----

Saeh : -ch die

hal -aarvan

het dan af? Zoo men ondanks den tijd van 5 mi-

ook o^^icldelijke mogelijkheid heeft, waarom dan

ondank l ö ^^ of 20 minuten,

ondanks dien van 2 of 3 uur?

^^oodra het bezit verkregen is, verzet saviany plotseling

uioefi r®\'\' - wordt nog

Ji^er aan te wijzen, waar zij zich nu bevinden. Men

Verhälfcnisz unmit-

kan^\' ^^^^^^^^ reproducirt werden

aan d \'\'\' met dezen regel,

houdt \'\'\'\'\'\' «orporahs possessio van een stuk land be-
^erwiideHT\'\'\'\' eenige. dagen of maanden reizens

beweren ^^ recht kunnen

des bezitters willekeurige inwerking hierdoor

^^ ^ pag. 236.

wel een weinig gebonden is. Hij ziet hierin een gevolg van
zijnen regel, „weil durch diese Abwesenheit die physische
Möghchkeit willkührlicher Behandlung zwar in eine entfern-
tere Möglichkeit verwandelt, aber nicht überhaupt aufge-
hobenwird." Waarin moet nu echter deze verwijderde wil-
lekeur bestaan? alleen om, na eens bij de zaak gekomen te
zijn, er over te beschikken? of moet men ook naar willekeur
tot de zaak kunnen komen? Moet men al dan niet de mo-
gelijkheid „willkührlicher Einwirkung" aannemen, wanneer
men, wegens eene gezwollen rivier, onmogelijk bij zijn land
kan komen? Naar mij voorkomt, kan men in dit geval
niet zeggen dat de „unmittelbarer Herrschaft nach will-
kühr reproducirt werden kann." Maar is het van den
anderen kant ook weder niet ongerijmd dat men wel een
stuk land corpore zou blijven bezitten, hetwelk maanden rei-
zens en niet een stuk land, hetwelk slechts eenige uren van
ons verwijderd is, maar dat wij door een onoverkomelijk ge-
zwollen rivier gediirende een paar dagen niet kunnen berei-
ken ? savigny spreekt er echter alleen van dat wij, volgends
zijnen regel, in geval van afwezigheid de corporalis pos-
sessio van een stuk land verliezen, „wenn in unserer Abwe-

1) § 31 , pag. 407 en 408.

2) Ook savigny moet dit, dunkt mij, toegeven, daar het „nach willkuhr"
bij hem een tamelijk begrenzend begrip is. De herten of zwijnen, welke in
een park zijn opgesloten, bevinden zich b. v. volgends hem alleen dan in
onze corporalis possessio, wanneer het park zoo klein is dat men ze vangen
kan, zoodra men wil. Is het park daarentegen groot, zoo heeft men niet
de corporalis possessio dier dieren, want „es hängt nicht von seinem Willen,
sondern von vielen Zufällen ab, ob er sie wirklich fängt wenn er will,
folglich ist hier der Besitz nicht erhalten .... obgleich das Thier in dem
Walde selbst eingeschlossen ist ... . mann kann vergeblich darin jagen ohne
ein bestimmtes Thier zu fangen, das darin eingeschlossen ist, also hat
man den Besitz desselben nicht" Zie sav. § 31, pag. 401, noot 1 en text.
En deze uitspraak is in zijn stelsel van te meer gewicht, omdat men volg.
sav. met de corporalis possessio .het geheele bezit verliest.

senheit das Grundstück, welches wir besaszen, von einem
andern occupirt wird, der unsere Rückkehr gewaltsam zu
erhmdern im Standen ist." ^ Doch, wanneer de willekeur
niet door afstand of tijd gebonden is, begrijp ik niet, waar-
om men onvermijdelijk door die overmacht de corporahs
possessio moet verliezen: de sterkere man kan immers den
ag na zijne occupatie sterven.

dat ^^ voorgaande niet beweren

^a g^viQ.^ bezitsverkrijging noch bij be-

J s ehoud, een kenmerk aan de hand geeft, hetwelk ons de
eshssing gemakkelijk maakt of iemant al dan niet de cor-
P^rahs possessio heeft. Ware de mogelijkheid tot inwer-
^^ng voldoende, het ware eene andere zaak: de rechter
^ou weten waaraan hij zich houden moet; het gold dan

wis inwerking mogelijk of onmogelijk

^ as. Doch savigny vordert natuurlijk meer; natuurlijk,

pore

ee^ beteekenen, wanneer hiervoor aiieen

en al ^^^ ^^ inwerking op de zaak niet geheel

b« di voegt beperkende adjectiven

gen ^^ ^^^^^^y^beid: om de corporalis possessio te verkrij-
corp ^^r ^^^ "Unmittelbar und gegenwärtig" zijn; om de
Mö h hv • behouden moet deze „unmittelbare

(jg ® ^^bkeit nach willkühr reproducirt werden können." En

is wanneer eene dusdanige mogelijkheid bestaat,

beeftophoudt onmiddelijk tegenwoordig te zijn,
paald"\'""^\' ^^ omstandigheden van een be-

gevalle^\'"\'\'^^\'\' absoluut, voor alle mogelijke

uitgemaakt worden. Doch savigny geeft den rech-

1) § 31

ter, die zijn stelsel volgen wil, geen maatstaf aan de hand;
dit alleen blijkt dat hij ondanks tijd en afstand willekeu-
rige , ja zelfs onmiddelijke mogelijkheid tot inwerking aan-
neemt; kortom savigny\'s omschrijving van het corpore pos-
sidere duidt wel op eene min of meer enge begrenzing van
de mogelijkheid om op de zaak in te werken — min of
meer eng, naarmate het bezitsbehoud of bezitsverkrijging
betreft — doch waar die grenzen zijn, is niet te zeggen;
er is geen redelijke grond op te geven, waarom men op
10 minuten afstands nog wel, op 15 minuten afstands
niet meer onmiddelijke tegenwoordigheid zou aannemen;
en er blijft den rechter alzoo niets anders over dan den
knoop maar onredelijk door te hakken.

Alvorens er op te wijzen, waarin ik — in navolging
van baron ^— meen dat men het kenmerk der corporalis
possessio zoeken moet, wenschte ik te onderzoeken of men
er savigny toe gerechtigd mag achten eene andere betee-
kenis aan het corpore possidei-e te hechten in die plaatsen ,
die over hezitsverkrijging, eene andere in die, welke over
bezitsverlies handelen.

Voor het behoud der corporahs possessio is het, vol-
gends savigny, slechts noodig dat de feitelijke toestand,
die er voor hezitsverkrijging vereischt wordt, gereproduceerd
kan worden.

Verscheidene Romeinsche uitspraken, die over hezitsver-
krijging spreken, leggen eenig gewicht op de tegenwoordig-
heid van den bezitsverkrijger, savigny leidt hieruit af dat
men, om het bezit eener zaak te verkrijgen, in de onmid-
delijke mogelijkheid moet verkeeren op haar in te werken.
Doch, gesteld dat deze gevolgtrekking juist is, waarom
moet men alsdan dit vereischte op het corpore possessionem
retinere niet toepassen?

savigky zegt: „es ist sehr natürhch dasz hier zur Fort-
dauer des Besitzes nicht die unmittelbare physische Herr-
schaft nöthig ist, die zum Anfang desselben erfordert würde." i)
wil gaarne toestemmen dat het rationeel is dat men
blyft bezitten, al bevindt men zich niet meer in de on-
Hiiddelijke nabijheid der zaak: het bezit ware anders zóó
lijdelijk, zóó toevallig dat het zeer weinig waarde hebben
Hiermede wordt evenwel alleen de bepaling der Ro-
^einsche juristen verklaard, dat men solo animo blijft be-
zitten , doch de beaming dier woorden van savighöt kan er
geenszms toe dwingen het natuurlijk te vinden dat het cor-
possidere van beteekenis verandert, nadat men het
bezit verkregen heeft.

In tegendeel, zal het naturaliter, het corporaliter possi-
dere den uiterlijke n, feitelijken toestand des bezitters aan-
duiden , zoo is het onnatuurlijk er het begrip aan te hech-
ten, hetwelk SAVIG-NY aan de corporalis possessis bij be-
zitsbehoud geeft. Het maakt mij den indruk alsof men
zeide: ik zit wel is waar eerst dan op een stoel wanneer
jk er op zit, maar ik blijf in dien zittenden toestand, zoo
ang er niet een ander op zit, die het mij onmogelijk maakt
er weêr op te gaan zitten.

^ok van savigny zou men een meer stellig en tevens
®en meer blijvend begrip van de corporahs possessio ver-
wachten. Haar een noodzakelijk bestanddeel van het bezit
achtende, zegt hij in den aanvang van zijn boek: hoezeer
e definities van bezit ook in uitdrukkingen van elkander
"alie denken sich unter dem Besitz einer
^^ e den Zustand, in welchem nicht nur die eigene Ein-
au ^^^ ^^^ Sache physisch möglich ist, sondern
® jede fremde Einwirkung verhindert werden

pag. 270.

kann."i) Doch, al neemt hij deze beschutting tegen der-
den ook aan als basis van elke bezitstheorie en bespreekt
hij haar nog ter loops bij bezitsverkrijging — bij bezits-
behoud verdwijnt dit positieve vereischte geheel op den ach-
tergrond of wordt opgelost in de mogelijkheid op de zaak
in te werken. Heeft savigny hiertoe recht? De feitelijke
mogelijkheid op mijn land te graven, bouwen enz. kan ik
zeker behouden, al heeft iemant zich tijdens mijne afwezig-
heid van dat stuk land meester gemaakt, wanneer ik dien in-
dringer maar weêr verjagen kan. Doch die vermeestering door
een derde is, dunkt mij, een onomstootelijk bewijs dat ik,
tijdens mijne afwezigheid, niet had „die physische Möglich-
keit jede fremde Wirkung auf die Sache auszuschheszen."

Doch het sterkste argument tegen de meening van sa-
viGNY zijn de plaatsen zelve. Niet alleen reppen de Romein-
sche juristen er noch direct, noch indirect van dat het
corporaliter possidere bij bezitsbehoud iets anders betee-
kent dan bij bezitsverkrijging, maar er bHjkt in tegendeel
duidelijk uit hunne uitspraken, dat zij aan de corporalis
possessio bij bezitsbehoud niet die ruime zin toekennen,
welke sAvi&NY er aan geeft. Wanneer bezit men toch
volgends hen niet meer corpore een grondstuk ? In een tal
van in hunne uitspraken gestelde gevallen, zoodra men het
land veriaten heeft. Heeft men het veriaten met den animus
het bezit op te geven, zoo is het bezit hierdoor verioren
gegaan; zoo niet, men blijft solo animo bezitten. In ieder
geval bezit men het land echter niet meer corpore.

L. 3, § 11. Dig. de poss. (41, 2) paulus:

Saltus hibernos aestivosque animo possidemus, quam vis certis
temporibus eos relinquamus.

1) § 1, pag. 2. Verg. ook § 14, pag. 232, waar hij het wezen der appre-
faensie zoekt in „die physische Möglichkeit auf die Sache unmittelbar zu
wirken und jede fremde Wirkung auf sie »uszuschlieszen."

1, § 25. Dig. de vi et de vi armata. (43, 16) ulpianus:
Q-uod vulgo dicitur, aestivorumque hibernorumque saltuum
iios possessiones animo retinere, id exempli causa di-
dici Proculum dicere; nam ex omnibus praediis, ex quibus
non hac mente recedemus ut omisisse possessionem
vellemus, idem est.

§ 8. Dis. de poss. (41, 2) paui;US:
Cluodsi servus velcolonus, per quos corpore possidebam,
decesserint discesserintve, animo retinebo possessionem.

Uit deze en vele andere uitspraken blijkt overtuigend, naar
iiiy Voorkomt, dat men in de gegeven gevallen solo animo
— alzoo niet meer corpore — bezit, zoodra men het land
verlaten heeft, al moge men ook hiermede niet de moge-
ijkheid verloren hebben later weer het land te gaan be-
ouwen. Trouwens de uitdrukking „servits per quem cor-
possidebam" ware al zeer vreemd gekozen, wanneer
iiien ondanks zijne afwezigheid ook door zich zelf corpore
bleef bezitten.

savigkï neemt echter, tegen het spraakgebruik derßo-
"leinsche juristen, aan dat men in de door de leges gestelde
gevallen nog zoowel corpore als animo bezit: eene meening,
-- gehjk wij later zullen zien — nauw samenhangt
met zijne theorie over bezitsverlies en daarmede o. a. met
over het constitutum possessorium.

Zooals mt het voorgaande blijkt, komt mij savigny\'s
naVt ^^ begripsverandering van het corpore possidere,
a het bezit verkregen is, niet genoeg gemotiveerd
ralis\' ^^ tegendeel strijdig met den aard der corpo-

^^^^^^^^ savigny\'s eigene opvatting van
Cv ^^^^ met de uitspraken der Eomeinsche

^^is en. Ik meen op grond van deze bedenkingen te
^gen aannemen dat de Romeinsche juristen aan het cor-

pore possidere overal dezelfde beteekenis hechtten. Ware
savigny\'s kenmerk van de detentie bij bezitsverkrijging
juist, het zou ook moeten gelden bij bezitsbehoud. Ik
meen evenwel dat men het kenmerk van de corporalis
possessio niet moet zoeken in de mogelijkheid om op eene
zaak in te werken, maar in de custodia over de zaak,
welke volgends savigny slechts eene enkele maal, als uit-
zondering op de gewone regels, de corporalis possessio
doet verkrijgen en behouden.

Bij bezitsbehoud noemt savigny de custodia niet bepaald
eene uitzondering op den daar geldenden regel. „Wer eine
Sache in seinem Hause aufbewahrt," zegt hij, „verhert den
Besitz nicht, wenn er auch die Sache nicht sogleich finden
kann: denn die besondere Anstalt, die zu ihrer
Aufbewahrung getroffen ist (custodia) sichert ihm
das Finden für die Zukunft." \') Het schijnt aizoo dat
savigny hierin slechts eene uatuurlijke toepassing van zij-
nen regel ziet, m. a. w. dat hij ook hier „die Möghchkeit
wiiikührHcher Einwirkung" aanneemt. Zoo dit het geval
is, erkent hij echter al een zeer sterk gebonden willekeur.
Dit komt te meer uit, wanneer men acht slaat op het voor-
beeld, in de plaats gegeven, welke savigny aanhaalt. Er
is mij namenlijk een zegelring weggerold, vermoedelijk
zonder dat ik het bemerkte; althands ik kan hem niet
terugvinden en weet dus niet, waar hij zich bevindt, wel-
hcht zelfs niet of ik hem in mijn huis of ergens anders
verloren heb. Nu, zegt paxilus, heb ik het bezit van be-
doelden ring behouden, wanneer hij in mijne custodia is ge-
bleven, doch anders heb ik het bezit verloren. Voor het geval
dat de ring in mijn huis is weggerold en dus in mijne

1) § 31, pag. 397 en 398.

2) L. 3, § 13. Dig. de poss.

custodia gebleven is, kan men m. i. echter kwalijk bewee-
^^ ^^ vinger naar welgevallen met dien ring ver-
^eren kan, omdat ik hem wel eens terug zal vinden. En
^e^custodia geeft alzoo volstrekt niet altijd de mogelijkheid
^an willekeurige inwerking, zoodat savigny haar wel bij
-e^tsbehoud als uitzondering moet aannemen,
als ^ ^\'\'^^^\'\'fr-kryging erkent savigny duidelijk de custodia
dJo/^"^^. op ^ijïieii regel. Zoodra toch eene

^^ 1" mij gekochte zaak in mijn huis gebracht is, heb ik
ik possessio dier zaak verkregen, ook al ben

a wezig en al heeft niemant voor mij de zaak ontvan-

\'\'\' ^^^ geworden, zonder

of iemant anders voor mij, in de onmiddelijke
«gelijkheid ben op de zaak in te werken, i)
^^ savigny hecht alzoo, naar omstandigheden, driederlei be-
corpore possidere, van welke de custodia
veTk i^itzondering op de algemeene regels van bezits-
^^rygmg en bezitsbehoud optreedt.

§ 3.

beteekenis van hei corpore possidere (vervolg).

der\'^c^^^^ exceptie van savigny hebben anderen het wezen

SA^^G^Y^t"^^\'® possessio gezocht. Trouwens waaruit put

den al^ ^^ custodia als eene afwijking van

ze^f^p^ beschouwen? De Romeinsche leges
^gen het niet. Integendeel:

an T\'"^ inferantur volente eo in domum eius

^egt dit met het oog op den eigendomsovergang van die zaken.

En uit een tal van andere plaatsen blijkt, welk eene
gewichtige rol de custodia bij het bezit speelt.
L. 3, § 13. D. de poss. (41, 2) paulus:

ISTerva filius res mobiles, excepto bomine, quatenus sub
custodia nostra sint, hactenus possideri.
Alzoo geen bezitsverlies van roerende zaken is bestaan-
baar zonder het verlies van de custodia. Voor wilde dieren
wordt dit nog eens herhaald in

L. 3, § 2. D. de acq. rer. dom. (41, 1) OAius:

Ciuidquid autem eorum ceperimus eousque nostrum esse
intelligitur, douec nostra custodia coërcetur.
En op eene andere plaats wordt er als reden dat wij
het bezit van een thesaurus — van welken wij weten, waar
hij zich bevindt — nog niet verkregen hebben „quia non
est sub custodia nostra." i)

Uit deze uitspraken kan men eerder opmaken dat de
custodia vereenzelvigd wordt met de corporalis possessio dan
dat de custodia het kenmerk van de corporalis possessio mist.

SAVIGISTY neemt het begrip van custodia aan, wanneer
eene zaak zich bevindt in „eine besondere Anstalt, die
zur Aufbewahrung der Sache getroffen ist;" onder der-
gelijke inrichtingen voor levenlooze zaken telt hij een huis,
een schuur; voor dieren een park, een vischkom, enz. In
de onmiddelijke tegenwoordigheid van een persoon erkent
hij alzoo niet het begrip der custodia. Er bestaat bij hem
nog een zeer lossen samenhang tusschen de custodia over
de zaak en de corporalis possessio. Niet alleen kan men

1) L. 3, § 3. Dig. de poss. paulus. En dit wordt als toepassing opge-
geven van den regel „solo animo non posse nos acquirere possessionem, si
non antecedat naturalis possessio." Alzoo naturalis possessio = custodia.

2) „Das nämlich ist die allgemeine Bedeutung von custodia," voegt hij
er in eenen noot bij. sav. § 31, pag. 398, noot 1.

possessio behouden, ook al heeft men hoe-

bezir^^ ^^^^ custodia over de zaak, maar men

men d corpore, al heeft

^ ^^«todia over de zaak. „Nicht jede custodia," zegt

Park\'^I^i ^^»reicbend; wer Z. B. wilde Thiere in einem

getha \'\'\' ^^^ allerdings etwas

sein^^ ^^ ^^^ aufzubewahren, aber es hängt nicht von
wirk^l, sondern von vielen Zufällen ab, ob er sie

geldi \'\'

todilf wanneer er „eine besondere Anstalt (cus-

^^la) vorhanden ist, die es uns möghch macht in jedem

eveC 1 \'\'\'\' ™ ergreifen."!) Hoe sayicïny

van 7 ^^^^ mogelijkheid kan aannemen bij het voorbeeld
üen verloren zegelring begrijp ik niet.

^Kierulbf kent geene ongeldige custodia meer. Elke
^ewahrungs-anstalt" geeft, volgends hem, de detentie
vom custodia is bij hem „eine

weiche ihm den eigenen
sicheTs)^\'\'^ Ausschheszung jedes Dritten

«orToTr^\'\'\'\'^^ ^^ custodia vereenzelvigd met de

«mitsdien \' ^^^ „unmittelbare Gegenwart" is

Wel dat ^^ ^^^^^ ^^^ ^^^^ custodia. Hij meent even-

gevPT,^-^^ aigemeene regels voor de custodia te

Zijn. 3)

schreven \'"^P^^fd de custodia nauwkeuriger te om-
Verlaugen Jurisprudenz das
siciit der L ^^^j^^igen Fällen, wo die siichte Ein-
__ausreicht, genau bestimmte nach alle

401. Zie ook § 17. p. 254 e. v.

meeni\' \' P- 384.

pag. 91. ^ENZ is door mij ontleend aan het stak yan baron.

Seiten hin begrenzte Regeln aufzustellen." De corpo-
rahs possessio bestaat volgends hem, zoowel by bezits-
behoud als bij hezitsverkrijging, daarin „dasz die Sache im
Interesse Jemandes gegen jeden Dritten geschützt, gewahrt
ist, mag auch für den Besitzer die Möghchkeit der Einwir-
kung noch so fern hegen."

BAKON neemt bij roerende zaken —- voor onroerende
zaken laat hij het begrip der custodia varen, waarover
later —- eene zakelijke en eene persoonlijke custodia aan.

Eene zaak bevindt zich in mijne persoonlijke custo-
dia, wanneer zij in persoon door mij bewaakt wordt.
Niet de tegenwoordigheid bij eene zaak, niet het zien dier
zaak geeft mij de corporalis possessio, maar de custodia
over de zaak, welke met die tegenwoordigheid in verband
staat, doet mij corpore possidere. In dezen zin is nu ook
de uitspraak van paultts op te vatten: „non esse enim
corpore et tactu necesse adprehendere possessionem sed
etiam oculis et affectu" en de toepassing hiervan dat
het zien van columnae, het zien van geld voor de he-
zitsverkrijging dier zaken voldoende is.

Door zakelijke custodia heb ik de corporalis posses-
sio eener zaak, wanneer de zaak in mijne hoede is, tenge-
volge van de plaats, waar zij zich bevindt, b. v. wanneer
een hert in een afgesloten park rondloopt, waaruit het

1) baron, p. 54, iti zijn stuk: Zur Lehre vom Erwerb und Verlust des
Besitzes, te vinden in de „Jahrbücher für die Dogmatik des heutigen Kömi-
schen und deutschen Privatrechts von e. iheeing," III. 1865, p. 38—165.

2) baron, p. 106.

8) Een geval van het verkrijgen van de custodia over eene zaak door den
persoon van een ander — het custodiam ponere bij eene zaak — vindt men
in L. 51. Dig. de poss.

4) L. 1, § 21. D. de poss.

5) L. 79. D. de sol. (46, 3).

%t of wanneer eene zaak in mijn huis

doo °rl ^^^^^ anders magazijn, waarvan mij de sleutels
^ den eigenaar zijn geleverd.

custot- tusschen de persoonlijke en zakelijke

^ ^^ dat de eerste niet denkbaar is zonder den

behoeden, de laatste wel. Hierom noemt baeon
^^^ de subjective en objective custodia.
^ n tkort, men kan eene zaak niet corpore bezitten of
vindT\'^V^^^ in onze persoonlijke of zakelijke custodia b e-
zon/^\' ^^^^ zakelijke of persoonlijke custodia geeft

^ er uitzondering de corporalis possessio. Het is hier-
inw if^^^^^ onverschiUig of ik terstond op de zaak kan
^jer en Bij persoonlijke custodia zal dit in den regel
valr^ bet geval zijn, en zal deze custodia dus samen-
ZakT- savigny\'s vereischte over bezitsverkrijging, bij
^^ e ijke custodia zal dit des te meer niet het geval we-
Bar ^^ gevallen moet het den rechter, volgends

zicri\' onverschillig zijn. Deze behoort

sidere^^^ beoordeeling van iemants al of niet corpore pos-
ei^e alleen af te vragen: is de zaak in ziine custodia,
zijne hoede?

zitier?"\'^- integendeel, moet de rechter voor be-

bij dt ^^^^^^^ ^^^^^ stellen: is men zoo dicht

lijke ^ geacht kan worden in de onmidde-

en a te verkeeren op de zaak in te werken

behoud^\'T\' ^ e« bij bezits-

vraag: is de willekeurige mogelijkheid van op

e<^hter ^^^ \'evenlooze zaak geldt ; slaven en dieren bezit men

\'\'«binden. maV^" zij in onze persoonlijke of zakelijke custodia zich

^ D. rf^ zoolang zij zelve den animus revertendi hebben (L. 5,

^"\'\'\'jectaesunt»\'^" „cnstodiae nostrae

jiristea alzoo ^ " ^ ^^ ^oss. — Ook bij deze nemen de Rom.

het begrip van custodia aan.

de zaak in te werken den bezitter niet geheel afge-
nomen.

De theorie van baeon beveelt zich door hare eenvoudig-
heid zeer boven die van savigny aan. Terwijl savigny
soms het kenmerk der corporalis possessio zoekt in die
custodia, maar in den regel in de mogelijkheid om op de
zaak in te werken, kent baeon haar overal hetzelfde ka-
rakter toe, namelijk van hoede over de zaak. Bij savigny
is het eene onverklaarbare uitzondering dat de custodia
van een huis de corporalis possessio geeft, al kan men
niet terstond op de zaak inwerken; bij baeon daarentegen
is het eene natuurlijke toepassing van den gewonen regel.
In \'t kort, al de hier boven opgesomde bezwaren tegen
het stelsel van savigny gelden niet tegen dat van baeon.

Eene uitvoerige ontwikkeling van het begrip der custodia
zou hier te veel plaats vereischen, vooral omdat ik met
baeon\'s denkbeelden over de zakelijke custodia niet geheel
kan instemmen. Met het voorgaande heb ik echter twee
zaken trachten aan te toonen: 1°. dat de corporalis posses-
sio bij bezitsbehoud dezelfde beteekenis heeft als bij bezits-
verkrijging; 2\'\\ dat de Enmeinsche juristen het karakter
der corporalis possessio zochten in de custodia over de zaak.

Wij hebben reeds opgemerkt dat baeon het begrip van
custodia alleen aanneemt ten opzichte" van roerende goe-
deren. Waarom hij haar ook niet bij onroerende goederen
aanneemt, moeten wij nog met een enkel woord bespreken.
baeon stemt met lenz in, wanneer deze „die custodia
als regelmaszige Voraussetzung des Erwerbers und der
Fortsetzung des Besitzes aufstellt." i) Van een bezitsbe-
houd solo animo is bij hem geen sprake: „die Quellen,"

1) BAEON, pag. 91.

Sht^\'"\'\' bei Mo bil ie n (auszer bei dem Sclaven)

goed ^ ^^^^^ possessio solo animo." i) Bij onroerende
, solo^^^^- Romeinsche leges echter wel van een

jj^ 0 animo possessionem retinere," en hierin ligt, geloof
voorname reden, waarom baron aanneemt dat
custodia auf Grundstücke nicht anzuwenden ist." 2)
men ^^^ gevoelen te bewijzen door een betoog dat

J^ ler noch zakelijke, noch persoonlijke custodia kan
^^ mag aannemen.

ry ,

dere\'^ custodia, zegt hij, is bij onroerende goe-

nicU want „Grundstücke befinden sich

Bau \' ^^^ beweghchen Sachen, in einen befriedeten
^^ me, durch welchen sie als geschützt erscheinen; sie
^^^ en vielmehr selbst den Raum." Kan men echter niet
goed zulk eene zakelijke custodia aannemen, wanneer
muuv"""^ \'\'P ®en of andere wijze door een hek, een
enz. tegen de inwerking van derden beschut is?

bezir^\'\'\'\'\'\'^\'\'\'^\'\' custodia ziet baron evenmin in des
bis auf Hij zegt: „dasz die theorie
Appr h späteste Zeiten daran festhielt dasz der
eüendent sich in das Grundstück begeben müsse;" en
^^ ^wijze van deze stelling beroept hij zich op L. 3,
gungen \' principmäszig die Bedin-
annehme ^^\'^^^^^\'S^eifung entwickelt und wo man also
^et, bis^"^ ^^^^ aüszerste Grenzen bezeich-
\'wet^ ^oi\'Piis abgeschwächt werden darf."
uitspreekt krachtig het beginsel
possidere grenzen van het corpore
fundum ^at het niet noodig is „ut qui
_J^^^^^idere velit, omnes glebas circumambulet, sed

I pag. 108.

^ pag. Ul.

sufficit quamlibet partem eius fundi introire, dum hac
mente et cogitatione sit, uti totum fundum usque ad ter-
minum velit possidere." Het was eene overwinning van de
„Praxis" op de „Theorie," schrijft babon, dat men in later
tijd deze grenzen overschreed en bepaalde dat ik, die bij
het land sta, „non minus possidere coepi quam si pedem
finibus intulissem." i)

Tegen de meening van bakon dat dit laatste fragment
eene uitspraak bevat, welke, in strijd met de Romeinsche
rechtsbeginsels, om practische redenen is aangenomen, zijn
echter gewichtige bezwaren: 1° dat celsus volstrekt niet
laat blijken, dat zijne uitspraak een inbreuk op een be-
ginsel bevat, en men dus nimmer a priori gerechtigd kan
zijn haar als zoodanig te beschouwen; 2° dat er geen ra-
tionelen grond op te geven is, waarom men zou beschouwd
vrorden feitelijk heer en meester over de zaak te zijn, wan-
neer men met zijn ééne voet op het land staat, en niet,
wanneer men met zijn beide voeten er even buiten staat;
3" dat het uiterst bevreemdend zou zijn dat de Romein-
sche juristen — waar zij, zooais baron zelf verdedigt,
de vraag, of men al dan niet feitelijk heer en meester over
eene roerende zaak is, beslissen door het aigemeene be-
ginsel of de tegenwoordigheid bij de zaak al dan niet ge-
acht kan worden de hoede over de zaak te geven — niet
hetzelfde beginsel voor de corporalis possessio van grond-
stukken zouden aannemen.

Ik ontzeg mitsdien baron het recht om in L. 18, § 2.
D. de poss. eene afwijking van een beginsel te zien. Hoog-
stens mag men uit beide plaatsen opmaken dat de Romein-
sche jurisprudentie op dit punt gewijzigd is: dat men
eerst eischte „ut, qui velit possidere, omnes giebas circumam-

1) 1. 18, § 3. D. de poss. (41,2) celsus.

bulet\'" f-

eins fu fi ^^^ voldoende was „quamlibet partem
totumT cogitatione sit, uti

deli\'k terminum velit possidere;" en ein-

bezit \' ^^^ ^^^ ik het

fündu verkregen heb, „si vicinnm mihi

Eene venditor in mea turre demonstret." —

beeil van jurisprudentie, met behoud van hetzelfde

In del r\'\' ongehoord, zelfs niet in onze dagen,

voor^^ ^^^^^ beginsel aangenomen dat er

maar^d^^"^-^ commencement d\'exécution" vereischt wordt,

zulk\\ "" vroeger aangenomen dat er reeds

men \'\'\'\' \'\'\'\'\'\' uitvoering van diefstal bestaat, zoodra

heyiJT\'\', inbreekt, waarin zich een kast met geld

beei, \' ^^^ geld eerst dan een

van uitvoering heeft gekregen, wanneer men het een

kunn \' """"" weggeschoven om deze te

de ka"! sommigen eerst dan, wanneer

8 werkelijk is opengebroken en de lade opengescho-
-i«^!! het geld bevindt.

de Inb T"" ^^^ \'Ie jurisprudentie ten opzichte van

t^e teTcT\'\'^\'"^ grondstukken kan o. a. daaraan zijn
Vroeger ^^^ ^^ persoonlijke custodia

de uits. T®\'\'\' ^^^^ "^en b. v. in

^•^sse aV \'\'\'\'

fectu"ix ^^ possessionem, sed etiam oculis et af-

rende L, uitspraak, die hij ten opzichte van roe-

goederen wpft .. i •• ■ .
^ien, men "" wijziging van jurisprudentie

langzame 1 verklaren dat

g^^ijzigd w ^ denkbeelden der Romeinsche juristen

\'^onliike ™eer men per-

_J^eustodia kan aannemen. - Liever neem ik echter

aan dat het „omnes glebas circumambulare" gevorderd werd,
ter aanduiding van den wil tot hoever men bezitten en
alzoo ook de custodia uitoefenen wilde, dat hierom ook
steeds uitdrukkelijk gevorderd werd de wetenschap, waar
de grenzen zich bevinden: wanneer men het land binnen-
getreden is, moet men willen „usque ad terminum possi-
dere;" wanneer gij buiten het land staat, moet u de grond
met zijne grenzen aangetoond zijn. Natuurlijk toch is het
niet voldoende voor eene groote uitgestrektheid lands te
staan met den wil hiervan een zeker aantal bunders te be-
zitten: men moet over een bepaald stuk, met bepaalde
grenzen de custodia willen uitoefenen.

Nog eene vraag. Kan men aannemen dat iemant, die
op een erf woont, hetwelk een uur in omtrek is, de per-
soonlijke custodia over dat geheele erf heeft. Naar ons
voorkomt, mag men die vraag bevestigend beandwoorden.
Zeker kan in dit geval de bezitter moeilijk voorkomen dat
iemant een twijg van eene struik afsnijdt, doch evenmin
kan een schapenhoeder vooi-komen dat een wandelaar een
vlok wol medeneemt; beiden kunnen echter eenigszins ern-
stige inbreuken op hun bezit beletten, zooals; dat iemant
een schaap medeneemt, dat iemant op het land gaat bou-
wen, een bosch omhakt, enz. ~ De vraag of er in
een zeker geval al dan niet persoonlijke custodia bestaat
is geheel eene quaestio facti; men kan onmogelijk regels
opgeven, wanneer een herder wèl en wanneer hij niet zijne
schapen of een bepaald schaap iu zijne custodia heeft:
het hangt geheel van de omstandigheden af. De beand-
woording dezer vraag verliest trouwens veel van haar prac-
tisch belang, wanneer men aanneemt — zooals wij ver-
dedigen — dat men het bezit van alle, zoowel roerende
als onroerende, zaken behoudt, zoolang men den animus
possidendi heeft.

§ 4.

-öe heteekenis van het animo possidere.

meTh beginnen met na te gaan, wat SAYiaNT en

em baron en kierulff in het animo possidere zien.

ein! I ^^gtsAviONY, „beruht auf

nem handeln (corpus oder factum) von ei-

^^^^ estimmten Wollen (animus) begleitet. — Das

wirlihl\'\' gerichtet seyn dasz die Sache auch

overee\' behandelt werde." i) In

verlies\'\'^ ^^^^ opvatting van den animus, is het

in ir^/r "Wenn der Besitzer

^gend emem Moment den Besitz aufgeben will»

len I alleen het wil-

^oezitten, de voiuntas possidendi, aan.

ophoud zu besitzen" kan men alleen
ten heeft ^ bezitten. Het bewustzijn van te bezit-
ten kan T possidendi niets te maken. En
ten a^ ^aak animo blijven bezit-
nen\' hl \' bewustzijn haar niet meer te kun-

^vermaeJ\'"\'\'\'" ^^ ^^ ^ ^^^ uw erf door
zoo l is, en is dit werkelijk het geval,
alleen bezitsveriies „durch aüszere Begebenheit"
-Jjj^^nt, daar gij het bezit wel zoudt willen behou-

1) savjgny /) jf

, ;; Secbste Auflage, 1837, J 13, p. 225.

3) „Diese

zegt toch sAvre.r, „ist von dem Ent-
»«eh imrner drev F-n \' ^a, wenn dasselbe eintritt,

"hogelijk meVlr?"\'

Verlust „ -an animus en corpus), Verlust. welcher corpore

-V. 5 32 " Hillen) statt

\' s pag. 408.

den, daar gij niet hebt genomen het „Entschlnsz , nicht zn
besitzen," bhjft gij animo bezitten.

In overeenstemming hiermede begint men, volgends sa-
vigny, animo te bezitten, zoodra men den wil heeft te
bezitten. Wel spreekt hij bij hezitsverkrijging menigmaal
van het „Bewusztseyn physischer Herrschaft," maar hij
vat ook daar het bewustzijn geenszins op als een element
van den animus possidendi, maar brengt het met de „kör-
perliche Handlung (corpus oder factum)," welke voor he-
zitsverkrijging gevorderd wordt, in verband. Met het „Be-
wusztseyn physischer Herrschaft," zegt hij, „ist der Begriff
der Handlung, wodurch der Besitz erworben werden musz,
völhg bestimmt. Es musz nämlich die Möglichkeit auf die
Sache nach Willkühr zu wirken, von dem welcher den
Besitz erwerben will als unmittelbare gegenwärtige Möglich-
keit gedacht werden können." i) Dit bewustzijn is geen
element van het animo possidere, maar het animo possidere
is onafscheidelijk van dit bewustzijn. „Damit dieses Be-
wusztseyn entstehe musz der Wille (animus) vorhanden seyn
die Sache als eigen zu haben: zugleich müssen die phy-
sische Bedingungen der Möglichkeit vorhanden seyn, deren
Bewusztseyn entstehen soll."

1) Onverklaarbaar is mij ook weêr bij deze nieuwe formule voor de be.
zitsverkrijging de reden van het verschil tusschen hezitsverkrijging en bezits-
behoud.

SAVIGNY vereenzelvigt toch de verkrijging van het jaridisch hezit (waarvoor
animus en corpus noodig is) met het bewustzijn het bezit verkregen te heb-
ben. § 18, pag, 368 en 369.

Het bezit wordt, volg. hem, voortgezet „durch die Fortsetzung derselben
Bedingungen (corpore et animo) wodurch der Besitz erworben wurde p. 270

En evenwel is het bewustzijn de zaak verloren te hebben geheel onver-
schillig voor het al of niet behouden van het bezit. Zie SAv. § 32, pag, 419
en 420, verg. pag. 35, noot 3 dezer dissertatie.

3) savigny, $ 18, pag. 369.

^Hoewel dit bewustzijn op feiten, op daadzaken steunen

feiteliik\'^ ^^^ niettemin zeer goed bestaanbaar zonder de

kan ^ ® ^^\'\'\'^^appij over de zaak, zoodat zich het geval

Herr.TT ^^^^ Besitzer die wirkliche

jj^ über die Sache nie erhält." i)

lijke \'\'\'\'\'\' ^^^der de werke-

liebbenT\'\'^\'\'^^\'"\' bewustzijn kan

gelijkh -d ^e^ bem de mo-

nimmer ^^^ werkelijke heerschappij

voor d ^^^ eenvoudig daarom, omdat er

dat me^ ^^^ife^erkrijging .eener zaak gevorderd wordt

den beer en meester over de zaak gewor-

dit b\'\'\' goede gronden ook het bewustzijn steune,

verkri \'\'\'\' animo doen

de fjfr.; bezit corpore te verkrijgen moeten

zijn d • niet slechts van dien aard

maarz"^^ ^^^ gegrond bewustzijn konden geven,

^elve hebir? ^^^kelijke, de objectieve heerschappij

bezit en h^t ^^^^ "^aakt een deel uit van het innerlijke
zit _ u , possidere; niet van het uiterlijke be-

net corpore possidere.

a Priorr^^ ^^ ^^^^ daarom aan, omdat ik meen

^nstziin te zijn tot de uitspraak, dat het be-

^yke bezilT uiterlijke, het feite-

«let de R hebben, maar vooral omdat het

uitspraken blijkbaar in strijd is onder

dendi te ! \'"\'T\' ®l®^bts de voluntas possi-

^ ^ te verstaan.

e de uitdrukking ,,animo possessionem retinere"

1) SAVIönï

pag. 267.

alleen dat men het bezit wil behouden, zoo zoude men
eene zaak, die men solo animo bezit, niet tegen zijn
wil kunnen verliezen, zoo zoude men den animus en daar-
mede het bezit niet kunnen verliezen door het bewustzijn
de zaak niet langer te kunnen beheerschen. En dit is
toch het geval.

L. 46, D. de -poss. (41, 2) papinianits :

Quamvis saltus proposito possidendi fuerit alius ingressus,
tamdiu priorem possidere dictum est quamdiu possessi-
onem ab alio occupatum ignoraret.

L. 25, § 2. D. de poss. (41, . 2) pomponius:

Quod autem solo animo possidemus, quaeritur utrumne usque
eo possideamus, donec alius corpore ingressus sit, ut potior
sit illius corporalis possessio ? an vero quod quasi magis proba-
tur, usque eo possideamus, donec revertentes nos aliquis repel-
lat: aut nos ita animo desinamus possidere, quod
suspicemur repeUi nos posse ab eo, qui ingressus
in possessionem? Et id videtur utilius esse.

L. 3, § 7 en 8. D. de poss. (41, 2) paulus :

Sed etsi animo solo possideas, licet alius in fundo
Sit, adhuc tarnen possides. Si quis nuntiet domum
a latronibus occupatam, et dominus timore conterri-
tus noluerit accedere, amisisse eum possessio-
nem placet.

Het feit dat mijn erf, hetwelk ik solo animo bezit, door
een ander vermeesterd is, doet mij het bezit alzoo nog
niet verliezen, papinianus zegt het duidelijk: ik behoud
het bezit, zoolang ik niet weet dat dit gebeurd is. En ik
verlies den animus possidendi ook nog niet terstond —
zooals uit de uitspraken van paultjs en pomponius blijkt —
doordat ik hoor dat een ander mijn erf vermeesterd heeft,

1) Verg. L. 7. D. de poss. paulus: Et si nolit in fundum reverti, quod
vim majorem vereatur. amisisse possessionem videbitur; et ita Neratiu»
quoque soribit.

IZ rt"\'"-\'"W-s verkrijg de zaak niet
te hebbe» oTh -- - mijne ^aoht

» echter , \' «"grond of ongegrond is,

\'\'««tIrIr gerucht mijn

teruggedreven te worden _
--kelijk teruggedreven ben. ^

^^^tarnleLen\' ^^«cbe juristen twyfel moge

liest Zr dat men een stuk land ver-
«f de overt J ™ bezit - zoodra men weet
_^^^^^ d-t het door een ander beheerscht

Tarrvroo;\' rr\': ^ ™

,,, . denkende dat zij het bezit willen vermees

-- te^ T; ~ ^^^ eenT;::

23. 5 , -odat men even goed als de persoon iu

ookstfr/;;""\'.\' ^^^^ ~

^at bet e i n 1 \'T \' ^^^^^

\'"^^-^hen de tw.. \'\' «ij aarzelt

evenwel

-rpore I : ~mt; „wenn anch

wenigstens animo" verliest men, volgends hem
clas r herausgeworfen ist,

sondern aus

verliest is " \' T f\' """"

\'^^\'tten, ^ , ; " men verliest immers niet den wil om

^^^ nicht zu besitzen?«

«ij, met Pot "" ~ " men zou

^ e ^^^ ^^ p-on h«;

f^-t daarentege o \'

T\' \'"-t ,en tot h r

«-^rpore „ ^at hij het bezit

zoowel animo

»»ehandele:l^rt ^^ — en opzoom..

geacht moet wor-

p......■ Z7\' —™

" geneel m het midden gelaten."

wordt. En waarom men hierdoor den animus possidendi
verhest, ligt voor de hand: de overtuiging, dat een ander
de zaak beheerscht, moet noodwendig gepaard gaan met
dien, dat men zelf niet meer heer en meester over de zaak
is. Eveneens verhest men dus den animus possidendi, wan-
neer men, op grond van andere omstandigheden, weet
eene zaak niet meer te kunnen beheerschen; hetzij ze
„a mari vel flumine occupatum sit;" i) hetzij eene roe-
rende zaak zoo door ons verloren is dat wij niet weten,
waar zij zich bevindt; 2) hetzij wij zelve in de macht en
de slavernij van anderen zijn gekomen. 3)

Het hierboven ontwikkelde geeft ons eene belangrijke
bijdrage voor de beteekenis van het het animo possidere
aan de hand: de animus possidendi is onbestaan-
baar met het weten of overtuigd zijn dat men niet
meer heer en meester over de zaak is.

Er bestaat nog een andere wijze, waarop men den ani-
mus possidendi kan verliezen, en die wij tot dusverre nog
niet behandeld hebben; het is deze: dat men de zaak
niet langer wil beheerschen.
lu. C. de poss. (1/Ó2).

Solo animo possessio retineri j)otest. Si ergo prae-
diorum desertam possessionem, non derelinquendi af-
fectione, transacto tempora non coluisti, sed ex metus ne-
cessitate culturam eoruna distulisti, praeiudicium tibi ex trans-
missi temporis iniuria generari non potest.

L. 1, § 25. D. de vi et de vi arm.ata (43, 16).

... nos possessiones animo retinere... omnium
praediorum ... ex quibus non hac, mente recedimus, ut
omisisse possessionem velimus.

1) Lex 30, § 3, d. i

2) l. 25, d. de poss.

3) L. 23, ^ ID. de

zitte^aak blijven be-
algezne \'\'\'\'\'\'\'\'\'\'\' derelinquendi of, in het

bliikt ^^ omittendae possessionis hebben. Dit

ook uit een tal van andere plaatsen, i)

men\'/\'\'\'"\'\'\'\' Possidendi is derhalve niet bestaanbaar, tenzij
de wil bewustzijn heeft, te bezitten. Zoowel

het verl\'\'^ ^^^ ^^ verliezen als de overtuiging dat ik
hiervon ^^^^ ^^^ animus possidendi op. Op grond

an meen ik den animus possidendi te mogen noemen:
^^subjectieve, het innerlijke bezit.

om t ^i^dt zijn oorsprong in den wil

s-^ssion ^^^ pol-

leen ^««b retinere. Doch de bezitswil al-

enbov subjectieve bezit: ik moet daar-

van het bewustzijn hebben dat ik bezit.

mus^\'\' moge uitdrukkingen als: „animus occidendï,"
den

Wel ^e keeren, kunnen overzetten, dit is even-

beteeCiü ^^ woorden van dezelfde

bet wo^H bewustzijn, dat alles drukt

veelzii^r S®®^ ^««rden geeft zijn

®^2jjdigen zin volkomen terug.

hlbTf\'t^\'\'\'^\'\'\'\'\'\' on:

•loor onz\' behouden worden, naar ons voorkomt

le^t iT^"^ ^^^^ aldus overgezet: het

door in mijn gevwed en het bezit is bewaard

"iijn gemoed.

1) Ten

\'^udaTol!!/"""- « ^^ «Inter-

verkrii^eL \'\' "" transferendam," nl. wanneer

mfb le ir ^

"^ecedit item," enz.- L 17 SI „

\' ïit Qni<sn„„ \' ■ S L, de poss.: „possessio

91\'sque constatuit nolle possidere.»

Na de beteekenis van den animus possidendi nagegaan
te hebben, ten slotte nog een paar opmerkingen over het
karakter van het corpore en het animo possidere.

Beiden, èn het animo èn het corpore possidere, duiden
steeds hetzelfde begrip aan, zooveel in die uitspraken, welke
over bezitsverkrijging als in die, welke over bezitsverlies
handelen. Het animo possidere is evenwel uit zijn aard
individueel en rekkelijk. En hierom zal in vele gevallen
de animus possidendi blijven bestaan, waar men onder de-
zelfde feitelijke omstandigheden nog niet den animus pos-
sidendi zou hebben verkregen.

Het verschil tusschen savignt\'s gevoelen en het door
ons ontwikkelde komt in de hoofdzaak hierop neer.

SAVIGNY hecht aan het corpore possidere een begrip dat
vrij enge grenzen heeft, doch welks grenzen verplaatst wor-
den , naarmate er sprake is van bezitsverkrijging of bezits-
behoud. Wij meenen daarentegen dat men steeds, volgends
dezelfde regels, beoordeelen moet of iemant corpore bezit,
zonder er op te letten of de vraag bezitsverkrijging dan of
zij bezitsbehoud geldt.

savigny ziet in den animus possidendi slechts den be-
zitswil. Wij meenen daarentegen dat men eerst dan ge-
zegd kan worden animo te bezitten, wanneer men niet
slechts den wil, maar ook het bewustzijn heeft heer en
meester over eene zaak te zijn.

Een animo possidere, als hierboven ontwikkeld is, is voor
bezitsbehoud wèl, doch voor bezitsverkrijging niet voldoende.

Neemt men dit niet aan, zoo bestaat er een onverklaar-
baar verschil tusschen bezitsverkrijging en bezitsverlies van
wilde dieren. Het is een geval, dat ik voornamenlijk daarom
hier bespreek, omdat het tevens een practisch voorbeeld
geeft van de rol, welke het animo possidere in het bezit

kunne. ^^ menigmaal met grond het bewustzijn

^oodra ik , r; \'\' \'\'\' " -

daar bewustzijn heb, bezit ik subjectief. Doch

dere J tevens het corpore possi-

rl Z ^^^ ^^^^ eer ik

werLlTk - - - eer het dier zich

geval ^it i« eerst het

toeten w capiamus." O Op denzelfden grond

ben ? objectieve bezit weer verloren heb-

bierdoo^ T ^«^liezen wij

«tond het ^^^^ ter-

-ostros r r r\'" ^^^^ locmos

cilis 1 ® \' -««tro ut diffi-

niet at \'\'\'\'\' P^r^^c^tio.\'-) Dit verschil kan, dunkt mij,

bezit 1; ^^^ -- het subjectieve

togelür moeilijk of on-

Om hLr t\' r blijft bezitten.

betzelfde h bezit aan te nemen, bestaat

bet zeer ^^^i^^^^rkrijging, namenlijk dat

Wii dieJ ^^^ ^^^ terugvangen.

^it^verlies r r bezitsverkrijging en be-

^ na te gaan.

2) g ^^ «n- rer. dom.

de § 3 d. - Eveneens zegt ulpianus ,

id, ^ «"Pitur i^ostrum manere, qaamdni recipi

L. 3 « T. ; \'\'\'\'\'\'\'\' van alle roerende

ssionem nancisci possimus."

HOOFDSTUK IL

OVEB BEZITSVEBKEIJGING EN BEZITSVEBLIES.

§5.

Over Bezitsverkrijging.

In dit hoofdstuk stellen wij ons ten doel de bezitsver-
krijging en het bezitsverlies in het algemeen na te gaan,
om hierop in het volgende hoofdstuk de bezitsverkrijging
door en met behulp van tusschenpersonen te ontwikkelen.

Dat er voor bezitsverkrijging èn het corpore èn het animo
possidere gevorderd wordt, ontkent, geloof ik niemant.
PAULUS zegt dan ook zeer duidelijk: „adipiscimur posses-
sionem animo et corpore neque per se animo aut cor-
pore." 1)

Zoo als wij gezien hebben, bestaat er echter wel ver-
schil, wat in deze uitspraak het „animo et corpore posses-
sionem acquirere" beteekent. Naar onze hierboven verde-
digde meening beteekent het, dat men niet slechts subjectief,
maar ook objectief moet bezitten, dat men niet alleen het

bewustzijn moet hebben de zaak te beheerschen, maar ook
heer en meester over de zaak moet zijn.
e corporahs possessio — ik heb het hier boven
den^^ aan te toonen — kan niet aangenomen wor-
heeft heerschappij door daden getoond

da^^ custodia over de zaak heeft, en zich

1 oor in een toestand van heerschappij over de zaak

"evindt.

Of

feit handehng eene daad van bezit is, of zekere

geacht^^ betrekking van een persoon op eene zaak moet
een de custodia over die zaak te geven, is

stelle geen algemeene regels kan

00 ^^^^ ^^ bijzonder geval moet be-

elde^^^^^\' ^^ bezitswil, wanneer hij van

ers niet blijkt, uit die handehng of uit dien feitelijken
" ®®tand zeiven moet blijken.

Bezitsverkrijging door eene daad van heerschappij heeft

hier^^^" ^^^^ overeenkomst met: poging tot misdrijf. Ook
^^^rvoor wordt een bepaalde wil en eene bepaalde han-
dg y vereischt en de wil kan eveneens meestal alleen uit
öioet^^ zelve bewezen worden. Eene casus-positie

juitb^^ nauwkeurig omschreven zijn, zal men met

gin t beoordeelen of zekere handeling als po-

^ofden*^^ \'^^efs^al, tot moord, enz. moet gequalificeerd
recht^^" ^^^^\'^billende kleine omstandigheden kunnen met
terg invloed uitoefenen op het oordeel des rech-

de omtrend de vraag of uit de daad zelve reeds

vraa^ eon misdrijf te volvoeren; als omtrend de

reed« ° ^^^ slechts een „acte préparatoire" dan

genoV\'\'"\'^ ^ommencement d\'exécution" van het misdrijf moet
uits den rechter niet tot onbillijke

pi aken dwingen, men moet hem de waardering van die

feiten overlaten, en hem niet door een tal van wettelijke
voorschriften binden.

Evenzoo bij bezitsverkrijging. In elk bijzonder geval moet
de rechter onderzoeken of zekere handehng den bezitswil
uitdrukt en of zij werkelijk eene daad van heerschappij
is. Op grond hiervan bestaat er eene andere uitspraak
ten opzichte van het trahes signare dan ten opzichte van
het doKum signare. Het eerste is eene daad van bezit,
zegt PAULTTS: „videri autem trabes traditas, quas
emtor signasset." i) Het tweede is niet eene daad van
bezit zegt tjlpianxjs : magis enim ne submutetur sig-
nari solere, quam ut traditum videatur."2) Zal ze-
kere handeling toch eene daad van heerschappij zijn, zoo moet
zij verricht zijn met den animus possidendi, met den wil en
het bewustzijn, heer en meester over de zaak te zijn; zoo
moet zij gedaan zijn met het doel om bezit te verwerven. —
Een ander voorbeeld schildert ons de groote, ook als jurist
bekende bildeedijk in zijn „Ondergang der eerste Wareld." 3)
kaïk zwerft, sints abels moord het Oosten in, tot hij einde-
lijk stuit op de oevers van den Pizon en zich daar ophoudt,

//Om aan der heuvlen voet, waar Ur en Ets zich voegen,
//In eenzaam zelfverwijt een ledig erf te ploegen,
//Dat erf werd eigendom, en dierbaar, zelfs door \'t zweet,
//Dat druppelde op zijn zand: maar dierbrer nog om t\' leed
*Des zwervens, daar verpoosd.

, 8éth daarentegen en diens nageslacht,

„aan abels spoor getrouw,
//Was veeteelt meer geneigd dan straffen akkerbouw,
//En plach, van erfgrond wars en vaste landverblijven,
//Door \'t onbeheerschte veld zijn kudde om te drijven."

1) L. 14, § 1. Dig. de pene. et commodo rei venditae (18, 6).

2) L. 1, J 2. Dig. de peric. et comm. rei vend. (18, 6).

3) Zang I, reg. 127—131 en reg. 169—173.

seth wordt nl

^»t geacht de. „Ir" Ir"\'

En «"»"te »-"Pereu, zooals

CtT TL"\'""\'*

!al t g«ft. En

iJnenT""" ? ---it. -eestal

het d\' * ^^

^\'»igheden wel degelijk .nik eene daad kan zijn.

Wat d

\'»»^-it^trf d-.-etin daden

\'■■"ft. men l \'""\'\'\'^\'■\'^"\'i\'\'". van heerschappij - be-

bii "" tegenwoor-

gegeven T \' """ ^-e

« de h„L f werke-

»eAeffik t ™ - w- da\'

«eer he "" - geweest,

en , \' "»»gegeven

■"»"«g genof «»^-PO-ife kan bijna nauw-

® «e Pa" ® -j»- Een paar casus-posities

L. 18 „ " "-ï^e strekken.

^ \' S 2. D. depasn. (41,2) celsfs:

»onlt\'èr™ "" tarre da-

Dj .....possidere coepi

IttTf" " " nanwkenrig omschreven: er

\'k het ; -e, maa.- ook

vicin hetiseenfnndus

zor" -ij aanwijst.

-»en slri". te nemen

de ot «vallen van al de.e omstandig-

«»■porahs possessio heeft verkregen. Alleen daj-

om heeft men in dit geval het bezit verkregen, omdat men
in den regel heer over de zaak zal zijn d. i. in staat daden
van heerschappij te verrichten en haar tegen derden te
behoeden. Kan ik evenwel niet op dat stuk land komen,
omdat ik in den toren ben opgesloten of omdat het land
afgesloten is, zoo heb ik de werkelijke heerschappij over het
erf nog niet verkregen, dus evenmin het bezit.

Een ander voorbeeld bij roerende zaken geeft

L. 79. D. de solutionïbus (46, 3). javolbnus:

Pecuniam, quam mihi debes, aut aliam rem, si in conspectu
meo ponere te jubeam, efïicitur, ut et tu statim libereris et
mea esse incipiat; nam tum, quod a nullo corporaliter eius rei
possessio detinetur, acquisita mihi, et quodammodo manu lon-
ga tradita existimanda est.

Ook hier is het zien natuurlijk niet voldoende, maar men
moet het geld kunnen nemen, men moet er heer en mees-
ter over zijn en men verkrijgt aizoo in dit geval nog niet
het bezit eener zaak, die men achter een gesloten glazen
of getrahede deur ziet liggen.

De eenige vraag is derhalve deze: geeft de persoonlijke
tegenwoordigheid bij de zaak mij de custodia over die
zaak of niet?

Ook voor de zakelijke custodia zijn m. i. geene regels
aan te geven. Met die van baron kan ik mij althands niet
vereenigen, omdat men dan in vele gevallen eene geheel
denkbeeldige custodia moet aannemen, die alle werkelijk-
heid mist.

1) BARON stelt b. V. den regel „die Custodia ist vorhanden, wenn sich die
Sache auf die Oberfläche des Grundstücksinhabers befindet." (p. 102) En
waarom is dit feit voldoende? „Denn jedes Grundstück ist ein befriedeter
Raum, der auszerhalb des Grundstücks Stehende kann nicht sofort die Sache
ergreifen, er musz erst auf das Grundstück treten um zu der Sache zu er-

derdriT^ trouwens\' aan dat de zaak werkelijk tegen
zeer^^ ^ijii\' ^^o kan men het niet alleen

i\'egels^\'^^\'^ ^^^^^^ stellen, maar moeten algemeene

bet al ^^^^^.\'^^^d^endig tot onjuiste uitspraken leiden, daar
derde ^^ ^^^^ bestaan van zakelijke custodia dan van hon-
boedl \'\'"\'\'^\'\'\'\'^\'Sbeden afhangt. Het algemeen begrip van
de hl ^^ ^^^^ voldoenden maatstaf aan

zelfd^^ \' ^^^ maatstaf, welke in vele opzichten tot de-
gevolgtrekkingen leidt, waartoe babon komt.

dat ikT"""^ aannemen

®en viV ^ possessio heb van visschen, welke in

leen ^^^ ^^^^^ rondzwemmen, omdat zij zich al-
ver beschikking bevinden; doch dat die vij-

^annet ^^ corporahs possessio der visschen geeft,
vier he^f ^^ ^^^^ dusdanige gemeenschap met eene ri-
®® t dat ze er vrij uit kunnen zwemmen. In het

d h d-

^^ daar \'\' gezogene Sehatzweh- zu beseitigen." (p. 107)

het "^e^taat- ^an-

^evindendr"" ^^^ " ^fge^l^\'^n. en de op dat land

""" derden ^r" \'\'\' werkelijkheid tegen de inwerking
^ " beschut,
^e» andere regel

®ene zaak h \' \'\' """ de zakelijke custodia

eaisa begraven h ~ onverschillig waar — custodiae

causa gMcr^^" — ^^arom F „Weil das Vergraben cus-

^^^ werkeln" dit echter geenszins

de " van derden beschut is (zie later ad L.

«ustodia eriie^" begraven is, nog niet
in L gevolge de corporalis possessio geeft, zegt paulus

loco motua s-t\' \' ^ possidere,

opmerkelijk i \' \' custodia nostra."

grond\'le?\'\' ^^^ °P

«v-anneer \' \'\'"^t\'^dia over die zaak

haar ^\'-laubnisz des Grundstücksinhabers" däär gelegd is.

tonder di.n. »"ter die Erdoberflach e" zoo heeft men ,

vergunning, de custodia over die zaak.

eerste geval zijn zij evengoed in mijne custodia als de vo-
gels in mijne volière; in het laatste geval evenmin als de
vogels in mijn tuin. i)

Op grond van het algemeene begrip der custodia, meenen
wij ook te mogen aannemen dat ik door eene levering der
sleutels van een magazijn het bezit van de zich daarin
bevindende goederen verkregen heb, ook al zijn ze mij niet
bij het magazijn overhandigd; want ik heb hierdoor even-
goed de zakelijke custodia over die goederen verkregen als
dat ze in mijn huis liggen. Ik en niemant anders kan
naar believen de deur opensluiten of gesloten houden: ik
kan, met uitsluiting van anderen, op de zaak inwerken,
en eene persoonlijke custodia is dien ten gevolge geheel
overbodig. Wanneer iemant mij alzoo te Utrecht de sleu-
tels van een Amsterdamsch magazijn overhandigt, welks
inhoud ik van hem gekocht heb, zoo verkrijg ik terstond
de custodia en daarmede de corporalis possessis dier ma-
zijngoederen; het bewustzijn van, met behulp dier sleutels,
op die goederen te kunnen inwerken, geeft mij ook ter-
stond den animus possidendi, en het is derhalve, ter be-
zitsverkrijging van die goederen, geheel onnoodig om naar
het magazijn te gaan. Wanneer hij mij echter eenige

1) BARON, 1. 1. pag. 68—79, geeft, naar aanleiding van L. 3, § 14.
D. de poss., het verschil op tusschen piscinae en stagna, tusschen vivaria
en sylvae circamseptae. Hij toont aan dat het verschil niet in de grootte
ligt, zooals SAVIGNY meent (§31, pag. 401, noot 1) maar in hunne afsluiting.

2) GAius, L. 9, § 6. D. de acq. rer. dom. en paulus L. 1, § 21. J). de poss.
vorderen voor de bezitsverkrijging alleen dat de sleutels overhandigd zijn en
niet dat men zich tevens in de nabijheid van het magazijn bevindt, paulus
zegt in genoemde plaats zelfs indirect dat de tegenwoordigheid hier niet
vereischt wordt. Hij noemt toch eenige gevallen op ten bewijze dat het
aangrijpen der zaak niet noodig is. In twee dezer gevallen eischt hij de
tegenwoordigheid bij de zaak en motiveert hierop den bezitsovergang aldus:
„nam pro traditis eas haberi, si in re praesenti consenserint."

^gge^"^^ heeft, welke in een magazijn of een kelder

%gen\' buitendien verscheidene andere goederen

andere\' ^^ persoonlijke custodia noodig, daar ook

en mT ^^^ ^^^^^ toegang tot de kelder hebben,

tels gevolge, ondanks het bezit der sleu-

beeft""^^ deuren, alleen dan het feitelijk vermogen

in te ^^^ uitsluiting van anderen, op die goederen

2ig ig wanneer men zelf bij die goederen aanwe-

en zoodoende die goederen persoonlijk behoedt, i)

Hetz

hetzij ^d ^^^ ^^ ^^^ ^^^ zakelijke,

«aak h^^^ persoonlijke custodia de heerschappij over eene
aanne ^^^^ verkregen, nimmer mag men die heerschappij
^^^^^^ten, tenzij de zaak zich werkelijk in onze custodia

hierna

spreekt hij van de levering van goederen door de overgave der
^^ gevolgtrekking maken dat in dit geval niet

\'^\'Jegevende"\' cnstoAia gesproken wordt, daar hij het

g\'^Plaatst"!\'"^" ^^ sleutelovergave

van ^ bezitsovergang moest verklaren,

de bezi^"\'"\'\'^ verwachten dat hij in deze sleutelovergave eene

mar\'-\'\'\'\'"\'\'^\'"^ geldige custodia zou zien, want

\'\' besondere Anstalt

^ 2H ^

door E^en^\'el ^j neemt aan dat ik die magazijngoederen

"\'^\'tegenstaanT\'\'^-^\'"\'""\'"\'\'"\'\'\'\'® kan verkrijgen, hoewel ik

in m\'" ! afwezigheid bezitter word eener zaak , welke met miin

Neerat \'\'

^^ en het gevoelen fan savigny aan dat er onmid,lelijke mogelijkheid

tot

inweriijjj — — nJugeiijKneia
1866™°\'^ bestaan, zoo moet men (zooals de heer sutro verdedigt

v-an de \\ dat de sleutels aan een ander

\'öorbij Iet \'\'-i"\' "oodzakelijk, om het bezit fe verkrijgen,

hoofdyj gaan wandelen, raet de sleutels in de zak.

cust\'o?\' \'\' persoonlijke of

^^ Verg. L sV\'n"\'" "\'y het laatste.

• Javolenus en L. 74, de eonir. emt. (18, 1)

\'Ianus V„ ^ \'

Verg, baron, 1. 1. p^

bevindt, zoodat wij op de zaak kunnen inwerken en de
inwerking van anderen verhinderen.

Hoe men corpore het bezit eener zaak verkrijgt, hebben
wij gezien. Om juridiek bezitter te worden, moet men
daarenboven het bezit animo verkregen hebben.

De persoonlijke custodia sluit noodzakelijk den animus
possidendi in zich: zonder den wil en het bewustzijn, custos
te zijn, is deze custodia ondenkbaar, i) De zakelijke cus-
todia is daarentegen zeer goed mogelijk zonder den ani-
mus dat men bezit, b. v. wanneer eene zaak geheel buiten
mijn weten in mijn huis neergelegd is. Ook al wilde ik
die zaak bezitten, ik verkrijg het bezit niet door dat feit;
want, hoewel mijn bezitswil in dit geval verwerkelijkt zou
zijn, kan men mij, die er niets van afweet dat de zaak
in mijn huis ligt en daardoor in mijne heerschappij is ge-
komen , niet den animus possidendi toekennen: het bezit
is nog niet aangevangen in mijn gemoed.

Sluit de door den bezitverkrijger in eigen persoon uit-
geoefende custodia noodwendig den animus possidendi in,
men kan daarentegen zeer wel den animus hebben dat
eene zaak zich in onze persoonlijke custodia bevindt, zon-
der dat dit werkelijk het geval is, en dientengevolge den
animus possidendi zonder de corporalis possessio hebben.

1) Ik spreek hier alleen van persoonlijke custodia, die men corpore suo,
niet van die, welke men corpore alieno uitoefent. Het is toch zeer wel mo-
gelijk dat iemant corpore suo eene zaak voor u behoedt, zonder dat gij
hiervan het bewustzijn hebt. Wanneer iemant eene zaak voor u behoedt,
verkrijgt gij hierdoor evengoed de feitelijke heerschappij over die zaak als
dat zij in uw huis is neergelegd, want de zaak is ten uwen behoeve tegen
de inwerking van derden beschut. Doch evenmin als gij eene zaak verkri,igt,
die buiten uw weten in uw huis is neergelegd, evenmin verkrijgt gij het
bezit, wanneer eene zaak buiten uw weten corpore alieno ten uwen behoeve
behoed wordt; gij hebt het bezit wel corpore maar niet animo verkregen.

Al

moge men nog zoo zeker meenen een stuk wild,

\'-lelt lYlpvi r,

men he f verwond heeft, in zijne macht te hebben,

gevat h ^ ^^^ ^^^^^ ^^^ verkregen, voor dat men het wild

zijn ^^^ er heer en meester van

Poss\'i, t accidere

•int ut non capiatur."

^Mipiscimur possessionem animo et corpore,
verkri^ «^««ö corpore" geldt voor alle bezits-

bezittfT\' evengoed in het geval dat de zaak een

r nad als dat zij onbeheerscht is.

^^^^ me^^\' gevorderd dan

dat de^^ ^^^ ^^^^^ corpore verkregen heeft, nl.

res e^ bezitter het bezit verloren heeft, „nam plu-

^^^andem rem in solidum possidere non possunt."
bier wordt bij bezitsverlies nader besproken,

^^^ dele^ ^^^^^ ^^^^^ \'I® gevolgen

a^ri\'\' ^^^ opzichte van de bezitsverkrijging van

verdedi ^^^ ^^^geduid worden. Zooals men zien zal,

z^aTk ^^ ^®ening dat er voor het bezitsverlies
Verloren b ^^^ baar èn animo èn corpore

bezit e meenen wij dat men het

verkre ^^^ toebehoort, niet

of cor?^ ^^^ bebben, zoolang die vorige bezitter of animo

Bij dT ^^^ behouden heeft,
^ieb twee van eens anders zaak kunnen

^et en voordoen, namenlijk dat deze het bezit

dat hij het tegen zijnen wil verliest.

anji

die ^ zaak bezitten, in de bezitsverkrij-

bet bezit ^^^^ koestemmen, bekomt deze

verwerkelijkt heeft, want wij
oor het feit, van te dulden dat een ander er zich

meester van maakt, h.et bezit dier zaak, zoowel corpore
als animo.

Zonder onzen medewerkenden wil gaat integendeel het
bezit nog niet dadelijk over, door dat een ander zijn be-
zitswil ten opzichte van die zaak verwerkelijkt heeft. Want
wij kunnen nogtans animo het bezit blijven behouden.
Zoodra wij echter het vermeesteren van onze zaak gehoord
hebben, en hierin berusten — hetzij omdat wij, terugge-
dreven door den indringer, door den nood er toe gedron-
gen zijn; hetzij wij maar wegblijven, „quod suspicemur
repelli ab eo, qui ingressus sit in possessionem;" hetzij wij,
„timore conterriti, noluerimus concedere" of om welke an-
dere reden ook — hebben wij het bezit ook animo verloren.

Bij levering worden den bezitsverkrijger dezelfde eischen
gesteld als bij geweldadige vermeestering. De regel, welke
PAULUS der hezitsverkrijging stelt, is algemeen: in beide
gevallen moet men alzoo het bezit animo et corpore verkre-
gen hebben. Slechts in de wijze, waarop de vorige bezit-
ter den animus possidendi verhest, bestaat onderscheid.

Soms kan des eigenaars wil ook invloed uitoefenen op
de beshssing, of de tegenwoordigheid bij eene zaak ons
al dan niet de persoonlijke custodia over de zaak geeft.
Zoodra de vorige bezitter zijne tegenwoordigheid niet meer
dienstbaar wil maken aan de custodia over de zaak, kun-
nen wij door onze tegenwoordigheid de custodia over de
zaak verkrijgen; aldus verkrijgen wij het bezit van een
stuk land, waarop de vorige bezitter ons leidt om ons
het bezit te leveren. Doch zoolang hij die custodia niet
opgeeft, blijft hij door zijne tegenwoordigheid corpore et
animo bezitten. Niet alleen kunnen wij onmogelijk geacht

1) L. 18, § 2. D. de poss. (41, 2) celsüs: „vaeuamque se possessionem
(fundi) tradere dicat." _ L. 79. D. de sol. (46, 3) javolenus: „quod a
nullo corporaliter eius rei possessio detinetur."

worden eens anders heerschappij te dulden en dien ten
^ O ge animo het bezit te verliezen, wanneer ons iemant
^^ et land komt aanspreken, met de geheime bedoehng
8es*Ii ^^^ persoonlijke tegenwoordigheid de corporalis pos-
^^sio te verwerven, maar wij kunnen evenmin geacht wor-
lerdoor de custodia over de zaak te verhezen.

§ 6.

Over bezitsverkrijging (vervolg).

ïüen^^^ ten het bezit eener zaak verkregen heeft, zoodra
tiat corpore bezit, behoeft men, voor het geval

ten reeds de naturalis possessio heeft, siechts den
dit"^^^ possidendi aan te nemen. En men kan aizoo in
gen gezegd worden solo animo het bezit te verkrij-

eenè ^ men dien animus possidendi aan ten opzichte

Weten ^^^ n^lbns of van een thesaurus, j welke buiten ons
®tond ^^^^ ^^ ^^^^ custodia bevond, zoo verkrijgt men ter-
int^ ^^erdoor het bezit. — Heeft die animus possidendi
ger?^ ^^^ betrekking op eene res alterius, zoo geeft.
Co gezien hebben, de vereeniging van animo en

^^ i"jre possidere eerst dan het bezit, wanneer de vorige
beeft^^^ bet niet aiieen corpore maar ook animo verloren

Yev]iest gij het bezit eener zaak, welke gij ani-
b oorpore alieno bezit, zoodra de detentor — een

Perso ^^^^^^ V- — de custodia van zijn huis, van zijn
meer aan uwe maar aan zijne eigene heer-

\'sae ^ D. de poss. paulus: „Neratius et Proculus solo animo non

aeqairere possessionem aiunt, si non antecedat naturalis

Q □ -

® 31, 5 1 d. de acq. rer. dom. paulus.

schappij wil dienstbaar maken. Zoolang hij de zaak ten
uwen behoeve behoedde, hadt gij zelf de feitelijke heer-
schappij over de zaak, gij kondt er als heer en meester
over beschikken, en de zaak is evengoed in zijn huis als
in uw eigen huis tegen derden beschut, zoolang hij zelf
geene daden van heerschappij ten opzichte dier zaak wil
verrichten. Doch zoodra hij de zaak niet meer voor u
maar voor zich zeiven behoedt, zijt niet gij meer, maar
hij is feitelijk lieer en meester over de zaak, en gij hebt
dien ten gevolge de corporahs possessio der zaak verloren.

Animo verhest gij in dit geval het bezit, zoodra gij weet
dat hij de zaak niet meer ten uwen behoeve behoedt , om-
dat met dit weten noodwendig moet gepaard gaan het be-
wustzijn van de zaak niet meer te kunnen beheerschen.

Bij zoodanige bezitsverkrijging eener zaak, van welke
men de naturahs possessio reeds heeft, kan men weêr
onderscheiden dat de bezitsovergang met en dat hij tegen
den wil des vorigen bezitters geschied zij.

Er bestaat echter alleen verschil in de wijze, waarop de
vorige bezitter zijn animus possidendi verliest en des be-
zitverkrijgers animus blijkt. In beide gevallen toch moet
de bezitverkrijg er het bezit animo en corpore verkregen en
de vorige bezitter het animo en corpore verloren hebben.

In het eerste geval blijkt, zoowel de aanneming van den
animus possidendi door den detentor als het verlies van
dien animus door den vorigen bezitter, voldoende uit diens
verkoop of schenking der zaak aan den detentor.

L. 77. D. de rei vind. (6, 1) ulpianus :

auaertam mulier fundum non marito donavit per epistolam
et eundem fundum ab eo conduxit. Dixi, posse defendi in
rem ei competere, quasi per ipsam acquisierit possessionem,

veluti per colonam. Proponebatur quod etiam in eo agro, qui
^ona atur fuisset, quum epistola mitteretur, quae res suf-
iciebat ad traditam possessionem, licet conductio
^OQ intervenisset.

■ § 5. D. acq. rer. dom. (41, 1) catijs:

O tarnen, quod patior earn ex causa emtionis apud te esse,
tuam efficio.

iiaamd ^^^^ bezitslevering wordt hrevi manu traditio ge-
T

^erkri^^ ^^^ ^^^ eigenaars, alzoo zonder levering,
Van t^^t\'^® Detentor het bezit, zoodra hij door eene daad
bewnsr-^^^^^^® bezitswil openbaart en dit tot het
^ yn van den eigenaar gekomen is.

\' § 18. D. de poss. (41, 2) paulus:

^ 1 rem apud te depositam furti faciendi causa c o n t r e c t a-

desino possidere; sed si earn loco non moveris

bin animum habeas, plerique veterum et Sa-

^"Us et p • XI

quia f responderunt, possessorem me manere,

nep ^ sine contrectatione fieri non possit,

Uit r\\ admittatur.

^og nier^ ^^^^^^ vooreerst dat de eigenaar het bezit

^\'^fitiaridi bewaarnemer den animus

^^nueer^^^®^*^\' tweede dat hij het bezit wel verhest.
Zaak. ^^ ^ Detentor een furtum pleegt ten opzichte dier

Wij 2n]l

^^ ^^ tweede punt nader

^^ eischten voor furtum geene ,,soustraction

facien,!- ^^ „contrectatio rei frandulosa lucri

causa." i )

^ \' « 3 d, de furtü (47. %) paulus.

Een belangrijk gevolg van dit verschil tusschen het Ro-
meinsche recht en het onze is dit, dat eene weigering van
den bewaarnemer om de hem toevertrouwde zaak terug te
geven, wanneer die weigering althands intervertendi causa
is gedaan, daar als diefstal bestempeld moet worden, omdat
ook dit een wijze is van zich het bezit eener zaak toe te eigenen.

L. 44. D. de acq. rer. dom. (41, 1) flpianus :

Cum. reposcenti (domino) non reddit, supprimere
et intercipere videtur, quare et furti teneri eum arbitror.

Natuurlijk is die weigering echter geen furtum, wanneer
zij gedaan is op grond eener „justa et rationabilis causa
non reddendi" b. v. op grond van het jus retentionis; er
bestaat in dit geval geene contrectatio, en de detentor maakt
zich evenmin aan fraus schuldig.

L. 20. D. de acq. et amitt. poss. (41, 2) Marcellus :
Si quis rem, quam utendam dederat, vendiderit, emtorique
tradi jusserit, nee ille tradiderit, alias videbitur pos-
sessione dominum intervertisse, alias contra. Nam
nee tune quidem semper dominus amittit possessionem, quum
reposcenti ei commodatum non redditur. Quid enim, si alia
quaepiam fuit justa et rationabilis causa non
reddendi, non utique ut possessionem- eius in-
terverteret.

Zulk eene weigering om de zaak terug te geven, „ut pos-
sessionem eius interverteret," moet natuurlijk niet
minder als furtum bestempeld worden, wanneer zij met eene
loochening van het depositum gepaard gaat. Doch hierom
is elke loochening nog geene contrectatio. Het geval kan
zich toch voordoen dat de bewaarnemer ter goeder trouw
het feit loochent dat hij de zaak onder zich heeft, hetzij
dat hij meent de zaak reeds teruggegeven te hebben,
hetzij dat hij zich niet herrinnert ooit de zaak in bewaring
te hebben ontvangen. Er moet derhalve — om deze looche-
ning als diefstal te kunnen qualificeren, wanneer het later

dat^^ ^^ ^^^^ onder zich had — bewezen zijn

bij wel wist dat de zaak zich in zijne custodia bevond

^ dr) f v» \' *

ggjj mitsdien het depositum geloochend heeft om

blil ^^ ^^^^ ^^^^ t® kunnen houden. Dit kan o. a.

J en uit het verbergen van de zaak.

2. D. c?^ furtis. (47, 2) paulus:
Sic ig^ q^j depositam abnegat, non statim etiam furti
enetur, sed ita, si id intercipiendi causa occultaverit.

bevindt ^^^ de bewaarnemer niet dat de zaak zich in zijn huis
» maar ontkent hij dat de zaak hem in bewaring
gevfj^^"^^^\' ^^^ loochening van de in bewaar-

aiti"? ^^^ ^^^^ contrectatio rei en zij zou mitsdien

bij"\'w de mogelijkheid overbleef dat

ZelvJ^^^^^^\'\'^ goeder trouw meende dat de zaak hem
gQ^^^ ^°®^®boorde. Zulk eene loochening is wel bijna zoo
nood ^ ^ diefstal — prope furtum omdat zij schier

raoet^ frauduienter moet gedaan zijn, maar met dat
dat hr ^^ bewezen zijn: er moet aldus blijken

naar A \'Depositum niet kan geloochend hebben om,
het ged eigen bezit te behouden, maar dat hij

aan heeft, „ut possessionem alterius interverteret."

■ ^^Mtis. (47, 2) celsus:

«st\'ipsaDepositum nemo facit furtum; nee enim furtum
sior,. ^""^^^^tio, licet prope furtum sit. Sed si posses-
firtum- adipiscatur intervertendi causa, facit

leothecT\' Annulum an in dacty-

^ij hebb deposito teneret, pro suo destinaverit.

gepleegden T ^^^ ^^^ ^^^ ^^^^ detentor

en wii voldoende blijkt diens animus possidendi,

eens anders ^ ae trauduleuse weigering van

^e^se looch^ ^^^^ niitsdien de fraudu-

Kan deT""^ depositum, diefstal is.

e etentor, tegen den wil des vorigen bezitters.

niet het bezit eener door hem gedetineerde zaak verkrijgen
zonder diefstal te plegen? Op grond van den aard van
het bezit meen ik te mogen beweren dat de voor fnrtnm
vereischte dolus niets tot de bezitsverkrijging eener zaak
kan afdoen, maar dat het de contrectatio rei alleen is,
welke den detentor het bezit doet verkrijgen. Dit wordt
daarenboven door de laatst aangehaalde wet bevestigd: „sed
si possessionem ejus adipiscatur intervertendi cansa, fa-
cit furtum," zegt oelsus, na de vraag, of men door het
feit van een depositum te loochenen, reeds diefstal pleegt,
ontkennend beandwoord te hebben. Deze woorden dui-
den toch indirect aan dat eene loochening, niet inter-
vertendi causa gepleegd — hoewel geen furtum — toch
het bezit geeft, omdat die loochening in zich sluit den wil
om de zaak voor zich zeiven te bezitten en aldus eene
contrectatio rei is.

De slotsom van het voorgaande is alzoo deze dat eene
contrectatio rei, mits zij tevens tot het bewustzijn van
den eigenaar gekomen is en dezen derhalve het be-
zit animo heeft doen verliezen, den detentor het bezit
geeft, hetzij deze toeëigening bestaat in eene directe daad
van bezit, hetzij in een weigering van de zaak terug te
geven.

De wil des detentors om de zaak voor zich te bezitten
moet duidelijk uitgesproken zijn, hij moet zich door een
daad geopenbaard hebben aan de buitenwereld, aan den
eigenaar bovenal. De wil om de teruggave der zaak te
weigeren, om het depositum te loochenen, is b. v. niet vol-
doende; de detentor moet de teruggave geweigerd, het
depositum geloochend hebben. Ondanks den animus infi-
tiandi van mijn bewaarnemer, zegtPAULus, \') blijf ik bezit-

1) L. 3, i 18. D. de

siiie contrectatione fieri non possit
\' animo furtum admittatur."

^^babon meent daarentegen dat reeds „in der Annahme
Furtum™""\' Possidendi wirklich eine Contrectatio und ein
metT gevoelen strijdt, volgends hem, niet

dat zek " \' ^ ^^ animus infitiandi

animu \'\'\' bewaring is, volgends hem, nog geen

2egt hi- \' aanduidt. „Der leugnende Depositar,"

(sei ^^\' in einem passiven Zustande, er will

I^eposit ^^^^ das

sich h r \'""\'^"^^Seben, noch dem Deponenten, welcher es

der\'^Th entgegensetzen: der Deponent kann

Wenn d n ^^^^^ben die Detention ergreifen. Nicht so

dieser ^^^ possidendi angenommen hat;

I^epone  abholenden

^^ moT entgegen, die Custodia ist verloren." i)

7h bekennen zulk eene infitiatio depo-

^ niet goed te kunnen voor-

^^ ziin bewaarnemer het feit dat zekere zaak
in ^^^^ bewaring is, zoo houdt deze infitiatio m. i. per se

^ie infif ^^ ^aak aan den eischer te geven,

omdat \'\' geen furtum te zijn,

^oeft ook ^^audulenter behoeft te zijn geschied, zij be-

kan contrectatio te zijn, omdat de detentor

^^ectatio ^^ infitiatio steeds

eene con-

§ 2 en in L. 3,

evenmin kon ^ \'

bezit ^ L- 3, § 18. D. de poss. sprake van zijn dat
den animus infitiandi ware overgegaan. Dat

^^ «^«ON, Jahrbücher für die Dogm. enz. VII. pag. 151.

het bezit door dien animus niet overgaat, is m. i. alleen
daaraan te wijten dat de animus infitiandi nog geene
infitiatio is. Want het is niet voldoende dat de detentor
den animus possidendi heeft: die animus moet zich geopen-
baard hebben in een feit, zooals de weigering om de zaak
aan den bewaargever terug te geven, of in bepaalde daden
van heerschappij, d. i. wanneer de detentor, zonder hiertoe
gerechtigd te zijn, op de zaak inwerkt, over de zaak be-
schikt, als ware hij eigenaar. Duldt de eigenaar zulke
daden van bezit, zoo verliest deze hierdoor animo het bezit.

Eischt BABON te weinig voor contrectatio en furtum,
SAVIGNY daarentegen eischt, naar onze meening, te veel.
Hij zegt dat de detentor of, zooals hij hem noemt, de
repraesentant „erst dann als Besitzer gelte, wenn er zu-
gleich ein Furtum begangen habe: dazu aber, folglich auch
zu diesem Erwerb des Besitzes, ist contrectatio nöthig,
d. h. körperliche Berührung der Sache zu dem
Zweck des Diebstahls." \') Wij wijken derhalve in twee
opzichten van savigny af: vooreerst meenen wij dat geen
diefstal maar slechts contrectatio vereischt wordt; ten
tweede meenen wij dat voor eene contrectatio rei niet noo-
dig is „eine körperhche Berührung der Sache." Wij hebben
onze argumenten voor dit gevoelen reeds hierboven ont-
wikkeld. Hoe savtgny trouwens zijnen regel dat er geen
furtum bestaat zonder „körperliche Berührung der Sache,"
in overeenstemming kan brengen met de hierboven aange-
haalde wetten, L. 44 en L. 20. D. de poss., is mij geheel
onverklaarbaar. En ook het einde van L. 67. D. de furtis kan

1) SAVIGNY, Bas Eecht d. Bes. § 33, pag. 431. Verg. ook in noot 2 aldaar
de aanteekening op L. 67. D. de furtis: „Also ist erstens die blosze Infitiatio
unzureichend zum Furtum, zweytens Furtum und Erwerb des Besitzes unzer-
frennlich verbunden, also auch (worauf hier alles ankommt) der Besitz nicht
durch die blosze Infitiatio erworben."

^ordin. \'\'\' overeenstemming gebracht

\'"\'^^klnnr\' ik bespreken, die men

Detentor eene bezitsverkrijging van den

den regel ""\' ^^^^\'^oven ontwikkeld hebben, niet met

besteld possessionis mutare potestr

\'^^at, dt""^ ^^^^ ns^tnvali, possessio

al neemt"" een inbreuk op gemaakt,

bezit kri- SAVIGNY aan dat de detentor niet het

^^^ kaf körperliche Berührung der Sache."

causam niet beweren dat men niet „sibi
eens ^^^^\'\'^««^«nis mutavit," wanneer men het bezit van

alleen d \'\'\'\'\' detineerde, heeft verkregen

\'^gel na,?^ ^ij nioeten dezen

L g b®^®®kenen de woorden causa possessionis?
^ § 4. D. de poss. (41, 2) pattlus:

possidere eandem rem possu-

et pro « usuceperit, et pro emtore,

Een possidere.

^^^^essi^nT® meerdere causae

L. g p

\' § 21. D. de poss. (41, 2).

«iiis\'^\'r «\'i\'it, quot et causae acquirendi

pro lel? ^on sit, veluti pro emtore, pro donato,

^^^ qL t\' P™ in

l^ae ex hostibus capimus. vel

Wat het \' ^

\'^^^eekent ^^n „sibi causam possessionis mutare"

"\'^^^oudig\' \'\'\'\' de band; men kan, wanneer men
gaanT P™ emtore of

pro he-

i® bier verkiesselijker vindt.

ï"voor noodig medewerking van een ander. Om

pro emtore of pro herede te gaan bezitten, moet men wer-
kehjk de zaak gekocht hebben, moet men werkelijk erfge-
naam zijn geworden. En het is niet voldoende dat men
meent de zaak gekocht te hebben, dat men meent erfge-
naam te zijn geworden.

L. 1, 2 en 3, D. pro legato (41, 8).

Legatorum nomine is videtur possidere, cui legatum est;
pro legato enim possessio et usucapio nulli alii, quam cui le-
gatum est, competit. — Si possideam aliquam rem, quam
putabam mihi legatam, quum non esset, pro legato
non usucapiam. — Non magis, quam si quisemtumexis-
timet, quod non emerit.

Ook het koopen op zich zelf is nog niet voldoende: men
moet de zaak van den dominus gekocht hebben, althands
van iemant, dien men voor den dominus houdt.

L. 33, § 1. D. de usurp, et usucap. (41, 3) julianus:
Si quis emerit fundum sciens ab eo, cuius non
erat, possidebit pro possessore; sed si eundem a domino
emerit, incipiet pro emtore possidere, nee videbitur sibi ipse
causam possessionis mutasse. Idemque iuris erit, etiam si a
non domino emerit, quum existimaret eum dominum esse.

Men ziet in deze plaats tevens, hoe men wel de causa
van zijn bezit kan veranderen.\') julianus stelt het geval
dat men van den niet-eigenaar eene zaak gekocht heeft,
wetende dat hij de eigenaar niet was. Men bezit, zegt
julianus , dan niet pro emtore maar eenvoudig pro posses-
sore. Koopt men echter hierop de zaak van den eigenaar,

1) Een ander voorbeeld ziet men in L. 6, § 3. D. deprecano {4,%, 26) ut-
PIANUS. „JULIANUS ait: eum, qui vi alterum deiecit, et ab eodem precario
rogavit, desinere vi possidere, et incipere precario; neque existimare sibi
ipsum causam possessionis mutare, quum voluntate eius, quem
deiecit, coeperit precario possedere; nam si ab eodem emisset, inci-
pere etiam pro emtore posse dominium capere."

20o

O gaat

ipse bezitten, „nee videbitnr

^^^ causam possessionis mutare."

verandering van de causa pos-
^eiide h verandering overeenstem-

men^\'\' eigenaar of van hem althands,

ka"" T""

Ig ^^ ^ ^^ "^iJ^e causa possessionis veranderen.

Potesf\' causam possessionis mutare

^uralis T toepassing op de detentie, op de na-

deze regel

^igenaa? bewaarnemer zonder dat

h^M r maar niet mag gedragen

hetwelk _ \'\'\' commodaat, enz. gegeven is, iets,

on . ^^ d® toepasselijkheid van onzen\'

l 1 ~ \'ï^or iedereen

iS\' de

dit t \'\'\'\'\'\' naturahs possessio

niet bebben, dat de depositarius, de colo-

ï\'^ssessore\' k toestemming van den eigenaar, pro

zou ^^^^ ^o^der deze toestem-

^\'^atste gg^ , eausam possessionis mutare." Dit

^ \'\'\' van gewicht, omdat, zooals savigny

^^^ allgemeine Regel des Er-
^\'\'^^eichenT^^\'^\'"^^\'\' possidendi allein

^esitze,^ , den Repräsentanten (detentor) zum

^ zu machen." ^

de ^ werkhjk groot belang is te weten of

^ ^anneer^h toepassing is, zoude men het

bevr ^^^ naturahs possessio sloeg — op zijn

dezen^^^ J^^i^ten,

gel bespreken, zulk eene verandering van na-

> Recht d. Bes. § .33, pag. 430.

turalis possessio in juridisch bezit als ophelderend voor-
beeld gekozen heeft. Doch er zijn sterkere bewijzen tegen
het gevoelen van savigny.

L. 3, § 19 en 20. D. de poss. paulus:

Illud quoque a veteribus praeceptum. est, neiniaem sibi ipsum
causam possessionis mutare posse. Sed si is , qui apud me de-
posuit vel commodavit, earn rem vendiderit mihi vel donave-
rit, non videbor causam possessionis mihi muta-
re, qui ne possidebam quidem.

Deze stellige uitspraak wordt, zoo mogelijk, nog ver-
sterkt door de hierop volgende paragraaf, waar de schrijver de
verschillende causae possessionis opnoemt en blijkbaar al-
leen spreekt van het wezenlijke bezit en niet van detentie:
„genera possessionum tot sunt quot et causae acqui-
rendi eius, quod nostrum non sit, veluti pro emto-
re, pro donato," enz. enz.

Niet minder stellig zegt maecellus dat de regel alleen
op juridisch bezit toepasselijk is.

L. 19, § 1. D. de poss. (41, 2) Marcellus:

auod scriptum est apud veteres, neminem sibi causam pos-
sessionis posse mutare, credibile est de eo cogitatum,
qui et corpore et animo possessioni incumbens
hoe solum statuit, ut alia ex causa id posside-
ret, non si quis, dimissa possessione prima, eiusdem rei denuo
ex alia causa possessionem nancisci velit.

Evenwel haalt savigny deze beide plaatsen van paulus
en MARCELLUS — zij het ook als „weniger bestimmte Stel-
le" — voor zijne meening aan. \') Hoe ik echter die plaat-
sen van alle kanten bezie, het is mij niet mogelijk er iets
anders uit te lezen dan juist het tegendeel van hetgeen sa-
vigny wil, nl. dit, dat de regel volstrekt niet slaat op
den detentor. Marcellus toch zegt dat er bij dezen re-

1) savrgny, § 7, pag. 78, noot 1.

g^l alleen gedacht moet worden aan hem, „qui corpore et
possessioni incumbit," aan hem derhalve, die juri-

bel uitdrukkelijk dat de

^ aarnemer, de bruikleener niet bezit en dat er dien ten

kri\'T\' deze het bezit ex emto of ex donato ver-

\' geen sprake kan zijn van „ causam possessionis mutare."
schi-^T andere door savigny in den text opgenomen plaats
ynt meer voor zijne meening te pleiten.

• § 1. D. pro herede (41, 5) julianus 1. 44 Digest.

Q-uod vulgo respondetar: causam possessionis neminem sibi
Mutare posse, sic accipiendum est, ut posses sio non
um civilis, sed etiam naturalis intelligatur.
propterea responsum est: neque colonum, neque eum,
\'ipud quem res deposita, aut eui commodata est, lucri faciendi
causa pro herede usucapere posse.

regtr^\'\'^\'^\' bedoelde hier werkelijk dat het met den

is d ^^^ causam, possessionis mutare potest in strijd

naar""^ (ïepositaris, buiten toestemming van den eige-
ééne\' \'\'\'\'\'\' bezitten, waarom zoude deze

beide meerdere kracht moeten hebben dan

Wel "" ^ en mabcellus? Doch is het

ziiner\'n-\'^ ^^^ Julianus dit bedoelt? In hetzelfde boek
den «^^kent hij rechtstreeks dat de regel op

^ detentor — den colonus b. v. — toepasselijk zou
\' omdat deze in het geheel niet bezit.

Ij ^ Q O

S 1. D. usurp. (41 , 3) julianus 1. 44. Dig.
uod vulgo respondetur: ipsum sibi causam possessionis
non posse, toties verum est, quoties quis
et, se bona fid e no n p o s sid er e, et lucri facien-
poss\'"\'"-\'\' possidere; idque per haec probari

rit P«®®®®®"!\'^\' sed si eundem a domino eme-

caus P™ possidere, nee videbitur sibi ipse

am possessionis mutasse. Idemque iuris erit, etiam si a

5*

non domino emerit, quum existimaret eum dominum esse.
Idem liic, si a domino teres iustitutus fuerit, vel bonorum eius
possessionem acceperit, incipiet fundum pro lierede possidere.
Hoe amplius si iustam causam habuerit existimandi, se he-
redem vel bonorum possessorem domino extitisse, fundum
pro tierede possidebit, nee causam possessionis
sibi mutare videbitur. Quum haec igitur recipi-
antur in eius persona, qui possessionem habet,
quanto magis in colono recipienda sunt, qui nee
vivo, nee mortuo domino ullam possessionem ha-
bet? Et certe si colonus mortuo domino emerit fundum ab
eo, qui existimabat se heredem eius vel bonorum possessorem
esse, incipit pro emtore possidere.

julianus zegt aizoo hier hetzelfde als paulus in L. 3,
§ 20. D. de poss. Wanneer ik, die eene zaak in bewaring
heb gekregen, de zaak ten geschenke ontvang en mitsdien
ex donato ga bezitten, „non videbor causam possessionis
mihi mutare, qui ne possidebam quidem." Wanneer
een colonus het land erft, dat hij gepacht heeft, en mits-
dien pro herede gaat bezitten, „non videbitur causam pos-
sessionis sibi mutare, qui nee vivo, nee mortuo do-
mino ullam possessionem habet." In beide gevallen
kan er eenvoudig re\'eds daarom geen sprake van dezen
regel bestaan, omdat de detentor niet bezit.

Strijdt hiermede nu de uitspraak van julianus in L. 2,
§ 1 pro herede-, „propterea responsum est neque colonum
neque eum apud quem res deposita aut cui commodata est,
lucri faciendi causa pro herede usucapere posse?" Wij ge-
looven het niet. julianus zegt dat de detentor niet kan
„lucri faciendi causa pro herede usucapere," doch
hij beweert volstrekt niet dat hij niet „pro possessore"
kan gaan bezitten. Om pro herede te gaan bezitten —
wij hebben het hierboven gezien — moet men werkelijk
erfgenaam zijn; het is niet genoeg te meenen, nog min-
der voor te geven dat men de zaak geërfd heeft. Men

^^^ bezit der zaak, maar men
Weert ^^^ ^^oals men be-

erat \' ^b eo cuius non

^ Possidebit pro possessore."

dat d! ^^^

aldus \' possesstonü mutare potesf

civilis possessio non solum

nin. di \'. intelligatur?" ^ Naar mijne mee-

ditL \' als iemant, die ter kwader trouw bezit,

berede veranderen in een bezit pro

te \' ook de detentor, zonder werkelijk erfgenaam

met di\' Het strijdt niet

^^Z l^y detineert,

^aak ^ d^on regel dat hij de

^ant\' 1 pro herede gaat bezitten,

bezit T ^^ eigenmachtig de causa van zijn

Verand bestaat in den wil om pro suo te bezitten,

7.

Over bezitsveriies.

haJde/\'\'\' ^^ ten doel de vraag te be-

«n of men het bezit kan verliezen, niettegenstaande

1)

Jurisl\'n"\'\' der klas-

in bezitsverkrijging des detentors hoegenaamd geene be-

L. ^ g n den weg legde, meent. pag. 60 e. v.. dat de eerste zin van

«emen d?r \'\' -"^PÜatoren is ingelaseht. Hij schijnt alzoo

\'\'\'Hen had n t \' ^^^sti.i.hus, wel zulk eene uitbreiding

"^^P^\'^kea te v W \'\' onveranderde opname dier overige

men de corporalis possessio of de animus possidendi be-
houden heeft.

SAviG-NY zegt^) dat het verhes van een van beiden —
animus of corpus ~ reeds het verHes van het bezit me-
debrengt. Hij haalt ter staving van dit gevoelen aan:

Vooreerst L. 44, § 2. D. de poss. (41, 2).

Eius quifiem, quod corpore nostro teaeremus, possessionem
amitti vel animo, vel etiam corpore, si modo eo animo
inde digressi fuissemus, ne possideremus.

Uit dat gewichtige mits (si modo), waarbij savigny\'s
aanhaling eindigt, blijkt echter veeleer, naar mij voorkomt,
dat men niet, solo corpore het bezit kan verliezen, maai-
de „animus ne possideremus" er bepaald bij moet komen.

Ten tweede L. 8. D. de poss. paulus:

Quemadmodum nulla possessio acquiri, nisi animo et cor-
pore potest, ita nulla amittitur, nisi in qua utrumque in
contrarium actum est.

SAVIGNY begint te erkennen dat de algemeene regel over
bezitsverhes, in deze plaats vervat, recht tegenover den zijnen
schijnt te staan. Doch hij tracht met verschillende ci-
taten aan te toonen, dat het woord uter ook wel eens in
de beteekenis van altemter voorkomt. De moeite, door
savigny gedaan om dit te bewijzen, toont echter reeds
aan, hoe weinig men er toe gerechtigd is a priori te
zeggen dat uter hier die beteekenis heeft.

Deze beteekenis van uter wordt des te onwaarschijnlijker
door den samenhang van den zin: bezitsverhes wordt toch

1) savigny, Das Recht des Besitzes. Sechste Aufl. § 30.

3) Verg. L. 153. D. de divers, reg. jur.. ant. (.50, 17). paulus, Pere qui-
buscunque rnodis obligatnur, iisdem in contrarium actis liberamur, quam quibus
modis acquirimus, iisdem in contrarium actis amittimus. Ut igitur nulla pos-
sessio acquiri, nisi... etc. _ Het laatste gedeelte, hetwelk savigny voorna-
melijk van gewicht acht, luidt geheel hetzelfde als L. 8. D. de poss.

^^rgeleken met bezitsverkrijging; en het punt van verge-

als\'^\'^\'v-\'\'^ voor de hand hgt, is dit, dat even-

^^ ei- l^ij bezitsverkrijging twee zaken vereischt worden —

gen ^^ ^^ èn corpore heeft verkre-

er evenzoo voor bezitsveriies twee zaken noodig

lor^en^!) ^^^ ^^^ ^^ ^^^^^ ^^ corpore het bezit heeft ver-

savigny ziet natuurlijk in iets anders het punt van ver-
ttni^ ^ng. Hij zegt: de regel ,,mdla possessio acquiri nisi
et corpore potesf beteekent dat er eene verbin-
sle"^lf ^^^ animus en corpus vereischt wordt; ergo kan
^ee ts bezitsverkrijging met bezitsverhes vergeleken
oi-den, wanneer de opheffing dier verbinding het verhes

gevolge heeft.

^^ daargelaten dat het gevaarlijk schijnt de woorden
n der regels, die met eikander vergeleken worden, te
, om hierop in een zelf ingebracht woord het
iiet^h^^^ vergelijking te zoeken, moet ik toch bekennen
etoog van savigny niet te vatten. Ware het eens uit-
maakt, dat er voor bezit en hiermede dus ook voor be-
loo^h ^ zoowel detentie als animus noodig is, eene on-
voo*^ waarheid zoude het zijn te zeggen: daar er

oezit noodig is de verbinding van animus en corpus,
Do^h^^^ bezit verloren door de opheffing dier verbinding.

dit zou eene logische gevolgtrekking zijn, maar het
Van ^^^^eiding geven tot eene vergelijking; het punt

vergelijking zou dan toch in de ongelijkheid moeten

^^ sterker uit, wanneer men nagaat wat in l. 153. d. de
aetis „quibus modis acquirimus iisdem in oontrarium

\' Wordt er aizoo voor de verkrijging eene vereeniging van
eene ^^^^ voorwaarden vereischt, zoo is er ook voor het verlies

eenigiag van twee tegenovergestelde voorwaarden noodig.

bestaan, in de verbinding en ontbinding. Nu er evenwel
niet gezegd wordt dat er voor het bezit, maar alleen dat
er voor bezitsverkrijging èn animus èn corpus vereischt
wordt, is men tot bovengenoemde gevolgtrekking niet ge-
rechtigd. En wat het vergelijken van bezitsverlies met be-
zitsverkrijging betreft, dit is wel mogelijk, wanneer men
uter in zijne gewone beteekenis van leiden, maar niet wan-
neer men het in zijne buitengewone beteekenis van alter-
uter (een van beiden) opvat.

Terwijl L. 44, § 2. D. de poss. overeenigbaar is met de
theorie van savigny, geloof ik minstens van L. 8. D.
de poss. te mogen beweren, dat de vertaling, welke savigny
geeft, eerst dan in aanmerking mag komen, wanneer van
elders onwedersprekelijk is aangetoond dat zijne theorie
op de uitspraken der Romeinsche juristen gebouwd is, maar
dat men moet aanvangen aan deze lex hare eenvoudigste
beteekenis toe te kennen, waarnaar zij lijnrecht strijdt met
savigny\'s theorie over bezitsverlies. Uit den aanhef van
§ 30 blijkt echter, dat deze schrijver het voornaamste be-
wijs voor de waarheid van zijnen regel „deels in vele
toepassingen, deels in eenige uitzonderingen"
ziet.

savigny\'s recht aannemende bewijzen voor zijne theorie
te zoeken in die plaatsen, welke z. i. er eene duidelijke toe-
passing van zijn, moet men hem evenwel het recht ontzeg-
gen om ook die plaatsen, welke niet met zijn stelsel stroo-
ken, als bewijzen voor zijne meening aan te voeren, hoewel
de daarin besproken gevallen niet als uitzonderingen ge-
noemd worden. Integendeel, waar de Romeinsche juristen
die gevallen niet zelve eene exceptie noemen, krijgt men
eerst het recht ze zoodanig te bestempelen, wanneer men
onomstootelijk heeft aangetoond dat zij afwijkingen van den
gewonen regel zijn.

Wat de toepassingen van den regel van savigny betreft,
geloof ik dat het meest geleidelijk zal zijn met hem ach-
tereenvolgends de beide vragen te behandelen.

Kan men, ondanks het behoud van den animus, het
bezit verliezen? of blijft men solo animo het bezit
eener zaak behouden?

^ • Kan men, ondanks het behoud der corporalis pos-
sessie, het bezit verliezen? of blijft men solo cor-
pore het bezit eener zaak behouden?

§ 8.

Over hezitsverlies (vervolg).

Voor de vraag of men solo corpore het bezit verliest,

bet in de eerste plaats van belang te weten, wat onder
dat

corpore possidere verstaan moet worden, en wanneer
derhalve geacht moet worden het verloren te hebben.
IS gedeeltelijk hierom dat wij hierboven \') zoolang bij
vraag stil stonden,
^ij zijn däär tot het resultaat gekomen, dat iemant niet
corpore bezit, zoodra de zaak zich niet meer in zijne
^akelijke of persoonlijke custodia bevindt. Volgends savigny
arentegen kan men, ondanks het verhes van .deze zake-
e of persoonlijke custodia, nog zeer goed corpore blij-
bezitten, wanneer het maar niet onmogelijk is gewor-
op de zaak

in te werken.

"ol ^^^^ Romeinsche juristen onder het

^ of nudo animo possessionem retinere bedoelen dat men

orb^t ^^^^ corpore, bezit — het is

"^vistbaar dat men niet solo corpore het bezit verliest.

^^ boven f 2 en 3.

Lib. V, tit. 2, § L pauli , Recept. Sentent.

Possessionem acquirimus et auimo et corpore: animo utique
nostro, corpore vel nostro vel alieno. Sed nudo animo adi-
pisci quidem possessionem non possumus, retinere tamen
nudo auimo possumus, sicut in saltibus hibernis aesti-
visque contingit. \')

L. 4. C. de poss. (7, 32).

Licet possessio nudo animo acquiri non possit, tamen solo
animo reteneri potest. Si ergo praediorum desertam pos-
sessionem non derelinquendi affectione transacto tem-
pore non coluisti, sed ex metus necessitate culturam eorum
distulisti, praeiudicium tibi ex transmissi temporis iniuria ge-
nerari non potest.

Men lette in\'t bijzonder op 1° hoe in deze en andere plaat-
sen bezitsbehoud tegenover bezitsverkrijging wordt gesteld:
„nudo animo adipisci quidem possessionem non possu-
mus, retinere tamen nudo animo possumus2\'\'dat de
regel, dat men nudo animo het bezit behoudt, algemeen ge-
steld wordt, en slechts als meest voorkomend geval het
animo-bezit van grondstukken genoemd wordt.

Daar savigny evenwel meent dat het bezitsverhes van
grondstukken niet aan dezelfde regels onderworpen is als
het bezitsveriies van roerende zaken, zal ik beiden afzon-
derlijk bespreken.

Wel geldt volgends hem zoowel bij onroerende als bij
roerende goederen de regel, dat men niet solo animo het
bezit kan behouden, maar toch er is voor bezitsverlies van
grondstukken meer noodig dan het wegvallen van het cor-
pore possidere alleen; het moet den vorigen bezitter na-
menlijk niet slechts onmogelijk zijn op de zaak in te wer-

1) Zie ook L. 30, § 5. D. i^e poss.

maar hij moet dit ook vernomen hebben. Dit blijkt
verschillende plaatsen onwedersprekelijk \') o. a.:
46. D. de poss (41, 2) PAPiNiANtJS:
\'^uamvis saltus proposito possidendi fuerit alius ingressus,
diu priorem possidere dictum est quam diu pos-
^ essionem ab alio occupatam ignoraret.

^van^^^ de redenering van savigny juist dat het bezit,
eer óf animus óf corpus niet meer aanwezig is, on-
Seijk kan behouden blijven, omdat voor bezitsverkrij-
vereischt worden — de bepahng, dat men
boud ^^^^ grondstukken ook zonder het corpus kan be-
Qiaar^^\' ^^^ ^^^^ slechts „eine merkwürdige Ausnahme" a)
^oiide ^^^ ^^^ juridisch oogpunt geheel onverklaarbare uit-
Ho omdat deze „Fiction" door de

juristen nergens als eene utiliteitsbepaling ge-
beh ^ ^^ ^^ ^^^ ^^^^^ schijn heeft dat het bezits-
een^^*^ ^^^ dat men het corpore bezit,

Seis ^^^^ natuurlijk gevolg van hunne gewone rechtsbegin-

üitÏ^^^ is echtèr meer, zij is waarheid. Het is geene

^^^ondermg op den gewonen regel van bezitsverhes dat
öieest"^*^^^ ^eten, dat zijne zaak door een ander ver-
schi ^^^^ zonder die wetenschap, kan die overheer-

dat ^^ animus possidendi ontnemen. En

beh ^^^ ^^^ land blijft

"Solo^ dit bewijzen de talrijke plaatsen, welke van
het possessionem retinere" gewagen. — Ware

^tuk*^*^^ mogelijk solo animo het bezit van een grond-
^e behouden, het bezit zou al zeer weinig waarde

2) Iiisrover vroeger gehandeld, § 4, vooral p. 38 e. v,

® boven pag. lo en pag. 36 noot 2.
> SAV S 91

4) • ^ . pag. 408.

pag, 412, noot 4.

hebben, want men verliest de corporalis possessio, zoodra
het erf onbeschermd door ons is achtergelaten en niet,
zooals savigny verdedigt, eerst dan, wanneer men onmo-
geiijic meer over de zaalc kan beschikken. ))

Al die plaatsen, weiije van „solo animo possessio-
nem retinere" bij grondstukken gewagen, leveren op zich
zelve reeds een voldoend bewijs op dat het subjectieve bezit
het juridische bezit, d. i. het bezitrecht, kan doen behou-
den; maar doet dit subjectieve bezit altijd het bezit be-
houden? Het is deze vraag, welke wij nog nader moeten
behandelen. — Wij hebben gezien dat het subjectieve bezit
onbestaanbaar is, zoodra men weet dat het erf zich in eens
anders heerschappij bevindt; de vraag blijft over of de
animus possidendi ons het bezit doet behouden, wanneer
wij wel is waar niet weten dat het erf door een ander be-
heerscht wordt, maar die overheersching niettemin onzen
bezitswil geheel machteloos maakt.

Eene vroeger reeds aangehaalde plaats van pomponius
verraadt eenigen twijfel onder de juristen. Evenwel beand-
woordt hij dé vraag toestemmend; niet de machteloosheid
van den wil ontneemt ons het bezit, maar het weten, het
overtuigd zijn dat onze wii machteloos is. Dit zeggen pom-
ponifs en papisianus en paulus eenstemmig. De Romein-
sche juristen meenden zeker voor dit geval niet gemaks-
halve te mogen afwijken van het beginsel dat men het
bezit blijft behouden, zoolang het innerlijke bezit niet ver-
loren is gegaan, omdat, al is onze wil ook machteloos,
het evenwel voor het instellen der possessoire actiones van
groot belang is dat men blijft bezitten, zoolang men niet
weet dat men het bezit verloren heeft.

1) Bewijs: zie pag 23 en 23 van deze diss.

2) Verg, bij de behandeling van deze vraag, § 4 dezer diss.

3) L. 25, § 2, D. de pou. Zie pag. 38.

^^^ \'ï\'er bevestiging van het hier ontwikkelde diene nog een

^gment van ulpianus. i) Hij stelt het geval dat iemant

Het onbeschermd achterlaat — „nemine suorum re-

""" en dat hij alzoo slechts animo bezit; wanneer

nu revertens prohibitus sit ingredi in ipsum

zegt ulpianus, „vi deiectns videtur." Kan

■\'M deiectus videtur" beteekenen dat hij verhinderd wordt

^JU bezit te herwinnen, zoo dat men dien ten gevolge kan

emen dat hij zijn bezit reeds verloren heeft door de

int heerschappij van een ander? Neen, want het

de- ■ ^^^^^^ de vi komt slechts hun toe „qui de possessione

^eiuntur." j^jj worden geacht zoo verdreven te
zijn? rl • • • •

noii " lui amittit possessionem, non qui

zitteu\'^^^^^^^\'" ~ ^^ persoon blijft in dit geval be-

u tot hij verdreven is, hij bezit nog nadat zijn erf over-
^ erd en hiermede zijn bezitswil machteloos was geworden,
eeni ^^^^^ de hierboven vermelde aarzeling heeft misschien
invloed uitgeoefend op de jurisprudentie in een
^^ d geval. Wanneer een colonus of slaaf, door wien ik
Vol"^^^^ ®eu erf bezit, sterft of het land verlaat, behoud ik,
eclit^^*^^ den gewonen regel, animo het bezit; wanneer
hi ^^ colonus of servus verdreven zijn, verhes ik

"\'ór het bezit reeds voor dat ik er iets van af weet.

L. 1

22 D. de vi (43, 16) ulpianus:
Q,uod servus, vel procurator vel colonus tenent, dominus
videtur possidere, et ideo his deiectis ipse deiici de pos-
®®sione videtur, etiam si ignoret eos deiectos, per quos

P^ssidebat.

Ev

eueens zegt papinianüs van dit geval „possessio-

m 24. d. (43, 16).

p \' ^ ™ (43, 46).

. l. 3, § 8. d. de poss. pomponius, l. 25, § 1. d.

nem amitti nobis quoque ignorantibus." i) Deze uit-
spraak heeft echter eene bijzondere oorzaak: het interdic-
tum de Ti moet ingesteld worden „intra annum, post annum
de eo quod ad eum, qui vi deiecit, pervenerit."

Na de vermelding van deze plaats uit het praetorisch
edict, laat ulpianus nog ter verduidelijking volgen: „hoe
interdictum proponitur ei, qui vi deiectus est." Wanneer
een bezitter in persoon verdreven of teruggedreven wordt,
verliest hij natuurlijk niet alleen de corporalis possessio,
maar ook den animus possidendi, en mitsdien, overeen-
komstig den gewonen regel, het bezit; doch ook, wanneer
de atrox vis niet jegens den bezitter of den dominus ge-
pleegd is, maar jegens den persoon van den colonus,
„dominus ipse deiici de possessione videtur." De
reden hiervan is deze: de dominus wordt geacht door den
persoon van den colonus zelf de corporalis possessio over
de zaak te hebben; „etsi quis igitur alius, per quem pos-
sidebam, deiectus fuerit, mihi competere interdictum, ne-
mini dubium est." Wilde men hem evenwel door de fictie
dat hij zelf verdreven was het interdictum de vi geven,
men moest ook wel aannemen dat hij op dit oogenblik
het bezit verloren had.

Kunnen wij solo animo het bezit van roerende goederen
behouden ?

Uit den aard der tilbare zaken volgt dat bij deze het
bezitsbehoud solo animo veel minder practische waarde
heeft dan bij onroerende goederen. Zoodra men toch de
corporahs possessis eener roerende zaak verloren heeft, weet
men ook in den regel niet meer waar en in wiens macht

1) Zie L. 44 § 2, D. de poss.

2) l, 1. d. de vi.

21] zich bevindt: theoretisch moge men het bezit behouden
zoolang nien niet weet dat de bezitswil machteloos is; uit
practisch oogpunt heeft het bezitsbehoud in dit geval
^och feitelijke, noch juridische waarde meer. Hieruit verklaart
de toevallige omstandigheid dat er nergens — voor
Zoover ik weet althands — in de, in Codex en Pandecten
*^Pgenomene fragmenten, de uitdrukking: „solo animo pos-
^essio retinetur" uitdrukkelijk op roerende goederen, althands
®venlooze, toegepast wordt.

^at die regel echter ook voor roerende goederen geldt,
^ag m. i. op grond van de hierboven reeds vermelde uit-
aken van paulus f) en het in den Codex opgenomen
Uit van de keizers diooletianus en maximinianus niet
stel^^^ worden: de regel, daar voor bezitsbehoud ge-
\' geldt even algemeen als de regel voor bezitsverkrij-
Welke er tegenover gesteld is.

^et ontbreekt trouwens niet geheel aan plaatsen, welke
n regel

in \'t bijzonder voor roerende goederen bevestigen.

D. de poss. (41, 2) pomponius :

ifl, quod possidemus, ita perdiderimus, ut iguoremus,
^ iibi sit, desinimus possidere.

de uitdrukkelijke bijvoeging van „ita ut ignoremus

mogen wij, dunkt mij, een indirect bewijs zien

^en het bezit eener zaak behoudt, wanneer men haar
zich ^^^^ ^^ plaats heeft laten liggen, waar zij

Waar^"^^ "^eer in onze custodia bevindt, maar men weet,
tieve ^^^ ^^^^ bevindt en ten gevolge hiervan het subjec-
zee^ behoudt. Deze bijvoeging ware anders eene

zonderlinge overtolligheid.

®ue toepassing van den regel, ten opzichte van wilde

Smient Lib, V, tit. 2, § 1, verg. L. 8. D. de poss. (41, 2).
Coa. de poss. (7, 32).

dieren, liebben wij reeds hierboven gezien: nl. dat men
het bezit van deze nog niet terstond verliest, al bevinden
zij zich niet meer in onze custodia.^)

De vraag of men solo animo het bezit eener roerende
zaak blijft behouden, moge in de meeste voorkomende ge-
vallen van geen of weinig practische waarde zijn, soms kan
zij van groot belang zijn, vooral, wanneer men eene zaak
animo suo, corpore aheno bezit. Gaat het bezit solo cor-
pore verloren, zoo verliest gij het terstond, zoodra gij niet
meer corpore alieno bezit. Behoudt men daarentegen het
bezit, zoolang men den animus possidendi heeft, zoo ver-
liest gij, tenzij gij dien animus reeds vroeger verlorenhadt,
niet eer het bezit voor gij den wil of hét bewustzijn hebt
geen heer en meester meer over de zaak te zijn. — Ter
bevestiging van onze meening dat men, ook in dit geval,
het bezit behoudt, zoolang men animo bezit, is het noodig
eene plaats te behandelen, welke die meening schijnt te
weêrspreken.

L. 47. D. de poss. (41, 2) papinianus :

Si rem mobilem apud te depositam aut commodatam tibi
possidere, neque reddere constitueris, con festim amisisse
me possessionem vel ignorantem, responsum est.
Cuius rei forsitan illa ratio est, quod rerum mobilium ne-
glecta atque omissa custodia, quam vis eas nemo alius invase-
rit, veteris possessionis damnum afferre consuevit; idque Nerva
filius libris de usucapionibus retulit. Idem scribit: aliam cau-
sam esse hominis commodati omissa custodia; nam possessio-
nem tam diu veterem fieri, quam diu nemo alius eum possidere
coeperit, videlicet ideo, quia potest homo proposito redeundi
domino possessionem sui conservare, cuius corpore ceteras
quoque res possumus possidere. Igitur earum quidem rerum,
quae ratione vel anima car ent, confestim amittitur possessio,
hominis autem retinetur, si revertandi animum habuerit.

1) Zie hierover pag. 43 en 43 van deze diaa.

ge^r"\' vroeger opgemerkt dat een bewaar-

cor^\'\'/^ bewaring gegeven zaak niet meer

redr^\'^-^^^^^\' ^^ bewaarnemer den animus non

niet^\'\'\'^\' ^^ custodia, die hij uitoefent,

geverT^^ \'^i^i^s^^baar maakt aan het bezit van den bewaar-
den^^ bewaargever nu het bezit, zoolang hij
stond\'^\'^\'"^\'\'\' possidendi heeft, of verliest hij het reeds ter-

^ door de ontrouw van den bewaarnemer?
^^ y eene eerste lezing schijnt papinianus hier het laatste
Men stuit echter spoedig op eene zwarig-
\'^gnor. uitspraak: „amüsisse me possessionem vel

zaak\'^\'^-^\'\'\'^\'" ^^^ bewaarnemer het besluit neemt de

van uitspraak

Posi/"^-^^^^■ manere," ook al heeft mijn de-

arms den animus infitiandi, „quia furtum sine contrec-
neri non possit, nee animo furtum admittatur ?" 3)

^oelel^^^"^ ^^^ ^^ ^^^ opzicht verschil van ge-

y^urT d® Romeinsche juristen bestond: sommigen

ander gevoelen, hetwelk in L. 3, § 18. D. de pass.,

geeft t"" ^^ is. -papinianus

hjk g volgends savigny, in L. 47 niet zijn persoon-

deze v^^""""\' sommigen over

^^^raag dachten: „responsum est," zegt papinianus. s)

den ^^^^ onderscheid moet maken tusschen

beeft\'^d\'T^ ^^^^ habendi en den animus infitiandi;
de be "" eerstgenoemden animus, zoo veriiest

echter\'^\'\'-\'\'\'^\'\'\'\'^\'" ^^^ infitiandi doet hem

ben verliezen. — Deze onderscheiding heb-

hierboven bestreden?

3) 55 en 56.

3 3 § 18. D. ,,,,

4 r\'^^\'^\'MS.pag. 433 noot 1.

^^^ pas. 6] V

s- ol, Verg, baron p. 155.

Het is m. i. echter niet noodzakehjk eene keuze te doen
tusschen het aannemen van babon\'s onderscheiding en
het gevoelen van savigny: dat in beide leges twee geheel
strijdige beginsels verkondigd worden. Een derde verkla-
ring is mogelijk: namenlijk dat paitlus in L. 3, § 18 het
meest voorkomende geval vooronderstelt dat de bewaar-
gever nog animo bezit ; papiniantts daarentegen de meer
exceptioneele omstandigheid op het oog heeft dat de be-
waargever reeds den animus possidendi verloren heeft, door-
dat hij zich b. v. niet herinnert de zaak in depositum te
hebben gegeven, maar denkt haar verloren te hebben.

Gesteld dat dit de ware opvatting van L. 47 is , zoo
zoude ik, „si rem apud te depositam tibi possidere, neque
reddere constituerishet bezit verliezen, omdat ik hierdoor
de corporalis possessio der zaak verlies, terwijl ik den
animus possidendi reeds verloren had; dus omdat ik het
bezit èn animo èn corpore verloren heb.

Men kan in dit geval wel de samenstellers van de Di-
gesten , maar niet papinianfs , er een verwijt van maken dat
hij niet duidelijker heeft laten uitkomen, dit exceptioneele
geval op het oog te hebben; uit hetgeen dit fragment
voorafging bleek het wellicht onwedersprekelijk.

De gissing is echter niet slechts daarop gebouwd dat
men kwalijk bewijzen kan dat zij onmogelijk de ware ver-
klaring kan zijn: de plaats zelve geeft vaster grondslagen
aan de hand.

Als ratio voor het responsum: .,,amisisse me possessionem
vel ignorantem" geeft papinianüs op: „quod rerum mo-
bilium neglecta atque omissa custodia, quamvis
eas nemo alius invaserit, veteris possessionis
damnum afferre consuevit."

Wat beteekent de uitdrukking: „neglecta atque omissa
custodia f

per citstodiam. beteekent het verwaarloozen van de

ersoonlijke custodia, en dus het verUes van de corporalis
possessio, welke die custodia geeft.

^^^ opgeven, het laten varen
n de custodia aan, en dus het verlies van den animus

possidendi.

als het negligere custodiam kan af-

is eT\'"\'^ workomen. Bij eigen persoonlijke custodia

^ec ter het laatste alleen mogelijk: men kan zeer goed
^^ ^oewel men de custodia niet laat varen — zóó slecht
pore^?^ dat men niet geacht kan worden cor-

tere"^ bezitten; maar men kan niet — ondanks het omit-
het oiidanks \'t verlies van den wil of

ewustzijn te behoeden — de zaak werkelijk behoeden.

persoon van een ander —
^Ustod-^"" depositarius, enz. — kan het omittere

reden ^^^ afzonderlijk voorkomen: geef ik, om welke
OQiiss possidendi op, zoo is de custodia

toe- neglecta is zij echter eerst dan, wanneer de cus-
hoede over de zaak verwaarloost.

heTr^^ ^^ custodia èn omissa èn neglecta is, verlies
Voegt \'.quamvis eas nemo alius invaserit,"

het bij. En waarom zou het dus ook niet

^ geval zijn, wanneer iemant zich van de zaak heeft
gemaakt?

atqJJ"\'^^^^ papinianus slechts aarzelend de „neglecta
"^Uius custodia" als ratio voor het responsum aan:

^arzeh ratio est," zegt hij. Waartoe die

^^^ ing? Waarschijnlijk, omdat het toch niet geheel het-
1)

iTe?"\' papinianus, vermoedelijk met het

Persoo \'n L. 3, § 13. D. de poss. vermeld, dat wij wel is waar

\'\'keliit. ° liebbe^i, maar zij in onze

custodia geblevea is.

zelfde is of de bewaarnemer zich zeiven de zaak toeeigent
dan of hij de custodia over de zaak geheel vervi^aar-
loost. In het eerste geval toch blijft de bewaarnemer
de zaak nog wel behoeden, maar hij wil zijne hoede
niet meer aan mijn bezit dienstbaar maken; het bezits-
verhes van den bewaargever hangt hier ten nauwste sa-
men met de bezitsverkrijging van den bewaarnemer : des
bewaargevers custodia is eerst negiecta, zoodra de bewaar-
nemer het bezit verkregen heeft.

Duidelijkheidshalve zij de gehouden redenering nog eens
korteiijk samengetrokken, papikianus geeft als ratio voor het
responsum „amisisse me possessionem vel ignorantem" i)
op, dat de custodia èn negiecta èn omissa is. Door den
animus sibi habendi van den depositarius is mijne custodia
niet omissa, maar siechts negiecta. Ergo moet papinianus
het geval vooronderstellen dat de custodia reeds door mij
omissa was, d. i. dat ik slechts corpore — corpore de-
positarii —■ bezat.

Doch de verdere inhoud dezer plaats, in verband met
haren aanvang beschouwd, bevat niet de minst krachtige be-
wijzen voor mijne meening. Met welk responsum de wet aan-
vangt, hebben wij gezien; hierop wordt ter loops de ratio
van dit responsum opgegeven, en dan volgt: „aliam cau-
sam esse hominis commodati omissa custodia;
nam possessionem tam diu veterem fieri, quam diu nemo
alius eum possidere coeperit, videhcet ideo, quia potest
homo proposito redeundi domino possessionem sui conser-
vare, cuius corpore ceteras quoque res possumus possidere."

Hier wordt aizoo, even ais in de eerste zinsnede van deze
plaats, voorondersteld eene „commodati omissa cus-

1) „Vel ignorantem." Dit woordje vel duidt reeds aan dat het geen alle-
daagsch geval is, dat men onwetend het bezit verliest,

to dia." Dit omittere custodiam is, zooals wij gezien heb-
en, nimmer voldoende om mij het bezit te doen verhezen,
och waarom geldt nu hier eene andere verklaring dan
daar, geldt hier niet de regel „confestim amisisse
ignorantem," zoodra de commodatariuis den animus
^ibi habendi heeft? Omdat het hier een mensch en niet
eene levenlooze zaak geldt; omdat ik de corporahs pos-
sessio van een slaaf heb, zoolang hij den animus rever-
tendi heeft. ^) Hierom is de animus sibi habendi van den
^ommodatarius niet voldoende, maar is er eene daad van
^^■öieestering, een gevangen houden van den slaaf noodig.

ant, wanneer hij den wil heeft om terug te keeren, „pos-
sessionem tam diu veterem fieri, quam diu nemo
^lius eum possidere coeperit.

"Igitur," en hiermede eindigt de uitspraak, „earum
\'inidem rerum, quae ratione vel anima carent,
^onfestim amittitur possessio, hominis autem re-
finetur, si revertendi animum habuerit.—papinia-
trekt aldus de geheele redenering samen. En de wijze,
^vaarop hij hier de resultaten vergelijkt, waartoe hij èn bij
slaven èn bij levenlooze zaken gekomen is, is mij een bewijs
nieer, dat hij evengoed ten opzichte van de (in de eerste
\'Zinsnede dezer lex genoemde) in commodaat gegevene roe-
iende goederen als ten opzichte van den in commodaat
Segeven slaaf vooronderstelt dat de custodia omissa was.

Wij hebben in deze plaats gezien hoe men, ondanks het
Verlies van den animus possidendi, een slaaf zoolang solo
^orpore blijft bezitten als hij den animus revertendi heeft,
^n den anderen kant blijft men, ondanks des slaven ani-
non revertendi, d. i. ondanks het verlies van de cor-
Porahs possessio, solo animo bezitten, zoolang men het

\'S- pag 29 noot ] dezer diss.

subjectieve bezit behoudt; hetzij men dit behoudt, doordat
men- niet weet, dat de slaaf den animus non revertendi
heeft, hetzij door dat men om andere redenen denkt den
slaaf in zijne macht te houden.

Een merkwaardig voorbeeld geeft ons hiervan paulus.
Hij zegt: „si servus mens pro libero se gerat et indicium
liberale pati paratus sit," bezit ik dien slaaf niet meer.
Door dat „pro libero se gerere" word ik geacht den animus
possidendi te moeten verliezen. Maar vervolgt paulus.

L. 3, § 10. D. äe poss (41, 2) paulus :

Hoe ita verum est, si diu ia libertate moratur; alio quin
si ex possessione servitutis in libertatem reclama-
verit, et liberale judicium imploraverit, nihilo minus in pos-
sessione mea est, et animo eum possideo, donec liber
fuerit proclamatus.

Een opmerkelijk voorbeeld, hoe men solo animo het be-
zit eener levenlooze zaak kan behouden, door dat men
meent dat de zaak voldoende beschut is, vindt men in

L. 44. D. de poss (41, 2) papinianus :

Peregre profecturus pecuniam in terram custodiae causa
condiderat.... Dixi, quoniam custodiae causa pecunia condita
proponeretur, ius possessionis ei, qui condidisset, non videri

peremtum..... Et nihil interest, pecuniam in meo an in

alieno condidissem, quum, si alius in meo condidisset, non
alias possiderem, quam si ipsius rei possessionem supra ter-
ram adeptus fuissem.

Er wordt alzoo het geval gesteld dat iemant zijn geld,
custodiae causa, of in het land van een ander begraven
heeft, of in zijn eigen land, hetwelk hij onbeschermd
achterlaat, en aldus slechts solo animo kan behouden.
PAPINIANUS zegt dat men in dit geval het bezit behoudt,
„quoniam custodiae causa pecunia condita sit."
BAEON meent dat het begraven eener zaak custodiae

1) § 7 van zijn meermalen aangehaald stuk.

causa — onverschillig vs^aar — iemant de custodia zelve
over de zaalc geeft. Naar het mij voorltomt mag de be-
weegreden, waarom men de zaali begraven heeft, nimmer

eene reden zijn om hem de custodia — het objectieve be-
1^.! j

toe te liennen. Die beweegreden mag echter wel eene
reden zijn om hem het subjectieve bezit toe te Ifennen: het
graven, „custodiae causa," bewijst toch dat men niet de
^-ffectio derelinquendi heeft, maar integendeel het bezit
w^l behouden en ooli door dat verbergen denlit te behou-
O Dien animus possidendi verliest hij natuurlijlt,
^oodra hij de overtuiging heeft verkregen dat de zaak zich
tet bevindt op de plaats, waar hij haar begraven heeft,
öiaar nien behoeft den animus nog niet te verliezen, wan-
\'^eer men de zaak niet terstond terug kan vinden, omdat
ten zich de plaats niet juist herinnert, waar men haar
begraven heeft.

Eene meer uitvoerige bestrijding van babon zou ons hier
Ver afleiden; eene geheele behandeling zijner theorie
^^er de objectieve custodia bij zaken boven en onder de
^^rde ware hiervoor noodzakelijk.

Alvorens tot de vraag over te gaan of de animus possi-
Qi voor bezitsbehoud vereischt wordt, is het noodig twee
Plaatsen te bespreken, welke savighy de „bestimmteste
^Wendungen" van het „Verlust durch bloszes factum"

ïioemt. s)

3, § 13. D. de poss. (41, 2) paulus:
j^ervus tilius res mobiles, excepto homiiie, q u a t e n ii s sub
•^u-stodia nostra sint, hactenus possideri, idem qua-

) Verg. 39 j)_ ^^ ^^^ ^^ gj^ ^ jj ^^ rerum dom.

^^ Zie echter boven p. 48 e. v.
^^ § 30, pag. 384, noot 1.

Aizoo leest savigny met vele MS., § 31 pag. 399. Het Morentijnsche
\'■«t heeft echter id est in plaats van idem. Hoe baüon deze

tenus, si velimus, naturalem possessionem nan-
cisci possim us. Nam pecus, simul atque aberraverit, aut
vaa ita exciderit, ut non inveniatur, protinus desinere a no-
bis possideri, licet a nullo possideatur; dissimiliter atque si
sub custodia mea sit, nee inveniatur, quia in praeseutia eius
sit, et tantum cesset interim diligens inquisitio.

PAULUS zegt dat men het bezit van roerende zaken be-
houdt 1° quatenus sub custodia nostra sint; 2° quatenus,
si velimus, naturalem possessionem nancisci pos sim us.

SAVIGNY ziet hierin tweederlei wijze, waarop men de cor-
poralis possessio eener zaak blijft behouden. Volgends zijne
meening komt de wet hierop neer: men behoudt het
juridisch bezit van roerende zaken, zoo lang men
corpore bezit. En dit beteekent volgends hem — de aan-
haling van deze plaats als argument voor het „Verlust
durch bloszes factum" duidt het aan — geheel hetzelfde
als: men verliest het bezit, zoodra men niet meer
de corporalis possessio der zaak heeft.

Laten wij voor een oogenblik het gevoelen aannemen dat
paulus in bovengenoemde plaats alleen zegt dat men het be-
zit behoudt, zoolang men corpore bezit. De gevolgtrekking
ligt desniettemin voor de hand dat men niet solo animo
het bezit eener zaak kan verhezen, iets hetwelk lijnrecht
strijdt met savigny\'s theorie. Mocht hij alzoo deze wet,
ten opzichte van het „Verlust durch bloszes Factum," ook
al „eine bestimmte Anwendung" kunnen noemen van zijn
regel „dasz sowohl durch Corpus als durch Animus allein
der Besitz verloren werden könne." — ten opzichte van

lezing bij voorkeur kan aannemen, ja zelfs in deze plaats „eine Pormulirung
des teehnisclien Begriffes" van de custodia kan zien, pag. 95, is mij geheel
onverklaarbaar. Ook bij hem duidt de custodia toch het corpore possidere
aan; en hoe kan er dus, zoolang men de custodia heeft, van „naturalem
possessionem nancisci" sprake zijn. Of duidt de naturalis possessio volgends
hem nog een anderen feitelijken toestand aan dan de corporalis possessio ?

^et „Verlust durch bloszen Animus ," werpt deze wet den
^egel geheel om.

Duiden echter beide wijzen van bezitsbehoud wel het be-
houd der corporahs possessio aan ? Met het „quatenus sub
\'^^\'istodia nostra sint\'\' kan het niet twijfelachtig zijn, dat het
®ooud der corporahs possessio bedoeld wordt; maar is
dit ook het geval met het „quatenus, si velimus, naturalem
\'Possessionem nanoiscipossimus Een onoverkomelijk bezwaar
hiertegen is dit, dat, waar men corpore bezit, er van
„naturalem possessionem nancisci" meer sprake
zijn: naturahs en corporahs possessio duiden toch den-
delfden feitelijken toestand aan. \')

^ Êestaat er niet meer waarschijnlijkheid dat deze uitdruk-
op het behoud van den animus possidendi doelt? Het
\'velimus — indien of voor zoover wij willen bezitten —
duidt op den bezitswil en daarmede op het innerlijke bezit.
\'^^\'Uatenus, si velimus, naturalem possessionem nanciscipossi-
beteekent derhalve: zoolang het willen corpore possi-
dere met het kunnen gepaard gaat, m. a. w. zoolang onze
ezitswil niet machteloos is.

^ijns inziens mag men hieruit echter niet opmaken dat
^eu door het machteloos worden van den bezitswil reeds
et bezit verhest: wij blijven bezitten zoolang wij den ani-
possidendi hebben, en dezen verliezen wij hierdoor
niet. De vermelding van paulus, dat men het bezit
oudt, zoolang dit of dat gebeurt, geeft geen recht tot
® gevolgtrekking, dat men het bezit verliest, zoodra dit
^^et meer gebeurt; te minder hier bij roerende zaken,
^^^ — zooals wij reeds opgemerkt hebben — het bezit

bewijs uit velen: voor hezitsverkrijging wordt èn corporalis possessio
^^ animus possidendi vereischt. L. 3, § 3, D. de poss. zegt: solo animo
^^ Posse nos aequirere possessionem, si non anteeedat naturalis
s®ssio." Ergo corporalis possessio = naturalis possessio.

in den regel geene practische waarde meer heeft, zoodra
de bezitswil machteloos is geworden.

Men beschuldige mij niet van inconsequentie, omdat ik
hierboven i) uit L. 25. D. de poss. een indirect bewijs putte:
het gold toch een geheel andere zaak. Daar merkten wij
op, hoe hoogst onwaarschijnlijk het is dat pomponius ge-
zegd zou hebben dat men de zaak moest verhezen, „ita
ut ignoremus ubi sit," wanneer dat „perdere" alleen ons
reeds het bezit deed verliezen. Het geval zoude gelijk
staan, wanneer toen gezegd was dat, zonder het „ignorare
ubi sit," het „perdere" ons nooit het bezit kan doen ver-
liezen. Maar dit is daar niet beweerd: integendeel, door
het laten liggen op eene plaats, waar de zaak zich niet
meer in onze custodia bevindt, verliezen wij ook het bezit,
wanneer wij de affectio derehnquendi hebben.

De aanvang van L. 3, § 13. D. de poss. behelst alzoo
denzelfden regel als L. 8. D. de poss., namenlijk dat wij het
bezit behouden, zoolang wij of animo öf corpore bezitten.

Ten gevolge van dezen regel, zegt paulus , behouden wij
het bezit van eenen ring, die weggerold, van een stuk
vee, dat verdwaald is, wanneer deze zaken maar in onze
custodia gebleven zijn; men moge het bezit ook al animo
verloren hebben, corpore heeft men het behouden. Maar
integendeel, wanneer de zaak, welke ik niet terug kan
vinden, niet in mijne custodia gebleven is, verlies ik het
bezit: animo, omdat ik het zoeken opgeef, corpore,
omdat zij niet in mijne custodia gebleven is.

Eene tweede duidelijke toepassing van zijnen i-egel ziet

SAVIGNY in

L. 29. D. de poss. (41, 2) ülpianüs:

Possessionem pupiUum sine tutoris auctoritate amittere posse

1) Pag. 79.

constat, non ut animo sed ut corpore desinat possidere;
quod est enim facti potest amittere. Alia causa est,
SI forte animo possessionem velit amittere; hoe enim
non potest.

Bewijst deze wet dat men niet solo animo het bezit kan
•behouden?

Twee zaken blijken er duidelijk uit: 1° dat de pupil,
Uiten den voogd om, niet kan ophouden animo te bezit-
ten» omdat zijn wil om te verliezen geheel krachteloos is;

hij aizoo niet den detentor het bezit zijner zaak door
®ene traditio brevi manu kan doen verkrijgen, en evenmin
zaak, die hij solo animo bezit, kan verhezen door den
^^^ om het bezit op te geven; 2° dat de pupil wèl de
eerporahs possessio eener zaak kan verhezen: „quod est
facti potest amittere."
Hieruit volgt dat, wanneer de pupil „sine tutoris au-
l^toritate" zijne zaak corporaliter aan een ander geleverd
den wil om dezen tot bezitter te maken, alleen
verlies van de corporahs possessio, niet dat van den
ezitswil in aanmerking komt. En dat zulk een overdracht
de corporalis possessio den pupil het bezit nog niet
ontneemt, blijkt uit eene uitspraak van mabcianus: „pu-
^^ns alienare nullam rem potest, nisi praesente tutore
^\'ictore, et ne quidem possessionem, quae est natu-

raUs."

tj. haalt uit deze wet natuurlijk niet deze gevoig-

king. „Alienare possessionem," zegt hij, „heiszt so den
^ sitz verlieren dasz darin eine juristische Succession hegt."

y» Wien de zaak door den pupil geleverd is, verkrijgt,
^_^gends hem wel terstond het bezit, maar er heeft ten
J^^^e^^^^c^ichte geene accessio possessionis plaats, welke

11. D. de acq. rer. dom. (41, ]).
) savigny, § 32, pag. 413, „o^t 3.

hem dienstig kan zijn ad usucapionem. Alzoo opgevat be-
teekent de uitspraak: „pupillus alienare possessionem non
potest" slechts dit, dat de persoon, wien de zaak gegeven
is, niet ter goeder trouw bezit en geen Justus titulus heeft.

Het komt mij echter bedenkelijk voor zulk een gewicht
te hechten aan de accessio possessionis, alsof men zonder
haar den bezitsovergang geen „ahenare possessionem" kan
noemen, de usucapio heeft toch niets te maken met het
wezen van het bezit: ter beoordeehng of iemant bezit, be-
hoeft men zich volstrekt niet af te vragen of hij door ver-
jaring den eigendom der zaak kan verkrijgen; en nergens
blijkt het dat er met „alienare possessionem" iets anders be-
doeld wordt dan dat de possessio „aliena" wordt, terwijl zij
„mea" was. Wanneer het dit niet beteekent, ware de zegs-
wijze van MARCiANüS: „ne qui dem possessionem quae est
naturahs" zeer vreemd gekozen. Dat de justus titulus,
welken de pupil voor zijn bezit heeft, in dit geval niet
op den door hem begiftigde overgaat, is toch zoo opmer-
kelijk niet; want hoe zoude deze onwettige schenking hem
tot een justus titulus kunnen verstrekken? maecianüs zelf
wijst er trouwens op, waarin het opmerkelijke schuilt, na-
menlijk dat de pupil het bezit uiet kan „alienare," of-
schoon zij naturalis is, ofschoon zij naturaliter acqui-
ritur. De reden hiervan ligt, zooals wij reeds opgemerkt
hebben, daarin dat de pupil voorondersteld wordt niet te
kunnen ophouden animo te bezitten.

savigny maakt eene onderscheiding tusschen het „amit-
tere possessionem" van L. 29. D. de poss. en het „alienare
possessionem" van L. 11. D. de acq. rer. dom. En „eine ähn-
hche Unterscheidung" ziet hij in de uitspraak van ulpia-
nus: „neque enim alienat, qui duntaxat omittit possess!o-

1) Verg. MODESÏINUS, L. 53. D. de aeq. rer. dom.. (41, 1).

neiü." 1) Ook wij stellen beiden niet gelijk, daar in het
^nuttere possessionem volstrekt niet ligt opgesloten, dat de
possessio „aliena," dat een ander bezitter der zaak wordt;

kan ook zeer goed gederelinqueerd zijn en daardoor
eene res vacua worden. Maar wij zien niet in dat er geene
^|ienatio possessionis kan plaats hebben, zonder eene acces-
possessionis, en meenen derhalve dat L. 11. D. de acq.
dom. aldus opgevat moet worden dat de pupil, die „sine
Autoris auctoritate" zijne zaak weggeeft, het bezit dier zaak
niet veriiest.

Wij moeten nog even terug komen op de wet, die ons
ooidzakelijk bezig houdt, ulpianus zegt daar: „possessio-
nem pupillum sine tutoris auctoritate amittere posse,"
laat er op volgen dat hij wel is waar niet animo,
maar -wel corpore het bezit kan verliezen. Op grond van
de hierboven genoemde redenen neem ik aan dat een pupil
^^ieen dan het bezit eener zaak kan verliezen, wanneer
y solo corpore bezit. Uit practisch oogpunt evenwel kan
men gerust zeggen dat hij het bezit verliest, wanneer zijne
^ ad noodwendig ten gevolge heeft dat hij nooit meer over
zaak beschikken kan, b. v. wanneer hij eene zaak in
^•^e werpt, enz.; zijn bezitsbehoud solo animo heeft dan
^genaamd geene waarde meer. Doch in vele andere
§<^^allen is dit bezitsbehoud wel van belang; verlaat de
P^pil b. V. een stuk land met den animus derelinquendi,
blijft hij het bezit behouden, omdat die wi] niet geldt;
kan dus, ondanks zijne derehctio, later bezitacties in-
®tellen tegen den occupant.

L. 4, § 1. D. ^g g^iign. jud. mut. c. (4, 7).
Solo ^uriosus. Deze kan het bezit niet verliezen, wanneer hij

^^ animo bezit, „quia non potest desinere animo possidere," L. 27. D.

^ jjjj kunnen verliezen, wanneer hij èn

"no èn corpore bezit?

§ 9.

Over hezüsverlies (vervólg).

Men behoudt alzoo het bezit eener zaak, zoolang men
den animus possidendi heeft. Kan het wel verloren gaan,
zoolang men de corporahs possessio behoudt?
- Ook hier is het noodzakelijk te weten wat men onder
animo possidere verstaat, en wanneer men dus geacht moet
worden dit niet meer te doen.

De animus possidendi — wij hebben het hierboven ge-
zien 1) — is het subjectieve hezit, in tegenstelhng van de
corporahs possessio: het objectieve bezit. Het animo pos-
sidere duidt het innerlijke bezit aan, d. i. den bezitswil,
gepaard met het bewustzijn dat men bezit.

De corporahs possessio kan even goed zonder den ani-
mus possidendi blijven bestaan als omgekeerd. Het animo
possidere zal echter in het werkelijke leven meer alleen
overblijven dan het corpore possidere. Zelfs zal in vele
gevallen het verlies van den animus possidendi nood-
wendig dat van de corporahs possessio ten gevolge heb-
ben : eigen persoonlijke custodia is toch ondenkbaar zonder
den animus possidendi, althands zonder den wil en het
bewustzijn de zaak te behoeden. Doch zakelijke custodia,
of persoonlijke custodia door een ander, kan zeer goed blij-
ven bestaan, zonder den animus possidendi.

Ten opzichte van onroerende goederen geven ons
verscheidene plaatsen voorbeelden aan de hand, hoe men
solo corpore door de hoede, welke een ander voor ons uit-
oefent, kan blijven bezitten.

1) Zie § 4.

l- 1, § 24 d. de vt et de vi arm.. (43, 16) ulpianus:
Si quis de agro suo vel de domo processisset, ii e m i n e
suorum relicto, mox revertens prohibitus sit ingredi in
ipsum praedium, vel si quis eum in medio itinere detinuerit,
et ipse possederit. vi deieetus videtur; ademisti enim ei pos-
sessionem, quam animo retinebat, etsi non corpore.
In deze casus-positie bezit de eigenaar nog sieclits animo
^yn erf, daar hij zeif afwezig is en niemant der zijnen
\'^eeft achtergelaten. Zoodra hij nu ooli den animus possi-
dendi verliest, door dat hij onderweg verhinderd wordt
Haar zijn erf terug te gaan, bezit hij niet meer. Gesteld
®eiiter dat, tegen zijne verwachting, intusschen slaven of
^ndere huisgenooten zijn teruggeico men en de roovers belet
■^oen om het erf te vermeesteren, zoo heeft de eige-
l^aar wel is waar evengoed den animus possidendi yer-
maar hij heeft de corporalis possessio behouden,
quis me vi deiecerit, meos non deiecerit, non posse
hoe interdicto experiri, quia per eos retineo pos-

^ Een ander voorbeeld geeft L. 3, % S de poss. aan de
^^gi q^^ig nuntiet domum a iatronibus occupatam, et
niinus timore conterritus noluerit accederede dominus
hiermede den animus possidendi op en verhest aizoo
bezit, wanneer hij nudo animo bezat. Wanneer hij
e^liter gehoord heeft dat zijne huisgenooten verdreven zijn,
^^ar in werlceiijliheid hebben deze de roovers verdreven,
verhest hij evengoed den animus possidendi, maar hij

inb behouden, en er is dus geene nieuwe

ezitneming van zijne zijde noodig.

De regel dat men het bezit van onroerende zalien be-

uoudt 1

S zoolang men ze corpore bezit, vindt men in

8 oi ^ ^^ ^^ armata, vers. L. 9. D. de poss. en L. 1

C. de vi.

L. 3. § 9 D. c?^ poss (41, 2) paulfs:

Constat possidere nos, donec aut nostra voluntate dis-
cesserimus, aut vi deiecti fuerimus.
Ten opzichte van roerende goederen vindt men den
zelfden regel in

L. 3, § 13 D. de poss (41, 2) paulus:

Ees mobiles, quatenus sub custodia nostra sint, hactenus
possideri.

Hoe men door de persoonlijke hoede van een bewaar-
nemer, enz. solo corpore het bezit kan behouden, hebben
wij reeds vroeger gezien, i)

Er kan zich echter ook nog een ander geval voordoen,
waarin men solo corpore het bezit behoudt, namenlijk
wanneer men denkt een zaak verloren te hebben en men
alzoo niet weet waar zij zich bevindt, maar zij werkelijk
in onze zakelijke custodia is gebleven.
L. 25 D. de poss. (41, 2) pomponius :

Si id, quod possidemus, ita perdiderimus, ut ignoremus, ubi
sit, desinimus possidere. •

Door het „ignorare ubi sit" verliezen wij slechts den ani-
mus possidendi, door het „perdere" verliezen wij tevens
de corporalis possessio.

Een voorbeeld van zulk een „ignorare ubi sit," zonder
dat de zaak toch corpore door ons verloren is, geeft L. 3,
§ 13. D. de poss. aan de hand. Eerst bevestigt paulus
door een voorbeeld den in L. 25 D. de poss. opgenoemden
regel: „si vas (zegelring) ita exciderit, ut non inveniatur,
protinus desinere a nobis possideri, licet a nullo possi-

1) Pag. 80, e. V. ad L, 47. D. de poss. Ik heb daar ook vermeld , hoe men ,
ondanks het verlies van den animus possidendi, een slaaf solo corpore blijft
bezitten, zoolang deze den animus revertendi heeft. Zie, ten opzichte van huis-
dieren, de plaatsen, pag. 4-3, noot 1 vermeld, doch vooral L. 5, § 5, derer,
dom. „eonsque nostra esse intelligiintur, donec revertendi animum habeant."

deatur." En hierna merkt hij op dat, wanneer de zaak
onze custodia gebleven is, er eene andere rechtspraak
estaat; „dissimiliter atque si sub custodia mea
nee inveniatur." In dit geval behoudt men dus het
ezit, en men behoudt het solo corpore, wanneer men
jjiet weet dat de ring in huis ligt, maar meent hem,
V. op reis, verloren te hebben.

Wij moeten ook hier twee wetten behandelen, welke
Volgends SAVIGNY, eene duidelijke toepassing zijn van den
oor hem gestelden regel, dat men het bezit verliest, zoo-
dfa men niet meer wil bezitten, i)
Vooreerst L. 3. § 6. D. de poss. (41, 2) paulus :

In amittenda quoque. possessione affectio eius, qui pos-
sidet intuenda est. It a que si in fundo sis, et tarnen nolis
eum possidere, protinus amittes possessionem. Igi tur amitti
et animo solo potest, quamvis acquiri nan potest.
Savigny doelt natuurlijk inzonderheid op het in deze plaats
gegeven voorbeeld: „si in fundo sis et tarnen nolis eum
Possidere, protinus amittes possessionem." Hier toch wordt
et geval gesteld dat de bezitter zich op zijn erf bevindt,
daar, volgends savigny, de „unmittelbare Gegenwart"
e corporalis possessio geeft, bezit hij, door het „in fundo
corpore het erf. Evenwel, zegt paulus, verhest hij
^ bezit, zoodra hij niet langer wil bezitten, en dit be-
^^ijst, volgends savigny, dat men niet solo corpore het
ezit eener zaak kan behouden.

^^ Zoowel om\'de woorden van de aangehaalde paragraaf
® om het verband van deze met de voorgaande para-
graaf, naeen ik echter te mogen aannemen dat paulus het
geval vooronderstelt dat een ander het bezit van \'t erf,

plaatsen de „bestimmteste Anwendungen" van het
ei-ust durch bloszen animns," § 30, pag. 384 noot 1.

waarop gij u bevindt, animo et corpore verkregen heeft;
in welk geval deze plaats alleen dit bewijst, dat gij het
bezit eener zaak verloren hebt, wanneer een ander met
uw goedvinden er animo et corpore meester van is geworden-

De aanhef van § 6 slaat duidelijk op hetgeen vooraf-
gegaan is: „In amittenda quoque possessione affectio
eius, qui possidet, intuenda est." „Dit „quoque" wil
natuurlijk zeggen: evengoed bij bezitsverlies als bij bezits-
verkrijging, waarover tot nu toe gehandeld is.

Nu gaat er onmiddelijk aan § 6 een betoog vooraf, ten
bewijze van den regel: „plures eandem rem in soli-
dum possidere non possunt." Wanneer gij mij leidt
op een stuk land, dat ik van u gekocht heb , zoo staan wij
beiden op dat stuk land. i) Beiden kunnen wij echter niet
bezitten: „quippe contra naturam est" enz. Wie bezit nu
gij of ik? Ik, want daar ik met uw wil èn animus èn
factum detinendi in mij vereenig, word ik en niet gij ge-
acht het erf corpore te bezitten.

Zoo doende verliest gij dus het bezit, hoewel gij op het
erf staat: „itaque," zegt paulus „si in fundo sis et tamen
nolis enm possidere, protinus amittes possessionem."

En deze wijze van bezitsverhes met bezitsverkrijging ver-
gelijkende, laat hij hierop volgen: „igitur amitti et solo
animo potest, quamvis acquiri non potest," d. w.z.: „der-
halve is er voor bezitsverlies niet een corporeel verlaten
van de zaak noodig, hoewel er voor bezitsverkrijging be-
paald een corpore possidere vereischt wordt." Bij bezits-
verkrijging geldt de regel: „solo animo non posse nos ac-
quirere possessionem, si non antecedat naturalis possessio;"
het bezit verliezen kan men echter ook, hoewel men in
fundo is.

1) Eeu minder eenvoiidig voorbeeld zullen wij later zien in het constitutum
possessorium.

Ten tweede L. 17. D. äe poss. ulpiantjs:

Si quis vi de possessione deiectus sit, perinde liaberi debet,
ac si possideret, quum interdicto de vi recuperandae posses-
sionis facultatem habeat. Differentia inter dominium et pos-
sessionem haec est, quod dominium nihilo minus eius
manet, qui dominus esse non vult, possessio au-
tem recedit, ut quisque constituit nolle possi-
dere. Si quis igitur ea mente possessionem tradidit, ut postea
ei restituatur, desinit possidere.

Bijaldien de tegenstelling van dominium en possessio
^et den voorgaanden zin in verband staat, zoo moet zuliis
\'Aanduiden dat, „si quis vi deiectus est," hij door het
"Holle possidere" de bevoegdheid verhest het „interdictum

de

^et „nolle dominus esse" niet het reclit ontnomen wordt nog
eene rei vindicatio in te stellen. Dit is voornamenlijk voor
erfgenamen van belang, welke aldus, ook binnen het
jdar nadat het geweld gepleegd is, niet meer van het interdict,
^aar alleen van de rei vindicatio gebruik kunnen maken.

Doch gesteld eens dat het ,,possessio recedit ut quisque
^^J^muit nolle possidere" niet hierop slaat; dat de beide
^jnnen geheel willekeurig zonder eenigen samenhang naast
e kander staan. Welnu! ulpianus zegt dat het „nolle pos-
®idere" voldoende is om iemant het bezit te doen verliezen.

Wel is waar kan men uit die uitspraak zelve niet het
esluit trekken, dat er aiieen het geval bedoeld wordt wan-
neer men tevens corpore verhest of het bezit reeds vroe-
ger corpore verloren heeft. Maar toch meen ik dat men
plaats zoo behoort op te vatten.

Hoe zijn anders uitdrukkingen ais deze te verklaren: „con-
Possidere nos, donec aut nostra voluntate discesserimus
^ut VI deiecti fuerimus" en „res mobiles quatenus sub cus-
nostra sint hactenus possideri?" \')

9 en § 13. D.

Doch ook L. 17 geeft aanleiding tot deze opvatting.
ULPIANUS laat na genoemde tegenstelling volgen: „si quis
igitur ea mente possessionem tradidit, ut postea ei res-
tituatur, desinit possidere." In dit ophelderende voorbeeld
wordt toch uitdrukkelijk voorondersteld, dat hij het bezit
heeft geleverd aan een ander, en dat hij het bezit dus
ook corpore verloren heeft.

Aan het einde van dit hoofdstuk zij het mij vergund
de twee voornaamste, door ons verkregen, resultaten in
een enkel woord samen te vatten.

1°. Dat men het bezit niet kan verkrijgen, tenzij men
het èn animo èn corpore verkregen heeft.

2". Dat men het bezit niet kan verliezen, tenzij men
het èn animo èn corpore verloren heeft.

De regel, door paulus in L. 8. D. uitgesproken,

wordt door verschillende uitspraken van denzelfden jurist be-
vestigd. Wat den regel van bezitsverlies betreft, welke
SAVIGNY ontkent, deze wordt bevestigd door L. 3, § 13. D. de
foss., waar hij ten opzichte van roerende goederen onder an-
dere bewoordingen herhaald wordt. — Dat men solo animo
het bezit kan behouden, hoewel men het niet solo animo ver-
krijgen kan, zegt paulus uitdrukkelijk in Recept. Sent. Lib. 5
tit. 2, § 1 en L. 30, § 5. D. de poss. Dat men solo corpore
het bezit kan behouden, de uitspraken van paulus in L. 3,
§ 9 en L. 3, § 13. D. de poss. duiden het aan.

De theorie van savigny omtrend bezitsverlies wordt door
de meeste Duitsche juristen, puchta ,\') windschbid , 2) enz.

1) PUCHTÄ, Ours, der Instit. 1846, § 238, p. 554. „Da der Besitz in
der Verbindung des Corpus und des Animus besteht, so musz er verloren
werden, so wie eines dieser Elemente wegfällt und dadurch ihre Verbindung
zerstört wird."

3) WINDSCHKID, Lehrluch des TandeUenr. I. 1862, § 156. „Der Besitz

aangenomen. Daarentegen is zij uitvoerig bestreden door
Von tigekstböm. \') Te laat evenvsrel is er mijne aandacht
op gevallen, dan dat ik van zijne beschouwingen gebruik heb
kunnen maken, om aan te wijzen, in welke opzichten wij
met hem instemmen en in welke wij van hem afwijken. Er
bestaan echter zoovele verschilpunten tusschen zijne be-
schouwingen en de onze, dat de uitvoerigheid onzer bestrij-
ding van het gevoelen van savigny den lezer, naar ik hoop ,
niet geheel overbodig zal voorkomen.

^ifd dadurch verloren, dasz eines der beiden Momente, auf deren Zusam-
mensein er beruht, aufgehoben wird."

1) von tigekström, Bie bonaß fidei possessio oder das Recht des Besitzes,
1836, pag. 291 e. v. — kierulïf\'s gedachten, omtrend bezitsbehoud
\'lebben wij hierboven, pag. 9 en 10, reeds medegedeeld.

HOOrDSTÜI IIL

OVEB BEZITSVEBKßlJGING DOOB EN MET BEHULP
VAN ANDEBÉN.

10.

Inleiding.

De bezitsverkrijgiBg wijkt hierin af van andere rechts-
handehngen, dat er vrije vertegenwoordiging hij wordt toe-
gelaten: wij kunnen niet alleen het bezit verkrijgen door
hen, wier geheele rechtspersoonlijkheid aan de onze onder-
worpen, in de onze schier opgelost is, zooals die van slaaf
of filiusfamilias, maar ook door „personae extraneae: per-
sonae liberae quae in potestate nostra non sunt."

GAii, Instit ii. § 95 :

Ex his apparet, per liberos homines, quos neque iuri nostro
subieotos habemus, neque bona fide possidemus, item per alie-
nos servos, in quibus neque usumfructum habemus, neque
iustam possessionem, nulla ex causa nobis adquiri
posse. Et hoe est, quod dicitur, per extraneam personam
nihil adquiri posse, excepto eo, quod de posses-
sione quaeritur, anne per liberam personam nobis adquiratur.\')

l) In de laatste zin beginnende met „Et hoe," komen eenige verha resti-
tuta voor. Ik heb hierin gevolgd de lezing van huschke, Jurisp. Anteiust.
quae supersunt, 1861. p. 155.

jtjstiniani, Instit. Lib. IL t. 9, § 5. De eerste zin is
Woordelijk dezelfde als bij gaius, doch hierop volgt eenig-
zins anders.

Et boe est quod dicitur, per extraneam personam ni-
hil acquiri posse, excepto eo quod per liberam per-
sonam, veluti per procuratorem, placet non solum scien-
tibus, sed et ignorantibus nobis acquiri possessionem,
secundum divi Severi constitutionem.

PAULI, Sent. recept. Lib. V. t. 2, § 2.

Per liberas personas, quae in potestate nostra non sunt, ac-
quiri nobis nihil potest, sed per procuratorem acquiri
nobis possessionem posse, utilitatis causa receptum est.

L. 1. C. per quas pers. (4, 27) Imp. dioclet. et maxim.
Excepta possessionis causa per liberam personam,
quae alterius iuri non est subdita, nihil acquiri posse, indu-
bitati juris est.

Dat de bezitsverkrijging alzoo de eenige uitzondering is op
den regel: „per extraneam personam nihil acquiri posse,"
bhjkt uit de aangehaalde plaatsen onwedersprekelijk. Ten
overvloede zal ik nog een paar leges aanhalen, ten be-
wijze dat de repraesentatie bij het aangaan eener ver-
bintenis verboden is.

L. 126, § 2. D. de Verb. Oblig. (45, 1) paulus:

Eespondi: per liberam pei\'sonam, quae neque iuri nostro
subiecta est, neque bona fide nobis servit, obligationem
nullam adquirere possumus.

L- 11. D. de oblig. et act. (44, 7) paulus:

Qiuaecunque gerimus, cum ex nostro contractu originem tra-
hunt, nisi exnostra persona obligationis initium sumant, inanem
actum nostrum efficiunt, etideo neque stipulari, neque
emere, vendere, contrahere, ut alter suo nomine recte
agat, possumus.

Evenwel — en dit is het juist wat voor ons onderwerp
Van groot belang is — maakt niet alle hulp van derden
bet contract krachteloos.

L. 1, § 2. D. de contr. emt (18, 1) paulus:

Est autem emtio iuris gen ti um, et id eo c o n s en s u
peragitur; et inter absentes contralii potest, et p e
nuntium, et per litteras.

gaii Instit III. § 135 en 136. i)

Consensu fiunt obligationes in emptionibus et
venditionibus, locationibus conductionibus, societatibus,
ma]idatis. Ideo autem istis modis consensu dicimus obligatioues
contrahi, quia neque verborum , neque scripturae uDa proprietas
desideratur, sed sufficit, eos, qui negotium gerunt,
consensisse: unde inter absentes quoque talia negotia
contrahuutur, veluti per epistolam aut per inter-
nuntium, cum alioquin verborum obligatio inter
absentes fieri non possit.

Men ziet, de gedachtengang in beide leges is dezelfde:
die overeenkomsten, voor wier geldigheid geene bepaalde
vormen zijn voorgeschreven, maar de bloote consensus vol-
doende is, kunnen uit den aard der zaak even goed inter
absentes als inter praesentes gesloten worden. En een nood-
zakelijk gevolg hiervan is, dat zij door middel van een brief of
een nuntius kunnen worden aangegaan, want op andere wij-
zen kan die consensus inter absentes zich niet openbaren.

1) Deze plaats is bijna woordelijk overgenomen in justin. Instit. III. tit. 23
en ia L. 2, D. de ohlig. et aet. (44. 7), welke beide plaatsen geheel eens-
luidend zijn. De eenige verschilpunten tusschen deze beide en de aangehaalde
plaats zijn deze: men vindt consentire, hier consensisse; men vindt daar
niet opgenomen het slot, beginnende met cum; en men vindt daar nuntius,
in plaats van hier internuntius. Het woord internuntius wordt ook gebezigd
door ULPiANüs in L. 25, § 4. D. de acq. vel omiit. hered. (25, 2).

3) Alle plaatsen, waarin gezegd wordt dat een contract met behulp van een
nuntius gesloten kan worden, luiden ongeveer hetzelfde: nuntius en brief
worden in ée\'n adem genoemd als middelen „et inter absentes convenire
posse." Zie uitspraken van paulus in L. 1, § 2, j), de contr. emt. (18, 1) en
in L. 2, D. de pactis (2, 14), verg. ook 1, 1, § 1. D. mandati (17, I)- van
ulpianus m L. 14, § 3. D. de pecunia- constit. (13, 5) en in L. 1, § 1, D.
de procur. et defens. (3,3).

Moet deze bode nu ook öf de filiusfamilias öf de slaaf
Van den zender zijn, opdat er geen strijd ontsta met den
regel „per extraneam personam nihil acquiri posse?"

L- 15. D. de pecunia constit. (13, 5) paulus :

Et licet Hoera persona sit, per quam tibi constitui, non
erit impedimentum, quod per liberam personam acquirimuB,
quia ministerium tantummodo hoe casu praestare vi-
detur.

ïaulus voorzag de vraag, en hij beandwoordt haar ont-
kennend, „quia ministerium tantummodo hoe casu prae-
stare videtur." Volgends hem kan zich dus ook het geval
Voordoen dat men meer praesteert dan het ministerium,
en hij wijst tevens aan, wanneer dit plaats heeft, nl. wan-
neer wij „per liberam personam obhgationem acquirimus "
dit toch is niet veroorloofd: het is een „impedimentum,"
niaar het „ministerium tantummodo praestare" is toegelaten.

Zou men uit al het voorgaande niet mogen opmaken dat
iiet verbod „per liberam personam obiigationem acqui-
rere" ook van toepassing is op de „obligationes, quae
eonsensu" en derhalve ook „inter absentes contrahun-

tui\'---- quia sufficit eos, qui negotium gerunt, consen-

sisse?" SAVIGNY andwoordt ontkennend; waar de hulp
Van een nuntius veroorloofd is, zegt hij, mag men uit den
aard der zaak ook van den meest zelfstandigen procura-
tor gebruik maken, want beider handelingen dragen geheel
hetzelfde juridische karakter: hetzij gij een derde last
geeft naar zijn beste weten een goed paard voor u te koo-
ien, hetzij gij hem last geeft, slechts het jawoord over te
rengen, in beide gevallen „ministerium praestatur." De
Hnntius is, even als de brievenbrenger, maar een bepaald

1) SAVIGNY, Das Obligationenreeht. II, 1853, § 56 en 57.
Zie SAv. § 57, vooral pag. 56 noot b.

voorbeeld; \') de Romeinsche juristen hadden zich duidelij-
ker uitgedrukt, wanneer zij hier even als bij hezitsverkrij-
ging het woord procurator hadden gebruikt, maar het blijft
desniettemin even zeker dat &ajus en paulus en ulpianus

— waar zij toevalhg steeds den nuntius of internuntius
noemen — in het algemeen willen zeggen dat wij door
een procurator eene overeenkomst kunnen laten sluiten.

Wel erkent savigny dat het bevreemdend is dat de Ro-
meinsche juristen in hunne uitspraken zoo maar ter loops

— alsof het eene zaak van weinig gewicht gold —- van den
nuntius gewagen: alsof zij het even opmerkelijk, ja zelfs
nog opmerkelijker vonden dat men door een brief zijn
consensus kan toonen, dan dat iemant krachtens eene last-
geving een overeenkomst voor ons kan aangaan. Wel erkent
hij zelfs dat dit alles voor eene onderscheiding van nuntius
en vertegenwoordiger schijnt te pleiten, 2) maar die schijn
verdwijnt geheel, wanneer men de zaak nauwkeuriger be-
schouwt en inziet da,t beider handelingen in den grond der
zaak geheel hetzelfde juridische karakter dragen. En
men moet alzoo, meent hij, op dezen grond wel tot het
resultaat komen dat het meermalen in den Codex, in de
Pandecten, in de Instituten opgenomene verbod: „per libe-
ram personam obhgationem aequirere non possumus" alleen
betrekking heeft op stipulationes en die contracten, welke
tijdens justinianus nagenoeg geheel in onbruik waren ge-
komen, namenlijk die, welke niet dan met bepaalde for-
maliteiten kunnen aangegaan worden.

1) L. 1, § 1. D. de procur. (3, 3). ulpianus : „verius est eum quoque
procuratorem esse, qui ad unam rem datns sit, sicuti is, qui rem perferen-
dam, vel epistolam, vel nuntium perferendum suscepit.

2) Zie sav. Obl, II, § .\')7 pag. 60 noot f: „Dagegen scheint die geringschät-
zige Art, womit sie überall den nuntius uur beiläufig erwähnen und abfertigen,
vielmehr auf die unrichtige Aufi\'assung hin zu deuten, die ich oben im Text
zu widerlegen versucht habe."

De vraag, welke ons hier bezig moet houden, is deze:
dragen de handelingen van een bode, die niets anders doet
dan het jawoord over te brengen en de handelingen van
bemant, wien men last heeft gegeven om een contract voor
Ons aan te gaan en wien men alzoo hierin meerdere of
mindere zelfstandigheid heeft overgelaten, een gelijk juri-
disch karakter. Natuurlijk beiden staan daarin gelijk dat
een last op zich hebben genomen; beiden zijn „man-
datum rei suscipientesbeiden zijn alzoo procurator.
Maar het is hier de vraag of de werkzaamheden, welke
beiden bij het aangaan van het contract verrichten, een ge-
lijk juridisch karakter hebben; of men het „ministerium
^antummodo praestatur" zoowel kan toepassen op den pro-
\'^iirator, die op ons bevel, naar zijn beste weten, voor mij
koopt, huurt, verhuurt of verkoopt, als op den procurator,
i^qui vel epistolam vel nuntium perferendum suscepit."

SATtGNT andwoordt toestemmend; hij acht evenwel, ter
"^verdediging van zijn gevoelen, een betoog van verscheidene
bladzijden niet overbodig. Zijne bewijsvoering bestaat daarin,
dat hij eene reeks van casusposities naast elkander plaatst,
"daarin den nuntius hoe langer hoe meer speelruimte wordt
toegestaan — alzoo trachtende door voorbeelden aanschou-
^\'elijk te maken, dat er nergens met grond een grens te
trekken is waar de werkzaamheid van den nuntius eindigt
die van den vertegenwoordiger\' begint. En dit, zegt
saviq-ny zeker terecht, is toch noodig om een wezenlijk
Verschil van beider werkzaamheid aan te nemen.

^avig-ny stelt het geval dat ik een paard wil koopen,

Zie L. 1, § 1, de proc. (3, 3) ulpianüs, „Procurator est qui aliena
^®gotia mandatu domini administrât. . . . eum quoque procuratorem esse, qui
epistolam, vel nuntium perferendum suscepit." —\' Het is mij hierom niet
verklaarbaar, hoe savignï en buchka nuntius en procurator met elkander
^®\'\'gelijken: men kan toch niet genus en species tegenover elkander plaatsen.

de verkooper ƒ 100 vraagt, en wij uit eikander zijn gegaan,
zonder dat ik een besluit genomen heb. t\' Huis komende
neem ik eene beslissing, en ik zend den verkooper eenen
bode met de verklaring dat ik zijnen eisch toesta.

Het is mogelijk dat de bode in dit geval even weinig
den zin van dit jawoord weet als het papier, waarop de
brief geschreven is, doch het is ook mogelijk, dat hij be-
kend is met den inhoud der wilsverklaring. In het eerste
geval is hij „ein bewusztloses und willenloses Werk-
zeug, völlig wie ein Brief;" in het tweede geval
nicht mehr ein bewusztloses Werkzeug (wie der
Brief) wohl aber nog immer willenlos;" in beide
gevallen draagt echter zijne handeling hetzelfde juridische
karakter: „Niemand wird zweifein dasz dieser Vertrag
noch immer als von mir selbst geschlossen gelten musz."

Tot zoover kan savigny, dunkt mij, op ieders bijval
rekenen: de bode doet niets anders dan mijn wil over te
brengen, die op een bepaald rechtsgevolg — de koop van
het paard voor den som van ƒ 100— gericht is; hij is
„der blosze Träger meines Willens."
Doch nu iaat savigny hierop volgen:
„Gesetzt aber, ich trage den Bote auf, den Preis wo
möghch auf Neunzig herunter zu handein, im Nothfail
jedoch auf Hundert einzuwilhgen, so ist der Bote schon
nicht mehr völlig willenlos, da ihm eine gewisse Frei-
heit der Wahl eingerahmt ist. Dieser Fall nun steht, wenn
auf Hundert abgeschlossen wird, völlig auf gleicher Linie
mit dem vorhergehenden Fall; i) bei dem Abschlusz auf
Neunzig ist eine gewisse Seibstthätigkeit des Vertreters sicht-
bar, dennoch vrird schwerHch Jemand einen Unterschied