Een werck na de doodt des Schrijvers «ytgegeven, nut
ende noodigh voor alle berainders e.nde oeffenaers foo
wel der Medicijnen, als der Chirurgie.
J» (lef reelcl^ het T))eyc\\tuygh ende iuftrummten j fin ya» de oude als tegen-
TDOordige Mtefter, ya;^ den Schrijyer verbetert, mitfgaders de nieuTve yan
hem gevonden , foo yeel ah heden tut het gelm\\igh uytyoeren yan aUe
Chirfi\'gifihe ^»erciien rmgen yan mede» \\ijn , afgebeetigenonden Tvor-
4efi ; met byyotginge yan een \\orte bufchrv^ying de>-afbeeldingen, en
yeryolgh yan foo Medicijnfche als Chirurgiinfche Tvaememingenj
tngenefingen, oyer meeji al de deelenyan \'s menfchen lichaem.

Met een drie-dubbelen bladt-wijfei-, van wercktuygh, genefingen j.
en gedenckweerdige dingen.

J>m iveeden druc\\ yerbetert, en met yerduytfinge yan alle de recepten ^
tot naerder behulp der ongeleerden } ytrmeeïdtrt.

En opperften Godt,
fcheppende onfc-?
eerfte Voor-ouders,
heeft hun - lieden.
Lichamen begiin-
ftight met uytfteec-
kende volmaecktheden , gevende
een gelijcke gematigheydt der hu-
meuren , fwanger maeckende met
een olyachtige vochtigheydt, zijn-
de een fuyvere vlamme des levens,
de gebeente met fterckte gierende,
voorders in alles volmaeckt ; ge-
lij ck de rede ons aenwijft, aenge-
A 3 fien

fïen het aen onie Voor-ouders
(zijnde in den ftaet der onnoofel-
heydc) foude zijn geoorlofc ge-
weeft, hare lichamen te bellieren,
ende fonder eenigh gevaer des
doodts tot een onfterflickheydt te
verlengen, ende te herftellen in de
felve goedigheydt, ende overvloe-
digheydt de olyachtige vochtig-
heydt , die door de ingeborens-^
warmte was verteert, ende fouden
oock foodanige kinderen hebben^
voortgeteelt, foo fy nicc waren be-
drogen geweeft door de arghliftig-
heydt des Slangs, maeckende haer
de doodt onderworpen door het
eten van den verboden Boom.

Die voor de Sondt-vloedt, zijn-
de naerder aen het beginfel der eer-
fte Voor-ouderen , hebben door

heyligheydt van leven, ende in on-
noofele eenvoiidigheydt, haer on-
derhouden mec gewas der aerden,
Waer door fommige by na tot duy-
fent jaren , andere tot eenige eeu-
wen hare gefette tijdt (ten aenfien
van de tweede ofte mede werc-
kende oorfaecken, dewelckeGodt
haer ioop laet, ende verandert na
Het hem gelieft ende goet fchijnt)
hebben uytgeftelt ende verlengtr\'»
Maer in de naevolgende tijden ,
Wanneer de veranderlicke gulfig-
heydt het menfchelicke geUachf
nooyde tot verfcheyde tafel-ge-
J^echten, ende het ongeoorloft ge-
bruyck van Venus , de lichamen
der menfchen voet over voet ver-
kapte ende uyt-teerde : foo is den
omloop des menfchen leven won-
A 4 der-

derbaerlick verkort, de dagen fijns
levens zijn geweeft hondert en^
twintigh jaer , even gelijck een
dicke wolcke de ftralen der Sonne
ontfangt ende bedeckt, foo bene-
velt ons lichaems quade geftalte-
nis, de lamp onfes levens, zijnde
als een licht onfes lichaems. Defe
dagelickfche noodtfaeckelickheydt
heeft ons het beginfel van de ge-
neeskonft aengewefen , defe heeft
de omfiende Vaders des huysgefins,
rijckdom ende een fchat van ge-
fontheydt , huys-middelen ende
hulpe voor haer, ende haer huys-
gefin 5 gedwongen te verforgerL ,
om de haeftende ongenadelickheyt
des doodtis te vertragen.

^^ming van defes niet-natuurlickc
laecken, \'t zy in behoorlicke bedie-
^^^g van de veranderende en fuy-
gerende geneesmiddelen, als zijn-
^^ twee befchermers van \'s men-
icKen gefontheydt , veel fieckten
forden uytgedreven : foo zijnder
^ochtans andere fieckten, dewelc-
^^ defe middelen verfmaden kun-
^ende, door geen andere maniere
Verbetert ofte te recht gebraght
^Vörden, dan door Chirurgie ofte
^ "andtwercking, (het gevoeghde
^^ fcheyd en, het verdeelde te ver-
«enigen, en het geen buyten de na-
^^ur is uyt te royen ) volgens de
^Iderwaerfte uytfpraeck van onfen
«^den Man in fijn 8. afdeeling en
. Aphoris : \'t Geen ie geneesmidde-
met en genefen da geneefl het yfer^
A f \'t geen

geen hetyfer niet en geneefi ^ dat ge-
nee fi het \'~uyer 5 t geen het njyeT 72iet en
geneefi^ dat behoort men o?igenefelick^te
achten^.

In weicke Chirurgie ofte handt-
werckinge , eertijdts en tot noch,
by nae ontelbare doorluchtige Ge-
neesmeefters , foo yEgyptenaers,
Griecken , Arabiers, Latiniften,
Italianen , Franfchen , fchier van
alderhande natiën , om de noodt-
faeckelickheyt, die men niet en kan
voorby wijfen, ende om \'t gemee-
ne beft van \\ menfchelick geflacht,
hebben den loop haers levens al
fweetende volbraght, om dat \'er
niet en foude blijven onbeproeft-,
en om dat fe meer by dit deel der
geneeskonft tot meerder volmaeckt-
heydc fouden byvoegen, ende met

öefe vier - en - veertigh tegen-
woordige Platen der Chirurgio,
om de nette uyttrecking der in-
Jtmmenten (en door rede van haer
^^tfoen en grootte) en de getrouwe^
^^^gewefen manier om in \'t werck
^^ ftellen, en daer en boven de by-
B^voeghde aenmerckingen ofte ob-
^^rvatien , zijn by geval het licht
^\'^erdigh , tot het gemeene befte
fterffelicke menfche 5 (want in
"efe Worden fe gelevert door mijn
ooge ende handen dickmael onder-
ocht ende goet bevonden) van my
een vergadert ^ op dat ick na de
^^eynheydt mijns verftandts, ende
het weynigh ontfangen talent

van de Vader des lichts, de vlijtige
nakomelingen in \'t lefen, namenV
lick van Hieronymus Fahrkius (wiens
woorden ende voetftappen ick in
de pradijck hebbe gevolght) fou-
de dienen, ende op dat andere, in
navolgende, fwaerder ende moeye-
licker faecken fouden aengaen, en-
de by doen \'t geen hier ontbreeckt,
ende in het licht brengen \'t geen
meerder volmaeckt is : want verre
zy van my alle prickel van nijdig-
heydt, een vry ende open worftel-
veldt laet ick vrywillighlick aen
alle verftandige Mannen, ende bid-
de uyt mijn gantfch gemoedt, dat
fe mogen leveren dat meerder door-
werckt is, ofte defe ondertuflchen
geluckelick genieten.

E eerße Figuur is een yfer inftrutnent,
c welck JJ«ro«; Fdritm ab ^qmpmdente
Un lijn Boeck ^tfomicuh infutura coronali)
^^^ > P^ipjen\' «oemt, ende

\'""^Jicke koell\'v? u \'^"o^efeindrucking, ende de na-
^^ yft^ & dehettevanhetgloeyen.

De II.Figuur is een geheel, ende doorgaend\'gelijcK
yfer,fonder handtvat, (vveicke nochtans van been of hout
daer aen kan gemaeckt werden, gelijck aen het voorgaen-
de) het wekke wel gegloeyt, ende met de rechterhandt
in het voorgaendepijpjen ingedruckt zijnde, de fontanel
in brandt. Met defe twee yfers worden de fontanellen
alleenlick in de léden van het menfchelicke lichaem ge-
maeckt , te weten, wanneer de patienten van het gloeyen-
de yfer niet vervaertzijn, ofdat de Chirurgijn het doosje
van lulius Cajferius Placmttms , waer in het camerium
aBuale verborgen gehouden wort, niet by der handt heeft.

De III.Figuur is oock een yfere pijpjen , doch een
weynigh dieper of langer dan het voorgaende eerfle 3 om
het naeftvolgendeinftrument t\'ontfangen.

DelV.F igiiur is eeninftrument, fimpelick hoi ende
fnijdende 5 met het welcke mes gegloeyt, ende in heC
pijpjen van het voorgaende inßrument gefteecken zijnde,
een fontanel maeckt, alwsetde futuraeoronaliscadefa\'
ghtdis by een komen, want het niet alleen brandt, maer
oock wegens de fcherpte des inftruments, \'twelck het
aen fijn uytterfte eynde heeft, fnijdt. Wanneer dit fel ve
\'t herffebecken raeckt, foo moet men \'t omdraeyen, op dat
het eenigh merck-teycken in het herlTebecken kan indruc-
ken. Daer zijn vele, die het gebruyck van <3itinflrument
verwerpen ; niet alleen van wegen de pijn, die\'tveroor-
faeckt, foo als fy feggen, maer oock uyt vrees van de pe-
riculeufe inflammatie ende ontßeecking in het piricra-
nium, de welcke lichtelick daer na door det\'famenvoe-
ging der voorfeyde futuren, totindeonderleggende dura
mater foude kunnen geraecken. Derhalven de hedens-
daeghfche Chirurgijns in plaetsvan hetfelve, hetinftru-
ment, in de tweede Figuur afgebeeldt, ende boven niet
hol zijnde, gebruycken. Maer ick foude oordcelen, dat
men raeervan het holle behoorde te houden, alfoohetin-
ftrument in de tweede Figuur boven niet hol zijnde, de,
voor-verhsdde ongelegentheden veel lichter foude kön-
nen

^^n it Spatha van Celfus, het fchraep\'tnes, het manmtjes
«« wijfl^ens radekfïi {modioloi\'um mare & fceminisj)
de omdraejer , het inftriimentuin lenticulare, de
f^ickjie hefhoom (vefte debiliffimo,) de herjfen-betvaer-
membranse cuftode j) het nederhouwend inftrumem
piiftrumento decuflbrio,) de welc}{e een Chirurgijn tot
gene/e» der fraBuren van\'therjfekcl{m, en desfdfs
fpmtert, modigh ^tjn.

E I. Figuur is een inftrumentj \'twelckby Hippo-
lib. 1. de morbis, cap. de fuppuraperipneumonia
TH^vÊi^wf, doch van Celfus ende Padus Spatha
l^noetnt wort. Het is namelick een tweefnijdend\' mes ,
3 zijden fcherp, en op de rugh wat breedt, \'t welck

t eynd fpits toeloopt. \'t Selve dient om de hooft-
onden kruys-wijfe, ofte op de manier van een triangel,
va^ imaecken , ende de Paracentefis , ofte opening

borft, veyligh in \'t werek te ftellen.
^ ■ue 11. Figuur is een fcheer-mes, of recht uytgeflreckc
\' k^" f\'^herp, doch aen de andere

pil ^^\' welck men gebruyckt als men op de onder-
, * fniy partyen geen acht behoeft te flaen, als in het op-
opi van het vel tot op het herfTebecken, ende in het
fchvan de pockachtige klieren, voornamentlick op de
f ten ^^ • infgelijcks oock daer beyde de fcherp-
\' Vri konnen quetfen ; als wanneer men de doode

ne fi ^^ moeder in ftucken kappen, of oock de kley-
f. -.^^^^\'^ie^s vleyfch in de vrouwe icke fchamelheyt moet

lano, ^^".»nftrument van fijn endegoedt ftaeleemaeckt,
L "^^"P\'gh rondt, aen het ondeifte evnde met tande-
^"s 5 ende vier vleugels of affetfels; te weten, dat deel
B van

van de TryfjAmm of herfTebecke-been, dat op het been
moet omgedraeyt worden: \'t weick de Griecken ^oivum
noemen, doch van Celfus lik S. cap. j, de naem van Mo-
diolus gegeven wort, het heeft de midden een bout of
yfer, op dat het in\'t begin van\'tomdraeyen, opdeherf-
fen-panne, nu van het/»mVw»/«?« ontbloot zijnde, foude
vaft ftaen, ende de omleggende partyen, te weten de lip-
pen van de geopende quetfuur, ende het/lencj-^«/«?», als
leer gevoelick zijnde, beter voor quetfen bevrijdt wor-
den . Want by aldien het radeken, dat men in \'t begin
moet gebruycken, foodanig en bout met en hadde, foo
foude de doorboring van de panne met feer groot perijckel
ende heftige pijn toegaen.

De I V. ende V. Figuur zijn Modioli fcêmtna, de wijf-
jens radekens, zijnde van gelijcke grootte als het voorgaen-
de manneken, ende verfchelen van het felve anders niet,
als dat fy geen boutjens of nagels hebben, waerdoorfy
oock de naem van Wijf jens hebben. Eer men defe ge-
bruyckt, foo moet men met het voorgaende foo veer in
de panne boren, dat defè daer na in het gat vafter können
ftaen ende blijven. Die dan de panne wil doorboren,
moet noodtfaeckelick drie foodanige radekens, te weten
een manneken, ende twee wijfjensby der handt hebben,
op dat fy verfcheyden reyfen können gewiflèlt, ende in
koudt water of in rofen-olie gedoopt worden, opdatfy
vol van het affchraepfel zijnde, de wercking niet verhin-
deren, ofte door het veel ende fnel omdraeyen heet ge-
worden zijnde, het beckeneel, ende de daer onder leg-
gende membranen of vellekens, niet en ontfteecken.
_ De vinding van de vleugels of affetfels, de welcke ver-
hinderen , dat de radekens de membranen ofte vellekens van
de hei (Tenen, of de herffenen felfs niet können raecken ,
geeft genoegh te kennen het feer hooge verftandt, mec
het welcke Hieran. Fabritius ab Aquapendeme begaeft is
geweeft. Want al hoe wel eenige van de Chirurgijns van
onfe eeuw van de vleugels of affetfels aen defe radekens

of n^apen-huys der chirurgijns. 7
yentie maecken j als ViL Vid. lik Chir. ^.cap. lo. ende

\'ochtans geen van alle, de felve foo net ende volkomen la-
maecken, als Fahitm. lek heb defe radekens altijdc
cSi\'^? fuccesgebruyckt, ende de Chirurgijns, prin-
Paiid? die van Padua, ende navolgers van Fabmius (alle
^ initrumenten van deenden, tot het doorboren van hec
2k »ende van de voorfz Autheuren,

\'S mede van PrnwW. ^.cap. |8. afgebeelt, verwerpen.
r^J gebruycken de felve hedensdaeghs oock i van de welc-
de ^^ vermaerde Medicus, Chirurgus en-

^^cnotelTor totVadm, Petrns de Marchenh, BJdderva»
endprt^^\' eatijdts mijn mede-fcholier in de Anatomie
eapm ■ ^^^^ wonderlicke ende geluckige

s cuwigheydt ende yaerdigheytindeChiruigifchegene-
alllpn . ^^^^ d\'Italianen te boven gaet) niet

StudVn?" ^^^^^ Italien, ende de groote menighte der
2iin ü " tot hem komende, verwondert

<Je "ytgefneden gat, in het weicke het bovenfte van
lick ki5 »adekens, met katoen bewonden, haefte-
Cdïr r , ende wederom uytgenomen

IV. Plaet dei-1. Figuur aengewefen, magh uytgetrocken
worden. Het dient oock tot het oplichten van de mate-
lick nedergedruckte of ingebogen panne, hebbende lijn
vaftigheydt alleen in de handt van de Chirurgijn. Het
knoopjen voor aen het eynde dient tot het affchrapen en-
de gladt maecken van de rouwigheden endefcherpighe-
den, die na de doorboring ende uytneming van het been
overblijven, op dat demmhyaneno? vellen van de herflTe-
nen, die fich ionder ophouden bewegen, door hetaen-
flooten aen de felve, niet bezeert worden.

De VIII. Figuur is fimpelick een inftruraent met
een knoopjen voor aen, \'twelckalleenlick de kanten van
het gemaeckte gat gladt maeckt, gelijck aireede gefeydt
is, opdatfe door het fteecken geen pijn, of inflammatie
in de vellen van de herlTenen verwecken.

De IX. Figuur is een fil vere plaet, (want uyt yfer dient
het niet gemaeckt te worden, wegens fijn aengeboorne
koude, die foo wel hetdicke, als het dunne vel van de herf-
fenen fchadelick is) vaft , een weynigh gebogen, ende
van buyten gladt, het welcke te pas komt in de groote ne-
derdruckingen ende breucken, of fcheuren, wanneer het
been van de panne drie of viermael moet deurgeboort,
ende de ruymten tulTchen de gaten uytgefneden worden:
want dan fteeckt men defe plaet tuflchen de panne, ende
het vel dura maiey genoemt, dat fijn uytterfte deel de herf-
fenen nader is, óp dat door de punt van de tangen ende
zaeghjens, (wekkers afbeeldingen in de volgende V. en-
de VI. Tafelof Plaet te fien zijn) deveUen van de herflè-
nen niet en fleecken, noch onverhoets in de felve gefne-
den worden . Waeromme Ce//«j\', die in het befchrijven
van de Chiruvgifche yfers ende inlirumenten groote naer-
fligheydt heeft gedaen , \'t felve lih. S. cap. j. de naem
van CuHos memhrance geeft, wordende van de Griecken
, dat is, bewaerd.er van het vel, geheeten.

De X. Figuur is een infirumentum decujforium, of aflèt-
tend\' inftrument, waer mede het vel dura mattr matelick

SvLw?\'\'"\' "edergedruckt, pertinent aen het beckeneel
««i de etterachtige materie, diehaertuf-

mL S^I\' ^^^\'"den zijn) een deel van de panne heeft
Sys tfe\'" \' het gevaer, of ge-

ziin^J^ r ^^ Chirurgijns van defe eeuwe voorfichtioer
tiefe wercking de tangetjens ende
V I r D? \' weynigh te voren in de IV. ende

(terebra triformis vefte validiore,)
Jy\'geyhefboom, hetdnehoeckighinjlrumem (infliu-
rium P^ ".^Ploidis,) ende de opheffer vm Pareus elevato-
mchLl^^^\' de fteeckingen van het beckeneel

^verde hÏ ^"g^dpckt, met het felve wech gedaen
oock seSf,.^^ •^^^^ inftrument kan men
^elckfS vandekleyneboor, met het

De 11. Figuur is een veBis validior, of ftercker hef»
boom, het welcke ick gebruyck in het oplichten, of op-
rechten van de panne, of het beckeneel. Dit licht mee
meerder macht op als \'tgene dat inde VIL Figuur van
de tweede Plaet afgebee dt is, om dat het fijn vaftigheyt
niet alleen in de handt van den oplichter heeft, maer oock
op het hooft van de patiënt.

pe III. Figuur is een injirumentumtriploidis, zijnde
een inftrument alfoogenoemt, door dien het drie voeten,
of drie fteunfels heeft. Wanneer de nederdrucking van
het cranium foo groot is, dat de voorgaende oplichters
door haer fwackheydt niet en helpen, foofteeckick den
triploidis veSem B. onder (indien daer ruymte is,) ende
treek alfoo het nedergedruckte been recht om hoogh.
JVlaer wanneerder geen ruymte is om de oplichter B. on-
der te fteecken, foo moet men in \'t midden van de neder-
drucking , over den diplois, met de triploidis terehra of
drievoetige boor A. een gat maecken, toefiende, dat de
boor beyde de platen van het cranium niet doorboort, ende
het vel dura mater genaemt, niet raeckt. Befiet Guil.
Tahritius Bildanus centur. i. ohfer. 4. alwaer hy de manier
van het oplichten van de nederdruckingen feer pertinent-
lick leert, al hoe wel met andere inftrumenten, die ick
noyt heb gebruyckt. Doch met het tegenwoordige in-
ftrument heb ick eenige oplichtingen met goet fucces in\'c
werck geftelt.

De IV. Figuur is een hefboom of oplichter, by andere
gebruyckelick in de grootfte nederdruckingen, op de ma-
nier van de kuypers, de welcke de duygen van de vaten
ingeweecken zijnde, met een gelijcke hefboom terugh
trecken. Wanneer dan het kromme of gebeckte eynde (a)
onder het nedergedruckte been onder gefteecken is, foo
moet den anderen rechter arm (b) van den hefboom op
het onbezeerde been fteunen, op dat het nedergedruckte
been met het gebeckte deel van het inftrument magh op-
gelicht worden, terwijlen men het handtvat met de rech-
ter

ende tang met een papegaeys endegie-
Ma de weicke de beenderen, de membranen of
geZmn fleec^ende, worden afgebroken ende uyt-

de letter A. geteyckent, wordende
PunSn beweeghlicke fplinters der beenderen, de

ooernr;» i- ^^ quetfuren gevonden werden. Tot defe
sriet de ^^ inftrumenten in de XI. Plaet,

den n;^ ^^ \' des noodt zijnde, kan gebruyckt wer-
oock deel van het treek-tangetje , dient

„ u \'^^^de oogen incommoderen. Behalven
inedicifn is het oock nuttelick tot de pronck-

aenfienlu\' ^^"\'^de vrouwen, voornamelick van groeten
ende snT ƒ daer mede de hayren inde wijnbraeuwen,
halen \'i^^haem , met de wortels uyt-

dit depl l kele moet uytgetrocken worden, dat men
n>oet m.IS inftrument foo veel te grooter of langer
deel B kn , ^^ ^^^^ afgebeelt ftaet. Hetbreede
üytfDann^n \' V g^^i\'eck van eenfpatel, te pas tot het
jannen van de ceratm op een linnen doeck of leder;

ende tot de veylige feparatieofaffcheydingdes/^mVj-d«//
van het been, voor ende al eer men \'t radeken van de Trypa^
mm, ende het fny-mes aen het beckeneel aenfet, by ge-
breck van een weynigh langer nagels aen de duym ende
voorfte vingers van de handt, of van het handtvat van \'t
fny-mes, het weicke beneden in de XII. Plaet met de
IV. Figuur vertoont wordt. Nochtans wordt het peri-
cranitm veel veyliger met lange nagels van het cranium
afgetrocken, als met het handtvat van het gedachte mes,
of met het fchey-mes vnaParauSi ofmet het breede deel
van het treek-tangetje.

De II. Figuur is een uyt-fny-tang met een papegaeys-
beck (a) aen de weicke de fchroef (b) meteenhooftjen
boven vaft gemaeckt is, de weicke verhindert dat de beek
écmemhramdura mater ^eiizemt, niet raecken kan: want \'
ick gebruyck het in de frafturen van \'t eranium. mits wek-
ken men het niet onbequamelick de naem van
foude konnen geven, onder aen heeft het een handtvat (c)
het weicke met de fchroef (d) in de III. Figuur aenge-
wefen, omgedraeyt wort.

De III. Figuur is een aenwijfing van de papegaeys-
beck buyten fijn koker ofpijpjen, in de 11. Figuur, daer-
om geftelt , dat de konftenaer de fchroef des te beter
magh fien.

De IV. Figuur is een andere tang met een giers-beck
en een pijp of koocker, om welcks fchroef een nagel of
bout omgeleyt wort.

De V. Figuur is de giers-beck, fonder de koocker af-
gemaelt. Met defe twee tangen, als mede de gene, die
beneden in de XI. Plaet met de I.ende II. Figuur, en-
de in de XIX. met de I. Figuur vertoont worden, neemt
men wech, ren deelen doorfnijden, ten deelen door bre-
ken , een fiuckjen of fchüfer van een been, in het genefen
der quetfuren des hoofts, alle de weicke alleenlick in de
grootte ende gedaente verfchelen, na.de verfcheydenheyt
der beenderen, die men moet wech nemen.

het Draey-^aeghjen. waer mede de ruymte ttiffchen de twee
gaten uytgefneden wort.

r\\ E i. Figuur is een draey-zaeghjen met twee treck-
raden, die tanden hebben, dienende principalick tot
^^ uytfnijden, of uytzagen van\'tgene tulTchendetwee
r drie gaten is j die met de modioJen of radekens gemaeckt
. Want als de boven-befchrevene oplichtende inflru-
jpenten geen plaets hebben van wegen de naeuwte van de
^P\'eet, die in de beckeneelen van de volwalTene perfoo-
ï door deindruckingen of inbuygingen i altijdt naeuw
«men gaet, foo is het al te mets noodigh, dat men twee
^ f meer gaten in het herlTebecken, met de modiolis of
«dekens, moet maecken, welcks tuflchen ruymt met dit
^^ghjen, fonder eenigh perijckel van guetfing wert door-
Sleden , om de oplichter, of het oplichtende inftrument
gevoeghlicker daer onder te fteecken, endehetftiick-

fijS\'^^ "ytgefneden, de welcke om hoogh een handtvat
^oj ende het gat (C) indebochtof kromte van de plaet,
u twee fcherpe punten (D) heeft , met de
j^Ke het inftrument op het bloote beckeneel vaft ftaet.
^"eprf is een nageltjen of boutjen, meteen

piaer • hooft, dat door het ronde gat (C) van de
jetinf j II. Figuur deurgefteecken zijnde, in het kas-
ordoosjen (E) vaft gemaeckt wort. Ditkasjen(E)
"it aen het gat (A) van deyfere plaet, in de II. Figuur
B 5 aen.

aengewefen, door hulp van het plaetjen van geel koper
in de IV. Figuur afgebeelt, recht, ende effen aenge-
fchroeft met twee fchroeven, die het aen de averechtfê
zijde van het kas jen heeft, op het geel kopere plaetjen paf-
fende , ende met twee moeder-fchroefjens, op dat de
Chirurgijn, door hulp van het voorfeyde boutjen, het kas-
jen, wanneer hy met de operatien beiigh is, foo hoogh en
laegh kan ophalen en facken laten, als het hem belieft. De
as van het radeken fet men in het gat (H), gelijck uyt de
V. Figuur, ende uyt het «»tr«?» of middel-punt van het
radeken blijckt. Het plaetjen (I) is boven op met tanden
gemaeckt, enaldaer paft het op een radeken; onder aen,
alwaerhetmet deletter (L) gemerckt is, is het aen beyde
zijden effen ende gelijck, op dat het zaeghjen (K) in het
kasjen, ende de fpleten (M) van de V. Figuur, door hulp
van het radeken ende \'t handtvat ordentlick over ende we-
der , of flincks en rechts beweeght magh werden. De geel
kopere plaet (N) is in demiddehol, ende heeft de twee
fchroeven (O); door middel van defe plaet treckt men het
zaeghjen, wanneer het inftrument geheel in malkander is
gefet, gelijckelick gins en weder.

Inde IV.Figuur is het plaetjen van geel koper, met
twee moeder-fchroefjens, de welcke ick boven de naem
van mdtde gegeven hebbe.

De V. Figuur is het half-getande radeken {P), ende het
halve kasjen (Q^) met drie gaten (R), met de welcke het
drie fchroeven ontfangt, die met drie meerder fchroef-
jens (S) vaft gemaeckt worden.

De VI. Figuur is de fleutel, met de welcke het in-
ftrument van malkander, ende wederom in malkander se"
fet wordt.

De letter (T) beduydt de as, die het doosjen ende
\'tradeken aen de onrechte zijde doorboort, endedelettei\'
(V) het Jiandtvat.

^«»de recht uytgejïreekte ^aeghjens, ende verfcheydenmef\'
f^nendefchrapers, met de weicke het verrotte, ofgefphtert
^(ckeneel kan afgefehraep worden.

E I. ende 11. Figuur zijn recht uytgeftreckte zaegh-
^^ jens j met de weicke fommige de ruymten tuffchen
^"laeckte gaten inde panne doorfnijden, de vefelach-
^ge of fplinterachtigefpletenendeborften, die niet door
5 en, wech nemen, ende de rotte of vermolmdeherlTe-
\'^t^ens affchrapen.

fch • ^ ^ frisuur 5 GalenusUh. 6. Meth. med, cap. 6. be-
^ nnjtt driederhande fchraep-meiTen offchraep-yfers. Het
e, * zijnde, noemt hy leviato-Kov, dat is te feggen,
ï XT \' geftaltenis, op de 11. Plaet in de

bruvpi!" gelijckende , heet hy (faKarov, wiens ge-
ï l/üia ^" pdaente by de V111. Figuur van de voorfeyde
het ff befehreven ende afgebeelt is. Het derde
> atlchrapen ofrafpen bequaem,\'t welck de Griecken
Vene \' de Latijnen fcalprum raforium, ende de onbedre-
"^es of^^ r (dat is te feggen, eenfchraep-

^chranLt noemen. Defe derde foort van meffen,
fcheCHi •• \' gebruyckelick by de hedendaegh-
defchiSr^\'^^u\'■ ^\' onderfoecken ende affchrapen van
de wJf r"^^^"defplinterachtige kloven ende fpleten,
^"f^e hS\'^ \' of^e doorgaen of niet,

\'^y^gevonS^" verfcheyde formen ofte gedaenten der felver
ende na de gelegentheyt van de plaet-

^"^e VI. Figuur is te fien ; andere
tS\'\' gelijck de V11. Figuur toont; vele
aenS P"\'"\' gelijck de VI11. Fi-

nigh de IX. ende X. Figuur zijn. Een Chirurgijn behoort
ten minften van yeder foorte altijdt vier gereedt te hou-
den, op dat hy door gebreck de felve niet behoeve elders
van daen te halen, ofte de occafie van een goede operatie
(die (gehjck yeder raan bekent is) met\'er haeft voorby
loopt) met methetperijckel van de patiënt, ende verlies
van fijn eygen eer ende faem, quijt raeckt. Wanneer een
vermolmt of rottigh been in de uytterfte deelen des lic-
haems, als aen de dye, fchene, fchouder of arm, ixict
affchrapen moet gefuyvert worden, foo moeten de fchra-
pers ofrafpen des te grooter ende ftercker zijn. Doch alle
defe fchraep-yfers moeten van het befte ende fijnfte flael
gemaeckt worden, om des te Icherperendevaerdigerio
iet fchrapen te zijn. De Ouden hebben aen een yegehcïC
fijn eygen ende bequaem handtvat gevoeght. De hedens-
daeghfche ter contrarie, hebben doorgaens maer eender-
hande handtvatfels van hout of been, hoe wel t\'onrecht
mijns oordeels, wiens eynde een fchroef-^gat heeft, in het
weicke men alle de eynden van de voorfeydefchrapersj
oock met fchroeven gemaeckt zijnde, in fchroeft, gelijcK
uyt de IH. ende refterende Figuren openbaer is.

fiïwwwfew, noodigh m het maecken vm
«\'nen d^lT \' \'^^chi of hegin van de rugh-graet, te
t^ngm. de naelde fmdektonjtrmto.

4 hem de welgloeyende naelde, om het
öe IT F\' \' handt geeft.
\'^Qllighev^ \' !f , die om hoogh diergelijcke

P^^iélde •\' ^\'^h wordt by gebreck van de boven-
^Sf^dt foo ? f^^fs , maer met des Chirurgijns

- \' genoegh is, toegenepen. Defe tan-
«^oorfoieSS"\'^" als\'er een achter-hooft voorvalt te
gevat ;,;,.T^"2chtighendevetis, met de weicke het
het niet uytïipj®\'" ^^^ ^^\' drckelkorat,

\'\'^\'giindehuvSr^\'\'\'"\'^^ 11\' waer mede deChi-
r\'^^yende nael j , tot dat hy met de

De V. Figuur is een hngendemeuwpuntale, daef^^
ƒ«tow.of de ronde draet van purper-verwige zijde gemaeckt\'
vaft is, die tot in de midden toe door het gemaeckteg^\'
getrocken zijnde, in het felve gelaten wert. Aen het pu^\'
tak is een klootjen van wafch, op dat het fonder vertok\'
ving ende pijn door foude gaen.

De VI. V11. V11 1. ende IX. Figuuren zijn vef\'
fcheyden yfere inftrumenten fonder handtvatten, met\'^
welcke wel gegloeyt zijnde, de achter-hoofden van kky^
kinderen ende jongens (aen de welcke eenige teycken^"!
van de vallende Ceckte, geraecktheydtendedraeyinghi"^!
laten mercken) feer dickwils in Italien gebrandt we^de"
Defe inbranding helpt fomtijdts oockdevolwalfeneluy\'
den, die met de gefeyde gebreken gequelt zijn.

De X. Figuur is een tang, van felfs nijpende, waer tae^^
men de huydt vat, indien het noodigh is, dat men het fef^\'
eeum met een deurfnijding maeckt, Maer dit inftruoie"\'
moet de helft tegrooterwefen, als het hier afgeteycke"^
ftaet. Doch het mesjen op defe tang paiTende, ende"^
fijn behoorlicke grootte afgebeelt, fultghy vinden in
IV, Figuur van de XVI1. Plaet, ende by Guithel\'^\'^\'
Fahritifff Hildanm, cent» i.ohf, 40.

^^n het hayrmfirument. de fihere melden, iequaem tot het
^Jtrecken van het vlies der oogen, de ring het oo>gh vajl
mende, de tintel-yfers, het k/omme fny-mes, het fcherpe
f^aeck^jen, ende het glafen vaetjen, dat men op de oogen fee,

X) Figi\'ui\'is hethayr inftrument, krom gebogen,
^■Ve aen de binnen-kant met katoen ende fwart linnen
tjg 5^^\'ocken, het weicke van wegen de twee gefpen, ende
ftiet u \' aengehecht boutjen of nageltjen

Vind van het oogh wordt t\'famen gedruckt. De
PcfiT^ ^andit inftrument is Hieronym. Frahritiwah Ama-
«pw"\'®\' die daer af mentie maeckt, daerhyfchriiftde
^yff^perehirurgiamcuranda,
het vertoont twee filvere nadden,gemaeckt

ög\'de kan men de fchroef eenighfins fien.
Veltjp,, "guur IS een naelde tot degenefing van het
Vei-e fcheeir \' ^^^ handtvat, ende fü-

foo als het de noodt vereyfcht, welcks eene eynde breecJ^
is j en het ander een rondt ende gepolijft knoopjen heeft ■
Met het breede deel (van Celfus lih.y.e. 7. deancylohU\'
fharo oculomm vitio, fpedüum adverfum genaemt) wordt
niet alleen het t\'famen-gaen van de oogh-fchellen genefen 1
maer oock de poeyers , ende de wiecken met falf bc
fineert» aen de Averen geappliceert. Het deel met hc^
knoopjen befigen de Chirurgijns in het onderfoecken va\'\'
de ftaet ende gelegentheyt van de quetfiiren ende fiftels.

De VII. Figuur is eenfpecillum of tintel-yfer, beftaefl\'
de uyt een breedt eynde 5 dienende tot het felve gebruycK ?
ende een fpitfe fchroef, die met katoen be wonden, tep^^
komt tot het afvegen ende fuyveren van de vuylighedej\'
ende quetfiiren, fweren ende zeeren, maer principalicl^
in de fiftels. i

De V111. Figuur is een krom fny-mesmet heteeij^
deel alleenlick fnijdende, met een filver knoopjen aend^
punt. Dit inftrument gebruyckten Heraclides TarentinU^
ende Celfus tot de fcheyding van de oogh-Ieden, die
de huyden of vellen der oogen hun hebben vereenight.

De IX. Figuur is een fcherp haeckjen, met de püf
een weynigh na binnen toe gekromt zijnde, \'twelck ni^J
alleen tot het oplichten van de oogh-leden, maer oock to\'
het lichten van den uytgewalTen nagel der oogen feer bS\'

langwerpigh ende van cryftal gemaeckt moet wordeö\'
lbo dat het feer naeuw op het oogh moet paffen, ende
medicamenten door een trechter daer in gegoten zijnd^\'
by fich behoudt, dat fy niet\' üytvloeyen,. Dit oogen
ftfument heeft Hieronymus Fairitius ab tAquapendmte
docht, ende in fijn Boeck de fujfufione \'t felve wijdtloO\' f
pigh befchreven, alwaer \'t nagefien kan worden.

, tj-Figuur is het inftrument van Falrititts ah ^dua-
liecken «ytgeftreckt, om de pdypus uyt te

hetwelrLi^"",^\' een krom gemaeckt inftrument, met
die doo- H 1 ^ g^^"eden, ende uytgetrocken wort,
de keel hJ^ .^^""en-gaten van de neus in het verhemelt tot

gatT d^l^""*^ " pijpjen 3 boven aen het eynde met
"^tJefni neusgaten fteeckt, foo wanneer

te feer v f "^«\'■ecking van de Wj\'ew, het bloedt
branden Chirurgifche konft, door

oock f^lg^«^"^^«: worden. Voorts gebruyckt
^^■andt Worden bovenfte van de neusgaten moetge-
"cn, om het bedorven been wech te nemen.

De V L Figuuv is een lang yfer, dat welgloeyende \\
devooifeydepijpjenswortgefteecken, ende teiftondt we- \'
derom te riigh getrocken. Dit infleecken ende te lugh ha-
len, moet foo dickwils gefchieden, als het noodtfaecké- ,
lick is. Om defe operatie met\'ei-haeft te volbrengen, ibo I
moet een Chirurgijn ten minften twee foodanige yfersby
der handt hebben, de weicke wel gegloeyt zijnde, hy by
beurten in het pijpjen fteecken magh. Hier moet men id
acht nemen, dat het oogen-vaetjen in de X. Figuur va"
de V 111. Plaet, ende defe pijpjens met haer behoorlici<2
grootheydt hier niet konnen afgebeelt worden, alfoo fy
na gelegentheydt des oudevdoms der patiënten , ende
grootheydt van de ontftelde plaetfen moeten gemaeclii^
worden.

De VII. Figuur is een inftrument van geel kopei\'\'
waer mede de ^luygh afgefneden wordt, \'tweickbovefl
aen het eynde een ring A. heeft eenighfins uytgeholt, eti-
de beneden de lange pijp B. door de weicke het uytterfl^
eynd D. van de draet, (na dat het in de halve knoop E-
opgewonden, ende in de holligheyt van de ring geley^^"^
is geworden , om niet te waggelen) door hulp van he^
dunne yfer by de O. een gat hebbende, wort getrocken-
Het ander eynde van de draet treckt meri door de twe^
kleyne ringetjens, aen de groote ring vaft zijtje, end^
voort aen de onderfte ring van de pijpe vaft gemaeckt\'
Dit inftrument heeft Guilhelmus Fahitius HHdanus ed^
gevonden, ende cent. z. ohferv. ti. befchreven: meth^"^
weicke, een weynigh verbetert zijnde, ickdehuygh va"
een Keyferfch Soldaet, die door de Spaenfche pockei^
bedorven was, fonder veel moeytens heb gebonden, emi^
met goet fucces afgefneden : het weicke tot Ulm de"
achtften Juni; in \'t jaer 1637. gefchiedt is ,

De V f ii. Figuur is een inftrutnent, infgelijcks va"
geel koper, tot de loflehuygh gebruyckeiick, tewetefl\'
een kleyne lepel (doch moet de helft te grooter zijn als ii^
felye hier afgebeelde ftaet) wdckasfteel, hol gelijck ee"^

de monf J; ^^"l^^^de de fterck-toegefloopte tanden van
parkten getrocken worden, dat men de

ßompe höfi " Krane-beck, met tanden, ende een
dedin2en^!. bequaem om kogels, ende andere vreem-
6 te vatten, ende uyt de quetfuren te trecken.

T^\'^^^Ttht/ itY\'^g^tje gdljc^de, het pijpjen
i\'caens hch ^ werden, de tang met een peU

^ ^ r\' isÊS" inftrument, hettreck-tangetiein
^^\'«en , een ^ ^^^^ ongeÜjck, te

^"de voor aen hF halve^irckel gebogen, getant,
giaten , end^ knoopjen, om de beentjes,

de keel fteerl! j vreemde dingen, in het binnenfte van
ah ^ \' ^^ • Wanneer Hieronymus
de keel ^^fS\'^f/\'fw^^ïKfe in de Chirurgifche operatien
hy foover-

^^eedcrhandf • "ÜS^\'^\'^\'^Pigh ende dun inftrument , dat
IS: het eene recht uytgeftreckt, ende met
Cz de

de X. Figuur van de IX. Plaet ontworpen; het ande\'^
krom 5 gelijck het tegenwoordigh hier is j beyde noch\'
tans behooren de naem van , dat is, nijp-tangetje"^

De II. Figuur is een filver pijpjen , krom gebogcf\'
om in de keel te fleecken, vaadedickte vaneen fwaoe\'
fchaft, ende anderhalf voet of daer ontrent lang, doof\'
gaens met gaten , hebbende aen het eynde een fpoflS\'
jen van de grootte van een hafe-noot, of finck-noot\'
dat nieuw ende vaft aen gebonden is j \'twelckGuilhelrnn^
Tabrithis Hildanus Cent. i. ohferv. z6. tot het uyttreck^"
van de graten uyt de keel , ende \'t midden van de
pkagus met een goedt fucces gebruyckt , alwaer hy ^^
manier van de operatie door het pijpjen , alhier afg^\'
beeldt, leert.

De volgende yfers worden gebruyckt om holle tandeO \'
die of beweeghlick zijn of by vlagen feerfraerten, in d®
heftighfte pij n uyt te trecken .

De III. Figuur is een tang, de Pellicaen genoemt, ^^
wegen de gelijckheyt, die fe heeft met de beek van de v^\'
gel pellicaen, hier mede worden de dentes molares. of ki^\'
fen uytgehaelt.

De I V. Figuur is een gemeene tang tot de tanden, df^\'
gende de naera vsnCagnolo by de Italianen, om dat few
de vafte beet van de honden vergeleecken wort.

De V. Figuur is een\'tang, de beek van een raven g^j
lijckende, van de weicke Co»-««/. Celfm (een uytfteeckeA?
man in alle Chirurgifche operatien) wiensfchriftenF^J\'\'\'\'
tius ah alle Chirurgijns op het hooghfte^^\'

commandeert, l. 7. c. iz. de demibm alfbo fchrijft ,
menighmael als een tant uytgehaelt zijnde, de wortel noc"
achter blijft, foo moet men die terftont oock uyt netf^\'\'
met de tang daer toe gemaeckt, die van de Grieck^"
ft^dy^v genoemt is.
De VI. en V11. Figuur ^ijn tangen om de tanden

hebben ^ , alfoo geheeten , om dat fy dry punten
^en enrLi \'"V-tanden ende honis-tanden , die aen
fitten vo ^^ hollen der kaecke-beenen vaft

De Y p- ^^ "°°ten ende uyt te flaen.
tandt xmI\' r " tant-ftoker oftant-fcherper,om het
met rv tandenlos te maecken, ende de tan-

alle Wel "{thalen van de tanden wel magh gelucken ,
letten fo" ^^ genomen zijnde, daer op men behoort te
^^^Pe Dh patiënt om leegh fetten op een

ChiruS"\'\' V het hooft tulfchen de beenen van de
moet uyw \' ^an fal de Chirurgijn de tandt, die hy

\'^^"^t-fchr l"\' i\'ondtom fchrapen, ende met de
indien va tandt-vleefch los maecken, de weicke,

leuter^ r ^^"t-vleefch los gemaeckt zijnde, waggelt
ende \' hy hem voorts met fchudden, ende

?\'\'der-pen bewegen, loflèr maecken, ende met de
J^^er&vfo " hefboom of oplichter, voortftooten.
de tangen ^^ houdt, foo moet mén hem met

^tten, en j\' ende plaets van de tandt fal vereyfchen)
l" het peK. • ^eyt lih., 17\'

defe n;\'y^\'^^"tandr-treckerbegeerente hebben, want
\'f^^ootfichtelick weet tegebvuycken , en daer
^\'-^agh dn« \' \'t qualick miffen, dat hy niet metee-
en onl, g^Jijck uytflaet, latende dickwils noch
öeXl F\'• tandt die de pijn veroorfaeckt.

een trechter of filvere pijp,wiens nacu-
^^"\'^epatipf ru{rchen.het uytterfte tandt-vleefch

Vitn een andere tang met een papegaeys ende raven-lech
de mondt-fpiegel , het inßrument om het nytgewaffe^
•vleefch in de mondt tefnijden, tndedenytgeßreckjtek^am\'
heck.

De I. Figuur is een ander tang met een papegaey«:
beek, \'tweick men gebruyckt tot de frafturenof
fcheuren vandeherflèn-panne, wanneer men een ftuck je\'\'
beens, of fplinter, dat de WOT^r«»«» of vellen der herbe-
nen fteeckt, of nederdruckt, moet wech nemen.

De IL Figuur is een inflrument met een raven-beek i
oock tot dien eynde toegemaeckt: doch ftaet te letten»
dat defe beyde tangen het derde deel grooter gemaecl«\'
moeten worden alsiè hier gefchildert ftaen.

De I V. Figuur is een mondt-fpiegel, waer mededs
tong. endedeonderfte kaecke-beenen nedergedruckt vi/of\'
den, op dat men de gebreecken des mondts naeuw mag^^
befien , ende foo wel met medicamenten, als bequaH»^
inftrumenten de felve te tradieren, principalick is het g^\'
maeckt om de tanden van dedulleendeuytfinnigeme»\'
fchen foo lang daer mede van malkanderen te houden >
tot dat fy genoegh fpijs ende dranck hebben genti^\'
tight.

De V. Figuur is een fny-inftrument gelijck een tangs\'
waer mede de gefwellen, ende het uytgewaflèn vleeTc\'\'
van de mondt afgefneden worden.

De VI. Figuur is een tang met een krane-beek,
tandt, ende recht uytgeftreckt, die voor ^mVolfsUä ^^
treek-tangetje kan verftrecken,

Van de kromme fny. mejfen, hef mes met een duUeldefnee, of
jcinrm, de lange naelde, de goude fpat, het mes gelijck^ em
ring, de pijpjens met vleugels ende gaten, het goude pijpjen,
\'iatmmindsgangvandeurijn fieeckf, endede inflrumen-
(en, ö>4£>- mede de buyck_ van dewaterfHchtigemenféen,
inde het kloot.f %cxken geopent wort.

errv^r i»ymer ende wijder, ende opent daer mede de
S P f • Dit felfde inftrument recommandeert
iianp ^ tot deepening van het

ti?P ^ru°"der de navel, om de waterfuch-
dit nï"^- van het water t\'ontlaften. Merckt, dac
mesjen, wanneer het tot de opening van de naeuwe
moet gebruyckt worden , voor aen het
Vf-r ^ ^^ P"\'""^ dient een knoopjen te hebben van

{\'"Jt van het mesjen niet bezeert werden,
Pünfp ^ r ^ \' \'\' zijn twee mesjeiis met kromme
^er ? \' gehjckende de fcohpomacharii der Griecken,
quaemr", . middelmatige fiftulen in het lichaem be-
in h " ,-^"- worden ; ende daerora heet meufe

lianPnV ^ ^^ j^i^om fny-mes,hebbende by de Ita -
endr^ G^wwö«;, dat met de holle zijde fnijdt,

dickw? f \'"gge ftömp of bot is. Dit gebruyck ick feer
•^ms tot alle mcifie, dieoveralgefchiedtindekleyne
C 4. gefvvel»

gefwellen, infonderheyt, daer kleynefneden ende openifl\'
gen moeten gemaeckt worden. Dit mesjen heeft een hant-
vat van been, dat bequaem is om \'teen van \'t ander tc
fcheyden. Daerom Cel/ut l. j. e. i6. dttumorthut nmieO\'
rwfeydt: Dan moet men met het handtvat van het mesjeo
het vlies (dat hem na de irifnijding van het vel, geheel wie
ende gefpannen toont) van de huydt ende het vleefchaf-
trecken ende uytwerpen , met het gene, dat het in heeft:
]Vlet het felve handtvat kan men oock hetpericranhim vaU
de pan, ende de nagel van het oogh aftrecken.

De V I . ende V 11. Figuur zijn twee mesjens^aen bey\'
de zijden fnijdende ende fcherp , die aen het eynde de myi\'-
te-bladeren gelijck zijn, ende noodigh tot het affetten van
de borften der vrouwen, die de kancker hebben.

De V i IJ. Figuur is een feer fcherpe naelde, lang, en-
de voor aen het eynde met eentwee-zijdigepunt, waef
mede de borften, die men moet affetten, onder aen de BA\'
fis of grondt doorgefteecken wérden .

De IX. Figuur is een gootjen, of pijpjen van Ongerfch
goudt gemaeckt, dat voor aen veel gaten heeft.

De X. Figuur iseenlangduninftrument, van de felve
materie, \'t welck in het voorgaende lange pijpjen inge-
fleecken wort, op dat uyt twee Figuren een inftrument ge-
maeckt werde, \'t welck in de quetfuren van de borft met
groote nuttigheydt voor een fpuyt gebruyckt wordt, dc\'
wijle \'t felve het bloedt (noch niet beftalt zijnde ) ende
het dunne etter uyctreckt. Men kan dit inftrument of
recht uytftrecken of buygen, en door de wonde, by on-
geval of met voordacht gemaeckt, in de borft infteeckeo >
dat het onbeftalde bloedt ende het dunne etter raeckt; als
dan moet de Chirurgijn het lange dunne ftickjen uyt het
pijpjen of gootjen uyttrecken, ende terftondt fal de ma-
terie , in de borft zijnde , door de Canael uytloopen.
Defe manier om de dunne materie uyt de borft te trecken»
gaet feer geluckighlick voort, ais men van wegen de

der krachten, ofte eenigh
anuer beletfel tuffchen de vijfde ende fefte ribbe, na het
S de van Patilus, of tuffchen de derde ende vierde,
Werck gaen"^ van fii/ijfocm«, met geen incifie kan te

egil^ Figuur is dat krom fny-raesjen , dat men in
in\'hf?" r bergen^ waer mede de gefwellen

V.ende XV. Figuur zijn pijp.
^\'"denier " van grootte, met vleugens onder aen,
te hond ^^^^ Saten , om de quetfuur van de borft open
inde au " f ^^ vleugels hebben fy tot dien eynde, dat fy
ken, tlnv gefteecken zijnde, niet indeborftgeraec-
"Pn da-\'r ^ ^^ patiënt denaelfem haelt: de gaten die-
een uvt-o ^^^ ? de vuyligheydt, na dat het van doen is,

Dè f^f Joor alle de felve kan hebben.
die men i" ^\'g""^ is een pijpe van Ongerfch goudt,
nioet f van de urijn fteeckt, eermenpiflèn
ende a\'ir ^ P^^ pijpjen te doen uytloopen,

licke piin^ verhoeden ende te verfachten de afgrijlfe-
gen de brandt, die de patiënten voelen, van we-
de manrT^"^ ontftaen uyt een fenijnige Gomnh^a
maecken wanneer fy fonder pijpjen haerwa-

eei) dde^,^ ïï-Figuur is een inftrument, beftaende uyt
Ie gootjS , ende het gevleugelt pijpjen of hol-

ï\'geluvdp„ het weicke de navel van de waterfuch-
«Wfacvk of water-breuck, het

^^ laten n- doorgefteecken, om het water uyt
het alh^p^"ftfument wordt foo veer ingefteecken,
Vvordt de nï fterreken geteyckent is , daer na

alleen tot aen de vleugel ingeüeecken zijnde, wort fon-
der eenige vrees van perijckel in den buyck gelaten.

De XIX. Figuur is de naelde alleen ï fonder ende
buyten het gootjen of pijpjen .

De XX. Figuur is een ronde naelde, met haer goot-
jen, waer mede, by gebreck van de voorgaende naelde >
met gelijcke vuyligheydt de navel van de waterfuehtige
luyden , ende het kloot-facxken van de gebroken luy-
den 5 met watei" vervult, geopent wert.

De X XI. Figuur is het pijpjen of gootjen alleen VS^
de ronde naelde.
De XXH.Figum- is de ronde naelde alleen.

\'^\'[de fpuyt met de rechte ende k/omme pijp y demoeder, en-
y ooren.fpuyt. de fpuyt tot decMeren. filvir hoetien,
^*^dedewas.\\eerfjen.

^ E I. Figuur is een ïpuyt, dickwils noodigh zijnde
Ijg j yets in te fpuyten of uyt te trecken, aen de welc-
Van d T alhier vaft is, doch de rechte kan op die

nus i veel gaten, de weicke de Griecken, ende Gde-
lyie\' ^ compof.med.fee. loe. e. /. y. met. med. c. 5-.
Vfouvv "oemen,. Met dit inftrument pleegh het
dets rrf?®^^\'^\' dat door fchaemte niet gaern yemandt an-
beqn p ^act hun een Moeder-dyfteer te fetten, hun felven
\'■\'"\'^nte gerieven mec verfcheyde natte medica-

fder, ende defcheede van de felve.
^aer m Y\' een ooren-fpuyt Otenchyta genoemt,

des Peh vochtige medicamenten in de inftrumenten
fp gefpat, om de ulceratien te fuyveren,

die O ƒ P\'^Pe J op de maniere van een Catether, de weicke
billen f laten maecken, die hun felven liever

dfs inpe\' P""cipalick wanneer van wegen het gebreck
n j- ? \' infonderheydt van het intefiimm
De V^\'S" ^^\' dat fy dickwils geclyfteert worden.
ü \'-^^ de fleutel B. van de voorfeyde kromme
de clvften\'de V. Figuur,door wiens hulpe het nat van
\'"•atiiei\' m 1 de blaesjdie om het eynde A. op de gemeen?
We-r^\' gebonden werden, na believen van de pa-
ingehouden, na dat hy de pijp opent of toefi uyt.

ren vuyl maeckt Dit inflrument, gelijck het yedere^ö "
klaer blijckt, verfcheelt veel van \'t geneH^V«■

De V111. Figuuris een filver hoetjen, aen alle kante«
met gaten, dat men fet aen de zeere tepels van de borflen ?
waer door de minne-moeders ende moeders de kindei\'ü
ttiet minder moeyehckheyt de borft konnen geven. Daei\'\' \',
en-boven komt dit hoetjen oock te pas in dequetfuref Ü
yan de borft, want na dat een van de voorfeyde pijpieo« ,
in de borft, ende een ftuckjen van een fpongie in de mon^lt .
vanhetpi)p;en, dicht by de vleugel geftekenis, foofetffle" ^
dit hoetjen daer op, op dat de materie alleoogenblicl« i,
door de gaten yan het felve allengskens ende fonder vef\'
lies van de krachten, magh uytdringen.

Mde ftercke draet ende wit wafch gemaeckt moeten wor-
den, vermengt met een weynigh terpentijn, dat fy foO
licht met en breecken, de welcke gebruyckt worden om de
urijn een voortgang te maecken, wanneer fe door een ftucK\'

vleefch, mdepaffagievandemanlicke roede ontflae« |
zijnde, wort opgehouden. De keers in de J X. Figuur
gebroken, op dat met in het uyttrecken van de keeis, ee(i
fluc kjen wafch,dat in de midden al te mets geen draet heeft»
in de gang van de uiijn gelaten , ende de ifcuna, ofbe^
ophouden van de unjn vermeerdert wert. Daerom moet
de Chii urgijn het gebroken ftuck aen het eynde van de
lceers_, meteen tang of fcheer affnijden, ende dan dekeers
met foet amandel-olie befmeert, in de gansj of palfagi«
van de un;nfoo veer infteecken, als het noodigh fa] wefe«-

j) de naelde mer mede het
^^^»wo\'^f j ^^ f^\'^^tng "van de breucks door-geftooc.
f^^umZt\' het Itinerarium, ende twee in-

1" is een krom mesjen j wiens binnen-kant
ii ^^herp-fnijdende , ende de rugge {h) bot of
\'\'oetnt h ^ Syringotomw, dat is, fiflel-fiiijder ge-,
^^nde uytterfte eynde C.fteeckendeendefnii-

^^ fleec^"\' grondt, of het eynde van de fiftel door
f ® gaten ^^ ^■"^"\'te of fpatie tuifchen beyde

["\'jdeniJ" ^ I. Figuur zijn twee fyyingotomi o^ Mel-
tner \' aen het eene eynde ftomp of

vv \'f" gepolijft ende glat knoopjen van yfer, hier
door ^^ S^heele gang van de fiftels , die door en-
öe T opgefneden.

Van l-ll ^^ mesjen, waer mede dequetfu-
> otn ^"Sen van de buyck wijder gemaeckt wor-
i^Sei\'.andM "ytgevallen ende door de winden opgeblafen
t \' plaets te brengen.

üS\'^ooieaen^^" \'f" Scooter knoopjen , dan de
^ j \' te verhoeden, dat het in de quetfuur

. öe V \' het ingewandt niet bezeert.
Sl\'^helde f\'Suur IS een naelde, ofyfereinftrument, een
^"\'■/\'«nnT. r hebbende , het weicke in mijn tijdt , de
^^ het defe Chirurgie (waer door de breucke

perteMeeüers, ende om dieoorfaeck feer bedreven cO\'^\'
vermaert in het lubben; door de quetfuiir van de las in ^f
facxken tot op de grondt hebben gefleecken, de welcfcey
met de punt van het inftrument (dat altijdt aen het eynf
een kleyn kloot jen van wit wafch om de boven-verhael\'\'^
reden moet hebben) door-toren, om de etterige raatei\'i^\'
die door de quetfuur van de las in het facxken om keg"
fackt, uytteloiTen. Maer om dat defe operatie fchricK^^\'
lick is , ende met feer groot perijckel des levehs vej\'
mengt (\'twekk de gedachte Meefters wel wetende, f
)atienten voor doodt aennemen ) foo fal ick de liefh^\'\',\'
bers van de Chirurgie een ander ende veyliger gebruy\'\'^\';
van dit inftrument aenwijfen. Men doet met het fe\'*\'
een geluckige incifie in de eynden der bochten, diev^\'^\'
hinderen, dat de fiftels nietkonnen gefuyvert werden,
zy dat de patiënt in een foodanigen poftuur geleydt wer\'\'^\'
dat fijn voeten om hoogh, ende het hooft om leegh koi«^\'
ende alfoo de materie van felfs uyt loopt. Want het is
kent, dat die bochten, die noch niet verhart zijn, van»^
welcke hier oock gefproken wort, alleen metaenklev^"^\'
de medicamenten ende bequame banden, konnen gene%\'
worden, als de materie maerdaeghlickseenuyigangl^^J^
hebben. Maer alfoo het voorfeyde poftuur met de beef
om hoogh ende het hooft om leegh gekeert, feerong^l^\'
gen komt, ende moeyelickvalt, foo wort met dit inflf\'
ment, voor aen de punt een kloot jen van wafch hebbefl^^\'
de grondt van d^efeyde bochten ende holligheden (fo"\'
der de ruymte tufichen beyden te raecken) doorgefteecK
dat de etter door het onderfte gat kan uytloopen, ende\'\'
bochten ende holligheden wederom aen een groeyen.

De VL Figuur is de Catether of intende pijpe, "ff
mede in de manlicke roede ende de blaes gefteecken zi)"\'
de, de binnenfte kromten ende bochten van de blaesf"\'
derfocht, ende uytgevorfcht worden, in de welcke de fl^ ,
5leegh te fchuyien, waer mede de menfchelicke nafi"!\'
feer dickwils gepijnight werdt . De Griecken geven

Van het ]• u \'^^\'^.gïat, op dat het dit feer gevoelickelidt
^\'\'\'^eonri r ^et doorgaen geen leet aenbrengen ,

i^\'serden \' uyt de blaes een vryen ende onbe-
rge : ftaet te mercken dat het
Jat het j het pijpjen daerom niet ingefteecken wort,
- " «riin vanhet vacuum quanfuysdeopgehou-
hem treckt, maer op dat de urijn nietter-
fter de vpTP^\' verwijlen de Steen-fnijder of Genees-mee-
% befrh fteen foeckt. De grootheyt van de Cate-
X iVtSV\'M 7. c. 16. Befiet de IX. Figuur op
ög VT T •

^^ ^an Kp^ worden, dat de holle fpleet, de welcke
^^^oltach™\'^^"*®\'^^^" het eynde heeft, opderugge.
De Latijnen heeten het hine-
fen ïiilr^egh-wijfer , om dat het in de roede ingefteec-
toont j tiouvvelick ende feecker de krop van de
5 om ^\' u?^^ ®P het felve de incifie moet gedaen wor-
j^^mdeblafe-fteenuyttehalen.

IS een inftrument van geel koper,
rf ^\'ijven ^^ uyttreckt die in de urijn-gang
r \' ^ie Qpf\' T " ^^ \' \'P^^^\'^ voor aen het eyn-
fi ^\'ietis j ^^^ oor-lepel uytgeholt is, laet men
p^^tjen V u \'^^^"hcke roede infacken , dat hy het
Mlfpk J y Saet ende te bovenkomt, ende bet met
Toet^I^y\'^\';, het welcke gefchiet zijnde, foo giet
>de in ^wandel-olie door het wijde gat van het ander
aen de lepel, dat om ee^h, ende door
loopende , de gang gladt maeckt.
^^ de vinoe defpealle fachtjens uyt, ende druckt
faer achter het fteentjen de urijn-gang facht-

jes t\'famen, dat het fteentjen niet wederom achtetwacrf^
wijckt, tot dat het uytgehaelt is.

De IX, Figuur is een inftrument , feer bequaem otH ,
de kogels uyt de quetfuren uyt te trecken, van het be^^
ftael gemaeckt, ende indriedeelenbeftaende, te weten»
twee pijpen, ende eenkleyneboor. Debuytenftepijp®
of koocker (a) kan de binnen-pijpe, die aen het uytterft^
eynde gedeelt is in de twee gekerteldelepels (è) died®
kogel vaft houden, beletten, dat fy met de boor, die ^^
de felve vaft gemaeckt moet worden , haer niet kan otfi\'
draeyen. Het boortjen (c) is feer fcherp, ende een weV\'
nigh langer, als fijn twee pijpjens of koockers, \'t weK»\'
door het gat van \'t handtvat of geveft {d) in de pijp fteeC\'
kende, gefien wort. i

De XI. is een diergelijcke inftrument, als het vooj\' ^
gaende (behalven dat het geen boor heeft) waer tn^\'^
de kogels oock worden uytgehaelt. Het heeft tW^^
deelen: het pijpjen A, ende het ftickjen B , hebben\'^: -
boven aen fijn eynde oock twee lepels , die de kog^
konnen vatten . Dit inftrument doet even het gene
^Iphonfinijche inftrument in de volgende Plaet kan te
ge brengen. -n.

De XIII. is het ftickjen of yfer van het felve infli\'^^
ment, zijnde tot de helft geheel ende gefloten, hebbeO^^
aen het een eynde twee lepels met tanden, en aen hetsP\'
dere twee fchroeven , met het handtvat ende knoopr
uytgeftreckt zijnde. e»

De XI V. is het geveft of handtvatfel met het too\'^
der-fchroefjen , rondt ende hol. .

De 1X. X. XI. X11. X111. ende XI V. Fig<
van defe plaet , moeten het derde deel grootergemaef^
worden als fe hier afgemaelt ftaen. ^^

%t l ■ \' ^ fonder een fchroef \\ het haecxken ,
»"ff een pijpe , ende de fpatel een ganfe-hck^

t) £ I- 11. ende UI. Figuur is het Alphonfinifche in-
•dlphonf^^^^^\' om de kogels uyt de quetfuren te halen, dat
petoy,c Neapolitanus l. z.devidner.fclo-

woorden befchrijft: Men moet noch-
als ttietj^L ^ "iet voorbygaendeKrane-beck, foo

\'^etit om noemt, als zijnde een feertreffelickinftru-
bentej, mede uyt te trecken, ende van alle Scri-

altijdt \' alleen den ouden, maer oock den nieuwen
ende aenbevolen zijnde, met het.
Twaerftp de kogels uyt de moeyelickfte enda

dat nu f ^?de diergelijcken uytgehaelt worden. Otn
Riet de inftrumenten bequamelicker ende vafier

^\'orden rvreemde dingen te feeckerder onderfocht
Volght vvy daer nijp-ringen by, op de manier

firiinjg® . ■ nijp-ring A. in de I. Figuur fluyt het in-
^\'at te ru^Jf^^denijp-ringB. inde 11. Figuur by\'t hant-
de ijj I? getrocken zijnde, opent men het inftrument:
öe afh is het inftrument dat de kogel vaft houdt.
^5\'^ottien y dingen van de volgende inftrumenten, zijo
f«/« Ti\'^ftaet van Barthol. Maggius de cura-

De VI.Figuur iseentangmeteenganfe-beckjdie^^
voorgaende foude gelijck zijn , indien fy een fchroef had •
De V I L Figuur is een feer fcherp boortjen, in e^\'\'
pijpjen of kokertjen, om de kogels uyt te trecken.

Het Mlphofinifche inftrument, endede tangen met"®
ganfe-beck moeten het derde deel grooter gemaeckt vee\'"\'
den, doch \'t pijpjen met het ander boortjen moet mSS"^
eens foo groot zijn.

^mhofjus Pareus heeft veel meer infirumenten, do\'^"
geen beter als defe in fijn Chirurgie, (al waer hy van de f\'
fchoten quetfuren handelt) afgemaelt : als oock G«"\'"\'
Fabrhius Hildanus Cem. u obferv. LXXXIX. ^^^
zijnder dan veelderhande foorten van inftrumenten, die b^\'
quae.Ti zijn om de kogels uyt de gefchoten wondeo ^
trecken na de verfcheydenheydt der quetfuren, endeg^\'
daente van het gene dat \'er moet uytgetrocken wordef\'\'
van de weicke fommige vatten ende uyttrecken , and^\'
fchei-p zijnde, alleen in de kogels ingefteecken worde\'\'\'
gelijck in de VI [ J. Figuur te fien is, fommige zaeg^^\'
wijs zijn aen het eynde 3 fommigeeenrechtuytgeftre\'^\'f\'
te gedaente hebben , (in de I V. Plaet de I. Fig«"\'"\'
IX. Plaet VI. Figuur, in defe Plaet del. Figuur)
krom zijn, (op de IX. Plaet, de X.Figuur) nadat"
kogel haer loop recht uyt, krom of dwars heeft genome"\'
Sommige de kogel ontfangen, voor foo veel fy aen ^^^
eynde breedt ende hol zijn, gelijck in de IV. V. V
de IX. Figuur, alhier te fien is, andere vatten fe telt^\'^
gelijck de IX. Figuur op de XI V. Plaet aenwijft, ,
By aldienmen de kogel, door de fpecillum oft tio\'^^\'j
yfer gevonden, met de tang moet uyttrecten, foo ff" ^

of Wapn-hiijs der chirurgijns 39,
ften feer naeuwe toeficht hebben, dat de lippen of kanten
de 5\' ende haer binnenfte deelen, wel verflaen-
nietg aderen, zenuwen endefpan-aderen,

^chiet^^r ^"de bezeert werden; wantby foo verre dit ge-
den K worden, behalven een feer periculeus bloe-
gen\' heftige pijnen ende machtige ontüeeckin-

Otiid r hooghfte perijckel van het leven vervi\'eckt.
noyt otf dan voor te komen, foo fal men de tang

de de k 1"\' ^"de al eer men met haer uytterft eyn-
Ve te 0 gevoelt i want dan is het tijdt om de fel-

Ï) ? ƒ\' Figuur is een inftrument om de ambeyen of
ende (i binnen te droogen, wanneer fy gefwollen

" PijPie" > dat men achter in hec
^yndeppfl^ «eeckt, met een vleugel, ende onder aen hec
dickwils i\'^^u gïoeyende yfér Figuur IV. \'t welck
^nde wede" ^ p.ijpjen ingefteecken,

^«de dieneT?^\'^ ^^^den (na de gelegentheyt van de harde
fteren) een ftovende middelen wil luy-

^iguur I v^-^\'\' "^hende, in de weicke het gloeyende yfer
gefoiiden"^^ Door defe pijpen .worden

de wordt alleen de ulceratie twee of drie mael feer vej\'\'
ligh van het gloeyende yfer geraeckt.

De IV. Figuur is de bout, die men gloeyende raaecktj
ende in de pijpen met gaten fteeckt, om de innerlicke
ende gefwollen ambeyen uyt te droogen, ende de ulce-
ratien van het intefiimm reElum, foo wel die bovenop»
als die diep zijn , te genefen.

De V. Figuur is een ledigh, lang, ende naeuw glas»
aen het eene eynde een gat fïebbende, dat met de groot\'
heydt van de tepel over een komt; maer aen het ander
eynde een kleyn gat met een lange kromme pijp, door
de welcke de patiënt felfs door het fuygen, laer eygeO
tepel diep in de borft fittende, kan uyttrecken, dat het
feindt de felve met fijn mondt kan vatten, endedemoe-
derlicke melck fuygen •

J^^^Hpf""^ infirument met twee haecken,
^"^den, ifv! of geheel, of in Itucken ge-

het fcnl""\'^ " ^^r »"^rument, dat men de Spiegel
om H ^^ ^\'^^^^de der baer-moeder

fheede dl if-r-^\'»«\'? of aers-darm, ende van de
^^ hekiictL of baer-moederbefichtight, en-

J^^vow Fif™ is de felve Spiegel, toonende het deel
datmen \'S g^fi«^^"\' ende het ander

r^^\'-inoeder l • "Iteratie , of fweere van de
Popart Dele fpieeels moeten een der-

^ende VIIL Figuur zijn hoepen,
S^\'^er diSinïi"\'^^^®"^ gemaeckt ,^nde tot de baer-
"loeder wede^^ u-^ "^en, na dat de uvtgevallen baer-
binnen aen haer plaets gebraghtis, \'

de fcheede fteeckt, op dat de baer-moeder niet weder-
om haer na buyten fal begeven. De binnen-kant A. i®
wat dunner endefcherper, endedebuyten-kantB. ftoni\'
per ende dicker. Een Chirurgijn of Medicus behoot^
altijdt ten minftert drie of vier foodanige ringen , die
tnaer in grootte verfchelen, by der handt te hebbèn, dat
hy de een of de ander na de gelegentheydt ende groot-
heyt , of kleynheyt van de ingang der vrouwelickheyt\'
magh gebruycken.

De IX. Figuur is forceps deceptoria. of de bedriegh-
tange, alfoo genoemt, om dat fy, foo niet de patiënt >
nochtans den Chirurgijn bedrieght in het wijder maecke^
der bochten, na de meening der Ouden.

tUencxJiens gebogen, de arterie of locht-ader in het ge~
fetar^ ^ ■ ^^ \' i\'f^^^» gedruckt , ende kt

g . Figuur is een inflrument van yfer, dat men tot
ken kny ^"gebogen , gekrompen, ende t\'famen-getroc-
^\'^\'fchevH bequaem maecken, \'t welck uyt

^"yten • Gefpen D. op dat men \'t foude konnen
toen end heeft oock gaten E. om met ka-

iiyt hg. vf . ^e voederen, ende ten laetften beflaet het
etide I "euteltje F. waer mede de ring toegetrocken,

Venfte j \' beflaende uyt twee deelen, wekkers bo-
eride hpf j ^ aentreckinjj, in de ring C. vaft gelaten,
\'^ent vp r 1! ^^^^ "ytgetrocken wort. Dit inftiu-
niet veel van \'tgene Guilhelmus Fabritius:
^chriifv ^ j" boeckjen van de brandt in \'t 15. Capittcl

re pjgj^ V.tiguur is een inftrument uyt verfcheyden yfc-
katf? S^^^^ekt, ende met veel gaten doorboort, om
arm, pgp linnen te bekleeden, aen deelleboge ofte
Fe doen ^^^ mouw aen te leggen, ende op ende toe
inftiy^\' ^et de fchroef met het hooftjen voor aen dit
ent, wordt de locht-ader aen de pols, met voor-
D 4 dacht,

dacht, of by geval geopent zijnde, t\'famen gedruckt»
op dat het leven met het bloedt niet foude wech vloeyeo •
De VI. Figuur is een yfer inftrument , dienende tot
de arm of elleboogh , die niet kan gebogen worden -
JVIaer door hulp van dit inftrument, endedebygevoe^\'h-
de fchroef, kan men hem allencxkens buygen. °

De inftrumenten van de 1.1 V. ende V. Figuur, moet
men na de proportie van hetlidt, aen het weicke fy fül-
len gepaft worden, maecken.

De VI. Figuur is een twee-fiiijdigh mesjen, hebbende
oe gedaente van een Myrten-bladt, met het weicke het
fetaceum in de mcha of neck gefneden wort. De rang
tot dit mesjen behoorende, is afgeteyckènt te fien bo-
ven in de X. Figuur van de V11. Plaet.

^ii de weicke gegloeyt pijnde, verfcheyde
den j ^\'\'^haem om verfcheyde oorfaecken gehrant wor-
Vari\'l 1 ^^ H^yne Unce om de vafa te fnijden, de gefwellen
dame ^ endedekjlotenepaffagien van\'tfon-

bloedfj K overtollige ende overmatige vloeyen des
cen Q \' "et affnijden van een borft, of eenigh lidt door
lijnde ""^\'jfof Sphacelus, gemortificeert of verftorven

Sèibfide jf^Pt ende geftilt, raaer oock het refterende
vloeyj^ gefterckt wert, dat het met geen nieuwe toe-
In de\'pfft" vochtigheden magh ontfteecken werden.
^onvatj „Ü\'^tvanhetjaer i635,.wierdt een feeckerper-

^^^^ i" \'t ïeven is, heftigh gequelt ontrent het
gvoote^j ^"eteenpeftilentialifche gefwel, dat

tfeckej, r anttirax. of dit gefwel wederom te rugh te
§«Ur Wei ick de inftrumenten in de ï. ende 11. Fi-

jS^boutjg °^b!oeyt lijnde, met beurten aen het fondament
^^eo (jg , \' niet dat het geraeckt foude worden, maer al-
^^\'^drapen^"® boelen, ende oock foo veel het de patiënt
\'^\'alifche^^ght, opdat de carhnnculus. o{htt pemien-
^^•^^\'Ocken ^^^ foude te rugh getrocken worden j te rugh
gebragk. ^^^"de, heb ick het tot een Efchara ofte korft
PPdeÈr/,\'"" y^^\' de III. Figuur aengewefen.
^^^ intwep^\'\'"\' ^^^ ^^^ ^^^ volgende cataplafma geleyt»
e dagen een fcheyding heeft gemaeckt.

Dit moet men heel wel in een Mortier onder malka"\'
deren mengen, ende tot een cataplafma maecken, dat twe^.
mael des daeghs moet vernieuwt worden. Dit cataplaf\'"^
heeft Sennertius befchreven , ende de Voor-ouders vaf^
Spigelius in Nederlandt, hebben het voor een groot fecreet^
gehouden , om dat het alle Efcharus feer bequameli^l\'
yvech neemt, Dc Efchara wech genomen zijnde, foo heb
ick op de ulceratie gepluckt garen met het «wgwwfjw
trinttm , of de gele faive , befmeert zijnde, opgeleydt\'
want defe falve de kracht heeft om te digereren, attrab^\'
ren , vleyfch te teelen, ende het fenijn tegen te ftaen, t^c
de fweer heb ick het unguentum album coBum, de gekood^\'
te witte falve gebruyckt- daer na heb ick fe met het e^i\'
plaßrum diapalma Voorts toegenefen.\'

De 111. ende I V. Figuur zijn ronde aBude CauteriC^
of brant-yfers,met de welcke het bedorven been wort aei^\'
geraeckt, om hetfelve van het gefonde af te fcheyden.

De VI. ende VIL Figuur hebben aen het eynde
ovale of een gelijckende gedaente , met de welcke de fp^\'
nen al te heftigh vloeyende, de een voor, de ander
verbrant worden. .

De VIIL IX. X. ende XL Figuur zijn Cauterim
l?rant-yfertjes, aen het eynde met een kleyn rondt knoop\'
jen, die men in de holligheden van de tanden fteeckt, of
baer verrotting voor te komen. De Figuur halffters wir
afgeteeckent, is een recht uytgeftreckt mes jen, aen bey^^
zijden fnijdende, ende een langetjen genoemt. Defe
bruyckendeFranfen ende Italianen feergeluckighlick
het laten van het bloedt. Met dit mes jen opent men ly
fondament van de kinderen, eerft geboren zijnde, als tï^^r.
de manaelicke roede, wanneer beyde defe plaetfen fi^
open zijn. De fontanellen van de leden worden in D^i^^\'
lande oock met het felve mesjen gefiieden. pg •

^\'\'"Af^^\'^g^ootfle fcheer, defcheer waer mede de ßrot ge-
de w1 \' k^\'^\'^me mes, èeytel, en de houte hamer,
hh^\'"\'" de tang) tot het af fetten van es-

? Figuur is een fcheei-, waer mede men niet alleen
^\'ytftee^If in de frafturen met de quetliiren

Worden c\' "^^t weder te recht gebraght konnen
\'^et ha \' r ^efneden worden, maer oock die gene, die
hfuyck?" "^herpheydt de hetflènen fteecken; voorts ge-
landen ^^ het affnijden van de vingers aen de
daer h \' tronen aen de voeten, die te veel zijn, of
tens ivf^ ^^^^ kancker aen is. Defe fcheer moet
^ïet gemaeckt worden, als fe hier afgeteyckent

De TT T^hachtige deelen gemaeckt.
daente Figuur is een krom mes, hebbende de ge-
het bee^^"^^"^^^^\' met het weicke het vleefch tot op
^an epn r ^^ ^^^gh afgefneden wort, voor het affetten

De I u of arm fter noodigh zijnde.
de vin Figuur is een beytel, waer mede niet alleen
afspL^^\'^®\' "^aer oock andere leden, des noodt zijnde,
worden.

Waej-^^y J- Figuur is een rondt ende hoogh houten block,
afiïekoi\'. partyen, die met de beytel moeten worden
worden.

Van de Bippocratifche Amhe of Ladder, Nilei PlinteU«\'
de Canael, ende GlofTocomus van Galenus.

De L Figuur toont een inftrument van HippocrateS\'
ait&Ujj genoemt, met fijn toebehooren.
De 11. Figuur is het gefeyde inftrument Ambe, in fij"
deelen gedeelt: te weten,in de Colom ofpylaerA.de hou-
ten of fchuppeB. die eygentlick aiA^Uh heetste-
de de bout G. de welcke de houten fchuppe, of fpatel
die omgedraeyt kan worden, in de Colom A. vafthoudt-
Bippocrates befchrijft de Ambe SeEl. 6. de articuliszWi\'
^zti het hout B. vry ten naeften by vier of vijf ving^^
breedt, ende twee vinger dick, of oock dunner, ma^^\'
twee ellebogen lang , of een weynigh minder wefef\'
wiens uytterfte eyndenD.feer naeuw ende feer dun mo^^
zijn. Doch het moet aen \'tbovenfte evnde vanderon-
digheydt een weynigh uytfteecken, om daer mede niet d«
zijde, maer het opperfte van den arm te raecken, op d^"^
de vleugel hier onder geftelt zijnde, aen de ribben mag.^
bequaem worden. Ick voegh dit noch daerby, datdi"^
hout drie gaten moet hebben, door de welcke de tonvv\'e"
doorgefteecken worden, met de welcke de arm vaftae"
het hout gebonden wort.

De 111. Figuur is een ladder, wiens bovenfte trapf^
een feecker rondt lichaem E. heeft, dat onder de vle\'\'\'
gelen gefet wordt tulTchen de ribben, ende het oppei^*^
van de fchouder. Daer na treckt de Chirurgijn denvef\'
ftuyckten arm, nochtans aen de Spatha of fchuppe
vaft gebonden zijnde, om leegh, ende een ander knecHj
van de Chirurgijn treckt de neck, ende het opperfte de|j
van de fchouder wel gevat zijnde aen de ander kant j
der,ie vat het geheele lichaem, ende fal het aen heta^;
der ciccl van de ladder trecken. De eygenfchap j

foc^Q^ y • Figuur is een monfter, van het inftrument Glof-
•len of f P^^\'^aem om de frafturenvandedyeendefche-
ïiaer hvr ^ wanneer de patiënt uyt fijn bedde,
Vvedei-Q J y\'\' \' ^en ander wort gedragen, dat het fijne
De foude worden)by malkander te houden,

of de fch iaftrument G/oj^oco»!«»!, hetzy datdedye
r ^yck irt^u- gehroocken is, wiens maeckfel ende ge-
|?tider red ^^ voegen. Maer my fchijnt het niet
\'Eer ben^^" gevonden ende bedacht te zijn , ende wort
als wani gebruyckt, foo wel wanneer de dye,

\'^oet aenT ^ ^chene of het been gebroocken is , het
A. het onderfte eyndt de as, of het wei-boomt jen
het welcke de ftroppen of banden na ver-
r^^den. ^ K "ytfpannen of uyttrecken, vaft gemaeckt
het beef," ^ banden moet men om de uytterfte partyen van
\'^en uyj. ? dat men geneeft, rondtom vaft binden, en moe-
?aecif ^ ^^ee teugels of banden B. ende C. alfoo ge-
«eeft; j^\'^i\'den , dat dek vier hoofden of beginfelen
^:i)dp ^ rechter zijde F. ende twee aen de flinc-
aendeona -vandieeynden, hoofden of beginfelen • die
hened^ ■ behooren, moeten fe door de ga-

nioet ^^hraght worden j die aen\'t bovenfte behoo-
Jelve ooct^j "a boven toe gaen, daerna moeten de
• ^\'\'gehppi " ^^ doorboorde zijden van \'t Gloffoccmium
^^^^\' dorh \'welcke gaten de katrollen befloten

focomium F. en G. aen deafiè gebraght werden: Ditallf!
op de voorfchreven manier toegemaeckt zijndejfoo
een ende de felve omdraeyingvandeasA. beydedeba

den te gelijck uyt j na beneden tegen die gene, dieaeo
onderfte partye van het gebroocken been gebonden ^ J
doch de andere in dier voegen om hooghj dat waer
been leydt, men voortaen daeghlicks de intentie of
reckinge van defe banden na verfcheyde zijden met fl^y
ker of flapper uyt te recken, kan verbeteren. De ^t
bandtB. die aen het benedenfte deel is, wort vande3s!^|^
een rechte trecking uytgefpannen: maer de ftrop
hoogh met een ander beweging getrocken wort, no^\'^j..
de Griecken éf^ fn^Kyizitiiris nx^jnas. De vp
gefielde Figuur vertoont een uytftrecking van een ge^ ,
ken dye, maer byaldien het been onder deknye g^f
ken was, foo moefte de bovenfte bandt C. onde^ ^
knye, ende de onderfte bandt B- boven de encklae^y,
gebonden, endealfoo de fcheeneof het been naverftl^
den zijden uytgefpannen zijnde, geconferveert werden

De V. Figuur is het treck-inftrumÊntN/7«\'P/\'\'»\'0,
genoemt, ende gemaeckt op het fatfoen van die
die men langwerpigh vierkante treck-inftrumenten no^ g,
Dit inftrument heeft twee zijden (a) vier handtbreet ^c
ende een dwars duym dick, die tTamen gevoeght zf)" jj\'
de twee uytterfte dwars-zijden, (i-) hebbendein den,
den een gat (c) door het weicke de ftroppenof banden ^je
doorgefteecken worden. De dickte en breedte va" js
dwars-zijden accorderen met de andere zijden, do^ jj
lengte is van een handtbreedt, foo moet dan met recPj,
t\'famenvoeging foodanigh zijn, dat de zijden {a)
breedt, ende de dwars-zijden {b) een handtbreedt
zijn. \'tMaeckfel van dit geheele inftrument is lang ^j;/
pigh. Yemant mag;h oock, indien hy wil, de zijden
ter maecken, als gefeydt is, aengefien dit inftrument
een eenige as fijn wercking volbrengt. Daerom n\' j,/
de zijden in de midden ronde ende ^oorgaens gaten

handtvat / fu \'r^" het gat uytfteeckende , een houte
yfere • ^rt: voorts zijn oock in dit inftrument de
tnen of h ^^ "\'et foo veel daer aen hangende rie-

\'^^^h pn^" r de zijden vaft gemaeckt, twee om
de In p- veel om hoogh , dat fy aen de ladder in
de de ü\'vt ^"a\'^^""en vaft gebonden werden. Aen bey-
de radek ^^^^^ eynden van de as zijn oock by-gevoeght,
handtvar (g) met haer houvaften, {i) de as met het
aldien de^"?!^?^\'\'^^^^ , fterck regen te houden. By
\'^^"dt onV \'^et lidt zijnde, nochte door den

de X X jf T^e vleugel doorgaende, in de 11. Figuur van
i ^^ de I p- ^^et, nochte door het t\'famengerolde hnnen
^^^derom de X XI V. Plaet kan ingefet, ende

I tiianier " Plaet vaft binden, ende de elleboogh op die
^ "^^oen uytftrecken , gelijck by Oribaf. lih,

vveicU °eken of verftuyckte been of dye geleydt wordt,
Can, ? ^en met werck moet vullen • want men moet
gelijck t "ever om het heele als het halve deel om doen
«nder od ^^ Schrijft. Defe kas heeft

Set) 3 \'^e bodem een gat G-om de hiel daer ime ber-
^elcw aen het eynde een langachtigh hout, op het
• V^ T ^^ fteunt.
^ei\'j ond toont de befte manier om de fchou-

N^derotvfe oxel verruckt zijnde, door de inftrumenten
b^^^vort "^^efetten, ende aen haer plaets te brengen ^ de
H livtt alfoo befchreven:

l^erftuv ije eynde van de Spaiha, moet onder de oxel van
f f^en J^Jy\'^e fchouder gefteecken worden, tulfchen de
^^fei nj ende het opperfte van de fchoudeir, de reft van de
j\'^de ^ lengte , van binnen aen den arm geleydt
\' ^oet vaft gebonden worden, Cïjrft even onder

het begin van dé fchouder, die uyt het lidt is: daer na
ven de elleboogh, ende eyndelick aen het gewrichte
de handt. Dit gedaen zijnde, fèt men de patiënt op\'\'^
ftoel E. ende men vat de arm, aen het hout vaft gebon\'i^\':
zijnde, aen de Colom of pylaer A. in de 11. Figuur, do"\'
hulp van de bout C. inde 11. Figuur, foo datdeCol^^
of de zijde A. tuffchen de ribben, ende de tafel, aeo^
weicke den arm vaft gebonden is,komt, gelijck delettei »\'
in de V JI. Figuur aenwijft. De patiënt dan, ende "j
Colom of het inftrument alfoo toegeftelt zijnde, foo
de Chirurgijn (met de letter G. geteyckent) aen de
zijde den arm na beneden, ende de knecht met de letter
aengewefen, aen de ander zijde de neck ende het oppe\'* !
van de fchouder vattende, van gelijcken den patiënt\'\'
beneden trecken; want terwijlen de Chirurgijn den afj^
na beneden treckt, foo wordt het bort met den arm ^^
ribben toe getrocken : ende wanneer het onderfte e^^t
van het bort na de ribben toe aengehaelt wort, foo mae^ v
ende veroorfaeckt het bovenfte ronde eynde een contr^\'^J
beweging, ende beweeght alfoo het verftuyckte, n^j}^^
voorfte deel toe, weicke beweging gefchiet zijnde,
trecken daer na de mufcukn lichte ick, of de Chirurg^
felfs aendrijvende, fèt op defe wijfe hetopperftevan^ i,
fchouder-been wederom in fijn plaets. Defemaniei\'^^
het voorfeyde bort of tafel te gebruycken, verfcheelt^\\
de gene,de weicke Param in \'t 27. cap. van het i ^
voorftelt. De Figuur, hoe men de fchouder t\'effensö^^
de ladder, ende (ie fpatham of het bort moet infetten,
Param in het z6. cap. van het voorfeyde Boeck. D^ L
dere manieren om een fchouder, verruckt ende uyt^^^
lidt zijnde, wecierom te fetten, ende aen haer pla^\'S.
brengen, teweïen, de Theffalifcheftoel, {fedite\'m)^,
Ucum) de twee;-dubbelde deur {lama hiforis) dedV^\'.^
balck , ende pijiilium vint men afgebeelt by GaUntt\'
Comment. Hippeer,de\'artieulfs. .

til!\' din"\'\'\' ^^^ti-eck-inflrumentmet fijn touwe-
^^tftuycktV pn ƒ gebruyckt tot het uyt-recken van de
%thet4. rw^ gebroockene leden , ende is genomen
. De II pX het boeck van Vitruvius.

^"dt, de CrU u hoven het gewrichte van de
de In,,, hoven de encklaeuwen, ende de dye
. De III ^ g^g?«\' of vaft gebonden wort.
t^Uvaft nopm betmftrument Ejmora. dat wyeen

\'^"oop va" «^e fchouder met het
fhroefft "jtinlirument overeenkomt, ende de bout of

i\'^-oefB T o\'™^"^ overeenkomt, ende de bout of
I of houvaft verfterckt. Al hoe wel

86 \' T ^"\'^^\'^^»\'"^Fdritius Hildanus cem, f.
de nie,m hoe men\'t gebruycken moet,

nochtans de luxatien of ontledingen
™enfe met de handt niet we-
de^?, r"^"? geluckiger ende voorfpoediger
^■«vaft X f van H>ppocrates, dan door defe [(emorloi\'
^echt ^Ihtu^^ inftmmenten, wederom ingefet ende

^^^\'PPocy^V \'^^^\'^»inumHippoeraw, ofdebanck
^eer bequaem tot het infetten endet\'fa-
Men ÏÏ "yt het lidt, of gebrcocken

^\'»geren bel-. Gedickte iE. moet negen dwars-
b^jpen. Dit bout heeft vier andere houten.

54 ^ßHSifig nn het Magdtïjn
boven rondt, te weten, tvi-ee in de midden, ende wede\'\'\'
om twee aen de beyden eynden B. Defe houten, die B\'t
pocram (p\\laf noemt, hebben in de breedte doorgaeo^^
•gaten , door de welcke de alfen C. doorfteecken, die a^-"
hare eynden handtvatten hebben (door de letter D. aeng^\'
wefen) waer mede fy omgedraeyt worden. Hetgehee\'^
hout heeft van het midden tot het eynde holle vitxW^f

gaten E. vier dwars vingers van malkanderen ftaende,
welcke drie dwars vingers breedt, ende oock driehoog"
zijn, om dat men het houtjenF. daer in maghfleecke\'\'\' ;
Defe gaten niet t\'eenemael doorgaende, heeft Hippocräf
XA\'aiTa.s genoemt. Defe banck heeft, behalven de v^
uytterfte houten of cf) a/ä? G. noch twee andere in de nji^;,\'
de, de welcke het dwarlfe hout H.in\'tbovenftegatV^"
houden,om de dye nahetachterfleendebuytenftede^\'\'
verruckt ende vervallen zijnde, wederom aen de behoef\'
licke plaets te brengen, van het welcke in\'t 17. ende
Capittel des Boecks van de inftrumenten, by Orihafius ^ ^
pertinente onderwijfing te vinden is. De banck^i^^f.
op fes voeten, dat menfe magh oplichten, ende va«
eene plaets op de ander fetten. De rollekens van de bao^*^
konnen aen de hou-vaftenof Remora gevoeght worde^\'
om de uytterfte aifen onbeweeghlick te houden. Het gj\'
bruyck van defe Hippocratifche banck fal beneden
XXV. Tafel verklaert worden, op dat den onbedre^^\'
nen niet en wedervare , dat in mijn tijdt tot Padua een ^^
ker Mcdicijn-meefter ende Chirurgijn ( anders wel
vermaert) gebeurt is. Defen foodanigen banck tot ƒ :
uyt-recken van een gebroocken been van doen hebbeP^^J
doch de felve geleent hebbende, niet wifte te gebi\'^J\'
ken, heeft tot groote diireputatie van fijn naem, dei\'\'^ \'
nier om de banck te gebruycken, metfchaemtemoe\'^M j
keren van die gene» dis hem de banck als gedwoi\'^ 1\'
hadde geleent.

deff^ ^^^"" ^^^houder, de welcke Hippocraus
\'•\'^kfte dSrff"effelick befchrijft. De ge-
^"tretit Sntn 1^an den arm, is defe : Het hout A.

^^\'ïivandet^^^P^il « ipadenzijn, moet aen beyde eyn-
P^ Pïient nn S \' ende hang\'en.

V\'^gsn bliifV 5 ^ "aeuwelicks fitten kan, maerbykans
\'^^■"^endepl^ r yetwesdat vaft is daer on-

^^en krom^geleyden elleboogh
ter wefen 1" «ver een komt. Het foude wel be-
hreeden K treedt ende facht leder, of aen

is, indien ° defe manier van uyt te recken loffe-
r \'baniergebruyckt. Andereprijfeti

ftelt in de uytlegging over de bovenfte woorden vaii Hip\'
pocrates, die ick mede voor goet kenne.

De 11. Figuur is de infetting van de elleboogh, uyt
het lidt zijnde, na de fin ende meening van Hippocrates,
Wanneer den elleboogh na binnen of buyten verruckt of
geweecken is, foo moet die uyt-recking alfoo in \'t wercK
geftelt worden , dat den elleboogh met de fchouder als een
rechte hoeck of vvinckel-haeck, geleyt worden. Maer de
oxel moet men op lichten, met den bandt F. onder doof
getrocken zijnde, ende den arm op eenigh ding léggen j
ende by het gelidt yec fwaers aenhangen, gelijck in de
1. Figuur D. te fien is, of door een knecht met de handen
laten om leegh trecken , gelijck defe Figuur aenwijft\'
Maer het lidt gehangen zijnde, foo is het nootfaeckelick»
dat men met de uytfteeckende deelen van de vlacke boor-
den aendringt. Defe Figuur komt te pas, wanneer deti
arm gebonden, gehangen, ende in fijn behoorlicke poftuur
gefet wordt: maer wanneer hy na achteren toevalt, foo
moet men het fchielick uyt-recken, ende met de voorfte
deelen van de vlacke handen in fijn plaets drijven, waef
op men infgeli jcks moet letten als men yet wes anders in \'t
lidt heeft. Wanneer hy hem voorwaerts begeeft, foo
moet men hem noodtfaeckelick t\'ièffens buygen ende in-
fetten met een opgeleyt linnen , op het fatfoen van een
M t\'famengerolt zijnde, gelijck uyt de I. Figuur van de
XXIV. Tafel blijckt • by aldien hy in het fetten achter-
waerts wijckt, foo moeten fe oock beyde gefchieden, be-
fiet de I. Figuur van de X XIV. Tafel.

De III. Figuur vertoont de Hippocratifche fetting
van de fchouder onder de oxel ontledight zijnde. Want
alhoewel de manier van fetten, een weynigh hier boven
in de VI. Figuur van de X XI. Tafel gerecommandeert»
de befte is: foo is doch de naefte na de felve deught, deie
volgende, die met de volgende woorden van Hippocyatf
geprefen wordt. De gene, die haer fchouder dickwils
pleeght uyt te wercken j die Kowieq hem meeftendeel va«

ondlSf^ï^f" behoorlicke plaets brengen: tvant
docf H u fteeckende, drijven fy het lidt om hoogh,
cn de bocht van den elleboogh halen fy na de borfi toe,

Op dip \' "en elleboogh halen ly na de borlt toe.
fchnr,^ eygenfte manier fal een Medicijn de uytgeweecken
dien hv aen de behoorlicke plaets brengen, by al-

vaft het hooft, tegen het opperfte van de fchouder
het hin n "et de vinger onder de oxel gefteecken ,
j^^^wnnenftedeel van het uytgeweecken lidt van de rib-
^\'omte d\'^ Jeydt, maer met de knyen aen den arm by de

IVJaej .?es ellebooghs ge^t^t = "a de ribben te rugh drijft.
oftehv het wil infetten, moet ftercke handen\'hebben,
doch e ^^ handen ende het hooft doen,

^idt vanï^P^^"\'^\'\'\'\'"^ befchrijft, als volght. Maer het
büytg " ^e dye wordt alfoo gefet, het zy dat het binnen of
gemaeciT^^"^ is geweecken. De ladder in de aerde vaft
het Reh gast de patiënt daer op fitten, mee

bonig eele gefonde been fachtjens uytgereckt ende ge-
\'^et be7P ^^er het gevoeghlick kan gefchieden. Maer aen
^eenen p , ^^r gehangen de korf H. mee

een andere manier van het fet-
^emeenin^ V "^"^"yekte of verruckte elleboogh, na
^^en een ■ ^ot dien eynde dient, dat

gevoul 5 wachtel of harden linnen doeck t^ia-
«wen, doch niet groot, dwars inde bocht of
E 5 kromte

kromte van den elleboogh leght, als dan den elleboogh
fchielick buyght, ende de hant, foo feer men immermeer
kan, tot hec fchouder- bladt toe aendringt. Want defe ma-
nier van fetten is bequaem genoegh voor die leden, die al-
foo voorwaerts of achterwaerts verruckt of verfluyckt zi)«-

In de 11. Figuur wordt een verftuyckte of verruckte
hantingefet. De hant wort of binnen-waerts of buyten-
waerts , maer nochtans meeftendeels na binnen toe be-
weeght. 1-let is een gewis teycken, dat de vingers niet
konnen gekromt worden, alsfe na binnen, noch niet uyt-
geftreckt worden, als fe na buyten gebogen zijn. In het
jetten leghemen de vingers op een banckof tafel, ende
iaet fe door tv\\ ee knechts van malkanderen fpannen: \'t ge-
ne van het been uytfteeckt, moet de Chirurgijn met het
meeft uytftaende of uytterfte deel van de palme of vlacke
handt, te rugh drijven, ende na voorwaerts en om leegh
dringen. ]vi aer by het ander been moet van ben eden eed
■weecke bal onder geleydt werden; onder de handt voor-
waerts leggende, indien het van boven is, ende de felve
rughwaerts leggende, als het van beneden is.

De III. Figuur ftelt de infetting van de uytgeweeckef
Rrot voor oogen, die befehreven worc van Galenm Comr"\'
1. in lib. Hipp. de artic, text. 73. By aldien dat deel V30
de ftrot, dat met het borft-been vereenight is, of ter zijde»
of na beneden toe uytwijckt, foo fey t Hippocrates, dat het
dan bequamelick kan ingefet worden, by aldien de perfoort
op fijn rugge geleyt wort, met een kuffen, of hooft-kufle«\'
of yet diergelijcks tuffchen het fchouder-bladt ende rugh\'
graet, op dat door dit middel de geheele borft gekroin\'^
ende gebogen worde. Maer dit heeft hy uytgedruckt
met het woort m^tpptiS\'ïe , dat de Poëet oock heeft ge-
bruyckt, daer hy fey t: ^tfippnJ^h Kari-pTi^\'^\'
De perfoon dan in foodanigen poftuur nedergeleydt zij"\'
de, lbo belaft hy, dat de Medicijn-meefter met d\'eet^e

handt \'t begin of bovenfte van de fchouder ter zijden ge-
braght ?ijnde ? buyten-waerts te lugh drijft. Want alfj

of Wapett-huys der Chirmgijns.
u len de van malkander getrocken pariyen van de flrot veer
p?\'"alkanderen wijeken, alfoo het gekromde, of over-
ë "Ogen poftnur daer toe feer behulpigh is , voorts dat hy
et de ander handt de van malkander getrocken deelen van
Be H r t\'^a^enfet, ende by eenhale. Maer in de vol-
de fu hrijft hy, dat het al te mets genoegh is, dat men
\'chouder by de zijde om hoogh drijft.

^andi infetting van een uytgsweecj^eti koot, ofverruckteenc-
\\ ^eiiwt, de uytfpanning van een gebroken been, ende inrech-
*>ng of infetting va» de rughgraet,n4 biiytengeiüeken :(tjndt,

I3 \'\'Figuur leert de infetting van de koot, of enc-
ji ■ klaeuwe, die Oribafius in het 40. <;apittel van de in-
to befchrijft. De koot wijckt dan na binnen

Uv^»\' achterwaerts. Na weicke plaetfen, foo haeft hy
^j^\'^^weecken is, foo moet de patiënt van gelijcken op
"anck van Hippocrates ruggelings gaen leggen , mee
aen tf^ ^^\'\'de been uytgeftreckt, ende even onder de knye
bind ^ heen, de gelijck uyt-reckende ftrop of bandt A.
bo u eynden van achteren aert de as, die

de^k" hooft is, aenhalen, doch aen de encklaeuw,
^ "andt B. vaft maecken , ende de eynden van de koor-
dan ^^ onderfte as vaft binden, ende als

houd ^^^^ verfcheyden zijden trecken , of gelijck
Veel \' onderen uyt-recken j de zenuwen, foo

djjj "oodigh is , uytgereckt zijnde, behoorlicken aen-
ruih H of buytenwaerts geweecken zijnde, te

g^"\' achterwaerts verruckt uyttrecken, ende
"oo regeercn, als het de noodt vereyfcht.
klev in de breuck van het fcheen-been, of van de

leggen, en de ftropof debandt A. onder de knye aen de
voet, maer de bandt B,boven de encklaeuwen binden.
Dit gedaen zijnde, foo leckt men het been uyt, dat met
de banden na verfcheyden zijden gehaeltis, endefethet
gebroocken wederom t\'famen.

Dell. Figuur vertoont de ijyt-reckingendeuytftan-
ning van de rugh-graetuytgeweken zijnde, om deielve
wederom in te drijven, \'tweick lichtelick kan gefchie-
den, indien men uyt de Hippocratifche banck (met de
ÏV. Figuur van deXXI I. Plaet aengewefen) hetmid-
delfte hout G. ende het houtjen of ftockjen F. wech-
neemt, ende in het gat van het rechter middel-hout A-
een uytgeholt hout (met de letter B. aengewefen) fteeckt,
\'t welck is de Spatham of het hout C. dat men met de bout
D. moet vaft maecken, dat het niet uyt kan vallen. Dit ge-
daen zijnde, moet de patiënt voor over op de Hippocrati-
fche banck gelêght worden. Daer na doet men hem twee
ftroppen of banden om het lijf binden, de een E. boven >
ende de ander beneden de bocht van de rugh-graet F. wek-
kers eynden aen de tegen-overftaende affe vaft gemaeckt
moeten werden, om dat fy omgedraeyt zijnde, de rugh-
graet recht uytftrecken ende uyt-recken mogen. Het hout
dat deSpatha of het hout ontfangt, moet ten minften drie
vierkante gaten hebben, om hetliout of Spat ha hooger of
leeger te fetten, na dat het de hooghte van de hooge rugh,
of de uytfteeckende kromte of bocht des rugh-graets fal
vereyflTchen. Eyndelick de Spatha of het hout over de uyt-
fteeckende bocht geleydt, ende met groot geweldt van de
Geneesmeefter nedergedruckt, fal de uytgeweecken rugh-
graet wederom in ende aen fijn plaets drijven. Defe ma-
nier van infetten fcheelt veel van die gene die Orihafws in

Capittel van hetBoeck van de inftrumenten meteen
feer duyftere Figuur, ende feer duyftere woorden heef^
voorgelklt ende befchreven.

de uyt.reckjng ende t\'famen-voeging van een gelyooc\\en
«ye. van de infetting van een verj^uyekfe kpye, ende hos
een geheelen arm of voet in Jijn behoorlici^e manier
"Aanleggen moet houden.

J^ E I. Figuur toont een gebroocken dye, met koot-
je den of banden uytgereckt. Wanneer de uytftrec-
met de handen niet kan gefchieden , ende men de
niyocratifche banck oock niet by der handt heeft, foo
de naefte raedt, dat men de patiënt met de rugge
dg gemeene banck of tafel doet leggen , een koor-
ftie^ breeden bandt onder de oxels vaft maecken , als
"och een aen de ruymte tuiïchen de fchamelheydt
eockl fondament; ende de derde boven de knye en
agfjo . Defe banden moeten van ftercke knechts

, ende getrocken v^\'orden , de Ipovenfte om
^eel \' onderfte A. om leegh, tot dat de Genees-

Voep,de fra(5ture wederom ingerecht, ende by een ge-
het heeft. In het fetten van de uytgeweecken, of uyt
i\'Cck geraeckte knye, wanneer de handen tot het uyt-
fte ij" niet fterck genoegh zijn, foo worden de boven-
k " ^^ voorfchreven manier, endedeonderfte
boven de encklaeuwen vaft gebonden,
ende O \' ^ vertoont een middel-figuur

Van ƒ ^\'\'^^te van de leden, ende mufmlen of muyfen ,
de Uyt geheele arm en been , die noodtfaeckelick\'is in
^egsinö^^^ t\'famen-voeging, binding, endeneder-
^eeldi^ gebroocken of verruckte lidt. De af-

Chirmy^J? \' de aenkomende leerlingen van de
1 ^^ fonder moeyte leeren, ende in de
^\'ijfinpen"^^^^" mogen, alfoo irl de volgende onder-
^entie O«ende poftuur dickwils moet

ophstmergh: van de fcheen-pijpmet eenquetfuur gebrooC\'
\\en , ende uytfleec((ende beenderen, met banden circkel-0fjf
omgewonden, ende van het affnijden van de handt, of uf\'
terfte van de voet.

De I. Figuur toont een bederving van het been eti-
de mergh derfcheen-pijpe, van de Heer
Mert:{en, die ick heb genefen, als volght: De eerfte dag\'\'
heb ick ontrent drie dwars vingeren breedt onder de kny^\'
fchijvej te weten, daer de mufculus reBus, of de rechte
ffiuys, het fcheen-been uytftreckende, eyndight, de fche^\'
ne na de lengte tot aen het eynde tulTchen de encklaeuwe\'^
opgefneden, met het recht uytgeftreckte mes in de ï I. F^\'
guur van de 11. Plaet afgebeeldt. Het been bevondt ic}
mec een harde , eeltachtige ende beweeghlicke materie
overtrocken te zijn; de quetfuur heb ick met bloedcfteni\'
pende medicamenten verbonden. Des anderen daeghS\'
na dat het bloedt geftempt was, foo heb ick de eeltachti-
ge knorftachtige materie, die over de fcheen-pijpe heen
gegroeyt was, met de ronde kleyne boortjens in de 11
I V. ende V. Figuur van de 11. Plaet afgebeeldt, aen drie
plaetfen doorgeboort, ende terftont de ruymten tuflTche"
de felve doorgeboorde gaten met de fny-tanginde II. F\'\'
guur van de A X. Plaet voor oogen geftelt, uytgefnedef\'
daer ick- dan het been van de fcheen-pijpe t\'eenemael vei"\'
rot, vermolmt ende bedorven heb bevonden, \'t welck ie\'\'
van de knye tot na beneden aen het eynde, van het gefono\'^
gefcheyden zijnde, met een treek-tangetje heb uytgetroc-
ken , ende het been daer na met derthien ligaturen of ban-
den kruys-wijs verbonden, in een kas of canael met werc^
opgevult, geleydt zi jnde, gelijck in de X. Figuur van dele
Tafel te fien is. Tot dien eynde heb ick dei\'thien bande*^

Qj. , ^f Vt^apen-huys der chirurgijns,
onï,"?^ \' wel verfcheyden van lengte, (want het
dickera Tf ^^^^ het been korter, ende het opper
§ers b } banden vereyfcht) maer drie dwars vin-
het h \' het kas jen hebbe geley t, dat onder

foo dat het deel van alle de bene-
t^it P \' bykans de helft van de bovenfte bedeckte.

of vviST^ \'heb ick het been, dat in de banden
banden f moft worden , in het kasjen met de

geviorS^" de onderfte bandt als een kruys om hoogh
de ond n" ■ de eynden van de bandt die naeft

dubh«i quam, wiens uytterfte eynden ick met een
fel de j heb verftiickt, befiet in de X XI X. Ta-

digb ,\' -tiguur. Soodahige banden of windels zijn noo-
Cen ,\'end bezeerde partye dickwils moet be-

Figuur vertoont de fcheen-pijp, t\'eenemael
hardl j gelijck fe was na de uytfnijding van

De Tt ? waer mede fy bedeckt was,
plaets J Figuur ftelt voor oogen de geftaltenis van de
^yt!?etro verrotte been met het treck-tangetjen

^^ &ee\'n\\,\' v^ toont een andere breuck ^en het fel-
sen u-n\' genefen zijnde, waer van ick beneden

De VI r" gedachtenis wech geleydt, ende bewaert.
(gelijck bedorven been van de rechter arm,

^VertrocLn J voorgaende fcheen ) met een knorfc
^«en, daerom heb ick de huyc buyten den arm,

mesjen opgefneden, ende de wonde met ingeleyde ftop\'
pende medicamenten wijder gemaeckt. Des andei\'^^
daeghs heb ick de knorfc oft eelt met de Trypamm
Jlquapmdente tweemael door geboort, de ruymte tuffche\'^
beyden met de fny-tang in de 11. Figuur van de X X. T^\'
fel uytgefneden, ende &t onderleggende been ontdeckt*

De VII. Figuur vertoont een been of pijpe van de ai\'f^
t\'eenemael bedorven, ende fcherp, dat ick oock met
treck-tangetjen, met ftucken, ende fonder eenige pijn end
geruyfch heb uytgehaelt.

De V111. Figuur wijft de plaetfe in de welcke het be\'
dorven been van de arm al uytgetrocken zijnde , lagj"
die de natuur wederom meteen hardigheydt heeft vervu\'^\'
foo dat de patiënt fonder beletfel het boeren-werck wede\'\'
om konde doen: De patiënt was een huysman van
palauw. dien fijn arm in \'t jaer aen vier plaetiÊ"^

fonder eenigh uytterlick quetfuur van een Soldaet in ftw^\'
ken was getïagen. Defen arm-breuck is doormy, eno
\'Nicolm R^eutten , foo veel mogelick was 1\' famen g^\'
voeghtjcnde na ons oordeel wel genefen. Maer wy voo\'\'^
geenquaet vermoedende,foo fwelt den arm op nieuWj vf^\'
weckt groote pijn, ende begeeft hem tot een exulcerati^\'
met een uytteering van het geheele lichaem, foo dat ^
begoften het vermoeden te krijgen, of het been foo dicl^\'
wils gebroocken, mochte verrot ende bedorven zijn j
wy oock na het opfnijden van het vel, ende het nytfiiJl\'
den van de hardighey t met de kleyne boortjens, alfoo he^\'
ben bevonden, ende daerom den elleboogh met de bat\'\'
den kruys-wijs verbonden, ende met die medicameots\'^
genefen, de welcke tot de genefing van de Heer \'\'
««ƒ zijn gebruyckt geweeft.

De IX.Figuuriseenbreuckvandefcheen-pijpe, tti®^
een quetfuur ende ontblooting des beens, foo dat fijn tf^\'
den buyten de huyt zijn uytgeborften, de welcke by aldf^
fy lang zijn, foo konnen of moeten fy door de uyt-recki^|

^^ of Wdpen-huys der Chirmgïjns. 6$
® «ytfpanning alleen niet ingefet worden, van wegen de
^"de ontfteecking of infiammatie, diete
inftrum mogelick is) of het

gelj- \' dat een fcalptum inctfiomm, of een infny-mes
fteeck \' •" de uytterfte eynden van het been inge-
fondp " \' \'^\'\'^amen gefet worden, terwijlen het been
kende "ytgereckt wort: of by aldien de uytfteec-
dooi een of meer, foo veer uyt zijn, dat fy oock

ïen^ rn ^\'ppoeraies, in fijn derde boeck van de fraftu-
affn^iij \' de iny.tang in de 1. Figuur van de X X. Plaet
bietigV.^" e de gebroocken pijpen daer na op haer plaets
het bpp \'P^^^\'^anneer het uytfteeckende afgefneden, ende
depatie de Meefters, dat men

been of ^ aendienen, ende van te voren feggen, dat het
WeIcL^,^"dere gebroocken partyen korter füllen worden:
Wanneer uyt Galenus ende Hippocrates. waer is,

been he f gebroocken dye of fchouder ,een ftuckvan hec
aen de\' verloren. Maer als de fcheen-pijpe of het been
beenten f\'ï ftickjen afgaet, fonder dat de naefte ge-
des lijden, foo behoeft men wegen de kortheyt

„j ^y^^^eeckende gebeenten gebroken, dat mec
^^rbonden Kruys-wijs, maer in de rondte omgewonden,
r\' \'\'gatura ^ f behoorlick in de las geleyt is. Defe afcia-
•^^\'■even en^ï verbandt, wovdx Hippocrates toege-
^et een auJlr in de genefing van de been-breuck

^S Vytlegging van het Magaz^n
kleyne ende groote focik of pijpe des arms afgernede^\'
wort. De vleysachtige fubftantie wort geinadeert e""^
losgemaeckt met het kromme mes B. totop debeeneO\'
die naderhandt meteenen treek van de fer fcherpezaeg"
C. afgefet werden. Noteert, dat de arm boven de pla^^^ .
van de incifie of infcijding met geen bandt wort gebo«\'
den, alleen tot dien eynde, dat het geinfefteerde ende
fmette bloedt kan uytloopen, \'tweick behouden zijnde\' |
den arm nier doe fpannen, of fwellen.

De X11. Figuur is een handt, daer het vyer in is, I
het biock D. geleyt, die aen de gefonde eynden vao^f !
groote ende kleyne pijpe des arms met goet fucces, ^^
voorfpoet, tegens het gevoelen van Hildanus, met de bef
tel E. afgefet wort. De arm boven het gewrichte .
handt, wort met een bandt vaft t\'famen getrocken j
alleen om het gevoelen te minderen, maer oock op dat ö«
amrien of locht-^deren, na het affetten van het afgeft^\'.\'
ven lidt, konnen t\' Éimen getrocken, ende de ftorting V^"
veel bloedts verhoedt worden.

De X111. Figuur is een becken vol water ende azÜ"\'
daer op een blaes fwemt, die wel nat gemaeckt zijnde\'
tot het verminckte lidt gebruyckt wert. f

De XI V, Figuur zijn twee t\'famen gerolde bandef ^
windels F. ende G. hebbende elck een "twee eynden,
den arm , daer de handt van afgefet is, te verbinden.

De X V. Figuur is een voet van het koude vyer bed^"\'
ven, die in het afgeftorven deel (na de leer van Hieron^\'\'\'t
Fabritius ab Aquapmdentz, Lib. 1. pentateuch. cap 19\'^
lib. oper. chirurg, titul. de fpacelo) dicht aen het gefo^j
deel met de fny-tang in de I, Figuur van de XX-\'ff „
afgefet werdt. Het afgeftorven deel afgefet zijnde, K
wordt de reft van het verrotte vleyfch met de gloeye\'^\'\'
yfers in de I V. Figuur van de X X V 11 !. Tafel veitee\'J
ende uytgebrandt, tottiat de patiënt de kracht des vye^,
gevoelde : Daer na befmeert men de comprelfen H-
het mguemum jEgyptiacum Hildam, die op de efch^^\'^Z

oot aen 1 ^ a^gejette voet met de natte bandt of windel K.
ï 11 Fiom, ^^ bewonden, gelijck de bant in de 11. ende

Öe X V T ï bloet te ftillen ende te ftempen.
•Het te ru?X tweevaetjensof fchoteltjens

Wijn, vvj° drijvende medicamenten, te weten, ropde
ende olye van rofengevult, met de
Verhoed u" "^t gemaeckt worden om de inflammatie
^^ partyengefch^\' ^^ affetting in de gefonde of doo-

l^\'denif, t^ ^^ afgefette, ende met een quetfuur gehroocken
^(ralt of \' de Canael des voets, ende de ge-

V Fil ""\'g ^^^ handt, of hoe de bandt (F. inde
de X i en^"\'van de X X V11. Plaet) om de armen (iti
het lev\'eS^ van de X X VII. Plaet) in

j a dat de ^^ verminckt zijnde, moet gedaen worden.
^^\' of merT^"^ locht-aderen het bloedt uytftorten,
^^\'^rickt of uytgetrocken, ende met een draet toe-
ght tnen "g^^eyende yfers geraeckt zijn geweeft, foo
^°"l^"ngerende verftoppende medica-
«let Oxv quetfuur, ende op defe de compref-

De 11. Figuur toont eerft de blaes, met het Oxj/cyatd\'^\'
of water en azijn nat gemaeckt, ende over de voorgaeo"?
windel overgeflagen; daer na den anderen bandt (G-\'
de XIV. Figuur van de X X V11. Plaet ) de welck^\'
gelijck de voorgaende , dickwils kruys-wijs aengehae^^
zijnde, met het eene eynde moet komen tot aen de kror\'\'^

te van de elleboogh, om de toeval van de humeuren e\'\'\'
de vochtigheden te verhinderen .

De III. Figuur is een arm, van de welcke de uy tt^i*
handt is afgefet, genefen zijnde met een floppende oie^j^
cament, onder deplucken, met de comprelïèn kruys-v*"\'
over malkanderen geleydt, ende verbonden met den
ften bandt, met de bhes met Oxycramm natgemaecH \'
ende de tweede bandt daer over gebonden. Dit verba"^^
moet in alle afgelètte leden in acht genomen werden,
zy de affetting dichte by het levende ende gefonde
of in het felve gefchiedt. j

De IV.Figuur is een voet van wegende fphaceUi^^
het vyer, in de afgeftorven partye afgefet, indevvel\'^J
de reft van de verrotting met wel gloeyende yfers, tot\'^f
bet gevoelen van de patiënt veiteert wert. ^

De V. Figuur is een becken met water ende azijn,
mede de compreflèn, de eerfte bandt, ende een
ïpons in de VII. Figuur vochtigh gemaeckt worde
om den heelen arm te natten, ende den toeloop va»^
bloedt voor te komen.

De V11. Figuuris de voorfeyde nieuwe fpons.
De VIII.Figuur is een been-breuck van dere^n\'
dye met een quetfuur in pam fylvefln of buytenfte oS^c^
die een feker vrouw Catharina Boekjngen van Giongen he
geleden, van de welcke een fonderlinge aenmerckiog^^g
neden te vinden is. De Figuur toont daer-en-boven ? V
de ronde fwachtel (Tafel XXIV. Figuur X. in een
kei aengehaelt, daer af in de genefing van de been-brew^j,
meer fal gefeydt worden) onder het been met een quei^*
gebroocken, moet onder geleydt worden, pj

^ytptrocken, ende foo wel met fijn rechter als lincker
eel afgeteyckent, om te beter fijn verrotting te fien ende
aentemercken.

kruyswijs aengehaelt ende verbonden, om in de lange
canael of kaife inde VI. Figuur van de XXI. Plaet m
heggen, want die een canael ofkas onder de dye leght,
j-e over de knye-fchijf ftreckt, die doet meer fchade
fig P t, want het fal nochte het lichaem, nochte de fchee-
. 5 ionderde dye te bewegen, verhinderen, of hy fal tot
ii\' onder de knye, ofte de knye-fchijf gebruyckt

"oodigh is, want de knye te buygen is geenfins noo-
bo ri\' aldien yemant met een dye of fcheene ver-

jj j en zijnde, de knye foude buygen jfoo foude hy het ge-
nQ e ve^bandt uyt fijn order helpen, daer-en-boven foude
in p elick zijn, dat de mufculi of muyfen, dan in een, dan
beep^ 3nder poftuur offliellinggeraeckende, de gebroken
dan ^^^ h^ei" plaets fouden bewegen . Soo moet men
Wgj. P^\'Jeipalick poogen, dat de knye-fchijf uytgereckt
dien\' j^^ende dan de canael, of kaffe, of back daer toe
gelev" uvan de heup tot onder aen de voet onder-
^Idie k geheele lidt gelijck houdt, ende principalick by
^iid" "^e knye-fchiff met de canael een breeden ende
de w^" ^andt om het lidt gerolt wort, gelijck de kinders in
te w\'^lf" ^\'\'^ei* windels ingerolt, ende gewonden plegen
vvant als de dye om hoogh, of aen de zijde fal
fittej^^en Worden piet zy dat de patiënt flaept of hem toe
de ca f^^^ ^ gemaeckt wort) foo lal hy met

den rae^r dan, de canael-back van boven tot bene-
^^oet m \' ^^ t\'eenemael geen gebruycken . Voorts
heel in d" feer groote forge dragen , dat de onderfte
Scheen en-breucken, foo wel van de dye, als van de
-pijpen , haer rechte poftuur ende ftelling heeft ^
F want

want hangt de voet om leegh, dereikrendefcheen-pijp^
vaft zijnde , foo moeten d^e beenen in het vcorfte dee*
van de fcheen, noodtfaeckelick bultigh ende krom zij"\'
ende dat foo veel te meer, by aldien de hiel van de patie"\'\'
door fijn eygen natuur grooter is, Hipp. defraB.femori^\'
bellet de n. Figuur van de X X V1. Plaet.

De XI. Figuur is een afgefetten arm, uyt de weicke
arterie of locht-ader met het inftrument uytgetrock^\'\'
wort, om gebonden te worden, dat fy geen bloet uytftor^

De X1L Figuur is de.duym van de rechter handt,
met de %-tang in de I. Figuur van de X X. Plaet wor^\'\'
afgefneden, ter faecke van het vyer dat daer in is, hetg^"
wrichte van de handt eerft met een bandt vaft t\'famen g^\'
bonden ende gedruckt zijnde.

Guilhelmus Fabritiits Hildanus heeft een feer gds^f
Traftaet gefchreven van de geneßngdes Kanckers, end^
vyers , die van de Leerlingen dickwils, ende met een fë^\'-
naeuwe opmercking behoort gelefen te worden, alfoo
(behalven de manier van de verminckte partyen met eej\'
bant te binden, de weicke ick tot haren beften hier by he"
geftelt) al \'tgene tot het affetten van een lidt vereyfc^^\'
wordt, in het\'felve vinden kan . De felve pooght wel
veel redenen te bewijfen , dat een afgefette partye
haeft, veyligh, ende genoeghlick kan afgefet worden; ^
aldien der yet verrots achter gelaten wordt, dat men
na met de gloeyende yfers moet uytbranden ende v^f\'
teeren. Maer defe redenen , na mijn oordeel, bevvij\'®\'
geenfins, dat de affetting van een lidt, na de leer ende ae\'\'\'
wijfing van Hieronymus ab ^quapendente. in\'twerckg^\'
ftelt ,_noyt geluckigh foude afloopen : veel minder betfO\'
nen fy, dat defe affetting minder moet geacht worden"
dan de ander, die in het levende vleyfch gefchiet, aeng^\'
fien men moet confidereren dat de affetting in de gefof"\'
de partye voorgenomen zijnde, met geen vreughde
volbraght werden, het zy dat de weecke en fachte party^"
met het fcheer-mes, of met een fnijdende Caiaerium

ofWapen-huj/sderChimgijm. 71
|Cideert worden. Voorts is de affetting oock niet veyligh ,
bf? ^an de levende partye, die met de bandt ge-
onden ende t\'famen getrocken, lichtelick veiflerft, be-
Iven dat de incifie in de gefonde partye foo naeuw niet
gepaft worden, of de binnenfte deelen, die noch ovec
ba\'?^^" \' gaen dieper met haer verrotting in de levende
ak \' buytenfte deelen, ende blijven aUbo voor
na bedorven: het welcke hem foo toedragende, foo
nieuwe fiiijding aengeftelt worden , dat

het met geen haeftigheydt toe, na de mael der
tr« l^^^\'^er ruymte van tijdt vereyfcht wordt tot het uyt-
dgp^^^vande artericn of locht-aderen, ende tot het bin-
de felve met de draet, als tot het branden van de
^ech tnet de gloeyende yfers : ja wanneer de bande
gen wordt, foo ontftaet \'er dickwils foodani-

dede Iv?^^" met de aftuele cauterien of gloeyende yfers
Wil i V \' doodt daer op foude volgen, Eyndelick
lengt^ , niet feggen, dat de wercking noch meer ver-
Oud ^^\'^\'^dt, als\'er na de affetting, van Hildanus ende de
Wer?^ ^^orgeftelt, eenige verrotting over blijft. Dies-
erva^"\' deunende op de voorfeyde redenen, ende op de
ïjjjJ^^\'heyt felfs, ftelle ick vaft, dat de manier van ope-
jon ^ Fahritius ah Aquapendeme, ende de

^loedtTf^^^^ dampen, ende de voorgaende ontlooping des
dat hv ? ^^ack zijn, dat wy ons verfeeckeren konnen ,
befwiUu y^^\'^^mg 5 of gedurende de operatie, foude
operatie j het geraden, dat men de affetting ende
med^^t \' ongelijck beter

72 . Vßlegging van het Uagaz.yn
geheel iaet, als dat men hem willens ende wetens aen Gj^
eynde helpt. Maer als\'er dan geen hope meer van levefl
over is, \'t en zy dat de geinfefteerde partye afgefet werde >
wat ftaet dan een Chirurgijn te doen^ Hy moet de afg^\'
ftorven partye daeghlicks foo wel des morgens, als deS
avondts, met wel-gloeyende yfers raecken, waer door de
verrotte vochtigheden verhindert worden, dat de fphaccli^^
of het vyer niet om hoogh kruypt. Daer benefièns moet
hy de patiënt alexiphamaca, dat is, hert-fterckende, ef
de van het hert afdrijvende of afkeerende medicamenten\'
de weicke de dampen van het hert af keeren, de levende
geefieri verquicken, ende de vervallene krachten herfiel\'
len, nietalleen door de mondt ingeven, maeroockophet
hert van buyten opleggen. De krachten een weynigh vef\'
quickt zijnde, (want de voorgaende krachten altifdt met
het perijckel van het leven verwacht worden ) foo kan ds
Chirurgijn, navoorfegginge van hetaenftaende perijckel\'
de begeerde operatie by de handt nemen. Want het beter
is, de krachten dus geftelt zijnde, dit twijffèlachtige ende
feer ellendige hulp-middel, als t\'eenemael niet by de handt
te nemen. Doen ick te Padua in Italien in de Medicijnen
fiudeerde, brack eenGraef wan Vincents beyde de pijpe\'\'
van het rechter heen in de midden door, foo dat hy dtfo^
het al te veel bloeden van hem felven viel, ende het vyei\'
daer-en-boven in het been quam. De fter voortreffelicke
Medicijn Petrus de Marchettis, wilde niet toeftaen dat het
been foude afgefet worden, alfoo de patiënt door het vet\'
lies van te veel bloedts al te fvvack was: maer door het
dickwils gebruycken van de gloeyende yfers, heeft hy ver-
hindert, dat de verrotting ende afflervinggeftut zijnde\'
fich niet verder verfpreyde. De levende geeften, ende
het hert heeft hy met inwendige en uytwendige medic3-
rnenten gefterckt, foo veel hem mogelick was. Eynde-
lick heeft hy, buyten weten van de patiënt, het verftorveti
vleyfch rondtom met het fcheer-mes los gemaeckt, het
weicke afgevallen zijnde, foo nam hy het gene van het

«iehfi I i\'echter voet, waer over de Chirurgijn ee-
VeL\'"y^"hende, hem ter antwoortgaf: Dat hy hem
ir, fijn ^de overGjnklaghte, aengaende fijn groote pijn
\\va4 .S\'^oote tone, die al voor drie dagen was begraven ,
^^■\'i^md de patiënt foo verfchrickte, dat hy terftont be-
tnufcHV \' ^^^ ^^ efchara wech genomen, ende de
ren f\'\' |^hjck het pleeght, om hoogh getrocken wa-
de «aecken de pijpen vier dwars vingeren voor uyt,
daejrhj- if \'"et drooge pluck ende uytdroogende poeyers
deafpir u ^^^eckt, binnen twee maenden van degefon-
.j^beicheyden wierden.

Volpe\'!^^^^^\' verftandt van de voorgaende, ende de hier op
ende uvt ^^^^^\' ^^^ ^an de genefing der gebroken,
algeti, J ^^dt geraeckte leden handelen, foo fal ick de
endede van de felve uyt Hieronymus Fahrhius

fe heeft 1 ^ Meefter Fallopiiis (door dien de gene die de-
^chieveni de andere heeft, die van defe materie ge-
cn hebben) met korte woorden voorftellen.

wan?^defe genefing, zijn vijfderhande,
ken,II ^y gefchiedt I. door het uytftrecken of uyt-rec-
?aende of \' j ^ mfetten of wederom brengen aen de voor-
lessen fr \' ^ ^ doo^\' het verbandt, I V. door
S^^efen IM van hec verfiuyckte, of uyt fijn plaets

Verbandt I door het herbinden of veranderen van het
lick te wca f "yt-recking of uytftrecking worde lich-
^eetat, gebraghc, byaldien men vier dingen in acht
« weten , j, den tijdt, 2.de beguame inftru-
F 3 menten,

inenten, de manier ende handeling, 4. dequantiteyt>
hoe veer fich defe uyt-recking ftreckt. i. Den tijdt vi\'ordt
vanH//\'/)ocw«voorgeflelt, ar« 64. te weten, terfloot
ra de luxatie, wanneer de partye uyt het lidt geraeckt zijf\'
de, noch warm is. Maer by aldien het van wegen de ab-
fentie desMedicijns of Chirurgijns niet kan gefchieden j
foo kan men de uyt-recking oock den tweeden of derde"
dagh by der handt nemen, \'t en zy men gedwongen wid\'
van wegen de inflammatie of ontlleecking de felve onder-
wegen te laten ^ den vierden dagh is het niet raedtfaem vsf
wegen de ontfieltenilfen, yet voor re nemen, wantme"
heeft geobferveert, dat de herflelling des lidts geenfins ge-
luckt, wanneer men de uyt-recking opfulcken tijdt aef\'
veert, maer dat\'er veel ongelegentheden op volgen. Daef\'
omfeydt Fallopius cap, i, 3e luxatiombus : Ick vermaen ^ \'
dat ghy altijdts den tijdt gade flaet, die op het uytterfte de"
derden dagh met moet te buyten gaen, ende by aldien de
derde dagh aireede waer voorby .gegaen, foo moet me"
het eynde van de ontfteecking verwachten, als mede dS\'i
tijdt, tot dat \'er geen perijckel meer te vreefen ftaet, aef
gaende de inflammatie of ontfteecking: ende dit isnad^
leer van Hippocratis lih. 4. de arde, 6<;. de fevende da^h?
tot op wekken dagh de patient, of met vaften, of met g^\'
ringe ende lichte fpijfen wat ranck ende mager gemaecK"^
moet worden: Indien dan de uyt-recking in de eerfte dri^
dagen geen plaets heefr, foo verwacht de fe vende dagl"
Den tijdt, in de wekke ghy het lidt kondt herftellen, is
eerfte, tweederende derde, of de fevende, achtfte, ende
gœde dagh ■ op de thiende, elfde, twaelfde, als mede
refterende dagen, is het niet veyïigh, ter oorfaecke van
caüus of hardigheydt, die dan het iidt begint te befette"\'
Maer voor ende al eer ghy tot het uyt-recken komt, f^o
moet men het lidt voor-berey den, dat het de pijn niet ef
voelt,ende lichtelik wederom herftelt kan worden, \'tvveU>
gekhiedt door het verwarmen, facht ende los maecken de^\'
partyen vanhetlidr, ïswetQnyzndcmufcuUn, fpan-ad^\'

Ven ^f ^afen-huß der Chimrgyns. 75-
jtjg\'f"^^. ligamenten, de weicke facht ende weeck ge-
j^en j fich te lichter ende fonder.pijn laten trec-

dgj warm water, of van: warm waterende die, of door
totf^*^!\'^" van dcMdva, ö-c. De wrijving dient
licj\' Plaetfen, op de weicke men het water niet iichte-
ge of " • handt befmeert met eenige olyachti-
^oiit materie ,te weten, met gemeen olie, of onge-
Ijeij^ verckens-fmeer. Spigdius verhaeide in fijn pubhjc-
te p3 "\' dat niet beter is tot de genefing van de verftuyck-

^\'"\'^en, als een vi\'arm badt van foet water, -
hand \'"\'^fumenten tot de uyt-recking dienende, zijn de
een n f banden ende inftiumenten. De handen komenia
t\'gh r ^"tleding te pas: wanneer defelveiniddelma-
ken "\'oet men de banden ende fitoppengebruyc-

ïvii j^" vannoode.. De handen moeten of-van deChi-
Zijjf of de knechts, nadeuyt-recki\'ng, fisp of fierck
fijj,t\'famen-trecking der zenuwen maeckt, dat de
pen .ff."yp-\'\'eckingdaer toe noodigh,de banden ende flrop-
Qf„ J^\'^y^eht, Hier moet men in acht nemen, i. defiguur
vvei(.i. eniffe, hoe fe moeten othgewonden worden : het
üytdi ? Wy\'t met woorden niet beqnamelick können
Z. do^\'^ Oribafius naüeti , lib. d.e lafnu.

m\'oet "^-terie, die facht, fterck, ende wel-te handden
te-led^^!\'^ \' foodanigh is hetfachteënde toebereyde her;-
Word \'r de lere kollers uyt maeckt ^ daer na

^ade^ n hefmeert. met het iingumtim pomatum of po-
fon^jj^^^\'ve, op dat fe tebeter konnen gehandelt worden;
der gebruycken by gebreck van het voorfchreven le-
le"Pen""f " "^at wat verfleten is. 3. Waer men fe moet aen
zi^lde V maecken: te weten, aen de plaets wat veer
men te ^ «ytgeweeckcnjidc, oni de mtfculen niet t\'fa-
rei-i . Vi/\' \' cf door de llercke uyt-recking te fcheu-
Waaneer, osidcr de ontleding noch twee. leden zijn,
F 4 foo

foo gebruyckt Bippocrates tot alle beyde een bandt, hS^
de 1. Figuur van de X X VI. Plaet. De mechanijche iO\'
ftrumenten, noodigh tot de oude, of in de eerfte dry dage"
nietherftelde, ende ingefette ontledingen zijn, de hdde^
in de lil. Figuur van de X XI. Plaet j het GlojfocomtH^
of Jmbi Hippeeratis in de I. Figuur van de X XI. Plae^^\'
ende de Hippocratifche banck in de I V- Figuur van de
XXII. Plaet.

3. De manier ende handeling van de uyt-reckifig\'
, wijft Bippocrates aen i. de fraH. i. als hy feydt; dat

Geneesmeefter, Chirurgijn ofLeden-fetter, denyt-re^\'
kmgen (de welcke door de handeling in verfcheyde paf\'
tyen gefchieden) recht uyt behoort te doen, foo is het dai^
noodigh, dat hy Iet op een rechte uytftrecking, ten ae"\'
fien niet alleen van de beenen, maer oock van de ligaffie"\'
ten ende mufctden, van wegen de kleyne adertjens * Wa"\'
de rechte uytftrecking van defe partyen wel in achtgeti"\'
men zijnde, foo fal de uyt-recking fonder pijn ende fv^^\'
righeyt een geluckigen voortgang nemen.

4. De quantiteyt ende grootheyt van de uyt-reckin0\'
komt de Geneesmeefter lichtelick te weten, wanneer he"^
niet onbekent is, uyt wat plaets het lidt is uytgewee^\'
ken, door wat wegh hetis uytgegaen, ende hoe veer he^
ïs afgeweecken daer het fijn ruft heeft genomen. Hy
moet hem oock niet laten verhinderen , als de uyt-reckii^^
bykans gedaen is, of de patiënt, of de toefienders mogl\'\'
ten komen te befwijmen.

. 11. Het been wordt wederom in fijn plaets gebragl\'r
met de handen van de Geneesmeefter, Chirurgijn, ^^
dienaer , matelick met eenigh weeck ceratum of rofe\'\'\'
olie befmeert zijnde. De wederbrenging of infetting
gefchiedt, of door de omdraeying, of door het aendrij\'
ven na dat deel toe, dat tegen over het gene ftaet, di^^
het lidt henen gevveecken is. Defe bewegingen zijn nie\'^
altijdt noodtfaeckelick , overmits het lidt fomwijlen lich-
telick van felfs in fijn natuurlicke plaets wederom keei\'f\'

^ ketrocken waren, wederom los gelaten worden.
i. j) ^en-teyckenen nu van een wel gefet lidt, zijn:
^olliehp?"^^\'\'^\'^^ gedaente van het lidt, wanneer geen
lidt veif K- \' dickigheydt of gefwel ontrent het

isf^Q j een feecker ende onaffcheydelick teycken
depijt^ K "oodtfaeckelick moet volgen, by aldien
•^ietter^^ \'^i\'\' been welmoet gefet zijnj maer

\'^ouden f\' het been is gefet, ergo moet de pijn op-
de patip\' het altemets wel kan gebeuren, dat de pijn
Zeert zi"^ by blijft, om dat de mufcuUn heftigh be-
teycl^ej^" reeckenen oock voor een ken-

in r L "\' Sehoort wordt, wanneer het been we-
alfoo dit holligheydt komt; maer het is bedrieghlick,
te fomwijlen ontftaet uyt het uyt-recken,

beiftet^ trecken van hetlidt, fomwijlen oock uyt het
tnafi" } opperfte vel des beens, om dat de beenen
Bi^gßLl Lederenaenftooten, waer op een fware bewe-

S-iiQnnl,, "et eerfte verbandt moeten twee dingen in acht
^an het J^^^\'den, (wel verftaende de figuur of gedaente
^\'\'elcke j^^zeerde ^id^ ^ ende dan het verbandt felfs) de
^\'\'^amtiiJ\' "r fijn hoHigheydt doen blij ven , endede

^älteniiTe •\' ^aet te letten op de ge-
ë?heele van het gefette, maer oock van het

"atuufi:fommige geftalteniflen ende pofiuren
ende met er ^"defonder pijn; andere zijn onnatuurlick,
denartn ^et gebogen pofiuur ende gedaente van

of f het recht uytgeftreckte pofluur van het
"enckel, is fonder pijn; Defe pofturen zijn te
F 5 fien

fien in de 11. ende 111. Figuren van de XXVI-
Doch ftaet te noteren, dat men de knockei, of het f \'
heele lidt voor het verbandt in het voorfeyde po^\'\'
moet ftellen, op dat de banden niet al te flap ende
of in \'t tegendeel niet te iii;f aengehaelt blijven. .

Tot het verbandt dienen geen y^\'ollen , maer lil\'"\',
banden, die beter aenhalen ende t\'famen trecken, fy
ten weeck ende facht zijn, om geen pijn te verweck^\'^^
doorgaens gelijck, op datfe over al gelijckelick t\'fao\'^.
trecken, ende aenhalen, ende fuyver, om uyt de ko^,,
te bekennen, wat \'er voor vochtigheden uyt het lidt fyP\'
ren. De breedte van de banden is verfcheyden, na de ^ l
fcheydenheyc van de partyen die met het verbandt mofl
gebonden worden, want de dickere partyen eyflcben%
ker, ende breeder, de dunnere dunner ende.naeuwer \'
den. De banden tot de dye ende de knye behopren
tot de fcheenen, fchouder, elleboogh ende handt drie j ^ i
de tot de vingers twee dwars vingeren, na de maet VS\'\'^
vingers van de patiënt, breedt te zijn. De banden
van onderfcheydenin de binnenfte ,of ondere\'] ,)

buytenfte, ofboven-banden. De eerfte binden de kt^ocj-\'
of lidt onder de compreflen, ende worden onder-ba^^
genoemt. De laetfte leghc^men bovén op de compre»^||,\'
Hippacrates gebruyckt twee binnen ende tweebuyten-^^\'j,
den i al hoe wel men dickwils aen een bandt geno® j
heeft, wel verftaende, wanneer de knockei of het lidt i"
lichtelick wederom uytvalt, of uyt wijckt.

De lengte van de bandenis yan wegen de verfcher\'\'i..
_ irtyen, die het bandt moet behulpighzijn,-Qoek^^i,
derhande. De banden tot den arm moeten drie tnasl\',

lang zijn , als de lengte is van het uytterfte des mio\'\'\'\'
vingers, tot aen de knockei van de elleboogh van de P
tient, tot de fcheenen vier-mael ,• tot de fchouders neg?
mael, tot de dye twaelf-mael: maer tot de vingers
der dan twee vingers lang. Op dat de banden, befialveo"^,
t\'famen trecken, de ontfteecking verhoeden mogen >

cJ^ matighlick, ende met goede voorfpoet
^\'^uslihrj \'"\' Hippocmes, befchreven by Gä-
^\'^"^umU »"«^\'f^r. gen. cap. 4, Den naem van

^^^ is\' vo ^^ u ^^ ^^\'^hte olie, daerom het oock himidum,
Ne t\\ve\'IS\' 1 \' ^^ proportie is een deel wafch,
^Ihcs , als tot een exempel, een on§ecer<c

\'jetlij. fy gemaeckt, moet men hier mijden ; want fy
"e buypj ^^ veel verkouden, ende uytdroogen, ende alfoo
verhinderen , of oock aen de toevallende hu-
J^\'^\'^andt ^^\'^htigheden, den uytgang benemen. Het

\'^\'^Uür rr V\'"^"\' öivvacr van oe genenng vaneeniimt
IV item in de XXIX. Plaet.

nederlegginge of fituatie van het lidt, is drie-
^ aenbinding, de ophanging, ende de fetting
de Ie ^ aenbinden of vaft binden is, wanneer,
\'^\'loiidp , in het uytwijcken of breecken der

^aft of des ellebogens, den arm aen de borft wordt
d\'^en M ^^ • ophangen is, wanneer men dén arm
beerde li? "^"g*^- ^^"^"g wanneer wy hetbe-

K^^\'^ken If ™\' felve in een kas, en gevoeght op ccn
^\'Uyc^g "^atte. De aenbinding, ende ophanging ge-
Ondeift^j tot de opperfte, ende legging of fetting tot
Joetiiji^ Vjelen des lichaems. Maer de nederlegging
\'acht ^^el gedaente van de partye gefchieden, zijn-
y hef H " "\'egen dan de kas met werck gevult wort,
"Hde patiënt niet moeyelick valt) gelijck, (want
ongelijckheydt kan de groorfle ongelegent-

heyt ontftaen) ende fich om hoogh ftreckende,
men voorkomt, dat de vochtigheden niet na de be^^L
de partye af vloeyen , ende de felve ontfteecken,
de 11. ende 111. Figuur van de X X V1. Plaet. T^^ ^l
goedt verbandt, ende behoorlick poftuur ende neder\'^|[
ging, hebben de patienten oock de ruft van doen J
weicke de oude Geneesmeefters, in de bedtftèden
onder-bedden heeft doen gaten maecken, op dat de^
tienten fonder hun veel te bewegen, haer gevoegh""
de felve moghten doen. u,

V. De ken-teyckenen van de ontbindinge, of vers"\':
ring van de bandt, zijn als het lidt niét wel verbonde\'^\'
\'t welck blijckt, als het al te fterck ende te naeuw ae"^!,.,
haelt ende t\'famen getrocken wort, waer door in de uyt^ >
fte deelen van het uytgeweecken ende loflTe lidt, eenH3[,jj
gefwel te voorfchijn komt, oft te flap ende te los, \'t W«\'\':,
te kennen gegeven wort, als\'er een gefwel, dat noch g^Jt
noch quaet, dac is, noch machtigh, noch groot of
voor den dagh komt. z. Wanneer der jeuckte of pijn ^u
de vermengt is; de jeuckt ontftaet uyt dingen of ^f
natuur komende, te weten uyt een heeter temperament\' j
tegen de natuur. De banden dan uyt dieroorfaecke\'if
gemaeckt , ende ontbonden zijnde, foo begiet het\'\'
met fuy ver laeuw water, dat niet alleen de jeuckte weï^^
ende de overgebleven femfifche vochtigheydt van de.l\'lc
tuurofte bandt ingedruckt is, verdreven , mzeiooc^
de ligamenten gecorroboreert of verfterckt worden j ^ ;
wijlen hec water de vergaderde vochtigheden opdroog\'\' I
als het dan wel verbonden is, ende geen jeuckte vernof^ ,,
wort, foo moet men het los maecken tot op den ïeven\'\' j,

dagh uytftelkn, JVIaer indien \'t al te naeuw is, moet ^
op de tweede dagh, indien al te los op den derden
ende by aldien der eenige jeuckte mede onder looptjOp

derden, of ten langften op den vierden dagh los doen e\'^
ontbinden. Den fevenden dagh, die het eynde van de ^
houdende ontfteecking is, moet men hec verbandt w\'e\'^ M

vvater op het lidt gieten (niet al
^^ banden ^^ ligamenten flap foude maken) maer

Hat inoeten met meer met de voorfeyde vochtigheyc
^ordJ^^.^t, ofmet hetccm«», van rofen-oliebefmeert
^\'^\'le de r ^^ ontfteecking bevriidt is,

^ftmae^"\'\'^ dagh een ftercking ende confolidatie of
van het lidt aenwijft, waer toe men een feer
"eeft" .p ^"de t\'famen-treckende medicament van doen
•^"^ifteeck^" ^vare dat men op de fevende dagh noch eenige
\'"g \'o"de vermoeden j foo Iaet men \'t met de
ftP den elfT" \'"^\'^anige fterckende medicamenten , tot
^^ei-tkendp gh aeftiaen. Soodanige droogende ende
\'^"^^feoJ; "^\'\'\'delen , zijn i. Medicmmum catagmatkum
p\' defcriptie by Galenus lik 5. de compof.

^\'^^\'\'atumR^L^^\'^\' te vinden is. z.Ceratumdiafalma.
^^houden > dat in de winter voor het befte wort

al p\' Emplajirum catagmatkum Ejmdai, Voor
^jffife Verf ^^^^ medicamenten overflaet, foo moet
> \'^y^the ^^ \' \'"et het humidum ceratutn rofarum,
h Pai? tot een fachte wrijving van de be-

p foetW^\' ^^t lidt fachtjesgewreven zijnde, moet
p Wden\' "^""a de eene, dan na de ander zijde bewo-
pPritneren \' ^^ vergaderde vochtigheyt fonder pijn te
O niet p ^^ drucken, de medicamenten (noch-
K ^\'\'^ecke • op een linnen doeckuyt-

moetender opgeleydt, ende het ver-
t^r Verband ^an te voren aengehaelt worden „

\'^r plaetfen \' ^^t is, de uytwijckingen der leden uyt
dat\'er Ü^\'^ht gebraght worden, moet menwe-
3!!?\' Want r Poorten van leden of knockeis

P, mi J\'^i.ge zijn kleyn, ende licht om te fetten t
er^elickeen- ende van meerder gewichte: ende

heytontfiaeti) ende fich om hoogh flreckende, waei"\'\'\'\'^
men voorkomt, dat de vochtigheden niet na de be^^L
de partye af vloeyen , ende de felve ontfteecken,
de 11. ende 111. Figuur van de X X VI. Plaet. 1
goedt verbandt, ende behoorlick poftuur ende nede"J
ging, hebben de patienten oock de ruft van doen j
welcke de oude Geneesmeefters, in de bedtftéden
onder-bedden heeft doen gaten maecken, op dat deP^^
tienten fonder hun veel te bewegen, haer gevoegh ^^
de felve moghten doen.

V. De ken-teyckenen van de ontbindinge, of vet\'3\'"?^^
ring van de bandt, zijn als het lidt niét wel verbonde\'\'\'
\'twelck blijckt, als het al te fterck ende te naeuw aef^
haelt ende t\'famen getrocken wort, waer door in de U)""^
ftedeelen van het uytgeweecken ende lofle lidt, eenl^^j-jj
gefwel te voorfchijn komt, oft te flap ende te los, \'t W^^j
te kennen gegeven wort, als \'er een gefwel, dat noch fl
noch quaet, dat is, noch machtigh, noch groot of ,
voor den dagh komt. z. Wanneer der jeuckte of pijn
de vermengt is; de jeuckt ontftaet uyt dingen of ^^
natiiur komende, te weten uyt een heeter temperamen\'^.j
tegen de natuur. De banden dan uyt dier oorfaecke!,(
gemaeckt , ende ontbonden zijnde, foo begiet het\'\'
met fuyver laeuw water, dat niet alleen de jeuckte verfsf- j,
ende de overgebleven fernfifche vochtigheydt van de l\'L
tuur ofte bandt ingedruckt is, verdreven, maer oocK
de ligamenten gecorroboreert of verfterckt worden? ^^
wijlen het water de vergaderde vochtigheden opdroog\'\' I
als het dan wel verbonden is, ende geen jeuckte vernof^^j,
wort, foo moet men het los maecken tot op den feven%
dagh uytftelkn • Maer indien \'t al te naeuw is, moetf\'\'.
op de tweede dagh, indien al te los op den derden dag,
ende by aldien der eenige jeuckte mede onder looptjOP ^^^
derden, of ten langften op den vierden dagh los doen
ontbinden. Den fe venden dagh, die het eynde van
houdende ontfteecking is, moet men het verbandt vv\'^^

^^rden ,r \' het cemm van rofen-olie befmeert
deV , ^^ ontfteecking bevriidt is,

^Sh een flercking ende confolidatie of
van het lidt aenwijft, waer toe men een feer
ende t\'famen-treckende medicament van doen
^i-\'tftee^, ^^ bevende dagh noch eenige

^^Pli\'-atip " r ^^ vermoeden , foo laet men \'t met de
^P den eV^^" [zodanige fterckende medicamenten , tot
^^ei\'ckende "jTgh . Soodanige droogende ende

^^ vinden is. z.Ceratumdiapalma,
\' dat in de winter voor het befte wort
al pp" 4- ^rnplajlrutn catagmaticum RjnodcsL Voor
Verf "Jf" ^^^^ medicamenten overflaet, foo moet
met het humidurn ceratutn yofarum ,
f-^ide pgj \'(yatum, tot een fachte wrijving van de be-
p \'oetjen fachtjesgewreven zijnde, moet

ppii;tiere"\' r"^ ^^ vergaderde vochtigheyt fonder pijn te
O "»et 2 ^^ drucken, de medicamenten (noch-
veert) daer na op een linnen doeck uyt-
moetender opgeleydt, ende hetver-
verbanH ^^ voren aengehaelt worden.

plaetf "^^en\' \' ^^ uytwijckingen der leden uyt
y^\' dat\'er V- gebraght worden, moet menwe-
Want r ^^o^en van leden of knockels

ende van meerder gewichte: ende
der «"\'^r^\'^ot, endefwaerom teherftellen. Her
senehng van de eerfte, te weten, van de knoc-
kels

82 Vytleggmg van het Magazijn
kels ende leden der vingers, is de veerthiende dagh va" f
tweede, wel verftaende van de beenderen van de voet, Jj
der uytterfte handt, de twintighfte: ende van de derde»\'
weten van alle de andere, de veertighfte dagh. Soo
gen hundandeknockels ende leden der vingeren bye^J\'
binnen den tijdt van veerthien dagen j waer uyt dan volg"
dat in de ontleding van de felve van defevende of neg^J,
de tot op den veerthienden dagh, de banden noyt ontb^^j
den of los gemaeckt moeten worden. In de andere
men den tijdt der genefing verwachten, \'t en ware df l
jeuckte, of de kleyne gefwellen tuffchen het hooft end^.".
holligheydt van het lidt,de los-maecking vandebao};.
aenwefen, om de felve den derden dagh te herhalen.
defe manier moet men voortvaren, tot dat het lidt fte^t
genoegh fchijnt te wefen: als wanneer men het verl\'^J\'i
los doen, ende het gefette lidt met een fterckend\' deco^f,,
moet ftoven, om \'t felve te ftercken: Neemt Camilie
mm, roode Rofehladeren, Bloemen van I{pofmariin,
dos, Sdyt. Betony, Wilgehladeren, Chamedris. Iva, Bfji,
Centaurea.AlJfem, van elcks een halve handt vol ; nti^L
r»at igenfuren rooden Wijn, fes pondenfoete Loge, die de^,

liers gehruyc\\en drie ponden j laet defe dingen tefameti k^t
ken, tot dat het vierde deel verteert is. Daer na een cer^%c
daer over geleydt hebbende, moet men het lidt
dagen fonder bandt in de middel-poftuur houden, doo\' "
gguren II.ende III. van de X VL PJaetaengewe\'^.
Lyndelick de patiënt belaften dat hy allencxkens fij"^
woonlicke oefFeningen by der handt begint te nemen •

De genefing van een luxatie of ontleding met een ontfieecW^\'
dte voor of na het infeiten haer heeft verheven.

WAnneer voor het infetten een ontfteecking het «fC
weecken Iidt heeft bevangen, foo fullender tvveeo^L
hande indicatien of voorfeggingenbyzijn, d\'eenevan^
ontleding, ende d\'andere van de ontfteecking. Jvlaei\'jjf

^•^de alfn^j" eonvulfie of gargram het Hdt overvallen,
in f of het vyer, ende een geheeleaf-

\'^odantp" \'el^e komen. Daerom ishetraetfaemin
de Pa,.4 " het fetten van het lidt na te laten , ende
^"de foo \\ ■ r " ^"^de te fuueren in een middel-pofiuur,
^\'nde I T T p.Se "cuatie die geen pijn verweckt, befiet de II.
y^n de omft deX X V I. Plaet. De genefing dan
der handt nemende, laetdeww/w-
t^lickp rl^^" ^^en, brengt de m non naiuraUs, of onna-
Jen cpen F" »\'"derj ende houdt het lijf met de clyfie-
■ \'^\'^berev\'h gedaen zijnde, foo leght ongewaifchen en-
^\'"■\'\'\'eeilick^^ op de bezeerde partye, ende giet con-
If ^eten [ ende warm water t\'famen gemengt,
«et u.o.,1\' "^eel warm

water, ende veel rofèn-olie: want
i^aecktdlf ^^^er verdrijft de humorts of vochtigheden,
\'^\'^\'Oliefi-R^ye" flap ende los, ende ftilt de pijn ^ dero-
f \' ende verhindert het toenemen van de
het verdrijven; deongewaflchen wol-

\'aetflp"""! vv-eynigh dick worden, fcofult\'ghy op
^■^"eren " handen met foet mandel of gemeene olie
daet\' , \'^et lidt fachtjens wrijven, ende

f>ia, oïcataplafma van Nihis
Cap \' twelck Galemis lik S. deccmpcf medic.fea.
^eichrijft : foodanige cataplafmaia zijn feer
, \'^et afgaen van de ontflekingen of infiam-
» h" het wafch, ammontacum.oUe,üffizca en-
f\'drijven?\'^" \'^e Welcke tot het verfachten,uythalen ende !
i cd^ voortreflicker is. By gebreck van het voor- j
f!\' gebruv- \'"et over al in de winckels re vinden \'i

de ki-srNu - ("»P^^ß^f"» Oxycroceum fiicclai, dat i
\'icnt heert van te verfachten, te verdrijven, ende ;j

van boven af te halen, foo dat men \'t met feer groote
Ipoe- in plaets van het voorgaende magh gebruycKe"^
Wanneer ghy de ontfteecking zijt te boven gekomen 5
Iaet het lidt gereckt, ingefet, gebonden ende geleght
den, op dat fatfoen, als by de fimpele ontleding is
gewefen.

By aldien het gebeurde, dat de ontfteecking volgho^\'^
het infetten van het lidt, gelijck het dickwils gefchiet
vvel ter oorfaeck van de uyt-recking, als oock van de
durige pijn, foo is het tijdt om lichte fpijfen te gebri\'J^f
ken, een ader te laten, ende te purgeeren. Voorts
men terftondt (het zy de eerfte of tweede dagh) het^^^
bandt los doen, ende feer laeuw water ende olie da^\'\'\'[
opgieten, tot dat de patiënt eenige lichtinge bevint.
na fal men het lidt met weyniger banden met olie ende u
ter vocht gemaeckt, flapper verbinden, ende dit alle
doen, tot dat de ontfteecking begint te ceflèren , dat

gemeen op de vijfde dagh pleeght te gefchieden in
nemen van de inflammatie: komen voorts de boveO\'» i)
fchreven malagmata, of het Oxycroceum Nicolai, met
een flapper bandt , te pas, om de overblijffelen va\'\'
ontfteecking te verteeren: foo haeft de ontfteecking t ^
nemael wech genomen is, foo valt\'er niet meer te df^^,
dan dat men de manier, by de fimpele ontleding voo^p
fielt, achtervolght.

Dé gmefmg van een ontleding, met een quetfuur, en^t^^^
been, of alleen ontbloot, of een weynigh buyteft
het vel uytfleeckende.

een weynigh buyten \'t vel uytfteeckt, foo is het een 0
delick accident, ende feer periculeus, wanneer het
ivordt, als v^anneer het niet gefet wordt. Helpt
niet wederom op fijn oude plaets, foo heeftmenï- ^
ontfteking, convuI(ie,ende al te mets de doodt te verv^®

gen^lrw^" r geftalteniOè van het lidt. 3. een on.
^egen j gefwel, dat by geval toegenefen zijnde, van
^et m \' \'™gheyt lichtelick wederom geopent wort,
gfootin fijn plaets, foo fleept het een feer
niej. P^^\'^ckel van een convulfie , gangnna ende doodc
groot^?^; Sommige vreefen defe perijckelen alleen in de
de !ii \' vveten, in het gewricht van de handt,
fchouder, encklaeuwe, knye ende dye,
hey J r ® van wegen de fterckte der fpan-aderen,de groot-
ten ligamenten , ende vafa, het fetten niet toela-
lepp- \'^" zydat de patiënt, endedeomftandersdevoor-
van het perijckel gehoort hebbende , heftigh
lvve«d ^^""ouden, \'t welck de Geneesmeefter, de eerfte,

moet onderftaen, indien
fo-jcjg L^^l ^^"g^^en zijn, dat hy geen kennis van de konft;
de tQQ ) maer niet in de kleyne, wel verftaende in
^Hfui\'^ van de voet, ende vingers van de handt: die
doer.. "?chtans oock

met voorlegging van het perijckel
etide infetten, fiende eerftelick op de infiammatie

ontie^^vulfie, ende ten tweeden op de quetfuur ende
oty, "g • Wanneer dan een grooter lidt niet weder-
^"gefet worden, foo ftaet voor eerft te letten op
dtatjri, of algemeene dingen , ende de fpijs ende
VerL^? epdehet lidt moet fonder eenige uyt-recking of
bandt in de middel-poftuur, of aen de hals met een
den ^^hangen, of in een kas fachtelick geleydt wor-
VoqL het onbevveeghlick blijft, ende geen pijn voelt,
VuiQg moet men de aenftaende ontfteecking ende con-
tende met een pijn verfachtende concoque-

liiedij-g ^^c\'^ende, verkoelende ende te rughdrijvende
tts . f^ent, hoedanigh na het gevoelen van Hippocra-
\'vvai^g het ceratum picatum is, het welcke mec

Y aldien na het infetten van een been een convulli^
volght} foo is de naefte raedt, het lidt wederom ^y
fijn plaets te doen wijckenj ende het felve met veel watei\'^\'
of laeuw olie, feer wel ende lang af te wafichen.
het geheele lichaem in dier voegen te verwarmen, dath^
fweet daer op volght, ende alle leden een deeghli^l^^
warmte verkrijgen, overmidts fy al te mael met malkan^^^\'
len confenteren of over een komen, De beginfelen
de zenuwen, als de neck, rugh-graet, fchamelheydt ej]"
oxelsj dienen oock met oliën ende fal ven, deconvul\'\'^
tegenftaende,befmeert te worden.

Genefing van de luxatie of ontleding, met een hardig\'
hefdt, die het infetten ende beweging van
een lidt in de weegh is.

IN de leden, die voor of na het infetten, qualickgf\'
handelt zijn, groeyt een hardigheydt, principaliclf\'.
die gene, die met weynigh vleyfch zijn begroeyt, gel\')\'\' i
de elleboogh, knye ende voet. De andere leden zij" ƒ
al temets, maer niet foo lichtelick, dit accident ond^\'J
worpen, om datfymeer vleyfch hebben, die de leden
een voedtfel ende lichtere beweging toevalt, lichteli^.^
verteeren ende doen verdwijnen. Defe hardigheydt ^^
tweederley: de eene is foo hardt, dat fy de natuur van ^^
fteen krijght, de ander is foo hardt ende fteenachtigh ni^\'\'
De fteenachtige hardigheydt kent men by vier merc^^
teyckenen: i. Het lidt is feer dun endedroogh.
van de patiënt niet beweeght worden, als mede oock n\'.
met gewelt van de Geneesmeefters. De verdünnt^»
ende ranckigheydt duurt lang. 4. Heeft men gebmy\'^jg
al te feer verkoelende ende. heftigh t\'famentrecken

medicamenten , die de voorfeyde
dert nJr beenachtige materie hebben veran-
heyd\'t tJ-V^y^)^^^^" van een flechte fteenachtige hardig.
«ochnie Wanneerhetaccidenc

heydt t^^fl\' v^\'3"\'o"dt2iinde,foo wordt de hardig-
niet ka • Aï hoe wel het lidt van de patiënt

\'^«ngeraert ^ ,perijckel; foo dat het beft is die on-
h^tuft Tn ,, f® n. De genefing van de hardigheydt,
middelen, i. Moet men het lichaem
rep ader-Iaten fuyveren. 2. Een behoor-

«Jet onderhouden. 3. De hardigheydt met olie,
net volgende medicament verfachten:

Bemshladerm, elcks twee handt vol.
Ltjn:{aet,
Fcenugrieclixm,
Vijgen, elckj drie on^en.
fr E«» Schaepshooft.

dath^^ t\'famen in een behoorlicke quantiteyt water,
n®"dit d ï^y^^h van de beenen valt. Met de damp
«Ooft wn^? het verharde lidt eenige dagen ge-

?"trent j > ftoving moet men de hardigheydt
^\'^l\'eert l" \'\'^^Pa« van een uur wrijven , de handen
"^obende met foet amandel-olie, ende verfch
V»ng onder malkanderen gemengt. Na de wrij-
^^Hiaeckt^- y^^\'^PW^»^ , waer van boven mentie
«t IS, of het exycroaum Nisolai, met ganfe.vet
G z genia-

gemalieeit of weeck gemaeckt, daer op geleydt worden-
drie of vier dagen gepafièert zijnde, foo gebruyckt tot
weeck maecken ende verdrijven van de hardigheydt j
roock van de azijn , die in diergelijcke accidenten feet
geprefen wort. Xot dien eynde neemt Galenus een vye\'\'\'
iken, (of by gebreck van defen, een ftuck van een meH\'
len-fteen) die hy gloeyend maeckt, ende den azijn da^l
op giet, in de welcke van te voren een weynigh gw^"^\'
Ammmiamm geweeckt is, op dat de damp daer van
mende , ende een derdepart van een uur gecontinuee^\'
zijnde, de hardigheydt niet alleen dun maeckt, maer ooC^
verfachte. Dit gedaen zijnde, moet men der dit cataphf"!
opleggen: Neemt Garßen-femelen, en Oxymel, van elc\'\'^
foo veel genoegh is tot een cataplafma: of oock wel e«"
ander, dat ftercker is. Staet in acht te nemen, dat "
patiënt (indien het lidt weder ingefet is) onder het
bruyck van de weeck-makendeendeverdrijvendemidde\'
len , het lidt, foo veel mogelick, dickwils bewege, wa«\'
door de hardigheydt verdeylt ende verteert wordt.
by foo verre de hardigheydt ontftaet voor ende aleer
lidt ingefet is, foo moet men de genefing van de hardi^\'
heydt eerft beginnen, ende na de genefing van de fel^^,\'
met het infetten van het lidt te werck gaen, gelijck in\'\'
fimpele ontleding hier voor geleert is.

Be genefing van een lidt, dat na de infettingweder\'
om van felfs uyt fijn plaets geweecken is.

At een ingefet lidt fich wederom van felfs iiyt\'^\'
^ behoorlicke plaets begeeft, ontftaet uyt dry oorfse\'\'\'
ken. ■ I, Wanneer na een geweldige ontleding, het lidt quj\'
lick gefet is, ende de ligamenten niet wel uytgedroog"
-worden. 2. Wanneer eenigh gefwel, voortkomende n)
de ontfteecking, ontrent het lidt, ende niet behoorlick
nefen zijnde, verhindert, dat het lidt niet in fijn plaets K^
genouden worden. 3. Wanneer eenige vochtigheyt

eeifteï^\'r \' de ligamenten flap ende los maeckt. De
Öe 3,X^eck vereyfcht ftercker uytdroogende middelen:

weeck-makende, ende ver-
ben ƒ f\'^\'l^len hebben : De derde is de flimfle van
\'istbrL? geholpen worden dandoot

"\' ^^^ het lichaem wel gefiiy vert is door me~
\'\'et Van r ader-laten, ende door een goede or-

^^otepi ft jmiddel te boven gaet, want het verteert
^^\'eertien ^^\'^htigheyt door een korfl, die een hol kleyn
\'^^flepLy ^at toegenefen zijnde, de flappe ende

Vïrdi^ooX ^\'^\'"en treckt, want de inbranding verwarmt,
Worden verteert. Doch moet hier aengemerckt

deti nouder-been na de oxel toe, foo moet het inbran-
ds dye gefchieden; begeeft hem het hooft van

•^UWacfi/^S^hrandt werden. 2. Dat men nietbrant de ze-
f \' ^^ ligamenten, aderen, antrien, ende
\'■\'^\'^Partv want het vyer een vyandt is van alle

tot (lej, convulfie of fpanning ende trecking. 3. Dat men
l^jPden gebruyckt foodanige yfers, die geen groote
fpitfe, 1 ^ korflen maecken. Daerom moet men kleyne,
«et 1; "de wel gegloeyde yfers daer toe nemen. 4, Dat
^aat by inbranding veel dagen in ruft gelaten werde,
^"^\'■andei-r h het wederom uyt fijn plaets geraeckt, foo
net in een ongeneeflick accident.

^menP"^^"^ accident dienen warme medi-
t\'4öip \' flappe ligamenten conflringeren

Vßlegging vän het Magazin
lidt ftijf, ftraf, ende tot de beweging onbequaem mae^\'
ken, doch als\'er geen fimpUxoi enckel medicament g^^
vonden wort, dat de kracht heeft van te verwarmen,
de met een t\'famen te trecken, foo moet men Geh met ee\';
compofitum of t\'famen gemengt medicament behelpen\'
gelijck het emplaßrum ex peüe arietina is. Willen de
dicamenten niet uyt rechten, fooisditheteenighfteen\'\'®
uytterfte middel, te weten, dat men de buyten-huyt i^if
kleyne ende welgegloeyde yfers aen beyde zijden inbrao"^!
ende met bequame banden bindt, nochtans wel in ac"^\'
nemende, dat men de partyen, in de voorgaende geneö\'\'\'\'
verhaelt, nieten laeckt.

AEngaende de genefing van de dwars ende flim
broocken beenderen, moet men op vier dingen
I. op het infetten. II. dat men het ingefette been in Wr
plaets behoude. III. op de generatie van eenca!lus°
hardigheydt. IV. op het verhoeden ende genefen van ^
toevallende quade accidenten.

I. Het infetten gefchiedt door tweederhande
len t I. door de uyt-recking of uytftrecking. 2. dooi\' 0
conformatie, dat men het lidt in een behoorlick pofti""^
brengt, ende degelick infet, of door hec aendrijven ?
door het invoegen. . ,

I. By de uyt-recking komen fes dingen in confiderati^\'
ï.waer, 2. den tijdt, 3. de manier, 4. deinftrumente^\'
5. de hoedanigheydt, 6. de quantiteyt. i. Waer, Yn
uyt-recking is noodigh, wanneer de gebroocken deei^
van het been noch niet recht uytgeftrecktleggen, n^.f
het eene noch op het andere gefchoven is. 2. Den ti)\'\'^\'
Den beften tijdt is, terftont na de bekende fradure de ^f\'^
recking in\'t werck te ftellen, want byaldien dat niet®\'
gefchiedt, foo fiaender veel vochtigheden toej door.J

heff- "f ^^p^n-hup der Chimgijm. 91
\' ende de mufculm trecken te rugh na haer be-
der r"\' maecken de uyt-recking foo veel té fwaer-
ëebmoH, f\' ^^ ^^Ive by der handt genomen zijnde, de
^^eecken oeenderen.de byleggende vleesachtige partyen
^"dean i convulfien of reckingen, ontfteeckingen
kan vo J accidenten veroorfaecken . Doch men
derd\'\' j inflammatie de uyt-recking op den tweeden
gende d" ° befoecken. Op den vierden ende vol-
ontQgp (tot dat de vrees ende het perijckel van de

Ra minderen, depijn verfachten, ende de muf-
tende\'„ u^\' ^Sinfelentoegetrocken, verfachten , begie-
•^en wfr partye met warm water. Andere ne-

defe ftov^Si alwaer te noteren ftaet, dat in\'t begin van
^anneei- bezeerde partye wel feer opfwelt: maer
Vergaet met het ftoven een weynigh aenhoudt, foo
niaev oo^l*^ j dieopfvvelling, door de damp verweckt,
»Vlindert voorgaende, die de uyt-recking heeft ge-
^\'■\'der dié. huyt van een verfch geflagen kalf, of van een
eenige \' ^ het accident gebonden, ende

■ Vooitref/v het gebroocken lidt gehouden, is oock een
Riaken vü remedie, want foodanige huyden verteeren,
Droketjj-y^\'ende ftillen de pijn. De manier. Hetge-
poodtfae K*^ jyort met de inftrumenten, tot de uyt-recking
de midd 1 \' endeonder de frafture of breuck,
de e ƒ ^ hare figum- of gedaente gevat, ende recht uyc
jOcken ? ^ hoogh, ende van de ander om leegh ge-
alleen inftrumenten. Dit zijn fomwijlen de han-
fachte " twee fterckedienaers of knechts, wanneer
Van de X vereyfcht wort, gelijck de I. Figuur

^ %C.rerl- n van leder, of fterck lywaet, wanneer
ï^-King fteicker moet wefen; befiet de I. Figuur

van de XXVI.Plaet, ende oock eyndelick de
menten, als men feer heftigh moet uyt-recken, gelijck ^
I. Figuur van de X X V. Plaet te kennen geeft. ^^
qualiteyt of hoedanigheydt is verfcheyden ende different\'
na het onderfcheyt, ende principalick na de grootheyt
de beenderen ende mufcukn. De radius of kleyne fo^\'r
kan de minfte uyt-recking verdragen : de beenderen die ^^
het opperfte van de handt ende voet zijn, moeten ftercl^.f\'
uytgereckt worden. Totde elleboogh ende de kleyne piJ\'
pe van \'t been, heeft men noch een krachtiger uyt-ïccw^
van doen. Het fchouder-been, ende de groote fchee"\'
pijpe vereylfchen noch ftercker dan de voorgaende. ^^
krachtighfte uyt-reckin§ komt te pas by de gebroock^^
dye. Boven dit magh in elck been een ftercker reckit]&
verdragen, i. een weeck als een hardt lichaem, ^^
eerfte, dan de volgende dagen, op de welcke de vrees v^"
de ontfteecking duurt, g. een oude dan een verfchebee"\'
breuck. 6. Dequantiteyt. Het lidt wordt recht uytg^\'
ftreckt, tot dat de beenderen tegen malkanderen over
men, maer malkanderen niet en raecken. ^

2. De conformatie. Defe lal met goedt fucces
voortgang hebben, foo wanneer de uyt-reckende inftf^\'
menten a lencxkens wederom los gemaeckt, ende het
in de middel-poftuur gehouden, de deelen van het gebf®\'.
ken been, die noch niet recht uytgeftreckt leggen, ^f
naeuw ende volkomentlick recht uyt geleydt worden ?
dat de Chirurgijn met de handen haer uytfteeckende deel^"

jjvix^»... ... i.i i^uui vrtu uc .A. A v i. riaet te ut-"
Defe operatie geluckt feer wel, als het lidt in fijn beh<\'
licke poftuur gebraght, met fijngeftaltenilTe hetgefo»!\'^
been of lidt gelijck fal zijn,foo dat in het aenraken geen o\'\'\'
gelijckheyt gevoelt, ende de pijn geftilt offachter woit-

11. Tot het behouden van het ingefette lidt in fijn pl^f!
behooren cwee dingen; i. Het verbandt. 2. De\'®/\'«

mtd- "J ^\'^P^ti\'^ujs-der Chirurgijns.
gen\'.\'^S^\'\'\' dienende tot verhoeding van de ontfleeckin-
^"de gefchiet met fwachtels, compreffen

^ XIY pf" * ^^ of banden, aengewefen in de
oiidt i ■ \' E. F. G. worden gemaeckt

ïïioeten , ^^^ getrocken zijnde, nietenfcheuren, fy
lijn tTam hebben, om gelijck ende fonder

>aer fdf , ^^ ^^\'^cken. De breedte van de banden geeft
fieti toj p ^^ ^pnen uyt de grootheydt van het lidt, aenge-
^eel f dicker deel oock breeder, ende tot een dunner
dajiicubanden dienftigh zijn : Delengte moetfoo-
S Eove^ , vereyfcht wort, te weten,dat het verbant,
"\'de de 1 ^ fraftuur, niet weynigh van het ge-

de gebm °moeten wefen, als \'er tot de vafligheyt van
füllen noodigh zijn. De fplenia of
fJ. i" de X XIX. Plaet, zijn linnen doec
^at]/pi yeel vouwen op malkanderen gevouwen, de naem
\'^ilt L jhebbende bekomen van het woort fplen, dat een
"c-n \'-.pÄ\' otn dat fe de lange ende fmalle milten der bee-
andetp^\'pfinsgelijcken. Sommige noemen fe plagulas ,
^^^cW faifzÄoi, om dat fy oock van veren ,

P^ljjclf doecken genaeyt, gemaeckt worden, ende
Jang^. kulTentjes zijn. Defe compreflèn moeten foo
deelde\' dat fe de lengte van de omrolling des bandts be-
ffin, ^dat fy niet fouden doen konneujindien fy korter wa-
iia de ^^ breedte moet drie of vier dwars vingeren wefen,
\'^^dicï?^\' yan de vingers des patienten. Doch belangende
§-ootei- n^^*^ ^^ drie, ja oock vierderley wefen, wanneer
^ye .^altigheydt noodigh is, ende als fe de geheele par^
lenden d r bedecken, foo moet men derfoo veel

iiipp ^ j e de partye rondtom konnen om vatten, waeroni
Delengte, breedte,dickte^
leiigfg ^"eydt der comprefien moet dufdani^h zijn, in de
«loeten fy met de lengte der omwinding van de ge-
G 5 broocken

broocken partye over een komen : de breedte moet
drie of vier vingeren wefen, de dickte is drie of vier dop\'
bel: de veelheyt is, dat fy in de rondte opgewonden >
te veel noch niet te weynigh zijn . En Gdenus in de ^f\'
legging van defe plaets, maeckt eerft mentie in defe K^^f!
ó?ict Hippocmes nu van de frafturen verhaelt, van de
gula, oock fplenia genoemt, door dien fe degelijcklw^
van een milt hebben, die hy belaft de lengte van het
bandt te moeten hebben, alfoo fe daer toe gebruyckt W^\'\'
den , om het felve vaitigheyt te geven, ende onbeweeg"^
lick te houden: maer de breedte drie of vier vingeren
de patiënt: de dickte zy drie of vier dubbelt, wanneer^
verbandt een ftercker bewaring van doen heeft; maerd^^,
een mindere bewaring genoegh is, foo houdt hy het \'
voor, dat fy het verbandt in de rondtekonnen omvatte\'?\'

De fpalcken femU genoemt, ende met de letter
de X XIX. Tafel geteyckent, zijn lichte bordeketis J
planckjensjdie menlcghtop degebroken,endeHythetI\'^j
geraeckte partyen, om de felve vaftigheyt te geven-, n3
den tijdt van de infiammatie of ontfteecking voorby is-
hebben groote gelijckheydt met de compreffen. De ,
Meefters, onder de welcke de eerfte heeft

weeft, hebben fè toegemaeckt uyt de houte baß v2«
Riuyck ferula, of uyt de tacken felfs in de midden d^"\'
gekloven , waer door fy oock den naem vanbe^^u
den, want dit hout tot dit gebruyck feer bequaem ^^^
hardt is, dat oock de ouden krucken daer van maecktet\'\'
de welcke fy fteunden. Wy in Duy tslant, in plaets va" ^
fe heefter of ftruyck, die in onfe, ende andere kouder pl^^^^
fen niet en groeyt, maken met feer goet fucces onfe ip^\'
kenuyt de deckfels van de doofen, by de Apotheke«
Koopluyden gebruyckt, om haer waren daer in te
By gebreck van de voorfeyde deckfels, kan men oocki^ ^
Wel tot fpalcken nemen de oudefcheedenvan dedeg^" ;
die met leder overtrocken,hardt ende glat zijn.
de offie.Med. mt.9. befchrijft, hoe defpaicken moet.e"

zij». Defpalcken moeten glat (««Aai) ge-
aen u ^"^^aen de eynden opwaerts gebogen zijn, alsmede
lïijg j^de eynden van het verbandt een weynigh korter,
feu ^^er de breuck is uytgeborften, moeten fe dickft we-
^\'ind dat fy niet ruygh, maer gladt zijn; want gladt
ïe^Uj.^\' können fy dan om hoogh > dan omleegh, dan
eyf(.L dan fchuyns ende dwars, na dat het de faeck ver-
Üj^j^ ^^?.oetrocken werden: dat fy niet verdraeyt, maer ge-
bandf\'"^\'^\' \\vant verdraeyt zijnde, füllen fe oock het ver-
j)re(fg ^"delidt verdraeyen,de welcke van de gelijcke com-
al gelijck omsingelt ende by een gebonden
dat is^"\' \'y aen de eynde opwaerts gebogen zijn,
tneej,^.^" onderen op een weynigh afgefchraept, op datfe
de g^r ^^en trecken aen de plaets van de fra£tuur, dan aen
d^er n?" partyen, die t\'famen gedruckt, pijnlick, ende
ontfteecken worden. Dat fy het verbandt gedaen
den d \' beyde zijde korter zijn, gefonde partyen fou-
Gfljj \'^eken, ende pijn , ende ontfteecking verwecken,
het d \' • ^^ Chirurg, offic. text. j». fchrijft: Maer

gtoot voordeel aen de gebroocken partyen, dat
tip öevj " "och ruygh, nochte verdraeyt zijn, om dat fy
de fp jde manieren t\'ßmen- drucken . Maer de verdraey-
Vevtjg^ken hebben dit noch daer-en-boven, dat fy het
ftiog. dt verdraeyenjende alfoo de gebroocken partye oock
kieft y.etdraeyt worden. Voorts raedt hy,dat men die uyt-
Iten d" ^ de eynden felfs gebogen zijn. Want die fpalc-
doenu overal eene dickte, tot het uytterfte hebben , die
tiederd^\'" ^^rbandt oock over al gelijck vaft houden, ende
dat de f \' \'^eeht tegen de fin van Hippocrates, die wil,
toc dp P^\'eken in de midde meer toe-nijpen, ende van daer
ttieer ^^^^^^^ deelen lofler, ja foo los zijn, als het immer-
leiiojJ?°gelick is; want na fijn meening moeten fe in de
lenL ^®tter zijn, dan de ruymte, die het verbandt met fijn
aenïae-v ^ft, op datfe het vel buyten het verbandt niet
<3en d Welck door het ontfangen van de vochtighe-
\' ^oor de banden uytgedruckt, dicker wortj ende meer

opfwelt. paerom behooren oock de fpalckendickeï
zijn aen die plaets, daer fyopdefraaurenkonaentelej\'
gen, alfoo de felve plaets voor alle de andere compi\'^»"^
van doen heeft.

De aenftaende inflammatie, of ontfteecking, fultg"^\'
verhoeden met pijn-ftillende ende verdrijvende medic^\'

geleydt worden. Ick gebruyck altijdt met een feer gel"*!\'
kigh fucces het medicament, dat uyt ftraffe, fure
de wijn, rofen-olie, ende met wit van een ey, wel\'\'^
met de fpatel geflagen, ende meteen behoorlicke prop^^\'
tie onder malkanderen gemengt, gemaeckt wordt - f;
pijn aendringende, foo Iaet ick het wit van een ey ondf^
wegen, ende meng te meer olie onder de wijn. In diti^\'
dicament doop ick de banden, E. ende F. in de X X i
Plaet, dkósamrwanfiibligamina, dat is onder-ban<^^5^
hebben, ende druckt fe uyt, gelijck by de letter H-
felve XXIX.Plaet te fien is: ende dit na uyiwij""!
vandeleervan^vicermajih.4.fen.<^.traa. x.cap. f-.l
cumione dißocatiom belaftende, dat wy forge dragen
\'er geen heete ende droogende medicamenten opgel^H
werden , want heete dingen verwarmen, ende trecl«^\'
door het verwarmen de vochtigheden na hun, maer diO^\'
jjl ge dingen blijven niet aen malkanderen hangen.
V: De uyt-recking dan gefchiet, de frafture t\'famen f\'

Ü voeght, ende alle dingen tot het binden gereet gemaef.
zijnde, foo fal men het lidt dat noch na verfcheyden
uytgeftreckt is,immediatelick of onmiddelick met fw^^K
tels om hoogh ende leegh rondtom bewinden.
in \'t begin moet men de eerfte fwachtel driemael boven
frafture omvwnden , ende foodanigen tfamen-druckii|
maken, die fufRfant ende fterck genoegh kan wefen om ^
beenderen vaft bymalkanderen te houden : daer van da^\'

•braght worden,de t\'famen-trecking allencxkens vermijd-\'
sende i die alles toont de I. Figuur van de X XIX.

van de gefonde partye mede is inge-
daer " aldaer met liet binden een eynde maec-
als de T fwachtel nemen, lan-

de eerft r \' ^^ het aen die plaets kanreycken,
ïïiaelomppf^^" opgehouden, Defe moet eens of twee-
man\' > doch op een con-

de onrl^^®"^^"\' ^^^^ vandaen moet men het verbant
vpvn "^pai"tye toe draeyen , decompreffieallencx-
^Üsnief maer defe fwachtel behoeft foo dick-

\'Wn, ep uytterfte ende onderfte partyen niet te vreefen
rneni\'^^\' g^"oegh van de gefonde partye gevat is, foo
in na beneden toe oock eyndigen,se-

geftelt f van de X XIX. Plaet" voor oogen
Nern^T^\' ende met de reft van de fwachtel moet men
jlietop^f^oi" de fraftuur felfs omrollen, doch foo dicht
Vande ^"\'\'^\'■enj totdat men eyndelick tot aen het eyn-
\'"^ee fvv.^P"^ fwachtel is gekomen. Maer overmits defe
^els albereyts omgerolt, noch niet fterck ge-
\'m om de gebroken beenderen by malkanderen te
\'"^^Uur "\'oeten alhier oock de comprelTen rondtom de
Sebiq.\'\' ende het geheele lidt na de lengte nootfaeckelick
gen, vi\'efen, met dat de eene op de ander komt te leg-
^«n van^^\'^\'^^ van de ander een dwars vinger des patien-
pliy v^ \'Jalkanderen verfcheyden zy. Defecompreifenfult
Mt be?\'^®\'" ^^^ maecken met de derde fwachtel, dub-
bov eerfte omwinding of omrol-

^^ide fractuur moet wefen, daer na moet het eene
Nertn? ^^^ toe meer, en het andere na beneden toe
. •^oven , ^\'^."gei\'olt worden, en eyndelick van beneden
/\'^de vL a ^^^J\'aets aengehaelt worden, daer het ander
J\'^^ynden ^ ^ fvvachtel opgehouden heeft- doch beyde
\'\'ytterfi foo dickwils omgewonden worden, dat
"e eynden van de compreflen aen beydezijden een

weynigh uytkijcken. De aenwijfing van defê operatie
te vinden in de III. Figuur van de XXIX. Plaet.
teycken van een behoorlick verbandt is: wanneer de P\'
tient te verftaen geeft, dat hy vafligheyt voelt, doch
der t\'famen-drucking, die hy op de bezeerde partye «^L
dan op de gefonde, ende aen de uytterflie eynden op ^
minfte feght te bevinden. ,

Op het behoorlicke, ende wel in \'t werck gefielde
bandt, volght de depoGtie of pofluur van het lidt» ^
weicke in deFiguya media, of middel-gedaente, of P >
fluur, facht, gelijck, ende eenighfins om hoogh
is. Soo is dan noodigh forge te dragen, dathetgeb^j
den lidt in een houten kasjen of backjen, met geheec^ j
ende in linnen ingerolt werck gevult, bequamelick
te leggen, ende alfoo leggende tot de derde dagh, ofL
moey t in fijn ruße blijft, foo de patiënt op dien dagh > i
de weicke hy verbonden is, ende de volgende nacht duof ^
meerder, ende de tweede dagh minder t\'famen-druc^\'^
te voelen, ende daer benefi^ns in het uytterfte deel^,
weecke ende kleyne fwelling fich laet fien • want een g^ j ^^
te ende harde fwelling beteyckent een quade ende
naeuwe ligatuur of binding , ende is een voorbode
het aenftaende perijckel, van de ontfteecking ende
grana. Dies wegen noodtfaeckelick is, de patiënt fo" ^jj
vertoeven te ontbinden, ende wederom op nieuw j
matighlick te verbinden.

Indien het geviel, dat de fwachtels op den derden
na de eerfte verbinding wat loflèrfchenen te zijn, fo® mC
fe ontbinden. Doch ftaet aen temercken, wanneef
verbandt los gemaeckt moet zijn, voor ende al eer de be

deren eenige vaftigheydt aengenomen hebben, dat het
raedtfaem is allencxkens de omgerolde banden los te d^
maer dat de bezeerde partye ftil leggen blijft, ende de ^

ontdeckt zijnde, voorts alles kan wech trecken, fondft ^^
lidt uyt fijn eygen plaets op te lichten; want alfoo

niet _ "f ^^P^fi-hup der Chtrmgps, 95^
de beg^\'^lf^\' het verbandt los te maecken} dat men
oplicht j ophangt, ende met aenraken
^\'\'idenV ^^ patient geen voordeel kan gedaen

bonden\' •• banden dan op de voorfchreven manier ont-
j^ücktp ^\'\'"de, foo moeten de partyen daer de patient de
den j d \' dickwils met laeuw water begoten wor-
\'i)oet hf , e hefloten dampen konnen uyt trecken; daer na
als de rJ-1 door de ligatuur, die een weynigh nacuwer
etide it^\'ddelmatigeis, geconftringeertof toegedruckt,
dagi^j een kas of bus geleydt worden tot den fevenden
lidc tnet\' vi^anneer de fwachtels weder ontbonden, het
bandej, begoten ende verbonden moet worden, de
^ifoo d \'^Shnaeuwert\'famen getrocken zijnde, nochtans
«ten do^^ het leven ende voedtfel tot in het uytterfte lidt
gaen. Op het gebroocken deel moet het cera-
^en bfepj \' of het emplajlmm catagmaticum Rjinodeei op
\'^^Selevd fmalle linnen doeckjens, geftreecken,

^n > Von \'^e\'en, niet veyligh konnen gebruyckt WCl-
e fpa/ f" eer dat \'er een geheele weeck gepafleert is.
op ^en moet men na delengte van het lidt, rondt-
^^\'\'fte end^^u\'^P\'\'^\'^^" ^en beyde eynden tulfchendebo-
v^e niefr ƒ benedenfte bandt wat uytfteeckende leggen,
d ^IX S "\'^en of ftiicken, door de letter L. in de
datfe n^^gebeeldt\' ^aft maken, doch met defe or-

frafkuur, niet ftercker valle ende pijn veroorfaecke j "jg
voorbeeldt daer van befiet in de IV. Figuur vao ^^
XXIX. Plaet. Voorts moet men in \'t opleggen vaf
fpalcken fich wel wachten voor de uytfteeckende beeo"
ren, die geen vleyfch hebben, want als fe daer opge\'
werden, fouden fe niet alleen pijn verwecken, maerö®^
exulcereren,daerom moeten fe ofte aen de zijde geleyt jj
den, of noodtfaeckelick korter zijn, het gebonden \'^p
moet onbeweeghlick in fijn kas gehouden worden, to^^^,
den twintighften dagh, \'ten waer dat de jeuckte,
ting , pijn, ende andere accidenten, de Geneesniee»^^

middelen de voorgevallen ongelegentheden voor te
men. Niet te min behoort de Geneesmeefter ondej\'
fchen om den derden dagh de patiënt te befoecken en^^^jgf
flappe fpalcken heel fachtjens op de fraBure wat
aen te halen, dit altijdt voor oogen hebbende,
de fpalcken om het gebroocken lidtleght, niet
men te drucken, maer omhetonderleggendeverban^^gi:
befchermen, ende vaftigheydt te geven. Maerwaj^ j^jD
defe termijn oock voorby is, foo moet men defpal*\'.gj
ende banden los maecken, ende de bezeerde patty^-er»
warm water ftoven, tot dat fe opfwelt, maer niet laf\'»^//
want defe operatie tot de generatie of voeding van ee"
lus fèer dienftigh is • daer na een catagmaticum daer op^jt
leydt zijnde, ioo moeten de banden ende fpalcke"

lus genereert en de voegen t\'famen doet groeyen) .yll
partyen, de kas nedergeleydt zijnde, twee dagen g^^^t
blijven leggen, ende naderhandt wederom los g^.\'^Lydt
worden , op dat men de grootheydt ende hoedanig"
van de caüus magh onderfoecken.

Op elcken vijfden dagh hier na moeten de f^^
los gemaeckt, het lidt met warm water begoten 7 ^gt

naer beh"\'\'\'\'^"\'"\' f\'appere fwachtels , ende fpalcken
Partve m gehandelt worden, tot dat de gebroocken
fchiS middehnatige callus befet werde. Dit ge-

bitine "\' ftaftien van de fchouder endefcheen-pijpea
^"de in de fradien van de dyen binnen
eene nif gaet dit niet altijdt vaft, alfoo de

de com;- rj \'^l^deren van Agrimonia, ende de wortels van
gekoockt zijn: andere geven taeyer en
trent tf ft^^*^ Spijten. De nieuwe Medicijns hebben, on-
feecWr jaer geleden, in de Palts aen den Rhij neen
en vjt, van een fteèn gevonden, die aldaer groeyt,
goet ij inwoonders feer wordt geprefen, om datfetbo
genopi^\' generatie van de caüus, ende daerom orêóxoWtoi»
*ius, pj ^ ^oi\'t 5 van dfe weicke Guilhelmus Fahritius Hilda-
pni^l 1 • ohferv. po.pt.pz. ende Senner lus lih. 5\'. Inß,
len is »• 7\' können nagefien worden, van buy-
^eeckerfte te gebruycken, niet alleen het ceratum
ßriif^ » ende diapdma Galeni, maer oock het emfla-
Het • ^\'co^ai ende catagmaticum i{enodiei.

Opf^^ycken.
Weten f "^^ien volgen fomwijlen eenige toevallen, te
der caiil^^ \' afvrijving van \'t vel,een grooter of kleyn»
Uickiug\'^\'pij"\' dunnigheydt van bet lidt, ende een ver-
^an doln h bb^ Geneesmeefter

De jeuckte vergaet door het ftoven ende vocht maecke\'^
van het losgemaeckte lidt met laeuw water, tot dat het
roodt wort, en vyat meer, dienende daer toe, dat de geat-
traheerde materie wederom gedigereert wert. Wanneet
het bezeerde lidt nietbequameiick met water kan begoteO

worden, foo moet men het lidt over den damp van\'tas-
ter houden. Het krabben van de jeuckte, wort de patief\'
ten met recht verboden, alfoo het een feer fchadelick ding
is, en behalven dat het vei afgekrabt wort, de vochtighe\'
den t\'famen treckt, ende fware pijnen verweckt.

De afwrijving of bezeering van het vel, diedickwil®
haer oorfpong daer uyt neemt, dat de losmaecking van de
banden langer aenloopt, als behoorlick is; en oock als d^
patienten uytonverduldigheydt het vel opkrabben, woi\'dt
met laeuw water genefen, gelijck in de curatie van de
jeuckte gefeydt is, als oock door\'t gebruy ck van het
guent. de Cerujfa, \'t welck verkoelt en opdrooght.

De pijn geneeft men met de ftoving van waterende oü^\'
of met het decoEim van een hamels-hooft hiet camillen g^\'
koockt. Een callus grooter als \'t behoort, wort gegeo^\'
reert, wanneer de patient meer eet, als recht toe, of de
Geneesmeefter in de genefing achteloos zijnde, miodei"
op-paft, nochte met de Igndt de hoedanighey t van de c^^\'
lus onderfoeckt, ende d^^achtels al te los daer om win^ •
De al te groote caüus wort voorgekomen, als de patie\'j\'\'
wat minder fpijs gebruyckt; dehoedanigheytvandef\'^l\'
lus fomwijlen onderfocht, ende de fwachtels een weynigh
naeuwer t\'famen getrocken worden, de felve wort vermin\'
dert metfacht-maeckende, daerna weeck-maeckendee""
de drijvende middelen t\'famen , die in de genefing vand^
ontleding met een callus aengewefen zijn, tot dat hy to^
fijn behoorlicke middelmatigheydc gekomen is. Een
iw buyten behooren kleynder zijnde, heeft fijn contrarie
oorfaecken , ende wordt oock door contrarie middele»

g^or het flapper binden van de fwachtels.
^\'yt V, 1 \'""\'Bheyt ende vermindering van de partye fpruyt
Sende oorfaecken: te weten oft uyt de al te ftraf-

treek/i Schort het aen het gebreck van het voedtfel, foo
Vati vv voedtfel na de bezeerde plaets toe met ftoven
^t\'n ^^\'P^ater, totdat de partye roodt is, waer op dan
ftt.gpP5^«-plaeyfter op een breeden linnen doeck uytge-
getj.Q , \' geleydt, ende dickwils fnellick wederom af-
ds fw^ u worden, doch men moet fich wachten

fatfQg ^errucking, of verdraeying van een lidt, of quaedt
de toer^u" de beenderen wort toegefchreven, ofdequa-
tTati>fn \' de Geneesmeefter, of de uyt-recking of
het beh \' het binden minder maeckende, als

gaèndp "-\'t • patiënt felfs daer in een misflagh be-
bewe \'\'^at vaftigheyt van de callus of het been

brey-i^p s of daer op fteunt, of eyndelick de fraftie of
^atit j \' principalick wanneer de dye gebroken wort:
kracij- heenderen van de dye, wanneer men fe, door de
^\'jnde ^r" ^^ uyt-recking, van malkanderen getrocken
trocjj\' •• gebonden hebben, fullen van malkanderen ge-
Worcjgj^ ^ijpde, alfoo niet konnen in de bandt gehouden
Uyt.fg , ? maer fullen hun by een begeven, wanneer de
^^eyfch if- ^^^ opgehouden hebben; want het dicke
nieeflerv ^ meefter van de bandt, ende de bandt niet
Qtlfuj fl^? het vleyfch is. Eippocmes de traB. Het welcke
het lo c ^^ beveftigen,fchrijvendein het 8. Boeck aen
dye. van de genefing der fcheen-pijpen,ende der

io4 Vyüeggtng vm het Magazijn
datfe korter wordt, om datfe nimmermeer infijovoof\'
gaende ftaet komt. ^vicmna lib. \\. F en. 5-. feydt, dat de
gebroocken dye feer felden recht genefen wordt. Sooda-
nige woorden doen ons indachtigh maecken, dat wy ge^"
volkomen genefing van de dye immermeer beloven, niae^
dat wy alle mogelicke vlijt doende, het manck ga^^
in twijlfel ftellen , op dat ons niet toegefchreven , ^^
ons goede naem in plaets van een belooning gekrencl«^
worde, wanneer het, of uyt de natuur van defradie,
uyt onverduit der patienten, dat feer dickwils gefchiedt\'
voor-valt dat fy manck gaen. Voorts heeft de fraclie felf^
oock al te mets fchuldt, dat het lidt een quade fatfoen,
geftaltenilTe krijght, alfoo het kan gebeuren , dat e^"
fplinter of ftuckjen beens tuffchen beyde beenderen g^\'
raeckt, ende verhindert, dat fy niet wel konnen aen m^l\'

kanderen gevoeght ende gefloten worden. Debeendereii
door het verfuym van de Geneesmeefter, of door onvef\'
duldigheyt van de patiënt verdraeyt zijnde, moeten nii«\'
mermeer gebroocken werden (by aldien het anders ni«\'^
kan gefchieden van wegen de groote quetfing van ^^
lidt in fijn operatien) by aldien de patiënt oudt ende fwadf?
de wiïw oudt ende hardt, ende het been groot is, gelÜ\'^\'^
het been van de dye ende fchouder. Maer is de quetfii\'ê
groot, de patiënt jong en fterck, ende de callus noch nie«^^
ende boven de fes maenden oudt, foo maeckt de caüm
begieten, ftoven, baden, ende pleyfters weeck, fulcks coO\'
tinuerende vijfthien dagen lang. Daernatreckt hetlid^
met de handen, of met ftricken, of met de inftrumenten\'
na dat het den noot vereyfcht, van malkanderen, tot dat de
caÜHi breeckt, offcheurt, ende de deelen van het gebroKe"
been met de vlackten van de handen konnen by een ge-
voeght worden. Dit gedaen zijnde, foo geneeft de fraftiJ^V
als in\'t voorgaende aengewefen is. Indien een fplinter/\'\'^
ftuckjen beens hetgeheelelidt verdraeyt, foo moet een
ciiietotop het gebroocken been met het mesjen in de I/\'
Figuur van de 11. Plaec aengewefen, in \'t werck geft^\'Jé

^\'■aftuur\'of het treck-tangetjen uytgetrocken, voorts de
Sevoeohf door de uyt-recking wederom by een

lïien veVh 7 voorfeyde verdraeying van het dye-been kan
bandt \' by aldien men in, voor ende na het ver-

de IV. Figuur van de X XL Plaet,
Volko °\' tot dit gebruyck geordineert, tot dat de fra^uur
■nenthclt geconfirmeert of genefen is.

^^i^neßng va» een fraftura afleralis, van een hen,
in delengtegehoocken pijnde.

Anneer een been in de lengte gebroocken is, foo
andere banden naeuwer ende ftijver, dan in de

heender\'^ .en \' \'\'^amen getrocken worden, op dat de
r5 vv "h lengte van malkanderen geweecken

al j. \' ^alenus Hb. 6. m. m. cap. 5-. Dan ftaet te letten,
"chüyj-p Jene, dat wy in de curatie van een dwarlTe of

^ ^enderpi"^^" of been-breucken, in de weicke nochte de
i^\'^\'gs m ^r" uytfteecken, nochte oockanderfins
\'■t hand 7

^oeten p ^^e fraduren met een quetfuur, hoe die
fooda worden. Daer zijn verfcheyden foorten
H^fiiunj frafturen, want of het been is van het pe-
^\'deckt. - "et vleyfch ontbloot, of noch met de felve
een ór^" "^Vdc moet men wederom verwachten, dat
fal afw^cke \' feenemael

En fraéiuur met een fiechte of fimpele quetfuur j in
— welcke nochte het been van fijndeckfels ontblootis\'
nochte eenigh ftuck van het been fal afgaen, heeft alleef
de genefing vaneen fimpele fraduur van doen, te weten»
1. een bequame uyt-recking, 2. een behoorlicke t\'fame^\'
voeging ( op de welcke volght de tTamen-voeging de^
lippen van de quetfuur, dat fy op malkanderen palfen > e"\',
de malkanderen aenraecken) ende de by-een-houding
felver door t\'famen-houdende linnen doeckjens {lintto^"
emplapca genoemt) kruys-wijs over geleydt, endedo«"^

de fwachtel, 3, het verbandt, ende eyndelick 4. defic^f
tie of het leggen: echter aengaende de genefing, ftaet fll\'
hieraen te mercken:

I. Dat de uyt-recking in \'t werck geftelt wordt van f
Chirurgijn, terftondt, of de eerfte, of ten uytterfteo"^
tweede dagh ontboden zijnde, te weten, voor ende al e?
der een fware ontfteecking toe valt. By aldien de Ch\'\'
rurgijn niet op de voornoemde tijdt, maer op den derde"\'
vierden of vijfden dagh, op de Welcke een ontfteeckii\'&
aenftaende is , of aireede haer beginfel heeft genomer"
eerft ontboden wordt, foo moet hy hem niet ondei\';
winden het lidt uyt te recken , voor dat de fevende
meer dagen zijn voorby gegaen. Ondertuffchen tüO^
de Geneesmeefter met alle macht de inflammatie tege"\'
gaen, foo wel in\'t wech-nemen van de voorgaende
faeck door de diè\'et, ende order in eten ende drinckei^
door de konft van de Chirurgie, ende door seneesv^^
delen, als la \'t gade flaen , dat de bezeerde partye me
pijn-ftillende en verdrijvende remedien , ende foo vee\'
inooghlick, met bequame fituatie van het lidt befoigl\'^\'
ende op de wonde rijp-maeckende remedien geley t mog^JJ
w\'orden. De ontfteecking voorby zijnde, foo is het eei>\'
tijdt, het gebroocken lidt door de uyt-recking alleen j^J

ttiet de d ^^ hef-boom, aen malkanderen te voegen,
PrefTp,? "\'"y-banden, ende een behoorlick getal van com-

een fim 1 r "V\'^\'^\'^ckingfooflerck niet moet zijn, alsin
tipp p Pelefrafture, omdat de vleesachtige, miiysach-
ftooten zenuwachtige fubftantie aireede gefcheurt, ge-
^^Piin gevvrevenis: anderfints foude een feer groo-
kel\'y > ende heftige convulfien, met het hooghfteperijc-

aijhet leven verweckt worden,
te wef ^^^^e fwachtel een weynigh breeder behoort
het dan de quetfure felfs, voornamentlick ontrent
dat he alwaer de omwinding moet beginnen, op
Vatten» mondt van de quetfuur aen beyde zijden mag 1
Vvaej. r^\'^^vaft houden. Want indien de fwachtel fmalder
\'^e DiL \'oude het de quetfuur niet ter degen vatten, en-

haelt j ^^ banden minder ende flapper moeten aenge-
fonde\', \'"\'\'amen getrocken worden, als in een breuck
pijn en^^ \' alfoo men dient toe te fien, dat \'er geen
fUür door t\'famen-drucken van de quet-

H\'eeci^ ;^et\' ^^es wegen het oock noodigh is dat fy
Cen finih^i"\'^^ fachtet zijn, als de banden, die men tot
ityt-i-g fi\'aftuui- gebruyckt. Den derden dagh na de
der vei-L moet men de bezeerde partye los doen en we-
\'^eertT ° dat het verbandt een weynigh

lang de • ?en druckt (om het lidt dunner te maecken) foo
vveggjj j\'^"atnmatie te vreefen ftaet, \'t en ware dat men van
handt V hem anders moefte beraden. Maer het ver-
•^\'Cn f ^ tweede reys los gemaeckt zijnde, dan moet
"^aecken verbandt niét naeuwer, maer (lapper

cal/iff, een uytgang te maecken.
^\'oi\'den n \'pakken niet op de quetfuur moeten geleydt
^atiBenreH mdienfe daer moeten opgeleydt worden,
^ot het te;,^" gebruyckt tot de zijden van de quetfuur, en
ben-overftaende deel, tot dat de quetfuur gene-
H 4 fen

loS Vßlegging van het Magazin
fen is. Maer het gebeurt felden dat een fimpele wonde i\'^
foodanigen frafture in de tweede ofderde toeftelling nie\'
met een lidt-teycken overtrocken , of ten minften met
vleyfch gevult foude worden. Wanneer na degenefing
van de quetfuur het been noch niet vaft genoegh is 5
moet men daer mede, gelijck met een fimpele fracluf®
handelen,

Maer by aldiendaer-en-tufichen (want men de affchef
ding van het been niet altijdt in het begin kan gevvaer vvof\'
den, \'t en zy dat de fradlure haer geftalteniffe quijt is >
het been lang ontbloot blijft) opdenachthienden, tw\'in-
tighften of anderen dagh de quetfuur haer verärgert, end^
het been een affcheyding laet mercken, (wekkers ken*
teyckenen zijn meer etter, dan de grootheydt der woß"^
mede brengt, de ingekeerde lippen der wonde, ende gf®^
plomp vleyfch, dat hem inde quetfuur opdoet) iboft^e\'\'
te confidereren. i. Of het felve ftuck been groot of kley\'\'
IS, IS het groot, foo füllen de voorgeftelde ken-teyckene"
heftiger zijn: is het kleynder, foo füllen fy flapper bevoO\'
den worden. 2. Of het ftuck van het ander been afgf\'
fcheyden, of noch aen het felve vaft is ^ Het eerfte mere»\'^
men daer by, wanneer de patiënt daer oplettende? ef,^
beweging, ende niet daer op lettende, een fteeckende fr
verneemt: Hetlaetfte wordt men daerby ge waer, ^^n\'
neer de Patient nochte een verborgen nochte openb^\'\'^
bewegmg gevoelt.

EenfraSwe met een quetfuur. alwaer het heen wel niet
is, maer nochtans de affcheyding van een Itley»
kent jen teverwachten ßaet.

N dit ongeval ftaet de manier in de genefing vao/eH
fimpele fra^ure gebruyckelick , geenfins te vreeft»\'
maer moet de fpalcken onderwegen laten, de bandt flaP\'
per maecken , ende de felve met los ende toe-bindeo>^
weten elcken derden dagh , dickwils veinieuweo \' ^

»ƒ Wapen-hujs der Chirurgyns. 105
j^er natuur met medicamenten op het fpoedighfte te
denm ^^^ beent jen t\'eenemael afgefchey-
iiytg r 1 treck-tangetjen kan gevat, ende fonder gewelc
de fo 1 Worden. Dit gedaen zijnde, moet men eerft
toe ij ^^en aen de zijden van de wonde leggen, tot dat fe
niej. * \'".aei-\' foo haeft de wonde genefen, ende het been
\'palck ^^^ genoegh is, foo leght men de

\'^^f^^Butiy met een wonde, in de wekke het hen niet ontbloot
\' \' maer nochtans of terfïondt, of daer na vernomen
i^ort, dat een groot deel van een been, of meer (ge~
^jjck, in de quetfuren van de mufquetten ende
roers) hun f uilen affcheyden.

aldien het been of de beenderen hun terftondt tot
foo ftieif\'eheyding willen begeven , foo wordt tot een
gaend \'^eheyding een ander, ende veel van het voor-
geiicu p^ifchelende verbandt vereyfcht, om het lidt da-
de donder beweging van de frafturelostedoen, en-
^oortrpff r verbinden. Hier toe is niet dienftiger, als de
befly^e^elicke manier van Hippocrates, die de etter niet
hinde,,/ fraftureverfcht maeckt, de inflammatie ver-
fchey..\' geen pijn verweckt, ende een feer fnelle af-
^et vver"lbeenderen te wege brengt. Om dit in
linne d ^^ bellen, moet men dubbelde compreffen van
^ati de^^\'^^ maecken, niet fmalder dan dat fe de lippen
tiigj, I ^etfuur genoegh konnen vatten, ende een wey-
"en Pae ^Is dat fe een reys om het lidt rondtom kon-
Veel^gp j van foodanige compreffen moet men der foo
de Xvy^"\' alstotde/<i/cM4/fï4tó inde X. Figuurvan
ï)efetnpX ^\'^"aet aengewefen, noodigh fullen wefen,
\' ^^\'^-olie \'^»oUum, te weten, van ftraffe wijn ende ro-
fteecijing ^^"\'^.eckt\' de pijn te ftillen, ende deont-
b te verhinderen, vocht gemaeckt zijnde, worden
H 5 op

op een breeder linnen doeck geleydt in foodanigeorae\'\'\'
dat de middelfte compres denaeÜe, ende defe deheu\'
van de andere , aen fijn zijde leggende, bedeckt. ^^
alfoo toegeftelt zijnde, na dat de fraéture by een gevoeg"^^
ende een rijp-maeckende remedie, te weten, hst\'Tct\'\'^\'
fhamacon Galmi, op de quetfuur is geleydt, foovoeg"^
men de voorfeyde linnen doeck met de opgeleyde coi^\'^
preffen onder het lidt, foo dat de middelfte compres fS^"
onder de breuck komt te leggen, (befiet de V11 !• ^^^
van de X X V111. Plaet. Daer na houdt de die"^^\'
het eene eynde van de middelfte compres, ende de^l\'
neesmeefter of Chirurgijn het andere vaft, die aengeh?^,^
worden, dat fe veer van de uytterfte eynde malkander
kei-wijs doorfnijden, ende de bezeerde partye foo oa^f\'j,
fluyten, als in de frafturen meteen wonde, endeftucf^)^^
beens, dat hem fal affcheyden, meer geoorloft alsj^\'l"\'
digh is. De middelfte in een §irckel aengehaelt zij""^^
foo moet men de eerfte van de opperfte comprefien
aenhalen, als mede de tweede, derde, ende foo voof"^^\'
tot dat men aen datdeelis gekomen, tot de weicke de e^
ftefwachtel in del. Figuur van de X XIX. Plaet beb^^\'
de op te gaen, indien daer geen wonde by ware.
de bovenfte comprefien op die manier zijn vaft gemae\'^\'f \'
foo gaet men op die voet te werck met de onderfte,
nende van de eerfte, ende alfoo voortgaende met de ^
de, derde ,tot dat men komt aen de gefonde partye. \'a
de 11. Figuur in de X XIX. Plaet.) Defe medicamente\'^
met haer verbandt, (wiens banden daeghlicks alleen ƒ ,
het onolceum of wijn en olie moeten bevochtight woi\'de ;
gebruyckt men foo lang, tot dat de tijdt van de inflani«^^^
tie voorby is. Daer na is het hoogh noodigh met alle nee

het fpoedighfte uytgefloten werde. Tot dien eynde ^ ^
hoort men de natuur te baet komen met het in^P^^Lc
van het decoStum facrtm, ende met hetopleggen van\'
matum facrm , over de quetfuur (dat het alleen

gefchipj \' "et de dubbelde compreffèn pleeght te
\'^^hbend V ^^ compreßen uyt het cemurn gebruyckt
hnnenee ? ^^^^ opdecompreflTen vandobbeld
datE k \' vvijn bevochtight,

den, yy ^^"getjen fonder geweit, indien het kan gefchie-
cey^jj, ytgetrocken is , geneeft de quetfuur toe met het
braoL . De quetfuur tot een lidt-teycken ge-

geliQi,/^"^de\' vv\'il het lidt noodtfaeckelick in de ruft
^Vercjp^^\'^\' van alle kanten met fpalcken beforght
ktijoj^ \' t?^ het fijn behoorlicke fterckte wederom
noodip^ "oorts is dit oock aen te mercken, wanneer het
heyt > dat de banden, uyt oorfaeck van haer hardig-
het li(jf ^^\'^\'\'fynigheytj moeten afgenomen worden, dat men
i«s Wed^\' "\'^gh oplichten, maer oock terftont wel facht-
^Phct^^*^ \'aten facken op een breeder linnen doeck,
^\'ck ppi de dobbele linnen doeckjes alreede ordent-

tot dat h \\ de f afdam afciakm, hier boven befchreven,
I^oed,«?\' . is afgefcheyden. Wanneer een groot been
ï X pf\'ge m de IV. Figuur van de X X V11. ende in de
ken" p^SUur van de X X J X. Plaet te fien zijn) is afgewe-
de VI de ronde toeftelling van de compreften, met
Pijp {- Figuur van de X X V n I. Plaet aen de fcheen-
\'^^tvanï^v het kruys-wijs verbandt (door de I.Fi-
let afhi r ^ X V111.Plaet voorgeftelt) verandert,ende
Ooyp^n van de onderfte compres begoft, ende roet de
"ite geèyndight worden,Figuur X.Tafel X X V111-

x x^ Vytlegging van het Magazijn
op dat de vochtigheden in de holligheyt van het
den been vergadert, (die met de om leegh gaende
preflièn, oock om leegh geftooten zijnde, een groote
ligheydt fouden maecken) door de quetfuur uyfgedr«\'^:,
werden; de quetfuur tot een lidt-teycken gebraght be^
bende, foo konnen de fpalcken, tot meerder vaftigheyt
de fractuur, gebruyckt worden .

EenfraBun met een quetfuur, in de weldoe het leen v^
het perioßnm ontbloot is, maer niet huyten de
quetfuur uytßeeckt.

Efe wordt genefen, eerftelick door een matige "5\'J\'
reckmg vanhet lidt, ten tweeden door een behof^

iicke t\'famenvoeging , ten derden door de t\'famenhaü\'^^
der lippen yan de quetfuur, datfe aen malkanderen
ken , ten vierden door een bequaem verbandt, ende t«\'
vijfden door een bequame fituatie of nederlegging • ^
het verbinden moet men opficht nemen , of\'er een
hem fal affcheyden of niet. Wanneer het ontbloote
terftondt wederom met vel overtrocken wordt, foo he^ ..
het geen noodt, dat\'er een ftuck fal afwijcken ;
blijft het been langer bloot foo magh mengiffingi«^%
ken, dat het op een affcheyden van een ftuck beefls,^
aenkomen. Indiender geen, of maer een kleyn ftuck
fal affcheydeti, foo moet het verbinden met drie bao"^
ende compreffen volbraght worden, gelijck in dege\'^®\'
fing van een frafture met een enckele quetfuur, al^^
de fcheyding van een kleyn been verwacht wordt?
gewefen is. Maer indiender een groot been hem tot ÜJ
fcheyden fal begeven, foo moet men de bezeerdepl^^.
met de afbidt deligatione binden , gelijck hier bove» ^
de frafture met een groot been, dathemfalaffchey^e\'\'\'
gefeydt is.

/\'\'"Sw/e met een quetfuur, in de weicke het heen
iuyten de quetfuur uytJieeckf.

door huf "emen, of het been in fijn eygen holligheydt,
gewelt\' V een behoorlicke uyt -recking, ende fonder
S^braehf P^^j\'^l^el van eenige convulfie, kan wederom
fchiede" ^\'^\'\'den, ^^ • ^^^ perijckel ge-
\'ïien hem infetten, indien niet, foo moet

PericüW^" het infetten onthouden. Dat het infetten
\' falblijcken uyt de groote uytfieecking, in-
dat \' ende hardigheydt van de partye , uytoorfaeck
dat het i^r t\'famen getrocken zijn. Daer-en-cegen
l^ytfteect licht is, fal men bekennen uyt het kleyne
ende f! u dat\'er geen F%wo»q/ï/c;?! gefwel by
^^deron, t ^^ëheyt ^an de partye. Wanneer het dan niet
3\'Jaden h "^an ingefet worden, foo moet men van twee
^^endpl*^ "^infte kiefen (met voorfegging van de toe-
^an de p, ?»\'"gheydtdes lidts, op dat fulcks de dwaling
®">iehet »\'"^ft Sii" "iet moghte toe gefchreven worden)
Fisunp^^"^eckende bloote been met de fcheer in de
^^ige uv?\'^ de X X. Plaet, affnijden, ende dan door een
kortr\'^^^\'^\'^S invoegen, want het beter is het lidt
^^egen ^ye maecken, als de beenderen niet aen een te
f^^ient Qen^ ^^ \' ende alfoo de

^antjeg " <:onvulfie ende de doodt te veroorfaecken ;
■ "gde^i! verminderde been met een matige uyt-
"^oet nigj^ ^handt noch niet I^n in fijn plaets brengen, foo
ftiet (fi^u y^\'ecking helpen, na de leer van H/pCocw-
proketjb^hef-boomoffny-beyteljtufl\'chen beyde de
C ^ X. Pjr,. gefteecken zijnde, na uytwijfing van
d\'^^ken Ie w de X X V11. Plaet. Na dat dl ge-
v^ "manier in ? r" gevoeght zijn, foo bindt het op
^^^Seftelt met een enckele of fimpele wonde

ïi4 ^ßi^SPng van bet Magazin
men een gat, komende recht boven de quetfuur, tnaeckej"
om daeghlicks de medicamenten, tot een groote wooo
noodigh, daer door te appliceren. De reden van een
te maecken, is defe, om dat een groote wonde, dieû%
de tweede intentie moet genefen worden, overvloedig ^
etter maeckt, ende daerom dickwils wil befien wé^ï
en het gebroocken been de veelvoudige oplichting e"\'!.
losmaecking niet wil toelaten, uyt vrees van een nie»^\'^^
t\'famentrecking der mufcukn-, dies wegen moet men
middel-wegh gebruycken, foo dat de quetfuur endei\'^

Met defe manier van binden heb ick\'er feer veeig^C
fen ; onder anderen is noch een jongman in\'t leven >
ontrent twintigh jaren oudt zijnde , des nachts «y^ i
hooghte om leegh gevallen , endede^^wïdofkleynep\' \'
met de fcheen-pi jpe in de midden van de fcheene hee« è
broocken, foo dat\'er een groot ftuck van
«yt ftack, het welcke by aldien ick met de fcheer niet
de afgenomen , foo foude het my onmooghlick heb\'\'^^
geweeft de gebroocken beenderen wederom aen eef ^
brengen. Defe patient quam foo veer binnen de tijdt ^
vier maenden, dat hy in\'t gaen hem met eenftocKi^\':^
behelpen ; voorts geraeckte hy in dier voegen op de bee
dat hy foo gaen koft,even als of hy fijn been noyt ge^ï"" ,
ken, of geen ftuck van het been verloren hadde. Djt L
hoort wei in acht genomen te worden, om dat het fel V
gebeurt, dat een patient van een dubbelde been-brei^^C^A
met een quetfuur, ende verlies van een ftuck beens ê^\'^fje
zijnde, niet foude manck gaen. Maer al hoe wel ^^

daerom men fomwijlen de Quackfalvers niet qualick tfl
afiiemen, die al te mets de genefing, na deleer van ^^^
pocrates, met het loon beginnen, ende de felve eylen^

^Oi\'den r van een convulfie fchijnt te konnen ingefet
het oebr ^^^ lidt eerft raatighlick uyt,ende brengt

aen fijn plaets. Konnen de
^^^ght w H ^^ uyt-recking alleen niet wel t\'famen ge-
\'^otiviijpj 3 om dat \'er groote pijn ende periculeufe
l^^chied!!^ vreefen is, foo laet \'er een ftercker uyt-recking
Jeei ygjj*^"\' tnaer fteeckt alleen het breedtfte ende dunfte
deelet, vai h hef-boom tuffchen de uytgeftreckte

Sedtutij.p het gedeelde been, op dat het onder het neder-
^an het fci f het been, op het uytfteeckende eynde
dat de k , de uyt-recking help bevorderen ,

^\'^•^los \' dan alienexkens de uyt-recking we-
, indigf, h \'ti\'eckt de veBis. of het devatorium uyt.

de ücft • r y g^val gebeurde, dat het been,op het welc-
^Vnde, "jn fteunfel hebben moet, aen het bovenfte
fchei-t,.^^ pmorfelt of verbrijfelt waer, óf eenige fpitfe
\'bonnen k \' \'^at de veBis geen bequame plaets fou-
f y\'f hebben, foo moet men die dingen met het [cal.
ï^^\'cn e \'"de III. Figuur van de VI. Plaet wech-
. of fcherpigheytmetdefcheerinde

SoW de X X. Plaet affiiijden, op dat de veSis of
is pp.^^yhgh kan leggen. Na dat het been op fijn
t\'^^gen, of K \' het noodigh vlytighlick te over-
^t been l van het been fal affcheydb of niet i is

fl^ heen af\'^Pf ^^ ^■^^ht gebraght, foo fal der niet van
i\'^iedt, fn^\'V^ • ^aer is de infetting niet terftont ge-
^aer kan der wel een affcheyding gefchieden ; fal
l\'hratcri ^^^^ op de wonde eerft een

daer na de manier van verbinden volgen, by de ftaiS"\'^
met een fimpele quetfuur aengewefen, maer wordt
yet verwacht, dat hem fal affcheyden,foo moet men \'t
binden op die manier als een been-breuck met de a
fcheyding van een groot ftuck beens.

Van de toeßeSing tot het verhinden van een geiroocke»^j!\'\'ift
ende van de Hippocratifche manier van verbinden > m
de ontledingen ende heen-ireucken moet in acht
mrden.

E. F. Twee banden, fwachtels of win( iels, ,,
weicke Hippocrates hmdekdeoffic.Med.text.

fien het dan twee linnen banden zijn, foogaet deeeo jg
uyt haer plaets na boven toe, de ander F. uyt debets
partye na beneden toe.

H. Het nat maecken van de banden, wantdel\'^j,j6 1
banden moeten niet droogh zijn 3 maer met bequame\'

tot het accident paflende, vochtigheden bevochtig"*-
den, Hippocrates de ojfic. Med. text. f6. , ■

De I. Figuur toont, hoe H/f^oewwr, terwijl^\'^ LglS _
knechts het lidt uytgeftreckt houden, ■

E. na de rechter handt toe, driemael om het bezcei^ gjH
omrolt, ende voorts met vier, vijf, of meer omro\'^ ^

manie ° lang is, als de voorgaende, opeencontra-
handt pn/"\'^®^\'\' het voorgaende na de rechter
leepfi ^^ hoogh, ende dit na de flincker handt toe
bieuj-i^sti omgewonden wort) te weten, eenreysomde
Geileden ^^^\' \' ^^reyfen onder de breuck na
Van de r g°edt deel van het lidt. De reft

Öp I t y l\'ry^de van de eerlte fwachtel komt.
J^et hgj Figuur verklaert, hoe hy de comprefien L
"teuc], bevochtight zijnde, na de lengte rondtom de
ander ^"^^Sht, (foo dat de ruymte tuflchen een ende de
Eaec) \' ^ breedte van een dwars vinger niet te buyten
eynden u met de fwachtel G. twee hoofden of

daen Wed \' ^"de het ander na beneden toe, en daer van
^\'^^indend^\'" beneden toe, tot aen het ander eynde

den dag^• figuur geeft te kennen, hoe hy na den feven-
flanitnjjj \' °P de weicke in \'t gemeen de vrees van de in-
^PdebanJ^^Fg^^\'^\' de fpalcken op de compreffen, ende
iiiet drieH \'^o^\'P^\'eflèn vaft houdende, leydt, ende
^ocj-flfjj ?^ars.riemen of banden vaft bindt. Want Hip-
^een.bren befchrijft de genefing van de

•^•aeckt A dat alle noodtfaeckelicke dingen reedt ge-
^^de het Ua gebroocken beenderen byeen gevoeght zijn 3
\'^oet men\'^ een middelmatige figuur uytgeftreckt is)
de eetft "meteen linnen doeck binden, het begin
^^\'■euckv au sifoo op de breuck leggende, dat het
l?eer p^y houdt, niaer niet hartt\'famen druckt. Wan-
de felve plaets de eerfte bandt drie reyfen
hebben, foo brengt hes met het om-
I winden

winden na boven toe, op dat het toevloeyen van hetblöf
tegen gehouden worde, ende Iaet hetaldaerophoW^
wanc de eerfte bandt, behoeft ten aenfien van de twe^
foo lang niet te wefen. jj

Text. 2.7. De andere fwachtel, in het begin wel ^^^t
breuck geleydt, ende een reys om de felve omgerolt)
dan eerft na beneden toe gebraght worden , ende äoO^ ^^
minder t\'famen-drucken grooter ruymten doorloope"\' j^g
dat het te rueh magh gaen, op die plaets, op de ws\'
het voorgaende heeft opgehouden.

Text. jz. Daer na moet men de comprelTen watikj
lick met het eer uturn (of een ander bequaem medica^\'\' ^ jg
bezeert daer op leggen ^ want alfoo füllen fylichte»^^g.
vafter aenhangen. Die daer na alfoo met fwachtels
ten aengebonden worden (waer toe de fwachtel met t^j^j
hoofden of eynden foo veel doet als drie andere fWae\'\'\'
met een verwilfelde order,dat menfe dan na der^v^js
handt, dan na de lincker handt toebrengt, meefte"^ nJ
van beneden na boven toe, al te mets oock van boV^
beneden toe. .(je

Text. 41. Maer als ghy (de vrees van de infla«\' g[i)f
over zijnde) de banden los hebt gemaeckt, foomo^\'^^^,
de fpalcken aenleggen , ende met loflè banden vat -j,
foo dat fy ruften, ende het aenleggen van defpal\'^\'^
het minfte de t\'famen-drucking van het lidt niet verP\'
dett. gj]..

Dit zy genoegh foo veel de generale genefing dei^
breucken ende ontledingen aengaet.

aBi ^^"egh ^ of het gebruyck van een cau~
te d3c k futuram coronalem oock bcquaemis, en-
%pfl«/ï ♦ ^^er alfoo lulius Cafar Claudinus. 3,

»■\'■(\'.r. enT^j^^\'^^\'^\'^\'\' T^homas Yienus. lik ^.de caute-
\'\'i. \\ \' Marcus tAurelius Severinus pyrotechn. Chirurg,
«iitwoo^f r\' ^ ■ ^^ vollen hebben ge-

Öe j ^et begeven,
dingen d VIII, vertoonen het gereedtfchap van die
den , jg voor, in, ende na de operatie vereyfcht wor-
"ladt niPf ? veelderhande inftrumenten , een kools-
doeci; boter befmeert, een drie-dubbelde lin-

plactV Hetfterretje inde 11. Figuurbeduydc
f^lkander\'^P Weickede fmttra coronalis ende fagittalis
r ^äyr ï j^^ecken, ende by een komen: de welcke met
Hiiuj?."? dicke huyt, ende een wernJf^K« bedeckt, een
V ^en foo ^erlick vinden kan. Om defen dan te vinden,
y^\'fchf.xrj. ^ej de Qfj^jg gjj nieuwe Chiruroiins veel ende

V ben foo V^ek vmden kan. Om defen dan te vinden,
picheyden de oude als nieuwe Chirurgijns veel ende
^^ \'"^ddelen ende manieren gebruyckt, die Fa-
c-^el ve^a^t"^^ Operationibus Chir. fol. 6. al te
JP^elftey Ick de manieren van deprin-

d\'r^e Latiin \' ende van Celfus, de voornaèmfte

l!?oeck de r\'f^^n brengende en gelijck achtende, on-
^ treek een J\'"en-voeging van de futuren. als volght:
«raet van de midden van hst eene, tot in de
1 z midden

i2o vytlegging van het Magazijn
midden van het ander oor, ende wederom eenen andei^"
draet van het tip jen van de neus in de wervel van het hooJ^\'
na uytwijfing van de III. Figuur. Waer dan beyde ^
draden een kruys maecken, ende quanfuys malkander^
doorfnijden, daer is de gefochte plaets daer defontane^
moet wefen , die men met inckt moet teyckenen als ne
hayr met een fcheer-mes wech genomen is j gelijck i"\'\'
IV. Figuur te fien is. . L

De V. Figuur beeldt af de manier van de operatie»
waer de Chirurgijn met fijn flincker handt het inftrume"
(a) geenfins gloeyende, vaft houdt, met het welcke/J"
de huyt, met iné geteyckent, heftigh t\'famen diucK"
om redenen boven in de I. Figuur van de I. Plaet,
met de rechter handt het inftrument (b) wel gloeyende
het pijpjen of kasjen van het inftrument (a) infteeckt,
welcke, alfoo het oock de kracht heeft om in tefnijo^\'^i
omgedraeyt moet worden , wanneer het het beckeoj
komt te raecken . De oorfaeck van het omdraeyen is ? %
niet alleen door de pores van het been een uytgang ae"
materie gemaeckt, maer oock de infiammatie van hetf
verhindert wort, die anders lichtelick ontfta^
by aldien men het inftrument niet omdraeyt.

De VI. Figuur is een bandt met vier hoofden of ^y
den: welcks voorfte (h,endei) onder de kin aen-mal^^j,
deren vaft gemaeckt worden :doch deachterfte

op dat de knoop, terwijlen de patiënt op de rugh l^y jji;
met de t\'famen-drucking geen waecken verwecke ;
dickwils een doodeliqke infiammatie van het peric\'^\'^\'
veroorfaeckt.

De VII. Figuur vertoont het bequame gebriiyc\'^ g.
de bandt, ende de manier van het verbinden, omde
dicamenten te doen blijven op de fontanel, die op de
men-voeging van beyde de futuren ingebrandt is. p.

Maer waer toe dient dan het reedtlchap in de I. r \'ê^jgtt
als\'er maer twee inftriimentw tpt defe wercking no

ende ^f ^^pen-huys der Chirurgijns. t2i
Ick uS^?^ \' het dient om de patient te bedriegen,
^vinckfic u i^fbrengen, gelijck de Barbiers in haer
kei- zS ^^hen • de eene zijde, het zy de rechter of hnc.
de rüp„p ^^ dagh ende het venfter keerende, maer
§loeyend "^.^^deur toe, om reden, dat de patient het
Ween ^ gewaer wert, dat men uyt de keucken
Heem patient behoorlicken gefet zijnde, foo

»»lijn fipif leggende, maer het yfer(a) houde ick in
h^ynieli t ^^horgen\' belaft de knecht het yfer (b
gloeyend ^^ meyt van de patient te geven, om we
de te maecken , maer niet eer te brengen, voor en-
dit aifoo\'^nh^er gloeyende kolen heet brengen. Na dat
^t fchen ^^^^ is 3 foo fchraept de knecht het hayr met
f"^-tmTrh \' gehjck de I V. Figuur aenwijft. Daer-
\'elinnen j" ^"aeck ick de fwachtel Figuur V J. dedubbe-
gereedt ^^^ ^y de I. Figuur, ende de andere dingen,
f^et de B ? operatie noodigh zijn: daer-en-tulfchen
u eenpraetjen maeckende, vande voortref-

leeL " r\'e Chirurgifchewetenfchap,ende (by aldien
^^ytenS^^ft^\' gelijck dickwils gebeurt) vandequali-
\'^^^tdec inftrumenten ende andere dingen , die hetge-
gereedt ".Patiënten van de vrees des vyers af keeren. Alles
dat hy foo belaft ick de knecht met luyder ftem,

il^^fcsvaaL ^y\'^® handen de patient aen de napen des
S^^t) M (befiet de 11. Figuur van de X X XI.
V^\'^en vn ■\' tugge van de patient ftaende, de

, ^ i-oeoirt 1 V.) terwijl de plaets gemerckt wort,
fet, i^\'^eyt, dat fy het Comfoor brengt, op de
Raeckt O van de yfers (c,d,e) matelick warm
!?de na de 1 rT^\'^\'^hen neem ick van de meyt, voorby
r ^ytziiny^^el toegaende, hetinftrument (b) wel ge-
"\'■"»«te Sk^hrande alfoo de fontanel in de futura
\' «« het de patient naeuwelicks inerckt, alfoo
ï 3 hy

122 Vßlegging van het Magazin
hy meent, dac het yfer tot het branden noodtfaeckeliclf^
noch niet ter degen warm is. Defe manier van de pat^^ \'
ten te bedriegen, kan men over al by de fontanellen
bruycken, om het cmmium verborgen te houden, en
de vrees van het vyer te minderen.

De VIII. Figuur is het gereedtfchap ende toeflelh\'^|^
tot het wijder maecken van de quetfuren des hoofts, en
het affchrapen van de fpleten, die niet door beyde
doorgaen.

De IX. Figuur in de wonden des hoofts, metbez^
ring van hetbeckeneel, is voor alle dingen noodigh» ƒ
de hayren wech gedaen, ende met het fcheer-mes aig
fchraept werden. Het hooft moet men bevochtigen n^j^
rofen-olie , nochtans wel toefiende, dat nochte eenip
hayr noch olie in de wonde geraecke, alfoo fy inde
den des hoofts\'niet en dienen. Daer na maeckt men kn\'L
wijs de wonde wijder,\'ten zy dat de faturm üilcks^^^
wilden toelaten. Des daeghs na het wijder maecken
de quetfuur moet de plaets van het inftrument met
gemerckt worden.

De X. Figuur. Den derden dagh na de infnir/^|
fchraept men met fcheer-melTen de fwartigheyt van de i ^^^
wech. Nota, dat in het affchrapen de lippen van de v^^^g

De XI, Figuur vercoont een barft of fpleetjen ff id ^
in de afgefchraepte plaets , die met de fchraep-n^e^
noch moet wech genomen werden. By aldien de^ ,,

rurgijn verfeeckert is, dat het fpleetjen niet deur g
foo moet hy de affchraping achter wegen laten, ende ^
werck de natuur bevelen, die al te mets een fchubb
fchilfertjen met het fpleetjen (n) pleeght af te fchey^^^jf
3Vlaer by aldien het vermoeden is, dat het fpleetjen ^^^^

^^^^^dtfchap ende manier cm de wonden des hoofts op
^Uatfoen van een drie-hoeck^tefnijden, het cianiiim ofkc-
Y^-^el met demodiollsofforetjensdoorteboren} ende het

^Piguui" is het gereedcfchap ende toeflelling van
der V "\'^"^utnenten, noodigh tot het wijder maecken
boren des hoofrs, ende tot het trepaneren of door-

gebroocken beckeneel.
het figuur toont een quetfuur wijder gemaeckt op
ï.pj„ oen vaneendrie-hoeck, met het mesjen (a) inde
hier n""\'\' de quetfuur kruys-wijs te verwijderen kan
ende ^°egelaten worden van wegen de futura coronalis,
Vooth ^»fc»lus temporales. De fnijding begint van het
cjjfj anders fouden de kleyne adertjens van de ?»«ƒ-

den n ^^^P des hoofts over dwars deurgefneden wor-
de drie-hoeck wertgefochtin derechter zijde van
of h^f et of barft des beckeneels, alwaer men de modioUs
co>.ow. ^tetjen magh gebruycken , de welcke de futura

het hc^f^^" de lincker zijde niet foude willen toelaten ,
hetm " men met de handen vaft, endeondeiibc

be if" !<u(ren, dat het vaft blijft,
als een j Alhier fiet men een wonde des hoofts

ontbio e-hoeck wijder gemaeckt, ende het beckeneel
de ? \'"net een naeuwe fpleet of barft, door de wekke
loft vvq rie tot de membranen neder fackende, niet kan ge-
de fplpp- " • nioet dan het beckeneel aen die zijde van
\' ^et fterretjen gemercla^ zijnde , door de
gane "y^gefiieden werden , om de materie een uyt-

hetn gal" beckeneel fal trepaneren of doorboren , laec
ten, ft5 patiënt, verfien zijnde met de inftrumen-

met modiolusmas (b) ofhetforetjenj\'het mannetjen5eo\'^®
detwee/cewmis(C)d) of fovetjetisjdewijfjensjde twes
/p«c/Ä/V(e5f) de treek-tang (h) ende het inßmmenrnmUn\'
ticulan. ende de tefif/j (i)Iaethemdaerna die dingen g^\'

reet maecken die op het tafelbort in de I V. Figuur leg\'
gen 5 als mede de fwachtel in de X. Figuur. .

De I V. Figuur wijft aen een glas vol rofe-water W
waer mede de linnen doeckjens, die op de kanten van ^
wonde moeten geleyt worden, vochtigh gemaeckt
den, (b) een root zijden lapjen met rofen-olie vochtigh g^\'
maeckt, ende aen een draet hangende, (c) het klootjen ^
het drooge pluck (d) gemaecktjom te ftoppen in het
jen, dat met de modiolis of foretjens moet geboort vvordej\'
ende verhinderen, dat de materie van de quetfuurop®
membranen van de herlfenen niet komt te vallen; de .
jens die men tot het bloot beckeneel gebruyckt,(e,e)
droogh by droogh beft paft.De klootjens(f) befmeert
hetdigeßivw» (g) om de kanten van de quetfuur te dige^j
ren; een enckel liniment op een linnen doeck gefti\'eken W
een dry of vier-dubbel linnen doeck (i). Het beentjen Cv\'
wort met \'t yfertjen (1) uyt \'t foretjë \'t wijfjen uytgeftot^rj
De V.Figuur. Alle dingen dan gereetgemaeckt,\'t ho^^
onderftui:, ende de lippen of kanten van de wondernet"^

lus of het foretjen gebruycken, dat in de midden een p\'
heeft, ende met een fterretjen in de III. Figuur gemei*:^^
is,met de weicke hy het trepaneren of doorboren lal beg^ ^
nen, de weicke de modkU fcemina of foretjens, de wijfï!
voleynden. Porrdm vermaent hier de aenkomende lee^i ^
gen in de Chirurgie,alfoo na de leer van Hippocrates Jp"\' \'
feB, t. de experentie ende ond.ervinding forgelick,ende P_
riculeusis, dat fy hun dickwils oeffenen methetdeutn \'
ren der beckeneelen van de doodts-hoofden > leggend^
plaetfe van de ditra mater een papier onder het beckenee» •
De VI. Figuiir vertoont een beckeneel op de zijde v
de barft of fpleet met de modiolü offoretjen uy tgefneden^^

olieb i Figuur beelt af hoe men het doeckjen met
hau ^^i^\'^ght, ende aen een draet hangende, op de

treckr ^^^\'^"eder-facken, ende daeghlicks wederom uyt.
andp \' "y\'^g^\'t\'^ocken zijnde, moet \'er dagelicks weder een

des h \' f hequaemfte van alle banden, om in de wonden
bteej®®™ ï\'famen houden, zijnde in de midde by A.
^ynde\' ^ hebbende aen beyde zijden vier hoofden of
de flae"\' welcke de twee met D. D. geteyckent, van
den ^ hooft komen, aen het achter-hooft ophou-
IB. ß ^^ fy moeten t\'famen genaeyt worden. De twee
het\'vo"; vf^ender van het achter-hooft, ende worden aen
achfej.®\'\' \'"ooft ^\'^amen gebonden. De twee CC. worden

den- d Pignur iseen hooft met de bandt C<?m«>- gebon-
C 0 ^p^en D. worden eerftelick aen het achter-hooft,
h^ver, h ^ \' voorfte deel van het hooft,

tTanjg^^*^ voor-hooft, 4* ende deeyndenE. onder de kin
feerfg^^Voeght, ende gebonden : doch moet het hooft
Hiaer n- verbonden worden, dat het alleen by een houdt j
t\'famen druckt.

dehJ\'^l het neder-gedruckte hckeneelopte lichten me%
tjgjj\'^ """^fM\' o/f/et\'/ifoj\'«« j de heem jens, de membranen
ruyy^^ "\'Jf^nen ßeeckende t met tangen af te fcheuren-, ds.
draey de gaten met deforetjens gemaeckt, t»et ds.-

^ne^\'S""*^; Wanneer de nederdruckingen en inbuy^
® gen, ofinblutftngendesbeckeneels, metdehef-r
I 5 booH

126 vyüegging van het Magazijn
boomen of elevatofim in de V11. Fi?uur van de 11. Pl^et»
ende in de 11.11L ende I V. Fignur van de 111.
niet konnen opgeliciit worden, foo moet het beckenecj.
aen de gefonde zijde vandefpleetofbarft twee mael»
foo dickwils het fal van nooden wefen, met de modiolis Oi
foretjens doorgeboort, ende de tufichenftaende ruynit^\'^
met de draey-zaegh van de V- Plaet uy tgefneden worde"\'
op dat men die foorte van een devatoritm onder het becke\'
neel magh fteecken, die noodigh fal bevonden worden •

De 11. Figuur vertoont de oplichting van een ingf\'
druckt beckeneel met het drie-voetige devatorhirn i«"^
IM- Figuur vande 111. Plaet door de boor. A. ,
De 111.1 V. V. Figuur wijfen aen het gebruyck vao"^
tangen , met de weicke de beentjens, die de membranen
de herlfenen konnen fteken, ten deelen afgefneden, ten dej\'
len afgedruckt ende afgenepen worden. Siet benede"
aenmercking van Marten Kjt»ts, mde Michad Schnijdi*" •
In de V. I. Figuur wort de bewaerder van de /»ewk^"^^
gefet onder het beentjen, dat met de tangen moet afgei^^^
den worden, op dat de membranen, de herftenen bekleede\'^\'
de, niet bezeert worden ..

De VII. Figuur. Alhier wort een ingebogen be^\'
neel met de hefboom of devatorium van Parans opgelie^ \'
De VIII. Figuur. By gebreck vande voorfchreV^,
tangen, wordt het beentjen oock vlijtigh gevat ende 3
genomen met defe tang, als maer de bewaerder vao
membranen van te voren daer onder gefteecken is,
uyt de V. Figuur blij ckt. - fi

De I X.Figuur. Dóen ick de draey-zaegh of treck-|?^|(,
noch niet en hadde, foo plagh ick de ruymten ru"^ jg
de twee gaten oock met ditzaeghjen door te fnijden eo
uyt te nemen. .

De X.Figuur. Deruymte tuffchen de gaten uytg^^;
den zijnde, foo kan men alderhande elevator ten oï i^^jg
boomen onder fteecken , doch wort de gene gekdfen,
de bequaemfte wordt bevonden ende geoordeelt. ^^.fe

of Wapen-hujis der chirurgijns. 127
pjg^^-^laet behoort oock de I. Figuur van de volgende
VvefV gebruyck van de boor aenwijft, door de

■j\' J^^er op dat. de Figuren van defe ende de voorgaende
ittop^ \' handelende van de quetfuren des hoofts > te beter
liclc^" verftaen worden, lbo fal ick haer gebruyckkorte-
heck^" 0\'\'der ophalen, doorloopende de fiecktenvanhet
j-- Keneel, membranen ende herlfenen , uythetquetfenof

enckele ende flechte quetfuren alleen uyt de incifie
de-p.p^n \'tvel, tot op het pmcranium. nochtans fonder
hend ^ehade gebraght zijnde, ende geen toevallen heb-
dgjj \'^^\'orden aen een gevoeght, ende aen eenbehou-
Ried\' ^^^^ ^et aen een hechten met een aggkitinerent
Vig^j.e^\'^ent, of worden genefen door het vervullen met
de e A ^efe laetfte manier fchijnt veyliger te wefen dan
betf^ejom dat de huyt t\'eenemael opgefneden zijnde,
dpn^ onmooghlick is, dat het niet rae-

de lüonde des hoofts, met eenbe^eer\'mgdes^exlcx^\'
> van de alteratie des pericranii, ende de fedes
of plaets van het inpiment.

E refterende wonden met de bezeering vanhet/jen-
ten do\'"\'\'"""" de fedes of plaets van het inftruraent, moe-
eerft genereren van het vleyfch genefen worden ,
^Sgluti niet vlytigh t\'famen gehecht, noch door

i neii di"^*^^"^^ medicamenten by een gevoeght; drie fede-
Fabrit. ah J/juapend.lib. z.penteuch.
operatièi ^^^ngt ; de andere oock niet, op dat de handt-
» by aldien fy milfchien noodcfaeckelick zijn,

fondei\' pijti mogen in \'t werck geflelt worden.
dan van de eerfte ure af, dac de quetfing alleen door de^^\'
cifie van hec pericrmtum is gefchiet, de Geneesmee"^^
toe de patiënt geroepen is, foo moet hy de wonde tem""
wijder maecken met klootjens, uyt werck vanhennipê \'
maeckt, ende met het wit van eyeren welgeflagen, Pf
vochtight, op dat het vloeyen van het bloet te rugh, ,
de kanten van de wonde van malkanderen gehouden we\'\'^\'
voorts de partyen dichte by fal hy oock fmeeren met
gemaeckte aftringerende oliën, die de inflammatieafk^^\'
ren, ende fal mede oock gebruycken een bequame ba^^^
(die men cancer noemt, ende te fien is in de 1X. ende *\'
Figuur van de XXI. Plaet) meteen driedubbelde lioi\'i\'
doeck, op dat de\'bezeerde partyen van de locht, de ho^L\'
wonden feer fchadelick zijnde , niet meer befchadiê*^^
werden, of de medicamenten op de quetfuur geleydt >
af vallen: van de fafda of bandt ftaet hier aen te merckef\'
dat de eynden DD. aen het achter-hooft met geen
t\'famen gebonden, maert\'famen genaeyt moeten wefde^^
aengefien een knoop veel binders doet, ende veel waecke\'\'
met pijn veroorfaeckt. hd

Op den tweeden dagh na de bezeering, moet hy ^^^
werck, ende al dat in de wonde van vreemde dingeo\'^^
vonden wert, wech doen, ende het bloet geftemt, e^
de hayren rondtom met het fcheer-mes afgefchraepthe^^
bende, foo fal hy klootjens van pluckgeformeert, e"
meteen digeftijfbefmeert, in de wond^edoen, hef^^.^
turn diapalmce met de tang doorgeboort, endemetde\'^^
van het linimentum frmplex befmeert, als mede een
pres van driedubbeld linnen daer op leggen, verbiode \'
ende de voorfeyde fmeeringen oock niet verwaerlooie^^.
Met defe operatie fal hy foo lang aenhouden, totdat^
goede, witce, ende niet ftincken^e etter voor dend3&
ïiomt.

Wanneer het hem dan laet fien, foo fal hyondeïhet ^^
ge/ïjf/daeghlicks eenigh «^fW^fwjmengen, om

end^ai^-!]\' ^^^ ^^ t\' eenemael fuyver ende reyn is,
dubbel i-*" met het gebruyck van de drie-

fal hy ^an de vuyligheden gefuyvert hebbende, foo
het 4 ^ft doen om vleyfch te teelen. Dies wegen hy
lijelf farcoticum, (ende met de rofen-olie , ge-

onbedrevene Barbiers plegen te doen ) op
^iapfir ^^ 1 ^ gefmeert, fal opleggen, met het ceratum
nen do\'^v ■ over, voorts een driedubbeldelin-

tïiede fu "ytgedruckt, ende eyndelick de bandt. Hier
8egen4 ^ voortgaen , tot het vleyfch volkomentlick

aldien het been ontdeckt zijnde, van de locht ofal-
haddl p ^\'"eert (indien het maer twee uren in de felve
daer ijf ^"\'^^eft) of oock fwart wierdt (indien het langer
Van all "^^ehte geweeft zijn ) foo moet men\'t dan eerft
lieft j J Kanten affchrapen , tot dat het fijn coleur ver-
etter, p ^^ \'er bloedt na volght: te weten als\'er goedt
de ci-ij een fuyvere wonde verfchijnt. By foo verre
in acht fal genomen hebben, en-
fiioyt een reys afgefchraept, met hooft-poeyers be-
hebbgL^\'^^e met drooge pluck behoorlicken fal gehandelt
de na j\' fal hy het felve daeghs daer na , welverftaen-
^^ant ^ ^^\'ehraping, met vleyfch overtrocken vinden ,
niet moet luyfteren na lacohus Berengarius
ttienaiié\'^j\' ^^ gebiedende dat

of de r ^agen het gealtereerde been met het rafpatorium
Voorfeyj i\'aper ^^^ affchrapen , aengefien de rafping de
den beh ^^ werck geftelt, genoegh is: maer voor
haelt VVO begonnen, meermaels moet her-

J^ans op^h manier het rajpatmum alienexkens by-
l^otnt^ ^\'ßois of tweede tafel van het beckeneel
■\'-\'le geqe, die wat vervaert 2ijn j laten defe afraf-

iinimenten alleen, of oock met het cerattm divinum
felve geleydt. Met defe feer veylige ende feeckere .
van genefing, heb ick ontellick veel patienten te ^^c
geholpen ; doch van te voren de univerfalia gebruyd^

nomen hebbende j Van de felve zijn noch in \'t leven, / \'
hannes Petrus Wils van Vim, die op den 13. Meert in \'iA
1643. behalven eenige fracturen van het cranium of h^Ij\'L
becken, noch drie wonden in liet pericranium met kot"^ ^
zijn geflagen geworden. Johannes Hudolphus Straus
Kßfenhurg, Keucke-meefter des Graven van Walnpf\'
wiens beckeneel ick heb bevonden dicht byde/wfW\'^/ j
ronaliséwzïS ingefneden of gehouwen te zijn: dat in\'t .
1645. den 13. Augufti gefchiet is. Melchior Frich ^
Volder van Vim, op den felven dagh van\'t felve jaetS
quetft. lohannes Bucher, een Huysman van Aich\'S^.1
die den 13. Meert in \'t jaer 1642. dicht by deww/f \'
temporalis of muys van de flaep een quetfuur in het^W^^j;
«/■«»ïkreegh : endeErhardus Velfel^ervanBambergh, ^ .
penfier van de Amptman N. Salü, die in de maent^.^
Junius des jaers 1645. met een hooft-wonde geq^^^^y
eyndeiick ten huyfe van de Scherprichter van Vim van ^
is genefen geworden, Matthem Stoelt:{linus my in de g^*^
fing de handt biedende. ^^

De plaets van \'t inftrument verfchijnende, moet tern^^ ^
na het wijder maecken, \'t welck met het mesjen
afgerafpt worden. Daer na handelt men de wijder êj
maeckte wonde, ende het beckeneel met de rafpatorie^
fchrapers afgefchraept, met de behoorlicke medicsr^i^

hwft.tvonde met de ontUootlng van het herjfekc-
j en een fractura capillaris, of hayr-fpleet,
nht door gaende.

^i\'fichtigh Medicus ontboden zijnde, om een
te genefen , inde weicke het bec-
getiat afr k ^^ terftont de hayren, met gemeen olie
^tJderf ^\'^apeujende de gelegentheyt van het been naeuw
^^Ken^^ r \' "\'et httffeciüum oftintel-yfer, of met de
^^^otlr t\'feffens ^ Defrafture, barft of fpleet

Vvooi jj^\'^ "ebbende , of uyt de voorgaende ende tegen-
tiiaer dP ^^evallen eenige frafture vermoedende, of oock
tegejj L^^ Wegen in twijflfel ftaende, foo fal hy terftondt
iiytPeji ^^ gemeene gebruyck der Barbiers met het recht
^ijs ""es in de I I.Figuur van de 11. Plaet,kruys-

?laet\' VV^wijfing van de IX.Figuur inde XXIX.
\'Qde I ? het fatfoen van een dry-hoeck, op de manier
\'^eeid/r ^g^ur van de X X X. Plaet voorgeftelt, wan-
ptn jjj/"\'"\'\'««» ende voornamentlick de mufculi temporalis
^cn j incifietoelaten) de wonde wijder maec-

{l ^\'^.het ontbloote been de noodtfaeckelicke
^^elipgP^\'^atie (veyligh ende fonder quetfing van de ge-
\'^eltj^Y^\'^yen) met de fchrapers of boor in\'t werck ge-
of de tj.^ • echter indien de noodtfaeckelicke afrafping
^aec]jgpP^"ering , fonder de wonde met het yfer wijder te
^\'eenem ^onde gefchieden , foo moet men de incifie
, öeï^^er wegen laten.

^ Genee ^e konft wijder gemaeckt zijnde, foo fal
^\'\'■/cyay. "\'eefter terftont de lippen van de felve, ende het
>dedm de fubftantiedesbeckeneels met de naeel
^heydej,\' ^ \',ende voorfte vinger van de rechter handt af-
^\'onde m\' drooge pluck leggen , de refterende

U^et wit v*^ ballekens uyt werck vanTiennip gemaeckt,
■tftroyt vun genat, cndemetdeputoisftegnoticus

open te houden, datfe niet t\'famen valt. Daer op i,
dan leggen het lirimmttm fimplex op een kleyn n
doeckjen geftreecken , (dat het maer de kanten vai^
wonde omvat) ende hetfelve bedecken met het «\'"rl-^of
of cataplafma Hippocratis, daer op volgen fal de PJ

dingen gefuyvert, foo fal hy met een pen inckt ov j,,
fpleet trecken, het beckeneel met drooge pluck be\'O^ii >
doch de lippen der wonde met eenigh digeftijf beftn)\'-^;^,
het Unimentum fïmplex opleggen, met het emplaßrurr»
pocmis bedecken, de naefte partye met het
gens de inflammatie bewaren, ende met de bandt C«
de wonde verbinden. \\

In de derde vifitatie of befoecking, de wonde l^s
maeckt, ende de ooren van de patiënt, gelijckjonl
willen, met wolle verftopt, het hooft in een deeghlie^
ftuur gefet, ende met kuflèns onderftut zijnde, foo ^^^tj^C\'
de fpleet of barft, die de Kantoor-inckt, of liever vj j«
kers inckt (die lui. C^far.JLranthiscomm. in Bipp^^c\'
vulnerihus capitis beter acht, als de ander inckt, jgtf\'
gen het Calchantm of de vitriol, die bijtende is, en ^ jj
de gemeene inckt gebruyckt wert) ingedroncken ^
yafpatorien (in ds X. Figuur van de X X X. Plaet j
lengte afrafpen, beginnende van het breedtfte rafpa\' ^^^
ende voorts traps-wijs gaende tot het naeuwfte,
fpleet t\'eenemael wech, ende het been daer onder
gefondt verfchijne, \'t welck een feecker ende vaft t ï ^jgti
is, dat de fpleet niet door ging. Met de operatie
zijnde, fal hy het affchraepfel dickwils van der^/^gj
afnemen, ende feer wel toe fien, dat hy de huyton\'S^^f
ricYanium daer mede niet en quetfe: het welcke n- ^jgf
mede fal voorkomen, als het hooft van de patiënt p^i

Op \' ende het een na het ander te gebruycken.
\'^^et men behoorlick ende genoegh afgerafpt zijnde ,
geiafpte ^^"^ogh \' (^ant op het bloote ende

\'iQg van d^ • ^^ gewoonlicke ftrijcking of fmee-
^^^Vloeyji^ "^^.^\'^eggende partyen, tot affvvenng van de
de wl\' "\'et vergetende, ende dan met de bandt can-
^ wonde verbindende.

^enishf goede etter te voorfchijn komt, foo dient \'er
^orrJep ^ergerent middel onder het digeflijf gemengt te
^«Xiin!) \'^^t de wonde t\' eenemael fuyver is, gefuy-
®een \' moet men hooft-poeyers op het afgefchraepte
K ^ de hp^^"\' ende drooge pluck daer op leggen, doch
h yeken van de wonde het imguentum farcoticum ge-
\'/n dit alles bedeckende met het ceratum dia-
\'^ati een driedubbelde linnen doeck in een decoBie

^ide ƒ "de fterckende medicamenten uytgedruckt,
Jl^^en. h^ndt caneer fonder eenige oliën daer toe te
h vleyfch vervult, moet dan mec

oven ^^dicamenten toegenefen, ende met een
worden. Op defe manier zijn lohan.
."^^^fiasLJT\' K^f^nlurgh , ende Cafparm Wirth,
J^\'ide futu ^ Gafthuys tot Vim, genefen, die dicht
door gin eenhayr-barft hebben gehadt, die

Een hooft-wonde met een doorgaende fraftura capil"
laris, ofhayr-fcheHrofhretic\\.

r Anneer deChiimgijn, metder^/p^w/fwdus^o^^^^
V de zijnde, een barft of fpleet komt te vinden, öw
de tweede tafel penetreert of doorgaet,
seenderley manieren trachten de felve metde^Jr
èf fchrapers wech te doen, (nademaelde wew^\'

fbleétjeirirde tvveede tafel overblijvende, niet o^e^e
ontfangen , alfoo de excrementen of vuyhgheden v
quetfuur tot het vloeyen bequaem, van het drooge y
fel uytgedrooght worden. j^j-Zf\'\'

Somtijdts kan het gebeuren, dat het been met ac
torien afgerafpt , ende met uyt.droogende middeie jjt

de wegh tot de uytgang der vergaderde materie ^^{c
de memhrana , groot ende fuffifant magh vvelen.
fcheyding heb ick aengemerckt in de genefing va" ^jH
Pius Stuntel, die in\'t jaer 1639. aen de rechter zi
het voorfte deel des hoofts fen hayr-fpleet ot ^
nochtans door beyde taielen aes beckeneels peneye
doorging) gekregen hebbende, nadeafrafpmg^^V^"
of de binnenfte tafel, ende ontlaftingvaneenlcn« ^
felfs komende, in het Siecke-huys tot F/w leer v«
idelick is genefen geworden P\'

oflVdpen-JmpderCh\'mYgijns, ï^j
^en Tole eenige fware accidenten ende toevallen

de tweede tafel vergefelfchappen,
vergaderde materie tulfchen het bec-
fonder v "tmbram te verftaen geven, foo moet men
\'■"/prt/oy ■ beckeneel trepaneren, ende alle de

hyaidj " de fcheer-melTen fult afgefchraept hebben ,
eylTch " r " fchijnt een feftieof fnijding te willen ver-
öovej, d\' ^"\'jdt het, ende laet niet toe dat de faecb
^tï gii^^" derden dagh uytgettelt wordt, voor ende al
^^Vefjf," "^.ot de incifie begeeft, maer fult het binnen de
"^dt fnijden.

j^^J^^eer men uyt gelegentheydt van de flagh uyt de
enT« "^g\'^^ydt desinft ruments, ende de toevallende
het tijdf^" ƒ e\'^\'feeckert is, dat de fpleet door gaet, foo is
• • de Geneesmeefter groote neerftigheydt ge-
^ai\'ft het onderfoecken ende overdencken , of de
•■ie j die ƒ dt en groot genoegh is tot het lofièn van^de mate-
•^en is gf de felve op de £cke memhranam van de herfle-
\'^Oet IJ, gevloeyt. Is hy niet groot of breedt genoegh, foo
is ^ tot het trepaneren fijn toevlucht nemen. Voor
% pjg^\'^digh, dat de Medicijn oft Geneesmeefter, om
•■ijcl^e\' v\' de malle luyden voor te komen, het pe-
•leels dg^egge; want alle naeuwe breucken des becke-
^\'i^it PiQ^y^S^\'^g van de materie verhinderende, zijn al-
behoo^^ perijckel onderworpen , dan de gene die
. "^l^eke ruymte tot de uytgang der materie heb-
h \'^ecken T \'behoort hy terftondt, om fijn operatie op
2ij by der handt te nemen, de wonde al te
j\'öh (oa datV het mesjen kruys -wijs, of drie-hoec-
\'^aecken ^.de bezeerde plaetlè mede brengt) wijder
> de lippen van de wonde, en de huydt van het
K z becke-

beckeneel met de nagels van het been af te halen»
been diooge pluck , ende op de lippen pluck ee
flegnotietim medicamentum of floppende medicament te i^B
gen, ende voorts na de manier van de quetfuren des
cranii met de reft voort te gaen. .

Op den tweeden, of ten hooghftenden derden dag« "
de bezeering,(als\'er een fterckte van een beentjen,princip \'
lick aeh de panijckel,of dura mater gevoelt wort) foo mo
het herfiè-becken met de modioUs, of kleyne foretjens g
trepaneert worden, terwijlen de patiënt noch by fijn (j
ten is : overmits na de drie dagen, ende foo lang als \'ei-\' ^ u
inflammatie tegenwoordigh of naeckende is, het gebr^^
van de foretjens voor feer periculeus moet gehouden
den : foo Paülus lih. 60. cap. 90. in de Somer den fe^^,
den, ende in de Winter den veerthienden dagh vert^a^ ,
ten, want de trepanermg om de felve tijdt feer late hu^F
by brengt, ende de krachten van de patiënt verflaptzj\'J
als mede te vermoeden is, dat de materie de panijckel^
membranen van de herflènen aireets heeft aengetaft; ^^
om de Geneesmeefter in\'t begin tot de patiënt gero^P
zijnde, geen vlijt fal fparen om met feer groote fpoedigt^^^,
de nootfaeckelicke operatie aen te vaerden, (hem alle^nj^ ^
lijck fommige willen, wachtende voor de volle maeo\' p
tijdt, in de welcke de herflenen vermeerderen, en het n^
febecken meerder naderen, dichter by komen, waer"
een Chirurgijn met de modioUs aCdtsli^ois niet vef ^^ |
zijnde, \'t felve met de membranen lichtelick bezeereP
Ende tot defe fpoedigheydt van de operatie fal hei^Pj^gt
cipalick oock aendrijven de t\' famendrucking, ende
fteecken van de panijckelsof?wmpyrf«fwderherflens^ ^^^^

feer haeft de apoftematien ende quade accidenten
volgen, na het feggen van Guido de Gauliac.devul^\'^^\'^,
Soo fal hy dan uyt de wonde met \'er haeft n^flé^
dat wech gedaen behoort te werden, het hooft vai| gjt
onbeweeghlick maecken, de lippen der wonde m^\'
doeckjens konftighbedecken (Figuur V. Tafel ^j»

ftfumïff ^^".«ytterlicke locht, of het aenraecken der in-
geoffenfeert worden. Dan fal hy door het
te bvH„ r , herffebecken openen met de trepamm dich-
S^^plaerf ^ (Figi\'urlIL Tafel X X X f. fop een lee-
ende om r \' ^ ^vare de futiira of naedt dichte by zijnde,
S^ttiiidTuj^\'^redenen, fooveefmogelick, moetende
\'^opent \' verhindert) want de leeger plaets

eent a \' ee" vaerdiger ende lichter uytgang ver-
de vei-p ^ e materie bovende dicke haer bey-

hs f u hebbendei doch eerft moet men het modh-
hoü? u r"a""eken gebruycken, dat in de midden
hy e "te heeft, ende behoorlicken omdraeyen, totdat
J^gedrn rodanige rondigheydt in het beckeneel heeft
«ontig \'\'^t de modioli fcemina of vvijfjens daer in
vaft flaen. Het manneken uyt de
ïen itj tiytgenomen zijnde, foo fteeckt men het wijf-
eveii ai-^Jï plaets, ende draeyt het fterck ende gelijck om ,
het tot ^t manneken van te voren is omgedraeyt (totdat
u^tfeiy vimam of glafen tafel gekomen is

alicM » henfpen de hedensdaeghfche Meefters, om
bovp, y^ehtige dingen de beenen tegen zijn, ende daer
^\'aecken A fcherpte van de inftrumenten bót

getrepg"- Wanneer men nu foo lang heeft geboort ende
dat men eyndeiick tot op de ^afen tafel is
\'achter \'""et de boor niet alleen voorfichtiger ende
Wov?^"^ gedruckt , maer oock dickwils uytgeno-
door f omdegiffinghoe veel beens nochrefteert,

dat yT^^^\'^\'^iorpius, die met trepaneren voortgaet,
l^\'P^mm hl "y^gefneden deel van het beckeneel aen de
S^\'fgefnedpn^u" \'^hjft: maer wanneer het been bykans
«let hpAi ^^ waggelen, foo moet de Chirur-
"et Kleynfte ende flapfte ekvatorium of helTertje,
K 3 FiguuE

138 VjtUgglng van het Magazin
Figuur VII. Tafel II. (tulfchen het waggelende en^j
vafte been gefleecken hebbende) \'t felve fachtjens ov
ende weder bewegen, ende met het getande deel van "
treck-tangetjenuythalen.

Nota. De operatie dient van wegen het bloet, uyt ^
êiplois vloeyende, niet uytgeftelt, maer voorfichtighlf^^
daer mede gefpoeyt ende gehaefl te worden : Want n
bloedt na het trepaneren ende uythalen van het beentj^y
op de mmhrana geloopen, moet men fachtjens met
toen om de fchroef van het fpsculum of tintel-yfer ?
vegen, ende het gat, met behulp van de boort jens
paneert, met een kloot jen , uyt drooge pluck gemaec\'^
verftoppen, dat de vloedt terftondt fal ftillen. j

Het trepaneren ge-eyndight, ende het bloedt geft^\'^^v
zijnde,foo moet de rouwigheyt en fcherpte van \'t
het inftrument /eB/i\'cMi/jyf gladt gemaeckt worden, \'5
XXXI. Figuur VIL Indien een gat, met de boortj^^j^
gemaeckt, niet genoegh fchijnt te zijn, foo moet men ij^
een ander maecken, gelijck uyt de hiftorie van Bap^\'^\' \'
Üebfchim ende Schneiderus beneden fal blijcken.

Als defe dingen na behoorenin\'t werck geftelt Z\'i
foo moet men op de harde wfraiMH.i»» doorliet
doeckjen of lapien van roode zijde, of wit linnen lateo ^
ken, rondt gelijck een tafelbort, aen een draet geboo^
(om wederom uytgetrocken te konnen worden) eo^V
Vi\'arra rofen-olie ingedoopt. Tafel XXXI. Figu«\'\' ^ ^e
dienende tot dien eynde, dat het de afklimmende ^f^c
ia etter verandert, ende de memhamn van wegen o^ ^jt
v/eging, voor het ftooten tegen het been bewaert-
doeckjen uytgefteecken zijnde, foo moet men het ga*-. \'je
een klootjen met drooge pluck ftoppen, dat de ettey
wonde gegenereert, niet op de mmbrane van de ^c^
kan afvloeyen. Op het entdeckte been moet men V^\'^^lf,
ende op de lippen van de wonde, met eenigh dig^\'Z;,
befmeerde linnen doecken leggen, ende daer op het
tBinmn fimpkx met een gat (dat de etter niet .jt)

\'^Qedin^^^ gelegen, mec verdrijvende olien, tot ver-
nier va^ pkegmonie, befmeert zijnde. Defe ma-
latip genefing dient naeuw in acht genomen 5 ende foo
^\'^Volght te werden , tot dat het perijckel van de in-
Ooci; opgehouden hebben ; De patiënt behoort
te werden , dat hy daeghlicks, na het
^^mhr quetfuur, den uytgang van de macerie na de
houdg\'^\'\'\'"^ toe fackende, helpc bevorderen mec hec toe-
de monde , ende met het uytblafen des aefiems
^ \'Je neusgaten.

ttioetm^^^^ als\'er goede etter voor den dagh komt, foo
tlaen;,;-^\']^" plaets van rofen-olie ,rofen-honigh ,door ge-
de ^fJi^» ^et het doeckjen aen een draet gebonden, op
been laten affacken , ende drooge pluck op het

ierge\'^i |er ?P de lippen der wonde pluck met eenigh de-
CtitJe fql digeftijf befmeert, op leggen, om de reyniging
bevovdg van de dicke mmbrana ende de wonde te
. ^Vck v^"\' buyten moet men voortgaen met het ge-
bet linmemum fimplex, tmplaftrum HippocrU\'
Siet ^ "dt\' ^"de de aftringerende oliën.

va^ y dat de wonde reyn ende fuy ver, ende de mem-
fjjjalle onreynigheyt gedetergeert is, foo moet men
[ecWep!" of linnen doeckjen, endederofen-honingach-
"Et n laten, ende een klootjen van drooge pluck in
befttoyp ^^eken\' bet ontdeckte been met hooft-poeyers
• dp\' het been drooge pluck leggen, ende op de
g3^onde pluck , daer op eenigh ungumtumfacro-
"Pd^a ende boven alle\'tvoorfz het cemum

van\'"^*^ den diydobbelden linnen doeck in een de-
^^druckt \'°°den wijn, ende capitale medicamenten uyt-
\'\'^en. ïj-^^^\'^^eggen, ende met de behoorlicke bande ver-
go\'edt v[ \'^rcontinueren,tot dat het been
ï^Vüit fal y ■ eh bedeckt, ende de quetfuur met het felve
^hulp va^ , " • Eyndelick moet men het met vel door
" \'pillotifchi medicamenten overtrecken. Defe
K 4 manier

het genefen vznGeorgius Sdt^^, een Huysman van
ƒ«», van de welcke men kan befien de X X.aenmerckms
van de Chirurgifche genefingen van D. Gngor. Bop^^\'

\'Een hoof (.wonde, met een doorgaende, ende genoegd\'
gapende barfl des beckeneels.

nooae aat men net nerjieoecKen trepaneert, enae ac -
de wijder maeckt, dat nochtans tot dien eynde allee\'\'
fchiedt; Daerom Chalmeteus met recht alle de ê^\'^L^fl
flraifens ende berifpens waerdigh oordeelt j die niet al\' ^^
in een kleyne fpleet van het beckeneel (onaengefie\'\'
oock niet door gaet) maer oock in een fèer groote bre"^,^,
niet fonder groote ftoutigheydt, met de modiolus trep^ ^
ren, door welcke grove dwaling de genefing feei\'l^\'^^j^
tijdt verlengt wordt, met een groote verachtering^^^g-
patiënt, ende van de naem ende faem des Genee^^^^i
ilers: welcke ongelegentheden ick t\'eenemael in
ftelle» of fe de onwetenheydtofte gierigheydt van de ^^
neesmeefters moeten toegefchreven worden.
een groote fcheur in de pan des hoofts de
fins wil toelaten, wat ftaet dan een wel bedacht,ende v ^^^^
fichtigh Medicijn of Geneesmeefter in een foodanig^
geval te doen ^ Laet hem naeuw onderhouden, ende ^^
volgen de genefing van een naeuwe fpleet of fcheni^\'jj.,

faeckelick zijnde, ende ( het trepaneren als ovttto^Joi
ende fchadelick, nalatende) op de dicke membran^\'^^^z
duram matrem een lang linnen doeckjen , en de le c^j
met de breuck of fpleet over een komende, aen een ö ^^
vaft gemaeckt, ende met rofen-olie bevochtight\' ^ uf,
ken. Defe zoort van genefing fal lohannes Arnf^Ü^cf
een Vlot-voerder vanJ^wWor/, noch in\'t leven

deel^d"\'^\'^" prijfen, in wiens lincker zijde van het vooifte
®üariu ^oofts ick in\'t jaer 1633. in de maent van Ja-
ick d fcheurofbarfl heb gevonden, (foobreet, dat
de h hK^^^^ vinger aen de grootfte lichtelick daer in fou-
Va,-,/^^" konnen leggen) met een groote ontfteecking
feti g die, na dat de «w/rÊrpli/j voor aen wa-

fe^ g^gaen, door het feer neerilige gebruyck van de ro-
P^iJm "^et een fijden lapjen opgeleydt, ende van het cata-
" fJ/p^ocmü na drie dagen is verdwenen.

de Wonde van dei^«»\'4W4^£)\'meteenfcheurinhet
Ungarf\'\'"\'^ oft beckeneel, doet men van gelijcken een

fichp \'"o^èn-olie bevochtight, facken j wanneerder
•ïiet j.^p ^\'tter vertoont, foo moet men een nieuw lapjen
V\'honigh befmeeren, en op de memhrana laten
de \' de welcke gereynight zijnde, men des felfs won-
gevet^ gefmolten ülf Betonka, laeuw door het gat inge-
ds , moet incarneren . Het andere been ende

moet men handelen op dat fatfoen ,
geijQ^ ^ oven by de genefing van een doorgaende, ende
foo ySn-gapendebarftoffcheurhebaengedient: maerby
de barft naeuw ware, dat men geen topca medi-
lireop " de gequetflè dicke memhrana foude konnen
der moet de buyten-wonde met het mesjen wij-

ctide aU \' ^^ panne met de modiolus getrepaneert,
Cetiefijig ^ Voorts in acht genomen wefen; als boven by de
•5 van een naeuwe fcheur gelefen wordt.

^fd "\'^^\'■kan naeuwelicks gewondt worden, fón-
flat de onderleggende herUenen oock niet fouden
K 5 eeni-

t42 Vjtlegging van het Magaztjn
eenige bezeering mede deelachtigh zijn ; dies wegen

ten op een zijde te fetten, alfoo fy, gelijck in der da ^^
gefchre ven wordt, de herlfenen doen verrotten.
ge verwerpen oock de rofen-honing van wegen fijn
pigheyt ende hitte, en gebruycken de fyroop van role\'^j^
de plaets; "Nochtans heb ick in foodanige wonde ni^ j,^
leen de rofen-fyroop, maer oock de rofen-honigli
wils, ende noyt met eenige fchade of hindernis gebmy^ j,
Echter onder alle genees-middelen kan ick niet
prijfen die falve, die Huron.Fahrit. ah Aquapmdente
fui\'pmtateuchi ,cap. zo. befchrijft, ende altijdt met g\'.^lj
te voorfpoedigheyt heeft gebruyckt, wekkers deugnjl,^
mede heb beproeft aen Michad Schmider, van de ^ r
beneden een byfondere aenmercking ftaet. Deqi\'^
ende fpleet, fal men moeten beforgen, na de onderrecH^\' "
van de wonde, in de difra maar gegeven zijnde.

Em wonde van de mufculus temporalis, of muys in
van het hooft, met debe^eering van het peri-
cranium cHfi« «fe va/a.

DAer zijn geen periculeufer wonden in het -y-
hooft, dan degene, de weicke de ww/mVwoj\'^
fen in de (laep van het hooft raecken, want fy worde"
haer buyten-kant met het pericranium hedeckt,
haer gevoert wort,ende de felve in fich rolt. Aen haei..
nen-kant zijn fy bloot, ende leggen immediatelick m
der middel aen het bloote been, waer by dit wel
te nemen is, indien het pericranium (dat de voorfeyde
culen inrolt, of in fich vat, ende van de binnenfte
memhrana der herlfenen door de futuren des f^Jt)
ontftaet) maer met een flechte inflammatie fichont*
dat het terftondt de dicke en dunne membranar». ^ ^^gjei\'
de herftenen felfs van fijn ontfteltenis een mede-gev
doet hebben . Daer beneffens zijn de voorfeyde ^^a

ock h r oDjerv. 55-. te vinaen is) van aloe, wie-
ftooten e^\'^^^yren, feer naeuw onder malkanderen ge-
Qe dap.\' ^"de met wit van eyeren gemengt, om de won-
divin her ^^ ^"^\'en, ende de amrim te floppen. In-
looijenL^ ^edt (door dronckenfchap of dulUgheydt op-
^itïigg^e) door defe alderkoßelickfte remedie niet gefup-
betfï,^, .n.woi\'den, foo geeft men de patiënt met feer

f^\'ftnoyyr bet emplafimm lonßoni in ftia Jdea Med. cap. de
«ack.oy ) gemaeckt uyt kley van een oude

^Peenk^^J tnet feer fcherpe rofèn-azijn vermengt, ende
de i^Q , ?ndt, vier dwars vingeren breedt, geftreecken, en-
yioeygj^ \'ekwils als \'t droogh wert, vernieuwt, tot dat het
ja Oock ^^^ bloedt ten naeften by binnen een half uur,
|tk in u ^\'el fnelder geftilt wert, Defe drie remedien heb
i^en in } voorby gaen willen aendienen, om dat fe niet al-
!j\'achte„ ^ßill-en des bloedts in de flaep van het hooft haer
\'PeraeM , evvijfen, maer oock fonder eenige fout het de-

van de neus, ende van hettandt-vleyfch,
\'^phoiij ^^^tecken een tandt dickwils volgende, doen
^er tQj ende vergaen; gelijck lacohus Maeyer, een We-
Vaert \' Gallus Breittingcr, een Huysman, en-
Poede ^offmßadt. getuygen fullen. Het pulvis
• ^ pleyn\'"genomen, tempt hetopfieden vanhetb oedt.
if^\'^ijdingo^ een quetfuur geleydt , conglutineert de
gefla"" ^e vafa -,- ende het felve aen of om den
• JÖe¥"\' ^et vloeyen des bloedts na het hooft
der bezee • \' mede andere diepere wonden, dochfon-
des beckeneels,

reti \'^f^apen-huys der Chirurgijns. 14j
^^oeyenH Periculeus van wegen het overtollige bloedt,
de aU. J^\'^dedoorgefneden^mmn, dat dickwils van
dien nip?ï fiegnotka of bloetftoppende reme-

heb ie], geftemt worden. In diergehjcken ongeval
firitf^ G T^\'^ voortreffelicker gevonden, dan het empla-
^dniiy^ ^ ri ^^"^^enslofby :^cutus Lufnanus Prax. Med.
ïooci^ h r o^/ff\'t\'- Sf. te vinden is"
ftooten en-hayren, feer naeuw onder
Qe djg \' ende met wit van eyeren gemer
dienheM f\'^® te vullen, ende de
looijenL^ ^edt (door dronckenfchap oi
^itïigg^e) door defe alderkoftelickfte reu-vw.v ^—r
betfï,^, .?..tolden, foo geeft men de patiënt met feer

vleyfch gevult , ende daer na met een huydt oveft\' ^^
ken worden; doch moet men op het hooghfte toelie
dat \'er geen inflammatie oft ontfteecking toeflaet j

genden dagh het werck wech gedaen zijnde, deW^,,^,
aen een voegen met doeckjens, die methetwr^f^^^^\'f-
fdma overtrocken, kruys-wijs moeten overgekydt ^
den i de omleggende plaetfen van gelijcken met x>
olie befmeert worden, om dephlegmone te weeren j
linnen doeckjens, ora dat fe niet af füllen vallen j f Ji
men oock een medicament leggen, dat de kracht
om de vochtigheden te wederhouden, (hoedanig^ ^jj
linimentum fimplex, of het dhum coBlnm is) ende de
tmctr genaemc.

Een f4«mufculus temporalis, ofmuys if^
(laep van het hooft, met een naeuwe barfl
van het cranium.

ALsnu het beckeneel onder de w2«/c«7aj temporat! e
barft of fpleet heeft bekomen, foo en moet meo jj ^^
terftont vleyfch genereren, maer ftaet voor alle diog^-
overdencken, of de fpleet breedt, naeuw, of een n^y
fpleet is i is het een hayr.fpleet, ende naeuwe wonde ? . ^
moet de wonde met klootjens, uyteenfponstoeberey
wijder gemaeckt worden, foo veel noodigh ende
lick is: maer by foo verre het niet mogelick is, foo ^\'u^i
raen de huydt tot op hec been van het herJebecken J«^\' jgn

xPdatdeTr^^V\' "ochtans voorfichtelick,
Fanneerda niet dwars doorgefneden werden.

^ niet een u" Chiiurgijn bytijdts voorkomt een won-
•^aecken r "^^^-^pleet, om het herffebecken wijder te
^iiifie van H ° ^^^ hy terftondt een inflammatie ende con-
? (de voorfeggen, ende daer

^^^^^ondp r\'door de fpons van te voren te ver-
doe ^ het vervolgh van de fibren de

hygey dat de voorfeyde accidenten, by aldien
?^Shten i vielen, de artificiele verwijding niet

h \'^eeiftSuP^\'^hreven werden ; welcke voorfegging
«^slick in p?"hck in acht genomen moet werden , princi-
S\'ins foo „"^\'^^^^ndt, alwaer de operatien van de Chirur-
Jick. jsjf J^^en niet zijn, als in Italien ende Vranck-
V heef^ ■ ^^ wonde na het vervolgh der

r Serafpt afgefcheyden, ende de fpleet neerftighlick
^gilleren\', j moet men in de reft van de genefing, hem
vvond^^ methode, hier boven by de genefing van
^efen^ met een naeuwe hayr-fpleet of barft aenge-

^\'^an de mufculus temporalis, we? een fpleet van
^ het beckeneel, die genoegh open fiaet.

(Jy^P^^^*^ tf^K/ww onder de mufculus
bf ^^ hardp genoegh gaept, dat de materie tot

gefuwet\'"^\'"^\'\'\'\'«^ gevallen zijnde, genoeghfaem kan
ilr niesien . .^oiden, foo moet nochte de wonde met
fi Patorien gemaeckt, nochte de fcheur met de
t ^ getrek P^\' nochte het beckeneel met de boor-
df" vvorden worden , want defe verhaelde opera-
hoven in^ü g\'oote fpleet verworpen, omreden,
^^otaght ^ genefing van een groote fcheur zijn by-

Ee» eontufie of blut fing van het hooft, fonder fchtunng
van de huydt, inm^cktng des beckeneels, ende
vermoeden van een fpleet.

It ongeval wordt meteen wonderlicke voorfpoe<^|,
heydt genefen met de vellen van verfch geflagefl^
principalick van een hondt of muys j foo warm
geflagen, ende op de bezeerde plaets twintigh of meer
gelaten, alfoo fy de blutfingen vvonderlick doen vei\'d^\'f
nen. Indien de eontufie door een vel niet t\'eenemae\'^^pi
wech genomen, foo moet men het tweede oock v^^^j,];
overflaen. Maer alfoo eick een met het villen van een
niet kan omgaen, foo heb ick een lams-vel daervo^\'" ^^
nomen, dat men bykans alle uren kan krijgen, enos
wel als de andere de kracht van te derigei\'en heeft. f.
Met defe eenighfte ende feeckerfte remedie,dat my/Vjil-
heeft gemift, heb ick, behalven veel jongens ende vo\'^jgj;
fen luyden, oock het dochtertjen van een Timmerman\' „

\'t hooft een groote eontufie hadde gekregen, dat een\' ^^^
ker Medicijn of Geneesmeefter met het fcheer-mes
hebben geopent,by aldien ick hem fulcks niet hadde
den volgens de leflfe Hippoc.feB. 8. aph. 7. alwaer hy^j^g
melick te verftaen geeft, datgeengebreeckenmet^^^^y
Chirurgifche operatien moeten aengetaft worden,

voren verloren moeyte heeft gedaen. Dewijlder dan
toevallen, eenfeftie of incifie vereylfchende, tegenv^^^^f,
digh waren, nochte eem^hmedicamentumtopicurn^^^ ^,

ratie achter wegen lat\'ende, het lams^vel overgen^^p,
ende fijn wonderlicke kracht (niet alleen aen dit mey\'^
maer oock naderhant aen de volwalfen perfoonen)me
roael ondervindende, my feer dickwils voor defeo ^êü
raedt ende huipe grooten danck bevvefen; daerom ver

of a^ni de Chirurgie 5 dat fy noyt eenige contu-
fy on?\'^ gefwellen met het mes ooenen, voor ende al
hebben, dat de\'felve na geenfo/>/w
Willen Juyfteren. ^

f[-^linp \'f\'" deckfel, ende fonder eenige fcheyding of
^\'ehec tef ® neder-gedruckt zijnde (foo dat de gene
^de daei- bevoelen, een kuyitjen gewaer worden,
^^ene jgJ^f" quade toevallen op volgen) met een ge-
f n^V P ^^^ wederom in fijn natuurlicke
P ^liql^"\'?" diepfinnigen Hildanus heeft tot dien eynde
f^^^Je eg P~^iddelen bedocht, te weten een kop van hoorn,
"dt hv I ^ \'\' ^^ weicke geen baet by brengende, foo
^-Cfjjt "et daer voor in de vijfde aenmercking van de
"^^"."^oet komen tot de incifie, ende tot het
^y ^ tereira triplois, weicke operatien noch-
H ^efe^ ."-en noodtfaeckelick, nochte vorderlick duncken
en zijnfe niet, aengefien foo-
haer , de kinderen, diedeheifl\'enen

„rf""\'«^«\'" t\'famen drucken , dat de fpir in/s
^yt-pLi\'^vendegeeften, niet konnen uyt-gearbeydt,
f^ydtVn,ï^dt zijnde, doör het geheele lichaem ver-
°^derli(;j>. o"geneefiick ^bo oock niet
\' I. Oiïj dat het na het getuygenis van Hip-

f ocrâtes, de enckele ende flechte hoofc-wonden j
de infnijding alleen ontftaen, de Geneesmeefter veel ip^^

maecken , ende de patient in perijckel ftellen ;
twijfiêl fal dan oock de moeyte ende perijckel
dert worden, wanneer behalven het vel oock het ^g
nium ende het been, na de voorgefchreven order j.P^^\'jjgt
incifie gewondt worden. 2. Door dien , terwijl"
elevatorium of oplichter de punt in het centrum of
punt van de nederdrucking ingefteecken wort, de I^^X ,
het herlfebecken lichtelick meer na binnen toe
g. Overmits de vijfeof fchroef in\'t cj-zj«/«»? noch te^S je

de facht zijnde, tot op de toe, met eenigh g^\'^^-^jji
moet ingefteken worden,foo ftaet voorwaer te vreelc^\'h^,
dat de voorfeyde fchroef van het elevatorium triplais

nighis, dat fy fonder haer te weder-houden recht
gaet) dat fyde binnen-tafel van\'t beckeneel doorboi^\'
met de Ipits de dicke memhrana of dura mater moght
ren. 4. Om dat het teere been de locht ontbloot
waer door \'t een fwarigheyt krijght, die een feker
van corruptie is. Defe corruptie voor de natuur
ten zijnde, om afgefcheyden te worden, kruyptdid^^jg
na de binnen partyen toe, foo dat fy een affchraping
rafpatorien, of een periculeufe uytfnijding met de
of kleyne boort jens vereyfcht, maer daer-en-tegen
rurgifche operatie verwaerlooft zijnde, wortdeg^\'^^jgi\'
van de wonde met des patiënten perijckel verlengt« .gn)

kuyl te verwachten • daerom komt het een wijs yfLèi\'
meefter toe, liever de geheele operatie of n^^ii

arbeydt achter wegen te laten, alfoo hy geen voorde
doen, als de rationalis Mediene artis adminijïrktiof^^\'^^f
bedieningen van de geneeskonft , die in reden bei
eenige fchande aen te doen. . j.^vJ\'\'

fpu^^\'iekingen van de beckeneelen derkinderenjdie noch
opg^t noch fware toevallen hebben, van alle Chirurgifche
^oe •^\'\'if"\' fteunende op een lange ondervinding, foo
^^de fl de hayren rondtom de nederdrucking affchrapen,
Hqq ae daer een warm lams-vel over, en verbind het be-
•^ïeft bandt cancer genaemt > befmeerende de

het h Pf^\'^yen, infonderheydt den hals, ende de flaep van
met aftringerende oliën, om de inflammatie te
^ noeden, ende het vloeyen van de humeuren te beletten,
h/joo vene inde eerfte reys het vel de opfwelling niet
Op^ ^ech genomen, foo legh ick voorts een ander daer
ïndjpIaet het wederom een natuurlicken dagh leggen.
\'^aie \' het gefwel verdreven zijn, ende geen

Vatj. toevallen tegenwoordigh zijn, die eenigh ongemack
foQ ^jPartyen onder de panne fouden mogen voorleggen,
«ii^^^ptuyck ick in plaetfe van het lams-vel het ceratum
ketf ^^ van Galenus op een breeden linnen doeck geftre-
^\'an O bezeerde partye te ftercken. Dat defe manier
feer veyligh is, hebben meermalen met my
dicg^ei\'ckt die Chirurgijns, die in foodanige voorvallen
de p.j ^ met my tegenwoordigh hebben geweeft. Onder
QjoL^Paelfte tot Vim zijn de feer bedrevene Chirurgijns
^^dafh"^ ende Nicolaus Ejutte, de weicke ick goet

tïigj^ hebbe hier tot getuygen te noemen. De aenko-
Uf ^^ veilingen der Chirurgie fullen oock hy Mms Ca-
pocy^l^f^t\'us ad calcem doBif^imi fiii commentarii in Bip-
fv^atpn ^\'irttm de mlneriius, een manier vinden om de
ten vev^^\'^u^" ^n blutfingen der kinderen door medicaraen-
^^igh ende met kleyne moeyte te genefen.

meteen indruckjnz, maer fonder
fpleet onder de huydt, geheel pijnde in de
voUvaffen perfoonen.

i^ö jyikggingvaa bet Magaz^n
nimmermeer fonder een barft gevonden , \'t en zy l>y ^^
ne die van naturen een weeck beckeneel hebben ? want J
aldiender na de infnijding geen fpleet in debuyten-t3
van het beckeneel hem voor doet, foo heeft men te v\'^^
fen, dat de binnen-tafel moght geborften zijn, doof
welcke de materie wel kan om leegh na de herflènen K

men, maer niet wederom door de felve uytgeloft worde^^\'
Soodanigen breuck heb ick bemercktin het jaer L
Vim aen een Sweedfch foldaet, dieaendeindrucking^

het beckeneel overleden is. Ick begeerigh om te we^^^
de oorfaeck van een foo haeftige doodt, heb het bee^^^
neel doorgezaeght, ende niet alleen fijn binnen-tafel » -
fcheurt gevonden , maer oock een beentjen dat ^ft
twijffel de wd^m der herflenen geftadigh gefteecken
van fich gevende, debuyten-tafel was geheel endeo^J^j,
zeert. Soo dickwils dan foodanigen kuyl in de hooi*^;;,^
der vol wafl^en perfoonen haer laet fien, lbo is het een
getwijffelt teycken, dat het herfl\'ebecken gedeelt ende g
borften is; want indien het beckeneel niet geborften ^^
feydt Hippocrates, foo foude het in de midden hem niet
leegh konnen begeven: maer pofito, hoe wel noch ^^r
toegeftaen, dat \'er een inwijcking is van een drooger li^ jg
febecken, fonder eenige barft, foo moet men fulcks op
natuur alleen niet laten ftaen, (na de leer van Felix pf\'^^L
maer terftondt een kruys-wijfe, of drie-hoeckige i"^,
ding doen, het pericranium van hetcMw/Hwaffchey^^ ,
ende de gapende wonde met klootjens open gehoudf,^ ^
op dat de Geneesmeefter niet alleen magh verfeeckertZ»\' j
of het beckeneel geborften is, maer oock opdathy"^],
inftrument van een bequaem elevatoritm ofoplichterfl^^^,
gebruycken, indien daer een barft by is, dat meeft te vf^
fen ftaet.

Des daeghs na de incifie van de huydt tot aen het ^ t
feneel, (by foo verre geen fpleet in de buyten - tafel
de oogen kan gefien, ende met geen knoop van het ir^g

borften i.^\'^^e^oedet worden j dat de binnen-tafel ge-
Y p- "ecmt het drie-hoeckige deel van de boor in
^^^n ml^ u de III. Plaet met een fterret je gemerckt,
del-Dnn."" ^elve het beckeneel in de midde of de mid-

l\'tiie, de ^^druckte beckeneel op in een perpendiculare
. .^\'^«ïden fchroef van het inftrument triplois na

d\'^de, j ^^ otndraeyende. Het beckeneel opgelicht
j^ltQjpt /«jïr«me»f«»> diplodis wech, ende han-

plaets, ^^\'[■wonden, met een ontbloot beckeneel, ende
^ \'\'^an het inftrument.

^"ysin^^^^^ ^ooff^ aen de volmajfen perfoonen, met een in-
dh^\'^*\' cranium des leckeneels, ende hreuckvan
°^»nen-tafel, fonder een wonde van de huydt

tnde fpleet van de huyten-tafel.

^^ bijvf^®^\' "a de Chirurgifche incifie van de huydt de
de bvT^\'^^^el haer geheel ende onbezeert op doet,

nL ^^ndrucking quade accidenten zijn , foo behoeft
\'J^^ade g wijffelen , of de binnen-tafel heeft eenige
^anhetljnden- daerom moet het beckeneel met de boor
?3er tei- "^"inent triplois niet recht om hoogh opgelicht,
ü op da de nederdrucking getrepaneert wor-

ar ^i^tien t\'^f^ "materie, die door de verborgen barft van
rSevloevt ^^ ^P de dicke wew^r^ïwavandeherfiènenis
, ^^\'^etieel "y^gang hebbe, ende het ingeweecken
"\'\'i"\'». onr, 1toedoen van het noodtfaeckelicke eleva.
ïti de PS^hchtworde.

^^^aflènpeif^^^" bet hooft, meteen kuyl aen een
f "oon, moeteenkruys-wijfeof dfie-hoeckige
L z indiie

incilïe in de onbezeerde huydt gedaen, of de wonde
de huydc niet wijdt genoegh zijnde, met het mesjen ^^^
der gemaeckt worden: maer in de contufien,
kuyl of inbuyging, moet men het mesjen, de ^^c
ende de elevatorien t\'eenemael op eenzijdeftellen» e . ^
het lams-vel alleen overflaen , \'t en ware dat \'er loo j
tiige toevallen by quamen, een breuck van\'t becken^^
te kennen gevende, die een mes of dcmodiolis van"
den hadde.

Een inteijclijng van het leekeneel, met een harjl, dh
de midde van de indrmkjng hreedt is.

oogen-fchijnlicke barft (die niet wijdtgenoegh^,^jv
de, de ontblooting des beckeneels van het perierani\'"^
eyfcht) bygevoeght is, de felve is oft in\'t midden v^\' ^^

matigh, foo licht het beckeneel op met het
ofde oplichter in de VII. Figuur van de 11. Plaet.
neer de barft breedt, ende de matige nederdrucking
ter verfchijnt, foo gebruyckt een ftercker opheffen\' gl
II. Figuur van de 111. Plaet. By aldien het bee^e
met een breede barft veer is ingeweken, foo doen de ^ ^^
feyde elevatorien of opheffers weynigh voordeels: dae^ {[i
moet men het felve met het e/er^i^ori«») van het
de 111. Figuur van de 111. Plaet B. ophalen.

Een intt>ije\\ing des ieckeneels, met een naeiitoe fp^\'"^
midden in de nederdrucking.

AEn de eynden van de inwijcking moet het be^^i,,
neel met de modioUs of kleyne boortjens uytge\'^^g^
daer na de ruymte tuflchen beyden met mijn dr^^r^,
in de V. Plaet, fonder eenige vrees van de be^e

of n^u \'iS of het ander van de voorfeyde e/m-
"^^er oocïï k beckeneel kan gefleecken,

becv« " .\'»vorden, die al te mets van de binnenfte tafel
Afpunt hun affcheyden, ende gelijck als een fpitfe
^en fteecken of dunne wara^r^«« van de dicke heiffe-

\'»wijcj^jng van het herjfchecken, met eenivijde
naeuwe hreuck aen de ^jjdt van de
nederdrucking.

^iidf breuck midden in de nederdrucking, is
^P\'^fffern ^ naeuw. Ondereen wijde barft moet een
:cken werden, die daer op paft. Een

ontd .^^\'^^yf\'^ht, dat het beckeneel aen de gefonde
; \'^^eyne k^ ^^ van de felve barft met een modidis
" ^\'•/■fM f doorgeboort, ende dan door hulp van de
Joffer cj" 01-opheffers, opgelicht wert. Indien, de op.

net eene gat onder gefteecken zijnde, hetbec-
^^\'eede " doen opgaen , foo moet men oock het
v^ ^üiTcC^ maecken, daer na met de draey-zage de ruym-
n nemen, op dat op elcke plaets

\'\'^ecl^ei^\' ^ j" het elevatorium of ophelfer kan onder ge-
■^Oïn u beckeneel op lijn behoorlicke plaets we-
™ght worden,

xM arb^!?"\'^^ vereyfcht geen mammie operatie of handt-
r P\'"den/pl\'. ™aer moet alleen met vley fch overtrocken
/^"■aept. jï r ^^ Panne, met rafpatorien verfch afge-

De weicke Hippocrates,edamitatem noemt, gevo^^^f
zijnde, wordt genefen, gelijck de eontufie va" ^^
hei (febecken, onder de onbezeerde huydt, te weten ?
deinfnijdingvandehuydt met het mes, door dearic ^^^
ding des pericranii van het been, ende door de trépan^ ^
der panne met de modiolis, of kleyne boortjens, in"*^
doorgaende barft naeuw is.

neerfe door beyde de tafels gaet, foo moet men het ^ je
keneel met de modiolis openen, fettende in de punt ^^ i^cis
bout van het boortjen, het manneken, tot dat \'er !

zy, in de weicke het boortjen, het wijfjen kan "
weicke twee operatien, op datfe haeft veyligh
mackelick mogen toegaen, foo moet men hetperic^
van\'t been affcheyden. j^êü

Defe aengewefen manier van genefing der hr^^^^g,
ende wonden is voorwaer voortreffelicker, dan
de weicke Ff/ïA- Wurt^^cap. 7.8. & 9. decurat. y"^^^s,tS\'
heeft voorgeftelt, ende onfe Barbiers over al in ^^cb\'
landt, gelijck als een oraculum van j^poUo navolgen » " jgf
tans feer dickwils ihet groot perijckel van het lev^ ^^c
patienten : Daerom geeft het my oock geen wondei \' ^^ ,
het met de genefing dickwils foo ftecht afloopt, aH ^,
gefeyde plaets van FelixWurt:(, veel dwalingen or-
de weicke de aenkomende leerlingen fullen gev^\'a^F ^ni
den, by aldien fy de korte ende Hippocratifche mam
te opereren ende te genefen, met de manier van
leenlick confereren. ps

\'t\'\'^« ten fleec\\ in het leckeneel, de fnlj^
iban f ^^^^ tcmporalia, de genefing van de awgi-
«»(/«\'^^èHchellen, van een volkomen vlies der oogen.
oopeJ\'/V^" ^y\'iypende oogen-jijiel, van de manier van de
& " fibtvepgtn.

^n" toont 5 hoe een fteeck van hetheiflebec-
"\'et doorgaende is, met het boortjenin de
^^ ^"ydt 111. Plaet wordt wech genomen, na dac
öe I j HSeineden, ende het been ontdeckt is.
bayren f ^ r"\'" vinger in de 11. Figuur, foeckt, na dat
btaeptzijn, de plaetfe van de inciöe van de
^\'^\'\'"^it c^A i\'^\' die tulTchen de wervel 5 dsmufculus tem-
^\'\'derfog "\'»fiulus van het voorhooft gefchiet fy
een, of het onderleggende vas een vena
een arterie of locht-ader is . Wanneer het
en ^eweeght zijnde, met de vinger eenige

gefocht werden, indien der eeni-
\'^^\'it-adp ^ gevoelt wordt, foo is het vas een arterieo£
Met d \' ^\'\'^\'en niet, foo is het een ader.

^ ^\'\'^ght ^ e" aen malkanderen gegroeyt zijnde, worde
S^de VIT D, ^et kromme mesjen in de VIIL Figuur
h ^jen van ri \' ^en wiens punt een kleyn ende fcherp
hoeck V. gemaeckt is, de welcke van de bin-

3eri mal l ] \'ngefteecken, alwaer fy bykans nimmer-
vaft zijn, tuifchen het oogh ende de
^ ^ ^egei, h^ debuyten-hoeck, foo dat de botte
iiet oogh aenkomt, ende defcherpe zijde te.
L 4

Vjilegging vm het Magazijn
gen het t\'famen-groeyen der oogh-fchellen ; daer na foecl^t

de plaets daer de incifie moet gefchieden, de weicke
vonden zijnde, foo wordt de t\'famenvoeging deroog"\'
fchellen doorgefneden: tuifchen beyde de doorgefoed^^
oogh-fchellen leght men linnen doeckjens, opdatfy"\'®
wederom aen een groeyen.

Wanneer de oogh-fchellen aen detmicav^ndeooj^
vaft hangen, foo fteeckt hetbreetftedeel
oft tintel-yfer in de VL Figuur van de VII. Plaet) ^^^
groote moderatie ende voorfichtigheyt tuffchen het
fchel ende de tunica van het oogh,op dat die dingen die ae
malkanderen hangen, van een gefcheyden worden, fo". ,
bezeering van beyde de partyen, indien het mogelic^ \'
Nochtans by aldien een van beyden moet bezeert word^\'\'
foo is het beter dat de aengewaflen oogh-fchel, da" L
oogh felfs geincideert werde. Na dat hetooghva«-" .
. oogh-fchel bevrijdtis, foo leght oock een fuyveren
doeck tuffchen beyden, op dat fy door het aengi^^r

Dell LFiguur vertoont een fnffttfie of vlies in het re^,-
ter oogh, dat in de IV. Figuur met de naelde moet
genomen werden, oock een kleyn gefwel met een
overtrocken, tuffchen deneus.endede grootftehoecK^
het ftincker oogh opgekomen, ende binnen toegefche%
dat men een Mgilops noemt, ende met geen medic3men\\j
kan genefen worden. Dies wegen men dit kleyne gei^^jg
met de tanden van het treck-tangetjen vat, ende oP-^t
grondt rondtom befnijt, of met fnijden los maeckt rnet v
mesjen in de I. Figuur van de II. Plaet, foo nochtans"
\'er yet van dit fponsachtige vleyfch overgelaten we\'"\',,
want anders foude daer een gedurighafloopenvanti\'^\'
opvolgen. X

^Ofdf s\'pru^^"^^\' volgende woorden befehreven
co.1 j "ytterfte eynde van de naelde dicht by de

JeUyfer ilu door de dickte van de radius of het botte tin-
\'^^eynfte of^ u van het oogh felfs, de weicke na de
^\'"eot de buytenfte hoeck fiet.

^ Vh?\'^®^®"\' rijps ende voleyndt vlies, dat tot een
^\'"st het inft valleken is gegroeyt, gelijck men \'t noemt,
^ech te van de naeït door de eorneam mnicam

devvelcUp/"^".van de ommegang des oogh-appels, aen
■^etiiediep.^ IS vaft gegroeyt, wordt voor de uytterfte
^en be-ïinr 1 \' ^"de al eer met de operatie

deticke^j \'el gemaeckt werde, ^o® \'"oet de Oculiftover-
Vanggj \'.oi een, of beyde de oogen met dit accident be-
L Patieni". y ^^dien beyde de oogen overtrocken zijnde,
foo • blint, fijn geficht niet kan gebruyc-

lichter hem defe operatie te onderwinden,
■ fiimmer kan wefen, al foude het met^de
■ \'t p gelucken. Maer een oogh alleen lijdende ,
j ^ot hf ry gebreck van het andere, noch genoegh
^ ope, \'"^\'\'et men met minder roeckeloofheyt
^atfo^^V.e aenvaerden, principalick w?nneer hec vlies,
iatetj n?binnen den tijde van drie, vier, vijf of meer
J!eti)aei ,\'^hcks tot fijn perfeftie komt, noch niet t\'ee-
«ns de ^^^wafl\'en is: Nochtans behoort men oock "een-
5ick te \' het velleken of vlies veröorfaeckende ^

[\'ge veiV- dat de meefte Autheuren een middclma-
"ebbetj r\'^^Pg ende verdicking van die humeur willen
^}ies Veen ° u "^\'^htans uyt d\'ervarentheyt bekent, dat het
kickte enH i® \' wanneer bet fijn volkomen

weecke, ende noch flibbeiige materie flaet de n^eWe ^
tegen, ende kan oock niet heel wech genomen werd^"\'
maergefcheiut zijnde , groeyt ende dickt wederoni
of oock wel harder wordende, of met een watevac"^\'^, i
vochtigheyt beftort zijnde, brengt fy te wege, dat de P .
tienien niet alleen niet metallen fien , maer oock vern^^g
ken worden van alle hope , door de operatie , vooi" "
tweede reys herhaelt, wederom te recht gebra^W
worden : alfoo defe operatie wel voorfèecker te vei\'g^ j
voor de tweede reys herhaelt wordt. Dit placht ooc^ i
gefchieden, wanneer men de punt van \'t inftrum^"\'
Chryftallifche, ofdeglafen vochtigheydt, endebaei\'J ^
mjcken bezeert, of alleen de uvea in de ommegang Lc
de oogh-appel gefcheurt wordt, waer aen dat men
wordt, wat dxt voor,een onfeecker ende twijffelac"^
remedie is , ende dat men lichtelick een dwalio? a
misflagh kan begaen, die nimmermeer kan geremecii^;.,
werden, daerom men foo roec kei oos niet behoort te ^
fen, in \'t beloven van de gefontheydt aen de ^It
de welcke wy nergens van , dan van onfe naerftig^f;«
Konnen verfeeckeren ; onaengefien de Quackfalvers
doen , die niet befchaemt zijn, of fy haer belofte"//.,
volbrengen, als fy maer geit verdienen. Ick wil wel P
kennen, dat ick defe operatie noyt by der handt be» L-
nomen, fchoon ick de inftrumenten gereedt hadde j
ick hebfe met goet fucces in\'t werck fién ftellen
nen Italiaen aen \'t eene oogh van een Edelman, als
van een Monnick van Verona. Defen Operateur van
dm heeft op de volgende manier de operatie by derha"
gevat. Na^dat fy het lichaem geprepareert, en vooJ ^
den naem Godes hadde aengeroepen, foo heeft hy ^V
kamer van middelmatigh licht gekofen, ende op ee" ^L
dere fchoone ende ftille dagh, drie uren voor de middag I
maeltijdt, de patiënt noch nüchteren zijnde, in ee"
dicht by het bedt gefet, foo dat hy achter fijn ruggf.;^
nigh fteunfel, ende een kulfen hadde, ende met het ge^\'J^j,

heeft^? gekeeit wasj uyt een tegen-over-geftelde
^alkander *^hn-urgijn de patiënt roet de beenen van
^^"den , getiocken, met de ftoel aengevat, ende fijn
^^\'^ouden beyden zijden op fijn dyen fteunende, tegen
dienagf \' achter de rugge van de patiënt ftondt een
Uent ove°"\' handen het hooft van de pa-

cogt, ^ j eynde , ende vaft te houden, die het rechter
decktg ^^geiondt was, met katoen, ende een bandt be-
I V. figuur van dele tegenwoordige
\'^\'^IfenVp befchickt zijnde, heeft de dienaer voorts
tient, tuflchen de Chirurgijn ende de pa-

J\'i\'v. , g by Guilhelmus Fabritius Hildanus. cent 4. oh-
^en fjjj^j "et inftrument, op het weicke , gelijck als op
een pylaer, de elleboogh van de Chi-
P\'iruro-r ^ vaft komt op te leggen ; daer op heeft de
(de oogk^r de duym het lijdende oogh gewreven,
^pene^S^\'^ehelIe toe doende , ende terftondt wederom
^aet vjp^p) fnde het felve , nae dat hy van te voren
y^srt; A ^enicool gekaeuwt hadde, met fijn aelfem gefo-
het viig^^t na heeft hy een goude naelt genomen, (want
de fii^, \' dat men wech moefte nemen, was wit, ende
t\'f "aelde komt alleen te pas , wanneer de ftijve,
vochtigheydt fwart is, of een an-
gefiQ heeft) de weicke lang, met een geftreept ende

; vafter te houden, ende tegens
fcherp , ende allencxkens dunder
"y tïiet ^ ^• FJguui" van de VIII. Plaet) defe heeft
^oghs ^ d ^\' ^^eunende op de buyten-zijde des
r\'Jet Veer V fit-plaets van het oogh, in het witte,

r^Sedrn^^K^" de Iris, een weynigh hooger dan in het midde
en dra - "\'et met gewelr, maer allencxkens te
dn^^ \' ingefteecken, tot dat fy in de corneam
r °L"g\' \'^at de patiënt met het minfte gevoe-
"aeide h r "^^^\'^\'^en heeft verdragen. De ingefteec-

i<5o Vjtlegging van bet Magdzyn
alwaer het vlies was aengewaflTen, toegekeert , ^ \'
lencxkens na de binnenfie fit-plaets van het velleken vooi
gedreven, dat bequamelicken kondegefchieden j om^
dè gouden naelt door de coywe^w kofl gefien 2

den; met de felve tot aen die plaetfe gebraght, ene^nJb
reyfen fachtjens om hoogh ende om leegh beweeght; °
het velleken van de ommegang des gats wech te knig^ j
(alfoo het met de eerfte reys altijdt geluckt) heeft hy"
vlies nedergedrucktj ende aen fommige plaetfen Ics^\'^ t,
de, voorts t\'eenemael van d\'andere plaetfen, daer het n".
vaft aen hing, afgefcheyden, ende om leegh, tewe^e"
de onderfte ende duyftere plaets van het oogh gebr^g"
Als nu het vlies onder de oogh-appel was gekomen \'\'

heeft de Chirurgijn het oogh gefloten, ende de naelde ƒ
quartier uurs daer in gelaten, op dat het vlies in het on^^
fte deel, daer het henen gebraght was, foude blijven ?
men daer aen gewaer wort, by aldien door de bevveg\'?
des ooghs het vhes niet wederom op komt. On^^\'\'^"
fchen fal men hem wachten, dat men het felve in het oP
reren met in meer deelen fnijdt of fcheurt. Want al
den de felve ftuckjens nedergedruckt, foo komen fe n^f 1
tans lichtelick wederom in deoogh-appel, ende in de\'J
ve vloeyendeof fwemmende, foo verduyfterenfe -
ficht. Na dat hy dan defe operatie wel ende behooil«^^
hadde volbraght, foo is het afhalen van het vlies voorip®
dighlick gefuccedeert, de oogh-appel liet het ftvarte^^^
derom fien, ende de patiënt heeft terftont weder
fien. Eyndelick het oogh-fchel nedergedruckt,en hef oog

uytgetrocken, op dat de materie die het vlies heeftgj^
maeckt, met wederom op haer voorgaende plaets fo\'j\'\'
vloeyen, of de Chryftallifche of glafen vochtigheyt
oogh foude bezeert worden. Men moet oockvoc\'-n\'-
uytloopen van de waterige vochtigheyt niet beducht
alfoo het gar,in defe dicke tunica gemaeckt,terftont vve^e

houdpn j\' nochtans beyde oogen fes dagen lang geflo-
de een • dagelicks drie of vier mael katoea

^«n \'. f\'Jde met rofe- ende fenicool-water, dat met
• , "^^en ende poeyer van fenicool gemengt
fen. j^°entight,daerop leggende om het geficht teflerc-

^ aftrinl^^"^ \'^et welgeflagen wit van eyeren, ende
"^ndoeck O P°eyersvan gemaeckt op een lin-

^\'"^^de e^-^Pptreecken, ende op het voorhooft geleydt: als
boven het katoen , ende het dsfenfivum
een anderen linnen doeck, ende een bandt
"^oefte De patiënt gebruyckte lichte fpijfen, ende

houten ^^in\'t duyfterblijven, met toegeflo-
Jet Veel ü van alle kanten, op dat het geficht noch

- gewenr gewent zijnde, foetjens ende fachtjens fou-
ffhus of het licht te verdragen, dat oock de

vliepp Seeften met geen geweldt na de oogen toe fou-
^\'^gitiepn fooverboodthy de patiënt alle heftige be-
^idedS \'^et ftercke hoeflen , fniefen , roepen,
f\'^cretn^^n in het water-maecken, of ontlaften van de
u "dt nipr \' patiënt op fijn rugge leggende en
noutgj, op om fijn gevoegh te doen, alfoo hem eert
^^ReecW of inftrument tot dien eynde bereydt , ondec
Wederom ^\'\'^rt. Alfoo heeft hy fijn voorgaende geficht
f^n (ie h \'^^■egen j ende door het naerftigh gebruyck
X "^fanefip bewaer-middelen, ende van een

\' ^^^^ ^^^^^ gefondt geweeft,
.^^ftOciTft^l" Romeyn van geboorte, ende feerver-
"\'tjaer tIï ^^^^ "^^ent van December,

\'^\'"alifche npn ^^^ goedt gevonden uyt mijn me-
aenmerckingen hier byte brengen, tot dienff

van de liefhebbers van de konft der Medicijn > op^^JÏ
yet mochten hebben om hun daer na te reguleren
verbeteren van eenige misflagh, die van de Quackfab\'r^^
{welcke luyden hedenfdaeghs de genefing vanfoodank
accidenten betrouwt wordt) in haer tegenwoordigh^L
mochte begaen worden. Ende alfoo de genefing va"
vlies m de oogen, een van de fubtijlfte is, foo heeft O^i
lib. t .cap. 7. de natura oculorutn de felve feer klasr
geftelt, de welcke de goetgunftige Leferkannafo^c\'^^^,
ende voorts, indien hy meer begeert te weten, delè r,
rie by Plaierus ende Georgius Bartifcb, de Oculift van p\'^.L
den opfoecken. Daer worden veelderhande defcfP^,,.,
van oogh-middelen, dienende tot de verdrijving, eod^ ^
dwijning van de beginnende vliefen , by de Authf^ „
gevonden , die voortreflfelicke aflèftien oft werckJ^L
van haer toegefchreven worden. Ick heb feer go^^wf
vonden, de gal van een Snoeck met een weynigh ^^fS^
vermengt, \'tweick na de univerfale purgatie, end\'^ :
veficatorium achter de ooren gefet, met druppels fL^
flincker oogh gedruppelt wierdt, ende in den "i"].,;!^
een weeck het vlies, dat eerft begoft heeft, doen

de voorfpoet gebruyckt, ende my daer beneffe"® ,,,
hoogh gerecommandeert de olie van de lever van
ßela fiuviatilis of lampray, waer van Foreßus Uh- »\'\'^f
kan nagefien worden, als mede hetooge-^^L-
van Mammis I{olandus, ende het andere, datfeei\'!3
lick, tot Napels feer gebruyckelick is. \'t Selve heej % \'
Jnglicus in fijn praBka befchreven, \'tweick hy
^ngUcam noemt. Sennertus maeckt daer van mentlf\'
^ib. t.p.t .feEl. %. doch fonder defcriptie, de welcke .
volght: Neemt Venckel ,Wijnruyt, Oogen-trooß,
TormemiU, Bruynheyligh . roode B^ofe-bUren, (f\'lj"
vie, Callitrichum, Guychelheyl, Pimpenel, Stincke»^\'ê^«,
Papyrum, Wijngaert-hlaren, Jtiffrouw-merck,
Geyten-bladt, van «leks even vtcl. Wrijft dit alles

Jten, ^f^\'ipen-huys der Chirurgijns. jSj
p-itte zijnde, leght het daeghs te voren in

> die l\' anderen daeghs in de ini;n van eenjon-
derden 5 Venus-werck noch niet heeft gepleeght,
.\'^fcien da k een vrouwe , ende den

f^dan p^V ^eer goeden heunigh , ende difteleert
b ^\'ateren L , "^.^^\'^ert tot het gebruyck . Beyde de-
.^\'ytcn nn,- \'ek wel noyt gebruyckt, maer nochtans
, de jonge lief hebbers willen
g\'^foo y \' de werckingen van defelve, die my van
recotu °°\'\'yeffelick Geneesmeefter ten hooghften zijn
^Joeckerf\'^ert, by voorvallende gelegentheydt te on-

ti^\'^\'gtiur toont een gat na de uytfnijding van een
Va overtrocken, in de grootüe hoeck

«M I- Pi S^t wort het pi/pjen A. (in de I.Figuur
Eev "^e\'t k^t) gefet, dat het oogh moet befchermen,
L^len "et t\'famendrucken vande huydt dichte by het
W hee^ ^dooven, tot dat het ontbloote, of worm-fteec-
gè\' • Pia hetinftrument B. (in de V I. Figuur van de
"^andt u!^ gloeyende door het pijpjen ingefteecken,

O\'^ ti^^^veert is, uytgedruckt, ende met het hfiru-
^Ch\' Wel u t\'famen gedruckt, geagglutineert vvor-
Cj^^i\'erend^ gedaen zijnde, de fweer voorts met vleefch
Sten p \' ende eyndeiick met huydtmaeckende medi-
d» Vt^- "delt moeten worden.

iDj^\'^g C \'f j"\'\'" een afbeelding van \'t rechter oogh
^ VaiÏÏ V. Figuur van de V111. Plaet) vaft ge-
uyt het rechter neusgat af hangen-
C \'n dp r"^ding van een gefwel met een vel onder de
Cfchtiplp ^^enfte kaeck ontftaen: wiens velleken on- .
hn j\'eede t nM"^ r*^ Diamant D. opgefcheurt,ick met
^^\'"ydt V \'\' materie uytgeloft was,

1^4 Vjtkgiwg vm het Magazijn ^i,
tel heb afgefcheyden, ende met het mesjen in de ^ii
guur-van de XII. Plaet afgefneden , ende het ga \'js
met het cauterium aBudt in de VII. Figuu^\'/^gic"
XIX. Plaet wel gegloeyt zijnde, toegefchraept i\'^Lc^\'i
gedaen zijnde» de wonde met mpl^ifche linnen^ ^,
jens t\'famen getrocken hebbe. ^ (i\'\'

De VII. Figuur ftelt voor oogen hetglaesjeni^AgC\'.
de X. Figuur van de VIII. Plaet) aen het oogh v-^ef
bonden , door wiens trechtertjen men het oogh\'ys^
druppel-wijs in het oogh laet loopen: daer na de "^j VjH
om de polypus uyt de neus te trecken met het iuftruni^^^^jfts
Hieronymus Fabritius ab Aquapmdente gevonden ï .^(juS?
de polypus met de tang gevat, ende oock buyten "^^jet
zijnde. Mattheus Glandorpius heek een feerfraey * W\'
gefchreven van de natuur, ende genefing vandef^y\'
de weicke de genefers van dit accident met feer gio"
deel fiillen konnen door lefen. .

twee dubbelde haeckjens van malkanderen getroc^^jW^
de gehouden worden, terwijlen men befigh was^gfF
uytfnijden van een gefwel, dat een vel hadde, ® ^js^t
fchen de mufculm van de opperfte lippe, foogroo^ jjA
hennen-ey, uytgegroeyt was, \'twelck feecket\'
ende fchoone Joffrouwe , niet fonder pijn , ^eet

De IX. Figuur is een ontwerp van een uytg^^d\'
ftuck vleyfch , gelijck een campernoellie, in ,
deel van het verhemelte des mondts, achter
den, dat grooter was als eenwal-noot, of
ende daer een hoopen bloedts uyt liep, als het^^ ijfii\'
een vinger of de tong aengeraeckt wiert, waer ^
den oock een byfondere aenmercking befehreven

van een bedorven huygh, vandedoorfïekjng
^\'pera aitei ia 5 ende inbranding des achter-hoofts t
in (fj ^^eckjen van een fetaceum met de gloeyende naelde
^^k,, ende in het klieken van het oor.

VII. Figuur van de X. Plaet aengefet,
"^en getrocken, afgefneden moet worden, voor
PjeyJ\'f de corruptie oft bederving fich voorder uyt-
"\'iciefg\' ^^ geheele huygh met de aenpalende partyen

Plaet ^^ ""g in de V11. Figuur van de
y -\'^^er\' ^^ fien is , reedt gemaeckt zijnde, foo fal de
het fpeculum oris, in de 1 V. Figuur van de
rl^f nederdrucken, gelijck in de VII. Fi-

J-Sde X X X VI. Plaet aengewefen is. Maer de
attej^ O Jfi fal het bedorven deel van de huygh met de ring
n u ^^ rechter of lincker handt de draet B.
i\'^tienj^ hem trecken, ende alfoo de huygh feer naeuw
d "^^sf I by de huygh een knoop gemaeckt heb-
Q \'Het j «hy de draet C. met de tang affnijden, ende na
J , "ment uytgetrocken is, by de draden buyten
\\deii\'j ^aten afhangen, tot dat de huygh den tweeden
n-.^anne ^ dagh daer na afgevallen is.
fe^\'^^ehtj^ ^^ huygh doordetoevloeyendepituiteufeof
b^\' Vooi-rH^ materie flap wordt, of fackt, foo wordt hy
J^^der, ^Pn^edighlick genefen door het opblafen van het

^\'^®ngemengt met rouwe aluyn ende witte pe- ^
j als voigh nu van dit poeder op de huygh te blafen 3 "
ggP Na dat de tong met het fpeculum om om
\'^^hand^^ is, foo fal de Chirurgijn terftondt met de
"Qt de lepel D. met het poeder gevult aen de
M huygh

vytleggmg van het Magdz-yti
huygh houden, ende de mondt fetten aen het^^i^^ygh
pi jpe C. ende alfoo het poeder van alle kanten op de \' j,
blafen. Befiet Guilhelmum Fabritium Hildanum «

De 111. Figuur. De afpera amria wort in dc ê^^jjjti^
van de /drg«;*: of lelletje van de tong, dieeenverl
dreygen, v^n een Chirurgijn in de Anatomie ^^ .fiv^ii
op volgende manier feer veyligh geopent. Het ho ^^ Je
de patiënt wort achter\'over gebogen , nietallee"^^
afpera arteria fichtbaer, maer oock langer te maecKe ^^jn
dat de mèmbraneufe interflitien of tuirchen-ruy\'^LiiiÊ"\'
de felve hun meer ten voorfchijn geven. Dan niae^^f\'\'
metinckt een lange ftreep, of regel, midden dooi, ^
fte lengte van den hals, bykans tot aen de holligh^Lft"\'
de ftrot j daer na moet men met de vingers het n i^eH
opperfte van de afpera arteria semnecken ; hief J
moet men uyt het voorfte deel feer naeuw met n^^gyoi^\'

foecken het eyndevande/-j>-gHjeof lel, het welel^J^jfiji^
den zijnde, foo moet men om leegh klimmen
of vier ringen van de afpera aneria voorby
(drie in een korte, ende vier in een lange hals) \'

drie ringen , of ^irckels, (waer toe dan wel dient, ^ ^pif
de afperam aneriam van eenigh gefondt menfch »et A j. jef\'
aldaer de infnijding magh volbraght werden, niaei;
ftont onder de largux, op dat aldaer de inflammatje ^^„gti
lick op de incifie volgende, de largux, dievant ^di\'
genoegh gefloten is, nïet mede gedeelt wert - ^^ -yjTc!"\'"\'
braneufe plaets gevonden zijnde, in de midden
twee cartilagineufe of knorfachtige ringen of
moet raen na de lengte van de hals met inckt teV ggnd^
Daer nifal de dienaer de huydt met de ondeiiep^»
vleesachtige memlrane aen de eene ende andere 2 j

^an K ^^ ^apen-hujs der Chirurg^ns. 16y
leng-^y^e handen vatten; de weicke de Chirurgijn na de
ftrot t " ^^ li"ie geteyckent, van de largux af tot de
\' (^"ant alfoo loopt het geen perijckel, dat\'er
zenuwe of mufculus bezeert werde) met het
litiie F. in dier voegen fal fnijden, datdedwars-

l^otne t denincifie zy, ende de incifie felfs foo lang
h3gj,j berden, datfygeopentzijnde, eendwars-duym
Sdiop ^^^\'^te begrijpt, ende het gebruyck van het twee-
• toelaten.

quetf Figuur. Na de incifie moet men de lippen van
Ij\'et ^met de vingers van een trecken, ende het bloet
I.afvegen, opdatdetweewj«/c«/enrechtop
\'\'en leggende, ende jlernohyoidei gemcmt, hun

t® lin-\'e ^ i dan moet men de mufculen, die met een wit-
f\'\'" \'t n? onderfcheyden zijn, met het handt-vat
Hagfj^ esjcii H. na de lengte van een trecken, op dat het
- Öp u ^J.\'^e afpera meria te voorfchijn magh komen.
j^gelfom" Wanneer de afpera arteria in het geficht

de f h houden, tot dat\'er een dwarft incifie
j ® ancjgj,^"erpte van de halve f/j^f^ia tuffchen de eene ende
h"^ fiioet \' of knorf-been gedaen zy; het mes-

j^ytvj^ .\'^en foo diep indouwen, tot dat het de hollig-
ij^\'\' als H ^fP^ra arteria penetreert, \'t welck men fal we-
Jtgaej aeffem dan met een gedruys doordequetfure
V^^Hi. het filvere pijpjen K. te pas,

l,-\'^ de w is, en gaten heeft, oock met de grootheyt
^netjf^g^^de feer naeuw over een komt, op dat het de
^^^\'eupe] ƒ\'^"^e van de arterie niet aen en raeckt, als mede
jj^^het yg\'\'®f aen het eynde met een rondt affetfel, óp
deaeffem niet binnen getrocken en worde, en-
\'af\'^\'^kan aen twee draden vaft gebonden is, omdat
iti ^^^ in d"^^ trecken ende vaft maecken . Dit pijpjen
is . ® Teivgj^\'onde van de fteecken, ende foo ang
j daer n \' ^^^ ^tees van de inflammatie over
a moet het pijpjen uytgehaelt worden, ende
M Z de

i6% Vytleggmgvan het Magazp _
de quetfure, des noodt zijnde
huydt ende de vleefchachtige mmhrane vernieuwt ^ \'
de lippen van de felve door het hechten afin ve*\'
ken, en met linnen pleyfters j ende een behoorl\'C
bandt bewaert worden. .

De V1. Figuur toont een fetactum in het lapjen V -gfeti
flincker oor ingebrandt, om dé materie te int^i\'^-^ngfiii

of te ftuyten, die van daer door de ader met de nas ^jjj
doorgefteecken j of gebrandt, dagelicks toevloeyde^.^l^^
het gefwel te voeden ende vermeerderen, dat van he
fte eynde van den hals afhangende j van wegen de ^^^Ji
aderen ende binnenfte tack vznÓQamriacaromi^
afgefneden, noch van de huydt afgefcheyden kan
Soo haeft de efchara met boter wech genomen wasji^^j Jjt
ick in het fetaceum eerft een looden ring gefteecken >
het van alle kanten geconfolideert was j dit gedaen \' ^^gt
foo heb ick in plaets van de looden een gouden rin^^^jj\'
een feerfchoonepeerel gegiert, gelijckde Aiabiie ^je
ven hedendaeghs voor een groote pronck aen
oorlapjes dragen, daer in gefteecken. Dit infteecK .^fgU

van het gefwel verhindert, maer oock by geval
foo feer vermindert, dat de patiënt, zijnde een pe^b^\'
Adel, met fijn wambois bekleedt, het felve
decken kofte. Aengaende de uytfnijding , ende ^^^

De V n. Figuur wüft aen de inbranding van ^^^ .ggri\'
hooft, aen de volwaflen perfoonen met een gloey^^ijgfi\'
de rondt yfer, als\'er perijckel is vande^/\'o/\'/e^\'^ger^^
raecktheyt, ende andere flaep ende gebreecken. ,
hoUigheydt van hetachterhooftplaghtmethetgl^ jjei,^\'

yfer ingebrandt te worden, principalick de nie^^^\'^jecK\'
ren, ende de fuygende kinderen , die van de vallen\'\'
te dickwils gequelt worden, om dat fe koude e"de Jjng
ge herflènen hebben . Tot pnfavatie dan, efide h val"

Vatid ^f ^^p^n-huys der Chirurgijns.
Vafte ^^ fieckte, heeft de geneeskonft een feeckere ende
achtei- gevonden, te weten, het inbranden vanhet
ïevciig \'tweick lbo veyligh als het is, foo feecker

befwjj.^\'^\'- oock de pituiteufe humeuren die het hooft
groot v"\' ^^^^^ daer-en-boven oock dickwils met feer
de inbi-^^]^^^^^ deriverendeen evacuerende. Dies wegen
foo pg ^"ding van het achter-hooft op fommige plaetfen
of aftQ"^*^^" is, dat \'er oock tot Florenan in Italien geen,
teri^Q " v*\'eynigh kinderen gevonden worden , die
ditio • \' na datfy het H. Doopfel ontfangen, defe bran-
^^Oil u «ytgeftaen, ende gelede n hebben. De manier
^■et fcij\'^ te doen, is als volght: Wanneer de hayren met
i?afgenomen zijn, foo moet het ovale ende
^eyjf \'\'Pigh yfer in de VII. Figuur dat met dehollig-
^\'etVej ^^^ achter-hooft tuffchen het eerfte ende tweede
^apj overeen komt,gloeyende gemaeckt worden ,
^de men de holligheyt door de teerheyt met kleyn
^^tis pende buyten vrees van een paroxifmus, maer
feiij^\'i y fachtjens moet aenraecken. By foo verre het
l^tivi-Q^* groot j de patiënt onder, ende de paroxifmus te-
Neii gh is j ende de plaets veel dagen moet open ge-
drjg gorden , foo is het hem noodigh dat het yfer tw ee
\'^P de p ende dieper gefet werde . Daer na moet men
"^"de plaets of boter met ofhet/rM-

leggen, om de te doen afvallen ; wan-
• >"»>>3 ^ pvallen is, fal men de wonde met het ceratum
als u diitchylon foo lang open ende dragende hou-
noodt vereyfcht, en eyndeliclk met het
gaen;\' cerujfa, of een ander heel-pleyfter toelaten

\'eive plaets maeckt men oock een/fwc-cww met
"aelde "^en \' ^^ weten met de tang, met de gloeyen-
Voci^j-\' pde met de fetor. Door defe remedie worden
^pt het f ^^^ het hooft befwaren, ge-evacueert,
tia d trecken van de oogen na de neck toe.

ende de gene dis mdefpinalismeduüa, endede
van de ledematen afdruypen , geintercipieeit. -^L\'t)\'
lïen dan het fetaceum foo groot voordeel doet j
ben wy goedt gevonden de manier om de felve io\'t^ gH
te ftellen , ende te volbrengen met eenige wooide" ^^
eenige figuren , de liefhebbers ten beften hier
vvijfen.

De Geneesmeefter doet de patiënt op een leegh » gj.
t jen fitten, ende foeckt met de voorfte vinger ,\'de
het fetaceum bequaem zijnde, of de holligheyt die jj^
het eerfte ende tweede wervel-been is j foo haeft "y^gs

fevonden heeft, foo moet hy het hayr met het fehe^\'^\'^^.fC
oen affchrapen, ende de plaets diedoorgefteecl<e"\';j;,je
worden in de lengte met inckt teyckenen, foo dat ,
midden in de holligheydt komt. Maer om niet te j^n
foo moet de patiënt fijn hals recht uyt ftrecken, f,
moet de Chirurgijn beyde de gaten dié hy maeckeo
foo wel aen de rechter als aen de ftincker zijde, vao gyje
ken met inckt teyckenen, foo dat de ruymte vao/
de teyckens anderhalve dwars-vinger meer of o>
malkanderen zy, na dat de huydt van de patiënt di\'\'
dun is, .^^^Kt

De V111. Figuur. De plaets geteyckent, en d^^Mct\'
ingedrooght zijnde, fal depatient fijn hooft alfoo
waerts over buygen, dat de huydt, ende de pantiic^\'^
nofus of vleesachtige pannijckel, flap worden.
neesmeefter fal daer op met de vingers de huydt? p-
vleesachtige mimhrane van de onderleggende mufc»^JJdc
lichten, ende foo veel hy kan, van beyde devoö|\' ^yt
deckfels (fonder de wH/c«?e«van deneckteraeclf"\'go)

met de bequame houvaft, of tang L. ofJVl. h^^KitC
ende III. Figuur van de V11. Plaet vatten, na ^et\'
ken, ende naeuw t\'famen halen , foo veel de paji^\' ^ ^

finsyQ^i\'^\'^ye die doorgefteecken moet worden, eenigh-
Van werde, ende de patiënt minder gevoelen heeft

öoclj r i^yerige inftrument, dat anders dapper pijnlick is.
Vattetj H de huydt, ende de mtmbrane aifoo met de tang
Sdt g de linie of regeldoor de lengte van de hollig-
•ïioetefj^^^eken, ende de merckteyckenen van de gaten ,
\\ r^" Van h beyde zijden gemaeckt worden, door de ga-
tang van voren konnen gefien worden. Daer na
•èer naelde N. in de I V. Figuur van de V11. Plaet,
por Ij Segloeyt, om te raffer ende lichter door te gaen ,
"licl^ d yde de gaten van de tang gelijck als in een oogen-
, ÏJg j^ftooten, ende wederom uythalen.
\\ ^\'^t\'nd F\'S\'^ur. Daer na de tang alfoo onbeweeghlick
VlJ p^e , fal hy naelde , in de V. Figuur van de
die aen het een eynde een waflèn klootjen ,
k ^et ander eynde een zijden touwtjen of koort jen
L^i ey > doortrecken ^ het felve met het wit van
pteroö \'^\'eecken, de midden toe, met verfche
\' ^^eti u P§efmeert wefende, doorhalen , ende voorts alfoo

Sft jj f koort jen na voren toe aen den hals, ende op de
\' ^^\'^beld^r\' ^"de de doorgefteecken plaets met een vier-
\' \'^evo^ - "en doeck met rofe- water, ende wit van een
fl^tig ehcight j endeuytgedruckt, (om alfoo deinflam-
komen) ende met een bequame bandt ver-
, volgende dagen, tot op de fefte, in het ge-

I ^an ^"de al eer hy het koortjen, dan na de rech-
I . dggj \'^a de flincker zijde allencxkens treckt, foo fal hy
\' d ^ ^etiiok" \' dat onder de huydt moet komen,

gj^Sgen, tot dat de wonde goedt etter van haer
S hy iigTvrees van de inflammatie over is. Dan
fal V u "^et defe volgende, of een andere be-
"\'ve befmeeren.

Neemt Vmmfe Terpemijn. in water van Kjajes-Udi\'^\'^
gewaJfen,eenon^e.
Syroopvanrofen,eenhalfon^e, \\ k1\'

Hier over fal hy leggen de pleyfter tot de
htt, L. in de laetfte Plaet befchreven, foo lang als
fins is de wonde open te houden. Eyndelick fal het KO» ^
jen allengskens en foetjens uyttrecken, ende het vel ae"
onderleggende mufculen met het opleggen van het
divinum , vier dubbelt pUick, ende met een con^P\'
bandt agglutineren.

deV > een vel ofblaesken hebbende, van de genefing van
ovenjïe oogh-fchel, te weten, alsjetejlap, oftercon-
lofti\'^ ^^ g^f rocken is j van de genefingvan de l\\3phy~
^^^^ pteiigium > van de t\'[amenhalingder lippen,
^fh T\' wange , met plagulis emplafticis,

^ ^ figuur is een manier, om een fetaceum te maec-
. met de tang in de X. Figuur van de VII. Plaet,
VI. Figuur van de XVIII. Plaet
de \'lijnde, de welcke Guilhelmus Fabritius Hildanus
Sdçç?" aenmercking van dé i. Centurie befchrijft, ende
^ovgj^ \' datfe de voorgaende met het gloeyende yfer te
poopj^aet, om dat het vyer niet alleen de partye uyt-
h^\'Hd fterckt, maer oock de patiënten pijn ende
^oter vè hebben. Maer alfoo die drooghte met veifche
Hn Vee] ^rt ^vort, ende een middelmatige hitte ende
j^chtj J Vermagh, tot het tfamen-trecken van de quade
t Van h \' ende de patiënten foo wel van het fnijden,
^dçjiç^^et branden een afgrijfen hebben, foo heb ick, de
Bildanus op een zijde Hellende, feer vele een
iiï!i vati ^^\'^J^eer goede voorfpoet ingebrant, endedein.a-
de V li ^elve te bedriegen, in acht genomen, die ick
V 11 pfiguur van de X X X. Plaet heb geleert.
de toont, i. Het uyttrecken, ende uythalen

werdt, ende de hayren niet meeruytwalTen.
fnijding van een at heroma, of kleyn gefwel, "^^\'i.fjêe\'^
in\'t voorhooft uyrgegroeyt zijnde, grooter was? " .
wal-noot, of ocker-noot; in defe figuur gefchiedt^.^
cifie met het kromme més, dwars door de huydt > ^^ f j-
facxken van de atheroma bedeckt , maer in de
guur in de lengte, dat de ^thede abfcejfus
magh afgefcheyden worden. Op de dwarfle
het voorhooft volgen merckelicke gebreecken j fycè^\'
fibren of kleyne adertjens van de mufailen doorga
zijnde, hangen de wijnbraeuwen om leegh, ende ver
ren het openen van de oogh-fchellen. Daer volg\'\' ^jd
op een ongeneeHicke paralyfis van de oogh-fchelle. j\'^f,;/;«
wegen de incifie der zenuwen, gelijck ^Adrianus
door de ervarentheydt is ge waer geworden, in
quetfure der zenuwe van het voorhooft, foo als bV Qfi
hritius corp. humam lib.7. cap. 1. aengeteyckent
dat nochtans foodanigh gefwel midden in de
het voorhooft ontftondt, ende de dwarfle incifie fe^\'^ e/\'
Xiigh fibrem bezeerde, foo volghde op de felve, ""fvjiti\'\'^
paralyfis, nochte eenigh ander gebreck , dat de
van de oogh-fchellen verhinderde: maer om de ny^ uj^r\'\'"
van dit atheroma te beter te

verftaen, foo fal
genefing van de gefwellen in haer huyden of ve»*
gende, met feer korte woorden befchrijven . ^, f\'\'

De gefwellen in haer blaesken of vellen legge\'\'
daer zijn melkeris, atheroma, endefteatoma, of l^A^v J1
lijck de vijgen aen een dunne fteel, Tafel X ^
Figuur 11. of zijn met een breeder hafis oft voet ae" gilei;
hande partyen des lichaems vafl:.

vervaerde perfoonen met een draet afgefet, die mei a
aen de fteel t\'famen treckt, dat de party doof
foo lang laet blijven, tot dat het gewas afvalt- ^^i^f.
refolute ende onyertfaeghde perfoonen worden lö^jjd^
nies wech genomen. Of het quam, dat na het a

Qfijg ^\'■.^^angende gefwel het bloedt overtolligh vloeyde,^
Otti ee\'^^^.yet van de wortel achterliet, foo dac \'er weder-
tiijgf ? nieuw gefwel mocht uyt groeyen, foo fal men
^ücie n met een gloeyend yfer even toefchroeyen,

\'>Veff ^ nee wech nemen van de efchara met een huydt
\'^\'\'^dpr . Dit is het vaerdighfte ende fpoedighfte
•^efiria Zoodanige gefwellen te genefen, foo dat de ge-
MbfjJj^\'i Wegen de kleyne ende gelijcke alteratie fnel fal
\'Ven lij Worden. Die met een breeder voet aen de par-
\'^r 5 of \' die zijn of kleyn, of middelmatigh, of groo-
\'^^\'^njp gfoot: De kleyne komen in grootheydt over
IjQot V^n hafe-noot, de middelmacige mec een ocker-
^SgroQ Wal-noot, de grootere met een hennen-ey, ende
Sen d een pompoene. De grootfte konnen van
aderen ende

arterien niet atgelcheyden worden,
.tiSnioetfe affnijden.
fo^-\'^lnijding gefchiet

na de onderwijfing van Hieron.
K "^/ceff -^l^^pend. met een tang, de weicke de gehee-
jü"\'\' by de wortel vat, ende t\'famen nijpt, foo dat
f ."ïies;^^ vloeyen van het bloedt te mijden, met gloeyen-
l^ietjSg^iJ^ geheel afgefneden wordt boven de tang,
. beelding te vinden is by Guilhelmus Fakitius ,
djt MI- Aenmercking van de I.Centurie) behal-
M ^faet blaesken afgetrocken wordt,

j^yfcfj "loet daer na met concoquerende, reynigende,
\'■«ieji\' ^\'\'de huydt-maeckende remedien gehandelt

J-n ófferende gefwellen al te mael worden uytgefne-
ai \'^oet^H uytfnijding gaet het alfoo toe : Voor
Va^ patiënt, ten aenfien, foo wel van het licht,
Vaft ^^ bedV ophetbequaemfteopeenftoel, of

"edergefet, ende met de handen op de rugge
On j qI" Worden, indien het een jongen, of vrouws-
^ ^^\'"duldiak anderkleynhertigh perfoon is, opdathy
\' ^ijnde\'^ h ^ \' de Meefter met het werck be-
\' ®et de handen niet en belette j of vervaert

zijnde 5 ende fchrickende 5 hem niet gins en
lijck Marcus ^urelhts Severinus , lib. de éfctF\' ^^l
cap.z^. uyt Hippocrates de offic. Medic, ve^^^^^^ \'^C^
\'neemt men de patient de hayren met hetfcheer-m;^;
(indien het gefwel op het hooft is, anders is het

igh ) ende merckt de lengte van de fneed , °,:a\\icf [
met inckt, die foo groot moet wefen, als de rooo e fie^
van het gefwel mede brengt ; fomwijlen ^^rey
gefwel een dubbelde , of kruys-wijfe incifie j ^
moet de eerfte incifie langer wefen als\'detwee\'^^ ^efri^\'
kleyn ende middelmatigh gefwel moet niaereej
den wefen, principalick wanneer het aen defw^i*^ opc^rt

Een kruys-wijfe incifie wordt vereyfcht vS" ,
fwellen, die de naefte aen de middelmatige j

grooter zijn, als mede de gene, die van de haï !
deckt worden. In een enckele ende kruys-WJ)| ^-gei\'\'\'
moet men nochtans toe fien, opdat het ondei\'-\'^gf K
blaesken niet gefneden wordt, principalick_vv®",jj üf^^
een meliceris is, want dan loopt\'er de
en het gefwel valt tot malkanderen, foo dat h^t

fwaerlick kan gefcheyden worden, daer het nooö\'jfiiS\'
lick is, dat het blaesken, of het vel daerdemat^
die wel honigh of pap gelijckt, wech genome"
want oock het minfte deel daer van over gelate^gl**\'
terftondt weder oorfaeck fal zijn, dat "er een d^^y ^^t f
voor den dagh fal komen;

rijckel foo groot niet, al wordt het vel met de jW
raeckt, alfoo de ongelachtige vettigheydt, ■ ^ ^eJ\'L
fiantie als fmeer, fwaerlick uytvloeyt. By
fcejfus niet neder, of t\'famen valt, foo kan het vel ^^.gifi\'^
vaneen getrocken worden: foo behoort dan ^o\'^^i
mes, met het weicke de huydt alleen geincideei l\'
met de fcherpte uytwaerts gekromt te zijn, r

ï\'^eis^S" enckelde, of een dubbelde ende kruvs-wiiTe
C de V het breededeel van het tintel-

Ir^ebb,^ huydt, met de welcke ghy alienexkens het
hL^/chied " huydt fult aftrecken, dat lichtelick
C ^aenk;"\' overmidts het blaesken niet vaft aen de
de r ^ganp het geviel, dat het blaesken in de

Wi-i ^ttjipJ^- Tafel II.) ende onder met het handt-vatfel
i^hv I V. Figuur van de X11. Plaet; Ter-

i hJ^\'^de bf"^^" ^f^-^heyden befigh zijt, foo laet het uyt-
I in dickwils met een fpons afvegen, op dat

! Va,, L^ \'nijden niet hindert: wanneer ghy tot op de
! ^oor T ^^^^^ken fult gekomen zijn , foo moet ghy de
I Ate vanl^\'^^^*^^ het gefwel fijn voetfel treckt, met de
\' Oh deel \'"esjen dwars door fnijden, op dat niet het
het velleken overfchiet, ende het gefwel
C bl uytgroeyt. Als dit nu alles volbraght,
C JipDp " t\'eenemael uytgetrocken is, foo moet
V^ish wonde, indien fe te loshangen , en

l^nfen de knye van twee atheromata, foo groot
y aldLjf\' ^eer voorfpoedighlick genefen.
"".^"^oorfi blaesken al bereydts, of van felfs, of door
^ai-e ^\'gheyt des Chirurgijns, gefcheurt of gebor-
fijn ^ jnoet noodtfaeckelick het gefwel, of weder-
komen, of een leelicke, ende bykans
als h blijven. Als wanneer men de tijdt,

Wlh>fon n^geborftenis, moet overwegen; is de barft
"^andt-var het breedt deel van het tintel-yfer, of
van het mesjen tuffchen de huydt ende het

gefepareert is; maer is het gefwel lang van . gpjs
fcheurt, foo moet het met fmeltende ende vei®

icneurt, loo ujucc nei met imeirenae ciiu>- ..p^si^\'\'
middelen geconfumeert, by aldien de perfoonen vi ^^
tigh zijn, of met gloeyende yfers gebrandt werden j jjt
dien het patienten zijn, die niet en fchromen. .-je)
het verdreven is, foo moet de wonde,
met vleefch gevult. ende met een huydt overtrocK-^,^
den, befiet^«KiwTef»-^. ferm. 9. cap. 7. 1
fum lil. 7. cap. 6. van de manuale operatie? ® jggeC^\'
arbeydt, om de melieeris, fieatoma, ende afhero\'^t fJlC^
fen, de welcke met volgende woorden l^efchj\'^V.jfchij^\'
moet alles van te voren met het fcheer-mes gl^^.^j. fiJ\'\'^
pen, indien het met hayren bedeckt is, ende
incifie doen in de lengte, of kruys-wijs, maerhe. jjc

het jieatoma moet oock gefneden worden, om
van binnen vergadert is, te doen uytloopen, alfo^ 0
vel niet lichtefick van het onderleggende vje _,
mufculen, ende de huydt kan afgefcheyden wofd^ \' ^{iO
in de andere gefwellen, te weten, in de meli^^^\'\'■^■(ij\'iC\'^\'
atheroma moet het vel of blaesken ongefneden
De incifie in de huydt gedaen zijnde, foo laet
een wit ende gefpannen vel fien, als dan
het handt-vat van \'t mesjen het vel of blaesken ^^ "gne
den, ende het vleefch aftrecken, ende niethetë
\'er in is, uytfmijten : nochtans, wanneer aen he ^ p-\'
deel een mufculiis aen het blaesken foude vafi\'\'^,
moet de felve niet bezeert, maer het opperfte ^^^s^c^
blaesken met een fcheertjen afgefneden werden j
onderfte deel blijven hangen ; voorts na het jeW\'\'
van het geheele blaesken of fackjen, foo moet me ^^^^^
pen of kanten van de wonden met naeyen, ^^
len, indien het de patiënt verdragen kan,

ren vaft maecken, ende een agglutinerende me je
daer op leggen. Als de geheele tunica, ofde j\'^te"//!
de mufculus vaft fit, of yetwes daer van over g jo

, iSe I fV^^\'"®aeckende remedien gebruycken.
\'itig g /1\' Figuur toont aen het fechter oogh een verflap-
\'"ckgj^ ^^heyt van de opper oogh-fcheel, ende aen het
de manier om de felve te genefen, de w^elcke
"^Uden T jiquapendme fchijnt hooger te

^ide tj \' ^ de wreede ende ingekropen manier van Celfus,
ï\'set r]p j^de volgende woorden te recommanderen : Wan-
Jkeeif^venfte oogh-fcheel het oogh bedeckt, foo legh
etid doeckjen, twee of drie bandekens hebben-
"Ovpj^a^ niet volgende lijm beftreecken, op de geheele
^ oogh-fcheel, welck lijm foodanigh is;

^apcl^^, van elc\\s een vierendeel loots, macckj\'tr
ten poeyer af, en met wit van een ey gemcngt
^ K^nde \'.brengt het tot de dichte van honigh.

b\' Oocit\'^\'^ doeckjen met twee of drie bandekens, legh
®P \'t voorhooft, boven de wijnbraeuvven, dan
/\'^ieke ^ bandekens van het onderfte doeckjen aen de
0 "l^an het bovenfte doeckjen vaft, foo dat de on-
h^? den ^"[eheel opgehaelt, het oogh geopent, endebin-
\'t ^ Van ^ ^^\'■bcken tijdt het flappe oogh-fcheel door
k h Voorfeyde aftringerende, droogende, ende
1 ^de j\'j^heel, als mede het voorhooft door t\'famen-trec-
H. ^ Tee\'!^ genefen wort. Defe manier van genefing ge-
V^ i ^^^\' door dien het niet alleen uytdrooght, \'t ge-
de y " ^evloeyt is, maer oock de nieuwe toevloeying
edel 7 ^.gbeydt belet. Ick heb dit ondervonden aen
llf\'die gelijck Georgms Baulerus kan getuy-

^de w^^iet en wilde gelooven, voor en al eer hy
hü I met verwondering hadde gefien.»

hier boven in de 11. Figuur is gehandelt. Soobael
incifie is gedaen, in\'de huydt met het kromme wes^
dienfe met het fpeciäumof tintel-yfer niet kan geieP
werden, foo begint fe af te trecken, vanhetfacKKe j^.,
het mesjen in de I. Figuur van de 11. Plaet, om ƒ "
ke na te komen, de Chirurgijn voorfichtelick jg^te
handelen, ende liever het dwaiffe als het rechte me

gebruycken, alfoo het rechte al te fnel infnijdt j
facxken noodtfaeckelick quetft. ^^icK

In het rechter oogh wordt aengewefen het ë^^^jgh
A/it», van een hafen-oogh, wanneer het
open blijvende, van de opper oogh-fcheel niet ka" ? g v^"
worden. In het ftincker oosh is te CKüdegcüf\'M
^quapendcnte gevonden, ende voorgeftelt, oiei\'^e. jgcf
is, ende feer geluckigh afloopt, als men tot
mede continueert; leght een doeckjen, drie yefit\'^
hebbende, ende met lijm befmeert zijnde, op de ^ Je

oogh-fcheel (N°. r.) ende een ander diergelijcke
benedenfte oogh-lcheel op de wang, recht tegen ^^jr
eerfte doeckjen, foo dat de bandekens gelijck teg^je?
kanderen over komen, {N". 2.) de lijm droogh .
ende de doeckjens vaft aenklevende, foo bindt de
kens vaft toe, ende treckt fe wel t\'famen. Is L eed^^
twee niet genoegh, foo maeckt het derde boven
aen het voorhooft vaft,

(3.) ende \'t vierde op ^ ^icx
ge beneden het tweede, dat het met het derde teg^^^ocH

dubbelde knoop vaft
bovenfte oogh-fcheel uytgefpannen, ende na de ^ j, fe\'
fle oogh-fcheel toe getrocken worden, ende het ^^yto"\'
decken. Defe manier van genefing heb ick fe»\'®
dervonden, maer dickwils fien in \'t werck ftell^n\' .Jof/ti*

liiiitj?^^ lichaem ) welcke door de gefeyde con-
k hgj\'\' ^^ t\'famen-trecking gefchiedt. Is het ßaphyloma
Vq ƒ ^\'^hter oogh, foo doet de patiënt beqiiamelick ae«
Hq r" de Chirurgijn fetten, ende methetgebo-
\'^H« n. des felfs kny en fteunen, maer is dit gebreck
Echq^ flincker oogh, foo laet de patiënt opeen ftoel te-

K er de Chirurgijn gaen futen.
^et e- \'^"^ßriBio of t\'famen-trecking van het ßaphylome

OooK r^"*^® grondt, befchrijft Celfus lik 7. cap.
Net j,§h-fchellen van malkanderen getrocken zijnde,
K\' /ieifiA^" wortels felfs midden door de grondt vaa
\'\'ïQtjf ^v^owjd over .dwars (van die hoeck, die de rechter
Nfy ^uaem valt, tot den anderen hoeck) een naelde
\'n^edraden 5 doorhalen- daer na den dubbelen draet
"jde doorgefneden, ende de naelde wech gedaen
Ne twee eynden van de eene draet van bovenen,
andere draet van beneden , fterck t\'famen-
%tf ^^ vv\'elcke alienexkens fnijdende, dit gefwel al-
Defe ende volgende manuale operatie .
j\'^teij ^Sebruyckt, niet om het verloren geficht weder-
^ficip^jlSen, dat onmooghlick is, maer om eenighfins
\'^beti^ckheyt ende leelicke geftalteniife van het oogh

jonder draet door de grondt of wortel van het
gp tïiej p\'\' doorfteecken, als mede daer na een andere nael-
tei ^^i\'ech" \'^"bbelden draet van de hoeck des ooghs, die
\'o h ^^ anderen hoeck,door de wor-

drs^ fl^phylomadoomecken, ende de eerfte naelde
\'e ^ Van j" blijvende fteecken, de draet aen hec

rudere \' ^et eene deel van de ßaphyloma na boven,
\'f. dh met draden vaft binden. Hieronymus

een enckelea, ende niet gedraeyden fijden draet j diö^j^
is, om dat de tinauur of-verwe de t\'famen-trecKing j^gd
fnijding helpt; dan de draden in beyde defe ^f^
t\'famen gehaelt zijn, foo flaet het wit vaneeney^j
onder malkanderen, ende leght het met wol op het
om het felve tegen de inflammatie te bewaren. ^^ ^^
des anderen daeghs los gemaeckt hebbende, moet het
met fachte medicamenten getrafteert worden, tot
draden met het fiaphylome afvallen. ^^^ f\'

De VI. Figuur reprefenteert de genefing pft«
breek pterighm of nagel genaemt, dat uyt de bi» pjl
hoeck des ooghs ontftaen zijnde, boven op de Lie
hem uytftreckt, ende het geficht verhinderende j fl-iijii\'
manuale operatie genefen moet worden, die met jjiêH
den te werck geftelt, feer wel geluckt, byfoof\'\'Jgöt
daer mede omgaet, als volght: De patiënt in dit
gebraght zijnde, gelijck by de genefing van het MZM
gementioneert is,foo fal de Chirurgijn aen de b» oi
ende benedenfte oogh-fchel eenUnteumglutin^^\'"""
^elijmt linnen doeckjen appliceren, beyde met ^.^"pde\'
jandt jen, de weicke de dienaer, veer van \'t oogh ƒ
fal vaft houden, ende na hem trecken, op dat
fchellen van een getrocken, ende fonder ongelegl^jr
van de werckende Chirurgijn gehouden worden-

van de ring, in de V. Figuur van de VIII. Plaetjd^oi\'\'\'
de Chirurgijn het hoeckjen met de fpitfe, matig^i ^
gebogen,in delX. Figuur van de VIII. Plaet, on^^giicü\'
midde van de oogh-appel onder hetptefhium,di^ op.-^^
moet worden, onderfteecken, wel toefiende, dat W "jggci\'
neam tunicam niet bezeert: Daer nafalhyeennae ^.^et)
weynigh gebogen, meteenenckelenroodenfijde_" .^cÜ\'

ien opgelicht, doorfteecken, beyde de eynden va"
met de flincker handt t\'famen vatten, ende het r ^^sjet^
met de draet gefpannen, door hec handt-vat van het jji

ter hanri^\' van de XII. Plaet, dat hy in fijn lech-
iens afr houdt,van de midden tot aen het eynde facht-
We;;!^ jeheyden, \'twelck gedaen zijnde, fal hy de draet
liaepu- èOj het afgefcheyden deel van de nagel met het
öe vatten, het felve gevat van een fpannen, ende met
)«(! fo^ , yding des nagels door het handt-vat van het mes-
hosj,! ^ang voortgaen, tot dat hy komt aen de erootec
gHüf des ooehs, alwaer hy met het mesjen in de 11. Fi-
XII. Plaet , foo naeuw ende pertinent de na-
\'^ei jp^et uytfnijden, dat nochte yet daer van overgelaten
^Gtiw f het geulcereert zijnde, naeuwelicks eenige ge-
w \'\'^^^^et: nochte oock yet van de carancula afgetroc-
"ietg^^\'de, op dat het gebreck po «ec/k genaemt, daer op
S^tjdg ^o\'ge; dit werck volbraght zijnde, fal hy uytdroo-
\'\'Vflj^^gen op \'t oogh leggen, waer van Sennertus,Fabri-
j ende Ce//«j,nagefien konnen worden,

j y 11. Figuur ftelt voor oogen een gehouwen won-
Vqq „echter wang gehouwen,ende de bovenfte lippe by
In tanden, gelijck een hafe-mondt, gefpleten.
E^We ® VIII. Figuur is de genefing van de voorfchreven
\' " §eh 1" \'■e • De lippen van de wonde worden aen
met opgeleyde hecht-plaefters by een ge-
zien gj\' tot dat fy heel worden. De hafe-mondt verbetert
^^olght: De gefpleten lippe moet men aen beyde
f\' Lf L\' de haeckjens vatten, ende van het tant-vleyfch
Jjichèyj equame tnesjen in de I. Figuur van de 11. Plaet
L "\'daer naer een linnen doeckjen tuflchen het tant-
g^icief^\'\' de lippen fteecken,datfe niet wederom aen mal-
^ bevd^^^\'i\'^^ecken , ende de lijm-lapjens met koortjens
f de p 5 dijden appliceren, voorts de lippen van de barft
r-Nci-g^^eer vernieuwen, en vernieuwt zijnde, aenmal-
"Jüi.L .\' ende door de t\'famengetrocken koortjens van de
& ^ati houden, op dat fe foo haeft niet weder-

® ,"*^eren gaen, tot dat de lippen met de Spaen-
J\'fm t\'eenemael aen malkander zijn genefen.

Vm de hrar.dmg der tanden, die vervuylt endeverfofjf^,
vm de uytfnijding eens tants, die het hol der kaecke e^A
van de voeding der patienten, die van wegen de it

men getrocken tanden geen fpijs kpnnen genieten ■
genefing van een gat, in\'t verhemelte^vandernond^f
de periculeufe infpatting in de oor en i opening va»
men getrocken tanden • nederdrucking van h^^^^^ief
Uaecke-heen • fnijding dés tong-riems, ende uyihal\'^^
dingen, die in de kfd ^ijn blijven fleecksn.

De I.Figuur leert hoe de vuyle verrottej
den die gaten hebben , met gloeyende y^^^^Lac
XIX. Plaet afgebeeldt, in de gaten gefteecken, ^
brandt worden, om de verrottigheyt wech te neif^^^

De II. Figuur wijft aen, hoe een tandt buyteo\'\'LeC
hoorlicke plaets gegroeyt zijnde, ende hethol^eiT^ js
ken van binnen bezeerende , met het inftrunie"\'\'
II. Figuur van de X f. Plaet uytgefneden wort. ^ Je
De III.Figuur fielt voor oogen \'tgebruyck^^ ijo
trechter met de XI.Figuur vande X.Plaetafge^fj^in-
welcks naeuwe eynde men tuftchen het tandt-vier.SjgC
fteeckt, ende door het wijde eyndt de vochtige
doorloopen, in de mondt van de gene, welckers^a
dicht op een gefloten zijn. ^cc-

De I V. Figuur het verhemelte des mondts in a\'^^^l^iH
gen van de pocken opgegeten zijnde, dat hetga£.<\'° fjjti
de holligheydt van de iïeus doorging, ende\'de pa"!^
fpraeck verhinderde. Dit heb ick met een go" J^n\' "jac

^eentjens hun hadden afgefcheyden. Het zeer
•^otid gevult, heb ick met uyrfpoehngen van de

\' endeaiytdroogendeerf^i^iKf« gecicatrifeert.
de ru- • Figuur vermaent de aenkomende leerlingen van
^juigie 5 dat fy in het genefen van de gebreecken der
\'^ind \'bequame Hqueuren of vochtigheden, liever facht-
Oopg^^r^oten doen druppelen, ende vloeyen , als door de
Van u met geweldt infpuyten, o^dxdsmembrana

*y»>pmum niet gefcheurt worde, ende een onge-
öe\'^x? \'^efwaring des gehoors daer op volge.
dej n VI. Figuur vertoont de dilatatie,of van een trecking
hi^ ƒtck t\'famen-getrocken tanden, met het inftnimen-
t r in de IX. Figuur van de IX. Plaet, om
Vatin "\'"en , dat-de patiënt niet van honger fterve.

•\' ïiiaw\' genoemt , ciie van wegen een quetl
^sgey veerthien dagen lang met foodanige Clyfterieti

öe x A^eworden.
%. d- V^- Figuur toont de applicatie van het fpeculum
keel. ^leer noodtfaeckelick is, om de gebreecken van de
ioftiii^®"derfoecken, (Tafél XI. Figuur I V.) want dit
fie ngj^ot niet alleen nederdruckt, maer oock het onder-
Jat tne gedruckte kaecke-been foo lang vaft houdt, tot
liclje bezeerde plaets wel doorfien, ende de behoor-
den yg edicamentengeappliceert heeft. De fpatel ter zij-
•^•een "pfe Figuur, die veel gaten heeft, druckt in \'t ge-

en de tong neder, op dat men de gebreecken des
"Qs fpu \'\'^agh befien. Met de ring van de fpatel, eenigh-
^devi, ? zijnde, worden de dicke ende taeye fluymen
«eete en ■ ^heden afgehaelt, die dickwils op de felve in de

öe f Tierige koortfen vaft fitten.
^^itr d^ FigU"!\' onderwijft, hoe men de tong-riem
\'\'^nde ^^ \'^e naeuw zijnde, ende de fpraeck verhin-

föheuren, \'t welck een fterck vloeyen des bloedts,
groote pijn veroorfaeckt, en waer uytdaernaande^^
gelucken pntftaen, de weicke Hierott. Fabrit. ab M\'
denu met de annexe of by gevoeghde manier om \'

fie in\'t werck te ftellen, met volgende woorden v^\' jer-
Behalven de nederdrucking ende fuy vering,
de Chirurgifche operatie de tonge aengaende,wann^^j

de bandt onder de tong los maeckt; maer voor . j^cl}\'
daer van eenigh gewach makefoo wil ick u doen in jj^
tigh zijn de ruyckeloosheydtvande Vroet-vrouvve"^\'j^jp,

deren de bandt onder de tong met de nagel van p
vinger, die fy tot dien eynde altijdtlangendefcpjjjti\'t
houden, doorfnijden, ende gelooven, ^t het fy
toekomende niet foude konnen fpreecken , by ^ ^^iifc\'^
felve foo niet en hadden gedaen; even als of een ^^^
van naturen niet foude konnen fpreecken, die nochta
der hulp van een fbt wijf, die hem foude helpen,de j[,eert
als een eygen menfchelicke aftie ende wercking

ende befit, zijnde een wonderlicke ende belaee\'\' j^js
onwetentheydt van meeft alle de Vroet-vrouwe|\'"
heb een nieuw-geboren kindt gefien, dat van v^ »gjjjiti
achtergeboort wat langer opgehouden zijnde, P\'^Loey^\'
vvel te Vreden was, noch weenende, noch eenige ^^^^^^,
lickheydt gevoelende, maer terftontbegonde te piet
ibo haeft de Vroet-vrouw de bandt onder de to
haer nagel onvoorfichtighlick hadde doorgefneden-
is dit noch het minfte, zijnde veel erger, datuy\'t

eiicijgf " * ontijdige ende fware geboorte, of de
liet ko ®"vermogentheydt ende flappigheydt des kindts
Wec)^ ""ende de tepels vatten, ofoock eenigh ander ge-
^^•^thev^^ eerder als de onwetentheydt, ende onbedre-
geluj,}/ t van de Vroet-vrouwen, defchultvandefeon-
tigtj toefchrijven. Aengefien dan dit feer waerach-
Vevbigj verwondere ick my dat de Wetten fulcks niet
"^\'^•^vvü V Vroet-vrouwen de kinderen

fïiaeti; , "Zodanige dooden mede aendoen. Daerom ver-
\'n hgf^.een yegelick Huys-vader ende Huys-moeder,
^et] ^"^infte niet toe te laten, maerhooghlickteverbie-
^«naeT^e Vroet

-vrouwen uwe of andere kinderen met
^ati j p aenraecken; maer foo het gebeurde, dat de bande

v\'^eid gi\'ooter ware, foo kan hettotallen tijden des
\'■dcv^\'^^ uytgefneden worden , \'t welck nochtans de
\'^\'n de tong felden, ja bykans nimmermeer gebeurt;
tP^hetf t\'atuur de menfchen niet foude voorcbrengen
Pteecken, \'t en ware fy hem oock feer bequame in-
.\'^en tot dien eynde beforghde en verleende, By
^^\'^Oren*^ °"der hondert duyfenden kinderen maer een
\'^etvvgi ^ordt, een grooter bandt of ligament heeft,
l^\'lob^ e door de manuale operatie der Chirurgijns moet
^•^dt ^ vvorden, foo is\'er niet aen gelegen, ofhetter-
• de geboorte, of na dat het van de marnme ont-
^en u of oock op een ander tijdt door het fnijden van
Chirurgijn geholpen wordt. Indien die
^e tand belaften wy, dat de patiënt fijn tong buyten
\'^ndeuytfteeckt, de wekke Celfus wel met het ge-
^^\'tetj ^an het treck-tangetjen, maer wy met de tang
•^Ochtg* ende ^aft houden. Al te mets konnen wy fe
-Sn, pe^et het trecktangetjen, nochte met detangvat-
\'\'ek in de jongens, ende jonge kinderen, die de
tiioel \' ofoock niet willen uytfteecken j daer-

S de j en maecken dat feweenen of huylen 3 ende 3!-
met een dunne rouwen linnen doeck tuffchen
eude voorfte vinger vatten, buyten de raont trtc-
N 4 ken,

leen, om hoogh rucken, ende om buygen, dat
tong-riem kan gewaer worden, ende met de rechter ^^^^
uytlnijden. Wy nemen daer toe niet het getneen
onbequame laet-yfer van de Barbiers, maer net ^"^j^je
met de fpits een weynigh achterwaerts geh^Sf^Li he\'
fnijden het ligament of de bandt van de tong, ^ of
grooter is dan het behoort, over dvj\'ars, een? \'■^^^^jtan\'
drie reyfen, tot dat het geheel doorgefneden is> njet
met de uytterfte toelicht, dat de onderleggende vfigjtij
bezeert worden: op wekkers incifie een fterck j^r
en daer op een verfticking, of ten minften het ^eï^—jj fyl
krachten, in een foo teeren ouderdom volght- ■^gnni^
niet gebeuren aen een Chirurgijn, die pertinente
van de Anatomie heeft-, de welcke de vafaond^^^ ^eet
peifeft kennende, de felve met het kromme P^^^r^^Jjfï\'
te mi;den. Dit zijn de woorden van Hierony^f^^
tius ah Aquapendeme. ^ v\'i^\'

De IX. Figuur is een onderwijfing, hoeife"^; ii^
graet, of een beentjen met hoecken, of yet ^\'^\'y^Jet
onder het eten in de keel is blijven fteecken, ende
de maegh neder gefäckt, met inftrumenten, tot

verfcheyden manieren.

met het recht uytgeftreckte trecK-tangetjen lu ^grii"
van de IV. Plaet, ende haelt fe uyt de keel ; o^^JTnae

handtwerck paffende, of uythaelt, of voorts of« ^^n
c facken. Om defe dingen uyt te nemen, hee^^^jjfe

Kan menfe fien, foo vj\'Ä;
te treck-tangetjen in de wipi\'
vanae i v. riaet, enae haelt fe uyt de keel
fchen het fpeculum oris gebruyckende. By aidief^ jj^\'c
graten, beentjes, of andere diergelijcke dingen ^
geficht kan krijgen, door dien fe dieper in de f^^^^gt
lackt, al hoewel men wijdt gaept, endedetoogiïf.ds
fpeculum oris neder gehouden wordt, foo \'n^^^^fgl
felve n^et-het kromme treck-tangetjen vatten, ^ic^\'
Figuur i. ende hetinfbument. Tafel X. Figuur 1
wils inde keel infteecken ende uythalen. Andei^ ^
ken de mage, na het eten, ofmet de vingers»or n j gg\'
nen met foet amandel-olie befmeert, ende in dei«

dingen uyt de keel te doen gaen; Maer
\'\'^et de \' uyttrecken van degraet, of andere dingen,
^Ordt J^^^tfz maniere te vergeefs by der handt genomen
^«n wJt gebruyckt Hieron. Fabrit. ah ^quapendeme
Wgy^. ^afch-keers, foo dick als de kleyne vinger, en
Pp\'g" gekromt of gebogen, die hy de patiënt in de
%eif a \' dat hy fe in de keel fteeckt, tot dat het gene is
II ^onittt\' \' ^eegh in de maegh fackt.
"oci5è;"«\'ge belaften

tot dien eynde grooter broeken in te
eet, d ,^"dere binden een klootjen of kogel van loot
p to \'^\'efe infwelgen, ende wederom uyt-

l\'^\'aecj^j ^ dat \'t gene in de keel fit, om leegh in de maegh
• wanneer het ding in de keel fteeckende, nochte
j egj^-\'^\'^enten door de mondt uytgetrocken, nochte
ti loo"^^ andere middelen om leegh geftooten kan wor-
enrl ah Aquapendmte na de leer van

\'^fpa\'" uy fnijden ww polypus: van de manier om
te jjj^eentefis van Paulus ende Hippocrates, in het tverck^
^cl/" • ^^^ ooc/^ de quetfuren der borflende des onder-
^^der te maecken ^ ende de platte tepels van de fuy-
. ^ \'\'"»ivs-perfoonenoptehalen.

V slleèjf " eenaenwijfing, hoe de neusgaten, of
gpa ®tide Jeulcereert zijnde, of een bederving des beens
g belten gloeyende yfers , ende door de pijpjens in-
\'t Ppn\' gebrandt worden. Hier by moet men voe-
lo? IX B.\'^^en by de 111.1 V. V. ende VI. Figuur
^\'^uaó rgefeydt is. Ick heb een Kleer-maecker
genelen, diedoor deSpae^fchepocke^bedo^-
N 5 ven.

ven, een o:{<£na in fijn neus hadde, ende twee p ^^^
een van de principaelfte Barbier van die P^aetJe)
decoBum ligni guajaci vanbinnen, ende ^^^^ ^^ec^^\'
ten uyt de Antimonium ende Mercuritis ^ytej^

van\'buyten gehandelt wierdt : maer al dei^ ^^furg\'r
vergeefs zijnde , foo liet de patient door de ^^^ ^ dl«
by Doftor Spigdius om raedt ende hulp aenfoec^ ^ oi^
doen ter tijdt onpafTelick zijnde, niet koft "^^»de

de patient te befoecken, ende dies wegen myt>y ^jtJ-^
fchreven ,Chirurgijn heeft gevoeght, endebelal \'^gfeW^
een wieck van fuyver hjnwaedt foude maecke"\'

dagh daer in laten, om de gelegentheydt,
de qualiteyt van de o:(cena te vernemen. -D\'^ i^jr-S ^^
daen, ende de wieck uytgetrocken, die ick
het bovenfte eynde, en aen de rechter zijde
in de ronde , vuyl ende feer ftinckende heb b ^^^ jigei
oock aen Spigdius alfoo vertoont, die de
niet heeft gelien, of feyde, dat de felve ulcei\'St* ^.gte^J
aen de hooghfte plaets van het neusgat wss ? ^ op.^
boven de cartilagineufe, of knorftachtige P^^TgJei^\'\'\'],^^
rechter zijde , wel niet groot, maer met een ygfS/,
van het been , ende daerom een inbrandiog
fchende. Na de reden vragende, gaf hy my t^r
om dat de wieck bykans aen het eynde vuyl ^

defe ulceratiein de hooghfte plaets van h^t f^^^j^et^;
fitum of fit-plaets, om dat fe alleen van buyceo^.-!:
foo moet noodtfaeckelick de lincker zijde ƒ j
nochtans met geen groote alteratie, om dat de Vj^^j^
is, ende met een bedorven been, om
is , ende heftigh ftinckt. De manuale A

Chirurgijn, om dat de geappliceerde «\'edicam
noch toe geen effeften hebben gedaen, die 0 \'t^
over lang de ulceratie fouden gecicatrifeert het> ^ pe
ware dat het been niet bedorven hadde gewee *
inbranding van het neusgat dooï het pijpje»» \' ^

tiiamn "\' ^^^^^ overgelaten, die oock van mij-
^tn heb ■ de aldereerfte heeft geweefti daer-

M hjjeen bequaem pijpjen gekofen, (want hy der
r "^de O ^^ vveten, foodanige, die ter zijden een gat
S is\' in de I V. Figuur van de VIL Plaet te
\\ w;- heb ick met een linnen doeck > dat in fwarte
^as,^^vocht gemaeckt, ende wederom uytgedruckt
\'J^etij^bonden, om de onbezeerde partyen te befcher-
^\'hetq. bet geulcereefde neusgat gefteecken, foo
^^fir ee^^ ^^n het voorfeyde pijpjen pertinent met het zeer
S^c opn l\'^ani. Het pijpjen geprepareert, en in het neus-
zijnde, foo heb ick het yfer in de VI. Fi-
J^ï Pijbie ^ Plaet wel gloeyende genomen, ende door
pdt j in de bezeerde plaets gefteecken, ende ter-
p ende rugh getrocken, herhalende dit infteec-

ten hooghften vier of vijfmael, en dat
ö\'osygj^ gn, om weicke reden men oock ten minften twee
V ^r ^ der handt moet hebben, gelijck ick aen
^ ^Htin plaets heb vermaent. Na de inbranding ,
li\' Too Van de pijn, ende wech neming van de efcha-
""len ve^ [e de natuur door hulp van de medicamenten ,
i^\'C j end ■ dagen een ftuckjen van het been gefepa-
^^ vvonde wederom genefen, nadat \'er uyt-
i p^edicamenten op geleyt waren .
j^^tgoetp "irurgifche operatie heb ick daer na by vele
jjtiderh gebruyckt, al hoe wel de Duytfchen, maer
peer die van Vim, van het inbranden een groote
j end \' beyde de oogen van de patienten ka-
^•^\'letpi^ doeck doende, om hun alfoo het geficht
f. ^et geïnde yfer te benemen.
r ^der fej van de neusgaten, genaemt, met, of
j j\'der verr ^ \'^^^^den van de Spaenfche pocken, nochtans
Jfiienten van haer been, by aldien het met medi-

V^ien if, j l^an genefen worden, vereyfcht een dicht
\'^^Itkick Y- ^^g""^" de IX. Tafel afgebeelt,
^ nochtans om de vvaerheyt te feggen, noyt heb

gèbniyckt, noch oock heb fien gebruycken. dei"\'
Student yan Meylandt heeft my verhaeltj dat ^^j^fec-
branding door een t\'eenemael dicht pijpje"\' ^ jpc f
voortreffelicke Hieronymus ab Aquapendente dae
bruyckt, feer voorfpoedighlick hadde toegelaten •
" Buyten twijifel heeft het die manier geweeft 5 pijp\'
ke den Autheur felfs befchrijft. Men moet een y ^jguiif
jen nemen, (t\'eenemael dicht, gelijck in de ^ggi-in^\'\'
van de X L Plaet te fien is, niet in linnen gerolt, ^ec

de lengte van het gefwel over een komt,
heydt van de neusgaten gelijck is. Door dit .-^jeO
een gloeyend yfer indouwen , dat het maer

raeckt, alfoo fal het gloeyende yfer het pijpje" > Jo^-"
pijpjen de neusgaten ende de, o:(<enam verwande > ^jgf
niet dat de neusgaten door defe warmte pijn hebbe

de bezeerde plaets fonder pijn verwarmt wert, ^ijfi^^\'
de patiënt wel verdragen magh; waer op S^ f^^eii^\'\'
foo moet men hetpijpjenterttontuythalen, ^."^^^ils
om in fteecken, ende het gloeyende yfer foo dici< jjt)\'^
halen, dat het maer verwarmt, tot dat de bezeero^^r ^glit
door de dickwils herhaelde beurten genoegh uy^ê^^^grn\'^\'!
is, want het dickwils in en uythalen , en het vei
fonder pijn verfterckt voor het inbranden, te ^ jg do\'\'
het uytdroogen en verftercken van de partye? fefl^\'^"
het verteeren van de vochtigheden, ende het gen
het gefwel.

op dat de leerlingen in de Chirurgie beter moge^ ^o\'^\'
\'teene beneden van de opening der borft fal ge^^J ,
den. De letter A. wijft aen de Paulinifche l

letter B. de gene, die beneden de Paulinifche ï^^fr^
de lettevC.de Hippocratifche plaets, want op de (HS
wefen plaetfen wort de borft geopent, ^et^-^ jgjjof"\'

S\'devv 1 Deietter D. toont een dubbele draet»
r ^elve „ ^eKedeP««/rMj/-ck. endede ander plaetsneflfens
y de ^^^^\' ^^ ketter E. wijft aen de incifie

Hfen 7« » alleen boven de mufculos mercojiales, of
^^"«etiif Jpehen de ribben, die gefchiedt met het mes,

i \'^orft; V. Figuur fiet men i. hoe in de quetfuren, door
^^\'\'de r.;" lioiligheyt des lichaems gaende, het bloedt
.Nt. A. (Tafel Xn. Figuur fX. ) uytgetrocken
^efeftJWoedanigepijpe B. (TafelXII. FieuurXII.)
; borft,

Figuui- VIII.) als mede de fpons D.
r infpyP^ G. (TafelXIII. Figuur11.) dienende
5. \'\'■en van de noodtfaeckelicke vochtigheden in
opJn gebruyckt worden. 3. Hoe men de borft
fo ^\'Phcy^\'^ \' wat \'er te doen ftaet na de Paulimfche
he^ \'^Oeten*\'^\'^^^ opening. Eer men de opening aenveert,
ö \'""aecitf\'p dingen in acht genomen worden . I. Of
de \'^eti ^ dat de Chirurgifche operatie by der handt
1\' ï 11 ^^ • ï Op wat tijdt het behoort te gefchie-
iei ^fde ^ ^^^ P^^ets, I V. Op wat manier.
tj;\', ^ier jj^Pening by der handt te nemen zy, of niet, ful-
Vatite kennen geven . i. De fieckte. 2. De
hg^\'^theyj\' \'3er. 3. De krachten van de patiënt. 4. De
diep de fieckte, of quantiteyt van de vochtig-
b-Oe p\'evacueert moet worden.
\'iifl \'ofet weten, wanneer in de ruymte van de
3ch ^\'^atie^^^ een gefwel van de peripneumonia ende
ge \'ge de longe, of uyt de pleuris, of een gal-

lir.V^een ^^ vochtigheydt uyt een eryfjpelas van de lon-
Öp blo J^^\'u ehtige vochtigheyt uyt de hydrops van de
\'\'ergadp ■ etter, of bloet uyt de wonde fal vloeyen,
alleen\'S defe materie bekennen wy i. uyt den
dat d f °eyelick ende fwaer zijnde in het inha-
tiiet vrv L va" vvegen de vergaderde materie ,
3 Kan uytfpannen : maer nietïwaerin het uyt-

blaren,alfoo de materie met haer fwartelongen ,
dl uckt. 2. uyt het fnel ende haeftigh flaen des \' jjof\'
ongelijck ende onordentlickzijnde. ^•"yt^\'Lgjel^^\'
pende koorts met heftiger toevallen. 4. uyt het w ^
gen op de gefonde zijde, om dat de materie op
komende te leggen, de felve befwaert, dat
ende weder kan beweeght worden. 5. uyt de ^ pp
overvloeying in het hol vandebörft, waerbyt jg^jl\'
gevoeght worden, den hoeft ,de weicke,
tijdt by alle tegenwoordigh is, maei\'ö

wanneer de materie in de hronchien van de longen®\'jgjjejJ\'\'
materie, of met haer menighte of met haer fcherP^legi?\'
de binnenfte huydt van de d/fertf 4mm, Kggael"

fel, als zijnde partyen, met eenfubtijlgevoelen
ontftelt, ende alfoo den hoeft verweckt. vvi^\'^^\'t

fche ende fomerfche folßitium te mijden, licK^^ff
die tijden een feer groote, ende quanfuysfch\'e\'
andering des lochts pleegh voor te vallen,
altijdt na de incifie eenige locht van buyten
komt, principalick, terwijlen de materie door o^^efe»\'
gemaeckte wonde uytgeleeght wort, foo moct
ve tijden, foo veel mogelick, gevloden worden • vv\'

5. De krachten: want by aldien de krachte"
of middelmatigh zijn, foo moet defe operatie
gen gelaten worden, op dat daer door defe patK
ke manier van opening, door de doodt ^an r ^fje
niet in een quaedt gerucht vervalle. De krachte jjgh^
len deCeneesmeeftersin\'t gemeen "Yt dep^\'^j\'jgenf^j^,
nochtans in dit kas bedriegen kan, om dat foo^a Jjc^ ,
terie, binnen de borft vergadert, een kleyne, me li I
wils ftaende, ende onordentlicke i

feeckerfte teycken der krachten, datfe noch pej^^j-g 1
wanneer de patienten fitten, of gaen können > ^^^ i^a ,
noeghfame fterckte der natuur ? of oock met
flock of kiiicke, 4\'

Want is\'er weynigh materie in de
op ° IS de opening niet noodigh, allbo de natuur de
( ^ren \'f^L^^\'en > of door de urijn-gangen ende andere
y%(ien ^"\'^"eyden fal. Maer indien fe overtolligh be-
Sen foo moet men tonder uytltel tot de ooeninff

rijdt ^ Den tijdt fchijnt ons EiPpocrates
r- Öie I ^^ \' ^P\'^J- 7- tfxt. 9. feggen.

® % t^^*^ hebben,moet men daarop fnijden: maer
l^ts iJ f^^\'eoj moet men avrnta branden. De uytleg-
. da ".^^yde de woorden door het Latijnfche woort
i, terftondt, uytgeleydt: maer het woordt
d-^ fiet "Jinder, even als of Hippocrates fey de,

iiyt.j ^er hebben, moetmenfoohaeftighniet, maer
> feer haeftigh , ende terftondt fnijden of
Vaij\'reden is, om dat de waterfuchtige, ten aen-
ih^\'^nf "materie, die allencxkens in de borft vergadert
nooden hebben, dat terftont in \'t begin de
\'■hiede, alfoo die vergadering dan eerft fchade-
h k\' fe in een groote quantiteyt bevonden wort;

^elop de etterachtige materie de uytfpreyding
\'ge Verhindert. 2. Dat in de longe, of in een an-
^ on»a borft, door de fcherpe in-etende etter geen
ni^. „ dat daer na, of feerfwaerlick, of t\'eene-
. Ijfj^enefenkanworden.

/■^niiiQyp plaets t Defe moet foodanigh zijn, dat de
Plaecfe^" in de felve magh gefchieden . Maer

den s beneden ende boven. Voor ende achter i^ Vf^el
ning van de borft niet veyligh, ende kan oock ^^^^ je
gefchieden , van wegen de mufculur
mufculen op de rugge, die feer zenuwachugng^^rC\'
derhalven feer periculeus in de felve tefnipe" •

fieert dan, dat men met de feftie of infnijding va .^c»
den, ende of van boven, of van beneden te wej "V^H

zijde; maer Hippocmes Uk z. de morhis in het d«
fte deel de borft opent. In het bovenfte deelj j, fi\'
vijfde ende fefte ribbe van boven af te tellen , ncJe"\'
guur van defe Tafel, by de letter A.; in het ^^Losi^^
deel, tuffchen de derde ende vierde ribbe, van
op te tellen , in de 11. Figuur van defe Tare» j

Paulus vindt fijn plaets, tellende de wervel- ^.jjtde
van de borfl ,.van boven af beginnende: tuffchen n ^
ende fefte wervel-been leyt hy een draet in de r
de rugh-graet, ende treckt hem tot midden aen ^^^^ jb
been. Daer na meet hy het derde deel van de ^^^ jo^\'
ende dat van het borft-been tot aen de "^"gV^\'gytts\'^^g
ende merckt de plaets met inckt, de welcke het ^^j^K
eynde van de drie-dubbelde draet aenraeckt, ^y^e^^K
aifoo geteyckent zijnde, een rechte, ende een P ^-gj; d
culare linie met de tepel van de borften maecKt.
letter D. in de 111. Figuur van defe Plaet. efl^,

Hippocrates opent de borft tuffchen de ^jj^o^\'
vierde ribbe, van onderen te tellen, om reden
alfoo het etter, ende eenige andere materie m ie ^^
grepen, beter uytvloeyt, ende plaets kieft \' ? J

fteecking is, ende kromte van de ribben, aen ƒ ^^j^g,
mufculen aengroeyen, nochtans niet boven «e

te tj, , VVapen-huys der Chirurgijns. 197
\'^\'i/cfi^^\'^erts na de rugge toe, om dat de zenuwachtige
N^rts opening verhinderen ; maer een weynigh voor-
J-FiPn?^^\'^ borfl-been toe , by de letter C. in de
dat van de X X X V11. Plaet. Het fchijnt wel
ft "S\'^a ^^^^^^ eenigh perijckel is, van wegen het «//d-
• liael h \'"\'^^ve niet te bezeeren, dat doch niet is, na
en h of middel-fchot, daer het aen de

^^S^ecß foo hoogh niet komt dat het foude können
\'^i\'ie , (want het door de menighte van de ma-

j gefchieden, daer de materie fal vergadert we-
rter > de flincker zijde, foo moet de borft in de
1 ^oer^ geopent worden; indien in de rechter zijde,
1 gevaij . e opening in de rechter zijde gefchieden, ende
V § m K beyde de zijden , als dan moet oock de ope^
I "ffiiaei jp yde in \'t werck geftelt worden . Uyt de
j\'^\'èn wlÖ^^\'^en nochtans, moet de Hippocratifche ge-
^ dat de etter, ende vreemde materie in

jjj^ei\' ^Vergadert, door de leger-plaets van de opening
i\'Uy "eden hellende , beter dan in de Paulinifche
Q ^^ gehe worden: Nochtans moet defe plaets oock
p^^tdachf veracht worden, na demael de faeck wel
/■"\'/«ie ^\'\'"de, de Paulinifche plaets boven de Hippo-
j^^\'^tet geftelt worden, by aldien de opening in de
j\'de moet gefchieden , om dat het buitachtige
fift ?

e Jever in de rechter ziide\'cdiaphragma om hoogh
li flincker zijde komt de Hippocratifche

milt ende menighte der materie, na bene-
llv^\' \'t worden: want Hippocratis lih.z. de morb.

/\'^legerj^e^\'.te wenfchen , dat de materie, die men moet
iiki\'\'\'ifch 1lincker zijde lagh, of leegerals de
W ^ bv d f\'^ets, te weten, tuffchen de fefte ende fevenftc
in de 1"" i" 1 l.Fig. van de XXX VlI.Plaetj
de A \\ende klimt het diaphragma foo hoogh niet,
«ooden. Op defe plaetfen wordt dan de borft
O geopent

geopent fonder bezeering van het pericardium 7 "
endehttfeptum tranfverfum ,oi^diaphrag>nit. . .^jtH^e

patiënt, op den aeflèm, op de inftrumenten j en ^^^ pj-
wercking. i. Aengaende de^;«4f/eofhetlegge"j£ de\'\'
tienten jfoo moet het lichaem van de patiëntj\'als geH

arm van de zijde, de welcke geopent moet vvof^^^p^;/-
middelbare poftuur hebben, foo dat de patiënt i\'l-^l^^ifla\'
linifche manier op de rugge, ende in de Hippoc^J^\'h^ ^ fo^
nier op de buyckleght. 2. Den aelfem betreften
moet de patiënt in de Hippocratifche maniei\' ^e\' (^o^\'
uytblafen, dat de long t\'famen valt: in de ggb

hy den aeifem inhouden, dat het diaphragma ov"^
druckt wort. 3. De inftrumenten zijn verfcheydyjpciÖ^
de manier van de operatie verfcheyden is.
gebruyckt Hippocrates het mesjen inde I.Fig"^^ ^nt"\'\'
ï I. Plaet, dat fpatha genaemt is: maer Paulus j^n^
borft met het 3 het welcke e^^puDf

mesjen met een ingebogen of binnewaerts ë^^l^^yuiiS^i\'^l
is , in de I. Figuur van de XlI.PIaet^ D^^ Ln^jP^.
van defe eeuw , gebruycken fe beyde. Tot de 1" {c^
befight Hippocrates een langwerpigh yfer, .^t,

de dickte van het yfer is. Hippocrates doorbooi ^^^f ge^
ribbe met een holle boor, op de manier van een le \' [jêD\'

ben, met de welcke fy de folen van de fchoenen
ken, om de draet daer door te halen . Dele dne ^^^leii^.\'^
pebruyckt men na de verfcheydentheydt va" „e ifla^^f,\'
in de boift begrepen zijnde, want alfoo de een ;

"^ere eenÏÏ^^\'\'^ dun is,foo wil d\'eene een groote,ende de an-
eynder gat hebben. Wanneer de materie dick is,
"\'idino r ^ ^^ geloopen, foo moet \'er een incifie of
teii^^\'-ë gefchieden. In

een dunne ende waterachtige ma-
\'\'ing lp ^ek van de waterfuchtige, moet men met de bran-
^enen "" of doorboring van de ribbe de borft

^ hen\' ^ j gens de meening van Paulus ende Hippocrates.
?ffnijd;^"daeghfche Meefters houden meer van de incifie
dg [Pg 5 als van de branding of doorboring, ende maec-
it) kleynder in de waterfucht van de borft, groo-
S^iuiif ^"^erige, ende de grootfte in de vergadering vati
t^f jp .eufe ende (lijmachtige materie.
Jetj jiijden of de incifie volbrengt men als volght: Dc
,fcevonden, ende met inckt geteyckent zijnde, foo
? Stï^^^^"^ middelbare poftuur geftelt, daer na
S^de t^^f het mesjen in de I. Figuur van de X11. Plaet,
i\'ge X V V de III. Figuur van defe tegenwoor-

f^Cn\'tQ ^ y 11. Plaet aengewefen, na achteren ende na
Jj^afell^geincideert worden , voorts moet het mesjen
dac meteen witten doeck, alfoo gebon-

de p ^^^ opperfte deel alleen na de maec van de nagel
J^Qtlijjpoote vinger vry blijft, ende niet dieper dan be-
^"gefteecken zijnde, yet wes quetft, aen de buyten
^ffchen de ribben aengefet zijnde, foetjens ende
^ iettèf t ^"gedouwt worden, tot dat het doorgaet, fiec
V n^^ de I V. Figuur van defe tegenwoordige
V • ®^cle j Of het quam dac defe wonde naeuwer

Jj^tt IV) ■nacerie dicker ware, foo moec men of de felve
di^ liet?. " ^^^ hec mesjen in de I.Figuur van de XIL
L^^iagf ^\'eccerE.inde V. Figuur van defecegenwoor-
Q.�n hec weicke de Ionge,door dien het foo

(f?\' RetP, 1 dwnder te maecken, heunigh-wacer, mec de
Co. .^Uet ■ \' de letter in de 1 V. Figuur van
laet de ^^ fachtjens fpuyten. Na de fni jding
materie uyt de borft loopen, doch niet t\'fe^

fens, ende op een reys, op dat de patiënt de ki\'^c ^ ßy
ontgaen, ende een grooter ongeluck daer op voi^ ^^
aldien wyfe op een reys wilden loflèn , ^^oio^
tuur, de vergaderde materie gewoon zijnde? fdve^^
ofydele ende lege plaets gevoelen, ende ?.giep^"\'
mijden,alle vochtigheden in het geheele lichaem p [iet
daer na toe fenden, waer door een grooter
voorgaende, ontftaen foude.. Men kan dageUcKS »

of een pondt,of foo veel als de krachten verdräge" ^^ggii
laten uytloopen van de materie, de wonde moet ai^^^^ zü-
rnet een wieck, van werck of rouw linnen gewse^^^jj, gg,
de aen een draet gebonden, tot op den thiende" ^is j
ftopt worden; als de materie bykans al te mae» & gf\'
foo moet men vijf dagen lang wijn ende olie j jnds
maeckt met de fpuyt, geteyckent met de lef\'^^\'
I V. Figuur van defe Plaet, in de borft ingefpuyt
op dat de longe, de vochtigheyt gewent zijnde, nijgyC\'
lick uytdrooge. Daer na moet het filvere "

kent met de letter B. in de IV. Figuur van defe r J
wonde gefteecken worden, om de vochtigheyt»
.gens ende desavondtsingegeten, wederom «y*^
want wat des morgens is ingefpuyt, moet men de jn
wederom laten uytloopen, ende wat des avondts
gekomen,moet des morgens wederom uytgelate" ^^n

Na den vijfthienden dagh van de incifie, tiiet"^^\'
plaets van het filvere pijpjen, een wieck nemen\' j^ee\'
wafch befmeert, ende hol, op dat de quetfure P jg tjOi\'
ongeneefiicke fiftel verandere, of noch materie 1
achter blij ve . -cfoot^fo

Wanneer de borft t\'eenemael uytgedrooght i"^] jdiS^
de holle wieck, met wit wafch befmeert, dag , t^^

dat de wonde, met vleyfch vervult, met de "Uy
trocken kan worden. De materie waterachtig \' ^gp ,
etter zijnde, foo fteeckt terftondt na de "P^\'J^ent^V
borft, in het gat een pijpjen, met hetgatpei^ ee

\'\'%ens u , "\' het water of dunne etter al te mael niet
\'\'"\'^\'■\'«ej r Q ende de patiënten üerven, gelijck Hip-
S (jg 6 aph. zj. vermaent: maer dat men foo veel
\'^faclu^\'^\'^"^ laet uytvloeyen , als de gelegentheydt van
. Indien

\' \'^\'et raedtlaem en is, dat de materie dagelicks
^ hec uytgang gemaeckt wordt, foo leght

"lasf Pi)pjen het fponsjen D. in de 1 V. Figuur van defe
f tiiatf?^ \'^^^gh\'^ het hoetjen C. daer op , op dat de fel-
.\'^.quanfuys alle oogenblick, alienexkens , ende
van de krachten, door de gaten van hetfel-
, lie\'^^yy^fweeren.

\'\'svoji^^onder-buyck , wilder maeckt, dat met de mes-
sen ^\'aght wordt.
I^et doo^^"^^ van de borft, aen wat plaets fy oock is, of
do ^ \'a doorfteeckt de pleur am, of gaet niet door,
Of\' of,, ^\'"eeckt de felve oock niet. Voorts is een won-
^Ne \' \' hreedt, ende beyde, of met,

van de borft, onder de fefte ribbe, door-
Jst j^de holligheyt, ende breedt genoegh, doch fonder
sVjit "^"-pai\'tyen bezeert zijn, behoort nimmermeei:
^ \' de eerfte intentie genefen te worden, om

ti^\'eti V , aen een draet gebonden (om met het
ih) end" aeffem niet in de borft getrocken te wor-
te ^kt • ,\'"et bloedtftempende dingen vochtigh ge-
0 Vide""^ vvonde gefteecken worden, om de felve open
pcfim^.^ Op den tweeden ende refterendedagen, de
\'^ten J"et een wieck van linnen, dat een weynigh ver-
\' ^i^ae met een ettermaeckende medicament be-
O 3 fmeert

By foo verre de vergaderde materie binnen o^^^ ^^
dick ware , ende onbequaem tot de uytgang ? ge-
-wonde, foo maeckt fe eenige dagen met lavami^^^^\'^fef^\'
maeckt uyt de decoftievangerft, corenten, eno^ ,jrj,
heunigh, ende fteeckt het filvere pijpjen B. in de i / Je
guur van defe Plaet , met een digeftijf befmeert\'^if.
■wonde met de fpons D. in de felfde IV. Figuur van n ^,

gaet, het zy dat fe naeuw of wijdt is, foo moet h^t^ê \'giiJ^
.1 . - . „.^itoir

gehouden worden met een wieck die met een It^K^j, js ?
medicament befmeert, ende aen een draet geboj-
op dat het bloedt inde borft noch niet t\'famen g^j,
zijnde, door de aengefette pijp A. in de I V.
defe Plaet, den felven dag h, of daeghs daer aen W^»
getrocken worden. [

Indien de materie van wegen haer dickigheyot »^l^t:
om dat de quetfuur wat hooger is, door de P^^P^petii"»
uytvloeyen, foo dient by tijdtseen

gedaen , ende de felve, na datfe van de patiënt\'
ftaende bloedt-vrienden toegeftaen is, op de man \' pj^ec
«ytlegging van de III. ende I V. Figuur van "^piJe\'^\',
wijdtloopigh voorgeftelt, in \'t werck geftelt te ^ pise\'

Vvofj aldien dit feeckci e hulp-middel der Chirurgie niet
de y^^egeflaen, als de materie door de mont van de won-
geefj "eb felfs wijdt genoegh, of met het mesjen te ver-
Vooj.p^\'^ijder gemaeckt zijnde , niet wil uytvloeyen, foo
eerft de patiënt het perijckel des levens, ende
tïii^j\'jaet daer na de materie liever met urijn-drijvende
fHeflp^n , door de mondt ingegeven, uyt te drijven, als

j^^^Potjens door de borft uyt te werpen.
"^«lo quetfuren van de borft met een kleyne incifie van
dffl^ge, of van hec diaphragma, aen het vleefchachtige
dcir^j^^et men niet alleen forge dragen, dat de materie, of
Sdp ^onde van felfs wijde genoegh, of mec hec mesjen
^ getttaeckc, of door een nieuw gac, of door de uri jn-
[ichjj" geloft worde, maer oock door de fpuyc in de borft
"\'^ej doen inloopen, eerftelick een dccoBum, dac de
aderen t\'famen-creckc, daer na, dac de dicke
Verdunc, cen derden, dac de wonde van binnen
\'itiee,, ^\' ende eyndelick cen vierden, dac de wonde confo-

r^^of doorgaende.wonde van de onder-buyck vak
* hec nee, of de darmen . Is hec net uytgevallen ,
j^^\'iien overdencken, of hec noch gefonde, of verrot
� noch gefonde, foo moec men hec mec warme
^el^^^aifchen , ende mec de vingeren van de handen foe-
Vfr ^ binnen toe drijven; daer na de lippen van de won-
, dacfe malkanderen aenraecken; en-
v,j,-^en-gehaelc zijnde , met de hechc-plaefters in de
flho^"\'\' van de XXXIX. Plaec voorgebeeldc, aen
k üvrK • ^aer indien hec nee verroc is, foo moec men
met een enckelen rooden fijden draec, feer
Je tYj^ ^^en crecken, ende dan hec bedorven deel boven
i§etie"!fn-gehaelde draec mee hec mesjen affnijden, maer
^\'elictis, met warme wijn afwaflchen, ende
latip ^J^ de onder-buyck te rugh brengen, doch dat
^«i) draet van buyten blijft afhangen; daer na moet
<3«etfuur met de voorfeyde hechc-plaefters aen
O 4 een

een voegen, nochtans alfoo, dat \'er eenige ruymte
laten worde, daer de draet uyt hangt. Wanneer bet ing
wande uytgefackt is, foo moet men het terftont, voor
al eer het met eenige winden vervult wordt, fonder
met de vingeren wederpm te rugh in de onder-bny ^
brengen. Indien het gat van de wonde naeuw ende kw
ende de uytgevallen darm door de lange vertoeving ? ^ L
ten de buyck van de aenraeckende koude locht,
den vervult, endefooopgeblafenis, dathetonmopg"\'
is de felve door hulp van de handen wederom
fijn plaets te brengen, foo moet men hem een
met een fpons, met witte ende warme wijn nat
ende uytgedruckt, ftoven, ofte met een malfeva"gf.
vlas, in een fcherpe looghgekoockt, dat de wino^" j,,
deelt worden, daer na de felve wederom binnen br^^Oigf,
de wonde behoorlick aen een hechten. Indien het ^^ Jgt
brengen van de darm op fijn plaets, op defema"\'^J ^

wil gelucken, foo maeckt de wonde wijder met deW^,
gotomus G. ende F. dat de darm wederom ingefteee^u
ende de wijder-gemaeckte wonde, volgens den leg^\'
Galenus, aen een gehecht kan worden.

De V I. Figuur de letter H. by aldien onder de
gaende quetfuur van deonder-buyck, dedickereoJJ t,
met een fnedegewondtzijn, foo moeten fefoeteli^^je
eetrotken ende gehecht worden, op de manier geJe
Pelfers de vellen t\'famen naeyen, latende een deel
gedraeyde draet, buyten de quetfuur van de onder-P\'^e
nangen, naderhandt met warme wijn gewafichen» .jjc
foetelick wederom in haer behoorlicke plaets gf
worden. Ten laetften, de poeyers van WieroocK\'
fiich, pyrethrum daer op geftroyt, ende de wonde metf\'\'^ \'
ten aen malkanderen gehaelt worden. jvjc-

De tepels van de foogende wijven, i.fchuyien fe^^io-
vvils in dier voegen binnen de borften, dat de nieuW-gVy,
ren kinders de felve noch vatten, noch melck daer ^^P^gc

^\'guï V * l^indt het ondeifte eynde van glas, Tafel X VI.
de pijpg ■ de verborgen tepel fetten, endede mont van
^epei haer mondt vatten, ende door het fuygen de

of laet yemandt onder het lange glas K.
bin ƒ ^^ voegen, ende \'t felve met een bant aen de borft:
Ne te daer na het naeuwfte gat met de lippen vatten ,
"^aleii. door het fuygen de fchuylende tepel uyt-

r^\'^nionf"^\'" ^\'tfii^nus vult het glas L. van een naeu-
t §\'et hvT^ ^"de als het heel heet is ,

•^^fftont ^ ^^ wederom uyt, ende fet de mont van het glas
de tepel, want het blijft fchielick aen de tepel
i Nt v^"? ^"de treckt fe foo fterck uyt, datfemetdc
^•^«len\'^ lichtelick kan gevat worden; defe

j ^\'ck halen niet alleen de tepels uyt, maer oock dc
J;"dien het niet noodigh is, dat de melck met de
b S^haelt wordt, foo kan men feer veyligh tot het
5\'theti ^an de tepels een vinger-hoet gebruycken, die
\'^««t van klim gemaeckt IS.

De IV. Figuur leert hoe de Chirurgi;n na de ^JJ^j^\'^jenS
van de borft de plaets met een gloeyende yf^\'^\'
brandt, (befiet beneden een byfondere hiftorie) ai
de partye te ftercken. ^^iri\'

De V. Figuur is het inftrument van Hierony^\'^^.^oS
tius ab ^quapendeme, met het welcke de fiftel
wordt doorgefteecken, die van de boven-ruynite
de ribben, onder de een of d\'ander,
haerinvoeght, te weten, tufichen de. ^jei\'i^\'
ben, tot datfe ia eenige ruynjte van de onderlegg^ h^^
ben eyndight. Men fteeckt het uytterfte ey^d^^gtiop
filvere ende kromme pijpjen A. van boven tot
de grondt van de fiftel, datfe nochtans boven uy*- .£11\'
daer naer drijft men door het pijpjen in de fiftel Jgf

heeft, en daer een draet dooris) foodatdegroi\'", j^oVf"
fiftel doorgefteecken wordt, ende de draet foo
als beneden uy tgaet. De gront van de fiftel dooi\'g ^
zijnde, foo treckt de naelde uyt door het nieuwe g^ ^{le\'
haelt de eynden by malkanderen, dat de gaten va\'\'. joo^
open gehouden worden, ende de etterachtige n^te
het onderfte uytloopt, tot dat de holligheydt ondei y^n
ben, of met vleyfch gevult, of geagglutineert jrjgiiii\'
de refterende fiftelen der borft, fiet beneden de J *\'
van de X X XI X. Plaet. .miiH >

De VI. Figuur is het vinctdum of bandt van -\'JJijgcl^J
dat feer wel te pas komt, wanneer de borft ee
bevangen is, die een bandt van doen heeft; defe p ^jH\' ,
Gakms lib. defafciis cap, 81. het komt meeft t^/JJ-jocipf!
neer men de borft, oft rugge, oft zijde, of borftj "^f^eC\'\' |
lick van wegen een wonde in de borft, ofte uyt ^ \'

van een breuck van een ribbe,wil binden. Wy ^^"Acrlie\'^^
bandekens drie vingers breedt , ende haer ben \'
lengte hebbende, boven op de fchouders, ende i» w

om leegh hangen; Daer na binden wy
Hckt ^^ geheele boift ende zijden vaft, datfy
^^Piic of " foodanigen fwachtel, die maer een
%clen heeft, of een gerolde fwachtel: maer de

H\'en w het voorfte ende achterfte deel hingen,
Nienf y ^en de omrollingen van defwachtel vaft, ende
"^«n j da \' voegen wy fe na bovenen toe t\'fa-

ri %dt2-- j " lichaem van de patiënt op de rugge
de ta - \' ^y de darm, of het net, of alle beyde
■\'^er plj J^\'^idt-gemaeckte navel uytvallen, wederom aen
\'"^ckt ] " te brengen, foo vat hy de navel met een tang,
na fich toe , ende doorfteeckt hem aen de
^ dra^^ "aelde, daer twee enckelde ende geverfde
d^ ^et oog^ door zijn : Daer na fnijdt hy beyde de draden
r ev naelde met het mesjen door, ende bey-

tiec^en van yeder draet t\'famen gebonden zijnde,
^ ^^ giondt van de verheven navel op het
? 3fvai > \'^at het gene, dat boven de bant is, fterft
b\'öifche omdat de patienten defe gefeyde Chi-

foo lichtelick niet toelaten, lbo heeft
n^y fabritius ab Aquapendente een fachter, ende
een m beproefde operatie gevonden , die hy
^-dep:Jfedicament, ende de navel-riem, van de vol-
i volbrengt.

f>oedff jan defe materie, hebbe my, niet fonder re-
is nav f ht J hier by te voegen een feer rare relaxa-

liv ^ ^ Oav f \' "y vucgcn een leer rare reiaxa-
\'V gend V ^^^ boven-natuurlicke uytfincking der
d« ^i^drn^ • ontftaen uyt defchielickeimpref-

»4.T;,!, van de inbeelding der moeder, die ick
l)n f MedS^"^ \'043- van D. Georgius Gockelius , ordi-
"tfange^ feK Republijck, ende mijn Confrater

biedt van de ftadcF/w (foo luyden de woorden) cJe[i«L
vrouw van lacob Hoecker in den Oegft-tijdt des vooil^
jaers, doch in de eerfte maenden van haer dracht > jc

arbeydt op het landt befigh zijnde, ende eenige op
ker gins ende weder verftroyde Koorn-fchooven «

rende, wierdt onder een van de felve fchielickeen" ^
kruy pende (langen gewaer, ende haer handt op de P
van de navel leggende, beeide haer de beweging
ftaltenifl\'e van de felve foo hardt in, datfe de geheel^wf,
over van haer fwaer gaen, wel foo wat paffelick v^as j
gifteren inde fchemer-avondt een dochter heeft ê^^LiH\'
die ter doopt zijnde, voor de reft frifch , maer doot
gewortelde inbfeelding niet wel geformeert verfchee"\' jg
dat al het ingewandt, dat anders natuurlicker Wij^Lut
onder-buyck behoort te fchuylen, hier tegen df
door de gerelaxeerde ofloffe navel, buyten hetÜ\'^"
gelijck als in een groote legefack van leder, alle\'^\'\'^ iri\'
hec Peritoneum bekleedt, fich liet fien. Na dat nn
gewandt buyten de baer-moeder zijnde, de moed^\'^jjge
ende heylfame warmte mifte , ende van de uytv^^ j^^jie
locht bezeert, ende t\'famen gedrongen wierdt, f\'^® wC
het noch door hulpe van een warmer ftove, noch met
kens, nochte door eenige hulp ende konft van de
meefter in fijn natuurlicke ftaet behouden wordenj
door het gefchiede, dat het kindt naeuwelicks op
relt zijnde gekomen, na twee dagen, te weten, des
daeghs daer aen defe werelt is overleden. Jab^^^^

De Vin.Figuur A. is een navel-riem van ge\'
katoen gemaeckt,- die aen het deel met de lettel\' ^^^^
teyckent, alwaer hy de navel bedeckt, een harde
heeft, gelijck een koeck,in wiens middel-punt
jen ofkogeltjen van ffamen-getrocken linnen ^^
die hem in de uytgereckte navel infteeckt, ende ƒ
wandt, of het net, of alle beyde verhindert, d^\'
wederom uytdringen. Maer eerft moet men ^^
ftringerende c^rmm, op een facht leder nytgeiP**

dajf Wapen-hup der Chirurgijns. 209
en, ende dan met de aengeleyde riem de on-
\'\'^Vei,,/ famen trecken. Sommige voegen aen de
"Jwgfj A, de fchouder-banden B- C. die met de drie
Neck D. D. D. vaft gemaeckt worden , ende

riem aen de fchouders vaft , dat hy nietora
,maer aen de plaets by de navel vaft bli)ft han-
, l^\'e\'ti v^^j^^ "^et noodtfaeckelick, om dat de been-
G. e heup het af-facken, ende de onder-banden
■ "etopklimmen desriems verhinderen.

huyj \'^^an de hor ft te incideren : de wonden des onder-
t > rugh.gehouden wijn een uyt-

W Van" Figuur toont de navel-riem in de VIII. Figuur
H ij" de voorgaende Plaet, hoe hy aen een mans-per-
.^en^edaen j met de welcke alleen ick veel middel-
\'^^ffoonp^^^äckingen des navels,foo wel aen mans als vrous-
i ^fei-, ^ en, foo aen volwalfen menfchen als kinders heb ge-
\' « 1T verhindert, dat fy niet grooter zijn geworden.
^^^itifl "de III,Figuur toonen de plaets , manier,
\'WiTienten van aeparacmtefe, of opening te doen in
^^Chiw ^yekvande water-fuchtigeluyden, Aengaende
operatie, moeten oock vier dingen in acht
^ti. ^ borden, x. of men fe behoort by de bant te ne-
tp OffJ\'^ tijt. 3. op wat plaets. 4. op wat manier ,
: i \' etide voorgenomen werden, dat fullen de fieck-
I K^ofeg;, krachten des patienten uytwijfen. De fieckte
C alleen, ofhet water is met de andere foor-

t Jolling va^^j\'^\'^eht vermengt te weten , wanneer de
\'•\'ghwT^^e onder-buyck,

tio Vßlegging van het Magazijn
geworden, ende de genees-middelen door de mo ^ ^^^ ^^^
geven, niet helpen, door dien haer kracht g^e"." ^ ae
nige werckingen gebraght kan worden, als zU^^yd
tnurlicke warmte door de menightevandeyoc» &
onderdruckt; de krachten moeten volftandJgn ^^ oVJ i

eynde ftaen, of fonder ongemack op een ftoel (icd^^l
heeft dan defe operatie geen plaetfe in ^r^ dC^^l\',
ende in de fwackheyt van de krachten, dewelcJl LtisY
derdom, kindtsheyt, hoeft, buyck-loop» onge
van de binnen-partyen des lichaems, een

de vochtigheydt in de onder-buyck befloten ? ^ jjiglif
ende de andere binnen-partyen merckelick heien^^pf^jns

III. De plaets, in de weicke de paracentefis ,
behoort gedaen te worden, is of in de navel, or 1
duymen des patienten onder de navel, of in de J
flincker zijde, ende nimmermeer in de midde van ^ ^ ^jV ^
buyck by de witte linie. Wanneer de navel loo 1 .
gefwollen is, dat tuflchen het buyten-deel ende ^^^^ ^
heyt van binnen, ende het water alleen een dunn ^^.JcK^^ |
die oock met het aenraecken felfs, ende tTamen^\'^^ ^^ 0ki-
rnet de vinger, klaerlick vernomen worc, foo W jP j
der-buyck feer bequaemlick in de navel geopent Y^oop^
dien de flappigheyt van de navel niet verfchijnt, ^

bedde leggen, of op een leegh ftoeltjen „...fucl^^
menten, met de weicke de buyck van de wate or

Hbenj ^^ inftrument uyt het pijpjen H. een affetfel
ft Vl{ p.\' ende de naelde I. t\'famen gemaeckt, in de
^^^eck ■ ^^guur van de X11. Plaet,dienende tot het door-
Sf^bopg\' ^an de navel, of het mesjen H. aen de punt wat in-
S de v^j"^^ maer een fcherpte hebbende, in de I. Figuur
Nek Qf^M\' Piaet, dienende tot de opening van de onder-
MeecUp " de navel. De navel wort feer veyligh door-
^Vn p.\' hy aldien het inftrument met de pijpe in de
% in j^gi\'ur van de X11. Plaet aen een bandt genaeyt,
h de^?^\'^\'^^ ^^ ^^^^^ handt by L. ingefteken wort
fftoet > waer mede het pijpjen geteyckent is, daer
ripjeti naelde uyt het pijpjennemen , ende het

ej, J^orts tot aen het affetfel in de onder-buyck fteec-
r\'r "\'^aeT • blijven fitten. De incifie onder de navel
te, ^^^hckjis verfcheyden. Fallopius gaet met defe in-
% (jg^\'erck, als volght: Eerft fnijdt hy de huydt dwars
ö \'^«tïie P"-buyck ontrent een duym groot, met het
P^nt aen de eene zijde botte mes, de welcke ge-

foo doorfteeckt hy de reft met het mesjen,
f t ^"ytfchen de ader openen, om het bloet uyt
met het gemeene laet-yfer. Hhronymuf
. atide tl- ^h^^pmdente gebruyckt met Fallopius eender-
b hü-ï"\' \'"aeï hy fteeckt het felve eenighfins fchuyns
end v>\' hy tot aen de holligheydt is geko-

bek "^"ien tot aen de holligheydt is doorgedron-
ih t^iaer^"\' niet alleen by het uytbarftenvan het wa-
(. \'giin, oock lichtelick bemerckt van eenen Chi-

jf Ven ii" ,het opfnijden van de ahfceffus of gefwellen be-
ie ^ tlieer \' Wanneer hem, terwijl hy druckt, niet met
ff," ^yt ^^gen fiaet. Na de incifie treckt hy het mes-
Iiiyve,.?, ^eeckt in plaets van \'t felve in het gat
ka \'^et p P^\'Pj^" \' een affetfel hebbende, aen de
\'tcr, eerfte reys wat langer, ende voorts

het eynde fchuyns, met het mesjen naeuw
mende, ende aen de fwachtel O. vaft
niet buyten het gat vallen kan. Doov dn ^cC

foo veel uytloopen, als de krachten, die men
feecker uyt de pols bekent, toelaten. uff\'

Na dat het water met de behoorlicke
^ehaelt is, foo treckt hy het pijpjen niet uy^\'j^jel^^\'
iet in de onder-buyck fteecken, endefluyt hf^"^jgd^^\'
ter P. met een wieck van linnen gemaeckt,
na meer water uythalen. Jjt^^

De waterfuchtige moeten wel bewaert vvoi\'"^" \' ijpj«\'\'
fwachtel niet buyten haer weten los wordt, K^j^jnS
uytvalt, het wata- op een reys uytloopt, S^oig.^"
eenige behulp-middel tegen een fieckte van
gewichte, door\'t verlies van het leven der pa"^
in een quaden naem kome.

Fabritius navolgende, heb ick op den 7. ^gp
jaer tot F/w de onder-buyck geopent,

Edele Juffiouw, aen deafcites. anafarca, fcer^^^\'
tis fieck zijnde, die anderhalf jaer na de opeoifb^^;);/\'

In de I V. Figuur wort getoont een incifie v^ v"\'\'
... de borft , feer fnel, ende als in een oogen»\'\'
braght, de weicke gefchiet met hetinftruffle"\'^\'g(rt
mum, dat aen het eene eynde de fcherpe fneê CL"
lijck de I. Figuiirvande X I V. Tafel aenwijlt\' ■„\'(ij^
de punt de ronde kloot van wafch R. op dat
fteecken het vleyfch te minder foude fcheiiren • ^^.^fld^^L
in een pijpe gefteecken, ende wanneer het op de ^^i^gge" ^
de felve geraeckt , foo wordt het door het
vleyfch ende huydt met de rechter handt dooig ptV
dat de Waft\'cn-kloot in het zeer blijft, ende^-^^t)
het fyringotomum door het gemaeckte gat j

toont defe Figuur een wonde van de
in te I \' ^\'^\'^er gemaeckt, om de darmen weder-
de : welcke wonde in de volgende Figuur

Verftaende "tl^g Golems Jib. 6. meth. med. cap. 4. wel
fmtofia/m met de mufculen, ende de muf-
•^ordt. erom met het peritonaum t\'famen gehecht

T\'^^\'^um r ^y ^e naelde aen de over zijde door het pe-
znèèende huydt, van binnen naer buyten

2i6 Vßlegging vdn het Mdgdz^fi ^^^
ftoptheyt van de kamer-gang, groote hardigheydt
fcrotumoi fackje, ende feer fware pijn, foo moet ^^^^^^
lang van het wederom-brengen des darms afftaen jg
de inflammatie over is, de vuyiigheden afgegaen ?
winden verdreven zijn. /ra\'

Dit cataplafma warm op de kloot-fack, ^^
fchen geappliceert, derigeert feer fterck, drijft de *
heden matelick uyt, ende fterckt de partyen leet^tis
tighlick. Indien na vier-en-twintigh uren de \'^^J r^a fo"
niet wech en is gegaen, foomóetmendec-^wPI jg^e\'
\'dickwils vernieuwen, ende daer over

nefing van de phlegmone fal fchijnen noodigh te ^^Loght ?
het cataplafma, door de al te groote hette >

foo dat het daerom fwaerlick kan afgecrockeo gjc
moet men warme wijn ende olie onder een
ten. De ontfteecken plaets wordt met gelil^P^gh
heydt xxytVallopius. geftooft met een warme J\'gijia\'
boecken-houte aflche gemaeckt, foo neemt dao jjfscf\'\'-
fen of klompen van rouwe vi\'olle draedt, {die ha piet
van te digereren door het waflchen van

hebben verloren) doet fe in een ketel, endekooe ^ge?
een halve handt vol komijn-zaedt in een
haelt ende druckt daer na een van de klompen ^iifj}
twee tafel-borden, uytgefpannen zijnde, leght je\' ^genitl^^
als het de patiënt verdragen kan, ophetfackje» . jggbt
wederom afwanneer het laeuw is geworden 5 e^^gcri\'
dan de ander wederom op, endeherhaelt dit

de foo dickwils, tot dat de inflammatie verdvvenen^^ ^^e
daer groote pijn deiiiflammacievergefelfchap\'^\'

•^iet te ? is het wel een feer defperaet werck ;
ll^ondj. I Kan men even wel de purgatien door de
r ^"^chti \' ^^^^^^ grooter toevloeying van

\'^feti j enf \' bezeerde plaets toe fouden cau-
■^is Van p „ "maecken dat de doodt felfs, nahetgetuyge-
^yiigUp?"\'\'/"«^. foude verhaeft worden, onderftaen de
f" "yt te halen met baden , of ftovingen, de
maeckende , ende facht-maeckende cH\'fte-
\'\'\'^•oec ttigJ^p^^S^ quantiteyt gebruyckt. Ondertuflchen \'
^\'^ylighgj "ch wel wachten, dat \'er geen nieuwe faces oft
ï\'^tisnt ^eder gegenereert worden , en daerom de
^\'^cretug^\'^ e goedt voedtfel, en waer van weynigh
^^floin konnen geven, als dunne vleefch-fopiens,

^^\'\'^\'^tïia?^" ^^^\'vullen oock feer dickwils de darm fonder
. Vin \' wekken gevalle niet treffelicker is, dan
Van p «ifcoS/e van eenfcherpelooghmethet
ftg een rouwe wolle draet, ende een wey-

y^tie^ hrf Jï^^^vafey. Ka het genefen van de iiiflam-
- lbo I vande/<«w, ende verdrijven van de win-
^^ ^èlvg ^"tengt de darm wederom aen fijn eygen plaets ,
Vftide^ oetjens ende fachtjens met de vingeren aendrij-

XT^hlicUr/^\'\'\'\'"\'"»"^ Fabritius ab ^^uapendente feer
^^emt volgende ceratum confiriBivum :
\'"\'■^^»\'enifche Bolus,

Tegulhia ge floot en, van elcks drie vimndd^\'"*\'\'
BJjnfcheHars, anderhalf on^e. \'
Hét wit van een Ey, , n O\'

Strijckt het op een dun ende weeck leder, na dat ^^^^
zeerde plaets grootis, dat het niet veel grooter \'ip\'

als de hayren van de fchamelheydt eerft afgefchraep^/t,
foo leght het ceratum daer op, ende vernieuwt hst
\'ten zy dat het niet meer aen het vel wil aen hange"\'yj,
ceratum daer op leggende,fo bint de breuck-bant in
Figuur aen de fchamelheydt naeuw t\'famen, na uy.t\'\'^!\'^,
van de VIII. Figuur, opdathetgatvanhet/\'«"\'\' j^j^t.
door het weicke het ingewandt uytfackt, t\'famen-drn. ^^^
Indien van wegen het gefcheurde/;mVow//?»^^et
wandt na het fcrotum of fackje neder finckt, Lgo»
men aftringerende ende glutinerende dingen t\'fan^eo
gen, als

R. Cerat,canfiria. Hier. Fab.ab Aquap.
Empl. Jpojlolicon. Nicol. ana p. a^.
M. GTmalax. cim ol. maflichin. ^^^

Strijckt het op een Ieder, ende voeght het met de jjiiii
bandt aen de fchamelheydt, tot behouding van
op fijn plaets, ende confolidering van de opening

de weicke de darm fijn wegh neemt na de facktce).|gp,
de voornaemfte genefing beftaet in uytterlicke re^e

Wanneer defe dingen niet baten, foo is \'t noodig\'\' jt
het lichaem met een algemeenepurgatiegefuyver\' ^jg

ferofifch ende pituitofifch, de confolidatie ende
trecking van het peritoneum, dat of gefcheurt j . ^.gii j
gemaeckt is, die van felfs feer fwaer zijnde, vet^ï"; da^
;ivaer by noch komt, dat alfoo het nQodtfaecKeuc-\'^ Aiet

% \'^f f^apen-hujs der Ch\'mïgyns. 219
"y«eilicke , maer oock innerlicke aflnBoria
^ege borden, by aldien de univerfale purgatie achter
teul" gelaten zijnde, hec lichaem met veel excremen-
vervult foude zijn, dat\'er obfliuaien
haejJe\'ftoptheden van de vifcera ontfiaen, ende het lig-
koortfen ende andere ongelegentheden vervallen
lici^g^- Doch "\'oet de purgatie met fachte ende lieffe-
Decrj). dicamenten gefchieden . Na dat men dan de tmi-
tietïien" ^^^^ voorgaen, foo moet men fijn toevlucht

die ende t\'famen-trecken. Onder alle middelen
innemen, heb ick dit navolgende dtäua-
het befle bevonden:

^etïit Conferfvan Uoemen van Wadworttl, twee oneen,
Van ^fen diejarigh is een once,
^Konfijte Orange-fcheüen.
Geconfijte Limoen ofCitrom-fckBen.vanelcks ee»

van JVaehwortel, van elcks anderhalf vie-
rendeel loots,
^aet van Weegh-hre, vierfrrupel,

van Suyckerey,
V(!nck,el, van elckj een vierendeel loots,
^ot Corael toegemaeclit, anderhalf vierendeel loots,
"eerlen toegemaechf, een half vierendeel loots,
^hryfolijf toegemaec^t, twintigh graen ,
Syroop van Mifpelen ,foo veel genoegh is om een
Conferf te maecken.

^^eltijdt ^^\'eke de patiënt vier uren voor de middagh-
^\'^aot, ende drie uren voor den avondt-m\'aeltijdt de
yt van een ocker-noot groot moet nemen, ende
P 4 daei:

daer op een beecker vol van fuurachtige roode oï .
wijn drilleken, in de weicke hec volgende fackjen n« &

Deur-Uadt, van eleks een handt vol.
Wortel van Salomons ;{egei, anderhalf oni^\'
Van Wael-wortel, een vierendeel loots,
Weeghbre.:{aet, een halfonge,
Suyckerey.^aet, drie vierendeel loots,
Venckel-^aet, een half loot, mI^

Cumijn.^aet, een vierendeel loots. Stoot i^i
het al te famen, en hangt het in ee»
drie maten wittm Wijn.

Indien van wegende koorts de wijn alleen nietl^^^ ^^f,
gelaten werden , .foo kan men de felve met .^fcP\'
mengen, ende mec de bladeren van AkbimiU jjfse^
Voor de jonge kinderen is dit volgende poeyei\'
dienftigh:

Scheurfel- kruyt, elcks een vierendeel loots»
Weeghbre-^^aet, vierfcrupel,
Venckel\'^aet,

Corael toegemaeckt, tweefcrupel >
Toegemaeckt e Peerlen, een fcrupel,
Toegemaeekte Chryfolijt, ten halffcrupf
Suycker van B^fen in kpecxkjins om de
fmaeek. s matckf \'er een poeyer van. : ^^^

lepeitj \'\'"^^ettneti \'sn^orgens ende \'s avondts een kleyn
Poeygj." de pap ingeven. Na het innemen van het
^f^tmen het kindt te drincken geven van defe
. of van het volgende decoBm:

^°ifhladen-ipater, vatielcksfes onfen j mengt het,
. en foo ghy wilt maeckt het met fuycker foet.

H^eii oo^L^et gebruyck van de innerlicke middelen, moet
Sdt buyten op de fchamelheyt onder de breuck-

pttiiQ.^ eggen een bequaem ceratum, ende foodicJcwils
^ ^ii! ^^"^"ieuwt worden, foo ftooft de bezeerde plaets
^et hg de patiënt op fijn rugge in het bedde leght)
Volgende ^f^coa«?»:

\'oew Granaten^ van tlcks ten halve handt vol^
^^anaet.fcheUen,
y\'PpenvandeEeckelen,

gen. Defe verandering van het cerattm, ^oi-de"\'
van de bezeerde plaets moet foo lang herhaelt vv ^-
tot dat de uyt-recking of gefcheurtheydt van ne
mum tTamen-getrocken 3 of geagglutineert is • ■^ipijfc\'
ven moet de patiënt hem onthouden van alle/öe^f^och;

die winden niaecken, ende een ongefonde fap ^Lfltf^\'
tigheydt hebben, als alle rouwe kruyden,
fchellen , vruchten die niet duren , melck-fpip^ jagt\'
diergelijcke. Hy moet broodt met annijs ofker^^g^gflS

trecken, als mede taey en lijmachtigh om jj^d\'\'^
ren . Tot het aftringeren dienen de lijfters, ^y^ti\'^-
de patrijfen , ende tot het confolideren de kan®\' ^ jjfO\'
ende de voeten ende vleugels van de ganfen ende pc
gels, welcke fpijfen beter gefoden dan gebraden
ordinaris dranck laet wefen geen foete of witte j ^gjifl\'j^
de ende een weynigh t\'famen-treckende wijn ?
flien van een middelmatige fmaeck. Maer de \'f Lt«\'"
dranck matighüA, ende in kleyne quantiteyt g^j^p^\'
doet veel tot de tijdelicke reconvalefcentie. ^^Ign
tient op fijn rugh, ende met het hooft ende de

;n, ten minften veertigh dagen lang in he^ ^ Jf^\'
• s... leggen, ende voordeonder-bandtnaeuwei®\'»qoC^
gen 3 dat hy nimmermeer, voor hoe korten tijdt " ipii"
loude mogen wefen, fonder bandt opftaet 3
fijn gevoegh doet, op dat het ingewandt uy^^ -
ne aireede door huiP

Tot het verfachten van de buyck, of kamer-g^-^j^j.
nen de laxerende pruymen van de ^ugfpurg^^f\' v»

Vijf \'^f ^apen-hujs der chirurgijns. 225
\'s a^ J ^^^ Voor de middaghs-raaeltijdc ingenomen. Het
Hoeg met fchadelick, dat men eens ter weeck de over-
^den prima regionis uytfuyvert met de pilidis aWé-
een fcrupel fwaer, een ure voor de
ingenomen; of met een clyfterie tegen
^^tenT • ^^^ vyelcke by aldien het van een ver-

ende verkoelende decoBum , rofen-honigh,
^ijtij^\'"^ hnitivum , ende camillen-olie gemaeckt fal
jigh (jj^^ dagen een open lichaem fal laten. De veer-
\'jsetij Voorby zijnde, foo magh de patiënt wel op-
^\'agjt, ®er hy moet het ceratum met de bandt foo lang
"^rtien\' dat fy fchijnen veyligh te konnen wech ge-
Ijg ^^rden. Al hoe wel niemandt van de gene die
föp j hben omgaen, gelooft, dat de gefcheurde luy-
^\'oocen ^^ \'^et feer periculeufe fnijden van de ballekens of
^^lefei" de IX. Figuurvande XL.Plaet) konnen
^ftVailg \'\'v^rden, fonder wederom in het felve quaedt te
^^Icke;.\'^\' heb ick nochtans ontelbare perfoonen, der
St j!,^ "amen ick al willens met ftilfwijgen voorby ga,
fleyjj ""ckheydt van tijdt, ende feer groote naerflig-
V ^ dL " de voorfeyde middelen , order van fpijfe
■^^aenH ^\' ^"de de breuck-bandt, wederom tot. haer
"A" de gefondtheydt geholpen : maer de gene die
J\'-Vdt ^\'egen het fware accident , of fijn langdurig-
■J^cht \' "iet geheel heb konnen genefen , heb kk
Sien^ Sepreferveert, dat de fieckte niet heeft toege-

VLj^-Figuur toont hoe het water, of deurijn, die
. gang niet kan hebben, door de catheter uytgehaelt
eke Chirurgifche operatie een ervaren Medi-
ï^^^en r- hcht valt om te doen , maer van een onbe-
iJ^\'^erlick, ende met perijckel wordt beftaen. De
>gt\'er r CW/mx liber. 7.capit. i6, maer de faeck
i^Hianu^ ^^\'^^ijien wel toe , dat men hec water door
njg. ^e operatie moet laten uytgaèn , wanneer men
"^aecken kan , of door dien de pafiagie van de

om worden kopere, of beter filvere pijpen .
die de naem vanhebben, vande weicke
dicijn-meefter voor de mans-perfoonen drie j ^jie
de vrouws-perfoonen twee behoort te hebben y^\'^^cf\'
lichamen, foo wel groote als kleyne perfoonen • ..^^ieO\'
pen voor de mans-perfoonen moeten de grootfte
de middelmatige twaelf, ende de kleynfte negen y^eti\' ,

ende de kleynfte fes duymen. Defe moeten een vv^öi
maer die voor de raans-perfooaen, noch meel\' jii^
ingebogen, ende altemael feer licht, als jygft\'
dun , nochte al te dick zijn. Den patiënt moet nief ^^
Iincks, of op een ftoel, of op een bedde fetten» ^

met de rechterhandt de filvere pijpe met oliebel^ jjpe
fachtjens in dë urijn of water-gang fteecken, ende o jjfj)\' .
mot de roede gebogen zijnde, in de blafefelf«^®, e«^^ i
ven, wanneerfe tot de mont van de felve gekomen (ijrt
daer na voorts wederom uytnemen, na dat de pat\'
water gemaeckt heeft. Dit zijn de woorden van
In defe wercking van de Chirurgie moet men vooi a
gen daer op letten, dat in het^infleecken van ^^^jceO\'
pijpjende valvula carnofa, of het vleefehachtige ^^{f
het weicke de monden van de vafafemimlia, die in ^c

kent uyt de moeyelicke infteecking , pijn »
vloeyende bloedt; want als defe teyckenen vev
foo moet men het pijpjen een weynigh te mg"

H w ^apen-hujfs der Chirmgijm. 22 f
^enf\'®"^ fachtjens infteecken, tot datfe fonder het
J felve ? \'^^eken, in de blaes gaet , ende het water door

I * ^lock ekt wordt. Sommige binden een noppe,
i^Vdt w katoen aen een filveren draet, in de hollig-
je filvere pijp paffende, fteecken de felve draet

II p de catheter, ende drijven hem foo
is voort in de blaes. Na dat dan de pijpe in de

" uyt de pijpe te rugh, ende halen alfoo het
to ^^^ato^ 2ls door een fpuyt uyt de blaes. Maer noch-
»^\'\'iiiej nochte de draet is noodtfaeckelick j hetka-
het water door de pijpe , aen de zijden
^^\'fedeii V r^\' ^^^y "ytg^et; oock niet de draet, om dat
fy ijet] fy tnegj^. fchade dan Vjoordeel doet: want ter-
(/\'ickv^ji .draet iiyt de pijpe terugh trecken \' foo halen
^ed^ mede uyt, dié met meerder fwarig-

Iji^^er (g^.^ei^m moet ingefteecken worden • wanneer het
^ > foj^^ P^^i^dt gehouden door de inflammatie van de
perij^,! S.eichiet het infteecken van de cdï/;f«rnietfon-
rJ^stvoJel\' want door het fcheuren van de bals van de
[>J® opjj^^ inflammatie vermeerdert, ende wanneer de
\' volght daer op , dat deurijn niet kan
L \'\'bet^^\'^^^en, \'t welck fchierongeneeflick_is._ Soo

de er mgj ^^^ wafch-lichtinde IX. Figuur
Plaet , paffelick gebogen, ende met ge-
L^f hetp L^^nieert, eerft de operatie te beproeven, als

Itj gebruyck van dec^ftof)\'het quaedt erger maec-
g^j Word uyt het gebreck van de nieren ont-

bL gebii , P\'^Pe ende het wafch-licht oocktever-
^^^egrep\'^*^-^\' dat deurijn, of het water niet in de

Van het fetten des patienten, om de fleen uyt ; .^y»""
ur\'qn-gang uyt te nemen: van de verfachtirig^\'^^^^uf
in het water, door de Chirurgifche operatie - ^^^g«««^\'
roying van ten jiuckjen vleyfch in de
natuur ontgaen: van de opening in de ^jjnji*:

van het linden der poenige wratten aen de \' ^
van de genefing der gefeheurtheden , met verW i^of
kloot: van de incifie van het geheele \',
ning van de gefloten fchamelheydt-, ende van be^
ende inhouden der baer-moeder .huyten de ondef\'

De I.Figuur leert het pofluiir ende fituatie
foon die de jfteen heeft: want in defen on^f"
de fteen met de catheter A. door de water-gang \' ■
■ende met de voorfte vinger in het fondament geJ^^jer\'J\'
Del I.Figuur ftelt voor oogen, behalven de P\'
de fteen te onderfoecken, de incifie van het „^da«"
op het itinerarium C. in de blaes ingefteecke« \' j^plJ«^\'
door hulp van het mesjen in de 11. Figuur vao
Na de feftie, foo treckt den Operateur of fteeO-\'^jlgt/\'f\'

hy de catheter uyt, maeckt de hals wijder, vat de ^ m
een bequaem inftrument, ende treckt hemnV\'\'\'
het uyttrecken des Steens, heeft \'"\'leer^"\'"\' ^

17.boeck van\'t 34. tot het 48.cap.enuc"-
treffelicke Tradaet van Guilhelmus Fahritius

In de 111. Figuur wort een fteen fonder fm)«^
water-gang uytgehaelt, om dat hy veel meer ny a

plaets, gelijck de water-gang in de raan-
^ naeu uytgetrocken worden, by aldien hy door

\'iftgep^^er plaets, te weten, door de hals van de blaes is
2 • Ick neem het ffeciüum of tintel-yfer van
? Qod \' ^^^ een lepel uytgeholt, ende aen het eynde
ö g itjftP^^ gelijckende D. het weicke ick in deurijn-
\' jeck, dat het de fleen E. voorby ende te boven
Slaet; ? ^m eenighfins met fijn lippe en holligheyt vat,
i^l-oligP door de pijp van \'t fpeeillum of tintel-yfer aman--
Stgj, "diirijn-gang loopen, en hsd\'tfpedllum allencx-
% Dyna my toe ; want alfoo wort het fteentjen foet-
-\'iff^^etrocken, terwijlen het niet alle met devinge-
r\'Ocv/""gedruckt, maer oock met het holle tintel-yfer
t \'ck &\'\'f=befiet de VIII. Figuur van de XIV.Plaet.
j de feer dickwils aengemerckt, dat de fteentjens
hm\'"\'gang gevallen zijnde fonder fnijden, ende fon-
i^itcijV van het fpedUum uytgegaen zijn, indien de pa-
h,\\e tp dsineenvafachtendbadtisgefeten, endefoo-
\'•"jofj j\'^ien de fteen matighlick afdrijven, ingeno-
V öe j ^ de urijn-gang heeft doen indruypen.
\'f , d \' verfacht de hettighey t ende brant in het
V^tetp Weicke in een fenijnige Gowo^-r/jif^, terwijlen
h!^ ^illf\'^^eckt wort, foo heftigh is,dat de patienten lie-
fo ,"erven, dan piffen. Wanneer dan in\' t water-
gep anige hette ende brandt vernomen wort, die na
r\'oriif ƒ es-middelen, het zy dat fy door de mondt in-
^jf\'eti j ®f door de urijn-gang ingegoten zijn, willuy-
»^V^" patiënt in fijn urijn-gang inbrengen
j^^i\'aenv ft gepolijfte gladde filvere pijpE. met draden
^ P\'jpe V gei^aeckt, die hy met de handen vat, op dat
t\'ft^ Van gewelt van \'t perffende water, buyten de

blijft \'\'e roede niet uytgeftooten foude worden, rtiaer
te iL^\'^ \'^at het water door de felve, fonder de urijn-
f öe Y p.en , ende fonder pijn uytloopt.

dick«//^""\'\'- In de water-gang ontftaet uyt een fweer
een ftuckjen vleyfch, ende groeyt foo aen,

dat het de urijnaeti haer uytgang verhindert, ^^^^gjfl)®
wech genomen doordemanualoeperatie^ena

Op dat nochtans geen meer andere partyen} jgn^J l
jen vleyfch felfs in de urijn-gang fouden uytgeg^^ pic^\'
den , ende het uytloopende water de geapphc^e ^ f\'

camenten niet foude afwaflchen, foo heeft H^W, K
Irittus ah Jmapendente een inftrument bedacn get^
wiens hulp niet dan het ftuckjen vleyfch alleen

ende voorts verhindert wordt, tot dat het medie ^^^ jj^r
het ftuckjen vleyfch gebruyckt, van het w\'atei\'»
maels gemaeckt wordt , niet kan uytgefpo^t ^^^^

wafch befmeert, foo lang als een dwars-vinge^\'^^j, je e\'
die breedte, datfe aen de catheterl.pzR) ^^^oef^f«
langen draet aen hem hangen. Dit pijpi^^.yjfjiefl^\'\'\'
tans eerft van buyten met een bequaem medi\'-
ftreecken zijn, als tot een exempel:
Neemt Honigh m affck gérandt,

Verfche boter in Weeghhre-hladem ge^\'^ß
Terebinthijn, vangdijcken gewaff ^\'hen • ^^

Het weicke , gelijck de veelvoudige ervarenty^.^gjnb
ttiyght, foodanige ftuckjens vleyfch van de ^
fonder pijn ende letfel van de andere V^^\'^\'^^^\'gcj^ns
Sommige prijfen feer het experiment van K
vierus, het wel cke is:

^ootf een falve. Het pijpjen dan met een van deft
pevoepu ^ \'Medicamenten beftreecken, moetbequamelick
j\'^kend^ *^oi\'den aen het yfer H. buyten de pijpe uyt»
dan met de(ilverepijp, endedeftiletin
y^eyfch gefteecken worden , op dat het ftuckjen
K\' iet ontmoet. Wanneer het nu op de plaets van
R\' daer •\' n" ^^eyfch is, foo moet men de filvere pijp met
^^cke . eeckendeyfer te rugh treeken, maer het inge-
f ^^cisj; , dat van linnen met Wafch befmeert, ge-
L^jve 3 in de water-gang laten, dat het water door het
^};!dert d^^\'^^eckt worden,de welcke met eenen oock ver-
het medicament tot het ftuckjen vleyfch geap=
öe u de urijn niet wech gefpoelt kan worden.
Tom Figuur. Het gebeurt fomwijlen, dat de kinde-
\\vat!^ g^"^ hooft der roeden, door \'t welck fy
rtittj) "maecken, geboren worden, \'twekk men ter^
Tlpen mesjen K. dat een naeuwer punt heeft, moec
5 ^icht pe patient moet op de rugge geleydt, en de roe-
het hooft met de flincker handt gevat worden j
F in de rechter handt houdende, het gefloten

■•^pieL^ent worden, \'twelck gedaen zijnde j eenfubtijl
h^^^\'^eert\'- dat dicht, ende met senepuloticHm

prf\' ftiQ ^^\' i" het gat moet gefteecken worden, \'t welck
"de ^jj et Uyttrecken, wanneer de patient wateren moet»
j^\'^ter e\' Wederom infteecken, ende dat drie of vier dagen
J^en ^^^ dat de kanten van het gat met een vel over^
^\'\'en i J\'P • Indien fy geboren worden, een feer naeuw
ptï\'tQ ,het hooft van de roede hebbende, foo moet
fpoedighfte wijdermaecken, door het infteec-
iv^lier h kleyne wieck (uyt het binnenftemergh van
«hj r"^ gemaeckt, t\'famen-gedruckt, ende roet

""JebevolL ■ eert) dat het vandevochtigheydtfwelle,
^ ^e y t [ pght zijnde j het gatwijder maeckt t
\'^^^Oor.j.j \' Figuur toont de uytgewaïfenin het hooft, en-
ydt Van demannelickeroedes uyt de Spaenfche

pflcken ontflaende, als mede de maniéré om "^„ggaW^
genefen : Want alfoo defe fluckjens vleyfch op eH\'
grondt fi «en 5 foo bindt men fe meteen encI<elej<J" i^geji
de roode fijde draet, dat ly binnen den tijdt van tw
afvallen. Sy worden dickwils feer nuttelick ^ yvoi\'\'
yltnmonium of Logadorum aengeraeckt; fo""^\'^\'jg tfl^\'
den de wratten met het treck-tangerjen gevat
gelijcke baet meteen mesjen afgefneden, De P\'^ ^^par-
men wel met een gloeyende yfer, dat het bloe"\'\'
tyen, dicht daer aen zijnde, niet foude befmet^en • p-gtiu^

De VIII. 1X. X. X I. XII. Xlll. endeXl
toonen defchrickelicke Chirurgifche, gelijck " -jjde
mrs. feer vermaerde lubbcrs in Italien, in fpetil^
darm-breucken genefen hebben i De patient vvo\' .
rugge op een tafel vaft gebonden, daer
fchuyns aen de fchamelhcytde geheele dilatai^^M-tfte^
de knecht druckt beneden aen de onder-buyck "^^^ec\'K\'
t\'famen, datfe niet na buyten dringen; Daerjpciö^
de Chirurgijn met het kromrhe mes een fchuy^ .^^(jrf
in de huydt, Figuur VIII. ( op dat deprocejfi\'^ ^^^^cï}

gang van hetpfmoHiSHw magh gefien worden) e" fi\'
met het felve mesjen een incifie in het
guur X. ende drijft de kloot door het gat, Fig""^ -^^gfi
hoogh , fcheurt met de, voorfte vinger alle
ende fepareertfe van de fack, voornamentlick de
nam xirginahm dilatatam. Figuur XII. endeti
eenen de kloot na buyten . Naderhandt vat „jae\'\'\'
fptrmatica, ende de tunicam vaginalm, met de

fmijt hem wech. Andere binden de vafa
de tunicam aen twee plaetlènvaft, ende de eyn"
onderfte draedt gevat hebbende, foo fnijden te « ^
tuffchen beyden deur,-ende worpen de piete^\'^
Maer alle de vafa die bloedt ftorten, brandt iVj^gyeti\'

gW ^j \'^ap\'sn-hujs der Chirmg^ni,
«ea " vfer, brengt fe wederom binnen, latende noslii
W pj.^^ "i\'3et buyten hangen, en fteeckt eyndeiick dóór
Vooi-3 de fchamelheyt het yfer L. in de XI V. Figuiir
tót óp j e^e punt met een kloot jen van wafch bewaert j,
Itetijg ƒ gtont van dekloot-facki om die door te fteec-
Vvon^j "y*- fuyveren de materie die dagelicks uyc de
fitickt Fchamelheydt in de kloot-fack om leegh

i)e van de fchamelheydt genefen is.
likheyT \'P\'g- toont de mmhranam dwars over de vrouw=
Jetrockènjdat d\'oude voor \'t hymen hebben geachti
^^W\'-fl figuur. Demembrana, ^jywf«genoemt>endé
^ot q5verhinderende, ende boven een gat hebbende j
tüp ^ "yverinjï van hetf^ew/lwaw, wort met het krdm=
aeticjg\'^\'en inde fï.Figuur vande XII.Plaet, dat voor
\'\'\'eden een klootjen van wafch moet hebben, doorgei
^ect? dat alfoo de vrouwe bequaem voor dè man gei
\'theed By foo verre het voorfeyde velleken dé

fideer^^an de baer-moeder t\'eenemael verftopti fooiilt
6. cap. zy. door, met de Spatha Cdfi
öeOTürvande II.Tafel.
■^7««!) y ^ F\'guui\' leert, hoe Hieronymus Tahmiuial
f \' "^e t\'famen-gewafien lippen van de vroo-
in vi!.^ \'ehamelheydt, de operatie na de leer van ?aalnt
gacijj ftelt: hy leght de vrouwe gelijck in de Vdor-
dektj \' ^foo oock in defe Figuur op de rugge, foo dit
^^de d aen de buyck dicht aengetrocken worden j

k f ^an malkanderen gefcheyden zijn i De elle-
l^eoijj eght ^y onder de knye-fchijven, ende bindt fe met
[iÜe iJJ\'e banden aen de neck vaft. Daer na doet hy de in=
\'engjg de afen eeh gewaflene lippen, van te voren, nadë
(Je ^n^ """ckt geteyckent, met het mesjen tot de incifie
ev ; els, te weten j of met het/vW«gof ow«w aen het
«>f nieru ^ ^eherp zijnde,in de I Figuur van de XI V.Plaet^
lUUl. vL ^^ hlopomacharion in de LIL II Ii êUde Vj Fi-
du de XI, I. pjaet, £)e lippen van een lefchfeydeh

den pijpe met eenigh epulotkum, ende fteeckt ne
Tchame heydt, tot datfe volkomen genefen is? oP
Uppen niet wederom aen een groeyen. , ijjf-

De X V111. Figuur handelt van het uytfackeß \'je
moeder , buyten de onder-buyck , weicke
vrouws-perfoonen onderworpen zijn

ta of banden van de lijf-moeder, of uytgereckt?
fcheurt worden. De genefing van dit quaedt ^go
■ drie dingen, i.dat de lijf-moeder wederom h^^j^pH-
haer oude plaets gebraght wordt, i.datfedaerro&^gge-

Voor ende al eer men fe aen haer gewoonlict^e^r ^
wederom binnen brengt, foo moet men overvv\'e?
het een fimpele bncedentiauteri is,

tie , of koude fwelling vermengt : want ^\'^"\'^\'^Linl\'ft\'
, toevallen tegenwoordigh zijn, foo laec het P^

ting aenftaen, coc dac defe fieckcen verdwenen zH ^fttis^
inflammacie fulc ghy ftuccen mec emcataplafm^\'
eejn klomp rouw vlas in fcherpe loogh gekoockt, ^\'^j^j-guc\'\'
gedruckt. Hier van befiet de genefing van de d^\'!\'^
in de uytlegging van de VIII.Fig. van de XX^y ftov\'i"»
Het koude gefwel fult ghy doen vergaen, door
met de met maluwe, althéa, Camilïe-bló^^\'l^^^cc^

De voorfeyde fwelling genefen, devuyIigheydt \'J .jj^je,
dyfteer uytgefuyvert, ende hec wacer
(op dac de lijf-moeder van alle kanten van \'

drucking bevrijdt maghzijn,) foo moet een Co\'^^^fgeri\'
of bedreven Vroet-vrouw de patiënt achter ove:
foo dat de heupen hooger komen , ende deknie-^^gfH^
krom, ende met de beenen van malkanderen, gyoe^\'
moet men nemen de keers O. onder met een P\' gecl<t j
uyt wafch, ende afafcetida, of Duyvels-dreck g^ jy^et
ende juyft foo dick dat fe in de vrouwelickheydc P^-^^g dat
defe fal men fonder gevvelc voortdouwen j al ^ ^yt\'

heyj^ is 5 tof dat de geheele laft wederom in de hollig-
foo] «gebraght. Dit alfoo in het werck geftelt zijnde ^^
patiënt de keers met drie dubbelt lijnwaedt in
Van de Yr" "ytgedruckt,ende met de bant in de lII.Figuur
^\'^^gefl Tafel vaft maecken, acht of negen dagen met
getf j>\'eckte ende t\'famen-gevoeghde beenen blijven leg-
of dat het eene op het ander leght, de Upidem aquïk,
tietis„ ^"t-fteen genaemt, aen den arm binden, ende aen de
de opn.^n.foet-ruyckende dingen gebruycken, alsfe met
liaet.^ Jging der baer-nioeder niet gequelt is. Na dar de
^yttigf^eder, die door de uyt-recking van de//gawew/fw is
•^en \' wederom op haer plaets gebraght is ,foo moet
^\'ehaeni van de ferofifche vochtigheden fuyve-
L^\'derd (na het fetten van de koppen met veel vlaras
gpL^ "^avel ende nieren, doch fonder facrificatie, ende
?P de \'^\'^yck van de innerlicke aftringerende middelen )
pVdt ^^"treye van de baer-moeder, ende by de fcharael-
^ge^en conftringerende of t\'famentreckende
\'i^elii \' ende het hoepjen P. van Palm-hout in defcha-
Ijefing, t doen, ende tot het eyndevandevolkomenge-
■^gen^ fteecken. De vrouwe moet alle drie oft vier
\'""^ffcv ^^\'"\'ifu\'» wech nemen, het pijpjen van de we-
^elic de 111. Figuur van de XlII. Plaet in de vrou-
^atelL^yt infteecken, een uur lang in een warm badt van
aftr aftringerende dingen bereydt, {want de fterc-
f^gh) f\'Agerende middelen houden demaendt-ftondente
\'^tieffg^ten, ende daer op het ceratum vernieuwen. Daer
gstiWgp ""oet fy oock de order van de natuurlicke din-
nemen, gelijck de gefcheurde aen de voor-
de ^^eerde plaets voorgefchreven is. Het gebruyck
j^\'^hnie \'"g^\'ende middelen is de kraem-vrouwen, die
f l gefuyvert zijn, feer peri jculeus. Wanneer

Vm de afkorting van em al te lange clytons\'. f^i^ici-
tr^nchyta: befichtiging des fondaments, ende der lij} \' ^^^
der,; uyt haling van een doode vrucht^ ende
een uytgefack^e darm,

D]p I. Figuur onderwijft hoe Hieronymus
J^quapendente, met het inftrument tot licc\'
quaem 3 de onnutte aenwas van de c/y/om,
by d^ Sgyp^"" ende ^Arahiers feer gemeen) \'fgipyt\'
ietter A. toont de cZ^/fom met de tang gevar.
gefneden lichaem van de dytoris fonder de tang. ^

De. II., Figuur beteyckent de «f/^wc/^yf^»\'» pjaen
maecktaende fpuyt inde I.Figuurvande XHy^\' of\'
datfe in de vrouwelickheyt kan ingefteecken worde"\'
daer door de bequame vochtigheden daer in te

De UI. Figuur toont de bandt, datdemedicaj" it,
aen de mondt van de lijf-moeder van bqytengeapP\'
V3|l houdt.

D^ IV. Figuur toont de applicatie van heti/ï^
merinum of moeder-fpie inde I V. Figu.ur van d« \'
|»laet afgebeeldt, de welcke dmlus lib. d.

op. ?enftoel, met de beenen na het hooghfte van^\'; ^ii»
aeogehaelt, ?nde dedyen wel van malkanderen Sf ^
fieeckt haer ellebogen of armen\'onder deknie-ie» \'^fl,
i?ad,e maeckt fe met een bequame bandt aen de
De Chirurgijn aen de rechter zijde fittende,
ond^rfoecken, fiet inftrument ^^/o/»/rd-genaemts ^" jgiiie^
den ouderdom over een komende, onderfoecken? en ^^^ Jf
bet tintel-yfer de diepte v^ de moeder-hals meten\' ^^jet
pi|p ymdë dioptKa, indien f? langer ware,
mpt foude" t\'famen-drqcke^i j foo de felve
^P^m langer bevonden wordi^ fpo moet ■ ^^ot

gevo "fJ^dpen-huys der Chimrgps\'.
Een j" \'innen op de lippen van de vrouwelickhey t leg-
de pij de (//o^jtr^ daer op fetten: maer men moet oock
^\'arm gemaeckt, ende met een bequame olie be-
"lijft^ \' ^^htjens infteecken, dat het fchroefjenom hoogh
die de operatie doet, moet de dioptra vaft hou-
dat ^"echt het fchroefjén fonder gewelt draeyen,
platen van de pijpe van een getrocken, endede
«tiJe holligheydt van malkanderen gefcheyden,

® operatie oft handt-arbeydt vereyfcht.
Mt /\'Figuur. Hier wordt een doode vrucht.uytge-
faei jj^^^^eten, wanneer de vrucht met de geprepareerde
^nde \'\'^\'oocen j de weicke Horatius ^ugmius tot dien
j ^^^■^\'\'\'niandeert, of met het fogh van een andere
I uytgedreven worden) met de haecken, in

van de X VII. Plaet tfyt ^ndr. a Cruce
\\\'iii K \' ende in de holligheden van beyde de oogen
Sïhajj^ht gefteecken. Indien het niet geheel magh uyt-
Va^j ", foo moet het met het mesjen in de 11. Fi-
r ^ i" l^ucken gefneden, ende met ftuc-

^\'les j phaelt worden 5 doch dat men daer beneffens óp
"J\'bjkj p ^ neme als het behoort, waer van meer by Hitro-

^^ ^hiiius ab Jquapendente te vinden is.
■^jeUw yj- Figuur. Het gefloten fondament

fjX * Figuur toont, hoe de uytgefackte achtcr-
"^dei\'e ^\'ens, ende met de vingers van de Chirurgijsn,
^Pht p l\'^efereren de vingers van de patient) weder te
^ \'wach gh*^ wort, met het verdubbelt linnen D. end©
^oiicJefj^el om de medicamenten j ende de darm in te

^et de Y-^ ^ Figuur. Het fondament wordt befiehtigh®
in de lï. Figuur van,de XVII. Pket^warm

gemaeckt, endé met olie befmeert, op datfegW\'\'^
gemaeckt worde, om de gelegentheyt van qHhO\'
ambeyen te onderfoecken. Men bekent oock ^^ff^^^co)

mentlick de gelegentheydt van de exulcerarienoi ^
met een wieck in het fondament gefteecken, eeo
len dagh over daer in gelaten, ende daer na wederom
getrocken. De ulceratien dan van den achter-darm ■-jpjeii
Ben zijnde, worden feer veyligh genefen. Het P|f jg

ï. Figuur van de XIV. Plaet,moet met een Üone\'^^t het
in fure wijn genat ende uytgedruckt pijnde, if^ ^S\' .
dichte pijpjen in de I.Figuur van de XI V.P^^ gnde
fmeert men alleen methetwitvaneeney)bedecKtJ jg
jn het fondament gefteecken worden, omhetgl^^jr^gi\'
yfer in de I V.Figuur vande XVI.Plaet, drieSjjci?
mael daerin te fteeckfn,ende wederom uyt te haleO\'g -de
boven by de I. Figuur van de X X V11. Pl3et,ae\']g3<, iit
de genefing van de os^ana gefeyt is. De operatie voi^
2ijnde, moet de bezeerde plaets feer met ingegot^" f
opgeleyde medicamenten voorts tot het eynde vaf
komen genefing waer genomen worden,

der fifielen : genefmg der fpenen : applicatie
^ande Enteienchyia, ende tweemonfiers.

in het fondament zijn tweederhande ï
\'Neach nemen haer oorfprongyaneenexulceratie
J^tcn "^er-darm, die verfcheydenoorfaeckenheeft, te
J\'Paetif u^n houtachtige pittmam, fcherpe gal, ende de
^elclje "f Pocken (principalick in de heete landen) de
\'^^\'\'^eck bijtende fiftelen in het fondament ver-

H in Strijden, of vallen, buyten om het fondament,
SheKk*^ "/»o^f«»« verandert, welcke etter geenuyt-
ög °ende, een diepe holligheyt maeckt.
d \' eten op het inteftinum «Shw , of den ach-

e \'^\'els r doorboren met eenen de vier gemeene
ri\'^\'achJ- ? ^^^ \'er een etterachtige materie, of veel meer,

\'^aPM geli jcken, of perforeren de darm, of ra-
i - Vat] rebuyten,ï«M/c4>» van de achter-darm.

teyckenen der voor-geftelde fiftelen handelt
i ^^le hek Pmateuclis cap. t z. feer pertinent. Alle
I pt^fuc ^ek met deyfersfraey fien fnijden, ende met feer
! fende pr .genefen ^e^eer voortreffelicke Genees-mee-

\'"^urgijn, Adrianus Spigelius, mijn hoogh-ge^
ïh ^ geh 1 \' praparator Anatomicus ick heb ge..

i Jhet - jelefeven jaren lang, te weten, van\'t jaer 1616.
ç Mhielj.r 1623. ende by wiens Chirurgifche operatien
ïll ^erJ^\'\'^" lang prefent geweeft ben, op de feer oude
J\'^eni^j^^e\'-de Univerfiteyt van P^if«^ , de welcke niet
ll^ ^aer rf j " \' ™er oock geheel Europa, en over al feer
j Van w Academien bykans de voortrefFelick-r"
^egen de uytnementheydt vandevermaertfte
Q^S Leeraers,

Leeraers, aenfienlickheyt der ftudien, ende de
de gedenck-teeckénen van leerende deughden, o ^ wC
my oock niet aen exempels van voorname man
een groote couragie den oorlogh volgende, "^^jjaef^\'
fiftel des fondaments uyt deSpaenfchepockeno ^^jje

gequelt hebben geweeft-, de welcke ick heb \'.t yjdf^\'
op de ervarcntheyt van mijn Meefter, hier in m»)
Jandt op volgende manier genefen -

ALs ick een fiflel, die, ofuyt een ulceratie ^^ [ai-
ter-darm, of uyt een kleyo gefwel op de
ftaen is, die doorboort, ende de medicamenten p*
ken wil, fa) genefen, foo neem ick het filvere tif-^llet
in de I. Figuur in defe Plaet,aen beyde de eynde«

is. Aen defes uytterfte eynde D. als mede aen ne ^^^ de
ien E. van hst. fyringotomum in de III. Fig"\'"c v^P\'

XIV. Plaet, maeck ick de dubbele linnen draet^onj^
voorïs fteeck ick bet tintel-yfer allengskens in^^^jljb^\'\'\'
Q^ van de pijpe, ende treek het felve, als mede
de linnen draet, ende het knoopachtige hooft va" jgitfi\'
jen door de mont van het fondament, gelijck uyt p^

H. ende 1. in de 11. Figuur van defe Plaet blijc^^\'^^cl PJ
lu foo vat ick met de flincker handt het ^ijde«^ /^j^de^

I. ende fnijde alfoo met eene fnee door het tfe^^^^^jcx
aendringen van de pijpe met eenftoot defi-Rp^^ ude^^^t
door, om dat de patienten met geen lange pij"

quelt worden. Wanneer fe dan geincideert is, fo" ny^idi^\'
bloet geftemptjde inflammatie verhoed, de caSt^^ o
heyt met het medicament, Neemt Pwc/pVrf^^^ vi-e\'^^^
deel loats, B^ooshonigh een halfonce, mengt dit (fl

§<ntf \'f j^apen-hujis der Chimgïjns. 259
f lick "ijlden. Op defe voet worden de fiftelen feer lich,
Jet vi>ei K veyligh genefen, fonder een cauterium aSuaUf
St de ^ ^"dere, als tot het wechnemen van de hardig-
fiflelen feer dienftigh zijnde, hooghlick prijfen,

\\y Anneer my een fiftel van het fondament voor komt,
Hr ontftaen is uyt een ulceratievandeachter-darm ,
gemeene integumentenofdeckfels niet heeft ge-
vve] ^ doorboort, foo neem ick het tintel-yfer K,
"^ethèt eynde een rondt hooftjenheeft,

\'^ihcï^^^tjen L. om een fijden draet door te halen, ende
eynde gelijck een drie-puntige naelde toe-
^\'etis h ^\' de grondt van de fiftels door te ftooten, aen
V \'den het waffen klootjen M. vaft gemaeckt moet
{ ^ de L^\'^e/ door de punt van het inftrument tot de gront
jf Vtjjp ^iigheydt een vryer doorgang heeft, endeniet
datfe tegens de zijden van de fiftel aen-
i?, l^p P^ operatie verhinderen, ende pijn verwecken
J\'^de ^ -tintel-yfer dan geprepai-eert zijnde, foo foeck
Jfelyl\'^\'^dt van de ulceratie van den achter-darm, ende
^«t^ gevonden hebbende, foo doorboor ick de huyds
H t;.^ tintel.yfer ftrack voort te ftooten, (Figuur III.)
d\'de geheel door de fiftel, foo dat de fijden draet
MliaL ■ Figüui\' uyt beyde de gaten uy thangen. Na daa \'
4. |"lVdtdoor-gebroocken is, foo doet Celfus lib. 7.
Viden J ani. ende die hem navolgen , allebeyda

u\'\' draet^ jde dubbelden draet, (hoe wel een enckele fij-
dl\'^^^n w roodt ende dun is, rafler doorfnijdt, ende
r\'^\' def dunnigheydt endeverwe) aeneenbin»,

feecker kleyn hout N. in de V. Figuur
: ^Üigtjg^ P\'angen, ende alloo de incifie van de geheele
^^ «nd ^^^ voleynden. Maer Eademael de

Vytleggmg van het Magazijn ^jn
de V. Figuur feer langfaem voort gaet, ende g^ji^pdel\'^^\'
daer by is, (daer doch alle operatien met \'er ha"^^
felick gefchieden moeten) foo verwerpt fe ^\'f^f^ndt^".
hritiusab Aquabendmte met recht jende feght da ^yeele^ >
plaets heeft, dan by de gene die het yfer al te le m
Daerom draegh ick my hierin als volght : yLi^n^f.
met het tintel-yfer door gedaen is, ende ^iheti^^
hulp van de fijden draedt met defplinter ot n ^^jjdtg^\'

eynde een dick fiooftjen heeft, foodoeick\'^ r^jvve^\'\'
ende de fijden draedt in de V. Figuur van defe i a ^ j^y (j^
en incideer de fiftel op die wijfe, gelijckick»® \' pefifli-
I. ende 11. Figuur befchreven heb. Defe laetl^b jght d«
van de fiftelen met de draet, ende het mesjen,
meeningen van Cclfm endedehedendaeghfche^ .giiici\'
ende is beter ende verdraeghlicker, dandelimP^^^gj-pii^^
met de draedt, gelijck de experiente betuyght,\' ^
cipalick wanneer de monden van wegen de
holligheydt veer van een ftaen. Wanneer oocK 0 ^ ^o K
tie fal fchijnen langfamer tezijndanhet behooi ^erJt j
een Chirurgijn alle behoorlicke conditiën van e ■ jg jil^

met het fyrmgotomum, dat met fijn uytterfte f\'^f,
ders een knoopjen aen is, incideert. , Dit iw^^

ick boven inde I.Figuur vande XI V.Plae^^TgeapP\'fe
ende in de 111. Figuur van de XXXIX-Plf .^^tteil\'^

gefwel, dat gefuppereert is, verweckt worden » iggiji^
fchen fe foodanige genefing, gelijckinde I
defe Tafel is afgebeeldt. : . «a

Vajli^het water niet opgehouden konnen worden\'
• ^elfs loopen, ende de doodt daer op vol-

^Oftjç^ e fiftelen vande oude luyden uyt een oude fluxie ,
\'\'lidatig\'^\'et veyligh genefen, \'t en zy dat men voorde con-
de k fontanel fet, drie of vier vinger boven de knye
^«Vacj \'""^en-zijde, om de dagelicks vergaderde materie
> ^hen I^e fpenen, die de operatie der handen ver-
p^\'jn of innerlick, ofuytterlick, de welcke Hie-
\'^^taeti ^^ Aquapendmte eerft feer geleerdelick

ï Wel^^^^^enin operat. Chirurg, tit.de Bemorroiditus.
dat lY?^^" hün ten eerften fien, maer de andere niet, \'t en
(^en den onder-buyck t\'famen-drucke, ende den
):atit5ç of datfe metdeftoel-gang hun openbaren.
\' y de manuale operatie van doen hebben , foo
e beyde, of gefwollen, of vloeyen oveitolligh.

li i^atie\'^^en zijn de gefwollen fpenen, ofpijo, ofinflam-
Va ^nd\'^"de dan moet men de genefing liever met inner-
H?" /.\'^ytterlicke medicamenten, te weten, metjde falf
^ -\'^ieti Horfïic. lib. 4. obferv. 4t. ende andere re-

d -.\' ende op het naeckte lijf gedragen,
\' fot "deambeyenverfacht j (befiet Turbern.
(jj\'^iaiiujjende Crato cok/c. 207.) als het quaet met
C i^^^\'oel\'Operatie erger maecken : maer by aldien fe fon-
I| ^be ende fonder een/»(bJegwo«« hun tot

51 ■ ^\'Siiii^^^en , foo neem ick \'t yfer P. voor breedt inde
XIX. Plaet, met het welcke, wel
vJ^etiiaj\'/ek de ambeyen foo brande, dat ick fe nochtans
ty I het j dat is: dat fe de hette des vyers gevoelen, foo
V P^^^ent kan verdragen, Indien de patiënt, als
^^k icu gebeurt, de manuale operatie vreeft , foo ge-
^cknjetgoetfHccesde hirndims, of bloedt-

Vjtiegglhg van het Uagatyn
füygers, öp een fonderlinge manier toegemaeckt
bvervloedigh bloet uyt, legh daer eenwiec ^eef

een nieuwe fpons in fwarte fure wijn, of daer
dingen in gekoocktzijn,bevochtight ,endeuy g
om de partye te verftercken. j,gtie ^^^

Bippocrates wil tot de voorfeyde manualeoP -jjjci"
yfer met een rondt hooft hebben, gelijck het g^^
de V. Figuur van de XIX. Plaet na\'t leven
ende in de volgende VIL Figuur met de lettei
kent is,met het welcke hy fe alle in \'t byfondei\' uy ^ j^t
Ick acht nochtans dat het breede hier beter is^^\'cyi^\'
operatie foo veel te haeftiger volbraght wórdt: je f \'
van Bippocrates is beter, als de eene
fwollen ambeyen vloeyt: om dat dit de
ftorten,lichtelick voorby gaet,maer het platte alie ^^qc^

de fpenen met de blinde, of niet vloeyenJe j Pj^uy^\'^
hinder van de patienten uytdroöght,\'t welek ^

aenmerckingen van Spigelius heb willen aen Wip^^j^HflÊ"\'
Somwijlen foo fwellen de fpenen wel, .rge\'^\'^\'ltf
door dienfe dieper in de darm fitten, geenfins i" ^ t,et^
komen, ende veel minder met het gloeyende y^jgo^^j
het breede, of het ronde, geraeckt worden •

de uytdrooging noodtfaeckelick het pijpjen, " ^orp" .
boven in de 111. Figuur van de X VI. Plaet ont ^
koudt in het fondament gefteecken, endeverw ^^ fgiv
met het gloeyende yfer in de I V. Figuur . o^
X VL Plaet, dickwils in het pijpjen itige^T^fl\'
verwarmt zijnde, de fpenen allengskens uyt te

C^^ide^\'u j\' overlaten, door de weicke het over^
Cbijlen voortaen uytvloeyen kan. Haer vloet is
C^euftex^ obflinaet, dat het al te mets oock dealder.

icr^ethevT" .gebruyckt, de felve te ftelpen . Defe
V" lan^r?^ r^««/.« gewaer ge worden, (waer
\'el de ^ Chnurgie heb geoeffent, ende de gene^
Co! ^^n V^.P "^".de Geneesmeeflers dickwils voorvalt)
Edelman, uyt bet ^eflacht van de
Pngman van fes-en-twintigh jaren, vart
® eerft ^ temperament, die in de tijdt van het voor-
uytvvendige ambeyen, die te feer
C "oyt van te voren daer af

™ppen fonder fcarificatie opderuggelatetl
\'«er ^ bin?^\'""\'"\'\'^"^"\'^^o"derofen.conferve, behal-
\'yn^\'^kaft" ^^ boven partyen, ingegeven, ende
vir"\'\'^"ge\'-ende medicamenten, daer wit van een
W^e Dl \' ^"de op gebrandt katoen gefmeert, op de

n? Seduurt, ende de patiënt, anders èen roode
^ JiVh ""ï hebbende, t\'eenemael bleeck gemaeckt,

\'^\'III vo de gene die prefent waren, de branding van
\' V\' eod^k^ 5 om het vloeyen van het bloedt te
■l-rJ^^^iïyL ^^ behouden : volgende hier in de

rï\'^^e wordt de uytterfle remedie vereyfcht,
\'It^n ^thetvr de medicamenten niet genefen,

men, om aen de herftelhng vanlijngeiouuw-^^^j or
felen; maer de patient fiende, dat hem de ggeve"\'
lippen fat, heeft onfen ouden Hippocrates geiooi b ^^jge-
„ii_____warpn-. mei" , -»,3)\'

de V11. V111. ende IX. Figuur van de i j^n iiö^\'
wel cke ick, als ick weder quam, de knecht . ^^; ^
man heb gegeven, dat hy fe foude gloeyende ^^ytg^^,^
de weicke, na datfe wel gloeyende waren,

houden wiert, foo is dien Edelman wederom r ggfad^j^,
gaende gefondtheyt geraeckt, de weicke

op dat de natuur in \'t toekomende niet
worden de overvloedigheydt des Wo^dts do
van het fondament uyt te drijven. Door del ^^^ fpcn
in acht genomen zijnde, is

"lied ^^^ het yfer on-aengeraeckt gelaten hebben,
iH h "u (mplaßifcheende aftringerende poederkens
[\'chtpi-^hben moet\'Cn toegefloten worden , foo dat fe
^dt ? , of door konft geopent , ende het

js Oh H \'^agelicks in bet lichaem vergadert wordt, en-
^\'ijda behoorlicke tijden pleegh ge-evacueerttewor-
\'CciJ door gefuyvert foude konnen worden, op dat de
f\'fPo uyt niet fouden ontftaen, van de welcke

Keti\'"\'\'^\'* /eS. ó.aph. 12. mentie maeckt, feggende;
Jïjg JetnantJts ambeyen of fpenenlang geduurt hebben-
tó? \'tenzy dat een van deïelve open ge-

i^^^\'dt} foo ftaet het perijckel van het water tuf-\'
H t ^^ vleyfch te verwachten, of de tering is naec-
K \'r^ndeEpidemior.lik 6.ftB. 3. text.^h 34- Die
Welcke het bloedt door de gaten der aderen die m
Hte Omzijn, plegen quijt te geraecken, die fullen
Jet inflammatie van de longe, nochte met een in-
%e nochte met bloedt-vinnen, nochte met

Ktj. Sefwelien, dienadegelijclcenisvan denVfr«; m-
ppwl^tioemt worden , nochte oock miiTchienmetde

f i^ h"nen-fpenen moet men uytdroogen, dat fe niet
^en veranderen . Daerom fteeckt men in hec.
,\'de -j. "t het yfere pijpjen ter zijden een gat hebbende,
Sn^^ 111. Figuur van de X V L Plaet,in het welc-
SWvt in de I V. Figuur van de X V I. Plaet, wel
X i J\'ckwils infteeckt ende wederom uythaelt, waer
\\ ber^i\'atien van defpenengebrandt, ende de partyen
\'^^ernit worden. Na Sat de pijn geftilt, ende

2^6 Vjtleggïng van het Magax^ijf
idc efchara wech genomen is, foo moet men ^fneOtc\'\'
met vleefch-maeckende ende cpulotifche medi
wederom incarneren ende confolideren.

De V i U. Figuur toont de applicatie van de ent
of het clyfteer-inftrument, met depijpeinde ■ jj-jfje
van de X111. Plaet > waer mede yemant hem lei
fondament een dyfteer fetten kan. Sif\' L

Den i8. Junijió^g. is de Huys-vrouvv
rnxus Ahelinus, een Linnen-wever tot Vim, van ^ jgfth^\'
vrucht in de kraem bevallen, dat aen de plaets gj^gn"\'
melheydt geen teycken hadde , waer by men ^^^^^^

nen doen. Aen het perinaum of interf<ie>»\'\'^i\'! i [iet,"\'V
foo lang als de kleynfte vinger, het weicke

flinum ccecum, geen gat hadde, van het been de
heydt tot op de hiel, waren beyde de beenen aep^jo.\'\'
deren gegroeyt, zijnde anders de vrucht van ee
gedaente;. „ntrC^^\'»

De IX. Figuur. Anno 1S51. den
uren na de middagh,heeft Anna,<ic Huys\'Vrc"\'"
ghii Langius den Koe-herder, in\'t dorp f0\'
Hertoghdom Wirtenhergh, een monftreufe\'
relt gebraght, ende foo geftelt was, gelii<:
teyckent gefien wordt 3 te weten, met twee ^"r.jjbo\'

voeten, ende foo veel armen. DitmonfterWi^ /"Kacf
als het geboren was, van de Eerwaerdige ^^jegbs.^y
BJepf). Predikant van die plaets, gedoopt, ende a
aen den 6. Juh\'j, in de Kerck van Chrifiiatitu e^^^^jefef f
na genoemt; te fes uren na de middagh ^^ <

rdt overleden. Den 7. Julij heb ick ter pte\'en"^^, jf^^JJ,
floforris van {(ueff, ordinai is Medicijn-mceftet \' jev^^
dorjf, lacob Gukkelin, Apoteker van de fel^« P^off^
der van het kindt, ende verfcheyde andere
de buyck na de konft geopent, endeeerftei\'t- g

\' ^^^^^ weicke dunne dafit^en vaft
f van H , ^ nochtans met malkanderen by het bes
n ® »-eÖ« ^^\'eke darmen in een/««/j/Mï/wc^otw, eolm
^ Het ingewandt konftighuyt^

f\'er eetift^* \\oo quam onder het rechtcï hypochrndi\'iim
i •^\'^et lever te voorfchijn • in het

d \'^deti J\'^g^ngen in de cyjiem urinariam alleen operJ
& ■ öia\'er ^"g^ende de partyen van de generaticj foo was
, hebbende alle deelen totheÉ
\'^\'^^g!\' zijnde, \'t Gene achter aen het fónda-
tp Seöotèn^^r \' gelijck het innfiimm ca-

J^gevond \' ■ »\'^yi^te van de borft heb ick twee her-
te vcdcapfuliibeRotèm eenee-

JnÜ \'^^eft p r \' ^eyde de herten in dier voegen van
n; ^^en, dat het eene op dé rechter, ende het

handt Funda: kawker vak de lippen r
"" \'tngefneden arterie: oyt-reciijn^
\'PfH/fep heen : inhuyging van een fiijvenarmt

\'"«\'edijjf" de fontanellen uyt trecking der fnaf^m
^\'fwon^^ tt\'onden : de fnijding vm

o///"»«-"^«\'".- het hechten der wonden i:
^^etiiil^f ^^»\'^e rottefcheen-pijp, ende horji-handt i die
^ataphraaam noemt.

•\'leKk\'® óndeÏÏ^\'^ gefneden, bequaem tot het binden
hier v^ befchlijving ickgóetgevonddl

^\'^irui-ei?^ ^f bellen j tofdienft van de lieYhebberê
s c, etide voornamentlick van de Barbieli 3 dië
R a , fel^

van de felve fouden leeren, niet alleen feer nutteu. gcH
de, om de accidenten der lippen, en voornamen ggo,
ge-exulcereerde kancker te genefen, maer oock yy\'^etei\'\'
met de Chirurgie omgaendie, feer noodigh o^J . op
Leght het middelfte deel van de bandt, datgehe" ^gjjjü
de onderfte lippe; de twee bovenfte deelen haelt \\
toe, ende van daer na het achter-hooft, alwaei\' & Jgfljej
de gedaente van de letter X. de eene over de ander ë^g j^gt
na het opperfte van het hooft, tuffchen het fel^^ jj,
voor-hooft fult aenhalen, ende de knecht geven o ^^
te houden : maer dé refterende twee deelen
onder de oor-lapjens, na het achter-hooft toe? tio^C\'
fe. in de gedaente van de letter X. aen, na het voo -
toe, ende bindt dan defe, ende die de knecht va»
gehouden, aen malkanderen vaft. . (0é,i\'

JE. toont de ge-exulcereerde lippe met de bandOj. ^ii
na de meening van Gdems gebonden. De
Gallus Sigman, een Huygman van \'^^elV\'

biedt der ftadt Vim. een geulcereerde kancker ^^^^nefi^
pen hebbende j de welcke na dathy van veel ^^
Ghirurgiins met fijn leetwefen hadde verftaen» da j-^ive

dit quaedt niet foude genefen worden, \'t en ware p^-
door de incifie met de wortel iiytgeroeyt wierde- Vj, t>y
tient niet hebbende waer van, heeft dooraenho»
de loffelicke Magiftraet der ftadt Vim verworven j ^ju
in het Gafthuys oVgenomen wierdt, ende de kso\'^.g
de feer bedreven Chirurgijn GeorgiusRjedli»
fet worden. Na dat de kancker met de tang ugpi
de wonde bykans toegenefen was , foo heefr
quaedt op een nieuw verheft; De Raedt dit ^ g^rtgge-
hebbende, heeft defen patient aen mijn cure ov^Jg jö
ven. Alfoo ick van wegen de pijn des g^ ^

pijn der leden, die de patient des nachts gevpei«.,|i!)f
achterdocht kreegh, foo wierdt hy in het Siec» -

^f l^apm-hujs der chirurgijns. 245?
i^fagl^t^"®"®» die dq Spaenfchepockenhebben, overge-

{"(«»i^\'J^degebruycktehet decoaum\\m\'tlignum Gua-
r^Pan de pijn van het hooft j ende van de uyt-
^ \'Ven in komen te ceflèren. Daer na heb ick raedt-
i het lichaem door de fweet-drancken te

>. Of n ^\'^"de, met hec gebruyck van het femm capriU
fwarfy^^^erne-melck te verkoelen 5 ende voorts van
2end(f J^^^htige vochtigheden te fuyveren met het
"^^ decoEtummagipate:

^KhieymteryV^fihien ponden t
"eele Garjf , drie vingeren vol i k?aekt dsfe in een
*oegefiopt va f, tot dat de Garft fpïijt: dóet\'tr
danhy
l^rnagie,

^tlde Latouiff» van elek,s ten handt vol; dit we-
^irom gekpoe^t tot dat \'er maelf ponden blijft:
het overige weeekf
portelen van Boomvaren ofPólypodeum, |. on^en ,
^oloquint-appelen fonder kernen in een doee^sken
^ gebonden, een half loot,
"■j^arte Nies-tportel toegemaeckt, een loot,

^*\'ijs-:{aet een achtendeellootS}mtngt dit te famen,
p hoekt het op de helft: endoet\'erdaneyndt\'

°°f-mufcaet, een vierendèel loots ,
\\^ne-Uaderen fonder ftelen , anderhalf vierendeel
loots. deelt het gekleynfde in negen deden i hou-
dendeyeder deel ofdronckfivenon^m,

Vytlegging vdn het Magatp
Yeder doßs wierdt in een glas met een naeuvv«^^ ^ eode
waert, mec een vinger dick olie daer opgeg® jggrop
I hem om den andéren dagh \'s morgens gegeve^^-jitig^
i hy wel bedeckt is blijven leggen, totdathya- ^^piitó
1 ^eyt aen fijn lichaem bemerckte, ende nuttig» ^ „ de
daer na een fopjen, en om dat de dranck van ^ ^^^M
céoeyntuf wat bitter was, foo heefthyterlwO" j, oi
hyfe hadde ingenomen, yet van een gebraden Kr
een half on^e paffularum daer op gegeten, ■^ iloe^\'^
treckt niet all?en feer licht de vochtigheyt, die ^ 500
kan ^ maer oock de gene die aireede toeéevloey^ ^ vsjj
moet, aengemerckt worden, dat door h.et ê^^\'iceie^i":
defen d.i\'3nck veel van de pijn yan eep g^\'^ii-die
kancker bevrijdt, ende noch meer van de kancKei^^
niet geulcereert was, genefen zijn. Dit
gaen van dit </f£-oa«?» gefeydt. heb t

goede voorfpoedt, gelijck het in\'t beginfej len
een fcheer afgeflieden; maer des anderen da^g\' opdê"^
ick een kleyn gefwel gewaer, dat de fcheer, af ,
l\\^ndt-arbeydt feer onbequaem, hadde overgeiat-^Vj ^gf

Dit kleyne gefwel heb ick te vergeefs gepo^J,
te nemen met het pulvis eaufiicus, t>efchrevc!i vj^^^jasf^
pendente lik i. pentatmck cap. de cawm. ende pe^^^ ^aet\'

kende vernieuwing van \'t accident te vreeie\'\'\' det^f
p^tifn« heeft uyt mijn laft het decoäum
vier dageri eens gebruyckt, ende doen de "\' Ide
kans toegenefen was j door hulp van de VPiP
^féeTuiiai - ,

f^\'jn van Granaten, vierongen; koocktdhte fa-
tten tot dat al de vochtigheydt verteert is, en dan
door gedaen Twijnde > doet \'er by
^iflooten Ceriiys, derdehalf loot.
^\'prepareerde Goudt-gelit, derdehalf on^e,
gebrandt loodt, fchoongeivajfchen,
^oegemaecl{ti Antimony, vijf vierendeel loots,

ofOogen-niet, vijf vierendeel loots,
yampher, ten achtendeel loats mengt dit al tefa-
f. WfM in een looden mortier.

was, want het voorfeyde kleyne gefwel
J: Qi\'cie ""^er over j foo heeft hy, na dat hem een goe-
J\'ge leven gerecommandeert, ende van uytwen-

V^peoij \'"^endige medicamenten voorfien was, met een
.e>e(i(j haeft gefondt te worden, feer verblijdt zijn-
\'getie ! gehaeft om wederom na huys te keeren : maer
5 W vreefde, gelijck gefeydt is, dat is oock na het
pi^jg^ Van een half jaer alfoo gebeurt, te weten, dat het
Jeti(jg Jvoor de tweede mael hem op het nieuw vèrhef-
oyt van te voren. Ick boude het daer
defe vernieuwingen de fcheer alleen, daer de
p^ti, tj\'J^ede gefchiedt is, moeten toegefchreven wor-
tot defè manuale operatie feer onbequaem heeft
S^tiotn ■ dan de kancker de geheele lip heeft in-

lurgijns uyt mijne ende BJedlini,
f\'■\'thoijj^" geleert zijnde, hun t\'eenemael van de feheér
Ne y^"\' ^ant het bykans onmooghlick is, datfe niet
r ^ échter laten, waer uyt het quaedt hem niet we-
^ijcke Ie 5 verheffen. My heught dat kk eens in de pu-
cf\'\'"««!! n . e waerfchouwing van de feer voortreffelicke
b •\' tot heb gehoort, die ick doch niet geacht

^^fient h?^ ^ek aen defen huys-man, ende aen een ander
üijpj\'^ ondervonden, dat de felve niet in acht geno-
^^eJtej. , de patiënt van fijn leven, ende de Genees-
Ijjn goede naem ende faem perijckel loöpi.

zijnde, heeft voor de derde reys verfochtdoor" fil\'
gie van my genefen te worden, de weicke icK me ^
vere mondt, fcherp, ende in fterck-water gedoopt
na het goedtdnncken van Aquafendinte,
met meerder voordeel foude by der handt genof^^jgj, te
ben j indien de rondtom gefwollene vafa
kennen gegeven, dat het vergeeffchen arbeydt\'\'\'

De letter B. toont het gebruyck endea
dat inftrument, dat ick boven inde III. „hebt\'^\'

voor de quetfuren, of eerder fteecKt (jjt
arterien, in het gewrichte van de handt, dat ^^
kamp lichtelick gebeurt, tot

het ftillen ende fteiöJl\'leae"
het bloet feer nuttelick ondervonden , gelijck
uyt een byfondere aenmercking fal blijcken. A«
men een filvere munt, die fy op de quetfuur bindeO
ke manier nochtans feer periculeus fchijnt te zijp

wefen, (alfoo het flapper zijnde, het vloeyen van ^^fifi^,\'
niet en belet) maer van wegen de aenftaende ^«^^^ftJ-\'
ende daer op volgende Sphacdm of hetvyeren"
licatie van de buyten-handt in het perijckel vei\'oot^^^^Jjt
want de vafa in dier voegen t\'famen-rgedrnckt v^^r ^ij.

het voedtfel en de fpiritttrvhalesnietkonnca^^^^^fii\'\'
Daerom ick oordeele dat het tot meerder vvd\'f^^^.Jijc^f
patienten fal ftrecken, dat alle Chirurgijns diep jjjdC
inftrument by der handt fullen hebben, omhetJet
tijdt van noodt te gebruycken. Tot Frf(f«d,alwaei\' a^ ^^gfc
tomifche ende Chii urgifche oeffening eenige eeu^j^geftef
gefloreert, wierdt in mijn tijdt een fèer bedreven J^jj, de
in het fnijden van de arterien gevonden, dewelc^
grouwfame pijnen des hoofts te genefen, doon ^^^ ge\'
de Genees-meefters de arterie of locht-ader in
Wiichte van de handt dickwils geopent, ende

I ^"Ovc \'^^^p^\'^-huyi der Chirurgijns. 25-5
i \'^^dde uytgelaten, als behoorde, de won-

iift beiip » dat \'er niet een éenigh druppel buyten
ende geen toeval, die an-
" daer toe floegh. Het is dickwils
Jltel van\'^^\'" gebeurt, dat de onbedrevene Barbiers de
3 de ^ Chirurgijn onwaerdigh zijnde , in plaets
de daerby leggende arterie geopent
^^sbi^\'^aer uyt in\'t gemeen een al te grooteftorting
f^\'lctg jT^® 5 of een groote aneurifma is gevolght, het
ïecjjj oiet wel genefen zijnde, de doodt heeft veroor-
onv dan in het toekomende foodanigen mis-
7 ^ot y foude mogen worden begaen, foo fou-

r\'^\'drijct diergelijcken inftrument, dat door 1
5 dat K de arterie\'het bloedt ftempt, niet vreemt
de bezeerde arterie gevoeght wierdt. In
Oh dft ^^ de arterien van de flaep van \'t hooft,

Petit ongeluck of door de konft geborften, oft ge-
- ^de^/? \'Jiet het comexe of kromme gedeelte van dc
ocker-noot, met goedt fucces te

de applicatie van het yfer, (het welck ick
aï van de X VI. Plaet uyt het boeckjen

^f ^\'deM*^"^ F^ij-zV/wf Hildanus, van de brandt heb doen
VI\' \'\'atng J dienende tot de uyt-trecking van een contraft j
^ ^^fch.L getrocken knie van \'t foont je van lacob M»>-del,
Ogende °"dt, fijn Vader op deftraet

^"dc-rfj^^J» ende ftruyckelende is gevallen, ende heeft
1) Seftae ^^ klagen, tot op den vierden dagh gegaen
J\'^ck tg maer op den felven dagh heeft hy beginnen
5 ende over de contufie van fijn knie te kla-
^^dt om het kindt feer bekommert zijnde »

tatapUfma van Felix TVm:{ tegen het
bloedt (om de materie van een te drijven loo i »jjn uy-
met een drie-dubbelden linnen doeck, V^K

-i dus gehandelt zijnde, kreegh een ^è^/S-niefJ
: welcke met medicamenten van een

fypelato/fche inflammatie gefolveert wierdt, jjeefti^|[,
le been, ende de dye tot aen de Tchamelhey\'^^{iett\'|j
nomen, de jongen met hette, roodighey t ^ |jlee\' .
quellende. Na de genefing van de inflamn" noctî
jn de knie, die al voor de koorts geplettett ^fihfitii\'r^
groot gefwel over, \'t welcke na dat hetalle ppgra^\'^
de tegen geftaen, fy ^epooght hebben ^^^^ „iie"®^^ fiH
brengen, ende alfoo de knie, foo
buyten met een caufiicum geopent; al hoc^
materie, of altoos feer weynigh uytliep. f^! iff^\'^^Kii
geftelt was, foo heeft de Medicijn-meefter In^^^^ft Z\'
genomen, ende de Barbier jïndreas met de reit
omfpringen. Defe heeft na fijn konft den paë
delt, de ulceratien, door het caujlicum ^"S^^iJec^^^Ui
om toegenefen,ende het gefwel t\'eenemael
De moeder noch meer bekommert zijnde ^^^ goc\'^^\'^^ni
als oyt van te voren, ende bemerckende dat de ^ d^\'f ^c
niet fufRfant was, om dit quaedt te genefen > ^jjo r^^Lii
oock bekommert was,dede my ontbieden \'^^yJa vef*
hooren ; Dit is foo veel ick uyt haer yerhan^&j^piee
heb. By de jongen komende, foo heb ick op^.^ \'t ê

meen gltdfchmm genoemt worden, ende ae» t ityti^\'gO
tradl of ftijf gevonden, want hy koft fijn dat dra-
ken , Na dat ick van te voren gefeydt hadde
accident was van een twijffelachtige, ende u

durige genefing , foo heb ick de faeck
Qm h et gefwel weeck te maecken, ende te ve

iel; jjjg Wapen-huys der Chkmgym, ay^
\'^^\'genït\'^® een quartier uurs lang met een Ipons d«

^»ynhiyligh, van elekt anderhalve handt vol ^
Y°f>»en van K/tesjes-hladmn, et» handt voi^

^PSeleyj/^^entatie, heb ick hetceratim diaßnapi daei
C4ti I welcke Hieronymus Fahritiusab Jquapen-
\'\'^ft hZr \'""^icirid. befchreven j ende 0. Spigelius ver^
k als volght j \'

^ppoponax, van elcks een half onge,
_ e^ooffM Moßaert- ^aet. twee cwffw,
J\'^tn Oly, negen onqen.
\'"^cktn fVijn, foo veel genoegh is j maeekt \'er

Verfche Boter, drie onfen ■ rnaeck! ^^ , . ^ojif\'\'
turn Eva of pijn^fiillende falf^f- ^ T
ms mede tiytTurekyeti kef(giif"^\'
\'Httnat SapvanTothack^. fesoncen,

Welcks befchrijving ick uyt het i. Boeck ^f fypth
rurgie. Hieron. Fahrit. ab Amapendent. eaP\'

Door het continuelegebruyck vande fto^"» vatJP^
ratum, is het gefwel van de knie vergaen : yy.flre^\'^
fmeeren der knie-fchijven, dienende tot ^^ L^ j
van het been, heeft de patient geen

been allencxkens foude mogen uytgéft\'-\'e^^ j^geft
welck inftrument hy continued dagh en nacnt ^^ ^^
gehadt, na dat eerft het ceratum harbarur» g,

^rdi diafimp. vermengt j op de knie j tot -^^jj.-glcs
\'des felfs, geleyt hadde, de knie-fchijven ^gde^*^
fmeert, ende met het volgende fparadrap^
hebbende: ■ .

Vtrfch geel WafchttfJie onfen, . y ^tf o"^ \'
Bjjnfchen Harfch, en Terehinthij», in •
fmelt dit te famen. en doopt \'er et» ^^ ^ ggll

De fchroef van\'t inftrument wierde dagehc^J^^gcïitJ^
weynigh aengehaelt, tot dat het been wedei\'on foii"

^jIj\'de quade fituatie van\'t been, dewekke
\'^IV t® "toeten verhoeden met het houten kasien ia
ÖenJ\'^S\'\'\'van de XXI. Plaet.

•virijg^ .«"""jtR uct Univerfalhn, binnen den tijdt van
ïie ^naen héb genefen , dat hy het koft uytfleecken.

leert het gebruyck van het inftrument, in
van de X V111. Plaet: Want gelijck als
^^eken van den arm niet beter is, dan dat men
iDft^ aller ^e handt draeght, alfoo heb ick, om de
Ij "fUtDejj^^^ens te buygen, niet beter bevonden dan dit
ti? arm patiënt was een Soldaten jongen, de welc-
V defeiv ^^^ hetlidt zijnde, van wegen de quade fitua-
r^k de V ^^^^^ konnen buygen . Defen heb ick j
jongens, daeghlicfegefmeertseen

hinderniflTe, konnen buygen. Soo
Chirurgijns wel letten, dat de ge-
» of uyt het lidt geweecken ledenen bequame-
^Jwiis " ^ ^ant behalven de contraElus van het lidt , feer
At)n ^^^ Figuur een inflammatie volght.

November ontbiedt my mijn
«ie eenT\'ï"^ tot fijn Schoon-vader, lotaw J^oï-
v3ivie,, jp ^hipper tot Vim, die ih de Scheeps\'-vaert op
ö feer bedreven was: De felve, de

Borfi. in de IX. van fijn Chirurgifche
iti jf heeft gecureert, heeft my getoont een hol-
(de weicke fijn oorfpronck ge-
«yt een coxi^Hfie, die tot rijpen gebraght s

énde verwaerlooft was) ende mijn genefing p
grootte van de holligheydt met het tintel-yle\'\'^^
on<\'

gefocht te incideren oft fnijden, doch om j^ger
met defe fcheer al te langfaem voortging j
Schipper, het inftrument bemerckende, de dy^" .j, vV^^,
ende met fijn handen mijn rechterhandtafgeke ^jtbf,"\'
door ick de genefing met het yfer op een zijde ge ^^
bende, de holligheydt een weynigh wijder gei"^ f,
de (gelijck uyt de Figuur blijckt) met \' . P^l
een ey, ende gehekelt werck, hebbe verboo^c
bloedt in eenftilftandt gebraght zijnde,
derden ende vierden dagh Heunich-water i" ^ ^ vijf\'!?\'\'
jpen, om de holligheydt uyt te walTchen . vvi!" \'

feften, ende fevenften dagh, heb ick fwarfV^ock^^
dicï in de balaujiia, Gr3naet.fchellen,&c. g^\'ï^nief^,
ren, in de felve gefpuyt, ende een nieuwe ^^gtecn\'^"
felve vochtigheydt genat, ende uytgedrucï^^fV.rtti"\'

\'rootte vati de noliigneydt methettintei-j\'^* ^ye^wj-
iende, bevondt, dat fymaerfuperficieel» ^ci.^iZ^^
taroelick lang ende breedt was: Maer alfoo duia^-j\'^I-ba-
lende holligheden felden geagglutineertzi)"\' » jgW\'j\'
kentis, foo heb ick daeghs daer aen de felve tn^^-\'titï\'^\'^
deceptoria in de IX. Figuurivan de V11- P^^fFig\'T
doen met defyringotomm inde I. I f. efl^e i ^ \'3(1
van de X IJ. Plaet, ende in de L Figuur va"

h niet verfien was) buyten weten van a ^„er^if
gefocht te incideren oft fnijden, dochonïdaj^ heef^"..

der zijnde, foo treckt het foo niet by een)
bonden, het binden van onderen beginnendejv^e^
ven de holligheydt op de gefonde partye opho"
defe medicamenten, in de welcke een

om te glutineren > ende met defe manier jjgbl\'^,^
is mijn Broeders Schoon-vader feer voo"^. tij\'^Slf
in den tijdt van een weeck genefen. Van af
heb ick de Chirurgifche operatien niet eei^ ftnd\'ij^

handt genomen, voor dat de ordinaris S^\'^^Tpoyi\'^ii
te vergeefs waren gebruyckt; noch heb o«"»"

iv" morden aen veel ende verfcheyden plaet^
®Pden arm ingebrandt worden, fchijnen
C\' "idc 2\';» als d\'andere, waer door fy oock

O\'om ifi i^^"ees.meeflersgekofenworden : te
\'ïiHcke K r vochtigheden uyt te voeren, die hec
fontfiellen, alfoo defe fon.
he . , de boven ende onder-partyen

. > envan de vochtigheden in het hooft
I fiv>\' b^e gene die van het hooft na beneden facken ,
Sv diflantie feer fraey refolverenen de-
fen ^«en ende wonderlicke hulpe,

\' \'äjh "^üs-oa" ^^ gebreecken des hoofts, der oogen, 00-.
v »C/^» hert "\' \' keel, ende ftrot, maer oock van
longe. Maer al hoe wel defe fon-
K voorfeyde fieckten, tot de genefing feerbe-

^\'\'ff ^^t\'e d\' daerom defiecken feer bequaem val-
ende met haer eygen handen re-
tieij^der, JP > foo werdender nochtans niet weynigh
„ ® de gefondtheydt verachtende , de fonta-
mifprijfen , om datfe arbeydt ende

•^óp^ klep? . Defe geef ick tot antwoort, dat
"^etf^SenenT^" ^es morgens ende des avondts fonder
\'Is k ^\'\'Jïan^, r gedaen, nochte de excrementen door
V^de d^r j^er ftanckgeloft worden. Maer gelijck
s r "Sen tot het menfchelicke leven van
telev fontanellen oock feer dienfligh

fh Èndp 1\' volkomene gefondtheydt te ge-
\'\'läpi!? het iH "«ijckniemandt den arbeydt verdriet, die
ghc hetj\'^eden ende ontkleeden befleedt; alfoo be-
nicmandt over dc fontanellen, jae heeft

Vjilegglng vm het mgm\'^
i-maeck, foo wel aen de foetigheyt,
het jeucken voelt, als oock dat hy van dagh jjeuf

begaene mis-flagen haer oorfpronck "emencie» ^^ ^^^oo
lichaem behouden zijnde, een groot Jijtiii"

faeckt hebben, of veel meer, dat hy door h»Kht 5 fl
del, de verloren gefontheydt wederom he\'

door hy dickwils met een fontanelle met te v ^^^ „of"
lichtelick twee, of oock wel meer,

vereyfcht,\'Iaet fetten, waerbynochkomt, " ^ goJe^\'f
nellen behoorlicken gehandelt, niet en ftißcK
behoorlicke plaetfen gefet, niet pijnlick zijn • ^ofl"
De plaets van de fontanellen , vereylcht

4. Dat hy gefet wordt in de ruymte ? - vs"^- \'
mufculen , om de pijn, de weicke de bewegi & ^^
dert, te verhoeden. , vtS^^^^^-ifcO

De plaets wordt op den arm gevonden»vVif ,
Chirurgijn den arm des patienten op kt

draeyt, buyght, ende uyt-reckt, tot dat
ke fcheyding vzn de mufculus deltoides, em^ j,

iiceps gewaer wordt. Veel fetten de fo^^^^^^g,
mufculus deltoides felfs , fommige op fijn f
op fijn achterftedeel. Ick nochtans verki^e ^.^^^({êp
feyde conditiën, de plaets met de letter y
te weten, de ruymte tuifchen beyde de geley ^Q^cP\'h
ende liever in het bovenfte deel, dat mi\'^^^LS tü"\'
is, dan in het onderfte , daer hy binnen kor

fetten te overdencken. Jien tontanélie ."^"\'gpde ^al®
met het mesjen, meteen caußicumpotentiaU\'
gloeyende yfer: Maer alfoo de vinders vao a noeK"

^^^atfei l^^^eyende yfer meer in\'t gebruyck hebben a
poock r "Siaem, ende meeftendeels met pijn wercken ^
J\'acht va°t?h ^yhgh niet gebruyckt worden, na de mael dë
/^defyT "haer wercking ons foo naeuw niet bekent is j
M hüyten ons vermoeden krachtiger, ende

^ de V "^PPei\' bevonden worden , lek laet oock
f sjen °°^\'Verhaelde redenen, het fnijdende yfer j of het
^ Mek "\' fegge noch, dat de incifie bloet ftort i
i dext konnen fien. De Ouden gebrisyckteri

het gloeyende yfer, dat krom was, endé
yebe|c"dt-vat hadde,(in de 11. Figuur van de I. Plaet
b\'^^ allee^ [\'"^er doen fyfagen, dat het felve inftrunient
r\'Ne, " het vleyfch , van de Chirurgijn geteyckent j
^ hebbe? ^^ byleggende partyen heet maecktei
1 p.Pijpe 1 behalven dat, een inftrument bedocht met
pl jgUui-i\' de naefte partyen befchermde j befiet de

/^tegj de huydt ingedruckt zijnde, ftooten fy het
^ Me^,-^^^"de yfer, dat het penetreert na de intentie Vati
L^^sfoóJï"\'®eefter, al te mets wat dieper, ende al té
fe "i^f* Capr Placemimi. heeft eert

de 1. Plaet afgebeeldt , ende in defe tegen-
tw\'\'Vve ■ deletter G. geteyckent,geinventeertj
al\' „^ove ^^\'"^orgen houdt, de naefte partyen bëfchermtï
kfotita if ^ andere inftrumenten tot het inbranden vati
^ -lifte^^ die niet in\'t hooft gefchieden, hetbe-
dan rveylighfte is. Dat ick met dit inftrümenc
^ j die ^^ hondert fontanellen j met verwondering dei:

lev \'°"dtom ftbndeni endemetlaccheh Vandepa-
b\' eor\'^?^^^^^\' die gene getuygen, die noch
tj is gp^ de fontanellen van my gefet dragen,

dt, tot het verbinden der fontanellen óp
Re^ ^^^^em, om dat het lichtelick van de patiënt
ih ^anel u worden, feer nuttelick, om dat hec
Va °P haer plaets behoudt, ende feer fchooh,, oni
" \'\'^\'it Unnen gemaeckc zijnde, kan ge^waflcheri
S B\'örden^

worden. Defe bandt wort oock foo lichtelick ^^
ende gevoelt als de andere. . Mievi\'^\'\'

dwars vingeren boven de knie tuflchen de w^/ , b£\'
rius ende vaflm internm inoet gefocht ^\'^\'\'^^"[jgfont^\'
quaem tot het verbinden, vem faptnna, gi, eO

riveren groote kracht bewijfl:. lek heb daer na^^^^i^-C\'
perfoonen genefen, die ick niet noemen wü ? j.^voet\'\'^\'
gen de verftoptheyt van haer maentflonden de V ^j^Jti\'
den der lijfmoeder, ende andere toevallen ^^
worpen geweeft, veel meer oock, die quade e"
de medicamenten luyfterende, ulceratien oP ^ejlerej\'\'

ende in\'t laetfte met intercipié\'ren en derivere"^^pyjti\'
werckt de fontanel met te rugh trecken, bier m
gen, ende afkeeren. -„(el vjj

K. is een fontanel, die ick my tuffchen het in 7
de mufadiK gajierocnemim tegen de fciatico^^ Lóoif^
heupe met feer groote baet heb gefet. ^^^fl je. H^\'
licke man, ^drianus Splgdiusinhum. corp-

plitea, de inbranding van de fontanelle aen de
te van \'t been, of daer de beginfelen van def^\'C^yeth\'^\',
rocmmiuszen een komen, de welcke Dantd igerf»^\'
hd. Cajfer. Placer.t. Tab. Anaiom. (dieicl< vJ^fj)//y
namen van Caff \'.rius voor Spigdiw geldt heb Jjt
Tab. z. Ut. grtsca ut. heeft geteyckent. .\'\'p \'feer
plaets ffeyl om hoogh gaende, tot het verbind^"\';. fP^f;
bequaem is, foo heb ick, na deleer van jie^\'

hum. fahric. Uh. z. Tab. 10. de mufcuUn, een pae^^^fon\'
hooger is, gekofen, ende niet fonder reden > vva" ^^^ go^\'

taneï heeft alle conditiën of eygenfchappen vaiL^^^c^rf^
de fontanel, die ick hier boven verhaelt heb. q^^s i^\'
popUieam, de welcke deoude ende nieuwe M^^Lgn > f
fdatica of fieckte der heupe, ende andere l«ec

^^fgaderr\'"\'^\'\'^ ^^vermHsUb.deangeologiacap.iÓ. heefE
ï^^te met groot fucces openen, z, Dt

H\'^^We di j "^et behoeft te vreefen dat die voomatne
J\'^\'nadp^, " knie doorloopt föude bezeert wori
^\'^i\'tRaen^ \' de fontanelle gefet wordt, de zenuwè
K-^gloev^V J^^eper infackt, foo dat haervah

bef die vaft blijft. 4. Depatientfelfskandefontai
rgene N? ^nde waer nemen. Het is feer wel bekent, dac
Van ^en defciatka geraeckt, niet lichtelick

.")ven . f" altijdt van foodanige tormenten bevrijdt te
? het nochtans heyiighlick betuygen, dat iel
de van het Tdfmgmfifche badt, in \'t ge-

van defe fontanel, negen jaren lang van
^ d ^eckte hebbe gepreferveert, en mifiTchieri

fj\'tiieeflp "g ."yt i-aedt van feer voortreflicke Medi-
liirL^^fen ^^f^ ingenomen ende gebruyckt heb , te la-
Vi,^^ perhalven indien \'t toekomende in dieree-
Sfclig^^^unge tormenten van de heupe j foo wel in-
th ■ hehk "ytwendige medicamenten , fonder baet
S/bruyckt geweeft, foo magh men op

> (fî, .. fPeiatie, gelijck als tot een plecht-
C^en vJ« ^^evlucht nemen ^ te weten , tot hef in-
C]\'ek fontanel op de geteyckende plaets i

g r > end. ƒ *e met of de patient fal de gèfont-
^ J- , de Chirurgijn een feer groot lof verkrij-

Hoe nu de fontanellen gemaeckt, beweert cn^^^
moeten werden, fouden wy konnen leeren uy opi\'^^K
van Jquapendente, daer van hy mentie maecKt ^ ^ »j eo
Opemiomm chirurgicarum , & titulo de i-^r f^\'
ware de felve niet verloren hadden geweelt \'V i^-jje de^
achtfaemheydt van de Boeckdrucker, aen de pjg nj
Autheur de felve gegeven hadde om te drucken*
\'t felve niet hebben, konnen het fraeye Mißrat\'\'"\'\'\'
Hieron. Capivacius de reSia cauteriorum fd\'^\'y^^^&l^
ende Dominicus Calvanus, Medicus
heeft, (de weicke ick mijn fparadrapp. danck W

Benioyn, van elcks vijf drachmen»
Vochtige Storax,
Spijck\'oly, van tlcks a» half loot»
Spaenfche ^eep, twee oneen,
Wafch, twee oneen, of foo veel als

De Chirurgijns tot Verona dit voor de mans-ps^^ ^ ^^ ge
bruyckende, voegen een weynigh mufcus daer Py\'
aengenamen reuck te hebben. ^d^^PÜ^tii

Mi fee fecundum artem & cum tela nova ^\'fl^^/Miah
met het weicke ick in den tijdt van twee-en-t^\'^ ^^^^ d
met de hooghfte verwondering van yder \' fgiYe^j^ i
duyfent fontanellen van alle toevallen heb gep ^or^ \'
lih. ft. 114.1 16. , 7. De weicke^eeftej^^

weet, dat, na de meening van ^Aquapendentt^^^^ ,
feer net zijn befchreven, doch in de Italiaeni^^^

de waerdigh om in \'t Latijn overgefet te \' ^ v^L
Somm^ige prijfen feer hooghlick het cerat^^ 2I\'
mede de Hertogh van Hetrurien fijn fontaneü -
toevallen preferveert.

van ruyckende wilde Galt ga, een on^e,
^hoonen Certiys, een pont j maeckt V een dunm-
flaefieraf.

n tang in de quetfiaren van de tr.ufqiiet , of
ïVt te L ^/gelijcke fchoten, om de diep-leggende kogels
AI V \' de weicke ick in de IX. Figuur van de
. H \'-f na het leven heb afgebeelt.

het gebruyck van de voorfeyde tang, ende
c^kt k^\'geappliceert worden, \'t welck alfoo gefchiet.
& leegh \' hoortjen uyt, ende laet het buyten \'t pijpjen
S^OofJ^ de lepels toe facken, foo dat het inftrument
in j ^\'^dt, ende de gedaente heeft van het inftru-
rSeda van de XIV. Plaet afgemalen,

u^oljg zijnde, befmeert hetbuyten-pijpjen metro-
e!\' ^\'^ftru de Chirurgijn met de rechter handt

l^ijgV\'^ent fachtjes in de \\vonde brengen, tot dat de
rChif/^^nten van de lepels de kogel vatten, laet dan
L®^ met de dtnckerduym ende voorfte vinger

Y de vaft houden, ende met het felve, foo veel
V? ^aiidi^"^ verdragen , de kogeldmcken,datfe
fo ^ tecK*^"^ wijckt, laet hem daer na met de vingers
i\'^^^hanH "^^^"dt het boortjen door het gat van hec
Ven 1 ^en de kogel infteecken, het felve om,

Son u ^^\'\'encxkens met booren in de kogel fteec,
C^bn« nu de Chirurgijn fal bemerckt^hebben
S^ten^p-y jen in de kogel vaft genoegh is, foo fal hy beE
eÏÏ" weynigh, ende al foetjens om hoogh
"»nae terftondt wederom ora leegh doen gaen
S 5 dat

daï 4e gedeelde lepels de kogels wederom vatte^ ^^
daer mede gevat zijnde, heel vaft honden, en
werck yan het boortjen te hulpe komen. Wan»
|e mael befchickt is, gelijck het behoort, fao lae\'
boortjen, beyde de pijpjens, ende alfoo het j^-ecKÊ" ^

\' Men mpet alhier aenmercken, dat veelden»
ten, in de X V. Plaet voor oogen geftelt, lecoW ^^^jjclï
ren, de welcke, by aldien de kogel ontfnapt? ^^ef^^
een zenuwe-ader ende arterie wordt bezeert.
die gene, die d? twee inftrumenten inde
figuur (de welcke ick , gedurende delen Duytj\'^"^ voo\'\'
logh, in de twintigh jaren larig by feer veel (^l^^c^
fpoedighlick heb gebruyckt) niet hebben, ofte ° jejU\'
hebben konnen, feer wel doen, datfe in plaets ya^^
dere tangen de recht uytgeftreckte krane-beck vfi-

Figuur van de XI. Plaet, of de krane-beck ^e i^«
guur van de IX. Plaet gebruycken, als = jgjco-

gels uyt de wonde trecken, waer vap het feer j^ü
Traélaet van Fi-andfc. Plax^^on \'dt vutner.

O. wijft aén de opening van, de varices of krt\'^f\' ^s,
na de meening van Aquapendeme. (k welcke ofC\'\'

lijckfe onfe Duytfchen fchricklick is; alCoP k^ ^ot
quade toevallen daer uyt ontftaen. Terwijle" ^^
4ua ftudeerde, heb ick in het Siecke-hi^s van S.
een huys-man, onder de handen van defeervoo^^^oi\'^\'\'\'
Spigelius, defe manuale operatie op de afgebeelde \'
met feer groot voordeel fien uytftaen. "n Va\'^^h,

Ick hebbe defe manuale operatie hier \'^^"\'f ^isi\'é^
landt eenmael poogea na te volgen • maer dpor ^\' .ggifg\'
van de patiënt, te weten, \'door de al te groPteJ\'^ ^ ^ ^C\'
fer nochtans t\'eenemael geen beweging behoo\' beh

au\'^^jPde 3 ende verhinderende, dac het niec uyc-
^^ ^^^ vvenfchce, waer door de patienc ende fijn ou-
\' ^^PijtiiL^^"^\'^\'^^^\' dac ick mec die inflammatie moghte
e Worden. Defe verachting van mijn goede
accid"™^^^ geleden hebbende, foo heb ick daer na in
J^ïeit tiie de varices, de pacienten alleen gecrac-

^UWet.^\'^i.^en wonde met een fabel, diep in de dye ge-
H^^^el l vier futuren of fibulen een gat heefs, ia

Hytp^ de Wieck Q^ingefleecken wort, em de wonde
^^ gang van de materie open te houden,,
\'\'"■\'e« manietom een verrot been, nmderafpa-

^aVf" ^ ^^^^^ voor oogen geftelt, af te fchrapen.
Schmidt, van Oellingen, een jongen van elf ja-
^^^ghde over een feer heftige pijn van "t rechter
twee eaten, die eenftinckendeetter-
^bir \'\'^aterie uytgevenBe, van de weicke het eene by
^^icc^^* ende het ander by de buyten-encklaeuw was.
^«ti ontl\'j"^ heeft de Barbier van het Dorp gehandelt, als
k\'\' Ann ^ luxacie van hec been . Den 16. Decem-
^^öhf de patienc coc Vim in hec Gaft-hnys ge-

J^\'eick uyclaft van de eerfame Raedt heb befocht,
^api- gp bemerckt, dac dit accidenc geen luxatie was,
^^^■^eier u ^\'ving, ende meeting, of verceering van de
\' Äti\' - heen-pijpe, de weicke ick voornara om cege-
! l^rev»^\'^ volghc: De eerfte dagen heb ick hem voor ge-
\'^VoioJ^fen goede order van fpijs ende dranck, akmede
^i^.^^\'^^\'^dedranckjen;

^yroop vat} hleeck.e Ej)fin, anderhalf onge,
^(mijf, anderhalf loot j mertgt het met het fap
Van Cordiale gekpockje hlotmm, m maeckt \'ex
^oj\'/^.^r^wM^CM van.

van het ondei-hooft of onder-eynde der ^e^eep^ ^ ^^
de encklaeuwe, met het mesjen, fonder bezeer\' ^ec Je
aderen, amrim, ende zenuwen, een incifie
nagels van de vingers het periojium van ^^^

pgmtifche of yerftoppende medicament „gere«\'\'®
een ey met rofe-water geflagen , end? het aHrinë
poeyer van Galems gemaeckt) ende de bandt^joedc
fjoofden of eynden verbonden. Den 2?. na dat ne

befien j ende bevonden, dat ick in mijn meening jc
drogen was ; want niet alleen het voorfte deel
fcheen-pijpe bovenop, maer oock het achterdeel

het mergh bedorven was. Ja ick heb oock
se Ituckiens van da hpHnrwpn met net, .:,u

tangetjen uytgenomen, ende van wegen het hei"»
ten des, patienten, met medicamenten ende dei^ugdof;
bandt wederom verbonden. Den 24. heb ick net

4t wcuerom veroonden. Uen 24. heD l\'-\'^^ hP"\'
been met deafgefchraept, endene
de fcheen-pijpe onder aen t\'eenemael bedorj
ker flinckende bevonden. Derhalven ick het jgfiC\'
de fcheen-pijpe met het decoHum divinum heb i^fh^^i
het poeyer van de ariftolochia ende
geftroyt, ende de wonde met het cemw»
deckt, met de fwachtels verbonden. Den de

heb ick het been afgefchraept, ende veel ftuckjejs
fcheen-pijpe met het treek-tangetjen uytgehaelt.
heb ick van het onder ende binnen-hooft der
pe, een groot deel bedorven zijnde, met de fcne^^ j^efc
Ï.Figuurvan deXX.j\'Iaet,afgefneden/ Den^o-
de ftanck van het been, door het gebruyck van piji\'
Bum divinum wat opgehouden . Den 31. jgV\'
van de yoet, ende de ftanck ophielt,foo hebie^ \'tfi
«ent met ghicinerende fpijfen gevoe*, om eenf^\'
genereren , ende op de wonde het ciratm
fcydEj om de felve te fluyten, Yaodefe

\' Stt-p-?^^^^ «yt Jiet onder-hooftof eynde van dc
f gevlo \' ^ ^^ buyten\'.encklaeuwe een etterige ma-
tl ^ ^^ gat dicht vleyfch ver-

^^ft tot a , der fcheen-pijpe , van het onderr
lil " Na • opgegeten , geheel afgefcfeey-.

"" ^^^ Gumma Gallicum, of hardigheydt, uyt de
h y * ^t^^nfche poeljen omjlaende .

\\ I/L \'^^\'^enten veel lichter, ende in korter tijdt,
M inpeó"® f""^»\'» verfacht ende verdrijft) door de
SetitJe\'l seven , niet luyfteren willen, foo wordt het
^ettïi \' daer op geleydt:

^ofyci\' van Tahack, een achtendeel kots,
jf Piaefier Diaehei met de Gom.
^f« Ceratum Oxyleum ,
1 Ceratum Cytrinum , van elcks een ofp^t,

^IrV^\'^\'ler\'i^^L^® een feer feecker teycken dathe^
nrN,^j/•^\'"\'^ig\'^eydt leggende, verrot is : mits
ckelick is , dat de hardigheydt in dC
de T T met.het mesjen in de 11. Fi^

Dewijl nu dufdanige hardigheden in Duytflana^ßpg dcj
voorvallen, daerom foo worde de manuale g .^ je
felver niet toegelaten, dan van die gene, die j^jii
tighfte pijnen ende tormenten begeeren: \'^^.leope\'^"
zijn fe feer gemeen, ende worden door de nianua
leervoorfpoedighlickgenefen. ,, aen

Alhoewelick nu veel edele ende
danige pockachtige hardigheden vaft zijnde»
den heb gehadt, foo is het my nochtans van ^ghe
nigh toegelaten geweeft» dat ick de manuale oP gi^ï^
mogen gebruycken 5 maer om dat ick tot f\'«» ^^ fcF
bykans ontelbare over de gedurige pijnen efieti\'^
nen klagen , defe operatie feer dickwils heb U j^j^d^
oock felfs de felve aldaer feer dickwils meti"! feW« J\'
te werck geftelt, foo heb ick de manier van
volbrengen, by die van Padua gebruyckhcK\'^ ^
nigh woorden by dit werck jen willen de*\'\'^
liefhebbers van de Chirurgie, (tot dienft van ^^njcK^.^
ick defe ding;en befchrijve) de patienten»
op het uytterfte gekomen zijn, ende van hU^uiick^u

ten te huIpe te komen , Den eerften dag^ l^^ng^Öc
hardigheydt op met het gefeyde mesjen in »e^^j^en\'^^,;;
de fcheen-pijpe tot op het been • daer "^."lij^age" ^m.
wonde met hennippe werck, dat met ^el-g uj^def^
van een ey bevochtight is , wijder , ende ^ joeye" fg
wonde met een bequame bandt, om het toev ^ ^^^
de humeuren te beletten. Des andeien \'^Ljtye"
het werek wech,^ bewaren de naefte gefonde P^g vui
een defmfivum, datfe niet bezeert wordens e . ^^»/i
de wonde, konftigh verheven zijnde,
cum (hoewel ick het holofericum van (oVi^^\'^U

iii het 32. Cap. van fijn 25. Boeck befchreven^^^..^
iereren) daer na bedecken fy\'t met een pl^^^g ,
breede , ende de geheele fcheene omvatten
doetk geflreeqken,"\'ende verbinden de voet

eh\'mrg^ns. 271
iHtei \' een nat gemaeckte ende uytgedrucktc
fcF"! foM • fluytenfy alles wech, ende

-JJ\'^f i-eraedien daer op, die de efcharamaf-r
hèt r ^ f ^^^ve wech genomen is, foofchra..
«v^ bcpn tot op het leven, ende ovemecken daer
f ?en iS^^\'vleyfch. Sy openen eerft de hardigheydt
4 > ^fckp \' ^^^ het caimrium potentiaU teralfertot
werdt, Nochtansis de incifie niet
:ya€

"^et Willen^gelooven
jlpl^e lejJ \'ofte gevoelt hebben,
C? B^nje het verbinden van de CataphyaBa,

\' dat het een Romeynfche pantfierof
fe ^ de ft g^^ijckï i ende is goet voor die gene die
(y\' ^f iij 1 "Ot, het breide fchoiider-been, borft, rug-
Ci \' Wor? verbinden j de fwachtel nu van een
H S^dap omgerolt : Eerft wordt het om de

(jj^^t m borft getrocken, dicht by die plaets daer
^b ^^or ? ^^ borft-been by een lïomen • Daer van
fej ^Wej "e neck na het breede been van de contrarie
^ot d de onderleggende oxfel, ende van de-
üij dat ^eck over het deel van te voren overgeleydt,
de neck de gelijckenis van de letter X,
VjJ^tj^^er na wordt fe dwars gegeven tot hetbree-
b. de oxfi van de andere kant, ende de oxfel,
öj\' ^eii tjgf ■ "a de neck , dat het in het wervel-been
dender de gedaente van de letter X.krijght; daer
djf fïot njp. L^^\'el, ende fchuyns by de felve plaets, daer
horft.been by een gevoeght wordt, foo,
H- ^\'ene rS^\'^^ente van de letter X. te ftaen komt,^
H ^ oxf I "\'^«op het breede fchouder-been, ende-
V!\' WetP \' het viermael de letter X. voor oogen,
by j" \'\'^an voren, eens van achteren, ende
^ Qe WQt. Even op die manier gaet het om

Alfoo heb ick door Godes toelating in ^Jï
Tafelen niet alleen de afbeelding. \'^f -\'yr-
het behoorlick gebruyck van mijn
gifche inftrumenten , foo perfe<ï^ als n /
inooghlick heeft geweeft, door de a^"\'
leyding van de noyt faillerende gete\'
gentheyt, yeder een die leeren W"»
voor ^gen vtrülen ftellen, be-
fchrij ven, ende aen het licht

ende verklarende die din*
die in de berchrijving van de voor-
gaende Platen in \'t kort aen-
gewefen zijn.

En 9, Janüarij des jaers 1637. tenfèven uren,
na de middagh, is lohannes Happelius van
Vim , een C^artier-mecfter te peert , heet
ende vochtigh van temperament, gaende in
vfi^ ^ — fijn tvvee-en-dertighfle jaer , in een handt-
«F Trompetter gequetft, ende fevèn Wön-

y\'% van de weicke de eene indebuyter<Jif/H*
J\'ï iti de flincker arm dicht by de carpus . de andere
li!\'\' 4 \' ^eten, de eerfte achter het flincker

v"\'"\'\'\'ƒ<! • ontrent de futura coronalis, de derde by de
^^^-hüic^^^\'^\' de vierde ende vijfde kruys-wijs aen het
lp Vat, J ^\'aren, zijnde alle defe, als alleenlick met de
Vj gemaeckt. Doch de fefte in de muf-

van de rechter zijde, ontrent het beginfel
t^jS^n Coronalis , was periculeus genoegh, want de
3enj]g§eKeert, ende de kleyne knoop van het geveft
doorgedrongen zijnde, heeft de herflien-
C^\'l\'i breuck nedergedruckt. EenStadtsChi-

Den lo. dito heb ick uyt laft van de Borge^ J ^^ dj
fen patiënt befocht, ende alle de andere qf "Seeoe\'
ïckfe befien hadde, gering geacht, b-halveno\'^^ggoij
de mafcitlas ttmporalit: ende ben oock ^ „lenbr^ ,
niet bedrogen geweeft, alfoo ick met de ftomP^j pl^e\'\'
fpecille of tintel-yfer in de VI. Figuur van de y/^jesW^

gen ick een nieuwe ende t\'famen-gewrongen
quetfuur heb gefteecken, om de felve wijder te
ende hebbe het been met het poeder van de i ^
tina. ende d& Ariftolochia beftroyt, hebbe oO; ycl{ J

een digeßivum tot de lippen van de quetfuur g^
ende het diapalma, als medé een bequaem cat^r

^De quetfuren by de futura coronalis tndc
ick met ingefteecken pluck, ende een opge\'ey
vnm oock eenighfins doen wijder maecken s jeo
gende h««» diapalm^, f^e voorts me

W de IX. endeX. Figuur van de X X XI. ^vo" -r
dende. De reft heb ick als flechte ende fimp^^ et^^\'.
gehandelt. Sijn fpijs heeft geweeft een /"»""XncK ^
hordei, ende Damafcenifche pruymen. De
yolgendc aqua hordei Ma^ßralis, of gerfte-wa«

Des avondts heeft hy tot opening van ^i^^^^g^vee^\'
Wijl hy vijf dagen lang feer hardtlijvigh hadde g
volgende Clyfteer gebruyckt:

thien onqen nats, daer hy doende
^^rgerende Honich van E^ofen, anderhalf onge,
^^nitijf.emonge.
Oly Van Violen.

i j des morgens ten thien uren, heb ick de parientj
l^^^n gene die tegenwoordigh waren, te kennen ge»
; hy een ongerufte nacht gehadt hadde, en-

\' de quetfure in de mufculus temporalis foude
het mesjen wijder gemaeckt worden» De
? de K de voorfeyde manier verbonden zijnde, heb
^^itieer wegen de bitterheyt in ßjn mont,, ge*

^tgifierium van Wijn fleen, twintigh granen,
^ater van fwarte Kjiecken .foo teel genoegh is j
mengt dit voor een dunne Syroop.

? A ^\'cyfen een galachtige materie heeft doen
heeft hy hem wat^beter bevonden , dan
g^/ckejj f\'^den daeghs: De quetfuur heb ick na mijn ge^
manier verbonden. Den 14, heeft de patiënt
le\'^\' öa^^^*^ ^^ wonde van óe mnfcnlus tempor

S dgf^V"\' hebben ick ende de Chirurgijn van de eer-
qj^en de patiënt gequetft was, ontboden zijnde van
M (■^^"\'^igheyt, goet gevonden endegerefolveert,
f\'tiens: de duBus of leydinge van de fihren ende
\\eck , op het fatfoen van een

de XXXI. Plaet met het mesjen wijdei\'^ »
op dat het nedergedruckte beckeneel ^^tLo^^oo"\'^]
modiolis van de boor behoorlicken mochte d® ^ oo"^\'
ende met een bequaem elevatorium
befteecken zijnde, opgelicht worden, Taf^lA eii\'l;

de aenftaende nieuwe maende, de wonde vet ^-ly-
voren . Den 17. heeft de patient fijn ^etl^cn

ds geen uytgang kofte vinden, ende daerom »en jcf
deed. Den 18, des morgens te negen \' jgae"

hem van wegen de ongeruftigheydt van de v^ ^c^k \'^
nacht, de wonde van de mufculus temporalis\' ï ^csl^^

pericranium met de nagels van het been gei^P .j^j^giiS ^^^
holligheydt met hennippe werck tot ronde na v»^
klootjens gemaeckt , die ick met
een ey vochtigh gemaeckt, ende met de ro^^;,

beftroyt hadde , gevult. De naefte partye« J,>_
olie befmeerr, ende het fplenium of compres i
gunr van de X X XI. Plaet, in roode wijn
met de voor gementioneerde fwachtel daer toe S ^fff \\
Alfoo het bloedt , na de incifie van de heb t

deckfels van de herlfen-pan , vaft bleef ficte\'l^nyfj
den 19. de voor-gelxene nederdrucking ende ^j^Je ^^
van het beckeneel, aen de omftaenders getoo" ^\'^^gevV-^
noodtfaeckelicke trepanering of doorboring \'^(d\'K

fen . Den 20. heb ick het beckeneel by -
king , ende het beginfel van de futura et b^\'-iet

gladt gemaeckt, het nedergedruckte ^eck^. ^^f
flapfte elevatorium ofovlichteï, in de V II;-^^». de\'
XXXI. Plaet opgelicht, tot de dicke
roode Gjde, met laeuw rofen-olie bevochngn\' >

jfiaet Vafl "ytwijfing van de IX. Figuur in de XXXf.
Sft.p I gebonden, gebruyckt, op het beckeneel heS
rf tnef g ^jf"dedroogh,doGh óp de kanten van de won<>
^^lick hp" ^\'ê\'P\'^um befmeerde pluck geleyt, ende eyn^
P\'f/joc \' P ^i\'ipdma , als mede het cataplafma

«■\'de jjg ^ Wonde ende de patient, tot betering gefchickt,
I^^Peti hadH^^"\'\' ^^^eed, dat hy de geheele nacht over ge-
h \'^frnh \' daerom heb ick wederom, tot op de dic-
1 %chti\'[fu"\' de roode fijde gebruyckt, met rofen-olie
/\'"eek aen een draet vaft gemaeckt, alsmede

i\' ^tide^T^^^\' het pulver wande Arijiolochiamun^
^^\'Onde\' Horem/«^! beftroyt, ende op de kanten vars
^^^^tnt "^^^^Sendee^/gejï/D«?«geleydt: \'

"^eréinthtjnm Bttony-ivater gmaffchin, derdehalf
drachma,
Qoe^jj^ " Dojer em Ey, M.
a^f i^^^^oxtshetceratum diapalm^, eMe het tataplafma
d den 22. tot den 26. heeft de patient, aen»
Hg Hoctj^ Wonde, feer wel te pas geweeft. Den 27. heb
L\', dieL^^ j\' nedergedruckte ftuckjens van de hooft-pan»
r\'cht ^e oplichters van de 11. Plaet niet konden op-
to^^atid , met het nieuwe inftrument in de II. Fi-
® V. Plaet uyt^efneden, ende hebbe wegen de
^\'^"de I " verrottinge, Be fijde met het liniment, be-
let-^devvi" ^yroop van drooge Rofen, eenige druppels
eij" 5"de Terpentijn, op de dicke mew^r^w« ge-
Üheyp^ het verfledderende uytwalfende vleyfch met
C 1 om ? gebrande Aluyn doen vergaen. Den
Êer ^aer S^\'achcige ende zoute humeuren af te di ii-
Jd^ntieert^" hchaem vol was, de volgende infufie
^^ttut y \\

li^oom van TVijnfieen, van elck; een haiJr^J^^^clH
Bornagte-Uoemen een weynigh ; fi^^^ ffen f""
in de weech^, in water van fwarte
alsgenoech is. \'twelck opgeboden en HJ & ^ft\'
pijnde, doet \'er by anderhalf on?e
na, en maeckf \'er alfoo een dranck.\' ^^^

De welcke een groote menighte van zoute vocl^ll^jjpt)
heeft afgedreven. Den 29. ende 30. he^iben dej j^^eft
ende de wonde hun wel bevonden. Den uyt\'"\'\'

hy door fijn onordentlicken regel van diè\'et,
mende pijn van\'tcolijck geleden, dat hy i" \\
achter een niet flapenkoft, doch na het gebr«)"^\'^
volgende Clyfteer,

Neemt Het DecoBum carminans, of water op pfJ
kruyden geboden, thien oneen,
Purgerende Honigh van R^fen,
Van B^ofmarijn bloemen, van elcks een ofi^\'
Lenitijf, derdehalfloot,
Oly van foete Amandelen,

de voorfeyde Clyfteer wederom is gefet gewof"" Jflelf\'
wonde was, gelijck in de voorgaende dagen ■> ^^
ende daer begoft foo wel aen de w^fcr,
de panne, roodt vleyfch te groeyen. Den 9-
na een genomen drancxken van drie on^en ^^e^\'^n-Vif l
olie, twee on§en Manna, ende een on§e ^^^ L
gemaeckt, heeft de pijnvandecolijck, dieh^^ggel^^^\'
tormenteerde,een weynigh opgehouden, want ^gO
Ie nacht met waken toegebraght hadde: daerom ny ^ yo-
een badt van foet water heeft gebruyckt,in het ^f
gende fpedes, in een facxken gefteecken, gekooc« ^^cf

^^öote ^^ patiënt goedt gedaen. Den 11 . heeft hy een
f^etih^jnighte gal uytgefpogen. Des avondts heeft
"ï.de degevkroonlicke Clyöene gefet, dat het fpouwen
\'\'in ont \'"\'en des hoofts feer ongelegen zijnde, ende de
\'^eft het hert heeft doen ceflferen. Niete te min
j^Hic/ "\'et konnen flapen, foodatickhemhebingege-
j!\' ^oiifp^i^y" van het Laudanum opiatum met de magifleriis
Van Rofen-olie, waer op hy fes urenfeer geruft
H icVk^f^"- De wonde met feer goedt vleyfch vervult,
d"^ de f«f met pluck, ende met het eeraium divinum,
d *S h f "meteen huydt over te trecken. Den 14. en-
\\] ^^\'^ïT hy hem feer wel bevonden, doch van wegen
^Sheyt j\'^edigheyt der galachtige endepituitoßfchevoch-
■"«iidity\\hehaems, heeft hy in een Alfem-wijn ingeno.
Jyf^^ Olgende purgerende pulvis:

\' van Rabarber , tweefcrupels,
^echoacan: anderhalf fcrupel,
t{oom van Wijnßeen, een halffcYupel • maeckt\'et
\'\'»poeyeraf.

kamer-gangen heeft doen hebben . Den
dp"^ ^\'etlop" alles wel. Den 18. is de patiënt fon-
Coiij^,/uytgegaen, ende door de koude wederom in
k\'^téfteM \' het gebruyck van het bo-

Iq^ hadt feer haeft wederom heeftopgehouden.
Jtide j r de wonde met vel overtrocken ende genefen
heeft hem de patiënt, tegen de koude wel
T 3 gewa-

IN het jaer i6g8. den 15. Oaobris, ben
van de Borgemeefter , gegaen ten huyfe m f
Jacobus Heckjngius, een Borger ende Schoen-m^P ^pje
deftadtFte, den wekken ick te beddeleggen^J\' ndf
met vier wonden aen fijn hooft gequetft zijnde\' ë^gelde®
hebbe: van de weicke deeenewasinhetvoorljf ^ti^
hoofts van de flincker zijde, met een groote e«\'
van het pericranium, fich tot een verrotting fep" jjlipi\'
de meteen fraftuurvan het beckeneel: De andere ^^jlie
pele quetfuren, hadden niet veel te beduyden. .^.yef f
viere heeft een feecker Barbier, dieopdeBad^J^ijjcliS\'\'
paffen gewendt is , terftondt verbonden, endeg^\' \'^^tej
iimpele quetfuren getraaeert. Den 16. dito?
den tweedendagh na de quetfing, foo heb ick ? 7, #
de grooter verrotting ende inflammatie des

keneels, te weten, of hy door ofnietdoorgingjde^vVi)®\'
in het voorfte deel des hoofts met een mesjen KjiL^
na de agnwijfing van de IX. Figuur in de ^^^.^gji\'.nf\'
wijder gemaeckt, ende met ftegnotifche, oft\'t^J" H
kende ende floppende medicamenten verbonö^^^olie\'^
bloedt de derde dagh t\'eenemael geftempt zipa^\' Jf^\'
5ck oock de ftaftuurvandeher/fen-panne nietje .^(pt-
yien, in de X. Figuur van de XXX.Plaet
Den vierden dagh heb ick de fpleet noch diepe^^gffclif;\'

pers het teycken affchrapen, dat met den incl«^ ^^.fjeii^g
geteyckent was, Oqdertuffchen heb ick ? t^n ae\' c^

de h ^^\'^eydt des buycks, ende de fluxie der humeuren
gtoijjj afvallende, de volgende fachte purgeer-dranck
^^Veei\'^^ei t, om de humeuren ende vochtigheden niet al
de gan\'g te helpen:

«tide d Ooen ick de vijfde dagh de quetfuur befagh,
JeijJe patie„j deed fijn aeifem ophouden, foo is\'er een
leetdi "^^^erie met eenige bloedt-druppels,uyt de fradtuur
öe .\'.^P itict derafpatorien wech gefchraept, uytgevloeyt.

dan dus ftaende, foo zijn my in de gedichtenis
\'ïfoo r de gouden fpreucken van onfen ouden Medicijn,
Wagende, lih. de vulner. textu 22. wanneer de borft
§5,, \'ogaet, ende met het fchrapen niet kan wech-
^liig vvorden, foo moet men in dit ongeval deIni)-
"^epanering by der handt nemen, endefex^. 28.
tifte ^er yemant een geborften of gefcheurt, ofte gckneiifi>

wijfe het oockzy, gebroocken been verne-
gett J > door een mis-flagh het felve noch gerafpt, nochte
^^eti h eert hebben, even als of het been fulcks met van
^\'lirn. Onder de nieuwe Anatomiften ende

fiidepS-jns, zijn Hieronymus Fabrittus ab Aquapendente,
[Vp fijnMeefter, van dit gevoelen, dat men de
kr loeide wreede toevallen,de welcke onfe Barbiers met
°8l?fte perijckel van de patiënt dickwils verwach-
Sen • ^^ moet te gemoet fien. Fallopius acht de kneu-
de buyten-tafel van het beckeneel, weynigh,
Jzjei-^en tegen fchrijft hy, dat die gene, die in de mid-
^idei-l "et beckeneel doordringen , in het minfte met
zijn, om dat aldaer het bloedige etter hem
^^ dat om leegh komende, de dicke memhranam
"erifenen, of de duram matrem met fijn fcheipig-
T 4 heydt

heydt kan bijten ende bezeeren : Daerom heb "^^p^iv
feflen dagh, van wegen de voorfeyde oorfaecken ^^^
ne dicht by de borftmetdemft^wawinde
de XXXI. Plaet getrepaneert, het gat met de
in de V11. Figuur van de X X XI. Plaet glar ae\'\'

XXXI. Plaec te fien is, op de harde \'»^\'»^\'"\'fZtl^et
poeyer, ende drooge pluck op het been, het
digefiivim nat gemaeckt, op de kanten, ende het« ^ \'t
inet het cataplafma daer op geleyt. Tegen den
becer mec de pacienc,dan des morfrenc.nademael de vl^ jjy

juenievenaenwasny we ce moede,nergens uv-
de,dan over een kleyn hoeftjen, ende een feer kley"^
heyc oncrenc de oogen . Na dac de wonde vi\'edei^ bright
bonden was, ende ick de dicke memhranam Df\'^^-etff\'

UUIJUCU Wdi, cijgc ICK ae aiCKe membranam jgeti\'"
hadde, foo quam daer een foo grooceftanck uyt
janeerde gac uycdringen , dac ick de wonde naeu^\'^e,
landelen kofte. De wonde mec wolleafgeveegnt^ti\'
foo was de dicke boven op eenighfins

cigh, ende half verroc, gelijck als hec pericranium •
de rofen-olie niec fcheen fuffifanccewefen, endeo
een ander compofitum de verroccing van de mer^hf^
tegenftaende, vereyfchc wierde, als die volgende;

Neemc Syroop van gedrooghde Bj>fen, een half l«»^\'
Gewaffchen Terehinth^n in Betony-fvat(^\'

Ij\'/f gemaeckt, gebruyckt, de kanten met
^ j\'^\'efalve beforght, ende daer-en-boven het«M-
^ j j. het eataplafrna (beftaende uyt boonen, meel j
^etfj ij\'y"! van broodt, roode wijn, ende rofen-olie)
V /^ndt Cancer in de X. Figuur van de X XXI.
[\'tient geleydt. Den achtftendaghheeftfichde
r "^ieh , ende de grouwelické ftanck een

^ PUrp ^^\'^indert. Den lo. heeft de patient wederom
r S^baHdranckjen ingenomen, ende fes ftoel-gan -
\'ide^, ~ Den twaelfdendagh heeft de dicke »»eMjo-^w^i
: S\'litie,, ^\'^\'^nen, door het boven-geftelde linimeritum, be-
1 p e^j\'^\'^dt te worden. Den 13. was de patient wel te
l^e dura mater fcheen rooder dan daeghs van te
(lijmachtige, ende half verrotte partye/van de
"et CJ»-heb ick, van alle kanten afgefcheyden zijnde,
f\'at, g^eck-tangetjen van de I. Figuur van de IV. Plaet
is^\'" )! het gat uytgetrocken. Van -den 14. tot
f^^\'^eejjf hy wel geweeft. Op den 20. Novembris
i ) hch ^^"^\'en van het cranium óf beckeneel afgefchil-
ij^H\'gp *^elcke ick, van de binnenfte tafel des becke-
iy" ^"emaelafgefondertzijnde, met het treck-tange^
t^fccq. ^getrocken, ende de qyetfuur door hulpe van
ül \'^» iiir toegenefen . Den 27. heeft de pa-

\'^\'\'lioe^^\'^ Voorgaende gefontheydt herftelt, my voor
■yte ten hooghften bedanckt,

12 , Chirurgisc h ß .j^jjeh«\'\'\'
mijn vooi-fie vinger feer gemackelick daer intt^ Oj, Jag\'\'
ben konnen leggen. Defen patient is den tvtfc ^^
na de quetfing^gebraght geworden in het buys op"
ms Gtorgius. een Chirurgijn, alwaer ick ^^\'^\'\'XlibK

ontReecken dura mater heb opgeleyt een lang3ci»[,ecj
jen met rofen-olie bevochtight, ende voorts op^^ jl»
de drooge pluck, ende op de wonde hetrf\'g^i^^ j
mede het hooft-poeder ende het ceratum j

toe het lanimentum fimplex oock dienftigh fo»" pgb^\'
geweeft) de cataplafma, ende de bandt
Ichrijving van het opgeleyde digeßivum. eade va
flafma, ISihvolght:

Neemt Terehinthijn in B^oos-watergetvafft»\'^^^^
Oly van Bsf m. een vierendeel lootS»
Een Doyer van eenEy;
maeckt \'er een digeßijfaf.
Neemt Garße-meel,

Bome-meel, van elcks fes oneen,
Kfuym van Rj)ggen-broot, vier omen,
Poeyer van B^oosMaderen, een halfotfi^\'
Oly van B^ofen, drie on^en, ^Ui

Oxymel, Simplex en rooden TVijn. f"" ^ ^
is -j maeckt dit over het vyer tot een P^P\' \\

Des avondts heeft de patient, door
ten, de volgende Clyfteer om de humeuren te i^»
ken, gebruyckt:

Neemt Het DecoBum voor eenverfachtendC^ß\'^^\'
thien oneen,
Vytge trocken Caßie Eißula, een ongt», if ofi^^\',.
Purgmnden Honich van Bof en. ^niefyijor\'
Oly van Violen en Camillen. elcks ^

Den derden dagh heb ick hem doen ader-latetj^y
demtdimam op de flincker arm jende ontren tl

Sn, ?" *^ytIoopen. Sijn koft was licht om tever-
\'\'îiiclç pamttUa, ende cremor hordei-, lijn

f fijn ^ M\'*" hordei magijirali s, onder het welcke hy,
diiel^, teblnflTchen, al te mets heeftgemengt twee
j ^ pels vol van de volgende Syrupus;

\' d^ "^f^cgemaeckt, hebben wy, met de voorgaen-
\'^\'dooi^yenten , ende de gewoonlicke bandt verbon-
[j, -^Ifoo de inflammatie wat geremitteert was.
■ v"\' "^ond feer klaeghde over de bitterheydt van

jpj^\'g^wwi^ï Syroop van R^ofen, derdehalf onçe,
^fnna,eenonçe.
^ycker van R,ofen. een half loot,
^ater van Kjiec^en. foo veel genoegh is om een
^^vv 1 drancxl^en te mengen.

\'^Hei.^g e de vierde dagh ingenomen zijnde, depatiene
^ .^entige materie heeft quijt gemaeckt.

en dagh was het beter met de patient, alfoo
le van de Meninx t\'eenemael was verdwenen.
(j ^^Vrooi^ dagh heb ick op de memhranam een lapjen met
;-J ïjp d/i Rofen geleght, ende by het di^eflivum,
ÇK^ickp "^^"ten van de wonde moefte geleydt worden,
L^de^ P\'honigh gedaen, ende daer mede de wonde
l^e daeghlicks onderhouden, tot dat fe alle

L^oiitjç er genoegh waren. Den thienden dagh ftonde
oiiH^" \'^e memhrana feerfchoon, lbo dat ick het
latende, de wonde met het mgHemtm
^et vleyfch heb gevult, ende daer na mee
divinum gecicatrifeert of toteenlidt-teycken

gebraght. Den fes-en-dertighften dagh begoß^^^ plaejJj
te klagen over een fteeckende pijn aen de be^e .g va"
ontftaen zijnde uyt een fchelfertje o(

tangetjen heb gevat ende uytgetrocken. ^ ^
weynige remedien is defen doodelick geque\'"^ feet?^\'\'\'*,
feer korte tijdt, fonder eenige mamak opei\'ati^j ^fde\'"\':
kigh tot fijn voorgaende gefontheydt gebraght g

Em periculeufe hooft-wonde , hét ken van het ^ ^^^
lende, ende door het trepaneren genefen .QiS^"

IN \'t jaer 1626. den 11. Oftober is Georgif^^ ^Acs^\'fl
dorp Edel-huy fen, ontrent veertigh jaren
met een degen in het voorfte deel des hoofts ƒ jjf

quetft geworden-, ende heeft terftont een QH^^\'^g b^^\' f
getroffen, die, ni£t lettende op de doorgaet^^^ jgb^,
fpleet van het beckeneel i terftont (op fijn manie0
ten-wonde met Sarcotifche of vkyfcb-maec^^^to^-L,
trachte te heden: Maer alfoo dc Symptomat^^

geeft hy hem op het aenraden van de fijne\'
Vim, ende ontbiedt den zo. OiSober, benefte^
nes Scultetus, mijn Confrater, een man in [^eiv y
feer ervaren, om onfen raedt ende hulp te geb^nf j,
omftandigheden aengemerckt hebbende, ^ylef\'\'(,\'
het vermoeden , dat\'er yets quaets moefte fenW ^ecI^j;
dat wy eenighfins mec gewelt de wonde wijder ^ ^n
de, hec beckeneel felfs door- de beyde wfel^^\'; ïÜJ
door geborften ende gedeelc bevonden hebben ^ p ^
onder de felve een eccerachcige macerie verg^
door hec blafen van den adem door de neus-g^

tiN»2 ^^\'^gedaen zijnde, hebben wy gefeydt, dat de
tó ^\'^een?gebruyckt worden , ende daerom hem
r ^erfla??^^ ^e hebben, alfoode krachten noch
i ^aeoJJ • Na dat hy met het eUauarium hnit.

I3 ^ï^OA^l" ^^ gepurgeert was, foo hebben wy
Js dèVp P™\'^ gerefolveert , met een rechte incifie.

uytgeftreckte fibrm van de mufculus, in het
l;;"^; Op j \' liever in de wijnbraeuw, de huyt te ope-
htt / j\' defcheydinge kruys-wijs gedaen zijnde, ge-
\'?eyde ^ Pleeght te gefchieden, de fibrm van de

\'\'\'\'Order h^^^"aderhant "iet leegh gedruckt fou-
den\'^elck ongeluck my heught, dat het in\'t jaer
J\'^ytcjp Meert, een feecker Vrouw tot Eifenbach,
-qiiejj^ woghte om leegh vallende, defe mufculus hadde
\'ie •"iijtjT^^gekomen is. De incifie dan behoorlicken
iifi ^\'\'\'Seren V ^vierdt de huyt van het beckeneel, met
j " af gefcheyden, ende de wonde met gefchraept
Vjl^en "^et de pulvis fiegmticus beftroyt, ende van
^e f\'^detj vvit van een ey een weynigh genat waren,
X V "^iin \'r " ^^^ ^et bloedt geftempt was, foo
tie p, de fr^/^d««« in de^V. Figuur van de

^eti^^\'^^ap» gebruyckt. Na dat defe manuale opera-
V^^Gns ^ ^as, foofaghmen , datde^^Hr^mi-eroock;
liJ® etter/^^uetft ^""^e Ontfteecken was, ende dat bloe-
tfjeü het kleyne gat van het felve uytwelde. Soo
\' endp terftont gepooght de ontfteecking te alte-
n- hJoedige etter daeghlicks af te vegen: on-
beh^\'^ï-"^\'^^^"\'^® de innerlicke verfachtende eva-
Van r u herhaelt zijnde , ende de ordinaris

lor^\'^^lick r P^^^ent binnen de twee of drie weecken vol-
in gebraght geweeft, foo dat hy hem toe
■^dt. jjPet derde jaer by fijn voorgaende gefontheydt
uyt blijckt dan, dat niet alleen in het be-
gin»

gin, maer oock in de voortgang van de fieckte 5 ^^ pj\'
waw kan gebruyckt worden , als\'t de krachten
tient noch maer toelaten.

met een dicke yfere boeye op de rechter zi, ^^ .
achter-hooft, dicht by de t\'famenvoeging Jatn\'^^
coronalis ende fagittalM, in dier voegen geq"^" groo\'^^l\'
het pericranium bezeert, maer oock eenb ugge
vande herffe-pan neder-gedruckt g-^vaü"
wdb, doch dele groote bocht wierdt in „gp
fieckte, van wegen de menighte van hetgeto" [jiet\'\'Vj
van de Barbier niet in acht genomen,
wonde van foo grooten gewichte veerthien "^Ig^veel;^
te werck, als of het een flechte wonde hadde
waer opfeer groote fymptomata of toevallen %

Defe dingen dan alfoo geflelt zijnde, foo ^^
D. Gregorim Horjiim mijn Confrater , tot d^ »j^jefl^^J
ontboden, ende de wonde befien hebbende? ^^nti\'^\'

de futuram fagittalem ende lambdoidem , de ^ fjeiit\'!\'g
met een gemeen ad vijs goet vonden, (alfoo dep jj-jsy\'\'^^

een continueerlicke koortfe, hooft-pijn, Lydt^^s
gequelt wiert) dat door de infiiijding van de h
de opening van de herlfe-pan, moeft Ibey^^rtd«

avonts heeft de patient, van wegende (Lgecl\'^^
kamergangs, een verkoelende ende vochtig" ej"
Clvftcer eebriivckt. Hen tfi de handt afge"?" tie^^,

Clyfteer gebruyckt. Den 16. de bandt afgei^e oeK
de wonde befichtight hebbende, raeckte
drucking een weynigh met de vinger aen > «nt^

}s r?^" P^^ent over een fteeckende pijn, die hy ge-
Ski-iiyj Jl\'om heb ick de holligheydt van de huydt met
geteyckent, en geteyckentzijnde, met hec
ÏPeot mesjen in de I I.Figuur van de I I.Plaec

1) ^ekp n \'"e\': de fiegmticus putois van Galems ,
"Sen wit van een ey bevochtight was, ver-
hebben wy, na dat het bloet geRempt,
ö Sgijia ^\'ek wech genomen was, foodanigen grooten
^aien het beckeneel bevonden, datwygedwon-
Ö^\'^\'ïifèr • \'beckeneel fevenmael met de wo^i/o/H in de
4 de nederdrucking te trepaneren, ende

jatt, \' ,^eneel in de X X X11. Pbet le fien is; Dit
ifv"\'^\'-\'/ ^eb ick de kanten van het beckeneel met
Ïn\'p"\'""" in de VI I.Figuur van ds

\'ofen-olie bevochtight op de «/hm w^f er, hec
\' Ariftolochia rotunda, ende Jrar

(.yippei^ \' "efiroyt, ende met drooge pluck beleydt,
.^®"den met pluck in het uyt de

? A gedoopt, beforght, ende over dit voor-ver-
geleydt, ende hebbe alles , na dat ick
ijl^de mede gebruyckt hadde de cataplafma, be-
fMH^*^ rif domeftici, farina hordei & faharum,

Ïq ® niec j ^ ienotica, oxymel. fmplici & oleo rofato ,
Op S. ^\'WachtelvanGdifWMj, Owcfrgenoemt, ver-
4 ! hebben wy hemuytde Mediaen-ader

ïaftigh valt:
Neemt Syroop van Rofen dat purgeert, twei oricp\'
Lenitijf, een ongt,

Limoen-:(aet, anderhalf fcrupel. Uoi^cff
Het fap vangekoockte hert^fiercki^ii^"
maeckt \'er een dunne Syroop af.

Die hem in vijf kamer-gangen een
fchuymachtige materie heeft doenafgaen.
heeft de patiënt een gerufte flaep genoten. ei^i^r

was ontrent de futuram fagittalem fiijmachtign^Jj^
verrot, waer op ick een liniment ex fyupo f^ce^^f y
fpiritu vini & terebinthina, op een fijden lap g ;

menten beforght. Den 2. heeft hy van weg^
gebruyckt \'t volgende Syroop:
Neemt Syroop van Limoenen, een onge,
VanSuyring,
Oxyfach,

Bornagie-water, van elckj twee
drancksk^n.
Den 3. dagh, als hy fijn neus-gaten toe, ende ^

uyt de wonde gevloeyt. Daer na de wonde g^ ^ je
de, quam een fwart ftuckjen beens dichte ^

lamblis te voorfchijn. Den 4. heeft de d«\'\'\' beeSü
den, ende het ftuckjen van\'t boven-geno^i^j,
Ick met het treck-tangetjenuytgehaelt.
de wonde van wegen haer ftanck, methet^« jjoP^j,
^wn gewaflchen. Den 6. heeft de ge\'ey\'^j*\' gen»\'
houden, ende om de wonde te beter uyt te <3i »
ick oock dit {//gejï/ww gebruyckt:

een half loot,
^ejiooten Myrrhe,
^onde Hool\'Wortei,
Ireas, van elckj een fcrupel»
Bonich van B^ofen ; maeckt \'er een filfkeh vak,
Vrir*^ 7- vvas het wel met de patiënt j doch alfoo hy géèri
Metl\'\'%enoe\'gh hadde, wieidt hem de volgende clyftcer

Het kpockfel voor een C/vjleef*, acht oneen,
HiacathoUctm, een on^e,
Oly van Violen,

Se hy drie mael afgegaen heeft. Den 8. hei^hy
Se^gei\'ufteflaepovergebraght. Den9.heeftAsdura
, ic\'k ^er roodt geweeft, ende zijn uyt de felve, terwijleii
[loey.\'^et katoen fuyverde, eenige bioedt-druppels gCr
Nvoi;- Van den ió. tot den 14. heeft hy hem feer wel
"oIqs j . Den 15. nam hy wegen de hardtlij vigheyt, de
jjteyj Jt een onge eleSl. Unit ivi, ende de behoorlicke quan-
J^ycker geformeert , die hem viermael deden teir
^^ tijh®\'^\'^ • Den 20. begoft op de dicke mmhrana, ende
g/\'^te tuffchen de tafels van de panne, i\'oodt i/leyfch
. £)en 14. was hy feer Wel te pas , doch tot
^fiU\'\' verftercking van het hooft, heb ick by het boven-
^^taplafma noch gevoeght roode wijn, ende een
Sn tarwe femelen . Den Méy gefchiede een
xlij afrchiifei.jng van het beckeneel, ende de wöndé
vleyfch vervult zijnde, heb ick het ceratum divi-
iHen^^ geleydt, om de wonde met een huydt over té
% • .Den lö. dito was de wonde gecicatrifeert, ende
AiJ- heeft de patiënt wederom uytgegaen . Den 20.
Noav genefen zijnde, heeft hy hem wederom in fijii
btis-dienftbegeven.

fen. van een warm ende vochtigh temperament >
trent twee-en-dertigh jaren oudt zijnde, j^^^ignva\'^ f
Smit} van wegen feeckere twift, aengaende de p3 ^ e^v
Ackers, voor den Rechter ende goede Mannen ^iü
omgekeerthouweeiof graef-yfer, opderechtei (jjt
het voorfte deel des hoofts, in dier voegen gel^bj, je be\'
hy piet alleen achterover teraerden neder vie» qo^^
bloedt de neusgaten overvloedigh uyt liep ) ^ j w
fonder gevoelen ende beweging voor doodt ^^l\'/^oO^\'
huys-vrouw liet ten thien uren een Chirurgijn v j^js ^ .
bieden, die de quetfuur met de aftringerende "
Galenus, ende het wel geflagen wit van een ey ? ^ Kj^
daer hy nochtans, ten aenfien vande oorfaeek\'

de behooren wijder te maecken. Den 19. ten vi-
de middagh wierdt hy met een draegh-bedde " g,oof
braght, ende ontrent feven uren heb ick hem
pijn in\'t hooft, koorts, ende een dick gefwon^^^^ ^ vv^»\'

oogh hebbende, ende in fwijm vallende, gevon"^^
hal ven ick hem terftont de volgende dranck > ®
verftercken, geordonneert hebbe:

Bornagie^water, elcks anderhalf onfe.
Van den Spiritui Cepal: Anf. 40.
Toegemaeckte Peerlen, twintighgy^^^^\'r^^ftl\'
Toegemaeckf roodt Corael, van eUk^ J

AENMERCKINGÉN. 21
Chryfolijt-pm toegemaeckt, een half fcrüpeïi,
^^^ Peerel-fuycker een half onge; mengt dit te famen i

Syroop van fap van Viole bloemen, anderhalf onge,
TinQure van ï{pfen, met Mep, vier ongen >
Endivie-ivatsr, twee oneen,
Granaten-wijn, vier ongen j mengt dit, om in twee

malen in te nemen.
dito, twee uren voor de middagh, heeft hy over
hooft-pijn beginnen te klagen: de bandt los ge-
foQ ende de wonde ontdeckt, ende befichtight zijnde,
ick met het knoopachtige deel van het tintel-yfec
W^dté ende lengte van de wonde feer naerftighlick
W ht, ende de panne feer ingebogen, ondervonden,
j heb ick de felve dagh met dc fpatha van Celfus, in
^aiij^^guur van de II. Plaet, de wonde in de gedaente
^^^ \'etter X. of van een kruys wijder gemaeckt, ende
van het beckeneel met de nagels afgetrocken
%t de, otn het bloedt te ftempen , ende de quetfuur
S^L houden, daer op geleyt hennippe werck, met wel
wit van een ey, nat gemaeckt, ende met de pulvis
icj; [^^\'cMj beftroyt. Tot weering van de inflammatie heb
\'^fer^\'^ geheele hooft, ende de hals met rofen-olie be-
S^dt , ? ende een vier-dubbelt compres in roode wijn uyt-
^"de,^^\' op de wonde ende de naefte partyen geleydt -,
handtin de X. Figuur van de X X X1. Plaec

HriiJ^n. Des avondts heeft hy een verkoelende Syroop
ende tot fijn dranck gerfte^-water, ende een
Jben" fij" avondt-maeitijdt genuctight.
^fne^^* - \'^en thien uren voor de middagh,alfoo het bloet
Kg geftempt was, heb ick den bandt wederom los
Hisjh ^ alles wel gedaen zijnde, heb ick de wonde be-
ende niet alleen een inbuyging in bet been van

het voorftè deel des hoofts, eendwars-viog^r j^^jn^J
dcfutura corondi, ende twee dwais-vingeïW^ ^jiog
jmura fagiitdi bevonden , maer oock ..J^i^d^^\'f
van twee barften, of fpleten , ontftaen door » rgyje
de kneufing,van de welcke de voorfte van ^gb to^\'
preffie, door de (miram coronalem na het rechte ^^ jjgc-
ende de achterfte na de flincker oor hem ftrecKte- ^iO
ken foo verwert zijnde, hebickophetbeen^
de Ariftolochia rotunda, endelridis Flonnt.?,^^
de kanten van de lippen het ungtutitum
op het ceratum diapalme geleydt. Tot het V- j^^Un^\'
van het rechter oogh, heb ick gebruyckt dit (O\'^n

Boom-meel, elcks fes oneen,
Kjuym van Whttbroot, derdehalf of^^^\'
Poever van R^ofen,

van Betonka, elcks fes drachmin»
Oly van Rjifen, drie oneen,
Oxymd en Simplex, foo veelgenoegh . ^laf"
Voor de rniddagh , twee uren voor den eten heefy^ j^cc^\'
nomen de boloslenitivos, exeleBJenitiv. • -

groote inflammatie des hooft-pijns, draeyifg\' ^^^.tjfig \'
fwel van \'t rechter oogh, genootfaeckt Léef^ê\'\'

bogen beckeneel dichte by de futuracoronalts ^^ i^^^te^
talis, met de boortjens van de trepanum ooor ^^^jgh^"
Na dat het beckeneel getrepaneert, ende de \'^j^gfch^^^i\'
van het gat met het infirumentum lenticulare^^^^ fi^\'^^^^
waren, foo heb ick met het elevatorium in of u^e ^^^^
van de X X X11. Plaet,onder het neder^ge^i\'J^gbt ,o\\
gefteecken, het felve wederom aen fijn plaets
de dura mater een fijden lapjen met ^"^c

gemaeckt, ende aen een draet gebonden, g ^ eti\'^c\'\'\'.,
voorts de wonde met het bekende pulvis, di\'oog ,1

veibonden, vergetende ondeituflchen de
ftHee P3«yen van de wonde ende den hals oock niette
\'ienr j • Des avondts was het vry wat beter met de pa-
des morgens, eer de panne getrepaneert was • hy

i\'Uieeide met het gebruyck van de/jwp/wrf/r/gfr^Kj.
W.Hten thien uren voor de middagh, heb ick dépa-
ra J \' die hem veel beter bevondt, dan in de voorgaende
^ç^J\'^\'Vier onçen bloet doen laten uyt de mediaen-ader van
IsQer\'^^ter arm, om een revulfie ende réfrigérât ie of ver-
te maecken . Den 25. was de pijn verfacht, ende
lijvjent nam in volgende purgeer-dranck voor de hardt-

Purgerende Syroop van i^o/e«, twee on^en,
Kriecke-water, foo veel genoegh is •
maeckt\'ereendranck^van,
t)e J^nde ende het rechter oogh ftondemy feer wel aen,

C^\'^op. Den 26. feyde de patient, dat hy de geheele
itij »^Eer geruft geflapen, ende geen pijn in het hooit, ot
W\'echter oogh hadde gevoelt. Den 27- heeft hy we-
de C geruft geflapen, ende geen moeyehckheyt ontrent
gevoelt. Uyt de dura memhrana van de heille-
<iat, > menige druppels fereufe materie uytgevloeyt. Om
lii^p^ iiiaterie wat meerder uyt te droogen, heb ick een li-.

Van Rofen-fyroop, rerehimhina, ende Brandewijn
lïe J\'^^Vdt, ende op een fijden lapjen gefmeert, op de dic-
KJ\'^^^anam geleydt. Tot meerder fterckinge van het

^tZy^nonderdccataplafmagemcngt. Den28.heeit
doèf ent fich foo wel bevonden, als des daeghs te voren :
S( ^^ vvLerdt gewaer, dat de memhrana door de contulie
was. Den 29. heeft hy van wegen de ver^
«loL\'l^ydt des ftoelgangs, fijn puvgeer-drancxken inge-
" \'endedrie kamergangen gehadt doch de memhra-^

m heeft haer door hulp van het//«/«jmw?» tot de uw ^^
tie begeven, foo dat de felve, endedefwartevlecKe
datfe met katoen afgewifcht, ende een weynig^P
uytgeloopen was, root verfchenen. Den 3 o. vva®"
derom wel, behalven dat hy klaeghdeeenigekloPP^j^,,,
pijn ontrent het voorhooft ende de mufculum ^^ ^ ^^ic
Den 2. December is de felve pijn van felfvergae"\'^,,^

der ftock foude konnen wandelen . De etterachtige
rie, die de felve da^hvun de dura mater door het \'jd

lieerde gat uytvloeyde, was wit, endewelgekoncK \' j^K
plaetfe van het Unimentum, ende het digefiivum n
het tmguentum de Betonica, met hetceratumcitrifi^^^^^a
mengt, op de memhrana carnofa, ende op de kant
de wonde geleydt 2

Malvefey verboden is: doet \'er dan hy
\'Terebinthijn, twee oneen,
Kjilfs-fmoitt,

van Mimta, van elcks anderhalf dr^
Spaenfch groen, twee drachmen, Cftfl»\'\'^\'

Den 3. ende 4. üondt.het wel met de patiënt >
ti-ock een ftuckjen van gefepare^\'\'^ jgdaef

^he t, aenmerckingek. 25
met roodt vleyfch overtrocken, dat een goedt
^antie \' de leer van Celfus, die in het 8. Boeck fey t;
^^ ^^^ foo begint het vleyfch van de
^^^^^ ^^ groeyen. Den 7. heb ick tot meerder
bfif) naging het ceratum diiinumo^ de dura mater geleydt.
Sft h ^"de 10. was het wel met de patiënt. Den 11.
%oft ^."iet met allen geflapen. Den 12. heeft hy over
"apjuj\'P^j" geklaeght. Den 13. heeft hy een weynigh ge-
^eti ^ ■ Den i6. ben ick met het fpedUum of tintel-yfer,
gebogen zijnde, tuflchen de eerfte ende twee-
tej^ Van het beckeneel gekomen, ende een ftuckjen
d^j ^et het knoopjen aen alle kanten los gemaeckt zijn-
H i f ^ \'^et treck-tangetjen uytgehaelt. Den felven dito
^"der ftuckjen beens, ontrent het voorhooft
I ßetto\'^r^^fert zijnde, met het inftrument aKüVTetßoha uyt-
\' ^aer^j^"\' Den 19.20.21.22. is hy wel te pas geweeft:
heeft hy geklaeght over een befwaerlicke
i S^twP^jn , ende daerom het boven-gefteldedranckjenin-

tjifi!\'>dathem vijfftoel-gangen heeft doen hebben. Na
^y V5 ?d3gh klaeghde hy over de pijn in de maegh, om dat
fly I Kout water hadde gedroncken. Op de Kersdagh at
^^Hü ^^^^ vleyfch, foo dat\'er een nieuwe toevloeying
"VeJ l^curen haer verhief, een kortfige hette het lichaem
^^\'atj) \' ^"de fwart vleyfch in de wonde te voorfchijn
Jide j öaerom heb ick hem het vleyfch eten verboden,
V 3^\'een tot een fpijs toegelaten. Het lig-

Tijfgj^^^orts facht purgerende, ende lichte verdragelicke
fefch voor-fchrijvende , heb ick het uytwaflendc
gebrande Aluyn doen vergaen, foo dat het
liae ^\'^dt van vijf dagen beter met hem wierdt, Jn
^^\'itjieM"^ ^^^^ Januarius heb ick de wonde doen cicatrife-
i^eei^ etff}-4fHro divinum:
Gow Jlmmonica,
^alhnnum,

FoeyervanMyrrha,
van Wieroock^,
vanMaßix,
van lange Hool-wortel,
van Spaenfch Groen,

Gemeenen Oly van Oliven, van ekkj \'
dat is twaelf oncen,
^ Geel Wafch,
Hars, .^^kH

Ceratim van, dat de ulceratien haiß^"\'
en alk overtoUigh vleefch wech neemt.
JËnde alfoo de patient met de voorfeyde remedie\'\'

Een contuße of hlutßng van\'t hooft, op de honèrj.F^\'^^^
doodt aenbrengende, om dat het gebruyck^ van ^^^
achter wegen gelaten was,

EEn huys-man, uytnemende fterck, en die „oH\'^^i
leven fieckelick hadde geweeft, veertigh b^^
van eenige andere dapper met vuyften afgeroft Jch\'^ i
harde flagen op fijn b oote hooft gekregen. P^f» ^c ^^^
den 11. November ^630. De patient heeft
geacht, ende eenige dagen volgende, fijn ge WOOit» ^^ggH
gen gedaen, al hoe wel hy geen kleyne pijn \'\'f^jcH
gevoelde. Den jo. van de felve maent begoft ƒ > Vy W
te worden, ende een heftiger pijn te gevoelen j daei
hy onderfte kaecke-been fwaerfick bewegen >
de mondt naeuwelicks openen, ende de fpijfe dfy^n ^^f
ken, ende eyndelick oock den mondt fonder
bandt het kaecke-been tfaem-druckende,; met

Wf J\'^jyten. De Barbier van \'t Dorp ontboden zijnde,
r^tijb^ ?gen van het hooft, ick weet niet met wat mid-
"oe \' ^ginnen te cureren; maer na de mael het hoe langer
Van \'^^ dagen daer na, te weten, den

He^ felve maendt, een bedreven Chirurgijn uyt de
ontboden geworden, die het hooft van de ec-
V v jp^enighfins gefwollen heeft bevonden. Defe heeft
g ^heyde difculierende remedien, defwelling wel te
He^r dreven, maer de pijn niet wech genomen, die het
^de "Ooft, ende de nucham of neck heeft ingenomen ,
I foodanige macht fich verheven, dat hy noch het

^vegen, noch de oogen ophe jfen kofl:. Daer by
noch de draeyingen, weynigh flapens, lichte ylig-
^Ney^\'^defwackheden der leden, foo dat hy naeuwelicks
Jaifjj ^^ten flaen, veel minder wandelen, oock al te mets
oplichten kofte. Een Medicijn-meefter eyn-
Hg^j\'^tboden zijnde, ende den 7. Decembris by hem
r.\'^de g^e 3 hggfj. hem uyt het bedt, op een banck fettende ,
51 ii) ^ \'eer ftuur ende wreedt gelaet toonende,aengetrof-
•Jlfjjj^^ dat hy niet weynigh ontftelt wierde, ende of con-
SiJ of eenige andere fwaerdere, ende haeft aenftaende
^de of toevallen vreefde. Als hy de teyckenen
^ck ^ptomata onderfochte, foo heeft hy, de handen,
vaeffg^*^ hooft over al aentaftende, om te weten, op wat
pelegj/® gi\'ootfte pijn was , in het achterfte ende bovenfte
\'\'de ^ l^\'eecke plaets gevonden, de vinger ontwijckende,
b\'■\'ch\'- ^ met de vinger nedergedruckt zijnde, een 00-
7\'f^0fj-\'"licke holligheydt ftaen bleef- waer door hy een
r\' ^tid"" ^"de t\'famen-looping van een tTamen-geloo-
V^\'^\'de k Verrot bloedt onder de mufculeufe huyt bemerc-
de^ j geoordeelt, dat men fe moeft door de incifi%
jjHi^^^\'lVdt uytvoeren, op dat het been van het cr^mm
j^^titiie ■ "^et bedorven , of het ferkranium gein-
V^^\'^^tiie\'^ vvorden, of de voor-verhaelde accidenten niet
(je ende de doodt veroorfaecken fouden. Dit is
Se^woordige Chirurgijn in\'t werck geftelt s ende,

de huydt met het fcheer-mes kruys-wijs Sß^Pf^L fvväfj\'
incifie tot op het pericranium gefchiet, lbo dat
achtigh geronnen , ende ferofifch bloedt uyt
liep. Door defe opening zijn de /ympiomata ^ .g^ivei\'
verfacht geworden, ende de hooft-pijn is t«^^"^"jent
gaen. Andere, principalick de gene, die d^
qualick mishandelt hadden, begoften qu^licK ^ ^jct
len, even als of defe incifie niet noodtfaeckeh^ gcq-
te vergeefs geweeft, ende het hooft meerder ^fdj\'
gebraght hadde, Daer door is de tegenwoordig ^^o de
cijn, die niet weynigh perijckels uyt de qy^etn^^ idei\'»

toevallen, oordeelde te naecken , beweeght g^
ende daer beneffens in vermoeden gekomen, oi ^ /(vaH\'
neel ergens door de Hagen een barft gekregen ha"^ \' .^pc
hem doen noch niet bekent kofte zijn, of\'er
nen of flocken, behalven de vuyften,w3ren ge^J L d^f
weeft) ofdat het bloedt onder de huydt vergade\'^^oi\'ö®
de verrotting de herflê-pan hadde befmeert,

ontfteecking in het buytenfte gedeelte, dichte ^ï^gijlof\'
fagiitalis een deel van het vervuyide etteracbtip^gjjiig^
door de futuram na binnen toe geweken was ?
adertjens gaende na deheiflfenen, of na des fe\'i® ygC\'\'^
r.m geborften waren , van de weicke het "yf\'
bloedt in een bloedigh etter verandert, defe
mochte veroorfaeckt hebben. Daerom hy
heeft, dat het pericranium van het cranium oi ^tiei\'"^
afgetrocken foude worden j ja dat men de trep ^f^oe\'
by der handtfoudenemen, indien dejat
vallen niet achter bleven. Voorts heeft hy hedre^^JJ
hem een ander Aiedicijn, in de Chirurgie wel\'^^j^y al\'

de omftsndigheden feer naeuw hadde ge-exammj ^^gide^
hem t\'eenemael eens is geweeft, ende tot "^f^gftVö"]\'
voorfichtigheyt de opening des herffe-beckens "Lfthey\'J,
geflagen, alfoo anders noyt eenige vafte verfeec^^^goejj
foude konnen belooft worden,\'! welck hy ^

Se^^^^l^ heeft geconfirmeert. IVIaer hier toe heeft de
Ne Q dicijn 5 als mede de Chirurgijn, die van de tegen-
jï\'^dat.Pgemaeckt waren, geenfins willen confenteren,
i f\'^® tev^ fwaerdere toevallen by waren, nochte ee-
^\'\'"qü van het gequetfte heiflè-beckentevoor-
J\'ite w^en, foo dat fy hem buyten perijckel verklaer-
J^\'^defj- ; daerom hebben fy raedtfaem gevonden, dc

K 3en te doen, toegefiemt hebben. Soo is dan de
JiJeiw\'^öegenefen geworden, van die tijdt af heeft hy
beginnen met feer groote pijn van het hooft ge-
IjHaliJ^\'^^\'den, voornamentlick in het binnenfte van dat
r^ëht de incifie gefchiet is, waer over hy oock noch
l^&oq \' daeghs ende \'s nachts quamen die draeyingen en-
J^dfig^ happigheden weder,heele nachten fiiep hy niet,
c ^ Wa ^^Igh van fpijfen, de onderfte partyen trilden,
kout, maer de bovenfte daer-en-tegen met een
, j| "Ivvjjf e hette bevangen. Den 5. Februarij gevoelde hy
\' \'\'ncking door de flincker deel van het hooft,even
vjft ^et heet water begoten wierdt, ende de humeu-
de ftrot, ende rolden op de borft, alwaer
Vnigenfwarigheyt hebben veroorfaeckt, dat hy
hy foude Weken, doch zijn na weynigh uren
Verdwenen. De tegenwoordige Medicus heeft
"et) Seoordeelt, dat men de wonde wederom moefte
\'iu wijder maecken, daer toe de andere geenfins
i,\'^«! te ^ Verftaen, maer geoordeelt de faeck fonder pe-
tAeri\')"-.

V ^en r P^^ent wort dagclicks hoe langer hoe fwacker,
11,: ^ier lichaem uyt, ende fterft.
IV ftaet een dubbelde vraegh, i. of de ope •

I L^\'^\'digg pfi^e van de huydt in het hooft, van de tegen-
i heef by der handt genomen, noodtfaec^

perijckel ende de doodt felfs hebben J^^\'^f^^SalJc^\'\'^
ken. Op het eerfte wordt geantwoordt j dat n ^ocf-

de doorfnijding van het pericranium fel^ \' ^
panering van het beckeneel feer noodtlaecKe ^yjc ^^
geweeft hebben, van wegen de tegenwoordig
de aendringende toevallen, die eenige
beckeneel te kennen gaven. Aengaende het t ipjeet >
de blutfingen ende contufien fonder of "^^jgj-diend^^r
noyt moetende veracht worden, na den hond
van de quetfing de doodt felfs aenbrengenko"
principalick, wanneer het gebroockenbecKe ^^
modioUs niet getrepaneert ende geöpent woi
niaterie, die door de barft op de dicke (üf^s
herflenen allencxkens om leegh lackt, ny^ o\'

Defe vragen heeft my lacolrus Eggoldm. ^\'\'Leode
tot Memmingen . voorgeftelt, Defe vier jeVfe\' .^
merckingen fullen mijn antwoort beveftigen>y^^ ^ jcl4 ^^
ke de twee eerfte, als my gecommuniceeit zi)^
ftondt hier volgende fal in voegen.

IN het jaer 1636. in de maent van DecewKj;,
uyt de verhaling van lohannes Georgius Go« ver^^fh)
naris Medicus der Stadt Vim. mijn Confi.a^^\'^j^ ^ofl^L
dat door occafie van de feer droevige
in de welcke veel kloeckmoedigh bloedt aen ^\'J^eM^,
ten geftort zijnde, aen vele vrome reden van qoA
heeft veroorfaeckt, een Keyferfche foldaet, Jj^ i^et
rijck van geboorte, in een fchermutfering.\' acfi\'^j^t
pp de degens aenquam, met twee flagen jsgd\'^Lv
hooft van een Sweedfch ruyter in dier voege" ^^^

\' dat hy verwonnen ende ter aerden gefmeten
® in 3 in de handen van fijne vyanden geraecktj

met andere fijne kammeraets half
j öefg j Gafthuys tot Vim gebraght is geweeft.

tot de krancken eenige Doétoren,
tj®\'\' tog ? 2\' c^n was) en haren Chirurgijn

Wq^" geflagen foldaet, (nochtans ionder een bloe-
1p \'\'\'Hcu -\' fonder eenige fcheuring , of oogen-
djSet) ^^ inbuyging van het beckeneel) na dat ontrent
^Sh verloopen waren, als hy nietalleen vaer-

ende gaen kofte, ende geen pijn meer van
gevoelde, maer oock dickwils om hem te ver-
Q ^ wandelen, goet §ier maeckte, ende eyn-

V ^ad*^\'^ op fijn vertreck, ende wederom-keering in
L^\'t w^\'landt dachte, is, na dat hy t\'eenemael gereToI-
Kj fci^j^\' om met de eerfte gelegentheydt met een feec-

g^p® vertrecken, des nachts gefondt ende wel te
\'fchi\'v\'^ het yeder man fcheen, te bedde gegaen zijn-
K Op jf hek in de flaep doodt gebleven.
f^\'ton^^\'^ nu de oorfieck van defe onverwachte doodt
\'ter L^ Verholen blijven, heeft de voorfeyde mijn Con-
datf ^°°ghdenvanhet felve Gafthuys aengehou-
d t b hem fouden verlof geven door het openen van
door de Chirurgijn ende befichtiging van
J\'e defubftantie felfs, van de herlfenen, het ge-

V ^tb^ -"^^nt voorder te onderfoecken , endede faeck
fer \'"\'^ht ^^derom op te halen.De voorfeyde Voogh-
\'icf^\'^dt hier toe verftaende , is de incifie kruys-wijs
\'irf \'^^t h p^r\'cranitim van het been afgefcheyden,

een feer naerftige befichtiging endeaenmercMj^^^^jnir
pityen, niet de minfte barft of fpleet, noch
fte teycken van eenige nederdrucking {fenef" ij

maer daer-en-tegen in de fubftantie van de otte^Pr j.
de geflagen partye gelegen, en (gelijck in , ee"\'

wel pleegh te gebeuren) ontrent een vinger
groote j ende bykans tot de ventrkttlos toe 5 ^^^ter ^

verrotting, ende eenige bederving van de/\'"\' ^jjeze^
gevonden, maer dat alle de refterendepa^y ^^

Ons gevoelen met malkanderen gecomffl" ^^^jg d^K
bende, hebben wy van de uytterlicke oorfaee^\'^jg^ael
weldige flagcn geenfins konnen twijfFelen » "j^odc ^^ ^^
felve niet alleen de fieckte , maer oock de q^ï^^u
Soldaet hebben veroorfaeckt - maer dit hee^ J

twijffel ende verwondering geftelt. i. D^t ^^^^^^ psW
kracht niet de naefte, maer veel eer de bio"^ c^ 11
door het flaen gequetft heeft, al hoe vi?el f^^^gef^^^fi-
rentheyt diergelijcke exempels meer heeft ae J »ij- 1
2. Hoe die getemperde , ende door-fchijnen ^ 1
fck fpirhus, foo fwaer ende heftigh in de ■ ^

nen ontftelt worden, dat fy gelijck als in e^Vopdc ^^t- [\'
een fyderatk toelaten , de buyten-partyen g .g ye\'\'\'^ r
behouden blijvende. 3. Waerom defe foo ponieo "Jg, f
ting in de heriïenen felfs haer oorfpronck ^^^^j^t^^f^ ic^e J
bende, ende met de pia mater gemeen S^\'^^^bte ^^^eV |
noyt eenige pijn van de binnenfte partyen ^ ^jti
bederving van dè" inwendige oft uytwenaig . j.3
oorfaeckt, maer onverfiens de faculteyt eo 5

behoudenis beloven , ende geen \'■"^^^^gen > ^ tO^liJ^i\'
in de dixia, of order van eten ende drineK

S/f^\'yiet een voorfichtige konft, ende wijs miftrou-
\'•lonfpP^\'^\'enten alfoo handelen, dat fy als waa-Iichten
^•^onft mogen zijn.

heckeneel, ende fieeehjng van de dura
\'«ï] J uyt gebreck^ van de noodtfaeckelicke injïrumm\'
I, \' patiënt om \'t leven heeft gebraght.

t .\'^°°\'\'feyden D. Gockelius heeft my verhack, doen
J^fpeti^i\'^\'t jaer 1633. den 23.Februarij mBiberachbc-
b\'^\'"dt 5 om Stadts Doftor te wefen, ende van we-
iö ^^ van den oorlogh, tuffchen hoop ende vrees

j "iney ^en feecker Huys-manvan de invallende vyant
jj^&ü j-huys geplonderr, ende met het geveft van een

ij^liitj^^en van het beckeneel, gelijck als een kuyl, hef-
IK^\'tfe ^^«tuckt, de pia ende dura mater gefplift, ende een
J\'^öèft^ Vervreemding des verftandts verweckt heeft.
\\atie • r de patiënt ontboden zijnde, ende hem een
r\'lop gegeven, ende op den arm een ader hebbende

V \' \'trachte de kortfe, als mede de andere toeval-
^ ^ (3a ^^ererende medicamenten te verfachten , ende
dj^icei^g^f ^eneffens fijn uytterfte beft gedaen om met de
\'tl r.\'M \' die hyby der handt hadde, dene-
K^ftaf^ op te lichten, ende het beckeneel wederom
"iie^^: poftuur te brengen, maer alles te ver-
L^ doof^?*^ van wegen het gebreck van de , die

V bv j °"veyligheydt der wegen foo haeft niet heeft
k^en der handt krijgen, foo is de man de volgende
tjj de ^^^ onnoofelick overleden , foo dat het gebreck
Cl befch ^^eckelicke, ende in dit werck afgebeelde

^l^g^even inftrumenten , als mede van de be-
^anuale operatie , hem de hope van fijn

behoudenifTe bekomen heeft. Hier moet men ^^ j^^jydt
ken, by aldien den eerften dagh van de quetunb jjjjde\'
kruys-vvijs geincideert, ende het bloedt gene" J ,geit\'
het beckeneel met de modioUs getrepaneert fefffeoe"
dat men het beentjen , de membranen van cl ^^^ j-^pd
fteeckende, foude hebben konnen uyt nemen >
de patiënt milfchien niet geftorven hebben.

IN\'tjaer 1634.den24. December,wasmefltj
kei van Nicolms E^eutte, een Chirurgijn»
maeckte van fijn fchaepjens, van

was met een draeying des hoofts, van de D^y\'
Uing genoemt. Na het feggen van de Schaep\' jgijcK\'
dit quaedt de fchoonfte fchaepjens gemeen, die ey ^ \'
na dat de geheele herfienen in vvaterverandevfZ\'\'Loepje"\'

lick fterven. De Chirurgijn heeft belaft dit \'J-^geqif^
dat met de draeying ende omlooping deis hoo
was, te fiachten, ende heeft het hooft van het ^ gpö
fchaepjen my toegefonden, dat ick\'tfelveope i^ude^u
de rechte oorfaeck van dit fymptoma emftehe\'^ li«
vorfchen. Het herffebecken ontdeckt zünde ^pjgö^

den : Daer op heb ick de derde ende vierde geoi^^j
naeuw befien, ende daer in oock geen teycke"^^ ^
water gewaer konnen worden j maer de de^ be^\'^je
veel bloedts gevult. Daer na deed ick met ^^^gi^vai\'^i,
hecht van het Anatomifche mesjen de inftrUf^J ^^ vvet

een vifch-blafe gelijckende, ende vol van feer
J^^ter zijnde, als mede by het lincker oogh een fwart»-
"atjp^^ "materie van de herlfenen. Ick Was verwondert,
fe^ "^sel in defe fieckte de herlfenen ïelfs geafficieert wa-
^Êfi\'j^ferom het fchaep niet eerder de convulfien, ende
^hfis, als de draeying heeft gehadt.

pU*!"!/!« des hoofts, op de weicke een draeying ende
^la of geraecktheydtgevolght is.

A 1645:. den 25:. Januarius, heb !ck het hooft vati
• %^\'-haepjen geopent , dat Van een diergelijcke
^ijticj^ § is doodt gebleven. Het beckeneel afgenomen
\' "iiie ^\' heb ick de fubftantie van de herlfenen met alle
^\'ide ^\'^«fels ge-examineert, ende terftondt in de flincker
^«ii ijj Sl^ianfuys van het achter-hooft, ondèrde dura mater
gevonden, foo dick alseenvifch-blafe, dat
ehde wormkens, gelijck inde kafen groeyen 5
SfOQ. ^as. Ditgefvvel meteen huydt overtrocken, ende
t heX*^^" een duyven-ey, hadde hem in dier voegen iri
ingedrongen, dat liet oock de derde rtHff/-
> gereenighfins t\'famendruckte. Het fchaep-
n jck de Schaep-herder getuyghden, heeft fich deii
I iij^"^ , op dé weicke het geftorven is, óp de rech-
I r\'^ \'s p®\'°ntom gekeert. \'t Gene de voorgaende fchaep-
H kan de menfchen oock gebeuren want ick

: ^\'gelijcken gebreck met de Biihicr lohannes Btjr-
eg^\'^de de Chirurgijn Gcorgiüs BJcdlin aengemerckt
h^" Maria Schivmi^mannin , die, na

^\'r\'i fep\'",-.^ \' een geheel jaer lang over de draeying aU
j^\'ddeig "^ftigh heeft geklaeght , ende, na dat fy veel
M fjf ^^ vergeefs hadde gebruyckt, eens aen het 2 vont-
^ndcj door een feer üerckegeraecktheydtlchie-
K Ikk

lick is overleden. Haer Ouders verfochten op mV? ^ ^
het beckeneel foude openen, om haerte verfeecK ^^^jt

feeckere fey t vermoeden. Het herfiè-becken dan g .r ju
ende de herlTenen befichtight hebbende, foo
de flincker zijde een gefwel gewaer, aengaende n j^gr
jen, ende de materie in het felve, het voorgaende
ongelijck, dat in de grootte van een middelmatig^^ ^^^Ic
der-ey , de derde ventriculus van de herflènen
t\'famen-gedruckt heeft. De gene, die my vraeg" >
de oorfaeck van fulcken , met een huydt \' gve"^/
gefwel moghte wefen, heb ick rot antwoordt g ^^pd\'^
ende wel ter propooft dienende, datdeherlfen^^^pfhct
zijde heftigh geflagen, fwack is geworden, waei
toevloeyende voedtfel niet in de fubßantievan" ^
nen, maer in een dufdanige materie is verandef ï
den . Uyt defe dingen blijckt wederom, d\'^t^-^.^jv ^f
fiagen hoogh moeten geacht worden, alloome^^gts\'^^
een foo fubtijl verftandt begaeft is, dienietalte
binnenfte pavtyen tot de ondergang gedifponee\'
foude onbekent zijn.

Amoi6i<ïAsMichatlSchneider,ctaSo\\di^l%p1\'
tot FJchingen in Guarnifoen leggende, ^\'^ u^joff^l
ferfch Soldaet, op de wervel, ende in het achten
een fabel gequetft geworden. De wonde \'" ^jetaH^^j-
hooft was flecht, maer die op de wervel was ^^^ ^iC

Wel I pancnc ii;ac aaer opjeer wrceaepijn, op
le^Ie 1 u gevolght is een rafernyj conViilfievanhet ge-
\'eyt^ ^^aeiTi, ende eyndelick deapoplexiaof ^erzeckt-
Vecl ^ faecken dan dus ftaende, wierdt ickdefelfdé
1 ^^ qüetfing, van fijn huys-vrouw , diedoentet

jj^^h\'eefde, tegen den avondt ontboden jende vondt
een apoplexie overvallen, welckeoorfaeckede
\\v| verftoptheyt van de Zenuwen , was door dé
IjVtggj^edige etter-, dat door de wonde haddebehooreri
yvert te worden: ja de menighte van fwarte ende
^^^er was foo groot, dat het óock door de neus-
\' het verhemelte fijn uytgang fochte, de<j^o.
j loofde, ende my een feecker teycken was, dat \'er
y bjn " tnoefte geborftcn zijn, als oock een quetfing van
partyen te kennen gaf. De toegenefen plaetfé
fi.^ee- mec de vingeraenraeckende, foo ben ick
pinij^jgi\'oote kuyl gewaer geworden,die een oögen-
Jc^ti\'^\'ï ken-teycken van de inbuyging is. De progno^
l^r Of ^emaeckt hebbende, foofeydeick, datdépatienfc
ende deed hem een purgerendé
letten , ende na de wercking van het lelve dé
d, iet) • openen. Den tweeden dagh heb ick met het
i\'- hiiyde I. Figuur van de II. Plaet door de incifie
«tf\'^\' het pcricranimn kruys-wijs geopent, het
Velf^ "\'et de vingers van het heftigh nedergedtUcktë
.\'"eyfen gekloofde been afgefcheyden, ende mei:
\'f medicamenten de wonde wijder gemaeckt j

o" \'iit 2- de volbrenging van de manuale bperatien i
J^\'>(ifo, ^\'dent,meeft noodtfaeckelick zijnde , genoegh
bi^ ^aen. De derde dagh, als het bloedt vaft ge-
^^ "alt Was, foo heb ick het beckehed vijf maél aeh
^^""\'\'fjjflf^ P ^ari de inbuyging met de trepanum i Vat)
getrepaneert, door ekk gat een doeckjfert
en-olie genat, op de dnm mttr lakn fsèketij

driedubbelde doeck uyt warme wreede i\'ooo^ yjjfaefl
druckt, ende de bequame bandt bedeckt, -^jjodva^^\'\'
dagh heb ick de ruymten tuiTchen de gaten met jgeffle-
zaegh in de I. Figuur van de X X X11. Plaet^^J ^^„jef»
den, het nedergedruckte, maeropdevoorle) ^\'^j-gefofl\'

was, met het treck-tangetjen uytgenomen 3 ^
fteeckingen, na dat ick daer van te voren een^ J gtjei\'
hi-ana hadde onder gebraght, met de fcheeren plae
inde 111. I V. ende V. Figuur van de -^mef^^t
afgenomen . Na dat dit gefchiet was ,foo heb^ ^
inßrumemum decufforium in de X. Figuur van de gfjera^^\'
de hei (Tenen matelick nedergedruckt,
tige materie in feer groote quantiteyt door Jfeiis
wegh is uytgevloeyt. Op de dicke menirtx, .j-^ppel^
dwers doorgefneden , fonder ophouden bloedt l^^^gcKi^^j
als oock op de dunne,leyde ick daer na een linne
met het gat over een komende, ende befmeeit^^^^jcK ^
de falve van Hieronymus Fahritius, op het been ^Je
pulvis. ende drooge pluck, op de kanten van de^^ hetf\'jjj
digeßivum , ende het ceratum diapalma, als »e ^
plafma, ende de fwachtel daer boven over. i^^jeiie^jj
begoft het met de patiënt te beteren, endede ^^jitio\'\'
racer door de neusgaten , ende het verhemelte tyAH^ ^
haer te lofl\'en . Den feften dagh heb ^f ^et
ende haerwederom befchouwt, ende ^^^ di ^
van het bloedt gewaer geworden, twee van de\'^\'^-^,

te van dit vas niet kofte bedwongen worden, ^^^^^
geincideert zijnde, eyflchen noodtfaeckelick fg

ken, ende eenighfins t\'famendrucken van de a vf^.^j
endeconfoliderendemiddelen, \'t welck bey ,
van een nieuwe bloedt-vloeyinge ende ^^^Loinh^ d^
heeft konnen in\'t werck geftelt worden;

^ei^g^^^\'^-vnenden, ende de Huys-vrouwvan de patiënt
"iet t gegeven, dat hy fonder perijckel van fijn leven
iioojjg^^\'^emael tot fijn voorgaende gefontheydt gebraght
^e UVt^^^" \' na de mael de wonde toegenefen zijnde,
^nde \'\'"ypende materie wederom in etter veranderende »
"ytgang door de boven-partyen vindende, de
"^Ptfap . fy>«ptomata eade toevallen verwecken, ende een
Ni\'af^ des doodts zijn konde. Defevoorfeggingedan
öeeft \' gedaen hebbende, handelde ick de , het

^ hief"\'^^ kanten van de wonde nagewoonheydt, en-
^ wonde open, gelijck als een fontanelle, in de
Htj komfte van de futura coronalis ende fagittalis in-
Jser. dt j door de weicke de materie oock allencxkens
^alf j^^gang heeft genomen, ende heeft de patiënt een
poiif,,^\'" lang fijn ampt wederom bedient: maer voorts
Sft, lijnde, heeft hy dit opftaende gaetjen verwaer-,
\'^nd binnen vier-en-twintigh uren toegroey-.

I\'^etig^ \'\'iet een druppel meer uyt liep. Alfoo nu de voor-
fy>nptomata ende toevallen hun niet terftont merc-
^Ojfoo heeft de patiënt met fijn hüys-vrouw van fijn
dtie gefont leyt geenfins getwijffelt, tot dat hy

\'illejj J^aenden van de felve fymptomata wederom over-
Sdf^\'j^de, fchielick geftorven is . Indien ick na fijn
j y (lig. beckeneel met d^e zaegh hadde geopent, (\'twelck
j^\'ie Q^^egelaten wiert) foudeick buyten twijffel de ma-
c*^ blij t panne gevonden hebben. Uyt defe hifto-^
Ei\'UgJ^kt klaerlick, dat de trepanering niet alleeninde
y^tij^^gen, maer oock dickwils lang na den tijdt van de
u^i\'ci; I bezeering , met feer groot voordeel kan in \'t
1 \'ic^ worden. Uyt de volgende hiftorie fal oock
V "ïip\' ^^ quade fymptomata al te mets terftondt hun
^Ken, fomwijlen oock wel na de hondertfte dagh
de weicke nochtans buyten allen twijffel de
f/\'tel fouden overvallen hebben, by aldien hetbec,
i" het begin, gelijck ick boven heb gewaer-
\'\'geopent hadde geweeft.\'

jer oogen , ende
klaeght, lek een
Jieb hem de acht
quetft heeft geweeft, de huydt ende het
fatfoen van een drie-hoeck opgefneden, het ^^^ Jiée
13. Meert ten huyfe van Nicolaus [{eutte. aen de d^
cen feer naeuwe barft tweemael getrepaneerd ^ ^^gé^^\'.
ruymte tuffchen de gaten met de draey-saegh \' ^ ^„d^
den: Dc materie, die door de /pleet aliengske je
het beckeneel; was gelackt, uytgefuyvert zij"^?\'
toevallen verdwenen, foo.dat defen patiënt bi \'
tijdt van een maent fijn voorgaende gefonthey\'^
mentlick wederom verki-egen heeft.

Een larflende indrucl(mg van des felfs ^fc^f««\'^
f onder Utfel van de buyten-tafel:.

ANno 1626. in de maent van Julius, heb \'^giblÜ^J^\'
edele twee mannen van de voortrefïfeHekei^
van Vim, een fchriftelick verhael gedaen,
Zomens Scbaffer, eenKeyferfch Soldaet, "i^^ patt\'r

ft Aenmerckincen. 41
huys-luyden gequetft , willende befoécken,
4 O S^^onden ,ende in tegenwoordigheydt van vele»
de r^\'^aeck van fijn doodt, aen de welcke hy den 20. van
VU u "maendt overleden was, feer vlijtighlick onder-
hadde: zijnde de eenighfte oorfaeck van de felve,
Ojjetfuui: in de rechter zijde van het achter-hooft, qn-
MirV- [^»uramlamdiformem, meteen quetfing ende in-
"8 alleen van de binnen-tafel (de buyten-tafel on-
zijnde) die de herffenen terftont heeft t\'famen-ge-
feipf ^ zijnde van de Barbiers als een fimpele wonde toe-
Uij.\'^,- want alfoo in defe fchade van het beckeneel, de
»ituP) door de verborgen fpleet of barft op de hei (Tenen
loQpJ®gh gefackt zijnde, fonder de hulpe van de verwaer-
manuale operatie des Chirurgijns niet heeft konnen
lee|U\'%vert, nochte de panne, de herffenen ftaegh om
\'icf druckende, fonder een bequaem inftrument opge-
beJ borden, foo is \'er een ahfceffus ontftaen onder het
Vt de welcke eerft een koortfe ende rafernye ver-
daer na geborften zijnde, de rechte ventncuhs der
getie en opgevult, ende met fchielicke convulfien den
in«.? de doodt aengebraght heeft, wiens leven nochtans
\'tiig "^gin van de quetfing, door de behoorlicke trepane-
\'onl oplichting, (welcke twee operatien in Italien,
^ick^ï eenigh perijckel van te bezeeren , bykans daegh-
\'c werck geftelt worden ) buyten twijffel foude
fc^U konnen gefalveert gev%\'eeft zijn.
\'lo^^e om dat in onfe contrey niet alken defe , maer
«an te voren veel meer van wegen defe verwaerloos-
Ojveel meer onbekende manier, van het beckeneel
Wdé manuale operatie te openen, zijn gefneuvelt, foo
feer vermaerde Magiftraet van Vim, met recht
Jeti. Sfftelt, dat de Barbiers , foo veel mooghlick, fou-
\'enfe \'^^ei\'Wefen worden , hoe fy hun in foodanige pericu-
tcfi >ovvallen te dragen hadden , op dat het de patien-
^dl^y feyi van een behulpige handt, niet met ds doodt

ANno 1634. den 19. Mey, hebben eenige ^(fgnt
eenen Henricus Hehich genoemt, in het hooi ^^^ ge-
de futuram coronalem , ende de mufcidus
wondt, daer Nicolaiis ï{eutte de eerfte dagen optbif\'
welcke my op den derden dagh by de patient deea ^^^
den, uyt wiens wonde ick terftondt een Lttreel\'-\'
panne, van alle kanten afgefcheyden zijnde, met n ^^^^
tangetjen heb uytgehaelt. Den 4. dagh hebicK\' jicï\'
gen de groote ontfteecking der wonde, bequame
menten gebruyckt, tot op*" den 9. dagh na

op de welcke de patient heeft beginnen te
fteeckende ende befwaerlicke pijn des hoofts,
een feer feecker teycken diende, dat \'er een
materie onder de panne begrepen was , ende de j«^ ^cfl
van de herffenen van een been gefteecken vvierde
10. dagh hebben de Ouders van de patient jvÜ^
den D. Gregorium Borflium, die nelïens mV j get\'^\'
geweeft, dat het beckeneel met de modiolisJ^fliie
paneert worden, om alfoo de materie, ondj befif\'
gefackrzijnde, een uytgang te maecken, ende" jj^tf
t jen uyt te halen. De panne heb ick den l• te\'\'

eenwoordigheyt van D. Borpas getrepaneert, g£\'
ïlondt bemerckt, dat de memhrmen van de hen\' ^pgtiing
inflammeert waren. Op den derden dagh na de if\'
heeft de etterige materie, van wegen de leet g \'
flammatie van de dura mater, niet genoegh , e"""
gefuyvert worden ; dies wegen heb ick met co"\'^^^^JJii\'^
ter prefentie van beyde de Doftoren,
ende lohannes P^egulus ViUingerus, met èsmodto^ .^^icii

^Pan^^" draey-zaeghjen uytgezaeght. Na defe tweede
Paiee\'^\'^? heb ick een beentjen, van de binnen-tafel ge-
, dat de herflenen ende des felfs membra-
^gen hadde gefteecken, met het treck-tangetjen
i , \'t welck uytgenomen zijnde, heeft de fteec-

St eenige dagen t\'eenemael opgehouden 5 totdat
Vie Veel wijn drincken, een abfcejjus, in de fub-
jl^evjii^^\'^\'de herfiênen ontftaende, een fymptomatifche of
\' ■ ■ etide koortfe, een rafernye 5 ende convulfien door

-^dcp lichaem verweckt, ende een oorfaeck vanfijp
\'^^It Qy^^j^^eeft heeft, door dien hy den 2a. Junij defer v^-

jlflj^^t^ifie van het hoofts binnen dry maenden met de aetf\'
. nieutve maen convulßen verweckende.

M -^ycus Boeck, zijndeeenfoon van Daniel Boeck, van
m heeft den 15. November Anno 1629. op fijn
J igi^Valien, ende terftont fijn Ouders een ecchimofis in
f zijde van het voorfte deel des hoofts, dichte by
Ä /Coronalis ende fagittalis getoont, waer op eerft
r\'bod pijn, ende daer na de convulfien gevolght zijn,
fl^ti pijnde, heb ick terftondt door inwendigemid-
A eonvulfien doen celferen, ende de fwelling met
i^f\'S (j^^en van het vel van een verfch gefiacht Lam by-
hoof*^ Vergaen. Na twee maetjden is de fwelling van
l^\'^tidg y dagelicks grooter geworden, foo dat de voor-
^^^."\'ptomata in de derde ende vierde maendt, on-
maen, den jongen overvielen : wederom
JSeti h c^\'"® ontboden zijnde, heb ick het gefwel ter
\\i ^etinp \'e"de gaf de tegenwoordige pmmeftaenders
i^VcU \' dat dufdanige fymptomata, na mijn oordeel»
Sende ^"^^erden van een\'fcherpe,, ende het pericranium
ende bijtende materie , waer in mijn mee-
X 5. \' ning

met het mesjen in de 11. Figuur van de 11-^^ p. yur lO ^^^
cifie kruys-wijfe na de uytwijfing vande
XXX. Plaet, tot op de herfle-panne gedaen, , UY
fuy vering van de materie de wonde wijder g^ j ^ je W"
den 2. dagh het bloet geftempt zijnde,verbonti^^^g^jeü^
de, ende wiert gewaer, dat het beckeneel
was. Op den derden dagh heb ick de herlfen-P ^ tf
de midde afgerafpt, hooft-pulver daer op ge
met drooge pluck bedeckt, tot dat\'er [^f Lft ii\'^f-ti.
op groeyde. De wonde heb ick gehandelt £
gererende,daer na metreynigende,ten derden n ^^ ^i^a
maeckende, ende ten vierden met cicatrile\' ^^op
len. Op defe wijfe is defen jongen van feven tvvj^^
twintighften dagh na de incifie, opdehonde» Jggel^L
tighften dagh van hetongeluck, in fijn voorgae ^^^ jg
heydt herftelt geworden • hy leeft noch) en^e
teyckenen van de incifie noch toonen.

DEn 4.November Anno 1631. is
naem geflacht tot Vim, op de wervel? ena ^^ iiuy^^^,
ter-hooft gewondt geworden, met

verlies tc^\'l
ende affchaving van de herflèn-panne, L vvon^l^rii
een Rijcksdaelder. Nicolaus ït^eum hee^^^jjdeedf\'jjijc
ftondc metflegnotifche middelen gevult \'^\'\'de , q ^
eerft clyfteren, ende na dat hy het Ciyfteei\' ^ooft-^
was, fes ongen bloet uyt dsvenacejhalicao^^^QO ^^^
laten. Den 5. dagh de wonde verbondenzi) f u,

ick het been , tot op de midden afgefneden ^^etpl^^.
hooft-poeder daer op geftroyt, ende\'t leiv .^o^e
sis mede het digeßivum op de kanten van i^ri

de patiënt, van wegen de bitterheydt des,
J^Veef\' medkammum cholagogum ingenomen, en-i.
-V \'galachtige materie geloft, die de maegh, des felfs,
\'\'\'tiei^f mondt bitter maeckte. Den 5. dagh was de
Vf^ aen de beter handt. Den8. klaeghdedepatiene
V V h®oft-pijn ontrent de quetfuur, alloo hy een ver-
m hadde : Derhalven wierdt hy geclyfteert,,.
het lolfen vandeclyfteer raeckte hymeteenea
® Wit P\' j\'i • ^en 9. dagh was de etter in de won-
(j ^\'\'de egael, mits wekken ick by het digererende
falf hebbe gemengt. Den 12. dagh
\'A l^jj ^\'leyfch op de herlfe-panne te groeyen, waer door
Snif ^\'leyfch-maeckende middel uyt hetunguentum dt
Ndel\' ceratum dtrinum op de lippen van de

Slg^phbe geleyt, tot dat het beckeneel, door hulp van
^\'•Ivff "fïiaeckende middel overtrocken,ende het hooft-
S Yj "^et dicht vleyfch overtrocken was. Dewonde,
Sfj^^y\'ch gevult zijnde, heb ick gecicatrifeert met het
j\'lie t, ^vinum, ende alfoo met dele flechte remedien,
een Chirurgijn feer lelden beckiegen, als
Wde de univerfalia voor hebbende laten gaen, een
v\'^\' Oövoorfchrijft, ende naerflighlick
-"yt is, dat de patienten, met een licht koftjentc
J\'^H^jp \'\'"de, hun van de Wijn ende het Venus-fpel ont-^
,\'ende eenopen lijf behouden.) Defen voornoem-
j u l^ati noch by \'t leven zijnde, als mede veel an-
\'^en.f ick fonder affchraping of trepanering van het
\'"?cken, feer geluckighlick genefen,

^^ De X V111. Aemnercking,
. R\'iinde door lejde tafels van deherffen^^pmni.
■ tiJett\'^^ \' ^^ Augufti heeft een Keyfers foldaec

nen de tijdt van een weeck genefen. Op den ac
na de genefing, heeft de patiënt geklaeght ovei^ ^ peP
fwelling ende hooft-pijn oncrenc de bezeerde P" j^ijefi
9. dagh heefc men hem na Vim gebraghc j den ^^ ^^^ 00\'
den 10. dagh de huydt, ende hec ptricranittm^-;: yjfl »
jen in de 11. Figuur van de 11. Plaet op het ta"
letter X. door een incifie heb geopÈnt, ende j^erU^\'
panne oncbloot. Den 11. heb ick een fteeck y^an » ^^ mOJ
becken gevonden, de weicke ick de felve dagh ^ poor
in de I. Figuur van de X X X111, Plaec
wech ce nemen ; Maer alfoo defen fteeck tot ae ^^^ joo
de tafel raeckt, ende te vermoeden was, dat ny ^ ef ^^
ging 5 foo heb ick dit boortjen onder wegen , en\'\'
de panne den 12. dagh met de modiolis getrep^"
de macerie onder hec beckeneel gefackc zijndejee ^^^
gemaeckt. Na de uytfuyvering van de materie je
ick op de een linnen doeck j ^netroi ygi P

vochtight , geleydt, het been met het hootc-r-et n;-
ftroyt, de lippen met het ïf/ge/iit!«?», endedae» ^^ifiz,
diapalma ende bekende cataplafma, alsme^\' |,eeft ^^
mec de bande bewaert. Den "^^ gha^V^V
pijn opgehouden, ende den 14. de inflamma" ^^[jilfei •
mindere. Den 30. heefc hec beckeneel fich®
Den 40.. was de wonde mec een huydc overcroe

Een hooft-ttfonde met f/weeFungis , of fponsachf\'ê
.ge waffen, die doodelick^was. [é-

-en-cwincigh jaren oude, van een heet e ^^^cs
temperamene, wierde in de bloedige ende
by Wittenweier den 9. Augufti van \'c jaer I.ö3 \' &

Sm ^^"^^ehterdeel van\'t hooft gewonde, foo dat het
i^^fce ^ eenen oock gequetft was. Met.defe wonde
^ Quackfalver in \'t begin gehandelt, even als of
fitk!^ "echte quetfure was. Den 24. December is de
""^r aengekomen, ende in de handen van eert

Me j^en Barbier vervallen, die de wonde, gelijck de
[iVj.ede, verbonden heeft tot op den 33. Januariusj
r Vaff^ * de welcke hy in het Siecken-huys van

^ Me^a ^erlandt is genomen geworden, alwaer defen fijnen
de wonde ten deele toegenefen, ten deele met
VpJ^gewas van vleyfch bedeckt zijnde , met een
Hfjpende dunne fpeciUeof tintel-yfer onderfocht, en-
V \'elve ontrent net derde deel van fijn lengte recht
alleen in defcheur van het beckeneel, endebey-
Sig\'^ van de heiffènen , maer oock in de fub-
de herfiènen felfs, (zijnde helaes eengvooté
i\'Shte^ ) ingefteecken heeft, foo dat\'er een groote me-
p^^\'^er uyt liep . Den i. ende 2. Februarij her lig-
i\'-til ("^Pi\'epareert ende gepurgeert zijnde, begoft de pa-
^agen over de fwaerheyt van de oogen ^ Den 3^
X jponvoorfichtigen Barbier, uyt laft van de patiënt j
\\\\h Confrater D.Moyfes Heldius, ende

I^K\'edlin, een feer bedreven Chirurgijn doen ha-
flge^e Wonde befichtight , ende de omftandighedert
itj^j^^ekt zijnde, dochten wy dat\'er wat quae\'Bts on-
ij! \'itite] ^ fchuyien, principalick van wegen de fpedUe
^Vg^yfer, dat foo diep ingefteecken hadde gevveeftj
I ^^iliek de huydt met het mesjen in de I. Figuur van
l^\'^ge^^ï. Plaet, op het fatfoen van een drie-hoeck

r.S^o -rlaet, op net ratloen van een drie-ho
yfcij^^\'^^ \\ ende de wijder gemaeckte wonde met _

\'Medicamenten verbonden. Den 4. het bloedt
O Sroo\' ^"^de de wonde befien hebbende, wierden wy
ll^e Tpo ^ ^"de breede barft van de herflen-panne, ende
Ode "^^ehtige gewaflèn gewaer. De faecken dus
dror,r?° de panne de pulvis cephalicus,

\'digeßivUm befmeert, ende het diafdma, ende vo ^^^^ j,o-
taplafma van Hippocrates tegen de inflamtpatiej^^^^ j^je
ven opgeleydt, ende met de bandt met vier ey ^
IX ende X. Figuur van de XXXI. Plaet,de
de verbonden. Den 6. klaeghde de patiënt yV\'\'^,

van het hooft, ende pijn van \'t rechter oogh. ^^^ \'jj-jci\'^
beter met hem, doen nam hy in eenige boios uyr ^^fit/f\'
men , EUa.lenitiv. & |. loot, eleB. de
charo, ende wierdt viermael een galachtige g^b^^
Den 8. klaeghde hy wederom over
oogh. Ick leyde op de fponsachtige gewaße" „eb^^^ I
turn Mgyptiacum van Hildanus, met poeyer van g ^
Ahiyn vermengt, welck medicament de fgeva^ê ,r
fen wel niet heeft verteert, maer foo treffelick jg\'\'\'^
dat ick de ftompe fpecille of tintel-yfer in^
van de V111. Plaet, tuffchen beyde gewaffe\'yjljjel^f
ben konnen fteecken. Énde alfoo de barft breedt .^^gj:
genoegh was, ende de Barbier foo veel tnisn3g.gji#1^
hadde, foo heb ick het trepaneren niet willen PV ^ jigt"
nemen, op dat een foo voortreffelicke op^rati \' ^gtg^j
velen tot behoudenis heeft gedient, niet^ ^g
rucht mochte komen : Want uyt de
heeft gebleecken, dat niet alleen de twee ^f^L^ ssl^^,
de heilfenen felfs bezeert waren; Daerom den jgiti

diaen-ader op de rechter arm openen , uylie\'^\'L.
on^en bloedt uytloopen. Des avondts bevont n^^^ ^^ p
ter. Den 14. heeft hy weynigh geflapen, .giO^,,
chel koudt was • Wantgelijck de hooft-wonden ä
matige warmte hebben , alfoo is hun ter S ^jelipPj^
koude feer tegen. Den 15. was hy wel» e^^

van de wonde , onlangs gemaeckt, waren ro
fonder pijn ; maer de fponsachtige gevva»
hun grooter vertoont. Tot het «y^drooge \'^^^ßn
Fungi. of gewalfen , heb ick gebruyckt
divinum:

K^ode t{pfe, een klijne halve hand,t voh
^ethony,
^aterSylvi
Pimpernel t
Centaurea,

^rabifche St<echas, vm elcks tin halve handt Ul j
Lange HooUtvortel,
^lorentijnfchen Ireas,
Schorfen,

piTen fi)" geheele rechter zijde, ende beyde dc
rooter dan in de verleden dagen .
iNiet\' • ^^ hem de patient met de geordineerde fpij-
V een^\'^^en te vreden houden , weshalven fijn Sufter
In e gemaeckt heeft, van Appelen ende

niglj^l^gen toegerecht, die hy, na dat hy de felve ge-
l^al u \' terftondt wederom overgegeven, ende hem
tv.^ \'^aer na bevonden heeft. Den 19. is een
^n gh^e etter door de ruymte tuflchen bey de
de i-^y^gevloeyt, endede panne eenighfins geel,
Jf^ Jq \'Ppen van de wonde nedergedruckt geworden.
V^\'e \'^\'erdt fijn rechter zijde lam, ende hy fliepde
^Hç^ i^eht , nergens over Wagende. Den 21. ver-
^y de gewaflièn wit, ende ds panne blaeuw.

Den 22. heeft hem de fpraeck begeven : Dehe\'^^/
Wierden van een carus overvallen, ende de rechter ^ .feC\'
convulfien gequelt. Den 22, \'s morgens ten nege ujcp
heeft het de patiënt afgeleydt. Den 24. Febriiai\'i) i^M
de wonde befchouwt, in de weicke de voorfeyde g
in dier voegen waren gefloncken, dat ick de
lichtelick in de barft kofte fteecken. Na dat de ^^ v^J
de zaegh geopent was, foo was de binnen-kant 01 z
het bezeerde beenfoo feer bedorven , dathet gehe
van het achter-hooft tot aen de futurum Umdotde^
was dan het ospretofum, (Hier moet aengemeif (f)\'
den, dat om recht te weten, dac \'er een fraftuor
nium is, het noodigh zy dat de patiënt noten, °
jitten van eenige vruchten kraeck, als \'er geen
cing van \'t beckeneel by is, die de deckfels van

want defen kraeckte hafe-noten, ocker-noten, ^ j-iog,
fteenen van de kerffenjendeperficken, heeft fijn (^{fft,
dienft bedient, ende noyt over de minftehooït\'jkjtii\'\'
klaeght.) Terftondt ftack ick defpedlle of tintel\'^

die indelinckerzijdevandeherflenen ïchuylde»
eygen huyt hadde. Na dat ick de deckfels van fLj^i"^^
op een zijde gedaen hadde, foo toonde ick

felfs met de ahfcejfus in fijn vel,ende lichte depi\'O\'^e %
de pia mat er. dk mea falx noemt, om dat de ruy
fchen de rechter ende flincker deel van de herfienen ^[itibj
vafa ende fpiris of omdraeyingen fbude konnen f ^^ ^^o

deel van de felve, fonder quetfing van de lincker C
lus , wech genomen zijnde, foo quam de \'^k^^W^Ml^Ki
dagh, uyt de weicke een groote quantiteyt van H^^e^K.
etter is uy tgevloeyt. Na dat de felve met katoen aig c\'
was, foo vertoonde fich eenige dicke
cumferentie, in de weicke de etterachtige vS^L

\'e^it L ^ll^of corruptie tegenwoordigh was, die geconfide-
\'eQiöLp hende, foo toonde ick de lincker ventrictdtm,
fcetfg neder-gedruckt, ende de rechter vemriculim
["de "^eder-gedruckt, maer metklaer water vervult,
"leg^, ""cker vmmculus verfcheen de plexus cbmides;
^r s ende in de rechter ventriculm feer roodt.

hebben wy de oorfaeck van de paralyfis van dé
^tidg ^jjde, van de draeying, pijn van \'t rechter oogh i
. de con vulfie, des daeghs van te voren in de rechter
^ejj^ daerom, foo wanneer de panne geborften ende be-
dieu ^ > ende een fponsachtigh gewas daer onder groeyc ,
(Je panne ende het vleyfch uycfteeckt, foo is hec
feecker teycken, dat by aldien niet de fubftantie j,
nóchtans de memiranen van de herffenen ge-
ofgefcheürtzijn.

ffQ Y^er 1644. den li. Meert, heeft Pfeijferiti
fde^chtertjen van een Soldaet, dat vier jarenoüt was i
van een fpille gevallen, die niet alleen de obgen-
•oopi^^" het flincker oogh iquetfte , maer oock afge-
ende in derondigheyt Van het oogh bleef fit-
\'lel; 3de foo diep daer ingeraetkt is., datie gantfche-
be r gefien konde woiden. Èen Baert-fcheer-
^\'Me defe wonde, alk een Hechte wonde verbonden,
Ndg^^geriefen: Maer het oogh is daeghlicks grooter ge-
i forï \' ^"de de memhrana binnen,aen de oogen-fcheel
De faetken alfoo geftelt zijnde, foo heb
Sj ^^gli-fchellen met de vingers eenighfins afgetroc-
d \'"Va^t^ de membramm met debreede/jS^d/ie of tintel-
^^ V afgefcheyden, befiet de 11. Figuür vari
11, Plaet: daer op heb ick het cataplafma.

Chryfolijt-ßeentoegemaeckt, eenfcrupet,
Rjimen Aluyn, een half fcrupel; mengt dit J^^ ^^^

Laeuw op \'t oogh geleydt, ende thet het oo^ca-^^^ßcf
Galenus verbonden. Den i2. heeft fy
don laxativ. derdehalf drachma j ende vijf ftoel-gf"^j£ fet\'
hadt. Op de nucham heb ick belaft een veßcatort^ ^ipt
ten . Door het gebruyck van defe remedien heeit
ende het gefwel van deinflammatieopgehouden. -^jgfc\'^
ende 24. heeft hetmeysjen wel geweeft. Den
over groote pijn in het oogh geklaeght. Dits^\'^v^
ick felfs het oogh ontbonden, de oogh-fchelle%gfpil\'
vingers van het oogh afgetrocken, ende de punt va ^if
le met het treck-tangetjen uytgehaelt, foo
terftondt heeft opgehouden. Zijnde dit de \'"^dif wt ^^^
met dc welcke ick het dochtertjen van de So^\'f
fpoedighlick tot vorige gefontheydt hebbe gebi ag

DEn^. September in\'t jaer 1639- «nfi\'jj^/j;
middaghjis Georgius Mercklin,tm Soldae"^^
van een van fijn mackers, door het fmijren van gei\'

quetft geworden, dat hy terftont ter aerden neder Qy
voor doot lagh. Defen patient alfoo beftorven 1"
buys gebraght zijnde, gebruyckte

het bezeerde oogh befien, het wel cke ick, als
gefonde, om hoogh getrocken heb beVonden.
h^ in den fin de 58. Jphorifmus vzn Hippocrates.
üj^\'Z» Öie gene, de weicke door eenige occafie de hei lïè-
W heftigh zijn gefchuddet, moeten noodtfaeckelick
tfjj \'^\'^dt verftommen, dat defen patiënt oock is wederva-
wekken ick, om eenrevulfiete maecken, \'t vol-
^«e clyfteer heb geordineert;

van 2^00f narijn, een owp j
Suych^r van R^ofen, \'een halfonce,
Diacatholicon, fes drachmen i
Pijnpüend-tvater, negen owffM; mengt dit te famen.

de Wercking van de clyfteer heb ick hem de mes
^ijj^derop beyde armen doen openen,ende ontretitacht
le^f .ploedtslaten uytloopen: Daer-en-tuffchen heeft hy
Jlft .\'\'^kwils een aquam confortativüm gebruyckt , dat
Anhalttnus Cephalicüs vermengt was.
\'iHeto September, te Weten, dert tweeden dagh na de
^iL^g, foo zijn by de Apoplexia hoch gekomen con-
(j het geheele lichaem > die de geheele nacht heb-
S ij^^urt. De pols van de patiënt was gelijck, daer-
\'^itif ny wederom geclyfteert, ende gedüiigh met de
^ \'^^phalicHs onderhouden geworden.

loffing van het clyfteer, bevondtllyhsni beters
j^iei, °®gen hebben geen convulfien meer gehadt, maer
l^\'^derom gekeert in haer natuurlicke poftuur, ja
^«ti nieer is, foo heeft hy my, ende die om hem fton-

.M. ^uwch. Den derden dagh heeft hy de geheele,
tt \'^eoH , ende nergens oVer geklaeght, dart oVer de
^"ckingen, de benaeuwtheyt van de ftioti Daer^^
^ "y in de volgende purgeer-dranck i

ExtraB van Rhabarber, een vierendeel loois >
Diacarthamum, een half drachma,
Pimpinel-water.

Na des felfs wercking heeft hy foo nu foo dan defe flicK\' »
gebruyckt:
Neemt Syroop van Violen,

Oxymel en Simplex, elcks een once,
Blom van Ben^oyn, een halffcrupel,
Eer.emprtjs - water, een half loot j
mengt dit te famen. u

Den 4. was hy beter dan des daeghs van te voren 5
toonde met de vingeren, dat hy een ey wilde eten.
was hy wederom wel, ende begeerde met wijfe« ee^^,
hcratumi maer om dat hy de fpraeck noch niet
om hadde verkregen, foo heeft hy \'s morgens facht
defen dranck gedroncken:
Neemt Purgerende Syroop van Rofen. twee ome» >
EleB: Diacathol: anderhalf loot,
De fucco {{ofarum ofRoos-fuycker, drie drüC»\'\'.
Kpockfelyan hert-fterckende bloemen. foo
noegh is tot een drancxken. r M

Vier uren na het gebruyck van defe potio medica, heeij ^^
patient perfea gefproocken. Den 7. dagh feer
pas, ende t\'eenemael wederom te recht geholpen
IS hy wederom uytgegaen.

T^ En 22. Aprilis 1644. is de Wel-edeleendegeJ\'^\'311
ge Wolfgangus a Barmheim, een Duytfch Hee ^^,

letij\',"® fijnLandt-goedt rijdende, van het peertgeval-
Iqq nem met de hoef-yfer de neus gebroocken, ende
<loot ^ gefcheurt heeft, dat de kanten van de wonde,
"\'^iita. r ^eick bloeden , ende de koude van de neus,
/.^"cks hebben konnen aen een gevoeght worden.
tifj nacht heeft de Chirurgijn l^ann. lacob RJedlin
medicamenten het vloeyen van het bloedt
tiey^pPt. Den 23. wierdt ick geroepen, ende heb de
faecL ^^r neder-gedruckt, ende gefcheurt bevonden. De
fchj^i? in die ftaet bevindende, foo heb ick dedwarflè
<3at) » ende de neder-gedruckte beenders van de neus,
yfe,, ^ec de breede, dan met de ftompe fpecHh of tintel-
het opgerecht, ende op de neus een looden pijpe met
\'fOcJ\'^"^"\'® diapalma, ende htt linimentum fimplex osex-
S Vg\'^\' geleydt, opdat de fcheyding, ende de beende-
Vci de neusgaten op haa* plaets moghten behouden
De lippen van de wonde heb ick fonder hech-
malkanderen getrocken, ende aen een gevoeght
"^atiip \' niet lange linnen doeckjens in\'t volgende medi-
"at gemaeckt,

drachmen,
Chryfolijt-fleentoe-gemaeckt. een fcrupel.
ïfjjj^ Weeghbree-water, een half onge. M.

gebonden, by een gehouden , ende al- fÜ
^etijQ^^ bezeerde lidt mette neus-fwachtel van Galenus S\'!
^er L^en; van wegen de heftige hooft-pijn, heb kk
ho f > ende de tempora ofte ffapen vaiï

Neemt Kjiecken\'wmr,
Pimpiml-watey,
Water van Hoef\'Uadersn,
i{pos-ti?ater, van elcl^s een onge,
Toegemaeckte Peerlen, anderhalf fcru^ >
Magißeriwn van roodt Corael. een f,
Chryfolijt.ßeen toegemaeckt, een halffif"?
Peerel-fuyekfr, een half onge. M. ^^^;

negen uren voor de middagh, heeft hy een
de buyck laxerende, endeconfequentelick de " ,
van het hooft ^e rugh treckende, Clyfteergebruy*\'

Citroen-^aet, van elcks een drachma j li?". Q^ct\'fi\'
famen in Fonteyn-water , tot op ac"
does daer by
Pmgmnde Honigh vm fen, vier oW^^\'
Oly vm yiolen, twee ongen» 01\'

Door de wercking van dit Clyfteer is hy een feer ^^^ti
de verbrande mateïie guijt geraeckt. Te thieo

geopp^® Chirurgijn de mediaen-ader op de rechter arm
\'^Htiok^\' on^en bloedts laten uytloopen, dat gal-

Stic^ ^nde half verrot was . Des avondts h^efthy een
\'DUf^i^ gedaen van het fuur water uyt de Vhrkmgifche
jlaet dat onder Granaten-wijn vermengt was, om
•leiH Tu onverdraeghlicken dorft te fiillen. Ick heb
ffe^jij^^hte koft geordineert, te weten, totfijnfpijfe, de
of Gerfte-papjen, altemetseen/)4w4-
fy; \' 31 te mets oock vleefch-nat, met een doyer van een
J?. ^ tot fijn dranck het decoSlum C. C. ußi met Grana-
verbetert.

Ke^ ende de patient, van wegen het al te veel waec-
^\'^de de brandt, volgende voet-badt ende f»»«//ege-
meert:

J^oren-rofm, van elcks ten handt vol i matckt\'ty
een voetßoving van.
^^ Meloen-:(aet, anderhalf on^e,
Wh Bol-\\aet, een half drachma,
Water van Water-ro fen ,
van Hoef bladeren,
van Kjieckjn,

van Suring, van elc^s vier oncm j maeckt \'fj?
een Emulßo van: daer by doende
^lagißerium van roodt Corael, anderhalf fempilj
l\'oegemaeckte Peerlen, twee fcrupels,
Syroop van Violen , twee oneen. mtngt dit om im
drie reyfen in te nemen.

tijdt, ende na het voet-badt, ingenomen heert. ^^^ j^y
dito de patiënt gevraeght zijnde, gaf ter ant^ooic\'
des nachts een weynigh geflapen hadde: .^^eci^tC^,

oogh, de welcke, na dat hy met het voorgaend ^j^geft
geclyfteert was, het volgende cataplafma terlto
geholpen:

Neemt Soete Appelen in Melck^gt^odtn m hardt 0
druckt, twee in het getal,
Het wit van een Ey welgeflagen,
Toegemaeckte Tutia, anderhalf drachmt^ >
Een weynigh È^oos-water. M, jgf

met het tmguentum de tut ia Magiji. overtrocken > u
htt pulvis het uytwaflen van het vleyfch verhinder

I beflroyt, in de neusgaten gefteecken, ende van
ceratum divinum daer op geleydt, met

•f ick de wonde buyten ende binnen de neus heb tpe^ ii
Na de genefing van de wonde, heeft de P^^^uprtflÊ^\'rt
pijpjens met het unguentum van de tutia alleen
in de neus gefteecken, ende metétGaUnifchi^^^^^f
gebonden, tot dat oock de beenderen, van tev ^gc
broocken, ende neder-gedruckt, met em caüus ^\'sif
eenight geworden. Met defe felfde uytterlicke rc ^jil\'

chior Fricl{, die behalven de quetfuur in de neus j^ j,et\'
het hooft, oock een wonde hadde in de borft» ^
Gnge van het diaphragma, ende de mage, vand^
beneden een fonderlinge aenmercking volgen fa- •

J^er 1631. hee£tBs>Jin^Stengkrm\\a.nGieglingen,
W l^^ficolijck van temperament, my verhaelt, hoe dat
Ske .. jaren van te voren een ftuckjen vleyfch in de
bo van de mondt, ontrent de back-tanden van
\'Is e^^enfte kaecke-been uytgewalTen was , foo groot
\'\'at) > Note-muicaet 5 de weicke de Baerdt^fcheerder
Nb^ ^elve plaets in de fevende maerit, fonder eenige
"»e^\'^^^ding des lichaems, of gebruyck van topica me-
w \' uytgetrocken weynigh maenden daer
Kuytgroeyende, was het hardt, roodt, met
Ne^ I ^ 5 ende feer pijnlick, tot in het vierde jaer,
n nip het grooter was dan een ganfen-ey, foo dac
alleen aen het voorfeyde kaecke-been , ende dc
r ae?\'^^"\' "\'ser oock aen de oogen-tandt, ende mid-
!!%t\\ verhemelte des mondts aengegroeyt, het
de fpraeck verhinderde. Daerom fy mec
f 1. by my aenhieldt, dat ick hec foude uytfnij-
v\'^^\'cei. gefwel was ontrent de tanden eenighfins ge~
v"^ de "^ec van wegen fijn quaetaerdigheydt, maer
ifL^ Va azijn, met de weicke fy de mondt dick-
C^h^ ^egen de ftanck hadde gefpoelt. Maer doen
iJSale dit gefwel niet dan door de Chimrgifche
operatie kofte wech genomen worden, foo heh.
Oftobris

heb ick hét gefwel voor, achter, ende oock achter de ^
tanden, met het mesjen los gemaeckt, ende met de ^
de van de tang in de V. Figuur van de Xl-Plaetai^
pen, ende uytgetrocken. - -^iiti

Roos.water. van elcks drie ongen , ^ftic
Rpfen-as^ija , een onge j maeckf daer ^
fpoelingvan. ^^^

Maer alfoo door het dickwils fpoelen van de tno^fi-etiS
bloedt met te min nietophieldt, foo heb ick de
ende artenen met de gloeyende yfers inde Xl^\'^v^f
aengeraeckt, ende een gebrande fpons, metde/J\'^^LgfH
Galenus beftroyt, als mede een compres met welgf\'/cf
wit van een ey, ende roode wijn uytgedruckt» gcfi
geleydt. Het kaecke-been heb ick van buyten
uytgedruckte vier-dubbelde linnen dOeck enc^e
met twee èynden verbonden. Des avondts was de
wel te pas, ende het bloedt geftilt zijnde, foo is ^fLoè^
te menighte van een ferofifche vochtigheydt uyt de " (c
gevloeyt. Den 24. heeft de patiënt over een groote i\'
pijn geklaeght, doch zijn even wel de medicamentf\' u,
vrees van een nieuwe bloedt-vloeyine, indemooo^je
ten geworden. Den 25. heb ick de gebrande
het compres uyt de mondt genomen , ende \'t

Vijf bladt-water , van elcks vier onctii,
Purgerende Honigh van Rofen, twee on^m ^
ExtraB ofTinBura van Rj)fen,anderhalfonfe. M.

uytgefpoelt zijnde, foo heb ick pluck met het
ex fulveribus Galeni adftringentibus, ende wel-
wit van een ey befmeert, op de ulceratie geleydt,
liaj^,.\'^et de bandt, ende drie dubbelt linnen doeck, de
^anbuyten verbonden.

Purgerende Honigh van B^ofen, derdehalf on^e,
Diacatholicum, een on^e.
oly van Camillen, anderhalf once,
Oly van foete Amandelen, een once maeckt \'er een
^et) Clyjieervan.

Iiad^j^®- feyde fy, datfe de geheele nacht door feer geruft
?§eflapen: aengaendede keel,wasfy oock wel. Den
\'\'W "\'^dicamenten uytgetrocken zijnde, die ick twee
te voren daer op hadde geleydt; doen verfcheen
n^*^« Verhemelte ende de back-tanden, een flijmach-
*Ve]^pckjen, dat ick met de fpeeille of tintel-yfer, het
W met wolle en metfpiritus vitrioli genat, bewonden
j\'^^l\'n aengeraeckt, ende haer belaft de mondt ende
r tiied^^ gorgel-water uyt te fpoclen. Den 28. na dat
, S gjpai-nenten wederom uytgehaelt waren, foo hebben
\'«er J^^i^gen ontrent de back-tanden ende het verhemelt
Den29.de efchara, die het vyer ge-
Hvvil wech genomen zijnde, heeft fy de mondt

Den 50- heeft fy van wegen de hooft-pi)"\' ^feei\'\'
hooft-pillengebmyckti ende is de pijn t\'eenemae^ fy

fegaen. Den 31. heb ick de ulceratie toegenefen > p^ti
eeft fonder eenige ftamering beginnen te fpieeeKen-
I. December-, heeft de patiënt wel geweeft 5 rJii^t\'
meerder uytdroogihg vandemont, het écoBu}"]^\'^
WZ/e gedroncken. Den i. heb ick bykans allepaj^Ljngé
de mont gecicatrifeert bevonden, ende tot voorKo ^,
van de rfr/if/r^ofinftortinge van dit accident,
den , dat fe het vintm medicattm wederom ^tg^\'

een tunica dc felve omsingelende, door gaet., Ly Mf
is voor drie maenden een Edel Julïiouw ,
vrouw van mï]nlleeï AlhertSchUicher. een vlp^cpi\'
was uytgegroeyt, gelijckende een Gampernoene0

de, foo wanneer het maer met de tong fachtkens ^gfd
raeckt wierdt. Eyndelick als dit gewas, foo ^\'
ockernoot geworden was, endede fpraeck vethi" ^t»

foo heeft fy de raedt van haer Baert-fcheerdergePt
die eenige middelen, om haer te helpen, in\'r «\'^\'^ptljO\'

j ^ger r^^ terftondt overvloedighlick is uytj;eIoopen .
Nen?" zijnde, was \'t blijckelick, dat dit quade

>her-f r^^ ^^^ voorfeyde gat uytgefproten was. Daer-
? Van ^ reyfen, beneffens een behoorlicke or-

fMifi ® heb ick met het medicament, beftaende uyt de
vhrioli ,fuccoportulaea, & mBtira
M^hft ^"de vermindert, ende eyndelick de reft
Pbclj «mrnent uytgehaelt, met het welck ick de polypus
üyt te trecken. Alfoo is fy in den tijdt van
\' de hooghfte verwondering , weder-
.Inaer voorgaende gefontheydt gebraght gewor-
: iVdf „^ee jaren voor dat fy van dit accident overvallen
■ l^laeghde fy overeen groote pijn ende befwaer-

bC^\'^van het gehoor , maer na de uytftorting van
\\ 4 dt hoort fy wel. Daerom houde ick het daer
I ^^^^^hïe\'r van de fieckte door i^ird^etfiv

d ê %^\'Edele ende Eerwaerdige Decmus, N. van
k Med?- heeft door lo^;. ^olfgangus Beer, Doctor in
ij^^tijn -^«g/pw^. in\'t jaer i6l6. over een

jeyeii \',"^«\'"Zeekeren tijdt houdende, ende overeen feer
P^^Rhr "®\'hgheydt in het verhemelt van fijn mondt
At^ y eode heeft my om hulp ende raedt aengefocht.
/^Dljcj\' dan dit quade accident fijn oorfpronck door\'t
van de gewoonlicke Hemorrhoidmhtch geno-
" neb ick geraden, dat de patient, na het bloedt

met een vimm medicaturn, van de overvloedige
humeüren, foude uytfuyveren , daer na de "r^xsof
öf fpenen , door de bloedt-egels, of bloedt-myë ^iij
nen , ende een fontanelle op de lincker dyele«e
op dat de vochtigheden uyt het geheele hcn^
hooft opklimmende, ende de holligheyt met oc^eO,
voedende, quanfuys wederom na beneden toe g Qtn
ende door de fontanelle uytgevoert foude woi^jor-^

den aenval van de pijn voor te komen, heb ic ^.^^ ge-
flagen, dat men de manuale operatie, inderf^ .^^oof\'
bruyckelick, by de hant foude nemen, de ^eKK^ (ee»
feyde Medicijn met mijn gloeyende /"^«»\'ffjAt ^
wél in \'t werck heeft geftelt. Dit alles of

dat de infpattingen uyt het decoBum divinuji ^ ^^cf,
treff"elick in het genefen van de verrotheytdei b j^jilie
door de holligheydt van de uytgetrocken tandt» \'

achtige holligheydt van het verhemelt köj"! jtacl\'^\'i
Maer om dat de holligheyt van de tant, ende dee
holligheydt Van het verhemelt niet in een quanje
de patiënt fonder gewelt des vyerskofte geneie ^rio

foo heb ick gevraeght, of hy de kracht van \'t vg^-g ^
overigh was, met goede hopeVandebehoun . ,
beproevend De fiecke fulckstoeftaende,, foo" ^^ po»,
inftrument inde I V. Figuur van de 1.
Beer na Augfhurgh gefonden,met het welcke, vs ^gt v ^

hemelt bedecken defonder een druppel bloe» jpgje.
tot aen de holligheydt van de tandt heeft doo^\'^^ ,

teycken in het been ingedrückt. Naer
wech genomen was, foo is een groote ^Y\'.^neOj c\'y
verhemelt te voorfchijn gekomen, d| weicn ^ j j j ^
mael met de gloeyende ykrs in de VJl- e" , patiinf^ge\'
guur vande XIX.Plaet geraeckt zijnde, öe jng

geiri! fijn voorgaende gefondtheydt wederom verkre-
ginA. , fontanelle op de dye veel jaren met fetr

e Cönfilieti der Medicijns, ende de befichtiging
«ek^^Sj blijckt, dat hej: accident, over het weicke de
feer eerbare Joffi-ouw, Maria Cordula Trappin.
^\'de lï Hemicrania ende Jleatoma of meliceris. orii
\'^ci^ "uyt van de boven-wang is; De Oorfaeck van defe
Sig P\'^en IS een pituiteufe , dunne , ende met gal ver-
materie. Gelijck de galle haer oorfpronck heeft
7 tHil der lever, ende obfiraSieofverftoptheydt Van
^^le r ^ alfoo ontftaet de andere (te weten de pituita) ten
Sel^ het hooft, ten deele uyt de maegh ende de baer-
Om defe accidenten te genefen, foo is het noodt-
rgev^\'^ \' ^^ pituiteufe ende galachtige humeuren
t^nk^\'^\'. ^^ verkoelt, de milt van de verftopt-
tide t) ^^\'iidt, het hooft uytgedrooght, ende de maegh i
gefterckt werden, op dat föodgnige hü-
lichaem niet gebaert, ende vergadert wor^
r^e daer na in het hooft vallen. Defe indicatien
D^gitip^^\'^\'i^ngen , op dat ick het phgnofiicum of voor-
Vo^ ^\'^^■^eck, geloove ick, dat wy niet fullen kon-
ij^liefj^®^" \' aenfien van een foodanige indifpofitie
^ 5 ^nde de onderleggende partyen, die fwaeir

Niettemin nochtans (op dat niet bin-
fal p.maenden het quaet erger werde, dat voor-
\'Sii e f ,\'tzy dat met ten eerften bequame re-

foodanigen toeval te doen ftaet. Soo moet dan ?
oordeel, de w«ö«p;E)4;/tfiJofhooft-aderopderecnteJ

feopent, ende fes offeven onçen bloedts uytgelaten
en J dit gedaen zijnde, foo fal de patient haer, om e« ^^^
vulfie ende derivatie te maecken, een/«<3««mtuflcne

den, ofte in plaetfe van dit, magh fy alle drie n^â^nde^ ^^^
veßcatorium in de nucha laten fetten, ende vier ^\'"Sf\'phet!
ven de lincker knye, by de letter I. inde X LI II-
ende op een bequame plaets van de rechter arm by^^pt

ï de harde fwellinge foude ick geen topicum gebruycK^%4.
het gebruyck van het fuur water, ende van de ^
Het lichaem moet met lieflicke ende fachte medica^l jjii
geprepareertende gepurgeert worden. Sooniag"\'^
defe purgerende Syroop gebruycken :
Neemt Syroop van Manna Laxattjf, een once.
ExtraB van Rabarber, ten drachma,
Diacarthamum, derdehalf fcrupeî,
Magißerium van Wijn-fteen. een fcrupel*
Kjriecken-tt^ater ,foo veel genoegh is, .

Laetfe daer m het hydromel Tartarifaiumimetr^^^
voorts wederom gepurgeert worden met de infnn^ ^^(j«
Agaricus Hßaharb. foliorttm Jenna, fyrup. rof.fo^^\'^^^
manna. Wanneer dit gedaen is, foo moet de h^tt^
lever getempert, ende de verftopte milt door het ^ji^t
van het fuur water geopent worden. Daer na m J«
geheele lichaem, principalick het hooft, van vveg
Hemicrania, met volgende pillen gepurgeert worde" •
Neemt P/Zf; Aurea,

Magißerium van ïalappa, feve greywn ;
met Syroop van Betony daer een-en-twir>f\'^
guide piüekens van.

to^^^ders moet het hooft metCachxeenhinisenderijaßkai
S\'^püi geert worden, op dat de humeuren niet op de
tïji^^^nde borft getrocken worden. Oock moet het hooft
^et cephalkus gefterckt worden, daer van elc-

ligjj^y^ vijfthien druppels, in eenige lepels van fwartekriec-
hcffj^ster ,des morgens ende des avonts ingevende . In de
^ati \' purgeren van \'t geheele lichaem, temperen
Vj^ delever, openen van de verftopté milt, ende ftercken
^atih i® niet voortrefiickers om het harde gefwei

bovenfte kaeckebeen te dilfolverenjals het dccuElurii
dat defe prerogatijf heeft, dat het alle harde
ij. ^slleh digereert, ende diflblveert, doch moet alfoo ge^
j^Kkt worden, dat het bloedt niet verhet;
SarfaparWa, Wee ongen i
Pock^-hom, een half onge.

Ponteyn-water, acht ponden \',ßelt dit te famen vier-
*^-twintigh uren in de weeck,, daer na kpockt het op ds
"\'^Ift, en doet het dan door voor een fweet-dranckske» i
^aer vm hy moet nemen vijf ongen , vijf uren voor heï
^iddagh-mael, én vier uren voor het avondt-maelvie^
en dat alle dagen, en een Uur het felve in gehadt
^éhende , Iaet ßch den patient te hedde leggen om te
"^Ot l^^^^en, en dat voor een wir tijdts:
W^s ordinaris dranck moet men een tweede decoBum
, kokende dcfelfdc materie van het eerfte decoBum
Sllg pont waters, totdat het derdedeel van het water
®ver blijft j by het weicke men derdehalf on^e Ro^
isjg" "loet doen,als het ten naeften by genoegh gekoockc
§eti i^aer met het gebruyck van defe decoBa dertigh da- •
continueren, elcke tweede dagh het tweede deco->
^rajj^y^tnieuwende. Onder het gebruyck van de fweet-
^erd^^P moet men letten, dat de patient niet hardclij vigh
^fte lä\' \'^äerom moet hy om den anderen dagh een clyfteer j
laetf ^^^ éeH laxeriende potiohem medicare gebruycken 4
^"der ^ weeck ééns de voorfchreven pilkn^of eeri

\'ï\' 70 Chirurgische ^^^^
haer dien dagh, op de welcke fy purgeert, van het e ^^^^
decoBum onthouden . VoordefwackheytdermSg \'
haer innemen een halve lepel vol van de volgende J,
majlichims.

Buyten op de mage moet men het ceratum uyt de
ende Tacamahaca . of diergelijcke, op leggen 0

men tot de incifie fijn toevlucht nemen.
weynigemedicamenten, die de edele patientfeei\'t£-
kan gebruycken ; dieick nochtans het oordeel va"^
\'enwoordigen Medicijn recommandeer, tot \'\'
ben, den zo. Augufti 1642.

HEt gefweljvan het welcke ick in dit voorgae«
folium mentie heb gemaeckt 5 was wit, onbe
lick, hardt, in het bovenfte rechter kaecke-bee»\' ja^
: »rooter dan een hennen-ey. In de voorleden Hei"^ U fo"
iet lichaem geprepareert ende het bloedt gelate" p \'^oo^
heeft de patient gebruyckt hetdecoBum farfapi^r\'J^^Liüf
het welcke het gefwel bykans verdreven is, gebjcK
haren brief, aen mygefchreven, blijckt.

Vjft ^as: wat gefchiedt ^ Ick ongeluckige, ga na de
in het ordinarisbadt, met raedt ende con-
mijn Medicus: naeuwelicks wederom uy tgeko-
ligj lijnde, foo heb ick een alteratie ende verandering van
gfQ §efwel bemerckt : Dies wegen ick daeghlicks een
Voqj,^^\'^ drucking, niet fonder pijn, gevoele, gelijck in de
fc^ende tijdt, &c. Hier uyt blijckt het voordeel ende
j!"ckheyt van het decoaum farfaparilhe,
te eenige maenden daer na, als fy het badt gebruyck-
^^opf k ^^^ verwarmt, ende het gefwel, van wegen dc
\\ j eydtende continuelicke ftorten der tranen, weder-
tliij fijn voorgaende grootheyt vermeerdert. De faeck
R Aftelt zijnde, foo is de patiënt van Hfj/èz-aw na Fi?»
öij^^en, op dat het gefwel door de manuale operatie
ht p §enefen worden. Dit werck dan met O. Chnjïopho\'
\' ordinaris Medicijn der Stadt Heylbrim,
tiebfj^t j ende de prognofiicatie gemaeckt zijnde, foo
tn^\'^ ^y haer vermaent, aengaende de gefondtheyt, goe^r
^^dt te hebben, indien het been maer ongefchendt is
titig^^en. Ick heb, na voorgaende purgatie ende ader-la-
^patiënt den z. Mey 1643. op een bedt doen fitten,
Ha\' aen beyde zijden gebonden zijnde - daer na heeft
^^ de gene, die daer tegenwoordigh waren, met

ti-Qp/^eckjen de bovenfte lippe eenighfins om hoogh ge-
\'dat ick bequamelick tulTchen het gefwel, ende de
^"fculus, die de lippe verheft, met de ailteüus fepa-
Itoij^ \'"^ konde komen. Met dit mesjen ben ick boven ge-
^ot aen de futura van het of jugale, ende heb het
yan de voorfeyde mufculus afgefcheyden : maer be-
dicht by de back-tanden ende het tandt-vleyfch,
^at een knorftachtige huydt van \'t gefwel gevonden,
Efefj ^ Van het vierde been van de boven-kaeck, te ver-
■[k ftet het mesjen heb gepooght af re trecken, foo dac h
dwongen was hec velleken door te fnijden 5 waev |:
Sevlog^" dicke materie, ende geel gelijck honigh is uyt- |
y\'^jcnde hec gefwel gefloncken is. Na dac de materie \' ;

met de pulvüvznAeChryfolhw ■> endede ^^
medie van Qdenm verbonden. Des volgende ^
als het bloedt geftemt was, foo hebbe wieV"

culut fecundus , diedelippeafleydt,
fwel aengetrofFen, met een gat daer onder, do®-^. ^od^
ke ick met de ftompe fpecille of tintel-yfer,pgti
te in de beenachtige holligheydt gekomen ben • ^jfeyd^
heb ick, ter prefentievanD.^//«KOTwgf»\', "et ..^gigd\'
kleyne gefwel wech gefneden, ende het gat
maeckt, Den 13. na het vertreckvan
heb ick een ander kleyn gefwel, foo hart als een oe^^ Je
bydeoogh-tant, ontdeckt, ende oock met de^\'^^gv^\'^
11. Figuur van de XI. Tafel uytgefneden j de " jtt®\'
het uytgetrocken velleken , van de uytterfte back- ^ \'et
acn de oogh-cant, was in dier voegen geconfqlideei\' j^ot\'
niet een druppel etter uytquam. Het gat heb iek liet
jens open gehouden, tot dat het beentjen door h^P ^
decoBum farfaparille fich heeft gefepareertjhet welf|j ^
genomen zijnde, foo heb ick qe wonde toegenele

ÏN \'t jaer 1634. den 27. Augufti, is een Sw\'eej\' ^gei»
ter in de bataille van Nordtlmgen, in de onder-» ,^ gg-
weynigh beneden het rechter oor, met tivee KOb ^ ^pje
quetft geworden, die alle beyde de tong ge\'l^^Lo be^\'\'
een deel van de tegen overftaende kaeck ge^^®? bael\'\'
ben, met bezeering van de Amandels, ende all^^jj^
tanden, als mede met een groote ftorting van blo ^ 0
fwij ming ende koorts. Den 5. dagh na de gu en^^
ick, van wegen het overtollige bloeden, befwij
koorts, d? volgende medicamenten gebruyckt: ^

ordineerde ick hem dit verkoelende Clyfteer, om
^Mfie of te rugh-treçking te maecken a

W^jn in drie reyfen een fwarte ende met bloedt ver»
l)çt materie heeft doenloft"en. Na het gebruyck van
wyyfteer, ende ftemping van het bloedt, heb ickde
^Vd ^ los gemaeckt, ende niet alleen de onder-kaeck aen
deelen , maer oock de tong gequetft, als oock een
içy ^^ Ontfteecking van de ftrot jende verlies van de fpraeck
dçrj^\'^den, ende daerom heb ick terftondt een aftringeren-
gçÇ^\'\'geI-water,om de mont te fpoelen,geordineert. In de
f«t»^^ldekeel leyde ick foo wel van binnen als van buyten
lat ""^»"andt fponsjen, met geflagen witvaneeney ge-
k I ^tide met de puktts jiegnoticus Galeni eudcUp. Chry-
beftroyt, De partyen dichte by , verbondt ick
k bant in rofen-olie gedoopt. Defe middelen heb»

Dßs daeghs was het war beter met hem, niet te min he^
hy over ieer groote hooft, ende een kloppende pijn?" "
rechter zijde geklaeght, daerom wierdt hem de ^efK^

door de trechter in de III.Figuur van de Xa V
lafel ingegoten. Den dagh toonde hy oock ract
vingers een groote pijn aen de mufculus tmpordts,
itilling van de weicke van my is geordineert gewo^^
t volgende

Boonm-meel, elcks anderhalf loot,
Kruym van Witte-hroodt. vier oneen,
Bypf in-oly, drie on^en,

Des avondts heeft hy door een fpuyte fm panaten^^^fl
ende een weynigh gerfle-water genuttight. In de

acetofitatts citri, iSTvini Granator. ana M.oncecurrtäf
rafor. «jgror z. onge. Den 4. dagh wees hy met de
gers, ende fchreef dat hy in de keel,dat is, onti-c^ l
h^iygh, of plearum vocis, feer groote pijn leed . I^fjg
bloedt-ftopping heb ick de wonde los gemaeckt, Ä
weicke het etter met een foodanigen ftanck vloeyde\' ^t
ick het niet konde verdragen. Na het uytfpoelen va" "

^cemt meghUaden-water,ttteeongen,
Prunella-water, een onge,
Armenifche Bolus, een fcrupel.
Sah Pruneüa. twee fcrupels,
Aluyn, een fcrupel,
Syroop van Mißelen, een onge.

I ikcin^^ ontrent den huygh, ende raeckte met de botte
i -Of tintel-yfer eenige waggelende hardigheydt, of
\'Ne^? van een been, dat de omleggende partyen flack,
j \'^etd P^\'" ontrent dekeelveroorfaeckte, Dit heb ick
\'^\'QïiH treck-tangetjen uytgenomen, Des

! gebruyckte hy de boven gefchreven Clyfleer,door
lichaem verftoptwas.\' Den 5. bevondt hy hem
i ende de wonde los gemaeckt zijnde, quam een

I 6, tij^quantiteyt half gekoockte etter uyt de felve. Den
: "y defen purgeer-dranck in:

^emt SyroopvmRpfen laxatijf, anderhalf mge,
ExtraB van Rabarber, een drachmen,
\\ fVeechhree- water. foo veel genoegh is,

^Hijt"^ ^iens behulp hy in vier reyfen een gele materie
De wonde hebbe ick verbonden met het
als volght;

^^nit Terebinthijn in Scordium-water gewajjthen,
een half loot,
I Poeyer van Ireas,

van ronde Hoolwortel, elcks eenhalfdragma,
Syroop van gedrooghde Rpfen, een half loot-,
^^^ m.aeck}\'er eendigeflijfvan.

wierdt een wieck geappliceert, met olievari
^ atid aerdt-wormen befmeert. Tot de tong heeft
niet gebefight als Rofen-water, ende hetgor-
Jlde f ^^ • Den 7. heeft hy beginnen te ftameren, feyde
oock met de vingers, dat hem de keel we-
! ^ck deed. Ick befaghfe, ende trock noch een
f uyt, de wonde verbindende gelijck daeghs

piick Den 8. heeft hy geklaeght over de pijn van de
V ^et Lf ^^ gebruyck van de ordinaris clyfteer,
^^ deel foet Amandel-olie gedaen was,
. «fjorden.

vel de pillen van D, Hfi-Z/V/ax in de tnoo ,
JTk houden, alle tandt-pijn wondeilick
?ls de welcke gemaeckt wort uyt de zaden van het /
opium, hyofcyanus, ende uyt de fyrupus papavtrif\'

komen, D. Spigelius met het fcolop\'ómacherioni^^t^il^\'^\'
guur van de X11. Plaet, 5tc. gegloeyt zijnd^

e Anthelix, dat het bovenfte deel
middel aenraeckt, altijdt met een feer geluckig jj^git\'
doorgefneden , ende de wonde daer na gecom^^;^»
Door defe nieuwe manuale operatie van de ^ -
wordt het tackjen van de arteria carotis, dat va ^^o»^\'
thelice des oors tot de tandén voortgaet , dwa jo"
gefneden , foo dat de pijn noyt wederom ,

dien de toevloeyende humeuren de palfag^^g m
is. De wonderlicke deught van dit Ghirurgijf" jgits\'
middel, heeft den Autheur ten eerften aen
ende daer na, in mijn prefentie, aen veel andei
vonden,

I O Febiiiarij 1638. is Ordolphus, het foontjen
i ■^yaelfj" ^en Graef Verdinand Geic^kpfier , tpffchen de
j "liftj, ende derthiende maendt fijns oiiderdoms, door
l\'^\'^een ^ de tanden foo fwaeiiick begoften uyt te komen ,
\'^«ti , F^^e apoplexia of geïaecktheyt defer werelt over-
W^ier dagen voor fijn overlijden heb ick de ouders
! i-g^" de inbranding in het achter-hooft, anders feer
i Mc^^^hgh 5 ende van my meermalen ondervonden, de
\'■\'^foL hebben willen toeftaen. Daerom

heb gebruyckt, die in een fooda-
\' H helling, ende jeucken van het tant-vleyfch, koorts
S. ^^^l\'^^henj piet fonder baet plegen gebruyckt te wor-f
ncHt "^iet te min is de laetfte hoop van dit geheele ge-
S\'tin °"der eenige merckelicke convulfie van de leden,
I ende tandt-knerffing , door e?n algemeene ge-
\' Jt (jp^ydc uyt dit leven wech geruckt geworden. Maer
! "jdt van tanden te krijgen feer periculeus is, prin-
Wanneer de kinders de oogh-tanden uyt dringen j
ptf en, tuflchen de twaelfde ende derthiende maent na
J\'fj, ^ geboren zijn, is bekent uyt Bippocrates aphor. ay.
Sf \\ als mede uyt het fpreeck-woordt j dat de ouders
\' \'"dei-^f de oogh-tanden uytgedrongen ?ija, hi^n van haer
[ niet verfeeckeren kpnnen.

A Ï628. den 2. Meert, is de huys-vrouw van Ja-
\' ^mmerrnan van een feer fchoone jonge foon in do

Chirurgische
kiaem gekomen, wiens tong-riem een Vroet-vrou^V\'
naem ick wil verfchoonen, met de nagels, op haer iggeii

foude konnen fpreecken. Op defe operatie volg" ^ jg
pijn ende inflammatie, die het kindt in het vatten ^^^^
tepel, of fuygen van de melck, grootehindei\'m u^j
braghten. De Ouders hebben de onmachtigheyt JJ ^ ^^t
fuygen, de tong-riem toegefchreven, ende meenen
de Vroet-vrouw de felve nietlos genoegh gemaecK^^j^l,,
de, ontboden de Chirurgijn, die met gelijcke onvoo^^p Je
tigheydt een incifie in bet ligamentum. ende de Ai\'
• tong heeft gedaen, waer uyt het bloedt in de
teriam liep , ende het kindt op den derden dagh vein
Na de doodt van het kindt begon de moeder te LitiêI\'
de gefwellen van de borften, ontftaen uyt het iii^\'\'
de fogh, van de weicke het gefwel in de rechter ^
wel gehandelt , in een Kancker veranderde » ^ f.c^^
Vrouwe, na feer fware pijnen, de doodt aen dede^^^geti
meysjen, eerft geboren, na dat de Chirurgijn haef ij^ piet
gemeen laet-yfer de tong-riem hadde gefneden, gc^ ^^
dan een weynigh van de moeders melck, vany^^^jjorl\'
pijn in de tong, fuygen. Doen het fogh in de rec^-jpcK^t\'
geftremt was, foo leyde de moeder het kindt aen de ^gc
borft, \'t welck de pijn, eerft Verfacht zijnde, in
ften getrbcken heeft, foo dat het harde gefwel va", j^^ger^
ftremde fogh geenfins konde verfacht ende vvi^\'\'\'
worden, \'t en ware dat het meysjen of kindt gefp^^r ivet^

merckt cen verdraeying van de wervel-beendei\'S\'
rugge na de rechter zijde toe, weicke verdraeying"^. ^(f,\'
licks kennende te recht gebraght worden, daei\' i ^f
ftont, dat het kindt maer aen een borft geleyt wier • j^ii\'
beyde defe exempels is blijckelick genoegh, "^^pgde\'\'^\'
leus de tong-riem met de nagels van de Vroet-^ -jsgÊ\'
ende het laet-yfer van de Chirurgijns, feer di^gC^
fcheurt wordt, ende hoe hoogh men de behoorii\'\'\'^

Jti ^ van de klieren , t,yt de diepfte ende veerfte plaet-
J^flfï het getuygemffe van Avicenna lih. 4. Fm z.

^^ humeuren ter degen nyt-^
•il^^i^ye gefuyvert was, foo heb ick op de bezeer^
\'Is, r f™® opgeleydt, verfacht met

Colettiraindaturvitro,&reponatur
oleum clarercat ,&fu.
^en aiu . Voorts heb ick haer dertigh dagen

EUEluarium, ézt Hercules de Saxonia , ende
vot ius. voor een feer feecker remedie tot de ge"
de Jcrophula of krop-fweren feer fecreet het)De"&
den, ende toegemaeckt als volght; yjj.

te weeck., voor dm tijdt tan vier dagen, ^\'\'""hjdf r ?
na wederom, en weeck} f; in anderen ä^ijn

den. loh.BJol. Isb.z. Anthropogr. cap. if. jJeii^^\' fe
het mefenterium of het fcheydtfel der darmen i , \'tf^

ren of krop-fweren noyt in het lichaem uycbavHe oje
zy dat het mefenterium klierachtigh is , dat pi^^
Jwp^^w oock getuygen. Soodanigen i\'o >Vi

De wonderlicke kracht van het ungtientiir» >
tius ah Aquapendente lib. i. pentattuch. cap. S-\'-. V^p^lf\'
open ftaende krop-fweer recommandeert j hebic^
vonden aen een feeckere Bagijn ende een meysF ^js»
bende defe geulcereerde klieren aen de hals, e ide»

^ ^eker èdeié Juffrouw van Vim. wiert in\'t jaer 1627.
SI" Juli j, als fy haer maent-ttonden hadde j op den
Jate^ J-^Vervallen van een Squinancte, die haer het aeffem-
Je (j fwaer maeckte j ende het infwelgen van fpijs en^
I licij e benam, lek ontboden zijnde, heb haer fchie-
I JatihJ^ laxerende Clyfteer doen fetten, ende na loflïng
S 3, ^ lelve, vier ongen bloedts uyt de mediaen-ader van
fjet laten uytloopen. Den 8. JuliJ te fes uren, wiert
I laft een ftercker Clyfteer gefet, ende na

i tjtj^b Van de felve, als men fe in het bedt over eynde gefet
p niej ^^^^ Barbier de aderen onder de tong geopent,
drooge koppen op de pmem domejucamvanós
\'efg S^ijlck oock des voorgaenden daeghs, met veel vlams
I "jiide alleen, op dat de maent-ftonden niet fouden op-
"ï 5 maer oock dat geen meerder attraftie of trecking
foedf beerde partye toe foude gefchieden. Na dat\'er
Vh ® genoegh uytgetrocken was, foo heb ick de koppen
, ende de patiënt verordineert een gorgel-
Nh i* u ^^^^ periculeufe foorten van fquinancien, alsfe
"et toenemen zijn, feer geprefen wordt, indien

Mofiacrt^:(aet, anderhalf fcrupel t
^tereken Wijn-a^ijn, een onge,
^eegbblaen-teater, vier ongen,
t)^ ^eer witte Saycker. maeekf daer eengorgd-mater af.

^^^\'e^do^\'^u ^ patiënt, feer na aen de doodt zijnde, teii
j^Ot het te rugh-drijven van de humeuren, ten deele
"-tWjV .°Ploffèn van de felve, binnen den tijdt van vier-
"gh uren van de Squinmcie bevrijdt heeft«

IN de\'maent van November des jaers
foon van een Kruydenier in fijn winckel een p
gloeyende kolen neder gefet dicht by een kaïTe j ^leo 5

ke thien gemeene ponden bóskruyt wech geleya^^^yt
de Zuyde windt heftigh waeyende, voerde een vO uyt
de pot in de kafle of koffer, met geen deckfel bedec^ ^ ^^t
de weicke het ontfteecken boskruyt uytvliegeoo
aenficht van den jongen, willende fijn handen w^ggr)-
in dier voegen heeft verbrandt, dat hy nochte ne t^e
fchellen oplichten, nochte de fpijs ende dranck

handen vatten, of met de mont ontfangen kofte • ^
ders feer bekommert om de genefing van den jonge ■
ben van de eerfte ure der quetfing bymy om een b j, te
raedt aengehouden, de weicke, omnarnijnverw ».gjc\'
voldoen,ick geordineert heb een linmentum,xu&Y d^e^^l
ke alleen de Chirurgijn de gequetfte partyen des ^^clc
Viermael heeft befmeert, en binnen den tijt van ^^ ^efeO\'
defen grooten brandt, fonder eenigh lidt-teycken g-
Neemt Verfche Boter, tot negen of verfcheyde» ^^Uf
fmolten, en op water van Kjekvorjc"\'\'^^
difiileertgegoten engewaffchen, fes
Oly van Eyeren, 2. oncen;maeckt *er eenjr"^ ^^ ji^.
\'t Welck in alle verbrandingen den brandt blufchtj^gfeê-
flammatie verfacht, de puyften verhindert, end
nen de pijn verfacht.

De XXXIV. Aenmercking-
Een Gutta ferena door het inbranden van het fetaee
denucha. ^eP^\'^

het achter blijven van haer maendt-
lïie^^?"^ gequelt met een gebreck van beyde oogen, dac
het } gemeen gma [erena noemt. Defe Vrouw in
Mail ingenomen, dede ick ontrent de nieuwe

tjg je de venam /^/»/«wa?» op de rechter voet openen, en-
Ord.-h^ on9en bloedts uytloopen, daer na heb ick haer ge-
^^fieert defe hooft- ende moeder-pillen: ^

^^^nt Pillen de Cafioreo, of van Bever-geyl, uvee fcrupels»
ExtraB: Coch: een fcrupel.
Mag: van Mappa, fes greynen ,
Byvoet-ivater, foo veel genoegh is j i»aecl{t \'er een-
^^ en-ttt)intigh pillekens van.

enj l^ede eeavinummedicatim . om het geheele lichaem
gatieJ^^ hooft te fuyveren. Na het gebruyck van defe pur-
\' heb ick haer een fontanel doen inbranden, op de
Kp \'^y^\' Mier vinger breet boven de knye. Na het yer-
vier weecken, heeft fy haermaent-ftonden we-
gekregen, maer feer weynigh ^ daerom ick de pa-
to \'^eb doen innemen een dofis pitularum de ammonia-
^\'cic . door de weicke de fuy vering oogenfchijn-

Q)^"oegh is bevordert geworden.
Voof^ de derde nieuwe maendt, zijn de maent-ftonden
Eebijj^ti dagh gekomen : Daerom de patiënt wederom
heeft de pillen, de maent-ftonden bevorderen^
^iefj ^ de weicke fy na wenfch gevloeyt hebben. In de
jiteyt^ "^^ent heeft defe purgatie met de behoorlicke quan-
W Ï^P de vereyfchte tijdt haer ingeftelt. Nochtans
pchf patiënt, feer droe vigh zijnde, daer door haer ge-
S 3wederom verkregen. Om dat ick dan voor de-
^eaeti j fhnys-vrouwvanJo/jdw Commerellius, en-

^^^^»es Cunradus Fhingerus, het inbranden van een
\'nde««c^4. tegen foodanige verftoptheden vande
^ft) ^^^^ > feer voortreffelick heb bevonden, foo heb ick
^^intjpf een feton geappliceert, ende de ulceratien
ö\'i dagen open gehouden, tot dat fy, feer verblijde
Aa zijnde.

zijnde, haer geficht wederom verkregen heeft. De ^^ jg
ftonden behoorlick vloeyende, heb ick de fontat^^^^
dye geconfolideert, ende is van die tijdt af tot op
1645. feer wel te pas geweeft.

EEn feeckeren Boer van Tungingen. was /^"^sg«\'
GaÜica gequelt, door wiens uytgroeyinS
ten foo verftopc wierden , dat de patiënt door de j^y
geen locht meer fcheppen koft : daerom Je

door mijn ordinantie een fweet-dranck uyt het nou
welcke ge-eyndight zijnde, foo heb ick het ge\'-^^^
dreven met de volgende Salve:

Keemt Van het Smeeringsken, om de vleefih-k^\'ff^^.
den waier-ganck te nemen , daer P \'
van flaet, een once, , f (0

Waer mede de wiecken befmeert worden, diejjn-
neusgaten fteeckt, De ftuckjens vleyfch uytgebete
de, heb ick de looden pijpjens met het f t,lce\'
befmeert, in de neusgaten gefteecken , tot dat
ratien geconfolideert waren. In foodanige - ^
commanderen andere de mixturam exdecoBo
fras, melle rofato, pulvere pracipitati. & aloës

onlangs een Wever in de ftadt Vim, na dat hy van te
gefweet hadde, fonder eenige pijn te gevoelen >
den tijdt van een weeck van dit gebreck verloft« pe

I Hegelin, een Deurvvaerder tot Vim, klaéghdè
bogp J3er 1642. over een amaurofis oï duyfterheydt der
liet r \' hedenfdaeghs gutta ferena genoemt werdt, I rt
gebraght zijnde, gebruyckte hyverfchëy-
^yien de hooft-pillen 1

fwequibus anail.fcrupd.
Magifl. Gialapp. gr. vj.
Ot. fankul. dejï. gtitt. y.
Jlq. Euphrafta q. s.
Form. pill. n°. xxvj.

f^J^^^cke geen baet deden. Ick heb belaft eeifteetiwjl«
in de néck te leggen, ende een fetaceum in de
\'owp ^^ appliceren, weicke beyde remedien ,als de patient

wijf tot Padua,{d\'w in de t wintigh jaer met eeti
Sew^-f» allengskens haer overvallende, gequelt hadde
\'\'ickp \' ende eyndelick van een verborgen kancker irt de
jj®"^ t>orft i door medicamenten in de holligheydt van
J^iert ingefteecken, feer ellendighlick geftbrven was )
r" tepp^P ^^^ Anatomifche Tooneel gebraght, alwaer ick
la5^[Senwoordigheydt van veel Studenten j de rechte oor-
defe blindtheyt onderfocht heb. Na de opening
\\ de , \'\'^en-panne heb ick de twee voorfte

g^yiËi (Tenen gevonden j dat fy neder-gefackt^ ende
gelijck als t\'famen gelijmt waren, dat de fpititus
•iOnjg door de felve niet koft na de oogert toe vöort-
> ^aer door de zenuwen van het geficht aUeijgskens

Chirurgische
veiflappende, (want fynoch eens foo kleyn alsin\'^"^!
verfchenen) foo volghden daer op een ^jm^öz-o/z^ of
heydt, fonder dat beyde de oogen bezeert waren :
fy noch behoorhcken gevoedt wierden, alfoo de ade\'

dat de arteru, gaende in de wortel van de oogen j
ende een inflammatie mede braght, te weten, wanö^er ju
maendt-ftondenregurgiteerden. Spigdim voeghde \'

Anatomifche les, die hy, aengaende het hooft, vao^^
arme vrouwe dede, dit daer by, dat men ditgebrecKi
foude konnen tegen ftaen, onaengefien Paujanioi ver^^Jgu
dat eens een foodanige jerena, uyt de quetu""^ ,
het voorhooft ontftaende, is wech genomen geW^"
dat oock klaerlick hier uyt bhjckt, dat de gutta fc\'^^^Ln
altijdt, ja feer felden uyt de verftoptheyt van de ^^"j\'-L-
des gefichts fpruyt, maer in \'t gemeen een foodanige
fitie prefupponeren, Daerom is het oock geen .jgt
als foodanige gebreecken na de geprobeerde remedie\'^
en willen luyfteren.

Een imvijcking van een weecJ^beckeneel. aen een v
Vrowvs-perfoon, geenfins geborßen :{ijnde,

T Ndealgeraeenecuratienvan de contufien of blu\'^Je\'
f van het hooft, boven by de X X X11. Plaetaeog^l-
fen, hebickaengemerckt, dat het beckeneel van een^
waflen perfoon feer felden fonder eenige barft ? het t)^
de binnen of buyten-tafel,neder gedruckt werr,\'t e"^L^iC

foodanige perfoonen, die van naturen een weeck jj,-
beckeneel hebben. Dit wordt vaft geftelt met het ej^^^e

pel van de meyt vmMich. BJetman. die in haerdertib^^n
jaer, een emmer met waterop haer hooft dragende\'^yjH
de trap van boven neder om leegh op de rechter ziF^jjgO
haer voorhooft gevallen is, over het welcke, gei^., je j

\'\'et KÓ I , \' "euicK ae omitaenders de mdrucking van
Sf de noodtfaeckelicke feparatievande

huyt " J"cilie met het mesjen, kruys-wijs, in de geheele
de j. Sjdaen, ende ben terftondt met de oogen, ende met
tintel-yfer gewaer geworden, dekley-
der ^ucl^ing in de buyten-tafel des beckeneels, doch fon-
^«iidp De wonde verbonden heb-

leti.t,/,"\'^^ fr\' ^"\'liffelachtigh zijnde, aengaende de bin-
u\' geborften wefen of niet, alfoode

Sck- hebbende, dat defe quetfuur, of eerder defe in-
%ah harft van de binnen-tafel, fonder de

geLpwng van het beckeneel, niet veyligh foude konnen
Heel\'\' j" \' maer by aldien de binnen-tafel noch
^tL patiënt alfdan met minder perijckel

^^ h;?"y°o»\'gae"degefontheyt foude konnen geraecken ,
^ïidejh\'ck.de wonde twaelf dagen lang open gehouden ,
jj ^ve met een eenigh accident, dat eenigh fpleetjen
W binnen-tafel, of eenigebezeering van de herffenen
gaf, bemerckende, door de tweede intentie ge-

. ttocl!^^^\' ging een wagen, van twee paerden se-
^ qiierft" , over David Heylhronner, en-

broocken, foo heb ick dan, rtKC mijnrarpafot-ienv^^\'\'
zijnde, de bai ft afgerafpt, ende boven de midden koi^J, ^
de, aengemerckt, dat de binnen-tafel van het becke^J
alleen met een yima capiUari, of raet een barft, foo
een hayr, geborften was. Daerom deed ick de raff^^ ..
wech, ha,ndelde de wonde ende het been met dege^\'^L
licke medicamenten., ende hielp den jongen
tijdt van 24. dagen, feer voorlpoedighlick tot f^j"
gaende gefontheydt, die uyt verwaerloofing van de
tonen hadde konnen verloren gaen, gelijck de eivf-^^
neydt dickwils getuyght. Be redenen, waerom if Sg
be^eneel met getrepaneert heb, heb ick boven 1»
XXXII. Plaet aengewefen. ,

Op de felvemanier heb ick lohames GeorsHfi ^"TJ.
wederom te recht geholpen, die den 28. December
. wdemfculm temporalis, met een wonde, ende een
captüaris, of ba^ft foo dun als een hayr, is geque\'-"^
worden.

A/f ^ria Lui^tn, in de maent van September, d^JU
-iVl T S j van de Baeyerfche Soldaten feer ellendig"
getrafteerc zijnde, heeft over een feer heftige pij" u-er
s,chteivhooft geklaeght, van de weicke een tic

was, die terftont met ettei-maeckende medi-
§en 1 gefwel rijp gemaeckt, ende daer op 14, da-

^e gf g refolvereode middelen gebruyckt heeft, totdat
sterachtige materie , van wegen de dickigheydt der
Pfric^"\'\'" of bedeclcfelen, geen uytgang vindende, het
lle((waer van daen de groote pijn ontftont) ende
ïj^r^ckeneel corrodeerde, ende de infteeckingen van de
(die het hooft uyt-recken, ende fplenii rcBi ge-
Oai^\' Worden) van het been af erock. De patiënt in het
Opg^\'^ys tot Vim gebraght zijnde, heeft om de manuale
g^j^ aengefocht. De univerfale middelen dan eerft

J^\'neert hebbende, foo heb ick, om de materie een uyt-
^ipMe maecken, debnyten-deelenvanhetachta\'-hooft
l^ey \'^tfoen van een dry-hoeck opgefneden, op dat de
I15/ - adertjens, ende fihra van de voorfeyde mufculm niet
litfj^ft fouden worden. Op het been komende , heb
ye ruygh, ende van de materie gecorrodeert bevon-
Itji," Na dat de materie uytgeleeght was, foo heb ick de
Uigjjp Van dé wonde met het genoegh bekende fïegmtifche
gevult, ende des anderen daeghs het ruyge
! ^Cope\'^^.^ de ra/pij^oj-«« van alle kanten afgerafpt. Nade-
fttoyptie heb ick op het beckeneel de pulvis cephalicus ge-
ende tot de wonde een rf/ge/^/r«?» gebruyckt, toe
twee dagen het been, met de rafpatorhnafgc-
Wj \' tiiet dicht vleyfch overtrocken wierdt. Het been
tiiilp ^fch bedeckt zijnde, foo heb ick de wonde, door
f^gf het ungmnnm de bethoinca geincarneert, ende
divimm gecicatrifeert. Na den tvvin-
; dagh van de affchraping, foo heeft het becke,

j ^^tho^f\'S® fchilfertjens afftootende , nieuwe pijn in
verweckt , die nochtans de beentjes met het
uytgenomen zijnde , terftondt heeft op-
Hier moet in\'t voorby gaen gewaerfchouwe
^lutfin"\' de leerlingen van de Chirurgie (by aldien de
gen van het hooft tot etter gebs aglu, d« opgeleyde
Aa 4 medica.-,

medicamenten foo lang niet willen wijcken) het ^^
van de lefolverende medicamenten niet uytfleUe"\' ^^

verblijvende, niet een bedorven qualiteyt aenneme\'
met het pericranium het onderleggende beckeneel

befiet de XXXlï.Plaet onder^deTytel: Een
van het hooft , fonder quetfing van de huydt entie
beckeneel.

DEn lo. Novembris tözj. quam by my ƒ pjV
huysvrouw van lohannes Majer. Borger ende

gat hadde, dat men naeuwelicks de punt van een fpe^"\'\' g^i
in konde fteecken, De oorfaeck daer van vrage^^jjce

koortfe gehadt hadde, die door e&n ahfceffumi^fljAn^
tye geraeckt was. Defen ahfceffus heeft eenMeo^ ^^^
anders feergeoeffènt, tade Matthms Memmingf Lii-
Baert-fcheerder , na gebruyckte etter-nacckende
camenten, met een cauflicum medicamenturn, "^^l i \'^ei^^
noeghlick (om dat het fes-en-dertigh uren op de W
tJlaets leggende, feer fchrickelicke pijn ende veel
mingen veroorfaeckre) geopent, ende de efchoy^\'^^^cl^
groot als een rijcksdaelder, met het laet-ylèr met»
afgetrocken, uyt de welcke wech genomen zijige\'pjt
weynigh ftinckende ende gele materie uytgevloeyt i« -
gefwel vier weecken open houdende, genafen\'tlel^ j^ji-
delick toe,blijvende noch een nTerckelick gefwel f^ ^iit
digheydtover, wekkers refolutie ofoploffing fyd^^ vei-

"^eir ■^\'^N^^RCkingen. 5)1
\\ . Anderhalve maent daer na is het overgeble-
^tlf\'*^^^ ^^^^ grooter uytgegroeyt, dat fy wederom
het (^\'rmaeckendemiddelenweeckgemaeckt, ende met
Sn I opgefneden hebben , om de materie te

"y^Ioopen, die wederom weynigh ende galachtigh
ftej. geweeft, Daer na hebben fy de wonde door de eer-
vip^ geconfolideert. Alfoo hebben fy de derde en-
^aetj^\'Je reys met het yfer in deSfceJJuseeninciCiege-
W het minfte vermoeden niet hebbende dat het been
S J \' fchoon het accident, foo dickwils hem ver-
hun fulcks genoegh hadde konnen te kennen
Niirf laetften de \'ïè/ce/w in een fiftel foude

Vv^"\' vvaer door de patiënt, foo dickwils als hy de
<15 j "i" 3rm of d\'een of d\'andere voet een weynigh verroer-,
ïevajj^^i\' wreede pijn gevoelt, ende in een befwijming
^fi IS. De weicke haer ellendigheydt dus verha-
my om raedt ende hulpe verfoeckende, ick
\'ge heb foodanige middelen , die de overvloe-
galachtige humeuren in het geheele lichaem
J^ete ^en, want de menighte der felve wefen aen, de
Wn drooge conftitutie van haer lichaem, de voor-
heete koorts, endede gele materie felfs, die door
fe Ij "dc van de fiftel , gelijck als uytdrong. Na dat
^tt^^naetn geprepareert, ende verfcheyden reyfen door
h g^i afdrijvende medicament, wel ge-

% / Het met fnijdende yfers (met de weicke nieral-
peBoralis, door de voorgaende incifien
gequetft, noch meer foude zijn bezeert gewor-
fi"^*^« ^^ vreefen ftonde, indien fy niet feer naeuw

tiL r^^" weynigh gequelt zijnde , het leven met hei
P^eclu mogen uytftorten) maer met een wieck,
Vg j^ ^yt de wortel van de Gmtiana , (dat is op de fat-
^en wieck bereydt, op de kachel uytgedrooght,
^en Zijde aen een draet gebonden) de weicke hec
A a 5 gat

C H 1 R 11 R G I S C H E
gat ingefleecken, met het emplajlrum diapalnt\'^i^^L^^^,
ddigamra cataphraBa met de letter S. indelaetlter
geteyckent, ingehouden, ende in de fiftel een natuw»
dagh gelaten heb. Den volgenden dagh heb ick de ^^^
tel van dunne galachtige etter , gefwollen ende ae . ^
eynde fwart zijnde, met het treck-tangetjen uytgen^
ende met de ronde fpecille o( tiotel-yfer de geleget\'J^^j,,

derfocht hebbende , het been ruygh ende beweeg
bevonden. Daerom ick, om het gat ruymer te >

een grooter wortel als de voorgaende heb
met het emplajlrum diacalcitheos. ende de voor/èyoej
tel , met eenen de naefte partyenfineerende,
tel in te houden, ende de inifemmatie te verhoede \'jfe
de pijn, uyt het riïymer maecken ontftaende, al hoe
niet heftigh ware geweeft, lichtelick na fichfo«\'\'^ .oo-
ben konnen trecken. Den derdendaghhebickeeob
ter wortel ingefteecken, ende foo voorts de g\'^^ïniyH\'
de wieck dagelicks vermeerdert, tot dat my het g^^ poS
genoegh dochte te zijn, om het been, dat alree^)^
afgefcheyden was, wech te nemen. .^„j nf

Op den feften dagh heb ick de fiftel, metkloot/J\' [t,
een fpons bereydt, ende aen een draet gebonden > ^tgfi
de draden uyt het gat hangende, op dat fe wederoifl^^t Js
uytgetrocken worden, ende leyde het
fafcia cataphraBa. ende befmeerde de byleggende P^ ^.^gc
De preparatie van de klootiens is als volght: u ge-

ken ende in de fchaduwe droogen j al eerfe
zijn, foo fnijdtmenfe tot ronde klootjens, e»de\'\'i -gus
felve aen een draedt vaft. Den 7. dagh, als de ^n^.or\'i«
uytgehaelt waren , foo was de fiftel feer wijdt\'
welcke ick het beentjen met het treck-tangejjen^j^gli,

het bloedt geftempt was, heb ick op het gefonde
Entdeckte been \'t volgende pulvis geftroyt:
^^^öit Jrias,

fcrupel,
Euphorbium, een half fcrupel,
Myrrha. een fcrupel; maeckt\'ereenPoeyer}(enaf,

!iet op drooge pluck geftroyt, opgeleydt heb, tot dat
vaft vleyfch overtrocken was. De ulceratie heb
Kgij^^ het poeyer van de witftê fuycker (die defcher-
^ijti^ydt van de gal oock verfacht) daeghlicks befprengt
%cier Sédetergeert, ende met h.qt emplaßrum diapalm^
Iqj r»5k toegenefen. Op de overgebleven hardigheydt
% J^\'^ het emplaflrumoxyleum, met een driedubbelde
\'iet, .doeck, in wijn van de «fffofl« uytgedruckt, ende
\'livijjj^^wlicke bandt, om de overbli jffelen te doen veiv
Vyj^\'^iende te verhinderen , \'er geen nieuwe toe-
»^g defe partye , noch fwack zijnde , overvallen
^ e. Alfoo heb ick defe vrouwe in veerthien dageq.
W ^orfpoedighlick van dit feer moeyelicke ende pericu-
% verloft, gelijck fy felfs noch in \'t leven , en-

^citi-^\'^fofg/«/ Hebichius, een Verwer, hu thien jareo
yivt geweeft zijnde ,,getwygen kan.

vechter, wierdt tot Vim in\'t jaer 1628. in
H ^ ergh, daer de Roos uyt hangt, des nachts te elf
feecker Backer , eea Marcus.broeder , in
I^Hagj^^er hypochondrium, by de vierde ribbe, ceßa fpuri^
SroJ\' g^wondt, (die in het knorftachtige deel dwars,
neuen vvas) dgt hes; cpientum oï bêï aything,

ende veel bloedts uy tliep, waer op veelderhande toe
len , te weten befwijming, braecken, ende een j
pijn , ende opfwelling van het middel-rifte ^olg\'

Ick ontboden zijnde, heb het net noch geheel vveu
in fijn plaets geholpen, een wieck vanhennippe ,

ramm daer over geleydt, met de bequame jj,
van Softmm verbonden, ende een hert-fterckenaei^.gi,

cament ingegeven. Den 4. Januari; ontrent feve" ^^
des morgens heb ick de patiënt wederom gevifiteet^ ^

nuttigen een hoender-fopjen, "\'^j.pijO\'
gerende middelen toegemaeckt, ende van wegen
uyt de cohjckontftaende, esacataplafma, uytdig^\'
de , refolverende, ende pijn-ftillende medicament- Jj;
ftaende, over de buyck geflagen. Tot herftelling^L/
krachten ende bloedt-ftempinge, heb ick dit volg
eUHuarium geordineert.

Voor de benauwtheydt van de borft, ende den q
aeflèm, heb ick hem doen gebruycken dit volgend en
gma, van het welcke hy dickwilslieeft geflickt ?
dicke ende taeye materie uytgeworpen : j^eeiH-

van Eer-en-prijs, van elcks een halfonce,
Koecxksns van Diatragacanthum frigidum , drie
drachmen.

de pijn ende de fwelling, heb ick het gebruyc-
\'^^hrp geappliceeit. Den 5. dagh van de voor-

^efg^^n maendt, heeft de pijn ende fwelling een weynigh
lil(^^tteert, mits weicken ickj door dien het bloet ge-
iijtjl\'as, los gemaeckt, endeinde felve een wieck, met
befmeert, ende aen een draet gebonden, in-
S " hebbe, daer op leggende het voorgaende ctra-
% j f ^^^aplafma, ende de felve bandt. Den felven dagh
Kji^ hem belaft te eten eenfopjen met de kruyden ƒ)/"?».

Confol. major. Saracen. Equifet. Veronic.
"Ie fem. melon, gealtereert, op dat de materie, in

begrepen, door de urijn-gangen mochte uytge-
j borden. De afïringentia, wierden daer by gevoeght,
\'i^fg^ de diuretica, of urijn-druyven, de middelen fonder
il^H^e-exhibeert zijnde, geen nieuwe bloetvloeying fou-
\'5ii(.j^p\'^\'ecken. Tegen de nacht klaeghde hy over eenigh
\'«tig \'blinde urijn-gang,dat een teycken was, datdema-
^^^^ de buyck begrepen, door hulp van de
Uytgedreven wierdt.
i^tj" 6. dagh heeft de pijnopgehouden, endedefwel-
P da^\'u"\'\' wonde verdwenen ^ maer de patient fey-
7 een grooter jeuckfel hadde gevoelt, terwijlen
Vto\'"^^^er maeckte, \'t welck ick hebbe befien, ende
, ^ , dat het met veel etters vermeng* was.

j heeft de patient over de pijn in de rechter fchou-
Kff "^de des avondts over de pijn vande lever met een
Als drooge hoeft, geklaeght.

hette toenamen, foo heb ick hem uyt de vena
rechterarm in de viei ongen bloets doen uytloope» > ^ ^^^
op de pijnen na een of twee uien, als mede de koo \'
derom op gehouden hebben. _ _ . jg pj\'

Den 9. was de materie van de wonde rijp» af^^co^\'
tient bevont hem wel, foo dat ick de wonde bego" ^^^ jé

wonde moefte gecicatrifeert worden. Doch des ^^^
trent het os facrum ende de contreyevan de ^^^^t^gci\'i^
pijn voelende 5 die \'tcolijck wel gelijck was, ordi
ick hem de 10. dagh volgende dranck :

Neemt Oly van ^mandelen, verfchgeperjl, vkr
Manna, van de fuyverjle, derdehalf ongi>
Camiüe-tvater, foo veel als genoegh is }

De welcke ingenomen hebbende , eet) groote ^^^^fec"
gal uytgebraeckt, ende door twintigh ft^^el-Sj^^^iuigf\'\'
feer galachtige materie, die van alle defe pijnen "^^^gj-in^
fte oorfaeck was, geloft heeft. Door defe uy^\'^^jMOp\'
is het met de patiënt beter geworden, endealde p . ^op
gehouden, tot dat hydendrie-en-twintighften
de welcke hy hem onordentlick met eten ende\'J j^jtiy
dragende, van een galachtige loop is overvallen\' .jjeg"
had~de door aenrading van eenige Vrouwtjes,
flee-pruymen gegeten, waer door een heftige
temfmus, of pijnlickeperffingetot ftoel-gaog j^,,
Daerom gaf ick hem tot den 24. dito RjjdarP
1. drachma in a/fua cichorei, ende twee uren daei
volgenden dranck in:

Neemt Verfche Oly van foete Amandelen, _ „an-^\'
Sip vange{oockteCamilIen,vanelcks vter or^\'i ^^ ^^

De gal geloft zijnde, ging de pijn van\'tcolijckeP^j^jjl
tene/ïmus, ontrent elf uren voorde iniddagh
over. Den 28. is de wonde met het ceratum dtvtr»*

\'»iitig®^ genefen, foo dac de patiënt, nochte eenige pijn
\'Vhev^ de wonde gevoelende, nochte over eenige fwa-
^ytof dt van den aeffèmklagende, den ig.defesmaents
"lettende tot midder-nacht toe, met fijn kameraets
^\'iw "\'dapper leegh maeckte. T\'eenemael genefen
tcyj F\' heeft hy hem den 4. Februarij, tot de wederom
fijn Vaderlandt gereedt gemaeckt, ende voor fijn
W^ek, hem om een feer flechte oorfaeck over fijn wijf
ende defèlve dapper met flocken afgerofi:
W ^ weten komende, heb hem vermaent, dat hy in \'c
"^"de, foo veel mogelick was, van foodanige ont-
•^ifien des gemoedts fich onthouden foude.

^ En FebruaHj 163g. is de wei-geboren Heer N/w
Dièterktis, genaemt Spherreinr, in een duel of
\'le^^an de Wel-geboren Heer RJtwei», Swedifche over-
% /^ht-meefïer, met twee wonden gequetft geworden,
het eerfie aen het gewrichte van de handt,
ÏV "eker arm, zijnde de aderen ende tendims, tot het
•Je, \'"evandehandtuytloopende, heftigh bezeert had-
[fpèi^^de de andere een dwars vinger beneden de rechter
VfV^"dehol!igheytvande borR deur-gegaen was, met
1 Ung van de vafa mercoßalta, foo dat hy bloet fpouw-
terfionr,van wegen de toevallen, ende voor-
Hfg y\'ek om \'t befwijmen, met karoflên in fijn herbergh
S bel \' alwaer hy met alle nootfaeckelicke medicamen-
n \' verbonden wiei t. ■ Onder anderen ach-

d • ö ^enmerckens waerdigh , dat ickjiier verhalen
g waren eenige onder de groote menightevan
die hun lieten verluyden, dat fy heC
^^gelat*^ de borft geloopen was, uytfuygen koften.
aten lijnde, hebben fy wel gefogen j niet het bloet.

maer het geldt, want eenen feeckeren Quidam" ^^v
quetfte in het fuygen een Diamant-ring j • pgi-afge\' -
gulden voor gegeven hadde, ftillekens van de viog
trocken, die hy, verklickt zijnde, wederom ge^ ^^jj
fte. Ick gehaelt zijnde, heb de wonde befichtignt\'
met het botte fpea\'/Ie of tintel-yfer door h^t g ^^(.iy i
holligheydt van de borft ingefteecken, bevonpe" .
met bloedt vervult was; hetbloedighfpouvvlel de
vermoeden, dat de longe geraeckt was:
wonde, het wit van eeney met de pulvis adfty^\'i^\'^ j^rif^\'
lapidü chryfoliti preparati, ende een weynigh\'»^^ LgV^"
ginis, wel onder malkanderen geflagen,
de fpuyt in de I V. Figuur G. van de X X X v A ^J^\'^jecK
ingefpuyt heb. Voorts ftopte ick de wonde met ^^-gheyü\'\'
van hennippe werck gemaeckt, met de felve

partyen met Rofen-olie, leyde het ceratum
op, als mede een drie dubbelde linnen doeck»
wijn uytgedruckt, ende verbondt de wonde nnet -fo
Sojirati, in de VI. Figuur van de X X X11- icH
de wonde in het gewrichte van de handt,
felve middelen, om het bloedt tc ftempen. Tot ^ ^ d
kinge van de krachten ende ftempingen des bloe\'^ ^.^^ci -
borft loopende, nuttighde hy dickwils dit volge"\'\'
Neemt Kjieck^n-water,
^os-water,
Weeghhree-water,

Caneel. anderhalf drachma,
Spirit: Liliorum convall. een drachwA >
Toegemaeckte Chryfolijt-fïeen, a

Aenmerckingen. 539
Toegemaeckte Peerlen, few fcrtipel,
y Peerel-fuycl^er, een half once. M.

tj^®\'^ den doi-ft dronck hy gerften-water, met de Synipus
\' tinSlura Rofarum gemengt, ende onder-
ftricktelick een ordre van een lichte koft.
tiiy wegen het bloedt-fpouwen ende de koorts , als
lnjij\'^om een revulfie ende lucht te maecken, foo deed ick
\'^enam jecorartam van de gequetfle zijde openen,
vier ongen bloedts af tappen, Dit gedaen zijnde,
(iej^^ny anders niet tot fijn avont-maeltijt genomen als het
f,^ ^Um hordei, met de tinHura rofarum gemengt, ende pti-
hordei. Den anderen morgen heeft hy geklaeght, dat
Ov^^^orleden nacht weynigh of niet geflapen hadde : waer
% te acht uren des morgens is geclyfteert geworden i

Beems-wortel, elcl^ een half once,
Het kruydt van Pimpineü,
jigrimony»
Suring,

Eer-en-prijs, van elcks een halve handt vol j
JLijn-:(aet, een half once,
Venckel-^aet,

J\'^rckte driemael. Na dat het Clyfteer wederom
Neet heb ick den bandt van de wonde los ge-

fte zijde, om dat het vergaderde bloedt in de boi\'ft
was, maer alfoo het felve bloedt, van wegenden
wond-""-.....indief,

noodtfaeckelick, dat men een uytgangmaeckte? ^^ pj-
wijder maecken van de wonde, door het mesjen ^^^^Je
guur van de Xll. Plaet, ende de V. Figuur t- ^^iieO
XXXVII. Plaet, of door een nieuweincifie ^ft^it
de derde (Tafel XXXVII. Figuur 11. C.)
ribbe, vin de onderfte op te tellen, nadeleervao
crates. Hier m.oetin \'t voorby gaen aengemerckt és
dat H/ppocni/ade ribben van de onderfte, ^^^^^Lcii^
getelde twaelfde, begint op te tellen, om datly"^g^refl
vingers feer wel konnen getelt worden, ende dat
foo veel is, alsof hy gefeydt hadde, dat de incifie
de negende ende thiende ribbe, van boven af te telj^ ^^udc
fchieden moet. Het wijder maecken van de vvo"^^^ b^i
te vergeefs hebben geweeft, om dat het meefte dee\'^
bloedt, in de borft begrepen, in de contreye van ne \'^K^
delrift vergadert was. Met de paracentejïs f^^ j terf\'
weynigh uytgerecht hebben , het zy datfe in de
in de lincker zijde hadde aengeftelt geweeft. I".> tfl^\'
zijde foude fy geen baet gedaen hebben, doordien ^ J^t
terie in de rechter zijde lagh :foo moghte oock gee\'-\' pjjfi
gefchieden in de rechter zijde, vanwegendegi«\'^ ^J^fi
in de rugge, ende opfwelling van de lever. Soo
noch over de uytfuy vering door de urijn, e"de fje

fpouwen van boven: maer\'t vvas te periculeus niw^^^^Êi)
te wachten, van wegen de menighte der materie j

verfticking van de natuurlicke warmte dreyghde. \'\'
Daerom heb ick de wonde, gelijck des daegns jjefl
voren verbonden, ende befluytende tot andere re^^^ ^cH

pijpjen, ende flopper van goudt, in de I V.fïg" jfjC\'
vande XXX VIL Plaet, dat het lichtelick 1« e^\'jjjjfii»

wonde geen uytgang hadde, (fchoon de patient m ^ jg
♦^■"ir geleydt wierdt, gelijck hy gequetft wasj

)«{e hem al te feer verhief, foo was het t\'een^^^^j

lieS ^^ kofte gebogen worden. Dit infirii
fa-i het fatfoen van een Hn\'p.hnprt apVmmr.

•ïchf^^ ^^^^ fatfoen van een drie-hoeck gekromt, em
door de wonde, in de holligheyt van de borft gi
gw ende de ftopper uytgetrocken zijnde, foo is et»
HiQ.^^enighte bloedts (fonder eenige fuyging met de
Va^ r) door het pijpjen uytgeloopen. Na defe evacuatie
^\'bi Woedt, heb ick in de wonde gefteecken het goudé
Pta ™ met een vleugel, in dé X11. Figuur van de XI li
> befmeert zijnde met de pulvis adfiritigens Gal. chryf.
tiie^\' ende een ey, het tmplaftr. diapalma. een

lititjp ^Pons, in roode wijn uytgedruckt, een dubbelde
Na doeck, en de bandt van Sopatus daer op leggende .
Vj^ Jefe evküatie heeft de gequetfte beter, dandenachc
t|üetp ruften, Den derden dagh na de

heb ick het voorfeyde inftrument wederom ge-
ende wederom anderhalf pondt bloedt, niec al-
Wgf^^et verwondering van de gene, die tegenwoordigh
(ie u niaer oo®!i met goedé toelating der krachten, vaö

y^lent uytgetapt.
O dat hy het middaghmael met de ptifana endé het
Ht""\' gedaen hadde, foo heeft hy des avondts
ingenomen i

Bollen-:(aet, een vierendeel loots ^
Water van Aerdtbe^en.bladeren ^
vanPimperrieli
tan Eer-en-prijs,

van Water-rofen. elcks tuieeóngin ; mtéh^
\'ereenEmulJioaf: daerby doende
Geprepareerde Chr^folijt-jieen,
Geprepareerde Peerlen,

Geprepareerde roodt Corael, etcks üegen gi^eymn ^
Syroop van Violen, een onge. M.

gebruyck hy de geheele nacht geriift geflaperi
öen dagh fijn wacer maeckendejfoo heeft hy ecri

feer wreede pijn in deurijn-gang gevoelt. Ic^ piy
urijn 5 de welcke t\'eenemael troubel ende ftmcKe
tot een feer feecker teycken diende, dat d^r^^ter
borft begrepen, haer loop na de urijn-gang

K* Sequent. DecoBi to. onçen.
Mell. viol. fol. 1, onçe.
Caff.rec.extr. i.onçe.
Ol. viol. onçe.

Agrimony. van elcks een halve h^/^dt vol, ^jf ti
Ongepelde,Garfï, een kleyn weynigh ;

onçen, het welcke gekjeynji :(ijnde,
met Honigh van R^ofen. twee onçen,
famen voor een afwiffend, tn te fame^^
infpuytfeL.

Dit decoBum door de fpuyt in de T VvFignui\' \'vegh\'^
XXXVII. Plaet ingefpuyt, ende wederom g^
zijnde, foo heb ick het gouden pijpjen nietgate" \'
XII.Figuur van de XII.Plaet met een digep\'^^^ fif^
fmeert, in de wonde gefteecken, ende op het \'^^^preS\'
ceratum diapalma, als mede een vier dubbelde coi^en;
in roode Wijn uytgedruckt, over geflagen.
tuffchen is de wondde in het gewricht van de ha ^ je

behoorlicke middelen beforght ende verbonden ^^ydc
den. Den feften dagh gebruyckte hy voor de bu
des mondts defen volgenden purgeer-dranck : ^ Sf\'

^ öen fevenften dagh heb ick onder fijn ordinaris dranck
s^lïengt \'t volgende decoBum:

Pragar. ana. x.handtvol,
ein. Aßacor.ßuviat.i.on^e,
inf.q.vini oligophori ad i.pont. s. col. adde me\'l.
^\'M.z.once. M.

tj ^en achtflen-dagh foo was de wonde van het gewrich-
L\' ƒ nde de patient in een goede flaet. Niet te min heeft
^ defen pulvis eordialis ingenomen :

9, bevondt hem de patient fèer wel j uyt de borü-
i^.^p\'^de liep een weynigh rijpe etter: waer door ick het
jej\'^yten van het decoBum nalatende , alleen het pijp-
Iwj^et het digeßivtm befmeert , op de wonde geleydt
Vjjj j^- Op de wonde van de handt leyde ick, in plaets
cjp diapalma, het ceratum divinum, om de felve,te
fj^iferen.

^yt? " thienden dagh is! niet met allen tiyt de borft-wotde
hojf^loeyt, maer de patient klaeghde over een kleyne
\' het gebruyck van de trachtfci peBorales

R. Spec.diair.s. z.fcrupds,
diambr. c.
Pulv. treos Plannt, ana t.fcrupet.
> \'Xrochif. Ga!l. mofch, ver. gr. xxtj.

penid. ana 6. drachmen,
^mhr.gryf. ver.gr. vj.
mucilag. tragac. in aq. rofar,
dijf.q f.F. Trochifcr.

Den ir. dagh als de patiënt feer wel te pas was?
niet met allen meer uyt de wonde liep, foo heb ick\'.n^j
te verhoeden j dat de wonde van de borft niet tot eet^ ^L
foude worden, het pijpjen achterwegen gelaten z»)" ,
een wieck aen een draet gebonden, ende methet«^j
turn de bethonica befmeert, daer ingefteecken, ew^e
ceratum dtrinum daer over geleydt. ge-

klaeght, ende gefey4t, dat hy, ten aenfien van fjjo ^^
ten, wel fonder een leiui-ftock wandelen konde. „ie

Als den 15. 16. ende 17. dagh de wonde fuyv^\'^kiti
fchoon was , foo heb ick daeghlicks een korter wte^ t,
gefteecken , op dat het vleyfch van binnen nytgi\'^^gji^
moghte. Den 17. was de wonde aen de handt, dooi»
van het ceratum divinum, gecicatrifeert. tc

Van den 18. tot den 22. dagh is de. patiënt feer
pas geweeft, weslialven ick de wieck heb uytgehaeK >
ifi plaets van de felve een compresjen van pluck gen^^^,^ je
ende met het unguentum de bethonica befmeert, op de
geleydt, ende de felve met een nieuwe fpons, ia
uytgedruckt, ende met het compres-bandt, of
j\'raaa in de laetfte Plaet, by de ktter S. verbonden., ^^

Aenmerckingen. 105
f^^en 28. is de wonde met het ceratum divlmim gecicatii-
ft ^ > ende de patiënt in fijn voorgaende gefontheydt her-
^^geworden.

Yj^^en 54. klaeghde hy over feer groote pijn in de lincker
; (j^l^ï die uyt de ontftelteniifen des gemoedts ontftonden,
\' Tiiv dat het lichaem van de galachtige humeuren ge-
"ert vvas, verdwenen.

J ^ de maent van April 1622. is Antonm, een Voerman
y^ot Padua, in de rugge gequetft geworden, dat de degen
aen de lincker borft uytging , ende twee wonden
i^ckte, waer op cen fnelle val op de aerde, een fware
ijgYijming, verlies van defpracckj koude fweet het ge-
[ji^\'s lichaem over, een intermitterende pols, ende een
^"^-fpouwen volghde, met het vermoeden, dat het hert,
L^en csfofhagus gequetft was. Ick heb de wonde aen
^ Me jjijcJen verbonden, doch hebbe eerft de borft-wonde
fe^ net fcalpeUum falcatum of krom mesjen,in de V- Figuur
Wv!?" de X X X V11. Plaet geopent, ende daer na in alle
ejde een wieck van henaip gefteecken, in het wit van
OL gedoopt, ende aen een draet gebonden zijnde, ende
fjg^® achterwegen gelaten, dat tot foodanige wonde noodt-
VVj^Wick vereyfcht wordt. Na dat de wonde verbonden
IjJ\' foo wierdt de patiënt, van wegen de groote fwack-.
hder krachten, toegelaten wijn te drincken. Den ge-
dagh over konde ick geen pols van de arterien in het
Juichte met mijn vingers vernemen.
liloe " volgenden dagh, al hoe wel een groote menighte
ijyt de wonde geloopen was, foo koft nochtans geen
l>ia«/®\'\'"omen werden, \'t en zy dat de patiënt van de eene
Ww^ de ander,of van de een zijde op de ander beweeght
dt. Den fclven dagh heeft hy empanmllam genut-
Bb 4 tightj,

lemmert, ende hy gevoelde groote pijn dicht by het
phragma of middel-rift, uyt de wonde vloeyde naeu
heks een druppel, ende dat hetmeeftewas, depoi« ^
geheel op : daerom is de borft tuffchen de derde ( ^ ^
X X X V11. Figuur 11. c.) ende vierde ribbe, na de
van Hippocrates, geopent geworden, met die \'
de materie in de borft begrepen , uytgeloft, de
warmte met verftickt, endede longen felfs niet vei\'^^L.
fouden. Na de opening zijn naeuwelicks drie of viej L
pels bloedt uyt de wonde gevloeyt ; dat ick ƒ
achte dat het moet aengemerckt worden, om dat " ^
mige voorgeven , dat een feer groote vloeying
uyt de incifie van de : maer ick ontfe\'

met dat al te mets, ende principalick in de galachtige
men foodanigen vloeying in de holligheyt gefchiedt
neer een ader of arterie geincideert wort, die «o^V Jv
met het mesjen inde I.Figuurvande II.Plaetfeef^j .^,
tellck kan voorby gegaen worden. Laet een

m mercoftalis gequetft zijn: wat is \'er aen gelegen: JJ^
nigh of met, want het bloedt uyt eenverfchewonöe ^
Ichen de derde ende vierde ribbe , kan in de holligh^;
de borft met gehouden werden, ende indien het beh;\'" jg
wiert, foo foude het den volgenden dagh , terwipe"
wonde fal verbonden worden, wederom uytloopen ■ ^t
borlt dan geopent zijnde, foo liep daer na een geheet ^jj
materie uyt als water, daer vleyflh in gewaffeni«\' ,>K
de evacuatie van defe materie, heb ick de pols meicKe^gpt
gevoelt, ende in de wonde een wieck met het medica»
uyt het wit van een ey, ende de pulvis adftringens ^\'\'\'jc
befmeert, ingefteecken. Des avondts heb ick de
met de konft gemaeckt wederom ontbonden, ende al«
ren een pondt materie, met de derde part van ettei b
mengt, daer uyt gehaelt. Daer na wiert in de

tiicte wieck, uyt t\'famen gerolt linnen gemaeckt,
""et het volgende digeßivum befmeert,

OleiHyperic.^.onge.
B^finaTerebinth. t.on?e.
. Meü. rof. colat. f. ongi.
, M. F. digeßivum.

\'ti ceratum diapalma, een vier dubbelde linnen doeck
^a^f^de wijn uytgedruckt, ende de behoorlicke bandt
^jJ geleydt.

«Mgdagh heb ick de bovenfte wonden verbonden,
de wonde van my gemaeckt, een glas vol etter,
^\'\'de ^^^ bloedt gemengt, uytgetrocken. On-
»ijtj^de lippen van de nieuwe wonde liet haer een inflam-
waer door ick de patient het gebruyck van de
, ende gerfte-water tot fijh dranck geor-
De pols was feer merckelick, ende uyt de bo-
Wonde vloeyde een etterachtige materie, maer feer

^^■ïlt Gepelde Garft, een handt vol.
^Aerdtbeyen-bladeren,
Maeghden-palm,
Buglojfa,
Pimpernel,
Cichor ey,
Hoefbladeren.
Philofella ofte Guychelheyl,
Paerde\'fieert,

Verheria, elcj{s een halve handt vol,
Meter ab, twee ongen,
Soet-hout, een vierendeel loots,
Ponteyn-water, fes pondt,
tVitten Wijn, twee pondt; kpoc^ fdmtn toSt
B b 5 op

daerom ordineerde ick de patiënt \'t volgende Sy-
I ^^Vjp\' Van de weicke hy des morgens, ende des avondts
^"■en voor de avont-maeltijt vier of vijf ongen innam:

op de helft: daey op het laetfie hy doende twee
Honigh van Rofen • mengt dit te famen.

Den lieper een half glas etter uyt,\'t welck
dat niemandt in de kamer konde blijven. Onder de
prelfen verfcheen oock een melancolijcke vochtig
waer door ick \'t volgende decoBim ordineerde:

Van deCs colatiir wierdt met de fpuyt in de II-
de XIII. Plaet een geheel pondt in de wondege^jj^g\'

ven digefïivum befmeert, daer in gefteecken. gtt^^
feydt, by aldien de filvere of tintel-yfer\'""Ljt»
gefteecken, ende terftondt uytgetrocken ,
dat de patiënt fwaerlick opkomen fal. Ick heb) "\'"L ge\'
tes hierin volgende, de fpeciI!eo[tintel-yfet in
fteecken, het welcke, alfoo het niet fwart wiert» gje
feer wit bleef, my van het opkomen des patieots ë
hope heeft doen hebben. ..j Ja"

Den 7. dagh hadde de patiënt een heftiger koj\'^yc»
de voorgaende dagen daer vloeyde oock n^eei^tte
doch niet foo ftinckende als de vijfde ende fefte dag"\'

Den 8. dagh wierden de lippen van de wond
fchen de derde ende vierde ribbe gemaeckt git.

"tiSf^,? 9\' dagh heeft de ftanck van de etterachtige mateiie
^Vihi^ opgehouden. Des avondts was een nieuwe
Vjij-p^J of roos aen de wonde, met een verwijdering
IJ Sat, ende ontblooting van de derde ribbe.

ïo. dagh verfcheen de nieuw-gemaeckte wonde
k. gi\'ooter dan des daeghs van te voren, de oorfaeck
^t j" vvas, na mijnQ,o\'rdeel, een galachtigevochtig-
door haer fcherpigheydt de vleefchachtige fub-
Corrodeerde. Des nachts heeft hy, van wegen de
\'«J. ontrent de coftas fjiurias, of baftaert-ribben ,
intenoßalis, die in de afkomende muJcnUiS
Ij^ huyck ingevoeght is, pijn gevoelt.

H. dagh was het beter met hem, foo dat hy de
dj nacht fliep; by wilde de fpuyt, van wegen de pijn ^
, onder de ribben niet toelaten. jij:!

\'ftg?^ 12. dagh gevoelde hy even een foo groote pi jn als
5ti(j6%ren: daerom liet ick het meï de wieck beruften,
V \'^yde alleen cen ftuckjen van een fpons, inheti^fca-
uytgedruckt, op de wonde: des nachts
^ hy tweemael over fijn geheele lichaem gefweet.
^loey^^ 13. dagh bevondt hyhem beter, end^e witte etter
\'Ct^^euytde wonde. In diergelijcke vallen is niet be-
het lichaem niet te purgeren: want byaldien men
\'Hgi^\'igatie ingaf, foo fouden alle vochtigheden na het
tjUj/^tidt toe ioapen, het lichaem duo maecken, ende

\'^en! ^^ oock in een kleyne quantitey t uyt de wonde ge-
^^tide \' des avondts was de quantiteyt van de uytloo-j
grooter, en de pols buyten gewoonte heftiger,
dagh heeft hy een harder koorts gehadt, dan
[\'Htg vaa te voren, om ^t hy liever op de iincker
\'gil ^^\'onde, dan op de gequetfte, ende rschcer zijde
\' ^\'^■aer door de ettcï, in de bcaft begrepen., de koorts

heeft vermeerdert: des avonts is \'er in de zijd\'-wo^de ^
wieck gefteecken, om dat het vleyfch te feer wielen J
Den i6. dagh heeft hy, voor de bitterheyt des «l^^/* J
die hy ontrent vier dagen befpeurt hadde, deJl»^^\'\' geH jj
ingenomen , waer van hy vier galachtige kamer-g\'\' ?
heeft gehadt, ende daer na hem beter bevonden • ^e- .

Den 17. dagh heb ick hem het ordinarisf?ff"»^\'jfeef "
derom gegeven : Des avondts is\'er witte etter > ^^ ^
weynigh uyt de wonde gekomen, dies wegen he®\' l ®
coaum, met de fpuyt niet meer is ingefpuyt gewordej • Jj^,
heeft oock niet meergehoeft, ende des nachts W^j ^jeS
pen, doch de koorts was een weynigh ftercker 0
daeghs van te voren. r

.pluck, iiicc net unguentum de bethonica belmeeii^ m • j
geleydt, ende de felve met hctceratum haybitrum^l\'.i^r ■
De etter was eer groen als wit. In de nacht heeft HP^^f
pen, maer in Gjn droom gekeven, dat een overvloe\'\'\'»
van quade humeuren beduydt heeft, Jeff\'

Den 19. heeft hy de geheele nacht over gefw\'^^\'jjjgii\'
ter was noch eenighfins groen,vier uren voor het ""J-j^fj/"
mael heeft hy ingenomen Cajf. ree. extraBa 1 h ^\'JL hef
aqua cichorei, borraginif, pimbimU<e&veronic^e> . d^
dry galachtige kamer-gangen verweckt heeft;
excrementen feer galachtigh.

Den 20. is\'er een half onçe etter uyt
heb ick in de nieuwe, ende met de wieck weaerom
gemaeckte wonde, een tinnen pijpjen in gefteee^^"^^
een fpons in roode wijn uytgedruckt. Hy koft deg ^
nacht niet flapen, door dien het pijpjen de ribben, e
memhranam van de pleura druckte. teü"\'^

, Den 21. is\'er niet uyt de wonde gevloeyt : ^^^^„ief.
IS het pijpjen nochtans, gelijck gifteren, inde«;® j^h^
fteecken . Daer na heeft hy ingenomen flores caM\' Jv\'[

\' Van L. "^»^^ierarium meer gebruyckt, maer een fop-
I fW •\'"Kruyden, te weten, vznCkhoria, Borracro, Son-

ifer^^^ ^^hern het decoBum zulnerariummch eens in-
f\'eU^ geworden, maer weynigh etter uyt gekomen, het
N\'ej\' ^^ ^^^ wat groenachtigh was, foo heeft
j^^werom fijn purgeer pulvis ingenomen.

26.27. ende 28. heb ick het decoBum vulnera-
meer ingefpuyt, ende de wonde maer eens des
Ho^^^verbondeni twee dagen daer na heeft de koorts op-

i^stt"^ dagh heeft de patiënt fijn fopjen genuttight,
\'ijcL^" Was wit, endede patiënt foo veel als buyten pe-

3Ö. dagh, als ick de wonde wederom befagh, lbo
Si^oote menighte etter uyt defelve gevloeyt, met
van de lippen, dat een teycken van eenige
Kj^h Was, die hy met eten of drincken begaen hadde ;
Vf^ |ht zijnde, gaf hy tot antwoort, dat hy van de ver-
!\\^elck-fpijfen gegeten hadde,van de weicke hy hem
\'ilg^Pheeft onthouden, ende voorts binnen korten tijdt
^\'^ntheyt wederom verkregen.

OfRcierin\'t jaeriö^o-dry dwars vingers
Ndeli^^ " de claviculam extram,o£het rechter krop-beeti
f^loeph ende tot Vim in de herbergh, daer

e hangt, bykans genefen zijnde, wordt, van
^^nige misflagen, met eten ende drincken begaen,

maeckt, welcks eynde of giondt totaendeachtlt^^jj^
is gefackt, foo dat nochte de Chirurgijn, nochte de Iv
cijn, de vergaderde materie in defe holligheyt koiten i
fuy veren, \'t en Zy dat fy de patiënt daeghlicks met de
nen om hoogh, ende met het hooft om leegh doen ne ^
Maer alfoo het met de confolidatie van defè holh§ ^^^^
lang aenjiep, ende de patiënt aen dit daeghlickfcfi^^^^j^
keerde poftuur een verdriet kreegh, foo heeft hy f^P
fijn Waert aen hem gerecommandeert,laten halen-
komende, ende de faeckvernemende, hebickhefp g,
geflagen de incifie, die met het fcolopomacharion\'^ aC\'
luckighlick pleeght uyt te vallen. Defe operatie
weygert zijnde, foo heb ick een middel bedocht, jg
der incifie vande holligheydt, een lichteuytgan8^gj,jt!
materie foude konnen gemaeckt worden; mits gf
het gat van de holhgheywit, metde Gentiana v/ip \'^e
maeckt zijnde , het inftrument in de V.Fig«"^
1 V. Plaet, aen wiens punt een klompjen W^feh^
maeckt was, infteeckende, ftackidcde gront vapae \'
buyten weten van de patiënt (want\'hy meende ƒ
de gelegentheydt van de fiftel onderfoecken wu^e; pg
gaeuvv door, ende trock de naelde wederom terug"\' f^o
materie door de gemaeckte wegh uytgeleeght ggjie^l
ftack ick in de onderfte wonde een wieck, daer een b ^^t
ey in was, ende in hetbovenfte gat een andere v/i^\'^fjiiftii"
het unguemum de bethonica befmeert, ende het t^? .^o^
diapalmce ende een vier-dubbelde linnen doecK
geleydt hebbende, verbondt ick voorts de
met de fwachtel Softrati. Daer na heb ick de
wonde met een holle wieck vangewafcht tn^*^

dagen open gehouden, tot dat de wondeom hoob^pj«
het ceratum divinum geconfolideert was ; de zijne
holligheydt heb ick met het meüicratum ^^^f^u f
right, een nieuwe fpons in roode wijn aytgedruc^^^^-jfW

A C N M E R c k- I N C E N. ll^
^^ Avachtel inde laetüe Tafel by de
•eer ^^^^""iM^amaphraaa^ememtWQidti

Catilp^^f^s gemindert, ende de ulceratie eyndelick geci-
"^ehrvir".\' manier van genefen fuccedeert wel, als

Jc ^fNicolaus Kohier. een Borger ert-
fche^ ^chipper tot Vim, in de borft achter op de rugle, tuf-
"»i^fp endey.ribbe, vanboven af te tellen ,gequetft
hroot-mes, dat dc longen foo feerquetfte, datdc
(behalven hec bloet-fpouwen) over cen

11,g te benacuwtheyt desaelfems klaeghde. Ick ter eerfter
^del deqnetfing ontboden zijnde, heb in de holligheyt
[F\'Hvf \'^O\'yde rnixtwam flegfwticafnm^ieen fpuyt inge-
^ gat van de wonde met een wieck open ge-

^\'"gh ? ■ de herllelling van de krachten, ende hec te
(;vj "ouden van hec bloedt, heb ick hem het ekauarium
H Vl^rcdientia inde 41. Aenmerckingte vinden zijn)
, koft ende dranck verordineert. Van hetn

SSdV^\'lde j heb ick de andere, dieby hem ftonden, aen-
ri^C \' opkomen , indien beneden geen

I r^i\' inATV®\'"^®"\'^\'^ heeft laten wel gevallen , foo dat hy
redipi r f de felve andere medicamenten, feer voor-
heeft ^^ S^^^\'sght zijnde, eenige jaren daer na

ÏN \'t jaer 1631. heeft Valenünm Dettelbacher 0.
ker tot F/ot , in de herbergh, de Sonne genoeg, [jgyc
felven met een mes onder de lincker tepel, in de hoi ^
van de borft gefteecken, nochtans fonder quetun&^ .^^jc,
binnen-partyen. Daerom heb ick in de wonde e^ ,
met het gemeene ftegnoticum bevochtight 5 in .yckt\'
ende met een cornpres in fwarte fure wijn uyrg^? j^ jieif
ende met de f4r/d5ojï)-af/verbonden i daer na heb» j^^jc
een laxerende Clyfterie doen fetten, ende een deel j^n
uyt de rechter arm laten loopen: Daernadeniat^^^^yt\'
deele door de wonde, ten deele door de urijn-ganê^g^\'je
gevoert zijnde, foo heb ick de wonde met inweiid\'o ^c
uytwendige medicamenten, die hier foo dickwils
ftelt zijn, te weten, met de infpuytingen, falven?
fien, ende wondt-drancken geconfolideert.

DEn 15.AuguftiisMf/c/;/oj"F«VJ^.een Volleriet^j\'
van een feecker Hovenier gequetft geworden \'^^ipd^
leen in het hooft ende de neus, waer van wy .
XXXII. Plaet,ende in deX X11. Aenmerckingjc
hebben: maeroockin de borft, vijfdwars vinger o^fto^
Jincker tepel. De wonde in het hooft ende neus .
Chirurgijn Elias TValther terftondt met deA^.SgoJ^\'
hoorlicken verbonden, ende de derdein de borft

tij^^^tel-yfer onderfoecken, foo heb ick in de holligheydc
konnen kornen, door diende wonde was toe-geval
j Van Wegen de veranderde plaets der alwaei:

Tq Patiënt gequetft was. Terwijlen ick methetonder-
q^^ken befich was, foo\'heeft de gequetfte een groote
bloedts uytgebraeckt, foo dat hy in een fware
li^,j^\'jniing vallende, meer de Hemelfche dan menfche-
lig^^hulp fcheen van doen te hébben. Defebraecking
iirt bezeering van de maegh, ende confequente-

«en het vleefchachtige deel des raiddelrifts , endé
^^ doorfteecking van de borft te kennen gegeven ,- daer-
Vq de byftaende perfoonen , het perijckel vati \'t leven
lict\'^%gende , ftack ick een wieck, met het gebruyck-
flegnoticum toe gemaeckt, in de wonde, appliceerde

patiënt wederom wel twee kannen bloedt, met wijn
iiQ^engt, ende daer na al \'t gene, dathyin de mondt ge^
alpien, ingeflockt heeft. Soo is dan een vraegh ontftaen j
t]^^ de wonde van de neus niet in de holligheydt van dc
H^^ygaten deur ging, fop dat het bloedt door het verhe-
i,^ van de mondt op de keel, ende alfoo daer van daen
(Ij^^e maegh foude hebben konnen vloeyen, waer uyt dan
oraecken van het bloedt ende fpijfen ontftaen moghtef
I gene, die defe vragen ftelden, gaf ick tot antwoordt j
Of ?ewel de vervallen wonde het ingefteecken/pfd!/«»»
Jq |!"tel-y{èr, geen ingang in de holligheydt van de borft
(Jj^ \'et, nochte eenige wonde haer in de buyck fien liet,
Vqk ^chtans de accidenten, op de quetfing van de borft
lof pfide, genoegh bewefen, dat de degen door de mu/cu-
Qf "{^\'\'coftales, ende het vleefigedeel van het diaphragma
^an delrift (want indien het zenuwachtige deel daer
de gequetft ware i foo fouden veel fwaerdere toevallen
VlQ^^^ient quellen) in de msgé door-gegaen was; De
^ van het bloedt, in het holle van de borft j eildeveel
G e meer

ii6 Chirurgische ^^^
meer de fuy verheydt van het hembt, gaven te kennen ?
de phura door gefteecken was, want indien

hadde geopent geweeft, foofoudehetuytloopendePi ^^^
buyten twijffel het hembt feer root geverwt hebben-
feydt oock niet, dat de patiënt noyt over eenige benae
heydt van de borft, of de hoeft, heeft geklaeght, want ^^
bloedt de voorfeyde toevallen veroorfaeckende, is
wonde van het middelrift in de holligheydt vanoeD^^^jj

uc wuiiuc IIJ UC Iiiage. jjooraeie reaenen aan vy- ^jc
zijnde, heb ick alleen op de mage gefien, dochalio«"
ick de andere wonden mede behoorlicken heb in a^^^je

de confoliderende medicamenten, doch in een fee\'. \'Z^i-
quantiteyt (op dat door haer menighte de maegh
de gefpannen of tot braecken verweckt worden) en^^^^gg
be de krachten geconferveert, met het fetten van ^^^
clyfleren daeghs, van vet vleyfch-nat ende een doye^^^jg
een ey toebereydt: SijndranckwasGranaten-wijn\' jn
het medicament oude Rofen-conferf, met de
map\'x gemengt:

Neemt Conferf van Rofen, die oudt is, vier onge»,
Fijnegefloolen Majlix, een half onge.
Syroop van JVaeUivorteL foo veel genoeg" >
maeckt daer een Conferf van. _ ^^^
Hier van m.oefte hy des morgens ende des avondts mn^ ^^^
de quantiteyt van een ocker-noot. De buyten pa»ty
de mage heb ick gefmeert met aftringerende ohen,
Neemt Oly van Rofen,
vanMafiix,

^ "de door de tweedeintenrie genefen. Den 7, dagh heeft
wS^i^t CC" etterachtige ftoelgang gehadt. Den 8. is dc

"de in de borft geconfolideert geworden.
c^^en endg refterende dagen, heeft de patiënt de
hj, lohderende vochtigheden ingenomen , ende ibnder
ingehouden.

I^\'t jaer 1643. heeft lohannes Wolfius, een jongman
l^i^^Heylbron, inde rechterzijde van de borft een hardt
ge Jp! gekregen , dat tot etter gebraght, ende qualick
gijt^!^"\' in een fiftel is verandert, de weicke de Chirur-
dj J" van Heylbron voor een defperaet gehouden, ende aen
1(qvoorts over gelaten hebben. De patiënt na Vim
, verfochte mijn raedt ende hulp, die ick hem
^oefeyde : Ende eerft de univerfalia hebbende laten
gaen, foo maeckte ick het feer naeuwe gat van de fiftel
lej de gelegentheydt van de fel vete onderfoecken) met
Ecvv van de flier-boom, feer hardt in malkanderen
VfeZ-^ngen, foo wijdt, dat het ronde fpeciUum ohinteU
Itojfi de VI. Figuur van de VIII. Plaet daer door
ingefteecken worden , met het weicke ick het
^leVHf heb aengeraeckt. Om de caüus of hardig-
,cvan de fiftel te confumeren, foo ftackickeen lan-
\'\'Hel- vvieck, met de volgende falve befmeert, inde

Gehrandt Ksper- roodt, een half drachma.
Verfche Boter in Weeghhlaren-water gewaffchen,
foo veel als genoegh is tot een falfken.

fenat, ick met gepulverifeert Euphorhium belpi\'C b
e reft met dit tmgumtum befmeert hadde:

Ick heb het daer op geleydt, tot dat na
ribbe eenige fchilfertjens van fich heeft gegeven» ^ ^jg^K
ke uytgenomen hebbende , voorts daeghlicks i\\ee(i
vermindert, ende met het mguentum de hethoni^
befmeert, geappliceert, tot dat defe ulceratie
gevult, door hulp van het ceratum divinum foo ve^i\' j^y,
datfe de cicatrifatie van doen hadde. Met defe «P^^j je
de medicamenten, ende een vinum medkatunt» , .^gei"

T Ohannes Georgms K^oJïnit^er\\an Vim,is
/ ber in delinckerzijde, tuflrhen defeijp^j^t\'l\'\'
venfte ribbe van de borft, gewondt geworden, ^^^ pjr\'
wonde , fonder eenige quetfing van de inwendjö.ggeii

wieck koft in gebraght worden , daerom ick
zijnde, de felve terftondt mec het mesjen in de I-^^J)\'
van de XlI.Plaet, of in de V.Figuur E. van de ti"\'\'
Plaet heb wijder gemaeckt, op dat het bloedtjn ^^^flt
ligheydt gefackt, ende een benaeuwtheydc van
verweckende , bequamelick foude konnen g^\'^ ytg^,\'
worden. Na dac foo veel bloedts door de won^e^^^ j^gj
fuyvert was, als de vervallen krachten toelieten ? \\c>

Aenmerckingen. 119
fftjj^^? Vvieck van raeuw linnen, met een bloedt-ftillende
iïi /die bevochtight, ende aen een draet vaft gebonden,
cl gefteecken, ende na een voorgaende laxeren-
iHM-y^erie, door de Chirurgijn een deel bloedts uyt de
gei^ !^en-ader van de lincker arm doen aftappen. De vol-
ieti ^ dagen heb ick een behoorlicke quantiteyt uytgela-
tief\'de Wieck met het dickwils voorgeftélde digeftivum
^^ meert, iu de wonde gefteecken, ende alfoo de wonde
I tijg. "Morgens, ende des avondts verbonden > tot dat al de
tiij uytgefuyvert was , ende de wonde goede etter
Mjh- ; eyndelick gebruyckte ick in de wonde een hol
ej\'®" \' gewaft linnen, dat ick dagelicks kleynder
Vy ® dunner maeckte, tot dat de wonde met vleyfch ge-
> door het ctratum divinum gecicatrifeert wierdt.

; En 5 December is de Barbier-(lidw N.bymygeko,
dip ^en, ende heeft my geboodtfchapt, dat de eerwaer-
«Jctef , Predikant in het dorp Einfingen, des
\'^evr te voren na de avondt-maeltijdt, van een feecker
virJ j^\'fch Soldaet met een degen gequetft was, ende twee

(tel\' \'^"ffchen de derde encfc vieide"ribbe van^boi^,
J-^eJ^ten, op die plaets, opde ivelcke er ^/c

^le pleeght te maken) gaende in de holligheyt van
dg ^ehter zijde, tot aen de opperfte ribbe van de felve zij-
3etJ weynighleeger alsdaerh&iclaviculaofkrop-been
^Det hooghfte eynde van het os jïew«»? gevoeght is,
kt, ^en bezeering van de longe, etidedevafa internfto-
«etl pp de welcke defe toevallen gevolght zijn, te weten,
befwijming, eenfeerbefwaerde aeflèm, kouds
\'\' ende feer groote pijn ontrent de borft» jDe Bar,
Cc 3 biêï

bier heeft de wonde op de rugge verbonden ;
wieck j met het wit van een ey befmeert» de

gefleecken tuffchen de mmlranam camofam, ^ppU\'
mufculta die men anifcalptor noemt: leggende het r^,
jiritm jliaicim Crofl» (Stight-plaefter) daer op -
wonde in de onderfte kaeck , hadde niet te
foo dat hy de felve met het ceratum diapalm^e a\'^gc
deckte. Des anderen daeghs heb ick degeq^" yve-
vonden, fijn aefièm feer fwaerlick halende, ende v ^
gen de quetfing van de vafa mercojialia, foo f r^chfe
als achter , feer groote pijn lijdende. Ick ondei
de naeuwe wonde met het botte fpeeiüum of ti^te\'
ende geraeckte met het felve in de holligheydt^^ te
borft 5 foo dat ick giflïng maeckte , dat\'er eeo &
quantiteyt bloedts in de borft by een vergadert was • j^jf
Om het vloeyen van het bloedt te ftutten ? fo^/ ^gydt
terftondt volgende mixture met de fpuyt in de hoI^S
van de borft ingefpuyt j

K. Pulv. adfiring. Galet}, j.drachma.
Chryfol.prap. t. fcrupel.
Alhmitt. ovor.tio.iv.
jiq. plantagin. cj. s,
M.Pro.injeBione.

ende in de wonde een wieck, aen een draetgeP^^it,
gefleecken , ende met een dicker jïegnoticum ^^^{lO^^

doeck , in roode wijn uytgedruckt, ende de hai^jjj,
firativinculum, inde Vl.riguur vande jgjo\'

Charah. ana i.fcrupd.
Bol. amen. pr<ep, z.fcrupels.
Marg. prap. i. fcrupel.
Sacch. rof. tab.
Syrup. granat. ana q. s.
JW.F. Conditum , de quo ager fapius per dien fumat
aliquam portiontm.

van Mi f pelen, van elcj{s anderhalf on<;e,
Water van Eer-en-prijs ,
van Weegh-bladen,
van Prunella^

Vijf uren na de middagh nam hyeenigegr4«4 van het
opiatum, met de magijierien ia ^ na de weicke hy
{g®"^ Uren geruft geflapen heeft. Den dagh wierdt hem
iiy .Pïjn-ftillende ende laxerende clyfterie gefet, door diea
^ in de onderfte buyck groote pijn hadde:

Honigh van ^ofen laxatijf. drie ongen, ^ ^u,
oly van Violen, derdehalf onge; maeck! ^
fleer van.

Daer op volghden twee galachtige endererofifthc^^
gangen . Na dat de clyfierie geloft was, foo L yicï
de Lever-ader van de gequetfle zijde geopent? ^.u^ffh
ongen bloedts uytgelaten : te drie uren na de "^pgpje

naeuwte van de wonde, niet uytgeloopen, ^^^l^^udCf
fe met het mesjen van de V. Figuur in de X X

wijder heb gemaeckt, opdardematerie,indebo» _
gadert , een vryen uytgang hebben moght. Ka

een wieck aen een draedt gebonden, ende met een ^
quaem medicament befmeert, in de wpnde
ick ordineerde voorts, tot verfachtin® van de f\')"
borft,defèS3ive; ^

bloedt, in de borft begrepen, grooter als de voorga Jg
dagen. Het vinculum of bandt Soflrati los gemaeckt, u
de wieck uytgehaelt zi jnde, Heper een geheel po"^\' jeflt
desavondts anderhalf pont bloedt uyt de wonde.

Veronic. ana 4. onçtn,
f, Emulf. cui adde
Spec. diamarg.frig. ij.fcrupel.
Syrup. violât, z. onçe.
M. pro duahus.

^ dien hy foo fwaeilickdenaeflêmhaelde, cndevati
het groote uytvlöeyen des blgedts , pijn in de borft
• - foo heeft hy feer dickwils een iepel van defe mix»

ij^f^ Vijfden dagh na het tos maken van de bandt, is "er we-
Va^^ anderhalf pondt bloedts uytgeloopen. Herhalen
dijj^n aeflèm viel hem lichter als in de voorgaende dagen 5
u ^egen ick hem dele wondt-dranck ordineerde

^tllt Ongepelde Garfï, gen kleyn (peynigh,
Aerdtheyen-Uaren,,
Maeghden-palm,
Bugula,

124 Chirurgische
Pimpernel,
Eer-en-prijs,
Cichorey,
Hoef-Haderen,
Philefeüa,
Verhena,

Tormentilla, elcks een half onçe,
Soet\'hout, een drachma,
Fo^teynrwattr, fes ponden,
WittenW^n, ttvee ponden. ^

Dit koockt op het halve deel, ende in het eynde va" ^f.
koocken doet daer by mell. rof. colat. af. onçe. M\'fi\' ^geflS
proSyriipo. Hiervan nuttighde hy daeghlicks
vroegh ten feven uren \\fier onçen, ende des avondts
uren drie onçen ; fijn dranck was gerfte-water met ^^ ^g^cf
kruyden gekoockt. Den 7. dagh heeft hy hem v^\'aj .^ji,
bevonden, ende een pondt bloedt door de wond? S^tj
Des avondts wierdt hem de voorfchreven clyfters^ê
door dien hy pijn ontrent de navel hadde. Ytpie\'
die in de wonde moeft gefteecken worden, heP*\'^
de digeßivis befmeert :

Neemt Terelinthina in Weeghbree-tvatergetffaß^^\'
derhalf drachma,
Oly van Pieren, tendrachma,
EendoyervanetnEy. M.
Den 7. dagh heeft de pols t\'eenemael gelijck gf^oçert
ende zijn foo wel\'s morgens als des avondts,
etter, met bloedt vermengt, uyt de wonde gelooP^" \' gg.

loopen. De patient klaeghde over den hoeft j
ick hem volgende Ecclegma ordineerde.

derof.ficc.
Veronie. ana i. owfe.
Hyjfop.longe.
Pulv. HyJJop. li.fcrupel.
Flor. Sulphur, hen. purg.
Trochifc. defpodio i§.fcrupel.
^ M.& denturcumhaculoliq.

;fpj^^ituflchen wierden, omdeflanckvandeetter, dein-
toi pg^" van het decoBum fcordii, hordei, & melt. rof.
l; \' niet verfuymt. Den 10. lieper een pondt wel ge-
Cj ende rijpe etter uyt de holligheydt vandebörft,
dj dat de patient beter te pas was, dan denvoorgaen-
ij \' dagh. Den 11. lofte hy een half pondt feer wel ge-
etter, met eenigefluckjens vandelonge, inde
fQijv^e men de ramos van de afpera arteria feer oogen-
bekennen koft. Den 12. ende 13. was de uyt-
dg P?nde etter rijp. De patient nam voor den hoeft, ende
Hj^cerheyt desmondts, twee uren voor de middaeghs-
\'^\'jdt, dë volgende ^o/w in,

ïi. Flor. CaJJ. ree. extr. i. once.
Spec, diamarg. frig. \\.fcrupeL
^Agaric, trochifc. t.fcrupsls.
Bjjab.eleB.i.fcrupel.
cumfacch.f. holus.

dgg^sni drie of vier ftoelgangen verweckte. Den 14.
j>as hy veel beter dan in de voorgaende dagen. Den
j ^^er vier on§en ftinckende etter uyt de wonde, daer-
W de holligheydt van de borft met de voorfeyde in-
«y t fuyverde. Den 16. dagh is "er minder quan-
lie" uyt gekomen, oock was de ftanck foo groot
liet\'^\'® in de voorleden dagen. Den 17. was de urijn
galachtigh, gelijck van te voren. Ick deed\'
itfph ï die feer over fijn hoeft klaeghde, dit lick-
gebruycken:

R. Symph. decoB. coMuf. <& crthro iraj. t.
Spec, diatrag. frig.
Succ. liquirit.
Sacch. penit. ana i. loot.
Syrup,liquirit,viol,ana.^,s.M.

Dem 8. heefc de hoeft ende ftanck opgehouden j ^ooj^]
Ao rrfhoaJo J„ ______________lorf f\'H W3

Den 19. was de patient welvende het wacer
Den io, heefc de pacient over pijn in de wonde ge^f^Lan
die ick heb befichtighc, ende bevonden, dac hec pijl^^^JocK

feer goede vleyfch uytgedruckt vi?as: daerom, ende.o ^
om dat\'er geen materie uytgevloeyt is , ick htt V^^!^
wech gedaen hebbe, ende een wieck, met het Je
de hethonica beftreecken, inde wonde gefteecken: ,
*velcke ick dagelicks tweemael van die volgende ^^\'rZn-
in de holligheyt van de borft ingefpuyc heb, om de J«^
dige partyen te confolideren, ende te corroboreten •

jt 1 36. was de wonde t\'eenemael toegenefen, ende de
eih voorgaende gefondtheydt herftelt zijnde,

I^\'t jaer 1658. den24. Junij, op S\'. Jans dagh, des
j ®Vondcs ten 7. uren, isïohannesMafchque, eenCapi-
Ji j fee^ befchoncken zijnde van eenen de Grim, een
; i^^^tenant, in een duel gequetft geworden, in de rechter
\' U\'^\'d.Hs temporalis, twee dwars-vingers beneden het krop-
dg^j\' > foo dat de wonde door de hooft- ende borft-ader, in
gf^olligheydt van de borft doorgaende , met een feer
w^e toevloeying des bloedts, befwijming,convulfie,
5 ekende flaep, koude fweet, ongevoeligheyt des pols,
L ) Sardonieus vergefelfchapt was: ende alfoo lagh
gjjanger als een half ure, fonder gevoelen ende bewe-
Vf § • In defe foo periculeufe val, foo heb ick fijn huys-
ende dochter, ten aenfien van alle defe toevallen,
is j^^^eydt, dat dit voorboden des doodts waren. Mijn
den fin gekomen de 9. Jiphorifmus Hip poer. feEl. 7.
I^L Verlies des vcrftandts, of een convulfie, ontftaende
verloopen des bloedts, is quaedt. Niet te min
^^Igende medicamenten gebruyckt geworden;

Aq. Ceraf. nig. 4. ongen.
Spir. Cephal. ^Ang. 1. draehma,
Lapid. Be:(. t.fcrupel.
Corall,.rui.prap.i\\, fcrupel.

Sacch. perlât, i. onçe.
Om een revulfie te maecken, foo wierdt hem ccn ic^^^^jg
fuppofitorium of fet-pille gefet, ende de neusgaten 3 ^
pois, wierden met het wel-ruyckende water van Fu]
ende wijn-ruy ende azijn bevochtight. De wonô^

het wit van een ey gedoopt, ende met de ^«\'^"\'^^"ytgc
beftroyt, met een linnen doeck, in roode wiJ"
druckt, ende met de fafcia Galeni aen het krop-be^Ji.
dat hy alfoo verbonden was, foo heeft hy de jAcW
geruft ende de wijn nytgeflapen. Den z. dagh
een benaeuwtheydt in de rechter zijde, ende on^"^ ugpj
contrey van het diaphragma ofmiddel-khot, daer^n
de mediaen-ader van de felve zijde geopent, ende^\'
Çen bloedts uytgelaten wierden. Des avonts heeft W^^fg
wegen de hettigheydt van fijn water, de helft
tmulfu gebruyckt :

ïck heb een wieck met een digeftijf (uyt het g^ae^\'
ey, endeterehinthina, in Rofe-water gewaffchen >
de) befmeert, ende met de pulvis lap. Chryf-p>^^P^\\if
ftroyt, in de wonde geleycit, daer na een
roode wijn uytgedruckt, daer op gedaen, f" jTueefcW
bandt Galeni alles verbonden. Den derden dag«
de volgende Clyfterie gebruyckt, jjeeffl^

Aenmerckingen. 125»
^«emt KaesjesMerm,
Violen-blaren.
Pariet aria,
Eer-en-prijSy
CamiUe-bloemen,

in tvater tot op negen onfen: doet by het afgietfel
Honigh van Rojen.
Solutijf, twee ongen,
EleB: Lenitivum, een onge,
Oly van Violen.

Ihet gebruyck van het weicke hy vier kamergangen
gehadt. Om dat het bloedt foo feer vloeyde, foo
fi(^\'\'^yckte ick in de wonde het medicamentim jïegncti.
de \' iiyt het witte van een ey, lapid. chryf. preeparat. en-
\\ ^"^vis Galeni adftringens gemaeckt. De patiënt moe-
Van wegen de befwijming, dickwils des daeghs eeni-
let^\'^«\'» van de confeBio .Al^rmes nuttigen, waer door
^\'at beter met hem wierdt.\'
Iflji^s avondts, na het gebruyck van de emulfie, heeft hy
[5t) ^^ght over de hette van het water, in het weicke, in
\'\'tt p ^ ontfangen, op de gront een etterachtige materie
"en liet. De pijn ende benaeuwtheydt om het dia-
ende lever, hielt oock op, foo dat hy de geheele
^el geruft heeft. Den 4. dagh heeft my raedtfaem
^tef- .\' wondt-dranck te ordineren, door dien de
ruymte van de borft, na de urijn-gangen haer
«Ie nam, ende om dat \'er geen koortfe was.

Vinea per vinca.
Veronica ana z. handt voli
Aq.Fragaria i.pont.
ViniOligophor.y.ppnt.
Koockt het op tot op het derde-deelende doetop
eynde daer by mell. rofat, col. z. ongen. nflder^^

Dit«i^coSMm wiert\'s morgens endedes avonts« (i»
emulfie gemengt, dat het bloedt, m deborit d^ ^^
wonderlick in de urijn-gangen geleydt heeft, uyt o ju
deliep dickachtigh geflremmelt.bloedt,
de holligheyt van de borft, het aftringerende e^^^^i.gve\'\'
derende decorum, dat in de 50. Aenmerckmg
is, met de fpuyt dedeinfpuyten. pndeê^f

Daerna heb ick een pijpjen van raeuwhnnenci je
wafch gemaeckt, in de wonde gefteecken,daer op leg^ ^yc
het ceratum diabalma, ende een fpons, in roode w^^^ pj-
gedruckt, met de bant. Den 5. ende 6. was het ine ^
tient wederom beter. Den 7. dagh heeft hy je,ef\'.
geflapen, ende feer geklaeght over de pijn m dewo
de borft. Doen ick de wonde befagh,foo was h^ P\'J^jer
de wieck van het holle gewaftelinnen buyten de w je
raeckt, waer door de materie in de borft leggen^^^j jeeg"\'
pij n verweckende,geen uytgang konde hebben. j^jttei\'
making van de materie, klaeghde de patiënt ov J
heydt van fijn mont, ende nuttighde daerom dei

Extr.Rhab. i. draehma.
Cremoris Tart. z. fcrupel.
Aq. Verontca. q,s,
M. F. Syrup. liquid.

len der borft, dat is ontrent de wonde , als mc ^^^
treyen van de lever ende diaphragma. \' »rekt d^^g«

A É N M E R C Jf i N G E N. Iji
^et winden gefpannen was ; daerona heeft hy de geordi-
-erde Clyftene gebruyckt, ende de geheele nacht na
ti\'o geflapen. Den 8. was het water van de patiënt
^j^übel ende Catarrens, foo dat de pijn van gifteren eerder
Onm " -^f^ïfJL« des hoofts, dan van de Wonde felfs fchijnt
\'tltaen te zijn. Den 9. dagh heeft hy de emidfa met hec
bo^?"\'" gebruyckt. De wonde wiert ver-

. nden, gelijck in de voorgaende dagen behalven dat
(- holle wieck alleen met het voorfchrevendigeftijfbe»
eert, ende metècfiuhis uyr aloë, Thuye, lap. Chryfolhó
, Uroyt was,, het decoBum vulnerarium eerft door de won-
j Riet de fpuyt ingefpuyt zijnde. Den 10. 11.12.en-
L dagh voer hy feer wel. Den 15. was de urijn
golÜi\'\' ^^^P de geheele nacht feer wel I

\'ck L ^"de vvit ecter liep uyc de wonde; Daerom crock
ï^g "ec pij^\'en, of de holle wieck, uychecgewaftelin-
ij^*] gemaeckc, uyc, ende ftack heC mec hec mguennmde
^ytu\'^" befmeert , wederom daer in. Den 16. is hy

j^j net bede opgeftaen, ende heefc een weynigh gewan-
> ende daer liep uyc de wonde vVac wie ende rijp etter,
ei]^^3vondcS gebruyckce hy hec deeoBum vulnerarium,
ivj^ de emulfmtem femin. melomtm. Den 17. ende 18. dagh
^eti ^ wederom wel te pas, ende weynigh of geen ma-
1)3 , quam uyc de wonde te voorfchijn. Dies wegen
de ick de wieck uyt, ende leyde pluck ende hec

daer op, ende bondc een nieuwe fpons, in
O^^iin uytgedrucke, daer over. Den ao.éndear..
on heb ick de wonde gecicatrifeert.

De LIL Aéniiierckirigr
„^^^^^»Jcereei-df kancker, van em horß i mét hetmesjeis

^ ^na Sihiüa, Abdilfe vän Vrfpring, Ontrent fevéh-etii
veertigh jaren oudt, van een warm ende een Weynigh
D d dröäeh

droogh temperament, begofte voor vijf jaren van ^^^^
maendt-ftonden gebreck te hebben, waer door "r
lincker borft een hart, fwartende pijnlick gelwei^eKe^ ^^^^
heeft verheven, foo dat fy de Barbier van die plaets 0
ende hulp heeft moetenaenfoecken; diedeoorlae ^^^^
verftaende, de hardigheyt van \'t felve gefwel ^^Yl-e^e^ \'
de vocht-maeckende dingen gepooght heeft te relo\'^ ^
maer op defe voet heeft hy haer niet alleen niet ge"® ^gg,
maer de ellendige Vrouwe noch tot grooter ellen ,

ker,met weeck-maeckende middelen gehandelt,veei ^^^
wort. Doen dit kleyne gefwel na de facht-maeckenö ^^^^
dicamenten niet heeft willen luyfteren, foo heeft

fter\'\', door groote benaeuwtheydt gedwongen heP^.
weeft het vloeyende bloet te ftillen, ende de1iecke-<^ j^^/t
met krachtige wateren te

ftercken. Door defe inci^ jj^K
de geheele borft beginnen te fweeren, ende fchiïf; ^^t
groot geworden , met een ftanck even als of a^^\'^^j^er f

dichte by was, waer feer groot, ende de pijn foo yr«\'
de bitter, dat fy \'t niet langer foude hebben y, e^\'

gen. Sy heeft haer na Sifflingen begeven, ende by \'l^^^^ulp
de mijn fwsger D. lohannes RjgulusViäingeyn^ ^^ f^cO^

ende in de eerfte vifitatie, uyt den reuck, fv^-\'ell\'"^\'^jc^e"^ ^
oorfpronck, terftont geoordeelt, dat dit quaet een

V. ^ geulcereerde borft, van wegen de feer groote ftanck,
Vfl^l^tting ende pijn , met het rffecSww divinum uytge-
^Nplchen, een poeyer van dumine ußo, mia prapar. lapide
, tsrfcordio toegemaeckt, daer op geftroyt, ende
, ^^ Ceratum oxelaum, met het UnimentumßmpUx gemengt a
I over geleydt.

R. Succ. Solatr. ree. exp.
Ol. rof. ana zo. oneen,
fecund, art. ad confuptionem fucci , colatura addt
Litharg. aurei.
Ceruf. ana t. pont.
Mifc. fee. art.informam Vng.

R. Ol.comm.vetuß. i.pont.
acet. vin. acerf.
» Litharg. aur. ana f pont.
^\'fceamur adignem lentum , dontccerati cmßßemiam,
y acquirant.)

ordineerden wy een purgeer-wijn uyt het water,
iiag. de melancolie verdrijvende middelen, op dathetlig-
^^Ijv Epicralis van de quade humeuren foude

^\'«eii \' worden. Daer na is Mevrouw de Abdiffede me-
it) fg ader aen de lincker arm geopent, doch is het bloede
^^t P kleyne quantiteyt afgenomen geworden , alleen
^len eynde, op dat wy des felfs fubftantie ende hoe-
Ddg ■ ■

Op dat de ferofifche ende quade materie van het «"^J\'JJ\'fser
de circumferentie moghte geleydt worden. V^fdeP^\'

tient beter geweeft, ende de ftanck ende verrotting t
mael doen celferen. - , ge-

Na dat het lichaem op de voorfchreven
prepareert ende gepurgeert was, foo heeft de Ap<^
de affetting der borft aengedrongen ; Daerom \' jo-
dat door langer uytftel de kancker niet dieper mog» jc
wortelen, den 21. Juni; 1641. alles tot de handt-3iP|,j
noodtfaeckelick zijnde, gereet gemaeckt, ende des
daer aen de affetting op de volgende manier in ty jg
geftelt heb . De patiënt eerftelick een dranckjen
confeBie alkcrmes. hert-fterckende wateren, ende je
water toebereydt, ingenomen hebbende, ben Y^ffflir
manuale operatie getreden. Al hoe wel men in
ding van de geheele borft een lange twee-fnijdenü^^gO
feer^fpitfe naelde nemen moet, in de welcke twee o^jg

ingevademt zijn, die men op de grondt van de^f de"
midde moet door trecken, ende daer na aen beyde ge-
vaft binden, ende t\'famen halen, ende indien het 0
noegh is, een andere diergelijcke naelde met dr^^rL v^"
halen, ende gelijckerwijs binden, als uyt del. Fig^^"\' je
de X X XIX. Plaet blijckt, foo heb icknochtaos. r 3,1
Anatomifche experientie fteunende, totverhoedi b j^f
de feer groote pijn, die van de dobbelde jooiw^ ó^
naeldenontftaet, fonderdoorfteecking vande naei^ jjt
borft met een nieuwe bandt, veel eynden "F^ti^^

het opgegeten gefwel met inft geteyckent, endealfoo
een treek, door hulp vaneen ieer fcherp mesjen, van
>»ufculus peBordtis met de wortel , (op dat my niet
,°oghte gebeinen, \'tgene daer na een feecker Steen-fnij-
P^t is gebeurt, dat inde volgende Aenmercking verhaelt
1 ^ Worden) t\'eenemael wech genomen, ende nochtans
. bloedt niet terftont geftempt, maer na dat al het fwar-
j® galachtige ende verbrande bloedt uyt de naefte aderen
j "gevloeyt was, foo heb ick de aderen ende arterien, al-
^ ^^^ om te ftercken, met een gloeyende cauterium maer
3 Weynigh in gebrandt, op de bezeerde plaets de aftrin-
r^nde pulv^ vm Galenus, ende vm de lapis Chryfolitus
j p,\'^t>\'\'ratus met het wit van een ey gemengt, endé op de
\' j ^ek gefmeert, opgeleydt, ende met de bandt, dat Ga-
f}\'^ ende andere t}rieckfche Autheuren cataphraBam
v^\'iien, vaft gemaeckt. Den 27. Juni j het bloedt geftilt
jMe, ibo heb ick tot de afgefette borft geen ^ejiiD«»?,
van wegen de vochtigheyt defer partye, alleen het
lo^k^"* gebruyckt. Den 28. was \'er geen pijn,

min heeft fy den 29. een dranck van een purgeer-
iJ\'^j ende den 30., een deel van haer
u^etiomen, om de overblijffelen van de quade humeuren
g fe voeren ende te verdrijven. Den 30. is fy na Vim
bf^den, ende heeft haer tot den 4. Augufti feer wel re pas
j^Qden, oock noyt over eenigh toeval geklaeght. Den
L^eb ick eenige kleyne witte ftuckjens vleyfch in de
^ f Aengemerckt, ende Mevrouw de AbdiflTe gevraeght,
niet ergens een misflagh met eten of drincken be-
? hadde, die my tot antwoort gaf, dat fy uytlaft van
H3g7\'ys-waerdin een dronck wijns gedaen hadde , dat
Wd "^^ehtans feer verboden was. Den 8. was haer ftera
gen ^"deraeuw, ende my quam terftont in den fin het feg,
He . ^an Hippocrates lihr. deglanduUs de gene, de wek-
fet fieckte of een ander ongeluck de borft wordt afge-
\' hijgen een wreede of wilde ftem. Den 9. heeft fe
D d 3 wederom

wederom de purgeer-wijn , met mantia gemengt, g^\'
bruyckt, door dien fy hardtlijvigh was. Den ig.alsfy
vermaeck, katoenen handtfchoenen borduurde, foo is
het onderfte deel van de borft een ^ler/\'ex wi/^m ontftaen \'
om dat fy den arm ftaegh beweeghde. Daerom wy haeree"
foodanige oeifening verboden, ende een vinummedicatu^
geordineert hebben, op dat de galachtige materie uyt
circumferentie of ommegang des lichaems, tot het ci"\'
trum , ende van daer buyten het lichaem foude gevo^
Worden. Den 14. AuguftihebickhaeromeenrevoI\'J®
te maecken, dat diergelijcke fcherpe humeuren niet vooj\'
der in de principale partyen des lichaems moghten gj\'
raecken, op de lincker voet boven de knye, ende op ^^
vechter arm een fontanelle gefet. Den t6. vertoon^®
fich van wegen de over groote hette der locht, ende hei\'
tige jeuckte van de Herpes . een uytgewas van
mits wekken fy defen Syrupus in nam,

die haer met negen kamer-gangen een feer groote
nighte gal heeft doen lolfen, het pulvifcuUm exTW\'f^
lap. chry fol. prap. ana i. drachma, & alum. B^och.
pels, toegemaeckt, ende op pluck geftroyt, leyde icK^
het uytgewas, als mede op de Herpes miliaris, van weg ^
de heftige jeuckte het ceratum citrinum, na dat het m^ " ^
deeoaum uyt malva ende regen-water geftooft was.

aecoctum uyt maiva ende regen-water geftoott was.
het gebruyck van defe middelen is het uytgewas gee®^,
fumeert, ende de Herpes t\'eenemael met fijn jeuckte J ,
dwenen. Den 7. September hebben beyde fontaoei\'^^j

haer fchuldige plicht gedaen, van den 9. tot den 1
fe de piliilas aloëticas Hieronymus Fabritius

^»te gebruyckt, om dat fy hooft-pijn hadde, ende haer
"^ehoorhcke kamer-gangen mifte. Daer na heeft fy
Vvel te pas geweeft , ende de bezeerde plaets gecicatri-
»eert geworden. Den 28. September is haer een ader
geopent om het bloedt te onderfoecken, dat goedt,
^oodt, ende fonder verrotting was. Den .6, OÖ:obrisis
Jy feer wel te pas, ende met uytnemende groote blijdt-
\'chap van ylm vertrocken.

TKde maentvan Julius 1633.is N. N. een Cornstjin eea
Aduël, met een mufquet-kogel in de rechter dye, dichte
, de fchamelheydt, in de urijn-gang, ende de lincker
Theene gequetft geworden, want de kogel onder in het
l^annelicke lidt gegaen zijnde, ende na de lengte van de
"•^ijn-gang uytloopende, hadde \'t lincker been oock ge-
\'J^etft. lek wierdt de derde dagh na de quetfing geroepen,
^"de hoorde de patiënt over een groote verfcheuring des
,\'\'i)n-gangs, ontfteecking van de mannelicke roede , en-
^^ een priapifmum klagen : Daerom deed ick hem, uyt
«fees van een gangratia, terftondt een verachtende cly-
Jsrie fetten , ende hem een lichte order van fpijs ende
*|i\'anck voorfchrijvende, (die in het voorkomen ende ge-
tijen van alderhande inflammatien , feer veel vermagh)
ick in de quetfuren van de rechter zijde der fchamd-
/ ^yt, van de roede ende van het lincker been, Violen-olie,
p\'eHm violatum) met Carde-benediften en Ivlalve-water
.evenniael afgewalfchen, ende met een weynigh
ïn\'^j*^"^\'*"" geniengt, door hulp van de fpuyt ingefpuyt,
de wiecken met het felve medicament befmeert, daer in
sefteecken , het mguemum linimenti ßmplicis, ende een
ex farina hordei, &fabarunt mica panis, oxy^
^^ite fimpiici, oleoque rofato <(sr violm toegemaeckt,
D d 4 dae^

ende de koorts feer groot was, opende de Barbier hem oe
lever-ader op de rechterarm, ende liet fes oneen bloedts
uyt loopen Op den fel ven dagh nade middaghs-maeltijt»
wiert hem de vena faphena op de rechtervoet geopent, en-
de vi)f ongen bloedts gytge aten, Des avondts heeft hj\'
van wegen de feer groote pijn in de roede, ende
voortgang van fijn water, de volgende gebruycK^ j
Neemt Meloen. :(aet,
LaBuW\'^aet,

WhhoUsiaet, elckj een draehma,
Kjtyfche Lam.^aet. twee fcrupels,
Water van Water-rofm,

van Aerdtbeyen-bladeren,
van Suyring, deks drie ongen j
een Emulfio af: daerby doende
Syroop van Violen , anderhalf onge .

Den 5. dagh klaeghde hy over een feer groote pijn > ^^
iiy in het water maecken gevoelde, ende een efchar^^^\'\'
gofte haer foo wel in de urijn-gang als in de andere
luren af te fcheyden ■ daerom heb ick met de fpuyt
leive, de volgende mixtuyr gefpuyt;
Neemt Roos-water,

Gebranden Harts-horen toegemaeckt, een drach\'»^\'-
Toegemaeckten Chryfolijt . om bloedt te flel^^"\'

anderhalf fcrupel,
Oly van Viokn, een onge. M.
ïn de wonde van de urijn-gang heb ick, in plaets vaj
-jn wieck, door het gat van het hooft der roede de goude"
Catheter in de XI V. Figuur van de X11. Plaet, met im^

Cf^\' konde de patiënt door de uytgang aen het ;
(jj^it van het manlicke lidt fijn water niet maecken, door
^ " de urijn-gang door een ftuckjen van de efchara ver- \'
ft Pt was, dat ick met de tanden van het treck-taneetjen I
Ovp uytgehaelt heb. Den 7. ging de pijn wat fi

\' ^"de het ftondt wat beter met de patiënt, als in de l
.jvgaende dagen . Den 8. dagh heeft de patiënt wijn i!
kicken, ende met de meysjens gefpeelt. Des avondts
ij.eghde hy over de priapifmum, ende een ontfteeckende
lil; de roede, Dies wegen, als mede van wegen hec
, dat hy quijt is geworden, heeft hy fijn Clyfterie
emulfie gebruyckt. De lendenen befmeerde ick mec
et, j \'^""gerende fal ve, fpuyte in de roede de mixtmr^
ftack in de urijn-gang de voorfeyde pijpe met lin,
fti,^Vertrocken , ende met het linimentum fimplex be-

^^ \' gebruyckte iek na de infpuyting het Oleum violatim ;
(jg ^yofatum. Den 9. is hem de vena faphena. van wegen l»\'
L ^och durende inflammatie , op dc lincker voet we- I
\' V? \' ^"de alle medicamenten , gelijck des ^

^as E\'\' van te voren, geappliceert geworden. Den 10.
W^p/^et beter met de patiënt, ende heb, na dac de e/cédr^
getirf genomen was, met de fpuyt in de urijn-gang vol^.
•Je It^ueur gefpuyc:

Toegemaeckte Tiitia, twee drachmen >
Bloedt-ßeen, een fcrupel,
Armentfchen Bolus, anderhalf fcrupel. M.

tifche middelen gehandelt. Den 11. heeft hy de f ®
dagh ende nacht fonder pijn ende moeyelickheydc . ^^
gebraght. Den iz. was hy hardtlijvigh, ende gebruy-
folgende holos:

R. Flor. caff. ree. txtraB. t.onçe.
Mann. eleB. z, drachmen.
Pulv.liquirit. t.fcrupel,
Sacch. albiff. q. s. F. Bal,

Waer van hy vier kamer-gangen hadde. Den ^J\'f^y
neerde ick voor dc Genorrhaam ^ die nochtans niet
nigh en was, dit conditum :

Fl. cichor. ana t. onçe.
Semin. Agni caß. ji. drachma.
Laàuc. 1. drachma.
Papav. alb. fcrupels.
Syrup. papav, q. s. Mi fee.

Van het welcke hy \'s morgens ende \'s avondts ? ^^^
te bedde ging , ende de emulfie gebruyckte , -y«
van een Caftanie nuttighde. Den 14. heeft een t

dier voegen verflopt, dat de urijn door de j^ey^
de fchamelheydt haer uytgang nam : daerom ick dit jg
ftuckjen met het treck-tangetjen uytgetrocken,
pijp met het Unimentum fimplex overtrocken , ende
een draet vaft gebonden, om niet uyt te vallen» " ^
ick de boven-gefchreven vochtigheydt hadde inge^F

Srf^ "^ijn-gang gefteecken hebbe. Den 15. i6.17. i8,
19. is hy door hec gebruyck der medicamenten,
^^ wel geweeft: ende uyt de wonden liep feer weynigh
J^ j licht, ende gelijck etter, ende daer begoft feer roodt
(j^yfch in te groeyen. Den 22. ende heb ick in
van het pijpjen in de X VI. Figuur van de X11.
«et, een waflen keers met het ceyaiiimdhimmhe^ia-
^^ te befmeeren, ende met het infteecken van de felve,
Urijn-gang geconfolideert. Ondertuffchen nochtans
^^eft hy altijdt niet feer dicke ende harde fpijfen , ende
^r beneffens fijn verkoelende emulfie gebruyckt. Den
dagh is de urijn-gang geconfolideert , ende de an-
buyten-wonden van de fchamelheydt ende het been
«^cicatrifeert geworden.

En 9. December van\'t jaer 1643. heb ick met de
V Chirurgijn Georgius Rtedlin , ende lohannes Geor-
^^^Bauler, uyt laft van den Raedt, de huys-vrouwvan
^"tthiasN. befochtj die feer groote pijn aen de rechter
hebbende, ons heeft verhaelt,\'dat de Steen-fnijder
p j K. haer in de derde weecke , na dat fy in de kraera
^^\'^omen was, een verborgen kancker in de lincker borft,
^ de tegenwoordigheydt van een feecker Medicijn der
yadc yim, fonder eenige preparatie ende evacuatie van
h pVoorgaende oorfaeck , met het fcheer-mes heeft af-
J^\'f^eden , ende twee gefwellen onder de oxel , wel
Ij^^t 5 maer nochtans aen de mufculen niet hangende,
achter wegen gelaten, om de felve mettopicame\'
te verdrijven. Na dat twaelf dagen verloo=
fw I , foo heeft de Chirurgijn op het voorfte ge-
„ p een caujïicum, uyt de arfenicur^ toegemaeckt, op-
^ ^ey^itj ijgj gefwel niet uyt de wortel heeft verteert,

lick uytfpanden. De faecken dus geftelt zijnde, loog ^
ven wy haer man , ende de omraeftaenders te ^
dat de ellendige vrouwe nochte met het yfer,
medicamenten te recht konde gebraght worden? J
van wegen de overgelaten gefwellen, feeckerlicKK^^j
moefte, dat oock in korten tijdt alfoo is gefchiet: W

de krachten door de pijnen a^eflooft, geen j-,,.,
de middelen toelieten , ende de pijnen met gee» H\' ^
Rillende middelen konden wech genomen wofo ^
Soo heeft dan foo wel den Operateur of Sfteen-ini)
als den Medicijn qualick gedaen. I. Dat fydeg®
des Kanckers in den tijdt van de Kraem , in de
het lichaem niet magh van de fwarte galachtige
ren gepurgeert worden , aengevaert hebben. I
fy dit quaet met door het yfer met de wortel uytg^*^"^
hebben (niet wetende de 13. Aphorifmus vanH\'/\'Qt,
tes, feEl. 1 %. \'t gene in de fieckten achter gelaten wo .
veroorfaeckt ordinaris dat de fieckten wederom
maer eerder met de periculeufe ayfenicum de
rmgen der baer-moeder te rugh getrocken , ende ^^ ,
quaedt veel arger gemaeckt hebben. III. Da^\'^ ^,
begeerde genefing , de wel bedreven Anatom»J j,
(die, na datfe de algemeene ofuniverfelereraediefl" j,
den laten voorgaen, de niet veer ingewortelde g^\' ggtJ
len fonder bezeering van de vafa . of perijckel
reddiva, fouden hebben konnen uytfnijden) nietbej»
overgelaten, hun verontfchuldigende met de 38;: ^r^ie
rifmus feEi. 6. Het is beter de gene niet te geneie»\' > ^
een heymelicke Kancker.hebben , want genefen ZiP^
ftervenfe te haeftiger, maer niet genefen zijnde j h®"
fc haer leven te langer flepende,

J ^ September van \'t jaer 1634 heeft Barhara Beyleren,
tcn^" Boennne van Bermaringen, my in de lincker borft
fto getoont, dat van de opgehouden maendt-

^ itiijding alleen fcheen wech genomen te konnen wor-
> want het hadde alle teyckenen van een Kancker: te
JiiSu \' ^^ hardigheydt, fcherpe pijn, rondigheydt, onge-
Jcjïheydc, blaeuwigheydt, warmte, ende een uytpuyiing
tig de \' Twart zijnde. De voorgeftelde handt-opera-
Wilde fy met toelaten: ende Jmatus Lufitanus verbiedt
hJ ^egen de Kancker mfet uytterlicke medicamenten
h(\\ \' te min, alfoo ick fommige kenne, die

tpj de verborgen Kanckers, door uy tgelefen medicamen-
jj 2ijn verloft geworden, foo heb ick de patiënt doen in-
«en defe potionem melanagogam.

^loS de pijn in de rugge verfwaerde, haer fes onge»
Ij.^dts uyt de venafaphenao\\>écYinckQï\\(Kt.y afgetapt,
te^ pdaen zijnde, foo heb ick het lichaem , vandefwar-
\'^fcofthumeuren gelijck als geverft zijnde, met het
^\'^Dr?\'O \'»"g\'j^rah, in de laetfte Plaet met de letter iE.
liiy^Seftelt , uytgefuyvert, ende na de behoorlicke uyt-

Solan, ana t. drachmen.
Ceranov. i,z. drachmen.
Rjfw. Pin. 10, drachmen.
M. F. Ceratum.

dat binnen den tijt van drie maenden het gefwel ong^^^j,
lick eerefolveert heeft. Daer-en-tu(fchen, als de niae ^

geen ingegeven medicamenten konnen gevordeft W^^^j
den, foo heb ick defe vrouwe in beyde binnen-deele\'\'
de dye een fontanel gefet, met die intentie, datonoei
genefen de quade materie na beneden toe foude J^t
ken worden : Defe heb ick, na dat het gefwel ^evcfoi^.^,
was, een jaer lang open gehouden, op dat de humoren • ^^^
derom in het lichaem vergadert, niet wederom

Na het verloop van een jaer, heeft dit ongeluckige
die haer felven fcheen feer gefont te zijn, de fontanellen
derom doen toe groeyen, ende over een nieuw gefw\'el i ^^^^
V rechter borft beginnen te klagen, het weicke, na da ^^^
door het yfer met de wortel is uytgeroeyt geworden\'
heeft fe het decoBum wederom gebruyckt, endedsi\'\'
nellen vernieuwt, die ick haer belaft heb, tot aen he^^
de van haer leven te behouden , \'t welck of fy gedaen ^
myon bekent is.

De huys-vrouw van Petrus Heilhronner, heeft
rechter borft een kleyne ende verborgen, maer
lincker borft een groote ende ge-exulcereerdc kan ^^^
gehadt. De verborgen kancker is na het gebruyck v»^

, door het cemum oxelaum in een
Von " moi\'tier gewreven , gemindert geworden. De
^ °^efFclicke pijn-ftillende mixtnyr uyt het linimntum
. /"\'fjc, ceratum oxelaum ende oleo myrtino, heeft de feer
doS^® ^^ ge-exulcereerde kancker, tot haer

jJij toe verfacht. De felve patient heeft jaerlicks ge-
iii\'r^ over een feer moeyelicke fmerting ,/»rmW^o.

t Weeck van de buyck , ontftaende uyt een al te groote
ïijjgheydt; wantin het gaen, principalick des fomers,
Me ^ lichaem met een groote fweet bevangen was, foo
^j^fden de voorfeyde partyen, tegen malkanderen flaen.
tj \'gewreven, dat het vel afging, ende een inflammatie
W volghde. Dit quaedt heeft de patient felfs met
^jL^ater, in het welcke de maluwe opgekoockt was, ge-
k 1 \' opftroying van de pulvis tupori-

R. Ilor. Belauß.
Rof ar, rubr,
Santal. rubr. ana 3. drachmin.
^ Camphor, i^. fcrupel. M. F. Pulvis.

de 3 ƒ oeyer geneeft oock feer haeftigh de inflammatie, en-
He ■ fmerting van de jonge kinderen, dat uyt de

^dp" Schipper, tachentigh jaren oudt, gevoel-
"\'\'HiM " benaeuwtheydt ende feer heftige pijn >
^^Wei I puyftjens in de rechterzijde van de borft,
ge-cxulcereert zijnde, heeft de pijn ende be-
opgehouden. Defen patient ontboodtde Chi-
ende badt hem hooghlick, dat hy hem defe feer

borft wederom gekomen, dat de patiënt veel vveecK
niet konde flapen, Terwijlen het foo met hem was ge^^^
gen , wierdt ick ontboden , ende vraeghde den oua^^
man, of hy geen langdurige ulceratien opdebeeneOp^
hadt hadde«; Hy gaf my te kennen, dat hy thien J^\'

doch fonder letfel van fijn gang, gehadt, ende va""
tijdt af , dat de felve genefen was, eerft debenaeü
heydt , daer na de pijn, ende ten derden de
ende ten laetften de fweertjens, op de borft gevoelt
de. Om defe humeuren dan af te keeren, foo ^^^ ^^^t
hem op de dye van het been, dat van te voren geulee*!-
was, met het inftrument van Jiil. Cajï. Placenr. een i
tanel gefet, die des volgenden daeghs eenighfins
flammeert Was, waer door ick hem een goede hoP^^gU
fijn gefontheyt gegeven heb. De efchara wechgeO^
zijnde , ende de fontanel haer behoorlicke
doende, heeft de pijn, ende de fwarigheydt desae»- ^j,
allengskens nagelaten, foo dar de patiënt in den
dertigh dagen van alle defe toevallen t^eenemael ij
loft geworden , ende veel dagen daer na fijn o^^fjefl
fondtheydt genietende , fonder eenigh letfel fij" ƒ/4i\'
heeft gedaen. Hier uyt konnen de leerlingen in
rurgie leeren, met wat groot perijckel in de l3ng"%j
ulceratien, principalick In de lichamen van oude Iny jg
genefen , ende met wat voordeel de fontanellen
dye van binnen gefet worden, by aldien door een ^
flagh of van de patiënt, of van de Chirurgijn,
Ulceratien, die het geheele lichaem van de onfuy*
den reynigeii, toegenefen geworden *

^Mthafar Steiger, een huys-man van Gegglingen, als
j^hy fijn liuys-vrouw den 27. Januarij , 1644. van
met een wagen wederom na huys wilde brengen,
> heeft een droncken Soldaet fijn roergeloft, ende in
, .^fie reys de huys-man ende fijn wijf foo fwaerlick ge-
^^etft 5 dat fy wederom te rugh na Vim keeren moe^
, alwaer een Chirurgijn de wonden tot \'s anderen
. ^ghs heeft verbonden. Den 28. Januarij wierdt ick
Jn wegen de groote inflammatie der wonden , van des
"ys-mans Meulenaer gehaelt, ende heb de huys-man
drie kogels gequetft bevonden , waer van d\'eerfte
fj^uyns onder de futura lambdoidis van het achter-hooft
y 3 de tweede , ontrent de achtfte ribbe van de borft i
k ^rdt uytgetrocken, ende de derde, een weynigh boven
I (jj facrum of ftuyt-been , foo diep was ingeraeckt,
geenfins konde uytgehaelt worden. De wonde van
g ^ achter-hooft hebben wy met pluck eenighfins wijder
l\'^^aeckt. De borft-wonde niet veel hebbende te be-
j^yden , hebben wy als een flechte wonde verbonden .

Wonde by het ftuyt-been , die feer pijnlick wasi
K ^de een foo groote inflammatie veroorfaeckt j daÉ
de fchamelheydt daer mede aengetaft wierdt ^ Iri
VI ^ Wonde hebben wy , van wegen het groote toe-
tgj ^yen des bloedts, het wit van een ey i wel met de fpa>
•bij geflagen , de pulvis adfiringens Gakni, ende de pul-
k^ \'\'yf^^\' de a^uaplantaginis door een f^uyt

kb^ ^onde gefpuyt, om de humeuren te rugh te trecken i
IeJ^yckten wy een verkoelende Clyfterie, ende dedei?
^VónH "^ediaen-ader op de rechter arm openen, Des
^it h ^ "uttighde de patiënt niet alleen eenige lepels vari
«ert.fteiekende water:

j(p/. ana x.onge.
Cinam. j. drachmen.
Spirit. Caphal. Anh. 2\\.fcrupet.
Corall. rub.prap, ii. fcrupel.
Lapid. chryf. prap. l. fcrupel.
Mantis Chrift.perl. 6. drachmen.
M. advitrum.

De huys-vroiw van de huys-man was met
tjens gequetft, van de weicke het eene beneden het H^^^^c
oor ingegaen, ende onder de huyt voortloopende j gg\'
het been vandeonder-kaeckuytgekomen was; hetde
de, derde ende vierde, waren op de rugge, ßfl
fchouder-bladen blijven hangen. Het vijfde ^^^^tehf
ingang ontrent het binnen-deel van de fchouder geflO^^gg\'
ende was ontrent de bocht van d\'elleboogh weder uy^jg
gaen. De wonde by het kaecke-been ende tuflch^
ichouders, hebben wy gelijck flechte quetfuren vef^^.
den, maer die aen den arm als een dubbele Lti^
handelt: Daerom ftaecken wy, van wegen de Ji^
des geheelen arms, in de felve wiecken, met het volg^
digefiivum befmeert,

Neemt Terebinthijn in Weeghbree-tvattr gemajfchf^\'
een drachma,
Oly van Pieren, een drachma,
EendoyervaneenEy. M,

jja dat wy eerft door de fpuyt het oleum violarum, ende
mrtcorurn tenefirium in de wonde gefpuyt hadden. De
lecken bedeckten wy met her iiapalma. op een dicht lin»
j^en doeck geftreecken, ende met hetlinimentumfiwpkx
«meert, daer op leggende het eataplafrna. beftaende uyt
J-\'na hordei , &fahayum, micapanh , oleo rofar. Chamom,

, tumbricorum terrepium, & vim ruhro, ende den ee-
eeien arm met de fwachtel verbonden. Defemedica-
enten gebruyckten wy totopden fevendendagh, op de
eicke de efchara afgevallen is. Daer-en-tulfchen wiert
dnncken, een goede ende behoorlicke or-
r gehouden, ende de preparerende endealtererendeme-
\'camenten oock wel in acht genomen.
O ^en 8. ftont het wel met de fiecke vrouwe, ende de in-
< vveo den geheelen arm heeft opgehouden : Dies

^eemt Terebinthijn in Weeghbret-ttfatergewajfchen»
ten draehma,
PoeyervanMyrrha,

van lAloè\', van ek\\s eenfcrupel,
Toegemaeckt e Chryfolijt-fieen, een half fcrupel,
Honigh van Rofen, anderhalf draehma,
Peruvi aenfchen Balfem, anderhalf fcrupel,
Syroop van gedrooghde Rofen , foo veel genoegh «V
tot een falf ken.

Vrn eynden , die wy, eenighfins wat uytgedruckt,
Sener 14\' dagh waren de wonden al te mael

^Eef"\' de vrouwe geluckighlick in haer voorgaen-
g\'ontheydt herftelt, reyfde wederom na Gegglingen.
.\'\'ecke huys-man aengaende, al hoe wel de hollig-
Vi-,5 j et achter-hooft den derden dagh wat grooter
des daeghs te voren, foo hebben wyfcnochtans

met een t\'famen-gewrongen fponsjen wijder gemaecK
ende de wonde, van wegen de ftanck, met hetdecoct\'
divinum uytgewaifchen. De inflammatie ende pijn ontf
het ftuyt-been, heeft door het gebruyck van het voorleid
ven cataplafma» ende van het herhaelde Clyfterie,
ten.. Den was de etter van de wonde, by het
wit ende rijp. De wonde in het achter-hooft was vit
diep, ende de patieneklaeghde over groote hooft-pii|] jg
trent het voor-hooft. Den 7. dagh is het gefwel, jg
pijn by het ftuyt-been t\'eenemael verdwenen , ende ^^
pijn by het voor-hooft, heeft door het bloeden va"
neus oock opgehouden. Den 8. befetten vi^heti^^jV
been met een wieck, met een falf befmeert, die uyt de ^
gende pulvis toegemaeckt was :

De wieck alfoo befmeert, hadden wy metgeflage!\'^^;
van een ey nat gemaeckt, ende het Emplajirumal^\' ^c
daer opgebonden . Den 9. is alle pijn vergaen, ef" jg
patiënt heeft geruft geflapen : wy gebruyckte to
wonde by het ftuyt-been , een korter wieck ,
fpons , in laeuwe roode wijn uytgedruckt, aendezi) J-^j
ende de bandt daer op. De wonde des achter-n^ jg

Den 10. feyde de gequetfte , dat hy de nacht wel ^ s^
hadde. De wonde by het ftuyt-been was wel gefte^j ^
gaf weynigh wit ende rijp etter uyt. Hy gevoelde 0 ^^^^^
oogen een befwarende pijn , op de welclke eenigf m
daer na een bloeden van de neus volghde, foo dat o\'y^g,
wederom ophielt, feggende de patiënt, dat dit neus-
den gemeen by hem was. pff

Den II. wiert de wonde by hetfiuyt-been gecicatriièert.
jPen 12. heb ick de wonde in het achter-hooft, met het
tompe fpeciüum of tintel-yfer onderfocht, ende fchuyns
j^^ifchen de cucuUris ende patimtia mufculus na beneden
^Qtïiende,de Chirurgijn ende de gequetfle gewaerfchouwt,
i de wonde, ten aenfien van de groote contuffe of blut-
"^g, noch periculeufer was. Als hy de geheele nacht wel
l^flapen hadde,foo is hy na huys gereden, de holligheyt in
r^c hooft noch niet gènefen zijnde, doordien verfcheyden
°|daten in fijn huys het winter-quartier hadden. Daer-en-
."Ifchen heeft hem de Chirurgijn dagelicks befocht, ende
holligheydt met verbindèh in acht genomen, thien da-
daer na verfochte de Chirurgijn op my; dat ick de ge-
"etfte een potionem medicam otdimven (oude, dat ick de-
^^ j daer van hy eenige kamergangen hadde. Des anderen
^j^eghs quam de Chirurgijn wederom bymy, feggende,
Jt hy de holligheydt openen moefte, ende de manier, om
i\'cks in\'t werck te ftellen, welwifte.. Den 28. Februa-
JJ heeft hy de holligheydt geopent, maer met wat mes,
,at Weet ick niet. Den 29. dito kreegh de patiënt een
®otts. Den i. Meert nam hy een purgeer-dranck in.

j^efeti gaf hy terftondt Wederom over, foo dat geen werc-
Ic\'k^ daer op volghde. Den 3. wierdt het erger met hem .

na Gegglingen ontboden zijnde, vondt hem feer fwack,
() pgeheele wonde met een ontfteecking Erefypdas ofrofe
et, ende de holligheydt van de buyten-kant naeuwelick
Op het derde deel van de voorfeyde Barbier geopent;

want een weynigh lager een groote holligheydt hem n®
verbolgen was, die hy met het mes on-aengeraeckt §
ten hadde : het uericranitm was foo verrot 3 dat het hc"
lick met httfpeciüum oftintel-yfer van het beckeneel nw
de konnen afgefcheyden worden , de wonde met
quame middelen verbonden, ende de krachtengefter.^^
zijnde, foo wierdt hem de hooft-ader van de felve
geopent, uyt de weicke een ferofich ende half verrot 01

vloeyde; mits het alfoo met de patient gefchapen was 5 .
heb ick hem geraden, dat hy hem wederom in de j^ u
foude dragen laten. Hy dan den 4. wederom in de ^^
gebraght zijnde,heb ick de wonde wederom los gem^e ^^

ende een Eryßpelas gevonden, dewekke niet
wonde, maer oock het voorfte ende achterfte deel ^rj
hooft in dier voegen hadde befet 3 dat de patient, over \'
feer heftige hooft-pijn klagende, de oogen in het
niet koft open doen. , j,.

Den 5. heeft hy, van wegen de groote pijn endetn^
dige hette, dit verkoelende Clyfterie gebruyckt:

Heems-wortelen. elcks een halfon^e,
K/uydt vanfVater\'rofen t\'
Violen-bladeren,
l^aesjes\'bladeren,

Bloemen van Camiüen, elcks een halve handt
Lijn-:(aet, drie drachmen..
Citroen-^^aet,

Eonteyn-water, daer na het k^eynfen
sionich van Bj>fen laxaiijf, vier ongen,
Oly van Violen,

P^s avonts nam hy een verkoelende fyrupw. Den 6. heeft
^y een gerufte nacht gehadt, ende geklaeght over pijn
Oor \'t hert, ende een groote flappigheydt der krachten,
^3erom ordineerde ick hem als volght,

, violar. ana I. onçe.
Conf. Alkerm. compl, i. drachma.
Cortic. citr. cond. z. drachmen.
Syrup. acetof.citr, q. s.
M. F. Condit.

J^aer van hy des daeghs dickwils een weynigh genomen
"eeft. De wonde gaf half bloedigh etter, ende het peri-
^"anium liet hem half verrot fien : Maer al hoe wel defe
^Uetfuur behoorde ( ten aenfien van de holligheydt) wijder
gemaeckt te worden, foo dorft men het nochtans niet be-
«en, alfoo de krachten al te flap waren. Ondertuflchen
^eeft men hem tegen de benaeuwtheyt der borft, ende het
^3ecken, de volgende mulfa doen innemen :

Frag. ana j. oneen.
F. Emulf. cui adde
Magifi. Corail, rub. i\\. fcrupel.
Sacch. perlat. J. onçt.
Mifc. ad vitrum.

j^en 7. is hyin een beter ftaet geraeckt, endede opfwel-
\' ^g van het geheele hooft ende het aenficht, vergaen :
Wonde heeft goet etter gegeven > maer de kanten wa-
vuyl; dies wegen het unguentum yEgyptiacum compof.
Pde felve geleydt is : vermits het pericranium noch halS
^i^i\'Ot was, foo hebben wy de fyrupus de rofjs ficcis met de
Ee 4 fpiriius

fpirhus vini gemengt, daer op geleydt : van
\'dorft ende hooft-pijn, wierdt de Clyfterie van
wederom gefet. ^er

Den 8. is de koortfige hette wat over gegaen ?\' ^^^
mitfdien de patient klaeghde over de pijn, ende hrao^^^j^
de wonde by het ftuyt-been, dat aireede gecicatrifeei^ . g,

nen gebruyckt. Opdewondedienochvuylwasj^^jf
wy het unguentum JEgyptiacum compof, ende "P , /•»/;■/»
Veïïottc pericranium de fyrupus de rofis ficcis, met"^;/
f«^ WW ende het i/ecoSms^/wnwiw gemengt. . ijg.

Den feyde hy, dat hy fes uren wel geflapen
Uyt de wonde liep groenachtige etter, doch feer wey ^
Des avondts was hy wel, ende de geheele hette ging

Den ,10. des avondts klaeghdehy over een feer P jg,
hette van de rugge, ende heftige hooft-pijn ,
dat hem de droomen, die hem fchrickten, in OiP .gi-
feer hinderlick waren. Daerom gebruyckte hy n)\'\' ,
naris clyfterie, ende hadde drie galachtige ftoel-g3"|jje
Den II. was hy de geheele dagh wel te pas, ende^ j^gt
een gerufte nacht. Den 12. 13. 14. ende
wel met hem, ende de holligheyt van binnen, brag" gf
weynigh rijp etter voort. Den 16. was hy wel\' jJ^
gebruyckte, van wegen deovervloedigheydt van»
in het lichaem, volgende ;

R. Syrup. rof. fol. 2. oneen.
Extr. Rah. e. fcrupel,
Diacanh. 1. fcrupel.
Magifi. Tartar. fcrupel.
ceraf. nig. q. f. M.

fle gat niet koftetoegenefen worden, foo heb ieK^gjjg
ning van de holligheydt vporgeflagen , op dat de w
een uytgang moghte krijgen : maer alfoo de jiy

van de opening een afkeer gehadt. Daerom
^eh ir avondts een wafch-keers tot op de grondt van
ijiq! hgheyt, ende liet fe over nacht daer in blijven. Des
fej §ens heb ickfe uytgetrocken, ende in plaets van de
(jj^^ ae naelde in de V11L Figuur van de X11. Plaet
V/^cke aen het eene deel het touwtjen of/««om inde
enj figuur van de V11. Plaet ingevademt, vaft houdt s
iet) L ^^^ het ander eynde fcherp voor aen een waflèn kloot-
de i/^^ft) op de grondt van de holligheyt gefet, ende alfoo
jJ^ydt, buyten weten van de patiënt, feer fnellick door-
a^p^^eken, ende het touwtjen gelijck als ineen fetaceum
ge " fteecken. Den 30. het lichaem wederom gepur-
^\'ind\' ende de mediaen-ader in de rechter arm geopent
foo heeft hem de patiënt wel bevonden, ende hec
jlsti^\'^\'S^\'^ ^^ aen het touwtjen geconfolideert gewor-
is \' Den 6. April heeft hy hem feer wel bevonden, ende
\' ^\'VtP vertrocken. Den 8. wierdt het touwtjen

ï^J^jaer 1645. den 10. Meert, heeft een feecker jong-
de ^ i^e acht uren na de middagh, een feer naeuwe won-
^\'adt^^^^ vingers beneden het rechter fchouder-
Srp?"^^ vier vingers van de rugh-graet, in de holligheyt
\'^i\'evlr^\'^de, de weicke een feecker Barbier, anders onbe-
\\enbr3 (by de weicke de gequetfte als op de eerfte
^Vetj 3i ^^ van de quetfing gekomen is) heeft gehandelt,
!\'ep (jp flechte wonde, die niet doorging, Daerom
(Je LWoedt uyt de gequetfte vafa intercojldia om leegh
S\'Oote^Sheyt de borft, ende veroorfaeckte een foo.
\'\'^"igtj benaeu wtheydt van de boift, dat de ouders van de
my oock ontbieden Heten, Ontrent twaelf\'
Ee 5 urea.

in de nacht heb ick de wonde los gemaeckt
wegen de qualiteyt des degens de veranderde poit«"
borft , ende de opgeleyde aftringerende raedicamen
foo naeuw was, dat ick nochte met defpecilleVR^^.^^
ligheyt komen, nochte eenige bloet-ftempendemida
of door de fpuyt infpuyten, of met een wieck ^^^^gp\'t

leven des patienten te kennen gegeven, ende de
tefis op de Hippocrat ifche plaets in de IJ. Figuur by ö ^^
ter C. van de X X X V11. Plaet voor-geflagen ^f Led\'
alfoo de materie, een ongetwijffèlde verfticking die^^fe
de, een uytgang te maecken . Maer alfoo de oud ƒ
buyten twijffel feer heylfame manuale operatie in Je
jeft niet hebben willen toelaten, ende de materie ^
ingegeven urijn-drijvende middelen foo fchielick \'i^^ jgflt
de hebben konnen uytgedreven worden, fooisof" Jic
den 6. dagh verftickt, ende defer wereltoverlede|.\'jjit
miffchien, het wijdermaecken in\'t begin «ietge\'
geweeft zijnde, fonder quetfing van de binnen-pa\'^J.
lalveert foude hebben konnen worden, want de
ven onbezeert, alfoo hy noyt bloet fpoude. Den frlhe"!^^
was oock niet gequetft, om dac hy fonder moeyeb^^j^^j
de fpijs ende dranck heeft door gefwelght. ^ de
niet geraeckt, als mede nochte de vena cava, noch^®^^ jba
teria magna, om dat de patiënt na de ontfangen p^

eapfulaxordis was fonder letfel, om dat hethert
vochtigheydt berooft, hem feer haeft begeeft. ^j^ttü^
phragma of middelfchot hadde oock geen noodt, ^jjied\'
fymptomata, die na het getuygeniffe van alle Autn «ei"
de Chirurgie befchrijvende, defe wonde vergefeften F\'^ti\'

te. Hier wil ick de aenkomende leerlingen in de
gie vermaent hebben, dat fy, geroepen zijnde om ^^^ .o^i^

tj\'J^de ïe genefen, feer naerftigh met de fpeciüe onderfoec.,
u Patiënt eerft in die poftuur gebraght zijnde, inde
j " gequetft geworden, of de wondein de hol-
leycit der borft door gaet, of niet i Indien fe door gaet,
cp y aenfeggen, dat \'et periculeus is. Is fe naeuw, de
cm^"» voor te flaen , ende het confent van de patiënt
jjg^e de ommeftaenders verkregen hebbende, de felve met
tg ttiesjen in de V. Figuur E. van de X X X V11. Plaet
Van f ^"en\' ^P ^^^ ^e vergaderde materien in de borft of
iti uytloopen, of door de ingefteecken pijpe

I V.Figuur van de XXX VII.Plaet uytgehaelt
W r \' wijdt, datfe de felve, van wegende

(jgJ^eyde redenen, meteen ingefteecken wieck open hou-
ggj,- Maer als de vergaderde materie, van wegen het hoo-
Hq J^ger van de wonde, niet van felfs kan uytloopen;

de urijn-gangen uytgedreven worden, U4i ic icr-
(terwijlen de krachten des fiecken noch niet verflapt
i Gchi 1- opening van de borft noch overigh zijnde, voor-
Vrf O^\'^fi^en, het zy datfe toegelaten of geweygert
op dat noch de bloedt-vrienden van de patienten,
teti ^ de heftigheyt van de wonde fterven mogh-
de^l\'och die gene, die aen de quetfingfchuldighzijn,
Vp. V"\'nlt van verwaerloofing of doodtflagh op haer fchuy-
\'«onnen. ■

Iljg^^\'i\'aent van Julius in \'tjaer i635.hebickeen feec-
■ \' bedl \' f"3nlicke roede door een fphace-

«derg de VI. Figuur van de XII. Tafel afgefneden, de
\'\' ende arterien om heJ bloedt te ftempen, terftondt

met de gloeyende yfers toegefchroeyt, ende met de
de refterende verrotting geconfumeert, totóita^ ?^
de kracht des vyers gevoelde. De operatie ge-ey"^
zijnde , ende de pijpe (door de X VL Figuui. van ^^
XIL Plaet aengewefen) in de urijn-gang .Jurff

bende , leyde ick op de gebrande plaets het ^te
JEgyptiacum M^efue. met pluck, om de ifibararn^^^^^^f.
doen, de weicke wech genomen zijnde , foo Lf^c

fen, ende de fiecke is behouden gebleven. Icl^ ju
oude gaft gekent , de weicke de ordinaris Chiiwjj^or
het Siecken-huys tot Padua, de mannelicke
de Spaenfche pocken bedorven , even eens he^^J ^oe-
fneden, ende dewonde met bequame medicament^"
genefen.

Cngetteeflieke kanckfrs, ontjïaende uyt de verftopthef ^^^
- gal-Uaesjen, ende van de gal-gang.

IN \'tfaer 1622. heb ick het doode lichaem van .j^jce
ker Frans Edelman geopent, diedoordefchn\':\'^ ^pje
pijnevan \'t colijck uytgeteert zijnde, geftorven was ?
vondt het intejlinumcolon met een verborgen
fmet, wiens oorfaeck na mijn oordeel was deoP^YeWa«
of verftoptlieydt van de porus hiliarius : Want
aen de eynde, alwaer hy ia dea duodenum
fteentjen , foo groot als een erte, foo verftopt, dat .
het minfte van de gal door geêvacueert konde WO
Nochtans heeft de natuur defe menighte van de g^^^j^fs
door het geheele lichaem verfpreyt , gelijck
pleeght, maer alleen in het colon inteflmum C^\'

24. Januarij, 1624. heb ick in het doode lichaem v^
tharina N. een Venetiaenfche Vrouwe, dieaeneei s ^^^
cereerde kancker van de baer-moeder, geftorven ?

^ -»laesjen gevonden, met een calculus of fteentjen, foo
het f ^^^ cryftal, gevult, ende gefpauwen, foo dat
* te bequaem was yet van de gal te ontfangen. Niet
j J^in heeft de natuur de gal dagelicks gemaeckt, niet
toe \'^^ï\'cumferentie des lichaems, maer nade baer-moeder
"ytgedreven. Uyt defe twee hiftorien fchijnt het, dat
tijj^ock twee dingen moet aenmercken: i. Datnietal-
op de obftruétie "van de porns hilarim ende cyjïkus
Lleel-rucht volght, maer dat de gal oock al te mets na
[jg^^ngewandt, of lijf-moeder , of na een andere edele
Q ve toe uytgedreven wordt. 2. Moet men acht nemen
t^ «e lejTe die de feer geleerde »f/j/gf/w, aenqaende defe
tijg voorvallen, gegeven heeft. By aldien defe Vene-
L.J\'ehe Vrouwe, ende de Frans-man, de kancker in de
^^onH \' of leden ontftaen hadde geweeft : foo foude de
S U \' na de Mi^/w/e uytfnijding , met het yfer niet heb-
" gecicatrifeert worden: of indien fe genefen
[i^r^e geweeft, foo foude defe quade materie deprinci-
jaig Pf\'tyen ingenomen, ende de patienten na dry of vier
doodt aen gedaen hebben, om dat de oorfaeck
dg O konnen wech genomen worden, de welcke was
^Qck verftoptheydt van het gal-blaesjen. Ick heb
^e ^.^engemerckt, een ongeneefiicke verftoptheydt van
^e^ip . vrouws-perfoon, de welcke in haer leven
Cgf §e jaren gequelt heeft geweeft met een pijnlicke ul-
^ierd ^^^^ welcke hoe dickwils fygeneien

^^eehf\' dickwils quam haer de ^w/jj-wk^ of vierden-
(Jj 6"khe koortfe over, tot dat die humeur, wiens verga-
de l\'g tDen niet konde beletten, door een fontanelle, op
St 5 Sefet, daeghlicks uytgevoert, ende alfoo op die
•let ojTu ^"tftana, of de vierdendaeghfche koorts , ende
\'\'^\'\'^ind ^^^ pijnlicke ulceratie aen het been,

IN de Meert van\'t jaer 1632. heb ick het
der-bladt van de foon van de Schout van ^wWgjjö
feer bedorven zijnde, genefen, dagelicks door twee
van een holligheyt, die door het infteecken van jejj
met het mguentum dehethonicahtf^mttxt^ open gen
wierden, dit decoBum infpuytende,

Neemt Florentijnfchen Inas ,
Blonde Hooi-wortel,
JVael-wortel, elckj een drachma,
lO-uyt van Eer-en-prijs,
Muys\'oore»,
Pimpinel,
Verbena,
Mneghden-palr/3,

derdeparten, en doorgedaen pijnde, doet ^
Honigh van Rpfen laxatijf, vier ongen;

tot dat het fchouder-bladt een foo groote ^JgU\'
fplinter van het been fepareer<^e, dat ick fe door de
we gaten niet kofte uythalen . Daerom heb iek de j j:;.
te tuffchen de gaten met het mesjen in de H-®^^ ^jti^^
guur van de XI V. Plaet doorgefneden, ende na

de zijden van de holligheyt, door\'toplegSf
nieuwe fpons, in roode wijn uytgedruckt, endefe

^^taphraBa van de letter S. in de laetfte Plaet naeuw aengc-
aelt, wederom aen het been van het fchouder-bladt doen
^"groeyen.

IN de maent van Februarins, des jaers 1639. is een feec-
\'eK j<>ng™an van Leipheim, in het Siecken-huys tot Vim
jjpaght, die fijn water niet kofte houden, doordiende
fj^ Van fijn blaes gefcheurt was door een fteen, fes onçen
die de vermaerde Steen-fnijder van Augshurgh.

Marian, meteen tang uytgetrocken hadde : maer
tiiç?- dit gebreck ongeneeflick was, foo is hy verfien met
faç^\'camenten, die de fcherpigheydt van het water ver-
\'^en ende de fmerting verhinderen, van F/w vertroc-
L 3 de felve heeft oock fijn water niet konnen maec-
Mey-maendt van het felve jaer, verhindert zijn-
^Q^door een fteen , de urijn-gang verftoppende , waer
S^o Lï\'^\'^ hem , mijn raedt verfoeckende, in een brief heb
Sçjd^eert des morgens ende avondts het gebruyck van
^^^^endeJulep:
R- Syrup. de Altb. Femel. 4. onçtn.

A qua Malv. S. onçen. M. pro dudhus dofihus.
gg^^ït gebruyckte hy, ende fat dickwils in een badt, de
^\'jder maeckende, tot dat een rondt fteentjen, foo
gç^ j^ais een kefel-fteen, ende bykans drie drachmen we-
\'^leve^ \' uytgang van de roede is ge-

\'t welck ick met het treck-tangetjen heb ge-
(de\'^j e heeft alfoo fonder de incifie van de urijn-gang
inflit. lih. f.part. i.feB. 2. cap. 13.
^OQj.n*\', Hildan. traBatu de lithomia vefica. cap. 27.
Vsii^^^y ende ^«"der het fpecillum in de VIII.Figuur
e A1V. Plaet, konnen uytgenomen worden.

IN de zenuwen, met een fteeck of houw gequetft j «a ^
het geheele lichaem verforght is, foo incideren i ^^^
mige Medicijns eerft de huydt met rechte hoecKen »^^^
de etter een vryen uytgang magh hebben, «"de oe ^^
dtcamenta topica tot de fteeck van de zenuwen pen^^^
ren, ende doorgaen konnen : anderede incifie met i j,
te hoecken gedaen hebbende , fnijden de zenuwe ^^
dwars deur met goet fucces, voor ende aleer
dicamenten van buyten gebruycken, op dat de ^
van de humeuren verhindert werdt, die de pijn ven ^^^
dert , een inflammatie maeckt , ende een oorfsec.^ 0
convulfie wordt. Maer om dat de patienten dele i ^^^

van de huydt ende doorfnijding van de Zenuwe, 0
fteeck gequetft, felden of nimmermeer toelaten, K uet

ick tot voordeel van de Barbiers (die met felde"
ader-laten de by-zijden of onderleggende zenuw-\'e -
voorfichtighlick quetfen) een dickwils geprobeeit
f«/»hierbyftellen.

Dit moet men op een linnen doeck ftrijcken ^ f", aiiee"\'
over de bezeerde partye flaen . Met dit »"iddei i^gji
terftondt gebruyckt , heb ick veel diergelijcke "
genefen, gelijck mijn Swager ende Confrater ygeH

JrtinmFifchey, khe^hdeovei eengummaGallicum
j]^"! van \'t lincker been, dat noch na het Beeten, nochte
p het «m«?» onder de letter R. inde X L111. Plaet ge-
^Commandeert, wilde luyfteren. Daerom heb ick de
^"geloopen ende rotte fcheene, met een caußicumont-
p^cktj tnde de felve tot op het \\evea met rafpatorien zf^
|e»chraepf. Defe operatie ge-eyndight zijnde, foo heb ick
Uytdroogende pulv^ op het been geleydt, als mede
^ooge pluck j tot dat het met vleyfch overtrocken wierti
i^e ulceratie heb ick eyndelick met de feer bekende
j^yfch-maeckende ende epulotifche middelen gehandelt.
rC patient door defe operatie ende remedien feer voor-
jPoedelick in fijn voorgaende gefontheydt hebbende ver-
Y^gen, heeft naderhandt veel jaren geleeft, ende fijn le-
fg\'l eyndelick met een violente doodt ge-eyndight. Dé
J^ijnigheydt van de Spaenfche pocken is al te mets foo
datfe oock de beenen, ende het merghop teert,
^^de dies wegen het gebruyck Vande raßatorien niet ge-
gi^gh is , maer daer-en-boven noch of de modioli, of
ÏQp^yende yfers vereyfcht worden,om met de wortel uyt te;

yen, of te confumeren het refterende, dat de opgeftroy»
^ P\'ilvis van het Euphorbium niet heeft konnen affcheyden»
^^ dufdanige fenijnigheydt heb ick aengemerckt tot Pa-
Ich \' een tachtigh-jarige Vrouwe, uyt wiens lincker
Fabritius dickwils beenen i foo groot als dé
vinger, uytgehaelt heeft i

j^er 1629. klaeghde jindreds Moenchmayef, ëcd
^«re-man tot Vim, over een moeyelicke A4£/;«m of
. Ff fweer^

der, de weicke ick, na dat het lichaem eerft gepingee^
was , het opleggen van het ctramm diafmaf ios , m
laetfte Plaet by de letter C. befehreven, verdreven
De fonderlicke wercking van dit ceratum tegen dit ac^J\'
dent, heb ick onhngs^e\'pvotfiztn Waldburga Hegelefi^\',
die door mijn aenraden, op diergelijcke fweer, ophaal
rechter knye, foo groot als een ganfen-ey, op
zijnde, het felve «r^»/?» heeft opgeleyt, dat binne"^»
tijdt van een maendt dit gefwel , met al het gene j o^\'\'
het door verwaerloofing van óeuniverfalia, uyt het I\'ê\'
haem aen fich getrocken hadde, t\'eenemael heeft doe"
verdwijnen.

"P\\ E Meniften inMoravien, debreuckevanheti«^^\'
wandt genefende, na datfe de uytgevallen dar^ ^^
derom ingebraght hebben, plegen het gat van het P!"\'"
ti^eum met de kloot te ftoppen: maer de bedreven Chi^J^
gijns pnjfen geenfins defe manier van genefen, omdat^
Moot lichtelick daer uyt gehouden wordt, indien
grooter is dan de kloot, ende de patiënt alfoo in fijn ^

gat, benaeuvvt zijnde, pijn gevoelt, ende een inflamm^J ,
of onvruchtbaerheydt, of de doodt felfs mede brengt \'
daerom ftaet de leerlingen van de Chirurgie wel hier^P «
letten, dat fyin het wederom brengen van den darm\'

fijn behoorlicke plaetsde;f/|/a//Wof kloot in het kloo
lacksken laten, op dat hy in het gat gedouwt zijnde j"\',
pijnhck H-orde, ende de coiium of byflapen verhinder
want ick fommige kenne , die, van wegen defe een\'^.

oodaeck, in een onvruchtbaer ende tweedrachtign
wehck lete, als mede een foon van een feecker

JP die voet genefen, de welcke, wat voor een houwelicfc
«y doen fal, den tijde fal leeren.

t^ Oor het gebruyck van het linimmtm fimplex, noch
^ niet garftigh, maer dickwils verandert (wiens be-
chnjving boven in de 5:2. Aenmercking te vinden is)
Jeb ick ontellicke Eryfipelata of rofen , in de buyten-
Partyen des lichaems , feer voorfpoedighlick genefen,
^aer beneffens oock de univerfdia , ende de innerlicke
Jerkoelingen niet onderwegen latende. By gebreck van
^^ linimentum, heb ick noyt yet beters bevonden , als
Jerfche olie van foete Amandelen, mtthetaqua folatri.
u viool negen mael gewaffchen , met hec

^elcke, koude zijnde, de ontfteecken plaets foo lang be-
\'tïieert wordt, tot dat de hette haer vermindert. An-
Jeie recommanderen de Bdfamum Saturni, met lijn-olie
oebereydt, ende meteenpenneof pluym dickwils opge-
\'\'"^eecken.

^ \'t jaer 1^34. is lohannes philippus Schmid, een
Wacht-meefier van Vim , in de veldt-flagh van Noydlin-
ten \' mufqnet-kogel door de fchouder gefcho-

i geworden: dele wederom mVlm komende, verviel
de handen van een onbedreven Chirurgijn, diedelip-
^^ Van de wonde niet met wiecken , maer met een/^fo»
oor de lippen gefteecken, openhieldt, fonder beforging
, ^ voorgaende inwendige medicamenten , ende heeft
•»er naede de patiënt- fulcken grooten pijn aengedaen,
Ffa dat\'er

dat \'er een gangrana na de inflammatie volghde » waer
op by geval komende, deed ick terftondt de feton wech i
floegh een cataplafma ex farina malvarum, & aqua rofacea
toegemaeckt, over de wonde , deed hem een verach-
tende Clyfterie fetten, ende liet hem, om eenrevulfiete
maecken, feven ongen bloedts, dat feer galachtigh ende
ferofifch was, uyc de lincker arm loopen : Daerom g^\'
bruyckte de patient des anderen daeghs, zlsdegangnena
ophielt, defe potionem hydrocholagogam , die hem
, ftoelgangen verweckte.

De refterende dagen heb ick het ven-otte vleyfch aeo
wonde, met het unguentum jEgyptiacum van Hild^f
afgefcheyden, ende de wonde eyndeiick doordetwe^^®
intentie binnen den tijdt van een maent met feer gn^
voorfpoet genefen. De patient noch in\'t leven
kan de wonderlicke krachten van dit cataplafma niet
noegh prijfen, ende fchrijft de behoudenilfe van fijn
het felve alleen toe.

ICk heb de drooge ulceratien en fweeren, vande
exedens ende miliaris, na de beforging van het g^"
lichaem , met de medicamenta Cholagoga ^\'^/\'\'\'^"\'\'\'Lr-
(gal-uytvoerende ende verkoelende medicament^)
fcheyden reyfen ingenomen , ende door afwalfcftJ^b^
met het dtcoBum malvarum in Ibet -water j genefen ^

hctvooitrefFdicke ceratum Nicotiana. wiens befchrijving
ick uyt het pentateuchum Chirurgi van Hieron. Fabrit. ab
Aquapend, in de laetfte Tafel by deletter C. heb gevoeght.
Indien de ulceratien al te diep zijn ingekropen, foo moet
lïyt het voorfeyde ceratum een fal ve gemaeckt worden :
R. Cerati Citrin, i. onçe.
Oleimyrth.q.s.
M. F. Vnguenttm.
\'t Welck op droogh pluck gefmeert, daer op geleydt, en-
de met het opgeleyde ceratum de cerujfa geconferveert moet
borden, dat het niet afvalt.

IK \'t jaer 1645. den 24. Augufti, heeft de wei-geboren
Heer Diëterich, in \'t gemeen Sperretter genoemt, ge-
Jjlaeght over een geuïcereerde Ey^^/ïpe^rff of Rofe aen bey-
de beenen , met een heftige jeuckte, ende uytvloeying
^an een fcherpe materie, door de fweet-gaten van de huyt.
•Aengefien dan dit accident ontftondt uyt een overloopen
opzieding des bloedts, endeovervloedigheydt vande
I^Ue in het geheele lichaem, foo heb ick hem een laxeren»
de ende verkoelende Clyfterie doen fetten,
R. Specter, deeoB. carm. 1. onge.
Fieri, violar. x. handt vol,
coq. inf. q.aq.fimpL
Colatiir s>. onçen. adde
Meü. rof.fol. 2i. onge.
Flor. cap. ree. extr.. i. onge,
Ol. violât. 2\' ongen Mifc.
doQj opening van de lever-ader fes onÇen bloedts
^ytloopen, als mede des avondts, om de hette te tempe-

Sijn dranck was gerfte-water, met de tinEiura rof ar. ge-
mengt , ende de fpijs verkoelende. Op de bezeerde bee-
nen heeft fijn Veldt-Chirurgijn dickwils des nachts een
driedubbelde linnen doeck geleydt, in het volgende
Bum warm uytgedruckt, om de jeuckte te verfachten j
ende het toevloeyen van de fcherpe materie te beletten;

Aluyn, een drachma ; kpockt dit in EJvier-water >
en bewaert het afkpoekfel in een pot.

Den 25. dito heeft de jeuckte,ende de fcherpe uytvloeyin»
door de fweet-gaten, opgehouden; daerom leyde ickop
de geulcereerde fcheenen het empUftrum Saturnivm M^^\'
ficht, met het linimentum fimplex gemengt, ende opeen
dunnen linnen doeck geftreecken. De patient nuttighde
volgende dranck, dienende tot uytfuyvering van de fef^\'
fifche ende galachtige vochtigheden j

dit deed hem thien kamer-gangen hebben. Den^ö. di-
to, alfoo hy hem heftigh ontftelt hadde, foo wierden
fcheenen van een heftige inflammatie overvallen, dieee
gewifl^è gangramm dreyghde. Om dit aenftaende acci-
dent voor te komen, foo heb ick mijn feer wel bepij^.J^^
cataplafma (van het weicke ick in de 69. AenmercKinb
mentie heb gemaeckt) warm daer over geflageo, èndéi«
dickwils als het droogh wierdt, een ander belaft daeroP
leggen. Den 27. ging de inflammatie over. De"

fy t\'eenemael verdwenen ; daerom heb ick wederom tot
de ulceratien gebruyckt, de mixtuyr j als volght,

tot dat den 9. September de ulceratien toegenefen wa-
ren , ende de patient nochte over pijn, nochte over hette j
meer klaeghde.

Ora te verhoeden, dat het accident niet moghte weder-
om komen, foo heb ick hem vinum medkatum geordineert.
Ka welcks gebruyck ick hem op de rechter arm een fontanel
heb gefet, ende voorts een eleBuar\'mm voorgefchreven,
om de tanden te fuyveren, ende haer wortels vaft te maken.

SantaL ciirin. ana i, onçe.
JAofch. l. fcrupel.
£{ad. Ireos l|. onçe.
Jlum.erud. 1. drachmen.
MiUisrof. optim. dejp. z. pondt.
M. ad ignem in form EleBuar.

X yT Et het voortreffelick water van ongeblufchte kalck,
eenige dagen lang gebruyckt, heb ick veel water-
achtige gefwellen, aireede vaft zijnde, verdreven. Men
neemt een ftuckjen ongeblufchte kalck, foo groot als een
Ocker-noot, ende werpt het in heet ziedende water, tot dac
het fmelt : Daer na voert men het water met de kalck, en-
de laet het wederom ftille ftaen, datdeka!ck_Gch weder-
fet. Het klare water hier van, giet men foetjens daer
^anin een ander vatj waer in een nieuwe fpons, daer het
Ff 4 nimm

170 Chirurgische
siitrum noch in is, uytgedruckt, ende op de plaets, daer
het accident is, vaft gebonden wordt. Maer mennioe
daer op letten , dat men de felve plaets eerft
Amandel-olie, of oudt verckens-fmeer befmeert; w^ai
het lichtelick kan gefchieden, dat eenige portie van o
kalck, die feer fcherp ende corrofijf is, mede in het ovei-
gegoten water komt te vallen, die met de fpons overg-
leydt, de gefeyde plaets foude konnen in-eten ende op
bijten. Even de felve lof heeft oock in het genefe" va»
foodanige gefwellen een fpons in het oxycratum
maeckt, by aldien de fwelling eerft begint, of in het toe
nemen is.

EEn veertigh-jarigh man, van een heet ende droogj
temperament, heeft geklaeght, dat hyviernüfn^\'
geleden, koorts hebbende, feer veel bloedts hadde g^
fpogen, dat door de wrijving van de uytterfte V^^\'^upr
ende door gebruyckte medicamenten, aengaende de
te van de lever, weder over gegaen was. Nuwedei\'«»
ontrent twaelf uren in de nacht, heeft hy eerft bloedt f\'
ipouwt, ende daer na het avondtmael, of de fpijl^\'
hy des avondts gegeten hadde. Defen heb ick doen in-
nemen de volgende ƒ «/v./w

Gejiooten Wad- ofte fwaneSmeer-worteltn,
tweefcruptls- mengt ditomteffens tegehrUfK^^\'

Des daeghs daer aen, als de patiënt wederom thien pon\'^\'^
Hoedts gebraeckt hadde, foo heb ick hem op de leden\'

de rugge »drooge koppen, hndev fearifiMtie, ena^^
¥?Pyfteer<ioff3fjï/ew laten fetten. ^^

jj. Den derden dagh klaeghde hy over de bitterheydt van
mondt, ende Ipouwde daer na een groote menighte
®®l>ende gevraeght zijnde, of hy noyt eenige ulceratie
P de voeten gehadt hadde, gaf hy totantwoort, dathy
P beyde fcheenen ulceratien gehadt hadde, die meer met
jVtterlicke dan innerlicke medicamenten genefen waren.

de genefing van de ulceratien quam een eryfipelas op
1 ^yde beenen, die door bet innemen van het dtcoHum van
lignum fanSum verdwenen is. De oorfaeck van het
r\'oedt-fpouwen heeft buyten twijffel geweeft de gene-
van de ulceratien ; waer door ick, om de vochtighe-
, en te revelleren, op beyde dyen vier vingers boven de
l^^ye, een fontanel met het camerium placemini hebge-
l^^îndt, want hierin beftondt, na mijn oordeel, debe-
, \'^Udenis van de patient, die anderfins in korten foude moe-
fterven: Nochtans yolghde op dit fetten van de fonta-
nochte eenige koorts, gelijck het pleeght, nochte
j^\'^ige inflammatie, nochte oock een flechte eryfipelas,
foude hebben konnen te kennen geven, dat de\'materie
^^ het centrum in de circumferentie, of na de buytenfte
.Selen getrocken wiert: wanneer geen van defe toevallen
y® fontanel vergefelfchapt, foo is het een feer feecker ende
. 3« teycken, dat de materie in het lichaem fix ende vaft
^^ ende de patiënt fterven moet. De 5. dagh heeft hy
Ç ^derom veel bloedes gefpouwt. Den 6. heeft hy eeis,
^\'ivylfie gehadt, etide is geftorven,

I ^ de maent van Auguftus des jaers 1634. l^laeghde een,
»eeckerÇdelman over een groote C<jrcoff/(i of hardig-
""S heyt

het volgende emplaßrum. ende de pulv^ radicum o»""!^ \'
de weicke Petrm Matthiolm comm. in Diofcorid.
cap, i8. ons recommandeert, ongevoelick verdreven »

Bdell, ana onge.
äißolutff in aceto addt
Adip. tAnat. liquat. co/. i f. onge.
Cera citrum. z. ongen,
Ol. lilior. albor.

\'t welck op een linnen doeck geftreecken, op de kloot\'^^
|eappliceert, ende alle vier dagen vernieuwt ntioet W

Van de gepulverifeerde ononis nam by allemoi\'g^Jje
alfem-wijn een drachma in. Aen de binnen-kant v^n
rechter dye vier vingeren boven de knie, heeft by",
een fontanel laten fetten, óm devochtighedenaf
den , ende heeft het gebruyck van de gefeyde n^^jec
menten foo lang geconfirmeert, tot dat hy binne/\' V^
maenden fijn volkomen gefondtheydt verkregen hee
In \'t jaer 164z. wcrdt Georgius KJiarer van
in \'t Gafthuys tot Vlm gebraght, die met de felve
dien van diergelijcke accident feer voorfpoedelick ,
fen wierdt. Behalven defe zijn noch veel meer ande\'
die door hulp van dit pulvü allencxkens genefen ƒ\'
wekkers namen nochtans, als noch van meer an^e
die met accidenten aen de heymelicke partyen
hebben geweeft , ende meeftendeels noch in \'t leven iH
kk hier niet fonder reden met ftil-fwijgen voorby g^ •

P En feeckere Boerinne , in\'t kinder-bedt leggende,
^ kreegh een inflammatie uyt het ftremmelen van de
^^^Ick in de rechter borft, de welcke door al te ftercke
\'folventia verhardt, door het gebruyck van onbequame
^\'ddelen, eerftelicis in een apofteunie, ende eyndelick in
diepe jSftel met een hardigheyt ende naeuw gat veran-
. Daerom heb ick de ordinaris Chirurgijn van defen
Patiënt geraden, dat hy haer lichaem met eenighpanchj-
yi°gon fuyveren, het gat van de fiftel met wiecken uyt de
j^\'^i\'tel van de gentiana gemaeckt, wijdt genoegh maec-
ft^öj ende de hardigheyt met een linnen wieck eens in ge-
\'^ecken, ende met de volgende falve befmeert, confu-
Vn foude,

Gebrandm Aluyn,
Spaens Groen,
Salpeter, elcks evenveel.
Het fvit van een Ey, foo veel genoegh is ;
maeckt daer een falf ken \'fan.

^\'Mck feer fnellick, maer niet feer genoeghlick ende
jj^^^igh, de hardigheydt van de fiftels in de zenuwachtige
^^\'\'tyen uytróeyt:) de verdreven zijnde, dathy dan
Wonde met hec unguentum jEgyptiacum Mefeia reyni-
jY\'^s met htt unguentum de bethonica incarneren, met het
1 ^«w divinum confolideren, ende de overblijffelsvan
f \' harde gefwel met het ceratum oxekum foude vefolve\'
• De Chirurgijn volghde mijnen raedt, ende de pa-
fn?!^ verkreegh binnen korten tijdt haer gewenfchte ge-
^\'heydc.

Etn Recidiva van de ambeyen, omfïaende uyt de medtC/ff"\'*\'
ten van de Scammonium.

EEn Vleefch-houwervan Vim, nochin \'t leven, van ee«
langdurige bloet-gang der fpenen, door het PÏPjS\'lft\'
de yfertjen in de 111, ende I V. Figuur vande X V Jj
Plaet, eyndeiick verloft zijnde, is foo dickwils wede^®"
in het felve ongeval vervallen , als hy len purga"^ ^
bruyckte, in de weicke fene-bladeren offcammonium Vf^®\'
Dies wegen ick, als mede andere vermaerde Medici/"®\'
hem het gebruyck van foodanige medicamenten j
weicke fene-bladeren endefcammonitm geordineert wa/^"\'
verboden hebben, de weicke van dien tijdt af veel
lang van de bittere pijn der fpenen bevrijdt zijnde ,\'eefl ^^^
gefont leven heeft gehadt.

IN \'t jaer 1640. is lacobus Neubronner, een Borger co^«
Droogh-fcheerder tot Vim, een jongen Soon ge^^\'^L,
wiens fondament niet wijt genoegh, maer foo naeuwvv ^^^
dat\'er naeuwelicks de fpits van een gemeene naelde ^^
fpelde konde gefteecken worden • Ick wiert ontboden^
de dede een voorflagh van de manuale operatie in de /
Figuur van de XLI.Plaet voor oogen geftelt? die
Ouders niet hebben willen toelaten, dies wegen heb
gepooght dit feer naeuwe fondament, met feer dunne e
de fpitfe wieckjens, uyt de wortels van de ju

bereydt, wijder te maecken, die met olie bevochtigd\' .
het gat van het fondament in ftack, ende foo lang 0

^ooren wijder maeckten. De manier met defe wortels om
gaen, vint men boven in de 40. Aenmercking, als mede
manier om de felve te binden, datfe niet uytvallen, in
Je V11. Figuur van de X LI. Plaet. Ick heb een Vroet-
»touw gekenttot die het fondament, t\'eenemael

l^floten, met een fpelle plagh door te fteecken, ende het
l^niaeckte gat met ingefteecken wiecken van de
^\'jder te maecken.

^ Anneer een doode vrucht, eerft door de ingenomen
, ^medicamenten, van de welcke inde V. Figuur van
J 4 L1. Plaet mentie gemaeckt is, niet kan uytgedreven
j, ®rden, fop wordt gerecommandeert de roockvan ver-
l^tte druyven, ettelicke reyfen daeghs in de Vrouwelick-
®ydt oprdockende, over wiens krachtige wercking ick
alhier heb verwondert aen een feecker Vrouws-per-
I j^ii, in\'t leven zijnde, die liever heeft willen fterven,
de feer veylige hulpe van de handt des Chirurgijns,
l\'an de haeck, ende andere inftrumenten, die ick wel
f^lp\'^wilsgefien, maerom dewaerheyt te bekennen,noyt
<rs by eenigh levend menfch hebbe gebruyckt, toela-
k ^ • Nochtans heb ick de doode vrucht, door wiens in-
^^^ding de barende Vrouwen geftorven zijn , uyt drie
lichamen, met de haecken in de 1V. Figuur van de
^^ V11. Plaet j fonder eenige fcheuring vandebaer-moe-
ende fchamelheydt, geheel uytgetrocken, ende daer
ij jengemerckt, dat de meyning van de gene waerach-
, de welcke feggen dat de beenen van de fchamel-
. yat in ego geboorte van malkanderen getrocken
^\'\'den.

EEn feeckerDnytfchEdelman, twintigh jaren
van een heet ende droogh temperament ,5.

derden dagh na een vuyie by-flaep over een venijnige^ \'
norrhea beginnen te klagen, om de welcke te g^"^
ick het lichaem eenige reyfen met de volgende \'
purgeert heb :

R. Terebinth, venet. äq. malv. lot. 4,fcrupeh.
Flor. caff. ree. extr. 6. drachmen.
JMercur.dukif.gr. 14. greynen.
M. c. facch. & f. bolus.

Daer na heb ick hem tot fijn ordinaris dranck een bci^^^^^
decoElum geordineert :

Neemt Ongepelde Garft , een vinger of twee vol,
Meloen-i^aet. een weynigh gekneuft,
F aerde-ßaert, een halve handt vol,
Fonteyn-water, negen pondt.

Alle morgen, drie uren voor de middaghs-maeltijdrjJ^,
ick hem de mixtuyr, de welcke loh. Petrus F aber .
mandeeit , ex fucci limon, i.onçe, & fpiritus
i, fcrupel. Met welcke middelen de paient d^i^^j^j^e
dagh na de begoftecure, fonderinfpuyting, ^gfS

Jndere met een wonderlicke voorfpoedt, tx flamaginis
J^cco, mUe rofato, mrcurio dukificato, akoque fucco trina,
jOe maecken) feer voorfpoedighlick te recht gekomen is.
JJK heb\'er oock veel genefen methetaqua^ercetaniad
onorrhaam, eenige dagen ingegeven, na dat fy eerft mec
■•viercurialifche dingen gepurgeert waren.

t N \'t jaer 1622. heb ick hec doode lichaem van een Mo-
^ rnnck vmPadua. geopenc, die menfeyde, dac aen dc
föhjck geftorven was. De oorfaeck van fijn doode onder-
oeckende, foo wierde ick gewaer, niec alleen de gronde
andemage, mcteenphlegwom, of ontfteecken fwelling
\' , maer oock coc in de midden van de ttmica eecorro-
^erc ende opgegecen ce zijn. In de genefing vanToodani-
fe^n infiammacie ende opknaging der mage, is niec voor-
feffelickers, na hec feggen van de feer uycnemende5/;/ge.
i J\'J. dan de terra figiüata, dickwils ingenomen, als de
U^Ke,van wegen haer taeyigheyt,aen de geknaeghdevel-
j " der mage, feer vaft aen hangt, (niet anders dan het cera-
CM 3en een geinflammeere been geappliceert)

r de de knagingen verdrooghc. De waerdigheyc van dit
j ggen heb ick daer na mec mijn hooghfte verwondering
^eemael ondervonden, in feer grootepijnlickhedender
len 1 n ^^ ingenomen ende overgefiagen midde-

koften geftilc worden, als alleen mec de terra figiüata,
üefyrupus van de confdida major gecempert.

8. Junij 1634. klaeghde xAugufiinus Mert^.
\\ een Koopman toe Vim, over een fware ulceracie ende

j>ija van de rechter fcheen > met een uytteering van i
geheele lichaem. De ulceratie befiende, foo hebben wy
niet alleen het been van de fcheene van de L,

tot op het niergh bedorven, maer oock hetonderlte -
put of hooft van de kleyne fcheen-pijpe bezeert \'è^^? \'
den, ende met de leer vermaerde D. Gngorius ^"J\' j^\'
ende D. lohannes Rjgulus Viüingerus raedt hon^enn
t\'famen befloten , dat het geheele been van de \'\'-\'Vg,
moefte wech genomen worden ; maer om dat het
haem , ten aenfien van de uytteering, weynigh ^^^^
hadde, foo twijffelden wy, of wy\'t fouden konnen ^^
catriferen. Al hoe wel wy op het verfoeck van d^ P ^
tient, met affchrapen ende inbranden onderftaen hebn
de verrotting wech te brengen: foo is het doch, van
gen het gebreck des voedtfels, dat de beenen
bloedt ende mergh moeten hebben, vruchteloos arge*®
pen, want een afgefchraept of ingebrandtbeen, l^^rrL,
wegen het gebreck des voedtfels, nochte de fplintersaH
deren, nochte met vleyfch bedeckt worden j daerom "
ben wyeendrachtighlickgerefolvcert, het bedorven n
van de fcheen, tot noch toe tevergeefs afgefchraept^
ingebrandt, uyt te fnijden. Het lichaem dan g^P\'^^jg
reert zijnde , foo heb ick den 6. Julij de huydt van ^^
fcheene , die recht uytgeftreckt, van de ommeftaep
aen beyde zijden vaft gehouden wierdt, methetmesj^ Ag
de 11. Figuur van de 11. Plaet, bykans tot aen de
appendix ofaenhang in de L Figuur van de XXVH-
opgefneden, ende de bedorven fcheen, ende het vei\'i^

ommeftaenders getoont. In defe fcheen was boven oj ^^
cartilago of knorft-been gegroeyt, dat het been ono
felve, gelijck eendegenindefcheede (TafelXX V
Figuur I. lit. A.) kofte getrocken worden,daerom
de wonde met pluck, het pulvis adfiringens Galeni>et^^
flagen wit van een ey verbonden. Den Jul>j\' Je

Jps gemaeckt, ende het bedorven been getoont in fijn cro-
jPelachtige fcheede, die ick met de modidis in de 111. ende
* V. Figuur van de 11. Plaet, twee of drie mael tot op het
oedorven been (TafelXX VII. FiguurI. lit. B.) door-
seboort, ende daer na de ruymte tuflchen de gaten, met
de fny-tang in de II. Figuur van de I V. Plaet, ende in
de I.Figuur van de XX. Plaet, uytgefiieden heb. Na
^^dit befchickt was, foo heb ick de bedorven fcheene
I Tafel XXVII. Figuur 11. ) uytgetrocken, ende het
hooft of eynde van de kleyne pijpe meer bedorven (Ta-
rel X X V 11. Figuur III.) gefien, ende met de modiolis
®ock uytgefneden , ende op defè wijfe de fcheene, vande
•^lye af, bykans tot aen het onderfte hooft, wechgeno-
\'^en. Daer na ftroyde ick op beyde hoofden de pulvis
rad. Ariftoloch. longce ïrtd. flor. & lapid. Chryfoliii
py<ep. leyde pluck daer op, gebruyckte het ceratum dia-
Mma, ende een compres uyt roode wijn ende rofen-olie
^ytgedruckt, verbandt het been kruys-wijs, met de ban-
den in de I. Figuur van de X X VII. Plaet, kruys-wijs in
de X. Figuur van de XXIX. Plaet, ende leyde het in
Je kas of buflè in de 111. Figuur van de X X VI.\' Plaet.
jPen 5. dagh na de incifie heeft de pijn eenighfins nagela-
ten, ende de patient heeft, van wegen de verftoptheydt
^es lichaems, gebruyckt dit verkoelende ende vochtiah-
•^aeckende Clyfterie:

fpijs ende dranck was dun ende licht, beftaende uyt
^*\'fana hordea cea, panatetta, prunis, aqua hordei tf vino
^\'\'\'fnatorum. Den 4. dagh heb ick, van wegen de achter-
Selaten verrotting des vleyfch^, de wonde met het decoBum
G g « divinum

i8o Chirurgische^
divinum uytgewaflTchen, ende pluck, met volgende
ßivum befmeert, daer in geleydt,

Neemt TerelinthijninWeeghhree-materenScoràium\'\'^^^\'^ ,
gewajfchtn, anderhalf onçe,
Geßooten Florentijnfchen Ireas-wortel,
Lange Hool-wortel,
Scordium, van elcks een drachma,
Wieroock.,

xAloe, van elcks een fcrupeî,
Sj/roop van gedrooghde Bj)fen, foo veelgenolg^\'^ \'
mengt dit in form van een digeßijf,

ende op de felve het ceratum diapalma, ende débande"\'
die kruys-wijfe moeften aengehaelt worden, gevoegh^\'
Den 5. dagh hebben wy hem een purgeer-fackje"
ordineert:

Sarfapar. 6. drachmen,
fol.fen.alex. f.ß. i|.o»ff.
B^ad. mech. nigr. onçe.
turhith.

Van defe infufie nam de patient om den anderen dagh
uren voor het middagh-mael vier onçen, Den 6- »vaj \\
na het gebruyck van dit beter met hem,

voet van fijn bandt losgemaeckt zijnde, vertoonde >\'^
witachtigh etter, ende de ftanck van het been ging 0°

niet defe medicamenten daeghlicks tot op den i2.dagh
Verbonden hebbe. Na de uytfuyvering des lichaems, van
Oe gebreckhcke vochtigheden, foo heb ick hem den ii.
dagh \'t volgende decoBum geordineert:

Meemc SarfepayiEe, anderhalf onge,
China-wortel, een onge, \'
Bpodt Sandel-hout, een half onge,
Schor fen van Poe hout, een drachma.

Van dit decoBum nuttighde hy des morgens vier uren voor
de maeltijdt vier ongen,over de middagh ende avont-mael-
tijt dronck hy het tweede decoBum. De wonde flcnt vvel,
en wy ftaecken inde holligheyt van de fcheen ende van het
hooft van de kleyne fcheen-pijpe, eenwafch-keers, foo
gioot als een vinger; daer begoft roodt vleyfch in de uyt-
terfte eynden van de fcheene, foo wel beneden als boven,te
S.toeyen, ende de wonde fchickte haer rot een goet ende
^ijp etter. Den ende 17. dagh ftont hec wel mec

de patiënt, ende ick trock met het treck-tangetjen uyt hec
«ovenfte eynde der holligheydt der fcheen, een ftuckjen
\'^eens, noch fwart ende halfverrot. Den 20. wiert hem ,
\'^tn een ftoel-gang ce maecken, een Clyfterie gefet. De
^onde gaf rijp ecter in fich. Ick gebruyckte tot de uytter-
"e deelen van de fcheene, tot meerder uytdrooging, de pul\'
"^\'s ex radic. jirifï.long. Irid Florent. fcordio. Thur, & fach,
.^JJf. ana partib. aqual. op het hooft van de kleyne fcheen-
Wpe groeyde roodt vleyfch, en op de kanten van de wonde
\'eyden wy het ceratum divimm, om eengrooteruytdroo-
l\'fig te hebben. Het gebruyck van het bo ven-gefchreven
heeft de patiënt wel goet gedaen,ende het qui jnen
lichaems eenighfins afgenomen ; doch heeft niet te
pn van den 24. tot op den om den anderen dagfi het
^^erendeclaretum , ende hetdecoBim chinef gebruyckt.
K-.^en 3 ï.daghhebick van het onderfte hoofc der fcheen.
pjpe, eenige ftuckjens been met de tanden van het treek-
\'"getjen uytgehaelt ? op bet_^eat van het fcheen-pijpjcn,
Gg 2 \' van

i82 Chirurgische
van wegen het uytwaflende vleyfch , als mede over si
inde wonde pluck geleydt, de lippen van de wonde met
het ceratum divinum bedeckt, het geheele been met net

ceratum diachalcitcos, ende de kruys-wijfe banden verbon-
den, ende in fijn kaffe geleydt. Met defe medicamenten is
de wonde op den 41. dagh verfien geworden, van den 42-
tot den 50. heeft de patiënt feer wel te pas geweeft? ende
de tarfus metatarfus, ende de toonen aen de voeren ovef

ende weder beweeght j want de mufculi de voet buyge"^\'
als de tibieus anticus, peroneus fecundus, ende de andere,
felve uytftreckende, als de Gaßerocnemius internus ende
externus zijn in de eerfte incifie onbezeert gebleven-N^^"\'
tans op dat het niemant wonder geeft, ende meent, d^tj?^
fonder fteunfel onmogelick foude geweeft hebben j
moet hy weten, dat in de ruymte van defen tijdt, deg^\'
genereerde caüus, ende het fcheen-pijpjen een fteunfej^g^\'
weeft hebben. Den 60. dagh hadde hy een ongei""\'^
nacht, ende klaeghde over eenige bitterheytin de
ende over pijn in het been: Daerom nam hy volge""^
pulvis in een gealtereert Cichorey-fopjen in,

die hem in vijf kamer-gangen een galachtige tnateijj
deed loffen. De wonde los gemaeckt zijnde, foofo«\'\'^
de patiënt wel geweeft hebben , in gevalle feeckerbeen-
tjen, dat de natuur affonderde, de huydt of vel niet g^\'
fteecken hadde: maerna dat het felve uytgehaelt was, io"
voelde hy fich uyttermaten wel. Den 70. heeft de natim^
het gat van de kleyne pijpe een kleyn beentjen uytged^\'
ven, enae het geheel^ gat metfeer goedt vleyfch gevult-
Op het hooft, foo wel het bovenfte als het benedeon^

Aenmerckincen. jg-,
Jonde de lengte van de voorfle vinger gecicatrifeert, cn-
«e het geheele been met de toonen kofte sins ende weder
öeweeght worden. Den 8i. dagh is de volgendefalve
«aer toe gebruyckt: "

Öen 84. dagh hebben wy een inftrument, uyteenyferen
^laet laten maecken, dat om hoogh de gedaente van een
ipatha of fpatel, ende om leegh van een ftegel-reep of beu-
gel hadde. Dit mftrument, met katoen ende linnen gevoe-
«ert, aen de fcheen geappliceert zijnde, heeft de patient,
«peen krucke leunende, de eerfte reys beginnen te wan-
jelen. Den 94. heeft hy feer wel te pas geweeft, ende de
jruck nedergeleydt hebbende, ende op de lincker handt
«eunende, is hy fonder letfel buyten \'s huys gegaen, de
Wonde noch de grootte van een duym open,"ende noch
"iet t\'eenemael gecicatrifeert zijnde. Niette min van we-
^en de Eryfipelas of\'Rok ^ die hy onderworpen was, t^e-
?i üyckte hy alle maent de pulvis van de Rhabarh, in c\'en
«^pjen met de wortels van Cichoreum gealtereert.

heeft hy wel te pas geweeft • maer van we-
feen de vermoeythèydt wiert de voet van een Eryfipelas of
voie overvallen, die na het innemen van de voorfchre-
en pulvis van dc Rhabarbara, ende het gebruyck van het
"^Jemum fimplex op de voet, den vierden dagfi daer na
erdween. De patient wandelde wederom fonder ftock,
"cle was feer wel te pas tot op den 200. daçh, op de welc-

Chirurgische
eallas van de fcheen, ick weet niet door wat mis-tredett
ongeluck, heeft gebroken. De fraétuur befien ,

tuflchen de weicke ick een ftuckjen, in de midde k r j,
als een dwars vinger, gebroocken (Tafel XXX V \'
Figuur V.) met het fpedilim of tintel-yfer over ende we
bewegen kofte.. De faken foo gefchapen zijnde, alfoo a
nochte pijn nochte inflammatie bemerckt wiert,
ick met de modioltis het gebroocken ftuck deurgebooft >
ruymte tuffchen de deurgeboorde gaten met het
in de I.Figuur van de X X. Plaet deurgefneden,ende
wijs uytgehaelt. Daer na heb ick beyde de deelenjfo® * ^
het bovenfte als benedenfte van de fcheene, met het ^Jr
lorium afgefchraept. De pulvis arijloloeh, & Irid. ^jL^t
de caüofifche of eeltachtige partyen geleydt, de wonde ^
het ceratum diachalciteos > ende de kruys-vvijfe banden v ^^
bonden, ende hec been in fijn kas gefet, foodatdnor
onderhouding van een behoorlicke order van
dranck , ende het gebruyck van de pulvis Rhabarb.
been wederom een c^ïi//« heefc bekomen, ende de pa\'\'
fijn voorgaende gefoncheydc wederom verkregen

in de vingers aen de handen, ende in de tonen aen
voeten, worden haeft geconfumeert door de volgendef
vis mec pluck op geleydc,
R. Capit, mort. vitrioL

de vveicke verteert zijnde, de wonde door hulp van hec
^(■rauim divinum gecicatrifeert wordt. Een jongeling,
achthien jaren oudt, heeft over een groote uytwaffing van
het bovenfte tandt-vleyfch geklaeght, de welcke ick, na
dat het geheele lichaem eerft beforght was, met een draet
allencxkens toeftrickende, uytgefneden heb. Het vleyfch
Jvech genomen zijnde, heeft de patient acht dagen lang al-
le morgen de tanden met een onçe van de
^is. by de welcke een drachma aluminif erudi gevoeghc
Vvas, gewreven,

Geel Sandel- hout, van elcks m onçe,
Mofcus, een fcrupel,
Jreas, een onçe. M.
ende de mont gewaflchen met het volgende f/ecoflo :

De LXXX111. Aenmercking.

Geulcereerde k.ack: hielen.

Ck heb \'er ontellicke veel fien genefen, ende oock felfs
van de kack-hielen genefen, met het volgende//»rae«-

Gemeenen Oly, een pondt.
Koockt het over een (acht vyer tot de confumtievsnalls
vochtigheydt, ende ftrack uytgedruckt zijnde voegnc
daer by:

Neemt Wieroockheel kjeyngeftooten, een half onge, ,
Geel Wafch, fes drachmen i maeckt daer eenp^j\'
ken van.

\'t Welck feer haeft de neusgaten , ooren, handen
voeten, die door de koude des winters opgebprften2\'i"\'
geneeft.

der Martinus, in de buyten metaearpus van de lincl^^^
handt, dicht by de voorfte vinger een kleyn gefwel gekre-
gen , op het weicke ick in \'t eerft, alfoo ick meende dar
een Ganglium was, eenloodenplaetftijfopbondt. I".
jaer 1629. heeft de jongen in de tijde vanvaftelavoorr
het publijcke badt gefweet, ende des avondts t\'huys

fteecken geworden, die ondereen warm lams-vel, dara":
ders feer krachtigh refolveert, tot een fuppuratie gekote"\'
ende daerom de hulp vanhet mesjen in de I V.figunr va"
de XII. Plaet vereyfcht heeft. Defe ahfceiius behopi\'

licken geopent, ende de etterachtige ende ongelachtig _
materie uytgefuyvert zijnde, foo heb ick de wonde dooi

de generatie van het vleyfch genefen. In de Herfft van ne
felve jaer verfcheen een ander gefwel, wel in defelve par-
tye, maer dicht by dccarpus, dat allencxkens groeyende»

Aenmerckincen. 1S7
^an gelijcken in een apofteunie veranderde > ende met het
yier moefte geincideert worden. Uyt de felve, door de
"^cifie geopent, ging een materie van etter ende ongel
^nder pialkander gemengt, ende de wonde wierdt met
peefch-maeckende ende epulotifche dingen haeft gene-
In\'t jaer 1630. ontrent het voor-jaer , als dagh
^■^de nacht even lang is, foo ontftonden in de

beyde handen ongelachtige gefwellen , fpeck-apo-
\'\'^ünien genoemt, die door het innemen vanhetfweet-
J\'^ijvende decoEtum, mens hafis de fayfaparilla, isonge-
j ^elick, ende fonder yet op te leggen, verdwenen. In \'t
1631. zijnder op veel plaetfen aen beyde de zijden
de carpus en metacarpus gefwellen ontftaen , die foo
öi\'ooc wierden als een ocker-noot, ende een inflammatie
.sroorfaeckten, als mede apofteunien, die met hetmes-
p geopent , een materie, de voorgaende gelijckende,
^ytgaven. In \'t jaer 1632. hebben de felve gefwellen
^yde de armen ingenomen , daerom ick eyndelick we-
i^fom tot het fweeten geraden heb, daer de patiënt, die
/\'en fwaerlick tot het fweeten brengen koft, een afkeer
N hadde. Ick heb fe, tot etter gekomen zijnde, met
mesjen opgefneden, ende de wonden, na dat de mate-
\'e uytgefuyvert was , twee maenden lang met wiecken
(•Pgehouden . Ondertuifchen fijn handen dagelicks waf-
weende met warm water uyt de put vzndèjlyibelmifche
?Qf-ftede, dichte by de ftadt Vim, ende de felve in een
Q^is, met het felve water genat, inrollende, tot dat de
l^^erblijffelen verdreven waren, ende de krancke leden in
.^er voorgaende kracht wederom verkregen. Defen jon-
j aen wiens uytterfte handen ick vier-en-twintigh apo-
[^^inien door het mesjen geincideert, ende veel bedorven
„^^ntjens met de ^Acantaholus uytgehaelt heb, door het
^Potfeyde water van de reddiva of wederkomfte defes ac-
t)j ^"ts, gepreferveert zijnde, heeft fijn handen fonder ee-
letfel wederom konnen gebruycken, ende alle drie
benden een pulvis phlegmagogus ingenomen.

DEn za.Oftobris van\'t jaer 1642.
het hooghfte van het huys van den Edelen H^^
hardm Scbadaus, een fack met terwe van boven neder j e
de brack de dye van Catharina Beckpin van Gingen » wo "
het onderfte deel van het been door de huyt uytborft j ^^^
de Vrouwe door de groote pijn j foo wel van de dye als s
de rugge, in befwijm viel. Na datfe in het Ga

braght, ende haer krachten met uytterlicke ende innerli\'-\'\'
medicamenten verfterckt,

Spir, cephal. anhalt. t. drachma»
Magifi. corail, f. drachma.
Man. chrijî. perlat. f. on^e,
JW. ad virtum, & fign.
aqua corroborant,
R. Aq. odorif. fuchfi, j.oMfe,
Kof- i. onçe.

acet. rutac. z. onçe». M.
deed ick de dye om hoogh ende om leegh uytfteecKe
Tafel XXVIII. Figuur IX. ende fette de 3I- ,
ken partyen, fonder gebrnyck van hec rafpatorium > i"
kanderen. ■ i/he\'\'

De fraiftuur in malkanderen gefet zijnde, hebicK^
gebroocken been beftroyt met de pulvis ex radicihts
Florent. & Arijloloch. rotttnda, ende in de wonde,
bloet te ftillen, een wieck gefteecken, uyt hennippe-v^e
gemaeckt, ende bevochtight met het unguentumpê n.y
cm, beftaende uyt de pulvis adftringens Galeni, ende g j,

u\'it van eyeien : van buyten heb ick de dye verbonden ;
drie banden, ende met een fuffifant getal van compref- [
(befiet boven de X XIX. Plaet) beforght, in een kas
geleydt. Na dat het lidt wel toegeftelt was, foo heeft de
Snirurgijn van \'t Gafthuys, ten aenfien van de pijn van da
^ezeerde voet ende rugge, als mede van wegen het pe- i
\'Jckel van de inflammatie 5 de patiënt de mediaen-ader van ||
l\'e lincker arm geopent, ende vier on^en bloedts laten ij
^tloopen. Den 2. ende 3. dagh heeft fy geklaeght ovee
pijn in de rugge, ende brandt in hec water. Den4. ;j
5. heefc fy fonder klachcen op hec gene geantwoorc,
H^c men haer vraeghde. Maer om dac hec lichaem ver- \'!
"opt was, foo heefc haer de ordinaris Medi§ijn of Ge- \'i
•^^es-meefter van het Gafthuys, eenige bolos ex eltB.lt\' 1
i. onge geordineert, dewekke, cerwijlen fy toe- i;
gemaeckc wierden , haer maendc-ftonden begonden te ]
HOeyen. Den 6. 7. 8. ende 9. dagh heefc fy geen pijn ;
\'^f\'trenc de gebroocken parcye gevoelc, maer alleen over
^en flechc hoeftjen , ende feer grooce jeuckce aen haer i
Ijiouvvelickheydc , geklaeghc ; daerom fy dickwils des
^3eghs van de mixtura ex fyrupo violarum, de liquiriiia, &
^^Stura rofarum, gebruyckte. Toe de rugge ende de (cha- j
["^elheydc, feer jeuckende, gebruyckce ick, na de fomen- i
^ïtiè mec foec wacer, hec album coBum, ende linimentum. ;;
■\'\'^plex. Den 10. dagh heb ick de dye, in roode wijn i\';
Jjytgedruckc, mec hec ceratum diapalma, een gac hebben- •
3 als mede drie banden, na dac fe los gemaeckc was, die
gaten hadden, ende een fuffifant getal van compreffen
yfide fcheenen, of fpalcken, wederom omwonden, op dat
l^k alfoo dagelicks de wonde, by voorvallende noodtfaec-
^lickheyt, fonder los doen, foude hebben konnen befien. ij
j e onder-buyck was feer gefwollen, ende van de navel tot
f\'i de fchamelheydt, feer hardt, op de wekke ick drie i\'
Jgen lang appliceerde het cataplafma ex pulvere malva,
panis, laBe (sf butyre non falito toegemaeckt. Den
H\' dagh hcefc de fwelling ende hardigheydt van de onder-

fluyt-been. Den 30. dagh is door het opbarften
apofteunie, ende na de uytiuyvering van de wondcj de k ^^^
de pis 3 ende de voorfeyde pijn verdwenen niaer^o*®
de ulceratie van de billen een dagelickfche remedie ^^

blijven, tot op den 30. dagh, op de weicke de pati^
haer feer wel bevondt, ende nergens over klaeghde.
40. kreegh fe een nieuwe apofteunie onder de knie-l<^\'Jg
ve, die fich tot etter begevende, feer pijnlick viel» ^
barftende, een feer ftinckende materie lofte: Daerom
ick raet de fpuyt het decoHum, exradicibus ïrtdfs ^,
na & Jrifiolochia mtmda , herbis Scordii V^ronf\' \'
CarduihenediBi, &mllerofato defpumato dacv ingciï\'^\'L^
dat de heftigepijnendefwaren ftanck deed ophouden • ^^^
fraftuur heb ick wederom met medicamenten , oP ^^
been ende wonde paflênde, met het ceratum diap\'f\'K^^
banden met gaten, lange comprelfen ende fpalcken ?
forght. Den 60. dagh heeft fy over fulcken grooten
kenden pijn om de wonde, geklaeght, dat fy door
nen naeuwelicks fpreecken koft, ende heeft gefeydt 5
fy het fpoock, dat men valfchlick geloofde in het O
huys te wefen , veel nachten gefien , ende daerom ^
geheel lichaem met debedftede gedreunt, ende daer
daen haer pijn de oorfpronck genomen hadde: ^^f
houde het daer voor, dat de pijn ontftaen is, ten deele
defweere van de billen, die daeghlicks heeft moeten b^.^
reynight vi\'orden, dat de reden oock heeft geweeft 3 ^^^^^
om het gebroocken, ende wederom ingefette lidt m o -
ruft blijven koft : ten deele van wegen een ^^^^ ^qA
dat in foodanige voorvallen, ontrent defe tijdt fy
is fich af te fcheyden. Den 18. Januarij 164.?- jg
wederom over feer bittere pijnen om de wonde
dye geklaeght. Na het los maecken van de dye, ^^\'\'j^jt^g

Aenmerckincen. 191
\'chting van de wonde, foo heb ick met het botte tintel-
J\'er, een fcherp ftuckjen beens gevonden, dat het vleyfch
beauengh gefteecken ende feer fcherpe pijn verweckt
j\'^elt. Daerom heb ick terftondt de wonde met het mes-
po wijdt genoegh gemaeckt, ende den 19. dito een afge-
cjieyden ftuckjen van een been met de tanden van het
^"eck-tangetjen gevat, ende uytgehaelt, Tafel XXIX.
Jguur IX. Den 20. dito vvas het been dunner, ende de
^«eckende pijn heeft t\'eenemael opgehouden. Na het af-
"^iicken van het beentjen heb ick de dye met de bandt
"Icta in de X. Figuur van de X X VII. Plaet kruys-wijs
j^tbonden, tot dat de wonde volkomelick genefen was.

de maent van Februarius, als de wonde noch niet t\'ee-
nemael toegenefen was, foo heeft de patiënt door hulp
an een yfer mftrument al manck gaende beginnen te wan-
eien. Den 18. Meert 1645. is fy een ftuckjen beens foo
|Pot als de kleyne vinger quijt geworden. Den 30. dito
^\'ert de wonde t\'eenemael toegenefen.

P\\ E feer voortreffelicke Spigelius heeft een feeckere
Monnick van Boncien , de duym van de lincker
, dooreenfpina ventofa bedorven, met de fny-tang in
I. Figuur van de X X. Plaet, ende in de X11. Figuur
de X X V111. Plaet afgefet, ende om het bloedt te
, als mede de inflammatie voor te komen, op de qua-
landt pluck met het fiegnoticum bevochtight, ende een
ijp^^^yt hetoxjcmw?» uytgedruckt, geappliceert, ende
L m tot aen de kromte met banden omgewonden. Na
^en geftempt was, foo heeft hy de wonde met

iniddagh heeft Matthaus Bitter, ^^^^
vallen, ende heeft de lincker fcheen-pijpe, vier dwars v
geren boven het onderfte hooft of eynde gebroocken ? ^^^
een wonde ende ontblooting des beens, dat voor uyt \'
Na dat de breuck door de uyt-recking alleen
fet was, foo heefr de pijn, van te voren feer heftigh ^\'\'\'Sc
terftont nagelaten, De gebroocken fcheen heb ick ^^
drie banden ( Tafel X XIX. E. F. G. ) ende met de cJJ^^
preflièn H. van de felve Plaet , verboiïden, ende in .
Figuur 111. Tafel XXVI. geleyt. Onder het verb J
nuttighde de patient voor de aenftaende befwijming \' ^
wils een lepel van de volgende hert-fterckende drand^ \'

cinam. 1. drachma.
fpirit. cephal. anhalt. drachma,
pulv. ma^fi.corail, ruhr.l. drachma,

margar. prap. i. fcrupel.
Lapid. chry fol. prap. i. fcrupel.
M anus chrijï. perlat. ^.drachmen,
mifc. ad vitrum.

Den 6. December is de pijn, door het gebruyck dei^\'J^^g
dicamenten, t\'eenemael uyt de fraftuur verdwenen ? ^^^
de patient heeft hem tot de vierde dagh toe feer vve
vonden. Den 9. dito , na dat ick de wonde
maeckt ende befien hadde , foo heb ick geen tey
van eenige inflammatie vernomen, ende de patieo g
fonder pijn • daerom gebruyckte ick op de ^eheen-F^gj

A È N M E R C K ï N C E N.
J\'ooge pluck, ende op de kanten van de wonde dit«//-

^eemt Terehmhljn in WeeghUaren gewaffen.ttn half enge,
Poeyer van lange Hooi-wor (els.
Florentijnfchenlreas, elcks twee fcrupels,
Syroob vangedrooghde Rofen, een half loot,
EendoyervaneenEy, M.

niet het ceratum diapalm
; ^ ende mec de banden ende comprefien. Den 10. deed
de patiënt een laxerende Clyfteer fetten , die hem tot
fevende dagh toe, van het begin af tereeckenen, feer
bevondt.

Den i^. dito verfcheen in de wonde goedt ende rijp
fonder eenige inflammatie of pijn, die anders foo-
j^Ojge frafturen plegen te vergefelfchappen; dies wegen
de fractuur met de felve medicamenten beforghde,
^\'de de fcheen met het voorfeyde , banden,

Ptipreffen ende fpalcken, verbandt, alfoo deinflamma-
niet meer te vreefen ftondt, ( TafelXXIX. Fi-
Wiür VI.) ende in de kas nedergeleydt. Den iö.dito
^^^ Wonde wederom los gemaeckt, ende befien zijnde,
. alles wel, alfoo nochte eenige pijn nochte gefwel
^"i\'nömen wierdt, ende feer weynigh goedt etter uyt de
^^onde liep. Daerom heb ick op het been, van fijn mem-
^^a ontdeckt, de pulvis ex radicibus ^rißnlochia longa
, ij-fW/j Florent. geftroyt, in de wonde een farcoticfm

ende de kheenmcthetceratumdiapalma, de
j^den, comprefle n ende fpalcken, beforght. Den 17.

des morgens, klaeghde hy over een drucken van
L onder de knye , in de buyten-partye onder het
"a J • de pijpe. Doen ick de fcheen befagh, foo ver-
ijjl^^k een kleyne uytpuyiing; de wonde los gemaeckt
J , heb ick de kleyne fwelling aengeraeckt , ende
tiig jehuynfe fraftuur ih de kleyne pijpe aengetroffen,
de natuur ongetwijffelt foude hebben geconfolideert»

Den 2o. dito gebruyckteickeenyfereplaet, ^^
uytpuyling een weynigh na de fcheen-pijpe toe " \'^en
dat oock alfoo gefchiede: maer ick voorfeyde dat J
ftuckjen beens fich foude affcheyden. OpdefratW^ ^
ie fcheen-pijpe, die fchoon ftondt, ftroyde
IridisFlorentina. met drooge pluck, ende leyde
heele been , met het ceratum diapalma , bande^\'
preflen ende fpalcken , verbonden, in fijn kas.
klaeghde de patiënt over de fraduurvandekleyneF JTjg
in de weicke ick een beentjen vondt, dat het vei
huydt eenighfins gefteecken hadde, waer door icM j,,

ter zijde toe getrocken heb, op dat de pijn, uyt ,jrij
kende beentjen ontftaende,foude nalaten. Den 6. J^\'
1644. heeft de frafture van de fcheen-pijpe beginne" ^^^
te worden, ende het beentjen is te voorlchijn Lgfi

ick met de pulvis Iridis Florent. ende
beftroyt, ende drooge pluck opgeleydt hadde. He
heb ick met het ceratum diachalciteos , comprefteo\' ^ jn
plaet, ende banden verbonden, om het felve weder ^K
i jn rechte poftuur te brengen. Den 16. Janua") » ,
de wonde met pluck, met het ceratum diapalma, ba" pg
comprelTen , ende fpalcken wederom verbonden. ,
frafture van de kleyne pijp, gaf wit ende rijp etter va
met de tang nam ick een fcherp beentjen wech,
bondc het been gelijck in de voorgaende dagen. iJ

Febriiarij heeft de natuur het beentjen van de kleyne ^
afgefcheyden, ende de fubftantie al met vleyfch ove^^^^

ken , daerom ick de wonde met pluck, "et f ^
divinum, ende fiappe banden verbondt, ende het oe ^^^
hoorlick in fijn kas geleydt. Den 25. beftroyde
wegen het uytwalfende vleyfch, de ulceratie
verifeerde gebrande aluyn, ende na dat het vleylcfg^^geit

^"tneeit was,heb ick den 14.Meert een ander beentjen uyt-
Eehaelt, de wonde met drooge pluck, ende het ceratum di-
verfien, ende het geheele been als te voren verbon-
den zijnde in de kas geleydt. Den 24. was de etter groen,
door dien de patient met eten ende drincken een misflagh
"egaen hadde, ende de ulceratie kroop voort. Daerom
*>rdinecrde ick volgen de laxerende wijn :

Jhfymh. ana^.^ugillus.
Tol.fen.alexamd. f.ji. j.onçe,
Bj}ab.eleB. S-drachmen.
tAgaric. trocb. z, drachmen,
HermodaBilor.
Turhith. ana 1 f. drachma.
Semim earth, cowt. 51. draehma.
Sem. anif.

^an defe infufie heeft de patient om den anderen dagh
j.^ee uren voor het middagh-mael vierdehalf onçe genut-
\'§ht. Na het gebruyck van dit vinummedicatumwzsdQ
s^tient wel te pas, ende de ulceratie genereerde wit, en-
> ïijp etter. Den 14. April ftondt het feer wel met de
Patient, foo dat hy op een kruck fteunende begofte re
peti , alfoo de wonde toegenefen was, Den 4. Mey
/^eft de patient de kruck wech geleydt , ende fonder
"\'nek te gaen, fijn oude gang gebruyckt.

EEn feer eerlicke jonge dochter Margareta genaemt j
wiens toenaem ick eershalven met ftilfwijgen vo^\'
by ga, dertigh jaren oudt, van een heete ende drooge coi»\'
plexie, heeft elf jaren lang geklaeght overeen hardtg.\'
fwel fonder pijn, dat grooter dan een hennen ey>
pas filveftris van de rechter dye tuffchen de mufculus
tens, ende de huydt opgekomen was. Alfoo dit ë^\'
met een huydt overtrocken , nochte na innerlicke >
te na uytterlicke medicamenten luyfleren wilde t

den 26. Mey 1641. het gefwel uytgefneden, alsvolg^ \'
Eerftelick heb ick de huydt met ind: kruys-wijs ge^^^jg
kent, daer na de inft droogh zijnde, na de geteycke"^^
linien de huyt in vier rechte hoecken met het mesjen
I. Figuur van de 11, Plaet opgefneden, tot dat het biae ,
jen te voorfchijn quam. Na dat de huydt alleen kruys-^^,
opgefneden ende het bloet met een fpons eenighfins 3\'g,
veeght was, foo heb ickdevierhoecken vandehuy^ta ^
lencxkens met het fpecillum of tintel-yfer tot op de gt^^^
afgefcheyden, de ader die aldaer was, afgefneden, en^
het geheele vel van het gefwel met het treck-tangetjen W
gehaelt. Dit blaesjen fonder vordere bezeering ween ^ ^
nomen zijnde, foo heb ick de kanten van de wonde te
ftondt wederom aen een gevoeght, ende het geflsgen^*^^^,
van eyeren met de pulvji adftringens Galeni daer op geb» ^
den. Na dat de wonde verbonden was, foo hebicK n
uytgehaelde blaesjen of vel opgefiieden, ende in het )et ^
een materie gelijck een pap gevonden. DenaS. J"lV ^ jg

de wonde gecicatrifeert, ende dc pacient in haer voorgaen-
de gefontheydt herftelt.

ANno 1631. in de maent van December, wiert ïohar."
nesMofer, een Kleermaecker, 24. jaren out, van een
heece ende drooge complexie, in de carpus ende kleyne
arm-pijpe van de rechterhandt j van fijn leerjongen met een
Ines in dier voegen gequetft, dat niet alleen de ader, maer
Oock de arterie dwars doorgefneden was , waer op een
groot bloet-loopen, ende andere wreede toevallen, volgh-
den. Defe wiert terftont van Nicolaus Reutte, een Chirur»
gijn na de konft, bchoorlicken verbonden . Den 2. dagh
het bloet foo ovei vloedigh uytgeloopen, dat het gehee-
le lichaem des patienten, van wegen hetafnemen van de
levende geeften, mec convulfien gequelc wierde. Tegen
den avonc is hy met een verfachtende Clyfterie geclyfteert
geworden, die hem drie kamer-gangen heefc doen heb-
ben. Den 3. dagh wierden hem uyt de lever-ader van de
[■echter arm vier ongen bloets uytgelaten . Den 4. dagh als
hy verbonden wiert,is \'er geen bloet uytgekomen. Den
dagh gebruyckte hy, van wegen de bitterheyt des monts s
Volgende purgerende Syrupus,
R. Syrup\' rof. fol. 2|. onge,
extra. rhah. 1. drachma.
Viacarth.l. drachma.
Mag. tartar, {.fcrupel.
Aq. eichory q.f M. F, fyrupi,
liquid.

Jaer op hy twee ftoel-gangen hadde. Den 6. dagh klaegh-
de hy over pijn voor ^hert, ende draeying in "t hooft,
^\'^de nuttigde daerom de Syrupus acetof. citri <s^granat.

de flaep met lijn jongen gevochten hadde, ende dat no
meer is, klaeghde over de groote koften, ende w3S da \'

hevigh uyt de arterie fprong, uaL •n.i.iin.iivvit^.ó-. .5
worden: Derhalven ick, na dat de arterie met mijn ving
toegehouden hadde,een groote quantiteyt geronnen
in het midden van de radius uyt de wonde ge-eXtrahe

hebbe , eyndelick op de gequetftc arterie een gebr^ ,
fponsjen met de pulvis Lapid. Chryfol. prap. at^\'*^ ^ ^
jlring. Galeni beftroyt, ende met geflagen wit vaney^Sj
beftreecken opgeleydt, de wonde met een bequamen ban ^

Tafel X L111. dat gefloten, ende met de fchroef de ag^
rie fonder vrees van ongelegentheyt t\'famendrucken Ko\'
daer aen gevoeght.

deel van de elleboogh, ende de kleyne arm-pijpe o^^\'jl^as
ken was, foo wierdt hy geclyfteert. Den 10. dagh^g
het beter met hem, ende daer drong geen etterdoo^
banden. Den 11. dagh heeft hy wel geflapen, Df^L,

dagh is\'er witte etter uyt de los gemaeckte wonde g
vloeyt, ende de wonde felfs heeft grooter gefchenen ? ^
wegen het uytgetrocken bloedt dat t\'famen-geloopen
(gelijck in een aneurifma pleeght te gefchieden) ende
wegen de opgeleyde\'fpons : de tmdims penetrante^^^^
gonden ooc < te inflammeren, ende met feer groote pfJ\'
verrotten. De wonde dan fonder uythaling van het ipë,^
leyde fponsjen gefuyvert zijnde, foo heb ick de Zgt
medicamenten op de arterie geleydt, ende de wonde

Ondeituflchen wierden de Syrupirefrig. & humeBames
^nde de Emulfimes exaq, & feminibus appropriatis, Ma-
gift. coraü. rub. & Syrup. violarum parat ce niet vergeten.

Den 13. ende 14. ging het beter met de patiënt, na
de mael de inflammatie ende pijn van de gequetfte handt
«enighfins ceflièerden. Den 15. dagh lieper witte etter uyt
de wonde, de pijn fcheen flapper te wefen, de fwelling
Vvas gemindert, ende de tendines hadden wederom haeif
natuurlicke warmte. Den 16. dagh heb ick het halve deel
Van het fponsjen, dat op de arterie lagh, met het trecke
^angetjen uytgehaelt, ende het andere deel noch op het
gat van de arterie laten leggen. Den 17, heb ick het felve
refterende deel uytgetrocken, op de wonde de voorfeyde
fïiedicamenten geappliceert, als mede het ceratum citrinum
iiiet het Unimentum ßmplex beftreecken, ende tot de carpus,
jnet behoorlicke banden verfien , oock het inftrument ge-
bruyckt. Den 18. heb ick het gat van de arterie gefloten,
^de de tendines met dicht vleyfch bedeckt gevonden.
Oen 24. was de wonde geconfolideert, ende de patiënt
Wederom by fijn voorgaende gefontheydt.

ANno 1627. in November, heeft lojmnnes Semlin van
Oppingen onder het gebiedt der ftadt Vim, een knecht
Van een feecker huys-man, van een warm vochtigh tem-
perament, in het huys geweeft van Marcus Feyels. alwaer
\'^a de manier van de plaets, eenige meysjens by een waren
Sekomen om te fpinnen. Defen onfen goeden lohannes
"egofte in de kamer met een van de felve meysjens wat
Vtiendelick te ftoeyen , ende te fpelen, dat hem van de
andere verboden, ende daer beneffens gefeydt wierdt, by
®^dien hy het meysjen niet wilde ongemoeyt laten, dat fy
"em de boom ftellen wilden. \'t Wefck aldus in fijn werck
H h 3 gaet;

om leegh facken , dat het hooft tegen de aerde m \'
Dit deden defe meysjens met onfen ftoeyende
foo lang, tot dat hem het bloedt uyt de neus ooi
uyt fchoot, ende by voor doodt op de vloer lagh. ^
dit twijffelachtige fpel fiende, hebben hem
koudt water begoten, op dat hy wederom tot fijn fel^,^
komen foude; defen met water begoten, endegelije\'^
van de doodt wederom verweckt zijnde, ftondt op ? ^^
ging met een groote pijn van de rechter arm, ende^j^^
het geheele hooft, fijns weeghs. Des anderen "f^^
heeft hy, met defe pijn bevangen, niet te min het k^.
verfchoten. Den 3. ende 4. dagh wierdt het erger ^
hem, foo dat hy, van wegen de koorts, ende de convulV^
te bedde leggen moefte. Den 6. dagh van de fieckte gi"»
hy met een wagen na Oppingen. Den 7. liet de moe
de Chirurgijns komen. Den 11.12.13. ende 14. ^
\' hy gedurighlick met de voorfeyde convulfien gel^^
Den 15. dagh fendt fijn moeder fijn water aen
fattel, Medicijn of Geneesmeefter tot Genlingen, die n
ordineerde een pulvis tegen de val, om het geftremnie\'
bloedt te diffolveren , met de Syrupus acetofe, citrj
aqua pimpinell. De patiënt daer op ftom ende doof\' ^^
op den 24. dagh, heeft defchaep-fiecktegekregenj ^ .
welcke aponie of verlies van de fpraeck , Hifp^^^^^^
feB. 7. eaph. aldus fchrijft. De gene de welcke
"herfiènen door eenige occafie geblaeft , of hardt j^j
zijn , die moeten terftondt ftom worden. Op dit ^
van de fpraeck ende het gehoor volghde terftondt ^^
buyck-loop, die drie dagen duurde j daer op ƒ" ^gf
wederom hoorde, ende oock felfs fprekende klaeghde
een feer heftige pijn in de linckei- arm, ontrent de
culus deltoides. Maer den 29. dagh heb ick my ?
van den achtbaren Raedt der Stadt ylm, na

geven,al waer ick defèn Johannes heb gevonden feer klagen-
de over groote hooft-pijn ontrent de futuram fagittalem en-
de coronalem, met een uytnemende dorft-koorts, brandt
endefwarigheyt van de gantfche tong, paralyfis van de ge-
heele voorfeyde arm, ende een tumor oedematofus, ende
Jcirrhofus of waterachtige harde fwelling, dieby de ?»«/-
deltoides fich tot etter begevende, de patiënt heftigh\'
Pijnighde. Daerom heb ick terftont, om een revulfie tc
*ï5aecken, de volgende Clyfterie geordineert,

R. DecoEl. commun.pro. clyßerihis 9. ongen.
IMell. rof.folut. zi. onge.
EleEl.diacathol, i.onge.
Ol. chamomill. 2. ongen, M.proclyß.

van Bloemen van Betony, elcks een half onge,
Cly vm Rofen, drie ongen.
Rooden Wijn, foo veel als genoegh is, *

R. Syrup. aeetof. tat. citri.
tAcitofafimpl,
Granat. ana z. onqtn.
Cum aq. hord.
Des morgens ende avondts heeft hy eenbeeckervol
vere geyte kerne melck gedroncken, fijn fpijs
hordei, & panateüa, que confieitur mica panis> W .
carnis, &hutyro. De dranck by de fpijs was gerfte-v»\'3tei •

etter gekomen was, dat men lichtelick uyt het voelen
mercken koft, foo heb ick het gefwel tuflchen de
lus biceps, ende «Ze/w/j raet het mesjen geopent, waerV^
een groote quantiteyt etterachtige materie uytgevlqeVt i® •
In het gefneden gat, om de pijn te verfachten, heb i^K ^^
wieck met het geel ende wit van een ey genat ingeftee^\'
ken , ende het Diachylon ßmplex daer op geleydt,
overblijffels voorts tot etter te brengen. Den volgen\'^^j
dagh, als de wonde los gemaeckt was, foo heb ick
het ronde eynde van het tintel-yfer de ulceratie ^^ „
focht, ende bevonden, dat het fchouder-been bedoive
ivas. Daerom heb ick het gat met een gewrongen fp""^
eenighfins wijder gemaeckt, ende in het felve een Wi^c^
gefteecken met dit digeßivtm befmeert;

Neemt Terehinth^n inScordim-watergeumjfchen,^^\'^^^\'\'
half drachma,
Ttvee Doornen van een Ey,
Poeyer van ronde HooUtvortel,

Daer en tuffchen is het lichaem eenige reyfen met het vol-
gende purgeer-fackjen gereynight.
R. Rad. polypod.querc.i, loot,

Abfynth. ana p. s.
Fol. ƒm. alex. f. fi. 11. onge.
Bjjab. eleB. onge.
Agaric, ree. trocb. 5. drachmen,
Sern, cartham. excort. onge.

öit gefneden ende geftooten zijnde, wierdt in een fackjen
in vier pont Mede gehangen, waer van hy om den anderen
dagh, twee uren voor demiddagh-maeltijdt, vier onçen
Senuttight heeft. Om het been beter uyt te droogen,
*oo heb ick in de wonde het deeoBum divinum, met depuU
jj\'f ariftoloehiie rotunda, ende Iridis Florentina met de
\'puyt ingefpuyt, ende van buyten opden arm een fpons,
Wenige reyfen in zout-water, ende roode wijn uytgedruckt,
J|aft gebonden. Den zo. dagh heeft hy, van wegen de
^ooft-pijn., defe pillen ingenomen ,

R. Maff.pilul.aiir.z.ferupels,
ExtraB. coch. t.fcrupel.
Mag. mech. nigr. gr. vij.
Cum.fyrtip. de beton.
F. pilul.parv.
Deaurentur.

thien kamer-gangen gehadt. Den 60. dagh heb icfe
en ftuckjen been,dat uytgeftooten vvas,met het treck-tan-
set jen uytgehaelt, ende de wonde daer na gecicatrifeert.

Oen ick tot Padua in de Medicijnen ftudeerde > end-
praiftifeei de, foo heeft een feecker Edelman j
dent zijnde eenige maenden in de lincker handt een

of waterachtigh~gefwel gehadt, dat na hetgebiwy^^ ^^
miverfalien. door de opgeleyde middelen geenöi» n ^^
konnen vermindert worden, maer heeft eyndelick i"
vlacke handt beginnen te exulcereren. Wyzij^ r^\' je
te raede gegaen met de feervoortreffehcke j\'p/gw"^\' je
weicke, na dat hy de qualiteyt of hoedanigheydt vao _
ulceratie met het tintel-yfer onderfocht, ende het beo
ven been aengeraeckt hadde, dit quaet terftondt de nae

van fpina ventofa gegeven heeft: dat een ongenee\'"
accident, ende de affetting van de bezeerde partV^ ^ „
cyfchte. De fpina ventofa nu heeft fijn oorfprof\'ë J j
een humeur, dat met fijn verborgen, ende boof^.^^,
de beenen eerft buyten alle bezeering van
ende fonder eenigh gevoelen van pijn op-eet, daei\'"^. g
eedema maeckt, dat niet pijnlick is, ende na een v
maenden de partye exulcereert. Na dat de patient
het affetten geconfenteert hadde, foo heb icl^deny"^,
fle handt boven de appendices of aenhangen van de gr .
te ende kleyne arm-pijpe met het kromme mes jen, et
zage afgefet. Tafel XXVII. Figuur XI. XI
XIV.) ende de arm met comprelTen, blafe, ende ^ j
den verbonden , Tafel XXVIII. Figuur I. H;
I V. V.ende VI. In de afgefette partye vondt ick de bce^
nen van de metacarpus wel bedorven, maer nochtans
al (behalven aen die plaets, alwaer de ulceratie was j "

uren nade middagh, is de Edele Fridericus van Dege-
*>aw in een duel of kamp van de Edele N. van Benen-dorp
Eequetft geworden twee dwars vingeren beneden den elle-
boogh, met een wonde die tuffchen de groote ende kley-
•le arm-pijpe door den geheelen arm door ende door ging ,
"let bezeering van de aderen, ende tendines der mufcu-
, feer groote pijn, ende uytloopen des bloets. De won-
^e wierdt terftondt van lohannes Georgius Bauler een bedre-
den Chirurgijn verbonden. Den volgenden dagh voor
^nde na het los maecken van de banden, heeft de patient
§eklaeght over een feer heftige pijn rondtom het gat van de
*Vonde, foo wel van binnen als van buyten, gelijck in alle
^Uetfuren van de leden pleeght te gefchieden. Daerom
l^eeft hy om een revulfie of aftrecktö maecken, volgende
Clyfterie gebruyckt 3

^îidé \'twee ftoel-gangen gehadt. Drie uren na dat hy dc
Clyfterie geloft hadde, foo wierdt hem de mediaen-ader "
l\'an de lincker arm geopent. In de gaten van de wonde
^«yde ick kleyne wiecken van linnen gemaeckt 3 ende mes
\'^it medicament befmeert,

ende den arm met Oleorofarum,
warm befmeert j met een compres in roode wijn
druckt, ende met de bandt twee eynden hebbende verbo
den. Eyndelick heb ick het unguemum defenfivum\'S^^^^J^^
dat het befte van alle is, geappliceert j ende twee uren o*
naden geheelen arm met water ende azijn laten bevocl^^j
gen. Sijn dranck was gerfte-waterjmet granaten-vvi)^^
aengenaem gemaeckt, ende de fpijs eremorhordei oi^
gerfc-papjen, ende de fop van kalfs-voeten. Den
was de patient betert tnaer de wonde wiert, uyt vrees
op nieuw te bloeden, niet los gemaeckt, maer het geh^^jj
lidt daer na genat,ende met de oliën gefmeert. Den 4» d®» ^
heb ick de banden los gemaeckt, de wiecken niet
trocken, maer pluck met de falve uyt het wit,
vaneen ey, ende deboven-gefchreven/»«fo» gema^^ jg
daer opgeleydt, den arm befmeert, ende voorts j^s
compres ende bandt wederom verbonden. Des
was de patient wel, ende hieldt fijn avondtmael jg
wmor hordei, ende Endivien , met granaten-wijo ^^^
olie toegemaeckt. Den 5. dagh heeft de patient nerg ^^
over geklaeght, ick heb de wonde los gemaeckt,
wieck uytgetrocken. Het bloedt geftempt zijnde\'\'y
deed ick een ander korter wieck met het geel van een \'
genat, ende met de voorfeyde pulvis beftroyt, in de g^\' ^^

defenfivum, ende verbondt den arm met oliën befmeert, ^
deinde compres gewonden, met de bandt met twee ey^^
dea. Den 6. dagh nam de patient, doordien hyniei
ftoel konde gaen, ende aen de elleboogh pijn gevoei
é&kfyrupuskxativHS. ^

Flor.caff.ree.extraB. t.on^t.
Sem. citr.pulv. f. onge.
j>li}.ckh.q.s.m.
F. Syrup, liquid.

die met vijf kamer-gangen een galachtige ende ferofifche
•Materie uyt dreef. Met de wonde handelde ick gelijck
daeghs van te voren. Den 7. verfcheender weynigh rijpe
etter in de wonde: daerom voeghde ick by de bloedtftem-
P\'ende falf een weynigh gepulverifeert wieroock» om
Vleyfch in de wonde te doen groeyen,

Ijiet de weicke de wieck genat»ende in de wonde gefteec-
■^en wiert. Van den 8. tot den 10. dagh was de patient feer
te pas. Den 11. dagh feyde hy, dat hy verleden nacht
^iet met allen geflapen, ende den arm gins ende weer be-
weeght hadde,foo dat \'er wederom wat bloets uyt het buy-
|enfte gat was geloopen. Maer het bloedt geftempt zijn-
de, foo heb ick de wonde als gifteren gehandelt, endede
t\'atient een purgerende Syrupus geordineert, als volght;

R. Syrup. rof.fol. af. onge.
ExtraB. rhah.il. drachma.
Mag. tart. t.fcrupel.
jiq. ceraf. nigr. q. s.
M. F, Syrup. liquid,

J^en 12.13. ende 14. dagh heeft hy feer wel geflapen, en-
^ over geen pijn meer ontrent den elleboogh geklaeght.
^et buyten gat, daer van wegen de al te groote beweging
^oedt uytgeloopen was, quam nu rijper etter uyt. Den
leyde ick drooge pluck ? in plaets van een wieck in de

wonde , ende bondt een nieuwe fpons,
warm uytgedruckt, daer op, met een bandt
eynden. Den 19. heb ick de gaten van de wonae
eatrifeert.

kreegh in het vier-en-twintighfte jaer van fijn fuo
dom, op het binnenfte deel van fijn dye een kleyn gj V^ugt

wel foo groot als drie menfchen hoofden, de patiënt^
fijn gang feer hinderiick viel, Dit uytgewas hcctt^^^
feecker empiricus met een cawjl/c«»» gecorrodeert,
materie een uytgang te maecken, ende de wonde daei
met epuloticis te confolideren. Maer als hy geen vloeye" ^
materie hadde aengetroffen, foo is de keerel doorgega . ^^
ende heeft de patiënt hulpeloos achter gelaten. VN-
quam in\'t jaer 1634. na F/ot , ende verföchte aldaer n^^r
van Georgius Baulerus, een Chirurgijn, die, als l\'y.^gii
leer ftinckende ulceratie met geen middelen confoUde ^^
kofte, op mijn ende raedt, ditge-e>

gevat, met de cauteris culteüaribus afgefneden, ende
de efchara wech genomen Was, de wonde met pj^
turn divinum feer fraey toegenefen heeft, befiet de 1 i-
guur van de X X V. Plaet. Als wy de fubftantk van "
afgefneden gewas, dat vleyfchachtigh was, ende ade
ende arterien hadde, befagen, foo vraeghden ^y ^^ F
tient, of hy van naturen foo mager was < Waer op hy a ^ ^
woorde, dat, voor ende al eer dit gewas opgekomen w
ende hem alfoo vermeerdert hadde, hy altijdt redelicK ^^^
geweeft is. Uyt welck antwoort wy geleert hebben^ ^^
het gewas bykans al het voedtfel, met het ^^^Pjjein

lichaem behoorde gevoedt te worden , door de aenge-
^erckte aderen ende arterien aen fich getrocken heeft.
Doen hy nu te recht gebraght was, ende van Vim wilde
Vertrecken, ried ick hem, dat hy alle maenden fes koppen
ifiet vliemen op de rugge foude laten fetten, tot dat het lig-
haem allengskens wederom geivent wierdt, het bloedt na
fich te trecken, dat de natuur van te voren tot het voedtfel
Van het gewas gewoon was te drijven. Defen raedt heeft
defen jongman feer vlijtigh aengenomen, ende heeft daer
na in gefondtheyt geleeft, tot in \'t jaer 1644. in het weicke
hy hetBeyerfcheVeldt-leger diende, my heeft befocht,
ende voor dien gegeven raedt hooghlick bedanckt.

A Nno 1644. den 31. Mey, te fes uren na de middagh,
is Leonhardus Henfeler, een olfe-harder van Vim, met
^en looden kogel gefchoten , die niet alleen de lincker
jcheen-pijp een weynigh beneden de knye heeft gebrooc-
ken, dat het been buyten de wonde uytflack, maeroock
\'^oor het rechter been, fonder de beenders te quetfen, door
^nde door is gegaen. De faecken foo ftaende, foo zijn in
•^et eerfte befoeck, (door gebreck van andere medicamen-
ten) de volgende middelen tot de bezeerde partyen ge-
eckt. In de vvonde van het rechter been heb ick violen-
^lie, met het wit van een ey gemengt, door een fpuyt in-
sefpuyt, kleyne wiecken met het felve medicament nat
gemaeckt, daer in gefteecken, ende het ceratum diapaima ,
et cataplafma ex farina hordei & malvarum, mica panis
^ laEle paratum, ende een bandt met twee eynden daer op
gevoeght. Daer na heb ick de lincker fcheen-pijpe, foo
^eel mooghlick, wederom in malkanderen gefet, het wit
an eyeren met violen-olie onder malkanderen geflagen in
5 Wonde gegoten, een wieck van drooge pluck t\'famen-

gedraeyt in de gaten gefteecken, het cerMum diapalm4>
ende het voorfeyde cataplafma over geflagen, ende de voet
met banden in de f. Figuur van de X X V11. Plaet, ende
de X. Figuur van de X X V111. Plaet, verbondenui dc
kas geleydt. Den i. Junij heb ick een ftuckjen beens, dat
het vleyfch, ende de huydt gefteecken, ende de patient
een onruftige nacht hadde gemaeckt, metdefcheei^n"®
I. Figuur van de X X. Plaet afgefneden, het vel tulfc^
de gaten wefende geincideert, ende de wonde op d»
wijfe wijder gemaeckt met dit digeßivum gevult,

Neemt Terebinthijn, in Weeghblaen-tvatergewaffchen>
drie drachmen,
Oly van Pieren, anderhalf drachma,
Ben half doyer van een Ey,
Bonigh van I{pfen, foo veel genoegh is tot eett
digeßijf.

digeßivum befmeert geleyt, daer na de lippen van de vv^^j
óemethet ceratum diapalma bedeckt f ende de voet? ^^
het cataplafma ende de banden wel verbonden wedei®
in de kas geleyt. Ondertuflchen nam de patient foo nU
dan, van wegen de befwijming, een of twse lepels vol ^
dit hertfterckende water:

Cinam. Z. drachmen.
Spir. cephal.anhalt. i|. drachma.
Mag. coraü. ruhr. z. fcrupels.
an.Chriß.perlat.i.onge. Mifc. ^^ic

die hy tot een ordinaris dranck onder fijn gerfte-vvater
tfiengde. Daer na wierdt hy geclyfteert met een verkoe-
lende ende vochtigh-maeckende clyfterie, van wegen de
tegenwoordige pijn, ende aenftaende inflammatie. De
clyfterie quijt zijnde, foo heeft hem de Barbier de me-
diaen-ader van de rechter arm geopent, ende fes onçen
bloets doen uytloopen. Den 2. Junij was de patiënt een
Weynigh beter. Den 3. Junij als hyde voorgaende nacht
door een ander ftuckjen beens, dat de vleefc lachtige par-
tyen dapper ftack, in fijn flaep feer verhindert wiert, foo
heb ick het felve met de modiolis uytgefneden, het refte-
rende been met debeftroyt, ende op de lippen een
digeßivum geleydt. Den felven dagh heeft de patient een
potionem medicam ingenomen, overmits hy geen open lijf
hadde, ende een groote menighte van humeuren na de ge»
quetfte partyen toe fackte,

^aer van hy vijf mael te ftoel gïende, een galachtige ende
ferofifche materie quijt wibde. Den 4. was hy beter
dan des daeghs van te voren. Den 5. klaeghde hy overeen
Colijck : Daerom ick hem deed innemen O/, amygd. dulc.
^i. oMfï Cum hrodio flor. camomiÜe , daer door de pijn
J^yer ging. Den 6. was hy wederom met een gefloten
^ijf, dat door het gebruyck van het voorfchreven purgeer- ^
dranckjen > gelijck als van te voren, geopent wiert, foo dat

212 Chirurgische
hy feer vvel heeft geflapen. Den 7. na dat de efchrj af-
gevallen was, foo heb ick de wonde mctetndigtfttvui^
fonder olie verbonden, ende in plaets van het cataplafma,
bykans het geheele been in het ceratum diapaima daer een
gat in was, endede banden gewonden. Den 8* dagh ley-
de ick in de wonden volgende ;

Armenifchen Bolus, elcks een fcrupel,
Peruviaenfchen Balfem, een drachma,
Syroop van gedrooghde Kpfen, en Honigh van
fen, foo veel als genoegh is • maeckt \'er eenj^^J
ken van.

Den 9. was de patiënt wel, foo veel de voeten aeng^e^^
maer klaeghde wederom over een colijck, die dooi\'e
van felfs komende kamer-gang met de uytgang vane
galachtige materie verdween.

de patiënt wel te pas, ende in de wonde van de
fcheen quam rijp etter : onder de gebroocken ^ehee
pijpe vernam ick een ftuckjen van een been, verrot zijn\'
dat ick met het decoBum divinum gewaifchen, ende r^^j^
een bequaem pulver bedeckt heb, daer na verbondt 1 ^^
de wondernet het voorfchreven linimentum,endehstct^^^
turn diapalmce. Van den 15. tot den 30. was het wel
de patiënt, op de weicke de lincker fcheen-pijpe van by^
ten eenige fchilfertjes van fich heeft gegeven. De
van \'t rechter been fctte fich tot het cicatriferen. ^^^^
7. Juli; heb ick een afgefcheyden ftuckjen beens jj-

Aenmerckingen. 215
ïïeck-tangetjen uytgehaelt. De wonde van de rechter
fcheen was gecicatrifeert. Den 15. heeft hy geklaeght
over groote pijn van \'t lincker been twee dwars vinger 60»
Ven de knie, uyt oorfaeck van de quade order in eten ende
drincken. De wonde los gemaeckt hebbende, foo wierc
ick een apofteunie gewaer , die als fe met de vingers ge-
druckt wierdt, een groote quantiteyt etter uyt gaf. Den
16. nam de patient dit pulver van wegen de bitterheyds
des monts,

Waer van hy een galachtige materie lófie, ende beter wiért.
Den Augufti heb iä eén ftuckjen been foo lang als de
kleyne vinger uytgehaelt. Den 14. September heeft fich
onder de knie, ende ontrent de voorfte knie-fchijve een
andere holligheydt laten fieri , de welcke, om datfe doof
het bovenfte gat niet heeft konnen uytgefuyvert worden«
foo hebick fe met de gewafte punt van het inftrument in de
V. Figuur van de XI V. Plaet door-gefteecken, endede
Itnaterie uytgefuyvert zijnde, met een fpons in wijn tjyt-
gedruckt, ende met een bandt met twee hoofden of eyn-
den aen een gevoeght. Na dat de holligheydt geagglu-
tineert was , heb ick de wonde binnen weynigh dagen
door hulp van het ceratum divinum ^ccicztviken^\'^Coo dat
de patient den 4. Oétobris fonderkruckengaen koft, en»
dein de maent van December fijn ampt wederom begoftg
te bedienen.

Y N \'t jaer 1644. den 24. Decembris, als lohannes Kj\'te»
^finger, een herbergier tot Grimmelfingen, meteen wagen

214 chirurgischs
vol houts uyt het Bofch na huys reed, foo heeft hem de
wagen met hout geladen over de lincker dye gegaen, ende
de felve gequetft ende gebroocken. Waer op de patiënt met
een karre na Vim gebraght, ende van de Chirurgijns lo»^\'
nes Marckenried, ende Georg/«/ RJedlin verbonden Wierdi-
Den 27. dito, als de patiënt feer groote pijn hadde, eode

een heftige inflammatie de dye quelde, foo wiert ick j^^os
oritboden, endevraeghde terftont, foo haeftickby de pa-
tiënt gekomen was , of de wonde van het gebroocken
been, of van een ftock veroorfaeckt was. De patiënt ende
de Chirurgijn feyde, datfe van een ftock ofhout gekome"
was. Maer na dat ick haer te kennen gaf, dat\'ertotde
genefing van de dye veel aen gelegen was, ende men unc^
uyt de onder-broeck, of onder-kleederen wel verneme
kofte: want by aldien fy een gat hadde, foo moefti
wonde van buyten komen, foo niet, dat fy dan haer ooj\'
fpronck van binnen hadde. Maer men kofte geen gat\'
de onder-kleederen vinden , waer uyt klaerlick bleec^\'
dat de wonde van de gebroocken dye gekomen was. Dƒ \'
om heb ick de fraftuur van de uytgeftreckte dye wede \'
om by een gefet, ende de geheele dye met drieband^ \'
elck een gat hebbende (op dat de groote wonde dage»\'^^^
kofte gefuyvert worden) ende met een medicament ^^^
quaem om de inflammatie af te keeren, ende de al te
pijn te verfachten (te weten met olie van rofen,
eyeren , ende rofen-water wel onder malkanderen « ^
fiagen bevochtight) verbonden , ende in fijn ^
ge eydt. Den 28. heeft de patiënt van wegen de ^^^
ruftige nacht, ende bitterheydt des monts, volgende./)\'
f«/gebefight,

Waer door hy eenige reyfen een galachtige materie door de
kamer-gang quijt raeckte. Den 29. wierdt hem de me-
diaen-ader van delinckerarm geopent j ende feven onçen
bloedts uytgelaten. Des avondts heeft hy een dronck
gedaen van de emulfie met de Syrupus violaceus foet ge-
maeckt . Den felven nacht heeft de patientfeer geruft ge-
flapen , ende de inflammatie met de pijn hielde op. Na
de genefing van de inflammatie, foo heb ick de generatic
van de eaUus met ligaturen, uytterlicke medicamenten,
ende behoorlicke order van fpijs ende dranck te wege ge-
braght . Nochtans gaet de patient manck tot op den
huydigen dagh , om dat hy van naturen tot gramfchap
genegen, de voet in de kas geleydt zijnde, noyt in ruft ge-
houden , maer dan over dan weer beweeght heeft. Ende
het is oock geen wonder , overmits , gelijck ick in de
genefing van de fraduren gefeydt heb, de gene, die nu
Volwaflen zijn , in een frafture van de dye , al zijn fy
noch foo gehoorfaem, (ende alleen dan, wanneer de dye
door hulp van het inftrument Gloffocomum van Galenus
in de IV. Figuur van de XXI. \'Plaet uytgeftreckt ge-
houden wordt, indien niet den geheelen tijdt van de cure,
ten minften nochtans, als de patient fijn gevoegh doet,
ofte oock fijn bedt gemaeckt wordt) genefen worden fon^
der manck te gaen,

EEn feecker jonge dochter tot Vim, twaelf jaren oudt, is
van wegen het ophouden van een gewoonlick neus-
bloeden in . een al te groote vloet van haer maent-ftonden
Vervallen, ende heeft na het ophouden van de felve over
een fchrickelicke tinea of zeer des hoofts , ende feer be-
fwaerlicke convulfie van de lincker arm, die fy gcenfins
uytRrecken kofte, geklaeght. Het lichaem dan door de
idulas denitro TralJiani, verfcheyden reyfen ingenomen,
li 3 SS-

gepurgeert, ende de maendt-ftonden wederom ge vorder!
zijnde, foo heb ick het hooft daeghlicks een reys met hee
linimentum de Amianthe (dat ick na de ordinantie van y^»-
felmas Bostius in fijn hijloria lapidim & gemmarum Ifp\'
a, c, 104. felfs heb toegemaeckt) gefmeert, ende den
arm tweemael des daeghs met het unguentumEveofpoh\'
chrej]um Spigeli boven byde XLIII. Plaec befehreven»
met weicke falve de patiënt in korten tijdt feer voorfpoe-
dighlick is genefen.

T Ck ende mijn Swager D.lohan.BjgulusViüingerh^^\'
benden 17. Decembris i64i.eenfeKer Edeljofft-ouf
toe vim gevifi teert, die foo ellendigh, ende foo fchrickelie\'^
aen te fien vvas, dat het met woorden niet kan uytgedrucJ^^
■woiden. Voor eerft heeft fy op haer voeten niet konnen
ftaen , ende moeft van twee dienft-meyden onderfiennj
worden. Haer aenficht was bleeck, het voorhooft voi
rimpels, ende fchubben , de oogen hol, de wijnbrae«\'
wen kael, de neusgaten van binnen t\'eenemael met koi"^^
geftopt, eode van buyten met fchubben befet, de mond\'
gefwollen, de lippen blaeuw ende blont, het hooft kro^

korften bedeckc , ende de oxels fonder hayren, A»®^
was oock de geheele onder-buyck geftelc. Oock waren de
magerfte ledematen mec fchubben , ende korften over-
trocken . De uytterfte eynden van de vingers ende t^one\'
hadde geen gevoelen van wegen de groote erofie, end

cen groii wlick ftanck van fich. Defe ongevallen al te mae
wel o vet denckende, foo noemden wy dit accident van deie
Edele Joffiouw geen Elephantiafm, maer Lepram Gr^^^\'
rim, of een Giieckfche Melaetfheydt ? cndehadden^g^

goede hoop om haer wederom tot haer gefontheydt tc
brengen, om dat het hier aen geen onkoften ontbrack, ende
aen de gehoorfaemheydt van de patient, die feer na haer
Voorgaende gefontheyt verlangde, in het minfte niet ge-
twijffelt wiert : Daerom ordineerden wy om het bloedt tc
fuyveren volgende purgeer-fackjen :

R. R^ad.polyp, (juerc.
Enul. camp.
Cichor. ana l- onçe.
Herl, tumor.
Veronic.
Borrag.
Scolopend.
Dentis leon.
Beton, anap.j.
Fol. fen. alex.f.ß. i. onçe.
Bjjab. eleB. l. onçe.
Agaric, troch. ^.drachmen.
Mechoac. nigr. 2. drachmen.
Rad. hellek nigr. tl- drachma.
Semin earth, ^.fcrupels.
Gingii.

Incif & contus. M. ad facadum. qui per hor as infun.
datur, menfura majori mellicratis.
Hier van moefte fy des morgens twee uren voor het mid-
dagh-mael twee dagen achter een feven onçen drincken,
tnaer den derden dagh haer van het medicamenten purgans
onthouden, ende in plaets van hetfelve, vier uren voor
het middagh-mael,ende drie uren voor de avondt-maeltijdt
Van dit conditum gebruycken,

Trochifc. de vip. onge.
Syrup. coraü. q. s. M. pro condit.
ende een dronck gey te kerne melck wel gefuyvert daer op
doen. Na de herhaling van het purgeer-fackjen heeft ly ^
een foet water-badt metkruyden, als tot een exempel, ae
Vumaria, Malva, Veronica, Eunla campana, &c. een «i\'\'
langgefeteuj het lichaem wederom laten afdroogen ?
de fmeeren met de falve

R. Vng. pomat. z. ongen.
Balfamperuv. z. drachmen.
Elor. fulpher. i^. drachma.
dei tart. 2. ongen.
M.F.Fug.

le mael , heeft dien grooten ftanck ende de gedu^g
jeuckte een weynigh gemindert, endede korften zijnva"

Om nieuw vleyfch, dat in de voorfeyde uytterfte eynd®
op gegeten was, te teelen, heb ick de falve uyt ceratu^
irinum, ende O/n/w »jym««?w gemaeckt, daer op g^^^y.J
De dienftmaeghden hebben haer de rugge met de adepi ® \'
fmwdgefmeert. .

Haer ordinaris dranck was het decoBum china. ^^
moghte yemandt tegen werpen , feggende : de
heeft een quijnende lichaem gehadt, waerom heeft fy ^
vleyfch vandeviperen gebruyckt^ Wy antwoorden : ^
fieckten van de geheele fubftantie worden niet gene\'^ \'
dan door medicamenten, die met haer geheele fubftant\' \'
of verborgen qualiteyt haer wercking doen. De L^P
Grecorum is foodanige fieckte, ergo fal feoock niet gen \'

qualiteyt ftrijdende, onder weicke het vleyfch der vip ^
ren de minfte niet en is. Den 6. Januarij is
meene ader op de lincker arm geopent, uyt de weicke v ^
on^en bloets liepen, dat boven op wit, half groen e

verrot, ende op de grondt feer fwart, ende niet t\'famen ge-
loopen was. De Barbier, die de ader geopent hadde ,
Voeghde daer by, dat hy een groote ftanck vernomen had-
de , doen hy het bloedt liet uytloopen. Daer na heeft fe
Voor de derde reys het purgeer-fackjen, ende het conditum
genuttight, by dit laetfte was de «^o^jj van het vleyfch der
viperen vermindert,

Dit conditum drijf de quade materie feer krachtighlick uyt
het centrum des lichaems na de circumferentie toe. Als de
dorft ophieldt, ende de patient begoft te flapen, foo heeft
fy na het conditum de gefuyverde geyte melck niet meer ge-
droncken. In de tijdt van veerthien dagen heeft fy vol-
gende pillen twee mael in genomen,

ende thien ftoel gangen gehadt. Na het vorder gebruyck
Van dele pillen foo hebben de hayren aen de wijnbraeu-
Vven, onder de oxels, ende aen de fchamelheydt weder-
beginnen te groeyen, daer na hebben wy van wegen
de aenftaende maendt-ftonden het voorder gebruyck der
medicamenten verboden, ende geraden dat fy voortaen
demaendt-ftondenof weynigh , of langfaem vloeyende,
met I, draehma pilulmm de Ammoniaco magißralium vor-
deren foude.

Spec, diatr\'ton.fantal. ana i .fcrupel.
Sal. abfynth. i. drachma.
Syrup. de fucc. rof. q. s.
M. F. maffa.

Met defe remedien heefc de Edele Joffrouwhact\' VOO^\'\'
gaende gefoncheydc wederom verkregen.

De XC VIII. Aenmercking.
Jnflammatien van de Rofe, ende tvattrachtsgt fwelling^*

IN de Eryfjpelatefifche, ende oedematefifche inflamo^^^\'g
die in\'c gemeen deleden of knpckelsovervallen»
foo wel de Medicijns als de Chirurgijns veel l
maecke, heb ick noyc yec voorcreffelickers bevonden ?
die volgende remedium, dat een feecker Duycfch Chif^^/

Neemt Loogh van de Affche van gehande
rancken gemaeckt, een pont t
Salpeeter, anderhalf drachma.
Z^ut, een drachma,
Van den beften Wijn-a:(ijn, een onge,

Defe mixtiiyr, aa. de univerfale cure, meteen dubbelde
compres laeuw op de geinflammeerde plaecs over gel\' \'
gen, ende mec binden dichc verbonden, verdrijft en ^
verteert wonderlicke binnen den tijdt van drie j

hooghfte vier dagen de groote fvvellingen, die oock e
fsncükufegmgrepam dreygen.

De XCIX. Aenmercking.
ße fchee»-p!jpe hedorven, ende met rafpatorien afgefchraept.

EEn feecker Franfch foldaet, heeft een Gonorrhea viru-
lenta ofdruyper drie jaer gehadt, die ontijdelickdopr
de infpuytingen is gefupprimeert geworden. Defen viel
Cens van \'t paert opeendeel Kefelfteenen, endeftroopte
het vel op de knye af. Defe kleyne ulceratie met gemeene
middelen gehandelt, floegh in een quaedt accident, ende
tafte het fcheen-been aen. Ick dit vernomen hebbende,
floegh een fweet-cure voor,dc welcke ge-eyndight zijnde,
hebbe ick de fcheen nade lengte geincideert, de wonde
met dcflegnoticis wijder gemaeckt, het been met de rafpa-
torien afgefchraept zijnde, met Pulverihus Ophalicis be-
deckt , ende de wonde met het unguentum Citrinum T dat in
de ulcerihus Phagadenicis uytmunt , ende wonderlick
Vverckt) geincarneert, ende met het feer bekende ceratum
titrinum gecicatrifeert, befiet inde X LI 11. Plaet by de
letter R. de aenmercking van Martinus Schmid, die oock
een foodanigen affchraping van een bedorven, ende ge-
corrodeert been met voorfpoet uytgefiaen heeft,

De C. Aenmercking.
Ef» Melaetfheyt uyt het eten van Melaets vleyfch onf jlasnde.

INde Herffttijdt van\'t jaer 1637. is een Vleyfch-hou-
wer van Vim , bykans midden op de wegh tuffchen
tVeenen ende Vim , van een feeckere Waerdin, die een
Tooverefle was , getraßeert geworden met gekoockt
Vleyfch van een geftorven Leproos of Melaet^ menfch,
vv-elck fy op de tafel fettede. Van het welcke na dat hy
gegeten hadde, het blóet met dit venijn ontfteecken zijn-
de , in feer korten tijdt, gelijck als in een fchorftheydt,
quade puyftjens, principalick meteen ieeUcke bederving

des hoofts, in de buyten-kant van het lichaem tïytgediwcn
heeft. Waer door de ellendige patient aen de herftelhtig
van fijn gefontheyt begofte te wanhopen, en te meer, na da
het fuchtbaer wiert, dat het voorfeyde godtlooiê wijr van
wegen meer andere verfcheyde mifdaden, opentlick ttf
vyer verbrandt was. Niet te min, op dat hy hem felven nie
raoghte verwaerloofen, foo heeft hy met een Chirurp"»
anderfins feer wel ervaren, te rade gegaen, die
niet wei overleggende, alleen met uytterlicke middeie«^

tot dat hy mijn confrater D. lohannes Georgius GocksUuS \'
(uyt wiens communicatie ick defe genefing heb) heeft
beden, dat hy hem dit wilde te gevalle doen, ende om
accident te genefen, fijn uytterfte vermogen aenfpannen.

Defe heeft na gewoonlicke beleeftheyt, foo wel dep\'\'
tient,als oock den Chirurgijn,met grondelicke redenen g^-
remonftreert, dat dit quade accident, fchoon het noch
diep ingewortelt was, nochtans fonder eengedurigl\'ê \'
bruyck van inwendige remedien, fuyvering van het
door preparerende ende purgerende medicamenten ? ^ .
neffens het ader-laten, verdrijving van de gecomm«^^,^
ceerde maligniteyt, door fweet-drijvende remedien, ^ _
ftercking van de lever, ende oock eyndeiick fonder bef^^e ^
ring van de buytenpartyen geenfins konde genefen \'

heydt, vlijt ende y ver belooft heeft, by aldien hy hem o^
hoorfaem wilde toonen, ende na alles luyfteren,
hy vaftelick belovende, de Medicijn oft Geneesmeeftei
eure op volgende methode oft ordre heeft begonnen.

1. Na dat hy order in het eten geftelt hadde,fpijfen vane^^^
feer goet voedfel,en fonder eenige fcherpighey t ordine^\'^^,
gelijck by de eure van de Spaenfche pocken pleeght te - ^
ichieden,foo heeft hy tot de dranck het decoBum yann^ ^^^
gnumguajacum,endefaffafras met zaden van Anijs,en
kei laten gereet maken; nemende het eerfte om
snde het tweede, als wat flapper,om den dorft teblu»\'^

IL Het lichaem heeft hy twee dagen lang met dit digc~
^hum tot de uytfuyvering voor bereydt :
R. Syrup. de duah. radie, t. onge.
Mell. rof. col. i. onge.
Crem. Tart. pulverif. II. fcrupel.
Aq. Afparag.

III. De overvloedige vuyligheydt in de mage j heeft
hy door het volgende medicament, in wijn ingenomen,
Wech geruymt :

R. Merctir. opt. duld f. t. fcrupel,
Croc.metall.gr.vj.
Gutt. Gaman. gr. vij.
M. F, Pulvis.

l V. Daer na liet hy hem vijf onçen bloedt uyt de me-
diaen-ader van de réchter arm loopen.

V. Na dat hy hem eenige dagen hadde laten ruften, foo
\'kleeft hy het lichaem wederom geprepareert, hem vier-
fiiael in een fopjen volgende pulver doende innemen :

VI. Defuyvering van het bloedt heeft hy feer geluc-
kighlick te wege gebraght door defe bygefette pillen.

R. Panehymag. Croll. 2. fcrupels,
Mercur.dulcif. x.fcrupel,
Gutt, Gamand. gr. vy.
cum aq. ceraf. nigr. >

j VlI. Voorts gebruyckte hy fweet-drijvende midde-
lt\'! : de patient daeghlicks, in een dronck van het leven ge-
chrevcn decoBum vanfaffafras, ingevende een dofis van het
^ygeftelde hydreticm.

224 Chirurgisch e&c.
R. Sulphur. Aurat.diaphor.agr.xij.
ufctne adgr. xv. F. pulvis adchmulam.
Dit deed hy vier weecken lang alle dagen, alleen dd
morgens twee uren lang in het bedt overvloedighlick fw-ee"
tende, de fevende dagh uytgenomen, op de weicke hy
de voor-verhaelde pillen, te weten elcke fevende dagh vart
die vier weecken innam .

VI II. De ader van de flincker zijde wederom geope^^
zijnde, is het bloedt veel fuyverder dan het voorgaende
bevonden. ,

IX. De vuyiigheden zijn met een fweet-badt afg^\'
veeght, ende het hooft met een looge daer in bequaifl®
kruyden opgezoden waren, gereynight geworden.

Neemt fVort eUn van Bryonia of wilden TVijngaert,eef>°\'^fl
van ^ Lapatium Acutum of fVattr-r\'
ring, een half onge.
Bet \\ruydt Mamihium,
Kjuys-munt,
Origanum ofOrego,
Betony. van elcks een halve handt vol,
CamiUe-bloemen,

X. Sommige overgebleven puyftjens in eenige p^^ty^
van het lichaem ende op\'t hooft zijn verdreven, endealj
uytterlicke onfuyverheden eyndelick met het volge\'"^
tmguentum wech genomen .

R, Vnguent.alb.camphor. i.onge.
Mtrcur. dulc. a, drachmen.
Tcrendo prohe M. ad vafculum.
Alfoo is defen my feer wel bekende patiënt, door dcf i

nade Godes, binnen thién weecken feer voorfpoedigW\'^^
tot fijn voorgaende gefontheydt geraeckt, gebruycken
noch eenigen tijdt daer na het decoBum faffafras tot W\'

^y heUen voor goet aengtfien tot een toegift hier hy te voegen de
befchrijving van het nieuwe Chirurgifche Infirumnt, om de
huygh af t€ fnijden, de welcke Thomas Bartolinus in fijn tweede
hondert van de ongemeene Anatomifche Hiftorien voor weynigh
jaren heeft doen in\'t licht komen. Waer uyt wy de LXXXFIII,
BiJJorie van woort tot woort hier by gevoeght hebben.

B Inwoonden ift l^ortetgen werden dickwils met Catarrhen , enda
ti? gequelt, die des winters op de keel en huy gh vallen-

j deftn foo dick doen op/wellen, dat de patienten perijckel loopen van
j ^erfticken, \'t en zy dat men dit ongeluck in tijdts voorkomt. Wanneer
de medicamenten of geneesmiddelen in een faodamVhoncrgval niet
^et allen konnen te wege brengen , foo nemen fy haer toevluchttot de
operatie oi handt-arbeydt, ende fnijden met een fcheer, hoeda-
I d:e hun oock magh m de handt komen , de gefwollen, ende afgeval.
" ^uygh af fonder eenige hmdernis van het leven, of van de ftem Het
^"oopende bloedt wordt met een pap van meel ende water geftilt Defe
^^eene fieckte voor te komen onderfoecken fy alles wat fy konnen
^e ^y"\'\'® ^^«ff CatiHtus Theckrm , een boer in Noermirenm da

i erlickheydt Sww een man van geen kleyn verftant, een fonderbaer
i ^riiment bedacht, dat met een feer groote fnelli^heyt ende ^aeuwio--
n in een oogenbbck de gefwellen huygh wech fnijt, ende onfangs ae^n
-ii»? mr-rnins overgefonden is: het welcke wv de piine wei?-

hebben geacht, niet alleen afgefchildert, de Lefe« voor oogen tc
\'Jen , maer oock met korte woorden te befchrijven .

^\'^"gf^i\'pige ende naeuwe plaet elf duy men lang, wordt aen het
^j^-cie van het handtvatfel met een knoopjen beforght, om te vafter tc
worden. Daer na allencxkens breeder opgaende , foo dat
midden bykans twee du ymen breedt wordt. Daer van
C*^ opgaende foo maeckt het een vierkante ruymte anderhalf duyia
"" \' gef^tfoeneert na de tonae die

^ et nedergedruckt worden, ende glat gefchaeft zijnde, ontrent drie
( ymen lang, aen het eynde, wordt rontom met een dit-pe fpleet, otii
(jj^\'Jcberp, ende krom yfer te bergen, het welcke met eenige inflrumen-
^ aen de eene zi)de van de plaet,na believen kan uyt<Teftreckt ende uyt-
\' \' afgefneden moet worden , tup-

n de fchCTpte van het yfer, ende de houten plaet vatten . De andere
Kerrf \'"ft^i^ntlieeft een rondt beweeghlickyfertjen, dat een

Vff^^\'^jde vaft , tot dat hy wederom los gemaeckt wort, als het de faeck
"•ïtoprt aen dit yfertjen zijn twee houvaften , van de welcke de eene
^wtreclct zijnde vaft maeckt, de andert\'famengedrucktlosmaeckt.
™nnen heeft dit inftrument de geftaltenifle van een mufquet, en-
llist aif ^"Vten gelijckt een fpatel, die wat krom gebooen

feeneemt, ji hetbedeckt oock het onderleggende yfertjen, ende de ho«^
vaften, dat dc vreesaclitige patient «« quaedts vermoeden Kan
is een bequaem, ende tot defe ende andere gebruycken gefchicktw
ment. Mfm gebruyckte een treck-tangetjen, wiensonbequami ^^

hebbende een fcheertjen gekofen. Hildmn^ m de X X I. aenmercK g
van fijn tweede hondert, heeft een moeyelick mftrument tot de
afgebeeldt, ende befchreven , wiens werckmg langfaem, de patient
feer aenp-enaem, ende de Chirurgijn moeyelick valt.

fwollen huvgh te vatten. Het inftrument alfoo toegeftelt
«loor de Chirurgijn in de open mondt van de patient op de tong g^ -jje
foo dat de platte zijde om hoogh gekeertblijft, ende d^e fche^i\' jet
om leegh gedraeyt is, op dat de patient de fcherpe mftrumentc
sewaer werden kan. , , , ..„(Tcl\'^f

Dit inftrument fteeckt foo diep in de keel, tot dat de huygh\'»\'ydt
het kromme yferdraetjen, ende het fcherpe ende houten rondJj, ,ft
gevat wort. De huygh gevat zijnde, foo moet men de tweede
aenraecken, dat het vfertjen wederom op fijn plaetskemt, en ^^
yferdraetjen te rugh treckt. \'t Is in een ommefien gefchiedtj, ^jju-
hetyfertjen toevallende, ende het yfere draetjen te rugh gefocKe
de, dien fcherpen circkel wederom in fijn fpleet te rugh keeri;
de huygh .^]foo gefneden worde .

\'t Js oock een feer bequaem infti-ument, om andere gefwelie^\'^pge-
wratten aen betmenfchelick lichaem uyt teroeyen : datmetee ^
loofFclicke fnelligheyt alles te wege brengt, foo dat de patienten

ick de fchilder doen komen • De eerfte Figuur toonthet it^tr
met het vfeitjen noch niet los gemaeckt, ende het yferdraetj
infijn fpleetfchuylende. Deaiidere Figuurftelt voor oo^en "Sgfeedt
ven yfertjen, het yferdraetjen voor uyt geftooten zijnde, glee»\'
gemaeckt om de huygh te vatten . De bygeftelde letters geven
nen de by fondere deelen van het inftrument

f. De riivmte tuflbhen het y

draetjen\', ende het hout. jgc-

ggsg. De eerfte houvaft vaft

kende. n-tef^V^

hhhhh. De tweede hou valt

treckende. ..„^nhet\'"\'

ii. Het yfer hant vatfel va» ß

ftrument.

ddddddd. Het yferdraetjen om de
plaet, ende het hout kruypende,
ce. Het ylêrdraetjen om liet yfer-
tjen vaft gemaeckt •
B. Het krommedeel vanhetyfer-
dn-ietien van binnen fcherp.

ANtrax van binnewortna huyte getrocken. fd.^S
Attheroma in *t vmbooft uytgefneeUn, 174
Afneming vm een Catharaêta ofte vlies van \'t oogh. 156
breuck. van de binne-tafel fonder fplm van de buy^
tenp.

fetaceum in\'t lapjenvanhet oor. ^ ,
Voortbloeden van de neus o/haïmorhagia narium. 145
Verhemelt des mwdu door de pocksn opgegeten^ 184
Kk BLAD-^

afgefchraept zij nde, 8 8
41 Borll-wonde niet een gebroocken ribbe >95
45 Borft-wonde,de/>4Mff«tffwvereyïchende,
47 Borft-v^onde, gaende door het middelrift

bladt, 160
81 Bedorven fcheen-been, 177
90 Blutfing van de herffenen, 199
99 Bedorven fcheen-been, ende met de rafpatori^
afgefchraept, 221

weeck de doodt aenbrengende ,30
11 Contufie des hoofts,op dé vs\'elcke een draeying

convulfie verweckende, 45
21 Convulfie van het oogh, door fchuddingvan
de herffenen, 52

lo Draeying in\'t hooft van een fchaepjen, ont-
ftaen uyt een abfcejfus van de herflënen, 34
59 Doodelicke wonde, door verwaerloofing van

beens in \'t verhemelte des mondts, 65:
45 Empyema door opening van de borft gene-
fen,! 13

75 Fiftel in de rechter borft, 175
85 Frafturevande dye met een wonde, löö .
40 Fiftel in de borft, met een van de

27 Gefchoten wonde in de onder-kaecke, 7^. .
34 Gutta feren4 door het inbranden van het je*

ceum in de nucha, 82
87 Gebroocken been met een wonde, 192
30 Gmta [erena, onge neeflick aen beyde de
gen,85

53 Gefchoten wonde in de mannelickheyt, I57
5 8 Gefchoten v^^nde op de rugge, 147
65 Gumma GaÏÏuum door de Chirurgie ge"
fen, 1Ö3

weeck smet de Trepanumgenefen, 40
15 Hooft-wonde, na de opening van het becke-
neel, door verboden wijn te drincken»
doodelick, 42
ï/ Hooft-wonde met affchaving van de buyten^

66 Mf/im«?opde fchouder ende knye,
100 Melaetfheyt, van het eten van melaets vleyic"
ontftaende» 221

€i Ongeneeflelicke Jcanckers, .ontftaende uyt de
verftoptheydt van het gal-blaesjen , ende
van de gal-gang, 15&
67 Onvmchtbaerheyt uyt een qualick ingebragh-
te breuck, 164

der tanden, 77
42 Periculeufe boi-ft-wonde, 97
56 Pijn van de kancker verfacht, 144
^2 Periculeufe wonde in de elleboogh, 2o|

7Ö B.ecidha van de ambeyen, ontftaende uyt de
medicamenten van/wffïwowwwj, 174

herffen-pan ,45-
32 Squinancie, met fvvarenaeffem, ende onmacht
vanflicken,8i
Steen, fonder incifie van de urijn-gang, of-
te gebruyck van het fpectÜum uytgeno-
men, 161
«4 Steatomata op beyde handen, 18ö

24 Vleyfch-gewas in \'t verhemelte des mönts,
35 Vleyfch-gewas in de neusgaten van de poc-:
ken) S4

57 Ulceratie van de borft, 14 J
74 Vleyfch-breucke, 171
7 8 Uy thaling van een doode vrucht ,175;
79 Venijnke Gonorrhaa, ofdruyper, i/S
82 Uytwaffing van het vleyfch, 184

72 Waterachtige fvVellinge, 169
89 Wonde van de carpus, met gequetfte arte-
riën, 197

64 Zenuwen met een fteeck gequetft, 162
9Ö Zeer hooft, met convulfie in den arm, 21 j?

Banck van Hippocratis. rafel\'zi figuur4.
Banden tot gebróken of verftuyckte lidtmaten» tafel 21,

tafel 29. letter L.
voorde afgeferrelidtmaten. tafel 27. figuur 14.
ßa^j letterF.G. en figuur IJ. letter K.

Cancer , tafel 31. figuur 9.
Cataphra£la. tafel 4 5, figuur letter S.
Funda . tafel 4}. figuur letter A.
Softratus. tafel 38.-figuur 6.
voor de fontinellen in de futurse cpronali öfce kroon-

naedt gebrant. rafel 3 0. figuur 6.
voordelijf-moeder. tafel41. figuur }.
ofteriem voor de navel, tafel 38. figuur8.
voor \'t uytgefackte fondament. tafel 41. figuur 7»
breuck bandt voor de jongens. tafel} 9- figuur 7.

voorde vol waflêne. tafel 3 9. figuur 6a
Becken met water en azijn ,&:c. tafel 27. figuur 13. en

Beytel waer mede een bedorven handt ofte vingers werden
afgekapt, tafel 20. figuur4.
Blaes dienftigh by verminckte leden. tafel 27. figuur 13,,

en tafel 28. figuur 2.
Block waer op de deelen of partyen , die men met den bey-
tel af kapt, geleyt werden . tafel 20. figuur 6.
Boor om \'t beckeneel te doorboren, tafel 2. figuur 3 .4.5.6,
drie-formigh. tafel 3. figuur i.
drie-voetigh. tafel 3. figuur 3. letter A.
Boortje waer mede de kogels werden uytgetrocken tafel

éout bequaem tot de pijpjes»de welcke gebruyckt wetdeO
om de fpenen van \'t fondament uyt tc droogen ■
tafel i6. figuur 4.
om te fteken in de pijpjes, welcke gebruyckt verde»
nae \'t uytfnijden van \'t Polypus ofte neufe-kanc-
ker. tafel 9. figuur 6.

Bufle ofte Canael waer in een gebroken ofte verftuyckt
been wert geleyt. tafel 2. i. figuur 6.

Cauterien ofte yfere brandt-inftrumenten , waer mede de
achter-hoofden werden gebrandt. tafel 7.

figuur 6. 7-8. eng.
bequaem tot yerfcheyde andere deelen. tafel
19. figuur 1,1, 3,4, 5,6,7,8,9, IQ,en lï-

ComprclTen ofte veel-dubbele gevouwen doecken, hoe-
danigheden. fol.95, 94. en rafel 19. figuur 3.
letter I. fol. 116,117. in\'t Wapen huys.

Clyfteer ofte infpuytend inftrument, waer mede yemant
fich felven een clyfteer kan fetten. tafel 15 •

Glas door welcke de verborgene tepels werde^ uytge-
trocken . tafel 15. figuur 5.

Geutje om de materie of ftoffe in een erapiëma ofte borft\'
eefweer uyt te trecken, tafel 11. figuur 9,en i o.
^ ^ Haeck]«

tafel 15. fignur 5.
dat fcherp is, tot oplichting der oogh-leden, cn
nagel der oogen . tafel 8. figuur 9.
Hamer van,hardt hout. rafel 20. figuur J,

\'loodt, tafel z. figuur I r.
Handt-vat, dat geopent is, der filyere oogen - naelden .

dtic-tandigen. tafel 10. figuur 8, en 9.
drie-voetigen . tafel }. figuur 5. letter B.
van Paré. tafel 3. figuur4.
ftercken. tafel 5. figuur 2.
. fvsracken. tafel 4. figuur 7.
Hoedt je van filver. tafel i j. figuur 8.
Hoepea of ringen tot de baer-moeder dienende, tafel 17.

figuur I, z, en 3.
affettende de etterachtige materie tuflchen de
herflèn-panne en vliefch. tafel i. figuur i o.
ofte brandt-yfer dat getandt of gekartelt is.

tafel I. figuur 6.
by \'t beckeneels doorboTing ofte trepaneringe
dienftigh , met een knoopje voor aen,
rafel z. figuur 7, en 8,
ofte cauteriutu dat gekruyft is. tafel i. figuur 5.

recht wert gebogen, tafel 18. figuur 5•
van hair , dienftigh tot oogen-gebreck. tate

van Hieronimus Fabritius &c. om \'t vleyfcö
in de urijn- of piflê- gang te genefen. tate

fimpelick hol ende fnijdende, effen paffende
op \'t pijpken om de fontinellen of loope®\'
de gaten te maken in de kroon-naedt oft®
futura coronali, tafel I. figuur 4.
waer mede denhuy^h wert afgefneden. t^feï

tafel 17. figuur
waer mede den navel van de waterfuchtigeU»
de water-breuck, ende het kloot-fackje wert
doorgefteketi. tafel i z. figuur 17.
Nilei Plinrheum. tafel zi. figuur 5.
waer mede de fteen in deurijn - ofpifTe-ganê

wert uytgetrocken. tafel 14. figuur 8.
van Vitruvius. tafel zz. figuur i.,
Ihftrumenten waer mede de kogels uyt gefchoten wonde»
werden gehaelt, tafel 14. figuur 9. ea

Kaersjes van wafch tot de vliesjes in de water-paffagie voort
gekomeni. tafel 13. figuur 9, en i o.
^ Kranen-

Ladder-dienftigh tot een verftuyckjen arm, tafeU i .fig. j.
Laacetje of fteeck-raesje feer nut te gebruycken in \'t ader-
, lat-en, openen van \'t fondament, ende de man-
nelicke roede van de nieuw geboren kinderen,
waer mede oock de fontineilen gefneden werden.

JLepel tot denloffen huy:gh te gebruyck&n. tafel 9. figuur 8.
waer medie de fteen uyt den urijn-gang wert geno-
men . tafel 14. figuur 8.

ten wert afgefneden. tafel zo. figuur 5.
tót ruymte van de borft , en tot openinge van \'t han-
gen van den buyck, tafel i z. figuur i.
Gammaut genaemt. täfel ü. figuur 4.
Scholopomacharia genaemt. tafel i z. fig. i, z, 3, en J.
tot \'et fcheyden van oogh-leden. tafel 8. figuur 8.
fcheer-mes. tafel z. figuur z.

in een ring gefloten . tafel i z. figuur i r.
fchrap-mesje. tafel 6. figuur 3. See.
Mesjes

fiftel-fnijdersgenaemt. tafel 14. figuur i, z,en 5.
waer mede de quetfuren van \'t hangen van den
buyck wijder werden gemaeckt. tafel 14. fig. 4.
waer raede het fetaceum in de neck wert gefneden .

waer mede de lubbers het kloot-fackje doorboren >
ende geopent werden de diepe holligheden.

rafel 14. figuur
waer mede het kloot-faekje endede iiavel van de
watérfuchtigen wérden doorgefteken; tafel i

om in de keel te fteken,. tafel 10 figuur z.
om te verfachten de hitte der urijnen iii \'t piflèn.

dienftigh tot het branden var. fontinellen in de
t\'famen-loopin ge\' van de kroon - en pijl-naedt
ofte futurx coronalis en fagittalis. tafel jo-

Pijpkens waer mede de ambeyen ofte fpenen , als oock de
üicerarien ofte fweren van \'t fondament wer-
den uyrgedrooght ende genefen , tafel 16.

figuur I, 2, en
verfcheyde om in \'t Polypus ofte neufe - gefweer
> ïn de neus te fteken. tafel 9. figuur ?, 4, en ^
gevleugelde , om de quetfuren der borft: en ops\'
ninge des navels open te houden, tafel n-
figuur 12, 13,14, ij.ei? i7\'

wijfkens genaemt. tafel z. figi^r 4,.en j.
omdraeyer. tafel z. figuur6.:
Riem oft» na vel-bandt i tafel } 8. figuur S.: , \'
Ringen of hoepen tot de lijf- ofte baer- moeder dienftigh.

tafel 17. figuur ï, 6, 7, en 8.
Ringetje om\'t oogh vaft te houden, tafel 8. figuur J.

rechte, tafelö. figuur i,en z,
draey-zaeghje. taf«l j, figuur I.
\' Schaer tot verfcheyde gebruycken. tafel zo, figuur I.

hoedanigheden, fol.94, ii6. in \'t Wapen-huys.
Spiegel om de gebreken des mondts wel te befichtigen.

tafel 19. figuur z, }, en 4.
Spons om het toevloeyen van\'t bloedt voorre komen.

fetten. tafel4z. figuur 8.
gemeene. tafel 13. figuur i.
ooren. tafel 13. figuur 4.

gefwecr, als oock de kiitdiaet werdt afgefneden\'
tafel 9. -figuur 1i; en taièl 41. figuur i»
met cen kromme kraflen-beck . tafel 9. figuür 10.

rechte kranen-beek. tafel 11. figuur 6,
bêdriegH-tkng. tafel 17. figuur 9.
fny-tarrg met een papegaeys-beck\'. tafel 4, figuur i\'

tafel 10. figuur 4,6, en 7\'
met een ganlên-beck:eii fchroef. tafel i 5. figuur 4-

fonder fchroef. tafel 15. fig.
met êen ravens-beck. tafel i o. figuur 5 i
ineenhälv« ^irckel.gebogen , tafel lö. figuur i.
om \'t fetaceum in de neck te branden , en een door-
fnijdiDg daer in •temaken, tkfel?! figuur 1,1»

pellifcaengenoemt.\'tafel ló, figuur 5.
Tangetje ofte VoKèlla van Celfus. tafel 4. figuur i.
Tandt-ftoker ofte tandt-lbbërper, om het tandt-vleyfcb

los temaken, tafel ïo; figuur 10,
Tintel-yfer ófte Catheter, tot de blaes dienftigh. tafel 14-

ofte filvere fpecille dat breedt, en rondt iS\'
tafels, figuur 6,en 7\'
Toeftellinge tot het verbinden * &c. fol, 116.
Trechter öm vloeyende fpijs t\'ontfangen, Scc. tafel io>

Wafle-keersjes tot de vliesjes in de warer paifagie voot^\'
gekomen. tafel 13. figuur 9, en ï o,

Wcgh-wijfer van de blafen-krop. tafel 14. figuur\' 7.
Wijfkens radekens . tafel z. figuur 4, en $.

Yfer niet doorluchtigh , welck gegloeyt zijnde defonti-
nellen inbrandt, tafel i. figuur i.

De Lefer fal gelleren te xceten „alvoaer aclnerhet folio A. ftaet,
heteeckent het WApen-lv*ys. ofte. yoorfie dtel : ende B. de
^enmerckingen ofte achterfte ded defes boecks.

tafel 3 5. figuur z, en 4.
Aqua cordialis ofte hert-fterckend water. fol. 5 6,65, 7 3,
^ 98, i48,i88, i92.,iio, B.

in een hooft-wonde. 6. B.
voet-badt. 56. B.
Bandt van een fontinel in \'t hooft. tafel 3 o. figuur 6.

fchrapt. tafel 30. figuur 9,10, en II.
dat ingedruckt is werdt opgelicht. tafel j i.

doorboring met de foretjes. tafel 31. figuur
enckele inbuyging , onder de huydt geheel
zijnde aen de kinderen. 147. A.
. getrepaneert, werden de kanten \'t gat
gladt gemaeckt. tafel 31. figuur 7.
inwijcking, met een barft die in \'t midden val»

in de inwijcking. 1J2. A.
inwijcking, met een wijde ende naeuwe breuck
midden aen de zijde der ne\'derdrucking -

Been dat gebroken is met windels, niet kruyswijs , mae\'
in de rondte te verbinden. tafel 2 7 . figuur i o.
dat gebroken is uytfpanning. J9.A.
dat verrot is werdt afgefchrapt. 267, 268, 269. ^>
Hier moet oock op gelet werden, datdekanre^
van de wonden met dóeckjes moeren gedeckt wef\'
den gelijck in \'t afichaven ende doorboren vao
beckeneel. tafel 31. figuur j, en 7.
dat verdorven is met windels, niet kruyswijs , niacf
in de rondte te verbinden. tafel 2 7. figuur 13 -
Beendertjes die de vliefen der herflenen fteken werden n^et

\'rangen afgenomen, tafel 3 2. figuur 3, 4, J, en
Blaes gefwel met een diamant doorgebroken, tafel 3 3

Bolus ofte brocxkens voor den hoeft . 12 <(. B.
^ ^ in een druyper of gonorrhea. 176^\'

figuur I, z, 3,en4,
koeckjensofre trochifci peftoralis met Ambra ende
Mufchus.ofte cum ambra& mofcho 105,104.B.
Breuck ende Ontleding® uyt.reckende middelen. 5 7.9°-A.
Breucken ofte der fraauren generale ofte algerpeene gene-
fing. 90, A. ;

fimpele ofte flechte, dwars ende üim. ibid.
herftelt des felfs bewaring door \'t verbandt. ibid.

Poftuur, fituatie ofte gelegent-
heyt. 98. A.
ontbindiHge. ibid.
verbeteringc van eenige toevallen , Weicke fom-
wijlen vallen op de breucken i o i. A.
Breuck desbeens in de lengte genefing. loj.A.

met een quetfuur , alwaer het been wel
niet ontbloot is, maer nochtans de
affcheyding van een kleyn beentjen
te verwachten ftaet. 108. A.
van de felfde natuur, waer in een groot
deel van\'t been fal affcheyden. 109. A
raet een quetfuur , in de weicke het been
van\'tperioftium ofte been-vlies ont-
bloot is , maer niet buyten de quet-
fuur uytfteeckt. iiz.A.
met een quetfuur, in weicke het been
buyten de quetfuur uyrfteekt, 113 A.

Ceroen óf Ceratum tot de hardigheden uyt de Pocken on^\'
ftaën. z69\'.\';A. \' >

vanHippocratis. 79- A.
yanmoftert-zart,^fte ceratum diafinapi;i 51- ^
Bärbarum. 8t. A. \'
tot de fontinellen . i6f. A.
de Gerufa, 167. B/
Gitrinumofgele. -ibid.

Góiiftn£fivnmofte t\'famen-tteckende. xij-^\'
Diapalma. 81. A. en z,8i. B.
Divrnumof^odaélïck. zy, i8ï, i8z. B.
Myrtinum ofv^Myrten. 81. A. en 18 z. ß\'
Jofeéiinis Prevotii. 14 3. B.
ÖxiliEuin öf Tuyre: 79, 13}. B.
Rofaram of Rofen\'. 81. A.
Clytoris . riet Kittelaer i

Clyfteer ofte infpuytfel tot verfcheyde toevallen, z, 6» t f
19. 5 3» 56.63,7z,97, 102, 111,129,15»\'

Darm-breucks Chirurgifche ofte Heel-konftige genefing« \'
by de Nurftners vermaerde lubbers g®

bruyckehck. tafel 40. van fig.8. tot
des felfs fachtet genefinge. tafel j 9. figu^

JBladt-w^fir de.ï Genefmgen.
Magiftrale ofte Meefterlick affietfel. 149. A.
Sarüparilla ofte Pbckhouts affietfel. 69. B.
in een borft-wonde. j o}, 108, B.
rofe. 16^. B. ■ -

een bedorven fcheen-been. 18 i\'. B.
Dye die gebroken is wert t\'famen-gehecht. tafel i6. fig. i.
met ronde fwachtels kruyswijs te verbinden, tafel 28 .

met ronde fwachtels kruyswijs aengehaelt ende ver-
bonden. tafel 28. figuur 10.
Digeftivum ia yerfcheyde voorvallen dienftigh. 5,12, 7?,
io7jï24, i48,180,192,202, 210,212,225, B.
öranck, drancxken. 220, 267. A. en 5, 9, i j, zo,
3-h 54, 56, 57. 60. 61, 73,75,96,98,101,10},
ÏZ3, IZ7, iz8, IZ9, 138, 143, 148, 151, 153,
166, t68, 18&, 19z, 195, ZOZ, ZIO, 22}. B.
Öuym daer \'t vyer in is wert afgefet. tafel z8. figuur iz.

in de heup. tafel 43. letter K,
toeftellinge om eene te fetten in de futura coro\'
nali ofte kroon-naedt. tafel }o.fig.i,cn 7*
Fradure _ fiet Breuck .

van gefwollen fpenen ofte artibeyen . 241. A-
van fpenen al te feer vloeyende. 242, A.
van geëxulcereerde offwerende fpenen. 24 J-A-
van de aenwaflèn der oogh-fchellen. tafel J J •

van een .^gylops . tafel 3 3. fignur 3, en 5 ■
van een verlenging ofte uytftrecking van ee^

lidt, 89. A.
van een lofheyt in \'t bovenfte oogh-fcheel\'
tafel 35. figuur J\'
van een hafen-ooge. tafel } J. figuur 4.
van \'t Ptergii of nagel genaemt. tafel 3 5. fig.°\'
van een ftaphylome. tafel 3 5. figuur 5.
Genees middel of medicament in een neus breuck. 5 J •\'\'\'

boogh. 20 5\'B.
in rofe. 220. B.
dat de hardigheyt verfacht . 87. A.
Gerfte-water . 2. B.
Gorgelwater. 62,74.6..

tot de fqynancie of keel-gefwel. 81. B.
Gumma Gallicum ofte hardigheyt uyt de Spaenfche pok-
ken ontftaen, te genefen. 269, A.

Hayren welcke de oogen hinderiick zijn werden uytS®
haelt, tafel 35, figuur2. ,,

Ï49. Mi.ïï\'z.iJ}-A.
fonder fcheuring van de huyt,
inwijcking dés beckeneels
ende vermoeden van een
fpleet. 146, A.
onder de huydt geheel zijnde
aen de kinderen. 1.^7. A.
mét een indrucking , maer
fonder een fpleet, onder de
huydt geheel zijnde in vol-
"waflène perfoonen. 149. A.
aen volwaflene perfoonen met
een inwijcking van \'t cra-
nium ofte becfcneel, énde
breuck van de binne-tafel
Ibnder een wondt van de
huydt, ende een fpleet vah
de buyte-tafel. iji.A.
ruymten tuflchen de gaten van de foretjens ge-
maeckt , hoe die met het draey-zaeghje werden
doorgefneden. tafel j z. figuur 9, en i o.
panne fteeckinge, Scc. i J4. A.

iilbranding van de neusgaten in de Ozsena ende nae \'t uyt-
fnijden van de Polypus. tafel 37. figuur i.
van \'t achter - hooft iti gsraecktheydt, &c.

Infettinge van een elleboogh Aiyt het lidt zijnde. tafeU}-
figuur z. en tafel z4. figuur
van een encklauwe. tafel z 5. figuur i.
van een ontlede dye. tafel z j. figuur 4.

v4n een verftuyckte knye. 61. A.
van eea verruckte fchouder. tafel zi. figuur /•
■ entafelz3.figuur ^

infpuytingelndebo^ft. 108,IZ9, iz6. B.
in de fchouder . 160. B.
in de mannelickheyt. i}8,i39.B.
Juleppenoftekoel-dtancken. zi, izi, 161,168. B.

Lijfmoeder ofte baer-moeders befichtmg. tafel 4 r. fig. 4\'
\' die uytgefaekt is werdt oy

haer plaets gebracht\'
tafel 40. figuur 18\'
infpuyting wert gedaen
de Moeder - dyfteer\'
tafel 13. figuur 5\'

Lidt ofte ledematen gebroken ofte verftuyckt zijnde, wef\'
in de canael ofte buiTe geftelt. tafel 11, figuur O\'
Ligatura afcialis ofte rondt verbandt. 65, i n. A.
Liniment. fiet Salfje, Strijck-falfje.
Lijm tot oogea-gebreckdienftigh. 176. A,

Hage knaging genereö\'. -77, B.
Medicament, fietGpees-mlddel. ^^
Melaetfheyt werdt genefen^ • ri6, z z^. B.
Membrana hymen qfre Ma%hd:e-vliesje)i werdt doorgefne-
den .. tafel 40. figüüt 1.5, en 16.
Middel-fig\'üur van den gèheelen arm ende been. tafel z6.

Navel-breucks Chirurgifche ofre handt-wetckende gene-
fingvan Celfus. tafel 38. figuur 7.
fachtet genefinge. tafel 3 9, figuur r.
Nederdruckinge van \'c onderfte kaecke-been. tafel 56.

Ooge dat los is werdt vaft: gerhaeckt, tafel ^ 3. figuur 6.
vlies ofte fuffufie werdt met de naeldt afgenomen.

aftringerende in een mage-wonde. 116. B.
Ontledingen ofte der luxatien generale genefinge, 73. A.
fimpele ontledingen genefinge. ibid.
meteenontftfekinge. 8 i. A.
met een quetfuur, ende het felve ontbloot
zijnde. 84. A.

met een hardighey t, weer ofte callus. 8 6. A»
Tan een lidt dat van felfs wederom uyt fijö
plaetsgewekenis nadeinfettinge. 88. A»
üntledt partyens uytftrecking. 7} • A.

leggen ofte fituatie des verbandts. 79. A.
ontbinding , ofte verandering d«s ver*
bandts. 80. A.
Oorens infpuyting periculeus. tafel 36. figuur J,
Oxyrodinumofhooft-betting. 5$.B.

in een hooft-wonde, 17,19.6.
feer treffelick voor de inflammatien ofte ontftekifl-
genderoogen. 51,58.6.

tot des felfs gefwel. lu B.
pijn-ftillend. 74. B.
digerende en fterckende. 1 o i. B.
tot een fcirrus cedematofus, 101. B.
wonderlick goet tot het kout-vyer. , 166. B.
Plaefter in een gefcheurt peritoneum. i i^jp^« \'f

tot een vleefch-breuck. 171.B.
tot het bloeden der neus. 143. A.
in rofe. 169. B.
Pillen van Dodlor Herlicius voor de tant-pijn.
voor Hemicrania of fchelen hooft-fweer.
voor \'t hooft en lijf-nioeder. 8 3. B.
die de maent-ftonden verwecken. 8 5,1.19. B.

Poeyer ofte pulvis aengenaem voor jonge kinderen in een
darm-breuck. iio. A.
bloedt-ftempend in een borft-wonde. pj.B.
eordialis. ibid. loj.B.:
. in een ftuy tbeens-wonde dienftigh . i ^ o. B. I

treffelick tot de vliesjes in de water-paflagie. zz8.
tot geulcereerde of verfworen kack-hielen. 18 5. B.
^ tot vérbrandtheyt. 8z. B.

deBetonica ofte van Betonie. 24,118. B.
tot verfachtinge vanpijnein deborft . izz. B.
tot een fiftel in dè borft. 17 5. B.
die \'t callus ofte weer, van de fift:elen ofte loopende
gaten, confumeert ofte verteert. 117. B. ,
die \'t groeyen van \'t callus belet. 118. B-
genaemt unguentum citrinura ofte gele lalf. 167. B.
in in-etende herpes miliaris. ibid.
tot verfachtinge der lendenen . 176. B.
tot een vleyfch-gewas in de neus gaten, 84. B,
tot een zenuwe met een fteeck gequets. 16i. B.
ïn een bedorven fcheen-been. 18 j. B.
in een ellebooghs wonde. 207. B.
in GrieckfcheMelaetfheyt. 218. B.
in Melaetfheyt. 224. B.
vanTutia. 250. A.

figuur 8, 9, en lo.
werdt in \'t lapje ofte lelletje van \'t
oor gebrandt / tafel 34. figuur 6\'

Sparadrapum ofte plaefter aen weder-zijden befmeert»
rot bewaring der fontinellen. 264, A.
tot een gefwel der knie-fchijve. 256. A.

mondt-fpiegels gebruyck. tafel 36. figuur 7.
moeder-fpiegels gebruyck. tafel 41. figuur 4.

Steen in de blaes wert onderfocht. tafel 40. figuur i, en i*
werdt uyt den uirijn- ofte pilfe-ganck genomen\'

vallen. z J J. A. !
Sutura coronalis en fagittalis ofte kroon - ende pijl-naedts
t\'famen-looping, hoe dit werdt gevonden. tafel

Syropen of Syrupus tot verfcheyde toe-vallen 3,13,18,
J9,68, 7z,i07,130, i}6,148, ij4,i97,
zo7,zïo, ZIJ. B.

Tanden die t\'famen-getrocken zijn werden van een getroc-
ken. tafel jó. figuur 6.
die vuyl ende verrot zijn werden gebrandt. tafel

lingen uytgehaelt. tafel 3 7. figuur 6.
Toeftelling ora een fontinel te maecken in de futura coro-
\' nali ofte kroon-naedt. tafel 3 o. fig. i, en 7.
tot het verbinden van een gebroocken been.

tafel zg. in de inleydinge.
tot het wijder maecken der wonden des hoofts,
ende het trapeneren ofte doorboren van
een gebroken beckeneel. tafel j o. figuur 8.

en tafel 31. figuuri.
Trechters gebruyck. tafel 3 6. figuur 3.
Ttochifci peftoralis. fiet Borft-koeckjes.

Verbandt van afgefette lidtmaten. tafel z8.figuur i, z,
^erbeteringe der toe-vallen , welcke fomwijlen volgen op
debeen-breucken. loi.ioz.A,

breuck. zi6. A.
van een hafe-mbndr tafel } 5. figuur 8.
Uythaling van mufquet-kogels uyt de wonden, tafel 3 3.

genomen, tafel40. figuur 5.
Urijne ofte befloten piffe wert uytgehaelt. tafel 5 9. fig, 9-

hitte werdt verfacht. tafel 40. figuur 4.
Vrouwlickheyts lippen t\' famen - waffing werdt geopent.

tafel 40, figuur 17.
Vrucht ofte doodt kindt wert uytgehaelt. -tafel 41. fig. 5.

Water om het bloedt te ftempen ende kracht te veifterc-
kett. 98. B.
hert-fterckend . fiet Aqua eordialis.
wel-ruyckend tot verfterckinge in een dye-wonde*

Wonde van de bor ft wort wijder gemaeckt. tafel } fig
Wonden des baycks verfcheyden foorten. 204. A.
Wonden des buycks werden wijder gemaeckt. tafel 3 7-

Wonden des buycks werden toegenaeyt. tafel 3 9. figuur^-
Wonden der darmen werden toegenaeyt. tafel 3 7. figuur 6-
Wonde der dye door fibulen ofte futuren aengehaelt ■

Wonden des hoofts alle foorten. li^.&c. A.
Wonde des hoofts de aklerflechtfte. iij-A. \' ,

Wonde des hoofts met een doorgaende hayr-fpleet.i 3 4. A,
Wonde des hoofts met een oogen-fchijnlicke, maer kleyne
barft des beckeneels, 155. A, \'

Woiïde des hoofts met een doorgaende ende genoeghfame
gapende barft des beckeneels. 140. A.

Wonde van de mufculus temporalis met een bezeering
van \'t pericranium ende de vafa. 142. A.

Wonde van de mufculus temporalis met een fpleet van \'c
beckeneel die genoeghfaem open ftaet. 145. A.

Wonden des hoofts werden wijder gemaeckt, op \'t fatfoen
van een drie-hoeck. tafel 31, ifiguur 2. ofte
kruys - wijs. tafel 3 o. figuur 9,

Wratjes op de manlicke roede, ontftaen uyt de Spaenfche
pocken, werden uytgetrocken. tafel 40. figuur 7.

Nota. Dm lefer gelieve te mien, als hy in ie
Recepten vindt, een maetwijn^ water, é\'C,
dat \'et ongevaerlick^ na onfe reeckeninge is
Aïïderiulve kan*

Defi konfi-Uevmde mnaeum-kÉUngen lefer geïieve de
druchcfauten ende mts-Rellingen 4efes hoecksï infonderheyt
- der Pläten en Bjecepten (als meeß den gelegen ^ijtide) na d(
■ volgende overßeninge te verbeteren.

linie of regel yen ftaet ftylet 22 linie 19 ftaet eynd D. lees
gegloeyt, hes ftylet gegloeyt, eynd C. linie 22 ftaet by de O.
Fig.8. linie 10 ftaet geknopte fcej by de D. linie 24 ftaet
" kleyne ringetjens,/cm kleyne

riivgetjen» ( F. G.) Knie 2 j
ftaet onderfte ring , lees onder-
fte ring (H.)
25 linie 12 ftaet alle, fej alles-

5 figuur , lees fchroefje (c) in
de ï figuur. linie 50 ftaet
Ifcuria, lees Ifchuria.

35 linie 3? ftaet het derde deel
grooter, lees ruym het derde
deel grooter.

- figuur , led

12 linie 22 ftaet koker of pijpje,
lees koker of pijpje (e). ^
lin.3t ftaetinde i9,/e«inde20. 44 linie 3 ftaet 6

fleutel, /w geknopt üeutelken.
é linie i ftaet herffebecke-been,

lees herflebecke-boor.
7 linie? ftaetinftrumefttenvaft
de enden, lees inftrumenten.

14 linie i ftaet plaetje van geel ï ^uur.
koper , lees plaetje van geel 4J linie 15 ftaet anttirax , lee>
koper F. linie 5 ftaet moe- anthrax.
der-fchroefjens , lees moeder- 4Ö linie 19 ftaet een gelijckende,
fchroefjens G . linie 22 ftaet lees een ey gelijckende \'

plaetje van geel koper , less
plaetje van geel koper F.
linie 23 ftaet moeder-fchroef-
]em,lees moeder, fchroefjens G.
linie 27 en 28 ftaet meerder

fchroetjensjto móeder fchroef- 47 linie 11 ftaet ï en «ï figuur op
jens. -de 2« plaet,/fcj de ly figu^
ï8 linie 21 ftaet 17 plaet, lees v.in de 27^», en de 12 van\'d
,8pket. 28 plaet. ^^

48 linie* fiaet vleugel, hes
oxel. linie 22 en aj ftaet
vleugelen , /w vleugelen \'of
oxelen-

SI linie 12 en i j ftaet de vleugel
doorgaende in de 2 figuur van
de 21 plaet, lees de vleugel of
oxel doorgaende in de 3 figuur
van de 23 plaet. linie 16 ftaet
langachtigh hout, kes lang-
achtigh hout H.
\\6 linie J2 ftaet in de 6 figuur
van de 21 plaet, lees in de 7
figuur van de 21 plaet.
ei linie 11 ftaet de bovenfte, fcex

lees tafel 24 figuur i.
82 in \'t recept ftaet Salyc, lees
bladeren van Salye; vooriva,
Byvoet, lees Iva artritica of
Veldt-cypres. Nota, achter €
ponden jnoet eenpunft. ftaen.
8S linie 1 ftaet gemalieert, lees
gemollieert. linie r? flaet van
elcks foo veel genoegh is:, lees
van elcks even veel, lbo ge-
fioegh is. \'
104 linie 2y ftaet boven de €
maenden oudt, lees niet boven
dc S raaendenoudt.
lOj linie 9 ftaet in de 4 figuur
van de 21 plaet, lees in de y fig.
van de 21 plaet.
lir linie 2; ftaet in de S figuur
van de 25 plaet, lees in de 8
figuur van de 28 plaet.
linie 28 ftaet in de 5 figuur van
de 25 plaet, lees in de 8 figuur
van de 28 plaet.
ïiy linie 22 en23 ftaet fcalprum
rofarium , lees fcalprum rafo-
rium.

befmeert.
Ï15 linie 10 ftaet de i en 8 , lees
de 1. 6 en 8. linie 12 en 15
fiaet kools-bkdt, l^s kools-
bladt(g).

j2<> linie 2 ftaet iade 2. 3 en 4
figuur, inde 2. 3 en B. 4
figuur., linie py-ftaet Sclinij-
der , lees Schneidpr.

131 linie 12 ftaet 9 figuur in de
39 plaet , lees 2 figuur in de
30plaet. linie 14ftaet 2 figuur
van de 30 plaet, lees 2 figuup
van de 31 plaet.

133 linie 3 ftaet y figuur in de 3C9
■plaet , leet y figuur in de 3 r
plaet. linie 15 ftaet affwering,
Jcej afwering.

140 linie4 ftaet D, Gregor. Ho-
ftius, lees D. Gregor. Horftius,
en alhier in de 4 Chirurgifche
aenmerckinge.

lyy linie 21 eh 32 ftaet inde 8
figuur van de 7 plaet, lees in de
8 figuur van de 8 plaet.

I71 linie 9 ftaet 4 figuur van de
7 plaet , lees j figuur van de
7 plaet. linie 5 2 ftact diple-
ina, lees adiploma.

Ï51 linie y ftaet 4 figuur van dc
7 plaet , lees 4 figuur van de
tjplaet. linie 5ï ftaet y figuur
van de 9 tafel, lees 3 figuur van
de 5 tafel.

152 linie 8 en «; fiaet y figuur
van de 11 plaet, lees 5 figuur
vande 5 plaet. linie 50ftaet
de letter to het teycken 2-
linie 51 ftaet de letter B. lees
het teycken O-
de letter C. Ues het teycken

I5? linie 1 ftaet deletter D. Ues
het teycken linie ; ftaet
de letter JE. fc« het teycketi
linie Jt ftaet feflie F. Ues
feftie $. Ha. 15 ftaet fpuyt G.

Ig6 linie ftaet letter J. lees
teycken^. linie 19 ftaet let-
ter C. lees teycken lp. linie
ftaet letter T>. hes teycken

teycfceft J^. linie 54 ftaet let»
ter 5. /«EXteycken O.
159 linie 17 ftaet letter E. lets
teycken^. linieftaet let-
ter F. lees teycken linie 54
ftaet letter G. /tw teycken (J.
200 linie i ï ftaet letter G. lett

teycken (J-
205 linie 20 ftaet de twee nael-
den , /w twee naelden .
108 linie i a ftaet die ter doopt
zijnde,/«« die terftont gedoopt
en Barbara genoemt zijnde,
iió linie itf ftaet beichuldight,

mesjen K.
ii} linie 3 ftaet wonde , Ues
wonde T. linie 20 ftaet (B)
lees (A). linie 2f ftaet pun-
(fiumtwee, pundlum (2)-
214 linie 4 ftaet hermx , lees
hernis.

Ï19 in \'t recept ftaet Natef
tong, lees Serpents tong; voof
Scheurfel-kru) t, lees Duyfent\'
koren ; en voor Syroop va»
Mifpelen , Ues Syroop vaf
Myrtelen of Coralen.
2ïo in \'t 1= recept ftaet Hoet\'
bladen , lees Aerdtbezyen-bla-
den ; voor Wondt-kruyt,
Sene-of Ingroen; voorN^\'
ter-tong, lees Serpents tong-
in \'t 2« recept ftaet Nater-
tong, lees Serpents-tong; voof
Scheurfel-kruvt. lees Duyfent-
koren ; en voor om de aeng^\'
name-fmaeck, lees foo veel g^
noegh is om de aengenaiö®
fmaeck.

au Iii \'t I« recept ftaet Hoef-
bladen - water , leis Aerdt-
bezyen- bladen - water : tuf-
fchen \'t i«cn Vi« recept doet
by.Of

in\'t 2e recept ftaet Wondt-
kruytkes Sene- of Ingroen
in \'t je recept achter Maeghde-
palm doet by Aerdtbezy en-
bladen ; voor Nater-tong, lus
Serpents-tong; voor Sclieur-
fel-kruyt, kes Duyfent-koren;
en voor koockt dit, kes fnijdt
en koockt dit.
iï4 linie 25 ftaet fflvere pijpe,

te/filvere pijp F.
2ï8 in \'t IC rece\'pt ftaet Triti-t,
lees Tutia ; en voor falfken,
lees ftrijck-falfken.
in \'t recept ftaet Poeyer v.m
levendePrecipitaet,;«/Poeyer
van Solpher, en voor So\'pher
lees Precipitaet.
ajo linie ftaet figuur 12, lees

lees fyringotomum M.
232 linie ftaet decodHe,niet
ni.aluwe, lees met decofèie van
maluwe.
134. linie ij ftaet moeder-fpie in
de 4 figuur van de 17 plaet ,
lees moeder - fjjiegel in de 4
figuur vande 17plaet.
ïjy linie 16 ftaet 4 figuur, kes
ifiguur. linie 19 ftaet mesjen,
kes mesjen C.
23S linie 10 ftaet i figuur van Je
14 plaet, lees z figuur van de
j 6 plaet. linie 12 ftaet i figuur
van de 14 plaet,\'«j- 1 figuur
van de itf plaet. linie 17 ftaet
27plaet, lees 37plaet.
ïjS linie 19 ftaet Q^ Van de
pijpe , lees van de fiftel (g).

242 linie 32 ftaet met het yfer
in de 8 figuur , lees met het
yfer ^ inde 7 figuur.

2-4^ linie }0 ftaet in de Kerck
van Chriftianus , lees in dc
Kerck, Chriftianus. linie 34
en 3j ftaet de vader van het
kindt, lees de vader van het
kindt (ó harde faeck 1)

249 linie 9 ftaet magiftrate, lees
magiftrale. in \'t recept ftaet
Bruynheyligh , lees Betony ;
voor Wilde Latouw , lees Hafe
Latouw of Sonchus ; voor
weeckt, lees vveeckt 24 uren ,
voor Ireas, lees onfèn Ireas;
voor Noot-mufcaet, l/es ge-
fiieden Noot-mufcaet.

250 linie ïo ftaet feer licht de
vochtigheyt, lees feer licht uyt
de vochtigheyt. linie } i ftaet
by de Tutia, lees de Tutia.

252 linie II en 12 ftaet in de
3 figuur van de 17 plaet, kes
in rie 4 figuur van de ï8 plaet,

in \'t 1« recept ftaet Bruyn-
heyligh , hes Betony ; voor
Smeer-wortel , lees Heemft-
wortel ; en voor fnijdt defè
dingen te famen, Ues ftoot ca
fnijdt defe dingen te famen.
in \'t 2= recept ftaet ftercken
Wijn, kes ftercken Azijn .
in\'t 3« recept ftaet Scmi-falf
6 oneen , Ues Zenuw-falf an-
derhalf loot ; voor Oly van
Pieren 6 oneen, hes Oly van
Pieren anderhalf loot ; voor
Oly van VolTên 1 oneen, kes
Oly vanVoifsa ï half loot.

in t rccept ftaet. dat fflC\'
ipeeck/èl gedoodt is , lees da\'
met nuchter ffeeckfel g«\'
doodt is.

1 linie 12 en 13 ftaet zijnde alle
defe, als alleenlick met de punt
van den degen gemaeckt > lees
zijnde alle defe even de huydt
gequetft , alleeolick met de
punt van den degen.

2 achter "t 1«recept voegh by ,
koockt dit langfaem 2 uren in
3 maten Fonteyn-water , eer
dat het koudt wordt doet by
het gekoockte een half loot
Kaneel grof gefneden.

3 in \'t le recept Itaet Smeer-
wortel, tej Heemft-wortel;
en voor Lenitijf, lees Eled.
Lenitiv.

4 linie $ flaet betteken zijnde.
opgelicht worden tafel 32,
lees gefteken zijnde , opgelicht
worden tafel 32 figuur 7.
linie 22 ftaet i figuur van de
31 plaet, lm i figuur van de
30 plaet. linie 3 2 ftaet 9 fig.
lees 8 figuur.

5 linie i ftaet 9 figuur in de 31
plaet,/m 8 figuur in de 31 plaet.
in \'c recept ftaet JLenitijf, lm
Eleft. Lenitiv.

6 in \'t 1 e reeept flaet een wey-
nigh , lees een half greepje,
in \'t 2® recept ftaet Lenitijf,
lees EleÊt, Lenitiv,

{) in \'t recept ftaet Lenitijf, lees
Eleft. Lenitiv. en , tot een
drancxken , Itcs tot een kort
drancxken.
JO Unie i(5 ftaet als dit volgende»

Iets gelijck dit volgende .
12 linie 9 flaet ianimentura, led
linimentum . in \'t 3e recept
ftaet het deeoaum , lees het
dëcoftum van facht-makende
kruyden.
.13 in \'t le recept ftaet Syroo?
van Granaten > lees Syroop vaO
fute Granaten.

in \'t recept ftaet Manna, le^^
Syroop van Manna; en achter
\'t recept voegh by > en doende
in een potje.
ly linie 30 ftaet herhaelt zijnde»
lees herhaelt te hebben.

17 linie 16 ftaet inde 32plaet»
lees figuur 6 in de 3 2 plaet.
linie 28 ftaet benoticae , lei^
betonicjE, linie 29 ftaet en
met de fwachtel, lees met d«
fwachtel.

in\'t 2« recept ftaet Oxyfacb»
en op de volgende tegel Sim\'
plex , lees Oxyfach. Sirople>
op een tegel ; voor Hoefbla\'
den-water . lees Aerdtbezye"\'
bladen-water. .

23 ia\'trecept ftaet Lenitijf,/«j
Eiefl:. Lenitiv, en in \'t eynde
van \'t recept voegh by , die
nauwlicks werm is.

24 in \'t recept ftaet Betony 4 on-
een » ./ffx Betony 3 oncen j
voor MaeerSylr: lees Geyren-
bladt of MemmekenS\'kruydt;
voor Malveféy derdehalf once
/w Malvefey vijf oneen;
voor Minna,Mumia.

31 linie 7 ftaet D. Gochleniiis,
lees D. Gockelius. linie &
flaet was. lees warea,

49 in \'I recept flaet rQode Rtjfe
een kleyne halve haridt vol ,
lees roode Rofe een halve handt
vol ; voor Arabifche Stechas
van elcks een halve bandt vol
lees Arabifche Stechas van elcks
ruym een halve handt vol;
voor Mater Sylv: lees Geyten-
bladt of Memmekens-krnydt;
voor Schotfen, Wieroock, iees
Schorfen van Wieroock.

ïy achter \'t 2* recept doet by.
tot een oxyorrhodinum ofte
hooft-betting,
in \'t i® revept ftaet Water van

Hoef-bladen las Water vaa
. Aerdtbezyen-blgden.
, achter \'t le recept voegh by„
tot een hert-flerckeBd water-
57 in \'t ie .recept ftaet Koren-
rofen, lees Heul-bjoemen^
in\'t le fecept ftaet Hoefbladen»
• Water, lees Water van Aerdt-

bezyen^bladeni,
6g in \'i 2® recept, flaet. Betony ,
; lees Betony-bladeti 5 - voor Bor»
nagie, lees Berqagie-bloemen;
voor Micatmifche wijn ,. leet

Mixture.
63 in \'t le recept ftaet Vijfbladt-
watér 4 oneen, /e« Vijfbladt-
: waterjoncöD.
achter \'t recept doet by , daer
hy fes mael af gegaen heefc.

69 in \'t recept achter \'t Pock-
hout voegh in , ftot verflerc»
kipg van de Maegh J.

74_ linie 6 ftaet door den trechter
. in de j figuur van de 26 tafel,
lees door den trechter in de
11 figuur van de IO tafel,
in \'t le recept ftaet Boone-
meel elcks anderhalf Icot. lees-
Boone-meel ekks6 oneen • en
voor maeckt daer een pap van»
lees maeckt, over \'t vyer , daec
een pap van ,

in\'t ze recept ftaet Syroop vaa
Mifpelen , Lees Syroop van
Myrtelen ,
7y achter\'t i« recept doet byM.
79 lin. jy ftaet nenen,/«/nemen.

81 in\'t recept ftaet Weeghblaeti-
water 4 oneen , lees Weegh-
blaen-water 3 oneen.

82 in \'e recept ftaet verfche Bo-
ter tot negen of verfcheydea
reyfen gefmolten , en op water
van Kickvotfchenzaet gedifti-
leert gegoten en gewaiVchen

6 otjcéii • tas terfchè Boter
negen raae! of dickwilder ge-
finolten. en in water van Kick-
vorfchen gewaffchen 6 oneen.
84 linie K ftaet door mijn ordi-
nantie een fweet-dranck uyt\'et
hout, lees ioQt mijn ordinantie
een fweetende genefing uyt
\'et hout. ih \'t recept ftaet
daer fèl. 45 van ftaet, lees daer
boven in \'t Wapen-huys fol.
Z2,8 van ftaet.
88 linie ii ftaet byde 31 plaet
aengewefen, lees boven byde
32 plaet fol. 134 aengewefen
onder den tijtel. een hooft-
wonde met een doorgaende
fraÉtura capillaris.
po linie 8 ftaet befiet de ?2 plaet
onder de tijtel, lees befiet de
3j plaet fol. 146 aengewefen
onder den tijtel, 8cc.

93 iinie 22 ftaet Marcns-broeder.
lees mede foo een Mars-broeder,
linie zj ftaet cefta fpuria, len
cofta fpuria.

linie 13 ftaet 4 figuur G. Iets
4 figuur (J. linie 10 ftaet
6 figuur 32 plaet. lees 6 figuur
28 plaet.

99 linie 2 ftaet corattiotura. lees
coraiiiorum . in \'t recept ftaet
Citroen-zaet 1 drachma . lees
Citroen-zaet van elcks I drach-
ma ; en voor Doet daer by, lees
in "t doofgedane doet daer by.

joi in \'t 2e recept ftaet onge-
pelde garft een kieyn weymgh,
lees ongepelde garft een halt
greepje, linie 7 ftaet 4figuur
10? in\'tie recept ftaet COC \'

in\'t i» recept fiaet M.cumf.q\'
fyrap. lees M. cura f q-fyruP\'
I OS linie 8 ftaet figuur » t.

was feer metckeiick of ope«
baer. in\'t recept ftaet K"
gloiTa. lees Sene- of Ingroen .

110 linie 23 ftaet extraiS^ \'ï\'
lees extraftK unciam 8c fèt"\'®\'
U 6 achter \'t 2" rpcept ftaet

lees M. in een potje.
i 17 in \'t recept ftaet Koper-rooi
een half drachma. lees Koper-
root van elcx anderhalf fcrupel.
121, in\'t lerecept ftaet perdien»
lees per diera.

itt \'t le recept ftaet Syroop van
Mifpelen . lees Syroop van Nm\'
telen; en achter \'t tecept leesf»-\'
in \'t 3e recept ftaet Malva.
Bladen van Malva; achter te\'

zaet, Venckel-zaet, van elcs»
anderhalf drachma.
IZ2 linie 7 ftaet y figuur in dc
3 O plaet, lees y figuur F. in d®

123 in \'t recept ftaet ongepeiae
g.irft een kleyn weynigh ,
ongepelde garft 1 half greepje-

124 achter\'t 2» recept doetby»
tot een ftrijck-falfken of (mee\'
ringsken . linie 13 ftaet 8 on-
een . lees 9 onceu .

Rofeu, Ml dé volgenderegel
Solutijf. hts Honich van Vio-
len foiutijf.
131 linie 4 ftaet CatarrensW«^
Cattarens.

138 in\'tl« recept ftaet Meloen-
zaet, lus Meloen-zaet 6 drach-
ma; voor KuyfcheLani\'Zaet,
/fw Kuyfch-booni\'Zaet. en
achter \'t tecept voegh by M.
JinieiS ftaet 14figuur vande
12 plaet. lees 6 %nur van de
14 plaet.

y figuur, linie 20 en 21 ftaet
een feer nauwe wonde, /w een
feer nauwe wonde gekregen .
IJ\'S linie 9 en 10 ftaet by de let-
ter C. Ues by het teycken %.

dat de patient. lees om dat an-
ders de patient.
ttfo in\'t recept ftaet Wael-wor-
tel elcks een draehma, lees
Wael-wortel elcks een once.
6i linie 3 ftaet R. in de 43 plaet
gerecommandeert, lees R. in
de 4? plaet fol. 268 gerecom-
mandeert .

6 in \'t recept ftaet Aq. Borrah.
(to Ag. Borrag. ®

7 in\'t le recept flaet coq.inf.
aq. tees coq in f, q aq,

5_in \'t rece/pt ftaet geftooten
impinel-wortelen, geftooten
V"3eI-wortelcn , leej Poeyer

^onteyn-water. koockt \'et tot
dat een detdepart vetkoockt
JS. in \'t laetfte daer by doende

JSy in \'t le recept ftaet geftoo-
ten Porceleyn. /sfj Potceleyn-
aerde en achter \'t recept
voegh by.tot een Tant-poeder
in \'t le recept ftaet Bulliant.\'
inf. q. bun rubti ad pont.Sc
colentur pro collutione ovis,
letf Eullijat. in f. q. vioj rubri

vaö Kfflpfntl-Wof telen. Po»yeï
van Wael-wortelen.
172 in\'t recept ftaet Medull.cisr.

lees Medull. crur,
J75- linie 13 en 24 ftaet 4 figuur
van de 17 plaet, lees i figuur
van de 17plaet.
175 in \'t 26 recept flaet Meloen-
zaet een weynigh gekneuft.
lees Meloen-zaet een weynigh
gekneuft 2 oneen . achter^\'t
recept doetby, Koockt\'et tot
■ . op de, helft, en doet \'er in \'c

Metfte by een draehma gekoeufl
ooet-hout.
«79 linie 12 ftaet crofpelachtiee
fcheede . leis cnoivelachtiie
fcheede. linie 20 fiaet lo
plaet , tex ig piaej ,
"nie 21 ftaet 3 figuur vm de
16 plaet. lees 2 figuur van de
26 plaet. linie 27 ftaet hoc-
deacea./whordeacea.
iXo in \'t 1« recept ftaet gewaf-
ich^ anderhalf once, lees ge-
waflchen een hilf once.
achter \'t le recept doet by,
fnijdt \'et, ftoot \'et. en doet \'et
in een fackje, en infundeert \'et
«n een maet gerfte-water , en
maeckt\'et töt een claret.

ad Hbram 8c (èmis i & colehtur
pfocollutioneöris.
i86 achter \'t i« recept ftaet falf-

ken, lees ftrijck-falfken.
188 linie 11 ftaet tafielzS figuur 9,
tafel 28 figuur 10.
achter \'t recept voegh by , tot
een water om te doen in de
neusgaten en op de polfen.
191 linie 7 ftaet tafel 19 figuur 9.
lees tafel 28 figuur 9. lihié 11
flaet tafel 27 ; lees tafel
linie 20 ftaet Boncien, lees Bo-
nonien. litiie 29 ftaet deter-
genis, lees detergens.
191 linie 11 ftaèt figuur 3 tafel 2Ö
lees figuur 2 tafel 26..
in\'treceptftaet Chry(bl. i fcru-
pel , teChryfóI, J fcfupel.
J93 linie i4enIjftaet figuur 6,

lees figuur 4-
ï9y !0> recept ftaet Fol. fea.
alexamd., lm Fol. fen. alexand.
en achter \'t recept voegh by •
defe dingen gefrieden en ge-
ftooten zijnde doet id een fack-
)e > ipfundeert \'et in een maec
witfe wijn.
300 linie 24 ftaet Syrupus, ace-
tofe, citri, lees Syrupus, ace-
tofitatis citri.

linie 24 ftaet fchaep-fieckte.
leesflaep-fieckt\'e. linie ly ftaet
aponie, lees aphonie.
aoi in \'t le recept ftaet Tarweti

meel, tej-Tarwenfemeleii.
aoi in \'t 1« recept ftaet Syrup.
acetof.tat. lees Sytup.acetofitat.
ïn \'t 2® recept ftaet Twee door-
nen van een ey, lees een wey-
nigh doeyer van ey .
203 in \'t I« recept ftaet Betou,

2(5 plaet. „ .
210 Iinie8en9ftaet het vei tuf-
fchen de gaten wefende gej„,
cideerti lees hetbeen afge(-„g,
den zijnde hebiekhet vel tuf.
fchen de gaten w^f^de ^et

voor an.Chtift.
■211 in \'t recept ftaet Syr«
tof. fol. if once . Sytüp^
rof. fol. uncias duas.
.212 achter \'t recept ftaet; maecj^j

\'ereen ftrijck-falfken van.
21 y linie 20 ftaet 4fi8TOfVantje
21 plaet, /PW Î Êguur van
al plaet.

2e recept voor Fug. lees
2,9 linie/ftaet dedofi^;
het vleyfch der viperen , ^^^^
was de dofis derkoecxkensy-n
het vleyfch det viperen.
in \'t 1= recept ftaet Trochifcor
lees Trochifcor. de vip.