ALLES WAT TER HELING EN GENEZING DER UITERLYKE
GEBREKEN BEHOORT, BENEVENS DE MANIERE VAN
VERBINDEN , GEVONDEN WORD, ZYNDE TE GELYK
MET EEN GOED GETAL WERKTUIGEN, TOT DE
HEELKONST DIENENDE, VOORZIEN.

Hertogl Bronsw-Luneh. Hofraad en Lyf medicus, Hoogleeraar ïn de Genees-^
Heel\' en Kruidkunde op de Hooge Schoole te Helmßad, en Lid van
de Keizerlyke, Londenfe en Berlynfe Genoodfchappen,

Laatfte Hoogduitfche Druk otn deszelfs goede ordre in het Nederduitfch
gebragt, m^t de allernoodfakelykfte en nieuwfte ftoffen ter Heelkonft die-
nende, grootelyks vermeerderd, als mede met de nutfte, nodigfte en
nieuwfte Werktuigen en Konft-ftukken tot d\'Onileed- en Ilsel-
konft behorende, eigenhandig getekent, in \'t koper gebragt,
en met een brede Uitlegging wegens haar making
en gebruik vercierd.

VoorJefer in de Ontleed- en Heelkunde, Lid der Koninglyke Societeyt van
Wetcrfchappen te Berlyn, Lilhotoinus der Provinciën van Over\'sjjely
Utrecht, der ßad Haarlem, en Diaconie van Amßeldam.\'

A dat we zo yeel doenlyk de uiterlyke gebreken Van \'s menfcheri
A A lichaam onderzogt , verklaard en de middelen ter genezinge in het "
S iN ^ eerfte Deekvan dit Werk hebben voorgehouden,zo vereift: de or-
dei^ we in dit tweede en allerzwaarfte; Deerder Heelkonft voor
ogen ftellen, hoe de gebreken die door middelen onhef ftelbaar wa-
^en,.door\' goede uitvindingen, konftige handgrepen en welgefchikte Werk-
tuigen herfteld .of door dadelyke ïmlpe weggenomen worden.

Om dit ukmuntende, zware, en nodigfte ftuk der Heelkonft wel te bevat-
ten, worden, zonder tegsnfpraak, zekere voorbereidingen van nuttelyke in-
zigten vereifcht, die by ieder Konftbewerking als nodig zynde, behoren ge-
voegt te^ worden, die wy als algemene en nutcelyke reguleu moeten aaiimer-

km. Offchoon nu onzen Hr. Schryver deze by zyne Inleiding betragt heeft,
e i door my op dezelve reets eenige Aantekeningen gemaakt zyn, zo heb ik
d )g niet durven nalaten veie algemene zaken, die in meeft alle Konftbewer-
kingen behoren waargenomen te worden, hier by een te brengen, en telïens
die gedagte mede te delen, welke yder die dez2 zwaarwigtige Konft zal wil-
lin omhelzen, voor af nodig heeft te betragten. Hier toe heb ik, op het aan-
houden van verfcheide en waardige Konftgenoten bewilligd, om in plaats van
2ulk een voorberigt, aangaande dit gewigtig ftuk der Heelkonft, van een
yder mede te delen de Redevoering, die ik op den 19. January 1731. ter ge-
legen^eid van myn eerfte openbare onderwyzinge in het oeffenen der heel-
kundige handgrepen aan dode lighamen, op de daar toe eerft opgeregtefchouw-
plaats keb gehouden, niet twyfelende of het zelve zal als een algemeen nut
ter oplwdering van dit Werk verftrekken, voor zo verre wy konnen aanmer-
ken dat deze befchryvinge der handkonft is ingerigt, als de voorgemelde open-
We oiiderwyzinge, welke ik op het Theatrum in het Gafthuis heb voorge-
houden : dewyl ik zedert die tyd op de inleiding des eerften Deels van
^it Werk eenige Aantekeningen gemaakt heb, van welke zommige aan
•yji gedeelte van de volgende Redenvoering gelyk fchynen, zo konden eenige
e^\'-^rs myUg^^^yk befchuldigen van onagtzaamheid, als of ik zaken vaneen
jgg^^zelfde eigenfchap tweemaal verhandelt hadde. Doch hier tegen moet ik
Was dat die Aantekeningen reets gedrukt waren , aleer ik van gedagten
20 kï^ïi^ mondelyke aanfpraak te laten drukken j *t welk dan willens zynde,
niet verandert of befiioeit worden, maar moeft dezelve in dezer
^öor delyk agter volgen,

Deze lofFelyke dag heb ik verkozen om in deze aanzienlyke Vergadering
mv bloot te ftellen, zo wel voor de welmenende en kundige OefFenaars der
Heelkonft, als voor de zulke, die met geen goed hart zig hier bevinden, om
met een welmenende yveren na vermogen op een yerftaanbare ^ze te fpre-
ken over het zwaarfte en gewigtigfte ftuk der Heelkonft: namelyk, het gene-
zen van die gebreken, die een welgeoeffende en gefchikte hand vereiflchen.

Ten dien einde zal ik myne gedagten en woorden zonder de minfte fchroom
voor quade opfpraak bloot ftellen , en het my voor eeri eere honden, bequaam
te zvn de waarheden van onze vervallene Heelkonft te onderfchragen en op
te bJurèn ten einde dit waarde pand met geheel verderve, maar zyn luifter,
was \'t moWyk , nog dagelyks aangroeije, waar toe ik wenfehe, alzo dit heil-
zZe Wei door m| alleen met wel kan uitgevoert worden, tefFens kragtige
hulp te mogen aantreffen, op dat wy die overheerlyke kenniflè en uitmunten-
de handgrepen door de tyd zodanig in onze Wereldftad mogen zien uitblin-
ken op dat wy dezelfde roem behalen, welken zommige van onze naburige
Landen wegens hare bequame Inwoonders door de fteun en goedheid van

Tk vo°le mv aangedaan, en myn oog word als door getuigenis verzekerd
dat mvne grote begeerte zal voldaan worden , voor al, wanneer ik deze
"roote Vergadering aanfchouwe; want zo vele toehoorders die met oordeel
?n oplettentheid het oog hebben op dadelykheden, verfterken, en geven yver
aan den zwakken Voorlezer, wordende hy aangemoedigt en genoodzaakt al-
le zyn kragten in te fpannen tot een leerzaam onderwys.

Om deze reden moet ik Ulieden op eene vriendelyke wyze aanmanen in
d-zen yver voort te varen, op dat gy mynen yver nog meer en meer doet aan-
wakkeren, ten einde (alzo ik gene zaken geheim houde) door eigen drift den
leergierigen het ware denkbeeld van onze hoognodige Konft op het aüerkrag-
tigffe mag ingeboezemd worden. Hier door zal ik my als met een koftelyk
optoifel verciert vinden, wanneer ik zien zal mynen Mefdadigen arbeid tot
vrugt en voordeel aan den jongen Heelmeefter te ftrekken, en den reets kun-
digêi ververfing en onderhouding der Konft toegereikt te hebben, waar by
het grootfte tot onze voldoening is aan te merken, dat, wanneer de aangeno-
mene Leerftukken ter uitvoer gebragt worden, dezelve tot heil der elendigen
zullen ftrekken, welke anders, indien \'er gene Konftbewerkingen aan haar
o-eoefFend worden, in hare diepe rampfpoeden als verdronken leggende, door
hunne gebreken jammerlyk lyden, en tot droefheid van hare naaftbeftaande

l.;!« hpil v\'crmaak en onwaardeerbare fchai te wege brengen, met dezelve
Zv een > *

Dus zyn onze goede Inwoonders, die de Konft zo wel omhelzen als wy,
aan onze WYZE, GOEDERTIERENE EN MAGTIGE OVER-
HEID Lof en Dank fchuldig, om dat zy ons door hare liefdadigheid heden
in ftaat ftellen, met het verlenen van een bequame plaats, beneifens de no-
dige dode lighamen ter ontleding, en tot het doen en vertonen der zeldzame
en gewoonlyke handgrepen der Heelkonft, niet twyffelende of de verdere
noodzakelykheden, welke ter opbcuringe van Wetenfchappen konnen ftrek-
ken, zullen op ons verder aanhouden gunftelyk worden toegeftaan, ten einde
ik my eens zal mogen ontheft vinden van zo vele koften, die ik zedert eenige
jaren tot welzyn van het gemeen, gewilhg, liefdadig en met goede inzigten
befteed hebbe.

Dewyl ons de tyd van \'t Jaar, tot het waarnemen van vele omftandige za«
ken zal te kort fchieten, zo zal ik my nu niet verder ophouden met Ontleed-
kundige Verhandelingen; te meer, wyl den Loftelyken Ontleder de Heere
"Willem Röel reets in dit ftuk zyn gewone yver en kunde heeft laten
zien. Derhalven is myn voornemen een begin te maken met het verhandelen
der Heelkundige handgrepen, te meer om dat zeer weinig Heelmeefters in
dit ftuk handig en ervaren zyn, uit oorzake dat deze Leerftukken in vroeger
tyd nooit in order nog in voHsome uitvoer hier ter ftcde vertoont zyn. In

verwagting dan, van hier mede aan het openbaar eenigen dienft gedaan te
hebben, zo hope ik het zelve jaarlyks te zullen hervatten, met by voeging
van die ftoffe, welke verder tot onderwyzinge in onze uitgeftrekte Konft
na het beloop van \'t jaargety zal konnen verkozen worden, ten einde wy ons
mogen gedragen na het voorbeeld der yverige en kundige Franfchen, die niet
nalaten (\'t is waaronder goede bsloninge) jaarlyks in verfcheide piaatfen,
en door onderfcheide perfonen, binnen Parys deze trefi^lyke Konft in alle
liare deelen te onderwyzen en te leeraren. _ ,

In deze plaats cn tyd zal ik my niet ophouden met den oorfprong outheid,
i^nt en lof der Heelkonft op te halen, niet alleen om dat we vele Schryvers
over deze ftoffe komen te vinden, onder welke uitmunt de geleerde Le
Clercq (a), die men wegens deszelfs uitbreidinge gemakkelyker kan nazien;
niaar inzonderheid zullen we in de volgende dagen overvloedige ftoffen ver-
fchaffen om deszelfs trapswyze aanwafch , onbefchrylFelyk nut en onvermyde-
lyke noodzakelykheid te befchouwen; en dus zuften aan yders oog en gedag-
ten de grootheid, wonderen en roem van deze uitgeftrekte Konft genoeg-
zame overtuiging geven, voor al, wanneer we letten op deszelfs vermogen
in het gelukkig herftellen en \'t genezen dier Lyderen, welke in gedurige
^ienden zig bevonden, en van de gebreken, die geen anderen uitflag dan
"" ^ood moeten te wege brengen, door wel uitgevoerde handgrepen ontheft,

en ter v^i^ ^^^e Aampraak vinden we in den Tare 1733. den naarftigen Engelsman Freid»
ook onzen der Heeliionft den fcherpzinnigen en loffelyken Heelmcelïer P. du i^w»

4e gezontlieid en als een nieuw leven ontfangen hebben, welke gelukkicr^
lütflagen ons zo loffelyk in honderde gevallen dagelyks voorkomen en ais
nu voor het oog van yder een kennelyk zullen zyn. \'

Wie is \'er dan, die de ftoutheid zou durven nemen, van te ontkennen d--
ze Konft de nuttelykfte de grootfte en Joffelykfte te zyn van alle Konften en
Wetenichappen, die onder het menfchendora bekent zyn, en niemant die lee-
ven heeft, dezelve te konnen ontberen. Dit was de reden dat men in tyd,
wanneer de Konft in generlei maniere zo verre als nu gekomen was hare
Oeffenaars als de waardigfte onder het menfcheïyke geftagt, ja als Goden aan-
merkte, en haar by Koningen aanbiddelyk maakte door het helen en genezen
van gebreken. Dog niet tegenftaande dezen billyken roem, zo vind mén on-
der het graauw, of het flegtfte zoort van volk, welkers eigenfchappen niet
danonbedagte en hatelyke driften uitleveren, zulke lieden, die in plaats van
eerbied fchandelyke laftertaal Uitbraken. Maar tot meerder verwonderino- be-
fpeurt m.en onder zommige der zogenaamde Aanzienlyken, dat zy door ha-
len hoogmoed onkundige en baarzugt aan deze Konft de ware eere benemen
met dezelve te veragten en den lofl^lyken Heelmeefter den naam van Beul te
geven. Maar wie zal zig aan zulk onkundig en onwetend volk ftoren? Im-
mers is \'t niet van dezen tyd, zy zyn opvolgers der boze Romeinen, die den
uitmuntenden /Irchagatus met zulk een hoon voor al zyne weldaden beloonden.

En of fchoon wy nu heden ten dagen in plaats van verdiende dankbaarheid te
ontfangen door zommigen van eer en geld berooft worden, zo kreune tw de
edelmoedige Heelmeefter daar niet aan; want zyne goedé daden die bv^on
kundigen niet bekend zyn^, geven aan hem een geruft gemoedvermits hy
aan zyn zyde volbragt heeft wat men aan den evenmenfch fchuidio- is

uit te voeren, die heeft nog hoon nog lafter te vrezen. En of fchoon maar
weinig tyd geleden, het noodlot dat Lucius Aemilius eertyds aan o-emelde
irchagatus (zo als verhaalt word) wilde uitvoeren, my zeer nabv was zo
heb ik het zelve aan haar driften toegefchreven, den moed niet verloren ge-
vendeen zonder my aan het boze te ftoren, door myne daden de misleider
doen zien hoe onware berigten onregtvaardige Uitfpraken uitleveren.

Laat deze kleinachtmg,door de bozen uitgewerkt, Uiieden niet affchrikken
van deze verhevene Konft te omhelzen, wyl we in onnoemelyke andere om-
ftandigheden grote erkentenilTe voor dezelve befpeuren, \'t welk by my zelfs
klaar gebleken is hoe honderde gevallen gelukkig gered zynde, teftens dank-
baar en edelmoedig beloond zyn. Immers ziet men hoe noodzakelyk deze
Konft geagt word,_ en m weerwil der tegenftrevers roepen de gebreklyken oni
hijlpe, gelyk wy zien, inzonderheid in Veldtogten en Legers^ voornament-
lyk in het belegeren van fterke Steden, die inderdaad door geen Krygsman
zullen aangetaft worden ten zy hy met Heelkundigen, die bekwaam zyn zy-
ne wonden te genezen, verzeld ga. Hier van gaf den Koning Agamemnon
blyken 3 wanneer hy Troje niet wilde belegeren zonder het byzyn van den

ha?-uiti^ A c H A 0 N en zyn broeder P o d a lie r , oordelende dat zy wegens
nutzte]vi-ft^^n"^^ gekwetften te genezen zo nodig waren als het

, ^^^orlogs-gereedfchap, \'t welk tot verrovering van zulk een fterkte
gebruikt worden.

hebben we by onzen laatftleden Oorlog door onze
en einen mede zien gebruiken, om daar door onze ftrydende

en overwmnende Helden \'moediger te doen aanvallen; want wie van den ge-
menen inan gewond wierd, kon verzekerd zyn niet minder als een aanzien-
dPi °fhandeld te zullen worden, wyl nog zorg nog koften gefpaard wier.
vnn \' 5 Leger-hospitalen van alle bedenkelyke nootzakelykheden zo
W3 s 1 \' gene Natie met de onze konde vergeleken worden. Hier van
as iic vele jaren ooggetuigen, en heb in dien tyd mede na vermogen gehol-
pen, wanneer wy Nederlanders eenen onfterfiyken roem tegen den magtig-
inen^oning behaald hebben, \'t Paft hier niet, en ik zoude al te verre af-
weiden, in dien ik de grote zorge en onafmetelyke goedertierendheden van
onze VADEREN des VADERLANDS omtrent dit ftuk bewezen, zou wil-
ien verhalen. En daarom wenfche ik dat GOD ons voor zulke Oorlogspla-

gen Wil behoeden; maar in dezen nood vallende, zo geve haar de HEERE
aezelve gedasTten. ? o

Wie gelooft niet met my dat het ons heden zeer zwaar, en miflchien on-
mogeyk, zoude vallen, genoegzame bequame Heelmeefters uit onze verval-
h "ff ^^^ ^^^^^^^ zware en gewigtige uitvoeringen te bezorgen, wyl ik

eit weet wat bezwaarniflen ons in dien tyd zyn voorgekomen , wanneer men
K^ajir een klein getal Heelkundigen by die, die reets in dienft waren, moefte
redf^\'^\' gemoedelyk de elendigen uit hare ongelukkige rampfpoeden te
atien, van welke oude en bequame Lieden nu maar weinige of eene meer

mv zVf voornaamfte reden die my hier toe beweegt, inzonderheid als ik
le ov ^^^ gemoed tafte, en met kommerlyke gedagten onze Konft fta
vaau^T^^^"\' ^^^^ weten het zy, dat men het platte Land, Zee-

Yder geholpen en daar van voorzien worden,
heden van\'T ^^^ regtzinnige wyze zal willen agt flaan op d\' omftandig-
zwaarfte van ^u t ^^^ ^^^ ^^^^^ ^^ erkennen dat zy de raoeilykfte en de
hoe breno- \'S J Konften mag genaamd worden. Derhalven mag ik vragen,
^^\'^delyi^^ u volgens myn doelwit, by ons tot volmaaktheid? En

om alle vinden v/e dezulke, die de vereifchte hoedanigheden hebben
grypen "™®^^di:gbeden, die tot de Eonft behoren, in zig brengen, be-
eiichte nootl!!!^^, ^^^^ ^^ keren, wanneer ik alle de ver-

tenfchappen ^^^iy^^h^den , eigen by deze Konft, overdenke, want vele We-
handeUngen, die buiten dezelve fchynen te zyn, evenwel

<3aar toe behoren, waar door ze des te moeilyker en zwaarder wordende,
jook veei bezwaarder en nioejelyker tot de top van vohr.aaktheid te brengen
ls dan die der Medicyne, waar in wy lieden zo veel\'verwarringen en byzon-
dere denkingen gewaar worden, dat byna gene van die Oeffenaars gevonden
worden, die met den anderen op vafte gronden een en het zelve uitzigt ter
genezinge van hare kranken hebben. Maar dewyl dit ftuk buiten ons beftek
-is zo laat ons onderzoeken, wat en welke^ de zwaarfte Leerftukken zyn,
die we als ware gronden en onvermydelyke Wetenfchappen by ons als inge-
prent en eigen moeten vinden. ^ t . , , „ n

Voor eerft dient een waar Chirurgyn grondige kennis van de Ontleedkonft,
waar alles op ruft, te hebben, om daar uit op te maken de nodige overwe-
Sino- der fundien, huishouding en uitgeftrektheid der vafte en vloeibare dee-
len^van den Menfch, waartoe men niet ligt geraakt, en om welkers gebruik
wel te kennen en te verftaan, moeten alle deszelfs eigenfchappen Meet-,
Werktuig- en Natuurkundig overwogen worden, door welke grondbeginzelen
van alle Wetenfchappen alles wat we onderzoeken en zien, gemakkelyker en
zekerder by ons word ingeprent: Ja zaken die we nooit gezien hadden en
waar van ons nooit eenig denkbeeld was voorgekomen, zullen we aanftonts
kennen en bevatten, ook haren uitdag voorzeggen als of dezelve menigmaal
door ons waren gezien en behandelt. Uit de kunde van \'s menfchen geftel,

voor zo verre deszelfs in- en uiterlyke delen gezonde funÄien verrigten , is
ligt op te maken, indien we deszelve vermindert, gefchonden of geel bedor-
yen vinden, waar en wat ziekte of gebrek het is, daar we over geroepen
worden. Ma deze befpiegelinge gaan we verder, en het grootfte ftuk dat we
ter oeffening te betragten hebben, is eerftelyk het wel kennen der gebreken,
die dan in hare graden en onderfcheide eigenfchappen, na dat ze in hen meer,
of in de naaftleggende delen gevonden worden, ook wel enkel- of dubbel-
youdige gebreken genaamt mogen worden. By deze overweging en kunde
voegen we de bevinding waar door de veranderlyke en onderfcheide ftaat en
uitgang der gebreken moeten gekend zyn. Op dit nodige ftuk wat nader let-
tende , zo is het zwaarfte dat ons in de oeifening ter genezinge van gebreken
voortkomt, bevindig van alles re hebben, want wie bereikt die levenstyd van
alle de gebreken, die den menfch onderworpen is, te konnen zien? Dit is
onmogelyk, en hy die alleen op de bevinding wil fteunen zo als zig zommi-
ge wel inbeelden te mogen doen, die bedriegen zig zelfs, om dat zy de
natuurlyke veranderingen van den ftaat der gebreken zonder redekaveling
.onmogelyk konnen bevatten; en dus fpruit uit de bevinding, op zig zel-
ve en alieen genomen , een broife, verwarde en onzekere heelwyze. Maar
zo dra we zelfs met geleerdheid en reden verzeld gaan, zo mogen we ons
onder het getal van de gelukkige Oeffenaars der Heelkonft rekenen , om dat
deze twee den eenigen weg tot de heilzame herftellinge der gezontheid aan-
wyzen. Tot dit ftuk der bevinding dan te geraken, is ons leven al te
kort daarom moet een naarftlg Heelmeefter zoeken te weten wat by an-
\' \' dere

seneren 1? uit d omftandigheden begrypen, dan volgt ook de manier van
SeTyk handgrepen ge-

^"^^"derheid, als hy de gebreken zonder Handkonft
vofr al Silf\', veel \'doenlyk is, de innerlyke, dog

Z dn^nlfV^\'^\'^\' welke men in goede order een nadir verdelinge maakt,
om daar u t de t\'zamengeftelde middelen, die ter genezinge van uiterivke
b-Dreken behoren , te bereiden, dewelke als dan in zekere forme gebragt en
tzamengeftelde genaamt zynde tot pappen, ftovinge, waöinge, heimwmse
Kn^T\' gorgelwaters, infpuitingen, pleifters, ülve^ fmel

maffen??\'\' .Tl ^ worden. Uit deze toebereidingen ofte ook wel uit
aar enkele middelen zyn de volgende uitwerkingen te vinden: namentlyk, zy
vemurwende , verdunnende, verdwynende , etterende, verwarmende, zweren-
> bloedfiempende , verbytende, blaar-

»s, daarnm ^e Heelkonft betreft, in \'t Nederduits ganfch niets gefchreven
de moeitP „T® ^^ wenfchen , dat den een of ander kundig perfoon zig

Deze en \' ^^^ gefchrift over deze ftoffe ons mededeelde (a).
^en onvermv^^T f die allen den naam van Kunde verdienen, moe-

ï^d ^ tieeïmee\'^er, om dat het zwaarfte ftuk der Heelkonft door de
to^ i Toevoert worden,
en door andereT? ^^^^ byzonderheden, en voor al het verkiezen, zelfs maken
^ te laten maken de nuttelyke Werktuigen die gemene en zeldza-

me Konftbewerkingen vereifchen. Hier over fpreekt den uitmuntende Thevenin
zeer wehiienend, zeggende, dat de Konft van zelfs Werktuigen te maken, als
een deel der Heelkunde kan aangemerkt worden.

De geeftryke en grote Heelmeefter C. Solingen munt boven alle Schryvers
over de handgrepen der Heelkonft daar in uit, het welk de reden was dat die
roemrugtige Schryver ons zo gunftelyk een uitmuntend getal van uitgekipte en
nieuwe verbeterde Werktuigen is mededelende , van welke zommige wel uit oti»
de brave Mannen, als Jquapendens, Galenus , Guillemeati, Hildanus, Oribafius ,
Parceus, Scultetus en meer anderen zyn opgevolgr en verkozen, maar teffens zeer
verbeterd, en ais geheel vernieuwt^voortgebragt. Dien groten Man moeten we
alle in het oog houden en in zyne daden opvolgen, wyl \'hy hi dit ftuk der Heel-
konft, en inzonderheid met die eigenhandig te vervaardigen, heeft uitgeblon-
ken; hy is het die my daar toe heeft aangefpoort, en zyne Schriften hebben my
in myn jeugd aanleiding gegeven tot deze vermakelyke oeffening, waar in ik al-
tyd (als ik ledige uren kon hebben) myn tydverdryf heb gevonden: zo dat ik nu
zeggen mag, wat is \'er daar ik den Arbeidsman in dit ftuk niet van zou konnen
onderrigten of zelfs ter proeve voor maken ? Dus zy een yder, wie zig hier be-
vind, geraden dit Werk van langzamerhand te beginnen, om eindelyk het zel-
ve door de tyd tot volmaaktheid voort te zetten. Is \'t niet om alles zelf te ma-
ken , ten minften om bequaam te worden die befcheidentlyk aan den plompen

mi toe het Meefterfchap bekomen hebt, daar van is vry geweeft, alzo gy door
het flypen van lancetten of het betalen van zekere geldboeten preuven daar
van hebt moeten geven.

\'t Is een nuttelyke inzigt, indien het by den Gilde met geen geld was af
te kopen, waar van de Overheden lekkere en vette tafels houden, alzo meeft
alle de ordonnantiën van deze Vergadering daar op geveft zyn , welkers ver-
dorvene eigenfchappen nooit zullen verbetert worden.

Hebben we dan nadrukkelyke kennis van de hoedanigheden onzer Werktui-
gen, zo uit wat ftoffe die gemaakt worden, en in wat deel derzeiver haar mee-
fte kragt en Werking moet beftaan, hoe dezelve ftoffe (inzonderheid de meta-
len) moet verkozen, gemengt, op een gelegd, gehard en verder bereid worden:
dan zullen we dezelve, indien we handig en geeftig genoeg zyn, gelukkig rege-
len . en onze dikwils gevaarlyke bewerkingen met gewenfchte uitflagen volbrengen.

Maar kan wel iemand zegpn, dat wanneer onze Konftbewerkingen met een
goede uitflag volbragt zyn, \'er\'niets meer overig blyft te bezorgen? neen, de
goede inzigt tot verdere genezing maakt den elendigen gelukkig: daarom ver-
maan ik een yder, zig,zo veel mogelyk, op de kennis van verbinden te leggen.
Dit ftuk wanen de ongeleerden door ervarentheid te konnen leeren;dies wy tot
ons leetwezen met ongedult zien, dat zelfs de bequaamfte en oudfte Heelmee-
fters daar in zeer gebreklyk zyn. Eindelyk wenden zy voor dat we in onze tale
^een andere fchriften hebben, die over dit ftuk uitvoerlyk handelen, dan die,
dewelke maar by geval en ftuksgewys hier van gefchreven hebben. Ik beken dat
het waar is, uitgenomen het Paryfche Verbandhuis; maar des&elfs^ luifter en glans

Boek ^ \'^^^^ ^^^^^ nuttelyke en verbeterde Platen te verryken ; en by den
j) Yj^^^psr Schouten, \'m dt Nederduitfche tale te laten drukken Qa).

_ g Ik vreze , dat, in zo verre de yver niet verwakkert, dit hoognodige
verk met andere nutte fchriften, by den Boekverkoper , en niet door den
rteelmeefter, zal bewaart worden.

Het voornemen van dit gefchrift aan ülieden mede te delen, is geweeft, om
^y van het zelve te verfchoonen by het verhandelen en uitvoeren dezer Konfc-
ewerkmgen: niet te min zal ik my iedermaal vergenoegen, met Uliedeneeniger-
^ ^^ begrypen welke Bandagien na ieder Operatie nodig zyn te gebruiken,
indien ik my wilde uidaten over alle Konften en byzondere Wetenfchappen,
die aan onze konft nut en voordelig zyn, zo zouden we aan dezelve groten lui.

er byzetten, maar hier in moeften wy ons zelfs verliezen; dog voor zo verre
we onze jeugt daar in zouden willen opbrengen, dan is het nodig dat hy talen,
maar voor al de P>anfche, verfta, om dat we de befte en de meefte Schryvers
over de Heelkunde in die tale hebben. En offchoon dezelve by haar eerfte uit-
\'omen in andere talen waren gefchreven, zoo vind men de befte en nodigfte
ïiL^\'_ ^^^ het Frans overgebragt. De Teken-, Reken- en Meetkonß , en wat ver-
aer tot grondige kennifle aer JNatuurkunde behoort, dient yder te weten, alzo

alle onze denkingen en uitvoer daar door veel ligter zullen worden; ja zelfs wan-
neer men waanwyze Doceren en Heelmeefters van regtzinnige zaken moet over-
tuigen, zo zal het ons ligt vallen, indien we haar door Werktuig-en Proef kundige
oewyzen de eigentlyke nootzakelykheden ter overtuiging kragtdadig voorftellen.

^ . genoeg dat een Heelmeefter zig alleen aan het helen of genezen
van Uiterlyke gebreken houde; want tefFens aan hem de genezing van innerlyke
toevertrouwt, voornamentlyk in kleine Steden, op \'t Land, en
vind ^ 1 en in de Legers, alwaar men zig gemeenlyk ontbloot

Zi d " ^odig heeft te volbrengen,
op z?a- ^vat^een laftig en zwaar beroep iemand, die Heelmeefter wil zyn ,
zyn ■ ^^^^ gedeelte de reden is dat \'er zo weinige

oorzake ^^^^ nodige hoedanigheden bereiken, waar van ik de wezentlyke
ophalen, die meeft hier in beftaande is, dat den gemenen en
fchaafthei? ■\'-"toonder zyn kind daar toe aanvoert, waar by zelden die be-
ken uitseft^^?^ goede grondftagen gevonden worden die tot het leeren van zul-
\'ä^^^ten Konft en Wprenif\'hnr* fiphncpn Buiten dat, ZO zyu de minfte

^\'^^^^en die^° koften te dragen, die ter beloninge van een goe\'d onderwys
Oveuïjj^^^ Voegt hier by de baatzugt der Opzienders of der zogenaamde

\\ zy hy " \' om gewin aan een ieder die zig tot het Meefterfchap aanbied,-
Hiaam zy of niet, evenwel, doordien de ronde paspoorten worden

toegereikt, het Meefterfchap mededelen, zo als aan haar lieden zelfs in vroel
ger dagen gefchied was.

Dit grouwelituk en onvergeeflyke misdaad, waar door zo vele Lyderen, die
nog te helpen waren, het leven verhezen, behoorlyk billyk geftraft of ten min-
ften geweerd te worden j maar neen, zy bezitten de gunft, en worden by dit
Wandbedryf befchermt, en tot fchade der elendigen met Ampten voorzien.

De voornaamfte reden van kleinagtige dezer groote Konft fpruit voornament-
lyk uit de onkunde van deszelfs Oeffenaars, waar door ze als veragt en verwor-
pen , van niemand die magt heeft, word opgebeurt of gehandhaaft. Wü zig
iemand over dezelve ontfermen, zo dient hy zynen tyd, moeite en eigene kos-
ten daar toe aan te wenden, gel^^ als door my, zedert eenige jaren, een gro-
te fomme zo ten nutte van onze Heelkundigen ais droevige Lyderen, gewillig
is te koft gelegt: maar! wat dank heb ik hier voor behaalt? en wat ftaat my
noo- anders te wagten dan een invretende haat, die by den dommen baatzugti-
gen uit jaloufy dagelyks noch groter word, zodanig, dat zommige de oren der
Groten vol blazen en het weldoen voor een onnodige zaak by haar uitkrjaen.
Gelukkig Land waar in Geleertheid geagt, geëerd, aangequeekt en beloond
word ! Dit ziet men, zo als ik reets gezegt heb, onder de Franfchen die in alle
Wetenfchappen uitmunten. Op welken voet wy insgelyks onze uitgeftrekt Korxft
zouden konnen brengen, byaldien ons vry ftond die nuttelyke zaak naar genoe-
gen zo te fchikken, dat voor weinige koften veel goeds, en door verfcheidene
Perfonen met behoorlyke tuifenpoling van onderwys, uitmuntende dionften ge-
daan wierden. Dit konde voor rekening van zulk een aanzienlyke byeenwoo-
ning rykelyk gedaan worden, indien men de regte denkbeelden, zonder bedrog,
den beftierder konde ter oren brengen (a).

De voorverhaalde zwarigheden moeten Ulieden niet neerftagtig maken, maar
ftreeft veel eer na bequaamheid en volhard in uwen yver, terwyl ik van myn
kant, zo my God de kragten laat, verhope door deze eerft verworvene gunft
nader gelegentheid te vinden om den welmenendete trooften, en myne ordere die
ik yerkozen heb terwyl ik alleen het Heelkundige verhandde, ter onderwyzing
denke te onderhouden, en zo te fchikken, dat ulieden niet overrompeld nog
overladen zult worden, alzo ik door een zagte en verftaanbare leiding alle de
zaken die zwaar en onmogelyk fchynen, ligt en bevatteiyk zal voorftellen; zo
dat wy onze woorden zullen mogen herhalen en zeggen: wat onbreekt \'er in
onze wydberoemde Wereldftad? zelf zullen wy durven vragen, wat ontbreekt
ons ? zyn we iiiinder dan zy, en geven v^^e niet dezelve trooft aan onze Lyde-
ren die andere van onze Naburen aan de hare bezorgen ? Hier van hebben , zo
als ik reets gezegt heb, wy Nederlanders in den laatften Oorlog by zovele dap-
pere Batailjes en Belegeringen genoegzame blyken gezien, zo dat \'er gene Na-
tie met ons gelyk was; en nog heden ten dage zouden \'er geen zonen van Escu-
laap , namentlyk Machaon en Podalirius , ontbreken.

(a) Ziet zedei\'t deeze Aanfpraak in myn uitgekomen Werkje over de Spina bifida , pag. 438. de
leerordf-r welke door een Medicus Cäi dan door een Cbirurgui onophoudelyk moeft gehouden wordea.

nfn wo^ï""^^\'^^ hoedanigheden, welke door andere niet geleerd of gegeven kon-
rende A ^^^ gezond van lighaam, vaardig in oordeeldliyd onderzoekende en lee^
fiunte^ z-agt en zyne Lyderen, behulpzaam, menfchlievend,

niaa ë^fneenzaam, edelmoedig. Barmhartig-, wyders moet hy niet te voorbarig,
L .Jf in zyn voorzeggen zyn; en in alle zyne daden een voorzigtige fiout-

Uit alles dan bezittende, konnen wy tegen onze vyanden en haters moedig
hare vervolging en laftertaal befpotten en uitlagchen, om dat wy niets
onaernemen dan het gene waar omtrent wy in ons gemoedt geruft en verzekerd
zyn alles gedaan te hebben wat een eerlyk Man betaamde, zo dat wy hier door
d"]/ a ^^^ê\'^noegen, den Lyder trooften,onz\' evenmenfch weldoen, eere aan
geven en dankbaarlyk (voor al by de middelbare ftaat) beloond worden;
^ gehören dan deze en nog meer andere goede eigenfchappen tot zulk een uit-
gebreide Heelkonft? Hoe z\'al hy zig dan gedragen,die deze in een verzameling
van geleerde en ongeleerde toehoorders, zig onderwind te leeraren en daar van
te Ipreeken ? fpreekt hy alken geleerd voor de genen die kundig zyn, zo zal
de leerling uit deszelfs redevoeringe geen bevatting hebben ; fpreekt hy al-
ieen leerzaam en nier anders dan van Schoolleifen, zo verveelt het den geleer-
oen toelworder. Om dies wille zal ik den middelweg houden, en myne gedag-
ten meelt na de Leerlingen beftieren , op dat zy de nodige voordelen erlangen

terwyl ele kundigen hier door zig het oude erinneren, en het nieuwe dat ik \'er
by voege, hen tot genoegen mag ftrekken.

By deze myne verhandelingen zal ik zo .klaar en duidelyk, als \'t my immer
mogelyk is, fpreken, en de gedagten van den uitmuntenden Rohault part. IV.
^ap. I. 4. tragten op te volgen, van my niet te ver uit te breiden of te lange
onnodige Redevoeringen te maken, waar door men,\'t is waar, by onkundigen
Voorgeleerd, maar by rkundigen voor onbequaam geagt word. En daarom zal
J^ j zo veel my mogelyk zyn zal, alle de nodige denkbeelden zo ten opzigte
-r qualen, als middelen en handgrepen, die merendeels by yder Konftbewer-
^^^g m zekere byzondere uitvoeringen beftaan, voorhouden, dewelke, indien
Ren ^^^^\'gedragen en onderwezen worden , zeer ligt te bevatten zyn, vervol-
trekl ^^^^ uitflagen gelukkiger maken. Hier door zal ik my tragten te ont-
Cap^\'^V^\'f^ de waaragtige befchuldinghig, die Mare. Jurel. Severinus, Lib. L
hezit L ^\'^"gtj zeggende: Dat iemand, die geen genoegzame geleertheid
onbequaam is een ander te leeren, en alzo kan het quaad zaatge^^
ke voortbrengen. Immers klaagt hy verder over de DocT:oren ,-\'Wel-

en zelfs niet genoeg in de Ontleedkonft ervaren ^yfi, dezelve
^vord-n n ^^^ oorzaak dat \'er geen bequame Heelmeefters gevonden

tluor gy^ï"^ Riolanus aan, v/anneer hy \'t oog heeft op de ^ulke, die alleen
drongci-j. ^^ i^iet door vei-dienften tot zulk een gewigtige arKeid worden inge-
fende, ^^ ^^n nog voegen mag, dat alle zaken, ^de Heelkonft betref-

den voorgehouden, en waar van ons de Franfchen genoegzame overtuiging ge-
ven. ïk hope , dat dit myn zeggen by de Heeren Doftoren, die zig hie,r be-
vinden, niet qualyk\'zal worden opgenomen, wyl ik in waarheid betuige, geen
de minfte inzigt op eenig perfoon te hebben, ,maar enkelyk myne bede te zyn
van Ulieder gedagten zo -lang op te fchorten, rot dat ik dezen mynen arbeid
volbragt en uitgevoert hebbe, om ais dan alle myne woorden en daden overwe-
gen, en op te maken of zulke zaken niet alleen-eigen zyn aan de Heelkundigen ,
en geenzins aan die, dewelke de geneeskunde oiffenen.

üe Heelkonft geneeft of onderhoud door hulpe der hand en, bequame midde-
len d\' uiterlyke en fommige innerlyke gebreken van \'s menfchen lichaam, dat
is, zy herftelt het gebrekkelyke deel zodanig, dathet zyn natuurlyk eigenfchap*
pen of gezonden ftaat weder aanneemt, ot het leven dat in gevaar was, door

Alle de gebreken waar over een Heelmeefter geroepen word, vereifchen on-
ze handkonft, die beftaat in het aanlegg^än der middelen, wel enkonftigverbin-
den , en inzonderheid in het doen van Operatien, die ter uitroejinge van g-ebre-
ken dienen. De gebreken zy" in- of uiterlyke, de innerlyke die deze Konft ver-
eifchen , zyn die waar door ontlafting en afleiding van vafte of v oeibare
ftoffen ter Venezinre vai^ ziektens gemaakt worden ; als Aderlaten, Koppen
zetten Spaanfe vïieo-en aanleggen, Fonranellen en dragten zetten, branden
op de\'Kroomiaad, ft^elien van de -Trepan, \'t doen der Strotfneden, doorbo-
ren der boril en buik, ondafting van diepleggende etterftoffen m het lighaam ,
Steen uit de blaas te fnyden, verloften van Vrouwen, en wat deszelfs omftan-
digheden van blaas en lyfnioeder onderhevig is, te redden, \'t behandelen van
Buik, Liefch en Sakbreuken, infchokking\'d.er darmen of Vohulus, en de ver-
fcheide zoorten van VVaterziio-ten. VVyders worden alle de handgrepen die men
uitwert op gebreken, die vo^or ons oog verborgen leggen y als innerlyke qualea
aangemerkt. Om welke reden dezelve wiffelvalliger of onzekerder dan de zul-
ke die we met het oog zien en tastelyk konnen aangrxrpen, behandelt worden.

Onze Vader der Heelkonft de wyze Hippocrates , wiens regulen in het ge-
lukkig befchryven der gebreken en deszelfs genezinge by ons onwrikbaar moe-
ten gehouden worden, zo dat we in generlei maniere daar van afwyken, wan-
neer hy zegt: Wat de middelen niet genezen, geneeft de hand; wat de hand
niet geneeft, doet het ftaal; en wat het ftaal ongenezen laat, geneeft het vuur.
Dus ziet men, hoe wy trapsgewys de herftellinge moeten behartigen en op de
gemaklykfte wyze beginnenindien wy op den voet van dezen onzen allerbeften
raatsman zullen voortgaan, met hier ter plaatfe, en in de volgende dagen, op
dit en zo veel dode lighamen als hier toe zullen nodig zyn , te vertonen, hoe
door de hand, ftaal en vuur die gebreken, welke anders door gene middel en
l5;onften herftelt worden, nevens alles wat mogelyk te genezen is, gemoedelyk

Dit zou ik niet hebben ondernomen, ten zy ik zedert vele jaren de begeerte
van onze gosde en naarftige Heelmeefters befpeurt had, waar door ik my aan-
gefpoort vindende, in overweging nam, hoe nodig het was onder haar ais Voor-
l\'amrer te m0!?en ftreltkcn, niet tegenftaande my hier door de haat der Doéloren

ontwyffelbaarmoeft op den hals vallen, en voornamentlyk van die, welke zigwaah-
ftuh 2yn de zwakke Heelmeefters te onderwyzen. Maar dewyl dit

Ys ^elzyn en eere der Konft eens een aanvang moeft nemen, en dit fterke
door kragt gebroken worden, zo heb ik my als eerfte aanvanger verftout op
"et alleronderdanigft voor my by onze welmenende en goedertierene Overheid de
nodige vryheid te verzoeken, diemy dangnnftelyk vande Wel-Ed. Groot Aclitb.

^^ Burgermeefteren op den 26. Maart 1720. is toegeftaan, om vier
O-ode lighamen des Jaars in deze plaats tot voorplanting der Konft, en voor dege-
^^ hebben zig verder te oefFenen in de kenifle der Ontleed- en Heelkonft,
te gebruiken. Deze gelukkige zaak is van.dien goeden uitflag geweeft, dat uit
nootde des toevloeds van Leergierigen, de plaats te klein zynde, eindelyk op
myn aanhouden tot een volÜagen vertoonplaats geworden is. By alle welke goe-
dertierentheden ontW7ffelbaar, indien myne kragten en Ulieden yver blyft duren ,
nog meer nuttelykheden zullen gevoegt worden (ß). -

^ Deredenen waarom wy de heelkundige bewerkingen nuttelyk aan den menfch
Uitvoeren, zyn op vier onderfcheiden inzigten geftaaft. i) Dóet men de Opera-
tien enkelyk tot het verfraai]en van \'t lichaam, zonder dat dezelve eenig ander
nut ot nootzakelykheid in hebben, a) Zyn\'dezelve nodig tot voorkoming van ge-

z,yn zy ter herfteiling van het gebrek onvermydetyk, maar tot het doen der zel-
ve vind men tyt, dat men by zig of met andere bequame lieden over derzelver
omftandigheden en manieren hoe te handelen , alles kan overwegen. Eindelyk
ten 4) zyn ze hoogdringend en op zig zelfs zeer gevaarlyk, zodanig dat\'er geen
ogenblik tyts mag verzuimt worden, indien men voor des Lyders leven wil zorgen.

-lot alle manuale Operatien word vereifcht een nette en weïgeoeffendehande-
hng, ten einde de uitgekipte en welgemaakte Werktuigen behendig mogen be-
Ihert en gebruikt worden." Èn dewyl dan deze handkonft niet zo fchielyk kan
geleerd worden, maar wy door oeffening trapsgewys daartoe geraken, zo moe-
^n deze gewigtige zaken alleen aan Heelmeefters toevertrouwt worden, en gene
uoctoren m de Medicynen , hoe geleerd zy oök zyn, behoren deZe te onderne-
men ten ware zyheden m vroeger dagen onder het opzigt van brave Heelmee-
iters deze konft een uugeftrekte tyt hadden geoeffent, of zelfs oeffenende Heel-
meesters geweeft waren. Want wie maar weinig in deze Konft heeft gearbeid,
hgt bevinden, dat gene Operatien, hoe^die ook oiider zekere namen bekend
itaan, zelden op een en dezelve manier als die van zyn zÖÖrt behandeld wor-
maar dat zig altyt onderfcheide of veranderde omftandigheden opdoen, die
^an door^een opgebeurde geeft en nette handeling naar deszelfs eigenfchappen
t^j^^^nding van zaken behandelt worden. Ik weet zeer wel dat zommige Hee-
my deze ftelling gaarn zullen vergunnen, en anderen neffens my
met i^tier deel van de Faculteit der Geneeskonft genoeg zwarigheden

n-euw\' pi^In!!\'\' gebleken op den 10. July jySf-al^ wanneeer de voorgaande gunaen wierdenver-
\' \' " zeker jaargeld tot aanmoediging van verdere onderwyzinge, wierden toegeleid.

en dus is het volftrekt nodig , dat de Medici enkelyk op de genezinge der inwen-
dige ziektens letten, en de Heelmeefters in tegendeel de uiterlyke gebreken al-
le, en waarnemen. Én wat aangaat de Apothekers, deze behoorden zig alleen
ftiptelyk te houden aan de toebereidinge der voorfchriften, die hen door de twee
eeifte worden ter hand gefteld. Welke redelyke manier men in grote t\'zamen-
woningen altyt tot \'t algemeen welzyn behoorde op te volgen, maar waar den een
of den ander in de Konft ontbreekt, zo als \'t ten pkatten Lande, op Zee en onder
de Melitie, meeft komt te gebeuren, daar moet men zig behelpen zo goed als \'c
doenlyk is, ten einde deze drie byzondere fundien ten beften worden waargenomen.

\'t Is de pligt van een Heelmeefter, dat wanneer hy by zyne Lyderen om Ope-
ratie te doen, geroepen word, hy de quale op de naarftigfte wyze onderzoeke,
en dezelve beneffens den ftaat der perfoon kennende, overwege of de nootzake-
lykheid vereifcht deze te volbrengen, dan of men met het gebrek te behandelen
te lang heeft gewagt, en dus de voordelen door verzuim reets verlopen zynde,
van de Operatie geen gelukkigen uitflag meer te wagten is. Derhalven als het
gebrek dan te oroot en gevaarlyk was, of de Lyder zig buiten behoorlyke\' ftaat
bevond, dan zal hy zyne eer, terwyl de uitflag te gevaarlyk is, daar aan niec
wagen. Men moet dan deze gevaarlykheden der zake wel overwegen en onder-
zoeken, i) of de bewerking na deszelfs omftandigheden moet en kan volbragt
worden? 2) of ze kan uitgevoert worden zonder levensgevaar?3) of het gevaar
van de quaal niet grooter is dan de Operatie? 4) of het ongeval na gedane be-
werking volkomen te herftellen is, zo dat het in zyn grond kan Wörden uitge-
roeit? 5) Of de Lyder onderhouden wordende zonder Operatie kan leven? 6)
Of men van aile ongevallen met zekerheid kan oordelen, en of niet zommige ge-
breken na de reden en bevinding te twyffelagtig zyn?

Deze en meer andere vragen kan men by zig ze\'fs overwegen, en zonder laf-
heid of reukeloosheid gemoedelyk beantwoorden, want indien de Lyderen uit
vreze voor een quaden uitflag, in hare droefheden overeen aanftaande doot ge-
dompelt blyven, dan is de Heelmeefter te befchuldigen; maar zo de Lyder in
tegendeel, met mm of meerder hope kon behandelt worden, zo zal men de ge-
dagten van Celsus omhelzen, en liever een gevaarlyke Operatie ondernemen
dan wel een gewifle doot te gemoet zien. Hier van heb ik in hetftnk van Steen-
fnyden onderfcheide voorvallen ontmoet, en zulke Konftbewerkingen volbragt,
welke door anderen, om dat zy de omftandigheden te gevaarlyk voor haar
oordeelden, eers halven zyn afgewezen. Zulks by elk die de Heelkonft om-
helft, als een godloos ftuk aangemerkt zynde, zo heb ik deze verwezene tot
een goed getal met goeden uitflag geopereert, en m.eeft alle gelukkig herftelt.
En alfchoon deze ter doot verwezene perfonen het leven behielden, zo gaf
dit evenwel aan de haters der Heelkonft gelegentheid tot lafter; want volgens
der onverftandigen haar zeggen, behoorden ze alle even gelukkig geweeft te
zyn niet tegenftaande deze alle door een fchandelyke en laffe manier afge-
wezen zynde, ter doot gevonmft waren.

Dus is de lafheid veel fchadelyker dan de ftoute uitvoering, op de zogenaam-
de onherftelbare of dodelyke gebreken, wyl men door het eerfte den herftelba-

^^ TwV^^^" J^oot flaat, en by het tweede geval een reets verlorene tragt te redden.

IK nope in myne verhandelingen by yder gevaarlyke ontmoeting, de middel-
anH ^^ wyzen, en te leeraren dat het beter is zig aan d\'opfpraak zyner vy-
geven, dan door argwaan en boze gedagten zynen evenmenfch in
«et lyden latende, zyn ziele te bezoetelen, zo ais we (\'t zy den groten God ge-
J^^^agt) onder de Oelfenaars der Genees-en lieelkonft al te veel zien gebeuren; ter-
rinip v, vnendelyke woorden, argliftige agterklap, ent\'zamenW-

i^eiyKt, het welk onder de zogenaamde Politie te veel plaats vind.
maL t ^^^ ^^ ^^^^ om van zulke fchandelyke perfonen te gewagen,

uuraeis opregt, en laat de menfchelyke liefde, onderfteunt door kunde, meer
Wil ^ ur^/" ^en goede naam ftetmen dan op verdienften; en het ga U zo het
a-enwoordiï^ ^^ S^ruft geweten, en in zo verre den loon voor het te-

gen voortloni J^^Selyk als waarheid uit den mond der onkundigen tot onkundi-
op haar zelfs n Uüeden daar niet aan, maar denkt dat die bezwaarniffea

ues oeroemde, Uheder hoofden moogt opbeuren, en iaat uw ligt voor de on-en
der welmenende gedurig fchynen. ^ cie o^en

^re hfn!^^^ voorgezegde is genoeg gebleken dat \'er tot den uitvoer der heelkundi-
om Hn^ byzondere tyden zyn waar te nemen, d\'eerfte is onbepaald,

eebrpk , aandringen, de tweede bepaald ons wegens de gevaren die in het
en van ^ en de derde dwingt ons na het jaargety ons te fchikken,

die vL. gematigde lugt te bedienen, om daar door niet alleen de felle koude,
<^^rheid jfq^l-^^^ verbinden fchadelyk is, te ontgaan, maar inzon-
en toevall hoogfte fchadelyk, om dat deszelfs broejing verdervinge

gevaarlyken T i ^^^^ laatfte regel, ten einde men door vaardige hulpe den
^fttflagen onr ^ ^^ ®\' ^^^^ ^^ onderfcheide gevallen zeer gelukkige
h«t \'^er Operatien verkiesbaar of be-

word, wanneer men de bewerking t\'eenemaal moet agterlaten. pog indien na ry-
pe overweging geoordeelt word de bewerking mogelyk en van nut t-zyn,overk\'gt
nien eerft hoe die te doen, hoe den Lyder te prepareren, en wat v rdere noot-
zaakelykheden daar toe vereifcht en vervaardigt moeten worden, als zitting of
legging, goed ligt voor de Patient, inftrumenten waar onder zomtyds banden of
ftrikken, bloedftempende middelen, een volftagen verband en goede legging na
de gedane Operatie, \'t welk in de Winter, ot ais de Lyder te lang naakt gezeten
zal hebben, moet gewärmt zyn. Welke nootzaaklykheden in goede order dier
nen gefchikt te worden, zodanig, dat wat eerft gebruikt word, voor aanofbo.
ven op mon l-fff^en, ten einde by het aanryken der Werktuigen en Verbanden
geen wanorders gebeuren: maar voor al moet men letten op de perfonen die men
m dvbewerkincr van noden heeft, op dat\'er niet te vele, maar na de omftan-
diaheden waar toe zy het beft bequaam zyn, verkozen en geplaatft worden gevon-
den om hier door alle nooizakelykheden m order te volbrengen. Indi .n \'er zwa-
re bloedinge op d\'Operatie ftaan te volgen , zo moet men gereed zyn dezelve met
een oplettende handgreep en bequame (daar toe gereed zynde) middelen te ftil-
len. Dit alles dus vervaardigt zynde, zo word by den Heelmeefttr een goede en
onbezweken ftantvaftigheid IN de Operatie vereifcht, en fchoon verbazende en
zware onpevalien buitt;n verwagting opquamen, zo moet zulks nog den lieehnee-
fter nog%e afififtenten verzetten, maar alles moet in behoorlyke ftilue, met een

of hare handen en ogen door een eemg perfoon beftierd wierden. Derhalven zal
aan de geen die het werk volbrengt, de zaas meeft of in \'t geheel toevertrouwt:
zyn dog indien zulk een Heelmeefter (gelyk dit meermaals onder myn opzigt ge.
b ure) alle die eigenfchappen niet had, welke tot uitvoer van gewigtige bewer-
kingen vereifcht worden , dan zal men hem buiten het oog des Lyders, deugde-
Ivk onderregten, en alles wat \'er te doen ftaat verftaanbaar voorhouden, op dat
bVhet volbrengen van zulk een gevaarlyk werk onze hand als Iprekendeaan dien
nnerateur kennelyk doe blyken, Wat hem te doen ftaat; en indien hem iets moo"*
te ontbreken, zo zal men het nodige zonder uitftel voor hem opvatten en uitvoe-,
ren ten einde de Konft m zyn luifter blyve, en de Lyder gelukkig geholpen wor-
de \' Het gebeurt menigmaal, dat onder het volbrengen der voorgenomen e hand^
ffrépen gewigtigt^ veranderingen en zaken die men niet verwagt hadde, voorko-
men en zelfs dat de bewer^ang een heel andere keer neme, hier omtrent moet
uien zig niet verbazen, niaer na bevinding van zaken, die men van wegens hare
meniffvu^disheid aan Ulieden hier tefifens niet kan voorhouden, zal hy zo goed
do nlvk alle\'J ten befte fchikken: al het welke ik in de verhandelingen, voor zo
veel 4y zulks voortkomt, aanwyzen.

Eindeh k en ten laatften, iNA dat de Operatie volbragt is, moet men op ver-
fch ide zaken agt geven, als i) op het wel en zeker verbinden, 2)\'t geniakke-
Ivk leggen, 3) het vertrek donker en zonder togt te bezorgen, 4) al het geraas
en gewoel beletten, maar inzonderheid, 5) als de Operatie van veel gewigten ge-
vaar was waar na bloedinge, flaauwtens, fchrikken en andere toevallen te vre-
aien waren, daa^al men een beqiuaam perfoon by den Lyder laten om hem iri

bvzonder^^ Ka, • wat we aoor de hand en werktuigen uitvoeren, in deze vier
Sdifo/d% opgeüoten, zo zullen we\'nogtans bevinden, dat we

dac dikw,^ fT\'"^\' v^\' üitvoermgen niet konnen fchikken nog Lpalen^
2aS \' of hever akyt, m ieder Operatie alle de vier handffr pen noot

ivaarTn zy\'edSn ^rd^^^^^ \'f Operatien noemen i) na de plaats of het deel
aart- aIjJ worden; ?,) na de namen der gebreken die zy Genezen en a ^ na d^n

die\'^geL"^,?/Maateerflelyk in het doen der Operatiên
\'^h^\'de een^lufd^dê Äeliige\'

konnen gezalft worden. Zyn wy dan verkozen tot de werktuigen zyner goeder-
tierene daden, zo wenfehe dat zyn Geeft Ulieden overftronie met alle de goede
eigenfchappen, die tot een waaragtig fleehneefter behoren, en dus eindig ik mee
myn hartelyke wenfch, dat Gylieden door deze grote hoedanigheden aan uwen
evenmenfch zuk nuttelyls zyn, en zelfs gelukkig leven.

By het begin van deze Voorreden op de 435. bladz. is gebleken, dat wan-
neer de gebreken door gene middelen konden weggenomen worden of daar
door onherftelbaar waren, den bequamen Heelmeefter op andere middelen be-
hoord te denken, en itit te vinden wat ten nutte en tot heil des Lyders zoude
konnen dienen; die dan inzonderheid beftaan moeten in het verkiezen van wel-
gefchikte werktuigen en verdere nutte handgrepen, ten einde hy door deszelfs
konftig gebruik de gebreken in de grond herftellen, en den Lyder daar door
voor ongelukkiger onheilen kon bewaren.

Dat deze handkonft het grootfte ftuk der Heelkonft is, is genoeg door de zo
even medegedeelde Inleiding aangewezen; en yder welmenende zal met my vaft-
ftellen, dat de ftoffen, in het volgende tweede Deel der Heelkonft verhandelt,
namentlyk de handgrepen, beneffens derzelver onvermydelyke en veranderende
omftandigheden zeer bezwaarlyk zyn met de pen te onderregten, om dat deze
zonder goede gronden die tot de Konft vereifchen, niet zeker konnen volbragt
worden. Daarom, fchoon men dezelve met de grootfte oplettentheden en moei-
tens in derzelver volkomenfte kragt willens is mede te delen , of aan den Leer-
ling verftaanbaar in te prenten, zo valt zulks dog zwaar. Om deze reden is het
dat ik aan den leergierigen rade niet alleen de nutte fchriften, welke door Heel-
kundigen over deze ftoife zyn gefchreven, naarftig te lezen, maar mzonderheid
de dadelyke bewerkinge op dode en levende perfonen zo veel als t mogelyk is
bv te wonen, en vooral, indien zy gelegenheid vinden by haar onderwyzer haar
bLd te doen leiden, met zelfs de zwaarfte handgrepen te leeren lütyoeren, ten
einde hare nadenkingen op dit deel der Konft vafter, en haar hand daar toe be-
quamer worde. Om dit nodige te bewerken, heb ik myne private onderwyzmge
z4ert vele jaren voor een vafte regel gehouden, deze Lieden m myn byzyn op
te^le«-o-en, onder haar by lottrekking alle de Operatien te laten doen die in de
Chhmgie voorvallen, met byvoeging, na yders vermogen over die quaal waar
op zy opereren, hare Redevoering zo goed als t doenlyk zy, mede te delen
welke zaak van zulk een goede uitwerkmg geweeft is, dat ik met vryheid durf
zessen dat we binnen Amfterdam nooit zo veel uitmuntende en handige Heel-
meefters gehad hebben dan we heden ten dage komen te zien, en waar van ik
ter erkentenis van dit myn doen, veel gemak vinde, wyl zylieden wegens myne
menigvuldio-e zware bezigheden en afwezen, ter oorzake van afgelegene Praéfyk,
zomtyts myne zaken wilhg en gelukkig in myn plaats waarnemen.

Dus gaan de dadelyke onderwyzingen boven de woordelyke, vooral wanneer
da zaken door handgrepen moeten volbragt worden, en de geleerdfte Schriften
^yn hier by niet te vergelyken. Nogtans, dewyl deze gelegentheid op de me^-

fte piaatfen ontbreekt, zo heb ik nodig geoordeelt myne denkingen en uitvoe-
ringen, ter navolging der dadelyke bewerkingen, zodanig te fchikken, dat alle
ae öpondere omftandigheden, zo met derzelver inzigten als handgrepen, volgens
«en Jetter duidelyk en enkeld nagevolgt konnen worden. Dit heb ik na myn ver-
mogen door myne aantekeningen over het Werk van onzen lolfelyken Heer Schry-
ver zo veel als my doenlyk was, betragt, opdat, indien zig iemand tot de hand-
grepen wilde wenden, en dezelve zonder alvorens goede onderwyzinge nog ver-
togen daar van bygewoond te hebben, wilde gebruiken, hy zig evenwel zo veel
mogelyk door dit gefchrift, in ftaat fteiie, om, wanneer geen middelen meer kön-
nen dienen, den ongelukkigen door de han-d te redden.

Ik weet zeer wel dat zommige vitters en onkundige in de Handkonft, myzul«
ien befchuldigen van maar weinig kleinigheden en onnodige zaken medegedeelt
of bygevoegt te hebben, hier aan zal ik my niet ftoren, maar zulke knoeiers on-
geagt aanhoren, latende myn doen en goede meininge liever van de geleerde en
handige Heelmeefter waarderen; alzo ilcmene, al myn doen op aannemelyke re-
f en en wa-\'-e bevindinge gegrond te zyn; want de gedurige oelF^ninge en dage-
lyliie bewerking leerd ons zien, dat de ware redenen en befpiegelingen niet al-
leen nut, maar in verandeiiyke zaken en gevallen een dieper doorzigt maken dan

wy anders zouden doen : immers blykt dit; in het onderfchciden van ono-evai\'en
die in zoorten verdeelt word-n, of van de eerfte ouaal in een ander verwande-
len, en dus andere namen en hoedanigheden aannemen , welke kenniifs niet al-
leen door geleert te zyn, maar ook door bevindinge moet waargenomen worden,
ten einde wy in dia veranderlyke omftandigheden door veranderde oeffenin^^ ons
fchikken na de byzondere aart der gebreken, om dat dezelve menigmaal zoda-
nig van de algemene regulen zyn afwykende, dat ze als geheel byzondere en
"Ooit befpsurde zaken zyn aan te merken.

^^J^arom moet de gene die in deze grote en uitmuntende Konst wil on-
een be ^^^\' van reden en dadelyke oeffeningen voorzien zyn, waar door hy als
baar Man zig in ftaat vinde zyne leerorder kort, eenvoudig en verftaan-

fte deel d j waarom ik by niy vaftftelle, dat de Heelkonft, als hetzwaar^
op de Hoo-e s 5 "iet wel of zelden met deszelfs nodige omftandigheden

meefte ontbreeÏÏ ^k ^^ bevindinge en dagelykfe oeffeninge der handkonft by de
bewerkingen word- fchoon onder haar oog nog wel eenige Konft-

Sulie 0-eft-rlft Vip- \' ^^^ ^^e v/elke van daar komen, wanneer zv met hare
^^Seren \' den beproefften Heelmeefter verkeerdelyk te cor-

plaatzen „ ,, ^^^ e^f Lieden worden wy in onze ftad meer dan op andere
beproeven fV \'\'\'\'\'\' ^^^^ om het geluk of ongeluk daar van te

eerbiedigheden ^^^emdelingen ons bykomen , die zig met hare zwier, vreemde
ö omtrent bedekonft hare quakzalveryen by ons aanbieden^

waar door zy dan zommige onnozele bekorende, by geluk, zonder verdienftert
het brood krygen, en dus door veinzen en onbefehaamt vragen, of te iateti
vragen haar neil vaft maken en by ons biyven , \'t welk tog een yder van hen
zo niet gelukt, en daarom na den Inwoonder rykelyk bedrogen te hebben, ftil
van hier vertrekken. Dit doen verveelt menigmaal den bequamen Dodor
want dewyl de zé iprinkhanen hier al te vry worden toegelaten, zo vind men
geen mogelykheid zulks te beletten, dan na zy zig zelfs door hare menig-
vuldige ongelukken kennelyk ondekt hebben. Ook vind men veelmaals dat
dit volk zig by den ander koppelt, en een verderfelyken\' hoop te za-
men uitmaakt , om eenparig hare verfoeilyke uitvoeringen te dekken en
zelfs den bequaaniften Medicus en Chirurgus door haar ongehoorde Politie
te lafteren.

Dit gruwel paft vooral by geen Natie die heus, vroom en opregt leeft; nies
te min word ze daar door ontaart, en zommige gewennen aan deze bozt ftreken
als of ze geen Nederlanders, maar van de Geneverzee gekomen waren; want de
bedrieglyke toegeventheid is by velen zo diep ingedrongen, dat het fchynt als
of we niet weten te leven, indien ztilks niet word geoeff^nt, en hy die opregt
van ommegang is, fchynt niet wel te doen, maar hoe! zal ik en meer ande?e
deze fchandelyke ontaarding aannemen? Neen, zo lang ik verzekerd ben dat
deze Politie het verderf van Land en Itiwoonders is, zal ik myne opregte ma-
nier van leven nooit verzaken, maar my na een opregt geweten fchikken
en het waaragtige JA en NEEN gebruiken, waar door de naam van eerlyk
te zyn by zulk eenen nooit zal vervallen.

De zaak die onze Faculteit betreft, gaat my het meeft ter harten, voor al wan-
neer we zien hoe zich zommige Doftoren door hare waanwysheid boven den wak-
keren Heelmeefter ftellen, het welk meeft door dezulke gefchiet, die weinig of
niets weten,maar zig als onkundigeSchoolmeefters gedragen, vermiis zy zom-
mige grondregels uit: kundige fchriften gecopieert hebbende, aan de wereld me-
dedelen, fchoon zy dezelve niet volflagen begrypen, en evenwel aan haar Leer-
lingen gewoon zyn voor te houden. Hier over zyn zy zelfs verwondert, en ge-
loven aK de half geleerde veel te weten, en op die voet dezelve met ftiikken en
brokken by andere gecopieert, laatdunkend in de wereld te mogen geven. Van
deze vind men \'er vele die, aifchoon ze nooit in de Heelkonft hebben zien wer-
ken , nogtans ter vermindering in eer en agting der brave Heelmeefter zulke pa-
;3ieren in druk uitgeven. Indien ik dezelve zoude willen noemen, en hare vSchooi-
elfen onderzoeken, dan zouden we een goed getal können opnoemen, dog van
deze zal ik \'er maar een kiezen cn nazien de fchandelyke, veragtende en waan-
wyze Voorreden der Chirurgie van Dr. Joh. Junckers, welke hy , om meer lui-
ft;er ap te zetten, zegt gegront te zyn op de voldoenende eigenfchappen van
den uitmuntende Profcffor Staal, wiens grote hoedanigheden in\'t fchryven, in
naarheid en met regt onder de Geleerden mogen geagt blyoen. Dus pronkt d\\é Junc-
ker met de naam van een groot Man in zyn Werk. Dog indien dit gefchrift door
bevindinge, of door een Man die zelfs had gearbeid, gefchreven was, zo zou.
de het aan den lerende van nut konnen zyn, en de,verkoren en gecopieerdeftof-
fe

fe tn order uitgevoert, zoude ook niec ornuc, maar aannemelyk te agten zyn.
^^f ""^vyl wy hem aanmerken als een Man die te vroeg zyne geleertheid heeft
n^edegedeek, zo moet yd.r een geloven, dat hy met meerder omzigtigheid zy-
ïïe Voorreden tegen de Heelkundigen had behoren te fchry ven, ten ware hy al-
leen zyne landaart, die hy beter kend dan ik, had voorgenomen te hekelen en
te fchenden.

Ik ben niec van voornemen de onnutte in de Konft der Chirurgie op te vyze-
len, nog hare onkunde te roemen : neen, wy hebben genoegzame reden te ge-
loven dap \'er vele onwaardig gevonden worden deze naam te dragen; en wat meer
is, zo vind men \'er onder de zulke die in den loop der Praclyk als kundig door
de onkundige worden aangemerkt, maar voornamentlyk by die welke gaarne ge-
vlyt en g;:ëert worden. Het is een te grote en uitgeftrekte Konft, en ons leven is
te kort om volmaakt te worden , daarom mogen we zeggen, dat hoe veel we on-
derzogt hebben en door daden geoeffent zyn, zo vinden wy ons dog veeltyts on-
-vermogend, en nooit zullen wy den top van volle bequaamheid bereiken, om
dat we niet alles konnen nafpeuren en van het veelvuldige dai we ge weeten heb-
ben , alles by ons met kan behouden blyven. Als deze ware denkinge by ons
vaftgefteld is, dan zullen we gemakkelyk geloven , dat de genen die alleen

Waanwys en dom zyn, zig veel meer zullen verbeelden en in der daat nooit
bequaam worden.

Dit ftuk pas ik niet alleen op ds Heel- maar ook op de Geneeskunde toe, wyl
zy beide als geheel verknogt zynde een iighaam uitmaken, en wat \'er aan een Heel-
kundige ontbreekt, dat kan ook: by den Geneeskundigen, fchoon dat deel juift:
zo zwaar niet is, manqueren, voor al, indien we agc geven hoe we onder deze
beiden veeltyts Lieden aantreffen, welke, hoe ze ook door woorden, daden en
fchriften op hetkragtigfteen verftaanbaarfte onderwezen worden, evenwel nooit

men zulks konde voorzien, nooit tot Stadien nog Konften behoorden toegela-
ten te worden, maar in tegendeel moeft men de zulke verkiezen waar van men
2ig koade vleien, dat zy den geeft en behoorlyke eigenfchappen hadden om de
vereifchte bequaamheden te bekomen, hetwelk in tyts van haar Opzienders
moeft betragt worden. Boven de opgenoemde ongelukkige eigenfchap. der zul-
welke tot het leren van Konlten onbequaam z}^, vind men Ueden, die
ichoon zy tot geleertheid komen, nooit geen goede handeling konnen leren wyl
aar geei^ daar toe niet ftrekt om door eigen drift en vlyt iets goeds met de
nSf voeren. Dit is aanmerkenswaardig, wanneer we letten op de zoda*
^édf If ^^^ de jonkheid aan daar in niec hebben geoeffent, en die van haar
-dit haa ^^ Anbanden is geftelt, ja zelfs neiginge daar toe hebbende

wyl and^\'^^\'^ 5 van de Ouders dan merendeels d\'oorzaak zyn , de-
deszelfs?«^ 1 a^s fpelende zig in de Mechanica, volgens of zondes

tuur niei llïï"^^i^^ien bequaam maken. Men zegt dikwils dat dit in de na-,
fc&ende, ook van de zulke niet wel kan gevergt worden, ik beken,.

dac de lerende dom zynde bezwaarlyk ieerd, maar het komt hier voornamentlyk
Op aan : Indien hy zig niet en oefent liog een goede voorganger hem onderwyft,
zo zal hy niet ligt bequaam worden, daar in tegendeel een yverig perfoon die tot
nut yan zyn zelfs, en tot vermaak van zyn evenmenfch wil leven, zig zeer dik-
wils in de Plandkonlten door oefFening eniludie kan groot maken. Hier van vind
men verfcheide voorbeelden, hoe namentlyk vele, die zig maar op een zaak leg-
gen , juift niet in alle handkonften volkomen bequaam worden; evenwel zulk een
algemeen denkbeeld verkrygen van de meefte handwerken, dat ze omtrent de
Wetenfchappen, zommige Konften betreffende, bequamer zyn dan den Werk-
man zelfs, \'t welk, volgens myn gedagten, de reden is dat vele handwerken
verbeteren en vergroten.

\'t Is dan beklaaglyk dat zulke onhandige lieden omtrent hec oelFenen van
handgrepen niet alleen in de Chirurgie, maar ook omtrent andere Wetenfchap-
pen, zig konnen roemen, nademaal vele goede uitilagen daar van afhangende,
qualyk ftagen, om dat haar handen verkeerd ftaan. De Medicus denkt daar me-
de niet te doen te hebben, hy loopt, na zyn gedagten, van dien laft vry en
daarom vind men \'er onder haar die naaulyks de minfte oefFening met de hand
konnen volbrengen, en veel minder reden geven van de gronden der beweeg-
en werktuigkunde, daar het nogtans tot het oefFenen der Praélyk, de grondflag
is, namentlyk het kennen der beweging van vafte en vloeibare ftoifen , op wei-
ke kennifle afles wat \'er tot de Medicjme behoort, is ruftende,en dus is het no-
dig dat by, die de Pleel- en Geneeskunde wil verftaan, zig gedurig oefFene,
zo ten opzigte van de gezonde als zieke ftaat niet alleen te onderfcheiden, maar
tefFens de werkingen, die door middelen en de hand volbragt worden, te ken-
nen, hetwelk hem als dan moet ligt vallen, en zyne neiginge tot deze heilza-
me inzigten zal zekerlyk toenemen, om dac dit grote vermaak vele zwiire en-
onverftaanbare zaken ligt maakt, en in veel duiftere zaken worden de genezin-
gen opgeheldert eu meeft onwrikbaar vaftgefteld. Over de bovengedagte noot-
zakelyke handelingen heb ik myn gedagten laten gaan, en wil wel geloven, dat
hier door de Heelkonft voor een gedeelte verzwaart word: niet te min die zulks
niet verftaat weet ook niet wat tot een regtzinnig Chirurgyn behoort. Hier van
wil Dr. Juncker fpreken, fchoon hem dit ftuk in generlei maniere eigen is, hy
geeft tot d\'eerfte proef van zyn Werk, met deszelfs Doctorale raagt een ver-
warde lyft der Werktuigen die tot de Heelkonft zouden behoren, welke hywaar-
fchynlyk uit andere Auteuren die zulks niet verftonden, heeft ukgefchreven, en
als iets byzonders medegedeelt: behalven dit ftuk zo vind men zyn gehele Werk
ter veragting van alle heelkundige OefFenaars gefchikt, om dat hy oordeelt hec
alleen aan den Medicus toe te komen, Chirurgieale onderregtingen aan den wer-
kende Heelmeefter mede te delen, daar nogtans zyn gehele Werk door volgebrek-
kelykheden gevonden worden, om dat in het zelve niet alleen goede gronden,
maar tefFens bevindingen ontbreken, en daarom is het dat ik oordele, datde
onderwyzinge heilzamer en zekerder volbragt word door de zulke, die teftens
in die Konft door goede uitzigten zelfs arbeiden, en niet door haar die alleen
een los denkbeeld van dezelve op de hoge Schoole bekomen hebben.

het aderlaten onder alle de heelkundige konftb-w.t het
V Ö werkingen\'t meeft geoeffend, en aan verfcheide deelen
A JJ X \'t hchaam uitgevoerd word, zullen wy van het zelve
Ö in dit tweede Deel van onze Heélkonft .eerft handelen
aderlaten beftaat in \'t maken van -een kleine opening

of "en deze ontlafling tot verhoeding
nien vvo^h"^ yan krankheckn moet geno-
uic te bi plaats niet om ruimer

Aoot i-nlT,^ ^^oed de hooftzaak is j waar
•■"iaren en lyders krankheden doet be-
geheel geneeft. Of nu
uitwerking aan ont
ë&^r^^^^kkjng. of afldding moet top-
zwegen ."gorden daar van is \'tbeftge-
fflenigvuldigf deze ftoffe, wegens de
^ar over denkingen , die

de onderfcheide plaatfen ofdéelen , :waar
op die operatie gedaan word; waar över
men iian nazien^hetzeerderJykeén nüttb-
ly^e werkje L\' Art de het uit-

nmntende werk, bekend onder den.naam
van Objervationsfur la faignë dti pied enz.-
gedrukt te Rarys 1724. beneffens deszelfs
tegenwerpingen,.brieftwys aan denzelven
behryver; waar bylvunnen wörde.n nage-
zieix alle de fchriftentot dezevï-iendölyké
twift behorende. : Wyders kan men överöe

putte/ykheid. der aderlating :.nazieh het\'
werk van Jan Baptifta Silva, te Arnfterdani
by L Honoré 1729. in 2 deelen in Oftavo
gedrukt.

2, HeE aderlaten is een van de oudfte en nuttelykfte werkingen def
Iieelkimfr,- ènmeer dan drie duizend jaren in gebruik geweeft, zó als uic
Hippocrates, Celfus (a) en andere oude heelkundigen kan gezien wor-
den; welk aderlaten, offchoon het veel tegenfpoed en vyanden gehad
heeft, zo dat vele, ook zelfs onder de Geneesheeren, diegenen, welke,
het aderlaten aanraden, als beulen uitgekreten hebben, (onder welke
zy^ Eraßiratus, Paracdfits, Helmontius, Portius, Bontekoe, Gehema^
en andere) nogtans worden zodanige lafteringen, wegens de zonderlinge
nuttigheit, die deze konftbewerking in zeer vele kranheden, volgens de
dagelykfche ondervinding, teweegbrengt, tefchandegemaakt, zo dat
het heden ten dage zo wel tot verhoedinge, als genezinge van zeer vele ,
en byna ontelbare krankheden, een der bejfle middelen in de Geneeskun-
de bevonden word (B.)

(B) Ten tyde van Hippocrates waren die
middelen, welke men ontlafting noemt,
niet nieuw; want het koppen, infnyden
tot bloeding, en \'t openen van flagade-
ren en aderen was zo bekenten gemeen,\'
dat te dier tyt even zo wel als nu op alle
delen van \'t lichaam aderen geopent wier-
den J: en dus is op te maken » dat de ope-"
lacie van aderlaten ouder en zeer bekend
was. Dog ouder vinden \'wy niet dan het
voorbeeld van Podalirius (waar van Hip-
pocrates roemt af te ftammen ^ ) \'pyanneer
hy aan de dogter vm Koning Damethus ter
genezing van een val op beide hare armen
de aderen opende, voor w^elke daad
gedagte koning aan hem zyne dogter ten
huwelyk gaf. Dit gefchiedde op zyne rei-
zen even na het beleg van Trojej en dus
is op te makendat zulx omtrent dne
duigend jaaren nioet geleden zyn; over
welke ftoffe wyder uitbreiding konde ge-
maakt wordei];.. dog .wie hier nader van be-
geert onderregt te zyn, die kan. daar over
nazien Le Qerc, Freind, Guido, Du Fui,.
Jiatiksm., en meer anderen.

Over deze operatie zouden wy ons zeer
wyd konnen uitlaten, wanneer wy wilden
©pzoeken de aanlydiijg,. die wy gekregen
hebben, waar door de ontlaftigvan bloed
ter genezinge van ziektens gevonden \'zyn,
en de redenen , waarom.-het zelve dienft
doet. Ziet daar over Plinius, Theveni Be\'"
ver\'wyk,, enz. waar onder deprincipaalftej
(zonder de bewerkinge der dieren , en al-
leen op menfchen lettende^ het bloedéïi

det neus, gevallige quetzing, bloeding
by operatien, en inzonderheid der vrou-
wen ftonden-vloed, grotelyks aanlyding tot
de uitvinaing van bloed laten gegeven
\'hebben,

Hoe onderfcheiden dit gewigtige werk,
zo ten opzigte van den ftaat der Lyders ,
\'t zy in ouderdom, gevallen, tyt van \'t
jaar, fexe, landaart, gewoonten, plaats
aan \'C lichaam, tyt van den dag wanneer die-
beft, zomtyts verkiesbaar aan deze en ande-
re zonder aanzienyan tyt »en?, is; ook wan-
neer de Lyder met twee ftrydige ziektens
word aangedaan, hoe het zwaarfte te be-
tragten is; emdelyk wanneer wy aüe de
byzondere gevoelens wilden onderzoeken
en overwegen, xvaarom de een deze, ent
de ander die reden voortbrengt; of men
in een en dezelve ziekte deze of eene
andere plaats zal verkiezen, dan of men

de aderlating geheel zal uitftelien, was
veel te zeggen, waar van ik maar een
exempel zal mededelen, als: Hippocrates
zegt Apbop. 31. Lib. F. „ Het aderlaten
„ in een zwangere vrouw doet haar mis«
„ vallen, en te meer wanneer het kint
„ groot is, " waar tegen ziet L\' Art ds
Jaigné pag. 71. alwaar de Schryver by oq.
dervinding fpreekt ,. dat eene vrouw gedu\'
rende hare dragt maal met goedemtitflag
ims adergelaten i en zelfs zyn zommigen,
vooral de Franfchen, gewoon, die operatie
op de voet te doen. Wie dit nu nader
begeert te onderzoeken, die leze de Schr|-
vers, S- i\' opgenoeint.

mJlnP^?-»"^^"^^^^^ gemakkelyk niet lüt te voeren is, als de ge-altydzo
der ^^ gemeen wei daar van gevoelt, zo wegens de kleinte
ve 5 ^^^^ sommige perfonen,. of wegens het .diep leggen derzel-
auLa \'i^wyl zeer hgt zenuwen, peezen of flagaderen konnen ge-
;iueut worden, waar door z^are pyn, ontftekmr, zenuwtrekkingen,
t vutir, ffevaajlyk Moeden, flagaderfpat, of ook wel xle dood kan te
weeg gebragt worden, (C) (\'t welk zelfs de bequaamfte Heelmeefters
Kan overkomen; ) daarom is \'t noodzakelyk, dat eeri Heelmeefter zia
^anwend het aderlaten niet danniet zonderlinge voorzigtigheit, en voor-
^ niet onagtzaam, maar met een betamelyke zorgvuldigheit en op^
vêIp wit te voeren... \'t Is wel waar dat by

ontkeifn^" heelknnft kan gedaan worden; maar men kan ook niet
cnnen , dat in vele perfonen de aderen zo qualyk te treffen of te

bloTdl ^^^ ^^^^^ ^^ bequaamfte Heelmeefters menigmaal geen
waar \' de ader treffen konnen, of quetzing veroorzaken;

moet geen grom, plompe of trillende handen hebben, ook niet vreesagtig, ader
mn een ped gezigt zyn: want anders kan hy ligt de ader mis fteken, of^^

daar door groot ongeluk, zo.als boven ge-Xd
^bd IS, begaan: waarom de oude Heelmeefters, zo wegens het be-

l^Selukkig „„"f^d^ten tyde van Paré
doorrier "^ , welke onge-
t:n vo^^^ende p®^"^weren van \'t ge-
door?,°"gefchikte handen,
konft in de ontleed-

operatie 111 \'t op,^^ ^eze in naam kleine
omftafldjg verhan-
dele, met daar by te voegen, inzonder-
heid tot de aderlatinge op den arm , een
nauwkeurige preparatie van peezen , pee-
zige uitbreidingen, zenuwen , opgevulde
flagaaderen en aderen, ten einde dereu-
keloze Heelmeefters mógen begrypen hoes
zwaar en.gevaarlyk deeze bewerking, is ,
en dat zelfs kundige Heelmeerters werk
vinden alle de moeielykheden, dit ftuk
betreffende, te ontgaan. En daarom zege
Dionïszeeï v^^el, beter te zyn een witte la-
ting te doen (dat is, geen bloed re krygen)
als gevaarlyke quëtzing te veroorzaken.
Q m deeze jed en rade, ik a He Heelkun d ige n.,
die jaren nebben bekomen , zïg niet veel
met het aderlaten op te houden , en dît
kleine gewin veel liever aan een kundig
jong perfoon over te laten, op dat zy
hunne eer ora een kleinigheid niet wa-
gen.

: ven, wegens de natuurlyke zwaklieit van \'t gezigt, veeltyts zo wel
Wat voor ^^^^ \'"If ^^ \' aderlaten (E).

daar toe word em Lancet genaamd, (als by Tab. I. lit. /l. als mede Tab Fil Ut. /

sehrnu.. 2yn afgeb-Blds >van welkb een Heelmeefter altyd moet tragten de bdlê
te nebb/jn^.pp d&t.xiezelve gemakkelyk en zonderpyn te veroorzaken tot

de ader ingaan. :-Hy moet ook altyd met verfcheide lancetten voor.
Zien zyn, dewyl dikwils m een huis te gelyk ot op eenen dag veel-
maals moet worden adergelaten, op dat hy, \'t eene wat bot gewo^«
den zynde, aanftons een ander, dat fcherp is, gereed hebbe, dewyl
met jeén bot.lancet met goed is ader te laten; en wanneer.de lancet-
ten ëemgzms bpt zyn , moet hy dezelve by tyds laten fcherp maken, en
zorg dragen , dat het. hem nooit aan bequame lancetten ontbreeke.
Vele Heelmeefters in Duitsland, voornamentlyk in Zwaben, Franken-
land, Beyeren, en Ne der-Saxen, gebruiken nog dikwils het oude Duit-
Idie laatyzer, t we!k zy ook een vlym noemen; zie Tab. VU. fig. o.
Het zdve zetten zy met de fcherpte A. op de ader, houden het H
h. en liaan erdaar na,by C.;op., en openen hier mede de ader omtrent op
degeiye :wyze , als de hoeffmeden; de pafirden aderlaten. Dog. andmn
hebben kunftiger \'gemaakte vlynien met een fpringveêrwaar mede
zy byna op dezelve wyze aderlaten, en het zelve eenfpringertje (a).pje-

(E) Zo de heelineeüer een vaffc hand
\' ên goed óórdeel "heeft, dog\'hergfezichtby
hem reets\'.iyenniHdert: is,: zó moet men
hem niet mistroiiwen , om, dat hy veilig
iiiet den bril zyne zaken kan verrigten ;
en daarom moet den hcelmee.fter zig niet
Ichamen een bril te gebruikenV ^y! hy
andei-s door zyne grootsheid of vreze van
esn quaden naam te bekomen, datgebruik
veimydende, gevaarlyke gevolgen te we-
ge -brengt, ■ waar vaii wy maar voor v/einig
tyts ongelooflyke droefheden hebben zieu
gebeurön. Eeter is \'t, ■.dathetzitn by i^oae
jaren goed blyft, \'tweik by dezalkediein
hunne jeugt wat by2iende zyn geweeft, ia
hunnen ouderdom veeltyts gebeurt, zo
dat 7.y llerli en op een goeden afdandzien
konnen, \'ï wellf ik nog heden in zeker per-
foon\' befpeure> die nu by de 90. jaren
pïid zynde\'zo met zien , als met een ta-
inelyk\'vafte hand véihg aderlaat.
■ Oni dit wël èn gemafekelyk te doen, voor-
al wanneef de bloedvaten niet we] opr.o-
Hien,\' moet men, den Lyder in een wann
vertrek houden, en, als \'t mogelyk\'!s,
bewegen, ten einde de beweging van het
bioed verroeerdere,. en de aderen\'doen.
zwellen. Zal men op de voec aderlaten
zo doet men zulks niet ais na de mid!
dag, mede om dat, wanneer, de Ly fer
zig wat bewogen heeft , en het bloed
dan beter nederzakt, zulks de aderen doet
zweilen, en de iatinggemakkelykcrmaakr.
Om deze reden pleeg ik .nooit, des voor-
middags op de voet ader te latcjn , dan by
haafiige gevallen; maar de tvt op of na de

middag verkiezende, zO heeft men minder
occupatie , en het opgenoemde gemak\'der
volle aderen geeft in \'t gemeen gelukki-
ger huuTg. -yyat waarnemUigen- by de !a-
tinge op ieder byzonder deel van \'t lichaam
in acht te nemen zyn ,\' znl in \'t vervol\'g

nader aangewezen, worden. Wyders hoe
inen\'gewigtige deelen kan genezen, zuL-
wy, als van de toevallen op de ader-
latinge ICap 10. zal gefproken worden..
wyUopigcr verhandelen.

4. en fchoon vele Heelmeefters met deze
wura nnri- u 1 weten om te gaan en een ader te openen-, zo
s-ebrniT r?"® hedendaags byna overal het lancet beter, ten mmften
5 uuiiivelyker tot het aderlaten te zyn geoordeeld. Wog is \'er een

en gelyk als in üezelve fchiet (a)i en fchoon dit werktuig kan dienftig
fj i J® evenwel niet zo bequaam om by alle menfchen , nade^
In V f—^^ ^^^ ^^ heggen, als de lancetten, te gebruiken..

j^i^VrankryK zouden nog tegenwoordig eenige Heelmeefters zyn
c zig van een lancet met een kromme punt om ader te lat en bedienen, waar

meae zy de ader niet zo zeer open fteken, als wel fnyden, om daar
ooor her nn^jf^An ......................- \' \'

(F) Een bequaam Heelmeefler behoort
^P t\'e verandering van zyn lancet, dat naar
■-^reifch van zaken dan fraalder of breeder
cikozen word , wel te letten , ten einde
invTif ^^ fpits of fmal lalictt niet te diep
Sende^ \' onderieg-

oi,, gevaarlyke deL\'n niet quetze;
fehl- ^ i\'eden de al te fpicfe punten ,
«en V ßesnakkelyker fteken , die-
een u^^^\'^Ten te worden, ten ware zulk

gedane flïÜ^^\'\'"\' door opfnydipg zyn-
niaalshvri^K ^^erweiden , \'t welk veel-
genomen ^ laters niet word waar-

I andere foorten van \\verktuigen , die ter
aderlatinge gebruikt worden , fchuwen ,
en zonder tegenfpraak onze gemene ian-
cetten verldezen, die men voor zoverre
de plaatze waar, en wie men laten moet,
verfchillende zynde, ook van figuur mogen
onderfcheiden zyn, \'t welk niet anders moet:
afhangen als van haar meerder of minder
fpits of ftompheid. En wat belangt de
gekromde punten , By zommige Fran-
fchen gebruikelyk, deze kan ik niet gelo-
ven veiliger en veel minder gemakkely-
ker te zyn als die\'met regte punten niet
te min zoude ik de^e vinding prefereren
voor alle flaglancetten, om dat deszelfs
bewerking meerendeels buiten, onze di-
reélie zynde, dan te ondiep,, zo dat het
vat niet wel getro-fFen word, dan te diep
gaan, zo daf de ondèrleggeade dêlen kön-
nen gequetft worden, en dan^weder,, het
vat,los en flap leggende, hetzelve mis flaan
en onmir en gevaarlyk gebruikt worden.

aderen menigmaal komt te gebeuren,
verandering in hare legging oncier» ^
"hadden , of dat dezeive te ge^^f^\'^V ^et
■klein of te diep leggen^\'
\'er met op aan of een naait oy y

hadden de ouae» ^^^^^^ ^^^^ ^^^^
op den voet en en-
f?\'".fïevönden word , zo behoort dit
•klaauw gev o te worden, dan in die tyt,

wannSrStlatingop voet om voorgV-
Sïide redenen niet kan volbragt wor-
den als wanneer dit vat het naafte en het
laagfte is tot die ontlaftinge, welke ver-
eifcht wierd.

De Spanjaarden en zommige Italianen
laten voor zware hooftpyn binnen in
den neus, weike manier van doen iiiy

oreKen en kneuzen, dat door die nnpf^ino-
jelyoevallen. ab W.«, oJ„r/„7l
, konnen geboren worden. De^i»
bewerking gefchied door een onverfnede

flen alle zo diep in de neus geftooken sic
«;an nodig oordeelt, waart
auttig de pen uit den neus word setrokkfn
wanneer de omgellage fcherpe%{nden te\'
gen de vleug uitgaande, de gedagte viiè-
zen fcheuren en quetzen , waar door dfk
wils een onmagnge en een al te 2wa%

te hebben, twee Ueme vierkante drukdoekjesq) ettelvke kop-
p, of om het bloed in te vangen; 4/ee\'n met warL

foon te befeyken, wanneer hem omtrent o/na het aderlaten eeni-
ge miflelykheit ot naauwte mogt overkomen. Twee medehelpende per-
foonen, waar van de eene om het bekken te honden, de andere tot
andere noodzakelykheden te bezorgen en aan te brengen, dienen zal;

bv mirt / adergelaten word, in flaauwte vallen. 7) Wanneer men
makkei I- • ^^ ^^^ ^^^ iemand moet aderlaten, \'t welk onge-

ffeS.^ ^^"ï leunmgftoel, of nog beter op het bed leggende kan
° wyze, wanneer den Patient een flaanwt©

zi^j?^®\' J?^^ mnifle ongemak te vrezen is. c,) De Heelmeefter moet
y zoüanig bereiden, dat hem nog een al te lange pruik, noghandlob-
zifr ^^ Uitvoeringdes werks verhinderen : ookmoet hy

è, me laten verfchrikken, wanneer de geen, die adergelaten zal wor-
behoo V van het laten miffelyk word, of reeds geworden was^

a-elaf \' ^^ ^^^ menfchen alleen op den linker arm willen ader-
hand kan^a\'derhiTen ^ \' ^^^ ^^ Heelmeefter met den linker

(H) Men moet zich niet geheet (om
voorgaande reden) aan de bogt des arms
bepalen, wyl het even veel is wat ader men
verkieft, mits dezelve veilig tegen toe-
vdiien en bequaam ter bloedinge gelegen
Z gspofeert Heelmeeüer moet men
zo mm omllag, als doenlyk is, zyn voor-

op men zal aderlaten : men fteêkt hec
dragenden) onder de
Pf op \'£ voorhooft? de laatband om
de aderen te drukken\'«,«et van laken,

los glyde; ^ Tnde?
^r ei lang en een goede duym breet zyn.
ding j® heeft de band No, i. ter verbin-
dig, kleiner bandjes no-

De lïopjes, by No. 3. gemeld, zyn
veeltyts ter verkiezing der Lyders en van
de Franfchen ontleendzo-om het wigt vaa
\'t bloed , ais om deszelfs verandering on-
der het laten te onderzoeken: dog een be-
quaam Heelmeefter. weet,xlat vyf oneen wa-
ter een vierde van een-pint is, waaruit hy
ligt zal opmaken, dat zo veel quantitei®
bloed om deszelfs zwarte minder plaats
beftaat, waar op gemakkelyk is te giften t
dog een breder vat te gebruiken is zinde-
lyker en bewaart voor ftorten , en zo by-
aldien men de verandering van \'t bloed wil
waarnemen, dan kan men ten laatften
een theekopje gebruiken.

De fpons .No. 4. is niet nodig, wyl da
afveging kan volbragt worden met hei
linnen, dat over de knie of klederen
gedekt legt.

Omtrent de fatinge in \'t bed of in den
avond kan men zig niet wel van wasligï
bedienen, ten ware het dik en zwaar zyn-
de een voldoenende vlam bezorgt. An-
ders gebruikt men een zware kaars, die
door een helpend perfoon kort aan de
biiitenzyde van den arm, voet, enz. waar op^
.men iaat, moet gehouden worden; zo da£
dezelve tegen de punt van \'t laneet aan
haar fcnyu geeft. Deze verkiezing van \'t figc
moet men oplettend waarnemen, zoda-
nig?

2. In het aderlaten, of de bewerkinge zelf, fchoon het beflaat in een
fteek te doen , heeft een voorzigtig Heelmeefter evenwel veel in agt
te nemen, om dezelve wel te volbrengen. Derhalven is het eerfte,
dat de Heelmeefter den arm waar op hy zal aderlaten, aanvat, he?
hemd omtrent een handbreed boven den elleboog opftrykt, en die
adergelaten word, zyn vuift tegen de borft van d?n Heelmeker laat
aan zetten. Daar na zal de Heelmeefter drie vingeren breed boven
den elleboog (zie Tab. VU-fig. i. ht. /).) een laatband binden (IV de-
welke een duim breed, en omtrent een elle lang moet zyn om met
dezelve den arm tweemaal te konnen omwinden en vaft te binden
op dat de aderen digt gebonden zynde, het te rug lopen van het
bloed verhinderd worde, en de aderen omtrent den elleboog mogen op-
zwellen, om ze zo veel te beter en veiliger te konnen treffen (K) De
Heelmeefters plegen dezelve laatband in \'t gemeen van rood laken te
hebben ; maar dezelve kan naar ieders goedvinden uit andere ftofFe be-
ftaan. Deze band nu wel vaft gemaakt zynde, laat men den arm we-
derom een weinig neêr hangen, neemt alsdan een goed lancet uit de
ko.er, doet het in de gedaante van een driehoek open, zo als fig. 5.
van de Tafel vertoond word, en fteekt hetzelvebyzynhd A. tuffen
de tanden (L^, terwyl de aderen ondertuftchen meer opzwellen. Daar

na vat de Heelmeefter den arm , op welken hy zal aderlaten , we-
derom aan, zet denzelven aan zyne borft, en ftdt die perfoon, de-
welke

wig., dat de fchyn op de plaats, rvaar de
fteek 2al gemaakt worden, inzonderheid
•ftrykende k\'omt te vallen, waar door de ver-
heve of gezwolle ader als een zigtbare fcha-
duw mededeelt, en zich duidelyker en
verhevener vertoont, dan dat het ligt lioog
•word gehouden, welk nuttelyk inzigt ook
by het dagligt dient w.aargenomen. Zo de
Lyder niet zo zwak is, >dat hy het bed be-
hoeft te houden, dan gefchied de ader-
lating. gemakkelyker op een ftoel.
_CI) Veeltyts is \'t niet mogelyk , om de
cliKte der fpieren, de band zó hoog te leg-
gen, om dat .dezelve gedurig neder glyd
en daarom legt men die, wyl zy anders
gedurig nederzakt, op die plaats, daar
zy vaft kan blyven l^jgen ; want a!s die
nederzakt, dan glyd de huid ook neder en
verflapt; \'t weJk niet moet zyn, om dat de
gemakkelykheid van \'t laten afhangt van
een getpanne huid en het daar onder
leggende vat, D.e band legt men met op
llryking der huid aan, en moet met geen
dubbelde knoop, of met een ftrik op de

knoop gelegt, inaar enkelyk door een
ftrik beveftigt ivorden , , zodanig , dat
de band , \'t zy in haaft , of na gedane
aftapping, op éen reis kan Jos getrokken

worden.

(K) To:t meerder vaftheid der huid en
ader legt men de band zo na aan de plaats,
daar men zal aderlaten, als \'t mogelyk is-
om dus de ader tuffchen de band en den
duim des Heelmeeüers ce beter te bevefti-
gen , en ftrak te maken, waar door de
fteek veiliger en zagter gedaan word.

(L; Het lancet vat men niet aan zyn
lid in den mond, maar aan \'t einde der kas
van t fchilpad, B Tab. VIL fig. 5. zodanig,
uat de punt van \'t lancet, zo men met
ae regter hand zal aderlaten, naar de lin-
ker zyde firekt: maar indien men met de
anker hand zal fteken, moet de punt naar
de regter zyde ftrekken, ten einde het
lancet in een.oogenblik, zonder zig te
quetzen, met de "eene of de andere hand
veilig isn gevat worden.

Maar hier dient men te weten, dat zig onder de lever-ader eli aforê\'\'
flagader en zenuw bevind, en de middel-ader eerpeertodfoS
gevaarlyker te openen als de hoofd-aderf voomTn ent?vk

aderen, maar te vrede moet zvn ok \' n ^ .^^^
hoon äen de geva.riyL\'irel- b^hóeïzS^.rS

(M) Het bekken moet niet digt byden
arm gehouden worden . wyl zommige- zo
onvoorzigug zyn, dat ze het zelve op \'t eer-
ue Ipnngen v;in \'t bloed zo vaardig aan-
het lancet geftoten
mpr. V\'^^ omgeval te ontgaan zet

-zo lt JT-\'^\'\'\'\' handAerwyl,

ara de latmg voibragt rs, de duim der

mede men de ader had ge-
^anüonts de opening fluit. On-
öenufTchen werpt men het lancet in \'t wa-
hr»,nW ^\'oo^\' opening ge-
doS de duim los Iaat, waar
door dan geen bloed flort, öfter zydè valt.

lani-M \' ^^ van het

än der^f/ T" huid ende vHe-

■fec-vrvH KI va" quetzinge mogen

^iet aiii\'y^^»; De voorzigtigheit word
Zr\'? ge\'-\'fuikt omtrent de flagade-
de pee"^^^". peezen, maar vooral by
derariTi\'^f® "\'threidingen, welke den on-
zonderhela . die,

wanneer ze, in-
dlgt worden \'^"Ste der draden,bele-
L Deel,\' ^^ ^y een halen, en

de buitengevaatte floffe onder zig opflui-
ten, aldaar verflikken, rotten, en de daar
onder leggende deelen doen ontaarden ,
uitlpannen , en verderven. En dewvl dir
omvangende deel niet kan rekken , of
toegeven , zo moeten de ondergeiegene
weeke deelen verftikken, waar uit sewig-

klaart by het openen der ettergezwellen en
het dilateeren van diepe en enge wonden,
niet twyfelende of ik zal mymdcr daar over
uiten,inzonderheid v/anneer\'t n^y za! luften
het lafhertige voorbeeld-omtrent de Heer
L.y.Z geoeffent,voor te houden,alwaardit
vhes door een Compagnies-Doaoren een
Admirahteits-Chirurgyn in 24 reizen met
vier en-twintig kleine openingen geplaagt
wierd ; daarin \'t tegendeel met eens wel fe
dilateeren die Heer zonder letzel haaftig
2oude genezenhebben Indien het vatCde la-
tmg zeer nodig zynde) zo als bv zeer vette
f!,gebeurt, diép in \'t vet
legt, en teffens mogt klein zyn,danvoelt
men met een- vlakke duim drukkende en

A, Wanneer eindelyk de Heelmeefter een ader uit de drie te ope-
nen\' gekozen heeft , moet de opening gefchieden aan die plaats ,
daar men de ader beft zien of befpeuren ^a«, en wanneer dezelve perfoon
reeds meermalen adergelaten is, moef men niet boven, maar benedenhet
voorgaande liMcn de opening maken , dewyl anders het bloed wegens
het lidteken waar door de aderen naauwer worden, zo wel niet wü
vloei\'^n en uitlopen. Maar wanneet men opeen arm aderlaten zal,
waar op nooit is gelaten , dan is het beft , de eerfte maal in de
p-emakkelykfte ader op de hoogjte plaats de opening te maken , oni
daar\'na als het meermalen gefchieden moet, onder het voorgaande
lidteken \'c^evoeglyk nederwaarts te gaan, en de -nieuwe opening altyd
nabv de voorgaande te maken, want indien men voor de eerfte maal
de ader aan de laagfte plaats opende, zal het bloed by de navol-
gende aderlatingen, alwaar men boven de voorgaande Hdtekenen moet
fteken, zo wel niet vloejen (O).

c. Wanneer men dan de plaats van de opening verkoren heeft,
pleegt men den onder-arm van die adergelaten zal worden met de
hantf te wryven, en het bloed van beneden naar den elleboog toe te
duwen, op dat de\'aderen zo veelte beter mógen opzwellen, inzon-
d^^rheit als dezelve te voren niet heel wel te zien zyn. Terwyl men
dit doet en op den regter arm moet adergelaten worden , zal de
Heelmeefter met zyn linker hand den regter arm van den Patiënt zo-
danig omvatten, dat hy zyn duim op de ader, die hy meent te laten,
zet, op dat het bloed niet ligt kan te rug lopen, nog de ader an
haar plaats wyken (P). Met de voorfte vinger van de regter hand
moet hy nafporen of de ader nog op haar plaats legt dan geweken zy.
Wannéér hy dezelve alsdan voelt, moet hy zyne oogen niet meer van
de plaats, daar hy wil infteken, wenden, maar aanftonds de opening

ftrykende , terwyl men met de andere plaats is. kieft men het aldaar, maar zo
band van onderen naar boven hrykt, om
het bloed hortende op te ftoten, \'t weik
Eien dan .tegen den vinger als een fnaar
voelt aandringen, alwaar, zo men geen te-
ken in de huid ziet, men een ttip met inkt
geeft, waar op men met het lancet voor
zigtig moet aangaan, om bet diep leggende
vat te treffen, tot welke mocielyke zaak
men het veiligft de Cepbalica kan nemen.

(O) Deze zaak komt my voor van wei-
nig belang te zyn; maar wat de lidteke-
nen betreft, dezelve moet men myden ,
(pin dat dezelve veel barder als de ordi-
uaire huid zynde, meer pyn verfchaffeo
ais op de gave en ongefcbonde huid;
weshalven ,, indien onder het lidteken

niet, doet men het daar boven, alwaar
het, zo de band ia order en gematigt
gebonden is, zeer wel kan volbragt worr
den.

(P) Men draagt zorg, dat men met de
kant van de duim, waar mede men de ader
zal vaft houden , omtrent drie vingeren
breed onder de plaats der lating het bloed
naar boven ftrykt, zodanig , dat de ader
tuflen de band en de duim zwelt, waar
na de ruftende kant der duim onder utc
glydende, de huid, die opgeftreken was,
Ürak word, en het opgezette bloed ftaan
blyft, door welke manier de ader beter
getroffen, en de huid ftrakfcer gefpannen
word.

^ ichotel en met op \'t bed, of een and^e plaats, al
u oeaorven woiuen, ot iemand können

zoKtaai h^^^\'^f^iculair , andere te hori-
over ,L houden, waar door de
®"der z^vare ^ heen glyden , en de

du?\'®" > dat h^\'® moet het de lengte
d^ j ® zynde, over de
reiLn gehouden word,

UI iciiuici, eii ruec op \'t bed, ot een andere nlnar«
t^ou bedorven worden, of iemand kouaen q^StzeS CR^h«

het

band, het welk \'t gemene teken is da<-
hv ver genoeg fs genadert: dog ofSjlcS
hy geen bloed in de hand ontlnP , ^^is-
:t daarom wei mageiyk, dat hy iS de adeï
zyn kan,en dus is dit een onzekere Sd
van zommige Schryvers.

\'t Is beter , dat men het lancet aan
ftonts in een gias, koii, of bekkSet wa
er werpt,, op, dat het bloed, dat daar

met wel kan a%eveegt worden , ^ ma."
foor p ftroef blyft, zadat de lating^n di»
men in \'t vervolg daar mede doet! ge\'voê^

Sfomft^-gaan , waardoof^^ .
yts on^teking volgt, \'t welk de gemene
heden doet zeggen, dat zy met een vS-
lancet zyn adertfelaren Or^ S

Mmm 2 01« dtt voorste

het bloed lopen tot dat hy oordeelt genoeg te zyn uitgelaten • waar
van in \'t kort meer zal ge/egd worden. Maar indien het bloed na
dat het reeds uit de ader gefprongen was, wederom bSnie?
lopen op te houden, gejyk dikwils gebeurt, ontfiaat zulksS^
lyk uit het al te ftyf binden van den laatband boven den Sofr^r
door de flagader te zaniengedrukt is: derhalven moet men den

8. Die adergelaten word, moet men niet alleen den .rn,
vermoeid_te worden, onderfteunen, maar ook een ftok

rond IS, m de hand geven, dat hy geftadig moet on h \' • \' \'\'
door deze beweging der vingeren het blolrl^f

van de medehelpers moet de laatkop,of\'t SÏÏf ï /ki
te nemen, daar onder houden^ ^e andere moe hTvnl fT"\'^
kopje wegnemen, en een ander weder aanbren^L vol zjmde laat-
wanneer men bloed genoeg uitgelaten heeft de rirnt^" emdelyk ook
^ «kende middelen, of wat men oo^^^^^^Sj^ï^

de ordoiraamie van een Geneesheer, indien . „ ""\'"eeftet aan
overlaten, en het bloed zo lang hte^ lopé™ X ««"rdig is,

dunkt. MaarwanneereenHeelmeefterzonI,V ^ denzelven goed
;ikbyaderlateninnood,ofals-ttoteenvÄ

(S) Alle deze perfonen by een kleme
bewerking zyn onnodig : \'t is genoeg,
wanneer alieen een dienftmaagt, knegt, of
aergelyke daar by is, mits de Heelmeefler

rood e^frifch te blyven, mag-hy meer bloed aftappenj maar in die
ophoude ^^^^^\' Qi^alyk 5 of ilaauw te worden, moet hy eerder

10. Om het bloeden te doen ophouden, na dat \'er genoeg is afgela-Hoe het
\'^n,möet de Heelmeefter de laatband boven den elleboog los maken en bloeden te
Wegnemen; daar na met de voorfte en middelfte vinger der linker-^oen op-
hand op de opening der ader een zagte kringswyze beweging maken,
waar door de wonde geftoten word. Terwyl hy hier mede bezig is ,te verbin-
laat hy zig de drukdoeken en het windzel aanreiken j neemt deden»
kleinfte drukdoeken met de regter Iiand, en eer hy die op de opening
legt, haalt hy den vinger van de linker hand een weinig te rug, en
laat het bloed, \'t welk nog tuflen de huid en de ader hangt, uitlopen:
dog drukt hier op de opening aanftonts weder digt, en legt eerfte-
lyk de kleinfte drukdoek, en daar na een andere, wat groter zynde,
daar op, waar door de opening zo veel te beter gefloten blyft; en op
dat deze doeken niet afvallen, moet men dezelve, tot dat \'er het windzel
p om gelegt, met de Hnker didm vafthouden (a). Maar eer dat men
ex het windzel om brengt, moet de Heelmeefter, \'t zy met een fpons ,
ot niet een nat fervet, of handdoek, het bloed van den arm afwaflchen ,
op dat het hemd vaa die adergelaten is , niet met bloed bezoedeld
worde, \'t welk men inzonderheit by voorname vrouwen of jonge juf-
frouwen behoord in agt te nemen, dewyl dezelve gemeenlyk op zo-
danige dagen bezoek ontfangen, en alsdan niet gaarne meteen bebloed
hemd zitten. Dit gedaan zynde, verbind men den arm met een laat-
windzel, zo als het zelve in de verhandeling der verbanden zal befchre-
ven worden (V). ji. VVan-

Dloedgierige Dofioren de aderlatingen te 1 heve hoofden en fchrander wezen hinine

dikwils , onnodig en te groot worden voor- ongegronde fcboolleffen met ftoute kaken

uitwerpen, terwyl wy, om geen verwy-
dering te maken, dezelve by ons moeren
laten nedervallen , en ten nutte van onze
Lyderen ftilzwygende het billyke uitvoe-
ren. Maar anders behoort het met de-
zulke te zyn, die met haare reden en on-
dervindinge ons fterken, waar mede wy
verpligt zyn raad te plegen , en ons te
bedienen van een overleg, dat ten voor-
deele van onze Lyderen kan ftrekken.

gehjtiksnhy het verbmd maar een drukdoek: dog twee oordeek-nwy beter. Ee-
nigen ieggen \'er dezelve droog, andere met wyn,. brandewyn of azyn nat gemaakt ^ ever^
iJog m iS Dyna Qnverfcbiilig, dezslvs nat of droog aan te leggen,

Wat na hst j j. Wanneer nu zodanig de arm wel verbonden is,, trekt de Heel-
\'\'^ïoetr meefter het hemd met de mouw, om den arm te bedekken, weder
Inzender\'- nederwaarts, en laat den adergelatene den arm zo buigen, dat de hand-
heit wan- tegen het hertpatjen aanlegt, met aanbeveelinge om den arm ftil
neer de ge-te houden, op dat door het al te ontydig bewegen geen nietiwe bloe-
fSfx^S of ontfteking, of verzweermg veroorzaakt worde. Maar als

de adergelatene na het aderlaten flaawo} imerd, dan is \'t dienftig, dat men
hem Ongerfch water, Jqua Jpopleëtica, azyn of wyn onder den neus
houd , als mede het gezigt beftrykt, een weinig koud water in \'t aan-
gezigt fprengt, wamieer het zomer is, de venfters open zèt, op dat
dezelve door de frift\'che lugt weder verqiiikt worde ^ tot dathy weder
tot zig zelf gekomen is. indien men eenig verfterkend water of wyti
by de hand heeft, kan raen den Lyder iets daar van te drinken geven.

•t bloed blyft duren, \'t welk meerendeels
daar van daan komt, v,7yl de enge klede-
ren , inzonderheid de armmouwen , de
aderen biyven drukken, die ais dan moe-
ten opgeruimd of nedergetrokken wor-
den , waar door ruimte gegeven zynde
het bloed door de aderen vryer kan op-
vloejen.

De manier van de opemng prompt en
Teüig te fluiten gaat op de volgende
wyze zeer gemakkelyk. Men hond den
duim van de linker hand op de opening;
veegt met de punt van een nat fervet al
fjet bloed af; ftrykt of glyd met die duim
nederwaarts onder \'t wondje; legt de
%roürfte vinger op deszelfs zyde , waar
door het opgaande bloed belet word uit de
ooening te vloejen, terwyl ook de lipjes
door de vinger worden by een gedrukt :
d?n vat men een compresje, \'t welk naar
mate der diepte van de vouw- des arms
moet dik zyn ; want dewyl op Mediana
iiieer hokü in de vouw is, zo moet ook
de compres dikker en niet te breed, maar
dwars, in dezelve geplaatft en in azyn nat
gemaakt zyn,en met de regter hand ftryken-

de langs de hutd tegen depal ftaande voor-
£ vinger aanlopen, waar door het bloed,
dat zig daar tuilen vond, m de eene zyde
vanVcompresje dringt, en \'t fchone emd
doet aan een drukken , waar door niet
alleen zuiver, kort, en handig verbonden
word, maar telFens volgt een fchielyke
aaneenfluiting. Zommige Nederlantfche
Heelmeefters gebruiken compresjes van
pleiders, welke ik om veele redenen
fchadelyk oordeele. Om de band gemakke-
lyK over de compres te brengen, moet
die niet opgerold zyn , maar los over
des Lyders fchouder hangen, om , zo
dra men de. compres met den linker duim,
gevat heeft, dezelve op een groot vie-
rendeel el aan le vatten , en\'t lanfïRe eind
over den arm te werpen: het korte houd
men in manier van vervatten met de com-
pees met de duim van de linker hand;
vaft ., waar na dat hangende eind ondsr
den arm word doorgehaald , om boven en
onder den elleboog voortgaande gedurige
kriiiffinge op de compres te maken tot-
dat de beide einden even lang geworden
zynde , dezelve met een circulaire flacon-
der de opening gaande buitens arms\'met,
een knoop en ftrikje beveftigt word
waar^ na een fpeld op de kruisgangen
geitoxen word, om dezelve alle by den
ander te houden, en het drukdoek ie
voor \'t uitgiyden te bewaren ; en fchoon\'
dit fteken der fpeld by velen veragt v;ord,
zo meen ik evenwel, dat het van weel nut
kan zyn. Zommige brave Heelmeefters
raden zeer billyk , den arm zo min als
mogelyk is te bai.gen, om reden dat de
drukdoek als dnn te veel perft, en wyl de
aderfteek meeft in de lengte tfss arms
gaat, zo volgt daaruit, dat die opening
door \'t buigen kan van- een wyken; daai*
in tegendeel door \'t uitfleken wprd
aan een gehouden en haaftiger fluit." ■

irent hy zig wel moet wagten, den Patienten nooit quaad, maarWoedmoet
I geen goed is, te voorfpellen, \'t zy dat het bloed wel of qualyk ge-
«em IS, of dat de Patient zig frifch of zwak daar op bevind, om den-
zeiven geen ibhrik aan te jagen, waar door zomtyds en zeer ligt quade
gevolgen konnen veroorzaakt worden; en in tegendeel een goede voor-
äpelhngdenadergelatene verheugt,en veel toebrengt om betergezont-
neit te verkrygen. Indien \'er het bloed wel uitziet, kan hy zeggen,
aat het een teken is van een goede daarop te volgene gezondheit;

1 KK ^ uit het lichaam is gehaald, \'t welk anders veel quaad zou
nebben^ konnen veroorzaken, en nu te meer hoop geeft van goede ge-
zondheit te ziillen behouden, of te verkrygen. Is hy onder of na
t aderlaten miffelyk geworden, men moet hem vertrooften, dat hy
van deze aderlatinge gevoehg zynde, daarom zo veel te meer verwag-
«ng van een goede uitwerkinge kan hebben, enz. Ten laatften laat
TOen net bloed op een gematigde plaats wel toegedekt bewaren tot
net twede bezoek, of verband ; en daar mede neemt men zyn af-
fcheid (X). ^

13. yJls de adergelatene kort na het aderlaten loilde drinken , moet men Of men
net hem niet weigtren,indien het een wateragtige drank is: en by de Fran- ^oit na het
len is het de gewoonte, kort na het aderlaten, tot voorkominge van^\'^^\'^f?\'^
ongemaKken, een dronk frifch water te drinken, \'t welk ik ook in Sof L

heete natuursgeftelüieit zyn niet ondienftig oordeele ;pen.
herer ^"^cle natuursgefteltheit of zwak zyn, is het

teft den Lyder zo iaag doenlyk ismetheï
"ooft in een donKere plaats neder te le£;-
als -^\'/anneer zul:.e ontdoening

«»vergaj^^anig en door maar kleine mvoer en vertrouwen aan den Doftor mldedee-

«en zvnd^eheele artykel nie beson- . .. - .\'
«lig om V \'er geen affcheid no-
om dat onze Heer Schryver we-

windzel gedurende de flaap , \'t welk een gevaarlyk bloeden zoude
konnen veroorzaken , flapen niet gaarne toeftaat ; maar

veel beter is, inzonderheit de aderlating uit voorzorge gedaan zyn-
de, dat de Patient door praten, fpeelen of wandelen den flaap tragt
te verdryven. Maar indien de adergelatene zoude zwak en magte-
ioos zyn, inzonderheit by krankte, en zig van het flapen niet wel
konde onthouden, moet het hem niet belet worden; (maar men moet
evenwel altyd iemand op denzelven laten agt geven, dat\'er geen bloe-
dino- ontftaa, of ontftaande, de ader met de vingeren kan digt ge-
hoiTden, en de Heelmeefter, om het verband wederom te herdoen,
gehaaid wordene) dewyl dikvyils,een lichaam afgemat zynde,na het
aderlaten door een bequamen ilaap wederom verquiktword,inzonder»^
heit als men te voren niet wel geflapen heeft.
Wat in het 14. Wanneer in het twede bezoek de Geneesheer of Heelmeefter gé-
tweede be- vergd word nogmaals zyn gevoelen van het bloed te zeggen, moet
doä\'^ hy insgelyks als te voren gezegd is, het mag wel of qualyk uit-
zien, niet anders zeggen, als \'t geen den adergelatene kan verheu-
gen en vertrooften; maar de Heelmeefter moet aanftonts naar het ver-
band zien, en dewyl \'t zelve ondertulTen meerendeelslolTer word,
pleegt men het in \'t geheel los te maken, de drukdoeken, als dezel-
ve vaft gekleefc zyn , niet af te fchturen, maar laten leggen; dog als
dezelve Jos zyn, zal men ze omgekeerd \'er weder op leggen, en als
te voren yan nieuws verbinden, latende het verband nog een of twee
dagen om\' den arm zitten, tot dat het van zeif los gaat, of van den
adergelatene afgedaan word. Vele adergelatene, van een heete natu urs-
gefteltheit zynde, doen hun bloed in koud water gieten , raeenende ,
ß S\'^mpü\' dat hun bloed hier door,als door een a medelyding,mce.i zal verkoeld wor-
tbie. den; \'t welk, dewyl het geen quaad kan doen , en het vertrouwen
of de inbeelding dikwils veel te weeg brengt, men zeer wel kan laten
gefchieden, offchoon m der daad daar van weinig of geen voordeel te
ver wagten is (Y).

(Y) Deze malh\'gheid zyn wy Hoüan" j fpottelyke vertelHngen mededeelen, als in
\'ders, als niet meer zo bygelovig zynde, I da voorgaande S- i® aangeduid, fchawes
te boven; en deswegen moet men zulke en verachtea.
pluimflryiiers, die aiie kleinigheden en be-

O^eeL^J"^ is men gewoon twee aderen te openen, waar van de wat voor
De .^ahatella, en de andere de hoofd-ader genaamd word. aderen op

Innnr d ^^^ ader, dewelke uitwendig op de hand naar de pink
tSeit in d Heelmeefters geoordeeld hebben met veel nut-^"\'®"\'

"dama. ueze Wierd van de ouden ingeval van hoofdqualen te openen
\'ingeprezen; en ofichoon dit zonder de minfte zekerheit of grond
- , en deze aderen geen byzonder voorregt voor andere, op de hand
den arm leggenac, iicoosn , en net onverichiilig is, welke men
t^pent, zo liebben ze nogtans dezelve uitwerking als de andere aderen,
l\'^^^^.een Heelmeefter meenigmaal genoodzaakt, dewyl vele menfchen
byzonder vertrouwen ftellen., dezelve te laten ^ (offchoon
van aderen van de hand zo fterk niet ontlaft, als uit die

bv vS^^ inzonderheit als de aderen zeer klein zyn,) of om dat
oy veie perfonen de aderen op de hand beter te zien of te treffen zyn,
»t den arm, Ook plegen vele zwangere vrouwen zig op

opzwellen, eti"?\'^ warm water fteken, om die zo veel te beter te doen"\'^"\'
ger daar zoude inJ^.^ve wryven, op dat het bloed des te overvloedi-
cinngenj en, dewyl die aderen meeft klein zyn ,zig

voorhield, dat ik in een ve ƒ l^s aderlatingen op de hand zyn na
veel pr^^"" §elaten had; en fchoon hy l^ff. T ^^

boven de voorhand binden, op dat het bloed niet weder te rug lope •
dan droogt men de hand met een fervet of handdoek af, en opent de b^l
ftemde ader aan die plaats, daar ze beft kan getroffen worden op de-
zelve manier, als by het aderlaten op den arm gezegd is; en als de ader
geopent is, en het bloed niet wel wüde vloeien, laat men de hand van
den adergelaten wederom in t warme water fteken, dewyl buiten het
water de aderen met bloeden hgt ophouden ;en wanneer\'er nu bloed ge-
noeg is uitgelaten, neemt men de hand uit het water, droogt ze af, en
• legt op de opening een drukdoekje, en omwind die met een windzel, als
by het aderlaten op den arm gezegd is (A).

(A) Vooral moetinen zof^^Sen, dat
Let watej, waar in de S^zet word,
he«-! genoeg is, en dat de hand daar

te lang in blyft; v^an^ ^o het water niet
heet genoeg was. ^n de hand daar te
iang, om het bloed te doen opkomen ,
Jß blyft, dan word de huid bol, voos en

iVi daar ontlafting van bloed word vereifcht, aderlating op dl
voet; als niede wegens vele vrouwelyke ziektens, dewelke uit de ver-
ftoppinge der maandftonden,. als mede door verftoppinge der fpeena-
der en anderzins ontftaan, ook wanneer zommige liever op de
voet als op den arm willen adergelaten zyn; en dewyl met het ader-
laten op de voet voor de hoofdquakn en agterblyvende maandflon-
den zeer dienftig bevonden keeft, ^y^ de aderen op de voeten de
»Sapbcena, naam vm hoofd- maitweder gegeven, waar van velen die geen,
die naar de grote teen loopt, de Aö^/i-^r/fr maar die naar de kleine
teen loopt, de moeder-ader noemen: -vy^ar in wy geen onderfcheit be-
horen te maken, dewyl van alle die aderen eenderlei uitwerking te
vorwagten is, en derhalven moet altyd die ader geopend worden; wel-
ke het_ beft te zien en te treffen is: ook indien men dezelve aan den
v.oet met wel konde zien^ dan kan men een ader boven de enklaau-

vrL, j voorwendzel van verftoppinge der maandftonden, de
niet pn ^^^ ^^ ^^ dry ven, waar door een Heelmeefter

de He^kntä^" zodanige aderlating wel mag uitgevoert worden, moet Hoedanig
wyl in warm wTi-^^^^^ ^^ voeten van die ader gelaten zal worder een°P f ,
en daar en boven zetten, op dat de aderen zonden opzwellen laten,
^e befchouwt de K moeten tot dienernde wel wryven. Dit gedaan zyn-
aan wdkpn de ^^ voeten , en verkieft alsdan dien ,

Wie. Als 1" ^^ ^^^^ ^^ zamen gevouwen doek op zyn andere
niaals Wel bef ^^^^ ^^ linker hand omvattende, moet hy nog-

mindtr bol\'". <^pzetten, en de huid zal
van \'t bioeif V 1"\' ^^eshalvén de afloop
bragt worden ^^ Semakkelyker zal vol-
de Lyder zi^\' ^^ by gevoegt, indien
en eenige tyt is heeft bewogen,

deze grootsheid om iets nieuws hoven an-
dere bequame en geoefFcnde leiden te
volbrengen, gaf hem in \'t kort veele ilegt-e
iiittlagen, waar door hy v/ierd genood-
zaakt neffens andere het befle op te vol-
gen , en zyne gewone verwaantheid na
te laten.

Men moethetlancet niet zoeken, maar,
als reets gezegt is, onder de paraik heb-
ben, 0. naaft zig op esn ftoel leggen, oiii
t zelve, als i^en de aderfleek zal vol>
brengen, -eerft in den mond te vatten op
die v/yze, dat de punt van die hand, daar
inert mede zal aderlaten, isafgekeêit, hec
weik gemeenlyk met de refter hand ge-
fchied.; én vermits de meefte menfchen
regts zyn, zo ga_atzu!ks OOR handiger- Om
deze ^eden ftelt men den Lyder. ter zyde
het ligt zodanig, dathet naar de punt va.ii
het lai5cet toe vak, dat is, dat de dag of
\'t kaarsligc. vah den linker zyde .vaii\'deu
:Lyder afkomt., ■

Nnn 2

den duim van de linker hand vaflhouden, en met de regter hand da
uitgekipte ader openen, zo als by het aderlaten op den arm in \'t alge-
meen geleerd is; en wanneer hy beneden de enklauw geen tot het
aderlaten bequaam zynde ader konde vindennen een bequamer boven
den enklaatiw zag, mag ^Y dezelve, als te voren gezegd is, veilis
openen,-dewyl het vf e^^erlei uitwerkinge is, uit welke ader op
den voet het bloed gelaten word. Ook kan de Heelmeefter tegen over
den Lyder op een laag itoeitje zitten, en den voet op eene van zvne
kniën leggen, /og "wa V a^ ^^ ^^^^ ^^^^ ^^ ^^^ ^^^^^ ,
Dog wanneer hy met een Jaatyzer of fpringertje aderlaat,geJyktegen-
woordig in is\'t beft den ^oet van to

\'^S.Wn!^ \' ^^^ meerendeels gebeurt, dan zet men den voet
wederom m z warme water, en laat het bloed, als in \'t aderlaten op
de nand, in t water lopen, dewyi buken het water het bloed zeer list
rpn ^ord. Wanneer nu bloed genoeg is ontlaft, \'t welk

öan moet de Heelmeefter den voet wederom uit het water nemen de
opening met de vingeren digt drukken, den voet wel afdrogen en
op leggen, als mede denzelven met een windsel om-

dat n^en dwars, dog voor aan op den em-
mer legt, waar op de Lyder zyn voet zet,
waar door de lating zeer gefaciiiteert word.
up den enklauw laat men zo min als doen-
lyk is, om dat het op die plaats roeer dan
^Iders pyn veroorzaakt; ook gebeurt het
dikwils, dat dewyi de ader op de binnen-
band of knokkel van de voet gelegen is,
dezelve gettoken zynde, het lancet tot
in het been doorgaat, en de ader aan beide

Heelmeefler in dezen toelland met de punt
van^yn lancet het been zodanig ireft; dat
\' .^^Punt van \'t zelve komt te verliezen.
i^J De bepaalde quantiteit van \'t bloed
d\'e men behoort af te trekken, zeker te
weten, wyl het bloed in \'t water loopt,
IS niet wel mogelyk; weshalven men dbor
ondervinding giflende moec te werk
, het welk uit geen andere reden is
te leiden dan wegens de drift, die men

"^ooral wanneer men een
theekopje onder de ftraal houd, \'t welk
ten deele of geheel vol gelopen zynde die
quantiteit in die tyt waarneemt ontlaft
te zyn, waar uit men opmaakt hoe veel in zo
veel meerder tyt zig wel heeft konnen

hettvn rS"\' "" tegendeel zoude
ben\'^w:^^^.\'^\'^ ^^ïke zwaar bloed heb-
S; ^^^ter zonder genoeg-

kleurig word, welk onderfched te groot
is, wanneer de zwakke te veel verlieft,
en den fterken te min word afgetrokken»
Een Heelmeefter kan ook in dezen toe-
ftand zig niet naar de kragt der Lyders
of drift van \'t bloed reguleren, wyl de
fterke bloeding veelmaals van \'t goed fuc«
ces der lating , of voordelige fituatie der
vaten afhangt, waar door de zwakke dik-
wils beter als de flerke zal bloeden en
daarom is het beft op de drift der ftraal
en tyt te letten, ten einde men daar ui£
opmake hoe veel bloed ontlaft is.

IN zwate hoofdpyn, zwaarmoedigheit, krankzinnigheit, en andere Wanneer
aan dat het aderlaten op het voorhoofd of^^^ ^elve

zSen d ? hoofdzeer dienftig is,engeloven, dataldaardeoor-\'\'
deelen P^ ^oofdziektens beter zyn te benemen , als aan verder afgelegene
aderen ffern i ^^^^ wemig voordeel voor andere heeft, en deze
ftrot- of h weinig bloeden,, zo is veel beter uitwerking van de

perfonen het voorfchrift van een Geneesheer, of op de begeerte der
ten, zaï\'^P het voorhoofd , of aan de flaap van \'t hoofd moet aderla-
laagfte pW ^^^^ een das, of neusdoek eenigzins vafter aan de

dat de adere^ ^^^ gewoon is de das te dragen, toebinden, op
gedaan is u^lf^" gen^elde plaatfen mogen opzwellen. Wanneer dit
en opent\' gelvt Heelmeefter zyn lancet of laatyzer uit de koker,
aan de flaap van aderlaten, de ader op het voorhoofd of

ïient \' J^^^en langs de huid neder te lopen; derhalven moet de Pa-
inond loopt buigen , dat het niet in de oogen of den

neer \'er bli^^j\' m een bekken kan gevangen worden; en wan-
^^en van de UnS^? "^^g^^aten is, moet de opening met de vinge-
nand toegedrukt, het bloed van het voorhoofd of
N n n q de

4e flaap afgeveegd, en een of.tweeklëinedrukdoekjes daar opgelegd,
en dezelve voorts met een windzel beveftigt worden (F^.

(F) De toefluiting der aderen word
veeltyts door zommige Heelmeefters zo
onvoorzigtig gedaan , dat de Lyderen tot
fiikkens toe benaauwt worden. Om deze
reden laat men zulks aan den Lyder zelf
over, \'t welk in deze manier moet ge-
fchieden. Hy neemt een dun fervet, dat
fchuins is by een gefronft, flaat het - en-
keld otn den hals, zo dat de twee punten
op de borft hangen : deze twee einden
neemt hy by een, en draait die te zamen,
terwyl dezelve altyt voorwaarts getrok-
ken worden, ten einde tuilen de twee toe-
gedraaide flippen een open hoek gelaten
word, waar tuften de Larinx als\' een vrye
fpatie behoud, en maar weinig gedrukt
Vv\'ord, om dus de ademhaling zo niet ge-
heel vry, evenwel meer fp^ie te geven ^
als door circulaire drukking gelaten word,
terwyl de aderen op de zyde van den hals
even zo wel gedrukt worden.

TUflen den neuS en de grote ooghoeken loopt een ader, dewelke ten
dele van het voorhoofd, ten dele van de oogen afkomt, en, ge-
lyk als de voorhoofds-aderen, nederwaarts na de aiiit\'Wendigv bah-ader
eil \'t hert gaat. Deze aderen plegen in hefdge ontftekingen en eeni-
ge andere toevallen der oogen van eenige geneesheeren en oogmeefters
gelaten te worden, dewelke aan deze aderlating vele nuttelyke uitwer-
kingen toefchryven. Als nu een Heelmeefter dezelve moet laten, dan
is hy genoodzaakt, even op die wyze, als van de voorhoofds-ader is
gezegd, den hals met een band eenigzins te binden, om de ader te
doen zwellen, en denPatient de oogen te laten gefloten houden, en met
het lancet of laatyzer de ader voorzigting, zonder iets aiiders te quet-
zen, te openen; waar op de Patiënt het hoofd moet overbuigen, opdat
;het bloed niet in zyn mond lope; en wanneer \'er bloed genoeg is
iiitgelopen, legt nien \'er een driehoekigen drukdoek op, en maakt
denzelven insgelyks met een windzel vaft.. Dog ik agte, dat, in plaats
van deze, als ook de voorho.ofds-en flaap-aderen, met veel meer nut-
tigheit de halsaderen konnen geopend worden , zo wegend het beter
bloeden, als ook om dat de eerfte in de laatfte eindigen. Van de aderlatinge
in \'t oog zai by de Konftbewerkinge aan de oogen gehandeld worden,

TTSE a krop-aderen hebben de ouden reets in alderlei hoofdziektens,
irTnnff? /"Sonderheit in geweldige ontftekingen aan den bals of

ekingen der herfl-enen of . razende koon/en, in fterke ontftekin-S Sa
wpln • 5zwaarmoedigheit ^ enz. gelaten, om daar door den ge- zyn.

weiaigen mvloed van \'t bloed tot bet lydende deel te verhoeden. Ook\'\'
worden dezelve nog hedendaags van eénige konftoeffenaars met goe-gj^"\'
en uitflag geopent. Deze aderen lopen op de zyde van den hals neder- b Angina.
hoofd naar defleutelbeenderen, even onder de
srinnSi ^ merkelyk gevaar zeer wel te openen; hoewel eenigen het te-

mo.t nien den Lyder den hals ontbloten, en denzelven met een das, of
een anderen band aan het onderfte deel een weinig ftyver als naar
\'gewoonte inbinden, en dezelve laten vafthouden, tot datde ader
opgezwollen is en gezien word. Of men knoopt een fmallen band
ot koord ruim om den hals, en iaat het den ader te latene zelfs,
, t een ander .met twee vingeren wel nederwaarts na de borft trek-
dan worden deze aderen onder te zamen gedrukt, en zwel-
^w dat de ademhaling daar door word verhindert (G).

" " ^yn; dan moeten ze van den Heelmeefter als een andere ader geo-^®
pend gorden; en als \'er bloed genoeg is uitgelaten, ontbind men den
aas of band, dewyl alsdan het bloed gemeenlyk niet meer uitvloeit,
maar zyn gewoénlyken weg naar het hert neemt. Dog indien het van
niet ophield, moet men den vinger op de opening zetten, het
moed van dexi hals en de borft afwaflchen, daar na een paar kleine
_J_ükdoeken, als in andere aderlatingen, daar op ieggen, en met een
mdzel of das vaft maken; dan zal het bloeden ophouden. Om-

h-dt^l ^e toedrukting der halsaderen aan
is, ^^®|iedenzyde moet, als reets gezegt
fchledt^ti. beietzel der ademhalinge ge-
hand zelf f^^arom laat men den Lyder den
mende/.eze^^"^^^"\' gebruikt

waar mede men den hals omringd heeftj ,
zodanig,, dat .de knokkels van deze vin-
gers op de halsader ruften; waar door dac :
vat gedrukt , gefloten en beveftigt word ,
waar na het zelve opzwelt, en gema!;kev
lyk zonder fluitïng deradera-deelenkan ge»
zien en. gelaten worden.

Trent deze aderlatinge is nog te erinneren, dat de adergelatenen in deze
ligter dan in andere aderlatingen flaauw worden, \'t welk echter geen
meerder gevaar onderworpen is als in andere gevallen

^\'^^XlE ad^^f fe tonge worden « kikvorfch-aderen gemamd, en
U men pleeg dezelve tegen de ontfteking der keel, hiis, en tonge
te openen, om het ftremmende bloed aldaar uitgang te maken • waar
door zodanige ontftekingen dikwils zeer venSSen /l\'zondeS
wanneer reets te voren een ader op den arm of voet was a;eo-
pent. Maar om deze aderen op eene behoorlyke wyze. te openen
moet iiien om den hals alvorens een das ftyf aanhalen, zo als te voreii
gezegd IS, waar door de aderen ZO veel te beter opkomen Da^na
vat men met de hnker hand de punt van de tong, heft dezeie een
wemig op, en opent alsdan beide de kikvorfchlderen de een na

digt houden. Maar m dezen toeftond is meerendeels zeer noodzake-
lyk, met een wemig maar een goede menigte bloed te laten tu^^.
pen, wyl het anders den Patiënt weinig vrugt aanbrengt• deïhdv^
behoeft m^ zo zeer ^t l^kominerd^e zjl, ofïcholl\'h^^SS
met zo aanftonts^il ophouden, dewyl zulks dikwils tot desPatiens ge-

(H) Wanner men gemakkelyk onder
de tong zal aderlaten, diiuwt of vat men
de top ofpuntder tong mei: de voorfte vin-

ger, om dezelve agter over te flaan, ivaar
door de aderen zig des te duidelyker ver-
tonen; dog ziilx kan niet gemakkelyk ge-

ï-derfteSf Jofl\'" beloop der andere
ven naar Ver . "amentlyk van bo-
eneden; en ten einde men

deze lating wel moge doen, zo gebruikt
men fmaller of llntzer lancetten , als men
by andere aderlatingen gewoon is. Sei-
den ziet men , dat na deze aderlatingen
zware bloedingen biyven; maar in te-
gendeel gebeurt het, dat de bloeding
vaardig ophoud; zo dan de overvloedige
bioeding uit de aderen komt, dezelve
Hgteiykdoor watpluKzel in Aqu^

A eene aderlatiL meer te . ontftoken is kan men dikwils door
middelen: derhalven \' ^Is wel door veel genees-

fs veeltyds gebeurd dan^ ^^^ vuur uit zou konnen ontftaan, zo
de grootftt ader, \'welkehet midden der roe-
kan altyd zeer opgezwoltf- \'
^^dere aderlating, S rSV.I^^a ^^^ ^^^
hd, dat in \'t gel\'een door ^^ ^ot het
IS, weder fla| en week , ontftekinge zeer uitgefpannen en hard
^^ftandighede^n oordTe t, » ^^ ^^^ dat n.en\\iders uit and:re

dog \'t z ^ nTeï te\'^r\'ff roede gebrui-
tot eeni^^P van \'t bloed daar door zouL\\ ^^ \'

(1) Het gebeurt zomtyts, dat een a! te
langdurige ereäie veel wanorders uitlevert,
\\vaar üoor niet alleen grote pyn, luaar
ïunninge van bloed; verrotting en Itik-
liing geboren worden, en daar uit koom,
ftuipen, ja de doot konnen volgen Om
deze zware gev\'olgen te ontgaan, kan ,
beneffens andere zaken, g^en middel
vaardiger en nuttelyker worden w \'t werk
gefield, als de ontiafting van \'t aderlyke
bloed, By de operatie heeft men buiten
de voorzorgen, van onzen Heer Schryver
gemeld, te erinneren , dat men met de
punt van het lancet niet te diep in-
gaat, op dat het harde vlies, dat de
Corpora Jpongioja omvangt, niet gequetft
worde.

ONder de veelderlei toevallen, die menigmaal in of na het ader-
laten ontftaan, zuilen wy eerft het buitengevaatte bloed ftellen,
\'t welk zig tuffen de ader, huid en vleefch dikwils ftort, en zeer ligt
ontfteking, verzweering en andere toevallen veroorzaakt., Zomtyds
is het weinig, zomtyds veel, zo dat dikwils een groot gedeelte van
den arm blaauw en zwart word, ppzwelt, grote pyn en ontfteking
verwekt; en indien men \'t met ontbind of verdryft, dan verzweert het,

fK) De toevallen, op een ongelukkige
aderlating volgende, fpruiten meerendeels
üit de beleding of quetzinge van naail-
lê-gende delen, ora welke reden zyzwaar-
iec of ligter omftandigheden uitleveren.

Menigmaal gebeurt het, dat ligte begin-
zelen\'zware toevallen maken, welkers
aanvang.niec door de operatie, maar al-
leen\'door de\'te vroega beweging der ge-
latene perfoon word ve-roorzaakt, vooral
wanneer de compres hard, droog en ge-
plakt op het wondje der ader is leg-
gende , drukking, wryving, kneuzing,.
en zomtvts fcheuring te weeg brengt,
waar wit dan ontfteliing, ettergezwellen,

en zweeringen geboren worden,/lie naar
hare eigenfchapp-n en omftandigheden,
zo als op zyn plaats is aangewezen, moe-
ten behandeld worden. -
De gemene toevallen , die op een ader-
lating konnen volgen, zyn Trombus, Echi-
mofis, Finäura tendinis, Nervorum Ar.
terianm, Jneurisma, Inflammatio, Apofiéir
matio, Gangrana; alle v/eike ge^vigtige ge-^
breken naar order en op haar plaats zul-
len verhandeld worden; als wanneer zai
blyken, d^t Trombus en Ecbimofis, indien
dezelve niet verdwynen, eerder tot rot-
ting dan tot etter overgaan, wyl \'men
buitengevaat bloed felden ziet veretteren»

fter\'de ad^ï^flp^l^lr^f?^ zomtyds uit, wanneer de Heelmee-Oorzaken»
openi^;^!^ i^ff\'? daar na het bloed uit de on-

\'\' "Ijgelopen, is \'er ook weinig zwarigheit ;De voor-
^^^yn na\\ ^^ ^^-^^doek met az^n en zout^ of in°bran!ze,gin, e,

^^ word f^^^anneer het nietkan verdwenen word.n, dan zweert het,
daarop te houdrn\'."" ^ .rcr^wccnng door dagcijks de- fappieijiera Diacby.
> zal de ett?r I f bevorderd word, en als de verzwering i p
maken de huid zig guiieenJyk zeif een

■de iating en \'t lozen van \'c bioeJ, maar
na de lating gtvJen word, daar in tejien-
deel I rombus zjg onder de iating en met
vermindering en zelfs met de uphouding
van t bloeden zien laat, wyl de huid ge^

ftoptis, en de ader ontlaftende , die uit-
ftorcing te Xveeg brengt. ■ in dezen toe-
ftand moet de Heelmeefter vaardi^^ zyn
laatband los trekken, om dat in zulk een
geval, door wat handgreep men het ooit
tragt te redden, niets te doen is . en da-ir,
om vei-eilcht het, dat men het Woed ^yn
vryen gang geeften by voorraad door een
druKdoeic met azyn dekt, waar ■ na men, \' \'

lende verd«vyntnde , en tegea rottin;? . ■
dienende middelen moet in \'t\'v eri^riel- - J

len, als wanneer dit gebrek ligtelyk ge-\'
neeft, of fedden quade gevolgen\'uitlevert.

, (M) Het valle wezen, dat in het bloed
2ig bi:vind, moet tot fotting overaaan
ïerwyl de Wyvb-t: veelmaals weggelopen
eeefP^^^"\'\'^"^ gélegentheid

\'^-en" oorïokt f\' ^^^^

gemener en r \' ^eel

\'^ro7nbus , . oorzaak van Echimnfis
de openin\'\' ^^^"neer de Heel
fia^^l, de huid, "f dé te klein
de band, of trekkln\'^?\'\'\' aanleggen
t aderlaten, niet dToTont\' ^^ duim by

hettd?? -\'

Ht uit H^® bloed ^vederhou J^
Wd\' \'l® geopende ader onder V

tuffen hetve^, verfpreid zig en woS

t zy aifj\' indien het met een bult,
jnormer, fluiter, en zelfs
•flaat het bi\'J^. een yuift vertoont, dan
f/J\'mhus. JVlen iJ: ^»der den naam van
OOI dst "pderfcheid in haar
niet -gedurende

■ 4. Maar wanneer het uitgevaatte hloedovervloedig is, zo kan men niet
wel op verdwyning hopen, maar is te vrezen, dat \'er of een pynelyke
verzweering, of wel her vuur uit ontftaan zal. Derhalven moet men
de piaatfen van het uitgevaatte bloed openen, na dat het de omftan-
digheden vereifchen, op dat daar door het geftremde bloed kan ont.
lallen. Daar na zal men \'er of de fappleifter, of een verdwynen-
de ftoving over leggen, zo als in de verhandelinge der uitwendige
ontftekingen en der kneuzingen geleerd is. Maar indien de gehele arm
door een zware ontftekinge bezet was, zo als menigmaal gebeurt, en dat
men \'t vuur te vrezen had, of het zelve reeds was, moet men den arni
wel openen, en met kragtige verdwynende ftovingen of pappen even
zodanig behandelen, als boven van het koud vuur gezegd is : als mede
het aderlaten aan een ander hd, nevens bequame inwendige geneesmid-
delen, niet vergeten, en daar mede aiinhouden tot dat de grote ontfte-
king of het vuur wederom verdwenen zyn.

om vaardiger genezing te beoogen , en ) ter , zo haaft mogelyk is de ingepakte ea
verzekert te zyn, dat \'er ^poflematio te j ontaarde ftof te ontlaften, en het gebrek
verwagten of reets daar is, dan is het be-1 als een zvpeering te genezen,

WElke zware toevallen een gequetfte zennwe of pees in een ver-
wonding konnen veroorzaken, zulks is reeds in de verhandeling
der wonden gezegd. Dat \'er in het aderlaten een zenuw of pees ge-
quetft zy, word men gewaar, wanneer de Lyder, als de Heelmeefter de
fteek doet, een zeer heftige en ongewone pyn gevoelt, zo dat hy zig
niet kan onthouden met luider ftemme te fchreeuwen; welke pyn niet
aanftonts overgaat, maar geweldig aanhoud, waar op ook meerendeels
een fchielyke zwelling, ontfteking, kramp en onbeweegiykheit van\'t lid
volgt; en indi; n men niet fpoedig op de behoorlyke wyze te hulp komt,
zo konnen ligt dodelyke zenuwtrekkingen ofhet koudvuur ontftaan, waar
door menigen het leven verloren hebben.

s. In het genezen fchynt wel de befte wyze te zyn die, waar door
p^fipw in zyn tyd den Koning van Vrankryk Karei den IX, fchryft gene-
zen

^breeuwen onrdJldo p \' . ^^ genoodzaakt wierd overluid te
\'er een zeZvllni\'\'^^\' ^^^ Lyf-heelmeefter) aanftonts;

?vergehaalde baandewln ê^^^nden, terpentynoly met een weinig
men L ^ de wonde te leggen: daar nS

Toonden ovev lL ^ kalamynßeen, m azyn en oly van rozen
^itdryvend u ^ gantfehen arm, en daar over een aanfluitend
^ «ar tot aan de o«!-, j

pyn de vol\'s-^ï^ ^^^ verdwynen en \'t benemen van de ove-
vuigende pap om den arm is gelegd:

^yd het äS\' bewegen zo heeft hy nogtans daar na eindelyk niet
3. In pilats " denzelven volkomen wedergekregen.
S\'f het de terpentynoly en brandewyn is de Peruviaanfche Een andei
bpöaan, tot dat de ^ malen daags warm in de wonde g^neeswy.

aienlüg, en hier ove??.^®®^ grootfte gedeelte opgehouden is, zeer\'\'®-
Welke overal niet te k ^ ^^^^ de kalamynfteen-pleifter, de-

. en de Minio, gewS""^" de EmpL Diapompholygos, Saturni^
n^iddelen vervaardigt worden. Maar eer men de gemelde genees-
Pleifler (dat men \'t geree^n^^\'^^^ \' ondertuften een

^^lergerd worden. By bloSrf\' ^^^^ ^^^^ toevallen
dienftig, dat men toevallen te verhoe-

-op dat de g€>va:ar!yks partyen mogen ge-
.myd of de gehele operatie uitgelteid w.or-

In \'t algemeen en by ieder, die zoda-
nig gequeft isworden de toevallen ,
als die by den Koning gezien zyn , ^vaar-
genomen; Dog by nader onderzoek zou
hebben gebleken, dat deze quetzing niet
geheel tot in de pees der Mujculus biceps
was doorgegaan , wyl ongetwyfFeid als dan
. groter en menigvuldlger toevallen zou
den gevolgt hebben.

Om deze reden ben ik van gevoelen,
dat de quetzing door de punt van het lancet
in de Jponeurrjis van gedagte pees zal ge-
weeft zyn., welke beleding zyne grote
zwarigheden uitlevert, en veeltyts dezel-
ve rampfpoeden met zich fleepc, als of
de pees zelfs gequetft was, temeer, wan-
neer de uitgelekte ftolFe onder gedagte
, uitbryding uitgelekt en geftort iegt,
daar door zyne vermeerdering de delen
doet uitfpannen, door fcherpwording,
\'^nsagt, door in- en voortkrimping tus-
fen vliezen en fpieren diepe hoitens ver-
oorzaakt, eindelyk verftikc, en de naaft-
leggende deelen, zonder dat de uitwen-
dige huid veel van coulcurveranderc, ja-in
\'t kort den arm mortificeerc, en htt leven
haafiig wegneemt; ten waare een voor-
zigtig Heelmeelier de buitengevaatte ftofFe,
als reets meermalen gezegt is, ontlaft, en
de quaal niet alleen als Pundturatendinis,
maar tefFens als Abjes behandelt,, waar
omcrent de ruime openingen en vaardig-
fte en zekerfte genezing uitleveren, ten
waare de zaak zo gemakkelyk wilde ein-
digen, als het geval van een Koning en
Madame Six gebeurt is.

Waarby TT Et gebeurt zomtyds in het aderlaten, dat een Heelmeefter, in de
-tA plaats van een ader, óf te gelyk met een ader, een flagader opent,
Z^Bafilica. "\'t welk inzonderheit zeer ligt gebeurt, als men in de a lever-ader wil
laten; by welke- een groote flagader legt, uit welkers quetzinge zeer
b Aneuryf jjg^ een gevaarlyk bloeden, oï ctn bJlagaderbreuk, of, gelyk//i/ia-
W (a) en ik zelf heb waargenomen, het vuur en de dood konnen
ontftaan. Dat een flagader geopend is, word erkend, wanneer het
bloed in geen gelyke loop, als uit de aderen , maar door dikwils her-
haalde fterke boogwyze en ftotende fprongen, en met groter gewdd,
a s gewoonlyk is, uitfpringt, en te gelyk het bloed veej helderder en
rooder als gemeenlyk in het aderlaten is (0).

voorzigtige moet gefteld worden ; want
wie zal zo o"voorzigtig zyn, zo dra hy
de plaats en de legging van \'t vat met het

inoethy om verdP ^^^aande mag gemerkt worden : en daarom
gedragen, iHv mnt?^ ^^ komen , zig op de volgende wyze

fv > want ^\'f^\'^deren geen bloed t» V " \'
ter^il^Sngl\'^^S^^^^^^ clan eeïg^^g\'

worden = tc

yker fluiten londe/\'S.r ^^ ^^ gemakke»

kan volgen \' Ontr i "^^uw bloeden, of een flagader-breuk
heimelyk in d^Prn^^!^ het bloed nog vloeit moet de Heelmeefter
fchelli/g, Ltn ^^^^^ geld, ter grootte van een

gelatenenbr-\'eintflV.itt. niemant gewaar word; en terwyl de ader-
wonde lelgen ^^ de drukdoek wel op

zei wel verbinden ar^ a \' met een Janger wind-

samengedrukt zTnV^ td^r . \'f ^^ ^^^^^ ^^^^ door te

i^oct i4n vfnS eenn^df. ^ ? aanheelen. Om deze reden

ftanders wfs i^aLn Im ^^^^ ^^^^^^ \' e« de om.-

deze p^iS?^^^ de geweldige drift van het bloed

ligt door den vinger ontdekt worden; als
de zenuw geeft een ilrakheid onder den
vinger, welke koordagtige ftrakheid by
het buigen van het lid verflapt, en als
v-oor den vinger wykt, daar in tegendeel
ds pees der Biceps mede als een ftrakke
koord gevoeld word; maar als de arm ge-
bogen word, zo word dezelve nog ftrak-
ker en meer gefpannen; de flagader, waar
van wy nu fpreken, word men door den:
flag gewaar, zodanig, dat men niet al-
leen deszelfs grootte, maar ook de diepte
en ondiepte en na of verheid van de voor-
genome plaats der lating eindelyk kan
: ontdekken, waar naar zig een kundig.

handig Heelmeefter moet fchikken/
. CP) Dit alles aan onze Hollanders wys
Li^^\'^e"\' wenzentlyk zyne.zwarig-
nnL^in? » zoo het

j^fvi./®^^"\'"\'^^\' zomoet ik dezen oii-
cien raad pryzen, en weet niet anders op

Wat we- 3. Na dat het verband 2;edaan is,en de adergelatenen vandejflaauwte
tSenin^\'^^og niet van zelf bekomen was, moet men hem azyn, of Ongerfch
agt te ne- water onder d^n neus houden, koud water in het aangezigt fprengen,
men. frifle hïgt doen fcheppen, en voorts alles doen, \'t geen boven blad-
zyde 466. om diergelyke miflelyk gewordene te verquikken, gezegd
is, tot dat hy weder tot zig zelve komt; en dan den Patient ernilelyk
belaften zig ftil te houdendewy! hy anders, wanneer door zyn be-
wegen het laatwindzel los ging, wegens zyn hitzig en ziedend bloed
hy zekerlyk eerder dood zoude bloeden, als men hem te hulp konde ko-
men. Derhalven kan nien tot verzekering den arm in een band hangen,
en voorts nog met fpelden zodanig aan zyne klederen vaft hegten, dat
de arm niet kan bewogen worden.

Na eenige uuren nioet de Heelmeefter den Patiënt weder bezoe-
ken; maar alleen als oft in \'t voorbygaan gefchiedde, en onderzoek
doen of het windzel nog vaft is, zonder dat \'er verder bloed doodringt.
Wanneer het zelve wel bevonden word, laat men het verband zitten ,
tot dat men by hettwede bezoek bevind het zelve eenigzins los te zyn.
Wanneer nu het windzeimeêgegeven heeft, zal men het voorzigtig ont-
binden , maar met den duim van de linkerhand de opening altyd digt
houden, op dat \'er geen nieuwe bloeding ontftaa; en daar na wederom,
\'t zy met het voorgaande, of met een ander lang windzel, behoorlyk ver-
binden : en deze bezoekingen moet hy in dit toeval in de eerfte dagen
dikwils doen, op dathy, zo haaft het windzel meêgeeft, het zelve op
nieuw weder kan aanfluiten.
Het wind- 5. Eindelyk als op deze wyze het bloeden wederhouden is, moet
zei moet men den adergelatenen tragten te bewegen, dat hy het windzel nog agt
fn etn®^ veertien dagen 0111 zyn arm draagt, op dat \'er een fterk wondteken
focde Ie- kan groeien, onder voorwendfel, dat zyn hitzig bloed \'t zelve vereifcht.

Ondertuifen moet men hem voorfchryven, dat hy, benevens de ruft,
ook gedurende dezen tyd zeer weinig eet en drinkt, zig van wyn
en andere verhittende dingen onthoud, op dat de te fterke aanwas
van bloed en deszelfs driftige beweging daar door verhoed worde; en
wanneer men op die wyze te werk gaat, kan raen een flagader-breuk
en alle daar uit te vrezene onheilen voorkomen, dewyl alsdan de
flagader zo wel en vaft weder kan te zamengroeien, als of \'er flegts
een ader geopent was, zonder dat de Patient eenig ongemak daar

de eerfte aanval voor te houden, dan
deze druiiking te volbrengen. Maar hier
is \'t waar, dat een kundige haaft zal zien,
dat, zo het vat wat groot is, de drukking
in gene manieren zal dienft doen ; \'t welk
al te klaar is gebleken in den perfoon
van Bakker, die door zekere Heel-
meefter zo lang gedrukt en verdrukt
wierd, dat ik eindelyk, om des Ly-
ders leven te behouden, den arm moeft
wegnemen, waar van breder in myn
tweede Vertoog over de Spina bifida aan
hem Tiizing gefchreven \\ omftandiger
gefproken is.

^edSe drukken, d^ be-

ftand moe? deze tóï.

gedeelte der welk-^

is. S f. " \'^"cet ge-

of kleinheit dat fc"\'""

vercfcUnge\'\'dezeii®\' «f na deszelfs

J\'ft hare kSr^\'\' of meerder

^^■ze vaten gThetlT^\'^"®\' -

volkome affnydinge van \'t vat , deze
bloedmge, volgens des Schryvers raat
felden zien ftuiten j weshalven men zeer
bedagt moet ?yn op zwaarder gevolgen
van welke in \'t volgende Hoofddeel nader
zal gefproken worden. Wyders, dat zo

wanneer in\' eeri :ware flagaderfpat bet gezwel der flagader al te groot
w-ord , deszelfs vliezen altyd dunner maakt , eindelyk doet bre-\'
ken, en het hloQddoor de opening van dèjlagader \'t zy geheel uitloopt,
of zig tulTen vel en vleefch uitftort , en daar door een groot en gevaar-
lyk gezwel, of zelfs het vuur en de dood veroorzaakt. Een flagader\'^\'
fpat is veeltyds zonder andere toevallen; en wederom, inzonderheit:
de valfche, met verrottinge en \'t koude vuur of andere qualen vér-\'
zeld : de eene kan men\'t zy geheel ƒ mpe/^, ée ^ndQïQ iamengefiêlds\'
noemen (R). Eenige hebben harde, andere weinige, en zommige in\'t

2. Een imre Jlagaderfpal is in \'t begin een klein gezwel als een hafel-
noót, week, en van dezelve koleur als de andere huid; dog klopt meer-
endeels als de flagaderen: wanneer, men met de vingeren op het ge-
zwel drukt, dan verdwynt het; maar als men den vinger terugtrekt,
komt het aanftonts weder. Dog een valfche is zwart en hard, en doet
dikwils het gelieele lydende deel met grore pyn opzwellen , waar door
veeltyds verrotting en \'t vuur ontftaat. Terwyl de ware flagaderfpat
nog nieuw en klein is, dan maakt dezelve weinig zwarigheit, maar
ailengskens en altyd groter wordende, zodat ze eindedelyk als een vuift,;
of nog wel groter, en byna zelfs als een hoofd word, zo als uit de Chirur-
gia Curiofa van Purtnan op de 612. bladzyde, als mede uit onze Tab.VÏÏ,

ring

ten te onderfcheiden, de eene flagader

fpat en de andere flagaderbreuk te noe-
men, om dat vele jonge Heelmeefters
omtrent de valfche of ware al te weinig
onderfcheid weten,

(S) Over deze ftoffe is \'t nodig , dat
men het gehele Vlil. Cap. pag. 605. van
de ChirurgiaCurinfavzn den uitmuntenden
Punnan naleeft. En fchoon riien met reden
veel onderfcheid maakt, of dezelve in
grootte of kleinheid verfchelen, zo ziec
men \'t menigmaal, dat kleine vaten tot
een geweldige uitgeftrektheit konnen.uit
zetten , \'t welk ik heb waargenomen vq
een tuflenribbige flagader , die meer dan
de grootte van een hooft uitmaakte, de
ribben ongelooflyk van een duwde, en
in de borft zo veel plaats befloeg, dat
eindelyk de Lyder na verloop van tyt door
verdrukkinge der longe , en verlies van a^
demhaling het leven, verloor.

(R) De benaming, welke men de uit-
fpanninge\' der llagaderen toereikt, is
onderfcheiden. Zommige noemen dezel-
ve flagaderbreuk ; andere, noemen die
flagaderfpat, in welke benaminge menzi^
ligf misleid; en daarom noemt /te-

zelve een ware of valfche flagaderfpat; de
eerae om dat het vat in der daat is uit-
g«fpat en wyder geworden, zo dat daar
geen bloed is uitgelopen , maar op die
plaats een wyder, breder en dikker flag-
ader formeert, in tegendeel een valfche
flagaderfpat is , wanneer alle de vliezen
van het vat zyn gebroken, doorfneeden,
doorknaagt, enz. zodanig., dat het bloed
uit de flagader loopt, en elders in de na-
huurfchap ftort. Deze foort kan men ge.
voeglyk flagaderbreuk noemen., om re-
den dat de vliezen van de ilagader door
bovengemelde oorzake opening bekomen
hebben. Dus is \'t wel te begrypen, dat
v/y beterzoudendoen, om deze twee foor-

(a) Diergelyke niet alleen ik , maar ook de Heer Ruisch fiee/igm\'ërajObfervat. p, 3J.

(b) Gokey, een. Fransman , meent, in zyn Heeikonft p. z<ji. dat eenvalfcbeßagader*
fpat vetbaafl groot kan worden; dog een ware nooit als een kaßanif i bst mlkouf
wmr ist sö als de waarnmingen beveftigen»

wSrd rir Aif verandert, als Tab. VIL fig. 6. vertoond
iaten, ma^ ^ gezwellen ontfliaan niet altyd uit het ader-

4. Waar

vertoog aa:n J. Titzing- over de Spink
bifida, rakeiide het geval van Jri Bakker
en -Mattyj den-4jturf|rager, waar vah\'de
eerflë, zo als meer gebel d is, door een
aderlating \'en de t;,TCd\'é door \'t ftéken
van een mes;\'■^éró\'örzaakt; -

(V) By hêt openen\' van\' eén dóHdïnah-
né lichaam , in het byzyn\'van ■deh Heer
Dr. Helvêtius, heh ik een Jnenrt\'sma in
de regter zyde tegen de -lehden in een
der zaa^-ïla^aders ^zieii",; \'\\faaf door
uitwendrng\' "de\'\'buik :kéhnelp^\'opzette ^
zynde i)an \'dié •zelve izyde ^e térticnt vaa
^ene onbefchryflyke gVoótte,\'zodanig\'Hat

derVade^.laten een flagader geopent zy , en hoe hy alsdan eeh flagaderfrat
-n te ken- zal tragten te verhoeden, is in^etvoorgaande Hoofdftuk onderwezen
Maar het is niet zeker te weten, dat alleen het uiterfte vliesje der flagade^
gequetlt^zy , en derhalven met anders als een vermoeden, wanneer hvin
het nifteken met het lancet ««der het aderlaten iets , een ftoot of fla/ffe-
lykende, tegen de punt van het lancet gewaar word; en iets diergel&s
ontdekt hebbende, moet hy,om een flagaderfpat voor te komen den
Patient veel bloed aflaten, aaar na de opening door een bequame\'aan-
drukkinge op dezelve wyze behandelen, gelykin het voorgaande Hoofd-
ftuk wegens de volkoniene opemnge der flagader onderwezen is i ook
moet hy tragten den Patient te bewegen, ten minften 14 dagen, of lan-
ger, een ftyf verband te dragen, weinig te eeten en te drinlen, op dac
daar door een goed lidteken gemaakt, en alzo een nagaderfparverhinderd
^^^de (X).....

als men dezelve met dehandnederwaarts
trok, dan bewoog het uitgezette deelzo
kennelyk, dat men het uitwendig kondè
zien. De daar inftilllaande ftofFe",buiten
de quantiteit van \'c geronnen bloed, was
zpr ontaard, en tot een vaft, vliezig,
girauwkleai\'ig, en op zommige piaatfen als
een rottig wezen overgegaan. Wat des-
zelfs oorzaak geweeft zy, daar omtrent
heb ik geen andere reden konnen ontdek-
Ijeri, pf opmaken j dan Qpthouding, waar
van ik nader\'op zyn plaats mene te han-
delen j tèrwyl men hier moet -vaftftellen,
dat de zwaare ophoping van \'tftilftaan van
.\'£ S^mßÄ! inhetvafcuieufe der tefticnl, als
óok de ftremming van dezelve ftofFe in
bet wederkerende, vat en dezaadblaas , de
Äuiting van het flagaderlyke bloed heeft
veroorzaakt, waar uit is geyolgt, dat op
die plaats, app^rentelyk daar. zw.akzynde .

èn de drang. groot , dezé uitfpattii^ ge!
beurd is: omtrent welken toeftand ik veel-
tyts verftoptheden in de tefticulen en len\'
denpyn by myne Lyderen heb waarseno
men , die gemeenlyk verdwynt, zo haaft*
de zxvelling :der tefticulen vermindert
wyl; .a!s dan aan het flagaderlyke bloed vrv\'

(X) .Ööi: dit gewigtig geval t^kennen
^loet, men zeer oplettend zyn , ^yj dê
endervinding leert, hoé menigmaal on-
voorzichtige Heelmeefters dit gezwel voor
andere opzetfingen of gezwellen hebben
aangezien, en ongevoelig, zo als zommi-
ge V.an die ftoute. en zonder reden begaaf-
de Heelmeefi-ers.het mes da^r in zetten,
en m weinig tyts het leven in de doof;
doen verwiflelen. Deze droevige gevol-
gen gebeuren zelden op ^ulke uitfpattiri.
gen der flagaderen, wasr vau de voorte-
kenen dit de oorzake van quetzinge of
verwondinge gezien worden,.om dat als dan
het^erhaai der oorzaak, kennis der plaats
en de toevallige tekenen ons zulks vaft
inprencen; maar by die gevallen, waar
geen overgrote vaten gelegen zyq ^ ea
door..geen uiterlyk geweld zyn veroor-
zaakt, nogtans tot eeh grote boezem uit-

delen hÏ ^^^^«gheit om zeker te oor-
ïnW ™ «ver IS meer gefchreven en ge-
reoenkaveldv als -wel - nuttelyke genezin-
gen zyn uitgevoert, \'t welk klaarlyk blykt
«!t alie de omftandigheden, die de Heer
ireindin zyn Geneeskundige Hiftorie(P;/.
in 4, te Leiden gedrukt,, pag-, pg.) gy^
voorgehouden, alwaar die Schryver, zo
wel abändere Medici,- zyne zwakke den-
kingen . zonder zejf eenige oeftening ge.
daan te hObben, nevens: de gedagten vao

ti^-m ,iPaiiopiuSyLancißus, Laurentius, en
megrïSHdere, vyelke yan deze ftofi« gewa-
gen vooi^elt, onder welke wy dan ook
vinden Kuck, Ruyfcb enBarbetts, die, om
dat zy Hollanders zyn, wy alle als land-
genoten me,t deze woorden: (DeCbirurgie
der Hollanders is in der daat in deze twee fluk.

^\'"ding, hofto^,^^ te klaare onder-
peen tweejarenleemezen.nu nog
Zeeraar in d?- ^ \' groot

dodeiyrif^"\'^^\'^) als zynde ab-
^""Wknlu\'^\' verworpen wierd,
r/f\' vanffe hand!

van onze Domoren in\'c ftuk der Heelkonft
zonder ophouden zulkepaflen begaan, om
dat veele baatzugcige Heelmeefters het al
te veel op den naam van het Doftoraat
I^aten aankomen en daar aan refereeren.
fchoon zy ten algemeene fchade veele on.
neilen zien gebeuren.

Een waare flagaderfpat is een wezent-
lyke verwyding van een flagader op die
plaats, daar men hetgezwel gewaar word;
maar een onware is een vernietiging van
alle deszelfs vliezen. Hier van word in
der daat meer gezegt als nodig is; want
de eerfte behoorde men alleen plaats te
geven , en de tweede onder de namen
van quetzinge te ftellen. Het geen wy
aan een flagaderfpat noemen, word ge-
kent en uit andere gebreken onderfchei-
den I. uit deszelfs oorzaak , 2. gevol^-n
3. p^laats, 4.. verhevenheid, en ten 5. inzon-
derheid uit het

vliezen,gemaakt is.zoisde drang.oiTchoon
dezelve met fterker was, op die plaaS S
egaal naar mate der kragten van^\'t aL-é^
gedeelte van \'t zelve vatTwaar door daii
onophoudelyk doorde flag van\'tblSfe-
dru t^i^die verwydingaltyïS^l

de llagader op eenmaal verwyd. Ten
tweede, wanneer naaft by het\'vat kna-
gende en fchadelyke ftoffe ophoud
waar door de uitwendige vliez^en^S-
Rmieert worden , zo volgt, dat de ilwen-

drang van\'t bloed te wederftaan, en datge-
deelte der flagader uitfpat en wyder

meerf tïn [P\'^f "\'tfp^ting for-
meert, ten waare dezelve uitftorting of bui-
tenvating. die zo dwazelyke

Ten tweden kent men een flagaderfpat ;
uit Ae gevolgen. Te weten, zy is zekleii ^
met ontfleking, pyn, koorts, ofzwaate :
toevallen verfelt, ten waare dezelve,groot .
geworden ofbuitengevaat zynde, de naaft-
leggende delen drukt, aldaar de nodige be-
weging ter ademhaling of naaft eggende
bloedvaten in haare beweginge belet, waar
door zwaare toevallengeboren worden:dog
wanneer de gemelde toevallen opkomen,
zo lang een flagaderfpat uiterlyk verheven
is, en in zyne uitgeftrektheid voor ons oog
kennelyk \'blyft , dan geeft zy minder ge-
vaar, als dat dezelve zig in eenige holtens
van \'tlichaam werpt, of van den beginne
daar in befpeurt word. Als een zogenaamde
valfche flagaderfpat haar bloed uitftort
onder de huid, tuffchen de fpieren, in een
holte van \'t lichaam , zo word niet al-
leen door \'t verlies van \'t bloed de kragt
en \'t leven vermindert, maar door de flag
van \'t bloed worden de naaft leggende
deelen zodanig geplettert en gekneuft,
dat deszelfs boezem , waar in het bloed
met een geweldigen aanval ftort , alle
de weeke deelen vernietigt , en menig-
maal mortiSceerC ; om v.\'elke reden zom-
inige Schryvers de oorzaak, van Gangrcsna
en Caries van een flagaderfpat afleiden;
\'t welk niet wel anders zyn kan dan by
deze valfche foort. Wie dit gelieft te
-onderzoeken, zal aanftonts overtuigd zyn ,
zodra hy den vinger in de wonde fteekt,
en dezelve tegen het gequetfte va: aan-
houd, als wanneer hy een verwondeiens-

waardige flajï en aanbonzing zal gewaar
worden; en dus is op te maken, dat zulk
een quetzing in een zeer korte tyt een
dodelyke Echimofis van flagaderlyk bioed
te wege brengt, en daarom is de quetzing
van de flagader gevaarlyker, en vereifcht
prompter hulp als deszelfs fpat.

Ten derden vinden we in de plaats
nieer of min zekerheid om de flagaderfpat
te kennen; want waar geen kennelyke.flag-
aderen gelegen zyn , aldaar word geen
.flagaderfpat, often ininften van zeer klein
gewigt, geboren-; maar ter plaatfe, waar
.flammen, of dé daar van verdeelde tak-
ken gevonden worden, zyn ten principale
,die gebreken te wagten, om welke reden
een Heelmeefter de kennis der bloed-
vaten zig wel moet eigen maken , ver-
mits geen gebrek gevonden word , dat
Bieer dient onderfcheiden te zyn als dit,

wyl by een onbedagte infnyding het voor
een andere quaal aanziende , de dood te
v/agten is. Naar de leggin en grootheid
van \'t vat is het gevaar groter of lileiner ,
om dat de diep leggende vaten veelmeer
gevaar uitleveren als de ondiep leggende,
om reden dat men by dezelve niet kan
komen om de nodige operatien uit te
voeren; ook leggen dezelve veeltyts tus-
fen beenderen verfcholen , als wanneer
op dezelve geen drukking kan gedaan wor-
den , of zy verfchuyven of wyken voor
de npdige aandrang weg. Maar die, welke
op het been plaats vinden, als de flaap-
flagader , konnen - gemakkelyk gedrukt
worden, om dat dezelve.op hetflaapbeen
een tegenruft of drukking ontmoet.

De groote vaten, by onS; Stammen ge-
naamt, zyn niet alleen om hunne groot-
heid gevaarlyk; maar alfchoon men de-
zelve gelukkig opereert, zo volgen nog.
tans inoeielyke uitflagen,om dat, zodra-
dat vat is weggenomen, de onderleggen-
de delen vermageren, uitteeren, en ein-
delyk verfterven . waar na , indien het
zelve .te hoog was, evenwel (zal des Ly-
ders leven behouden btyven) het zelve
deel moet verliezen.
, flagader-quetzing, zo dat het

bloed in de hol tens ftort, dan is \'er geen
hoop van leven; maar de uitftorting on-
der de huid in \'c vet en tuffen de fpieren
en geen al te zwaar tak zynde , zo kan

de Lyder door onderfchepping, ftempmid-
delen, enkelde affnyding of afzetting het
leven behouden. Over het bloeddempen
vinden wy een zeer fraaie Diflertatie van
de aan de Academie Royale deScien-

ce I 73r. welkers medegedeelde machina
ik waardig geacht hebbe, op Tab. 4 fig.
3. 4. 5. ö. af te beelden.;

Ten vierden word men door den ver-
heven .ftaat van \'t gezwel,\'twelk, zig be-
paalt, dit gebrek ge waar, \'t welk, \'t is waar,
zeer wel gelykt naar andere gezwellen, in
haar eigen vlies beftoten, maar deze zyn
veeltyts in haare oppervlaktens verdeld.
Dog hetzekerfte is het gevoel, nament-
lyk, als men het verhevene met de vin-
geren taft , dat het éen bepaald en effen
gezwel is, dat het zig eenigzins door onze
beweging laat heen en weder fchuiven ,
dat, wanneer men;daar plat met de vinge-
ren of vlakke hand op leunt , klopping
of flag gevoeld Word, \'t welk dikwils om

^ \'\'\'\'^^r.ßeufeL n ^"^erflelbaar: by voorbeeld, in de « krop-ßagadera Arteria

zaam bloed nog onderarm veeltyds geen genoeg-
i^e Konftbeweriw bekomen, waar door, en vooralnadegeda-

daar naT bl\'n. i ^^ een andere manier, \'t zelve in tyts ftempï, en,
fchielyke konftbewerking uitvoerde. Insgelyks is eenL^""^^\'^"

is de flanl i ^ bevind, daar niet cd
oeken zeer kennelyk. n, j______ » >-"»cii uicc üp

eenmaal word uitgedreven, en nieuvï
ingelaten, of dat het voor een gedeelte
ftolt, en Polipus maakt, waar op de bons
gemeenlyk aanloopt, en dus een duiftei:
gevoel mededeelt. Of fchoon nu deze be-
weging duifter gevoeld word, zo is dezel-
ve evenwel veel kennelyker dan die , welk
men by verwonde of gebroke flasaderen
gewaar word , om dat deszelfs^\'flag en
uitftorcing op onderfcheide naaftleggende
delen kan aanftoten, die meeft in het eerfté
begin reets zyn verplettert, en in \'t ver
volg word van het. buitenge vaatte bloed
het wyagtige. gefcheiden , waar na het
overige een vafter wezen is uitmakende,
waar tegen het uitftortende bloed almede
aanüoot, en zyn vermogen veilleft..

dewyl , deze veeltyds zeer lang, en ook wel tot aan \'t einde des le\'
vens, inzonderheit klem zynde, zonder eenig ongemak en nadeel ka«
gedragen worden. Maar m de valfche moet hit geftremde bloedlbhk^
. yk bederven, en veritervmg veroorzaken, als men niet ipoedig te
liulp komt: en hoe groter diergelyke llagaderbreuk,, hoe gevaarlyker
dezelve is; zo dat zelfs de bequame en anders ftoutmpedileHeelmee.
fter Hïldanus, gelyk uit de bovengemelde waarneminge te zien is^
met heeft durven onderftaan deze Konftbewerking te ondernemen.
Insgelyks meld Rüysch (a), dat m meer dan twintig jaren geen Heel-
meefter in Amfterdam onderftaan heeft deze Konftbewerking uit te
voeren, °

SyJ\'f De heelwy^ betreffende, wy ztillen van zodanige flagaderfpar,
di^nóg ^\'Mie aan denarm of m het biiigen van den elleboog (alwaar \'tgewoon*
kkinil lykft 1S3 voorkomt, handelen; want mdien deze quaal zig op een
andere plaats zoude bevinden, moeft dezelve op even zodanige wyze.
mdien^het^herftelbaar is behandeld worden. Wanneer Ln^een
ware fla^derfpat m het buigen van den elleboog voorkomt, en nog
met heel groot is, dan kan dezelve zomtyds door pleifters, drukdoet
ken en een goed verband, gelyk Hildanus gedaan heeft(b), weder ge-
heeld, worden. Insgelyks heeft men eenige byzondere werktuigen-
die met alleen bequaam zyn deze gezwellen weder in te drukken en

het groter worden te verhinderen, maar ook wanneer ze eenige maan-
dengedragen wortlen, deftagaderfpat dikwils volkomentlyk te genezen;
waar van ik twee bequame en van de nieuwfte uitgevondene werktui-
gen Tab, 7. fi^. 8. 9. heb laten afbeelden, welkers gebruik ligter te
2 Vi\'\'ati wyzen dan te befchryven is (c) (Y^.

groot is. band. of werktmg herfteld te worden, en len onbeweeglykheit van
den arm en grote pyn veroorzaakt, of dat het doorbreken te dugLn

volbragt, om dat ik by ondervinding heb,
dat vele perfonen een flagader quetzing in

de bogt des arms hebben gehad, die, om
dat wy Iaat daar by wierden geroepen ,
het met de doot betaalden. Maar wanneer
een flagaderfpat door goede werktuigen
v.rel onderfleund en aangeflooten word ,
kaïj ze nog wel weder te regt komen j om
welke reden wy verpligt zyn , zo haaft

eerftelyk a//. de daar toe vereifchte Werktuigen
g^ote^ fe ^Z % ^\'f/\'ri^\'^\'S klaar maken. en ordentdyk^op
^^^ve in plank of dekfel van een doos leggen od dat hv He

«öodïSv^h"^\'^\'\'\'".\'. \' ^^^^ den Heel-
e tweede helper moet vS^ jereifdu, \'t zy toe- of losdraaien,
k^^f-arm wel vaft houden, op^taan, en deszelfs hand en
fug trekken. De derde mn ^ "^"^elven in de bewerkinge niet

^J«^« met zyn bre^«?,^« voegen de kuflen- der om ^^^^ leunt. dienende het an.
Deel, \'"\'^•waarophetplank- zie hL

tient de fcliotel of-plank, waar in de werktuigen en gereedfchappeft
lesgen, houden. En de\'vierde moet\'er zyn, om dat te verrigten,
dat de Heelmeefter onder het uitvoeren van zyne bewerkinge zal be-
laften. Dog indien ée flagader breuk aan de linker arm is ^ km men uit
het gezegde ligt bsfluicen hoe men zig zelf en dehelpers gevoeglyk moét

Hoedanig ^^^iov Dit alles zodanig béMd zynde^^ moet men, eei? dat de konft-
den draai- bewerking begonnen word, mor alle dingen den draaiband boren aan
band aan te ^^^ arm, alwaar de a armsjlag-ader nederwaarts loopt, behoorlyk aan-
ÏAneria leggen (zie Tah. III. fig. i. K.} en zodanig aandraaien, tot dat, \'t zy
bwbiaiu. in de Slagaderbreuk, nog aan de voorhand geen polsftag meer befpeurd
word, 20 dat \'er alsdan gedurende die bewerking- geen meer bloed
kan uifftorten, als de Heelmeefter zal begeeren;. waar op hy het ftokje
van den dr aaib and diooï den helper, aan den regter fchou der ftaande, be-
hoorlyk laat vafthouden (a).
D" eerfte 11 • Als dit alles gedaan is, zyn er drie mameren mn de konftbemr"
manier van king uit te voeren: de eerfte is, dat men de gehele ftagaderbreuk van on-
de konftbe- ^er töt boven toe in de lengte met een groot lancet of fnymes > opent,
werkingim i^gj-\'^aar in\' opgeftoten bloed laat uitlopen, en \'t geen \'er dik in i^,
te voeren. ^^^^ de \'vingeren uithaalt. Wanneer nu al het tegennatuu\'rlyke is uit-
genomen, alsdan belaft de Heelmeefter den gene, die den draaiband
vafthoud, denzelven een weinig los te draaien, om de bovenfte ope-
ning van de flagader wel te konnen ontdekken, \'t welk door de ftroom
van \'t bloed ligt te zien is. De Heelmeefter de opening gade gefla-
gen hebbende, laat of aanftbnds den draaiband weder vaft draaien, of
nidien de Patiënt bloedryk is, eenige oneen bloed met voordagt
eerft uitlopen, en daar na den draaiband toe draaien. Alsdan fteekt hy
een\'ftuk vitriool, in plukzel of katoen gewonden, in de opening der
flagader en legt daar boven op de drie kleine drukdoeken, waar van
de kleinfte Tab. IL fig- pnder,_ maar de grootfte boven moeten
leggen en alle te zamen met\' de duim van de linker hand, vaft tegen
de flasadèr aangedrukt worden, op dat ze.de opening van de flagader
20 veel te beter zouden konnen fluiten. Boven: deze drukdoekjes en
de vitrioolfteen, of aanftonts op de vitrioolfteen, kgt men eenige
ftukken vaft te zamen gekaauwt papier, en daar na of veel plukzelj
of bovift, al het welke men zeer vaft moet op malkander drukken.
Eindelyk word dit met een pleifter, in vier einden gèfpleten, en een
grote dikke vierkante drukdoek bedekt, ooK daar en boven met eeia

(a) Garengeot leeft •maargenmen y dat de arm zomtyds van hetluitengevaate bloed zoda-
nig »V opgezwollen, dat de draaiband niet ivel zonder ongemak aan gemelde gewoonlyke plaats
l.an aangelegd worden: derhalven moet men in zodaniggeval den Patiënt een ronds
\'lal wet een drukdoek daar op onder den oxsl leggen ^ en dendraaibandboven deJcboudert^\'^
draaien. Oarengeot Chirurg, p. 153, >

de flacrar!«. / ifinpuder, en wind deze drukdoek wel aan on d.r^\'-ac/\'iaiïV.
2el toegedrukt worde. Maar op dat Sit winï

Voorio^^e^ty van Törebinfynv met xm
rtÈ zö e^\' ^ek groot middel hiét, zo als
de Heëlmeele^lde ftoute, «log on weten
hy eiï. zyn ^xv^ƒ uitvoerde, wanneer
been het felve ai wegnemen van een
\'"ede eens Wilden probe-
ren, en de wieken zo nat aanleiden, dat de
klaare oly by hetbeen nederftroomde. waar
door het geheele iid als verknaagt wierd.
StvT/\'^^^f zy .geen geell nog

re p.aats beflaat als de opening , waar
in het moet gebragt vvorden, waarhamén
de holte wel opvult en aanfluit, en een
pede tyt, ten minften in de winter 6 en
in dt fomer 4 dagen, laat zitten: te meer
om dat die oly en de voorloop allerottinff

weert , dé genezing-bevordert, en\'de
vrtend\'van zenuwen en vliezen is. In alle
zware fertingen van bloed moet men zorg
dragen de verbanden lang genoeg te laten
zitten, en niet eer los te ma\'^ken voor
dat de tyt van etterfcheiding een of twe\'é
clagen over is, om dat die tyt het meefie
gevaar van bloeden medebrengt, en voor
die tyt verbindende zo als dei zonder re-
den zynde Heelméeftêrs reukeloos doen
zo fcheuren zy het aangeplaiité en de\'ge-
droogde - btoederige wieken met ge^ï^eld
los, waar iiit veeltyts nieuwe bloedin?.
©ntfl:aat;daar fn: tegende^el, na datdoette\'i-
voldoenend is töegevloeitalles afTopt eii
los weeiit-, zo dat het onderfle verband op
een jéis zonder:fmeïten afvalt, waar ra»
li? m veele: zwaarwigtige gevallenvto dien
aart, zelfs tot op den achtflen en tienden

maakt het boven aan den arm vaft: hier na brengt men den Patiënt in\'t
bedde: dan draait men het houtje een weinio- Ins en befhh^mxf^^.
ook het bloed doordringt: en ingevalle dit nieï fl-ebeurt ^^
bewerking volbragt (B> ^^gebeurt, dan is de konft-

en onder de opening der Jlagader met ^nEmf f ^^ wegnemen ,
dezelve te quetzen%o ilsMgineta ^^^^^^^
ve voorzichtig onde\'rfeheppen, en mlt tn ^Jf^T^t\'
wel binden,/dewyl anders de PatienTLrSoo\'^d\'bbeten\'rë) taar
omtrent is in agt te nemen , dat men i>:de huid bbven di\'flT\'f
der genoegzaam open maakt, om.\'er by te konnenkomer en dê
flagader te onderfcheppen , zonder dezelve te anptypr, . \' -f
de naald alleen onder de flagader, zonder de da. rK.i ^ ^^
te vatten, of te binden, oplat g^en « fi
ontftaan mogen; waarom men ook 70 ^^^nivk i«; . ^

gedrongen , op dat de beweging van \'t
naar de onderleggende delen niet
poge verhindert worden. Ten laatftea
I® nog te erinneren , dat men, om de
oioeding te weeren, inzonderheid op de
pfflaakte opening moet drukken , waar
toe inzonderheid myne kopere Tourne-
^pets Tab. 2, fig-12, ïa * te pas komen en
""oeinende dienften doen.

(C) Indien men een ftompe naald meene
tß gebruiken, dan kan men met het werk-
tuig, op myn a 8. zeer nuï-
telyk arbeiden.

de onderße opening der ßagader rf de zal digt binden, \\ welk eenigen
oordeelen onnodig, en velen zelfs nadelig te zyn, om dat alsdan een
groter wonde en lidteken moet gemaakt worden, \'t welk ffelesenheit
zoude konnen geven van een Ilyyen arm te bekomen. Na dat
ßagader gebondens, kan men dezelve beneden het bov^nftrwindze
overdwars voorzigtig ajfnyden, dewyl alsdan de einden beter opkrimpen
waar door men tragt het bloeden zo veel te veiliger te verhinderen;

Dit los draaien van de Tournequet
poet men joen eer het verhand voltooit
en daar na moet men het zelve los
Sf weder aanleggen, om by-

aidien een nieuwe bloeding mogt ont-
iiaan, mgereetheid te zyn door deszelfs
het bloeden te ftuiten,
vi verband is aangelegt.

n^yJ^Hr^ gedagten waren, als
onze iir. i,chryver, van een lange com-
pres langs de arm flagader te leggen, om
den aandrang van \'t bloed te beletfen dan
moet het windzel niet te ftyf worden aan-

^ang er geen gevaarlyke ontfteking is, het verband niet ligt los ma-
\'dragen zonder gevaar een tamelyke zwelling kan ver-

MoeS he^ .f nioet hebben, op dat, wanneer het begon te
worS\' am ^^l^^i^ ^yds kan aangelegt, en de Heelmeefter\'gihaald .

g^™, afrukken , om op nieuw geen bloeding te veroor-
zaken, dewyl men op een zagte wyze de londe vöorzidrt g kmi^ul
wf\' \'ï wederom verfeh plukzel met een ettermakend middel aan-
ggen, daar na als de eerfte maal verbinden, en wagten tot dat de-

wonde maar om^ den tvveden of derden dag te verbinden. In het twede
en de volgendeyerbanden kan men, eerhetonderfte windzel los gemaakt
■woxd^htt draaituig aanleggen, of ten minften den arm door een geoef-
fenden knegt wel laten omvatten, en de flagader met de vingeren vaft
dmkken, op dat het^bloed Biet zo zeer op ds opening zoude aandringen,
ea daar door een bloeding vexooEzaken» \'
dItSe en V\' men in de\' eerfte dagen na de konftbewerkinge aan den

koorts! vmènt Jierke hitte en drift van bloed befpeurt, dan moet men denzelven
op den anderen arm aderlaten, en \'t zelVe zo dikwils, als het de nood-
zakelykheit vereifcht, herhalen, om de koorts, bloeding of\'t vuur
voor te komen : en om dezelve oorzaken moet men den Patiënt niet
anders als dUn vleefchnat laten eeten, en verkoelende waterdianken
gedurende de eerfte tyd laten drinken, zo als in zware ontftekingei|
of verwondingen-, op dat \'er geen hitte of driftige beweging in het

meentyk fpleeg te gebeurenheek men de. overige wonde met een, et-
termakende wondbalzem, zo als andere wonden; waaromtrent nog is

^^ 3gt te nemen, dat als dezelve byna genezen is, men den ann dikr
doT voorzigtig, moet heen cn weder biügen-^ want indien mtn den-
zelven nln beweegt voor dat de wand volkomen.genezen is, kan de
^ient daar na denzelven, wegens ftyfheit van het^lidteken en het ge-
-vvrigt, dikwils niet meer uitfteken, waar, door de arm, fchoon de flag-
, .aderfpat.geheeld 4s, krm. "

SLier de? , 19- De twede geneeswyze gefchied op de. volgende .manier: voor
Iconftbe- dingen leot men het draaitutg ^m, en laat des Patients arm;, zo als

werking uit ih de eerfte heelwyze gezegt is , vafthouden. DSar na moet de Heel-
te voeren, meefter de huid van boven\'tot beneden van het gezwef affcheiden,
ponder het zelve te quetzen, den ftam^ v^n de flagader zowel bo^en^
als beneden het o-gzwel zoeken , denzelven yan de daar by leggende
«emiwen afzondereri met haakjes opheffen, en,, als boven onderwe-
zen is, boven en beneden het gezwel met een kromme ftompe haalr
de en fterke gewafchte draad onderfcheppenwel agt gevende, dat
zo wel de flagaderen als de daar by leggende zenuwenmet gequefc
worden; en alsdan den draad, na dat akyd een klein drukdoekje ouder
de knoop gelegt is wel vaftknopen. Als dit gefchied is, moetmen
de flagaderfpat tuffen de twee afbindzels volkomentlyk afzonderen
\'of Jnyden, als tè voren o-e^égt \'is Verbinden, en: daar^na de wonde
met eeti \'ettermakend middel, tot dat\'de draad is afgevallen, behan-
delen, (daar dikwils drie weeken- tydstöê vereifcht word) èn alsdan

een flagaderfpat, zo groot als een boofd,, binnen vier weken volkoment-
lyii gelukkig geheeld te hebben; waar van hy ook aldaar een iifbeeld-
gemaakt heeft, dat ik Tab. VU. fig. 6. heb laten nafnyden, om
dit toeval zo veel te beter te konnen. verbeelden, dewyl anders
•^^ergelyke, zo veel my bekend is, by andere Schryvers niet te vinden
zyn, en Goney ■ is van gevoelen, \'dat een ware ;flagaderfpat niet groter
«an zyn dan een kaftaaie (b).- .

20. De derde manier omtrent een ware flagaderfpat is, dat deo^derae
iieelmeefier (na dat het draaituig zo als \'t behoort is aangelegd) hetmanier,
■hloed uit het gezwel nederwaarts na de hand drukt , op dat hk zelve
2oude-flinken:, en daar .na alleen by den boveiiftam der flagader, zon-
der de flagaderfpat te quetzen, de huid door een langwerpige infny-
■dmgÉ opent, de flagader ontdekt, de zenuwen daar van afzondert,
zo als in het voorgaande gemeld is; dezeive alsdan met een kromme
naald en fterke, gewafchte draad naby de foat onderfchept, en met
de draad wel digt bind. Dit gedaan zynde laat men het draaituig
;Wat los draaien, om te zien of het bloed wederom in het gezwel komt,

weder doen toedraaien, eri boven de eerfte afbindinge nog een nieu-
we en fterker maken, op dat het bloed niet meer doordringe. Maar
wanneer na de afbindinge en loslatinge van de draaying zig geen bloed
in het gezwel openbaart, dan is de konftbewerking wel volbragt, en
.alsdan vult men de wonde met plukzel, verbind ze verder met druk-
doexen en windzelen, en behandelt de wonde zodanig, als reeds bo-
ven gezegd is, tot dat de draad is afgevallen, waar na de wondernet
wondbalzem genezen word. Maar dewyl voor het verbinden het bloed
mt het gezwel is gedrukt, dat het verdwynt,, zo is\'t niet nodig geopend
te -worden, en een zo grote wonde en lidteken te maken; en op deze ma-
nier, zegt de Heer Anel te Rome, in een maand een zeer gevaarlyke
ßagaderfpat geheeld te hébben (c). Anderen hebben wel op dezelve wy-
ze te werk gegaan, behalven dat ze, na het afbinden van de flagader, de
Ipat geopend, het bloed \'er nit gèhaald, gezuiverd, en daar na de won-
de met een ettermakend middel en wondbalzem weder genezen heb-
ben. Maar \'t zelve is niet alleen pynelyker, maar veroorzaakt ook
groter wondteken. Na de konfthewerkinge heeft hy den Patient ojp-
den anderen arm adergelaten, en\'t zelve daar na nog driemaal her-
haalt, om daar door zo wel de geweldige driften van het bloed te
• als mede om de hitte en koorts te verhoeden; dogdezeme-

■ia.) In zm Cbintrgia Curiofa, p. 612. (b). In zyn Chirurgie , tag. 23 r,
iHiite de ianouvelle Methode d.e guerir lesßßules lacrimalis, pag. 257.

(D) Indien door herhaalde aanlegginge
van ftempmiddelen het bloeden niet ge-
ftild word, zo is üaat te maken, dat het
vat niet dwars geconfiimeert of afgebe-
den is, wyl het anders door deinti-etting
van het zelve, na verloop van weinig tyt,
digt fluit. Ook kan het gebeuren, maarten
principale by verwondingf. zo als uit de

va dTep legt, en dus de middelenterftem-
n\'nge cn vullinge dienende met tot aan de
auetzing van de flagader konnen komen,
nm welke reden raen zonder uitftel ge-
noodzaakt is de uitwendige wonde te
Jer^vden, ten einde de nodige middelen
lot in den grond mogen gevoerd worden.
Indien \'er om de plaats of deelen, dieniet
n^^osen gequetfl worden , geen verwyding
S>u mogen gefchieden , aan zal men ^et
Ven bequaam A- Mfica in de wonde
fpuiten, om daar door de opening van het
v^t e bereiken. Wyoers zal men op die
JLts het fchroefwerktuig van onzen
Sch-yver Tab. IF- Pg- i. of dat van my
Tab. II-fig-e" 12. * aanleggen, waar
door een altyt durende drukking alleen
op die plaats gehouden word; maar dewyl
door deze werktuigen veelmaals een alge-
mene drukking in de rondte van het deel
gemaakt word , en daar door de verder af-
gelegene deelen hun toevoer van bloed
verliezen, om; dat de Iedere riem of band
onmiddelyk liét deel in de rondte raakt,
zo heb ik hier toeuirgedagt een Rale veêr,
als by fig- 4- \'s afgebeeld, welke veér
met vier puntjeis a. a. a. a voorzien zynde
in de riem tegen over de fchroefplaat ge-

legt v/ord, om aan de andere zyde tegen
het deel op eenige compresjes te ruften,
waar door de riem zydelyk twee grote
openingen behoud, door welke een ge-
deelte der vaten onverhinderd haar bewe-
ging biyven houden; endys kan men vryer
en fterker aandrukken, en \'t ppen vat digt
fluiten. .

generaal van onze Nederlandfche troepiS.
gaf my op onderfcheide tyden dit denk-
beeld, ais wanneer zyn Ed. my meefien-
tyts ueed aanleggen het werktuig byjS^.
15. afgebeeld, \'t welk in deze manier toe
bevryding der zydelyke vaten gebruikt
word. Vooronderfteliende , dat de pols-
flagader gequetft is, dan legt men het
plaatje a. op de reets opgevulde wonde,
het plaatje b. beneden den binnenknoop
des, elleboogs zodanig, dat de kromme
en als een brug geboge veêr C. van de
eene plaats tot de ander gaande, meteen
windzel word omwonden, op dat de druk-
king maar alleen door b. op een vrye plaats
en a. op de Artene, ter plaatfe, daar zy ge-
quetft is, gefchied. ■

Onder de bloedingen, die hetmoeielyka
voor den Heelmeeüer te ftillen zyn, zyn de
quetzingen der llagaderen, die tuffen de
beenpypen gevonden worden, waar toe in.
zoiiderheid het werktuig12 *,met de
veérfig.i,]. voorzién,dienftig is. Ook fteekt
men, indien deopeningdiep offchutnstus-
fen de beenpypen doorgaat, een vitriool-
knoop daar in, of men fpult met vitriool-
water , waar door indien de vitriool niet

:: 21. Wanneer ons een vaJfche fiagaderfpat of eene van zelfs open ge-
brokene (gelyk als ik diergelyke geheeld heb , en in myne Waarnemin-
gen befchreven) voorkomt, zo kan dezelve niet anders als door konftbe-
werkinge geheeld worden : daar men insgelyks voor alle andere zaken
het draaituig moet gebruiken, daarna de huid openenen van het bloed
zuiveren, en de gequetfte flagader, \'t zy volgens de eerfte heelwyze,
door zamentrekkende middelen, of door het omwinden, zo als in eeij
•ware , tragten te ftuiten ; dog de bequaamfte Heelmeefters

mistrouwen in dit geval de geneesmiddelen, inzonderheit als dezelve
reeds een geruime tyd zonder goede uitwerking gebruikt zyn; maar op
dat ze geen dubbelde arbeid mogten vinden, zo binden zy liever aan-
ftonts , zo wel in de valfche als ware, de flagader af, om tegen het bloe-
den zo veel te veiliger te zyn (D).

vi u zodanige Lyders met de grootfte verwonderinge zyn in \'tlQ.^^^s^der ts
J^en behouden , niet tegenflaande zy ten uiterften verzwakt/en onder
Sendf anderen^ die^ reeds eenige dagen de fterkfte bloedftem.

byna dood gebloed waren. Op wat
wyze de Heelmeefiers de flagader- loven en beneden de uitfpattinge ge^moon
bolli\' vertoont ons eenigermaten Tab, VIL fig. j, ahvaar A. het

de flagader, B. het onderfte, C. de flagader-
derfl-P • ^ bovenfte, E. de onderfte binding vertoont: dog de on-
eenil\'^"^ minder pyn aan den Patiënt te veroorzaken, word van
naoSi"^^^?? Heelmeefters voor onnodig gehouden, en derhalven
I C-h). Maar hoedanig na de konftbewerkingen op deze toevah

Krn!? buigen van den elleboog, alwaar de aderen plegen gelate-n te
woiaen, gemeenlyk maar een eenige flagader is, insgelyks waar Uit het

te overvloedig gebruikt word, veel nut
Kan worden te weeg gebragt, vooral in-
Qien zy in poeders ter bloedftempiiige ge-
Di\'agtis, zo is dezelve het hei\'lzaarnfle mid-
> om dat zy I. het bloed ftolt; 2.een zagte
^n iHperfidele leefloosheit\'maakt,- 3. de
^aten byeen haalt, en deszelfs eindens fluit;
4. cle by zynde middelen doet hard wor-
den; 5 de ontüeking weest; 6 de vaten
en vezelen verfterkt, kleurig en vaft vleefch
maakt, en met het begin der ettering
goede etter uitlevert; 7, belet zy alle
verrotting en bederving; en eindelyk 8.
belet zjr alle iekking ,en fypering.\' Wat
nu verder de bloeding aangaat, kan men
nazien bladz. 83. aj^vaar het meefte, wat
op de toevallen der bloedinge van won-
den « gemeld, hier op toepafteiyk is.

ik zotide myhier verder konnen uit-
•Mteu over het gedragvan twee oude en een
IJeelmeefler . die by èen gewigtige
peratie de vittiool; welké in ras ftemp-
J-rapt\' pag- 85. gevoegti!s,\'met alle
falivouwery en ftrelingen

ken., daar in vervat, omwindende, plakken-
de en vet zyn , waar by men kan voegen
deszelfs vermindering van fcherpte , wan-
neer de-gi-oote en nodige quantiteit van
Wit van ey daaf by komt; op al het welke
dse onwetende pluimftryksrs. ten gevalle
van onwetende en buiten de konft zynde
Perfonen , zeer lagen te vitten, en door
hunne toegevenheid den elendigen Ly-
der naar het leven ftonden; dog door
myne gewone manier van onderfcheppen
der flagader ftelde ik mynen Lyder in
meerder veiligheid, dan of de vitriool se-
bruikt was. \'

(E) Hoe ook de onderfte binding door
de nieuwe Heelmeefters onnodig word
aangemerkt, en onder voorwendzel van te
veel pyn aan den I,yder toe te brengen
word nagelaten, zo behoort men op deze
denkinge niet te letten , wyl de zekerheid
groter is dan de andere reden , waai" van
men haaft kan overtuigt zyn, indien -\'by
^t niet onderfcheppen de zydelylceanótfon-
diging op ,djé plaats in de flagader on^
moet wierd waw op eeti zware te .rug-
ftorting van bloed kan volgen; maar indien
wy in tegendeel daar van verzekerd wareii
zo was die binding niet nodig, \'

■ Rrr

voortkomt, dat Bet bloed niet in het gezwel te rug keert, wanneer (Je
flagader alleen boven en niet onder is afgebonden, \'t zelve was in dier*
gelyke perionen, die deze konftbehandeling uitgeftaan hebben, na
hunne dood waardig om onderzogt te worden, ten einde men daar van
Hiet zekerheit konde oordeelen (F).

(F) Ik y/il garen niet onzen Auteur
öeKennen tot zulk een onderzoek nooit
gelegenheid gehad te hebben, het welk
w der daat een grote zaak zoude geweeft
Dit nogtans heeft de ondervinding
geleert, dat aan welke de arm flagader
voor hare verdeling was onderfchept en
afgefneden, ten eerften alle beweging quyt
was, vermagerde en dor bleef; en van
bindinge der mindere vaten heeft men ge-
zien , dat, fchoon de delen wel onderhou-
den en gevoed wierden, zy nogtans alle
vorige beweging en fterkte nooit weder

bequamen,om dat deszelfs zydelyke tak-
ken die ruitnte, fchoon zy zig fterk ver-
wyden, niet beltomen, die het voorgaande
vat uitmaakten, en derhalven moet vol-
gen, dat de nodige toevoer, zo tot voe-
ding als beweging, met de overeenkomft
der deelen niet balanceert. Hoewel nu
deze toeftand ongelukkig is, zo moet een
braaf Heelmeefter deze bewerking ver-
kiezen , als beter zynde dan het verlies
van t geheele iid, om dat niet alleen des-
zelfs behoud cieraad, en tefFens min o&
meer gebruik uitlevert.

IN DE ADEREN, EN VAN HET h OVERTAP
PEN VAN \'T BLOED UIT DE EENE ADER
IN DE ANDERE.

jA het adeTlaten en deszelfs toevallen zullen wy van de heelkim-
S dige Konftbehandelmg, waar door de geneesmiddelen in de adt
gebragt , ,en liet bloed uit de eene ader in de andere overgetapt
word, handelen, dewyl m beide de konftbehandelingen de aderS
ook geopend worden, en derhalven een overeenkomft met het aderla-
ten hebben. JJe c ingietende heelkonfi word het genaamd, wanneer
men geneesmiddelen aoor een geopende ader in het bloed fpuit^ maar
wanneer men het moed van den eenen menfch in den anderen, of van
een dier m een menich overbrengt, dat word de d overtappende heel-
konfi geheten; otiehoon deze konftbehandeling byna niet meer in
gebruik IS: dog aewyi voor omtrent bojaren, namentlyk van \'t jaar
i65o, tot op omtrent 1680^ daar van een groot geroepen ophef is ge-
maakt, waar van men ook een zeer grote verwagting had^ oordelen

wy niet ondienftig te zyn, dat een Heelmeefter van dezelve eenig
onderrigt bekome, en te gelyk weete, uit wat oorzaak en tot wat
einde dezelve uitgevonden zyn, als mede wac van dezelve is te oor-
deelen (G).

_ Men meende, dat, dewyl demeefte krankheden uitverdorven bloed Wat haare
beftonden, men dezelve niet beter konde te hulp.komen, als dat men""«igheic
t zy bequame geneesmiddelen in hét bloed fpuitte, of van een g^\'^ond®" sebmk
menfch of dier goed bloed in een kranken overbragt, dewyl de ^^ \'

neesmiddelen. door den mond ingenomen wordende, grote verande-
ringen en verzwakking van hare kragten in de maag, darmen, en
Voorts in \'t lichaam onderhevig zyn,^en derhalven zo fchielyk, nog
20 kragtig in \'t bloed niet konnen werken, als wanneer ze zo onmidde-«
lyk in het bloed worden overgebragt, waarom men in de allerzwaar-
fte krankheden, ais nielaatsheit, oflafary, het voeteuvel, de vallende
ziekte, beroertheit, teering,.Spaanfche pokken, fcheurbuik,koortfen,
het veelvuldig verlies van bioed, enz. hier door zekere en onfeilbare
hulp hoopte te verkrygen, ja zelfs oude lieden weder jong te ma-
ken , als mede de quade natuursgefteltheden in goede te verande-
ren, enz. Het was wenfcheiyk, dat de uitkomt en de proefilukketl

de verwagting hadden können beantwoorden ; maar, \'twelk te bekla-
gen is, weinig Patienten hebben de gehoopte hulpe daar van ondervon-
den, en de meefte zyn erger geworden, namendyk ten dele eenvoudig,
onnozel, gekkelyk, razend, of zwaarmoedig; ten dele hebben ze\'tkort
daarna met de dood moeten bekopen, zo dac m.en deze ingebeelde aan*
zienlyke heelwyze in \'t kort heeft moeten laten varen, ja zelfs volgens
berigten op bevel van \'t Parlement van Vrankryk in\'t geheel verboden;
en zo groot het geroep in \'t begin daar van geweeft is, zo weinig word
\'er hedendaags van gefproken.

3. Om dan de ingietende heelkonß werkßelUg te maken, najnentlyk , ahUo&ö.?iX\\\\g
men geneesmiddelen tot het bloed wilde overbrengen, opende men aan den Pa- de ingie-
tient een ader, gelyk in het aderlaten, gemeenlyk op den arm en alsdan
fpuitte men met een fyn fpuitje, of met een blaas, waar aan een fynfleïüg^te^ ~
pypj^? ë^^yk als een klyfteerblaas, (zit fig. 10. Tab. Y11.\') een ge-maken,
neesmiddel (a) 5 van de Geneesheeren voorgefchreven, opwaarts in de

(G) Om een korte fchets van deze vindingen ons meer fchyn als daden heb-
lionftgreep te ontfangen, zo kan men het ben verfchaft, zo zyn dezelve, als meer
\'^Qïhanl uit het LexiconV3,nlVoit,pag 196. a^gre^\'^lcboolgnilen , te niet gelopen,
\'\'^^gaan, waaruit men aanftonts ziet, wie de "meèvenWel, buiten onzen Heer Schry.
"\'\'■Binder gevveeft is , wat middelen daar ver , daar over iets wenfcht ,te lezen,
toe gierden, en hos men zig in- denzelven radeik, als ^en beften onder het

beeide ^^^ uitwerking dezelve haare getal der reetè opgenoemde Schryvers, de
nuttigheden door verandering der fappen Dißertatie van den iiitmuntehden M. Ett-
mededeelde. dewyl deze konftige imiler over deze ftofFe na te zien.- ^

(a) Eisholtziiis beefi hief van eene verbandeling geßbreven, deivelke by deswegen dys-
ifnatica nova beeft genaamd,

ader ^ op dat het naar het hert zoude lopen, en men bond daal: na de-
zelve, als na een aderlatinge, weder digt;.en op deze. wyze hoopte-men
de meefte zware krankheden en ziektens te genezen, ook inzonderheit
zodanige, in welke de Patienten niet inzwelgen, of door het gedurisr
braken mnemen konden. Dog deze konftbehandeling, fchoón ze niet
zwaar is om uit te voeren, is hedendaagdsniet meer gebruikölyk, hoewel
eenige Schryvers daar van een gelukkige uitkomft belooft hebben; eii in^
zonderheit word van Purman in hét derde Deel van zyne Wondheellonk :
in het 31. Hoofdftuk, gemeld, dat hy\'tzo wel aan anderë, als 3anzi|
zelf tweemaal gelukkig heeft werkftellig gemaakt, eerft om zig van een
zware fchurfc, ten tweeden van een hardnekkige koorts te genezen^ Of
deze konftbewerking, in gevallen vanom vlugïfge en vloei-
baar makende geneesmiddelen of na een te grote verbmd\'mg om bloed
vaneen ander gezond menfch of dier, warme radk of foppen, enz\' in
de.grootfte zwakheit m te Ipuiten, om zodanige Patienten door dit mid-
del in \'t leven te houden , geheel en al is te verwerpen, was volgend
myne gedagten wel waardig door verdere öndervindinge beter té onder
zoeken.

« Trans/u- in de opening een zilver, koper of been pypje, dat Opwaarts nioet ffe

gelyks op den arm of de hand en men ftak ook een pferS
deszelfs ader, dog nederwaarts. Deze twee pypjes moeüenlin h
malkander gefchoven worden, en alzo kon het bloed, zo veel men
wilde, van den gezonden tot den zieken perfoon overlooen AW
eedaan v/as, verbond men de ader, en-wanneer dp •

\'t kort niet gezond wierd, wilden de uitvinderf Ln Tl
kinge , dat men na eenigen tyd dezelve

dat\'de zieke zig bevond beter te zyn Maar .Tl/^^t f \'
- Patiënt een gedlelte van zyn

de in de aderen zo veel te meer ruimte zoude zyn. Maar als de
tappmg mt een dm m eenmenfch zoude gefchieden, nam men insgelyks
een pypje, bond een kalf of fchaapzodtiftg/dat hetzignietkon^

pyp m desze^s geopende ader, daar na het ander einde in een geopen-
de ader van den zieke, na dat men alvorens eenige oneen blold daar
had laten uitlopen, en op zodanige wyze liet men \'er zo veel bloed
inlopen, als men oordeelde c^ienftig te zyn; of indien men het bloed
aan den eenen arm liet inlopen, opende men den Patiënt een ader op

den anderen arm, om het quade of ongezonde bloed te ontlaften, ge-
lyk m de Heelkonft van de Heer D. .Jüngken, op de bladzyde, te
zien is, en op deze wyze liep het aan de eene zyde uit, terwyl het aan
de andere quam inlopen. Maar dewyi zodanig een ftyf pypje tot de
kanftbewerkinge niet zeer bequaam was# heeft men daar na twee pyp-
jes gemaakt, die men of in malkander konde fchuiven, of dat door
^en buigzaam pypje van een a hals-ßagMer, dat van de lugtpyp van« ^rterm
een hoen, endvogel of pisleider van een os te zamengevoegt was
waar door de konftbewerking beter en met meerder\'gefchikthéit konde
uitgevoerd worden. .

.\'.Si \'De uitvinding vanMt ovenappm van VZ^/öeJmatigtzig de beroem-Van des-
^ Engélsmkn in een verhandeling van \'t hert, tegen den zp\'J

Heer Qeniseen Franfchman, jdewelke.zig ineen hier^over gefchre-^^™®\'^®\'
ven brief voor den uitvinder heeft willen uitgeven, en vele proef-
flükken, hoewel zonder.goeden uitflag of nuttigheit, te Parys gedaan
had. Van den beroemden Wiskonftenaar te Altorf, D. Sturm (a),
en,D. Vehr (h)\' wórd hèt; zélvs^D.\'Maarlt^ Hofman , gewezen.hoog-
leeraar te Altorf i "toegelchreven. !Dog IMiiy^wj houd itaandfe dat Li-
batiius reeds in \'c jaar 1615. de overtapping des bloeds zeer duidelyk

heeft befchreven (c), zonder evenwel het boek te rioemeiis, waarin
het zoude te lezen zyn. Maar de uitvinding van de infpuitinge der
geneesmiddelen inde aderen willen eenigen aan D. fVren, éen Engelfcli-
man, toefchryven; offchoon D. Major, eertyds vermaard hoogleeraar
te.\'Kiel-, reets in \'t jaar eén: voorlpei hier van in openbaren

druk. uitgegeven (had,, eer dat van iemant anders daar iets van
was gefchreven , of m Duitfchlandedaar van was gehoord of gezien -
en derhalven fchynt\'deze voornamelyk de uitvinder te zyn. Maar die
verdere narigt van deze kunßbewerkinge begeert te hebben, en de Latyn-
fche taal magtig is, kan van de ingietinge der geneesmiddelen in de
^deren lezen de verhandeling-;van D. Müjor over de heelkundige
ïngieting der geneesmiddelen , de Difputatie van EttmuMer ovei de-
zelve ftoife; de^ nieuwe Spuitkonfi vm Rltsholtz, als mede de
heelkimft van Purmanen over de heelkundige overtapping van \'t bloed\'^°\'
hl de aderen kan gelezen worden Lowers Verhandeling van \'t hert,
Santinelli Confufio Transfufionïs, Manfredus de Transfufione fanguinis^
Sturmius Philofophia Kcleäica, Dijf. X-, Mercklinus de Ortu éf Oecafii Trans-
fufionis fanguinis, als m.ede Lamsmrdii j^ppendix ad Scultetum pag,

V ) floogieeraar te Frankfort aan den Oder, in zyns Redeiwserkig ïfasï é^ê Methamocl] j»

Fig, I. vertoont een arm, op \\velken men wil aderlaten, alwaar
de a hoofdader, B. de b leverader, C. de c mediamader aantonen,\'
dewelke, als de laatband D. om den arm gebonden is, opzweirn
Fig. 2. vertoont een ader op welke allerlei foorten van openingen
in het aderlaten verbeeld worden, namentlyk een reffte of knd-^^r-
pige A; een dwarze B; en tweederlei fchulnfrc^S ^
Flg. ^, is het oude laatyzer,^een vlym genaamt, aa^ het welke A.
het: gedeeke is, t welk op de ader gezet word; B. het handvatzd-
c. de plaats , daar, oni de. ader te openen, met den vinder od
geflagen word. ^ ^

het in het aderlaten gevoeglykfl: ■ kan gehouden worden. \'
Fig. 6. vertoont een arzn AijB, aan welken een flagaderfpat, C,
als een hoofd groot, is geweeft, ontleend uit \'Ptirman.

A. B. is de flagader, C. de ftagaderbreuk, D. de bovenfte af"
binding, E. de onderfte. . ^^venite at-

Fig. 8. IS een mewm uitgevonden werktuig, zo wd om een flaffaderbrenk
als de flagader gequetft is, te verhoeden, als óm eenlleine trffe\'
nezen. AAA. iseenyzer, naar de kromte van den arm geboden en

onder aan B. gefpleten, of in twee delen verdeeld. CC en DO 7vn
banden of boeren, dewelke by AA. aan "\'t yzer zyn vaft gemaakt
en tot aan DD. en verder zig uitftrekken. E.\'is een beweÄ

is welKers onderfte emde F. op de gequetfte flagader, of^p een;
kleme ftagaderbreuk gezet word GG. zyn tweebaken, in welke
men de banden CC, 00. die om den elleboog gebonden worden
inhaakt en vaft maakt. H. is een fchroef, dewelke het plaatie FF
zo ftyf als nodig geoordeeld word, op de flagaderfpat drukt, om\'
iiaar door deszelfs aanwas te verhinderen, en de flagader te ver-
fterken. \'. °

Fig. 9. is byna diergelyk werktuig, \'t welk eenigzins van een andere
gedaante zynde, en een groter plaatje EE. heeft, en by een groter
ftagaderbreuk bequaam is te gebruiken. De overige letteren beteke-
nen het zelve als m de voorgaande afbeeldinge, zynde het een met
leder, maar het ander met zyde overtrokken.

gewoon was in de aderen te fpuiten, \'t zy met een blaas en pypje,
als hier, of met een fpuit.
ffg. II. wyft aan hoe het bloed uit den arm van den eenen menfch in

aien van den anderen wierd overgetapt.
i\'^g- 12. vertoont het zelve op de hand.

13. hoedanig \'t zelve uit een kalf, fchaap of ander dier in een
menfch door een pypje, A. moeft overgetapt worden.

GKlyk de twee voorbefclirevene konftbehandelingen voor dezen veel
gerügt in de wereld gemaakt hebben, alzo doet tegenwoordig
de zogenaamde inenting der pokken ; waar van wy derhalven alhier
ook kortelyk zullen handelen.
2,. Ze beftaat kortelyk daar in, dat men de kinderen en volwafte-Wat dein.
perfonen, dewelke de kinderpokken nog niet gehad hebben,
zelve op een zagte wyze doet krygen, om daar door in\'t toekomende^®^^^®"
^e verhoeden, dezelve met gevaar te bekomen. Om zulks werk-
ftellig te maken, fnyd men met een mesje een klein gaatje, als of men
een etterdragt wilde maken, in een arm, of been; ftrykt daar na in
ft een weinig van de etter, welke uit de open geftokene

pokken van een kind of perfoon, een goede foort van pokken heb-
bende, genomen is; legt \'er een weinig plukzel,en daar na een plei-
fter op; houd zodanige perfonen alsdan in een gematigde warmte en
een goede levenswyze; dan zullen ze omtrent op den zevenden dag, of
Wat later, gemeenlyk zonder zeer quade toevallen de kinderpokken,
die hen op de gemelde wyze ingeënt zyn, bekomen, dewelke men
daar na in een gematigde warmte by een goede levenswyze houd,
^ot dat dezelve weder over zyn, zo zullen, ingevolge de gedagten der
g^ryver.s, welke daar van melden, de Patienten gemakkelyk en veilig
pokken konnen uitftaan, dezelve ordentelyk, zeer weinig, alsme-
^ „IJ®^ pokdalen, nog andere quade toevallen, dewelke dikwils-door
d Vend ^^"^o^rzaakt worden, bekomen , en daar door konden veel
uizena n^enfchen, dewelke anders aan deze ziekte dikwils fterven,
t aan c;^ge2igt en de huid lelyk toegefteld worden, behouden en daar
na van dezelve bevryd biyven.

Europa ^^keat , en in Engeland allereerft. werkftellig gemfaÄ
de proefftukken een zo gewenfditen uitflag gehadhebben,Pat inen géén

zwarigheit gemaakt heeft, deze konftbewerkiug insgelyks aan de Konink.
lyke.Prmceflen, en daar na, ook aan den Prins\'zelve, uit te vderen" \'4:
welk aan alle zodanig wel gelukt is, da^Jiet daarom, nog amzeer vele
perfonen, en, naar men zegt, byna gedurig met een^goede uïckomft
en ook in \'t voorgaande Jaar te tianover,endaarna ookte Anfpach o=e!
lukkig gedaan is. • . .f 0

Heeft te. 4- Dog daar zyn \'er vele in Engeland en Vrankryk geweeft die deze
genftrevers konftbewerking in een quaad; gerügt hebben zoeken tebreuffen enfpn
gehad. dele als fchadelyk, ten dele alsonchriftelyk verdagt temaken • m\'aarde
zelve zyn van anderen naxirukkelyk wederlegt. Wie-hier van meer na"
rigt -begeert te hebben : die kan de Verhandeling van den "Heer
ham Vaters van de kinderpokken hier over nazien, en men moet verder
afwagten wat de ondervinding daar omtrent zal leren.
Gedachten 5. Volg\'ens myne gedagten is deze konftbewerking niet fchadelyk te
van den agten, vermits de kinderpokken van een qnaadaardige\'en byna vef.
ïenTin. ^^fte in het bloed voortkomen, waar mede\'byna éenUeder

Het XK Böofdfluh, van let inenten äer Kinderpokken. 50^
ger(H> ^ redenen, om wydlopigheit te vermyden, by te bren-

; °"faarding en bederving der vloei-
Itolfen voortkomen, is zeker. Deze
verandering word door een klein beginzel
voortgebragt, \'t welk indien het zig door
zo genaamde natuur niet red, dan waft
"et aan, of neemt toe, tot wy eindelyk
^or konft en byzetting van middelen de
^vermogende natuur in ftaat ftellen zig
«e redden, en die oneigentlyke ftofFen uit
te werpen. Om die reden noemt men
net een bequaam Geneesheer, die de na-
tuur in haren onvolkomen ftaat te hulpe
Komt, en de reets aangeweze of aange-
J^ange ontlafting verligt\' en gemakkelyk
«aakt. Maar indien hy te haaftig op zyne
^alt, en ontlafting te wege brengt
uie de natuur niet vordert, zo breekt hy
öe reets begönne leiding, welke ter ge-
nezinge had moeten ürekken, en veroor-
zaakt een verwarde en onvolmaakte fchei-
ding, door welke onbedagte manier van
<loen niet alleen de ftaat der krankheid
vermeerdert, maar ook dodelyke gevol-
gen veroorzaakt worden. Om deze reden
"et goed, dat ieder oefenaar van de-
ze duifte^g konft met befcheidenheit op
we middelen, welke men ter ontlaftinge
m \'t werk ftelt, acht gaf, met dezelve te
zyner tyt en in dien eigentlyken aart te
veiRiezen, als in ieder byzonder voorval
vereifcht word.

Onze Heer Schryver deelt ons dedial-
Ven,benefFens de voorverhaalde ontlaftin-
nog verfcheide andere mede, welke
^le ter genezinge van inwendige ziektens
«rekken, die ieder op zig en nooit te ge-
lyk moeten volbragt worden , dewyl de
eene ondafting de andere belemmert.

Onder deze , welke door konftgrepen
gedaan worden, of tot de heelkonft fpecle-
^en, munt het groot en zeer lofFelyk werk,
ü^\'^entlyk het inenten der kinderpokjes,
en \'oo eenige andere ontlafting

ven, ien om deszelfs quade uitdagen, zo
door hare ongelukkige eigenfchappen, als
fchadelyke behandelinge der Medici, in»
zonderheid by die, waar zy ontlafting etl
afleiding naar elders maken, vreeflykzytï
en dikwils de doot volgt; welke twee oor-
zaken de nuttelyke denking om de pokjes
in te ententen verfchaft hebben, waar by die
landaard, die zulks ondernomen heeft,
zig lot heden zeer wef bevind.

Deze zeer nuttelyke uitvoering heeft in
Europa veel gerugt gemaakt; vooral wan-
neer de Engelfchen, die zo men meend het
van de Turken ontleend hadden , zulx
aan misdadigers ter proeve bragten, en waar
aan dicgrote werk zo welgelukte, dat geen
een het levendaar by verloor. Of fchoon nu
dit alles met reden en ondervindinge te
pryzen was , ftonden de quaadgezinden
evenwel op haar oude ftuk , \'t welk by
hare Regenten zo veel te wege bragt,
dat die nuttelyke werk door de ovcr-
heit verboden wierd; dog door de God-
geleerden onderfteund zynde wierd uit
oorzaak van haar openbaar preeken zulï
op nieuw hervat, en by oogluiking uit-
gevoerd , tot dat eindelyk het voorgedag-
te verbod om de goede uitflagen\'wierd
ingetrokken. Men ging dan zelfs tot een
ongemeen groot getal operatien over,
wordende, zo als bekend is, dezebewer-
king in nader tyt aan de K o n i n k l f k e;
KIN D È R E w met zegening volbragt.

Ik beken garen , dat in deze bewerking
eenig gevaar fteekt, wanneer men zulks
op aUe tyden en zonder aanzien van per-
fonen wil uiT:voeren , het welk de ware
reden is, dat de lafhartige en onkundige
Genees- en Heelkundigen deze inendng
tegengaan^ maar op de regte tyt perfoon
en manier hoe te werken lettende, dan
zal haaft blyken, dat zo wy op degrond-
oorzaak der natuurlyke kinderpokjes let-
ten , dezelve in haar volle getal aange-
merkt,het grootfte gedeelte gevaarlyk zyn,
en over \'t geheel gerekent, dat van de na-
tuurlyke, zo als aanflonts zal blyken, veel
meer dan door inenten fterven, omreden
dat ieder , beneffens my , de pokjes
aanmerkt als een befmetting, die in

fcherpte of in zagtheid van het fenyn
verfchelende op de eene of de andere lyt
geheel onderfcheide toevallen van meer
of minder gevaar uitleveren, en dewj! in de
allerdefperaatfte tyden niemand , die met
gepokt heeft, zeker is vry te blyven: 20
is Uk niemant van die genen zeker d e
droevige rampfpoet te ontwyKen In™^
betuigt de ondervinding , dat Mai^ het
gemei onderfcheid t\'
wvd ftaande pokken gevonden woiden,
van de eerfte veel gevaarlyker zyn.
dan de laatfte, \'t welk door de inentinge
Kieerendeels kan verhoed worden.. _

Dit gemene onderfcheid geeft dac gewigt
niet- maar wie heeft niet gezien, dat wan-
neer\'de kinderpokjes graiferen, niet akyt
dan \'t eene of \'t andere zwaarwigtig en ge.
vaarlyk ongeval zig daarby voegt? \'t welk
gemeenlyk als univerfeel alle,die de kin-
derpokjes in die tyt ondergaan, aangrypt,
Dit mn wy. gebeuren, dat zo de iixzwang
gaande pokjes van dien aart zyn, dat de
pokiten ten principale de oogvliezen aan
grypen, ja zelfj in veele van die gepokte een
algemene bliiitheid veroorzaken; ina.nde-
re lyden is cie flokking en ademhaling al-
gemeen belemmert. Ook zyn de pokjes
zomtyts vandien aard, dat alle, in plaats van
kleine puiften en zweertjes,gehele etterbui-
Jen en koien bekomen.waar door niet alken
onophoudelyke en uitputtende zweerin-
gen en grote pyn ontftaan i maar alzo de-
ze aart met geen behoorlyke raminge be-
gunftigt Is., zo volgt, indien de doot
Biet volgt, een grote verzwakking en
een langzaame geneezing. Anders (zo als
gebleeken is in den jaare 1727, en op ande-
re tyden) wierden de pokkende door
een befmettende ftof, die het mergagtige
wezen der beenderen aangreep, zeer on
gelukkig, waar door , indien men die
Konde opzoeken, een onnoemelyk getal
zyn geftorven, en die het leven behiel-
den verminkt gebleven, om dat de zon-
digende ftofFe m die tyt gemeenlyk de
uiteindens der beenderen aangreep , die
aldaar Caries , en vervolgens fcheiding
der Epipbijes. ts v/eeg brengende, onwe-
derfprékelyk veroorzaakte

Behalven veele andere , die my zyn
voorgekomen, is \'t naaft in geheugen zeker
kind in de lynhaan, deHeBor, aan \'t eind der
Bloemgraft, waar van de kundige e\'n ge-
oefFende Domoren Verpootte enKoeleman
als ook de Heelmeefter van Covént kon»
nen getuigen, hoe alle articulatien der ex-
tremiteiten waren aangedaan, en de me-
fte van dezelve verloren gedeeltens dec
uiteindens der beenpypen. Deze aart van
boze_ befmettinge is als de onderfcheide
peftziektens aan te merken, die na haare
eigenfchap dezelve dispofitie overlevert^
en daarom kan men deze befmetting aan-
merken als een ongelukkige inenting, waar
voor, fchoon de gevaren zo groot z^n ,wy
ons onmogelyk konnen hoeden, dan door
de omftandige voordelen waar te nemen,
met de tyt van \'t jaar, goede aart der pok-
ken, die in zwang zyn, kragt der perfoon,
en nutte voorbereitzelen te verkiezen. :
Voegt wyders by de voorverhaalde
grote zwarigheid, dat naar mate het fenyn
ouder word, het ook in meerderheit toe-
neemt, en vooral by de zulke, die bol,
pituiteus en met veele onreinigheden van
de jeugt aan bezet geweeft zyn. Deze,
wanneer zy in haare beftendige jaaren de
pokken moeten ondergaan, ontvallen ons.
gemeenlyk; maar in haare jongheid deze
ziekte bekomende, dan worden de zulke

meerendeels gered , maar vooral door
inenting, wanneer de quade aart der be-
fmettende pokjes niet in zwang gaat

een veel groter gefting en uitzettnig der
zappen, dan by kinderen, v/aar door de
kleine en uitgeftrekter vaten moeten uit-
spannen, die in derdaat zulks nietkonnen
toeftaan, om dat deszelfs vezelen minder
rekbaar zyn, en de uitzetting groter is,
waar door men ziet volgen, dat de Crijis on-
volkomen blyft; en deswegen gaan de
zappen tot meerder verderf over, waar
door van de lieden boven zo jaaren, zo
men ze wel konde optellen, wel | als flik-
ken , en met ontftekinge in principale
deelen fterven ; daar in tegendeel de
kinderen haare broejing kleinder, de delen
rekkelyk en onpynelyker zynde zo maken
ze een volmaakter raming , en vooral wan-
neer zy \'t zy naturel of ingeënt van goeden
aart zyn, dan ziet men een verzekerde
goede uitkomft,ja zelfs, al fchoon iets
quaats refideerde, zo ontkomen het kin-
deren eer als bejaarden-

By de natuurlyke kinderpokjes by be-
jaarde , al fchoon dezelve van ee" goe-
den aard zyn, volgen in \'t gemeen ge-

wigtige toevallen , ^elke men gemeen
lyk door middelen trage te weeren , die
lü Heeren, welke de leffen
dezÄ^^\'^^^^^^\'l^" opvolgen, en
van haare onderwy-
wann verdaan of begrepen hebben,
neer of waarom men een ader moet
^Penen, purgeren, en de voeten in koud
r warm water moeten gezet, worden, ver-
beeldende zig evenwel^ om dat zy op\'t be-
komen van ampten laatdunkend zyn , be-
tluaam te wezen, zo dat zy op de autoriteit
van haar gewezen Profelfor den elendigen
vry mogen wagen , en met verkeerde
aenkingen zig nietfchamende aanzienlyk-
ite van onze ftad naar de andere werelt te
doen verhuizen.

Ik beken; dat m.en lieden vind, die tot ho-
ge jaren gekomen zyn, en nooit gepokt heb.
ben, welke zommige fuftineren vry geble-
ven te zyn , om dat zy in haare jeitgt veele
ontladingen terzuiveringondergaan
nadden ; het welk ook niet zonder grond is,
rilettegenftaande wy ook wel konnen den-
ken , dat \'er lichamen gevonden wor-
den, die geheel vry van die giftende ftof-
fen zyn, en derhalven vry lopen. Hier
van zullen wy aanlionts een voorbeeld
vinden , hoe een perfoon verfcheide tna-
len de pokken ingeënt zynde, nogtans
^ezelven nietbequam, zekerlyk uit gedagte
\'■eden; daar in tegendeel het veelmaals
gebeurt, dat men met maar weinig moeite
dezelve doet vatten, en zelfs met enkelyk
den gezonden by een zieken te brengen,
waar^ door menigmaal de pokjes zodanig
aan t woeden raden, dat zy onder de
huid in \'t vetvlies (wyl dezelve meeren-
deels in \'t vet refideren) grote .wanordre
te weeg brengen, en na deszelfs genezin-
ge diepe kuilen in de huid nalaten.- Geno-
ïiien nu, wy trolFen zo een by \'tinenten ,
die nooit d-.^ pokjes zoude gekregen heb-
ten: immers was daar niet\'aanverbeurd.
Weil by \'t inenten zeer weinig gevaar ge-
vonden word, \'t welk uit de volgendebe-
^yzen te zien is, dat maar een tegen
hondert geftorven is, welkers doot nog
andere ziektens was toe te fchryven j
7ulk dat wy konnen geloven , dat
„ gepokte door dszelfs zuivering

De inenting gefchied op onderfcheide
manieren; dog, o^ voorzigtig te zyn, ge-
bruikt mên de volgende voorzorge : dat
men geen andere perfonen verkieft dan
de zulke, die gezond van geftalte zyn ;
welker ouderdom van een tot tien en des
noot meer jaaren zyn kan; maar dejong-
fte zyn de befte , fchoon inen in Engelant
aan veele perfonen vaa hoge jaaren zulks
heeft uitgevoerd- Men verkieft het voor-
of najaar, als wanneer de lugt getempert
is_, zo dat nog broejing, nog koude eenige
hindernis aan den goeden uitflag kan geven.

Men draagt vooral zorg, geen pokken
in te enten in de tyt, als quaadaardige
in zwang gaan .- want fchoon men een
goede aard inentte, zouden, door de be-
fmetting der lugt, zig quaadaardige konnen
opwerpen , dewyl , ais reets gezegt is ,
de befmetting ais inenting is aan té mer-
ken.

De Lyder, dien men de pokjes zal in-
enten , word - naar zynen ouderdom en
geftalte, dat is bloedryk, of niet, ader-
gelaten, gelaxeert, en door zagt voetzei

oordeelen te behoren. Ook worden alle
nodtge toebereidzelen tegen de tyt van
\'t_ bekomen der pokjes vervaardigt, \'twelk
niet kan gefchieden by de natuurlyke ,
om dat dezelve onverwagt opkomen,
waar door menigmaal veele onheilen ont-
ftaan zyn, wyï het al te veel gebeurd,
dat onbedagte Doftoren, zulke eerft opko-
mende, polijes niet genoeg uit de toevallen
kennende . ontydig evacueren , en den
voortgang der critique uitwerping verhin-
deren , waar door al re droevige gevol-
gen dagelyks gezien worden- ,

De inenting gefchied voor eerft aldus V
men zamelt eenige korften van pok jes by-
een, die men in boomwol, weike met Mus-
cus vermengt is, tot proojcs maakt, en den
Lyder in de neusgaten fteekt. Maar de-
wyl de ondervinding heeft geleert, dat
deze manier veele wederwaardigheden met
zig fleept, zo word dezelve verworpen,
inzonderheid wyl zy als een befmetting
der natuurlyke pokjes is aan te merken
maar vooral om dat ditfenyn bequaam is te
vaardig op de inmediate zenuwen derher-
fenen en door inademing op de pulmo te

volgen, behalven, zo als aanftonts zal
blyken,dat veelmaals ongeregelde ramin-
gen volgen. Óif. deze reden zeggen die ge-
nen, welke zulks by deze manier ondervon-

den hebben, dat zo de ptiiflen met de koorts
gelyk komen, dat die Lyderen fterven; en
met de tweede dag, na de koorts, op-
komende, is gevaarlyk, maar met den
derden dag, of later, dan komen zy
■ \'er gemeenlyk van op. Ziet over deze
inenting de Pbiiofopb. Transaa,N.i^Z\'i-
29Ö- en duidelyker word dit medegedeelt
b.y de Medicai Effays of Edenburg vol. i
uit de Lettres Edifiantes if Curiofes. enz

Ten twede gefciiied zulks door infnyding
met het lancet, waar namen een etterige
torft van de pok, die wel in de zweer
ftaat, daar op bind, meteen blaasjes dekt
en verbind,- maar dewyl zulke wondjes
door dit fenyn zeer veel quaad konnen
aannemen, zo worden dezelve dikwils
quaadaardig ontfteken, en gaan zomtyts
tot mortiakatie over, om welke redea
deze manier al mede dien\'; verworpen.

Ten derden trekt m\'en eenige der kor-
ften van de pokkende af: men bind die
op verfcheide plaatfen, maar vooral op
armen en benen. Deze dekt men met
vlak geflepe halve neutedopjes, v^elke met
compreffen en windzeis worden beveftigt.

Ten vierden fteekt men met naalden
In de etterende pokjes van een Lyder,
zo dat aan die naalden vogt blyft handen,
waar na met dezelve naald ter plaatfe als
zal gezegt worden in de huid van denge-
leed zy^de en aanftaanden Patiënt gefto-
ken word. , .

Ten vyfden maakt men een bosje van
naalden , ten minften van 4. by eeni hier
mede fteekt men op de borft armen, dey-
en, enz. in de huid; waarna men de etter
der zweerende pokjes van een ander per-
foon neemt, en dezelve in de geprikte
gaatjes vryft.

En ten zesden brengt menden gene,
die men wil dat de pokjes hebben zal, by
een pokkende welkers pokken aan \'t zwee-
ren zyn. Deze beide doet mqn malkander
handelen en vatten, waar na men den gene,
die men wil dat pokken zal, wel bedekt,-
zonder togt te vatten, naar huis brengt.
Maar behalven dat deze manier niet ze-
Ker gaat, zo behaagt my het ontfangen
der lugt niet,.om welke reden dg derde,
vierde en vyfde, en. van deze dc laatfte
manier de befte is.

Deze operatie zo volbragt zynde, dan
volgen koortfen, vlekken, puiften en zwee^
ï^n- dezelve drogen, en v.alle.a af. Maar
alzo \'t myn voornemen, nog de plaats hier
i^iet is , daar over te handelen, zo kan men
over \'t beloop en de behandeling dezer
krankheid de befte medicinale boeken
nazien, wyl de ingeente pokken gene
andere praktyk vorderen dan die , welke
natunrlyke genaamt worden.
: -Tot opheldering en beveiliging van \'t
voorgezegde heb ik nodig geoordeeld de
piyzelyke gedagten van verfcheide aanne-
Hp i\'J^ S\'i^J-yvers voor te houden, ten ein-
uc leaer, benefFens my, moge geloven, dat

Aä E,uditUpf I7I4.P«^.382. enzekere
difteitatien over de veiligheid en \'t nut van
t inenten der kinderpokken, gedrukt te
i^eiden 1722, weike ftofFe doenmaalsals
nieuw aangemerkt, door een Turk, dewej.
J^e zeide, dat de pokjes by hem zelfs ingeënt
geweeft waren , gedefendeert is.
_ Om te beveiligen, dat de kinderpokjes
niet in alle perfonen opkomen , maar dat
de lichamen door andere ontlaftingen kon-
nen gereinigt worden, zo kan men na-
zien de Reisbefchryving door Perfiën van
den tleere , in \'t eerfte Deel

ifi-KZei het twaalfde Deel der Biblio-
ibeque Anghife, pag. 154, word betuigt,
dat^in de bergen by Aftrakan de lieden
glad en ongefclionden van pokputten ira
net-aangezigt zyn, om reden datzy aldaar
zeer gemeen de kmderpokjes inenten,
«yaldien dezelvedoor eige uitdryvinge niet
opKomen. De mededeeling gefchied aan
kinderen onder de zeven Jaaren, die men
met drie naalden, die aan een. gevoegt
zyn, op het maag-holietje,. regt boven
op \'t hart, de navel, voorhand en voet, tot
bloedens toe, fteekt, of prikt, waarna men
met de etter van een jong perfoon, meticin.
derjjokjes behebt, daar op vryft,,en bladea

ingeënt, na nauw onderzoek maar twee
waren geftorven. En M. iV/atóor betuigt,dat
van 300 andere perfonen, welke de pokjes
ingeënt waren , rnaar 5. of 6, en vermoe-
de lyk (zegt hy) nog van andere toevallen
of ziektens, zyn overleden.

Niettegenftaande deze gelukkige tiit-
komft zou ik de inenting afraden in alle
perfonen van te groten ouderdom, 20 als
onder dat getal van de 300 zommige tot
70 jaren , en ook zwangere vrouwen ,
geweeft zyn, daar, naar myn bedunken,
zulks boven de 18. 0f20.jaaren niet meer \'
behoorde te gefchieden.

Het getal der levendige en dode van
de natuurlyke pokken, worden in Lon-
den eenige jaaren na malkander waargeno-
men door den ander ten befte gere-
kent. A. te zyn; daar in tegendeel
by de ingeente perfonen maar een dode
tegen 90. levende uitlopen; welk onder-
fcheid ieder dient over te halen tot de
uitvoering van dic nuttelyke werk; waar

operatie meerder pokjes verwekte, ap-
parentelyk minder ziekte en fterven zou
in zwang gaan, waar door, veele men-
fchen zouden behouden blyven.

By dezen zeiven Schryver het getal der
doden van de natuurlyke pokken nader
ter onderzoek gebragt zynde, zo toont hy
aan , dat f. geftorven zyn; daar in te-
gendeel geen eenige na de inenting ge-
ftorven IS. uit welke betuiginge en nauwe
oplettentheid klaarlyk blykt , dat deze
bewerking met goede geruftheid kan vol-
bragt worden , vooral wanneer wy hec
gefchrift van dezen getrouwen onderzoe-
ker verder doorlezen, en om meer ligt van
dit werk te bekomen , inzonderheid op
hec zeggen van den Hr. Ferro! Williams
konnen ftaat maken, dat geen een van al-
Ie, die de kinderpokjes zyn ingeënt, ge-
ftorven IS, nog voor de tweede maal de-
zelve hebben wedergekregen..

In een tweeden brief, by Mr. furin
door Mr. Richard, word betoogt, dat die
operatie in Engeland by Herford voor
meer dan 150. jaren bekent is geweeft;
en daarom zoude ik durven vragen, of die
operatie eerder uit Turkyen dan van die
plaats herkornftig zy?

Dat deze oude konftbewerking zonder
gevaar is, blykt daar uit, wyl uit de zo
even genoemde Schryvers te zien is, dat

yn \'t land daar op legt,waar na de pokjes na
den \\yfdm of zesden dag uitkomen , enz.

"" nader I

wirk S; "" \'lit \'

^^\'ord, zo vind men dog i
zulke, welke dit nodige doen verwerpen :
en.tegenfpreken ,als in zekeren brief, door i

^uihaums Wagsflraffe aan den Hr Freind
12. Juny 1722. gefchreven, waar o-
yer men kan nazien deM^ffloiwLfjerajw
Je la G. B. Tom. XI. pag. 181. Hier ver-
haalt hy, dac die operatie vyfmaal zon-
oer etfecT: gedaan was. Wyders fpreekt hy
van veele ongegronde zwarigheden , wel-
«e meeft alle lieden van oordeel onaan-
^melyk voorkomen, en dewyl wybyhem
de^ ft "ff overgang der pokjes

nl ft inenting in de neus en mond
piaatit, zo vertrouw ik, dat hy, als reets
gemeld is, even dezelve flegte uitgeftagen
als by de Perfianen gezien heeft. Wy-
Oers heeft deze Schryver de zwakheid, be-
nen-ens Guillawne Douglas in een zyner
pneven over deze ftofFe te zeggen, dat de
inocculeerders als moordenaars door ver-
gift ter doot moeften veroordeeld wor-
den. Onder anderen zegt hy, dat in de
maanden September, Oc1:oher, en No-
vemoer 1721. de ftad Londen een hofpi-
taal van elendigen geleek, en dat daarom
«le operatie wierd verboden , waar op
* - 2al antwoorden en aanwyzen, dat die
pewerking om deszelfs nut in \'t volgende
jaar 1722. weder vry is toegelaten.

Schoon nu Wagsflraffe enDouglas dit werk
dus gevaarlyk aanmerken, zo moet zulks
niet als voidoenend werden aangenomen ,
ais nader en meerder overtuigd zynde door
net uitmuntende tegenfchrift van den ge
|eerden, naukeurigen en wel onderzogten
•Hr. JSIaidland. \'t welk in \'den jare 1722.
te Londen gedrukt is, en naderhand in
de Memoires Literaires de la Grande Brg.
iagne Tom. XIL pag. 488. Is medegedeeld.

Buiten dezen zeer nuttelyken en wel
menenden brief worden wy kragtdadiger
[ot het doen van dit nuttelyke werk
opgewekt door een brief van den Heere
Ä"!? I^\'^ere Goteswortb,

inhÄ" Londen 1723. welkers

jdiiuua te vmden is in de Memoires Lit. de

brief mei i" welken

Wo?:i b\'vezenonpartydig
word bwwezen, ^g^ pe,fonen,

d^e men de kinderpokjes doenmaals had

die Z\'iak volbragten, zonder dat nog Ge-
nees- nog Heelkundige daar in wierd er-
kent : nogtans zyn zy alle met goeden
uitflag geëindigt.

Wanneer nu door zo vele goede ge-
volgen , vooral in Engeland , dit werk
veel gerügt gem-aakt had, zo liet zig de Ko-
»iNKt-yke familie daar grotelyks aan ge-
legen leggen, en dat niet zonder gewig-
tige inzigten. Hierom Avierd door bevel
van den Prins van Walles de proef binnen
Londen gedaan op zes gevangenen, waar
van goeden dagregrfters gehouden zynde
bevonden wierd, dat zy alle met een goe
den uitflag gezegent waren. Zie hierover
AS Pbyfico-Med. Natur. Citriofonm.volum.
I. te Neurenberg 1727. welk onderzoek
meerder reden heeft gegeven, dat de Ko-
i^inklyke kinderen dit nuttelyk en nodig-,

Zie wyders de afbeelding en, inen.
^^ng en derzeiver gevolgen ii> de Féilof,
I misaSè. N. 29Ö Wyders giet meiï

en Word aangetoont, hoe de Engeifcheii
öe/-einentingdoen, by Jlien,Synopf.Me\'
dtc.m \'c Kap. de Variolis de laatfte druk.

Ik zou van deze ftofFe nog veel uit-
geltrekter konnen handelen ; injiar wy!
\' ^ neb voorgenomen myne aantekenin-
gen zo kort te maken, als \'t mogelyk is,
zo zal Ik deze ft.ofFe hier eindigen, en
tot bellmt alleen raden gene andere pok-
ken m ce enten dan van de zulke , dia
dezelve goedaardig en op de huid hebben,
en vooral niet van een at te jong kind,
om dat de ftolFe te laf of kragteloos zyn-
de, dus geen twyfelagtige oi onvoldoe-
nende Crijis moge veroorzaaken.

^Ffchoon het zetten der koppen en \'t kerven der huid hedendaa<^s
KJ in Duitsland alleen van de badftoof houders gedaan word zo zal

ik evenwel daar van handelen, om dat het heelkundige konftbehan-
delingen zyn, en tot de heelkonft bülyk heho^^^ De koppen (dier-
gelyke zyn Tah. VllL te zien) worden op allerlei plaatfen van
het hchaam gezet, en dat zo wel zonder als met doorvlyminge, dat
is , zonder wonde, gebruikt: deze worden natte, maar de andere
droge koppen genaamf Wanneer men een kop zal zetten, houd men
daar eerft een wasligt m, op dat door het vuur de lugt word uitge-
dreven en alsdan zet men denzelven fchielyk op de plaats, daar men
hem wft plaatfen; daar hy ook aanftonts op vaft kleeft, en de huid in
de hoogte trekt. Dit word gedaan of om a afleiding, of om een fter-
ker mvloejing van t bloed aan de plaats, daar men den kop zet, te
veroorzaken. Ten dien einde l^ert llipp^crates, dat men in de fterke
bloedvloeiingen der vrouwen haar een grote kop onder de borft moet
zetten; dog m het fterk bloeden uit den neus heb ik ze met veel nut-
tigheit aan de beenen, maar inzonderheit op de kuiten en dyen, laten

ge Koppen op het fcheenbeen het zetten van vele zware toevallen, die
nP °P"oppen der maandftonden ontftonden, genezen is,en de ver-
itoppmg ook den volgenden dag geopend wierd. Ook pleeg men in
noota zmkingen en duifehngen dezelve op het hoofd, agter de ooren,
^an den hals en op de fchouderen; in lammigheit der leden op de han-
den voeten, en in pyn der heupen en andere deelen op de pynelyke
piaatfen te zetten, en \'c zelve zo lang te hervatten, tot dat de deelen ge-
heel rood worden (I). •

2. Maar hedendaags worden de bloedzuigende koppen in Diiitslandrneer-^st gc-
fi^r gebruikt. Dezelve beftaan daar in, dat men,na dat de kop ettelyke^^r
malen daar heeft op geftaan , de huid met een byzonder en kleinSe"^\'

^"ge plaats 16. of 20. maal doorvlymt ,op dat daar na uit deze kleine
wonden de kop het bloed uitzuige. Deze gaatjes moeten op een klei-
ne ronde plaats by een zyn, op dat ze onder de kop konnen befloten
Jorden, zo als by6. vertoond word; en ora deze kleine huitwon-
Oen te maken, neemt men vlymen. Maar als een Heelmeefier ofBad-
irover wil koppen, moet hy aan \'t onderfte deel beginnen tevlymen
en daar na opwaarts gaan, op dat hy onbelemmert zou konnen zien \'
en het uitvloejende bioed aan de verderewerking geen hinder toebren^

t welk zoude gefchieden, indien men boven eerft begon. Het
vlymen gedaan zynde,,zet men aanftonts op de doorvlymdeplaats n^
Je voorbefchrevene manier, een warm gemaakte kop, dan zal de-
zeive vaft zuigen, en het bloed naar zig trekken. Als dezelve halfvol
IS, trekt men hem af, giet het bloed in een bekken , fpoelt hem met

fl). De koppen, die men door het vuur
lugtleding maakt, zyn nu niet meer dan
by onze kopfters in gebruik; maar vele
van onze Heelmeefters gebruiken glaze
koppen, welke van fraai wit gias gemaakt
zyn. Deze zyn voorzien met een fchroef,
enz. welke aan een kleine luchtpomp
gevoegt word , zodanig , dat men op
alle byzondere piaatfen de zelve zon-
der omilag kan gebruiken , zo als by
^et uitzuigen van bloed (zie pag. 131)
«aar van gezegt is. Wyders heeft men
opjes tot het uitzuigen of uithalen der
V tepels ; grote koppen , om op
ae maag onder de borften te kop.
pen, naar \'t zegsen van Hippocrates-, ook
langwerpige en van de figuur der pctz j om
öaar deszelfs intrekiiing, indien de pis by

\'t fcrotum nederloopt , inzonderheid by
waterzugt, de ingetrokke penis uit te
halen en te verlengen. Eindelyk heb i!s
koppen, die men als natte gebruikt, de-
welke zo geftelt zyn, dat het bloed in
een glaze zak, (die ik expres daaraan laa^
blazen) kan vallen, op dat het daar in
gelopen bloed niet in het gaatje der fpjiit
mag komen , en dezelve ver ftoppen ,
waar door het gehele oogmerk, kan beno-
men worden. Deze kopglazen en pomp
kan men in alle omftandigheden met des-
zelfs minder gedeeltens zien op myn sds
plaat, 5\' zynde deze machine ais een
der nuttelykfte en befte denkingen in de
Heelkonft aan te merken, wyl ze rein,
vaardig en zeker kan gebruikt virorden.

warm water uit, wafcht de gekopte plaats met een fpons af, en zet de
kop aanftonts weder als te voren, die dan meerder bloed zal uitzui-
gen; waar op men moet voortvaren als met de eerfte, en dit word zo
dikwils herdaan, tot dat men oordeelt bloed genoeg uitgezogen te
zyn, of dat die kleine wonden geen bloed meer willen doorlaten.
Maar dewyl men gemeenlyk meer als een kop op eenmaal aan een Pa-
tiënt zet, en gewoon is op meer als eene plaats gelyk te koppen, zo
moet men, na dat de eene plaats gekopt, en de kop vaft gezet is,
aan de twede, derde en vierde plaats, en zo verder voortvaren als van
de eerfte gezegt is; en terwyl men de volgende koppenzet, loopt
de eerfte vol; terwyl men deze ledig maakt, reinigt, en weder aan-
zet, worden die weder vol, waar m.ede men m gelyke manierente
werk ffaat. Zo wanneer de eerfte gaatjes met meer willen bloe-
den, vlymt men op dezelve plaats eenige nieuwe, en daar op zet men
de kop als te voren; en op deze manier houd men aan tot dat de wondea
geen bloed meer doorlaten, of tot dat men meent genoeg bloed te zyn
uitgezogen, waiineer de plaats met een fpons fchoon word afgewaflchen;
en de wonden met een weinig ongel of talk beftreken zynde, gene-
zen de gaatjes van zelf. Maar indien het bloeden hier mede niet wil-
de ophouden, kan men de plaats met brandewyn, of l\'Eau de Reine
afwalfchen, drükdoeken daar op leggen, en met een windzel omwin-
den; dog dit is zelden noodzakelyk-

3. Tegenwoordig is \'er ook een werktuig in gebruik 7. waar in
16. kleine vlymtjes zyn, die men, als de haan op een fnaphaan door
werktuig de haak A ftelt, of J)ant en waar mede men op eenmaal, als men
om te kop- de zyde CCCC op de huid zet,en aan het knopje B drukt\' i6.gaat-
jes te gelyk, en met minder pyn als naar de gemene wyze, kan ma-
ken, waar op men dan de kop zet, en voorts even als op de gemene
manier te werk gaat. 1 arms heeft reeds byna een diergelyk werktuig
in zyn XI. Boek, het 5. Hoofdftuk, en uit dezen Lamziveerde in zyne
Aantekenmgen over Mre/w , afgebeeld en befchreven ; maar hy
heeft het zelve alleen om het koud vuur te fcarificeren aangepre-
zen : buiten dat zo is het met dit afgebeelde in vele zaken onder-
fcheiden (K).

(K) Met het flagmftrument. door on-
zen Heer Schryver7. afgebeeld, kan
men beter en regelmatiger de gaatjes flaan
Dezelve wierden ons voor dezen uit En-
geland toegezonden; maar zedertdat het
de mode. is geworden, dat zommige on-
zer Doloren zo droge als natte koppen
hebben begonnen te ordonneren , zo
heeft men zo wel de pomp, glazen, ende
fcarificeer-machine by den kundigen en

handigen Musschenbroek te Leiden kon-
nen bekomen. Het veelvuldige zetten
der koppen op een reis konnen wy met
ons werktuig niet doen; en daarom moeten
de zuigingen de eene op de andere volgen,
waar in geen onderfcheid legt, mits men
daar toe de tyt en \'t gedultheeft, waarby
het nodige, dat alles goet maakt, moet
gevoegt zyn.

4- Men kan aan verfcheide delen van het lichaam koppen , in-Hetge-
zonderheit agter in den nek, op en tuffen de fchouderbJaden, opjjj\'j^^ jf^®
den rugge, delenden, armen, beenen, inzonderheit ook omtrent de van \'t kop-
knokkelen, tegen veelerlei krankheden, waar men oordeeld, of het pen.
evenoUig ^^ moeten ontlaßen, of anders een fterke a afleiding tt ^ Rsvulßo.

maken; gelyk voor veelerlei zinkingen des hoofds, voornamentlyk der
®ogen,ooren,hals, amandelen en huig, pyn in \'t hoofd, zwarte ftaar
en ontftekinge der oogen, zo ais het voor zodanige veeltyds van een
goede uitwerkinge is, en daarom zomtyds moet herdaan worden. Ins-
plyks is het koppen zeer dienftig, als men vele perfonen, wegens de
kleinte der aderen, niet wel kan aderlaten, en het evemvelnoodzakelyk
IS, hen bioed af te tappen. De vermaarde Morgagni pryft het koppen

de h agterhoofds^aderen zeer aan in flaapziektens en beroertheit(a),^\'/^«\'^\'« «f-
üewyl daar door , vermits deze aderen met de herflen-aderen
meenfchap hebben, het bloed daar kragtig uitgetrokken en in be-
^eging gebragt word: en daarom is dit koppen ook zeer dienftig in
de ontfteking der oogen , enz. Lanciflus meld, dat het koppen op
de pynelyke zyde in het zydewee, inzonderheit in het c hafierd zyde-c Pleuris

"^ee, na het aderlaten, met tv^ee koppen te hebben gezet, de pynTpw\'S\'ü.
zo fchielyk weggaat (b), als of ze weggetovert was. Wie zig aan
het koppen gewent, moet het zig akyd op gezette tyden laten doen,
gelyk die aan het aderlaten gewend zyn; want als ze\\hec nalaten, en
de gewoonlyke tyd overwagten, alsdan zyn ze velerlei toevallen en ziek-
tens onderhevig.

5\' Men vind vele Geneesheeren , die niet veel agting voor het kop-^^
pen hebben, ja zelfs eenige, die \'t, als in \'t algemeen onnut zynde,^eeT^\'a?
verwerpen ; andere als of het, gelyk ze voorgeven, flegts het bloed
tuffen vel en vleefch uitzuigt, en niets meerder uitwerkt, \'t welk dog
onwaar is, vermits ik kan verzekeren, my van het zelve in myne prak-
tyk zeer dikwils met veel nuttigheit in zware krankheden bediend te
hebben ; zo als de ondervinding een ieder kan leren, dat door
\'t zelve even zo ved en zulk dik bloed, als door \'t aderlaten, uit het
lichaam gehaald, en derhalven dezelve uitwerking daar door verkre-
gen word; zelfs overtreft\'t het aderlaten, dewyl de koppen door het ge«
voelig trekken het bloed wyd en zyd uit de aderen halen, waar door
dikwils veel beter, kragtiger en fpoediger uitwerking in de toevallen
der oogen, ooren, beroerdheit, ontftekinge der amandelen , leden-
Pyn, bloedvloejingen, en andere krankheden, word te weeg gebragt,
als door het aderlaten (L).

Tilaat« ^rfiet koppen om de naby zynde | zyn , en de opgenoemde voordelen kan
pi. j Qie i^gjj verkieft , van nut kan j uideveren , [iaat niet te betwiften , ver-

{z) Adverfaria Anatom, VI. pag. lo?. ^ io8. (b) Uid. Adverfar, V. p, 83.
•ii. ucsit Ttt

6. Eenige agten het nadeelig te wezen dewyl wel eens qnade
toevallen daar op gevolgt zyn, aanhalende ten dien einde vele voor-
beelden, dat door vergiftige kop-werktuigen zeer qtiade toevallen,
en zelfs de dood zyn veroorzaakt. Ook zeggen ze, dat gezonde men-
fchen, die met kop werktuigen, waar mede iemant, die met de Spaan-
fche pokken of andere quaadaardige qualen befmet was, gekopt
wierden, met dezelve qualen, buiten hun fchuld, konnen aangefto^
ken worden 5 gelyk men door de inentinge de kinderpokken verkrygt,
waarom ze het koppen in \'t geheel verwerpen. Dog om dezelve reden
zoude men ook het aderlaten moeten verwerpen, dewyl daar door insge-
lyks deze en zelfs nog meermaals gevaarlyker toevallen en de dood ver-
oorzaakt worden; als mede^door vergiftigde of onzuivere lancetten van
gewetenloze, of morlTige Heelmeeiters, die hunne werktuigen niet wel
van het bloed zuiverende, even dezelve qualen de menfchen, als door
de kopwerktuigen, konnen doen deelagtig worden. Derhalven behoort
men omzigtig te zyn, en, gelyk als omtrent het aderlaten, eerlykeen
een geweten hebbende Mannen te gebruiken, die hunne werktuigen niet
vergiftigen of ongezuiverd laten, maar fchoon houden; waar omtrent
men uit voorzorge, indien men daar voor vreesde,zyne eigekop-ge-
reedfchappen konde houden,en zig, des nood zynde, daar medelaten
koppen (M).

J\' By de Heelmeeflers js ook nog een andere manier van koppen in gebruik
namentlyk, wanneer ze in zware ontftekingen, voornamentlyk in het
heet en \'t koude vuur, msgelyks in depeftbuilen, en andere toeval-
len, met een groot lancet of infny tuig vele langwerpige fneden of won-
den

jrdts men het voordeelheeft zulk een vaar-
dige ontlafting, als by den Schryver ge-
meld word, aldaar te ontmoeten; \'t welk
veeltyts komt te mislukken, ten waare by
geval eenige daar leggende aderen door
de infnydinge getroffen wierden , waar
door als dan een haaftige ontlafting, te
meer door de zogenaamde zuiging , vol-
bragt word. Over deze uitwerking van
zuigen is hier de plaats niet te fpreken,
zynde het zelve een ander werk, waar
over men beft de nieuwe philofophen kan
onderzoeken.

(M) Indien de natte koppen opvlee-
zige piaatfen gezet worden, zyn ze van
geen gevaar; maar o}? piaatf\'^n» daar ze-
nuwen , peezen, peezige vliezen , enz.
gelegen zyn, en door de vlym de flag te
diep geflagen word, volgen dezelve ge-
varen als uit een quade aderlating. De
befmetting door de onreine fnytuigen kan

niet ligt in een enkelde vlym gelegen zyn,
wyl dezelve gemeenlyk wel worden afge-
waffen en gedroogt, \'t.welk evenwel bet
eenigfte is, daar \'t quaat uit kan voort-
komen. Om deze reden is het gebruik der
flag-machine fchadelyker dan een enkelde
vjym, orn dat die fnytuigen, in haar kafTen
zittende , niet zo wel konnen gereinigt
"Worden, en door \'t verblyf van bloed of
vogt dezelve ftroef en roeftig worden, en
dus ftomp zynde, of haar fnelheit verloren
hebbende, Inaken de fnytuigen kneuzing,
en in \'t vervolg etterfcheiding. Dog be-
langende de fenyoige ftolFen, die daar
aan of in zouden plaats hebben, flaan wy
geen geloof, eensdeels om deszelfs reini-
gen , en ten anderen Avyl deze inftru-
menten dikwils lang zonder gebruik leg-
gen, en haare zogenaamde befmetting ws-

der verliezen.

den door de huid maken, waar van reeds boven gehandeld is; waar
op evenwei geen koppen gezet, maar alleen zo veel bloed, als \'er van
ni uitgelaten word^ \'t welk anen, om het van het kop-

pen aer badfloofhouders te onderfcheiden , heelkundige « doorvlymingenaScarifi-
noemt; die ook menigmaal om gezwollêne benen en een waterhoofd
te nelen met veel vrugt gedaan worden. Vele pryzen dezelve ook aan
omtrent de waterzugt^ om daar\' door het water uitgang te verlenen :
t Welk zomtyds met veel nuttigheit kan gefchieden, als een gedeelte
yn t lichaam, inzonderheit de beenen, van het water byna tot ber-
itens toe gezwollen zyn; in welken toeftand ons de natuur van zelf
zulks _ te doen dikwils met nuttigheit onderwezen heeft. Maar
oyaldien deze nutte_ voortekenen daar niet zyn, zo konnen zeer
ftaa vuur by de waterzugtigen daar uit ont-

8. Hippocrates txï andere ouden hebben ook in verfcheide toevallen^^^\'^^\'^\'
^^r oogen met byzondere werktuigen de oogen en oogleden doorvlymd,lll^l\'
ko ^^^ ^^^ ^^^^ Hippocrates van \'t Gezigt te zien is: maar deze
Konitbewerking is reeds lang buiten gebruik geweeft; behalven dat
ue lieer oolhauje, een Oognieeffcer te Parys, dezelve weder lieefc
voor den dag gebragt, en van hem euvele anderen nu ook gebruikt
word, wordende deszelfs nuttigheit zeer hoog geroemd. Hoe en
Waar mede zy het uitvoeren, zal in de konftbewerkingen omtrent de oo-
gen geleerd worden (O).

(N) De infnydingen by het koud vuur
Wden van de onbequaine Heelmeefters
alieen tegengefproken. Deszelfs nuttig-
heden volgen , om dat men de verdorve,
rotte en geftremde ftof onder de verftor-
ve jvorft, die anders aldaar knaagt, en
verdere verderving te weeg brengt , door
de infnyding, die tot het levende gaan
moet, ontlaft\',- ten tweede,> dat de midde-"
lenwelke moeten gebruikt worden, tot
tl an bet levende weezen konnen ingaan;
en ten derde dac de inwendige gezwolle
delen , die door de uiterlyke ftrak ftaande
trekzelen omvangen zynde , door die pran-
ging eerder ftikken en verfterven. ruimte
verfchafc word om vry uit te .zetten, en
etteren te ontlaften, waar van eldeifs
j?®!" is gefproken.
ygel^^ \'^sVcarißkatien by water?,ustige van
VAlwk \'s on^vederfpre-

t.J, ol^\'- "\'et alleen, aan de benen,
Sl\'V ^»^onderheid aan \'c factum te
£ r betuige met onzen Au-

tien, na deszelfs fcheidinge, v/aar door zy
ontlafting van water bequamen, veele Ly-
deren heb zien herftellen, zo als ik nu
maar voor weinig maanden onverwagt een
aanzienlyk man van hoge jaren heb zien ge-
nezen, die (zoude ik hec durven begroten)
na verloop van tyt, omtrent een oshoofc
water is quyc geraakt, hebbende verfchei-
de diepe Ulcera, die weder vervuld en met
een vafte huid gedekt zyn.

(O) In \'c jaar 1735. bevond zig de be-
ruchte Engelfche Oculift, Taylok, te
Amfterdam, die niet alleen naar de wyze
van WooLHAUSE alleen de admta Ccanü-
ceerde; maar buiten dien nam hy zelfs
daar ftukken uit, fchraapte het wit, de
randen en \'t binnenfle der oppervlakte
van de oogleden, en korf met een byzon-
der rafpje van zilver^ van welk loifelyk
genrzen der oog-gebreken wy ter zyner
piaatfe nader verflag menen te doen. Over
deze fchrapinge der aduata kan men ook
nazien St. Tues op \'t ftuk der Ophtbalmia,
alwaar hy dc garftefaladen aanpryft.

Fl^vntïiJp ken der neuze, van binnen Je ooren, de lippen, en het tandvleèfch te
Ten, doorvlymen; waar mede zy m hete krankheden, inzonderheit door het
; doorvlymen der neus, dewyl de natuur door \'t bloedeii uit de neus
zig zelf dikwils helpt, veeltyds voordeel halen. Insgelyks zyn ze ge.
woon, om in allerlei grote pyn , • ontdekingen der herffenen, razerny, of
Rcvpmo ydelhoofdigheit, uit koortzen of langdurig waken, enz. ontftaan, een a af^
\' leiding te maken, dektiiten met een rottingje of ftokje, tot roodwordens
toe, te flaan, en alsdan te doorvlymen, waar door niet alleen een goede
afleiding, maar ook een nuttelyke aftapping van overvloedig bloed gedaan
word; welke manieren van koppen of doorvlymen by deEuropifche vol-
keren tot nog toe niet in gebruik zyn gekomen (P).

(F) Onder myne fiantekeningen op \'t met een pen, in vier delen gefpouwen,
iluk der aderlatingen heb ik de manier en dan omgekeerd, den neus van binnen
der Spanjaarden voorgehouden, die , om fcheuren , om ontlafting in dat deel te
ontftekingen en te fterken aandrang van veroorzaken,
bloed op eenige delen van \'t hooft, zig i

befte bloed-zig m het water onthoud, en als ze aan het lichaam gezet wor-
zuigeïs zyn. den, in het zelve byten, en tot bevorderinge van gezondheit, zo als ze
van ouds by de Grieken en Romeinen reeds in gebruik zyn geweeft,
het bloed uit de aderen zuigen. Maar dewyl \'er verfcheide foorten van
dezelve zyn, pleeg men tot dit gebruik liefft die te nemen, dewelke
in zuivere en klare beeken, of vlietende ftromen gevonden worden,
in plaats van die zig in de vyvers, meeren of ftaande wateren be-
vinden , dewyl deze menigmaal iets fenynigs of onreins by zig hebben,
waar door dikvvils opzwelling, ontfteking en pyn veroorzaakt word.
Ook hebben de genen, die de heelkunde oeffenen, waargenomen, dat
deze de befte zyn, die ^mfpitzige en dunne kop,o^ den rug groenagti-
ge ftriemen en een geel- roden buik hebben; in \'t tegendeel worden
dikhoofdige en biaauwe ftriemen hebbende voor ondienftig en vergif-
tigende gehouden. Hier by is ook te letten, dat men de onlangs ge-
1,\'aiigene niet aanftonts moet gebruiken, dewyl 2e alsdan nog veel

onreinigheit by zig hebben; maar men moet ze eenige dagen in een glas
met icnoon water doen, waar in ze hare onreinigheit nitfpuwen, en
^aai na Kan men ze in ander verfeh water leggen, en dezelve dikwils
oaar in vele maanden tot gebruik bewaren CQ>

2. Wanneermenze wil gebruiken, neemt men ze uit het water, enHoe en
z-c ze alvorens eenige uuren in een droge doos, of glas, op dat zewaardezel.
oorltig worden; zo zullen ze zo veel eer aanhangen, en te beter zui-^^ ^^ ë®\'
gen. Men plaatft ze aan de flaap en agter de ooren, in allerlei oo«--^"^\'^\'\'^"\'
en hoofdkrankheden, die uit de veelheit van bloéd ontftaan, ins- ^
gelyks aan de aderen van den endeldarm, tot verzagtinfre van de
pyn der mwendige aanbeien, als mede om de verftopte fpeenader
te openen. Inzonderheit is ook zeer dienftig, als men ze aldaar
zet wegens geweldig bloeden uit de neus, bloedfpuwen, of bra»
Ken, om een aflyding te maken; vooral wanneer deze toevallen na ver-
Hoppmge der fpeenader ontftaan zyn, welke bloedingen dikwils kort
aaar na ophouden. Als men de bloedzuigers wil aanzetten, moet men
oe plaats, daar ze zullen aangelegd worden, wei wryven, dat zy warm
word; alsdan vat men den bloedzuiger aan het agtergedeelte met een
nnnen doekje, op dat hy door zyne glibberigheit niet zo ligt zoude ont
flippen; of men fteekt_ hem in een glaasje met een zo naauwen hals.
dat er de kop alleen buiten komt, en hy niet te rog wyken kan en
houd hem aan de plaats, daar hy moet zuigen, dan zuigt hy in \'tkon
valt, en vol bloed, dat men uit zyn opzwellen gewaar word; en indien
inen \'er meer wil aanzetten, gaat men op dezelve wyze te werk Doo-
als er zyn, die niet wilden aanvatten en zuigen, ftrykt men een drop-
peltje warm water, of, \'t welk beter is, een droppel duiven-of hoen-
derbloed aan de plaats, daar men den bloedzuiger aan houd, die dan
m t gemeen vat. Maanndien hy nog niet wilde vatten, moet men
• er een andere aanzetten; en derhalven moet een Heelmeefter indien
ny bloedzuigers wil gebruiken, van verfcheide voorzien zyn,\'op dat
als de een niet wil aanvatten, hy aanftonds een ander by de hand heb-
be. In grote ontftekingen der oogen, en voornamentlyk in de Carun^

cülce lachrymales, kan men dezelve met veel voordeel inde grote ooff.
hnpk y.etten. 0

3. Na dat ze zig zat gezogen hebban, vallen ze nieeft van zelf af - ^^^
^aar daar het de toeftand vereifcht, of de Geneesheer het dienftig oor^^ ^^
^eelt, dat \'er meer bloed behoort uitgezogen te worden, zet men \'er een
Verfche aan; of-wanneer de voorgaande nog vaft zit, knipt men met een

fii?^ ^y^Wien men op dezelve wet agt
die In de vies vermenig-
te zien is by de Hooi-
dmtfche Joden, die zig met cliümn,

koppen en\' bloedzuigers te zetten bet
meeft bemoeien, by dewelke, indien w^
\'er nodig hebben, wy or.s vervoegen.

fehaar deszelfs Haart af; dan zalhy te meer zuigen, en het b|oed zal aan
de ftaart uitvloeien j zo dat men dan een genoegzame menigte van \'bloed
kan doen ontladen: maar alsdan moeten deze bloedzuigers fterven. Als
deze genoeg gezogen hadden, en van zelf niet afvielen, moet men ze
niet met geweld aftrekken, dewyl daar zwelling en ontfleking zoude vol-
gen; maar wil men ze doen afvallen, zo behoeft men maar een weinig
afch of zout daar op te flroöien, dan zullen ze aanftonds van zelf, zon-
der eenig ongemak te veroorzaken, afvallen; en dezelve konnen tot yer-
der gebruik in verfch water behouden en bewaard. worden. Daar na
wafcht men de wonde met warme wyn of water af, legt \'er een wond-
pleifter op; dan zullen deze plaatien zeer ligt genezen; ja zelfs is de

Et het koppen en doorvlymen heeft het lemchte naaldeßeken der
j^.v j». Chinezen en\'Japonnezen zekere overeenkomft, zynde by dezelve
in de meefte ziektens een zeer gebruikelyke heelkundige konftbehan-
deling, als ze met byzondwe goude ofzilvere naalden Tab. VUL
fig. 8.) allerlei delen yan t lichaam gewoon zyn te fteken, of met
•een byzonder hamertje {fig, dezelve in te flaan, en daar door
veelerlei ziektens tragten te genezen (a); inzonderheit dewyl zo wel het
aderlaten, als koppen by hen in geen gebruik is, maar\'t zelve veeleer
veragt word : daar en tegen hebben zy voor\'t haaldefteken en het bran.
den met de Moxa meerder agting, als voor alle andere konftbewerkin-
gen en geneesmiddelen, wordende het zelve ook voor de nuttelykfte
en voornaamfte konftbehandeling der heelktmde gehouden, waarmede
byna alle ziektens zouden konnen bedwongen worden. 2y fteken de
naalden in \'t hoofd, de borft, buik, en andere delen van \'t lichaam,
om daar door allerlei ziektens te verdryven; zo dat het te verwonde-
ren

(a) Gelyk \'t zelve ly Ten Ryne de Arthrltide & Acupunftura is afgetekend. In
Kämpffers Araoenirates Exoticee pag. 582. is een ander foort van een bmertje te zkn\\
als mede de manier, hoe \'t zdve by een kolyk is te gebruiken.

Het XFIII. Hoofdßuk, van de Naaldenßeek der enz. 523
hnlmïd^^f?^^^^ vernuftige volkeren zo veel van dit wonderbare

^ verfcheide deelen van \'t lichaam gemaakt is , word een etterdrafrt7^ife tt
genaamd: want dewyl de natuur dikwils van zelf dierffelvke zwee pl atfen
ren maakt, waar dom- de Patienten van veeïerlei ziektens bevryd
ven, zo hebben de Geneesheeren de natuur in dit Huk wiliennaboot-
^-n, en hier van fchynen de etterdragten hunnen oorfprong te hebben
gekregen; gelyk reeds boven van de verzweeringen gez?gd is De
Plaatfen, daar men dezelve maakt, zyn i) boven op bet hoofd, waarvan
Dolleden m \'t byzonder zal gehandeld worden; agter in den nek\',
dLhoofdiTp^/\'\'\' temde van dea driehoekige fpier, oï tuiïm él^ Mufculus
de^^^ u^ \' welke plaatfen hedendaags

de etterdragten het gebruikelykft zyn. 4) Jan het been, \'tzyevenbS-^
ven de knie aan de binnenzyde van \'t dyebeen, daar men met de
vingeren een holte voelt; of 5) even onder de knie, aan het binnenfte
den (R)" \' ^^^^aar zig insgelyks een holte laat vin-

(R) Offchoon onze Hr. Schryver de
plaatfen, waar gemeenlyk etterdragten
gezet worden zeer wel opnoemt, zo is
vorl. , op die plaatfen ai-

men zet den top des vingers: op een der
opgenoemde plaatfen; men doet het naa-
fte , en vooral \'t onderleggende lid bewe-
gen , waar door men gewaar moet worden,
dat de vinger blyft ftil ftaan en niet ge-
heven word want zo die van onderen,
\'t zy opheffing, ofaanftoting, ontmoet,
dan moet men de plaats veranderen, tor
dat ds vinger daar van\' vry blyftV \'t welk
als dan de waare plaats der opening is.

manier om ^^ fpoedigfte is, wanneer men (na dat de plaats, daar de etterdragt
ve te ^^^ ^^^^^ worden, met inkt alvorens getekend is) aldaar door een me-
dehelper de huid op eene zyde wel laat optrekken, maar aan de an-
dere zyde trekt men de huid zelf op, en fnyd aldan met een fnymes
of lancet in dezelve aan de getekende plaats zo diep, dat men ge-
voeglyk een erwete in de wonde kan leggen (S). Na dat deze mfny-
ding gedaan is, legt men daar een erwete in, die men met pleifter
dekt op dat dezelve niet weder uitvalle; voorts een drukdoek, de
welke te zamen meteen windzel bewonden word; en dus is de etterdragt
gemaakt. Als men nu \'s morgens en \'s avonds de plaats ontwind, de
oude erwete daar uit drukt, en een verfche daar in legt, en op de voor-
gaand^ manier verbind, dan zal men binnen eenige dagen een zwee-
rinir hebben, waar uit dagelyks water en etter vloeit, dewelke in het
verbinden met een fchone doek moeten worden afgeveegd.

3. De twede manier van een etterdragt te zetten gefchied door een
byzonder brandyzer, Tab. VIII. ßg. i. A. \'t welk in een zonderling
kokertje, BB, verborgen is, op dat hy, aan wien een etterdragt zal
<rezet worden, daar over niet zoude ontftellen. Dit bosje, na dat \'er
het gloeiende yzer is ingefchoven, zet m^en op de plaats daar men de
etterdragt wil maken, en drukt daar na het gloeiende yzer door den
drukker C fterk in de huid. Dit gedaan zynde beiirykt men de ge-
brande korft met het Unguentum bafilicum, of veifch gekarnde boter ;
legt \'er een pleifter over, en men iioud op deze manier dagelyks en
zo lang aan, tot dat de gebrande korft zig afzondert, en de plaats tot
een verzweeringje word; waar m men dan een erwete legt, en verder
voortgaat als in de voorgaande manier befchreven is. Deze manier
van etterdragten te maken word van velen niet onbillyk voor de nut-
telyke en kragtigfte behouden, dewylze door het branden meerder
aRmilßo. pyn, en alzo een fterker a afleiding veroorzaakC. Dog de Patienten
willen uit vrees voor de pyn op deze manier zig niet geerne doen be-
handelen (T).

(S) de infnyding moet niet alleen in
ée huid gefchieden; maar zal de fontanel
wel dragen, zo moet ze door de huid tot
in het vetvlies doorgaan, waar toe zeer
weinig\' diepte vereifcht word. In plaats
van een incifie-mes gebruikt men gevoeg-
lyker een lancet, waar mede men fchep-
pende door de opgeheve huid dwars heen
fteekt, en ligtende doorfnyd, welk wond-
je , indien het wat mogt bloeden, met
een dotlö plukzel wel gevuld word waar
na die holte met een erwete vv^ord voor-
, en naar des Auteurs wyze verder

(T) Dit werktuig moet van hout ge-
draait zyn, en deszelfs holte moet met
een koper kokertje gevoerd wezen, op
dat de hitte van het yzer ftifje het hout
niet brande. . By het maken van de yzere
ftift moet men zorg dragen , dat de zelve
door een knoop, of palletje, een ftui-
ting vind tegen het kokertje, op dat
het niet dieper doorglyde, als men wil
hebben dat het zal inbranden > om dat^

ee grootte van een kerflenpit, B. welk gat men met de Lapis Caufii^
tm, op de 305. bladzyde befchreven zynde, of de Lapis infernalis,
"yen ander bequaam bytmiddel opvult, en een wemig vogtig pluk-
sel, of een klein vogtig drukdoekje daar over legt, en op dat het
met zoude afzakken, bedekt men het met een heel pieifter, endaar over
een grote drukdoek, die met een windzel word beveftigt. Dit verband
aat men zes of acht uuren zitten, na dat het bytmiddel meer of min fterk

zig inmiddels ftil houden, op dat het byt-
i^iddel met verfchuive, maar zyn behoorlyke werking doen mag ch

Sïïit^^ een erwete m het gat of zweertje; dan is de etterdragt ge-
^ S\' De etterdragten op een van deze wyzen gezet zynde, moet men Hoe de-

Ze, als boven gezegd is, tweemaal daags met een fchoon doekiezuive-^^^^l
ren, de oude erwete altyd daar uit nemen, en daar een verfche in

Jatïnesr men te (l^rk op het knopje C
uriiKc, het dikwils al te diep, of, te veel
""2e hebbende, te ondiep zoude in-
gaan.^ Deze omflag is niet nodig, wyl het
yzertje, dat men anders gebruikt , wel
kan verborgen worden, en byaldien men
het modeft en met weinig omflag doet,
20 zal de Lyder tegen een klein yzer knop-
je niets hebben. Niettemin, tot het zet-
ten van etterdragten verkies ik de voor-
gemelde infnyding , welke vyliger , on-
gevoejiggj. vaardiger volbragt word.

De flegtfte manier is deze door
corrofiven , eensdeels om hare onbepaal-
de aoorknaging, en anderdeels wyl alle
Laultica het voortvloeien wegens hare
fmelung onderworpen zyn.

Een der gereedfte en belle bvtmidde-
en maakt men van defterkfte zeepzieders
oog, die men in een yzere lepel zo lang
zalf V V®" een dunne

ï\'V^^vys kerft, en tot vier
kante ruitjes, ^en erwet j^root, for-
Jneeu vervolgens in een glas doet, en
DeeL

dit bytmiddel al mede vloeiende is, raakt
het, indien het niet wel word bezorgt,
ligtelyk aan de naaft leggende delen , of
verfchuift , waar door de fontanel een
verkeerde plaats verkrygt.

Indien men dan eèn niet vloeiend byt-
jmddeh^vil gebruiken, neemt men Ung. de
1 uUa 3 j^. Sublim. Corofiv 5 jß. M. van wel-
ke zalfmeneen pilletje maakt, \'t welk men
in het gaatje der pieifter op de huid legt, en
3 a 4 uuren laat leggen, waar na het ge-
meenlyk een voldoenende korft heeft ge-
maakt, die men dan met het lancet tot
haaftiger fcheiding kruis wys doorfnyd, en
na gedachte fcheiding, als te voren is ge-
zegt, behandelt.

Indien nogtans vloelhare Corrofiven
gebruikt wierden , dan moet de pleider
zeer, welklevende en vet gefmeert zyn;
om deszelfs gat moet men wat draden
plukzel, als een kabeltouwtje, draaien,
op dat het gat een dieper rand bekome ;
of anders moet men om \'t zelve nut ver-
fcheide pleiftertjes, alle met gaatjes, aan-
leggen , dat door die opening het te-
ken, daar de fontanel zal\'gezet tvorden,
te zien komt. . ". , ■

leggen, daar na een verfche vierkante pleifter, als een hand breet, of
zo een papier, of taf, dik met wafch overtrokken, of een verfeh iepe-
blad \'er over leggen, hier op een vierkante drukdoek, en eindelyk
alles met een windzel omwinden. In plaats /Van een windzel heeft
men tot meerder gemak een byzonder werktuig van blik of koper met
riemen en haakjes uitgevonden, vi^aar mede de Patienten zig zo veel
te bequamer zelf konnen verbinden, zo als diergelyke verfcheidentlyk
door de Schryvers zyn afgetekent; maar onder deze is fig, 3. Tab. VUL
die my het bequaamft voorkomt. A. A. is een Iedere riem; B. een ko-
pere haak, C, een koper plaatje met verfcheide gaatjes, in welke de
haak B. ingehaakt word. In plaats van erweten leggen eenige een zil-
ver, andere een hout kogeltje, \'t welk over een uitkomt, en door dit
middel houd men deze verzweering zo lang open, tot dat die quaal, waarom
de etterdragt gemaakt is, zal genezen zyn; en zelfs moet by vele inge-
wortelde gebreken dezelve levenslang gedragen worden; of ten minften,
wanneer dezelve zyn geheeld, en dat de oude qualen zig alsdan weder
openbaren, moet men weder een nieuwe maken, dewyl \'t dikwils
gebeurt, dat de vorige qualen, als de fontanel gefloten is, weder-
komen.

bruik en ^jj, toevallen van^t hoofd, de oogen, ooren, tanden, borß, enz. inSgelyks

vers wydlopig gehandeld hebben. Maar de ondervinding leert, dat
dezeive by veie perfonen of geen of weinig goede uitwerking hebben ,
en daarom zyn dezelve door Helmontius en vele andere voor onnutte
pyn en plaagmiddelen der Patienten gehouden. Nogtans zyn dezelve
in \'t geheel by alle niet te verwerpen, dewyl ze ook menigmaal goe-
de xntkomft mededelen; Maar als men bevind, dat ze na/verloop van
eenigen tyd niets ter genezinge uitwerken, dan kan men dezelve, om
de Patienten daar niet langer mede te quellen, laten digt lopen. In ve-
le gelegentheden pleeg men meer aïs een etterdragt te makent, h"^ voorbeeld,
op beide de armen, of beide de beenen, of aan een arm en een been,
op dat de qnaadaardige vogten zo veel te meerder mogen afgeleid
worden.

Hoe dezel- Wanneer nu dezelve hare gewenfchte uitwerkingen gedaan heb-
ïe weder ^^^n, en de quaal genezen, of dezelve anderzins weder te helen éïmïiig
fe genezen, geoordeeld word, moet men de erwete ofhet kogeltje daar uit laten j
dan zal het gaatje binnen weinig dagen van zelf fluiten. Menig-
maal groeit \'er wild vleefch uit de etterdragt, welk pyn veroorzaakt:
dog dit is ligt weg te nemen, als men \'er gebrande aluin op &T001X.. Wan-
neer de etterdragten\'der oude menfchen niet tneer naar gewoonte vloejen^
jnaar droog, en aan de randen blaauw of ^wart worden, pleeg het zelve
piekte of de dood te voorfpellen,

op de huid bladderen verwekt worden, om daar door quaadaar-jy®\'^,\'f
dige vogten uit het bloed te trekken. Het gebruikelykfte van dezetvekkfn is.
zyn ae zogenaamde a Spaanfche vliegen , welkers poeder of met een „ ,
2alf, of met zuurdeeg gemengd, op leder geftreken, en als een plei-
"er aangelegt word: daar van het den naam van Spaanfche vliegen te
Jfggen bekomen heeft. Of men neemt flegts de gebruikelyke h blad-h Empla-

op dezelve wyze word aangelegt (W). Men bedekt het met een druk-
"oek, die met een windzel word beveftigt, op dat zy niet komt te ver-
goden , zullende op de plaats door die pleifter, binnen acht tot twaalf
^nren, bladderen getrokken worden, vol van dun en fcherp water:
^^ar na men het verband los maakt, de pleifter afhaalt, de bladder,
ze reeds van zelf nog niet is doorgebroken, met een fchaar open
inyd, en het uitlopende water met een doek afdroogt (X). Alsdan
iegt men op de geopende bladder een pleifter van kikvorfchzalf, of
een andere verkoelende pleifter, die men \'s morgens en \'s avonds ver- :

houden word; maar waar omtrent altyd de opperhuid, gelyk na het
branden, evenwel in \'t kort weder aangroeit. Gemene lieden ple-
gen op veel plaatfen, >na de opening der bladder, een koolsblad, met
een wemig vers gekarnde boter beilreken, daar op te leggen , dat
2e met een windzel vaft maken, en diergelyke ook daaglyks twee-
maal

(W) De Spaanfche vliegen worden niet
r^en als bladder trekkende middelen ge-
maar in veele byzondere gevallen
ze midHvan inwendige ziektens. De-
\'jflen, die men buiten Spaanfche vlie-

maal verfeh daar op te leggen, tot dat de plaats wederom geheeld isi
2. De grootte dezer pleißer moet naar de verfcheidenheit der delen j
daar ze zullen gelegd worden, gefteld zyn. Men legt dezelve aan de
ßaap van \'t hoofd en agter de ooren, omtrent de grootte van een gulden-
ftuk; in den nek en aan de zyde van den hals en op den arm, de grootte
een daalder; op de kuiten en ^t fcheenbeen ter grootte van een ryks-

daalder, zomtyds ook boven op het hoofd ^na dathet bairis afgefchoren ,
de grootte van een daalder of ryksdaalder, tuffen de fchouderen als een
hand groot, en nog groter, na dat de Patiënt klein of groot is.

3. Deze bladders zyn nuttelyk in alle zinkingen en toevallen, waar
in de etterdragten dienftig geoordeeld worden, om overvloedige en
quaade vogten uit het bloed te trekken; ook als men anders van
de plaats der zinkinge in \'t kort afleiding wil maken, of te rug trek-
ken : inzonderheit hevige ontfteking der oogen en opkomende ftaar
en blindheit, in welke men dezelve op het hoofd, agter de ooren,.
aan de ilaap, aan de zyde van den hals, in den nek, op de kuiten,
tuifen de fchouderen, en op den arm legt. Insgelyks zyn dezelve
dienftig in de flaapziektens en lammigheit der leden, daar ze door hare
prikkelinge de levensgeeften weder in beweging brengen; als mede
in beete koortfen en kinderpokken, als de zieken ylhoofdig of zinneloos
zyn^ en om de geweldige invloejing des bloeds van\'t hoofd af te trek-
ken , worden dezelve veeltyds aan de beenen en de dyen gelegd. In
geweldige a heupjigt heeft Scultetus dQzdveo^ de lydende plaats gelegd,
en daar door de quaal verdreven; Obf 73. Insgelyks zyn dezelve in
een zware aamborfiigheit dikwils van een goeden uitflag, als ze op-
de kuiten of dyen gelegd worden, In geweldige tandpyn doen ze ook
dikwils veel goed.

4. Als. men wil, dat de- werking der bladder trekkende middelen nog
..ettelyke dagen langer zal duuren, ^ulks dikwils in vele ziektens no-

dig is, dan moet men by het verbinden op de kikvorfch-of andere plei-
icer, die men aanlegt,, een weinig van het poeder, der Spaanfche vlie-
gen ftroojen; dan kan men dezelve vele dagen vloejende houden, om
alzo in de quaadfte toevallen zo veel te beter werking te verwag-
i^en (Y).

5. Aan zommige perfonen plegen de Spaanfche vliegen-pleifters,
inzonderheit wanneer ettelyke van dezelve zya aangelegdof

(Y) Om van tyt tot tyt het Volatik meer- voorzigtig zyn omtrent de plaats; want
der in de fappen van den Lyder te voe- indien dit-middelt\\vee-of driemaal na mal-
ren , en door \'t open houden meerder kander tuffen de fchouderbladen gtlege
fiof ter afleiding te lozen, legt men wie- word, zo heb ik in verfcheide tyden
ken of ftukjes. linnen aan, waar op-men ondervonden, dat fnyding in \'twater,eni
het Ungusnt. de Boerdaux flrykt , \'t welk zelfs bloed door den waterweg is gevolgt,
Ijeftaac uit üng. Bafilie. Can- \'t welk op andere plaatfen-van \'t lichaam

^t men de bladder kng open gehouden heeft, een geweldig fnyden ^K^\'ing in
firemnen in \'t watermaken te verwekken, \'t welk een z ker teken is, dat
\'er iets van de Spaanfche vliegen moet in \\ bloed gekomen zyn, vermits
ZQ net zelve veroorzaken, als ze ingenomen worden. Maar dit laar zig
in tkort wederom verdryven, als men dePatienten\'tzydikwils warme
■ïnelk, of amandelmelk, enz. te drinken geeft. Aan waterzugtigen even-
wel, en die anders een ongeneeslyke huid hebben, zyn dezelve nier te
gebruiken; dewyl ze alsdan ligt een zware ontfleking, \'t vuur, en zelfs
de dood konnen veroorzaken (Z).

(Z) Myne gedagten zyn, dat het geluk-
kig efFeft der Spaanfche vliegen niet komt
«oor de ontlafting der bladders, maar dat
. /offelyke van dat grote middel zig
in de fappen verfpreidende al het nut
uitlevert.

Zo het komt te gebeuren, dat lieden,
niet Annfarca aangedaan, deszelfs onder-
txtremueiten tot berftens toe zwellen,
-io neeft men door deszelfs lekkinge me-
nigmaal herftelling ontmoet. Op dezen
grond hebben zommige Heelmeefters,
om aie ontlafting te beoogen, aan de bee-
nen, vooral by jonge lieden, bladderen
gemaakt , waar door zy niet alleen veel
wat-er ter gelukkige genezinge loosden,
maar teiFens klaar en, fterk ten nutte de-
den piffen; daar anders by zulke Lyderen
veeltyts niet dan bruin en weinig water

De Heelmeeflers moeten in veelderlei qualen, en verfcheide de-
len des lichaams, door Ipuiten verfcheide vloejende ftolFen in-!"\'?.""®"
brengen , die men a fnfpuitingen noemt. Men zal niet ligt iemand mee?r
vmden, dien \'t onbekend zy, hoe men met een Ipuit vogten moeta JajeS/o-
ophalen en weder uitipuiten; derhalven is \'t onnodig , \'t zelve wydlö- «"-
pig te befchryven. Dog hier by is alleen teerinneren, dat men met
de fpuit te gebruiken voorzigtig m^oet te werk gaan, op dat men den
■Patiënt geen pyn veroorzake, als mede dat de infpuiting niet telieet.
te koud zy. Hoedanig, en wat men in de ettergaten en zwee-
moet infpuiten, is reeds in de verhandeling der etterholtens op
397. bladzyde gezegd.

yvve\'erin^ wegens de ontfieking der amandelen en de huig, of ver-Wegens"
zwee inge Van den hals, infpuitingen zal doen, drukt men de tong ontftekinge
^t een ipatei of platte lepelfteel voorzigtig neder, fteekt de fpuit
eeotöne vingeren dieper ais de fpatelin de keel, zonder nogtans

aan de ontftokene en pynelyke delen des Patients te ftoten, enfptiit als-
dan in den grond van de keel ettelyke maal het in de fpuk zvnde middel.
Ook heeft Dekker, Exercit, FraSt. pag. een fpuit befchreven, die
een krom pypje, en aan \'t einde verfcheide gaatjes heeft, zie Tab, IV. fig.

en m de ontftekinge van den hals gevoeglyk zonder fpatel kan gebruikt
worden, zynde inzonderheit daarom_zeer dienftig, dewyl zodanige Pa-
tienten zonder veel pyn den mond niet zo wyd konnen opdoen, ats wel
tot Ipatel en fpuit nodig is.

3. Tegens een druiper pleeg me" «dikwils middelen in de roede te fpui-
ten, \'t zy om de branding en pyn te verzagten, of de verzweerina; te zui-
veren. Hier moet men een dun pypje aan de fpuit hebben, op lat men
bequamelyk en zonder pyn te veroorzaken in de fchagt kan komen (A^
Hiertoekanhet volgende dienen: ^

Wanneer in de fchagt een ßeen is, pleeg men dikwils met de inlpuiting
van boomoly, of zoete amandeloly, deszelfs voortgang te bevorderen.

en aan het einde een knopje vol gaatjes, als een gieter Czie Tab IV
fig 10) \'t welk met nut kan gebruikt worden, als de nageboorte of een
gedeelte derzelve te vaft kleeft, of dat eenige onreinigheit daar van te
ruggeoleven was, om daar mede een verzagtend afziedzel in de baar-
moeder te fpuiten; als mede wanneer\'er een zweermg in de baarmoeder
is, om daar mede zuiverende, verzagtende en heelende vogten in dezel-
ve te brengen. Als dezelve gebruikt word, moet men het pypie voor-
zigtig en diep in de fcheede van dclyfnmederüekcu, en alsdan de vo<^£
lufpuiten (B). ^

(A) Om dat men met een dun pyPJe
quetzen kan, en dewyl datpypJe aan de
i]?mt vafl zit, zo kan men het zelve zo niet
dirigeren: daarom gebruikt meneenzdver
pypje, als een katheter, w^aar opeen treg-
tertje gefondeert is, daar de punt van de
fpuit water-digt op lluit. Veze pyp of ka-
theter ingebragt zynde ,vult men de fpuit
waar mede mèn in \'t vervolg in \'ttregter-
tje fpuit, ten einde de infpuiting zo ver ak
nodig is kome.

^turmna cloen. Nog een gemai^keiyke
ipuit, 20 men niet nodig agt heel diep
te moeten ingaan. word gemaakt zonder
pyp , enkelyk dat een ronte aan \'t eind
der fpuit gevonden word , v?aar in een
gaatje is, dat men vaft op dg opening der
glans doet korrefponderen en aaniluiten,
zo dat door de aanperffing de injeótie
indringe. Om nu in de onderfcheide toë-
ftanden infpuiting voor te fchryven, is bier
niet gevoeglyk te doen, wyl deze ftoire te
wydlopig 13, en het op de manier , hoeda-
nig de operatie te doen is, alleen aankomt.

(By Het nut ^ dat men hier door aan
gedagte lytffloeder te weeg brengt, is wei-
nig.

"\'g. wyl deszelfs mond veeltyts fchielyk
V« , \'"\'"^" ter genezing van gezwellen
verharding, ontdeking en zweeren der
icnede IS dit werk van veel nut, mits het

2. Men

figuren een Heelmeefter ook heeft, zo
pbeurt het dikwilsdat hy wegens de
byzondere geftalte der partyen te kort
icliiet, _ Alle de brandyzers met hunne an.
gelen m hechten gezet, zo als by den
Autheur verbeeld worden, zyn onbruik-
baar, vooral zo zy met haaft worden vaft
gemaakt, wyl dezelve door de hette los
gaan, en de gaten ruimer worden : daaroiB
moeten dezelve aan \'t einde in de hechten
geklonken worden j of men neemt veel
beter in \'t geheel maar twee hechten, iii

fe-

^^ede nien m veelderlei toevallen het menfchelyk ifchaam brand mLr .
^en vermogend werktuig is met anders a s een h^tmiddel \'t ®

Itl ^ u ?,^bryvers afgetekend, en wy hebben TaL IIL verfcheide
laten verbeelden: dog behalven deze moet een Hee meeftlr S
nog andere of nieuwe uitvinden en maken, zal hy z^oonSe
verfcheidenheit der toevallen ten beften bereiken (C^

2. Men gebruikt ze in vele gelegentheden, namentlyk, in de a been-
vreters, om de kanker, ^ knoeflgezwellen, uitivajjen, c kolen, en de
door het koude vuur verdorvene delen af te branden; insgelyks om etter-

e Carhmculi. dragten te zetten, hetbloeden der wonden, als mede van die der afgezette
, V . leden te ftempen; de verdwflering van \'t gezigt, en vallende ziek-

te te herftellen; om zware tandpyn, onlydeiyke d heupjigt (a) als me-
de andere geweldige pyn te benemen; en fchoon \'er veie Geneesheeren
geweeft zyn, die de brandyzers m \'t geheel hebben verworpen, als Sep-
tahus, Helmont, Bontekoe, Overka7np, Craan, en andere nofftans
kan men dezelve in \'t geheel niet ontbeeren. \'

3. Als men een brandyzer wil gebruiken, moet men \'er zoda-
nig een hebben, \'t welk een overeenkomende groote en gedaan
te met de quaal heeft, waar tegen men het wil gebruiken Men
legt het in \'t vuur, en laat het wel gloejend worden, terwyl men al-
les by den Patient tot de konftbehandeling gereed maakt. Wanneer
dit dan zal gefchieden, moet men «.vel zorg dragen, dat men de naaft
bj gelegene delen, indien het nodig en mogelyk is, voor \'t bran-
den bezorge, om te verhoeden, dat men de Patienten geen pyn dan
uit noodzakelykheit verwekt, nog eenige fchade aanbrengt: by voor-
beeld, in een beenvreter laat men het vleefch wel van malkander
halen, om gevoeglyk op het been te können komen , zonder \'t vleefch
te branden; ma.ar als men ook de iiuid en Uet vieefcb zelf wil bran-
den , dan is zulx niet nodig; want alsdan neemt men het brandvzer
mt het vuur, e,n zet het voorzigtig op de plaats j daar men wil bran-
den 5

feder van xvelke eai vierkantgat is, daar de
yzere üiften in paffen, en meteen fchroef
vaft gezet worden. Ziet in myn vierde
plaat 7. de Cauterie, en fig. 8. het
hecht, \'t welk zes of agtkant moet zyn>
op dat het in de hand niet draaie.

Dat de Cauteriën zeer onderfcheiden
zyn, wyfl: ieder geval aan; derhalven heb
ik nog deze als fig. 7. byvoest, waar
van A de vierkante ftift of angel, B de
ftang der Cauterie, zo lang of kort als
\'t ons behaagt; dog de korte zyn gemak-
kelyker te handeleni C de bogt die krom
of regter liaande langer of korter naar des
deels geftalte moet gefchikt zyn; D het
P atagtig ovaal boutje, \'t welk met zyn
vlakke zyde dwars of in de lengte moet
gezwenkt ftaan naar de plaats daar men
zal branden. \'

ft^ng op de plaats der aftekening verkort is,
en aan zyn eind een vierkante angel moet
hebben, als fig» 7- A; de bout A moet:
hy volwaffene perfonen tot deze grootte
zyn, maar by kinderen kleiner. Deze fluit
in de kopere bofch jfi^. 10 B. 2y is in de
ronte C 2 a 3 dik met laken omwonden ,
dat door een koordtje D is vaft gemaakt.
Het laken, dat een linie over de rand uit-
lekt, moet met veele knippen F als ge-
rafeld zyn, Voor het gebruik fteekt men
de bofch in \'t water, waar door het laken
nat word, op dat, wanneer het gloei nde
yzer daar in komt, de omleggende delen
niet branden, maar moet alleen een ronde
vlek; zelfs £ot jn het been, gebrand
worden.

De overige brandyzers en derzelver ge-
bruik zuilen ter zyner piaatfe verbeeld en
verhandeld worden.

den , en drukt \'t zelve zo fterk en lang op die plaats, als men na de ge-
iteithsit van de quaal en de delen, die men brand, oordeelt nodig te
zyn; maar inzonderheit moet men een beenvreter en kanker fterk brW
den, op dat ze in den grond verdooft worden; waarom ook een brand-
yzer menigmaal niet genoeg is, maar men moet \'er verfcheide in het vunr
preed hebben, op dat, indien men met een brandyzer niet diep genoeg
™ konnen inbranden, noghetnodige volbragt had, men aanftonts een
ander kan gebruiken, om de quaal in den grond weg te nemen. Van
ae uitnemende nuttigheit van \'t branden kan by M. Severinus wyd-
lopig gelezen worden (D). n "

4. Inzonderheit word het branden van verfcheide geneeskundi-nu?ci|hdt
gen^aangeprezen om de beroerdheit to. genezen, wanneer men zoda-in beroerd-

andere wyze kan verwakkeren , of tot zigh®^®^\'
zeit doen komen : en eenige pryzen \'t zelve als het kragtdadigfte
iniddel, als met het brandyzer het agterhoofd gebrand word: gelyk
^cultetus Obf. 34. befchryft. Andere belaften \'t zelve tulTen het eer-
fte en twede wervelbeen in den nek te doen: namentlyk Zac«-
tus Lu fit anus, en Ri-uerius-, andere weder op andere piaatfen. Maar
Itahaan, met name Mißic&ein, heen onlangs in een byzondere

tot nog toe uitgevonden is, aangeprezen, wanneer men in dit.onge-
mak den Patient met een groot breed brandyzer de voetfolen wel
brand , en heeft dezelve manier door de nevensftaande plaat op-
geheldert; m weike A. A. de plaats, die men moet branden, en B. het
hrandyzer vertonen.

(D) Dat by alle brandingen voor de naaft-
leggende delen dient gezorgt te worden,
blykt uit het voorgezegde in de branding
op de kroonnaad, by de traanfiftel door
de lepel op \'t oog, in de neus door een
pypje met wolle ftofFe bekleed, dat men
nat maakt, maar vooral in de mond, om
®e tong , het tandvleefch en de wangen
te bevryden, waar toe men brede, plat-
te , en daar toe gefchikte fpatels heeft,
die men met linnen omwind, en ter be-
fcherming nat maakt. Dus blykt hoe men
inzonderheid by holle delen van\'t lichaam
d e nabuurfchap moet bevryden, \'t welk ook
omtrent de Anus en Vulva moet worden
waargenomen.

tjyOt de brandmiddelen behoort ook het branden, \'t welk Hippocra-
brSkvan ^ to (a), en andere oude Heelmeefters ma aaiigeftoken vlas,
de Moxa, en de Indianen met de zogenaamde Moxa ( dat niet anders is als een
zekere wolle van ^ kyvoet) plegen te doen; waar van

voeteuvel te genezen is aangeprezen. Om dit branden werkftellig te
maken neemt men vlas, een lapje jimien, tintel, vuurzWaiti, of de
Moxa en maakt daar van fiffertjes, in de gedaante van kleine kegeltjes,
als \'Tab. VIII. fig. I O- A. te zien is, van een duim breed hoog ^kleeft
met een weinig fpeekzel of gom het breedfte deel van dit fiffertje op
het pynelyke Hd; fteekt daar na het puntje met een kaars of bran-
dend houtje aan, dan zal het voortglimmen als tintel, zwam, of lont,
en eindelyk de huid branden; door welk branden dikwils de pyn van
het voeteuvel overgaat. Als de pyn hier mede niet wil ophouden,
of ten minfteti merkelyk verminderd, moet men meer diergelyke
kegeltjes zetten en aanfteken, en daar mede te werk gaan als reeds
gezegd is, tot dat de pyn ophoud. En deze manier van branden zegt
men hedendaags by de Arabiers ook gebruikelyk te zyn. Maar dewyl
\'t zelve hier in Europa dikwils den gewenfchten uitflag niet heeft^e-
had, ook tamelyk veel pyn veroorzaakt, daar de Patienten veel af-
keer van hebben, hoort men \'t zelve tegenwoordig zonderling niet
meer gebruiken: nogtans word hetby de Chinezen, Japonders, ne-
vens het naaldfteken, voor een van de voornaamfte geneesmiddelen
gehouden, die zy in de meefte ziektens plegen te gebruiken. Hier
van kan wydlopig nagezien worden purmans fVindheelkonfl,\\ittlll. Deelj
op de 292. bladzyde, of van die het Latyn verftaat, T^ß Rhyne de
Arthritide, pag. 145. &c. Kämpferi Jmoenitates Exotie. -^zg.S^g.Fcfh-
lini Obfervationes pag. 263. FaknUm Folychr^, Emic. pag. 197.

HetXXlF, Hoofdfitik, van ht gebruik.dm Bytmïddelen.
H E T XXIV. II O O F D S T ü IC
V A N H E T

l>Ytmiddelen noemt men zekere ineetende af bytende en fcherpe ge-iutg^.
JJ neemiddekn, welke byna dezelve kragt hebben als het brandyzerbmik der
of vunr, om de delen van het lichaam te doden en te verteeren, dog^^™\'\'^\'^®\'
met dat onderfcheid, dat zy niet, als de andere, in een oogenblik
lïiaar eerft na verloop van eenige uuren, hare werking, en wel zonder
merkwaardige en minder pyn als de brandyzers, doen; hoewel vele we-
gens de geweldige pyn, inzonderheit als men fterke bytmiddelen moet
gebruiken, zeer klagen en kermen. Ze zyn van menigerlei zamenftel-
img, van welke nogtans de befte is de zogenaamde « brandfiem,^ j
«ewelke van potafch en ongeblufchte kalk bereid word, gelyk wjp^T
reeds deszelfs bereiding boven in de verhandeling der verzweeringen, \'

ook nog andere fooiten te vinden. Insgelyks kan de \'Lapis inferna-
lis en het Butyrum ^Intimonii ieder byzonder in plaats Van een byt-
middel gebruikt worden. Vele nemen maar ongeblufchte kalk en Spaan-
fe feep, onder malkander gemengd. Eenige gebruiken het Arfenicum,
of de Mercurius fublimatus, met hoiiig tot een zalfje gemaakt ■ maar de-
Wyl dit laatfte veeltyds zeer quade toevallen veroorzaakt, moet men
net niet ligt gebruiken. De nianier , om^ de bytmiddelen omtrent verzwee-
mgen en etterdragten te gebruiken, is reeds op de zo even genoemde
bladzyde, by de verhandeling der verzweeringen en by de etterdragten,
befchreven, dewyl dezelve dikwils daar toe behoren gebruikt te worden.
AJaar en boven zyn ze ook dienftig om wratten, uitwaflen, puiften
en knoeftgezwellen te verbyten, als men dezelve alleen boven, of na
de eigenfchap van \'t gezwel of uitwas, onder by de wortel daar mede
beltrykt, en daar mede aanhoud tot dat het quaad verteerd is. Door
zodanige uitwaifen met bytmiddelen weg te nemen heeft zig Sutorius.
een Heelmeefter te Neurenberg, voor eenigen tyd in Duitsland zeer
berucht gemaakt. Maar men moet, alvorens deze middelen te ge-
bruiken, zeer wel overwegen, of de gefteltheit van de quaal en de
^^ats zulke geneesmiddelen veilig konnen verdragen , of niet, op dat
li« ongemak veroorzake, dewyl in een knoeftgezwel zeer

de^iwr.^J\'\'" \'■"S het Hoofdruk j loog, als ook boe een goed en zeker byt-
etee.ui\'Jbten, hoe de üeen alleen uit | middel van de Sublimaat gemaakt word.

dodelyk bloeden, by grote zenuwen a kramptrekkingen en lammigheit,
en aan andere delen andere qualen daar door konnen worden te wees
gebragt (F). ^

(F) Tot het uitroeien van knoeflge-
zwellen worden gemeenlyk de fcherpfte
bytmiddelen aangelegt; \'maar wat droevi-
ge gevolgen hier uit veeltyts voortkomen ,
heeft de ondervinding ons al te veel ge-
leert , en daarom, indien wy gebreken
behandelen, welke geen terging können
verdragen, om dat men dezelve niet vaar-
oig tot in haar grond kan ontwortelen ,
20 moet men met dusdanige fcherpe ftof-
door IS j^gj^ j^aj ^^^^^ oefFenaar^ zonder
veel oordeel „og wel eens in dit ftuk ge
üKkige Lyders maken, zo als nog dagelyks
^\'ykt uit zeker wieldraaier te üofterhout,
Breda, die door dezen weg een groten
naam bekomen heeft, om (zo als de ge*
. mene man zegt kanker) knaejigezwellen te
doen uitvallen en te genezen", \'t welk
hy aan een myner Lyderen pit de borft
gelukkig volbragt heeft, en myne voor-

(G) Het openen van gezwellen een der
gemeenfte dog gewigtige operatiën der
heelkonft zynde, vereifcht nader aandagt,
wegens veele byzondere omftandigheden;
want als dezelve alleen onder, de huid
zyn, zo word men ligtelyk gewaar wat een
Waar ettergezwel of een andere uitzetting
is; en daarom kan het met zekerheid en
Sejnak geopend worden: is het zelve om-
^"^ent zware vaten, dan moet men dezel-
ve n^ycien : leggen zy aan de buik , en is
vermoeden van Hernia, dan
^^«o^gtig fnyden . en niet fte-
..rrinn,^^^® wcrkcn. Men moet geen
Tn .T\'r^ gezwellen voor abfces fny-

partyea treft, fungeus worden , en boos-
aardig uitfpatten. Indien men gezwellen
in zyne eige vliezen opent, ontloft wei
de ftofj maar het vlies niet uitgenomen
zynde, blyft het ongenezen: is een et-
tergezwel onder de peezlge uitbreiding ,
in de fpieren , en deszelfs bekleedzelen
zo moet het zelve haaüig ruim en ftoutelyk
i geopent worden. Zyn ze in klieragtigs
i delen, als agter de ooren, by de kaak; aan
i oen hals, onder den oxel, in de laffen,
j ze zyn ook uit wat oorzaak®ze willen,
zo moet men ze zeer laat openen, ora
indien de klieren niet genoegzaam
verteert zyn» en de ftoffe ontlaft wezen-
de, ze niet Hgt willen fcheiden , en niet al-
leen lang duren, maar dikwils,een on^
geneeslykc quaal aannemen. By koude

en lymige gezwellen behoeft m«n zig 20
veel niet te haaften tot \'t openen, als
by hete broejende en ontlokene , die heel
ligt naaft leggende deelen konnen door-
knagen. Men opent geen gezwel voor
dat het volkomen ryp is; want zulks kan
anders een quaden uitdag verwekken.
Men legt voorts by het openen op de naaft-
leggende partyen, inzonderheid als zy by
flagaderen, peezen, zenuwen of articulatien
geplaatft zyn, dat men die hoe eer hoe
beter opent, om cloorknaging te verhoe.
\'len. Alle gezwellen, die krifis aandui-
\'^sn, moeten vooral niet vaardig worden
open gemaakt; maar de vergadering van
ftof, die de natuiu\' daar door tragt te ont-
haften, moet men ïot haare rypheid laten
komen. Alle dubieufe gezwellen zal men
fchoorvoetende openen, en zomtyts zal
ïnen, om zig van de ftofFe, die daar in
gelegen is, moeten verzekeren met een
Kleine en fimpele lapcetfteek, na welke

men het gaatje diJaceert, of we-
der laat fluiten. Men opent dë gezWelien
door het brandyzer, dat gefigureert is naar
de geftalte.of forme van \'t gezwel, maar
êemeender door corrofiven, of door infny-
^ÏQg. By het openen draagt men zorg,
de onderleggende principale deelen
niet gequetft worden, en meerendeels
fnyd men naar de lengte der vaten en
fpiervezelen; men opent dikwils fchuins,
of anders naar de gefchapenheid van \'t ge-
zwel ; ook dwars naar de ploojen der
huid, als voor \'t voorhooft, de oogleden,
en op andere plaatfen.

Men houd het voor een vafte regel,
dat men de laagfte plaats moet verkiezen ,
ten waare dat die plaats gevaarlyk, ofveel
dunner plaatfen gevonden wierden , daar
men veiliger en met minder pyn kon-
de openen.. Men maakt de. openingen zo
ruim als het de plaats kan toelaten , op dat
zig de ftof vaardig en zuiver tot de laatfte
drup ontlafte, waar door gemeenlyk vaar-
dige genezing gezien word. Dog grote
gezwellen, moet men niet geheel op een
tyt, maar met pozen ledig maken, op
dat\' inzonderheid zwakke perfonen niec
te haaftig buiten ftaat gebragt worden.
De handgreep, hoe m.en een gezwel met
het apofteinatle-lancec zal openen, is reets
■ verhaald, maar vooral moet men , zo als
te voren gezegt is, ruim en met een vafte
hand dilateren, en na gedane (leek tot in
den boezem van het gezwel hetzelve open
fnyden, of na \'t gemene zeggen met het
fnytuig ogen fcheuren.

De wratten ontftaan byna aan alle delen van het lichaam, maarZyn van
meeft aan de handen en het aangezigt, alwaar dezelve ook hetvcrfchei-
sllerineeft misftaan. Zy zyn verfcheiden van grootte en gedaante:\'ben aard,
zyn breed en plat, vele dim, vele als een peer, die aan een fteel
en worden meerendeels, niet zo zeer wegens \'t gevaar of de
zy veroorzaken, als wegens de mismaakheit, voornament-
lyk ais zy in aangezigt, of aan de borften en den hals der juffrou-
wen zig bevindenvan de menfchen verlangt weggenomen of ver-
dreven te worden, Om dezelve te verdryven worden vele byzondere
ê^tieesmiddeien aangeprezen j onder welke ook vele Sympathetifche

of veeleer ovcrgelovige middelen, voorkomen, die menigmaal te vergeefs
gebruikt worden ; zo dat \'er niets zekerder is , als dezelve dooi heelkun-
dige geneesmiddelen weg te nemen. .. _ . ,

3. Men heeft verfcheide manieren Om.dezelve te verdryven. Eer-
ftelyki/öo^ afbinden, wanneer men om.een wrat, "dié aan haar wortel
dmiis, en als aan een fteel hangt, of ihet een paai\'dehaar of een fterke
draad\'ftyf äan de wortel bind en toeknóöptj dat deszelfs voedzelbeno-

zelve met een haakje of tangetje in de hoogte trekt , daar na met
een fchaar op.eenmaal by de wortel afknipt, en de plaats met de La-
pis infernaUs beftrykt; ;dewyl de wortel alsdanzödanig.confumeert, dat
de wrat niet ligt wederkomt. O

4;. Teh^de\'rdèn de wratten breed zyn, en op de voorgaande ma^
nier niét wel konnen weggenomen worden, moeien dezelve door

verknaagt worden. Maar om op deze manier de wratten zo
veel te eerder en zekerder weg te nemen, fnyd men eerft of met een
fcheermes ,^ óf fcherpe fchaar het bovcllfte en hardfle gedeelte weg, en
daar na beftrykt men, het overige van dé\'wrat dikwils met de Oi. Tar-
tan per deliqmuni^ oï niQt de Lapis infernalis, ofmet de geftiioltene z^ï-
pis cauflicus, of met een zuuragtigen geeft, onder dewelke de geeft
van zout hec zagtfte is. Maar indien zy hier door niet konnen verdre-
ven worden, moet men fterker middelen, namentlyk de «geefi van ko-
perrood of fterk water, gebruiken. Tedere en weke wratten laten zig
menigmaal door het dikwils beftippen met het zap van fchelkruid, of
met de melfcvan hetkiiid, ß homhfnelkgQuumd, verdryven.

Maar dewyi alle deze geneesmiddelen fcherp en bytende zyn, moet
men met dezelve zeer voorzigtig in het aangezigt en de oogleden te
werk gaan, dat \'er niets van in de oogen komt, dewyl daar door zeer
ligf blindheit zoude konnen veroorzaakt worden. Daarenboven, op
dat deze. fcherpe middelende daar om leggende delen niet zouden ver-
byten , kan, terwyl men ze gebruikt, of ringetjes van wafch, of
een pleifter met een gat daar om gelegd Worden, op dat het bytmid-
del niets anders als de wrat kome te raken; en als men met dezelve
dagelyks een-of tweemaal aanhoud, dan zuHen dezelve met\'er tyd ver-
heeren (H). ,

5. De vierde manier om de wratten weg te nemen word door bet
b\'-andyzer uitgevoerd. Namentlyk, men neemt een klein brandyzer,

^^»ionii, die men met depuntyan een hout-
je op de wratten ftipt , én om deszelfs
vloejing te beletten ftrykt men in de
rondte van de wrat wat gemeen water,
waar tegen dat middel sanftonts ftaat,
en zyn kra^t verlie-ft.

welk zo groot is , dat bet de wrat kan uitbranden; dit maakt men
gloejend, en drukt het tot op de wortel van de wrat, danzald^zelve
hier door zekerder als op alle de andere manieren, te gelyk met de
wortel, zo wel uitgeroeid worden, dat zy nooit wederkomt. Dit ver-
oorzaakt wel pyn, maar duurt flegts een oogenblik. Daar na legt men
eenige dagen een verkoelende pleifter: met een ettermakend middel, by
voorbeeld de kikvorfch-pleifter, -daar over:; d an zd het gaatje weder he-
len, dat men byna\' geen lidteken gewaar sword, en op deze manierkan
men overal, behalven aan de oogleden, alk wratten zekerlyk wegnemen.

6. De vyfde manier is by de quakzalvers zeer gebruikelyk, die
wratten eerft met een verzagtend zalfje beftryken, en daar na de zei-
ve met hunne grote en fcherpe nagelen van de duim en voorfte vin-
ger m de huid en wortel aanvatten, en daar mede op eenmaal met
geweld uittrekken; \'c w^lk niet\'alleen dikwils veel pyn veroorzaakt,
maar zodanige uitgetrokke wratten willen ook wel in \'t kort weder
aangroejen.

7- Ten laaften heb ik omtrent de wratten nog te erinneren, dat \'ervan da
vele, inzonderheitdie in het aangezigt en om de oogen ftaan, enblaanw^^ai^^^e^\'agti-

ot lootkleurig uitzien, iets kanker-agtigs by zig- hebben ^ derhalven is WrattJIl.
raden j dezelve niet ligtvaardig weg te nemen, maar hever geruft te la-
ten Zitten; dewyl anders zeer ligt een boosaardige kanker kan geboren
worden, die het aangezigt en de oogen zoude wegknagen, en waar door
öe Lyder elendig aan zyn .einde zoude komen (1).

. XO Men zouby dit Hoofdftuk de Veneri-
ftbe Wratten konnen opnoemen, die op ve-
je piaatfen aan -"t lichaam irt de huid zig
maar inzonderheid aan den dnus-,
Ulans, Frceputiim Qn Vulva gevonden wor-
den, tot welkers genezing de Mercurius
dulcis in goede manieren , zelfs tot fali-
veren toe, gebruikt, onvermydelyk is
terwyl uitwendig verdrogende en incide-
rende middelen worden aacgelegt, of ge-
durig-mede gèwaffen. als zulke\'lavamen-
ten.,: die uit CalciSy Plantm-. divini
é\'erneU, Cerufa, Trochf. Mb. Raßs,%l. Ain-
non. en Sa/. beflaan, uit welke mid*

«jy/fw^en noemt men \'t geen tegen de natnnr aa» het lichaam«
Uitgroeit, Dezelve komen aan alle delen van het lichaam,

buik, armen en beenen, en van allerlei grootte en gedaante, gelyk
als de wratten, behoudens dat dezelve meeftendeels veel groter zyn,
en dikwils vele ponden wegen, zo a^s diergelyke verfcheide van de
Schryvers zyn afgebeeld (a). Menigmaal hebben ze met de huid een-
derlei koleur, maar zomtyds zyn zezvyart,rood, enz. Eenige zyn van
gedaante als aardbeziën, moerbeziën, druiven kernen, en diergelyken:
en wanneer de menfch daar mede is geboren, wordm ZQ^ Moedermaa-
len of genaamd. Eenige hebben breede, maar andere dun-

ne wortels; en daarom worden ze byna even op dezelve wyze,.ge-
lyk als tegenwoordig van de wratten gezegd is, weggenomen, \'t zy
door af hinden, of fnyden, of door bytmiddelen, of brandyzers. Maar
welke manier hier is te verkiezen, moeten de gedaante van de uitwas,
de plaats, daar ze is, de kloekmoedighek yan de Patienten, en andere
omftandigheden aan de hand geven. Maar inzonderheit moet men in
die, welke een brede wortel hebben, als ze naby grote aderen leggen,
of iets kankeragtigs in zig hebben, voorzigtig-te werk gaan , of in\'t ge-
heel laten beruften, op dat men een quaad niet quader nïake, of den
Patient zelfs om \'t leven brenge (K). . "

word , geeft veel leiding tot de behan-
delinge van zominige uitwaflen , vooral
wanneer zommige fpongieufe of fungeufe
•mtweJlingen in of onder delniidzig open-
baren , die niet alleen fterk konnen aan-
groeien en ongehoord groot worden ;
maar dezelve nemen düwils boosaardige
£n gevaarlyke eigenfchappen aan, vooral
wann.ee.r dezelve ontvellen en har« uit-
fpatting aan de lugt geëKponeert worti.
Om deze reden is het, dat men dezel vedik-
wils genoodzaakt is by tyts Weg te nemen,
die men, i^idien zy niet groot zyn, met de
naald kruiswys onderfchept, de naald daar
in laat, en agter de naald een ftrop iegt_.
waar mede zy verfterven; maar dewyl dit
zo w«l pynelyk als haggeiyk is, zo brengt
men liever kruiswyze draden daar onder
<^oor, waar van men luflen maakt, die
^en ophaalt, en fnyd de/ungw op een
reis met een fcheermes weg, of men vat
«ezelve tuifen de vyf vingeren van de lin-
ker hand, en ligt ze daar mede op, om
onder dezelve met het fcheermes door te
varen , en dus wegfnydende geheel te
ontwortelen. Zommige hebben ditgebrek
döor bytmiddelen willen confumeren;

maar zulks is. niet geraden om dat de
bytmiddelen niet in Haat zynde alles ts
doden , het: overige, aangeraakte getergt

ik menigmaal zien gebeu;en , dat niet
alleen ongeneeslyjie, maar zelfs dodelyke
gebreken gemaakt wierden.

Menigmaal gebeurt het, dat de boos-
aardig« moedervlekken meer aan kinderen
aan -oude lieden gevonden worden,
die, zo_ ver hare tegennatuurlyke kou-
leur^pzieji word, als een kuflentje en met
knobbeltjes opzwellen, roder en purper-
der koüleur aannemenj ontvellen, bloedig,
dik en hard wordende, wezentïyk als een
lekkend Carcinoma verfcbynen, waar na
tiikwils droevige verfpreyding en quade
gevolgen gezien worden, Hierom moet
®en by tyts in de^e gevallen zorgen, en
dèzelve dóden eii doen fcheiden; op dat
•^\'et alleen heilzame genezing bezorgt,
\'ï^aaf teifens de\'misftatid van dat afzienelyk
gebrek (indien het in \'t aangezigt is) weg-

genomen word. Hier toe heb ik geen be-
quamer weg gevonden , dan dat ik een vaft-
klevende pleifter, waar onder wat therebin-
tyn gemengt is, wat groter fnyde als \'tge-
brek,en in dezelve e"en gat, even zo groot
en geformeerd, dat de quaal daar door heen
Eiet. Over die quaal legt men het bytend
Unguentum uit de Sublimaat en Ung. alb.
Campbor., \'t welk na de quaal dik of dun is,
van een half uur tot twee uuren kan leg-
gen blyven, waar door het alleen op die
plaats word verbeten ; dog men moet
Voorzigtig zyn, het niet te lang te laten leg-
gen , op dat de onderleggende gezonde
delen,niet te veel geraakt worden; want
20 de ineeting niet voidoenend volbragt
was , kan men ligtelyk in nader tyt het
zelve middel op nieuw over \'t geheel of
\'en, enz. 541

voor een gedeeke van \'t gebrek aanleg-
gen, tot dat al de ontaarde ftofFe geconfu-
meert ls, \'t welk het fenyn der zaak\'is;
want zo \'er een Üip is overgebleven, zo
zal ongetwyfeld de quaal opnieuw opwel-
len, \'t welk ik in een kint van den Makelaar
Blok door den Heelmeefter^, Ferduinheh
zien gebeuren , die, fchoon zyn E,. deze
manier van my ontleend had, en ik zelf
in d.it geval hem zulks had geraden , even»
wel deze voorzorg niet gebruikt hebben-
de , na deszelfs toefluiting genoodzaakt
was, als zynde de quaal niet uitgeroeit
dit middel weder in \'t werk te ftellen. Na\'
dat dan de korft gemaakt is, doet mea
die door ettermakende middelen fchei-,
den , en geneeft de ope plaats door op-
drogende middelen..

nelyke gezwellen genaamd. Zy zyn felden zo hard als de knoeftgi Sr
zwellen, en de hnid is meefi: egaal van koleur. De flof, die meen ei-l\'cheid,
gen vlies bevat word, is een dikke en harde, of een taaie ftof, en
Word aan allerlei delen van het lichaam geboren. In \'t begin zyn
dezelve klein , en meeftendeels beweeglyk, dat men ze heen en v/eêr
kan fchniven; maar door de tyd konnen zy zeer groot worden en al-
derlei gedaante aannemen: ten dele zyn ze als peeren. Tab. Vill.i^.
Ji. A. en hangen aan een fleel, als vrugten; maar andere zyn zeer
Weed; vele worden ongefchikt groot, en konnen vele ponden wetzen;
eindT groeien met de naafl leggende delen zo vaft te zamen, daczy
kraakt onbeweegiyk, en menigmaal ook zo hard als eelt of

^ ^ ^Deen worden. Daar zyn \'er vanverfcheidenaard,naardeverfchei-
aenneltvaudeftof,dieinhet vhesbeflotenis,dewelke, als ze gelykheit
neelt Pap, of bry, een a papgezwel,üshomg,eenbbojiiggezweL\'i ^mma^
"aar ais ae iiof ongel- of fpekagtig is, dan word heteen c ßekgezwel\'\'
4^enaamd. Wanneer diergelyke uitwaffen aan \'t hoofd voorkomen ^ "

worden ze mol- of a hlindgezwel, ook ^ fchilpadgezml, of lupia in \'t la-
tyn; en aan handen en voeten by de peezen ontftaandejeencpw/^woo^
•genaamd.

2. Deze gezwellen zyn vp buiten, of door uiterlyke kentekenen
niet gemakkelyk te onderfcheiden , dewyl de huid in alle byna natuur-
lyk is, en in het eene uitziet als m het andere; behalven dat men door
\'t gevoel eenigermaten kan oordelen, of de daar in beflote ftof of
hard of week zy. Het is ook juift zo noodzakelyk niet te weten, wat
voor ftoffelykheit daar in is befloten, dewyl dezelve dog alle byna op
eene manier moeten geheeld worden, \'t zy dat die is als bry, pap, ho-
nig, of vet; maar de fpekgezwellen zyn de hardfte, onder welke naar
myn gevoelen vele kropgezwellen aan den hals te tellen zyn, die men dog
in \'t gemeen meent in eene verhardinge der klieren te beftaan; maar-
dewyl het niet mogelyk fchynt, dat de kleine halsklieren zo heel
groot zouden konnen worden, gelyk als zomtyds de kropgezwellen
aan den hals zyn, daarom geloof ik veel eer, dat dezelve, als ze zo groot,
ook meerendeels fpekgezwellen zyn, die zig in het vet onthouden,
maar als zodtrng een gtzwd aan den hals hard en niet zeer groot is,
dan kan het een verharde klier zyn.

zelfs genezinge weinig bekommernis, en dragen dezelve liever tot in
het graf, eer zy zig onder handen van een Heelmeefter geven, tenzy
dan dat dezelve al te groot wierden, of anders een zonderHnge be-
zwaarnis veroorzaakten. Maar zomtyds worden ze zo groot, dat ze
10 of 20. ponden wegen,, en niet alleen misgeftalte en bezwaarnis,
maar ook teering en verlies van kragten en eindelyk de dood ver-
oorzaken, gelyk ik niet lang geleden een diergelyk voorbeeld gezien
heb, en ook vele van andere beicnreven zyn. Maar als iemand zig
van deze gezwellen wil herfteld hebben, dan is te weten, dat dezel-
ve niet ligt te verdwynen, nog tot zweren te brengen zyn; maar dat
men ze meerendeels door konftbewerkinge moet wegnemen, \'c welk
ligt kan gefchieden, als ze nog klein en beweeglyk, en aan geen gro-
te aderen gehegt zyn. Maar indien ze zeer groot, hard en vaft zyn
aangegroeid, inzonderheit als \'er grote aderen leggen , zo als aan
den hals , enz> dan konnen ze zonder veel gevaar dikwils niet weg-
genomen worden : inzonderheit als de Patienten reeds oud of an-
derzins zeer zwak zyn. Derhalven moet een Heelmeefter volgens
deze omftandigheden rypelyk overwegen, of het raadzaam zy zo-
danige wegneming te ondergaan.

4. Wat de heelwyze betreft, men heeft verfcheide manieren om de-
,zelve in \'t werk te ftellen. Vele Heelmeefters raden aanftonts tot het
uitßiyden, dewyl de genezing op deze manier het fpoedigft kan ge-»

indien de Patienten voor het uitfnyden al te veel
atictiriü nebben, en het gezwel nog niet verouderd is, kan men eeril

zeer lelden gebeurt ^ of als dit niet wil gelükken, of men \'t gezwel
Konae tot etteringe brengen, welk ook veelt^^ds te vergeefs onderno-
i^en Word, zo is het beter , zodanige middekn niet te gebruiken
vooral omtrent harde gezwellen, dewyl zodanige veelmalen een lange
tyd klein en verdraaglyk blyven, als men geen uitwendige genees-
middelen aanlegt; maar als men dezelve wil verdwynen, of vermur-
wen, dan groeien ze menigmaal in veertien dagen meer aan, als an-
ders in een geheel jaar, en worden veeltyds kankeragtig (L). Der-
halven is het fpoedig wegnemen zekerlyk het befte middel. Maar in-
dien de Patienten dit met willen toelaten, kan men op dezelve ïjer-
mynende Pleifters van Ammoniac, de Galhano, kikvorjch met quik , me^
loten, faffraan, de Diaphoretieum miraculofum, of andere bequame ver-
dwynende pleifters leggen, maar altyd alvorens het gezwel met de bal-
zem. van Peru, of met de fteenoly beftryken, en daar mede eenige tyd
aanhouden, waar door dezelve menigmaal, ais ze nog klein zyn ver-
dwynen, waarom men ook daaglyks de plaats eenige raaien me*t een
quikzalfje raag wryven (M).

5. Maar als dit gezwel met vermindert, kan men tragten ^et se/üg2 Bo.,
tot Ottering te brengen, het welk beft te weeg gebragt word of door het verzwee-
J^mpl. Diachyl. cum Gum. inzonderheit indien deze gezwellen week
^yoj of als men daar dikwils een \'i^ermur\'wendepapo^ltgt,enniSQ.nhe.ï\'
de tweemaal des daags met een fterke Sp. Sal Jnmoniacï beftipt, dan
Willen zodanige gezwellen ligtelyk tot zweeren overgaan. Als men
de etter gewaar word, kan men het gezwel of de verzwering met een
lancet openen, en de ftof, die in deze gezwellen felden eigentlyke
etter is, \'er uitlaten; \'c geen nog overig blyft, moet men met het vlies
door het gebruik van fterke ettermakende en bytmiddelen tra.<^ten weg
te krygen; want als hét vliesje niet afgefcheiden word, en de ver-
zwering weder fluit, zal\'er in\'t kort een nieuw gezwel ontftaan. Onder-
tuffen moet men gedurende de zmvtïmgtli^tEmpl.Diachylumg^dmlg

CL) Selden ziet men de opgenoemde
l^zwellen, in haar eige vliezen beiloten,
nad worden, om dat hier, zo a!s
klierl ^^^ \' verftopping van

aait, me dan zeer byzondere verandering
aam,emen , wejke waneer zy te langbW-
ven, en met door toevoer ververft wor-
. rotten , t welk men meeft altyd

(M) Zoude dit, als een byna onmoge-
lyk fucces gebeuren, dan moeft de reets
buitengevaatte en ontaarde ftof worden
verdunt, opgenomen, en door de zydely-
ke vaten vervoerd worden, tot welken
goeden uitflag de feep- en loogmiddelen
veel. dienft konnen doen, daarin tegen-
deei de heete en te broeiende middelen
fchadelyk zyn.

opleggen, op dat alles zo veel te eer zoude week worden, en eindelyk
wel gezuiverd zynde, liedc men de opening gehk ais andere verzwee-
ringen, of wonden, digt (N).

6. Als men zodanig een gezwel niet fchielyk verdwynen, nog tot
ettermge brengen kan, maar m tegendeel aangroeit, moet men \'t zel-
ve m t kort wegnemen, op dat het niet al te groot word, te vaft aan-
groeit, of kankeragtig word, en daar na de Konflbemrking zo veel te
zwaarder en gevaarlyker, of de genezing onmogelyk gemaakt. Naar
de gefchapenheit der gezwellen zyn er verfcheide manieren om dezelve
weg te nemen, als: i^) tvanneer dezelve een dunne -wortel heeft, en ge-
lyk als aan een fteel hangt, als Tab. Vlll. fig, n. a. kan men dezelve
door het afbinden , gelyk van de wrattenen andere uitwaffen a-ezeffd is
wegnemen, zo dat ze binnen weinig dagen afvallen. Maar nog fchiely-
ker kan men dezelve affnyden, en de plaats daar na met een brand-
yzer fchroeien, of anders met een Stypticum verbinden, en alsdan de
wond helen. Ook kan men een fmal ftuk leder of pleifter met een byt-
middel beftryken, en \'t zelve dagelyks verfch om de wortel binden of
anderzins behoorlyk gebruiken, tot dat het gezwel of uitwas afee-
vallen is (O). 0 :

hohe nog met dit fterk en hard vlies be-
oeRt zynde genas , erx \'t zelve vlies, ais
de andere huid , levenslang zonder ni
deel, gewenfchte deid<ing, aan de ónder\'
ieggenae delen verfchafte, zonder eeni-e
ongemakken te zien. "

(O) De meefte Heelmeefters hebben
het met hunne afbinding zo breed op, \'
dat een onderzogt en kundig Heeimeerter
moeite heeft, in zommige gevallen de-
ze quade manier tegen te gaan; want zo
de hals van \'t gezwel wat lichaam heeft
Ën het zelve door wat diep leggende vas-
ten gevoed word, dan heeft het veel
werk in dezelve te wurgen, ten zy men
den draat lang en fterk aanhaalt, waar
door onverdraaglyke fmerten veroorzaakt
worden. Zelts vind men Heelmeefters,
die de onvoorzigtige ftoudheid hebben,
als het gezwelinzyn grond l)reed is, dat
zy kruisv/yze naalden daar doorbrengen,
waar agter de band gelegd word, op dat
dezelve met moge wegglyden , welk©
manier van doen grotelyks dient veragt
en verworpen te word&n aiaar ik rade,

(N) Door de rottinge gebeurt het meer-
endeels, dat het vUes leveloos word, en
derhalven door zig zelf komt te fcheiden;
dog indien zulks niet gebeurd, moet men
een ruime opening bezorgen , te meer
om dat het veeltyds gebeurd, dat geheele
lappen en veile,n van \'t vetvlies moeten
ontlaft worden , die daar in hangen bly-
vende een langdurende genezing te weeg
brengen. Alles dan ontlaft zynde, en het
vlies door de ruime opening zig voor
\'t oog vertonende, tragt raen het met de
fpatel daar uit te fcheuren, maar te vaft
zittende ftrykt men het met dQButyr.M-
tim. of men-legt voor m,aar weinig" tyt
dat is een uur , of wat meer, ons bytmid\'
del van i7«g. de ^et de Sublimaat
gemengt, en in pluksel of linnen se-
kneed, daar m, waar door dit vlies fterft
®n daar nä door de opgenoemde midde-
len fcheid,

In deze plaats vreeft onze Schrwer
gelyk meer anderen, dat zo \'er iets van
\'t vlies overbleef, dat dit gezwel weder
toeneemt, \'t welk nooit met die ftofFe
gebeurt; maar dit deel doot zynde en
daar in blyvende, verwekt een andere
opwelling. Dog zo dit overgebleven ge-
deelte nog gevoed word, dan heb ik

Het XZFIIL Hoofdßuk, van de Gezwellen in Imi eigen vlies. 545
7.. Maar ah zodanig een gezwel een brede wortel heeft., moetmen, a!

oordeelt het zelve door een enkelde opening nie? te konnen uitnemen:
overdwars nog een andere in&yding doen Czia fig. n. B.) welke bei\'
de mfnydmgen zo groot moeten zyn, dat het gehele gezwd met zy 1
vhes daar kan worden uitgenomen; alsdan moet meS de lippen vL
de huid voorzigtig met een mesje van het vlies affcheiden, e^ \'c zelve
als affcheelen, tot dat het emdelyk aan alle zyden van de afhangende
wat ,^5ä-ezondert , met zyn vlies geheel kan uitgenomen worden;
waar by men wel agt moet geven, dat men het vlies niet qnetze
maar geheel daar uit hale. Terwyl de Heelmeefter met het affcheiden
dfX\'"\' ^^ knegts de lippen der opening met haakjes of

klnw.^?-"^^^malkander houden, op dat de Heelmeefter zyne \'
Konltb.werking te beter ma^ uitvoeren, en te gelvk met een foons

veel afgezonderd is, dat men het gezwel kan vatten,\'t zdve met de
Vingeren van de flinkerhand of met een bequame haak oftangaïnvat"
ten zagtjes na zig trekken, en met de andere hand meer en meer
atlcheiden, tot dat het eindelyk gehed uitgefcheeld is: \'t welk ge-
makkelyker kan gefchieden in die beweeglyk, als die onbeweejxfyk
zyn, en deze moet men voorzigtig van het aanhangende deel traSten
at te inyden, zonder iets zonderlings te quetzen , op dat men de Pa.
tienten geen qualen veroorzake ; op welke manier men niet alleen
van de wke delen, maar ook dikwils van \'t gebeente, by voorbeeir
de kinnebakken. zodanige gezwellen, vele pSnden gewo^i heb li
de (a), gelukkig heeft uitgefneden (P> ^

als yeel beter zynde, hetgezwel te peilen,
direkt weg te fnyden, of kruiswys te
openen, en vervolgens het vlies te doen
fcheiden, of uit te fcheuren.

Menigmaal gebeurt het, inzonder-
heid op het hooft, dat als men de infny-
mS gedaan heeft, dat

dunnp r\' \' by voorbeeld met een
T Relais een mirtifolium (zie i.
J^B* •) net geheele gezwel in zyn volle vlies

daar uit ligten, of affcheuren, wèlk inaru-
ment in de volle vuift gerat zynde, het ge-
zwel tuifen het blad en de duim gehouden
word,om zo alles op eenmaal daaruit te lig-
ten; daar het anders menigmaal gebeurt, dat
door een haak of mesje het vlies fcheurt.
Waar door zomtyds moeielyke gevallen
in dit werk ontftaan. Zo het vlies breekt,
dan verwyd men het geheele gezwel, en
de dekkende huid ; vervolgens maakt
men het gezwel van zyne ftofFe ledig;

8. ^Is het gezwel is iveggenotnen, Vült men de wonde met plukzel
op, en verbind ze ais een verfche wonde tot de volkomené genezinge
toe. Maar indien \'er fterke bloeding by was, moet men dezelve
met bloedftempende middelen, op die wyze, als van het bloedftrempen
der wonden 5 op de 82. en volgende biadzyden, geleerd is, trasten te
ftillen.

^. Wanneer het vlies onder de künßbemrkinge gequetß laord, \'t zy
by geval j of alwillebs, (dewyl men op vele piaatfen \'er niet wel kan
bykomen, of te dugten ftond de oogen, of grote aderen te quet-
zen , ) moet men dog alle naaritigneit aanwenden om \'er het vlies
alsdan geheel uit te halen, dewyl anders zodanige gezwellen wé!
weêr wihen komen: derhalven als in het vlies gefneden, en de daar
in zynde ftof, wegens hare vloeibaarheit, \'er uitgelopen is, (\'t welk
in de fpek- en khergezvvellen wegens derzelver hardigheit buiten dat niet
gefchied) moet men tragten, 20 veel als mogelyk is, om het vlies met
een fchaar of mes weg te fnyden, en het nog overig zynde , eer de won-
de fiuit, met bequame bytmiddelen, namentlyk de roode Precipitaat
met gebrande Aluin, ofhet Ung. Egyptiacum, met een ettermakend
middel gemengd, of diergelyke andere middelen, volkomen weg te nee-
men , en eindeTyk het vlies geheel weggenomen zynde, heelt men de plaats

10. Als men zodanige gez-C)ellen door. bytmiddelen tragt wo- te nemer,
moet men met een bequaam bytmiddel, waar toe eenigt de Lapis Caußi-
cus, andere het iïaïyrziw^nïï/Köiifj;, andere weder andere dingen gebrui-
ken, dezelve emdelyk verbyten, gelyk boven in de verhandeling van de
bytmiddelen Kap. XIX. gezegd is : \'t welk dikwils, inzonderheit om-
trent zeer grote en verharde uitwaffen^ zeer langwylig is, grote pyn,

men fteekt de punt van die fpits aflopende
l^oatel (zie fab. 1. fig. 1.) In de hoek van een
der fnede tuffende huid en \'t vlies.Deze aan-
eenbindÏRg fcheid men oph\'gtender w^ze
van malkander; men neemt het vlies tuffen
de fpatel en duim , en zo \'t mogelyk los
wjI , Icheurt men het vlies zo wel uit
den grond, als van de vier overgeflage
hppen der huid; dog zo het gebeurde,
dat zommige van dezelve niet wilden af-
lofien, dan moet men die door het mesje
fcheiden, of de lip voor een gedeelte weg
je. tot gemakkelyker begrip
lah. 4. pg. X2. waar over in \'t laatfte van
deze aanmerking eene verftaanbare uitdui-
ding te vinden is.

gedaan v/ord, zo ziet de nodige werktuigen
daar toe behorende Tab. 1. fig. lo. en ir.
twee mesjes tot de infnyding door de huj\'d
I. het mirtifoüe tot fcheiding, of
wegfcyking der huidlippen maar wanneer
ze door deszelfs aangroejing niet wilden
icüeide4Jdan dientii. omtefepare-
rsn , en het haakje rz tot vafthouding in
de huid gevat, of om minder fmmen te
mai?en gebruikt men het tangetje fig. g.
oro vaft te houden, terwyl men het fe^
Ppeert. Als het gezwel nu niet met de
vJKgers kan gevat of met de fpatel gciigïi
worden, gebruikt men de tang^g. 13. daar
men het gezwel zeer wel medei kaa aan-
S^^ypen en opheiFeji,

Het XXFHL Hoofdßuk, van de Gezwellen in hun eigen vlies. 547
Woeding, zwakheden, of flaauwtens, en andere quade toevallen verw,:.kf

de ftofdaar uit gedrukt, het vlies dorvef-
dewvf^ % en daar na als een wonde gehedd

dewyl de Patienten dan 20 veel pyn niet behoeven uit te ftaan als wnn
neer men het gehele gezwel uit- affnyd (Q). \'

(Q) Dat veele Schryvers over de Heel\'
KoniUoo weinig onderfcheid maken tuffen
veritoppinge van klieren , of ontaardinge
van t vet in deszelfs vethuisjes, is verwon-
oerenswaardig, daar nogtans dezelve zo
jeel van den ander verfcheien als wit en
i\'Timers zyn verharde kliergezwel-
deff^ zonder gevaar , daar in tegen-
p-Piri^^f.\' ^roeer en honiggezwellen niets

f^» waare men
ueze ve tot een al te grote uitgeflrektheid
hau laten toenemen. Van de verhardinge
oer kliergezwellen heb ik voor een ge-
deelte in het Hoofdftuk der knoefige
^Wellen en kanker het myne gezegt, en
getuige nog, dat ik dezelve niet onder
net getal der gezwellen in haar eigen vlies
tieuoten kan plaatfen, ten ware een klier-
agtig wezen, dat zekerlyk met een vlies
omvangen is, in zig verteerd zynde, tot
een waterblaas veranderde, \'t welk dan
^ven zo hard voor den vinger ftaat, als
« net een verharde klier zelf was, om
" vogt het vlies zo fterk uitfpant.

gezwellen, in haar eigen
vues Deüóten, tot deze drie alleen kon-
nen gefragt worden, word anders bewe-
zen, doordien zy oneindige foorten van
«ot uitleveren , nogtans is het zelve
niets anders dan ontaarding van vetftofte,
^eike om die reden in de cellen blyft
ngen, en door ha^ar toevoer vermeerdert,
en cP\'S\' dat deszelfs uitzetting eenzigtbaar
huid gezwel in het vetvlies onder de
fchapdeS^"\' naar de eigen-

ondprfchei^i \' l\'uifen die zeer veele
^\'oen zien, onder
^elkemen erheeft, dieinzigbehoudenals

De gezwellen in haar vlies befloten. uit
wat ftof dezelve beftaan, komen met een
klem begin, en zyn met een dun vlies-\'e
omvangen, \'t welk, naar het gezwel in
pootte toeneemt, in dikte aanwaft^ze^S

en h^rd menigmaal bevonden zo dik
en hard te zyn, dat.het zeer fterk tegeï
het m.es rififteerde. ^

de afleiding manqueert, en de toevoer
gedurig zynde moet hét onophoudelyk
vergroten; en dewyl het niet alty fleg ,

ding gefehifid, meen ik dus te moeten be-
f/P?"-/ tronk der ftagadL nïr
de plaats van\'t gezwel; b gaat in \'t vlies
cm 7., a inö, e ins., enzovoort in het

geheele gezwel, waar door een meer als ge-
\'meen onderhoud verfchafc word,\'waar uit
volgt, dat indien het gezwel in wasdom
toeneemt, het in zeer korten, dog laatften
tyt tot een verwonderenswaardige grootte
aangroeit, en een ruime plaats beftaat; maar
zo lang het niet fterk op de daar naaft leg-
gende vliezen drukt, zo dat dezeh\'e niet
op malkander hegten , blyft het klein,
zelfs indien het toevoerende zo Vv?el als
het afvoerende vat veiftópt, waft het met
m\'eer aan, en indien het niet rot, zo als
zulks ook langzaam gefchied, zo Kan het
jaaren zonder hinder of quade gevoigen
blyven zitten,

Schoon \'t my verfcheide malen gebeurt
is, dat,in de grond van \'t gezwel een ge-
deeke van \'t vlies is blyven zitten, en
de huidgroejing aan dat vlies vaft kleef-
de , waar door het zelve levenslang zon-
der ongeinak als een Vafte huid dienft
deet, zo is \'t nogtans beter, dat men.het
vlies tragt weg te nemen,\'twelk het beft,
als het gezwel gebroken is, in dier voegen
is te volbrengen, als by fig. 12. is aange-
wezen. AAAA. de vier door een kruis-
fnede gemaakte lippen, naar de gezonds
nuid Overgeflagen; bbbb. de vier hoe-
ken van het vlies aan de huid AAAA.
vaftgekleeft; dddd. de hoeken en de
grond van het gezwel, waar onder het ge--
meenlyk lofTer is als aan de bovenzyde;
bbbb. onder een dezer hoeken fteekt
men een mirtifoüe fpatei Tab. i.fig. r. die
men in de volle hand houdende de duim
van dezelve hand op de punt d* drukt,
om het vlies te beklemmen , waar me-
de hec dan vervolgens Word opgeligt, en
het geheele vlies icheurender wyze afge-

Y de oude Heelmeefters vind. i^^^n wemig van het uithalen der
koegelen uit de wonden, dewyl de koegels in hunnen tyd niec,
veel in gebruik waren. Niet te min wierd \'er ten tyde der ouden, eer,
men van buskruit, fnaphaan, ot piftolen geweten heeft, reeds om-
trent de geboorte van Chriftus, met lode koegelen gefchoten, als uit
Celfus in het vyfde Hoofdftuk van zyn zevende Boek te zien is; dog
deze wierden niet door middel van buskruit, maar apparent doorbo-
gen gefchoten: veel minder is by de ouden iets van het uitnemen der
gefpronge granaten, of ander fchietgeweer, te vinden, dewyl zulke
eerft voor omtrent 200 jaren in gebruik gekomen zyn. Maar in te-
gendeel zyn ze wydlopiger in het befchryven en \'t leren, hoe men
Py^^n, lancien, en diergelyk geweer, moet uithalen, \'t welk heden-;
daags by ons byna niet meer, maar alleen nog by eenige barbaarfche
volkeren, in gebruik is. Indien het nogtans gebeurde, dfit Vr een fyi

moefi uitgehaald worden, was zulks wegens de weêrhaken der pylen , die
het uithalen wederftreven, niet gemakkelyk om te doen, dewyl men gro-
te verfcheuringen der delen en pyn zoude veroorzaken. Nogtans kan het
op tweederlei wyze gefchieden: i}door het te rug halen uit even dezel-
ve openinge, waar door de pylis ingegaan, als dezeive niet te diep fteekt;
maar men moet de wonde evenwel alvorens wyder maken, dog zonder
grote aderen te quetzen; of 2) dat men de pyl door een nieuwe wonde,
^oor infnydinge gemaakt, uithaalt, die regt tegen over dezelve wonde,
daar de pyl is ingegaan, aan de plaats, daar deszelfs punt zig bevind,
\'t welk inzonderheit in zodanige gevallen gefchieden moet, daar de
pyl zeer diep is ingegaan, en welkers punt op de andere zyde der
wonde met de vingeren kan befpeurt worden, of wanneer by het te
rug trekken gevaar is van grote aderen of zenuwen te quetzen. Als
men dan in zodanig een geval eene genoegzame infnyding heeft ge-
maakt , drukt men aan het agterfte deel van de pyl dezelve door de
infnydinge. Hoedanig een punt of (tuk van een degen, bajonet, lande ^ of
eenjtuk van een kleed, papier, gias, en diergelyken, zyn uitte halen,
is reeds in het eerfte Deel, bladz. 71. aangewezen. Maar hoe men in

het uithalen van kogelen moet te werk gaan, is bladz. 96. te vin-
den. Wanneer een diergelyk tegennatuurlyk lichaam in arm of been
fteekt, en een fterke bloeding veroorzaakt, dan moet men door een
draaituig het bloeden inmiddels doen ophouden, en het tegennatuur-
lyke alsdan uithalen , en daar na de wonde verbinden. Hoedanig het
buskruit idt de huit van V aangezigt moet gebaald worden, is reeds boven
in \'t Hoofdftuk der gefchotene wonden, bladz. 105. gemeld.

HEt hegten der wonden gefchied op tweederlei wyze,/t zy met de ^^
naald, of met de hegtpleifters. Deze noemt men droge of "üö/-hegting\'
maar gene natte of ware hegting. By alle wonden konnen de moet ge
"^gtingen niet dienen, i) rnaar wel voornamentlyk in de zulke, die^\'^hieden.
over dioars of fchuins gaan, en hoekig zyn, of met een woord by zoda-
nige, daar deszelfs lippen door het verband niet konnen te zamen
gebragt worden; en daar benevens nog verfeh en van het bloed en
Oeel. zzz ande-

andere onreinigheden gezuiverd zyn. Als \'er niets van de zelf-
ftandigheit van het vleefch verloren is; (behalven aan delen - die zeer
meegevende zyn, gelyk de lippen, enz.) daar men de randen der won-
den door het hegten zodanig tragt te zamen te brengen, als ze te
voren geweeft waren, om daar door een fpoediger genezing, kleinder
lidteken, en een beter te zamengroejing te weeg te brengen Men
gebruikt het hegten met pleifters omtrent wonden, die niet te groot
nog te diep zyn; maar mzonderheit in \'t aangezigt, en ook op alle
andere plaatfen, daar men ziet en oordeelt, dat dezelve genoeffzaam
konnen bonden : want dewyl ze geen pyn, nog nieu4 hdtekens
veroorzaken, behoort men ze vooral voor de naalden te gebruiken-
fchoon vele Franfchen zig meerendeels van de naald bedienen. Maar
wanneer men nit de grootheit der wonden, of uit de al teveel daar
bynederhangende ftukken, by voorbeeld de neus, ooren, kinnebak-
ken, voorhoofd, kin, vinger, enz. oordeelt, dat nog windzelen
nog fterke lange hegtpleifters genoeg konnen houden, dan moet men
eindelyk de naald in \'t werk ftellen.
Hoe de\' 2. Men moet de hegtfMflers niet uit korte, maar uit fyne ian^J-e
tin-te f\'^ei\'k klevende pleilters maken, welke men op de eene zyde d1;r

wonde vaft kleeft, na dat het hair alvorens is weggefchoren, en daar
na de lippen der wonden weite zamen drukt, dat ze effen en gelyk
tegen malkander komen: alsdan trekt men de pleifter met het andere
eind over de wonde, en kleeft dezelve op de andere zyde insgelyks
vaft, op dat ze niet wederom van een wyken, zo als by Tab Ylll
fig- 12. eenigzins te zien is; en als de wonde groot is, of eene fter-
ker zanienhouding van noden heeft, dan legt men op gemelde wyze
meer diergelyke grote lange pleifters of nevens malkander, als fig^
13. insgelyks Tab. ^l. fig. la. kan gezien worden, of kruiswyze over
malkander, als Tab. Mlll. fig. 14- vertoont, na dat het de erootte
of gedaante der wonde vereifcht, op dat dezelve wel tezamen ee-
houden zoude worden. Eenigen plegen ook hegtpleifters te wf

aan welke fterke draden offnoertjes vaft gemaakt zyn, als uitfe 1/
te zien is, waar mede zy de wonde te zamen binden, om daar door
dezelve naar believen weder te konnen los laten. Tot zodanige hegt-
pleißers is de a palmpleißer, met wat terpentyn gemengd, de breuk-
pleifter, als mede fterke lym, als ook de pleifter van Andreas ä Cruee
zeer dienftig , dewelke op fcerk lynwaat of leder geftreken , en op
voorgemelde wyze aangelegd worden. Maar eer men de hegtplei-
Iter vaftkleeft, ftrykt men in de wonde, die alvorens wel moet se-
zuiverdzyn, een wondbalzem, of een hegtpoeder, gelyk in de ver
handeling der aangezigts-wonden op de 148. en volgende bladzyden
belchreven is, en legt \'er pkikzel met een wondbalzem over, dan zul-
len dezelve wonden vaardiger te zamen helen; \'twelk men in\'t be-

Äefdfw"/^^^ met verfehe balzem bedrn^V, Td
den fn dlrl 1 voreemgt zyn , dewyl het dikwils verbin-

ken h J T T \'\'-^"Sten zi^ van zekere hegtpleifters met hL
bediend, die alsnn met meer m \'t gebruik zvS De H^r p!
^^^brrükt ook hegtpleifters, in \'t middeLen gath^e^^^^

door met alleen te zien of de wonde wel gezuiverd zy, maa ook
om daar door de geneesmiddelen in de wonde te konnen brc^n zon
der de pleifter los te maken (R). zon-

(R) Dat de hegtingen der wonden on-
vermydelyk zyn , is zeker. Onder de
droge hegtingen is die met vafthoudende
pleifters de belle, niet om dat dezelve
minder pyn, fchriic en lidtekens maken,
niaar inzonderheid doen dezelve zeer vee!
dienft in diepe wonden, die met de naald
gehegt zyn , om dezelve te onderfteunen, en
voor uitfcheuren te bevryden. Onze Heer
i>chryver meent de hegtingen in overlang
gaande wonden onnodig te zyn, fuftine-
rende, dezelve met een hegtend windzel
te konnen aan een houden waar op ik
zeer weinig mene te konnen vertrouwen.
Om deze reden gebruikt men twee lange
pleifters, die of geheel, of ten dele om
de party gaan, waai- van het een zonder
gat en als een. zwaluweftaart weêrzyts
gefneden, die dan door een ander met
een gac pafleert, waar mede men de won-
den zo digt kan aan een fluiten , als ooit
® volbragt worden. Ziet

de atbeeldmgvan deze dubbelde hegtple:-
Jter A B, die den ander pafferen\' door
het gat E, Hier toe neemt men fterk en
regtdraats linnen, dat met\'een kleveride
zalve dun is heftreken. Men kleeft C en D
op de huid, zo dat E net boven de wonde
komt. Wanneer nu C D tot digt aan E
wel gehegt zyn, vat men A rulTende duim
en vinger der linker hand , en dusdanig B
jnetde.regter iiand, en trekt daar zo fterk
Jede aan, als men oordeelt nodig te
; want hoe fterker men :aanhaalt,\'^ het
dat d ^ E heen loopt,

\'de gemene dubbelde zwaluweftaartplei-
fter, zistmym Taf el, fig. lo. De overige,
van lapjes, voorzien met bandjes, ringetjes,
en haakjes, zuilen wy om haare kleine
nuttigheid met ftilzwygen voorbygaan

De natte hegting word dus genaamt om
dat gemeenlyk een weinig nat volgt. Deze
zyn verlcheide foorten , ais i) knoop of
tullen geknoopte, 2) omgewende, 3) pel-
ters, 4) gepende, 5) buikhegting/^fff.

De naalden tot gemene hegtingen moe-
ten meerendeels regt, maar de punt een
wemig fcheppende 7yn, mm of meer se-
di?pvinT ^^onde diepof^L

, Deze moeten dan driekant of platpun-
tig, lang genoeg en ftyf zyn. Men mLkt
ze van goede ft-aie ftopnaaiden, welker
punt in de kaars word ontlaten, plat ge-
kl^t ftrak en fcherp aangeveild,\' fche^rp
pmaakt en wel gebruineerd tot zy
hard worden , waar mede men het breken
voorKomt, en ftyf genoeg zyn , om het
wsx.i te volbrengen. Ziet dusdanige naald

naalden in de wonden wil iaten bJyvert\'
dat \'t afgefneden einde door, deszelfV
icherpte fcnade doet; om ivelkereden men
korte entjes zilverdraat.xvaar aan de punten
rond gemaakt zyn , veiliger kan gebrui.
ken , mits men dezelve naalden als lar-
deerpriemen in \'t werk ftelt, welke zeer
teder moeten gemaakt zyn, zie Ta&. 2.
ng 12. in welkers eind of fpleet het ge-
ronde zilver draatje fig. 4, gezet zynde
zodanig klemt,, dat het na genoegen^kan
worden doorgehaald. Anders gebruikt

men een hard zilver draat, ter lengte van
5 3 6 korte draden, dat met de hamer aan
een eind geplat zynde, met een fcherpe en
fnydende punt mede bruinerende word
voorzien, waar mede men de lippen wel
doorfleekt, doorhaald , en \'t jaailie emd
met een nageltang zo lang afknipt, als
Jiodijj word geoordeelt; en zo de naalden
in de wonde zullen blyven, :noeten des
zelfs einden met een ieder fchyfje tegen
hec doorveilen der huid worden voorzien,
op dat de omgewonde draat op het zelve
leder leune, en de doorgeboorde huid niet
rake; ziet de twee fchyfjes leder by en op
de naald zonder fiekende punten Tab. 2.
fig. 4. *., waar van nader by de hazemont
en \'t uitfnyden der kankerlip zal gefpro-
ken worden.

De peltershegting in de darmen moet
met een fyn rond naaldje gemaakt worden,
«p dat de vliezen van dat deel niet mogen
gefneden worden. De onderfcheppende
naalden moeten meerendeels ftomp en
niet fnydende zyn, wyl de vaten door des-
zelfs fcherpte de vliezen van dat vat konden
quetzen, waar van almede nader by \'t afbm-

den van \'t net, de zaad vaten, en bloot leg-
gende flagaderen zal gefproken worden,
waar onder ook die forteert, van den Schry
ver op Tah. i.fig. 8. vertoontdog de naal-
den , daar men een gedeelte van vlees mede
moet aanvatten, zo als by \'t amputeren te
pas komt, moeten een matige fcherpte be-
zitten. Die tot de buikhegting behoren ,
Roeten tamelyk groot of omtrent vier duim
watfcheppende.welftekenden fny-
dend, dik, driekant en aan de onderfte zyde
plat zyn. Van alle deze naalden moetmen
zo vde hebben , dat men \'er zo veel
met garen kan voorzien, als men hegtin-
gen doen zal. Alle draden moeten zagt,
bol en los zyn, op dat door de koordag-
tige vaftheid geen fnyding of doorfcheu-
"ng der wonden gemaakt worde. De
iteKen begmt men naar de geftalte der
wonde. Na dat alle fteken by een tuflen-
geknoopte hegting volbragt zyn, doet men
de 1 lappen byeen voeren , en knoopt de
draad t\'zamen, welke een lopende knoop
genaamt word. Deze knopen moet men
zorg dragen dat nooit op de tuflenruimte
der lippen gelegt worden, maar altyt
ter zyde , als by Tah. z. fig. 11. te zien
is. De fteken niet verder als een lyn
van de iippén gedaan zynde, fcheurt niet
ligt uit; maar indien de draat daar lang
in blyft, vylt ze om de eerfte fpanning
door de. tyt door; ook heeft de draat,
zo als alle dragten, de eigenfchap der
fpatie te confumeren; en daarom onder-
fteunt men , zo als reets geze^jt is, de huid
door welhoudende hegtpleifters Wyders,
fchoon dit reets vermeld is, moet ik nog
erinneren , niet of zelden te hegten de
wonden van \'t hooft, en vooral niet met
kneuzing van vleefch of gequetft been, welk
laatfte in alle gevallen aan \'t lichaam moeë
waargenomen worden, ook niet in gefchote
wonden, beenbreuk met wonden, met ver-
hes van fubftantie, quetzing van zwaare
bloedvaten , en bloeding, ^^\'aar iets in de
wonden is gebleven, buik-nog borftwon^
den, en vooral waar ingewanden gequetft
zyn, zal men de wonde niet te digt aan een
fluiten: waar zenuwen, peezen en pee-
zige uitbreidingen zyn, moet men het
hegten zo veel doenlyk is..

In da tong, die door toeval dwars in
de lengte of fchuins pefpleten is, moet
men, wyl de naald felden op die plaats
wel kan gedirigeert worden, hegten door
krammen, of haakjes van gout of zilver,
van die figuur, als wel eer gebruikt wier-
den om de armmouwen op te haken, of
vaft te zetten; ziet Tab. 3. fig. g.. aan
welkers oogje een goede draat word vaft
gemaakt, om het voor \'t in de keel fchie-
ten te bewaren.

alsdan moet men zig van \'t hegten met de naald bedienen, dat men aan
diepe wonden \'t allerbeft mef een kromme, fterke, fcherpe naald uitvoert
(a) , waar in een fterke enkelde, dubbelde, of vierdubbelde gewafch-
te garen draad moet zyn; maar in kleine wonden kan men het dikwils
met een goede regte naald doen. Deze fteekt men omtrent een vin-
g-r breed van de lippen der wonden ; ook nader of verder naar de ge-
fchapenheit van de plaats, eerft door de eene lip van buiten na beneden,
en daar na door de andere lip in een fteek van beneden na boven,
regt tegen de eerfte fteek over; vat daar na de twee einden van de
draad, de wonde alvorens wel gezuiverd, en met wondbalzem bezorgd
zynde, dat de lippen van iemand met de handen wel tezamengedrukt
Worden, en knoopt den draad op de bovenfte zyde der wonde, na dat
men alvorens een klein te zamengerold linnen doekje, of een ftukje
gewafchte zyde tuffen de knoop gelegd heeft, als by ftg. 16. te zien
is, op dat de knoop niet ligt in \'t vleefch kome, en de wonde niet
Weder van malkanderen wyke: men knoopt de draden met een ftrik-
knoop aan een, dog niet al te vaft te zamen, op dat \'er geen ontfte-
king uk moge ontftaan. Als de wonde groot is, moet men dezelve
op de gemelde wyze tweemaal, of zo menigmaal als nodig geoor-
deeld word, doorfteken, en door knopen te zamen halen, gelyk reeds
van de buiknaad op de 108. bladzyde gezegd is. Dit gedaan zynde,
moet men wondbalzem pf hegtpoeder met plukzel op de wonde leg-
gen, daar na nog hier boven over, als men het nodig agt, om zo
veel te beter^te houden, zo veel goede lange hegtpleifters trekken,
als nodig bevonden word, dezelve met een drukdoek bedekken, en
met een windzel alles verbinden , en de wonde zodanig om den ande-
ren dag verbinden, tot dat men ziet, dat de lippen wel te zamen ge-
groeid zyn: waar op men dan de draad met een fchaar aan ftuk-
ken fnyd, en by de knoop uittrekt, de wonde met wondbalzem en
hegtpleifters nog een wyl tyds verbind, en eindelyk dezelve, als
een andere wonde, tot heelinge brengt. Maar als men bevind, dat
de hegting alleen genoegzaam kan houden, dan behoeft men in \'t be-
gin geen pleifters te gebruiken, maar men bedekt de wonde alleen
met wondbalzem , plukzel en een druÉdoek, bedrupt dagelyks dezel-
ve met verfche wondbalzem, tot dat ze wel geheeld zy; waar na
men de draad daar uitneemt. Indien men ontfteking by de wonde
bevind, dan moet men de knopen los maken, en wat ruimte geven,
Waar door de ontfteking in \'t gemeen eindigt: hier na kan men dezel-
weder vafter aanhalen . en, zo als gemeld is, te werk gaan. Hoedanig
of hoekige wonden door middel van deze naad te hegten zyn, kan

imnint fig. 17. en 18.\' zien. Omtrent de hoekige wonden moet
de liegting altyd eerft op de hoek begonnen worden, als de 18 fe.
Ut. A. I. vertoont. Voorts op de zyde als \'t nodig is, by 2. en 3. Maar
als de wonde twee hoeken heeft, moet ieder hoek in \'t byzonder vaft
gehegt worden.

4. i^eze befchreven naad pleeg: me« »wegens het dikwils knopen , de
a knoopnaad tQ no&vnQïi: die hedendaags van alle de hegtingen, dooi-
de ouden befchreven, de gebrtiikelykfte is., Nogtans zyn \'er drié an-
„ .. dere foorten in gebruik, namentlyk eerft de zogenaamde Bonfwerkers-
mdofa ofm- naad, de welke in de verwondingen der darmen gebruikt word en
TSch\'^\'fiS- 19- te zien, dog reeds op de 11^. bladzyde befchreven is. Ten
Entrecoupée. tweden die, by welke men de naald in de lippen laat biyven,\'en de-
zelve met een draad omwind, op dat de lippen niet zouden van een
wyken, gelyk^^. 20. insgelyks Tab. XL fig. 16. te zien is, en word
meeft of alleen m t hegten der hazemonden gebruikt by welkers verhan-
delinge ze ook wydlopiger zal befchreven-worden. -Ten derden de
bpeeshegting, waarmede men doorfnede wederom aan malkan-

der hegt: waar van beneden op zyn plaats zal gehandeld worden. De
pilden hadden 5 in plaats van de knoopnaad, nog vele andere naden
in \'t gebruik, imiienüyk de Schoenmakers-naad, de Kleermakers-naad, de
naad van Celjus, de ngad met pennefchaften, of met houte Jlokjes yzere

dezelve by eenige Schryvers ziet afgebeeld ^ dog die, om dat ze niet zo
dienftig bevonden zyn als de voorbefchrevene knoophegting heden-
daags byna met meer gebruikt worden; behalven dat op

nieuw de itokjesnaad in de buik en andere diepe wonden weder zee^
heeft aangeprezen, maar neemt, in plaats van de ftokjes, twee ftuk-
jes wafchhgt, met gewafchte taffet overtrokken, daar toe en
fteekt zes tot agt fterke hennipe draden in de naald Omtrent de
hegtinge der wonden kan men zig ook menigmaal van de naaldtangen
als mede van een byzonder 1)3,om de huid tegen te houden, bedie-
nen , dog zulx is veeltyds onnodig, wyl men het met de vingeren genoeg
kan volbrengen. Ook moet men verfcheide foorten van naalden heb-
ben, om aan de tedere delen dunne, aan^grover dikker, fterker en sto-
ter naalden te gebruiken.

5- Maar oude, rotte, Jiinkende of gcpietterdc wonden moet men niet heg-
\' • als mede niet die , in dewelke veel,verlies van, vleefch gemaakt

deel zoude ontftaan. In de langiverpige wonden van \'t voorhoofd, de
borft, buik, armen en beenen is het hegten ook niet noodzakehk,
dewyl men dezelve door een bequaam te zamenvoegend windze]

Flg. I. is een brandyzer A in een houten bosje BB verborgen, Com de
vreezen van\'t zien te benemen) dienftig om voornamentlyk etterdrag-
ten te zetten. C is de drukker, waar door het brandyzer A in de
huid gedrukt word.

Fig. n.. vertoont, hoe men een pieifter moet knippen, als men een
etterdragt door een bytmiddel wil zetten. AA. is de pieifter: B het
ronde gat in de zelve.

Flg. 3. verbeeld een bequaam werktuig om de etterdragten te verbin-
den. AA. is een Iedere riem, twee vingeren breed; B een kopere

Fig. 6. vertoont hoedanig in het koppen de gaatjes of wondjes ge-
maakt worden. ^

Fig. 7. is een nieuwe aart van een kop-werktuig, waar mede op een-
maal 16 wonden met zeer weinig pyn gemaakt worden, in het wel-
ke op de zyde CC 16 kleine mesjes uitfteken , die door het yzer
A worden gefteld, en door het knopje B als een flot van een fnap-
haan los gedrukt. ^

Fig. 8. is de Japander naald, met welke de Indiaanfche volkeren in
veelerlei toevallen en ziektens gewoon zyn te fteeken.

Fig. 10. vertoont een voet, op dewelke de Indiaanfche A gelegd
en aangeftoken word. B vertoont dezelve aangeftoken te zyn?

Ftg. II. vertoont by A een uitwas; maar by B hoe de gezwellen, in
hun eigen vhes befloten, weggenomen worden.

13. verdopt een wonde met twee hegtpleifters naaft malkanderen.
nU\'\'- ^^^^ kruiswonde, met de hegtpleifters kruisgewyze

Fig, 17. verbeeld, hoe een.kruiswonde door een draad kan te zamen
gehegt en geknoopt worden. ^ ; \' r-

Fig. 18. hoe \'t zelve aan een hoekige Vv\'onde AAA i. 2. 3. moet ge-
fchieden. :. ... ■ V,
Fig. 19. vertoont\' de i^m of honfmrkers. naad: \' AAA verbeeld ee-
nen darm, BB eene wonde: C het begin van de naad, alwaar een
lang Ifuk van de draad aan gelatén word^\'D deszelfs èinde, dat door
een knoop vaftgehegt word. \'
Fio-. 20.. vertoont de naad, waar mede de Hazemonden genaaid wor-
gden. AA is de wonde; BB de door de lippen der mond gelloke-

" (S) Wie nader uitduidinge en goede af-
beelding- begeert te hebben , die zie fiet
uitmuntende werk over de heelkundige
handgrepen der Heelkonft van Vauguion,

Ala de vh> /70mtyds vind men, dat kinderen geboren wórdeti, Welke tezamenge-
geren aan ■ Zj groeide vingeren aan de handen, of te zamengegroeide teenen
malkander aan de voeten mede ter wereld brengen, die door velletjes , als de gan-
segroeid 2epoten, aan malkander hangen, of vafter en digter zyn te zamen ge-
groeid, zonder dat \'er een zodanig vel tuffen beide is. Zomtyds groe-
ien deze delen ook aan malkander na een verbrandinge der ledematen,
als dezelve niet behoorlyk zyn behandeld, maar de eene vinger aan
den anderen gebonden. Dewyl nu deze vereeniging het gebruik der vin-
geren belemmerd, en te gelyk een mismaaktheit is, behoren dezel-
ve door de heelkunde van een ander gefchieden te worden. Dit ge-
fchied op tweederlei wyze, namentlyk: i) als dezelve als ganzepo-
ten aan malkander hangen, door wegfnydinge der tuffen beide zynde
huid, \'t zy met een fchaar, of metten mes. Maar wanneer 2) de
vingeren geheel naby en vaft zonder zodanige huid aan malkander

gegroeid zyn, is ds affcheiding veel bezwaarlyker: maar nomns moet
men met een fyn mesj 2 dezelve voorzigtig van malkander fcheiden, zon-
der iets van de eene meer als van de andere weg te nemen, en met die
meae net midden houden; en indien \'er nog iets te veelaan een vinger
was blyven zitten, zulks zal men daarna in \'t volgende verband affny-
cien: na de gedane affnydinge moet men de nieuwe zamengroejing ver-
hinderen , en de heehng bevorderen; \'t welk gefchied als men een wind-
zei van een vinger-breette neemt, en het zelve met kalkwater, brandewyn
oi- met een wondwater nat maakt, ieder vinger in\'t byzonder vanboven
beneden omwind, en daar mede zo lang aanhoud, tot dat alles ge-
neeklis(T>

2. Menigmaal zyn eenige vingeren met de hand door branden eöAIs de vin
andere oorzaken te zamengegroeid, dat zodanige perfonen de händgeren met
met konnen opmaken, nog de vingeren uitlleken. In zulke gevallen\'^" ^^^^ te
heb ik de vingeren van de hand, zo verre het nodig was, los cefne-^^\'"
den, zonder de peezen te quetzen, de vingeren uitgeftrekt, de^won-^ -
de met plukzel en drukdoeken opgevuld, een fpalkje of bordpapier daat
ondergebonden, en daar na dezelve met wondbalzem weder ffeheeld*

"Waar omtrent nogtans is in agt te nemen , dat de vingeren door hec
verband altyd uitgeftrekt tot aan de volkome genezinge moeten sre
houden worden. ^

CT) Het koint in dezen toefländ dik-
wils niet alleen op het losmaken dervinge.
\'en, die te zamengegroeid zyn, aan, wyl
^et zeer dikwils gebeurt, dat by dezen
toeftant de vingeren zekere wangeftalte
hebben aangenomen, meer of min als
behoort in getal zyn, te lang uitfteken,
krom ofte kort zyn, en in veele manieren
van het natuurlyke afwyken, zelfs heb ik zo-
danige kinderen gezien , aan welker han-
den geen vmger gelykformig met natuur-
lyke waren , en zo waren ingetrokken,
«at aan zommige van dezelve knobbels
31S knikkers gezien wierden. die men om-
^\'^ent kon giflen zo veel dikte uit te ma.
» a!s de lengte van \'t vorige vinger-
uitleverde, en huid, been, peezen,

bloedvaten , enz. tot een ronde knobbel
m een getrokken zynde, onmogelyk kon-
den zitten blyven, maar teffens moeften
geredt worden, om de andere van een te
fcheiden. Deze wangefchikte lichamen heb
ik weggenomen. Doch dit doen is niet te be-
palen; maar men moet zig gedragen naar
de omftandigheden der zaken , ten einde
men zo na, als mogelyk is, de natuurlyke
figuur kome te formeren. Deze mismaakt-
heid komt feiden anders dan dat zwangere
vrouwen diergelyke voorwerpen komen
te zien, \'t welk door fchoojers of bedelaars
langs de ftraaten voorvalt, om welke re-
den te wenfchen was, dat zulke lisden van
de ftraatsn wierden opgevangen,

ZOmtyds komen \'er kinderen ter wereld, die meer als tien vingeren
of teenen hebben, dewelke men meerendeels wanfchapen, en
aan onbehoorlyke plaatfen ziet. Zomtyds zyn ze zonder been, en al^
leen als vleefch-gewaifen, en zomtyds hebben ze beenderen, als ande.
re vingeren: menigmaal zyn ze met nagelen bezet, dog ook wel zon,
der dezelve. Als nu zulks een misgeftalte of anderzins hinder ver-
oorzaakt, moet men ze afzetten. Als ze zonder beenderen zyn, dan
zyn ze gemakkelyk door een fchaer of mes weg te nemen; maar zyn
ze door beenderen met de andere vingeren te zamengevoegt, dan moet
men dezelve door een grote fcherpe fchaar afknippen. Als kleine kinde-
ren meer als eenen van zodanige bovennatuurlyke vingeren hebben,

moet men dezelve niet op een tyd wegnemen, dewyl de tedere kinde-
ren niet wel zo veel pyn op eenmaal konnen verdragen; maar men
moet alvorens de eerfte wonde weder genezen, en aJsdan tot het af-
zetten van de andere overgaan, en zo verder. Maar is het kind fterk,
dan kan men den eenen na den anderen op een tyt afzetten. Om
deze wonden te genezen gaat men niet anders te werk ais omtrent
andere wonden, en men ftempt het bloed met drukdoeken en bovift
aan te leggen, die nien met een bequaam verband beveftigt. In
Hooimaand 1718. heb ik alhier een kind, een vierendeel jaars oud zyn-
de, zodanig een te veel zynde vinger, nevens den duim, als Tab.
IX. fig. I. J. vertoont, waar in de kootjes fterk waren, afgezet; al-
waar ik eerft de huid rondom met een mes, en daar na ook met een
goede fcherpe fchaar het been heb doorftieden. Het bloed, zeer fterk
fpringende, met fterke brandewyn, drukdoeken en bovift geftempt,
en de wonde met een wondbalzem in korten tyd weder geheeld. De
nagel was niet gelyk een menfchen-nagel, maar als een haanefpoor
Na die tyd heb ik diergelyke konftbewerkingen meer aan handen en voe-
ten uitgevoerd (V).

(V) By het wegnemen der overvloe-1 te onderzoeken, wat voor een van de
dige vingers, \'t welk gemeenlyk aan de j twee de natuurlyke of de befte is te be-
pink of duim voorvak, ftaat dikwils nauw 1 houden, op dat de ongefchikfte en de

ftnlieweeglykfte mag worden weggeruimd.
Men draagt zorg by deze kleine operatie,
dat men door de duim en voorfte vinger,
daar men het handje mede vaft houd , de
hmd te rug brengt, eer men dat lidje
weglnyd, op dat de genezing des te vaar-
diger vojge. Men moet het niet in \'t gewrigt
«oen, wyl de ondervinding leert, dat de ge-
"•^zing daar traag volbragt word. Men moet
zo veel doeniyk is de vette middelen my-
den , wyl gemeenlyk het kootje uitfteekt,
«i\'gelyksvieefch affcheid. Inden tyt der ge-
nezing moet men op den behouden vin-
ger letten , dat dezelve niet krom wor-
want de intrekking van \'t lidteken
heb ik menigmaal zo fterk gezien , idat de
geheele vinger daar- van inhaalde, als of
dezelve door branden was ingefchroeiJ.
Men gebruikt tot het wegnemen een
fchaar , fnytangetje, of byteltjg, op welk
laatfte men met een houten hamertje flaat,
terwyl het handje op een blokje geplaatfl
word, dat een helper met de hand be-
ftiert, en vaft houd,- waar na men op een
fyn byteltje met een houten hamertje
flaande het vingertje wegneemt, \'twelk
men gevoegiyk met de andere werktuigen
mede kan verrigten, als men een dun
fteekbyteltje neemt, als wanneer men het
flaan kan vermyden.

het xxxiii. h o o f d s t u k.
VAN HET
AFZETTEN VAN VERDORVENE
of dode vingeren enteenen.

De redenen waarom verdorvene vingeren of teenen moeten afgezet Wanneer
worden, zyn veelderlei, namentlyk: i) als dezelve door verplette-^^\'-^^^\'\'^ af
ritige, fchieten of kappen zodanig verbryzelt zyn, dat \'er geen hope is de-^^ J\'.etten.
zelve te konnen behouden; 2) dezelve door het koude vuur zyn ver-
dorven, \'t zy dat het van \'t bevriezen, of uit andere oorzaken ontflraat,
20 dat men het lid door geneesmiddelen niet kan behouden; 3) als ze
knoeftgezwelagtigofkankeragtigzyn, zo d\\&hy Roonhuizen, Ohf. XXV.
cen voorbeeld te zien is , en ik insgelyks een diergelyk aan eene vrouw
Helmftad gehad hebbe. De grote vermorlfelingen van deze delen
*oi"nen dikwils voor te vallen by Metzelaars, Timmerlieden, ofookan-
als iemand een zwaren fteen, balk, of eenige zwaarte op een vin-
ger of teen bekomt.,

in diergelyke toevallen een Heelmeefter daar by gehaaldwat daar
^ord, moet hy het gequetfle deel niet zo aanfionts -wegnemen, maar wel^iy i" agt
, of het mogelyk is, het zelve te behouden, en niet eer af-*^^ nemen.

^ ^^yen, als de verbryzeling niet al te groot is, moeten verdryven-
öe itovmgen Y^ji in zout of kalkwater of brandewyn gekookte krui-
en omgellagen worden, om daar door de verdere verderving voor te
Qtnen; de beentjes, moetmen, zo veel mogelyk is, te regt zetten, en alsdan

gelyk een beenbreuk der vingeren verbinden en heelen. Dog als een
vinger zodanig verplettert, en van het overige zo verre afgezonderd
is, dat hy alleen nog maar aaneen dun velletje hangt, en geen hope
jiieer is, dat hy weder kan aangroeien en behouden worden, moet
men denzelven met een fchaar of mes voorts afnyden. Maar indien een
vinger zodanig door een houw word afgehouwen, dat hy nog met de
huid \'er aanhangt, dan moet men denzelven niet aanftonts afnemen,
maar als men hem met het overige weder fpoedig te zamenvoegt, met
een pleifter aan malkanderen kleeften wel verbind, konnen de delen
weder aangroeien, en als dezelve met konden aangroeien, maar ver»
flerven, dan is het tyds genoeg om den vinger af te zetten. Alzo ook, als
in kneuzingen deze delen met konnen behouden blyven en beginnen
te rotten, dan konnen ze altyd worden weggenomen. Maar wanneer
een vinger of teen na het heet vuur, of na het afvriezen, verfterft en
verrot, moet men dezelve ten eerflen afzetten, op dat deze verrot-
ting of \'t koude vuur het overige van de hand of voet niet aanfteeke.

3. Daar zyn driederlei wyzen om zodanige verdorvene leden weg te ne-
men. Namentlyk i) men knypt met een fterke en fcherpe fiiytang
het quade van het nog gezonde af, en heeJt daar na het ongemak als
een beenwonde. 2) Men flaat het verdorven met eene fcherpe bytel
en hamer af, zo als Tab. IX. fig. 2,. op welke wyze Roonhuyfen een
knoeftagtige grote teen, maar ik een kankeragtigen vinger heb afge-
zet. Of 3) men fnyd het verdorven lid in het gewrigt met een mesje
af, \'t weik hedendaags van eenigen voor de befte en zagtfte wyze ge-
houden vvord, dewyl door de bytels en fnytangen de beentjes menig-
maal afbreken en affplinteren, waar door nieuwe ontfteking, been-
vreting, of andere qualen veroorzaakt worden (Wj. Nogtans zyn \'er
vele, die de twee de befte wyze agten te zyn, dewyl men heeft waarge-
nomen , dat de huid aan den knokkel niet heeft willen aangroeien, en
daar na evenwel een bytei of tang heeft moeten gebruikt worden.

(W) Dit gebeurt meerendeels om dat
men de voet niet omwend, maar de by-
tei op de ronte van het kootje zet, en
de holte als een brug op \'t blokje zoda-
nig , dat by de flag bet kootje met dra-
gende word afgekapt, maar \'t zelve fpnngt
in fplinters, en fcheurt, waar door ze-
ï^erlyk zwaare toevallen konnen volgen ,
\'t welk men kan voorkomen , als men de
ronde of buitenzyde der teen of vinger
op het blokje met een omgekeerde voet
of hand legt, waar door dat deel dra-
gende geen fplincering door de Üag onder-
gaat , te meer, wanneer men een lUik dik
ea ^.agt leder, of een vilt yan een zwaare
hoed, daar onder legt. Deze manier moet
men voor de befte houde«, om dat, als
fflen het in \'t gewrigt doet, de genezing
Uit reden der dekking van \'t kraakbeen
zeer langzaam toegaat.

De knoeftagtige en kankreuze uitzet-
ting van vingeren en teenen moet men
wel onderfcheiden van die, welke met
fpina ventoja zyn aangedaan, om dat, in-
dien dit laatfte plaats heeft, men moet
onderzoeken of de afzetting wel van nut
zal zyn, dewyl dit gebrek veeltyts als een
algemene beenziekte gezien word , en
derhalven geen genoegzame genezing ver-
fchaft.

Maar wanneer iemand nogtans van de derde wyze zig wilde bedie-
nen, moet hy de huid, zo veel als doenlyk is, tê rug laten trekken ,
en daar na by het eerfle gezonde lid het verdorvene met een fcherp
mes atinyden. Na het afzetten legt men \'er plukzel met drukdoeken
op, en beveftigt het met een windzek Als de Patient bloedryk is,
iT^ag men \'er na het afzetten eenige oneen bloed laten uitlopen, eer
nien het ftempt, op dat de ontfteking moge verhoed worden. Als
een verderving aan de vingeren van het eerfte en twede kootje en tot
het begin van het derde of grootfte kootje zig uitflrekte, en dien vol-
gens dat been aan de voorhand door de laatfte manier moeft afgefneden
worden, dan wilde ik liever raden, in diergelyke gevallen even bo-
ven het verdorvene den vmger na de eerfte of twede manier af te zet-
ten, wyl alsdan de wonde eerder heelt, dan wanneer hy in de onder-
ste geleding wierd afgefneden. Maar als de gehele vinger de verder-
ving onderhevig is, dan moet men evenwel denzelven in het ffewrifft
daar uit fnyden (X). ^

(X) Boven-is gezegt, dat de befte ma-
r.ier is, de vinger agter over met de ronde
zyde op een blokje, met dik Ieder ge-
dekt, met een dun en wei flaand byteltie
af te kappen, en niet, als by onzen Hr.
Schryver Tah. IX. fig. 2. verbeeld word ;
ivant dan fpringen fpiinters van de koot-
jes , waar door zware toevallen , en ten
ïninften langzame genezing geboren wor-
den.

Om de langdurige genezinge te ontwy-
ken, moet men zorg dragen, de articu-
latien met te raken; dog wanneer wy
genootzaakt zyn een vinger in \'t agterfte
hd wg te nemen, dan moet een oplet-
tend Heelmeefter niet alleen, om de quaal
■wel uit te roeien, de operade in dat
heentje der nahand doen ,: dat den bedor-
ven vinger onderfteunt,- maar te gelyk
Volgt een veel veiliger en fierlyker gene-
zing, oneer welke foort van lyderen ik
verfcheide gehad heb , daar men,het ver-
tes van de vinger niet konde erkennen,
w men moeft de vingeren tellen.

cu-kei . anders een guts genaamt, welke
op fneê we! getempert moet zyn, zo
dat hy met doorzet of brokkelig zy, cc is
de wytte der guts, die vry met de aange-
tekende punten tuffen de twee daar naait
leggende nahands beentjes kan lopen , en
geen onbefchadigde delen quetzen, Deze
bytel zet men (de hand op den rus van
het gemelde biokje gelegt hebbende) in
de hand, omtrent een vinger breet agter
het laatfte, plooitje van den vinger
waar men dezelve vaft in de huid drukt,
en vervolgens met een we! treftende flag
hamer op eenmaal tot in
het blokje flaat: daar op neemt men een
ijerke fehaar, waar mede men weêrzyts-
tuffen de vingeren fnyd tot in de gekapte
wondci om dus de afgehouwene uit te ne-
men, en vervolgens de g\'Oede naaft ftaan-
de vingers, na dat het bloeden sieheel
gedaan en beftendig is, zo na doenlyk is
by een. te doen helen. De gehele zaak ,
om deze konftbewerking wel uit te voe-
ren, beftaat daar in, dat de bytel niet te
breet zy , en dat men zig wei verzekere
niet in \'t lid, maar zekerlyk bet knoopje,
van het nahandsbeen door de holte b, af te
kappen, terwyl de punten CG. het vlee-
zige, dat na de fplytinge van den vinger
ftrekt, mede wel afhoud, waar na de
nog\'vaft zittende huid met de fehaar word

.Vm de hseikundtge IConßbew^rkhigen. , \'
h e t xxxiv. h o o f D s t u ic
V-A N het-.....- -

HEt afzetten van de grote leden, afe armen en benen, zyn onder
alle andere de verfchrikkelykffce Konflbeliandelingen der Heelkun-
de Nogtans zyn dezelve menigmaal tot behoudenis van \'s menfchen
leven noodzakelyk, als het op geen andere wyze,kan behouden wor-
den. Men is genoodzaakt zodanige leden af te zetten i) wegens
het koude vuur; 2) wegens een gehele verbryzeling; 3) wegens een
ongeneeslyke a beenvrcter, of b -winddoorn; 4) als een groot bloedvat
in den bovenarm, of in de dye, namentlyk dc c grote armsßag-
ader, of de grote dyebeens-ßagader, zodanig gequetft is, dat men het
bloeden niet ftempen kan , en de Patient anders moeft dood bloe-

als armen en beenen," af te zetten zonder dat hy alvorens andere
ionft--ervarene, zo wel Geneesheeren als Heelmeefters, geraadpleegt,
en derzelver toeftemming bekomen heeft, op dat men hem daar na
niet zoude konnen verwyten of befchuldigen, dat hy zonder nood\'za-
kelykheit den menfch van zodanig een noodzakelyk lid berooft en ge-
brekkelyk gemaakt had (Y).

zulK eene gewigtige operatie volbrengen, dig was, kome te ontwyken; waar van
ten zy volftrekte redenen hen daar toe ik een zeer uitnumtend vooral in eenen

onzer aanzienlyke en waardigfte Regen-
ten , wiens Tibia en Fibula zeer gecompli-
queert gebroken zynde, in meer dan vyf
vierendeel jaars niet geheeld was, nog de
gecarieerds en aan den dag bloot leggen-
de ftukken gefchieden waren , zo dat men
eindelyk moeft refolveren dit ontaarde deel
te amputeren; \'t welk wanneer ik het zpu-
de aanvangen, de genezing my bezwaa^riyk
voorkomende, ftelde ik voor , de vöorlie
oppervlakte der afgezaagde \'lilna te fchroe-
ien, ten einde wy alle hindernilfen zou-

(a) Jan den arm heb ik dikwils bet bloeden door de afbindinge gejlempt, zo dat hei af.
setten uit dim hoofde niet altyd noodzakelyk is.

2. Om dan in \'t byzonder tot het afzetten mn eene bedorve hand overuoe een
te gaan, moet men weten, dat men dezelve voor dezen met een ha-hand af te
mer en grote brede bytel aan de nahand heeft afgeftagen; gelyk ^«tten.
als by Scultetus Tab. LUI. afgetekend (Z), en by andere oude Schry-
vers te lezen is ; maar dewyl op deze wyze de beenderen ligt fplinte-

ï^sn > waar door nieuwe verfchrikkelyke qualen konnen veroorzaakt
worden, zo hebben nieuwer Heelmeefters verkozen de hand af te za-
gen, maar niet in de voor- of nahand, zo als eenigen gedaan heb-
ben (a), dewyl aldaar wegens de vele kleine beentjes en banden niet
Wel te zagen is, map in \'t begin van de ellepyp, of den onderarm,
gelyk wy tegenwoordig zullen befchryven, waar uit wy te gelyk zullen
konnen afmeten, hoe wy ons in \'t afzetten van den onder- en bovenarm
moeten gedragen (A V

3. Wanneer nu het koud vuur of andere bedervingen, die het af-J^^^^j\'^\'S
zetten vereifchen, in een hand, of aan den onder-of bovenarm zyn, dan moet afge-
inoet men nooit in \'t bedorven, maar altyd een of twee vinger breed zet wor-
boven het verdorvene, in het gezonde de afzetting doen : d^og zoda-den.
nig, dat dezelve nooit aan de grote ledemp-ten in de gewrigten geichie-

qua-
ken mogen verhoeden. Dit my door on-
l^Undige Heelmeefters in dit geval ver-
hindert zynde, zo hebben wy met leetwe-
zen ondervonden , dat vyf maanden na dien
tyt nog maar weinig genezing der ftomp
gezien wierd; en als nu, terwyl ik dit
fchryve, niet verder gevordert zynde , zo
kan ik niet weten , of die konftbewerking,
om een fpoediger en zekere genezing te
betragten; evenWel niet nog nodig zyn
zal; waar over dugte dat ik in \'t byzonder
zal dienen te fchryven, om teffens, zo
ik mene, een -daar toe nodige befchry-
ving, inzonderheid over deze zeldzame
beenbreuk, in tegenoverftelling dergemak-
kelyke, mede te delen, ten einde de
lafterzieke en domme oeffenaars der nog
niet genoeg doorgronde heelkonft inge-
^omt worden, met te zien wat zwarig-
heden uit hoofde van hunne onkunde
^gelyks konnen ontmoet worden, en

oe zy 2ig behoren te wagten van vleien-
f p^^f\'^^ te voordelige beloften aan gro-
te rerionaçjjgj^ ^^^ doen, wyl de zaken om
dat zy lieden geen vooruitzicht hebbe.n ,

dikwils anders uitvallen , en zy dus als
onkundig op \'t laatft bekend ftaan.

(Z) Ziet Scultetus, de Nederduitfche
druk van \'t jaar 1657. pag. 02, de 27.
plaat, 12.

(A) Schoon in \'t algemeen voor een
vafte regel gehouden word, dat men de
bovenfte ledematen by \'t afzetten zo lang
moet houden, als het mogelyk is, zo
vervalt die wet, wanneer wy de Ulna en
Radius omtrent de hand bezien, hoe die
beenderen met weinig vleezige ftoffe zyn
voorzien en derhalven is \'t zeker, dat
deszelfs einden door het te rug trekken
der huid en peezen van alles ontbloot wor-
den , en als naakt uitfteken , waar door
niet alleen langzame genezing, maar in
\'t vervolg fmertelyke aandotingen en
meer ongemakken geboren worden. Om
deze reden heeft deze operatie , als ze
iets hoger gedaan word, veiliger gevol.
gen , fraaier en fpoediger genezing, voor
al, Wyl de vleezige ftoffe een ronde bol-
heit aan \'t uiteinde van \'t lid bezorgt.

qualen zouden ontftaan (B). Wanneer de J\'IeelmeeJtef ié plaats, daar de
amputatie zalge/cMeden. uitgezien heef t, moethy, eer de konftbewerking
ondernomen word 5 zyne gereedfchappen, en\'t geen noodzakelyk is, ge-
reedmaken., en de weriituigen op de eene, en het verband op een an--
dere grote fchotel of plank in order legget]: dog zulks niet in het vertrek
van den Patiënt, op dat hy daar door niet verbaaft worde.

4. Het gereedfchap van den Heehneefter zal in het, volgende be-
ftaan : 1) moet hy een draaituig hebben, dat in de verhandehng der
wonden op de 83. bladzyde befchreven is (C). a) Een gaaren band van
een vinger breed, en omtrent eene half el lang. 3) Een klein mes, om
de huid door te fnyden. , 4) Een groot krom mes, om het nog overige
vleefch door te fnyden 5 zie lab. i:^. pg. 3. 5. Eenige gebruiken een
fpits tweefnydend mes, om net vleeich tuflchen,de grote en kleine
dlepyp door te fnyden fig. 4, \'t welk evenwel ook gevoeglyk met
een fnydend mes kan gefchieden. 6) E«n hnnen lap, drie fpan-
nen lang en zes vingeren breed, die aan \'t eene einde tot aan het mid-
den moet gefpleten zyn, Tab. ÏL fig. 17. 7)Eengoedebeenzaag, lab.
1%. fig\' 5. (D). .ü) Eenige knopjes van vitriool, in boomwol of p,uk-
zel bewonden (E). 9) Eenige yierkante drukdoeken, veel plukzel, als
mede wieken van werk; of in deszelfs plaats een groot ftuk goe-
de bovift. 10) Een bloedftempend poeder, of nog beter van de befte

(B) De voornaamfte reden, waarom
men fn-de gewrigten niet behoort te am-
puteren, is,\'als reets is gemeld, om dat de
kraakheenige dekzelen onmogelyk kon-
nen dekken , en daarom niet konnen he
len , ten waare het kraakbeen van zeil
komt te fcheiden , of zulks door branding
bevorderd word.

en vooral, dat de beide riemen mm. even-
redig gefpannen flaan r op \'^^t de eene
Biet meer als de andere heeft te lyden ;
zo als by de operatie van zeker aanzien-
lyk Heer gebeurde , by welke , zo als ik
Eoude opereren , door onbedagte aanha-
ling en te fterk fchioeven van een Heel-
meefter een riem infcheurde, zo dat de
gehele fiuiting op een riem aanquam.

(D) Hier toe moet men een krom, wei-
getemperd, dik aangeflepen en fpifs-incifi-
mesje gebruiken, waar mede men veel
beter tulTsn en om de beenpypen het vlies
kan wegnemen. Ziet deszelfs afbeelding
op myn Vjfde Taf si, fig. 4. A. Het krom-
me en dikke lemmet, dog welfnydende
zynde; b vafte en fterke yzere rug; c zes-
kant handvat, om in de hand niet tedraa*
je, \'t welk van yvoor of zwart ebbenhout
gemaakt word.

(E) Schoon ik het krom mes, de zaag
en \'t fcheimes eenigzins heb laten ver-
beteren , zo oordele ik ten hoogften no-
dig , de werktuigen, die ik tot deze ope-
ratie gebraike , mede te delen. Ziet Tah.

fig. I, het beloop van het krom mes
2. het feperatorium, aan de eene zyde
plat, aan de andere zyde een rib, en
heel fpits en fraai, fig. 3. de zaag, waar
van men \'er 2^3 foorten moet heb-
ben , en tot ieder twee welgetemperde
bladen , waar aan de tanden wat moeten
uitgezet en gelyk ftaan, tot gemakkelyker
fnyding en doorfchieting.

Indien men de flagader in den opper-
arm wilde onderfcheppen, gebruikt men
een Arterie tang, Tab. 2. fig. 13. en naal-
den , by den Heere Auteur Tab. i. fig.
S. ï. verbeeld.

^\'hPn n^S M P^^^^® ^ ^ ^^^^^ hedendaags by de Franfchen en Engel.
theSff klevende pleifter, als een Mal-

gen prukdoek van dezelve gedaante, ofwel iets groter. 14) Drie ftro-
^en hnnen elk twee fpannen lang, en twee vingeren breed. 15^ Een
^vindzel, lang vyf Faryfche ellen en byna drie vingeren breed (F).
^A\' nf yoorbereidzelen gereed gemaakt zynde, gaat men\'met Hoedanig
oe konftbehandehngaan t werk. Waar omtrentmen alvorens moet zorg ^^
dragen i) hoe men den Patient wel zal plaatfen, 2) hoedanig dlSeftïf\'\'^\'
lleelmeefter zig zelf, en 3) hoe hy de medehelpers moet plaatfen.n.SS ge-
jJcn Patient zet men op een lage ftoel midden in het vertrek , omP\'aatawct-
er van alle zyden wei by te konnen komen. De Heelmeefter zelf moet\'^^\'"\'
iuiien de benen van den Patient ftaan; de medehelpers of knegten
waar van \'er ten minften zes moeten zyn, de eène ftaat agter den Pa-
tient om hem vaft om het lichaam te,vatten, de twede op de bui-

tenite zyde van den arm, dewelke den arm boven de plaats, daar de\'
^"iputatie zal gedaan worden, moet vaft houden; de derde moet by
de harxd van den Patient ftaan, en denzelven of den beneden-ami
vatten; den vierden plaatft men aan de gezonde zyde van den Pa-
tient, en laat hem op een plank of grote fchotel de werktuigen, en
ae vytde het verband houden; de zesde moet gereet zyn om op den
Heelmeefter te letten en dat te doen, \'t geen hy hem.onder het uit-
voeren van de konfcbewerkmge naar bevindinge der toevallen zal
belaften (G).

waar omtrent veel onderfcheid te maken,
want indien men het windzel aan den
bovenarm zal gebruiken, dan moet het
om het lyf en de fchoudercn gaan, en der-
halven behoort het tot de lengte van elf
ellen genomen te worden.

(G) Na dat den Lyder zyne kleeren van
het bovenlyf zyn getrokken, zet men hem
op een matigen lagen ftoel wel naar\'t ligt,

xelfs binnenzyde zig plaatfen, ten einde
de zaging , wyl aldaar twee beenpypen
zyn , in order gefchiede. Den helper,
die aan de bovenzyde van den arm Haat,
moet met een het draaituig zyn aanbe-
volen, en daarom dient dezelve een der
bequaamfte perfonen te zyn; en die, wel-
ke de werktuigen en het verband za! aan-
reiken, behoort zulke konftbewerkingeti
meer te hebben bygewoond , op dat hy
alles in goede order, en zonder zig te ver-^
byfteren, met goede handeling doe, met
de hegten voor uit, op dat door de on-
behendigbeid en verbaaftheiddeOperateur
niet gequetft worde, zo als my in zo
een geval in \'t jaar 1729. door A. T.
by \'t amputeren des arms van eenen /iry
Bakker is gebeurt. Om dan de aanrei-
king van \'t nodige te volbrengen, moet
die helper alvorens wel onderrigt zyn.

Bbbb ea

(5.\'Als ml alles op deze wyze gefchikt is, legt men het r/r/ya/f^z^ om
den amr van den Patient, gelyk reeds boven op de 89. bladzyde on-
derwezen en Tab. 111. fig- i- K- aangetoont is, om de grote flagader
in den arm zodanig te drukken, dat \'er gedurende de kofi/ibehande-
ling weinig bloed geftort word: (waar door met een de zenuwen zo
worden te zamen gedrukt, dat de Patient niet al te geweldige pyn zou
gevoelen) en als de draaiband wel is aangedraait, moet hy, die agter
den Patient ftaat, het ftokje vaft houden, dat het niet kan meege-
ven (H), De andere medehelpers, die des Patients arm omvat, moet
de huid, zo veel als mogelyk is, naar zig trekken, en alsdan wind de
Heelmeefter de linne band 4. No. 2. een weinig boven de plaats, daar
de afzettino- zal gefchieden, vaft om den arm, zo als men een kouf-
feband omheen been bind, en fteekt het einde met een fpelde vaft,-
waar door het vleefch by malkander word gehouden, dat het in \'t door-
fnyden niet kan wyken, nog ongelyk afgefneden worden, waar toe
ook wel een riem met een gespe gebruikt word. Alsdan geeft men
den Patient een goeden dronk wyn, of hertfterkend water, tot verfter-
kinge, wekt hem op totkloekmoedigheit, enmaaktmetdekonftbewer--

7. Terwyl de twee medehelpers, befteld om den arm te houden,
denzelven regt uk in de hoogte houden, ftiyd de Heelmeefter met

en alle de nood-zakelykheden moeten zo
in order leggen, dat, alfchoon hy wat
gebrekkelyk was, het een na het ander
opgevat zynde, niet verkeert kan gege-

(H) Indien men niet voorzien is van
een fchroef - tournequet, gebruikt men
een draaiband, met een ftokje, in dier
voegen , als op myn vyfde Plaat, fis- 5-
verbeeld is; welke band, wanneer zy
Is los gedraait, altyt van \'t df 15ïan weg.
genomen worden. Als a a de twee ope-
ningen der dubbelde band, die met een
knoop b vereenigt, waar door het ftokje
fig. 6. palTeert, welkers einde a a dikker
zynde als het midden b, daar niet wel kan
iiitglyden. Nu is \'t buiten tegenfpraak, dat
het houte draaituig beter is, als men het
kan bekomen; ziet bet zelve Tal>. 2. fig.
9. waar mede men zo vaft of los kan aan-
fchroeven , als \'t de noodzakelykheid ver-
eifcht, en waar mede, om deszelfs breede
riem, men zo veel niet wurgt, nog
kneuft, als met de draaiband, en veel be-
hendiger kan los en vaft fchroeven. On
der deze riem behooren twee kuflentjes,
welker figuur met desaelfs citculairen
band op Tib. 2. hadden dienen verbeeldt«
zyn , maar overgeflagen is; ziet Tab. 5.
fig. 7. AA. een platte breede band, die
om den arm of eenig ander deel gaat ; bb
fchuiven van een band van dezelve Hart daar
over heen, en aan de kuflentjes c d ge-
naait, om dezelve nader of verder van
een te brengen. C. het kuflentje, \'t welk
net op de legging der flagader moet ge-
plaatft zynj D het kuffentje, waar op
het plankje der Tournequet leunt, of
drukt. E een langwerpig gat in de band A.
waar door het fmalle bandje f paffeert,
om vervolgens om den arm gaande met g
door een enkelde knoop vaft gemaakt te
worden.

(1). Tot beveftiging van \'t vleefch flaat
men een halve pink breed boven de plaats,
daar men zal inihyden, een fterke band
van twee ftroobreed, daar men twee lut-
fen aan bezorgt, waar mede de huid word
opgehaalt. Onder deze band, tot een
duim breed ruimte daar van daan , legt
men een twede circulaire band , om daar
door de fpieren des te vafter te doen leg-
gen , als men tuffen deze beide met hel
krommes de omfnede doet.

mogelyk is, het « ieemlie, vaT^t b"e. ^^^^^^^
trekkende beide perfonen, dfe den arrvafthsln iS\'Xf

aan het bovenfte deel het vleefch zo ved te ho^A ""onll^Sln^^^^^^
f^n leggen vele hetgefpleteniluklynwaad f.
n de opennag zodanig aan, dat d\'e twee Lofden van dff^^^^^

lens, als de konftbswerking wel verrigt word. is te volbrengen (K).
Hoedanig 8. A^^ï het afzagen moet het bloeden van de flagaderen gcfiempt, en ds
na het af- Jiomp na behoren verbonden mrden. Het bloeden betreffende, moetde
zagen het Heelmeefter ontdekken en zien, waar de flagaderen leggen; daarom
bloed te ijgj^^ ^jgjj^ aie het ftokje van het draaituig houd, \'t zelve een
le^ve^rbL!" weinig af te draaien; dewyl dan aanftonts door het uitfpringen van
ïien. " \'t bloed de openingen der Qagaderen te kennen zyn : waar op men
het draaituig weder laat toedraaien, (ten zy dan, dat men wegens de
bloedrykheid van den Patiënt alvorens eenig bloed met voordagt wil-
de laten uitlopen,) en de Konftbewerking aan den onderarm gedaan
zynde, is \\ niet zeer noodzakelyk, de flagaderen te onderfcheppen,
dewyl ze niet heel groot zyn; maar men legt op ieder opening der
grootfte flagaderen, waar van \'er gemeenlyk twee of drie zyn, een
knopje van vitrioolfteen, en aanftonts daar op eenige Ideine vierkante
drukdoeken, gelyk Tab. H. 21. te zier^is, of ronde te zamengerol-
de linne lapjes, die men met de hand wel tegen de flagaderen aan-
drukt (a); maar op de twee beenderen en het overige vleefch moet

(K) Het is van de niterOre noodzake-
lykheid, met de iinne ürook het vleefch
op te halen; dog men moet wel letten ,
dat de gefplete einden flauw kruiflende
over den ander heen lopen, op dat de
beenderen dnar door beklemt en dus het
vleefch opgcflrookf worde.

Het byzondere werktuig , daar toe be-
quaam , beftaat uit twee yzere of kopere
plaatjes ziet myn V. Taf fig. 8« hh , die zig
met de knierBopenen en toe draaien,zo dat \'t
open gemaakt zynde met het gat C om de
l/wmm«, of\'twerktuig groter zynde, en by
gevolg het gat ook groter, om het os femo-
fis gefloten word. Endoordien \'ertwee py-
pen zyn, als ülna en Radius, of Tibtmpbu-
Ia, gebruikt men het werktuig,datbyfig, p.
AA gezien word. Wyders is er geen on-
derfcheid tulTen deze twee werktuigen ,
dan dat het eene tot enkelde en het ander
tot dubbelde pypen dienen.

Het werktuig toegevouwen zynde ,\' vat
de helper, die aa-n de bovenzyde der arm
ftaat, de oogen FFF, en haalt dezel
naar zig toe , ten einde de bladen AA
het vleefch opfchuiven

zaag digt aan \'t bovenvleefch , en men be-
gint eerft aan de buitenpyp met zagte
ftreken , die, op dat ze niet hippelende
of fchuivende zyn zullen , met het glycien
der rug van \'t zaagblad langs de voorfte
vinger der linkerhand een kleine fnede in
\'t been gemaakt hebbende; zakt men met
het agtereind der zaag tot men de twede
pyp raakt, ten einde men ze beide te ge-
lyk doorzaagt, we] zorg dragende, dae
dat been, \'t welk het ligtfte en het lofte
geartikuleert is, is \'t niec eer, ten minfte
gelyk met de zaag word afgefneden. Of nu
onze Schryver wil j dat de beenpyp door
de vafthoudendc perfonen zal gebogen
worden, zulx dient tegengefproken, wyl ik
menigmaal gezien heb, dat alsdan dezelve
ligtelyk afknappen en fplinters nalaten:
daarom moet de zaag om het gemakkelyk
lozen zyne tanden wat uit en zeer gelyk
ftaan, en men wel op\'t laatft, als in

\'t begin, het deel doen vafthouden, opdat
het zelve nog gerekt, nog gebogen of geligt
worde, waar door niet alleen vaardig, maar
zeker kan gezaagt worden, dat dog heel
veel fcheeld wie bet doet, uit oorzaak der
gewoontens, die een Heelmeefter maakt
in \'t oefFenen van handige konftgrepen.

veSd^rVX-^\'l\'^\'\'\' ontftekingen veroorzaken, en de « etteringa Suptu.
S vnn V Soed groot ftuk boviß, oi eene groottS^

ken ?? ^^^^ gemaakt, en dit tezamen tegen de ftomp wel aan te druk-
Daar na legt men eindelyk boven dit alles eene vogtige blaas, of
een grote Reißer, diQ men wel en net om den ftomp van den arm doet
Kleven. Dic alles gedaan zynde, legt men over de pleifter de ero-
drukdoek in de gedaante van een Maltlieezer kruis, waar van ins-
gelyks het eene eind voor en het ander na om den ftomp wel moet
gevoegd worden, die de perfoon, aan den bovenarm ftaande, met
oetde de handen wel moet omvatten en aanhouden: ten laatften
legt men de drie lange fmalle drükdoeken zodanig over den ftomp dat
aezelve met het midden daar op komen, en de twee einden opwaarts
na^r den arm gaan, en deze drie te zamen onder op de ftomp byna
^n fterre verbeelden (waar van daan ze ßerre drükdoeken heten, ziet
^ab. U.fig. ic;.) \'t welk alles met een lang windzel wel word verbon-
öen en vaft gemaakt gelyk als in de verhandelinge van de verbanden
onderwezen worden (L}.

5»- De oude, en nog eenige hedendaagfche Heelmeefters, pleo-en Het blo.,
om het bloed te ftillen,openingen der%gaderen met Är.Ä

eemge dagen (als de korft afvalt) hgc weder beginnen te bloeden ftempc.
onder de nieuwlte Heelmeefters weinig meer in gebruikis(M). Nog\'

(L) In plaats van de knopen van vitri-
OOI, die gemeenlyk fmeltende wyd en zyd
Vloeien, en fchade te weeg brengen, kan
men veiliger gebruiken een of meer dot-
jes plukzel, in Aa. fliptica nat gemaakt,
oie, wanneer zy weder wel zyn uitgedrukt,
op de openingen der flagaderen worden
aangelegt. Offchoon men zig verlaat op
droog linnen en plukzel, zo kan ik niet zien
ot men kan veilig de ftomp met wieken
toedekken, welke met ons ftèmppoeder
^\'et eyerwit gemengt beftreken zyn; wyl
^^ met zekerheid kan betuigen dezelve in
gevallen, vooral in onze le-

befchreven , waar by men geen verande-
ring behoeft te maken, ten waare men de
Fitmol Cyperi in wat minder quantiteit
wilde gebriïiken. Door de fout der druk-
i^ers is by deze ordonnantie aan te merken,
dat men zoude begrypen alle de ingre-
diënten als Farina te moeten aanmerken
dog behoort van de derde tot de on-
derfle linie agter uit te ftaan, wyl maar
2 fanncëindie compolitie gebruikt worden.

CM) De voorgaande redenen , waarom
het bloeden aan onkundige dikwils zo on-
verwagt, verwonderlyk en fchrikkelyii
voorkomt, gefchied uit geen andere oor-
zaait , zona de afzettinge der ledematen, als
in-andere gevallen, dan dat door de aanbon^
zing op den dag vanraminge, de gemaakte
korftenin\'tgeftolde bloed afvallen, vooral
wanneer, \'t zy door onnodige voorzigtig-
heid of onkunde, die wederftand, die nog

-ODDD 3 ge.

tans laat zig het bloeden in den onderarm, als mede in het fcheen-
been, zeer wel en veilig daarmede ftempen, en kan inzonderheic ge-
bruikt worden, als de bloedftempende middelen niet mogen in ftaat zyn,
of dat men haaftiger of fchielyker \'t werk wilde volbrengen Maar
indien men de flagaderen hier ook wilde toebinden, gelyk nu voor
het veihgfte gehouden word, moet men dezelve met een Ravenbek
of andere flagadertang, waar van aanftonts zal gefproken worden,
de eene na de andere vatten, en meteen fterkegewalchte draad wel digt

bovenarm gezegt is te Werk; behalven dewyl hier de arms-ftagaderen, waar van
door \'tdigt \'er menigmaal drie zyn, zeer groot, en niet veilig, \'t zy met een
bindender of met bloedftempende middelen konnen geftoten wor-

met een flagadertang, Tab. IX. fig. 6. Tab. ilL fig. 4. vat, een weinig
uithaalt, en met een fterken draad ftyf toebind, gelyk als uit Tab. IX.
fig. eenigzins te zien is. Alsdan laat men het draaituig wat los, om
te zien of de grote flagaderen wel zyn afgebonden, en als dezelve
digt blyven, dog uit de andere \'t bloed fpringt, moet men die insge-
lyks alzo behandelen. Eenige nemen tot meerder veiligheit eene regte
naald met een fterke gewafchte draad, doorfteken de flagader,
en binden dezelve alsdan toe, op dat de draad zo ligt niet af-
glyde of los gaa, en na dit knopen handelt men met het verbin-
den even zodanig, als te voren van den onderarm is onderwezen.
Eenigen gebruiken tot het afbinden van de flagader geen tang, maar
neme eene kromme naald. Tab. I.fig. 7. met een fterke gewafchte draad,
fteken met twee fteken om de flagader in \'t jleelch, zo dat ze
eerft met de eene fteek van de eene zyde om de flagader fteken,
by voorbeeld, van boven naar beneden, en daar na weder op de an-
dere zyde van beneden naar boven, zo dat de flagader tuffen de draad
wel befloten zynde, alsdan vaft toegebonden word. Maar men kan
in deze wyze omtrent de flagader te vatten mis gaan, of dezelve
flipt zeer ligt uit de ftrik; derhalven oordeel ik de wyze van de tang
te gebruiken beft te Zyn (N).

worden afgewagt, voor welken tyt wei on-
bedagte, maar geen redelyke Heelmee-
fters die gebreken verbinden , ten waare
van v/egens byzondere gevaren het deel
tót verfterving dreigde over te gaan , aTs
wanneer wy worden genoodzaakt het eene
gevaar tegen het andere op te wegen.

(N) Als men de flagader zal toebin-
den, moet men de tang, in myn II. plaat,
^g\' 13. verbeeld, gebruiken^ om ge-

II. De Patient, ah 8. gezegd is verhonden zynde, moet nogmaals Wat na het
een teug wyn of andere hertfterkende drank gegeven, en in \'t bedde
pt>ragt worden; men laat ook een knegt of ander bequaam per-\'®
loon met de holle hand eenige uuren tegen den ftomp aanhouden, om
ae aderen zo veel te beter te drukken, en daar door het bloeden te
verninderen, waarom men ook het draaituig niet op eenmaal los
^aakt, niaar alleen zoveel, dat het bloed eenigzins kan omlopen.
Als nu het bloed hier op ftaat en niet door het verband heen dringt,
dan is de konftbewerking wel uitgevoerd, en\'men laat den Patient
alsdan geruft en ftil leggen, geeft hem een verfterkende en ruft maken-
de melk, om door den dag daar van te drinken, op dathy, de konft-
behandeling geëindigd zynde, wel mag flapen en zyn pyn vergeten , het _
J^elk zeer veel tot deszelfs verquikkinge en verfterkinge te weeg
brengt. Den volgenden dag laat men het draaituig meer en meer al-
iengskens los, pryft hem aan een goede magtige levenswyze te houden,
gel-^k als de zwaar gewondene op de 78. en volgende bladzyden, op
dat \'er geen verhitting, bloeding of koortzen mogen ontftaan, dewelke
hier zeer gevaarlyke toevallen zyn. Maar indien \'er een nieuwe bloe-
ding ontftond , en dezelve , als men den ftomp met de hand een wyl
wel gedrukt had, niet ophield, moet men het draaituig weder aan-
leggen , het verband ontwinden, de flagadeten behoorlyk dig£ binden
of fchroeien, en den ftomp op nieuw wel verbinden (O).

12. Het eerße verband maakt men voor den derden of vierden dag Wanneer
hs, ten zy dat \'er een byzonder toeval, inzonderheitgrote pyn of bloe-^®*^

dinge, ontftond; waarom men dan het zelve, als nu gezegt is, zoude vSa^LS
moeten los maken, en daar na het bloeden door het fchroeien of vaft ren,

zegde reden, en nooit een regte naald, | door de ondervinding beter dan door voor-
maar een, die flaauw is gebogen. Hier j fcnryving kan leren,
toe word vereifcht een oplettend oog Indien het afgezette lid wel is verbon-
cn vafte hand , op dat, dewyl men eenig den, en het deel door de oorzaak, waar-
vleefchmoet medenemen, vooral geen ze-; om men de operatie heeft moeten doen,
nuwen getroffen worden, \'t welk bet ge- niet vermagert, bedorven , geplettert,
hele fyn der zake is, wyl anders gewigtige gebroken , of de beenderen gefcheurü
toevallen en de doot veroorzaakt worden, i zyn , dan volgen felden toevallen. Het
(O) Dit ongeluk gebeurt felden, en wel verbinden beftaat inzondetheid daar

in, dat maar alles geiyk en effen is aan-
gelegt; dat het windzel zo min als doen-
lyk is eirculair leunt; maar al deszelfs
vermogen moet beftaan in een enkelde
drukking tegen de ftomp, \'£ welk in alle
afgezette ledematen voor den gene, die
wat handeling heeft, zeer gémakkelyk
te volbrengen is, zonder dat in de rond-
te knelling gemaakt word. Dog, zo dm
men de genezing en huidmaking betragt,
behoort men in de ronte meer «an te
fluiten.

^ooral niet aan de bovenledematen; en
jchoon ter zyde het verband in den begin-
wat bloed quam uit te zyperen, zo
men daar niet van verfchrikken.;
oogp ® bloedftempende middelen op het
niet vS aanleggen hunne kragt

jp irni«. "ge" , en daarom moet men op
ten dat ïs\'\'\'" uitgezyperde bloed let-
vJl\'r,^ -V \' Ofhet bleek of zeer hoog van
IS, en of het ook met een zwarte
iniT®^?,".\'^ »begint te zetten , waar uit
Of\'": aanhouden ligtelyk
Kan gewaar worden, al hec welke men

(P) Wegens de tyt, wanneer het eerfte
verband moet afgenomen worden, is geen
vafle regel te maken, wyl men by een
perfoon, die flap , dor en kragteloos is,
Jiiet ligt toevallen befpeurt; daar in tegen-
deel flerke en bloedryke ligter ontfteking,
ftank en rotting ondergaan , en daarom

eerder moeten verbonden worden dan de
eerfte. Maar veel meer moet men op de
tyt van \'t jaar letten , waar by dan meer-
der, dan minder broejing gevonden word,
en derhalven ook meer of minder rotting
en verderving. Om deze reden kan men de
ijloedftempende middelen van zulke zaken
worzien , die de rotting verhoeden ,
waar onder inzonderheid de haruagtjge
ïuiddelen in \'t gemeen de befte dienft doen.
Schoon nu onze Hr. Schryver wil, dat,
zo het verband niet in den eerften looft,
Jiet de tweede cf derde maal wel gebeurd,
zo is zulks niet te pryzen; want zulke
pluizeryen zyn gemeenlyk ten fchade; ja
\'£ kan gebeuren , dat op nieuw door dit
talmen bloeding word veroorzaakt, voor-
al by dorre en magere menfchen ; alwaar
de fappen niet overvloedig genoeg zynde
in die korte tyt, die de onervarene en be-
fchroomde Heelmeefters daar toe verle-
nen , om het vaftklevende verband los
te weken, het welk, wanneer de blaas is
weggenomen, nog veel langzamer zal ge-
beuren. \'t ls derhalven nodig, dat het
Sttptiam teffens geneesmiddelen in zig

binden herftellen. Wegens zodanig een toeval moet de eerfte week
altyd een knegt by den Patient blyven, en met het draaituig voorzien
zyn, om het zelve aanftonts te können aanleggen, als \'er bloeding
quam te ontftaan. Maar geen bloeding opkomende, is het beter,het
eerfte verband binnen drie dagen niette ontdoen, op dat de aderen
inmiddels zo veel te vafter konnen fluiten. Maar als men eindelyk
het verband los maakt, moet men zeer zagt en voorzigtig te werk gaan,
en alles in order zoetjes afnemen, behalven de onderfte middelen,
die het naaft op de flagaderen leggen, en van haar zelf niet willen
afvallen, op dat men dezelve aftrekkende geen opening en een nieuw
bloeden veroorzaake ; maar men laat dezelve zitten, tot dat ze na
het twede of derde verband van zelf los gaan: en is derhalven ge-
noeg, dat men de v/onde, als \'er anderzins geen toevallen bykomen,
in de eerfte week flegts om den anderen dag, en in \'t vervolg dage-
lyks eenmaal verbind (P}.

vleefchgroei verwekt, en ettering kan ge-
maakt worden, ten einde men met vryer
harten een of twee dagen langer wag-
tende,het geheele verband op eenmaal plot -
zelyk ziet afvallen, zonder dat daar eenige
wiek, maar alleen de draat van de arterie
aan blyft zitten, en het vleefch heel kleurig
en root uitziet, welke goede uitflag my
felden komt te mislukken; om welke re*
den ten welzyn van zeker Lyder ik tegen
drie te zamen verbondene Heelmeefters,
en teffens verfcheide in den bloede be-
ftaande Vrinden , ZOdanig moeft ftryden, dat
zelfs in nader tyt heilloze denkingen en bo-
ze daden tegen my gefmeed zyn; dog wyl ik
de argeliftigheid dier Heelmeefters befpotte,
en myn roem in wel doen betragte, zo meen
ik met des Lyders welzyn volbragt te heb-
ben voldoening en geruftheid te verdie-
nen. Zo dan een blaas over de ftomp om
de wieken enz. aan te fluiten, gedekt
Was, dan draagt men zorg drie ä vier uu-
ren voor het los maaken, dezelve inzon-
derheid aan de bovenzyde met brandewyn
en water te weken, op dat door de kleving
aan de huid en hairen met los trekken
geen pyn veroorzaakt word. maar die din-
gen ligter volgen; waar na men zai be-
fpeuren. als nien aan de wieken komt,
dat een fappigheid volgt, waar door alle
de wieken zyn los geweekt, en derhal-
ven gemakkelyk volgen, en als een muts
van het hoofd kunnen worden afgeno-

13 In het verbinden zuivert men altyd de wonde van deszeis onrei-Wat in het
nigheden, legt \'er nieuwe plukzel-wieken op, welker onderfte die
het vleefch komen, met een ettermakend middel moeten beftreken maar ^^^ ^^
de overige droog zyn, en daar over zes of agt lange fmalle pleifters van
een voet lengte, en een duim breette, in de gedaante van een fterre; of
in deszelfs plaats eene grote pieifter in de geftalte van een Malthezer ktuis
van Palm- of andere welklevende zalven ^Q), en alsdan alle de drukdoe-
ken en windzelen, als in het eerfte verband, waar mede men veertien
dagen lang moet aanhouden. Maar eindelyk gebruikt men niet meer zo
veel plukzel en drukdoeken, dewyl dan wegens het bloeden geen gevaar
meer is te vrezen; ook laat men de fterre drukdoek weg, en heek de
Wonde met een ettermakend middel, of wondbalzem, en eindelyk met
droge plukzel, als andere vleefchwonden, dat binnen de twee maanden
gemeenlyk pleeg te gefchieden. In het eerfte , twede of derde verband
kan men, om het bloeden te verhoeden, altyd het draakuig aanleg-
gen , op dat daar door de geweldige invloed van \'t bloed verhinderd
worde (R).

en kleurig vleefch tegen de ttomp
ontdekt, die men zo haaft doenlyk is
dekt, en voor de lugt bewaart; om welke
reden het gehele verband moet gereet en
in order geplaatft zyn.

(Q) De longuetten of ftroken pieifter
zyn beter als een pleifterkruis; maar in
plaats van agt, volgens des Auteurs zeg-
gen, legt mén \'er twee van pieifter,
kruiswys tegen de ftomp en een in deron^
te , waar over nog twee weder in \'t kruis
en een in de ronte, doch van linnen, osn
daar door al het kleven en los trekken te
ontgaan , en de afvloeiende etter beter
te ontlaften, dus leggen tegen de ftomp
vier ftroken, zo linnen, als pieifter, die
den ander kruizende een ftef verbeelden .
en in de ronte met twee ftroken beveftigt
Worden.

(R) Wat niet al voor zware en voor den
Heelmeefter moeielyke gevolgen na de
operatie konnenrontftaan, bevind zulk een,
die na lange konftoefFening, en vooral

militairen dienft, lands hospitalen en in
grote fteden fterken toevloed van prak-
^^ • en vooral in de zwaarfte handgre-
«^Lr?,\'\' ^^^ grootfte gedeelte

georuikt is. Deze komen niet zo zeer
vooit Uit de bewerkingen, als wel uit de
quade gefteltheit van des Lyders fappen,
merg en beenftoff^e, voorgaande quade
voedinge, en vooral uit oorzaak van de
Deel,
ontaarding in of omtrent het deelt daar
de operatie in volbragt is. En fchoon alle
de gelukkigfte gevolgen gezien worden,
zodanig dat de genezing als geheel vol-
bragt fcheen, en tot een klein ftip na ge-

lloten was, zo heb ik nogtans zien gebeu-
ren , dat in weinig dagen , ja uuren , het
gehele nieuwe dekze! van de ftomp wierd
weggeknaagt, en de gehele genezing
op eenmaal vernietigt, van welke bo-
venverhaalde laiiige gevolgen veel kon-
de gezegt worden ; maar dewyl dit werk
vereifchen, zo rade ik
den befcheiden Lezer met opiettentheid
het V. Boek, het 3, 4. 7. 3. en 9. Hoofd-
ftuk, na te zien . om dat deze gebreken
als ook verfcheide mergziektens, de oor-
pak der trage genezing zyn kunnen, die
mzonderheit de einden der beenpypen
aangrypen; van welke quade uitflagende
ondervinding geleert heeft, dat de over-
gelate beeneindens bedorven zynde , en
in hare geleding wegrottende, geheel uit-
vielen, Zo nu een Heelmeefter niet ge-
vat is op de !)yzondere verzelling en oor-
pak dier gebreken , dan is hy ook nooit
in ftaat zulk een gebrek te genezen, \'t welk:
gebleken is in \'t geval van dien Heer
waar van wy reets verfcheide misflagen .
door zyn Wel Ed. Heelmeefters in mya
bywezen volbragt, hebben aangetoont.

14. Indien na de operatießerke zieding van \'t hloeä en hlne\\uam te
ontßaan, dat zeer dikwils in bloedry ke perfonen voorvalt, moet men
den fatient aderlaten, hitte matigende geneesmiddelen, koeldranken ,
of gerftenwater geven, en een naauwkeurige levenswyze van een Ge-
neesheer laten voorfchryven, vermits zeer ligt gevaarlvke wondkoort-
sen, \'t vuur, of andere quade toevallen, daar by komeiide, den Patient
het leven zouden doen verliezen.

Jiioa\'afg™ grote byte! en hamer gedaan, of het bedorven deel van het gezonde
zet worden, met grote nyptangen afgenepen, gelyk uit Scultetus Tab. LIV^ te zien
n Tarjus jg. niaar wegens de veelvtildige zwarigheden van deze konftbewer-
kinge zyn de hedendaagfche Heelmeefters gewoon den bedorven voet
inhet fcheenbeen, dat is boven den enkel, te amputeren: en wel om
leden dat men de mismaaktheit kan verbergen, als ook, op dat zodanige
perfonen daar na zo veel te bequamer en beter op een houten of zilver-
been zouden konnen gaan , zo zetten de meefte het fcheenbeen
niet beneden , maar drie of vier vingereri breed onder de kniefchyf
af, fchoon maar de voor- of agtervoet alleen bedorven was; want de-
, wyl men dog niét wel op de ftomP van het fcheenbeen kan gaan,
maar een door konft gemaakt been aan de knie moet vaft maken , en
het fcheenbeen te rug buigen, zo veroorzaakt een zodanig lang te rug
gebogen fcheenbeen een ongeftalte, en moeielykheit in \'t gaan ,
maar als het fcheenbeen niet boven de vier of vyf vingeren breed gelaten
word, dan kan deze korte ftomp zo gevoegiyk verborgen worden,
dat het byna niet te zien is. Van Solingen, Pionis en eenige andere
willen wel, dat men het fcheenbeen zo lang als mogelyk is zal la-
ten; maar dewyl raen onder aan het fcheenbeen geen door konft ge-
maakt been vaft genoeg kan aanzetten, zo konnen die perfonen daar
na niet gaan (S).

De werktuigen , en de manier oni het fcheenbeen af te zetten enwat in \'t
te verbmden, hebben een volkome overeenkomft met het afzetten byzonder
van het onderarmsbeen : \'t is derhalven onnodig het zelve hier te herhaJ"
len. Dog hier is aan te merken i) dat men het bloeden der flagaderenu^Sj:^

dewyi deze ftagaderen, fchoon niet groot, menigmaal eenige uuren nemen!
na het verband eerft beginnen te bloeden. <2) Dat, om de a dyeheens^
^agader met het draaituig te drukken, het zamengerolde windzel op hetcrarafe
agterfte deel van de knie of in dat hol moet gelegd worden, daar de
icheenbeens flagader aan het agterfte deel van \'t dyebeen tuflen des-
Zelfs twee hoofden nederwaarts naar het fcheenbeen gaat, en aldaar door
het draaituig, dat boven de knie toegedraait word, (ziet Tab. IX- fig.
7- D) zig gemakkelyk laat te zamendrukken; of men kan de fcheen-
beens flagader boven aan het dyebeen te zamendrukken, als Tab. III.

plaats. Waar in de knte leunt , een wel-
ë^ftelde houte knier of buigend lid raa-
ien, \'t welk men door een vafte knip, die
zeker en fterk gemaakt is, kan vaft en
regt zetten. Hier doer onnnoeten zy veel
semak by het zitten aan tafel, en inzon-
derheit op wagens, in fchuiten , enz. daar
de plaats zomtyts bekrompen is , en het
been zeer ligt \'vermoeid ; weshalven die
buiging niet alleen plaats, maar ook ruft
aan de\'dye bezorgt. Indien nu iemand aan
het houte been de figuur van een gezond
been verlangde te hebben, dan moet men
alle hgtheid uitdenken, en daarom ver-
vaaraigt men een dunne kopere koker, die
Hl de fchoen Tah. V. fig. 8. tot aan de hiel I
yaft is; weike koker vierkant zynde, met
iets, dat ligt is, van figuur als een goed been,
bedekt word; vervolgens fteekt men in
de vierkante koker de ftelt G, tot in de hiel
ï. waar door een ligt en weigefigureerd
been gemaakt word. Dog zo men het zon-
der dezen opfchik -wilde gebruiken, moet
^ ftelt rond en behoorlyk gedraait zyn.
^^t hout, dat men verkieft tot het maken

d gfte voorvallen kunnen aantekenen , hoe
wu iiieine oorzaken gewigtige verfterving

Vän ledematen gehören is, die dan uit
onderfcheide beginzelen voortkomende e-

venwel niet anders zyn aan te merken als
ftilftand van fappen, die of door fchrik,
vervriezinge, gebrek van geeften, en
zelfs, zo als de ondervinding geleerd heeft,
van reukeloze Heelmeefters door het te ftyf
aanleggen van hunne windzelen , verwur-
ging veroorzaken , v/aar door het geheele
deel op een reis fterft, en op een bepaalde
plaats het dode tegen het levende als wit
en zwart tegen den anderen aan ftaat. De
eerfte opgenoemde foorten worden veel-
tyts eerder, als wel anders zoude gebeuren,
door onkundige Heelmeefters te weeg ge-
bragt, en de geheele verfterving word fterk
verhaaft, wanneer zy in het begin het gebrek
niet kennen, of op dit gebrek niet lettende,
zo als wy (-God geklaagt) verfcheide ge-
vallen gezien hebben , dat niet een Heel-
meefter op zig zelf, maar verfcheide by
den ander overeenftemmende met deze
woorden befloten, vm een karmmelksgort-
papje te gebruiken; maar ziende dat de quavil
niet alleen infiammatie, maar in der daat
Gangrena was, zy dan eindelyk met een
pieufe tronie NB. een wynpapie quamen
te gebruiken, ora dat zy zulke verfter-
vingen , die zig zelden met de verfchyn-^
zelen van broeiende bladders opgeven,
met zwarte of zeer wankleurige Gangrena
overeenkomen; maar droog, niet zeer
wankleurig, doof, met geen ongemene pyn,
nog verheve bladderen zynde, zó ver.

Cccc a agttea

te zetten in een byzondere verhandelinge befchreven, zynde in de Hol-
landfche, Hoogduitfche, Franfche en Latynfche talen gedrukt (hoewel
eenigen een Engelfchman, anderen een Heelmeefter van Geneve, ge-
naamd Sabourin, voor den uitvinder honden, ) die hier in beftaat, dat
men by het afzetten van \'t fcheenbeen het vleefth in de rondte niet zal
affnyden, maar alleen met een mes de kuit van beneden naar boven toe
aan de plaats, daar het been moet afgezaagd worden, van \'t fcheen-
en kuitbeen naauwkeuriglyk afzonderen, alsdan dit ftuk vleefch te
rugwaarts onder de knie weg flaan, en aldaar van iemand laten vaft
houden. Dit gedaan zynde, moet men het vleefch tuffen het fcheen-
en kuitbeen doorfnyden, en daar na de beenderen als men ge-
.woon is afzagen, en afgezaagd zynde de kuit om de ftomp als
een drukdoek flaan, het zelve wel aandrukken, met hegtplei-
fters vaftkleven, daar na drukdoeken \'er op leggen, en met een
windzel, als andere afgezette leden, verbinden. Hier door
zou men de volgende voordeelen bekomen: i) dat de kuit de
afgefnedene flagaderen toedrukt, en daar door het bloeden fluit,
zonder andere bloedftempende middelen, als fchroeien of binden der
flagaderen, nodig te hebben. Zoude dit vleefch de afgezaagde
beenderen, op dat \'er geen beenvreting, als anderzins wel ge-
beurt, ontftaan kan, bedekken. 3) Zoude de kuit met de ftomp fchie-
lyk begroeien, en de heeling eerder als anders volbragt worden.

agtten zy de manier van behandelen , die
in myne aantekening op het heet en koud
vuur , op de 347- «« 349- bladzyde is aan-
gewezen. En dus moet door onkunde of
een fchadelyke medelyden de Lyder het
leven verliezen , of, zo men den waren
weg by geval nog in flaat, dit behouden,-
maar het deel is zeker verloren, terwyl
men het veelmaals ais een zaak moet aan-
merken , daar geen operatie van afzetten

Verfcheide diergelyke verftervingen zyn
my voorgekomen; die meeft alle onder
de knie fchuins met een gedeelte der
huitfpieren affcheiden, als wanneer het
onder gelegen dode verdort, droogt en
wegtrekt, zodanig dat de dode Tibia en
■Fibula voor \'t oog bloot komen. Nu is
de vraag, moet men dit been door de
zaag wegnemen? Ja, om de min of meer-
der rotting en ftank , die zig daar by be-
vind , als ook 0!n het ongemak en \'t af-
zien , dat zulk een Lyder daar van ontmoet.
Maar wat zwarigheden doen zig daar om-
trent op? Als, datmenhetbeennietinhet
gezonde been kan afzagen, zonder Cir-
cumcifio; en derhalven ontftaat even de-
zelve bloeding en pyn, als of men een
reële operatie ïn \'t werk ftelde ; en daarom
laat men zulks aan de natuur bevoelen, die
het zeker fcheiden zal, wyl het vleefch door
zyne bepaalde afzondering zulks genoeg-
zaam aanduid. Ook moet de afzaging niec
gedaan worden, wanneer \'er nog eenige
gemeenfchap van \'t gezonde met het le-
vende gevonden word, als mede om dat
men door \'t mes fcheiding , en derhalven
bloeding veroorzaakt, waar voor men
zeer moet vrezen, wyl dier Lyderen
grootfte gebrek ten principale in\'t ontbee-
ren van levensgeeften beftaat; en daarom,
indien de afzaging zonder fcheiding van
andere delen als been kan gefchieden, zo
moet dezelve niet worden nagelaten.

4) Zou het vleefch, als \'t aan de ftomp gegroeid is, dezelve als een
kuflen verftrekken, waar op zodanig een perfoon bequamer zoude
konnen gaan, zonder nodig te hebben, in \'t maken van een kunft-
been de fto^p agterwaarts te buigen, maar men zou het kunftbeen
regt onder de ftomp zetten, aan de knie vaft maken, en alzo veel
natuurlyker können gaan , als wel anders op de gewoonlyke wyze ge«
Ichied; zo als deze Schryver \'t zelve in een byzondere verhande-
hng niet alleen omftandig befchreven, maar ook met printverbeeldingen
duidelyk vertoont heeft. Ook heeft dezelve en meer andere Heel-
ineefters deze wyze van behandeling ter proeve gefteld, en is aan ver-
sheiden zeer wel uitgevallen; maar aan velen heeft het niet gebaat.
Dewyl de afgezaagde beenderen gemeenlyk na verloop van eenigen
tyd na de heeling onder het vleefch zeer fpits worden, welke fpit-
zen daar na in \'t gaan in \'t vleefch fteken, en ligt ontftekingen
^èt-onlydelyke pyn veroorzaken, zo dat deswegen deze manier (inzon-
derheit na dat Verduin zelf die heeft verlaten) weinige nagevolgd heb-
ben inzonderheit ook daarom, dewyl dezelve meerder moeielykheit als
de gewoonlyke onderhevig is: nogtans heefteen nieuwFranfch Heelmee-
Garengeot, deze manier onlangs zeer geroemd , en verzekerd, dat
; er perfonen zyn gevonden , die na deze konftbewerkinge als met natuur-
lyive benen hebben konnen gaan en danffeii.

WAnneer de bederving van \'t fcheenbeen zig tot aan de knie, of^^\'aa^" het
wel tot in het benedenfte deel van het dyebeen uitftrekt, of^^^\'\'®^"
dat \'er andere redenen zyn het been boven de knie af te zetten, na-^^
mentlyk beenvreting, koud vuur, verplettering of verwonding van

a dyeheens-ßagader, dan moet het dyebeen zelf weggenomen wor-« jrteria
dog deze afzettingJs onder alle andere de gevaariykfte, dewylCrora/ff.
he^d^^ grootfte flagaderen , en de gevaariykfte bloeding, als mede
en da vleefch is, waar door een zeer grote wonde gemaakt word,
j f f%ks na het afzetten zeer veel etter ftort, waar door de Pa-
crp nipr kragteloos worden, dat zy den tyt der behandelin-

hoog iwoe^ worden afgenomen. Om deze reden, als men een dye-
been moet afzetten, zal men \'t altyd zo na aan de knie, of zo verre
beneden als mogelyk is, doen, dewyl het dyebeen aldaar het aller-
dunfl:is(V). ■

a. De band, waar door men de grote dyebeens flagader draaiende zal
drukken, moet men aan bovenite en binnenfl:e deel van \'t dyebeen ,
tuffen het bovenfl:e deel van de vajim internus en triceps (welkers plaats
uk de ontleedkunde naauwkeurig moet bekend zyn, vaft aangelegd wor-
den, zo als uit Tab. UI-1- zien is, om dat, indien hy op

zyn plaats niet wel was fluitende, een al te grote bloeding uit zodanig een
groot vat zoude ontftaan, dat de Patiënt onder de behandeling zou dood
bloeden zo als de oude Heelmeefters voor de uitvinding van het draaituig

q De manier om net dyebeen te amputeren is even dezelve, als
•by de afzetting des arms is befchreven, en men moet, na dat het

nemen van \'t lid toeftemden, en door
ray zo verre in de dye wietd weggeno-
men , dat ik bezwaarlyk myne bandagien
konde aanleggen. Na deze zeer gelukkige
operatie is deze elendige door de kunde
en yver van de Heer Bosch wel genezen,
en als nog bequaam zyne funftien zonder
hinder waar te nemen. Dewyi nu dit groot
voorbeeld tegen zulk een geval voldoe-
nende nuttelykheid verfchaft, zo is \'t dat
ieder Heelmeefter niet moet nalaten zy-
ne kundii^e gedagten en bedreve hand

mede te delen , en onverfchrikt zynde da-
den behoort uit te voeren.

(W) Op de veriioze plaatfen van onzen
Heer Schryver legt men het werktuig,
op myn 5de plaat, yig. verbeeld, waar
van het kuffentje C op de flagader moec
komen, on het kuflèn D aan de buiten-
zyde der dye, waar na men met de plat-
te band A A om de dye gaat, om het
bandje F door het gat E te fteken, en
vervolgens F en G met een enkelde
knoop aan een te binden. Hier over legt
men den riem van het fchroevende draai-
tuig, welkers plankje F Tab. 2. fig. 9. op
het kulTentje D moet ieggen, om door de
gefpleete riemen M M in de gefpen H
matig vaft aan te halen, mits de plankjes
F D eerft op den ander te fluiten, om
vervolgens van den ander gefchroeft te
worden, ten einde door verkorting der
riem de flagader matig gedrukt en gefto^
ten te houden.

(V) Het amputeren van \'t dyebeen, in-
dien zulks laag kan gefchieden, heeft wei-
nig meer gevaar dan onder de knie, mits
de redenen, waarom men het deel moet
\\^rEgnemen, geen merkelyk gevaar met
zig brengen. Dog zo gevallen van een
defperaten toeftand een zeker doot fton-
den uit te leveren , dan is \'t beter een
gevaarlvk werk te volbrengen, dan een ze-
kere doot té verwagten. in deze verwng.
ting, wanneer ik my voor drie jaaren tot
het doen van myne operatien van \'t fteen-
inyden te Utregt_bev^.

cónfuleert over ien bejaard perfomi , die
Sn myn weten in \'t beleg van Quefnoy
rtoenmaals over de ao jaaren geleden) door
een fnaphaankoegel door het opperge-
deelte der TMa gefchoten, myn Patient
aeweeft was. Deze Lyder zedert uie tyt
fn fchyn genezen zynde , wierd m t ver-
volg door Caries, verderving van Caxtila-
kankeragtige dispofitie in de kheren
der artikulatie, wegknaging en voortee-
ting der omleggende deelen der knie, en
meer andere zwaare en ongeneeslyke ge-
breken tot in de dye aangedaan, verzeld met
onverdraaglyke pyn, zo dat alle des Lyders
kragten uitgemergeld enverfpilt waren, cn
derhalven by gedagte perfoon niet dan een
zekere en fmertel^ke doot te dugten was ,
om welke reden de uitmuntende en hoog-
geleerde Heeren Albinus en Oosterdyk,
"benefFens veele der uitmuntendfte Dofto-
jen, en den zo kundigen als händigen
Heelmeefter G e r a k, d B o s e h , het weg-

been afgezaagt is, inzonderheit de grote flagaderen tegen \'t bloeden®"
tragten te bezorgen; welk zelden, dewyl de flagaderen hier groot
l t fchroeien of bloedllenipende middelen veilig gefchied, om
weiKe reden het binden het noodzakelykfl: is, als wy by \'t afzetten der
Dovenarm gezegd hebben. Omtrent het verband is ook niets te erinne-
ren, als dat men meerder plukzel of bovift, groter pleifters, drukdoe-
ken, als mede breder en langer windzelen nodig heeft, om het deel
^egen het bloeden wel te bezorgen (X). Na dat de Patient verbonden
en in \'t bed gelegd is, moet men onder het dyebeen een kuflen plaatfen,
^P dat het zelve zoude hoog leggen, om daar door de al te geweldi-
ge mvloejing van \'t bloed na het einde van de flagaderen" eenigzins te
verminderen wofden: voorts gaat men na de volbragre konftbewerkinge
en wegens het aanftaande verbinden zodanig te werk, als van het af-
letten van den arm gezegt is (Y).

(X) Omtrent het verbinden der afge-
7-ette dye moet wel worden in agt geno-
den , dat hec windze! ten minften vier
~ langer moet zyn, als wel naar de ge-
mene -Wyze, om dac, naar myne, en zo
ik meen, ook de befte wyze, het wind-
zel tweemaal moet om \'t lyf en tweemaal
"»\'oor om de ftomp gaan, waar door een
zeer gemakkelyk en vaft fluitend verband
tegen de ftomp gemaakt word , waar
door alie de circulaire gangen zeer wor-
den beveftigt. Indien men ter vafthou-
ding van \'t verband de touren om het lyf
met witde maken, dan legt men een breed
ftuk zagt linnen om \'t ]yf, als een ein-
tuur,_waar door men zomtyds met de rol
der windzel paüèert, om op dusdanige wy.
ze het afglyden van \'t verband te ver-
hoeden.

(Y) Tegen de bloedinge heeft onze
öchryver alle pogingen aangewend om de-
zelve te ftuiten, waar by ik het myne,
20 veel myin dien tyt is bvgevallen , heb
^Medegedeeld; en dewyl dit ftuk uit hoofde
\'t groot gevaar onzer Lyderen veel
^antiagt vereifcht, zo vinden wy, dat alle
in j.^\'^de en geeftryke Heelmeefters zig
ten inzonderheid tragten te quy-

Iho,,^ wbrave Heelmeefter voor-
dek Jf J ^fgefte-
öene of by ongeluk getroffene vaten, die

fterk bloeden, als de gevaarlykfte moeten
worden aangemerkt deze, die onder de hand
y.in den Heelmeefter voorvallen, wordende
in t gemeen door abforberen , fimpel ad-
ftringeren, floppen, branden door midde-
len, branden door yzers, binden en druk-
ken geftempt, over welke aanduiding hy zig
zeer breed uitftrekt, zo als in\'t genoemde
werk pag. 122, enz. kan worden nagezien.
Maar op dat zyne gelukkige denking by ons
moge plaats vinden rakende\'zekere ma-
chinen (ziet aldaar pag. J46.) tot het
bloed ftempen der Jrteria cruralis uitge-
vonden , zo heb ik niet konnen nalaten
deszelfs denkingen hiér mede te delen.

Hy oordeelt, dat de ftrop of bin-
ding der flagader dikwils onvoldoeiiend
is , niet tegenftaande dezelve zedert de
XVI eeuwe gelukkig gebruikt is , wyl
door ftuiptrekliinge of andere bewegingé
de gelegde draad kan afglyden, ten waa-
re dezelve door aanhouding onderfteund
word ; ook vind hy zyne zwarigheden in
de zamentrekkende , ftempende en bran-
dende middelen. Hy ftelt, dat de hlon-
tering van \'t bloed, \'t welk zig in de bui-
ten het vat zynde uiteinde ftrem\'t, hetzelve
fiopt, waarvan zo het in den beginne maar
een weinig word gehouden , het buiten-
fte dient als een dekzel en het inwendige\'
als de ftop of prop, en vooral ais deze
ftolling door fliptica oi escarotica gemaakt
zyn, om dat de ftremming van \'t bloed
hier dieper en vaardiger door gemaakt
word; maar door de bindinge is deze ftol-

iinf

ling weiniger, dog de band dient in plaats
der uitwendige ftolling. Hy let met aan-
dagt pag. 127. op het onderfcheid der
klontering, of dezelve cilinder- of Peerwys
van figuur zyn,die fchoon de eerie voordee-
liger als de andere zynde, door\'t bovenge-
noemde geweld, en de daar by gedurige
bloedperffing , die proppen können uit-
fchieten , en openen het vat op nieuw, als of
het nooit was gefloten geweeft. De onder-
fcheide figuren der floliinge deelt hy mede,
2iet myn iV plaat, j/5ir. 3- en 4- welke run-
ning van den tweden tot twintigüen en der-
tigften dag na de afzetting eens dyebeens
(by een dode) duskan gezien worden; A de
geopende flagaderiB de band,\'C het lichaam
van \'t geftolde; de punt aan de zyde
der band ; E het bovenfte fpitfe eind. Zo
nu na \'t afvallen der escar of \'t afglyden
der band deze prop uitfchiet, is de bloe-
ding geheel nieuw ; maar zo die blyft
zitten, volgt maar fypering , welke zeker-
lyk op nieuw ophoud , zo dra maar eeni-
ge drukking op die plaats gemaakt word.
OndertuiTen is het zeker, dat de ftolling
lüet alleen de flag of aandrang vermin-
dert, maar zy hegt door de tyt aan de
wanden van \'t vat, en groeit in het zelve
vaft, waar door het een lichaam word en
zeer digt fluit. Hy overweegt alle foorten
van ftempmiddelen, maar pryft de druk-
king het meeft aan, welke ten principale
beftaan in de maniere hoe, en niet in de
quantiteit of kragt: v/anc zo men de kolom
van de fpattende flagader wil houden , zo
behoort weinig kragt, mits men dezelve
als met den vinger op dat ftip fluit,- maar
dewyl dit doen geen plaats kan vinden of
volbragt worden, zo is \'tbeft, datmen
een machine uitdenkt, waar mede men
op een ftip en met een egale kragt drukt,
zonder dat door dit werktuig eenig hin-
der of ondienftige drukku-ig gemaakt word.

Om dan niet alles op te halen, wat
onze Heer Petit zegt, zo gaan wy
over tot hst zelve werktuig, \'t welk hy
verdeelt, waarvan het eerfte de tronk en
\'t ander het open vat comprimeert; zie
Tab. IV. fig. 5. \'t welk men den Lyder
voor de operatie aandoet. A De om \'t lyf
gaande band, dien raen op de plaats legt,
daar de breukbanden om \'t lyf gaan. B
Circulaire band om de dye onder de plooi
der bil, en van voren in de laffe, alwaar
twee yzere plaatjes CD , met feemleer
overdekt, op malkander komen, waar van
de binnenfte rond is opgevult, \'t welk
vlak op de Arteria criiralis, daar zy uit de
buik komt, geplaatft word , en de an-:
dere is aan beide de cinturen vaft, fi^.s \'.
E een fchroef, waar mede de compres
C fig\' 5\' op de arterie word aangedrongen,
en op dat dezelve gelyk mag op en neder
gaan, maakt men twee fteiltjes door D
vaft in de plaat C, om dus ftiptelyk die
flagaderen te konnen drukken, terwyl de
operatie gedaan word; maar omhetbloed
te ftillen na de operatie, en het afgefneden
vat te drukken, gebruikt men weder twee
op den ander leggende platen GH, die
door vier riemen FFFF. tegen de üompen
fchuins tegen het vat worden aangehaalt,
zodanig dat het zelve naar \'t been word
toe gedrukt, mits roen trapwys breder en
breder het vat voorzien heeft met dikke
wieken van plukzel , die de een breder
als de andere zynde het vat door \'t aan-
fluiten van de compres Q zekerlyk
zal fluiten, waar na men de boven-
fchroef zagtelyk los iaat, tot men de flag
van \'t vat gewaar word , die wanneer de
"ag te fterk was , men weder aandraait
op dat geen meer bloed mag worden door-
gelaten , als men oordeelt nodig te zyn
tot het onderhoud van de dye. Met dit
uitmuntende werktuig houd men aan tot dat
de vreze van \'t bloeden voorby is. Uit dic
v/erktuig zyn menigvuldige voordelen af
te nemen, die hier te veel plaats zou-
den beflaan op te noemen, uit welke re-
den ik dit aanmerkelyk artykel aanrade
op gemelde plaats na te lezen, en ieder,
wie het zelve by myne openbare voorle-
zinge en \'f vertonen der operatien heeft
zien aanleggen, heeft deze goede den-
king aangenomen .en met aandagt be;-
fchouwt.

enoorlyke middel aanwenden, en daarom het bloeden aan den onder-
rm ot t rcheenbeen zynde, moet hy het met knopjes van vitrioolfteen,
w door fchroeien of binden tragten te ftempc-n, en dan de wonde
seze.f- als boven van \'t afzetten der hand en onderarm

ddr we ke zulks het allerfposdigft kan gedaan worden , naardien hy^^"
s-ewTf waar in een groot zwaar fcherp yzer met Wt!"^^"^.^®

zï" zelfvan de tlnéltiren van Myrrbe, Sal-
via, Ahfintb.: Si. matrical^ Mei, Ung, Puf\'
m?n, Aq. Calcis, Ceruja, enz. met wefKe
middelen, indien het aan \'t been of merg
fcheelt, veel dienft gefchied. Komt het
te gebeuren, dat het merg fterk uitfchiet,
zo moet men daar niet voor vrezen , wyi
zulks geen fehadc j maar een gezonde ap-
groei beduid, In dezen toeftand, indien
die uitwelling groot is, dan moet dezel-
ve door de fehaar of branden worden
weggenomen, of byaldien dezelve eerlt
begint, zo kan men die zeer dikwils door
de fterke tinSuur van Fol. Sabin, of zeer
hardnekkig zynde van Euphorbium te on-
der brengen , of doen wegkrimpen ; maar
indien dezelve fterk lekt, en deszelfs
olieufe iloiFe de omleggende delen be-
fproeit, dan moet men zorg dragen ge-
\' heel en fi,erk drogende zaken te gebruik
ken, waar door men de opene vaten doet
toekrimpen en fluiten, ten einde de vel-
making door deszelfs kuaginge niet ver-
hindert worde.

DEze nieuwe, zwaarwigtige en gevaarlyke konftbewerking heb ilc
neroens behandeld, nog befchreven gevonden, als by Garengeot
in \'t r nSSSvan zyneHeelkinift^ derhalvenzalikze ook nahem

2 Daar zyn twee openbare oorzaken, zegt die Schryver, waarom
men zomtyds genoodzaakt is den arm in het gewrigt der fchouder af
b^wei-king te zetten: de eerfte is een verbryzeling van het bovenfte deel van
moet ge- armbeeu door een ftuk van een bombe, of eenig ander uiter-

Wat te vo- 3. Als nu van de konftervarene noodzakelyk word geoordeeld, de-
ren te ze konftbewerking te ondernemen, en den arm zo verre at te zetten,
doen, moet men alles te voren byna op die wyze, als by alle andere konft-
behandelingen, wat daar toe nodig vereifcht word, gereed hebben;
alsdan zet men den Patiënt op een ftoel, aan een bequame plaats, en
blind hem \'t gezigt. In deze konftbewerking-gebruikt men geen draai\'-
tuig , aks by andere, afzetóngeii s dewyl men het zelve niet kan aan-

gens al te grote opzwellinge/t zelve niet wel kon4 gadeflaanf dan\'^"\'"\'
moet hy op de zyde rnftydingen doen, om het armbeen te konnS
voelen, en daar uit van \'t leggen der grote armader zo veeltebwe
konnen oordelen. Alsdan neemt men een grote fcherpe kromme naald
waar m een garen koortje of fiioertje, uit 6 of 8 dmden beiïaande
mc^t zp, en fteekt dan op de eene zyde van.de holligheit des oïels\'
twee V ngeren breed va.i den oxel, de naald tot op het been toe n\' ^
om wel om de aderen te ftelpi, dat hy met dez&ve:op de andeïe
� van den ox|i. weder uitkomt, zonder de flagader te qtfetz^^!

onder den oxel niet meer zo zeer zoude uit-
ë-eipannen zyn, en maakt alsdan rnet het bandje een hee1knnrli<m
knoop, die men vaft toehaalt f en deze knoS^ïn^SLS

derzoektmen of de flagader digt; genoeg is toeSaalt ^^^^
te we^n komt,als meifdrie of lie?vingé^ ^Jen^Si^"

geen klopping der flagader meer voelt\' en \'t zelve alzo
zynde , kgt men op den knoop een tweden knoop , en ten laatften

- 5. Als men nu: op deze wyze het bloeden overwonnen heeft\' n^n ^ Omfi-rHi,
nien tragten veel Imid over te laten, het vSto^^^^^^
aen, en emdelyk (3) het been daar uit te nemen. Om dit art ^•\'^^der

voeren moet men driederlei omftandigheden h^^t\'i^m^?^
de eerfte zig van \'t . ankerMs-uitfteekzeLa het fclm^ïdSSS\'te\'^SLSi

(B) Als oeze operatie zal^ gefchieden ,
Kan men , dog zo goet niet als in andere
gevallen, een draaituig aanleggen; vooral
met met een fchroef. Maar\'t zelve moet
Uit een ruwe band en een draaihoutje be-
«aan, en op deze wyze aangelegt wor-
den, Men legt een vaft en dik kuftentie
von^\'^^\'" \' aan de band B

comkantelen over dege^:oi?de fchou-,
«^ubbL^^V^\'^^^i\' beide einden der
op de , worden\' wederzyts

vafthouding, moet afglyden , en:derhalveii
pen kragt kan doen\', \'zo brengt men éen
brea&n band E ondei- den gebonden oxei
J? door, en men fla^it het eens onder of
pter het houtje G door,,waar na men
die band knoopt , om het. houtje niet al-
leen voor het afglyden te bewaren, maar
vee! eerder fterker aanhaling te bevorde-
ren. ■ j

De manier van \'t draaituig aan te leg-
gen ïs dien dig in alle zware blaedftortiit
gen, die aan \'t bovenfte gedeelte van den
arm- ot \'t dyebeen voorkomen.

nog voelde, uoet de-hmp huiten fmjff el
to ivoraen , tot dat er geen kloppen meer te befpeuren is \'

zekeren ; de twede, de huid wel te rug te doen trekken ; en de der-
de, de fnede twee of drie vingeren breed onder het Jcromium te
fl Mujculus doen, om zo veel mogelyk van àQ a driehoekige /pier te behouden, en
Deltoïdes, daar mede in\'t vervolg de holligheit op te vullen, dewelke te voren
het hooft van \'t armbeen had ingenomen, en daar door insgelyks de
wonde zo veel te eerder te halen.

6. Als men dit alles heeft in agt genomen, moet m.en een goed
regt mes nemen, de huid, het vet, en de driehoekige fpier aan de voor-
bellemde plaats doorfnyden, den arm alsdan een weinig in de hoogte
opheffen j dan zullen de twee hoofden van de /; fweehoofdige fpier zig
voordoen, die men dan insgelyks affnydt : en als onder deze infny-
dingen uit de eene of de andere flagaderstak bloed ontfpringt, waar
door de konftbewerker verhinderd wierd, moet men zodanige ope-
ningen met wieken van plukzel (of dat nog luel zo goed is , kleine dik-
ke drükdoeken) door een knegt doen digt houden. Hier op moet de
Heelmeefter, de c hand om het gewrigt leggende, boven by hetfchou-
derbeenshoofd doorfneden, en het hoofd van beide de zyden, zo
veel als doenlyk is, los maken. Daar na vat men met de flinker hand
het hoofd van \'t armbeen, en trekt het een weinig naar zig toe; om
her zelve aldaar met het mes verder los te maken, en \'t geen aan de
zyde nog in den weg of vaft is, voorzigtig af te fnyden. Door dit
middel kan men ook zien , of de aderen wei zyn afgebonden, of niet.
Men moet ook daar na zorg dragen, de huid en de fpieren, die met de
aderen gebonden zyn, niet te quetzen; derhalven fhyd men het eerfte
van ieder zyde inde lengte af, en laat een driehoekig ftuk hangen, wel-
kers breedfte gedeelte tegen de fchouder, maar het puntigfte wat uit--
waarts zit; dog deze fpits zal eenigzins ftomp of hoekig zyn, en met de
gedaante van de nog overig zynde driehoekige ipier Overeenkomen , waar
mede het. lid volkomen moet los zyn.

7. De afzetting nu zodanig gedaan zynde, moet men de aderen onder-
zoeken , die aan de onderfte vleefchlappen hangen, en alsdan een naald
met een garen draad of fnoer, (tuften de aderen en de huid) zonder nog-
tans de huid te quetzen, een vingerbreed boven de eerfte bindinge
doorfteken. Alsdan moet men met deze fnoer de aderen nogmaals bin-
den, dewvl deze binding daar na het bloeden moet verhoeden, en de
eerfte fnoer los fnyden, om dat ze de huid te zamen drukt, waar door
een gevaarlyke ontfteking, en zelfs de dood kan veroorzaakt worden.

Hoe te ver- B. Deze konftbewerking zodanig uitgevoerd zynde, moet men,
binden, om de Patienten wel te verbinden, aanftonts een plukzelkuflentje op
\'den ftomp, en een drukdoek op de flagaderen leggen, 0111 de afbin-
ding daar door te bewaren (a;. Alsdan heft men de onderfte lappen

(a) Deze oordeel ïk onnodig te zyn en leter nagelaten, "P ^^^ Idpje vleefch met de heends\'
re?ï moge am em groeien, \'wejA door de daar tufj\'cn gelegde wieken verhinderd mrd^ i

opwaarts, maar de bovenfte met de driehoekige fpier en de huid
trekt men nederwaarts; daar na vult men alles\'met droog plukzel
op, en bedekt het met een pleifter in de gedaante van een Mal-
tnezer kruis: hier over legt men een dikken vierkanten drukdoek, en
^^ de holligheit van den oxel een ronden, om de aderen daar door
zo veel te beter te zamen te drukken, dat het bloed niet zo gewei-
«hg kan invloeien. Deze alle moet men met een dubbelden druk-
doek, in de gedaante van een Malthezer kruis, bedekken, en hier over
twee lange drukdoeken, vier vingeren breed, en twee derde el lan.(r,
leggen, van welke men het midden van \'t eerfte daar fchuins over
legt, zo dat het eene en voorfte einde op de gezonde fchouder komt,
maar het agterfte vier of vyf vingeren onder den gezonden oxel;
de^twede van deze lange drukdoeken moet insgelyks fchuins, maar
in \'t kruis met de voorgaande over den ftomp gelegd worden. Einde-
lyk legt men de derde van dezelve lengte, maar dog iets breder zyn-
de, welke de voorgaande moet bedekken, en overhoeks over de ge-
jonde fchouder getrokken worden. Ten laatften beveftigt men dit
alles met \'t windzel, \'t welk de a nedergaande koren air genaamd word ®
SU in de verhandeling der Verbanden befchreven is. Dog alvorens
dic verband begint te doen, moet men eerft onder den gezonden oxel
een dikke drukdoek of klein kuffentje leggen, op dat het windzel de ade-
ren aldaar met te veel zoude drukken, als mede zo veel te gemakkelyker
2oude konnen omwonden worden.

0. De ze nieuwe konftbehandeling, zegt de Schryver, is aati een
Marquies door den Heere Le Dran, met b^^ftand der voornaamfte Pa-
ryfche Wondartzen, namentlyk d^Heemn Marechal, La Peyronie, Ar-
naud en Petit, gelukkig uitgevoerd. Maar ofmen wegens eene ver-
zweeringe een zo gevaarlyke konftbewerking zoude moeten onderne-
men , itel ik aan de overvveginge van ander vernufti|m en de heelkupfc
oeftenende Heelmeefters (C).

Fig. I. vertoont een hand met zes vingeren, waar van die met A
getekend te veel en byna als een hanefpoor vormeloos was. en
daarom van my is afgezet,

tuigt zyn; ^vant indien dit üuk zal on-
tiernomen worden, dat in der daat niet
^"een z^sar, cjaar geer gevaarlyk is, zo

Fig, 2. vertoont een bedorven grote teen, met een bytei en hamer
afgeflagen, uit Roonhuyzen.

Pig. 4. is een tweefnydend fpits mes, om het vleefch tuffen de twee
beenderen aan den onderarm en \'t fcheenbeen door te fnyden.

Fig. 5. is de zaag tot het afzetten der ledematen, welke men nog
eens zo groot gebruikt, daar het nogtans met de kleine wel kan
gedaan worden.

Fig. 6. is een flagader-tang, om na het afzetten, inzonderheit aan den
bovenarm, en \'t dyebeen, als mede \'t fcheenbeen, de flagaderen
daar mede te vatten, en daar na te binden.

Fig. 7. is een dyebeen A met een afgezaagd fcheenbeen B, waar aan
vertoont word, waar en hoe men boven de knie C, in\'t afzetten van
\'t fcheenbeen, het draaituig D zal aanleggen; insgelyks hoe men na
het afzetten met de flagader-tang de flagader vat, en dezelve met een

het hoofd, daar de h kroon-en de pylnaad by den anderen Waar toe
n 3 f?nien,ltelde men etterdragten, om daar door in vee] der-die etter-
V V 3 hootdqualen ontaarde vogten te ontlaften. Deze etter-
^i\'agten zyn m Duitsland byna niet in gebruik; maar in Italië

Welke Je 2.\'\'DeIöude leieBdat men^ onije regte plaats , da-ar deze etter-
refite plaats (jj-^gteii moeten gezet worden, te vinden, üIvotqus de haïren boven
op het hoofd moet affcheren, en alsdan eerft een bindgaren van den
neus tot in \'t midden van den nek över \'thoofd, en daarna een andere
draad van het eene oor tot het andere trekken. Daar nu deze twee dra-
den malkander.fnyden, daar zou de zamenkomft der kroon-en pylnaad,
en derhalven óe regte plaats zyn, om deze etterdragten te zetten : gelyk
\'t zelve door printverbeeldingen Tab. XXVL njan Mckeren^

Cap. 5. Dekkers txercit. p.\'Trio. vertoont word. Dog m_et deze ma at komt
het liièt altyd weFuit, dewyl de naden in de eene perfoon meer voor-
waarts, en in andere meer agterwaarts te zamenlopen; en-dewyl
\'t gene, dat door deze etterdragten uitloopt, niet uit de herffenen,
maar uit de uiterlyke deelen komt, daarom is \'t niet noodzakelyk, dat
men even zó naauwkeurig op de zamenkomft van gemelde twee na-
den de etterdragt zet; dog het goed, als dezelve omtrent deze
plants gemaakt word. Daarom is \'t genoeg, als een Heelmeefter in
doodshoofden de plaats van deze zamenkomft leert kennen ; ook kan
die plaats dikwils met de vingeren gevoeld worden, dewyl aan de
meefte, perfonen daar een kleine hoogte of laagte te befpeuren is;
en derhalven kan de Heelmeefter of) deze plaats de Konftbewerking
verrigten. Ook kan deze etterdragt met denzelven uitflag op de pyl-
naad gezet worden, zo dat men niet al te zorgvuldig over de plaats
van de zamenkomft dezer twee naden zig behoèft te bekommeren.
Maar de ouden hebben de zamenkomft van gemelde twee naden daar-
om uitgekozen, dewyl ze meenden, dat de herffenpan in de kenderen
aldaar open zynde, op deze plaats dunder was, als op andere, zo dat
de quade vogten aldaar beter als ergens.anders zouden können uitwaas-
femen; maar dewyl de herflenpan in volwaflene hier even zo dik is
als op andere plaatfen, daarom kan het onderfcheid van weinig gewigc
zyn, of deze etterdragt net op deze plaats, of een weinig voor- of
agterwaarts gezet word (E).

2igtig branden, dewyi men nooit regt weet
hoe dik de herffenpan , en of dezelve ge-
jyk of ongelyk is, waar van by het trepa-
neren meer za! gezegt worden.

Tot de verkiezinge van de plaats meet
"^en met draden; maar zulks gaat onze-
ker, wyl het meerendeels gebeurt, dat
t^e voorhoofis-beenderen of vlak leg-
gen , of regt opftaan, v/aar door de draad,,
of het toutje, zig op de naad niet komt
te kruiflen , maar een verkeerde plaats
\'\'ianwyd. Daaron wenden zommigen een
andere manier aan, dat is, (indien onze

(E) De plaats, daar men de etterdrag-
ten op het hooft in \'t werk ftelt, laat met

toe, dat dezelve meterweten enz. worden

gevuld, om dat die harde lighamen op de
pezige uitbryding der voor- en agterbootts-
fpieren drukken, als ook om dat het Ferr
cranium geen diergelyke wryving kan ver-
dragen ook gefchiet deze drukking altyt
■by bejaarde lieden op \'t been zelf, en by
jonge kinderen is die Konftbewerking ge-
heel onnut en fchadelyk, om dat de regte
plaats der operatie op de fontanel komt.
Men moet zelfs by oude lieden ,zeer voor-

döor tj verkrygen , zet men dezewaarmede
ren boven ot \'^i^^^ volgende manier: de haai-deze etter-

pan doordrmgt. Dit gedaan zynde, legt men in het gemaakte gat
als nipr^^"^^*^ ettermaivend middel, en daar over een pieifter, zo
en ^ n maakt, daar over een vierkante drukdoek,

genezen is, en \'t fchynt, dat deze
oma^^^^^ 20damge kragtige verandering meer door de grote
vogten^^^^^^ in\'t hoofd veroorzaakt, als dat de quade^

kiL ^^ ^^^ de herflenpan moet openen, de lippen van mal-
door? \' ■ PyPj-^- in de opening fteken , en daar na

vl1T^ dezelve daar_ door dunner worde, en de quade vogten zo
^^^ te beter zpuden uitdampen (F). . .

«lende , aldaar treft men den kroonnaad ,
«n het midden van \'t hoofd hotidcnde
2eker,^ dat de pyl -en kroonnaad
getroffen word. Dit experiment man-

was, waar op wat ftaat moet
te verki^ worden, met de plaats iets hooger
(\'F\'i r?^®\'^ top der vinger reikt.

bos van dezelve grootte moet fluiten.
Deze bos is aan de onderzyde met een
goede quantiteit wolle, of liever iaken
omwonden; die rnen dan in water nat
maakt, om daar door de omleggende de-
len voor \'t branden te bevryden en koel
te houden ; ziet de afbeelding en deszelfs
eigentlyke grootte in myn IV. plaat, fig.
9, het brandyzer ^g. lo. deszelfs bos,
waar aan A de omwinding van het laken
te zien is. Men brand zonder alvorens
te fnyden door de huid en onder leggen-
de delen tot in het been door, en byaldien
men gewigtige hooft - en zenuw-gebreken
tragt te redden , zo behoort na verloop
van eenigen tyt een fchyfje been^g-. B,
ter groote van de Cauterie, met des-
zelfs kroon-en pylnaad C te fcheiden.
De ulceratie moet men onderhouden tot
zy van zelfs digt loopt.
Eeee

Ls men een flagader byna op dezelve manier als een ader, oift
__^ bloed tot bevordering van \'s menfchen gezondheit uit te laten lo-
pen, opent, word het een flagaders opening genaamd» Maar deze konft-
bewerking is hedendaags zo gebruikelyk hiet meer als voor dezen, de-
wyl daar door een al te fterk bloeden , of eenige gevaartyke
hreuk kan veroorzaakt worden, zo als in de verhandeling van het aderla-
ten gezegd is. Nogtans is het een zeer nuttelyke konftbewerking, als zé
maar behoorlyk word uitgevoerd. De oudenplagten veeïerlei Jlagaderen
te openen, namentlyk c^ het, voorhoofd, aan de flaap, agter de ooren,
agter aan \'t hoofd, tulieh den duim en voorfte vinger aan de voorhand,
en op andere plaatfen; maar hedendaags is\'er nu nog maar een in \'t ge-
bruik, namentlyk die, welke men aan de flaap van\'t hoofd voek, de-
wyi men dezelve \'tgemakkelykft kan vinden, het bequaamft openen, en
ook zonder gevaar van te fterk bloeden, of een flagadersbreuk te vrezen,
kan genezen. Maar in \'t algetneen is het bezwaarlyker een flagader als
een ader te openen, dewyl men de flagader nietkan zién, maar alleen
op \'t gevoel moet te werk gaan. De ouden hebben wonderbare manie-
ren , om deze konftbewerking te doen, befchreven; maar de Franfchen
en Engelfchen, onder welke deze konftbehandeling tegenwoordig in
Europa nog het gebruikelykft is, verrigten dezelve op de volgende

a. Men zet den Patiënt op een ftoel, of op een laag bed, buigt
deszelfs hoofd een weinig over die zyde, die men wil, om er ge-
voegiyk te konnen bykomen. Alsdan moet de Heelmeefter aan de
flaap van \'t hoofd, die dan boven is, met de flinker hand de flagader
zoeken, tot dat hy dezelve door \'t flaan vind. Alsdan moet hy de
twee voorfte vingeren op de flagader houden, dezelve een wemig
van malkander doen, daar benevens net de legplaats der flagader
tulfen deze vingeren mét de oogen gade flaan, en alsdan met een
lancet in de flagader, byna als een aderlating, fteken, (dog zoda«
nig, dat hy dieper fteke) en in \'t ophalen met het lancet de flaga-
der overdwars in tweën fnyden. Dog dewyl éen lancet zeer ligt word

aewyl anders deze konftbewerking weinig dienft zoude doen ■ maar^»
moet tot op een pond, ofin fterke en bloedtyke tTop

\' \'Ster de ooren opwaarts gaat. wlwe\'
g-opend hebben, dan moet. de Heelmeefter op dezelve wyze te tó

t f ^^Sge?. Me? kanlÄ d? eerfte of rweÄukdoe? een\'
iluk geld fteken op dat de flagader zo veel te fterifer^drnkt worS"
ook kan men op de wonde een ftuk gekaauwd graauw palier leLen en
Äff het bloeïï houfen Le

verbind noemt, en onder de v«ba„"ln vaT\'U S tneZ zalt\'
ShZn \' tequaamfte is. De Patient moeVhec zelw tl,\'

tf können verdryven; als mede in geweldige ontftekingen TerTl
l bhndheit, welke door overvloed van bloed vero1>rzaakt I
anSirdtuzeligheit, als mede in andere bezwaariyke en
«"Äf^^ Zommige Schryvers verhalen zondS h^e

En^elfchS g^^^^^i\'it ^yn. In beroerdheden word dezelve van em
i^ngehchman (a) als het allerbeproeftfte hulpmiddel geroemd Maïï

de Patienten moeten alsdan een goede levenswyze onderhonden, en
verder bequame \'middeleh daar benevens gebruiken-, dan is \'er veelte
beter uitkomfl: van te verwagten. Oö^ zyn \'er vele, die deze konfibewer-
hing "óerwerpen y en oordelen, dat de flagaders \'opening niet^meerder
kan uitwerken-als het^aderlaten, en ook veel gevaarlyker en bez waarly-
jker zy ora uit te-voeren; maar dewyl vele^GeneeskunftoefFenaars,-zo wel
oude als nieuwe, verzekeren , dat na het zelve,inzonderheit in gemel-
de toevallêny meer baat\'gevonden zy, als nahetadérlatenven aliequa-

tJe gevolgen of gevaren konnen verhoed worden, zo zal men zehietver-
werpen; maar evenwel niet eerder in \'t werk ftellen, als wanneer andere
middelen niet voidoenend fchynen, nog de ver wagte uitwerking voorts
brengen. Ik heb dezelve tweemaal aan beroerde; perfonen, en dat wel;
in \'t begin, te werk gefteld; dog het heeft geen van beide geholpenj
maar zy zyn, behalven dat \'er ook andere kragtige geneesmiddislen ge-
bruikt waren, nogtans kort daar na geftorven. .

MEn noemt een waterhoofd, als het hoofd door flymagtig water te-
gen de natuur zeer opgeblazen en gezwollen is; en wanneer
het water in de herffenpan is, word het een tnizendig waterhoofd, maar
tuflen de herflenpan en de huid zynde, een uitwendig waterhoofd ge-
naamt. Het inwendige vind men byna met als in eeiftgeborene kin-
deren, en die wórden meerendeels da^ mede geboren, gelyk dierge-
lyke \'m Ruyfchii Thefaur. Anatom, fee- lab. Lil. aigebeeld te zien zyn,
of bekomen ze in eën zware kmderbaringe, en zyn meerendeels on-
. geneeslvk; en inzonderheit hoe groter dezelve zyn,hoe minder zoda-
nig een kind in \'t leven kan blyven, dewyl het de herflenen bederft,
en de dood in \'t kort veroorzaakt. Indien men ook aan de hoofden van
zodanige kinderen eene opening maakte, om het water af te tappen,
20 word niet het: zelve te gelyk de ziel uitgelaten, \'t welk dikwils is
ondervonden: daarom moeten zodanige openingen niet ondernomen
wórden. Maar indien een inwendig waterhoofd niet heel groot is,
• dan is het nog wel te genezen, als men zodanig kind i) dikwils buik-
zuiverende middelen laat gebruiken, om daar door het water van het

hoofd afte leiden, en tulTen beide a) goede verilerkendegeneesmidde-
len ingeeft. Maar iiitvvendigkanmeneengrotedrukdoek, natgemaakt
in bpiritm vini Matricalis, of Spiritus Lavendulce, Eau de la Reine
ot ongerfch watèr, Over\'t hoofd leggen, en \'c zelvè alsdan mét éen wind-
zel valt te zamen fluiten , zo als wy een zonderling hier toe bequaam\'
windzel m derzeiver verhandeling zulleii befchryven, waar méde men
ffioet aanhouden tot dat het beter word. "

2. De uitwendige waterhoofden vind men zo wel by kinderen, als in
volwalfene perfonen, en worden van de inwendige daar door onder-
scheiden, dat het hoofd in \'t aanraken week is, dewyl de wateragtige
vogten hier tuffen de huid en de herffenpan leggen, maar by de inwen-
öige is het hoofd harder, dewyl het been zig inmediaat onder de
huid bevind. Een uitwendig waterhoofd is menigmaal eerder en lig-
ter te genezen, als een inwendig; maar hoe groter en verouderder
net zelve is, zo veel bezwaarlyker en onzekerder is de genezing. In
<3it geval pleeg men de genezing in den aanvang zo wel met in-
wendige als uitwendige geneesmiddelen te beginnen. Inwendig be-
hoor t een Geneesheer buikzuiverende, verfterkende en verdwynende mid-
delen voor te fchryven; raaar uitwendig die geeften, die omtrent het in-
wendige waterhoofd zyn aangeprezen, die of met doeken, ofmetver-
dryvende kruiderzakjes van a Majolein, b Orego, c wUde Thym, d Pu.aMajorana.
Kamillen^ Saly, Rozemaryn, Lavendel, tn dievgtlykt, gemaakt ^ Ongaimm.

wkwils warm om het hoofd gebonden worden. Hildmus meld dat hvS
een waterhoofd door \'t naarftig gebruik van kalkwater door\'middel
yan een fponts genezen heeft. Ondertuffen is hier ook dienftig het nies-
kruid van Majolein marrni verum , ftaertpeper, en dier-

gelyke bereid; als mede hier nevens hetkaauwen van tabak, om daar
door t water van \'t hoofd af te leiden. Daarenboven is ook zeer
raadzaam het hoofd met brandende voorloop dikwils voorzigtig te be-
waaflemen, om het water daar door te verdryven. Als men met deze
middelen een wyle tyds heeft aangehouden, zonder voordeel te ontmoe-
ten , moet men üqÄqv heelkundige middelen.hy de hand nemen, onder
Welke eerftelyk de blaartrekkende pleißer zeer dienftig is, als men de-
Zelve dikwils onder aan\'t hoofd, namentlyk by de ooren en in den
nek, legt, of ook wel op de gemelde plaatfen koppen doet zetten. I>ifo
verhaald, dat hy een waterhoofd van een man door een etterdragt
^n den nek te zetten geheeld heeft: weshalven eefi e hairdragte Setacmn.
^waar niet ontdienftig zoude zyn. Maar indien alle deze middelen
deS/f"^ hebben de ouden geleerd, dat men aan het 011-

n tvSpn uitgang te verlenen, dog de Heelmeefters van late-
fedeSe veel dienftiger te zyn, als men aan \'t onderfte

gen of doorvlymingen in de lengte, dat is, van boven naar beneden ,
maakt, om daar door het water te doen uitlopen j maar _na dat\'er
een goed gedeelte van het water ontlafl: is, kan men de infnydingen
met het ettermakend middel en plukzel opvullen, op dat dezelve eea
wyle open blyven, en het water met\'er tyd kan uitlopen; waar na
men dan de wonden met een wondbalzem digt heelt. Ondertuflen
moet men gedurig met inwendige en uitwendige geneesmiddelen te
gebruiken voortvaren, en den Patient eene goede levenswyze doen on-
derhouden, tot dat hy weder herfteld is (G^.

Levißi. aa. \'^^.
Coq. in f. q. Jq. adpint.il.inCalatur.aéi^
^Icob. vitii pint. j.
Sp, Matfical. giv.

Met deze ftoving moet men het hoofl,
door een warme hand wel doen waiTchen
en wryven , en vervolgens warm gemaakt
met een flenelle lap om het hooft flaan.
Indien dit middel te heet was, kan men
het met,gemene waters, als Aq. Samb,
Foeniculi, enz. verllappen; ook kan hieï
toe zeer gevoegij\'R kalkwater verkozen
worden. dfent hier «en vafte

aanhoiidencie ot fluitende band gebruikt
te worden, waar door veel voordeel ont*
moet word, maar dan moet men geen
baaye la^ maar een mutsfe van die ftofFe.
° n/\' gebruiken.
T. l»"^twendige waterhoofden worden.

(G) Indien een inwendig waterhooft
by kinderen gezien word, dan vind men
de naden der hoofdbeenderen gemeen-
lyk van een geweken , en zo wel by oude
als jonge perfonen word naar de meerder
Of minder quantiteit meer of min drukking
óp de herffenen gemaakt ; ook, indien
de vogten onder de dura mater en tuflen
de andere tneinbrance zyn , zo worden de
affcheiding belet en de vezelen verflapt,
waar door in \'c gemeen als in de eerfte
-trap fimpelheit, vervolgens flaapzugt, en
verlies van alle beweging gemaakt word ;
zo dat de doot komt te volgen. Zo een wa-
terhooft blyft duren, en als ongeneeslyk
word aangemerkt, dan ziet men dikwils
gebeuren, dat de beenderen van \'thooft,
vooral het voorhooftsbeen, de wand-
beenderen , en \'t agterhooftsbeen in groot-
te toenemen, en zig als geen openftaande
naden zien laten; dog zulke perfonen be-
komen felden verftand of oordeel, en de
meefte blyven geheel fimpel.

indien men vogtige middelen ter gene-
zinge gebruikt, zo moeten geen loog neg
feepmiddelen daarin worden vergeten, om
dut dezelve van de grootfte dienft zyn. De
volgende ftoving kan deswegen dienft
doen :

Radi Torment.

Herb, Rutas.

Majorant.

Serpiil.

Rorismnr.

Menta. Crijp.

Flor. R-ofar.^jubr.

Cbamom.

\' t ^^elk omtrent de in.
wendige ook plaats vind, waar over men
Kan nazien M. A: Severinus in \'t eerfte
Kap. van zyne Heelkunde, de beenderen
betreffende, alwaar hy niet alleen Hip.
pocrates als ded grondflag onzer konft
maar ook veele andere als waare voorgan\'
gers van dit nuttelyk ftuk ter oveituiginga
voorhoud.

T^Ë « doorhonng der herffenpan gefchied met een byzonder been-„,
itf Ä «m na een zware hoofd-qnetzunrSS

^^^ doorborinie in veelerlei
zware hoofdziektens bediend, dewelke door etterdragten opUlioofd^^\'*

^^^ ^^^^^\' maafinzonSerheit om Se hoofó.
^t hooff\'i. T geweldige kneuzingen, bonzingen van

Wyft maar T\'\'\'^\'^\' yietziiure aan \'t hoofd de herffenpan wel heel
lln ade?ïefch dit heftig geweld of fchudding inwendig

in zodan-^^^^ t zelve meenigmaal is waargenomen. Daarom moet
kingnoSl\'!!^ oorzaken, die konftbewer-

bezwaarlyk zonder quetzinge van het dikke herffehvlies, en alzo niet
buiten alle gevaar kan ondernomen worden behoedzaam en voorzig-
tig men ook mag te werk gaan , moet men in de hoofdquetzinge,
die dikwils op eene andere manier konde gered worden, niet zo aan-
ftonts de boor aangrypen , zo als vele doen, om den gequetften
buiten de uiterfte noodzakelykheit zodanig gevaar niet te doen on-
dergaan , ten ware men voor af door inwendige of uitwendige mid-
delen (namentlyk aderlaten, buikzuiveren, klyfteren, en verdwynen-
de kruiderzakjes, gelyk hier van wegens de hoofdwonden op de 159. en
volgende bladzyden wydlopig gehandeld is) de opgekomene zware toe-
vallen niet kon verminderen. Ook moet ik erinneren, dat, offchoon
wy eerft gezegd hebben, dat men niet te voorbarig het doorboren zal on-
dernemen, men evenwel in gevallen,daar de noodzakelykheit oogenfchy-
nelyk is, dezelve niet al te /aßg TKO^fMff/^/Zm, op dathet buitengevaatte
bloed , of de drukkende ftukken der herffenpan , de herffenen zo-
danig niet quetzen, dat de Patient wegens al te lang nitftel dezer
konft-bewerking zyn leven zoude verliezen. Derhalven a|s in de hoofd-
quetzuuren de zware toevallen door gemelde geneesmiddelen niet zyn
te verdwynen, of ten minften te verminderen, maar blyven, of toe-
nemen en erger worden, dan moet men in zodanig een zeer gevaar-
lyke gefteldheit in tyds het doorboren in \'t werk ftellen,om daar door
het onder de herffenpan uitgeftorte bloed uitgang te bezorgen, de
herffenen te zuiveren, en het drukkende been,als\'tnoodzak.elykisj0p

3. Men dient te weten, dat men van deze konftbewerMng geen ze-
keren of gelukkigen uitflag kan verlenen, dewyl men niet weet hoedanig
de quetzing inwendig gefteld is, en dikwils veel groter kan zyn, als
men vermoed; waarom byna alle, die de herffenpan doorboord word,
fterven , en dat niet zo zeer wegens de konftbewerking, als wel we-
gens de geweldige beleding der herffenen. Ook bevinden zig de
doorboorden dikwils na die konftbewerkinge eenige dagen zeer wel,
die nogtans tegen alle vermoeden fterven, dewyl veeltyds een wei-
nig blogd of etter nog aan een plaats verborgen legt, \'t welk nog
kan ontdekt, nog uitgehaalt worden, en door de tyd de herffenen
ontfteekt, knaagt, of doet zweren, en dus de dood veroorzaakt. Ook
Jcan de Patient dooreen quade levenswyze, fchadelyk eeten en drin-
Mn, ongezonde lugt, toornigheit, ontfteltenis, en diergelyke dingen
.zeer ligt zyne dood te weeg brengen. .

^door- ^\'etzyn weg te nemen, dan moet men deze konJlbev)erking ter uitvoeringe
boren. brengen. Men moet dan voor alle dingen wel overleggen, aan welke
\' \' ■ plaats men de beenboor moet zetten, dewyi men dezelve op alle piaat-
fen ,

fen, daar men zoude willen, niet durft gebruiken, \'t Is beft, dezel-
ye, daar een fcheur in de herflenpan is, op de fcheur zelf, mLi, als
mef\'fn/\'^\'\'^\' à^ fi^ê getroffen h eft, of daTr

^n boren, zyn i) de naaden in de herffenpan, inzonderheit de pylnaad
maar nogtans kan men^ook,.de noodzakelykheit zulks vereifàende
op de naden en mzonderheit op de kroonnaad, de herflenpan door-
van?\' \'voorhoofdsbeen, dewyl Sinus fagittalis
van het harde herfl-envlies regt daar onder legt. 3; De bolligùLan V
^forhoofdsbeen-, â^f alwaar een groot vat door \'t been loopt-, 5) mao- men
^ngeen beenboren, dat wankelt, of door beenvreting is aangefioken\',\\) als
mede met aan de benedenfie delen van de herffenpan, daar vele fpieren leff-
Sn ^ei aan de flaap en agterhoofdsbeendt
lln gefteltheden, daar men op de
gequetfte plaats met kan boren, moet men een andere uitkiezen

J^og zo byna de quetzuur, als mogelyk is: en indien de toeval-
len zeer heftig\'zyn, en akyd nog vermeerderen, inzonderheit de zin-
nen en verftand reeds weg zynde, de Patienten brakende, de kramr,
en koorts hebbende \'t bloed de mond, neus en ooren uitlopende\'^
moet men fchoon \'er geen plaats van breuk of quetfuur te viSent \'
eeri^ op de eene zyde van de herflbnpan, en\\ls men aldaar "een
bu tengevaat bloed vind, of om \'er ailes uit te brengen, en de^toe
aiien te benemen, niet genoeg was, ook op de andere zyde boren-
en du ook nog met genoeg zynde, dan moet men op de voorfte, dati

geneei nias te aoen, ook om mets na te laten, ^t geen den Patient zou-
de konnen nuttelyk zyn. Het is dikwils noodzakelyk, dat men de he^"
fyn op verfcheide plaatfen doorboort, alsmenwe^t, of ook^leen
gift, dat het buitengelopen bloed of een fplinter ergens fteekt die men
door het eerfte gat niet kan opruimen : want de Schryvers betuigen dat

Scultetus, Obf Glandorp, Specul Chir. Obf 3. pa^ en Diotüs
in zyne Heelkunde enz. Maar Stalpert van der All,^Cet Ob^

herffenpan gevoeglyk te plaatfen: welke infnyding gemeenlyk overkmis-
gedaan word, ook menigmaal alleen in een regte lyn, zomtyds als de
letter T of V, of zodanig, als de Heelmeefter anders oordeelt het
bequaamft te behoren. Alsdan zondert men de lippen, door de infiiydin.
ge gemaakt, van de herffenpan af, vult ze met plukzel op, op dat de-
zelve wel in de hoogte en van malkander wyken, droogt het been
overal wel af, en vult de gehele holligheit met plukzel, waar door
insgelyks het bloeden der lippen geftremd word: daar-na legt men
\'er een drukdoek over, welke men, om de ontfteking te verhoeden,
alvorens in warme brandewyn moet nat maken, en dan moet men dit
alles met een bequaam verband, van de Franfchen,een Hoofdverbani
genaamd, verbinden. Als de toevallen dan niet te\'heftig zyn,
men de konßbe werking , als dit \'s ^avonds gefchied, tot den ande-
ren morgen uit\'., maar is het voormiddags, ZO doed men zulks op
den namiddag. Dog als die zware toevallen geduriglyk heftiger wor-
den, kan de konftbewerking, na verloop van twee uuren, of zo
ras men meent het bloeden der lippen geftempt te zyn, begon-
nen worden, dewyl \'t anders de konftbehandeling zoude verhinderen.
Derhalven moet men Ook, als het na de inftiydinge zo fterk bloed,
dat het met plukzel zig niet wil laten ftremmen, gelyk zomtyds wel
gebeurt, andere bloedftempingen te hulp nemen, \'t zy bovift, of
a voorloop van brandewyn , of een ander bloedftempend middel, of de
flagader fchroeien, of met een kromme naald belleken en digt binden,
ook helpt het dikwils, wanneer men flegts zodanig een flagader met den
vinger een wyl behoorlyk laat\'toedrukken.

6. Ondertiiffen, de Patient voor dit maal verbonden zynde, moetde
Heelmeefter zyne werktuigen en gereedfchappen, die hy tot de konfibeixier-^
kinge nodig heeft, by malkander halen en gereed maken: waar onder de
Trepaan , met deszelfs daar toe behorende kronen, het voornaamfte
is. (Zie Tab. X. fig, 3.) Als de kroon in \'t midden een punt heeft^
gelyk als hier by let. A , noemt men ze het mannetje:., maar als men
de punt 4. met de fleutel j^r ^eefc uitgefchroeft, word die het
iioyfje genaamd. Verder moet men by de Trepaan een byzonder mesje
hebben, aan welkers punt een knopje moet zyn, zo als fig. 6. ver-
toont; een werktuig, oin het harde herffenvlies af te drukken,
htt Per f oratorium ftg\' 8. datm)?^. 3. by B kan ingefchrocft worden,
om het begin van de doorboring te maken: verder een borfteltje,
fig. 9. een met plukzel bewonden lancet, fig. 10. Een h heenheffer^
Tab. V, fig. 7. 8 en 14. een tandeftoker, van eenpennefchaftgefneden,
en een fchoteltje met goede brandewyn. Tot het verband wordVQidfcht
een klein rond doekje, ter grootte van een dubbeltje, of duit, waar
aan in \'t midden een draad van een fpan langmoetgeknoopt zyn. Tab,
X, fet II. een rond wondkuffentje van plukzel, om het gat in dc

herfTénpan te vuilen, van dezeive grootte als de Trepaan 12. waar
aan msgelyks in het midden een draad moet geknoopt zyn; daar eii bo-
ven nog eenige ronde koffentjes van plukzel, om het gat in de herffenpan
te vuUen, zo ^hfig. 13. een weinig uittrekzel of geeft van Maftik, en
dan emdelyk plukzel, een vierkante drukdoek en een groot fervet, of
neusdoek, of anders een groot vierkant ftnklynwaat, waar van men een
hoofdmndzel maakt.

7. Dit alles gereed zynde, kan men de konßbewerking beginnen. Ge-
durende dezelve moet de Patient in een warm vertrek, of, als hy kan^oe ^
zitten, op^en ftoel gezet, of op een lage bedftede in \'t bed zodanig
plegt worden, dat de Heelmeefter. en zyne medehelpers daar wel by beginnen,
konnen komen. Alsdan maakt de Heelmeefter het verband los; neemt
al\'t geen, dat op de wonde legt, voorzigtig weg; droogt het been wel
af; plaatft het hoofd Vän den Patient in een bequame legginge ,en laat
het zelve van een knegt vaft houden. Alsdan gebruikt hy eerft het
Perforatorium , fig. 8. om een begin van een gat in de herffenpan
te maken; daar na de Trepaan met de kroon ,fi.g. 3. om met de diamant
in het gemaakte gat, op die plaats, die hy geoordeelt heeft het beft
te kunnen doorboord wórden; bOVen op de Trepaan legt hydeflinker-
hand, en daar op het voorhoofd, het omflag van de Trepaan D. vattende,
en di\'aait dezelve langzaam en voorzigtig zo lang om, tot dat hyziet,
dat niet alleen de punt wel gevat, maar de kroon ook een bequame rond-
te in de herffenpan gefneden heeft. Dit gedaan zynde, fchroeft men
de punt met de fleutel fig. 5. uit de kroon, zet dezelve weder in
de vorige rondte, en gaat dan voort, als te voren, met voorzigtig
om te draaien; veegt het boorzel van de herffenpan en kroon met
het borfteltje en de tandeftoker zomtyts af, tot dat het begint rood
te worden, of dat \'er eenig bloed uit de mergagtige zelfftandigheit
van de herffenpan loopt, \'t welk te kennen geeft, dat m.en in de a ta-^
jeljcheiding gtkomtn is : maar men moet niet altyd zo lang wagten, de-
wyl deze mergagtige zelfftandigheit aan vele delen van de herffen-
pan met, of dog 2eer weinig te vinden is. Maar als \'er zodanige
bloedige ftoffe uitkomt, ligt men de Trepaan opwaarts; wafcht het
bloed met goede brandewyn af; zet dezelve dan weder in; draait
een of tweemaal om; veegt dan andermaal het boorzel weg; onder-
zoekt met een dun proefyzer of de tandeftoker, of de herffenpan
omtrent doorboord is, en geeft naauwkeurig agt, als de rondte op
grond, die te vooren wit geweeft is, blaauwagtig word, \'t ivelk te ken-
hprff^^®^*^\' ^^^ herffenpan omtrent moet door zyn, en het dikke
rondr ^^^ ^^ fchynen. Wannéér men deze blaauwe

rT f ovn^^^a\' ^^^ ^^^^ ^^^^^^ herffenvües door de tanden der kroon
niei gequetft worde , waar door in \'t zelve ontfteking en vele an-

dere qualert zouden konnen ontftaan. Daar men in de rondte maar aan
eene plaats die blaauwigheit gewaar word, is\'t een teken, dat de hers-
fenpan aldaar byna doorboord is; alsdan moet men in \'t omdraaien de
Trepaan meer op die zyde doen vatten, daar de herflenpan nog wit is,
zynde aldaar hec been nog het dikfte; en zodanig moetmen voorzigtig
voortvaren,\'tot dat men befpeurt, dat het ronde ftuk begint los te wor-
den, en nooit zo lang draaien of boren, tot dat de herflenpan geheel
doorboord is, om het dikke herfl\'envlies niette quetzen; maar als hetftuk
los word, en zo vaft niet meer zit, draait men in het gat, daar de ptmc
van de Trepaan is geweeft, een fchroef. Tab. V.fig. 7. B. en beweegt
het daar mede, terwyl men te gelyk met eenbeenheffer dit ftuk zo lang
heft, tot,dat het los is.

8. Na dat het ftuk is uitgenomen, fteken aan \'t onderfte van
het gat gemeenlyk puntjes van de herffenpan uit, dan neemt men
het mesje met het platte knopje, fig. 6. waar mede men de fcherpte
van het gat rondom wegfnyd, op dat het dikke herfl\'envlies daardoor
niet geprikkeld en gequetft worde. Terwyl dit gefchied, ontlaft hec
bloed , als \'er iets is, welke uitvloejing moet bevordert worden
door het buigen van des Patients hoofd, en neerdrukkinge van het
dikke herffenvlies, \'t zy met het voorgemelde mesje , of het druky-
zer, fig. 7. dat een Meningophylax genaamt word: en als dit bloed
uitvloeit, komen de Patiënten^ te voren buiten verftand en gevoel
geweeft zynde, in een oogenbhk weder tot zig zelva, als of zy uit
een diepen flaap ontwaakt waren. De Patiënt by zyn kennis geko-
men zynde, verzoekt men hem , het uitvloeien van \'t bloed te be-
vorderen, zyn adem in te houden , en te drukken als of hy zyn ge-
voeg wilde doen; maar niet tot zyn verftand gekomen zynde , en
het bloed door \'t gat niet willende ontlaften, dan is veeltyds dienftig
den Patiënt nieskniid in den neus te doen, op dat door het niezen
het bloed te beter uitgedreven worde.

9. De konftbewerking op deze wyze uitgevoerd, en het onreine
en tegennatuurlyke uit de opening met plukzel gezuiverd zynde, moet
bet verbonden, worden ; daar men dan onder in het gat, op het harde
herffenvlies, ten eerffen het ronde doekje, \'t zy droog, of alvorens
in warme geeft of uittrekzel van Maftik nat gemaakt, legt, en den draad
buiten de wonde laat uithangen, \'t Zelve doet men daar na ook met
de ronde wondkuflentjes van plukzel en deszelfs draden, fig. 12. en als-
dan vult men het gehele gat met de overige ronde plukzel kuflentjes,
fig. 13, Op de herflenpan en de overige wonden legt men plukzel
met een zagt ettermakend middel, of honig van rozen beftreken; hier
over een vierkante drukdoek, met warme brandewyn nat gemaakt,
ponder pleifter, dewyl dezelve hier geen vpoxdeel doet, en verbind
alles met het grote hoofddekzeh

10. Als men na het doorboren der herffenpan bevind, dat het harde^^^
herjfenvlies zig in de hoogte heft, en als tot het gat wil uitdringen , dan is^^^J
het gemeenlyk een teken dat \'er bloed onder is : in dit geval moetdfie\'h\'crf-
men, ichoon velen het niet durven ondernemen, onverrzaagt en ge-fen vlies of
ruit het dikke herffenvlies met een lancet voorzigtig openen, op dat\'^e inge-
door deze opening het daar onder verborgen bloed kan uitlopen
(zonder \'t welke de Patient zou moeten fterven) waar by men dogfs^
moet agt geven , dat \'er geen grote vaten gequetft worden: want \'

vele Lyders, welker herftenvliezen men in diergelyke gevallen door-
geft.oken heeft, zyn weder genezen, gelyk by Roonhuifen, van Meke-
ren, en by meer anderen, diergelyke voorbeelden te zien zyn. Maar "
als de ingedrukte beenderen de berfjenen prangen, moet men zodanige,
als ze los zyn, met de vingeren of tangen tragten uitte halen; of, als ze
enkelyk zyn ingebogen, \'t zy met de vingeren, of met een bequame
beenheffer optrekken, en zo veel als doenlyk is in haar natuurlyke
plaats brengen. Als een ftuk of fphnter tuffen het dikke herffenvlies
en de herffenpan zit, dat men door het eerfte gat niet had konnen
uitkrygen ; moet men de doorboring ten tweden of meermalen her-
vatten, tot dat men \'t zelve kan bekomen, \'t welk by het eerfte \'
gat aan die plaats, daar men \'t dienftigft oordeelt, moet gefchieden;
alwaar men daar na die ftukken tuften de gaten met fcherpe nyptan-
gen \'t een na \'t ander kan afknypen, of ten dele met de kleine zaag.
Tab. V. fig. afzagen, en daar na, \'t zy met een beenheffer tragten
uit te trekken, of met een fnytang af te knippen, ofmet een hamer
en byteltje afte flaan. Daar lange fcheuren zyn, moet men veeltyds
aan beide deszelfs einden doorboren; insgelyks , als een fcheur van \'t
eene been tot het andere zig uitftrekt, moet op ieder been gemeenlyk de

11. Daar na moet de wonde dagelyks eenmaal, gelyk te voren be-Hoedanig
fchreven is, met balzemagtige geneesmiddelen verbonden worden,\'\'®

en men moet zig van olyagtige en vette middelen, die de beenderen
bederven, onthouden, dan zal binnen de 40 tot 50 dagen de rand
Van \'t gat in de herffenpan zig affcheiden (waar op nogtans, om dat
het niet altyd gefchied, niet is te wagten,) en langzaam uit het har-
de herffenvlies een vleefchagtige zelfftandigheit groeien, die einde-
lyk het gat vult: en als de helft van \'t gat met vleefch vervult is,
Joet men het zelve in \'t verbinden wel met plukzel drukken, op
^at het niet te voos worde; daar na , als het byna vol is, moet men
vleefbf^" van de huid met hegtpleifters wel aanhalen, en met het
Ivk d-\' ^^^ herffenvlies groeit. te zamen helen; einde-

waar m^^^f® uitdrogen, gelyk men in andere wonden gewoon is,
met de hnl.1 genezmg volbragt word. Dit vleefch in het gat, \'t welk
luio te zamen groeit, word dagelyks harder, en eindelyk als

een kraakbeen ^ inaar nooit een opregt been ; en daarom befpeuren
zodanig perfonen, by verandermg van \'tweêr, aan die plaats meer-
endeels eenige zwakheit; welkers gevoel eenigernlaten word vermin;
dért, als zodanige .perfonen geduriglyk daar boven op een zilver ot

la Indien \'er na de konflbemrhng een mtflehng van t harde berJJen-
vlies of der herffenen, ontftond, moetmen dezelve door aderlatingen,
het onderhouden van een goede levenswyze, en door inwendige ge-
neesmiddelen, door een Geneesheer voorgefchreven, tragten te ftui-
ten. Maar beginnende te zweren, moet men de etter altyd
met plukzel wel uitdrogen, en daar na honig van rozen met bran-
dewyn óf met de elixir proprietatis verbinden, of een poeder van myr-
rhe maftik en wierook daar over ftrooien. Jls \'er Jponsagug en oner-
toïïig vkeßb door de opening van de berffenpan uit de herifenen wil
uitgroeien, kan men \'t zelve in \'t begin verhinderen, als men de pluk-
zel kuffentjes met de geeft van maftik by het verbinden daar m
vaft drukt, of een byzonder looden, en vol gaten zynde plaatje,14.
van Belloße uitgevonden, \'t welk, als 15. nitvvyft, moet gebogen
zyn. behoorlyk in het gat fteekt, en daär boven op de ronde pluk-
\'^el kuifentjes legt, dan word het vleefch te zamen geperft;en hard,
maar als het voze vleefch reeds boven of over de opening was heen
eea-roeit, en \'t zelve met een draad konde gevat worden dan bind
men het als een uitwas, of fnyd het met een fchaar af, beftrykt het ove-
rio-e met blaauwe vitriool, of ftrooit \'er een weinig a poeder vm zeven-
hïvn of fföbrande alitiil in; legt daar boven op wel te zamen gedrukt
plukzel, dan zal het hard, en de wonde daar na ook konnen ge-
heeld worden, als te voren gezegt is. _

13. In vorige tyden heeft men meeft een hand- Irepaan m gebruiK
o-ehad, die omtrent byna als een fret gemaakt was; Aqmpen-

%ns zo eene befchreven en afgetekend heeft, die ook deswegen in
\'t gemeen de Bdkeneelboor van Jquapendens genaamd word. Maar he-
dendaags bedient men zig meeft van de voorgemelde beenboor,, ßg 8.
•die meS de beenboor van Hildanus noemt, dewyl ze dienftiger en be-
quamer is (H).

(H) Offchoon in\'deze plaats door on.
?en Heer Schryver op een aanneraeiyke
wyze over de doorboringe der herflenpan
gefproken is, zo zal het niet ongevoeglyk
zyn by deze geleerde denkinge myne be-
vinding en gegronde uitduiding te voe-
gen , welke ten principale zullen doelen
op die bewerkingen , die na de beledi-
ging tier herlTenen en deszelfs pan on-

te weten, dien kan ik niet nader aanwyzen,
dan de grote gedagten van M, A. Severi.
nus in zyne vertiandeling van de opera-
tien op het beenwezen, en aldaar van het
eerfte tot het zesde Kap. incluis te onder-
zoeken. Indien men de gebreken, door ui-
terlyk geweld op de herflenpan of■ de
herifenen te weeg gebragt, door hand-
greep zal herflelien, dan beflaat de be-
werking niet alleen in de doorborirjg der
pan, maar men geneeft ze, of door hef-
finge van \'t nedergezakte of ingebogen
Cranium, of de ingeflage ftukken, die men
opligt, en dikwils zonder trepanering met
het Elevatorium en tangetje (zie Tab. VI.
fiR\' 9-) uitneemt. Ook heeft men by on-
dervinding, dat met enkelde doorboringe
die gebreken herftelt worden; dog zo door
deze beide operatien in die order en met
dat nut, als wy verwagten, niet kon vol-
bragt worden, dan gaat men tot byteling
over, maar veel veiliger en beter tot de
doorboring_, of trepanatie.

Dit gewigtige werk beiluit onnoemelyk
veel zwarigheden in zig, niet alleen "in
opzigt der bewerking, maar inzonderheid
in de regte kenniffe der verzeilende ge
breken; waar door men genoodzaakt word
deze grote konftbewerking te volbrengen,
dat dit ftuk, in zyne omftandigheden aan-
gezien, en als \'t gewigtige der Heelkonft
kan werden aangemerkt\', is zulk een in-
zonderheid verzekert, die deze operatie
onnoemelyke malen heeft behandelt en
bygewoont, zo als onwederfprekelyk het
meeft voortkomt by veldflagen, en inzon-
derheid voor belegerde fteden. Ook kan
men \'t gev/igt van deze zaak uit de atten-
tie van menigvuldige Schryvers opmaken,
offchoon zommige tefi\'ens over andere
zaken gehandeld hebben, als Avfcenfia,
Rellofle, Cbariere, Celfus, Dionis, Fienus,
Freind, Galenus, Guido deGaitUaco ,Güilk\'
^eau, Hildanus, van Mekeren, Paré, Fi-
gfsus, Roonkuizen, Salicetus, Stalpert van der
^iele, M. A. Severinus, Solingen, Thevemn,
^^^odoricus ,Vaugiiion, Verduc, VesUngius,
derS^ andereni dog die, welke inzon-
te wor\' zyn daar over gelezen

te dpipn v\'vi ^ nieuws daar over mede
te delen, wyl door onzen Hr. Schryver
dan iets goeds gezégt word, ^en dan het
nodige is uitgelaten^ weshalven men \'t my
ten goede moet houden, indien het ge\'-
beiu\'de, dat in dit ftuk een zaak twee-
maal mogt gezegt worden, \'t welk anders
zynde den zamenhang en regten zin der
zake zoude krenken.

In of by de verhandeling der hooftwon-
den , verzeld met quetzinge der herflen-
pan , behoorden alle de byzondere foorten
van breuken nadrukkelyk befchreven ta
zyn; maar dewyl daar over verfcheide
brave mannen gehandeld hebben,, zo kan
men dit ftuk inzonderheid by Dionis en
Vauguion nazien, waar uit zal blyken, dat
menhet grote getal, engemeenlyJt twaalf,
tot deze vyf foorten kan brengen, als i,
indrukking (D^preßo) 2. fcheur (Fiffura)
3. kneuzing cami», 4, in-of af fny ding
{Incijto) 5, vermorfeling {Cmmiinitio) en
ten overvloede maken verfcheide geleer-
den , die enkelyk op hunne fchoolleflen
zonder bevinding te werk gaan , gewag
van zekere breuk , die men tegenfcheur
{Contrafijfura) noemt, waar vooren tegen
veel is gefchreven; dog de befte daar
omtrent IS de reets genoemde Vauguion,
die, zo \'t my voorkomt, niet alleen rnet
reden, maar teiFens na bevinding dit ftuk
verwerpt.

Deze ContrafraSurcs hebben zommige
verward met zekere breuk , dié men on-
gelukkige breuk of fcheur nofemt, (hifor-
tunium). wèike in der daat zo voor den
Lyder, als Heelmeefter , als ongelukkig
mag geacht worden, om dat, eer men die
ontdekt, dikwils te veel tyt verloopt, en
de elendige door de lafheid des Heelmee-
fters verderving onder het Cranium on-
dergaat en geheel verloren is. De fchene
of breuk vind men in dé onderfte of har-
de tafel der herffenpan, tcmyl de bui-
tenfte\' onbefchadigt ig. Zodanige breu-
ken heb ik gevonden dat zelfs de uiter-
lyke dekzelen geenzins waren befchadigt,\'
nogtans dat niet alleen alle tekenen, maar
in der daat wezentlyke breuk ontdekt
wierd. Hier van, indien ik my niet wilde be-
palen in \'t fchryven, ^ou ik zeer aanmer-
kenswaardig en. uitgeftrekt konnen fpre-
ken , en aantonen hoe ligt, en derhalven
hoe menigmaal, zelfs door parfting der
lugt, door een vliegende kogel, waardoor
deze quaal komt voor te vallen, wy ons
veeltyts al te lang ophouden, zonder dc

operatie, die op zig zelf wel gedaan zynde
■geen gevaar mede brengt, te volbrengen,
\'t welk voor die , welke in dit ftuk niet
ervaren zyn, zwaar fchynt, en zig daarom
aan \'t geblaf der domme honden ftoren ,
prn dat, zo hunne Lyders quamen te fter-
ven , zy met andere onkundige geloven ,
dat door de operatie de dood is verhaaft,
daar in tegendeel hun Lyder niet zoude
geftorven zyn, indien iet gebrek niet
zo zwaar of reeds verzuimd was.

Ik beken met veele geleerde en ervare-
ne, dat, indien geen zigtbaar of tajlelykte-

ken van de plaats der breuk gezien word,
zeer zwaar uit de toevallen is te oordee-
len waar de breuk moet gevonden wor-
den, te meer, wyl de Lyder zinneloos
zynde buiten ftaat is \'t geval of de plaats
der quetzing aan te wyzen , en dus de
toevallen algemeen zynde , zo moet men
op de zyde van \'t lighaam letten , waar
men de verlamming , ftuipen , enz. vind,
otn daar uit af te leiden aan weike zyde
van \'t hooft de breuk zonder wond of
kneuzing de ongelukkige fcheur moet ge.
vonden worden.

\'t Is zeer waarfchynelyk, dat Guido de
Gauliaco daar op doelt, als hy aanwyft,
dat Guileimus de Saliceto zegt, dat de toe-
vallen aan \'t lighaTam altyt aan de tegen-
overftaande zynde van de quaal aan \'t lig-
haam zig opdoen.

Deze gevolgen worden by Aviceiina
(zie Guido pag. 235.) ook by Fah. Hilda-
nus in zyn cwede Deel, Objerv. 3. waar-
genomen , waar over, indien men alle
de zulken wilde opzoeken, verfcheide
brave Aantekenaars, zo de genees- als heel-
konft betreffende, zouden gevonden wor-
den.

Deze gevolgen heb ik onnoemelyke
malen (als in den laaften oorlog veele ge-
legentheden daar toe vindende) waarge-
nomen ; maar nooit heb ik my daar in
konnen voldoen, dan na dat ik onder
\'t goede opzigt van myn vi\'aardigen en
grootften onderwyzer in de Ontleedkonft
den ouden Heere Duverkv , veeie hoof-
den anatomiferende,, gezien en bevon-
den heb, hoe \'t lange merg ter plaatfe
der Protuberantia olivares zig op een won-
derbare wyze met bundels over den ander
is kruüTende, zodanig, dat net linkerge-
ftel der herflenen de regter zyde van \'t rug-
merg, en de regter zyde der herflenen de
linker zyde van \'triigmerguitmaakt,\' \'ïvssr
uit ligt is op te maken , Mat de eene zyde
beledigt zynde, zekerlyk op de over-
ftaande plaats de gevolgen en toevallen
op die quaal, na de uitduidinge van Sa-
licetus volgen.

Aangaande den uitvinder van dit nuttely-
ke ftuk, het ftaat my voor, dat de Heer Du-
verny daar voor erkende zekeren Petit ,
die te Maftricht als Chirurgyn mojoor in
\'s Konings hofpitaien diende. De Heer
WiNSLOw, in zyn Expofition Anatomiqus
de la Tste No. 119. is van gedagten, dat
het Düftor Petit is; maar zul\'x is niet
re denken , wyl ik my verbeelde, dat
voor de tyt van dien Heer my zuix reets
bekend was. De reden, waarom dit no-
dige üuk niet meer bekend is, is, om dat
deszelfs preparatie veeltyts bezwaarlyk
is; want indien de lighamen te-out zyn,
en het mergagtige wezen te week of te
papagtig is geworden, zo blyft deze ge-
fteldheid duifter; ook indien men de
greep niet heeft het zelve te prepareren,
dan word die ftruftuur verduiftert; om
weike reden het gehele herflengeftel zees
bezwaarlyk is wel en duidelyk te onder-
zoeken en te vertonen , en daarom is diC
deel het onzekerft en \'t onduidelyk be-
fchreven , niet tegenftaande de alleruit-
muntentfte mannen zig daar in hebben af-
geftoofd.

Deze aamerkenswaardige vlegti\'ng heb
ik aan verfcheide konftbeminnaars in my-
ne openbare voorlezing over de Trepci-
natio tot genoegen vertoont, en op zeke-
re tyt myne twyfelende gedagten raken-
de het geftel der gezigtzenuwen aange-
haald, nkt twyfelende of dit wonderbaar
geftel zal op dezelve wyze konnen aange-
merkt worden, waar omtrent ik hope iia-
der ontdekking te zulien doen , om in dit
gewigte ftuk der Heelkonft het nut-
telyke van deze zaak aan onze konft-
oefenaars in te prenten, en nader gele-
genheid zoeken, dit ftuk te verhandelen,
terwyl ik my zal vergenoegen door een
afbeelding op myn zesde plaat, fig. 2. van
de making van \'t lange merg inede te
delen.

Het is zeker, dat een Heelmeefter
zonder nadrukkelyke kennis der Ontleet-
konft in zyne oefening zwak is, en vooral
by dit gewigtige geval , onder welke
kennis ook uitmunt de wonderbare ge-
ftalte

-ftalte der flaapfpier , welkers xvaaragtit^s
befchryving tot dus verre by de braaffte
Schryvers is agtergebleven, inzonderheit
wanneer zy deze fpier met regte draden
nederwaarts gaande aanduiden , en het
peezige vlies, \'t welk deze rpierdekt,aan-
jnerüten alleen ter befcherming te dienen,-
waar by zommigen voegen, dat de toeval-
len, die op de quetzinge van dit peezige
voorkomen, enkelyk volgen. om dat iiet
als een waar gedeelte van \'cpanvlies moet
worden aangemerkt, zo als zekeren Joh.van
Mekeren in een opgetoide brief, die\'van
weinig nut is, aan Faukis Barbette in zyne
Ontleedlconft , op de 48. bladzyde (de
Hollandfche druk) ons wil wys maken,
en dat daarom de bloeding naar breuk der
herlfenpan uit de ooren kan vloeien, daar
in tegendeel de eenvoudigde geeft kan
oegrypen, dat indien deze fpier die pee-
zige uitbreiding niet had, in der daad des-
zelis makmg geheel onnut zou zyn.

öcboojï zy lieden de uitmuntende kragt
van deze fpier aan de voojdelige inpian-
üng in \'t Procejpus Cerone toefchreven,
dat wezentlyk een nodig artykel is, zo is
nogians die wonderlyke en te zamen^\'c-
fteldemaicing (in myne aantekening bladz
308, even aangeroerd) tot deszelfs uit-
voer onvermydelyk nodig ; want indien
üezeiye gefteld was , ais door de onrle
ders in fchrift en printverbeelding is voor-
gehouden:, zo was \'t onmogelyk dat deze
Ipier op de duizentfte part na de werking
kon volbrengen, aize in deze Üaat uitvoert
dienvoigens was de kennelyke ftruftuur
i\'Smg van dubbelde vleesve-
-cien, welke de eerfte van de buitenzyde uit
«e ^poneurojis en de binnenfte of onderfte
Uit het been voortkomen,die zig vervolgens
een middelpees inplantennodig, op
«^e wyze, ais wy op. veele plaatfen van \'t lig-
\'dim rn een onnoemelyk getal fpieren
I te zien. Ten eiade men nu van dit
ociige een opregt denkbeeld bekome , zo

A voortkomende rf"^^ vleesvezelen uit
vezelen, die uit het onderfte vlees-
II. Deel. "•\'^i\'^eenvoorckomeD,

zo dat zy alle in een m\'iddeipees EE zig
inplanten, zodanig, dat wanneer duizen-
de kleine koorden trekkende eindelyk het
uiteinde der pees op F met een onaf-
metelyke kragt ophalen , \'t welk in een
regtdradige fpier en ais fimpel aange-
merkt, zo als dezelve befchreven Word,
onmogelyk konde gefchieden. Dus be-
hoeft men niet meer te vragen waarom
wonden in de flaapfpier zo gevaarlyk be-
vonden worden, en vooral Wanneer die
klein zyn, welke omftandige zaak ampel
genoeg is aangeduid by de wonden der
vajcialatam andere peezige uitbreidingen.

Over deze peezige uitbreiding der muf.
culustemporalis hebben vsrfcheideOntieed-
en Heelkundigen hunne ongegronde ge-
dagten medegedeeld , om dat op deszdfs
quetzmge zo veele toevallen quamen te
volgen, zonder dat zy telrens aanraakten
wat die peezige dekking was, waar door
het geheele hooft als met een calotgedekt
word, en weikers geftalte onverniydelyk
by ons_ moet bekend zyn, om datuittiit
gewigtige ftuk veelezaken, de wonde van
t hooft betrefFende, moeten gedirigeert
woraen, en vooral, wyl de mtmulus tem^
poraks hier door zyne dekking , en voor
een gedeelte zyn begin ontleend, ten min.
fte zeer verknogt is.

Een kundig Heelmeelier draagt vooral
zorg, dat hy waare kunde der onderfcheide
diüten van de beenderen der herflenpan
iieett,\' maar vooral moet hy bedagt zyn
dat in een herflenpan onderfcheide tegen-
natuurlyke dikténs , hoogtens , holtens,
dieptens en zeer dunne plaatfen gevon-
den worden , die wanneer hy dezelve
met in acht neemt, op de dunfte plaat-
fen te vaardig pafleert , daar hy : op de
diKker plaatfen onnoemeiyk lang moet
boren : om deze reden moet hy voorzig-
tig zyn, en \'t was nut, dat ieder Heel-
meefter die beenderen, welke.onder my
zyn beruftende , zomtyts onder \'t oog
^^\'"\'^l ïyK» om haare won-
derlyke making , verfcheide ligtvaardige
meer voorzigtigheid in bun werk zouden
gebruiken, om dat twee plaatfen , kort by
den ander , de eene als papier en de andere
als^2 lynen dik gevonden worden.

Tot het veilig verrigten van dit werk
moet men weten, dat de naaden dan meer
en dan minder in getal zyn, zo als men by
ouden de Sutura fagittalis dikwils tot aau
den neus vind , en by jonge lieden zomtyts
vïoeg gefloten. Gggg I?y

By eenige vind men de fontanel lang
open, by andere vroeg toe: veeltyts vind
men, vooral naar de v?inkel- en pyinaat,
lolTe beentjes , die men offa Wormiana
noemt, die by zommigen als fcheuren
worden aangezien.

De Sinus frontalis is dikwils zo groot, dat
zy hoog tot in het voorhooftsbecn gaat,
en by andere zo klein, dat zy naauwlyks
holte maakt. Deze holte vind men het
kleinft by jonge perfonen, en by die, wel-
ke kleine en opgewipte neuzen hebben.
Schoon de Schryvers verbieden nog de
voor- of agterhooftsfpieren en deszelfs
peezen te fnyden, zo vinde ik zulke re-
commandatie onnodig, alzo een bequaam
Heelmeefter voor om de gedagte Sinus en
agter om de laagheit der plaats, waar op
de herlTenen leunen , die operatie met
doen zal. Om de zware toevallen op de
mufciilus temporalis te myden is inzonder-
heid te erinneren , dat men de opening
groot genoeg maakt, wyl uit een te kleine
opening de toevallen fpruiten.

Inzonderheid is \'t in dit ftuk dat de
Heelmeefter nadrukkelyke kennis van de
huishouding van \'t ligbaam , en vooral van
\'t zenuwgeftel moet hebben, om daar uit
op te maken, hoe de bedorve funftien,
gebrek van geeften en misbruik der dee-
len moeten herfte\'ld worden , daar zom-
mige, die geen waar denkbeeld hebben
en onvertfaagt zyn, dikwils fchadelyke wer-

fimpel, of ge-
componeerd, van welker eerfte is gehan-
deld ; en de twede zyn, waar by de foor-
ten van breuken, zo even opgenoemt,
of verlies der herffenfimftien gevonden
worden; maar dewyl het veeltyts gebeurt,
dat ze ons txvyfelagtig voorkomen, dan
tragt men dezelve te kennen door \'toog,
de hand, of toevallen, welke laatfte
vroeg of laat opkomen , om dat de oor-
zaken dan heviger of zagter getroffen
hebben, of dat breuk of alleen fchuddmg
der herffenen de toevallen te weeg bren-
gen , waar omtrent wel moet wordenagt-
geflagen , dat zo fchudding de oorzaak
is, de toevallen aanftonts na de oorzaak
opkomen; maar meeftentyts gebeurt het,
dat indien breuk, fcheur of buitengevaat
bloed als oorzaak moet genomen worden,
dat als dan de toevallen niet aanftons, maar
ijo den derden , vierden of later dagen ver-
fchynen, \'t welk al weder af hankelyk is van
\'t minder of meerder geweld, den tyt van
\'tjaar, waar door meer of minder broe-
jing gebeurt : of ook wel naar de jaren
der perfoon , onder welke de bloedryke en
Jonge lieden eerder dan oude perfonen
vroeger toevallen onderhevig zyn. Deze
zyn menigvuldig, en meerendeels de vol-
gende, als : Duiflerbeid en verlies van \'t
gezigt, verfcbudding der oogvogten, gezwol-
le oogleden, ontjleke en duiftere oogvliezen,
uitpuiling der oogbollen, verharde klier en in
de nek , een-fimpel vervallen en als een mal
wezen, fchrikkende en korte flaap , Virimri
dromen, gedurig braken, veriore eetluft, ver>
lies van ver ftand, opfteppingen daarna tegen-
willige afloop van water en afgang; bet lig\'
baam is lam aan de overflaande zyde der
flag- of breuk, ftuipen aan zommige delen
of over \'t geheele Iighaam, Spasmus over
\'t Hgbaam, en klem indenmond,fiaapZugt,
hik, verharding inde klieren der buik, vooral
in de lever, grypen menigmaal (dehanden
beweeglyk zynde) naar baar quaal, en voor-
af trekken en vatten zy de partes genita-
les met geweld.

De oude en nog hedendaags ongeoef-
fende Heelmeefters geloven, dat als de
Lyder nergens op kon byten, een toutje
in den mond van den Lyder met de tan-
den vaft gehouden, ftrak getrokken zyn-
de , en daar op geflagen pyn maakte , dan
was \'er zeker yk breuk , en zo \'er bloe-
den uit neus, mond en ooren volgde,
dat dit ook mede als waare tekenen
van panbreuk moeft erkend zyn. Zulks
heb ik ondervonden onzeker en veeltyts
valfch te wezen; maar de opgenoemde
toevallen voor een gedeelte opkomende
geven ons de meefte zekerheid ; dog de
veiligfte l<entekenen zyn , dat men de
breuk ter piaatfe der quetzinge met het oog
en de hand gewaar word, om welke re-
den men veeltyts het mes tot ontdekking
dient te gebruiken.

De Heelmeefter moet zig hier by bevly-
tigen den aart en de manier der quetzin-
ge, beneffens de werktuigen te kennen i
daar de verwonding mede gemaakt is,
waar uit de hoedanig- en mogelykheid van
de quaal of breuk is af té leiden ook
moet men de jaren onderfcheiden , wyl
zeer jonge perfonen meer indrukking en
ouder meer breuken ondergaan.

zigtig zyn, te meer, om dat de wiffeivallig.
heden menigvuldig en meeft nadelig bevon •
den worden,\'t welk afhangt van de hoeveel-
heid der belediging der voorname delen.

Des zomers zyn deze verwondingen fcha-
delyker dan in koeldertyc,a1s deqüetzing
ter plaatfe is, daar men niet kan trepa-\'
neren , en de ftof naar die plaats, daar
men trepaneert, niet kan heen zakken,
dan is \'t gevaar groot, daar in tegendeel,
indien de operatie op die plaats konde
gedaan worden , men den Lyder gelukke-
Jyk zou redden. Dat de lugt op zommige
piaatfen fchadelyk is, dient inzonderheid
by een reizend Heelmeefter in acht ge-
nomen te worden , want alle landen zyn
voor deze operatie niet voordelig, waar
over by Guülemeau, pag. 576. en andere
Schryvers geklaagt word, dat te Florence,
Vincence en Napels de operatie als dodelyk,
maar te Ferrara en VefiHiën niet zo ge-
vaarlyk gehouden word. Men wil, dat
te Parys geen gelukkige öperatien gedaan
worden, maar buiten"die ftad (ik meen
teMomarter) word dezelve met veel geluk
volbragt. Indien onder de chtra mater ftofFe
gelegen is, en niet ontlaft, dan is de quaal
fchromelyk; maar veel gevaarlyker en by
iny komt het dodelyker voor, wanneerc!e
herffenen gequetft zyn, vooral indien ver-
lies van deszelfs fabfcantie gezien wOrd.Dus

houde ik het met den groten Hippocrates in
zyne kortbondige Spreuken, Lib. FI. J
pjor. 18. daar hy de herftenwonden do-
delyk verklaart^ en voor my, ik heb on-
der alle zulke geen een zien opkomen,
Ichoon \'t wel gebeurd is, dat zy tegen
verwagting. eenigen tyt leefden, onder
welke ik een uitmuntend geval in de be-
legering der ftad Douay 1710. heb ont-
moet , alwaar een perfoon door een ge-
wigtig ftuk van een Spiegelgranaat voor
in \'t hooft gequetft wierd ,"zo dat het daar
in Was blyven zitten, maar do\'ór my vvierd
Uitgetrokken, \'t welk door ons gewogen
^nde omtrent drie vierendeel ponts woog,
voo^K^^ ten minften een lepel vol van de
foon hi^®^"®" buiten quamen. Deze per-
zelfs ettef lang by zyn kennis , dat hy
fchikten na de quetzing een ge-

tyts da> \'f /chreef; maar zeer weinig
toevallen, die hy verfdheide zware
den. Niét te

niet dodelyk is ; ziet onder anderen wat
uitduiding ons Feslingius daar over mede-
deelt, wanneer hy in zyne verhandeling-
der herflenen pag. 127. zegt, dat men
Lyders vind^ dié by grote breins wonden
het leven behouden, zelfs fchoon een
gedeelte daar van was weggenomen -, of
door verderving gefcheiden was. Wyders
dat koegels, fplinters en fpykers in de
herflen geflagen zynde, eenige jaren daar
in konnen blyven. Guillelmus de Saliceto
ftelt de genezing mede ligt ; .Fabritius Hil-
danus in zyn 2de Deel, de tweede aanmer-
king, deelt iets van dien aart mede. daar
hy zegt, dat een koegel by iemant zes
maanden lang in \'t hooft was verborgen ,
en^ toen daar uit gehaald; welk gèval
hy my word opgenomen , dat de koegel
(zo ais meer gevallen gebeurd zyn) in de
Jtnus frontalis eenige tyt is verborgen ge-
bleven , zonder in de holte van \'t bekke-
neel gekomen te zyn,

om by Rartholmiis in zyn C4. Aanmerking
word voorgehouden , daar hy zegt, dat
wormen in de herffenen geboren worden, die
wy moeten geloven, als ze uit den neus
geloft worden, alleen uit Asfinusfrontalis
te komen , waar van men dagelyks voor-
beelden by dieren, en zomtyts by men-\'
fchen ziet, zo als niet lang geleden by
eene Dame van Rotterdam , lozende al-
lerlei diertjes. Over dit ftuk kan men oot
nazien Fiemis Nederdiiitfche druk , pag. g.
die mogelyk op de ßnus frontalis zal ge-
trepaneert hebben, of dat de quaal te lang-
aan de lugt bloot geweeft zynde, dieren
en daar door wormen in het gebrek zul-
len geboren zyn.

Guido, pag. 171. noemt de herlTenwon den
dodelyk, maar^a^, 172. zegt hy-, te hebben
gezien, dat een gedeelte agter de herflenen
zonder quade gevolgen ontlafte. Hy be-
veiligt zyn zeggen door Theodericiis en Ga-
knus, die betuigt hebben, datdeherflen-
wonden zomtyts geneeslyk zyn. Freind in
zyne Hifi. delà Med. Tom. 3.paff. Sf. ken-
de de herflenquetzing niet gevaarlyk.

Schoon dan deze getuigeniflen ons door
brave mannen zyn medegedeeld, zo geloof
ik de genoemde i8. fpreuk, in\'tVL Boek
van Hippocrates , te meer, wyl ik dezelve
by ondervinding waaragtig bevinde.

kerheid in zig befluic, om dat ze door
onnoemelyke ongevallen verzelt word ;
niet te min, een gemoedelyk Heelmeefter
behoort, als de tvt zo verre genadert is,
dat men niet langer kan wanten , en dat
de toevallen voor de middelen niet wy-
ken, en vooral wanneer zigtbare kente-
kenen gevonden worden, voor de naklap
niet te dugten; maar hy moet de operatie in
ordere ondernemen, om dat door dit werk,
op zig zelf genomen, geen het minfte
gevaar te vrezen , daar in tegendeel zon-
der het zelve een zekere doot te dugten
is j en genomen men volbragt deze be-
werking zonder dat men die omftandig-
heden gewaar wierd , waarom men , ge-
meenlyk trepaneert, als by voorbeeld ,
fcheur, breuk, ontlafting van ftolFe, enz.
zo is daar niets aan gelegen, wyl het ver-
trouwen op de htilpe zonder_ gevaarlyk
te werken zeer voldoenend is, zo als
ik in verfcheide gevallen door de kun-
digfte Heelmeellers heb zien volbrengen,
\'t welk voor hen gene verachting, maar
eere geweeft is.

Het gebeurt menigmaal, dat by ver-
morfelingen de ftukken zo los leggen, dat
men dezelve door \'t Elevatorium en \'t ra-
vensbeks tangetje Tah. V fig, 9. kan op-
ruimen, als wanneer de operatie onnodig is.

De fchudding en kneuzing der herffe-
nen , dis onmiddelyk na den val haare
toevallen geven, tragt men te redden
door ftovingen, uit de fterkfte hooft-
kruiden met wyn gekookt, die men dan
in kragt vermeerdert door het bygieten
van Alcohol vini, Sp. Matricalis, Sp. Sal
Armoniac. enz, en indien die niet wyken,.
of nalaten, tragt men te ontdekken aan
wat plaats of plaatfen men behoort te
trepaneren,, terwyl men niet nalaat in-
wendige hulpmiddelen, als aderlaten, c!i-
fteren, koel-en mandeldranken, om ont-
ftekingen te beletten, toe te reiken, zorg
dragende geen geneeswyze in \'t werk
te ftellen, die aandrang of verhitting te
wege brengt, zo als wel door zommige
Doftoren , zonder op de oorzaak dezer
toevallen agt te ftaan, gedaan word, wel-
ke mishandeling nu maar weinig tyts ge-
leden door my aan onzen oudften Doftor
belet wierd.

Ook heeft men by jonge kinderen ,
wanneer men indrukking der herifenpan
vind, en dac dezelve niet in de hoogte
konnen geligt worden, geen al te grote
vreze te maken ; \'t welk by oude lieden
in \'t gemeen veele zwarigheden, en meeft
de doot te wege brengt. Daarom, zo
van de te vor-^n opgenoemde toevallen
daar zyn en blyven, dan is met zekerheid
by de perfiinge, die de lierft\'cnen onder-
gaan , breuk in de onderfte of glasagtige
tafel, (wyl \'t onmogelyk is, dat die tafel
zonder breken zo veel kan nageven,) te
vrezen , en derhalven beftuit men , dat
tefFens buitengevaar, bloed de toevallen
vergroot, en zonder tegenfpraak moet
ontlaft zyn, waar op de operatie zonder
tytbepaling, zo als men in \'t geheel by
alle foorten van breuken niet doen kan,
moet gefchieden, en zelfs door my op
den twaalfden dag na \'t bekomen van
\'t. ongemak ter genezinge volbragt is.

Dit uitftel komt voort door de kleine of \'t
langzaam opkomen dier gebreken; en daar-
om heeft men de hope van herftelling door
de aangemelde plaatsmiddelen,* maar op^
dat men zig niet door ydele hope onge-
lukkig make , zo moet men geen tyt tot
de nodige uitvoer verzuimen, en wanneer
de toevallen niet opkomen of agter bly-
ven, dan moet men mQimctRulandusvxQ\'
zen , die ons in zyn i Boek , eerfte Kap.
wil doen geloven , dat de gevaren en de
toevallen tot op den honderdften dag zig
konnen opdoen.

De gewigtige of ligte quetzing, ouder-
dom des Lyders, en de tyt van \'t jaar, geven
meer of minder en langzame of haadige
toevallen, waar van de haaft of het vertra-
gen der operatie afhangt: dus gaat men tot
dezelve niet over, voor dat de toevallen
ons daar toe noodzaken.

Indien uiterlyke hoofdwonden zig zon-
der toevallen laten zien, zyn veele van
gedagten, dat men dezelve aanftonts moet
hegten, doen aan een groeien , en gene-
zen. Maar ik meen, dat hier uit te veel droe-
vige gevolgen gezien zyn ; want \'t zy dat
het been ontbloot is, ofte gelyk kneuzin-
gen gevonden worden, zo volgen dikwils
zeer gewigtige toevallen, alsapoftematien,
beenbedervingen, enz, behalven dat de
herffenpan, zonder dat wy het zelve
ontdekt hebben, kan beledigt zyn, en
vervolgens in later tyt zwaare toevallen
uitleveren , zo kan men daar niet by
komen zonder op nieuws die plaats tc
ontdekken.

Tegen deze nodise regel vinden wy dat
Taré aanwyft , dat by zeker Kapitein Hy-
drmi een ftuk van \'t Cranium afgehouwen
zynde , daar weder aan gevoegt wel te za-
menheelde. Dit moet ons geen Jeiding
geven tot het vertragen der operatien;
want de kundige Paré, zekerlyk geen toe-
fallen gezien hebbende, heeft zyne gene-
zing betragt; en zo verre geen toevallen
opkomende, zo heeft hy eindelyk een feld-
zamen goeden uitflag bereikt; op welke
niet altyt moetgegift worden, fchoon wy dit
niet alleen mogelyk oordelen, maar telFens
geloven waaragtig te zyn , daar in tegen-
deel de fchandelyke leugen by Job van
Mekeren, pag. 7. dat een fliukhonde been
in de plaats van een afgehouden ftuk van
een menfchen herflenpan daar was inge-
voegt en genezen, moet befpot en ver-
acht worden.

Menigmaal komt het te gebeuren , dat
\'t zy de pan (ontbloot zynde) door de
lugt gealteieert is, of dat door de kneu-
zinge de oppervlakte als verfterft, dan
kan dezelve zonder affchilfering niet ge-
nezen , om welke reden Bellofle leert,
dat men dezelve met vele gaatjes moet
doorboren tot in \'t gezonde been, \'twelk
te begrypen is van nut te zyn, om dat
door deze verfTe quetzing als Callus ge-
formeerd word , waar door bet aanfl:aan-
de verftervende herleeft, en als met
haakjes aan het gezonde vafte been ge-
hegt word, Jn dezen toeftand. fchoon
de hoofdwond groot en zwaar is , zo
komt de Trepaan niet te pas, alzo de
toevallen niet aanduiden, dat de inwen-
dige partyen beledigt ;of door buitenge-
vaatte ftofFen gedrukt zyn, en daarom
^s^t Hippocrates Lib. VII. Jphor. 14, zeer
"Wel, dat op boofmondenßroefijeid vanver-
ßand en ligtboofdigbeid volgt, die quaad is,
Jaar mede hy niet zo veel nadeel aan-
duid, als wel by Apbor. 24. in \'t zelve
hoek, daar hy zegt; I?idien de herjjenpan
^oarfnede,! (gebroken) is, tot in hare holte,
bïe memy; welke verwonding en
«irukkino- fchudding , knenzing,

De werktuigen, welke tot de operatie
-dienen , moeten wel geproportioneert en
van goede ftofFe gemaakt zyn , die, God
zy geklaagt! dikwils zo elendig gevonden
worden, dat dezelve in generlei maniere
in ftaat zyn door een bequamen hand nut-
telyk gedirigeert te worden; ik Iaat \'t
daar, hoe een onbequamedaarmede zou-
de te regt komen, inzonderheid de zul-
ken, die, als zeevarende, niets dan prul-
len voor haar maandgeld in de hand ge-
ftopt word; en derhalven volgen verdub-
belde plagen voor de elendige: Lyders,
die tot het genezen van hunne qualen
flegte Heelmeefters en onnutte werktui-
gen bekomen»

Omtrent de Inftrumenten ter Trepanatie
is veel onderfcheid; en daarom zal \'t niet
ongeraden zyn de befte en nieuwfte in ha-
re foorten, nevens die, welke by de ouden
en ten tyde van //z^/iocraffjnietin gebruik
waren , voor te houden.

Zie Jat. FIfig, 4. het middelfte gedeelte
van een myner Trepanen afgebeeld; Aeen
beweegzame dryf in \'t midden der om-
flag , welke zeskantig zynde by \'t om-
draaien in de hand word gehouden , ter-
wyl de fpil van B tot B gélyk en zonder
I aanftoten moet omdraaien, C is de bos ,
waar in de vierkante ftift der kroon Efig.

5. in het gat D gaat, en onwankelbaar
daar in fluit, terwyl in de diepe kerf F
een haakje, dat aan G vaft is, in het
vierkante gat vaft haakt , en met neder-
drukken daar weder word uitgeheven.
Deze \'t zamenkoppeling in de vierkante
bos met deszelfs knipje is de befte wys,
die men tot dusverre gehad heeft, om dat
hier door de regte lyn uit het middel-;
punt der kroon tot het middelpunt der
druif zelfs in de verandering van de drie
kronen , en andere werktuigen , die tot
de Trepaan ïehoren, aJtyt zeker gaat ,
en tefFens vaardig daar ivorden uitgeno-
rfien.

Te voren wierden de diamanten der
kronen alle vierkant gemaakt; maar dewyl.
dezelve Uit hoofde van hare ftompheid
zeer langzaam boren , zo heb ik veel lie-
ver een driehoekige diamant verkozen,
welke uit goed ftaal en wel getempert
zynde veel fekler fnyd; zie dezelvej\'ï^.

6.\' waar van a de fchroef, en b de drie-
hoekige fpits is. Deze ijioet, in d<j
Gggg 3 kxoon^

kroon zynde , zo veel als de flippen by b
van den ander ftaan uit de rand fteken,
om door dat uitftekende middelpunt een
goeden cirkel te zagen; waar na dezelve
word uitgenomen.

Fig. 7. Is een Exföliatoïum, \'t welk me-
de in de bos C h. g. fig. 4- fluit, om de
oppervlakte van \'t been te fchaven.

Fig. 8. is een zeer gemakkelyke en
veiliae Trepaan , welke met zyn ftift niet^
behoeft uit-en ingenomen te worden;
maar dezelve kan met den omflag uit een
ftuk beftaan: dog om onderfcheid in gro-
te of kleine kronen te hebben , fchroett
men de onderfcheide foorten de een zo
als de ander in zulke manieren, als volgt,
aan. A gaat in het vierkante gat D van
/XF. 4. B ls een vlak ftuk yzer ter dikte
Van. twee lynen in de ronte fehulpwyze
gevyld, om handiger op te fchroeven, vaft
én los te draaien. C is een wel gedraaide
kroon, zo als alle onderftukken van de
Trepaan behoren op de draaibank ge-
formt te worden. Deze fchroeft men met
het gat f of d wanneer de driehoekige
diamant g een kleine lyn uit de tanden
der kroon moet uitfteken, waar mede men,
als voor is gemeld, den cirkel maakt,
en in plaats van de diamant in andere
Trepaanen meerendeels hoetelende door
een fleiuel worden uitgefchroeft , zo
draait men hier de kroon af; men fcln-oeft
het yzer plaatje B met het gat e ni de
plaats , en dan op nieuw de kroon , waar
door moet volgen , dat de diamantspunt
li lyn binnen de rand der tanden van
de kroon verfcholen blyft, waar door even
zo min zwarigheid, als of de diamant
was uitgefchroeft, ,verleend word, Indren
de kroon van de ftift d word afgelaten, dan
dient de diamant als een bequaam Fer/o-

Het kan gebeuren, dat na de herffenpan
door de lugt of kneuzing is geajtereert,
zodanig, dat deszelfs aangroei met is te
wagten, en de fcheiding langzaani gaat,
dan is men verpligt het door een txfolia-
torium af te fchaven; insgelyks gebruiken
zommige dit infirument Tab. VI. fig. 7-
wanneer zig fcheuren zonder toevallen op-
doen , die men vertrouwt dat niet verder
als tot aan de tafelfcheiding doorgaan,
om als dan dat gedeelte weg te fchaven.

De ouden noemden de beenboor op
verfcheide wyzen, die wanneer dezelve
enkel als een ronde zaag gemaakt was,
en in de ronte met een fchuivend ringetje,
om de doorzakking te verhinderen, als
by Hippocrates te vinden is, J^epanon ficU\'
ritas genaamt wierd; maar als die met
ftrepen en fchavende tanden gemaakt zyn
\'Irepanum firintum, Modielus , Chynicida ,
Jnabaptijhn, Terebellum, by welke namen
ik nog veele andere zoude konnen voegen,
indien ik om de confufle dezelve niet
weg liet. Celsus geeft 7e den naam van Sici-
lij cus, waar door hy geen Trepaan, maar
byteltjes verftaat, waardoor met een loden
hamertje de overvloedige ftukken worden
weggebytelc.

genaamt, behoren veele byzondere gereet-
fchappen , die op veele manieren en naar de
verkiezinge van ieder, en voornament-
lyk door die, welke veel heelkundig
werk uitvoeren, en geeftige denkingen
bezitten , gefteld zyn : dbg hier komt het
op aan, dat de omflag niet van koper zy,
\'t welk te week of te bros is, en in \'t ge-
bruik kan buigen of breken: andere wor-
den gemaakt van gemeen yzer, \'t welk
den werkman met hoorn en fout in kley
beflaat, lange tyt in \'c vuur zet en hard,
vervolgens polyil en bruineert, waardoor
het werktuig een goed oog bekomt, en
dikwils buiten de proportie en kragt ver-
mindert zynde , niet in ftaat is gebruikt
te konnen worden, of liet heeft gevaar
van breken : niettemin , een opgetooit en
verwaand Heelmeefter, zo een gebrui-
néert inftrument hebbende , doet dit aan
de onkundige, inzonderheit aan grote
lieden, zien, die dit blinkende gereed-
fchap. even zo wel als den onkundigen
Chirurgyn , pryzen.

Deze moeten derhalven gemaakt wor-
den van goed ftaal, zonder dat men de-
zelve behoeft te harden, te meer, o;n
dat, wanneer eenig cieraad daar aan ge-
maakt word , dezelve door dit kout wer-
ken meer vafiheid bekomen, en dus geen
breken onderworpen zyn. By\'t bezigtigen,
op dat men niet door den inftrumentmaker
bedrogen worde, moet men letten,of de om-
flag, overal in de hoeken, ergens gebro-
ken, en weder gefoudeerd is geweeft, zo als
my eens (in \'t openbaar deze operatie uit-
voerende) gebeurde, met een Trepaan,
van veel waarde, welke in het doen van t
werk quam te breken. De aan een voe-
ging

ging of foudure gefchied meeft met zilver,
welke vereeniging \'t beft te zien is, wan-
neer men zyn adem daar laat over gaan ,
en terwyl het vogtig is naauwkeurig beziet.

De kronen moeten uit goed ftaal ge
maakt, gehard, en wat weker dan een
fnytuig ontlaten worden, zo dat dezelve
ftaan, en niet fpringen, welk laatfte dog
beter is als te zagt, om dat dan door de
weekheid het inftrument aanftonts ftomp
wordende men zeer lang moet boren. Dit
gebrek vind men te veel, zelfs zyn \'er
Werklieden , die , in plaats van kronen te
fmeden, uit twee fnaphaanslopen een heel
esquader oorlogfchepen en Jaren lang de
Ooftindifche Compagnie daar mede kon-
nen voorzien. Schoon dit bedrog een oud
gebruik is, zo diende dit afgefchaft, \'t welk
het beft konde gefchieden, indien men
zo wel de vyf Opzienders, als de makers
snet deze werktuigen ieder een beurt gaf,
om daar mede getrepaneerd te worden. De
overige -werktuigen , welke ter fnyding
of fchaving gemaakt Worden, moeten van
goed getempert ftaal zyn. De gereed-
fchappen als Rafpatoria, Lenticulair en
Lenticülaïr-mes, moeten ieder in zyn hegt
ftaan, en niet alle, zo dat zy in een hegt
fchroeven konnen , om dat hier door on-
gemakkelyker word gewerkt, en daar uit
ongemakken konnen ontflaan.

De gereetfchappen, tot de Trepaan-
behorende, worden door den Schryver
Tab. F. en de overige Tab. X. verbeeld,
^velke \'t gevoeglykft alle op een plaat zou
den gepaft hebben.

Indien men overweegt wat omtrent het
gebrek,waarby de voorverhaalde toevallen
öf geheel of ten dele gevonden worden ,
^vord vereifcht, zo gaat men niet aanftonts
ïot de operatie over, ten ware men zichtba-
re toevallen ontmoet, om dat de fchudding
^\'kwils door plaats-geneesmiddelen her-
iteld word maar komen de toevallen
den derden dag, of ziet men fcheur,
n\' vermorzeling, enz. voor \'t oog,
lyk operatie zo haaft doen-

uiterlyke dekfelen dikwils zo los op het
been gehegt, dat na de infnyding dezelve
met enkelyk met het Myrtifolium daar op
te ftryken, de gemaakte lippen van \'t been
loftèn; dog indien \'er geen kneuzing is, dan
zyn die dekzelen gemeenlyk fterk gehegt.

De making der fnede gefchied in de-
ze manier; men neemt na dat het hair
is afgefchoren, een dik fcheermes, \'twelk
men met een ftrook linnen omwind tot
twee vinger breed van de punt; \'t zelve
vat men in de volle vuyft met de vier
vingeren; maar de duim vry zynde zet
men ter zyde de plaats, daar men zal
fnyden , op dat het mes niet komt uit te
flippen. Men doet de fnede eerft met
de punt drukken tot in \'t been na de fi-
guur der wond , of na de gefteldheid der
delen, waar by de quetzing gemaakt is.

Terwyl men de fnede met de regtet
hand dóet, houd men met de vingers en
den duim der linker hand altyt de door-
gefnede lippen aan een , op dat men de
bloedmg zo veel komt te myden als mo-
gelyk is! zo haaft defneden gemaakt zyn
neemt men een Myrtifoliefpatel, waar
mede men alie de dekzelen van \'t been
affcheid, de lippen opflaat, de wonde met
plukzel wel opftopt, en zo wyd vult
als \'t mogelyk en nodig is.

Het verband beftaat naar\'t aanleggen dér
wieken in gradueele drukdoeken, en de
bloeding wat hevig zynde is een ligatuur,
die men inzonderheid op die plaats doet
drukken of aanfluiten , zonder onder de
keel veel te drukken, of de ademhaling te
verhinderen, \'t beft.

Hier op gebeurt het dikwils, dat de toe.
vallen kort daar na tot des anderen daags
en zomtyts langer wyken; maar dit geeft
geen reden waarom men zou geloven,
dat de quaal geëindigt is; in tegendeel
dient men dit geval te mistrouwen ; om
dat na de ontlaftinge van \'t bloed, dat
door de infnyding gemeenlyk komt te vol-
gen , maar voor een korte tyt de toeval-
len verdwynen, die evenwel kort daar
aan wederkomen.

Des anderen daags, indien het met de
tyt en de plaats tot bet ftillen van \'t bloed
overeenkomt, maakt men het verband
los, wel agt gevende, dat de vaftkleven-
de plukzel draden niet worden afgefcheurd,
maar met laauwe wyn of water geweekt,
tot dezelve zig gemakkelyk afloffeii.

Het been ontdekt zynde, en geen fcheur
vindende, dan gebeurt het dikwils, dat
na het fchrapen met de RaspatoriaA^zévQ
bloot komen; dog zö men wat inkt daar

op ftrykt, en daarnarafpt, zo ontdekt men
dikwils de fcheur vaardig. Vind men geen
breuk of fcheur, en duren de toevallen,
zo moet men dog op die plaats trepa-
neren, mits de infnyding gemaakt is op
de plaats der wonde, wyl aldaar de bm-
nenfts of de glasagtige tafel kangebroken
zyn; \'t welk, zo als te voren is gemelt,
my verfcheidejnalen gebeurt is.

Na dat alles vaardig en in ordre gelegt
is, wat tot de operatie en \'t verband be-
hoord , dan zet men den Lyden op een
ftoel, of overeind in \'t bed; men zet een
perfoon zydewaarts agter hem , die zyn
hooft tegen het lyf houd, dog vooral niet
tegen de knopen; dan legt men vier plei-
fters , in forme als hegtpleifters gefne-
den, over de vier lippen , om daar door
te beletten, dat dezelve niet in de weg
of tegen de kroon van de Trepaan raken.

Breuk of geen breuk , dog de toeval-
len voldoenend getuigenis gevende, zo
zal men in de zomer voor den zesden en
in de winter voor den twaalden dag tre
paneren; ten waare de toevallen te hevig
zynde men zonder uitftel dezelve in \'t
werk ftelt.

\' Men trepaneert zo na aan de lofie been-
deren, als \'t mogelyk is, en nooit op de-
zelve, wyl die inwyken, en quetzing aan
de onderzyde te wege brengen.^

Men trepaneert zo laag, als t doenlyk
is; maar dewyl de Dura mater aan de on-
derzyde van \'t Cranium in zyne uttge-
ftrektheid vaft zit, zo kan het ligt gebeu-
ren, dat de uitgeftorte ftofFe door het ge-
boorde gat niet kan uitkomen, wyl die
buitengevaatte vogt geen gemeenfchap
met het gat heeft.

Indien door \'t zetten van een boor de
lolTe ftukken omhaareinfchuivingenwon-
derbai-e legging niet konden gevat worden ,
zo ftelt men\'erverfcheide,waar van onze
Heer Schryver verfcheide voorbeelden uit
-geloofwaardige Schryvers mededeelt, on-
der welke inzonderheid uitmunt de Aan-
merking van Scalpert van der Wiele.

l4i myn tyt, wanneer de batalje van
Malplaquet was voorgevallen , ontfingen
wy omtrent 4.00 Patiënt binnen de Stad
Aath, onder welke inzonderheid uitmunt-
te een tamboer van \'£ Regiment van KePPel^
Fox, zynde een jonge, circa 15 jaren oud:
hebbende alle zo zigtbare als toevallige te-
kenen : om deze trepaneerde ik hem kort
na den ander tweemaal i en gelyk het de
zekerfte teken is , dat de operatie een
goeden uitflag belooft , zo moéten de
herflenen na de beweging van \'t hert
dezelve beweging of flag maken, die wan-
neer dit zo is , dm is de operatie van
nut; maar niet ftaande , dan is \'t zeker,
dat nog iets tegennatuurlyks onder hec
Craniamfchuilt, \'twelk onwederfprekelyk
dient opgeruimt te worden; en derhalven
moet men met oplettentheid toezien waar
beft de andere doorboring te doen.

Dit ftuk nam ik by den tamboer wel
waar ; namentlyk als ik hem tweemaal
geboord had, en de lofle ftukken had weg-
genomen, zo wierd ik niet dan een con-
fufe flag der herflenen gewaar, om welke
reden ik nauwkeurig toeziende, vohdeen
zwarte ftip onder het Cranium , \'t welk
ik met de tang niet konde bekomen, en
derhalven ftelde ik eenderde boor, waar
door ik niet alleenlofl\'eftukken van de on-
dertafel, die afgefprongen waren, opruim-
de, maar gemelde zwarte ftuk daaruit ge-
haald en bezien zynde, zo was het een
ftuk van een hoedevilt met wat hair,
\'t welk door de koegel was ingeflagen.
Zo dra waren deze fplinters en dat ftuk
vilcs niet weggenomen , of de herflenen
begonnen gezont te bewegen. Deze zeer
gelukkige operatie wierd verder naar de
konft behandeld, en deze jongman her.
fteide geheel, met nogtans eenigzins dom-
melig te blyven , zo als ik hem eenige
tyt daar na in den Haag ontmoetende
my wat dofgeeftig voorquam i dog hy
was wel gegroeid en gezond.

Hetnoodzakelykfte, dat men byhet bo-
ren heeft waar te nemen, is niet alleen, dat
men dc gevaarlyke piaatfen myd , maar men
moet wel op de dunheid van \'t been, en
\'t wel zetten van de boor agt flaan, na-
mentlyk , dat dezelve met hare tanden
het been gelyk raakt, en dien weg heen,
daar het been het dikfte is , op dat
men in de ronte, zo gelyk als \'t mogelyk
is, door de herflenpan heenvalle; welk
nut afhangt van de meerder of minder
gelykheid van het bekkeneel.

duifler, indiea. zulks .zonder oinftandig-
heid kan volbragt worden , wyl het beter
is, by een fterk kaarts- of wafchligt te tre-
paneren, dan by den dag.

Zommige raden de ooren van den Ly-
der met plukzel of wol te ftoppen,, om
daar door het dreunen en razen der Tre-
paan te beletten, en dewyl dit geen quaat
^an, zo zondigt men niet het zelve te
doen; maar dewyl meeft aile deze Lyderen
van hun geeft en denken berooft zyn, zo
vereiféht dit ftuk weinig aandagtï even.
wel is \'t my door eenige beulingen van
onze overlieden , wanneer ik in een Ciir-
Jiis over de operatien der Chirurgie . dit
jaiet bezorgt zynde, als een groot verzuim
verweten.

By het trepaneren moet meii de kroon
zeer dikwils uithalen, en met het pennetje
onderzoeken of de boring gelyk gaat,
en of het Cranium hier of daar door de
dunheid of de helling der Trepaan reets
JTiogt doorgeboord zyn.

omtrent weinig zwarigheid, zeggende, zo
lang men geen.tafelfcheiding, of, na wat
geboord te hebben, men geen bloedige
ftof aan de Trepaan gewaar.word, zo lang
kan men vry boren ; maar dit kan mislei-
den , dewyi het dikwils gebeurt, dat de
plaats, daar men trepaneert, fchoon zy al
dik was, geen tafelfcheiding heeft, -waar
van ik een zeer aanmerkensv/aardig voor-
werp onder my heb beruftende, zynde
het been ter plaatfe der boringe als een
vaft ftuk yvoor bevonden,

Aile ftükken van \'t Cranium en buitenge-
vaatte ftofFe, zo boven als onder de Dura
mater ontha zynde, zo dat onder het
Cranium alles is opgeruimd, waar door wy
gewaar xvorden , dat de iierlFenen haare
natuurlyke beweging wederl^ekomen beb-
nen, dan moet men de genezing betragten,

Waar toe de piaats des Lyders , daar hy
i-gt, heel veel doet, namentlyk, datmen
oen Lyder voor togt, koude, vee! ligt, en te
«erke broejinge bewaard, waar-toe de tyt
Wan/ voordelig of fchadelyk zyn kan;
r!«i;I alle operatien is de :;omer fcha-

I^e brof.-®®*\'\'\'^ indien in de lugt zul-
donde-^n"^ gevonden word, waar uit
door wy^\'^\'^eêr geboren worden, waar
voortkomeï\'\'®\'^"\'^\'^^ ^ien, dat toevallen

^/füSf dat, \'tzydoorfedons
van plukzel, ■ loode of tinne rooftertjes ,
of dotjes van netèldoek, als Tah. F. fig. 10.
met zagt plukzel gevuld, en net in \'t gat van
t getrepaneerde been paiFende, de Dura
mater word nedergehouden; eensdeels om
ue uitpuiling te beletten, en ten tweden
om gelegenheid te verfchafFen, dat de bui-
tengevaatte ftof zig gemakkelyker by de
beenrand ontlaft, en in die werktuigen
van plukzel word Ingezogen.

Het lapje van fyn linnen of zyde , om
de Dura mater ts dekken, moet groter
zyn, dan het gat, dat geboort is\', op
dat het onder de rand van \'t zelve met
een fmal fpaceltje kan gebragt v/orden,
ten einde die fcherpe rand, fchoon ze
met het lenticulaar-mes is afgenomen, dat
vlies niet komt te quetzen. Dit lapje
moet met Md. Rof. en Sp. vini worden nat
gemaakt, en in de geheele genezinge moet
men zorg dragen, dat nog aan \'t been nog
aan de vliezen vettigheden gebragt worden,
Ii^\'^ien "ien mogt gewaar worden , dat
onder de Dura mater ftof was gefe^en zo
als te voren is gezegt, dan moet men die
met het lancet niet ftekende; maar fny-
dende ontlaften, op dat door de punt
van t lancet geen onderleggende delen
beledigt worden.

Onze Hr. Schryver raad 5 8. de daar uit
geftorte ftof te doen ontlaften, door den Ly-
der te doen niezen en inet de adem te
drukken, \'c welk geen van beide moet ge-
daan worden, wyl uit diegeweldige-bewe-
gingzware toevallen konnen volgen. Maar
de eigen flag der herflenen, de invloed van
\'t bloed, en de natuurlyke drukking door
deszelfs uitfpanninge, parfl\'en de tegenna-
tuurlyke vogten zo voldoenend, dat wegens
de voliiome vulling,: die de herflenen in
\'t hoi van \'t Cranium maken, geen ftof kan
biyven, of ze zoekt opening, waar uit zy
zig kan ontlaften, zonder dat door geweld
zulks behoeft volbragt te worden.

Onze Hr \'Schryver betuigt vreze te heb-
ben voor de uitiverpinge van Fungus, die
door äc Dura mater komt op te zetten, ande -
ren zeggen, dat de liérflenen door de ope-
ning konnen uitpuilen: hier van fpreekt
oak Pigreé Lib. Cap. g. alwaar hy in dit
ftuk ;aan den Heelmdefter raad voorzigtig
te zyn. °

Het Is niet algemeen, dat door het ze-
boorde gat van \'t Cranium, Fungus word
uitgefloten,, om dat, fchoon het al een
Hhhh en-

enkelde maal gebeurt, dat de- Dura mater
beledigt of gequetft zynde, op zo een
geval naar de aanduiding van onzen Hr.
Schtyver Fungus kon geboren worden.

Ik beken , dat, na het doorzagen van
Terfche\'ide doodshoofden,, ik menigmaal
heb bevonden, dat de Dara mater verfchei-
de Fimgi hadde, die zelfs tot door de bin-
nentafe\'l waren ingefpat, en\'tbeen als een
uitgeknaagt gat gezien wierd, fodanig,dat
het uitgefpatte wezen van het harde herf-
fenvlies daar was ingedrongen, endeszêls
bloedvaten met die der herffenpan ge-
meenfchap hadden, zonder dat men aan
de uitwendige tafel iets kon gewaar wor-
den. Wanneer nu by ongeluk op deze
plaats wierd getrepäneert, dan zouden
zware toevallen konnen volgen, en ge-
wigtige Fu7jgi uitgeworpen worden.

\'t Is een ervarene en redelyke Heel-
meefters bekend , dat by gezonde perfo-
nen , welkers ledematen geanputeert zyn,
het felden manqueert, of na verloop van
weinig tyds fpat de Medulla tot veel of
weinig lengte de beenpyp uit, zodanig,
dat men die moet wegnemen, of ten min-
ften met middelen moet tragten te doen
inkrimpen. Op dezelve wyze gaat het op
die plaatfen met de herflenpan toe , daar
dezelve met tafelfcheiding voorzien zyn ,
in welke fcheiding de Medulla tuflen het
fpotjgieufe van dat deel gevonden word,
dat even zo wel dan op andere plaatfen
uitfpat, en het geboorde gat flopt: en
terwyl de aanwas blyft duren , groeit de
Fungus aan, die niet,naar binnen, maar
door de drukking der herffenen uitwaarts
moet wyken: dus maakt het door te tyt
een aanzienlyk bleek-rode verhevenheid,
die in hare oppervlakte glad en. efFen
fchynt, en door drukken of aanraken als
geen gevoel heeft; dog zo deszelfs bui-
ten wezen ontvelt, zo volgt zeer ligt bloe-
ding, om dat dit gehele wezen als vafcu-
leus moet worden aangeinerkt.

Deze uitwailing moet men doen in krim-
pen door drogende en zamentrekkendé
poeders daar op te ftroojen, waar toe
menigmaal de Pm/d. Sabines alleen bequaam
is; of men kan een compofitle makeri uit
Sahna, Maftic, Oliban, Mirrh. Flor. Ba-
lauft. Cortex graiiator. FitrioL Syperi, enz.
waar mede men dagelyks by hec verbin-
den het gebrek bedekt.
Indien het gebrek\' zig daar tegeri aan-
kant, met zo te blyven, of meerder uit te
ptten, dan moetmen het zelve metde hol-
le fchaar Tab. 1, fig, 4. wegfnyden , en
bovengedagte poeders gebruiken. Wegens
deze handgreep moet men niet bevreeft
2yn, om dat het geen uitfpatting der herf-
lenen is als wel zommige Schryvers ons
neoben willen wys maken,

De quaal blyft na die bewerkingen eenige
tyt ^eer onaanzienlyk, en voor den onkun-
digen te lang duren. Dit komt, wyl de
beenrand, die door de Trepaan als ge-
ürancl is, en door de lugt en de midde-
len jsaangedaan of ontaard, moet fcheiden;
ook IS de oppervlakte van \'t naafl leg-
gende been door dezelve oorzaak ontaard,
waar aan dan ook fcheiding moet volgen ,
t; welk men felden binnen de 40 dagen
ziet gebeuren. Hier door gebeurd het
menigmaal, dat de rand van \'t geboorde
gat door den tyt hard geworden zynde,
die opening wel met vlees, maar met geen
been toefliütj daar in tegendeel, indief!
de pypjes week hlyven en vogt konnen
■uitwerpen; of indien geen fchèiding ge-
beurde, de beehftoffe zodanig aanzet en
in de ronte toefchiet, dat niet alleen de
Callus het gat toemaakt, maar daar boven
op, of met een geheele bult aanwaft,
waar tegen-men zeer weinig kan doen, dan
aat menmet de even opgenoemde mid-
delen tegen ds Fungus, het ftortende
beenvogt tragt hard te maken en te doen
fiollen. Oflchoon nii gevreeft word, dat
het geboorde gat niet zal fluiten, en by
de meefte gelooft word, dat zulks niet
gebeurt, zo kan ik betuigen, dat zo de
perfoon jong is, -v/aar aan de operatie is
volbragt, meer dan de nodige CsWwj word
geformeerd, waar door bulten gevonden
worden , wier oppervlakte dog altyt glad
en efFen in hare oppervlakte ge-zien word.

Men gaat ter genezinge voort met de
opene quaal door droog plukzel te bedek-
ken, felden, dog haaftig, te verbinden,
voor togt en koude te bewaren, en in de
eerite tyt den Lyder weinig aanfnraak en
een donkere plaats te gevén. De lippen
der wonde moet men met een Digeftif be-
dekken , op dat dezelve tot aangroejing
bequaam blyven, en het droge plukzd daar
niet aan plakke, waar door by \'t afne-
men pyn zoude volgen , en dezelve \'dodn
cicatriferen , waar door zy onmogelyk op
het reets aangegpoeide vleefch konnen heg-

ten; inaaryee! eer binnen treklven af in-
JruHen, waar door een zeer deformë en
bolle genezing volbragt word : hier bv is
t-e voegen, indien de\'lippen wel etteren
?o maken en beletten toevallen

Alen moet de overgeflage lipp^r- ^ haaft
ooenlyK is, doen nederzftkken, en met
«en matige drukking op hét, ondergelegen
"^^leefch aanfluiten , dog niet^erdau datde
extoiiatie van \'t been vplbragt is, om dat
anders in nadér tyt de overgeblevene
beenftofFea, die dog fcheiden moeten,

De wonden , dagelyx met plukzel ge-
vuid zynde , dekt men verder met len
grote dot werk, \'t v^elk.men , als reets
, te yoren gemeld is, met Mafiik, Tbus, Nai
geien,, enz. berookt en warm maakt, waar
over men de compreflen dekt, en metcle
bandagie het grote hooftdekzel, ook ba.
gynemuts;.genaamt. alles beveftigt, Weh
kers befchryving by Bass op de 117 blad-
zyde en myne verbeterde afbeelding, Tal^.
fig\'5\'te zien is.

, Waar mede door het toevloeiende traanvogt
doen, als het ^mgetje dikwils uitgedreven word. Vele

rekje of een klein kreeftsoogje onder het ooglid, om daar door eert
fterker toevloejing van traanwater te verwekken, en het tegenna»
tuurlyke, \'t zy daar door uit te dryven, of te maken, dat het \'er aan
blyft hangen, en daar na te gelyk met het pareltje of kreeftsoogje kan
tiitgedrul<t worden. Maar indien het \'er op die wyze niet kan wor-
den uitgebragt, moet de Heelmeefter het eene ooglid na het andere
optrekken, om het tegennatuurlyke te zoeken; en hetzelve gevonden
hebbende, moet hy met een fyn proefyzer, of fpeldehoofd, of met een
tandeftoker, kleine tangetjes, of andere bequame werktuigen, \'t zel-
ve voorzigtig \'er uithalen, op dat het oog niet gequetft worde. Hier
toe is ook zeer dienftig aan een houtje een ftukje van een fpons te
binden, \'t zelve in warm water te dopen , en daar mede ouder de
oogleden heen en weêr te ftryken, tot dat men het tegennatuurlyke
daar uit heeft bekomen. Wanneer fcherp zout, ongeblufte kalk,
fcherpe geeften, of andere fcherpe vogten in \'t oog gevallen zyn, dan
moet men dikwils laauw water of melk in \'t oog gieten, of ook met
het kleine fponsje nitwalTchen , tot dat alle Icherpigheit en byting
benomen zy. Maar na dat een tegennatuurlyk ding uit het oog ge-
nomen is, en het zelve door de langdurige prikkeling zeer rood en
ontfteken uitziet , moet men een verkoelend en verzagtend oogwa-
tertje dikwils aan het lydende oog gebruiken; \'t welk uit rozewater,
met wit van een ey gekleinft, en een weinig Aluin, Saccbarum Saturni^
of« Oognïet kan gemaakt worden fl)-

menigmaal onbefchryflyke moeite kofl die
te ontlaften zonder gemelde naaldepunt.
Indien fpatjes of een druppel teer in \'c oog
komt, dan moet geen tyt verzuimt wor-
den dezelve te doen opruimen , \'t welk
niet wel door uitvegen , maar door uit-
fpoeling moet gefcheiden. Hier toe ge-
bruikt men een zagt pyn üi!lendCo/m«fra,
VAiar onder een goede quantiteit doojer
van eyeren zyn moet, ten einde de
teer daar door ook moge geklynft en
zyn fcherpheid benomen worden. In-
dien dan deze ftof door dit middel bet-
tende , waflendè en dikwils daar in gie-
tende , niet wilde wyken, dan neemt men
van tyt tot tyt een mond vol rozenwater,
\'t welk dus warm geworden zynde in het
oog moet gefpoten worden ; welke ma-
nier van doen by andere gelegenlieden
mede te pas komt. Men kan ftaat maken,
indien de teer niet haaftig uit het oog
komt, dat \'er zware toevallen volgen, en
zelfs loopt het oog gevaar eenige dien-
ften meer te zullen doen , waar van ik
verfcheide voorbeelden gezien heb.

(I) De vreemde lighamen, die niet ha-
kent of met fcherpe hoeken in het vlie-
zige der oogleden of oogen gehegt zit-
ten , kan men zeer dikwils met de punt
van een zagte veer, de leden opgeligt
of omgekeert zynde , daar uit flryken ;
maar zo dezelve gehegt zyn, moet men
die met een grote boekbinders naait, van
welke het oog is afgeflagen, en als een fpa*
teltje plat en glad gemaakt,\'t zy met deszelfs
punt, oft platte lighaam, los maken en
daar uit nemen ; ziet deszelfs afbeelding
Tab. FI. fig. 12. of indien dit niet geluk-
te, moet men een fyn korentangetje gebrui-
ken, \'t welk menigmaal te pas komt, wan-
neer flukjes glas, vylfel,kapfei, of krulletjes
van yzer of koper, in de Cornia of Adnata
zyn geflagen. Menigmaal gebeurt het,
dat fcheepstimmerlieden door \'t fchrapen
en \'t bewerken van gepikt hout, ftukjes
gedroogt pik in de oogen bekomen : de-
zelve moeten zo vaardig als doenlyk is
daar uit gehaald worden , om dat de-
zelve nooit uitvloeien, maar veel eer vaft
klevc^i en kuilen in dc oogbol maken,
%vaar in ze zo vaft inwortelen , dat het.

grootte: als eerftelyk een « garßenkoorn , wanneer aan den dentheit de-
rand van t ooghd een rood, hard en onbeweedvk klein eezweP\'^ê^^^^^"
ontftaat \'t welk eindelyk veeltyds een dikke meragtige ftof

het inwendige deel van het ooglid verborgen. Wanneer zodmis^ Cbdathm.
een gezwel zig laat verfchuiven , pleeg men het een h ßrontie it<^Grando.
noemen. Als diergelyk gezwel als een hagelkorentje uitziet noemt
men het een . hagelgez^j^ef, maar daar \'t zelve aan

aan de oogen . pap- f fpek- en ^ honiggezivellen. Wat nii de-
ze gezwellen betreft, dezelve zyn boven in de verhandeling der 4-
^wellen, m hun eigen vlies befloten, befchreven, en \'t ëllnl dat alle

vhcs befloten zyn Ziftke kleine gezweiJetjes worden aan ande-
re delen van het hchaam veeltyds weinig geagt, dewyl ze aldaar
met veel hinderen; maar aan\'toog ,devvyrze\\ldl;zeer|evod^^^

zieT fnr? mismaaktheit en te gelyk hinder van \'t zien verJor\'
za^en, mzonderheit als dezelve zyn groot geworden, waarom zulke
prfonen dikwils genoodzaakt zyn raad enhtdpetezoeLr en deSlve
te laten wegnemen, en zo een gezwel is Tab. X. fig. ig. Ut A ver
toont. Maar anders is \'er niet veel gevaar van te vrezen, ten\'ware

zo j\'? "^^shyts lang zonder aanwas; maar
zydikL-r ^\'^Sinnen te groeien, nemen ,
tyts tot epn ° \' \'^y weinig ;

Indien i" ^^rkelyke groote aanwaflen. =
Schryver 2a/; uiteet, als by onzen r
is de genezing verbeeld , dan ?

O De geneeswyze dezer gezwellen is byna eendeïlei, voornament-
lyk beftaande In het openen van de huid, zonder dat, als het moge-
lyk is , het vliesje geqtietft word , en daar na het gezwel met zyn
vliesje\'uit te halen , gelyk van de in hun eigen vlies beflotene ge-
zwellen gezegd is. Maar als het zonder quetzing van \'t vliesje niet
kan worden uitgenomen , of dat het onvoorziens gebroken wierd,
moet men \'t zelve, na dat de huid geopend is, met een fyne fehaar
20 veel wegfnyden, als \'t mogelyk is, en daar nahet overige meteen
ettermakend middel , waar onder een weinig rode Precipitaat of
Egyptifche zalf gemengt is, verbyten, of met de Lupis Infernalis beftip-
pen, en eindelyk de wonde met een wondbalzem genezen (L). Ins-
gelyks kan men zomtyds ook de huid en \'t gezwel te gelyk open fny.
den , de ftoffe daar uit drukken, het vliesje met een bytmiddel weg-
byteii, en daar na met wondbalzem heelen, zo als wy van de gezwel-
len in haar eigen vlies befloten , geleerd hebben : dog men moet
hier in agt nemen niets van deze fcherpe bytende middelen in \'t oog
te laren komen, waar door het zoude konnen beledigt worden. De
hagel\' en watergezwelletjes hangen veeltjds als aan eenßeel, in welk ge-
val men dezelve door afbinding met een zyde draad, of met de fehaar

de in der daat meeft klein gevonden wor-
den, Als deze op zig zelf los en niet aan
de huid of \'t binnenvlies van \'t ooglid
gehegt zyn , dan is de uitneming ge-
makkelyk maar vaft zittende, Iaat het
zig niet pellen, of men moet een gedeeh
te van de vaftgehegte huid of vlies mede
wegnemen. Door deze reden vind men
\'zig bepaald aan welke zyde van \'t ooglid
men de operatie moet uitvoeren, dat is
aan de buitenzyde, als het verharde lig-
haam geheel los zit ; maar indien het
vaft zit, moet men de opening maken op
die zyde, daar men \'t vaft vind j want geno-
men het zit aan de binnenzyde gehegt,
en men maakt de opening buiten op het
ooglid , dan moet men het gezwelletje
aan de blnnenzyde ook los maken ; waar
door my wel gebeurt is , dat ik geheel
door het ooglid een gat maakte, zo dat
de Lyder het ligt daar door konde zien,
die, \'tis waar, in twee byzondere perfo-
nen wel zyn geheeld, zonder nadeel des
Lyders; maar wat behoeft men dit te on-
dergaan , nademaal men het gezwel aan
de vailgehegtè zyde behandelende ligte-
lyk kan worden weggeruimd , zonder
tioorboring te ondergaan.

Zomtyts gebevut het, dat deze boosaar-
dig of uitfpattende worden , zo dat men ■
zelfs vleezige uitwelling aan de blnnenzy-
de van \'t ooglid gewaar word, waar door
\'t ooglid uitpuilt, en de oogbol fterk
gedrukt word. ïot deze is ganfch geen
hulp door \'t mes te vinden, maar moeten
door aftuele of potentiale middelen wor-
den weggenomen, \'t welk met goede voor-
zorge , op dat het oog niet moge bele-
digt worden , gefchiet.

(L) Het beft is, zo \'er van het vlies,
of een gedeelte van het gezweUetje was
overgebleven , het zelve te flippen, of
te raken met de Okuin Vitrioli of de Bw
tyrum Anthmnü; dog hier mede moet
men voorzigtig te werk gaan , dat is, zo
dra men \'t middel daar heeft aangebragt,
dan beflrykt men het deel met een pen-
ceel met een koelwater, waar door men
de brandende kragt en \'t voortlopen be-
let: zulks kan men zelf aan de blnnen-
zyde van het ooglid doen, mits men by
deze voorzorge nog by de werk hesfc
een zeer fyn lapje linnen , zyde, of leder,
\'t welk men mede nat maakt, en naar de
figuur van \'t lid gefneden zynde legt men
het tuflen \'t oog\' en \'t lid , waar door
men tefFens, indien dezelve zoude willes
aan een groeien, zulx belet.

kan wegnemen. Deze geztvellen laten zïg niet ligtelyk verdrijven, gelyk
van de in hun eigen vlies beilotene gezwellen in \'t algemeen is ver-
meld : ook is \'t niet veilig, wegens vreze van de oogen te quetzen,
dezelve door weekmakende pappen tot zweringe te brengen: der-
halven is füyden het niinft gevaarlyk. Dog d^ Hordeola hebben iets iy-
zonders in zig., dewyl in zodanige gevallen veeltyts ontfteking volgt,
waar door grote pyn ontftaat, \'t welk de overige niet doen: en
zulx laat zig, als andere ontftekingen, \'t zy verdwynen, of tot zwe-
ringe brengen. Derhalven, om het verdwynen te bevorderen, en
te geiyk de pyn te verzagten, is \'t zeer dienftig, \'t zelve met nueh-
ter Ipeekzel \'dikwils te beftryken, en niet meer nüchteren zynde,
met warme brandewyn en kamfer, üok is het weke van een gebraden
appel, waar onder een weinig kamfer gemengt is , met een doekje
daar dikwils warm opgelegt, of honig en meel zeer goed. Dog als
\'t zig niet wil laten verdryven, maar ganfch geel word, en een verzwe-
ring te vrezen ftaat, moet men het, gelyk andere in hun vlies be-
ilotene gezwellen, uitnemen, en als het mogelyk is aan de binnenzy-
de van de oogleden. Om dit te verrigten moet men hec ooglid een
weinig omkeren, met een klein mesje of lancet het daar over zynde
huitje in de lengte openen, het gezwel, als \'t nog hard is, meteen
mesje of lancet affcheiden, of, als het reeds ettert, moet men die uit-
drukken; dan zal deze kleine wonde van zelfs heelen, en hier doorliet
lidteken niet gezien worden (M).

(M) hidien men de verharde gezwel-
letjes in den aanvang niet wel kan uitne-
men, tragt men die te verdryven door
een pleiftertje van de Gum. Galban. De
flrontjes , fchoon ze pynelyk zyn , ge-
nezen gemeenlyk op- de eerfte ontlafting
van etter; Indien men die wil openen,
Koet men voorzigtig zyn het kraakbe-
Kige ringetje van \'t ooglid niet te raken,
^^yl daar uit toevallen en langdurige fuk-
kelingen konnen ontftaan.
, Tot het wegnemen der gezwellen, in
baar vlies beftoten, of vaft gegroeit, zo
>innen als buiten , heeft ixien een eigen
niittelyk werktuig, waar mede men
Sr J""®^ buiten het lid het gezwel
de 01 uitpuilen, inzonderheid ais men
zaakf aan de binnenzyde genood-
\' ® voibiengen. Desèelfs afbeel-

ding zie Tab. VIL fig. r. waarmede men het
gezwel knelt, of vat zodanig, dat hec door
het ronde gat of\'t ringetje A. heen fchiet.
terwyl het door \'t plaatje B, waar op een
half bolletje gemaakt is, nultelyk word
doorgeperft, en ten einde-men dit tange-
tje niet zal behoeven te drukken, of toe
te houden, zo fchuift men op de veer-
kragtige ftangen C. het fchuifje D. zo na
aan A. en B. als ter klemming nodig is.
Als dit v/erktuig met zyn opening dusda-
nig is aangelegt, dat de opening op die
plaats komt, daar het gezwel moet wor-
den weggenomen : als voor onderfteld in
de binnenzyde , dan heeft men geen moei-
te het ooglid om te flaan, en zo te hou-
den, tot dat de operatie volbragt is, om
dat men het werktuig kan vervatten ea
gemakkelyk bewegen.

AAn de oogleden komen ook wratten, die het oog veeltyds ongemak
aanbrengen, ook zeer leelyk ftaan, weshalven de menfchen, die
daar mede behebt zyn, dezelve begeren weggenomen te hebben. Dit
kan nu op dezelve wyze, als van de wratten in \'t gemeen is geleerd, na-
mentlyk door afbinden, fnyden, of bytende middelen, gefchieden;
waar by dit alleen is te erinneren, dat men met de bytende middelen hier
zeer voorzigtig moet te werk gaan, en wel agt geven, dat \'er mets
in \'t oog valt, dewyl anders de Patient hier door zyn gezigt zoude
konnen verliezen, zo als menigmaal is waargenomen: insgelyks kan het

branden dienen ,\'t welk anders zeer nuttig is om de wratten te benemen,
dog kan aan deze plaats wegens de oogen niet wel werkftellig gemaakt
worden. Als deze wratten by de oogen blaauw of lootkleurig uitzien,
dan zyn ze gemeenlyk kankeragtig, waarom dezelve alhier a kruitje roer
\' me mef genaamt zyn, dewyl in\'t kort, als men ze wegneemt, een vol-
flagen kanker volgt.

De bovenfte oogleden zwellen menigmaal zo op, en hangen zodanig
neder, dat deze perfonen het oog niet konnen opdoen: \'t welk niet
alleen zeer mismaakt ftaat, maar het zien word daar door verhinderd. Zie
Tab. X.fig. 16. A. of de Oogendienft van Bariifcb,in fol.pag.iyi^.Dezt quaal
ontftaat veeltyds uit een verlamming des t oogfcheeh ophe f n, of door een
al te grote verftapping der huid van de oogfcheelen. Ook kan zig in de
oogfcheelen een waterig gezwel bevinden, \'t welk de oogen byna ge-
heel toedrukt, en vande genoemde qualen moet onderfcheiden worden,
en door buikzuiverende en andere inwendige middelen, of door ver-
dwy-

dwynende ftovingen, ^t zy met warme brandewyn, kamfer-brande^
\' . zamengevouwe doeken dikwüs warm daar

op gelegt, kan verdwynen. Als by deze tegennatuurlyke neerzak-
kmg, door verflapping der huid, met de verfterkende middelen, in-

pleifter gemaakt, of de balzem van Peru, of Ongerfch water, 0 seeßTartan «u
van wormen of pieren, enz. geen hulp bevonden wierd dan if\'er ^
geen ander middel als het overvloedige der huid op een\'behoorlvke^""\'^""\'
wyze weg te nemen, en daar door dit uitgerekte korter te maken (N).

Hoe onderfcheiden de oogziektens \'
Worden opgenoemt, en in hare foorten
Wrward behandeld , is by ieder kundig
Heelmeefter van deze tyd beleend; ziet
inzonderheid by de oude Schryvers, hoe
^et getal der ooggebreken, die zeer onder-
scheiden gevonden worden, zo als ons by
■^vicenna 48. Alcoatim 50. Afafarum 60. A-
canasmosós. Aimanfor os.Galenus tos.Guil-
lemeau 112. Guide^^^g.HalyJefusgï. word
opgegeven ; welk verfchil meerendeels her-
kömftigis, wyl zommigen te veel gebre-
ken in den ander fmelten, en andere te
veel fchifring uit een eenig geval maken;
öog om zekerder te gaan kan men zig beft
omtrent dit ftuk rigten, wanneer we de
navolgende zeer uitmuntende en brave
aannen, ais Bartifcb, Antoine Maitrepan ,
■prijsau, Petit, Med. Dr. St. Tves, tFoolbou-
^sn Thevenin, Solingen, oplettend nazien.

Om over deze ftoffe te handelen, doet
fiien zeer wel, indien een goede ordre zal
gehouden worden, dat men de qualen aan
ae oogleden\'t eerft, ooghoeken het twede
aie van de oogvliezen het derde, en die der
wgvogten \'t laatft opnoemt, en fchoon de-
2e ordre word waargenomen, zo komt dog
g?nigmaal \'t voorgaande gebrek opdagen.

-\'it vind men in de eerfte opflag, wan-
"^^fPbalangoßs, Dißricbiaßs, Tricbiaßs,
■^^omatonhiepbami en Ptofts zeer verward
den ander befchreven worden.

il. Deel. "^«erhige of opheffinge
van t boven ooglid ; zo dat het niet katt
worden gefloten , \'t welk herkomftig is
uit een verlamming dQr Mußulus orbicu-

met den Elevator palpebrarum berooft zyii-
de, geen vermogen heeft het.boven oog-
lid te fluiten; welke beide gebreken niet
konnen herfteld worden zonder verfter-
kende en doordringende ftovingen

Schoon nu by deze nederhanging van \'t
bovenfte ooglid een ftuk uit de huid word
weggenomen , zo word die huid daaTwe!
clour verkort; maar de fpier niet verfïïrH
en derhalven niet genezen, \'t welk Sn
ü.zelve manier waarneemt by ge Jagte
jo^èto«,. en ^ro^Wo«, alwaar men door
een enkelde fnede in de huid, de wonde met
p ukze! vult verwydert dezelve, doet \'c
vlees aanwaflen, en derhal ven wint Se
evenwel dic gebreken ongenezerbf;v , ;
om dat de verlamming der fpier blvfc
maar ind en men de fpieren ka^n verffc
ken , zodanig , dat zy als Antagoniften

f % Hoe verre wy ons ook over
deze ftofFe zouden konnen uitlaten, en dit
werk gewigtig zouden vergroten, zo zou-
den wy dog m zekere manier gebrekkelyk
^yn , 01 uit andere moeten affchrvven •
en daarom rade ik hier over na te zien
de beroemde fchriften van de Heer An-

TL^ff^-^i\'\'\'^ P\'S- 538 en 547. wl
dersookS^mï Ty^jpag. 98. en io4.ookkaii
men den ouden Oculift Bartifcb paz 17g
enz, nazien, maar inzonderheid heeft de
uitmuntende Tbevemn,vzg. iiö.overdeze

5 ^T\' duidelyk, gefchreven,
wyders doet Maitre-Jean op de gedagt4
547. bladzyde genoegzaam blyken, dat Pba-
langaßs mQt Atoniatonbkpbaron daar in zyn
onderfcheiden, dat de eerfle meer door

ö. Dè oude Heelmeefters hebben deze tegennatuurlyke nederhan-*
sende huid met naalden doorftoken en afgebonden, of met een
fchaar of mes afgefiieden, en daar na de lippen der won de we der teza-
men genaaid. Maar dit kan niet gemakkelyk uitgevoerd worden, de-
wyl men wegens het fterk bloeden, na het affnyden, de lippen der
wonde niet kan zien, en alzo ook niet te zamen hegten , waar uit
noodwendig een lelyk en ongelyk lidteken en andere qualen konnen
volgen. Om dit te verhinderen heeft de oude en beroemde Hoog-
duitfche oogmeefter, Bartifch, het eerft een werktuig met een fchroef
uitgevonden, \'t welk men in zyn Oogendienfi, op de i8i. bladzyde,
of hier Tab. X.fig. 17. ziet afgebeeld, waar\'mede hy de overvloedige
huid C. fig. 16. met het werktuig BB. g:evat, dezelve door de fchroef
DD. vaft te zamen fchroeft, zo dat Tiet gezwel uit gebrek van
voedzel heeft moeten afrotten, als of het afgebonden was, en is niet
meer overgebleven, als \'t geen tot de natuurlyke grootte van de oog-
fcheel nodig geweeft is.

3. Maar dewyl dit zeer langwylig toegaat, en quaadaardige toeval-
len kan veroorzaken, zo heeft de bovengemelde Amfterdamfche^ Heel-
meefter, Pieter Adriaanz. byna geheel na deze manier, een koper
werktuig uitgevonden, welkers bovenfte en onderfte deel vol gaten
waren, waar mede men gelyk als met het voorgaande het gezwel
vat en te zamen fchroeft, daar na door de gaten van \'t werktuig
naalden met draden fteekt, zo veel als de grootte van \'t gezwel ver-
eifcht. Deze draden laat men aan ieder zyde van het werktuig twee
handen breed afhangen , en fnyd met een fcherp mes of fehaar het
gezwel, of de overvloedige huid voor het werktuig af, fchroeft het
zelve los, en neemt het voorzigtig weg, zonder de draden daar mede
uit te balen j knoopt als dan de draden den eenen na den anderen wel

ophoping van een lymige ftofFe dat lid
doet binnenwaarts keeren, en daar door
niet zo zeer nederzakking, als wel het
gebrek der ftekende en wryvende hairen
op de oogvliezen te wege brengt, en dus
is dit gebrek door uitneming van een ftu.ï
huits en weder naar de wyze van den gro-
ten Jan Jacob Rau te zamen gehegt, van
-deuiterftenoodzakelykheid ; welke manie-
ren nog tot heden toe by de Franfchen en
Engelfchen weinig bekend zyn geweeft,
fchoon ons Bartisch in zyn uitmuntend
werk, reets in den jare 1583 gedrukt,
zulx heeft aangewezen.

Wat de twede aard van nederzakking
betreft, dezelve komt altyt door ver-
lamniingi en felden met bolheid van \'toog-
lid, ten ware, zo als wel gebeurt, by ver-
lamde en kragteloze delen door \'t verlies
der wedei-ftaandekragt, de vaten uitzetten
en bol worden, \'t welkmentoevallig, maar
niet als oorzaak moet aanmerken. Wy vin-
den felden dit gebrek alleen in \'t ooglid,
maar meerendeels in deszelfs naaftleggen-,
de delen,\' en fchoon dezelve inden begïfi-\'
ne bolzwellen, zo vermageren en flinken
ze door den tyt geheel, en \'t ooglid hangt
als een verfienfte lap over \'t oog, zo dat
men deszelfs bol daar door kan heen zien.
In dit gebrek komt geen operatie te pas,
maar moet zo door zenuw verfterkende, a\'s
geeftige dampinge , vlugge en fyne zouten, •

te zamên, op dat daar door de lippen van dé^è wonden zuiver en ef-
fen weder mögen aan een groeien. Als de draden tezamen geknoopt
zyn, beftrykt men de wonde met wondbalzem; legt\'er plukzéi éh een
drukdoek, in een Defenfimim nat gemaakt, over, en verbind het
als eene andere wonde. Na eenige dagen moet men het verbandlos
fnaken, en als men bevind, dat de lippen der wonde malkander ra-
ken, kan men eerft de middelfte draad los fnyden en uithalen, en zÖ
vervolgens alle dagen voortgaan, tot dat alle draden \'er zyn iritgê-
haald,.en \'t overige met een wondbalzem en pleifter heelen. Maat
lïien moet weten, als dit een verouderde qtiaal, of het gezwel
al te groot is, het oog door de zwaarte van\'t gezwel zodaning ge-
drukt word, dat het zyne natuurlyke geftalte verlieft: dan kan men
by zulk een geval uit deze konftbewerking niet veel goeds hopen,
en derhalven is \'t niet raadzaam het zelve te ondernemen , dewyl de
bedorvegedaante van dit oog het ooglid, zelfs na volbragte heelinge,
kan doen neerzakken, en alzo de vorige quaal wederkomen; der-
halven is een zodanige gefchapenheit voor ongeneeslyk te houden. Ook
heeft de Heer Rmt, toenmaals handig en kundig oefenaar der Heel-
konft te Amflerdam,^ en daar na Hoogleeraar te Lyden, een hier
toe dienftig Werktuig, met eenige verandering van \'t voorgaande, laten
maken, \'t welk ƒ g. 18. met deszelfs gaten aaaa. afgetekend is, en zyn
wegens deze werktuigen in\'c jaar 1699 tuffen dezen en den Heer Hoog-
leeraar Rityfch grote verfchillen -ontftaan, of namentlyk de Heer Rau of
P. Mriaanz, dit werktuig verberert heeft. Zïq Ruyfch Epifl. Anat,
XW. & Mail de Sepo\'Scroti.

T^Enigmaal wenden de oogleden en de haairen der oogfchelen zigHoe \'t zei.
^Y-l inwaarts naar de oogen, zo dat ze dezeive als naalden gedurigve ontftaat.
prikkelen:, en daar door pyn, ontftekinggebrek aan \'e gezigt,. en
Eindelyk blindheit veroorzaken, indien het in tyds niet verhinderd
^ord. Dit ongemak- ontftaat gemeenlyk int een quaade lidteken,. dat
?oor wonde,, verzweering, pokken, of verbranding der oogfcheelen
te Weeg gebrag-t; zomtyds komt het ook wegens andere oorzaken ,
«izonderheit door al te veel nederhangen der oogleden, waar door

de huid der oogfcheelen zig zodanig omkeert, dat zig de hairen tegeiï
\'toog wenden, en voorbefchreve toevallen veroorzaken^ en is zomtyds
dit ongemak met het in \'t voorgaande Hoofdftuk befchreven verzeld, ook
veeltyds bezwaarlyk te genezen, vooral lang geduurd hebbende.

2. Om deze quaal te herftellen is zeer noodzakelyk de ftekende
haairen weg te nemen, en te verhinderen, dat zy niet weder aan-
groeien , dat niet gemakkelyk toegaat, en reeds op veelderki manie-
ren beproefd is. Eenigen hebben gemeend het door affnydinge de-
zer haairen te zullen doen, \'t welk weinig voordeel geeft, dewyl de
wortels en ftoppels, die \'er in blyven, of daar na fpoedig aangroe-
ien , veel heftiger als de voorgaande haairen fteken. Anderen heb-
ben deze verkeerde haairen met een pieifter vaft gekleeft, die van
het bovenfte oogfcheel aan \'t voorhoofd en die van \'t onderoog-
lid aan de wang vaft gekleeft, in die verbeeldinge, om deze haai-
ren weder uitwaarts te wennen; maar deze manier kan wegens de ge-
durige beweginge der oogleden, waar door de haairen van de pieifter
los getrokken worden, en andere oorzaken, niet voldoen. Derhal-
ven wierd men genoodzaakt, deze verkeerd groeiende haairen hec
een na het ander, of met een gloeiende naald, die van voren breed
is, aan de wortel uk te branden, als Cel/us Lib, VII. Cap. VII. art. g.
heeft gedaan; of dezelve eerft, als Mgineta Lib. VI. Cap. 13. en de
meefte nieuwe Leeraren, met tangetjes uit te trekken, en dan de plaats
daar de haairen uitgetrokken zyn, met een gloeiende naald te bran-
den , \'t welk, als wej te denken is, zonder grote pyn niet kan toegaan,
en evenwel om het gezigt te behouden moet gefchieden. Maar, in plaats
van te branden, is ook zeer goed, de plaatfen der liaairen na het uit-

Lapis hl\' trekken aanftonts met een bytmiddel, en inzonderheit de a helfthefteen^
fsrnalis. beftippen; maar daar by zorg te dragen het oog niet te quetzen. Ook
kan men na het uitplukken de plaats met geeft van Sal Armoniak, of met
voorloop van brandewyn, door behulp van een fchilders penceel, be-
ftryken , dan ziillen de haairwortel-gaten daar door digt groeien, en de
haairen niet ligt wederkomen. Wanneer \'er vele zodanige haairen zyn ,
moeten ze op eenmaal niet uitgeplukt worden, om geen al te grote pvn
en ontfteking te veroorzaken. In alle deze konftbewerkingen is ook zeer
dienftig den oogappel, \'t zy met plukzel, of een plaatje van loot, wafch ,
of andere ftofFe, in de gedaante van een konft-oog gedreven, te be-
dekken , op dat het nog door \'t branden, nog door de fcherpe bytmid-
delen , geen letzel bekome. Maar als deze quaal ontftond door \'t neer-
zakken der oogfcheelen, moet het agtervolgens het voorgaande Hoofd-
ftuk herfteld worden.

3. Dog wanneer de gehele oogfcheel vol van zodanige verkeerde
ftekende haairen was, en de Patient het veelvuldig uitplukken en
branden konde nog wilde uitftaan, en evenwel het verlies van het

^oaltbevverbngkanmen hetoogdooreenwiek met wit van een ey ra-
zewater en een wemig Saccharum Saturni, of met een menLel vS\'haTf
Water en brandewyn, verbinden, ^en daaj na in de ^ol^S ve^nd n
wee?"ï met een wond-oly of balzem dagelyks beftrfken, tot dafhet
eer geheeld is. Jn plaats van ^t affnyden oordeeld Z)r. Cor tim Ler te

zoom iirn\'uiTj^Z\'^^^^^ f ^-^^ren daar mede te ver bytel De
V droog mZTovl u/j ^\'ïïcke ßeen wel gedreven zynde f zal men\'
^ f ^\'SSen, en na verloop van een uur met plukzel in

^nendetlh^ \'\'l^\'-^oeden\', en%0 haaft men een kor fl gewaar\'U^ord, beßrlkt
Ae, tant, ^""f.^^Seft^f- Eindelyk alles uit het oog genomen zC
in Ut Gvk^^^^^ Dele quaal word

\'t ooJu^^\'^^"^^^ of zweren op de rand van
tels ^ü;, dezelve verknaagt en de haar wor-
naar he?" ^^^ gekomen zynde, zig
^^^ gewend, dan
2ig inkeerd onderfcheide oorzaken
toewenrl j®" haairen naar \'t oog
ken. De vliezen

, ten minftp ^ \'^oe moet men ette-
ren . welk?™ f -^ "er »aaltjes heb-
dikt^ aRte / \' e^i verder eene

f \'S aange,myn 7. plaat, ßg,
wordende tuffen > ydermaal vervat
«e hegtinge der "aaldetang, als by
operatie draagt geleerd is. Byde

HET

tenwaarts gekeerd word. Indien men de
ooghdsrand wegfnyd, zo maakt men niet
alleen een mismaakt ooglid, maar hier op
kan verlamming volgen, waar door de Lv-
der ook blind blyft, om welke reden ik.
nooit voor dit doen geweeft ben. Indien
de middelen tot het doen verfterven van
de hairen niet helpen, of dat de bytmid-
delen geen dienft doen, dan is de branding
het beft. "

Was dan de twede reden oorzaak , dan
moet mende haairen, mits dezelve regt uit
groeien, en maar uit een ry beftaan, (niet
als oorzaak aanmerkende) niet aantaften ,
maar het ingekeerde ooglid moet men uit-
waarts tragten te lyden, \'t zy door uit-
neming van een gedeeke der buitenhuid 1
ot indien de binnezyde te ftrak en inge-
pompenwas, dan dientmendezelvedoor
inlnydmg of kerving ruimer te doen wor-
den j terwyl men door klevende pleifters-
het binnen kerende ooglid tragt op te hef-
fen en buiten te keren : vooral dient ge-
waarfchouwd , dat men de haairen niet

ftoppels meer ques.
zen dan de haairen zelf..

liii 3

^vn dan of \'er nos eenige openrag, te voorfchyn komt, die meelt oy
Tgro" ooghoef ^ vLien\' zyh. Als \'er g^- opemng is moe
nien \'er met het lancet aan den groten of kleine ooghoek, ƒ ar het ^
Szal voegen om het hoornvies niet tebefchadigen, een maken, maar

voor alle dingen in agt nemen, dat het oog daar door niet gequetft
word. In deze opening moet men daarna een goed fyn fchäartje,
of een fyn krommesje, \'t \\^elk ïian de pnnt een klein knopje moet
hebben i brengen, en. als dan-beide de oogleden van de eene hoek
tot de andere aliengskens èn voorzigtig Van malkänder fnyden, zoda-
nig, dat men dezelve neten effen van een fcheid, zonder den oogap-
pel te quetzen. Maar indien \'er opening is, dan is het niet nodig eené
nieuwe te maken, dewyl men in dezelve een fchaartje of mesje kan
fteken, zo als reeds gezegd is _, en daar mede de te zamen gegroeide
oogfcheelen van elkander fcheiden. Om dan met het infteken van de
fchaar of \'t mes het oog niet te quetzen, kan men alvorens door de
opening een fyn dtm fleufyzer, (zie Tab. X. fig. 2,1.) of een ander
zonder fleuf daar in fteken, en met de voorgemelde werktuigen, of
met een lancet de oogfcheelen van malkander fcheiden.

het opligten en t omkeren derzelve , insgelyks door een proefyzer aL^" oSg
onderzoeken, of ze ook aan den oogappel zyn vaft gegroeid : dit vaft ge-
zo zynde, dan moet men dezelve los fnyden, of als deze alleen hier en
daar door eenige vefeltjes aan malkander hangen, dan moet men ze met
een pennefchacht, of met een mesje, een knopje hebbende, of met
een bot lancet van malkander fcheiden. Maar ais dé geheele oogap"
pel, of deszelfs grootfte gedeelte aan de oogleden is vaft gegroeid,
dan is de toeftand van \'t gezigt zeer gevaarlyk, en de konftbewer-
king zwaar; inzonderheit wanneer dezelve veel aan het hoornvlies
zyn aangewaffen , dewyl de oogleden daarvan, zonder \'t oog te be- \'
fchadigen, niet wel zyn af te zonderen , en deszelfs helderheit door
de lidtekens en vlekken bedorven word. Maar de aanwaffing alleen
aan het wit van \'t oog zynde, is dezelve zo gevaarlyk niet, dewyl
aldaar de lidtekens het gezigt niet konnen béderven, en ik oordeel
tegen\'t gevoelen van, de meefte Schryvers, in zodanig een geval be-
ter te zyn , mef het afzonderen een weinig van het oogwit weg te
kernen, dan van het binnenfte dekzel van \'t ooglid, insonderheit van
^et bovenfte, te quetzen, om égi Met de a afly dende vaten dQVb traan-^ J^uQus
klier leggen, dewelke daar door zouden bedorven worden. Daarom
Jereifdit deze konftbewerking een zeer vafte en bequame hand, omLÏ™/^
het oog niet te.befchadigen.

, dat dezelve niet weder te zaméngfoeien\', \'t welk zeer^^o\'^^^*^-
öt kan gebeuren. Dit komt men voor door een fyn dun Ieder lap-rl"?"
L^^^lk als een halve maan gefneden, met amandeloly of dierge-
seleo-t^^i^ gemaakt, en tuffen het oog en de oogleden voorzigtig
doekie van^ ^^ men kan, m plaats van het leder, een fyn linnen
i dezelve gedaante gebruiken. Eenigen maken een plaatje

van wafch; in de geftalte van een konft-oog gemaakt, en leggen \'t zei,
ve tuft-en beide. Nog andere nemen een dun looden plaatje Ifn dezel-
ve form. Wat men van deze gemelde ook wil gebruiken her ^
daar eeinge dagen tuften blyvei?, tot dat men vïrzlk^
met weder zullen te zamengroeien. Maar indien de Patien? z\'ulks niet
ton uitftaan, moet men, om het aanwaflen voor te komen SS
een oogwater van weegbree. ^ater, b oogniet, en c lootfuiker tudSi
1 urn. opgetrokkene oogleden laten indruppen f of een VoeZiVm fu £
Saccbarum ^feide paarlen en kreefsoogen dikwils tuften de oogfcheelen ftrooien
of met een fchaft van een fchryfpen inblazen, als mede de Pademe^^^

appel aftrekken, op dat daar door de aanwaffing werde verhinderd. Tot
dien einde kan ook de Ileelmeefter dikwils een proefyzer daar onder
heen en weder ftryken : dog eenigen leggen \'er ook plukzel tuffen

Et gebeurt, dat de oogleden zodanig zyn ingetrokken, dat het
binnenfte rode huitje uitwaarts voor ons oog komt, \'t welk eert

grote misrnaaktheit veroorzaakt, en het oog niet wel kan worden toe-
gedaan. Als het aan \'t bovenfte hd is, word het ppn ; Tl-
tan het onderfte een . ooglids-mrew JZla^^^^^

t oog en de oogleden; waar doox in \'t binnenfte deel derzelve veel
overtollig vleefch groeit (P). uerzeive veei

(P) De oorzaak van een hazcnoog komt
bmten de opgenoemde oorzaken zom-
tyts met de geboorte, verftapping der
Orbiculans en te fterke trekking der Ls-
mr palpebrarum. Dit gebrek ftelt men
een geheel tegenftrydige quaal te zyn niet
de foorten van Trkbiafis, \'t welk door in-
korting van \'t binnenvlies der leden o?
dezelve wyze Inkort.

kens te vermurwen of week te iiiaken dl. L?
aten uitrekken. Derhalven moermen t n ^ ^^^ ^^^

teken, met oly, narnktly^l tn atl\'d^f inzonderheid het lid-
queepitten, of een verzaotpnd Iif^ amandelen, boomoly, flym van
ais \'t het bovenfte iid ^ beftryken

f nkdoeken, zodLiig binden om dt^^^^^^ door behulp van kleine
je natuurlyklgeftalte te Se^^^f ^ wederinha-

getrokken is, dan L diS \' ^^^kort of fn!
-gorden zynde, moet meiwei nvL^f/\'"^.\'^\' maar veel korter gt

Wsakt (Q). "" »nlnydiDge gevult, en het ooglid heeftlangige!
htfti^o\'nSig^^^^Sgj:» ^ \'t onderile „it

ook de Ol^FMi
of de Butyrmn Anthnonii gebruiken , waai
mnf overtollige vleefdi bï

onhSbaar trokken zyn, dan worden ze zeiden te regt gebragt. Zomtyds ont^
zyn- ftaat dit ongemak aan het onderfte ooglid mt verßapping der « rmg^
a Mufculus ^ zonder dat daar een lidteken is: in welke toevallen met de koi^ft-
orbicularis, niets kan gevordert worden ; maar indien \'er nog iets dien-

ftig zoude zyn, dan moeft de plaats met verfterkende geeften pf bal-
zem dikwils beftreken worden. Hoe deze toefiand meer veroudert ts ^hoo.
minder hoop van een goeden uitflag dezer konftbewerking te verwag-
ten; dewyl alsdan alle de delen van \'t ooglid tot zodanigen mtrekking
gewend, en als vergroeid zyn.

Omtvds groeit uit den grote ooghoek een zeer gevaarlyke dilc-
£lJ te die meerendeels uit de c traanheuvel of uit het rode vlies dat
naaft \'t zelve legt ontftaat, en word veeltyds zo groot, dat het
niet alleen de d traanflippen, als mede een groot gedeelte van den oog-
appel bedekt, maar ook een ongehoorde grootte:verkrygt (a): waar
door niet alleen een gedurige traning der oogen, en grote mismaakt-
heit maar menigmaal ontfteking^ en verhindenng van t gezigt
wo d ierforzaakt.^ (Zie Tab X. 23. A) Dezelve Zyn t^eeder-
lei <roed\' en quaadaardige ;. welkers eerfte met pynelyk en week is:.
maar de andere of de quaadaardige is pynelyk, lootkleurig en kan-

^^^a^^De mdaardige-k^n men zomtyds in\'t begin door\'t dikwilseéör-
vlymen, In te gelyk door zagte l^ymWm voorzigtig te ^
wegnemen, ohagtße middelen die hier dienftig zyn. te gebrui-
ken ireen poeder uit vier delen kanaryzuiker, en een deel witte
vitriool of gebrande aluin, dat men zeer voorzigtig op het uitwas kan
ftrooien, tot dat het allenskens verteerd is, waar^na men het oog
met laauw water weêr moet uitwaffen.. Ook konnen hier benevens, om
de quade vogtigheden van het oog te leiden , of ook om het we-
derkomen te verhinderen , de etterdragten , haairfooer, buikzuive-
rende en bloedzuiverende middelen nuttelyk gebruikt worden.. Maai

tls dit uitwas doQr genéésmiddelefiniéti&wegtenenien,.of dat men nm
andere oorzalcen de bytmiddelen niet gaarne gebruikt, moet men hec
nog klem zynde, met een haakje ortangetje vatten; of
eerft met ^en naald en draad doirfteken^en van de draad^een vXou\'

de regi-erhand \'t zelve door een fchaar of mes aan de woftel a^dTn
waar by men vooral moet m agt nemen, ,4at-men het oog mÏÏ Xft\'
en dat de traanheuvels niet heel afg-efneden worden, wyl SS S een
traanoog zoude ontftaan : om dat deze heuvel diend, om te Metten dTt
de tranen met by den groten ooghoek uitlopen. Derhalven i % èetei\'
jat^ver te aten, dan te veel weg te fnyden, vermits men dog dLi nt\'
gene teveelis, door een zagt bytmiddel of een fchaartje voorzi.tiff kan
heiZZf\' Ti.^\'\' \'er mets meer overblyft, als de grootte van dlVZ
men Irr\'^^^r?^^^ ^et uitwas weggenomen zynde, km

^wyl anders door deze tergmge de quaal verergert, gelyk als in ve\'
dierif f\'ï ff t" " ê\'^fcM\'^\'len. Nogta^ tel. Sm^ een

bruikt. Of geefinSin^^^^^^^^ Ël ^e" waarvan veelmaals het gebrek in den
nadezepptt ^ geconfumeert zvnde fchorin de

N\'Iet alleen in den groten ooghoek, als reeds gemeld is, maar zom-
- tyds komen ook uitwaffen tuffen het oog en de oogleden, en dat
zo wel tuffen het bovenfte als onderfte, zo als ik deze beide foort gezien
en geheeld heb. Deze zyn veeltyds in \'t begin zeer klein, maar worden
door de tyd zeer groot: zynde dezelve zomtyds gelyk en effen, maar me-
nigmaal ongelyk en byna als een moerbezie.

12. Om deze uitwaffen weg te nemen, vatte ik dezelve met een
haakje, en fneed ze alsdan met een fehaar voorzigtig af; daar na
liet ik \'er dikwils een watertje, daar een weinigje a Oogmet, Aloës
hVacchamm^^ ^ loodzuiker onder was, indroppelen, tot dat het oog weer herfteld
Saturni. was. Die voorzigtig met de c helfche Jieen weten om te gaan, konnen
c Lapis in- dezelve hier mede ook wegnemen; dog ik oordeel het wegfnyden vei-
fmiaiis. liger en beter (T).

Fig. 3. een trepaan of beenboor van de l;edendaagfe manier. A. de
kroon, B de plaats daar de kroon ingefchroeft is. CC het bovenfte
deel, of de druif, waar op men in de konftbewerkinge de hand
legt. D het omflag, waar mede men de beenboor omdraaid.
Fig. 4. de fpits, of diamant, die uit de kroon gefchroeft word.

(T) Alle uitwaflen , hoe zy ook zyn
mogen , indien dezelve door fnyden of
bytmiddelen zyn weggenomen , en niet
geheel en al ontworteld , fpatten zeer
Jigt en op nieuw uit: om deze reden kan
men gevoeglyk (de oogbo! gedekt zynde)
met een brandyzertje na \'t wegfnyden
fchroejen , waar door dezelve veiliger
agterblyven. Ook is de voorgemelde raa^
nier van het 01. Vitriol. te gebruiken
zeer goed, mits men de omleggende par-
tyen met lauw water befchermt, e.D tuffen
het gezwel en \'t oog een nat fyn linnen
doekje , naar de forme van \'t ooglid,
gelegd word, waar door men verhindert,
dat het hd aan \'t oog niet kan raken, e»
dus veilig geeonfumeert wordé

Fig. 7. het h drukyzer,^ mede het harde herflenvlies word neder-
gearulct, om \'er het bloed te doen uitlopen. i Deprejfo.

K \\ f^" priem, welke na het uitfchroeven der kroon in den omflaff\'\'"\'"\'
by B kan gefchroeft worden, om in het beginzel voor het Trepane-
ren een gat te maken, als mede om in een . mnddoorn de beenderen o -
te doorboren. « Spma

Fig\' 9. een borfteltje om den kroon van de beenboor daar mede te zui-"""\'""^^\'
veren.

mede te openen, als er bloed onder verborgen is.
^^g\' II. een rond linnen doekje, waar aan een\'lange draad, na het

doorboren, tot het verband behorende.
^^g\' 13. een ronde wiek van plukzel met een draad daar aan.
^^g\' 13. een diergelyk zonder draad.

Fig. i^. vertoont, hoe dit plaatje moet gebogen worden.
l^ig. 16. ht. A. vertoont een gezwel aan \'t bovenfte ooglid, \'t welk
men Pbalangofu, a s mede Ptofu noemd. BB een weÄtuig aai^l et
andere oog, \'t welk om diergelyke gezwellen C weg te nemen is uit-
word^*^ geworden. DD. De fchroef waar mede het digt gefchroeft

Fig. i^. het werktuig alleen: AA. BB de vleugel CC. de fchroef.
^^g\' 18. een ander hier toe bequaam werktuig met gaten, zynde

^ a a a a a, om daar door de hegtinge te konnen doen.
^ig\' 19- A. is een uitwas of gezwel aan het bovenfte ooglid.
zo. een oog welkers oogleden aan malkander gegroeid zyn

t^ h"^\' werktuig, om in de oogquaien het oogwater op het oog
4 de^zvL\' \'\'\'\'\' ^^^ ^\'Skop genaamd, met een pypje ÈfCucuma

Oor eenige jaren heeft de Engelfche Oogmeefter M. molhouzen
v zig veel roem aangematigd, wyl hy een nieuwe heelkundige konft-
bewerking aan de oogen, -namentlyk de aderlatmg in t oog, zoiide ge-
Sen febben; waar van hy zo veel ophef maakte, dat hj dezelve
me de gewigtilfte, die ooitin de geneeskunde plaats gehad hebben,
Si zälS\'de^uitiindinge van \'t fteenfnyden, gelyk fteld, of zelfs
den voorrang geeft, zo als uit zyne fchriften kan gezien worden Ca). Dog
hftTs dSdefyl aangetoont (b), dat de DiMclie Geneeskundige zulks
reeds voor honderd jaren geweten (c), befchreven en m \'t gebruik

zig van deze aderlatinge bedienen, i) in geweldige
ontftekingen der ?ogen, als de aderen in \'t wit van \'t oog zeer rood
e^ opSollen zyn, en dat men voor blindheit bekommert is, na dat
Te adfrlating aan de andere delen des lichaams, als mede andere tegen-
niiddelen Te^vergeefs zyn gebruikt. 2) Als \'er vlekken of zweren op
het hoornvlies zyn, daar diergelyke aderen heenlopen, welke toe-
vallen daar na ligter zyn te genezen, als de aderen geopend of af-
Sden zyn! en dezelve daar door den aandrang van \'t bloed be-
Sen L ^3) Als \'er in der daad rode vliezen over ^t oog zyn ge-
Sro"id om cizelve door menigvuldige affnydinge dezer aderen, de-
wvl men daar door hun voedzel beneemt, te verteeren en te ver-
drwen A^ Op dat diergelyke vliezen eenmaal weggenomen zynde,
niet lifft weder zouden aangroeien, kan men, als \'er op nieuw dik
opgezwollen aderen zig op het wit der oogen, of op het hoornvlies
vSIn, dezelve weder doorfnyden, en daar na drogende midde-

^\'""afteSTdevhting kan op verfcheide wyzen gefchieden i) Na dat
. men den Patient alvorens gevoeglyk gelegd of gezet heeft, ook

(a) DiJJ-ertations fpavantes GUiques de Woolboufe, p. 311. als mede in DiJJertat.

tl ^ Men moet het oog nooit by dit doen
met de hand, maar altyt met een bequaam
ii^Pf^n houden, waar door men

Joaig IS , aan een ander overryken, die
net even zo houd als het gehouden was,
"at men met de hand houdende niet kan
f ^^^ eerfte gegeve geftalte

gkerlyk moet los gelaten worden, en dus
^"mt verwarrmg in die tedere operatie.
Y^refigeot en meer andere, delen verfcheide
. van oogfpiegels mede, welke nog.
by,® wegens de geftalte der delen, als
fch^H^^^® operatien en qualen, onder-
do ve ■ lieb ik dezelve, voor
ta yvn\'^^ oordele in hare foorten nodig
6. etS\' myn zevende plaat, 3- 5.
per \'t^^gebeeld, die men van zilver, ko-
■Waar namaken, en ter plaatfe

■naar rf! ^^^ vereifchte grootte; dog
atiderinnr f\'^^\'^nen moeten die hare ver-
bis reJrroK \' o®^ zommige
verandert Ünkfche tot haar gebruik
fig. 3 g" ^yn . \'t welk inzonderheid by
otienp waargenomen, om dat

hondm, met een lancet,
waar mede men diergelyke dikke opgezwollen aderen digt bv eeiï

IL dwars opent, of door&yd, of wel 2> met een

ïyne ichaar. Dog op beide deze wyzen moet men de oogleden van
oen t-atient met de eene hand wyd van malkanderen houden (V) en
Sf Tr^^r^"^^ openen. Ook neemt men 3) een kromme platte naal-
T^\' "^f• , terwyl, men door een ander perfoon

«e oogleden laat open houden, waar mede men voorzigtig onder
oen opgezwollen ader doorfteekt, dezelve eenigzins opligt, en daar
Z de voorgemelde wyze deze aderen, die na het vliezige en na
hopi fr ^f^ï\'l^^ op ^ hoornvlies loopt of legd, na by den oog-
ßoek affnyd (a) Of men neemt, 4) een eigen hier toe gemaakfe
Platte, dog op de eene zyde fcherpfnydende naald, dewelke men on-
aer deze aderen doorfteekt, en in \'t opligten affnyd. Of men opent
5; deze aderen met het kerftuig (oogborfteltje) van \'t welke men in \'t
Volgende Hoofdftuk zal handelen (W).

4. Als

(W) Byalle gewigtige onfteking, waar
op dmfter witte vlekken, en gewel-
dige zwelling op de Cornea Transparanta ,
Ot verlies van \'t gezigt ftaat te volgen ,
nogtans zodanig, dat het niet door voor-
gaande quetzinge is veroorzaala, en wa-
re lidtekenen zyn nagebleven, of het
quaat te oud is, \'kan men door deze hand-
greep veel uitvoeren; maar indien dit ge-
brek hardnekkig blyft, en naar gene weg-
fnydinge van een eenig vat wil luifteren ,
aan gaat men verder voort, en men be-
neemt voor het grootfte gedeelte den
toevoer van \'t bloed naardeontftelde Cor-
nea. Dit gefchied op dezelve wyze, als
onze Heer Schryver uit het werk van den
Heer de St, Tves ontleend heeft; dog met
dit ojiderfcheid, dat in plaats van een
ader te onderfcheppen een groot gedeel-
te der Jdnsta ter plaatfe, daar de meefte
vaten leggen, word onderfchept en met
een fchaartje in de ronte ^QX Cornea trans\'
paranta weggeknipt, \'t welk doorzoinmigé
Oculiften , als niet gevaarlyk word aan-
gemerkt; en zeifs heb ik door brave
mannen en onder alle ook door den be-
rugten en händigen Heer Tay/ör het gehe-
le bind vlies, ter breette van een halve lyn,
circulair in de ronte der Cornea, in de
maanden May en Juny 1735. nuttelyk met

ke en moejelyke werk deed die Heer met
zo veel netheid (zo als alle zyne uitvoe-
ringen waardig waren aan te zien, om
dat ieder ftuk zyne verwondering en on-
uitfprekelyke lof was medebrengende) op-
lettendheid, en gedult, als ik ooit eenig
Heelmeefter heb zien arbeiden; en daar-
om mag ik, in weerwil van zyne vyan-
den , zeggen, dat niet alleen deze ope-
ratie, mäar alle zyne andere uitvoerin-
gen haar roem met zig bragten. Ik weet
zeer wel, dat verfcheide Doftoren en
Heelmeefters hem in den beginne vol-
gende, en als een Orakel aanmerkende,
hem als een afgod eerden, maar wan-
neer zy zyne daden niet konden be
grypen, en van dien Heer zo veel eer of
voordeel niet ontfingen , als zy zig zelf
waanden waardig te zyn , zo fcheiden zy
zig van hem af, en hunne loftuitingen
veranderden in lafter en zulke fchendinge,
zo als die zamenhan?, onder fchyn van
vjiendelykheid, ter fchaden van konft en
deszelfs oeffenaais, gewoon zyn te on-
derhouden : want zommige van hen hielden
niét op na \'s mans vertrek ongegrond tot
zyn fchimp in de Amfterdamfe Courant
een artikul mede te delen. Daar in tegen-
-deel wy in onze Stad in het kennen en
\\t behandelen der ooggebreken nooit gro-
i£er nog waardiger man gezien hebben.

Ik beken , hy had zyne gebreken als een
Engelsman hy ondernam te veel zaken,
waar in hy wel zonder gevaar werkte;
maar daar de uitflagen te onzeker waren ,
terwyl men van hem verwagte , dat niets
behoorde te manqueren, maar dat alles on.-
feilbaar zoude gelukken en door hem zon-
der onderfeheid omtrent de gevallen, alles
gelukkig zoude volbragt worden, daar nog-
tans onmogelyke /aken nog door hem, of
iemand anders, konnen volbragt worden.

Hoe by , nog jong zynde , in dit ftuk
zo verre was gevordert, is ligt te begry-
pen, wyl hyin veele landen debequaamftc
en magtigfte in het behandelen der oog-
ziektens had bezogt, en van hen al wac
nuttelyk was, ontleent. Dit befpeurde
ik in hem, wanneer zyn Ed. my de eer
aandeed, myne heelkundige werktuigen
en boekekamer te bezien , hoe zyn Ed.
veele werktuigen mede nemende, liet na-
maken , en die Schryvers, welke hem
konden dienen , aantekende , welk doen
hy betuigde op alle piaatfen , waar hy i^
Vrankryk, Duitfchland, Holland en En-
geland geweeft was, onderhouden te
hebben, waar door hy een verzameling
van werktuigen bekomen had, dat ieder>
wie dezelve zag, toeftond nooit fraaier»
koftbaarder en beqnamer gereedfchappe»
gezien te hebben.

4. Als na het volbrengen der konftbewerking de aderen bloeden ^
moet men zulks niet ftempen, maar, dewyl\'t niet fchaad, zolang, als
\'t wil, laten lopen, en \'t zelve door een fpons met warm water, of
met het afziedzel van « oogentroofl, & hyfip, c eerenprys, of andere ver-
dunnende kruiden gedurig nat te houden,bevorderen, waar door, de-
wyl \'t geftremde bloed vloeibaar word, de ontfteking en \'t gezwel
der oogen en aderen veeltyds zeer verminderd; en indien \'t op een-
maal geen volkomen uitwerking deed, of dat \'er in \'t vervolg we-
der grote opgezwollen aderen in \'t oog zig vertoonden, moet men de-
zelve eenige dagen daar na weder openen, en een wyltyds betten, en
daar mede, als mede met andere zo in»als uitwendige middelen aan-
houden , tot dat de quaal weggenomen zy. Deze konftbewerking heb
ik reeds voor vele jaren, nog te Aktorf ftaande, en naderhand alhier
verfcheide malen geoeffend, dog vele Patienten willen nit vreze,
voor \'t befchadigen der oogen, of deszelfs fmertelykbeit, deze ader-
lating niet gaarn uitftaan, en veel minder laten hervatten. Aan de
kinderen, dewyl die zig niet ftil houden, is het zelden, of geheel niet
te doen.

\'t aderlaten zeer wenig verfchil Heeft me,t
. lende, za dat ook Mr. Woolhnufen, die ze \'t meeft in \'t gebruik heeft aderk-

t n dele wegens de gevoelige pyn, ten dele wegfns de v?eze om
li! V "^f aderen te openen : ook om dTt

^dlr wemig dienft deed, tot dat gei/elde molhoufenZZ
^^aer op nieuw in \'t gebruik gebragt heeft. ^ciciv^

bekleen!",\' \'eïFens op de inivendige
^^ueedzels der oogleden en deszelfs ran-

Tlff ^\'\'^f^/^nlyfeeen eigen werk-
ten SL^ 10 is afgebeeld,
houtrï^P \'fPJ^ ^il^er, als een
^ jsp gekapt gebruikt word,

duim en voorde -viDger de oogleden van \'t voorheen zagtjes toege-
daan oog,\'zodanig drukken en houden, dat het binnenfte of \'t rode
derzelve zig uitwaarts zien laat, \'t welk aan \'t onderfte gemakkelyker
gefchied, ais aan *t bovenfte. Alsdan heeft men in de andere hand
een byzonder hier toe bequaam werktuig, waarmede men, voorna-
mentlyk de binnenzyde der oogleden , zomtyds ook \'t witte van \'toog,
« Cornea ^el in zekere gevallen het a hoornvlies of de traanheuvel in den
groten ooghoek ettelyke malen fchielyk doorvlymt, daar mede de
aderen doorfnydende en openende, dat \'er een goede menigte bloed
kan uit ftorten. Men kan deze konftbewerkinge met woorden niet
wel duidelyker befchryven; maar dezelve is door \'tzien van andere ge-
makkelykft te leren (Z).

4. Na het doorvlymen moet men het bloeden niet doen ophouden,
maar, gelyk als van \'t aderlaten gezegd is, zo lange laten vloeien,
als \'t wil, maar\'t zelve daarenboven tragten te bevorderen, gelykin
\'t voorgaande Hoofdftuk is aangewezen, door een geduurig waffchen
der oogen met warm water, of afkookzel van Eerenprys en Yzop, door
middel van een zagte fpons, \'twelk men denzelven dag byna zonder op-
houden moet doen, om niet alleen het oog te zuivere, maar inzonder-
heit de ontfteking te doen verdwynen. Men zal \'t oog op dien dag niet
verbinden , om dezamengroejing van \'t oog aan de oogleden te verhoe-
den , maar zomtyds liever eenigzins zagtjes bewegen. Als men \'t oog
tegen den nagt wil verbinden, moet men alvoorens iets tuften de
oogleeden leggen, ten welke einde Mr. Woolhoufen ^ gelyk D. Platner
leerd (a>, drie of vier korreltjes van Sein. Hormini, of iets vaneen
Goiidflagers vlies, met oogzalf beftreken, tuflen deleden leggen, en
dan het oog zagtjes toebinden. Als dic niet word in agt genonnen
kan \'er veel ongemak uit ontftaan. Dic doorvlymen mag men in de
volgende dagen wel herhalen, dog hoe m.enigmaal, en hoe lang men
weder moet wagten, kan men niet als uit de omftandigheit der toe-
vallen en zwermg oordeelen. Daar en boven moet men nog andere
bekwame geneesmiddelen gebruiken, ook een/goede levenswyze on-
derhouden, om de quaal in den grond te genezen, en zo men hier op

feen agt geeft, is alles niet alleen te vergeefs, maarde toevallen zullen
aar door verergeren.

(Z) Als men met een oogfpiegel de le-
den heeft open gezet, of gekeert, \'twelk
feeter is als door de duim, om dat, als
\'er tranen of vogten uit de oogen lopen,
ide huid glad word, waar door dezelve
gemeenlyk ontglippen , ten ware zu lx met
een doekje onder de duim gedaan v/ord,
dan zet men het verkozen werktuig ter
plaatfe, daar men dc invlyming, fchra-
pmg, of fcheuring meent nodig te zyn,
en men haalt het vaardigen meteen klei-
ne bepaalde nikking, over dat deel, waar
door men de oppervlakte en deszelfs
adertjes quetft, en dus bloeding veroor-
zaaakt, \'twelk men zo dikwils\'herhaalt,
als men oorHeek nodig te zvn.

én^W^f ^ konftbewerking is met veelderlei werktuigen uitgevoerd
SftlF^-^-ff fchynt hi^er toe een zeker ftekeJagtig^ kruid fl^s een
^dte] gelyk by voorbeeld de^ bafierdfajfraan, gebmltte hc4en Yaf

Naderhand hebben de ouden yzere\'of ftale\'^rkSgn^
yzer, in de gedaante van een klem lepeltje, uitgevonden en laten
^aken,(2,et de verhandehng van Platner\\) waar mede ze de b nne.
^aid der oogleden gefehrapt hebben, dat \'er het bloed uit vSe
| Celfus en Mginem daar van melden, en \'t zelve impharo^m
d. IS oogltdfchrapperander afpcratiim SpeciUun^r^^^^^
S { \' • \'bordelen hier toe een zeker L

vele w r l"? ^eerlmgen, nevens de manier om tegebruiken
e e lar nalseea gehemr, verborgen heeft gehouden, als 4de ^
daar opeepocht, tot dat tT tt_

te daar opgepocht, tot dat eindelyk D. Maueharr, Hooglee?far
^ iubmgen eertyds myn en daar na mol/^oufens leerling |eS
^^Omlfy een aldaar m \'t jaar 1726. gehouden tliftreden

de X plaatTof^Afr®\'^\'\'^^\' ^et borfteltje, g^ het hier
^°^rgefteld er^\'/ ^ \' ^f^pontword, op een plaat gefneden ,
\'\'^enbaard (A; ket geheim nog klaarder aan een ieder ge-

8. Zodanige doorvlyming word tegen alle en dezelve toevallen gepre-
zen daar het aderlaten dienftig toe is, en wel, i) tegen allerlei ftrem-
ming yan bloed, en geweldige ontflekinge in de oogen, \'t zy door in-
wendige oorzaken, of uitwendige qeutzing enz. veroorzaakt, ook wel
na de konftbewerkinge van\'tftaarfteken a etteroogoïb druif gezwel,enz..
weg te nemen, gedaan om het geftremde bloed iiitgang te maken : en is
ook in de ontftekinge door quetzinge of na de konftbewerking aan de
oogen ontftaan , in \'t gemeen van veel meer nuttigheit, als wanneer die
van zelfs gekomen is (a). Dog in de geweldige ontftekinge, genaamd
Chemofis, word het oog zelfs gevlymt, 2) voor een c ooglap oïd nagel,
zweeren en witte vlekken op de oogen, vlymt rnen het oogwit , en na
vereifcht zelfs wel het e hoornvlies, als \'er de ooglap over gaat, om daar
door de opgezwollene of de fterkfte aderen, die door denzelven lopen,
of na de zweren en vlekken gaan _, door te fnyden en te verfcheuren;
waar na deeze qualen door andere dienftige geneesmiddelen zo veel fpoe-
diger konnen genezen worden. Inzonderheid word dit oogvlymen, 3)
zeer aangeprezen, d\\s\\\\Qt gezigt begint zwak te worden, oï een zwarts
of groauweßaar wil opkomen, om door dit gevoelig en pynlyk prikkelen,
de vogten, tot ftremminge genegen, weder vloeibaar temaken ofinbe-
weging te brengen, de verftopte zenuwen en fyne adertjes weder te
openen, en aldus des Lyders gezigt te verbeteren. 4) Als het
gint uit te teeren, om daar door de toevloejinge der natuurlyke vogten
beter en overvloediger na het oog te brengen, en zyn volkomen voed-
zel weder te doen bekomen. 5) Als \'er bloedof etter na eenßag,ßoot
of andere uitwendige quetzing van \'toog, agter het hoornvlies zit, wel-
ke qualen een ƒ etteroog genaamd worden, moet men zulks door dit
konftwerk tragten te verdryven. 6) In een geweldige oogpyn, als de
Patient by het ligt niet kan zien, \'t welk door de groote uitfpanning
der aderen of van de geftremde fcherpe vogten, of uitwendige ont-
fteking in de oogen ontftaat. 7) In de lammigheit en mmrigheit der oog-
leden, als mede andere toevallen der oogen, van dewelke de vooraan-

d\'eze manier bereidde. Ik nam een i:iukie
Taft leder, langwerpiger, dog niet groter
als een klein bezemftuivertje: \'t zelve
,öak ik regulier en zo vol gaatjes, als
doenlyk \\?as, in welke ik gedagte naal-
tjes . zodanig ftak, dat zy alle op eene
lengte, namentlyk een halve lyn, daar
floor quamen. Deze waren alle plat ge-
Hepen , en met die platte zyde alle een
weg ftrekkende, op dat dezelve niet al-
leen zouden fteken, maar eenigzins fny-

ooggebreken, a!s de oogen geweldig jeuken , branden, dfoog e J aatw ffi
de oogleden met fchilfers bezet zyn, en de Patienten zonlr%"ote pyn
VJ = toevalen van de ouden/ein « droie . Jriü

J^heurbmk ontftaat, en die alvorens nier. weggenomen zynde, dan bm
£ aandrang der quade vogten daar door na de oogen geiro! ken

f^ai , als mede by een err.ro.g, weinig voordeel aanbrengen. 4)
^ degebreK^deroogen, die Eâropîum Trichiafis, Jnchylofis Uiv^d
Worden ,endiergelyke van weinig ver\\vagtm?e. J^^ ^^nid.m

^ ophef met dit fchrapen op de oogvlie-
, naar hy voorgaf, om de niet te lans
IJuurt hebbende Gutta ferena te genezen T
linn;^^^ byna gene andere reden terherfteJ-

door H r het een zenuwgebrek is ,
ichrapinge met het werk tuig. Tab.
dath% moeten werken, tot

einde ^igte Convulfien onderging, ten
ä\'® gemene bewegin-
doorfb-de verdopte zenuwen
mogte geboren worden., Zyne
^er aefp^\'^\'i®^^ dusdanig volbragt. De Ly-
met bothoofd op een kus-
gelegt zynde, nam hy ge-
«y \'er verfp^®" genoemde ra fp:erwaar van
fyne Of zo ftompe alsïcherpe,

c. c. c. c\'\' ^ooi- de vierkanten vee-
äeiSal"\'" ^\'^^huifjeB. wyder of
^^ Worden; hier med;n

de oogleden open gehouden., en de vi",
ger door het oog A. geftokcn zynde,
drukte hy het werktuig tamelyk aan, zo-
danig dat de oogbol niet alleen ftrak ,
maar als puilende voorquam. l^it fpecu^
lum uit vierltukken beftaande laat tuffen
pjatie, waar door het rafpje kan pafferen.
Het rafpje uit den mond gevat zynde,
fchraapte hy het wit van\'t oogin\'tmid-
cten tuffen het onderlid en den apoe! tot
hy in den oogbol ftuipagtige beweging
pwaar ^..ierd, \'t welk niet altyd eveS
haallig gefchicdden ; want zomtyds heb ik
hem zes, en op andere tyden totzestfen en
meer malen , dan harder dan zaster zien
Icnrapen, eer eenige trekkingen befpeurd
wierden. Na deze wryving hield hy het
Speculum daar een kleine wyl 00 en
zwenkte het zelve eenige malen in de ronte
waar na hv het oog met de duim wat ftil
en toe gehouden hebbende, by het ope-
nen aanwees hoe de te voren ftilftaande-
l^s zig ontfloot en toetrok, naar imte
hy meer of minder ligt dezelve verleende.

bewer. • waarnemen. Eenige perfoonen, aan dewelke fVooihoufinskerlino-en en
ijv zelfs deze konftbewerking verfcheide malen tot Parys hebben ge-
daan, zyn my niet onbekend, dewelke de verwagte nuttigheit met
bekomen, maar de gevoeligfte pyn, die het veroorzaakt, te vergeefs
hebben moeten mtflaan. Dit zeg ik, ten einde VVooMußn niet zou
zeggen, als of dezelve oogkerving door my niet zo wel, als van hem
Ol zyne leerlingen was uitgevoerd. Ik wil gaarne toeflaan, datikver-
icneide maal, vooral in ontftekinge der oogenbetering heb befpeurd
en ik gelove ook, dzt molhoußn en anderen zulks wel dikwlls^zullen
hebben ondervonden, inzonderheit als \'er aderlatinge en \'t gebruik
van andere bequame middelen, niet worden nagelaten. Doö- dewvl
dezelve toevallen door my menigmaal zonder dit fbhrappen, alleen door
andere middelen zyn genezen, ben ik nog in \'t onzekere, of deze
beterfchap door dit oogkerven, of wel door aderlatinge fpaanfe vlie\'.
gen, buikzuiveringen, koppen zetten, ea andere dienftige middéle-i
zyn te weeg gebragt. Ook is \'t genoeg bekent, eer dat moUwufen
dit oogvlymen weder heeft op de baan gebragt, vele zonder dit ker-
ven, van allerlei ooggebreken, en dagelyks nog, aan alle piaatfen
genezen worden, daar men zelfs \'t niet gebruikt, of ook wel niets
van weet. Daarenboven, dewyl dit kerven en fchraoen met deze
haakjes m de zo gevoelige delen als de oogen, zeer grote pyn veroor-
zaakt, zyn er weinig die \'er toe overgaan durven. En nog veel min-
der by zulke, die zondermerkelyke beterfchap verkregen, te hebben,
het eenmaal hadden uitgeftaan, to\'t de twede, derde of vierde operatie
konnen gebragt worden. Kinderen, dewelke de ontfteking der ono-en
meer zyn onderworpen als de volwaiTene, kan men \'er in\'t geheel niet
en vrouwen zeer ze den toe overhalen. Behalven dat men ook dooTdiJ
■Jonftwerk, men zy ook zo behoedzaam als mogelyk is, wanneer flegts
de Patient zyn oog onder \'t werk wegens de overgrote pyn niet Ên
onbeweeglyk ftil houden, als men \'t binnenfte van de oogleden, of\'c
witte vhes van \'t oog zelf wil fchrapen, het hoornvlies met het werk-
tuig hgt kan quetzen, en daar door veel erger ongevallen veroorzaken.

Specuhim volbrengen, maar de leden en
de oogbol zelf moet voor eerft veilig
beveiligd worden, op dat de zwarigheid
van de Carnea te quetzen , zo als onze

zynde,. vmd men de- Heer Schryver in de volsend? ff 7ep£ niei
zelve fterker en onbreekbaarder. Deze kome te gebeuren. ^ "

\'^al vlnZ; dit gebrek een traanoog genaamd^! Deze quaal ? PuubI
^^"ZWeerlr I traanfiftelverwart; maar dewyl in de traanflftels

"" 3- zyn de traanbuizen
^ ^^aanat i; KK oogleden tot m den neus zig uitftrekken: aa, is ^^^^^rymalis.
f ee. Xleluér n. ^et hunne buizen, cc; dd dcdneusbui- a DuHus

dftraanTeuvd^^^^^^ vereenigt zyn: aa. zyn de traanftip^
^^^d, e. de \' f; vande traangaten na den traan-

. 2. D, oorzlf \' I- ^^^ alwaar hy in de neus eindigt,
^^aauvloed uTZlZ f ^^^^derlei: • want alles, wat dc

te vloeien verhindert, verwekt het traanoog; dewyl aan gezonde oo-
gen, waar omtrent zodanige verhindering geen plaats heeft, de vog-
ten , die nit de traanklier afgefcheiden worden, om de oogen te be-
vogtigen en klaar te houden, moeten door de traangaten, traanzak
en neusbuis, in de neus vloeien. Derhalven kan een traanoog veioor-
zaakt worden, i) door een uitwas in den groten ooghoek, ais het de traan-
gaten toedrukt; 2) door de digtgroejing der traangaten na een vooraf-
gaande zweering, verbranding, of andere oorzaak; 3) door een ver-
Jtopping of te zamengroejing van de neusbuis, want de a\'aanzak vol zyn-
de, en niets meer konde bergen, dan moet noodwendig, het ove-
rige toevloeiende, over de wangen nederwaarts rollen. Zodanig een
verftopping int een dikke taaije etter, of uit een ontftekmg, waar
« Polipus neusbuis dikwils digt groeit. 4.:) Door een a Jlymprop in de neus

\' die de traanbuis toedrukt en verftopt; 5) door een traafifiel; 6) door
een intrekking der oogleden; 7) door het gebrek des traanheuvels; 8) door
een quetzing der traanbnifeh. ,
D® kennis 3\' F>eze quaal is ligt te kennen,m^L^r deszelfsoorzaaken zyn bezwaar-
lyk na te vorfchen. Als dezelve uit een gebrek des traanheuvels, ora
gekrulde oogleden, van een uitwas in den ooghoek of neus ontftaat,
dan is zy ligt te kennen: dewyl deze oorzaken konnen gezien Vv^or-
den : maar als het uit een toegroejing der traangaten voortkomt, zulks
moet men ten delen uit voorafgaande oorzaken, namentlyk \'t bran-
den , of \'t verzweren der oogleden, ten delen uit een naauwkeurige
befchouwing derzelve te weten komen: namentlyk als men bevind
dat de traangaten zyn toegegroeid. Maar als het door toegroejing of
verftopping der neusbuis ipruit, dan zyn de traangaten open, en
als men den omtrek van den traanzak, dat is , de plaats tuffen de traan-
kher en de neus, drukt, dan lopen de traanen met door den neus,
maar alleen door de traanftippen uit. Ook zwelt de traanzak dik-
wils op, zo dat aan de gemelde plaats, als de Patienten zelfs die ee-
nige tyd geleden niet uitgedrukt hebben, zig een gezwel vertoont,
gelyk als by fig. 7. A. is te zien, dat men alsdan een b traanbrmk
imrnia la- „oemt, maar aanftonts na het indrukken weder verdwynt, of ten minften
e-hrymaks. j^jj^jgj. ^^^ traanfiftel hy is, dan word het uit de uitvloe-

(E) Men behoort bet traanoog , traan-
breuk, en traanpypzweer uit malkander
te onderfcheiden; namentlyk, dat al wat
belet de tranen, tot in de traanzak te doen
vloeien, is oorzaak der traanoogen. Al
virat belet de tranen, die in de zak geko-
men zyn, daar uit tot in de neus te ontlaften
zonder dat daar verderving by is, en ge-
dagte traanzak doen uittrekken, of uitz^^\'
ten , is oorzaak van traanbreuk : wyde""®\'
wat gelegenheid geeft tot ontaarding, ^^

■ d?Sri " i dezdve me een fyne naald te doorfteken zyn, endaar na
^nz^h^endagdiicwis, \'tzy eenzwynsborftel, of een fyJzilverdra dj^!

diergel^ke cï tde Zst^\'"^\'\'\' \' Slangenbad, Karelsbad en
ZodaniL a..ae.zms een oogwater, waar in een weiniffie van

^^"gat te fteken,^ en dllf ^akXl fig. 5. door het bovenfte
te duwen, waar 1^^orzigtig door de traanbuis tot in de
uLiwen, waai by men nogtans de ontleeding van deze delen

Om deze reden zal hy\'t verhandelen der
tj-aanfjftel blykcm, dat men dit gebreid ,
d\'s Herma lachrymalh wef moet onder-

barig de geneeswyze der Fifiula lachn-
maks oi> deze .quaal in \'t wérk ftelieJ
Mm mm \'

\\vel moet verftaan : en dit moet, gelylc van de traanfiftel zal gezegt
worden, eenige dagen \'s morgens en \'s avonds gefcheiden; maar daar
na moet men altyd met een klein fpuitje Tab. XL fig. 6. van de voor-
gemelde wateren door het onderfte traangat iets infpuiten, op dat
het gat open gehouden word, en de traanen hun loop na den neus
weder mogen bekomen. Wanneer deze puaal uit een gebrek van den
traanheuvel ontftaat, dan is gene hulpe te vinden (F).

(ï") Wanneer de neusbuis verftopt is,
zodanig, dat de traanzak zig uitf/iant, dan
noemt men het Hernia lachrymalis, die,
wanneer de conftriftie van deze buis of
verdikte ftof kan verbeterd worden, zo
geneeft dezelve veelmaals, waar toe voor
eerfl onderzoek moet. worden gedaan, of
de ftippen open zyn, en of men met het
fiiiet op des Schryvers XL plaat fig. 5-
kan binnen komen; maar inzonderheid
moet het ftilet C veel dunder vanknopje
eiï draat zyn, op dat zy des te gemak-
kelyker mogten infchieten en naar de loop
van die gekromde weg zig vleien. De draat
b. die overal even dik en van agteren
met een oogje is, moet men niet gebrui-
ken , maar het ftilet C. Iaat zig beter di-
rigeren, en men kan het zo dun maken
als. het ander. Oai hier aan knopjes te
fouderen, is geen moeite, wyl dit dunne
draat met een weinig borax voorzien en
in de vlam van een lamp gehouden van
zelfs tot een bolletje woi-d.

Het fpuitje van de Hr. ^nel moet met
5 a 4:,\'lofle pypjes voorzien zyn, die,
dewyl zy li^^t onklaar worden, de een
voorde ander kan dienen. Ziet myn VII.
plaat , 8. A. is een zeer gelyke en
evenwydige cylinder, B dezuiger inet een
\' ring, .waai\' in men een vinger flreekt, als
men de fpuiting uitdringt. Dszuiger moet
vatï- zeemled ere fchyfjes op den ander
leggen om des te zagter en digter te fi.ui,.
ten , welkers figuur door C. met deszelfs
bovenfte fchroefje is afgebeeld. D. is een
der dopjes met zyn fchroef gaande in E.
sn tufl\'en beide een lapje leder om digter te
.fluiten,F. is het pypje uit zilver ofgo«d
ter dikte als een dikke varkens borftel,
. als. fcharnierdraat getrokken; en niet be-
. ïweftgefoudeert te zyn , om dat zy te veej
^gevaar van digt lopen en verbranden on-
\'d\'ergaan. De zilvere zyn beter alsdiegou-
.wyim-cn dezelve gemeenlyk met tin ia"
het dopje D. foudeerd, waar door het
goud ongefmedig en bros wordende, by
het gebruik kan afbreken, \'twelk ik heb
ondervonden, en daarom heb ik \'er geen
meer van gond gemaakt, maar daar toe
fyn zilver verkozen, en dewyl ik het ma-
ken aan myn zelfs heb, draag ik zorg
onderfcheide foorten in de dikteen largtc
tot een en dezelve fpuit gereet te heb-
be \\

Het middel \'t welk men in de oog-
hoek drupt of ter infpuiting gebruikt ,
dient verdunnend en drogend te zyn,
en daarom kan men uit de volgende een
oogwater, ah Sp. vini, Suhjrl, fnivmt-
ti, Camphora, Tart. Vitriol, Sal Smm.
t\' zamen ftellen, en dewyl het zeker is,
dat deze op zig zelf gebruikt te ftark en
te knagende zyn, zo word de infpuiting,
die men uit zommige van die ingredien-
ten gemaaktheeft, mctzagte waters, als
Aq. Samb. Enphrag. oïFcenicidi verlengt p
verdraagzaam gemaakt, met welke mïd-
delen ik zedert eenigen tyd groten dienft:
aanmnye Lyders heb toegebragt, en zom-
mige zeer gelukkig, zommige in eenmaal en
andere in meer reizen met te fpuiten onder
faveur van drukken, vaardig heb genezen.

Schoon men zig waant door dezen weg
on-^e Lyderen te konnen genezen, z^-
vinden wy ons daar omtrent meerendeels
misleid , indien men het drukkende iO\'
ftrumentvaii Fahrichis ah Aquap-crdente^^
dbor de Heer J. J. Rauw verbeterd, ot
een diergelyk niet gebruikt. Het werk-
tuig, by onzen Schryver Tab. XI. fig\'\'^^\'
afgebeeld , kan in die manier niet welg^J
bruikt worden , wyl het plaatje A t^®
nederwaarts op den rand van \'t oo.?j?.p.
drukt r weshalven , als men de \'fchroer ^^\'
omdraait, in het plaatje A, in P\'^^H Jaff
D, ea D in plaats van A. ftelt, als \'
zal de drukking wezentlyk ter .^[t

^Ik,.,;-, ^r\' te wyzen , waar van het
^ebiaiK en deszelfs befchryving, indeuit-
Je^ing inyner platen nader zal blyken.
■iJe mi.ldelcn, welke tot opfnnivinge

gebruikt worden, zyn niett^\'mispryzen-,
maar de zulken, die men in de neus fteekt,
zyn veel beter, waar toe men gemeenlyk
groene hetonica en ook wel zagte Brafi-
haanfche tabaksbladen , tot lange pilletjes
gerold, met voordeel komt te gebruiken.

^n noemt het een traanfiftel, als \'er in of omtrent de grote oog- w r -
^oek etter en traanen, \'t zy van zelfs, of datmenoj^entraS SanS

me? etn omtren leggende beenderen aangeiloken,
i^^aaH^.r beenvreting bezet. Zomtyds is de huid niec gequetft

handelingen dezer quaal gelegenheit gegeven; maar zyn\'door nieu-
we ondervindinge afgefchaft, en door bequamer heelwyze verbeterd
geworden.

■ 2. De naam van traanfijlel word van de Schryvers aan veel toeval-
len der grote ooghoek gegeven , namentlyk r) aan het traanoog,
bSïeTe- ™ voorgaande Hoofdftuk gehandeld is; 2) aan eenige toe-
vallen die in \'t Latyn door Anchtlops, Mgilops, en Fiftula lachrymalls
onderfcheiden worden. Over welkers betekenis en verfcheidentheit
de Schryvers zodanige verfchillende meenigen hebben, dat men ze
niet wel kan overeenbrengen, maar alles daar door verward voor-
komt , en \'er geen duidelyker uitlegging overmaakte, zo als we in
onze verhandeling van de traanfiftel wydlopiger hebben aangetoond.
Derhalven willen we hier duidelykheits halven, deze namen en toe-
vallen onderfcheiden, en ./^«cAi/opj-met de meefte Schryvers noemen
een gezwel tujjen den groten ooghoek en de neus ^ het zy dezelve in of ne-
vens den traanzak, met of zonder ontfteking zy, Vant i) ontftaan
hier zomtyds in hun eigen vlies bejloten gezwellen, zo als aan andere
plaatfen; 2) ontftekingen, en zweeringen; 3) een uitrekking en
llapheit der traanzak, dat wel meeft gebeurd, en een traangezwel of
« Hêrnia la- a traanbreuk genaamd word, als Tab. XI. fig. 7. A.insgelyks9. ea
ehrymalis. diergelyken vertoonen: dewelke, ais men ze met de vin^-erea
indrukt, weggaan, en de daar in zynde vogt ten delen door dennens,
ten delen door de traanftippen uitloopt. Maar onder het woord Mgi-
löps verftaan we een zweering, dewelke nevens de traanzak na een
voorgaande ontfteking en verzwelling ontftaan is, welkers etter of al-
leen de huid , of te gelyk de traanbuifen doorknaagt, na de oogholte
ïh het vet, en zomtyds in de q[Ja Plana, of na de neus plegen te kna-
gen , en daar door zomtyds een beenbederving veroorzaaken: of het
dooreet ook de traanbuis, \'t zy boven of beneden, als ƒ 8. /^f. a. en
b. vertoont, en veroorzaakt alsdan die quaal, die eigentlyk de traan-
fiftel genaamd word: namentlyk wanneer een etteragtige ftof door de
traanftippen in den groten ooghoek uitloopt. M^iardewy! deze toe-
vallen zodanig een naverwantfchap met malkanderen hebben, en Vyna
aan een en dezelve plaats ontftaan , ook dikwils de een uit de ander
voortkomt , zo is t geen wonder, dat dezelve zo dikwils onder mal-
kanderen zyn vermengt, en de een voor de ander is gehouden ge-
worden, en daarom wegens de naauwe gelykheit en overeenkomft
pleeg men dezelve ook in \'t gemeen in een Hoofdftuk te verhande-
len. Nogtans zyn dezelve na de tegenwoordig gedane befchryving
ligt te\' onderfcheiden, en daarom kan Anchtlops gevoeglyk een traan-.
gezwd., (dewyl het in of omtrent de traanbuifen ontftaat,) JEgilop^
een traanzweering ^ maar Fiftula lachrymalis een traanfiftel genaamt^
ivorden: maar als de traanen zonder etter, aan den groten ooghoek ui^*

open, is het alleen-voor een traanoog, en geen fiftel te. houden, ver-
hits die een etteragtige ftoffe vereifcht.

Delicten gezwel of ontfteking is, even dezelveals by andere diergelyke
toevallen: maar anders is de verilapping of verwyding der traanzak^ Aichihp.
in \'t gemeen de oorzaak van dit gezwel. Veeltyds is\' deze quaal
niet een traanfiftel gepaard : want als de traanen of etter uit den traan-
zak niet wel in den neus konnen door komen, dan verzwakken en
verwyden ze denzelven, en daarom ieder traanfiftel ook beneven zig
een traangezwel heeft. Maar de oorzaak van een h traanz^ cerinT h Qtnh Hl
Vooraf gaande ontfteking en verzweering, dewelke \'t zy de ïiuid of \'

zaakt. Maar zonder de ontfteking kan de oorzaak van een traanfiftel
veelderlei zyn: dog de hooftoorzaak is een vsrzweering \'t zy in de traan-
zak zelfs, of dog in de naaft daar by gelegene deelen, wa^r door de traan-
buifen zyn doorgegeten, zo dat de etter in dezelve loopt, als hy fig.
O- of de eerfte oorzaak kan ook een verftopping van de onderfte traanbuis
^yn, die ;de traanen door laat: daarom moeten dezelve ftremmen
icherp worden, den traanzak uitfpannen en doen zweeren, en alzo
gemelde quaal veroorzaken. Ook ondervind men in \'t bvzonder dacna
ae ■itnderpokken diergelyke^fiftelen zeer dikwils overblyven.

traandippen uitloopt,, en \'er geen uitwendige opening by is, en
«eze pleeg meerendeels met een traangezwel gepaard te zyn; \'dog
n^et altyd. 2) Zyn ze enkelde of zamengeftelde, by voorbeeld, eelt-
^gfig of met beenbederving, 3) verouderde en verfche, 4) goedaar-
^S^ sn quaadaardige, 5) met of zonder verftopping der neusbuifen ,
^J zyn \'er eenige die zig alleen op zekere tyden laten vinden, daar de
naere altyd diiiirende zyn , gelyk zodanige verfcheidentheit wydlopi-
in onze verhandeling over dezelve op de 58. bladzyde opgehel-
C^^f lezen is. Garengeot fteld ook, 7) ware en valfche;^ ware noemd
als de verzwermg m de traanbuifen is, maar valfche, alsd-zelve
is J^^nsdie, dewelke we c traanzwering genaamd hebben, gepaart c
^OoodV.! fy" \'er eemge dewelke vermeinen, dat \'er by een traanfiftel "
yk\' vereekheit of beenbederving moet zyn, en dat

bvofoim " nffelen zyn, alwaar nog vereekheit nog beenvretin«-
nen zvn r^ ^^ voorbeeld aan den aars, zo zou het hier ook kon°
Ji. -Daarenboven heb ik uit veelvuldige ondervinding, \'twelk
Mmmm 3 ook

ook \'de óequame Oogmeefter de St\' Tt;.. (a) betuigt, in deze fifte-
to hoewel verouderd, weinig of geen vereeltheit gevojden Ver
der oordelen eenige dat \'er altyd by een traanfiftel noojvendig vei
ftooSng van de neusbuis zyn moet, en dat deze verftopping d.r
neSifeXd de oorzaak de/ traanfiftel was, dog vele Heelmeefteis
h^Tnii^tlleen het tegendeel ftaande, maar ik z# lieb \'ereen;
^e^fd seleden eenen geheeld, waarby geenverftopping der neusbni
E ei^ de zak dog dagelyk vol etter zynde, die men bov-^

r Uit de tot h^er toe gemelde tekenen én omftandigheden zal zon-
der twyftel dit gebrek en deszelfs verfcheidentheit wel te kennen zyn-
Maar een traanfiftel word inzonderheit daar mt gekent, a s de Patiënt
kSt dat h^de oogen fterk tranen , en dikwils etter, mzonderheit
V lorli avolds, in de oogenzit, zonder dat het met ontfte-

kin- verzeld is; of (H); als men met een vinger op den traanzak
dat \'er alsdan een etterige vogc aan den groten ooghoek door
detaanftWen tutloopt (b)- D^t \'er teffens beenbederving by u, wo^d

tig gevonden word. 3) Is zy met
zèntlyke zweering der weke ^^
bederving van \'t been, zodanig, dat zy
haar ftofFe,^t zy door de traanftipF"\'
als dun en ftinkend uitwerpt, \'t wciKg ,
^beurd, \'t zy dat men dasr san drukt ,
door zig zelf uitlekt. Dit 0Dgeval_ kc^
men door voorgaande zware pyn, c
lende holte ter plaatze der traanzak,
beft door\'tftilet; dat ^.f\'JS\'
venfte traanftip inbrengt. 4)

buis geflopt, de zak verzworen, habec
verknaagt en van buiten tuifchen de oog
hoek aan de neus doorboord is, waar uit z ^
een fanieufe,fcherpe en ftinkende etter o"
laft , cn met het ftilet daar in taftend^ j.
ontblotting van \'t been aanftonts
word. Deze is deergfte en het duide^f^
te kennen.

teken; want veeimaais geDeura/^- - js
wanneer de oogleeden by zommige
flaap wat zyn toegeplakt, de
blyven hangen, cn verdikking^
mende zig als een w.ure etter vci
en in der daad naar geen traanui.
lykt, nog is.

CG\') De traanfiftels vind men in ver-,
fcheide trappen verfchillendc. i) Wan-
nee- de traanftippen zo wel als de neus-
buis open zyn, en daarom ftorten de tra-
nen veeltyts met eenige belemmering uit
dezelve zo onder als bóven, en de weinige
ftoft^e, die altyt etterig is heeft zyn ont-
aarding door de escoriatieder tmanzak en
Sszelfs buis Dit is de traaniifte , waar
van onzen Heer Schryver fpreekt, die

dan snezen fchynt, en dan weder cpkome,
na-r mate, dat de escoriatie meerder of
mindet de byleggende delen opzet, naar
welke opzettuig de tranen dan meer en
dan minder ,en ook wel geheel niet over de
wangen lopen. 2) Wanneer de nensbms
verftopt vind, dan is de traanzak gealte-
reert of geescorieert, en de traanftippen
open zynde, dan moeten de delen en de
grote ooghoek ontfteken en zwellen, waar |
door \'t oog en de oogleden in\'t gemeen^
een afziend figuur, ondergaan. De ontlat-^
tende ftofis onderfcheiden , met die welke |
zig uit een traanbreuk ontlaft, want deze^
lattfte is enkelyk me kagag en S an^;^
daar in tegendeel die eter traanliftel in dei ^
daat etterig en veranderlyk van couleur ,;
dan geel, dan graauw, en dan groenag-\'

^ier uit beflooten, als de etter zeer ftinkend en vaneen tegennatuur-
lyke kleur, namentlyk groen of zwart is; maar allermeeft, als men
het been bloot en verknaagt zynde kan zien (\'t welk in een open
traanfiftel plaats heeft) of met een werktuig voelt: want alleen uit
de klenr van etter niet zekers kan befloten worden: nademaal ik
Verfcheide zulke fiftulen heb gezien , welkers etter zeer goed van
kleur was; nogtans met een proefyzer hec been ontbloot zynde,
tevonden aangetaft te wezen. Meeftendeels is\'er beenvreting te ver-
moeden , als de quaal oud is, of veel etter voortbrengt: zynde de
beenbederving zomtyds in het traanbeen, en ook wel in het bygele-
gene opperkaakbeen. De neusbuis verßopt zynde, word gekent, als
\'er geen etter of ingefpoote vogt kan in de neus gedrukt worden,
ïnaar alles door de traanftippcn uitloopt. Indien \'er vereehheid is ^
fchoon zulx zelden gebeurd., zo moet men dezelve door taftelykehardig- -
heit gewaar worden. Dat zig daar een gezwel in zyn eigen vlies beßoten
^mdebevindj ontdekt men, als het gezwel hard, en niec ontftoken is,
iiog door het indrukken wykc. Maar gaat door het drukken het gezv^^el
^veg, dan is \'t een verwyding der traanzak of een h-aanbreuk. Ue traan-
^weering v/ord gekent, als de zweering by den groten ooghoek geen ge-
Hieenfchap met de traanbuifen heeft.

6. In \'t algemeen is van deze gebreken niet veel goeds te voorzeg- Voorze
gen, dewyl dezelve zo na by het oog en de tedere fpongieufe beende- gin^-
ren zyn, zo dat daar uit zeer gevaarlyke toevallen konnen ontftaan.
jVlaar inzonderheit konnen de traangczwellen en zweeringen zeer ligt
traanfiftelen, en ieder goedaardige traanfiftel in een gevaarlyke ea
Quaadaardige veranderen, en zelf kankeragtige eigenfchappen aan-
nemen, die de beenderen zodanig verknaagen dac ze, of in \'t ge-
l^ed niet, of zeer bezwaarlyk te herftellen zyn, en ook_ eindelyk
•^et oog en \'t gezigt deswegen gevaar loopt, inzonderheit, als de
Patienten van een quade nacuurs gefteltheid zyn, en zeer fcherpe et-
ter in de traanfifiei hebben : als diergelyke voorbeelden in onze ver-
pndeling op de 23. bladzyde te vinden zyn, of door een onordente-
lyke levenswyze zig bederven. Maar als "de perfonen anders gezond
de quaal nog niet verouderd, en zonder quaadaardige toeval«
5 inzonderheit als "er gem vereeltheit, beenvreting nog fterke begrqe-
van de neusbuis zyn, dan is \'er veel minder gevaar, vermits
dikwils in eenige weinige dagen , inzonderheit na de nieuwe heel-
yze van JneltQ herftellen zyn. Een uitwendige doorgebroken traanfi(iel

^glfgY\'^geduurd^ mar uit msn gesn etter km drukken, maar den Patient liepen, den
h f tra-men uit h:t osg, dog \'s morgens het zelve vol etter. Ah msn nu

Seejf "\' \'^^^an^at fpuitgde , liep \'cr altyd wat etter uit het ander traangct uit ^ daar vyßs ook
^Penp^^T^^\'^^ de-n ooghoek^ wiMr evstml een iederving aan het tranism 3. dat. ik nahet
itib (revandm^ \' ■■ .

is zelden zonder beenbederving , en derhalven zonder deze weg
te nemen, \'t welk meeftendeels door booren en branden moet ge-
fchieden, niet te genezen: maar geen beenbederving daar by zyn-
de is de_ genezing veel gemakkelyker.. Insgelyks indien de traanfiftel
met vereekheit bezet is , zo kan ze zonder die alvorens te confumeren ,
niet genezen worden. Alle verouderde traanfillelen zyn bezwaarlyk
te gei:ezen, dewyi de beenderen gemeenlyk zyn aangeftoken: en
herftelt zynde komen ze ligt wegens veelderlei oorzaken wederom,
inzonderheit als ze niet regt in de grond genezen zyn. Nogtans vind
men Schryvers, die melden, dat zomtyds traanfiftelen, met ver-
ee heit en beenbederving vermengt, van zelfs zyn verdwenen (a).
\'t Welk dog zeer zelden zal gebeuren. JVanneer inverfloppïng der traan-
hidfen op nieuw geen opening na de neus kan gemaakt nog behouden wor-
den, dznis \'er geen geduurzame heeling te verwagten, offchoon men de
beenbederving gefneden en gebrand., de vereeltheit benomen, en de
drukkende werktuigen jaar en dag gedragen had: dewelke alle te
zamen veeltyds maar onnutte plaagmiddelen voor de Patiente ge-
Weeft zyn, dewyl daar door geen traanweg gemaakt is, en daarom ook
niet geduurzaam heeft konnen genezen blyven; maar nu ter tyd, ze-
dert dat de gemelde Heer Jnel in \'t jaar 1712, een nieuwe heelwyze
heeft uitgevonden, kan men veel verfche, als mede dikwils die,
daar geen beenbederving nog vereekheit mede gemengt zyn, of de
beenvreting nog gering zynde, zonder fnyden of branden weer te regt
brengen.

7. Wanneer dan een gezwehnet ontfteking aan den groten ooghoek ont\'
ftaat, meet men hetzelve tragten te doen verdwynen, op dac hetgeen
traanfiftel zoude veroorzaken. Derhalven is dienftig, dezelve in\'t be-
gin, zo als vande bloedvinnen gezegt is, met een droppeltje geeft
\'van Vitriool door middel van een fyne fchilders penceel eenige maa-
ien daags voorzigtig te beftippen, dog zorg dragende dac\'er niets
van in \'t oog komt: of men neemt een weinigje honig van roofen, en
doet daar zo veel geeft vau vitriool in tot dat het behoorlyk fcherp
en Züurfmaakt, waar mede men dikwils de ontfteking beftipt. En
ondertuflen legt men\'er het EmpL Diackylum over, of men kan \'er
dikwils een drukdoek met warme geeft van kampher o\\^erleggen. Of
het middelfte van een gebraden appel met een weinigje kampher ge
mengt. Als het een in zyn eigen vlies beßoten gezwel is, moec men\' \'t
zelve als\'boven geleerd is, behandelen. Maar eenßapheit der traan-
zak zynde, moet het na de heelwyze S- 10. befchreven, geheeld

(a) Gelyk als Maitre Jean esn diergelyken verlazld i i zyn vcrnanJelingvan de g^^!"^
hn dsr oogen in \'t HoofdfiuX vm ds Traanfiftel.

uitltrekken, en een traanfiftel veroorzaken. Dit ffefchied alsmen Vr behandt
^en fappleifter met de gommen , of een verzagte fap

de d^K \' I^oude doorboren , 0?
«e daarby_ leggende beenderen aantaften, en doen verrotten, moe
i^en zodanig eenm tyds en zo haaft men degererin^fte etter befD^ird
«^et een lancet aan \'t onderfte deel openen^, de etf r 4 uitdrr&
de verzweermg met de O/. FMl^pkonun of een ettermake"d^
W honig van.roofen met Myrrhe, en een weinigje EffyptifchezXof
roode Pr^apuaat gemengt, zuiveren en eindelyk aÊIS aSer\' ver
jwermg heelen. Maar mdien men niet wel lp de grond ^
komen, dan moet men de opening met een berdde fpS ofS!
^a^ -vvorte ver^vyden. Als zig daar reeds beenbederv^\' bev^nT
jnoet men er eenige dagen ettelyke droppelen geeft van zwavel of vi\'

doekeriefJer en\' daar door "l r^^K^^^^de watertjes met druk.,
als te vS- \' doo^, <^e beenbederving benomen zynde,

"^^eriloenf\' \' ^ de traanftippen m de ooghoek uidoopf, niet
zynde \'i^\' kleur en dikte, of|eheel en al al flfr^

^\'^\'clen door verterende plaats-

f^\'ke vertV?^ zal doen, zo moet men

^^fegknagen^-^n, welke vaardig konnen

IT \'Zonder H^P^^^d «P J^aa^ Plaats bly-

Jing de naaft il \'^ min^^ door vloe-

ik tot ^^e delen trefFen. Hier

ais her^ g^en beter konnen

veel m\' I • zalfje

^src.ß^j^\' tma, waar onder zo

Dee\' gebragt word.

iii de opening geftoken, dat na
twee of dnc uuren daarin gebleven zynde
word uitgenomen, en hier door een korft:
gemaakt zynde, beeld men dezelve na dat
de fcheidmge volbragt is als andere zwee-
ren, wel zorg dragende geen zure middelen
als, de sp, Sulpb. of ntmlitQ gebruiken.

de \'èn zuivèrende geneesmiddelen , die we in de verhandeling van het
traanoog op de 655. bladzyde §. 5. hebben aangeprezen,benevens de
zaggte niespoeders en de geeft van hertshoorn te ruiken neerftig laten ge-
bruiken, ais mede het buikzuiveren, aderlaten, koppen, of Spaanfe
vliegen te zetten, na de gefteltheit van den Patiënt, benevens een goe-
de levensv/yze te onderhouden, niet verzuimen,

op het gezwel der traanfiftel gelegt; hier op 2) een kleine driehoeki-
gè \'drukdoek ter dikte, van\'een halve duim, om de hoek wel vol te
iriaken\' ,- 3) boven deze \'nög een ander diergelyke drukdoek van ge-
lyke dikte en gedaante, dog iets groter als de voorgaande, en deze
bèrd\'e di ükdoeken aiVorehs " in een opdrogend vogt gedopt: (waar toe
kalkwater of bfandewyn kan gebruikt worden) dit alles Quit hy 4) met
het kringswyze windzel zo vaft aan dat \'er geen vogtigheid in de traan^
fiftel heeft konnen verzamelen, en de verwyde traanzak weder zyn vóor-
gaahde geftalte bekomen. Op deze v/yze, zegt hy, moet men. ettelyke.
Maanden, als men een goede uitflag wil tegemoet zieh, aanhouden. In
óraatsvan dit verband heeft men zekere werktuigen om deze traanfifte-
len te drukken uitgevonden, gelyk eenige by Jquapendens , Scuicetus ,
Palfyn als mede Tab.. XI. fig. 11. afgetekend tezienzyn, (waar van\'er
nïeer fóorten zyn bedagt géworden) dewelke behoorlyk op het voor-
hoofd en de traanfiftel moeten .gebonden, en eenige maanden ge-
dragén worden. Maar deeze heelwyze zal niet konnen baten, als de
traanbuis vèrllopt of digt gegroeid is: maar alleen, als\'er een ver-
zwering ïïeveiis de traanzak, als \'by8. of dog ten minften dat de,
traanbuis nog open is. .

11.Maar wanneer op voorgemelde manier, na een lang quellen der
patiënten,\'de traanfiftel niet MIde overgaan, dan wiften de Heelmee-
fters tot de tytvan de Hr. Jiél\'\'gëén \'béter heel wyze, als de verzwering
of\'d^n traanz\'alctuflen deii oog:lioe|c\'en\'den neus, inzonderheit als de-
zelve-\'vervult \'wias, om de plaats dër opening zo veél te beter te
zfén,\'t zy door een bytmiddel, fnytuig of lancet voorzigtig te ope-
nen; waar by ze inzonderheit moeften zorg dragen, nog de traanbui-
zen 5 dewelke van \'de ^ traahftippen na den traanzak lopen, nog de

door anders een onaahztenlyk oog goude veroorzaakt worden. Na de
opening hebheii-zè de z^tfmg met dè EJfi Smcini of VI. laterinim of

(aySy\'na\'éyèndigrgelffiehfchryfi^ Garengéot, op^de 60 bkdzyde van de beroem\'
é: Heer Kmmd> \' .

andere zuiverende geneesmiddelen, gelykte voren by de i® ooghoeks ver-a Mnim,
zweering gezegt is, gezuiverd; en nadatde quaal y/el gezuiverd was,
nebben ze met wondbalzem en opdrogende plaafters, dikke driehoekige
di\'ükdóeken en het Yoorgemelde verband wei vaft gedrukt en verbonden,
ïoc dat het eindelyk weder is toegeheeld. Qfin plaats yaEi dit verban^
hebben\'ze een plaafter en kleine: drukdoek daar op geleg4, en i^iet jïêt
drukkend werktuig j i. vaft aangeflflt;ea, \'twelk, als t§yGre^p
^s, zo\'lang moeft gedragen worden-, totdati de
de traanfiftel vo]komen genezen was (K), : ■ •

^12. fVanneer zig in de traanfiftel veredtheit of hardigheit bevind dan Als\'er^er-
hebben ze dezelve door de b Menie r koekjes, Precipitaat, of de Egypti- f^^\'^\'P®?^
fche zalf weggenomen, en daar na de traanfiftel op gemelde wyze ge- vfn^uïs!^\'
heeld. Maar als \'er zig beenbederving omtrent laat vinden, dan hebben b frochijei
\'er eenige, het poeder van , andere de geeft van vitriool, of de minio.

zwavel, met\'plukzel, aangelegt, orn dezelve daar door te verteeren;
of als deze geneesmiddelen niet helpen, hebben ze de beenbederving
door byzondere hier toe uitgevondene brandyzers^ Oyaar van ieder
Heelmeefter byzondere in foorten heeft) 20 wei met een pypje,
fig. i^. 14. en 15. als zonder, ziet Tab. III. fig. 13. 14, eens
twee-of meermaal, na vereifch van de puaal, gekhroeid, de korft,
gelyk anders na het branden met een ettermakend middel doen fchei-
den , en alsdan, gelyk te voren geleerd is, geheeld. By het brancle\'n
moet men de Patienten de oogen toebinden, om voor \'t vuur niet te
verfchrikken en doen te rugtrekken. Daarenboven laat men het ly-
dende oog met een bequaam werktuig, byna als een lepel gemaakt,
{Tab\'. XI. fig. 17.) van iemand digt hotiden, óm \'t zelve met het brandy-
Jer niet te quetzen. Insgelyks moet men alvorens het brandyzer te ge-
bruiken, het been, dat men wif branden, met plukzel wel afdrogen,
^P dat de vogtigheit de hitte van het brandyzer niet zoude tiitbhiflen.
^nige hebben de beenbederving ook met een fchraapyzer afgefchraapt.
•^aar door geen van deze heelwyzen kan deze quaal geheeld worden

Behalven de reets opgenoemde
«chineg^ ter drukkinge uitgedaclit, als
beon^\'^ op onze VIL plaat, fig. p.ver-
5 zo zien wy in \'t fraaie werkje van
jj^ Y^rcq, ^Qx]?i3.mé.: V Jpparade Commode^
voyj. \'^ïtykel van de traanfiftel, een een-
üity\'^\' nuttelyk werktuig, enkelyk,
om ztf^ of koperdraad gebogen , \'t welk
fter ^^"\'^^oudigheid by ieder Heelmee-
Pcbrnit^ nagemaakt en nuttelyk

traaSHT\'^\'P\'^en tot drukking der beyde
r/JÄt frJ\'^^-^^^am gemaakt. Ziet Tah.

horlogie veer. A. die zig in de lengte
van \'t agterhooft tot op \'t voorhooft uit-
ftrekt. Hier aan word een wat ligter B.
geklonken, zo dat \'er fpatie overblyft om
door een fchroefje C. tot meerder druk-
king nedergeperft te konnen worde^i, tea
einde de beide daar aan zynde\'blaadjes B.na
onze wil,op den traanzak harder of zagter te
doen neerkomen. Deze veer word door
twee firookjeskoper, by de nek om\'t ag-
terhooft E. en een ander om \'t hooft f. f.
beveftigt. De befchryving en deszelfs ver-
der aanduiding, kan men by de uitlegging
der zevende plaat vinden.
JNfnnn 2

- ah ds traanbids by de neus ver/topt of toegegroeid is; dewyl door alle de-
ze, fchoon de 2 weering gezuiverd zy, de tranen geen weg gebaand wor-
den , om na de neus te konnen loopen: (ten zy dan dat het been by geval,
of met voordagt tot in de neus wierd doorgebrand) ofdaar moet nood-
zakelyk en in \'t kort een nieuwe traanfiftel ontftaan, of ten minften een
traanoog blyven, zo als anders zeer dikwils, en als de meefte Schryvers
_ r I • 1 • 1, iTzener-

fiftel alleen benevens de tranzak is, als hy fig. 8. maar die nog billyk
van den traanfiftel, die met een verftopping van de neusbuis vermengt
is, moet onderfcheiden worden (L).

(I.) Zo een volliomen traanfiftel, ver-
zeld is met bederving in \'t oj- tlnguis, beder-
ving in de traanzak , traanbuis, en zomtyts
ook wel met ontaarding der inwendige
ncusdelen, dan is geen Heelmeefter be-
quaam zonder doorboren of branden, dit
gebrek te; genezen.

. Ik ken byna geen quaal tot de Heelkonft
behorende die verfchlllender word behan-
deld als deze, en fchoon alles gedaan is,
wat de konft fchynt mede te brengen zon-
der operatie, zo is \'tniet anders als een on-
gelutóig ophouden voorden Lyder, zon-
der dat hy door al die quakzalvery eenig
voordeel ontmoet. Dit fpruit uit de klein-
hartigheid der Heelmeerfters, en dit we-
der uit hunne onkunde. En vooral moeten
wy ons by deeze operatien weinig met Doc-
toren ophouden , om dat vele van hen de-
zelvepebreken bezitten j en dus word de
Lyde/in een doolhof gevoerd, tot dat hy
na lang lyden evenwel door de handgreep
moet gered worden.

Het zeggen van onzen Schryver, dat men
tot in den neus moet doorboren, zal men
een nieuw kanaal tot de tranen formeren,
is vEn de uiterfte noodzakelykheid; want
Indien alleen op de oppervlakte geopereerd
is, zo bekomt men geen de minfte voet
ter genezinge, het welk men gemeenlyk
door dc onkundige ziet uitvoeren, waar
op zv wel eens genezinge zien komen,
maar\'zulx kan men niet aan de branding,
maar aan de hulpe der natuur toefchryven.

Vele doorboren of branden niet zonder
dat dc traanfiftel van buiten doorboord
was, of zo zy door zig zelf niet doorboord
is, dan maken zy met een myrtifolie mesje
in&yding ter piaatfe, daar men behoort
te opereren. Dit is vooral by het bran-
den geheel onnodig, om dat men door
het gloeiende yzer vaardig genoeg tot in-
den neus kan doorzakken.

Zommigen zetten op de--plaats, daar
men zal branden, een Canul, of pypje,
waar in het brandyzer paflende word in-
geftoken, welk doen al mede vfel om-
flag, onzekere bewerking. ?ja zelfs fcha-
delyke uitvoering te wege brengt.

Om deze (na zommiger gedagte) klein?,
dog in der daat een der oplettenfte ope-
ratie der Heelkonft wef uit te voeren,
moet men inzonderheid het oog en het
peezige in de grote ooghoek ijiyden, en
met het werktuig niet een regte route,
maar een byzondere diredtie houden, die,
wanneer ze ;door een vaardige hand word
uitgevoerd," heel fpoedig kan volbragt
worden; welk doen wel kan gezegtmaar
beter gewezen worden.*!

Het doorboren was in den jare 171.1,
wanneer ik my te Parys onthield , zeer in
de mode, om dat men door het bran-
den zo veel geluk niet ontmoete, waar-
fchynelyk wyl zyde manier van deze konft-
greep niet bezeten hebben, zo als ik \'ec
tot heden byna gene heb gevonden, die
het met de nodige inzigten volbragt heb-
ben ; evenwel branden is branden; en of zy
wel of qualyk gebrand hebben, zulx was
haar en de onkundige niet bewuft en daar-
om, indien de Lyder niet geneeft, zo
fcheelt het aan de hardnekkigheid van \'t ge-
brek , of aan de ongefteldheid van den Ly-
der, \'twelk den ellendigen zyn trooft en
den onkundige verfchoning geeft.

jyze_gezuiverd, de nieuw gemaakte opening door dagelyks een ftilet
aaar m te fteken, of door een wiek tragten open te houden, totdat
er eindelyk een meuwe traanweg gebaand was. Na dat dit volbragt,
en de zweering wel gezuiverd was, hebben ze de uitwendige ope^
ning, agtervolgens de voorbefchrevene heelwyze, gefToten. Eenigen

het beenkanaal door het traanbeen tot
WiOennetis, \'t welk men gewaar word,
zp dra de wederhoudiiig van de ftofFe
Jie_men doorftak, vermindert is, de
ipatie der dikte van de delen bereikt heeft,
enals v/anneer zy ook bloeding door den
öeus of in de keel gewaar worden. Het
Pijempje daar in zynde, moet het eenige
ronte-gezwenkt (nief fimpel
boor\'t\'\'^\'^ worden, tot men voelt en
aan f i- ^ traanbeentjein flrakken en
brek ^ breekt; waar na men h\'et ge-
o-g, ronder vettigheden daar aan te bren-
lepl®"®.^^- Tot het doen van dit werk
leif^^.nze Heer Schry ver Tab. XI. fig.i é.
pünt waaraan vooreen fpitfe

je is \' O^êter een ondienfttg knop-
u J^dat het in gevallen van noodza-
traanbeen

komen isS\'® toe ce pas

me^.fi? \'^^Ite begrypen, tenware

de il aanduiden dat dezelve tot

^ivoflf of negen\'duimen," en

^^^ë\'&wierden.^" proportioneel

men^hnff branden der traanfiftel gebruikt
plaat i \'\'^P^^wyfe Speculum, op mvn 8.
^an dif; grootte verbeeld,

^^gtfete^^tuig dient men \'er linkfe en
nederw;, infnyding

deoi ® de traanzak moet ko-

^^«^"■eftie \'^er branding door onze

branden oFr ^ aanwyft, en voor het
aelen beHrae.^^i\'oeien der naaftleggende
grote na den omi. i"

icheid maken o» ^^ der Lyders onder-
"^ede 2 a q fonvf « reden men\'er al
behoort te hebben.

Het brandyzer fig. z. moet 9. a 10.
duim lang van ftift zyn , om dat men de
hand, waar in men liet vaft heeft, tegen
de borft moet zetten, en derhalven is
die lengte nodig, de bogt B. word voor
het regter oog in een regte hoek, maar
voor het linker met een ftomper hoek
gezet, zo als by de: geflipte fig. is afg3-
beeld. Deze verfcheidenheid gefchied om
datjnen door die voorzorge niet met de
linkerhand behoeft te opereren, ^t welk
Voor velen ongemakkelyk is. Het hegt
inhakt men van zwart Ebbenhout, agt-
of, zes-kant om vafter te konnen hou-
den : de ftift van \'t yzer word daar niPt
geen harft in vaftgezet, maa.i agter op een
plaatje D. wel geklonken, of als by Tab,
IF.fi^. -]. aangewezen, vaftgezet.

Men zet den Lyder tot het doen der
operatie öp een gemene hoge ftoel, zo
dat dezelve met de oogen ter hoogte van
de borft des operateurs komt: men be-
dekt hem het goede oog met een agt dik
klem compresje, en daar over een fehuinfe
doek, om \'t vaft te houden: het quade
oog dekt men m.et een klein vierkant en
nat gemaakt drukdoe\'<je, waar op het
Specuhim met zyn kant kan ruften; dog
zo, dat de fleuf C. van\'tliianen vry blyft.
De plaats tot het branden verkozen zynde
ftipt men daar met wat inkt, welk vlekje
door de fleuf wel moet gezien worden
dan zet men, zonder alvorens gefnecten
te hebben, de punt van \'t brandyzer op
die ftip, om door een byzondere en eige
handgreep in drie tellens tot in den neus
tc branden, welke operatie ik onnoeme-
lyke malen niet alleen zo vaardig hebge-
daan , maar tefFens zo gelukkig zien ge-
nezen, en byna geen lidteken was teont-
dekken.

heelen de bÊenbederving zonder branden , dewyl ze met het werk-
tuig T^b. ^l.fig. i6. of dat beeter is, Tab. IV. fig. 13. door en in de
neus floten; en alzo door dit middel niet alleen de beenbederving be-
nemen, maar ook te gelyk een nieuwe traanbuis maken, waar door
de traanen na Yolbragte zuivering dertraanfillel koenen in de neus I9-
penen de, traanfiftel volkomen\'geheeld worden. Ook zyn \'er ^eni-
ge, die het been branden, ert te gelyk doorboren; zy ?ettenbec pyp"
je fig. 13- Op bet been, en met het brandyzer j\'ig\'. 14. of fig 15.
\'\'t welk fpits is, waar mede zy het been doorftoten : daar na de won-
de reinigen, en een geruime tyd een dikke wiek in de gemaakte
opening houden, tot dat de traanloop volmaakt is, en niet weder
kan digt groeien: vervolgens houden ze op methetinfteken der wieken,
en de uitwendige wonde word gefloten. Deze geneeswyze is tot de tyt
van Mr. Jnel toe de befte, offchoon zeer pynelyk, omdat traanfifte--
len, zonder traanoog te behouden, heelen, die ook de te voren
geroemde Paryfche Oogmeefter, de Heer de Twj-, in gebruik
had, gelyk uit zyn laatfte in druk gegeven verhandeling vande gebreken
der oogen te zien is.

14. Maar dewyl de Patienten deze konftbewerkingen , waar in men
moet fnyden, boor en, en branden, of een lange tyd het verband dragen
niet geerne ondergaan, als mede de mismaaktheit van \'t lidteken, en den
onzekeren uitftag der heeling vrezen, inzonderheit als\'er een Heelmee-
fter over komt, die de ontleding of zamenftel dezer delen, nog de heel-
wyze niet regt verftaat: (M) daarom heeft de Heer y^/ï^/, een Franfch-
man een beter en zagter geneeswyze , om de traanfiftelen te genezen,
uitgedacht, die ook reeds aan vele perfonen zeer gelukkig werkftel-
hg is gemaakt, waar door men zonder fnyden of branden, als mede
zonder een bezwaarlyk verband te dragen, niet alleen de verfche
traanfiftelen, maar ook reeds verouderde, als\'er geen beenvreting
of vereeltheid by is, kan genezen: welke nieuwe Heelwyze in het navol-
gende beftaat.

15. Men maakt een zuivere- draad, in de gedaante en dikte als
Tab. XI. fig. 5. vertoond word) buigt denzelven byna als een boog,
(dewyl de traanbuis krom loopt,) laat alsdan de Patiënt op een ftoel
zitten, ligt het bovenfte ooglid; met de eene hand zo op waars, dat
men de bovenfte trpnftip wel kan zien. Alsdan fteekt men de ge-
melde draad voorzigtig en behoedzaam door dic traangat in den traan-
zak, \'t welk door een gefchikte hand tamelyk ligt en zonder merke-
lyke pyn kan gefchieden. Dit gedaan zynde, moet men deze draad
verder na de neusbuis beftieren, (waar toe vooral noodzakelyk is
een naauwkeurige kennis van deze delen te hebben,) en als deze

halve de onderfte, dè"^] tef onderiL o.T? gevoeglykheks
als het bovenfte, zo dat men \'er bctïmet is,
dezefpmtmoctmen een zuivc-i^dlnlSenH f bet-
ten, dWlykebyhet traanoorS ™ -

J» 0.rei„.he.t ten dele door iSt^ bLïiTe ,ra7ngat, ^ifde^
«eusbms ratdryft en her door tot behoudenis dfr opS^Sdennél

èn daltr^\' .onde. de Sraad daar "teftE^d rt^nS^t^ ^
«te? verzekert is: 2Ó tot da" men S

dog rr enijmaal word \'er langer tyd toe vereifcht. En agtervolgens dezs
heelwyze können veellerlei traanfiftelen, die met ge ^n vereeltheit of been-
bederving gemengd zyn, genezen worden , zo als ik zelfs diergelyke ook
binnen drie ofvier dagen door myne eige behandeling heb genezen. Als
\'er een geringe beenbederving by is, kan dezelve zomtyds nog wel door
\'t lang fpuiten benomen worden: gelyk ik dan zodanig een Fiftel in \'t
jaar 172,7. aan een meisje van il jaren, na verloop van6.of 7.maan-
den eindelyk heb genezen (P).

18. Wanneer\'er by een traanfiftel opening inde hnid, en de neusbuis
verßopt is y dan is het niet nodig dezelve te openen, of het draadtje door
de traanftippen te brengen, maar aanftonts door de opening in te duwen,
\'tzy dan met het draadje, of een ander bequaam en wat dikker werktuig
(waar toe ik dat Tab. I. K. gebruikt heb,) den neusbuis door te boren,
en dezelve, door dikwilsmethetzelvewerktuig\'erinteftekp, of door
een kleine pypje of loode tapje, in plaats van een wiek eenige tyd daar
in te houden, tot dat de kanten weder zyn hard geworden, op dat het
kanaal open bly ve: dit zoude de Heer P^?« met een wafchligtje, als Ga-
rengeot op de 81. bladzyde meld, gedaan, endaar door zyn Patient ge-
heeld hebben fQ). , ^

19. Als in een blinde traanfiftel de neusbuis nog open is, heeft men
niet nodig dezelve door het ftiletje te openen, maar men moet als dan de
verzwering door zuiverende en heelzameinfpuitingen alleen zuiveren en
genezen: maar indien zy door een zonderlinge verwyding der traanzak
verfeld is, dan moet men dezelve met verfterkende geneeemiddelen en
het drukkende, of een ander, het zelve vermogen hebbende, werktuig

20. Men moet weten, dat de Uitvinder van deze nieuwe heelwy-
ze, nog ik nooit hebben voorgegeven, zo als eenigeJeugenagtig ge-

• fchreven hebben, dat men alle traanfiftelen op zodanige wyze konde
heelen: want waar harde vereeltheit is, daar laat ze zig door in-
Ipuiting niet wel verdwynen; insgelyks, indien \'er een oude of grote
beenvreting is, zo kan dezelve ook daar door niet worden weggeno-
men, (ten zy, dat bequamer geneesmiddelen daar tegen uitgevon-
den wierden^ of als men den traanbuis volgens de manier vm Jm^

rp) Ik heb \'er verfcheide door den
groten Oculift de Hr. Tailor , maar
inzonderheid twee aanzienlyke kinderen,
in twee reizen fpuitens, kort op den
ander zien genezen. Hy liet, zo haait
het werk volbtagt was, de Lyders 2
a 3 uuren ftil te bedde en agter over
leggen , by welke manier en door dezel-
ve infpuiting, dic hy my mededeelde,
heb ik my gehouden 5 en ben inde meefte

(Q) Deze manier is zeergoed; nW _
tot inbrengen van deze draden, Vf^\'
jes, looden draden of wasligtjes, _ \'
ten dezelve na \'t beloop dar openjnS
traanbuis gekromt zyn, op dat
leen by \'t inbrengen, maar teffens, \'
wyl het daar in blyft, geen te zware py
of ontfteking veroorzaakt worde.

niet îfcn open houden,, en de etter niet ophield te vloeien ffeïvlr
wLen\'\'? overgekomen zonder dat ik d\'e oorzaak kTn ge^^S

niets uitwerken. IngeJyks hebik
traanfiftelen ontmoet,^ daar men den draad wel tot in den reus kon fte
ken, dog door hec mlpuiten niets kon doorbrengen, die dan ookvnT
gens de heelwyze van niet te genezen warel Al dan mo^fmen
indien de Patient zai genezen worden, na de toe nu toe gewooïe^
den traanzak open maken, en vereeltheit daar by zynde, dezelJe
^de te vor^ aangepr^ene middelen 12. ,bLmen; of hS
hederving vcorhandenzynde,dezelve,\'t zy,mec die tegen de S

t ƒ , ^^^tdoorfteken of met een brandyzer tragten uit te ïoeien,
te gelyk als de traanbuis begroeid is, \'tzy dezelve, of het traan-
been, doorboren, eri den gemaakten traanweg open houdende, hS\'
daardoor ac etter en tranen weder een vryen doorto^vt in
den Neus te niaken. Maar dewyl wy reeds te voren gewaï SUt
hebben dat de beenbederving zomt/ds tot in de fpoigfeufeSde
jen doordringt, dan geneeft zy, in zodanig een geval, zSen
J^g door geneesmiddelen, nog door branden fen daarom z44el\'
diergelyke traanfiftelen niet volkomen te genezen L/tanI at
^^ een bequame doorgang m den neus gemaakt word, dan is de !

die\'Ï;-^? dat na de gewoonlyke heelwyze der traanfifelen
tefnydeÏ ^^^^^^ g^^n opening hebben, men de\'huid eerft pleeg SSer^
tyd lelr^ en daar na het traanbeen te doorboren, zo heeft voor efrftln^^^

-O-..ïwiauviujt, aic men des
te meer ais ongeneesiyk kan aanmerken
Niet te mm oin niets te verzuimen tragt
men de rotting voor te komen, door het
aanraken en beroken van middelen, iu
deze toeftand dienftig, als ook omtrent
de manier van branden, 20 als in\'t ver-
volg zïl gehandeld worden, waar door
ray menigmaal omtrent dit moeielyk ge.
brek een ffoerle nit-noo-fo \' °

in de nieuwgemaakte doortogt fteken, en \'t zelve mede daarin heelen ^
.om de doortofft zo veel beter open te houden (S). ^

\' Omtrent dit ftuk moet ik nog ermneren, dat byna m geen
quaal de Schryvers wegens de heelwyze en konftbewerkingen op dezelve
zo verfchillende zyn, alsindeze; want omtrent anderebewerkmgender
heelkonft, zal men zo veel verfcheidenheit met vmden, t welk, 20 wei
uit het reeds gezegde, als uit myne verhandehng van den traanhftel,
\'iemant luft hebbende zodanig onderfcheid te weten en te onderzoeken»

Omtrent de genezinge der traanfiftulen ftel ik eerft: de heelwy-
ze van Jnel in \'t werk, dog dezelve niet voldoende, zo is de befte
of myn meeft behaaglyke wyze, eerftelyk den traanzak met een
■fnytuig genoegzaam fe openen, daar na het traanbeen tot m den
Ss,^ly met het werktuig XLfig, 19- onab.lV.fig. 12. te
doorboren , den gemaakte doorgang met wieken of een looden pypje,
door behulp van een balzemagtig uïttrekzel te helen, eindelyk een cort
loodof gottd pypje, \'f welk zeer net m de opening moet fluiten cf
paft-en, zo diep in de gemaakte opemng te fteken, dat de traanzak en
huid ^er over konnen fluiten, voorders de uitwendige wonde met
balzemagtige geneesmiddelen en een goed verband daar over \'tot
dat het pvme \'er in heele, dat daar na mt den traanzak door dit inge^
heelde pvpie,\'twelk den Patienten niets hindert, detraanenm den neus
konnen vbeien; ik heb diergelyke pypjes eenige bmten hun weten,en
■ zonder dat het eenige nog weten, ingebeeld. Dog hier by moetik zon.
der iets agter te houden, melden, dat alle van deze cjuaadaardige quaal
©p ize wyze ook niet zyn genezen (T)»

rs) Wat voor h:dden Inde hselkonft,
«nze Heer Schrj-ver hier door verftaat,
geloof ik, weet niemant, ten minften,
indien \'er.ai zulke iicd?Q .zouden ■gevon-
den v/brden, zo rnoeft\'men dezelve\'niet
in Vrankryk,- nog in Holland.., maar ter
plaatfe, daar by uitftek fonderlinge Heel-
meefters wonen, zoeken.

Wat de doorboring op de Hamburger
wyze betreft, dezelve is aannemelyk;.
maar dewyl hier door te veel kneuzing
en geen tegenftand omtrent de caries
word\'te weeg gebragt, zo vinde ik de
wyze, om op \'eenmaal door te branuen
vaardiger en zekerder, om de voor ons
oog verborge quaal. te ftuiten, te onoeï
te brengen en te genezen

(T) Ik dagt, dat onze brave Schryver
het inbrengen van lode pypjes tot het
formeren van een kanaal f. 21. alleen
jbad van. laoren. ze^en maar nu hy zulx

zelfs zegt, zal ik het aannemen als een
Hoogduitfche:Hiftorie, die ik garera wil
proberen. Maar ik geloof, dat zulx even
zo goed zal gaan en op den duur goed
blyven , als wel eer van de afgehou^e
neuzen gewaagt is. Immers is het zeker
dat geen tegennatuurlyke fïoft^e in ons üg\'
haam kan geduld worden, of door de ty
worden dezelve met geweld, en meCzwaï^^
toevallen en ftormen ui^eworpen. Vo^g.
hier by hoe nodig hst is, dat zulk een
lode waterleider dient gefigureert te
naar de gefteldheid der traanzak, uttfto ^
ting \'der tranen uit de, traanftippen
met zyn punt of dunfte einde door
genraakten weg, die gemeenlyk door
aanwas van vleesftofle moeielyk ï^\' J-^Lgt
gen ;. en niet tegenftaande dit jLjin
men dit pypje buiten weten des Lyd
^ die plaats, die, wat meer is, ^
haar eenvoudigheiddaar nog in beftoiu

Ftg.1. en 3. wyzen de trambuifn of wegen van beide de oogen na
den neus, a a. dé traanzak, b. b. de traanlt|)pen, c. c. d7bulen of

4- vertoont hoe deze delen met het oog vereenigd zvn, a. a. de\'
t aan&ppen b. de traanheuvel, cc. de traanbuizen fani\'traanga

^\'ooiten van züv^èrdraadjes, om de verftopte neusbuisineen
knopliTs." \'\' \' "" ^^^^^^^ ^^^^^ eSden feen rond

B hS^^ 1 A. dat gedeelte , \'t welk op den traanzak gezet word
twef Lnf -««g komtteiigenTcC •

^^Ceven ?? daar men het plaatje A. i4de op en neer kan
joeven. üj^. een fchrof om A. hno-^r lon-o^.^r^i,________

dewelke op de andere zydi vel
de bov^^f-^\' ^^o^danig met hegtpleifters d.d.d. is te hegtL, lïïi
r. ee? P eeld, en te gelyk hoe dezelve

al^ «ftvinder van dezelve, .in zyn tyt
en\'; waarznl?lt2lS \'^^"i^flaten geven als of hyditinftrl

Fig. 15\' eeti eenigzins fpitzig zynde brandyzer om het been door te brar^^
den, uit ontleend,.

Fig. een puntig werktuig, om het traanbeen te doorboren, of de
, beenvreeting in een traaniaftel door te fteken.

Fig. 17. een byzondere lepel, om \'er het oog mêê te dekken , als
men een tranfiftel zal branden.

Fig. 18. vertoond een andere wyze yan den draad omtrent de hafe-
monden om den naald te winden, als in de 12, fig. is voorgefteld,.
welke manier eenige voor beter houden.

Fig. 19. is het werktuig, waar mede men in een traanfiftel de hui d.ea
het traanbeen te gelyk doorfteekt.

^Egenwoordig zullen wy van een andere en gewigtiger oogquaaf
handelen, welke tot hu toe insgelyks niet genoeg bekent is geweeft,,
en die men ds Staar, inzonderheit den witten of graauwen ßaar pleeg
tenoemen. Wy verftaan onder deze benaminge met de meefte Schryvers
een: ooequaal, waar in de oog-appeldie natuurlyk moet zwart zyn , duf
fter ofmklaar word, \'tzy in dezelve, of ten minßen zeer na daar agter,
zig een andere kleur vertoond, die meerendeels wit, of parelkleur, menige-
maal ook grauuwagtig, geelagtig, blaauwagtig, jzerkleurig,, enz.
•ifaaT door het gezigt in \'t begin zeer verzwakt en etndelyk geheel verlof

het \'k Men heeft tot nu toe gemeenlyk en doorgaans geoordeeld, als of :
jrevoelen ^e quaal, daar voorgemelde kentekenen zyn, altyd m het b wattragttë
der^ ouden. ^ c^» tegenajiuurlyk vliesje, \'t welk de vlekken of ßaar veroorzaan^ ^^

doorfche-n TF^r nir hppfr 1 &7 \' t wek als een wit vJiesje ^
vlipci.o , , geleerd, dat diergelyke tpaennatimrlvlre ^"fl^^^inus-

meen gevoelen was, maar dat het meerendeelshpfrln,-^" feeiy«ner ge-nieuwe
ftal yne vost was \'t welk in de Ir,in ftKl, i ? • • geworden kri- heelkundi-

"ty^fc sebleven; en einde. hI rb/iltS^ltderS
de ftaar zy (W)! ^ \' nieerendeels, de oorzaak

^■king wierd ten principale den\' 18 No-
^^mhcr d-\'s jaars 1705 van dén Heer
door zekere Memorie aan de Ko-
ninklyke Academie: der wetenfcLppen
openbaar en algemeen bekend. Dog "n
-den jare 1707, liet zig Mr. \'Antoine r^edl

over deze ftoffe uit, en deelde zyne
ontdekking mede aan bovengemelde lof-
felyke vergadering. Toen dit door dc
Hr, Dodari aan de Hr. BriJJeau wierd be-
kend gemaakt, betuigde hy, dat zy de
een van den ander niet wetende hen bei-
de de eer van deze ontdekking toequam,
cn van hunne zyde wierd geen de minfte
jaloefie kennelyk; in tegendeel nam hy
hier minder laatdunkentheid over aan,
als wel zommige gedaan hebben, die na
die tyt, toen het ys gebroken was, mede
in dat vaarwater met hunne riemen heb-
ben geroeid; want Bf2//"mi betuigt zelf,
dat wel 40. jaren voor deze ontdekking
de Heeren Lasnier, Gaffendi en Rehaiilt
daar van gefchreven hebben. In den
Jare 1708. ontftond de grootfte oorlog,
over deze zaak, en\'ieder, die zig wat
wilde bekend maken, nam de pen in de
hand, om, was \'t mogelyk, groot te
fchynen, en indien het had konnen gel-
den , deze twee uitmuntende ontdekkers
van dit ftuk, te declineren, met tebewy-
zenv-dat dit niet alleen voor 40 jaren,
maar van langer tyt was bekend geweeft.
Om \'dan deze uitvinders aan te duiden,
zo vinden wy geen een onder alle de
Schryvers, welke door onzen Auteur zyn
aangehaald zo waardig, en derhalven zyn
Brijjeautn Mr. het alleen, welke de
eer daar van toekomt.

Of nu Galenus, fprekende van\' t gebruik
van \'t oog, en ten principale de legging
van \'t kriftallyne vogt, dit ftuk kennelyk
bewvft 5 Aquapendente dat men

zonder die vogt te treffen onmogelyk de
CataraStamM kan fteken,-wyders Borellus
Fienus, Flemphis in zyn Ophtalmographia
lib. 3 cap. 14. en ook in de Noten over
CabroUus pag. 121. en meer ouden, die
van de quaal, als legging der kriftallyne
vogt gewagen, zo moet de ontdekkinf
van dit gewigtige ftuk worden toegefchre
ven aan de twee bovengemelde mannen,
die niet alleen op een weetgierige wyze
deze byzonderheid hebben befchouwd,
maar inzonderheid om daar door nutter en
zekerder te konnen werken. Na deze gro-
te ontdekking zyn \'er verfcheide andere,
zo wel yverige als brave mannen opgeko-
men , zo als we zien by onzeHr. Schryver,
»S. Tvcs, Petit, M. D. JVoolhoufen, enz. de-
welke niet aileen verftaanbare, maar ook
nutte byvocgingea hebben medegedeeld,

en dus is door vermeerdering een zaak van
zo veel gewigtgewigtiger geivorden, en,
naar het my voorkomt, tot in den hoog-
ften top gerezen, zo als ieder, die in de
Franfche taal ervaren is, zig overvloedig
en overtuigend kan verzekeren. Maar de-
wyl ik het uitfchryve hate, en met een
ander zyn ploeg niet gewoon ben te ar-
beiden , zo rade ik den onderzoek liever-
den lezer na te zien, \\.at voorgemelde
Schryvers daar van gezegt, en hoe zy
hunne naauwkeurige waarnemingen, tot
bewys dezer ftofFe dienende, tot groot
genoegen aan de geleerde wereld mede
gedeeld hebben, ten einde dat gene,
\'t welk door de Heeren Brijfeau en Mr.
Antoine {70 het fcheen) met geen genoeg-
zame opheldering was medegedeeld, wat
meer glans en groter waarde zoude beko-
men. Dus kan men met billykheid zeg-
gen, dat nog de eerfte of oude ontdek-
kiBg, die reeds vergeten en op geen nut-
telykheden refleaserde, in aanmerking
komen kan, dien lof te geven van ont-
dekkers te zyn , om dat men niets van
hen wift voor dat de ontdekking op nieuw
gedaan was, en nog minder verdienen
die, welke in nader tyt zyn opgeko-
men, óm dat zy enkelyk hebben befchaaft

en glad gemaakt dat werk, \'t welk door
anderen bereid was.

Of nu vele in de beginnen niet hebben
konnen ge\'ooven, dat CataraBa in de ont-
aarding der kriftalyne vogt refideerde,
zo floegen zommige van hen een middel-
weg in , met te zeggen, dat het meeft:
gebeurde, maar ftonden ook aan de an-
deren party toe , dat dit gebrek veeltyts
een vlies was, dat door verderving der
wateragtige of kristalyne vogt gebooren
wierd; welke toegevendheid door onge-
gronde en lafFe lieden , die nogtans heb-
benwilien fchry ven, wierd medegedeeld,
daar in tegendeel klaar genoeg door de
opgenoemde Schryvers door eige bevin-
dinge en reden, de waarheid dier zaaK
is aangetoond. Hier over kan men
zien VAcademie Royale 1727 en 28.
zonderheid alle de groote ondekking^\'^
van den Heer Petit , vooral door zy"
afmetinge der dikte en zwarte der \'

die door den fchranderen Hoogleeraar, ctS\'
HeereMuffchenbroek,in zyne B\'ginget fn
Natuurkunde pag. 511. naukéurig
dagteHr . Pitit zyn medegedeelt. i^« ,

«c|)aald te koanen worden, en daarom
w die ordr& aiet word in achtgenomen-
w kan men ds ftuttelyke be fchry vins en
wtwerkingen , beseffefis bet daar toe be-
horende werktuig Tan gedagte Heer Pe-
«t vindea onder de Memoir, de l\'Acad
■17^. fcig. 424. Affifterd. druk.

rnvSf verfd.eide geleerden ten
myBea huize voor tonende «adruklUlvk
het gezegde van den Heer Petit waar\'te
zyn , om hier uit op te maken hoebilivv
voor den tyt van BriJJeau en Mr. Jnto n^

perationde Cataracta. in6. Riß.pag. 29,
. Memoir.pag.0. &3 yo.befluiteBdc deplaats,
waar de ftesk te doen. Ook kan tot deze
ftoffe dienen 1727, Mem. ^ag. 346, dat de
eerftgeborea kinderen niet keanslyk zien.
1728. Mem. pag. A9S\' & 408. fflacime
tot de voorge^ïélde afmetiiag der vogten
pag. 44. Mem. pag. 4.

UitdeopgcDosmdeplaatfen, isdien de-
zeivs met aandagt worden gelezea , zal
meer geleerd worden dan wy hierfin ons^
kort beftek konnen zeggen , en behalven
deze vinden wy vele Schryvers, welke
met alleen daar van hun werk gemaakt
hebben maar wel overvragen uit\'wat
menigvuldige delen (en die ieder öp zyï
pas, miraculeus gefchapen en onderhou-
den zynden) hetoogiszamengefteld, die
aii^ naar den aard van haar huishouding
eigen gebreken onderworpen zynda, meer
or mm naar haar onderfcheide geftalte-
ot nodig.of onnodig gebruik, of eroot
of kleiner gevaar, of onaanzienlyker of.
natuurlyker aanzien, met zig fiepen, ea
daarom mag men uit de Differtatie over

—UIL LH- iJluCILctClU over
de flaan ns. V^cud. Royal van den fleers
IVJ dat \'er geen zamen-

geftelder deel aan \'t Iighaam gevonden
word-, dan \'toog,en dat om die oorzaak-
ooK geen deel meer gebreken onderwor-
penis,. als \'t zelve, zulx bljkt wanneer
wy alle deszeifs aanhorige delen\', die zo
wel nnttelyk als . onvermydelyk tot het
zien gerekend worden, \'t welk wy aan-
itonts^ konnen befchouwen, wanneer de
Uantjes, de Oogleden, Traapßippen, Traan-
bmzen Frainzak .Neusiuis, TraanheuvsL
Hoornvlies, BindvUes, Traanklier,\'t vst om-
rmgende toevoerende en afvoerende vaaten^
zenuwen,Jpzeren, \'ihardevlies, \'tmlervlie^S
druivvezicn, het neten \'t krißallyn vlies, ook \'

f/^elfiomvangingengem;enfehap metde bin^\'

rsgenboog en des-
zelfs banden,, %\'üteragtfge krißallyne en glas^.
agtige vogpnwt een, maar ieder op zig vele
en verfcheide toevallen onderwoipen%yn„

\'t zelve zo volftrekt met hen vaft te ftellen , niet tegenftaande ik ook
in vyf diergelyke oogen, doe ik de eerfte maal van deze ftoife fchreer,
het gebrek altyd in \'t kriftallyne vogt heb gevonden: dog ik heb eea
bvzonder en eigen gevoelen bekomen, om de. verduiftermg van \'c
kriftallyne vogt voor de gewoonlykfte en gemeen fte oorzaak te hou-
den; maar als men in ftaaroogen dcor zekere voorbeelden of vt^aar-
nemingen rdewyl die als doe nog niet zo zeker bekend waren,) 10
verfch geopende lichamen vlesjes zoude vinden , zo wilde ik, nevens
het krißallyne vogt, ook het vlesje als de twede en ßldzaamße oorzaak
van de ßaar aannemen en daar voor laten doorgaan. Het heeft lang ge-
duurd eer men in een menfch zodanig een,voorbeeld heeft konnen vm-
den, fchoon veel moeite en zorge op verfcheide plaatfen deswegen is,
aangewend; maarmen heeftaltyd, in plaats van een vliesje, hetknftal-
Ivne vofft verduifterd gevonden; tot dat eindelyk de Heer D. W-uU
man te Wirenberg my heeft bericht, dat hy in de tegenwoordigheit
der Heeren D. Lochner, Thomafius en Gockel, zo een vliesje in bside
de oosen van eene vrouwe heeft gevonden, waar benevens hetknftal-
Ivne vost van \'t eene oog heel duifter en het ander niet heel helder
• en deze vrouw had na het ftaar fteken, \'t welk omtrent

drie jaren te voren was gefchied, met het oog, waar in het kriftal-
lyne voft het duifterft was, niets, maar met het andere nog zo veel
gezien dat ze de voorwerpen konde onderfcheiden, en langs de
ftraat gaan. Ook heeft de eertyds beroemde Pauftelyke Xyfarts, de
Heer Lancifius, door den Keizerlyken Lyfarts, den llttr Garelliy
twee voorbeelden aan my gefchreven, dat hy m twee menfchen oo-
gen (maar aan welke geen konftbewerkingen gedaan waren) p een
vlies had gevonden, waar by het kriftallyne vogt ook met regt helder,
maar geelagtig geweeft was (X). 5 Dit

gebreken, .wanneer dezelve gecompo-
neert zyn, en zelfs vinden wy dat zom-
mige qualen, fchoon ze gelyk met den
ander opkomen, zeer dikwils gehele
ftrydige oorzaken hebben. Om deze re-
den kan ikniettoeftaan , dat men de vlie-
zen, of vlesjes, die in de wateragtige
vogt zouden zwemmende of vaft geplaatft
gevonden worden, met den gemenen
mam van Cataracta zal noemen, fchoon ze
dezelve verhindering en omtrent dat aan-
zien ^ als een verduifterde kriftallyne vogt
geven , en daarom moet men het woord
vliezig daar by plaats gunnen.

■Onze Heet Schryver zegt naricht van
twee diergelyke .-gevallen van andere ge-
leerden bekomen te\'hebben , die nogtans
belde verfeldwaren met vtrduifterisgvan
de Lens criflallina; en dus konnen twee
byzondere gebreeken, wel mogelyk , maar
niet zeer waarfchynlyk, uit eene oorzaaR
herkomftig zyn, \'t welk milTchien ge-
weeft is uiterlyk geweld, of belediging
der kriftallyne vogt door quetzing, e«
teffens uitftortiftg van vogt, welkers
ükfte cn zwaarfte ftofFe zig tot een vai*
wezen hééft konnen zamenzetten.,
verfchynzel als een vaft flies heeft g^\'
maakt. Immers weet ieder, die zy"
ondervinding by redelyker gronden^g "
fteld heeft, dat door een ftotend
zind vermogen CataraBa uit hoofde
ftllftand van vogten, het kiiftallyn z^\'
tyts plotzelyli verduifterd en ondoor^c^^

welke uiterlyke-kragt, en
ftofFe - innerlyke oorzaaken ook etter-
oogvliezen in de water-

zniv«. ^ \' \' ■^\'^snneer zc niet
le r\' uitgelaten, of dat ^er nog
iets overblylt, en zyn drabbif^e wezer
fe blyft1«^ngen, ligtelyk een vJSge

\' dan is de Lyder on-
lyne v\'oi\' ware dat zo wellietkriftal-
Word\'. velletje met de naald
^^^ dit vif:i- ^edergeftreken ; maar om
^^ is daar omtrent ze\'er bezwaar-

ren

mt te balen , welk doen men my voor meer
dan 25 jaren heeft willen wys maken, ja
^e fs dagten zommige, dat nien in allege-
vailen van Cataraäa, inzonderheid omtrSc
i.et jaar 1708,wanneer men zeer ftrydende
over de waarheid van ditgebrek was,
om dit werktuig als een uitmuntend ftuk
aan te merken, d.-iar nogtans het zelve
is ^^ f fnveinig aangelegentheit
IS. maar k oordele het zelve geheet onnut;
dog cm alles te hebben, wat idt dedenkin ,
bC van bequame mannen is voortgekomen
zo vond Ik dit ftukmede onder ciederlvke
werktuigen van de Hr. Taylor, en
kere tyt Jeide hy .het zelve\'ia gS.

vPrLVbT/ ge^al zulx hadde

vereiicht te gebruiken.

. Uit het gezegde blykt dan, dat onder
een, onnoemelyk..getal van Cataracta wel
eens een valfche of gemengde ziekte S
können geboren worden; maar daarom

moetmeiimzyne denkingenietwankelen
als of de Catara^a dan de eeneen dan dê
andere foort zoude konnen zyn; maar
wy befluiten met de meeft beptoefde in •
dit ftuk, dat de v.erduifteririg vande L^m
■cTiftallim alleen <de ware reden en dat
cieel de ware zitplaats van dat gebrek is
en zo iets anders wierd ontdekt, dat het
dan een andere quaal zynde , ook uit een
andere oorzaak fpruit. ,

Glaucöma toe een ftaar genaamt heeft,\' een a gr oenoog zoude heet en, en geen Itaar
Giaucoma ^^^^ .^^rden; niet tegenftaande de dmfterheid van \'t kriftallyne

vogt dezelve kentekenen, voorzegging, en heelwyze toegefchreven
worden, die alle Schryvers de ftaar toegeëigend hebben, en derhal-
ven de ftaar te zyn moet geagt worden; daar en tegen een groenoog
* van alle Schryvers geoordeeld word een zeer feldzame en onheel-
bare quaal te zyn. Anderen hebben verfcheide zwarigheden en te-
genwerpingen gemaakt. Maar m myn verhandeling, verantwoording
en verzweeringe heb ik alle deze in- en tegenwerpingen wydlopig,
en naar vermoeden genoegzaam wederlegt, en bewezen, dac dezel-
ve tegen myn gevoelen niet konnen beftaan, en indien \'er ook al zom-

IS, moet die ook voor de gewoonlyke en hoofdoorzaak van de ftaar
genomen worden; naardien men altyd wel vyftien en meer van de-
ze tegen een van de andere voorbeelden zoude konnen bybrengen;
waar m mv ook, behalven vele andere in Vrankryk (a) Itahe (b) en
Engeland \'(c) de ervarene Paryfche Oogmeefter Mr. de S.Tves mzyn
nieuwe befchryving van de gebreken der oogen, tegen mynen te-
genftrever WoolUtfen volkome toeftemming gegeven heek.

6. Uit deze befchryvinge Jcan deze quaal gemakkelyk bekend, en
van" andere qualen onderfcheiden worden; namentlyk O van ds
zwarte ftaar (verdonkering van \'t gezigt) \'twelk een quaal is, als hef
oog niets kan zien, egter den oogappel zwart en helder, als me-
?che?den is. de het gehele oog fchynt gezond en wel te zyn; de wHte vlak-

i Amatirafis ken der oogen, die niet agter het c hoorn- en d druif bezienvnes, maar
Gum hoornvlies zyn; 3) vm vlies der oogen, als \'er een tegenna-

rena. tuurlyk vliesie buiten op fiet hoornvlies legt; 4.) van het e etteroog, waar

\'d UvT in eene etterige ftof agter het hoornvlies in het waterige v^gt
c Hyp\'opion. is; dog vloeibaar zynde, daar en tegen de ftaar eenige vafcheit
hekt • O van het groenoog, dat wel de grootfe overeenkomft met de
ftaar\'heeft, dewyl ze beide in eene yerduiftenng agter den oog-
appel, beftaan: dog ia een\'groenheit der oogen vvord de dun
fterheit diep in het oog gezien, die volgens alle Schryvers zeer le -
den voorkomt en gemeenlylc beftaat m een verduiftermg van c
f slasastige uo^f: daar en tegen is in de ftaar een duifterheit even
in of agter de oogappel en \'t druif bez-ien-vlies aan te merken.
airoenheit der oogenis ook meerendeels zeegroen, waar van het den
® , . i: naa«^

andere gebreken der oogen of ze is rn^\'n.
pld ; gene Soemt men enkM^^ m^r di. <^nderegebreken

ve/toont; maar ^In^^Sgera^^^^^^^
^aar mede gefchapen is. o) Staaren waT . .n ^ \' ^"^^rs

goede verwJgting kan hebben zyn\'dif iXz^Ift S \'
/eerL\'r\' van veifchdlende t\'w

l^neer zig daar by b^iicengewone ^o^^M^
«cgte verwagting: namenri^v ..n,. • "^ey^^pen, dan is \'er een
ft^huiven, op en nedemaan - f die heen en weder ver^

. ig) Verdeelen "vfy ook de iläaren ingewooolyke enfeldzmne. Dege)yoon\'
lyke noemen wy die het meeft voorkomen: zodanige zyn dan die, wel-
ke in een graanwagtige verduiftering van het kri&llyne vogt beftaan
maar de feldzame die of andere kleuren hebben, of dooreen vJiesj^
veroorzaakt worden. Deze worden daar door van malkander onder-
fcheiden en gekend , gelyk Äf. Twj Jeert, dat ze zig of geheel plat
ver tonen, of dat deszelfs midden eenigzin? is ingebogen; inaar die, wel-
ke uit een verdonkering van\'t kriftallyne oogvogt ontflaan, zyn eenig-
zins en byna als een vlak rond verheven.

8. derhalven ftellen wy vaft, de gewoonlyke oorzaak van de ftaar eene
verdonkering van \'t kriftallyne oogvogt te zyn; maar de buitengewoonly-
ke een vliesje, of een tegennatnurlyke Zelfftandigheit, \'t v/elk zig by den
oogappel laat zien, denzelven verftopt, en alzo het invallen der ligc-
ftralen in het oog verhindert, waar door dan de menfchen het ge-
zigt al\'engskens benomen word. Maar de oorzaak der verdonkering
van \'t kriftallyne oogvogt is eene ftremming van tegentatuurlyke dik-
ke vogten in het zelve, of eene uitdroging en toegroejing van des-
zelfs vaatjes, waar door\'t zelve, zyne doorfchyning verlieft. Dit ge-
brek kan door veelderlei toevallen veroorzaakt worden; namentlyk
door allerlei ontftekingen en verftoppingen in het oog, die of v\'an
zelfs ontftaan of door een flag, ftoot, verbrandheit der oogen, en
andere oorzaken voortkomen , uit welke oorzaken ook devliesjes kon-
nen geboren worden.

• g. Men kent derhalven een eigentlyke ftaar in / algemeen uit een ver-
duiftering , die in of regt agter den oogappel te zien is. Dog men
men moet om dezelve te fteken weien, of een ftaar tydig of ontydig zy,
dewyi zig de ontydige felden gekikkig laten ftryken. Men erkent een
ftaar tydig te zyn, als de oogappel hare natuurlyke zwartigheit geheel
verloren , de verduiftering overal even gelyk en volkomen is, dé oog-
appel, \'t oog met de vingeren gewreven wordende, beweeglyk en de
Patient alleen ligt en duifternis, maar geen kleuren of gedaantens meer
kan kennen. Maar een ontydige word gekent, als de oogappel nog
niet regt volkomen en overal verduifterd is, en de Patient nog eenigzins
kan zien en onderfcheiden. Wanneer een ftaar een vreemde kleur heeft,
of anderzins m&t een gebrek in "t oog vermengd fx, zulks laat zi_g door een
naauwkeurige onderzqekinge bekennen. Als een Patient in\'t geheel
geen h\'gt nog duifternis kan onderfcheiden, dat geeft te kennen, dat
\'er in de oogzenuw of het netvlies van \'t oog een gebrek, te weten
m Gmafe- ® ^^^ verdonkering des gezigts, moet zyn, cn % zodanige tekenen zyn
\' alle ondernemingen te vergeefs. Of de oogappel met deßaarte zamen-
gegroeid, en onbeweeglyk is, kan hier uit befloten worden., als dezelve
by helder ligt, en aan een donkere plaats eenderlei grootte behoud >
xig ia \'t ligt niet te zamen trekt, nog in het duiftere verwyd : insge\'

heeft i ^^ oogappel, na dat men het oog met de vingeren een xvyltje
men «f aangezien wordende, niet beweegt. Als

men agter den oogappel alleen xvitte vlakken ziet, beduiden zodanige
bLfi r^" ^llyne vogt, of kleine uitwaften uit het drmf-

S net knftallyne vogt alleens-het midden verduiftert : rdaar dande
heden alles voorkomt, als of het vol gaten was) menigmaal maar
aan den rand, pok wel alleen de helft als een halve maan. Als een
Vlies den ftaar uitmaakt,^an kent men zulks, gelyk Mr. de St Tves
ieerd dat de troebelheit ^ig agter den oogappel plat of eenigzins in-

^ 10. De voorzegging van de fiaar is zeer onzeker, want vde laten zig De voor-
genezen, maar andere met. Dog dit is zeker, dat de ftaar felden zegging,
coor geneesmiddelen genezen word, of fchoon \'er eenige zyn, die zig
Deroemen zodanige geheime geneesmiddelen te hebben; zo dat men
meeftendpls tot de konftbewerking zyn toevlugt moet nemen: noo--

die konftbewerkmg^vcel zwarigheid in zig, en men kan zich niets zekers
^ i dezelve vooraf, nog een goeden uitflag verzekeren: want de on •
aard " leerd, dat het met vele ftaaren, die men voor zeet goed-

^ ^ nogtans zyn genezen geworden. Dog die ftrekt zodanige Patientea
Dvnul" ^onderlmge vertrooftinge, dat de ftaar geen dodelvke no«-
geen leli^"\'\'\'\'^ zynde, insgelyks by de-konftbewerking van dezelvS
enkelvoISy^\'\'^^\' is. Maar m \'t algemeen geven zodanige ftaaren die
de oogaS^^duifterheid volkomen,
tient Lfn beweeglykzyn ,endatdePa.

kigge senezint^ "ï nagt onderfcheid kan zien, beeter hoope tot een geluk-
^^^piSSvmein d^e dewelke met regt tydig , of anderzins met de ge-
^yksïyn zodlnl? overeenkomft hebben. Ins|e.

rond, maar gefcheurd en\\Uig, en da Ir
^e^Jvde ° ^y\' de Patienten zeer oud of ongezon?

^^^ onzeterl kleur van de paarelkleur of asgraattwe verfcheeld,
\'«eerendeeU „ mtilag is, dewyl zodanige ongewoonlyke kleuren
(Z) A geweldige quetzing van \'t oog voortkomen (Z);

«etirige sfi^jJ\'gee^f\'"Ijgrf nweenpaarri- en eifcht naar ieders aai-d byzomkfê
quade voorzegging voorzorgen, en handgrepen. Deze on-

nogtans betuigt de ondervinding, dat geele, "bruinagtige, yzerkleu-
rige en andere-ftaaren van een buicengewoone kleur, zyn genezen ge-
worden , indien, het oog anderzins goed bevonden is. Een melk of^et-
terflaar maakt onder het fteken het wateragtige vogt drabbig, en
daarom is deszelfs genezing onzeker: nogtans zyn ze niet van de-erg-
fte, zo als vele ervarene betuigen : dewyl de uitgelope drabbige vogt
zig op de grond zet, en het oog daar na weder helder word (A) : De
Geelkleurige of gefprenkelde ftaaren, dewyl ze-niet regt hard zyn, laten
zig niet_ wel nederdrukken: derhalven (als dezelve door geneesmid-
delen niet zyn te verteren) moet men wagten tot dac ze wel duifter
entydig worden. Hoe euder de ftaaren zyn , hoe gevaarlyker dezelve ge-
houden worden om te ftryken: nogtans heeft men ftaaren van 12. i8.
toe 30 jaren genezen, indien geen andere gebreken deze quaal ver-
felden. Jls de Patienten geen diiiftervari\'t ligt konnen onderfcheiden, dan
doet de konftbewerking geen voordeel, dan alleen ter onderhouding om
de mismaaktheit te benem.en. Aan kinderen is deze konftbewerking niet
veilig uit te voeren, dewyl dezeh^e zig niet ftil houden. Aan dezulken
die \'t hoeften, verkoudheit of braken onderhevig zyn, moec men deze-?
konftbewerking niet werkftellig maken (B}, voor dat hec over is;
dewyl daar door in de konftbewerking groot ongemak zoude konnen
verooizaakt worden. Als de ftaar op en nederwaarts beweegt, word
ze felden geheeld. Als de ftaar voor den oogappel legt, kan hy aldaar
uit het oog genomen worden (C).

derfcheide foortén > die om de \'bepaling
diewe in dit werk maken, en in deze plaats
niet gevoeglyk konnen aangeduid wor-
den , zo wegens de onderfcheide veran-
deringe der onderhoudende zappen, tot
ell? byleggend deel behorende., te veel
verfchillende zyn, .als ook wegens des-
zelfs onderfcheide veranderinge, die zy
konnen ondergaan, waar door de vafter
delen als vezelen, vaten enz. ook veran-
dering aannemende, alle deze byzonder-
hcden uitwerken, zodanig dat we niet
moeten geloven, dat de CataraBa, die van
de goede kleur zyn afwykende, alleen
door uiterlyk geweld zyn veroorzaak.

(A) Zo een melkagtige Catnraäa zyn
vloeibare ftof uitftort, dan word niet al-
leen de voorfte, maar tefFens,de-.agterfte
kamer door dit drabbige duifter, en zo zig
in deze ftof vafte wezens■ feten vinden ^
dan kan hier door even zo wel als door
buiten gevaat bloed of etteroog een vlies
geboren worden, \'t welk als dan geen

(B) Vooral moet men by brakende lie-
den niet werken, om dat dit gebrek nooit
gevonden word zonder onfteltenis der
herflenen, en deszelfs daar uit voortko-
mendé zenuwen, welk gebrek van bra-
ken zekerlyk door de operatie, zoude
.vermeerderen , om dat door de quetzing
van vliezen, zenuwen, banden, enz. zom-
tyts voor zig zelfs ftuiptrekkingen geboren
worden , waar op felden goede uitkomft
gezien word, te meer, byaldien de eene
qiuial de andere quame,te\'vermeerderen.
Ook komt het wel te gebeuren, dat door
zulke tegennatuurlyke bewegingen het ne-
der geftreken kriftallyn gedurig opryft-

(C) Of onze Heer Schryver (Jls a«
flmr voor de oogappel legt) hier verftaat te-,
gen\'t gat dor regenboog of daar doorhc?" .
ih de voorfte kamer en tegen de Cornet> -
is niet genoeg uitgeduid, maar die eenig®
kennis heeft van deze ziekte, behoort hec

^""S^^^ f^^fook magzyn,.inzonderIi itzo beide deoo-watfn
\' maar eene kleine hope-van goeden J^ Sgd-

V S IS, zo moet men de Patienten m zodanig een elend niet lateng^ sevallea
"ei en, fragten mt te voeren, dat m zo een twyffel-

2 igequBal eenigen dienft zoude konnendoen. Derhalven oordeelik,
datmenm twyfelagtige gevallen, als ze anders niet te herfiellenzyn]
ae konjtbewerktng eer behoort te ondernemen, als na te laten: i) om dat
dezeivemetze^^pyniykis; 2) en dewyl het kven hier, als welby\'t
Iteen fnyden, oi andere zware konftbewerkingen, geen gevaar \'oant -1
dewyl de Patienten door de konftbewerking\'nie\'t rrger^wo?d1n tv^n
lemant met een quade ftaar behefct evenwel bhnd zynde, niet blinder
kan werden, en Ichoon dekonftzewerking niet baat , zal zeecht-^rook

^een nadeel aanbrengen Dog als zodanig een blinde ook ^
tmg, zyn gezigt door de konftbewerking weder veiW , gehk^ls
nienigmaal gebeurd is, daar dcor verw&t de lieeimeeftl^neel te
meer vreugde aan den Patient, en hy legt bv andere personen te gro-
^r roem en eer m. \'Derhalven moet deze konftbewerking, indien \'er
maar de minfte hope van hulpe is, niet nagelate worden

12- Dog een « z^^arte ftaar of heldere drop kan door geen ftryken Van de
Ot konftbewerking genezen worden : dewylde quaal of desz-lfs cor-^^\'aneta
za^k met m den oogappel, maar ofin het netvlies, of in de ooayp "f^^^lde-
^w, Cf m de herflenen zelfs IS: derhalven moet de^ M^r^^\'P-
l^g^^eesmiddelen, inzonderheit door .

^ichapenheit van aeze oorzaak, door buikzuiveringe, adeJlatini^en der oogen.
^^ppen, haairfnoeren, etterdragten, inzonderheit door die dewelke ^ Gutta fe-
l^h^m gebrand h^fteld worden. Een c

groene ftaar kmi noemen, en in een verduiftering ^^
denaaldl £ glasagtige vogt beftaat, kan insgelyks nog doc^

pmerkt, en b "11\'\'
iyk aangezien, b;,^ \'Saniere als ongenees-
^\'cr over kan men nazien

leezen worden, en daarom behoort den
geen, die liet zelve zal lezen , de Paryffche
drukte gebruiken, in dit ftuk befchryft hy
de byzondere trappen en foorten van deze
quaal, welke zo zy alle in die manier ge-
vonden worden, men wel mag zeggen,
dat op geen ziekte ooit naauwkeuriger
aanmerkingen gemaakt zyn.

Al fchoon \'t my niet luft over deze ftof
te handelen, zo vinde ik my evenwel ver-
pligt dezelve enkelyk met weinig woorden
aan te roeren, om dies wille dat onzen
Heer Schryver ftaande houd, dat deze quaal
door, geen handgreep kan genezen wor-
den , daar nogtans uit volgende omftandig-
heden zal blyken , hoe door konftbewerking
zommige van zulke Lyders tot haar vori-
ge zien weder gebragt zyn.

Dat Gutta Jerena, alleen in de gezigt ze-
nuw ofin het netvlies, of in beide te ge-
lyk plaats heeft, fehynt geen tegenfpre-
kers te vinden, uitgenomen de fchran-
dere BriJJeau, welke meend dat dit gebrek
veeltyts in het /glasagtige vogt plaats vind,
waar over dien Schryver ai4. enz.
kan worden nagezien. Indien we het
dan met de meeften en geloofwaardigfte
zullen houden, zo ftellen we dezelve me-
de in de gezigt Zenuw of in deszelfs uit-
breiding, en het Netvlies, v/elke beide
delen of op zig z\'elfs , of door gebreeken
der naaft leggende delen veel verandering
onderhevig zyn, die dan meer of minder
moeten worden aangemerkt, welkers on-
derfcheide trappen de zó even genoem-
de Hr. Tailor het duidelykfl heeft mede-
gedeeld , voornamelyk lettende op d© oor-
zaak, begin en voortgang, die hy m.eend
te kennen uit de kleinder of groter ver-
wyding der Iris.

De oorzake\' van dit .gebrek komt veel,
tyts door verlamming van "t netvlies, los
wording van het zelve , waterzugtige op^
zetting en blaasagtige- afwyking van \'t
adervlies, maakt ploien, en rimpels,, al
te groote ftrakheit, verdorring en intrek-
king dier vezelen of zenmvdraden , ver-
ftopping der gezigtzenuw of op zig zelfs
of door te overvloedige in drang van vog-
ten in de naaft leggende delen j \'t zy dat

dezelve.koel en drukkende zyn, als Hy-
drocephalos, enz. of heet, als mflarnmatien en
traagheid van bloeds beweging, waar door
tefFens drukking kan gemaakt worden.

leezen, inzonderheid by den avond, quade
voetzeis, en vooral gepekeld vlees, hete
\'en hevige koortzen, zware en langdu-
rige hooftpyne, ftuipen, kramptrekkin-
gen , lammigheid en meer zenuwe gebre-
ken en herflenqualen, opgeftopte fton-
den, fterk vloeiende aambyen by mannen
uiq3uitting van mannelyke kragten, en
eindelyk Venerifche qualen.

Dit gebrek wordt zomtyts verward met
dat, \'t welk men Glaucoma noemt, en dege-
leerden zyn het niet eens oï Glaucoma wel
groene ftaar of CataraSla mag genaamt wor-
den , en dat met reden, orn Azl Glaucoma by
vele gefteld word een gobxckm dc Humor
vitreus en niet in de Crifialli?.us te zyn.

Buiten de groenheid der Glaucoma,
merkt men de Gutta Jerena in deze manier
aan: zode quaal in een oog plaats heeft,
zo d^et men met de duim het goede oog
llujten , en zo dra men by deze ftuiting de
jrw van\'t quade oog, niet tegenftaande daar
merkelyk veel ligt invalt, ziet verwyden,
zo is het geen Glaucema, maar Gutta ft-
rena, want by GkwcoOTa verandert de iris
geenzins.

Als men by de GuttaJerena het quade oog
ftuit en haaftig door \'t opdoen ligt geeft,
beweegt des Lyders iris (de quaal nog
niet oud of aileen door fterk en ftip zien
veroorzaakt) eenigzins, maar is zy uit
andere oorzaken en verouderd, dan neemt
zy geen verandering aan.

Die, welke met veel pyn komen , val-
len meeft op beide de oogen, maar lang-
zaam en zonder pyn komende vallen ze in
\'tgemeen op een oog, en 20 zy uit hete
koortzen ontftaan, . zegt St. Tves, dat de-
zelve fchoon genezen zynde, indien \'er
■binnen het jaar weder , een hete .koors ont-
ftaat , zulke Lyderen blindheid op beide
de oogen krygen.

De genezinge van dit gebrek betragt
men of door middelen, of door hulpe des
hands, welke beide haren ongelukkigen
uitflag met zig flepen , want indien ver-
zwakkkinge der dden en koele of water-
agtige\' eigenfchappen oorzaak zyn, zo kaï\'
geen genezing anders dan door verfterkeO"
de middelen worden toegebragt ;maar in te*
gendeel zode ftrakheid, t\'zamenkrimptng\'
te fnelle indrang van ftofFe, waar door druk-
king word te wege gebragt, de oorzaak is»

der ftaar is twederlei: de eene word door eenees- rv
middden eo de andere met de naald verrigt. Boven is reeS fe^l,
aat de genezmg lelden door geneesmiddelen gefchied, waarom de\'fchieddoor
zeiVe van velen geheel verworpen word: dog dewyl wy Schryvers van
Dvna 2000 jaren herwaarts, en\'insgelyks eenige nieuwe vinden dié
betmgea,:dat met ^leen zomtyds

^enen, maar ook die nog m haar begin zynde, doorgeneeLiddè--.;:,^^^/?
U zyn ^nez^i geworden, zo kan men in tyds daar 4 een proef ^

nemen Maar dewyl zodanige bezorging voornamentlyk tot de ge-
^cesmiddelen behoord, en na de gdèhapenheif der natiiuisgefteltheit
en ouaerdom moec gefchikt worden, wille we alhier van dezelve

niets melden maar voornamentlyk in de konftbewerking, die cot dè
heelkunde benoord, handelen. Dog die van de befte geSeesmiddelS
narigt be geer t, kan voor zig onze verhandeling van den fta ?van de
tot op de 284. bladzyde raadplegen, alwaar wydlopig van de

zyn fwieren dezen bijnden Bang aan de
zyde van zyn hoofd .floeg, zo dat hy ter
aarde nederviej dog opryzende had hy
door de dreun zyn gezigt weder bekomen\'

waar voor reets velemiddelen zonder rut
gebruikt waren. .Na :weec ik niet of de2e
of ander ondervindingen, dan of de rede-
kaveling de oorzaken zyn, dat dè HK
jaylor omtrent zommige foorten van
Jereiia , door zye handgreep in \'t gerezen
van dit gebrek zo gelukkig geweeft is i. zv,
ne aanduidingen liepen als op de bevin-
ding van gedagte van Mekeren uit, nam\'ent-
Jyiï het gedreun, de trillingèen fchuddin-
ge der oogbol, welke men konde aanmer-
Iten als convulfive beweginge, waardoor
de veriore eigenfchap in .,\'t gebruik van
de Nervus opticus eh Memdrana Retina
herfteld wierd.
Om deze reden wierd\' door hem., als

—V wi^^Lu. uuor nem., ali

leets IS aangeroerd, het bindvlies gerafpt,,
en door een verdraaglyke pyn aangedaan,
ten einde de oogbol bepaalder wyze.tril-
hng en trekking onderging, en voorders
door die beweging voortftuwing en ver-
andering van de ftilftaande of overvloedi-"
ge fappen. Het Speculum tot het open hou-
den van \'t oog, zie Tab. Vil. fig. 7. en
t rafpje waar mede de fchraping op ^t bind. ;
vhes gefchiede, ziet fig.. 10. op dezelve\'
plaat. Hoe nu deze beide werktuigen
moeten gefchikt en gebruikt worden, heb
ik op de G51. bladz. onder ds letter B
reets aangewezen ■

Q q q q

den Vermoed men. dè oorzaak uit vene-
Wche gefareekcn hei-kömftig, te zyn , dan
^let men menigmaal door \'t matig gebruik
^^^ Mercurius, deze quaargelukkig h.er.
on» iet men . ofi alle dè voor

^ genoemde oorzaaken,welke dienenvveg-
genom^^ ts worden, byaldien deze quaal
\'ïmo^ om deze reden kan men geen al-
o voorfchrift maken, dapdatmende
l^ale middelen, als aderlaten aan -t^
dn#.n \' "als,,en voeten, purgeren, flerk
-en \' braaken, Spaanfche vlie-

df n T f\'^ntanellen in \'t werk fteld. Sel-
knL^ r^^.\'^^ei-gelyke Lyderen voorge-
Komen of ,k deet haar ds Sp.Sal. Armoniaci
aaeeneng vlesje onder het oog houden,
aoo weken geeft prikkeling en aan-
«oenmg bekomende ,het oog tinteling,
^jning en zekere kleine trekking onder!

zelve is gehandelt geworden. Maar als de geneesmiddelen van geen
nut zyn, of dac de ftaar reeds verouderd was, dan moet men, om
den blinden zyn gezigt weder te geven, de konftbewerkmg onder-

^^^"iviaar eer wy de konftbewerking zelfs befebryven, willen we de
Heelmeefters vermanen, zig omtrent dit konftftuk wat meerder, als tot
nu toe gefchied is j te beneerftigen, om dezelve niet alleen aan de Land-
zwervers en Quakzalvers over te laten: dewy 1 ze een van de voortrefte-
lykfte en nuttelykfte konftbewerkingen is , waar door men dikwils m een
minut de blinden ziende maakt; immers is het voor die geenen, die
h\'^\'t zamenftelvan \'t oog, en wat tot deze konftbewerking vereifcht word»
wel verftaan, en daar benevens een goed gezigt en vafte handen heb-
ben, niet zeer zwaar, als zynde daar m geen merkelyk geheim verbor-
gen, zo als de Quakzalvers en de meefte _Oogmeefttrs voorgeven: ja
ik geloof, dat.\'er byna minder gevaar in dez^e konftbewerkmg is te
vrezen, als in de aldergemeenfte, namentlyk het aderlaten, t welk
nogtans door een iegentlykHeeimeefters knegt gedaan word: waar by dog,
als \'er e^n zenuw, pees of flagader gequetft word, ailerlei gevaarlyke,
en zelfs dodelyke toevallen konnen veroorzaakt worden, gelyk als in
hec Hoofdftuk van \'t aderlaten gezegt is, \'t welk omtrent het ftijken
der ftaar byna nooit is waargenomen. Daar by kan men veeityds by
het aderlaten geen ader vinden; en m tegendeel is de plaats aan t oog
daar men het ftryken volbrengen moet, altyd zigtbaar, tzydat.de
Patiënt vet of mager zy. Evenwel is het myne meening met, als
of dezelve zo geheel ligt en zonder gevaar was aan te merken, en dat
een ieder jongeling of weetniet tot \'t zelve te doen bequaam zy, maar
dewyl\'er het zeiifvan af hangt, word\'er vereifcht J^j/.y, dwzodamg^
konlt bewerkinge wil ondernemen, de volgende hoedanigheden hezutei)
Dat hem het zamenftel van \'t oog uit de ontleedkunft bekend zy om t
zelve door OUvêrftand niet te quetzen. a) Dat hem wel bewuft zy^
wat in deeze konftbewerking te doen is, e\'i hoedanig dezelve moet
worden uitgevoerd, als mede dat hy te voren andere bequame perfo-
nen deze konftbewerking heeft zien verrigten. a) Dat hy onverzaagt
zy en seen trillende, maar een vafte hand en een goed gezigt hebbe-
4) Dat hy regts en flinks zy, dewyl men aan\'t regter oog met de\'
linkev, en aan \'t linker met de rehter hand moet werken.

15. Als\'men dan eindelyk goedvind dc konitDewerking te onder-
nemen, moet de Heelmeefter "een bequame tyd lol dezelve uitkie^e"^\'
namentlyk de gematigde, wanneer het" niet te heet of te koud is, a-s-
in. de Lente enHerft. Voorts moet hy den Patiënt fot het ondergaan van
de konftbewerking bereiden, en denzelven, bloedryk zynde, twee dage^
te voren aderlaten, en een dienftig buikzuiverend middel laten
bruiken, op dat het lichaam van de overvloedige vogten ontlaft zo

^tei een warme dag ot de konßbewerking verkiezen , en dezeh^ ïn èen •
he der vertrek verngten, dog de zon moet \'er niet fterkMhynS,d"

<.ipeu en (E). Onder de uuren van den dag, worden de voormidda^rc ■
^^n m \'t gemeen debefte g^ordeeld; mÄ^ men iSn d^S SS\'
^^livmg ook wel naden msddag doen.: dewyi de Patienten Tis Ie
|en wemigje te voren op den middag gea\'ereUebben , zo L^ nR
W worden als of ze nog nugtereii waren, \'twelk in de konflb;

WoöS?\'\'^\'® können zyn. Derhalven als men de befeïwng
s vooimiddags wil ondernemen, moet men den Patient alvorens iets^

p e naaide in het oog gebragt, als fig. 7. en de puntige dan \'erweder uit-
getrokken zynde, met de ftompe den ftaar nedergedrukt. Maar de
naaide meet alvorens met een doek of Iedere lap] wel fuiver afgev^egt
■zyn, op dat \'er geen roeft aan blyft, die docr zyn ongelykheit den
ingang ih \'t oog zoude konnen verhinderen, of iets verfcheuren (F).

(F) By de zo even gegeven aanmerking
is aangewezen hoe den Lyder op zyde
van \'t ligt zal zitten, \'t welk niet genoeg
is , maar dezelve moet zodanig na \'t ge-
mak van de Heelmeefter geplaatft zyn,
dat hy met zyne oogen des Lyder oogen
duidelyk kan bezien, ook moeten des
Heelmeefters handen en lighaam in een
gemakkelyke en vafte ftand gevonden
worden, ten einde geen fchuddende of
bevende beweging (indien de operatie
langer als men gewoon is duurde) by hem
moge befpeurd worden. Want buiten de
redelyke bevinding is het nodigfte tot het
v/el volvoeren van dit Konftftuk, het wel
zien en een goede hand aan te merken. Men
heeft van brave Mannen ontleend ,.we\'kers
gevoelen ik mede omhelze, dat men de
Lyder pp eeit lager ftoel als die des Opera-
teurs zette, en achter zyn hoofd op eenkuf-
fen legge, om daar op \'t hoofd agterover
leggende te -ruften , ter zyde agter des
Lyders ftoel, twee ftoelen van gelyke
hoogten als die daar hy op-zit,, waar op den
operateur zya voeten kan zetten : ■ den ope
rateur zet zig op een hoger ftoel , diete-
gen de knien van den Lyder ftaat, zoda-
nig dat hy met de dyen van de ander
fplytende zyn voeten op de zydelyke ftoe-
len raken, op dathy hier door de knië-nkan
opbeuren, om op.de zelve met de ellebogen,
te konnen leunen, waar door de handen
vaft en onbeweeglyk worden; vooral
waiïneer-dé hand daar men mede. zal wer-
ken met de agterfte vinger of. pink op het
cs-Zy^cwßkan ruften. Den operateur moet
zo gezeten zyn, dat hy regt in de oogen
van den Lyder kan zien, makende met de
zyne en die waar aan hy zal opereren als
eqn gezigt as, \'t welk gemaidielyk kan vol-
bragt worden, wanneer den Lyder meer of
jnin met,het hoofd, agter over legt dat den
.operateur door middel van ^tkulfka de ftoel
waar op hy zit naar vereifch hoog of laag
zet,, tefi ebde hy diereft in de oogen van
de.n Lyder inzie.. Gene andere helpers
zyn \'er nodig dan één welke het hoofd
houd en de oogen bezorgt, enen ander»
de werktuigen en \'t verband naar order
aanreikt.

De werktuigen waar mede men de Ca-
taracta ftrykt, zyn verfcheidentlyk na de
aard, of byzondere eigenfchappen van
de quaal, dog wat betreft de gemene en
befte foorten, daar toe worden gene andere
gereetfchappen vereifcht dan het fpeculum
Tah. VII. fig. 3, of 5. van welk eerfte men
regtfe en linkfe, groot of klein behoort
te hebben, Aog fig. 5. kan links en regts
gebruikt worden. Zommige verwyden de
oogleeden met de duim en voorfte vin-
ger, maar alzo het zelve niet zo zeker
is, moet ik de oogfpiegels aanpryzen.

De naalden zyn onderfcheiden, dog
de nieuwfte en bequaam.fte tot het doea
van deze operatie verkieft men als by on-
zen Schijvcï fig. g. Tab. XIL is afgebee-ld,
maar dezelve moeten van fatfoen als fig. 5-
gevyld , dog zonder kerf zyn , het hegt
oft handvat moet de eene helft wit en.
de andere zwart zyn , op datmen altyt kan
weten hoe het plat vande naaidinhetoog
plaats heeft. Deze naalden moeten even ge-
hard zyn , zodanig dat dezelve by\'t gebruik
niet komen te breeken of krom zetten,,
men maakt dezeive veeltyts ongehard,,
maas.- vaft geflagen, ftrak opgevylt en ft: rk
gebrüineert, waardoor zy gemeenlyk ftyf
genoeg worden, inzonderheid wanneer ^e
van agter dik zynde dunder afloopen , en
daar door ook meer kragt behouden. Ey \'ls
Franfchen zyn de naalden als by fig. 9-
zo gemeen, dat men dezelve binnen P^\'
rys by pakjes kan te koop vinden. Zom-
mige gebruiken geheele ftompe naalden
maar zulks is niet te raden, om \'■\'^t»
fchoon men meteen lancct eeift een ope-
ning door \'t witte vlies maakt, en
door dat gaatje\' tragt door te fteken ,
wel gebeurt dat de verdubbelde
voorby c"en ander fchuivende, de naa
door deszelfs ftompheid ftuit, eu daarop

ken wSen!\'S^tf lf ?

daarom verkieft ni^n X lancet; en

punt moet wStSe\'^S^i

imalzyn. W^at nn KII dun, of to\'

\'t gebruik waren en nn
worden z^p 2 n

indien wedezelvelouderbelh"\'\'-^\'^\'^^

yee] tyds zouden vcSS^,^^^!?^\'^"\' ^^y

^\'ffen aoor zeker te fconnpr

^ fep de naald in hefoog
i^^^\'aren t de naalden wil

ftoten bevryden ? dTn
Jff^de JezTL.r^i dezelve een kapt"
^^ dat het ^i\'^er of kopi-

ove^^^\'^ zynjj

Ziet twee do, e» daarl

VJJ ptT^; t^r befchermingj
de\'l^^\'^ee na^lS Het is nilt

een cp^i^ï^ - -

als fi?. E. op den laagften zet men den Patient fcnums tegen ba hgt •
maaf de Heeimeefteriaat op de hoogfte ftoel regt tegen over den Patient
Sttïn ds L I. veiloont."^ Als dan de Patient nog met hec eene oog
Sen ie is moet het ziende oog met een driekantig gevouwen neusdoek
St , dat hy \'er met uit kan zien, noch door de beweging van

hefzlenl het blinde oog insgelyks met beweege, waar door onder de
k^Xwerkmgeenge

den Hier op moet men den Patient waarfchouwen, dat hy geduai end^
S koStbewLking, als hy iets zouden beginnen te
gebeurd , uit vreugde zig met beweege nogroepe, op dat hydtn opera
feur n et vShindere ma?r dat hy het oog en het geheele^lichaam zo on-
We\' vk e^^ houde als ^d\'oenlyk is: en op datde Heelmeefter wel
na bv dS zoude konnen komen, moet hy des Paticns beenen

HeeSer ftyf doen houden om zig niet te verroeren Ook kan men den
PatS de vollen een weinigje van^ de grond laten houden op dat hy
raetzoude opregten. Al! dan moet \'er een knegt agter den Patient

A^ïnTszefts hoofd aan weer zyden met zyn handen vaft houden, en
wel nSde eene hand het voorhoofd, en met de andere de km ook t
rive te tegen zyn borft aandrukken, omhethoofd zoveel te.js-

""\'\'Xv^ênt aldus gezet en het hoofd wel va^ gehou^n zg-
de nio-t men hem ook belaften het oog wel open te doen, en t ze-

de^ ïs in fe. I. en 14. is te zien, en daar door te gelyk het oog
, ^agtefftil te houden: (zo als eenige door dej oogjpug^ fig ij^
pil en te doen, ) \'t welk dog meer hinderde als hielp ri). Naderhand

^(1) Zo haaft het hoofd van den Ly-
der een weinig agterwaar^ts lallende ge-,
plaats is, zodanig dat de Heehiieefter
zyn hooft wat buigende m een regte lyn
daar op komt te zien, ten euuie hy ge-
makkelyk , dog ftip ziende, de punt der
naald, als die in \'t oog zal zyn, door de
pupilla kan befchouwen, en deszelfs be-
werking wel nagaan: dan dekt men het
goede oog van den Lyder met een klem
vierkant en vierdik dnikdoekje, waar

over een ftrookje linnen, ter lengte
een kleine fpan, geplaatft word, _
kers einden men aan de muts. vaft p^
Door deze binding belet men de
gingen die door \'t zien der joorw^,,
2omtyds h^en en wederkerende, ko""

Zo als reets re voren gepield is >■
men zorg dragen om geene operatien
gewigt aan de oogbol te doen,
fpiegel te gebruiken. Onder de oog ^gg
gels, by deze operatie door zon
Schryvers voorgehouden, vina gggii

neemt hy de naaide die hem van een byftander wórd aangeboden, in
de regter hand , aan het voorfte deel van/thegt, gelyk wy \'t zelve
Pg. 14. vertoond hebben, en wel tufTen de duim , voorfte en mid-
delfte vinger , zo als men een fchryfpen om te fchryven vaft-
hoLid. Daar na legt gy de twee onderfte vingers tegen de wang van
^en Patiënt, op dat de hand des Heelmeefters in het doen der konft:-
bewerking zoude ftemi hebben, en niet wankelen , dan fteekt hy dc
punt van de naaide in\'t wit van het oog, zo als ƒ 14. d^ letter A.
J^ertoont, omtrent de breedte van de rug vaii een me^ van het
hoornvlies, aan de zyde van de kleinen ooghoek, (dezeive ptmt al-
Vorens , om gladder te doen woorden, door den mond gehaald lebben-
en dutiwt dezelve regt door de vliezen in het oog (K). Als de
fter voeld, dat de naaide door de v;iez.en van \'t cog in des-
zelts holligheit is doorgedrongen (\'t v/e!k men daar uitgeM^aar v/ord,
üewyl men dan nïec meer zo fterk behoeft te drukkeö,) moet hy
aeiizelven voorzigtig na den oogappel toewenden, als fig, 14. B. te
ennen geeft; als dan den ftaar boven aanvatten, en een vliesje zynde,
iet zelve zagtjes onder den oogappel nederwaarts drukken, \'t weik
S cS f®""^ drukking, maar veeltyds langzamer gefchied : en

^en flcgter als hier by,onzen Hr. Schryver
Ub. XII. ƒ%. 13 verbeeld worden, ^twelk
"e reden is, dat hy dit werktuig te ge-

deSfc^^^^ plaats der naaldfteek en
Wanfnl ^"eftie, word zeer getwiffi,
n nazien Briiïeaii-, Mr.

nier vnf\'"^l^en, «m dat ieder zyn ma-
befte is houdende, voor
f^ee me^f plaats ten minfte

rger aK i"Sgen dikte van de Cornea wat
\'"idden , of de dwarsfnydende
van worden. Zelfs zyn-^er

men de ftsek naa-
tQ^! ooghoek moet beginnen.
- i»gwyking der fteek na ^t agter-

jgedecltevari \'t oog gefchied, op dat door
de naald geep belediging aan de ligamm-
ten ciliares, iris enz. mogte veroorzaai.t
Avorden: dat men de fteek lager a\'s in de
midden neemt, word gedaan, opdatgeeil
volüagen quetzing, van\'^de pees derveront-
waardiger zoude gemaakt worden, hier
over kan men nazien zekere Differtatie
van de Hr. Petit aan Hocquet, gefchreven.

Alle naalden vinden om de taayheid
der Sclerotica moeilykheid in het oog: te
fcheiten,en zo men de brede naaldgebr uikt^
dan is het zeker dat de aanpers\', vooral
indien de punt niet zeer fcherp is, gróotf
is, waar door de oogbol te fterk gedrukt
word; en indien men niet oplettend is,
zo kan de naald hortende ofte fchielyk irt
\'t oog infchieten; om deze reden^ fteekc
men met een fmalpuntig lancet een^ gaatje
tot in de boezem van \'toog,zodanig\' dat-
men uit het zelve een wateragtige ftof
ziet vloeien, hier op doet men\' den Ly-
der zyn oog wel ftil\'hohden-j\' tcrWyl den
Operateur ftip,, zonder zig veel té bewe-
gen, de naald doet toereiken,- welfcö
in de gemaakte opening gebragt zynde
gedirigeert word-als bo van- gemekt is.

vliesie, maar het kriftallyne vogt zynde, (dewyl \'er tot nu toe, oehalven
wat\'er de Heer de St. Tves van geleerd heeft, geen zeker kenteken be-
kend is, om \'t zelve te onderfcheiden; moet hy hec zelve vooral met
het groefje of fleuf van de naaide vatten, en agter den appel nederwaarts
drukken.\' Na dat nu de ftaar zodanig nedergedrukt is, moet dezelve
een wyltje metde naaide ondergehouden worden, en daarna moetmen
de naaide een weinigje opwaarts heften, en agc geeven of de ftaar we-
derom opwaarts ftygc; zulks niec gefchiedende moet de maalde weder
za^-sies uit het oog gehaalt worden, waar mede de konftbewerking vol-
brapc is. Dog wederom opftygende, moet men hem, als te voren van
nieuws op zyn bovenzyde tragten te vatten, neder te drukken, en iets lan-
ger als te voren, neder te houden , en dat zo menigmaal, ais de ftaar we\'
der opwaarts ftygt, tot dat hy eindelyk niet meer in de hoogte komt, maar

20. Maar ais men, gelyk veeltyds gebeurd, zulks met konde mcwer-
ken nog den ftaar los krvgen, moet men tragten den ftaar met de naai-
de in ftukken te W^w, en alsdan het eene ftuk na het ander nederwaarts
te drukken, waar door, volgens bet getuigenis van Celjus, Guiilemeau,
Paraus, Bar bette, Brifteau en andere, Patienten dikwils weer ziende
worden! Insgelyks , wanneer de ftaar by geval .in ftukken breekt, moet
men het een ftuk voor en het ander na wegduwen (M). Als de ftaar, ter-
wyl iren denzelven wil wegduwen, bevonden word nog zeer weekte zyu,
din raad BriJJeau, dat men de naaide weer uir het oog haale, en deze
konftbewerking tot op een anderen tyd, als de ftaar harder en tydiger
geworden is, uicftelle, op dat men denzelven niet onCydig verbreeke :
waar docr de konftbewerking zeer ligt vrugteloos zoude konnen uit-
vallen en de Patiënt altyd blind blyven. Als de ftaar aan het regter
co- is\\ moet de Heelmeefter de oogleden ook met de regter hand van
^ ^ : mai-

(L) Men maakt meer ophef van de f eiif-
ijaalden als "er inderdaat aan is, om dat
de -fleufdoor de kleinheid zeer weinignut
uidevert , derhalven vind men zig beter
voldaan met platte en fnydende naalden,
■welkers hegten we! aanduiden, waar heen
he platte of de kantige zyde , zig wen-
den; dewyl het zomtyts nodig is, dat
door infnyding de Capjula, (welke de
Lens criliallina omvat, te fterk of te
vaft zynde, niet wil breken ,) word dooip
fneden, om dus de lens door de breuk
of \'t gemaakte gat heen te drukken : ook
kan het gebeuren, dat eenige vezeltjes
den lens vaft houden, welke wel toege-
ven , terwyl de nederftryking gefchied,
mm de naald opgeligt zynde door Iwaï
vcèrkra;,t weder inkrimpen, waar door
ds.Cataracta weder wordopgtrokken, Om
deze reden is een fnydende punt insgc
lyks zeer nut, ten einde deze fyne draat-
jès mogen verbroken en den lens geheef
los worden.

(M) Men moet zig over het brekeii
der ftaar niet ontzetten of bekommeren »
wyl zulks dikwils gebeurd, en vooraün-
dien de Capfula iisik is , en dat dez^^^^
geen opening door enkel nederdruk^^ .
wil toelaten,, en. dus door de meer«
drukking geforfeert zynde, volgt
maal dat de lens breekt, welkers
als dan nedergedrukt zynde , dikvvus
heweeglyker als. een heele lens bene
blyven.

malkander houden, en met de linker hand de naaide voeren, en daar-
om ehoort een Hedmeeller regts en links te zyn, dewyl men de naaide
aan de\' groote ooghoek wegens de neus in de regter hand niet kan aanleg-
gen nog beftieren. fVanneer de Patient op beide de oogen een tydigeßaar
heeft, kan de konftbewerkmg, aan het een oogfpoedig.en gelukkig «re-
daan, en verbonden zynde, cok aan hec ander oog ondernomen wor-
pen; maar als het eerfte oog lang onder handen zouüe ge weeft zyn, dan
hec beter en raadzamer, de konftbewerking aanhettweedeoog, tot op
een andere tyd uit te ftellen.

21. Men incet noodzakelyk bedagt zyn en kennis hebben/wat \'er nahet Wat na de
i^olhrengen der konfibewerking dient gedaan te worden. Het is een ge- konftbe-
yeen gebruik der Oogmeefters, aanftonds na dat de konftbewerking ge-te
«aan, en de naaide uit hei oog is gehaald, twee vingeren op te fteken,
A ^^^ een met water en het ander met rodewyn of bier ge-\'

vwd, den Patiencen voor de oogen te houden, en te vragen, of ze dé- ■
zelve konnen zien en onderfchieden\'t weik gefchiedende, voor een
fooed voorteken word gehouden, dac de konftbewerking van een goede
zal zyn. Dog vele oordelen dit quaad te wezen, dewyl de
m T f wordende met zyn zwak ofkrank oog zo aanftonds

boien 17. befcnreven oogwater nat gemaakt, op het oog te leg-
gen, en met een m^indzei of neusdoek vaft te binden,-om da^r door
\' aat \'er geen ontftekinge bykome; maar men moet
De.de de oogen te gelyk verbinden , offchoon dat \'er aan een alleen "

« operatie gedaan was, op dat de Pacienc hec zelve niet zoude be-
an \' ^^^^ weder opwaarts zoude konnen ryfen, of
andere qualen veroorzaakC worden.

hoofri verband gedaan zynde, moet men den Patient met zyn Wat tegea
düZn \' ^^SS® ^^ Hë^ri, en aldaar zodanig agt het opfty.

zodanige bewegingen de ftaar ligtelyk weder opwaarts kon ge-
opfenn ïot dat dezelve zig vaft gezet hebbende niet weder kan

Jfien^\' dient te weten, dat geen OcuUi\'l of operateur zig volko-
^^\'Vl dZ dat een nedergedrukte ftaar zal blyven legden, de.

ontfteking ^^ ^nodig te zyn: mdien >er
men na de toeitand van den r ontftaan, moet men

een ontftekmg ontftaat, «I^^J^fiSeTe ontftekingen, iiervat-
het aderlatenden volgend^^^^^^^^^^^ ^^^ hou&n met oog-

mentje daar word ingeftoken , en op diC

fleufdeCernfiahalf rond doqr gefaeden zyn-
de flaat -mende Cornea buitenwaarts over r
en men draait met het zil veij varkensftaa^.

tiein de Itii^criftMina endaar mede v^oji

ze uitgehaald : dit gedaan zynde ftaat ff
, het omgeftagen ftuk der Cm^ea^ f^^ to
I wordende in zeer weinig tyt wedet. f^ff^^^t
\' En dewyl dit lidteken btiiten de plaats ^^^
doorftraVingis, zo brengt hetzelve i-

zien .geen de minfie hinder ot letp\' „p.
Met de operatie van M. St.
heel anders gelegen, die «Cf/^tidtck^^\'^\'
over de Cornea doende zekerlyKJ
maakt, welke het doorvallen
hinderlyk: zyn.

«oorfte kamer tegens de Corn^^ zien laat, |
Sr-ilreets gemeld is, na \'t open fnyden .

öp.deze maniere gefchied, m^fl
eènpumigfmallancetje, hier mede fte«
saen in de rand van de Vornea, haby_de m ,
wajsj Mftet haif tiïtiels wyz^ öeyf müm

gens en\'s avonds, ofals\'t heet weer is, en de drukdoeken eerder droog
Worden, drie of viermaal ververrchen: als mede dagelyks voorzig-
tig na het oog zien, of \'er geen zonderlinge ontfteking zy. _ Dog hier
by is wel in agt te nemen, dat men niet al te helderen ligt in het oog
iate vallen, dewyl hier door pyn en ontfteking zoude veroorzaakt wor-
den , om dat in de eerfte dagen na de konftbewerking, de oogen zeer
gevoelig zyn, en het heldere ligt, zonder merkelyk nadeel niet kon-
nen verdra«-en. Als men in het befchouwen van \'t oog alles bevind
wel te ilaan, moet men op de voorgemelde manier agt dagen aanhou-
den , dewyl na dezelve tyd de vrees voor ontfteking genoegzaam op-
houd : en men kan alsdan een weinigje ligt aan den Patient iaten toe-
komen , dog de gordynsn rondom htt Ledikant gefloten houdende,
hem een groen of .zwart zyde lapje voor het gezigt hangeru Op deze wy-
ze tien dagen voor by zynde , kan men dezelve vergunnen op te ftaan,
en in de kamer, de gordynen voor de glafen gefchoven zynde, met
het lapje voor de oogen zagtjes heen en weer te wandelen: en zo \'er
geen verandering komt, dan\' is de heeling volbragt, en men laat den
Patient allengskens weder tot zyn gewoone levenswyze en hanteering
keeren; maar indien \'er nieuwe toevallen opkomen, xnoet den Lyder
zig geruft ea ftil houden, tot dat die weder ophouden,

25. Derhalven behoort een bequaam Heelmeefter te weten, hoe-Hoedanig
danig men allerlei omtrent deze konftbewerking opkomende toevallen verfcheide
moet te keer gaan: namentlyk i) wat te doen, ais in de tyd der konfibe- bevallen
\'ixierking eenig bloed in^t oog zig uitftort, en het wateragtige vogt drabbig gaan!^^
word? In dit geval moet mende konftbewerking zeer fpoedig doen, en
ïils het bloed niet te overvloedig is, zal het door \'t gebruik van \'t gewoon-
lyke oogwater van zelfs weder verdwynen, gelyk vele konftoeffenaars
zulks hebben wairgenomen: maar ze het uitgelopen bloed te overvloedigis,
dan is het zeer gevaarlyk, en hier uit kan zeer ligt een « etteroog géboren
Worden, ook kan allesin het oog zodanig bederven , dat\'er blindheitop a Hypspimn,
volgt. In zo een geval moet men een ader openen, Saley, Rofema-
^yn» Hyfop en Venkel in zakjes naaijen, en in wyn kokende, de-
zelve dikwils warm op het oog leggen, waar door zodanig bloed
dikwils verdeeld word en verdwynt (O). 2) Ah het wateragtige vogt
^^der de konftbewerking uitvloeit, en het hoornvlies hier door invalt,
oehoefrmen zig daar over zozeer niette ontftellen, dewyl het binnen
tWee daagen van zelfs weder komt. 3) Als na de konftwerking een
^^fteking die niet zwaar is in het oog ontftaat, dan word \'er niets

Indien het buiten gevaat bloed zo
^ojjIpS\'^i^Wig was, dat het oogzyngehele
trar^l daardoor verloor, dan moet men
feten het zelve uit te laten, \'t zy door
«ea lancetfteek of een troiquart, \'t. welk

zonderlings vereifcht: maar geweldig zynde is^ze zeer g^^l^, en
tZn mnpt dezelv- doo- het aderlaten op oen arm, voet, oi aan
SlSreenS -lf^?e herhalen, tragten te en^ fl^

nmS heeft te wee^gebragt, en waar door mzonderheit is beKent ge-
Ser lt d v1?|es fekien, maar de verduiftering van het kmlal-
" lyÄm^ermaals ioorkomen, waar door het gevoelen van de ft^r,

hët heSt dit aan £rl//eaM gelegentheit gegeven, een nieuwe en tot
de kSew rkhigbeq^^^^^^^ mt te vinc^^en, gelyk we dezelve

W b-eêd^is\', en een zeer klein fleufje of gootje heeft, om daar
door de ftaar t; beter te konnen vatten, en nederwaarts te druKken
fonder die te breken, \'t welk anders met de puntip_naaiden der
Ä al wSen ze van goud, ziH.r of ftaal zo wd ^ g-

fchieden Deze naaide s evenwel aan de punt Icnerp genoeg om
\'ïmee in foog^^^^ fteken, en op dat, de naaide in het oog zyn-
de men zl kLen weten, of^dezelve met de breede o met
l\'fch^pe kant op de ftaar is komende, daarom is de
\'r harrdvatzel A B agtkant, en die zyde, welke met net gea e.tc

"^^S^\'verfcheide Schryvers melden, dat \'er, dewyl de ftaaren dik-
\'wils wedei 00 fty,^en, eenige naalden uitgevonden .waren,

dat dezelve od haar voorige plaats weder zoude liom^n. ^en-^
fan dez terWgen zyn mogelyk die pypjes geweeft waar do
S het vUesl ui hit oog hebben willen zuigen; andere als zeer kle^^^^
ze net vliesje uic n t, ^jer^dykevertoont, waarmede men den

Srhofkonftryk dezelve ook mogten geweeft zyn, hebben m
Sfening , zo^^v^^^^^^ bekend is, geen gelukkige proefftukken voo^^^

gebragt, maar worden byna van alle Scbryvers alsonbraikbare en onbe-
«juame verworpen; ten zy, dat een fiaar, gelyk zomtyds gebeurd ,door
den oogappel was heen gedrongen , daar men op een nieuwe manier een
opening onder het hoornvlies kan maken, en dezelve met eenhaakjeuit
trekken : gelyk als in onze verhandeling van defraarg. XXIX. een dier-
gelyke konftbewerking is befchreven.

\'Anneer een tegennatuurlyk vlies \'t welk het hoornvlies bedekt,
en het gezigt verhindert, buiten over \'t oog groeit, word
het een fchel op \'t oog genaamd. Zodanig vlies heeft zomtyds de
gedaante van een nagel der vingeren, en daarom word het een
h nagel geheten; maar als het weeken rood a!s laken is, noemd men
het een c lap, en beftaat veeltyds uit enkele kleine aderen; wanneer liet
de gedaante eener vleuglvan een d kapelletje oï mtje heeft, dan wo^d
het een e "Jte/genaamd. Dezelve groeien meeftendeels uit-de gro-
ten oognoek, ook wel uit de kleine, zomtyds ook van boven of be>
lieden , en ftrekken of verfpreiden zig daar na over liet: hoorn-
Vhes. (ZletJab. XIL fig. 15-fig- aa.) .Maar menigmaal bedek-
Ken ze het geheele oog. Insgelyks groeien ze dikwils zeer vaft aan ;hec
loornvlies,. en alsdan zyn ze zeer qualyk te genezen: dog zomtyds
^angen ze alleen door weinige vezeltjes aan hetzelve, de eenezing;
is dan veel gemakkelyker (P).

ojjj ? die men aan de oogen ontmoet,
.ketiw\'^,^® voor des H;ehneefters oog
kebKp geheel zigtbaar zyn. Hier over
oudea? veele Schryvers, zo

moeielyk ongeval omtrent de grote oog-
hoek zyn begin neemt, is, om dat zeker
vliezig bandje, dat agter de traanheuvel
gelegen is, door de minfte orufteking
fterk uitzet, en door ophoping van bloed
\'t zelve vlezig word, zodanig dat het
Zyne witte of flatfe couleur in een zeer
rood en vaft wezen verwandeld , waar na
"\'t zelve als een voos vlees of bolle ftof
uitwerpt, die vlezig voortkruipende, loffer
of vafter , of na deszelfs onderfcheide voe-
ding verfcheide gelykeniffen naar boven
genoemde benaminge maakt.- Offchoon

len te be- ^ voorbeeld in een vierendeel-loods zuiker 4 tot 6 grein witte vitriool
iieiiienB j enz

deze geraakt zynde is te vrezen, dat de-
zelve zoude toegroeien en haar gebruik
verliezen, en dus zónder twyfel een traan-
oog veroorzaken. Deze branding behoeft
zo fterk niet te\' gefchieden, zelfs mag
het yzer aan gene partyen nog de bele-
digde vliezen raken, om dathet genoeg is
wanneer het yzer daar omtrent of by ge-
houden word : waar door dit tegennatuurly-
ke vliesje verfchroeid zynde by een krimpt,
affcheiden geneeft. Datdebrandinge by
de oogen kan te pas komen en gebruikt
worde, zal in het volgende Hoofdftuk nader
blyken, alwaar men zien zal hoe de fchiifer-
wyze verdikking en ophoping der Cornea
door dit doeakan vermindert worden.

De veiligfte en de befte manier is, het
velletje met een ftompe platte naald tc
onderfcheppen, en met een pen als een
fepareerm.esje gefneden te fcheiden , waar
na men het overige met zagte bytmidde-
len confumeert, en, offchoon daar toe van
zommige vryvendepoeders , om in \'toog
te blazen, worden voorgefchreven, zo
iïan zulks niet-anders als pyn te wege
brengen, wyl deszelfs punten , hoe fyn die
ook gemaakt zyn, quetzinge baren, -ea
daarom kan men beter gebruiken;

\'£ W;elk men eenige malen des daags in
het oog doet druipen, en zo het te fterk
mogt byten, kan men \'t zelve verzagten
met fchoon laiTW j-egenwater, \'twelkmen
i-ia wat toevens in het oog brengt.
\' Indien men het gebrek wil doen weg-
byten, neemt men een groot en een klein
penceel, met de kleine, na het oog met
een Specuhim is open gezet, ftrykt men
fpaarzaam met % Vitriol op het velletje
•zodanig, dat het niet vloeid , waar .na men
siet de grote penceel met fchoon regen-
water het oog geheel bevogtigt, ten
•einde de byting zig niet verder verfpreide,
inaar alleen op de beftreken plaats blyve
werken, dit herhaald men, tot dat het
vlies of velletje geconfumeert is.

Zommige kiinnen goed vinden te bran
den, \'t welk by andere vrees hebbende
Heelmeefters veracht word ; dog men be-
\'hóeft zig daar om zo zeer niet te bekom
meren, mits men de traanftippen voor i-
fchroeien of \'t aanrafeen bewaart, want:

V. triol, alb. gr. iij.
OLChart, cum Sp.vini dijfokit.^\'
Sacckar, Cand, 3vj.
.M.

\'^t Welk men dagelyks ettelyke malen ^
het oog brengt, waar door hetnogrei-6
rende-\'^eheel ftyt en verteert. Zoude "
gebeuren, dat nieuwe ontfteking
de,,dan moet men ko\'ele en zulke
waters -gebruiken, als by de o^g^
king zyn voorgehouden. By i^et

nu alle Schryvers het begin van Fannus,
uiipula enz. onmiddelbaar mt de grote oog-
bol vaft ftellen, zo is dît echter zö ftipt
niet tc bepalen, want de traanheuvel, die
ook altyt zeer gezwollen is, is tulTen de
quaal en den hoek meerendeels altyt te
zien ; en dit is de ïcden, dat by de bewer-
king dit deel, gelyk, ook de traanftippen
gemeenlyk onbefciiadigt blyven.

De genezing kan onderfchiedentlyk,
na dat de aart van\'t gebrek onderfcheiden
is, behandeld worden, \'t zy men het
droogt, en tot op de Cornea niet uitge-
ftrekt zynde, doet inkrimpen, waar toe
men met nut kan gebruiken

^ Aq Vlantag. f ji5.

Calc. vel CenUia
Vitriol alb. gr, v.
Lap. H(zmatid. ^j?-
Troc. alb. Rhasfine. Camph. Si^
^Ib. ovor. 3vj.

enz. insgelyks is ook het poeder van ©ode leiileen, a zeefchuhn zeer« Os Jepie.
fyn gewreven en mee ziiiker gemengd, in de oogen gedaan, zeer
oienitig om weeke fcliellen van de oogen te nemen. Omtrent kin-
deren zyn de poeders zeer qualyk te gebruiken, dewyl ze zig dezelve
Zodanig niet willen laten in de oogen brengen. Derhalven kan men
dezelve gevoeglyker eenige droppels van het blaauwe oogwater, of
bet b aogwater van Qiiercetauus dikwils in de oogen doen druipen, ofj, j,. Qpj^,
een weinig Adder-fmout, of Aals-galle, of ^ natte JValfchot, of oly mtthahn.
Verbrand lynwaat, of ongezoute boter, waar onder een weinig witte
vitriool gemengd is, op het vlies in \'t oog fmeeren. Als by zodanige
vliezen teffens ontfteking is, moet men dezelve alvorens of te gelyk
door aderlaten, Spaanfe vliegen en andere bequame geneesmiddelen ge-
nezen, terwyl de uitterlyli middelen het vlies zo veel te ligter zul-
len verteren: gelyk tot dien einde van de Heer de St. Tves de Lapis
divims of Lapis medicanwntofus Crollii, in water gefmolten, zeergeroerat
word. Insgelyks is zeer goed Fim\'e/f ^/i-f in Jq. Cheïidon, ^\'ij. ont-
bonden. (Q).

3. Indien nu deze fchellen door de geneesmiddelen niet zyn te ver-Door de^
Gwynen, tragt men ze door de konftbewerking weg te nemen 1 om ditkonftbe-
wel mt te voeren, moet de Heelmeefter des Patients hoofd in zyn rchoot, werking^,
en wd op zyn linker been, voornam elyk als de quaal aan het\'regter
oog is, eggen, het oog door iemand laten openhouden, de fche\\ of
hetvliesjemet een klem fyn haakje ƒg. 17. daar het alderminft aan
het c^g vaft gegroeid is, vatten; onder het zdve een kromme naaide
doorfteken jïg. 15. en een draad doorhalen, die met een dubbdde
knoop vaft toeknopen, daar na een lus of vafthouding maken , als by
rg- 16., om de fc iel te konnen optrekken, en daar door zo veel te be-
quamer, na dat deszelfs een einde afgefneden is, hec overige, zon-
het uit de draad kan flippen, van\'toog los maken. Als dan
naald men de draad zagtjes aan, om de fcliel in het midden opwaarts\'te
nalen, en men fnyd met een lancethet vliesje,*

j ^Q) Tegens dit gebrek zyn weiniginid-
, -len die zeker gaan uit te denken, en
is \'t beft, de quaal hardnekkig
^as tot de operatie over te gaan,
\'ar Qvey nalezen

Sehtof.^^J® ^^erk of los op het bindvlie-,
^ïis, waaruit vervolgens zeer ligt is

\'op te raaken of de operatie bezwaarlyk of
ligt zal te volbrengen zyn, wyl gemeenlyk
by de vaftgehegte, door de gffchilüng veel
bloeds volgt, dfit in het werken pns het zi§n
verhindert, en ook gemeenlyk een gedgel
te van "t vlies doetn.ftblyven, \'t welk in
losleggende, niet komt te gebeuren.-

Nooitkomtdit gebrek zonder vogi^^ap-
de ontft.sking en meerendeels verfeid-
met escorigtje v|in dit vliezige we^pn, \'t\'
welk by de traanheuvel gelegen is, en daar- -
om weet ik niet, of deze quaal ooit uit^e-
kleine ooghoek voortkomt. Wat my san- -
ga^t, te gJlfe nppit

nan het bovenfte en onderfte einde van \'t oog door, fteekt te na
een regte fyne fchaar tuffen de fchel en de oogbol doorom de icnei
^ Carunciila^^^.^ ^^^^^ bv den a traanheuvel op eenmaal af te:knippen. Ais aan
kchrymalis. ^^^^^ , ^^ met\'de draad na het hoornvlies , en maakt dezelve

m-t een lancet, overal daar ze vaft zie los. Dog men moet zorg dra-
«r-n het oog, en inzonderheit het hoornvlies niet te quetzen, nog-
. . te iets van dt fchel over te laaten, dewyl het zeer ligt en op meuw
aan-roeid- Nogtans is het beter, als de fchel zeer -aft aan netnoorn-
■ vUe^ zit, een weinigje van de fchel aan het hoornvlies te laaten,
dan datmen door een al te nauwe affcheiding, het hoorn^\'^lies zoude

kan men heter \'t geen nog over is gebleeven, door eeyan ^de voor-
gemelde geneesmiddelen 2. tragten weg te neemen (R> Als nu net
fST is leggefneden, moet men om de wortel te doen. intrekken en
op te droofen,insgelyks die op het oog overgebleevene vezeltjes weg
te Tuimen de bovengemelde zagte , bytmiddelen gebruiken en daar
Sede twee of driemaafen\'s daags aanhouden, tot dat men ziet dat aUes
WPO- k Een\'e-e vle^sen in plaats van deze gemelde miadeien, na. ü-
Sbewerkmi lieva een oog watertje dikwils in \'t oog te druipen,
b y voorbeeld:

De Heeri^6\'^. Twj verbind de vier eerfte dagen het oog met water
en brandewyn; maar daar na gebruikt hy om te heelen de Lapis dim-
nus in gemeen water gefmolten. In het affnyden van het vlies, moet
men agc geven, niets van de traanheuvel af te fnyden, veel minder
geheel weg te neemen 5 dewyl daar door een traanoog zoude ontftaa^

(R) Als de imgiila met de naald onder-
fchept, met de gemaakte Ins des draats
geligt en met het pennetje of fnytuig is
afgefcheiden, dan araagt men zorg ;t zel-
ve niet weg te fnyden , voor aat de
■ beide einden tot in de uiterfte ftippen
gefchild zyn, op dat men zo min als

(5) De pyn die men op de operatie
verwagt, zal men tragten te verhoeden
doorfleimige middelen tc gebruiken, wel
ke onder de geneesmiddeleü moeten ge--
mengt worden, deze zyn gefmolte g
tragamn. uittrekfels van Sem. Cydomo^-\'
PHßlH, en alh. ovenm, voorts zy^^jg-,
de opgenoemde middelen zeer die^J,.
die ook na vereifch van de toeftan»
nen verandert worden , Q^a

(T) Dit kan men gemeenlyk
dat de Pannus meeft altyd uit ee» v
bandje als Aq fungus groeid r
moet men zo veel als \'t doent/K i» . .
daar voor dragen.

met groote aderen uït de ooghoek komt, als by 16, te zien, dan
üan men dezelve door het affnyden dezer aderen by de traanhenvel, waar
van ze haar voedzel bekomen, benemen: dewyl dezelve ten delen daar
door vermmderen, en vervolgens door geneesmiddelen zig laaten uit-
roeyen Veeltyds zet _ zig in plaats van een fchel maar een dikke
. taaije Itof, als een vettigheid, aan het hoornvlies die zi^r als een fchel
of-vhes vertoond, maar die door Aals, of anderen gallen zyn te vertee- \'
ren: en \'t fchynd dat de blindheit van Tobias een diergelyke toeval zy
geweeft. Zomtyds zyn \'er vliezen 5 die zo vaft aan hec hoornvlies ..
2yn aangegroeid, dat zy onmogelyk konder quetzig van \'t zelve kön-
nen losgemaakt worden. In dit geval, als men dezelve door genees-
^idaelen met kan wegnemen, dan is \'er weinig voordeel door de
lïonftbewerking te verwagten; dewyl het hoornvlies gemeenlyk ge-
quetft word cn het gezigt verloren gaat. Dog evenwel, indien \'er
nog eemge verwagting is, moet men de konftbewerking liever on-
aernemen dan na\'aten; om dat \'t in zodanige gevallen beter is iets

SStn.n 1 ? op dezelve wyze, totdatalles weggenomen is, oog bedekt,
te werk gaan, (als by de Heer de St. Tves te zien is pag 156,). Iht

6 Alvoorgemelde wyze bezorgen. ^
ö. Als de konftbewerking aan het flinker oog is te verrigten, moet
van de ïrn^\'.l\' "^^Ide onder den fchel is doorgeftoken, den Patient
werkiL^! u opftaan, op een ftoel zitten, en alsdan de konftbe-

^mgvolkomenvolbrengen: \'twelk, als de Patiem op de vloerbleef
fter de\' flinl^^ fo^de konnen gefchieden ten zy, datde Heelmee-Als hec
uit pÏ» , de rcgter konde gebruiken. Als de fchel vlies op

^oZtJl\'^^ T \'f f^^rk rhalen, dewyl hy anders dl fchel zoude ^^^^
\'-\'iinyden en breeken (V).

One^?- de plaatzing tot het doen der
Ver npf betreft, deeld onzen lïr. Schry-
Tves mL aanwyzingenvan deHr.^^^Sf.
ondejr\'p^. inzonderheid lettende op het
"^oetvniu\'^^ ^\'elk oog de oepratie
zaafc Pj\'^^agt^worden; dog omtrent deze
"^each^^\'S^e^-ichil temaken, indien

meefte operatie aan de oogen de agter-
over legging van den Lyder, met het hoofd
op den fchoot van deOperateur vereifchen,
als wanneer weinig onderfcheid omtrent
_t linker of \'t regter oog te maken is,
indien maar de heen en weer draajing
van y hooft, en het vallen van \'tligt wel
word waargenomen.
S s s s

De ntmen en benoemingen van de gebreken ^er oogen, worden
meerendeels verward van de Schryvers voorgelteld , zo dat ei
weinig, die van deze qnalen hebben gefchreven, omtrent de bete-
kenis der mmen met malkander overeenftemmen; maar, de eene die
öp deze en de andere op gene manier uitleggen; het zelve zyn ook
die namen die ter zyden\'het opfchrift van dit Hoofdftuk geplaatft^ zyn

onderworpen, welkers betekeniffen by de Schryvers zodanig verlchil.
lende zyn, dat dezelve onmogelyk alle konnen overeengebragt wor-
den ; \'t welk niet alleen aan de Leerhngen, maar zelfs aan de geleerden,

a. Evenwel komen de voornaamfte daar in over een, dat deze na-
men witte vlekken op het hoornoogvlies betekenen, dan kleind r, dan
grooter, dan dikker of duifterder, dan dunder en doorfchynender,
dan zonder eenige verheffing of opzwelling, dan metverheiimg, waar
door het gezigt min of meer, of t\'eenmaal benomen word, nament-
lyk als het hoornvlies geheel wit en duifter word : waar van dan iiet
Éatynfche woord Albugo en het Grieks Leucoma hunm benaming om-
le^n. In het Nederduits een Witte Flek, een Wo^e oi Nevel op het
oog, een duifter hoornvlies, na dat het zelve meer of mm verdui-
fterd is (W). ., , , \' , .
« Deze ontftaan uit verfcheide oorzaken, namentlyk i) uit een

verftopping der doorfchvneade vliezen en adertjes van \'t hoorn-
vlies, ïïs wanneer aldaar ^ikke en grove vogten ftremmen en als w^^

(W) Hoe onderfcheiden ook denamen
zyn, zo is echter dit gebrek, ter oorza-
ke dat zo vele Lyderen daar mede wor-
den aangedaan , zeer bekend, dog niet
met dat ware onderfcfteid, als wel by de-
ze quaal diende waargenomen te worden,•
Want fchoon zekere witte vlekken op de
Cornea worden gezien , en als hinderpalen
tot het pafferen van ligtftralen aangemerkt,
30 zyn dezelve doch ten opzigte van ha-
re onderfcheide oorzaken zodanig onder-
fcheiden , <iat men ze in verfcheide
foorten zoude konnen verdeelen ; maa^^
om kortsheids halve moet men dezeiv-
als twee byzondere ziektens aanmerken,
waar van de eene door belediging, °
quetzing word te weeggebragt , en
andere door ontfteking gebooren
^t welk men ligtelyk kan onderfcheuie.
zynde de eerfte met een te-

van eyeren by een runne: \'t welk zeer dikwils uit ontfteking der
oogen, dan fpoediger, dan langzamer, opkomt. 2) Uit een verzwea-
ring tuften de vliesjes van \'t lioornvlies door ontfteking ontftaan
zynde, alwaar de etter eyndelyk verdroogt, zo als\'t meeft gebeurd, en
het hoornvlies duifter maakt. Dit toeval word van eenige voor een by-
zonder quaal gehouden, en een a Nagel genaamt, dog het is een,foort\'
der oogen vlekken. 3) Ontftaat diergelyken vlekken ook uitzweringe
of b verbytinge buiten op het hoornvlies. 4) Uit brand en blaart- ^ Erojia.
jes op het hoornvlies, dieuit veelerlie oorzaaken zyn voorgekoomen,
5). Uit een pok op het zelve, die daar word behouden. 6) Uit
kwitzing en lidteeken, door een degen, mes, fchaar, glas, fplin-
ter, fchilffer, doornen enz. 7) Uit branden, en 8) uit het mis-
bruiken van fchadelyke geneesmiddelen, en inzonderheit van fcherpe
vitriolige oogwaters. 9) Als ook uit oogfchellen die\'er te vooren aan vaft;
zaten (X;.

(X) Om dit gebrek te kenriCn, diend
men de making van het horenvlies en
deszelfs gemeenfchap met de naaftleggen
de vliezen te verftaan. De meefte komen
daar in overeen, dat het vlies geen enkel
vlies Ts, maar dat het uit een onnoeme-
lyk getal fchubswyze plaatjes, die op mal-
kander leggen , is t\'zamen gefteld; wy-
ders maakt zy een nauw overeenkomet)
met de Jclerotica, en behalven hasre
doorfchynendheid, een vafte en gelyke
aan een binding, ook heeft het bind-
vlies met het hoornvlies een zeer nauwe
verbintenis, zo door deszelfs vaten, als
door een overdekking van vczeldraden,
<3ie aldaar zo klaar en doorfchynend zyn
als het hoornvlies zelfs. Dog dewyl we hier
over deze making ons niet verde r konnen
uitlaaten, vifyl deze ftof zig al te ver zoude
uitbreiden, zo zal uit de befchryving van
^ gebrek en deszelfs genezinge genoeg
Wyken, wat hier uit is af te nemen.

I^y de 9. onderfcheide oorzaken, die
onzen Heer Schryver voorhoud, zou-
den nog verfcheide andere konnen gc-
^oegd worden , maar om de minfte omflag,
^\'-eld men enkelyk, als reets gezegt is,
^wee hoofd oorzaaken, de eerfte komt door
aandrang van vloeibare ftoffen, welke
^er voeding of onderhouding uit het hind-
oes tot het hoornvlies overgaan, die,
-•»ï^neer het witte of bindvlies fterk ont-

> zodanig dat deszeis vaten als bloed-
ftralen , zonder merkelyke omwindinge.,
grof en fwaar met bloed opgevuld en uit-
gefpannen op de Cornea toedingen en
aanfloten j en dewyl deze vaten , zo
aderen |als flagaderen, de Cornea tref-
fende , zekere verandering ondergaan], en
in helder en fynheyd verfcheien, zó is
\'t niet mogelyk, dat zy door d\'aanbon-
2inge van ^dit overtollig bloed zig vry
ontlaften , maar zy bekomen meer en .meer
toevloet, en derhalven verftopping,:die
na maten van deszelfs verblyf, een ^ dik-
ker , ja een geheel ondoorfchynend vlies
uitfévert, en dus langer aanhoudende zig
zodanig in een pakt dat ze een vafte ehi
onbeweeglyke grooter of kleinder witte
vlek maakt, die zomtyds de gehele Corn.ea
beftaande, doet uitzetten en duifter wor-
den.

Deze witte vlekken of ondporfchynen-
de veranderinge der Cornea konnen ook
voortkomen door verdorring en inkrim-
ping der vaten , waar uit ondoorfchyncnt-
heid moet volgen.

Deze beyde, als eerfte foorten van AlbU"
go aangemerkt, die uitinwendige oorzaken
zyn fpruitende, vinden we veeltyds genees-
lyk , vermits dezelve na haar onderfcheid,
de eerfte door inciderende en verfterken-
de , eu de twede door murw makende
middelen moeten behandeld worden.

Alle de byzondere oorzaken, waar
door belediging aan de Cornea gege-
ven word, die menigvuldig in getal

zyn , zal ik als quetzing aanmerken, "^tzy
dan, dat dezelvenkomen door uiterlyke
geweld, verzweringe, kinderpokjes enz.
waar door verlies van de zelfftandigheid
van dat deel verwekt word, en dus een
grooter of kleinder lidteken gemaakt zyn-
de, dan vlakker, dan hooger of dieper
oppervlakte te weeg brengt, waar door ,
alfchoon dit vlies helder en klaar bleef,
het zien van zulke Lyderen verward zou
gevonden worden, vooral wanneer deze
ongelykheden zig regt voor den oogappel
bevinden.Want zelden gebeurt het,dat hier
doorfchynendheid by verhevenheid ge-
vonden word, wyl de vloeibare lloffén, die
ter voeding ftrekken tegen de verbroke
vaten en vezelen blyven liaan, en , zoals
te voren is aangemerkt, verdikken er
duifterheid veroorzaken, zodanig, dat
niet alleen dat lidteken het gezigt be-
neemt; maar de witte vlek, die zig in de
rondte bevind , en als een ontfteking is aan
te merken. maakt een veel groter belet-
zel voor de ingang der ftralen: tegen
welke Albugo op tweederley manieren, dat
is, door handkonft en plaatsmiddelen
moet gewerkt worden, ten einde de al te
groote opwelling der Cornea, die als bultig
kan verheven zyn, word weggenomen,
en de vlek die dezelve omringt, tragt
men door inciderende middelen, als de te
vooren opgenoemde, te fmelten , te ver-
dunnen en vloeibaar te maken.

(y) De voorzeggingen zyn zo onder-
fcheiden, als de oorzaken menigvuldig
zyn. Komt d\'Jlbugo door ontftekinge
voort, zo verdwynen dezelve menigmaal
door \'t rafpen, met het zilver rafpie,
fchrapen met de garfte baarden, wegfny-
dingder fwaarfte bloedvaten, of \'tuitfny-
clsn van het omleggende ontftoken bind-
vlies , alle welke bewerkingen geen ander
inzigt hebben dan om de indrang te be-
letten , en derhalven genezen de zulken
meerendeels. Indien door \'t lang gebruik
van te fterke verdrogende middelen , in-
zonderheid door loot-zouten, envitriool-
ftofFe,de Cornea verdort, en de doorftraling
geheel belet word. vooral indien zulx by
oude lieden gebeurt, dan is geen genezing
te hopen; inwelkegevallen deopgenoeni-
de bewerkingen geen dienft, maar mee-
rendeels fchade, toebrengen.

By een Ophthalmia, vf^nr Albugohcgint
of gevonden word, moet men niet fterk
adftringeren, of de albugo. vermeerdert
haaftig, waar na de ontftekingen in \'t
bindvlies ook toenemen.

Zo quetzing d\'Albugo veroorzaakt: dan
kan de omleggende verftopping wel op-
geloft, maar het lidteken niet weggeno-
men worden, Is \'er een hoogte op de Lor-
7i;fl als een perel. dezelve kan men door
affchaving of branding verminderen en
vlak maken, maar aan \'t hoornvlies geen
\' doorfcbpendheid toebrengen, Deze laat-
fte manier wat affchrikkelykzynde, word
weinig in \'t werk gefteld, dog indien
het zelve op de behoorlyke wyze vol-
bragt word, kan het geen de minfte fwa-
righeid toebrengen , vermits het heete yzer
niet aan het oog raakt, maar daar omtrent
gehouden zynde het deel op dat ftip
fchroeid; welke verfchroeide ftoffe men
vervolgens doet affcheiden, om gelyk-
heid te bekomen.

in zwang gaan. De ondervinding leerd,
dat dezelve den eenen tyt meer de
aangrypen als de ander, \'t welk ik in
Jaren 1733 en 1734. héb waargenome^^

4, Deze gebreken zyn in \'t algemeen niet gemakkelyk te verdry-
ven;, iiagtans is \'er by den eenen, na dat \'t klein of groot, nieuvV
of verouderd,,de Patient jong of op zyn dagen, en na de verfchei;
dentheic der oorzaak, meerder hoop als by den anderen, als mede
ligter of bezwaarlyker te geneezen. In kinderen zyn ze dikwils nog
eerder te verdryven als in volwaffene en oude perfoonen. Maar
als ze uit kwetzing, lidteken, of branden voorgekomen of reeds
verouderd zyn, worden \'er van zodanige weinige of geene gene-
zenCY).

5. In

5, In het genezen moet men na de verfcheidentheit der oorzaaken De heel-
te werk gaan. Derhalven als de quaal uit Jiremming van de grove xj^g-, wyze is
ten ontflaat, en nog verfeh is, roort men dezelve inwendingdoor een
goede levenswyze te houden, verteerende en zweet dryvende dran-"^ ^ f\'
ken en geneesmiddelen een wyl tyds te gebruiken; tragten te doen
verdwynen. Uitwendig moet men aderlaten, koppen zetten, Spaanfe
"Vliegen in de nek leggen , en de beenen dikwils in warm v/ater baden.
Op het oog moet men verdwynende kruiderzakjes, in water of wyn ge-
kookt, dikwils warm op \'t oog leggen; of een oogwater, namentlyk
venkel water, waar onder wat ibiys, Venkel, rofeniaryn en geeft van
Kampher, insgelyks \'er warmovergelegt,gebruiken. TulTen beide kan
men het oog zomtyds met de warme waalTen vankoffy of een huisdrank
bewaalTemen. Maar vitriolige, te zamentrekkende en koude oogwaters
of zalven zyn in deze geval ien zeer fchadelyk, niet tegenftaande ze van
anderen aangepreezen worden. Dog warm gebruikt hsb ik\'er dikwils
een goede uitwerkinge van gezien (Z). Als de ontfteking is opgehou-
den, mag het oogwater van Quer eet anus met wat a Oogniet, of een an-a Tutïa,.
der verteeiend middel eenige malen \'s daags warm inde oogsn gedrupt,
worden, tot dat het beter is. Indien eenige gezwollen aderen van het
b witte oogvlies tot in deze vlekken zig uitftrekten , moet men dezelve met b Tundm
een fnydende naald of lancet het witte vlies kloekmoedig. dogz^er voor- "-H\'^uginea.
zigtig, affnyden. Maar de quaal reeds verouderd zynde, dan is meeft
alles te vergeefs.

6. Als de witte, vlekken na een fierke ontfieking van een zwering, of
na een in het hoornvlies opgefloten ftoffen volgen, waar door de buitenfte leering in
vliesjes dikwils in de hoogte als een perel verheven worden, maet-c\'hoorn-
rnen de etter, terwyl ze nog vloeibaar is , opening maken, op dat ze vlies,
^et hoornvlies niet doorknaage en daar door een onherftelbEre blind-
heit veroorzaake. Dit moet gefcheiden door fyne ftaar- of andere
maalden, of^ook met een fyn lancetje, dat men door het hoornvlies
tot in de verzwering voorzigtig, een of meermaaal, na dat zulks no-
is, fteekt, op dat zig de ftremmende ettej komt t\'ontlaften, dog
^^ar na moet men de inwendige eu uitwendige geneesmiddelen, die
^^"^ven §, 5 zyn aangeprezen, gebruiken; daar zomtyds ook een wei-
nigje

«wonderheid wanneer ik in \'t Graaffckap
^ «^/tófj zynde , onnoemelyke Lyderen
"tmoette, die meeft alle ongelukkig,
f J^ele geheel blind bleven,
niake ^it het voorverhaalde kan menop-
de eerfte en befte foort van
öqtC^So uit ontfteking voortkomt, en
hart zo men de genezing zal be-
der^ \' deszelfs oorzaak vermln-
«Jien weggenomen worden. In-

nisie Adderfmotit opleggen, waar door deeze kleine fteken, inzonder aeil;
als de etter maar onder de eerfte huit heeft gelegen zeer hgt heeien,
zonder het hoornvlies te benadelen, wordende door dic middel het ge-
zigt menigmaal tierfteld; maar indien dezelve dieper legt, danis het ger
vaarhk, dewyl daar op in \'t gemeen blindheit volgt.

7 Als \'er verzwering of a verby ting buiten op hethoornvhes de oor-
zaak en daar benevens nog ontfteking is, moet dezelve eerft verdreven
worden. Maar daar na, verzekerd de Heer St. Tves pag. 227,vmd
m^n <^een zekerder geneesmiddel als het b groen watertje van Hartman ^
\'t welk men zwaarder of fterker, na dat het de Patienc kan verdragen
moet in het oog druppen, waar door zodanige vlekken in\'t kort beno-
men en de verzwering geheeld zoude wordp.

8 Als \'tïvuvrige of pynlyke blaartjes op hethoornvhes zyn, die veel-
tvds" na een kleine perei of geerfte korn gelyken, moet men zodanige
voorzigtig doorfteken, en hec daar m befloten water uitlaten. Is het een
Mk op\'t oog, die moet men insgelyks doorfteken en het vliesje met een
naaide, lancet of een byzonder werktuig, wegnemen; daar na om het
overige van de vlekken te doen verdwynen, alle dagen eenmaal de groo-
te eentr linfe, van een poeder uit Alnin, Candyzuiker en eyerfchalen
bereid daar op ftrooijen of men kan de vlekken met deoiy van Tintel
beftippen. De fleer de St Tves pag. 229. gaat op dezeive wyze te werk,
als \'er een blaartje door branden op \'t hoornvlies zy. Indien\'er vlekken
na het benemen van eenoogfche zouden nablyven, moet raen de nu ge-
nïlde of die in het Hoofdftuk van de oogfchellenvoorgeftelde genees-
middelen gebruiken (A). ^

(A) Indien het hoornvlies enkelyk, met
jilhugo is aangedaan , zo dat geen ontfte-
king dezelve verzeld, dan heeft de quaal;
gig reeds beveftigt, maar als nog eenige
ontfteking zig daar by bevind en de Al-
bugo niet zwaar is, zo gebeurt het dik-
xvils dat door \'t gebruik dier middelen,
weke tegen de ontfteking dienen, tefFens
de Albugo diftipeert.

De oude meening om vlekken van \'t
horenvlies te doen vertecren, beftond en
beftaat nog by velen daar in, dat men
poeders die wryvende en fchavende wer-
ken, in de oogen blaaft, ten einde de
vlekken die men ziet daar door mogen
afgefchaaft worden, hier by voegt men
Aluin, Vitriool, Sout van loot en meer
fterk f zamentreldtende middelen, waar
door, (eerfte\'yk door de poeders, die
gemeenlyk uit Zsejchuym, Oogniet, oude
Zuikersüz.b^üasn) wryving
en quetzing gefchied op een deel, \'twelk
zulks onmogeiyk kan verdragen, vermits in
\'tvervolgdaar door datdeelop nieuw ont-
fteekt , en de Albugo door de te fterke
t\' zamenlrekkende middeien vermeerdert.

Het is nog eenigzins toegevelyk dat
men poeders gebruikt, die door de tra-
nen nat wordende, fmelten, maar nog-
tans eer die geheel ftomp of vloeycnde
worden vereifcht zulks eenigen tyt, en
derhalven maken ze in den beginne quet-
zing op de oogvliezen. De inzichten ter
genezinge hebben we gezegt te zyn de
oplófTing of fmelting der vergaderde ftof-
fe die zig tuffen de plaatjes der Cornsa
gezet heeft, waartoe ik gene andere mid-
delen heb bevonden dienftig te zyn, dan
die welfce fmeltende en oploffende zyn»
waartoe zo als we ondervinden, de zeep*
agtige en loogzouten \'t meefte nut doen.
Dog alscr laeii ze geteikt, moeten

harde deeltjes te voren verzagt en gefniol-
ten zyn, men fteld uit de volgende een
middel t\'zamen, als, SaU Tart, Vitriol.
gal van Aal en andere vijfen, zware mtte
Candyfyroop, oly van papier of linnen, potafch
en diergelyken, die men met brandewyn
en gemene wateren; als, Aq. Rofar ,
Fasnicul. Plantag. zommige daar uit kie-
zende , zo te zamen mengt, dat de voor-
gemelde middelen na mate van haar kragt
in meer of minder kwantiteit tot een fme-
rige dikte geroerd worden. Welke als dan
.3 i 4 maal\'s daags meteen hoender veert-
je in de oogen word geftreken. Indien
■"er op \'t gebruik van deze middelen ont-
fteking volgde, dan moet men dezelve
door zagte en koele middelen weeren,
cn In \'t vervolg tot de voorige weder over-
graan, fot dat de vlek verteert is, terwyl
inwendige middelen ter ontlafting en koe-
ling dienftig zyn. Zo de Corma door
quetzing of uitfpattinge mogelyk oneffen-
heid of hoogte had gekregen, zodanig,
dat deze bultswys of hard op het vlies
wierd bevonden, deze verteert zeer fel-
den. En zo het lidtekens zyn, dan ver-
pan ze nooyt, maar door handkonft
können dezelve zeer veel verbeetert wor-
den , waar toe een maniere van fchraping
of fchiUing met een fnytuig, by wyze van
een bytel y ^gebruikt word, zelfs Mare.
Aurel, en meer anderen geven enkelyk
den raad van zulks meteen fcheermesje te
doen, dog het is veel beter eigen wel-
fnydende werktuigen daar toe te hebben,
waar mede men in het oog veel behendi-
ger kan werken. Door dit doen word de
gehele] ^vlak niet weggenomen, maar het
vlies dunder wordende fchynt zo duifter
als te voren, en konnen ook geen ftralen
daar door pafferen, weshal ven die bewer-
king van zeer weinig nut zynde, door
my zeer zelden word aangeraaden, veel
minder het fchroeyen of branden, al-
fchoon \'er, indien \'t wel gedaan is, geen
onheilen uit konnen^ ontftaan , maar oni
dat \'t zelve wat verfchrikkelyk zynde en
geen uitflag naar wenfch volgende, de
eerfte welkomft ondankbaarheid en lafter-
taal van de onkundige Lyders is, en \'t
qnaad fpreken der jaloersfe en onkundig3
OefFenaars onzer konftc aller wegen zo
veel ingang vind , dat een kundig oeffe-
naar in deze of andere gevallen voor zul-
de boze of onwetende ongeloond dient te
werken; en dus blyven vele gebrekkelyke
in haren ongelukkigen ftaat, zonder hops
van herftellinge.

ONder de benaming v^LXi Staphyloma viordenvm de Schryvers twe- Wat een
derlei toevallen der oogen begreepen, waar van het eerfte is, ^ta/)/;)-/»!««
als het hoornvlies zig tegennatuurlyk uitzet, en in een gezwel ver- is.
anderd; het tweede daar en tegen, wanneer na een wonde of quet-
zing

ziriff van\'t hoornvlies, \'t zydoor een nitwendigeof in wendigeoomak,
hec a druifhezienvUesdooï-^Q opening in hethoornvues ziguitpcrlt, en
aldaar meer of min opweld, en daar door op het hoornvlies een tegcnna-
tiiurlyk gezwel veroorzaakt, waar door den Patient in\'t gerne en zyn ge

2 Het zelve gezwel heeft men verfcheide namen gegeven, na de
gedaante daar hec meeft na gelyke: by voorbeeld -. eenperel, b Muggen-
olvüesenhoofd, een nagel, een c appel, en een drutjekern, na dat het
met een van deze dingen de meefte gelykenis heeft, onder welke
■de appel het eroofte is. Op gelyke wyze pleegt zig ook het d harde-
\'Vies uit te zetten of een tegennatuurlyk gezwel te veroorzaken, en
\'word uit dien hoofde, dewyl de Sclerotica en Cornea een vlies zyn, de-
ze quaal van eenige mede onder het e druifgezwel gerekend, eji kan daar
om zéér gevoegelyk Staphyloma Scleroticce, en het eerfte Staphyloma
Cornece genaamd worden. . j . i, .

■zeer mismaakt, en hec gezigt benomen word; maar ook, dewyl hec
altyd ontftekingen op de oogen , zwaare hoofdpyn ,flaaploosheit, in-
wendige verzwering in \'t oog teweegbrengt, ja zelfs kankeragtig kan
worden : en dewyl in zodanige toevallen het gezigt in t gemeen ver-
loren is, worden ze meerendeels daarom onder handen 2 genomen, ten

einde men het oog zyne groote mismaaktheit en pyn zoude benemen,
alsmede om die daar uit ontftaande zinkingen, verzwénngen, en kanker,
die daar uit te vrezen ftaat, te verhoeden (Bj.

(B) Hoe eenvoudig dit gebrek ons in
den beginne voorkomt, zo is het zelve
echter niet veel te vertrouwen, om dat,
70 dra v/e de Cornea of de fclerotica zien
uitzetten, het inwendig Oog-geftel, dat
-zeer ligt ontfteld en bedorven is, veel
tyts zeiiere mismaaktheid of bederf heeft
onderdaan. Maar zo de uiterlyke beledi-
ging de Corncê heeft verdund, of dat dit
vlies door zweering op de eene plaats
zwakker is geworden dan op de ander,
en derhalven het gebrek doorgaans dog al-
leeninde Cornea is, dan heeft het gebrek
weinig gevaar in zig.

Om deze reeden zal een bequaam Heel-
meefter zonder tydtverlies het gebrek aan-
grypen, of aan den Lyder zyn aanftaanden

droevigen ftaat voorhoeden, die in \'t be-
gin geftuit zynde veeltyts ten goede ge-
bragt werd, daar integendeel tel angwag-
tende niet alleen reddeloos, maar zelfs het
gevaar van zyn leven te verliezen onder
heyig is, en het is weinigen wys te maken j

dat de oogbol uitzettende uit de er&ita be-
gint te puilen, en het hoornvlies bruyn
en het uitgezette vlies roodvlezig word,
de vliezen verdikken, zware pyne in\'den
oogbol, en vooral in het voorhooft, ont-
ftaan. Vooral eer nu deze toevallen op-
komen, moet men de operatie in \'t werk
ftellen, en fchoon het reets verlöre ge-
zigt niet iveder quam, zo is nogtans veel
gewonnen met het leven te behouden , de
toevallen weg te neemen, geen mismaakt
oog na te laaten , en verzeekerd te zyn
dat het gebrek zig nooit weder zal late\'^
zien; ja ik kan zeggen , dat ik verfcheide
perfonen, met deze quaal aangedaan»
niet alleen zo gelukkig heb behandeld?
I maar ook haar verloren gezigt door niyn®
! manier van loperatie weder gegeven, 1
\' zo verre den Lyder maar met \'t opko \'
men van \'t gebrek deze behandeling o-
dergaat. pog

Betreffende de heelwyze, die moet men na de gefchapenheit der Heeh^vz®
qi^aie, op verfcheide manieren m \'t werk fteJien. Derhalven als het ^^^^^

i atient gcdung op den rug laten leggen, de wonde müeti:oarn vlies n^et
^r^t, offlymyanqueepitten, ofals by de verhandeling van de oog/
wonuen gezeg is, behandelen, tot dat dezelve weder gehe&d zy, wa.?r
door zom tyds het gez\'gD nog behouden word (C).

5- Maar xvanneer de quaal reeds verjuderdis, plees m-ne-n naald
^et een dubbelde draad door de wortel van dit uitw?s fe Sk ^ zo a\'s

2yn, zig laat zien, zo is.
den . ^"\'P bevinden dan door\'twegfny-
Jfn ,er gshele Qfj^f«, waar n. hefo^
intiJT/?®\'"" verfieft, invalt,droogt en
ftonl, ®geneeft, waar van zo aan-
meerder zal gezegt worden.

Oös nu al wilden leggen op de
p,,:]- der byzondere foorten van uit
\'t en naar hare gelykenis iederin

g.jg, vi;.r, maar een onnoemelyk
\'t u^r,!^^^ namen zou moeten opzoeken ,
leff p^ \'^yaan de Academien als School-
is d^ de-fyl het zeer dienftig

Palin ,\'"^\'^ de leerlingen onder lekere be-
v-randerende. zaaken in hare
Oefe\'^"pre.; te, om in \'t vervolg door
gebrp^^^\' ^ bennen ea \'t genezen van

(A ." "\'t te breiden,
de, ejJ-^^ ^"fterkende t\'zamentrekken-
den benfï"^\'^"\'^^ geneeswyzen zyn in
hlr^ ; maar dewyl zig

..ven, indien (gelyk zelden gebeurt,) de
uitpipatteCofflM door bovengedagte mid-
QCkn waar onder Flor. Rsjar. Rubr, en
ßjlaufl. als ook Herb. Sabina\'^Gmcnst zyn.
geen vaardige hulpe krygt, moet men
fpo^\'g/ot de op;ratie overgaan.

-albinden van gezwellen , zo min als \'t mo-
gelyiii5,te luifteren; om dat de Lyder ieder
moment alle dezelve pyne ondergaat die
men door fnyden in \'tkort en met e:ms ge-
waar word, daar in tegendeel door het bin-
den langdurende cn onophoudelyke py-
ne , -en zulke toevallen veroorzaakt wor-
den, die dikwils onmogelyk te herfteh
len, en daarom ook zomtyds ocrziak des
doods zyn.Indien men nogtans de af \'^indin-
ge zal onderneemen, dan is \'tgeraaen, dat
men de dubbelde draad uit twee coul?u-
ren ijeme, om daar door wel te onder-
fcheiden, welke einden men aaneen-
knoopt, namentlyk, root aan wit, én wit
aan root,zo als by ßg. 3., Tab. 8. blykt,
hoe de draden kruiswys ter .plaatfe daar
zy zya doorgehaald, over. malkander

hy het zelve geheel ^^ « weg fwaar op alle dè vog-
fialle mesrugs breedte m hj"Huitende
ten uit hetoogloopende , l\'« f, op welk oog daar na zeer

te fnyden. waar toe een fehaartje veel
dienfriger is als een lancet, zo als ö
Heer de St. Tves ons voorhoud: dog-ie
wSl drpunt van de fehaar niet kan gö
bruikt wCden,zonder dat een opening
heï oóg gevonden word,zo fteekt rnem^^,
elïanclt.het oog ,^vat.opgehgt en do^^
de draat vaft gemaakt J - itie»

>er het wateragtige vogt uitv^oe j^^^
waar in men een klem wel fnydend
tje voor wilt rond van pnüt zynde, ^

Been loopen , ten einde de

niet van een fcheure

als door \'t ordinaire buiden, gemaaKt

\'""Te)\' Indien zware toevallen ie vrezen

zyi ,en de Staphyloma zo groot of gevaarlyk
Jg vertoond,als door my j. 3-gemeld is^,
dan is men gehouden dit ftuk op de voor-
genoemde manier te behandelen, met
de Cornea niet alleen, maar oök een
Gedeelte der Sckrotica, by de inplan-
ting der Spieren, agter de iris

-«m dus dat gehele , deel ic het rond v/eg
»«e fnyden. Als by deze operatie de pezen
der oogfpieren niet te verworden wegge-
fneden, zo volgen geen, toevallen, mits
men we! zorg draagt dat de oogleden, die
gemeenlyk toezwellen, door een dotje
plukzel, als een fagte turunde, ter ont-
lafting der oogvogten en tranen, worden
van een gehouden\',■ én deivyl de fpieren

door hare natuurlyke inkorting de oog-
vogten uitftoten, zo gaat de beding vaar-
digt, en \'t glaze oog, dat men tot cieraad
inzet, kan naderhand, zo als de Heer de
St. TvÊj-meld, gemakkelyk beweegt wor-
den, als hetzelve niet te groor is, waar
Van fik nu tegenwoordig een -zeer fraay
voorbeeld onder handen heb.

Door deze (in \'t oog der onkundigeti)
wrede operatie worden onze Lyderen
voor nog veel wreder en gevaarlyker,
namentlyk het wegfnyden of \'t uitnemen
\'der gehele oogbol bewaard.

Myn vorige zeggen hoe dat een be-
gn:inende Staphyloma kon gered ofgenezen
worden, zo, dat des Lyders gèzigt meeft
onverhindert in ftaat bieef, beftaat daar
in; dat men de uitfpatting der Cornea zo
vaardig als doenlyk is, doeVbv een vallen,
door het ontlaften der wateragtige vogt
uit het oog, \'t welk dus moet gefchieden :
men zQt den Lyder op een ftoof tuffen
de knien , en beziet het begin é&x Staph\'s-
\'oma, by welke raen de. meeft uitpuileode
plaats, in bet gemeen de dunfte vind.
iJe oogleden of met de Vingers oft Spe-
mium open gehouden zynde, neemt men
het lancet \'t welk men in de mond houd ,
en fteekt in die dunne plaats een gaatje,
zodanig dat het wateragtige vogt uit het oog
l^ope, waarop deuitgefpanneenverftapte
^orneia by een valt, en met een goed de-
ïenfif gedekt wordende, geneeft, deze
^^■"onde in een dag, waai na, op dat\'er
pen meerder of nieuwe uitpuilinge moge
■gebeuren, weder op dezelve manier op
die plaats geftoken word, ten einde het
^3ter als te voren zich moge ontlaften en
öe gewonde Cornea genezen. Dit doen
herhaald men zo lang tot dat óe Cornea zig
l^heel heeft ingetrokken, en een be-
tendige ronde oppevlal.te heeft gemaakt,
^^ Wanneer de genezinge volbragt is.

heb ik verfcheide malen met voordeel
I^Jaan en zelden zien mislukken, onder
..«aeren aan een-zekere Unnen-naayfter,
4ie nu zo fterk is zi en de, dat zy me t het ge -
brekkelyke oog haar handwerk volbrengt,
als zyhaar oog zodanig heen wend dat de
. iigtftralen zydeiing voorby hetkieine lid-
teken, konnen doorgaan.

By dit Hoofdftuk Van de Staphyloma, ais
zynde in dit geval niet alleen de Cerraea,maar
ook dikwils de Membrana uvea en iris be-
ledigt , was noch een andere quaal te voe-
gen, namentlyk het gebrek waar by wy
zien dat de Pupilla verengt of door een
vliezig wezen deszelfs opening toeüuit,
en dus zonder verduiftering der Cornea,
of by zynde CittaraUa gene doorlating
van ftralen ontmoet word. Door de
befchryvinge van dit gebrek j zouden wy
aanleiding vinden om te onderzoeken,
wat ziekte het geweeft is, waar door de
Hr. Taylor door quaadfprekers zeer veel
roem binnen Amfterdam verloren heeft,
wanneer hy den yden Jttny 1735. aan een
Hr. van Frankfurt, genaamt Fassavant,
zekere operatie in ^t byzyn van weinige,
maar meeft bequame lieden, zeer behen-
dig én fraay verigtte; zo dat niets anders
als een goede uitflag te hopen was. Nooit
had ik hem vertzaagt of met vreze gezien
dan in dien tyt, wyl hem bewuft was wat
toevallen konden volgen , indien hy by on-
geluk de\' Nervus- Ciliaris quam te rakep,
^t welk hy voor de operatie nadrukkelyk
verklaarde, en inderdaat niet wilde ver-
zekeren daar van vry te zullen zyn, pit
geval heeft veel gerugts gemaakt; zelfs
zodanig, dat nu maar onlangs, de Zoon
van onzen berugten Heer Heißer over dit
ftuk tot fchimp yan de Heer Taylor, een
Traftaatje, zonder de. Quaal, de Re-
handeling of de Perfoon van Taylor ,en
deszeifs gedrag te kennen, in Maart 1736.
in\'tHoogdyits heeft doen drukken, waar
over ik voor \'t tegenwoordige myn oor-
deel niet zal vellen. Dog ten dienfte
der waarheid hier over iets nodig . zyn-
de, zal ik niet weigeren myne gedag-
ten over dat gene, waar van ik oog-
getuige ben geweeft, aan de Waereld
mede te delen. Inzonderheid om dat de-
ze quaal niet als Catara&a, maar als een .
verenging, een veel beter gezegt, toeffui-
ting der Pupilla was aan te merken , welk
gebrek niet wel anders dan door de naald
in \'t oog te brengen, zo als by de Cata-
raBa gefchied, te genezen is, waar over
men kan nazien den fchranderen Chesel-

DEN in zyn Aanhangfels pag. 19- alwaar
hv dit ongemak als een eerft ontdekte
qüaal aanmerkt, en welkers aannemelyke
manieren van opereren ik verpligt ben
aan te raaden, oordelende derhalven niet
nodig te zyn my daar verder over uit te
laten, te meer, wyl ik vertrouwe dat de
Hr. Taylor deze ftoffe verder zal uitbrei-
den en aan de waereld vertonen, hoe op de
beqitaamfte en zekerfte wyze dit gebrek
door de hand kan herfteld worden, zo
als zyn E. by de Hr. Passavant getragt
heeft te volbrengen.

Ook ben ik van gedagten dat dé nauw-
keurige Hr. Heister by de nitgave van
de Latynfche druk dezer Heelkonft, ons
wel iets over dit gebrek, door de Hr.
Cheselden befchreven, zal mededelen.

Fis I Vertoont, hoedanig omtrent het ftryken der ftaar, de Patient,
Heelmeefter, en Medehelper moeten geplaatft worden, wydlopiger
befchreven pag. 689-692.

Fig. 6. en 7. zyn naalden uit Nuk en Solingen afgetekend, die te ge-
lyk in een konftbewerking geburïkt worden, fig. 6. is een Ipitze
naalde.meteen fleufje waar mede men het oog doorfteekt: maar
met de ftompe naaide 7- die langs het fleufje van de andere
naald in \'t oog gaat, word de ftaar nedergedrukt. Alzo is het
ook met ƒ g. 8. en 9. gelegen, die uit de Twiftredenering van de
Heer D. Albinm, eertyds tot Frankfort aan de Oder over de itaar
gehouden, ontdleed is. ^

it 10 II. 12. Zyn uit dezelve Twiftredengetrokken, fig. 10. is
een naald, die, na datze met de punt A. is m \'toog geiiooken,
door hec nederdrukken by B als een tangetje open gaat, om het
vliesje der ftaar daar mede uit te halen; welk werkcuig dog wei nooit
zal gebruikc zyn. . , , ,

Fïg II. en 12. vertonen dit werktuig fig. 10. m zyn deelen, zynde
fi^ II. de punt, die insgelyks by A een fleufje of vore heeft, om
het einde van fe. 12. C. in zig te vatten en te verbergen, maar
beide te zamen of in malkander gezet, met den ander een ronde
naaide maken , die zo net moeten gepoiyft en m malkandp- gevoegd
zyn, dat men byna niet kan zien, dat. dezelve twee ftukken uitma-
ken\'-en daarom ook ligc in het oog ingaan konnen. Fig. il. is by
B èen gat, waar in D fig. 12. Quic, en daar na door een ftitj^
vaft gemaakt worden, zo dat het zig als een fcharnier kan bewe^
gen, y/elk ftifje aan 10. gezien word. E. aan 12. is e-"
\\^eer, dewelke deze twee ftukken aan ƒg. lO. digt doette zam^
fluiten, en belet dat zy niet van malkander konnen gaan. ivia^,^

Fig. 14. wyft aan hoe het oog met de eene hand open gehouden, en
mee de andere de naald by A in het zelve geftoken word, om dat
dezelve m het fteken by B agter den oogappel zig moet vertonen,
als ,men de ftaar wil nederdrukken.

Fig. 15. vei toont een oog met een fchel a. en hoedanig onder dezel-
ve met de naaide b b. doorgeftoken word.

Fig ló. vertoont een ander foort van een fchel aa. hoe dezelve met
de draat bb. gevat is, die by C. te.zamen geknoopt word, om een
his te maken, en dezelve daarna beter te fcheiden.

I^g. 17. Is een haakje om tot fchellen, uitwaffen en andere gebreken
der oogen te gebruiken.

^ f\'^^\'f^\'^^\'^ëezwel aa. waar onder een naaide doorse-
ttoken en afgebonden word, uic van Solingen ontleend

hg. -20. Is een werktmg voor fcheele oogen der kinderen te S-"
ken, on leend uit vanSohngen, dat uit zilvere doppen, of Ll ïe
ftage plaatjes AA beftaat, die in \'t midden een gaat^ hebbïn
BB. en met een bandje CC. om het hoofd op de oofengeboSS
worden, op dat diergelyke kinderen zouden genoodzaakt worden
door deze gaatjes te zien, om de oogen alzo regt te gewennen.

Anneer agter het hoornvlies, alwaar het wateragtige vogt natuur- Wat een
lyk befloten IS, zig etter onthoud, ddXivmvdhQt een etteroog o/" etteroog is,
etterzwermg in het oog genaamd (a). Zodanige etter ont-

fla-t of uit een voorgaande uitftorting des bloeds in het oog, of uit
een inwendige verzwering, ook uit geweldige ontifekmgen, kin-
derpokken, mazelen, het ftaar Heken, alderlei geweldige uitwen-
dige quetzuuren der oogen, door flaan, ftoten, gooijen, branden
en dier^elvken^ \'t v/elk dikwils onverdraaglyke p^m m t oogen t
hoofd, Vzelfs de dood, als men de etter in \'tkort geen mcgang
maakr, veroorzaakt; of ten minften word het gezigt bedorven ol ge-
heel verloren, na dat die tot \'t gezigt noodzakelyk deelen m het oog,

2. Men heeft driederlei Heehvyzen-, van welke de eerfte door ge^
uu.. g.- neesmiddelen volbragt word. Derhalven, in het oog uitgeftort bloed
neesmidde-^^^^^ ^jg onthoudende, dog met overvloedig zynde, km zujks
ïe-i ge- door verteerende geneesmiddelen verdreven worden, tn ik

heb zodanige oogen, alwaar door flaan, ftoten en branden, tame-
Ivk veel bloed in het wateragtige vogt was,^ door het veelvuldig oi>
leffgen van drukdoeken, diein warme wyn, waarin men Oogentrooft
Salven Venkelzaad gekookt had, nat gemaakt waren geheeld; of
heb zodanige kruiden in xakjes genaait, in wyn gekookt, en dikwils
warm laten aanleggen; daar benevens den Patient doen ad^laten,,
ook na gefchapenheit der omftandigheden buikzuiverende middelen

CF) Onzen Hr. Schryver bezwaart zig
over de verfcheide en overvloedige be-
namingen , die zommige Schryvers aan de
ooeziektens verwardeiyk geven , \'t we k
in dit Hoofdftuk, en vooral omtrent de
uitdrulcking van den Hr, de St. Tves, geen
plaats moet hebben, wantliy is deeemg-
fte niec die dit gebrek de naam van Onyx
geeft, maar meeft alle Schryvers hebben
met regt die benaminge gebruikt, om dat
mpopyonen Onyx een zeker onderfcheid
inzig bevatten, namentlyk, dat de eerfte
de gehele voor- en agter kamer en dus de
gehele plaats van de Humor Jqueus. be-
flaat , zynde de etter onder die vogt ver-
mengt en uitgeftort, waar door de gehele
Cornea zig meteen witte couleur vertoont,
daar in tegendeel de Onyx niet anders-ver-
toond , dan een half cirkelwys vlekje
dat agter de rand (gemeenlyk onder) der
Cornea uitkomt, en het witte öf agterfte
van een nagel gelykt, waar van het den
naam bekomen heeft. Hier over kan
men nazien, rExpUcation etymologie de
J^JotsGrecsdeMedecine\'Mr Tkevenin , pag.
IJl. en meer andere. Dereeden, waarom
fli£ gebrek %zo bepaald vertoont, is,
om dat de ftofFe dik en niet zo vloeibaar
is, dat dezelve zig zo vaardig niet onder
de wateragtige vogt verfpreid; of dat de
etter zig in een eigen vlies ophoud, eu
zich dus als een nagel door het horen-
vlies zien laat.

Ik beken, dat-onder de benamingen-
der oogziektens en deszelfs getal veel on-
derfcheid gevonden word, om welke ree-
den ik.den-Lezer te rug wyze,.om het
nodige dat door my, l>yhet 45 Hoofdftuk
g I. daar over gezegt, is na te zien.

Zommige „zyn van gevoelen., dat het
woord Onyx met óMvaxiUngula, zynde
de eerfte een foort van Hypopyon, en \'t an-
der een foort van Pterygiim, een verwar-
ring \'maakt, doch zulks is van. weining be-
lang, en dit zo zynde, behoorde men
het woord Ungula te verlaten, en zig al\'
leen van \'t woord Tterygium te bedie^
nen, wyl het velletje op de oogvliezen,
de ooghoek groeyende, minder naar een
nagel als na-een vleugel van een papi"°"

gefykt, en dus k hetverfchilteeeneiuaa
beftift, bly vende de Vn-^x in \'t Grieks, "
Ungula iü \'t Latyn; de tweede foort
Hypopyon.

ifigegeven. Wanneer men dan heeft waargenomen, dat het bloedende
etter in \'t oog verminuert, vooral, wanneer in een geweldige quet-
zinge de Patient adergelaten is, dan moet men .daarmede aanhou-
den, tot dat alles ontbonden en verdwenen is. Dog indien het in \'t
kort niet vermindert, nog verteerd; maar in tegendeel verraeerderc
of in de dezelve toeftand blyft, en groote pyn of andere quaade toeval-
len veroorzaakt, moet men \'t zelve by tyds, op dat het geen andere
deelen van het oog doorknaage, en het gezigt bederven, van de ftoffe
door konftbewerking tragten te ontlaften, en niet zo lang wagten,tot
dat het hoornvlies, druifbezien-vlies of andere deelen doorknaagt wor-
den: dewyl daar door de volkomene verderving van \'t oog en\'tgezigt
onvermydelyk zoude volgen. ^

3. Maar eer dat ik deze konftbewerking befchryve, zal ik alvorens t^^eede
itiet weinig woorden van die zonderiïnge heelwyze die een Oog- heeUv/ze.
meefter ten tyde van Galenus, Jiiftus genaamd, gebruikte, endaar
door dit gebrek, geljk Galenus betuigd gezien te hebben, dikwils ge-
heeld heeft, fpreken. (a). Hy zette den Patient op een ftoel, daar na
hield hy dezelven aan beide de zyde van \'c hoofd vaft, fchudde
en beweegde hetzelve zo lang, tot dat de etter verdween, die men,
gelyk als Ga/èKz/j befchryfc , duidelyk heeft zien benedenwaarts inheC
oog zakken, en dezelve was wegens zyn zwaarte aldaar blvven leg-
gen, en de Patient herfteld geworden, \'t Welk men der hal ven" ook, eer
de konftbewerking wierd ondernomeh, zoude konnen ter proef ftellen,-
Maar om dit te beter werkftellig te maaken, moeft men des Patients
hoofd agter over buigen, of den Patient met hec hoofd om laag op
oe rugge leggen, dan zoude het te beter konnen uitgevoerd worden,
mzonderheit het oog alvorens door de vingeren wel gevreven zynde,.
om de etter zo veel te vloeibaarder te maaken. En dat deze heelwy-
ze, offchoon van veele begekt, zomtyds ook van een goede iiitfiag;
kan zyn, doet my, behalven de getuigenis van Galenus, een voor-
beeld, eenige jaren geleeden, geloven, dat een man een etteroog
hebbende, een noodzaakelyke reize op een wagen moeft doen; maar
na deszelfs wederftomfte Was het etteroog geheel weg; zynde de et-
ter zeer waarfchynlyk door het fchudden en hoflen van de wagen ag-
ïer den oogappel gedreven geworden. Maar indien deze onderneeming
cok mogt te vergeefs, of de buitengevate ftof in\'t begin reeds te over-
vloedig zyn, dan moet men tot de konftbewerking zelfs overgaan; dog,
^ie de meefte fchranderheit van alle, in de heelkunde bekende , konft-
bewerkingen vereifcht, en reeds éen geruime tyd geheel, offchoon
an Gö/gwzij op de voorgemelde plaats, Jëtius en andere befchreven, ia;
ergeetenheid geraakt zoude zyn, indien deZelve niet van eenige Ge-
■ . nees--

lïeesheeren en Heelmeefters in de voorgaande Eeuw, inzonderheit van\'
Riverius, Meekeren, Nuk en Bidloo, weder op de\'baan en in \'tgebrnik
was gebragt geworden CG}.

4. In de konftbewerking moet men de Patient aan een heldere
Äumtus- _ piaats op een ftoel zetten, deszelfs hoofd en handen door eenige
S^Sren^"^ laaten vaft houden. Een moet ook het bovenfte ooglid wel

öp houden , maar de Heelmeefter het onderfte nederwaarts halen :
en alsdan, dooreen lancet een mesrugs breedte van\'t witte vlies aan het
onderfte deel van het hoornvhes, regt onderden oogappel, een ope-
ning maaken , die zo gro t is dat de etter met het wateragtige vogt daar
uit kan vloeijen, dog menmo ^^t wel zorg dragen het a Druißezienvlies,
\'t welk regt agter de ett^^r legt, niet te quetzen: en indien de ftoffe
van zelfs niet uit vloeide, dan kan men het oog met de vingeren een wei-
nigje drukken, om daar door het uidopen van de eiter te bevorde-
ren. Dezelve uirgeiopen zynde, moet men een oogwatertje van
1) Aqua Weegbree- of RuzenWater met het wit van een ey geklopt, of flym
-piantaginlsV^w queepitt\'H met of zonder een weinigje kamphor , met drukdoeken ,
ofRoftnm. om de drie of vier uuren\'er opleggea, dan zal de wonde inhet hoorn-
vlies zig niet alleen in \'c kort fluiten, maar ook het v/ateragtige vogt
wederkomen, en, indien anders geen noodzakelyk deel in het ^oog
gequetfl is, het gezigt weder herftelt worden. Daar-ontftaat wel een
klein lidteken in het hoornvlies , maar hindeid niet aan \'t gezigt , de
wyl \'t onder den oogappel is. Men pleeg in deze konftbewerking
om het lancet een linnen doekje of pieifter zodanig te .winden,
dat deszelfs punt twee mesrugs breedte bloot bleef, op dat het niet te
diep zoude in het oog gaan: en om deze red. n hebben Meekeren oxk-
andere byzondere werktuigen of lancetten hier toe laten \' maken,

(G) Niet alleen dat etter en buitenge-
vate ftoffe der oogen door fchuddinge
verteren , vcrdv/rnen en weggenomen kon -
ren worden , maar \'t zelve heb i.i in an-
dere gevallen ook zien gebeuren, inr\'on-
derheid b/een Hernia Aquofa, die niet
alleen zeer groot was, maar teffens lang
hadde geduurd, deze verteerde of ver-
dween in een reis, mogelvk om dat der
Lyder met rytuig wat fterk gefchud zynde ,
deze ftoffe meerder is verdund geworden-,
en dus gemaki^elyker heeft konnen ont-
bonden worden. Althans \'t i^ waar, vol-
gens de getuigenifle van den Lyder, dat
zyn Ed. met hst gebrek op de wagen ge-
klommen, en in het rydcn tamelyk ge-
fchud zynde, \'s morgens ondervond, dat
£ot verwondering \'t geheele gefwei ver-
dwenen en genezen was. Ik zal om de aan-
ienlykheid van pïrfoan. zyn naam - niet
noem _n, maar tot bevefti, ing der waarheid
ismyzulks coor denEd.Gr. Achtb.Heer
van der Linden, in qualiteitals Med. Dr.
p rmiifiye als een verwo ~d-ringswaardig
ftuliuit Kiinpcn medegedeeld. Onder de-
ze zeldzaamheden mag men ook voorhou\'
den h.t weder verdwynen van ettergezxvel-
len, ^o-als ik -"er verfcheide mdcn, als
d jzelve juift van geen al le broeyende aart
waren, h.-b zien vertecren.

I c ver A\'erp de manier van Galenu~meU
maar dewyhde o dervinding geleerd heeft,
dat wel door fchud ing de Cat raüi ?,^\'
boren is, -o moet men deze handgreep
niette voorbarig, veel minder te fterk7
volbrengen.

a\'s uit zyn Aanmerkingen in\'t IX. Hoofdfiuk van de Duitfche, maariin
net X. van de Latynfche druk is te zien (H).

5. Dog dewyl de etter zomtyds tamelyk dik zynde, en doordie met ce „iemr
het lancet gemaakte naatiwe op en mg niet al te wel wil uitvloejen, oor-mani";
deel ik de naaide Tab. XV. ßg.i\'^.vmoond, hier toe bequamer te zyn;
ten deele, dewyl die aan de punt eenigzins krom gebogen, ender-
huven het a druifbezienvlies daar door zo ligt niet kan gequecft worden-
ten deele, om dat die eenigzins driehoekig zynde, eon groter opening
als een lancet maakt, waar door de etter gemakkelyker kan uitlopen
Maar om deze naaide wind ik insgelyks een pleider, dat\'er alleen twee
rugsbreedte vau een mes van de punt bloot blyfc, om te verhoe Jen dat
ö|enjet tediepmhecoog zoude konnen ingaan. Als de etter van ze\'fs .
niet wil uitvloeijen, raad de Hetï de St. Tw^opde 227. bladzyde, daü
mtn met een kk in fpuitje laauw water door de opening moet infpuiten
oan zoude daar door de etter te gelyk uitgedreven worden. Als na ver-

gelyk als vee. tyds gebeurt, dan moet men door de gemaakte opemng een
fyn onderzoek yzer fteken, en daar door d\'etter, als de eerfte laaf
yagtenuitte Jaten, \'t welk in het begin ook had können gedaan ^

nog mogten ontft-oken zyn, danmoet mendemiddden, om ittte ver^
dryven, namentlyk aderlaten , koppen zetten, fpaanfe VlS^n if.^^
verdwynende ftovingen enz. gebiuiken (I). ^ \'

men d gevaarlykaanmer: t, zo moet lonnpn inft^i-«^.
t"n ^ ^^^^^ dezelve zo larg niet wag-
J,,, zommige wel door vreze doen,
S We niet alleen verder bederft,
en d groote quantiteit toeneemt,
örai °°gvliezen door dezen aan-
di-i\'iw en het nerveufe veel ge-
^iiikt word. Indien het ook met de eerfte
^-Jze met genoeg was, wyl de wonden
iiiPn i ^-oornvlies haaftig fluiten , zomoet
dikwils ais \'t nodig is
lyatten en op nieuw van de ftofFe ont-
/\'\'-n, want n-piar. ___

als T \' ■ andere delen treffende
fe vro^\' zo is \'er geen gevaar
genthpM ^ ^^^^ reets, ter gele-

^trrï^l^ ^^ \'t lancet, maar
^^»^oeg ontlaft li ^°/ezigniet vaardig
de^lÄ\'ei^^^^^^^^ daan. om

^ -------VWIJ ULliJ pypjC

konnen infteken; waar door de ftofFe
onverhindert zoude uitvloeien: ditpypje
moet wel rond en glad zyn, en niet die-
per als een halve of quart lyn binnen het
oog gaan; zelfs vind men heelkundigen
die raaden een zeer dunne Troquart te
gebruiken, om de doorboringe te maken
\'twelk ik geheel af keure om dat de punt
van dis werktuig te diep in \'t oog valt
eer deszelfs pypje door het vlies heen is.

Men moet ook metgeen Stilet, zo als
word aangewezennaar verloop van ee-
nige dagen in het oog tragten te komen,
Wyl zulks onmogelyk is, ter oorzake dat
de Cornea te haaft aan een vat; ên ai-
fchoon men zulks konde volbrengen, zou-
de het aan "t inwendige ooggeftel meer
quaad doen, dan een nieuwe bewerking
of aftapping, het welke veel eer is aan te
raden, dan die delen die voornamelyk tot
het gezigt dienen, en waar uit zware toe-
vallen zouden ontftaan, te verbrodden.

V V V V

l»n dikwils weder verdreven woidet>. Uog net d.os"
\'het geheele n " ^e t i konS äoen ver-

vinden r^meÄlyk dat in een oog , na een ontfangen Oag >
CsEetopen, dat\'er de Patient metmtkondepen.Dog de C^enee eer

door in agt dagen alles volkomen wierd geheeld, behalven aa
oogappel lan dit oog na de heeling was groter geworden, als

het öngequetfté, dog zulks zal niet uit .de koaftbevverking, maar veel
meer nit de flag zyn omftaan.

Anneer het oog zodanig groot word dat het uit het oog-hol uit-^ . ,,
puiid, endoor de oogleden nietmeer kan befloten worden, gelyk toeval L
■ als zyn oogendienft op de 2ï8. bladzyde door Prent-

verbeeldingen heeft opgehelderd, of als in de nevensgaande XlII. Plaat
fg. I. is te zien, veroorzaakt zulks niet alleen zeer groote wange-
ftelte en pyn, maar is in \'t gemeen verzeld met verlies van \'t gezigt,
waar uit dan ook veeltyds de kanker ontftaat. Parceus (a) verhaald \'
een voorbeeld van een diergelyk groot oog, \'t welk door de vogten
Zodanig wierd opgeblafen, dat het van zelfs was van een geborften.
I^iergelyke oo^^en woxèenOffe of Elephanten oogen, ade waterzugt, en

fcheiden en iets byzonders hebben. Zodanige qualen ontftaan veeltyds J ^p^J™^\'
uit een geweldige ontfteking der oogen , of anders uit een veelvuldi-ectó.
ge zamen vloejing van ontaarde vogten, of door uitwendige quetzing,
2^omtyds uit een c knoefigezwel en kanker der oogen, zo als het voor
ï^eeld by Hildanus Cent. ï. Ohferv. L Muys Dec. XII. ohf. I. en alhier Tab. ^ Sdrrhus.
^III. fig, n. is, en dit word alsdan een d Fyg- of e Spongs-oog ge- ^
naamd (b). OcJl

Als zodanig een quaal nog niet langgeduurt heeft, en de^eftalte
^an t oog nog geheel is, kan men door aderlaateii, buikzuiveren, Verfcheide
Spaanfe vliegen te leggen en verdryvende ftovingen, de geftremde.
vogten omtrent een waterzugtig oog tragten te verdryven; en het
^aar door weder te herftellen : Dog dit niet willende gelïikken, moet len.
Rienhet water door een/3//25 rro^^r,//^. 19- Tab. XIL die men in het

\\ j meer diergelyke Feorbeelden zyn te lezen by Sül^Gïtvan dsx WielFaxt-».\'OhL^^^

onderfte gedeelte van \'t oog fteekt, gelyk anderzins omtrent de wa-
terzugt gebruikelyk is, of door een lancet aftappen, en ""t zelve, als
het water weder toevloeid, zo als in\'t gemeen pleegt te gebeuren,
herhalen. Na het aftappen van \'t water moet men altyd het oog zeer
wel met een hol lood-plaatje digt binden, en het aftappen van \'t wa-
ter dagelyks, of om den anderen dag, zo dikwils, als men \'t bevind
nodig te zyn, hervatten, tot dat het oog zyn natuurlyk grootte be-
houd, en niet meer bovennatuurlyk aangroeid. Op zodanige wyze
fchryft Nuk (a) een diergelyk wateroog te hebben geheeld, maar
die altyd in het hoornvlies had geftoken. Ik heb in diergelyk ge-
val aan een Boekoeffenaar altyd het lancet door het harde vlies ge-
bragt, om het lelyke lidteken in het hoornvlies daar door te vermy-
den, \'t welk ook op zodanige wyze gelukkige is uitgevallen. Het oog
verbond ik met Eyerwit en Rofewater, waar in ik het plukzel nat
maakte en het holle lode plaatje mee opvulde; dit door een dikke
drukdoek met brandewyn bedekt zynde, heb ik alles met een windzel

msinier. 3. Ofals de geftalte van het oog en gezigt reeds geheel is bedor-
ven, en evenwel nog altyd groote pyn veroorzaakt, als mede wanneer
noch andere ongemakken te vreezen ftaan, moet men zodanig oog
dwers of kruiswys opfnyden, de etter of andere verdorve vog-
ten \'er uitdrukken, om daar door verdere onheile voor te kó-
men. Dit gedaan zynde moet men het verder als een verzwering
zuiveren, met drukdoeken en een ftyf verband wel te zamendrukken,
ep dat de oogvliezen wel zouden t\'zamenvallen, en alles onder de
oogleden befloten worden. Maar indien na het uitdrukken der vog-
ten zodanig oog nog te groot zoude zyn, om onder de oogleden be-
dekt te konnen worden, dan moet men daarvan met een mes of fehaar
zo veel affnyden als men nodig oordeeld, op dat \'er een glafe of an-
der

(K) Daar kan of door dc fteek van het
lancet of troquart, of door inwendige
ongemakken der oogdeelen, wezentlyke
verzwering en vernieting dier delen ge-
beuren , waar door oiï-vermydelyli gedu-
rige afloop van etter moet vergunt wor-
den, om dus niet alleen zware , maar do-
delyke toevallen voor te koomen- \'t Is
waar, dat dit zelden gebeurd, maar dit
20 gefchiedende moet men van het al te
fterk dekisen en toefluiten der opening
afa^ien, en vooral het loode plaatje ver-
myden , dewyl de quaal daar door van
buiten te veel geflopt word, en wegens des- \'

(a) De Daft. Ocal, Aquof. p. 120. it
Obf. LXX»
zelfs hardigheid de uitwendige delen ge-
drukt en gekneuft worden, waar uit ont-
fteking, pyne en verdere toevallen ont-
ftaan. Om deze reeden houd men de
gemaakte opening open door een zagte
kleine Turunde, natgemaakt in iWe/ Rofa-\'
omtrent welkers gebruikt men de tyd
niet kan bepalen , maar zulks moet ter dis-
cretie van den Heelmeefter ftaan, op dat
Kier door geen meer toevallen geboren
worden; want \'t is meerendeels zeker,
dat den Lyder, indien het tot deze ette f
fcheiding overgaat, zyn oog voor verlo-
ren moet achten.

der konft-oog , om de mismaaktheit te verbergen, kan in gezet, en door
oe oogleden bedekt worden. Om deeze reden, kan men zodanig oog ook
zelfs m\'t begin ageer het hoornvlies wegfnydem , gelyk in \'t 5 g. Hoofd-
stuk onderweezen is-

4. Bartifch., Hildanus en Muys willen dat men zodanige oogen met Nog ecn
een byzonder krom mes, byna in de gedaante van een lepel, van ^^^^dere,
cezeivé befchreven en afgetekent, geheel uit het oog-hol moet uic-
inyden. Dog zulks is zo gemakkelyk niet uit te voeren: dewyl het
jvegens de dunne beenderen die in de Oog-holien zyn, zeer gevaar-
yk _is een oog geheel uit te neemen: behalven dat het veeltvds onno-
mg IS het gehsele oog weg te nemen ; maar\'t is genoeg, dat ïiec voor-
jte gedeelte zo veel word weggefneden, dat de oogleden konnen\'
liuiten; ten zy dan dat \'er een kanker in was, die zig diep in het« Oo^-- ^
r I^^iar en boven is zodanig werktuig tot diergelvkc "

Koiiitbewerkmg met zeer bequaam, dewyl het wegens zyn kronite iiiet
it-nerp genoeg geflepen kan worden, en buiten dac, nodig zynde
net geheele oog weg te neemen, het zelve met een goed regt mes

der iffk^ oogen r^Ä. xni. vertoont, heb Uitgenomen. Noch an-
deren hebben geleerd, zodanige oogen tot agter den oogappel met een
mes van het oog ho af te fcheiden, daarm met een fe^e draad te
mhinden, dat het als een Uitwas zou afrotten. Dog deze manier is
msgelyks met goed te keuren: dewyl daar uit ontftekingen, zenuw-
tiekkingen geweldige pyn, en diergelyke toevallen te verwagten zyn.

^^^vntZr \\ Knoefigezwel, of kanker in het oog ontfiJat, b Scirrhus.
waar omtient gemeenlyk geweldige pyn is, moet men na hetvoor-

j ^^"eiden, tot de grond toe uicftivden en daar na met wondbal-
zem de wonde heelen.

nierïl voortkomen; maar om dic te verhoeden, moet men \'er
ven ^eDf-"" \'Jy^\'^^^\'t^df gl^kzel opleggen, maar ook, als bo- , ^quaPU^
nodiê- f\' ^ verbinden te zamendringen, ook, als het^ei^c^nica.

^elvk \'^^zapen te drukken. Eindelykishier nog te erinneren, datdier-
lïorii: ^^"f^agtïge ooggebreken, niet tegenftaande deAvonde na de
li^t \'\'^^^y^f^g alderbeft geheeld is, na verloop van eenige tyd zeer
\'^feeTr n andere deebn van \'t ligimm, weer

^e^chreAlti^^^?^?\'^®" ^^^ gelyk in de voorbeelden, van Mu-ys
^er, een 7r ^^ Veeltyds is de oorzaak van zodanige kan- d Cortes.

hei eii. Ih wé\'ke gevallèn men niet vólkomen kan geheek worden;
nüura Pal-,"maar men mo-^t zig met ondeïhoiidende a plaatsmiddelen te gebruiken
lUiva. laten vergenoegen (L),

in zyn negende Deel, het 6 C p. geeft ons
zo veel gewigtige zwarigheden omtrent
de kankeragtige oogen, dat dezelve als
ongeneeslyk inoeften worden aangemerkt,
•"t welk de reden is, dat hy deze zaak
aan God fchynt te bevelen. Dog in zyn
elfde Deel pag. 217. doelende op de uit
hethoofd puilende oogen, zonder dezelve
als zo boosaardig aan te merken, geeft
die groote Octdijl een befchryving der
handgreep en werktuigen tot het Uitne-
men wan dit gevaarlyke deel. Hy werkte
omtrent den jare 1560. gevende van dien
tyt als de eerfte, die zulks onbefchroomd
deed, voorbeelden, zonder quade uitfla-
gen daar by te voegen. Fab, liildarMsxn
zyn eerfte Aanmerking van zyn uitmun-
tend werk gaf een voorbeeld hoe hy in
\'t jaar 1595. die operatie gelukkig vol-
bragt heeft, daar by voegende veel om-
ftandige redekavelingen van de oude tyt,
welke men te lezen niet kan aanraden.
In \'t z?sds Deel van \'t zelve werk, de
eerfte Aanmerking , gpwaagt hy van een
fchromelyk ongeval omtrent een meisje dat
hy in "t jaar 1623. eerft bezogt hebbende,
haderhand de operatie aan een Quakzal-
v.rwierd toabetrouwt en in \'t jaar 1629.
niet lang na de operatie droevig kwam te
fl-ervén. By Mu-js in het 12de Tiental,
de ifte Aanmerking, vinden wy een ope-
ratie, zo\'t fcheen, met goed fuccesge-
daan,.maar na verloop van tyt welde dit
gebrek\'met veel quaadaardigheid weder
op,en denLyder kwam te ^cxvm.Tuïptus I.
Boek, 0,8. Hoofdftnk, fpreekt duifter van
\'t gebrek, en gaat niet over tot de uit-
neming van \'t oog, om dat hy het zelve
te wreed en te gevaarlyk oordeelde, en
\' verwagt den uitflag (die nooitgoed konde
\' zyn)door de natuur,en daar het bloeden al-
tyt uit defchadelykfteoorzaakvoortkomt,
verbeelde, hy zig evenwel zulks tot des
Lyders heü te zullen ftrekken,van \'t welke
deze uitmuntende Man nog door de ree-
dën , nog door ondervinding genoeg?aam
verzeekerd was, want waar liet ook zy
aan \'t lighaam, daar zig boosaardige Fungi

opwerpen en uit hare ongelyke oppervlak-
tens bloedftortinge volgen, aldaar is\'tge-
vaar groot en in veie gevallen dodelyk.

Deze operatie, en deszelfs gelukkige
genezing tot trooft des Lyders volbragt
zynde, zo gebeurd het meeft, dat dew^l
het gebrek al te diep is ingeworteld\',
het oog-hol met geen vaft vlees word op-
gevuld , en m.et geen gezonde huid be-
dekt , de quaal ligtelyk en op nieuw komt
op te wellen;-dog ftaat te onderzoenden
of de aandoening der lugt op dat deel
geen alteratie veroorzaaict, om welks
riïcden het beeter zoude zjn de oogleden
te doen aan een en toegroeyen, en dus
zit zwakkegeftsl te befchermen. Men moet
omtrent dit geval naarftig op de oorzaak
en de beginnende ftaat van de quaal let-

ten , want zo het gebrek voortkomt uit
boosaardige Pannus of andere
qualen der oogvliezen,die wy zien,en door
\'t werktuig de quaal konnen bereiken , dan
is\'t beft (\'tgezigfdog verlören zynde) het
voorfte gedeelte van de oogbol door de
fchaar, zo als reeds te voren gemeld is,
In de rondte weg te fnyden, de vogten
te doen uitloopen en de vliezen door etter-
fcheiding in een doen krimpen cn te
fluiten.

\'tis aanmerkelyk dat vele vahdeze Ly
deren zelden gezond of van goede gß\'
fteldheid der fappen zyn , \'twelk niet al\'
leen de ondervinding leerd, maar de vooi^
genoemde Schryvers zyn\'mede van het
zelve gevoelen , zo dat, indien wy all^^
ten goede tragten te erlangen, geenimvsl\'
dige geneesmiddelen behoren te verz^
men. Zelden dat het uitpuilende
zonder inwendige fchade gezien
en zelfs is het vefeld met blindhéid ^^
overdadige pyne. Nu is de\'Vraag
waar komt hét? Ik voor my, ondeny^g^
niet anders dan dat \'t uit een quaadaard\'&j^gt
en boos geftel der vetftofFe , waar jj
oog plaats heeft, vóortkoome.
\'t niet geheel te verwerpen , dat ^\'»j^f.eï^
tQ-a-Caries in het oog-rad zou ^ \'^eg\'
bevinden, en dat hol met de V^^^ginisl
\'gende delen doen bederven i Dit ^^^^

mge oog hol voortkomende) de bewei-
.unge te onderneemen , en daarom, het
gebrek in dc oogbol,, en zelfs niet agter
dezelve zig bevindende, hebbe ik de-
zelve., als reets onbequaam tot gebruik,
en zonder hoope van herftelling, mee
goeden uitflag voor een gedeelte, zo als
reets g-emeld is, ia de rondte der Cornea

Hikianus veiigt de plomne en onae-
fchikte werktuigen van Bariifch met heel-
veel reeden, welke op de zo even aan-
gehaalde plaats by flUdanusdienen nagele-
zen te worden, waar door ik ook aanr
ieuting heb gevonden myne operatie niet
met die werktuigen, maar door en met
veel gefchikter fnytuigen, zeer vaardig op
de volgende manier te doen.

De Lyder gezeten,,, aan \'de ftoel ge-
bonden en wél gehouden zynde, brlfft
Ik een kromme naald kruis/yzs door \'c

mtquilende pog, met welkers draden , tot ■
gemaakt zynde, kde
.ïïSf Jladde, breede en hol

ip.iegels,heb open en yan een doen hou lenz
met de twee gelyk zynde iutfen het ooi
matig voor uit getrokken zvnde, fcheide
Ik met het m.2sje Tab. i.fig. het bind-
vhes, daar het by de oog-hols rand aan de
oogleeden gehegt is, het bloed wierd
door een fagt fponfievan tyt tot tyt vaar-
dig afgebet, met het hol gebogen ftaande
mesje Tab. 8. fig. 4. drukte ik,"zonder het
been te raaken,langs hetzelve agter de oog-
bol tot m de grond van het hol, zodanig,
dat alle de oogfpieren by haar bigin,
als mede de zenuw, de bloedvaten en
de gezigt zenuw welke uit de gaten der
herffenpan komen, tefFens wierden afge-
fneden , \'twelkdog zppromt, en diftinll,
zonder oyerblyven van eenige vezeldra-
den der vliezen en vet, niet toegaande,
en het oog naar maten der losheid voor.
mt gehaald zynde, deed ik dit weinige
dat pyergebleyen was met een fchaarwat
kleinder als by TaL i, fig, 4, verbeeld is.:
vaardig afknippen, en dus behield ik het
de draad; wyders vulde ïk, tegen
de bloedu^g, het hol met plukzel, gewen-
teld _in myn gemeen ftempnoeder; met
\'t Wit van een ey gemengt, en vgrbond bef

kenj men . als \'ergeen andere gebreeken
aan het oog zelfs in den aanvang gezien
worden, en voor dit gebrek is weinig of
geen hulpe te vinden, dan gedagten ope-
ratie van uitneming yctiexrok^eer onzeker
pat, of liever gezegt, meeft altyt dode-
lyk is. Om ,deze reeden heeft Bartijch
WLu^yk) gelóóft, dat. deze quaal uit de
"CTffenen vbortkome. ,

Indien het gebrek zyn begin neemt
^än "t oog zelfs zo ais op pag. 703. cn
op andere plaatfen in dit werK reets isaan-
gäraakt, dan kan men by tyts het op"-
voor een gedeelte, of geheel wegnemende
Lydernog helpen , Vv^aar vaïi ik- ver-
icheide voorbeelden HelAe.

PPh A onderfcheide gevallen

pnad, \'t een op de Loiersgraft in \'t by-
jiyn van verfcheide wel geoefende en ge-
^ei^e Konftoefenaars, als de Heeren
JJOftoren Ra ^^ e en Verpoortew , b\'enef-
jens de Chirurgyns A. V ero ui n, A

-l iTziKoen L. Lotze, alwaar ik het oog
zeer vaardig uitnam en gelukkig fcheen
te genezen, zodanig dat die Heer reets
uitgaande, my geraden v^^ierd een glaze
oog in te zetten: en de Patient wierd ook
voor geheel .genezen aangemerkt. Dog
na verloop van twee a drie Maanden
een kleine verheventheid opdi3-nde
gmdde zig verder uit, en wierd een af-
bJ^S^üelykedie tot ftank, rotting
na vf 1 overging, en den Lyder

dezeh deet fterven. Even op

die mp! het met de tweede

\'t bvzvn genoegen door my, in

gen H den geleerden en lofwaardi-
Van dp^^^tP^\' Grashuis, en met behulp
Wierd • Heelmeefter A. Verduin enz..
dise V \'^^^^"erd, zynde deze een gedul-
\' zy fcheen zeerwel
ifiop^-S gi"S haare funftien

^"i-enT !, 1 X; \' naare runctier

raaw • "P"^derv^vaarneemen, zy was,

te de behandeiing

P^zond fv^nger, en bragt een

^aar frK Om kort te gaan,

vPvT " ^^^^^ \'^^eer te deeren; dog

•^ede een eenigen tyt komt al

1 een verfchrikkelyke

\'^aar\' 1 wS" de voorgaande

Hil\' Sr/^\'I die vanMuYs en

fterft, r- Aanmerk. 6de Deel

tetweequa^e uitflagen, heb ik .

verders na de konft. By de aperatie ge-
beurende dat de draden wierden afge-
fneden of doorfciieurden ter oorzaaKe van
de rotheid van het deel, zo had ik

my bezorgt van noodige tangetjes en haak-
jes tot \'t aanvatten en vafthoudeii van
de over geblevene delen als hy lab. 1.

2. 12. en 13. word ofgebeeld.
\'uit het boven verhaalde blykt, hoe
\'.evaarlyk dat ieder heeft gewerkt. Om
welke reeden ik tot nu toe van dit zo py-
nelyk , fchrikkelyk en dodelyk werk heb
afgezien , wel verzeekerd zynde , dat
winneer deze operatic met ^en goed
gevolg gedaan zal worden, ^^^ dezuve
Sietzfdlln bevorderen dan "ad. gehele
uitneming van ^t oog en deszelfs delen yo
bragt is, \'twelk onvermydelyk met een
ligte branding door een daar toegefchik
brandyzer moet gefchieden , zo als ik: wel
voornemens was, maar my, het yzer daar
toe reets heet zynde , en by \'t doen van de
laatfte operatie wierd afgeraden en belet.
Ik beken dat deze branding omzigtig
moet gefchieden, vooral aan de boven-
zyde der Orhita, ter oorzake der dim-
heid van \'t been, waar op onmiddelbaar
het voorfte gedeelte der herflenen plaats
heeft. Dog dewyl zulks by ons bewuft is,
zo kan een handig en bequaam Heejmee-
fter door zyne goede voorzorgen zig op
die plaats wagten en dat gevaarlyk deel
myden ; het brandyzer, hier toe bequaam,
ziet Tah. fig. 6. .

Door dezelaatf-e bewerking, hoop ik,
zullen we ons in ftaat ftellen, het over
gebleven quaad weg te nemen en uitte
roeyen - wyl deze operatie met die nette
bewerking, die meeft buiten ons gezicht
zynde, alleen door fnyden gefehieden
moet, en door het gedurig bloeden ver-
hinderd w ord, niet wel kan wórden uitge-
voerd , als. by zull<e gebreken die op efFe-
ne of verhevene delen plaats hebben, en
ieder een zal met my toeftemmen , dat
onder alle hulpmiddelen tegen quaadaar-
dige gebreeken, geen beter wederftand
gedaan word, dan door het vuur, waar
door het nog overgebleven quaad volko-
mener word weggenomen.

WAnneer men iemands oog heeft moeten uitfnyden, oft zeiva
ook door verwonding of zwering, als in de kinderkpokken enZ-
wel voorvalt, is verloren, pleeg men om die groote misrnaakthf ^^
te verbergen, een konftoog, het andere goede oog gelyk zynde, ijj
te zetten. Zodanige oogen worden hedendaags of van gefmolten e»
gefehiderd glas, of van\'gotide of zilvere plaatjes door de goudfme-
den, na de grootte en gedaante van \'t voorfte deel van\'t goede oog^
gemaakt, en door een fchildeK gelyk het ander ziende oog, ge^^

oogleden zodanig ingefchoven zynde, dat ze van dezelve worden
dekt, kan men by na geen onderfcheit tuften dit en het
lyke oog bemerken: hetzelve moet niet te klein zyn, op
\'er niet zoude uitvalleni maar ook niet te groot, op dat het

oqgieden kan gefchoven worden. Men moet zodanige oogen ook
dikwifs afvegen, op datze haar glans zo veel te beter behouden, en
het goede oog gelyk blyven, om welke oorzaak, die van glas ge-
maakte ooge^n de befte zyn, vermits die het verliezen van hun glans,
gelyk de andere, zo ligt met onderworpen zyn, dog in tegendeel weer

hy na t zelve^tte.yke laaten maaken, cm indien \'er bederven of bre-
iten, aanftonds wederom een ander gereed te hebben om ingezet
konnenworden. Als men zig om te flapen gaat nederleggen, neStntmea
t zelve mt en opftaande, zet men het, alvorens gereinigt zynde,
weder m Maar indien het bedorve oog nog eenigzins mo|t te groot
jyd om het konftoog \'er op te konnen zetten, molt van het zdve zo
veel worden afgefneden, als nodig is (M).

gemaakt hebben.- waarom men dan die
zyde van \'t glas als meteen holte doet
uitfnyden. Dezelve moeten in hare opper-
vlak tens en vooral op de kanten zeerelad
en efFen zyn, op dat zy niet J^omen te
Ichaven; en na maten der diepte van \'thoi-
moeten zy gefchikt zyn, want te hoog
zynde_ dan fpannen de boven oogleeden
zodanig, dat de daar ouder leggende delen
te veel gedrukt en gequeft worden, waar
uit ontfteking en toevallen konnen vol-
gen: zyn zy te plat dan duiken ze te diep
in en worden door de oogleeden teveel
bedekt en onzigtbaar.

\'T is bezwaarlyk uiteen groot getal oo-
gen wenng voor een menfch te vinden
om dat zy regts of links, dat is, met den
appel na de neus nederwaarts hellende
moeten zyn, de couleur zo van den appel
an t wit moet gelyk zyn met het goede
oog, ook moet de grootte der sppelende
hoogte van y oog gelykforming wezen met

diend. Om dsze reden is \'t mymenigmaa!
gebeurd, dat ik by my uit een getal vaij
omtrent 200 oogen geen drie voor een
menfch kónde vinden, derhalven is het
nut, dat zo men ter piaatfe woond, waar
zulk een werkman, die dezelve maakt ge-
vonden word, men diéexpreflLlyk late ma-
Jcen, waar voor men alsdan wel iets meer
moet betalen, maar zulx valt altyt tot ge-
noegen uit of anders zend men een fchil-
dery of afbeeldzel aan een Heelmeefter
die alsdan dezelve naar genoegen kan la-
ten maken, dus krygt men 2e propordo-
* n«eJ

^as in korten tyd het eigentlyke ter ee-
ykenis van \'t gezonden oog weg. Indien
goude oogen verlangt te
Sft"^oeten^ dezelve Ver-
dat forT"" dat het Amous of
de lin ! ë\'as, bet zelve nut doet als
«Je glaze oogen zelfs.

mpU! ® . konnen zo fterk ge-

dat dezelve tamelyk ge-
^eld konnen uitftaan, vooral wanneer
du?."\'" "odig heeft dezelve zeer holen
«un te maken; en hoe harder foort van
detl] . gebruikt word, hoe langer
^■ezelve haar glans behouden, want week
^ï\'We, 20 worden die door de ziltheid
traanen haaftig doofen zonder glans.
eeS/®\'*\'^^^ ze zo klein als het maar
ïï^eefdprLT^^\'y\'^^ op dat dezelve

dat zy een byzonde-
\' ilnardeVange-
Wel inlonf diezymoeten beflaan,
VaftwS\'S^t \'\'\' d^^^gJeeden eenige
^eviüb door voorgaande fupperati^

X X

2. Wanneer het konftoog wel öp het overige yan het bedorven
oog paft, kan het door de overgeblevene oogfpierente gelyk met
het ziende oog bewogen worden, zo dat, die het niet weten, in zo-
danige gefteltheit naauwlyks konnen bemerken, \'t zelve een gemaakt
oog te zyn. Om deze reden moet men in \'t afnemen van het oog,
als \'t doenlyk is, niet meer als het voorfte deel van \'toog, gelykin
\'t 58. Hoofdftuk gezegt is, wegfnyden; of maar even zo veel, dat
het konftoog op het overige wel kan geplaatft wjrden; ten zy dan,
dat men het geheele oog, wegens de kanker of andere gewigtige oor-
zaken, moeft uitfnyden, in welk geval ..het ingezette oog dog niet
anders als door de oogleden, \'t welk zeer min is, kan bewogen

3. Ten laatften is nog in bedenking te nemen, dat de ingezette
konftoogen by veele perfoonen zeer ligt zinkingen veroorzaken,waar
door het nog gezond zynde oog ook zeer ligt kan bedorven worden.
Derhalven, als men diergelyke toevallen begint te merken, moet
men de konftoogen niet gebruiken. Dog aan eenige veroorzaken ze
geen het minfte nadeel.

neel na het wangeffiel des ooghols 2on- \'
der dat men moet denken d\'onderleggen-
de delen af te fnyden, omreden dat ge-
meenlyk gevolgen daar uit gezien worden.
Men moet na \'t verlies van\'toog niet te
haaitig zyn met oogen in te zetten, om dat
^ oriderlc^ende delen gemeenlyk nog
week zynde inderdaat gevaarlyk \'konnen
gewreven en gekneuft worden , waar uit
öhgen\'eéslyke quaalen zOude voortkomen
en gewigtige fungi uitgroeyen.

Het inzetten van een konftoog ver-
eifcht weinig konft, en de lieden welke
die oögen dragen zyn gemeenlyk in ftaat
het zelve op deeze manier te konnen doen ,
men ligt het boven ooglid met een vingen
óp, en fteekt daar het giaze oog onder,
Tervolgens trekt men het onder ooglid zo
ver neder dat het over de onderfte rand
van \'t glaze oog kan heen fchuyven. Maar
indien dit laatfte niet wil lukken, als dan
neemt men een zilver pennetje Tab. 8-
fig. 7. welk aan de eene zydé de figuur
vsn een fpateltje heeft, xvaar mede men
agter of van binnen het lid komt, om
het zelve v/at af te ligten en ftryken-
de onder en buiten de rand van \'t glaze
oog af te brengen., Aan de andere zy-
de van dit pennetje is een veel dunder
rond en glad eind, \'t welk als men het
oog zal uitnemen onder de rand gebragt
word om het uit te helfen. ^

Als iemant op zyn Jaren is:eh voo-r-
namentlyk fterke lieden die glaze oo-
gen dragen , vooral indien zy zig tot
het drinken van een glas wyn begeveni,
moeten op die tyt een kleinder 00^
dan op andere tyden in zetten , om dat
de grooten die zy anders gebruiken uit
het oogbol door de aandrang cn drift
der z&ppen xütpuilen. Zo door fchaavfng
enz. \'ontftekiïig volgt, dan moet men te-
gen \'t zelve éeii drogend en koel óogw»\'
ter, beftaande uit Jq. Plant. Tree. Jlh
R\'häßs,m een weinig Sal Sauriiigehxui-
ken, om het oog dikwils uic te waflên»
maar hy moet zig van\'t gebruik der glaze
oogen niet te lang afwennen, om dat de
oógleeden en de grond zig te veel byeen
trekkende de plaats te nauwer word»
waar na by het op nieuw inzetten oo»
nieuwe ongemakken konnen volgen.

"Et fcliedzien hem gebrek in\'t oog, dat her altyd na een andere
plaats dräaid, als daar zodanige perfonen willen heen zien: en ontfiaat.
, ditgebrek,.ofineenofin beide de oogen. Het zelve ontfiaat rnee-
rendeels: in de, kinderen, a!s dezelve maar aan eene borft gezogen
hebben; of dat haar wieg of bedflede altyd ter zyde derglazen oft ligt
fl;aat: waardoor dezelve gewennen de oogen altyd na eene zyde te
keren , uit welke gewoonheit eindelyk deze quaal fpruit. Maar veel-
tyds en meefl komt het, zo wel in kinderen als in volwaflene uit val-
lende ziekten en ftLijpen voort; waar door:de oogen , gèlykals de (an-
dere deelen van\'t lighaam, zwaare kramp, zenuwtrekking en onftef-
ling moeten ondergaan. Het kan ook uit een lammigheit. of kramp
van de eene of andere oogfpier ontftaan: als mede uit een gebrek
in het ß netvlies,, als aan een gedeeke van\'t zelve dat regt tegen over a Retüna.
den oogappel ftaat, een ongemak komt, en zo wel niet als de an-
dere deelen, tot het zien bequaam zynde, dan moeten zodanige perfooneli
de oogen zo draayen ^ dat ze konnen zien.

Waar uit dit gebrek ook zyn oorfprong mag hebben, het is zeer jj^g ^^
bezwaarlyk te herftellen, in volwaffene, of het gebrek in het netvliés j verbeteren;
«r m de oogfjMeren zynde, is het merendeels onherftelbaar. En al-
\'^en aan de kinderen, de quaal uit een quade gewoonte van te zui-
gen of te leggen ontilaande, kan zomtyds nog iets gedaan worden,
^n dan raad de Heer deSt. Tves op de, 162. bladzyde in dit geval de
kinderen regt over een fpiegel te zetten , en dezelve dikwils en lang
hunne oogen regt in de fpiegel te doen aanfchouwen > \'twelk, \'s mor-
gens en s\'av-onds daaglyks een tyd lang onderhouden zynde, de oo-
gen menigmaal weer regt doet zien. Ook moet men ze gewennen
yeine letteren te lezen, fyn werk te maken , en daar benevens zorg
wagen., dat ze regt voor haar moeten neerzien , ds mede de oogen
verfterking verfcheide maal \'s daagss met ongerfch-water
K van Fioravcntus beftryken. Zomtyds kan men met daar
ve\\ gemaakte Momaangezigten iets uitvoeren, gelyk dezel-

^^^^ 15-16.17- bladzyden en andere afgeteekent ftaan:
eenn ^^ oogen zodanig moet tragten te gewennen, dat ïq

uit van Solingen \\2itQn aftekenen, waar in A.A. twee zilvere uitgeholde
plaatjes, of doppen zyn. (die van Ebbenhout of Yvoor konnen gemaakt
worden) die in \'t midden by A. ieder een gaatje hebben , en met banden
CC. om het hoofd gebonden worden. Dog in \'t gemeen zien zodanige
kinderen maar door een gaatje, zo dat het een oog altyd fcheel blyft.
Daarom is het noodzakelyk het regtziendeoog geheel te blinden, op dat
ze eindelyk genoodzaakt worden het fcheele regt te draaijen, waar door
dan ook herllelling te verwagten is (N).

(N) Tuffen de twee dopjes moet de
fpatie van de band, die over de neus
gaat, met een kopere of ftaale boogje van
binnen naar de hoogte der neus gebogen
zyn, op dat de dopjes door de dikte der
neus niet verl^e ven biyven , maar moeten
plat of vlak op de oogen nederkomen
ten einde \'er geen ligt van ter zyde kan
in vallen, ziet Tah. 8. fig. 8. De befte
zyn zilvere dopjes, met deszelfs boogje
dat op zig zelfs moet los zyn.

Dit gebruik , indien het gebrek in het
Net-vlies zyn plaats heeft, kan van geen
nut zyn, om dat die ingebeelde wange-
ftalte door de verdraaijinge of regtzetting
de van \'tbeledigde oog, het gebrek in de
tetina niet geneeft. Want de gebrekke-
lyke plaats van dat vlies op de aspuntvan
\'t gezigt geftelt zynde, zo moet in die
tyt den Lyder aan dat oog blind zyn; maar
zo haaft hy weder fcheel ziet, en \'x oog
zO draayt, dat den as op een gezonde
plaats van \'t Netvlies raakt, dan is het
gezigt weder volkomen.

Wie zal ons anders de zitplaats van dit
gebrek met zekerheid aanwyzen, dan al-
leen door deze bevinding ? En \'t is zeker,
20 het gebrek alleen in het netvlies fchiwlt,
dat den Lyder dan ook zyn oogen kan
bewegen, en inderdaat betuigen, dat hy
iegt uitziende, waarlyk minder dan by
\'t fcheel zien, de vóorwerpen befchouwt;
maar zo de verlamming of contradie der
régte fpieren van de oogen d\'oorzaak is,
zo zal hy altyt veel of weinig fcheel zien-
de de voorwerpen kunnen befchouwen,
welke uitvoering om niet fcheel te zien ,
vo^r zulk een die bet in de fpieren fcheelt,
niet altyt te volbrengen is, om dat de
beledigde fpieren geen of weinig kracht
hebben zig te bewegen : en daarom kan
dit experiment zelden by de zulken ge-
nomen worden, dan na het lang gebruik
der dopjes. De uitvinder van de oor-
zaak deezes gebreks, (zynde een Engels-
man) heeft inderdaat lof verdiend, en
vooral zouden wy met nog meer genoe:
gen van hem fpreeken, indien wy zulke
Lyderen met meerder zekerheid konden
herftellen.

Deze twee byzondere oorzaken van
fcheelzien, vereifchen twee byzondere
hulpmiddelen, namentlyk, voor die waar
het in de Membrana retma gelegenis, daar
toe moeten geen dopjes op de oogen ge-
bruikt worden, maar men moet het ver-
loren gebruik der zenuw-delen door nieu-
we doorftraling tragten te verbeteren,
waar toe inwendig vooral, magtige eU
daar toe gefchikte buik zuiveringen-, en
uitwendig volatile dampingen voor de
oogen gehouden, zeer veel \'dienft kon-
nen doen. Dog za het fcheelzien door
ongelyk trekking der fpieren word ver-
oorzaakt, dan heeft men dikwils de op-
genoemde zilvere dopjes zeer dienftig be-
vonden , en vooral, wanneer zulx uit
zwakheid is voortkomende , als wanneer
men in die tyt een flesje met een engen
hals , wa« in Sp. Sal. Armoniac en Sp.

Anthos. aa. parte cequal. om die geeft te-
gen de oogen te doen vliegen, onder cfe
oogen houd, welk middel in de tweede
foort van^ fcheelzien mÈde zeer goed is»
om de^.vèrftaptc zenuwen en fpiervezel«"
te vsïfterken. i

Fig i. A. B. Vertoont een groot knoeftagtig kankerig oog, als een
Hoenderey C nog een kleinder gezwel,Tdt het grootl voortko.
mende, gelyk als een zwarte druif-kern. D. de plaats daaXt bl
dorven hoornvies en, e. het"^onderfte ooglid!

_ ^ t welk door het gezwel zo verre nederwaarts gedrukt v^s
Fig j. Verbeeld een kankeragtige fpongieusheit aan het flinker ooff
dat een halfpond heeft gewogen, beide in het Jaar 1721 we^^f
nomen; maar die ik eens, benevens myne overige heelkunfc
„ waarnemingen zelfs omftandiglyk voornemens ben te befchryvS

HEt oorpt is zomtyds van de geboorte af met een tegennatunr-
yk vhes digt begroeit, het welk zomtyds dun, en zfmtydsdk
ren ^J^\'^^^tofkort na de geboorte, maar veeltyds eerft, alsdekinde-

r Ir wedir te zamengroeid: en als \'er anders geen gebrek is , zaï
^ Jeren eefi d^lyk

^f\'S.r^S&ft zarkunae\'gefchieden;.dog we. zoryndï^ om mej
\'"\'\' ^ v .^TfSXn , nog het trommelvlies te quetzen-, ft welk vooral
fanloS^ intm^^ gefd-den, dewyl dez.lve oorwe-

itS van een behoorlyk geluid te mal.en
SmVoren bekomen hadden, Deze zoo
iTrSrfcheide geftelteniflen moet men
Si SSS^ ,en:dclaatften kan men eer

reSeStgSurt dikWik datzommi^ a^e-
S en traanden out zyn eer zy^o^-
nen,uit reden van zeker vhes dat op ha
Smelvlies na de geboorte gevonden
S waardoor de klank of dreun belet

een drabbige ftof van het water, waar in
het kind by de rnoederwas leggende, op
het trommelvlies pakt en vaft hegt,\'twelk
dan vroeger dan later los word, waar
door het gefchied dat de kinderen ook

VEoeger-Dflaterhoreu : en iucüen dit vli^
niét Imdt of^ig ofatdc^, .zo k|nlhet m

de gehoor-weg blyven zitten, en dus doof-
heid maken Dog zo dra het word weg.
s-enomett, is het gejsoor ,\'daar. Dit weg-
nemen vereift ge«n fiiydeA, maar enkeiyK
een verbreking door een ftomp provet,
maar meeft ontlaft het zig zelve. _

SoHÉKKiüs zegt, -indien de kinderen
met geflotc ooren geboren worden , dan
fterven zy aan ftuypen, dit ongeluk ge-
beurt niet altyt, want ik geloof dat,indien
bv de eerfte Conformatie de oorwegen
geflooten zyn,. zulke .kindereu konnen
leven blyven, maar wanneer de oorwe-
gen duiten, ten tyde en wel inzonder-
heid gedurc.nde,.dedragt, dat alsda4i ^a
graten-Sc^érfjïMi; waarheid zegtwpit.hpt
zo even opgenoemde\'dikke vlies dat «^p
het trommelvlies byi alle ^ eerftgebofèfie
gevonden word, zal men niet vinden.t^
die v/elke van de generatie af dq ooren ge-
floten hadden, maar wy vooronderfteilen
dat een kind \'zes, zeven of meer .maan-
den by de-moeder gfidragen ^yJidc, (door
een voor ons onverftaanbaare oor-zaak;
d\'ooren dan eerft fluiten,; zo is d.atvlies
\'reets geformeert, het welk als een tegenna-
tuurlyk Irghaam aangemeï\'kt, nieJt.weg kan:
en darhalven gaat het mt rotten o-v^er,
verwekt aware toevallen, die- iaizondcj-
heid vliezige en zenuwagtige delen tra-
fende ftuypen ^n \'de dootf te wegebr^
gen. Deze xeeaén, die ilc meen geg"^^ ^^

niet tegenftaande \'velen de Teggiifg Van
dit vlies, waar uit de oorzaak moet voort-
komen , gelïend hebben, \'t welk by H.
Fabritius ab Aquapendsnte part. ii. Cap.
hefpéurd word, dog hy ;zegt-^r in zyn
tyt maar twee gezien te hebben, \'mérkende
deze toeftand aan als een gebrek-, en
\'t komt my voor als of dien roemwaardi-
gen Schryver zeer weinig van geflote oor-
wegen gew eeten heeft, uit oorzaak der vre-
ze die hy by zig over deze opefatie; kofflt
te maken, als ook wegens de gedurige wif-
felvalligheden welke, by djebehandelingen
door Paulus m CeZ/zi/ zyn medeged.eetd,^
welke ookonder alle willen, dat na de^ ope-.
ratie een pypje. van: een pennefchaff ge-
maakt ?al binnen gebragt worden ten
einde de gemaakte weg mogt open biy-
ven, welk doen pryzelyk is, dog niet
by eerftgeborer?e: om dat- daar geen ge-
hoor-weg gevonden word; maar by. de-
Zulke, dip zo verre in.ouderdom -zyn ge-,
v-or-d^rd dat^igdie weg daar bevind , inöet

De\'toegroeijing des oorwegs;, zo als
etJ^gijJI^er Scliryvep: \'t voorftelt, heeft
wein.ig omftandigheden in zich, niaar is\'
ligt té .volbrengai, al s men maar op zyn e
waarfehppwibg let, Kamentl^kv dat ^dè\'
gehoör«^^ , èee; ondiep.i is ^ ejr ik mg
zeggen, dat, meja ,:gêen ;00rw^g-,iiv.\'t .ge-
teel by- eejrftgeboorenén komt |ê>iflden,
Ret welke\' men in\'kléine vdoywérpen:
^\'idelyk kan zien, als wanneer men tef-
zal befpeuren, datmen het trommel-
, ftiet ter ■ zyde van\'^t hooft, raaar
oeneden agter de articulatie derkaak vind,
ütt ^velkérs geftalte men ligt kan opma-
Ken höe fchuins naar voren, benede-
^aarts , dë overweg ih bejaarden- moet

„f oorweg is zomtys vlezig aan een,
or met een vlezige ftoffe vol gegroeid, in
voCT ®\'e"digen ftaat weinig is uit te
eren. My is de volgende aanmer-
Kenswaardige Hiftorie , omtrent ^ 3 faren
fode wEen Hoogduits
ïen sebo zonder uitwendige 00-

dig leeiw"\' zelfs zo, dat men uitwen-
zae "alü minfte tekenen daar van
\'t o^r maiftl" ^^^ P\'^^tfe daar de lel van
een heuvclH^^^ \' vonden we wederzyds
zynde eeenif \' groote,ivan een erwt,
^ ^ ósenzins eenig teken

van oorwe-
4 fg!3iite vinden , 4an aan de cenezyde daar
het fcheen, als bf \'er een kleitj kuiltje
ter plaatfe v/aar de oorweg moeft begin-
nen gezien wierd, we lieten het kind
eerft een haif jaar oud worden , teneinde
dat^ indien we daar iets wilden onderne-
men, het kind de operatie beter zoude kon-
nen doorftaan. Dit werk ondernemende
bragt ik een iancet eventjes in het gedagte
teken, fneed, om meerder ruimte te kry-
gen, wat heen en weder, tot ik meende
tuifen de huiden trommelvlies een boezem
te bereiken, dog te vergeefs.-ïkherhaalde
deze bewerking kort agter een verfcheide
malen, maiar die opemnggroeide gedurig
■ Vol eji digt, niettegenftaande ikby ieder
verbandt, de opening, met,fpongia prspa-
rata opvulde, en ik geloof .dat, indien
wy door dé teerhartigheid der Grootmoe-
der niet hadden moeten ophouden met
werken, wy ons oogwit-, ter volle ont-
fluiting,^zouden bereikt hebben, nu bleef
,\'er eenige .ftoffe Wer, en de opening
fcheen digt, dog dunder dafi\'teVooren.
\'Deze-zoftdeflinge-toèffand vief beter uit

-als wy\'verwagt hadden., .:waat het kind
hoórd en fpreekt tegenwoordig met des-
zelfs geflote, oorwegen, en zonder uit-
wendige oorefi, redelyk weL Hieruit
beflurt ik dat iil\'t algemeen de doofheid 20
zeer hiet^afhati^t jva^iide fiuitingck;$o\'orr
\'wegs, paay voornamelyk van een wan-
geftel der delen, \' die pnvefmydelyk tot
dat werktuig behooren, waar toe de uitér-
lylce delen wel\'behiilpzaam zyn j maar de
inwendige befchadigt zynde, zo is \'er niét

Dit leerd de ondervinding, dat indien
de inwendige gefteltenis goed is, op ver-
fcheide manieren het geluid volkoomen
kan ontfangen xvorden, zo als zommige mét
openen mond, andere onder het geluid af
gedruis van trommels,luyden van klokken,
dreunen en razen van rytuigen enz. veel
beterhoren.,waar uit ligtelyk te befluiten is^

dat de dreun by de zulken een veranderen-
de aandoening verfchaft, waaruitzy de
verfcheidénheid der ftemmen «pmaaHen.
En vermits de dreun voornamelyk de nódi-
ge aandoeninggeeft , waardoor haar ksn-
nelyk word wat zy moeten weeten, zo

van \'t hooft de lijgt ftuit, en by anderen
heb ik gevonden, dst zy daar omtrent
verfchil badden : dog de meefte horen het
beft als de dreun regt boven \'t hooft\'komt^

MEn is genoodzaakt verfcheide dingen uitl.et oor te halen; zo
wegens de pyn, als doofheit, cie\' ze daarin veroorzaken,
namentlyk verhard oorfmeer, erweten, btinen, kerflenlleenen,
kleine diertjes en diergelyken, die men of door het verhaal der Pa-
tienten, of door het gezigt erkend. Als men ziet dat het Oor/zw^r het
oorgat ^vervuld , en hard is, maakt het de menfchen veeltyds doof.
Daarom moet men het zelve met een oorlepel daar uithalen; maar
te hard zynde, giet men alvorens een weinigje warme Amandeloly,
Boomoly of warme melk in \'t oor, laat de Patient eenige minuten het
hoofd op de andere zyde houden , zo dat hec, daar ingeflotene niet
kan uitlopen. Wannéér hier door\'het Oorfraeer geweekt is, haald
men het \'er voorzigtig met een oorlepeltje uit,; en\'onderwyl bekomen
de Patienten dikwi s met groote verwondering in dat oogenblik hun ge?
hoor weder. Maar zomtyds is hst oorfmeer zodanig verhard, dat men
\'er alleen het bovenfte gedeelte van kan uithalen: en daarom, indien
\'er niet meer is uit te krygen, moet men \'er wederom wat warme oly
of melk ingieten, een wyl tje vertoeven, tot dat andermaal een gedeelte
is week geworden, om\'er aliengskens allés uit te nemen {P). .Maar als
\'er een KerJJenkarl in \'t oor fteekt, moet men\'er insgelyks, \'om het oor-
gat glat te maken, een weinigje oly indroppelgn, en alsdan met eert

(P) Dewyl de oorweg fchuins hellende | niet aanftonts tot genoegen volbragt word,

van nieuws herhaald.

Dewyl dc oorfmesr in zig zelve alseeri
zeep kan worden nangemerkt , zo wil de-
zelve, indien ze niet al te hard is gewor-
den, zich \'t beft door warm water ontdoeni.
en weinig na vettigheden of olicn luifte-
ren,

In deze gevallen heb ik by eenvoudi-
gen grote wonderen uitgevoerd, maar ik
heb altyt tot de infpuiting een warme dun-
ne zeepzop gebruikt, die ik , in geval
\'t niet ten eerften gelukte, zo als \'t ge-
meenlyk wel gebeurt, in het oor heb late«
zitten en een dotje plukzel daar op gS\'
ftolcen;\'twelk men als het niet wel gaa^\'
naa verloop van tyt op nicmv met i"\'
fpuiten moet herhalen.

en eenigzins krommende zyn weg maakt,
waar door belet word dat men tot op het
trommelvlies niet wel zien kan, daarom
bedient men zig, indien het mogelyk is,
van de fchynende Zon, waar door men \'er
gemeenlyk zeer diep inziet, wanneer men
het buitenoor wat uit de weg trekt, om
het tegennatuurlyke daar in te ontdek-
ken.

Het uithalen der fmeer of verharde
\'vuiliigheid alleen door den oorleepel, gaat
zeer zelden wel, ter oorzaak van de harde
heenweg, waar door deszelfs bekleetzels
cn het trommelvlies konnen gequetft wor-
den. Om deze reeden zyn wy Neder-
landers gewoon fpoeling zagtjes in het
oor ce fpuiten, het welke mcn,indieji bet

wegen om los te raken, doenzyki« ][n/ prïk.H^^^ f"
oorzaken ten laatften orJydelykJpvn ^^nw ?\' ^nver-

Jieti diep in \'t oor zySde is \'e-St^J f \' ^^ met ziende, of
oly, of een wein^fe bknde^^^^^^^

beeter tangetje maakt
■ r iii.jig, g. is aangewe-
dafhP^Ï ORgehard ftaal, zodamV

da het dun, dog evenwel ftyf van ftof zv •
het moet geen uitftekendeMnSen heb^

^enismaal ontftaan zulke groote uitwaften in het oorgat, dat ze
het zelve ver ftoppen, en niet alleen het gehoor hmderlyk zyn,

rerfch zvn kan men ze dikwils door bytmiddelen doen verteeren; waar om-
t?ent Sn nogtans zorg moet dragen,dat \'er niets van dezelve op het trom-
SeSiS "altf waarom men alvorens het oorgat, als \'t doenlyk is,
Se ^ boomwol wel opvuld. ^Dog het is beter, als men\'er
kan ^körnen, dezelve of met een fehaar of een goed mes weg te
fnyden rÄ, als het uitwas voor aan m de oorweg is, met zwaar
Ä uit t^voeren. Maar diep ofmtdegrond des oorwegs voort-
komendén moet men het uitwas met de eene hand door een haakje
ofTan|e "ewd nazig halen, op dat het zelve, ^^/erre als^moge^
is kan weggefneden worden, daar na moet men de plaats met blaau-
we vitdof of helfche fteen ettelyke maal beftryken, om daar door
den wortel te verbyten, op dat het uitwas met weder moge aangroei.
Si Maar indien de geneesmiddelen hier toe met kragtig genoeg
iyn, en dat \'ïmet een klein fchroeiyzer is by te komen, moet men

pig brandyzer, Tah. fig. I. afgebeeld,
waar mede men de traanfiftel pleegt te
branden, dat yzer moet in een bosje
fluiten, zo dat het \'er een lyn-1 engte door
fteêkt; dit bosje met linnen omtrokken
én nat gemaakt, fteekt men in de oorweg
tot aan de qnaale , waarnamen het gloei-
jend yzer dair in fteekt en \'er met atie
haaft weder uithaald, op welke branding
geen toevallen volgen, dewyl de omleg-
gende delen geen de minfte hette gevoe-
len, omdat zy door de Canttl en het natte

linnen befchermt worden. Deze óperati®
in de eerfte reis niet voldoenend zyfi\'i®\'
iiïoet men; dezelve hervatten.

(S) Merendeels zyn de bytmiddelen
fchadelyk, om dat zy niet alleen den uit-
was, maar ook de naaftleggende gezon-
de delen treffen : ook moet men geen
vloeiende bytmiddefefi gébruiken, om dat
die veel verder doordringen dan de nood
vereifcht. Om die reeden neem ik een
zee^kleine penceel, waar mede, natge-
maakt in Butyrum Ant-imonii, men de quaa-
le beftipt, daar naa moet men met een
ander penceel met water in \'t rond ftry-
ken, waar dóór als dan debytrng geheel
bepaald Myft. Dog het beft rs nahet af-
fnyden\'der uitwaffen voorzigtig met eén
brandyzertje te fchroeien, \'twelk aldus
gefcbied: men nepmt een dun langwer-

IN geweldigen tandpyn verfcheide geneesmiddelen vergeefs envrug-
telcos zynde, hebben verfcheide Konß ge oefende .zh \'Nuk ^Solingen
Dekker,Valfaha en ander« ondervonden zeer nut en dienflig te zyn,ag-
ter aan het oor het gedeehe boven het oorlapje, \'t welk meii den
^ ieg^nbok noemt, mtt een yzer te branden. Zj hebben daar toe a Antitm^
een byzonder brandyzer, m een pyp ftekende, befchreven, \'c welk^"«\'-^\'

at). XLV. ßg, I. afgebeeld isrdog ik weet geen reden, waarom een
wand3zer van een andere gedaante niet even dezelve werkinge zoude
jonnen doen, Derhalven kan men acderzins ook een plat brand-
gloeijende fpyker op de gemelde plaats gebruiken, dan
djJcwiJs de tandpyn in het zelve oogenblik ophotiden. Veele willen
drtanHpT ^/u zenuw toefchryven, die tuffen het oor en

^cn gemeenfchap hebbende, doorfneden word. Sciaretus meld (b) dat
oeioemde Spge/ms dit fnyden altyd met een gloeijend mes gedaan
bekomen heeft. Dog de tandpyn is zomtyds zo
ik fiS. ongeagt dit branden, evenwel niet overgaat, gelvk

het

s ALVA. pag. 12. (Uitregtse Druk,} zeer
diftinft gedagte zenuw en haar plaats
aanwyft, anderen widen, dat raen op de
flag der arterie agter het oor zal branden,
dat ik zo goed niet oorxieel.

Dat deze kov.ftbewerkirg als nuttelyk
dient aarigemerkt te worden , bewyzen
wy niet alleen.uit de opgenoemde Schry-
vers , by onzen Auteur aangepre .en , maar
Scultetus Qn Spigelms dic mede voor deze

\'t gehoor. , ■

of branden niet
niaar /elffn\'P\'\' de fchulp van \'t oor,,
ts se\'i , denkende ;

opperatie zyn, voegen daar by, dat bet fny-
den op die plaats even zo\'veer ais het
branden uitwerkt, van wellten gedagte
Marc.Aurelius Severinus niet fchynt te zyn
om dat die grote man meer dan andere
de brandinge omhelft.

en buiten het oor Isgefaeden , enbetuigd
zulks van nut geweeft te zyn , dog ik heb
\'er verfcheiden gefproken, die, na dat zy
zïvare toevallen en fmcrtelyke behande-
lingen hadden uitgeftaan, meer tandpyn
kregen dan zy te voren gehad hadden.

GElyk als het zwakke gezigt door bequame brillen of andere glazen
zo danig kan geholpen worden, dat die perfoonen daarna door de-
zelve, byna even zoo goed als andere, een fterk gezigt heb-
bende, konnen zien: alzo heeft men zig ook beneerftigd, het ge--
brekkelyke gehoor door bequame werkttiigen te hulp te komen; van
dewelke verlcheiden foor ten als hoorns, pofthoorns, en andere ge-
daantens zyn uitgevonden , die nogtans in alle perfonen de gewenfchte
uitwerkinge niet hebben. Dog van deze worden voor de befte gehou-
den , die wy uit Nuk en Dekker Tab. XIV. fig. a hebben afgetekend,
welkers einde A. in\'het oorgat geftoken en by het handvatzei B. vaft-
gehonden word. Ten tweeden roemd Dekker^ ook zeer van het geen
fig- 3\' voorgefteld word, \'t welk onder de hairen of paruik kan wer-
den gedragen; en het gehoor veel zoude verbeteren. A. word in het
oorgat geftoken, BB. zyn bandje,y\' waar mede het aan \'t oor word
vaft gemaakt. Dog dic werktuig iieeft ook, volgens myne en anderer on-
dervinding, weinig geholpen. Voor eenige Jaren heeft men uit Vrank-
ryk berigt, dat aldaar een kloofterling met name Truchet een zeer
keurlyk werktuig tot dat einde had uitgevonden: \'t welk zo klein zou
zyn, dat men het zelve in het oor konde leggen, en daar door de doven
of hardhorende wel doen horen. Ik heb deswegen reeds verfcheide
maal na Parys gefchreven, maar men heeft daar niets van willen we-
ten. Of \'er\'wat aan is, en of het beter als de reeds bekende zal zyn»
moet de ondervinding leeren. In de Centur.Y. Ephemerid. Acad. \'N^\'
tur. Curiof. Obferv. VI befchryfc i^eMJ^ïerwy een werktuig,\'t welk hy
inhardhoorendheit, oorzuizingen en oorpyn se^r roemd. Het zoude
zilver verguld pypje zyn van een ipan lengte, \'t welk twee of driemf^^
*s daags in \'t oor word geftoken , om de lugt of wind die \'er zig

nen onthoud, en het zuizen veroorzaakt, uit te zuigen, waar mede men
een wyl tyds moet aanhouden: van wat gedaante of dikte het zyn moet,
en ofhetjaift alleen mt zilver verguld, en geen andere itolfe beftaan
kan, word met gemeld; zo dat ik het ook tot nog toe op de proef niet
neb konnen ftellen (V).

(V) Ik ben van gevoelen, dat het klei-
ne werktuig van den Fransman, om het
gehoor te verbeteren, even zo weinig kan
uitvoeren, als de zilver vergulde pyp van
den Duitzer, om de ruyzende luot uit
te lateiT.

Ade werktuigen welke tot verbetering
van \'t gehoor dienen, zyn bequa:nn om
de aandringende lugt met nog meerder als
gemeen geweld op de gehoor-deelen te
perflen, en derhalven moeten die als ver-
keerde trompetten gemaakt, ongebruikt
worden.

Na mata dat den Lyder minder of
meei hardhorend is, moeten die werktui-
gen ook groter of kleinder, langer of kor-
ter zyn: om deze reden maakt men de
horens veeltyts zeer lang, en omniette
vervelen, geeft men ze verfcheide omgan ■
gen, zo als dieby Solingen, welke niet dan
hl de hand können gebruikt worden. Het
handvatzei moet daar van afgefchroeft
konnen worden, om den hoorn in de zak
te können dragen. Voor de hardhorende
welke zo op de ftraat, als elders het werk-
nug aan t oor verlangen, gebruikt men

aun nard gellagen koper gemaakt, en glad
net zwartleder overtrokken, deze legt
inen agter om het hooft by de Nek, ziet
deszelfs af beeldzei in myn agtfte plaatfe
Pavillon, C.het
h^ii? \'t dove oor gaat van de

het w"ï\' ^ h« befte, d.d.d.d. is
tt bandje dat ooven over het hooft gaat,
om den hoorn vaft te houden , ee. twee
éjes waaraan het bandje gehegt is : en
i-aiciien men dien hoorn in het andere
oor wilde brengen , dan zyn \'cr diergely-
ke oogjes aan d\'andere zyde, waar in men
het bandje vaft maakt om.^ dus den horen
links en regts te können wenden. Over
deze Z2t men de Paruik op, waar door
den hoorn geheel bedekt word.

Voor vrouwen maakt men dezelve op
een andere manier, mits nogtans dat zy
zig daar na laten kappen, te weten.met
een bosje nederhangende krulien, op de
zyde van \'t hooft, en da muts moet een
goede duimbreedt boven van het hooft
ftaan om dezelve , \'t zy eén of twee ge-
lyke, daa-r onder te konnen verbergen.

Deze maakt men van zilver of koper,
met, of zonder, leder overcogen; deze
maken even zo veel geluide als die der
mannen. En ik kan betuigen dat zekere
■Dame die dezelve droeg, (doemaals de
mode zynde wat hoog te kappen,) deze
zo wel konde bergen, dat men die niet
eens konde zien, en hoorde daar mede
zeerwel, zietde Afbeelding n. van
twee platte tegens den ander ftaande
hoorns, die uit de ooren opgaande zyde-
waarts tegen hethooft moetenaan-leggen,
tot zy op een duim lengte van den ander
blyven, zy verfchillenhier in van die der
mannen, dat zy vierkant plat zyn, om
minder plaats te befiaan.

Schoon nu deze.hier kleinder zyn afge-
beeld , zo wyft zig dog de maat van zelfs,
uit het even gezegde van het oor tot op
\'t hooft, behalven dat by de verklaring
over d\'afgebeelde werktuigen, nader zaï
worden aangewezen wat verdere onhan-
digheden hier.by nog, zyn waar té ne.
men, ■ : ,

WAnneer men gaatjes wil in de ooren fteken, moet m,en eerft de
plaats in de oorlellen met infl tekeneh, en die eer een wei-
nigje te hoog als te laag maken, op dat de ringetjes met ligt. zouden
uitfcheureii; en daar na met een fterke dikke naaide , els of priem
de .oorlellen regt doorfteken. Het oorlelletje doorboord zynde, moet
\'men aanftonds door het gaatje een lood ringetje fteken, en \'t zei-
ve dagelyks tweemaal met oly van eyeren, of Johannis-oly beftry-
ken, en zomtyds een weinig verdraaijen, tot dat de rand van\'t gaatje
verhard en geheeld\' zy. Ten zeiven einde heeft men een byzonder
werktuig uitgevonden, fig. 4. Tab. XIV. waar aan een ringetje A. is,
•om hec zelve op en toe te fluiten, waar mede hec oorlelletje te zanïen
word geknepen , om daar door het gevoel of. pyn ce benemen, als
inede een regt en , gelyk gaacje cc maken. Dic zee men zodanig op
het oorlelletje dat de getekende plaats met het gaatje B. in hec werk-
•tuig overeenkomt, en daar na fchuift men het met \'t ringetje vaft.
\'Alsdan fteekt men een byzondere goude of zilvere naaide door het
oorlellétje, en, het zelve byna doorgeftoken zynde, fteekt men het
Jode \'ringetje in de holligfaeit van de naaide A, trekt \'er de naaide door
eh laat &t ringetje in het oorlelletje te rug blyven, dan heefc men op
eenmaal het gat gemaakt;, en het ringetje daar door geftoken, welk
gat, "als te voren gemeld is, geheeld word. Offchoon deze konft-
bewerking meer óm vercieringe als gezondheit hedendaags gedaan
word, nogtans memé -Rimrius\' Obfervat. Medic. 100. Aezdve. zeer in
een geWeSige ontfteking èrf pyn der oogen wanneer, alles tevergeefe
aangewend zynde,\' mfen die met een gloeijende driekante naaldif ver-
ligt, en daar een koordje doorhaalt, gelyk in een fnoerdragt gefchied,
dat men twee of driemaal daaglyks wat vertrekt, dan is \'t byna niette
geloven , wat een menigte van wateragcige vogten daar door üit-
vloeijen : \'t welke niet alleen in ontftekingen der oogen , maar
ook in zinkingen op de tanden en de borft , als mede in alkrlei
foort van langduurige hoofdpyn zeer dienftig is; en hier door zouden
\'óok veele van een aanftaande Teering-, die uit fcherpe borftzinkiij\'

bewerking wegens de zinkingen opdèoógen, van veelen meermaalsin
t werk gefteld, als nu een tyd herwaarts gefchied is (W).

nóeg open om een dikke oorlel te bevatten.
Om deze reden heb ik het myne voorde-
liger geacht. Zietmynnegendeplaatfig.x,
Met dit werktuig kneld men door\'t fchuifje
a. de blaadjes zo vaft toe, al men oordeelt
nodig te zyn: en terwyl de blaadjes b. zo ge-
legt zyn, dat betteken, op de oorlel ge-
maakt , door het gaatje c. kan gezien wor-
den, fteekt men met een zilvere naald,
die agter gefpleeten is, door het gaatje
van \'t oor\', daaf danin de fpleet der naald
een fpits lood draatje, ofde punt van een
goud ringetje geklemt word, die voorders
met het doorhalen der naald by wyze van
lardeeren, word doorgehaald; naderhand
neemt men het tangetje weg, pafleerende
de ring, of de loode draat door de fpleet
van \'t zelve, ziet de gefpleete naald Taf«.
II. fig. 2.

(W) Deontlaftingennabyeen deel dat
krank is, zyn veeltyts van nut, daarom
maakt men allerlei dragten of etterzwe-
ringen omtrent die delen in welke zig on-
gemakken bevinden. Dit was van ouds by
bet doorboren der oorlellen in \'t gebruik,
en zelfs fnyt men ter genezinge van ge-
breken, de ooren der dieren nuttelyk door.

Deze doorboringe der oren is by de
menfchen in vervolg van tyden , ter oor-
zake der dingen van waarde die daar in ge-
hangen wier den , als een cieraatgev^orden,
om daar door grootsheid en pragt te ver-
beelden , gelyk als nog heden ten dage
byna onder alle volkeren gefchied.

Deze gewaande Chirurgicale operatie ,
was byna niet nodig te befchryven, om
dat dezelve meeft van alle Vrouwen en
zelfs zilver-of goudfmedenin\'twerkse-
fteld word. ^

De manier om het gemakkelyk te vol-
brengen, beftaat daarin, datmen \'erin een
reis met de doorboring tefFens hetgonde
ot loode ringetje inbrenge, om dat, zo
men eerft fteekt en naderhand het rin-
ptje in \'t gaatje wil brengen, de drie de-
len als de onder, en bovenhuid met de
middel-ftoffe geen gelykvormigheid hou-
flende de punt van \'t ringetje ftuit, en
öerhalven de gaaten niet regt over een\'
«omende, bezwaarlyk wil doorfcbieten.
.\'-\'it dien hoofde neemt onzen Hr. Schry-
ver het tangetje om die delen op malkan-
der vaft te knellen , \'c welk zeer goed is ^
om dat het te kort is, kan bet niet ge-

Om meerder ruimte te maaken en op
dezelve manier bet ringetje door te balen
gebruikte de Heev\'Selingen het tm&eti&
door my op de 9de plaat aldus af-
gebeeld j het oor geplaatft tuffena end-
druk b. (zynde een hol priemptje) in hét
gat c. waar door een klein ftukje uit heé
oor geknepen word, \'e vfelfc men,Jdetang
geopend zynde, bybdaa^iijit neemt zont
der dat het priemtje uit het oor word
getrokken „als dan fteekt men\'jn dé holte
van dit piiemptje het loode draatje-, èö .
men haalt met een het priemptie te-riig ,
wanneer de draat daar in blyft die mea
om zyn weekheid gemakkelyk tot een rin- .

Eli- noemt het een flymprop, wanneer in een der neusgaten een
tegen natuurlyk yleefcfegtig uitwas gezien word. Dezelve zyn
: groot ofklein; week of hard; ¥/it ofrood; meerendeels zonder,
maar zomtyds met\'pyn en,kankeragtig; eenige hangen uit de neus,
andere zyn alleen binnen dezelve; eenige doen den neus zeer uitzet-
ten, andere, niet. Zomtyds ftrekt zy zig zodanig rugwaarts dat ze
door dë\' néüsgaten in de "keel \'kan gezien worden, en hangt tot ag-
ter het. ftrotlapje neder, ook komt dezelve menigmaal voor door den
neus,\' en agter te gelyk uit; dog zy is meeft in een neusgat alleen, en
kelderi ïh beide te geiyk. Veele hebben flegts een wortel, maar an-
,derë hebben \'er veele, en eenige komén zelfs uit b boezems derlerjfen-
pßw\';, of ten minften uit het c zeefbeén: zodanige uitwaffen zyn zowel
het ademhalen, als het fpreken, en zomtyds zelfs het flokken hinder-
lyk. ■ Dezelve hebben hun oorlprong uit het d binnenfte neusvlies, en
fchynen niet anders als een tegennatuurlyke uitzetting en verwyding
van dit Iponsagtige vlies, ofhet klierige in het zelve te zyn. Menig-
maal groeid in de neus ook een hard en byna knobbelagtig uitwas,
\'t welk veele Schryvers billyk van het voorgaande ondericheiden, en
een e vleefchagtig uitwas der neus noemen: dewyl \'t zelve als de ge-
meene Üympfoppen aan een dunne wortel of fteel nederwaarts hangt»
maar een zeer breede en harde grond heeft, en daarom in\'t geheel niet
kan weggenomen worden, of vereifcht een byzondere heelwyze (X)-

(X) Men noemt tweederlei flymproppen,
die of goed, of quaadaardig zyn, maar
beter zegt men, dat zy eenvoudig of t\' za-
pengeflielde zyn; de eerfte die de befte
is, fpruit alleen uit ontvelling van bc^

IS , word het eengoedaardiL-Zf/l"\'^^ ^^ee^c en rootagtig nen en de
^\'^wartagtig enzwelrend is/of SL ^oodkleu^g^orzake^

^ils van zelfs, en fchynt^fdeibeL^^^ ontftaat dik,
bloed in het neusvlies^n^szeIft Sflymagtige

den of zweeren der nens^ of d^ofh.?"f f" ^e dihv^ls na het bloe-
«^s mede van het fnuiven ^n z4?fterke sL frrT^
I)e oorzaken van het vlLfcLai\'è nirlf

neusbeenderen, zo wefagteJ d^ een^r\'\'\'?^"- of vvmdoorn in de
ge yk .k een diergelyk ver^UrlL^io^^^^^^^^ -borgen:

de n. Neusgaten, ja zelfs sgter-
gevoe^e P r yitdringt, welke tV^amen-
»"\'^t goeden ofbyna nooit

nmcn , overgaan ,- cn derhalven 2yn de

tot de zinnen behoren, in gevaar van ha-
re behoorlyke funftien te verlie^el S
deze reeden gelove ik niet dath^O^ri™
Mm word aangedaan, of zulk een pl
hpus verwekt, of daar op- volgt; zonkt

eZV hand \'

.^\'eel aannemelyker is het dat

Znt- dray\'en van de oS

Jpangiofa,. of veel eer van deszelfs^t^

êcbrek toortkom !

dewyl de daar gemaakte hollen, groL\'
vp fleuven enz, de quade üofFen dié
z.gdaar onthouden , doen-vervuilen fwaS

m die zeer dunne beenderen kan omda^Z

Sek \' \' is altyt een gS

brek dat zig ligtcr voor \'t oog vertoont

riTktdcrgenczingi Zwyl
(Y} Polipus IS geen enkele uitzetting der
vhezen , maar zelfs een/««g/die w-aS
neer men 2e -niet uitroeid ^ig zdv^
zeer zelden mmaat. of ophoud ^^e ï,?
p groeyen, en eindelyk verderwins .an
\'t been veij>orzaaU; lodaL-r, Sa^vS
eer door p.Upus, als^^l^S
door_Cm« geboren word "
...taaien^y ds Sinui^i^rü komt.
en door de openinge" di\'e in deneufS

Z 2 Z Z

De Voor. \' 3- Wanneer een flyppr Op goedaardig is, aan èen dunne wortel hangt,

zegging, zyn beging niet zeer hoog heeft, en de Patient buiten dat gezond, dan is
\'ergoede hoop van de heeling te maken; inzonderheit, dewyl, hoe lan-
ger bezelte nederhangd,hoe dunder deszelfs wortel plagt te worden , en
flikwlls ook zoo veel tc beter beeld. Maar hoe dieper een flymprop m
de neus fteekt, en hoe dikker dezelve is, zo veel te bezwaarlyker is zy
te genezen, inzonderheit in fcheurbuikige, venusziekte of andere onge-
zonden perfoonen. Insgelj^ks is het geneezen der flymprop, als ze een
dikke wortel heeft, ook niet buiten gevaar, wegens het fterk bloeden»
dat \'er veeltyds by ontftaat; \'t welk, dewyl men \'er niet wel kan byko-
men nog behoorlyk verbinden, niet gemakkelyk is ^te ftuiten. Indiende
flymprop, gelyk dikwils gebeurt, kankeragtig is, dan is het veilieger
dezelve, gelyk een andere kanker, met verzagtende middelen m ftilte
te houden,als men hem niet geheel kan wegnemen. De flymproppen,
na datze reeds weggenomen zyn, plegen ligt weer aan te groeijen : ds-
wyl "t veeltyds onmogelyk is deszeifs wortels, als ze hoog of diep in de
neus ontftaat, in de grond uit te roeijen of weg te nemen: inzonderheit
als \'er winddoorn mede vermengd is. Wanneer de flymprop zeer diep
in de keel neerhangt, dan kan zy den Lyder doen ftikken, en zal ze te
gelyk het fpreeken en zwelgen zeer bezwaarlyk maken. De flymprop
in beide de neusgaten zynde, is veeltyds of in \'t geheel ongeneesiyk en
\'de a vleeßhagtige, mzonderhQid met winddoorn in \'t gebeente,is zeer
nioeielyk te genezen (Z).

ftiet wel kan doordringen, dan verrot die
weeke ftof zeer ligt, zy bederft de beende-
Ten cn maakt een quaadaardige Hitfpatting,
zo verre dat de beenftofFe die éezs Sinus
«mvangt, uitfpat, en een weeke of
murwagtige geftalte aanneemt, dewelke
met fcherpe zaaken aangegrepen en be-
handelt wordende quaadaardig, onge-
»eeslyk en dodelyk word, zo dat een
Verftandig Heelmeefter indien hy geen
kans zieii, dezelve nog eenigzins bepaald
zynde, door \'t vuur weg te nemen, de
zelve ftil moet laaten zitten , of door dro-
gende middelen enkelyk , was \'t mogelyk,
tragten in te tomen, het welk my in ver-
fciieide gevallen wel gelukt is, zodanig dat
jk in herhaalde reizen door opening, in
«ie kaffe der tandeh tot in de bovenkaak
gemaakt, of door \'t uithalen derzelve ge-
formeerd , het brandyzer gebruikende en
\'de quade ftoffe of wortel van de quaal
wel treffende, in \'t vervolg door zuiver en-

4ie middelen in te fpuiten^ de Patienten
gelukkig hebbe herfteld enigenezen, waar
over wy, van de EpuUs en Caries der ka-
ken fprekende, nader zullen handelen.

(Z) Voor geen gebrek vinden wy meef
en ook onderfeheidener geneesmiddelen,.
by ontallyke Schryvers voorgehouden,
als tegen deze quaal, van welke zommige
aannemelyk, en anderen weder geheel te
verwerpen zyn.

Rakende de geneeswyze, zo moet me»
zig wagten voor fcherpe bytende ent\'za^
mentrekkende middelen , om dat niet aï\'
leen de naaftleggende delen daar door w®\'\'
den beledigt, maar het uitgezette de^^
word daar door verhard en boosasi\'
dig. Pmlus en Alhucafis, na het zegg^^
van jiquapendens, raden dat men een to^
mei knopen door de neus over \'t
melt zal fteken en \'t zelve heen en

nen, welk doen niet alleen wreed, ï^-jjg
zelfs Van het uitterfte gevaar is. .„n
gevallani \'t zy dezelve

Set^Te\'^ gebrek even

f«ïfipattmgen vooi-

ir. len dan dezulKc die het geljrek in
de,grond konnen genezen, en vooralnië
tergen, zo als zommige willen da mm

SS .ipi? f leerd, dat dezelve

fotxnr^ boosaardig worden of wel J

Sil J^ ten ware men mid

gSrmi. \' belettende, -quam te

gbriuken, en _ door haar incideerende
een wortel vernietigde, ^vaar door
/^«e^f wordende, de

éfi £f??^."itwerping komt te fterven. De-

JUnp-fl,— f^ciegt w(

ée te fterven. De-

van onzen Heer Schry-
de voorgehouden, mits men

2aken . ^^zamen-trekkende

^y \'er hw \'^og inzonderheit voegen
^^pelbladeï ^^PP^^^^^«\'^ «^»ke: de gouwe ,
Zevenboom, en vooral
driebba "^^^^\'eten de zappen uit het wa-\'
^^ys.lkheb\'vn. , Myrikwortel, Ra-

felen behoX zeer groote voor-

"affen, \'t het zap van-de Ramme-

metxvip\'■■ P^^^er eenige verme^i-
^en. en niet r^.!" ^^^ in de neus geftoo-
met een li^tg daar in gaande,

. De infp^i ipmtmè daar in gebragt.,
gebrSf F«® van langen
A^büc4Cis pryft ïfJ\' gebrek; want
^^^^ n4 de operatie wyn met

oe Pohpus geheeld en al ontworteld is •
waar toe tot heden de befte tangarbv
Aquapeniens gezien worden ^

\'t gebruik is, waar dSr
Ik oordelen dat men eerder de PeS
zoude verwekken^ dan genezen.

mahs het vmden : om dat de gedagte S-
groeing de DaStus N^alis verlof of tol
fluit,.waar door de Saccus Lacrimalis ^r.
zet, deftofFeverderft,en dootdSÉ
gipg op de delen zxveering veroor^na-irj\'

^ omftandige gevalleri my vêrfcS
D S voorgekomen, zo dat ik ver-
ben,, de zaak zo verre g^

ged^emca. fMmatus, een « bytwater maakte. Met hen aftrekzd van d^. öp-.
è M™-«/Keheeven quik met brandewyn bereid, fchreyftZ). mf h dathyzo-

" S eenllympropheeftweggekreegen. Insgelykswordde.M^.^^^
prceïipitatus, als men\'er eerft brandewyn laat op uitbranaen a..^
.iate/, daar in zo veel zoud van Afnmoniak, ; l v n

gefmolten word, ook de zuure geeft van\'t zoud van AmnioniJ^^
^VLufitanus voor de kragtigfte middelen gehouden, cmden fl\'vmprop te
confumeren. Maar indien deze van geen genoegzan.e mtwerking wa-
ren, mo-t men nog. fterker bytmiddelen gebruiken, namend vk de
Lapis Caufticus, de LapisMernalis .Jrfemm^^

\'t welk i4t honingof een ander zalfie vermengd, voorzig ig op den
ilymprop moet gefmeerd worden, zonaer.de gezonde deelen aati te
rien dat dog niet wel beter kan gedaan worden wanneer de flym-
prop in de neus is, als datmen om de neus van binnen te bewaren
Ten^ypje of dikke penfchagt in dezelve fteekt en daar door het by --

middSop de ilymprop,brW- Dog f gieter de zyd^^^^^^
gaten met een pleifter te beleggen of met he Ung. ce CeruJJa te be^
Ibyken Hier toe behoren olk de geeft en olv van Vitrioolfteen, b^
nevens het fterk water . boter van/pisglas, \'t welk met een Pen-
"rel ofdp de voorgemelde manier op den wortel der flymprop ge-
Tragt wö?^: \'t geen dat dagelyks doorde bydmiddelenidood gebeten^
S men met een fchaar of tangetje wegnemen; dan \'er weer
verfch oplegden, en zo lang, tot da? de gehele flymprop verteerd zy
daa meelde voor vaaren. M. Thibaut neemt twe kleme pleifters^en leg
te inwendig in den neus tusfen den flymprop en het binnenfte ded
Xr nem OO dat dezelve door de bydmiddelen met zoude konnen-
fLrfl: ^orLr ïls dan neemt hy met een klein penceel de boter-
V^S foisfflas , om het zonder de andere delen van de neus te ra-
lil, op\' den flymprop te brengen., Aanftonds daaf na moet men den
fivmtjrop weer met water afwasfen\', op dat de bydmiddelen geen an-
dereongemakken veroorzaaken; en op zodanige mannier doet het m een
oogenblik zyn werking. Garengeot Tom. II. p. SS- ^ ^

(A) Schoon onzen Hr. Schryver, ne-
xrens veele anderen , in deze plaats de •
wegbytinge tragt te omhelzen , en daarom
zyne Schïyvers , die alle voorzorgen dra-
ngen om d\'emleggende delen te befchér-
men, aanhaald, 20 is nogtans al dit doen ,

wortel van 4e quaal niet raakt, het
welk niet gefchieden kan vcor en aleer
de Folipus die »iet w^ dan dt)9r trek-
ken kan uitgehaald worden, fs wegge\'

Schoon zommigen, als deGeleerdeH^s
de Gorter, na de wyze ^znAlhwafis, teljii
en \'Pcmlm tot het uitfnyden overgaat,en z^^
ker fnytuig^^. 5. tot die operatie , ^

haakjes of tangen voorhoud,
doch door niemand gedaan wordCT, \'.
men niet zo diqi by het gebrek kan ^
men, nog geen yafthouding aan J^^^jjgf^t

dikwiis doorvhmen of iafteten eS liLIr ? %™Pr0PP=n met
eni\'skens zvn veiïlwfnpn ^ "" lancet, waar door dezelve a .

te haaien, zonderSXe „n J rS^^^ ^f\' ^^^ te trekken, en uit
20 hoog ais doSlvk I trekken, om alsdan dezelven

\'ï®. feffeningoud is, gelyk
zegt da? rf"^ duldchk aanwyft enrriehd
kraftK^■"yden , dc^

we flymproppen komien rpruiten, daarom oordeelen veele beter te
7,yn, dat men zodanige, welkers oorfprong men niet kan zien, msc.
een fnydende tange , diergelyken uit Paifyn Tab. XIV. fig. 9. word
vertoond, of die nog beter fchynt te zyn Tab. XVl.ßg. 2, zo hoog
als men kan, aanvat, en daar mede zonder fterk trekken , 20 lang
cnidrsait , tot deszelfs wortelen afbreeken ; en zodanig word\'er de
flymprop op eenmaal en geheel uitgehaald. Eenige raden de flym-
proppen met een gloeijend eyzer af te branden, \'t welk niet alleen
èfgryzelyk is, maar ook niet veilig kan gefchieden. Ft^anneer eenßym-
prop agier in de keel hangt , kan dezelve niet anders als met eenkronime
tang, Tab. XLV.ßg. 8. ofmet een kromme fteen - tang gevat, en door
Oïfidraaijen, gelyk reeds gemeld is, uitgehaald worden: maar daar be-
nevens moet men zorg dragen, van niet te gelyk het ftrotlapje te vatten
waar door veel ongemakken zooden können verwekt worden. Als
\'ef na het uithalen der ilymprop, op welke manier ook gedaan zyn-
de, bloeding ontßond, die van weinig belang was, dan laat men het
een wyltje lopen, alzo het menigmaal van zelfs of na het opfnuiven
van warme wvn ophoud; maar geweldig zynde, moet men die, \'t zy
ddor het opfntiiven van brandewyn, bloedftempende wateren , Azyn,
een a zamentrekkende mgt, bloedftempende poeders, of\'t zunre zap
van Granaatappelen met pulkzel tragten te ifempen, of eenfchroei-
yzer in een pypje, alleen heet zynde, zonder te branden, \'er aan-
hóuden. Celfus m andere hebben geleerd, dat, als \'er niet wel by de
wortel van de üymprop was te komen, men de neus moeft opfny-
den, om denzelven dan zo veel beter te konnen wegnemen -Dog de-
ïe manier is ten dele wegens de afgr\'yffelykheit en pyn, en ten dele
wegens de lelyke lidtekens die daar door veroorzeakt worden, van de
meefte Heelmeefters bereids over lang verworpen geworden, inzon-
derheit dewyl men niet tegenftaande deze op fnyding, dezelve nog-
tans dikwils niet volkomen heeft konnen wegnemen, zo dat de Patien-
ten te vergeefs zodanige pyn en lelyke lidtekenen veroorzaakt wier-
^ den: waarvan een voorbeeld in de heelkundige waarnemingen van //wf^

6, Hier op volgt dan de [heelingt dog om te. verhoeden, cfet\'er met
-ligt weder een niewe flymprop aangroeje, is dienftig, dat de Pa-
tienten verfchiede maal \'s.daags gemeene brandewyn met honing van
rozen gemengd opfiiuiven, of zig met een fpiutje laten infptüten : eii
als men Verm"oed , dat \'er van de wortel nog iets overgebleven- was,
dan kan men \'er iets van de. Ègyptifchezalv ondermengen, om dezelve
door dit middelen te verteeren,- Dog om nog beter te verhoeden, o?^

(B) N.B. Dewyl ep dit ßuk aandagt de aanmerkiiig op de volgende parsgraaV
nodig is, zo ,kan m zal dm Lezer wl dmn nm te kzm.

fch£ ^^^^toe wel ge-

fchitotang (was_ \'t mogelyk) trekken,

met dan fchade toebrengt ^

^y^eis, dat mende

cuZ^V\'^\'^yf\'\'\' ®et het Spe.

rï^K?? u\'- ^^grof ftiiet te
Of i homvt hebbende wel overwege,

c ^^ niet. ^ \'

Uit Specülumop myn pdeplaatfe 4. be-

tlee A. B. hfbbende

bekL zeer dunne

J^en C. D. die, als hetfcharnier E.E.

ïnaakt\'1"\'^? ander vafl ge-

«laar on^f^®/^" F. oP AWtcn,

"a de?, ï G. drukkende, of die
Van el toebrengende, gaan e. D.

men de neus kan
^agliet tegen een goed

neus In V.f ^ in de

wann ^^ Polipus, kan heen

ProeL;.?"®" "nen vordersmeteenffomp
SehegVpn "^^^\'^twaar dezelve meeft
Tot hl " ^^^ die is.

dezelvefis- 3. heb afge-
- na de geftalte d« perfoon

gemaakt de bladen A. B. zyn eenigzins
hor en dun van ftof, waar van B. in?ven-
dig te zien, deszelfs holte verbeeld De
ze beide zyn met kleine fcherpe puntig
gelykredig gekapt; in de b®ven eindeï
zyn twee^ngwerpige gaaten C. C. om

toeknif \'/S^^^^d^^^elve gefchooven is
toeknypt mdiegaatenin te dringen - wv
ders wordhydoorde gekaptetandfe
vat; en men drukt de oogen der ^

zagtelyk toe, die men altVt^dSayeide t?
rug trekt, de Polipus los wS 4 fi
fcheurende zonder b\'reuk uit de n^u\'sSald
ilier op volgt gemeenlyk wat bloed
waar voor zommige Heelmeefters zeer be\'

pende middelen aan de openingen van de
bloedende vaten raaken, "lioud die bloed!

minften die het doen runnen en de opene
vaten t zamentrekken; maar de poeders tot
het bloedftempen of ter gene&ng7doox
zommige voorgehouden, moet min ver-
werpen , om dat zy by ongeluk te hoog",
en zelfs tot de werktuigen der ademhl:
Im^onnea gevoerd worden. Onzen Hr.
Schryver fpreekt van een xvarm yzertjê
aan de bloedende plaats te breneen 4
ve kan geen dienft doen, zo het eee»
korft maakt, enderhalven. ^o het gebruS
moeft worden, zal men het in \\ ^exi
iteiien, zoals aanftonds van de branding
zal gezegt worden. ^

De kanker-. \' Wanneer de flymprop quadaar dig üf kankeragtig is, zal het beft
tSofto^y"\' dat men zodanige nog door bytmiddelen, nog door de konftbe-
v\'eestgdg werking gaande maakt, maar alleen door verzagtende geneesmidde-
uitwas. len, zo als van de kanker en knoeftgezwellen op de 380 en 38r.

bladzyden gezegd is, ftil en geruft laate, om te verhmderen, dat
dezelve niet verder vborteeten. Wanneer \'er a vleefchagtig uitwas
® Sarcama. ^^ ^^^^^ ^ zelve kan nïet wel anders als door bytmiddelen be-
nomen worden, en deze niet helpende, dan is het ep ongeneeslyke
p-Spinm quaal, inzonderheid als zy met ö wfwt^ionj vermengd is. In welke toe*
rentofa. -ftand het gebruik van goede bloedzuiverrende of zagte quikmiddelen vafli
zeer goede uitwerking en nut zyn.

\'geleerd h, dat men om de naaftleggende j
delen niet te fchenden, een pypjè moeft
gebruiken, waar in het brandyzer tot op
het gebrek könde voortgaan. Dog Roge-
tius maakt die zwarigheid, dat de pyp
door \'t gloeiende yzer te héét wordende ,
ook branding maakt, en byaldien de pyp
met linnen word overtrokken , zo beftaat
zy te veel plaats, waar door beiet word
de quaal te bereiken, \'t ls waar , deze zwa-
•figheid kan doorgaan , maar de pyp dun
•en met een ftrookje fyn linnen verfcheide
-malen -vaft omwonden zynde, en vervol-
gens natgemaakt , zo zal men de Cauterie
daar in ftekende en fchielyk terugtrek-
kende geen doordringende hette veroor-
zaken; en is \'t dat men in een reis niet
voidoenend gebrand heeft, moet men
•"t zelve hervatten. Om welke reden men
•meer dan een brandyzer, tot die Canul
paffende , moet gereed hebben.

Dit brandtuig zietopmynS- iafd fig.
5., zynde A. het pypje in volle grootte,
■fi, zyn voorfte opening die wat tregter-
wys moet gemaakt zyn , om het dunne
\'eind van de CsMferje daar vaardiger te
-kannen inbrengen. C. de opening aan des-
xelfs einde, iwlkeregtofwat-fchiünskan
gemaakt wezen, D. een plat houte hegt,
welkers ft-ift daar ingeklonken een fehuim-
ze hoek met het pypje maakt. E. de Cau-
terie. F. de ftift die mede een fchuinze
hoek maakt, op dat het handvatzel. Q,
het gezigt- niet belemmere.

De branding gefchied niet, voor aleer
de operatie met de tang is uitgavoerd, en
l:iet overige van de quaal uitgeroeid, dat
door middelen niet konde weggenomen
worden, of ook om dat het begin der
•Pü/ïpM-f nog klein zynde, metde tang niet
wel konde gevatworden. Wyders indien
iTien vermoede, dat door beenbederving
de geneefing vertragd wierde, zo is in de-
zen^ toeftand .de branding\' onvermydelyk:
waar toe dan ook wel^ een roking in de
neus\', van middelen / we-lke deze verder-
ving konnen tegengaan, door den tregtcr
Tab. g.Fig, 7. nuttelyk kan gebruikt wor-
den, waar van ik in \'t volgende Hoofd-
ftuk nader zal fpreeken.

Over het onderfcheid dat zommige ma-
ken van Polipus of Hemorrhoides Naris, kan
men nazien Riolanls, in zyne aantekenin-
gen over de befchryvinge der neus-deelen
alwaar, verfcheide Schryvers- ovm de^je
ftoffe zyn aangeweezen.

En noemt het een ßinkende Neusziveer, wanneer ftinkende etter, w
roven en^korften,en zomtyds ook ftukken van bedorvene been- Sende
Fn ^^^^^V^etf n byna onverdraaglyke ftank uit de neus komen. Ss^ïr
^n daar van heerthetde nrnmyan em quaadaardige ßinkende nem-\'^-weei-
bekomen, om het zelye yan andere geringe verz^veringen, die^dik-
wiJs in de neus door zmkmgen ontftaan, niet ftinken, en iigt met een
zaJtje van Ceruffa or diergelyke geheeld worden, te onderfcheiden.

meerendeels met bedervinge
yan been vermengd. In de eerfte is alleen het binnenfte neusvZ f£

S ;7 fof zmkmgen in de neus, en inzonderheit van F\'
zodanige perfonen, die fcherp bloed hebben, en met fcheurbiS,
of venusziek::egequeldzyn, of die onlangs gehad hebben: ook kon-
i opgdnoven dingen de neus doen zweeren, ea

MaarS^ deze befchryving kan men ftinkende neusz^veer kennen.^
^aar deszelfs voorzegging IS, dat zodanige zweeren niet ligt zyn te he- P\'
, dewyl men \'er binnen m de neus niet wel kan by koinlnom dezl L\'eï

^eer teder zyn zo worden ze door de fcherpe etter lifft aangedaan
in; zynde, alsdan vreet het quaad

r^kan zuiveren, word^eiidêlyk hS
nt doorboort en ten laatften ook de OJa fpongiofa in he
inweäi. Sf, /^^knaagt zo, dat dikwils de neusbeenderen:
^^akThltlf ^^ t^t een groote mis-

zo word dezelve, onder gehuuwde perfoonen ontiliaande, van eenige niet
buiten reden voor een oorzaak tan egtfcheidinge gehouden,
^^^door quaal zo qtiaadaardig en gevaarlyk zynde, moet men intyds,

inwendige ^ zo v/el door inwendige als uitwendige geneesmiddelen^, tragten te weeren
^eneesinid- of tegefland te bieden. Inwendig moet men geneesmiddelen voorfchry.
delen. ygß ^ (jje bloed zuiveren, en deszelfs fcherpte matigen of wegnemen:
h eiSis namentlyk de houtdranken , de a aftrekzeis van de bloedzuiverende ge-
, i/^\'\'"®- neesmiddelen, als mede zommige zagte buikzuiverende middelen, waar
onder altyd iets van de Mercurius dulcis moet gemengd worden. Hier
benevens moet de Patient een goede levenswyze onderhouden, voor
fcherpe fpys en drank zig wagten, en in tegendeel gematigde dingen nut-
tigen. Maar indien de Patient met Venusziekte befmet was, m )et men
denzelven na zyn toeftand tragten te genezen, en zomtyds quyimiddelen
laten gebruiken (D).
D- heel- 5- Uitwendig zullen zweer-zuiverende geneesmiddelen dienftig zyn,
wyze dóór onder dewelke inzonderheit het b groen watert je van Hartman yW^av-
geïaeesinid- yan de Patient dagelyks verfcheide maal wat moet in de hand gieten,
delen als ze ^^^ opfnuiven, of met een fpuitje in de neus laten fpuiten, zeer word
feïnbeJer- geprezen: op dat het zelve zo veel,fte ]anger_ in de neus zoude bly-
ving ver- yen, moet men \'er wieken in nat maken, en die zo hoog als doenlyk is
Biengd is. jti de neus fteken. Insgelyks heb ik het Kalkwater met Mercur. dulcis ^
op dezelve manier gebruikt, zeer dienftig bevonden. Mayerne pryft
het Aq. Jluminof. Fallop. temperata zeer aan. In plaats van dit watertje
»Decoaun\'is zeergoed een c af kookzel van Zevenboom en Waterlook te maken, en
Scrll^ in 8 oneen, een once van het bruine zalfje van Wurtz te doen finèl-
\' ten, en \'t zelve zoals\'t voorgaande te gebruiken. Insgelyksiszeer dien-
ftig, het gemelde zalfje of de Egyptife zalf, met wat honig van roo-
fen in brandewyn ontbonden, dikwils warm te gebruiken. Ook kan
men met de bruine Zdli vm Wurtz, met wat witte vitriool ge-
mengde wieken befmeeren, en dezelve in den neus fteken. Met deze

(D) Het grootfte dat men ter genezin-
ge der gebreken heeft, die uit verfchei-
de oorzaken konnen voortkomen is, dat
men het ware grondbeginzels kcnd, en dit
wetende dan valt de genezinge ligter en
zekerder, wyl men die middlen welke
ter genezinge zullen dienen, als alleen
eigen tegen die quaal kan gebruiken.
. \'tls zeker dat quade fappen, als inwen-
dige oorzaken, konnen plaats nemen in
sjié delen van \'t lichaam zo ak het hier
jn de neus gebeurt, maar dewyl de uiter-
lyke oorzakeiï als Polipus, quetzinge,
fprbytingc enz. zo zeer geca byzoiïdcre
verandeiing der vloeibare delen veroor-
zaken , die men onder zekere ziektens
kan brengen, zo oeffend nien een alge-
mene praftyk, gelyk als men in quaad-
aardige zwersn, met Carier verzeld. ge-
woon is te gebruiken. Dog indien door
inwendige quade fappen , als by klier en
kanker - gezwellen, fcheurbuik, pokken
enz. de grondflag tot de! ftinkende ne«\'
z^weer gelegt word, zo is \'t immers z®\'
ker dat mea die middelen gebruikeJ^

moet, welke deze byzondere gereken ^
haare woede als eigen konnsn tegengif»
en ten onderen brengen*

eefrhpïll S^^eelct woiden,voor dat de bedorven beentieszvnaf- beenvree-
g cheiden; waarom men de zaak meerendeels in zyn natuuï4
Uloop moet laten, dewyl de beenvreting uit de fpon^tiVe
beendertjes met wel kan weggenomen lorden, nSS meS \'er\' \'
jog met brandyzers, nog met andere dienft ge mTddeleT kan
by komen; ^^^arom het ze.r langzaam met de i4ling toeTaat en

uik gebruikt worden, met Mei. Rofa-
UnFi O \'"\'^\'"\'^F^rneli , ^q. Vhagadenica

riitzig j^et dc gedagte van Riverius,
ftiid^ in dezen toeftand adftringerende
^^^elenmoetgebruiken.
Voeden geneeswyze moet men

\'^�eeld fl^\' ^^^^ plaat^^. 7.
en rnej. j\' ^^^ IS genfeaft van koper
men oot^\'? "^^oorzien, op deze

Cinnaber daar by doen; onder welk gebruik
men moet acht geven dat gene toevallen
van Salivatie volgen, zo als het ligtelyk kan
gebeuren, om datmen gemeenlyk, \'tzy
weinig of veel, Merc, dulcis daar by doet
ingeven, . ,

Wyders gebruikt men zuiverende en de
rottin g tegengaande waffingen, ten wel-
ken einde kan dienen

Tinc. Mirrh- ^if Alee^ cumjac-
char. MJJol. aa. -
Vng. fufc. Filic. Wurts 3ij.
Mei Rofar.
M.

Met deze lymlge vogt \'Hrykt meii met
een langharige penceel zo verre in de
neus als\'t mogelyk is, latende den Lyder
in die tyt het hooft wat agter over hou-
den, Ook kan men een zagte wiek of
kappittelftokje van plukzel, daar in natge-
maakt , in de neus draayen, op dat het
midjlel daar geftaiig moge aan biyven.

Zomtyds kan men de neus met een
fpujting doorfpoelen, welke kan gemaakt
worden uit de Rammenalfe zap xnttAq.
Calc. of Spir.Cochelar. en naa bevindinge
van zaken met divin. gemengd.. Om
de bederving te ftuiten, kan men een
zalfje maken uit de reets, voor een ge-
„deelte, opgenoemde middelen , als

"Waar mede, door behulp van een pen-
ceel , zo hoog als \'t doenlyk is, in de
neus geftreken word.

VAUGUioNpag, 530. geeft zekere ftry-
king aan de hand, in weike mede het vet
vermyd word, welke ordonnantie my
zeer aanneemélyk voorkomt, behalven
de Campher die \'er uitgelaten moet wor-
den. Op de Volgende bladzyde van dien
Schryver vinden wy een verhaal hoe Ri-
wius in zyn \'\'iH- Obfervatie ze&r fterke
adftringentia, als beproefde middêienaaa-
pryft, welke onder het Ung. Mgypia-
cuw gebragt zynde mede ter ftrykinge die-
nen.

Maar indien de beendertjes der neus-
bedotven zyn, zo is zelden pi geen ge-
nezing te verwagten, dan door inwendi-
ge middelen , vervolgens door branden,
\'t welk in die maniere met het werktuig
Tab. 9. fig. 5. volbragt word, zo als reeds
by de befchryvinge der flymprop is aan-
gewezen.

En fchoon dePolipus zo wel\'als deÖzoem
in de neus opkomt, zo komt dit gebrek
dog niet zo gemeen, in de Sinus Fronta-
lis , en Sphenoidalis als wel in de Sinu$
Maxiilaris, En dewyl men die qualen uit
hoofde van haar quade plaatzing en om-
kleding van de beenftoffe, niet zo zeker
en gemakkelyk kan kennen en bykomen
zo geven zy ook in de behandelinge ver-
fchillende en verkeerde operatien , maar
zo wy overtuigd zyn van het gebrek.»
dan is deze laatfte, namentlyk die in de
Sinus maxiilaris, de zekerfte te behande-
len, welke ook zelden geneeft zonder
branden door de onderzyde der kaak of
kaffe der maaltanden , waar van nader zal
gefproken worden.

Over de byzondere omftandigheden van
deze holtens en voornamentlyk van \'t
voorhooftsbeen, rakende de diertjes en
wormen die daar in geboren en vervol-
gens daar uit gehaald worden, zouden
wy ons zeer verre konnen uitlaten, maar
om plaats en tyt te winnen, zal ik alleen
zeegen, dat men dezelve zo haaft als ^
mogelyk is, m.et zulke middelen, die z*?
min mogelyk iets fcherps in zig hebben»
moet doden, op dat het zenuw-geft^j
der neus niet beledigd werde : en defj
oliagtige en bittere zaken de meefte dief\'
ties doen fterven, zo kan men een be^
reidzel van Amandel olie met Abfinth.Scor
Mirrh. Coloquint. enz. maken,het welk
met een fpuitje naar boven in de
brengt, teneinde het, was\'tmogelp\'^
de i\'j/iMJ-mogte komen. Indien mende ^^
om deszelfs vetheid wilde fchuwe" >
kan raen van gemelde zaken een atK ^^^
zei met wyn of water maken , om oP
zelve maniere te gebruiken, of o jgaï

\'Oedahig een neus, die door een houw half afgehouwen, of maar aan
een velletje vafthangt, weder moet aangehegt worden, is reeds in
de verhandeling der aangezigts wonden op de 152. bladzyde be-
fchreven. Hoe een geheel afgehouwe of afgefchote neus met ander vleefch
weder kan aangezet worden, heeft Taliacotius in een byzondere verhan-
deling wydlopig befchreven, en getragt door veele afbeeldingen geloof-
baartemaken; dog\'t zelve word tot nu toe voor onmogelyk gehouden.
Nogtans kan men, als de neus geheel weg is, \'om de groote mismaaktheit
te hulp te komen, een konftneus aanzetten , die m \'t byzonder van zilver
of hout met eenlchroef en veer zodanig kan gemaakt worden, dat men
dezelve aan het overgebleven deel van de neu ^ kan vaft maken; dog men
moet alvorens deze zilvere of houte neus zodanig befchilderen , dat ze
met de kleur van het aangezigt der genen, die ze zal dragen , overeen-
komft hebbe (G). - ^^ ^ ^

(G) Ziet ook over de neus-wonden
inyne Aantekening, op dezelve bladzyde
Roven gemeld, en \'.vat betreft de gedag-
te vnn Taliacotius en FiïeNus in zyn 12
Handgreepen der Chirurgie, daar van zal
ik niets zeggen , om dat ikh^^t niet waar-
di"-oordeele op dit ftuk, niet tegenftaan-
dclieteen geeftigegedachte is, te letten.

Heeft dan iemand de neus in een by-
gondere of algemene kryg verloren, dan .
zet men een konft-neus aan, \'twelk niet
altyt op een en dezelve manier kan ge-
Tchredên, dög dezè, indien de kanten
^er dpeiïüög \'ofigefóbonden en vaft zyfi,
is de befte. Men neemt een Welgemaakte
houte neus, (ziet Tab. 9- fig\' ö.) vande
agterzyde daar hy geheel hol is, te zien
ä, a. a. de rand vän \'t höüt wat ftiind»
■afe een I dik, op zommige piaatfen wat
ffleer vèrheven als op andere, öm nadö
forme van \'t aangezigt te fchikken, en
Eindelyk hioet dêzelvè rond ea gladt van
ként zyh, opdat, doot de langdurigheid
van tyt op een plaats te zitten, geen on-
geval moge volgen, b. b. zyne holtej
weil e niet tot in de rug der neus moet
gaan , om dat aldaar hOut moet gevonden
worden om de fchroef te konnen vafthou-
den. C. de fchroef met ?yn kerf, om
met een final mes of fchroef-yzertje door
\'t gat der veer in "t hout der neus te
fchrocven. d. d. de vöer met twee vleugels,
welkers einden eenigzins gebogen zyn,
öp dat zy in de neus zynde geen deelen,
moge quetzen. Deze vleugels ftaan verre
uit, zodanig dat dezelve op de rand bly-
ven ruften; de meefte bogt moet tufl\'en
heide gevonden worden, ten einde geen
van beide de vleugelsnaar onder gebogen
zynde, een hoepelsWyze figuur maken-
Tot deze veer moet men zilver of hard
goud gebruiken, onï dat \'t ftaal roeftenj -
köopet aan flaat, waar door knaging
veroorzaakt worden. Aan d\'onderzy^\'
ter plaatfe der neusgaten, moet een öp\'^
ning gelaaten worden , om daar door
zelve nut te ontfangen, dat een gez^P^
nèiis eigen is. Dé foort van nöitóeP ^^^^
ik zodanig gemaakt, dat dezelve "^^Z^xi
gemak gedragen worden, maar and

die vtn geen veren weeten, binden deaei-
ve „vaft met een draad of koortje, \'t welk
misftaat, zodat iedereen dieopzulkeen
•aangezigt let, aanftonts weet dat het een
houte neus is; behalven dat deze koort,
om \'t hooft of ooren vaft gebonden, knel\'
hng en pyne veroorzaakt, ora welke ree-

den ik niet anders kan aanraden dan onze
afgebeelde neus, w^nt die zo een netïs
aan \'t hooft of ooren met een koortje vaft
maken, konnen onmogelyk zuiï verber-
gen; en derhalven, zo het ma.-^elyk i-;,
moetmen voorgemdde manier verkiezen
en opvolgen.

de neusgaten digt waren gegroeid,-komt my niet ^-.r
__ te bmnen, by andere Schryvers te hebben gelezen. NosUnsis

my m \'t Jaar iai. in Helmidallereerft zodfnigeengevf t^\'e\'ilT"
gekomen , alwaar een armmans kind, omtrent drie jafen oSd, \'twelk
zeer zwaar gepokt dog niet genoegzaam in acht genomen, door

^smaakt was aangegroeid, zo als uit Tab. XVI. /g.4. AA. is te zien,
waar door het regter neusgat geheel toegefjoten was; maar het
jer neusgat was ook byna geheel, en wel zodanig toegearoeid, dat
«len met veel moeite naauweiyks een fpelde kap aan de punt van

doorT\' ^^^f oppmg was, konde infteken, zo dat hét Mnd
^oor de neus geen lugt konde halen.

her^\'u^? ^^^ dubbelde en ongemeene toeval weg te nemen. Het ikP® eerfc
öa ^^ vafthouden, en heb daair

«n d\'S^c^erp mesje van de kleine opening achterwaardts het eene
iyk bfhn\'\'^^^^^ andere ^eusgat zo wyd geopend, ais het natuur-

neusgat ^^^«^V^^^en waren; en dezelve, inzonder&it in \'t ëene
je ook v^\'^\'P^den hebbende, fneed ik die met het zelfde puntmes-
open te ^^^ ^^ ^^^ bevonden had allés weder

zei geftoken\' ^^ ^^ ^^der neusgat een dikke wiek van pluk.
daar door te\'vp^ ^^^ ^^^ bloeden als het weder toegroeijen
^^nnen, heb Tt ^ ^^^^ de hp weder neerwaarts te ge-
\' tuffen de neus en de lip overdwars eenig t\'zamett

gedraaid plukzel, nevens een langwerpige drukdoek gelegt, en verder
mèt een pieifter en viervoudig windzel, als by eei hazemond, verbon-
den. In de volgende verbanden was geen verander-ng, behalven datde
ivieken en \'t plukzel akyd met brandewyn, in plaats van wondbalzem,
nat gemaakt waren, waar door de eerfte agt dagen de neusgaten altyd
zuiver en wyd bleven, en de lip byna geheeld wierd.
De üveede 3- Maar dewyl de Moeder va i^c kind meende dat alles reeds vol-
geutziDg. bragt was, en haren arbeid geftadig moeft waarnemen, quam ze niet
weer om,het kind te laten verbinden, maar liet dc wieken uit de neus
gaten, zo dat, de wonde nog niet begroeid zynde, eindelyk de
neusgaten allengskens weder zo digt groeiden, dat men\'er nauwe,
lyks met een onderzoekyzer konde infteken: weshalven ik de konft-
bewerking byna op dezelve wyze als te voren, weer moeft on-
dernemen, latende de wieken, en daar na lode pypje, zo lang
\'er in blyven, tot dat alles wel geheeld en begroeid was , en de neus-
gaten tamelyk wyd open bleven. In \'t Jaar 1725. is my weder een Boe-
rekind voorgekomen^ welkers beide de neusgaten door de pokken waren
toegegroeid, en op dezelve manier geheeld zyn (H).

(11) De wanfchapenheden die aan, ve-
le delen^van \'t lighaam lïOmen , zyn zo me-
nigvuldig en onderfcheiden , dat, indien
wy die alle zouden ophalen, inderdaat
een groot gefchrift zouden uitmaaken,
onder die delen , welke deze verandering
ondergaan, zyn de neus en lippen het
meeft wangeftel onderworpen, van wel-
ke ik alleen ""t volgende zal aanroe-
ren.

/De kinderen die met ingevalle neuzen
OÏ\' \'\'inbniging der neusbeenderen, ter
. plaatfe daar zy-aan^t voórhoofts been vaft
zyn, geboóren worden, fcheppen zeer
uioejelyk .adem, en . yoornamentlyX als
dezelve om te zuigen plat met her gezigt
tegen de borft ^^orden aangelegt, waar
door de alsdan de geheele doortogt der lugt
belet word, die zy, tragtende adem te
fcheppen,, met. meer: als, gemeen geweld
in trekken^aar \' door de reèts inge-\'
weken neusbeendèreÏi zig meer laaten ne-\'
derhaïen.en inzakken, zodanig, dat de
gehele weg ^iluit\'. En dewyl de affcheiding
yan fnot gedurig voortgaat, zo blyft de-
zelve daar zitten enpalit zig te zamen,
waar door dah eindelyk een volilage flui-
ting volgt.

De genezing beftaat daar in, dat men al-
le weeke en inde weg zittende zagte ftoffe
tragt op te ruimen, om \'tin vervolg aan
de natuur over te laten, de neusbeenderen
van zelfs te doen opryzen, terwyl men in-
middels zorgdraagt dat het kind, terwyl
het zuigt,met de neus geheel vry gelegt
worde, op dathet zonder die hindernis kan
adem fcheppen. De weeke en plakkende
ftofFe,die in de neusweg blyft hangen, moet
men opruimen door het inofdoordeneus
fteken van een heel dun waskaarsje, of
anders met een vaft gedraayt koortje, dat
men dooreen ftyve zalfhaald of daar me-
de doortrokken is , aan het welke die.ly-
migè ftofblyfthangen., ofterugin dekeel
gaat. Indien het de noodzaakelykheid ver-
eifcht dat men de neusbeenderen moet
ligten, dan gaat men te werk als by di^
de neusbeenderen ontwrigthadden, ivaa-
mede men evenwel zeer voor.zigtig mo^.\'-
omgaan, en yooral zorgen, dat met If^
houtje daar men mede licht geen quetzife
gemaakt werde.

S\\êerple(en is, ja"e fe heb S verfthri »\'".enzelfttotaandehuig
^^ hui/oncbrat: waargenomen, dat -ef

De konft- i. Omtrent de heeling is hetoogmerk de verdeelde lippen weder aan
malkanderen te voegend \'twelk niet als door de konftoewerkmg en

genoodzaakt is hst zelve ts volbrengen ,
door welke operatie ik meermaals veel
dank heb behaald., alzo üï niet tegenftaan-
de in zeker vool^lrat het gehele palatum
en Septtm Narii weg was, mogelykheid
vond de boven hp aan een te brengen,
zonder dat dezelve met het onderfte der
neus gemeenfchap had, daar echter op het
eerfte aanzien niet wel te erkennen was
of ^ het kind een haazemond gehad had of
niet.

Zommige ondernemen kinderen van 8 a
14 dagen te opereren, \'t welk ik mispryze,
om dat deze teedere wigten nog geen ge-
woonte tot het verteren van voedzel heb-
bende zeer ligt afvallen, ei] daar na ftui-
pen krygende ligtelyk komeh te fterven,
daar in tegendeel deze konftbewerking
(een gemene haazemond zynde) van geen
gevaar is, indien wy ons de tyt van
twee maanden vergunnen te toeven, als
wanneer de kinderen meerder in ftaat zyn,
eenige volgende ongemakken te weder-
ftaan. .\'

Indien de haazemond dubbeld en de tuf-r,
fchen beiden leggende dam groot genoeg
is , om ■ de zydelyke rand te ontvellen ,
dan onderneemt men de operatie eerft-
aan eene zyde, ea dan, het lidtekenfterk:
genoeg zynde, op dezelve wyze aan de an-
dere zyde, om dus een gelyke en vafte
lip te maken. Maar indien de dam tc
klein was,. en dat het mogelyk fcheen de
zydftukken aan een te voegen zonder de_
dam in aanmerking te nemen (\'t welk
meer kan velen als zommigen denken,)
mits men niet alleen de lippen van binnen
los maakt, maar zelfs tot onder de wan-
gen ruim infnyt; dan neemt men. het
geheletuffchenftukdaar uit, zorg dragen-*
de dat deszelfs uitfnyding, was \'t doenlyk»
na of in de neus gefchiede, op dat de
ontvelling der randen, met de rauwheid
der plaatfe daar \'t middelftuk is uitgefne-
den evenredig zy, om dus geen al
groten ruimte onder de neus te behouden-
Dit kleine ftaaltje diend terbewys datief
veele omftandigheden omtrent ditftuk die-
nen ■^Bargenomen te worden, waar van \'ef
ZO aanftonds eenige zullen volgen.

omdat g^en been beledigt is. "Men vind
een ander foort Van Haazemonden die za-
mengeftelde genaamd worden, dat is ,
wanneer niet alleen het vliezige, maar
teffens de beenftoffe wangefchapen zyn ;
hier in beftaande, dat een der beide bo-
venkaaken voor opwippende of ryzende
ls, waar door te vrezen ftaat dat zo dra
: de tanden zullen uitkomen, dezelve m
de te zamengehegte lip ingroeien: deze
beide beenderen zyn zomtyds van een ge-
fpleten , zodanig dat die fcheiding tot agter
aan het verhemelte eindigt. Menigmaal
gebeurt het dat deze fpleet met zulk een
Verlies van ftoffe is, dat men byna geen
verhemelte irrde mond vind, als wanneer
laen onverhinderd de inwendige neus-
delen voor \'t oog bloot ziet. Eindelyk
gebeurthet , dat niet alleen deze ongeval-
len daar by gevonden worden, maar men
ziet ook veeltyts dat het eene kaakbeen
voor het: andere zeer verre ujtfteeU, 20-
dani£ dat het gehele aangezigt daar door
?Sf ftaat, en dus blykt dat een haazen-
mond niet als eenvoudig moet aange-
merkt worden: maar \'t is nodig dat de
Heelmeefter niet alleen -de goede, maar
ook de quade kennen, ten eindehy in alle
voorvallen zig na deszelfs, onderfcheide
omftandigheden fchikke. ^

^ Onder deze omftandigheden, omtrent
de kennifte van deze quaal, dient men te
weten of men mag opereeren ot met,
\'twelk afhangt van den ouderdom , krag-
ten, geftalte des Lyders, en deszelfs on-
derfcheide foorten van haazemonden, van
welke foorten reets eenige zyn aange-
haald ,- en daar op mag men zeggen v dat,

-tomen oordeelt dat de randen van de ge-
fchéide lip konnen aan-een gebragt wor-
den iV fchoon zelfs die bswcrking tot geen
aut of verbetering van fpraak , maar en-
Këlyk ïot cieiaaij koade dienen, men

daar de lippen wat dikker zv^ . SI ^ ^ volwafle perfoonen, of
f^l komS doorseftooS w^\'^\'ïf! ^^ vmgere^ alleen niet
een naalder^^nê T/z/r TV T \' ^^^^en dezelve door behulp

te veel fpatie uit de lip weg zynde, dan
gebeurt het wel, dat we verpligt zyn ge-
heel na het Os Zigonia deze losmaking
uit te ftrekken: Dit doet men met geen
fchaar, fchoon onzen HeerSchryver zulks
ons aanraad, maar met een v,fel fnydend
fepareermes, zo als by de ontleeukonft
gebruikt word, naits men zorg drage dat
riltyt een der vingerende lip ophefte, op
dat dezelve niet onnodig moge gequetft
worden.

Omtrent het wegnemen van de boor-
den des haazemonds, moet men wel agt
geven, dat de/.elve gelyk en etïen op de
buitenzyde worden vveggefneden , als me-
de dat, zO het mogelyk is, de hoek of de za-
menkomftvan de randen der haazemond,
zodanig werden uitgeknipt, dat de beide
boorden aan een, of met deszelfs hoek aan
malkander als een ftul; daar uitkomen, om
zig daar door des te meer te verzekeren,
dat de hoek, waar mede men dikwils legt
te talmen, om dezelve wel te ontvellen,
geheel rauw is, en daar door bequaam
wel te vatten. Of men ter ontvelling een
regte of wat hol ftaande fchaar zal gebrui-
ken, zal ik aan de verkiezing laaten;
dog voor my, ik hebbe de laatfte in ver-
fcheide gevallen , voornamentlyk in den
bovenhoek, voordelig gevonden.

Het gebruik der tangetjes, welke by de
Franfchen geprezen worden om de lippen
daar mede te vatten en te knellen, zyn
in zommige gevallen nodig, dog voor
iny,, ik gebruik \'er geen meer als een aas
dc linker zyde der hnazcmoild, om dat,
zo men met de linkerhand niet zo goed,
als met de regterhand met de fchaar fnyd,
die zyde veel ongemakkelyker als dc reg-
ter boord is weg te nemen, en dus, geeft de
vafthoudingdczcr tang een zeer groot ge-
mak ea zekerheid aan dit-werk: behal-
ven dachier door de fterke uitftorcing van
\'t bloed, die ons alcyt verblind en het
werk vertraagt, word wederhouden.

Om deze reede, het tangetje aangülegt
tamelyk toegeknepen- zynde, geeft, men
deszelfs eind in de hand van^\'de geene
die tot behulp aan de linkerzyde des Ly-
ders geplaatft is. Wanneer men .met de ■
fchaar aan die zyde eerft, bcgiiit tc ont-
vellen , eensdeels om dat daar \'geen aan-
merklyk bloed kan komen, en anderdeels
om dat het door iemand die met de reg-
terhand werkt 5 aan de andere zyde taardig
ken gefchieden. De tangen by onzen Heer
Schryver Tab. XIV. 12. en 13.afge-
beeld , moeten in haar hoeken fchuinfer
ftaan, ofbeter gezegt een, groter hoek ma-
ken als zy daar verbeelden, om dat het kan
gebeuren, dat de eene zyde der fpleet zeer
fchuins gelegen is, om wehie reeden de-
zelve zig als dan beter nadat beloop kan
fchikken; en fchoon zul ks niet was, zo kan
egter deze gefteldheid der tang hooit fcha-
den, De einden of punten moeten mede
fchuins cn niet vierkant zyn afgevyld,
om dat de agterhoek kan hinderen dc
tang h®og genoeg op te voeren. Wyders
moet het fchuifjc ten minften viermaal
zo breed zyn , om daar door te verhoe-
den , dat het niet wan.-.ele, \'t we\'k de fmalle
fchuivenaltyt doen. Ziet TisZ;. i4-fig\' 13.

Dewyl deze operatie ter herftellinge
en volmaking der\'natuurlyke geftalte, of
enkelyk om cieraat of voldoening voor
\'t oog word gedaan, zo hebben wy ree-
den wel tc onderzoeken wat hinderpalen
in het uitvoeren van , dit. werk konnui
voorkomen, om dus, oordeelende dat
hetzelve met geen vrugt kan gefchieden,
de bewerking agter te laaten.

hidien de bovenkaak des Lyders fterk
omkrult, zodanig dat zy buitenwaarts
uitgiet, zo is \'t zeker dat dezelve nader-
hand tanden bekomende te fterk in de lip
zullen ingroeyen, waar door fchroomlyke
wanordens volgen. Daarom neemt men
deszelfs rand met een fny tang weg,. en
met een ftüet verbreekt men dc zaden
der tanden die (by kinderen) inde kaifeH
ter uitgroeijing gereed leggen..

Zo de eene zyde der kaakbeenderen
verder als,de andere uitffeekt, dan moet
men de hoge zyde of de uitftel.ende punt
met een ihytang niet aileen wegknypen ,
^ of met een \'ftevig mesje wegfnyden maar
de kaften der tadden, waar uit dezeiven
fchuinsgroeyende verwagt worden, ver-
nietigen, om dat het beter is geen tanden
te hebben dan toevallen, en een groote
iiiisgcftalte te zien volgen.

\'t Gebeurd dikwils, dat het verhemeïte
ies monds voor een gedeelte is gefplee-
ten., vooral wanneer bovengemelde on-
gémakken gezien v, orden, om welke ree-
den veer Heelmeefters van de bewer-
king afzien , \'t geen echter niet bvhoo\'"
de te gefchieden, vooral wanneer »i^\'J
nog eenig vermogen heeft de fplyting

waai by de fnyders \'t woord fielen ce-
brmken , gehegt worden, waar n?meï
even zo weinig lidtekenals bya^dereeén^
voud-ge baazemonden komt te Se„
bjhalven dat het wel gebeurd dat \'er on-

Ni gezegt niet te mogen opereren voor
da dezelve reeds ter^oedinge gewS
fyn; en vooral moet men gene bevSr
kmge beginnen, ook niet aan zulke kfn"
mr n . daarpy Ln

moet men geen andere dS, ^udc of zil
vere met punten van haar eS flSS
bruiken, van welke de laatften d^beH^
zyn. W^aar van, en hoe deze uit dm,?
moeten gemaakt worden, daar van VS

ppen aan een te voegen, waar door in-

Uerdaat een goede geilalte gemaakt word

terwyl we in de hope zyn. dat door den
aanwas en uitzetting der beenfiofFe de
icheiding niet groot zynde, deze fcheur
>n t been meer en meer zal fluiten. voor-
al om dat het been die weg het ireefte
poeit waar heen het zyngrootfie ruim-
te vn:id, en-dus is de uitzetting en toe-

poeying niet hopeloos. Dog zo het ae
nele verhemelte wyd van een wykt of
geheel Aveg is, zo als ik \'er vele heb ne ■
zien, in welken men van onder on zien\'
de het gehele neusgeflel kan befchouwen "
vaar door alle de vereifchte funftien des
,elfs het neder!

ZVn van voedzel, op moe

on T/J" T""\' \'"\'^»"\'^^tsondernemen,
vuancleiingofwedergev nsvan \'t been knn
StifiSis fp kruHcndJ^ wy

jing daar -S^^ïiSam

raoetmendievoorzigtildaarvïïSeiden
de bewerking volbrengen, en zorev .w":
de lip door een t\'zamenheiend win .él
niet twee hoofden en een gat, wd aan
houden en nederdrukken T en l^iw n\'
--deeltje n^t\'ïd:^^
£ S n\' 1 f" onder

Sit^ dfnT"^^\'? ^^ hoogte

^. iS;,\' ,maniere het
(K Over deze bandage

zien^de N f ^l^or^^^de) kan men na-
Nederduitfche Bafch7a/;.6.£-. q

te lin mismaakt

gehegt ^f/\'J^f\' t^f-\'tvlees is aan een
zy opkruid . dog dewyl

aanlagfno^t\'^""\' - heeftzulx

Jndfö», 1. b*

- -"..ucij^t noctig.

"P en "ederLn/h? ? ^ O\'" ^ynregte
d\'andere ^v^Ht \'\'^"S is, daar integendeel
lynen ä \' 8. 9. en

op deÄV""\'i«voli:tnade afbeet.
nL""" SebrS^f^L^\'-\'f fe; 9 dat deze randen
nt-n ongéiyi, ^l\'^^\'-dendezekerlyk 3 a ly-
den ander\'uiffiL
naald begi^j van boven na beneden de
Sevallen,a]s d?""\' ™oet men in

ontvelde randen wei aan

Wat na het g. isfa da\'t men de naalden heeft doórgeflooken^, laat rtien\'de ge\'^ple-
^^^^ ijppen doof iemand zeer behendig èn effen te zariiendrtikkëh, en eeii
fterke gewafchte gaaren- of zyde draad nemende, die aan,het oog der
naaide moet vail wezen, wind men denzelven meermaals in de gedaante
van deze leggende Cyfftrletter,(CX) )gelykalsiöt gemelde 12 afbeelding
van Tak XL te\'zien is, eerft oni, de bovenfle, daar na .om de middelfte
èn derde naalden,,en haald\'daar mede de lippen van de haazeiriond zo
vaft en gelyk te zamen als mogelyk is: \'t wdk door, zo veel omwindin-
gen moet gefchieden, als men nodig oordeeld, om de fplyting wel
aan een te houden ,- of men ornwin^ deze draad in de rondte als 18
ïö/y, XL vertoond, \'t welk eenige dieniliger m;enen te wezen. Dit ge-
daan zyndèy moet men de uitftekende einden der naalden .door een fny-
tangetje aan beide de Zyden tot op een mesrugsbreedte van de draada\'-
nypen, op dat zy de hppèn niet quetzen als ook\'om dat het vérband
gê\\ oeglyker zal konnen gedaan woiden : dog als men korte naalden ge-
bruikt, is \'t niet altyd, nodig, dewyl \'t den Patiënt pyn kan veroor-
zaken (L}-

méde gedaan is, met een fnytangetje zo
verre afknypt, als men oordeelt tot behoor-
lyke langte te zyn, waar ,van de afgete-
kende naald tot een voorbeeld dient, zyn-
de dezelve in 5 delen afgedeeld, die te
kort zynde .groter konnen gelaten worden.

Als de zilverdraat, waar aan een harde,
vaft fnydende en wel gebruineerde punt
ii gemaakt, in de naaldetang is gevat, en
de lippen der haazemonden door den
helper zyn by een gevoerd, fteekt men
een , twee of drie maal, na mate der uitge-
ftrektheid der wond, en ieder reis knypt
men de zilver draat ofnaald af. Men neemt
»laar een eenige-draat met welkers mid-
den men begint te omwinden, en, het eene
eind het, ander ontmoetende , maakt men
met de draat d.ezelve, loop, als reets van
een leggendeCO is gezegt; d\'eerftenaald
omwonden zynde gaat men tot de tweede
en van de tweede tot de derde. liet is
niet nodig dat men veel maaien den draat
om de naald flaat, om dat de menig-
vuldige reizen kneuzinge veroorzalieq.
Om ,deze reden neemt men maar weinig
Qmgangen, die \'t is waar, dan ook, zou-
den konnen in de huid fnyden ; dog, de-
wyl. ik reets op dezelve plaats heb aange-
wezen hoe men Iedere fchyfje op de-
einden der afgeknipte naaide hebbe ,20 is
de wryving en kneuzing niet op de huid,

Van de naaldetangen daar m.en de naald-
den in vat, zal ik niets zeggen, dan dat
ik dezelve met een hfgt voorzie j :\'t welk
my met een voor een naalde-kooker ver-
ftrekt, om by dit werktuig altyt behoor-
lyke naalden naar de byzondere voorval-
len gereed te, hebben..

Tot het doorbrengen der naalden be-
hoeft men geen Pyp of Cannulate gebrui-
ken, wyl men door het tegenhouden der
vingers genoegzaam kan voldoen en vei-
liger werken. Want de naalden, dieniet
geheel door en door fteeken, maar op
een weinig na . door de lip,.gaan, die
kan men beter met de naalde-tang en vin-
ger beftieren , dan met een werktuig dat
altyt over de gladde huid heen glyd en
niet ihftaat\'is de huid tegen te houden.

(L) Als, de naalden door de boorden der
hazemond gebragt, en de Iedere fchyfjes
zyn aangefchooven, de naalden op haar
langte zyn afgeknepen en de lippen d,oof
een petfo,on die agter ftaat, aarj pen
gebragt , maakt, men de oinwinding ,op
deze manier: men vat de draat net in het
iiiidden, of op de helftin beide de han-
den , dezelve legt men wederzyts, agt^\'^
de uitftekende einden der bovennaald.
op het Iedere fchyije. 2iöt. Tahg-fiS^^

beide einden vSrover\'de
wondeknusm^s na boven weder agter de
naaid, en dat 20 dikwils als raenno ii\'

Wordp. ondernaald moet niette fterk
den df.fi\'S®\'^^^^^^\' O\'" t^at beide de naal-
«rokkeifjlT by een zouden ge-

"^et te fterk aanha-
galdemetopzwellende, de
zwellinge eQ^l^doorfcheuren; door wel-
,5. -Men

daar dit ongemak zou konnen ontftaan. -
Als de naalden tot hare behoor vl-p
neemt mr?een

fig. II. waar van men a. onder
de eene en b. onder de andere eiïïen
der naalden brengt, om dequetLS"
md waar op ze anders zoude druklS
voor te koomen ; dit kan men met tS
k emekompresjes van pleifter, eveneln?

hpuden worden , of dat deze te diin zS
door de naaiden zouden uitfcheuren ^dï
gebruikt men tot verfterking twee h^tpleï

vaft te maken, zo. is \'t dat we het heden-
De bandage ef pSer
wederzyds op de, wangen bried zySSn

-Hrinnerîng 5- Men is eertyds van gedagten geweeft als \'of-deze Konftbewerking
wcpns de àan kinderen beneden de twée jaaren niet veilg kondé ondernomen worden,
deren ^"beeldende alsof de^^zelfs zwakheit de uitvoering van deze konft-

bewerking niât konde verdragen. En zelfs Garengeot meend, dat rnen
dezelve voc.r het vierde of vyfde Jaar niet konde verrigten, maar nood-
zakelyk zo lang moeft uitftellen : Tom. z.pag. 6. Dog de veelvuldige
ondervinding heeft geleerd, dat men dezelve niet alleen veiligaan jonge
kinderen van 6 of 7 JVIaanden en nog jonger meteen gewenfchte uit-
komft kan verrigten, maar ook dat het lidteken beter by de jonge als
oude kinderen vergroeid. Verder is nog te erinneren , dat wanneer men
aan de kinderen deze konftbewerking wil uitvoeren, ?nen dezelve een wyl
tyds tc vooren niet moet laten ftapen, op datze na de kónftbewerking zo
veel te eerder zouden in flaap geraken, want dezelve flapeloos zynde
willen na de konftbewerking met fchreyen wel aanhouden, waar door de
lippen der fplyting ligt van malkandcren getrokken worden. Insgelyks
moet men in de konftbewerking hen het hoofd meer voor- als agterwaarts
h juden, dewyl anders het bloed onder de bewerking, \'t welk zeer fterk
uit de wonde fpringt, hen inde keel vloeid, waardoor hoeften en an-
dere verhinderingen in de uitvoer zouden konnen veroorzaakt wor-
den. Ook moet^in het wegfnyden des rands het geweldig uitfpatten van
het bloed den Heelmeefter en de Medehelpers niet verbaaft maken, de-
wyl het geen ongemak veroorzaakt, maar van zelfs, als de lippen der
wonde door de draad ftyf en wel aangehaald zyn , ophoud. En zelfs
is het dienftig om ontfteking te verhoeden, dat men het een wvl tvds
late bloeden (N).

men zig daar weinig mede_ophouden , ten
w.tare men iiet moeft doeii om de morzig-
heid die door \'t voeden en uit de neus
daar in komt, weg te nemen: en indien
menbenodigt is-een windzelt e te-gebrui-
ken, dan moet menceii gegaat verkiezen ,
dat van het-figterhooft- óf nek\'maar eens
met zyne doörfteking over de wónde gaat,
en vervolgens metde einden aan de muts
ter zyde van\'t hooft word vaft gefto-
ken.

(N). De voorzorge omtrent de kinde-
ren , vooral eer men aan \'t opereren gaat,
beftaat inzonderheid daar in , dat dezelve
gezont en geen pynelyke gebreeken on-
derhevig zyn, waar door, dezelve te veeT-
fehreyendc , de lippén op -de naalden\'kon-
den los fcheuren, zoalsmy na\'t volvoe-
ren van d\' operatie door gewigtige oorza-
ken gebeurd is. En in een ander geval
wierd my de operatie uit nydigheid door
zeker voornaam HeelmÊcftcr uit dehandéii ^
ontrukt, en op een zedige wyze de lieden
wys gemaakt; dat in zo verre het kind
met aaiiftonts wierd gefneden , groot on-
gemak konde volgen; hy gebruikte gene
de minft- voorzorgen, eii fclioon het kind
doemaals met buikpyn of colyk gequelt
was, evenwel wierd de operatie voltrok-
ken: waar op , eer hy weg gong, door
zyne geweldige, cn \'gewone on2;evoelige
handelingen in fnyde^n en branden, ver-
zeld van de eerfte quaalen, ais mede door
deszelfs fchreeuwen de hegten doorfcheur-
den, en\'t onnozel kind in ftuipen vallende
\'s- anderen daags kwam te fterven. Dit g^\'
val geeft genoegzaam te kennen, dat men
voorzigtigheid moet gebruiken,-alzo\'deze
operatie in der daad niet gevaarlyk is.; maar
dcije quade uitüag is aan reukeloosheid toe
te fchry ven. Om dexe reden moet men
zo .lang wagten, tot dat \'er gene- be-
letzels of hinderpalen gezien worden , ^
welk zeer wei kan gefchieden, om dat

hiSf\'-^Ar^^ Jr"^ % yf^^yge^^\' i^ögtans worden dezelve w^nig ge
bnnkc. Vohvaffene hebben veeltyds een lelyke tand tufl\'en de fpiftiSg
öer haazemond Uitfteken, waar door de vereeniging zoude Wrhin-

konftbewerking onderneemt, uitgehaald worden. Wanneer de haa-
zemono zeer breed is, zal het dikwils nodig zyn, voor de konftbewer-
kmg bovenße hp met een puntige fchaar by het tandvlees iets af te
icheiden zonder nogtans het tandvleefch te doorfnyden, op dat het

fle aanw ^ n^iddelerwyle zien dat de groot\'
^ybv Hp!® gefchied, voornamelyk om dat
S® beooJ® geene etterfcheidin-

seneeswyze "\'Al"\' ^^n drogende
«oowhuisv^ Ot nu de Roemwaardige
dar andere van gevoe-

houde het voordeliger binnen dezes we-
ken niets te ondernemen.

(O) In aüe omftandigheden kan raen
een tangetje (zo als te voren gemeld is)
dog maar alleen aan de linkerzyde, ge-
bruiken , om dat, wanneer men zig vatl
twee bediend, die ter regter zyde ge^
plaatft is , meer belemmering als voordeel
veroorzaakt.

De grootfte voorzorgen beftaan in de
wangeftelde kaakbeenderen, eenbehoor-ï
lyke geftalte te geven, in de qualyk ge-
plaatfte tant kafTen de zaden der tandea
te vernietigen, en eindelyk de Ilp verre
of wyd van den ander gefpleten zynde,
wel te loflen, \'t welk men dikmaals ge-
noodzaakt is te doen tot geheel onder do
wangen om zo, als reets gezegt is, de
wangen na of digt by een te voegen. en
met de voorgemelde dubbelde hegt-plei-

C C c G c

■ bevonden zynde, zal men de wonde weder met wondbalzem beftry-
ken, een verfch lapje tuften de lip en het tandvleefch leggen, en
\'t zelve als te vooren verbinden. Na verloop van vyf, zes of zeven
dagen, als de lippen reeds aan malkanderen gehegt" zvn, kan men,
indien \'er drie naalden doorfteken, eerft den. middelfte met een
tangerja vatten ,\'de lippen der wonden met de linkerhand t\'zamen-
houden, en als dan uithalen;\' (\'t welk eenige reeds den aderden dag
doen) een of twee dagen\'daar na de bovenfte, en weder na twee
andere dagen de onderfte,. dan zal de draad ook ligt konnen wegge-
nomen worden, of wel van zelfs afvallen: maar daar alleen twee naal-
den zyn, moet men eerft de bovenfte, en na twee dagen ook de
onderfte uithalen. Het overige der wonde kan men in \'t vervolgda^^
gelyks of om den anderen: dag metde wondbalzem beftryken, een wond
of hegtpleifter aanleggen, en met een vereenigend windzel, \'t welk
dan zeer wel te pas^ komt, tot dat alles geheeld en volkomen volbragt
is, verbinden. In elk verband moet men als van het eerfte gezegt is te
werk gaan. Geduurende de heehng moet men de Patienten alleen vlo d-
baarefpysj namentlyk vleefchnat, geleyen enz. die niet behoeven ge-
kaauwd te worden, te eeten geven: en hen waarfchouwen, van veel
preeken zig te onthouden (P).

- (P) De wonde mag men uit vreze van
toevallen, naar genoegen in de tuirchen-
tyt bezien, "twelk met onze hegtpleifter
zeer\' wei kan gefehieden, om dat de on-
«Jerfte. ftukken van deze dubbelde pieifter
blyven vaft zitten, waar na men dezelve
weder, aanhaald:-en riaar genoegen vaft.
doet kleven.

Op- dèn derden of vierden dag kan men
de bovennaald gemeenlyk (Vegnemen, als
wanneerinen meteen fehaartje de gemeen-
fchap: der dragdeij van d\'een tot d\'ande-
re naald doorknipt en de draat met eeij
^ehT.koreitangetj,e afwind, voorders het
lidteken wat afveegt, om eer men de
itóald daar uithaalt, indien tegen verwag-
üfig: de lip. niet vaft genoeg is, met een
andereft draad te omllaan, dbg dezelve
yafl ea droog^zynde., haald men de naald
jsetiiet zelfde tangetfö,, de. wangen hy
malkander drukkende, daaruit, en men
bedekt het-met droog plukzel. De onder-
naalde kan men de zesde, of meeften-
deels veilig de zevende dag op de voor-
gaande wyze wegnemen; want indien
men deze te lang laat zitten, verwekken
zy ontfleking.©, maken verettering,, en de
natuur \'die zig van dit vreemde lighaam-
wd ontlaften,. word zodanig ontfteld,
dat door de.< naalden, zonder dat zy eens
getrokken .worden hare gaaten zo wyd
worden , dat het gehele ulcera worden\\
die ik , by deze,quade behandeling, moeys •
lyke gevolgen heb zien . veroorzaken.
Daarom de geda.chten van onzen Heei\'
Schryver, die-, het uithalen van de naai-
den: tot elf dagen opfchort, wat ryper
overwegende^ zo rade, en gelove veel
beter en dienftiger te zyn die tydt te ve&
korten.

.E kanker der lippen is tweederlei: \'t zy nogbeflote;ofmet ope- Wat deze
ne z.weering, .zo .als by andere kanker gezien word. Meniioemd quaal is.
hei.tm bcßßte kanker,,als\'er een pynlyk en ftekend gezwekaan
de lippeu is; maar een open kanker,,, als ,dit gezwel ppgèbróken of zwee-
kend is, en daar uit een fcherp ftinkend water, ais; uit andere kan-
kers, vloeit, \'t welk allengskens de lip met yèel pyn door-eet, (ziet
Pg\' 14. Tab. XIV.- a.a.a), en ook menigmaal het -geheele aangezigt
aamaft. Deeze ontftaat me.er in de onderfte lip, en het beginzel is
\'\'ïf? f een Idem knobbeltje, maar zomtyds alleen een pynlyke barft
ot Moot in de lip., die mecter tyd groter word, en in een knagende
kanker veranderd. . . : •

2. De voornaamfte ^oerzciak\' van deze kanker fchynt een byzondere De oor«
fcherpte van \'t bloed te zyn, gelyk als in andere kankers, dat in/de-zaab

Iponsagtige en klieragtige zelfftandigheit der lippen ■ftremd,.-en
eerft em pynjyk gezwel, en daar na een open kanker veroorzaakt; ,
ct begmt ten eerften met een pynlyJ^e ■ barft ih : het uitwendige : deef
«er lip; konnende een beet, ftoot, fteek, val of knyping in\';de lip:,,
^»s mede een fpitze of een ongelyke tand tot dit ongemak gelegent^
neid geven. , ^

Alle zodanige toevallen zyn zeer gevaarlyk,en konnen zeldenp..
öoor geneesmiddelen worden geheeld, maar moeten meerendeels uit-^giK
ëenieden worden, dewyl ze-anders door de tyt metgroo\'e pyn voort
f^en , gezwellen in den hals veroorzaken , , en de. -Patiënten einde,
y^ elendig doen fterven. Maar indien dezelve nog-in tyds w%ge-
worden^ dan is \'er hoope\'tot een geluktóge ?hcrfl;eiliBg : in,
lïi\'dH 1 ^^ wanneer \'er om het bloed te verbeteren bequame genees*
■tnen T gebruikt worden, wyl deze-andèrs zeer ligt wederko,
ter \'1 • perfoonen i> de hoop van een gelukkige heeling gro*

^edwyze is na de vet fcbil 1. nde gefchapenheit d^ qtmal ver,- D\'^ heel-
c c c c c 2 fchei wyze als

fcheidentlyk: wanü i) wanneer nog maar een gerino-e Èloof m de
hp IS, heeft men veeltyds bevonden zeer dienltJ t? zvn da mS
dezelve met eén goed Unguentum Saturninum of S

wils beftryke, en daar na de kloof met een JooZ Xr of mt
een dun geflagee loodplaatje, re voorenWt quikzfe^ "^e

ë^hhd is Lir oTdraase
pnderEiiffchen moet men met verzuimen de inwendige LnLsmidde\'

inyaen, dat er nog vande verzweering, nog van de hardigheit ier<»
overbJye, en daar na die wond t\'zameivoelen, zo als vafde hfa
^emonden gezegd isj of maar met een fterkf gewa?:h e Taad doo^
eenknoop-naadtezamenhegten: zoals ikzodanifenkaïïer
vertoond op deze laatfte manier heb herfteld \'

een bvtmiddei n^nor
wegnemen, en daar na het gezwel heelen: \'c welk ook dikwL •
zonderheit als de quaal alleen door uitwendige oorzaken i. Z a
een goeden uitflag heeft. Dog veeltvds vAn.^ i j \'

Jen omtrent de klnkerquaalen meerdern"-^ ^ bytmidde-
ze manier van weinige verftanXf Jn^ \' ^^^^^m word de-
^ oordeelen het iXZ^dZ

of onbeweellyk is,^p tweededei maTS ge
fchied. Het gez\'wel nog beweeglyk zyude, moet men deszelfrhLf,
verre openen, tot dat men by het gezwel zelfs komt X.r n. v i

middelen over , waar door de quaal veel-
ty^s zodanig verergert, dat dezelve woe-
dende en ongeneeslyke uitfpattingen ver-
oorzaakt, Om deze reeden heb ik mv
nooit hier van willen bedienen, dewyl ik
diergelyke ongevallen al te veel gezien
heb, en my deshalvcn emftig daar voor
hebgewagt, temeer, wyl uit dereden.
met de ondervinding gepaart, genoegzaam
blyKt, dat zy nooit verzekerd zyn, en \'t
oo^ pldcn gebeurd dat de quaal in de
grond word weggenomen, zonder iets
over te laten. Waar uitzydan zeermoeye-
lyke gevolgenen veel örgcr^quaal, als te
voren , zien opkomen.
, Daaroin heb ik , de nodige middelen
met krachtig nog zeker genoeg zynde, om
het gezwel uit de grond weg te nemen, de
volgende maniere gekozen! De lip bui-
tcwaarts omgekeerd en met een ftukie
hnnen vaft gehouden zynde , vatte ik hèt
met een punt tangetje, wat kleinder als
by Tab. i.fig. 13. verbeeld, ligte het
gezwel op cn fepareere het in de grond
zonder iets over te laaten : of anders breng
Ik door het gezweiletje een kromme naaid
met een gearaaide draat, daar een lus aan
gemaakt is, waar mede ik, als met de tan?,
het ophgte, en öp de voorverhaalde manier
mtfiiyde, dog tegenwooKÜg heb ik een
veel beter en gemakkelyker wyze by die
hier boven gevoegd,dat is, ik neem het tan-
getje j ab.j.fig.i.waarmsds(\'t zelve klein,
der zynde) ook dekliergezwelletiesuitde
oogleeden worden genomen, \'t welk in de.
ze toeftand, om de lip te bevatten, grck
ter moet zyn, zo als reets in myne aan-
tekeningen over die qualen, patr, 629 jg
aangewezen. Met dit werktuii vat mea
do lip zodanig, dat het gezwel door het
opene blad heen komt, om vervalgens,
\'t zy door \'t punttangetje of naald, hec
zel ve nog meer te ligten en uit te fnyden.

Indien de kanker zweerd, dan is zy zeer
woedend en kan in korten tyt de gehe-
le rand, en zelfs ye gehele lip wegkna-
gen, inzonderheid, wanneer men dezelve
door bytende middelen heeft getragt te
doen verteeren, waar door zekilyk ha-
re quaadaardigheid is vermeerdert. Door
c c C C C 3 aeze

(Q) De\'iaftelyke en kiïobbelagtige ge
Zwellen der lippen komen meerendeels
«oor uiterlyke oorzaken, en inzonder-
heid door \'t byten op de lippen ofvan te
icaerpe ea ongelyke tanden, ook door
uiteriyJic kneuzinge en quetzinge voort
^ewyl nu deze belediging in de zelfft in-
nigheid der lip komt, (dieuit een byzon-
dere \'gefchapenheid beftaat,) zo maakt
een beginnende hardigheid veeltyts
een zwaar en gesraarlj k ongemak. Deze
^omt meeft in het inwendige der lip,
en IS zomtyts blaasagtig en blaauw, die
«an ook veeltyts verdwynt, maar a!s ze
«heragtig en hard is, verdwynt zy zel-
Sen.^n\'\'\' f^ ^aar uit moet

« Tf f ä^ort iesr vergroot,

quaadatrdige

zwenng over, dic niet alleen haaftig ver-
ipreid , maar ook de naaftleggende dee-
ien verknaagt, ujt welke wegvreting fpon-
gieus, ftinkend, blaauwagtig en rottig
vlees groeit, \'t welk zonder uitfnyding
de dood veroorzaakt. Naar mate dat wl
S goed en quaadaardig konnen nol
zini\'. ^\'Sszelfs gene-

en bequame middelen,
neT . ter verdryvin^e die-

dext\'loot. quik enz. maar
niet • 1 inwendige der lip

ê-\'bri\'^if bonnen gehouden worden, zo
ioot ^ voornamentlyk oen ftukje
lepel\' -• ^^ dubbelde

»wwAiiuiuk^iiu^iv iiutvjc

. welk by wyze van een dubbelde
te zamen-

bruik f ^^ P\'^^ts van een tangetje ge-
^ipgevar^^\'\'^^^ \'\'"\'ten en binnln-
om de pleifter enz. tegen
^oodzakH^d^^" te houden. Een der
dienend? ® voorzorgen ter genezin-
zuii^t \' j\'®\' ^^t men de mond door
rnS^ tegen de quaal die-
door gedurig reinigt, om I

^"yl de bederving der

S^nezende ^ en de kragt der

den. "Middelen niet benomen wor-

Indien de?« i
®iet verdwynt ^\'"\'^sragti

deze mishandeling heb ik veie droevige
gevolge zien gebeuren, en daarom zal
ik in deze gevallen zelden iets anders aan-
raaden dan dezelve uit te fnyden, \'twelk,
ik menigmaal met een gewenfchte uitfiag
heb^volbrsgt, - zodanig, dat "er nist \'tmiii
■fte op-, gevoigt is,.

\' "t .Is voor een eenvoudig Heelmeefter
"byna niet te begrypen.,hoe ligt en yoorfpos-
digmen een groot gedeelte der üp.kan.weg-
nemen en in weinig dagen genezen, zo als
ik in verfcheide voorvallenen onder alle
by N. N. met behulp ,van den händigen .
•Heelmef fter A. Verauin, op deGeldei.fche
Kaay heb gedaan,>,fnydende byna de gehele
onderlip .digt by de hoeken tot in de kin
.met een: fehaar weg, en de boorden op de ;
wyze van een haazemond weder gehegt
zynde,heelden zodanig dat\'er van het lidte- \'
kén zeer weinig gezien wierd, nog eenige
nieuwe ongemakken daar opvolgden.

Het nodige dat men omtrent deze be
.^werking moet in agt nemen, is, dat men \'
niet het uitfnyden niet te fpaarzaam moet
■te werk gaan, maar, veel liever, een ge-
■deelte van het gezonde wegnemen, dan
dat \'ef eenige quaadaardige ftofFe, hoe
klein die ook zvn, overblyven. Zo dra het
ftuk der lip is . uitgenomen, moet men :
de kanten doormypen met den duim , .en
■voorfte vinger doen fluiten, om het
-bloeden te beletten, ten. einde.wy door
deszelfs ftroom niet mogen belemmerd
-ti^orden de fris gefnedene kanten na te
zien of \'er nog iets. mogt overgebleven

■ zyn; zo -;a, dan neemt men een (beft hol
^ftaaiidè)\'fehaartje. j waar mede : die ver-
-harde en--daar nog zynde kliertjes wor-
■■deri\' weggeknipt. Ditgc daan zynde voert
men de wonde byeen, ren men fteekt, zo ■
als hy de haazemond is gezegd, eerft de -
ränd der lip, om beide de boorden gelyk te

■ doen-zyn, en vervolgens word het behan-
deld-zo als reets op, de plaats gemeld is,
\\iitgenomen, dat. men hier een onvemyde- _
lyke en gelukkige inzigt tot een fchielykex ^
en veiliger genezinge moet hebben; daar
in beftaande, dat de Lyder de 435
eerfte dagen op een be -1 ofruftbank geftadig
op deru;^ blyve leggen, ten einde de Sa-
livd\\ \'die anders gediiUrig tegen de wonde
aandringende dtzdveontfteld ,:en degene-
zinge idndcrlys is, altyd moge agterwaarts
z-axkei:: door welk doen onwcderfpreke-
ly:. en fchielyker genezing volgt, dan
juen zoude könne verwagten.

\'t Is mygebeurd , dat ik aan zeker Heel-
meefter een groot ftuk uit de lip tot aan de
kin had weggefneden, en hem dienvolgens
aanraadde, die voorzorge te dragen , maar
hy op deze mynen raad geen achtllaande
behield een fiftel-gaatje even boven de kin,
waaruifaltyt kwyl was fyperende, weshal-
ven hy ten laatftin genoodzaakt wierd in\'t
zelve g-aatje een gloeiend yzer ftiiet te
fteeken, waar door, de Escar vallende,
dit gaatje geheel \'en vaft by een floot.

Een verftandig Heelmeefter moet ten
opzigte der onderlip, -welke een gedeelte
van zyne zelfftandighsid verloren beeft,
voorzigtig te werk gaan, om dat by d2 zulk-e
de dam, waar door de va gehouden
.Avord, geheel Aveg is, en dus vind die
nodige ftofte tot onderhouding van onze
gezondheid en leven geen tegenftand,
maar zy loopt zonder ophouder, weg, waar
.door alle deze Lyderen zo mager worden ,
dat zommige fchoon zy leven, dood fchy-
nen te zyn. Indien nu zulke Lyderen
geholpen worden, moet. men tragten een
nieuw bolwerk of dam te maken, waar
tegen\' de^e lopende vogt kan aanftuiten,
om ijedergeflokt te worden: om dit te
bewerken is de befte wyze, zo het moge-
lyk is, dat men de kanten der qualyk gÊ\'
ftelde lip ontvelle, en op de wyze van
een.haazemOnd te za.menhegte en geneeze,
;maar zulks\'niet mogelyk zynde , moetmc«
bedagt zyn op-een Machme van tin daar toe
gereed te maken, om door deszelfs druk\'
king en ïluiting.deze nodige vogt te weer*
houden eia ter nederflokking te bewaren-

.At de Patienten zomtyds den mond niet fconnen opdoen, komt
? veeltyds int esn kramptrekking der onderkaak-fpieren , en word dikmJis de\'
_ van veele zeer min geagt. Zodanige kramptrekking ontilaan veel- mond niet
\'^yas uit het quetzen van een zenuw of pees, in verfcheide kwetzo-
|envan \'tJichaam., insgelyks na het afzetten van armen of beenen. fSén
«et zelve kan ook menigmaal uit ontfteking ■ van de reeds gemelde of

wonde fteekt, \'t v/elk de kramptrekking veroorzaakt: enieCs diergelyks
gevonden hebbende, moet men het uithalen, dan zal de kramptrek-
King eerder bedaren, als door de alderbefte zenuw verfterkende mid-

ongemak uit de quetzinge eener zenuw of pees fpruiten, gelyk
zLf\\ veijandehng van de wonden der zenuwen en peefen ge-
de K •! dezelve geneesmiddelen tot de won-

kinL. ®\' erger toevallen, inzonderheid volkomene kramptrek-
quef^" ^ ^^^^ ^y komende, moet men de ge^

geSS? doorfnyden, indien zulks zonder leveL-
feliHl \' anderzins doenlyk is, dan zullen onffetwv-

ti-ekkin^ geyietfte zenuw met konde te zien komen,endekramp^
ten ftaJ \' afhieWen, danis \'t raadzaam, de Patiënt.nog niet bui-
indien \' gequetften arm of been af te zetten. Maar,

kramptrekkingen na het. afzetten der leden ont (laait
■®fVitrinof" zomtyds weder ophouden^ na dat de fead

^omen onl^^^ doorgefnedene ader afgevallen zyn; dog zy >
l^®»- aan to \'\' ^atze konnen • geholpen, wordeni

T\'"^ omWanneer aan de kaakfpieren, of aan de Man-
aan moet m\'In^^ ^^^ verhindert, ontftaat,

Jen, en de^onJff^-^\' na vpeifch van zódanige ontftekingea,.hee- .
«londlJtuting zal alsdaa ophouden. Maar ondertuifen, op

dat de Patienten , den mond niet konnende opeq doen , van hou-
der inet zouden üerven , moet men dezelve goede voedzame zoppen ,
warm bier met Eyerdcoyeren, Amandel-melk en Lil van Hartshoorn\'
(.eleien en diergelyke fpyze ter voeding geven, die ze door de tan-
ten konnen flurpen; alsmede naar bevinding van zaken, voedzame
kliflermgen laten zetten (R).

fchroevcn. men hen en drank zou konnen ingieten, en gene.^smidde-
Jen inlpuiten Zodanige werktuigen worden Mondfchroeven genaamd
waar van veelderlei foorten by den Sehr, vers befchreven en afgebeeld
zyn^ gelyk er mede, eene, \'lab, XIV. Fig. 15. vertoond word. Dog
ik oordeel, dat door het groot geweld dezer fehroeven, iij ont-
Itekinge of iramptrekkmgen der fpieren, zekerlyk grote pvn, en ver-
volgens geweldiger kramptrekkingen en ontftekinge moeten veroor-
zaakt worden; en vermits meii ligt: door de tanden voedzame mid-

(R) DatdeM«/cK/«j Temporalis en MaJ-
Jsïer zomtyts door inwendige oorzaken zo-
danig opkrimpen, dat dezelve gefpannen
flaande, de onderkaak met .zulke kracht
toeliouden, dat zy niet konnen van een
gebragt worden, of men zou deszelfs vlees
en peesvezelen moeten breeken, komt
met alleen van kwetzinge aan dat deel,
maar uit menigvuldige qualen der zenu-
wen voort, als wanneer niet alleen de\'
ipieren, maar ook die van de hals en rug
veeltyds \'t zelve noodlot ondergaan ; hier \'
van heb ik reets gefproken by de verhan-
deling der gefchoote wonden, wanneer ik
myne ondervindinge, rakende de quetzin-
ge door de zool onder de voet, en die
door de pezige uitbreidinge der Voßa lata
■ tot m de fpieren koomt, heb medege-
deeld, na welke kwetzinge zomtyds hejt
gehele lighaam zodanige ftraktrekking ón-
dergaat dateer veeltyts de dood opvolgt.

By deze gelegenheid moet men de mond
•nog met fehroeven of andere werktuigen
bedwingen , en dewyl geen fplinters of te-
genatuurlyke ftoffe in de wonden d\'oor-
za^ daarvan zyn, en gene inwendige mid-
rieten konnen dienen, of oqJc dikwils
niet gebruikt kennen worden, daarom
zo^t men dit grote en gevaarlyke onge-
maK te redden door het wyt uitbreiden
en yergroien van die te enge wonden,
«n in geval men overtuigt wierde dat de
^enuw- ot peesquetzlng de oorzaak daar
van waren, dan moet men dezelve zonder
verzuim affnyden ; als wanneer de toeval-
len daar door ten eerften zullen bedaren.

Deze nutte en dienftige operatie heeft
vele lyeleren het leven behouden; en
zeifs ziet men by \'t afzetten der ledemaa-
ten, hoe min deze toevallen volgen, niet
tegenftaande geen uelen, hoe gevaarlyk.
dezelve zyn, door deze operatie gequetft
worden; en om dat alies overdwars
word afgefneden, zo zyn de toevallen na
maate der grote wonden zeer klein etl
weinig. Indien wy oordelen dat de toeval-
len door het onderfcheppen der grote
ftagaderen opkomen, zo bedreigen wy
ons; maar , dewyl deze gemeenlyk van zwa-
re zenuwen verzeld zyn, zo is het dat een
onagtziiam Heelmeefter die operatie doen-
de de zenuw benefFens de flagader geheel

of voor een gedeelte vat, dezelve met
een fnydende draat te fterk toetrekt en
beledigt, ook met de Vitriool-knoop in
die tyt raakt, waar door dan dezo toeval-
len zeer ligt konnen ontftaan, die zo ras
men de oorzake heeft weggenomen, 00^
aanftoBts weder bedaren, het welk nieÊ
j®^ zonder greot gevaar, kan ge-
schieden, om dathet verband, ter bloed-
ftuitlng aangelegd, niet moet weggeno-
men , de draat afgeknipt, en andere bloed-
ftempende middelen aangelegt worden *
of het moet met alle die omftandigheden

roemd Frans HeeLeePerf-h?fl \' u \'.\'ï\'\'\'\'^\';\'\'\'"«™- O\'onheen be.
openen, de Patientea Mn zodanige werktuigen met iconde

zins een konllbewerldn" h, i " f"\'\'\' \'\'«rchouwen, of ander-
of Tanden uKvoereT w^a tn \' ^^^^ ?f Amandelen, Verhemelte
den derinond Lerdaf k"

men in het hegt 20. B. konnen gefchroeit worden, waar mede men,
t zy anet een fl^ts of ander yzertje na dat het zig bed: voegt, de korft
^gt by het tandvleeilrh moK .vatten, en dezelve ailengsken? aftrekken.

.Sptmus^ Mynjtchu, of met honig van ro fen, waar onder eenige droppelen« .eefl
van zout gemengd zyn eenige dagen te wryven, A zullen de tmdf

Hoe deze . J- Om te verhoeden dat zig niet ligt een nieuwe korft aanzetf-
onreinig- is het dienftig een goed tandpoeder een maal s\' weeks te gebraiken \'
aSr" tP^ ^^^^ menigvuldig wryven afgenepen en bedorvSt^^^^^^^^

den. Daarom moet men zjg ook mzonderheic voor al te ruwen en
fcherpe tandpoeder wagten: namentlyk die uit Punnfteen, Tichel
fteen Koraal, Tabakafch, de zuure geeften, inzonderheit de g-eeft
yan Vitriool, en diergelyken beftaan, dewelke de tanden wel zeer
lchoon_ en wit maken, maar ook fchielyk doen bederven en uitvallen •
maar zig van zagter dingen bedienen; te weten, toebereiden kreefts-
oogen, paerlemoer of moffeifchelpen, hartshoorn of kryt, met wor-
telen van violen, Myrrhe enz, waar in men eenige druppelen geeft
van zout kan doen. Wanneer het tandvlees voos is, dan word

(T) Niet tegenftaande men deze opra-
tie vwr geen heelkundige handgreep be-
hoord aan te merken, zo kan het ech-
ter niet fchaden, deze behandeling een
plaatsje in "t werk te vergunnen^ Voor-
al oin nog ten voordele van die gene,
welke buiten ftaat zyn de Eranfche tale
te verftaan, iefs mede te delen.. Anders
die het frans verftaan vinden een meer
ais gemeen werk over de behandelinge
en genezinge der gebreken, die aan de
tanden en kaak behoorengeoefend te wor-
den , \'t welk befchreven-en metzser fraye
gaaten voorzien is, door den kundigen
Heer Pierre Fauchard, onder de titel:
Le Chirurgin Dentifle.

In alle voorvallen tot wit-making der
tanden moot men zig myden van de kna-
gende zuuren welke uit Salpeter, Vitri-
gemaakt wórden, dewyl zy
voor een kleine tyt wit
worden) alle beenderen vyant zyn, de
tanden aanftonds bederven, en ftukswys,
Of met braken doen uit de mond vallen.
Oaze Hr. fchryvei nil dat men de

kalk met de vertoonde werktuigjes zal
affteeken, dewelke niet zeer gemakkelyk
volgt, voor datmcij met e^ zuur \'t tvefe

S" ? ^tiggebruiktgeènquaad
doet de tanden wryft. Waar do.or de
los^^n gemakkelyk word afgeftoken.
Hier Me gebruik ife zuivere . Citroenfap,
WiJär meede ik eenige malen voor het
werk of zelfs den dag te voren, de kalk
beftryk, Wyders moet men zig even 70
wei voor Sp. Salis als voor de Spir Fi-
trioli wagten, die zo wel de een als den
ander ichoon men de tanden aa, ftonts
met _w«cr afwaft, in deszelfs beenpwen
indringd,endit ^«^^wmmethet^/ra/ü we-
,zen vereenigt zynde, maakt de beenderen
zodanig bros, dat zyna verloop van wei-
nig tyt brokkelen en, verknaagt worden-
Om deze reeden 2}% alle-zagte fchavende
en uit vafte zouten beftaände middelen
dienftig, welke als poeders of opiaten
met honing konnen vermengt worden ,
waar ondermen nooit äQterraJaponkaen
Mirrke moet vergeten, om de tandea
Äiomtfts daar mede te wryven.

t^ Tpyze,\'als waar van de J^orll en zwartheit derTS
blyven aanhangen, en hier doof wSS

sSthol te\'U^^^ \'\' verhoeden. - Wanneer dan nti een tand b^
gmt hol te worden, moet alvoorens de holligheit van de daar in zvn-
de onreimgheit met een fpddehooft, pénrfagt, tandftok^r VS-
dere werktuigen gezuiverd, en daar n^ rnet lit wafchSd wor-
den, dan kan er verder geen vuihgheit meer in vergaderen, en de
tand word voor verdere verrotting behoed: dog men moet zor^e

met klein gebeden goude of loode |i!aatjes te vulleir; waar mede
veele HeeJmeeffers behendig weten om te gaan. Of als rien een
lood na de gedaante van het hoj fnyd, ea daar in drinïï dÄ
het veeltyds beter en langer als de ^plLtjes daar in b y?eS zitten

fr.\' r \' ^et dikwils zeer dienflig, dat men\'er om het inrot-
ten_te benemen, een droppeltje van nagelen of geeft van vitriool
ingiet, waar door het verdorvene verteerd, endepvnmeniffmanl fn P^n
«ogenbHk ophoud. Dog iodien door deze middelen gSf TL \'w«d
bevonden, moet men met een k e n hier tn^ j i •

women, dan moet men zodanig een verrotte tand als in \'t kort be-
fchreven zal worden, uittrekkende CV> ^

H t vuben der hoHe tanden met wit
^^tclikan met beflaan, omdat devogt-n
leL^S tn liet hol bevinden , het wafch bel
ettentekleven. Ook kan heteig.ntl\' e

«it, een of meer korreltjes heldere Ma-
met een drupje brandewyn ind^v^d
ot een deeg gefempt in de kies of tVnd

Cl. tanden zal branden . men zeer dunne
dog langwerpige brandyzertje. iSd ^
^ hnger h^t iogiï b^^en

cti- tel plaatze daar menze zal aanvatt-n
nat Imnen omwindt":
ho^iïf verzeekerd te konnen vS-
houden, zor^ dragende dat men de lippen

r^N«^\' df tands zal verfchroeien , al-
^hoon het brandyzer in \'t hol ni. \'kon
mgaan vullen de hoHe met ee klehr
dotje fyn plukzd, nat gemaa\'.t in O
CanopL Spicce, Thereh. enz. waaronh\' t

nißV^\'t naar oogenfchyn klein ge- OmdezereM.n
^oor delyiSe\'^? droevig ongemak raad. die da^fS "nu^^^^^ nienallemans
«« te voeren \' \'«^eer weinig nog zekers deel gebrui? tor^f" zonder voor-
men met een nn^-» \'ï\'^ekü

olie vanNage!cn,Odgoen diergelyke bran-
dende ohen nat gemaakt , maar het beft
«^oora! is,zo het de onderfte tanden zyn,dat
men met gemaakte ^[Wetjes xm Camphor a
en Opium de holle tandvmld, waar door
veeltyts de pyn bedaard; ook kan men
een mond fpöeling maaken van ^p. Vini ^
Camphor. Opium, enz., waar mede men
fpaarzaam de plaats der pyn waft en agt
geeft dat men zoals by de pii-n om des
Opiums wille geen fpeekzel nederflokken.
üp^ie afgelegene plaatfen zoekt mendoor
■^vegsns de zogenaamde zinkin-
gen, dier.ft te doen door aderlaten, purgee-
ren, fpaanfche vliegen te leggen, enz. waar
doormen veeltyds voor een tyd,van de py-
ne ontheft word, dog het allerbeft dat ik
van dierge\'yke.middelen.heb ontmoet, is
het opfnuiven vangedroogt fout, \'\'twelk
men, om niet by ieder bekent te zyn, tnet
mi-.ium, of f mali;, om een rode of blaau A-e
couleur te geven, verft, door dit opfnuiven
ontlaften zig de voorhoofts-, wiggebeens.
en kaakboezems, zeer fterk , waar door
menigmaal zeer nutte afleidingen,gemaakt
worden. Zomtyts worden dezepynen door
fchrik, hoop of andere geinoets bewegin:
gen benomen, zo als ik nu nog voor
weinig tyt dooreen aanzienelyk Heer ge-
dwongen wierd te geloven, dat een onzer
eerfte Minifters in ftaat is, en ook \'dage-
lyks de zwaarfte tandpyn geneeft door
aanraaken en eenige woorden te fpreeken,
die dan zoo veel indruk hebben, datdesLy-
defs paffie en oj.^etogenheid, deszelfs
tandpyn doen vei-g(?Een ., welke kragt, nog.
door ftaats- nog door een arme man op
my eenig vermogen zoude hebbn.

datze ooder t fpreken en kauwen in de tong of UddSi fteken
dezelve verwonden, doen ontftek^-n Pn j ^ or uppen iteKen ,
rin^T pn nnl rrr^i 1 i onticejven, en daar door zwelling, verzwee-

zodanige tanden uit of inwaards ftaan Om deze ongemakken voor te
komen, moet men diergelyke quaade ftekende tanden met een klein
vyltje. zo veel als \'t nodig is afvylen, zo als diergelyke m XIV ƒ
20. IS afgetekend , of .indien\'t door een vyl niet konde gedaan wor-

De jonge kinderen, welke devemjf-
feling der tanden zttHen ondergaan, zyn
veeltyts fcheef-groeijing van hare oude
tanden onderworpen, om dat de nieuwe
door haar opkomen dezelve buiten baar
rang ftooten, Inzonderheid, wanneer de
opkomende eand aan zyn boveneind du«
en fpits is, ïO alsby de honds en fnytsn-

rfen gebeurd; als ook dewyl de oude
een wortel hebben,, ea de n,ieuwe
U^its zynae ter zyde malkander voorbv
p<-\'eijen, zonder der ouden haar worteJ
te vernietigen; gelyk by de inaaltand ai-
t};t gefchiet, en dus bivven de ouden en
euwe dtyt gevoegd, fchoon zy als dub
Wd naaft, ot agter malkander ftaan. Hier
aoor word wangeftalte veroorzaakt en
m vervolg van tyt toevallen. Om deze

lang als de nieuwe m de mond zal bJv
ven. Zo dra men gewaar word, vwrof
om re,itde tyt der wiffeling, dat \'t zy
ba,.-of andere tanden, los worden, ^
moetmen dezeive zonder uitftel we-rt
men ten einde de nieuwe tanden bo,
hoorlyK pla,us mogen vinden, en een goe-
dej^efehiKte rey met de andere tanden
moge geformeerd worden.

die een Ravenbek gS^^A
k^n uittrekken: enwelomdezeredeif op S
^hde meuwe tanden niet te veel buiten of binnew^ailfzou\'

den uitgroeijen, \'t welk. een wangeftalte zoude veroorzaken. 2) F/orden
cr zompds kinderen geboren, die tanden me ter wereld brenJi\' dewel-
ke, indien ze in \'t zuigen hinderlyk zyn, moeten uitgetrokken wor-
aen; dog met hinderende m^oge ze wel blyveriftaan. 3) In ge.Jdlre
tandpyn der^ verrotte tanden, alle anderen middelen te veïieefs
.zynde 4; PVanneer een tand eene tegennatuurlyke geß ah e heeft, waar
door de longen de lippen geqtietflr, of een zonderlinge wangeftalte^
oorzaakt, ol in de haazemonden het zamenvoegen^r lippen verhh -
derd W. 5) A s era verrotte tand oorzaak is kaak- ofzoffL.

naamde Tandfißei, die zonder uittrekken der tand meeft onhe d.
baar is. Wanneer dan een tand zal uitgetrokken worden, moeide
Heelmeefter den Patient, \'t zy op een hz^e fto-1 of nn Vp j
laten zitten , als de tand uit het\' on\'derfte kaafbeenls^e
uit het boven kaakbeen zullende getrokken worden, kan hv den;^\'l
ven op een hooge ftoel of bedde doen zitten. Daar na je
Heelmeefter de tand met een hier toe bequaam zynde werktnia-"eerft
vatten, en alsdan met een voorzigtige behendigheit denzelveS 7o
lang regt nederwaarts, uit het bovenfte, en re|t opwaarl uit\'h?t
onderfte kaakbeen trekken, tot dat hy dezelve bekomt, do^ om di
wel mc te voeren worden byzondere handgrepen vereifeht, dew^ ze
anders of biyven fteken, of ligt afbreeken."^ Hier toe heeft meJveet
derlei werktuigen bedagt zo dat ieder Heelmeefter byna een bv-

de berugtfte , ook genoegzaam by alle Heelmeefters bek4d en feeds
m veele Boeken afgetekend zynf derhalven heb ik eenirand^ S
21. 22. 23. Tab, XIV. laten aftekenen, die tot deze kJnftbewerkina-
zeer bequaam zyn, dog welkers werktuigen en gebruik niet Vf»\' wpI
z>7] te befchryven als te laten zien. Ook zyn \'er nog byzondere werk-
tuigen gemaakt, om de ftukken en wonels der of^iCi f
uit te t?ekken of uit te ligten, waar van her r.^. ^fpbrokene tanden
kendfte is, in welkers pits^olfbeÄ^^^
gebruikt worden, zynde deszelfs ander einfe Br bequalin om tan-
den ui tedialen. Ten aatften is hier nog te erineren Tt
noodzakelyk bevonden word tanden uit te^rekkenTmen ^
tans niet moet doen, indien hier ontfteking of zwe lin^ bv ir dew?!

"e operatie in ThLeÄ\'
de der Mecianica noj fer Jj\'\'
en niet tegenftaande ^ tot dez©
de Snl unS\'l\'\'\' ^«^-den nog.
2ulke en m^ere ft
|yktot rchad^der ^^^^

■en piofflp word inï-évo-n^/^\'\'
"\'et nodig over de L^ftofe l-uvr\'rf
biezen , radende ve^i jTevLS ^
y ezen den berngten W^^\'j^^aSe?
öer over dît fliili in de Fra^r^f P

die, welïï • ^^\'"^^-ï^en,

tanden dienen en v i ^ \' "\'^ekken der
20 moeten anmlf"\'\'® eerfte foort zyn,
ook ut dezelve

^eer lofie en nLar ^an in

tanden, ond^f^\'l f," hebbende

de a leraplerfc\'\'^ ^"aaltanSen
konnen gerefemfwoS"??

-en gemakkelyk glydenSvn h
dezelve optrekklnl Slè^

indien het boventandeTSn
t^ng Cals by Tab. g 2

indien het ond^r^nf isi

«e" tang met i rom , \' , m \' ^^^^^ ^"^n
»^ogtans "f \'^^\'^kcn gebruiken

da?r7n tSir f ftuitenlê
^^efbonien trektf de tangen die ais
»^ypen \' de tanden moe-

i f/™^\'\' haar kragt beftaat in

de tandSriL overwippen der tand. Als
ofgelig\'^f^lfl ofwoxtds uitgeftoken

e wylhet verlies der voorfte tanden in de mond niet alleen een mis-
geftalte, maar ook belemm ering in de fpraak veroorzaakt, daar-
om zyn de Heelmeefters te rade geworden, dit gebrek door konft
te verbeteren, en te vergoeden: dit gefchied door het inzetten van konft-
tanden, die of uit yvoor of uit tanden van pen zeepaard gemaakt wor-
den, en van die groote moeten zyn, datze in de tuftenruimten der ver-
looren tanden wel konnen fluiten. Maar inden \'er verfcheide nevens mal-
kanderen op een rey ontbreeken , dan moet menm derzelver holten zo
veele uit een ftuk gemaakte tanden zetten, dewelke wegens haare gedaan-
te door zig zelfs blyven zitten, of men maaktdat ftuk met een zyde of
•fyn gouddraadje aan de naaftaande vaft. Maar op dat dezelve niet te
fchielyk zouden bederven of zwart worden, zo kan men dat ftuk te bed-
de gaande altyd uitnemen, zuiveren, en \'s morgens weder inzetten.
Én indien \'er nog esn ftuk van een tand in de weg was,dat het inzet-
ten der konft tanden verhinderde , dan moet het zelve weggevylt of
uitgetrokken worden (Z)

of de tanden door uiterlyk geweld zyn weg-
geraakt, en ook hol zynde, uitgetrokken
zyn geworden, dan of dezelve door qua-
■,de. gefteldheid der zappen, inzonderheid
door Jcheurbuik, eerft door verderf van
het tandvlees, .\'t los worden van hare
tanden, en eindelyk door opryzings of
uitzakken buiten haar kaften enz. verloren
zyn. In den eerften toeftand kan men
veilig konfttanden inzetten, om dat,hare
naaftftaande het vermogen i hebben die
(door konft gemaakte tanden, daar aan
gehegt zynde, te konnen houden , ook
is dat tandvlées in ftaat de drukking te
verdragen, maar, wanneer deze wange-
ftalte door bederf der zappen de oorzaak
van dst verlies is, is\'t zeker, dat niet
alleen ds uitgevallene met ditgebrek wa-
ren aangedaan, maar de naaftftaande vol-
gen ligtelyk dezelve gang, en daarom mag
men aan die naaftftaande zwakke tanden
de Koniïtanden niet binden, dewyl wy de
zelve des te eerder zouden Jos makenen
mede doen uitvallen. Behalven dat dc
ontfteltheid van het tandvlees, waar op
de kunfttanden met haar fleuven moeten
leunen, deze drukking nletfmag gevergt
worden.

Het onderfcheid der voorkennifTe, ra-
kende het inzetten der tanden , is zeer
groot. wyl men uit het voorverhaalde móet
opmaken of het mogelyk, en nodig is zulks
te volbrengen, als mede om dat zommigen
een alleen of verfcheide naaft malkander
ftaande tanden moeten ingezet worden,
die dan ook naar den aard der tanden die
weg zyn moeten gefatzoeneert zyn; en
fchoon over deze ftofFe (die in, het oog der
onkundigen weinig van waarde is) veel
kan gezegt worden, zo zal ik nogtans ma^r
weinige noodzakelykheden aanhalen ,
dewelke ik verwagte, dat de geenen die de^
ze handgrepen verftaan, of bequaam zy-
den werkman \'t nodige te beduiden,

t IS veel beter dat men die van draat uit
onbereide zyde, in olie of gefmolte wafch
gedoopt, maakt, vele nemen ook dun
goud of zilverdraat, maar dewyl he^ 7el,
ve met al te vaft aan/Juit, is de gedagte
zyde veel beeter, waar mede altyïzo na
aan het tandvlees gebonden word ïs "ï
immers mogelyk is.

£ veil®\'\'\'\'\' dan maakt met;
de^ive uit een ftuk, en zommige doen
Je maken van zilvere plaatjes diezo S
dreven en gefoudeert xvordei, daUyhS
b yven om niet te veel zwaarte e heb
ben; deze worden geemaiieerd, k jï-
tuurlyke tanden, maar dewyi het v "el
, dat dezelve moeten veln
derd worden, zah de manier van taffen

zodanig dat \'er in die tuffen-fpatie
nog eenige goede zyn biyven zitten ^ df^S-
maakt men tot die^ufleiruimSs
ftukken die in ieder g.ufluiten: deze k ink
men met een zilver plaatje zodani<^ aan ^n

dat agter de gezonde tanden komr dri d
n^n gaatjes waar door de draden pkSm
om ze aan die gezonde tanden vaft te
Sdekonfttanden zeer veS
behat.n\'dooldrieplaatfen,, ^

maakt de tanden uit onderfcheide
«oiten welke 20 van aard dienen te zvn,
öatdezelvc niet ligt van couleur verande-
ren, of bederving aannemen, om we\'1 e

^^-nfchen tanden
tei-oauMtdie men uit doots hoofden neenr
waar op het verglaaft leggende in der daal
«■e natuurlyk is. Indien het gebeurd dat
"^fft malkander zal

Poni nf\' een

soucl ol zilverplaatje aan een gekonpeH

jaar van nader zal gefproken

uo^ gebruikt men tanden van dieren

mits dezelve daar toe bequaam en handel-

Paaus, Zeekoeyen, Olyfants, Offen, Paar-
d.n en Muilezels-tanden: buiten deze,

\'t S \' ^^^^ merg genomen en

V eik btfj\'\'"" f weggekookt,
plaats aan ftuk-

7e ichielyK geel en zwart worden . zo
S SS V\'y genpem-

Veeh. " Sroot moeten zyn..

coi leur \' een bruine

welke re-

^va pis eerft gemaakte tanden
aluin wa^T in een brokje

ao seef , \' , waar door zv even
^e®ond ais\'die in

Indifi

^UinoauT!} menfchen tanden gebruikt,
tuffen df, al

^\'«i\'d. óaJf^^f^^ gevonden
^n^ dezpi?« ï® ^yïgefatfeeneert worde;i.

\' buitenfte agtereind die veeren , weik-e vare
het agterfte derkonfttanden komen, vafê
zyn. Ten einde nu dit ftuk der gemaakte
tanden vaft blyye, en door haar/leuTd
het tandvlees moge omvatten, zo maakt
men ter plaatfe, daar men in de onder-
kaa.ï vafte tanden heeft, en ruimte ge-
vonden word, zo veel vergaar-ftukken
e.- c. e. ais er noiigzyn, die gebogen of
brugs gewys over het tandvlees heeLaan
en tegen de vaftftaande tand der ondei"
kaak konnen leunen, waar door hf-t voor-
en agterwaarts glyen belet word. Deze
nu verhaalde manier kan ook, de oS
Ite reye tanden weg zynde, op dezelve

Lvep zo en met weinig onderfcheid
als beide de reyen, indien de onder-en
boven-tanden weg zyn, maakt men twee
ftukken tanden als by ßg, . veiftV-n-
baar is afgebeeld, ecyr^fta;t hier ïv
nog te erinneren, dathet verglyen ver-
hindert moet worden door een dieper

(nog agterwaarts
ko men xvyken , zynde door de veeren on-
ophoudelyk tegen de kaken aangedron.

emdezy-met-mogen vervuilen, \'twelk
m vele gevallen zeer nadeelig kaïrzyn,
om dat, ais men daaraan geduri? is hoe^"
pl^snde de naaftftaande te veel hebben ts
worden; ook wanneer de
konfttande eens vaft en we! gefchikt fit-
ten, zo is het beter dat men die zo läat
j tot die tyt toe dat men\'£ hoog nodig oor-

een hoite heeft, waarin de vaten te vo-
ren.gelegen hadden, men dat gat met
eenpnemtjc zal wydcrboren., en daar een
pennetje of fchroefje indraien, \'t wdk
voor een gedeelte daar is uitftekende, om
in de konfttand, waar in een gaatje ge-
drild is, hetzelve te fteeken, endoor ze-
ker onfmeltbare lym daar in te hegten^
of met een fchroefje door de tand hi
net gat der wortel te fchroeven : maar
dewyi dit doen my gebrekkelyk voor-
komt , zo oordele ik niet nodig die ma-
nier te befchryven.

Tot het maken der tanden Behoren
veele werktuigen, die zig alle gemakke-
iyk iaten vinden, en de geenen die wat
handeling hebben, zyn daar omtrent niet
verlegen, behalven wat aangaat het ma-
ken der fleuv, die over het tandvlees

moet fluiten ; veroaderftellende ; dat
het ftuk uit verfcheide tanden of uiteen
gehele rey, ^t zy onder of boven moet
feeftaan,. dan kan zulx om deszelfs krom-
ming met geen regte rotteftaart gedaan
worden, en daarom neemt men eenige
ïegte ronde vylen die men ontlaat of week
maakt, en deze gloeiend zynde buigt men
ze als een openftaande \'ring zo wyd of eng
^s men oordeek daar toe te behoren.
Door het woord open moet man verftaan
een fpirale buiging, waar. m.?de men ais
dan de rondte van de beenkaffen kan op-
volgen, en een; goede holte na \'t beloop
van het kromme ftuk invylen.

Het gebeurd menigmaal dat in \'t geheel
de boven of onderfte reien tanden, of
ook beide te gelyk wegkomen , waar door
niet alleen misftand, maar telFens belem-
mering in fpraak,en onvermogentotkau-
wen word veroorzaakt. Om deze gebre-
ken te verbeteren, heeft men zekere ma-
chine uitgevonden die ik mede on myn
tiendeplaat^^. 4.. heb afgefchetft, waarby
klaar tezien is hoe men de boven rey der
tanden weg zynde, een nieuwe rey van
konfttanden,. uiteen ftUkA. gemaakt, in
de mond kan zetten, wel vafthouden, én
pal tegen de bovenkaffen\'of "t tandvlees,
door middel van twee ftale veeren, B» doen
fluiten, waar door dit ftuk als de mond
open gaat , even zo wel als of die gefloo-
aandringt,, vermits

detanden, twe halve ronde bogen C C.
lan-saudof zilver gelegen zyn, in welkers

Je!t die daar nie tenemsn.als wanneer
«len dezelve niet een klein undborfteltfe
wsrme azyn gedoopt, fchoon maakt\'

te gelyk het lood.^,. 6. intfg? Tr^kleT
Ftg. 7, D, regt, tang van JquaferXnJ, om däar mM, n

"" vau Palfyn, om \'er eejllympt^p mee af te
\'•"orde Haazumnicn, welkers n,m-

^eden en de bogtt fchuins afge-
tiat defchjff ft^mper vanholk,
zoude, wankelen,.

Fin- i6 Word een Mondfpiegel genaamt , om in \'t branden of ander
konllbewerkingen den mond wel open te iiouden.^ A word op de ton-
g(3 gelegd, B onder de bovenfte tanden, enbyCC, word iiet vaitg©-
loudenr dat de mond zig niet kan toeiluiten. ^
fj.r 17 i8 10 Zyn werktuigen van vcrfcheidrgeaaanten; om vervuil-
de tanden fchoon te maken: fig. is een tandvyl in welkers hegt
alle andere werktuigen konnen mgefchroeft worden.
pf 11 Is een werktuig om tanden uit te trekken ^ dat by A bequaam
IS om\'\'erde wortels dèrafgebroken tanden mee mt te ligten, by B.
de andere tanden: de haak C. kan men by B. langer fciiroeven
na mate dat \'er groote of kleine tanden te vatten zyn, en ook on-
der het dekzel E^ agter over leggen, om \'t zelve gemakkelyk byzig

Fk is nog een ander goede foort vati tandtrekicer, die ver-
lcheide haaken heeft A. B. C. dewelke, na dat men voor of agter,
op de regter of flinker; zyde den tand moet trekken , by den fchroef
D. konnen ingefchroeft wordeu, by E» kan men den Peukaan op^
of fnederwaarts fchroevsn, na dat gulksaoodiaKelyk word geotr-
deelt. ,

Et zwaar tand-krygen der kinderen is dikwils oorza?^,
?e ftuiptrekkingen, vallende giekte of bgroerren ^

daar aan fterven. Dm toevaltea ontftaan door een g^^^^^Ba
liitfpanning van\'t taadvleefch, dewelke die op doorbrekesi^^

tanden verwekken, die dikwils wegens de dikte of hardigheit van\'t
tandvleefch niet konnen voor den dag komen, en derhalve ontfte-
kinge, hitte, pyn, ftaapeloosheit, gefchrei en voorgemelde quaalen
in \'t zelve te weegbrengen. Wanneer dan de kinderen ftaan tanden
•te krygen en zeer ongemakkelyk zyn, groote brand hebben , zo dat
de ftuipen of de vallende ziekten ftonden te vreezen, of reeds plaats
hadden,, moet men het tandvleefch, daar de tanden omtre.it verwagt
borden, naauwkeurig_befchouwen, of het niet geweldig gezwollen,
en onder deze opzwelling tandjes zyn te befpeuren, \'t welk zodanig
^ynde, een kenteken is, dat de tanden niet konnen doorbreken, en de-
ze toevallen uitwerken. Wanneer nu andere middelen die hi,>r om-
ti\'ent dienftig zyn, vrugteloos gebruikt worden, dan moet men, orn
.Jerdere ongemakken en de dood voor te komen, aan die plaatfen,
"aar de tanden op \'t doorbreken ftaan, met een lancet of klein fny
^esje,een dwerffe infnyding in het tandvleefch , tot op de daar on"
^er zynde tanden doen, dan zullen, dewyl de uitfpanmng moet op-"
•louden, de voorgemelde toevallen insgelyks overgaan, en alzo de
tanden doen uitkomen , waardoor veele kinderen het leven behou-
den Cap. Sydenham meld , in het zwaar taiid-krygen der kinder en,
dewyl \'er altyd ontfteking byis, geen beter nog zeker middel ts
zyn, als dezelve een ader te laten. verhaald (b), dat \'er

ook m volwaflene perfoonen, die in hun twintigfte en later jaren, dik-
wils met grote pyn nog kiezen agter in den mond ftaan te krygen,
geen beter middel zy, als het tandvleefchaldaar te doorvlymen ,\'Vweik
hy aan zig zelfs in het 126 Jaars zyns ouderdoms met een goede uitflap
had ondervonden (Bj.

gjj^ boren , baren , onweerfprekelyk, niet
\'doT\'^ri^^ kinderen, maar ook by bejaar-
tvt ^^ " fchromelyke toevallen en zom-
de doot. Vooral die welke breed

viïp^" ^yn, om dat zy de zenuwenen de
„ \'-zen die de lade der kaak bekleden te
dr

"de, die vliezen geklemd worden,
en honrfkomen minder by de fny-
Oin (jg^\'r tanden als hy de maaltanden,
de laatfte zeer "breed en van bo-

voorhelu ^.vParsus Lib. XXIII. Cap. 67. Drake Anatom. P. 653 en an-
h} Da i^^fe vinden. ■

ven karÜg zynde- veel meer verbreking
cn fcheuring te wege brengenals de fmal-
le, die ook om baar fcherpheid ligtelyk
doorboren, \'t Gebeurt menigmaal dat de
kiezen of tanden in haar kaffcn fcheef
leggend zydeling tegen de wanden dej
kailen aanftooten : en dus is het voor de-
zelve niet wel mogelyk door te komen,
waar door dan ook de ergfte toevallen
worden veroorzaakt, en tot verligting
van die gebreken geen konftbewerking is
te volbrengen.

Voor dat de toevallen, v/elke by on-
zen Hr. Schryver zyn voorgehouden , op-
komen, vind men de lyderen dikwils

zo afgemat, dat 27 de geeft geven, om dat
de genoemde vliezen ,door de fcherpe pun-,
ten en harde kanten der fanden zodanig ge
quetft worden, dat \'er onverdragelyke py-
nen volgen, die deze kindertjes, hoe on-
nozel dezelve ook zyn . tragten te verdry-
ven door de bewegmge die zy met de on-
der- op de bovenkaak maken, het welk haar
zekerlyk verligt, want indien men haar
met de vinger op de keuwen wryft, of
dat zy zuigende, op de tepel leggen te
babbelen , zo fchynen zy als zonder py-
ne, door welke beweging de qxiylkJie-
ren gedrukt worden, en derhalven hoe
meer de kaak ter kauwing gebruikt word
hoe meer de quyl ook word afgefcheiden ,
welke nedergeflo\'kt zynde, buikloop ver-
oorzaakt , en dewyl deze kaaksbeweging
altyt verfeld is met ontfteeking der mond
en \'tandvlees, waar door de quylklieren
ais mede zwellen en gedrukt worden,zo
maken zy groote affcheiding van quyl die
dan al mede nedergeflokt zynde een gewig-
tigen loop veroorzaakt, waar door deze
fchepzeltjes zeerfchielyk afnemen; en
zwaarder toevallen daar by komende, zo
zyn dezelve buiten ftaat deze te weder-
ftaan, waar op dikwils een haaftige doot
komt te volgen. Om deze buikloop te
ftuiten , hebben veele Doéloren in \'t ge-
bruik dat zy doen purgeren , maar de oor-
zaak niet kennende, zo oordeelen zy dat de
fcherpe en prikeelende ftof zal worden
gematigd . of dat zondigend venyn moet
weegenomen of uitgeworpen worden,
daar in tegendeel dient in acht genomen,
dat de oorzaak van \'t gebrek niet in de
ingewanden moet gezogt worden , maar
-de loop is een toeval, ze als boven ge-
meld, op het bekomen der tanden door\'t
.nederflokken van kwyl: om deze reden
moet een voorzigtige oefenaar wel letten
op de verbetering der bedorve zappen ,
welke door de .gedurige pyne, waken,
ilerke ontroering door \'t geduurig fchreew-
wen, uitmergelen van kragten door de ge-
durige afgang en \'t niet voeden, waren
veroorzaakt , en of deze pyne door
eenige mogelyke middelen konde ver-
mindert, en dè corruptien der zap-
pen verhoed worden , zo wind men tyt,
ïerwyl in \'t vervolg de ontftekingen ibe-
daren. En eindelyk hoe zwaar het geval
£>ok fcheen, zo hebbe ik veele dezer Ly-
deren hc.t zien ontkomen, daar in te-
gendeel door gedurig laxeren deze fche^-
zclcjes worden verzwakt en door geweld
uit de wereld weggeruV.t.

De tanden die eerft zullen doorkomen,
groeien n iet op eenmaal, of gedurig, maar
zulx gefchied by pofen ep krygen van tyt
tot tyt fcheuten, zodat ^eaanwas derzel-
ven met tuifenpozingen dphoud, als wan-
neer inmiddels de toevaUen tj^t vinden te
bedaren. Op dezen toeftand moet men om
trentjde doorfnyding, als mede omtrent
het medicina ;en wel agt geven, en niet al
te voorbarig zyn, onder welke men zege
dat de Engellchen uitmunten, en dat toe
ook een eigen v/erktuig hebben uitge-
dagt, \'t welk na de rondte der kaak ftaande
een mesje in zig onthoud, zodanig, als
zy het zelve tegen de keuwtjes der kaak
hebben]aangezet, het langs der kaak ftry-
ken en op een reis de geheele kaak waar
tanden ftaan te konnendoorret«en , weik
doen ik ernftig afrade, om dat de open
gefnede piaatfen daar nog geen tanden in
eenige tyt ftaan te komen, weder gene-
zen en op die plaats harder lidtekens ge-
maakt Moorden , als voor deze het tandvlees
was, waar door de aanftaanden tanden niet
dan met veel moeite konnen doorboren, en
wezentlyk meer pyne veroorzaken, als wel
anders voor de vlyming zoude gefchied zyn
Om gemelde reeden vinden we ons ver-
pligt tc letten" of de tanden zonder twy-
fel, even na de -infnyding, wel zullen
doorboren , zo dit zoude mislukken, dan
inoet het zelve ongeval van hardwording,
zo als even gezegt is, hier op volgen.

Dit heb ik in onnoemelyke gevallen va"
deze aard ondervonden, en in myn eigeB
perfoon, myne laatfte maaltanden beko-
mende , heb ik op dezelve doorvlyming®
laaten maken, die haaftiger toeheelde als
de kiezen wilden doorfchieten,wcshalven ï ,
in korten tyt myne toevallen zo groot
wierden , dat ik nog heden verwondert b^l
zulks te hebben konnen doorftaan.
niet zeggen dat deze toevallen alleen uit de
hardheid der lidtekens waren voortgel\'"-\'
men, dog het is zeker dat dit ongeval da^
aahveele zwarigheden heeft toegebragt- , ^

Onzen Ilr. Schryver oordeelde,
men een dwarze infnyding in het tan ^
vlees zal maken, dog ik ben van
dat het heter zy na de lengte , \'t ^j^gs
men met geen lancet, maar met he\'- ^^^
je bymy Tah. X-fig. 6. afgebeeld,

volbrengen, met dît mesje kan men- çok-^
begupmeljtk vele, on^evaUqn : in de mond \'
bebandéfen, ën iveibral is bet zeer nut
•fem:de ettergezwellen jn . het tandvlees
\'te openen, en de ftoffe te ontlaftén,
. Men moet om voorgemelde reeden, eer
men dedoorfnydlng zal volbrengen, agtgê-\'
ven of de tand die het gebrek maakt ge-
.»oeg ldoor het been of zyn kaft is doorge-
,aet, en dat - .niet meer het been, Riaar
het tandvlees de oorzaak der .wederhou-
dfng is; hJer by moet men letten of dfo ,gë-
::bpek:eerft is begonnen dan of hétr^el^
vè reets bègint te bedaren, in ^yelk• eer-
fte gevaf het infnyden van zeer veel liut
kan zyn, maar by het laatfte\'rs de fnyding
gehéel te verwerpen , -om dat de tand niet
meer doorfchietende, als te voren ge-
zegt, de wonde tyt vind tot -ee,n hard lid-«
.teken te; worden.\' \' \' •

[^En vleefchagtige uitwas aan het tandvleefch, welke in \'t gemeen
uiet pynlyk is, word Epw/zVgenaamd: zomtyts worden\'erpyn-
b\'ke gevonden, die dan ook quaadaardig ofkankeragtig en in groot-
h\'^^j ^^ onderfcheiden zyn^ als een kleine of groote noot,- daa
narder,_ dan weeker, hebbende zomtyds een dunne, of éen dik-
ke en.breede .wortel. Maar dewyl die uitfpattingen dikte en misge-
ftait op de kaak vcroorzaken, als mede het kaauwen en fpreeken hin-
deren, daarom is men genoodzaakt dezelve weg te nemen. De heeb
Wyze van deze uitwaifen beftaat daar in , dat men die als andere uit-
vallen wegneemt: en zulks, of door afbinden (a) indienze een dun-
grond hebben; of, als de wortel breed is, door zagte bytmiddeleni
te Weten met Oleum Tartari per deliquium, Solutio falis Ammoniaci en
^\'ergelyken. Maar zeer fterke en met vergift gemengde middelen
^.oet men hier niet, gebruiken, dewyl dezelve ligt gevaarlyke ontfte-
^ingen in den hals, of, ingeflokt zynde, den dood konden veroor-
aiïen. Deze worden ook wegge/neden, ajs wanneer men den uitwas
p^ ^^J^een tangetje of een hier toe bequaam haakje aanvat, en met
n icherp mes of fchaar by het tandvleefch af fnyd; zorg dragende
^^ komen, op dat het kaakbeen niet ontbloot worde,"
door zeer ligtelyk beenbederving zoudeontftaan, de uitwas weg-^. „ .
de m ? moeten de Patienten, omhetblüedteftillen, dikwils

Wein"^" Spoelen met warme wyn, ofc water en waar onder eene
Wen f gemengd, en dit in de mond nemende weder uit^ju-IJ?"^^^^
\' tot dat het bloeden ophoud; daar na de plaats dagelyks met O/.

^ y^aar van ty Scultetus een voorleeïi is te vinden Obferv, 54* \'
■ Effff \' . ■

Myrrha^. 4. bf Myrrha^ met honing van rofen gemengt , beftry *
kenaisook een dodk je plukzel in deze middelen nat gemaakt\'er op*
ieggen, tot dat die geheeld is. En nog iets van de yitwas overgeble-
ven zyntie, mét de bïaauwe vitriool, ofmet een zagt bytmiddeltje zö
ïang beftryken 9 tot dat hec verbeten is. Veele oordelen dat hier het
brandyzer moet gebruikt worden , om daar door zo wel het bloeden te
Hempen, als om den wortel geheel vpeg te neemen. \'t Welk, dewyl men
\'er zelden gemakkelyk ksnbyïcomen, «ngrootte pyn veroorzaakt,oi««
wel is te volbrengen. Van Meekren in zyne XX VITI. Waarneming heeft
een byzonder voorbeeld van \'t benemen van een diergelyk uitwas, be-
nevens een hier to2 dienftig zynde Mes befchreven. Dog Scultetus heeft
zodanig een uitwas, even agter de voorfte tanden aan het verhemelte
Titus met de tang, die tot het xrithalen der a gebruikt word,

(C) Men ziet gemeenlyk dat rulke oef-
fenaars der Heelkonft, welke niet alles
hebben konnen ontmoeten, cn in zom-
rnige gebreken die zeer onderfcheiden in
haren uitflag zyn, tot haar ongeluk de ge-
vaariykfte foorten van die gebreken niet
kennende, altyt oordelen (niet dan de
belle gezien hebbende) dat geen gevaar
te •vrezen is; maar die door menig-
vuldige oeffening de goede en de qua-
de*uitflagen ondervonden en dus de goe-
de en de boze foorten van dezelve quaal
gezien heeft, is altyt mét de zorgen aan- ■
gedaan of dc rampfpoeden die hyln zom-
mige gezien heeft ïïiet Avcl zo«^n koa-r
iien volgen. Hier uk is ligt te beflmten
dat we alle qualen, welkegoïdof quaad^
aardig können zyn, niet té ligt moeten
tertrouwen, maar dienadezeketftevi^y-
ae metgöede voorzorgen behandelen.

■ Dus ishietmet een ^^^«\'^«■ ■geiegen , die
men onvermeideiykmoet pnclerfchèiden in
c\'en enkele\'verharding of\'nitzettiwg v^n \'t
^ändvlees , welke nifet alleen onderfchei-
den fsin degtöbtheid, maar dezelvekan tot
kanker, verderving, rotting , en zwaarder
ongevallen overgaan. Zomtyts is dezelve
Fungus enhetbuitenfl\'e dekzel van\'t tand-
■vlees ontveld , w^ar \'üilzypaophoudelyk
Mifet ongelyke oppervlaktens en bultig vlees
isuitweüende. Dsze zyn mesften tyt met
Caries verzeld, of om beter te zeggen ,, ze
worden uit beeribederving, "^t zy vafii \'de
kaak of deszelfs tandkaffen, geboren..

Zomtyts is dc Epulis, dog zelden j op
da kaak losleggende, welke foort de b^s-
te en \'t bequaamfte te genezen of weg te
nemen is, om dat men zig merendeels
kan Verzekeren, dat de kaak geen deel
aan de quaal heeft, en derhalven, dc
.weggenomen zynde, heeftmenge-
ne vrezë dat zy op nieüAv zal opwellen.

Indien zy ^bultig en met ongelyke op-
pervlaktens zig vertoond, moet men dug-
tea öf zy niet wel haaft tot een quaadaar-
diggebrek of ongemak zal overgaan, voor-
al indien dezelve pynelyk en blaauwver-
wig word i, wflai- uit zy ligtelyk tot een
kankeragtige Epulis kan overgaan.

€ftzen Heer Schryver zegt-datmea èe
wortel na datze breed öf fmal\'is, kan bin-
disn of wegfnyden, welkebin&ing, zoliet
al geljeifrdé dat zy fma-l van voet was>
geheel moet verworpen worden , want offl
zeker en onpynelyk te werken fnyt msn
het lighaam vaardig weg, zonder dat ms\'n
voor de pynen die döoï \'t bmden ver-
oorzaakt Worden en toevallen tiit leve-
ren, te vjezen heeft.

Ofnu fchoon de van doze foortz»
ligt en merendeels zeker is tetehandele"
zó-ziet men dog veeltyts dat wanneer ^
wat breed van grond zyn, en digt op ^
rand Van detandkalïen kömen , zymet *?\'®\'
ries verzeld, en Hever gezegt, uit die bcder^
ving zyn fpruitende, vooral is dit
bezwaarlyk te herftellen , wanneer het hc\'
gi\'n uit het \'f^o-ngicnze wezen der
zoals n33n it de kaflên gewaar word
«et; welke Epulis wcggeAteden

werkr^maet ik al weder deöude voor-
zwgeheTrnnpeTi, van niet te branden das
met gloeiende yzers, op dat door de vaft.
klevm^ der £scar aan een warm yzer,
geen gewigtige bloeding, zo als in deze

volden. Wyders moet men doot bedek-
kende en befchermende fpateis met lin-
nen omwonden, de tong, lippen en
, wangen wel. voor het branden bewaren.

Indien dc^ £piMs in d^- kaften der bo-
venmaaltanden komt, en met verderving
verzeldgebeurt het rnenigmad dsc- dl
: iUL/P«ting van \'t vlees tot in het Anwum.
HtgmmdóarLkm^,, afe wanneer de-aller-

den ter genezing^ kora< te ontmoeten;
met te mm als de t»ud,ea zyn weggeno*
nien, moet men, ^o ak Ws ^dc?«
gemeld «, tot in de holtre der kaak met

dunne Casm-fewhrandeB.
. Als\'er Vfczig^: lïitfpatciBgen onkoma!-.
, » het brandea dikwiJ^ omnogelyk tTvoU

deUeggende gebrekgeheel te vernietigen
. Wyders gebruikt men uitwendige milde-
Icn die inzondsi-heid\' uit lymi^ iböeürtv

(\'S-aèm^ Jcord. ^^. Calvifiaq, Miyinis
Jep^L enz. beftamen.na;^f. tjïts|eteS!
jheid verander word^Jï, wasr ieT»\'

Htt LXXXIK

altyt weäer öpkontó.eii-eindelyk vojgtdeze
quaal TOorcioj-cend-er wyjfe vaiï den eene
«aft in den ander, maakt de tanden los
doet die in haar omtrek rotten: en wan-
neer zy daar worden uitgetrokken zo
foigt menigmaal een boosaardige fwi^us
die zo fterk toenetmc dït. ze fcMroinelV-
ke verderving en rotting veroorz^iakt
tegen welke qualen niets dan door het
brandyzer is uit te voeren,, \'t welfe met
veel omzigtigheid moet gedaan worden •
pm deeze reden trekt men niet alleende
ioffe.tanden uit hare kaiTen,, maatwcdei;-
zyts van her gebrek, een goede, waar nï
laeii met giweiende fpitze brandyzers bo-

wen welkers fpits, om langer heet te blv-

......WO laigger neet te bJy-

^miab. X. fig. 7.waarvan\'erveEfchei-

k\'l \' tyt in

ae tandßaft wet doordringend te branden:

volbreng,

om dat, mdten de quaal niet genoeg j^ml
segrepwzynde, zig weder openblirfe,
den Lyder zeer ongaren aan dit moeidy\'
ken werk tc brengen is. ■

S f™\'^? gedööft:, en uitfgaröeiü,
za komt dezelve weder , ea.daarom k-omtr
tm ? fchoon beter als \'tx biiadenv,
t zekerheid der genezinge, zelden te
f \' zo nïeiï metde\' vin-

OM van \'t been der kaafcof

aer de vlezige uitzeffiinge gelegeu is.,

2»;, Sebrek heb ik in verfcheide^Lyderen
(jej.^SeltikkigdeoE braaden zodanigbehan--
zojVh«\'^ behoari^keramihge.dit ange^

ZYndf defl vm \'6 kaakbeen^ a�eheiden-,
\' geiiiUis, gensÄea is. Ry dezebe*

Eer dikwils ontflaat .na geweldige zwaare tandpyn,groote ontfie-
king en zwelling aan het tandvleefch, waar door de wangen niec
alleen zeer dik worden, maar de Patienten moeten groote pyn uit*
ftaan. Dezelve:verdwynen, gelyk als andere ontftekingen, of-ze;
i Fljluia. veranderen in verzweering, en veroorzaken ook .wel

langs de kaak. Dewyl de pyn dezer zwelling zo geweldig is, datze
den Patienten dagen en nagten aan !malkander de ; ruft .beneemt^ daar
om moet men in \'t begin dezelve ïtragten te doefl verdwyrtp en dc
. pyn te ftillen : waar toe men veneerende kriüden,\\als Jnzonderheit
de bloemen van Kamillen , Saly en Vlier, in water, of melk kookt,;
en \'t zelve afkookzel dikwils warm in de mond gehouden, dienfl"
doet. " Van buiten moet \'er een warme doek aangelegt, en voor de
koude bewaard,,.of een verteerend kruidzakjs, of rneliloten of een\'
fappleifter\' niet kamf^ gemengd,.\'opgelegt wprden. Maar wanneer
de zwelling hier door niet wierde weggenomen., kan men een nog meer- .
der weekmakend afkookzel dikwils in de mond-doen houden,; waar
toe c Heemfi fd Kaasjesbladen, e ff^olic krmd ,\' vygen, en diergelyken
in melk gekookt konnen genomen worden.^ Daar benevens is om het ryp\'
maken te bevorderen te gelyk zeer dienfïig een vermurwende pap
uitwendig op de wang , en daar bishevens de helft van een vyg , in
de midden doorgêfnedéh , en eeii\' weinigje\';geroofïerd,, gedurig^, tos- ,
fèri hét tandvleéfch en de wang op: Het ^gezwel te leggen, tot dat het.,
vpikomen ryp is. / I)it kan men weten uit het week worden van het -;
gezwel, \'t welk men dan als een andere verzweering inwending in de _
mond by tyds moet openen , op dat door de etter geen beenbederving\'
aan het kaakbeen zoude veroorzaakt worden. Wanneer de verzwee-
ring is geopend, zal men dezelve met de vingeren wel uitdrukken»
en van de etter, \'t zy met warme wyn of met het afkookzel van
verkruidi en g Sint-^anskruid m\'^twa.t honig vanrofen gemengd volko-
men zuiveren, en daar mede, dewyl de etter wel eenige dage»
vloeid, zo lang aanhouden, dat \'er niets tegennatuurlyks meer bs-
Ó^eurdword: en dus zal de zweering van z-ïUs heelen, Ook is he^
veeltyds, als de zweering zeer diep is, noodzakelyk, in dezelve

het voorgemelde afkookzel te fpuiten, als weder uit te drukken ea
op de grond van de zweermg een drukdoek met een windzel aan te
flauen op dat ze m de grond eerft geheeld worde. Maar indien
dQZQ ho\\tQ hfiuleus #ierd (waar by zeer dikwils beenvreting is,)
dan IS oehalven het voorgemelde infpuiten zeer dienftio-, ait?d een
wemig 01 Myrrhe d_. of gemene elixter daar bv te doen, om
dep ve daar door te zuiveren en re heelen: op weikewyze ikdier-
gelyke etterhoke met bederving van been, jaar en dag oud zynde,
weder gehefeld heb. Maar^ wanneer dit g bruik, na deze-en dierge-
lyke middelen, met wilde Imfteren, dan moet men de etterboezem oSe-
geven encte beenvreting, \'als, op, de 4.9. en volgende bladzyden is
befchreven t zy door geneesmiddelen, affchrapen of branden hee-
len (i:>3. -Zomtyds kan een verrotte quade tand zodanig een etterholte
veroorzaken; in welk geval dezelve moet uitgetrokken en de etter-
nolte op de voorgemelde manier geheeld worden. Byzondere opmer-

door het uittrekken des aangeftokén tands, konden geheeld wSe^\'""
Daarom IS \'t menigmaal zefer dienftig, zodanige zweLen, all ze i^

^ (D) Hoe haaftiger men ;deze zweringe
®peneff en; van fle;etter ontlaften kan,
noebter: waartoe gemeenlyk een \'lancet
word, het weik, om dat het
te ligt in de nagel buigt, men met
ftrookje linnen Omwind ; dog om
(t te ontgaan, gebruikt men veiliger en
meer gemak het mesje \'Tot: I.. fig., 11.
-I j\'- l^ïomme mesje Tab. X. \'jtg. é. \'
indien de quaal, zo als \'t gemeenlyk
^ Y^^i\'t, met groote verharding op de
te® \' /^ieaande buitenzyde aan de wang
Wen^\'®"\' erzeld is> en dat dezelve in-
delfi ? murw en ettermakende mid-
y,\'^?ehandeld.wor<], zo tragt men uit-
doo ^\'^ \'^et deel te befchermen„iOm bet
leen n^" ^^ weren, \'t welk niet al-
nezen^^ zwaarte ge-

«iat dc ^. -rfenlyke lidtekenen nalaat, om
m adin.r ^ \'t wegüyten der Membra-
op de kaak vaft kleeft. Hierom

Zo de etterholte met bederving en ftank .
verzeld is, dan is"c nodig dat men on-
der de mond fpoeling het ung\'. fufc, ge-\'
bruikt, alle welke mondfpoelingen goede
dienften doen. Dog de opening die tot
de boezem gaat te^ kleyn xynde, dan kan.
dezelve zonto ihfpuitingë-cfe tjuaal\'niec
treffen , derhalven kookt men het Un^.
fufc. mupiily.mirrhcs totznlk eene dikte,
dat men daar langwerpige pilletjes uit
maakt, die men in deholtebrengt,daarze
in fmelten en wezentlyk veei dienft doen»,

Mcrent vele toevallen in \'t agterfte gedeelte van de mond , na^
mentlykotttflekingen en verzweeringen, der amandelen^, en huig,
flympiopin de keel , verzweeringen der mond, insgelyks ak\'er
beenderen en graatenin de halsfteeken» is,\'E dikwik zeernoodzake\'yk=^
-ZQ wel om de quaal te kennen als te-genezen * te weten hoe men. dif-
tong wel zal nederdrtikken. Waar toe de Heelmeefters iir \'c gemeen
eeifl werktuig gebruikea, \'t welk men eenjlpatel noemd e Tc^. I. P.-
waar mede zy, na dat de Patiënt den mond wel heeft geopend, de.
tong zagtjes nederdrnkken. Maar dewyl voorname Perfoonen van de
fpatek, die in-allerlei raonsden g;eweeft j£yn;, een affceci: hehfeen , zo
is het beter zig vaneen platte lepelfteel te bedienen: do^ in- ge-
bruik: van beide, inzonderheit als \'ér oiïtftekmgen en pynjn de hals
zyn, moet men voorzigtig te werk gaan, en zyn werktuig niet diep
in de mofid fteken , op. da®.\'er geen groate pytt enïtomftekingen ver-
oorzaakt worden. Wanneer te gelyk de FatienP het infpwtm bmodigt is,
moet men de ipnit worzigag-cp de Ipatel of lepelfteel\' leggen en alsr
dan een behoorlyk v-ogt tegen l.et lyde:nd^ deel aanlpuiten», Indetoe-
valjea des moudis, al.waar nog oïitftelting n®g ktamptrelskijjg is:,, na
meAdyk ki verzweeringen des hak, in gebreten der ainandelen, flym^
poppen iïi db: neus ca diergelykeisV, als de. Patienten veehids de
mond niec ^loegzaam openhoa^H, kari; ook de. » Mmdf$is.gpl. Tab^
« XIV. J?^. I\'S ot té» gebrtrifeu,worden (_E).

(E)? Vöïqgïl biccl^fc ésA vr®nmeeï5 mm^
eenige operatiieii dbor \'t btanrfjszer aa»;
de tongi wangentandKieesc cn kaakenj
zal in \'t werk ftellen , dat men niet al-
leen mond-fpaatels, maar tefFens werktui-
Qk flauwe holftaande lepels dient t«

gakEuikea, vstelke mQn„ met linnen om-
wondea. zynde. en.- nat gemaakt.,, op-
tosjng^en da-wangen legt,,, qra dezelve vteS^
houdende voor \'t branden te bewaren»
waar van ik in verfcheide diergelyke
.rallen zeer veel nut heb geziea.

HEt fnyden der tongriem is een Ko.^ftbewerking, die gemeenlyk Wannesr
ni de jonge kinderen plaats heeft , wanneer het einde van de het fnyden
tongdoor de tongriem te vaft aan de onderftekaak gehegt is,of dat ^er tong-
de tongriem te kort zynde, die kinderen haar tong niet buiten de
mond konnen ft-eken, en daar door verhinderd worden om te zui-^^^ ^^^
gen, en onder wordende, het duidelyk Ipreeken bekt. Dog het fiiy-
den der tongriem is niet in alk kinderen, gelyk als veele Miimen en
andere perfonen oordelen, ja onder duizent naauwelyks aan een
noodzakelyk: want als een kind de tóng uit de mond kan fteken
dan IS t onnodig deze konftbeweridng te ondernemen, maar het zal
emdelyk wel leeren zuigen en fpreken. Dog indien een kinds tonff
7^danig vaft w^, dat het dezelve naauwlyks konde bewegen, no-
buiteen de mond brengen, of dat de tongriem de beweging4er toni
Sn fp) het nodig op de volgende manier dezelve te füy^

2. Men moet de töng met de linkerhand met een linne doekje aan Hoedanf.
^eszelf einde vafthouden, dat dezelve niet zo ligt zoude Lit de \'Setl
^landftippeii, (ziet Tag. XV. fig. i.) oOk een weinigjê Obligten, èïi ^oen,
■^\'sdaii ce tongriem tuffen de Kikvorfch- aderen en de Oncferfte fpêek-
jel^vaten, zo veel als noodzakelyk is , om de tong een vrye beweging:
geven, zonder nögtans het vlees te raken, met een fyne fcSaat
r n^s doorfnyden, en daar by zorg dragen, dat nog de aderen on-
ïïï \' ^^ fpreekzelvaten gequetft worden. Waaï döOr vÊë^

^rjei gevaarlyke toevalleii konden volgen, en Dmik meld in zyn
j^^lkunft , een kind door het quetzen der Eikt^orfch-aéeren, wegem
bloedea, kort na de Koiïftbewerking, geftotven m zyn. Dög

Onzen Schryver zegt zeer wel, dat
Dodi?\'^ \'nen oórdeek veelen het fnyden
htit fs^® hebben, ziillcs echter geheelon-
zuigen^ ^^ ©nveunog^en tot het

l^an raken I^^^ verhemel-
®® dat J- j ^ \'£ zuigen ondoenlyk,
^«\'het kmdde tepel der Moeder of-

Min tegen het verhemelte met de tong
moet aanperzen om zog te bekomen, ivaar
uit blykt, dat wanneer de ten^g en \'t veï-
hemeltedit gebrek ondefhev-ig gyn, doet
fnyden niet istó he^pefi, fijaar het aan de fyt
moethevoleö worden , tot dat de tong^oór
\'t gedarig gebraik een andere ^uar ^
wend en aanneemt, waar door dan de kiii-
deren veeltyts zuigen en wel fpreken.

indien by toeval .^qdapig een ader wierd gegiieft, moet mea, om het
bloed ie ftislpen,, een ce zamengÊvoLv^en doekje, in azyn nat |émaakt,
zo lang onder de tong houden, tot dat het bloeden ophoud. Indien
door het eerfte fnyden de tongrrem .bevonden wierd niet los genoeg te
zyn, dan kan het voor de tweede maal, na eenige dagen of weken on-
defnomen, en de velletjes, die veeltyds aan de kanten nog vaftzitten (de
wyl het de eerlleniaai in \'c midden géfnedenTs ) ook afgefneden y^prden.
Eenige Heelmefters gebruiken in dez2 konflbewerking oni de tong op
te ligten, in plaats van de vinger, een byzonderen werktuig, byna de
gedaante van een korte vork hebbende, 2. cn 3. \'t welk na\'de ge-
fteldheid der omftandigiheden veel tyds zeer dienftig is- Na de volbragte
Konftbewerking, moetmen de wond dikwils met honig van rofen laten
beftryken, op dat het doorgefnedene niet weder zoude te zamengroeijen
Vele Vroedvrouwen meenen, dat alle jonggeborene kinderen van d©
tongriem moeten gefneden worden, waarom zedie aanftonds na de ge-
boorte haar vinger in de mond fteken, om met de nagel den tongriem
los te maken: dog dit is zeer gevaarlyk, dewyl door dit fcheuren zeer
ligt ontftekingen, ftuipen, en ook de dood kan veroorzaakt worden;
waarom men dezelve deze quade gewoonte moet afraden, en daarvan
afmanen. By Hildanus Cent. HL Obf. 28. vind men wegens dat ge-
brek en konftbewerking zeer nuttelyke opmerkingen, en vertoont, hoe
dat door ongefchiktheit zeer zware toevallen konnen verwekt wor-
den (G). ^

{G) Als de tongriem kort is, zo dat
de tong niet kan lieen en weder gaan,
dan moet men dezelve met een fehaartje

het punt der tonga vaft is. Ook gebêurt
het dat het fpits der tong tot voor op de
keuwtjes vaft zit, zo als ik 3 maal heb
ondervonden, ■ als wanneer ik dezelve
met een lancet daar van heb gefcheiden,
en het overige met de fehaar los gemaakt.
^ Hier ih moét men, zo als gemeld is,
;voorzi_gtig zyn inzonderheid kan men daar
over nalezen Roonhuizen Part i.obf. 11.
en de voorgemelde plaats van Dionis, al-\'
waar het ongeval van bloeden de hooft-
i oorzaak des doods is, om dat dek inde
ren in\'dé wieg" leggende, het bloed gedii-
rig doorzwelgen en geen teken yan bloe-
den geven , tot dat ze eindelyk uitgebloed
•zynde\',\' fterven. \'

veel tyt verfpild word, alsdan moetmen
de neus yan \'t kindje tuffen de duim ea
voorfte vinger digt houden, en de adem-
haling beletten, waar door het mondje
opengaat, daar men dan aanftonts de vin ■
ger in fteekt, en zo dra het fchreid
ziet men het gebrek van de vafthouding
der tong, vooral als men de top van de
voorfte vinger der linkerhand onder de
tong heeft. Langs deze vinger brengt inen
de knoppen van de fehaar (die men vooX
in \'t Camifool of rok reets gereet heeft)
en men fnyd met een omgekeerde- hand
■ als by de verbeelding der Pop van onzéu
Heer Schry ver Ta&. 1$. fig. 2. te zien is»
in het midden de tongband door. pez®
manier is beter als de t mende toi^g tuffel
de vingeren vat, uit de mond haald ej*
dus opereert, k welk niet altyt doenl/^
is , om dat veeltyts de tong te korten i
fterlns Vaftgehegt..;

vers al te wyd verbeeld word, en daarom
kan men daar toe expres ecn yvoor vverk-
tüig vervaardigen> Ziet myn X de plaat
fig. 9, waar aan een lepeltje oni de huig
te konnen ligCin gemaakt word , dit vorii-
fe brengt men onder de tong, cn door
de twee voorfte vingers en de duim ge-
houden , dc tong geligt zynde, word met
dc derde vinger het onderkaakje riederge-
houden , terwyl men meteen daar toe ei-
gen rc\'^arcje, (waar aan twee knoopen
zyn , op cjat men met depuntenniet zou-
den quetvcen;) zeer gemakkelyk en veilig
de infnyding doet, Siet Tab. X. ƒi-. ro.
t Gebeurt zonuyts dat men\'kinderen die
reets tunden hebben, en ook aankomelin-
gen by welke de fpraak belemmerd is,
van de tongrieni moet fnyden,\' en dewyl
fflenby deze kinderen zomtyts onwillig-^

fluiten en den Heelmeefter door haar by-
ten belemmeren, om dit te verhoeden
heb Ik een tangetje, fiet Tah. X.^g.S.uitge-
dagt, \'t welk men met. de gefloten bek a
tuflen dc tanden zet zodanig ctatdie in de\'
kerven b. b. ruften, als wanneer mende
van een ftaande eindens C- C. aan een
dru:^t, waar door de bekken der tang
open gaan en den mond verwyden. Wy-
ders doet men het vafthouden om de fny-
dingveilig tevolbrrngen.

Zommige Heelmeefters maken .enkelyk
een kleine infnyding die zy dan verder
infcheuren, \'twelk men moet verwerpen
om dac door dit doeh dc deelen geforceerd"\'

EEn gezwel onder het voorfte gedeelte van de tong, by de Kikvorfch- rtr
, aderen, zo op de regeer, als de flinker zyde, ook in het raidden klvoiSh
derzei verword Ärkvorfeh-gezwei genaamdyt welk veeltyds door een gezwel is,

taai waater en (lym» ook van dikke harde en etterige ftof is opgevuld-en
nienigmaal in \'t kort zeer groot word, waar door het gebruik der tonie
als mede het zweigen verhinderd, en dan minder of meerder pyn ver-
oorzaakt word. Zomtyds worden zy verzeld met ontfteking, zwelling of
zweeringen. Ook worden Zy harde vlees gezwellen, dewelke pynlyk en
Veeltyds ook kankeragtig zynde zeer gevaarlyk zyn, die van d e^Schryiers
Ook Kikvorfch-gezwellen genaamd worden. Men vind deze gezwel-
■Jen meer onder de kinderen als volwaflene, en zyn niet gemakkelyk:
te verdwynen, dewyl in deze plaats geene verdwynende pappen noff
Pjeifters konnen gebruikt worden, \'t Welk ook de reden is, dat ze
™et hgt tot zweeren te brengen zyn; waarom ze dan ookmeerendeels
goor heelkundige Konftbewerkingen moeten geheeld worden. Dog als
y volwaflene diergelyke gevallen ontftaan, kan men in \'t begin daar te-
b Verdwynende gorgelwaters, geeften, pappen en pleifters gebruiken

4; Maar dewyl: deze gezwelleQ meerendeels een foort yan in hupt
eigen vlies- beiloten gezwellen zyn, zo- moet men die, indien \'t
doendelyk is , inzonderheit by volwaifene, geheel en op eenmaal met
hun vlies tragten uit te fnyden. Dog dev/yl deszelfs vlies in ^c ge-
nieèn zeer dun is, en inzonderheit in; de kinderen, ook wegen s het ge-
fchrei dw niet wel is byte komeny als m.ede omdat\'er gevaar is van de
tong-zeenuwen, fpeekzelvaten of de oridertong-aderen te quetzen, _ waar-
door groote pyn , kramp verlamming der ttong, grote onflelcing of
bloeding kan veroorzaakt worden,zo kan men dit gezwelf niet ligt mt.
fnyden; maar.men moet het zelve, de tong met de eene hand opge-
ligt zynde , alleen met een lancet in de lengte dwars, (H j zonder quet-
zing der \'fpeekzelvaten en. tongaderen, openen: en geopent zynde
vloeid\'er\'de\'ftoffe,. dun zynde, van zelfs uit,, dog dik zpde, moet
men ze dooE de vihgeren uitdrukken. En op dat zodanige gezwel-
len niet zouden weder komen, (\'t welk wanneer het vliesje waar in
\'■t befloten was niet weggenomen word, zeer ligt gebéurd ) moet men
deszelfs holte door een doekje, in honig van rofen, met degeeft van
Vitriool redelyk fchetp gemaakt ^ynde, gedoopt, dikwils zuiveren (I
en daar mede dagelyks ettdyke maaien zo lang aanhouden,\' tot dat het
vliesje verteert zy: en dan voorts met honig van rofen of oly van
Myrrhen hele. Deze breeken ook dikwils van zelfs door, wanneer
men ze op dezelve maanier, alsde geopende moetzuiveren. Als de ge-
".zwellen onder de tmg in de klieren pynlyke en mifi.okene gezwellen zyn,.
dezelve moet men in ""t begin door verdfy vend gorgel water, pappenea-
pleifter tragten te doen verdwyneh, maar hier loe geen hope zyn-
de zal men ze door\'t houden van warme melk m dé mond , en \'t

en te vermurwen., (a> waar toe ook een vermurwend pleifter onder
de kin"^kan gelegd worden; en na dat ze verzagt zyn, moeten ze:
geopent,, .gezuiverd en geheeld\' worden-, gelyk te voren van:de gezwel-
len des tkndvleefchi óp de I; \'bladz. gezegdiis.. .Wanneer de gezwellen
iïi \'t middéff onder d\'é fohg\'zynV \'^lwaaffpeekzel: of quyl^^aten ita
de niónd -komerf , gelyken ik diergelyken verfcheide maat
hebben g&ien, danis \'t niet veilig, uit vreze van de zentiwen, adere
q£ fpeekzelvaten te quetzen, de Zodanigen te-openen; maarmenmoet

\'^eyivóAjl ofi\'ÖezstvemttBiOK^t.shy bét fny-
\'d£B;van det!Cöö§5\'ieia-is aangewezen. Aü®\'
iiaf-dc ge^^oiiien zo\'die los zyn, moet
men naar\'gemaal?te c^éüing zo heel ai«;
\'t doenlyk.. is, mtnëm©i,. .Zi£t hier
Roonhiiyzên, Part 1. ObA ap. diezegte^f
.JJp, opheffing, der tong doet men met fteen op die plaats gevonden te hebben-

^ze <rai> geifs feten- döorbrefceFt en daar na als te voren ff-ieerd is^ 7ni\' \'

moet men\'er nle^l^ of tón\'« ^
^\'Jl dog de P:5?ientefl eind-elyk dendig daar aan flexVen \'

^Ên kncedgezwel aan de tong is een verhard gezwel, met wemï^
^ pyn : maarpyniyk wordende, of doorbrekende verandL\'rd\'hét itt ^\'at deze

SomtvSbSv"\'^^\'" 2yn zomtyts zo klein als een erwete, ook gro I,
weegiyK, maar veeltyds vaft- Xn veele Patienten is de kanker béfloteV

^ Py^ ^n zonderlinge hinfc
^ang, jatot aan hun levenseinde S
Waar omtrent men ook, gelyk als van de knoeftil

^ f\' \'"f "Verheid , om dat def zeil
ZomtyS geS^^^^ \'"f fveeltyts wanordens op de mond u?t.
y beüeurd het, dat het levert, en dus worden de lydende partyen

zweiten ofwreedzame kanker gezegd is, niet moet ondernemen v otn
dezelve niet gaande te maken en een openbare kanker te veroorzaien,
die vele elendiglvk van \'t leven beroven. Maar indien zodanig een
knoeftgezwel al\'te groot of pynlyk word, moet men het in tyds_ weg-
nemen ; en wel, terwyl het nog beweeglyk is, in de tong ,een mftiy-
din\'\', tot op het pynlyke gezwel, doen, en het als dan van de gezonde
deeTen voorzij^tig tos maken en nitfriydcn. Maar mdien bet onbe-
weedyk en niet te groot zoude zynmoet het met een ftukje van
de tong uitgeftieden worden. Maar zeer groot, of aa.i de grond van
de tong zynde, en niet konnende uitgefneden worden, dan is t beft
de konftbewerking na te laten: want als de kanker met gelieef is te
benemen, behoeft men niet te onderftaan dezelve uit te roeien , ver-
mits daar door de quaal erger gemaakt word. Onder de konftbewer-
king moet men door een ander de tong wel \'t zy met de^ hand en
met een doekje., ofmet een bequame tang, gelyk fig. 9 ver-

toond, laten vafthouden. Wanneer de kanker is uitgefneden, heeld
men de wonde met honing van rofen of m-t oly vanmyrrhen, ol men
beftrykt ze met zuiker en boomoly. En de heehng volbragt zynde
moetde Pattent daarna geduurende zyn levenstyd een behoorJvke
levenswyze onderhouden. Gelyk als in de verhandeling,van andere
kanker quaalen gezegt is, dewyize anders ligt weder komen, iluylch
befchryft een voorbeeld (a) dat een opgebrookene verhardmge in de
^ tonj

Indien een diergelyke kanker zweert
20 word het gemeenlyk zulk een Ictiro-
Slyrongeval, dat het niet alleen onge-
neeslyk tc noemen is, maar zulke Lyde-
ren fterven ook gemeenlyk een dor py,
aelykfte doden die by menfchen gezien
worden: en waar toe gene hulpe of mid-
delen te vinden zyn. Óm dez? gewigtige
reede moet men t/dij en terw/1 de quaal
noch gering en geen woedende aart heeft,
uitnemen, om dat de verouderds tniu-
rttien gahtfch niet te vertrouwen zyn ;
want eens boos wordende houd het zel-
ve niet met woeden op, eensdeels van
wegens dc byzondere gefteldheid der
tonge, als ook wegens de ongcvoeglykc
plaats, waar aan byna geen middelen kon-
nen gebragt worden, of zc verliezen aan-
ftonts haare kragt door de geiurige af-
fpoelingedertoevloejcndequyl.

Waar toe, byaldien het de ontfteking iri
dc mond verdragen kan, het volgende,
zeer nut en dienftig is:

Waar mede men met een groot zagt psn\'
ceel niet alleen de quaal zuivert, niaaf
men moet van tyt tot tyt de mond daa»
mede naarftig reinigen en uitfpoelcn. ^

Vooral moet men zig wagten voor t g^
bruik der £jcarofica,waar door gemccniy »
zo als reets by de verhandeling der k^j
keragtige gebreken gezegt is , die ^
tot de grootfte rampfpocd word aangezs;

(L) Dc2C operatie In nog klein zynde
verhardingen, \'t zy zwerende of nog ge^
Äooten, heeft weinig omftandigheden in
zig, maar dezelve grooten wat verre naar
\'t agterfte dsr tong gelegen zynde, zo
is de handgreep op deze gevaarlyke quaal
zeer bezwaarlyk te volbrengen. Men moet
in deze omftandigheden niet lichtvaardig
te werk gaan, om dat zich gene gebreken
na de operatie zo ligt weder openbaren
en fchielyker, veel erger en bozer als te
voren opwerpen, dan dezen , en daar-
om moeten zy altyd mistrouwt worden.
Zelden genezen zy met boom-olyen, zui\'
ker, af mei rtjarum. Om dat door de
fnyding zeiden de geheele wortel of grond
der quaalc word opgeruimd. Om deze
-reden kan men het brandyzer onmogelyk
mtsfen, dewyl men, het lichaam groot
zynde , \'t zelve eerft moet wegfnyden.
en dan in de grond fchroeyen, of 20 hcE
kiem is, direét op^het gezwel moet vol.
brengen, ten einde men de quaal tenee-
ncmaal ten onder brcnge. Tot deze be-
werking moeten zodanige brandyzers ge-
bruikt worden, welkers figuuren naar de
geftalte van het deel gefchikt zyn, doch
men moet, zo als reets meer gezegt is
zorg dragen, dat de omleggende deel»^
doorfpatels, met nat linnen overdekt ,
wei befchermt worden.

Heelmeefter \'t zel?e tragten .^veSär^
verzweeringen nog geengt o\'f b\'Äving\' ^

voor de Patient dikwils zuiverende GorselwarprQfP \' -i «^fnl^ig
de Heelmeeflers gewalTehen S gefpu^L

dewelke op de Egyptife zalf dryft, ais mede het aliiin water van Fidlgpius
is tot zuivering dezer zweeren, offchoon het gebeente eenigzins 4\'ais
aangeftokeii, zeer béquaarav - Na het. of-ififpcRte-n, kanmra

honig van foiènj gefmolten oly van MyrÊhênf\'Elixir, of balzem van
Fexii^ met eeA péiJ^fel\'öf glukze.ljn -^^..zw^Miïg-fl^keii^^^ ^ \'Mmr-wan-
mer ler mM-^ m} diej^^\'t gs^ri^ënv^^ÖQ^^f gebrark H^an .

devöörgetiieidegens^esmiddelen, of ai&iaethiDO}g-\'i^rtr%reij,,do^
van vitrioollc\'herp gèittaakc, met ol^y vaï> nagelen dikwïlsheèrekerrwel ,
affcheiden. Maar iii,diqn by d:e2e raiddelengéen voordèeien wierdén be-
vonden,: moet de beenvreting roeteen daar toe bequaam zynde. brand- \'
yzergebran<l word^nv Maaralvoren^ zulksgeichied, moet me«.hetgeen
iXietpiilkzeF eerft,#el afdrdgefl itdng door \'eeé^ nat doekje vooühet
Iprandeijiewaren:\' dezelve\'met een fpatel of mondfpiegel nedèrdrukkéOi
en daar na het bxandyzer opde behoorlyke* plaats aanleggen. Welk bran-.
den gedaan zynde, dan moet de qiiaai neerilig met de voorgemelde
balzemagtige geneesmiddelen, tot dat dezeive geheeld zy, beftreken
worden (M). - ••

(M) "t Kom\'t zomtyts te "gèbeurèn dat
niet alleen beenderen van het verhemelte
bederven, maar dat teffens de onderfte
voet van het benige neusfcheidze! ver-
fterft, w^ar..doox-,ccn jyroot ftuit been
®oet affcheiden,\'tv/elklos geworden zfa-
de door de vlizige openingen , die te klein
zyn zich niet-kan ontlaften, zo dat hier

door veèl ongcinait\' en ftank blyft duren.\'
Om deze reden.\'moetmen , met een daar-
toe wel gefchi&t3 fmalle fpitze en kromme,
fnytang het doode been verdeelen, op.
dat zich\'de klqinder ftukken, zo haa\'It
doenlyk is, of op di\'é\'tyt ontlaften.

\'t Gebeurd dikwils aat aan het verhe^
mei te qnfftekingen ivoortkomen ^ die zoj^v
tyts tot-vei-ettering overgaan , welkedoor.,
onkundige\'Hqetmëefterè, Om dat zé,\'e.r ;
leilièenlyk\' wat • ÉVaaüwagdg -uitzien \' sW
boosaardig worden a\'éngeberkt, zo als
voor eenigen tyt of om gewin, of uit
.onkuqöe aan een Jongman van Naarden
dooreenwaanwys cn over\'t paart gezette
Heelmeefter,.. voor een zwaare kanker
wierd uitgekreten , daar het in tegendeel
een etter gezwel zynde, dooreen vermuf-
wende mondfpoeling ryp geworden , zelfs
doorbrak; entineÈ honing tfeftreken haaiïig
;igenas-j;i Indien, deze wjit^tc lang wagten
met doorbreeken, dan" is.meD verpligt
dezelve ter\'plaatfe daar inen hétjnet de
vinger \'t dunfté voelj\', met een laii-
\'cet te; doorboren ,\' de ftoiFe te \'ontlaften\',
en te-genezen , waar tpe men afkookzel«
(zulks nodig niet pWondkruidfi^i

\'.kah,yervaardïgeii\',.\'\'om d^r\'niede te walTcn
\'"en\'Jds mpnd\'te-feöèlen;\'^^"^\'^ - \' \'

ien, het fponsje aityd in\'t water wel reinigen oo dat her n^J
de bederven, en quaade ftank veroorzaken (N).^

yondenworden,-in.welkentoefïand nien
zeer voorzigtig,neet zyn, omdat, wan-
We-f men te zwarëifpohzeh êebfuikt, dat
4eel. te veel_ word gerekt en uitgefpan

latende; moct\'verworpen worden, daar in\'
tegendeel het goud öm zyn buigzaamheid ,
mies men daar toe befte en dun goud neemt,
kan mede geven en de figuur van het ver-
liemclre aanuemen. Dog\'dewyl wy wekere
ftoffdan goud hebben en die teftens geen
btTmcttifig aannemen, ook dus gevoeglyk
met de vinger konnen gebogen worden, zo
verkies ik\'veel liever dezulke, te meer
omdat men die vaardig, en zeer gemak-
kelyk kan bereiden, en zo als myn ge-
woonte is, in voorraad in de inftrument-
ksft gereed houden, om zig daar van te
bedienen. De manierom dezelve te ver-
..vaardigen, is, dat men hetplaatje, Tal>.
X. fig. 11 - A. met een fehaar de vereifchte
figuur geeft, vervolgens itet tin het kram-
metje B.inet zyn twee vlakke vleugels door
de i^aarsvlam en pyp daar op zoudeert, wel
zorg dr jgcndc, dat hetgat D. en het gaat-
je E. wel open blyven, door welkers
openingen met de naald, een zeer fyne\'
effene fpons zo word vaft gemaakt, dat
dezelve \'er onmogelyk afkan,, en door
het uithalen niet agter blyve.

Zo iemant van\'deze toeftoppinge ver-
der en nuttelyk begee. t onderregt te zyn,
die kan nalezen de zonderlinga uitvin-
dingen van M. Fauchard, de Parysze
druk Tom. II. pag. 28S-enz. alwaar des-
zelfs afbeeldingen in \'t koper zeer zinde-
lyk zyn medegedeeld.

Dtitfieeking, dewelke men uit de rootheit, brand en groott; pyn van het zel-
ve gewaar word, voortkomende, dan moet men den Patient verkoelende
en verdwynende Gorgelwaters laten gebruiken, enfpuitmiddelen, bereed
uit de ahiedzds v^n DecoBumfungor. Sambuci y Hordei f Malvue ^c.
waar onder een weinigje Nitrmn, Sal Ammoniac. of Sêtcchanmi Sat-ur-
tïi\\ kan gemengd wöi-denj dikwils inde keel fpuiten, of daar mede
laten gorgelen ^ vvaar benevens ook inwendige verkoelende genees-
middelen können gebruikt worden, en in een geweldige onfteking is

zeer dienftig te zyn: t welk ook in veele Perfoonen deze qnaal, waar
mede ze veeltyds gequeld waren, heeft verhoed. Maar wanneer de
nederzakking koude Jlymigc gejialte omjtaat, dan is de huig wit-

agtig, en de Patiënt gevoeld geen ontfteking nog brand: derhalven
IS t hier raadzaam , of met warme brandewyn te gorgelen , of te za-
mentrekkende afkookzels te niaken, uit rofen, bloemen,

granaatfchillen en diergelyken in water gekookt, waar onder me^
ook een wemigje brandewyn ofgeeft van^^/^m;«o«/^,.kangietenrOV
Wanneer door deze middelen de quaal niet kan verdreven worden
kan men om de geftremde taaije vogten te verdryven, verfcheide maal
s daags met een wemigje geftoten peper of gengber met granaatfchil
len gemengd, tot een poeder gemaakt, of ondeleen weinigje Sg
geroerd, m een byzondere kleine lepel Lfig. M. de huig aanra-
ken, en daar benevens met nalaten inwendige buikzuiverende en ver-
awynende geneesmiddelen te gebruiken (P).

gen allengskens zodanig verlengd, dat zy tot in de lugtpyp hangt, enkonf^be.
daar door groote verhmdering in\'t fpreken, flokken "\'enidemeS
oorzaaJct, en ook door geen geneesmiddelen tot zyn natuurlyke lengte
IS te brengen In zodanig geval is \'er geen ander middel, als het geen
te lang is, af te nemen: \'t welk kan gefcliieden i) door dat

men dewy \'er metde handen niet wel is by te k^en, door een bf-
zonder werkting, dat uit Hildanus en Scuhem hier ^

gezet zynde, dezelve verlamt blyft, zodanig
dat dit gebrek nog na t\'zamentrekkende
nog verwarmende middelen luiftert, om
welke reden men \'er zulke moet aanbren-
gen die haaftig doordringen en de zenuwen
verfterken, waar toe ik in diergelyke ge-
vallen zeer voordeelig heb bevonden;

^q. Fmtc. ad. f i.
01. Lavend.
Rosmar.^
■Ruue aa. gut, V,
Saccbar. Cand.
TinSl, Succin. gij,
M.

Met dit middel zal men niet alleen dc
nederpzakte huig , maar het gehele ver*,
hemelte met een penceel verfcheide ma•
len dp daags befehilderen , en zo \'er
ontfteking mogt volgen, wat ophouden.
Men kan tot het bovengedagte middel,
des nodig zynde, wat Sai Armoniae toe-
zetten,

(O) Enkelde verkoelende en t\'zamen-
trekkende middelen voldoen de ware in-
zigten niet, om welke reden my de op-
genoemde middelen ondienftig fchynen,
maar zulke kruiden en bloemen , welke
teffens het verkonde deel verwarmen en
de flymige ftoffen verdelen, ah fol. Roris-
marini, Ruta, Sahia, Flor. Rofar. Samh. enz.
geven ware voldoening.

(P) Vele ligten de huig door aanraaken
öiet verhittende middelen als peper, mos--
taart, en gengber, maar hier in moet men
Voorzigtig zyn, met de oorzaak te onder-
zoeken , wyl dezelve uit ontftekingen
Voortkomende, alleen door koele en ligte
te zamentrekkende middelen dienen be-
handeld te worden , waar toe dan het
hefle is fal prwtel, gebrande aluin en een
Weinig Sal Armoniac te gebruiken. Maar
20 deszelfs oorfprong uit een koude en
lymige oorzaak ontftaat, dan zyn de ver
warmende en doordringende middelen
nooig. Het gebeurt veel malen dat door
voor^aai^e^ ontftekinge de huig zeer uit

afgetekend IS, volbrengt, door het welke, gelyk in deze afbeeîdîn? ^
een fterke draad A door behulp van het werktuig fig. 7. word door
geftooken, waar mede men een ftrik-knoop in de ring B maakt en
dewelke men de huig, zo verre zy te lang is, laat hangen, daar na
den draad by C aantrekt, op dat de knoping B toehaald, en de huis
daar door geworgd word : terwyl men dan daar na het werktuig weg-
neemt, de draad\'erlaat aanblyven, en zulks dagelyks herdoet Dog
deze manier, van wat fcherpzinnige uitvindinge het werktuig ook zyn
mag, IS zeer langwylig, en zo wel voor de Patient als Heelmeefter
zeer laftig. (Q) of 2) men moet de tong met een fpatel neder-
drukken ^, en de huig met een fchaar zo verre afknippen dat \'er niet
meer, als er natuurlyk behoord, overblyft: want te veel afgefneden
zynde, zo bederft de fpraak; dog te weinig afgenomen, dan dnurcj
het gebrek, en de genezing is onvolmaakt (R). Om dit gemakke-
lyker en veiliger uit te voeren, dewyl men de fpatel en de fchaar
met wel beide te gelyk kan beftieren, gebruikt men 3) een byzonder
werktuig,^ dat van een Boer in. horwegen, (daar deze quaal zeer
gemeen is) zoude uitgevonden zyn, en by Bartholinus en Scultetus
afgetekend is, waar in een mes, dat door het aflialen, gelyk een
flot van een Piftool of Snaphaan los fpringt, en waar mede men niet
alleen de tong nederdrukt, om wel te konnen zien, maar ook den
hiug m een oogenblik kan affnyden. Dit werktuig is daar na in-
dien Ik met qualyk onderrigt ben, door den Heer Rau verbetert\' en
ae veer er uitgelaten, maar in tegendeel zodanig gemaakt, als Ûfr. g.
vertoont, in welkers opemng A men den huig laat hangen, en alsdan
drukt men by ,B en ftootenderwys met het mes C de huig zo verre \'t no-
dig is af, terwyl het geheele werktuig met de andere hand by DDD word
vaft gehouden. Dog van zulk eeu werktuig niet voorzien zvnde moet
men door de fpatel en een goede lange fchaar, zo als te voren LzeffC

_ (Q) Dit werktuig.is minder tot deze af-
binding, als toÉ die der fungeuze amande-
len behorende, het is in nader tyt verbee-
terd door de aflating der lange buis, maar
in deszelfs plaats is een vafte, dog voel
dunder ftift, en boven het zelve in de
pnderzeide des rings een gaatje waar door
de koord pafleert, waarby men ook moet
zorgen, dat \'er aan de binnenzyde des
rings een rand gevonden word, om de
koord daar op te doen ruften, ten einde
den ttrik in deszelfs rondte kan verborgen
biyven zonder in de operatie te konnen
verplaatzen» het welk al meede meer op.

de Tonfil cB ais Uvula te pafle komt. Be.
halven deze ring zyn\'er verfcheide an-
ciere , M\'elke ter afbindinge des huigs en
amandelen insgelylïs dienen, maar al te
veel in \'£ getal zynde zo zullen wy de-
zelve hier geen plaats geven, dan deze
zo even befchrevene, ziet Tab. X. fi\'j 12.

(R) Als men de huig op deze manier zal
affnyden, dan moet het met een kromme
fchaare, terwyl men het ondereind met een
tangetje vaft houd, gefchieden, en daarom
ziet men, dat deze kleine operatie zwaar
is, om dat men de-fchaar „ tang, eß
mondfpatei te gelyk dient vaft ïe hLouciew-

DEwyl de gezweldige ontfteking der -Amandelen, inzonderheit in
een worggezwel een zeer pynlyk en gevaarlyk toeval is, zo
heett men, behalven andere bequame middelen, als by de ontfte-
King van de huig zyn aangewezen, inzonderheit na menigvuldig ader-
laten, zeer nut te zyn bevonden, de amandelen te doorvlymen, op
dat net geftremde bloed eenigzins zotide konnen uitvloeijen, en hier
door deszelfs verfterving en andere quade toevallen mogten worden
voorgekomen. Van ouds heeft men reeds in deze quaal uitwendig
aan den hals omtrent de plaats der amandelen gevlymd, en op deze
doorvlymingen koppen gezet, om het geftremde bloed daar door des
te fterker uit te zuigen. Dog ik heb vernomen, dat \'er in Enge-
land tegenwoordig eenige Heelmeefters de ontftookene amandelen
zelfs m de keel met een lang incifie-mesje vlymenj en de tong,
om er beter by te komen, met een fpatel nederdrukken: ook ben ik
van dit ftuk door een konft-ervaaren geneesmeefter verzekerd, dac
de k Patienten hier door groote verligting bekwamen, en veele
dere doods ontrukt wierden : dog daar benevens dezelve an-

Met XCIL Hoofdßul, ^an 4e Hmgl

3. Den hmg afgefneden zynde, moetmen de Patienten, Oinhet bloe-Hoedanig
den teilempen en den verflapten huig te verfterken, met warme en^"
mzönderheit rode wyn, of met warme azyn, of azyn met water onder.eS \'\'
malkander, laten gorgelen; of indien \'t hier door niet ophield te bloe-^ \'
den, moet men door middel ^an een lepeltje Tab. L film. tm^ wei^
mgje altnn daar aanbrengen op dathetbloeden ophoude. De ouden heb-
ben ten dien einde ep heet dog iftet gloeijend .yf,de brandyzer dïïr a^^^^
gebonden, tot dat het ophield te bloeden. Zomty^^
wel iets van Venusquaalen onder vermengd: in welke gelegendheid men
dezelve door behoorlyke middelen moet tragten tegen te ftaan. (S).

Tegenwoordig is hét ook in Vrankryk gebruykelyk, ^als \'Uit Garengm
Tom. 12. pag. 45$. is te zien. Maar dewyl men \'er met de gemeldè
werktuigen niet wel kan bykomen, gebruikt men aldaar een verborgen
lancet, op die wyze als Tab. XV. fig. Waar medemen de tong kaa
nederhouden, en daar na de amandelen doorvlymen —

(T) \'t Is doorgaans bekend, wanneer
men ontlafifng van biocJ zal maken, dat
hoe nader zulks in het ontftokene deel
gefchied, hoe eerder de hulpe volgt.
Wanneer ik my Ao. 1713. in farys be-
vond, was deze Scanficatie op deze quaal
gemeen, en reets al oud, ten welken
einde men doemaals een verborgen lancet
gebruikte, \'t welk men van een ftrobreed
tot een duims lengte uit zyn koker kon
drukken, en alsdan door een palletje op
de lengte, zo als \'t den Heelmeefter behaag-
de , bleef ftaan= En na gedane operatie liet
men, dit palletLe met de vinger drukken-
de, het lancet weder te rug fpringen. Ziet
het zelve werktuig op myn X. plaat.^^^ 13.
Maar dewyl het geheel regt ftaat., zo heeft
het beneffens alle deze foorten het gebrek,
dat men veeltyts methetlancet nietlaag ge
öoeg in de keel kan raken, hierom hebben
de Franfchen een ander werktuig uitgevon-
den, ziQt fig: 14. \'é welk zy PMringoioms
noemen, z^nde het zelve tot een flauwe
cirkelfnede gebogen, waar door men het
voordeel bekomt om over de rondte der
tong tot diep in de Pharinx te konnen fny-
den. Aan dit werktuig is het gebrek, dac
men het lancet niet kan vaft zetten-, maar
met de duim op het knopje d.. terwyl men
de middelfte vinger in den ring e.\'heeft,
het zelve doorftooc. Om. dit te vergoe-
den heb ik \'er een palletje zo als het bo-\'
vengemelde werktuig 13. doen aan-
voegen , ten einde het zelve in zyn ruft
flaande.. vafter kan gebnukt worden. Wat
verder van deze inftrumenten dient gezegt
te worden, zal by deszelfs uitlegging me-
degedeeld worden.

hidien men niet voorzien is van de
voorgemelde werktuigen, dan kan meu
gevoegivk het kromme mesje, op dezelve
plaat, fig. 6. afgebeeld, gebruiken.

WAnneer de ontfteking der Amandelen niet ophoud, dan gaat ze
over tot verzweering of een a Knoefigezwel. Derhalven als men
befpeurd dat men ze niet kan doen verdwynen, moet men de verzwee-
ring met verzagtende gorgelwaters,, en inzonderheit door week ma.
kende gappen om de keel, tragten, te bevorderen , op dat de Patien-
ten zo lang geen pyn zouden lyden als wel anders zoude gebeuren 5
dewyl de verzweering menigmaal zo groot is., dat de keel byna digt
raakt,, en de Patienten nog fpreken nog Hokken konnen, en zelfs
menigmaal, in vreeze ftaan van te zuilen flikken. Derhalven als- mea
dDOj: een onder^oek-yzex, Qf vinger of geägt; in dit geval hevindL,

de vèzweeringe week en ryp te^yn, moet men niet wagten toe datze
van zelfs doorbreekt, vermits zulks dikwils nog wel eenige dagen kan
vertoeven, en den Patienten nog veele q.uaalen en gevaaren veroorza-
keui maar dezelve moet op een bequame plaats geopend worden-

of pleifter, zo dat de punt een halve vinger breedte uitfteekt : alsdan drukt^®
men de tong met een fpatel neder, en opent met het gemelde lancet def
verzwermg aan de plaats, daar men het dienftigft oordeelt, dan zal\'er
de etter uitlopen, en de pyn nevens de overige toevallen ophouden. In
plaats van deze manier, kan men zig o ok van het in \'t voorgaande Hoofd-
ftuk aangeprezen werktuig bedienen, \'t welk een lancet is, dat in een
bosje byna gelyk als m een fpatel verborgen legt : ziet Tab. XV. fe g
t welk nienin deze konftbewerking in de plaats van een fpatel gebruikt
en eerft de tong daar mede nederdrukt, en vervolgens het daar in ver-
borgen lancet A by het knopje B met de duim in de verzweering drukt
zonder dat het de Patienten gewaarworden, \'t Welk ook zeer dien-
by kinderen en andere vreesagtige perfoonen te ^ebrui-
Ken, clie door de lancetten verfchrikken, en het openen geheel wei-

vV; Onder de beide quade uitflagen
der keel ontüekingen , vooral wanneer\'
de amandelen het meefl lydende wuren,
is\' dè verzweering het befte. \' Dog hier in
worden de Heelkundigen dikwils misleid,
door dien zy dit geftel niet wel ken-
nende , onbewuft oordeelen, de meefte
gevallen verzweringen te zyn , da^ir nog-
tans hef minfte ettergezAvei plaats, heeft,
maar,, dewyl de amandelen uit een byzon-
dere making van klieren beftaan, zodanig
dàt dezelve verfcheide knobbelige bundels
uitmaken , en waar door verfcheide tuf
fenruimtens gevonden worden, die we-
derzyds, of rondom door de zwelling dier
knobbels omringt worden, en dus een
holte uideveren, in welke zig vogten ver-
zamelen, die zig van zelfs door ontzwel-
ling van dat gedeelte der amandelen, weder
ontlaften, zo dat dit gewaande ettergezwel
allengskens. verdwynende zonder infnydin-
S®f?"eeft. Waarvóór zich een voorzig--

^Wr nV^\'^ gevallen moet hy ook niet te
Spl^n X\'^^\'^urwende en ettermakende
«iddelen ftaan, om dac die deelen daar

door te veel verweken, bol worden, ver-
lammen en meer uitzetten, waar door
tle quaal erger word; en fchoon het in
korten tyd geneeft , zo-komt het doch tst
piage der Lyders gedurig weder, derhal-
ven moet men hier een verkoelende ea
verfterkende geneeswyze houden, om dus-
cte onftekingen door in- en uitwendige
middelen-te genezen.

Als wy nu, na zulke Lyderen tot da
volle genezing weder gebragt te hebben,
oordeelen dat de delen veel van haare
veerkragt hebben verloren , dan ftrykt of
belchildert men eenige reizen na malkander
de._ FonfiUa en de, Fbarinx met gematigde
Sptmus Vitrioli, ten einde deze zwakke
partyen mogen verfterkt worden tegen
den overvloedigen indrang van \'t bloed,
waar door men belet dat de voorgemelds
quaal zig niet ligtelyk iveder openbaart.

Dog indien zig een waar ettergezwel of
verzwering vertoont, za moef men zom
der uitftel, hoe eerder hoe liever, het
zelve • openen , en van zyne ftolte door
myne voorgemelde, werktuigen fig. 13. ea^
14. ontlaften. " -

Hhhh q,

fen gemengd, ofmet half water en wyn, waar onder insgelyks honig
van rofen te mengen, gorgelen,en hier mede verfcheidemaal\'sdaags
aanhouden, tot dat de zweering geheeld is. Ondertuffchen moeten zig
de Patienten onthouden van allerlei fcherpe , gekruide of gezoute fpy-
zen, als mede voor het innemen van bytende geneesmiddelen: dewyl
diergelyke dingen ligt aan de zweering kleven,, nieuwe pyn, en zelfs
\'Op nieuws ontfteking veroorzaken (W).

(W) \'t Is niet even veel wat voor
dlreiftie men omtrent het maken der fne-
de houd , dewyl men zig daar omtrent
gedraagen moet naar het beloop van de
uitzetting en verzwering, om deze reden
zyn alle werktuigen niet even bequaam,
en vooral nïet dat van onzen Heer Schry-
ver 2^ab. XV. fig. 9. om dat het door
al te groote breedte , (indien de tong in
zig zelve dik, of gezwollen is) met het
fnytuig niet diep genojg in de keel kaa
komen , behalven dat de nederhouding
der tong beter door een fpatel gefchie-
den kan dan door hetzelve werktuig. Om
dit te vergoeden heb ik reets in \'t voor-»
gaande Cap. aangetekend dat hier toe
veel dienftiger zyn de afgebeelde werk-
tuigen op myn tiende pkat. de 13de en
nog beter de i4defigiuir. Waar mede men
een direftie kan houden na genoegen.

|E amandelen worden zomtyds hard of knoeiiagtig ^ en zo groot^
datze de keel byna digt maken, en het zwelgen verhinderenj
\'t welk of op de eene of aan beide de zyden voorvalt. Dezelve zyn
niet gemakkelyk j inzonderheit eenigzins verouderd zynde,te vermur-
wen 5 maar moeten, als te. de Patienten veel hinder of gevaar van
te verftikken veroorzaken, weggenomen worden: \'t welk of door byt-
middelen j of door fnyden j of ook zomtyds door afbinden kan ge-
fchieden^

Aangaande de bytmiddelen hier té gebruiken, die moeten veilig zyn
omgeen grooter onheil te weeg te brengen: waar toe het OL Tartari p. di
Solutio Salis Ammoniaci of een fterker bytwater datuitfeheide water be-
ftaat^ daar in zo veel quikzilver is gefmolten, als \'er doo\'r de warmte
in is te ontbinden, genomen worden. Met deze of diergelyke mid-
delen, moet men daaglyks voorzigtig eenmaal met een penzeel de ai
te groote verharde amandel, daar .ze het dikfle is, of naar bevinding
van de uitwerking, tweemaal beftryken, en daar benevens zorg dragen
van geen andere deelen te beftippen, nog dat de Patient in \'tkort
daar op 20ude eeten, drinken, of inzwelgen^ maar hy moet na het

befeykeny eeti half um met de l<m op de borft\' zitten, dat het \'fpeek.
■ Jl^p konnen nitvloeijen: en

a vorens de Patiënt eet ofte drinkt, de mond met laauw water we
■uitfpoelen. Op welke manier men zo lang te werk gaat, t^fdat^r
zo veel van de amandekn verteert zy als nodig is oin te j\'unnLi zwel
gen: want men behoefd den geheelen amandefniette verbyrn^dewt^
julks met alken te veel tyd zoude vereiffchen, maar ook fchadeTyk
jion zyn ^Jvj. \'

3. De tweede manier oni van diergelyke amandelen iets nf np t>
men is dezelve \'t welk\'by de Tden in gebru k

en fneden denzelven voor een gedeelte of geheel weg: dog dezeTanfe?
« hedendaags, om dat ze zeer pynlyk il, en affrVefyk fh^
jyn, als mede om deszelfs bezwaarlyke dtvoering,\\ls zeer Sep n
de keel leggende, byna niet meer gebruikelyk, teS zy dan, dat de

(X) By de 3 manieren van wegneming
der al te grote en knoeftagtige amande-
len, kan men de branding als een vierde
opnoemen, welke nuttelyke bewerkins
rödien de geftalte van de omleggende
delen het toelaat, veel beter is dan byt-
middelen of wegfnydinge; ook is zom-
tyts de afbinding onmogelyk , om dat de
grond van de uitgezette klier dikwils
breed en het gezwel een ftompe Conus
verbeeld; waar op de band onmogelyk kan
houden of leggen blyven.

Tot deze branding gebruikt men een
brandyzer, \'t welke glad en gemakkelyk
floor een koper bosje kan pafferen, \'t welk
alvorens, eer men het\' zal gebruiken
Wel met een ftrook nat fyn linnen ette-
Jyke malen omfwagteld word, ten einde
net door \'t warm worden , de tong nog
andere byleggende delen niet brande!
ten onderfcheidentlyk

Äe oSkl ^^^^heidentheit is bly-
■ ® ® Plaatj%. 2, 3.4,5»zynde
alle diiFerente Cauterien, waar na de buizen
moeten geformeerd worden, zo alsßg. i. de
buis, en 2. de Cauterie daar toe dienende ,
vertoont, zodanig dat de Cauterie in des-
ze.ts buis gelyk en glad kan glyden na do
onderfcheide legging van de klier of klie-
len , t zy ze links of regts zyn, als by ß^.
f en 5. is aangewezen, \'t welk nader by
deszelfs uitlegging zal blyken.

Indien men niet we! op de kragt van
deze bytmiddelen acht geeft, volgen vee-
Ie ongevallen. En niet tegenftaande die
gevaren, welke zo wel in als uitwendig
konnen opkomen, zo ken ik een berugt.
Heelmeefter, die de ftoutheid heeft, del\'\'
ze delen met buUimatum of wel Butyr,
Antimon, aan te raaken, welke reuke-
loosheid ik geheel verwerpe.

Op de wegbytinge, als ook op de we?-
fnyding können quaadaardige Fun<yi vol-
gen, die in \'t vervolg veel érger zyn dan
de quaal zelve, maar indien men het
brandyzer kan plaats geven, verhoedmera
deze doodelyke gevolgen i en daarom m
dsze manier te pryzen»

(Y) Men kan zeer gewigtige knoeüge-
zwellen aan de amandelen , met behulp
van werktuigen afbinden , zo als reets
Cap. 92. door my gezegt is. Dog hier is
noch by te voegen, dat het niet nodig
is gedurig een ander koortje te nemen;
indien deszelfs flrop toegeeft; maar de.
wyl dagelyks wegens het flinken der af-
gebondene amandel, die draad moet toe-
getrokken wórden , zo gebruikt men een
Chirurgyns knoop , dat is twee maal door-
geilagen, welke te vafter is houdende
en op nieuws kan toegehaald worden.
Om dit nu wel te doen , neemt men een
klein vorkje meteen lange fteél of einde,
in welkers fpleet men \'t eene einde des
draats digt aan de amandel wederhoud ^
terwyl men by het ander buyten de mond
houdende trekt en dus de knoop toe-
haalt j zonder dat men de amandel na zig
trekt.

<3en des huigs gezegt is, waar doof men den draad moet ftyf toetrek-
ken, en \'t zelve eenige dagen door het omleggen van nieuwe draden
vervolgen, dan zal eindelyk na verloop van eenige dagen, gelyk als
de Schryvers melden, de amandel afvallen : de draad die uit de mond
hangt, moet men met een pleifter aan de wang vaftkleven, ChefeU
den heeft zodanig een uitftekenden, amandel door behulp van een
tent-yzer afgebonden. Een andere breder zynde heeft hy met een by-
zonder werktuig doorftoken, en door een dubbelde afbinding wegge-
nomen: ziet deszelfs ontleedkunde den derden Druk op de 154, Blad-
zyde (Y).

ALs er uit de amandelen of agter in de mond uitwaffingen opko»
men, dezelve konnen op de voorfchrevene manieren, \'t zy door
bytmiddelen, afbinding of affnyden, of ook wel als een Üymprop in
de neus, na dat het de volgende gefteltheit van \'t uitwas beft voegt,
benomen worden.

(Z) Dat deze verTiarde klieren dikwilj
«eel gevaar na zig flepen, indien men de-
zelve laat zitten, is zeker, en byaldien
inen deze wil wegnemen, zo is zulx niet
üileen gevaarlyk,. maar zomtyts veroor-
zaakt deze bewerking, fdoor een ftoute
nand en onkundig volbragt zynde) een
nasltige dood.

Dit gebeurt niet alleen in de oorklie-

ontmoetV« ^eir zonderling voorval heb
Sk "" tot bevefti,aing van deze

T^aard.g nisde^te dskn. Zeker .

JI. B-e&L

Ik dog nergens befchreven gevonden, op wattyyae g^nilSero^^
of. Kaak. khergezweiien, dewélke vo^amenUyk qSÏÏn^

FToögduitze JoodfcBs Barbier gaf door
baatzugt, en zonderlcennis, inden laare
1729. aan Ja^nSinsspekde raad, omeen^
verharde onderkaaksl^lier te doen uitfnv.
den, en de^ryl het voor een klein-prv Tè-
door hem konde gedaan worden, "Ha J
dien gewaonde Heelineefter dit verharde
kherwezen plotzelyk bn wel diep we^,waaV
door hy twee kennelyke takken van
kropflag-adcr affteed , waar öa

een ftroom vaubloedvefgde, dit^fï^.
der naar weinig tyts-:, dewyl\' de food i i.
magt.g was bet zelve re weeiho^den,

Evenwel 3- ^^ogt^ns is het niet onmogelyk dezelve weg te nemen , en de-
niet onmo- wyl een regtfchapen Geneesheer en Heelmeefter altyd moet tragf.en
gelyk. zyn konft te verbeteren, en daarom dikwils gevallen onderftaan , die
andere, uit gebrek van genoegzame ondervinding of bequaamheit, of
uit vrees zulks niet hebben durven behandelen, om dc quynende en
elendige van die by hen onheelbaar geoordeelde toevallen te genezen;
dog dewyl my diergelyke zeer groote verharde oor-en onderkaaks klier-
gezwellen dikvidls, en zedert korten tyd in Helmftad, nog drie zeer

fcheen te fterven. Dus den Lyder meeren-
deels verbloed zynde, derhalven den aan-
drang verminderde, zo vond hy voor
een wyl tyts gelegentheid deze bloeding
te ftuiten\', zyne ftempmiddelen aan te
legden en met lappen en vodden te dek-
ken , door deze verbloeding en \'t leeg-
lopen der vaten, volgden flaautens, ftui-
pen enz. en zo dra door \'t bykomen van
nieuwe vogten het bloed in quantiteit
toenam, vernieuwde de bloeding met zo-
danige drift, dat men niet dan de dood
voor oogen zag. In deze hopelooze toe-
ftand wierd ik daar geroepen en "t geval
onderzogt hebbende leide ik myne ge-
woone ftempmiddelen en verband aan,
die, \'t is waar, het bloeden ftilden, maar,
zo als te voren in \'t 12. Hoofdftuk ver-
meld is, en dikwils gebeurt, zo ontmoet-
ten we tuftchen den derden en vierden
dag, op nieuw een zware ftorting van
bloed, waar tegen ik het brandyzer ge-
bruikte , myne Stiptica, graduele Compres-
fen en een wel fluitend lang dog fmal
xTïndzel ter aanfluiting daaroverheen leid-
de, dus wierd ik het bloeden, 20 het fcheen,
Meefter. 3faar eindelyk voor de vierde-
maal, al mede omtrent den vierden dagna
myne branding, overviel dien eiendigen
by nagt (apparent ook door lospeutering
van het verband door den Patient zelfs)
zulk een bloeding, dat, als wanneer ik daar
quam, de g»heele kamer van bloed ftroom-
de, ik merkte hem aan reets dood te zyn,
wyl hy op het eind van een kift zittende
door vier Kareis wierd overeind gehouden.
Niet te min oordeelde ik, indien \'er nog
leven in hem Was, verpligt te zyn het j
nodige tot hulpe by te brengen: om de- |
ze reden deed ik een quantiteit Terebin- j
tyn-olie kokend heet maken, voorts een |
vitriool-knoop, compresfen en windzels !
liworgen. Tervryl \'cr bu geen bloeding, uit :
oorzaak van deszelfs verlies meer befpeurd
, wierd, nam ik, \'t verband gereed zyn-
i de, een dotje plukzel naar de grootheid
der holte, waar in ik de vaaten te voren
I had zien bloeden, \'t welk in een tanget-
\' je gevat en in de kokende terebintyn-
oly nat gemaakt, ik in die holte voerde,
door welke hevige fmert ik befpeurde
dat \'er nog eenig leven te zien was. Öp
deze plukzel plaatfte ik een knoop van
vitriool, aangefloten door trapswyze com-
preflen en eindelyk een algemeene, welke
alle door de windzel wel aangedrukt zyn-
de, om en over het hoofd we! klemde. Wy-
ders heb ik kem door goede fpyzen die
niet te kragtig van vlees waaren, doen
voeden cn bevogtigen; cn dewyl hy niet
konde nog mogte eeten om dat de kau-
wing gevaarlyk was , zo waren zyne befte
vocdzels afkookzels van brood. Hy nam
fchielyk in kragten toe, en dewyl ik naar
menigvuldige ondervindingen door het te
haaftig losmaaken van dieigelyke bloed-
ftempinge veele quade gevolgen heb ge-
zien, zo liet ik her lang zitten, zodanig
dat de doeken door den tyd rottig en
vuyl geworden waren. Eindelyk op den
tienden dag na het eerfte verband, nam
ik het verband weg, en vond het onge-
val , tot verwondering van een ieder ge-
heel vaft, wel ingetrokken en omtrent
ter grootte van een dubbeltje geficatri-
feerd, waar op een droog plukzeitje met
een Diapalm-pleifter gelegt zynde de
wond in weinig dagen ge&el geftooten
wa?.

Uit dit ongemeen voorval kan men zic^
hoe voorzigtig men omtrent deze ondef\'
neminge zyn mo;t, en hoe men na veis
öndervindinge en gezonde recden, alles
tot behoud van diizen Lyder in\'t wer^c
fteld te hebben, eindelyk een gelukkig®»
uicflag bekomt.

den, maar altyd groter zyn ge^or^en en df Zfn^behandeld wier-
niisflonden, maa? ook weVn?l d^^-L loLn^r f\'f\'\'
en andere tJevaiien befchroomt maakten ftoS i^n^i? T\'/\'
danige knoeftgezweJlen, als \'er ËÏ xVl^
de vdgende nTanier weg te nemen ^^^^deri, op

|e doekies en plukzel ennlfe, Sil "\'S"\'\'\'\' diergelykedro-
fe het Jvders LgrttÄeni^.

(A) Onzen Hr. Schryver fpreekt van
zulke lieden, welke door bytmiddelen
gefragt hadden deze zoort van klier-ver-
hardinge te dosn verteeren, zulks komt
tny voorde flegtfte behandelingtezyndie
^en kan uitvinden, want geen erger 2e
bruik zal men voorhouden dan dit , Sm
^fS\'-ng können
^^^^ quaadaardig, en de

volgen zwarigheid voe^rfpelde, veel eer
de operarien omhelzen, en den Lyder
daartoe niet refolverende, het gevTzo

kan ontbreken; om welke reedcn de
Franlen in diergelyke gevallen, in plaat,
vp plukzel fy/e linne lapjes , eS
dio zyzo klein fnydende als een S ^

na de 5- Na de Konftbewerking liet ik den Iialf dööd gebloede Patient tff
konftbe- bed\'draden, en door iemand eenige üuren het verband mat de hand ftyf
aanorukktn, op dat het bloeden eindelyk zoude ftillen : en daar na den-
zelven tot op den derden ofvierden dag leggen, zonder het verband los
te maken, op datondertuifen de flagaderen zo veel te beter zouden flui-
ten^ en geen nieuwe bloedmg ontftaan. Want als ik eens het verband
van een Jonge Dogter, wegens, deszelfs ftyfteklagende en ongeduldig
zynde, den voegenden dag, om haar wat te vei^quikken, wilde losmaken,
«n de helft van het windzelontvvonden was, begon hat bloed aanftonds
met zulk een, geweld uit de wonde tedrinsren, dat ik genoodzaakt wi:rd
het wmdzel ten eerften weder vaft aan te halen , waar op het bloeden
weder opiiield (C),

_ 6. In het losmaken van het eerfte verband, moet men zeer voor-
zigtig het windzel, de bloedige drukdoeken^ en \'t geen van de ßo-
vift vaft zit, zonder gewelt los maken, na dat het alvo3rer3s door war-
me wyn of brandewyn los geweekt zy, wederom verfche drukdoe-
ken met warme brandewyn, of anders een verdunnende ftoving van
kalkwater en brandewyn met kampher tegen de zwelling aanleggen,
en met een ander het eerfte gelyk zynde windzel nadekonft verbin icn ;
dog zo ftyf niet als de eerfte maal, op datze zo ve.d te beter zouden
konnen zwelgen, eeten en drinken: \'t Welk ze in het eerile verband
geheel niet, of dog zeer bezwaarlvk konden doen. Het tweede ver-
band moet men ook twee dagen laten zitten, maar in \'t vervolg alle
dagen verbinden; dog de Bovift en wat voorders in de wonde fteekt,
met met geweid uithalen, maar dagelyks alleen zo veel, als\'er van
zelfs af v/]l, uitnemen. Evenwel akyd weder verfch pkikzel met een et-
termakend middel aanleggen, tot dat het onderfte eindelyk door het
xweeren van zelfs losgaat en uitvalt, waar mede in \'t gemeen agt of
tien dagen verloopen. Alsdan de wonde met myn gewoonlyke etter-
makende za!f zuiveren, waar made men in plaats van wondba^zra
moet aanhouden, tot dat de geheele wond met vleefch gevuld zynde,
eindelyk met droog plukzel geflooten word. De fnede heb ik altyd
zodanig gedaan, dat het lidteken agter de wang komt, op dat men het
van vooren niet zoude konnen zien.

\'t mogelyk is, met een ftomp werktuif
liet gezwel lo.s te rukken , maar zulks niet
mogelyk zynde-, zagtelyk door fiiytuig te
fcheiden, om wel te z\'ien wat men uit
voerd, de bloeding met, een ipons in
voorloop nat gemaakt gedurig weg te
nemen , waar toe een liom met die ftoffe
jn 2 a 3 fponzen, moet gereed zyn, en
byaldien een flagader inmiddels getrof-
fen word, dan moet men door een helper
öp dezelve een vinger doen houden,ten
€inae laea niet al tc fchielyk door die

ftroom «ven-ornjpeld worde. Het ftuiten
van het bloeden is, indien we oplettend
zyn, de eenigfte zwarighsid niet, maar
het -komt \'er zeer ,op aan,. dat. men van
de verharde klieren niets ovcrlate, om
\'dat de quaal, na dat den Lyder alle on-
gemakken heeft Uitgeftaan, daar door
veel erger dan te voren uitfpat en onher-
ftelbaar word.

meefters IS geoefend geworden, geeft hier Avel een eis;en HoSuk
hoe de harde k ieren, icnoe%ezwlkn enJcankers t^Seir ° S
hy zoligt maakt\', dat aah het bloädftempdnibyna ni^ SL\'t wo ƒ

wLGcr 1 Lii.en en aat tr diKwiis van dierge vke eroofe o-e/wellen
naauwljdcs eenige droppelen -bloed quamen. Dog hier nk zoudel^^^^^
nen te blyken i) dat hy deze verharde kliergézLllen Set onder z/n
a gem^ terftuk begrypt , of deze Konftblwerkiog ^St S ^^

dary,!aatze„ daar geen groote aderen zy„, wel zöui geÄ^^
en de v.rharde oor- of kaaks Idiergezwellen na 7vn WJS
de behandelen, dien z\'oude dfpatien? ond^ \'zZ^hln

z^lve te ondernemen^ In \'thyvoegzel vn^Scultetus, dooïS SS^
t ja.^ 1693. tot Leyden uitgegeven, heb ik eindelyk beJonte^^
na dat ik alvoorens deze konftbewerkinge verfcheidemaal had

(D) Datdennaarftigen S><:hryvèr Gafn-
inlv?^? uitneming yan kliergezwellen
ftelTk ™ ligt ßeld

^ \'«ede voort te komen uit zyne <ou-
kunde omtrent dit getrek , daar hy in te-
gendeel op andere plaatzen in zyßiwer-k.

zogrotén ophef van kleine zaaken maakt
als of er mirakels zullen uitgevoert wor-
den.

8. Dogmen moetnietligt tot deze Konftbewerking over gaan, eens-
deels dewyl dezelve zeer gevaarlyk is, en een anderen, dewyl ze lely-
ke lidtekenen nalaat, of om dac deze gezwellen zomtyds, inzonderheit
by de kinderen, of als die niet verouderd zynby volwaft^ene door ge-
neesmiddelen nog wel koiinen, geheeld worden. Derhalven moet men
met dezen de zagtfte weg inftaan, en totverdwyninge dezelve daaglyks
met 01.Lateritto of Saponis^^ waaronder een weimgje kamfer fmeeren y
of ook met de 01. Succini of Juniperi ter degen warm wryven , en daar
na een verdwynend Pleifter, namentlyk het Empl. diachyl. cum Mercu-
rio of het Diaphoreticum Mynf. of Saponat. Barbett. met de 01. Succini
of juniperi warm \'er opleggen, en daar ien boven nog warme verdelen-
de kruiderzakjes opbinden (E).
Wat in- 9\' Hier benevens moet men niet nalaten inwendige Geneesmidde-
wendig len, van dewelke men de befte verwagtinge moet hebben i te ge-
daar by te bruiken. Ten dien einde zal men dan de verdeelende dranken, afs
gebruiken, ßgcoB. rad. Fincetox. of Scrophularia, benevens diergelyke Eft en-
tien tweemaal \'s daags drinken, en zomtyds \'s morgens in \'t bed zwe-
ten. Behalven deze middelen , kan men ook het poeder van de Spon-
gia ufta en fal Gemmce, (\'t welk in deze quaalen een byzondere
kragt word toegefchreven.) Antimon, Diaphor. en diergelyke tweemaal
\'s daags innemen. Eenige roemen zeer op het poeder van Haagdiften
waar van men daaglyks twee mespunten vo heeft in te nemen. D^JEthl-
ops mineralis, als mede de M^jwr. dulc. heb ik in dezeqaaalen, voor-
zigtig gebruikt, zeer goed bevonden. Gedimrende \'t gebruik dezer
geneesmiddelen , moeten ook tuften beide buikzuiveringen gebruikt

den , daar een man van redeJyk oordeel
2onder vrees cn fchade des Patients zulks
roet geringe moeite volbrengt.

De reden waarom men deze operatie
iö Vrankryk zo weinig doet, isbedenke-
lyk in vroeger dagen uit ongelukkige ge-
volgen gcfprooten, en daarom gaan zy
nu liever tot gemakkelyker over, met
die van een geheiligde hand, indien zy
eiger en tot Strumce geworderï zyn, te
doen aanraaken, zo als door den Koning
ep zekere Ceremonie-d^en des Jaars
volbragt word: op die wyze heb ik in
Vrankryk omtrent de fes honderd zulke
Xyderen zien aanraaken , waar tegen den
Koning Ecide ; de Koning raakt u . God
geneelVu.

Wat belangt de Hr. Garengeot, deze
deelt ons byna niet« uit zig zelve mede,
maar befphryfc de dagen van den uitmun-
icnden Heelmeefter Petit, die in dc waar-
heid de grootfte nran ïs,. dien ik tot hee-
den omtrent het bloed-ftempen heb ge-
vonden , en \'t kan zyn dat dit ftuk van
hem Garengeot is overgeOagén.

(E) De verdwynende middelen, die men
niet moet verzuimen omtrent dit gebrek,
moet men eerft met alle nadruk gebrui-
ken , dog dezelve komen my by onzen Hr-
Schryver van ai te heeten aait te zyn
voor, waar door de vaten teveel verengt
wordende, als een febroejing doet intrek-
ken, en derhalven grooter verftopping.
moeten te wege brengen. Om deze reden
doet men beter koeleen vogt verdunnende
middelen te gebruiken , die of fchoon ze aï
iets verwarmende in zig hadden, evenv/et
zo zeer verhittende niet moeten zyn, ten
einde wy hier geen ontftekinge of ver-
knaginge inde huid, en veel minder i""
trekkinge en toefluiting van fyne buize\'"*
der klieren zouden veroorzaken.

worden. Gelyk ook.de beroemde Engelsman Harris \'het gebruik van
de Mercur, dulc. zonder quyHng zeer pryft. (a) Dog als a e deze
middelen tevergeefs waren gebruikt, kouLn^U, a]sdePari?ntzS
xviide ondergaan, een quyling n \'t werk ftellen: \'vermits niet aH^a
Jgrtcola{h) en andere, verzekeren, dat zodanige verharde klierïe
zwellen aan den hals iiier door dikwils waren genezen geworden
maar ik heb zelfs ondervonden dat die in veie? dog nift k alle^
van een gewenfchte uitflag is geweeft \'

alsaan gelyk alseen verzwermg behandeJen: hoewel ik ook heUe^^^\'^^^dV
.7ien, datze onder t gebruik-van verdwynende middelen zig van zelfs
begonden tot zwermge te zetten. Dog als deze gezwellen rleds ver\'
ouderd zyn, lyn men ze niet gemakkelyk totzwfing b
^vorden door de vermurwende middelen veel eer gmter,^of\'weUn
kankerquaalen veranderd. Door Bytmiddelen zyn ze ook niet li^ weg
te nemen, maar men is m vreeze, dat daar do5r een kanker en zeil

(E) Indien de verharde klieren tot ver-
ctteriiig komen, dan moet men dezelve
door ettermakende middelen te gemoet
komen , en fchoon het fchynt dat het ae-
s^wei ryp is, moet men het niet ope
maar za lang doenlyk is gefloten

houden , tot de Verharde klieren rotte«
en was t mogelyk , geheel los worden
en fcheiden, ten einde in alles zonder dat
er verharding nablyve, de genezinge ge-

^oe men uit de Keel,Beendertjes, Graafjes, SpeHcn,,
Pruimenfleenen en diergelyke zaken zal halen.

ALs *er diergelyke tegennatuure;lyke dingen in den keel plaats
hebben, zo yeroor?;aken dezefve niet alleen groote pyn , maar
ontflekingen, en geven gevaar van te ftikken, inzonderheit als de-
ze wat groot zyn, dan volgen andere gevaarryketoevallen.: derhalve is,
het noodzakelyk dezelve daar uit te brengen, \'twelk men eerft door hec
nederflokken van een ftukje brood, vleefch, een rond gemaakte pru-
mei of gefchilde prium of andere groote ftukken kan bezoeken: dog
als het op dezelve manier niet door de keel fchiet, en de pyn en
andere tcevafen toenemen, dan moet het door de heelkunde gedaan
worden. Dog in zodanige gèvalfenmóet de Heehneefter vooral met
een fpatel den tong necfèrdi\'ükkén, eninaa^^^ befchouwen of

hy zodanige tegennatuurlyke ftof kan te zién bekomen: en het zelve
ziende moet hy het tragleifdoóf eên bequame tang, als Tah. III. fig.
3. of Tab. XIV. 8. vertoond gorden, uit te halen. Dog \'t zelve
zo diep in de ftokdarm zynde, daPTiet niet kan gezien worden , moet
men een rond ftukje aan een fterk bindgaren vaftmaken, in olydoo-
pen, dat het flibbering word, \'t zelve met geweld doen neer zwel-
gt, en dan door het bin\'dgaren weder uittrekken, waar door me-
nigmaal het tegennatumlyke lichaam of in \'t nêerzwelgen door de
ied gaat, of in \'t te rug trekken, uitgehaald word.. OS men bind een\'

Iht xcvm. Hoofdfiuk, :mn M Ml halen der, enz. 823
fiukjefpons Amji^aaneenrond dun Imlyntk BB (ziQlTab XV

balynye zagtjes nederwaarts in de flokdarm en tr^w L j ^^ ™ ,
opvvaarts, dan word het tegeLa u riv^ He \'

(G) Wanneer iets tegennatuurlyks door

onagtzaamheid , door re fchidyk eeten
buyten verwagting, onder de fpyze zich
bevuidende, in de keel nederzakt, en
door deszelfs hoeken en punten daarin
blyft hangen, zo moetmen dat ftuk, \'t
zy wat,enhoehetzy, wegnemen of doen
doorvaiien, anders\'word^de Jpera J^
f« .« aan de agterzyde zodanig |edrukt.

\'^^^femhaling fchynt te zullen ophou-
den Ook konnen dic. ftekende en harde
«ukken quetzing en ontfteking veroorza-
ken waar door die plaats en de byles-
gende deelen zwellende, zware toevallen
en de dood te wege brengen.

t 5c lynt dat onzen Heer Schryver dit
ongeval juet zeer ter tórten gaat, daar men
in tegendeel op dit geval zeer dient acht te
geven, en teder Heelmeefter, die maar wat
oetten mg heeft, zal met my moeten getui-
gen, dat ^ze zaken zo onder dè aan-
zienlyke als .gemeene komen te scheu-
ren ; om welke reeden ik oordeele, dat
de voorgemelde fpons aan de balyn \'on-
vermydelyk by ieder Heelmeefter gereed
cn zodanig moet bewaard worden dat
deze nooit van plaats worde veranderd,
om <iat dit hulpmiddel, veeltvts eeen
«ytftellen kan velen, maar i„ aller haaft
»lOet gebruikt worden. Boven dat moet
inen zeer behoedzaam met het bereiden

van de fpons, die men aan de balvn
Of koperdraad vaft maakt, tewerk gaan;
om dat indien de fpons van de felvn
^uatn af te glyden, in waarheid een groo-
toeSd\'- ^elve, waar

a\'s volgen , gelyk

onagtzS^^Ï^^,^ omftandigheid door een

mentlyk? cjJt\'-iTff

Ivn de fonn. ï® rugbalen der ba-

//. Is ^Sterbleef: als mede in een.

ander geval, dit wanneer de fpons wat
te fterk wierd aangedrukt, en dezelve niet
voidoenend na de konft gemaakt was,
l^chootdebalyndoorde fpons heen, waar-
door de elendige zo deerlvk wierd ge-
quetft , dat hy na verloop van weini? tvds.
zoals de voorgaande, het leven verloor-
üm _deze reden vinde ik bet raadzaam
de moe.te te nemen , aJfchoon dftS
ting wat fimpel fchynt, maar indeJdaad

van grote aangele,.enheid is, om teloo
nen hoe en op wat wyze die gemaakt
moet worden, ten einde dic icda voor
wf anders-vertrou-

balyn ter langte van 12 a 14 dulLn en
van goede dikte, deze fnyd, raS ? en
[chraapt men na de forme Tab. XLßl f

«en . hier over legt men voor eerft cpn
^ft, dog vaft ftulje leder, opd\'fwS
aJs men een blaas over een vies hTr?^

legd zynde , met een fterke gewafch^«
draad van onbereide zyde, agterIl rf
vaft word omwonden ƒ vvanr na in S

icneiae malen door cn over de omwin-
dinge en vervolgens door de fpons iX
en gaten van debdyn fteekt, wyders hït
men een fterk koordje van dezelve w?\'
vaft door en aan de fpons, weSon\'
dere eind naderhand aan het klopfe dï

bèzorgin^ niet door de fpons heen ftee-
ken, nog dezelve kan onmogelyk by \'t
uithalen agcerblyven. Deze balyn moet,
als men ze gebruiken wil, niet regt ftaan\',
maar flaauiv gebogen zyn, op dat
dezelve beter vleie"en,met minder onge4
Biak agter de tong neerzakke.

Het ftaat met aandagt te overwegen,
waarom \'er tot heden zo weinige , ja zelfs
geene geleerden gevonden worden,die van
dat gebrek onderfcheidcnt|yk hebben ge-
fprooken , ^t weik we met rechc/«(;?i^Mj-qe-\'
ßphagi nosm&h konden; en wagr\'toé veel-
tyts de gemelde handgreep vereiféht word;
Dereden waarom-zig een ieder heeft ont-
houden van dit ongemak te befchryven ,
gelove ik te zyn, om dat we tot heden
nog geen voldoenende zekerheidhebben-
wat eigentlyk die quad is, dewyl heÉ zel-
den gebeurt, dat wanneer\' iemaiid \'daar
aan fterft , men\' gelegentheid heeft zulke
Ireden-te openen : en fchoon ik jaarlyks
vele zieken tot het gebruik der ontledi-
glng onder handen kryge, zo is my noch--
tans tot heden toe niemant^ aan zulk een
quaal geftorven zyndevödrgekömerr,
ftiettegenftaande ik nort eén lighaam tot"
de ontleedkonft gèbruike-- of ik-fpeure
2ê veeJ doenlyk is, de fch^nbaarfte oor-
guake des doots na. - . \' \'

-. Het gebrek beftaat ift dén beginne in
eeh verenging des flokdsrms, diè. zulks

niet in zyne gantfche, uitgeftrektheid on-
dergaati mäar aan de binnenzyde ribgs
heuvelwys uitfpat; deze uittpatting
groeit\'ofkomt niet op eenmaal, maar èen
klein begin* genomen hebbende waft ze al-
iengskens aan , zodanig dat zuFke Lydeiren
door den tyt zeer bezwaarlyk konnen ne-
derflokken,-^n de ftukken niet klein ge-
noeg gefneden\'bf gakauwt,zynde, dikwils
tiaar tegen blyvèn"ftaan. Eindelyk word de
Verengiftg-zD groot , dat \'er zelfs geene
vogten können- pafêren, maar ftuitendc
moeten zy ddór èontMftie ën verkeeird^
trekkingen \'de ^këel-wed^i-\' uit.^ \' - -
- Ditgebrdk is my\' meer in vroitwén als\'ih
mannen voorgekomen, -en heb in den ge-
helen tyt van myne praftyk hietmeer ^den
itwee mannrä iii handen gehad, welkebeide
m anderen na lëcg güjnicn door hon-
ger van de^ei.weereld moeften fcheiden.
: De \' naafte oorzaak vandit gebrek, vooir
zo vei:re het uit de omftandigheden is af
te leiden , is eén Vöfe\' of fpongieufe uit.
zetting der klieren èn deszelfs pappige
tepels,-\'welke het inwendige des fiokdarms
■bezettenj;. deze maken een onbepaalde dik-
te die of heuvel wy,s,.. of by wyze vaa een
-ï\'ing ïi\' dÊ! [opening\'"meer öf mih fluiten^
tot dïat\'\'er -eindelyk nog drogè \'nog vog-
tige ftoffen meer Voörb/ können.; ,Zy be-
-flaat zomtyts niet meer als een duimbreed
;ïlaats, want zo dra men daar voorby is j
oopt de fpons die men tot fouiaas daar
inbrengt, zonder hinder voort, zomtyts
is de ftöft\\\' die zigaffchsid , als by de zulke
diedé/pruw hebben; dog zodanig, datwan-
neerde öppervlakte van dcfungtts afv\'ald,
is zf als een grauwpâppige en wit vlie-
zige hi\'ofc - en word de keel uitgeworpen,
waarna dan gemeenlyk de weg wat rui\'ûîer
géworderi zynda het flokken gemakkely-
ker -v^ord, maar Op niéuw korftën opwer-
pendïe, komt\'debènaauwtheidweder.
;\',Dè TESEN-EN vaö .dit öngemak zyn vän
de keelohtftekingen \' geheel onderfchei-
den , want hier is gees inflammatie,koorts,
pyn of eenige zwelling, dan\'alleen in de
laatfté\' tyt wanneer men omtrent agter,.-
rpaar meeft onder het ftrottenhooft agter
àe Asperd\' Aner\'tä, dikte zonder merke-
lyke hardigheid met de .vinge\'Fs \'kan tas-
ten , Z.O dat, wanneer inen\'deze quaal
ge,waar word, dezelve zig nergens anders^
door ppei]baart dan door de Verenging
■ des Oeßphagus èn hinder in \'t fibkken
\'t weik aliengskens vermeerderd en zonr
der ophotideri aangroeit. , \' "

: Van deze -quaal kan men geen aftdere-
dan onaÈtngename VooYjpe\'liïng doen, waht.
mdien- het^ in,waarheid,dit ongemak\'- is,
20 heb ik ,er tót, hu toe geen-een ,; onder
zeer vele die ik gèzienendaar óver\'metde
kundigfte Medici en CMrurgi geconfu-
leerd hebbe, -zien opkomen,- maafzyzyn
alle verdord, enuitgedroogt en om zo te
fpreken , van hongér en dorft geftorven,
■\'t Is waar, dat zommfge van haar wel
voor eenige dagen gefoulageerd worden,
wanneer\'er we! eens,zo aIs.evengezegt is,-
eenigel^orften afvallen, maar deze komen^
haaft weder pp en maken dezelve ftopping-
; ikheb\'dan-, wyl ik geloof, darweofdir
ongemak\'en deszelfs eigenfchappeii nieC-
weJ kennenj,. of \' vyy bj de quaal met:
- ■ ^ h®\'-

. . _ pqm. Af/iïiJ. \' ^ ■
Coq.^ m ƒ, ^cet. Litarg, \'
\' . ^ --^q-Phint.part.ea,

Inwendig liet ik den Lyder ettelyke ma-\'
en ,des daags een half thee-kopie met
kalkwater langzaam ne"derftokkcn, wij
bra-tón^^\', zomtyts ^^fMet. ^ dia^otum \'

Wanneer de quaal de hoogfte trap
fcheen bereikt-te hebben-, „zo datde Lv-
ders jn eenige dagen geen voedzef nog
drank meer hadden können gebruiken
Waar uit onweêrlprekelyk de doot moeft
Volgen, ten ware de gefloote plaats wat
ruimte wierd bezorgd, dan kon niets\'be-
ter dienen to de fpons, .die aan .de^ba,-
^ .vaft, gemaak^- zynde, te/zwak. was"
^ te., können paireren,. , yit,deze redeji -
S, Selchikte kojS\'^

dienen; maar dewyl deze koperdraad ""fe
kan medegeven als de balyn , zo lïïet hf
eer men de doorfteking in\'t werffte^\'

keel en flokdarm krom gebogen worden\'
OOK moet de fpons niet te dik zy ,op dat vl\'
geen quetzing door deszelfs fL^n^
kinggefchiede. Als men zaielv^mTS:
verengde deel genaderd ?! Ä « men
voort tot dat men eindeirk voorbv S

vellen aan de fpons\'ha^reï cS ^a^^^^^^^^
lyk met wat bloed bezoeteïd zyf ^
uit blykt dat dit gebrek als FwLs iZ
worden aangemerkt en uit dien tofS^

,i^er een dien zadaq-ig geval, .-mogt voor
^^ t zelve met nafrftighdcfoS:
de ware jniddelen tragtteTt

behoor yke middelen niet können komen,
of dat het zelve onherftelbaar is ; noTt ie-
mant zien genezen, in myn eerfte tvt
heb Ik zulks wel getragt te helpen door
weekmakende pappen en pleifters uit-
wendigaan te leggen, en met de raad van
bequame Doftoren inwendig verzagtende
ilikkinge te doen gebruiken, maar deze na
nier was geheel vrugteloos, om dat door
oeze weg de delen pappiger en ftapner
geworden zynde, haaftiger én ■ grbote^
uitzetten. Om deze reeden ben ik nader
hand tot verdelende, verfterkende en tè
zamentrekkende plaats-middelen over\'-e
gaan waar door het ongeval merkefvk
xvierd ingetoomt, als. ,

By gelegenheit van dein \'t voorgaande Hoofdftuk befchreevene ba-
lyn met de fpons, om been en diergelyke dingen uit de keel tc
brengen, zo zal ik wegens de gelykheit en overeenkomft, een
weinigje van de zo zeer beroemde en bekend M^ïag-UÉfger handden, ziet.
Tab. XV. fig. I I. Dezelve beftaat in een fyn zagt borfteltje AA. \'t
welk aan een buigzame draad B. B. B. (die men kan verdikken, en met
garen of zyde omw.nden) ter lengte van omtrent drie fpannen is vaft
gemaakt. Dit werktuig word by vede hoog gepreezen, zo dac men
fer niet alleen \'t geen in \'t voorgaande Hoofdftukjemeld is, mede kan
uitvoeren; maar dat het voornamentlyk diend om den maag daar meede
te zuiveren. Die het zdve ten dien einde zou willen gebruiken, moet
alvoorens, om de flym en onreinigheid in de maag te beeter los te ma-
ken, of een dronk warm water, of als andere zeggen» een flokbran-
dewyn neemen: en dan het borfteltje in wat vogt gedoopt zynde, inden
jials fteken, en afengskens met de draad door de flokdarin tot in^de
maag nederdrukken: \'t zelve daar na etterlyke maal ophalen en neaer-
riuwen, zomtyds \'er geheel weder uithaalen, en daar mede, byna als
met een pomozuiger, de flym uit de maag pompen. Dit drinken en
maagvegen moet verfcheide maal herhaald worden , tot dat men geen
flym meer uit de maag ziet komen ; zynde eenige van gevoelen, dat
de maag op deze wyze beft is te zuiveren, en door dit middel, als
het om de 8. of. 14. dagen, of na gefteltheid van iemands toeftand,
om de Maand herdaan word, een hoogen ouderdom zou te bereiken
zyn. Dog dewyl tot nog toe wdnig Proefftukken hier van bekend
zyn , als mede zelden iemand word gevonden, die het durft, uit vrees
van pyn of quetzing, onderftaan, daarom is het tot liog toe zeer wemig
in\'t gebruik gekomen, offchoon het voor veele jaaren reeds bekend
is geweeft. Hier van kan wydlopiger gelezen worden m WedeU Ver-
handeling vm de Maagveger ,msgdyks ook in die van Tetchmeier over
dezelve ftof in druk gekomen (H.)

(H) Dat de Maag-veggrs of Maag--
fÈhuiers van veel nut konnen zyn,geloof
ik niet alleen, maar ik hebbe die in 3
byzondere voorvallen, met veel voordeel
gebrin\'kt j dog men moet omtrent dit
ftuk verfcheide dingen in acltt nemen ;

voor eerft, dat, de maagvegsr van ka-
meelshair , in of tnifchen dubbeld en week
koperdraad gedraaid, gemaaktzynde, des-
zelfs voorlls eind wet worde bezorgt»
dat d.- draad niet voor uitfteeke, nochtc

gebruiken, zy vele ongelukkige en bykans
ongeneeslyke Lyderen fchielyk van haar
pbrek zouden help&n, om dat dit werk-
tuig naa zyn omftandigheden voorzigtiV
gebruikt, ganfch geen gevaar na zig fleept.
Hier van geeft \'t volgende verhaal ds-

^ke ProfefforF. Ruysch endsberugte
Doftor Gausius, met haar lieden se-
roepen wierd in de Goutbloemftraat, fof
een der ftraten daar omtrent gelegen )
byeen uitgemergeld, en fenekalkrag.
teloos vrouwsperfoon, uit hoofde van \'t
manquerender behoorlyke voeding, als
ook onophoudelyke maagpyne, gelurig®
walging, en braking; maar door dien d?
ze ftofi^ rn de maag zeer vaft gekleeft
zaten., bragt of braakte zy weinig, en
met anders dan lymige ftoffe uit. En bo-
ven dien wierd meerendeels alles, wat
zytot levens onderhoud gebruikte weder
uitgeworpen en ondergong geen kfunfin»-
D.t gebrek had ten ^ee7are|-

geduurd, niettegenftaande in dien tyttloor
veele brave mannen alle hulpe te vergeefs
was aangewend, zo wierden wy gZfdtn
deze operatie in \'t werk te ffein \'t

eerfte uithalen der fchuier omtrent een thf-
ne waterpot met (lym wierd overgegeven
zynde deze ftoffe zo taay en aan een han-
gende,datze on fcheidbaar fcheen.Déze be
werking herhaald zynde, kreeg Ik minder
en dunder ftof, en eindelyk voor de der-
f ^"\'fJ het geen wv

tyt heb Ik naa haren toeftand vernomen
en bevonden dat zy door dit doen zeet
was herfteld, gezond gebleven, en
door haar genotene vosdzels zeer wel VJÏ
aangegroeid.

(fe uitkokende draad kan kwetzing en ver-
wonding aan de Slokdarm gefchieden,
om welke reeden den werkman omtrent
dit ftuk konftig en wyslyk moet te
werk gaan, alzo ieder een niet bequaam
is zutk een_ werktuig te maken, vermits
\'er verfcheide voor my gemaakt zyn, die
doorgaans niet goed waren, dog echter
heb ik noch iemand gevonden die dezel-
ve in order en gebrufkelyk maakt. Men
dient \'ervan differente grootte, na des Ly-
ders geftalte en kragten, te hebben. Des-
zelfs draad moet een flauwe halve cirkel
uitmaken; indieii men die zal gebruiken,
9m daar mede gleiende over en agrer het
ftrotten- hooft heen te lopen. Voor aleer
men die gebruykt, laat men den Lyder
laauw thee- of flap Carde benedikt-water
drinken om te gemakkelyker over tekun-
nen geven. Vervolgens moetmen de lengte
des draads van de mond tot onder het
zwaartbeningkraakbeentjevan \'tborftbeen
wei afmeeten, ten einde men met de punt
van de veger niet te fterk op den bodem
der maag zakke. In de maag gekomen zynde
beweegt men matig en niet zo pompende,
waar door niet alleen de Hym, dis des
maagsbinnenfte oppervlakte bezet, word
gewreven, maar het grootfte voordeel ont-
ftaat uit de trekkende beweging der maag-
vezelen , die door het prikkelen word ver-
oorzaakt,waar op voorders brakinge volgt:
en dus werd de flym , die veeltyts als wit
Van eyeren kleeft en vaft houd, los rakende
uitgeworpen. Dit herhaald men twee en
ten hoogften driemaal, om die deelen
niet te veel te forzeren. Of nu deze be-
werking met vrucht om de agt, veertien

ALs de hals,\'t zyover de regter of flinker zyde zo fcheef getrok-
ken IS, dat dezelve regt geplaatft 20 niet kan ^ïehouden-worden
. ^ T^.f men de quaal een ßheevi hals. (Ziet Tab XV fJ

12.) Dit IS of een qoaai van de geboorte , of by toeval:\' van dè gl\'
boorte zynde 13 het gebrek byna onherftelbaar; dewyl de deelen en
inzonderheit de halsbeenderen van \'t begin een quade geftalte h\'b
ben, en daarom daar na fcheef moeften groeijen: dic niet tegenftaan-
de meld Roonhuyßn een Jongeling, oud 23 jaaren, van:\'s moeders
hdiaame een fcheeve hals gehad hebbende, herfteldte hebben CDDo\'^
deze quaal na de geboorte of in volwaffene ontftaande, die te vooreS
een regte ha s hadden, dan fpruit ze doorgaans uithet branden des hals
waardoor , de huit op de eene zyde van de hals meer als op de an-
dere verfchrompeld zynde , het hoofd over eene zyde doet trekken

eii^vd^r^^rK\'- T J\' Mc^^yze fpier AA. dïe het hoofd voor-
en zydwaards buigt, als door kramptrekking verdroogd en verhard,
pf, als een van deze Ip^eren zig lam bevind, dan mo\'^t noodzakelyk
• het hoofd van de fterkfte fcheef worden getrokken ;, of hét is selvk
■Roonhuyfen meend, een tegennatuurlyke band, die het hoofdzoêh^f
trekt. Wanneer nu uit deze oorzaken de fcheefneit van den Hals ont-
ilaat, dan is deze quaal m \'t gemeen te herftellen, inzonderhei , Ss
ze met te veel IS verouderd. , i^^-iwcii, ais

2. Om ditgedrek te herftellen, inzonderheit uit zinkingen ontftaan-
de, en nog met Verouderd zynde, zal men zweetmiddelen gebruiken
Dog als het uit andere Oorzaken voorkomt,kan meneerft beproeven,
of de tp.men_gefchrompelde huit, of de opg-ekrompe fpieren door ver-
zagtende ftovmgen, zalven, olyen pleifters wederom komen week
gemaakt worden, en derhalven diergelyke middelen dikwiJs aanleg-
gen; ook moet men gedurig het hoofd door een windzel over de an-
dere zyde wmden, en daar mede een wyl tyds aanhouden ATuk en
van Solingen pryzen hier toe in \'t byzonder aan het werktuig is: 1-.
welkers gedeelte A om des Patients hals word gedaan, waar mede

ging by demoeder, deze fcheef heid was
veroorzaalitj zo zal nader blyken dat dit"
gebrek, als het kind een atwee jaar oud
zal geworden zyn, door rekking kan ber-

C vaftgemaa-kt, moet worden opgehyfl en blyven hangen, tot datde
hals weaeivregt word Maar mdien deze middelen niets baa ten, of di

^ 3. P^^e quaal door V hrmidencn duste zaamen gefchrompeldehuidont- De tweede
ftaanae dan moet men . dezelve aan de plaats daar ze meefl Jfchrom-
pdd IS, dwers mee een inee, de hals weinig fcheef zynde, dog zeer
kheef zynde, met mee en meerder fneeden doorfnyden, zorg dragende
mdien/c mogelyk IS om de ..Halsader niet te qL^tzen. ■ASrchTde ^ Fe.,
infnydmg moet pluklel gebragt worden, om de^lve wel te v^y^
en de.hiud ^aar door te:verlangen,met"een ettermakendnSdd^aS^^
dere wondenjerbonden, eri zooveel als noodig is, om h Js ?e£Ue
maken, het hoofd over de andere zyde getrokken en gebonden worin
en daar na heeld men de gemaakte wonden zodanig, dat deinfiwdiSen
vol vleefch grocijen, en de hals daar door regt w?rd.

zyde^aan het ondei^fte gedeelte van den hals, naby héc cBorfilmen J^ Majloideus
met een krom mesje of fcherpe fchaar dwars geheel éüiyden - Zltrt) \'
agtgeven dat d.groote daar onder leggehde ^der^^^^^^
den: alsdan om het bloeden te ftempeSde wonden met

KoonJmfen meiden, dat aanftonds na het doorfnyden dezef pee fe
^^reen; oogenblik en regt |eWordln!

moet éV^wekgedurei^ de .heeling fet^hoórf altyd/met ^een IS
jeg wmdeii tot dat de won^^ ^al g4éeld zyn. SS

Ter gelegenheid . dat onzen Heer
•^chryver het werktuig-1 , welk den groten\'
•A\'H^.en totregtmaSing déi: fche-

ve halzen mededelen, ifeat te oriderzoé-\'
^en of die Heeren we! zo zeer-ob dë
«romminge des\' hals, uit oorzaken zo
eyen verhaald, hebben gelet, dan of zy
wet wel meer hebben agt genomen op
öe kromminge des ruggraats zelfs, om
«« door deze bewerking het hoofd wei-
det \' rugzeer veel voor-
blvkL ontmoeten, ^t welk klaar zak
ti/e ap^ vvanneer ik van dat zeer gewig-
fei zï Ä" hetiopde Hoofditu\'wyl-

® nodige werktuigen ter regtmaking
der rugffreng op mynxr. plaat zai afbeeh
dsixen am^wyzen, hoe Ntikm SoliuFea met
deEngelfenpmtrei^tditflukdwalen; - \'
■ (^^)-«e:fgheefgétrokkft Jialieii ofhrt
overzyds haaien van \'t hoofd is onderfcheïf
te maKen/of deszelfs oorzaak uit de ge-
daante der wervelen ofte wel door de za^te

deelen voortkomt. Omtrent het eerfte
zoaderheid by zeer jonge kinderen , is haa-
ftige handreiking ter herftellinge nodig,
wantdatgebrek,. waar over Weiggerd de
Vogel.pag. 37. jn een brief aan Roonhtiilen
fchryt, word alleen door fchudding en trek-
king van den hals ,herfteld,van welke qusai
beeter by de fcheef ftaande wervelen, zal
konnen gehandeld worden. En waü.aangaat

de konftbewerking dia op de ingetrok-
ken huid of mam/pieren nodig is waar te
nemen , deze kan men uit de opgenoem-
de Schryvers d\\s.Nuk Experiment. XXVI.
Solingen, pag. inS. Mfkeren, pag. ij2.
Roonimifen I. deel pag. 85. enz. leeren,
V/elke brave mannen teiFens hare daden
met ondervindingenbeveftigen, en niet,
als onzen Heer Schryver, aanwyzen, dat
aldaar de gehele fpier, maar enkelyk een
hooft moet worden afgefneden.

Het voornaamfte dat men in deze ope-
ratie most waarnemen, is, dat wanneer
men\'t eene hooft van de Sterno Maflioides
affnyd, (en niet de beide, zo als uit ónzen
Schryver is te verftaan ,) zorg draage , dat
men geen bloedvaten , en vooraf niet de
P\'ena jugularis koome te quetzen, om wel-
ke reden men, in plaats van een fchaar of
mesje te verkiezen, een flaauw gebo-
rene kromme neemt, die, na dat
dc huid tot op de pees der fpier in de
Jengtc naar genoegen geopent is en van
een| gehouden, onder dezelve pees fchep-
pende word doorgebragt, ten einde men
met een regt ftaande fnytuig in de fleuf
Tan de Sondé blyvende, alleen de pees
" en geen andere delen kome te quetzen.
Men kan geruft zyn, dat in dit geval de ge-
hele pees, zonder iets daar van over te
laten , is afgefneden, \'er neen de minfte
toevallen op zullen volgen, maar zo \'er
nog eenige vezeldraden of een gedeelte
der pees zyn nagebleven, zo kan deze
wonde als een gevaarlyke peesquetzing
worden aangemerkt. Om welke reeden het
gebruik dQïSondé van groote nuttigheid zyn
kan, zo ten opzigte der pees als bloed-
vaten, vooral wanneer men zorg draagt
dat het bloeden gedurende de operatie,
waar ddor men grotelyks kan verhinderd
worden, door afbetten meteen fponsje,
in voorloop nat gemaakt, werde geftuit.

Juift niet alt/t dat het hooft zo fchielyk,
als wei Z0iii;nige mecnen, herfteld word,
om dat het eene afgefnedene hooft djr
fpier zo vaardig niet kaa te rug lopen.
Om deze reeden is men verpligt, na dat
de wonde op een ordinaire wyze verbon-
den is, een eigen windzel daar toe tege-
bruiken, wiens figuur en legging in de be-
fchryving der bandagien van den Hr. BaJJ
in myn Nederduitfciiedruk, 168. bladz,
nauwkeurig vertoon 1 word ,en door wiens
gebruik men zonder eenigen twyfel de
vereifchte fcgtbeid bekomen zal. Zélfs heb
ik in \'t begin van de fch3eftrekkiDge der
halzen, met of door dit windzel vee-
Ie voordelen, ja zelfs de^ herfteliinge ont-
moet.

\'t Gebeurt menigmaal dat de kinderen,
eenige qualen als Struma, enz. aan de
hals gehad hebbende, zig langen tyt tot
het fcheef houden der halzen gewend heh>
ben, en daar door als een vafte tegenna-
tuurlyke groejing bekomen, zo dat \'er
door machines niets op te winnen\'fchynt;
doch echter zo heb fk vele diergelyke
kinderen gelukkig herfteld, eèrft door be-
hoorlyke vermurwende Lenimentcn aan de
overhellende zyde te ftryken, en vervol-
gens eens of meer malen \'s daags die kin-
deren aan het hoofd, door het werktuig
Tab. XI. waar van ik nader za! fpreken,
op te heiflèn , \'t welk, indien het zeer
jonge kinderen zyn, aan een kromftaande
rere ftang met een haak, waaraan de
Catrollen zyn vaft gemaakt, op een ftoel
of kak-ftoel word volbragt. Ziet dezeftoei
en deszelfs haak op dezelve plaat^g-,
Zo dra nu deze uitrekkingen yolbragt zyn,
doet men het kind een kraag ora, welke
op de fchouderen leunende het hooft in
de gewooneregtheid onderhoud: hoe de-
ze houte en welbekleede kraag moet ge-
maakt zyn, zal by deszelfs uitlegging bly-
ken, zietïöi. XI. Jig, i. " \'

fchoten, en den Patient zoude doen ftikken., 3) In onlal/s verlfn
kene perfoonen , om daar door lugt in de long-^te blazS.- ^vIek zyn
van pevoelen geweeft dat de wonden der longpyp dodelvk wlr%
en hebben daarom deszelfs opening niet durvef SdSen
zulks is misverftand , dewyl niet tlleen zodanige kleine lonienv^^^

werking onderneemt , om een ingefcMten Kern of i^^t^^i^rr^k^.
halen mo^t men den. Patient op de rug.Ieggen, ZtrenlLl^ -
ger breedte beneden den zogenaamden Adamsfpp^lTd? We eeï
opening van omtrent twee vingeren breed, tot op de Jug\'pyp^^^^^^
de hopen der y/onde door een byftander met een^haakfe ^ ^
der Ë^n houden, het bloed.m^ een enfe

Ichoten is» met een tangetje ofhaakje uithaleri. N^ het uithalen, moet
men de wonde meteen fpons zuiveren, door hegtpleifters te zamen heg-
ten , en daarna met wondbalzem als een andere wonde heelen. Eenige
raden door de lippen der wonden een naaide te flieeken, en dezelve mee
een draad, als een hazemond te omwinden^ dan zoude het geen mis-
maakt lidteken maaken : na verloop van eenige dagen moet men\'er de
naaide weer uithalen, en daarna, de wónde volkomen heelea Dog het
het is onnodig de Patienten deze pyn aan te doen.

3. Maar ah deze konfibewerking mgens een worg gezwel word onder\'
een volko- ». dgt de Patiënt ,, onaangezien alle andere aangewende, dien-

|Qcn o^tfte-^fg® middelen omtrenc ftikt,. zo kan dezelve op driederlei manier
iing te uitgevoerd worden, i> Moet de Patiënt op zyn rug met het hootd:
dmn*. , nederhangende leggen: of op een ftpel zitten cn het hoofd agter over
gebonden worden: dan maakt de Heelmefter beneden den Adams-
appel e^n langwerpige infnyding van twee vinger breed lengte, t<^t
op de lugtpyp , ?ó als/te vooren is befchreven^, het bloed moet met:
een fpons (om. het te ftilien) in warme brandewyn gedoopt, afge-
waften, en de wonde met haakjes van malkander gehaald worden^,
op dat men de ln|!®yp duidelyl^ kan ^ien. Paar na fl:ee|ct hy met een
mesje of laHcet tniftn twee ringetjes der lugtpyp een; gat in dezelve ,
.of fny4 e^ ring door, op. d^t \'er te gemakkelyker een pypje kan ia-^
gfiftoken worden; en door de^e opening fteekt by dan eqn iood ojf
glver pwfe gelyk . II, ï. en Vv. of IM- XV. 14. verb&eld
-flaan. Dog alvorens de Heelmefter bet mesje weder uit de adempyp
iiaald, moet hy een onderzoek-yzer daar nevens in de opening fte-
ken > QIW\' dezelve ?» veel te beter van malkander te konnen hajen, en
■ fcet pypje té semaJ^kelyA^^ d^r ij? te ftleken : en op dat het ¥r niet
^ou uit^^llen > mpgt nien bet met een bshdje of l)in4garen onv
4ep bals , "en piet een gaatig pleiftertj\'e te gelyk cjoen vafè klé •
^\'en. Maar op d^t \'er geen koude lugt, pf anderzins eenige vulligheit
zQijdi in de iQpg yallen, is m^n^ewgoneenljjonsin warmewyn dik:
WlljS ingedoopt; op de ppening t§ leggen, oni; \'éj- de lugt door te mati-
^^n ; ^ welk gefchied z,ynde "mpet men a tien arm „ voe-

ten»- onder, de torj^^, a^n de hals, als mede kïyftieeren, gorgelen, in
kèfl Ipuiten, pappen, en; andere bequame geneesmiddelen ^egen
keejs ooftekinger^ gebruiken, en daar meéds aanhouden , tot d^t
^b Patient beter word, of flerft: welk gemeenlyk binnen de vier
dagen pleeg-te gefchieden. Wanneer nu dan den derden of vierden dag
de konftbewerking, dé toevallen opbonden »en de Patientbeterl^ati
ademhalen , (\'t we|k men kan weten , als het t>ypie metde vinger worsi
digt gehouden, en de Patiënt zopder ietzei door den gewoenlykeP
weg adem: fchept) dan. haald men. *er hetpyi^jë uit , verbindien^heeld de

melde plaats door de iiuid, vet , fS en luftnT^^^^ de voorge- De twede
Sren, en daar na Hnnrdir a^Z \'"S\'^pyp op eenmaal te ftee- ^n derde

hebben, moet worden onderi^omïn S^ J ^^ verforen tyds gedaan
flag isteverwagten. Maa/ze roet dbYatiSt ? S^^P g^ede uit-worde«,
zynde, gefchielen. Men behoed ooV™
gen altyd met andere de konlf verftaaS^^ rW i f konftbe merkm-
al leen of voor zig zeiven te orSfr^^^^^ - f^niet
ftervende, m geen opfpraak kome, als of mea den SSnt^m^f
had gebragt, dewyl de meefte menfefaen oordeka
fcmg zeergevaariyk Coffchoon zo niet zynde ) te zvn

. (N7 \'t R aanmerK.ejis waardig\' dat "aire
neejkundigen., die over .dë handgrepen
dezer, koniï gefchreven hebben, de rl-
en hoe deze. operatie njoet

o^ör^gt worden , omftandig\' mededelen ,
ofc ftemmen zvlieden epnnnr.^ fn», J-1

waarom- T^örd^ dan ditonvermyidelykc\'fn
om het ^jve: met nadr-uk\'të noemen
Godvrugtig werk. zo fchandblyi verzüinidl
Hier vaa zyn gesn, andere feedëneii, daA
de laffieid dèr Heelmeefters en Db<aS
ren, die in, de iaatftèn.tyt. Wanneer dè
Jendiga nog te redden/.was, Sfc ni«

laftcrzieke konftgenoten met fchandedaar
van fpTek-en, alsditgoede werk, de ver-
eifchte dienften nieten doet, en de Ly-
<ier door zyn quaal koomt te fterven.
Over dit fcliandeiyk doen was wel treel
te zeggen, enikzonde wélcen heele Lyft
diergelyke Konftgenoten, zo van Doe-
toren ak Ghiritrgyns, konnen opgeven,
■dog buiten ons beftek zynde, zal daar
maar v^n zwygen.

Wy vinden gene Schryvers die deze
operatie véraèhtèn dan Aurelianiis ^mzii
in tegendeel word dezelve zo by oude als
nieuwe met veel \' moedigheid aangepre-
zen, wyl men niet alleen .uit de bevin-
"dinge -vaxiGnil. de Saliceto, Avejizsar^ PW\'
man^ Garengeot anderen zulks\'heeft
waargenom.en, imsx\' Faulm en Antillus
gouden ook al zulke wonden hebben ge-
nezen , gelyk als by hare gelukkige uitfla-
gcn heeft gebleken: en hoe menigmaal is
het gebeurd , dat zware verwöndingenen
voorvallen niet alleen met fny tuigen, maar
met koegels, welke tefreïis feheuring en
kneuzinge tewege brengende, een gedeel-
te der ftrot hebben weggenomen, enzpm-
Biige van dezelve , fchoon\'er Verlies vaii
ftoffen was, het leven hebben behouden
en genezen zyn, onder welke voordelige
«itflagen wy een voorbeeld hebben in een
Soldaat die zig voor geld aan hetpublicq
vertoonde- De meefte Heelitiéefters wel-
ke deze bewerking op den menfch niet
gedaan hcbbeh, hebben zulks op di^en
met goeden uitflag volbragt, welk doen
immers alle de eigenfchappen heeft, als
of het op den menfch volbragt was. Ik heb
een perfoon die een fchrikkelyke wonde
door de ^Jperfl^rtsria bekomen had, ge-
lukkig genezen, en indien ik a-Lle welkers
wonden van dien aart genezen zyn, zoude
•cphalen, zo zou het een geheel regifter
tóttnaken, nogtans dient men dit ftuk zo
aan te merken, dat deze quetzingen met
geen beleed igingen van de naaft aanleg-
gende gevaarlyke delen moeten geweeft

Hier nit volgt datmen de plaats, daar de
^eratic gefchieden moet, wel moet ken-
nen, want indien men het te "hoog neemt
tegen de Larinx,

zo volgen\'er toevallen;
doetmen het nietnaar de lengte ,Tegt in het
midden op de Larinx, 20 quetft men de
fpieren , welke van het borftbeen na het
£on|bccjien-fchildgeIykend kaakbeengaan;

doet men het te laag by of in het hals-
kuiltje, zo is die zeer gevaarlyk; hierom
verhaald Aqu^pendens, dat hy die verwon-
dingen heeft zien genezen, maar voegt
\'er by, dat de Romeinen dezelve laag
zpdé en het holiecje des hals befykende
die wonden dodelyk aanmerkten , noemen-
de dit ongeval om deszelfs plaats Jugulmu

De operatie word gedaan na de nood-
zakelykheid, want indien \'er iets in de
Aspera Arteria zat, dan moeft de opening
zo naby het vrêemdi lichaam als doen-
lyk is gemaakt worden ; maar niet bepaald
zynde, neemt men het tuffchen de derde,
vierde of vyfde ring mdei de Larinx.

Dc gelukkige: uitftag van ditwerkhangt
veel af yan de tydi\'ge bewerking want
2iüks te Iaat doende gaat het als niet vele
andere operatien, en door ons doen word
weinig voordeel behaald. . ^

Het zeer nutte werk van de Hr.Jofspi
de\'La C&mere, in\'tFransbefchreven, en
door -den .roemwaardigen -Doclor J D.
SrUicIiting 1734. in \'t NéderdüFts\'medege.
deeld, vinde ik nodig omtrent dit ftuk aan
te pryzen. In de Franfe druk pag. 210.
en in deszelfs Remafques, zUt men ezn
zonderling geval by hem tc Ge«eve voor-
gevallen , alwaar, een konftgenoot hem
een worm van ai elle lang, Paryjfe
el is„zevm visrendeels ^lle ïiollands) liet
zien, welke na de «peratlc \'dar ftrotfne-
de , Uit de lugtpyp gehaald was.

De manier van opereren gefchied al-
tyt met het hoofd wel agterover te bui-
gen, zodanig dat ds. Aspera Arteria zig
wel openbaart, als dan vat. men de huid
dwars over dezelve met de vinger en
daim door behulp van een byftander, en
dezelve opgeligt hebbende, maakt men
met een inciGe-mes ofte een klein fcheer-
mesje, door dezelvë en \'t vet-vlïes een
fnede tot de lengte van drie vingeren van
boven na beneden langs de lugtpyp tot
op de fpieren, welke zyn de Sternohyoides
en T/ryrffides, en dewyl dezelve de lugt-
pyp bedekken,, zo moet men deze .«iet
een dun yvoren liegt van een fepareer-
mèsje-vanmaikandèrfclieiden, tot mende
rinjen vande lugtpyp ontbloot ziet, -als-
dan doet\' men deze delen door vlakke
ftompe haakjes van een houden, om met
het fepareer-mesje fnydcnder wyz€ eeo
opening tuffchen de verkoze ringen ts
maaken, dog zo het is om iets uit te ha-

kn V TieeM\'meiï a 3 ringen -geheel
daaruit. In deze opening eenJliietge-,
fcragt hebbende doet men \'er een pypje\'
dat niet rond maar plat is, over heen
glyden , om in de opening tullèn de ringe«
te doen glydén. JVIein .most ;ian het pjjpje
r.vee vieiigeis hehbeji in dewelke gaatjes -
zyn, om. door een\'ban dje, daaraan vaft ge-
maakt, hét wel te beveftigen, en tégen
het üitgiydén t-e\' verzeTcer-en f de pypjes
moeteu niet ai£ zilver, maar uit gout,
jtin x3f loot gemaakt warden,, van dewel\'
Ike die van 27« de befte zyn.
. Onder alle de opgenoemde manieren is
deze de befte; want indièn men^de operatie
■door enkele infteking, \'t zy met eentroc-
Quajtoj^puntig-mes-wilde.doen, zo konnen
veele zvyarigheden daar uit ontftaan, wel-
ke inzóiïderheid zyrt, dattoen door\'dedruk-
fcng^de beweeglyke kgt-pyp kan doen
verplaatzen, waar door dezelvfi tollende
met m t midden^mrd getrofFen; zodit de
fteek nietzeker tuften, maar op de ringen
kan raakeir^ dat de huid en fpieren wat
verglydende, de opening .door de op mal-
kander leggende deelen, zo dra men he^
werktuig daar aiithaald. niet correfpon-
;deert^n .eindelykis\'tgevaadyk,, <om dat als
men ftekende drukt,, de halve rijigen der
lugtpyp neder zakkende een vlakte maken,
waar -«ioor men de oppervlakte der flók-
darm zodanig nadert, dat men onvermyde-
lyk jn dezelve komt te fteken , waar door
een zware., ja\'dodelyke wonde word
veroorzaakt,: ziet Riolanus zyne aanmer-
kingen ovQt ds Lhrinx en Aspera Arteria,
Na datde bewejking wel volbragt is, en
^e rontfteking of oorzaak der aanftaande
ftikkmg IS weggenomen, moet men tos
de geriezmg na het voorfchryven van on-
aen Auteur treden. \' ■

cnbewe^I^,^y,cmtftaanzeerdikwilsnitTerharde tólskli^r^!^^
|ewoonis Scr ophul^ ^^noemen; maar dikwils zyn zevan een zoort der in "

als h^rd l^aers&eert^^ek vervat is. dezelve ^g voor d^^
bevinden gelyk als door de wind opgeblaazen, of met vogt opgevuld
zyn, worden ze van veele m \'t byzonder Mrmchocek CGorldSzwel^
genaamd, van \'t welk m^ daarna in \'t byzonder zal handelen Deze
quaai IS in eemge landen zeer zeldzaam; maar is tegendeel in andere
tot l/^T\'\' inzonderheit in Wyrol £.al.wa^rreenige

ZrT y f ^ ^mgen , en ipansagtig week zyn) in StUr-
Vhiifnd^K \' Frmkenlmd, als mede m Spmjm: aan welke

der quaadaardige toevallen ; maar andere zyn pynlyk en ontfteken ee
m^e ^yn knoeflagti^ of quaadaardig, 4

len, te gebruiken, voorfchryven, zo als reeds boven in de verhan-
mZ^èeZXlrf^^\'\'\'^^\'\'\' t inzonderheit om-

cfcan- mSöi sazién. Bionts zyn héelhundiso
ihitndgrepgnateaat men ^iet hoe hy om-

. ^^ offiioon •het Sf
a tyd helpt zo zal het egter dienen, iat de krop aan den Snït

l^ meenen nuttelyk, te zyn, de aangroeiend kroppen met de hancT
^She^ geWniynde. o£ook^etee^^

hßel en^ik^e^S^.^ ^ \' beweeglyk Wen zoi^tyds. de verou:
weggenomen wprdea; njaar.de onbewc^glyfe diS ^rde t«
S ^oQr pngeaeeslyk. te houden, dewvl doorftet Wr.

beweeglykheit met te vrezen^is. Dog hy; toond geen voorSel?
dat \'er on^^lyket kt^ppeifka^ï cfen liafc init e^ .goHeSS^
zyn uitgefneden, waarom ik dit gevoelen in \'t alsemel^n nwT.

het daarby vafl te houden en na zig te halen-^ Onder het aßbheiden
moeten eemge medenhelpefs de lippen dcr," huid .van den ander houden
met doeken of een fpons dikwils hét bioed afvegen , op dat de
Heeimefter in de konftbewerking zo veel te minder door^\'t bloed
zoude verhinderd worden. Wanneer omtrent de wortelgóed bloeden-
de aderen voorhanden zyn, moeten dezelve door een fterk bloedftem-
pend middel, gelyk als andere geftopt, gebonden, of door een" brand-\'
yzer toegefchroêid, en daar na de wonde behoorlyk verböndeii wor*
den. Zo de lippen der huid te groot zyft, dan moet men het over-
vloedige affnyden, om een zuiver lidteken te bewerken : daar na in
het heelen de hppcn der wbnde met hegtpleifters aan een hegten. Ten

voorts gelyk\'omfrent andere wonden te werk gaan. 3) Maar dewyl
de ktoppen ztjdamge ^ezwen^zjrnv^die^géen pyn veroorzaken , L
worden;?rwein^e,:^mzond«heit gemené lieden, gevon^

den die ze zig c willen laten uitfnydenvooral indien .ze voor dé pyn
^n het\'fnyden f als méde wegens hét gevaar tè zeer befchroornd zyn -
dezelve, gelyk die uit Tyrol^ agteh dit gebrek een fchoonheit en ver-
ciering-te zyn.- Dog wanneer \'er-perionen zyn;-die dezelve zon-
:der pyn willen weggenomen hebben, zo konnenze ook door Bytmid-
hdekn^ \' jgelyk als andere diergelyke gézwellen en^ üitwaflèn aan an-
\' dére plaatzen V verbieten worden: \'welke mahiëï\' we alleeh veilig oor-
dejeh omtrent de bewè^lyke; goedaardig-eh ïïiét diép mgewbrtelde
kroppen: dewyi daar door de groóte^ halsaderen^ konden "aangetaft en
doorknaagt worden, waar op, of de dood of deszelfs verandering in
een kanker zoude volgen. ^

De manier om een halsdragt of haairfnoer in de nek te zetten is
driederlei, volgens de eerfte word. door den Heelmeefter de
huid in dc nek aan het onderfte gedeelte van denhals gevat en
een duimbreed daar boven van een knegt of byftander opwaarts getrok-
ken; dan moetde Heelmeeftèr een hier toe byzondere bequame gro-
te en ,breede\'naaide Tab. XV. fig, 17.: nemén, in welkers oogden
moertje van Catoen, of zyde, of vlas, of ook roa^r een fm^ï m lang

ftrookjelinnen, insgelyks veele, omtrent io of 30. van vlas of boomwol
gefponne draden gekken zyn waar mede men dwars door TXt
nokken hmd fig iB. fteekt, denzelven doorhaald en het fnoerti^of
ftrookje imnen m de wonde laat blyven. Dit word daar na met et-
termakend middel beftreken, en een op beide de zyden gefplete pleifter
daar defnoertuffen doorgaat, gedekt, en dan is de haairW ÏÏz^^^^^^
bet heeft de naam van een haiirfnoergekregen, dewyl meneertvds S\'
woon was een fnoer van paardehaairen daar door te halen, do/dewei.
ke hedendaags niet meer , wegens te groote pyn, in gebruik if Alle

ken huid in de nek, gelyJc te vooren van de naaide gezegd is ^ea dï;
na door behulp van een onderzoekyzer of pennefchaft een fnL

Of ftrookje mne daar door geha\'ald, en\'voorts a^te^oo^nf
meld 18 behandeld zynde, is de opening grooter , en begZ\' r

ken. Dog om dit met een werktuig alleen, veel gevoegfSfte voe \'
ren, heb ik hier toe het gereedfchapT^Z,. XVL fig. 6. eny af-S^

B door de huid is geftooken , kan men het fnoertje of de draden S
het gat halen en de naaide weder te rug trekken, dan is het fno^S
als \'t behoord in de wonde (Q). moertje

(P) Tot de fnoer gebruik ik gemeen-
^yk een ftrengetje ftopgaren, ter dikte
*an een dunne tabaks-pyp, welkers dra-
oen- dagelyks doorgetrokken zynde ein-
\'^elyk ren einde lopen, dan fcheid men
«ezelvc , en aan een of twee van die einden
•^ind men het nieuwe ftrengetje dat nog
vpr /-f\' door het niet

kan of moet men de naald wat breder
nemen, m dus maakt men een breder
wonde. De naald moet eenigzins krom
ftaan en wel fnydend en ftekende zvn-
op dat men minder pyn veroorzake • ook\'
moet de naald aan zyn agter zyde veel
dunner dan de breedte der punt wezen ■
en ten^einde de draad geen dikke knoop
tegen het oog der naald make, zo zyn
agter het oog fleuven gevyld waar in de
draat gevoeglyk kan verborgen worden.
By het infteeken der naald moet deze
voorzigtigheid gebruikt worden, dat men
mmm ^^

3. Anderen gebruiken een byzonder werktuig, om de ze konftbewer-
king uit te voeren, \'t welk by BartifchAndrceas a Cruce, Hildanus
Aquapendens, Scultetus en G/^i/iiorp\'is afgefchetft #aar mede ze de huid
in de nek vatten, te zamenfchroeven endaar na met een puntig yzer,_ \'t
zy koud, of gioeijend, door dezelve fteken: aan welke laatfte manier
vkle een byzondere en kragtiger uitwerking, als aan de eerften toe-
fchryven; die zeer waarfchynlyk nit de groote aftrekking of pyn,_ door
het branden veroorzaakt, ontftaat; door welk gat men als dan insge-
lyks een fnoer fteekt, en voorts, gelyk te vooren is onderwezen , de-
zelve behandeld.

4. Voor dezen zyn \'er verfcheide geweeft, gelyk \'ef ook nog he-
dendaags zyn, die oordelen beter te wezen, dat de Halsdragc niet
overdwars, maar in de lengte der nek werde gezet, en zodanige ook
meerder kragt en uitwerking toeeigenen. Ik heb het cok verfcheide-
maal ter proeve-gefteld; dog geen beter uitflag daar van, als van de
gewoonlyke manier van zetten, hoewel ze veel moejelyker en bezwaar-
lyker is om uit te voeren, bekomen. Nogtans indien het iemand zo-
danig zoude willen doen , moet men des Patients hoofd ter degen agter
over buigen, om de huid overdwars te konnen vatten, en dezelve
daar na te doorfteken, v/aar toe het werktuig ƒ g. 6. Tab. XVI. bequa-
mer als het andere is bevonden. Maar dewyl de huid overdwars zo wel
niet is met de handen te zamen te houden, kan \'t zelve door de.tang
fig. 1. gedaan, en door de gaten die \'er in zyn, het gemelde werktuig
met de fnoer of draden doorgeftooken worden.

5. Deze Konftbewerkmg word wel van Dionis en andere veragt;
maar in tegendeel van zeer veele, inzonderheit van Hildanus, Glandorp,
Scultctus en andere geprezen, en in veelderlei quaadaardige toevallen
van \'t hoofd, namentlyk een waterhoofd, zwaare zinkingen en voor-
namentlyk omtrent allerlei oogquaalen, derzelver ontftekingen, het be-
gin der witte en zwarte ftaar, als mede in de vallende ziekte, lang-
duurende hoofdpyn\', verboren geheugen, in bekommering voor beroert-
heit geoordeeld dienftig te zyn: dewyl hier door een fterke afleiding
der quaadaardige hoofd^vogten na deze plaats gefchied, zo dat vol-
gens het gevoelen van veele meer door een halsdragt als twee etter-
dragten word uitgewerkt. Maar dewyl ze zeer laftig zyn, willenze dc
menfchen niet gaarne doen zetten.

wel tot in het vetvlies én niet alleen door.
de huid fteekt, .maar vooral rnoét men
letten, dat door het punt de pezige dek-
zels der hals-fpieren niet worden getrof-
fen , waar op veie toevallen zouden vol-
gen. Om deze reden gebruikten zomnlt-
ge een tang met gaten In deszeifs lippen ,
waar door zy met de naald heen flr^Kende
göen andére dan dié weg konden makeri?
als de tang tiilfchen de lippen was vsttes\'
de. /Ziet dezelve inkleinder, dog op di^
manier afgebeeld ala deze van figuur ino«^
zyn Tab. 9. fig. I. zommige gebruiJ«^"
gloeiende naalden, die mèn in een w*\'»
vat en door de huid fteekt, maar
njge oefieninge vinde ik niet voórdéfihS\'

Van het uithalen der kleine en diep leggende Tepels,
als mede van het opzuigen der Borften.

\'Anneer de tepels der kraamvrouwen zo diep in de borften leg-
gen , dat ze van de kinderen niet konnen gevat worden, \'twelk
dikwils ha de eerfte kinderbaaring gebeurd, dan is het nood-
iakelyk dezelve door de konft uitwaarts te halen. Zulks kan dikwils
gefchieden i) dooreen ouder kind, als het zeer dorftig is , het zuigen
gewoon zynde,. aan zodanige borften te leggen, dat de tepels beter, als
een nieuwgeboren kind, kan vatten en uitwaarts zuigen. 2) of men
kan door iemand anders de tepels met de mond laten uithalen; ge-
lyk *er zodanige vrouwen meeft overal gevonden worden, die zig
voor geld hier toe laten gebruiken. Dog indien de tepels op deze
manier niet uitwaarts waren te krygen, of dat men_ diergelyke per-
foonen om de tepels met de mond uit te zuigen nkt konde beko-
men , dan moet men tragten \'t zelve door zekere werktuigen uit te wer-
Hier toe heeft men een eigen 19. lab. XV. \'twelk

de kraamvrouw zig zelfs op den tepel zet A. en met de mond door
de pyp BB de lugt en de tepel kan na zig halen. Dog dit moet zo
dikwi s en langzaam gedaan worden, tot dat het kind de tepeltjes kan
matten en zuigen. Indien men ook zodamgen glas niet had , kan mm
in geval van noodzakelykheit 2 ) zulks door een Tabakspyp tragten te
1\'errigten Bedinen zig eenige van een Yvoor ofAlabaft&r ftiem koajs

üO) vertoond, zetten het op de tepel en laten het met de mond
llerk na zig trekken. Ook zyn \'er 4) nog andere zoorten van melh
êf zuigglaßn fig. 21. die men alvoorens in warm water legt, of opeen
kachel ter dege warm maakt, en daar na met liet gat A. fchielyk op
de tepels zet, waar door dan de tepels van zelfs fterk uitwaars ge-
haald worden. Ja indien men de melk geerne uit quade en ontftooke-
ne borften, of anderzins, wilde hebben uitgezogen, behoeven \'ermaar
zodanige warme glazen, als nu gemeld is, op de tepels gezet te wor-
den , dan zullen deze glafen de melk daar uit zuigen. Dog het glas op-
houdende meer na zig te trekken, dan moet het ledig gemaakt, van
nieuws gpvarmt, en dan weder als te voeren \'er opgezet worden, h Welk
zo dikwils dient herdaan te worden, als men zal bevinden nodig te zyn.
Jnsgelykszyn de jonge honden nog geen tanden hebbende zeer bequaam
om de bcrlten op of uit te zuigen (11).

door de tepeis können uitgeven, \'t welk
dan niet zomeer uit dc voorgaande oorzake
verhindert word , maar om dat de tepels
geheel weg of hare openingen geilooten
zyn, doordien zommige van die vrouwen
io haar lunderjaren door krabben met de
nagels of andere oorzaken de tepels had-
den beledigt of wel geheel afgefcheurd,
voor welke quaal niéts te doen is: daarom
moet men in die gevallen alles aanwenden
wat tot het opdrogen der borften vereifcht
word, ten einde \'er geen zwaarder toe-
vallen mogen volgen.

Be opgenoemde manieren om de bor-
ften leeg te zuigen en de tepels te verlen-
gen zyn tot heden van het befte gebruik
geweeft , maar zedert men een zoort van
kleine lugtpompen heeft uitgevonden,
waar aan men allerlei glazen kan fchroe-
ven , welke dienden om te koppen, bloed
uit de wonden te zuigen enz. Zo heeft
men hier bygevoegd een glaze kopje,
t weltgeen groter opening heeft dan de
dikte der tepels uitmaakt, ziet myn III

\' plaat fig. 5. A. welkers gebruik my zeer wel
voldoet; maar alzo deszelfs rand tc veel
in de borft indringt\', 20 heb ik dezelve cp
die plaats met een rand als een hoetje
B f. doen maken , de welke vlak op de
borft leunende zeer gemakkelyk doet wer-
ken. Door dit gebruik komen niet alleen
de tepels zeer wel uit, maar trelcken tot
leegmaking der borften zo veel zog als
men verlangt, mits men aan de buik van
dat glas een zak doet blazen , waar in
zekere quantiteit van melk kan geborgen
worden, het model is te zien aan de kop
D. deszelfs zak g. Als nu de zak is vol
getrokken, neemt mende kop af, maakt
die leeg en zet ze weder aan, tot de volle
zuiging volbragt is. Schoon nu de tepels
zyn uitgehaald , zo trekken dezelve ge-
meenlyk door eigen kragten \'t leunen der
klederen weder in, daarom, zo dra de
glazen kop daaraf is, draagt men zorg een
yvore of palmhoute dop met de uitge-
holte zyde tegen de borft, over de tepel
te zetten ; dit hoetje of dopje is by wyze
van een liol fchoteltje zo diep als de tepel
lang is, ook moet het breed genoeg zyn
om geen puntige, maar een breedz druk-
king op de borft te maken. De gemeene
man, inzonderhetd de boeren, nemen een
houte lepeltje, daar zy de fteel van affny-
den en in het midden een gat voor de te-
pel maken , welke zy dan met de holle
zyde tegen de borft over de tepel leggen,
waar door zy het zelve werk uitvoereiu
als wy met doppen die meerkollen.

Uigende vrouwen insonderheit na haar eerfte baring , hebben
ri-ixrh^^\'-^^r\'^"\' ^P^eeten, barften, onweertje"
ander^r^tlfef:^ uitftaan. Onder veele

£ i f «roef e„ onheelbaar. Het befte
«at ilf tot heeden ter genezinge heb ge-
jonden, is de algemeene en reets hon-
oert jaar bekende blaaitwe Defenfief wel-

^e nu eindelyk in onze Amfterdamfe Apo-
theek gebrekkelyk is medegedeelt, wes-
halven dezelve na deRotterdamze, Haag-
Worden Delfzemanier moet gemaakt

Als men voor het verloflèn der vrou-
w\'en vermoed, dat ze dit oiigemak zullen
hebben, dan tragt men zelfs een Maani
of twee voor haar bevallen de tepels hard
te maken, om het zuigen te konnen uit-
ftaan, en men raad dezelve te dekkea
met een zagt vierdik lapje linnen, \'twelk
men nat maakt in half brandewyn en kalk-
water, waaruitmen gemeenlyk zeer veel
voordeel trekt. Voorts doet men op de
tepels hoetjes van een uitgeholde mus-
ichatenoot of fyn gevlogten touw, dat ia
brandewyn geweekt word, zetten, teti
einde de tepels, voordat die vrouwen be-
ginnen te zuigen, hard worden.

Fig. 6. Het kop^weittuigvan Hildanus om de huig af te binden. A.A.
IS dedraad, die zo ^t behoort, in liet fektuig is gefchooren. B. de
Ö r i! hmg m moet hangen, C deplaats , daar men de
draad aanhaald om ^en knoop toe te trekken. Weik werktuig drie
ot vier vingeren breedte moet langer zyn als hier verbeeld is

een zilver of koperdraad, waar in boven een gaatje is om
de draad door het bovengaande werktuig te halen. En moet na de
lengte vatr het werktuig gefchikt zyn.
Fig. 8 is een werktuig ora de huig af te fnyden of af te fteeken A.
de plaats daar de huig moet mhangen. B deplaats daar men het mes
iV overige werktuig word

J^sg. 9. is een werktuig om verzwoore amandelen in de keel te one-
nen, en de ontftokene te doorfnyden. A is een ve7bor?en laS
B een knopje, om \'er het lancet in de konftbewerking mede uit te

• drukken. C. een ring om het vaft te houden: en moet omtrent twee
vinger breed langer zyn.

i^fg. 10. is een werktuig om beenderen, graaten en andere diergelyke
dingeii mede uit de keel te brengen. AAeen fponsje. BBBeenrond
baiyntje,,rdat wel raim een handbreed mag langer zyn,) waaraan

Fig. ii. De maagveger waar van AA het borfteltfe, BBB de draad
waar rnede het door de flokdarm in de maag word gebrast.

v/^rktuig , dienende om zodanige fcheeven halz\'^n;re"\'C
. te maken. A is een halsband van een ruige vafft of nels dL

Mg. 14. Een pypje na de afbeelding van, Cö/Tèn-ï^i om in de ooenin^
der adempyp geftoken te worden. \' ^ . . . \'

■t\'ïg- 18. verbeeld deplaats, en hoedanig een halsdragt over dwars tc
- zetten. \'

!n ^f \'dit werk vervat, zo ftipt
tn wydlopig kan gefproken worden , als
u naar zonimi^er genoegen, zal ver-
oinuï \'^at . zulx. niet

do 1 werk zoude voortbrengen , waar
oogwit ter verhandelinge der
wnapeepen veei verduifterd en onver-
^sanoaar voor den leerling zoude vallen,
«^^^ten ^^ my hy de. ge-

^yk is, ingV omftandig als \'t moge-
omfchryvin-l® te delen, terwyl wy de
aan de zuiw ^^n vele qualen overlaten
byzondere zieux^^\'^\'^ inzonderheid over
dies wille heK^^v\'\'^^^®\'^ gefchreven.
^efa Ik a^n den bercheïdèn

ftnf al^\'^lf, 3|3fte bladzyde omtrentdit
,ftuk als de befte, den Heer Gandron
voorgedragen, die in zyn werkjt SS
over dé kanker zeer befcheid.n en S

Het verfchrikkelyk ongeval van de kan-
ker, dat wy moeten aaL.erkeïalreen
Transformatie,van alle die deeLf ^vaa?
in haar begin neemt;, doet a \'yllf.

Maaf al eer men tot de konftbewerking overgaat, moetmen
onderzoeken, of de klieren onder de okzels verhard zyn, dan ot de
kanker reeds aan deze klieren vaft is: inwelkgeval, gelyk, de onder-
vinding geleerd heeft, in \'t gemeen door de konftbewerkmg mets
nuttelyk is nit te werken. Dog als deze klieren niet veraard zyn , en
\' mën voornemens is, om de konftbewerking werkftellig te maken,
dan moeten de Patienten eeift door bequame middelen en een goede
levenswyze te houden r tot dezeh^ zig bereidan: en als de kanker
noo- niet zweerd of doorgebroken, maar klem en beweeglyk is, ot
de^^geheele borft niet beftaat, ^hTab. XVII. fig. i. A. B. vertoond,
moet men de Patiënt in de konftbewerking op een bequame itoel zet-
ten, en den arm, aan welkers zyde de kanker is, laten uitftebeii,
of rugwaarts agter den ftoel binden of vafthouden. om daar door ^e

zweren overgaat en door de tyd niet al-
leen als ongeneesiyk , maar dodelyk moet
tvorden aangemerkt.

Deze ongeneeslykheid neemt Hip?o-
ép.AïEs in zyn 6. boek 38. Spreuk wel
in acht, wanneer hv zegt; Als iemant een
verborge kanker heeft, zo is het beter dezelve,
niet te genezen, want genezenzfnde fierft hy
fchielyk, maarniet genezende leeft hy langer
Deze héilzame woorden van Hippoc. flui-
ten de «itmuntendfte voorzegginge over
dit gebrek in, en hier door word de
onbezonne.Uitvoering van veele reukloo-
ae Heelmeefters belet en mgetoomt, te
meer wanneer zy agtgeven op de onge-
lukkige uitdagen, diezy, (indien het een
ware kanker is,) na hare bswersmge
komen te ontmoetan. Want iniien de
kankeragtige ftoffen zig inde zappen reeds
verfpreid hebben, zo als men doorgaans

der deeien niet op een, maar op meer
plaatzen van het lichaam laten vinden,
als onder den oxel, agter de ooren , on-
derkaaklieren., ens, zo is\'t zeker, fchoon

alle deze ongevallen geheel kennelyk
voor \'t oog komen, dat \'er geen hand- of
hulpmiddel te vinden is, zelfs , alfchoon
èen waar kankergezwel niet groot,. los
óp zig zelfs en, in geen naaftgelegen de-
len gevoeld word, is echter ditgebrek zel-
den heelbaar, al was hetgezwel naar onze
gedachten zuiverzonder dat iets van
bet quaad was nagebleven,, alzo in "t ge-
meen deszelfs draden bandjes en vaaten,
waar aan b«t te Torsn gebondsjn was,,
van die ftoffen aangedaan zynde, döor de»
tyd dit gebrek weder doen opkomen , en
dus eindelyk het gebrek door- de voor-,
gaande terging der byt-, fny- of brand-
middelen op nieuws boos word en ten
laatften een fmertelyke dood medebrengt»
waar van ik, in den tyt van myne
oeffeninge in de heelkonft, onnoeme-
lyke en onverantwoordelyke gevallen ge-
zien heb. \'tIs dan waar datmen by onder-
vinding geleerd heeft ^ wat quade ontmoe-
tingen men door het wegnemen des kan-
kers zedert omtrent dertig jaren gehad
heeft, als men alles wat men zag na de mo-
de wegfiieed, waar door men word afge-
fchrikt deze operatie zodanig uit te voe-
ren: ook is \'er geen kundig nog bequaam
Heelmeefter tegemvoordig zo ftout, als
wel eertyds, wanneer ze zeer onbezon-
nen het brand^ en fnytuigin de hand na-
men.

Niet tegenftaande deze ondervmding
beken ik met leedwezen , dat \'er heden-
daags ook noch zulke moordzieken ge-
vonden worden, die, (niet tegenftaande
haare onkunde), het onderfcheid van goe-
de of quade gebreken niet kennende, al-
les durr^n ondernemen en dus metftaat-^
fie en veel ophef tot het uitvoeren van haar
voornemen , zig na die elendige begeven,
om den. laatftèn flag tot de doot toe te
brengen, daar zy in tegendeel op de woor-
den van Hippocrates hadden moeten let\'
ten; dat ingeval zy de genezing niethad-
den ondernomen , den Lyder noch, lang®*
zoude geleeft hebben-

ti BorJifpler wel uit te fpannen, om dat harde lichaam des te zeker-« AfK/c«^«^
der te konnen affcheiden. In zodanig een lichaams geftalte de Patiënt
vaftgehouden wordende, als dan doet de Heelmeefter een groot ge-
noeg zynde kruisfneê over de kanker, om \'er dezelve uit te konnen
haaien: daar na fcheid hy de h\'ppen der wonden zo verre als nodig
is van malkanderen om het kankergezwel \'er uit te nemen. Waar op
hy het zelve, of met een byzondere van Hehetius hier toe uitgevon-
den tang Tab. XVIII.3. of met een haakje aangrypt, of een groo-
te naaide met een draad \'er doorfteekt, en een luts maakt, om daarme-
de de kanker van de daar onder leggende deelen op- en af- te trek-
ken; of vat dezelve alleen met de vingeren van de eene hand, en
fcheid het zelve doot een mes zodanig met de andere hand af, dat\'er
al het kankeragtige uitkomt: dewyl het anders in korten tyd weder
zoude aangroeijen. (a) Dog indien de huid, waar mede de kankef
gedekt is , ook reeds aangeftoken, en daar aan vaft was, moet men de-
zelve te gelyk met de kanker uitfnyden,\'t welk redelykgaauw kanffe-
daan worden (V). ^

(V) Ik heb op de 369. en volgende
Dladzyde genoegzaam aangewezen , wat
droevige gevallen op een ware kanker
zyn volgende , en hoe wy ons behoren
te wagten van dezelve door handgrepen
aan te vatten, wyl \'er noit goede ge-
volgen van gezien worden , ten ware
men per abuis een knoefigezwel voor
de kanker aanziende het zelve wegnam
en gelukkig genas. Ik zal op die grond
voortgaande ook toeftemmen , dat die
gewaande kankergezwellen moeten weg-
genomen worden , maar dewyl dikwils
bequame Heelmeefters omtrent de boos-
heid van deze quaal niet zeker gaan,
20 moet de operatie met omzigtigheid
^olbragt worden ; \'t welk inzonderheid
daar in beftaat, dat men door de vrybeid
des gezweis wel verzekerd is \'t zelve
geheel te konnen uitnemen, zonder iets
te laten; want alfchoon het gezwel
goedaardig was , en echter iets vän her
Verharde klier-wezen komt over te bly-
, zo zal het gebrek zonder tegen-
praak weder opkomen en boosaardiger
^\'^orden dan te voren.

(a) In h ge^wci qudduddi^ uidsjtcr in t vervolg zal geiproken worden.

zig van Ue in de Maand Dscember, heb ik zodanig een kankergezwel, dat

vuill groot J/; gêwrfgj van den arm mt/lrekte Tab, KVll fig. i.enmimeen

geheeld, zond.er\\^tik\'iJ\'\' uifgefneaen, hetwelk zodanig als fig. 2. vertoond, is

II Deel \' » fnymes gebruikte.

dig is, om dat niet alleen de naaft by leg-
gende klieren, die zeerkleinzyn,zig daat
meede befmet vinden, maar ook de vlie-
zen , vezeldraden enz, waar mede de om-
leggende partyen omvangen en verknogt
zyn, daar van gemeenlyk zyn aangeftoken ;
welke befmetting dezelve quaai weder
doet opkomen. De ondervinding heeft ge-
leert dat fchoon men een jaar daar na oor-
deelde het gebrek wel uitgeroeid te zyn ,
\'t zelve nogtans zwaarder dan te voren
weder opquam , en als dodelyk moeft
worden aangemerkt.

Uit dezen toefland blykt, dat hetweg-
fnyden dezer gebreken niet veilig gedaan
kan worden, door \'c opligten of affchei-
den der huid , alzo aan dezelve ligtelyk
iets kan hangen of zitten blyven, behal-
ven dat door het verblyf van deze afge-i
fcheide lappen de grond voor ons oog ver-
borgen zynde iets daar in kan verborgen

blyven, waar door wy naderhand quade te-
volgen ontmoeten Derhalven moet men zo
zeer niet op het cieraat van een klein lid-
teken gefteld zyn, maar veel eer, tot behou-
denis van den Lyder, op de zekerfte ma-
nier alles op eenmaal uitroeien, Van welke
manier in \'t vervolg zal gefproken worden.

meieeiig^^^^^^^^^^^^ bloed laten weglopen, eermen \'tzelveftempt, om
werking te door ontfteking en wondkoortzen voor te komen. Maar als er na
de gefteltheit van den Patiem bloed genoeg is weggelopen, dan is het
niet noodzakelvk , 20 als de ouden van gevoelen waren, het bloed te
ftempen , of met brandyzers te fchroeijen , maar de wonde moet men
met veel plukzel in fterke brandewyn nat gemaakt en een bloedftem-
p4d poejer, of alleen met Bovift, die hier zeer dienftig is, vullen,
I; ve^rvolgens met een pieifter en drukdoeken dekken en verbin-
den, Cwf dan zal het bloeden ophouden. Btdloo, (^le deze konftbe^
werking zeer dikwils zegt uitgevoerd te hebben, ) meld dat hy om
het bloed te ftempen, niet anders als plyfier of gips, zonder iets
meer nodig te hebben , gebruikt heeft. " (a) Dog eenige zyn gewoon
onder de aderen door te fteken en dezelve te bmden. (b; Gm^ngeot
-Lft voor , dat men agtervolgens de heelwyze van de Heer Peiit m
^t geheel geen bloedfteppende middelen behoord te gebruiken, maar
na het uitfnyden der kanker alleen de lippen aanftonts te zamen teheg^
ten dewyl dan de Patiënt, zonder dat men voor t bloeden hoefae
bevreeft te zyn, het fpoedigft en veiligft zoude geheeld worden en
ook^een nieuwe kanker ligt zou volgen. Ik heb zulks msgelyks be-

(W) Het voorgedagte weglopen van
bet bloed is niet noodzakelyk , en indien
zulx in weerwil van ons quame te gebeu-
ren , zo gefchied dit door de groote va-
ten iwelkers bloeding in dezen toeftand
geen voordeel kan bybreng^i. n^\'e wyl

ïan \'é verdorven bloed af te tappen hier
eenige plaats vinden; derhalven, als men
zulx wil volbrengen , zo moet den Heel-
meefter met de vingers inmiddels de zwa-
re bloedende takken ßuiten. ^

Het gewigtigfte van deze operatie be-
ftaat in het nazien der oppervlakte van de
gemaaKte wond, om was het mogelyk te
ontdekken, of \'er nog wel iets van het
gebrek mogte zyn,, het welk men a:s
dan behendig moet wegnemen, waar toe
met vee! nut de holftaanoe fehaar lab.
i. f.o- 4. afgebeeld , kan gebruikt wor-
den ook ban hier. toe dienen het ho ■
ftaande . mesje Tab. XI, fig. ,ii. \'t welk
tot het wegnemen van gezweilen, m

(a), E^erait. .Ana,t. Chirurg p. 257», O\')\'
Aaiio J7IZ- Septeb, p.. 17-
holle plaatfen gelegen, zeer handig is.

Deze omzigtigheid word in alle verou-
derde heelkundige gevallen , waar eenige
delen worden weggenomen, vereifcht, oni
dac de befmettende, overgang tot de naaft-
leggende delen veeltyts zo in harde als zag^
te delen te vrefeen is, en wezentïyk verder
kon ingeworteld .zyn, dan alleen tot de
plaats daar men,is werkende, zo als my
omtrent een zekeraanzienlykHeer, wiens,
been jk reedts hoiog onder de knie had .weg-
genomen , gebeurt is .- want de ftomp be-
ziendcS\' vond ik de, Tiè/a^zonder iiieduila
en ongezond, oi,n, .welke reeden,\' het vlees
met linnen ftroken wat opgehouden zyn-
de, ik vaardig nog een fchyfje van het
been wegzaagde, om het quaad geheel uil
te roeyen: waar door in der daat het le-
ven van dien braven Man moeft behou-
den worden , daar in tegendeel de lafte-
rende en domme geellen dit groote werk »
als een zoort van onkunde en mishande-
ling, door my uitgevoerd , aller.wc.g,e®
hebben uitgekreten.

ppoefd, dewyl de wonde niet veel bloedde. Dezelve was ook fchielyk
geheeld, dog de kanker kwam in \'t kort weder, en de Lydereffe moeft
eindelyk fterven. Om^deze reden heb ik altyd een bloedftempend
poeder met plukzel en Bovift gebruikt, waar door het bloed dikwils
nog fterk genoeg doordrong (X). Maar indien de-Fa tien t;ree4.s zwak
moet men denzelven aanftonts na de.gedaane k^Qnft^ewerking ver-
binden. In de volgende verbanden moet,men de wonde,, om dezelve
te heelen, met plukzel, etterniakende-en wond-balzem, gelyk als
een andere wonde, behandelen. Hehetius verzekert, als men \'er in
het eerfte verband drükdoeken met warm bier, waar in boter is ge-
fmolten, oplegt, dat \'er dan geen ontfteking by komt, \'t welk ook
in verfcheide zodanige gevallen is bevonden een goeden uitflag geha4
te hebben.: . i

■ 4. Maar als de kanker en Knceßgezwel de geheele barfi heßaai., \'t zy^ls een
zisäeerende of niet, (zo als ik die groote kanker van 12 ponden in het jaar
1720. heb weg genomen, zie Tab. XVLfig.\'è. A.B.) moet men, alvorens „foej^it,
de konftbewerking te ondernemen, gelyk reeds boven is gezegt, naauw-gefneden
keurig onderzoeken, of die reeds aan de okzelklieren onder den arm, worden,
of alleen aan de borftklier vafl zie, als men dan bevind, dac dezeU
ve met die klieren vaft is, moet men, gelyk genoegzaam alle Heel-
meefters leeren, de konftbewerking niec onderftaan, vermits dezelve niet
geheel en al kan weggenomen worden, om dat de toeftand van

(X; Aangaande de manier van Garen-
geot, met de lippen der wonde te zamen
te hegten, ziet men klaar hoe door \'t na-
blyven , \'t zy van klierdelen of vezekira-
deii, die nog met de quaal behebt wa-
ren , en welke om haar kleinheid voor
ons oog verborgen of niet nagezien wa-
ren , de quaal erger dan te voren weder
Js opgekomen. Om deze reeden moet men
het onderzoek en \'t naaukeurig nazien na
de operatie niet verzuimen. Ik. beken dat
hoe nader de huid kan by een gebragten
gehouden worden, hoe eerder de wonde
kan helen,- ook ben ik geenzins van ge-
sagten, dat deze hegting, mdien \'er geen
quaal meer zir, boze gevolgen zal nafle
pen , maar waarom zal men zig wagen
daar we een zekeva weg kennen. Aifchoon
genezing wat langzamer voortgaat,, daar
met aangelegen , als dezelve maar vei-
lig kan volbragt worden,

^toore my omtrent de geneeswyze
veranderinge , en om die re-
fttl\'h een zwaar vat, \'t welke

fterk bloed geeft, ontmoete, dan bedek ik

het zelve met een dotje plukzel, natge-
maakt in myn te voren geaielde Aq Stip-<
tica, dat ik vervolgens in \'t poeder vaa
Vitriali Corpric. ftip, en daar vaft inet de
vinger op aanfluit, tot dat de gehele uit-
geftrekte wonde met myn Fulv. Adßrin-
gens, onder het wit van een Ey gemengt,
en op wieken gefmeert, gedekt is, v/aar
over ik een grote pleifter , drükdoeken
en een wel aanfluitend windzel met twee
hoofden tamelyk vaft aandringe, zorgdra-
gende met deszelfs flagen de goede borft
zo vqel doenlyk is van drukking te my-
den. Ook maak ik het verband zo als
omtrent de manier van het bloed te ftem-
pen gemeld Is, niet te haaftig los, en ver-
leg het eerfte verband, indien de bloeding
is zwaar geweeft en het weder wat koel is,
niet voor den vierden dag, als wanneer-
alles wat op de wonde zit op een reis
van zelfs afvalt en de wonde ftaat altyt
zeer root en gezond. Over de bloed-
ftempende middelen kan men leezen het
geene by de flagader-fpat en \'£ wegnemen
der leeden gezegt is,
Nnnnn a

(Y) Hoe verre de reukeloosheid we-
gens de fchandelyke verdienften of uit
onkunde gaat, is tot leedwezen van vee-
len genoegzaam gebleken , en wy vin-
den dagelyks , zo als wy even verhaald
hebben, in onze ftad en andere afgele-
gene plaatzen vele die deze moordftuk-
hen zonder ophouden uitvoeren.

Ik ben van gevoelen, dat het wegne<
men der knoeftgezwellen , zelfs die een
geheele borft beflaan, met veiligheid kan
gefchieden ; dog een ware kanker weg te
nemen brengt niet alleen groot gevaar
meede, maar zulks moet worden aange-
merkt als een weg om de doot te ver-
haaften , vooral wanneer wy bevinden
dat de klieren onder den oxel verhard
zyn: datde arm aan dezydederquaaledoof
en eenigzins gezwollen is; ais de verhar-
dekankerftof dooreen vaftgekleefde huid,
die zig zomtyts als gefchroeid of gebrand
Ieder vertoont, geklemd word, en zelfs met
ingetrokke knepen tulTen de verhevene
heuvels als infnyt en blaauverwige ftrepen
maakt : als de kanker reets aan \'t verzwe-
ren is en vervolgens ftinkende, dunne en
fcherpe gele vogt doet uitlekken, en voor-
al indien zy fungeus vlees opwerpt, en
eindelyk als de kanker aan andere delen
is vaftgehegt, waar omtrent de borftfpier
inzonderheit het meefte deel\'heeft.

de Patient daar door zoude verergeren. Nogtans heb ik voor eenige«
tyd verftaan, dat zodanig een kranker te gelyk met deze verharde
klieren gelukkig was iiitgefiieden, en de Lyderefle geheeld geworden ,
zo dat men zulks nog aan verdere ondervinding moet overlaten. Ins-
gelyks zyn veele fchryvers van gevoelen, dat, als de kanker aan de
borftfpier vaft is, de konftbewerking niet behoord ondernomen te wor-
den. Dog dit is niet van zodanig een belang, en Bidloo verzekerd de
kanker te gelyk met een ftuk van de borftfpier daar het nodig was,
met een gelukkigen uitflag uitgefneden te hebben. Ja hy meld, indien
ook de ribben reeds waren aangeftoken, dat men daarom niet aan een
goede uitkomft behoefde te wanhoopen; dewyl de beenvreting nog
veeltyds afgefchraapt, of met de bruine zalf van Wurtz kan genezen
worden, gelyk hy verfcheide maal heeft ondervonden, (a) Maar als de
kanker nergens aan vaft is, dan heeft men zo veel te meerder hoop tot
een, volkome en gelukkige genezing (Y}.

S. Dog

heden van eenigeHeeImeeflers gezien wor-
den, en de kragtige uitdrukking van Hip.
FOCRATEs de kankers te genezen afraat,
zo vind men evenwel nog zommige Heel-
meefters, die daar niet na luifteren en in
weerwil van deze vermaningen het werk
volbrengen, zo als nu voor weinig weken
aan de Huisvrouw van Jacoh Klinge te-
Zwolle is gebleken, die, hoewel deze ope-
ratie door my meermaals om de verhar-
ding der oxelklieren is afgeraden, doch
echter niet geruft zynde op nieuw den raad
van verfcheide brave Heelmeeflers io&n-
ze Stadt.heefÉingehaald,en doemaals daar
toe in myn byzyn gebruikte de Heeren
Tettende, Ferduin, Fan Dugteren, Zwager-
man, Lot-Lotz, RichardSchouten,Netzon
enz, die alle eenpariglyk oordeelden, on-
gelukkige gevolgen uit de operatie te zul-
len zien voortkoomen, en derhalven raad-
den, beft te zyn dat gebrek onderhoudend
te handelen, dog niet tegenftaande dezen
voorzigtigen raad, zo heeft de LyderefTe na
de gewone en fchandelyke aanradinge van
Hamen Meyer, tot het wegnemen der ge-
hele borft fterk aangedrongen, het welk
door de Hr. Kronenburg, wonende te Da//««
digt by de Stad konftig en vaardig

in\'t byzyn van verfcheide myner goede
vrienden is volbragt, en na verloop vafi^
v\\feinig weken merendeels genezen^ Dog
in\'tvejrvolg is dit.gebrck,na onzevoorfp^^\'

. 5. Dog in deze toevallen moet de geheele borft worden afgezeEHoedanig:
*t welk op vericheide manieren gedaan word: i) phatft men de Pa-^^zeive
tienten, als te vooren m de tweede afdeeling van dit Hoofdftuk is ge-^\'®^^
meld, en neemt een byzondere naaide 17. Tab. XV. ter lengte\'
van omtrent fes duimenwaar in een fterke draad moet zyn en fteekt
die door het onderfte gedeelte van de kankerige borft, knoopt als dan
de twee einden te zamen, om een vafthouding te niaken, waar me-
de de kanker kan opgetrokken worden; dog groot zynde, word door
de borft nog een naaide over \'t kruis geftoken ïaè. XVIII. fig. i. en
van de draad insgelyks. een Ints gemaakt,, om alzo de borft te beter
te konnen opwaarts halen, gelyk als fig.. 2. vertoond : (dog dit twee-
de doorfteeken is in \'t geheel niet nodig) als dan moet men met een
fcheer-of ander groot welfnydend mes, de borft,. zo verre de kan-
ker zig uitftrektaffnyden, en op dat door het bloeden het fnyden
niet zoude verhinderd worden, de fnee van onderen na boven toe
doen. (Z) 2) De tweede manier, volgens de Befchryving van Solingen
en Bidloo , is deze : men neemt hier toe een byzondere gemaakte groo-
te vork 6. fteekt dezelve door het agterfte gedeeke der borft vm
onder m^ dat ze boven uitkomt,, houd daar mede de borft-opwaarts"

llnge , weder opgekomen, en kort daar
na met boosheid woedende, is zy Lyde-
reüe uyt deze wereld verhiiifi:. Zo het no-
dig was veele diergelyke gevallen mede te
delen, zo was het mogelyk een geheel re«
gifter dezer droevige gevallen te maken.

De Profeflbr Bidloo , van wien ik in
myn jonge jaren onderwyzing ontfong,
heeft my verfcheide diergelyke operatien
doen bywonen, en myn avaakde Vader
doemaals in de uitmuncendfte konftoetfe-
"ingen binnen de Stad Leyden deel heb--
leende, behandelde voor het grootfte ge-
deelte die Lyderen aan welke de Hr. Bid-
\'00 deoperatien volbragt. Maar dewyl door
dien groten man al mede op de zo even
opgenoemde zwarigheden zo onderfchei-
dentlyk niet gelet wierd , zo zagen wy
JJ^\'e-inige gelukke uitftagen van zynen ar-
Deid. Het ftaat my nog levendig voor,
noe zyn E. by het inbrengen van de vork
Om diep genoeg de borft te onderfchep-
Tn/\'\' luet dé punt door de fpieren

jjg ^y"dedoor deborftfpier: van dewel-
vlees wiTr^^\'^^\'^\'^S gedeelte van- dat
SoIdiSn\'\'^Sgenomen. Wat belangt zy-

Ik ben in hope dat niemand de opnoe-
ming van perfonen als paffieus zal aanmer-
ken , want indien deze omfchry vingen een-
voudig waren ter neder gefteld. zoude ik
biliyk vrezen, dat dezelve niet van dien
waren nadruk voor onze toekomende Ly-
deren zouden ftrekken.

Zommigen zyn van gevoelen , dat men
door bytmiddelen de kanker zal doden en
uitroeyen , zo als reeds te voren gezegt
is; in dier maniere als zeker perfoon te
Oofterbout, niet verre van Breda zig ophou-
dende deed, die beneffens alle zulke parti»
fanen in deze wereld veel quaad uicvoerd.

(Z) Deze manier is juift niet verwerpe-
lyk, maar dewyl ik ondervonden heb, dat:
door de fnyding de di aaden wierden getrof-
fen, en daar door de ophaling wierd belet
zo heb ik die verworpen, en in de plaats
der draden , twee kruiswyze aan de punt
wel fnydende zilvere naalden onder de
borft gebtagt, over welker vier einden heelè
kleine ringetjes wierden gefchoven, waar
aan vafte koorden waren gebonden, die
dan alle te zamen geknoopt zynde tot een
lust ftrekken, om de borft op te houden
na zig te halen, en met het mes onder
de naalden door te fnyden, waar op \'c
voorgemelde ongeval niet kan gebeuren..

Nnnnn 3.

fnyd dezelve daar onder zo veel als nodig, met een groot metè fig. 7,
weg, zo dat door de, vork op eenmaal word gedaan \'t geen anders
door\'de naalden en de draden met veel meerder moeite gefchied. Dog
de kanker klein zynde, gebruikte Bedko in plaats van deze groote
vork een werktuig , byna als een kleine degen5. waar mede hy,
gelvk als met de vork, onder de kanker doorftak, die opwaartsligtte,
en als dan affneed.\' Maar dewyl deze twee manieren zeer afgrylfe^
lyk fchynen, en buitentwyffel- ook zeer pynelyk zyn, daarom heeft
ten 3) Hekitim een byzondere tang fig. 3. uitgemnde.i, waar mede men
de kanker moet vatten, opwaarts ligten, en dan met een fcherpe
fchaar of mes uitfnyden. Insgelyks heeft hy ten dien einde nog een
ander werktuig uitgevonden., fiig- 4- mede men een kankerige
borft in de grond geheel omvat en onder \'t zelve in eene fnee affnyd.
Maar dit is meer bequaam om een geheele dog lüet te groote-kan-
kerige borft af te zetten, en \'t andere, alleen als \'er een kankerag-
tig verhard gezwel, of beflote kanker moet uitgefneden worden.
4) zyn \'er hedendaags eenige Heelmeefters, die om de borft af te
zetten, de kanker, zonder eenige werktuigen, maar met de eene hand
vatten opwaarts trekken, en daar na met een fcherp mes uitfnyden ,
gelyk als ik ook die zeer groote kanker Tab. XVL fig. 8. op deze ma-

6. Voor eenige jaaren is het in Holland nog op een andere manier
gedaan , en in een Verhandeling van D. Tahor met de byzondere
hier toe gebruikte nieuwe werktuigen, en maniere van behandeüng
Tab XVIII\' fio-. 3" en 4. befchreven: ahvaar^,^-. 3. het werktuig ver-
toond , (dat in .de verklaring van deze plaat wydiopiger zal worden aan-
geduid) waar mede de kankerige borft word omvat. E F is een krom
nies waav mede de borft moet worden afgefneden; zo als uitj^^, 4. ta-
melyk is te begrypen. Dog ik geloof, hoe konftig en vernuftig beyde
weriituigen en de behandeling ook mogen zyn, dat nogtans demefte,
de even te vooren befchrevene eenvoudige manier om veele oorzaken
zullen oordeelen de befte te wezen (B).

(A) Deze laatfte manier die zeer aan-
nemelyk is, heb ik als de verharding door
de vinger fcheidbaar van de borft , kon
gevoeld worden en niet te groot was, in
.verfcheide tyden gelukkig volbragt en door
de Franfche Heelmeeftersmeeftalduszien
oefFenen. In dit geval moet men wel op
zyn eige vingers letten, om dat dezelve
altyt in de wonde ter ligting van het ge-
zwel moeten gaan, dat zy door het mes
niet getroffen worden.

Heer Tabor , ter oefFeninge zyner Chi-
rurgicale Studie, als een van myne naar-
ftigfte en bequaamfte difcipeien in Amfter-
dam, en dewyl hy verkozen had by het
nemen van zyn Promotie dzCancro mamma\'
ruvi te disputeren, zo oefFende by zig op
de dode lichamen met veel naarfligheid
om alle de manieren van opereren op dit
gebrek te onderzoeken, waar op ik hem
dan ook toereikte het werktuig by onzen
Hr. Schryver medegedeeld, \'t welk door
zyn E. in deszelfs disputatie op zyn ver^

zöek doöt my getekend en door den kon-
ftigen en uitmuntenden plaatfnyder de Hr,
Fredrik Ottens onder myn opsigt in koper
Wierd gegraveert.

Dit is het werktuig waar van onzen Hr.
Schryver fpreekt en \'t weik hy uit Tabor
20 duidelyk copieert, dat zelfs het merk,
zynde een fchopje en een dubbelde fleu.
tel, zo als ik gewoonlyk op de werktui-
gen door my gemaakt kome te flaan, ge-
zien word.

. Dit wel gefchikte werktuig kan tot alle
knoeit- of kankeragtige borften niet ge-
bruikt worden, om dat het met zyn bei-
de halve ronde ringen onvermydelyk ag-
ter ^ het gezwel moet gebragt worden,
indien de quaal zonder nablyven van ee-
nige flofte zal worden uitgeroeid, derhal-
ven moet \'er fpatie zyn tuffen de Seinbus
en de Mujculus peEtoralis, ten einde de
ring, en vervolgens het mes, daar tuffen
kan pafferen. Ook moet tuffen de omtrek
van liet gebrek en de ruiinte van het v^erk-
tuig weinig onderfcheid zyn, op dat ds
fnede des te gemakkelyker en zekerder
moge gefchieden. Hier by dient wel in acht
genomen te worden, dat het werktuig tot
de plaats waar deszelfs nagel is, tot daar
toe wel fnydende gemaakt word, en niet
zo, als \'er verfcheide zedert die tyt van
die werktuigen gemaakt zyn, waar aan
den werkman een zeker plat lichaam heeft
gelaten, waar in de huid van de borft-ko-
ta\'ende , zonder fnyden word afgekneld,
\'t welk onverdraaglyke pyne en moeilyk-
heid in het opereren veroorzaakt. Wy-
ders moet het mes naa de borft hol ftaan
en in zyn rug, zonder verzuim, met yzer
voorzien zyn, op dat, dewyi het mes
buiten zyn kragt moet gebogen wezen, by
geval of door quade direftie doorzettende
het zelve niet zoude af breken, welk voor-
Val in het Gafthuis aan den braven Heei-
liieeft&r Jan Haf.tm.4N in mya byzyn ge-
beurd is.

Dat men by het wegnemen der klier-
gezwellen met zo veel omzigtigheid zo
■veele werktuigen heeft uitgedagt , is,
om dat ieder getracht heeft het ge-
trek haaftig en veilig te bewerken,
^ welk het beft kon gedaan worden,
gezwel af te ligten en by een te
Kneuen, \'t zommige werktuigen

wel en by andere niet is waargenomen.
Maar met dit iaatftgenoêmde, indien het
zyn behoorlyke grootte heeft, kan bet iti
de volgende manier veilig volbragt wor-
den. Men neemt een dikke zyde koof
twaléf maal zo lang als het gezwel breed
is, deze flaat men tweemaal agter het ge-
zwel om de borft (ziet Tab. XU fig. 12.

a, a. a.) terwyl twee andere koorden, ban-
den of ftrooken linnen b, b. b. als in een
driehoek met de plaats der te zamenkno-
ping der koord e. teffens met de borft
worden gekneld , waar na de circulaire
koord wel in de rondte der borft word
vaft gehaald en met een dubbelde knoop
beveftigt, vervolgens worden de twee ein^
den der koord c. met de koorden b. b,
by een gevoegt tot een handvatzei, ten
éiiide men door deze driebanden de borft
ruim genoeg van de borftfpïer kan afha«
Ien, waar na men het inftrument ora de
borft agter de circulaire koOrt brengt, en
aangekneld zynde , haald men het mes
door de borft, zo als de copy van myn

Schoon niy dic werktuig wel heeft be-
vallen , en ik met het zelve zeer voordelig
heb zien werken , ook eigenhandig alle
nodige en gelukkige uitflagen heb ont-
moet ; ZO doeld men dog aityd op beter;
om welke reden , in overwegip.g geno-
men hebbende des Hr. Bidioo zyne manier
met de vork , die wel gefchikt vond
tot deze operatie, bèlïah-en dat ik daar
by geen genoegzame aan een dringing en
vaftlegging van het gezwel vond, en tot
meerder veiligheid, ik dezelve zodanig heb
verbeterd als uit de volgende befchryving
is blykende.

Fig. 13, is een tweetandige vork, met
2 fnydende fcherpe punten a. a. aan des-
zelfs agterfte zyde is een platagtige knoop

b. waar op een oogje tot het vaft maken
van een ring c. gekloijken is. Wyders
heeft men een koord d. d, ter lengte van
drie vierendeel of een elle j jian welkers
einden twee ringetjes e. e. zyn, die ge-
makkelyk over de punten van de vork
konnen fchuiven. Tot deze vork behoort
een fpits langwerpig mes in gedaante van
een fmal zvvaartje , \'t welk bol ftaat en-
aan de eens zyde holagtig, en aan de an-
dere zyde met een rug gefleepen is, op
dat het daar door fteyigheid mag bekomen.
Van deze vork en \'t zwaartje heeft mea
334 zoorten na de grootheid van de ge-
breken die ons konnen, vooxko.men» ^

f. Wanneer de borft op zodanige manier zo als men heeft goed-
gevonden, is afgezet, laat men, de Patient niet te kragteloos zynde,
eenige oneen bloed weglopen, eer men die verbind, om de ontfte-
king daar door voor te komen: want dat men het kankeragtige bloed
zoude konnen laten uitvloeijen is een dwalend gevoelen. Maar als
de Patient reeds zwak is, moet men hem aanftonds na de gedaane
konftbewerking wel verbinden , om hem door \'t veel bloeden niet
kragtelozer te doen worden; en daar omtrent, als in de derde afdeling
van dit Hoofdftuk geleerd is, te werk gaan. (a) Cm de heeling te be-
vorderen moet men deze wonden zelden en telkens zeer voorzigtig ver-
binden. Maar indien onder het genezen, de etter te fterk vloeide,
en de Patient daar door te zeer verzwakte, moet men om zulks te
verhoeden, (dewyl de Patient daar aan konde fterven) geen etter-
makende middelen meer gebruiken, maar alleen plukzel, \'tzy droog,
of in het aftrekzei van Myrrhe of Barnfteen nat gemaakt , \'er opleg-
gen, (è) de Patienten door verfterkende foppen of geleyen, weeke
eyeren en andere ligte verteerende fpyzen, tragten by hunne kragten
te behouden, ook daar benevens door een Geneesheer verfterkende
geneesmiddelen laten voorfchryven. Dog men moet deze wonden
ook niet fchielyk ofte fterk opdrogen, dewyl daar door een harde
korft, en uit dezelve weder een nieuwe kanker kan veroorzaakt wor-
den : derhalven kan men het te fchielyk opdrogen der wonde belet-
ten , door \'t verbinden met honig van rozen. Na de heeling moet
gedurig een goedé levenswyze onderhouden worden, op dat op nieuw

voqrdeligen dienft doen tot afhaling van
\'t verharde lichaam, en \'t zelve zo by
een als afgetrokken zynde fteekt men al
mede fcheppende met een zwaartje op
het midden der borft onder des vorks
beide takken door, om als dan.heen en
weder fnydende de borften of hec ver-
harde klierwezen geheel weg te nemen,
wel zorg dragende , om het ondergedeel-
te der huid eerft, en vervolgens ten laat-
ften de bovenzyde of refterende huid af
te fnyden, waar op de afgezette borft
aan de vork blyft zitten.

Het gebruik beftaat daar in , dat men
het verharde lichaam eerft met de hand
of vingers van de borftfpier zo veel mo-
gelyk afhaald, terwyl men de vork on-
der de verharding tot agter toe door
brengt, waar na men de ringen e. e,
over de punten van de vork fchuift, tot
aan de huid der borfi:, vervolgens fteekt
men de dubbelde koord d. door de ring
c. zodanig, dat wanneer men de koord
aanhaald, het gezwel door de knellende
ringen e. e. word by een gehaald , ter
wyl de vork en gedagte koorden zeer

(a) OffchoonWidloo en Garengeot van gevoelen zy?i, dat dit bloeden niet van belang is,
en men daarom niet behoeft bekommerd te zyn, zo beb ik evenwel ondervonden, dat niet tegen-
Jlaande de bloedjlempende middelen gebruikt ^vierden, het bloed nogtansna de gedaane konjtbe-
werking, door het geheele verband is heen gedrongen-, zo dat ik oordeel nodig tc zyn, in-
zonderheit in grote kankergezwellen en kragtelooje Patienten, goede voorzorge daar voor
te dragen om dezelve daar door geen nadeel te weeg te brengen waarom eenige boven op
bet verband, om dat bet zo veel te meer, de aderen zou dtukken, nog een Jafelhotd binden.

(b) een zeker Geneesheer heeft my verzekerd , dat hy in dit geval met gebrands cduifi
en Precipitaat tad verbonden, waar na in\'t kort een vajie huid groeide.

geen kanker komt te ontftaan. ^ Ah zig onder de genezing, ft.erke kom-
zen, groote benaauwtheit voor \'t hert., en een henaawwde ademhaling op\'
doen, zulke zyn gemeenlyk doodlyke voortekenen, derhalven moet
men deze toevallen door aderlating, en goede inwendige geneesmid-
delen tegenftand bieden. Veele vrouwsperfoonen konnen deze konft-
behandeling met de grootfte kloekmoedigheit uitftaan, zonder naauw-
lyks te kermen; maar andere maken zodanig een misbaardat ze ook
de alderonvertzaagfte Heelmeefters doen ontzetten;, en in de konftbe-
werking hinderlyk zyn: waarom een Heelmeefter, om deze konftbe-
werking uit te voeren, ftandvaftig moet wezen, en zig door het ge-
kerm der Patienten niet laten verbaazen (C),

(C) De heelwyze heeft weinig byzon-
derheden in zig, om dat, volgens de al-
gemeene genezinge van wonden in de
eerfte tyd, word waargenomen, en ver-
volgens als een vlakke zweering, die niet
gedurig met een middel alleen, maar
door verfcheide veranderingen dient be-
handeld te worden , zo als genoegzaam
iiït onzen Hr. Schryver is bivkendewan-
neer hy zegt niec te ûerk "te doen ette-
ren nog te drogen.

Onder onze Fleelmeefiers te Amster-
dam vind men \'er vele, welkers Afgod
in dit gebrek het Ung. Mixtum is, uit
Bafilicum en Précipitât, Ruhr, beftaande,
\'t welk ze zoveel gebruiken dat\'er de
litige door word veroorzaakt, zo . als ik
naa het afzeuen der borft van een arme
vrouwe door de Salivatie uit hoofde des
Mere, de dood heb zien volgen.

Indien men in.de laafte tyt der gene-
zing gehouden is de Ukeratie te doen etter
dragen en vogtig te houden, daar toe men
onvermydelyke zalven dient te gebruiken,
20 kan men deze \'t zamenftellen uit dro-
gende en huidmakende middelen, a\'s,
het Ungt. Diapomphol. de Tutice alb. fine
Capburst Grifium, de Lapis. Calamin» enz.
onder welke Salve die men daar uit ver-
kieft , Merc. Prcecip. alb. tot een once
zalf, vyfciengr. kangemengtworden, ook
kan men met groot voordeel onder een
onze zalf een dragma Amalgam. Mere.
brengen. Indien het vlees al te veel toe ■
neemt, zo dac de huit-groejing daar door

belet wierde, dan kan men het^^, Calcis
ofwzwewyn, waaronder men matig Aa.
Divin. Fernelü. en tin£t. Mirrh. mengd,
met veel nut gebruiken, en tuffchen beidö
-weder een van de opgenoemde zalven:
om; na bevinding der o^jftandigheden de
genezing te beoogen.

By de omfchry vingb van dit gebrek zou-
de ik garen verfcheide gevallen van by-
zondere uitftagen hebben medegedeeld,
maar dewyl deszelfs omftandigheden reeds
meerendeels zyn verhandeld , zo zal ik ,
om kortheids halven, nader gelegenheid
vindende, de merkwaardigfte meedede-
len.

d^ig. I. Is een foort van een tangetje, om tegennatuurlyke dingen uit
de wonden, verzweeringen, ooren en anderzins te halen, als mede
_ in veelderlei andere gevallen te gebruiken.

2. Een tang, om den flymprop uit de neus te trekken, boven
_ gaten hebbende, om denzelven te beter te konnen vatten.

is een fcherp werktuig om de halsdragt in de lengte te met-
ten, waarom het aan de punt is kromgebogen, en by A een groot
gat heeftom dé fnoer daar mede te gelyk in de wonden teileken.
pig. 7. is byna een diergelyk, dog regt zynde werktuig om bequaam»

lyk ééh dwarfe-halsdragt te maken.
Fig. S. verbeeld een zeer groot kankergezwel , 12-ponden gewogen
hebbende^ dat ik alleen door \'t mes heb uitgefneden. B is een
klein uitwas uit het grootfte gedeelte der borit, maar CC waren
kleine uitwaifen • als groote wratten.

MEn noemt het een doorboring der borft, als men in dezelve een
opening maakt, om \'er tegennatuurlyke dingen, namentlyk
bloed, etter, of water uit te laten; dewelke de Franfchen de konft-
bewerking der e Etterborji hefecen (D}. Dezelve word ondernomen
i) omtrent een Borßverzweering., (dewelice eigentlyk een eUerborß is,)
wanneer na een ontfteking der\'long, of het i Ribbe\'üUesMg een ver-
zweering opdoet.; en de etter in de holligheit van de borft ftoxt, waar
door het ademhalen word verhindert, de long, het ^ Middelrift en de
ribben befcliädigt, uitceering e|l andere dodelyke toevallen verwekt,
indien voor dezelve in tyds geen opening gemaakt word _ 2) Word
ze in \'t werk gefteld omtrent do. monden der bwfi^ wanneer in deszelfs
holligheit bloed is gevallen , dat op geen andere manier daar is uit te
krygen, zo als liièr van by-dé. Verhandeling der borftwonden is ge-
fproken. 3) Zodanige doorboring kan men ook gebruyken omtrent een
\'materborß ^ om iiet daar in zynde water uit te laten. Als men dan uic
de voorafgegaane quaal van den Patient, uit de benaauwde ademha-

(D) Dit gebrek noemt men Emp\'jema en
deszelfs genezing , "Cvanneer men doorbo-
ringe maakt, Paracentefis, Welkwoordniet
alleen in de doorboringe der borft. plaafi-
heeft, maar overal daar men door \'t bren-
gen van een fteek^ de tegennatuurlyke,.

Om deze reeden moeten we ons ver-
wonderen, dat de Franfen door abuis, aai^
de operatie dén naam van de quaal geven r
zo ais zy {nderc|aat altyt gewoon zyn om-
trent dit geval te doen. ,

ling, uit het gevoel van een ongemeene zwaarte en beweging in de borft
enz. word verzekerd, dat \'er tegennatuurlyke vogten in zyn, dan is het
nodig deze konftbewerking ter ontlafting in\'t werk te ftellen, dewyl an-
ders die ftofFen onmogelyk konnen opening vinden (E). Dog al eer

(E) \'£ Is zekerdjat zo dra men acht
geeft wat voor quaal de Lyder te voren
gehad heeft, men daar uit te zekerder,
en tefFens op de tekenen lettende, zal op-
maaken of hy Empyema heeft of niet, want
op een te loffe yOet deze quaal aanne-
mende, lyd den Èyder door een ontydige
operatie onnodige ongemakken , en den
Heelmeefter verheft^ met een zyn goede
naam ; want zo den Lyder (in \'t gene-
raal genomen) zwaarte in de borft, fchom-
meling en beweging van de eene zyde na
de andere gevoelt, zelfs als of hy daar
door eenig geraas gewaar wierde, is de
ademhalmg zwaar, door het drukken van
net vogt tegen de Longe, heiüiapbragma
en Mediajimum,en de benauwtheid is groot,
want deuitgeftorte vogt belet de uicfpan-
ning lier longe, den Lyder kan op de
goede zyde niet leggen , om dat de op-
geilootens vogten op de longe en \'t mid-
delfchot (dikwils ook; zynde beledigd)
drukken, en daarom legt hy gemakkely-
ker op de quade zyde. Het laag leggen
met het hooft veroorzaakt zo wel be-
nauwtheid als het overeind zyn, om dat
de long en beneden het middelrift by die
gefteltenis gedrukt worden. Hy heeft een
gedurige hoeft en kug by zyn benaud
ademhalen, om dat de long zyn afgefchei-
dene ftofFe niet kan uitwerpen , en der-
halven met veel fcherpe vochten bezet is,
waar door gedurige prikkeling word ver-
oorzaakt. Offchoon nu alle deze en meer
andere tekenen gezien worden , zo kan
men dóch met geen zekerheid aeggen
dat \'er Empyema isj maar als \'er voor
het aanwyzen van dezelve ontfteking in
tle longe, ribbeviies of omleggende de-
der borft befpeurd was, waar op
^an de voorgemelde toevallen zyn vol-
gende , zo zal men met zekerheid.konnen
, dat \'er in of omtrent dehoUeder
ftofF ^-wering geweeft is, en dat dei etter-
®\' \'^\'^aac door alle gedagte toevallen
worden, uit de holte der

Het gebeurd zeer dikwils, dat \'er op
voorgaande ontftekinge in de tuflfenrib--
bige fpieren een verzweringe volgt, waar
door gelyk als een zak met etter gefor-
meerd word, die aan de buiten kant meer
tegenftand vindende\' als na binnen in de\'
borft, daar heen wykt en dus in de ruim-\'
te der torft plaa:ts neemt, waar na alle
tekenen van Empyema volgen. Dog om-
dat \'er tuffen de ribben reets doorbo-
ring is , zo \\vord men veeltyts buiten
op de borft verhevendheid gewaar, die
men door \'t uit- en inademén ziet ver-
meerderen en verminderen ; en als mea
daar een vlakke hand oplegt, dan kan men
dezelve wegdiiv/en; dog de hand wegne-
mende komt dezelve Weder : ook wanneer
men met de hand daar op leunende den
Lyder doet hoeften, zo voeld men de
flag van etter tegen de hand aanbonzen.
Indien men deze wegwyking nog niet
befpeurd en , de voorgaande ontftekinge
met de omftandigheden van Pleuritis heeft
waargenomen, zo maakt men ftaat dat
op de gemelde plaats zig etter gezetheeft,
waar van men den Lyder door opening
tydig ontlaftende voor Empyema hewam.
Hier omtrent moet men zeer voorzigtig
zyn , dewyl de ondervinding (hoewel zeer
zelden) geleerd heeft, dat zig tuffen de
ribben flagaderfpat kan- opdoen, om de-
zelve niet eerder dan na volkomen onder-
zoek te. openen. Hier van heb ik twee
gewigtige gevallen bygewoond , waar in
wy by den eenen alle tekenen van Erapys-
jMfl\'vonden, zynde de ribben door \'t uit-
zetten van \'t gezwel ten minften drie vin-
geren breed door vergadering van bloed
van een geweken.

Dus kan men Empyema taftbaar uit
de voorgemelde tekenen kennen. Indien
de borft door buiten gevaat bloed ge-
vuld is, zo zyn de gevaren niet alleen^
met die der etter geiyk, maar men heeft
te vrezen, dat de bloeding of ontlafting
van \'t vat of vaten 20 lang dö Lyder
leeft , kan aanhouden , én offchoon \'er
O o 0 0 0 2 n iet

men deze kbnftewerking onderneemt , moet men rypelyk overwe-
gen, of ze met vreugt kan gedaan worden. Derhalven zal men eerft
de kragten van den Patient beproeven : want hy reeds zeer zwak zyn-
de , is het te dugten, dat hy onder of kort na de gedaane konftbe-
werking mogt dood blyven: en daarom is het in zwakke Patienten
niet raadzaam dezelve te ondernemen. Als mede niet, indien de quaal
reeds lang geduurd heeft, zynde te vreezen, dat de inwendige dee-
len reeds te veel verteerd en bedorven zouden zyn Ca); ook als de
Patient\'de koorts heeft of ylhoofdig is, , zeer benaauwt ademhaalt,
flaanw word, het koude zweet uitbreekt, dan fchynt de dood niet verre
te zyn; om, welke reden men deze konftbewerking moet nalaten, op dat
ze niet voor een oorzaak des doods mogte gehouden worden, die nog-
tans door de te ver zynde quaal zoude veroorzaakt zyn. Maar in te-
gendeel de Patient nog fterk, de quaal niet oud zynde, geen ylhoof-
digheit, koud zweet en flaauwtens zig openbarende y zal men deze
konftbewerking niet agterlaten: vermits ze wet gedaan wordende,

niet meer bloed uitlekte dan tot zekere
quantiteit, zo ftaat te dugten dat men het
zelve niet zo zuiver als de etter zal kon-
nen ontlaften, om dat het in de borft wat
Icing blyvende ftold, vliezig word en tot
rotting overgaat; derhalven moet men in
dit ongeval zo haaft als \'t doenlyk is de
ontlafting volbrengen.

De onderfehetde tekenen , of het etter
óf bloed is, kent men beft uit het fchie-
lyk opkomen van \'t gebrek , want zo dra
een vat \'t welk met de holte der borft
gemeenfchap heeft , gequetft of door-
knaagd is, zo gefchied de uitftorting inde
holte, welkers oorzaak en tekenen ais dan
genoegzame overtuiging verfchaffen.\'

Even zo gaat het met het verknagen der
watervaten enz. toe, die dan hare uitftor-
ting in de holte maaken, waar door bet ge-
brek haaftiger als een etterborft opkomt.

Veeltyds word den Heelmeefter bedro-
gen wanneer hy zig vieid, dat de ope-
ning die in de uitwendige etterzak ge-
maakt is, met de opening die tuifchen
de ribben is, zoude correfponderenj
maar neen, om dat het veeltyts gebeurt,
dat de etter buiten op de ribben zich
met zulk een kragt tuffen de fpieren en
onder de huid verfpreid, dat zy over de
geheele borft heen dringt, en wan-
neer daar in reets opening is gemaakt,
zo dat de lugt daar in kan komen, zo
word de gehele borft vaii buiten onder
de huid met wind opgeblazen, waar door
men des te meerder opening tuffchen
de ribben komt te mrilèn; om welke
reden rnen zich niet moet ontzien op
verfcheide plaatzen de huid te doorboren,
ten einde de ontlaftinge vryer worde, en
de opening ontdekkende , naar de ordi-
naire wyze een Caml ter ontlafting te ge-
bruiken.

Zomtyts gebeurt het dat zig ontfteking
die in nader tyt tot ettering overgaat, on-
der het Os fiernnm omtrent de Musculus
Triangularis bevind, zo dat de ftoffe tus-
fen het zogenaamde Mediajiinum en het
Sternum is opgeflooten. Maar wanneer
zich de etterftoffe laag naar het zwaart-
benig kraakbeen uitftrekt, dan vind men
veeltyts een dikte onder dit kraakbeen,,
aan de bovenzyde der regte buikfpieren
uitgezet, die ik zomtyds doorboord en
een ongelooflyke menigte van ftofFe ont-
laft hebbende, ook door byzondere Ca-
nuHen , na maate van deszeifs groot-
heid en fchuinze loop , gelukkig heb ge-
Bezen.

(a) Ik heb in zodanig een perfoon, na de-dood geopend, bevonden, dat bet horflvlies^
henevens-de ribben ivaren dosrknaagd, in wik geval de konfibewerking geen-dietiftM*
konnen dosn,.

niet gevaarlyk is, dewyl niet anders als huit, vleefch en het borll-
vlies in dezelve gewond worden, \'t welk geen zonderling gevaar kan

(2. Vooral eer men de konftbewerking begint, moet wel pndeizogt Aan welke
worden, i") op %velke zyde der borß de tegennatuurlyke ftoffe zig onthoii-\'?\'^^^^^\'
de: want aan de gezonde zyde een opening te maken, zoude te vergeefs
zyn, om dat \'er niets uit te laten is. a} Jan welke plaats van de borfi
\'t befl te doen zy. Maar om te weten , op welke zyde zig de tegennatuurly-
ke flof onthoud, rnoet men overwegen i) op welke zyde eertyds de ont-
fteking en pyn is geweeft, a) waar de Patient de zwaarte en bewe-
ging heeft gevoeld, g) dat hy op de gezonde zyde in \'t geheel niet,
of niet zonder groot ongemak, maar veel beter op de ongezonde zy-
de kan leggen. 4) dat \'er aan de quade zyde meer hitte en dikwils
ook meerder opzwelling als aan de gezonde belpeurd word. De ly-
dende zyde hier uit dan bekend zynde, moet men de plaats aan de borfi
voeten, alwaar deze konßbewerking zal gedaan worden, dewelke beft is
tuflen de derde en vierde ribbe, van onder op te tellen, een goede
hand of vyf tot fes vingeren breed van de ruggraat, of een hand-
breed onder den onderften hoek van \'t fchouderblad kan gefchieden : want
de opening hooger gemaakt zynde, kan de etter, onder in de borft leggen-
de, niet wel uitvloeien, en lager gemaakt wordende loopt men ge-
vaar van het middehift, dat zeer na by de onderfte ribben, inzon-
derheit op de regte zyde wegens de lever, legt, te quetzen. En als
men de opening nader aan den ruggraat maakt, dan moet aldaar
door zeer dikke Ipieren en vleefch geftoken worden, \'t welk zonder
veel zwarigheit niet kan gefchieden; insgelyks konnen de aderen die .
aldaar tuffen de ribben lopen, zeer ligt afgeftoken worden, dewyl ze
aldaar nog niet in de lleuven der ribben leggen. Weshalven de voorge-
melde plaats de bequaamfte is (G),

(G) Uit myn voorgaande zeggen was te
befluiten., dat in dit geval de onderfchei-
de Empyemata, die door toevallen of te-
kenen , of door het oog voor ons bekend
waren, ook onderfcheide plaatzen tot den
operatie aanwyzen, want zo zy kennely-
ke hoogtens of uitwendig eenig gezwel
maaken , als dan zyn wy genoodzaakt in
dezeive opening te maken, en dat na
giffing zo na by de plaats , daar de door-
boering tuflchen de ribben is als\'t mogelyk
is, \'t weik juift niet altyt zeker gaat,,
maar zeer ligt manqueren kan, meshalven
in nadertyt, provifioneel een ontlafting.

(F) De quade uitflagen van de wel uit-
gevoerde konftbewerkingen worden veel-
tyts den Heelmeefter te laft geleid, om
deze reden moet men wel onderfcheiden
Wat,, en hoedanig het geval is, en onder-
zoeken of \'er niet wel, tot behouding
van. des Lyders leven, noch iets uit de
operatie is te hopen, dewyl men voor
ogen ziet, dat in zo verre men ze niet uit-
"^oerd, den Lyder zeekerlyk fterven moet.
E)it zo zynde. kan.een gemoedelyk man
zulk eene bewerkinge onmogelyk uitftel-
al fchoon hy reden heeft voor quade
gevolgen te dugten. Daarom moet men
cie naaftheftadnde des Lyders alle de ge-
vaarlykheden, in dit fluk begrepen,, voor

gemaakt zynde, de regte opening moet ge-
zogt worden; hoewel het my in verfchei-
de gevallen gebeurd is, dat ik deze door-
boring niet heb gevonden en evenwel
zodanige Lyderen gelukkig genezen, waar
van men by den Heelmeefter A. Titzing
in zyn Ferdonkerds Heelkonß 273. bladz.
zekere brief door my over \'t geval van G.
Huypmg aan zyn E, gefchreven, klaar
kan nazien, hoe wonderbaarlyk de onder-
nome geneeswyze gelukkige uitflagen om.
trent de ongelukkige en aïs reets ter doot
gevonnifte Lyder heeft gehad. Daar in,
tegendeel door het verzuim en de onkun-
de, (niet alleen in dis,* maar ook\'in vé-
le andere gevallen) van Pieter Plaatman,
wiens naam als Stads Chirurgyn, doorMr,
TirziNG verbloemd word, de oorzaak
van deze quade gevolgen zyn geweeft. Ik
zal my over de algemeene flegte behande-
linge der Stads-Heelmeefters in de verag-
tinge der armen niet uitlaaten, alzo dit
iluk niet tot het afhandelen van verfcbü-
len , nog ter correftie van publyque za-
kèn,; door my gefchreven word.
■ De Chirurgyn Titzing maakt hier ge-
wag, als of ik item de perfoon van G. H.
ter genezinge in hande fteldè; daar ik
hem dosinaals, by dezen gevaarlyken Ly-
der ten tyde ais w;?. de Hr. A.Renting
•onder onze bezorging hadden , ter onder-
fleuning verkoos, ora den Chirurgyn P.
Plaatman te overtuigen, hoe flegt en
fchandelyk hy dien armen man had behan-
deld. Om- deze reden heb ik dien Lyder
met de Chirurgyn Titzing zo lang onder-
houden , tot alle gevaren voorby waren
en dèn Lyder merendeels van zyn zonder-
ling. gebrek herfteld was , latende voor-
ders de bezorging aan zyn E. over.

H/er bleek", dat de plaats daar men
moeft openen niet te bepalen was, en wy
daarom van tyt tot tyt genootzaakt wa-
ren , ons na de gelegenheit te fchikken.

Indien het gebeurd, dat ter oorzake
van een doorgaande wonde het bloed in
de holte der b\'orft ftort , dan tragt men
het zelve zo haaft \'t doeniyk is, daar uit
te brengen , \'t welk zelden gemakkelyk
toegaat, om dat de op malkander leggen
de fpieren hare gemaakte openingen niet
ïegt over een leggende behouden, maar
malkander voor by fchuiven, waardoor
de uitgang geftuit word. Dog zo men
door het geven van zeker geftalte de ge-
meenfchap met de holligheid der borft mogt
bekomen, dan zal men de ontlafting van\'t
J>loed door het zuigen met de luchtpomp
en kop (ziet Tab. II. fig. 5.) tragten te bei-
vorderen , over welke manier van doen
den geleerden /hiel zeer nuttelyk heeft
gefchreven, By aldien de opening naar de
gedagten van zommige te hoog ■mogts
zyn, en naar hun oordeel tuftchen zekere
ribben behoorde te wezen, zodanig dat
men een nieuwe oj; sning diende te maken,
zo is doch zulx niet aityt nodig, want zo
de wonde maar zodanig verwydert word,
dat men \'ereenKan\'ulinbrengen kan\',dan
zal \'er door de ■ legging des Patients en
de uitfpanning der longe , die - vloeibare
ftofFe behoorlyk uitgedreven worden.

Om de\'bovengemelde reden raag meiï
dan zeggen dat de plaats noodzakelyk
verkiesbaar is ; dog aan de verkiesbare
moet men zig niet zo zeer, als wel zommi-
ge doen, verflaven,,dewyl het altytbetet
is een rib te hoog als te laag te verkie-
zen, om dat\'het genoeg gebleken is , dat
de ftofte. die ter ontlafting een weg vind
door eigen zwaarte, en de aandrang der
vafte delen ; gemakkelyk buiten loopt.

Vele Schryvers-, waar onder onzen Au-
teur ook \'een is , zyn omtrent deze ver-
kiezing verdeeld , wanneer zy zig naar
het punt van het fchouderblad willen

fchikken, om dat dit been, by den eenen
hoger en by den ander lager legt, Wy-
ders geven zy een maat met de breed*
te der hand van de Spina dorfi, maar zulx
kan al mede geen plaats hebben , ter
oorzake van de grootheid of klefnheic
des Lyders, op welkers deelen de grots
of kleine handen de piaats lichtelyk ver-
keerd aanwyzen.

Om deze reden gaatdegroote van/ïonie
veel zekerder te werk met het raeeten van
een bandje, \'t welk hy op ds Spina legt, en
daar mede over de borft tot het- zwaard-
vormige kraakbeentje, in drie gelyke dee-
len gedeeld, afmeet, welkers eene derde-*
part of iets minder van dé Spina weder
uitgemeeten zynde de plaats ter zyde def
borft aantoont. Wat nu de hoogte be-
langt, déze verkieft rnen aan de regter
zyde van onder op tuffchen de vierde en
vyfde Rib, en aan de linker zyde tuftchen
de derde en vierde, waar door men bui\'
ten twyffel het Diapbrdgma (in zyn natuur«
lyke plaats zynde) zeer gemaiikelyk

3. De plaats, daar.men de\'operatie zal ondernemen, inèt inkt ge-Hoedanig
tekend zynde, moet men de huid met het veten vleefch eenigzins op lig-de konftbe-
ten, , zo als van het zetten der etterdragten gezegt is , én dezelve door-
foyden , om de overige deelen daar na zo veei te .beter te. konnen Jfaan^fo;.
openen. Als deze deelen doorfneden zyn, plegen veele met een dik-den.
ke Troicar Tab. VL fig. 12. door het overige vleefch en het borft vlies
voorzigtig te ftekp. _ (Om de Long niet te quetzen, ) tot datze be-
fpeuren in de holUgheit van de borft gekomen te zyn: als dan halen
ze de priem uit het pypje, \'t welk in de wonde blyft fteeken, op dat
de etter en het water daar door zoude konnen tiitlopen; dog dit werd
niet op een reis gedaan; want zo dra als de Patiënt begint in onmagt
te vallen, moet men ophouden en maar zo veel afgetapt worden, als \'t
de kragten toelaten, \'t welk gedaan zynde, halen \'er het pypje uit, en
fteken in plaats van dit pypje, aanftonds een ander kort Joode Tab. IL
fig. 2. S. of zilver buigzaam pypje Tab. IV.fig. ir. in, dat dan, om
\'er niet uit te vallen, met een bandje om de borft vaftgebonden, en
met een pleifter beveftigt word. Over het pypje word een dikke druk-
doek gelegd, en alles mer het verband, als by de Franfchen, door
eenf-rvet, de fchouderband genaamd, verbonden. Eenige doen geen
infnydmg, maar fteken aanftonds in een ftoot met de Trocar door de
huid, \'t vet, vleefch en borftvlies heen. Maar dewyl met de Trocar de
Long, veeltyds aan jiet libbenvlies aangewailen zynde, ligt kan ge-
quetft worden, daarom is het beter, na dat men de huit, vet en
vleefch drie vingeren breed op de voorgemelde manier heeft doorfneden,
bet overige vleefch en bet borjtvlies met een bequaam mes voorzigtig tufjen
de twee ribben overdwars door te fnyden\'^ (maar alvorens , om de ribben
eenigzins van malkander te doen wyken, moet men de Patienten wat
laten voor over buigen, ) om als dan, gelyk even gezegd is, daar in
een pypje te fteeken, en de etter te laten uitlopen. Ofichoon deze manier
moeijelyker is te verrigten, zo is ze veiliger, wanneer de long aan hec
ribben vlies, dat dikwils gebeurd is, v/as vaftgegroeid, dewyl men dezel-
ve als dan met een vinger of bequaam werktuig, nademaal het gat door
bet fnyden groter als door de Trocar gemaakt word, kan losmaken, en
bet bloed of etter beter kan uitvloeijen. De Heer Petit, volgens \'t Schry-
Ven van Garengeot, verwerpt zo wel de pypjes als de wieken, en wil ver-
zekeren in deze toevallen veel beter te zyn,een ftukje linnen, als een
ftaeit gefneden, fn de wonde te leggen; dewyl zulks de toegroeijing
der wonde verhoed, en het gedurig uitvloeijen van de etter niet ver-

hindert. Waar op hy dan eenig plukzel aan een draad gebonden, en
eindelyk een pleifter legt, en verbind (H).

(H) Offchoon de operatie, van verfchei-
de zo oude als nieuwe Schryvers, door
het brandyzer, door bytmiddelen, door
een enkele fteek met de Xroicart en ein-
delyk door het mes in verfcheide manieren
word aangeprezen, zo verkiezen de regt-
zinnige oefFenaars der heelkonft de laatfte
als de befte.

Om deze operatie, die in der daat zeer
ligt te doen is, behoorlyk te verrigten,
moet men wel weeten dat de vezelen van
de brede rug-fpier vooral dwars moeten
doorgefneden worden, want na beloop
der vezelen geopent zynde , fluit die ope-
ning ten eerften digt; ook moet men be-
dagt zyn op de tuifchen ribbige aderen ,
flagaderen en zenuwen, welke in de fleuf
van de rib leggen daar men onder ope-
reert. En eindelyk moet men zig te bin-
nen brengen dat de longe, vooral by be
jaarde lieden, als mede by die welke vee-
Ie borft-ontftekingen zyn onderhevig ge-
weeft , veeltyts aan het ribbenviies vaft
zit; en zulx op de plaats der operatie
zynde, zal men niet in de-borft komen,
maar de longe deerlyk quetzen.

Indien de doorboring met de Troicart
zal volbragt worden, dan moet men geen
ronde, maar een platte en kromme nee-
men, welkers gedaante zig veel beter na
de foatie tuflen de ribben vleid, dog ech-
ter bm de voorgaande reeden dient men
deze manier te verwerpen.

De befte en veiligfte manier van ope-
reren is deze: men vat de huid wat ruim
en hoog op, en fnyd, als onzen Hr. Schry-
ver heeft aangewezen , een fnede ten
minfte drie vinger breed lang, door de
huid en \'t vetvlies, vervolgens fteekt men
de voorfte vinger der linker hand in de
v/onde j zo dat de nagel van dezelve tegen
de boven rand der onderrib leund, voor-
ders neemt men een vaft ftaand fterk Ana-
tomifch fepareer mes , welkers punt niet
fpits maar rondagtig geflepen is, hier me-
de fnyt men langs de nagel en bovenrand
der rib, of om duidelyker te zeggen, tus
fchen de nagel en de rand der ribbe fagtjes
been en weer door de brede rugfpier en
tuftenribbige fpieren tot op het ribbe vlies,\'
gemeenlyk een goede duimbreedts lengte,
hetwelk men alles met de vingerjduide-
lyk kan voelen , vervolgens maakt men
een kleine opening in het ribbe vlies, waar
uit, indien de lor je op die plaats niet is
aangegroeid, de ftofFe, als bloed, water
of etter kennelyk vloeid , waar na men
die opening voorders vergroot.

Zo het quam te gebeuren dat \'er na ds
gemaakte opening in \'t ribbevlies geen
ftoffe vloeide, dan zal men met de vinger,
of met een dikke Sondé, die als een kleine
winkelhaak gebogen is ,in de opening tot
voorby het ribbevlies gaan om , was \'t
mogelyk, door het omdraien der Sofidé op
die plaats de longe los te maken, en in-
dien zulx niet mogelyk was, dan zal men
een andere plaats verkiezen om de opera-
tie te hervatten.

Alle operatien , hoe gemeen of een-
voudig die ook zyn, hebben hare veran-
dering. Om deze reeden , de opening in
het ribbevlies niet groot genoeg zynde,
kan men in de daar reets zynde kleine
opening een Bijiory couvert ftefeen , dan
opheffen tegen het vlies, \'t zelve Open
maaken en ligtender wyze na de onderrib
draiende de wonde verder opfcheuren, ook
kan men een holle ftevige Sonde tot bin-
hen in de borft breng en, dezelve we! hef-
fen , en in deszelfs fleuf een kromme fchaar
voeren, waar mede men langs de rand
der onderfte rib verwydering maakt: \'t zel-
ve kan men ook doen met een kromme
Biftory, dog daar mede moet men van
agter opligtende fnyden.

Door de aanwyzing der vinger zal mea
zeer veilig en haaftig opereren, want door
deze manier kan men noch de tuffchen-!
ribbige zenuw nog de bloedvaten trefFen,
om dat de top der vinger tufTchen het mes
en de onderzyde der bovenrib geplaatft
is, waar onder en in weliicrs fleuf de va-
ten gelegen zyn.

Of al de vogt, \'t zy etter of water, op
een reis \'er mag worden uitgelaten, of
hoe veel op eenmaal af te tappen, ftaat
wei te overwegen. Jn \'t eeifc moet meo

4. In de volgende dagen moet mende wonde dagelyks een of als het Hoedanig
de nood vereifcht, twéé of meermalen verbinden, en altyd 20 veel \'er in \'t vcrbin-
Jaten uitlopen als de Patiënt kan verdragen. Ook by ieder verband,
• tot dat de borft volkomen gezuiyerd zy, een warm zui verend fpüitmid-
del gebruiken, namendyk een afkookzei van wondkruit, met honing
van roièn, en oly van myrrhe gemengt , waar by men, als dePatient
geen hoeften onderworpen is, een weinigje Ef. Myrr/?f, of de borfl>
.balzem van Wurtz kan doen om in de wonde te fpuiten, Garengeot
, pryft het Perficar. maar als de Patiënt het hoeften onderhevig

is I het Decod!. Althece. Gemeene brandewyn gekookt mat SulphurAn-
timonii, en deze, inplaats van»het voorgemelde, in de wonde gefpöten, is
een uitnemend zuiverend en heelzaam middel; insgelyks word het
kalkwater met honing van rofen gemengt,van eenige zeer geroemt.

wel op onze beviniinge letten, namentlyk, j is. Deszelfs punt moet rond , glad én ef-
dat \'er altyd quade gevolgen gezien wor- "" —

den, wanneer men uit de etterholtens aile
de vogten op een reis ontlaft, \'t welk
vooral, in de bprft en faviik zig etter of
water bevindende, gezien word ; deshaï-
ven zuUen we ons fchikken na de fpreu-
hen van Hippocrates lib. 6. aph. 27, daar
hy aanduid; wanneer men by een volle
borft van etter of water, door de Para-
centejis, alwaar men m.et dc Cauterie brand,,
die ftofFe op een reis iaat uitvloeien, ao
fterven die lieden zekerlyk. Daarom moet
men de ftoffe zeer langzaam ontlaften.
De hoeveelheid der ontlafting in een
reis, moet ter verkiezinge des Heelmee-
fters ftaan, na dat hy veel of weinig ftoffe,
en min of meer kragten by den Lyder vind.
Maar zo \'er zich bloed bevind, moet
men het haaftiger of op eenmaal doen
iiitlopen, om dat het daar in blyvende
een vaft lichaam door deszelfs vliezige
wezens formeerd , \'t welk \'er in vervolg
»an tyt niet kan uitvloeien, maar door
ïottihg moet verteeren, Oök gebeurd het
dikwils, wanneer de uittrekking door
bet daar in blyvende bloed continueert,
dat als dan db bloedende vaten, met haar
Eequetfte monden, open- blyven én dus
het bloeden geftadig doen aanhouden, \'t
vi^elk, de holte ledig zynde, niet ge-
beurt, om\'dat hare monden te ligter toe
»\'"yten en intrekken.

Zo dra de operatie volbragt, en de
•n H^ genoegen ontlaft is, brengt men
m ae opening een halve maans wyze ce-
^^J^P\'l^Pyple. \'twelk van tin g^emafkt

fen zyn, en indien het voor niet toe is,
zo moet het na binnen gekant zyn, zo
dat\'er maar een kleine opening overblyft;

dog op de zyde van de pyp maüïit men
bekwame jraten, óm \'ar dé ftofFe döor te

laten, cn de kromte der pyn haagt iets
over de daar onder leggende rib, ten
einde de longe door deszelfs effene en
gladde gedaante van quetzinge vry blyve.
Op het bulten eind der pyp moet een
plaatje zyn, als by Tab. Hl. fig.-^. ver-
beeld word. In de band waar mec^e men
de pyp in de borft vaft maakt, fnyd rneij,
een gaatje waar door men het fpypjej
fteekt; zo dat het plaatje op de band blyft\'
leggen en door de gaatjes met een naald:
en draad word vaft gehegt. Eer men heti
pypje in de borft fteekt, legt men een.
pieifter met een gat over de wonden; en
door dit gat en wond fteekt meijdepyp,
ten einde dezelve niet op de lippe der
wonde kome.te ruften. ^ %\' ■ .
. Dewyl, de genezinge van de ontlafting
afhangt, ?ois het beter dat zulks na ver-
loop van weinig dagen, gedurig feype-\'
rende en langzaam, dan al te fchielyk ge-
fchiede: daarom dekt men dc opening der
pyp met een comprcs yan eyUzagt lin»
nen, en zomtyds eenigedagen na de ope-
ratie met een gegate compres, waar over
men een vl^tkke groote,fpons legt, ten
einde den inval der lugt belet en deuit-
vloeijing der materie beoogt word: ver-
volgens legt men over de fpons drukdoe-
ken of een blaas voor \'t doorflaan en daar
over het verder verband ter aanhouding.

P P p P p

maar het fpuitmiddel «elkeas \'er weer laten uitlöpm , ea als men ein-
delyk gewaar W(»d daC\'er geea-etter meer uitloopt, dan geeft het te
keoEifin., dat de inwendige ver?;weering gereinige. en geheeld zy; waar
i>a men dan het pypje of linne lapje uit de wonde haald, ea dezdve
heeld , als van de borfi:wonden paderwezends. «Maar op dat de etter
en iiet fppitmiddel zo veel te beter zoude konnen de wonde uitvloeien
moet de Patiënt zig onder het verbinden zodanige buigen, dat \'er alles
wederom kan uitlopen, en daar benevens fterk adem halen, om het
zo veel te beter uit te perfl\'en. Waar benevens-ook het gebruik der
inwendige geneesmiddelen, namentlyk wonddranken en wondbalzem >
als mede een goedeleevenswyfe te onderhouden , niet moet verfuimd
worden/L> .

5. Ten laatften moet men ook weten, dat de etter na een ontfteking
in de borft, niet altyd in deszelfs holligheit loopc, maar zig dikwils na
de huit begeeft, en uitwendig aan de borft een gezwel en verzweer ing
veroorzaakt, gelyk als ik een diergelyke zeer gropt heb gezien. In za-
^anig een geval moet de opening juift niet aan de; voorgemelde plaati
maar daar de verzweering zig openbaard, het zy voor of agter. aan de
borft gemaakt worden. Dog dan zyn de ribben van etter reeds aan.

tefteöken, en opgegeten ofbeenvreting, als mede de etter zodanig ftinr
en4e. ge worden, dat de heeling dikwils ten uittêrftei^ bezwaarlyk isj
«n de Patiënt daar aan moeten llerven.

-Het\'verbinden en behandden van
©lïzin\'H-r.; Schryv-er \'is aannemelyk:, dóg
ifica behóórt zfg ineèr voor bittere en
iéhai^ie <9ingen te v/agten, eh daarom vèel
liever aè >iBiddélen uit mirrhe ^en brande-
wyn g&iöaakt-,, ^gter-^e-\'laaten, zorg dra-
gende ëat 4ö infpuitiiige, indien mén de
Tiiïde#iïfge «i^il ^ tegengaan, met\' afkook-
zels ■\'ÏS»!\' \'Jt^r-imomé en garft \'ia water •, oï
«ritec -gefilHiedé;, on^er hét
men een genoegzame ^uan^itèit^ r&r^-
hon&g üf-\'fiÖkér kan mengeh , dé inrpni-
tiïig zatbïehöjeiallé firingen ^diemen door
de pyp in 4e vrötide fteekt , -konn^

dperieH-0cfe «aar tyts^èlegenheid myn
«itgerondpftêikökfpuit » II. 2 en
rerbed^i «net könn«b ^rui-;

ken, om wranneer de qpening ter ontlafting
te \'klein is,, "tefFens door dit werktuig dp
fpuiting én ontlafting te bevorderen. ■

;Ovc\'r deze ftoffe zouden we nog ver-
fcheide zaken konnen verhandelen, maar
alzo\'dezetye\'niet-zo zeer.tot de operatie
als Welde ziekte zelve behoren, zo zal ik
éentge S ehryvers, \'als Aquapendenr, ji^iuSf
Fiiilitpmi, Jontan tcsJFHend^zn. j. .pag. 19..
en 87; pakntfr^\' Hildanus, van MekereHy
\'RutJchi Scarierë, Scxiketus, zyn ehfery. van
44tót48. Tkevfnin ,P^erdnc:^van \'Zoiingei*
en meer aBdere, aanraden te lezen, te»
einde inen de verfchillende zaaken in dit
ftuik voorkomend?, te beter konne over-

Waneer oridér het^^feen tufa de vKden van h^ # mdÖ- «
fchot een vers weering is, dan kan de etter zig niet wel anders

als doar een geboorde opening van het boTfLbeen öfit\'aftenvl>er.
halven als de Geneesheeren oordelen aldaar een 2weering,en de doorbo-

huit by het onderfte gedeelte van het borftbee«, of daar de Patienthet
teken en kpgen voeld, door éen-fcaisfneè, fcheidende de Hppen
van malkander, om de treepaan daar op te zetten, en daar mê zo
als de herflenpan, het bcfrftbeen dóór\'te tóén:\' eh afs \'ér éen tuk
been nitgeboord IS, deh Patiënt zodanig te leggen, dat\'er de etter
beqnaamTyk kan uitvlodjên. Waar na de zwe?L, gehk lis
gezuiverd zynde, de plaats op die wvze als inhJr^.u^ J

jord. Lenige geloven dat deze Konftbewerking I v^l^^rËe^
derworpen^s a!s hettrepanneefeh van het hédftUewyfS^l lSc

d^l; n- u^\'^\'u^yf^\'^®^\'" » endaarorSnSetli^ te on^
de nemen, meld dat^ hy deze^ Konftbewerking heeft ziln uitvo^
reii, raaar dat \'er de Patienc is aan^efCoryen (K).

(K) Een braaf Heelmeefter moet in za-
ken van wiflelvalligheit op.het aanraden
van een Medicus zo vaardig, met-zyne
handelingen niet zyn; want dfivpyi deze
Qübieuae omftandigliéden meeft als prbef-
«ultKen zyn aan te merken , zo dienden
öc omftandigheden van \'t geval dën Heel-

\'^\'^\'gen, dat dit moejelyk werk van een
goeden uit/lag zal konnen zyn , eer men
tot dit^ftuk overgaat; wantuitdegeftalte
^an\'tdeel is ligt op;te maken hoeveel
gevaar en weinig hulpe daar in is opge-
"ooten, voor al wanneer men uitwendig
^banden pezige delen die op het borft-
wend-\'^e\'chomvt , als medèdèin-
,van dfe liganiehten

dat wezentlyk Het ware gedeeltè van het
Pericardiumis y gevonden word. WaaroiH
Galenus. in zyn Admimjir&tk oordeelf,dat
wanneer het~ Mediafiinum i» aangedaan,
hstPeritardim daar iaiS mede deel hebbë,
als het welke zyne gevaren ook mede-
brengt, behalven dat wanneer men in hec
borftbeen trepaneert, hét zeer duifter is
te weten wat dikte het heeft ; om welke
reden men zeer omzigtjg. moét te wÊrif
gaan,alzo men de trepaan daaï-uithalende,,
om dat het been zeer voos is ^ de helft of
meèr of min in de Boor .blyftliangen,
waar door veél- bezondere omftandighe^\'-
den komen té gebeuren .,.want aifchoon
het heen gehéél , was Weggébèord ; zo is\'
doch de etterlfcffe genoegzaam in fiaatd®
vliezen van het middelfchot , teiyerjceren

^ P P P P 2 X ^é

dige dekzelen van \'t borftbeen, welke be-
letten dat \'er de etter niet aanftonts uit-
vloeid , maar komende op de bandagtige
vliezige deelen, in welke men de ftofFe
na de volbragte trepanering door \'t gat
met de vinger kan voelen , door het
fnymes moet worden uitgelaten. Om de-
ze reden moet men niet op dat been
êrcpaneeren , dan met de .grootfte kroon
idie meu by den trepaan vind. En om myne
gedagten regt uit te fpreeken, ik heb wei-
nig vertrouwen op deeze operatie: en daar-
om, indien het mogelyk was; wilde ik
liever door pappen en vermurwende mid-
delen, op de onderzyde van dat been te leg-
gen, deetter nederwaarts tot het zwaard-
vormige kraakbeen doen zakken, om op
die wyze, als te voren verhaald is, de-
zelve aldaar door het lancet beter te
ontlaften.

^E zvvenking der ruggraat,als dezelve teveel agterwaards, voor^
waards of zydwaars geweken is, word een bogchd genaamt.
Dit ongemak ontftaat meerin Kinderen dan in volwaflenPerfbnen,
wordende meerendeels door uitwendige oorzaken geboren, namentlyk,
door vallen of ftoten, waar door de tedere en weeke beenderen der
kinderen tegennatuurlyk verdraait worden; dog zomtyds kome dit geval
door inwendige oorzaken, als de banden van de ruggraat te zeer ver-
flapt eniverzwakt zyn, of dat\'er aan de werwelen beenbederving komt»
cn de ruggraat daar door krom word. Zomtyds ZOU een al te gewel-
dige zamentrekking dér burkfpieren hiervan oorzaak zyn, ^X^kG&ney
Äulks met een _ voorbeeld tragt te bewyzen (a). Wanneer men dit
"ongemak niet in tyds te hulp kcMnt, zullen eindelyk de wervelbeende-
ren zodanig krom begroeijen, dat de quaal nooit herftelbaar is, ver-
mits het onmogelyk is een verouderden bogchel regï te maken. Dog
als men in \'t begin deze qual te hulp komt, dan zyn zodanige dikwils
nog te herftellen, of men kan verhinderen dat ze niet te mismaakt
worden (L).

CL) 2eer weinig. Schryvers heBBen zig
•p dit \'gewigtige fluk gelegt, ëensd\'eePs om
to veele , die ovef de Heelkonll hebben
^fprokén, .géne regte kenniffe der ant-
Kédkónlt bezaten, en, veel minder hcb-
kéd zy het werktuig-kundig, gebruik dier
delen van \'t lichaam verftaan , daar het
^tans in het kennen en wel behancfelen

van dVkroinrninge-ofdoorzakking der rug^
graat op diewetenfchappen alleen aankomt.
Wyders mag ik onbefchroomt vragen, wie
is \'er in onze wyd vermaarde ftad , die in
\'t behandeFerr van deze quaal de regte en
welgegronde uitvoering volbrengt? It«\'
mers niemant, zelfs weet ik dat zek«
iïeelmeeffierdi» zig beroemd dc Ontl^^etf-

en Werktuigkunde grondig te verftaan, nu
voor eenigen tyd niet wift, dat een hoog-
fte ande fchouderblad der dogter vanSchip-
perSta«t,uit eenige fcheefftaande wervelen
konde geboren worden, \'t welk nogtans
aan dien onkundigen Chirurgyn door een
oplettend Koopman wierd aangewezen.

De zware en droevige gévolgen van
deze qnaal doen my oplettend zyn en van
dit geval meer zeggen dan men te voren
gedaan heeft.

De natuurlyke ruggraat van agter bezien,
maakt een regt opftaande colom; maar die
ter zyden beziende heeftze verfcheide bog-

boven na beneden een lyn trekt, niet an-
ders dan gelykredige uitfettingen weder-
zyts uitleveren; en langs de uitftekende
hoogtens een lyn getrokken zynde, ziet
men een veel breeder lichaam dan zy van
agteren vertoont, ten einde de kragt en
evenwigt daar door mogt vermeerdert wor-
den ; alle de wervelen ftaan op den ander
en vervangen zigdoor uirlleekzels, die ter
^weging genoegzame tuffenfpatte laaten :
dog op dat door dexezwakheid geneover-
hellinge zoude gebeuren, worden zy aan
alle kanten door banden en pezen ge-
fchoord en in haar ruftende ftand, door
een byzondere zoort van kraakbenigeban-
ëen gehouden.

Maar zo dra zich deze colomnaire geftal-
te door eenige oorzaak verlieft, dan zietmen
uitwyking, die in meer of minder werve-
len komende, meer of minder zwarigheid
veroorzaakt, en ook haaftiger of iangzaa-
\'fflcr doorzakt; want hoe lager de door-
zakking is, hoe fchielyfeer de kromming
vermeerdert, doordien, als\'er reets hel-
ling gevondeu word, de drukkende zwaar-
te meerder cn haaftiger kromming uitle-
vert , dog hetrugmerg met minder fchade
drukt. Den uitmuntende Guido heeft dit
Ongemak zeer naauwkeurig befchreven,
doch betragt de ware genezingeniet, de-
hy dezelve door ffrykinge en ftoo-
*inge meent te zullen heïftellen, en nog
flcgter raad geeft Avicenna vän dit onge-
mak te branden, zonder eens aan te dui-
den , waar, hoe, of uit wat inzigten.
Indien de wervelen der borft doorzak-
"g maken , dan is \'t zeker dat zig de
en de borft daar na moeten fchikken,
fereS^®\'"^\'^^\'\'^\'\'^ aan dezelve toe-
^ Hier van fpreekt den zeer ge-

leerden ÄJö/öwax op een verftaanbare wy.
ze in zyne befchryving der Vrouwe bot-
ften, als ook in zyne verhandeling ran de
beenderen der ruggraat, met verzekerin-!-
ge van dit ongeval meer in Vrouwsperfb-
nen als by Mannen voor te vallen. Ook
fteld hy in de rang van deze quaal de wan-
geftalte van hetSfer?2«ra, vooral wanneer
dSiCartilago enfiformis inwaarts draait,waar
door de maag gedrukt enlnttDiaphragma
belet word behoorlyke beweging tot de
refpiratie te maken. Maar dewyl hy de
moeite niet neemt van dit verder uit te
leggen, raad hy dit gebrek haaftig te ge-
nezen , zeggende, dat zekere Baptijl Co-
dronchus en Louis Septalius daarover heb-
ben gefchreven, welkers gedagten ikbe-
lyden, niet te weten.

De Verfcheide tekenen en^ voorzeggin-
gen der doorzakkingen moeten zeer wel in
agt genomen worden, indien men de ge-
nezing met een zekere cn vafte grond zal
volbrengen ; deszelfs verfchillea beftaan

meeft uit haar grondbeginzei of oorzaak.
Dog zo-veel men uitdetekenen ziet, blykt
het, dat men die moet onderfcheiden tea
(i) in fchuinfe, 2) zydelyke ,{^)voürover-
Mlend^, en (4) JamengeJlelde, waar by men
nog voegen kan 5) beginnende of venuder-
de y alle welke in een, twee »fmeeryvervekn,
met of zonder belediging der zelve, en zender
of met aangroei jing din lichamen, gebeurd.
Uit alle deze byzondere omftandigheden
ontftaan zonderlinge gevolgen , \'t welk
men teffens uit de tekenen gewaar word.

Ten I, Zyzyn. fchuin, (datis) wan-
neer de ruggraat byzonderfyk inde wer-
velen van de rug, flinks of regt voorwaarts
gebogen is , \'t welk men gewaar word
wanneer het fchouderblad om hoog wykt,
zo daÊmen deszelfs agterrand onderfchei-
dentlyk voelen kan, de borft fchuins uit-
pten iets fpits word, cn met de vingers
langs de graten ftrykende, vind men de
bogt der wervelen meer of minder buiten
de regte lyn. Deze zyn de gemeenfte ea
het meeft voorkomende om dat de ge-
fteldheid der fpieren, die zeer grote kragt
hebben , aan de voorfte zyde gelegen zyn ,
als ook om dat he; borftbeen, ribben en
de lichamen der rug-we?velen (fe regte
voor-overzakking hinderlyk zyn. Deze
fchuin ze^heUing 2yn de ware bogché^
en om dat men daar tegen geen ware
middelen ter genezinge kan bybrengen*

i. L>e beifing ëie zydciyl génaa^t W <ad,i
.srïBd .wen. fede rug\\¥er,vei;en: otn,

• dat\' er geen byzondere fpiieieE\' tBif brom-
trekking, tot zig; zei ven gevpndstiTVOïdcti;
maar ziiixgebeiirt meer aan de halserrien-;
dewerveieii. Dog indien hec gebernid^i cfet:

ijyde der ; bórJl .openharen, i-ch das ómi-
■ èraickihge.. ofte- ©herhaling:.waar\'
doar ais-daiT. «dn de\'hoge zyde de ribben
■Trerwyden\'0f van eere wyMen^ e^\'a-an de^
g\'ebègené: verengen , Onder weite tt Ly-
-cfers heb gevonden wëlk\'eïs ribhera op dèn:
andefrejï draiäten en over matearwier heen
fchooven, zigquetzende, endoor GalNs;
wären: aan een gegroeid. \'3ém zydelyke:
overhelling is zo qaaad nierals de eeïöre^
of fchuiiïze, die zodanig\'kan doorzetten,
dat mea de bogt niet alleen gemafekklyk ;
erkend, maar buigen zmntyts zo over dat:
het gehele i boven - lichaam na de grond
hangt, van welke zoorten vele zeer onge-
mene flukken der ruggraat oiïdeï my hé
-fe^aart worden;, uit welkers oorzaak hy;
dezelve ongemene veranderingen in-de
borft en; wangeftalte in dé ribben konnen
.gezien worden , en . Waar door de longe
:|eme£ß!\'ykzo gedrukt word, dat dezeive
niet aileen is vaift;«ehegt aän.-de Blmtti\\ \'
maar ik heb ■ \'deze ook na d!e dtjot te zaraëa-
g.edrakt,,zwart, verzworen en verftillt ge-1
vonden. Ook vind-meabf deze zoort g:^
öïéefilyfe verfcheide wervelen toe een vaft

ItChaarrV gègf\'oeit; makètaJemetden-ander
een kromme gedaante üit, eii deeéne zy^
de der borft zeei^ riiifflfefl ue ändere:zy^-■
äs, voornamelyk agten^äärss-By de rib-.
&en zo eng i dac \'êr^ zöswtytó geetf fpatie
■Voor twéé: i/-fflgêr-g gevöhfert\'\'Wö"rdï.; \'
: De \'sde\'zooït wélke de vdbrw^rt^-hel-\'
vind mén\' zelden !«• de: ^ferVél eh
ïhegt- ^n-^ geven-zo-veel-fteanfel\'^Ihpt
\'\' l^na niet. mogefyltis / dae (iè^^e vooi\'over-
.Zfifeii^i^ m H^aniere: andere bûg.Ghe.is
kin gebeurenMaar. iadien zijgesnij^e oof -
zaken ter kromiw-nge ia de léhden-wei-
veien 0pdoendan ziet meri dat deze
vo.ôrovefzakking.zelf? by bejaarde, doch
veel eer byjongeiiedeii\', komt te yermeèr-
dere» y wnïdarde:zwaarte van \'t bovenlyf
§edurigdyula,deagter(le lenden fi|>iërenyan
wegens die wangeftalte haar. kragt verlie-
tende fioai-ei^i r\'^^Éebutikfj^ieröH
gemakkelyker trekken en- geen tegenftand
- vindende ƒ go- woïd dg; overhaling haaft\'^
veriBeercterti . Diçword meagewaar wan-
neer me« de b«l.É,/:die; döOr «ïenen meer
-w^Fvele.» gèmaak&iis\', met het oeg; ziet èn
■ ihetde haîîd buiten\'optde Spina tatt-, daar
üii tegéndeei-: degeftalte dér lend^wer.f a^
lea hianenwaarfcj.gefeogen meet zyn/ ^

Door deze ocirz^b harngt het- bovcni^f
en borft buTtèn dediteébieen=dérhalven
bevind zig- het hooft buiüeil\' het Cölotïi-
naire (dat boteft. en tufTchen de hklen
.moet zyni) riiet- meer ruftend-j en daafom
tragten - die JLydereii\'cOt vergoeding van
der verlorene,. dog nOodz-akelyke geftalte
het hooft te regten,- \'twelk nkt dan door
het buigeö der Mn ien te vOlbreftgetj re.
Om Welkerèden afle deze lieden dezelve •
buigen cn de fpieren der rug ftrâk trek-
keSU- waar doörzy eén^ ageer óver gebogen
^-fials-en jfug" hebbeft-, ói dus-een ftyve
wangeftelde gang maken, waar\'op den
Heeiineefter,. de quaal zyn begin nemen-
de^, wél. moet Tettén. ■

Tén 4. Dé wervelen van de hals, rug
en lenden , zyh nk: hare gt-ftalte onder-
feheiden ofbyzoiïdere helliage onderwor-
pen; en daaröm kómt- het te- gebeuren;,
dat\'degehele ruggraat van boven tót bene.
den óndérfcheide bogten aannéemt; zpJa»-
htgv d^dcz;elve\'.in zyn uitgeftrel^iheid als
ftingerèride.\' zig vertoom:, weikCquaalea

4ing is:. _ _ _ „ . ..

des Kaig en Sörfls.^ maar tnerendèels ïh | haar :eérfte:ór)rf^ög hebben vaneen oh-
•die der lendfen ,• téiï warè; men\' dë-.ii^eh*^ i - k«IHi8.dóöKal{-kitig■öiè<fan-al6éen grónd-
natuurlyké nygingvan \\?0@rovergaaft, (zó: beginzel vaHdeae zwa^e-gi^lgen\' moeten
als^op- een fchadelykewyze liy vélb fciiidtJ- wordtoaangefflerifty doDr dien de hulpe
ïènritlhaa-f;|ohgejatèn ttord\' asttgetVeMi,)! | tot hctjiegt- ©phoïklenjvan \'C liéhaam, wel-
\'aanmerkc; maar ifl-dezé\' p\'Eaanrs^\'véöt keulen\'is/^lEP zèskcy alieefidoor de,kragt

ce -teg.ennatutfr1yke: helllfig kTawge\'iiömeh- L\'der mgfpaefen:#oPdbl?wefkt, waar door
frorden-i ■ zynde zulXieeögèw\'Oöilie-; - Wsnt\'.; -io akhy ae-gdé^oobgezefet is r dé geheW
de hafs- èii rug zyrt\' Saö haaife -^ffirzj^ i i-grïiaigedKVöftgett^
dê" door fterke fpieren zcvoorzieir^ en ; dernr 2yde ovéf te\'komen» die a:Is dart
fecf borftbeen, w«ar ia> ds ribtSefi- ge\' \'

Itedeo) flangswys doorzetten, waar van ik
yerfcheide VQorbeeldenbebbegel;acl, die
«elfsjt^an zpike gevoigeBgeweea zyn, .dat
Jaet hooft , ten einde hêt. zelve, in die. lyn
^andireftie boven-de hielen pan d,ea Pa-
tient, ;dooragteroverhelling der boyenlle
fealswervelen mogte komen, na de fchou-
■iderbladen was hangende.. .

Dit gebrek .word door het :ftryken met
-de top dei- vinger langs de ruggraat, de
.ftrakhoudende ftand, -"t zware gaan, \'t
werkende,, pynelyke en ialeeke ivezen
zeer . wel gekent. ."En veeltyts gebeurd
het dat zulke -Lyders in haar ledematen
en voor al in de benen geheel lam wor-
den ; en byaldien het verder gaat, of dat
zy lang zonder hulpe blyven, vermage-
ren en -verzwakken zy, ook raken dezel-
ve niet alleen-buiten .ftaat van te kön-
nen gaan , maar konnen op ^generle.i ma-
nieren Jeggen^ .ten zy déze.eleiidig^n dan
op de een en dan op een andere plaats
^or Qaderfteiminge worden gefoulageert.
Ueze-tr^ van doorzakking is verfcbrikke-

lyk, maar indien de Lyderen jonk zyn, 20
kan een\'kundig Heelmeefter nog. hnlpe
vinden, zo alsik by>verfcbcidevoorvallen
heb -ontmoet, <Mi4er welke kzondeïheid
heeftüit gemmkbet ongeval vaniret kind
van de HeerJJiRK VBRSTEEa? welkeonge-
val teffens V!erfe1d. was met verlamming
der oiideiAe.deelen. ;Dog=ni^t tegenftaan-
de dit-alles is aelve kind door hulp *an
veele öp zyn tyt ..üitgé vonden e byszondöre
Matfmes zeer gelukfcig >herflreld. Deze
vier byzondere doorzahkingen ®f fhellin-
^n -lopen alle :tégen .de .waredireilie-van
«é regte ópftand? des ilicihaams ^ ..welke,
wanneer zy inregtefland-gebragt wordeaii ■

de kpellinge opihet rugmerg word .verheed
en dus h\'et. gebrek ;herfteld.
■ Indien ikhetgeraden vinde, enop myne
Platen n,óg ,plaats genoeg is , die hèllirig,
yeike door de biiiging der ledematen,
^hzondèrheid door de:knL%nj word.te ge-
boet gekomen, \'iu figuur,aan: te wyzen,
frif Y dezelve op de xii plaat na des-
^itslpen van direftie eri mechanifche ei-
^H^^fPPen" vertonen en aldaar deszelfs:

Ten S\' Het begin van <Jit qpaad,, dat is ,
wanneer dit gebr.ek zyn aanyang neemt,
en vaardig 00dekt wprci, is .ook haaftig
te geneden. : Om deze ^reden moet m-q^
letten , zo wel by oude als jonge perfo-
nen pp haare Itchaamskragten .\'ien liaar
voorgaande gedrag. Indien bejaarde lie-
den; zwak zyn, of boven, haar yermogea
byiten het wanpoftuurvan \'t lichaam ietjr
zv/aars hebben getild i of zig buiten ge-
woonte .gebogen , z0;dat zlg pynlykhC\'-
d^ en tonvermogen om zig regt :\'oyer
eind tehouden , befpeurt\'wierden, als dan
is te vrezen, .dat:door diergelyk geweld
een of jneer wervelen, ofte ook- weides-
zelfs fpieren^zyn beledigtgeworden, .waas
uit (de hellende z.waarte xiaar-by gevoegt)
ligteiyli dit quaad kan volgen , \'t welk ter
onderzoek gebragi; zynde, doorde zo aan-"
ftonts volgende geneeswyïeite redden is,i

By jonge lieden dieizwak zyn, of moge-
ijjk ÄafÄai\'xondierworpen, ;ofdatde«ely,e
ge.valien , geftooten, of onachtzaam door
d« ;dießftboodcn .gerukt en getild zyn *
waar.op ;pyne;.en watheliinge volgenzp
moetjrien niet nalaten.de omftandighedea
^.onderzoekenen het nadige teronder*
fteuning -,en: uitrekking te ..bezorgenen
zo haafl wy.de oorzaafee van kneuzinge,
quetginge enz. kennen » dan moet mön de
nodige .roiddelen .tydig-gebruiken en niet
verzuimen of.uitftellen dit quaat zyn voortt
gang te -beletten,\' \'t-.weik altyt door des-
zelfs eigenfchappen daar heen held.
_ Indien dit zware gebrek lang: duurt of
; niet ter genezinge gebrï^gt word , zo vdlg4;
i er niet alleen , erger ,ftaat van doorzak-
! king,, inaai; ;hier uit fpruiten zeer dikwils
: icfhadelyke enongeneeslyke.uitftageHi hier
\' in beftaande ,./.dat wanneer dezelvein eea
I of twee^wervelen .begint, deze kromming
; tot verfcheidene wervelen overgaat , de^

: wy 1 deszeifs hghamen wcek zyn, MLiga-
; menta Cartilaginea vernietigt en de be\'eii\'
: ftoffen tDt,inalfeander;gedEiiktworden,waap
1 uit moetryoigetl dat de ïaimte van 4 .a s
lichamen: der iwervelen minder dan een.be-;
flaaii /flaandé.agter 20 van 6en,,;als of tus.\'
fchen hare fpatiewiggenlgedieven.waren» ^
öp.i deze .omfiandighedew volgen zom-\'

doch: voeral Anchilofis, -die niet alleen in:\'
\' jna^an ,tecle -da^ir Qodfir.ea;boyen-:.

\'lessende wervelen gebeuren, van dewel-
verfcheide diergelyke voorbeelden in
dootsbeenderenonderuiy beruftende zyn,
■waarby niet alleen de wervelen des bog-
ichels, maar de gehele rugftreng lo\'t een
ftuk zyn te zameisgegrocid. By dezen ftil-
ftand voegt zig zomtyts Exoßoßs en uit-
\'rtortinge -van beenvoedende vogten, wel-
ke zig niet enkelyk tot een hoogte be-
paald; maar ik heb . \'er na de dood geo-
pent die geheele ftreken van knobbelige
beenftoffe uitleverden, waar door ver-
fcheide wervelen tot een vaft lichaam ge-
maakt waren, gevende deze omftandig-
heden klaar bewys, dat zulke Heden zig in
die delen onmogelyk konnen buigen, maar
als een paal ftyf om hoog of als een geknak-
te hoepel gebogen gaan , van dewelke ik
verfcheide voorbeelden beware.

Onder de fchadelykfte van allc de door-
ïakkingen kan nien die, waar alleen een
i twee wervelen door buigen gequeft zyn,
aanmerken, om dat wanneer die fterk
doorzakken, aan de voorfte zyde een fcha-
delyke knypin^ , en aan de agterzyde een
te groote rekking op\'deMeduUaJpinalis uit-
levere , zodanig dat meeft altyt verlam-^
ming in die delen, welke zig onder de
geboogen vs\'crvel bevinden, komt te vol-
gen, behalven dat door deze (zo als men
het mag noemen) knik, Convulßen en Spas-
mus konnen ontftaan , zo als zomtyts by de
exartkulatienblykt, vooral als zulks maar
in een wervel gefien word.

De oorzaaken der doorzakkingen der
wervelen , die zeer verfchillig en menig-
Tuldigzyn , kan men in alle gevallen niet
wel ontdekken, of dc geftalte der gehele
ruggraat, welke uit hals, rug en lende-
wervel en beftaat, en te zamen, zo als ge-
zegt is, een colom formeert, waar van de
voet het heilig been is, moetwelgekend
zvn, ook dient men wel te weten, hoe
het hoofd hier op ruft eh de ribben ter
zyde daar aen gekoppeld zyn. Hier by is
wel in acht te nemen, hoe de voze en
^eekbenige lichamen malkander ontmoe-
ten, en derzeiver uitfteek fels den teen den
ander ontfangen , en wat onderfcheid in
haare t\'zamenbinding en le^ing der fpie-
ren tot deszelfs beweginge en regthou-
dinge ontdekt word, omtrent welke om-
ftandigheden , indien wy die nauwkeurig
ten opzigte dezer gebreken wilden onder-
zoekcn , dit ftuk zig te verre zoude uit-
ftrekken. Derhal vcnmoet men hizondef-
heid by dit gebrek die p.örzaken kennen ,
welke ons waarfchynclykft voörkomen,
en door de tekenen engevolgeh kennelyk
zyn. En dewyl bet gebrek, zyn begin ge-
nomen hebbende, zeer haaftig toeneemt,
zo kan men ook dc oorzaken fchielyk ont-
dekken, om daar uit op te maken , wat
weg men inanoet flaan om een gewenfch-
te herftelling te erlangen ; want zo lang
die niet weggenomen word, houd 4e ian-
wafch niet op, maar de quaal v/ord er-
ger, doordien de bovenlaft: gedurig drukt,
en de fpieren niet ophouden, in te kor;?
ten , terwyl de overftaande in kragt ver-
minderd zynde meer en meer worden ver^
lengd en overgehaald. . ^ ■

De oorzaaken zyn in en uitwendig.\'Dé in-
wendige zyn: i) Wanorder in de been-
voeding, zodanig dat het been op de eene
plaats der beenftoffe meer word uitgefet
ds op de andere, waar door die wervel
welke het gebrek aanneemt, aan de eene
zyde dikker wordende als aan.de ander,
noodwendig helling moet volgen. Ten 2)
door weekwordinge en brosheid der been-
ftoffe, in dier voegen als bydie welke len-
den vangonderhevig zyn,en zélfs door len-
denvang , by welke oorzaak de ongelyke
kragt der fpieren gevoegt, de een of de an-
dere zyde word overgehaald ;waar door als
dan de week gewordenwerve!en,\'tzy een
ofmeer, zydelyk gedrukt WOtdcn en over-
heUingondcrgiani Dog omtrent deze over-
buiging , moet men tnet geen zekerheid
vaft fteiien, dat op lendevang altyt door-
zakking der wervelen geboren word. Want
het gebeurt menigmaal dat dezulke geen
kromminge ondergaan, fchoon de fpons-
agtige zelfftandigheid weker word\' als \'t
behoort, waar door zy wel konnen in-
zetten en korter worden, mits dat dc fpie-
ren egaal trekken,, maar ongelyk wer-
kende, dan halen zy dezelve fcheef over ,
en by deze komt de kromming. 3) Indien
de banden welke de lichamen der werve-
len van voreii bekleden, gélyk ook de
geene dic de lichamen op malkander hou-
den en kraak benige banden geqäamt wor-
den, als mede die welke de dwarfche,
fchuinfche en: graatagtige ui tfteck fels bin-
den; verflappen, of andere te ftèrk in-
trekken , en dus aan de een of andere zyde
toegevend zynde, moet overhelling vpl-

de geletling te min is, verdroegt of dik
word, zo,komt \'er niet alleen kromming,
maar door de wryving volgt quetzing, Ca-
ries, JncbiloßSQnz. en dus ziet men uit deze
verdorring veel onheil voortkomen. Ten
5) Wanneer de fpieren tegennatuurlyke in-
trekkinge of korting ondergaan, dan trek-
Ken zy het lichaam na zig; maar indien de
gieren verlammen, dan bevinden de te-
genwerkers, die door haar eige veerkragt
^durlg arbeiden, te veel vermogen,, waar
uit niet anders dan overhelling moet vol-
gen , die gelyk als alie de genoemde oor-
zaken begonnen hebbende, en het deel
eens buiten balans gekomen zynde, haa-
ftig in deinkromming vermeerderen, waar
toe de hellende zwaarte veelcontribueert.

De uitwendige oorzaken zyn, in \'t gene-
raal genomen, alle uiterlyk geweld, \'t zy
dat zulx langzaam of haaftig opkomt. Hier
onder forceren : de quade gewoontens
der kinderen van fcheef en altyt op eene
Wyze te gaan en te zitten, \'twelk tot de eer-

fchielyke overhelling door de daar boven
leunende zwaarte kan uitleveren. De kin-
deren die nog week van gebeenten zyn,
trekken dikwils hare ryglyven, door de
zweet nat en warm zynde , uit, \'t welk
zy dan meeft akyt gewoon zyn op te han-
gen aan een en \'t zelve armgat, waar
door het zelve een fcheve gedaante aan-
neemt en dagelyks zo word aangedaan,
\'jt welk dan in deze manier lang geoeffend
zynde, het lichaam zig daar na fchikt en
dus van langzamer hand krom word.

De oorzaken, welke deze quaal haafti-
ger voortbrengen en fchielyker doen op-
komen, zyn van meerder kragt, als flaan,
ftoten, vallen, zwikken, te zwaren laft,
voor al als die buiten dedireftie gedragen
word, door welke ktagtige drukkinge de
ruggraat en de delen, die ten dienfte van
dezelve gefchikt zyn , in desfelfs fimftien
belet worden, zo dat 20 wel jonge als
oude lieden deze quaal onderhevig wor-
den, en veeltyts dezelve toevallen beko-
i^en, als die, dswelkeeenSubluxatio ver-
tebrarum bekomen hadden ; voor al, zo
aeze heelling voortkomt uiteen al te lange
eenzydige buiging, by het doen van zeke-
^Tf \' g«2ien heeft,

noemen de vrouwen het fpit, en raaden,
dat men deze Patienten op hare quaal moet
treden en met de geheele lichaams zwaar-
te daar op ftaan, welk middel wel uitge-
voerd, niet geheel te verwerpen is.

Op deze opgenoemde omftandigheden
voigen verfcheide uitüagen, en men moet
na de aart van het gebrek zyn voorzeg-
ginge rigten, namentlyk, wanneer het ge-
brek tydig en by kinderen of perfonen die
m haar groei zyn, door goeden infigt
en handgrepen wel behandelt word , zo
genezen die merendeels zonder dat \'er
eenig ongeval na blyft; maar komen de-
zelve door de direftie van ouders, die ten
eerften hun toevlugt tot Ryglvfmakers,
Smits en Harnasmakers nemen, zo gebeurd
het meeft altyt, dat deze lieden, als zynde
niet voorzien van de nodige denkbeelden
van de quaal, veel minder van de inzigten
ter genezinge , die Lyderen in een altyt-
durende rampfpoed houden, \'t welk klaar
blykt uit zuiker arbeidslieden hare oeiFe-
ningen ,• want als zy hen lieden alle met
onderfcheide beginfelen en tekenen van
die foort onder handen hebben ; zo be-
handelen zy dezelve noit anders dan op
een en dezelfde manier, zodanig, dat de-
ze hare oeffeningen dikwils meer plassen
dan goet doen, behalven dat ik hi gevallen
dan die natuur geroepen zynde , die elen-
digen met meer dan haar eigen plagen ge-
queld en gepynigt vond, zelfs dat \'er door
haare ongefchikte drukkinge gaten en zwe-
ren m het lichaam waren veroorzaakt, zo-
danig dat de etter daar by neerliep; wel-
ke ongevallen nog zomtyts door Doftoren
gellerkt worden, wanneer zy zulke on-
kundige lieden recommanderen, waar van
zeker Dr. in zyn tyt;zeer beroemd zynde,
veel gebruik maakte, \'t welk tot leed we,
zen van alleregtfinnige Inwoonders in zulk
een Lyder kennelyk gebleken is,\'wiens
gehalte, indien men den verloren tyc in
de jeugt door goede en methodique oefft-
ningen wel hadaangewend, in geftalte een
der uitmuncenfte perfonen zoude gemaakt
hebben. Maar dewyl deze zake niet toelaat
iets meer daar van te zeggen , zai ik die
eindigen, met te raaden aan alle die hec
medicinale oefenen, deze behandelinge
over te laaten aan Konftenaars die het ge-
ftel van \'s menfchen lichaam grondig ver-
ftaan , ten einde met vrugt op die gebre*
ken mag worden gearbeid.

In^eft dé Lyderen haar natuurlyke regt-
b©i«ä niet weder krygen, om dat hunne quaal
reets te groot is, of zy te verre in oudér-
dom gevordert zyn, dan is de befte uitflag
het dus te laten beruften en te vreden te
zyn met de toevallen te weren en eenig
wanfiguur te dulden. Want veeltyts ge-
beurd het i dat dooï de kromminge die zig
reets heeft vaftgefet, en door de drukkinge
der vaten en ingewanden der borft, en wel
inzonderheid op ds ruggemerg en zenu-
wen , die lieden by gebrek van lugt fchy-
nen te fterven, en de delen die onder het
gebrek gelegen zyn , vermageren en ver-
lammen, \'£ welk men al te veel by die
genen ondervind, welker kromminge in
de rugwervelen plaats beeft, te meer, om
dat die meeft altyt fchuins hellendegevon-
den worden, waar door de holtens der
borft aan de een of andere zyde niet alleen
kleiner, maar fcheef zynde de longe druk-
ken , waar uit vaftwording is volgende r
zo dat deszelfs blaasjes digt worden en
maar weinige overblyven tot het ontfan-
gen der lugt. Deze groeit en hegt zig aan
het ribbenvlies door voorgaandeontftéking
vafl, en verandert zodanig van aart, dat ik
in dezelve (\'t welk iets zeldzaam is) by
zeker perfonen van diftinftie na de dood
een menigte ftenen hebben gevonden.

Wat kän uit deze beklemming anders
volgen dan een zwaare ademhaling, waar
van^geen herftelling ooit te hopen is, en
in zo verre zig deze perfonen met wag-
ten voor zware^\'of da-mp\'ge lugt , zO flaat
te dugten, dat hare ongevallen zullen
verergeren , voor al wanneer zy zig hou-
den by zwavelagtige branden inzonder-
heid die der fteenkolen. Om welke reden
die perfonen- zelden in Engeland , voor al
in het Winter-faifoen, zo gezont leven als
elders, waar van ik menigvuldige voor-
beelden omtrent dezulke heb gevonden,
die zig daar langen tyt ophouden, en
eindelyk hier komende, ook zommige
van haar na Duitsland gaande redelyk ge-
font hebben geleeft. Deze opmerking
heeft niet alleen plaats by die welke met
doorzakking zyn aangedaan, maar ook
by dezulke \'wélke niet zommige ionge-
qualen behebt zyn.

Indien de kromminge der wervelen met
een fcherpe hoek de\'ruggemerg drukt of
op andere manieren dezelve verklomt,
zo ziet men jneeft zeer fchielyk.verlam-
ming, kramptrekkingftuipen , eft zom»
tyts de doot volgen, indien deze -korte
bogt, welke de oorzaak was, niet kan wor«
den weggenomen.

Wat nu de uitflag van ieder gebrék der
opgenoemde oorzaken betreft, daar mede
kan ik my niet langer in dit gefchrift op-
houden , maar laté het over aan de tre-
fcheitlenheid der Lezers, die ieder geva!
na zyn aart onderzoekende, ligtelyk zul-
len opiBakenwat gevolgen hier uit können
voorkomen.

Alvorens men de geneeswyze ter neder
ftelle, ftaat te erinneren, dat die, dewelke
aan hare kinderen iets komen te befpeu-
ren , voor al zorg moeten dragen, dat z^
voor dezelve ryglyven doen maken dié
men binnen en buiten kan drageni dat is,
aan beide zyden even eens, om dus door
dagelyks omtrekken de regte figuur van
het lyf te behouden. Maar voor al moet
men ten dienfte derzelve die werktuigen
welke ter opheitTinge dienen , (opmyn sr.
plaat fig. 8. afgebeeld) dóen gebruiken,
doch zo de kindertjes mogelyk te -kleiti,
waren ih dezelve te hangen, dan vervaar-
digt men een ftoel die men hoog of laag
van zitting verkieft, waar aan een yzere fiaf
met een haak vaft is, zo als op de zelfde
plaat fig. 9i vertoont word , om daar inr
de kinderen zittende naar haar vermogende
kragtei>,\' aan het hooft uit te rekken.

Dat dé eigentlyke genees^wyze niet fpe^
cialyk kan onderregt worden, komt óm-
dat de verfchillende omftandigheden te
menigvuldig en onderfcheiden zyn , eii
daarom moet een verftandig Heelmeefter
buiten de volgende leringe, iets nodig
hebbende, zig na den aart en omftandig-
heden\' der zaken fchikken.

Zelden gebeurt het dat \'er inwendige
geneesmiddelen van noden zyn, doch "in
merkelyke toevallen, als zenuwtrekkingen,
vermageringen , en _ diergelyken zouden
eenigen Jntifpasmodica en een voedende-
dieet behulpzaam konnen zyn, hoewel,
als men op de oorzaken let, deze toeval-
Isn niet eerder bedaren voor dat deszelfs
beweegredenen, welke meeftentyt druk-
kinge der rugmerg zyn , worden wegge*
nomen. Dog zo\'Rachitis dé oorzaak was j
als dan\'moet men de quaal met/Intifeorbu*
tica tegengaan.

■ - Zomin als de inwendign gebreêken doof
middelen weggenoinea worden, even z®

min bedaren ook de toevallen, of gene-
zen deze gebreeken door uiterlyke mid-
delen , ten ware dat we zeker wifien de
fpieren in den begiime tot verflapping
vervallen te zyn, om dus door Nervina
en Confortantia te verfterken; en by aidien
dezelve, in tegenfteiling van het voor-
gaande, al te ftrak waren ingekrompen,
20 moeten dezelve door Emollientia lenig
en flap gemaakt worden, om het even-
wigt der Antagoniften te bezorgen. Om
welke reden men zomtyts beide deze ftry-
dende middelen te gelyk gebruikt, om
aan de eene zyde . de verflapping te ver-
fterke, en aan de andere zyde de te fter-
ke\' fpieren te doen verflappen. Waar toe
men behoorlyke lenimenten naar goed-
dunken kan voorfchryven.

Wat nu belangt de Topica, die ter ge-
nezing van verzeilende qualen, als tot
\'^\'fo^oming van ylnchüofis, \'t weren van
Apoflemsn , Caries, ^tr^pbia &c. zouden

können ftrekken, deze kan men niet re-
Kcne« tot de behandelinge of ter gene-
zmge der kromme ruggraat te behoren ,
om dat die gebreken op zig zelfs toeval-
lig en van een andere aart zyn, en eider
tot haar eige zeorten behoren, waar van
op andere plaatzen reets is gefproken.

Dus ziet men dat het gebruik.der mid-
delen tot regtmaking der rug weinig batet,
en daarom moet men tot gemakkelyke
Mecbanfcbe werktuigen, die de -kromming
weren en regtheid bezorgen, zyn toevlugt
nemen. Van alle deze , ter oorzake der
veranderende omftandigheden, kan ik
geene afzonderlyke befchryvinge of af-
beeldinge geven , om dat zulkx al te rui-
men veld beftaan en eeïi al t@ koftbaren
werk zoude uitleveren. Daarom is \'t van
de uiterfte noodzakelykheid, dal znlk een
Heelmeefter , die dit gebrek in zyn zoor-
ten zal behandelen, zo wel een goed Ont-
leder als Mechanicus zy, op dat hy na
zyn geeftige gedagten verzinne, door wel-
ke gerinp kragt hy, zonder den Lyder te
bezeren, iets vinde, dat groot vermogen
l>eeft om in te drukken dat hoog is., "en
Wat overhangt daar heen te duwen, waar
Van daan het gekomen was. Dus moet
j^en altyt met een zekere foort van hef-
Domen arbeiden , die een veerkragtige ei-
hebben ; hierom zyn de yzere
Fin n \'\'^"^enemaal fchadelyk, maar moe-
ten ane, hoedanig die ook gemaakt zyn,
altyt uit ftale veren beftaan, op dat men
niec ftyf dwingende, maar toegevende ,
zonder ophouden daar aan leune.

Onder dit altytduurende arbeiden moet
met tuftenpozingen, door ons afgebeelde
w^-ktuig opgeheift en de ruggraat gerekt
worden, \'t welk van zelfs weinig of niet
zouden heelen, indien door voorgemelde
werktuigen, de uitgerekte delen niet in
haar behoorlyke plaatze wierden gehou-
den. Om welke reden hetryglyfj met deze
veren voorzien altyt word aangetrokken ,
terwyl de Lyder aan het heis-inftrument
is hangende, in die uitgerekte ftant ruftet,
ten einde hy, zodra liet ryglyf wel flui-
tende is aangehaald, en het lichaam ne-
derzakt , in \'t zelve regt blyve ruften ,
waar by die Lyderen gemeenlyk groot
voordeel en gemak komen te vinden.

Om alleen van weinige, dog onderfchei-
de gevallen..een levendig denkbeeld te
geven, waar uit men in andere omflati-
digheden vernieuiie denkbeelden kan af-
leiden, zo zal ik mst het hooft en hals

OnderftelJ dat de hals, niet door ftrak-
heid van fpieren of gebrande of andere lid-
tekens in de huit, gebogen is, maar dat
de wervelen inderdaat hellende zyn en
daar door het hooft, zo als ik \'er vele gezien
heb , op^ie borft zydwaarts of agter over
op de fchouderbladen is hangende , waar
tegen bet my voor dezen toefcheen als of
\'er geen Macli^ne Icon gemaakt worden ,
tot zulk een Kwaar lichaam op te houden,
dewyl het zelve in de hoogte geen ruft of
fteun kon hebben. Niet te min maakte
Ik hier toe een zeer nuttelyk werktuig ,
uit twee halve maanfch wyze ftukken on-
dradig hout, die als een ouwerwetze hals-
kraag den hals omringden, deze maakt
men van agter heel dik en fchootig, na de
km dun aflopende, ten einde, deze kraag
aangelegt zynde, de. hals en het hooft zyn
natuurlyke geftalte bekome. Dit zodanig
ge-(chikt zynde, maak ik de twee dikke ag-
tereinden door middel van een knier aan
malkander, om dezelve op en toe te kön-
nen vouwen aan de voorfte zyde hegt
men twee banden om beiden ftukken te
konnen toebinden, of zo verre aan een te
fluiten, als micn\'t nodig zal oordelen, het
hout bedekt menanet eenige zagce ftoffe,
inzonderheid daar het hooft het meefte
diaagt; wyders word alles met eenige

flofFen , als fluweel enz. overtogen en ge-
dekt. Dit werktuig doet men niet om den
hals voor dat het hooft wel in de hoogte
door twee vlakke handen of door het heis-
Inftrument is opgetrokken, om vervol-
gens in diervoegen op de fchouders door
de kraag te konnen ruften. Indien de
Lyderen zo verre gevordert zyn dat de-
zelve zulken fterken fteun niet meer no-
dig hebben, of dat men dezelve wat
properder wil kleden, of oök om daar
mede het hooft te konnen draaijen; dan
breng ik in het ryglyf, in plaats van ftok-
balynen, twee ftale veertjes j aan welkers
boveneinden twee kopere bosjes gemaakt
zyn, waar in de tanden van een werktuig
febuiven, waar op een fpilletje gemaakt is
daar twee kopere bengeltjes van figuur als
de genoemde houte kraag, op dïaaijen,
die dan mede gevuld en bekleed zynde het
hooft doen ruften, en de doorzakkende hals
uit of regt houden. Hier door behoud het
hooft het vermogen van heen en weder te
konnen draaijen, en door den tyt beko-
men de delen haar behoorlyke kragten.

Zelden is dit gebrek alleen, want, zo
alsreets\'gebleeken is 5 komt de oorzaak
van deze kromming meeftendeels uit an-
dere doorzakkingen\': derhalven moet men
bedagt zyn op de nodige drukking©, die
men op de uitgefpatte wervelen behoort te
doen, waar by men vaft moet ftellen, dat
op de uitftekende partyen noit wryvingen
mogen gemaakt worden, om dat uit dezelve
zeer zware gevolgen komen te gebeuren.
By voorbeeld, indien door de graatagtige
uitfteekfels der rug en lenden-wervelen ,.
hoogtens geformeerd worden, zo moet \'er
geen hard lichaam als kopere of yzere
piaaten op raaken of leunen, maar al de
kragt\'tot indrukking moet ter zyde en op
de lichamen dier wervelen veerkragtig ge-
fchieden, op dat het zelve als fpelende en
zonder fiiierte volbragt worde.

Twee hefbooms kragten behoren tot
genezinge van alle de zoorten van krom-
mingen, die in de ruggraat zig opdoen,
de eene haalt na zig, zo dat dezelve twee
ruftpunten maakt, als by Tab XIL lig. 3.
te zien is : en dus is de werkende kragt
i;n de midden, om het afgeweekeadeel na
zig toe te halen, en deze word gemeen-
lyk by de zydelyke buiginge gebruikt,
De tweede foort drukt de verheven plaats
op. een andere manier dan de voorgaande
en haald het weggezakte na zig toe; wänt
in het midden leund dezelve op de uitfte-
kende wervelen ter zyde deszelfs einden,
of gragtige uitfteekzels, terwyl de boven-
en onder einden van de veren door Iedere
riemen en gespen zo fterk worden aange-
haalt ais \'t de omftandigheden roelaten.
Ziet de afbeelding der werkende veer op
dezelve plaat fig. 4. waar mede de regte en
fchuinze voorwaarts-hellingen , door my
in jonge lieden alt/t geholpen zyn, maar
oude of ongeneeslyke perzonen zyn door
dit gebruik merendeels onderfteund ea
voor verdere toevallen bewaart gebleven:
want deze machines wel gemaakt .zynde,
konnen zonder eenig ongemak gedragea
worden, alzo zy in de beweging geen be-
lemmering , maar veel eer kragt en gemak
toebrengen, ook geen aanmerkelyke wan-
geftake voor het oog vertonen.

Of nu deze generale voorfchryving vaa
ieder een zal konnen verftaan worden ,
-daar aan twyfel ik zeer, inzonderheid om-
trent den Leerling, dog die in de,werk-
tuigkunde wat ervaren is, zal ligtelyk
konnen bezeff^en, dat dit de eenigfte en
befte wyze is, om wangefchape delen,
die nog toegevende zyn, te herftellen.

\'t Is waar, indien ikhet zelve door proef-
ftukken zoude bewyzen, zo zoude zulk een
vei\'tOGg eenige bladzyden beflaan, \'t welk

Met of door deze bewerking doet men
veel ter genezinge, doch indien \'er geea
behoorlyke en gedurige rekkingen by zyn »,
is het ftuk onvolmaakt, en- daarom , zo
als reets gezegt is moet men de Machi-
nes nooit vaft maken , voor en al eer de
regtheid zo verre \'t mogelyk is, door rek-
king volbragt zy.

De ftale verendiebezwaarlyke te beko-
men zyn ,. moeten wel egaal gefmeed en
veerkragtig gehard zyn, waar van \'er zom-
mige aan haar einden veel fterker dan in
het midden moeten gemaakt worden, ten
einde de kragt en fterkte , die we verkie-
zen, op die plaats drukke daar \'t vereifcht
word; maar de gene die in de ryglyven
in plaats van balynen geftoken worden,
neemt men op alle plaatfen even dik,
waar toe de Heelmeefter een. goed gstal
in voorraad dient te houden , om by tyts
gelegenheid zig daar van te bedienen:
uraar bier ter ftede heb ik tot beden

a. Zulk gefchied, als men zodanige kinderen ftyve rvslvven van ba-
lynen of met yzere plaatjes daar tuffen gelegt, laat maken Sn dragen! dl
welke daar om rent alwaar de ruggraad uitwykt, het llevigfle moeten
zyn: dieze ook altyd dag en nagt zo lang moeten aan hebben, tot dat
mp met meer voor verdere uitwyking behoeft te vrefen. Ten dien einde
IS erook voor een bogchel een byzonder yzer werktuig i„ de vorm van
een kruis uitgevonden Tab. XVIIL fig[ cj. dat men%ehoor^! egen
denrugaanzetj en om het lichaam, halsen fchouderen vaft maakt dan
word de rupaat daar door gedurig regt gehouden, en verhindert\', dat
deze ve niet verder kan buigen: waarna eindelyk in de kinderen alles
wat krom IS geweeft, weder regt groeit, of men verhoed, datdebog-
chel me groter word en meerder mismaaktheit veroorzaakt. Waar ben!-
vens ook zeer dienftig IS, de ruggraat dikwils met Ongerfch water S,
tus Mfricalu oi andere kragtige verfterkende geefteE te beftryken f en
over de plaats der verzwakkinge verfterkende pleifters, als Oxycroceüm »
Opodeldoch, Nervtnum vigonis (M) , en diergelvke te leggen als mede

De mismaakte of wanpoflurige , die reets
bejaard en ongeneeslyk zyn, vergoeden
zomtyts hare misgeftalte door aanvulling
van klederen, die ik niet afrade, maar

(M) De pleifïers kan men by de minfte
Lyderen gebruiken, om dat ze door haar
hitte en vafte kleving, de huid te veel
broeiende, ontfteking en puiften veroor-
zaken, en buiten dien geen de minfte
voordelen ter genezinge bybrengen, want
de oorzaak van \'t gebrek bekomt geen ver-
hare holFe zyde vuiïende, behoren ze te
zorgen alfchoon die ftofFe zagt is, nien
te veel fn de holte te doen, waar door.
en daar by de bovenzwaarte van \'t lic\'
haam gevoegt,, de inbuiginge zeude ver-
meerderen.

anderingdoor deze uiterlyke middefen; zo
al reets voor is aangetekent. Maar indien
de veren op eén eenige plaats door de

iNdien de Navelftreng van een eerft ter weereld gekomen kind niet
wierd afgebonden , dan zou liet ligtelyk konnen dood bloeden.
Derhalven om het te behouden é, moet men na de verloffing van \'t
Kind en de Nageboorte, een fterke draad omtrent een el lang zynde,
vierdubbeld maken, aan deszelfs beide einde een knoop leggen, daar
na twee of drie vingeren breed van de navel, den navelftreng twee-
maal omwinden, en met een dubbelde knoop vaft toebinden j dezelve
ftreng als dan met een andere draad een vinger breed beneden hetvoor^
gaande afbindzel nogmaals zodanig afbinden, ora tegen het bloeden
zo veel veiliger te zyn. De ftreng afgebonden zynde, moet bene^
den het afbindzel met een fchaar afgeknipt j om het overgeblevene
van de navelftreng een linnen doekje gewonden, op de buik over den
navel drükdoeken gelegt, en als dan, op dat de drükdoeken en \'t lin-
nen doekje niet zouden afvallen ^ het lyf ettelyke malen met een navel-
band en zwagtel omwonden worden. Latende, het overige voorts aan
de zorge van de Vroedvrouw of Baker bevolen zyn j waar op dan na
veiioop van eenige dagen het eindje van de navelftreng afrot en va^

zelfs afvalt. Alhoewel de navelftreng in \'t gemeen door de Vroed-
vrouw word atgebonden; nogtans konnen\'er gevallen voorkomen, dat
een Heelmeefter of Geneesheer \'t zelve niet alleen moet weten, maar
by een Barende vrouw, ujit gebrek van een Vroedvrouw, of ander-
zins geroepen zynde, gelyk dikwils gebeurd, ook moet doen : \'t welfe
dan voor een Heelmeefter fchandelyk zou zyn, als hy her zelve niet
wift te behandelen, en het kind door zyn onkunde of uit gebrek van de-
ze afbinding ntoeft fterven (N). . \'

(N) Tot bet afbindden" van de Navel-
ftreng kan men niets beters verkiezen als
een dun ftrengetje ftopgaren; want indien
men te hard gedraait garen komt te ge-
bruiken, zo kan het gebeuren, dat by
het te fterk aanhalen de draaden door de
vaten fnyden , en dus word door deze
pnvoorzigtigheidnieuwebloeding, en der-
iialven groot gevaar veroorzaakt.

Indien by toeval de nageboorte niet te
vaardig volgt, en derhalven om dezen
moeilykfin toeftand te redden , het kind
van de üreag moet ontdaan worden, daa
moet men niet nalaten de ftreng zo wel
aan de zyde van de moeder, als \'t kind
af te binden, en tuffchen de beide banden
de ftreng af te fnyden , waar door moeder
en kind kan behouden blyven, daar in
tegendeel dezelve aan de moeders zjpde
ongebonden blyvende onwederfprekelyk;
moet verbloeden , zo als by dien Vroed-
meefter, waar van ik in myn tweede ver-
toog over de Spina bifida kennelyk, en met
aanw^yzLng van dat affchuweiykgeval, heb;
gefprooken.

DEze Konftbewerking word voornamentlyk ondernomen, o?« /jerwanneer
\'mater der waterziigtigen uit den buik af te tappen : en eenige zyn deze konft-
Van gevoelen, dat de winden der windzugtigen zig hier door konnen
TOflTen, waar roe nader ondervinding nodig is. Men geeft voor datw"
«eze Konftbewerking by toeval zy uitgevonden : dewyl \'er een water-
^^igcige zou geweeft zyn, die uit wanhoop een mes in zyn buik had
geftoken, om zig van het leven te beroven, den welken buiten zyn-
vermoeden en mening, het water door de wonde is ontlopen, en daar
na weder gezond geworden. Insgelyks verhaald Pamus, dat een water-:
in medegezel, met dewelke hy heeft gevogten, een mes-

Zulks h^J? geftoken, en daar door van de waterzugt is genefen.
tragten na ^ ^^^^ vernuftige Heelmeefters op een veilige manier
te volgen ^ \'c welk volgens getuigenis van veele Schryvers

zeer wel is uitgevallen. Alhoewel deze Konflbewerking menigmaal
geen goeden uitflag heeft, en de meefte Patienten daar aan fterven,
moetmen zulks evenwel de Konftbewerking niet wyten, maar veel eer
het bedorven vogt dat reeds de ingewanden had aangeftoken en be-
dorven 5 de Patienten reeds kragteloos zyn, en dat het veeltyds te
licht ondernomen word. Dog indien men dezelve in tyts onderftaat.
als \'er nog geen byzondere verdervinge in het lichaam is, dan heeft
de ondervinding dikwils, volgéns getuigenis van vele nieuwe Schry.
vers, geleerd, dat vele zodanige Patienten vooi deze Konftbewer-
king weder zyn genezen. Daarom, als na het verloop van eenige we-
ken geneesmiddelen gebruikt zyn en geen beterfchap befpeurd word ,
moet men in tyts deze Konftbewerking aanraden, eer de Parienten
kragteloos 5 of de ingewanden van het uitgeftorte water zyn bedorven
geworden: want ztilke reeds gefchied zynde, is \'er niet veel goeds van
deze konftbewerking te verwagten. Behalven dat, moet deze konft-
bewerking ook niet in \'t werk gefteld worden, als de Patienten inwen-
dige verzwering, longezugt, knoeftgezwel, of reets een a uitteerende
koorts hebben; dewyl zy in zodanige omftandigheden zekerlyk fterven,
en de dood door onverftandige, de konftbewerking te laft gelegt word ,
die dog eigentlyk geen gevaar heeft veroorzaakt. Insgelyks is van
deze konftbewerking geen goeden uitflag te verwagten, als de water-
zugt zeer fchielyk is ontftaan: dewyl dit te kennen geeft dat \'er een
groot of meerder b watervaten zyn doorgebroken. Maar in tegendeel,
de Patient nog jong en fterk, de quaal niet veroudert, in \'t lichaam
geen verzweringen nog knoeftgezwellen enz. zynde, kan deze konft-
bewerking zonder eenig gevaar of zonderlinge fmerten ondernomen
worden: dewyl door dezelve maar een kleine wonde in de vleefchag.
tige deelen des buiks gemaakt, en niets zonderlings kan gequetft wor-
den (;0>

2. Deze konftbewerking word op verfcheide manieren gedaan, zynde
de eerfte en de nieuwfte, als men met een dunne Troicar Tab. XVIII.
fig. 8. fes of agt vingeren breed van de navel, of in het midden tuffen
de navel en het heupbeen voorzigtig door den buik fteekt, tot dat
men befpeurd in deszelfs holligheit te zyn gekomen, \'t Welk volbragt

(O) Dat deze operatie zodanig als de
Hr. Schryver voorhoud, is bekend ge-
worden, is mogelyk,- my ftaat voor dat
zekere Dame met deze quaal behebt zyn-
de , daar by het ongeluk had van een fter-
ke uitpuilende navel te hebben, waar mede
zy (uit haar venfter leggende) fterk tegen
de muur drukte, en dezelve zeer dun van
huid zynde, zodanig quetfte dat het water
de buik uitftroomde : hier op volgden door
de te\'fchielyke ontlafting flaâuwtens, dog
na \'t gebruili van verfterkende middelen,
\'t verlenen van ftiïte en door natte voed-
zels verquikt zynde, is dezelve in volle
gezontheid herfteld. Hier over kan men
ook nazienFreind\'Hift. delà Med. part. 2\'
pag. 8i.

miffelyk te worden niet op eenmaal laten uitloopen, dewyl Hippoerates
en vele andere hebben waargenomen, dat zulks gevaarlyk is, en de
Patienten als dan zeer ligtelyk fterven. Waarom de meefi geoeffende
leeren, dat men zig in t aftappen van het water na de kragten des Pa-
tients moetfchikken: want als dezelve flerk is, kan\'er op eenmaal
5, f en meerder ponden, maar zwak zynde, alleen een, twee of drie
ponden na de vei^eidentheid der kragten, afgetapt worden: en .^e-
noeg afgetapt zynde, moet men het pypje ook uit de wonde nemen,

men begeeituitloopt. Nogtans om de wonde te beveiligen mo-t
men er twee kleine vierkante drukdoeken op leggen, el Ë
uers en een breed windzel, als een toegevouwen fervet, vaft binden
iJen volgenden dag, indien de kragten van den Patient het toelaten
SVrnr^"""\' voorgemelde werktuig, op de andere zyde des
on ^^^^ f nmaal aan een plaats door te fteken, geen

en W ten derdenmaal, in^ id^lf^^^^^^^
^n bedaede ^ gelegen zy alle de ^ l^i^\'i^Sh^c^d k Sn
verdragen, o anders weder zo veel watlr als de kragt n van den S
tient konnen lyden; terwyl men door iemand het lyf na de evenredil
heid van het aftappen, met de handen allengskens laat drukken, waa^r
na men de wonde verbind, als te voren gemeld is, en Cindien \'er dan
nog water overig blyft) moet men op delelve wyze over eV weer bv

op die dag de Konftbewerkmg uitftellen, tot dat hy fterker geworde
jy. Ondertuffen moet men zig niet alleen op de Konftbewerking
verlaten, maar de Geneesheeren dienen hier ook beqname genees-
niiddelen tegen de waterzugt, benevens een goede levJnswvze te on-

de kant vin\'e^\'n ^ÏA daarom laat de Heer Petit zodanige Lyderen od
zyde de.n ¥^J ^y^^ leggen, om als dan op dezel/e
IL Deel ^ ^^^tjes m de buiktefteken. tledendaags is het onder

vel-H^elmeefters een gebruik den waterzugtigen op eenmaal al hè
tprafte waar van voorbeelden worden gevonden, dat zodani-

ge Patienten op deze manier zyn herfteld: (a) en offchoon ook na eeni-
Ie tvdde buik weder met water bezet raakte, zo word zuks een en an-

Serital, of zo dikwils het nodig is, herhaald, tot dat de Patient of
■geholpen of geftorven is : dog ik oordeel devoorgaandemanierde vei-
Lfte te zyn. De Heer Pefi/ heeft hier toe nog een byzondere Trouar
iüt<.evonden, welkers pypje op de eene zyde geheel open is, als Tab
XVII. fe kan gezien worden, op dat het wate, daar door zo veel
ä beter zou konnen uitlopen; en om de Troicar te gemakkelyker m te
fteken, moet men de fpits voor het doen der Konftbewerking m oly
dopen (F).

ke van tyt tot tyt door de Ganul inge-
fpoten zynde zig door dezelve Canul
in een vogtige fpons ontlafte, waar door
wy niet alleen de ultfpoeling , raaar tefFens
de inwendige genezinge der ingewanden
bereikten ,\'en haar wyders van de pyp
ontheften „ waar door onze Lyderefle m
een volkomen ftaat van gezontheid wierd
gebragt, zo dat ze naderhand zwangerge-
worden zynde, voorfpoedig is verloft,
zonder eenige verdere ongevallen van die
natuur meer te ontmoeten.

Van dit zonderlinge geval zouden zig
zommige konnen bedienen tegen het zeg-
gen van onzen groten Hippocrates Lib. O,,
aphor. 8. ^Is de laaterztsgtigen in bet licbamn
<verziueringenkrygen,worden Zfniet ligt ge-
nezen. Om dit zeggen evenv/el ftaande te
houden , kan Ik niet geloven dat deze
Lyderefle waterzugtig was , maar dat de
ftoffe waar van Avy haar ontlaftten zuivere
P:as zal geweeft zyn, die in het eerft dun-
der of kfaarder als boven geweeft is, ea
doordien zy meeft op de rug was leggen-
de 5 de grove ftoffe na de lenden zal ge-
zakt geweeft zyn, en dus zig op \'t laatft
dikker en onvloeibaarder ontlaft hebben.
Indien nu deze ftofFe door langer verblyf
en verder bederf principaalder ingewan-
den had aangegrepen, zo zouden de ge-
varen ter oorzaak van verzuim groter ge-
weeft

rp) De befcheidenheid omtrent het af-
tappen der ftofFen die zig in de hink op
houden , heeft veel plaats, en daarom
moet men niet alleen zeggen zuiver wa-
ter, maar ook zomtyts verdorve üofFe te
moeten ontlaften, \'t welk met nog meer-
der haaft als \'t water, moet gefchieden,
om dat die vogten door hare rotting en
broejing de buik meer opblazen, en dus
veel meer onheilen en verderf aan ae in-
gewanden toebrengen dan zagte en zui-
vere lyrapha.

Ik beken dat deze operatien zelden ge-
lukkig eindigen, niet te min zo hebben
we in \'t bvzyn van wylen den uitmun-
tenden Geneesheer le Bachele , benet-
fens den geleerden en wei onderzogten.
Doclor Geashuis en den Chirurgyn Ver-
ïjum, de Huisvrouw van Jan Ltyntjes in
"verfcheide reizen eenigs dagen naden an-
der I aii- fg. etterig water afgetroksen,
hetwelk dagelyks- dik cn üinkender wor-,
dende en in minder quantiteit zynde,

zig niet dan met moeite ontlafte,aifchoon

de daar in zynde Canul lang en wyd ge-
noeg was; en ten einde de ftoffe mogte
verbeterd, en ter uitvloejing verdund
worden, als ook om de ingewanden
voor bederving te bewaren , deden we
een afkookzel van witte Franfche wyn
iiict wondkruiden enz. vervaardigen, wel-

weeft zyn, \'t welk in de meefte dier qua-
len de oorzaak is, dac men van ouds over
de ongelukkige uitflagen geklaagt heeft.
En daarom zegt onzen oudflen voorgan-
ger, dat men die operatie by volkome
kragten des Lyders moet ondernemen ,
\'t welk men op den ftaat van het geval en
ouderdom des Lyders moet toepaflen. Of
\'t nu wel te wagen is, hec water of an-
dere vloeibare ftofFen op een reis uit de
buik af té tappen ? daar op antwoorde
ik , en_ verzekere door bevinding by de al
te fchielyke ontlaftingen altyt quade ja
dodelyke gevolgen gezien te hebben. Jn
tegendeel moet men met den uitloop der
ItofFe by pofingen te werk gaan, op wel-
kers quantiteit geen vafte reael te maken
is , wyl men in de onderfcheide gevallen
van veel of weinig OofFe de fleste en
zwakheid, den ouderdom der perzoon"
de Jangdungheid van \'t geval en meer anl
dere omftandigheden voor of tegen zyn-
de, dient te onderzoeken Buiten onze
bevindingen moet men aan het gezag van
onzegrootfte LeeraarHippooRATEs, aan-
gaande de byzondere ontlaftinge ter ge-
nezinge van ziektens, betrekke\'yk tot
deze zake , geloof geven , als blykt uit
^n^Ltb.ii,apb. 15. Lib. Y. 16. 17. iH. rg.
20. 22. 23. 24. 51. Lib. VL aph. 39. enz.
Maar inzonderheid ftaat hier op te let-
ten wat HiPP. Lib. VI. apior. 27. wel dui-
delyk zegt: Warineer de etterhorßige of wa-
terzugtige, ter ontlaßing gebrand of gcfne-
zyn, en de etter of bet water daar te.
V\'^ervluedig uitloopt; dan flerven Zy Zeker-
hk. Wyderskonnen we zeker ^aan op on-
zen tweeden Hippocrates der ileelkonft
\'^en grooten Aquapendens, dieonsdezel-
leflèn van maar weinig tefFens te ont-
\'aften, duidelyk aanraad.

Dat deze langfame ontlafting dikwils
dienft doet, niet^alleen in \'t ontlaften van
waterbuik , maar ook in eens volfta-
ë^n vvaterztigt, verzeld met meer als ge-
•ene mczettinge des onderbuiks , blykt.
\'k verfcheide malen zelfs bejaarde
zien genezen , als wanneer
wierd. Maar in deze gqvaUen moet de
Heelmeefter ter oorzake ,dac die doorga-
broke delen ligtelyk verfterven en tot rot-
finge overgaan , zig -voorzigtig- gedr-igert
met dezeive door verfterkende ,en door-
dringende pappen in het leven en kragten
te behouden , zo als by de verhandelinge
van \'t koud vuur gezegt is.

Het doorbreken aan de benen en \'t
Scrotum heeft my aanjeiding gegeven om
by zulke Lyderen, welke anders van
een goede gefteldheid waren, aan ds bui-
tenzyde van de kuit met het lancet tot in
het vetvhes ligtelyk te kerven, dog hier
omtrent moet men voorzigtig zyn en de
infnydingen niet ce veel nog te groot ma-
ken , om dat anderfins de ontlaftinge al
mede te fchielyk zoude voortgaan. Om
deze reaen begin ik met een enkelde
l^Ieine .nfnyding, die mogeiyk. niet ee-
noeg ontlaftende door andere kan vir-
meerdert worden. En fchoon hec gebeurd
dat ^dezelve zo vaardig geen ontlafting
geert, zo moet men nog een weinif^ ver-
toeven. I5y deze door"\' konft gemliakta
Ulcera, moetmen zowel op de toevallen
als op die van zig zelfs opkomende, ast ge-
ven want indien zy door gene paj^en
in goede wyn gekookt, en met vlugge
geeften befproeid, voor bederving be-
waard worden , zo kan by deze zweren
hgtelyk rottiage volgen.

; de cle verlore veerkragten weder herfteld
worden, waar toe de wel toebereide voed-
zels met goede fpeceryenloKen als Ajuin,
Scharlotten, Rokkenbol, Knuftook enz.
toegemaakt, veel dienft doen; en welke
verwarmende zaaken oplettend gebruikt,
zeer dienftig zyn. Dog indien zig ontfte-
kingen openbaren, dan moet men de ver-
hittende zaken vermyden, zonder evenwel
tot verkoejende middelen over te gaan.

doorfcakeii, en daar na door dit gat een zilver of lode p^\'pje twee vin-
geren breed lang zynde Tab. 21. bragten , waar door zy zo veel
water aftapten, ais ze uit de kragten der Patienten oordeelden dien-
ftig te zyn. Na dat zulks gefchied was, wierd het pypje niet uit de
wonde genomen, maar met een wiek of kurkje digt geftopt, vaftkle-
vende pleifters en dikke drukdoeken \'er opgelegt, en dit alles met een
breed windzel, als te voren is gezegt, en met een fchouderband ver-
bonden , dat \'er tegen wil en dank niets konde uitlopen. Den vol-
genden dag, indien ze oordeelden dienftig te zyn meer water af te
tappen, maakten ze het verband los, openden het pypje, en verbon-
den het zo als te voren gemeld is , waar mede zy aanhielden, nevens
het gebruiken van inwendige geneesmiddelen, tot dat de Patient was
genezen of geftorven. Maar dewyl volgens deze manier het pypje
niet als zeer bezwaarlyk kan door de wond geftoken_worden, en ook
veeltyts wegens de gedinige aanprikkeling die het pypje veroorzaakt,
ontfteking, brand en andere quade toevallen ontftaan, daarom is de
voorgaande manier billyk beter dan deze te agten (Q). Om de ma-
niere der Ouden te verbeteren, heeft reeds Barbette een holle Jpitzige
naaide op de zyde gaten hebbende, befchreven, (a) die, gelyk als de
Troicar, zonder genoodzaakt te zyn alvorens een opening door een
lancet of mes te maken, in het lichaam kan geftoken worden: en waar
door dan het doorfteken en aftappen, zonder een pypje, te gelyk kon
gefchieden. Maar dewyl onder het aftappen dè punt van dit werktuig
in het lichaam moet blyven fteken, daarom word de rrfjzVöf geoordeelde
veel bequamer tot deze Konftbewerking te zyn,

is \'t nodig dat dezelve genoegzame ruimte
hebben ; want indien het gebeurd dat de
ftotren dik. en fomtyts lymig of vliezig
zyn , zo konnen die onmogelyk door naau-
we pypen palTeren, en daarom worden
deze na de omftandigheden der zaken wyd
cf eng, lang of kort gekozen. Indien
men de pyp van de Troicart in de buik laat
biyven, dan moet dezelve met een propje
van zilver of koper toegefchroeft konnen
worden, om deszelfs opening te konnen
fioppen, en naar ons genoegen het water
met verpofing te konnen ahappen. Aan
het ondereinde der pyp moeten ter zyde
gaten gemaakt zyn, opdat, wanneerde in-
gewanden of wel eenige vliezige ftoffen
de voorfte opening quamen te fluiten,
deze zydelyke gaten in ftaat zyn de vog-
ten uit te laten.

\'t Is veel beter dat \'er na verloop van
eeiï 3 2 dagen de pyp van de Troicart uit-
genomen en een andere van tin of van
fyn filver, daar in gebragt worde , om
dat de genen die tot óq Troicart gebruikt
worden, aan baar einden te fcherp van
kant zyn, en quetzing konnen veroorzaken,
(Q) Om deze reden moeten de pypen
aan haar einden rond zyn en ter zyde gaten
hebben. Ook heeft myn geen ongemak
nog moeite om dezelve in den buik te bren-
gen, wanneer zulx gefchied, naar dat de
\'iToffa?f-pyp een of twee dagen daar heeft in
gezeten, om dat de voor by den ander gly-
dende delen als dan aan een gekleeft zyn..

(a) Barbette Chirurg, in het booßßuk van de ParacenteCs. Solingens Chirurg. Tah-
YII, 8, 9\' io- Mekeren ObJ. Cap. 50.

der waterzugtigen Eenige iM-
?er her vvSCn en ^ \'\' \' ^^^^^ ^^^^l^e verre
wanneer detpir^^^^ gehaakt worden: of\'

iets voor het pypje quim te m^tm dat her Wn ? Iret aftappen"^^«,«.
het met een M.Jäolrgeilok^^^^^^^^^ nÄ^T/^
water- zeer uirgefpannen ino^t zvn in f\'^ajel van het

Purman op de 330"^ bladzyde fs te zl\'n uhJ.
den navel re maken : maar dewvl hefw.Ä/ ^^ ^^^^

weder water g^oeg uTtvSe^ï. f ^Saaf d^S^laf \' ^^^^\'
geworden zynde, is na verloop vai eeni<^e wA^^ n^agteJoos

naauwlyks konnen adem halen, en d~S Ldmio-met L
benauwtheid daff en nagt moeten kirren ifo,. geaung met de grootfte,uufiaheid
begeren, door d" ze KSSSinfno^ . ^^

(R) \'t Is mogelyk dat het HrkoncBum op
aie plaats een eigen zak za! gemaakt heb
oen waar in alleen het w-ater zig heeft
OMhouden , en dat in de buik geen water
^ynde de fleek fchoon tot in de holte des
DUiks ingegaan, geen water heeft konnen
on laden. Ook is het mogelyk dat de ui.
ti lt . fpieren en \'t Pertioncewn

senoe/^\'^^^\', ^^ ^^ Trokartnkt lang
te pafferen, niet tot in
hier van ^^ doorgegaan. Wat nu

Ver-

En daarom fs het goet dat we in diergelv-
ke voorvallen, aanhouden om na de doot
de dubieuze^zaken ce onderzoeken

rot aeze verquikking kan de voor
verhaalde fcarificatie zeer nu? Vn dS:
it,g zyn ; t welk ik in myne oclfeninKen
. volbragt hebbe, na dat ik in

vericneide voorvallen van doori^rekinHe-i
fier oenen die voordelen had waar-eno-
nien en inzonderheid in dc perzoon van
den Kapitein van der lVayen, h^ wdkè in
beide de beenen tot aan de AyJS^rZ
quam te volgen, die door Voote^or
r r r r 3, zorge

Fig. 3. Is een nieuw werktuig om de kanker uit te fnyden. J. A. Is
een dubbelde platte beugel van koper of yzer, zeer glad gepolyft,
in de gedaante van een half rond, dat beneden by C aan malkander
vaft is, .maar nogtans een opening behoud, D daar het mes F kart
worden doorgeftoken. Het onderfte gedeelte van deze dubbelde
plaat of beugel. 5 een diergelyke enkelde plaat of beugel, met
de voorgaande een heel rond makende, om \'er een borft in te kon-
nen omvatten en befluiten. CC. zyn de handvatzeis dezer beide
half ronden ^ A tVi B. D D D. de opening van de dubbelde beugel.
Aa. waar door het mes moet gaan., E een fcherp mes als een feisjen
om de borft \'er me af te fnyden. F deszelfs handvatzei, dat, alsde
twee halve ronden AB worden te zamen getrokken, door de ope-
ning D word doorgeftoken, om daar mede als4. vertoond, de
borft af te fnyden. G is de fchroef waar mede alle deze delen teza-
men gehouden worden.

Tig. 4. Vertoond een vrouw, in de welke aan de flinker borft de kan-
ker met dit werktuig word weggefneden. A de kankerige borft, B
de uitgeftrekte arm. C C de beugels die deze borft omvatten, en de
daar onder leggende delen \'er uitdrukken, om zo veel te beter afge-
fneden te konnen worden. D des Heelmeefters fiinkerhand, die
beide de handvatzeis der beugels vafthoud. E deszelfs regterhand,
die het handvatzei van \'t mes opwaarts\' door de dubbelde beugel na
G en //toehaalt, en daar mede op eenmaal de geheele borft affnyd.
FG Fl wyft den weg aan waar heen het mes in de konftbewerking
moet beftierd worden.

F.\'g. 5. Is het pypje tot de Troicar van de Heer Petit dat op de eene
zyde yJ A open is. B is het gat daar de driekante naaide word inge-
ftoken. CC is een hol gootje, waar langs het water zeer gemakke-
lyk kan aflopen.

zorge geftuit en gefcheiden zynde , ge-
Ufduglyk, fchoon\'over de feftig jaren oud,
is genezen. In deze omftandigheid durf
ik verzekeren dat gameiden Heer dagen
gehad heeft, dat zig een wateremmer met
vogt uit deszelfs openingen ontlaflte.

Ls de vrugt uit ^s moeders lichaam, door opfnydinge van des moe- ^
, ders buik, dood of levendig word gefnede^ Sik? word deX
zerlyke Snee genaamt. Offchoon deze konftbewerkinge van vele, als^i/om
een yileiyke daad word verworpen, nogtans leerd de reden en de on-\'^^^^^\'v®
dervinding veler beroemde Mannen, dezelve niet altyd voor afgryffe-\'\'\'\'®"\'
jyx te houden, en van verfcheide geoeffende in driederlei gelegent-
heid gelukkig uitgevoerd te zyn, als mede inhet toekomende nog uit-
Srf te kennen worden C^) : en wel voor eerft, ah de moeder gefior-
?ITln welï rtr hejpeurd word nog in\'t leven teiyn.

ge.o Jtert en verfterkt, waar mede de konftbewerking volbragt is
S vS\'n®\'\'\'\' \'St nemen , dat in zodanig een gelegenheid

hT^J T? g^^TOrven vrouw, zonder alvorens geopent tezyncle%.
2yn behoorde begraven te worden, en wel hoe eerder hoe beter Wenf
op dat men de vrugt, die veeltyds nog een wyltydsindeoverledene\'rT^^\'""
iTioeder gelyk door vele voorbeelden fs gebleken, leeft, niet Te^^Xo
fte ven of met de moeder levendig begraven; dewyl zulks zeer grou-p^r"
welyk en onkriftelyk ^ude zyn. Waarom alle Overigheden behoorden^\'orden.

hebbende my. over | den_ van gebreken , te zullen uitlaten , zo^
manier V verloffen van Vrouwen, j zal ik ook over den inhoud van dit Hoófd-

pag- 431. meend dat in deze kmftbewerking minder gevaar is als in Vdem-
(b) Da stiT^-^ voorbeelden, dat dezelve dikwils S^lukkig zyn uitgevoerd ge\'rJorden
fcindendo-, ahJT S^M\'^eêen, is m myne verhandeling de Fcetu ex atexo materno es-
"ï^ae van anaers met veis voorossldsn bewezen^

ftorvene vrouwen aanftonds na haar overlyden moeften geopent, en niet
met de nog menigmaal in leven zynde vrugt onverantwoordelyk begra-
ven worden : gelyk zulks reeds by de Romeinen L. 2. ff. de Mort. in-
fer. B fepulc. adific. is verboden geweeft: dóg het is te beklagen, dat de
Overigheid nergens deze inderdaad Chriftelyke wet doet onderhouden;
en het fchynt als of dezelve by alle Ilegtsgeleerde en Beampte perfonen
onbekend en in het a Wetboek der Romeinen (by alie Kriften volkeren
merendeels aangenomen) niet is te vinden. Hier v;:n kan verder nagele-
zen worden de redenering van my in \'t ligt gegeven, onder het opfchrift:
QFcetum ex utero Matris mortuce matiire exfcindendim ejfe\') De vrugt
behoord tydiglyk uit het lichaam van een zwanger zynde geftorvene moe-
der gefneden te worden.

3. Dog de moeder levendig, en de vnigt reeds geftorven, en geen ho-
pe overig zynde dat dezdve konde gebaard, of door de natuurlyke weg
gehaalt worden, by voorbeeld: als de vrugt ia de b trompetten,
eyerftok, of zelfs in de holligheid van \'t lyf lag, gelyk als diergelyke
voorbeelden zyn waargenomen geworden; ofals een verharding, ge-
zwel of uitwas in de fchede der lyfmoeder verhinderde, dat de mocder
van de vrugt, door de gewoonlyke weg niet konde verloffen, en der-
halven daar aan moeft fterven, zo als zomtyts voorvalt: moét men
door deze konftbewerking haar tragten in \'t leven te houden , waar
van by Hildanus (a), die vele voorbeelden verhaalt, meerder is te le-
zen , als mede nog onlangs door Dr. Abraham Cyperianus geluiikig is uit-,
gevoerd en in een\'byzondere verhandeling is befchreven. Derhalven , als
zodanig een vrouw gemoedigt is deze konftbewerking te ondergaan, moet
men deszelfs buik, \'t zy op een tafel of bed is leggende, ter zyde de
cLineaalba. ^ ^^^^^ ünie met een regte langwerpige infiiyding voorzigtig opinyden ,
en zorg dragen van geen inwendige delen te quetfen. Het ligchaam
\'geopent zynde, moet men zien waar de vrugt legt: als die in de hollig-
heid van het lyf gevonden word, moet ze\'er uitgenomen, en ded moe-
derkoek voorzigtig afgefcheiden worden, om die \'er insgelyks uit te
halen; maar als de vrugt in de eyerftok, of in de trompet, of in
de baarmoeder legt, moetenze ook opgefneden en de vrugt met de
nageboorte daar uitgehaald worden. Dit gedaan zynde, zuivert men
het lichaam met een fpons van het bloed, en beftrykt daar na de bloe-
dende delen met brandew3m, tot.dat het bloeden ophoud, en als dan,
wanneer de e lyfmoeder moet opgefneden worden, hegt men die niet
ar=n malkander, maar de heeling word de natuur bevolen, dewjl de
lyfmoeder zig zelfs weder te zamen trekt en heeld. Dog\'^ie buik moet
men weder te zamen hegten , gelyk van de buiknaad op de 113 blad-
zyde

zyde gezegt is, ook in het onderfte deel der wonde een groote wiek
leggen om een opening, waar door men dagelyks eerLlSen^ni

houd, tot dat men bevmd dat \'er niets meer teffennatuurlvks uit
openmg komt; \'t welk dan te kennen geeft dat de hiw^S /
geheeld zy waar na men dan de uitw&diglook Set

tuffen moet de Patient te gelyk dienftige inwendige gene" middelen
GeÄ TehoSd zo houden, waar loof ettTe^

\'t opereren met zou gequetft worden Een iedeAan h^f. v ^ , ^
konftbewerking, inz^on^rheid als "de

zou moeten fterven, deze konftbewerking uyt te voer^ at Sla
zonder eenige \' hulpmiddelen te l^rpn vueren, ais dezelve

4. Ten derden word deze Iconflbe f
ffioeder ende vniPt beide }WT «n^^i ^ ondernomen, «/r
voor handen zyf,, " d" yï^^^

weten, als de vrugt in de everitok 2 geboren worden, teheii
van de balk legt, \'of wate1r"et\'v\'erh rrgS A

lyk te houden 5 die in zodanige gevallen de konftbewerking nala-
ten, en de moeders te gelyk met de vrugt, zondet behoorlyke hulpe
te bewyzen, liever laten fterven, als die , dewelke deze edelmoedige
konftbewerking durven uitvoeren. Mauriceau, anders deze konftbe-
werking niet toegedaan^ befchryft dog een voorbeeld (0), dat. éqor
een Heelmeefter in zodanige .gelegentheid door deze konftbewerking
de vrugt behouden , maar de moeder geftorven is; \'t welk nogtans
beter is, als dat beide de moeder en de vrugt dog hadden moeten fter-
ven. Rqffetus een geleerd Geneesheer heeft reeds voor 200 jaren een
heerlyk traélaatje van deze konftbewerking gefchreven, \'t welk daar-
qm van den beroemden Ca/per Bauhinus vermeerdert is in \'t ligt ge-
bragt. Hier van beeft Ruleau^ een nieuw Frans Heelmeefter, onlangs
eene verhandeling uitgegeven, waar in hy meerder gronden en voox^
beelden van een gelukkigen uitflag verhaald, die waardig is om gele^
zen te worden.

EEri tegennatmirlyk gezwel aan het onderlyf of gemagt ontftaande,.
word in\'t algemeen een è breuk genaamt. Maar als de navel tegen-
natuurlyk uitpuilt, en in deszelfs uitpuilinge Iret net^of darmen, of
beide te gelyk uitfchieten, dan noemt men zulks in \'t byzonder een
navelbreuk. Beziet het Tuighuis van Scbultctus Tab. XXXVIL Deze uit-
puiling en zwelling heeft zyn oorfprong, \'t zy zeer fchielyk uiteen val,,
fprong, ftoot, optilling van groote zwaarte,, of u-it een zware kinder-
baring enz» waar door de c penszak omtrent de navel dikwils kragtig

Het CXUL Hoofdfiuly van de Navelhreuh \' ^^g^
SteTSuik } van Dionis , zelfs gefcheurd zynde,

oorzaken , als mede in de kinderen , het veelvul-
dig en fterk fchreven zeer veel te weeg brengen CV>. Een navelbreuk
kend men door \'t gezigt, als de navel buitengemeen is opgSwtlen!
g door \'t gehoor en gevoel: dewyl men bp hit gezwel zaStjes druk\' ^
kende, een gerommel der darmen hoord, \'t welk te kennen geefVdat
er darmen m zyn; of nien voelt alleen iets dat week is, gelyk als vet

^ffeuk ^maar t ander een Darmbreuk genaamt. Maar wanneer na
he mdrukken der darmen, nog eenige weekheid te rug blyff,Tan
net te gelyk een darm- en netbreuk. Het w^ter in de wtozugt doet
to navel ook dikwils uitpuilen, gelyk als by P™« in zyn GMrurm
cunojap. 330. IS te zien; dog zulks is van de breuken, uit de daar bv
zynde waterzugt ligtelyk te onderfcheiden rW^ \' ^

. CV) Ds gemeende oorzaak ontüaat hier
o;n, dat de Bakers de eerflgefaoren
kinderen niet v/el, omtrent de navel, met
oehoorlyke aaadrukking bezorgen , waar-
^löor, indien de kinderen wat onruftifr
in\'"H ^^^^ fchreyen en panTen

(X) Vele perfonen hebben navelbreu-
ken die noit weder na binnen zyn te bren-
gen , niet zo zeer om dat de opening des
navels te eng is , maar om dat door het
lang verblyf der darmen in de zak waar in
ze befloten zyn , met dat deel zyn te za-
men gegroeid en dus voor altyt moeten
buiten blyven. Ook gebeurd het menig-
maal dat het een darm-en netbreuk zynde,
het net, zo ais men anders zeer zelden
ziet , tot een zeer vafte klont aan een
waft, welke zig als dan voor de opening
plaatft, dezelve ftopt en den- darm het
ingaan belet. Op deze moet men geen
kragten in \'t werk üelLm , nog een vaft-
drukkende band gebruiken, maar dezelve
voor den aanwas behoeden en warm hou
den, oin welke reden ik die overdekke
met een hoetje ter grootte van de breuk ,
uit Ieder gemaakt, en met watten gevuld,
\'t welk in een brede band , die byna de
gehele bulk fcheppende beftaat, is vaft
gemaakt, om de breuken de buik tn zig
te befluiten en zagt te beklemmen. Hier
door belet ik het verdere uitdringen der
darmen en \'t net, behoudende teffens de
delen in hare natuurlyke warmte zonder
dat het gezwel kan groter worden.

(Y) De navel-breukbanden zyn, om dat
ze zelden de vereifchte dienften doen,
van ieder Heelmeefter byna op een by-
zondere manier gemaakt, dog de befte ,
wyze otn de navelbreuken in te houden ,
beftaat in de volgende drukkinge.

Als men in dit geval de vereifchte konftbewerking moet ondernemen ,
dan is dezelve nooit zonder gevaar: dewyl de ondervinding leerd, dat
indien niet alle, dog de meefte daar na ftefven. In de kinderen konnen
deze (gelyk ook alle andere) breuken gemakkelyker en zekerder ge-
heeld worden, als in volwaiTene of oude perfoonen : en indien de be-
jaarde niet altyd een goede breukband, die ze zonder levensgevaar
niet wel konnen mifïen, dragen, lopenze gevaar van dezelve weder te
bekomen (X).

3. Om de breuk te heelen, moeten de uitgefjhotene darmen en \'t
net weder in \'t lichaam gebragt, en te gelyk bezorgt worden dat ze
niet weder nitfchieten. Derhalzen a1s het gat daar de darmen uitfchie-
ten, wyd genoeg is om ze weder in te brengen, moetenze zagtjes
ingedrukt, en op dat ze niet weder zouden uitfchieten, den Patienten
een breukband omgedaan mrden die bequaam is om de breuk te konnen
inhouden, om het weder uitfchieten der darmen voor te komen, zo
als Tab. XVIIL j^g. 10 en n. diergelyken uitgetekent zyn, en nog an-
dere by Scultetus Tab. XXXVXL 6. konnen gezien worden (Y). Dog

alvo-

By jonge kinderen , om ze fchielyk te
helpen, terwyl men \'t nodige nog niet
gereed heeft, rold men een lang ftrookje
linnen , dog befb van de ordinaire dek-
bleiiler ter breedte . van een halve pink
gefneden, tot een rond balierje, meer of
min als een knikker groot, dit legt men
op een tafel en duwt het zelve aan dc eene
zyde pi-at als een halve bol, de ronde
zyde, de navel wel ingebragt zynde, legt
men daar op, hier overeen koeipleiliertje
met een ftuk geld , \'t zy een fchelling of
een gulden, ten einde de hoogte van de
halve bol daar ingedrukt, biyve, door
de aanfluiting van een lange daar over heen
fluitende pleifter , welke omtrent de helft
des ommetreks van het lichaam beflaat.
Inmiddels vervaardigt men een koper
hoetje, die ik altyd gereed houde , \'t welk
op de lange welklevende pleifter , zo als
even gezegt is , gelegt word en aan de zyde
van \'t plaatje, welke met zyn bol tegen
het lichaam aan moet komen, bedekt men
het koper met een wederzyds gefineerde
pleifter. Door de circulaire pleifter word
dit kopere hoëtje met zyn bol op de navel
onbeweeglyk gehouden, waar door het
breukje niet alleen veilig binnen blyft»

Uit oorzaak der rondiieid die de buik
by gezonde lieden maakt, vind men zel-
den een breukba:nd die pa! op de plaats
van de navel blyft vaft leggen, maar de-
zelve verfchuiven op- of nederwaarts,
voor al om de beweginge des buiks by
de uit- en inademing , als ook wegens de
veranderingen der uitgeftrektheid en min
deringe die dezelve om vele redèBen on-
dergaat. Hierom heet men uitgedagt een
band van kóperdraac, gelyk aan de genen
die tot de lasbreuken gemaakt worden ,
dog met vermeerdering van een opftaand
ftniï, (de 18. plaat van onzen Hr. Schry-
zer xi. A.) dat net op de navel fluit,
en door de veerkragt des draats gedurig
drukt. Deze band is reets door verfcheide
Schryvers ais nut en dienflig aangepr---
zen , en deszelfs maki\'ng vind men inzon-
derheid in het uitmuntende Werk van
aen Koninklyken Doftor Le Clercq,
Dans Jon appareil commode pag. oqi. Plan-
^^^ 30. iig. 4.. En fchoon deze voidoe-
nend fchynt, zo is doch in dezelve een
groot ongemak opgeftoten , namentlyk ,
dewyl ons hchaam meeft op de wervelen •
der lenden graait en buigt, en derhalven
de navel differente plaatzen in afftand van
t Os pubis neemt, zo vryft de plaats van
de breuk gedurig, ter zyde, op en neder
tegen de pop des bands zodanig, dat ik
uit dezelve-vele ongevallen heb zien
voortkomen,

De circulaire banden met of zonder
heugel, zakken of ryzen gedurig onder
of boven de breuk, en daarom als ze ge-
bruikt worden, dienenze door \'t een of an-
^cr middel vaftgemaakc te worden, het
^eJic al niede zwarigheid door deszelfs
icbuivinge veroorzaakt. Om dan deze on-
gemakken voor te komen, vinde ik het beft,
men by volvvafie perfonen op de breuk
WafrK^^" ftaauwe ronde pop van een
per ftoffe, op een dun rond ko-

^ > en weij^^^^ fchikking op de vol-
gende manier te verftaan is : Men neemt
een ligt, dog door lang ftaan een dun en
ftevig plaatje (onbepaald) ter lengte van
agc, en ter breedte van vier duimen , deze
word na de rondte van het lichaam eenig-
zints gebogen j aan de buiten of ronde
zyde liaan aan deszelfs vier afgeronde
hoeken 4 gespen; alle binnen deszelfs
rand. In het midden der plaat is een lank-
werpig vierkant gat waar door een yzere
ftift van dezelve dikte,_ omtrent een
duim lang (met een knopje aan de buiten-
zyde) pafleert. Door dit ftifje word de
binneplaat, die cirkelrond en over kruis
3 duimen breed aan de andere geklon-
ken is, zodanig dat deze platen de lengte
van een duim konnen van een wyken.
Hierom worden door \'t zelve klinken
teft\'ens 2 ftale kromfiaande veren kruiswys
tuffen de piaaten geveftigt, die dan vier
voetjes uitmakende meer dan een duim
hoogte Uitleveren, die de beide platen
veeragtig van een houden, zodanig, dat
wanneer men op de ronde drukt, dezelve
tot de langwerpige nadert en van zelfs
weder te rug keert. Ziet deszelfs figuur ,
zo goet als \'c doenlyk was, tot de helft
van de grootte op myn la. plaat fig. 6.
verbeeld. De binnenfte of ronde plaat
legt men op de eerft aangelegde pop, en
men maakt de groote of lange plaat vaft
door riemen met deszelfs vier gefpen
aan een band , die breed en fcheppende
over de buik, en fmal in de lenden ge-
veft ia. Deze band is met een gat veel
groter als de binneplaat voor aan uitge-
fneden , ten einde de drukking daar door
niet zoude verhindert worden. Nu is
ligt te begrypen dat deze drukking, al
fchoon de buik op en neder ryft, altyt
duurd en geen hinderpalen konnen ge-
maakt worden; om wellx reden ik my
yleie dat dit werktuig het befte van allen
is , om dat het altyt met egale kragt is
drukkende en beft op de navei hegt. Wat
belangt de grootte der pop die men onder
de plaat.op de breuk legt, dezelve moet
na de geftalte der breuk ia breedte ea
dikte gefchikt zyn.

on zodanige manier ettelyke maanden gedurig een goede breukband
draagt, zyn al zulke breuken in de kinderen en jongelmgen, alsook
wel in volwaffene, frifch en gezond zynde , volkomen te genezen. Dog
dezelve in volwaffene reeds veroudert zynde, konnen nooit volkomen
ffenezen worden; maar de Patienten moeten gedurende hun leven altyd
een breukband dragen , dewyï andersde darmen zeer ligl weder uitlcliie-
ten waar door ze meDigmaal in levens gevaar komen. _ ^ ,

Als ze niet 4. Dog als de darmen wegens de engte der uitgang met weder in t
Können M können gebragt worden, en daar uit geweldige pyn en braking ont-
ingebragt ^^^^ ^Is dan kan de breukband niets helpen ; maar men moét eerft met
worden. ^gj-^gtrtende klifteringen enpappen, by voorbeeld; witte brood m melk
gekookt, of diergelyke, met verzagtende olyen, te weten, oly van
[elven lynzaad, rofen,. de plaats tragten lenig te maken, en zo dik-
Uls men den pap afneemt, bezoeken ofde darmen^konnen ingebragt
worden: waarom de Patient op zyn rug met zyn hoofd nederwaarts
moet leggen. Als dit kan gefchieden, zal men de mgebragte darmen
met drukdoeken en een bequaam verband tragten in te houden, gelyk
te voren gezegt is. Dog indien hèt door deze geneesmiddelen met
wel wilde gelukken, heb ik van de tabaksklyfteren zodanige goede uit-
werking waargenomen, dat \'er de darmen kort daar na konden mge-
Twt worden : waar by de Patient bloedryk zynde, het aderlaten zeer
dienfti^ is, dewyl de aderen daar door ontledigt en kiemder worden,
waar door het indrukken zo veel te gemakkelyker kan gefchieden:
en waar na dan ook meeft alle toevallen wyken. Dog wanneer deze
darmen binnen 20 of 24 uren, na dat de omftandigh^eu zyn, met
koi nen ingebragt worden, ende quade toevallen nog aanhielden, of nog
wel toenamen, is deze quaal, huit ew de konflbewerking met te herßellen,
en daar mede mag men, op dat geen verfterving in de darmen zoude
komen niet langer toeven: want als de darmen reeds bedorven, de
Patient zeer zwak, de handen koud zyn, en het koude zweet \'er reeds
uitbreekt, dan is het te laat deze konftbewerking te ond^nemen, de-
wvl dan zodanige Patienten zekerlyk daar aan fterven. Dog wanneer
de konftbewerking in tyds gefchied, als de Patient nog met kragteloos
is dan kan zodanig een menigmaal nog door haridgreep van de
dood gered worden; en dezelve beftaat voornamentlyk m de naauwe
opening daar de darmen uitfchoten zyn, te verwyden. Derhalven
om deze konftbewerking uit te voeren, moet men den Patient op een
tafrl OP de rug, met de buik eenigzints opwaarts leggen, en den
zelven vaft bhiden, of van vier of vyf fterke mannen aan handen
en voeten zodanig laten vaft houden, dat hy zig met kan verroeren.
Als dan zal de Heelmeefter op het aldervoorzigtigfte de huit, indien
\'E doenlyk is, dwars opwaarts trekkende, boven de breuk of t ge-
zwel doorfnyden , om geen darmen te quetfen; en wel m agt nemen.

yzur oaar m te iteken, en als dan met een regt of kromfnvtuia de nnp
iiing wyder maken: daar na de vliefen en liet vet dpl.iil f S ^
veeltyt-s nog bedekken

5 ten delen met het mes ren d^lon a
gej^^f fehaar, voorzigtig van een fcheiden, to\'t dTt hy aLf de teSen
zelfs IS gekomen; alwaar ^hy dan, na dat \'er een hol Sd^Lekvïï nf
vinger rs ingeftoken den penzak, waar in de daZenl^g^^^^^^^
moet opinyden, \'t welk gedaan zynde, tragten de darmeS?zo afs wn
de buikwonden gezegt is, met de vingeren zagtjes in te duwen Do"
ndien dit we^ns de naauwte niet koSde gelukken, moetTeindelvk
het onderzoekyzer of een vinger tulTen de darmei emde opSi^n
het lyf fteken, en de plaats daar de darmen waren u tsefchS In
de bovenkant, na de flinkerzyde des huiks met ee^ X^te k«

waar door de darmen waren uitgekomen
gebruikt men noit een gemeen ileufyzer
om dat de darmen hy het nederduwen van
het agtereind gemeenlyk daar om heen-
«aan en das gevaar lopen van gequetft te
worden. Weshalven dit onderzoekyzer
op zyn helft met twee zydelyke vleugtien

Jieder phouden en voor \'t gevaar van
fnyden bevryd worden , ziet Tal 3. fi. j
By deze Konflbewerkiag, buit^^\'de

«ie opening te verwyden , waar door de
darmen en teffens- \'t net waren uitgeko-
J^en, om dat deze ruimte gemeenlyk zeer
eng is, zynde niet alleen door de penszak
■ysklemt, maar \'t peesagtige der buikipie-
l^n maakt veelmaals een onrekbaie toe-
klemming.

. operatien z-yn veelmaals met moe-
jeiyke omftandigheden verfeld, waar op
Svt ^/Y^^i^Jng niet gedagc was,, na-
leir at zomtyts de uitgefchote de-
^ak\', cioS"!^fee aan de gemaakte

het gedeelte van \'t net dat tot een vaft
lichaam of klont geworden moKt zvn \'t
zelve bind men en fnyt het af; alfchoon

^e daim die mt is, drukt men zagcelvk
me. de toppen der vingers maar aan een
en met aan beide de eimlen te relyï ?n
zodanig dat men eindelyk hit gehele,
deel van de darm binnen krygt Maaï

Wat nahet ;; Dit gedaan zynde, moet men de darmen infteken, en de wondde
iiïbrengen „an een medehelper wel laten toehouden, op dat dezelve met weder
te doen. uitfchieten- en naderhand de wonde door een knoopnaad te pmen
hesten, en dezelve tot de volkomene heeling, op die manier als^van
de hegtingen der buikwonden op de 107 bladzyde gezegt is, verbmd^en.
Na het eerfte verband laat men de Patienten ruften, en voor den der-
den of vierden dag moet men het verband niet losmaken: ten ware
dat een zwaar toe?aI zulks vereifchte, op dat ondertuifen de lippen
der wonde zouden konnen aan een groeijen. V jorts verbind men de
wonde daaglyks gelyk als een buikwonde, tot dat die volkomen is ge-
heelt Dog, na dat, op de voorgemelde wyze de wonde zal geheelt
zvn moeten de Patienten evenwel een tyd lang daar na een goede
breuUand dragen, op dat het lidteken zo veel te fterker zou worden,
dewvl anders zeer hgielyk een nieuwe en nog gevaarlyker breuk konde
Saan: ja voor bejaarde perfonen is \'t raadzaam met zodanig een
band levenslang te gaan, indien zy voor \'5 gevaar van t wederkomen
L breuk will?n vlihg zyn. Jn jonge kinderen word veeltyts, om
de navelbreuk te heelen, alleen een navelband gebrinkt en_na dat
alvorens de darmen ingebragt, een propje van een breukpleifter m
den navel geftoken en daar op een drukdoek gelegt zyn, moet men
\'t zelve me? een navelband wel omvangen, en die, zo menigmaal als

De mtnier 6. Garengeot befchryft de manier van den Heer Peut om deze konft-
Sm r bewerking te doen, op de ais- bladzyde, die van de voorgemeld^e m
Heer Fetit, vele delen verfchillende is. Dezelve doet in plaats van de gewoonlyke
enkelde, en kruisfnee-op de breuk met een regt en fcherp mes (na
St hy alvorens de huit opwaarts heeft laten trekken) door huit en vet,
fche d de vier hoeken van malkander en maakt de opening door de vin-
geren wyder. Hierop vertoont zig, fchryft hy, een of takje,
dat Hgtelyk voor een darm (a) kan aangezien worden, dog men moet
het met een fcherp krom mesje voorzigtig affnyden, en zo veel fcheu-

10 \'er eenige wind in dezelve was, zo
als op \'t laaft meeft altyt word gevonden ,
dan kruipt gemeenlyk de zyde des darms
die niet gedrukt word, weder uit de buik ,
om dat de ingefloten wind, het niet ge-
drukt wordende eind weder opbeürd en
buiten de buik rukt. Om oitte verhoeden ,

Wat het niet al te zeer in gebruik zynde woordeken Raifeau, dat men ligtelyk msr
als nog Qnbegrypelyk.

trafce„ \'t?hSen!\'dog Leï^b^^^^^^ behoorlyk verbinden e« Spoedig Deszelfs
darmen uitgefchoten waren riS\'Sf df"^^^^^ ^^^ten,. maar daar de?e blnj

nioeijelyk het zelve af te nemen \' dewvl tr \'^f^^^^^ ^aags js het
wonde als aan het fchenrzel ^ viS^n ^e-hoeken der

Als dan doet hy de^ win^e vol W lan^ ^^^^^
kapittelftokjes , befcieert hel h-f ^.VnT \' \' gemaakte

^^„o-étdont\'; maar ik heb my ook op een waarneming beroepen, «^ie
ik hier ihet weinig woorden zal befchryven, om te tonen dat \'er een
navelbreuk door een uitrekking, zonder gefeheurtlieid des penszaks,
kan zyn. Dewyl ik eens benevens een Heelmeefter van Neurenberg
gem^Lmt Karei mn Göllen, aan een groot en zwaarlyvig Ridder een na-
velbreuk heb gezien, dien de navel zodanig wyd open gedrukt was als
omtrent uit XXV. fig. i- AAAA is te zien, \'t welk de rand van
de huid des navels als een graote xing vertoont: hier tuffen was éen
dun doorzigtige huit dewelke zonder twyffel de penszak zal geweeft
zyn, waar door en waar onder de darmen in het lichaam geheel dui-
delyk, gelyk als hier afgebeeld BBB, konden gezien worden. Als de
band van den Patiënt wierd afgedaan ^ dan perften de darmen zig met
dit huitje daar uit , dat als dan een zak maakte; maar als hy de band
om het lyf had, (waar aan een zeer groot kuffen was , ) dan bleven \'et
de darmen in, en het is my onbewuft of diergelyke zonderlinge geval-
len reets van andere befchreven of waargenomen zyn. Ookis P^^y»,
insgelyks Garengeot, een van de nieuwfte Franfe Schryvers , niet .van
het gevoelen vm Monis , maar befchryft zeer duidelyk dat \'er een zak
in deze breuken is , die door de uitrekking van den penszak gemaakt
word.\'Maar nogtans, dewyl Dionis zig op zyn ondervinding aan leven-
dige en dode lichamen beroept , ih dewelke hy fchryft de darmen even
onder de huit, en niet in den penszak te leggen, gevonden te hebben,
moet men zulks ook niet in \'t geheel ontkennen, of als Garengeot met
ftilzwygen voorbygaan; maar moet ons onderwyzen, in deze buiten
dat zeer gevaarlyke konftbewerking zeer voorzigtig te werk te gaan, en
niet altyd menen dat men eerft het ilaïjeau en penszak zal vinden; eer
men aan de darmen komt ^ dewyl dezelve volgens de waarnemingen
van Dionis, zo^ niet altyd of dikwils, nogtans zomtyts even onder de
huit leggen, en daarom zeer ligtelyk konnen gequetft worden (A).,.

(A) T>ziGa%eiigm, wiensgewooutehet
veeltyts is,, zelfstandige woorden va,\'^
handwerkslieden te gehrmkèn, zig be-
diend heeft van eén Wagenmakeijs teriji
Rah i daar by voegende Eau ; \'t ivelk by
ms volgens de aanduiding vmMcbfiki een
fpaak van een wiel betekent, gelyk ook
door \'t zelve woord» lïgtftralen, of ban-
den van de Maan worden verftaan» zo
zoadenwQ dat deel \'t vvelfehy raad af te
fnyden, zeer gemakkelyk als hebbende de
gedaante van dé darmen, als een band
die over de zak of heiPentöH®»«« heen
loopt» konnen aanmerken. Dog myns
bedunkens komt deze onverftaanbare zaak
me Gmsngiots verkeerde fpelding voort»
hebbende het woord Tiaïjeait voor Refeau
genomen, tvelk laatfte betekend een wéef-
fel of een hetwys lichaam dat wel een
gelyke uitgeftrektheid maakt, maar geen
gladde oppervlakte heeft, en dewyl dit
uitfpanzel zig onder de huid bevind, zó
is \'t myns bedunkens wel\' te begrypen»
dat Het\'de cellen en vezeldraden van het
vetvlies zyn, die over het Peritommn op
die plaats daar geen fpieren zyn, heejiieg-
gen, en dus door haar bolle en zagte we-
zen die zak bedekkende by de onkundige
voor darmen, konnen aangezien worden.
Dat hy Garengeot zegt, dat dit deel aleer
men de zak opent, moet weggefneden
worden, is zeer billyk, om dat als da»

yan deze niet verre van de Ilefchbreuken
IS, zo word dezelve by de onkundigen daar
lïrn.^\'f verward, of voor een
f\'f aangezien, het welk vele on
noze e Lyderen het leven koft Van de^e

weinig gefchreven , dog dehnaarft^o-in f®
groten Phx.xppus V^kJ^SoXSm^
zyde nederd. druk, toont niet Illeen de
Plaats, maar deszelfs gevaren a-in- wllv!
ligtelyk zyn op te malfen SÏt

I afbeelding. Wat verder van deze breS
zy, daar van zal ik op zyn plaaï^S^
(C) Deze breuken, die zo gewarlvk

T)e^7eKs Q Men kent ^entmkbreük door het Eegeiiöatuuriyk gêzwel des buiks ;
Kenniffe. als inen dezelvi met de handen weder kan in \'t lyf drukken, doch dat
hv de handen te rug gehaalt zynde, aanftonts weder uitkomt; waar by
men zomtyts ook een geromiiièl van \'t gedarmte gewaar word. Wanneer
de Patieiit ho^ of perft^als of hy zyn gevoeg wildé-doen piu« het
sezwd\'in \'t gemeen meerder uit, word harder, en is als dan im faan-
voelen , als ftyf opgeblazene darmen. Dog ze komen met altyd op een-
maal, maar allengskens meer en meer uitfchieten , zo dat die m t be-
gin zeer klein geweeft zyn, met \'er tyd groter wo-\'den, en zo wel in

tot aan het Perlmmum in kragt va.n:tegen- . yenffe fpieren waren;) alle de_ fpieren^ dea
lUL ciau uoi,^..,. . . - buik omvangende.in hare-,volle kragt tot

nadeel op die verzwakte plaats ^^erken j
en dus de daar tegen leggende ingewan-
den, als geen tegenaand vindende, uit^
•zetten en de buikbreuk te wege l2rengen.

/Om deze kragt en uitwerking te beves.»
\'tigèn, heb ik niet ongeraden gevondeiï
■myne gedagten en de\'ware eigenfchappen
der buikfpieren, die tot deze werking me-
de helpen, op myn xir. plaat fig. 7-
te delen, zonder dat ik daar onder de
Mujculi piramidales heb willen betrekken»
om dat dezelve ten opzigte van dit geval
mei de regte fpieren eene uitwerking vol-
brengen. Dus moet men alle genezen zyn^:
rte buikv/onden niec veel\'vertrouwen , al-
fchoon dezelve niet tot in ds holligheid
des buiks, of tot op de penszak. warent
doorgegaan, om dat de niet gepuetfte
delen h.are onderfteunende buitenkragt
milFende, ligtelyk uitrekken en breuk
maken,

(D) Indien men op de ware tekenen
van de breuken geen naauwkeurige agt
geeft, zo zal hè^ konnen gebeuren dat
men die voor ettergezwelleaaanziet, hier-
om moet men niet alleen agt geven op \'t
geen dat ons de Heer Schryver voorhoud,,
maar op het naarfligfi: onderzoeken of\'er
te voren wonde, etterzweren of ver-
lamminge op dïe,plaats geweeft, of door
konftbewerking te vorep gemaakt waren..

Pok moet men w^el onderdaan of dat ge-
zwel haaftelyk gekomen \'en Van tyc tot
tyt kennelyk was weggegaanen .of hei
zelve pynelyk en broejend is, ooi dat bet
■gebeuren kan, dat zig alle tekenen vai^
breuk openbaren, en dat in het gezwel
■ morah üofïe gelegen\'is-, die dan, wannee^

houding hebben vermindert,,; dat

ais dan \'op die" Zwakke"plaatl het Tenïo-\'\'
nceim uitzet en door de fpieren Iieen een
zak tot aan de huid förmèerC7\\zb" dat
deze een bepaalde ruimte be.fl3at- : Maar
indi^Ji fcehaiven de op malkander^ leggen-
de\'\'l]^ieren de\' penszak óók géqüetft en^
dezèlVé"\'door zyne véreenigihg niet völ -
komen vaft beklonken was, zó;kan door
de fcheuring ook een buikbreuk ontdaan;,-
by de welke als dan geen zak door het
Peritoneum gemaakt word. Wat hier om-
trent ftaat waar te nemen , daar over kan
men myne gedagten naziai\',.omtrent de
verhandelinge van de buikhegtinge, blad-
zyde 112 enz. Waar by\'men kan voegen
dat de darmen, fchoon het Peritoncetm niet
fcheurd, ter zyden het lidteken uitzetten
en dan maakt het een zak, \'t wélk niet
gebeurd als het lidteken breekt.

Onzen Héér Schryver oordeelt de won-
de in de dwarze buikfpier de; voornaamfte.
oorzaak van deze, breuken te ,^yn , dog
dewyl deze fpier niet gequetft kan worden
zonder de beide fchuinze daar op leggen-
de met een te beledigen, zo volgt, dat
alle deze drie gezamentlyk op die plaats
hare kragt\'verliezen , welkers eigenfchap
is beneffens de regte fpier gezamentlyk
door een gelykredige drukking den gehe-
len onderbuik of deszelfs ingewanden te
beklemmen , waar toe deze zo gefchikt
leggen, dat fchoon in zekere plaatze dèn
een zwak zynde den ander vervangt, om
de aanflditing te balanferen.

Hier uit is ligt op te maken dat, zo dra
een kleine plaats van de uitgeftrektheid
des buiks- door voorgemelde oorzaken
word verzwakt, (alfchoon het de. bo-

dezelve daar lang in blyft en btriten de
bink IS leggende , uit oorzaak van haar
fcherpte de penszak zoude doorknagen en
in de holte vallen. Ook kan etter of wa-
ter inde buik leggende, een zwakke plaats
der omvangende delen vinden en een uit-
puilende 7ak maken, die men onvermy-
dely.i zo wel als de voorgaande moet ope-
nen om van de ftoffen te ontlaften. \'t Zy
noe hetzy, een voorzigtig Heelmeefter
moet, zo als elders door my gezegt is, deze
bewerking noit met een puntig fnytuig
doen maar daar toe gebruikt men een
rondbuikig mesje in de gedaante van een
fcheermes, waar mede de huid opgeligt
zynde dezelve tot op het vet word door-
gefneden, en geen ftoffe ontdekkende.
Vaart men zeer langzaam met fnyden
Voort, tot dat men de holligheit bereikt,
zodanig, dat fchoon het gezwel met dar-
men was gevuld, dezelve niet geraakt
^^\'orden; en genomen het was een etter-
gezwel enz. zo verzuimt men door deze
Voorzigtigheid en langzaam werken doch
"iets. En indien men onder het werk
«oor een weinig bloeden gehindert wierd,
"an moet men de wonde met een ftukje
ÏOQD^\'\' of een fpons, nat gemaakt in voor-
\' oiii 20 oüverhindert te
Tot 7°o"varen.
agt te nodig het is hier op

zware doorgaande wonde in de buik krees-
waar over myn Vader als Heelmeefter p|\'

ontftond hier door op de plaats van \'t
hdteken een groot gezwel, tot welks her-
ftellinge myn Vader op nieuw- verzogt
wierd, maar dewyl gedagten Heer zekem
r.den van ongenoegen na deszelfs eerfte
genezinge aan myn Vader getoond had
gelyk het veeltyts na gelukkige heifteSs

van gebreken by ondinkbaren Sa7
vertraagde myn Vader zynen difnft \'
zelve aan een ander ovLiatende mÏÏï

BietV™ r gezwel of breukDe voo.

als dan ongetwylaiaïm^ ^^wyl men^Peliing.

bekendis, dat een Heelmeefter, indieiU^
zulks zon gedaan- hebben, dewyl hetiezwel n f . n. weerhouden ,
Ig^en ry| zWering was! ^ De^« nan^
perfoonen bezwaarlyk te heelen, en veroorzaken ckn SS\'S
hunne verrigtingen veeltyts groot ongemak en verhindering SSelve
konnen ook even als de navel- en andere breuken, waneer ^fonl
nmg daar de darmen uitfchieten 7i> vprpn^•^ ^ a ope-

en "daar door worden verfSrtSe\'lyte X ® \' .

an zdfs de dood te weeg gebragtfzo\'aS\'b;

5. De genezing yan die quaal is zeer bezwaarlylc; nogtans, als deDeheel.
zelve, inzonderheid by jonge kinderen, niet veroudert is, Ln

een

p^n ffoede breukpleifter en band, gelyk een goxdel, omtrenr als Tah.
XVIII. fe- lo. vertoont word, waar aan een kuffentje van een malige
?.nottê moet zvn langen tyd te gebruiken, zomtyts weder geheeld
iordS dL de oude en volwaffen perfoonen moeten diergelyke tot
Soed\'ing val zwaarder toevallen levenslang dragen. C.//.. oordeelt
dS merzodanig een gezwel aan deszelfs wortel met een fterke draad
danzouhetgatdaar door gefloten worden: maar dewyl
Sefzf Ä ooS Hgtelyk^de darmen zo\'u konnen af binden, -is zulks
Se" veilig in\'t werk te ftellen; of men moet, het^gewelmet twee fne-
den tegen over malkander in de gedaante van een laurierblad mtinyden ,
en de wonde daar na met een buiknaad weder vaft hegten Doch dit is
mede zvne byzondere zwarigheden onderhevig, waarom het^met ligt
moet ondernomen worden.; maar het is beter zig met een behoorlyke
brSband te behelpen. Doch als zodanig een breuk \'t zy door uit-

SnXlnLC worden, en dat ze gevaarlyke toeval en veroorzaakte,
daS moet men^oT van het leven der Patienten, als Garm-

Z rierwyft, even dezelve konftbewerkmg, als by de nave orenk^
fs befchreven, ondernemen, en op dep manier heeft de Heer Pm
een Schoenmaker, in den welken de breuk uit een uitfpannmg des pens-

laLvoorSLienwas, in vyf dagen van dit ongemak zonderden pens-
li te oSrweder herftelt. Maar als zodanig een breuk door ep
wonde O? fSring despenszaks was-ontftaan, zouden de darmen in
geen zak, maar even onder de huit en het vet zyn: waarom m de.
konftbewerking zorg moet gedragen worden, om dezelve met te quet-
In " volwaffen Padent, op welke manier het ook mogte ge-
fSed zyn, weder geheeld is , moet hy nooit zonder band gaan;
dewyl hfop hieuw ligt een breuk bekomt, waar voor hy met kan
verzekert zyn.

Fig. 1. Hoedanig een kanker in de borft ^ üt met groote naalden bh on-
der doorgeftoken moet worden.
Flg. a. Hoe dezelve gebonden en afgefneden moet worden.
Fig, 3. De tang van Helmtius om den kanker in de konftbewerkmg

Fif^l. EL^^andeJrtot liet zelve gebruik van Helvetlm befchreven.
fL 5. Het werktuig van Bidloo, om onder de kanker door te fteken.\'
Fig. 6. Deszelfs vork, in grooter kankers te gebnuken.
Fig. 7. Het mes, waar mede de kanker word weggefneden.
Fig. Is een gewoonlyke Troicar om de doorboring der buik aan
de waterzugtige te doen. ^^

Het CXIF. HKfdJiui,i\'m ds Buiibreuk,«. 501
F,g. 9. Is een werktuig om een bogchel te verhoeden het kruis ^^^^

Fm. ii.ls een andere band tot een navelbreuk dewelke van een fterke
koperdraad zodanig gevlogten word, als deze afbeelding vertS

inguims genaamt zo wel by mans als vrouwspeWon^voofc
mende, m dewelke de darmen tot digt by de lippen der
öikwils uitzakken. Dezelve word dan een onvolkomone genaamrmaar
een volkomene breuk, als de darmen tot in den balzak fehiïen \'S
om moet men zig in agt nemen^, dar men zodanige breuken niet voor
venusbuilen aanziet, nog veel minder dezelve als zodanig opent de-
^yi 20 doende de darmen zouden gequetft en de Patiënt ligt om \'t le
v^n gebragt worden. • ^ ^ ^^

naamt, en\\ ^aan , welke laatfte foort een, Dyebeensbreuk ffe
\' waar van in \'t volgende Jüoofdftak by^ondWzai geh^^^^^^

deld worden;of ze komt plotzelyk op eenmaal, door fpringen , vallen,
ftoten, tillen, fterk fchryen en blafen, door te veel venusarbeid,
braken, flag van een paard en diergelyken: waar door de penszak
aan de gemelde plaats op een geweldige wyze gefcheurt, of, als de
meefte nieiiwe menen, heftig uitgefpannen, en de darmen dikwils met
het net buiten het lichaam geperft worden, zo dat \'er in \'t gemeen den
0 omgewonden darm als de naafte uitzakt; - • _

3. Indien zodanigen breuk allengskens opkomt, dan befpeuren de Pati-
enten menigmaal daar van in langen tyd geen ongemak: maar als dit plot-
zelyk komt, of dat zodanig gebrokene zig al te veel verkouden, of
inzonderheid bezwaarlyke en winden verwekkendefpyseten, dan wor-
den hier door de darmen te veel opgevuld en uitgefpannen, of de plaats
der uitpuilinge knypt zig zodanig te zamen dac de darmen daar door
zo zeer geklemt en bekneld worden, dat\'er niets kan door gaan; maar
ontfteking van \'t gedarmte, gruwelyke pyn en het miferere veroorzaakt
word, gelyk als van de navelbreuken gezegt is, welke quaal men als
dan een y beknelde Breuk noemt, die ook de zodanige zyn onderworpen ,
dewelke een darmbreuk in den ^ balzak hebben, en geen of geen goede
breukbandgebruiken. Derhalven is het een ygelyk, aan de navel, buik,
lieften, en balzak gebroken, te raden, dat ze nooit zonder een goede
breukband om te hebbenmoeten zyn, op dat \'er niet zodanig een ge vaar-
iyke teknelde breuk onverhoeds zoude uit voorkomen. Nogtans kon-
nen ook die menigmaal, dewelke zelfs breukbanden dragen, zodanige
beknellingen bekomen, wanneer in\'t paardryden of andere fterke bewe-
gingen de breukband verfchuift of breekt, en alzo de darmen met geweld
uit het lyf gedrukt worden, gelyk als zulks den Maarfchalk de ViUeroi^
als Dionis meld, eenmaal op de jagt is overgekomen, \'t welk hy byna
met de dood zoude bezuurt hebben : daarom is het paardryden en an-
dere fterke bewegingen den genen die gebroken zyn zeer gevaartyk.

4. Deze breuken worden aan een gelyk hardagtig gezwel in de Helfen
gekent \'dat zig tegen de ring der buikfpieren uitfpant, en in gevoel
als een opgeblazene darm is, die men, als de quaal allengskens is ont-
ftaan, door zagtjes drukken weder in de buik kan duwen, alwaar dan
dikwils een gerommel der darmen word gehoort, dog wanneer het net
maar alleen is uitgefchoten, voelt men in het gezwel merendeels iets
weeks, gelyk als of \'t vet is Dog indien het beide te gelyk is uitge-
fchoten, befpeurt men, na dat de darmen weder ingebragt zyn, nog
een weekheid en gezwel. Als zodanigen breuk plotzelyk ontftaat,
en beklemd is, dan word het gezwel zeer hard, rood en ontftoken,
offchoon het ook maar het net alleen mogt zyn: de Patienten gevoelen
groote brand, ëh buiten en binnen \'t lichaam verfchrikkelyke pyn,
waar op veeltyts een geweldige braking ontftaat, en zelfs eindelyk dé-
drek die men door de ftoelgank anders looft, met groote angft en be-

dit gebreic een vr/ant X " HT "" offchoon vele De Voor-
tot de teeling, SÄSe
worden ze eild?

^\'k een beknelde breuk veroorScÄ Ser^Ä:^^^^
tien dood kan te weeg breno-en Masr ^. toevali.n, en zelts
floten , dan is \'er, zo n?en d^Lf^^^^^^^ rS T \'\' \'
een bequame breukband o-ehrniL? ! ? darmen weder mbrengt,ea

dewyl anders alles daar na te vJrterLu?^^®^^^^ herfteld^worden ,
weJdiger de toevallen zyn, hoe efrS^ ^^ ^^^^

overgaan, en zelfs menigmaaiVeen erm^^lt ^«"«bewerking moet
zodanige Patienten reeds zeer afa^l" \' vertoeven. Want als
voortbrengen, konnen Se \' zyn en koud zweet

vaar gemeenlyk zo groo S ^^^^^^^^^ gelyk is.uitgezakt, is\'tge-
Als het gezwel roodVn\'LTgeweeft ^
en zonder gevoel word, het Kn Ä bruin, zu^artagtig, week
poiszwaki^ endeoogen inheSofd \' A ^^^ihonden, de

(E) Hier dient men wel te onderfchei-
den dat een verknelde breuk door de toe\'
\'Uiting des rings aangegroeide darm of
«at het net, \'t welk tefl-ens met de dar-
den uitgefchoten en klonterig of flap zyn-
avnJ.^i?^ opening leid, de beletzels
^yn tot het inbrengen der uitgefchote dar-

veeltm dt\'f®\'®"\'\'\'^\' gebeurt het
JL Èlr «engedeelte van het
net verzeld is, die men dan volgens onzea
Hr. Schryver onder de minftlevaarlvke
maar na myn gedagten onder Ä

halvengeen band durft aanle|gen, waac
zyn het ol,geval zyn
beloc p te laten of door opfchorting, de

het koud vuur reets in de darmen is. Als de inwendige delen ook ontfto
ken z.yn, \'t welk men gewaar word als het lichaam zeer opgefpannen is,.
en de navel uitpuilt, is \'er weinig hoope des levens meer over. De darm
van buiten aange^^roeit zynde, maakt dekonftbewerkmg zeer bezwaar-^

nomen te hebben ; dewyl nog ^//«ir nog.Mgineta , nog andere Ouden
^ , , daar iets van melden.. . - . .

Ken^ lei: want l) als de darmen nog m \'J lichaam konnen gebragt worden moet
raakkelyk men dezelve zagtjes indrukken, en de Patient daur na, als men alvorens
een goede breukpleifter over. de plaats der uitfchietinge gelegt heelt,,
een goede.breukband omdoen,\'gelyk Jró-XIX. vele diergelyke zyn te
zien, en béneden zal meerder daar vaa gezegt v/orden: en men zal den-
zelven vele Maanden laten dragen. Dan zuilen byna alle kinderen en
ionge perfoonen nog niet boven-de ^D jaren zynde, volkomen^eiAekl
ivoMen, zonder dat het breukfnyden ,\'t welk de gemene W ondheelders
en Quakzalvers. buiten noodzakelykheid met verlies van een bal en dik-
wils :\'tdèven i,\'alleen, om geld van^de:meDfchenite bekomenV m t werk
ftellen,;-nodig-isi LMaar:oud£r.:pei-fon^ai moetenze dikwils naar leyefi
lang -dragen-i waaj! door ^e.van :alle,andere te vrezen -ftaande toevallen
beviFvd:,blyven;rhuin; beroep, ikonnen waarrieraen; enidaar hy tot hooge
iaren-kbmrn. Dog ak ze de breuken niet lang gehad hebben, konnen
ze in perfoon van 2.0:,. 25- en meerder jarendojc? goede brew^^
breukplaatftxrs "en _ cliergetyke geneesmiddel dikwils kerfteM .worden t
gelyk ikzulk&aan .tele gfiitikkigLyk- v^^^ \' : \'

t Ndieneen breuk verknéld,ofl>fflowi^^;zo.dat men de ^rmen niet
1 kan inbrengen waar door-grox)te ,pyn en de voorgemelde toev^leri^
^ worden veroar-zaakt: zaplagteïi viele aanftonts tot de konftbewerking
die insgelyks in eéh^Hvydrhg^^van^:^ der uitzakkmg byna^a^:

iii delnavdbrèuklbeftaat,; over/te gaan. Dc^ evenwel beft^t de hee^
ling van eene beftotene breuk ¥oornamentl>dcdaar.in,, dat we de uj-

gefehotene darmen weder in ?t lichaam; tragten te brengen eer men do
■koaftfeewerkihg (als zeer\'gevaarlyk zynde) onderneemtmet verzagten-

gelyfcé kliltermgen te.zettea^ onxdaat: door deiOpeniiig en darmen te
vertagten; ^ als mede ader te laten, en $ -als j\'t-doetilyik is ,,|iet in :rengen
zonder de konftbewerking te bévorderen. Wanneer nu .met dierge-
lyke^ middelen is. aangehouden., dan moet men de Patienten m-ethet
hoofd om laag en met den.aars hoog leggen, de beenen eenigzins laten
burgen of i n trek ken,i icni de .darmen : met, de: handen door,een. zagte-
drukking nahet« Darmbeen .tilgten in te duwen (F;) ^welk Yeeltyd& « Os ihuw\'\'

(F.) O.p deze wyze, worden vele breu-
ken \'die zeer veel zwarigheid aanduiden,
gelukkig ingebragt, en "door een goede-
-breukhandgehouden,\'nroor al indien door.
onkundige handen de inbrenging niet ife
verwaarlooft of de üitzynde darmen niet
waren gekneuft ofbefcliadigt.. Een voor-
3-!gtig Heelmeefter moet wel opde woor- -
jen van onzen Hr. Schryver letten, van
dedarmen met de handen door een zagte
drukking na het darmbeen in te duwen; want
indien men dé uitgefchote darmen regt-
boeks tegen de buik duwt, zo konnen
dezelve maar een weinig bekneld zynde
onmogelyk binnen gaan, om datde gaten
die onder de naam van ringen beknd
zyn, niet alleen den eenen hoger als
deanderezyn gelegen, maar hebben hare
plaatZïBg fclunns opwaarts naar de doorn,
van c heupbeen .ftrekkende.. Ea dus- is
begrypen dat men den darm\'
Oök lchums"op en buitenwaarts moet tras-
ten door die onderfcheide gaten teleidenf
Ue tekenen waar aan men weet of de
darmen bezwaarlyk zullen in te brensen
zyni ondervind men als de breuk met
een klont op den ander is gepakt en een
taft ligchaam is makende , \'t welk zom-
tyts los hangende maar meeft in ?.y,n grond
onbe-v^eglyk is, \' Ook ziet men in zulk
een toeftand dikwils, dat van de breuk
tot aan en door de ringen des buiks,..geen
dikke ftreng van de einden des darms ge-
maakt word, maar dat die einden van de
\'•iicgefchoten darm dun zyn en derhalven
ae openingen eng. Wyders, wanneer de
plaats der openinger/ .niet omzet en zon-
"er ontftekih is ,\' dan hebben we op de
\' der gemelde openingen door
teW *^\'^ «^erjüiterlyke middelen weinig
opaan Y°°\'\'"2mendyk komt hét bier

leggende ontaard klontje Nets, waar door
de dikte gemaakt word , niet kan verkleint
worden en in zjg zelve te groot is om door
de gaten té pafleren. In deze toeftant
jupet men na ontbindende en zagte mid\'
delen gebruikt te hebben, .deze.ftofFe
tragten te verdelen om by minder portien,
en weinig teffen\'s, in\'te voeren; maar
dewyl ,v-eeltyts\'de-fpatie der uitgefchote
darmen ter verdeling te kelin is, dan tragt
m.en by het geen \'er uit isj iets meerder
van den darm uit te balen,\'op dat deze
ruimte moge plaats geven aan gemelden ■
kleinen ring, door welken handgreep ik
menige- vaftgeklemde breuken geJuklug-:
lyk heb ingebragt. Dog zulx moet .voor-
zigtig en met een voorovergebogen: lig-
haam volbiagt wórden , zodanig rdat.d®
knien opgeheven .en de kin daar tegeri
aan .:of daar heen komen,.ten einde d^
; buikfpieren alle fiap:en;ongefpannen ftaan^
om des te meerder ruimte aan de ingewan-"
den te verfchaiFen. . . . . c

Als de breuk wel ingebragt IS , :bekom-;
mert men zig zomtyts over dedaar nog
zynde jdikten, die men zeer dikwils. ia
verouderde breuken ziet na bly ven, jeii
dus durft men in diergelyke gevaliefigeèn.
breukbanden aanleggen.:; jNfogtans latetoen
let op de zak die doorh&tFeritonmv.mige\'^-
maakt was, of op een\'ftuk: Nets dat no^
overblyft en aan de naaftleggisnde delea
(voornamentlyk :de zak) is vaftgehegt vzo
blyft het zelve buiten , en maakt zekere,
diktens, die de minfte xwarigheden niét
bybrengen, maar. veilig ^ de drukkinge der
pop van een welgemaakte band -kormea;
uitftaan; . , ■ - v r: . ^/i .

Ik heb ïn vérfcheidé: diergelykcgevai-
len ondervonden,;dat in dézé zakdóor het
voorgemelde gat,- indien het metaaneeen-
wilde üuitun , onder dooi- de drukkende
pop voeten fyperden , , die-in de zak val-
V vv v V 2 • \' - ■ \' ■ -jénSe

lende een breuk verbeelden, maar den Ly-
der de band los doende en op de rug leg-
gende, drukken dezelve zonder konft
ofmoeite weder in het ligchaam. In wel-
ke gevallen men zig altyt moet bedienen
van poppen aan de banden , die op het Or
puhus \\Q\\msn, en met de puntige hoogte
als in de ringen ftuiten.: ; Door deze kleine
greep heb ik in \'t oog van zekere aan-
zienlyke, dog onkundige lie,len, nadat
vele goede breukbanden zonder nut door
anderen waren gebruikt, vele eere inge-
legt, wyl hier dooreen volkome fluiting
§emaakt wierd.

(G) Het ftrekt ter verwondering van
yder, dat men durft wagen doesen met kout
water aan te leggen om de breuk in te
brengen. Dit doen word door de reden
en ondervinding nuttelyk bevonden, en
fchoon onzen Hr. Scliryver die in het be-
gin nuttig oordeeld, zo mag men wel
zeggen, dat dit doen op het laaft, wan-
neer alle andere middelen vrugteloos zyn ,
als een plegtanker het behoud van velen
haar leven geweeft\'ïs: zelfs indien in het
zomerfaifoen het water niet koud genoeg
was, zo mengde men onder hetzelve fal-

(«) Iß obferv. Clarurg. p. 283,
peter en zout om meerder koude te ma-,
ken. Maar indien men gevoeglyker wU
werken, zo is myn manier, den boven-
buik met ivarme fervetten ofwolie lappen
te bedekkcri, om de col}k die daar lig>
telyk uit ontftaat, te weren OnzeHr.
Schryver geeft ter getuigeniffe van deze
daad zekere Clacius, maar dewyl ik
mene, dat deze manier reets voor hem
door Beliefte in zyn twede Deel ^ Neder-
duitfche Druk p;!g. 100. op de fianneme-
lykfte wyze befchreven en met bevin-
dinge geftrekt is , zo behoren we zulks
op te volgen, en na zyne wyze (indien
het de nood vereyft) met de zamei^trek\'
kende middelen vervaardigt te gebruiken,
waar door ik in myne oeffeninge groot
nut hebbe ontfangen, dierhalven zal ik my
buiten rwyft^el by deze maniere houden en
die aanpryzen. Onder alle de Heelmee-
fters , welke deze wyze van behandeling
oeffenen, vinde ik \'er geen dic daar om-
trent vryer en voordeliger te: werk gaat
als den pryswaardigen en i^itmuntendea
Heelmeefte\'r de Heer jan van der Hulst^
te Haarlem, die my verfcheide malen zync
gelukkige uitftagen berigt heeft.

nog wel gelukt; \'t welk gedaan zynde. Iaat men van iemand de hand
ftyf tegen het fcheurzel houden, opdat de darmen niet weder uitzak-
ken, en ondertoff;n een breuk-ofanderlterkklevendpleifter,driekante
drukdoeken, en een windzel of breukband gereed maken, daar na den-
zelven om \'t lyf doen, en dan lang of levenslengte, naden ouderdom
van den Patiënt, gelyk reeds tevoren inde fesde afdeling van het
voorgaande Hoofdftuk gemeld is,dragen. Dog indien het inbrengen
op deze wyze nog niet wilde gelukken, mag men v.\'el een tabakskly-
fteer laten zetten; waar door een Man, wiens breuk drie dagen uit-
geweeft was, en drek hadde gebraakt, hoewel reeds zeer afgemat, wierd
te regt gebragt, niet tegenftaande men hem verloren agtte, om dat de
andere klyfteringen niets uitgewerkt hadden. Clacius {a) pryft zeer

aan om een diergelyke breuk in te brengen, dat men-\'er doeken met
koud water dikwils omflaa: \'c welk ik, inzonderheid in\'tl
deel raadzaam te zyn (G).

1. Maar ah de darmen op deze manier niet konnen, ingebragt worden y
en het gezwel zeer hard, pyn lyk en geweldig ontftoken is, en de brakin.
genreets tegenwoordig, of in \'t kort aanftaande zyn, dan moet men
met geweldig drukken de Patienten niet plagen, wyl daar door het

koud

kond vuur eerder in de darmen komt en de toefiand van \'t ono-em.k
verergerd ; maar men moet des Patienten zyn nabXande het
daar hy zig in bevind , voor oogen Hellen airdS ht nL .n/ f

Patient dan befloten hebbende de konftbewerkhig te onder "aarmoe^
alvorens zyyvater maken. Daar na moet hy op\'een af Urde kaS
van een bedfleden op den rug met den aars eenigzins iZer lis m.
het hoofd gelegt, en van ettelyke kloekmoedige "^en flerkfL?L?n
gelyk als by de navelbreuk gezeet is we! vnf> ^\'hS P™en,
dyebeen ,. aan de zyde van al b J^k om IlLiflifri^
nen, eenigzins gebogen worden. Als\'er hairen op de breuk zyn? S"
tenze afgefchoren worden. Daar na moet een medehelper de hi it aan
de eene zyde van de breuk, maar de Heelmefler op de and&e zvd« vatten

kerhand het gezwel of breXon befde^ ƒ" middelfte vinger der lin-
v^rzigtig en behoedzaam een ^^ ^^^r

en met een fchaar of mes voomgtig een kleine opening dair^n^ken
en zo gauw men maar een klein gaatje in denpanszak, daar de dTrmS
in leggën, heeft bekoinen\', behoeft ien door *t mtfpiWen van \'t wf^
ter , \'t welk gemeenlyk m den zak is befloten, niett^efbhdkEn- mla^
men moet \'er om \'t zelve gat te verwvden, \'t zy met een rep^ oFl^

IS, dat er een vinger m kan, een vinger in fteeken, en den zak ónvSr!
tot aan het gat daar den darm uitge4otenis, open^"p

vee! te beter \'by de\' plaats, - daar zé weder moeten ih^b rage worden^,
zon kó\'nned komen. Als hec bloeden van eejidoargefneden adertje den
Heelraefter hinderlyk was, kan nièn het "met een vinger of een ge-
vouwe doek in brandewyn natgemaakt, digt houden, ot\' meteen naald
en draad onderfteken en toebinden. Als men dan bevind dat de darmen
nog niet zyn bedorVen, moet men tragten.dezelve behendig door den
natuurlyken weg of Ving der buikfpieren in\'te fchuiven. Dog om dit,als
het ten eerfte niet wil, te gemakkelyker te konnen doen, moet men
nog een gedeelte van den darm uit het Hghaam halen, ofiidaar doorde
wind en andere dingen in dezelve zo veel te beter te verdelen, en de
darm weker en dunder temaken, gelykals vande buikwonden gezegtis,
dan laten zig dezelve zo veel te beter inbrengen Indien het ook op
deze wyze niet konde gefchieden, moet fchcwzel en-de óverige ope-
ning der büikfpieren, door een Jriyding inwaards, om de a bövenbüiksßag.
-ader die uitwaard.? gaat, niet ligt te-quetfin, vóorzigtiglso mei wyder ge-
maakt worden als nodig is y om de darmen in \'t lichaam te brengen: t
welk dan weder door voorgemelde werktuigen, of door een byzonder
hier toe uitgevonden werktuig, \'t we!k een verholen mesje is, Tab. XIX.
fig. i en 2. kan gefchieden, waar door een groote infnyding nioefge-
maakt, en daar na door de ver wyde ring of \'t fcheurfel de darmen zagt-
jes in\'t lichaam gevoert\'worden. Maar dewyl in het verwyden van
\'het fcheurzel, de gUbberige darmèn geerne tegen het més opgl^en, en
daar door ligt konnen gequeft worden, moet men zorg- dragen dat die
van een knegt wel weerhouden worden; waarom ónder aan het werkt
tuig ßg. 2. by D een plaatje is,om de darmen daar door inde konftbe-
werking zo veel beter tegen te honden. Ook heeft de Heer-PëïtV ten
dien-einde een hol onderzoekyzer uitgevonden, dat onder in deszelfs
midden een plaatje in de gedaante van een hert heeft, van \'t welke hy
zig in deze konftbewerking met veel nuttigheid heeft bedient,ofin plaats
van alle deze kan men een klein mesje met een knopje gebruiken (H);

■ \'{H) Het is niet nodig \'dat #e ons in
alle gevallen -bekommeren wegens- de. uit-
gefchote darmen, als of dezelvedoorhe\'t
mes zullen beledigt worden ; want-veel-
tyts zyn ze zo opgepropt van. ftoffe dat
hare vliezen geheel ftrak ftaan, welk ge-
deelte al s }dan \'zeer wel kan • gemyd : wöi-,
den,, Klaar vind\'men die los €n.-^_yd-uit-
geftrekt, als dan heeft de voorzigtigheid^
meet plaats. Dit is de redéri\'waarom\'de
Hf. -Psbit de vleugelfoiide óf tfnyftaf met
vleugels heeft uitgevonden, iwefkers af-
beelding op. myn 3. plaat," lig.; i. te zien
Wat nu betreft zyn ftomp of zagt gevyld
masjej \'tzelve vinde ik niet vp zó veel
nut als men voorgeéft; dog ■^^\'ie\' het be-
haagt gOed" te ieurf.n,\' Kan het zelve by
Garéjigebtln deNederduitfche druk, eerfte
deel-op de 146. bladz. vinden, deze
werktuigen tot het wel .uitvpéren der ope-
ratie diefit, \'als géze-t is , op faet\' verwy-
deh Van de\' te enge opening-nauwkeurig

(fl) Beziet hier vm de waarnemingen ,\' ^ei^sgV hj^ het i.i 8. Haof djluk van den \'DarP^
peuk, alwaar alle dit uithalen niet word ^oedgekcurt.

z?ond.r punt dezelve wyder opfnycien, en \'t zelve als dan ^ ook aan de
andere^zyde der wonden doen. Naderhand moet de Hee.\'mefter met
df^^\'^onde opligten, met een vinger van de an-
dere hand de huit van de breuk losmaken , en op dezelve manier aan\'
de aridere kanc ook te werk gaan; maar eindelyk op de vinger de ein-
^n der wonde verder opfoyden, omdezelve genoegzaamtj^reraroten.
Dit gedaan zy^de , legt hy den duim en de middelfte vinger van de
linkerhand weder op het gezwel, fnyd alle de vliesjes die den penzak
nog bedekken, zomtyds veel, zomtyts weinig zyr/de, voorzigtig mee

geict te worden, ten einde geen beledi-
ging dcror fnytiiigt-n gefchiede. Om deze
retien is \'er een\'zeer nuttelyi^ mes uitge-
vonden, \'t welk het verborgen mes dat
b}? onfen Hr. Schryver op\' zyn 19. plaat.,
2. na de puitfe -ivyfe afgebeeld , zeer
ve-ïre te boven gaat, zyr.dë. het zelve op
myn 12 plaatfj-g.g. i,] volle groote verbeelcr
Bit van agter opligtende mes heeft een

de ware, fchoon .geftotene weg zeer wel
yordgevolgt, zo dat bet mesjeVti ve?
keerdé routen kan. maken, nog dariSn
qu^zen. Wat bier van meeVder\'dient\'S

De gefukkige uitflag van deze konftbe-
weiking JS wei aan een goede uitvoering
Eoe te fchryven, maar inzonderheid aan
oe hoedanigheid der qualc zelfs, waar
©intren.t de tyd van^ \'t uLtzyn der: breuk
en\',toevallen de gelukkige of. quade- uit-
1 lag voorfpellen. W4ar indien men te
«ng wagt met deze bewerking uit . te
voeren, zo volgen meeft, die toevallen,-
xvelke de dodeiyke gevolgen na zig fie-
pen, alfehoon de Konffbeyverking met
alle volmaaktheid was uitgevoerd. Om
^elke reden ik yder\'moeKraden met deze
20 haaa.ig voort te varen alf \'t mogelyk
»S , en geenachtte ftaan\'op zommige lai^-
nartige Doa:o.ren, waar onder veie ge-
deni u" -itt het minfte geen

m Lyderl . ^ ^^ gewent
onze LydeS^ ï verliezen, want indien
greep te hSe®^"\'^?"^ apnder deze liapi
de verfchonendenaanj.o\'^ïr dis haar eteen
dootgefi-orvenzyn, daar het in tegendeel
den Heelmeefter gewetsn word , indien
den Lyder na de uitvoering van \'t werk
fterit, de.doot verhaaft-ce-hebben óf daar ■
yan deoorzaak tc- zynniet tegenftaande
in den beginne, aüe heilzame uitnagen te
wagteii wai-ezi en van- de bewerkina riets

D.ze .after komt nooit uit opvegte of kui>-
Qi^ lieden voort, maar akyduit hoze of

oubequan^, dle^elfo.zomtyts in commis^
fien van hoger ^agt. gebxek^elyke
rapqrten mededelen. ^ \' \' " • ■ - /-
\'\'^ooi^edagte uitielléii\'door den raae
der onkundigen heb ik menigmaal eei
zien,,\' maarmykomt inzonderheid .te bin^
nen toe de zo kundige;:.:}:a,Kiige als geluk-
kige Hr. MGRY,Lid y\'an dc Koninklvkege-
Mot^chap der Wetenfchappen , als ook
Heelmeefter . van het FJotei db Dieiite \'Pa-
Pff ! hy de Heer GSvrjn,

loffelyk Heelmeefter der Charité^en myil
onderwyzer m;t..Steén.f!ïyden al daar; vra air;

d e aan de Heer Mery. ; ff^adrom,Mmheer -
fterven zo weinig ofgsne. die door u -»an. dl

dfejyke raededofïen van uftft\'jl:, om. hetge-
zeide.Yan;de HeeE.Msxr£e fiaven.:

•een krom fcherp mes zydwaarts in ftukken, om zo veei beter te kon-
Ben zien, als mede om niet ligt den Penszak of darra-m t.; quetfen,
cn zo dikwils hy een ader aantreft, onderlkeekt en bind hy dezelrc
af aan twee piaacfcn eer hy zelf fnyd, om door het bioed niet gehindert
te worden, \'t welk men als \'ernog iets mogt uitlopen, altyd met lin-
nen doekjes moet afvegen. De in ftukken gefneden vliesje fcheurt hy
Yan alle kanten af, en indien ze te fterk mogten zyn fteekt hy \'er het
holje fnyftaf onder, en fnydze met een fehaar zonder punten af. Ais
op deze manier den penszak ondekt is, moet men zig daar van door
denzelven met den duim en voorfte vinger aan tt vatten , verzekeren.
Wanneer men als dan dit vJiesagtig deel opligt, kan men verzekert zyn,
zulks den penszak te wezen : dewelke de Heer Petit als dan gehee! los
maakt zonder hem te openen, en daar op fteekt hy door de plaats der
beknelling een hoi-, aan\'t einde digt zynde, onderzoekyzer, enmaakc
dezelve door een infnyding, gelyk als boven gemeld is, wyder. Dit
gedaan zynde, vat de Heer Petit den penszak aan \'t onderfte einde ,
en drukt voorzigtig de daar in befloten delen , door een zekere bewe-
« Oj ileum. ging na de zyde van \'t « Darmbeen in het lichaam : naderhand rolt hy den
penszak digt te zamen, fteekt hem indeverwydeopehing, en legt daar
op een dik bundeltje van linne als een roksknoop gemaakt, die inwendig
met plukzel en linnenlapjes gevuld is; (dat de Franfchen la pelotte de
Mr. Petit noemen:) \'t welk hy te vcre doopt in een geklopt ey, waar
onder een weinigje brandewyn is gegoten, drukt het weder uit, enrold
het wat in de handen om het eenigzins langwerping temaken: boven en
benevens het zelve legt hy iinne lapjes en kapittelftokken van plukzel,
bedekt alle deze met drie of vier vierkanten drukdoeken , in warme
brandewyn vogtig gemaakt, om alles zo veel te beter te zamen te druk-
ken, en met een b liesverband vaft te maken (I).

(i) Uit de byzondere bewerkingen van
de berugte Heeren Petit en Arnaud, heb
ik groote en gelukkige uitvoeringen om-
trent dit gebrek gezien en bygewoond,
niettemin zo is de eerfte wyze van opere-
ren, by onzen Heer Schryver medege-
deeld, wel zo voordeelig te agten, uit
welke reden we daar niets zullen byvoe-
gen. \'t Is bekend dat zekere volkeren die
we te voren als onbefchaaft aanmerkten,
deze konftbewerking zeer gelukkig uit-
voerden , want zo als my berigt is, hebben
de Muscoviters deze handgreep reets voor
vele jaren, fchoon ruw, evenwel gelukkig
volbragt, \'t welk my uit het verhaal van
de zulke, die \'t zelve hebben bygewoond ,
Üsgebjeken, voor al hoe zy het zeer ligt-
yaa^dig dcdea zonder zig aan netheid of
zagtheld te ftoren ; want in plaatfe dat men
de afbindinge met behoorlyke koorder»
van zyde of zagt met wafch beftreken ga-
ten diend te volbrengen, bedienden zy
zig enkelyk met een foort van Biezen die
zy uit de grond trokken en daar mede hare
knellinge volbragten. Waar uit dan klaar
genoeg blykt,dat wanneer de operatie tydig
of op gezonde lieden gedaan word, dezel-
ve weinig gevaar heeft, en zelfs word zs
door onkundige LmdloopersenOuakzalvers
hier en elders zeer dikwils "uitgevoerd
het welk nogtans tot welzyn van den ge*
brel.kelyken Inwoonders en voordeel der
Konftoeffenaars, door de gezaghebbende
Magten behoorde geween! te worden,
ten einde onze Lyderen mogten bewaard
en wy in onze Konft be-fcherrad worden^

dan met kan redden nog wegnemen. ^ 3) Zo islr veekvts el ftXn^
en rottig waterin den penszak, het welk op d ze^^^ ^

met een zon geftoken worden; zynde van de EngelfeSfeliLft^^^^^^
felden twee pond van diergelyk water in zodanigen brenTgevonden S
4) Zyn de darm en \'t net veeltvts annjTPo-rr^^ff- j

en zak byna op een en dezelfde lïyze de huit^^"
S genoeg was otï den dtm«-
penfzak zo ivyd als nod,> \' ^et, fpieren en

manie enTondenT„°ebr". IrdTfr^^\'\'^\'\'\'""?\' «P geenderlei v»
des Patients buik onleftefén ™^^^^ der buikfpieren*"-

gebra^, het aangegroeide vet met een naaide en dubbelde draad doof
ftoken,^gebonden en afgefneden, en den Patient geliSi/ïehtTd-

Ce) vïh\' ^\'^P* de omenti defcenfu.
(ƒ) In ^/ïjff^«- Anatom, p. 182.
//. Deel! 2S3. Tab. XXV.

(K) Aifchoon deHr. Pêfïtvan gevoelen
is dat de t\' zamengerolde zak die hy in
de opening fteekt, dezelve wel fluit, zo
is te dugten dat deze daar niet voldoe-
nende in vaftgroeiden derhalven is het
beter dezelve te openen, te groot zynde
af te binden, of geheel weg-te nemen;
dé binnekant te fcarificeren om een vafte
aaneengroejing in de opening te maken ;
ook kan het gebeuren dat men langs , en
bu ten de zak de,ringen niet kan verwy-
den om dat alle die deien zomtyts zo vaft
aan een geklemd zyn, dat men by dezelve
niet opwaarts na de buik kan komen , en
fchoon men langs dezelve met het wejk-
tuig heen quam , dan ftuit men tegen het

prangende,PmWMffiwm aan, waardoor de
genoegzame ruimte ter inbrenging der uit-
gevallene delen evenwel moet agterblyven,
zo dat daar door veeltyts quade beletze-
len en verwarde verhinderinge opkomen.
Om deze redenen is het beter zonder ver-
dere overweginge den zak te openen om
onverhindert meefter van de duiftere om-
ftandigheden te zyn , en na omÜand van
zaken alles ten beften uit te voeren; want
de ondervinding heeft geleerd en \'t zal na
der blyken hoe dat het bederf en rotting der
uitgefchote delen veeltyts de oorzaak des
doots geweeft zyn, indien het net \'t welk
een beginnende of volkomene verfterving
liad ondergaan,, niet tot het gezonde.deel
wierd uitgehaald , afgebonden en wegge-
fneden, gelyk zulks ook gebeurd is met
verftorvene darmen, die dan wierden uit-
gehaald , afgefneden, gehegt en op die
plaats ter ontlafting van vuiligheid behou-
den , waar van ik onderfcheidé voorbeel-
den gezien hebbe.

hy niet\'; en was te wenfchen, dat hy deze Konftbev/erking duidelyk en

volkomentlyk had befchreven (K).

7. Voorts als de darmen ingebragt zyn, kan men het fchetirzel aan
de bovenzyde om een fterker lidteken te maken, met eenige fneden
doorvlymen, waar by evenwel zorg te dragen, dat de darmen niet
weder uitfchieten: en daarom de opening met warme doeken laten
toehouden. Als dat gedaan is, moet men het overige vlies van den
zak affcheiden,binden en affnyden, ook \'t geen aan \'t vlies te lang is
met een fchaar wegnemen : daar na te zamengedraait plukzel of een
dikke linnen knoop , en eenige driekante dikke drükdoeken \'er over
leggen, en met een vaft verband, \'t welk men een a Liesverband noemt,,
verbinden. Na het verbinden moet de Patient te bed gebragt, zyn
lichaam wel met warme oly van rofen beftreken en daar op warme doe-
ken \'\'■elefft, en na eenige uuren adergelaten worden, zig voorts ge-
duurende de heeling ftil houden, met het hooft nederwaards leggen ^
en zodanig een levenswyze onderhouden , als by alle zware Konftbe-
werkingen en verwondingen behoord te gefchieden. Daar benevens-
moet men dagelyks, als de natuur zig zelfs niet ontlaft, door een ver-

zagtend

Alle deze en nog vele ongenoemde ma-
nieren van konftbewerkingen zyn aanne-
ineiyk , wanneer die na bevinding van za-
ken en ten goede van yder een zyn uitge-
da gt, met zommige veranderingen door
by voeging en afneming, het werk te vol-
brengen, na mate dat zommige Heelmee-
fters \' in veranderlyke- gevallen genood-
zaakt worden,. zig dan dus of dan zo te
fchikken , gelyk het veeltyts. ook in an-
dere operatien gebeurd, datwyindezelve
onderfcheide veranderingen onderworpen
zyn:, en ons voorgenomen gedrag door
die veranderingen niet word: opgevolgt,
maar dezelve ons ook verpligten te veran-
deren zo ten opzigte van gedagten als het
werk zelve. Hier uit volgt, dat we on-
mogelyk een vaft befluit konnen nemen
hoe te doen ,.inaar wy tnoeten de generale
regulen , zo verre nodig,, opvolgen, en
d.e byzondere omftandigheden na, bevin-
di.i}g ten beften behandelen. En dus is het
goed alle deze. en meer byzondere manie-
ren te onderzoeken om in yder geval g^T
r.e.et te zyn hst befte te volbrengen.

moet voor den tweeden of derden dag niet
tweede verband het bloed en viüliS meTiTÏÏrb ^
walTchen , als een

wonde ffkeeld worden yvZfi. ^ ê/volg ook als een andere wunae geneeia woroen, zynde het genoeg dat men dezelve om Hen
anderen of derden dag eenmaal verbind, tot dat ze gehedd is Int
gendeel zyn\'er eenige die aanraden de wonde ten eerften ^^

der biiikfnierpn ftS« lä de Konftbewerkmg in die gemaakte openfas\'\'«\'= Kon«.

.elven by \'t verbinden „iet motr„iSn? .naaf zo"lang
Uten blyven, tot dat ze door de etter van zeife Wierde uufeworwn m"
Zelfs willen eemge dat deze wieken zo dik zullen zyn, daTmen ze in\'
de opening eemgzins moet indrukken. Dog Peiit en andere v" wc?p-n
<Je wieken in dit geval: ten dele weffens d% Prikken,,, ^l! T, .

ye^P.^f\'choon de Franfen zeer voor ha-^
^^^\'\'^brocatis of befproejinge met rofenoly

geweeft. Maar dewyl veeltyds zo veel ftinkend water en andere onrei-^
nigheden in \'t lichaam zyn, oordeel ik, dat als \'er diergelyke vuilig-
heden bevonden worden, men dan een tyd lang de wieken behoort
te gebruiken, tot dat die geloft zyn. Dog als \'er geen onreinigheden
worden gevonden, is het beft de wieken weg te laten, en volgens de
manier van Petit te verbinden, om de wonde zo haaft als doenlyk is
weder te doen fluiten (M).

9. Ah in de Konfibewerking het uitgezakte net bevonden word reeds he»
dorven ofte dikte zyn aan het nog gezond zynde deel

met een naaide en dubbelde draad doorfteken, daar na wel binden,
een ftuk draads , een fpan lang, daar aan laten, het quade\'er onder af-
fnyden, en voorts, als omtrent de buikwonden is gezegt-, te werk gaan.
Dog ah de uitgefchote darm reeds bevonden word verrot en bedorven te zyn ,
\'t welk wel gebeurd, als de Konftbewerking te laat word ondernomen ,
is de quaal in \'t gemeen onheelbaar, dewyl zodanige Patienten in \\
gemeen als dan in \'t kort daar na fterven: waarom dan de meefte Heel-
meefters ook niets verder ondernemen, om den Patienten geen meer
pyn te veroorzaken, maar geruft laten fterven. Dog dewyl niet alleen
de Heer Mery een voorbeeld befchryft («) van zodanig een breuk daar
vier tot vyif voeten lengte van \'t bedorven gedarmte afgenomen, hes
eind van de gezonde darm aan de wonde der lies aangegroeid, en de
Patient daar door in \'t leven was behouden geworden; maar ook an-
dere en byna diergelyke voorbeelden van my en andere (b\') zyn waar-
genomen ; derhalven was het uitterfte middel in zodanige toevallen
dat men het bedorven einde darms affneed, en, het bovenll einde aan^

(M) Dit te samen gerold linnen tot een
fteekwiek gemaakt, ziet by Le CLEucQpag.
198, fig. I. en waar by alle de wieken,
pleifters, drükdoeken en windzels nodig
tot het verband onder nommers zyn afge-
beeld. _ Nog vee! duidelyker is deze linne
fteekwiek door my in het werk over de
Bandagien van Bas l. fig. 3. verbeterd
afgebeeld. Dog om aan het oogwit van ont-
lafting nader te voldoen, kan men een holle
linne fteekwiek in deze maniere maken ;
Men neemt een glad ftokje, voor dunder
als agter, en ter dikte als het gat in de
wiek zyn moet, om \'t welke men een
ftrook dun gefineerde pleifter zo, veel ma-
len rold als men oordeelt genoegzaam ftyf
te zyn, vervolgens ftrykt men het van \'t
ftokje, knipt het met een fchaar onder
en boven gelyk en houd het over\'t vuur
tot het limien zig wel vereenigt, daar na
fnyd men het met drie fneden, aan de
wyde zyde een duim breed met een fchaar
in, welke gefpouwe einden dan buiten-
waarts gekeerde vleugels uitmaken , waar
door de infchieting van deze wiek belet
word, niet tegenftaande dezelve nog van
een goede draat word voorzien. Door
deze wiek ontlaft men zeer gemakkelyk de
zogevreesde verdorvene vogten, en met
de linne fteekwieken word zeer veelgoeds
ten gevalle der vafte ftuiting van het gat-
te weeg gebragt: want door deszelfs hard-
heid maakt men wryving en terging op de
rauwe binne oppervlakte die \'dan vlees
uitiloot. Deze wieken van tyt tot tyt ver-
kleint en ook niet te lang gebruikt wor--
dende, dan kleeft die opening aan een efl\'
maakt een vafte fluiting.

(fl) Hift. Acad. Reg, feient. an. 1701. p.. 372. edit. Amft^.
Chefelden Anatom, edit.. III. p. löa,.

de wonde vaft hegtte, gelyk hier van in de buikwonden ^ ^
zyde ree s wydiopig gehandelt is : dan zou zodanigen Patient altemet
inzonderheit fterk zynde en de darm aan de opening vaftg^^

voorbeeldt vo^ wS\'j "en
k h^falwaar na \'t uitfnyden van \'t bedSriene
ftuk beide einden van den Hertooglyken Lyf-Heelmeefter RaZobrt
malkanderen gefchoven en zagtjes zyn omwonden geworden, op
dezelve weder te zamengegroeid zyn, de ftoelgang o?demelykgefchiede
en de Vrouw gemzen is. M. befchryft op de 175 b adzyde

ook een voorbeeld, dat by zodanige Konftbewerking een ftuk darnï ^e!
heel zwart was bevonden dog wierd in \'t liehaanfgeftoken, waar lp

10. Wanneer een darmbreuk in de balzak legt opgefloten moet de ur .
vSc^TinJÄ ^^hanfelt wo?d\'enT™

toe weinig bekend of befchreven : zy word van eenio-e niVm.r^dyebreuk
.„o^c .3 - ■ nieuwe.

\'^^ureuK verwert, en voor een en dezelve is gehouden geworden Bv
^erhpen heb ik \'er het eerft iets van gelezm C^); maar nog onlangs,

IxS p\'^/f ^^^^ C^) \'ien zelvenen na hem D. Kocb Cc} beter en duide-
befchreven. ^ ^ ^

(bi in ^\'^^i^^^^mde, in \'t Hoofideel va?i de Penszak.

fel In

■> y« redenvoemg de Eeïnia Crurali, Heidelb. 1720.

fchryvers de Dyebreiik genaamt, om dat ze zig niet verre van de plaats
daar de liesbreuk ontftaat, maar alleen wat verder uitwaarts na \'het
c dyebeen vertoont dog volgens het gevoelen van Garengeot een van^ W.
de gemeenfte en wel meeft by vrouwsperfonen voorkomende • offchoon
van weinige tot hier toe is waargenomen of befchreven, mLr met de
>reuk verwert, en voor een en dezelve is gehouden geworden Bv
yeyen heb ik \'er het eerft iets van ffelezen Ca^ 1 monr n,.«-

2. Maar om een goed begrip van deze breuk te hebben, moet men
noodzakelyk uit de Ontleedkunde weten hoedanig de plaais daar deze
breuk ontftaat, gefchapen zy. Zy is als men een geraamte befchouwt,
regt tegen over de « holligheit van \'t heupbeen, daar het darmbeen
een grove heeft, waar over by de levendigen de b Unden en c darm"
heens-fpieren, en boven dezelve de d Dye-ftagader en ader uit het lyf
na de dye nederzakken. Deze uitgang is niet te zeer verfterkt, maar
alleen inwendig met de e penszak:, uitwendig m&t do f breede fpier vet
en huit bedekt, waar over het onderfte gedeelte van g de fchuins neder^

byna als een band (die de Band van Fefalius of Poupartius
genaamt word), in de gedaante van een kleine boog, heen gaat of uitge-
Ipannen is: door welke kleine opening of boog, de darmen of het net
zig menigmaal, inzonderheit by vrouwsperfonen, uitdringen, en daar
door dezen breuk veroorzaken.

3. Dezelve is daar uit te kennen en van de gewoonlyke liesbreuk
te onderfcheiden, dat die meerder inwaarts en nader aan de teelle-
den is, daar de h ring in de buikfpieren en de i penszaks-fcbent legt.
Maar de dyebreuk is meerder uitwaarts regt in de lies, aan het bovenfte
en voorfte gedeelte van het dyebeen, regt over de holte van liet heup-
been, is gemeenlyk kleinder en ronder, (terwyl de liesbreuk in de
lengte nederwaarts gaat) waarom ze ook te ligter voor een liesbreuk
kan aangezien worden. Uit deze kentekenen zyn deze twee zoorten
van breuken van malkander te onderfcheiden, en de dyebreuk te ken-
nen , die tot nu toe , ZO veel my bekent is, geen Hoogdtiitfe benaming
heeft bekomen; dog men zoude deze een uitwaartzeen de andere een
inwaartze liesbreuk konnen noemen (N).

Hoe deze
beft kan
begrepen.
worden.
a Aestahii-
lum.

l Mufculus*
Ffeas.
c Hiatus,
d Arterial
vem crura-
lis.

e Perito-

nteum.

fFafcialata.

g Mufculus

oblique de-

^condens.

Deszelfs

kennifle.

h Annulust

iProceffus

Permm,

(N) Deze breuk Garengeot dat ge-
jneenzaroer zoude zyn dan andere, waar
omtrent ik gelove dat dien Hr. zig mis-
leid vind; want het getal der liefch - en
zakbretiken die door my zyn behandeld,
is onnoemelyk, daar .in tegendeel maar
weinige dyebreuken door my gezien zyn ,
welk minder getal de reden is dat deze
niet 20 wel als andere in vroeger tyt be-
kent waren f ook weet ik niet wie voor
den Pryswaardigen Verheien het eerft zo
daidelyk daar van pag. 83- heeft gefpro-
ken, ■ en in zyn tiende plaat fig. i. m.
Nederdiiitfe Druk, afgebeeld.

Deze breuken zyn gemeenlyk zeer klein,
hard én rond, ook veeltyts bezwaarlyk
in te brengen, en daarom gevaarlykerxlan
andere, \'t welk ligtelyk uit de omfchry-
ving d@r delen, en voornamentlyk uit de
ftrakheid des bands van Vefaliiis is op te
maken. Voor my, ik moet bekennen,
dat fchoon hec getal boven 15 a 20 , die ik
in myn oefening ontmoet heb, niet groot
is, evenwel van deze nog groter getal ge-
ftorven zyn dan van het onnoemelyk getal
der andere breuken die Lk hebbe beban-
delt; want de verhardingen zyn zo gewig-
tig en door gedagten band zodanig be-
klemd, dat \'er dikwils in maar weinig tyt
verftikking komt te volgen ; want fchoon
deszeifs verharde klont menigmaal niet
groter is als een ftuiter, zo word ze door
de knelling hoe langer hoe vafter, behal-
ven dat wanneer men ze met warme fto-
vinge gedurig ter ontbondinge broeit, men
meerder aantrekking van vogten en eerder
ftikking veroorzaakt, en dus volgt veeltyts
de doot zeer haaftig.

door deszelfs dikte en hartheid de dyevaten
zouden gedrukt en in hare bewepiSI be

het beft is met kout water te baS waï
doorgemeenlyk de vaardigfte hulpe ter in-
brenging zonder operatie bezorgt word.

Ls de balzak tegennatuurlyk is opgezwollen, word het balzaksc
. breuk genaamt. Ze worden in eigentlyke en oneigentlyke ver-
deelt. Men noemt die eigentlyke, . als de darmen of het net in den
balzak gefchoten zyn, maar oneigentlyke, als de opzwelling door wa-
ter, winden en andere oorzaken opkoomt. Dezelve zyn van verfchei-
de aart, en bekomen hunne benaming en verfcheidentheit van het
geen in den balzak tegennatuurlyk befloten is. Want als de darmen
door de penszaks fcheuten in \'t gemagt zyn gefchoten, noemt men het
een « darmbreuk; indien het net is, een h netbreuk , met water vervult
zynde, een c waterbreuk, van winden opgeblazen, een d windbreuk: als
een der ballen zeer groot en hard word, gelyk als een verhard gezwel,
een e vleefch breuk\'., als de zaatvaten zeer dik zyn opgezwollen, een
ƒ aderbreuk of fpat ^ deze zyn enkelde breuken genaamt. Veeltyts be-
vind men de net en darmbreuken, water-en darmbreuken, of de eene
niet de andere vermengt te zyn , die men daarom ook gemengde of
dubbelde breuken noemde; waar door dan ook verfcheidene vermeng-
de benamingen zyn ontftaam^^Van alle deze zullen we in \'t

telhiloja, en gemeenlyk op een Hydrops
is volgende. Deze uitfpanning is zeer ligt
van een waterbreuk te onderfcheiden, om
dat zy niet aan eene zyde, maar het gehele
Scrotum doet uitfpannen , behalven dat in
zommige waterzugtigen met een de huit
der Penis en de daar omtrent leggende
delen zo uitzetten , dat alles gefpannen
ftaat, dog egter nog toelaat dat, wanneer
men \'er met de vingers op drukt, \'er put-
ten in biyven , daar in tegendeel de wa-
terbreuk of Hydrocele zig zelden anders
dan maar aan een , en meeft altyt aan dé
linkerzyde bevind , en door deszelfs uit-
fpanning een hard gezwel fchynt, waar
door het menigmaal voor Sarcocele word
aangezien: dog deze werden voornament\'
lyk aan de regter zyde gevonden, waaï
over we nader zullen fpreeken.

(P) 0e twee eerfte kan men eigemlyke
breuken noemen, om dat deze ftofFen a!s
darmen en \'t net, het Peritonceum uitzet-
ten en door een opening der buik-fpie-
ren enz. pafferen, welkers verwydering
de Ouden voor een breuk hebben aange
merkt, en derhalven nu nog by ons breu-
ken worden genaamt. Maar de Hydro,
Pneuviato, Vario, Circo en Sarcocele geen ei-
gentlyke breuken zynde, zo moet men
deze als ophoping van ftofFe en ontaarding
zo van valle als vloeibare delen aanmer-
ken , van welke ter zyner plaatze nader
zal gefproken worden.

By deze oneigentlyke breuken ftellen
\'er zommige nog een, welke dikwils ver-
wart word met de Hydrocele, daar nogtanj
dezelve niets is dan Hydrops fcroti of een
v/ateizugtige zwelling ia de Membrana

zakken, waar door bec tegennatuurlylmrgrbót; M^^^^^euic
word liet« Darmbreuk genaamt. Ziet Tab. XIX. fig. 3! AB. e^ierffe^^V
yke worden maar deLiesbreuken.^ ft"

ten, t welk niet anders kan gefchieden, of deze opening moet zSL
tegennatuur yk verwyd^ zyn, en de penszak zodanig uitfpannen, dS

Tab. XIX. ^^ 4. D. Of de penszak die in gezonde perfonen gemelde ope^
nmgcm/^efln^ ,^ moet door een byzonder ge^^^ ^ he^lt

zmken-, dog^ dit laatfte gebeurt.zeer zelden: Nogtans heeft
reets gemeend C^), ,dat zulks door veel geweld plStzelyk en ^f pyn
kon geichieden; maar d.e breuken die door een tegennatuurlyke uit
ipanning ontftonden, quamen aliengskens en meeftendeels zonder pyn
beltd^zy^n^^" maar eene zyde ,. dog.ook wel zomtytfop

S iT^ ff\'\'™ °P de sfe. bladzyde en andere kan^ gezien worden
te^ZTO oP^^\'elling,bevind in het ge

zelfs kan ingedrukt worden; maar als men de.hand weder e uS^
^^^Jtde ^nt^ftaat^ weder en dikwils met een zeker geSd
neerlchiet (QD- 5:0mtyts zyn de darmn in den balzak\'aa^^ßl^

CQ) De breuken konnen van langzamer-
hand den balzak zodanig groot uitzetten,
«at dezelve een verbazende diepe doorzak-
maken: ziet by Af ehr en pag. 2(59. Mäar
daÏÏ\'d \' gebeurtbet gat

en in zodanig een geval laten de darmenzigniet weder in het lyf bren*
gen, maar men befpeurt alleen in \'t drukken van het gezwel iets, als

gen, en daarom, indien ..dezelve op een
gemakkelyke ihgebragté bre\'uk vÓTgèin, ió
ftaat te vrezen dat de darmtfn";ergeri3\' zyri\'
aangehegt of door haair lange verblyf\'-bui-
ten de buik met zodanig

in die gefteltenis gewent zyn , Hat dezel-
ve geen andere geftalte mopen of konneii
aannemen. Eri derhalven is mén verpligt
die weder uit te laten glyden ,. waar ,door
ik heb gezien dat alle toevallen van buik-»
liynen , walging en braking, quamen óp te.
houden, en inzonderheit\' by zeker voor-
naam Heerlï dié uit geruftlgtóit een ban ä
verkoos te dragen, \'quataen zo veel on-
verwagte toevallen, dat we \'genootzaakt
waren den band te verlaten en de breuk
zyn beloop te geven, dus was hy.in ftaat,
-t3,danfeh, te fprin-gens en alle kragtige•
bewegingen te doen. \'tis waar,. \'den;ring,
-wap wyd , ew derhalven de co^nmunicatie
mét liet iiftgefciiote deel des d^rms, .en,
die van binnen zéér vry en\' ónbèlemmerd.--
Om deszelfs verdere uitzakkihge te ver-;
hoeden, deëd.ik.hem hei Scrotum met een"

cp het fchaambeèn is leunende; en dewyl
tot het maken van diergelyke hotité pop ,
welke met zagte ftofFe en Ieder mdef he ^
lileed vvorden, Iret regte denkbeeld wel
volbragt dient, zo heb ik geoordeeH niet
ongeraden te zyn een lot de jegter zyde
duwende pop op myn ï2 plaat j io en ii de
afbeelding, va-n ter èyde ë^t voöï (e Ztén ?
mede te delen , die dan na noodzakelyk"
heid groot of klein, dik:pf dun-, links of
regts\' zodanig gemaakt word als het,be-
loop :hier aan#y{l, en met dé fcÜró\'ëven
daar in vertoont, aah den band beveftigt
word,

Zéker ryke Gierigaait had uit mena-
gie geen band" durveii laten maken , en
derhalven zyn breuk aan het geval late\'n
varen j dog- deÈ\'e zo-g-fddt en zwaar wor^\'-
dende dat zyne broeken daar toe moeften
gemaakt wpr^nen hy. w^ydbeeite^ lang« de
ftraat ging\', |wièrd\' door zyn Vrienden ge-
radten, dat,\'indien hy dtraraan niet wilde
fterven, hy dezelve moeft inhouden door
eengoede band te dragen, waarom ik ge-
roèpen zynde, hem niet- alleen zugtende- ichortbandzagtbekleinmen en ruften, en

is heden fterk en welv arende, fchoon dit\'
ongeval nn reets 20 jare\'n oud is. ;

De ondervinding leert, dat by zommi-
ge Lieden die waterzugt ig zyn, in de ^k
Avaar in de c|armen vallen, .teffens water
nederlekt, en dus die zak zeer kragtig
door deszelfs zwarte doet uitzetten, waar
door de üitfchieting des darms gemakke-
lyker voortgaat. Tegen dit ongeval kan
men geeij andere dan fpitze of -bultige
poppen op de.banden gebruiken,- óm de*
zelfde reden als even gemeld is ; want
zonder het gat wel te ftoppen behoud
men een gedurige lekking in dat deel, om
dat het met de holte des buiks gemeen-
fchap: heeft.

\'t Is verwonderens waardig dat men zo
veel onkundige Heelmeefters heeft,-die;
het gebruik der lange en fmal nedergaan-
de poppen nog aanpryzen , iiademaal in
alle breuken de ftopping van de Awiw
lus enkelyk de behoudenis der zake is >
want de opening wel gefloten zynde»
zo konnen de darmen niet weder uit de
:buik,:en veèl minder tot in het Scrotu^
zakken, \'t Is te beklagen, dai men

fond over zyn beurs met darinenmaar
tetfens over die met geld; Ik bragt hein\'de
buitengevallen darmen \'geinakkelyk v -dog
om de\' groote .quantiteit, : wat langzaam
weer in, want de uitgeftrektheid der breuk
tonde met geen vier uitgefpanne handen
beflagen worden; fti het gat; daar dezelve
waren doorgezakt, konde ik alle myne
vingers by : een houdende met deszelfs
toppen tot-in de buikr fteeken: en de-
ivyl hy zeef vet "was, vreesde ik dat \'er
geen band zoude iu ftaat\'zyn die opening
te ftoppen. Nogtans , - wanneer ak \'hét
voorgedagte model van hout tot een pop
■op een goede veerende beugel gebruikte,
hield:ik met zyn,fpits:, rond in het gat
gaande , en , door deze pal leggénde ftop-
ping de darmen in de buik j en hy leefde
gezont,. dog lyegens de betaling droef-
geeftig* : i

Schoon het zelden gebeurt dat als de
darmen gemakkelyk koanen ingebragt en
door een band ingehouden worden, zo
ziet men nogtans dat dezelve niet mogen
binnen blyven, om dat\'er als.dan by zom-
mige perfonen verfcheide toevallen .yol-

«e^blazen darmen, en zomtyts ook eeniff fferommel •
4e: Patent yerfhat, dat hy it.gezwei h&ff S i^SjSm r,
wen, dan is men zo veel te meer verzekert zulks een dlik \' f

nbdeander, een d^armpn,naby den balzak in het lichaam, g^ïy^ls
het col^, zo dat dezelve a^s mede de Geneesmeefters ze fevïïtytó
menen dat ze met het éolyk gequelt zyn, en eenige bekomen zomm.
waIgmg en braking Als deze zwelhng plotzelyk IreeXg^
Wddige foree ,s ontftaan , dan is. de rmgin de buikfpieren meS^nSfto
naauw, dat de darmen niet weder konnen te rug gx^bragt wm den ?n
waar uit dan eenbeknelde breuk ontftaat, even zocS^ a I k 1 f ies

^yks deze wanorders in gereguleerde by-
en woningen door gemene arbeitsüeden,
Inn^/"^^® \' Koperflagers , Qiiakzalvers ,
tóv&^^n Pokaieefter^;: moet\'zien
we\'rkins p\' welkers onverftandige

toe geplaagt veeltyts tot de doot
vaardige brood^^ • tefFens het regt-
« van een eerlyk Inwooa-.

aSympatlm. a medeleiding de breuken meenen te konnen genezen, is ónwaaragtig èff
bygelovig (R). Zo dat dan de eerfte manier van breuken te hielen ,
gefchiet door breukbanden, die men in allerlei darmbreuken, die zig
weder laten inbrengen, behoort te-gebruiken, dewyl daar door zoda"^
ïiige breuken der kinderen en jonge perfoonen, en ook dikwils wel
volwaifenen, dog die nog niet veroudert zyn, offchoon eenige nietiwe
zulks\'niet willen geloven volkomen konnen geheeit worden. En
of fchoon ze in oude perfoonen ongeneeflyk zyn, konnenze nogtans
door de breukbanden zodanig ingehouden worden, dat de Patienten
geen quade toevallen behoeven uit te ftaan, en hare bezigheden, indien
ze geen groote kragt vereifchen, daar mede konnen waarnemen: gelyk
reets in\'t Hoofdftuk van de Liesbreuk gemeld is.

6. Omtrent zodanige breuken is het Breukfnyden byna nooit nootzakelyk^
zo als de gemeene Breukfnyders en Quakzalvers, met levens gevaar der
Patienten door het uitrukken en uitfnyden van een der ballen, met de
zaadvaten by ieder breuk in jonge of oude perfonen voorkomende, ge-
woon zyn uit te voeren; maar veel meer als een fchadelyke en gevaar-
lyke Konftbewerking omtrent deze breuken te verwerpen en te verban-
nen : dewyl men op een veiliger wyze, namentlyk door de breukbandsn,
zodanige breuken of volkomen heelen, of dog, indien"dezelve reets^
veroudert waren, en door breukbanden niet konden geheelt worden ,
merendeels zodanig kan inhouden, dat de darmen niet wederom kon-
nen uitfchieten , en daar door den Patient van alle de te dugten zynde
toevallen zo bevryden, dat hy zyn verrigtingen bequaralyk kan uit-
voeren. Derhalven is het afgryfelyk en onkriftelyk omtrent deze breit-

6p de hand,} die dan een jaaï, na die.dag
hoe oud de perfonen ook waren, zoUde
genezen zyn, terwyl zulk een Heelmee-
fter ondertuffen het hazepat koos om over
al waar zy konnen diergelyken roof weg te.
dragen. Wie nu met nadenken agt geeft
op diergelyke handeling , die . zal ligtelyk
begrypen dat dit als een bedriegiyk ftuk
moet aangemerkt worden, om datde in^
planting geene voordelen kan toebrenr
gen : maar by jonge lieden is het mogelyk
dat, zo de band een jaar lang ter dege is
drukkende , de breuk ter volle genezinge
gebragt word, daar in tegendeel, lieden
lioven de 25 jaren zelden of "liever nooit
genezen konnen. En dus is \'t wel te be-
grypen dat dit geloof van weinig oordeel\'
voorzien

(R) In Duitsland vind men in \'t alge-
meen de lieden bygeloviger als hier te
Lande: niet te min hebben we hier in
verfcheide tydeïi diergelyke ftropers ge-
had , die niet alleen het onnofelfte volk,
maar zelfs lieden van aanzien (die het
ligtft geloven) deden begrypen, dat ze
onfeilbaar alle breuken, zonder aanzien
van jaren of perfonen , enkelyk door in-
plawting in minder als een jaar"tydt, kon-
den genezen. Hierom leidden zy een plei-
iter op de plaatfe der breuke, die maar
weinig tydt gebruikt zynde, daar wierd
afgenomen, dan boorden ze een gat in een
eiken boom waar in de pieifter toegerold,
geftooken en door een houte prop of
pen wierd toegellagen, voorts leiddenze
een breukband aan om inmiddels de breuk
in te houden, {nmendeuaeldeugtzaam ^eld

Sên ^ ^^\'^^eefté Oaders-m het fnyden vaS hunne kinderen toeftem-
den datz\'rj\'Ä^^^^^^ ^^ Overigheit te worden vSl

PerS de^y^men na^herbreiik hyden, voor af in voIwafienS
de Sn \' f breukniet zal weder komen, dewyf ^

lïioeten na een ^^ävls ä^l^^^^^ -^!- \'^^^^"den. Dezelve
fluiten, envan d?p ïSf^v K ^ dat ze net.

gematlieiyli .in„ïiet dragen .der uitzyij.dg-
breuken , dat dezelve nergens af-tveten ,
om reden zo als te v-oiren gezegt is,
ringen of.;ft gat waar:uit dß darmen zafc-i
ken,-zo wyd\'zyn, dat:dezel-ve, dietz^dat
ze in of buicén het^lyf zyn ,, ev\'cii d^z^Ip,
doorgang -van flolFën tdèkten, en\'de^elfs
gewoonté is zodaiiig-, dat zy daai\' mets

van weten, ja zélfs zig beter-bevinden;
by het uitzyn dei; breiike; dan dat hy in is.
Niet te min , zoj\'s dit,vertro 11 wen gevaar-^
Jyk ; want zo dR,gat \'te;eeTiiger fyirveféiigti
dan is ^t gevaar baby, endaarpftr is; -t i-n-i
houden der breuiie en^fet dragen van gen,
bpnd, vande ui^ttertie noodzakelykheit.- .

" Even zo vry ëh ;\'onbèlenime^|\' alV" dfe,
breuken, welke door wyde ringen\'vaüen,
gedragen worden, zo Véili\'g en ntóf nOgi\'
minder ongeruilheit (indien men van deze
toeftant overtuigt is) worde» die-breuken
zonder inbrengen gedragen, rdie, enkelyk;
door uitrekking der darmyliezen als ee-n,
aanhangzel gem\'aakt zyn, omdaC_he|: zelyê
aanliangzel, fchoon hetlmiten hëiilirfiaajn.
komt te fchieten\' en daar "béknëk word^
geen ftremming -in.de vooitgang.-\'deT-vui-
ligheden te wege brengt. Dog of het qua-

maar. geduurig en lapg^ hfilf:

jaar lang: mpef diitiren. &;ar\'onderEi^jOfefi-vuor
een quade levensgewoonte in overlading van fpys, insgelyks voor alle
fterke bewegingen, als ryden, fpringeri, en diergelyke wagten, en zom-
tyts zagte dacmztiiverend\'f en verfterkende geneasmjidd^k gebruiken,
op dat de^ .darrncii het lichaam zo zeer lïietjperfa en ëzo tot geen
verdere uitperffrng gelegentheit mogen ;gevenv ^ Jftdien de perfonen zig
zodatiïg gedragen , da^^ W-orden de m\'^efte h<5g niet t?oven de 20 jareii
zynde, en de kinderen op deze manjer merendeels zeker genezen;,
dog het gebeurt nog wel, dat ^perfonen boven da ap tot dertig jaren,
indien, hare- breukeii nog klein of verfch zyn, en in tyts^ een bequ.aai^
Heelmeefter te hulp; roepan, geheelt:vvordetl..^Dog vohy^Xeti^j

en oude perfonen dg breuken reets langj gehad hebben, dan is\'er geen
volko^Asfn heelijiig; te ^vé.rwagten; maar moeten gedarenda leven
zig met een goedé, breukband behelpen, om da^r jioor het- uitfchieten,
en verkouden der darmen vopr te komen; en das konnenze daar mede
gezond blyven, oud worden, en alles doen, dat geen groote.kragt of
beweging vereiiblit: .\'t veel |),?ter is als de menfen het gevaarly^ke
en zegr pynlyke breukfi)y#nifei^iten/noodzak,elykljeit;^^^ q»dfrr
gaan (T). \' ,, iJ :: "-^r-/^

(ï) Zommige perfonen zyn dikwil? zo . me.te, gebeuren dat zig by deze toeftant

z^aijgh.eden.opde/den,: zo„,zy;n .deze egtet.
vaii\'geen gevaarlyke gevolgeti ; warit \'al<
fclïoon zig door dè któliiiigi ontfteking
en Yerftikki;tig.in dat aanhangzel.zekere
toeyja.Uen,lie\'teH..viadeo,,zo dat zig door .
;, de fcheiding\'; van dit deel\'of aan.lfahgzej■
de drtar in\'deggende\' ftiafFen \'jquameii te -
lóiitlarien ,gelyk ik^ verfcftèld« malen za

; ,do.or ,dè .openinge i]5 dg, igflènpfjf: zakjp
. heb, zien lozen , en in \'c vervalg gelukkig
genezen, zo is nu dit.dai.m.ftujk niet alleen
•\'zondèr geva\'ar buiten het\'lichaam .hangen-*
de,-, maar dit toeval geeft oék eên gduk-
; kiger uitflag aan den üyder, om, dat zyn
..gebrek daar door te eenemaal geneeft, en.
\'dë quale/zonder die weder te konhén opi
komen, herftelt, doordien de beledigde
\'deÉie\'n\' zig vereën\'Igen en vaft aafiéénkle- \'
vende met een welgegroeide ingetrokken
huid vaft hegten. : -. ; ■ ■

D^wyl nu dit.ongeval, ,o;is zelden waar- ;
fcliynlyk. of kenlyk voorko\'mt, .\'dog .naar;
aÜe ^ge\'jdagten melder, dan \'wy eens dpn-
:ken\'> \'kojnt.tG.\'gstó\'uVen , \'zoJs het nodig
dat wy\'er een v/aar eü levendig denkbeeld

openen vaneen doot lichaam, .ter Plaatze

\' • ^Jehie^ breuk,dfe ik voor\'

S ft breukfnyden wilde in \'t

weik ftellen. Nadat hei gedeefte des darms
£ welK niet dubbeld was, door \'t openen
a-s zaks ontdekt was ,-vond ik moeiten
en konde het zelfs niet,-zonder den rin^

^brengen, dit
w? én r^T\' ^"derzdgt ik wat darm het
mothy beneffeijs.jiet Mefinterhm
^g^It pn, dewy] i^in4ft:heide
^ii^wïfs en lang uft

S hï y r ê^f^\'^^kte bimdel verkLgt,
nM 3 ^^fintmum ter dier plaat?- r n

Sleft h\'^H . aan de? a, de.- gï

^leeft had gevonden, evèa als ofmen eSi

IlipKsS

aen darm Ihum dwars voorby den rin<^ -e-

È zodl"^ \' rS

5 gerekt, dat\'hier door ze-

dSf geformeert was, \'t welk

geleelr "^fserekte vhezjffe we-

elrlan dfn^d\'l\' £!!" onderfcheide

äanhangze! dés darms beftaan, is voor al
geen ;zorg te .hebben , om dat de gehele
uitgeftrektlieid des darms, alfchoon fe een
diergelyke breuk maakt,- in de doortogt
van ftofFe geen belemmering geeft Dos
hier op moet men zig geenzins verlaten^
alzo lk gelove dat men zulks als een zeld-
zaam geval dient aan te merken. Ivlaar
zo men daar van overtuigt, en dit ver-
wyde emd niet in te brengen was,

couleur van dënVa„ï ^ rfche^e
ren was, makende enkelvk Len ï^f^"\'
gend langwerpig zakje, dSbequaa^ï"-
ponder fchaden binnen of buUnZj\'\'
gaatn te konnen zyn.: Ziet de^e fs \' ï
Beeld,„g op myn XIL plaat, de i,. |

Zt^H^^en en gebonden, B. het Mefente^
uitgerekt en gefchikt met zyneployen
danns van deze gedeelte des

eerP L \'r waar de uitrekking

en waarde ring ook

Pl^^tsSmlT.^^ op de lager

Veelte D. het uitgezakte ge-

, de breuk raaakté.:

neen komf ^^oor een ruim gat

gevaL\' u gezegt dat dezelve

dezelve veeil, » en dat men tot

ïnaar met die bv "o^^ig heeft,-

^eu^en, welke maar uit een

kan men zig: hier van meer dan van an-
dere breuken beloven , dat \'er gene zwa-
righeden zullen opkomen. Hier omtrent
word men door de reden verzekert, maar
bewyzen door ondervindingen kan men
nset mededeelen, om dat de weinige voor-
vallen van dien aart ons in twyfel en vreze

Dat de^e aanhangzeJs of uitzettingen
der darmen meermalen gevonden zyn, daar
aan behoeft raen niet te twyfelen, dewvl
ze in verfcheide dode lichamen ontdekt
zyn , welker dan ten aanzien van het ge-
ta. der perfonen die na haar doot in t^een
handen van Ontleders komen, duizenden
zyn, en nogtans by verfcheide brave Man-
oMdSÏ" ^\'\' ^^^«\'\'ge doden \'er vele zyn

hetzelvete meerder aandagt en onderzoek,
of meer diergelyke gevallen reets befchre-
ven en voor my nog onbekent waren zo

fcheide lichamen ontmoet, waarover men
kan nazien deszelfs Memorie aan de Aca-
dein. itoj. des Sciences, den 18. Augufty
170a. Hiftoire pag. 23- Memoire pag.
384. Amft^rdamfe druk » en waar op de
meefte Geleerden zedert di<?n tyd gedoelt
hebben, geiyk te zien is by J. Palfyjü w
zyn Heelkonflige Ontleding pag. 84, die niet
alleen het geval van de lir. de Littre
aanhaalt, maar.ook een diergelyk in de
colykdarm int.Hildmus bybrengc. Mdr-
GAGKJ Jdv-erJ. 4mt,UI, pag.. 8 & 9, geeft
mede een voorb.eeld j. diergelyken.ook een
ter beveftiging by Rioianus en den zef
ven Heer Littre, te vinden is. Ziet ook
F. R-üisch Z-iba/. ^fiaf. Vll.No. 15. Tah. 4.
Fig. 2. als mede zyn Mujxum yJnat. pag.
146. wyders in de Phyfico-Med. vol. L
pag. 157. in een jongkind, maar geen breuk
hebbende. .Behalven deze fVind men by
VERHEyEKopde VL Taf fig. 3. een twede
aanhangzel, zonder dat dic oplettende
Man eenige omftandigheden daar by voegt,
die betrekkelykheid tot deze zaak hebben.
Ziet verder wat van het genezen doorban-
den zal gezegt worden.

De genezinge der darm- en netbrCu
ken, zo ieder op zig zelfs, of beide met
den ander gevoegt., beftaat in zekere druk-
kinge , welke op het gat waar uit de dee-
len gevallen waren, na deszelfs inbren-
gen zeer nodig is. Deze drukking dient
gedurig aan te houden, om niet alleen de
delen die \'er komen uit te vallen binnen
te houden , maar tefFens, de ring of ope-
ning gedrukt zynde. dezelve te ftuiten, te
knellen en "te doen aan een kleven , of,
om beter te zeggen, de op den ander
leggende delen , waar door het gat in een
fchuinfé legging gemaakt word, aan een
te doen groejen, ten einde deze weg mo-
ge fluiten en het verwyde deel van den
penszak , .indien het mede had konnen
ingebragt worden, intrekken.

Te voren is gezegt dat byna yder Heel-
meefter op zig zelf een eigen zoort van
banden maakte of dede,maliën , welke na
l:are denkingen ten beften van hare Ly-
deren konden gebruikt worden. Zommige
zyn voor \'t gebruik der ftappe, andere
voorftyvcj. dog de eerfte, w.e Ik e windzels

of bombazyne. banden zyn, jpoet men te
eenemaal aflteuren , óm dat die. \'by jonge
kinderen meeft nat zyn , en dan voorna-\'
mentlyk in de Zomer fmerten en broejen,
of in\'de Winter te kout\' om \'t lyf\'zyn.
Dog het meefte ongemak dat men daar
van heeft komt voort uit de ftrengen of
banden die tuiTdien de benen doorgaan-,
en behalven deze ongemakken zo zyn ze
zelden in ftaat de,breu)5£n tegen \'t gewei-
dig hoeften of fchreyen . ih\'^ te houden,
Daar ea\'tegen zyn 4e "ft\'yy«.bahder| uit tö-
per of yzer.jWel: gefja^én én met .-veerkrag.-
t\'ige be"ugel3\\g€maak\'t.d\'e bëft.Q . ."mits de-
zente, zo verre zy om hét"lic\'naain overal
wel raken en enger zyn toegebogen als de
fpatie van \'t Osjacnm tot aan het Os pubis^
! ten einde de/plaats. der .breuke door de
veeri>ri3gtige. beugel geknelt wórde , maar
aüe andere banden, niet Opgedraaide veren
op^de\'poppen geven phiiodige omftandig-
heden., die fchoon van zommige Omhelft,
veragtens waardig zyn.
. Aifchoon ik de ftappe banden in \'t alge-
meen verwerpe , zo moet ik egter beken-
nen , dat ik in zommige gevallèn, zó by
bejaarde als jongs lieden, heb gevonden,
dat zy of uit tederheid of door verni.age-
ring geen vaüe beugels om het lyfköndenj
verdragen ,. ehevenwêi door gemene llap\'?\'^
pe banden hare breuken niet konden in-
gehouden worden ; om welke reden,en dan
door my gemaakt wierden werktuigen van,
koper, als \'lai. i\'^. fig. 4. te zien is, die
alleen de uitgeftrektheid van het fchaam-
been A. A, beftaan, ofte een agtfte van
de omtrek van \'t lyf, enfchoon een of tvvee
breuken moeten gedrukt worden, zo maak
ik twee poppen öp dezelve, waar van de
een, die wezentlyk moet werken, de dikfte
moet zyn. Aan hetgehele.ftuk A. A. B. B.
de veerkragtig geflagen is, zyn twee haak-
jes C, G. waar op m.en de band die uit bom-
bazyn, van binnen met iets zagts gevult, ge-
maakt is, vafthegt. En dewyl de ondereinden
der poppen gemeenlyk opryzen en van het
lichaam afkantelen, 20 moet men dezelve
om tegen het lyf neêr te houden met wel-
geflagene kópere of ftale veren D. D. voor-
zien ,. die in fcheden van debandjes, welk^
tuffen de benen doorgaan^ verborgen zyn»

de proportie van het lichaam S waarne
men nog kennen, en daarom is heS zJ
zig van een goed getal banden in voorraad
voorzien, om uit dezelve een wel ppffeï
de band te konnen zoeken ^

^ydezildebreuk Kd ^^^^^^^^ ^^^^
de regter dan aan d^Nn? ^ ^^elk meer aan
Dit toutje dïïltvoorvale.
in vyf gelyke deeieï :,\'.\'\' ^^^

^oor meer of minder aan-

ir dl Z ^^ niet S-

äer de poppen doorfchieten.

n^®\'\' evenwei van flyve beu-
gels by zulke magere Heden, daar de dow-
Een der wervelen kragtig uitfteken, wil

bedienen, zo moet men zorg dragen Z

die beugel de.doornen niet raice S\'^f
he hoil\' f\'if de ruftende einden, enB.

ren. \'t Is la ar V\'f« t ^\'^^^^^beende-
■S/^m, le Ckrra n Schryvers als BafL

I^ebben hare bändeltet

den, maar vpif> „n!. u ^\'oor-

Pl^tènSeden O- ^^^

i3iet zo dïrSlJ? voorgehouden, do?
2%en voIdede? \'f zekerheid dia in^
^^aren, ooifmo w vervaardigt

\'^\'gte ea zÏÏte Sf" ^/ dezelve uit veel
genos\'^ ftoffe, om gemakkelyk. tot

^^ïdiefze In gevonden, voor al

bandie Ün \'F\'\'"\' fflsat door een

^naje genomen, op vafte regulen een

^ÏÏd dient aaTge!

?\' zulks wel voor een

2eer S-" \' «Joor my gemaakt, zyi, \'er

ofte. /o V ^\'^^^^\'nen mismaakt waren
\'ige gebeuren, dat

nemen ofaanraaden; vermits, gelyk reets gemeld is, de heeling door de
breukbanden veiliger kan gefchieden, ten zy dan, dat de darmen in

kragtig fpringt. Het brede eind A. moet
met zyn bovenliant zo laag zinken, dat
het met de onderkant van "t eerfte tiende
een regte lyn C.C. uitmaakt. Voorts
loopt het overige dat den beugel zal uit-
maken regt, of aan het uiteinde doet men
het door de hamerpen wat duiken. Aan
het dunne eind klinkt men een jugte riem ,
weikers lengte f uitmaakt.

Indien men de banden in-4 parten ver-
deelt, zo komt zulks alleen by bejaarde lie-
den te pas, maar voor jonge perfonen of
kinderen voegt het beter in vyf parten te
verdelen, om dat die in dikte toenemen,
en ook de banden dikker bekleed worden,
waar door zy verengen.

De bogt des beugels zet men door middel
van een tang byzonder dajr toe gemaakt,
wel lettende, dat dezelve geen rondagtig
ovaal maakt, maar dezelve moet aan de
voorfte zyde merendeels een regte of een
zeer fiaauwe bogt maken: dog indien het
een dubbelde band zal worden , moet het
voorfte ftuk op zyn midden wat meerder
bogt gegeven worden, ziet Tab. 13. fig. 2.
deszelfs breedte van g. tot h. is gemeenlyk
tegen de diepte c tot i. 3 tegen 2, Indien
dan fig. 2, den omtrek des bands maakt, zo
moet deszelfs beloop van i tot 2. meren-
deels regt zyn, maar met het begin van
2 krygt ze een ftompe of fchielyke bogt,
welke fchielyk onder de doorn van \'t heup-
been omdraait, en m.et het volgende eind
tot 3 flaauwer gebogen voortgaat, van 3
tot "

en inzonderheid by vette lieden , ofte an
ders behoud men esn ruimte tuffchen de
billen daar men een hand kan in fteken,
weshalven men in dit geval oplettend is
om zelfs daar een verkeerde bogt te bezor-
gen die in de holte eenigermate komt te
vallen , zo als in tegendeel by magere lie-
den volgens fig. 3. B. op die plaatfe is aan-
gewezen. Van 4 tot 5 is de bogt als van 2
tot 3« De beugel dus geëindigt zynde, die
▼oor al nooit tot aan de lioek of doorn
van het heupbeen (door zyn te grootte
lengte) moet komen, laat een open fpatie
van 5 tot I. welke vervult word door een
ïiem, difi zo wel als de gehele beugel met
zagte ftoffe en leder overtogen is. Dog
tot het vaft. maken is dezelve van onge-
dekte jugt nog -f langer, die dan vol gaten
zynde tot het vaftgespen dient. Te voren
is gezegt, dat by de zware breuken , alg
mede by de zulke daar gedurige lekkinge
van water in de zak van \'t Peritonmum
viel, tegen dez« ongevallen zeer verhe-
vene poppen ter flopping der verwyderde
Annulus moeften gebruikt worden, en der-
halven zyn dezelve Tab. XII, fig. 10. enir,
zo tegen het rond, als op de kant te zien,
afgebeeit. Op deze maniere moet mea
met de poppen voortvaren, dog met dit
onderfcheit, dat men zo wel in gemene
als ligte en verfche breuken dezelve vlak-
ker maakt. Deszelfs grootte neemt men
gemeenlyk na de lengte des bands een
twaalftle breet, en een negende lang.

Om nu te weten waar het punt der druk-
king moet zyn, of waar de /inmilus ter toe-
ftopping, na de.lengte der genomene maat
komt, zo neemt men de voorfte fpatie
van 2 tot 5, dezelve deelt men in fes de-
lenals a. b. c. d. e, ƒ. dan zullen B en D. de
plaatzen zyn daar de punten der poppen
hare drukkingen of toeftoppingen moeten
verrigten, hetwelk door de veerkragt des
beugels, ruftende op de overftaande de-
len , van 2. 3. maar meeft 4. 5 , volbragt
word, zonder dat \'er merkelyke kragt van
toegespinge vereifcht word. Wat de kragt
des beugels betreft, daar op kan men een
zeer vafte regel maken, welke we in deze

kers hare veeren onderzoeken. Indien de
drukking in een Hernia cruralis zal gefchie-
den , zo moet de pop meerder na de doorn
van het heupbeen op den beugel geplaatil
worden om dat de flagader der dye tus»
fchen de bovenfle en onderfte door van.
\'t heupbeen over de fleuf pafleert, ^^^
welke op de aftekening van letter A en Ë»
uitkoomt.

Men moet wel acht geven, ^^
des beugels in voorzorge meer geboge.\'ï
en enger zy, als den omtrek van \'t hê\'^
chaam uitmaakt, op dat de veerkragtige

banden niet ingehouden fordef\' en t Sf ebragte door de befte breuk,
mogt beknek worden en S n^n t d ^at de breuk

ten optrekken, en fnyt tot aan de nent la!
twee of dne vingeren breette Penszaks fcheuten, de lengte van

bejaarden niet ligt genezing ontmoet do^r
dewyl de darmen ontwennen door de on?

ning heen te vallen nf ^ar ^ ^
door de tyt intrekt \'hf/ ^%^nnulus
het gatverengrof\'^ ^^^

naaftleggenre\'if flete

de breuken die te voren zeennoeye ^ÏS

Lvder . veranderen, dïï Jen

^^ zware oefening doend!

Vooï en gaan

emde deze werkrng door het af- en aan
fc met worde benomen; zo moe?dei"
«oor m,„ openbuigen by \'t af en aandoen
ëemenageert worden,

niettediep \'eindelyk dat de poppen
om dat de koff\'""®\' ^^ pr^fój heen zinken,
^nnulus flopp"® P°Ppen, die alleen de
den en genezen\'vT ^^\'^«\'^\'en beft inhou-
■ As waar dat raen by de

de Goögelaars in de eene hand, op dat de vrienden en omilranders^ zulks
niet zouden merken, en fnyden den zeivenomtrent een vinger breet
onder het afbintzel zeer behendig weg, zonder dat het menigmaal van
de omllanders gezien word (V), vullen de wonde met plukzel, leggen
een pleifter en drukdoeken aan, verbinden het met een windzel, en
brengen als dan den Patiënt in \'t bedde. Daar na word de wonde da-
gelyks met oly van eijeren, Johannes oly of andere wond-oly verbonden
en als het fnoertje of bindgaren is afgevallen, \'t welk gemeenlyk de
vyfde of fesde dag gebeurt, latenze de wonde fluiten, en hier mede
is de heeling volbragt. Ondertuffen laten de vernuftigfte der gemeene
Breukfnyders den Patiënt twaalf of veertien dage ftil te bedde leggen,
en zodanig een levenswyze houden, gelyk omtrent alie zware verwon-
dingen of gevaarlyke Konftbewerkingen gebruikelyk is, tot dat de Pa-
tiënt of fterft of weder genezen is. Dog veele zodanig gefnedenen be-
komen wondkoortzen, ontftekingen en kramptrekkingen, inzonderheit
als de Konftbewerker ongefchikt en grof met bun is te werk gegaan, of
dat ze zig onmatig in de levenswyze gedragen hebb&nv of krygen de
breuk ook wei na het fnyden.weder. Eenige Breuldliyders, inzonderheit
deltaliaanfe,fteken alvorens een groote naaide met eenfterke gewafchte
draat door den penszaks fcheut of ombinden die, en na dat ze den bal
hebben uitgefneden, fchroejenze de zaatvaten met een gioeijend yzer
toe, gelyk als by Fabrit. ab Aquapendente en Scultetus zien is. Dog
dit is nog veel affdirikkelyker en pynlyker.

IO. Om de ongemakken en het gevaar , die door het uitfnyden van
den bal öntftaan ,\'te vermyden, hebben de Heelmeefters ook nog een der-^
de manier om de breuken te helen uitgevonden, \'melke de goude fie ek oï gou-
de fne de genaamt, en v£in Parmis en Geiger zeer wel befchreven word^
en op de volgende wyze gefchiet. De Patiënt word gelyk als in \'t breuk-
fnyden gelegt en.gebonden , de darmen in \'c lichaam gebragt, en even
zodanig een infnyding gemaakt, om de fcheut des penszaks te ontdek-
ken. Dezelve gevonden zynde , , haalt men \'er den bal niet uitgelyk
in \'t breukfnyden, maar doet aan deszelfs bovenfte gedeelte , naby de
ring der fpieren een dun goud draadje ora de fcheut van den penszak,
dat men als dan met een tang zodanig te zamendraait, dat de zaadvaten
daar door niet gedrukt, maaralleen de fcheut van den penszak zo naauW

(V) Dat de berugte Frere jaques op deze
wyze met het breukfnyden als Quatzalver
en Landlooper te werk gongis my me-
nigmaal door lieden van waarheid ver-
haalt, hoe hy namentlyk in den jare 1692.
menigte breuken opereerde., by welke lie-
den hy altyt aan die zyde de Tefticul plag
weg te nemen, dia hy dan elders heen
■wierp, zodanig dat dezelve \'t zy aan de

niet baten, en ftyf toeÄl^^^^^ \'\'\' îigt wegdrukken, dan kan ze
lyk daar door, a Is dSet aS^^n^^^^^^ i de zaatvaten noodzake-

vaten of breuk uitfchieten , een beq,? \' f k^aar de zaad-
den uitvinder de fterkfte vitrrnni ^ bytmiddel leggen , waar toi

inwryven, dat het i ni Lr S ^^hn^^^^^^^ /-t zelvfalda\'ar zo veel
de korft daar door is gebeten zo veel T ^oe diepS

na malkanderen herdoen oo dît w f i ^^^^^ »f drie da^en
daarom ookaitvd de voorÄt^,^^^ ^^ beter zoude ineeten,^en

fteen verbyten. Gedurende de Sk^d tnP. " de heize
doeken en goede windzeie^vlh //.f

breukband zo lang laten dragen raTS . f ^^^"anie
gn van \'t gedarmte verhinden \' vLÏ i .

om deze breuk zonder quetzing of uitfnyding des bals te fnyden en te
heelen, welk hy wel niet zelfs uitgevonden, dog van andere die \'t
zelve dikwil^, gelyk hem verzekert wierd, met een goede uitkomft
hebben zien uitvoeren, had vernomen. Een Konftwerkmeefter in \'t
Ruffifchè Leger lei den Patiënt rugwaarts op een bank, en liet hem
van fterke mannen wel vafthouden, maakte als dan in \'t weeke een ta-
melyke groote langwerpige fneé, gelyk anders in \'t breukfnyden ge-
bruikelyk is, zogt den penszaks fcheut, opende denzelven, om den zak,
daar de uitgefchote darmen leggen, te vinden. Ziet Tab. XIX. fig. 4. D.
Dezen zak, na dat hy de darmen daar uit in \'t lichaam had gebragt,
trok hy fterk buiten de wonde , ombond denzelven zo na aan \'t lyf als
mogelyk was. BB. met fterk bindgaren, en liet naderhand de ein-
den buiten de wonde hangen, verbond die op een zeer gemene manier,
liet den draat van zelfs afrotten, en heelde de Wonde, gelyk men ge-
woon is 5 weder toe. Op deze manier waren \'er zeer vele in \'t Leger
van de breuk gefneden en genezen, zonder dat den bal of deszelfs vaten
eenige hinder hadden geleden, of dat \'er een geftorven was. Deze ma-
nier van breiikfnyding oordeeld Sermes zeer nuttelyk te zyn aan bejaarde
perfonen, welkers breuken door geen breukbanden konnen genezen of
ingehouden worden, en dog wegens dezelve veel ongemak en gevaar
moeten uitftaan. Of nu deze manier, gelyk men voorgeeft, zodanig
zeker gaat, zal men uit de ondervindinge van bequame Heelmeefters
moeten verwagten en verzekert worden. Zekerlyk is ze beter als de tot
hier toe gebruikelyke, vermits daar by den bal behouden blyft. Maar of
ze ook niet het wederkomen der breuk onderhevig zy, gelyk de gemene
manieren, daar voor vind ik alsnoggeenreden van verzekering: dewyl
deze zak, die hier alleen afgebonden is, ook volgens de gemene ma-
nier te gelyk met de zaadvaten word afgebonden; niet tegenftaande
zulks niet kan verhoeden, dat de darmen, gelyk boven 6. gemeld is,
zomtyts niet weder zouden uitfchieten; \'t welk allermeeft is te verwag-
ten, als de breuken zeer groot, en derdalven \'t fcheurzel zeer wyd
zuilen geweeft zyn. Freytag, de zoon van een Heelmeefter tot Zurich
in Zwitzerland, had reeds in \'t jaar 1721. deze manier in een reden-
twifting, tot Straatsburg gehouden, befchreven, en berigt dat zyn Vader
dezelve Konftbewerking volgens deze maniere gelukkig heeft gedaan.
Dog alvorens hy den zak heeft afgebonden, had hy door denzelven een
naaide geftoken ([W).

(W) Hier over kan men de pryzelyke
gedagten van Dr. ƒ o/ï Üermes nalezen; dog

dewyi by dezelve operatie gene genoeg
2ame voorzorgen gebruikt wierden, en die
handgreep aan de Heer Särmes niet eigen
was, inaar aan zekere reiikeloze yari Her-
man Franke, (die deswegen het verblyf in
ónze it^il door order van de voorzigtige

ae t-a.ient gaarne wilde geholpen worden, on eenzoe-en^^ni;, ^P^\'^^\'^en niet kon-
voor te komen, of om te beter in Ibar tl « zogenaamde mtfereremn inge-
können waarnemen, weJik^^^^^ verrigtingen te bragt èo.

zodanige gevallen, als de brenken niet ?yn L te kryin ^^Z\'Ju
den geen voordeel konnen dn^n . a i j ^yyS^"\' «e brenkban-

gedrfkt worden, moetrzfontS\' n^ enMd™]\'"
oorzaken. Derhalven alstoHanW r ^^ alderhande qualen ver-
ontydigen doot S verhoeden ToÄf\' " ^en

meS dTn Pariene Ät v?n w® Koaftbewerking overgaan indfnf!\'""\'™"
legt en behandek woTden if rS" even zo moet

Hoofdftuk gezegt is, tot dat ^ h/ \'"\'\'"f"? "esbreuk, in \'t CX V.
de Patienten op dezelve wyz/v^^^^^^^ ™ tf ^^^\' "\'^de

15. CO De breuk niet heel cron?;™ ! \' "i ^^ nemen,
nier van Peti, wil inbrengen f ,\'\'\' ^^ ffla-fr^o.tee

fchreven r»^ hmd Jj t "-XV. Hoofdlluk o cn 5. is be-« nefflcn.
\'\'"men of £7 , ^ 1 v \' ^"f \' of dat men weet, dat ds
"" ■"fig\'S\'O«\' fy, dan is het op dezé manier niet uit te
«."wk , "\'S den.fk voorzigtig openen, de Xats

deelen, al was het zelfs van een bal, affnyden, als den darm te qnetleü,
Pit gedaan zynde , moet men den zak van alle deelen daar hy aan vaft is,
afßheiden, en met een drie of vierdubbelde fterke gewafchte hennippe
draad naby den ring ftyf toebinden, wat onder den draad is affnyden,
dan zal na deszelfs afrotting door \'t overblyfzel als een knop worden
veroorzaakt, die aan de gekorven ring vaftgroeit, de opening toefliiit
en ftopt,\' zo dat \'er niet ligt weder een nieuwe breuk kan ontftaan.
Dog men moet zorg dragen de zaatvaten niet te gelyk toe te binden. (3)
^Ude uitgefihotene darmen zo vol drek of \'ixsind inaren, dat ze daarom
niet konden worden ingebragt, raden de meefte en ook de befte nieuwe
Schryvers, de darmen nog wat verder uit te halen, om de drek en de
wind zo veel te beter te konnen verdelen, en de darmen daar na door
een zagte drukking, zo veel te gemakkelyker te.konnen inbrengen.
Maar dewyl door dit uithalen en veelvuldige drukking de darmen., die
buiten dat reets wegens de langdurige beknelling en ontfteking tamelyk
verzwakt zyn, ligt nog meer ofwel in \'t geheel konden bedorven wor-
den , daarom oordeelt Cyprianus (0) dat, als de opening niet wyd genoeg
is om de darmen gemakkelyk in te brengen, men de openmg hever za,
verre zal open fnyden als nodig is, om de darmen gemakkelyk en zon-,
der geweld weder binnen te.brengen: waar na hy deze biukwonde, met
eenhe<ïting, als by de liesbreuk in\'t CXV. Hoofdftuk gezegt is, teza.
menvo^egt. (4) Jls het a darmfcheelte gelyk inet de darmen is uitgefchoten^
moethetallereerft weder ingefchoven worden, dewyl anders de darmen
altyd weder uitzakken. (5) Maar als het net te gelyk met de darmen is
uitse fchoten, moet men eerft de darmen en dan het net weder inbrengen,
ró) Als\'er een darm aan de bal is vafigegrodt, geven vele dezen raad,
L hem af tefnvden. Dog hetis nietnodig: maar men moet den darm
daar van los maken, en \'t is beter een weinigje van de bal af te fiiy-
den (;dewyl dezelfs wonden weder toegroéijen) als den darm te quet-
fen T/) Als men in het openen des zaks by toeval een darm quetß^ moet
men dien hegten, ^n daar mede te werk gaan,, als by de darmwonden
is befchreven. (8) Zomtyts perft zig, inzonderheid na een opftopping
van de pis, en by zwangere vrouwen de \'waterblaas ^ ten deele door de
openingen der buikfpieren gelyk als Garengeot meld4 die men, indien \'c
iemand voorquam, zo als de darmen weder moet mbrengen. (,9) Als na
de gedane Konftbewerking de huit te ruim is, moet ze zo veel afge-
fneden worden, als even genoeg is om de wonde weder te doen fluiten,
dan zal het lidteken vafter en beter zyn. (10). Wat men van de groote
wieken , na deze Konftbewerking heeft te oordelen, kan in \'t CXVL
Hoofdftuk 8. nagezien worden (X> H E i

CX) Onzen Heer Schryver beduid op l de darm is uitgevallen, hec zelve ecrÜ
No. 4. dm wamssfhst Mefenterium mei | moetingcbragt worden. Men weet imme^

gee^ groter tegenftand daar\'o,7
^^a aat, wanneer men rï^n » gejooj: ik dat zuJcs

voorkomt, maar zo het ftaat tfge
dat als dan de blaas vooraf zeer dienS^
gefpannen en weder verFispt e zin f \'

•dat liet darmfcheil de darmpii i
hele uitgeftrektheid vafthSV
Jaten, en derhalven l w""-\'
darm wat groot is. e? L M $

tP cT^i ,ir ^^ lichaam aangemerkt ook

ci^ve als een lofte lap, zo als men bybet

•men. als reets gezegt is, dat, wanneer
de vuiligheden in de darmen te veei STe?.
hard zyn, men die wat uit moet halen nm

ftoffe beter te konnen verS"\'en

ï em\'lf®!] g\'-oter tegenftand daar om
ent gevonden word d^« ,

heb waargenomen, gebragt worden (Y). In \'t gemeen is e.en netbreßk
vrjvaarlyk niet als een darmbreuk, en blyft byna gedurig in^en toe-
gang zonder zonderlinge.hindejrnis of gevaar, waarom^zodamg gebro-
kene zelden \'er iets voor gebruilcen. Ook zyn deze breuken zeldzaam,
dewvl het net der meefte menfchen zo kort is, dat het^niet^ toi.am
de penszaksfcheuten kan toereiitefi, veei miflder - ^r épmmmrn

het ivoel, van het, net nietkan onderfcheiden worfe IMogtanszyß
\'er zomtyts gévaUen gelyk als en Garengeot meiden, m welke een

netbreuk dezelve toevallen, gelyk als \'een bekneldê dafmbrèuk verOö^
jsaken: vermits men iu de Konftbewerking niei;s anders als het net

2 Om een nétbreuk te hetten, moet men, als het net weder in £
lichkm kah gebragt worden, deii Patient even zodanig een breukband,
ÄÄLbrÄ, doen dragen. Dog als het net met weder in t
Uchaam kan gefchoven worden, en geen quade toevallen veroorzaakt,
oordeel ik met noodzakelyk te zyn, daarom de Konftbewerkinge te
onderïtemen ,^\'dewyl deze ^naal wejnig ongemak aanbrengt: en
Sen^vaarlyk^ als^equaalzelfö zyn.zoude,,. Dogma en
ïStiïomftekin^ zwelling, pyn, koortfen en brakm^eroorzaak^e,
gelvk als een beknelde darmbreuk, dan moet men op dezelv^wyze
lo als omtrent de bekjielde lies en gemagtsbreukep in de CXVl. en
CXVin Hóofditukken geleerd is, te werk gaan: dog mzonderheit hier
door het al te dikke of bedorven net, gelyk Ce^Ms reeds heeft^gekert,
met een naaide en dubbelde draat of erfcheppen, ^dan op jy^^

tot dS hér vibeten en afgevallen was , ZO als men insgelyks by Cel-
fus kan zyn. Jquapendens raad dat men \'t moet affchroeyen: dog de
eerfte manier is de befte. Wanneer in een en dezelve breuk het neten \'t
gedarmte te gelyk zyn uitgeßboten, noemt xr^n het em ^ net-en darm^
teZ dat lan een enk|l4ucgge daifibreuk\'met hgl kan oiiderfchei-
to worden: dóg daar aan legt niet veel gelegen dewyl de vöorfpellmg
^fwel als de heelwyze byna met, die van de darmbreuk eenderlei is,
ISlogtans wanneer een breuk zomtyts voor een gedeelte ;nf ^^ v en een
we&astig gezwel overt^yfty^dan^s het^e^ waar&hynlyk, dathet te
^lyk «et uDeze b^ ook 20 gevaatlyk, n^c

«a klontering van dit mtgefehoten§ deel,,
zp! da,t de dikte oBmogelyk wedeï door d©
\'^^\'Smë Annuhts fean paflê ïen: deg al fchoo»\'
éit 20 » ijögtans door dit

weisiLSjev^S ^ wagita, dao-
ligt van een darmbreuk verzpW W0f4»
\'dafi-moejelyker is als e^n darmbreuk alleeo r
vooral wanneer de ^vliezen v.an de uitg^\'
fchöte darm boveHIlat»ïlrlyJ5- ve^s3ife£\'■^
..uitgefpannen z.ynde > do^r. cfei enge ofS^
HiD§ \'ftnp^elyk KQpnep toiaau? \' ■ •

J^l enkelde darmbreuk, zo bedriegt men=
want het te zamengepakte netdruS i
^en darm, en belet hem in te gaan er

oSSÜ®®\'\'^?^ volgende toevallen van-
onateking, verharding enz. van meerder
gevaar verzeld als een fnkelde dJlnSk ,

verfchillende, dewvl ÏZ ^ k \'\' ^^^ ^e ontftlkii s deSf\'
gelykandereo\'ntSt: fonZ^^^^^^^ ^^^^ Pyn^ l iïe

f\'oeiü, en merendeeS een^vd £ \'\' yleesbreuk alle^skens aal
dezelve «orzakenV ^s «v 2e ontflalt „ft even

mtwalfen aan een bal hal ^»lerf^^^^^^ ^^^\' die nogtafs twel
volgens eenige Schryvers als een word veeltyts niet groter,

door harehard4h^i7^-ySê^e^^^eim^^
^ v^efthbreuk nilt in tyds wS^^eS^\'l^^^^^^d^^
heeft waargenomen, L fcSitl^^ #

befte te agten is, hoewel het my dikwils
is voorgekomen, dat verzweringen in de
Tefticulen naar verloop van tyd gelukkig
genezen zyn; Indien deze twee gelukkige
einden niet flagen, zo blyft \'er verhar-
ding , en deze word vléesbreuk gènaamti
waar van wy veeltyts de regte oorzaak niet
kennen. 2) Indien de ballen kneuzinge
ondergaan, dan fpatten zy zo wel den een
als den ander op zommige plaatzen uit, \'t
welk met en zonder verbreking van het wit-
te vlies gefchied, zy verharden ook geheel ,
2ynde deze van de voorgaande onderfchei»
den, zo dat dezelve meeft met buiten ge-
vaat bloed, en derhalven met breking der
tedere vaten verzeld 7yn, waardoor veel-
tyts, als ze tot etterfcheiding overgaan, do-
delyke fungi geboren worden. 3) Deonrei-.
ne byflaap heeft haaftige en hoge zwellin-
ge , en fchoon deze voor den Lyder moe-
jelyk fchynt, zo is dezelve het minft gevaar-
lyk , cn wel behandelt zynde het zekerft
te genezen, doch niet als een vleesbreuk,
maar als een venynige ontfteking- aan te
merken. 4) Indien een jeugdig man.gene
van de drie bovengedagte oorzaken heeft
ondergaan, zo mag men de gedagten ma-
ken of de onthouding van gewoonlyke oefe-
ninge niet de oorzaak van dit gebrek is, van
welke perfonen ik \'er verfchiede hebbe on t-
tnoet. en tvdig by dezelve gekomen zynde

het grootfte middel het byflapen heb aan-
geraden. Deze verhardige kan men in den
heginne niet anders dan zaadbreuken noe
msn, die zodanig in korten tyd konnen toer
nemen, dat, indien men omtrent de zwellin-
ge geen haaftige verandering gewaar word,
dit gebrek als dodelyk kan worden aange-
merkt. £n daarom heb ik in weerwil van
zekere Theologe»nten gedagten raad als
het voornaamfte en onvermydelyk middel-
voorgehouden., ten einde zulk een Lyder
zig zelfs, met voor^veten niet dode.

Om een exempel van die gevallen mede
"te delen, diend, dat den berugten en
waardigen Geneesheer de Ht. Joh. Fred.
HEtVETius my quam te berigten, als dat èen
van zyne Lyderen bedenkelyk aan de-fteen
in de nieren was overleden , en indien ik
begerig\' was dezelve te openen > een tyd
• dat doen , door de naaftbeftaande vryheid\'
verleend. Hier op onderzogt ik naauw-
keurig na de tekenen clernierfteenen. gra-
veel en voornamentlyk.. na die tyd die het
ongeval reets geduurt had; en alle deze
my niet voldoen md voorkomende, vraag-
de ik na des overledene zyn omftandighe»
den, welke daar in beftonden ; .hy was jeug-
digen fterk van lichaam, zynde getroud
met een jonge vrouw , die weinig tyd met
hem- iH\' \'t huwelyk geweeft zynde krank
word en eenigen tyd bedlegering zynde
fterft. De man wegens /yn ongemalt zig be®\'
denkelyk befchaamt vindende zyn quaal te
openbaren , bekomt alle toevallen by dier-
gelyke vleesbreiLken eigen., als gewigtige
lendepynen, walging, braking, ftuipen enz;
welke myn Vriend den Dr. voorgehouderr
zynde, als een zwaar graveel aanmerkt, en
daar op de doot volgende, befluit niet on=.
billyk , dat een zware fteen in de nieren ,
als ware oorzaak dier toevallen moeft worg-
den aangemerkt. Dog., dew.yl ik in diei>-
zelven tyd twee diergelyke gevallen onder,
myne bezorging was hebbende, dagt ik op
deze toevallen. en de ftaat van onthoiiding^
waar in zig den overledene in zyn levenhad -
bevonden, en geloofde het dus te zullen-
vinden. By het lyk komende, vond ik den
regter bal:verhard en grooter dan een mans
vuift, en- aan dèzèlve zydé een rond of\'
ftompgezwel, iets hoger dan de navel, in
de holligheid van de buik béfloten., . zoda-
nig dat hy het trekken aan de verharde ea
gezwollen bal\', deze dikte min of meer
verfchoof. Ik ontdeed de bal van zyne be-
dekzelen en vervolgde deszelfs vaten -, die
reets zodanig ontaard en in inaikander ver-
mengt waren, dat ik gene.diftindie.nog.
van flagader, nog zenuw, nog afvoerena
vat konde maken, deze bundel was met
het gezwel in de buik gemeen, dit lichaam
fcheen bruin vlezig en drukte de buiten-
lobben van de lever op en uitwaarts; toen
ik het zelve van de lendenwervelen wilde-
fcheiden, vond ik het voos en rottig, ge*
lykende inwendig meer na een bedorven
fungus dan vlees,.\'t welklk haaft\'ontmoette»
want opengemaaKt zynde ftottiC; uit het

van \'t zllve n\'h "/« gebruiken

fflaakt, V ^aadblazen

om dat de aftÏÏ,? f ^\'fver/iopt,

peiling op deT^S ^J^\'-^ gewooulyke

onthoudinge dikwil° voonk

ker, en vvord\' bevéL> ? ■ is

van onzen ^èriiaal\'

inzyS^eèf ^

jongmL^ difi^pTnÖ4. van\'

Scrotum

kundige, lieden dit dat

ic^aam aanzien, endS^I^^^^" vaft
aanmerken, daar het noSn-""^
ders dan water is zo onkan-

go. \'

«ler omtrent moetmen zig tebihnTn /
Ifn de gedagten van G./rf^
«Perkende G. E, Hitdmus, iS \'rvJót?

ongSin.tf"^\' iinl^erzydekomen. D^
ithytit Freind partff.
ding hSbef^?®!?® die geen bevin.

TVocÄ«« alïïfteerde Sfo«
zware^ bloedinge dat ik iSf\'
om.was het\'mLeli ,

en te binden , waar doónS ?
het bloeden icheen te m^L ^^\'^inne
door de gemeenfchaD

®ster inoeMt ^^-P^ttelyk aan te merken
»loa nn.- o^ti\'entditgevalbelydendat
Sydé\'g.V^\';\'^ een vleesbreuk aan de linker
S\'^^l^en TaS» ^^ebbe. dan die op.water-

Jdip. Anat. liqu. & colat.
Cer. Citr. |ij. 01. Lilior. alb.
- \'\'^MekiUa\'Crw^ ^x. \'M. f. EmpL

waar medehy,^^^^
bT eeniÄ nog het Neureaburger pleifter als-een . bequaam ont-
todLd^mfd^ voelen. Van andere worden ook de zuure waafl-emm-

ivde S\'even hebben, zeer aangeprezen. Inwendig heb ik de hout-
Sï^M S^de 4uikm&dèien:zeei? nuttelyk beyonden ^Is er > mor-
^^SiS ge^^et, en om den derden o£ vierdeii dag butoivermg

«iet wei te rug, nog het zaat met weg
kan. zo volgen z^ïrelljngeen gewigtige py-j

nen, om dat , het witte vlies fterk en mm,
rekbaar zynde, de teerdere en hgtba-eken-,
de zaatbuisje geprangt worden , ï^ets,
bare hoedpighedep^l^ee,^ ft-.

SySriânSl^dSf^eî-, plak.
ken en kleven aan een, zodanig daf deze
fyne hairvaaties töt een lichaam gewoi\'den
zynde, een pynelyk k|3peflg®z.wel uitma-
ken , en eindelyk. kaïi men ^egg^n, t^
kanker overflaat. tenware me^itydig4W
ontftoppende mid^eira. eeRit^otere eU;
SäeTvenswyze V en, was het mogelyk.
door een magtige byflaap de quaal m zyn
\'voortgang belette., . ^

Vermindert meri de zwdtog.niet , m
biyven de tomUen ,. bet
en veand^-t inwendig z^damg, dat^^g
alle zyne eigeïïfchappen * \' ^ ^^^
men heeft waargenomen by hgt JW\'M^»
ssran diergelyke: ongevaiten , dat; z^ïiy^fge
.als tot vaft , krnakbmi,. m, . W^«

Sfvoeteiatie vaten naade wr^adewnsen oi^r
dérg-aan, en voornamentlyk in haar uit-
terfte einden, zo als vie in hef voorver-
haald? geval gezien hebben, en by HiL-

zoeiie .nü, le lezen het voofgezegde over
de óntftekinge der Te^toW pag, 333. pp
myne aantekening F.

De inwendige geneeswyze beftaat , inr
zönderheidby bloediyke en, jonge lieden^
in dezeivé te verzwakken en koele inid-
delen fóé fe reiken, uit ^^êlke j^den meiï
in herhaalde reize\'aderlaat, piirgÈ:ert, cK-
ileert» en koele dranken af?. Emilfignes^Jtda\'
pa enz. als dagelykfe dranken doet drinken.

Men moet\'zig veOr alle vetteen plak-
kjen^ie midaeleó; wagten;, -zyiide^ ouder dé
pleiftera" by ppzea H,eer: Schryver opge-
noemï geen een, \'vöfeens. myn:gedagteji
ep Êevin-ditig., waar uit eenig goed Man ge-
f^oreii-worden .i maaf in, tegendeel heb f
dezp ;9,eféntng merendee-!«
tot fchade is uitgevalleB. Om deze reden
lieb ik myne gedagten. mpetèn v^randereJ>

Jreken\' dan van^\'haar meSèS\'f
jonder op de mogeiykbeinK^/\'^^^" \'
f de.gevaren der operatie tèSj^^^^

Whomng van h\'et geVaar P.aar iKj
geren waren voor de,operatie, Ä
Härten nöbitVerzadtfeg^
«P zig draagt. Zyzren n^
L "i- van: een eert

f eft te^tfJf ft ^.^".i^^\'Jelling , „eendit
^»e^aagt dan die fchaden te onder-
Traa, de cicuta a^uata pag, loi, \'

eenige \'beter te zyn , den bal niet aanftonts af te fnyden, maar in \'t 1)e«
gin, na dat hy van den balzak is afgefclieiden, de zaadvaten wel af te
binden, en eenige dagen te wagten, tot dat de bal begint te rotten,
want als dan kan hymet meer veiligheid uitgefneden worden. Wegens
dit bloeden heeft Jquapendens, na dat hy den bal had afgefneden, de
zaadvaten toegefchroeit. Dns moet men ter genezinge van deze breuk,
het ontmannen toelaten, deWyl het anders niet kan gefchieden. Eenige
Schryvers leeren , dat in het afbinden derzaadvaten,de zenuwen alvo-
rens van dezelve moeten afgezondert zyn, om door het afbinden geen
zenuwtrekkingen te veroorzaken, dog zulks is ondoenlyk, dewyl deze
kleine zenuwen te zeer met de zaadvaten ingewikkelt zyn, en hierom
eok niet ligt zenuwtrekkingen ontftaan. De hangende draad moet om
een klein drukdoëkje gebonden, en de bal een handbreed beneden dè
binding afgeihedfin worden (D). \' - ^ -

fleking tuffen de vliezen, ten einde de ge-
leide band niet kome af te glyden. Om dezQ
reden moet de; band n^et zo hoog maar in
tegendeel z-o véfrei van de laïTe.blyven als
\'t 4oenlyk is ,, op.dat\'er genoegzame Tpa-
tae tot intreklangjoverblyvé. Onzen Heer
Schryver zegt dat mén de bal eèrt^
breed onder de afbinding moet a\'fihyden.
Hier omtrent is geen zekere raming ,, om
dat\'er dikwils geen twee vingeren\'breedt
lengte gevonden word; en dus móet mea
zig na de aart van het. gebrek Tchikiiên,
en ons verzekert houden dat\'ernoolt geeu
iiandbreed fpaüe gevondeiï \'wor^,: Wat
het urcfclièuren des bals betreft, hier over
word qualyk geoordeelt, om dat men die
door een mesje zagtelyk fèpareren kan :
maar zit zy enkelyk. door haar eigen vliet
zen bevat, .dan moet men die uitfcheu-
jren., om dat door het fcheiden te veel tyd
verloopt, en wy door het bloeden ver-
blind worden. Dit zeg ik niet, om otis
geheel de fcheiding van het mes te ont-
trekken, want het is van de uiterfte noot-
zakelykheid , dat meu de te fterk vliezige
bantjes enz. met he£ mes of fchaar weg\'
fnyde , maar voor \'t overige kan de bid
niet mei de vingers zeer geinakkelyk uit
de gefchild worden. Het kbilit hier
meeft,op aan, dat de lange fnede, welke
in de las bégint, en .met .de vingers we»
opgevat isvérre genoeg tot aan de gro«\'*
Vau \'t Serotiim gfiüt, waar door de uitpSi\'
ling des baïls grotelyks geholpen word.

(D) De operatie op een gemene vlees-
hreuk die met geen andere omftandighe-
den , als met,water,.dannbi-euk x)f vleezige
;uitwaflen,j kort.te^n \'t jyf-opgetrokken,,,
enz. verzeld is , is niet zw^aar uit te voeren.;
Men moet de.woorden van ab

pendente wei in acht-neinen, wanneer hy

een onderfcheid maakt ónatrent de banden

waar mede men de bloedvaten afbind, wil-
lende dat men hennip waar onder hy ver-
Haat ongedraaide banden\'t zy Van bemip ,
vlas, vloszyde enz; tot. behoorlyke dikte
eh fterkte zagt en sveinig by.ee.n gedraait.,
en met wafch beftreken.zal gehruiken, ten
einde de bloedvaten door het aanhalen met
zouden afgekneld worden , zo als de jJag-
aderen by al te.üerle w.urgingJigtelyki.o-
men te doen.
Ik heh met dén ftouten Heelmeefter G,

V. B. dezeoperatieverrigt, malwaar inweef

van myiien raad deze vaten zo fterk
wierden ge wurgt, dat niet alleen fchade-
lyke kneuzinge,, maar ook afknyping van
vaten en nieuwe bloedinge volgden. Om
dit te verrigten gebruiken .die lieden, tat
hare fterke gedraaide koorden vaft te hou-
j3en een ftukje hout, als op myn 5de plaat
fig. 6.4a2r een. fnede of kerf in gezaagtis,
waar iri de draat .gehegt eh op het houtje
gerolt ;word , hier mede, trekken, zy éven
zo fterk als den Schoenmaker aan zyn pili-
thaat, wanneer hy de zolen aannaait, welk
doen we verwerpen , «m dat de enkelde
^uiting van de flagaders genoeg is. By
.deze voorzorge moet men voegea de door-

hodt men na het openen vaPdT Ml-,.^ynde, be- uitwaffen te
�n, en dus de baT i behnn^^^^^^^ ^et uitwas af te ^^"dden.

groot is , vt.dwynen"e7a;pen \'er 0 JSenKonftbewerking
Peking bedaart is met ppA ^ ^^^^^\' de ont^

\' waf«?-f)f v\'teespïsuk zy, Nogtansgçbçtird
heî wel dat io de regter^yda de wates-hro^ulsï
" ee vonden v/ord, maar danlian inenmeren-
\'âeels verzekert zyn dat zy met vleesbréute

■ verzeld is, oni welken reilen meiiby het
doen der operatie dient zQçir om^igtig tQ

■ wn om den bai by het inbrengen van dq
Troiquart nïRt te beledigen. Indien aan de

" llpketzyde de waterbreuk lang geduurt
heeft, dikwüs is afgetapt of eerl al te fterke
drukking, quetzing of kneuzing ondergaan
had, zo gabstird het wel, dat zy ooraaak
van een vleesbreuk (aan die zeilde zyde)
is. Hier van hel? ik in tegendeel verfchei-
de voorljeelden , voornamentlyk in \'t jaar
1725. vond ik N. omtrent 90 jaren oud,
zynde Schipper op Zaandam, wegens zyn
hogen ouderdom meeft buiten ftaat zyn be-
roep wa3r te n^msn, dog anders redelyk
welvarender hy liet niy zyn waterbreulc
zien, diehem geen andereongeraakken\'toe-
bragt dan deszelfs uitfpanning,deze befloeg
een gewigtige ruimte , en uit dien hoofde
feïdclen an&r«dw p»aaizemide Heel^
pî§eâcrs geraden niet aa.nd^?e)vete moe-
ten doen j, vrezertde dat buiten de gemsne

ûôiftandige gevallen mogt© verzeld ?yn ,
•ik dgorbopfdQ het met eanklmaeof dmi\'

ftç^oortvan TroiQUCkrt, en trok ^erdoor
deszelfs pyp meer dan drie mingelen water
af. waar na den ouden man als eennieu.v
l^van bequam , zyndö das anderen daag-s
fO Uîîg« ïyd dagi\' na zeg» w^lv^ïeodsj
ali tç vorçri pezea; is> wind men
\'zeiden vleesbreuken in delinkerzyde, ten
■ware dezelve op waterbreuken velf^eH, d«-
as doorboord öf ontlaft men zelden met
goeden uitflag, wyl het water niet
fchielyk, m^Rï veeltj^ts bloedig en ontsafd
. .wedisr aa^waft, wm van ^ volfende
opmerkenswaardige gévajicn de wajirheid
verlchftffefl, es altyt twyfaiagtigt tske-
»6n mededelen, AmQ m?. lï, JTslsima-
ïius in Coneul« de Hseren Dociprgn
414VE en CoM^ïBLWj Nneffens # Glïi-
i\'.ïurgyn Cmneko, by^ker^ Wi^lm.
. ^^Wdiiraj-geroepen zynde, vond ik deszelfs
daq Ut ôoit §«zï«n Md üitge-
j^ejït« ïi^tteaifs mpo tç nsweraoot
eejïig kenteken m zyn regter Jsjaii

hebber)-, de naat v^n di? uitgeftfekte z^k
was gehesl onkenbaar r ea dq^zelfs uiter-
lyke aderen ongemeen uitree fpannen, en
menigvuldig. Over dit gewigtige ggva!,
waren tuffchen ans vcrfd-jeide overwegin-
gen , zynde deze z& geleerdq 4ls wel oa-
derzogten üeeren vangeroelen dat het een
vnfte en geen vloeibare ftqfFe uitimakt?,
maar de wyl het zig-aan de link-ejf zyde be-
vond en ap zommige dunne plaatzsn, met
de top der vinger gemakkelyk liet indruk-
ken. en zig haaftig waier hefftelde,^ ver^\'
zekerde dit dat het voor \'t grootfte gedeel-
te water was. Di}s ftonden die Ileeren de
ontlafting toe. Voor dc operatie nam ik
de laaat van die uitgeftrekte lichaam in deze
manier , ik hield het eind van hettoutje in
de linker las, liethetzelveonder het uit-
terfte punt vap het Scrto»? onder doorzakt
ken tot in de regter las, welicers lengte
iets meer danv]//v^jr^jzdee/van een el ie uit-
leverde. Voorts mat ik den ommetrek met
een ander toutje en bevond het weinig
minder d#n eM en sen halv» ^Uetlang tc
Nads maat dus genomen te hebbm door-
boorde ik de quaal o-p de dunfte plaats eK
oiitlafte door een gemene pyp, met veet

onfmakelyke vc^t, en zoude nog meer
heh^n konnen aftrekken, m«ar om door
de al te grote ontlaftinge niet te ve®t
veranderingte^eroorzaken, eq wie^d voor
dien d^g d? on tlciftins geftafi^f. Of nu
veerkj:3§li\' dt ingeilOïene vafle qglen door
het "vinden van meerder fpatie, dan toe-
voer vaa nieuwe ftofFéde^oorzaak was van
de haaftige lierftelling der voorgaande uit-
geftïéktheid, laa? ik daaf ? wapt deg anderen
daags was het weinig inin#sf 4an he^ zig
voor és operstie bevwd. 13. yan

dlemasad, maakten we epiweede daoï-
boEinf en trokken met roii3deFg<?m.akdap
mymm.negeiipt^n wateragtige, dog icES
aa den rodsn j^wsmeqde yogt af , m^a^
dewyl ds afyloed zqa^yts verhindert wierd
door vliezig® ff-^ff® éie fcdufi& voor rayfi

i£#ly# meteen ftc^n^t fïiietdöoihetpypi®
hew fekgndie ^ ^eg; tg- Jio«4eH , tot dac
wjieindelyk geraden vqnden éaj^r

^^ zynde dikte gemeten,
7 P ^O\'^öen. het niet roeer dan circa vyf
Ojun vermindert, Wy hetv;;ttede op des
l;yders aanhouden de doórbóring den 15.
ditö, en ontlafftcn fiven pinten bfuiiider
On dikj^er vogt, Aiie deze ontiaftingen
Raakten dan tejzamen 27 pinten vopt in

irrektheid van het gezwel was niet mèer
aan crca een vierendeef^ls, en m ver-
*oop van 3 weeken weder groot als
^oor de tyd der eerfte. doorboring.
, ^e.er aanzienlyk: Hèêr, buiten onze
provincie wonende, pleegde metmyraad
«ezwolien ^.röï«« aa„ ds
een waterfareuk ver-

^n ten emde ik myn gezegde zoude doen
«andgrypen, deed ik den Iiandigen S
ken het gebrek onderzoe-

telkens om de fes à f even maanden dikmïs
in Mn nagt verdwenen is, zónder dat eeniee
mkte IS oyeTgeblevcnt ^

h.^lK\'g^^^St is dat vlees.
S» waterbreuken

volgen, zo vmden wy in dit geval een
voorbeeï. Dien Heer welvare.^ en zOn-
der ongemak op een ftoei zittende, eir

zyn ongeval weder tot die grootte géko:
nen zynde dat men de verdwynin| ha4
te wagten. wilde iets van de grond opra-

Rl f.t^yödedrukte en kncuf-

u^âr" bct Semtm zodanig

tuifchen de buik en deszelfs ftoel, dat daar

uit niet alfcen onverdraaglyke pyne, maar
een zware ifcAm./, en een dreigendeGm-
^f.\'«O volgde, die nogtans door het beleid
van een «itmuntèml Medûus aidaar wierd
geftmt : en dewyl dien Heer oordeelde no-
het gezwer te moeten ontfpannea
fp^^nf "\'\' vaardiger de dreigende toevalien

gebragt. maar hygafgeen vogVuTt . S

ie/^S KK^I^eïonnebloed voor de pyp
gezet hebbende en door geen ftilet we?.

Wel Ed.begafg herwaarts, ik doorboor.-
dehetgezwel en ontlaftelé pondbruioag.

S \' \' ^^^ «neffen m
uitgeftrekt hchaam in het Scrotum ondekte,
waar tegens we verdunnende en verftcr\'
kende ftovingen met baje lappen geS

SvK ^^"êtaanleiden j SchC dl

hardigheid eenigzins verminderde, zo nam
egter de uitgeftrektheid toe, weshalven S

hTtonLT^\'l wél van wegens

het holle en zagte vlees-wezen van de bal

flovS, ^^^ \'n^\'^en en met hec

ïntlSten it^\'f gedagt\'was

onmitten w« weder circa j ponr voert.

dogmerendeelsbloed. ZynWelEd. vS-\'

i S k \'vfn hiér, 4

^^^e (nu dit

\' Eri. ^ T®^^^^^\'"® vernomen hfibb«-.

iwollen, daar heE zelve in een waterbreuk zig geheel te rur trekt.
Van de darm-en netbreuken, dat men op de zyde des waterbreuks geea
balletje kan voelen, die m tegendeel altyd in een darmbreuk is t?be-
fpeuren: om dat in epi waterbreuk het balletje door water\'t zo is oni-
vangen, dat het met kan gevoelt warden Qa). s) VandQvlee-fchbreuk,
dat deze hard en met zo groot is, daar de waterbreuk zig, inzonderheid
a.s.men er onder aan drukt, gelyk als een blaas, mît water uitgeban-
nen , laat aanvatten , en\' veel groter, word. Vele leeren dat inen de
waterbreuk pl kennen als men aan éen donkere plaats een brandende
kaars agter het balszakje houd, om het als een blaas voi water te doen
doorlchynen, t welk dog niet altyd waar is, zo dat men zig ^er niet
volllerk durft opverlaten : dewyl dit water zomtyds troebel, bruinof
zwar als coJFy, ja menigmaal zeffs al, bloed .utzi el zoals ik\'er di erge-

iyxe neb gezien; die oolc reets van Celfus (b) en- Mgineta(c) zyn ■waar-
genomen. De waterbreuken zyn voor zig zelfs niet zeer gevaarlyk,
dog evenwel zeer hinderlyk ; vermits \'er de Patienten in hét gaan en tè
paard ryden door belemmert worden. Niet te min als \'er het water
zeer lang in blyft ilremmen, en ftinkend word, dan maakt het aatt
den bal een verderving, rotting of verharding, zo dathet ineen knoeft-
gezwel, vleefchbreuk of kanker verandert. Insgelyks dewyl in gro^e
waterbreuken de mannelyke roede byna geheel en a] in de zwelling weg
krimpt , zo kan hier door het teelen zeer veel of wel in \'t geh-^el yer-
hmdert worden. Deze zyn inzonderheid aan de volwaft^ene door Ve-

Dereden waarom vele brave o«fFenaars
in de Heelkonfi, by geval te onregt oor-
delen en de. eene breuk voor de ander aan-
zien, komt niet aileen ur hst qaalyk on-
derfcheiden der zyde waar in yder van
ben gemeemzaamll komen, het welk ik
Juiit niet als onfeilbaar aanmerke, e:i on-
mogelyk agte, dat "^er een vleesbreuk in
de linker zyde en een waterbreuk in de
regter onvermydelykplaats zoude moeten
finden, neen, wy hebben reden, deze
zaak zo zynde, metH.F. Hildanus deze als
xeldzaam aan te merken: maar beneffens
het voorverhaalde Tet de onderzoekende
oeiFenaar niet genoeg op de cfFenheid en-

de egale uitrpahningder bekleedzelen ,ge-
lovende, om dat het gezwel wat hard ■
fchynt, het zslve een vaii deel te z/n,
zonder te overwegen hoe zeer ftyf en met-
wat kragt alle aanvloejendevogtendevlie-
zige holtens konnen uitfpannen, en daar
doo-r een hard wezen doen verbeelden,
zelfs zo dat de aanvoer van maar weinig
nederdalende druppen de kragt hebben
ettelyke ponden zwaarte te doen heffen
\'t welkons by de watcrwcegkundeduide-
lyk word aangewezen.

(a) Wideman in zjne vérhandeling van-\'tßsen-^ en bretéfnyden p. 48*. en Garengeot meld;
^aimmjsamtytsin een waterbreuk den bal heefc konnen voelen, en dan zou het water in de
psnszzksfcheut bovsn den bal gelegen zyn;- dajren tegen, zegt hv, zpi \'er verfcheidene darm.
1/« OTff« bat niet heeft konnen voelen, en de darmen in het fchedevlies la-

dien \'er waterzimt ^ \' ^" ^^P^^ileofoudepeffon tege.nezen. In-
wTJnfk venkel, komyn, en ierS]4e fn «eesJd-

als zuli. dagelyks^ug^tteJ^;^^
leren ^^ inanier ik a.\'Jefn gezien heb dat \'er kiü

je^I beter te konnen voelen. St teL.^
jeeft het grootfte kenteken , .
^-anneer men met de volle platte SiV
^andhet6Vr«fteunden met "e t^
Van twee vingeren der regterhand zagt fto

maar de vingers verzetten, men zat altyd
by de perzinge van de linkerhand in de\'
gn-ond van t Scrotum meer fpanning en
drukking op de toppen der vingers van dl
regter hand gewaar worden, oiiv dat hel

watp- deeigenfchapheeft-van zig in uitS
ftrektheid met te laten verminirei lo

ftaan. Voegt by dit onderzoek-de tekeneii:

in S t opgegeven ;

Ind en de Lyderen een wateVbreS hebben

ende^emetdarmbreuk verzeltis! zoïoS

dit water dikwih n de zak nedèrvaSf

maar zulke heden leggende, gaathet veei:
tyts van zelfs^weder in de buik, of kaft
dwr de hand te ruggebragt. worden,
welk een ware waterbreuk nooit doet; i

) U

delyk töE de Konftbewerlcing ovdrgaan: VolwaiTeneperfonen,de^naäl
nog nier yerqnderc zynde, kan roen alvörenä insgdyks dé gemeide ge»
\'neesmiddelen laten gébruiken\', \'en zien of het dusdanig is te genezen ,
\'t welk dog zeer zelden gebeurt. Als \'er ontfteking by is, moet meh
dezelve alvorens doen verdwynen, eer men de Konftbewerking kan
ondefnemen (H).

^ 4. Dog indien dé genezing door middelen niet is tebekómen, 20 zyn
\'er twedcrJei we^en waar te nemen, welkers eene devolkomeneyrmard&
^ Cura pal-^ndei\'è de envolkii/tnene of a onderhoudende heeluoyze genR-dvnt word. Het
Hattca. inzigt van deze heelwyze omtrent de waterbreuken , is i) het water uit
het gezwel te brengen, en 2} te verhinderen dat \'er geen water op
nieuw verzamelt. Beide deze oogmerken kan men door de volkomene
hee.wyze bereiken; dog de onderhoudende neemt alleen het water weg,
donder de nieuwe toevloeijing te ftoppen of te verhinderen: maar de-
wyl ze zo pynlyk niet is, ook eerder als de volkomene kan uitgevoerd,
én\' merendeels vaardig, en zondér veel ongemak herhaald worden, (de-
wyl door de volkome heelv/yze de Patienten zwaarder pyn eng,vaar uit-
ftaan, ook langer het bedde houden) daarom word de onderhoudende
heelwyze meerder als de volkomene in \'t werk gefteld, en derhalven
Zullen we die ook eerft befchryven-
h^ ^^ onderhoudende heelwyze is eertyts door een lancet uitgevoerd,

denSiS-mede men onder in den balzak een opening maakte, en in de-
wyze word zelve een pypje ftak om daar door het water af te tappen; dog heden-
uitgevoert. daags word het veel gefchikter met eenTroicartTab. XVlU.ßg. 8. eil
wel op de volgende manier gedaan. Men drukt eerft het water van den
Patient (die of over eind ftaat, of op het voorfte gedeelte van een ftoel
iit) na beneden, en bind zagtjes om het bovenfte van den balzak een
band, op dat hy na beneden wêl moge uitgefpannen ^yn. Daar na fteekt
men in deszelfs onderfte gedeelte, aan de buitenkant den Troicart ter

XH) Ey jonge kinderen doet men zel-
den de Opératie, zo ved nis\'t wel nodig
was, want als men overtuigt is van een
sraterbre.uk te vind«n, 20 kan men met
peerder vrugt by de kinderen door een
kleine Troiquart het water aftrekken als
wel by oude lieden, om dat dit ongeval
!iy de kindsrcn xo ligt «iet weder komt
ais by oude lieden. Ik heb dikwils veel
moeite gehad hetzelve door middelen te
doen vfitdwyueais ookdmirt het veeltyts
aeer lang eer men Zfn oogwit bereikt,
Waar door men menigmaal komt t« xien
dat die ftofFe een quade hoedanigheid aan-
neemt en de omvange vlieren te Jang uit-
gefpannen fiaan-Ie hare Vieerkragt verlje*
aén, waar door ik heb 4icQ gebcwren ^ Ut
zy nooit wierden genezen, dan eindelyk
door de operatie. Weshalven ik oordele
veel beter te zyn deze kleine en niet ge.
vaarlyke Konftbewerking tydig in /t w^rlt
te ftellen.

De plaats-middelen by onzen Hr. Schry-
ver aangewezen, konnen v^ nut zyn,
waar by inco met eca kan- aanpryzen de.
warme oliën uit *enk«l, comyn, lavas,
f®nugriec, feveogetyen, nip enz. Vai»
welke oliën ineu een of meer kan v^^rkie-
zen; en te be^t zynde met olie van eye-
ren nicngefi , om bet gezwoHe deel te be-
ftryken cn e^n ¥©t doekje daar <egen tf
leggen. De fterke geeften moet men my
den ora dat «e Ge huld te hard mtKea, eft
4e vaten te veei doen intrekken»

gezegt IS, en laat het water op eenmaal in een hekkeö uitlopen Él
^athtt water ïs afgetapt, word- het pypje uitgehaaid en d^lonflüt

SV f-^ ^^ ^eeld, zonder dat hetnodigis een
l^e (ïer of iets anders aan te Ieggen,en dei>atient is aanftonds |ezond

Konftbewerkmg warme brandewyn om den balzak, \'t welk geenqS
4oet. Dog devjyl het gemagt binnen eenige maand4 weder allenglS
vpi watp word, dan moeten het de Patienten op de voorgaandenïï
per ookAveder l^tepaftappen, er^ nfet te lang wWn,op St
ter met fcherp wprd, de inweiidige deelen ledel! ^^^^^
verergert; welk^aan eemge tweJï drie- tot viermaal^jLrLoetg":
Ocm worden, nadat het water fpoediger of trager to.n\'ioeit: en oti
jod^mge m^ner konnen diergelyke Patienten ais ze willen, zig dei>
InSmff^f"^" «wegnemen, en daar benevens zonder merkelyk

Scnczinge is deaftappinge des vogts
rfeJJereerfleeqbefteaan te merken ^ de-
gevosglykft met een Troic.ar.t voh
»«gtword. Beze zyn zq ondeifeijetden
^ grootts dat men derzeiver lengte nog
^iKte na de oiaderfchcide omftandigheden
«let al te wel bepalen kan, welke dan o,ok
andere gevallen gebruikt woüdea , als
^ot éejfy&ra affetia% de Tho-tax, 3 het
4 de Vtßca, cn 5 tot hot W
ivn \' ^byzoöder maakzel
\'"y®® plaat es
Dog fig. 5.; is töt deze-
^oWoenen(fe dikte en
ï® ^f®« c®" half-

water in dat vat, waarin het zal lopen,
gemakkelyk door een fleuf D. te leiden
en ldoprhet,^uit de opening E. doM
het epeltjeof bekkentje C. en de fleuf D
heel geiaakkelyk.

Zommige- maken enfeelyfe een lancet-
fteek, en brengen een peéfchaft in de boe»
zem, 3ndBredaen het door dragteit, maar
deze beKJemoeten^;.erworpen worden.

2o man vermoeddat het water dik bloev

dig met vhföjige vezelen of gekloatert
bloed ^iiengt is, dan moer Vn ee^.
wydeï THe^i^art: gebmifcea ais die we befe
bsn^ngewezen. ■ -

©e noodzakelyfehede» diè mm
^memen bjt dez&-operatie, zyji ^ h^f
bcram vm b&veo magtig met öe hattd
van^eeti helpet te deen drukken en geen
hand |)erzing aaaieggen; &ec
iam moee m do vlakke linkeïb^Dcff rm^

«iICSF:.

6. Wanreer nu zodanige toevallen voor handenzym^ of dat dehal helor-
ven is., ofte dat ümand van dit ongemak lief ft geheel wilde bevryd %vezen ^
dan heef t men drie manieren door -welke zulks kangefchiedsn ^ zynde de eerfle
dè volgende: Men legt de Patienten ruggelinks opeen tafel of bedde, en
Iaat dezelve zo als by\'t breukfnyden, door vier of vyf fterke mannen aan
handen, en voeten vafthoudén of binden: als daa fnyt men gelyk in dë
vocrgaandeibreuken , in de bovenzyde des baizaks daar zig het water onD-
houd, met een fnymesje een opening tot in deszelfs holligheid, waarin
men de \\^oorfte vinger van dé linkerhand fl:eekt,enfnydmeteenmesof
fchaar de gehele zak van boven tot beneden open, waar uit men al het
water laat lopen. Dit gedaan zynde moet meii onderzoeken of de bal
iiog gezond is, en alzo bevonden zynde, den gehelen balzak aanftonts
met plukzel opvullen, men ,legt een drukdoek aan, en verbind den
Patiënt met het windzel T Dog de volgende dagen zal men de wonde,
dewyl de vliezen des balzaks in \'t gemeen hard en eeldagtig zyn, met
ettermakende middelen verbinden, waar door de vaatjes door dewelke
het water te voren uit„de vliesjes gelekt heeft, moeten verteerd wor-
den, op dat daar na geen toevloeijing meer volge. ^ Dog" indien- de
vlizen zeer hard of dat \'er waterblazen zyn zo\'dat men ze door etter-
makende middeleh niet verteren kan ; dan moet men dezelve,, zo veel
als gevoeglyk kan gefchieden, wegfnyden, en het overige met rode ƒ
cipitaat en gebrande aluin, benevens-ettermakende middelen verteren:
en als op deze manier de vlizige verharding verteerd is , moet men
de wonde, tot dat ze geheeld is, met een wondbalzem vertinden;
Zomtyts ontdekt men een klont vet in de waterbreuk die men moet
nitfnyden, maar het overige met bytmiddelen verteren. Indien na het

reike daar de fleefc moet gefchieden. De
plaats rcoet onder aan de zyde zyn, zo- !
danig dat men het fcheidzel van \'t zakle \'
nog de Tejl-icül niet rakeakan. Indiende
huid zugtigis , duwtmen metde duim der
regterhand de plaats van de fteek plat en
men tekent het fomtyts met inkt, eenige
gebruiken eerft een lancet,- door welkers
fteek het Troicmt gebragt wórd, andere
fteken op eens met de Trmcrrt. Tot de eer-
fle. manier kan men een ftomper Trolcart
gebruiken, en totde tweede eenfpitzer,
rMen houd het werktuig in de hand als de
graveerders haar yzer waar mede zy in
zilver of andere metalen werken, zynde,
20 als by-andere gezegt is, de duim-de
^are leidsman, van dit werk. Wvdcrs, in-
dien het water niet te wel wil, fchieten .
daa moet men,zo als by de obfervatieu ge-
msldis, een ftilet in het pypje fteken, om
de ftoppende dingen die \'er voorfchieteii
weg te houden. Voortsgedraagtmen zig
na het denken van onzen Schryver, waar
byik rade een vierdikke drukdoek in war-
me brandewyn met water na de operatie
daar tegen te leggen.

T>QTrmcart van de Heer Petit is by
onzen Schryver Tab. 17. fig. 5\'- afgebeeld i
maar alzo dezelvealdaar onverftaanbaaris,
zo zie daar over naby Garengeot des. in\'
ftrumensen nogverftaanbaarderop my»
der i3.plar,tfig.5en6. alwaar ik enkelyk het
pypje verbeeld heb, ten einde de fleuf 4.
die daar in gevonden moet worden , dui-
delyker gezien -worde: deze fleuf moet
vooral niet tot door de einden B.B. gaan»\'
maar voor en agter gefloten zyn, op dat
deze pyp zyti volle kragt behoudci

2yn , 20 moet men niet «anflonts den bal wegfnyden, dewyl dezeive
veeltyts mnken: dog indien ze zeer hard en als vereeld waren, dan moet
jnen ze atbmden en affnyden, gelyk omtrent de vleesbreuken gezegt is.
Dog na gedane opening den bal zeer gezwollen bevindende, moet men
hem wel onderzoeken, of\'er niets vloeibaars in befpeurt word. \'t Welk
zo ondervonden zynde, een teken is, dat \'er zig water of etter in ont-
houd. Dog als de bal en ahet opperklootje onbeledigt zyn, moet men ze« Et>-M
met wegfnyden, maar den bal openen ende zweering zuiveren , dan zahm/
hy^ mdien \'er geen verhardmg in is, nog wel herflelt worden. Maar ver-
hard of bedorven zynde, moethy afgefneden worden. Garengeot müd op
de 283- bladzyde, dat het water zomtyts zig alleen in het bovenfte gedeel-
te van de penszaksfcheut onthoud, zo dat men na het openen van de
balzak geen bal kan zien ; dog dewyl in zodanige gevallen door \'t affny^
dp der verharde vliezen zeer ligt de bal kan gequetft worden, moet men
hier zeer voorzigtig te werk gaan (K).

7\' De t"j)esde manier, om een mlkomm genezinge te verkrygen, is de vol-
gende: Men neemt een grote naaide, als tot het zetten van een b hals-^®".^"\'^^^®

frek\'t Tn nntft^ . \' filoertje dagelyks een of tweemaal op en neder
M \' ^^^^^ insgelyks de ontal-de vaten

. (K) By het doen van deze operatie moet
ik herinneren, dat men vooral, eer men he t
werk begint, zeer naauwkeurig moet agt
geven wat omftandigheden het ongeval
Verzeilen, die aüe na onzes Hr, Schryvers
zeggen konnen gebeuren , maar zelden ,
of men heeft vooraf eenig denkbeeld daar
Van. Uit dien hoofde ben ik voor een
gemakkelyker weg, namentlyk, dat ik de
gehele bal niet ontdekke of bloot aan den
dag ftelle, maar zo dra de opgeheve huid
tot op het water, en ook niet te na
fan de lies doorfneden is, maak ik door
"ifnyding en niet door infteken een be-
«oorlyke opening in de waterzak , en zo
\'er het water uitfpat, breng ik de vin-
oaar in, om op dezeive een lange en

f van water erlange, en vervolgens ook etter-
j fcheiding genoeg bekome , zonder door
I de lugt de inwendige partyen te beledi.
I gen. Dog indien \'er eenige ongevallen by
1 ontdekt wierden, zo maakt men de gehele
I zak open en handelt zulks na bevinding
van zaken, Weshalven het geraden is ,
by diergelyke wifTelvallige qualen, alle de
nodige werktuigen en middelen by de hand
te hebben die \'er gouden van .noden zyn.
^ Deze volkome geneeswyze is veel vei-
h\'ger te ondernemen by jonge lieden of by
eerft beginnende waterbreuken , als ook
by de zulke die nog nooit door de Troicart
zyn afgetapt, dan by verouderde of die
reets, door meer andere gebreken zyn aan-
gedaan, dewyl als dan verfcheide ongeval-
Ien uit hoofde van de byzynde oualen ko-
men te volgen, daar in tegendeel de eerfte
byna met geen gevaar volhfagt worden.

van zaken, langer geduurt hebbende, als dan neemt men het fnoeïtje
tiit de wonde om te heelen. Dog indien \'er geen genoegzame ettering
wilde volgen, dan 2al men hec fnóertje met ettermakende middelen,
waar onder een weinigje rode pracfptot moét gemengt zyn, beftryken,
waar op in \'t kort etterfcheiding zal volgen: dog men houd de eerfte
manier befchreven, beter als deze te zyn-, dewyl men volgens

dezelve\' kan zien èn verzekert wezen, of alles wel gezuivert, en of de
■bal onbedorven zy. Want indien dezelve bedolven, verrot of verhard
bevonden word, dan is het beft, dat zy, gelyk als omtrent het bfeiik-
fnyden en den vleesbreuk is befchreven, word.weggenomen. Want
indien eenig ongeval aan den bal blyfc» zo is\'er geen geduiirzaffle gene-
zing té vefWagtén, maar zyn veel eer allerlei ongemak en gevaren te

rciinier. Konftbewerkers gewoon in alle watétbreuken, na,het openen van den
balzak de fcheut van den penszak en den bal, gelyk m de darmbreu-
ken , aanftonts, of fchoon nog gezond zynde, af te bmden en uit te
fnvcl% Dog déze heelwyze kan ik niet .goedkeuren ^ maar ben veel
meer"" van gevoelen, dat men zodanig een tot voortte.elingi.van het
mensdom «ooAzakÊlyé deel zo lang, als hetdoenlyk is moet tragten.
te behouden.\' ^ Hèt is oOk- raadzamer en eigener de volkomene heel-
wyze omtrent jonge en fterke , dau by oude en zwakke perfonen m t
werk te ftellen, en ik oordeel ook beter te zyn, dat men de zwakke
en kranke volgens de befchrevene ftrelende heelwyze behoord te be-
handëlert.- Eindelyk is riög te èrisnéren^: dat men wel toeziet, geen
Sbreuk voor een waterbreuk aan te zien, dewyl men door zodani^
niet alleen zeerligt een darm zou quetfen, maar ook den
ïatient van \'t leven beroven. Eemge openen deze breuk volgens dê
eerfte maniet door bytmiddelen, \'dog hier; méde verloopt veel tyd. -

Maar in eenvoudige waterbreuken gebeurt,
het dikwils , dat raen door dragten in.plaats
ven-een rföjWt te gebruiken f dit gebrek
in de grOnd geneeft , offchoon men aan
de onderzyde van het-wet meer
dan drie vingeren breed lengte, dog wel
tot in de holte doorfteekt, waar uit dan
zWering Volgende de ot>enê vaten intrek\'
ken en \'aian een groejen. Ook heeft de on-
dervinding geleert dat, i.i5dien \'cr öntfte«
king, kleine- verftorvöne v:ïékkén en: zwe-
ringe volgen, veeltyts volkomen génè^in-
ge gezien is. -Vanhytmiddelen-rade ik ydef
af te .zien, niet alleen om dat zulks onze-
ker gaat, mäar verlieft veel tyt en maakt
.Äwre pynen. ^ ^^

WAnneer door het indrukken der vingeren holligheden of putjes ia
het gemagt bly verftaan, en dat de huit zonlr rimpels^i d i

halzaks pnaamt: en deze waterzugt heeft zyn pkats voo^rme^^^^^^
der de huit, waar door inzonderheid deie ïoeftand varee^wat^ï
^reuk word^onderfcheiden. Dezelve neemt te gelyk met watmug
over het gehele lichaam, of wel zonder wjiierzugt, zyn begin lÜ
aien ze met waterzugt is gemengt, dan kan ze niet genezen worden^
ten zy men de waterzugt te gelyk geneeft\'i dog wanneer de waterzufft

dezelve door verdunnende en verfter-
SSÏeïl\'rtt. ^-f^^^tK waterbreuk 3. geme^^ diS

Zelden komt dit gebrek by zulke
w niet ivaterzugtig zyn , by dewelke ik
^ meeK bngeneeslyk ■ > zelfs
j^ondra lïeb, vö^r ai by bet dogn der

tos zodanig berooft wierde, dat men de
ballen bloot op zig zelfs zag hangen , die
daar na als met een vlezig wezen overdekt
wierden, met huid begroeiden en dus be-
houden blyven, zonder met een zak be-
dekt te zyn. Hier van zoude den Heel-
meefter J. ferduin deszelfde getuigenis
können geven. .

Als de zugt groot is, dan is iiet een
zeer moeilyk gebrek, eensdeels om dat
door de opzwelling de Membrana celluloja
der penis, zo verwonderens w^aardig groet
kan worden, dat ze een gekronkelde darm
gelykt, waar door het water niec gevoeg-
lyk fchieten wil en inwendig bederving
tuffen die luiid aanneemt. Weshalven men
die doorinfpuitinge enkelyk met witte wyn
moet zuiveren, omverrotting te verhoe-
den. Ten anderen, indien het celluleufe
vlies der -penis niet uitgezet is, dan trekt
de roede geheel in , en het water loopt
langs de overige delen , waar uit moeilyk
heden van efcoratie en invretige ontftaan,
die men door prefervefënde zalve moea
dekken en verhoeden dat zy niet konnen
verknaagt worden.

Dat nogtans de penis zelden vry blyve ,
kan men door een- experiment bewyzen ,
iadien men een gaatje fnyt tot in het Cel-
luleusvlies, endaar eenblaaspypinfleekt,
■ zo zal men gewaar worden dat dit vlies zo
wel met het Scrotum als penis gemeen js.
Uit deze gemeenfchap is op te maken,-dat
men niet vele fcarificatien ter ontlaftinge
behoeft te maken , vooral om dat uit de-
zelve veeltyts toevallen- en pyne ontftaan,
maar een, twee è drie kleine fnydingen tot
in dat vlies zyn genoegzaam ter ontlaftin-
ge ; in tegendeel zyn de dragten van min-
der nut, om dat die , vermits de openin-
gen door de draden geflopt zyn, zd vry
niet lozen en daar en boven ligtelyk ontfte-
kingen veroorzaken , voor welke toevallen,
men zig behoort te wagten, om dat deze
als van hare natuurlyke warmte berooft-
zynde , ligtelyk tot verftervinge overgaan.

/^F \'er water en vleefchbreuk te gelyk is, wort gekent, wanneer
na de aftapping van \'t water de bal in \'t gevoel groot en hard is :
want zo lang het water nog in den balzak is , kan in \'t gemeen de bal
niet onderfcheidentlyk gevoeld, nog deze dubbelde quaal gekend wor-
den , ten zy dat \'er zeer weinig water in was. Wanneer nu iemand
van dit al te groot gezwel geerne wilde geheeld zyn, moet men het
als een waterbreuk of kleine vleesbreuk behandelen; dog als de bal ge-
heel verhard en pynelyk is,.en de Patiënt wilde zig tot een volkomen
heelwyze onderwerpen, dan moet men deze quaal op dezelve manier,
te voren van de water-en vleesbreuk gezegt is, namentlyk door afbin-
ding van de penszaksfcheut en uitfnyding des bals genezen: waar bene-
vens daar na door het benemen der bedorvene en geopende vaten, daat
het water te voren in uitvloeide, insgelyks de waterbreuk volkome»
Kan genezm worden, \'

•p^bze breuk word hier uit gekent, dat wanneer de darmen wederom
in \'t lichaam gebragt zyn, evenwel nog een gezwel in \'t ge-
voel als een waterblaas, rontom den zaatbal overblyft, gelyk als daar
de waterbreuk alleen is. Deze brenk vereifcht een dubbelde heelwyze:
want eerft moeten de darmen wegens de darmbreuk door een bequame
breukband.ingehouden worden, en daarna de waterbreuk zig\'t zy door
de onderhoudende of volkomene heelwyze, herftellen. Dog hier is in agt
te nemen, den balzak niet te openen, terwyl \'er de darmen nog in\'zyn,
om dat dezelve anders zeer ligt konde doorgefnedenen de Patiënt om
t leven gebragt worden (N),

(N) Men kan deze gecombineerde Breu^
ken uit andere kennen of onderfcheiden ■
ten ifle, als de Lyderen weinig of geen
pyn hebben by die groote zwelling, ten
2de, dat de eene zyde van \'t Scrotum tot
in de grond gefpannen zynde, met een
dikke areng tot aan de.Jnnulus toegaat,
ten 3de, dat men by \'t drukken op die
p aats rommeling gewaar word. Ten 4de,
als men de prbef met de vingers.neemt,.,
zo als\' by de waterbreuk gezegt is, zal \'er
veerkragtige tegenfland zonder knobbelig-
heden gevonden worden.

By deze darm-en waterbreuken-moet
men de perfonen wel kennen. en onder-
zoeken of zy waterzugtig zyn en aan een
Waterbuik laboreren, zodanig dat, gêlykte
voren gezegt is, het water metde darmen
te gelyk in het Scrotum zakken : dit water
fpanc nooit het Scroum zo fterk op als een
ware waterbreuk , inaar kan 20 flap zyn,
dat\'.TOnneer daLyderen lesgen, het zakje
gedrukt,, of wat heen en weder gewor«
pen zynde het zelve beweegt als of het.
een blaas ,was die men half vol water ge-
daan heeft. Ook Iaat zig dat v/ater zelfs
eerder by het ieggen der Patienten in ds
buik voeren dan de darmen i daar en tegen
ftaat een waterbreuk gefpannen en laat
zig in gene manieren wegvoeren: op de
eerfte moetmen niet opereren, maarbe"
handelen- als by de darmbreuken door my
gezegt is. Dog in de andere zoort gedraagt
men zig naar des Auteurs fchryven, met
de doorboringe te volbrengen na dat de
darmen- zyn Ingebragt,

fommige Schryvers word wel\'van windbreuk gemeld; dog dezel-
O-po/® ^^ 2eer zeldzaam, en men heeft, zo verre my bekendis, nog
b ^ii Verzekerde narigt dat \'e; ooit wind in den balzak onder een

Koriilbewerking/is bayonden geworden:, en \'t kan dikwils gebeuren,
dal een waterbreuk voor een windbreuk word gehouden, dewyl dezelve
byna eenderlei geilake, kentekenen en heelwyze hebben: en derhal-
ven die in \'t kennen der qualen niet al tê wel ervaren zyn, zig zeer ligt
bedriegen konnen. Zo dat^, als ze zonnig een breuk door middelen
genezen, of dat die van zelfs, gelyk Ätyts wel gebeurt, overgaat,
daar na dikwils niet hebben geweten of het inderdaad een wind-of wa-
terbreuk geweeft zy: en dus kan dikwils een ongemak in den balzak voor
een v/indbreuk zyn gehouden, die het nogtans niet is geweeft ^ te meer
dewyl my verfcheide Patienten met darm-of waterbreuken zyn voorge.
komen, die andere voor windbreuken hadden aangezien, niet tegen-
ftaande het inderdaad darm-of waterbreuken; bevonden, en van my als
zodanige ook geheeld v^ierden; Een windbreuk zou volgens\'t voorge-
ven van de Schryvers te kennen,.-/en van een waterbreuk te. onderfchei-
den zyn 1} als de balzak in\'t gevoel als een met wind uitgezette blaas is,
a) Als dezelve zeer ligt word bevonden : 3) als men \'er.met de vin-
ger tegen aan knipt, dan zou het zodanig een geioid geven, als of
men tegen een met wind opgeblazene blaas aan knipte; dog dit zal wél
zelden zodanig ondervonden worden , alzo ik het zelve nog nooit heb
gezien.- Wanneer \'eï evenwel dan zódanig een gezwel met degemelde
tekenen mogt voorkomen ,. daii nioètmen ze met even dezelve ver-
dryvende uitwendige geneesmiddelen behandelen, als een waterbreuk;
maar inwendig de Patienten dikwils de buik laten zuiveren,\'en onder-
tuflchen wind.. afdryvende middelen gebruiken; dan zal zodanig ge.
zwel, inzonderheid in de kinderen"zig dikwils.laten verdwynén ; het
moge door wind of water-; verooïzaakt zyn. Dog indien de genesmid-
delen niets hielpen; kan men daar in met de Trmcartem openingina-
ken, en\'tgeen\'erin befloten is, uitlaten,^ als dan zal men konnen zien
of \'er water of wirid in :geweeft zy. Garengeot maakt van de windbréu-
Iten in \'t geheel geen gewag, mogelyk om dat.hy ze nooit gezien heeft.

krampader- ¥ zo als ändere aderen aan verfclieide deelen van het lichaam,
breuk is. woid Zulks een aderbreuk genaamt-: die dikwils als kleine daxratjes ter
dikte VBn een penfchagt op \'t gevoel zyn , en daar benevens ook

wel ongelyke knobbels hebben. De oorzaak van deze breuk fchynt te zj^i
du zwaar bloed5 dat in de zaatvaten ftrcint, dezelve doet zwellen,
en eindelyk den Patienten groot ongemak veroorzaakt. Ook kan een
uitwendige quetflng dezer aderen veeltyts gelegentheid daar toe geven,
dewyl hqt bloed daar door in.zyn ömlQOpen verhindert word. Zomtyts
ontttaat aeze quaai by jonge perlbnei-i, die veel zaad hebben, in dewel-
^^ door de fterke toevloeijing van \'r bio^d,, de. aderen zeer opzwellen.
Deze quaal,is Zeldzaam,, en \'t gebeurt weinig dat de aderen zodanig op-
zetten, dat-de Patienten daar door pyn of zonderling.ongemak gevoe-
len: en wanneer het zo gering is, dat de menfchen geen hinder daar
van hebben, dan is het ook voor geen.quaal te houden, en heeft geen

Dog wanneer die zeer groot is, of dat daar pyn door word veroor-Heelwyze.
zaaia, dan zoeken de menfchen hulpe: en als deze toeftant in jonge
perfonen die te veel zaad hebben, plaats heeft, dan kan geen beter
geneesmiddel als den Huweiyks ftaat aangeprezen, worden. Maar in-
dien deze quaal uit een qnetfing, of uit dik bloed voortkomt, dan is ze
uoor genesmiddelen niet gemaklfelyk te herftellen, dewyl de verwyde
i^Fn\'STu^ ^.fr^Jr "st weder in hare voorgaande gefteltheid kon-

mentrekkende en verfterkende:ftovingen, gelyk als diergelvke bv de
waterzugt vaft de batóak op de 947. bladzydeVmeld zyn, leeTdieZftrg!
vvanneer door deze middelen deze quaal niet genas, en de knobbehn
wierden ^ dan moet men de dikfte .opgezwollene aderen
met een lancet gclyk als een andere ader openen; dog zo, dat de ader

I de eerfte oorzaak was der aderbreuk ,
^ord hebbende, zeer tragt beweegt | lyk menigmaal komt te gebeuren, dan zyn
^lier bv f" \' ^ E;n nodigfte middelen de zulke,

dun en ^if -\'^s^r en deszelfs vliezen
snaken ^ ^^^eloos zynde, zetten uit en
^\'aar tegen ^\'"\'■^iag een gebreid net,
eeh ™ tyts moet zorgen ofhet
te ziön-dat hif^^\'yi^e gebrek. Hier uit
iaat het verdikte bioed deoorzaak.

zo verre als het gezwel zig uitftrekt, \'opgefneden word, en als danëe-
nige onzen bloed laten uitvloeien. Dit ^daan zynde , moet men de
wonde met plukzel vullen, eerft een pieifter daar op leggen en met een
drukdoek en windzel verbinden. Op deze wyze word het geftremde
bloed, dat te vóren de pyn veroorzaakte, uitgelaten , en de wonde
word met een wondbalzem\'en pieifter geheeld, vervolgens word in
deze plaats naderhand een fterk lidteken gemaakt, welk lidteken ver-
hindert, dat het bloed dezeive aldaar zo ligt niet meer zal konnen doen
zwellen. Men moet daar benevens de Patienten raden dunne waterag-
tige dranken te drinken, en bloed verdunnende geneesmiddelen te ge-
bruiken, van alderlei zwaar te vertérene fpyfen, dewyl ze dik bloed
maken, zig te onthouden, als mede niet te veel te.zitten, maar zig
menigmaal een bequame beweging te raaken.

a Sdnhus. TTjAnneer een a knoeftgezwel aan de bal in een kanker verandert^
VV of uit deszelfs ontfteking het koud vuur of ook; verrotting ont-
ftaat dan is \'er geen ander middel om te verhoeden, dat het de inwen-
dige deelen niet aanfteke, nog den Patiënt van \'t.leven -berove , als den
bal in tyts, op dezelve wyze als in \'t breukinyden en de vleesbreuken
gefchiet, uit te fnyden. Omtrent alle deze wegnemingen der ballen ,
b Cajlratio. welke Konftbewerking de h lubbing genaamt word, na dat de behoorlyke
opening is gemaakt, wil Garengeot op de 195. bladzyde, dat men altyt
het bimnenfte gedeelte des rings van de bukenfte buikfpier m.oet open
fnyden, daar na de zaadvaten afzonderen, en ze aan de ring of nog
eenigzins boven den ring afbinden, eer men den bal aanraakt, dao
zoude de overige Konftbewerking zagter zyn, en naderhand de gene-
zing gelukkiger uitvallen. Dog waarom zulks zoude gedaan worden»
meld hy niet: zo dat ik veel meer bekommert ben, dat door \'t fnyde:»
aan dezen ring (deze plaats verzwakt wordende) naderhand .zo veel

(P) Garengeot maakt geen onderfcheid oi
de zaatvaten lang zyn of niet: indien deze
lang genoeg en onbedorven zyn, dan bind
uien ze zover.afnaby den rifigafi maar zyn
dezeive zo kort dat den bal tot tegen den
ring is aangetrokken, dan is het gevoeg
lyk dat men de ring der buitenfte fchuin\'
fpier open fnyt, die vaten los maakt e
zo hoog afbind, dat men overtuigt-^^
gezonde ftoffe zulks volbragt te Iiebben.j^

iets iclierps ot bytend daar onder zit, dan konnen \'er zomtyts,\' inzon-omftaac.
rterlieid in venusziekten, vele ongemakken uit ontfcaan : vermits men
de verzweermg en sjankers aan het hoofd niet wel kan reinigen, en
alzo ook niet heelen: zp dat hier door de voorhuid en\'t hoofd dikwils
20 zeer ontftoken en doorknaagt worden, dat \'er zelfs het koude vuur
of kanker uit ontftaat (gelyk FerdudiQQft waargenomen (a^ ,)en men ge-
noodzaakt is het gehele lid weg te, nemen. Daar en boven maakt deze
quaal m de venus krankheden het piiïen dikwils zeer pynlyk. De oorzaak
der zmïhng en naatm-rnrding der morhuid is in \'t gemeen de vleefche-
lyke gemeenfchap meteen onrein vrouwsperfoon : alwaar dan het venus
vergift, dat zig inzonderheid in perfonen een lange voorhuid hebben-
de, tufien de voorhuid en- het hoofd zet, de voorhuid doet ontfteken
en zwellen, en daar door de voorgemelde toevallen verwekken. Aan

inderdaat aan die delen van het gebrek
indruk hebben gegeven; en dus moet
deze hegtinge wel afgeloft en liever met
wat medeneming der naaile gezonde de-
ien, de quaal geheel uitgeroeit worden.
Wyders kan men over deze ongelukkige
gevallen nalezen wat \'er van de vlees-
breuken gezegc is.

vele perfonen is de voorhuid van^natuur zeer lang en naauw, dat ze het
hoofd of in \'t geheel niet, of zeer bezwaarlyk konnen , ontdekken
\'t welk dog-zelden \'t zy in het kindertelen, of in het watermaken iets
hindert, zo dat onnodig is, aan zodanige perfonen, fchoon ze-het
begeren, indien \'er geen ontfteking, pyn of andere merkelyke onge-
makken by zyn, die het vereifchen, de Konftbewerking te onderne-
men Dog zodanige perfonen, worden ligter door een onreine ver-
menging als andere aangeftoken, waar van wede oorzaak reets hebben
aangetoont.

2. Wanneer een al te grote naauwte der voorhuid na een onrem
byflapen ontftaat, moet men .om de pyn te verzagten, of om de zwering
aan hef hoofd te heelen i) dikwils een zuiverend fpuitmiddel maken,
met gerften water en honig van rozen gemengt, en dat tuffen de
voorhuid en het hoofd infpuiten, om de fcherpe etter uk te fpoelen.
Van buiten kan men \'er een verdwynende en verzagtende pleifter om
ieggen, om daar door te tragten de zwelling te verzagten en te doen ftin-
ken; in grooter ontfteking doen.aderlaten, en als dan het hoofd door
het te rughalen der voorhuid voorzigtig zoeken te ontbloten, inzonder-
heid als de roede flap is. Dog wanneer men op deze manier het hoofd
niet konde ontdekken, en dat \'er verzwering onder was, of de toeval-
len vermeerderen, of dat de Patiënt het hoofd wegens de naauwte der
voorhuid by de gezonthejd reets niet had konnen ontbloten, moet men
die verwyden, om de verdere quade toevallen voor te komen, met in
tyts een heelkundige Konftbewerking in \'t werk te ftellen. Dit kan op
tweederlei manier gefchieden. Eerftelyk moet men de voorhuid van
iemand laten zo verre voorwaarts trekken als doenlyk ts ; maar de

Heelmeefter zal met de flinker hand het hoofd vatten, t zelve met de
duim te rug drukken, en naderhand de voorhuid regt voor den duim
met een fcherp mes of fchaai\' Op eenmaal affnyden, byna op\'die wyze
als de Joden in de Befnyding doen. Dit gedaan zynde, kan de overige
vöbrhuid zeer ligt te rug getrokken, het hoofd ontdekt, de verzwering
aan\'t zelve behoorlyker wyze gezuiverd en geheeld worden.

Q. De meede manier is, dat men aan het bovenfte gedeelte der voor-
huid, na dat men tlezelve met de eene hand ftyf heeft aangehaak, een
fchaar \'er met een knopje onder fteekt, en daar mede dezelve zo wyd
van malkanderen fnyt, als nodig is, om het hoofd te ontdekken. Eem-
ge als Guillemeau en Palfyn gebruiken hier toe een byzonder mes, \'t welk
in Tab. XIX. fig. i6. afgetekent is te zien; dog ik weet geen reden,
waarom het die gedaante moet hebben. Zommige fnyden ze na het ope-
nen der voorhuid met een fchaar op beide de zyden zo wyd weg, als
ze fchynt van een quade geftalte te zyn. Na het fnyden moet men het

(fl) Gel\'jk uitbetvoorheeidindebiprievandeKoninklyke Jcsdmiei7o6.p. 31. istezien.

bloed niet aanftonts ftempen, maar een\' wyltje laten lopen, om ontfte-.
kinge te verhoeden.: en naar vermoeden bloed genoeg ontlopen zynde,
t weik men uit de kragten der Patienten moet oordelen, zal men \'er
K r^ ^^^^ een drukdoek opleggen, en zulks dooreen

Dy dit Ud gebruikelyk windzel vaft maken, en voorts de wonde, gelyk
andere geringe wonden heelen: waar omtrent evenwel, als de Konftbe-
werking op de eerfte manier gefchied, men moet zorg dragen, om niet
weder in \'t zelfde ongemak te vervallen, dat de opening niet te naauw
toegeheeld word. By zodanig een gelegentheit, heeft onlangs een on-
bekend Vriend een werktuig uitgevonden, Tab. XIX. 17. dathyby
AAonder de voorhuid geftoken, en door het losdraaijen der fchroef B
de voorhuid allengskens verwyd heeft, tot dat ze heeft konnen over \'t
hooft heen gefcTioven worden, zonder het fnyden nodig gehad te heb-
ben. Ihdien n^iet open fnyden der voorhuid, deszelfs a bandje hetaFrcenulmn.
hoofd der roe^é quam kromte trekken, gelyk veeltyts gebeurt, moet
het afgefnedei]( worden. Indien \'er reeds gangrena mogt zyn, gelyk in
net voorbeeld ^an Verduc^ dan moet men het tot in het gezonde vleefch
doorvlymen, én rnet Theriac en Egyptiacum met brandewyn en kamfer ge-

^^llrywevIn^L^^^\'^\'\'\'. tot dat de ^««gr^«^ zal geftuitzyn. Als \'er die-
pe verzweringen of sjankers onder zyn f dezelve konnen menigmaal zon-
der ^ niet veihg geheeld wo Dog uitwendigklniSnX,, , .
2dve met een quikzalf verbinden (Q). bSahvsHo.

kmderen zo lang en eng dat dezelve niet
alleen in later tyd onmOgelyk over het
hoofd der roede heenkan, iiiaar ook door
de minfte lymige ftoffe, die daar voor
komtj, verftopt, en dus den uitgang van
hec water belet is, \'t welk ik menigmaal
heb ondervonden, zodanig, dat wanneer
zulk een kmd zoude wateren, deszelfs
voorhuid als een blaas o^fpande en zware
pyne veroorzaaktej

Öm deze reden doet men by een te;
jange en enge voorhuid de operatie, of
in voorzorge, of tei- genezinge van de
^aar tegen\\Voördig zyndè gebreken.

ihaal zYyate bloeding door quetzinge deie
flagaderten komt voor te vallen. Daar en te-
gen , fpouwt men de voorhuid veel veili-
ger en gemakkelyker aan de bovenzyde t
om dat hier maar eenige kleihe aderen kon-
neü gequetft worden, zo als ik by velen dia
ik geopereert heb, en zelfs by bejaarde
liedens byna geenbloedhebgezien, maar
na de bewerking zien we gemeenlyk velé
2ware aderen leggen. Na de genezing
tirekt de huid wederzyds gelyk weg en geeft
een evenredig lidteken , en buiten dsze
voordelen hebben wy met öiuen Schry.
ver niet te vrezen ^ dat het gedagte bandié
na de genezinge zal intrekken of verko\'r-
ten, \'t welk zyn E. zegt als dan wegge-
fneden te moeten Vv\'orden , dat inderdaat
meer omftandigheden in zig befluic dan ds
Operatie op de Phhnofis.

De .fpouwing gefchiet door de fehaar of
met het mesje, by onzen Schryver. Tab.
19, fig. .16. afgebeeit. Welke eerfte manier
met de fehaar zonder tegenfpraak, als
fchadelyk en moejelyk zynde, dient ver-
worpen te worden ^ dog zo \'er iemand

zodani\'5 op geftelt was dat hy \'er nietwüde,
van afftaan , zo is myne fchaar Tab. i. fsg.
3., met een zeer fina! blad en ronde punt
ve\'rzien zynde , de befle.

Of fchoon het bovengemelde kromme
mesje by onxen Schryver word verwor-
pen , zo moet ik dog oprecht zeggen nooit
gemakkelyker, haaftiger en gelukkiger ope-
ratie gedaan te hebben, dan met dierge-
lyken werktuig.

De fchade en het voordeel tegen mal-
kander over geftelt beftaat hier in, dat
wanneer men met de fchaar opereert, niet
alleen de huid gekneuft word, maar zoda-
nig agteruit fehuitt, dat de fcede zelden
zyne voldoencie lengte heeft, behalven
dat de buitenhuid te fterk voorwaarts ge-
haalt zynde, de binnenhuid te weinig geo-
pent word, welke als zy heeld en intrekt,
veeltyts dezelve toevallen, als voorheen,
veroorzaakt; maat is \'t dat men het ge-
dagte mesje gebruikt, dan ontwykt men
alle deze omftandige ongevallen. Terwyl\'
men op deze maniere dit wel gefchikte
mesje dus beftiert; Bedekt de punt met
een klein bolletje wafch, en vat met, de
voorfte vinger en duim (zo by oude als
jonge lieden} de voorhuid op deszelfs rand,
ten einde de buiten en binnenhuid gelyk
tvorde uitgetrokken , dan fteekt men het
mesje door de opening der voorhuid tot
agter de glans, a-lwaar men het wafchbol-
letje,gewaar wordende,de buitenhuid moet
ftrak ftaan, dan ligt men het zelve op en
men beftiert het dat dic bolletje voor het
mesje wykt, en de punt door de huui
komt te fteken, als wanneer het byna niet
nodig is \'t zelve na ons toe te halen ; want
de Lyder trekt zig op \'t gevoel zo haa-
ftig agteruit, datmen diende te vragen wie
de operatie gedaan heeft, de Lyder of
de Heelmeefler ?

Dac men de zwakheid heeft te raden
dat men de Lyderen eenigen tyd zal laten
bloeden, meen ik tegens de reden tejzyn,
en om niet te veel papier vuil te maken ,
zo rade dit af en oordele het ongeval ten
eerften te moeten verbinden, en te fterk
bloedende, bloedftempend poeder te ge,-
bruiken: ook moet men zonder nootzake-
lykheid niet te haaftig verbinden , maar
\'t verband zo lang laten leggen , tot men
oordeelt dat de wiekjes, van zelve zullen
Jjonnen lolfen.
De twede manier van het opereeren is
het fpouwen der huid, als dezelve Op zé/
kere tyd of exercitie, en door kragt met zyn
enge opening over het hoofd der roede iS:
heen geftreken, waar door zonder dat \'er
eenige onzuiverheden gevonden worden,
dezelve naauwe opening als tot een ftrop
ftrekkende de glans wurgt, zodanig dat.
dezelve gezwollen , zwart, met veel pyn
en zelfs als verftorven gezien word : hier
van heb ik niet lang geleden en voorbeeld
in het byzyn van den kundigen Geneesheer
CoELEMAN gehad, in een eerftgetrouwt,
dog bejaard p erfoon , waaf byalle de toe-
vallen, zo even genoemt, gevonden wier-
den , dien ik op de volgende maniere ge-:
red hebbe : ik nam het gezwolle deel in
m^n linker hand tuft\'en de duim en vingers,
waar na met een welfnydend klein fcheer-
mesje zydeling in de lengte dèr penis de
gefpanne buid voorzigtig doorkerfde, tot
dat allede ftrak ftaande ringengeheel waren
afgefneden envaneengefpouwen; vervol-
gens wierden koele en te rugdry vende\'
middelen aangelegt, tot dat de glans ge-
ftonken zynde, de l3uid weer overgehaslt
wierd, en na de konft genezen. Waarvoor,
alfchoon ik niet na verdienften betaalt
wierd, zeer vele en diepe dankzeggingen
van des Lyders huisvrouw ontmoette, wyl
zy te voren dit meubel bedorven hebben-
de, het geheel voor verloren had geagt, en

De laatfte manier is het wegfnyden der
voorhuid of de Circumcißg , welke men ge-
meenlyk befneden noemt. En dewyi we
bevinden, dat dit nutte werk al te duifter
van de meefte Schryvers befchreven is,
zo oordele ik nodig, hier van te onder-
regten, als dat dit werk nooit met een fchaar
moet volkragt worden, maar dat het beter
is hier toe te gebruiken de twee uit zilver
gemaakte werktuigen, welke op myn 13.
plaat fig. 7 en 8. zyn afgebeelt, waar tus-
fen de te lange huid geknelt zynde met de
vingers en duim word gevat, en met een
mesje van wat minder bogt als het gene
van my Tab. XL ßg. 11. verheelt is, word
afgefneden enz.

Vele Joden hebben door ondervindinge
goede handgrepen van deze operatien,
en fchoon zylieden als byna gene reden
weten waarom zy \'t een of \'t ander uit-
voeren, zo komen zy gemeenlyk een goe-
den uitflag aan dat werk te geven.

agt nemen, als, voor eeffl: dat de voorhuid
uit verdubbeling beftaat, ten tweeden,
dat het toompje zeer gevoelig is, en gerekt
h\'gtelyk inkrimpt: en ten derden, dat de
flagaderen, die het bloeden te wege bren-
gen, aan dat deel gelegen zyn. Uit welke
omftandigheden wy deze gevolgen trek-
ken , dat wanneer de voorhuid met de vin-
gers voorwaarts getrokken word, men dan
zorg draagt dat de binnenfte , die om zyn
kortheid nooit zo veel kan mede geven ,
zo wel als de buitenfte werde aangehaalt,
dan heeft men een rond ftilet waar mede \'
men onderzoekt of de binnenhuid wel ge-
heel los en nergens aan het hoofdje vaft is.
Dit zo zynde, zet men het tangetje met
zyn ipleet over de voorhuid zodanig heen,
dat het m\'e.t A, wel agter over hange en de
braden B, B. het bandje niet beknellen ,
^aar enkelyk een dun velletje van de on-
aerhuid gehouden worde. Door dit aan-
het tangetje is men verzekert,

^m-ateur vat de uitfte-
kende voorhuid met dc duim en voorfte
vinger der linkerhand en fnyt-,net het
mesje langs de bladen van het tangetje,
^.les wat \'er uitfteekt weg. Deze wegfny-
oing IS het minfte, en indien men niets
anders deed, zo zoude de bewerking van
geen nuf zyn, ten ware men een langwer-
pige fnyding na \'t beloop der roede in de
binnehmd maakte, die men Befnydinpe\'^
noemt. Deze tweede fnyding.word in kia- ^
deren by de joden met geen werktuigen
gedaan., maar met de öagels van de duimen I
fcheuren zy die open, welk doen my
voortkomt wreed en niet volgens de Wet
te zyn, want het woord fnyden is kenne-
lyk aart haar medegedeelt. Dewyl nu door
haar fcheuren veel kneuzinge, pyn en
voorders etterfcheidinge daar uit volgen,
zo was het beter dat zy een knopfchaartje
gebruiken, \'t welk zy onder de binnebuid
langs het hoofdje moeften fteken , en ver-
volgens tot aan het eind doorknippen,
waar door zekerlyk de gehele glans bloot
komt. Indien \'er wat bloeding te veel is,
dan beftrooit men het dekwiekje met pulv.
adjlringens, hier over legt men een pleifter
met een gat, waar door de glans heen komt,
als een kraagje om de overige voorhuid ag-
ter te houden. Des anderen daags verbind
men het met balf. copaiva of penmanurh
waar door de genezing der Idnderen meren,
deels in agt dagen volbragt word. Dog in
bejaarden duurt het gemeenlyk wat langer.

\'t Is flegt dat deze operatie onder Chri-
ftenen voorvallende, en die zo gering is,
niet alcyt in handen van onze Heelmee-
fters vertrouwt word, en dat men zulke
onbefcheidene DoiStoren vind, die gelo-
ven, datmen dit werk alleen aan Joodfche\'
Befnyders moet overkten; daar ze nog-
tans in dit ftuk van ons moeten onderregt
worden; en indien haar eenige toevallen-
overkomen, zylieden zig gemeenlyk by
ons vervoegen , oan dezelve zo veel als \'t
doenlyk is, te herftellen, het welk my
veelmalen is voorgekomen, wanneer ik
hen de gebreken, door hare on wetenheid
uitgevoert heb aangewezen. Deze onder-
regtinge heb ik in der Joden haar byzyn
menigmaal in het openbaar volbragt en de;
bewerking omftandig uitgevoert.

De al te ftrakheid en agterwaartstrekkinge der voorhuid is een tegen-^
overgeftelde quaal van het voorgaande, namentlyk als de voor-i
huid agter het blote hoofd der roede zodanig is gezwollen , en zo itrak
ih een gedrongen, dat men dezelve niet kan voorwaarts halen, nog daar
mede het hoofd bedekken. Door welke beknelling, het te ruglopen van
het bloedinhethooft geftuit word, en \'t zelve daarom nootzakelyk doet
opzwellen, ontfteken, verfchrikkelyke,pyn, en als \'t lang duurt, het
koude vuiirveroorzaakt; \'twelk de reden kan zyn dat de roede moet
weggenomen worden. . Deze quaal ontftaat meefi m zodanige die een
naauwe voorhuid hebben, en die in \'t betalen der fchuldige pbgt al te
rykelyk zyn, inzonderheid by een jonge niaagt of and^^ tc^eng vrouws-
perfoon flapende: zo dat vele jong getrouwde mannen, dit toeval over
komende, zig verbeelden dat hun vrouw geen maagd geweeft, en met
een quade ziekte befmet was,niet tegenftaande zulk^door haar m^ag-
dom , en mmwhdd der vagina uteri is veroorzaakt. Nogtans ontftaat
veeltyts deze quaal ook uil de vleefchelyke gemeenfchap van een be-
fmet vrouwsperfoon, waar uyt dan door de Icherpheid der ItolFen, \'die
aan de voorhuid blyft zitten, ontfteking, zweUing en alle de voorge-
melde ongemakken konnen ■ en dewyl de voorhuid agter het
hoofd byna als een kraag is opgezwollen, noemt men dit toeval een

2. De genezing beftaat daaf in, dat het hoofd door de voorhuid mder be-
dekt mrdi en dit verkregen hebbende^ zal de beknelling^ benevens de
overige daar uit ontftane ongemakken, haaftig ophouden. Dog dewyl
alhier in \'t gemeen eenige venerifche oorzaaken ontfteking is, zo zyn
de Heelmeefters gewoon om dezelve weg te némen, \'t zy door verdwy-
nende en verzagtende pappen of brandewyn met kamfer om te

(S.) Ifi het voorgaande Hdofdftuk heb geval beter ö\'nder dat, dan onder dit Hoog-

Ik een voorbeeld, uit de eerfte oorzaak Üuk was voegende. Maar dis parapbitnojj^

medegedeelt, wyi ik meende dat zulk een beft Öf gevoeglykft Spaanfe kraag noem^\'
", . " . ; f\' ■ 1\' i

Het CXXIX, Hoofdßuk \'^ mn de \'dl rè ßrakke Voorhuid,
eri telkensby ieder veranderinf vaft vertod een proef te ^^^^^^^^ of ze

de voorhuid konnen over \'t hoofd halen. ^ Als zulks kan g^fchièden dan
zullen allé\' toeMlen in \'t kórt ophöudénV en de quaal ishêrftélt. Dog
dewyl zo wel door verzagtende pappen als ook door de fchefpte dés
brandewyns met kamfer dikwils aan dit gevoelige deel de toevloed en de
zwelling vermeerdert, daarom zuIfen zommige dié niet ligt\'geteiken\'j
maar laten liever de roede allengskens in koud water fteken, of deii
Patiënt met koud water aan dèn buik eh balzak begieten, dan zal de
roede in \'t gemeen en zelfs aanftonts opkrimpen. Dit gedaan zynde,
dan moet men het hoofd ten eerften met oly of boter beftryken, om
het glad tè maken; naderhand de roede met beide de handen tuffen de
voorfte en middelfte vingereri vattenbeide de duimen tegen het hoofd
aanhouden-, èn imet dezelve fterk te rug drukken, terwyl öien met de
vingeren dei* voorhuid is voorwaarts fchui vende, tot d at be t bo ofd weder
\'bedekt is; en\'of fchoon zulks den Patient grote pyn veroorzaakt, zo
Tftoet nögtäüs de Heelmeefter het weinig agten; maar bnaangezien de
grote pyn \'er fchielyk mede voortvaren, dewyl hy anders Vergeeffe moei-
te zoude doen: Want zo haaft het hoofd weder bedékt is, zullen de
pyn en de overige toévallen ophouden. By zommige, daar geen quaad-
aardige venusquaal by is, word dit ongemak genezen, als men de roede

«en tyd lang mlaauw water heeft gehouden, en daar na, ais gemeld is
te werk gaat (S). , _ \'

3. Dog als \'er heftige zwelHng en ontfteking is, waar uit in kortin geweldi-
net koude vuur ftond te bntftaari, dan is in dic toeval zeer dienftig ■ toeval-
eerft \'een ader op den arm en daar na ook een boven op de roede, zo als in
andere aderlating 3 -te volbrengen , maar men moet het bloed zo lang
laten lopen ,"tot dat dé roede weder is flap geworden; en als dan moet
men de voorhuid op de voorgemelde manier fchielyk over \'t hoofd halen
en daar na de ader verbinden. De Heer Fetit doet om het dikke van \'t
hoofd en met gaten doorboort fmal als een vereenigend windzel, waar
mede hy \'t dikke hoofd inbind, en vervolgens de voorhuid \'er over
haalt. Veeltyts doet het \'meyvogt van \'t bloed de voorhuid zeer opgezvoellen, zo
dat ze zig als een waterblaas, door branden of Spaanfe vliegen te zetten
veroorzaakt, vertoont, waar in men het water of de a wey kan zien: in-^ Serwn.
dien dit gezwel, om de voorhuid over \'t hoofd te halen, hinderlyk was,

(5) \'t Is een welgegronde zaak dat wan- koud water bedient, maar om meerder
neer door enkelde invloed van ftoffe , ver- kragt by te zetten, in het zelve fal armo-
fpan verwurging, de voorhuid uit- niac of falpeter doet, zo veel als men nodig
moeL\' koude hare uitfpanningen oordeelt, om de koude te vermeerderen«

worden ^^"^\'"\'^ert, en te rug gehouden De brandewyn met campher koud aange-
behandelen V® befpeuren we ook in het legt (Indien \'er gene ulcera zyn) is niet zo
ken en vervr uitzynde breu- fchadelyk als warme pappen, en zelfs zou-

moet men het hier en daar met een lancet wat diep doorvlymen, op
dat dit water kan uitlekken, dan met warme wyn afwaflchen, en op
de voorgemelde manier\'het hoofd onder de voorhuid-brengen. Dog op
dat, dit gedaan zynde, de doorvlymde voorhuid niet aan het hoofd, ge-
lyk menigmaal gebeurt is , zou vaftgrosijen , moet de Patiënt de voor-
huid dikwils toe houden, vol pis laten lopen^ en. dezelve heen en weer
bewegen, tot dat men eindelyk voor het aangroeijen niet meer behoeft
bevreeft te zyn; of men moet\'er dikwils warmen wyn infpuiten. Indien
het reets eenigzins:w^s„aangegroeit, moet men \'t aangegroeide, \'c zy
met een tandfcoker, of een ftomp lancet of mesje, aan welkers punt
een knopje is, weder affcheiden, dog hier mede het hoofd niet quetfen,
en\'t naderhand de Patiënt met zyn pis latcpAfwaflfchcii, of dikwils in-
fpuiten , of plukzel onder fchuiven, op dat het niet andermaal ;zoude
aangroeijen. Want dit verzuimt, en eenmaal vaft aan een gegroeit zyn-
de, dan zyn ze naderhand zeer bezwaarlyk van den anderen te fcheiden.
In \'deze quaal moet men de roede niet nederwaarts laten hangen, de-
wyl daar door de. zwelling en ontfteking vermeerdert; maar dezelve

. 4. Indien dit .alles te vergeefs mogt gedaan zyndan neemt de Heer
PetiP een krom mesje, \'t welk hy, de rug na deToede toehoudende,
tuifen dezelve en den kraag, tot onder de plaats der beknelling fteekt,
en die dan doorfnyt. Als \'er meer diergelyke ri^ge.^ of kragen zyn,
Cdewyl men \'er menigmaal wel drie of vier vind) moet de een na den
anderen doorgefneden worden tot dat alles wat de beknelHng veroor-
zaakt, afgefneden zy; waar na dan de voorhuid bevvéegelyker zal zyn.
Als dan walcht hy de roede met warme.wyn, haalt de voorhuid over
\'t hoofd,. verbind het, fteunt het opwaarts, en tragt de heeling, als te
voren gemeld is, te bevorderen (T).

CT) Het Kromme mesje van cie Heer Pe-
tit is u.iet verfchelende van dat, het weike,
by onzen Hr. Schryver fig. lö. is afgebeeit,:
en by hem ais onnut was aangemerkt, hoe-
wel deze manier zeer pryzelyk is. i- ,
Om de aangroejing te beletten , moet
men, indien \'er geen plukzel kan tuffen
ge\'iragr worden ; gedurig fpuiten met wyn,
waar onder zeer fyne cemja gemengt is,
op dat \'er tuffen de beide delen van de
voorhuiden roede iets corporeels tot fchei-
ding der twee lichamen blyve hangen en
teffens door de drogende eigenfchap van
dit middel haafliger heeling gemaakt mag
worden. Ook neemt men een parcament
of een blaas met brandewyn week gemaakt
zynde , waar van men een gefchikt ftiikje
fnyt dat men\'tuffen de voorhuid en het
hooft in legt, om die aanheling te belet-
ten.

WAnneer aan de roede door ontfteking, Phmoßs of Paraphhnofis, het
vuur ontftaat, moet men het behandelen als in \'t Hootdftuk van de
al re naauwe voorhuidj. 3. gezegtis; maar indien het koud vuur, of door
een knoeftgezwel de kanker, aan het mannelyke lid veroorzaakt word,
dan is \'er geen ander middel als het verftorven deel weg te nemen, op dat
het niet verder voortkruipe; en eindelyk den doot doe volgen. Het af-
zetten van het verftorvene of kankerige kan beft gefchieden, als men een
zilver of lood pypje, \'t welk iets langer als het verftorvene deel moet zyn,
in de ^^ fchaft fteekt, en daarna een fterke draat beneden het verftorvene a Uretlra.
omhetgei5ondedeeivafibind,alsofmen eenuitv/as wilde af binden,en dan
het pypje wel vaft maakt, op dat het\'er niet zou konnen tdtvalien: door
welk pypje men te wege brengt, dat de fchaft door de draat niet word
digt gebonden , maar genoegzame opening blyft, oni de pis te konnen
lozen. Den volgenden dag, als \'t bevonden word nodig te zyn, kan\'er
aan dezelve plaats nog een fterker draat omgelegt worden, op dat in\'t

(V) De goede uitzigten tot het wel flagen
omtrent deze operatie zyn dat de pyp die
men in de fchaft brengt, uit fyn zilver, met
een ftomp wat binnenwaarts gebogen rand
aan zyn einde moet zyn , eensdeels om
dat het flegte zilver te veel aanflaïit, en-
ten tweede, op dat het einde der pyp de
binne oppervlakte niet kome te be\'ledi-
gen; De draat waar mede men bind moet
niet gedraait zyn , op dat dezelve niet
-fnyde, wyl het inzigt ter wegneming niet
anders is dan het voorfte gedeelte der roe-
de te doen verfterven; want indien de-
2eIye , (zo als zeker Heelmeefter in myn
byzyn hardnekkig volbragt,) door het
draaijen zo hard zyn dat ze koorden gely-
ken, dan fnyden ze door het fterke aan-
halen de bloedvaten door en leveren ge-
■^^aarlyke gevolgen, \'zo als wy op die plaats
te ontmoeten, zodanig dat, indien
„ I haaftig een tweede band daar agter
^„li "^\'•^den , de Lyder groot gevaar

Men neemt gemeenlyk tot het zelve een
fterke, dog niet te dikKe ftreng vios.yde
met wafch beftreken , die men met een
lopende knoop vaft maakt, en dagelyks,
tot dat het deel geheel verftorven is, kan
aanhalen, zonder datmen een nieuwe band
nodig heeft aan te leggen. Wie deze be-
werkinge niet heeft bygewoont, zal niet
geloven aan het losworden van den band,
maar zulks word ondervonden , wanneer
men op de plaats der binding agt geeft,
hoe het deel flinkt en haaftig dun word.
Zo dra het afgebonden deel zwart is, tot
rottinge overgaat en zig een bloedig we-
zen aan de agterfte zyde des bands ver-
toont, dan haalt men \'er het pypje uit,ea
men fnyt met een fchaar het verftorvene
weg. Voorts\', indien het nodig is, brengt
men de pyp daar weder in en men geneeft
het gebrek door etterfcheidende middelen,
waar van ik verfcheide gelukkige voor-
beelden hebbe,

vind verfcheide voorbeelden beichreven, dat \'er diergelyke kankerag-
tige roeden door de Heelmeefters zyn afgefneden, het bloeden door
fchroeyzers en bloedftelpende geneesmiddelen geftelptis. en eindelyk
als andere wonden zyn gehéeld-gewördèn. Dog veeltyts zyn \'er zeer
quade toevallen ge volgt: en derhal ven word, .wegen« de fterke bloedin-
gen en andere oorzaken, de eerfte mahief bevohdën veiliger dan de
tweede te zyn. Indien hetmannelyke lid niet in \'t geheel moet worden
afgenomen, maar dat \'er nog iets overig blyft,"dan konnen zodanW
perionen tot de teelinge nög wel bequaam zyn, inzonderheid\'als llr
overblevene endje wat groot is, zo kan zulks des te eerder gefchieden "
ZTn^ei h^ ™ zodanige toevallen konnen \\yy Scultetus obf. 60 en ö^^
^Is mede by Btldanus cem obf BS\'.-Ruyfcb objêrvat. qö. als "mede iri

jEzè Konftbewerking word inzonderheid vereifcht, als de band\'on-
der het hoofd zodanig is ingekrompen, dat de roede zig niet regt
kan niïftrekken; waar door zodanig een perfoon tot^ den HuweiykSi
ftaat onbequaam, of onvriigtbaar word gemaakt0). Insgelyks ook wél
■wegéns een druipa of al te tiaauWen voothuid, ZO als boveil gezegt is
en ook veeltyts wegens de al te ftrakke voorhuid. In zodanige gevallen
moet deze band met een fchair of mes byna als in de Eonftbewerking
yan de tongriem, \'t zy door een of meer infnydingen zo veel doorge-
ineden worden, als m^ nodig oordeelt, om het lid regt te maken, of
de kortheid der voorhuid te benemen: Naderhand moet men de wonde
wel met plukzel vullén , en op dat de roede zo veel te regter zon wor-
den, een ftyf bordpapier of een dun plankje \'er onder aan vaftbinden
om ze regt mt te ftrekken. Zomtyts ontftaat de kromte der roede niet
aan de al te veel opgefpanne band, maar van de gehele zelfftandigheid
der roede, die krom gegroeit, en niet ligtelyk door de Konftbewerking
kan regt gemaakt worden: evenwel als zodanige perfonen genegen zyn
tehuwelyken, was \'er een proef van te nemen, of men niet door week-
makende middelen, en door de roede op iets dat regt is, vaft te binden,

(W) Dit ongeval is van de geboorte af
toevallig, op welke eerfte wy inzonder-
heidragt geven , om dat de tweede by de
ongemakkèn die hier door verzeld wor-
den , reets zyn afgehandeit.

Men vind \'er die met een lange voorhuid
zyn, welke van agteren tot voor aan het
?iiteind€ iïiet de glans, daar de toom zyn
moeft, vaft zyn. Andere zyn met fchending
der voorhuid zodanig, :dat niet alleen de
Voorhuiïi is wegge tfokli en, en de band heel
ftia]cliaat,:raaar de gehïle onderhuid, die.
iqs;p btit omperft^ fponsagtige deel der
ro^de; moet können fchuiven, daar ook
geheel vaft:aan gehegt zit, het hooft der
ïoede na het Scntum U\'ekt en vaft zit :
oehalven dat deze nog zomtyts verzeld zyn
^ tegennatmWyke opening wa^ar
ooor deze ,perfonen wateren. ,Öm deze
fchadelyke en verfchlllènde oinaandighe-
mag men dre wel enkelde oft zamen-
geiteide Doemen.

Deze angelttickige fpeling der natuur
gebeurt zekerlyk veel, want in myne oefe-
ninge alleen heb ik\'\'er onbedenkelyk vele
onder myn opzigt gehad, waar van zom-
pu^ gelukkig heiffielt, en andere onher-
Itelbaar bevonden xyn.

By deze befchryving valt my te binnen
hoe zeker kind, na giffinge zeven jaren
oiid, by ieder wie,rd aangemerkt/ierma-
^jmhcus te zyn, en alzo my nooit in waar-
heid was gebleken dat \'er man en vrouw
in een perzoon gevonden word, zo fteb
den we plaats en tyd om dit geyal te on-
derzoeken. Om déze reden verzogt ik
^en weetgierigen Heer jFucoè Fmily ^Qop.
nian hier^ ter ftede, en deed dién jonge-
l^\'^g ten zynea\' huize verfcbynen, alwaar
in \'t byzyn van de uitmuntende Ge-
"eesheeren te Bdchéli QnGrasMdfen, mits-
laders, de Heelmeefter Mriaan Fe\',-duin,

on^. V\'^uw^èlyk vertoonde. Maar tot
bevonden we, dat de
langslie „ehitde toom der glans af
\'t Peritoniu^^^ ^^n \'t Scrotum tot in
dat zig het ingetrokken ,

de balletjes zekere hoogte maakte die de
lippen van een vrouwelykheid zeer na-
tuurlyk vertoonde, in het diepfte en wel
ter plaatze daar der vrouwen water-weg
onder het Oj piiijV door komt, was een
opening waar uit hy waterde. De roede
was door deze uitkorting des tooms en naat
nederwaarts -gehaalt-en4iie£.-l>yna geeB-(zo
als altyd gebeurt) voorhuid voorzien ^ zo
dat men een natuurlyke glans, met een
behoorlyke opening zag Waar uit dan
was op te iuaken dat hy zo wel man als
vrouw vertoonde, ook (by de onkimdige}
daar voor kon aangemerkt ivorden. Maar
agtgevende op het voorgezeide , hoe dat
by de intrekking des tooms-en-de aankle-
ving der huid veeltyts onder de glans door-
boringe gevonden; word> die dan lager,
dan hoger zynde, ons in dit geval \'t zelve
vertoonde, zo dat ik , \'t\'volgende onder-
zoek op de water-weg enz. deed. Ik bragt
een kleine vrouwe cacheter door de onder*
fte opening tot in de blaas, vervolgens eeij
ander gebogen ftiiet als een mans ptheter
door de opening der glans, die zo dra zy
ter plaatfe quam daar de eerfte was in ge-
gaan, daar op ftuitte, en tot meerder ver-
zekering , deed ik een tweede onderzoeli^
te weten eerft met de manne- en daar na
met de vrouwe fonde , en bevonden even
het zelve als te voren gemeld is. Dit oi>
derzoek ons niet voldoenende , zogt ik na
meer holte, en\'of by de waterweg ook
de vagina mogt gevonden worden , maar
te vergeefs; want hand, oog nog ftiiet
kon geen andere ontdekking maken daii
te voren gemeld, en derhalven moet men
dit geval als een gebrek in de natuur aan-
merken , die dan op deze plaatzen en ge-
vallen in aanzien zyn als lidtekens die op

my in deze plaats over de gewaande lier-
mapbroditen niet uitlaten, op dat ik een
nog .levende rietftok.die zo wel m.an als
vrouw gelykt, niet kome te onderzoekea.

Om nader ter zaak te komen , zo is \'c
zeker dat d\'eerfte zoort moeteen lange voor-
huid altyd door losmaken genezen word ,
maar die devvelke met hare ftrakheid en
inkrunpmge van andere deelen verzeld
zyn, behouden óp zyn beft een hangend

veeltyts als van een fponsagtig vleefch, en groeijen zeer fchielyk en
onverwagt, verwekken ook dikwils grote pyn. Om dezelve te bene-
men moet men i) gebruiken zagte bytmiddelen, zynde hier toe zeer
dienfl;ig het a poeder van zevenboom met ïodQprcecipitaap en ge^
brande aluin gemengt, als raen het\'er dikwils oplegt; of als dezelve
uitwaflen hard zyn, is \'er niets beter, alszedagelyks, tot dat ze verbe-
ten zyn, met de helfche fteen te beftryken. Zommige gebruiken hier
ook het Egyptiacum of alleen de gehvRndeüiimmet de roÓQ precipitaat
vermengt. Of men kan zodanige, indien de wortels dun zyn, met af te
binden, gelyk als andere wratten en uitwaflen, benemen. Dog als de
wortels breed zyn, zo dat ze niet konnen afgebonden worden, moet
men ze met een fchaar aan de grond affnyden, het vergiftige venusbloed
een wyltje laten uitvloeijen, daar na met warme wyn afwaflchen, en
om de wortels volkomen uit te roeijen, dagelyks met de helfche fteen,
tot dat ze verbeten zyn, en niet weder komen, beftryken. inwendig

hooft, \'t welk zig by het gebruHc meefE
altyd doorbuigt, en hoe meer men daar
aan fnyt hoe meer het zig inkort, en dns
buiten de toevallen , welke hier nog kon-
nen bykomen, is het beter daar aan niets
te verrigten; ook is het ligt te begrypen,
dat \'er door fpallien in \'t minlle niets is
uit te voeren, dog indien men wilde fny-
den , dan moet raen tot in de Msmbranacel-
hilofa doorgaan, ora eensklaps grote ruim-
te te maken, en , was het mogelyk , die
wonde door afhalende pleillers van een
te houden.

Als men de toom wegfnyden zal vat
dc Heelmeefter met de vinger en duim
der linkerhand de voorhuid, en een hel-
per houd dè glans vaft , welke als dan ge-
fpannen en %f getrokken zynde, fcheid
Eien de aangroeylng met een iancet, of
indien de toom gerekt en als een koord
gefpannen kan worden, dan fteekt men
met het lancet dwars, zo laag als men kan
daar doorj waar na men het lancet op-
haalt en alles wat fj^anning maakte, affnyt.
Hier omtrent moet men zorg dragen dat
zo veel van de waterweg en glans over-
blyve als \'t mogelyk is. Op dat door de
zwering die \'er kan volgen, geen doorbo-
ring mogte gemaakt worden.

Het gebeurt menigmaal dat \'er na deze
doorfnyding een menigte bloed volgt, tot
welks ftuiting geen beter middel gevon-
den word dan fyne plukzel die een half
of heel uur lang. met de vinger daar tegen
geknelt word. Om dan den goeden uitflag
van deze zaak te erlangen, zo moet men
door een pleifter met een gat dat over de
glans gaat, de afgefneden toom of huidt
agterwaarts halen, en in die manier te^
len,,

moeten te gelyk bequame geneesmiddelen tegens.de venusbefmettinge
gebruikt worden, dewyl ze anders altyd wederkomen ;iZ0 dat men met de
uitwendige alleen geen genezing zoude bereiken. brand zoda-

zo kan ik betuigen dat ik weinig moeite
met het genezen van dit gebrek gehad
hebbe. Maar om ons te doen geloven,
dat het uillopen van \'t venerifche bloed
na het affnyden der wratten zoude dienftig
zyn, daar aan zal ieder veel wérks vin-
den, en derhalven moet men hec wegfny-
den geheel agter laten, op dat men geen
Wratten meer veroorzake, wyl de lekken-
de vogten daar veeltyts nieuwe maken.
Om deze reden zyn die de ergfte welke
in het bïgin .en. op het randje van de wa-
terweg zig bevinden.

• Eee eee 3

DEze Konftbewerking word in tweederlei gelegentheden onderno-jj^g ^^^^
men; i) a/s de kinderen, zonder opening in de fchaft te hebben , gebo- konftbe-
ren worden; a) in volwaiTene, c//*? wei een opening in de fchaft, dog niet in werking
het hoofd, maar agter\'t zelve, hebben. Aan de kinderen word men zulks ^in-
gewaar, als ze zig in de eerfte dagen na de geboorte niet nat maken;
zo dat zodanige kinderen , wegens de v&cfiopping of ophonding van de
pis , indien in tyts geen opening gemaakt word, in \'t kort moet fterven.
In deze toeftant ziet men een merkteken aan de fchaft in het hoofdje,
en dezelve is dan alleen met een vliesje begroeit; of men ziet geen
merkteken: als \'er een merkteken word bevonden, moet men het vliesje,
dat de fchaft gefloten houd, met een fmal lancetje of naaide (waar toe
inzonderheid de hairnaalde T-sè. XIl.j^^. 5. kan gebruikt worden) voor-
zigtig doorfteken, eh de pis laten uitlopen: naderhand een klein wiekje
aari een draat gebonden, met oly van zoete amandelen of andere wond-
oly beftreken, of een dun entje wafchligt in de fchaft fteken , om de-
zelve zo lang open te houden, tot dat men voor geen toegroeijing meer
hoeft te vrezen. Dog wanneer de fchaft met een dikke vleefchagtige zelfflan-

(X) Deze wratten zyn na de gedagten
van zommige Heelmeefters van weinig be-
lang, dog hebben my menigmaal veel
moeiten verfchaft, fchoon ik alles wat \'er
door fnyden, binden, branden, byten enz,
iionde gedaan worden, in \'t werk ftelde.
Maar zedert dat ik alleen door het gebruik
van inwendige Mercurialia het venyn ten
onder breng, en de wratten gedurig doe
"»aften met het volgende mengfel, ais
-^eetum vini 5v.

digbéid is gejlotmj^ ïaoEt ^nen dezelve in pMts van met eén lsncetjê , *t
zy met eeniliairnaaldejtrfmetdenaalde nitdekiéiilfeTrö/r^rf
fig. 15?. tragten te openen j en als\'dan voortvaren als voorheen gezegt is.
Maar indien \'er geen merhegen aan de fchaft is U befpeurm^ dan word
de toeftand voor ongeneesbaar gehouden , zo dat men vele zodanige kin-
deren, zonder dat men iets tot behoud van \'t leven kan ondernemen, moet
laten fterveiiJ Dewyl men\'dog alles wat mogelyk is behoort in k werk
te ftellen, inzonderheid als men befpeurt dat de waterweg aan de wortel
der roede door de pis is -uitgefpannen, zo kan men met de voorge-
melde werktuigen aan die plaats van \'t hoofd, daar de opening behoort
te zyn, zp verre tot aan de plaats daar de pis ftuit. dooriieken, en de-
zelve daar na laten uitlopen, en voorts te werk gaan als voorgemeld is,
om de openmg open te houden. Dog indien op deze wyze geen pis was
te bekomen, en dat derhalven de fchaft geheel digt gegroeit was dan
moet het kind ferven vof men moeft boven liét fchaambeeii, of VPm*
ficeo een gat tot in de blaas fteken, zo als van het openen <ks Perinai da-
deiyk zal gefproken worden. Dog het is my onbewuft, of zulks ooit
van ienimd in dit^toevai is werkftellig gemaakt (Y).

<Y) Indien zig zodanige fliiitingesn des
w^er-wegs laten vinden, zo\'handelt men
die op dezelFde.inaniere als by, "deopftop-,
jingè van water in bejaarde teden ge-
Aïiikc\'lyk as. \'\'t Zy iïieii met een lange ■
regte e« ;dunne Troicart ter plaatfe fteekc
daar

nien de fteen fnyt, ofte veel 1>etêr
en veiliger boven héï \'Os .ptMs, \'t wélk ik
by bej\'Wrde Hbden met veel gemak lieb
volbragt j om dat -de blaas •dofcx\' tót wa-
ter zo koog is opgezet, dat dezeive bo-
ven hstOs puhis sjee-r.w«.} is te bereiken,
maar zo dra\'zy zig pntla^, word ze\'flap
en vak by\' een , waar door het ingebragte
•werktttig onimt word ; welk intWal by
üe beneden-opening niet te wagten is :
evenwel om dit ongeval te verbeteren,
ze moet men een haïvemaans v/yze Ti oi-
cart gebruiken, waar mede men over iiet
Os pubis kan heen komen om de holte van
het PeMs \'mzfn diepce^te bereiken. Deze
zyn vaft of buigzaam. Z\'m myn 13, plaat
fig. 9. tot d? benedefteek\' uit -een eiikeld
■dun zilver pypje omtrent behoorlylseleng-
•te geteken;t: dog.anders-als reen gewoon-
1-yke \'Iroicart gefebikt is.^ .Maar fig. ■ 10..is
tot de fteek boven het gemaakt,

en medé van die groottedatzèby volwas-
fcne kan gebruikt worden^ ...Aan-cbeze pyp
is een vafte ftale punt gefondem, od dat
\'ergcen oveiftekende raiKi van de\'pyp

^ Ten

i\'óndom d© ftale priem zsade zyn, zo als by
andere . , die dan regen het onrek-

bare vlies van de blaas komsode eenal t©
klein gaatjejdat door depriem gemaakt w^as,
"niet- mogte- fiuitttlV ntog dézetve rugwaarts
ftoten -, zo als \'t myeens g\'eheurtis jwaar
door; myne operatie mijlalcte;: maar deze,
in \'t vervolg, .gebruikende viel dezelve toe
genoegen in de holte der blaas. Men hoeft

voor de fciierpié des-putnrs\'met te vrezen,
want indien men die handig en met over-
leg beffierd en vaft maakt, zo vind ze
ruimte genoeg om voor die korte tyt vei-
lig, gebruikt te worden.

Zo mén nogtans voor een quade uitflag
vreesde, zo kan men daar ineen ftaieftifc
gebruiken, \'t welk met de zilvere pyp
een ware cirkd-fnede van deielfde groot-
te moet hebben, om die, fchoon metdezs
kroinme bogt voorzien, uit zyn buis gemak-
kelyk tekoiT\'nen trekken, \'t weTIi riiét doen-
lyk is, indien zy eenigzins lam-, of verfchei^
deïitlyk gebogen zyn. -De flïiften of drie-
hoekige priemen moeten aan de eene zyde
vlak zyn, zo als by fig 5.is aangewezen.

j.n de^e toeftand kan men tot -het ont-
laften van \'t v/ater, boven het Oj-^K^jeen
Troicart gebruiken die met een buiezama
buis omvangen is, deze doet m\'en makea
van ftyf vierkant of plat zilverdraat, zo
als men. gewoon, is bu^zame cafclieters te .

maken,

snaken,..en.fcbüon deze op.aig zelfs ref^t
fiaat rièeint\' dezelye een bogc aan, na
de kromming des ftifcs, die mién. \'er in rteekt.

al mede\' Tab. i3/fiè. ïil.\'\'Dög omtrent
deszelfs gebruik is deze^wairighéidï (zo als ■
reets gemeld is,) dat de rand van lïstzilver
aan zyn voorfte eiade zeer d;li_^.word, en
dérhalveri,"^ aifchoon dè\' punt i\'n\'de blaas"
gaat, zo wil dé pyp door dat enge gat niét.
pm deze reden, zo men dè-z\'è geBnfiken ■
J^^ü, moet men met een. fmalis.en kromme
"iftort, alvorens de TroicartwoxA. bionen
gfibragt, een opening ,tot in de\'bjaag.fte-
pn, waaf door\' de Troicari, zonder dat hy ■
\'"\'eel fcherp of fpits is, gemakkelyk na bin-
glyd. Deze pyp kan mèn na bevin-
ding van zaken een wyl daar in laten, ten
emde rnen tyt gewinne de oorz^erA\'an de;\'
l^pftoppinge\'weg te neméd sén dê catuirr-\'\'
^•^e opening, was het doenlyk^ të bevor-\'
®eren. By kinderen waar men de opening
in hét hoofdje om de reden by onzen
vermeld , niet kan maken , on-

Het CXXXIlIn Hmfêjluh\' mnM openen dfr t&egegmïde Roede. ^^^

■ 2. Ten tweeden wOTd^ deze Konftbewerking aan voJwffffeiiï \'t werk^Js ze in
geftekj als \'èr wel een opening in de fchaft is om te konnen piflën
dog die niet in ^ maar agter het hoofd.^ \'t zy ditdezeLve^digtfer by, oh^
verre daarvan, of wel in ^jeriH^gö zelfs, wöïd gevonden. Zomtytsis\'er
een opening in hèt hoofd, en te gelyk Meen aan een emder&pkatsAmde Jchaf%.

to dat door .beide de openingen de pis,kan. uitlopen. > £leze ongevallen
ontftaan nietoalleen voor de ■geboonei^umaar ook zomtyts iiit een ver^
zwering aan de roede ^ of uit een wonde.,\' als men een fteen uit de fchaft
heeft moeten fnyden, of als de pis, by verftopping van de pisgang door
de fteen , de fchafü^elfs doorknaagt heeft. ^ Wegens de voorlpelling is
aan te merken, dat deze qualen niet digteiyk zyn re.heelen: en inzon^
derheid hoe groter en nader by de blaas deze tegennatuurlyke opening
is,«zo veel te zwaarder de heeling zal :zyn niooTi is zodanige opening
^omiyts zo groot., dat\'er geen volkomene genezing van is te verwagten.
Als de opening heel agter in de roede is ,- dan zyn zodanige perfonen
Voor onvrugtbaar, en tot den huwelyken-ftaat.obbequaam te agten;
dog als die naby het hoofd of nog midden in de roedels, dan moeten
ze niet Vóór volftrekt onbequaam gehouden worden,, dewyl het vlugfte
vanh.e4:«aad.evenwei totdn de baarmoeder kan doordringen: zo datmen
zig in Zodan-igè ge^tlen voor de Overigïjeid^ wesens betiffting van be

kende, een opening met het lancet maakt
om die van \'t xyater te ontlailen, op dat deze
Lydertjes vöo.rdie tyt. yan de dood mogen
geredt worden , maar men\'kan niet, 2oals
ifeizen. Schryver ^gt, van voor aan \'t hooft-
je mét een :Jroic»K tot op dieplaats door-
boren. . . , ■ ..

(Z) \'t fs .\'hier de plaats niet, om deze
ftofFö, rakende hef vermogen of onver-
mogen dsr \'(«annelykakragt\', te onderzoe-
ken öf .te. v«kiajen,;,4V;ant wat aangaat
de berigterti welke door de daar toe ver-
kozene, pèifonéh onvehüyddyk\'kundig en
tróitw dienen mede^edeelt\'të-worden;
ten einde den Regter daar op.onzydig von-
niffe ,\' daar toe behoorden onwederi\'pre.
; kelyk niet alleen kundige , maar teffens
èerlyke lieden verkoken te worden , \'£
■weik men hedendaags-weinig ziet gebeu-
: vooral .wanneer men- dezelve uit
. boere .dorpen in aanzienlyke plaatzen met
..üie qualiteit begunftigt, waar door den
Regters veel moeite verfchaft word, en ge-
^\'nootzaakt ziyu op duidelyker en"kundiger
berigten vaa elders te letten.

fchoon\'niet op de gewoonlyke plaats is,, behoeft men geen andere tema-
ken , dewyl het nog aan het pillen nog kinderteelen eenig nadeel pï hin-
dering kaaveroor:zaken; en in tegendeel zoude door het doorfnyden van
het hoofd een gevaarlyke bloeding en ontfteking konnen ontftaan. Dog
als de opening agter het hoofd of de band is, moeten\'er in de Konftbe-
werking twee zaken worden uitgevoert: i): ie? hoofd aan de behoorlyke:
plaats, tot in de fchaft ^ omieen nieuwe pisgang te maken, doot te fieken
ofte openen : oSde tegennatuurlyke opening, als\'tmogelykis., digt te heelen.

3. Dit word op verfcheide manieten gedaan, van welke er twee de
befte fchynen te zyn7 De eerfie derzelve is, dat men^-nä\'dat de Patient
zyn water gemaakt heeft,- van de tegennaiuurlyke<opening tot aan \'t;
einde van het hoofd met een mes een regte infnyding maakt, om daar
door de toegegroeide fehaft tot aan de corpora cavernofa, te fplyten, zon-\'
der dezelve nogtans te quetfen. Dog om ontfteking te verhoeden, moet
men\'ervry wat bloed na de gefteltheidvan den Patient, laten uitlopen :
en genoeg uitgelopen zynde , moet men de infnyding. om hgt bloed, te
ftempen, met plukzel vullen, naderhand pleifters en drukdoeken aanleg-
gen en verbinden. Na verloop van een etmaal moet men de wonde we-
der ontbinden, het phikzel \'er uitnemen , een»rond en gladJpod pypjg,
(\'t welk zo lang is, dat het .van het hoofd tot voorby de tegennatmirlyke
opening in de fchaft zig uitftrekt^, op dat.\'er gedurende de heelmg de piS;
kan doorlopen O in de infnyding brengen, en de oude opening \'t zy doof
vlymen , o£ deszelfs verharde pypen met een fyne fchaar, dog zo, dat
men in de breette niet te veel affnyt, wegfnyden, om dezelve zoveel
te gemakkelyker aan malkanderen te können hegten. \'t Welk gedaan
zvnde, moet men door fmalle klevende hegtpleifters de hppen der won-
de te zamen halen, op dat ze.aan malkander groeijen, en alzo een pypje
konnen maken. Dog deze pleifters moeten niet rondom de roede leg-
gen, om het doorftralen van het bloed niet te verhinderen, dewyl hier
door de roede zou opzwellen, de lippen der wonde van den anderen
wyken, en de Konftbewerking vrugteloos gemaakt worden. Over de
pleifters kan men een drukdoek leggen, en dezelve met een windzel
vaftmaken, dog niet te ftyf aanhalen, als mede bezorgen dat het pypje
\'er niet kan uitvallen. Als dan moet de Patient te bedde gebragt worden,
zig ftil houden, in eenige dagen niet drinken, op dat hy ondertuffen,
eer de lippen der wonde malkanderen gevat hebben, niet behoeft te
piffen: \'t welk den Patient anders zoude pyn veroorzaken, de pleifters
losmaken, en de gehele heeling te vergeefs doen zyn. Ook moetmen
het eerfte verband buiten noodzakelykheid, voor den derden of vierden
dag niet ontwinden: en in \'t losmaken zeer voorzigtig zyn, dat de lippen
niet weer van den anderen fcheuren. Als men dan bevind dat alles nog
vaft kleeft, moet men het nog eenige dagen laten zitten; dog \'t geen
mogt losgegaan zyn, met verfche pleifters weder hegten, en eindelyk|

de Jippen malkanderen wel gevat hebbende, met wondbalzem en goeda
pleifters volkomen heelen (A).

4. Folgens de tweede manier, moet men met een fyne Troicart, zonder
het pypje Tab. XïLfig. 19. het hoofd aan de plaats, alwaar de opening manier. "
eigentlyk behoort re zyn, voorzigtig en regt, tot aan de tegennatuur-
lyke opening, doorfteken, dog daar in aanftonts geen pypje duwen,
maar, na dat het een wyltje zai gebloed hebben, de eerften dag alleen
een langwerpige wiek van plukzel, om het bloeden beter te lielpen ;
of als het heeft opgehouden, een dun wafchligtje, om de nieuw gemaak-
ten pisgang open te houden,\'er infteken. Den volgenden dag kan men
\'er de wiek uithalen, en \'er een verfche,met een ettermakend middel
beftreken, weder inbrengen, die zo lang moet zyn dat hy tot aan de te-
gennatuurlyke opening reikt, op dat de pis door deze, tot dat de nieuwe
volkomen geheeld zy, ondertuften zoude konnen uitlopen: want als
men de pis aanftonts door de nieuwe wonde liet lopen, zou dezelve aï
te groten pyn veroorzaken. En eindelyk moet men deze pisgang met een
entje wafchligt en opdrogende zalf volkomen genezen, \'t Welk gefchied
zynde, doet men \'er eerft, in plaats van de wiek en \'t wafchligt, een glad
lode pypje in, dat tot voorby de tegennatuurlyke opening moet reiken ;
waar na men dan de Iieeïing van de tegennatuurlyke opening by de hand
neemt. Ten dien einde moet men de verharde randen der opening,
\\ zy door vlymen, of met een fehaar wegknippen, de verfchgewonde
lippen met fmalle dog vaftklevende pleiftertjes wel hegten, en daar be-
nevens in het heelen en behandelen van den Patient, zodanig te werk
gaan, zo als volgens de eerfte manier onderwezen is, tot dat deze
opening wel gefloten zynde, men het pypje \'er weder uithaalt. Indien een
tegennatuurlyke opening in de fchaft zo g) oot -ms, dat men dezelve niet
weder, gelyk zomtyts wel gebeurt, konde toehelen,zo is evenwel de
opening van het hoofd, en het maken van een nieuwe pisgang zeer nut-
telyk : dewyl die menfchen daar door tot het kinderteelen bequamer ge-
maakt worden, vermits \'er in het byftapen door de nieuwgemaakte
opening, offchoon niet alles, nogtans\\en goed gedeelte van het zaad
kan uitfpuiten, en alzo in de baarmoeder gebragt worden. Kort na de
gedane Konftbewerking, inzonderheid aan bloedryke perfonen, is het

_ (A) Als de tegennatuurlyke opening,
Wat oorzaak zulks ook zoude mogen
^yn» zal geheelt worden, zo is \'er geen vei-
ïPh vinden, dan, wanneer de

^^nden van dezelve raauw gemaakt zyn ,
ftoke^\'^^\'P^gens een pypje in de fchaft ge-
bruiken^^\' zilvere naalden te ge-
\' die men dwars door de raauw

gemaakts lippen heen fteekt, en zo als
men by de hazenmond gewoon is, met een
zyde draat omwind, om dus van veel wind-
zeltjes, pleifters en wurgende verbanden
vry te zyn, dog de lippen veilig by een
te houden, waar van nader zal gefproken
worden.

(B) Tot het doen fluiten van de tegen-
natuurlyke opening in i:ie,t agterfte gedeel-
te der waterweg,,, vereifchen twee nodige
inzigten, als i) dat men de binne opper-
vlakte die meeft fchuins voortgaat, door
2agt bytende middelen, raauw maakt ofte
met fpongia prceparata verandert, of 2} dat
men na deze raauwmaking, en zo de wa-
terweg ver van de uiterlyke opening door-
boort was, door drukking en aanfluiting
de plaats zodanig perft, dat \'er geen wa-
terin die holte of finus lekken kan, \'t welk
men doen zal met een band van gedaante
ais een breukband Tab, 13. fig. 12. aan wel-
kers onderfte zyde een popje A te vinden
is, \'t welk door een fchroef B zo veel als
nodig is, word opgedraait. Van deze band
gev/RgenSolingeft, Niicken Winfiow: maar
dewyl die geleerde lieden het gebrek der
agterv^aarsfchuiving van het popje niet heb-
ben waargenomen, zo oordele ik dat geen,
volgens myne afbeelding, nuttelyker te zyn,
doordien het popje altyt in een regte hpek
op de ware plaats aandringt. Zo alle deze
zaken geen goeden uitflag mededelen, zo
moet men tot de opei-atie overgaan , die
alleen hier in beftaat, dat men een gewone
fnyftaf in de waterweg brengt en voorby de
opening heen voert, zonder dat het no-
dig is tot in de blaas te gaan. Men iaat het
Scfotum ODhouden en op de wyze als de
\'fraijfen by het fieenfnyden , opent men
tot op de fnyftaf de gehele finus, die zig
veeltyts onder de huid bevint, waar na
het gebrek op de gemene wyze verbonden
en genezen word.

Indien de waterweg digt voor het Scro-
tum doorboort is, zo nogtans dat de üartos
daar niet door beledigt is, zo is \'er geen
andere hulpe ter genezinge te vinden , dan
dat men dezelve hegt en een a twee naal-
den, na dat\'er alvorens een zilver pypje
in de fchaft voorby de opening gebragt is,
-daar door brengt èTt dic omwind als men
gev^roonis byeen hazemond te doen. Maar
indien de opening met huid omgroeit is,
dan moet men deszelfs kanten door de
fchaar, als by de hazemond gedaan, word,
raauw maken, om vervolgens op die wyze
met die naald of naalden aan een te voegen.
Men moet zig wel wagten vaor ajidsre
wyl deze gemeenlyk meer quade gevolgen
dan de naalden uitleveren. Deze verrigting
moet met veel omzigtigheid gedaan wor-
den , op dat de Lyder in twee a drie dagen
mag komen te genezen. Om deze reden
moet het water, door de fchaft gaande,
in die tyd zeer weinig zyn, want niets is.
\'er dat den goeden uitflag meer belet dan
dit tuflchen fyperen; daarom geef ikaan die
Lyderen vier en twintig uren te voren een
purgatie vmCaJJlaiiftula, en doe haar byna
niets drinken dan voor de fmagtende dorft
zomtyts een weinig vogt. Wyders moeten
zy in een warm vertrek en wel toegedekt
leggen, ten einde zy gedurig zagtelyk
zweten, om daardoor minder pis te doen
loflèn. Men beftrykt de wonde dikwils
met oude balfem copaiva, waar op de ge-
nezinge ten langfte in 3 dagen moet vol-
gen , of men kan zig verzekeren , dat de-
zelve nooit zal aan een wafTen. Indien de
opening digt aan de glans ter plaatfe daar
het toompje hehoord te zyn, gevonden
word, \'t welk zeer veel gebeurt, zo is
over dit fluk weinig zwarigheid te maken.
Ik heb \'er gezien en gefondeert by op-
ftoppinge van \'t water, die dit ongemak
hadden, en daar mede onverhindert leef*
den, en onder alle zulken die verfcheide
kinderen, welke reets volwaflen waren,
by hare huisvrouwen geteelt hadden.

Evenwel zo kan de dispofitie zodanig
gelegen zyn dat men door de konfll)ewer-
kinge in de volgende omftandigheden kan
dienft doen.

Zo de glans niet doorboort en de ope-
ning aan de onderzyde klein is , dan on-
derzoekt men met een ftilet hoe verre
deszelfs boezem in de glans indringt; en
gelyk men in de natuurlyke geftalte altyt
een ruime holte voor aan na de onderzyde
der glans vind, die aldaar een dunne op-
pervlakte maakt, zo word dit gemeenlyk
tot voordeel ontdekt. Dit zo zynde, fteekt
men een zeer dun knopfchaartje door het
gaatje na de bovenzyde of voorfte einde
der glans, zodanig dat men van zyne zelf-
ftandigheid niets,treft,, dan fnyt inen die
opening zo veel groter en zo verre, tot
dezelve de natuurlyke piaa;s bereikt:, biei\'

5. Zommige naaijén de lippen der wonden aan malkanderen\', dog zulksn-q»andere
is niet; raadzaam, dewyl door de draden de alhier zynde dunne lippen maniereu.
zeer ligt uitfcheuren, en dan een groter gatveroorzaken. Eenige menen,
men moet de vereeltheid aan de tegennatuurlyke opening met bytmiddelen
verbyten, \'t welk ook niet zeer dienftig fchynt te wezen; dewyl hier door
het gat ligtelyk te groot gebeten, en te gelyk grote pyn en ontftekinge
konnen veroorzaakt worden.

jEze quaal fpruit veeltyts uit de fteen in de blaas, dog merendeels
van verlamming van de « fluitfpier der blaas, waar door by zoda-|Jg,
perfonen, tegen haar wille, dag en nagt de pis in de broek en \'t hed^aïpbin
de loopt, en hen zelfs en anderen groot ongemak en ftank veroorzaakt.

deze quaal door fleen ontßaat, dan is ze niet anders te herftellen als
door het fteenfnyden : waar door evenwel de Patienten nog niet altyt
genezen worden; dog indien ze uit verlamming van de hals der blaas
komt, moet men ze door de Geneeskunde met zsnuvv-verfterkende ge-
neesmiddelen tragten te herftellen (C).

moet men niet vrezen voor een te grote
openig, want hec is beter een ruim gat
dan zullï een. het welk klein en op een
ongefchikte plaats is, waar door het water
en zaat een tegennatuurlyke weg vind. le-
dien een tegennatuurlyke opening onder
de glans niet verre van\' de natuurlyke ope-
ning in de glans is. dan breng ik zomtyts
een zeer lilelneSeringiotomus in het onderfte
gaatje tot door het bovenfte, zodanig dat
ze by het doorhalen een worden, \'t welk
hJ den beginne wel wat groot fchynt, maar
by hec genezen trekt het zodanig in , dat
dikwils weinig meer dan eene natuur-
gelykt.

"^"de gat toe te heien , zo most !
men .dit aenkbeeUi dikwils als ydel aan-
2. Dog

merken, want de toehsling is veeltyts on-
mogelyk , om dat \'er geen genoegzame
dikte van ftoffe ter zamenheling gevonden
word: en genomen de randen hadden om-
trent die dikte, zo is de grootfte hinder-
paal dog de geduri,^e doorvloet der pifle ,
die altyt in de tuflenfpatie blyft hangen,
waar door die oppervlaktens tot toevoer
der klevende ftoffen buiten ftaat geftelt
worden.

(C) Het gebeurt wel dat door fteen in
de waterblaas de tegenwillige afloop van
water word veroorzaakt, maar nog meer
door fteen die zig in de waterweg bevind.
Deze beide ongemakken leveren niet al»
leen die afloop uit, maar geven oo\\ veel
gelegentheid dat\'er een tegenftrydig onge-
mak, namentlyk opftopping volgt, waar-
van ter zyner plaatze za! gefproken worden.

De gemeende oorzaak is voorafgaande
Eweiiing en ontftekinge van de fluitfpier
der blaas, door welkers uitfpanninge de
vezelen hare kragt verliezen en verlam-
ming ondergaan. Waar by te voegen is

dat, indien de invloed van zenuwzappen
of flag aderlyk bloed niet voldoenende is,
of de genoegzame quantiteit ontbreekt,
zo moet \'er onherftelbare verlamminge
volgen , inzonderheid wanneer by het
fteenfnyden diergelyke vaten, of door het
mes worden afgefneden, ofte door een te
grote, takkige en ruws fteen beledigt en
gefcheurt, ofte ook enkelyk door te fterke
kneuzinge, waar na grote ontftekinge en
etterfcheidinge volgen, waar door de no-
dige toevoer van onderhoudende fappen
belet word; en eindelyk die beledigde de-
len sig tot een vaft lichaam konnen aan
een plakken, en dus een ongeneeslyke iek-
king voortbrengen. „

Indien men tegens ditgebrek iets pl
uitvoeran, zo zal men zo na tdoenlyk is,
de oorzaak tragten te ontdekken, en na
bevinding de middelen aanwenden. Zode
afloop der pis uit vedamming door voor-
gaande ontfteking geboren was, dan moet
men vlugge verfterkende middelen gebrui-
ken , die men uitwendig in Perinffio gedurig
aanhoud. Onder deze kanmen ftompeza-
mentrekkende middelen plaatzen, ten ein-
de men niet alleen doorftralinge bevorde-
re, maar ook teffens door t\'zamentrekken-
de kragt de vezelen verfterke, waar toe\'t
volgende met baye lappen tegen het ge-
noemde deel geplaatft, kan dienen;

Zo dit ofte diergelyke middelen de ver-
eifchte uitwerking niet doen , dan kan
men geen andere weg inflaan als door
knellingen of drukking de waterweg te flui-
ten , waar toe de knipjes by Nuck en Soliti\'
gen aangeprezen, en door onzen Schry-
ver Taf. 19 fig. 20. voorgeftelt, te ge-
bruiken, dog dewyl deze te veel voor
aan de waterweg moeten geplaatft zyn,
en dus tuflen de blaas en de knip veel
ruimte oveiblyft, zo word in die tuften*
ruimte als een zak door de daar blyvende
pis veroorzaakt. Om welke reden men
met meerder vrugt de zo even voorge.
ftelde band, op myn XIII plaat, afb. 12.
kan in \'t v/erk ftellen, welke met zyn pop
Ä. niet verre van de j^nus de waterweg
drukkends, zyne werking naby de krop
van de blaas volbrengt Ik weet wel dae
men zal zeggen, dat elk een niet gelegen
komt dit omftandig werktuig te laten ma-
ken : derhalven zo noet zulk een Lyder na
zyn vermogen doen wat metdeszeffs ftaat
overeen komt. Solingen , Nuck en WiN-
SLow hebben als in \'t voorgaande Capittel
gemeld, diergelyken werktuig verbeeld :
maar dewyl deszelfs fchroef voor en boven
de beugel D. aandringe, zo drukt ze de pop
A. alleen fchuins agterwaarts na de ^nus
en dus is het beter dat men de fchroef B.
geheel onder het popieAbrengt, en door
het beugelje C Iaat gaan, ten einde men
met een regte hoek tegen de waterweg
aandrukke, waar doormende Iekking ze--
keïlyk zal Ijslettea».

a Dog dewyl men hier door dikwils weinig of niets heeft uitgeregt,
zo is men op velerlei heelkundige middelen en werktuigen uit te,vinden
bedagt geweeft, om deze zeer ongemakkelyke quaal zo veel als moge-
lyk is te gemoet te komen: waarom eenige Iedere zakken, en byzondere
ÜQffen, tab. XiX. fig. i8.) hebben verzonnen, en aan de roede gebon-
den, op dat de pis \'er zoude können inlopen. Dog dezelve baren veel
ongemak, en konnen niet wel anders als by den dag gebruikt worden.
De nieuwe hebben hier toe veel bequamer werktuigen uitgevonden, de-
welke ligt en behendig zyn, en om de roede als een llootje zo konnen

gedaan

Het CXXXIK Hof^djhki vdn ie tegm^mgé ajloöp der Pi,,
gedaan worden, dat \'er niers kan iiitvloejen^ten zy dat\'hetde-Patienf

flïïf r^ard det\' ï ^-V-P- . J\'t zelve welen !
XDL^ /sX^^ aer pis verhindert. Ziet

verzagting vandit öngemak nog een andere
manier voor C^), te weten een zoort van éen band, byna als een S!
tod, volgens het zoort die C^) en van »/./hebben aanS^^

zen, om een fiftel in de bilnaad roe te houden; waaf door de piSSo.
danig kon gedrukt worden, dat \'er tegen de\'wil niet^kan uklopen \'
U^aiJ:^^^^^ S^i^kken, dog ikoordeelde voorgemelderJkSig\'en

Fig I Is een verborgen mesje, zo wel om de « etterholtens open te«
fnyden, als om m de konftbewerking der beknelde breuken te .2
bruikem (Ziet het CXVI Hoofdft.) dat hy J opengaat als - en W «

4. Is de penszaksfcheut aan \'£ bovenfle gedeelte ffefloten • B B Bli
rfs n \' ™ dewelke C de bal met de ïaad\'vaten /

van leder, bombazyn of katoen gmaakt, gelyk dToveïiSn De
pop ^ behoort by fe; 10. Maar^.en /by^^ x i
zyn bequaam voor die aan beide de zyden gebroken
^\'g^ 16. Is een mesje, \'t welk vele Heeimeeftlr; n^ï^«
voorhuid door te fnyden, gebruiSnt^S^g^^^^^^^^^^^^

Fig.\' 18.. A een kopere of hlikke fles.iXet grootte, van omtrent aen pint, te
gebruiken by die, dewelke de^pis niet konnen ophouden. B. . de hals
waar in de roede fteekt, en met dè banden C\\ C. om het lyf gebon-
den word. .

Fig-19..en 20. Zyn twee werktuigen, dewelke in deze zelve qualen zeer
dienftig zyn,\' en als "een fipt om d\'e roede.konnen gedaan worden,
om dat buitën wU geen;pis~ zal tonnen ontlopen. ,.. ;. ,

Oor zommige onbedrevenéTchynt deze Konftbewerldng zeer ligt te j
zyn, niet te min; wor4en \'èï om. die\'wel uit te voeren, byzonde-
re handgrepen vereifcht, én de ërvarenfte Heelmeefters konnen menig-
maal geen catheter in de blaas brengen. Nogtans is, dezelve,. zo wel aan
mans als vrouwsperfonen zeer nootzakelyk, en wel in \'t algemeen uit-
twee oorzaken : i) om by de toevallen van de ftéen in de blaas zeker
te beproeven, of \'er in dezelve [leen is of niet:, dèwyl alle andere tekenen
van de fteen onzeker en bedrieglyk zyn.. 2) In de opfioppmg van de pis,
door welke in \'t kort grote pyn, ontlleicing, branding in de blaas, ze-
nuwtrekkingen en de dood lionnen veroorzaakt worden indien men in jq
tyds geen ontlafting te weeg brengt. Dog deze konfibewerking is niet in al-
Is opfioppinge van de pis dienjiig: want als dezelve door opftopping-in de
a Ureteres. nieren of der «pisleiders voortkomt, dan kan doorde catheter nietsiiit-
gewerkt worden. Insgelyks wanneer de ontfteking van de hals der blaas
de opftopping veroorzaakt, dan is dezelve, dikwils zo in een gedrongen,
dat men \'er niet ligt een catheter kan door krygen: en indien men ge-
welt wilde gebruiken, zou men gevaar lopen iets te fcheuren, alsmede

(D) In het berigt dat jk voor de befchry^ ^
vins der konftbewefting heb medegedeek;
word verwittigt, dat ik geen aantekening

Inyden of de ongeftéltheden van de in-. | ;dat. ik in \'t byzonder daar over in nader
wendige geftaite der roede, nog ook op ! tyt nog wel e\'enige aanmerkingen zflude

willen fchryv en, die ik dan volgens de nom-
mers welke aan de kant neffens de linien
zyn aangetekent, in ecn toekomend ge-
fchrift gal aanwyzen.

de pyn en de ontfleking vermeerderen, \'en dus hét kout vuur en de
dood veroorzaken. Dog inzonderheid is dezelve nuttelyk in \'f wOrk te
r ) aks men wegens fteen in de blaas,die deftuitfpierftopt, niet
Ran piuen;ot 2) als wegens de zwakheid van de bJaas, de pis niet voort-
Sgeareven word : gelyk als inzonderheid by oude zwakke perfonen, ins-
u ? ^kraamvrouwen, die een zwarefi en langdurigenbarensnood
genad hebben, pleegt te gefchieden; of 3>als iemand zyn pis te lang
ophoud, en de blaas daar door te veeluitg\'efpannehzynde,haarkra^t!
om de pis uit te perffen heeft verloren: waaraan de beroemde Sterren-
^ O kundige Tycho\'de Brahe zoude zyn geff örVeh Vöf tén 4) als de pis door
dikke etter, geronne bloed, of ftukken rot vleefch, die zig in verzwe-
ringen of wonden der nieren, als ook in het bloedpifèn dikwib inde
hals van de blaas zetten, verftopt word. 5) is deze Konftbewerking ook
nootzakelyk, als \'er een uitwas in de fchaft ofby de hals vande blaas is,
5 of dat \'er een lidteken van verzwering aan de gemelde plaats is gekomen,
die dè waterweg zodanig toefluit, dat \'er geen pis uit de blaas kan door-
komen. ,

2. Deze1ioi7jïhewerking ts:gemakk:elykerby de wmms- als\'mansperfonen^^^^\'^^\'^\'^^^

waterweg&bben; dogde Heei-1«.
ders zou het- h-m weten waar dezelve legt: want an-perfo

ze \'r^t. rfvrouwsperfoon-istêdoen, moetmen
ze ^t zy op een tafel of overdwars op een bedde op de rug-le^Tp-en en
de benen vvel van malkanderen houden Idaar na zafde He&meeller\'de \'
pFi" 1 ^^ metde eene hand opendoen, en aan de voorge-

zulks om de pis af te tappen gefchiet, dan iaat men delelve uitloper •
dog indien men_dit doet^om?e onder zoeken of\'er fteen in Se blaas iV
danmpet zodanigeftieen door het heen en weder bewegen van de cathe\'
er , uit het aanftoten of\'t geluit, bekent worden. De meefte gebruiken
S5Voorde vrouwsperfoapn byzondere regte of flegts eenigzins gebogene

zakelykis, dewylhet door de kromme, die byde mannen gebruikelyk
tln\'^^\' 4- 5- evenzoxvelkangedaanworden;dogindieniemand

de pis by de kraamvrouwen opgeftopt is, dezelve door de catheter in
tyds tragten af te tappen , op .dat door al te grote uitrekking van de
b\'laas geen altytdurende verflapping zoude ontfl;aan.

3. In de mansperfonen IS deze Ronflbewerkiog wegens de lengte en
kromte dej fchaft veel zwaarder, en vereifcht van de Heelmeefters niet5
alleen uit de Ontlee^im^de de"gefl:ekheid yan de pisgang te verftaan ; ziet
Tab. XXlifig. ï , tnaar ook eenige byzondere handgrepen te weten;
dewelke, of fchoo-nze-zig ligter laten aantonen als befchryven , wy even-
wel alhier zo veel als doenlyk is 5 zullen onderwyzen. Ten eerften moet een
Heelmeefter\'voor de mansperfonen allerlei holle catheters, van verfchei-10
dene grootte, wegéns deyerfcheidenheid der Patienten; gelyk als Tab. XX.
fig. 2,, 4Vi5. afgétekent ftaan, en die gemeenlyk beft van zilver gemaakt
zyn,nhebben: dog alsde konftbewerking zal ondernomen worden, moec
hy den Patiënt op de rugge Jaten leggen, of op een ftoel doenzitJ:en,
met zyn flinkerhand de roede in de hoogte houden, dan een catheter van 15
een bequame grootte, met de punt in oly ftippen, denzelven ter zyden
zagtelyk in de fchaft fteken, en zo verre induwen, tot dat deszelfs punt
onderheta/ff/?^?ö??z^^^?zgekomenis. DaarnamoetdeHeelmeefter de ogen
van de catheterswoorzigtig van de zyd£ van den Patiënt na den navel bui-
gen, deszelfs punt onder het fchanielbeen door, en dan weder wat op-aa
waarts, behendig in de blaas voeren, en dedraat uit de catheter gehaalt
hebbende, de pis laten lopen, en dezelve uitgelopen zynde, den cathe-
ter \'er weder uitrekken. Dóg wanneer de konftbewerking om na fteen
in de blaas te zoeken, word ondernomen, dan moet men de catheter in
de blaas heen en weer bewegen: en als men befpeurt en hoord dat,men
tegen een fteenagtig wezen aanftoot , kan men verzekert we^n, dat \'er

■fteen is: dog niets diergelyks befpeurt wordende, zal\'er ook niet ligt fteen
in zyn. Als men de fteen eens heeft gevoek, en in \'t kort weder quyt
raakt, is het een teken, • dat dezelye klein moet zyn; dog als by gedurig
gevoelt word jkan men \'er uit befluiten dat hy groot is. Indien de cathe-go
ter ligt over de fteen gaat, geeft het te kennen dat hy glad is, dog het
tegendeel gewaar wordende, dan zal hy ruw zyn. Bevind men dat hy
zwaar is, en een helder geluit geeft, dan is hy hard, dog als hy word
bevonden ligt te zyn en geen helder geluid te geven, dan,zal hy van een
weke aart zyn. .

4. Tegen bet opjloppen van de pis, uit de verZ\'wakking. van de blaas of de
cenbuigzai jigQ^^ ontfiaandc,d&w^\\ aan verfcheide Patienten deze konftbewerking moet

tïe^^^^herdaan worden, \'t welk altyd pyn veroorzaakt,heeft men zilvere ca-
Suikt^w- theters die buigzaam zyn, (zi^et XK.fig.ó.) uitgevonden, diemec
minder ongemak als de ftyve of onbuigzame, eenige dagen inde blaaS4?
konnen biyven, als dezelve maar met een band om het lyf gebonden
zyn, dat ze niet konnen niifchieten, tot dat men oordeelt dezelve daaï
in niet langer nootzakelyk te zyn: die als dan weder konnen uitgehaalt

vermks.deze buigzame catheters niet wel in de blaas zyn
tL ürengen, ten zy men alvorens, een onbuigzame heeft gebrukt, die
-Trn en tS\' laten fteeken, om\'den wegdaar^door\'e opl

t nrir^-f dan moet men evenvel naderhand , zohaaftals mea
S i -^S^f«^r ^eeft uitgehaald, aanftonts de buigzame weder in
brengen, en daar in zo lang als men\'t nodig en dienftig
Ovi-^eeicij laten blyven. ° ®

ir, h.r wt 5 • ^«"\'«^"\'\'g-naaamt, geloofde te ontftaan, dewelke
VP1 ftn^f l\'Ti^ eenigzms, maar zomtyts allengskens geheel en al

cn Vioms Itemmen dit gemeen gevoelen geenzins toe, en zeggen, dat
20ze by /let openen van V.odanige perfonen, na hun dood, in plaats van
een [uitwas, alleen een groot lidteken, dat deze pisftopping veroor-
zaakte, hadden gevonden. De Heeren k^« J en Pef ff houden ftaande,
aaternog uitwas, nog lidtekenen aldaar waren, datzyin diergelyke
lichamen den pisgang geheel effen en gk^ hadden bevonden, endathet
opzwellen van de fponfieufe zelfftandigheid des pisgangs, deze toevallen
Veroorzaakte, gelyk als in zyne Heelkunde op de ai 7. blad-

zyde berigt Dog andere geven evenwel voor het eerftgemelde ook te
Rebben ondervond^ hedendaags Heelmeefter in Italien ,

geweerd, dat hy m diergelyke gevallen insgelyks nooit geen uitwas in
ao^e pisgang heeft gevojiden, maardathet een verzwering in dëzelveaaa
dS ^«genaamde zy, en heeft daar van een byzondere verhan-

"eiing in de Italiaanfe taal 1725. uitgegeven. Dewyl nu een ieder van
eze beroemde Mannen zig op de ondervinding beroept, diemenvoor
s en onwaarheid kan houden, zo is dan myn gevoelen, dat\'er verfchei-

de.oorzaken dezer qiual konnen zyn, èn by den benen dit,\' en by de
andere wat anders is voorgekomen, \'t Zy dan dat \'er een uitwas ot
lidteken is, het moet nogtans op een en dezeive wyze herftelt worcen.
Deze quaal kend men uit het verhaal dat -de Patienten vsn deze toe-
vallen doen: want de pi^gang^wordjiietploAz^slyk, maaFallengskens, 5
tot dat\'er de pis zeer bezwaarlyk, ofin\'t geheel niet meer kan doorlo-
pen , verftopt. In \'t begin looft men dikwils met de pis et teragtige ve-
zèltjes , en de Patienten worden genootzaakt dikwils te moeten piITen,
en krygen" zomtyts koorts daar by. Aan welke plaats dit uitwas oflidte-
ken zy, moet lïien door een catheter of diiri wafchligtzodiep als men ^^
fel kan in de pisgang te fteken, gewaar worden; want waar de^lve dan

i.i\'\' \'X. Deze quaal nog hl zyn beginzynde^ danis.ze veeltyts wel te genezen, 15

II tpt dat d\'^ quaal vert,eert iswaar door men qokverhinderi: dat die nog ^^
,f \' verfeh zyn , niet verder aangröé\'jen; dog als de Patient wl piflen, moet

te voren gemeld isweder inftekenIndien de quaal reets veroudert
pf zo groqrw^s dat-het hier mede riiet kon weggenomen worden., dan
, \' moetmen nan p^t puntje van \'t wafchligt,\' een weinigje witte vu\'riool, ^^

en daaglyks een, twee, of,\' hidien het nootzakelyk is, meermaal daar in
flekent tot datalhet tegehnatiuirlyke weg zy en de pis-zyn vrye loop
kan hebben. Zulks oordeelt nogtans Bnm\\nr en Benevoh onnodig en zelts
fchadelyk te zyn. Eerdat deze wftfchligtjes daar in geftoken wórden,30
moet de Patient alvorens zyn water maken, op dat hét geneesmiddel 20
veel te langer aan het lydende deel zoii können: kleven en daar op wer-
ken 5 dog zo menigmaal dezelve zal piffen, moet\'erhet walchligtje uit- :
gehaalt,- naderhand weder opnieuw beftreken en ingellooken worden:
ook zal de Patient hier mede zo lang, tot dat hy zy n water onverhindert
kan maken, aanhouden. Als zodanig een quaal réets eenige tyt geduurt
■heeft, moeten deze perfonen, na dat ze reets herftelt zyn, nog twee
_r 1 • , 1 -------------A^ Trh^ft- dragen»

,?onder]ieid in de laatfte dagenh?t puntje van\'t werktuig, volgens raaö4C^
TmJSmmliy rneteen diapalm-pleifter omwikkelen, dewyl \'t dan iets

j^^mtyts zaiverencle én opdrogende%
tag Wittfacch. Saturni^ oï lapis\'\'Medicamèhtojus inf|)uite!i, deïVyl die an-
ders ligt wÈer komt \' \' . •

3.. fVznneer nu door dit toeval dc pisgang geheel verfiopt was, en de
§ tient niet konde wateren, dan moecmenin tyts met een. catheter te hulp\'
komen: diemèn, als hy aan de plaats der verftopping gekomen is,
met riadrak mpetdüórduwen, indien \'er geeirontlteking byis, totdat^
hy? \'c zy.het vleefchagtige nitwas doqriïoot\'en verfcheurt,of de door éen\'
lidteken\'of verzwering io naauw te zamengetrokkènpisgang verwydert,
ïoop dat de pis naderhand weder kan doorflralen; \'t v/elkdog zonderpyn
niec kaa gefchieden. De pisgang dan weder open zynde, en de pis
könnende uitiopen, moet men daar na door het wafchligtje , mee oly van
eijerenof zoete ;amandelea beftreken-, dez-ïive tragten open te houden,
en weder te heelen, zo als te voren is onderwezen. Dog als men- \'er
met de catheter niet konde door komen, en dat deze opftopping den
Patient z:er benaauwde, of zelfs gevaar liöp van te fterven, danmoet
men, eer. dat\'er zwaarder toevallen by komen, in perm^so , of boven _
het a fchaambeeny mat een Troicart een opening in de blaas maken, zo
als beneden wvdlopigerzal worden aangetoont: \'t welk gedaan zynde,
^Omot\'t men de quaal in deichafc volgens de voorbefchrevene manier trag-
ten wegtenenien; en wanneer dezelye zo verre open is, dat de Patient
zyn pis door den pisgang weder kan loften^ïiioet de gemaakte opening " \'
weder geheeld worden. (E). , ^

4. Als \'er ontfteking in den pisgang is, die de pis zyn doorloop verhin- Wat hf
der tj dan moet men \'ernog wafchkaarsjes, nog löde draden nog catheters ontflekin-
in: hrcngenmaar den Patient aderlaten, inwendige ontbindende ge-j^t.^®
neesmiddelen ingeven, en uitwendig verdwynende ftovingen of pappen ,
gebruiken, zo alsjh andere heftige ontftekingen, totdatzeverdwenW,
2yn : en dan naderhand de wafchkaarsjes of lode draden ettelyke maal
oQ s daags\'er infchuiven.

.5\' In\'t gebruik der wafchkaarsjes isin agt te nemen, dat nien dezelve Nogande-
niet te diep of tot in de blaas fteekt; dewyl,, als \'er van :het wafch., re omzig-
gelyk ligt kan gefchieden 5 iets te rug bleef, daar door den fteen kon ver- tigheden.
oorzaakt worden. Jls de oorzaak dezer quaal in de hlaas\\ by voorbeeld , ,

(E) Ik heb de byzondere Troicarts, tot
net volbrengen van deze operatie op myn
ï3de plaat, fig. 9. 10en II- in haar volle
grootte afkebeelt. .

yit dit Hoofdftuk zullen de geleerde en
öprirevene He\'êlmejfters ligtelyk befpeu-
bret bet wras, dat men dit ge-

nen zal ik dit nuttelyk en hoog nootzake-
lyk werk zo lang agterlaten, totdat ik in
nader, tyt hetzelve op: voorgemelde nom-
mers aan de welmenende in een ander
gefchrift zal toereiken, in het weliie. ik,
vobral zal raden\'nooit dêzö" zöOrt t\'aii\'
kaarsjes nog lode dr..den enz.te gebruiken,
om dat i\'. door Jeo ;bcdreveneinditftuk,
niet alleen zware toevallen maar d.e, doot
zelve heb zien veroorzaken _ . j .:

dX dan is^ze meeftendeels ongeilelTely^^ ten mmften kan m^
met de wafchkaarsjes niets, en nog veel mmder met bytmiddjien iets
uiiregten, die van Brunner en Bencvoü geheel yerworpea worden; de-
wyl ze voor de pisgang fchadelyk v/aren. Dog.integendee isjietzeker,5
dat dit ongemak dikwils alleen door wafchkaarsjes , met dy beftreKen,
geheelt word. Benevoli verzekert insgelyks dat, als \'er ook lidtekens m
de oisgane waren, de heeling danivel zwaarderis, maar dat dezelve
nogtans zfg door de wafchkaarfien en lode draden eindelyk laten mt-^^
fpannen en verwyden.

■ //fteentie in de pisgang bly ft fteken, aldaar pyn en opftopping van
^ waxr veroorzaakt, en daarom weggenomen mo^t worden. Zocianig
fl:eentie fteekt ofin de fluitfpier ofin dehalsvan de blaas -otoy de bi-
naad, of in het midden van de roede, ofinhetvoorfte gedeelte van dezel-2a
ve • \'t welk men uit de plaats daar de pyn is , door t onderzoeken en
voélen moet te weten komen. Omtrent de genezinge moet-msn A^er-
fcheidéntlvk te werk gaan; en wel eerftelyk , indien hy doy pisdry-

gedreven, dan zal dikwils hst fpuiten met zoete amandel of boomo|y25
in de fchaft, en dat de Patienten in een warm en verzagtend bad zit-
ten, halp aanbrengen. Zommige tragten de fchaft door fterk\'er m te-,
blazen, te verwyden, na dat ze alvorens dezelve door een bandje ag-
ter de fteen eenigzins hebben digtgebonden , op dat hy door die ver-
wydering zo veel ligter zou konnen doorkomen: welk^ manier by de^o

niet konde piftbn, moet men, als de ftieen nog m de fluitlpier is, den-
zelven met een catheter in de blaas te rug ftoten; of indien dezelvep
vaft: zat, dat men hem niet wilde nog konde te rug duwen, en ^

(»y Ziet hier yan Brunneri obfervat. in Ephemerid. nat quriof.cent. I & H- obf. 97-

gevaarlyke toevallen op handen waren, moet men hem na de oude ma-
nier ol k eme toeftel van \'i fteenfnyden , waar van in \'t kort gehandelt
zai worden; vermits \'er geen ander middel is, denzelven wegtenemem.
Dog wanneer de Jieen naby het hoof dis, moet ^en \'er nevens het gebrui-
S ken van de vo jrgemelde geneesmiddelen, dikwils oly infpuiten, als reets,
voorheen gezegt is, en daar benevens den fteen met de vingeren allengs-
kens vocrtdrakken, of door iemand, inzonderheid aan de kinderen,
iiiet de mond laten uitzmgen (a). Indien de fteen zo naby in de fchaft is ,
aat men hemmeteen tangetje Tab XVL fig. 1. of haakje, bynaalseen-
oorlepel gemaakt, Tab.XK. fig. 7. konde vatten, moet men\'er denzel-\'
yen mede uithalen. Dog indien men hem op die wyze niet kond^
bekomen, dan kan men denzelven in \'t gemeen met het werktuig van
Marini ontworpen Tab. XXIL Fig 7. \'er uithalen. Welkers gedeelte A in
^^n pisgang agter den fteen geftoken, met het gedeelte B weder uitge-
5 naak word (b).^ Dog indien men tegen alle verwagting den fteen op de-
ze manier nog niet kon bekomen , \'t zy wegéns ontfteking of de grootte
van de fteen, dan maakt Garengeot^tend\'immÜLc zwarigheid, om het »
hoofi boven met een fchaar op ti knippen, op de572 bladzyde, om
cioor du middel mee het haakje agter den ftéen te komen, en \'er denzel-
20 ven luc re halen. Daar na zuivert hy de wonde met wyn en verbinczj

5- Dog indien men de. fteen op de voorgemelde manieren \'er niet Als de fteen
konde mt krygen, mzonderheid a\'s dezelve dieper in de fchaft plaats in \'t mid-
heelt, en daar door opftopping van pis of al te grote pyn veroorzaakt
worden, dan moet men de fchaft aan de plaats daar d.^ fteen len, op-
nyden , en denzelven daar uitnemen. Dogomdezeapfnyding behoor-
JyK te voibrengeii, moet mxm, na de tot hier toe gebruikelykfte manier
voor eerft de huit der roede ftyf voorwaarts trekken , gelyk Ce/fus reets
hee t geleert (c), of ook agterwaarts, gelvk andere willen (,5?), endaar
Sona oeroede agter den fteen- toebindenf op dat dezelve in hi maken
van de opemng niet zoude konnen te rug fchieten. Daar na moet dc
ileelmeeiter zyn Imker duim voor den fteen zetten, op dat hv nos

vcorwaartsnogagterwaartskanwyken: endanop dezydevandelchafê
daar riien meeft befpeurt den fteen te zyn, een zo gi\'ote langwerpig!
öSmnydmg-tot op deir fteen maken, als men nodig oordeelt, om\'er Sn-
zelven te konnen uithalen, en dié daar na of met de vingeren uitduwen
«r met een tangetje of haakje \'er uittrekkeri. De fteen uitgenomen

▼r^?,"^)?bewerking kan men met [ perfonen dan een der dikfte maiw cathe-
on m, n ^^^ werktuig , \'t welk ik ters, en zo naar mate dat de per fonen be-

W Ub" ^f^ Horne Chirurgie eu TuIpü obfervationes. (h) Vid. Marini prafticafig. ■ " "

zvnde, maakt men :het bandje lor, legf ereen ^ade wondba.im op,
Si de huid weder te rog, om de opening der Icliatrer me te be^ktoj
omhetloptnvandepistiitdewondete verlimderen, en de heeUng da^r
Soorteverhaafteii. Ms men de infnyding groot heeft moeien, make,
is het raadzaam een lang Icod pypje voorby de

SS kan uitlopen, dLyl anders daar door pyn, .ontftekmg, ver-
hindering in de heeling, en zelfs etterholte zou veroorzaakt worden:-
wa^om het ook difnftig is zodanige Patienten na de gedane Koiiftbe- .
Te king weinig drinken te geven. Men moet de mfnydmg niet hgt in lO
SSrfte gideelte van de fchaft doen, dewyl ae pis dan hgter door
de wonde zou lopen en de heeling verhinderen: dog m het bovenfte
k-n dez\'-lve om die reden nietgemaakt worden, dewyLmen de roede zou.
S?eten doorfnyden, \'t welk een gevaarlyke bloeding konde veroorzaken:

j\' Heer Thibaut heeft nog een andere manier uitgevonden. Hy
we"ma3c\'r. houd de^ roede in de linkerhand, maakt op de zyde een opening door
de huic, zonder depisgang daar de fteen legt, teraken, een weinigje
tXmpus cavernlfum , en opent dan boven den fteen den pisgang byna
onder het caverneus lichaam. De fteen dusdanig ontdekt zynde, dan haalt .0
hv \'er dezelve met een haakje uit , bedekt de wonde met plukzel en een
• klevende balfem, legt\'er een drukdoek op en verbind hem met een wmd-

^j-;STEENSN Y.DEN AAN M A N S P E R S O N E N
ê I N^ \'T AL GE M E E N , E N IN Z O N DE R-
H\'E I D V A N D E O U D E MANIER
MET HET KLEINE TOESTEL.

Kohftbewerking waar door\'meh iemand een fteen uit de blaas
haalt, noemt men fteenftiyden/Dezeive is nootzakelyk,

lyke pyn en kramptrekkingen menigmaal veroorzaken, dat de Patienten
c3ar,r ar^n moeten (terven, of gjulki afgryflaiyke pyn nistianger korioefi
nog wil en lyden. Want dat men de iteen\' door geneesmiddelen kan
do^\'n vcibryïfJencn afdryven, is tot nog-toe niet genoegzaam bewa-
5 zen \'maar ook voorname perfoonen , diedegeneenniddelen, vanzoda^:
n\'g-- uitwerkingen g-eerne duurgénceg zouden willea betalen,, moeten
z\':g,het fteenfnyden onderwerpen. - J3eze Konilbewefking iseenvande.
alderzivaarwigüigfte en gevarirlyftc, en. daar zyn van onheugelyke ty<
den Mannen "geweeft, die allien van- deze,Konft hun werk gemaakt
10 hebben: dewyl\'er anders, indien men de manier en. handgrepen niet
V/el verftaat, en te gelyk de gefchapsntheid der deelep uit de Ontleed-,
kundebewuftis, veele aan fter wen (G).--\'

2. Men heeft by ondervinding, dat-by dekinderen 7neermakn fcenenin,^^ oorzaak
de blaas als by vohrnjjene. gevonden worden, als mede ook meerder in de van de

ïS kinderen der armen als ryken ; dewyl deze meerder zware en onverdra-fteen.
gelyke fpyz?n eten, waar uit dik bloed, en van dit naderhand de fteen
fchynt tê ontftaan : veeltyts is ook een ontfteking der nieren de eerfte
oorzaak. Vele andere oorzaken van de Schryverstygebragt, zyn onze-
ker , èn aan wélkers kennilFe een Heelmeefter weinig gelegen legt. Da
ooftenen hebben hun oorfprong meeft in de nieFen,, uit dewelke zy. na-
derhand in de blaas Vallen, en aldaar tot I. 2.; 3. 4. 6. Iböc,.en zelts me-
nigmaal tot een verbaasde grootte, van eent ot twee ponden aangroei jen,
blaasjteenèn genaamt worden; dog als dezelve in de nieren;blyven
zitten-, noemt men ze nierjieenen. /Deze konnen groot geworden zynde^
25 op geenderlei manieren \'er uitgehaalt worden , (ten zy dandatze een
verzwèering in de lendenen veroorzaakten,) maarde fteen i:i de blaas
kan men\'uitfnyden, als hy niet van een buirengewoonlyke grootte is.
Zomtyte is\'er maar een, dog zomtyts worden\'er byeen perfoon 2.
10, ao. en meer gevonden : eenige zyn glad, dog andere zeer ongelyk^
30 takkig en ruuw.

3. Maar alvorens deze Konftbewerking word ondernomen, moet Hoedanig\'\'
men welveïisekèrt z\\n, dat\'érinde blaas fteen zy: wantalsmendezède fteen t«
bewerking ha:d uitgevoert, en dat \'er dan geen fteen was te vin-

den, "Zo zoude het niet alleen fchande aan den Eonftbewerker, rnaar
35 ookvergeefzepyn en levens gevaar aan den Patiënt veroorzaken j ver-

(ö) Hst is yder bekent dat\'tot heden
gene- inwendige middelen ondekt zyn
^aar mede men de fteen in de blaas heeft
«onnen verbreken en afdryven, dog als nu
fchynt mea zig te vlyen dat deze grote
^ar zal ondekt zyn, eh ter uitvoer konnen
^pïagt worden , door de middelen welke
w^"^® Johanna STEPHENsfonder een be-
mung van vyfüg pond fterl. by het Par-
lement te Londen toegeftaan) geopenbaart
en wereldkundiggemaaktheeft. Dog wac
ds uitflag daar van\'zyn zal moet de tyt le-
ren ^Voor my, ik dütf dié grOote deugt aan
het zelve niet toéfchry veii, ten waare men
my de bevindinge dewaaragtigebetuiginge\'
mededeelde. De befchryvinge en maniere
van bereiden kan men zien in de Delffe
Coyrant van ^acurdag deu 4. July nSP-

roits het zonder levens gevaar onderworpen te zyn, niet kan gefchieaen,
D{)g de tekenen dat \'er fteen in de blaas is ^ zyn pyn, jeuking, en brand ni
de "blaas, pynlyk piffen en menigvuldige opftoppinge van\'t v/ater; de pis
van zodanige Patienten is gemeenlyk bleek, tnzet zig op de grond aan
als een taaije flym of fnot, is ook zomtyds met blosd vermengt^ liet jeu-^^
kenflrektzigK\'andc bilnaaid tot aan het uiteinde van het hoofd der roe-
de , en de jongetjes met de Heen bezet, trekken byna den gehelen dag
aan hun voorhuid , waardoor ze denzelven dikwils zeer lang uitrekken,
en ook eénige vtrzagting van pyn befpeuren, dog evenwel zyn zodanige
tekenen nog onzeker, en konnen uit ontfl:eking of zwering der blaas, ^^
icherpigheid der pis en andere oorzaken voortkomen. _ Hetis een zeker-
■ der teken, als men een of twee vingeren in oly geftipt den Patienten
iri den aars fteekt, en \'er mê na den blaas voelt of men eenige hardig-
heid daarin gewaar werd; van welke manier zig in\'t gemeen de Qua.i-
zalvers en gemene Steenfnyders bedienen; dog zulks kan ook misleiden, ^ ,
de^vylmeneen a verharding oïi vcreeUheidmÓQh\\^2iSoï\'m den aarsdam ^
zeer ligt voor fteen zou konnen houden , en nogtans niet zyn. Dog
het alderzekerfte teken is, dat men een catheter in de blaas brengt,
zo als reets te voren is befchreven, denzei ^/en heen en weer beweegt:
dan zal zig den fteen, door zyn hardigheid en geluit dat men door het^o
aanftoten met de catheter tegen den fteen gewaar word, inzonderheid
als hy groot is, het zekerft openbaren, én ook van deszelfs grootte
eenigzins konnen geoordeelt worden. Maar deze manier is ook nog niet
heel zeker: i) dewyl een hard gewas inde blaas, zig byna even zo met
de catheter laat voelen als of het een ftieen was. a) Dewyl de fteen zom-^^
tyts niet zeer groot, ofin een byholte der blaas, gelykby veleis waarge-
nomen , of op dc zyde zo fcbuil en verborgen is, dat men hem met de
catheter dikwils niec kan vinden. 3) ïs het zomtyts zeer bezwaarlyk,
of zelfs wel ondoenlyk een catheter binnen te brengen, als. wanneer
men genootzaakt is de vinger te gebruiken. , ^ „p

4. Als men dan door voorgemelde kentekenen is verzekert dat\'er
fteen in de blaas is, die door den pisgang niet kan uitgebragt worden ,
, zo is \'er tot nu toe geen andere manier bekent , öm ,deze!ven daar tdt
te brengen, als door de fnyding. Wanneer nu een Patiënt zig door deze
KonftbewerKing door den fteen wil laten ontheffen, dan moet een regt- 35
;fchapen Heelmeefter denzelven het gevaar voor oogen houden, en niet
meer beloven als hy kan nakomen, om zig hier door van de Quakzal-
vers en Landlopers te on derfcheiden, dieom het gewin alleen de men-
,fchen beloven haar onfeilbaar te zullen helpen, of fchoon \'er veledaar
aan fterven , want deze zware Konftbewerking is nooit zonder gevaar; 4®
hoewel niet meer zo gevaarlyk als wel voor dezen, dewyl ze door be-
quame werktuigen en handgrepen zedert eenigen tyt zodanig is verbetert
geworden, dat, als men dezelve wel in agt neemt, weinige fteiwen.

Paar efi boven is ook te weten, dat hoe groter en ongelyker de fteen
is, zo veel te gevaarlyker is ook de Konftbewerking: en men ontmoet
menigmaal zodanige grote ftenen, die \'er onmogelyk konnen uithaalt
worden. De ftenen worden door de tyt groter, dewyl ze dagelyks aan-
^ groeijen; derhalven moeten de zodanige die fteen in de blaas hebben ,
de Konftbewerking niet lang uitftellen, ook verftandige Geneesheeren
en Heelmeefters hier toe aanraden, dewyl dezelve daar door nootzake-
lyk zwaarder en gevaarlyker word. Als de Patienten reets zeer ver-
zwakt en uitgeteert zyn, is de Konftbewerking insgelyks zeer gevaarlyk,
.joof na bevinding der omftandigheden, in \'t geheel niet te ondernemen :
dewyl de Patiënt onder de Konftbewerking, of dog kort daar na zou
fterven. Maar als de kragten nog in haar geheel, de fteen niet te grooc
en glad , offchoon \'er vele mogten zyn, dan is \'er beter uitflag van te
verwagten.

.3 5 5. Wanneer den Patiënt agtervolgens deze voorJ^jelling zig de Konft-Wat voor
bewerking wil onderwerpen, zo moet een Heelmeefter drie zaken met\'j^^
oplettentheid overleggen: i) wat hy voor de Konftbewerking, 3) wat hy bewerkin-
in dezelve, en 3) wat hy na dezelve te doen, en in agt heeft te nemen.in \'t aigè-"
Vwr de Konfibewerking moet hy i) vaftftellen na w^lke manier (dewyl meen in agc
er verfcheide zyn) hy de Konftbewerking wil uitvoeren, s^) Een bequaam^ nemen,
jaargety waarnemen, 3) de Patiencen toc de Konftbewerking voorbe-
reiden,\' 4) zyne werktuigen en gereedfchappenklaar raaken, en5) de
Patienten behoorlyk leggen.

Wat het eerfte,; of de manieren van te.jnyden betreft, zo ayn \'er^nzonder"
voornamentlyk vierderlei bekent: van dewelken de eerfte de oude
met het kleine toefiél, in \'t Latyn Methodus cum parvo apparatu, of ook de ïfmanie-"
manier van CeJfus, genaamt word (a). De tweede noemt men in het ge-ren van
meen de manier niet het grote toeftel, die ook de nieuwe manier
genaamt worden, dewyl dezelve eeriï omtrent 1200 jaren geleden, is^"\'
^ouitgevonden, zynde de voorgaande reets over de £2000 en meeder jaren

oud. De derde plagt men dea hoge manier van fieenfnyden te no^mtn,a Appataiia
dewyl dezelve aan ;t opperfte deel der blaas, namentlyk boven hataltui.
fchaambeen word uftgevoert: wordende volgens de andere manier de
fnee onder het zakje naaft de bilnaad gedaan. Deze word ook insgelyks
35 de manier van Francus genaamt, dewyl Petrus Francus de eerfte zou zyn
geweeft., die dezelve heeft in \'t werk geftelt. De vierde manier is nu om-
trent het einde der voorgaande eeuw in Vrankryk van den Monnik, d/e
Frere Jacques, dat is, Broeder ^acob lÏQtnoQmen, uitgevonden, en
^et grote opmerking aan vele plaatfen werkftellig gemaakt, van den
"^^be?^^ ze dan ook de de manier van Broeder Jacob tot een benaming heefc
you^en. Van alle deze manieren zullen we tegenwoordig in \'t ver-
(I delen. jj^q,

r. Pfegens de tyd, om deze Konftheiaerking \'werkJleBg te maken^is^n^
merken» dat dezelve het gehele jaar door, inzonderheid by ons in Duits-
land kan gefchieden;, dewyl het in de zomer, niet te hee^, en in de
wintertyd de vertrekken konnen warm gemaakt worden.. Evenwel als
de nootzakelyklieid niet perft, verkieft men hier toe liefft de Lente^
^\'of de Herffttyd, dewyl het dan nog te heet nog te koud is: dog als het
de nootzakekkheid vereifcht, zou het onkriftelyk zyn, met het wagten
na de Lente of Herffttyd, dewyl men \'t eerder veilig kan ondernemen
dan zodanig een Patiënt wegens de gruwelyke pyn ter doot toe te laten
martelen: vermits \'er voorbeelden gevonden worden, dat de Patienten i©
wegens de onlydelyke pyn en andere «ware toevallen, terwyl men na
de Lente of Herffttyd wilde wagten, ondertuifen geftorven zyn.

8. Tot de-irnrhereiding der P^ïïiVnfe« , de Lyder gezond zynde, word
vereifcht! dat dezelve eenige tyd voor de Konftbewerking een goede
levenswyze onderhoud: daar na moet men hem eenige dagen te vo-is
ren, als hy bloedryk is, een ader openen, en een zagt buikzuiverend
middel ingeven. Des avonds te voren, of ook \'s morgens vroeg, op
den dag als de Konftbewerking zal gedaan worden, zal men hem een
klyfteer laten zetten, om door dit middel het gedarmte yan alle onrei-
nigheid te zuiveren, op dat dezelve den Heelmeefter m de Konftbe-so
werking fwaar omtrent de ftoelgang wel wil volgen) geen verhmdermg
zou aanbrengen. Dog als de Patiënt ongezond is, moethy een wyltyts
bequame geneesmiddelen gebruiken. Drie of vier uren voor de Konit-
b\'^wefking, kan men hem een kragtig zop, of zo als te Parys in ge-
bruik is aan volwalfene een paar verfche hoendereijen, kinderen een ,25

en daar\'toe een \'glas goede wyn of een wyn-koudefchaal te eten geven,
^s mede aan de bilnaad, indien het nodig is, de hairen laten affcheren.

-Q. Betreffeniie de noerhuigen, verhand mi de overiee sereedjchappen, üe*
zelveiyn nl de^erfcheidentheid dermanieren vanfteenfnyden,00k onder-
fchèiden. Dog we zullen alhier kleine manier, zls^ d& oudftie, eerfta«^

handelen • in dewelke men in \'t gemeen nietmeer als een mes Tab.XX. fig.
8. ofeenfeheermes en een lepelfig. 10. nodig h^ft, of ten l^oog^en nog
em tam^ Tot het verbandmo^t men het wmdzel, welkers onderfte^mde
vao beneden tot boven toe byna in twee gefpleten is, gelyk^. 16. ver-
toont, een dikke vierkante drukdoek, vier vingeren breed, plukzel,
benevens een bloedftelpend poeder of brandewyn hebben. En op deze
manier zyn nog hedendaags de meefte Quakzalvm en Landl^ers die
Sze Kokewerking doel, gewoon te fnyden. »og verftandig^^^^^^
meefters en Konftbewerkers zullen zig van deze mamer met bedien^ ,
daa zomtyts aan kinderen,, of aan volwalfene alleen m dit geval, ais^\'j^^^
fteen zo 4ft in de hals van de blaas is gedrongen^ dat hy^^ P ^
tot; die nog door geneesmidelen kan voortge(^even, nog door ü .

20 ais reéEs van de Seen in de pis&haft gezegt is; maar anders bedie-
nen ze zig in\'t gemeen van de tweede manier.

ïo. Onder de Konflbewerldng moeten de volwalTene Patienten zoda-Van het
nig gelegt worden, als by Tab. XXIL5. verbeeld word, en in dep^^®"
5 verhandeling der tweede manier wydlopiger zal befchreven worden r
vermits alleen de gemene Wondheelers volwaffene maar op de eerfle
manier fnyden, daarom zullen we hier van het leggen der volwaflene
niets verder melden. In kinderen heeft een Heelmeefter volgens de
oude manier twee medehelpers van noden, van dewelke de een wel
ïofterk moet zyn, in de Konftbewerking op een hogen ftoel zitten, een
kuffen op zyn fchoot leggen, \'t welk met een dubbelde of vierdub belde\'
Imneii doek, die tot op de grond hangt, moet bedekt zyn. Dan zethy
i^t kmd op dit kulfen, en houd het zodanig, als Tab. XXI. fig. i. uit
lolet is afgetekent; de andere medehelper kan het kind inzonderheid
indien het reets fterk was, helpen onder de oiczelen houden, op dat het
zig zo veel te minder zou konnen bewegen ^ of men kan het ook zoda-
nig zetten, inzonderheid als het reets tamelyk groot is, gelyk Tab. XXIL
■ M\' 5\' of by Tolet Tab. zulks vertonen.

^^ ^^^ van deze lichaams geftaltens wordHoe de-
jäo vpcgenouden, dan begint den Konftbe\'werker zyn werk te doen; en wei i)Konflbe-
Itiptfiy den voorften en middelften vinger der flinkerhand in oly, en^^erkingna
Iteekt denzelve daar na zagtjes zo ver als doenlyk is, in den aars
den Patient: hier op buigt hy denzelven opwaarts na de blaas en zoekt
daar me den fteen. Dewelke gevonden zynde, duwt hy hem na de bil-
ö5naad, tot dat men den fteen aldaar kan voelen, en door een kleine bul-
tige verhoging, ziet Tab. XXIL fig. 3. A. kan waargenonien worden,
en iivdie legging tragt hy hem met de twee vingeren te houden, dat h^f
met kan wyken. Dan neemt hy het mes in de regterhand, en doet aan de
llmkerzyde regt op de ffeen, door de huit, vet en blaas een infnyding
30toc op den iteen toe, in die grooteals hy nodig oordeelt, om\'er dea
iteen te Können uithalen. Dog hy moet alles wat tuflen de huit en de fteen
IS, volkomen doorfnyden , op dat niet door eenige nog heei %^nde verzelt«.
3es het mtnemen van den fteen verhindert, of door derzelver verfcheu-
nng, grote pyn en ontfteking veroorzaakt werde; \'twelk wei in gladd^
35 -teen^ ligtelyk, dog in ruwe en ongelyke bezwaarlyker is uit te voeren
■ue mftiyding gedaan zynde, ziet fig. 4. moet de Konftbewerker het me&
aaneen nevensftaande geven, en den fl:eenA, afshy zigdoorde vingerea
wil iaten] uitdruliken, (\'t welk als hy klein is, dikwijs plagt te ge^
Deuren): met het lepeltje yan boven vatten en trekken, terwyl by door
S! ^ï^geren, in den aars zynte gelyjk van onderen duwt, m d^t \'e*
«ezelveuitkomt. > . \' ■ -

^^ ^^^ ^^^^ ^^^^^ ^^ uitgehaalt, plagten de gemene Wondheelers
«ö Vingeren, dog de bequame Heelmeefters met een catheter ^of

onderzoekyzer Tah.XK. fig. n. door de wondein de blaas geftoken, te
onderzoeken, of \'er ook nog meer fteenen mogten zyn : \'t welk meii
inzonderheid uit de gladde en afgeflepenen zyde van: den uitgekomen
fteen, vermoed; en nog eenige gevonden zynde, moeten ze \'t zy op de
voorgemelde manier, namentlyk met de vingeren en\'t lepeltje, of raet5
een fteentang uitgehaalt worden; dog geen meer bevonden zynde, dan
is de Konftbewerking volbragt. Het verbinden, de levens- en de heel-
wyze is dezelve, zo als die welke by de verhandeling van de nieuwe
of grote toeftel, zal befchreven worden.

OFfchoon na de oude manier het fteenfnyden tamelyk gemakkelykio
is te doen, nogtans konnen\'er omftandigheden of toevallen by-
komen die dezelve zeer bezwaarlyk en gevaarlyk maken , gelyk als .
Hildanus C«) zeer wel heeft waargenomen: want als een fteen takkig,
ongelyk en puntig is, en dus tegen het perinaum word aangedruk, zal
dezelve aan den Lyder niet alleen onverdraaglyke pyn veroorzaken, maan $
alles kan ook niet, wegens de ongelykheid des fteens, zo\'t wel behoor-
de , doorgefneden worden; waar door dan vele zwarigheden en verhin-
deringen uit die Konftbewerking konnen ontftaan. Waar by nog komt,
dat men zig ligtelyk in den vinger kan fnyden, en deswegen naderhand
niet meer regt houden. Daar en boven is in grote perfonen, wegens25
de lengte der blaas en de verafgelegenheid van den aars, den fteen, die
dikwils verre agterwaarts legt, zeer bezwaarlyk te vatten, en tegen de
bilnaad te drukken ï en nog bezwaarlyker wegens de glibberigheid üer
deelen, denzelven zo lang vaft en onbeweeglyk, als menigmaaf nodig
is j te houden. Ook worden de vingeren eindelyk vermoeit, of de fteenaS
kan uit andere oorzaken ontfnappen, en wederom terug vallen, waar
mt dan velerlei ongemakken in die Konftbewerking komen te ontftaan.
Ot> deze manier konnen ook zeer ligt de a zaadblaasjes doorfneden, en
* oäsir

daar door de perfonen onvrugtbaar gemaakt worden: en derhal ven wegens
deze en andere bezwaarniffen, oordelen de bequaamfte Heelmeefters,
de tweede manier beter te zyn als de eerfte, en dat zo wel in kinderen
als volvvaüene; uitgezondert in die gevallen, als de fteen in de hals der
5blaas, of ia \'t begin van de pisfchaft zo vaft fteekt, dat dezelve op
geenderlei of beter konde weggenomen worden.

2. In de nieuwe manier met het grote toeftel, zyn de volgende \'merktui--WQx\\im-
gen nodig : te weten, dat men, behalven de onderfcheide zoorten vangen en ge-
zilvere catheters omn^. den fteen te onderzoeken. Tab, XX.ßg.2.
ïoook verfcheidene yzers met een groef moet hebben, na de verfchei-^^"\'
dentheid van de groote der Patienten, 12.13.14.. 15. Verder een ei-
gen mw tot hetfteenfnyden,^^. 8. v^Ytta-wegwyzers Tab, XXI. fig. 2 en 3. ^ , „

dewelke d\'eene het mannetje A. de ander het wyfje B word genaamt,^
Jfl^^ers plaats zommige den wegmyzer van Hildanus, (door de Fran-\'
J5lenen Gorgeret gemümt,)fig. 4. gebruiken, zo dat de een van verfcheide
beter word geagt te zyn, dan de andere. Daar en boven heeft men ook
van noden eenige tangen van verfcheidene grootte, fig. 5. 6. 7. regte en
^omme; een lepeltje Tab. XX. fig. 1 o. een byzondere fmalle lepel11.
«^o^\'nol^ \'t andere einde een knoop B heeft , en van de Franièn Bomou

fteen zeer groot is, te verwyden: alle deze werktuigen fteekt de Konft-
bewerker meen hier toe gemaakte tas, Tab. XXIL fig. 6. die hv als een
voorfchoot voor\'t lyf bind, zietfig. s.B, ofhy legt.dezelve in een fcho-
tel, met warm water, dat ze in de Konftbewerking by de hand zyn : en
om zyn; klederen niet te bemorflen kan hy niet alleen een voorfchoot voor
binden, inaar ook morsmouwen over de armen aantrekken. Tot het ver-
hand heeft hf nodig gelyk volgens de eerfte manier, plukzel, een mndzeL
m ae gedaante van een T, een dikke vierkante drukdoek, dewelke hy
so net mes kan leggen,, een bloedßelpend poeder, en eindelyk ook een wei-
mgje hoomoly op een tafelbord of fchoteltje, in dewelke hy onder de Koiift.
bewerkmgdemeefte^erktuigenftipt, omzeg^^^ en zo veel

3.,Alles tot^de Konftbewerking dusdanig bereid zynde, kan men tot,, ,
iJSae uitvoering derzelve.overgaan.:: in dewelke voor alle dingen den

tient behoorlyk moet gelegt en vaftgehouden worden, dat hy zig in dete leSer^
^onftbewerking met kan roeren, nog den Konftwerkmeefter verhinde-
in zommige grote Gafthuifen, daar deze Konftbewerkinge dikwils
men hier toe eene byzondere tafel^ gelyk als Tab.
fis J^^\' ^\' Waarop de Patienten, gelyk als Tab, XXIL

teziAr^?^"^\' gehegt worden; ofeen byzondere ftoel, byTe/^f Tab.V.
een SA. ^^^^ ^^ Patienten op zet. in andere huifen gebruikt men
Ê» mene vierkante tafel, op dewelke men een ftoel zodanig omge-

keert l\'^gt, d^c de^tlfs mgleumng op detatoomt,
Sooite\'ftaan ; op de tafel by B en deplanli C, aaai de Patiënt tegen

om de hardigberd te vermyden, leggen. Den
pldL? moet men zodanig op de tafei leggen, dat ^y jnet den aars
heel op\'Y einde B, \'t welk tegen \'tligt moet ftaan, komt te leggen, en5
met de r. fa£er tigen de plankC aaS te ftennen. Debeenen.moet men.
zo^ hielen tegen de billen aan komen de kmejen

A Daar benevens heeft men ook vyf knegts of medehelpers van no-
den\' van dewelke twee ieder een been houdenen de kmejen van mal-
Snderen moetèn halen, de derde agter den Patxent op de tafel knielen^
L S de okfelen omvatten 5 de^ierde aan de regterz de van den.15,
Srient L een tafel flató, om gedurende de Konftbewerkmg het ge-
ma^t tetouden als b| Tab. XXIIL is te^- -

Ster als hem die toegereikt word, aantenemen. Denvyfdeftelt
m n aan des P tients regter zyde om het mes en de ovènge gereed-^
bSppen vaft te houden, die hy den Heehneefter m het doen.der2a

vXt bloed f andere vuiligheid in te laten lopen, en aan de ftinker-
er nuL uiu knnmf>lv laten zetten, waar benevens ook ee-

defdllSbewerking, zodikwilshetmogtenodigzyn, zyoewerktm-
aS door\'t bloed, zand of andere onreinigheid vujl geworden zynde, 30 .
loude konnen afwaifchenals dan alles zodanig klaar gemaakt is, kan
de Konftbewerking zelfs begonnen worden, m dewelke men op.de vol-

dak vooral een yzere ftaf met een fleuf
van e^e bequame grootte, na de gefchapenheid van den Patiënt, op 35
irirUXTe blfchrevine manier, na^ dat hy alvorens het punt m

«ift hebb^\\ ais men hêm iu dit onderzoèk nïet mogt bevinden, ®oec
S n o^ l^Vol to tóet ondernemen, dog als men denken
weder befpeun;^o zal melde kromte van den catheter na de flmk^ej-

zyde, dog het handvatzei na de regter lies des Patients wenden, en
als dan denzelven aan het hegt, door den icnegt, die metdeeene hand
het gemagt opligt, laten vafthouden, die te gelyk den catheter wel
moet nederwaarts drukken, op dat zyn verheven gedeelteiden fchaft
5 wel tegen h.ttprinmm aandrukt, en de Konftbewerker de plaats, daar
hy moet infnyden , zo veel te beter kan voelen en zien;, en op zodanige
manier moet gemelde knegt dencatheter, zonder waggeling vafthouden.
Als dan zal de Konftbewerker met de flinkerhand de huit by de bil^
naad na de regter zyde trekken, en het mes, \'t welk, als fab.XX.fig.^.
lo vertoont, met een lang linnen bandje moet omwonden zyn, van den
knegc met de regterhand aannemen: naderhand moet hy op de lin-
kerzyde der bilnaad, omtrent het midden van dezelve nederwaarts
eene infnyding na den aars, omtrent twee vinger breed lang, even aan
die plaats, daar hy befpeurt den boog van den fnyftaf te zyn, maken,
15en zodanig de huit, \'t vet en de fchaft doorfnyden, tot dat hy met
het mes. in de groeve van den ftaf komt ; dewelkehemdan leid , dat hy
niet anders doorfnyt, als \'t geen doorgefneden moet worden. Wannee?
hy nu eenmaal in de groeve is, moet hy na aanleidinge der groeve,
de hand byzonder: nederwaarts na de blaas buigende , verder voortiliy-
^oden,totaai. iiy ccuc ujjcuing^c van twee tot drie vingeren breet groot, na
dat de Patiënt groot of klein is, of na dat men den ftieen oordeelt groot of
klein te zyn, heeft bekomen. Ook zyn \'er Konftbewerkers die den fny-
ftaf zelfs in de Konftbewerking mej: de linkerhand vafthouden, terwyl
ze met de regterhand de infnydinge doen , en de huid der bilnaad van
denzelven knegt, die het zakje opligt, laten houden; \'t welk van den
wil of gewoonte van den Konftwerker alleen afhangt. Watnahee

6. De fnede gedaan zynde, geeft de Konftbewerker het mes weder^yden te
aan dien over, van den welken hy \'t heeft ontfangen: neemt daar nadoen,
uit zyn tas, of van een knegt, de werktuigen vafthoudende, den a, \'weg-» Condumt
QQ\'wyzer die men \'t mannetje noemt, ftipt hem in oly, fteekt den zelvea"\'"^*
in de groeve van den fiiyftaf, brengt hem langs deze groeve voorzig-
tig tot in de blaas, en haalt als dan den ftaf uit de fchaft. (Zommige laten
het mes in de groeve des ftafs, tot dat *er het mannetje alvorens is inge-
bragt.) Als danneemthy den h mg\'wyzjr, dienien het wyfje noemt, legt^ condumr
35 denzelven met zyne fpleet B op de fcherpe zyde van het mannetje, en
brengt hem insgelyks in de blaas. Dit gedaan zynde, fteekt hy\'er een
regte fteentang, te voren in oly geftipt, tuifen beiden in, en drukt de-
Zelve wel toegefloten zynde, voorzigtig in de blaas. Die in plaats van
deze twee wegwyzers den Gorgeret Tab. XXI.4. gebruiken, fteken
denzelven met de punt, na de gedane infnydinge in de grove dea
%ftafs, en leiden hem even op die wyze in de blaas ,, als te voren van
mannetje is gezegt: waar toe men in \'t gemeen met de voorfte vin-
f der andere hand eenigzins moet behulpzaam. we;£en» Ka dat \'er de»

nu in is, moet men liem met de linkerhand vailhouden, met de:
rp^erhand dén friyftaf uit de fchaft halen , en langs de grove van dit
^ootie of GorgereAtn geflote tang in de blaas fteken. Zo haaft de tang
fn de.blaas is , zal men \'er de wegwyzers of den Gorgel, welke van
beide men ook mogt gebruikt hebben) weder uithalen, dezelve tang5
na den grond der blaas drukken, enomde wonde te verwyden, eenige
malen wel open doen, als mede daar mê dan den fteen zoeken. Inhet
zoeken van den fteen moet de tang gefloten zyn, om door \'t dikvvds op
en toedoen derzelve de blaas niet te vatten, af te knypen, of te ver-
fcheuren; maar als de fteen is ge Vonden, dan zal de Konftbewerker dei ^
tang met\'belde dfe handen zagtjes opendoen, den fteen wel tragten te
vatten, en gevat zynde, door eene voorzigtige heen en weerdraaijinge
nithalen: ^t welk iri \'t gemeen gemakkelyk en fpoedig,. als de fteen klem
en glad is, maar ongelyk, hoekig, of zeer groot zynde, zeer bezwaarlyk
in werk gaat. Dog als de fteen zig niet gemakkelyk laat vatten ,15
dan fteekt men den voorften vinger der ;ftinkerhand m den aars, om
denzelven in den tang te leiden, en gemjOdelykerte vatteir^ en gevat
zynde, uit te halen. - ■ ..jn.-.

le wya wvdvaumalkandereh gapen, dan is \'er uennxculu ^ociauiguomitandig-29
gaapt\', wat ^ Zeer bezwaarlyk |eheel uit te halen; dewyl de^opening zig zeer
^^ blwLrlyk en zelden lo wyd kan laten verwyden. Daarom moet men
na dToorLak onderzoeken, waarom de-tang zigzo wyd uitftrekt. Zulks
^^ men met de aknop mJ^.^g. ^ .

cTk%n! of langwerpig ^ is, .en öf men denzelven dwaxs of m de lengte
owaf heeft. Indien \'f zo mogt zyn, moet men denzelven los laten, en

Siet het zelve werktiiig tragten op zyn eind te zetten op de fmalle zyde .
S vatten en-als dan , zo als gezegt is, \'eruithalen. Want het kan hgt -
gebeuren\', dat een eyronde óf langwerpige fteen, als men hem over-30
dwars of aan de einden vat, in die manier nietkan uitgehaalt worden,
en in tegendeel als mén hem in de zyde aangrypt, zeer gemakkelyk is te
bekomen. Dog Indien inderdaat de grootte des pens de tang zo wyd van
malkander deed ftaan, dan moet men alle neerftigheid aanwenden, denzel-
ven, als het mogelyk is, te bekomen: en ten dien emc^e de tang met de 35
le-terhand in de beugels wel te vatten, dog met de flinkerhand naby
ï^\'wonde, als dan fterk trekken, ook te ge yk zo lang heen en weer
\'bev^egen, tot dat hy volgt. Dog indien de fteen zo uitgeftrekt mogt
z n dat men dezelve iiiet geheél blyvende daar kon uithalen, dan
Soet men Se met een fterke tang, waar toe inzonde^eid die met de40
?rote tanden Tab.W.-fig- Z-bequaamis, tragten te breken en nader
land ftukswyze daar uit te doen komen. Maar m Jen dezelve zo hard

KonftwLkLrh!?"\' diergelyke gevallen hebben vele beroemde .
hXn viST ^^^i^oeten laten fteken; ook is\'tin diergekvke omftandig-
«f teMn denzelven in de blaas te laten, van de Konftbewerking
JpwM ÏÏ ^^ h^ele«\' als den Patient met al tl

S uL^ll P^nTd/^^ tebrengen. Eenige gebruiken het« verwydend. nuate-
werjjtuig ji^. 8. om de wonde te verwyden, dog \'t zelve word zelden enrium.
van weinige gebruikt: dewyl door dit zeergeweldigjiitrekken de vezelen
ligtelyk verfcheurt ,de pyn vermeerdert, de blaas en de daai- by gelegen
10 deelen ontftoken, en alzo vele gevaarlyke toevallen veroorzaakt worden.
Dog als het wyd openftaan der tang ontftont, om dat de fteen te na by
den nagel der tang gevat was, dan moet men denzel ven met het t knop je & ^onm.
insgelyks een weinigje te rug ftoten: en om dit voor te komen, moeten
er in de tangen geen takken naby den nagel, maar alleen van voren tot
15 aan de helft zyn, het overige tot aan de nagel laten glad maken, dan zal
de fteen van zelts te rug flippen, en de tang naauwer toegaan.

neia als men vermoed, dat \'er meer fteenen inde blaas zyn , den Bouton uithalen
»oof\'er nnt" ^^^^ ^^ wonde in de blaas fteken, en onderzoeken

halen als te voren gezegt is: en indien \'er nog meer waren, moet men met
liet uithalen zo lang voortvarentoc dat \'er gèen meer befpeurt worden
A s de fteen in \'t uithalen breekt, en dat \'er flegts een\'ftuk uitkomt, ge.\'
lyk dikwils^pbeurt, moet men, gelyk gezegt is, wederom \'erin gaan,
het overgeblevene tragten te vatten,en uit te halen: dog zulks veroor-

XiS ""\'Sr^lf worden,als dan moet meneenekromme
gebruiks.n, lab. XXï fig, 6. Wanneer nu de blaas zodanig en wel leeg-
gemaakt is, fteken vele aanftonts een groot pypje als Tah. II. fi., vei"
35toont, 01 eeivwiek m de wonde, leggen een pleifter en drukdoek daar •
over,en verbinden tinet het windzel T.om de blaas naderhand zo veel
te beter te konnen zuivpen; \'t welk dog andere, inzonderheid Braeder
facob en Rmi, agten fchadelyk te zyn, en verwerpen, dewyl daar doör
ligtelyk etterholtens in tperinao veroorzaakt worden. Want als \'ernog
eenig zand of bloed in de blaas is overgebleven, zal zulks beter door
«e opene vvonde van zelfs lozen , dan als \'er een wiek of pypje in
/■^wl \' O ^^it^vloejing opftoppen : Dog indien by het uithalende Heen-
on^ypte^ en in de wonde, bleef fteken, aanmoet men aanilonts

de twee vingeren in oly gedoopt, gelyk als in de eerfte manier, in to
aars fteken, den fteen van onderen vatten, en van boven den lepel ge-
bruiken, om \'er denzelven uit te halen.

a.Wanneernu dusdanig de Konfibeiverking ismIbragt,zomoeê^men
\'weten, wat verder te doenfiaat: dat is, de Patienten eerftelyk losmaken ,5
en op \'t bedde leggen; dog -alvorens in \'t bedde onder den aars dikkete-
zamengevouwene doeken, of flaaplakêns, aan \'t eene einde opgerolt
zynde! leggen, op dat het zelve door de pis eii\'t bloed, t welkm

hy reets te bedde zynde, op de wonde ten eerftemaal een dikke^dotio
van plukzel leggen, \'t welk men, indien \'er ejne fterke bkïèding^by-
was die dog, als de Konftbewerking behoorlyk-gedaan is, zeer zelden

ontfiat, met fterke brandewyn nat maken, of met bloedftelpende
poeders beftrooijen : (want een weinigje bloeden, voor alintterkeper^
fonen, maakt geen zwarigheid, maar dient veel eer om ontftekmge tel5-
verhoeden,) over hetplukzel legt men naderhand^ierkante drukdoeken,

älZ hml De Franfchen envele andere, eer zeihet wmdzel aanlegge^
beftryken eerft het zakje en het onderlyf met oly van rofen, en leggen
\'er P-edurende de vier eerfte dagen doeken over, die m water en azynaa
jredoopt zyn, met dewelke ze menen de ontfteking zo veel beter te
ïSioeden , \'t welk ook geen-e^uaad kan, en als dan het windzel eerft
behoorlyk vaft maken. Eenige halen het windzel aanftonts ftyf a^n,m
die verwagtinge, dat de wonde daar door zo veel te eerder en beter zal
fluiten; dL andere halen het zelve de eerfte dagen maar zagtjes aan
om dat S door \'t zand, kleine fteengruisjesen\'tbuitengeftortebloed

zo veel te beter zou konnen uit de blaas vloeijen, en op dat door het te
SrcThnndpn van dczclveseen nieuwe fteen mogt ontftaan en aangroeijen.
Äf Snder SL\'inzonderheid de He?r geweeft i., zyn \'er
die ten dien einde de eerfte dagen de wonde in \'t geheel niet verbmden, 30
ten zy dan dat het door een fterke bloeding nootzakelyk wierd. De eerfte
dezer binden ook aanftonts na het verbinden der wonde de voeten en

kniejen der Patienten aan malkanderen, dat ze die met konnen van to
anderen leggen, om de heelinge te verhmderen ; dog de laatfte doen ^

zulks eerft na verloop van drie of vier dagen, op datalvorens de tegen- 3:?
natmn-ïyke ftoffe zig wel zou konnen ontlaften, \'t welk ook beter is.
10 Na de gedane Konftbewerking en het verband zal men denPa-
w.t na vnßerkend fußmelk/e geven, om daar door geft^rkt^® worden

en tot ruft te komen: en niet alleen om ^^ laagten weder eherM^^
maar ook om dat het bloed en zand in de blaas als nog terug gebleven ,4
zo veel te beter zou konnen uitvloeijen, en de blaas gez^uivert Wor
den. Daar na moet de Patient ook een goede lev^enswyze houden, zo
als dié- WêUie zwaar gewond zyn, of koortie hebben: zo datm tKg^n

t^wotfÄc^^^^^^^^ gerftenwater, koeldrank met eefi verkoelend
Z^wnnn^f^-emaakt, zeer dienftig is. Maar nader-
Sie^rlT ontfteking bylcomt, kan men hem ook toelaten

nog te KOUd zyn. Dog mdien de Patient hete of imndkoortzen over quamen,
moetmen denzelven in tyds door aderlatinge,- klyfteringen en verkoe-
lende geneesmiddelen te gemoet komen; en wannner ze dit te boven
komen, zullen ze merendeels genezen worden: dog als \'er in den
io vierden, vyfden of fesden dag, koude, hitte, de hik en kramptrekkin-
gen ontftaan, zulks zyn in \'t gemeen dodelyke voortekenen. Dewonde
moet men in ^t /i^^w dagelyks een of tweemaal met plukzel en een etterma-
kend middel j gelyk als een andere wonde, verbinden, daar over een in
, warme brandewyn of water-azyn natgemaakte drukdoek leggen, of an-
15 dere tegen de: ontftekinge dienftig zynde ftovingen gebruiken, en de-
zelve zagtjes verbinden: dog den derden of vierden dag oordeel ik eerft
dienftig te zyn, dezelve wac ftyver aan te halen, nadat alvorens een g-oe*
de wondbalzem Cwaar toefde Balfamum Copaivcs oï Are cßi te gebruikend
warm in de wonde geftreken is, dezelv/met hegtpleifter wèl geS
aoen aan beide zyden der wonde drukdoeken gelegtlj^n. Daar nf moet
men dezelve op die manier dagelyks tweemaal, tot dat ze aliengskens
aan een fluit, verbmden: \'t welk inzonderheid, als de Patient de kni-ien
altyt by den anderen houd, en deze dagen meeft op de reaterzvde legt"
zeer bevordert word. Naderhand kan hy in \'t bedde na\'zyn believen\'^
25 dan op: zyn rugge, dan op zyn zyde leggen, mits •men de kniéjsn altyt
gefloten .hotid; ten welken einde nièn dézelve kan te zamen binden • en
nioet het bedde zo lang houden, tot dat de pis door de fchaft uitloopt.
1 ^^ maar een kleine opening van de wonde over is; dewyl men

als dan den Patient kan toeftaanmi\'we1nigje\'tewand&Ien, \'twelkme-
3ompaal binnen agt dagen gefchied, en de wonde zal niet tegenftaande
het wandelen evenwel fluiten, als mede de pis door zyn natuurlykfe ffang
weder uitvloejen,reir £ia:t menigmaal beter als of men denze zeer lang
op t bedde had doen blyven leggen. Den zesden of zevenden dankan
men de Patienten, mdien \'t alvorens van zelfs niet gefchied zy, laten be-
35proeven, of hy zyn water niet wederom-door den natuurlyfcen.weg, mits
met zyn hand de wonde wel digt houdende, kan lozen. Wanneer het
onder hem leggende te 5;ainengevonwen dik bedlaken nat öf vuil word,
moetmenhet wat oprollen, en het natte, onder zyn lichaam wég halen,
zulks zo menigmaal als\'t nodig zal zyn, herdoen.

d^fteen.c^n Iponagtig gewas^nit, datHoe op
vX, ^^ ^^^ ontftaan, waar op in \'t gemeen ofde dootzonnnfge

men met een ervaren Geneesheer raadplegen, of daar over ToletfJIghrfiy
of Greenfield nÜQZtn, Als men by volwaflene perfonen die zig willen laten
fnyden , geen catheter konde in de blaas brengen, het zy uit wat .vooï.
oorzaken het ook mogt voortkomen, dan moet men ze na de eerfte manier
op de vingeren fnyden; of na de manier van Franken boven het fchaam- S
been. Als de Patient reets eenmaal is gefneden , moet men de fnee weder
op het lidteken doen. Men moet ook de infnyding niet te klein maken:
vermits een grote fnede zo fpoedig geneeft als eene kleine: en na de ge-
fteltheid der perfonen, zomtyts in veertien dagen, zomtyts in drie of
vier weken, dog zomtyts vereifcht het ook langer tyd. Zo menigmaal
als men de tang van nieuws wil in de blaas fteken, moet men zig altyt
van eenen wegwyzer, vinger of een ^owro» bedienen, om niet door een
andere weg bezyden de blaas te fteken. Als men befpeurt dat de fteen
plat is, dan moet men hem tragten onder en boven, en niet op de zyde
te vatten. Als de Patient na de Konftbewerking grote pyn in de blaas 15
heeft, en de fteen zo groot was geweeft, dat door dezéve excoriatio was
veroorzaakt, dan kan \'er een afkookzel van gerft of eenig wondkruit
met honig van rofen gemengt, of warme wyn, waar in myrrhe gekookt
is, in gefppten worden.

te taften, of de pis. af te tappen.
J<ig.. 2. 3, 4. 5. Zyn zilvere holle catheters van onderfcheidene grootte ,
by mansperfonen van verfcheide ouderdom en grootte, ten zeiven

Fig.. 8. Is een mes dat men. tot; het fteenfnyden gebruikt.
Fig. 9. Is het zelve, dog met. een.linne bandje zodanig bewenden, als
men \'t in de Konftbewerkinge gebruikt, zo dat \'ex alleen een klein
gedeelte des. punts om te fnyden bloot, blyft. aaa.
Fig. 10.. Een lepel tot het fteenfnydep gebruikelyk..

Fig- \\ I- Het werktuig, dat men een ^oaros noemt, \'t welk by A A hol
als een fmailen lepel,is, dog^ by B. eea knop heeft, tot het fteenfny-
den behorende.,

Fig. 12:. 13.14.. 15. Zyavier yzere catheters of fnyftaven met groeven,,,
in het fteenfnyden te gebruiken.

Het CXL. Hoofdjlük, \'oan het Steenfnyden .enz, 1003
het CXL. h o o f d s t u k.
VANDE

dus Franconica, na zyn uitvinder, en in \'t Franfch Haut Appareil, daigeko^men".\'
IS , de Hoge Manier van Jieen/nyden, noemt ; dewyl volgens

5 deze manier de fteen door het hgogjle of opper fte gedeelte der blaas word uit\'
gefneden. Deze manier is naauwlyks eenmaal in \'t werk geftelt, en daar na
eene geruime tyd niet meer in gebruik geweeft, merendeels uit vreze,
dat men volgens dezelve de blaasdodelyk moeft quetfen, en dewyl des-
zelts uitvinder dic alken uit nootzakelykheid gebruikt, en den goeden
louitflag voor een enkel geluksval gehouden, zelfs die heeft afgeraden
. in \'t werk te ftellen. Evenwef\'zyn \'er ettelyke verftandige Genees- en
Heelmeefters die zo wel uit de voorbeelden als de redenen Ont-
leedliunde oordelen, dat men zodanig fteenfiiydenligtelyk, fpoedig en
veilig kan uitvoeren als men maar de Konftbewerking op de behoorlyke
25 wyze onderneemt. Deze Konftbewerking heeft aldereerft een beroemd
Heelmeefter, Petrus Frank genaamt ,,met een goede uitflag aan een twee-
ri"\'^ b Vrankryk gedaan; dat zodanig een grote fteen by zig had,
qie ny door de gemene plaats niet konde bekomen , en derhalven op \'t
Iterk aanhouden der ouderen de blaas-boven heeft moeten doorfnyden
so.insgelyksfchryft ToktQ-), dat een beroemd Steenfnyder en Heel-

meefter tot Parys, deze Konftbewerkinge ook gelukkig heefc geoeffend,
en meld, dat ze op de volgende wyze, indien het nodig is ^ kan gedaan
worden. Een knegt moeft zyn twee voorfte vingeren in den aars des
^atiens fteken, en^met dezelve den fl^en opwaars duwen. Daar na,
siiioeft de Heelmeefter even boven de zamenvoeginge der fchaambeen.
Peïf^\' benevens het einde van de witte linie, door de huit, fpieren en
e nszak een langwerpige fiiee tot ia deblaas geven, en als dan den fteeii

tJe part. Creför. Gap. Tixonh Ileemrnde > m \'t mofdfixikmn \'tjlesu\'-
ib^\'l^t\'^^^^\'^^ P- 358. Tom. J.

met de lepel of tang \'er uithalen; eit na dat dezelve is uitgenomen, moet
men de wonde met een wondbalfem, even ais eene buikwonde,weder
heelen. Greenfield, een beroemd Konftwerker in het fteeninyden tot
Londen, meld insgelyks (a) dat hy eenmaal genootzaakt was den Iteen
op deze wyze^ \'er uit te ftiyden , en dat de Patiënt in \'t kort weder was ge- 5
heeld geworden; dog hy meld de oorzaak niet, waar door hy om de
Konftbewerking op deze wyze te doen, wierd geriootzaakt. iVlaar ot-
fchoon deze manier ligter en beter is als devoorgaatide alsmede voor
de andere fchynt veel verkiesbaarder te zyn, dewyl nog deftuitlpierder
blaas, nog de zaadvoerende vaten gequetft worden, ook geen etterhoite 10
in \'tpermceo kan ontftaan, zo hebben nogtans de beroemfte Steenfnyders
deze manier niet willen aannemen , nog navolgen. _

2 Do^ iri Londen quam -in \'tf jaar 1720. een klein boekje aan dén dag,
methet opfchrift: Dë a&teenjnydinge Doüglas druk gegeven
door 7ohmn een Engels Heelmeefter töt Lohdeiï: waar in\'liy 15

deze manier-van-den fteenboven uit de blaas tefnyden,wegens de voor-
gemelde oorzaken, als de befte van alle, dieniet aileen fpoediger, vei-
liger en gemakkelyker is uit té voeren , maar daar en boven nog veel
voordelen boven de andere had^h tén hoogften roemt en aanpr3jt, _en
te gelyk meld,na deze mMèr éërien jongeling van iöjarèn\',\'mét€en^en20
gewenfchten uitflag\'gefneden te hebben. Ook wierdmy kort daar aan mc
Vrankryk. van een goede bekende berigt, dat dezelve aldaar mede ge^

3. Vermits iknuniet alleengewigt-igè oorzaken, door RoJJetm en üüu-
slas nop- mèer gemeld,- maar ook nïemve gelukkige blykèn voor Ogen25
lag, hiS-om heb ik ih \'t jaar ¥723. aan een man iruim d^^^
uit denwelken ik een groot fl:uk fteen, by \'t uithalen afgebroken,inde
blaas te ru^^ gebleven, op de voorgaande manier niet had konnen beko-
men bp zyn ernftige\' begeren, deWyl hy van de fteeïi\' wilde verloft zyn
of fterven, den dag na de eerfte Konftbewerking, gelegentheid gehad30
dezelve in \'t werk teflellen,en ook den fteen door eene regte fneebo.
ven het fchaambeen in korten tyd\'er uitte halen. De Patiënt bevond
daar op redeiyk wel, behalven dat hy den vyfdeii of zesden dag eenmaal
een grote koude en daar op eenigé hitte gevoelde,dog dienahetinne-
men van bequame geneesmiddelen fchielyk verdwenen, en de Patiënt^^
naderhand over niets, als vermoeitheid en pyn in de rugge, die hy voor
de Konftbewerkinge reets had gehad , klaagde , en ook geen lult tot
eten befpeurde. Hy klaagde in geheel niet wegens depynjykheidder
wonde, en nogtans wilde dezelve zig niet laten heelen,oilchoondeze
met goede wondbalfem, de fterkfte hegtpleifters, en op yder zyde der
^ wonde

(ay In zyn verhandeling van d: fleen, gedrukt tot Londen 1710. pag. 152-
(b) Dit luatfle herifftmoet niet ^vaar: zyn geweeft, deivyl Mr. Mojand Jcbryft, dat by
inVrankryk de aldsreerfle proef, enivsl eerjblyk in \'i jaar 1727. beeft gedaan, In zyne
vabmdeling vaii dQ Haut Appareii.

wonde metlangag-tige dikke drukdoeken enhet Vereenigend brede wind-
zei 1 ah.- IV. Jig. 4. gelyk als in diergelyke buikwonden gebruikelyk is *

liet veitmden, evenwel drong de pis altyt-uit de blaas door de wonde,
en Wilde niet door de gemene weg uitlopen. En na dat\'er aldus vier
Sgehele weken waren verlopen, is hy, zonder eenige andere toevallen >
uit enkele kragteloosheid, vermits Jiy geen de minfte eetluft had, ge-
itorven. Ik heb hem geopent, en vond de openingboven in de blaas,
zonder dat de wonde in de holte van het lichaam gong ; alle ingewan-
den waren m een goede gefteltheid, ook wierd \'er geen pis nog andere
loonreinigheden in de holte van \'t hehaam, gene ontfteking nog zwart-
kleurigheid in -de darmen gevonden, dog beide de nieren waren zeer
groot, vol etter en verzweringen, van waar buiten twyffel, de pyn in
de, rugge , waar over hy reets voor de Konftbewerking had geklaagt,
nevens andere quade toevallen zullen ontftaan, en hy daar aan ook ge-
*5ftórvenzyn.

4. Of fchoon wel fchynt dat\'deze wegens langdurige en onlydelyke Zwarigheid
pyn des fteens, en buiten dat zeer zwakke Patiënt, wel zo zeer niet aani" f\'eze

de Konftbewerking is geftorven ,..en dat ook waar is, dat deze
verfcheid^e voordelen meer als de andere bezit; nogtans kan ik

en Douglas nog geen volkomen toeftemminge geven ,
als. van die menmge zynde, dat \'er geen byzondere zwarigheden in voor-
komen ; nademaal ik zeer grote zwarigheid vmde in het heelen der wonde;
want i) is bekend, dat de fluitfpier der blaas akyt gefloten zynde, de
pis niet uitlaat, als wanneer zig de blaas te zamen trekt, en dezelve uit-
drukt;: hóe zoud.e dan de pis door de fluitfpier en de hals van de blaas
konnen lopen, als \'er boven zo een wyd gat in is, daar door men eenen
groten, fteen heeft uitgehaalt ? -zal de; pis niet altyt liever en ligter aldaar
uitvloeijen, daar geen fluitfpier is, als door een naauwe en wel geflotene
üuitipier, wanneer de bUias zig te zamentrèkt, om de pis uit te dry ven ?
go Vermits ook deze wonden, volgens hunne eigenfchappen, gelyk als
alle buikwonden, niet genegen zyn om zig te fluiten, maar veelmeer te
gapen: dewyl d.e afcij^i^^j^ dwerffe fpier en éoshmks alle van d&^mtiea ObUqm g»
time oi\\\\QX midden vaa:den buik af,- en na de zyden

ren trekken; waar door de wonde dan van den ander getrokken, enf^?\':,..
nootzakelyk de heehng verhindert,; of dog .bezwaarlyk gemaakt word. .

5. (2) Of fchoon men ook zodanige wonde, gelyk dagelyks ettelyke
^aien gefchied is, op \'t alderbeft te zamendrukte, Wondbalfem \'er in
der^d \' h^S^pl^i^s^®\'.de buik breedis,, en:vek.over nialkan-

4orb(i op vaft kleefde, en daar door de wonde op de aldemaauwkeu-
nS ^ ^^ zamen hegtte^ dat men zou van gedagten zyn, dat \'t alleSp

SdSern fn het windzel zodanig doornat, dat men\'t verbandinoefl:
afnemeft en als nln \'t weder op nienw had verbonden, bevond pen
in Se als te voren te zyn; derhalven kon men de mmfte^

Minïfet bSome , onaangezien men \'t vier gehele weken aan^neer-
Sïd efoPpX^^ niet had kten ontbreken. Tot nög toe heeft me-

hfr onderfte deel, namentlyk door den gewoonlyken pisgang, wegens
h naau^lyÄ^ der vieibare ftoffen, zeer hgt zymweg zou ne-
mPn 3 dan ook de etterholtens, die anders.dikwils in het

ïlÊbbfn L daar door dikwils de heeling verhinderde. ^ Dog als men
ovSweegt, dat de vloeiftoffen geperft wordende, altytliefft haren mt-
^Ino- nemen, daar ze de minfte verhindering en tegenftand vmden,25
gang nemen, fionr de woede tot de opening ge-

de vo\'LïaSfoSak JezL, waarom deze Konftbewerking,
Äoon ze eenige malen is werkftellig gemaakt,. nogtans in geen ge-30
Siriïgebruik en ^ting is gebleven; en of wel van deze zwangheid,
llf^nkvon de h^lingl door die, dewelke deZe Konftbewerking heb-
nog ook van ^^is befchreven, zo hebben ze zulks mis-

feern^LSenLu-konnen befchuldigen, venmts zeer weinige zo opregt 35
ir ^^ menigmaal, en ik hier in ook ben die hunne qua-
fvl ulÄuene heelvvYzen^ die hen van afgunftigen als^misflagen kon-

Si Lfn men^ konden dienen, om zig voor diergelyke te wagten,40
ÄeTve te S^^ want T./.f noemt maar eemge die hem heb.

ben veTzekSt^dat Bonnet ettelyke maal deze pnftbewerkinge zou uit-
g^oTrfhebben, en heefthet

heeld geworden als mede dac Bonnet naderhand volgens deze manier
gewoonlyk zou hebben gefneden,en de andere,deze beter bevonden
zynae, laten varen, maar mogelyk alleen in geval van nood, als hy
op de gewoonlyke manier den fteen niet heeft konnen bekomen, gelyk
güis l<rancus, Greenfield en andere van de befte Meefters zomtyts is over-
gekomen (a), behalven dat niemand in Parys Bonnet, als deze ma-
niet beter was bevonden, tot hier toe heeft wftlen navolgen, zo moec
er nootzakelyk een geheime en gewigtigeoorzaak onder verborgen zyn ,
die Bonnet-Qn andere niet hebben willen bekend maken, dog die ikin-
ïozonderheid de bezwaarlykheid om deze wonde te heelen, oordeel te wezen,
dewyl mogelyk Bonnet als een voornaam Heelmeefter zig het vooreen
fchande zou rekenen, te bekennen, dat hy zodanige gering fchynende
, wonde niet konde doen fluiten. Want indien\'er geen zodanige oorzaak
onder verborgen was, dan zouden zonder twyffel hy en andere bequame
15Heelmeefters deze manier meermaal, ja gedurig geoeffent hebben, de-
wyl ze ligter als die van het grote toeftel is, en ook voor \'toverige zo
veel voordelen boven andere heeft. Het voorbeeld van de Heer Douglas
was een heel jong perfoon, en mogelyk ook zeer gezond, alsmede de
iceen niet zondering groot, in denwelken de heeling dan nog wel heefc
i2okonnen gelukken. Dog dewyl vele met de fteen gequeld, inzonderheid
oude perionen met zo fterk nog gezond zyn,en ik de bezwaarlykheid ,
ja onmogelykheid van \'t heelen der wonde aan myn Patient heb onder-
vonden, daarom kan ik deze bewerking niet agten de befte te zyn, voor •
dat men een zekerder heelwyze dezer wonden uitgevonden en met vele
as voorbeelden zal beveftigt hebben. Tolet fchryft wel dat deze wonden zig
zo wel als andere gemene buikwonden laten heelen ; dog men ziet wel
dat hy hier niet uit öndervindinge, maar na zyn begrip of vermoedinge
heefc gefchreven. Of hier met voordeel eene hegting, dewelke Rojfetus
eu vm ^obngen zeer aanpryzen, kan gemaakt worden, wil ik aan het
Sooordeel van verftandige Oeffenaars der Heelkonft overlaten, vermits
hier van nog niemand der nieuwe Schryvers in deze gelegentheid eenig
ge wag heete gemaakt. Dog als \'er een zekere heelwyze zal zyn uitgevon-
den, om deze wonde, inzonderheid omtrent grote fteenen, veilig en
wel te heelen, dan is deze manier van fteenfnyden buiten tegenfpraak de

7. Op deze wyze hela ik in de voorgaande druk myner Heelkunde,^iieen
den jare 1724. uitgekomen, van deze Konftbewerkinge geoordeelt."""
dSr^^ dat ik de zaak nader overdagt en vele van de EngeIfe,inzon-;;eif
400VP ^^^ ™ gedane proefftukken had gelezen en verder

f\'^ee verhaalt een diergelyk "üOorheeld obferv. 89. ên D. Sermes meld \'er van

wonde zelfs, maar voornamentlyk uit de quade gefteltheid of ongeióMc
toeftant des Patients ontftaat, én dat deze wonde dooreen Dfg^mw»
en naderhand door een gemene wondbalfem, gelyk by voorbeeld de
BaJf. Copawcs oï Jrc<sl, nevens een goed verband zig gemakkelyk laten
genezen, en dewyl het my zo wel als de andere nieuwe Konftbewerkers, 5
die deze bewerkinge gedaan hebben, aan gezfonde perfonen is gelukt,
daarom oordeel ik als nu, volgens myne twiftreden hier van 1728. ge-
houden, deze manier de befte te zyn. „ . V. w

8. Wanneer nu na deze Konftbewerkinge de Patiënt itertt, teoet
men deszelfs doot niet aan de Konftbewerkinge, maar aan deszelfs i®
ongezontheit en zwakke lichaams gefteltheid toefchryven; inzonder- ,
heid als \'er inwendige verzweringen in de nieren en de blaas zyn, ge-
lyk men by dè openinge van \'t dode lichaam heeft bovonden. Want
dewyl diergelyke ongezonde en uitgeteerde lichaamen ,offchoon ze op de
andere manier gefneden waren geworden, evenwel zouden geftorven 15
zyn, daarom is deze manier der Konftbewerkinge voor geen oorzaak van
\'t fterven tebouden, nog te oordeleii aW of\'ef meer na deze, als na de
ander manier gefnedene fterven, en derhalven deze de gevaarlykfte
zóu moeten wezen. Maar om deze manier in zo een quaad gerugcmee
te brengen, moetmen zig wagten kranke en uitgeteerde lichamen te2ö
opereren. Doüglashttït insgelyks aangemerkt, dat manneer de wonden na
deze Konfibewerkinge zig niet tot etterfcheiding lail Jchtkken, dePattenten
danfi^rven. Dog daar etterfcheiding gevolgt is, zyn ze alle genezen.^

O. Om deze Konftbewerkinge wel uit te voeren, zal men den Patiënt
on een tafel of opeen bedde op zyn rugge leggen, en deszelfs handen,i25
vo-ten hoofd en borft van de medeftanders wei laten vaft houden;
als dan\'een zilvere holle catheter in deszelfs blaas fteken, en door dezen
door middel van een buigzaam pypje, met een grote fpuit zooveel
laauw water in de blaas fpuiten, tot dat men befpeurt of oordeelt dat de
blaas wel is opgevult en uitgefpannen. Dit gedaan zynde, haak mens©
dan catheter weder uit de blaas, en op dat \'er het water met zoude uit-
lopen, moet een medehelper de fchaft toehouden, of tegen de bil-
naad aan drukken. Hier op fnyt men met een klem welfnydend mesje al-
lengskens regt boven\'ta fchaambeen aan\'t einde der//Witte Imie, door

de hult, vet en buikfpieren, welke infnyding aan de kinderen omtrent35
drie vingeren, dog in volwalfene wel een hand breed mag zyn. i.inde-
lyk na\'dat ik met de vingeren der eene hand de bovenfte rand van E
fchaambeen, of wel het water in de uitgefpanne blaas voel, (t welk
men in dikke en harde blafen niet kan voelen) fteek ik met myn mesje
naby het fchaambeen door de blaas, waar op men dan aanftonts het4o
water door dit kleine gat ziet uitlopen. In dit kleine gaatje breng ik
aanftonts een krom of wel een regt mesje met een knopje, als lab.
XKlllfig\' en Tab.XKV. fig. 4.zynafgeteKent, beftier het knopje

na de grond der blaas, en fnyde dezelve hier mede opwaarts open,ter
breedte van twee, tot drie vingeren, na de grootte der Pa tienten, breng
vervolgens de vingeren in de blaas, om te onderftaan,ofikdenfteen,
mzonderheid als een medehelper denzplven met twee vingeren in het
5aarsgat opwaarts drukt, met dezelve kan vatten\'^en uithalen, \'twelk
zomtyts gelukt. Dog als zulks niet wil gelukken, dan gebruik ik den ge-
WoónIyI|:eh lepel of tang om denzelven daar mê uit te halen.
\' IO." Öit gedakn en geen fteenen meerin de blaas zynde,\'t welk men wat na de
metdevingeren kan voelenjdan laatmen denPatient op \'t bedde brengen, Konabe-

voor de eer^emaal legt mqn alleen een droge plukzel wiek met eente
drukdoek op de wonde, en laat \'er een in de lengtétezamengevouwen\'^®^"\'
fervet,gelyk by^de buikwondengebruikelykis,zagjes omleggen. Eeni-
ge uren daar nk laatmen de wonde rnet een warm Digeßivumen plukZel
verbinden, ajs mede dtwr op een dikke drukdoek met warm kalkwater,
ï5waar onder wat brandewyn inet kamfer, en Lapis Medicamentofus ^ of
Sa} Armonkicum is gemengt , of warme wyn met verdwynende kruiden
gekookt, over/t grootfte g^dpelte des onderbuiks leggen, dezelve met
een fervet vaft maken, en zulks de eerfte vier " of vyf dagen, op dat \'er
gen« öntftekingeh zouden by komen , dikwils herlialen, waar op dan in
fio t-gemêen m gezonde lichamen haaftige ettering volgt, en de wonde dik-
Wlls in zeven, negen, tien of twaalf dagen zig zuivert. Daarna verbind
men de wondüeen of tweemaal \'s daags m.et Baf. CopaivcB of Arc(si, haalt
ze met lange iinalle hegtpleifters wel te zamen, (\'twelk eer onnodig en
ondienftig is) voorts legt men het vereenigend windzel aan, of laat de
fervet ftyver aanhalen, en daar mede zo lang aanhouden tot dat de won-
de geheeld zy, \'t welk veeltyts in de vierde week gefchied, dog by
zommige houd het nog wel iets langer aan.

II. Zo haali de Patienten de kragt hebben, om op te ftaan, te zitten, wat verder
ot te gaan , en ook een verlangen hebben zulks te doen, dan heb ik het na deKona-
Sotoegelaten; waar van \'er een zulks op den zevenden dag zonder
hmder gedaan heeft; wiens wonde aliengskens en wel geheeld is. In^®
eenige zet zig een taaije flym en gruis inwendig in de fchaft, waar
door die-zo verltopt word, dat \'er in een lange tyd geen pis door kan.
Als zulks-gpenrt,is \'t dienftig den Patient op zyn zyde teleFgen,of
SSmet warm water doordenpisgangintefpuiten, of door eenepyp,geiyk
men in de Ontleedkonft tot het opblazen der milt of longe gebruikt,
f. te bfen, (\'t welk zeker uitmuntend Heelmeefter tot Bremen. Runge
heeft) dan dryft hier door deze onzuivere ftoffe weg
■ ^Qr de WQiïde uit, waar op als dan de pis zyn gewoonlyke loop in \'c
40|9rte ^eder bekomt. Die meerder berigt van deze nieuw uitgevondene
I^Pofcbewerkinge wil hebben, kan yoor andere de vm Dougias, ChefeU
AdJ^ uitgegevene fchriften, of ook onze twifcreden de

Fig. 1. Vertoont hoedanig een kind onder het fteeiifnyden dient ya%
gehouden te worden. . , >t:

Fig. 2, en 3. Zyn twee wegwyzers in het fteenfiiyden gebruikelyk, deeer-
ÜQfig. z.hyJ, die een langwerpig knopje heeft, noemt men het man"
netje de tweede jig. 3. by B een kerfje hebbende, het wyfje.
Fig. 4. Is de wegwyzer van Hildanus tot het fteenfnyden, die ook in
plaats van de voorgaande gebruikt word, van de Franfchen een Corge^.
ret genaamt. >

Fig. 5. Een regte Jleentang om de fteen uit de blaas te halen,
Fig. 6. Een krommeJieentang.

Fig. 7. Een tang om grote fteenen in de blaas ftukken te breken. ^ ;
Fig. 8. Een werktuig, om \'er de opening, indien het nodigis, mê te

Fig. 9. Het afbeeldzel van een tafel AAA\'A alleen tot het fteenfnyden
gemaakt. B de plaats, daar de Patiënt met zyn aars komt te leggen,
C de plank waar tegen hy met zyn rug leunt , die door het yzer J>
hoger en lager kan gezet worden. -

DEwyl deze manter eenige tyd geleden zeer veel gerugt in de wereld
heeft gemaakt, en vele zonderlinge eigenfchappen in zig bevat,
zal het de Heelkonft beminnende niet onaangenaam nog ondienftig zyn,
hier van een goed onderrigt te bekomen. In \'t jaar 1697. quam een zeker
Monnik in een flegt gewaad tot Parys, die zig liet QFrere Jaeques\') Broe-5
der Jacob noemen, die volgens melding der Franfche Schryvers op-
regt en eerlyk fcheente wezen, ook zeer matig leefde, geen geld had,
nog ook begeerde te hebben, en niets als brood, zop en toefpys at, die
zig overal aanbood de menfchen, zonder geld op een zonderlinge, goe-
dige , veilige en tot hier toe onbekende manier van de fteen te fnyden
ea voor zyn moeite niets meer als een weinigje geld begeerde, om zyn

werktuigen en fchoenen te laten herftellen, en ook een menigte getuig-
fchriften van zyne reets gelukkig volbragte Konftbewerkingen en heelin-
gen met zig uit verfcheide landftreken van Vrankryk medebragt. Hy
bood zig de Koninklyke Geneesheeren en de voornaamfte Heelmeefters
5aldaar aan, om de in de grote Gafthuifen met de fteen beladene te
fnyden, voorgevende ten dien einde tot Parys te zyn gekomen, om de
Heel- en-Konftwerkers aldaar eene betere manier van fteenfnyden, als
ze oêffenden, te onderwyzen. En als deze hem niet aanftons wilden
toelaten de Patienten te fnyden, betuigde hy daar over te onvredente
^°zyn ,dat zyn aangebodene goededienften zo veragt wierden. Eindelyk
ftond men hem evenwel toe, uit nieuwsgierigheid, aan een dood lig-
chaam, dat men een fteen in de blaas had geftoken, een proef te doen,
en zyne zonderlinge manier te tonen; \'t welk hy dan in de tegenwoor-
digheid van vele Geneesheeren en Heelmeefters op de volgende ma-
* Sanier volbragt.

2.. Hy ftak een ronde fnyftaf zonder groeve in de blaas, drukte da ar Hoe by een
mede denzelven na de ilinkerzyde van de bilnaad, nam daar na eenproefftuk
mes, iets langer als het gewoonlyke, maakte daar mê een infnyding by^^"
de bilnaad, dog met aan de gewoonlyke plaats, maar omtrent twee
aovmgeren breedte van de bilnaad na de flinkerzyde, van onder na bo-daan heeft,
ven toe fnydende, beginnende van den aars, en opgaande tot byna
aan het midden van het Perinceum , tot dat hy eindelyk alles, wat
tuifen de huit en zyn catheter was,had doorgefneden, en ten laatften
de blaas, zonder den fchaft aan te raken ofte quetfen, zelfs geopent was.
^SNadatde infnydinge gedaan was, ftak hy een vinger in de wonde, om
te voelen waar de fteen was gelegen; en dezelve gevonden zynde, bragt
hy een byzonder werktuig dat hy zyn wegwyzer noemde, byna als een
lepel door de wonde in de blaas, over dit werktuig ftak hy een fteen-
tang in de blaas en haalde zyn wegwyzer weder uit. Na dat hy den fteen
gogevat had, haalde hy \'er eerft zyn fnyftaf, en te gelyk daar op ook met
eene grote behendigheid den fteen, offchoon dezelve byna de grootte
van een hoenderey had, uit.

3. Na de gedane Konjibe\'merking, heeft men dit lichaam ontleed, en waar- Wae oor-
genomen, dat hy eerft de huit en vet byna twee vingeren breedtehad\'^eien hier
SSdoorfneden, en daar na tuffen de twee fpieren der roede, genaamt sevelt
Ereibor en de Jccelerator, op de flinkerzyde zonder dezelve te quetfen
Js doorgekomen, en eindelyk in de hals van de blaas, ja in de blaas
2elfs een duim breets lengte opening had gemaakt, zonder den pisgang
ïs quetfen, en daar door de fteen uitgehaalt. Hier op hebben aanftonts
40 Vele verftandige Mannen geoordeelt dat deze manier van fteenfnyden
Veel beter als de gewoonlyke was, daar men in de pisgang moefc fnyden ,
"^^.e^^hand den fteen met groot geweld door den naauwen hals der
^■\'ithalen: ook waren volgens hun mening hier by zo vele zware

tDcvallsn niet, als by de nog gebrnikelyke manier te vfe^en, DogdeWvl\'
de meefte Konft-ervarene in deze manier geen behagen hadde n,neerll
men Jiem als doen niet willen toeftaan, zyne manier van fteenöyden
aan eenen levendigen werkftellig te maken. ■ j

4.. Om welke reden hy misnoegt van P^nrys vertrok, en zig m ae5
Koninkjyke Hofhouding, doenmaals tot Fonmimblem zynde,, feegaf, eO;
f^ldaar zig by de Koninklyke Geneesheeren liet aanmelden , zyne brievea
van voorfchryvinge overg,af ;z:yne getuigenis-fehriften vertoortde, zyn©
manier van fteenfnyden verhaalde, en dat hy reets volgens dezelve
eene grote menigte perfonen had gefneden: waar door dezelve wierden 10-
bewogen hem toe te ftaan aan een levendigen daar van een proefftuk
t;e tonen; alwaar zig dan aanftonts een Schoenmakers loiegt, met d^
fteen gequelt zynde, bevond, aan den welken ^/WerJ^^oi,inde.te-^
senwoordi^heid der KoninklykeGeneesheerenen Heelmeefters toti^w
lainebkau zyne Konftbewerkinge op de voorbefdireven manier iiitvoer-r^

de : de Konftbewerkinge wierd gelukkig gedaan, een legelyk verwonder-
de zig over zyne behendigheid, en de Patiënt overvielen na de gedane
Konftbewerking geen zware toevallen; maar gong, naauwelyks dm
weken verlopen zynde, wederom in \'t openbaar langs de ftraten. ^

» 5. Door deze Konftbewerking vexkreeg Broeder Jacob zo wel by tizo.
Hof, als tot Parys, zodanig eene agtinge, dat vele menfchen hem voor
een Gezant Godes hielden, om de elendige met de fteen gequelt zynde
perfonen, door eene betere manier, als dus verre bekend was, te ont-
laften. Derhalven quam hy in de voortyd des jaars 1698. weder tot Pa-
rys, met verlof om een iegelyk, die het begeerde, van de fteen te mo-25
sen fnyden; gelyk ook vele zig van hem Ueten fnyden: en als hy eene
KonftbewerkiDge zou uitvoeren, was de toevloed der menfchen 20 groot
om zulks te aLfchouwen, dat men genootzaakt was Wagters aande
deuren te ftellen, die de menigte des volks moeften te rug houden. _
6. Hy deed aan zyne Patienten voor de Konftbewerking geen berei-30

te doen; nog dezelve in de Konftbewerkinge vaftbinden; maaralleen
op de mg op een tafel leggen, de beenen buigen ds in\'t gemeen ge-
fciiied, en door twee fterke mannen vafthouden. Onder de Konitbe-
v/erking zelfs, en in de uithaHnge des fteens, gong bj merendeels zodanig 35
nm te werk, dat het menigmaalde onvertzaagfte Heelmeefters verbaas-
de: en den fteen uitgehaalt hebbende, bekommerde hy zig met om den
Patiënt te verbinden, nog een goede levenswyze te doen onderhouden ,
maar als hem wierd voor ogen gehouden dat dit nootzakelyk was ,antr
woorddehy: Ik heb den Patiënt van de Jleen ontlafi, Godhelpe hem verder. ^Q.
De vrouwsperfonen heeft hy op dezeive wyze van de fteen gefneden,
dog altyt de fchede der Lyfmoederdoorgefneeden; \'t welkhy, als othet
geen quaad kon veroorzaken, ftelde van geen belang te zyn.

7. Dog om van deze ffianier te beter te konnen oordelen, moet Hoedanig
denuitßagvan zyn Konßbewerkingen weten. Waar omtrent tèn eerften is^yneKonft-

Heer Mery, doenniaals beroemd Heelmeefter tot Prys, berigt in eenete voeren.
5byzondere hier over in \'t jaar 1730. in \'t ligt gegevene verhandelinge,
dat van 60. perfonen, die hyin de Lentetyd totparys heeft van de fteen
gefneden, 25. zyn geftorven, 13, volkomen geheeld, dog de overige
hadden of pypzweren ter plaatze der fnede behouden, of waren lek
gebleven: en Dionis, die in later tyd als Mery hier over heeft gefchre-
loven, verzekert, dat \'er eindelyk nog meer als de helft waren geftorven.
Jadat het een won der was, dat wegens de wrede behandelinge, alle dis
van hem gefneden zyn^ het met de dood niet hadden moeten betalen:
en dat ook zelfs de Schoenmakers knegt, door denwelken hy zodanig
een roem behaalde, een gedurige ettervloedby de bilnaad had behou-
15den, na de Konftbewerking gedurig krank geweeft, en eindelyk, eer
twee jaren verlopen waren, was geftorven: dog van aa. door andere Heel>
meefters in dezelve Lententyd van de fteen gefneden, waren \'er niet

20 8. In het openen der dode lichamen die door Broeder Jacob r^ ar en mSen ïr
dm, heeft men volgens \'t berigt der gemelde Schryvers bevonden dat hydode licha.
menigmaal de blaas geheel van de pisgang heeft afgefneden; in anderen"\'^" ^^
lieefc men het kout vuur in de blaas en darmen gevonden; in andere wa-
ren de fpieren, zenuwen en aderen der roede en der blaas afgefneden;^ Ekmut
S5in eenige was den a aars optrekkende fpier, benevens de b vaten des®"^^\'
onderbuiks doorfneden; nog in anderen was de blaas tot drie of vier-^ Vafa hypo.
maal tot in de holligheid van\'t lichaam doorftoken of doorgrieft; in vele^\'\'-^
waren de Wonden der blaas zeer ongelyk en hoekig; in ettelyke was den
endeldarm zodanig doorftoken, dat de drek door de wonde uitvloeide;
30m vrouwsperfonen heeft men bevonden de fchede der lyfmoeder, de
blaas en de aarsdarm op een reis te zyn doorftoken., zodanig dat die
welke in t leven bleven, de drek door de fchede loosden veeltyts zyn
er m de Konftbewerkingen door het quetfen der aderen, zodanigefterke
Woedmgen ontftaan, dat de Patienten kort daar aanzyn geftorven. De verdere
35 9. In de Konjtbemrking heeft hy ook niet altyd op een plaats de

fäaan, maar zomtyts dezelve twee duimen breed hoger of laaer semaakt
der wegens deze verfcheidentheid nootzakelyk dan de

re delen hebben moeten gequetft worden. Hy is ook niet naauwkeurig
^ ^yn \'werktuigen gezvceß, gelyk als een goed Heelmeefter behoort te

g&eß\' f^ä-sewc/-? Enge/ßbs Geneesheer Martin Lifler, dïe even op dkf^dm Panfis
van P ^\'■oeder Jacol) dezs Konßbewerkingen uiivomk ^ gi.jl in-z^n reisbefkrr
viard in vsrfchside fraaijs hsrigten van dsnzshsn. \'JIls meds Monlr. Sa-

vvn- dewvl hy menigmaal zyn gewoonlyk mes niet by zig hebbende,
S een fcheermes gebruikte. En ik heb in Holland gehoord, dat hy,
na dat hy aldaar uit Vrankryk was gekomen, uit gebrek van zyn ge-
woonlykmes, alleen met een gemeen broodmes, dat nog tamelyk ftomp
geweeft was, de infnydinge gedaan heeft, waar door dan nootzakelyk^.
allerlei gebrek en gevaarlyke toevallen moeften volgen. 1 ot Parys heeft
hy ook aan een jongeling, die een fteen in de waterweg omtrent de
bünaad had zitten, en men daar duidelyk konde befpeuren, evenwel
de infnydinge volgens zyne gewoonte aan den aars gedaan, niettegen-
ftaande hy denzel5en zeer ligt aan de plaats daarhy was leggende, hadio
konnen uitfnyden: uit welk voorbeeld te begrypen is dat by de Konit-
bewerkingen buiten reden en zonder overleg heeft uitgevoert. Voor t
OVtn^^Q hadhy geen kennis van de ontleed nog van deHeelkunde, behalven
dat hvook de breuken met wegneminge van de eene bal, gelyk als de

Maarfchalk de lorge, die den anderen dag na de Konftbewerking over-
leed S he^^^ J^^ob daar door zeer fchielyk al zyn agting m
S verloren, en zyne ^nwetenheid en onervarentheid is aan yder be-

PrSviS van Vrankryk gegaan, naderhand ook Holland en vele plaat,
fen van Duitsland dooreift, en heeft overal wat hem voorqnam van de25
ft \'en gefSn, dog nergens van verftandigen den roem yan een be- .
quïïm^en ^^^^^^^^ ten laatften al zyn

ïlTkt\'dat de manier van \'t fteenfnzden dezes Monniks,
ze ab hy \'t zelve heeft verrigt, niet kan worden goedgekeurt; even^Mlts 30
dezelve ook in \'f geheel niet zonder eenige nuttigheid , dewyl daar door ver-
fcheide voordelen tot de Heelkunft zyn verkregen: waar onder van Dw^

als voor dezen gefchiedde, gemaakt word: waar van mt kort wydlop.
Si zarcrSelt ^ Zo kan door den Ontleedkundigen Heel-

?n van Xquade toevallen verhoed blyven, indien men maar eenige
misSenhiermtrem verbetert;^

eSaan, heeft Dionis niet gemeld. Dog voorgenoemde Mr. M ry heeft
rzvnTefdi^^^^^ hier bovenaangehaald, zeer nuttelyke verbetermgen
voorreflagenr^^^^^^^ by dele Konftbewerkinge, m plaats van de

.ronde fnyftaf door Broeder facoh gebruikt, eenen catheter met een groef
in de blaas te brengen; denzelven met de linkerhand na de linkerzyde
der bilnaad te leiden, gelyk de Monnik heeft gedaan, en dan met een
bequaam mes de infnydinge in of langs de groef des ftafs te doen, even aan
5 de plaats daar de infnydinge ordentelyk gefchieden moet, zo dat het begin
derinfnydinge by de hals der blaas in dezelve gaat, en van daar fchuins
nederwaarts, dog altyt blyvende in de groef des ftafs, na het linker Os Is-
fchion de blaas voorzigtig verder openende. INa dat nu de fnede op die
manier behoorlyk is gedaan, moet men den wegwyzer of Gorgeret , als na
logewoonte, in de blaas brengen, door eene gebruikelyke fteentang, en
daar mê den fteen uithalen: dog hy heefc het nooit zelfs aan een levendige
ter proeve geftelt. Nogtans meld Dr Ly/ler Ca\'), dat M. Marefcbal^ doen
ter tyd zeer beroemd Heelmeefter des Konings, aanftons na Broeder Jacob,
op even dezelve verbeterde manier tot Parys heeft gefneden ; dog men
15heeft niet gehoord, dat hy daar mede heeft aangehouden, nog dat an-
dere deze manier aldaar nagevolgt hebben. Maar de Heer Rau, die den-
zelven Monnik in Holland menigmaal heeft zien fnyden, en de door Mr.
Mery voorgeflagene verbeteringen gelezen hebbende, heeft naderhand
volgens deze voorflagen, de Komlbewerking gedaan : want de Heer
iiogelyk ik verfcheide malen van hem heb gezien ^ volgde Broeder Jacob na
omtrent de plaats der infnydinge, en fneed niet in de pisgang, maar in
de blaas zelfs, gelyk als Broeder Jacob, maar volgens de raadg\'evinge van
Mr. Mery, bediende hy zig by de infnydinge van een catheter meteen
groef, daar na van de «wegwyzers, beide het mannetje en het v/yfje, als-^ ConduUo\'
mede het mes en de tang, gelyk als in de verhandeling der tweede ma-^^
nier is befchreven, leide zyne Patienten ook byna als Broeder Jocob, en
op zodanige manier heeft hy deze Konftbewerking in Holland dikwils en
merendeels zeer gelukkig uitgevoert, en daar door een zeer groten naam
verkregen: zo dat, offchoon Mr. Mery deze manier eerft voorgeilagen,
30 en zelfs Mr. Marefchal reets te voren tot Parys op deze manier zou heb-
ben gefneden, dezelve nogtans de manier van Rau genaamt word Qb).

(fc) Fan ds Rauifche manier van fteenfnyden heeft D. Albiniis, Hoogleercar tot Leyden,
in den jare 1725\' ^^fchryvinge uitgegeven^ alsmede deszelfs gebruikte werktuigen
in platen vertoont. Maar in die tyd dat ik D. Rau zelfs heb zien fnyden , namentlyk in \'S
jaar 1706. beeft by zodanig een mes niet gebruikt, gelyk Mh\'mm beeft afgeieelt, maar
■^f^ 20 als gemeenlyk volgens de t^veede manier gebruikt word. Waar hy men nog moeü
dat ik van den Heer D. Saltzman, Hoogleeraar tot Straashurg, heb •vernomen j
^^Broeder Jacob zyne manier van Steenfnyden eindelyk zelfs heeft verbetert, in \'t jaar
ï- en daar na tot\'Straashurg en andere plaatfen gelukkig uitgevoert. Deze had bem ook
Y^ae trouw en opregt beleden, dat by voormaais zeer qualyk gearbeid had; dog zedert tvjes

12. Evenwel hoe zeer ook het fteenfnyden van vele bequame Heel-
meefters is befchaaft geworden, zo blyft het nogtans eene zeer zware
Konftbewerkinge, zo dat alle manieren-noghareonvermydelyke moei-
lykheden hebben: en\'t is bezwaarlyk te oordelen welke de befte zou zyn.
Volgens die door Mr. Èdery en den Ho-tv Rau verbeterde manier van "5
Broeder jacob, is wel ligter een grote fteen uit de blaas te halenj als
volgens de gewoonlyke, vermits "dezelve dan door: den naauwen hals
der blaas moet doorgaan; maar in tegendeel iS\' het zeer bezwaarlyk eene,
zo diepe infnyding^te doen, en den fnyftaf te tr^effen, zonder andere
voorname deelen te quetfen. Volgens de tweede manier is het, deiö
fteen middelmatig groot zynde, zeer zwaar den hals van de blaas en dê
pisgang zo veel te verwyden, dat \'er de fteen door kan komen, zonder
dat"\'er naderhand geweldige ontftekinge en de dood of wel een gedu^
rige lekking of quade toevallen óp volgen, om andere bezwaarniffen niet _
te melden.

13. Ten laatften is hier nog te herinneren, dat zodanige perßnen die
van deßeen op eene van de voorgemelde manieren^ die men mogt hebben
verkoßn^ zyn gefneden, ligtelyk op nieuw ßeen bekomen, en dat wel ver-
fcheide malen na malkanderen, offchoon ze ook van de bequaamfte Heel^
meefters gefneden waren: gelyk als inzonderheid totNeurenberg gedrukt 26
èn bekend is het voorbeeld van een Kóópman van Fürth, die dooreen
ervaren Heelmeefter viermaal gelukkig van de fteen gefiieden was, en by
Wien gemeenlyk omtrent \'t jaar verlopen zynde, wederom een nieuwe
fteen aangroeide Qa). Derhalven zal een verftandige de fchuld niet op den
Stcenfhyder leggen, en denzelven, gelyk veel van afgunftige gefchied, is^

deswegen lafteren; want gelyk als het weder ziek worden der genezene
onmogelyk voor een Geeneesheer of Heelmeefter is te verhoeden, even
zo min is het in \'t vermogen van een Steenfnyder, dat \'er niet weder
fteen zou konnen aängtöejen: wänt dezelve Oorzaak die eenmaal de fteeH
heeft konnen voortbrengen, kan denzelven meermalen te weeg bren-^^
gen; of daar konnen uit de-nieren of pisleider zomtyts langzaam^
zomtyts fchielyk, weder nieuwe fteenen in de blaas komen, die nader-
hand aldaar groter ivorden, en op nieuw fteen teweegbrengen: dewel-
ke dan als te voren konnen gefnedêii Wörden.

DEze Konflbewerking is in \'t algemeen nootzakelyk, als de Lyder geen
water kan lofen, jwg geen catheter in de blciüs han gehvagt\'UdOTden\'.
dewyl \'t zomtyts gebeurt,dat de alderervarenfte Heelmeefter genen cathe-nootzake-\'^
ter in de blaas kan brengen, en dus moeten die Lyderen door zulken toe- lyk is.

5 vallen, als menhen op geen andere manier te bulp komt, zekerlyk fterven.
De oorzaken die het brengen van den catheter in de blaas verhinderen,
zyn ly geweldige ontjlekinge der fluitfpier of des haïjes \'üan de hlaas
door dezelve menigmaal zo naauw word toegefloren, dat \'er geen catlie-
ter kan doorkomen : en indien men fterk wilde drukken, zou men d e ont-
ïoftekinge en pyn vermeerderen, de pisgang doorftoten, of wei \'t koud
vuur en de doot veroorzaken. 2) Een hard gezmlin de hals der blaas of
de fchaft, \'t welk dezelve zodanig toefluit, dat\'er geen catheter kan in
de blaas gebragt worden. 3) D vouwen en rimpelen in de fchaft, die,
inzonderheid by oude perfonen, dezelve dikwils zodanig toefluiten, dat
15 ze geen pis uit- en geen catheter inlaten. 4) De fterke opzwelling der
fpongieufe zelfftandigheid der fchaft. 5) Heeft de Heer Morgagni een al te
grote 5 voorftander bevonden, door den welken een dodelyke pis ver-6 Projlata,
ftopping is veroorzaakt (a). Derhalven is in alle zodanige ongevallen,
daar men de pis nog door geneesmiddelen , nog door den catheter kan
20 doen loften, nootzakelyk dezelve dooreen andere Konftbewerking werk-
ftellig te maken, dewyl anders de Patient zou moeten fterven.

2. Dit gefchied op verfcheide manieren; en wel eerftelyk is de ge-\'^"
meenfte en Jus lang geèriii^e/y^y^^, dat men den Patient zodanig legt als of
hy zou van de fteen gefneden worden: daar na neemt de Heelmeefter
tweefnydent mesje, en fteekt in\'tjjgr/n^eo aan de plaats, daar men
^en fteen na de manier met de grote toeftel fnyt, Tab. XXlLfig. 5. G.
tot in blaas, \'t welk men ondervind volbragt te zyn, als de pis by
"pt mes uiüoopt. Dog eer hy het daar weder uithaalt, moethy\'er een
Zilver pypje vier vingeren breed lang, door de wonde met de regter-
hand

hand hi de blaas fteken, en als dan met de flmkerhand het mesje dap
uithalen. Na dat de pis door het pypje is uitgelopen, laat men het in
de wonde blyven, bind het aan een windzel met een draat om het lyf
vaft,ftopt het met plukzel toe, op datdepis\'er niet akydkan uitlopen;
maar als de Patiënt\'" zig daar van wil ontlaften, dan trekt men\'er de wiek 5
uit, dog de pis afgetapt zynde ftopt men het pypje weder toe: waar niede
men zo lang aanhoud , tot dat de ontftekinge of andere qualen, die de
verftoppinge des pisgangs veroorzaken, benomen zyn. Dog deze manier
is omtrent de ontftekinge van de hals der blaas zeer gevaarlyk, dewyl
door het fnyden de ontfteking iigtelyk vermeerdert, en de zaadva-io
ten ligtelyk gequetft worden.

3. Het is een veel betere manier, dat men in dit ongeval niet.door
de fchaft of de hals der blaas, maar door de plaats dmx. Broeder Jacoh
plag t^ fnyden, in de blaas zelfs fteekt: want op deze manier word de
pisweg nog de hals der blaas niet gequetft, de pyn zal ooknietzogrooti5
zyn, en de wonde zai ligter konnen geheeld worden. De derde en nog
betere mmier is, als men in plaats van een tweefnydend mes een omtrent :
vier duim lang zvnde Troicart door denlaatftgemelden weg van^roe^/^r
7acob in de blaas fteekt, daar na \'er de naaide uithaalt, en het water
door het pypje laat uitlopen, dan zal de Konftbewerking veel fpoediger 2Q
en gemakkelyker zyn uit te voeren, als ook de Patiënt minder pyn ge-
voelen. Als men voor het indrukken der Tro/Varr een of twee vingeren
in den aars fteekt, gelyk als by het fteenfnyden Tab. XXIL fig. 3. ver-
toont word. Dan dienen dezelve voor een wegwyzer, om.den weg m
de blaas zo veel zekerder te vinden,en den aarsdarm niet te quetfen.25

4 Dof \'t fchynt het alderligift te zyn, als men eenen Troicart regt over
de zawemoegtngc der fcbaambeenderen, in het bovenite gedeelte der blaas ■
fteekt^ en de pis door het pypje laat uitlopen; \'t zelve naderhand omhec
lyf vaitbind , ook, als anderzins de gewoonte is,toeftöpt,enhet daar in
zo- lang laat blyven, tot dat de ontftekinge, opzweliinge, of andere oor- 30
zaken van de verftoppinge zyn weggenomen. En offchoon deze laatfte
manier nog niet zeer in gebruik i3,zo zal men niet aUeen door de Ont-
leedkunde, als men de blaas in\'tlyf door wind of water doet opzetten,
duidelyk gewaar worden; dat zulks niet alleen zonder gevaar kan ge-
fchieden, maar \'t zelve heeft ook de tleer Mery tot Parys dikwilsmet3
eenen goeden uitflag uitgevoert (a) (H).

heden gemaakt heefc, dog als nu-word de-
ze bewerking, indien \'er uit het gebrek

zelfs gene moeilykheden.opkomen, bymy
als een geringe uitvoering aangemerkt,
waar over men de uitlegging van mynisde
plaat, fig- 9\' 10 en 11. kan nazien.

(«) Hift. de 1\'Acad. des fciences Ann. 1701.p- 378- Garengeot operat. ToinJ,p.s4.

S. Oude perfonen, als mede die, dewelke een verhard gezwel in de hals Wat na
der blaas of een andere quaal hebben, die men niet kan doen verdwynen,
moeten het overige van hun leven een zodanigpypje in de blaas dragen. [\'fdSn"^
Maar indien alleen een vleefchagtig uitwas of lidteken de pisfchaft \'
5verltopt, moetmen zulks als boven in \'t 136. Hoofdftuk geleerd is,
door bytmiddelen wegnemen : en weggenomen zynde, kan men \'er het
pypjè weder uithalen, en de wonde, zo als by het fteenfiiyden is gezegt,
heelen. Dog indien dit door ontßeking van de hals der blaas is veroorzaakt.,
dan moet men na de Konftbewerking denzelven door aderlaten, klyfte-
ïoren en verdwynende pappen, die men op het bovenfte en \'t onder-
fte deel der blaas dikwils moet aanleggen, tragten te verdw^men: hier
benevens moet men door een Geneesheer inwendige geneesmiddelen
voorfchryven, en daar mede aanhouden, tot dat de ontfteking verdwe-
nen zy; waar na men het pypje weder uitneemt, en de wonde toeheelt.
ssDe ontfteking dient binnen drie dagen weg te zyn, of de Patient zal
\'er aan fterven.

En noemt het eene etterholte der bilnaad, als by de bilnaa.d, \'t zy van de ^^
na^het fteenfnyden, of \'t doorfteken by de bilnaad in de voor-fchapen-

^ de aldaar zig niet laat heelen, maar dat de pis door deze openinge
veel ongemak gedurig uitloopt, en de lippen vereeld of verhard wor-
den. De oorzaken van deze etterholtens zyn voornamentlyk het mis-
hruik der wieken of pypjes in de wonde, na het fteenfnyden; gewel-
dige opfpanninge en verfcheuringe der deelen, door een grote en on-
^ gelyk 2y„de fteen; of als aldaar een fteen blyft fteken, en de pis ver-
^ ^^aging veroorzaakt, inzonderheid als de Patienten van een ongezonde
_ JJ^quade gefteltheid zyn. Deze etterholtens können bezwaarlyk geheeld
worden, mzonderheid als ze zeer groot, en de Patienten ongezond
d^lS ^^ indien ze al te groot of wyd zyn, is hetirjenigmaal ondoenlyk
SoverSiH ^^ ^^e^len. Insgelyks hoe ouder dezelve zyn, en hoe dikker de
^ tlieia is, zo veel te bezwaarlyker is de genezinge, dew jl men dezelve

niet wel dan wegnemen.v E)og in tegendeel;, de etterholte niet zeer groot.
nog de vereeldinge niet zeer hard, ende Patienten.wel gezond zynde j
zo konnen die lieden-genezen worden.

2. Degenezing.kanop tw.eederlei wyzegefehieden?. i) moet men de
wieken en pypjes, als die, ƒ er in izynnitnemen^ naderhand de, Patien-5-
ten zodanig leggen, gelyk onder het fteenfnyden gebrnikalyk is,, dq)
vereeltheid behendig uitfnyden, daar na do wond met wondpoedersr
of een goede wondbalfem beftryken, met fmalle en lange hegtpleifters\'
wel tezamenhegten, fmalle drükdoeken aan,d.e.zydenleggen, om de
kanten behoorlyk by malkander te houden, en als dan wel yerbinden. iq»
Men zal, den Patiënt te bedde zynde, alwaar hy gedurende de;gene-
zing men de kniën te. zamen gebondenmoet bly ven leggen ^ op dat
de lippen malkanderen te beter zouden :konnen. vatten ; in ,de eerfte
dagen niets of dogzeer weinig laten drinken, om de twee ofdriedagen
eenmaal verbinden, en als alles, tot op een kleine opening na, geflo-15
ten is, dan kan men de Patienten weder laten, pan, gdyk als by het
fteenfnyden gezegtis, op welke wyze dan zodanige etterholtens, indien
ze geneesbaar zyn, konnen geheeld worden. 2,) Folgens de tweede ma-
nier moet men de vereeldinge door een bequaäm bytmiddel tragten te
verbyten, de korft met ettermakende middelen te doen fcheiden, en20
afgevallen zynde, de openinge door liegtpleifters en wondbalfem te za-
men heelen, zo als even te voren is onderwezen. Als \'er bytmiddelen
te gebruiken zyn, moet men de Trochifci de minio, als mede dQ Lapis
cauflicus of Mercur. pr^eipit at. alb. onder de balfem gemengt, in\'t

werk ftellen. 3) Deze etterholtens of fiftulen, inzonderheid groot zynde 2.5
lopen zelden op eenmaal digt; inzonderheid als de Patienten zig niet ftil _
houden nog wel gedragen, op dat de vereelding niet volkomen nog
diep genoeg is weggenomen. Derhalven als dezelve, na dat men de
gemelde heelwyze eenigen tyd behoorlyk hèeftgehouden ,nog niet digt,
of niet volkomen toegeheeld was, en de lippen of randen der fiftel we-30
derora eeldagtig worden, moet men op de voorgemelde manier de vereel-
ding weder wegnemen, en voorts zo verbinden, tot dat ze eindelyk ge-
heel fluit. Zomtyts is het ook dienftig na \'t wegnemen der vereelding,
de fiftsl met eene-> of groot zynde ^ met meerder hegtingen aan een te wc»
gsn, oui de heelinge daar door te verha-aften. Na deze hegting verbind 35
men de wonde als voorgemeld is, met een goede wondbalfem en hegt-
pleifters; dog de draden der hegtinge, zohaaft de-randen aan malkande-
ren vaft zyn 3 moec men -ze los inyden en uithalen. Indien zodanig een
pypzweer voor aan zeer naauw mogt zyn, dat men \'«r-niet wel konde
bykomen , moet men dïe door éen bereide fpons of doorfnyden verwy-40
den. Een zeer merkwaardig voorbeelden gelukkige heelinge eener dier-
gelyke grote pypzweer, zal in \'t vei\'volg omftandiger befchreven wor-

der pis door de etterholte zou ftrekken, indien dezefve, ge-
lyk dikwils voorvalt, niet kan geheeld worden, om der Patienten onge-
5 mak verdraaglyker te maken-;\' dog \'t zélve is zeer onbequiaam,-yn zal voor
t overige niet veel goeds doen (I). - • >

^ I. Vertoont voornamentlyk de fchaft ZQ.als dezelve in mansperfonen
gefehapen en gebogen isvan dé anderê Melen der mannelyke roede
afgezondert, op dat dê ttatuUrlykékronitè tetseterzöxf\'konhen gezien
, worden. J is de blaas. fluitfpier derzelve. C het hoofd der roede. „ .. «
DDD dQ fchaft in zyn uatèurlyke kromté of gedaante. E deszelfs®
opening. .FF .de endeldarm zo als die aan de blaas vaft is. G de fluit-
fpier dés endeldarms. Hde opening des endeldarms, genaamt het aars-
gat: uit ontleend.

^ ^^ fluitfpier. C. de waterweg. D deszeis
openmg. K de clitoris met haar voorbuit. FB^ de Nymphen. G G de

lippen 4er fehamslheid. B de ingdng dër lyfmoeder-fchede. II de
s C^CF fiTiocci-cr» K de baarmoeder.
Fig. 3. _ vertoont de van ouds gebruikelyke manier van fteenfiiyden, hos
de vingeren in den aarsdarm worden geftoken; insgelyks hoedanig
de fteefl by de bilnaad gedrukt,, en op de verhoging ^ de fnee gedaan
.word: ontleend uitTo/^f. ■
Fig. 4. Verb\'eelt hoedanig ha de fnèe den fteenmet de lepel B uit de
wonde en de blaas word gehaalt; uit,denzelven ontleend. . ,

5. VVyft aan hoedanig dè\'volwaffene onder ïiet fteenfnyden\'inoefen
leggen, na het gevoelen vm Alghifi^s.. A liet leggen des Patients. B
den Operateur, hoe hy mét dè flinkerhand Bén fnyftaf, maar met-
de regterhand het mes;in de\'Konftbéw^fking hdiid. CC de twee per-
lonen de voeten vafthoudénde,: D de-péïfodh dié den Patiënt van
agteren, als medehet gem.agt in dé hoogte iiöud, èn te gelyk de huid
by de bilnaad fpant. £ £ het kuffi;n onder des Patients aars leggende.

een vat of tobbetje onder de tafel om \'er het bloed in te laten lopen.
^ dè plaats da-ar men de fnee gémeenlyk doet. ■" \'

\'Jelooft^\'^ gedagte Heeren betreft, \'t zelve
ia) J^^r dan de daden daar van Ilit-
ch) JïePfi bandgrepen, fig. îî.

Fig. De tas die de Konftbewerker voorbind, in dewelke^ de nodige
gereedfehappen fteken.

Fig\' 7\' Een werktuig van Marinus om den fteen uit den pisgang te halen.
J is het einde dat men in de fchaft fteekt tot agter den fteen, om den-
zelven te vatten. B het handvatzei waar mede men den gevatten
fteen uithaalt. .

Eze quaal bevind men gemeenlyk in eerftgeborene kinderen te zyn -
\' inzonderheid om dat zy in de eerfte dagen niet wateren: waarom
zodanige kinderen onvermydelyk moeften fterven, wanneer men gene
opening maakte. Deze noemt men Atreta. Zomtyts befpeurt men aan
dezelve een merkteken, daar de opening riatuurlyk behoorde te zyn, en 5
zomtyts niet: en dan is \'er in \'t gemeen zeer weinighoop van een goede
uitflag te wagten. Ook doet de pis de lippen der fchameiheid wel uitpui-
len , en wyft dan aan, waar de openinge moet gemaakt worden. Om
dit uit te voeren, als \'er een merkteken van de plaats is, daar de natuur-
lyke opening behoorde te wezen, doet men een inftiydinge omtrent van 10
de natuurlyke grootte waar in men dan een wï&km^^ Bafilicum of di-
geftiefbeftreken, fteekt, en daar medeeenigedagenaanhoud, totdat
men de vreze van weder digt te groeijen, is te boven gekomen. Dog
als \'er geen merkteken is te zien , moet men met de vinger zoeken waar
de holligheid van de fchede der lyfmoeder is: en die gevonden zynde,

^ ^-An, ? r ^ onlangs heb gezien en herftelt. In dit geval kan men dezelve
, aan het bovenfteofonderftegedee}te,ofaan beide

tt- geijK, verwyden, na dac hec denHeelmefter gevoegiyk voorkomt,
en daar na meteen wondbalzem heelen. Zomtyts kan de fcheede der lyf-
\' moeder ook m reets volwaftene perfonen, door eene geweldige ontfte-
■lokwg verbranding, of na een zware baring coesroeijen, zo als ik dier-
geiyk voorbeeld heb zien gebeuren; die dan merendeels onherftelbaar
zyij. Hier van kan wydlopiger gelezen worden byRoonlm/en,2.boek,
^^bJ.s.Solmgen op de 727. bladzyde. Flater. Pmx. Lib. 2. Cap. 17. Ban.
hm. Anatom. L. l. Cap. 49. Obf. curieufcs de Jofeph Nolet.pag. 46.

2^0mtyts gebeurt het dat de fchede door het ^ maagden-, of een ander
^ tegennatuurlyk vlies zodanig word gefloten, datin volwafTeneniet
. alleen de maandftonden opgeftopt worden, maar ook grote pyn in \'c
l^lrTcf^^"^ ^^"denen, uitterende koortfen, verlies van eetluft, flape-

hPtK, F ^ ^ betuigen gezien te hebben) maar ook een verhinderinge in
net byflapen veroorzaakt,- dog men heeft bevonden,dat zodanige vrouws-
perfonen konnen zwanger worden CO. Deze quaal moet door een voor-
zigtige inlnydingeherftelt worden aan deplaats daar de begroeijinge is :
t we k mzonderheid zeer wel en gemakkelyk kan gedaan^worden, als
t^et vhes door de maandftonden wel is uicgefpannen; zo als by Ruyfch
n zyn 32. waarneming en by Aquapendens is te zien: by welke, nade
grotemenigtedik, taai en ftinkend bloed is afgelopen,
s^de helu Patient van alle toevallen aanftonts wierd bevryt(^). De won\'
^ ieeid van zelfs. Dog wanneer zodanig vrouwsperfoon is zwanger

P-eworden, enzal baren, maar door een tegennatuurlyk vlies de fchede
Sefloten zynde, de verloffing van het kind gehmdert word, moet
Zen zodanig een vlies nootzakelyk doorfnyden, dog wel zorg dragen,
dat door het fnyden het kind niet gequetft word : waarom men zeer
voorzigtig een kleine openinge zal maken, en nadernand hec overige, 5
^tzy met een mes, aan welkers punt een knopje is, ofdoor miadel vaneen
hol onderzoekyzer overlangs doorfnyden, zo als by Ruy/ch obf. 22. is ge-
fchied; of men moet een vinger in de opemng fteken, en dan het
vlies doorfnyden. Menigmaal is het zoo dun, dat men het gemakkelyk
met een vinger kan doorftoten. Zomtyts is in het maagdenvlies nog 10
wel een kleine openinge, daar de maandftonden, maar fgeenzins de
mannelyke roede kan doorgaan, waar door dan het byflapen zod^iig
verhindert word, dat vele nieuwgetrouwde menen betovert te zyn. Dog
in dusdanig een geval, indien dit vlies zo fterk is, dat het de man met ^
kan doorftSen, moet het van een Heelmeefter door infnydinge geo= I3

By ve\'e vrouwsperfonen groeit de clitoris zo groot, datp bynade
gedaante van eene mannelyke roede heeft, en zodanige worden
geheuden man wy ven tezyn C^); dog deze clitoris heeft nopit ope-
ninff zo dat \'er geen pis nog zaad kan uitkomen. Eenzodanige on-
geflhikte Clitons ls in het byflapen zeer hinderlyk, verooizaakt in de^^
mannen een aflceer, by vrouwen een onvergenoegt huwelyk, waarom
wel begeerd word,, dat de Heelmeefter denzelvcm wegneme. tn Ara-
bien en Egypten zö« dit eene gemeenzame quaal zyn, alwaar dan, ais
men het in de jonge dogtertjes gewaarword, alles

is, ten eerften wo?d afgefneden. Dog m Europa gefchied deze Konft^^
bewerkinge ze^rzelden, dewyl geileonkuiffe vrouwsperfonen zodanig
S uit geilheid, maar eerbare vTOUwen uit fchaar^e, of im vreze van
-ée pyn, niet ligtlaten wegnemen. Dog als het een Heelmeefter verzog
\'woM, behoord^ het op de^volgende wyze te gefchieden : i) moet men
\'Lt een fterke draat alles dat Te lang is, af binaen gelyk als een uitwas,^.

(a) Meelden zyn tenndenby Tulp, Oraaf, Flateiiiis, Ehodias, Plazzenus,
tiarollus, ya^Unus •

óf ah van het aïbhid\'en der mannelyke r^fêdê-gemê^ld AI \'hétte Vê^l
zynde met een fcherp mes op eemiiaal afJlyden ^ itöt bloéd wat laten lö*
pen, daar rra \'t met bloedflefpèhde poeders ïluiteh, \'èti eindelyk afs eén
wonde heelen. Ballonhis fchrylt dat ge byd&Indiaanfe vrou wen worden
^afgebrand. \'

"N véle vrouwsperfonen zyn de N\'ymphen zolang, -dat ze buiten de
fchamelheid hangen, verhinderinge en afkeer veroorzaken, en dér-
halven menigniaal moeten weggenomen worden. Als zulks zal ge-
fchieden , rrioet de vrouw op haar rugge leggen, dé beenéh ehfchamël-
3O heid van den a\'ïdereri gdierwdesi.TOCM\'d Wy^rfi-iHöet tk He&lsieefter de

eene nymphe na de andere mét dé flirtterhand vacteti, tn tnét de regter
door een fcherpe fchaar alle? wat te langis affnyden. Dog dewyl in *t
gemeen hierby zodanig een fterke bloedinge\' ontftaat, dat eenvrotiw,
aan dewelke Maiiriceau deze Konftbewerking uitvoerde, wegens het
ÏS bloeden ettelyke maale is flaauw geworden , daarom moet men in<leze
Konftbewerking van voldoenende bio\'edftelpendemydel\'en tooi^zien zyn,
het bloed, indien \'t nodig is, te konnen ftempen: dog naderhand laat
zig de wonde ligtelyk met een wondbalzem heelen (ä).

BIkwils komen aan of uit de fchede zekere uitwaflingen j die zomtyds
klein ofte ook wel groot zyn, enrZélfstot aan de \'kmejen^kbhnèn
neder hangen. Dezelve veroorzaken niétalleén ongemak en te--; :"

fchiedop dezslve manier, als van de uitwaffen in het gemeen is gezegt:
\'tzy door afbindinge, afïliydinge, of door afbindinge en affnydinge te
gelyk (fl) , of door bytmiddelen ; dog men moet hier voorzigtig zyn en
de uitfchietinge der lyfmoeder niet voor een uitwas aanzien, en zulks on-
voorzigtig weg willen nemen. Deze uitwafTen zyn menigmaal van diej;
ê Ttlypius. zelfftandigheid als een a flymprop in de neus, die zeer digt by de lyfmoe-
der zodanig uitgroeijen, dat men hun oorlprong niet kan te zien krygen,
en derhalven ook niet op de voorgemelde wyze konnen benomen wor-
den. In dit geval raad dat men de uitwaffen gelyk als een flym-
prop in de neus, met eene hier toe bequaam zynde tang, door eene^^
omdraaijinge moet uittrekken: Dog hier by is alvorens wel te overwe-
gen , of het ook veilig kan gefchieden, om \'er geen andere ongemak-
ken door te veroorzaken (è) Folter (^c) meld, dat hy allerlei uitwaffen
en wratten aan de teelleeden der vrouwsperfonen met een gioeijend mes
zeer gelukkig heefc weggenomen: \'t welk evenwel weinig Patienten,
zullen toelaten. ^^

E vrouwsperfonen zyn niet zo veelvuldig met de fteen inde blaas
gequelt als demansperionén;d.ewyI derzelver pisgang zeer kort en
veel wyder is: zo dat de kleine fteenen zig-niet ligt in de blaas kon-

nen onthouden,nog groot worden; maar, indien \'er een mogt aangroeijen,
gaan ze merendeels weder weg, en worden zelden zo groot, dat men^o
die behoede uit te halen,\' En indien die al tamelyk groot mogte a inwaffen, "
zo ontlaft hy zig; memigmaal zelfs : en men heeft niet alleen vele voor-
beelden, dat\'er velé grote fteene door vrouwsperfonen zyn gelooft (rf),

(a) De HeerTi. Vater hefihryfr een voorheeldvm een grovtvke-Sf^giig^
moeder, mn \'t welk eerft de :mrtel doorftoken en gebmden,
afgejnêdéi geworden, ^Wiï^Qxt. \'At hrcom \' „

Oy Waar4emingen�bSIT befchreven Taipius Lib. :^.obf 33 eii34^KeritrinsSpiciIeg,
©bf. 55- Meekeren Obfervat. cap. 54 Ruyfch Obf. VI. ,
(c) /i zyn ScÄoo/ der Vroedvrouwen pag. mihi 48- „ ,

Alsby\'BoxqW. Cent. ll.Obï.ii. Een fteen van de groote eens ganfen-ey
jii)S.Spiciles.Äaatoni. Obf 67.g. 103. dis[esksi heeftgew<fgeni Bartholin. Bi^^^j^-

^aar ik heb \'er, nog niet lang geleden, een, vier lood wegende, en
zo,groot als een middelmatige hoenderey bekomen, die een Boerin hier
in de nabuurfchap, zonder voorheen geweten te hebben met de fteen
bezet te zyn, na angdurige pyn en prangen in \'t lichaam uitgeftaan te
5 neooen , op eenmaal uit de blaas is quyt geworden

2. Offchoon dit menigmaal by de vrouwsperfonen voorvalt, zo zyn- Nostans
ze nogtans alle zo gelukkig niet, dat zig de fteenen van zelfs ontlaften; wotdenze
maar blyven zomtyts ook fteken, en werden groot, vercorzaken ge-S^^\'o^idem,
Weldige pyn en andere quade toevallen , even als by de mannen. Der-
10 naiven als ze nog van zelfs,nog door behulp van bequame fteen afdry-
vende geneesmiddelen, zyn te loflen nog af te zetten, moeten ze door
ae heelkundige Konftbewerkingen weggenomen worden.

3- Nogtans zyn de vrouwsperfonen in dit ongeval zeer gelukkig, om En können
«ac men de Iteenen der blaas,, merendeels zonder te fnyden, aileen -zonder foy-

Jjüoor verwydinge des pisgangs menigmaal gemakkelyk kan afhalen: en
öe veelvuldige ondervinding herd,dat dehals derzelver blafen byna on-
gelooflyk kan worden nitgerekt of verwyd, en menigmaal zeer grote
Iteenen haar gelukkig afgehaalt worden , gelyk dan behalven degetui-
gems der ervarenfte Steenfnyders, als Tolet , Jlghifi , Greenfield,%n an-
^^devcookà^Mtfc.nat.ciir. obf.dec. i r. An. x. p. 47.betuigeii, dat door
vervvydmge van de hals de blaas een fteen van een vrouw, elf lood
wegende is afgehaalt. Insgelyks melden de Engelfê Philofophica
236. dat men op deze wyze van jonge en oude vrouwsperfonen gro-
te fteenen mt de blaas gehaalt had , zonder van myne eigen ondervin-
55 öing en waarnemmgen te willen fpreken. ^

4- Derhalven als een vrouwsperfoon een fteen in de blaas heeft,.ge- r. ,
bruikt men hedendaags zo veel gereedfchappen niet als by minsperfo- gllftc\'^\'
«en, maar als men door het onderzoeken met de catheter van de ft ^en mauier \'
veizekertis, zal men denzeken op de volgende manier uit de blaas

S^ft Men legt de vrouwsperfonen even gelyk als de mannen in het
J^^\'enfnyden gelegt worden ; laat de lippen en nymphen der fchamelheid
joor iemand van malkander houden, op dat de Hee meefter denpisgano^
J^f blaas onder de clitoris wel zalkonnenzien: (ziet XXII. ^(r 3 d \\
ton ^ mannelyke wegwyzer Tab. XXL fig. 2. door de pis^^

in deblaas, en dgar na het wyfje^g. 3. gelyk als van de manier ^m
^nnen van de fteen te fnyden, is gezegt. Met deze moet hy d^n
P\'^ê^ng en den hals der blaas Tab. XXIL„%.2.B. C. verwyden; dan tii-

dik-^if/\'^jnerhvaardig voorbeeld van WolfFenbuttel bekent, alwaar een vrouwsÈerfocw.
\'i^aarvani^,^\'[^nigegrstefteenenheeftgeloafl,o agt lood heeft geioMen.

^sn. Fm etn Hreronymus in het jaan 7.1 r. een byzonder verhaal heeft in \'t liet teps-^

\'""SolykeireseTideagtlood^meld il/r.MorandJTraité du hawt Apparelp ilg.
Mmmmmm ^ ^^ r

feft heide deze wegwyzsrs, een lleenmng vcorzigtig in de blaas üekea.:
\'t Welk .gedaan zyndß, moet raen \'ex de beide wegwyzers wederxütha^ -
len , den hals der blaas met de tarag verwyden , den teen .zoeken, ea
gevonden zynde, die vatten, en hem\'erop demanier ah by het fteen-
fnvden der mannen, uithalen, \'t welk menigmaal ook tamelyk gemiik-^
^ kelyk, als de fteen glad en niet heel groot is, in zyn werk gaat; dog
indien hy groot is, vereifcht het meerder moeite. Maar mdien hy zo graot :
mggt zyn dat men hm &p deze manier niet kon ukhaleu, moet men hera
met de tang tragten in ftukken te breken, en ftukswyze tedoen uitkomen.
Warinécr ook dit niet wilden gelukken, moet men op de eene^t andere lO\'
zyde, als Tolet onderwyft, in de pisgang eene infnydinge doen, om
denzelven zo wyd te maken, dat \'er den fiéen kan uitgehaalt worden.
Als men niét heeft gefneden, dan behoeft men na de Konftbewerkinge
niét te verbindèm Evenwel moet men weten , dat-wegens de grote uit-
föamiige des waterwègs, zodanige vrouwsperfonen m de Koiiftbewer-ji
Bnge, menigmaiü haar water niet meer kon^ren hoMdat;- \'t welk evenwel
den jongen lo ligt niet als de ouden overkomt, waar van de fchuld niet
aan ^Meelmeefter,maar aan degrootte des fteens ofzwakhad des Pa-
tiêMsmoec gegeven worden. Dog afe.\'er eeeeinföyaii3ge rs gedaan,raoet.
men de wonde mét wondbalfem heelen." . . . . ^

5. Brèeder faoi^h fneedoök de vroiawsperfocien feynk aan dezelve piaats,
ai Op dezelve hianier ats de mansperfonen, zo als boven reets la be-
fchreven- en Gffchöon. niemand, zo verre my bewuft is,.denzelven la.
dit geval ^ behalven O. Rm {a) nagevolgt heeft, maar de voorbefchreve-
ne manier voor de befte is gehouden:^ z-ogeloofik nogtans, d^it het na.^,..
dêzenianiér, daar grote fl:eeRe» zyn, däe niet ligt doordek pisgang kan-
nen uitgehaalt worden ,\' of dat men het niet hoi.den van het water lie-,
ver vefe wilde verhoeden, met nuttj^eid kan word^ gedaan als
men het met voorzigtigheid, 2jonder de fchede der Jyfmoeder te quetfen,
uitvoert: dewyl men hier doot de fluitfpier niet zodanig verzwakt, en 30-
derhalven de pis buiten wii niet kan ontlopen. De Heet Mery {b) oor-
deeld, dat men om dit toeval te verhoeden, een catheter met een groer,
asls bv de m«nsperfoonên ,iit deblaa&der vifouwsperfonen moet brengen,
den hals der blaas daar mede neerdrukken, eh alsdan denzelven. met het
sredeèlte der fchede, dat\'er aan vaft is j doorfnyden, dan zou de piS\'35"
lang in zyn geheel biyven, en de fteen nogtans döor de fchede der If"
molde-r konnen uitgehaald worden: \'t welk ook reets door C^;

gemakkdykfte wyze uit de blaas te halen. Namentlyk, datmen Jieekwie-
kenvanUenttaan wortel of bereide fpons in de pisgang fteekt, om\'er den-
zelven mê te verwyden, tot dat men\'er een tangkaninbrengen, om daar
me als 4. is onderwezen, den fteen uitte halen. 2) Maar als de fteen
5 te groot was om denzelven op deze wyze te bekomenmoet men de blaas
meteen grote fpuit vol laauw water fpuiten, en vol zynde, den pisg-ang
meteenen vinger in de fchede te fteken, laten toehouden, als dan de
blaas bovenst fchaambeen, gelyk volgens de hoge toeftel van ft eenftiyden
by mansperfonen, openen , den fteen op dezelve wyze, als boven ge-
^meld, uithalen, en de wonde weder heelen. Deze manier word van al-
le, die van de derde manier van fteenfny^den hebben gefchreven, goed-
gekeurt: vermits als dan de fluitfpier heel blyft, en geen tegennatuurlyk
ontlopen der pis, of lekking is te vrezen.

7. Voor \'c overige heb ik hier nog te erinneren, dat de fteenen der
Sblalèn in de vrouwsperfonen niet alleen van zig zelfs voortkomen, maar
dat men ook menigmaal heeft waargenomen , dat zodanige door grote
naalden of haairnaalden, ook ftukjes wafchligt door den pisgang in de
blaas geftoken, hun oorlprong hebben genomen , \'t welk de vrouwsper-
fonen om het jeuken aan die plaats te verdryven, of ook wel uic móet-
SOwil in de blaas hebben geftoken, öm welke in \'tgemeen en menigmaal
grote fteenen gegroeit zyn, dié men hen heeft moeten ontnemen, of
zyn daar aan geftorven, geiyk als diergelyke ftaaltjes by
Alghifi (b), Greenfield (c) met verwondering te lesfèn en door afbeeldin-
jj gen verroont, te vinden zyn. Dog hec fchynt ongelooflyk te wezen,
^dat uit de Engelfe Jcta PhiiofopMca van \'t Jaar 1700, op de 455. bladzy-
de, in de Ad^a Eruditormn van \'t jaar 1701. op de 230. bladzyde word
"«verhaalt\' namentlyk dat een jonge dogter, oud twintig jaren, een hair ^
naaide, waar mede ze een brakinge wiide veroorzalten, onvoorziens zou
„ doorgeflokt hebben, dewelke naderhand een Heelmeefter Proèy ge^
\'^^naamt, met fteen begroeid,_ utt de blaas, en wel door fnydinge of
opening boven de fchamelheid, dev;yl ze door denpisgang niec waste
bekomen, gehaalt, en ook gelukkig geheeld heeft. Dag ik ben van
gevoelen, dat deze jonge dogter, die hy zegt zeer bloedryk geweeft: te
deze naaide niet door de monden maag in de blaas heeft gekre-
5 vermits die weg veel te naauw is, om zodanige grote hairnaalde,
% vinger breedte lang en ook tamelyk dik afgebeek zynde, in de
Pisblaas te konnen doorlaten, maar dat ze dezelve ook door den pisgang,
ze mogelyk zal gekitteld hebben, onvoorzigt%,ge]yk akde andere
40 dogteren, in de blaas heeft bekomen, dog uit fchaamte: voorge-
^^^d, dezelve ingeftokt te hebben. Ook ben ik verwondert, dat dit

geval den Heer Douglas en andere Engelfe, dewelke van déze 1 o je ma^
nier hebben gefchre vzn, niet is bekend geweefl:, dewyJ ze \'er met geeii
eenig woord gewag van maken: nademaal zulks tot beveftiging der mo-
gelykheid en nuttigheid hunner fny wyze zeer wel zougedient hebben.

Ls een Heelmeefter byeen barende vrouw word geroepen, moet
hy vooral onderzoeken"\', qfde regte tyd der baringe reets gekomen zy:
want die nog niet vervult zynde, moet men zig wagten,zo wel voor
Smen!^ afdryvende middelen, als voor de handgrepen; (ten ware dat- zig reets
eenig deel van het kind vertoonde) maar moet de vroaw veelliever tot 5
ruft tragten tebrengen, en op het lichaam warme zakjes of ftovingen .
leggen, als mede pynftiliende geneesmiddelen door een Geneesheer laten
voorfchryven, op dat de ontydige ween mogen verdwynen , tot dat de
regte tyd der kinderbaringe genaakt: want vele vrouwen hebben daarom
■alleen zwaren arbeid; en brengen haar zelfs en het kind om het leven,
als zy voor de regte tyd, met ontydige ween, willen baren; als of ze ;
van de Vroed - en andere vrouwen te vroeg tot het baren geperft wordep-
Deg de regte barenstyds gekomen , namentlyk negen maanden of veertig
\'weken zedert deontvankenis verftreken zynde, en regte barensweén
-zig opdoende, en de baring niet willende voortgaan, dan moet hy on-15
■ é^rzQekAQen,,hoedanighetkindlegt.y of htt natuurlyk of tegennatuurlyk g\'\'\' r
^■keert is. De gewoonlyke en natuurlyke legging is, als hetkind methet
hoofd, en dat wel met het aangezigt nederwaarts, op de mond van d®

word zulks voor een tegennatuurlyke en buitengewone plaatzinggehou-
den. Nogtans zyn onder deze buitengewoonlyke nog twee leggingen ,
die van vele onder de natuurlyke gerekent, of ten minften voor niet
geheel tegennatuurlyk gehouden worden", dewyl de kinderen zodanig
51eggende,ook konnen verloft worden: namentlyk als het kind met de
beide voeten, of met den aars voorkomt, en \'er dubbeld uit wiL Ziet
fig. a en 3. Dog in deze laatfte gelegentheid kan de verloffingzeer zwaar
zyn, en de kinderen dikwils in de geboorte fterven, indiende Vroed-\'
vrouw niet bequamelyk de hand bied, om het zelve fpoedig te doen ia
iode wereld komen; in de eerfte toeftant kan het nogredelykgelukken :
dog alle de overige zyn gevaarlyker, en voor geheel tegennatuurlyk tc
;houden; dewyl de moeder en het kindlevensgevaar lopen, indien men
ze niet in tyts door konftige keringe van \'t kind te hulp komt.
\'1 2. Hoedanig het kind legt, moet men, indien zulks door het uitfteken ^at by een
van een hand of voet niet kan gezien worden, eerft by de Vroedvrouw natuurlyke
vernemen. Dog dewyl dezelve, indien men van haar bequaamheid niet legftand te
te vvel verzekert is, en die menigmaal niet veel zyn te betrouwen, vermits
ze ligt een verkeerd berigt konnen geven, daarom moetmen zeifs met
tw<^e vingeren of met de geliele hand, voorzigtig in de baarmoeder taften ,
i^om^.de. toeftand yan \'t kind te weten. Als men dan het hoofd voelt,
en daar uit weet, dat het kind natuurlyk legt, dan is ofde zwakheid
der in barensnood, zynde vrouw, als die gene kragcen of ween meer
heeft om-het kind uit te perfen, de oorzaak; of aan, dé teeldelen is een
gebrek; of het kinds hoofd is te groot. Indien \'er kragt en en weën onthre-
»5 ken, moet men de barende vrouw verfterkende en voortdryvende genees-
middelen door een Geneesheer laten voorfchryven, waar op dan nog dik-
wils eene gelukkige verloflinge komt te volgen-, dog als "er aan de teelde-
len gebrek is, en dezelve al te naauw of droog zyn, moet men ze dikwils
middelen, namentlyk boter,[mout, oly en diergelyke
3 (ö) beftryken: Indien een vliefige [lof de fchede der moeder is floppende,
dan moet men het zelve, als boven gezegt is, openen. Jls de teeldelen
zeer gezwollen zyn^ zodanig dat het kind niet kan naderen, dan moet
meivverdwynende pappen van kamillen, vlierbloemen, wollekruid,
O heemft, h kaasjesbladen enz. in melk gekookt, dikwils en warm aan-^
35leggen. Find men een uitwas in de fchede die de baringe verhinderde, zo &
moet men het zelve wegnemen, üog wanneer verhar dinge, of iets anders
den uitgang of de verlofiing van het kind onmogelyk maakte, of datde
^^armoeder door \'c kind gefcheurt was, dan zal men tot de keizerlyke
zyn toevkgt nemen. Maar indien diergelyke ongemakken niet
1 gevon-

««^\'\'^g^oïter verhaalt een zóórheeld f. dat \'ereen vrouw zevenmaal zwanger ge\'

gevonden -worden, èft; ïiet ®nd hatonrlyk lègÊ ^ riiöet men iö^ware fel^
ringen j als \'^ ig-dtódê-\'Weén zyn, de ^ba-rende in^dë ftoelzettên-\'^\'éenifóii.
ven, en inzondérheid hare beenen op beide de zyden laten vafthouden y
de baarmoeder"^ werdöór ftiieringen, als m\'etde vingéren allengskêns
tragten te verwyden, en daar benevens bequame voortdryvende-inidde-^S
len gebruiken 5 tót dat-eindelyk van zelfs de^ vërtolTmge komt: éimaolt
zo lang als \'t;kind1eeft, zig van wei^ktuigen bedienen j Waaï door liet
zou konnen gequetft\'\'worden , maar zo veel als mogelyk met dèhaiïdén
helpen. In velé vreemde landen ^erlojjen de vrouwen meeji op "t-bedde leg\'
gende in Duitsknd is men meeft gewoon dezelve op eenby2on- ïO>
dere hier toe bequaam zynde ftoel te zetten; ziet-j^g. 7.

3. Dog vermits in zodanige omftandigheden -het kind dikwils niet is
te bekomen, inzonderheid alshet\' hoofd zéér groot is,: endat meii ^
zelve met de handen, wegens de rondte en gladheidhiet weikan vatten,
als mede te dugten is ,dat eindelyk kind én moeder feógten oni\'t leven i§
komen , zo heeft ten dien einde Palfyn tw-ee zodanige werktuigen ^ als
by Tab. XXV.fig. 5, een vertdónt wdrH, byna afelepels, dog niet fchèrp ,
maar aan de einden breed en plat, uitgévonden,(die my nogmaals zo
groot als hier afgebéeld ftaan, zyn tbëgezondën) dié hy dèeenéMn dè
eene, de andere aan de andere zyde desiioofds plaatft ^ endaarmede^liet^ö
kind zonder quetfure zou konnen üithalëii; die mén inzondëfheid in
geval van twyffeling wegens \'t leven of; dë dood van\'t kind, met yooi:-
deel zou konnen gebruiken-, \'-t- welk in deze emftandigheid menigmaal
onmogelyk is te weten. Zo dat men zomtytshet kindj,\'twelkmen^oor-
deelde dood tè zyn, om dè mtsëder te beliouden,liiet degewoóhlyk^NSS
\'werktuigen afgehaalt eh\'verfcheurd-hééftj en dog\'nog in \'t leven-ge-
wêeft was. Ik heb dit werktuig nog eenigzins verbetert-y dbg bemniet
van, vóornemeh het te befchryVèn, voor dat\' ik \'er zekere proefftukken
mê zal gedaan hebben. ■ \' :iJ -i;

werken vmWelfch, VoÜersfBehenicytnhfMdexe béfchrevenentezieii
zyn: dan kan het Z-\'ondër\' kering zelden of nooit geboren worden-r\'en
zodanige vrouw moet rhen njét méèr^tot dë baürfgé aanporren ^ opdat
ze hare kragten niet te vergeefs zbudë vërfpillen, of ongëmak;ken bekö-35;
men, maar hoe eer hoe liever toebereidihge maken om hét kind tedoen
keeren.. Dog hier by is als eene algemeiie zetregel in alle tegennatuurlylie
leggingen te letten, dat men ats dan altyd des kinds voeten moeïWagtm
te bekomén, en by dezelve uitte halen: want het ïtïftd altyd behoorlyk-toc
zyn natuurlyke legging te doen keren , gelyk als. vele in deze konft:»iet 40^
ervaren zynde,voorgeven en fchryveH,is meefttydsondoenlyk: dewyl
het hoofd door zyn rondteen flibberigheid, ook wegens het gevaar, ,öi]a
het kind daar door aan de ogen, o£ andêrzins te mietfen, 2^0 fterk

Hei Cl, HQofèfluh mn mm Kindeéarkg, 1033
km aangevat worden, als tot de omkering van het kind ineenzoda
natuuriylce leggmgen bevmd men gene gemeender en gevaarlyker te zvn

^namentiyK het noota op de eene zyde, dog het overige lichaam oo
de andere zyde der baarmoeder legt ■ zo^dat1n^n hel:kiid S de?d™
arm zou aftrekken, als indienhet ai deTs

volkomen is, te verloffen. Om die oorzaak is\'t nootzakelyk tot behou-
denis..van.^ moeder en het kind,het zodanig^te- doen kerL, dat men
«ohetby de beenen kan afhalen: want die dit werk wel veS, en kan
doen,, zal zig in allerlei andere tegennatuurlyke legftand^Ss^^^^^^^
IZrL\'fT. helpen Dlhalven,dLyl delS\'SenS-
fnXm\' ! alleen een groot boek zouden vol makenalsm^n die ieder
l/tni- ^/y^^^^f^zou Willen verhandelen, hebben we dit geval gelyk als
^^ ngtfnoer genomen, en onderwezen, hoe in zoda-

nen behandelen, i en dien emde hebben eenige byzondere ftoelen die
•agter over konnen, als een, bedde, gelegt worden. Ziet?\' ^

vS malS^^^^ en metden aars hoogleggen,de beenen wei
\'efde^Ss y^^^^o^^den: dan onderzoeken of

zl^lt^ T\'lnT beftryken, en als dlbeenenop de egter-
gr<kleggen, als m^^.^.deflinkerhandzagtjesbenevens
Jlh lyfmoeder brengen,het zelve onder de okfel vatten, te gelyk met
^^hoofd"^ ^«waarts duwen, en alzo des kinds^chfuL en

dat men den arm zeer diep tot aan den elleboog in de
^an Ir V gelyk 6. vertoont, dat zonder grote moeite niet

^eneeSf^ bezwaarlyk zo diep is m te brengen. Evenwel moet hy zig
«Igen de voeten te bekomen, dewyl anders alles te vergeefs is

want in het vinden dèr voeten beftaat het-Me eflerftuk dezer konft; en
zo haaft hy\'er een heeft gekregen, haalt Iiy het een weinigje buiten
de lyfmoeder, bind \'er een band om, of zorgt dat het kindhet been
niet weder te rug haalt. Daar na fteekt hy zyn hand nogmaals in de
lyfmoeder, naar aanduidinge van \'t uitgehaalde been, tot aan het bo-5
venfte gedeelte der dye, grypt van deze na de andere dye van\'t kind,
en haalt het been zo als het eerfte buiten. Als dan vat hy met een doek
beide de beenen te zamen, en haalt het kind als het op de buik legt
(\'t welk men aan de-beenen^kan gewaar-worden> geheel.buiten uit.
Dog als het op de rugge legt, moet hy \'t zelve, na dat het tot aan de lö
b.ük buiten is, zodanig omkeren dat de buik en het aangezigt onderko-
men; dewyl anders, als men zodanig voortvoer te trekken, het kind
eindelyk by het bekken aan de fchaambeenderen der moeder, dat zom*
mige Vroedvrouwen den boog noemen, zou blyven fteken, zodat \'er
uit onkunde der Vroedvrouwen door zodanigen misflag vele kinde-i|
ren fterven, die reets tot aan het hoofd buiten de lyfmoeder waren.
Dog als men dezelve in tyds omkeert, zullen ze niet ligt, dewyl het
bekken zig nederwaarts ftrekt, bly ven hegten, maar laten zig gemak-
kelyk en levendig verloffen. Zomtyts is het niet nootzakelyk het kinds
armtje weder in\'te brengen, maar men kan \'er menigmaal nevens het 2®
zelve genoegzaam in taften, en de beenen uithalen, dat het kinds armtje
in \'t n a zig halen, \'er van zelfs weer ingaat.

6. Dat men, als te voren gezegt is, een been buiten de lyfmoeder
zynde, met de hand van eene dye des kinds na de andere moet gry^
pen, gefchied om deze reden, op dat men, indien \'er tweelingen in de 25
lyfmoeder waren , geen been van een ander kind zou aanvatten, waar
door groot onheil zou ontftaan, indien men fterk begon te trekken, zon-
der nogtans iets te konneü vorderen; want men dient verzekert te wezen,
de twe^ beenen van een kind te hebben: vermits men niet altyd weet, of
\'er een afteen, of meer kinderen in de lyfmoeder zyn. Op zo4anige ma-
nier moet men byna omtrent alle tegennatuurlyke gelegenthedfen te werk
gaan: want alshet hooft zodanig niet legt, dat men \'t zelve in zyn na-
tuurlyke ftant weder kan brengen, dan moet men aanftonts de beenen
zoeken, en volgens de voorbefchrevene manier het kind halen: en men
hoeft in een tegennatuurlyke legging, inzonderheid als \'er een arm bui-«^
ten is, niet lang te toeven, indien men het kind geerne in \'t leven wil hou-
den , om dat het in kort in de lyfmoeder zou fterven. Hier uit volgt dan
ook I) dat het kind zomtyts in de baring m<et een of twee beenen voor uit komt,
wanneer men deze legftant niet zal tragten te veranderen: om dat op
deze manier de vrouwen wat gemakkelyk konnen baren, dewyl men
het kind aanftonts aan beide de beenen kan helpen; dit alleen is \'ei by
in agt te nemen, dat als het in het uitkomen niet op de buik legt, men
het - om voorgemelde reden j, zo moet draaijen. Derhalven als\'er een
. heen\'

heen alleen komt , moet men het niet weder in de lyfmoeder voeren, om
het hoofd te zoeken, maar aanftonts op de voorgemelde wyze na het an-
dere taften, en \'er het kind zodanig buiten brengen. 3) Ah het kind met
den aars eerfi mor komt, dan kan het wel zodanig geboren worden; dog
^ dewyl het kind dan dubbeld moet uitkomen, zo gaat het zeer ongemak-
kelyk toe, oft wil wel in \'t geheel, inzonderheid by enge vrouwsperfo-
nen, niet gelukken; zo dat of zulke kinderen in de geboorte fterven,
of de vrouwen: indien ze in t leven blyven, bekomen zy zeer ligt onge-
mak aan de teelleden. Derhalven als het kind met den aars nog niet fterk
loin de geboorte is ingedrongen , moet men de vrouw op de rug en met
den aars hoog leggen ; den aars van \'t kind wederom te rug duwen, en
by de beenen halen. Dog als het niet konde te rug geduwt worden , moet
men het met beide de handen tragten by den aars te vatten, fterk aan te
halen, en dus de verloflinge bevorderen, op dat het, indien het lang
1 r in de geboorte bekneld bleef fteken, niet mogt fterven. Indien een kind
aan de okfelen bleef hangen, moet men met de vingeren de_armtjes red-
den en buiten brengen, en naderhand het kind volkomen uithalen. Ten
laatften is hier nog te erinneren, dat een verftandig Heelmeefter of Vroed-
vrouw, zo haafi als ze een handfc van \'f kind befpeuren, \'t zelve aan-
no ftontS weder in de lyfmoeder te rug brengen eer zig het gehele armtje in
de geboorte te fterk indringt, dewyl het anders zeer bezwaarlyk, ja me-
nigmaal byna onmogelyk word, \'c zelve in te doen , en het kind met de
moeder het leven daar ligt by konnen infchieten: dog als het handje aan-
ftonts, ea in heibegin word te rug gevoert, dan zal het kind menigmaal
Ä5 door zig zelfs zodanig keren, dat het met het hoofd of met de beenea
\' voorkomt, en de verloffing ordentelyk volgt. Dog indien het zig van
zelfs niet fchielyk in zyne natu urlyke legginge keert, moet men het trag-
ten by de beenen te vatten, en na zig te halen.

ALs een kind in \'s moeders lichaam dood is, zo volgt in ^t gemeen Hoe meti
een zware baring, inzonderheid hettegennatuurlyklegt,zodat^^"
nodig is, \'t zelve door behulp van de hand af te halen: want dej^jn/iJJ
Oorzaak van deze zware baringe, offchoon \'t ook natuurlyk legt, isten\'s moeders
^»ele herkomftig om dat de barende vrouw door de onbeweeglykheid Hehaam

van \'t kind, of in \'t geheel gene, of dat zy zeer zwakke weënbekomt;
ten dele dewyl een dood kind zig zelfs niet kan helpen 4 ook dewyl het
kind wegens de grootheid van\'t hoofd of andere oorzaken niet heeft kon-
nen gebaard worden, maar heeft moeten fterven;om welke reden de ba-
ringe als dan ook niet gemakkelyk kan zyn. Dog omtrent deze Konfibewer- 5
king moet men wel onderzoeken of het kind dood of levendig zy: dat menig-
maal zeer bezwaarlyk, indien niet geheel onmogelyk is, om het ze-
ker te konnen weten, inzonderheid als het kind met een fchouder, aars,
rugge, zyde van \'t hoofd en diergelyke voor de geboorte legt, aan de-
welke men geen zekere kentekenen kan befpeuren. Want de tekenen ,jq
die de Schryvers geven, waar aan men een dood kind zou kennen , zyn
dikwils niet te zeker, maar bedriglyk. Dog de voornaamfte onder de-
zelve zyn als een zwangere of barende vrouw een wyl tyts geen bewe-
ging van \'t kind, maar alleen iets als een zware laft gevoelt^ die, na dat
zig de vroüw keerd of wend, bok op dezelve zyde komt te vallen. Ver- j ^
der als een zwangere vrouw dikwils gfilling of koude gewaarword, in
flaauwten valt, knyping in den aars befpurt, eén ftinkende adem heeft,
öf dat \'er een ftinkende etter uit de lyfmoeder afloopt. Viardel in zyn
boek van de Vroedvrouwen, Gouey {a) tXi andere geven als een onfeil-
baar kenteken, dat eén kind in \'s moeders lichaam is geftorven, als dCg^
a Meconimn. aZ\'warte onreinigheid^m \'t kind uit de baarmoeder loopt. Dog ik kan
verzekeren^ dat dit teken my heeft- bedrogen, en ifc \'er door ben mis-
leid geworden., met een kind voor dood, zynde benevens dit ook nog
andere van de gemélde tekenen daar by geweeft, af te halen \'t welk
nogtans doe \'t ter wereld was , nog leefde. Maar veel zekerder kente-^«
kenen zyn \'er, als de navelftreng of wel de nageboorte uit de lyfmoeder ^
hangende, koud is, en men geen polsflag meer in de flagaderen des
navelftrengs kan voelen; insgelyks als \'er een arm of been uitfteefet, én
geen polsflagen meer in dezelve zyn te befpeuren, maar veel meer koud
is, blaauw of zwart uitziet, en de opperhuid zig van de huid laat affchei-
den. Als het kind in een natuurlyke legftand, namentlyk met het hoofd
in de geboorte ftaat, dan is het insgelyks bezwaarlyk te weten, of het ze-
kerlyk dood zy. Nogtans moet men \'t hier uit oordelen, als men boven
van \'t hoofd aan die plaats, daar deszeifs beenderen van malkanderen
ftaan, én die "tóen dQti Fontanel noemt, geen polsflag meer gewaar word, ^
(\'t welk dog wegens de zwakheid der kinderen kan misleiden) en voor-
namentlyk als de fontanel niet verheven en hard, maar ingevallen, in-
gedrukt en in \'t gevoel week is. Als nu een kind dood, en het water
reets gebroken is, dan zal het in \'t kort rotten, en daar uit konnen vele

\'S moeders lichaam buiten ar^
beidfterft en de vliezen van\'t kind nog niet zyn gebroken e^het wa

iStf^^ ^ ^^gten, tot dat de natiiÄt
dode kind zelfs uitdryft dan dat men zulks door geneesmiddelen of bS

^<^natuuriyklegt,dm moetmen aanftonts geen werktuigen gebriliken fmaar ^"e
men kan de moe^r verfterkende en afdryvende middelfn ingeveCom ^rT-^
arbeid te verwekken; en te gelyk als die niet fterk genoeg is fcheroe ff

^^ \'ie ^"^P der handen het ki?d te
naten: want als men met afdryvende en verfterkende middelen die

bloedftartingen of koortfen:
ßode vröiiwofdwars OD IrtT^SS F af te halen, moet men

rens laten wateren op dat de volheid der blaas den ilgang van\\ kind
met moge verhinderen: en als ze zulks van zeifsniet kanS gelvk
d kwik gebeurt, vermits des kinds hoofd de hals der blaä ïoedfukt

Sozyden aanvatte h^"^ ^ot hulp nemen^ het hoofd aan ,beide de
ook op deze inL\'i!" dan voorzigtig na zig halen. Dog wanneer het
P^^Z^Z^SJ^ f^f^ de werktuigen van

brtfiken Maar at henf ^^^\' fië- 5- of ook andere haken of lepels ge.
wS^t Ä^ute^^^^ groot mogt wezen, dat het o:p zodanige

" Dos wanneer een dood kind in eene tegennatuurlyke legjtandu , moQt $
men zo als van het tegennatuurlyk leggen der levendige kinderen gezegt
S, de beenen zoeken, en het kind \'el.by uithalen:dogm agt nemen,
dat men de kinderen, die reets tamelyl^ verrot zyn, met te fterk trekke
OP dat het lichaam van het hoofd niet z6u worden afgetrokken, en dit
alleen in de moeder te rug biyven: \'twelk menigmaal, mdien men het rp
niet aanftonts daar na, eer dat de lyfmoeder zig weder fluit, uithaalde,

/I Maar dewvl men het hoofd met altyd wegens zyne rondte en flib«
be&heid overal kan vatten, tragte ik \'t zelve in de mond zeer fchide-
IvTfegrypen, en het zo afte halen, op welke manier ik diergelykei5

Xtniet km aangaan, moetmen een bequame haak 10 en 11 te
hulp nemenf met denzelven in de mond, ogen, nens opening des
SSs of daar men hem anders beft kan vaft krygen, boven
Ll aken • maar het hoofd met de flinkerhand van onderen vauen, en^o
J^^rhet\'zSre voorzigtig uithalen. De Heer Arnaud gebruikt hier toe
"zonto hy ziet het hoofd te brengen, om \'er

\'\'5\'Dog\'vStyt ge£?rÏTe?d\\t de kinderen in de geboorte fterven,
welkers afm buiten defchamelbeidjieekt: in welk geval dezelve dikwils zo
^rre is uitgedrongei, enmetdefchouderzo vaft n de geboorte fteekt ,
datmen heiS op geenderlei manier weder kan in het hchaamkrygen. Der-
ha ^^als Lt&lt kan gefchieden , en dat er zekere tekenen van des
SfdLd zyn, namentlyk dat de arm geheelzwart, koud geen polsflag
meer in dezelve te befpeuren is, en de opperhuid zig van de huid laat af- 30
ürYken, moet men den arm als men op deszelfs zyde niet in de ^noeder kan
komen, om de voeten te zoeken, by den fehouder voorzigtig affnyden. Maar
a vorens deLelven afte fnyden, is \'t dienftig den arm wel heen en
wier te draaijen, op dat de banden aan de fchouder daar door ten dele
zouden verlangt en verbroken worden, en dus den arm wel uitgetrok-s^
ken zynde, dan kan men hem gemakkelyker in het fchoudergewngt af-
fnvden: waar by men evenwel moet agtgeven, dat de vrouw met ge-
quetft en word /en om zulks te verhoeden, kan men hier toe gevoegiyk
mfeigL mesjemet een knopje gebruiken zietfig. 12. De arm afgezet

(ö) Nouvelles ohfrmtionsfur la pratique des accouebsmens, p. 241. Garengeot traité
des ïpjirumeiu, edit. II. p. 34-

te halen. Dog zulks kan menigmaal in dezen toeftand niet in \'t werk
geftelt worden; dewyl de fchouder van \'t kind zomtvts zo vaft in de
hals aer baarmoeder zit, dat men ze zonder de vrouw oniydelyke pyn aan
te doen ot zonder vrees van de baarmoeder te verfcheuren, niet te rug
5 trekken nog omkeren:kan. Derhalven pleegt men in zodanige gevallen
de borft en het onderlyf met een vinger of haak voorzigtig te openen.
De ingewanden met de hand \'er uit te halen, als mede de ribben menig-
maal af te breken, op dat hier door het kind zou invallen, en de aars
en beenen nader na de hals der baarmoeder fchikken. Als ik als dan da
ÏO beenen kan grypen, haal ik het kind by dezelve uit. Maar als ik de
beenen wegens de naauwheid en al te fterke zamentrekkinge der baar--
-moeder, gelyk dikwils gebeurt, niet kan bekomen, dan zal ik den aars
onder met de hand, maar boven met de haak vatten, en denzelven hier
ïii^de benevens de beenen, waar op daar na de borft en \'t hoofd volgen,
5 buiten trekken; terwyl\'er dikwils ftukken vooraf komen, eer men het
overige nog aan malkander hangende \'er-uit kan krygen. Dog men
moet den haak zeer voorzigtig weten te beftieren, op dat men aan de
baarmoeder niets quetft: waarom ik aan het handvat van myn haak ker-
Z h ^^^ uitwendig te konnen zien en voe-

2üien, ;üat de haaic m de baarmoedernietverkeert na dezelve, maar altyd
na het dode\'kmd gehouden word: op welke manier ik vele vrouwen van
dode kinderen heb verloft.

■ 6r ïn plaats van de haken zou men ook grote tangen, gelyk als de Van \'t ge-
_Steenfnyders Tab. XXL fig. 5. konnen gebruiken: dev/elke, vermits men^\'"\'\'^
i^Smet dezelve de lyfmoeder zo ligt niet als met de haken kan quetzen /^"sen.
van D. Sleevoogt voor de befte dezer werktuigen gehouden worden («).

.Ten laatften is hier nog indagtig te maken, dat men nooit een Men moet
Kind in\'s moeders lichaam met "Mrktui gen moet behandelen of aanvatten, zo "iet ügte-
lang er nog eenige hope over-is, zyn werk met de handen te konnen\'ï\'\'^
Soverrigten. En alzo niet, dan alleen in de hoogfte nootzakèlykheid teE\'
gebruiken zyn, op dat men niet ligt iets zou komen te quetfen. Daar
en boven moet een Heelmeefter ook volkomen verzekert wezen, dat
het kind dood zy, eer dat hy \'t met eenige, inzonderheid fcherpe, werk-
^ tuigen aantaft: want anders zou het fchandelyk en lafterlyk wezen, een
SShalf levend kind door werktuigen verfcheurt, af te halen, gelyk zulks
onvoorzigtigen is overgekomen : uit welken hoofde van Celfus deze
^onftbewerkinge voor de alderzwaarfte en moeijelykfte van de Heel-
ui?^^ MenhttitookMoederfpiegels, om de lyfmoeder

? Spannen, gebruikt, zo als by Mauriceau zyn afgetekent, dog ik
de- 1 ^^^ niet alleen onnodig, maar zelfs fchadelyk, dewyl men door
2eive quetzinge kan te wege brengen.

J n een Programm. de Infli\'umentis Hippocr. ad F<Btum extrahendiim.
^eel. O o o 0 o o

WAnneer een bequaam Vroedmeeller by een zwangere vrouw, dfe
een te fterke vloed heeft, gehaalt word, waar door ze zeer ver-~^
zwakt, en dienvolgens na het oordeel der Geneesheeren deze ftorting
door de afrukkinge der nageboorte was ontftaan, om welke reden de ver-
loffing van het kind nodig geagt word, op dat beide de moeder en het5
kind niet mogten fterven; dan moet zulks op de volgende manier gefchie-
den : Men zal de vrouw handelende dwars op een bedde leggen zo als ~
van de zware baringe is gezegt , en laten deszelfs beenen wel van mal-
kanderen houden, en de Heelmeefter als dan zyne hand met eenige vet-
tigheid beftreken hebbende, moet dezelve voorzigtig tot aan de inwen-i®
dige mond der lyfmoeder fteken. Dog dewyl dezelve in deze gevallen
merendeels naauw is, moet men \'er eerft tragten een, daar na twee, ein-
delyk drie vingeren in te brengen, om de mond der lyfmoeder allengskens
zo veel te verwydendat hy met de hand in dezelve kan komen ^ \'t welk
in \'t gemeen niet heel gemakkelyk toegaat. Als hy daar met de hand is^^
gekomen, moet hy de vliefen, waar in het kind befloten legt, metde
vingeren verbreken, dat hy het kind zelfs kan vatten, en by de beenen J
afiialen: \'t welk indien de beenen onder leggen, gemakkelyker als.of
het hoofd zodanig legt, te doen is , om dat men het in dit geval niet al
te wel kan vaft honden. Na het kïndzal de nageboorte ligtelyk volgen, 2®
vermits die reets te yoren los was, bet bloeden verminderen, en ein-
delyk met -het gebruiken van inwendige bequame geneesmiddelen ook
ophouden. Dog midlerwyl moet den Patiënt, gelyk als by andere fterke
vloeden, dikwils warme kragtige foppen, of warm bier, of warme
melk, om de ledige bloedvaten weder in \'t kort te vervullen, te drinken
gegeven worden : en indien de vrouw als dan fes uuren in \'t leven blyft,
zo zal ze \'er bedenkelyk afkomen; dog indienze fterft, wordt het door
de voorgaande fterke bloedvloed, waar aan dikwils vrouwen fterven,
veroorzaakt. Van de gelukkige uitflag dezer Konftbewerking is een
voorbeeld by Maariceau te hzen (a)..

nageboorte volgt menigmaal aanftonts na het kind; dog zomtvts
moet men die in \'t byzonder afhalen: inzonderheid als de navel-
ftreng afbreek?; die, als ze te rug blyft, fterke naween en gevaarlyke
koortzen verwekt, in\'t kort verrot of een geweldige vloed veroorzaakt:
5waar aan vele vrouwen zyn geftorven. Offchoon het waar is, dat vele
verrotte nageboorte dikwils na vele dagen eerft na de geboorte van zelfs
uitvloijen, waarom eenige willen dat men\'er geen handen zal aanftaan;
nogtans oordelen de ervarenfte en meeft geoeffende, benevens//i/pocm-

ftonts op het kind volgt! moet men ^fi\' ^^^^^^^^en, als zeniet aan-
gewigtige oorzaken v|eifchtenr^^^

ook heeft bckomenj dewyl by het vertoeven de lyfmoeder zig tSk
waar door dan het af ha en naderhand veel bezwaarlyker of meSigmaal in
t geheel wel onmogelyk word. Als danhetkind geboren is,en de nage-
boorte door zagtjes aan de navelftreng te trekken niet aanftonts vollt,
moet men de navelftreng afbinden, en het kind daar van affnvden, als
^^ b^^^y^e is onderwezen; voorders de navelftreng een
. irh-fnVT^^ de vingeren der flinkerhand draaijen, maar met de reg-
^n moederkoek vatten, Tah. XXIII. fe. %

drn^^n rn^ drukken, gelyk als of ze een kind wilde baren of uft.
a.aLi^f dat emdelyk de nageboorte uitfchiet. Veeltyts is tot het
25 afzetten der nageboorte zeer dienftig de kraamvrouw door fauiftabak te
mezen, waar door het losworden en het afdryven der nageboorte
SekP?^ voortgezet word. Dog men moet de navelftreng niet zo ft.rk
win t) dezelve breekt, en dat men \'er naderhand niet meer aan zou
30 2 XT ^^ ^^ lyfmoeder uithale.

leavi, Diomf® een hnef aanD Doering. Insgeiyks Guiilemeau, Mauriceaii, Ru-
\\xWQi en vsls andere. \'

zaken in\'ftukkeij\' was getrokken, moet men aanftonts met de hand m
de Ivfffloeder taften, de nageboorte zoeken, en dezelve, als ze los is,
met de hand daar uithalen; \'twelk ik zomtyts zeer gemakkelykheb uit-
gevoert. Dog indien ze nog aandelyfmoedervaft zit, moetmen met de

al vaft zat, m.oet men die met de vmgeren, als het zonder geweld kan
eefchieden, tragten los te maken, dog voorzigtig zyn, de lyfmoeder
met de nagelen niet te quetfen. Maar als dezelve zo fterk aan de lyf-10
moeder is vaftgehegt, dat ze op eene zagte manier niet is te loflen,^o
moet men ze evenwel niet met geweld los trekken; maär veel liever
nfdryvende middelen, dog inzonderheid poeders van gedroogde AaMee-
vers of van myrrhe en borax eenige reifen met poleiwater ingeven, een ^^
fcherpe klyfteer of zetpillen zetten, met nieskruid doen niezen enz. en
het" overige aan de natuur bevelen, als door fterker trekken de vrouw
nadeel aan te brengen, dewyl dezelve ook menigmaal zig zelfs ontlaft.
Op dezeive wyze moet men ook,als men \'er in \'tbeginbygehaaltword,
en de lyfmoeder reets gefloten was, te werk gaan. Onervarene Vroed- ^ ^
vrouwen durven, als de nageboorte zig in \'t kort van zelfs niet wil laten ^^
redden, verder niets ondernemen; maar zeggen dé nageboorte isaan^
ee\'^\'yroeit leggen de vrouw te bedde, en weten op geenderlei manier
huïpe te vinden. Hier door worden vele vrouwen menigmaal verwaar-
looft, en niet gedaan\'t geen wel behoorde te gefchieden: om dat de mond :
der lyfmoeder zig haaftigtoefluit, enals dan de afhaling dernageboorte^f
door de handen niet meer kan gedaan worden, die men nogtans dikwils
72er liötelykhad konnen bekomen. Waarommeridan,zo veelmogelyk,
door geneesmiddelen moet tragten hulp aan te brengen

Q. De beroemde Hoogleeraar Ruyfth tot Amfterdam, heeft voor eent-
ge%ren eene verhandeling uitgegeven, in dewelke hy leerd en tragt ^^
ftaande te houden, dat als de nageboorte niet van zelfs door zoetjes
trekken wil volgen, men nooit het minfte geweld moet gebruiken, en
meend dat zeer vele vrouwen door het geweldig of fterk afhalen der
na\'^eboorte zware ïoevallen bekomen, en daar door dikwilsom\'t leven
eebragt zyn geworden. In tegendeel is zyn raad, als de nageboorte door .
eene zagte trekkinge niet is te bekomen, dezelve te laten blyven en de^^
vrouw te bedde te leggen, dan zal dezelve ter regter tyd door de natuur
wel voortgedreven worden: hy verzekert verder, dat hy gedurende zyne
lange oeffeninge (vermits hy over de 90. jaren is oud geworden),nog _
«■een eenic^e vrouw daar aan heeft zien fterven, maarweLzeer vele drens-
de nageboorten met geweld waren afgerukt geworden. Derhalven be-
hoort men zig hier omtrent voorzigtig te gedragen, op dat de vrouwen
geen ongemak worde veroorzaakt. Ik zoude evenwel denken,

Heer Ruyfch èit niet in\'Lalgemeen van allerlei afhalingen en uittrekkin-
gen der nageboorte, maar alleen van de geweldige heeft willen te ken-
nen geven; want anders zyn my, en byna alle verftandige Geneesheeren
en Vroedvrouwen vele voorbeelden bekent, dat de natuur menigmaal
5 by vrouwen, die door nalatigheid der Vroedvrouwen van de nageboorte
niet verloft waren,dezelve niet heefc voortgedreven, maar dat ze daar
aan geftorven zyn. Waarom ik oordeel, dac men dezelve nooit zal
te rug laten, als men die op een zagte wyze zonder geweld kan krygen.

4. Als een kind geboren is, en dat \\r nog een ojjneerßaante komen s^^g^g
lomoet raen de nageboorte van \'t eerfte niet halen, vol^r dat ook dena^gy^ocj-je
overige gebaard zyn; dewyl \'er anders een gevaarlyke bïoedftortingeis fn agt te
door zou veroorzaakt worden, die de, moeder en de overige kinderen nemen,
van, het leven kon beroven , zo als ik \'er zelfs een voorbeeld van ge-
zien heb. Indien een nageboorte verrot en ßinkend by de vrouw is,moet
15de Heelmeefter een zuiverend en verzagtent fpiiitmiddel met de fpuit:
Tab. W.fig. 6. en het pypje ƒ g. 10. in de lyfmoeder fpuiten, om deszelfs
verroctinge te verhoedenvby voorbeeld,hetafziedzelvanaleverkruid,^
B waterlook of alzem met honich van rofen, en een weinigje elixir ge-f""^®\',.
mengt , en \'t zelve ettelyke maal \'s daags herdoen, ook dikwils fterke, S/™\'
^oklyfteringen zetten, tot dat de nageboorteig afgedreven,engene ver-\'ta.
rotting in de lyfmoeder meer is ce befpeuren. Hier nevens zyn ook in-
wendige geneesmiddelen tegen de verrottinge en j:ot aanzettinge der na-
geboorte nootzakelyk te gebruiken. Van het afhalen der nageboorte
kan wydlopiger by Mauriceau\'m zyn 2. Boek , het 9. Hoofdftuk, als-
s5mede in zyne waarnemingen, gelyk ook by k Motte gelezen worden.

de lyfmoeder ontftaan menigmaal zekere vleefchagtige gewafren,Van dege-
* die lïien d zuigers of misdi\\agWi noemt, en dezelve fchynen veeltyts
van te zamengeronne bloed in de lyfmoeder,of van een overgebleven
^ak der nageboorte, of van een ey der vrouwen dat niet wel be vrugt t/iWa.\'
^^ s aan te groeijen. By de jonge dogters en weduwen wordenzezelden
^^^êenomen, dog by vrouwen veelmaal, zy hebben alle niet eenderlei

geftalte of grootte, zyn ook dikwils in de lyfmoeder geheel los, dog
zomtyts door eenige aderen vaftgehegt, en zomtyts zeer fterk aange-
groeit Merendeels zyn ze alleen, dog ook dikwils te gelyk met de
vrugt in de lyfmoeder. Om de derde of vierde maand als ze alleen zon-
der kind zyn, ontlaften zig dezelve in \'t gemeen van zelfs door de ge-5
wone weg, waar omtrent de vrouwen byna zodanige of ook wel nog
zvyaarderpp, als by het kinderbaren, uitftaan: ook ontftaat hier dik-
wils zodanige fterke bloedvloed, dat de vrouwen menigmaal daar doors
in levens gevaar zyn; zomtyts blyven ze vele maanden by de vrouwen,
en worden zo groot, als of \'er een regtfchapen kind in de baarmoeder,
gevormt was.

a. In de vier eerfte maanden kan zodanig gewas van eene ware be-
zwangering niet zeker onderfcheiden worden , vermits alle de kenteke-
nen omtrent eenderlei zyn; dog door de tyd kan men eenig onderfcheid
maken, en wel i) wanneer zy een misdragt draagt, zo zal ze ter halver j-
dragt, zo als van een kind, geen leven gevoelen. 2,) Door een misdragt
groeit de buik der vrouwen byna in eene gelyke dikte; daar en tegen
zal by het dragen van een kind dezelve omtrent den navel , of aan de
eene zyde in \'t gemeen dikker of fpitzer grOeijen, als aan andere
piaatfen. 3} Een misdragt zal in \'t gemeen van de eene na de andere^^
zyde hellen, na dat de vrouw zig in \'t leggen keerdofwend;\'twelk,
als het een levendig kind is, niet gefchiet. 4) Befpeurt men in\'t gemeen
geen melk in de borften, gelyk als wel by een regte vrugt. 5)Devrou.
wen hebben doorgaans by de misdragten zwaarder toévallen, als by
eene regte bezwangering: zyn ookiTierendeelszeervermoeit,hebben
esn vervallen gedaante, gevoelen dikwils grote pyn en trekkingen in
de lendenen, en andere toevallen, waar uit men dan onderfcheidentlyk
weet dat de vrouw van geen ware vrugt bezwangert is. Zomtyts fchuilt
by het voortgaande gebrek een waterzugt.
Hoedanig 3. Zo lang als men niet volkomen is verzekert dathet eenmisdragtog
zy zyn afte^y, zo moet men gene afdryvende middelen gebruiken, om in plaats*^
ly^\'e!^« van een misdragt geen kind af te dry ven. Dog verzekert zynde dat het
geen regte vrugt is, moet men om de misdragt af te dryven meteen Ge-
neesheer raadplegen, die ten dien einde bequame middelen moet voor-
fchryven. Dog indien men met geneesmiddelen zyn oogmerk niet kon„-
bereiken, gelyk veeltyts voorvalt; moet de Heelmeefter tragten de mis-^
dragt door de hand af te halen. Maar dewyl de mond der baarmoeder
g_emeenlyk is gefloten, moet de Geneeshe"er alvorens door buikzuive-
ringe en fterke klyfteringen, baden en afdryvende middelen in de vrouw
ween zoeken te bevorderen, waar door de misdragt voorfchiet, of de

(fi) lUervnn zyn voorheelden en afbeeldingen te zien tn Hildanus, Cent. 2. Obf 5a.
Insgelyks in de voorrede van de Brandenbiirgfe Fresdvromv, 90k in Gonnor. Differt. Med,
Pbyf. de hinnani uteri farcomate,: pag. 57.

iZsk^ZZ\'.^ naderhand de mond der lyfmoeder met de vingeren al-
blofdvISdT. \'\'\' ï^er .tragten te verwyden, gelyk als omtrent de
dP^- T ^^^"Sere vrouwen is onderwezen^ en danmetdeeene
en uithalen. Als de misdragt in de lyfmoeder is
aangegroeit, moet men zyn beft doen dezelve met de vingeren, als/Z/7-
mnus gedaan heeft, af te knypen^ of, als de aangroeijinge zeer groot
was met een lange dog geen puntige fehaar, zo als in de voorrede van
het boek der Brandenburgfe Vroedvrouw door eene afbeeldinge ver-
\'\'«toontword, afknippen. Indien de misdragt zo groot was, datzenietge-
M kmde afgehaalt worden, moet men die zoeken, of met de vingeren ,
ot met een byzonder krom mes ^ ofmet een haakje te verbreken, en ftuks-
g wyze uit te halen. Die meerder waarnemingen van het afhalen der
misoragten begeertte lezen, kan dezelve overvloedig in de waarnemin-

En noemt het geen uitzakking der lyfmoeder als deszelfs fchede verfchei-
Mftn\'hP^? > \' ^^^^ wanneer de lyfmoeder zelfs door de vulva uitzakt, dene zoor-
J^e " ^ verfcheide gevonden, die meenden dat zulks onmogelyk t^n van dit
^^ Xoo\'^ een verdigtzel hielden (a) : dog men heeft het door
van verfcheide Schryvers ondervonden waarheid te
Cè), en is inzonderheid van den beroemden Heer Ruyfch nieuwelvks
öp het naauwkeurigfte beveftigt geworden, die.ook in zyne Heelkundige
waarnemingen zodanige uitzakkingen met duidelyke en naauwkeurige

^Dben laten natekenen. Naderhand hebben ook de HeerD. Job. Mam.
^mtn, eertytsHGOgleeraartotAltdorfCO:, endeHeer D. Schacherm

"^ifêtïf^f^™ Meekren obf, 54, Lindaniis, Home, Barbette, van der Beck^ïS
\' al\'i^aar nog meer andere, dit gevoskn toegedaan , hyirebragt \'worden.
Y ^fiAemis, Aegineta, Fabric, ab Aquapendente, Platerius, Parteus, Piem-
Carpus, Hüdanus, Marcbettus,, Skevogtius, Sandenius

Leipzig eene eigentlyke uitzakking der lyfmoeder gezien en beiehre-\'
ven<a). Deze uitzakkingen zyn van tweederlei aart ,j de,eene gefchied
zonder omkering der lyfmoeder, die men gewaarword,, als aan het on^
derile gedeelte der uithangende zelfftandigheid de mond der lyfmoeder
is te zien,.gelyk ais ^\'t. i. /eff, C. word aangeduit; waar van een.grpte 5
ontfpamiig en zwakheid der lyfmoeders banden de oorzaak moet,zyn,.:
De tweede zoort van uitzakking is, als niet alleen .de lyfmoeder uit-
gezakt, maar ook dezelve als een zak is omgekeert j waar aan men
geen mond der lyfmoeder gewaar word : maar die als een bloedig groot
ftuk vleefch buiten het lichaam uithangt, zo als fig-. a. aanwyft. Dierge- io
lyke heeft ook D. Gra/e/mj befchreven en geheek (è). . De onbedreve.ne
Heelmeefters en Vroedvrouwen zien zodanige uitzakkingen dikwils vooe
vlezige misdragten aan, willen ze met geweld daar nit halen ^ en bren-
gen dus doende die vrouwen, om \'t leven (a). Deze laatfte lutzakking .
kan niet anders, als in of kort na de verloffing gefchieden, wanneer de^^^
mond der lyfmoeder zo wyd is, dat de lyfmoeder daar door kan uitflip-
pen en omkeren : \'t welk gebeurd, als men de nageboorte te fterk na
zig haalt, zodanig dat als dan de lyfmoeder te gelyk uitgaat;^ of wanneer
de barende vrouw na de verloffinge fterke naweén heeft, gelyk menig-
maal voorvalt, en door fterke perffingen de lyfmoeder zelfs uit het20
lichaam dringt: waar op, indien zodanige uitzakkingen met aanftonts
weder ingebragt worden, gemeenlyk: en in \'t kort de dood volgt. ,
2. Derhalven als eeri Heelméeftêr óf Vfoedvróuw hy de baring be-
vind , dat de lyfmoeder met of na het afhalen der nageboorte uitfchiet,
dan moet hy, als de nageboorte daar nog aan vaft is, met de vingeren zon-
der de lyfmoeder te quetfen, die voorzigtig en fpoedig losmaken, en de
Ivfmoeder aanftonts met de hand zagtjes in \'tlyf voeren, t welk als dan
ligtelvk kan gefchieden, dewyl deszeifs mond nog wyd en open is; Waar
op min de vrouw met de beenen naauw-te zamen-geftoten, ftil moet ste
bedde leggen, dan zal de mond der lyfmoeder van zelfs zig ftuiten, en 30
de lyfmoeder niet laten uitzakken. Dog als men dedyfnioeder niet aan-
ftonts weder in \'tlichaam brengt, zal de kraamvrouw of in\'tkort daar
na fterven, of niet ten eerften ftervende, de..inwendige mond denlyf,
moeder zodanig fluiten, dat het inbrengen naderhand merendeels onmo-
gelyk zal zyn ; want het bloéd zal \'er in ftremmen, en \'t vnur veroorza-
ken, en alzo moet de vrouw \'t leven verliezen. Dog wanneer daar
een Heelmeefter nog in tyts by komt, eer dat de ontftekingen zwelling
te groot is, dan moethy, indien het mogelyk is, de lyfmoeder wederom

(fc) Vid. Ephem. Nat. Cur. Cent. II. obf., 193- Jhvaar ook nog vele andere van dit

ifttfZ\'J. \'\'T ff wateren om zo veel te meer plaats
meï het hooS ^y^^oeé.r te maken. Insgelyks moet rn^n ze

oly of boter beftryken, of ver-
i verzagtende ftovingen aanleggen, om alles zo veel te zag^

p brengen : maar mdien zulks niet kan gefchieden, dan zal de vrouw
m t kort fterven, en het affnyden, derlyfmoeder, kan, gelyk als vele
gemeend hebben, 4en doot niet verhoeden.

& f 1 V voorgaande; dewyl in deze alle"^ zeer ftap,%n der-fpellinTder
halyen zojigt geen verfterving te vrezen is. Evenwel veroorzaakt zetweede
grote pyn inde lendenen, opftopping of bezwaarlyke waterloofing, zom-^^\'«\'"^
tyts ook ontfteking, \'t vuur, een verbard gezwel, enkanker, ii?dien de
JS öaarmoeder in tyts niet weder in \'t lichaam kan gebragt worden. Hoe" \'
langer dezelve is buiten geweeft hoe bezwaarlyker weder in te krygen:

aofe bren^n dpwvfl PIS geworden , behoeft men ze niet in
7vn ilvl^ Patienten zig als dan erger bevinden, als ofze uit

verhoeden, dat ze niet weder \'
n?; ƒ mbrengen van zodanige uitgezakte lyfmoeder, indien
vrnn ^^ , S IS uit geweeft, is gemeenlyk niet zwaar, als men de

c^waarlyker,dewyl de verzwakte en llappe lyfmoeders banden dezelve
wederom laten uitfchieten: daarom moet men door fterke bero-
iugen, infpuitingen en ftovingen, benevens het gebruik van een be-
S\'ï de b.and in de gedaante van een T de baarmoeder tragten in te hou-
van \' vrouw eenige dagen ftil laten leggen. Tot het beroken word
fch^H ^^^^ werktuig Tab. XXilI.j^^-. 16. gebruikt, \'twelk ze in de
ter H ^ iyfnioeder ^eken, en daar door met behulp van een treg-
I rook in laten. ^

Scw^\'^^ddelen geen voordeel wierd gevonden, zo hebben zommige^"®
houaen ^^ verfcheide werktuigen uitgedagt, om de lyfmoeder in te™-
\'gennoe?.!^ deszelfs uitzakking te verhoeden, die men 0 moeder-rin-l X/o/
^ Dep" dewelke dk met een gat de befte zyn, gelyk als ze Tab. Pejjariu.

XXIV fig. 3. 4. 6. zyn. afgetekent , die af hol vangoud, zilver ofb^
quaam hout gemaakt, en met wafch overtrokken worden. Eenvan die
semelde van een behoorlyke grootte, moet men in de lytmoeders,fchede
fot aan de inwendige mond der lyfmoeder toe, brengen. Dogomm\'t
gaan niet uit en op de aarde te vallen, moeten ze een wemigjegroter S
als de openingder fchede zyn, en ftyf ingeftoken worden, omzezo-veel
te vafter te doen zitten: ook kan men ze tot meerder verzekermg,met
een fterke draat aan een windzel om het lichaam of aan deklederen vaft
binden. Deze ringen moeten een gat hebben, op dat\'er de maandfton-
den of andere onreinigheden konnen door uit vioeijen; waarom die de
gedaante van een peer of ev\'hebben, gelyk als fig. 7. en andere dierge-
lyke, by Parmis en Hildanus Mgehtelt , zo bequaam; niet zyn. Deze
doorgaaue zullen de jonge vrouwen ook niet verhinderen zwanger te
worden, gelyk als de ondervinding geleerd-heeft, nog veel minder i^om

als ze eenmaal in de moeder-fchede wel paffen ,.en de vrouwen aan de-
zelve gewent zyn, veroorzaken zenaderhand weinig of geen ongemak.

^Eze uitzakking word menigmaal niet dé Uitzakking der lyfmoeder
jlJ verwart, dewyl niet alleen de vr-ouwe-n en-Vroedvrouwen, maar
ook verfcheide geleerde (a) Mannen deze beide eene uitzakking derlyf-gö
moeder genoemt hebben: dog konnen ligtelyk uit malkanderen onder-
fcheiden worden, als men door de Ootleedkünft dekenniffe der lyfmoe-
der heeft, en die in het voorgaande Hoofdftuk befchrevene tekenen wel
in agt neemt: want de uitzakking der fchede is alleen een ontfpanning ^
derzelve, door dewelke zy, byna gelyk als ook veeltyts den aarsdarm,
verlangt word, en buiten de vrouweiykhéid hangt. Dog van deze ver-
lenging of uitzakking zyn twee zoortend want zomtyts word ze in haaf
gehele omtrek langer, en hangt als een krans vän raauw yleefeh , ^aii
meer of min gezwollen, buiten de teelplaats: en als zodanige zwellmg
©f öntfteking groot is, dan kan\'er hgt verfterving op- volgen? maai4

(a) Verfcheide-diergelyke morden i-afs David van der ^QqI amgebaali m zynDerbi^^\'
. de procidentia uteri, pag. 19. & feqq. i , "

als \'er geen zwelling, of vooral geen ontfteking js, konnen cle vrouwen
dezelve menigmaal een langen tyd zonder merkelyk ongemak dragen.
Zomtyts verlengt zig dit quaat maar alleen aan een zekere plaats5door
zwaar tillen, perlfen, of zware kinderbaring, en langer wordende,
5 groeit zodanig buiten de teelplaats, dat het na een uitzakking der lyf-
moeder gelykt; zo als hier van by van Meekren in het5i. Hoofdftuk een
naairwkeurige waarneming te zien is, dog die byna meer vooreen uit-\'
was is te houden, die men door afbinden of fnyden kan wegnemen , ge«
lyk als-boven in \'t 148. Hoodftuk geleerd is. Ni et te minkan dezelve
ï O van eene uitzakking der omgekeerde lyfmoeder onderfcheiden worden,
dewyl ze maar alleen kort na de verlofllng, en wel meeft plotzelyk ver-
fchynt, dog dezè uitgroeijing of uitzakking der lyfmoeders-fchede, veel-
tyts allengskens en buiten de kinderbaring voortkomt. Evenwel heb ik
ook zodanig eene uitzakking der fchede in \'t jaar 1720. aan eene vrouw in
.15zware arbeid zynde, die binnen de 24. uren als twee vuiften dik buiten
het lyf geperft-, en waarin reets het koude vuur was gekomen, gezien ;
waar aande vrouw ook, offchoon ze van het kind verlofte, na verloop van
agt dagen moeft fterven. Zo dat uit het niet wel overwegen der kente-
kenen en het onderfcheid tuflen de uitzakking der lyfmoeder en deszelfs
g^pichede, de dwahng fchynt ontftaan te zyn , dat verfcheide Schryvers (0)
hebben gezegt, als of niet alleen zonder hinder, de uitgezakte lyfmoe-
der zy afgefneden; maar dat zodanige vrouwen ook nog naderhand wa-
ren zwanger geworden, en gebaard hadden; \'twelk dog, in dien de lyf-
moeder in der daad was uitgefneden, geheel onmogelyk is, maar\'t kan
wel wezen en \'t is ook te geloven, dathetalleen zodanig een uitwasof
uitzakking der lyfmoeders-fchede geweeft zy.

a. Deze uitzakkingen moeten weder ingebragt worden, alvorens hetDe heeU
vuur of de kanker aanneemen; dewyl als dan gene hulp te hopen is : dog wyze.
als dezè uitzakking als een uitgroeijing of uitwas word bevonden , moet
men ze als een uitwas der lyfmoeders-lchede wegnemen. Alsde fchede
haar gehele omtrek uitgefchoten, en met geen ontfteking is aange-
daan, dan moet men die, \'t zy met verfterkende ftovingen bevogten,
of aanftonts met de vinger of een wafchkaars weder inbrengen: daar
op moet zig de vrouw met geflote beenen eenige dagen ftil te bedde
houden, of dezelve kruiswyze over malkanderen leggen. Ondertuflen
•■\'S moeten de buitendelen met verfterkende en te zamentrekkende krui-
wyn gekookt, oï. /Iq. Calcis met brandewyn dikwils bevogtigt,
^^ niet het windzel T verbonden worden, op dat ze nietzo ligt weder
zoiv konnen uitzakken. Met deze ftovingen en fterke berokingen van ,
\'l-^inaftyk, wierook en diergelyke dingen, moet men door de pyp Tab.

mW. Anatora, Pathol. Lib.\'Cap. 22. Moenichen obf. 4.
ö \'ïse Schryvers zm ly -van Meeleren obf. 54. aangebaalt,

zodanige uitzakkingen , als ze niet veroudert zyn , volkomen wor-
den genezen, inzonderheid als men hier nevens bequame inwendige
geneesmiddelen, door een Geneesmeefler voorgefchreven, gebruikt.
Dog indien die uitzakking reets lang had geduurt, of zig op de voorge-
melde manier niet wilde laten herftellen, dan moet zodanige vrouw de5
voorgemelde band T gedurig dragen, waar mede zy hare bezigheden
nog redelyk konnen waarnemen zonder dat het uitfchiet, nog te vrezen
hebben dat haar verftervingeof kanker zal overvallen. Dog indien een zO"
danig uitgezakt lichaam ontjloken, is, dan moet men uitwendig verdwy-
nende omflagen gebruiken, zo als omtrent andere ontftekingen gebrui-^®
kelyk is, en daar mede, benevens het gebruik van inwendige tegen de
ontftekinge dienftige geneesmiddelen aanhouden, tot dat dezelve voorby
is : en dan de uitzakking weder inbrengen, en voorts te werk gaan, als
is onderwezen. Want men moet een fterk ontftokene uitzakking niet
met geweld drukken, dewyl door de perfinge zeer ligt verftikkinge eniS
de doot kon volgen: evenwel moet men zig door een geringe ontfteking
ter inbrenging niet laten affchrikken. Maar indien \'er reets verftikking
was, dan moet men het deel fcarificeren, en bequame ftovingen nevens
andere daar tegen dienftig zynde middelen gebruiken.

Fig. I. Vertoont hoe een kind in de natuurlyke legftand,by de geboorte
met het hoofd eerft door de lyfmoeder en fchaambeenderen dringt.
J het kind. BB de lyfmoeder. C C de fchaambeenderen. D de navel-
ftreng. E de nageboorte.
Fig. 2. Vertoont een kind, dat met de beenen vooruit komt.
Fig. 3. Een ander kind, dat met den aars vooruit, zig opdoet.
Fig. 4. Een dat met de buik voor de mond der lyfmoeder legt.
Fig. 5. Een kind dat met de eene hand vooruit komt.
Fig. 6. Een kind verkeerd leggende, dat met de hand der Heelmeefters

Fig. Een andere zoort. van een ftoel, die men kan agter over leggen,
. om \'er de barende vrouw in\'t verloffen van een verkeerd leggend kind

bequaamlyk op te leggen,
Fig- 9- Vertoont hoedanig de navelftreng moet gevat worden, om

om dode kinderen af te halen.
Fig. 12. Is een mesje met een knopje, om een arm van hetdoodkind
mê af te zetten, en in andere gevallen te gebruiken,.

deren, die met het hoofd in de geboorte bly ven fteken, dog moet de
helft groter zyn, als hier verheelt word.

Fig. 14. Een tweefnydend mes, om het hoofd der dode kinderen te ope-
5 nen, en naderhand het voorgemelde werktuig daaraan vaft te maken.

Fig. 15. Een hegt vol kerven by a a a a. tot de haken fig. 10 en 11. be-
horende, die ik gewoon ben, tot het afhalen der dode kinderen te
gebruiken: ten einde ik in de hand kan weten, of de punt van de haak
zig na het dode kind, of na de lyfmoeder uitftrekt: dienende om
ïo gevaarlyke quetftiren te verhoeden.

Fig. 16. is een pypje met gaatjes, om in de fchede der lyfmoeder te fte-
ken , op dat \'er in het uitzakken derzelve, en andere qualen, bequa-
ine rookwerken en andere geneesmiddelen daar door konnen inge-
bragt worden.

de vrouwen haar water niet konnen houden, volgt dikwils na
J-f een zware baring, of als \'er uit de blaas een fteen gehaalt, en de
ftuitfpier der blaas daar door gequetft of verzii\'akt is. Zomtyts komt
het ook van zelfs door een verlamming der ftuitfpier, zo ais in de
\'^ansperfonen : deze quaal, uit welke oorzaak ze ook mag ontftaan, is
soj^iet wel door geneesmiddelen te genezen, en ook totnogtoe door geen
heelkundige middelen herftelt. Dog voor eenige tyd heefc de HeerD.
Hilfcher in een a redenkavehng Qa) eene tot nog toe onbekende manier
befchreven, om dit ongemak te verbeteren : die hier in beftaat: Men\'\'
^oet in de lyfmoeders-fchede van zodanige vrouw een ring fteken zo
aS^s men tegen hec uitzakken der lyfmoeder gebruikt; Tab. XXIV..^g. 3.

5. 6. Of\'t welk nog beter zou wezen, zodanig een b nioedërpii, die^
7. word vertoont, dan zou daar door de pisgang, dewyl die regt bo-
vende fchede der lyfmoeder legt, als by Tab. KW. fig. 2. BC. vertoont
Zodanig te zamen gedrukc en als gefloten worden, dac \'er tegens
^^dehu^ zou konnen uitlopen, dan alleen als de perfoon met haar wil
iaas te zamen trekt, en de pis zo als andere gezonde, doet uitlopen.

Jn een zware vedolTinge, inzonderheid het kind zeer groot of dub-
beld , dat is, met den aars voor uit komende, of een wanfchepfei zyn-
de, kan het PerincBum van de fchamelheid tot aan den aars infcheuren ,
waar uit, indien men deze quetzing niet in tyts tragt te herftellen, vele
ongemakken konnen ontftaan. Derhalven moet men in dit geval de won-
de eerft met warme wyn waiïchen en zuiveren: vervolgens meteen wond-
balfem beftryken, of indien de wonde ofde infcheuring niet heef groot
is dezelve met hegtpleifters wel tragten te vereenigen; dog dezelve
zodanig geftelt zynde, dat men de hegtpleifters oordeelt niet fterk ge-
noeg te zyn, door een tuflengeknoopte hegting als in andere wonden by
een houden. Voor\'t overige gedraagt men zig in het helen_ dezer wonde
als by andere wonden volbragt word, ook moeten de Patientende bee-
nen altyd gefloten of kruiswys houden, tot dat de wonde weder ge-
heelt zy CK.)-

(K) De heelwyze der doorfcheurige
volgens onzen Hr Schryver kan men op- ,
volgen, maar indien men de lyderefle niec
l?an op de buik leggen, zo zyn alle midde-
len onnut, om dat door de Fulva, inzon-
derheid na de verloffing, een altytdurende
lekkins in en door de wonde is vloejen-
de, waar door deszelfs oppervlaktens zig
onmogelyk konnen vatten, en de gene-
zinge dus eenigen tyd vertraagt zynde,
verandert deszelfs wezen en nemen een
ongeneeslyke aart aan : weshalven de bo-
vengedagte legging de bede, en als de
eenigfte weg is waar door het helen van
dit gebrek fjToedig enveilig volbragt word.
Hier by moet men wel agt geven dat hier
geen te vette middelen gebruikt, worden ,
op dat het gebrek voor rotting en dieper
- imrorteling bewaart biyve. Deze gene-
zinge gaat bniten de genoemde hinderpaal
noch zeer bezwaarlyk, öm dat de band wel-
ke aan de agter zyde der Vulm gevonden
word, niet ligt aan een vat: en fchoou
zulks gebeurt, zo heeft hy zelden die
fterkte als voorheen, en daar door is.
het, dat na de genezinge byeen volgende
verloszing veeltyts nieuwe uitfcheuringe
volgt. Indien men de doorfcheiiringe wil
hegten , dan moet men met de naald diep
genoeg doorfteken , dog met de pleiilers
kan men weinig uitvoeren, om dat de.
zelve alleen de buitenrand doen aan een
fluiten, waar door de inwendige opper-
vlakte aan den andere niet rakende, tot
een fchadelyke etterholte overgaat, behal-
ven dat de pleifters aan deze plaats om
de gedurige lekking on\'nogelyk konnen
kleven.

KLifcerïngen zyn eigentlyk vloeibare geneesmiddelen, die men in den Van het
aars tegen veelderlei ongevallen van het menfciielylce lichaam fpuit. ^^i^fieren

Hier toe word in Duitsland en ten dele in Holland, gemeenlyk een kalfs SSL.^
of varkensblaas gebruikt, waar in onder en boven een gat gefneden, en
aan \'t eene einde een byzonder been-pypjeisvaftgebonden, (ziet
XXIV. 8. B.) door het andere gat worden de geneesmiddelen inde
blaas gedaan, en dan ftyf toegebonden, by C, op dat\'er niets zon kön-
nen nitlopen. Dogten einde, voor dathet pypje in den aars is gefioken,
door \'t zelve geen vogt zal ontlopen, word boven het pypje, alvorens
het klifteermiddel daar in is ingegoten 5 de blaas insgelyks by D. digt ge-
bonaen. Wanneer men dan een klifteer zal zetten, moet men het pyp je
met oly of boter beftryken, den Patient op de eene zyde laten leggen,
"et pypje hem voorzigtig in den aars brengen, het bindzel D dat by hec
Wpje ia, losmaken, het middel in de blaas A zynde door zamenpers-
hngin4en darm drukken; en alles uitgedrukt zynde, het pypje weder
■^ic den aars halen, en den Patient ,tot dat de klifteer zyn werking heeft
gedaan, ftil laten leggen (L>

zyn, ten einde de lofTe pyp Tab. 14. fig.
I zo ais by het gebruik der fpuit is ho-
rende, eertt worde\'ingebragt om vervol-
gens met de pyp fig, 2. die aan de blaas
vaft is, daar in te\'\'konnen fteken, waar
by men moet in agt neinen dat men de
blaas maar aan een zyde open heeft ora
die aan de pyp,fjg. 2. by A. wel om te
woelen; of vaft te binden.\' Ook kan men

Met dc 2. In Holland, Vrankryk, en andere vreemde landen, bediend men
fpuit. 2ig om te klifteren, in piaats vaneen blaas, vaneen grote tinne fpuit,
dewelke meer dan een pond vogt kan houden. van voren byna een dier-
gelyk pypje hebbende, gelyk als onze klifteer-blaafen: met deze fpuit
fpuit men het middel in het gedarmte, en het is ligt te begrypen, dat
men met deze fpuiten, het middel verder als met de blafen kan voortftu-
wen, ea daarom ook veeltyts veel beter werking bekomen. Dog dewyl
\'er zomtyts menfchen gevonden \'worden die zigfehamen te ontbloten, daarom
heeft men fpuiten uitgevonden die een lange Iedere buis hebben, die de
Patienten niet alleen zig zelfs gevoegiyk konnen in den aars brengen,
maar ook zelfs infpuiten, of van een ander laten infpuiten, zonder zig te
ontbloten. Hier over beziet yangy^m Heelkunde, Valentin. Polychreß.
exoiic. pag. 89. en de Graaf van het klifteren. Dogmen moet zorg dra-
t^en dat de klifteren laauw, en niet te heet nog te koud zyn, om den Pa-
tient daar door geen ongemakken te veroorzaken.

3. Wat en hoe veel men moec infpuiten, ook in welke ziektens de
kliftêren zyn te gebruiken, moet men aan den Geneesheer overlaten.
Dog in \'t algemeen zyn dezelve dienftig i) in vele ziektens waar by ver-
flopping van \'t lichaam is, om daar door ontlafting te bezorgen
Tot verzagting van pyn in geweldige colyk en fteenqualen, als mede in
de rode loop, pyn der aambeien en diergelyke omftandigheden. 3) Om
een aftrekking in beroertheden 5 flaapziektens, en andere hoofdqualen
te maken. 4) Om de verlofling in een zware kinderbaring, zo wel der
levendige als dode kinderen, ais mede om den voortgang van een befto-
ten nageboorte, te\'bevorderen. 5) Worden dezelve ook gebruikt ora
voedzame vogten, namentlyk melk, brei, warm bier, gerften- en haver-
geley en diergelyke by te brengen, voornamentlyk m die qualen, als de
Patienten niets door de keel konnen gebruiken, en dezelve daar door,
in \'tkven te behouden, tot dat de quaal herftelt zy: zynde zodanige
voedende klifteringen niet alleen van de oude, en onder deze voorna-
mentlyk Celfus, maar ook van verfcheide nieuwe Geneesheeren ten dien
einde aangeprezen. Inzonderheid befcliryft Garengeot een voorbeeld on-
langs voorgevallen, dat men een vrouw 14. dagen alleen met klifteren

deszelfs einde B zo wyd hebben, dat \'er
een enge tregter in kan, waar door de
vogt in de hiaas zai gegoten worden, en
dus gaat het om zig te behelpen, met hèc
gebruik vau de blaas nog eeniger maten
aan, mits dat men zorg drage dat de blaas
zo veel van agteren worde toegedrukt dat
\'ej- al de lugc, voor dat men ze in de pyp
fig. r. Geekijwel ter dege uit is, ais wan-
neer men de voorfie vinger van de flin-
kerhand op dé pyp. 2. zet tot dat dezelve
met haar eind B in het gat A, van fig. i.
is ingebragt, waar na men de blaas racer
en meer coewringt om de vogt, voor zo
verre men de quantiteit naar mate der
grootheid , ouderdom en ziekte van dea
Lyder bepaalt beeft , geheel binnen te
brengen. Deze manier van klifterep is ia
onze lieden niec gebruikelyk, maar in Le-
gers , te fcheep en ten platten lande zyn
die wegens het gemakkelyk medevoere»
aan te pryzen.

ook deszelfs applicatie door de tyt haar
aanbevolen, die dan. wanneer zulk een
middel aan vrou\\\\ren of kinderen moet be
zorgt worden, zulks door vrouwsperfo-
nen, die zy lieden aan de hand hebben
laten volbrengen: waar door 20 wel aan
«e zyde des Apothekers als een die der
vrouwen zomtyts zeer moeielyke gevolgen
gezien worden, ter oorzaak, om datzy
dLm \'\'^esing van den endef-

engte der ^nus voorby is, want alslm is
de weg ruim (zo \'er |een andere quX\'
of tegennatuurlyke diktens in lie wee zvn "
Derhalven moet men op het beiofp van
de ftuit en heiligbeen letten, om de pyp
agterwaarts en na boven te voeren, zoda-
nig, dat dezelve met haar einde tegen het
heiligbeen aan zoude rak-en : maar, die
pyp regt op of na voren brengen, doen
Ookmnfi^®^^\'"^" gemeenlyk ongemak.
brnii-M? pyp, 20 dikwils als ze ge-

iiifSto"?^ l^i\'^ïeren onderfcheide nuttelyke
Kwersmgen maken, is zeker, en derhaN
^^n woraen die uit onderfcheide ftofFen
^amen gefteld, \'t zy dan dat dezelve.
JJ Dienp„ ..„„ i^olFen in

oe naaftieg "^\'\'ing van ongemakken die in
II. ZJfJJ\'"\'^® delen der darmen zulks

.. \\ 2. Ifl

nodig heoben, \'t welk inzonderheid ia
hardnekkige breuken en opftopping van
pis te pas komt, en deswegen moeten
deze klilteren genoegzaam warm en in \'t
minfte niet prilckeiende zyn, ten eindf\'
zy geen meerder krimping maken, maar
lang konnen byblyven.

S) Tot haaftige ontlafting en tot \'t raa-
ken van zekere trekkende beweging in ds
ingewanden, ten einde by de in arbeid
zittende vrouwen de ween vermeerderen,
gelyk ook door deze wyde bewegingen

in de darmen konnen veroorzaakt wordeo,

waar door de infchokkende darmen weder
in haar natuurlyke plaats komen. Deze
klifteren maakc men gemeenlyk uit veel
fcherper zaken dan de andere, en tot her-
ftelling van het laatfte gebrek dient inzon-
derheid de tabaks rook. waar van dadelvk\'
zal geiproken worden.

ö) indien keel benaauwinae. foonss\'^-
tige gezwellen in de flokdarm en K a^.

dere qualen de nederftokking des voedzels

verhmderen, waar door de Lyder ve\'
mageren en uitteren,- en dus eindelyk
moeten fterven: dan geeft men voedende
klifteren van vleesfoppen, melk, fterk
broodwater, eyeren enz. waar door me-
nigmaal zodanige Lyders haar leven zo
lang onderhouden word, tot de ongeval-
len geheel herftelt zyn. Hier by is waar
te nemen, gelyk in alle klifteren die men
lang byde Lyders wil laten blyven en niet
ter ontlaftinge geftelt worden, dat ds quan-
titeit van de klifteer niet boven de vyf of
fes onzen moet uitmaken; want mec-der
zynde vloeijen dezelve te haaftig af, daar
in tegendeel, zo gefchikt zynde, ds Ly-
deren die by zig houden. Wesiialven
men deze bewerking verfcheide malen op
een dag moet herhalen, en zelfs om de
334 nren vernieuwen.
_ Eindelyk ten 7) zo gebruikt men zekere
inlpattinge door de /Inus ter genezinge
van gebreken die voor aan in den endel-
darm zig laten vinden, \'t zy aambeien,
lUieragtige verhardinge, l].onsagt[ge uit\'
wellinge ettergezwellenzweringe . ïn
meerandere gebreken, waar toe Ln S

gentlyk geen vloeibare klifteringen kon-
nen^dienen, maar lymige vogten en dunne
Q q q q q q falven.

2. In Engeland heeft men een manier nitgevonden, om in plaats van
klifteren, door byzondere werktuigen, de rook van tabak in den aars te bla*
zen, (\'t welk naderhand ook aan andere piaatfen is in gebruik geraakt)
en door ondervinding heeft men geleerd, dat wanneer andere Idifterin-
gen niets konden uitwerken, inzonderheid in het zoogenaamde Mifereré,
de tabaks rook van een goeden uitflag is geweeft, en derhalven voor de
kragtigfte kliftering te houden, als men door andere geen open lyf heeft
konnen bekomen. Deze werktuigen zyn van verfcheidene zoorten, zo
als Stiejffer in een eigen brief (ß), en Dekker Qb) dezelve hebben befchre-
ven , en ook Tab. XXV. fig. c/. afgebeeld is: en dezelve komen hier in
over een, dat \'er een bosje ter grootte van een grote ketel van een ta-
bakspyp A. van yzer of koper, waaraan onder een been-pypjeB, dat
men in den aars fteekt; maar boven is \'er een ander pypje, in \'t welk
men blaaft: en na dat de tabak in het bosje is aangeftoken,: laat men
door een bediende of een ander den rook fterk in den aars blazen , tot
dat de Patient begint afgang gewaar te worden; dog indien zulks niet
volgde, moet men \'t zelve een wyltje daar na herhalen, tot dat het ein-
delyk zyne werking begint te doen. Waar omtrent ik in een beknelde
breuk heb waargenomen, dat gemene tabak niets uitwerkte; maar na
dat men Varinas tabak had genomen, in \'t kort een gewenfchte uitflag
volgde, en de Patient genezen wierd (N).

falven, die door hare plakkende eigen,
fchap voor aan in den endeldarm blyven
hangen , en pleifteragtig ter genezing der
gebreken aankleven.

Hier kan men v/el begrypen dat \'er grote
verandering uit oorzaak der verfchillende
gebreken, omtrent deze fmerige middelen
is waar te nemen, dog hoe verfchillende
zy Gok in werking zyn, zo moeten ze dog op
eene forme en ma-nier toebereid worden ,
ten einde die met het yvore werktuig Tab.
14. fig. 6. even warm en vloeibaar ge-
maakt , nist verder als het gebrek in het
lichaam zyn plaats heeft, gefpat worden.
Om dit werktuig te gebruiken, moet men
in een tinne lepel bet middel warm maken,
den fpatter houd men in de linkerhand
tuilen de duim en voorfte vinger, terwyl
de agterfte vinger onder tegen de pyp B.
bet gat ftopt, dan giet men in de tregter-
wyze opening C. de ftamper D. daar uit-
genomen zynde, het middel, en brengt
de ftamper daar op, waarna B in ds^ïiius
gebragt zynde, met een fchielyke horting
de ftamper met de duim word ingeftoteii
(N) Of het gebruik der tabaks-klifte-
ren door de Engelfchen is uitgevonden,
zal ik hier niet betwiften.-\'tis genoeg dat-
deze (ve onder het gebrek der eerfte en
aiiernootzaakiykfte middelen tot behou-
ding van \'s menfchen leven mag geftelt
worien, waarvan ik onbedenkelyke gro*
te en heilzame uitwerkingen heb gezien.
Om deze reden agt ik het nootzakelyk
dit werktuig duidelyker en in zyn volls
grootte af te beelden, zynde dat van on«
zen Hr. Schryver niet verftaanbaar nog
groot genoeg uitgeduit. De bos Tab. 14.
fig. 4« waar in men de tabak doet, moet
van yvoor gedraait zyn, op dat, wan-
neer men die in de hand houdt, zig niet
br<^nde, zo als die welke uit metaal of gs\'
goten koper gemaakt zyn, gemeenlyk doen.
Maar \'dewyl het yvoor niet tegen de hitte-
van het tabaks vuur kan, zo voert me®
dezelve met dun koper, na de nederzak\'
kende lynen D. Het dekzel fig. 5\' T^oef:
rcmd en hoo^ zyn, om onder het zelv^

een kooltje vuur of aangeftoken tontel te
konnen ieggen, \'t weik plat zynde ligte-
]yk uitdoof^ Dit dekzel nederzakkende-
fchroeft opEE.fig. 4. vaft. Zoniniige ma.
ken er, tot het geven van lugt, een gat
in, maar zulks is fchadelyk ; want als men
biaalt door de pyp b, dan gaat de rook
te rug m het aangezigt des blazers.

Ais er tabak in is, het vuur daar op legt
en het dekzel toegefchroeft is, dan zet men
de pyp F, fig. 4. in de buis C , wiens pyp G
^eets in de Anus gebragt is, en menbiaafl:
aoor de opening C, fig. 3. waar door de
rook zeer ligt en met gewelt in de darmen
indnngc. Dog alvorens men de bos ia de
üuis fteekt, moet tabak wel aan \'t bran-
^"\'lei\'s zoude te veel wind zon-
aer rook m \'t licliaam gebragt worden.
iJewyl liet gedurig Wazen te laftig valt,

laecS ^ooi\'cftuwen , het welk de lugt
2yn dii^ë\'^\'^iet uitwerkt, maar gaat door
ligtheid alles voorby, zo dat
Ue, ^^ menigmaal ondervonden heb-
liitigm Weder uitkomt. Deze uitwer-
S^^-e^.inge of de goede uitilag ter

«lat het leK niet befpeurt worden, om
in een dsr df*^ verdubbelde infchicting
VOlfiagen toen"® tïarmen is, waar door een
^\'iwiting ontftaat, niet kan ge.

raakt worden dan door een veel vlugger en
dunder wezen dan door waterftoffen, die
ter plaatze daar de dunne darmen begin-
nen, een klapvlies vinden; \'t welkzy doot
haar zwaarte-kragt laat toedrukken, en
dus daar tegen ftiiitende niet hoger komen
dan tot die plaatfe: daar in tegendeel de
lugt met de fcherpe rook van tabak ver-
mengt, voorby dit klapvlies heen gaat,
en tot in de dunnen darmen doordringt,
zodanig dat zy onmiddelbaar het gebrek
aanraakt, en door de uitfpannende\'" kragt
en prikkelende aandoening op dat vliezig
geftel een beweging veroorzaakt, waar
door dit in een gefchoten lichaam zig we-
der los laat en zyn natuurlyke hoedanig-
heden bekomt.

Ik ben niet van gedagten dat dit onge-
mak altyt enkeld, of maar op een plaats
in de dunne darmen voorvalt, maar de-
wyl de eerfte grondflag van dit gebrek ont-
ftekingen zyn, die in verfcheide plaatzen
der dunne darmen komen, en daar door
als een ringswjeze vervvurging werd ver-
oorzaakt, 20 völgt dat tegen die ver wur-
ging door aandringende winden het naaft
aanleggende gedeelte der darmen uitzet
en wyder word, in welke ruimte het in-
getrokke en toegeüoten deel infchiet en
cïit ongeval van miferere te wege brengt,
\'t welk dan na de eene of na de andere zv-
de, dat is na boven of na beneden onder-
fcheidentlyk kan gebeuren, dat niet altyt
op een, maar op meer plaatzen kan voor-
vallen, zo als ik in een jong doot kind
(waarfchynlyk daar aan geftorven), meer
dan op agt of tien plaatzen deze infchie-
tingeheb waargenomen. Na dat nu de in-
fchieting op. of nederwaarts is, zo is de
oude geneeswyze nuttelyk of ondienftig
aan te merken; want zozy van boven neer
beneden is ingefchoten, dan helpen de
purgatien nog het flokken van koegeis-
niets, en zelfs zyn zy^ oorzaak van zwaar-
der gevolgen, daar in tegendeel de zwaar-
te en aandrang in die, welke van onder
na boven infchieten, het ingefchoten ein-
de des darms uit zyn plaatfe kan duwen.
En bedenkelyk heb ik öm deze reden
vaardig, of langzame hulpe gezien, be-
halven die welke het met de doot liebben
moeten bekopen.

ïen tyde als mvn Vadsriyke vriend,
den uitmuntende Profeftbr F. Rurscnnog
leefde, zag ik met hem een diergelykeiv

Ivder als zieltogende, hebbende reets
verfcheide dubbelde en drievoudige pur-
«atieti benefFens drie koegels in hetlig-
cliaam , zonder dat \'er eenige ontlafting
volgde, om welke reden wy in de tyd van
een uur\' twee tabaks-klifteren zetteden ,
die van zulk een goede uitwerKing waren,
dat wanneer de Lyder op het ftiHetje
;iat, ons niet anders deed geloven of hy
zoude met zyne drie koegels die hy ioos-
de, den pot hebben in Üukken gefcho
ten , en dus wierd deze miferie in een
vrolyk gelaat verandert.

Zommige Lyders zyn wegens hare al-
tytdurende gebreken verpiigt zig gedurig
te doen klifteren, en daarom is het dae
de zulken beft doen deze bewerking aan
haar zelfs te oefenen, waar toe de flang-
pypen zo goed niet zyn als zekere fpuiten
van tin , die men hier by onze Tinnegie-
ters, en voornamentlyk by Mr. Tifeneau
in de Pylfteeg alhier kan bekomen j van
welkers raaking ik op myn 14. plaat, fig, 5.
een afbeelding gegeven heb. A de buis.
B de p^p die horizontaal op de plaat E
vaft is. C de pyp tot és Anus. Deze pyp
in de Jnus geftoken zynde, zit de Patiënt
daarop, terwyl de fpuit A voor tuffen de
beenen uitfteekt, en dus door den Lyder
zelfs kan toegedrukt worden.

E zetpillen gebruikt men in \'t gemeen om afgang te verwekkem
iJ en zodanige zyn omtrent de grootte vaneen dunne pmk, die men
t^n weinigje mlt oly of boter beftrykt, en diep in den aars drukt. In t
Latvn word het een Suppofitorium genaamt ,waar toe een ftukje Sppnie
7eel fuiker of aluin in die gedaame bereid, gebruikt word of ook wel
Si?endjevan een nagtkaars. De Geneeskundigen plegen dezelve m de
AvatheLn na de gefchapenheid en omftandigheden der ziektens voor
te fchryven • als ze zonder afgang te verwekken uitgaat, dan moetmen
\'er een ander in brengen, tot dat zy haar werking gedaan heeft. Zom-
tvts gebruikt men in plaats van de langwerpige zetpilleii^, ronde, na-
ienrlyk de zoogenaamde Muskus-kogeltjes, of een ftukje fterk gezoute
boter in dun linnen, als een knop gebonden, en behoorlyk in den aars
aeduwtx die insgelyks veeltyts van eengoede uitftag zyn In de zwerin-
ge des aarsdarms, kan men honig van rofen met maftik, wierook, of
^ fpiegelharts tot zetpillen koken en zetten. Men kan deze zetpillen ook
iiu^tislyk gebruiken in zware kinderbaring, mits dat hetkmdlevendig
of doo natuurlyk zy gelegen: insgelyks om de opgefloten nageboorte
?] te dryven; in welke gevallen zy zeer fterken fcherp moeten zyn

fO^ In opzigte der zetpillen is \'er wei-
nig waar te nemen, indien wy maar zorg
dragen dat dezelve na beloop van hetUj
facïum worden binnen gebragt, en dat die

Het CLXL Hoofdfiuk, vak het openen des Aars, 1059
HET CLXI. H ö O F D S T U K.
VAN HE T

\'Omtyts vind men kinderen die met een toegegroeide of gefloten verfchei-
f aars geboren zyn, \'t welk men gewaar word, wanneer in de eerftedeatheid
"agen van de kinderen geen onreinigheid afgaat, en zodanige kinderen van dit
worden in \'t Latyn yffrcfi genaamt. By deze toegroeijing is in \'t gemeen
n merkteken waar de opening moeft zyn, maar ook wel niet; in eenige
s den aars alleen met de htwt, maar in andere vleeiig toegefloten : (\'t
welk dan dik dan dun is,) dog hoe dikkerhoebezwaarlyker of welge-
eei onmogelyk te openen. In alle zodanige kinderen moét nóotzake-

de vuiligheid zig kan ont-
drSbraS b^nZn darmkrunping in \'t Hchaain, kramp, ftuipen,
.1 Wn W § -b^omen, en emdelyk moeten fterven. Wannfe de aars
alleen met de huit of met wemig.vleefch is begroeit, dan is de plaats
der natunrlyke opening gemakkelyk, zo door \'tgevoelals door\'tgezigt
te kennen; dewyl de vuiligheid, die \'er uitwil, de befloten plaats doet
^itpuilen: en indien te gelyk aan dezelve plaats een teken is, kan de
opening gemakkelyk gemaakt worden. Maar in tegendeel ,als;den aars
liffh vleezige zelfftandigheid is begroeit, en datmendehol-

seheP Konftbewerking veel zwaarder uit te voeren: en zomtyts is de
Ir a f -^^^^^darm tot aan den/; kronkeldarm toegegroeit, of ontbreekt

ik zelfs twee diergelyke voorbeelden voor eenige jaren heb« -^««fi^™
^ O n qualen zyn onherftelbaar («). reSlum.

ÜPvh 1 è^^^^swyze beftaat voornaf?2entlykm het openen van den aarsdarm
^^^rnaiven moetmen het kind vooral zodanig iatenleggen en vafthouden heel-

men gemakkelyk kan by den aars komen : en als die alleen met
twir begroeit, dezelve, \'t zy met een groot lancet of met een een dunne

al^ wanneer men aanftonts, na het doorfteken de
Zal m! ^^ilig^^eid zal zien uitlopen. Dog om de weg beter le verwyden,
^arsftlï ^ai^\'ftonts een vinger in oly geftipt, door deze opening in den
S^ïftaaW \' dezelve groot genoeg is, of nog groter moet

als dan nietalleen jn de lengte ^maar ook een weinigje overkruis fnyden,
om hier door de rondte van\'het aarsgat zo véél te beter te konnen be-
komen. Als de infnyding op deze wyze gedaan is, dan moet men het
kind tyd geven om zyn viiiligheden te lolfen : \'t welk gefchied zynde ,
daar een grote wiek, met eeji fterjce draat voorzien-, als medemet oly o£
een zaif beftrekeü, om detoègroeijmgTèverhoeden,indèhaarsfteken,
en \'er naderhand, zo dikwils het kind heeft afgeweeft, weder een verfche
wiek inbrengen, tot dat de opening van den aars hard en droog gewor-
den zy, en men voor de toegroeijing niet meer behoeft te vrezen. Dog
op dat de\' wiek daar niet te ligt zon uitvallen, kan men \'er een drukdoek
op leggen, en dezelve met het windzel T vaftmaken. indien den eer-
fteh dag de opening niet groot genoeg was gemaakt, of dat ze haar
behoórlyke gedaante niet had, dan moet men dezelve op de volgende
dag verwyden.\'\' In deze-Konftbewerking behoeft men het gtreedfchap
tot het verbinden niet klaar te maken, zo als men anders gewoon is te
doen; dewyl men, terwyl het kind na het openen zyn gevoeg doet, tyts
genoeg heeft om het verband te vervaardigen: want indien men zig
alvorens hier mede Wilde ophouden, zou het kind middelerwyl veel on-
gemak lyden, en door de vuiligheid benaauwt worden: daaröm is het
beter de opening op het alderlpoedigfte te vo^ibrengen (P).
Als \'er een Als de aars met een zeer dikke huit^ofvleèzige\' zslffiandigheid tsbe-
dikke zelf- groeit, dan is de genezing veel bezwaarlyker (^ï). Dog dit niettegenftaan-
f^l\'f^ig\' de, als merimaar eenigteken of holligheid des darms befpeurt, dan moet
men de plaats met ind aftekenen, en vervolgens op de getekende plaats
ter breedte van een vinger eene infnyding maken, en daar na met een
vinger voelende, na de holligheid des darms zoeken. Als men dezelve
heeft gevonden, kan men,\'t zy aliengskens of op eenmaal de zelfftan-
digheid tot in de holligheid van den darm doorfteken: wel in agt ne-
!i Oj/aminui\'nende dat hetmes niet na de blaas maar na het a beilig been\'heüiQn word ,
om de blaas, of in meisjes de lyfmoeders-fchede niet te doorfteken.
Wanneer nu de Heelmeefter eindelyk in de holligheid van den darm is
gekomen,(\'t welk men door het uitvloeijen des afgangsgwaarword)
moet hy \'er eerft met zyn vinger in fteken , daar na door verder op-

(P) \'t Is iets zeldzaams dat deze Lyderen
herftellen, dewyi het merendeels gebeurt
dar het gebrek niet is na te fpeuren: en
zelfs ziet men dikwils dac de naaft leggen-
de delen van hare natuurlyke eigenfchap-
pen berooft zyn, tvaar van ik vele by-
zondere omftandigheden gezien heb. Om-
trent dit ftuk moet men voorzigtig. te
werk gaan, en voor al op de weg die den

fnyden, als het nodig zon zyn, ^ gelyk reets gezegt is ^ den aars zoeken
te verwyden, ennaderhand met de heeling als boven geleerd is, voort-
varen. üog \'u^anneer \'er in een toegegroeide aan gene merk^ of kentekenen
zyn te vmden, dan zal de endeldarm volkomen toegegroeit zyn, of in\'t
getieel ontbreken, gelyk uit ons voor aangehaalt voorbeeld4s te zien •
en m zodanig geval is het of wel eene onmogelyke, of ten minften eene
zeer moeijelyke onderneming. Maar dewyl het kind in deze toeftand
^enwel moeft fterven, zo zal men dog tragten het zelve te redden.
Derhalven moet men rondom den omtrek van den endeldarm naauw-
Jeung met dè vingeren nafpeuren, of raen niet ergens eenige holtens
^an gewaar worden: en die ontdekkende, dan moet men de plaats
lekenen en den darm allengskens openen, zo als reets is befchi-evén^
Jpim ^^^^ bezwaarlyk toegaat , dewy! men een dikke vleezige
zeitltandigheid moet doorfnyden. Wanneer in deze Konftbewerking
een llerke bloeding ontftont, (vermits \'er vele aderen konnen doorfne.
«en worden>moet men, om die te ftuiten-, na de gedane Konftbewer*
Sa vuihgheid een dikke langwerpige wiek, aan een

inde^aan^ Wn^n T, ^^eTÄ^KSr^
uren Itek^v mdien ze door\'t kmd niet eerder word uitgedrukt, mai
naderhand brengt men er een andere wiek meteen etterma kent middel

hardagtig wovd. Dog als men om-
iT/ u ^^ ^ geheel geen holligheid kangeimarimrden. no2

L bedrieglykfte, wanneer de Anus
tic fchynt, maar op een zekere fpa-
inenten " gelloten is. Hier kan

v.n rif. rrp T> Y zommige perfonen kan de endeldarm uit den aars, van twee vin-
fch^en- ü gerentoteen handbreet en langer en dac niet alleen met veel
heid dezer ongemak , maar.ook dikwils met grote pyn, dewyl dezelve dikwils zeer
Bitzakking, ontfteekt, ja zel£s verfterving ondergaan, uitzakken; gelyk by van Mee-
heren byna in \'t einde van zyn Heelkundige waameminpn\' een voor-
beeld te zien is. De oorzaak dezer uitzakking is een verflapping of lammig^
heid des aarsdarms, waar toe dan het fterk fchreien, perffing, aambeien,
rodeloop, fteen in de blaas, zware baring, harde ftoelgang enz. gele-
gentheid geeft. Als dit toeval nog niet is veroudert, word het meren-
deels wel weder genezen, dog hoe langer het zelvebeeft geduurt, hoe
bezwaarder het geneeft: én indien dit uit eeneveiftoppingontftaat,
dan is \'er zelden eene volkomene genezing te wagten. Maar wanneer
deze quaal bereids kankeragtig is, is \'er geen andere hulp als weekma-
kende middelen om dezelve te verzagten; of als \'t kan gefchieden,ge-
heel af te fnyden, gelyk als van de uitzakkinge der baarmoeder fchede
gezegt is (R).

2. Wanneer een Heelmeefter by zodanige Patienten, welkers aarsdarm
buiten is, geroepen word, dan moet hy in \'t begin zig niet met het na-
vorfchen der oorzaken ophouden, dewyl de uitgefchote darm indien
hy \'er te lang uit hangt, zeer ligt iiitlpant of ontfteekt, \'twelk naderhand
het inbrengen veel bezwaarlyker maakt; maar hy zal denzelven aanftonts
op de volgende manier tragten in te brengen. Men moet den Patient op
zyn buik doen leggen; en als den darm droog is, die met warme wyn,

brandewyn, melk of ook water, dat men by de hand heeft, met een fpon-
gie ofte zamenge vouwen doeken, daar in nat gemaakt, betten, dewyl ze
nat gemaakt zynde, gemakkelyker is in te brengen: daar na om zyn voor-
fte

(R) Monfr. MuraltgQQÏi geen naam aan
7.yuc ei waar mede hy den uitgezakte, en-
deldarm gemeten heeft, en zo het een
Paryfe eiic geweeft is,die feven vieren-
deels Hollandfe maat houd, zo geloof ik
het nog\'minder als of het onze maat was;
want waar zoude dit ftuk van daan komen ,
behalven dat de binding van dezen darni
zo in als.boven het PeMs, dit deel zo ver-
re niet kon los-laten.

(fl) Muralt meid dat by een vro7m in een z^are kinderbaring, den aarsdarm een sU^
Icing nms uitgezakt. Mifc. A. N. C. Dec, 2. A, i. p. 281.

lu ■\'^lernet zodanig een uitzakking reets een iange tyd zyn ge-
queld geweeft, en dikwils gehad hebben, konnen denzllven zelfs bifl:
weder inkrygen: en de genezing beftaat hier in, dat den darm niet we-
der tiitzakke (S).

3- O^miu den ingebragten darm in te houden , en te bezorgen dat dezelve
^tet weaer mt zakke, word meerder, moeite vereifcht, en waar in het ge-
ftelewerK voornamentlyk beilaat. Ten dien einde moet men twee dikke
arukdoeken maxen; de eene langwerpig die menin delengte tuffen de
omen Jegt, en den anderen vierkant, dien men regt boven op de bil-
leii legt en met een band T die van bombazyn kan gemaakt worden,,
vaitnouden Dogoni de verzwakte deelen te verfterken, zalmmalvo-
Si en\'iS?; verftekend afziedzel dopen, en \'er dan warm

overkomt) denzelven met dit afziedzel voor het inbrengen los maken 2
weder verbinden a s te voren gezegt is. Na het belten is ook Ler

fvl. opflrooit, en voorts behandelt als te voren gemeld: Ins^e-
lyJis konnen verfterkende klifteren van rode wyn, inzonderheidPöI^

veei bloedvaten hebbende, zeer vle-
aanJ^^\'"^\' ^^^^ ^^ inelling des aars
xu ^n^^^^ktj dit dee! dikwils purper en ge-
hein Om dies wille ftooft men

ten zyndt banieren de uiterfte extremitei-
en dè ^^ ^^^ \'^\'^el knaagt en wringt

De i-n" . ^^ ^\'sel los laat.
^^^ïykrh\'^^ Van inbrengen is dezeMen
"^"■\'^\'voijp^^ gehele uitgezakte einde met
te , vet,, om de makkelyke
dat > indien die niet te

omtrent uitis; ziet men na de opening van
dezelve, en men fteekt de vingerê met een
doekje, om het cjuetzen vandena^ef be-
dekt daar in, die men dan met de darm,
terwyl men de billen van een doet houden
opwaarts naar het beloop van \'t Os fa-
crum volkomen in den aars invoert. Ver-
volgens houd men den aars met de vin-
gers van de andere hand toe, en trekt den
vinger die daar in ftak, zonder.dendarm\'
weder mede te Hepen, daar uit.

Indien het eind te groot was, dan palmt
men den darm, vet gemaakt zynde, met
een doekje in de hand, zo verre in tot
dat ze zig op-gemelde langte bevind ■
waar .na mendezelve met de vinger op dié
wyze, invoert. Hier toe gebruiken de^vys-
neuzen, en voor aldewy.ven, blauw lin-
nen, zig inbeeldende, hetzelve beft te zyn-

in verfterkende kruiden gekookt, hier veel dienft doen: want mto
men bp deze maniereen tyd lang voortgaat en de quaal met tc ze-r
^^ergm of veroudert is/danlcan die nog volkomen genezen
worden. Dog mdisn het erger is, dan is \'t nodig denzelven o .ic mjC
maftik wiemok, Agaatfte^, zwarte peper p andere v^endo
middelen, door een ftoel met een gat te beroken; waar by evenwd de
Senten zfg ookvan opdrogendervcrftoppende, grove en zwa^ar e
ver erfne en zamentrekkende fpyfen moeten onthouden, omdenftoeh
Sng n£ te verharden. Na dat zeafgang gehad hebben, moeten ze
fg lty^an nieuws latenbetten en verbinden, zignietfterk bewegen,
nig ook braking of niezing verwekkende dingen gebruiken, maar zig
zo veel mogelyk is, ftil houden, tot dat ze volkomen genezen zyn.
Dionis en andere raden dat dé Patient, .als hy zyn gevoegmo^t doen,
nm de uitzakking van den darm te verhoeden, zig op twee naauw tegen
■3kanderenlefflende planken, of op eene, die een ga^c, de grootte
Tr^ een daaÄ , zal zetten, en daar door zyn ftoelgang maken.
Sn Sn Sn darm nie konnen uitzakken. Dog met tegenftaande alle
Sz^ m ddden, indien de quaal veroudert en door een ingewortelde
lammSheid of ver flapping is veroorzaakt, dan isze zelden volkome
eTnezen; maar de Panenten moeten gedurende haar levens tyd ^ dc
drukdoeken en band dr op dat ze van de uitzakkmge mogenbe-

(T) By jonge kinderen genezen deze
gebreken ligtelyk, offchoon daar tegen
geen middelen gebrui;it worden , vermits
lezelve door de tyd de oorzaak van dezs
quaal quyt raken en hare perzinge op de
Anus vergeten als zy in kragten toenemen
en de fcherpheid der ftofFe ophoud. Dog
by bejaarde lieden is ds genezing be-
zwaarl^er\\. doordien de verlamde delen
niet zo ligt in kragten herftelt worden.

Deze verlamming is niet alleen in den
endeldarm, maaf voornamentlyk in de vhe-
zige bindinge derzelve, in de fpieren en
den aars zelfs , zodanig dat deze zomtyts
zo wyd open ftaat dat men \'er twee ot
drie vingers zonder eenige pyn offmerte
kan inbrengen. Tot verfterking van deze
verftapte delen, gebruüu menfeemeedlyk
Jioyimf, pappen, paedersJpuMngen, rakin-
gen,\'Jalven, enz. : Welke middelen alle
verfterkende eigenfchappen moeten be-
zitten, die zommigen maar zamentrek-
Jjende hebben willen noemen; inJiar de-
wyl enkele koele zamentrekkende imddö-
len niet voldoenende zyn, omdat bet ge-
brek in de zenuwagtige fielen is fchuUeu-.
de, zo moet men dezelve met zeniiw-
lïerkende middelen aanzetten, ofte wel
die aüenig gebruiljen. Derhalven. indiea-
men de zamentrekkende koele zaken vol-
gens de gedagten van onzen Schryver wil-
de\' gebruiken, dan moeften \'er eenige
vluajje en verfterkende ingrediënten by-
gevoegt worden, welke zyn Fok Rovismar.
Salvis, Ruta Myrt, Flor. Rofar. Rubr,
Lamb \'. enz. waar by men , de ftovinge ot
pappen gereet zynde, met vrugt voege»
kan Spir. MitricaLSP- vini enz. Het bs-
ftrojen van poeders is van veel nut , maa?
onder de gommeuze middelen kan men
tefFens van bovengemelde kruiden seeï
fyn ftampen, en daar onder mengen.

Uit dezelfde zoort van middelen kaP-
men infpuitingen maken, maar op dat de^s
van nut mogen zyn, zo moet men\'er te ;
fens maar zeer weinig van bmnen brei
gen, en dat met minder kragt, op dat - ^
niette hoog in den iteawm komen,, ^ ^^

voor aan blyven, \' Deze dienen dpor \'t wit
van een ey, gojiime, afs ook döor Troc.
alb.Rhaf. wat lymig te zyn, om dat ze des
te beter aan het gebrek blyven hangen.
1 s-ynvan de uiterfte nootza.

Keiykhgid, onj dat ze door hare volatile
eigéiifchap de verlamde dalen verfterken,
en dc-rhalven merendeels uit harftagtige
zaken beftaan, waar by men de paarde-
klaauwenmet nut kan voegen., gelyk ook
ïn zommige gevalieii daar by;gebrag.t kan
worden AeSinah.nativ. Dog" met deze op-
jettentheid, dat ze den ivder tot geen fa-
[ïvatie\'brenge, zo als ik wel heb zien ge*
faeuren> Van rokingedoor vogtige dam-
^n ffioet -men zig geheel, onthouden, om -
aat, alfciro\'ón dezelve met arömatyque
Kiuidea gekookt waren, de dahip meer
verflapt als verfterkt, . : . >.,
„„P^.\'falven die men tegens dit gebrek
S-oruikt, zyn tweederlei, zo met, als
zonder fmerigheden , tegens welke\' eerfte

flappen ais verfterl: en,, om dat znIkB al
tyt uit het vet befpeurt word. Dog in.
dien wy het volgende zalfje ter infpuiting
metdefpatter Tab.14.irg, <5. gebruiken,
en ook het zelve in genoegzame quanti-
teit tegen den Ams aarJegsen, 20 heb
t>cn wy veei vrugt daar uit te wagten, Als

Indien-het-1% veel verfterkende ofts tc
hèetmögt zyn ,.-dan fean meia^^rhet Ung.
Pcpukim byvoegen.

ïn deze yerfiappingen gebruikt mera
ook, tegen het fondament aangelegt eea
zoort van zalve zonder vet. Ais

Deze zalf moet zeer wel en gelyk gewre-
ven worden, op dat het wit van \'t ey niet
door de aluin en colcaiar komen te fchiden.

Het komt om te Verhoeden dat hét ten
eerften:niet:weder uitzakke, ö\'p de ban-
dage ineeft aan, en fchoon de band Ti-
daaf ih .véer"c.iienfi: doet , zo kaïi men egter
m6t een dubbelde- T. vry\'gemakkelyker
^werken, dat is, wanneer men met de
twee haiige.nd« einden de billen Wel aaft
een knelt, ora de daaJ-.door toe te
houden; . \'

In het begin zo de uitzakking al te VTy
en. te diltmaals gebeurde , ook niet dèn
,door te Iterken drukking kondè gehoüden
worden, dan pryft den Koninklyken Heel-
meefter N1COL.1as DE Blecny, in zyn uit-
muntend werk over de Breuken , een zeer
goed werktuig aan, dat ikoordete waar-
dig te zyn op. myne 14. plaat: fig. 7.;mede
te delen: om dat men door het inbrengea
van de blaasje, \'t welk men zo fl:erk kan
uitfpannen als men wil, dé uitvalling ge-
lukkig kan verhinderen. Dezen Bleckt
kan men ook met.vrugt over de uitzak^
kinge der lyfmoeder en deszelfs fchede
nalezen.

UITWASSEN AAN DEN AARS, DIE ^ KNOBi
■ BELGEZWELLEN; i» HANEKAMMEN,
rVYGEN SPONSAGTIGE UITWAS-
SEN GENAAMT WORDER

Wat zoda-, A An den aarsof\'t einde van den endeldarm komen onderfcheide ui£
Bige uit- waifen, die dan kleinder, dan groter zyn, en wegéns hare uiterlyke

ne knopen, of als de knokkelen der vingeren uitzien, worden ze Condylom
tnata genaamt. Wanneer ze de hanekammen gelyk fchynen, nöemt men
ze hanekamsgewyze uitwaffen, gelykenze na vygen, of fponsagtig,
wordenze Vygweizen geheten, en fchynen alle uit ourein bloed, \'t we/k
zig hier ophoud, te ontftaan. Dezelve veroorzaken ongemak en pyn ,.of
_ verhinderen den ftoelgang, en moeten derhalven weggenomen worden.

ten merendeels door de handgreep weggenomen worden. Zulksgefchied
byna, na dat het lichaams alvorens tot de Konftbewerking bereid zy,
op dezelve manier ais van deuiiwalfen in \'t algemeen is gezegt gewor-
den: te weten door afte binden ofmet een fchaar af te knippen, indien
ze een dunne wortel hebben; zoalsik diergelyke als een grote vyg met
een tamelyke dikke wortel, op zodanige manier heb waargenomen, welk
uitwas XXVI. i. word afgebeelt. Ofindien de wortel breed is,
meteen fcherp mes, na dat men ze alvorens met de vingeren, of mee
een tangetje of haakje heeft aangevat, om het zo veel te beter in de
grond te konnen affnyden. Na het affnyden laat men het bloed een
wyltje vloejen, na mate dat de kragten van den Patient zulks toelaten, om
de ontfteking te verhoeden. Naderhand kan men het met bloedftempende
middelen, plukzel, drükdoeken en een windzel verbinden, en einde-
lyk met een goede wondbalzem of drogende zal ve heelen. Indien \'er na
de eerfte Konftbewerking nog iets mogt overgebleven zyn, kan men het
jnet een fchaar afknippen, of met de Lapis tnfernalis, biaauwe viiriooï
©feen ander bequaam bytmiddel verbyten, omde wortel in \'tgeheel uit
t£ roeijen (V).

(V) Inhet 132. Hooffluk, is vande
wratten en uitwaffen die aan de roede ko-
laen». g.e^proto, waar na jaeri zig ten
opzigte van deeze geneeswyze wel mag:
fchikken. Voor\'t overige, gebeurdhet
menigmaal, dat waimeer men deze kn^o^

ALs zommige lieden zonder koorts of geweldige pyn in\'t lichaam,
maar alleen met pyn in delendenen,den endeldarm bloed door óm
aarsafvloeit, dan noemt men dit ongemak Ipeenen of aambeien:
en ingevalle deze bloedvloeijing de perfonen niet te veel verzwakt, nog
flaauw, maar veel eer fris, lugtig en welvarende maakt, dan zalmen
dezelve, vermits die tot gezontheid ftrekt, niet ftoppen. Maar wanneer
het bloed zo fterkdaar uitvloeit, dat de Patienten daar door verzwakt en
jpagteloos worden, zulks word een al te fterken vloed der aambeien of
jpeenen genaamt.. Eertyts heeft men deze^loedendeaambeien om den
vloed te ftempen, getragt weg te branden, (zoals Scultetus Tab. XLIV.
Vertoont) of wel met een kromme naaide rondom te befteken en af te
binden, dog deze heelwyze is hedendaags niet meer in\'t eebraik : de-

zelft nadelig IS, alzo er zig.memand aan doot zal bloeden. In re|en.
deel IS zodanigen vloed veel meer tegen vele ziektens zeer dienftig- als
ze met te overvloedig is; dog al te fterkzynde, kan ze door bequame
geneesmiddelen zonder Konftbewerkingen wel geftuit worden , derhal-
ven is het onnodig hier breder van te handelen, dewyl de wyze van ge-
nezmg tot de geneeskunde behoort\'(W>. .

l^ejs met\'fuytiifg heeft weggenomen, en
in de grond niet Ontwortelt zyn, gelyk \'t
zelden gebeurd, men tot bytmiddelen.over-,
^at, die 20 voorzigtigtig moeten gebruikt
worden alg doenlyk is: want anders
«an het gebeuren dat dezelve door vloe-
de naaftleggende delen raken, en te
te ondiep trefFen. Om deze reden,
"dien het den Lyder wil toeftaan;, zO
oet men nooit iets anders dan bet brand-
hiet^""^\'t werk ftellen, waar n^ze zekerlyk

volgens het brand- yzer op de raauwe
grond zet om de overgebleve wortel te\'
ruineren. Indien deze gebreken niet al-
leen den omtrek van den aars befiaan,.
maar zelfs over deszelfs boord tot in
denüsganjvoortgaan ,. dan moet men niet
ontzien dezelve te vervolgen, mits dat
men nogtans de overftaande zyde, daar
de branding nietbehoort, wel metgereet-
fchappen befcherme, zo als by de bran-
dinge in de mond is aangewezen, ten ein--
de men geen meerdere ongemakken ver-
oorzake.

(W) Indien de vloed matig is err zelfs
;opgereguleerde tyden komt , zo alsmen
by zommige mannen menismalen heeft
waargenomen^ dan moet m\'en niets uit^
voeren, maar de overvloedige bloedftor-
ting, fchoon de lieden welvarende zyn ,. ■
zonder tegenfpraak tragten te ftuiten. Era
^^ ^ rrrr 3 effchoo»

Ls de aderen omtrent den endeldarm of aars fterk mtfpannene»>
pyn veroorzaken, worden het blinde aambeien genaamt.Hier tut
onLftaan veelerlei gezwellen, die dan klem of groot, enmmeerot:
minder getal als een druivekorl, ot wel zo greot als-eenduive-ey opzet^
ten. ^ Ze worden van dé-^andere\' uitwaffen onderfcteiden, om dat ze we4
ssens het daar in geftremde bloed zwartagtig zyn ven zig door de vinge«
mi alseen blaas laten te zamendrukken. Dan zyn zo wee^ dan weer
hard, zomtyts ongevoelig, en dan weder met pyn en on^^f^»f ^^^^
menigmaal zo geweidigis, dat de Patienten nog gaan, nogltaan,nog
zitten konnen, en zelfs wel in flaauwtens vallen, dog-evenwel zonder
levensgevaar. Deze komen geerne by bloedry ke perfonen, die menig-

offchoon onzen Schryver van gedagten is,
dat de hulp eens Heelmeefters hier toe
onnodig is : zo nioet ik het tegendeel be-
tuigen, wyl ik neffens alle regtziftnige
verzekerd ben dat, wanneer men de hulp •
middelen onmiddelbaar op hét lydende-
cieel kan brengen, onvèrmydelyk dehulp
vaardigeren zekerder te wagten zy, dan
Qfzy door de mondingenomen veel wegs
moeten pafferen eer zy het gebrek bcrei-
Ken, en iaderdaat meeft hare kragten
yerloren hebben, eer zydaar aankomen,
gn vermits dezelve zekere vermo^nde
kjag dienen te bezitten, zo doen zy.niets
dan zekere verandering in des lichaains
huishoudinge te veroorzaken. Evenwel
verwerpe .ik de geneeskundige middelen
niet, voorzo verre zy:alleen verzagtende
zyn "en een ftrelende lioele ftoelgang kon^
neft te wege brengen, j zonder eênige tè za-
mentrekkende eigenfchappen te bezitten,
om dat we dezelve door inblaztnge, zagte
fpuitinge, fpattinge en rokinge beter tot de
eigentlyke quaal konnen brengen. Dog
hier omtrent moet men omzigtig zyti, en
niet de vinger-tragten te ontdekken, wat
ondecfcbeide omftandigheden ciea komt
te vinden, op dat, indien zig gewigtige
verhardinge, ontvel!inge of bandagtigc
ringen aldaar openbaren, als men dan geen
te zamentrekkende middelen gebruike,
maar veel eer losmakende en verdunnen-
de zaken in \'t werk ftelle. Maar zo het
deeMos en flap is „of de vaten- te veel
vcrwvdert zyn, dan kan men met vrugt
verfterkende middelen na binnen brengen.

Zoude het gebeuren dat zommige ver-
harde of uigeftrekte vafte lichamen zig i»
het lyf bevonden , die dan door \'t perflea
uitwaarts gedreven worden, waar .door
^gewisti&e, ja onverdraaglyke pynen ont-
Iftaan^: deze moet men tragten in te bren-:
•gen , waar\' door ik bevoelden heb dat ae
toevallen altyt bedaren : dog zulkelieden
worden hier door zelden genezen, m^\'^f,
lopen veel eer gevaar \'t zelve gedurig
der te.krygenin welke gevallen ik
dele dat, dat zo dra dit OHgemak weder i»
vöorfchynkomtdathetzelve,
mogelyk is, njoet weggenomen ^^^^^
als wanneer men met de géagte
: wel mag te rade gaan , ten ein^ ^ ^
-^ulke daad deze. Lyderen- eens voor
te redden.

maal befloten lyf hebben , en by die vvelke de natuur der vloeijende
aarnbeien tot ver] ig tig van het overvloedige blo.d ten nutte wil ver-
v/ekken. Als mede in vrouwsperfonenna hetophouden dermaandelyke
zuivering of zwars kinderbaring : waar door deze aderen zig dikwils zo
zeeruitfpannen; dat dezelve zig openende, ligtelyk. vloeien, waaruit
dan veel overtollig en quadaardig bloed wegvloeit. Dog als dezelve
Pyalyk zyn, dan volgen wel kramptrekkingen, zo dat den aars dikwils
20 vaft word toegefloten, dat zodanigen Patient naauwelyks of wel
geenzins een klüter kan gezegt worden: waarom dezelve veeltyts gro-
angfl en benaaudheid moeten uitftaan. Insgelyks komen \'er ook
Zeer ongemakkelyke en jeukende zweringen uic voort, inzonderheid als
Ze binnen drie of vier dagen niet verdwynen, of als de verftoppingin
t kort niet geopend en wel gezuivert word , dan kan \'er zelfs een ge-
vaarlyk a aarsfiftel ontftaan. « Fifiuia ani

Tot de genezing, alszy met ontfteking verzeld is, worden voor- geel wyze
i^amemlyk inwendige en ook uitwendige zuurcemperende middelen ver - tot verzag-
^ifcht, die na de gefteldheid der omftandigheden van een Geneesheer ting.
moeten gefchikt .worden: waar benevens zig de Patientin zyn levens-
wyze voor verhittende dingen moet wagten. UitweDdigzal men , \'c zy
door verdwynende of vermurwende pappen om ontftelcinge ce verhoe-
den, en te doen verdwynen; of met het Ung. Nutritum,de Linaria.»
verfche boter, oly van amandelen, en diergelyke dikwils beftryken^
of\'er warme brandewyn opleggen ,, verzagtende klifteren zetcen , o{
bloedzuigers aan de gezwellen htenzetten , om\'erliet geftremde bloed
uit te halen waar door de Padentendikwils aanftonts grote verzagting
bel peuren; maaralsdezeniet willen vatten , gelyk als in geweldige ont-
itekingen veeltyts gebeurt, of dac men \'er gene kan bekoiiien, of dat
ei 1 atienten te zeer voor befchroomt waren , moet men met een daneec
M ^ rl^i\'" gezwel eene opening raaken, op dat hec-

ti° 1 uitlopen: welk men een wykje na de kragten van deh Pa:-
aanhouden, daar naplukzel en drükdoeken aanleggen, met h©t
^\'mdzel T beveftigen; en dezeive vervolgens doen helen, dm zullen

gezv/ellen flinken, en de toevallen in een oogenblik overgaan
-Jjogtans gebeurt het veelmaal, dat deze openingen niet zeer vaft fluiten,,
dat het bloed \'er menigmaal, inzonderheid als zodanige perfonen
ar p-pv^c^ ,„ „„ blinde^

Dog andere worden over deze vuile vloed verdrietig, en wiliea
daf de openingen zullen toegeheeld worden; maar dewyl dit zonaer
nadeel aan de gezontheid niet kan gefchieden, moet het van een regt-
fchapenHeelm\'eefter afgeraden, en volgens het begeren der Patienten
niet gedaan worden; ten zv dat deze vloed al te fterk was, en mt ver-
fcheidene aderen voortvloéide: waar omtrent hen nog is voor te hou-
den" dat niet alle openingen moeten toegeheeld, maar ten minften eene
moet openp-ehouden worden, waardoor het dan wel eenigzins, dog met
tefterk zou vloeijen. Wanneer hen nu die raad aangenaam is, en zyzig
de Konftbewerkinge willen onderwerpen, moet dezelve op de volgende
manier gefchieden. Voor eerft moet men den Patient aderlaten en de
ingewanden zuiveren, naderhand vier of zes uren voor de Konftbewer-
king klifteren, op dat de darmen leeg zyn. Als mende Konftbewerkmg
zal ondernemen, moet men den Patient voor over op een bed of tafel
Icffeen, zo dat de voeten op de grond komen: en dan van twee mede-
helpers de beenen en de billen van malkanaeren doen houden ; op dat
de Heelmeefter wel zal konnen zien; of men kan hem ook op de kant
van een bed zo als by het klifteren gebruikelyk, leggen. Dit gedaan zyn-
de dan moet hy met een tangetje een der gezwolle aderen vatten, en
de\'ffehele zwelling met een fchaar aan de grond wegfnyden : welke, m-
dien \'er meer zyn , alle op dezelve manier dienen weggenomen, dog al-
tvd een van de kleinfte overgelaten te worden, om de gewone vloed der
aambeien niet geheel te ftoppen, en evenwel den Patient m zyn onge^
mak te verligten. Na het affnyden, zal men\'er, om het bloed te ftelpen,
Dlnkzel meteen bloedftillend middel en drukdoeken opleggen, en met

helen Als \'er nog eenige gezwellen, die men wegens \'t bloeden met
had können zien , waren overgeblevenr.deze konnen daar na nog weg-
gefneden , of met blaauwe vitriool- fteen of andere bytmiddelen veroeten
worden. Indien zodanigegezwellen zo diep in den endeldarm zyn, dat men
\'er om ze te fnyden niet konnende bykomen, \'tweik dog zelden word
ondervonden, dan zvn de Ouden van gevoelen, datmen ze mag weg
branden\' \'t welk evenwel niet raadzaam nog veihg is om te aoen. Maai
als zodanige gezwellen na eenigeuitperffmg van den aars, meteenaars-
fpiegel T&. \'XXIV. fig. lo. zyn te zien, en dat de Patient grote pyn
daar aan uitftaat, dan moet men ze voorzigtig met een lancet tragten tc
openen, om hier door de pyn te verminderen. _ , ,

4 Het befte middel om deze pyn te verhoeden, is een goede levens
wvze. een of tweemaal \'s jaars ader te laten, zomtyds bloedzuiverend
póeder te nemen, op zekere tyden ook Jj^t « diiizentblad als t^
- Srinken, zig voor geneesmiddelen en fpylen die ftoppen of vei

men\'er ondertuflen ongemak aan heeft, moet men benevens een ma-
tige levenswyze te houden,inwendig, verkoelende,bloedzuiverende,
uitwendig, verzagtende en verkoelende geneesmiddelen gebruiken, tot
dat dezelve weder verdwenen zyn. Maar de pyn zeer groot zynde, moet
men dezelve door bloedzuigers laten leeg maken, of meteen lancet
doen openen.

vele holligheden mhetvet, dat om den endeldarmis, menigmaal met
wegen, waar uit een dunne ftinkende etter loopt : en is zelfs zomtyts^
m diergelyke verouderde ongemakken al het vet rondom den endeldarm
vetteert,dat men denzelven geheel bloot kan zien leggen, zo als ik dier-
gelyke voorbeelden zelfs heb waargenomen. Daar zyn driederlei zoorten

: van dewelke de eerfte alleen uitwendigkan den
heS\' ^^^ ^^ wyder daar van een of meer kleine openingen
^^"\'.ronder dat ze de flukfpier of den endeldarm doorboort, waaruit
b aurig eenige etter vloeit; die men zeer ligt door\'tgezigt kan kennen,
uien oV veeltyts eene hardigheid bevind. Dog of deze openingen
ze c^Pn ^ ^^^^ ^^^^ ^^^^ onderzoeken. Maar of

de h r \' ^^ naauw men \'t ook onderzoekt, te weten komen : dewyl
Sepn i® \'iezer zweringe dikwils zodanig ongelyk zyn , dat men \'er mee

fnuit in? konden. Ten dien einde kan men ook warme melk met een
van niet opening fpuiten, en naauwkeurig opmerken of daar

kn beeft vliefen van den darm bevinden. De tweede zoort dezer fifiu-
de\'andopening , waar van de eene uitwendig by den aars,
Dee^^ endeldarm uitgaat; ziet Tab. XXW.fig. ii. C.

welk men teil dêlegewaar word,, als van de vmligheid., ^^ftetifl^
nÄmSdel iets dat zekerlyk,uit den darm komt, door de uitwpd ge
openE^^^ ook al5 men een ftilet door de uitwendige openmg in^
St!^dat Ln vervolgens met een vinger n den aars kan voelen. D
Srdé zmt heeft alleer^enäig mJm mäeldarm.em.fpe^^^
Itwf/r- riet lett. F.) welke men kent als de Patienten pyn m zwel-
iTn roÄ;n Srs Swel4, en daar by gewaar worden dat hen etter daar
üÄoopt SL —^ tegennatnurlyke openmg o£

meer als een of twee vingeren breedte. V^n den aars,dog zonitytsnog
wel dieper; die men met de vinger met oly of boter beftreken en in den

(X) De aarsfiftiüs of pypzweren wier-
den van ouds als gevaarlyke ongevallen
aangeinerkt. om dat de u\'are manier, die
\'er tot deKonftbewerkihg.vereifcht word,
zo min als \'t gebrek .zelye te regt. bekend

was. Dit gebrek is tót heden teii, dage
niet alleen by de weinig m Praftyk ge-
oeffende Heelmeeflers onbekend, maar
zelf« vinden wy de meefte opblazers in de
konft. zeer onbequaam tot die nodige
kennifte en uitvoering der operatie, waar

door men hare voorgenoméne en moge-,
lyke genezinge ziet vertragen, lang duren
en zelfs ongeneeslyk worden, van dewel-
ke ik veie voorbeelden zoude kónrien by-

^\'ïSa^nmerkens waardig, dat meeft alle
de Oefenaars in de ïleelkonft , teil opzig-
te der pypzweren de oude gedagteh zo
fterk aankleven, met te geloven dat de eeld-
ftofFe, die de holte bezet, de oorzaak is dat
deze gevallen van zulk een langzamegene-
zing zyn,daar het nögtans niet anders dan
heriTenfchimmen zyn; want fchoon zig
geen de minfte eeld-ftofFen in de hojtenbe-
vond, zo zouden dog de boezems, \'t zy ze
eng of naauw zyn, met haar oppervlaktens
kónneh aan een vatten, om dat de daar
in opgeftotene ftofFen die wonden van een
houd én derzelver oppervlaktens ontaar-
den, \'t welk in alle etterholtens, waar
dezelve ook zyn, dezelfde ongelegenthe-
deri verfchaft. Ik beken dat de ftilftaan-
de buitengevate ftofFen fcherp geworden
zynde, de opoervlaktensontaarden , maar

zy maken geen eeld, en dat wat eeld ge-
naamt word ziet men in het begin van die
holten, \'t welk nipt anders .^Is voor aan
gevonden ^ofd, en \\vel oijderz^gf zyh-
de, geen\' eeld, maarbegroejing i^anhttld

kan eenaamt worden: waar ;üit vol|t dat
wv met minder omftaadighedettde.Konltr
bewerking op de fiftuïs können vplbren^
gen, dan die dewelke door haar vlymeji
en nader fnyden dêz«^gewaande quaal wil-
len doen fcheiden, daar het zelden imS\'
lukt, of de pypzweren wel en geheel vafl
een gefpouwen en ppgevnk zynde, ge-
nezeh haasftigeh durf zeggen, dat ik
aarsfiftuls V \'t zy enkelde ofgetoengde , tot
hare \'nitgeftrektheden geopent hebbend?
by lieden die anders van gezonden aar»
zyn, meeft binnen de tyt van vyf wekej
heb genezen, daar in tegendeel gedurig®
ontfteltenifTen door .de fnydingen en \'t g^^
bruik der bytmiddelen worden veroof
zaakt,en dus ydeir maal nieuwe toevall^.
gemaakt zynde , de fluaal langdurend
\' ongeneeslyk word ^

De zoorten der fiftuls zyn na de gsja^Z
wyze van afdelinge door onzen Hr. Scüry
ver duidelyk bepaalt: dog dewyl ze ë^j
meenlyk blinde, dat is, als ze buiten
binnen \'t lichaam zonder opening zyo»
kan mén ze niet opereren, -Éonderdie
rens geopent te hebben. Onder die
uitwendig blind fchynen , vind
die open zyn, en ons bedriegen» ijy^v-üs
dezelve Op en tuflen de oi\'t\'

met meer dan eene openiog zig pjis-
dekken; in deze word »ien nog me^oß^
i leid, wyl de lekking derzelven ,

^eeltyts een zyperende klare vogt uitleve\'
\'en, waar na men met een dun ftilet de-
zetve moet nafpeuren , \'t welk ik menig.
S werktuig gedaas heb ,

Öe u • ineu de traanftippen" omtrent
Mnmo/iV onderzoekt. Zo dra
diw, -P gekomen is, valt men

\'iKWils m een holte, of men vind \'er zom-
tyts verfcheide in de rondte van den aars
Öle gemeenlyk langs het binnenvlies van
den endeldarm opgaan,- en dus zeer vele
fmerten veroorzaken.

Veeltyts worden dé ónervare Heel-
meefters door den afloop der genoemde
fmeerftolFe of flym des endeldarms, mis-
leid, wanneer den aars wat ruhn, flap,
geplooit, ontftoken of rood is,
7vnl ^^offe als etter aangezien

2vn \' oordeelt word een aarsfiliul te
yn, twelk geen zwarigheid maakt, indien
iniH^^ "^fsr met koele en verfterkende
ren on.v"^^ verbinden, en door klifte-
ontftpkinrr bezorgt, ten einde men
week de ^verharde afgang

4; f^""en brenge. Even zo gaat het
Tijo\'^.\'^/nopen der ftofi\'e welke door Ha;.
Oö worden afgezondert, en waar

voor zo verre men de on-
Want fch ®®^^tidigheden befchouwt,
een betji deszeifs zoorten onder

len, 20 • meend te konnen ftel-
vallen diJ^\'^^ \'^og onderfcheide ge-
^ei\'chreve^ gezien heeft of niet

; of de plaatfen of delen
die zy aangfypn. De innèrlyke oorzakea
konnen we niet alle noemen, maar zyg
merendeels fpruitende uit quade zappig-
heid, uit onmatig leven, en \'t gebruik
van raauwe vrugten, die een langdurige
en fcherpe buikloop veroorzaken, waar
door de inwendige oppervlakte des en*
deidarmsontaart, ontvelt, verzweert, het
klierige wezen verhard, de omleggende de-
len verflappen, en dus worden onnoeme-
lyke andere qualen geboren, die eindelyk
tot z^weren en diepe verzakkingen overgaan,
Onder deze kan men ftellen die der zeeva-
rende, maar voornamentlyk na warme lan-
den, alwaar door het gebruik der vrugten
het lichaam zeer ontftelt en quaadaardige
buiklopen veroorzaakt worden, onder wei-
ke haar zogenaamde Perfe de flimfte is,
om dit ongeval uit té leveren Hier van
heb rk vele voorbeelden ontmoet by die
welke uit Ooüindien komende een gedu-
rige graauwe loop hadden. Maar de zaak
Wel onderzogt zynde, zo heb ik meren-
deels een gerelaxeerde ^jif^j, rondom met
heuvelen bezet, gevonden, in dewelke
zig openingen lieten zien die zig by de
meefte tot in den endeldarm doorboorden.

In deze omftandigheden heb ik altyt
getragt de loop te ftuiten, door verfter-
kende, temperende en plakkende midde-
len , terwyi door het infpatten van een
verfterkend , pynftillend en opdrogend\'
dun zalfje de plaats die merendeels door
knaging bedorven was, befchermt word.
Zo dra de loop geeindigt is, doet men
de opératie, om dat men voor die tyt
van wegens de gedurige afgang gene ver-
banden lang genoegd kan laten leggen,^
Maar indien door de gedurige afloop van
etter, welke in den endeldarm uit de holle
zweren lekt, de loop vermeerderde of
deed aanhouden; dan ben ik zomtyts ge-
nootzaakt geweeft de holtens die ik het
llimfte aanmerkte, te opereren, waar na da
loop komt te bedaren. In deze gevallen
kan men niet verbinden, waar aan ook
weinig gelegen is; want door het gedurig
lekken van vogten word de weder aangroe-
jing der opengefnede piaats verhindert,
\'t welk by gezonde Heden anders gelegen
is, om dat het opgefpouwen deel, in zo
Ssssss S verre

K^ ^^ etterholtens die uitwendig en in den aarsdarm eene opening
nebDen, laorden volkomene, maar de twee andere die alleen éene opening

denken, dat de vogti\'gheid de rmeerfto^ • ■ hebben,

ie IS die ter makkelyke lozing der vui-
ligheden m het einde des endeldarms ge-
vonden word, en dus tuffen de ontfto.
^ne plojen des Anus komt te zyperen.
Maar indien we met naarftigheid letten op
j® heuveltjes des aarsrands, zo zal men
^®2elve root, glanzig en tepelswys vinden;
. \'Q» wanneer men ze in de rondte drukt,

gong ik met het ftilet drie vingeren diep
langs de fpieren door, aan welkers emde
zis zekere harde ftoffe deed voelenhier
om bragt ik in de ünus een üeuf-fonde,
waar op ik deze boezem opende, en^dac
harde lichaam \'t welk \'er ontdekt was daar
uit haalde, zynde een fteen ter grootte
van een grote knikker; hier na genas het
ongeval zeer vaardig. ,

Zie daar een vreemd lichaam, dat iK
vermoede een galblaas-fteen geweeft re
zyn. die door de gemene Galbuis in den
l\'waalfvingerigen darm neergevallen zyn«
de vervolgens de tiftul zal veroorzaakt
hebben, of\'daar reets een fiftul zynde, in
die opening gefchoten is j en vervolgens die
verzakking gemaakt of vermeerdert heeft.
Op deze wyze heeft ons de ondervinding
geleerd dat \'er puntige beendertjes enz.

by\'deze gebreken zyn uitgefneden. ,

AHe de fiftuls welke ontftaan uit ont-
ftekinge , puiften, aambeien, ontvellingen
en wat dies meer is, mag men zeggen uid
inwendige oorzaken gefproten te zyn, ot-
fchoon haar eerfte begin van buiten kon-
de gezien worden maar die welKe dooc
uiterlvk geweld van vallen, ftoten, paard-
rvden , quetzen met fcherpe werktuigen,
misbruik van bytende middelen enz. ont-
ftaan , zegt men door uiterlyke oorzaak
geboren te zyn: waar by men mag voegen
de fchandelyke zonden die in den jare
1731. zo gruwelyk in zwang gongen. Oi\'
fchoon het nietnaft dat deze gered en gf\'
nezen worden. maar veel eerder waard©
waren dat zy met dit ongeval tot aan ha»*
doot wierden geplaagt, zo heb ik \'er nOB\'
tans fzulks naderhand ontdekt zynd\'=/
verfcheide genezen, en onder het aa^\'
merkenswaardige, zo kan ik verklär^
nooit lafhartiger lieden behandelt y
heb; waar van den uitmuntende ^e
meefter Jacobusvan der Uiilft met my ^^ ^
de konnen getuigen hoe dat wy by ze^ f
Lyder die zeer apparent daar a^n v
was. veel moeilykheden geh^d hebbe
Ook geloof ik dat de Chirurgyn
zeer wel weet hoe het omtrent dit
by zulken Lyder toegaat. jpyel"-\'®

De zweringen, uit wat oorzake de^^^o-

inflokkenvan araten, fcherpe been-
de^ hebben dikmaals öauis
terïo zaïi, -elke zonder deze tegenna-
Lurlvke ftoffe weg te nemen nooit gene
zen - dog hier omtrent heb ik waargeno^
men da? wanneer ze zig zelj ontlaften of
weggeruimt zyn. derzelver holtens haaftl-
ser ftuiten, als uit eenige andere oorzaken.
^ De vreemde ftoffen können ^onderimg

S dan zonder zwelling omtrent den aars
Sr\'d waargenomen, zynde de huid rn de
Tondfe gaaf\', dog op twee vmg--^^ ^^^^
van daar vertoonde zig een knobbela^
S ÏSheventheid, ^ie met eeu h^
Oriem door de vinger, tot aan, at liever
i^ het fondament kon agter volgt worden
NB zo als alle blinde fiftuls zyn). Deze
Kel en verharde ftreek (dat zelden mift)
S my getovenhec eind der fiftel te ^yn:
weshalven wy den Lyder zyn afgang op
een lap linnen decien w«^^^^^

bet lancet in de knobbelagtige hoogte.
waaruit, zo dra ik in deszelfs boezem ge-
ïomenwas, zig etter, wind en v^eid
nnfliftte Die kleine openmg gevuld heb-
Sde , déden wy dieu Lyder denzelven dag
Seren om des änderen daags tot d\'operatie
betu-!mar te zyn. Des anderendaags on-
der? oat ik den gang der hards ftneai, aie
et aSt B^r dln tlvee: vingeren breed tot

met de vinger gemakkelyk gevoelt wierd.
fk deed de operatie, zeer gemakkelyk met
de Sit.\'nL en verbond het op myne
ivzé maar op den derden dag voiid ik
S iSng van etterftoffe ais men ge-
SroVïuJt de geopende fiftul te ontmoa^
ten • derhalven onderzogt ik of er ook
agterwaarts na de bil eenige holte teonc-

opKomen en ettergroeven maken,
onderscheiden volgens haren loop , na
mate dat ze het vet uit deszelfs huisjes
hebben doen lekken, en dus meer of min-
der boezems maken die fchuins, fingeren-
de» regt op , plotfelyk na den endeldarm
toe, daar rondom ofte wel geheel daar
"\'\'^n af, zomtyts, als gemeld is, maar voor
3an in het fondament, en dan weder zeer
hoog enz. gaan, die alle zonder gefpou-
wen te worden ongeneeslyk zyn, offchoon
verfcheide oefenaars wanen dit door mid-
delen te können volbrengen, \'t welk haar
nooit gelukt dan in fchyn, wanneer zy regt
opgaande fiftuls ontmoeten, die buiten
open zynde, hare gedurige toegevoerde
aunne ftofFe , welke altyt na de laagfte
plaats toezakt, doen ontlaflen, en die hol-
tens ledig zynde zomtyts met een roof toe-
gepiaktzyn, \'r welke zy de naam van gene-
zen geven. Maar gaan de groeven fchuins,
dwars of in de rondte des darms, dan ma-
ken zy meerder verzakkinge, groter boe-
zems, en nemen veeltyts zeer quade eigen-
fchappen aan, voor al in de gene die na
de bilnaad zakken; en door dien de vetftofFe
tot scherpte, ftank en verrotting overgaat,
zo volgen veeltyts fchadelyke doorknagin-
gen op andere naaflleggende delen.

voudige fiftels te ontdekken , maar zeer
bezwaarlyk de te zamengeftelde na te gaan.
uaarom moet men wel op de onderfcheide
.zoorten, tekenen en toevallen agt geven
«n is r dat die uitwendig open zyn, metde
lonae zagt, voorzigtig en niet hard ftoten-
ae te werk gaan, op dat door het ftiiet geen
^leuwe zydelyke doorboringe gemaakt
^orde. By deze omzigtigheid moet men
erf ru^^ geven dat\'ergeen ftilets, die dim
nicherpzyn, gebruikt worden, raaarde-
^ \'Ve moeten vooral met goede ronde
^ opies voorzien zyn, ten ware men. om
"dig^\'f^\'^heid der opening die men uitwen-
^ ."^d, niec anders konde. \'t Komt zeer

on , \' "iet anaers Konae. c b-uuu /^.cci
•^eivg \'piding van het ftiiet aan, met het
^ike herwaarts te voeren, en op

moet men wel laten gloejen, ten einde
die week zyn om onderfcheide\' bogten te
konnen geven, op dat ?y zig na het on-
derzoek beter fchikken. Het is in den be-
ginne van myne oefFeninge dikwils gebeurt,
dat ik ruim een hand breed diep tot myne
verwondering in de holte zakte, waar uit
ik befloot zulk een diepe fiftel te vinden ;
maar dit bedrog ontdekte ik wel haaft,
wanneer myn vinger in den aars gebragt
zynde, het ftiiet gewaar wierd, \'t welk
dan neder of daar wat uitgetrokken zynde,
ik zomtyts de knoop van het zelve voor
aan by de Anus bevond te zyn , en dus niet
dan een kleine diepte gewaar wierd, van
alle welke menigvuldige kleine, dog na-
dige omftandigheden, geen volkomen ver
flag kan gedaan worden.

Indien men aan den aars ontfteking,
pyne, of bloed, ofettermec de afgang vind ,
dan moet men den aars naauwkeurig in de
rondte betaften, en duwen of zig ook ee-
nige heuvels, harde ftrepen en ongelyk-
heden laten vinden, die dan menigmaal
blinde fiüuls te kennen geven. Deze ge-
drukt zynde, geven dan menigmaal uit-
ftorting van etter in den endeldarm , \'t
welk men gewaar word, wanneer men den
Lyder zonder uitftel op een bord of fcho-
teltje doet afgaan. Als men dit gewaar
word , of iets anders vermoed, dan fte-
ken zommige den aarsfpiegel Tab. 9. fig.
4. in \'t fondament om de flftul na te fpeu-
ren. het welk zelden van nut is. Om
deze reden gebruik ik liever het kromge-
bogen ftiiet Tab, 14. fig. ii. welkers bog-
ten tegens malkander over ftaande de plaats
aanduiden, alwaar zig de in \'t lyf zyiide
knoop bevind. Met dit werktuig ontdekt
men menigmaal de fiftuls, namendyk als
men met de vinger in den darm de plaats
vermoed, de knoop in de holte zinkt, en
deze niet hoog in den darm zynde, komt
\'erde knop veeltyts zo verre door, dat men
die met de vinger van buiten kan voelen,
waar op men dan zonder uitftel een fnede
doet, die dezelve knoop door de huit doet
uitkomen; en menigmaal heb ik in dezelve \'
tyc de operatie langs dat werktuig volbragt.

De fiftuls van binnen blind zyude, kent
men door het gevoel met de vinger , na-
Ssssssa mentlyk

den darm of de fpieren hebben aangetaft: van dewelke eemge ZY^aarts ,
Se voorwaarts nade bilnaad en balzak, andere te rng na het heilig-
been zig uitftrekken. Dog vermengde, die "\' ^^^
of . eysbeen befchadigt hebben, zyn d carieuze; of die de blaas ot

Snfg doorvreten, dat door dezelve de vuiligheid uitloopt of dat d^^
nis door den ftoelgak ontlaft, of dat dezelve geheel tot in de hoUig^

^ d ZtSciam zyningeknaagt. Van dewelke\'er nogans.e.^
merkelyke ongemakken en pyn zyn dog andere veroo^ f^^
weldige pyn en vele andere moeijelykheden. Y^ ^ l^^bben maar eene

, dSg aidere vele. In eenige zyn de holtens ondiep ^^Jg m an-
dere zeer diep ingaande. Zomtyts gaan de holtens regt ""i ^^^^wils^
ze zeer krom, dwars, opwaarts of nederwaarts,zo dathare lopen dik-
wils zeer bezwaarlyk zyn te vinden. Nogtans nj^aet men ze door naauw-
kemig onderz^Ln en^fonderen tragten op^te fpeuren: t welk metby^.

T In het fondl^ren of onderzoeken moet ^en den Patiënt of tegen
ee^taM met den aars na het Hgt doen bukken dat het b^
tafel neerleit: of men kan hem inzonderheid als de fiftel na ot in üen
.arsdaim low kant van een bedftede leggen, als of zy zouden

ofdat n ei^^^^^ veel te beter omtrent fiftelen in den aarsdarm gaande
tovoiftL vinger met oly of boter beftreken, kan m den aars fteken.
wLtTen mo^ eene algemene regel in agt nemen, (^of.G..^:

ftXn vooV dat de vinger in den aars zy; dewyl men anders zeer ligte-
vk (^In endeto beiiLn de tegennatuurlyke opening zou konnen
d?orft<^^en en zTdoende den goeden uitflag der heling verhmderen
of ^en minften^^^ maken. Deze voorzorge gebruikt en he

onderzoekyzer daar in geftoken zynde laat men de bülen weder I03 .
dewyl door \'t van malkander houden derzelve, de gewoonlyke loop ot
holte der fiftul zodanig word verrukt, dat men zou fj«^

met het onderzoekyzer ergens tegen raa^ct, op denjon^
te zvn , terwyl raen alleen aan de eene of andere hoek zou ftuiten. Dog
in tIgendeeUe billen losgelaten zynde,is de loop d^retterholt^onbe-

mentlyk wanneer de knoop van het ftüct gaande fiflels heeft de minfte moeite oj^

iemmert, om met het onderzoekyzer zagtjes en zo verre \'t doenlyk is
daar in te komen; als mede, indien men ergens tegen aanftoot, het zel-
ve een weinigje heen en weer te bewegen , om de regte loop en
diepte te ontdekken. , De oorzake

4. iJe oorzaken dezer etterholtens zyn dikwils verzworene aam-en voor-
beien, als mede andere verzweringen die omtrent den endeldarm uit^pel^ins»
allerlei oorzaken , als kneuzen, vallen, ftoten, verwonden, ontfte-
king des endeldarms, rode loop , zware kintierbaring, venusziek-
^^n , te paard ryden of andere uit- en inwendige dingen konnen
^Htftaan, en daarom by de Ruiters in \'t Leger dikwils gevonden wor-
den. Wanneer nu zodanige verzwering in tyts niet word geopent of
Wel gezuivert, dan taft de \'etter de naaft byleggende darm, en\'t weke
Vet aan, in \'t welke hy inknaagt, en dikwils vele en diepe holtens
maakt: die naderhand inzonderheid eeldagtig geworden zynde, meren-
deels zonder fnyden, niet zyn te helen: gelyk het voorbeeld van den
^aft overleden Koning van Vrankryk Zo^^wyHe veertiende beveftigt,
die " ■ ..........- ~ -

ryk met alle mogelyke neerftigheid \'er jaar en dag over bezig geweeft
zyn. JJernalven, indien iemand eenig ettergezwel of zwering aan den
aars heeft, moet men niet te lang wagten om het te openen, ten einde
de etter niet knage; maar zo haaft men, \'tzy vanbuiten,of met de vin-
ger in den endeldarm geftoken, eenige etter gewaar word, dezelve
openen en wel zuiveren, en naderhand als eene verzwering helen. Dog
hoe groter zodanige verzwering of etterholte, hoe meer vet verteert,
hoe meerder holtens daar in zyn, hoe harder de vereelding, hoe langer
dezelve geduurt heeft, hoe ouder en ongezonder de Patiënt is,zo veel
te bezwaarlyker is dezelve, ja menigmaal wel geheel ondoenlyk te ge-
nezen. Hoe dieper de opening der etterholte in den endeldarm, hoe
te helen : en als men de opening met de vinger niet kan
oaei^en, dan is \'er zelden hulpe te vinden. Ja Garengeot zegt op de
Adzyde: als de holte dieper is, dan men die met de vinger in den
endeldarm kan bereiken, dat men dan ook gene Konftbewerking be-
Jioett te ondernemen, dewyl ze niet alleen zonder eenige nuttigheid,
^aar ook dikwils zeer gevaarlyk zou zyn : want indien men zo een die-
Ps opening moeft fnyden, zou men niet alleen ligtelyk een grote ader
gunnen quetfen, maar de Patiënt zou zig in \'t kort doot bloeden. Ook
kom^ voorzigtig Heelmeefter, in hetbeloven om de etterholtens vol-
te zullen helen, niet te voorbarig zyn, offchoon dezelve niet
fchynen: vermits \'er dikwils holtens verborgen zyn, die
geiej^^^^ kan zien, of daar is zelfs wel een beenbederving in denaaft-
perfS^ ^^^n^e^\'en, ofde etter heeft de blaas of pisgang, en in vrouws-
^^ den hals der lyfmoeder aangetaft, of daar konnen andere oor-

(Z) Onzen Schryver gelieft zig al we-
der te behelpen met de handgreeps-be-
fchryver Garengeot, van wegens de diepte
der fiftuls, wanneer hy zegt: Als zy tot
boven het bereik der vingeren gaan, die
niet behoren gefneden te worden: dit is
niet zo geleert ais onmogelyk, want wie,
die maar agt voet hoog kan reiken, zal
iets dat tien voet hoog ftaat, niet konnen
aanraken. Dog in dit ftuk ftaat ons te over-
wegen , wat gevaar \'er is, of men dan die
holtens die men even bereiken kan , niet
zal opereren ? ik zeg ja, en zulks leunt op
jnyne ondervindinge , voornamentlyk aan
een der groootfte Staatregeerders , die
my de eere deed, wanneer ik my binnen de
ftad Uitregt ter uitvoer van gewigtige ope-
ratien en ter Steenfnyding bevond, tot
hem te laten roepen, om deszelfs zware
flftul te onderzoeken , by welk doen , in
het byzyn van den loftelyken oncleedkun.
digen Heelmeefters Gerrit Bosch , het
ftüet zo diep in den boezem gong, dat ik
niet anders konde denken of\'t zelve was
reeis een (lukweeg^ in den endeldarm, zo
als ik te voren gezegt heb dat dikwils ge-
beurt ; dog met de vinger in de Anus ko-
mende, vond ik geen ftiiet, dan op de zyde
des endeldarms een enkeld teken, zon-
der de knoop te ontdekken, die een duim
breed hoger dan de top des vingers in de
Sinus was, lopende buiten langs de darm
opwaarts, maar wanneer ik het Feri-
.D^um met het agtergedeeite van de vin-
ger of deszelfs tuftenfcheiding met de vol-
gende , opwaarts voerde, zo dat ik om-
trent vier duimen van een voet tot in den
endeldarm raakte, ontdekte ik de knoop
van \'t ftiiet. Deze zeer diepe ingang,
verzeld met een ruime boezem, vereifcbe
5. Aan-

overweginge, waar na befloten wierd,
de operatie te volbrengen, \'t welk daa
door my met zeer vele moeite eh weinig
bloeding volbragt zynde, wierd onzen Ly-
der ter rufte gelegt, en alles fchikte zig
na wenfch, maar de volgende nagc of den
Lyder zig te veel had bewogen en te fterk
gebroeit, laat ik daar, volgde een onge-
mene grote bloeding, die, wanneer ik
des anderendaags daar verfcheen, door
zig zelfs merendeels ophielt, dog in voor-
zorge nog eenige bloedftuitende midde-
len gebruikende, quamen wy dit gewig-
tig geval te boven, en de Heer Gerrit
Bojch genas dit grote gebrek zeer gelukkig.
Over deze uitmuntende Konftbewerking
ontftont veel gerugts, en niec alleen te
Uitregt, maar ook binnen Amfterdam en
elders,\'waar door de benyders van goede
daden gelegenheid namen door een valfch
gerugc een gelukkige daad als ongelukkig
te verbreiden, gelyk als zommige van
onze Amfterdamfehe Praflifyns gewoon
zyn te lafteren, en door die weg by zom-
mige Groten zig te iniinueren. Buiten dit
geval heb ik verfcheide fiftuls geopereert
die tot een ongewone diepte opgongenJ
dog ik heb dit voor een zetregel gehou-
den , dat wanneer ik met de vinger daat
gemakkelyk of even by kan, geen zwa-
righeid te maken omtrent de bloedftoi"\'
<inge nog het openfnyden van de ftuif\'
fpieren des aars, om dac ik uit deze nooit
eenig ongeval ontmoec heb, doordien ik»
in gevallen van te grote bloeding
middel gevanden heb dezelve te ftniten,
en wat het dwars fnyden der ronde veze\'
len betreft, zulks is een niisverftand van
de oeffenaars der konft, die de geftelthei»
van dit deel niet regt verftaan, en by

zaken onder verborgen zyri, die naderhand meerder zwarigheid, als
men te voren zig had voorgeftelt, maken, ook konnen zig op nieuw
etterholtens openbaren. Dog als e^n uitwendige etterholte nog verlch ,
alleen in \'t vet, en nog niets van den endeldarm of andere delen heett
aangegrepen, maar een of twee holtens, die niet diep zyn,heefc, geen
of wemige eeldagtigheid voorhanden, en de Patiënt anders van een ge-
zonde gefteltheid is, dan is \'er hoop van dezelve volkomen te helen^
Ins^elXs, den darm doorboort zynde,\\\\ot nader dan de opening by den
aar?is , hoe beter ze is te genezen. Dog als de blaas ,pisgpg, lyfmoe-
der of het gebeente reets zyn doorknaagt, dan is \'er byna geen herftel-
ling meer te hopen (Z).

Aangaande de geneeswyze dezer zweren, zo zal rk eerft hande- De heel-
len van de volkomene, die uitwendig cn inwendig opening hebben, uit de^^if®
welke de heelwyze der overige naderhand zo veel gemakkelyker zal teSen.^"®
bevatten zyn. Wanneer nu de fiftul en de Patiënt zig in die ftaat be-
vmden, dat men hope tot een goede herfteiling heeft, dan moet
men denzelven daar toe bereiden , en eenige dagen voor de Konftbe-
werkmg nogmaals den buikzuiveren, eene goede levenswyze onderhou-
den, als mede indien hy bloedryk is, aderlaten, en anders, indien het
nodig is, bloedzuiverende middelen laten gebruiken : naderhand eenige
^ren voor de Konftbewerking de darmen nogmaals door een kliftering
ontledigen, op dat de Heelmeefter door den drek in de Konftbewer-
King niet zou verhindert worden, als mede op dat het eerfte verband zo
veel te langer zal konnen leggen blyven. Onder de Konftbewerking
moet de Patiënt dwars over het bed of tafel op zyn buik leggen , dat
^y met wyd uitftaande voeten op de grond kome te ftaan, die op
oeide de zyden moeten vaftgehouden worden. Of, \'t welk de heden-
«aagfe voornaamfte Heelmeefters, volgens\'t berigt vm Garengeot, om
Vele oorzaken beter agten, en den Patiënt op de zyde aan de kant van
t-n.c \'^fr^l^ \' f ^^ f men hem wilde klifteren , mee den aars eenig.
gnts Uitftekende en de dyen ingebogen, leggen. Naderhand moet de
«edmeefter door de uitwendige opening met een werktuig met een

vinger beter door de vliezen van den darm
konnen vylen, om de knoop in den darm
te doen komen; die dan met dezelve vin-
ger buiten den aars moet gebragt worden;
\'t welk my zomtyts onmogelyk zynde,
nootzaakte de zilvere goot ïab. XV. fig,
té gebruiken, die aan het eind B. als

\' by deze diepgaande fiftulen

Tah ^\'^{fflits men met de Siringotomus
\'VVert ^ onveimydelyk moet

ftüpf f\' de knoop van deszelfs

bren weder uit de Jnus te

is O langde darm ondoorboord

lYjm g ^^y^e doorboring kan maken dan
ger fcherpe nagel van de voorfte vin-
het ^\'^yving op de knoop. Is in die
eenftand • dan bied hetgeen te-

hez^, J-y IS het ftyf, dan kan men het
om Van r den aars weder uitbuigen; dog
kieseii „ quaden het minfte te ver-
öe fchéïJf gebruik ik een ftyf waar op
IL grote nagels der voorfte

een hakend lepeltje hebbende de knop
omvat, het ftilet buigt en dus nederwaarts
naar den aars toehaalt, om vervolgens
door het gebruik der vinger buiten te voe-
ren , en de fnede te volbrengen. Het ftaat
my voor, dat in diergelyk geval my het
gootje ontbrak , en ik evenwel de opera-
tie moeft voortzetten , waar door ik myn
linkerhand, en voornamentlyk de vinger
zo forceerde, dat ik dezelve door die
vermoeijing in eenige dagen niet na be-
horen konde gebruiken.

Hier uit blykt hoe men de zwaarfte
fiftuls, indien men oplettend is, gelukkig
kan opereren, en dat de gevaren die men
te voren ontmoette, nuzo grootniet zyn,
en de Lyderen ook vaardiger en meeft ,
zo als gemeld is, in vyf weken of minder
tyt genezen.

tot door de inwendige opening fteken, en \'t zelve dan zodpigteigeil
of leiden, dat het knopje weder tot den aars uitkomt, endan|illes_wa5
tuffen deze beide openingen is, doorfnyden: ziet Sciiltctusrlab, v.
Dog als de opening in den darm zo diep moge zyn, dathettogpjevan
\'t fiftulmes door den aars niet kon uitgedrukt worden, mpefcmjsn.een
vinser in oly gedoopt, in den aars fteken, met.dezelve het knppje daar nit
builen, en naderhand, als even gezegt is, de fiftul doorfnyden QA).
Dootnieu- 6. Andere gebruiken in plaats van dit wei^auig, veelliever het krom-

wereweriï- mes, dat aan \'t einde een ftompe ronde punt heeft, Ub. iy.ßg,3*
dewyl aan \'t zelve een hegt is,waar mede men meerder kragt om door
te fnyden kan doen. Aan den Konink van Vrankryk zege inen; het meS
Tab XXV fig\' \'t welk daarom van de Franfehehet&.K:0ninklyke;Tae5
p-enaamt word\', aan \'t einde een knopje hebbende om \'er zo veel.min-
d^-mê te quetfen, gebruikt te hebben. Dog als de openingd.iep inden
dLn is, kin men het \'er niet te wei toe gebruiken. De Heer D ^
fn z^n ridenkaveling van de Aarsfiftul, heeft nog een menwe nitvin-
ding van een hier toe bequaam zynde mes befchreven, twdli fig.r^
te zien, en met het voorgaande zeer wel overeenkomt, dog een^ang
zilver ftilet helft , op dat het bequaamlyk door de fiftnJ
eiwar^veder kan uitgebogen ; worden, met het welke^men. dan, .al^
.het aan beide de einden gevat word, alles zoveel te beter kan door-
fnyden (13). ^ jy^

van dit^Kontlwerk is het onvoldoenend j
eensdeels om deszelfs dikke knoop zon-
der "üilet, en tèn anderen, om dat de heg-
ten in die operatie altyt hinderiyk zyn.
Ik bekenne, men zoude my daaromtrent
konnen berispen, wyl ik een Syringotomus
met een hegt heb afgebeelt; maar neen,
zulks heb ik niet gedaan om hetzelve aan
te pryzen, maar in geval zig daar iemand
van geliefde te bedienen, een diergelyk
model te konnen vinden. Wyders het Ko\'
iiinklyke mes, waar van zo veel gerept
word, is wel nut, maar voldoet de eigeO\'

men, maar dient inzonderheid infiftulen d\'?
zeer ondiep zyn. Het mes van de He^r
Bas is na deszelfs afbeelding wat plofflp^\';
in de t\'zamenvoeging van het ftileten ipy
tuig zeer grof en dik, zodanig dat bet ou

mogelyk in enge fiftulen kan doorgaan,
dog in ondiepe en wyde holtens zou n
konnen gebruikt worden. Ik heb er t^
van die natuur uit Duitsland hier

CA) Omtrent de doorgaande fiftuls hoeft
men zo veel omftandigheden niet te ma-
ken , om dat die onder de drie zoorten van
Êftulen de gemakkelykfte zyn. Het komt
hier op aan , dat men haren loop kent

en de verkiezing der nuttelyke werktuigeil

weet te maken, die in ieder toeftand te
paüê komen en bezwaarlyk in fchrift zyn
aan te duiden, maar zulks hangt meeft van
\\ oordeel en bevinding af, dog de befte,
20 als aanftonts zal blyken, zyn deSyrin-
!Totomi, onder welke men \'er by zommige
Schryvers vind afgebeei-d, die in gene ma-
niere konnen te pafte komen, voornament-
lyk als dezelve te krom ofalte rondgebo
gen ftaan, zo als by onzen Schryver Tab.
24, fig. 14- welke in generlei gevallen
konnen dienen of gebruikt worden.

(B) De oplettentheid vereifcht dat men
onderzoeke, wat eigenfchappen de werk-
tuigen hebben welke in deze g door on\'-
zen Heer Schryver zyn medegedeelt:Eer-
ftelyk fchynt hy zyn werktuig Tab. IV.
fig. 3, daar toe aan te pryzen , om dat het

7. De tweede manier om dezeffielen ts openen , gefchied door \\t infteken van De tweeda
ï buigzame draad ofzilvere ftiiet. Tab. XXV. fig. B. door de uitwendige

gezien. welkers miletten aan de punt van
\'t fnytuig door nagels vaftgeklonken waren,
welKers ongefchikte eigenfchappen aan
zulke Heeren Doctoren, die zelfs weinig
Gf niets werken, zyn toe te fchryven. In-
dien men zig van diergelyken fnytuig wil
bedienen, dan moet men het zo fchikken,
dat men het in de zak onder het getai van
mildere fnytuigen\'kan dragen, zonder dat
het een merkelyke plaats beflaat, zodanig
3\'s op myne 15, plaat, fig. 3 en 4. te zien
alwaar het zilvere ftiiet op zig zelfs by
een knellend of eng kokertje heefc,
■w^aar inde punt van het fnytuig 4. B in-
ê^at, an door de engte van de opening fig.
3. vaft kan blyven zitten, waar door mtn
een Syrlngotomus in twéé ftukken maakt.
yit fnymesje kan men met een kasje van
Ichüpad voorzien , zo als men gewoon is
in de kokertjes te dragen. Dit werktuig
dient niet alleen tot het openen der aars-
fiftulen, maar tot velerlei pypzweren; en
vermits het üic dun fyn zilver zeer proper
gemaakt is, zo beflaat de te zaïnenvoeging
■\'veinig dikte, en derhalven gaat\'t ligte-
lyk door enge wegen.

In de volgende 5 7- gewaagt onzen
bchryver van het zilverdraat , door Garen-
geo( en de voornaamf£e Heelmeefters van
\\arys aangeprezen; maar dewyl deze ma
nier niet by elk een bekend is, zo word
het ^elve onbedagt afgekeurd, daar het in
tegended grotelyks te roemen is, dewyl
geen voordeliger manier ooit gezien
«eb, doordien hec nooit feilt ahes wat
Qient gefpouwente worden, zekerlyk weg
nemen. Dog hier omtrent is wel waar
= ïiemen. voor eerft, dat die draac zeer
1 en buigzaam zy, en dat men zig tot
et volbrengen der fnede van geen krom
t fehaar, maar van een regte biftori
. waar mede, indien men maar
heefi-\'^ "offe In de luts van deze zilverdraat
den op eenmaal word weggefne-

ik reets komt. Op deze manier heb
tienvaar^i ^ vele jaren verfcheide opera-
door l^\'^^gelnkkigvolbragt, waartoe
lofFelyken Paryfchsn Heel-

meefter Monfr. Fetit, in den jare 1713.
wierd aanleiding gegeven, wanneer ik
dien held der Heeikonft twee operatien
op die wyze behendig heb zien uitvoeren,

Wyders fpreekt onzen Schryver pag.
1083, van een hol onderzoekyzer. in dc
fiftul te brengen, in weikers fleuf een fehaar
gevoert zynde, alles op een reis tot in de
grond word doorgefneden. Op deze on-
gerymde manier zal ik weinig agt geven,
niec waardig zynde goed papier daar mede
te bekladden, wyl zulk een doen meren-
deels tot fchaden uitloopt, hec welk de
Chirurgyn P. Plaatman (zo als my wel dui-
delyk berigt is) meer als eens ondervon-
den beeft, en al de genen die de fehaar
gebruiken, ondervinden moeten.

Anderen zyn zo onbezonnen, dat ze
een ftiiet met een oog door de fiftul bren-
gen en daar mede een zyde draat doorha-
len , waar mede ze de fiftul willen door-
binden , \'t welk niet alleen dodelyke en
langdurige pyne veroorzaakt, maar oOk
ontftekinge en zelfs ftuipen te weeg ge-
bragt -heefc, over weLv doen ik met de
Heelmr. A. v. D, zeer heb moeten twiften.

De werktuigen tot de byzondere eigen-
fchappen van dit gebrek, ter operatie die-
nende, zyn dan maar weinige in getal ;
maar inzonderheid heeft men verfcheide
zoorten van Syringotomi, welke kort of
lang zynde, meer of minder kromte heb-
ben, en welker ftilets, van zilver of ftaal
gemaakt, ftyf of week zynde, met knop-
pen C of met een fcherpe punt D voor-
zien zyn. Deze kan men zien Tab. 14 fig.
8. 9. en fi^. 4. Tab. XV. Zommige maken
die met een hegt A. fig. 9. maar \'c zelve is
altyt in de weg, behalven dat het door zyn
zwaarte in de hand te veel ftingert en om-
draait. Het haak-ftiiet Tab. XV. fig. 2. kan
van veel nut zyn om de fiftuls, die men van
buiten blind noemt, te ontdekken; en deze
ontdekt zynde dan heb ik dezelve zomtyts
als op een gebogen draat geopereert. Aan
dit ftiiet moeten debeibe haakjesin wydte
en grootte onderfcheiden zyn, na mate dat
de gevallen verfchelen. De knopen moeten
wat wippende zyn, zo als by B. B. te zien
is, ten einde die beter langs de binnen-
oppervlakte des darms konnen ftryken.,
Tttttt 2 Wat

Wat de Speculum belangt, de zelve is
van weinig gebruik, dog ter ontdekking
van zommige gevallen kan die zomtyts
van nut zyn , ziet Tab. 9- 4\'

De goot Tab, 15. fig-i-if onvermyde-
lyk, indien de fiftuls diep doorgaan, en
wanneer men met de vinger geen kragts
genoeg heeft de knoop van de Syringoto-
mus buiten deJlnuste brengen, danlteekt
men de goot met zyn holte tot boven de
knoop van het fWet, \'t welk dan neder-
waarts gehaalt zynde. met een buUea de
gebragt word. „„

Hier doet zig een zwangheid op die
van fchrandere wederleggers kan voorge-
houden worden, dat namentlyk het iti-
let van de Syringotomiis wat üyf zynde en
derhalven niet gemakkelyk buigende, by
dit nederhalen de vliezen van den endel-
darm hoekig konnen fcheuren, en dus veel
verbreking en fcheuring gemaakt zynde,

word Dog dit kan men voorkomen , a s
men zorg draagt dat het ftilet van fynzil^
ver gemaakt en te voren wel gegloeit zy;
dus kan dit werktuig als loot buigen, en
deze zwarigheid vermyd worden. Uok
gebruikt men hier toe een palmhouten
lootje, inzonderheid als-men met een
"hyna regte bißori Couvert wilde opereren:
\'È welk dan genoeg zynde door de fiftul ^
inwendig gefloten of open zynde heen
iaat tot aan ofdoo. den darm , zodat het
eind tegens de goot,, die in dsn. Jnus ge-
bragt word, aanfluit, waar na men het
mes"doet uitkomen, \'t welk dan met zyn
punt op of in de goot komende, den darm
Soorboort, waar op raen beide, zo het
mes als de goot te gelyk te mg haalt en
op een reis alles-doorfnyt. Dit doen is na
de reden zeer billyk, maar door onder-
vinding heb ik hierin zo4nm ige. zw Mighe-
den gevonden, en derhalven bedien ik
my van deze wyze nu weiniger als voor
dezen; dog in zekere gevallen kan dit

Hoe de ftilets, waar van men een luts
maakt, moeten getnuikt worden, is reets
gezegt, en derhalven dient maar ge et te
worden op haar ftoffe , namentlyk dat ze
ijlt hetfynfte zilver beilaan., , en enkelyü

tot draat getrokken zynde, aan beide ein-
den met knopen voorzien worden, die-
na de dikte des draats gefchikt zyn. Deze-
in de fiftul gebragt en door dQJnuswedQt
uitgehaalt zynde , dus een luts makende
fnyt men, indien de fiftul ondiep is, het
vel en huid maar weg. of men fpouwthet
langs de draat, niet met een fchaar o£
krom mes, na \'t zegden van onzen Schry-
ver, maar met een regte Biflori; en nog
beter is het wanneer men aan de punt
van dat fnytuig een knopje heeft, oii|_,,
zo wanneer men tot in den aars met üit.
punt zoude moeten gaan , geen onnodige,
quetzinge te veroorzaken.

Als de fidui geopent is, dan voelt men^
met voorzigtigheid in de gefpleten holte,
en met de top der vinger nog eenige:
boezems, banden of oneffenheden vin-
dende , moet men dezelve wegfnyden,
waar toe gemeenlyk een fchaar, of een
regte of kromme Bißori gebruikt word,
doff de fchaar komt in . dic geval zeer zel-
den te pas-, maar de regte Bißon is van-
het meefte nut, indien men maar zorg
draagt van met deszelfs fpitze punt geeri>
belediging te maken. Weshalven dit werk-
tuig nooit in die holte mag: gebragt wor-
den dan door de leiding van de_ vinger,
waar door dit fnytuig moet beftiert wor-
den Olli alles wat quaad vermoeden geefti,
weg te. nemetk

Omtrent dit ftuk fpreken de ongegrond
de Heelmeefters breed van de Calhts dis
zig in de fiftulen laat vinden ,, maar dewyl

ze hier omtrentweinig öndervindinge heb-
ben , en niet wel- onderfcheiden of be\'
fchryven wat Callus is, zo: zal ik op dat
ftuk niets anders zeggen , dan dat we onS
nooit daarom moeten bekommeren, maar
enkel en alleen agtgeven, dat de ontaarde

vleesftoffen door: \'t ophouden van knagen-
de vogten veranderen en bequaam ge^
maakt worden tot het aanqueken van g^\',
zond en vaft vlees om die boezem, te vul-
len , en met huid- te dekken.

De reden die zommige calleuze parii
faans-van deze Callus gegeven hebber)^
beftont inzonderheid daarin, dat waa-
neer zy de fiftuls C\'t was even veel a^ß
wat deel van \'t lichaam:) voor aan

door deiiaars uithaalt, en naderhand alles, wat tuffen den draat is gevat,
zagtjes aanhaalt, en met een krom mes ofllerkefchaar doorfnyt,ziet
Tab, XXIV. fig. II. C D D. Deze manier oordeelt Garengeot, benevens
de voornaamfte Heelmeefters van Parys de befte en veiligfte van alle te
zyn,_ en is het minfte gevaar van \'t weder komen onderworpen; waar
van ik nogtans geen reden kan vinden. Of men fteekt het werktuig Tab.
XlK.fig, door de fiftul tot in den endeldarm, en fnyt\'er alles mede
door; ofmen fteekt een hol onderzoekyzer door de uitwendige opening
tot in den darm, beftiert het einde van\'t zelve zo naby den aars als doen-
lyk is, en doorfnyt daar na.met eenfterke fchaar of m.es alles wat boven
öe groef van \'t onderzoekyzer is. Deze manier word van de beroemdfte
"anfche Heelmeefters tegenwoordig geagt de bequaamfte te zyn, voor
al in gevalle de opening derfiftulheelhoogindendarmis. Dog omtrent
alle deze manieren moet men in agt nemen, van niet te diep \'er in te
ftiyden, op dat dé grote takken der « onderbuiksvaten of der bfpQQua.-\'^^Y^hP^^
^ers niet gequetft worden, v/aar door eene gevaarlyke,of wel een
«elyke bloeding zou konnen ontftaan. Na het doorfnyden moet men het rimdaks.
bloed wel afwilFchen, en voelen of\'er holligheden of vereelde verhar-
dingen zyn: en zodanige gevonden zynde, de holligheden verder met
een goede fchaar of mes verwyden, na alvorens een vinger, of, als \'t
nodig i$, een hol onderzoekyzer \'er ingeftoken te hebben, op datmen

\'er zo veel te beter kan bykomen,ora dezelve wel te konnen zuiveren,
of als men yereelde hardigheden befpeurt, dezelve met een goede fchaar
of mes, indien het veilig kan gefchieden, ten dele wegfnyden en wel
doorkerven om het fpoediger en fterker te doen etteren, en vorvolgens
door bequame middelen zo veel ligter te konnen wegnemen.. De door-
■ftiyding kan hier ook met een goede fcherpe fchaar gedaan worden. Dog
alsmen al het verharde: verrotte en bedorven vet in \'t geheel wegfnyt,,
zal het fpoediger en veiliger helen , als of\'t alleen doorvlymt of gefcarl-
iiceert wierd. Het verbinden en de overige heelwyze zal ia\'tkort wyd-
%iger befchreven worden (0).

;^oezem bezagen en die met een wit dek-
oravangea waren, dit witte wezen
^iidns noemden; maar zulks is zelden iets
\'iders, als een overwafling van haidrtof-
_ \' die enkelyk voor aan in deze liolte
j^vonden word, want de ondervinding
ter\'- wanneer de Hftuleuze etterhol-
worden, \'er daa geen dicr-
^•en in of eeldagtig we-

iTiig^"^ëevonden word. Maar dewyl zom-
verzpfj^\'^*^" van verfcheide byzonderheden
een\' enk^ff\' ^y" dat \'er in

kan ons tot geen algemene regel opleiden
oai in alle geopereerde fiflulen met het
mes gereed te zyn tot verder fcarificatien,
neen ; want zonder die zal het ongeval
fluiten. En de gewaande Callus heeft my
dikwils gelegentheid tot haaftiger gene-
zinge verfchaft, vooral wanneer deze dek-
king van zuikeii gezonden aart is, a!s ik
menigmaal heb ondervonden.. Maar heeft
ze geen goede eigenfchappen zo willen
alle tegennatuurlyke ftotEen na de fpou\'
wing der fiftul gaarne fcheiden, en in die
gevallen zal de icarificatie niet fchaden.

- 8 Wanneer een fflul enkelyk cmtide^ huiünzyde opening heefi^m maar
tuiln 1 huit, vet\'en vleefdi gaat, zonder dat de fluitfpi.r of den^darm
daar door geraalais:^ dan moet men dezelve, f^fnl^

Molen op de 394» bladzyde, ^«iveren en heleiy\'of menka.v^^^^^^
vindinff der omftandigheden door infnyding volbrengen en openen, en
met Sze irThet eè^É verMndvaft opviilkn, en-wel ver^yden> na-.
deÄ alslrzi^ meer hokens in het vervolg vertonen,, dezelve door
"iSSzernalporen, openmaken, ^^ ver^c^n weg-
fnyden, of door middelen verbyten, (waar toe van ^^
zonderheid de « Apoftelzalf zeer word aangeprezen) en dan met een et-
termakende middel, met oly van djeren vermengt, verbmden. kne^^^^

Ivk als het vleefch wel begint te groeijen, ook zig geen holtens meei
ondoen de etter te verminderen, een goede kleur bekomt, en met
opaoen, ae ^ ^„n^balfem, eii ten laatften met kalkwater, brande-

mes e^ei wyden, een holle fonde op de voorgemelde mamer \'er.tot op
Ze JroS^engen, en de fiftul wel opfny den.- Dog als dezelve zeer diep
zïIS^Ss deAuitlpier, of wd den daim aangeta thebben. o^ei ,
3 nSy denz Iven heen gaan, dan zyn ze zonder den darm te doorbo-
gen en d\' liftul volkomen te openen , byna nooit te helen: -d.rhalven

om\'diUh\'t werk te ftellen, moet men een glad halfrond ^zer of zd^^^^^
Sootie ip den aarsdarm fteken, en daar na met een fpu\'sfiftuimesJ^^.
XX V fe «.of eenftiletdoorde uitwendige openuig ingebragt zynde,
^^ilSrmdoorfteken, dog inwendig door een vm^

dras:\'n dL men den darm buiten dat md quetf.^ en dan met den vin-
gS\'zX. ombuigen, uithalen, en, geiyk te voren_gezegt is, alles

(D) Zommige willen de fiflulen, aan de
binnenzyde blind zynde , door middelen
cn zonder operatie genezen, en zeggen
dat zuli^s haar gelukt is, \'t welk tk met
gelove, maar in gevolge van myn voor-
gaande zeggen , dat ze eindelyk met ro-
ven gedekt zyn, of maar voor een tyt een
dunne huid bekomen,\' die in \'t vervolg
weder .moet opbreken. Indien dit nog.
tans zoude ondernomen worden, zomoet
zulk een Heelmeefter zig van vette mid
delen onthouden , om in dit geval geen
meer rotting te veroorzaken. Weshalven
dc afkookzels van v/yn met /Ignmonia,

Schorclium, Salvm enz. gemaakt worden,
waar onder men kan mengen BalJ. iailpb-,
Copaiv.a , Ung, Mgypimn , Tberebintfi
en dierijelyken; die, wanneer ze met wa-
len mengen met de dooir van een ey»
moetf ngekjynil: worden, maar.vooral moet
men wel zorgen dat de uitwendige ops\'
ning ter ontlafting word opengehoudeOr
\'t welk met Sp^ngia px(eparata on\\
derde of vierde dag daarin te brengen>

9\' In de derde\'^oon dezer fiftulen, da^r^gëeiv uitwënaige opening is, De hed-
en voornamentlyk blinde fiflulen genoemt worden, moet men \'er eene^\'^y^^als\'er
maken; om dat men op geen. andere manier ter genezinge daar kan bv^"^®"^^"\'*
komen Uitwendig d^nVen opening zynde, tSoet meS aan dS aS^Tnllfg^

w r,? j gevoel de daar onder gelegen e holligheiden etter gewaar
wordende, terwyl men met de vinder in den aars het gezwel uitwaarts
iT^aakt men door een groot lancet of mésjeeen-braveopeningtot
^ de holligheid, en alzo uit een onvolkomen eene volkomene fiflul; waar
. die wonde met plukzel wel opvult en verbind. Naderhand moet
ke^u • ^ volgende verband verder de gefchapénheid der fiftul naauw-
^^derzoeken, dezelve\' wyder openen, en voorts te Werk gaan,
^is van dé. voj^omenefiftül gezegt is <E}. K

g I^og als men uitwendig dièrgelyk gezwel of holte niet kon be-\'^"\'®®\'^®
^ Uren, maar inwendig met de-vinger eene opening\'gewaar wörd,"
etmeneen buigzame zilvere draat zodanig buigen, dat het eene einde

na^ia m-den aars brengen, de opening in den endeldarm, \'tzy met of
?pnaer aarsfpiegel, zoeken, en het omgebogen einde tragten in de ope-
»mg der fiftul te fteken. \'t Welkgedaan zynde, alsdanmetde reater-
n^nd deit draat by B aanhalen, tot dat men het omgebogene punt van
fliSh\'\'^?"^^^" aars kan befpeuren; waar op dan de draat met de
öaar "^^et vaftgehotidên ^ dog met de regterhand aan die plaats
WöM draat voelt, een infnyding tot in de holte der fiftul gemaakt
Vatzel o\' ^^ wanneer dezelve is geopent, den draat zódanig als een hand-
fen beid?^- ^^ ^^ können komen,aanhalen,buigen,en dan alles wat \'er tus-
ue isme,;,een mes of fchaar doorfnyden, gelyk van de voorgaande

gezegt

bladz. gemeld is. Maar dewyl men zig dik-
wils in-dit ftuk bedriegt, vooral-, om dat
de openingen zeer klein konnen zyn, dies
moec men dezeU\'e zeer Haarltig onderzoe •
kén. Men beziet derhalven de rand of
boord van de Anus, die ik veeltyts rood,
glanüg,, heuvelagtig en plojig vindénde,.
in, en op.dezdve als dan niet een, maar
, verfcheide kleine openingen ontdekte,
waar uit een glanzige en dunne ftofFe was
vloejende, en die niet dan door een zeer
^ fyn ftilet konde gepeaetreertword\'en,dog.
i deze gaan melden diep langs de darmen
I op, ooïï vind men. ze alleen tuflen de
, . , m > ^^"o\'»\'«■\'i.i-i-i jjiwii I Viiezen der darmen opi\'aan/die. na dat
hier mede \' \' ontdekt hed-t, zeer ligt te ope-

^n^en te werk ais op de 1074. i rereiizyn,.

Üef Ir ^Jdgv-i ucr vinger up ecu

-gftV ^^ doorbö\'ren: dic dóen is het vel-
-iiet pL T ^^^ door een puntigftijet, zelfs
2elve nf wafch bedekt zynde, en \'t
ëeinal, een verkeerde weg kan

(p^.^ worden.

% wel als de fiftulen die uitwen-
iiitken fy" \' een dikke of harde ftreep
^Hïin ODe dewelke in den

en Als dan word men har-

iTiel^ verheventheden gewaar;
A-oo-.\'^\'^^il deze nreerder verze-
^f-iet, , die, wanneer men ze

hterm.=ri„ ëeiTieen etfprio- r\\f ic

^eze^Tt is. Dog indien :de bolligheid.dezer fiftul van buiten is fe
Pn Soet me^aldaar de opening maken, en als danis \'t met nodig te vol-

.en\'deze moeijelyke manier ,van de draatdoor deinwendige^opemngte
grengen. In de plaats van deze draat kan ook het yan de Heer D. ƒ

den,inzonderheid als de openingmette diepmdenendeidarm wasa^-
TT Na de fnvding, op welke manier ze ook mogte gedaan zyn, alle
de l óltens geopend? de vereeltheid wel weggefneden en doorvlymt
zvnde moet m^^^ de gehele holligheid der fiftul zo vol met te zamenge-
roÄ^es en gedraait plukzel, als doenlyk is, fteken, (welkers eerfte,
indien \'er fterke bloeding by was, met een bloedftelpend poeder moet
beftrooit of met een bloedftelpend vogt natgemaakt zyn) op dat ze,
ïreroeo- verwvd zynde , in \'t vervolg zo veel te beter zal konnen gezm-
leri worden. Om deze eerfte, indien de fiftul diep is, zai men een
dfaat bi^^^den, oni by het verbinden zo veelte beter tewetenof\'era les
S of niet:\'hier o^er kgt men eerft een fmalle angwerpige, dog dikjc^
Soek, dan een wat groter, daar na een vierkante zo als by het
n tzakken des aarsdarms is gezegt, op dat alles zou glad en elfen^zyn,
Ä men daTmet een fterk lindzel T ftyf moet aanhaken. Hier op
brSt men den Patient tot ruften: en indien hy bloedryk xs, en onder
de EnTbewerking niet veel gebloed heeft, mag men hem dan nog
wel eens aderlaten^ om zo veel te beter ontftekinge te verhoeden
Het eerfte verband moet men voor den tweeden of derden dag nief

loLaken,tenzy datde Patient genootzaakt wierd zyn gevoeg te doen,
wa^r by i\'s in agt te nemen, dat het menigmaal maar alleen een enkelde

oerffinff is, zonder iets quyt te worden; derhalven moet men het met
Ser ontbinden, voor dat het regt ernft .y. dog zo menigmaal zulks
S gefchieden, moet ^.en alvorens het verband losmaken, om het door
Si^d S Set te bevuilen. Wanneer dezelve ftoelgang heeft gehad
en iets van de afgang in de opening gebleven is, zal men het meC
warme wyn en een fpons uitwaflchen: daarna weder fterk met plukzel
opvullen, om eene goede wyde opening te betouden, die met eefl
eLrmakend middel,%n indien \'er fterke vereelding was , met rod^
Precipitaat of Egyptife zalf gemengt moet zyn, beftreken worden, o?

fneden zynde, mogt verteert worden; op welke manier men dage yk^
voortgaat, tor dat al het tegennatuurlyke is weggenomen. Daai »
verbiSd men de wonde met wondbalzem, tot dat de grond met goe

(F) Tot onderzoek van deze fifluls heb
ik reets 6. en 9\' het nodige gezegt,
en het ftilet daar toe bequaam Tab. 15.
fi\'-. 2. afgebeelt. Het komt dikwüs te
gebeuren, dat deze zig verder na de bil

uitftrekken ais men had gedagt,
\'men dezelve na vereifch der l^onit mo
openen en behandelen in die

vleefch begroeit, de etter vermindert, deszelfs quade kleur en reuk
verdwynt, en allengskens de gehele verzwering begroeit,zo dat men
die eindelyk met droog plukzel droogt en heeld. Indien men in het
tweede en volgende verbanden meer holtens vind, die men in de eerfte
Konftbewerking niet heeft gade geflagen, of wegens de zwakheid des
Patients niet konden geopent worden, waar op men vooral in de eerfte
veertien dagen wel moet agt geven, die zal men als dan openen, zo te
voren gezegt is. Dat \'er nog holligheden zyn komt men te weten i)
door \'t gezigt en onderzoekyzer; 2) uit de dunne wateragtige etter,
^ie zig nog niet vermindert, nog van gefteltheid, dikte of kleur veran-
•^srt. Maar in tegendeel, als de etter begint wit en van een goede ge-
fteltheid te worden, ook geen quaden reuk meer heeft, en de veelheid
vermindert, dan is \'er een goeden uitflag te hopen. Wanneer nu het
vleefch van alle kanten aangroeit, en de ettermeer en meer vermindert,
^an laat men de wonde fluiten. Dog op dat de Patienten niet meer als
eenmaal daags zouden genootzaakt wordenhaar behoefte doen,\'twelk
^en Heelmeefter veelvuldig werk zou veroorzaken, en zelfs het helen na-
delig zyn, moet men dezelve gedurende de heling weinig, en byna niets
anders als zop,oxn niet veel drek voort te brengen, te eten geven(G).

(G) Even zo Vi^el als de Konabewer-
king oplettend en na de byzondere eigen-
fchappen van de quaal moet volbragt wor-
den, moet ook de genezing oplettend
gefchieden. Deze genezinge beftaat niet
"^der aan een halen van het gene
wor het mes gefcheiden was, maar veel
een voldoenende van een fcheiding,
zuivering en velmaking.

zulks door het bloeden niet belet word,
maar vooral, offchoon het fterk bloedde,
^o Drengt men de vinger in de opening
n onderzoekt of \'er ook eenige wanor-
er, banden, holtens, \'fteuven of hoog-
"is ontdekt konnen worden,die men, wan-
jeermen ze voelt, met een fehaar of bi.
annl ^"Ss de vinger wegfnyt, om gene

qiiaad^^j van binnen hard, robbelig,
dat wf^Sen als vervreten is, zodanig,
\'^\'szen\'^\'^^er het zig dus in een klieragtig
/o/.^^^\'^toonde, men het voor een ul-
teuge Jf\'®\' ^elfs voor een carcinoma-
2e ^^\'^atie zoude aanzien. Ook vind
icherpe^^yts wit beflagen, en als van
II. J^^ Y voren kkkende en daar in

hangende floffe verbeten. In alle welke
omftandigheden geen beter hulpe te vin-
den is dan een vaardige fcarificatie met de
Biftori, die even ais te voren gemeld,
langs de top der vinger zonder uitftel
moec gedaan worden, om dat ze in vervolg
van tyc, eer oorzake van de gewone zwel-
ling, die altyt op fnydingetot in de vierde
dag en verder ook tot behoorlyke etter-
fcheiding moet volgen, deze nodige zaak
komt te verhinderen. Door deze kerving
zal een vaardiger en zuiverder fcheiding
verleend worden, die na de ware tyt van
Grifts zyn vaft beloop heeft; en dus is het
wel te begrypen, dat indien men gedu-
rig, \'t zy dagopdag, met deze bewerking
voortvaart, het \\vare beloop der gene-
zinge moet verwarren, en yder operatie
op nieuw zyn nieuwe tyt van genezinge
eerft begint, waar uit menigmaal quade
en langdurige zweren gemaakt worden,
waar op men geen goede voorzegging kan
doen, zo als ik te voren gezegt hebbe,
dac het my zelden mislukt is, of ik heb
alle aarsfiftuls , van de dag der operacie
ce rekenen , tuflchen de vier en vyf we-
ken genezen.

Zo dra de doorfyding volbragt is en
de bloeding eenige vreze veroorzaakt,
Vvvvvv dan

Wnt voorts la. Vati eenige Schryvers worden nog ter genezinge aarfiMs
Serbynog verfcheide andeFe manieren befclireven, te weten door afbmden en
is te weten. bran-

maar als de Heer zwager die gemakkelyk
onclallte, zogt hy met een tabakspyp in
de afsang, in welke confituren de opge-
flokte wiek was leggende , en dus kreeg;
ik myn eer uit de vuiligheid van den
Patient weder.

Zulke fteekwieken moeten voor het in»
brengen met een digeftif vet befmeerd
worden , op dat zy des te gemakkelyker in-
glyden, en etterfcheiding te wege brengen;

Men beraamt tot het verbinden eeiJ
vafte tyt, op dat de Lyder zig daar aan ge-
wenne om zynen afgang, het verband los
zynde, te maken, \'t welk in d®n beginne
wat bezwaarlyk valt, maar door de tyt
fchikt het zig zo, datde Lyderen gemeen-
lyk eens\'s daags op dat vafte uur ter ftoel
gaan : hier by moet men zorg dragen dat
ze niet hardlyvig worden, op dat by het
loflen van de harde en UUgefpanne vui-
ligheden de folutie niet te veel uitrekke.

Als \'er eenige dagen verlopen zyn, be-
gint men de wieken te verkleinen, en
zelfs begint men langwerpige , fmalle dog
dikke en vaft aan een houdende wiekjes
ïab. 15. fig. 5. te maken, die met een
huidmakende zalf wel beftreken zynde,
behendig door een dik en platagtig ftilet
fi-ï. 6. zonder knoop , langs de geopende
fleuf moeten binnen gefchoven worden»
welke geringe zaak niet wel door yder
een, zonder ongemak aan den Lyder toc
te brengen, kan volbragt worden, e»
aan het ftiiet een knopje zynde, word
wiek by het uithalen weder te rug getr»^
ken. Gedurende de behandelinge
men naauwkeurig letten op de affch^-1
der ettei ftofFe, of dezelve gemacigt 01 ^
veel is, om daar uit op te maken, oï
nog eenige ongevallen van holtens 0 .
omtrent ce vinden zyn, die dan hoe ^
hoe beter dienen geopent te wor^^^j

dan vuld men de wonde met wieken, in
myn Aq. Jli-^tka nat gemaakt, of men ge-
bruikt van ons fyne plukzel, \'t welk men
in myn Vulv. adflringens heeft gewentelc,
door welke maniere van verbinden het
my nooit mislukt is, zelfs de zwaarfte
bloeding te ftuiten; die dit bloedftempend
water en poeder begeert te kennen, die
zie in het regifter op\'bloedftempen.

Ik ben menigmaal van gevoelen geweeit
en heb nodig geagt in zommige gevallen
eenige Ekamka te gebruiken, welke in-
derdaat het gene dat quaadaardig was moeft
doen verfterven, om des te eerder een
volkomen fcheiding te erlangen. Dog de-
ze moeten met die omzigtigheid georuikt
worden , dat ze de naaftleggende deinen
niet trefFen, en ook niet vloeibaar zynde,
bepaald werken, _

D\'allergrootfte inzigt ter genezing be-
ftaat in het wel verwyden der wonde, \'t
welk niet gefchiéden kan dan door het
verwyden der /inus , en gemeenlyk van
andere Heelmeefters door het inbrengen
van lange en fmalle wiekjes gedaan word,
zodanig dat ze d\'een na de ander met haar
ftiiet invoerende d\'eerfte door de tweede,
de tweede door de derde, en zo verder,
al bragten zy\'er ook vyftig binnen, d\'eené
door d\'andere verftoten en in den endel-
darm doen glyden, en dus altyt maar met

Deze Ondeugende manier hebben de
Franfe Heelmeefters verbetert door het
gebruik van een gemagtigde zagte fteek-
wiek in de Anus te brengen, waar door
de gemaakte fleuf behoorlyk van den an-
der word gehouden. Deze behandeling
onderhoude ik niet tot de volle genezing
toe, maar enkelyk zo lang tot dat de huid
groejing zig vertoont, waar na het in-
brengen van platte fmalle wieken te pas
komt, By het gebruik der fteekwieken
heefc men de voorzorge van een goede
liraac daar aan vaft ce maken, om dezelve
In den aars opglydende weder daar uit te
konnen halenen dus de vreze van de
onkundige te benemen. Waar over ik dan
ook voor weinig jaren in zulk een geval
zekeren ouden Doétor in de Med. in zulk
«en naarheid zag, dat dien held als razen-

branden: ten dele door bytmiddelen en andere heelwyzen, zo als by
Scultetus en andere kan gelezen worden: dog deze zyn zo goed niet;
of ten minften niet beter, als de reets befchrevene manieren; derhalven
zal het onnodig zyn, deze alle te befchryven. Hier is ook aan te mer-
ken, dat wanneer de ftuitfpier des endeldarms door de verzwering veel
verteert, of zyn k^a^t heeft verloren, of verlamd was, waar door zodani-
perfonen naderhand den afgang niet meer konnen houden\'., dog in andere
gezonde perfonen, en de ftuitfpier nog goed zynde, daar kan de fiftul
ïwee of driemaal, indien het nodig is, doorfneden worden zonder dat
het iemand benadeelt. Indien een Patient te oud of te zwak mogt zyn
om de Konftbewerking uit te ftaan, ofdat het ongemak zo quaadaardig
"was, dat men de Konftbewerking niet dorft ondernemen, moetmen
het met zuiverende infpuitingen en bequame balfemagtige geneesmid-
<lelen behandelen, om de quaal verdraaglyker te maken. Voor \'t ovq-
ïïge, dewyl de Koning van Vrankryk zodanig een fiftul heeft gehad,
«n door het fnyden daar van is geheeld geworden, meld in zyne
Heelkunde, dac vele Franfchen tot Parys doen ter tyd tot de Heelmee-
fters zyn gekomen, en hebben begeerd, dat men hen even zodarige
Konftbewerking of fnee aan den aars zou doen , als aan den Koninkge-
daan was, offchoon dat ze geen fiftulen hadden, alleen maar om den
Koning in alles te willen na-apen; dog deze zotten worden van
billyk uitgelachen, dewyl ze zuiks alleen hebben willen ondergaan, om
^e naam te hebben, dat ze desKoninks^qiuialgehad^ QüdezehQliomlhQ-
^\'verking viitgeftaan hadden, om daar van roem en eere te dragen (H).

Kaar gematigt zynde zo zullen vry uit de
ontlafting konnen afnemen, hoe verre de
genezing genadert zy , en geen lekking
of fcheiding nieer ziende, zo kan men zig
van de volle genezing verzekeren,

pt verband gefchied zo als onzen Hr.
i>cnryver van de band T gemeld heeft,
®a,ar hier dient men by te erinneren, dat
20 dra de wiek in den aars gebragt is, men
^aar op een goed gedeelte plukzel legge,
^P dat de lekkende vogten daar in trekken,
^halven een driehoekige pleifter daar
Vervolgens moeten op de holte
JJiiien de billen twee a drie dikke en ge-
tpp fmalle en langwerpige drukdoekjes
V de pleifter gelegt worden, die dan
doA. jcompreflen onderfteunt,
T worden beveftigt.
ïf\'an i aarsüftuls ftaan by de gemene
dan zwaarder ongevallen te boeiï
HeelïïiL\'-.\'^ waarheid van den kundigen
ïeden dat f worden; en dit is de

ben , zig afgefchrikt vinden van de nodige
hulpe, en liever deze kleine bewerking
uitltellen, dan die te willen ondergaan:
waar door de quaal verergerd zynde, on-
vermydelyk in de handen van een Heel-
meefter moet vallen, die als dan het ge-
brek niet wel kennende, nog de ware hand-
greep tot de uitvoerine der operatie niec
wetende, zo word die Lyder niet alleen
gemarteld , maar tefFens door zyn onbe-
quaamheid lang onderhouden ; en dien-
volgens de genezinge langdurig zynde ^
moet ook den onbefcheide Heelmeefter
veel verdienen, waar uit zeer ligt is op
te maken dat een onwaardige plompert
meer verdient dan een bequaam man, \'t
welk by vele menfchen ingang heeft. Want

wie lang en veel werkt, behoort ook na
de moeiten en tyt beloond te worden
Wilde iny iemand vragen ; zyn \'er zulke
beurskraiïbers te vinden ? ó ja , indien
het nodig was van diergelyke gewaande
grote Heelmeefters een haif douzyn a^n
Www 2 t®

de Heelkunde is, zo heb ik er nog eenige nuttelyke keringen om de-
zelve meerder te volmaken, merendeels uk Garengeot ontkend, wiJen
by voegen: en wel i) moet men den Patient voor de KonftbewerKm|
tyd zyt water laten maken, dewyl men anderzms de blaas m de Konftbe-
werking hgt zou konnen quetfen. a) Kan men dezelve «nderrg^^en,
Ttze L niet moeten ontftellen, dewylze m \'t gemeen na de Konft-
ble?k!nlii a<^? of negen uren niet konnen pij]en. 3) Moet men ze ook
"e Sft^^^^^ 4 )Befchryft G.r.n,.... een

het gewoonlyke zou zyn: \'t welk wy beneden onder de windzelen zullen
befchryven. O Een bequaam Heelmeefter moet de opening in deze Konjt^
hewerkins alhd -oeel noyder als de grond , maken , dan kan alles beter gerei-
nifft en eeheeld worden. En daarom moet hy het by eene fnede met
latlnbemften, maar naderhand, indien het nodig is nog twee andere
oTeXuismlin, en dan alles wat hard, verrot of verftorven is meteen
Sr o^eii fcherp mes wegfnyden. Ook kan men de har^
haakje vatten om die te beter te konnen affnyden; dog men moct meer
nfde zvde van het heupebeen als aan den darm fnyden, omdenz. lyen

^n de bXn is, en men door een ftilet bevind dat deszelfs gang na den
ïïrs zip- uitftrekt, en niet zeer diep onder de huit, dan moet men na
aanleILg v n \'t onderzoekyzer, een holle fonde, gelyk men anders met
det pleegt te\' doen, tot op den grond fteken, en het eerfte

onderzoekyzer daar weder uithalen, en m dêszelfs groefje een fchaar ot
mes zetten, en alles wat boven is doorfnyden. Waar na men de wonde
verbind; dog den volgenden dag die op \'t nieuw wederom^befchouwt, en
IL mede naderhand^ als 7. jS, te werk gaat. 7) Volgens dez.

manier moet men met alle de hftulen handelen, die een naauwe openmg
hebben, en men begeert te verwyden. S)Men moet inßfiulen, als den endel-
darm doarknaagt is-, het ftilet niet door het van deßßul verzwering gemaakts
gal in den darm fteken\', maar een weinigje hoger een nieuw gat maken,
dan kan de vereeltheid van dit gat zo veel te beter benomen worden.
Doß als men geen nieuw gat had gemaakt, moet men naderhand den darm
ter breedte van twee mesruggen op den vinger open fnyden-9)
een grote ader had geopent, moet men die onderfcheppen en bmden. Dog
indien het niet kon zyn,, g.erold plukzel in een a bloedftempend vogt ge-

te wyzen , het zoude geenzins moejelyk
-vallen tezeggen,dat den een nietzyn fchaar
de halve holtens opent, den ander die
niet bindgaren tragt door te-fnyden , een
derde door een plompe hand en zonder
kennis van delen, de naaftleggende delen
doorfteekt en zelfs blaasquetzinge veroor-

doopt en weder uitgedrukt, op de openingleggen ,de wonde opvullen ,
wel verbinden, en een knegt met de hand een wyltytshet verband wel
doen aandrukken. 10): Als dewondezigwilßmten^mottmQVi\'QT^itktn
Van plukzel, ter langte van een vinger, met Pompholyx beftreken, in
den aars fteken, dan zal ze zo veel te beter drogen (1).

(1) Hier zoude wegens het vertrouwen
onzen Heer Schry ver op Garengeot ho-
^en zig zelve heeft, veel gezegt konnen
\'«\'Orden, maar wyl de tien aantekeningen
Van dien Fransman niet van hem, maar

van andere by een geraapt zyn, zo zal ik
deze poespas als van weinig nut zynde,
overflaan, te meer, om dat we van deze
ftinkende plaats willen afzien.

N de voorgaande Hoofdftukken van de ettergezwellen aan den aars Waarom
^ is reets over deze ftoffe gefproken; dog dewyl GafTHgfoï nodig heeft
geoordeelt aan dezelve een eigen Hoofdftak toe te eigenen, en de aars-
fiftulen altyt uit zwering haar oorfprong hebben j ook de eene de andere
ophelderen, daarom oordeel ik van nut te zyn, hier van nog iets wyd-
lopiger te handelen, en hem navolgende, dezelve te befchryven.

a. Zommige komen zeer fchielyk, en andere allengskens op: De
Werfte zoort is in \'t begin als een bloedvin, word fchielyk groot en ver»
^\'^i\'zaakt binnen korte tyt qnade toevallen. In den aanvang vertoont
2ig met een klein zeer hard gezwel, niet groter zynde als de top
J^ari een vinger. Deze hardigheid die ziggemeenlyk zeer diep doet voe-
is met\'rootheid omzet, zo dat men zomtyts aan de huid niet als
ïoos befpsurt: welkers branding zo geweldig is , dat ze binnen 24. uren
grote verzwering verwekt, die, als men \'er in tyts nietin voorziet,
^^i\'fchrikkelyke ongemakken kan veroorzaken. De pyn is ook zo ge-

ÏJ\'^.^^ig, dat ze den Patienten eene brandende hitte, dorft, flapeloos-
neii\'
We-\'

De tweede zoort, allengskens ontftaande, word by de
- ^aiifchen een fiftul geheten (K). 3- Wan-

\' t Was hier even zo onnodig als in
\'\'^"\'tcnf^^^ \'c voorgaande Hoofdftuk Mr.

SchrL\'® volgen,- maar dewyl heton-
^s® te vol-\'^ behaagt, zo dienen wy
, en deze eerfte zoort van

O Wanneer het ettergezwel zig gezet heeft , of dat de etter tot^yp»
beid is gekomen, dan zoekt ze een uitgang te vinden: dog zalm \'t ge-
meen eerder den darm of de fiuitfpier, als de huit, die veei vafter
en fterker is, doorvreten. Terwyl ook de etter in het gezwel fcherper
word, zo kan dezelve hier en daar in het veelvuldige vet dat zig
omtrent den aars vind, rondom knagen , en alzo aan verfcheide plaat-
fen holtens maken, en ook eindelyk door de huid knagen :t welk dan
lanszamer of fchielyker toegaat, na dat de etter zagter of fcherper is:
waar uit naderhand de verfcheidenheid der fiftulen ontftaat.

4. Om zodanig een ettergezwel behoorlyk te openen, moet men de
Patiënt eerft zyn afgang laten verrigten, en denzelven naderhand even
zo als by het fiftulfnyden gezegt is, leggen; en offchoon men in deze
ettergezwellen uitwendig menigmaal alleen een klein zeer hard gezwel
voek onder \'t welk men nog geen vloeibare etter befpeurt, zo moet
men zig daar aan niet keren, en menen, als of\'er nog geen etter was,
maar men moet met de vinger aan de rand

dig aan die plaats \'er in voelen, daar men meent dat de etter zal zyn,
dan zal men die dikwils wel vinden. Dog als men ook aldaar mets als
eene hardigheid gewaar wierd, dan is \'t ontydig het gezwel te openen,
om deze reden moet men een vermurwende pap aanleggen om het ryp

c Doa op zodanige ettergezwellen moet men de pap met lang laten
leien, dewyl dezelve zeer fchielyk rypen; want indien men zo lang
wilde wagten tot dat de etter van buiten kan gevoelt worden, dan zal
die ondertuffen zodanig in de rondte knagen, en zo veel ongemak ver-
oorzaken, dat het daar na in \'t geheel niet of dog zeer ^ezwaariykje

huid of den darm genadert zy. t Welk
men door de verfcheidentheid derpyn die
zig uitwendig nrèer of minder laat voelen,
onderfcbeid en de toevallen doet zien;
want hoe nader de vliezen des endeldarms
geraakt worden , hoe meerder pyne ge-
voelt en zwaarder toevallen befpeurt wor-
den, vooral indien dit ongeval digt aan
de bilnaad word gezien, op welke (by
mannen) dikwils opftopping van weiter,
volgt, en tefFens by vrouwen zware zwel-
iinge der uitterlyke fchaamdeien, om dat
die verhardingen zeer diep zynde , de
naaftleggende delen drukken» meer ver-
üoptheden maken , en dus de waterweg
en krop der blaas perfende, de doorgang
■van het water beletten. Dit gebrek geeft
niet alleen haaftige toevallen door des-
zelfs fcherpe knaging en verftikkingen,
maar boren gemeenlyk op de weekfte
plaats door, weike na binnen is. Dog in-
dien men door murvvmakende middelen de
uitwendige delen en de huid week en zagt
maakt, dan volgt de ontlafting nog dik-
wils uitwaarts , die dan ook wel zonder
andere operatie , als enkel doorboren
met het lancet en verder door middelen
genezen. Dit zyn we! merendeels de zo-
genaamde fiftulen, die door middelen ge-
nezen, en waar op de onnozele Heelmee-
fters gemeenlyk zwetzen , wanneer z9
zeggen aarsfiftulen zonder operatie gene-
zen te hebben. .

Onzen Heer Schryve-r maakt van de aan
van zwering te veel ophef, en \'t was oe-
ter den gedagte Garengeot: wat %

te volgen en zyne ware ondervinfi"b\'="
en dadelyke oefFeninge, die op i\'^den ge-
arond zyn, mede te delen, dan zoude diw
Hoofdftuk den Lezer meer ftigtmg en vas
ter waarheid inprenten.

herftellen zy. Derhalven zal men na verloop van twee of drie uren de
pap \'er afnemen, de huid afwaffchen, den vinger weer aan de rand of
in den aars fteken, dog een vinger van de andere hand uitwendig op
gezwel houden, en in het heen en weerdrukken agtgeven, of men
ook etter kan gewaar worden («).

6. Die befpeurt zynde, moet men met een lancet midden in het ge-^JJ^J ^
2wel fteken, zonder de vinger die in den aars is, \'er uit te halen, tot

^an die plaats, daar men oordeek dat de etter zig onthond, als dan het
P^mt van \'c lancet een weinigje opligten, en de etter die in \'t gemeen
^»-■t veel bloed vermengt is, onder het iancet in een lepel of ander vat
laten uitlopen; dog te gelyk het gezwel eenigzins met de vinger druk-
ken, om \'er de etter zo veel te beter re doen uitvloden (L).

7. Na dat \'er etter genoeg is uitgelopen, haak men\'er het lancet uit, Wat na het
\'^\'^aar door wy zien dat het gezwel geopent is, dog onder\'t uithalen fnyt t®
Uien in eene regte linie alles door wat boven\'t lancetis. Hier opfteekt

Welk dan ligt is te doen, dewyl de etter aldaar reets eene holligheid
heeft gemaakt. Zonder nu den vinger \'er uit te halen, fchüift men\'er
langs dezelve een fchaar of mes, aan de punt ftomp zynde, in, en maakt
daar mede de opening in de lengte aan de zyde des aars groter. Dog

dewyl een goed Heelmeefter, gelyk als omtrent de fiftulen , de opening
dor verzwering altyt zal tragten wyder te maken als de grond is, moet
hy, gelyk in de verhandeling der fiftul is gezegt, de opening door nog
pwee andere fneden over \'t kruis maken, en tragten met een puntige
fchaar en mes al het harde en vereelde weg te fnyden (M).

binne oppervlakte zodanig eeldagtig zyn ?
En dns is het, wel te begrypen dat de ont-
aarding van dè^e quaal, door de fcherp-
heid der ftofFe ontftaan, ligtelyk van zelfs
zal fcheiden.

\'t VV as beter dat we na de opening ge-
maakt te hebben, agt gaven of de etter-
holte digt aan den darm of langs dezelve
opgaat, ende dat, terwyl den Lyder reets
in de pyn zynde, en daar zeer voordelig
toe geplaatft is, men vaardig overwege
of men den endeldarm en den aars niet be-
hoorde te fpouwen, zo als men by fiftulen
die binnen gefloten zyn, gewoon is ts
doen, \'t welk zo gevonden wordende ook
roet een behoort te gefchieden, ten einde
wy geen tweede vreze aan den Lyder ver-
fchaiFen en het gebrek vaardiger genezen.

. (I-) In myne oefeninge heb ik deze zwe-
^ïige, zo als gezegt is, veel meer aan de
^ulva, dan aan de Anus zien gebeuren ,
^^ na dat zy geopent zyn, aile toevallen
bedaren en weinig moeiten ter ge-
^^\'•^Wge verfchaffen. Om dan het wel te
^enen fteekt men de voorfte vinger in de
tTl ^«^ca, en men beknelt het ge-
<vel jLuflen die vinger en duim, en fchoon
r zelve nog hard was, zo fteekt men
^^ lancet daar diep genoeg in, ten einde
ko^" de holte die "dikwils zeer klein is,
fnv^^ te treffen , waar na men het zelve
yaende, opligt om een voldoenende
SN^ reformeren
tioj. J iiier vinden we al weder een on-
<iin5 \' de gewaande eelddek-
SSiVlf^ te fnyden, want waar zal in een
dat zo kort is opgeiiomen, zyn

\'> Selyk Clacius in zyne Obf. p. 215. Zo kan ik nogtmis niet raden dezUve te volgen.

8 Als men deze verzwering zal verbinden, moet men \'er drie of vier
grote van linnen gemaakte wieken na de verfcheidene grootte der ver-
iweringen, aan elk een draat gebonden zynde, invullen. De eerfte de-
zer wieken zal men in de grond van \'t ettergezwel fteken, den draat
in een hoek der opening leggen, en merken dat ze van de eerfte wiek
is; met de overige moetmen insgelyks zo tewerk gaan, en deszelfs
draden in ordre buiten de wonde zodanig leggen, dat men den volgen-
den dag kan weten, welke de eerfte, tweede of derde wiek geweeft is.
Dos dewvl deze draden ligtelyk onder malkanderen konnen raken, zal
het niet onvoorzigtig wezen, aan ieder wiek een draat van een byzon-
dere kleur te binden, of ze anderzins op een bequame manier te onder-
fcheiden, om in het volgende verband, de onderfte voor de bovenfte
\\viekniet uit te halen, waar dooc^\'bloeding konde veroorzaakt worden.
Eoven op deze wieken moet meiflapjes linnen en te zamengerolde pluk-
zd-wieken leggen, om een fterke drukking te makenden alvorens men
?r het overigrvertend oplegt, de draden der eerfte wieken eenigzins
te ruo- haTen, dan zullen (gelyk Garengeothmgi) hier door allede ove-
Ä veel te beter te zamengedrukt worden. Daar na zal men \'er fmalle
drtikdoeken, de eene groter als de andere, opleggen, en alles methet
windzel, dat tot een fiftul te verbindeu, in de verhandehng der wmd-
zelen befchreven is, doen vaft houden (N).

rils \'er eenige aderen gequetft zyn, laat men een knegt een wyltje
de hand op het verband houden, om het ter degen, en dat wel na de
zYde der ader neer te drukken. Maar hoe verder omtrent de heling
nioet gehandelt worden, heeft Garengeot niet gemeld. Dog het is geloof-
felyk; dat het met de heelwyze der andere ettergezwellen, of der aars-,

fN) \'t I\'S gebruikelyk In de opeiatie der
Ga^ftriraphia, dat men onderfcheide ge.
kleurde draden neemt, zo om die daar de
darmen mede gehegt zyn als die daar het
net mede gebonden, de buiknaad gehegt
en de fteekwiek mede vaftgemaakt is, te
onderfcheiden. Maar in dit geval is zulks
Biet nodig, dan dat de eerfte wi«k ot
bourdonet met een draat voorzien is, ten
einde dezelve by het tweede verband daar
uit komende, wy mogen overtuigt zyn
dat alle de wieken daar zyn uitgekomen.
Om deze SchoollefteTi en omftandigheden
te verwerpen, zo laat ik dit doen over
aan het oordeel van die , dewelke dage-
lyks naar reden en ondervinding werken.

De Franfen hebben, als \'er na iiare ope-
ratien zware bloeding te wagten is , wie-
ken of los gekapt linnen in \'t gebruik,
waar mede zy hare wonden vullen , het

welk eenigfints aannemelyk is, maar men
moet wel zorgen, na het copieren van
onzen Schryver, geen wieken van lin-
nen te gebruiken , om dat die te hard ,
niet voegbaar, nog bloedftempende zyn,
waar van de reden van yder een kan be-
zeft worden, \'t Js waar dat deze wieken
zomtyts in de konft te pas komen, maar
niet dan in borft- en buikwonden die men
wil open houden. En daarom rade ik i»
dit geval te vullen met gemeen plukzel >
dog veel beter met her. fyne plukzel, daC
by my en zommige Heelmeefters in onze
ftad in gebruik is, waar door alles zo wel
gevuld word , dat alle vaten daar aoor
fluiten, en een egale ruft op de binne-
w-onden der holten gemaakt w\'orde.

(O) Onzen Heer Schryver behoefde ziS
niet te verwonderen dat Garengeot de ge-
neeswyze van dit ongeval niet verhaalt»

, lo^ Voor \'t overige ben ik ook verwondert dat Garengeot anders Garengeos
in zyne befchryvingen zeer naauwkeurig is,) de fiftulen wel in voiko-f®®f ^^
mene en onvoikoniene heeft verdeelt, en dezelve op die wyze, gelykSero\'^TOl
als wy, en hoe ze zyn te kennen enz. heeft befchreven; nogtans alleenkomene \'
^än de heelwyze en de Konftbewerking der volkomene gehandelt,fiftulen
maar van de onvolkomene, zo wel van dein- als uitwendige heelwyze
geen enkel woord gefproken,niaar met ftilzwygen is voorby gegaan; niet- ^^^^
^®§enftaande deze niet minder als de volkomene byzondere en verfchei-
handgrepen vereifchen ; gelyk we in het voorgaande Hoofdftuk
^^iigetoont hebben, en daarom niet behoorde overgellagen te zyn. Ins-
S^lyks heeft hy ook vande gemengde niet gefproken, offchoon dezelve
^^er dikwils voorkomen (P).

^^ dit fchryven niets anders dan herhalen
an voorgaande genezingen zoude zyn;
ï^ant waar in kan deze anders beftaan dan
JJ ®"erfcheidinge, vleesvullinge, aanftui-
, en huidgroejinge, zo als alle hol-
rm^ïJ^l""®® gebracht worden,
.iprpn O my te verwon-

deren dat Garengeot zomtyts iets overge-
llagen en dan weer wat te veel gezegt
beeft; want v/ie het van een ander ont-
\'Cfene en voor zig zelve niet werkt, diens
Sponden ftaan niet vaft genoeg om een
^w\'aar gebouw te dragen. Hy heeft dan
^Q^^aarfte overgeflagen; want een vol-
doo " ^^^ul, waar men met een ftilet kan
rgaan, is het allerligft te opereren :
^ar in tegendeel de blinden, zo als reets
gebleken is, wegens hare veranderingen
veel meer moeilykheden tot het volbrengen
der Konftbewerkinge met zig brengen.

Dezen Garengeot heeft zig met dit ver-
zuim niet alleen verkleint, maar indien
we gade flaan zyne befchryving der Heel-
kundige werktuigen , zo vinden we ook
dit werk, fchoon \'t tot nog toe het aan-
nemelykfte is, onvolmaakt, wyl ik meen
de helft der nodige werktuigen niet mede-
gedeeld te zyn. En daarom wenfch ik nog
eens een volftandige en uitvoerige be-
fchryving te zullen zien. Wie verder luft
heeft over die ftofFe te lezen , die zie in-
zonderheid na Aqüapendens , Hildanus
en Solingen , die ons vry beter voldoen
zullen dan Garengeot»

1. Is een uitzakking der lyfmoeder, zonder derzelver omkering. J. A.
fchamelheid.

Een uitzakking der lyfmoeder met derzelver omkering. A. A. de
J^hanielheid. B. de omgekeerde lyfmoeder, waar aan geen mond is
^io ontleend uit de waarnemingen van Ruyjcb.

4. 5. 6 en 7. Zyn werktuigen dienftig om het uitzakken der lyf-
oeder te verhinderen, a moederpillen genaamt: zynécfig. 3. rond,«
4. eyrond,yjg. 5. vierkant, 6. driehoekig, en alle een gat heb-
^nde, van goud, zilver of bequaam hout gemaakt: dog fig. 7. is
^^ ey.

^ ^ Een werktuig om te klijleren. A. de blaas die vol vertoont word.
■ö\'. h?^^^"^ PyPi^ ^^^ gaten. C. vertoont hoe de blaas boven; dog
r\'f ^ ^iezelve onder is toegebonden.

Fi. O Is de tahaks\'klifieer, A. het bosje of de ketel daar detabakmis^
B het pypje \'t welk men in den aars fteekt. C. het pypje waar imge-
blazeii word. i).\'dë Iedere buigzame pyp (Q). ^ "

10. Is een aarsjpegel, om het aarsgat te verw^\'Jen, ^^ ^
Fi% 11 Is een afbeeldzel tot het kennen van een aarsfijhl J. de- endei-
ïarm\' B, de toitlpier des aars. a een volkomen filtul me^ejgMg,
die zi wel in den endeldarm als van^ binnen eene openmg heeft. DD.
eerbukzame draat, van buiten in de fiitul ingeftoken, en door den
eZÏSu^kommde, om daar me de Mul aante halen . en dezelve

T a\' Ts een fiftulmes niet een pimt, om \'er den darm me door tefteken.
/ PVti ïTieer ffebosen fiftulmes met een knopje,
f-l\' it i nTulgzaCdlaat, zodanig gebogen als omtrent en fiftul be^
1;oo?t, als den^darm eene opening heeft, dog van buiten digt is, aU-
men die in de fiftul wil fteken en dezel ve openen.

DIE O M T RENT
. DE HANDEN EN VOETEN VOORKOMEN.
De meefte Konftbewerkingen, aan de handen voorkomendes

maar hier is alleen nog overig, te handelen van de Vyt der
Vingeren, de Peesknoop, en het hegten der Pefen.

ONder deze benaming word in\'t gemeen verftaan een.geweldige,
brandende, kloppende en knagende pyn aan de vingeren ofdui-vooreen
^^en , en wel merendeels aan derzelver uiterfte delen, even als of \'ertoeval is.
^^n worm in knaagde, dikwils is zy met, dogzomtyts zonderzweUing.
^elke pyn zig menigmaal door de gehele hand tot aan den elleboog en
fchouder uitftrekt. Deze pyn is zomtyts gering, ook middelmatig,
zomtyts zeer geweldig.enbynazoonverdraaglyk, dat ze niet alleen
en nagt de ruft beneemt, maar ook den Patienten gedurig doet ker-
^^len en weeklagen- ja deze pynis dikwils, inzonderheid in tedere en klein-
^^^ige perfonen, zo grouwzaam , dat ze koortfen, flaauwtens, ftuiptrek-

kinsen en zo groten brand veroorzaakt, dat de Patienten haar ver-
ftant viUezen, grote ontftekingen en zvveringen ,3a zelfs het kout vuur
in den arm bekonien, zo dat de i^atienten met wel behanaelt wordende,

<2 Doo- dit toeval is onderfcheiden, na dat het een of andergedeelte
LLT der\'ving?r van dit quaad is aangetaft. Garengeot^ die anders zeef
zoorr. wel van deze quaal heeft gefchreven, maakt vierderlei, (ß) dog Goue^
zelfs vvfderiei zoorten (Z^),maar konnen namyile gedagten gevoeglyk
in driederlei verdeelt worden : zynde de eerfte , als het ongemak m de
huit of ook in het vet der vinger, of aan de binne- of buitenzyde der^
zelve \'t zy om of onder den nagel zyn plaats heeft; waar omtrent de
pvn en de overige toevallen zeer gevoelig, dog ten aanzien der vol-
lende, nog tamelyk verdraaglyk zyn. De tweede zoort is, wanneer
. Verm- het a been?lies der vinger is aangeftoken: waar uit, dewyl het zeer ge-
tüm. voelig is, dikwils de gruwelykfte pyn en toevaUen plegen te ontltaan t
die dan geweldiger dan geringer zyn, na dat het_ meer of mm is aange-
taft De derde zoort kan zyn, als de zenuwagtige koker, waar m de
oefen, die den vinger buigen, ofwel de pefen zelfs, of die daar by leg-
- \' ------------- -— ke quaal de aldergevoeligfle

(R) Het zware en verfchrilikelyke on-
geval de Vyt, en na de konft onder ver-
fcheide namen\'bekend; als Panantium , Pa\'
ronyctia, Reduvia , osFra&um, Ptberigium,
enz. is een ontfteking in de top der vin-
ger, by sommige enkelyk Phlegmone ge-
hecen.

Men kend het gebrek aan de tekenen,
by onzen Schryver opgenoemt. Dit on-
geval maakt grote verfcheidenthcid in de
toevallen , na dat het zelve diep of on-
diep gelegen is , of na dat het vaardig of
langzaam word tegen gegaan. Indien hec
onder de nagel komt, noemt men het,
Ftkerigium, waar uit wel de meefte pynen
en toevallen geboren worden. Hier op
volgt die, dewelke het Perioflium en het
been treft; vervolgens als de pezen wor-
den aangetaft, en eindelyk de allerligtfta
die onder de huid gelegen is. Nu is de
vraag; waar nemen zy haareerftebegin?
Immers in dat byzondere wezen of maak-
zel van de top der vinger , alwaar zulk
een zonderling maakzel van delen is, dat
men tot heden geen diergelyke zelfftanr
«iigheid aan \'t gehele lichaam gevonden

digheid van zenuwen, pefen, en bloed-
vaten t\'zamen geftelt, die alle in een an-
der vermengt, niet door bet oog dan
met verwarring, konnen befchouwt wor-
den. Quetft men den top der vinger, zo-
geeft \'t veel bloed, zware pyn en toeval-
len op de naaftleggende delen door de
gemeenfchap der zenuwen : het uiteinde
of top der vinger ondergaat zyn pyne me-
rendeels om de vafte t\'zamenvatting der
ftofFe waar uit zy beftaat. \'t Js een onrek-
baar wezen , en zo dra in dit geftel, \'c
welk met zo veel vaten en zulk een me-
niate van zenuw tepelen en draden voor-
zien is-, een weinig ftofFe (al was het
maar een tiende gryn) blyft ftaan en be-
derft , zo maakt het zya uitfpanning.
word geftende, fcherp en- gaat tot rotten
over, en dus moeten nootzakelyk, oi«
dat het deel niet rekken kan, en de ge*
voelige draden en. vliezen geknaagt wof\'
den , onlydelyke pynen volgen, die,^^!^
neer ze niet haaftig genoeg bedaarder"\' ^^
delyk zouden konnen zyn.

S. De oorzaak van dit ongemak oordeel ik eene ftremming van
bloed en de daar uit ontftane ontfteking aan deze delen te zyn, die
menigmaal van zelfs, dat is uit inwendige oorzaken, namentlyk dik of
fcherp bloed; ook menigmaal uit velerlei uitwendige oorzaken, nament-
lyk fteken met fpelden of naalden,fplinters, ftoten, quetfen enz.kan
voortkomen. Na dat nu de ftremming of ontfteking groter of geringer
is, of ook maar de huit en het vet, of een zenuw, de pees of het been-
vlies is aangegrepen, zyn de toevallen ook ligter of zwaarder. Eenige
Schryvers geven voor dat in het openen dezer toevallen wormen waren
gevonden, waar uit het ook de benaming van de fVorm heeft gekre-
gen (S).

4. Deze quaal neemt zyn begin merendeels alleen met een klem ge-Het ken-
zwelletje, dat hard en in \'t eerft niet pynlyk is. Dognaderhand begint nen der
het te ontfteken, rood en pynlyk te worden, en eindelyk allengskens tertje
de overige voorgemelde toevallen te veroorzaken. In die vande eerite
zoort worden de gezwellen het grootfte; maar in de andere is byna
geen gezwel, dog de pyn zo veel te geweldiger; inzonderheid word
de eerfte zoort dezer quaal gekend uit de grootte van het gezwel, ge-
weldige , hoewel nog verdragelyke pyn , die zig zelden verder als
door den lydende vinger , zonder andere qaade toevallen, verbreid.
De etter is ook zo diep niet als in de andere, en men kan ze menig-
maal zien leggen. Nogtans na dat deze ontfteking dieper na het been
of pèfen indringt, is de pyn ook veel heftiger, zo dat ze zig menigmaal
T-ot in den arm uitftrekt, en gevoelige perfonen het ftapen beneemt.

5\' De tweede zoort word bekend en onderfcheiden van de eerfte,
door de aldergevoeligfte pyn, die dePatient aan het einde der vinger

en de nagel opkomt, volgt \'er, om dat de
fpatie op die plaats zo naauw en het ge-
voeligfte deel aan het lichaam is, onuit-
fpreeklyke pyne , die men , als gezegt is»
Ptberigium noemt.

(S) Het zyn wormen die het geloven
dat men in dit ongeval by het openen
wormen ontdekt, maar de knagende pyn
is worms genoeg , en hoe kan het anders
zyn,dewyl volgens de gefteldheid der delen,
waar uit de top der vinger beftaat, niet dan
gevoelige delen gevonden worden. dis
dan door de fcherp gewordcne ftofte ge-
heel verknaagt worden, zo als men altyt
zietgebeuren, dat wanneerd\'opening door
\'t mes gemaakt is, of dat de verfterving tot
buiten uitzet, het een gehele dode vlek
is, \'t welk daar in dier voegen uitvalt, 20
als men gewoon is by die verftikte ont-
ftekinge , als Ararax cn Furuncuius, te zien.

\'^^liing, tot ettering overgaande, zo door
■Verbreking en verknaging der vezelen,
door hare meer als gemene uitfpanning
^l^^\'erdraaglyke pyne maken, maar voor
^ Wanneer zulks op plaatzen gebeurd,
de uitfpanning verhindert word, voor-
^amentlyk indien zig op die plaatzen vele
^"ezen, zenuwen, pezen en beenbekleet-
zels bevinden, onder welke byzonderlyk
\'unumten de oorwegen en toppen der

ftofFe neemt gemeeelyk zodanige
ve^^ïe aan, dat zy alles zeer vaardig doec
j, \'\'^"agen; want zo dit ongeval blyft du-
fer CK® ^\'ord het voorfte kootje der vin-
of bedorven, \'t welk vervolgens

^^neei^ often dele moet fcheiden.
ligt geftel der nagels kent, die zal
2yn ^[^y^n hoe geweldig de pyne moet
■^\'^^^len deze quaal tulTjn het been

cTpmeenlvk, en-zomtyts ook aan de andere gewrigten voelt; waar op
?e crelvk ook hitte, koorts\', flapeloosheid,zenuwtrekkingen en menig-
maal vlhoofdigheid volgt; dan aan de vinger is nog gezwel nog ontfte-
king te zien, en de Patiënt gevoelt ook gene imerten aan de binnenfte
knokkel van \'t armbeen, die gemeenlyk in de vojgende gevoelt word,

6 In de derde\'zoort is een gering gezwel en dat merendeels aan de
top\'van de vinger; dog zomtyts is\'er in \'t geheel^n^diii^ te be-
tor^, inzonlerheift ais de ontfteking meer in de fchede der^pees

uitwendig is; dog de pyn is daarom hiet ongevoeliger,3abynaon-
Ivdelvk verfpreidende zig door alle vingeren, de gehele hand, de
voorhand (alwaar ze onder de dwarffe en ringsgewyze band zeer ge.
W^ldi^ is) en den gehelen arm tot aan de-bmnenfte. knokkel van t
armbS^n, alwaar de fpieren, die de; vingeren buigen htm. beg
doo-zomtyts zelfs\'tot aan den fchotider: waar door dan.gruwelykepyn
flapeloosheid, zenuwtrekkingen en koortfen veroorzaakt worden. Als
de etter in de fchede der pefen zig heeft.uitgegoten, zullen dezelve
nogtans wegens hare fterkte aan den vinger niet veel zjvellen; ^
Ln men aaS de gewrigten der vinger eene kleme zwelhng^
Dog in de hand is de zwelliiig groter, de pyn minder, en depnder.en
bovenarm zwelt te gelyk .menigmaal zeer op, en Garenge^ verzekert
dezelve ter dikte\' van een dyebeen te hebben gezien (J-

7 Na dat nu deze quaal van de eene of andere zoort is, daarnais
ook van é^^zdh gevaarlykheiè ^n uïtjlag te oordelen. De eerfte zoord
heeft weinig zwarigheid: evenwel als dezelve aan den nag^l op alle zy-
den is zal de Patiënt merendeels den. gehelen nagel verUefen, en daar
bv vrv wat pyn moeten uitftaan. Dog als die maar aan eene kant, ot
een /edeelte der nage-l is, dan zal dat gedeelte alleen verloren gaan.
Als de etter onder den nagel fteekt, of zelfs den pees, die den vmger
uitrekt, aangrypt, veroorzaakt ze zeer gevoelige pyn. Dog de tweede
zoort is veel erger als de voorgaande: want de pjn en andere toeval-
len zyn menigmaal zo grouwzaam en bovenmaten, dat de P^ient,
indien men hem niet fpoedig quam te helpen, daar aan zoude fterven-
Daar en boven word in dit geval het been dikwils aangegrepen: en^als
dit in het voorfte gewrigt gebeurt, ^^^ f^Vhet gemeenlyk ond^^^^
genezen, dewyl het zeer klein is, eerder geheel fcheiden , dan dat zig het
5erdorvene van het overige afzondere. In de derde zoort is de pyn ooK
zeer afgryfidyk, de koorts, ontfteking en zwelling des arms, benevens

(T) De pezen en de kokers gaan niet
verder als tot even aan de agtei\'zydé v\'an
bet laatde kootje. Dog wanneer de pezen
tn kokers van de vinger ,aangeda|t.n. wor-
den , KG is dit toevallig wegens d\'uitbreiding
van hetoiigeänak, welk gebrekniet anders
dan dóór openfpoüwen der koker en dik
wils door de pezige -uitbreiding der tai
maris, tot aan de zogenaamde , "%
kan genezen worden,het JgeJï

de andere bovengemelde toevallen;zo geWeldig, inzohderheid als\'er ee-
ne grote verzwering, of\'t koiid\'vuur by komt, dat het den Patienten
hóf lêveïi zelf kan benemen, zo als diergelyke yoorbeelden bekend zyn,
mzonderheid als zodanige Patienten anderzins van geen goede gefteld-
heid zyn, of niet fpoedig geholpen worden. Wanneer \'er eene z wering aan
den arm. Inzonderheid onderden band op de «vierkante fpier der kleinea Mußuius.
ellepyp konit te ontftaan, moet men, volgens den iüdL.dNm Garengeöt^quadratus
dc patienten in de tegenwoordigheid van andere perfonen, als getuigen
bekendmaken, dat zonder de Konftbewerking te ondergaan, niet kon-
Ken geholpen worden, en dat daar benevens de lydende vinger zal lam
^yn 5 op dat iiaderhand den Heelmeefter zulks niet als een misflag word

Aangaande de heelwyze ^zo befchryft Garengeotmnilonts de IConft-De heel-
bewerking zonder iets van geneesmiddelen te reppen. Dog. dewyl an-wyze door
dere ftremmingen en ontftekingen zig door geneesmiddelen dikwils la-S^j^^^^s^id-
ten verdryven, en deze\'quaal,ook dikwils, volgens het getuigenis
Van vele Schryvers, door geneesmiddelen weder herftelt i$, zo agt ik
saadzaam, hier zulks ter proeve te fteüen, en niet aanftonts tot de
Konftbewerkmg over te gaan, dewyl\'er de Patienten buiten dat niet
te zeer toe genegen zyn. Daarom zal men eerft op de kragtigfte
wyze het quaad tragten te doen verdwynen: \'t welk dikwils gefchied als
de-Patient, zyn vinger in warme brandewyn met kampher houd, in-
zonderheid als \'er een weinigje Tberiaca in is gemengt, en 4aar mede
vele, uren aanhoud. Insgelyks is zeer goed knoflook, \'tzy alleen ofmet
een hand vol b zevenboom en c waterlook in melk gekookt, en nader-^ Sabina.
hand den vinger in deze warme melk gedurig te houden, of dezelve\'\'
ïiiet doeken dikwils warm om de vinger te flaan. In degefchiedeniffen
Van de Academie der Wetenfchappen in Vrankryk word aangepre-
zen , den lydende vinger dikwils in kokend water te dopen. Van vele
Word de d duivelsdrek zeer geroemt, als men die als een pleifter dik \'er^ /liTaß-
op ftrykt. en warm om den vinger legt; van anderen het fchaalvliessi<^«-
Van een gekookt ey. Riverius geeft zeer breed op, als een zeker middel
om deze pyn te verdryven , zulken vinger lang in \'t oor van een kat te
houden, en daar benevens, als \'er geweldige ontfteking en koorts by
ader te laten, en andere tegen diergelyke ontftekingen dienftige
geneesmiddelen te "gebruiken. Wanneer nu door \'t gebruik van deze
diergelyke geneesmiddelen de pyn vermindert, moèt men \'er mê

onzen Hr. Schryver zelden \'t | deling van deze quaal gedurig gebruikt,
Irgj.^ ^■zijawheefr. behandelt, is ügt te den- | daar het dog in verfcheide gevallen zeer
fchrm®\'^ ^^^ hy de woorden en het ge- i gebrekkelyk is, ■
\'^an Mr. Garengeot tot de veihan- j

, lliHende middelen in agt nemen, zo zal-
en et hete en fterk drogende middelen
l\'diSftï zyn wylze ^oor h^^
delen meer aanhalen en dies te meer ver

^TkCii gaarne bekennen dat doordringen-
de middllen , onder murwmakende ge
mens : in de^ begginne van veel nut kon-
zvn . maar deze moeten nog uit hete
ïnidJn \'en geeften. f
mengfels, als Tberiaca enz.
de ware oploflende zyn loog en P\'s^outen
Jraar by men derhalven onder de jermu -
wende pappen met vreugt de zeep en Sal
SniaVkan mengen. Wyder. kan men

^rreifte zoort is, ak ofhetz g wuae~ de

goed om qaade gevolgen ^ Dog dewyl de

ftonabcwerking over g^^»" v ™ jf" ^u men \'er een rypmakende
Patienten hier "f

pleifter, namentlyk het Umcbyium cu ^ ^^^^^ ^^

L etter wat beter g^wf ,;"a?twS laatfte zoorten is het lang

makkelyker kan de toevallen gewei-

wagten d"™" 1 et4r verknaagt word, zo dat men

diger, maar ook het been üoor uu fchrikkeljke verzwering

ze moet wegj™en "\'^/„\'eTdeTooV\'e? tó .ou konhen volgen (W)
door den gehelen arm, or w verrigten, zo moet men voor eerft

SÄ^d^r\'^ aïp, en mL even onder de huit

ook onder de etter-of weekmakende pap-
pan ten uiterfte mengen de vemarme^nde
Sden van Venugriek, Cumin, Venkel enz,
wX maar weinig en fyn geftamt daar by
rogen gedaan worden. In dezen toeftand
kan men daar ook byvoegen ajuin , leli-
Kllen en lynzaat-meel, ten emde men
Xs beoge Vat tot losmaking kan dienen.
ïncUen men deze pappen niet gebruiken
wS kan men de vinger een tyt lang , en
dat dikwils , in warm en vet ziepzop met
Sal armoniak houden, waar door zeer dik-
wi s de opgehoopte ftofFe verdeelt word
èn verdwynt. By aldien deze middelen
niet helpen ende de toevallen doverhand
nemen, zo moet een voorzigtig en ge-
moedelyk Heelmeefter geen tyt verzuimen
met de Konftbewerking voor te ftellen.
om dat, indien men te lang daar mede
wagt, de zwaarfte en gevaarlykfte toeval-
len opkomende den Heelmeefter m zyn
oefFening en goede naam merkelyk kön-
nen krenken en belemmeren. _

Derhalven zo de Lyderen met gaarfl®
tot d\'operatie wilden oveiiaan, dan isj-
een jong Heelmeefter geraden een twee
: de van goede naam by zig te nemen, «
I met malkander het gewicnt der zake
aanftaande zwarigheden t over
door de operatie alle die quade g^voig

ï^^\'t. Daar men dan , zo haafl we de etter ofook maar een wateragtig
^\'ogt, gelyli als waterblaasjes zien leggen, (zo als dikwils gebeurt) met
y-\'ee vingeren, den vinger des Patients op beide zyden der verzwe-
ï\'ing moeten vatten, om de huit daar door eenigzints re fpannen, en het
opperhuitje dan met een lancet oF ook met een mesje of naaide te ope-
20 zai de quaadaardige vogtigheid \'er uitlopen, en de heling in
t kort van zelfs wel volgen (X).

^O. Indkn de zweving uitwendig aan den nagel of deszelfs worteHs,ód.n Kh de ver-
ze ten dele en allengskens geheel wegzweren. Dog als de etter onder zwering
nagel is, (waardoor, dewyl die zig\'niet ontlaften kan, grote pyn, ^^ is ^
Jnvreting der onderleggende delen en geweldige ontftekingen konnen ^^
®^tftaan) moet men den nage], daar de etter onder legt, gelyk van So-
(a) en andere leren j weg of opfnyden , en de etter uitlaten, na-
\'Verhand plukzel in brandewyn of kalkwater nat gemaakt, daar inbren-
S^n, tot dit gebrek geheeld zy (Y).

• . J i • Dog als de etter diep onder de huit legt, zou het beft zyn op die plaats
in tyts opening te raaken, om vele ongemakken voor te komen. Want Als ze dfep
dewyl de huit hier redeiyk dik is, zo zal de etter ligter het been verkna-
gen, en beenbedervingveroorzaaken,alsdoor de huit heen boren. Der. ^^^^
halven m.oetmen het de Patienten, die de Konftbewerking niet willen
ondergaan, te kennen geven, en dat men buiten verantwoording wil
mdien dit zou gebeuren. OndertulTen moet men hec Empl.. diachyl.
aanleggen, als het bequaamfte om de zweering te bevorderer.

(X) Onzen Heer Schryver geeft de
■ ter.\'ly^\'"\' Panarithini aan de etter- en wa-
dié zommige lieden aan do
\'jer vinger bckomeir, die ik niet
wrne daar onder brenge; wyl liy onge-
Cen/\'^ andere gemene oorzaaken is fprui-
\' brp. : ^"dere omftandigheden met zig
vereilcht: zelfs 20
on S^ifl"®«\'^^^^ \' kriiiptdezwering

inC • ^^ dus ontmoet men verdere
Van \'f "f\' Ü\'O\'isagtige uitwelling, zwelling
\' • ^^are pyn en rotting aan de

teho;;;, "^gels, waar door dezelve zyn
fcheid toevoer verliezende, ook af-
• xvagj ■ Om deze reden móet men zig
. fVure^ ^\'"or zalve, maar wynagtige tin-
tocle ^^ §°®3gtige drogende poeders en
hidién /\'■"\'"^Stige vogten.gebruiken , dog
droo ""^^zelfs oppervlakte zig te\'dor of

enkelde reis een ;wlekje dun metde^Bn/,/;
ArcmoïUng. nrïraïwz aanleggen, ;vervo}-
gens tot de drogende middelen \'weder
overgaan.

(Y) Als dc nagel aan zyn agterfte zyde
ziveerd, en derhalven op eenige plaatzen
los word, dan moet men zorg dragen ag-
ter de nagel eenige draatjes plukzel, ia
brandewyn of tiiiftunr van mirrhe, ofook
in vitriool.en kalkwater nat gemaakt,\'te
brengen, waar door op die party drogehdè
een veel gelyker nagel uitwaft. ^ ^

Indien de ètterftoffe na voorgaande toe-
vallen en tekenen onder de nagel bevorf-
den word zig te onthoüden, dart moet
mendezelve ontlaften, men Ichraapt dè
nagel op de plaats Üaar d^etter zit, mèt
een inesje zo langtot daf dezelve zo dun
: is dat men ze gemakkelyk kan ,doórbuigén,
op welke plaats de infnyding volbragt,.eh
de ontlafting van etter gemaald word. "

En wanneer nu het gezwel vanzelfs is opgebroken,geïykdilrwi|s gefchie4
moet men de opening met een fchaar een weinig wyder fnyden, zuive-
ren, en dezelve met eenettermakend middel ofde warme balfeni^^r^^e^*
met een,weinigje brandewyn gemengt,verbinden,en ^èr deDiachilum we-
der opleggen. Dog indien de Patient bereid is de Konßbewerking te lat en uit-
voeren, zalmen den vinger, met de zwering na boven, op een tafel
gen, den arm en hand van twee fterkemannen laten vafthouden,op dat hy
die onder de Konftbewerking, die in \'t gemeen pynlykis, met l^n te rug,.

zelve in het midden van het lydende lid tot op het been, en fny t van daar
tot aan \'c einde van de vinger door huid en vet, op dat daar door het
geftremde bloed enetter ( die menigmaal zeer weinig is,.) kanuitlopen,:
en het invreten of het verderf in \'t gebeente verhindert worden (Z.) ^

om met de Hand daar op te fteunen en»
pal te konnen houden , dan doet men den
arm door een ^lelper met zyn volle han-
den laren omvatten en vaft\'houden. Den
Heelmeefter vat de quade vinger tuffen-
zyn vingers der linkerhandomdezelve vlak
en vaft op het gemaakte vafte kuffen neer
te houden ,.dan neemt hy een dik fcheer-
mes (maar vooral geen puntig fnyturg) ^ t
-welk met linnen\'zo^-ver bewonden zynde
dat \'er maar weinig van bloot is, om in
de volle vuift der regterhand te können
vatten,, de. duim blyftop de taiel ruften
om.genoegzaam bewind en zekerheid m
de fnede te hebben , ziet Tab. i.5- «S- 7«

(waar. aan men zig in veel gevallen der
Iieelk®nft moet houden, en vooral byhet
makender fnede op \'thooft, indien men^
vermoed herfenpans-breuken te zullen-
ontdekken;). ,De arm hand en quade vin-
ger\' ilus gekouden .zynde drukt, men de-\'
nuDt van het fcheermesje tot op hef koot-
e, fnydende verder tot het uitemde d^s
vingers, aldaar het been rakende ,. voort.-
De ftofFe die men ontlaffis zeer weinig,
. en in de fleuf die men gemaa\'^t heeft, zist
men geméanlyk een verftorven lichaam,-
\'twelk zig niet zeer ligt laat Icheiden eij
indien het al fcheiden zal, zo ondervitTi
men alvorens fponsagtige opwelÜDgen

\' uitzetting en zwelling zig aileen naar di^
opene plaats wil .begeven, om reden da^
de opening te klein is. Om welke oorzaa«-
men^niet moet nalaten ruim te openen
■vooral wanneer: we ons konnen voorlt®

(Z) Het gebeurt dikwils dat,, wanneep
de Lyderen te lang wagten met het onge-
mak te laten; openen , het zelve: zig zelts
van buiten doorboort, dog nooit als an-
dere ettergezwellen .met ontlafting van
€tteril:offe, iitaar merendeels doOr een
(tepelagtige opzwelljng., die zig blaauw,
givartagtig, rottig en.als verftorven ver-
toont, welke heuvel uitroten als een brok
«^^oorde tyd uitvalt, waar onder veeltyts-
Êen vaft .en gejond vlees gevonden word.
rBy dit geval is het beter zo lang niet te
wa,gten..tot dat de -fcheiding, volgt: maar
20 ara bier van eeriige tekenen gezien sa\'-or-
den , .\'dan moet men een goede opening
inakenteh einde.aan de inknagende ftoife
geen...gelegentheid verleend worde de on-
aerg-èlegene delen tc beledigen..
\'den die. veel . werken moet men dit gebrek
ijasftiger openen om -dat de letter niet . zo
4iaaüw doQf ,liaar.\',bar.de huid ^Is by ..tedere
■jBénitRen kan doorboren : wa zy ^

^äaii verwandelt, .me.9i|maal de koker der
pezen, \'enitogs,dezelve tot in dè hand
toine door ïe dringen. Dog indien men
de plaats daw\' dc quaal Legt niet zeker kan j
vinden ^ dan moetjnen ,<loor ettermaken-.;
4e .pappen\' bet,deel doen,week- worden, j
;0m op de pl aats te jtonnen .uitzetten. !

Onzen Ht.: Schry ver wil; den Lyder, zyn j
^rm met twee. perfonen gehouden héiiben,
^ven als\' of hy eqa der grootfte .operatien
xal uitvoeren, \'t welk „meer dient om
fchrik dan zekerhefd in het Wérk te maken, j
Men zet den Lyder op een ftoel naaft of
aan de hoek van dcft tafel, daarimen. een

Jclein: te zamen gevoawe dekentje ofidoe-^

j^en in nMiuejc-van eefl

3 2. In de tweede zoort, wanneerhet besnvlies doorknaagt is,en HMdajil&r-
«ter tuilen hec beenvlies en het been legt, zal men de hand yan den Pa-an de^ twe«-
ïient even zodanig laten leggen en vaftnouden, alskörtte voren -isge- ö®:^« ■
zegt, en in de Konftbewerking op dezelve manier voortgaan, dog m
^gt nemen , het mes wel tot op hetbeen in tefteken, opdat erdeet-
ter, onder het beenvlies zittende, wel zal konnen uitkomen: hoewel men
dog menigmaal zeer weinig of niets van dezelve kante zien krygen. lot

een teken van de Konftbewerkmg wel gedaan te zyn, zo verftrekt het
aanftonts tot ophouden der pyn. Vele zyn van gevoelen ,datmenin de-,
2e Konftbewerkingen de infnyding niet iwH midden van het hd, maar ja
de zyde moet doen, om de^« pees van de doorborende fpier, die m di
iid eindist, niet te quetfen. Dog dewyl deze pees zig maar tot het
tegin en niet tot het midden van het lid uitftrekt, behoeft men wegens
deszelfs quetzing niet bevreeft te zyn. Ook wil G^r^w^^ö^; msgelyks deze
opening op de Ivde gemaakt hebben , zonder nogtans de oorzpk daar
^4temeWen: L afs de infnyding aan de eenpyde totop hetbeen
toe is gedaan, en de toevallen niet aanftonts ophouden,^ dan zou teen
teken zyn dat de etter op de andere zyde legt, waarom aldaar aanftonts , •,
gelyk als op de eerfte zyde, ook diergelyke infnydm^ moet gedaan
worden, en de plaats van het lydende deel wel gétroften zynde, zou-
den de toevallen in dat ogenblik ophouden. Dog ik oordeel beter te
zvn als het sehele lid pynlyk is, dat de opening in het midden wgrd
s^iakt; dog indien de pyn meeft op de eene zyde, of ook m een
Inderlid, of aan het uiterfte mogt zyn, als dan beft te wezen, de ope-.

(A) De plaats daar de infnyding moet
.gefchieden\' is onderfcheiden na de plaats
\'alwaar de quaal zig bevind, of zulks
duifter zynde, dan doet raen het gemeen-
lyk aan de voorfte zyde tegens de nagel
Over," zom.mige vrezen voor dezeplaata,
voorwendende dat de pees van de door-
borende fpier met zyn koker daar door
zoude beledigt worden. Maar deze den-
king is ongegrond, indien men na de wet-
ten, der ontleedkonft arbeid,: datis, cie-
^^yl deze pees niet verder dan omtrent
■een ftroo breed van \'t kootje süg inplan-
tende, opdieplaatsdoor ons fiiyden niet
ysfchadigt kan worden, omdat ze, zo dra
«e pees het kootje nadert, geen koker
aieer heeft, en dcrhalven niet gequetft ian
■xvorden- en.dus is \'er geen gevaar, ZO

we Van de rand van het kootje een halve
lyn breedte kome te biyven; en des noots
kan men de hele vinger aan zyn binne-
zyde tot op het been door de pezen fpou-
wen, zonder andere toevallen dan een fty-
ve vinger te behouden. . . •

Andere maken zwarigheid met de inedc
aan de zyde te volbrengen, dewyl daac
meer ftag-aderen gevonden woi\'dea aan,
op andere plaatzen aan de top dèr vin-
ger. Dog hier voor hoeft men niet te vre-:;
zen, -wyl d\'ontlafting van eenig bloed
niet veel kan fchaden en ook zeer ligt kan
geftuit worden; waar uit dan blyXt dat
deze fnede aan alle zyden van de top der
vingers kan valbragt worden, behalven
dat men aan de eene plaats zo wel als aan
de andere veel moeilyi^heden ontmoet.

" BitGarengtot hier ra^tfels uitgeeft, Ieren
we daaglyks j en wie kan zig, op zulk een
Schryver verlaten, die ons nadrukkelyk
zegtduï meii. de vinger op de zyde moet
fpouwen, zonder eenige reeden daar^van
te géven. Maar veel erger is het geeri
hy zegt, wanneer de flofFe aan d\'eéne
zyde niet gevonden word, moet men aan
Yyyyyy 2 d\'an»

Na de gedane opening laat men het bloed een v^^ltje jopen:
daa^namoetlen dewULtnlukzelvallen,en^^^^^^^^^^

■■ voorteken was, kan verbazen. Dog het zelve kan gemakkelyk, t ZJ
Zr een fchaai\' of door \'t ettermakende middel, ot een niet te fterk
bvtmiddel benomen worden. Naderhand zal men de wonde, als een
SSe beenwonde, met EJf. Myrrhe Mcini. ofbalfemvan Peru voorts
h-len. Wanneer het been reets aangetaft is, moet men de wonde mei-
nfukzel en E(T. Myrrh. o^Euphorbium verbinden, en die zolang open
Lude\'n tot dat het afgefchilffert zy Dog dewyl dit beentje zeer klem
komt het \'er dikwils eerder geheel mt tevallen alsaftefchilff^en.
MaaTals het zig \'er heeft afgefchilffert, of dat het geheel is uitgevallen .
kan men de wonde volgens de voorgemelde manier toehe en (B)

TA De Konftbewerking van de derde zoort, namentlyk, a^s bet on-
gemak is in de fchede der pefen, die de vingeren doenbingen beeft,

L op de volgendemanier , en volgens zyne onderwyzmg,is m^ twerk
te ftellen. Men befpeurt, zegt hy, in deze zoort zomtyts aan t eind.
der vinger een klein gezwel, alwaar men ook eenige etterkloppmg ge-
voelt : als dan moet de Heelmeefter aldaar met een regt mes de lengt^^^

d\'ander zyde fnyden; hy zoude beter
ire^egt hebben, indien ge de ftofFe zeker
wilt wegnemen , zo kapt de vinger weg;
maar zulk een raad moet van verftandige
Oefenaars veragt worden.

Hier zal ik ook niet onderzoeken wie
ons onfeilbaar zal konnen aanwyzen dat
de ftofFe tuften het been en \'t beenvlies
zeker gelegen is, dat laat ik daar, maar ik
meen, dat wanneer Curies de oorzake
moeft zyn, de knagende ftofFe op het been-
-vlies eerft raakt, en door de vafte ftofFe,
waar uit de top des vingers beftaat, dat
vlies, en derhalven het been haaftig bedor-
ven word, zonder dat wy nodig hebben
20 fyn tc óórdelen , dat in een fpatie zo
min als niet, (om dat het vlies en "tbeen
als een lichaam uitmaakt) een etterge-
zwel zoude geboren worden.

(B) De geneeswyze van onzen Heer
Sfchryver is, lofFelyk, dog wat aangaat de
fpongieufe of quaadaardige ftofFe, die metï
behoort te con fumeren, daar toe kan men
geen betere bytmiddelen gebruiken dan
de PulvMirrh.-^j. Predpit. ÄHZ^r-jj?.wel-
ke onder malkander gemengt meerder by-
ten als zom\'mige wel denken, en teffens-

veel dienft doen. Wyders om die ftoite
te verminderen, zo gebruikt men gevoeg-
lyk de poeder van Euphorb., S ibmaMir^^--
Mnflic. enz. waar van men zo veel of z»
weinig, als men oordeelt nodig te zyn,
in de quaal ftrooit.

Voor \'t overige zoude ik raden na bev
openen met geen Empl- diachyl. te dekken»
maar oordele beter te zyn met koele mid-
delen de toevloed te weren, en dus is be^

Ung. defenfiv. Ceruleum, of een comprefiie
in brandewyn en water nat gemaakt, nut-
telyker..

Door welke opening dan een wateragtig vogt uitloopt, waar na de
Patiënt eeniae pyn-verzagting gevoelde : dog kort daar na quamen de
voor^emeldltoevallen weder , zonder dat menigmaal de Heeimeefter dc
oorzaak hier van konde bezeiFen. Zomtyts had de etter het emdeder
fchede van gemelde pees te gelyk met de huit doorvreten, en zig al-
daar een uitgang gemaakt, dat den Patiënt voor een kleine tydverr
zagtina saf; doS in korren tyd quamen de gemelde toevallen weder,-
en men zz<y aan de plaats daar de etter zig eene openmg haa gemaakt ,
een klein llukie vleefch, gelykende na een klier, dat zeer pynlyk was,
en gedurig van eenige wateragiigheid, van boven van de hand neder-
waarts komen de, bevogdgt wierd. In deze omftanaigheid moet men
een hol onderzoekyzer of wegwyzer in de gemelde fcbede der pelen*
\'tzy door de gemaakte opening, of die de etter heefc doorgevreten,
fteken denzelven boven de eerfte naauwte induwen, en naaerhand
met een fehaar of mes alles wat er boven het onderzoekyzer isdoor-
fnyden; dan zal men in de opening een dikke geftremde e. ter vinden.
Dog wanneer het oogemak zig nog verder uitftrekt, moet men den
Wegwvzer dieper induwen, en alie? wat \'er boven is, doorinyden , en
xodanig aanhouden, tot dac men de hooftplaats van de quaaiheelt ge-
vonden. Indien de plaats van \'t gezwel in het midden der vinger was ,
en men had de opening der fchede tot in het midden van het eerfte lid
des vingers gemaakt, dan raad de Heer Peth de opening drie of vier
mesruggen breedte in de hand te verlengen , om de opkrimping te ver-
hoeden, die hetovenge der fchede aan den vinger, alwaar ze nog zeer
hard en knurfigtig is, zou konnen veroorzaken; dewelke zy als ze irL
de hand zagt ofhuidagtig was, aldaar niet meer zou konnen te weeg-
brengen (G),

der\'zulke ftof ontdekkende, nogi verdes
voortvaren enz. Welk zeggen onbefchei-
den is, want wie in onze konft maar wei--
nig gewerkt beeft , zal immers met my
zeggen , dat het bloeden ons buiten ftaat
ftelt de ft-ofte wel te onderfcheiden , en
daarom wilde ik gaarne dat onzen Heer
5"chryyer zalke copye niet mededeelde.
En behalven deze dwaasheden zegt Ga-
rengeot het met een fehaar te openen, daar.
het\'hyna onmogelyk is een fonde binnen
te brengen, en dus kan in die beknelde\'
plaats geen blad van een fehaar gebragt ■
worden.

Wie hier nader wil onderregt zyn , die
leze onze denkingen over de peesquet-
zinge, alwaar de manieren van die te be-
handelen op de wyze van de Heer Fetit-
zullen gevonden worden.

(C) Onzen Hr, Schry ver gaat al weder
ffiet zynen Garengeot, die nog geen regt
denkbeeld van deze quaal heeft, te veren
onverflaanbaar voort. Ir.dien het gebrek
in de koker der pees voortkomt, zo kan
men het geen Yyt noemen , maar zuIk een
Sebrek kan men beter onder de pees-quet-
zinge, dan onder dit Hoofdftuk brengen ,
^■\'yl d\' oorzaak van dit ongeval door kneu-
zing of fteking veroorzaakt.

Hy fpreekt van nienwe vindingen, van
Garengeot, daar ik in tegendeel ditonge-
J\'al in myne kintfe jaren reets heb zien
behandelen , en uit lieden van hogen ou-
derdom verftaaan , dat zy znlks van hare
voorzaten hebben zien oefenen. V\\^aarby
men nog verwonderings waardig ftuk
Z\'st, datis^ men moeft eerft zo ver ope-
nen tot mem^e quade ftofte vind, en we-

#eren, zo f f ^ ztSn^ ko^ waar uit dikwils een grote me.
dan OP eenmaal tot opdezweiin^iceuu, is re weeft, van

T7.fte«teenfnoertje, S^fhS joor by het verbinden, al de ftoffe
. door te fteeken, zonder\'deze band weg telny^

iMuJculus hoorde delen, end^.^^^^^ ^^daar de verzwering zoeken, en
uhiimi s. eenigzints van malkandei Inheide \' zoude verbetert worden.

verband langwerpige, droge t\'zamengeroldei^lukzel-Goniprellen,die^
men op bSe de lySen der\'pefen legt, om dezd^^^^^^^
vele on malkanderen, om een bequame zamendr ukkmg temaken, en net
bloedeSeTperDog indien e^.grote ader aan dehand gequetft was,
en de nSÏ-f al een niet wilde voldoen, zou men de adp moeten

S^enfcherp en^ alhier voor de pefen zeer l^^adeljkzyn ^
Sand mLt m^ boven de hand en onderarm rypmakende papzeIs,zo
M^rm als^ttSi^^^ is, leggen,en dezelve met een iS.hoofdband
Äl^ afe ved Uter als ^ opgerolde ,windzels i^, vaft n^n.
te T^eer dewv \'t genoegzaam kan houden, enmet nodig ishet dedm
het verKind Ji te bewelen. Ook moet m^n het gehele^deel van deze

ik al weder dft ftuk verder als P.»»^
^kke-, zo zyn \'er gevallen waar by. öfize
»lanier van operertm tót .beboudents :\\5an
•^at deel en \'t leven van deh m&nfoh, itea
i^oo-ften Hodig is. Het ftaat my nog -^eer
.^elvoordat-ikin den. jare I7I4- « Pag^s
. zynde, die konftgreep door de Heer l e-
m heb zien uitvoeren, maar van d\'mtflag,
w^ft ik met geen zekerheid-te fpreken,
wyl ik kort na de operatie.«an.jiaar.ser\'r;
trokken ben.. Dog door my zelfs heb ik

Offchoon men\'ons zou willen wys. Riar\'
ken dat de hand tot zyn vorige gebruik
zoude komen, na da t de pezen zo veel ge-
ileden hebben, et; aan den dag zo l^ng
waren bloot .geftelr,. . zulks is t\'onregt ,^-
w.ant alffheon .zy niet .tpt irotting overge-
gaan war^n , . zo zullen ze ,in dje enge
onder de.ïingband bfklemptzfnde, en doo^
hare iuoeengnoe|,itjg een ;vaft lichaam -wor-
dende ^ haar fchuiying verliezen,
halven de beweging van inkorting,wa?rvans
ik verfcheide gevallen, onanpet heb , moe-
ten ondergaan, en dus èlyvöl ; dc\' vin-
gsm^nilaèt lidder-ha^d weging:

H E T^ Ojfe

■■ ■ TAN P S : " ■ :

^ P Ê È S k N Ö^ \' Ö V^ ^GangUum.

■En noemt het^^n Peesknoc^ of als z% een ^^

pvnlyk, hard en beweeglyk gezwel,\'t welk aande pe^

Serliand ende voorhand, zoiwd iii ■ als uitwaarts, komtteverto-

. / 1 ■; ■ neuy-

ih onü^rl^eifc diergelyke,^^

hebben bekomen, dewyl iiet aan of op beenagtige p[aatien
lyk voortkomt, of dewyl het in \'t aantaften byna zo hard als «een ^ •
Ook fchynt dit gezwel een zoort te zyn van die m hun eigen vlies d
lloten zyn; van dewelke boven op de 551. en volgende bladzycen ge

handelt is,- dog dit ongeval is van anderen onderfcheiden, om dat cie
ze voornamentryk aan de handen, en de overige byna aan alle delen van

het lichaam komen. De oorzaak des pMnoops is een vergadering van
taaiie en dikke vogten , die zig, inzonderheid na een uitwendige
quetfmg der pefen en banden, als door ftoten, flagen,vallen, verreK-
kinse, tuften derzelver vezelen en buitje te zamen zet, en allengsk^is
menigmaal tot de grootte van een noot of wel van een ey uitzet. Kuyjttt
heeft\'er eens een ia\'t ontleden van een lichaam uitgefneden , die ais
het kryftailyne oogvogt doorftralendè zou geweeft zyn Q). Cyprianus
zeet dat de Peèsknoop uit\'een als het witte van een ey beftaat,

die zig in de koker der pefen afgezonden, en nooit tot een zwprmg kan
^bralt worden (cl Dezelve zyn met alleen van een verfcheiden dyke
foouf, maar zoUyds ook te^^aan beidede handen, zo als im de
■u o Menselfchrifren van de Academie der natuurlyke nieuwsgierigheden
een bvtoider ftaaltje vêrhaalt wbFd, dogii^tgemeen evenwel maar een
alleen; eenigézyn i^önd:of:eiroiad;cenige effen » andere oneff-en; eemge

zvn redeiyk verheven, andere meerendeels platagtig; eemge, m zonder-
heid nog verfch zynde, laten zig ligt verdryven, dog andere, inzonder-
heid verouderde, zyn dikwils zeer bezwaarlyk weg te nemen

(E) Dc Peesknopen komen ineeft bui-
ten op de hand, maar voor al op of tus-
fchen het gewrigt der ongeliaamde been-
deren en het brede lichaam der fpeèk,
het welk de reden is datze nog klein zyn-
de en gedrukt wordende, zig geheel in
de Articulatien v.erfchuilen ; dog zo dra
men de hand buigt, weder uitpuilen-, en
door de vinger en \'c oog konnen ontdekt
worden.

- Dit gebrek komt ook op de Articulatie
des voets en Tarfus, dog deze blyven zel-
den zó bepaalt in grootte als op de hand,
maar fpatten om vele oorzaken, die we
hier om deszelfs oinftandighedea niet-zul-
len ophalen, zó llerk uit dat-ze als een
bosje druiven van my gezien zyn. - _
• Dit\'gezwel Tind men onderfcheiden m
vaftheid,( om dat. wanneer de vliezen \'

(n) Sennert. Prax. Med. Lib 5. P. i

(/;) Blancard. Collea. Med. Phyf.Belg
. (f) Foetü pag. 76, \' \' -- -CO ö^^r.

fterk zyn , de vogt die daar in befloten is ,
Mets vafter als voloeibaar gevonden wor-
dende, door de fterke uitfpanning een
vaft gezweiletje by het taften gelykt. Maar
indien d\'ingepakte ftof vaft en ontaart is,
dan is het wezentïyk een hard lichaam.

Ik hebbe nooit gevonden dat het aan
de pezen gehsgt of daar van afkomftig is,
maar veel eer aan de omvangende vlle-zen
der geledinge , in welkers cellen ot huis-
jeseen klare glibberige vogt uitftort, di-s
zeer wel, na het zeggen van Rupdt, aan
het glasagtige vogt van \'t oog ge yK is. Dez®
ftofFe zit in geen een huisje alicen, maar
. men kan door \'t gevoel gewaar worden
dat zy eenige tuff-enfpatien maken en dus
zomtyts aan t\'zamengeplaatfte druiven ger
lyk zyn, welkers af delinge men met hec
aos kan zien als dezelve ontleed wogjj

dreven worden f vooral aïs men dezelve dikwils en fterk, mzonderheid
«iet nugter fpeekfel, wryft; naderhand .een platgeüagen kogel of eea
ftükje plat loot vaft \'er op bind, en \'t zelve eenige weken dag en nagt
\'er kat op blyven; \'t welk nog van veel kragtigep uitwerkmg is-

gel, waar mede een wild gediert is gelchoten. De Oleum Petra, 01. Pbi-
iofopborum insgelyks word de OL Saponis en Empl. de Ammomac^ ztet
gepSr \'De Ammoniae-pleifter word van Forefius (.), van andere de
« Kikvorfch-pleifter met de quik vermengt zeer geroemt.
een peesknoop verdwenen, wanneer de Heelmeefter zyn dumi ftyf op
de peesknoop zet, en daar na met een grote kragt, of zo fterk als
hem doenlyk is, op het gezwel drukt, als of hy het op eenmaal wnde
wegduwen, dan gebeurt het dikwils datze in een ogenblik verdwy^^
^i^rta fchrVt COdatmendehand, ^^^
is-, moet op een ifelleggen, endan met een vuift ,

fil a. vertoont, \'er eenige fterke flagen op geven,,waar door zodanig.
dikwils terftont zou ontbonden Worden. InSgelyks leerd Muys (^d) , aac
de verouderde peesknopen, die met drukken niet zyn weg te^nemen,
door een flag met een ftok of houc, inzonderheid als\'er lood in is ge»
ffot-n konnen verdreven worden: dog naderhand om het wederkomen
te zVerder te verhoeden, moet men de Kikvorfch-pleifter met quik daar
over lessen, en wel verbinden. Belvetius zou met"éen houten hamer er
opgeflagen en denzelven daar mede verdreven hebben : want het laat zig
aanzien , dat door zodanigen flag 2yn vlies gefcheurd en de geftrenide

Hare vliezen zyn dun én ligt verbreken-
de, en zo dit gebeurt , dan ftort \'er de
ftoffe uit,_ die te veel bedorven of te
fcherp zynde niet weder kan opgenomen
Worden. En derhalven maakt ze quade
gevolgen en langdi|rige zweren, om dat de
toevoer van die geftadig duurt, het welk
de reden is, dat deze nooit genezen, zon-
der dat die gehele holte onder de huid van
liet een tot het andere eind geopent word.

De oorzaak is zelden iets anders dan uit_
terlyk ■ geweld , en vooral kneuzing ot

niet de dekzels derpezen) uit zyn
^■^agt gerekt zynde deszelfs dunne vliezen
«\'trekken, en na maten \'er veel huisjes
. ook vele byzondere gezwelletjes, dis

De tekenen zyn uit het voorverhaalde
Hgt op te maken, wyl men buiten de ver-
zwakking van het iidt een beweeglyke
dikte zonder pyn gewaar word.

Dit ongeval is goed of quaadaardig, de
goeden laten zig zonder gevaar of gevol-
gen , \'c zy door middelen of handgreep,
genezen; dog het gebeurt wel dat ze we-
derkomen , maar de quade zyn die, de-
welke zig van zelfs doorhoren , onder en
in het vetvlies uitfpatten en aldaar vele
wanorders omtrent de pezen uitwerken,
zodanig dat men by zommige een ftyf Üdt
daar uit ziet voortKomén , vooralindien
men deze ftofFe door broeijende middelen
getragt heeft te doen verdwynen.

ien Cc gcuniis\\s.ii, »vu. «»V
tot verharding overgaan , daarom moeten
de middelen verdunnende en teffens Aveek-
makende zyn, waar. toe ik met veel vrugt
bet Empl: de ranïs mm, merc. en gompiei-
fters , mer éen goedé quantiteit van bapo

li^HeJiS gemengt, gebruikt heb. - .

Door het- drukken van, lode:plaat es,,.

met quik beftreken, gelukt het zelden,
ten ware zy door deze hardigheid en wry-
ving quamen te breken, ais wanneer de
Uitgeftorte vogten door de naaft leggende
vaten , worden opgekomen en dusdanig;
veneren. Dit gaat evenwel zelden aan , om
dnt de Articulatie los en lUim zynde het
gezwel door het loot tot in de tuflenfpatie
word ingedrukt, en derhalven
nn de hoeer ftaande been-ftolFe. Maar op
S? voigS wyze geneeft menze zeer vaar-
digen gemakkelyk, .wanneer dezelve nog

zagt zyn, namentlyk door het drukken met

de dtiiin\', \'t Avelk in dezer voegen toegaat .■
Mén buigt de hand van den\'Lyder zoda-

nia, ^ dat de peesknoop uitpuilt en met we-

de^in het gewrigt kan verfchuilen , dan
omvat men die hand met onze beiue han-
den , legt de eene duim op het gezwel en
■de duim van de andere hand op de nagel
van de reets geplaatfte duim, waar door
"dan, de kragten van deze beide dmmen
malkander dóór flerk drukken onderfteunt
vindende , het gezwel, indien het breek-
baar is, barft , en de vogten verfpreiden,
die dan, als te voren gezegt is, worden op-
genomen en weggevoert, waar toe m t

van het gezwel\'door het ftaén itiet de viviir
\'te breken, maar dit is onzeker, indien
raèa niet een. van onze duimen eerfte op \'t
eezWel legt en dan met:^e vuift d^ar op
flaat. Maar^dit heb„ik verfcheide; Ri^lW
■ tot myn iéetwëzèn oddernottieh,;
door die -flag deed ik my zelfs meer-py^

aan als wel aan deflLTder...Zedert ƒ e,b
ik een gemakkelyke manier uitgevonden ,
ik buige de hand, zo als gezegt is, en
fpanne dan een zagt en bolle zeemledere
ft rook om de hand over het gezwel, zoda-
nig dat ik het \'er door heen. zie,; dan heb
.ik éen palmhoute hamertje met een

fteel voorzien is, hier mede fla ik op C
ISwel zo net als \'t mogelyk is, op dat
^er geen been einden gequetft worden ,
waar door ik \'er verfcheiden heb genezen.

Hier in Jmjlerdam ken ik een uitmun-
tend Heelmeefter die dezelve opent, maar
dit werk heb ik hem mst zeer flegten u^-
^flag zien volbrengen : en dewyl zyn L.
■my zulks in den beginne zeer ft^rk aan-
prees, ondernam ik deze manier ook aan
Skere Dame, maa^ geviel haar en my zo
ü% , dat ik ze naderhand niet meer heb
ondernomen, om dat we een zeer lang-
durige zwering behielden. Dewyl my nU
dit Mishaagde, ben

vTorquamTmaa^ de genezing en angdu^
-rige lekking v^as al mede vervelendeooK
mene ik dat deze Lyder meer zwakheid
in de hand behield dan wel door het ver-
breken nablyft.

\'Zïikëïe: ■HóOf\'SultfeHs. Jödia Mé zog?-,
naan^de peesknojjen - aa?^. de buitpnzyds ■
van de voet ," ftrekkende van het lidt tot
aan de navoet, in verfcheide heuvels e.n

hoven dezelve heen , .w.ajur door eenige
van dezelve quanie^ qitpuilen, wesha-fven,
it de huid yervvyade om deze peprder
hl^bt te krygenVen dus-rukte

fcheidè W deze klare blaasjeéffietde fpa-
tel en duim uit en derell die ik niet konde

, wond met Balf. Gopmi terwyhk de huit-
wonde met hegfpleifters 20 na doenlyk,
aan een bragt. . \' .

V¥at belangt de hygelovige oefenmge ,
daar van willen we in ons Landm en voor-
; al onder de regtzinnigen, .niet fprekeji .
^hog■ geloven : dat\' \'dr kogels^daar wilde

mJ aan de hand zyn doofiiouWeii, om hier\'door te weeg te brengen,
^Qf\'V- \'W£der:aän den an\'dèren gtoeijen: dewyl zonder deze hegting,^^
dï4o^efhéderiè pefón Men weêr willen aan een v^^n, waar

Id^S^è vin^e&i, Wdkers pefeti tifgefneden. zyn, ftyi woraen
B^ naad kan a&en, al3 de pefen niet,diep, mj-r
leggen.,\'gemaakt worden: Numénttylc aan;de p^en op de^
vrlèr^f eh duU bewègcü-, alsmede

genlamt want aan de pefen die diep l^^gg^n, geJyk als m de hand
heeft men deze Konflbewerking met geen goeden uitflag tot nog toe
kotïnen uitvoeren. Öfiehóon deze Konftbewerking ^zn ^vtcenna

VvaXS^Sb-hoèamsi^^zelve naderhand.in \'t. vergeten geraakt ^f,
was gevaarlyke toevallen veroorzaakte ,

FSS-ä^to^i^^a^^^^ dezelve met eengoeden uitOag weda
QP ^^b^SSS en uitgeioert hebben, als mede naderhand van n^

^\'\'^Ihrr by dient men wel te weten, wanneer liet nootzakelyk^
KonftbewerLng in \'t werk te ft-ellen,:en met vrupkanmtgevoert

is het hegten tevergeefs, en de t\'zamenhe ing onmogelyk. 2) Alsde
Lden dfr ^orgefnl^dene pefen kon-nen te zamengevoegt worden, dog
emaen oer uu 0 r j^ ^^ ^ ^eer gevaarlyke toevallen veroor-

Z a«er over «"bogen hond; derhalveA is :de,,.na.ad .zo !yel hier
f sby S buSJs d5vingeren, en;Uitrel.kerder™

oplettentheiHT\'dezelve voor een gedeelte
afgefneden zynde, niet geheel en at des-
: zelfs draden affnydt.^>-ïZo ak men by bet
hegten onvermydelyk doen moet ,• mdie^
men in dit w.erk te regt wil Hagen. Of
deze reden is deze bewerk ing _zonder gs
vaar , voor zo verre dezelve in zyn oin
Handigheden mogelyk is, en de grootlt^
zwarigheid, als ze wel gedaan word, be
üaat alleen daarin, dat de hegtingwed^^
uitfcheurt, of dat de pees rotting of o^t

aarding ondergaat, waar door zy onfflOge

lyk kan t\'zamenhelen; en dus is het eenig^
ongeval, dat dé zaak maar met geiui^t:

onze weinige moeke vrugteloos is-

(G) Veel goede zaken die door laatdun-
kenbeid vcrwaarloofl: waren , ^eder op
de baan en in de mode komende, geven
even zo veel genoegen als uitmuntende
nieuwe vindingen. Ik kan de. reden met
beföfen waarom de Konllliewerking van
pezen te hegten zedert eenigen tyd zo mm
door onze Amptgenoten is uitgevoert,
nademaal zo veel heil en zo\'wemig ge-
vaar daar in gelegen is. Want wat volgt
\'er op een afgefnede of afgebroken pees,
vsranneer\'zë niet weder te zamenheeld.
anders dan een onbruikbaar hdt, beha -
ven de gewigtige toevallen die \'er op-vol-
gen, jndien men met duiterfte zorge en .. - ..... -

Het CLXX. Hoofdßuk, van het hegten der Pefen enz. 1115
den, en na dat de quade toevallen over zyn, weder hegten, \'t welk

3. Voor eerft moet men de beide t\'zamen behorende emden zoeken : De eerfte
en dewyl het. bovenfte einde van zyn fpier m \'t gemeen onder de huit ^J^^iom
te/rug word getrokken, moet men de huit aldaar en ook beneden
opienfnvden, tot dat men\'dezelve kan komen te zien.: daar na zoda-een n.iaide
•niae, met een tangetje of zo \'t anders gevoeglykft kan gebieden,te doen.
nederwaarts halen en.met het ander einde te zamenhegten, twelkop
tweederlei manieren kangefchieden, te weten, met een of twee naalden.
Als men het voornemens is met een naaide te doen, neemt men eene
fyne dunne naaide, met een dubbelde gewafchte draat, die nogtans
niet; veel dikker als de naaide zelfs mag zyn, op dat ze dezelve zou
konnen volgen en doorgehaalt worden. Aan. het emde des dubbelden
draats legt men een dikke knoop, fteekt daar na met de naaide door

wel- aangelegt, het. wezentlyke middel
is dat de te zamenplakking veroorzaakt;
want indien men een pees hegt en niet na
vereifch verbind, dan is de hegting on-
nut, en de heling zal nooit volbragt wor-
den, daar in tegendeel de ondervinding
leerd, hoe dat gebroke pefen zonder an-

dere Konftbewerking, dan verbinden en
wel plaatzen , volkomen genezen. Zulks
heefc my nog kennelyker gebleken na het
hegten der kuitpees, welke na iryn ge-
dagten byna moefte geheeld zyn : den
Lyder op een ftoel zittende, wilde iets,
buiten zyn\'bereik zynde, krygen, en bui-
ten zyn evenwigt komende viel hy, dog
worftelende om zig op te houden, raakten
de tonen van de quade voet op de aarde
en dus de gehele laft van \'t lichaam op
die nu eerft en niet volkomen aan een
gegroeide pees, waar door zyn hegting
doorfcheurde, zodanig dat \'er geen nieu-
we hegting konde gelegt worden, ten ware
men het doorgefcheurde eind afknipte,
\'t welk ik niet derfde wagen, wyl we de
pees daar door te veel zouden verkort
hebben, en derhalven meer nood van bre-
ken zoude hebben ondergaan. Om dit
teontwyken zo heb ik met myne verban-
den fterker gewerkt en de einden aan een
gebragt, waar door ik gelukkiglyk een
vafte heling bereikte.

J ** »» CfclJl». VIIW —J — 7 --

diep of tuOen andere delen, of al te na aan
zware nagaderen leggen, te menigvuldig
in een bundej by een , te veroudert of te
veel gefcheurt of gekneuft zyn, kan of be-
hoort men niet -te hegten, maar zyn ze
^in tegendeel na de afbeelding van den
uitmuntende Vaugdion op zyn 10. plaat "
fig. 78. naar welkers hegtinge onzen Heer
Schryver zyne figuren gefchikt heeft, zo
lian mén 0)et deze lofFelyke bewerking
voortgaan. Indien dezelve wat gekneuft,
gefcheurt of bedorven zyn, zó .}can men
de fchuinfe\'einden ftomp maken, en het
quade of geCcheurde regt ^yösr. en dan
hegten. Zommige zullen öptrent dit doen
•wat zwarigheid maken, maar hier fteekt
niets in, want de pefen en zenuwen ge-
ven geen toevallen by hare volle affny-
ding, en fchoon men daar een ftukje uit-
fnyt of de einden daar van raauw maakt,
zulks geeft geen gevaar, maar hangen zy
^og door draden aan een, zo hebben we
2Ware voevallen te wagten. Om deze re-
■^enfaeb ik altyt voor een vafte regel, dat,
^anneer ik de harde koker van de buigers
der vinger moet openen, en daar in de
^oorgeboorde en doorborende pefen be-
dorven of aangedaan vinde. dezelve, om
toevallen te doen bedaren op dat mo-
«lem fpouwing der fchede, de pefen
f^erfcheppe en affnyde, waar door de
toevallen aUyt haaftiger bedare.

bewerking behoorhi. Hitgeftrekt blyve , om alzo de ■ doorgefiiedene
p.fen zo veel te ^gemakkelyker t\'zamen te konnen brengen. Daar
ia fteekt men twee mesrugs breedte van het üitterfte ejnde door het

bov-nfte einde der pees van boven in, \'dat het onder weder uitkomt,
en dan met dezelve naaide het ander gedeelte der pees , van onder na

haalt dan de einden der doorgeftiedene pees wel te zamen , dat^ ze regt
Srito anderen aankomend (ziet laè. XXVL/Ï^. 3. AAA) feyt als,
dan de naaide af , en maakt met de beide einderi-desdraats een knoop ^

klein ftukie rond te zamengedraaic lynwaat móet leggenten erbovenop
een vaften ftrikknoop maken , gelykals inde verhandeling der kno^^^^^^^^

gezegt is. Eindelyk moet men de wonde alvorens van hfet bloed wel
lezuivert zynde, zo als in \'t kort zal onderwezen w^^de", je^b^^^^^^^
Als men met de vingeren de naajde met wel door de pcfen kan fteken ,
moet menzig van het naaldetangetje Tab. IV. bedienen, »n-

en gelyk als vereelt waren, danis te.vrezen, dat dezelve zodanig met
zouden t\'zamengroeijen, derhalven,: eer men ze te zamen he.gt moet
men aan ieder eindde een weinigje met een fchaar afknippen, en daar

De lapjes , waar door de draden gaan^
neem ik van fyn fterk met, diapalm ge-
fmeerd linnen-, welke zo . dik op den ander
gerold zyn dat ze de figuur van\'klefn?
kuffentjes uitmaken , deze zwellen wéi-
nig , zyn gelyk en fcheuren nog rekken
nooit, zo als in tegendeel by het leder
gebeurt, behalven .dar de .gaatjes, die men
in\'het tweede lapje fteekt om de, draden
daar door te brengen, open blyven .ftaan,:
en dus word dic werk vaardiger volbragt-
De hegting moet gedaan worden zo
haaft men gewaar word dat de pees. of pe-
fen i^efcheiden .zyn^ w^ant nadedrJeeerfte
dagen komt niet alleen de fcheiding, maai

na den fevenden dag, zyn de ^draden inge-
trokken, de pees word rond., ftuii; en geeu
.ge.eh\'voedend, fap. meer uit, behalven, da.c
\' de omleggende delen genezen, vlees uif"
werken dekken, en begraven, de .peej.
zo dat men daar van het minfte met zie»
kan. Om welke reden , na verloop v«\'
drie dagen, myn raad zoude zyneen^^ e

(1) Tot . het hegten der pefen moet
men onvermydelyk de naalden-tang ge
bruiken, om dat de naalden , die krom
zvn, en door deszelfs glatheid wegens die
daar bv komende vogten onmogelyK met
de vinger konnen vaftgehouden worden-,
plat en"als een feis gebogen moeten ftaan,
waar van de rug de, buitencirkel, en het
dunne Je binnencirkel maakt; ziet myni.
plaat, de, 14. fig. , Dog hier ftaat wel te
noteren.dat die dunne zyde niet fcherp zy,
want anders zoude de pees in de lengte
gefneden of gefpouwen worden. Deze
naald moet kleinder of groter zyn na de
grootheid\' \'der pees die men doorfteekt.
pe draat moet fterk qn niet te dun zyn,
Gp idat de ,pees niet doorfneden . worde,
hy moet ook wel doo.r wafch of -\'t ËmpL
. grr.tia Dei gehaalt worden, zo om gelyker
\'en vafter te zyn,als ook om voor rotting
te bewaren, \'t welk,wel zo veel gevaar
niet heeft, wyl \'men dezelve niet lang in
de pees laat.

inen moet de afgefcheidene pefen niet ontbloten, nog met een tang te za-
^en halen déwyl dezelve daar door ligt zouden konnen befchadigt wor-
maar liever de naaide door dezelve te gelyk met dehuit, eerft de
bovenfte. daar na ook de onderfte, op de voorgemelde manier, door-
deken de hand uitrekken, en de einden naderhand.door het binden
ïe zamen hegten. Maar dewyl men de naaide met de vmgeren alleen
\'erniet wel kan door krygen, als mede de flinkerhand met genoegzaam
kan tegen houden, moet men de naaide met behulp van de naaldetang
^aèJV.fe. 5. doorfteken, dog met een pypje, gelyk Tab.XXV.pg.3.
tegen houden , om \'er zo veel beter door te konnen komen. Maar als
de naaide door de pees is geftoken, moet men de naaldentang weg-
nemen, dezelve met de.vingeren doorhalen, dan m de na^detang
Weder vaft maken, en insgelyks door de andere pees fteken De naal-
den moetenten dien einde krom, dog op de zyden n^t fcherp, maar
plat zyn. Tab XXVI. fig. 6. Onder de dubbelde draat, als dezelve
byna door de pees is gehaalt, moet men tufl"en de ftrik een weimgje
te zaniengerolde gewafchte talfe leggen, op dat \'er de draat niet zou
doorfnyden, en als de draat ook door het ander einde der pees en de
huit is gehaalt, de naaide los maken, weder een weinigje gewafchte
taffe tuflen de twee draden leggen, de twee einden der pefcn zodanig
te zamen halen, dat het een einde even gelyk over \'t ander heen komt,
en voorts eerft een enkelde knoop boven op de zamengerolde taffe, en
dan een ftrik maken. Dog waarom het eene einde over \'t ander moet
heen komen, \'t welk het helen zou fchynen tegen teftreven, ook van
den beroemde Engelfche Heelmeefter C\'owper reets lang verworpen C^),
geeft Garengeot geen reden. Maar wanneer de wonde reets is veroudert^
de einden eeidagtig, en aan de aangrenzende vliesjes aangegroeit zyn ,
moet, men ze losmaken, de vereelde punten affnyden, en voorts, ge-
lyk reets gezegt is, te werk gaan (K). ^^^^

^^^e daar van te fnyden om de beide
itotnpjes raauw te makenen vaardiger ge-
door de uitvloaji van \'t voedende
\'^P te erlangen.

CK} De raad van Monfr. Garengeot, door
Schryver hier voorgehouden, is on-
^^\'logelyk op te volgen ; want i) De. pees
- qm hoog door het inkorten der
. 20 dat de huit een .a twee vingeren
? daar geen pees onder gele- j

wezen; 4) men kan hem niet voelen,
handelen nog zien, 5) Onder dezelve
konnen gewigtige delen leggen.

Op het r} is aan te merken : Al konde
ik de pees aan de zyde der fpier gelukkig
fteken, v/aar zalik met myn nardd heenva-
ren om de fpatie die\'er tuflen beide de pe-
fen gevonden word, in het blinde te be-
reiken, en hoe dan d\' onderzyde van het an-
dere eind wel te treffen? En zo dit.al ge-
lukte, dan zalmen immers die gehele ruimte

der huid rimpelende en op een boop by
een balen, waar door een ongerchü te
heling zou moeten volgen, 2) Hy is los
Sende en door deszelfs befmenng glad,
w^door hy, om dat hy teffens 3) zeer
Wft va^wezl; is, op de ®infte aanr^ung
wegelvd, wyl hy niet kan vaftgehouden
woS en derhalven fteek ik hem on-
Ser en zelfs indien hy klein is, geheel
S. Want ten 4) men kan hem met han-
delen , voelen nog zien ; en derhalven in
ÏÏnerlei maniere beveftigen. Waar by

fen O komt, dat onder dezelve delen, die
^llaïrïyl\'yn, l^onncn gel^n zy.^^^.^^^^

seot viel zwaarder, dan dat we deze
n\'iet\'/in^ onbehandelt lieten.
^ HS°uk is dan klaar te begrypen dat
we^^e hïïdmoeten f-pouwen, teammft n
zo ver dat men de eindens der pets ka"

ontle\'kken, welke fplyting niet groot b -
hoeft te zyn, om dat men door konft he
boveneind kan «^fen zinker of tot^het
andere naderen, \'^og deze fnede geic»^

Evenwel, indien het eind der pees met
de rand dër huid gelyk was, of ^ f J^Yjll
door onze handeling zo ver hadden doen
naderen, dat de fpatie der hmd tuft-chen
de peeseinden niet te groot was , en zon
der merkelyke byeenplojing de pees kon-
de byeengëbragt worden, dan kon öie

fchuins nederwaarts, zo da de punt even
agter de ondderrand C^\'f ^ Tab. XV. ßg. ^
uitkomt, waar na de draat doorgehaalt e"
de naald weder in de tang gevat word, dan

fteekt men in het, onderfte ftuk, der .afge-
fneden pees even zo ver van zyn emde ais
van het bovenfte gezegt is, van onder op
maar dwars door, om hier door gelegent-
heid re geven dat ze by het aanhalen niet ^
alleen tegen, maar eenigzins op den ander
konnen fchuiven, waar in wel eigentlyK
zo veel voordeel niet en fteekt, maar in-
dien de draat wat toegeeft of door de ve-
zelen heen trekt, zo komen de einden
des te zekerder malkander te raken.

In myn aantekening op de tweede g. is
gebleken dat de pezen meer door een goed
verband, dan door het hegten worden by
een gehouden; derhalven zo gelieve den
Lezer te letten op de volgende inzigten,

1) Dat bet lid gebogen of uitgeftrekt word
na die zyde daar\'de einden "van de pees
aan een gevoegt zyn, op dat het onderfte
einde het bovengedeelte wat beter nadere.

2) Dat de fpier, wiens pees het is, door een
expulfif windzel, voor dat men hegt, ver-
draagzaam word geknelt, op dat de buik
derzelve niet zwellen kan, en derhalven
niet zal konnea inkorten, waar door de
pees zou moeten volgen. 3")Zo moetmen
voor dat de hegting ondernomen word,
een lange pleifter en een dubbelde fterke
drukdoek, beide, als op myn XV. plaat de
8. fig. is aangewezen, verbinden, in dier
voegen als tot het verbinden der gehegt®
hielpees, fig. 9. op dezelve plaat vertoont
v/ord. Door deze voorzorge kan men de
fpier zo bequamelyk nederhalen en pal
doen houden , dat ze in generlei manie?
weder op- of inkorten kan , terwyl ten 4,\'
door een fpalk of toom de voorgedagte
buiging wel onderfteunt word ^ en dus
zal de heling gelukkig volbragt worden-
Over deze behandeling hoort men a®
meefte klagten; want de gedurige houding
in die ftrakheid verveelt meer als \'t brek-e»
en hegten , dog op dit klagen moet wf
weinig agt flaan , wyl hier in het gep\'\'\'
nut van de\'gantfche zaak opgefloten is-

De fleking der naaide word op pen
eene wyze by yder gedaan, maar de befte
manier is deze : ik breng de naald m de
pees gemeenlyk tweemaal zo verre van zyn
einde als dezelve breed is, dog met regt
op en neder of dwars \'er doorheen, maar

dikke gewafchte draat, aan welkers beide de einden dunne naalden wor-
den vaft gemaakt, fteekt dan eerft een naaide door het eene gedeelte
^er pees, van boven in dat het onder uit komt, daar na ook insgelyks de
andere, dog zodanig dat ieder naaide door een byzonder gat naaft het
andere is geftoken. Daarna doorfteekt men het ander gedeelte derpefe
insgelyks met twee gaten van onderen in en boven uit, gelyk ais de
voorgaande: en deze doorfteking met twee naalden gefchied zynde, dan
2al men die wegnemen, boeide de einden, volgens de voorfchreve mamer
ïe zamenknopen, en daar door de afgefcheidene pefen vaft te zamen
Voegen op dat de einden mogen aan een groeijen. Dog alvorens den
knoop digt te halen, moet men een klein ftukje te zamen gedraait linnen
(of gewafchte taffe) onder ieder ftrik leggen, op dat de draat met m de
pees 20U können infnyden. Dog omtrent het hegten der kleine pefen, is
de eerfte manier beter te agten dan de tweede, ten dele dewyl ze minder
Pyn veroorzaakt, en dewyl ze haaftiger is uit te voeren. INogtans lieetE
gemelde Cowper den pees Achillis gelukkig op dezeifde mamer gehegt,
20 als uft de bygebragte Aden is te zien. Wanneer meer als een pees ts
doorfneden, moet men, na dat eene gehegt is, de overige op dezelfde
manier behandelen (L;).
" 6. De beide einden zodanig te zamengehegt zynde, moet men op^gj. ^g
de wonde Peruviaanfe balfem m-ec pïokfel, en \'er boven op een druk-Konilbe-
doek mat warme brandewyn leggen, en in de hand om die altyt uitge-werking te
ftrekt te houden, een fterk bordpapier meteen windzel binden. Den^®®"-
arm kan met warme brandewyn of v;ater en azyn omllagen worden: en
op deze wyze moet men dagelyks voortvaren, tot dat men ziet, dat de
einden te zamengegrocit zyn.\' \'t Welk gefchied zynde, dan fnytmen
de draat w-der los, en men neemt het leder of gewafchte taffe met het
bordpapier weg, wordende de wonde daar na met een wondbalfsm,
lot dat ze vokomen gefloten is, verbonden. Indien men na hethelen
eenige ftramaiigheid of onbeweeglykheid aan de te zamengeheelde pe-
fen mogt befoeuren, dan is \'t nodig, de plaats, daar de quetftire is ge-
Weeft, dikwils met« Heenift-zalve, Amandel-oly, of Johannes-oly
f-^ieren, tot dai ze allengskens wider leniger en beweeglyker worti. Be- ^^^^^
kalven de ouden, zo wiikn ook zommige nieuwe, en inzonderheid Maj-
^^me ra^j en Genga Q), beide Italiaanfe Heelmeefters , het hegten en de
2amenVoeijin.<^ der pefen, voor een verdigtzel houden, nogtans is zulRs
door vele gelukkigeproeven genoegzaam waar bevonden, en leid geen
^egenfpraak.^ Garengeot in zyn tweede deel op de 233. bladzyde, befchrj^ft

Raaln^ Ik zal omtrent de hegtig met twee
afi-P my niet inlaten, om dat ik die
"^\'^eure. en geloof dat zy niet alieen

in «laats van het bordpapier, een eigen werktuig, om \'er den
d" Sne Konftbewerking in te leggen, op dat de hand ter degen nit^

(M) De heelwyze hangt meeftendeels
af van de goede verbinding, zo als 4.
is aangewezen. Wyders kan men zig van
die maniere welke by Ba^in zyne verhaiv
deling over de verbinding der kniefchyt
te zien is, bedienen. En wat de plaats-
middelen betreft, dezelve moeten geen
vetftoffe in zig hebben, ten einde zy geen
rotting of merkelyke etterfcheiding ma-
ken • en daarom heb ik in deze genezin-
.^e , \'indien het te droog ftond, alleen de
Bak peruv. oiCopaiv. gebruikt: maar de
woide te gyl, te zappig of lekkend zynde,
zo als dikwils gebeurt, dan heb ik zeer
dienftig bevonden,

Waar in men de wieke nat maakt, aan-
legt en met een Empi.defenf Cerul, bedekt.
Indien zig uit de wonde te bolle en fun-
geuze ftoffen opwerpen, zo alsby my dik-,
wils gebeurt is, beftrooitmen dezelve met
de poeder van Sabina en Mnftixof men
gebruikt de tinftuur daar van met brande-,
wyn gemaakt, die men met wieken aan-
legt. Dog de gehele genezing hangt in-,
zonderheid af van het goed poftuur -van
\'t deel, want indien ds pezen door dat
middel niet wel worden by een gehouden,
zo helpt nog hegten nog middelen; en
zulks leert de ondervinding, want ik heb
\'er gelukkig genezen zonder hegten, de-
wyl ik de pezen door het buigen of uit-
ftrekken van het lid konde aan een bren-
gen, \'t welk in\'t vervolg nader zalblylien«

Van het Aderlaten op de Voeten en het afzetten der Beenen,
is reets boven onder de gemene Konftbewerkingen gehan-
delt; zo dat vervolgens nu nog overig is te verbandelen,
en wel eerftelyk.

honwen of afgefneden, kan de gewonde zyn voet niet meer bewegen ,dezei p .
en zou zyn leven lang lam blyven, indien ze niet wierd te zamengehegt.
Garengeot nogcans verhaalt in zyn tweede deel op de 221. bladzyde een
voorbeeld, dat een Heelmeefter iemand, wiens hielbeen gebroken was,
den Tendo Achillis met voordagt had afgefneden, zonder denzelven we-
der te hegten, en het afgebroken ftuk been \'er uitgenomen,zo dat nogtans
de Patient, na deszelfs heling weder, als of hem deze pees niet was afge-
fneden heeft konnen gaan. Wat andere van deze byzondere heelwyze
oordelen, en of ze is na te volgen , zal ik onbeflift laten. Dog het was
te wenfchen, dat Garengeot, die anderzints veel minder zwarigheden
getragt heeft op te helderen, en \'er duidelyke redenen van te geven,
ook aangaande de oorzaken dezer heelwyze en\'t gaan van den Pa-
tient verklaart had; \'t welk hy nogtans, zonder dat my de reden bekend
hier niet gedaan heeft- De Ouden hebben \'t quetfen dezer pees
"^oor dodelyk gehouden; en waarlyk ze is ook zeer gevaarlyk, gelyk de
<l"etfing van andere pefen, inzonderheid als ze geftoken, of alleen ten
^ele doorfneden zyn: waar uic dan, gelyk op een andere plaats reets

gezegt is, de gevaarlykfte toevallen ontftaan. Maar als éeii pees geheei^
is afgefneden, dan houden alle toevallen\'aanftonts op: en zo is\'t ook
met deze pees gelegen, die insgelyks, als ze geheel is afgefneden, we-
der kan te zamen gehegt worden, gelyk vele voorbeelden beveftigen-
Deze hegting of te zamenvoeging gefchied op dezelve manier,
als in \'t voorgaande Hoofdftuk van de Pefen der hand gezegt is; (ziet
Tab. XXVI. fig. 4.) behalven dat men een groter naaide 5. A. en
fterker draat B.\'moet gebruiken, op dat die zo veel te vafter kan aange-
haalt worden, ot\' in plaats van een regte een kromme naaide, gelyk
fiv. 6. vertoont. In het helen gaat men op dezelve wyze, als van de hand
gezegc is, te werk. De beroemde Engelfe Heelmeefter Corop^r heeft dit
egter, zo als in \'t voorgaande Hoofdftuk gemeld is, niet alleen door twee
naalden gedaan, en den Patient gelukkig geheele, gelyk als in de Be-
dryffchriften der Engelfen No. 2,52,: insgelyks der geleerden van \'t jaar
1700. op de 23. bladzyde wydlopiger is te lezen, als mede Tab.XXV.
fig. 10. afgebeeld is te" zien; maar \'t zelve hebben ook, volgens berigt
van Garengeot, de Heeren Thibaut en Cofle menigmaal, en altyt met een
goeden uitflag, verrigt. Ook heeft Vefiinglus. reets een voorbeeld be-
fchreven (ä) , en meld zulks van de pefen der fpieren die het fcheen-
been uitrekken, dat die onder de knie was afgehouwen, en met een
gelukkige uitkomft is gehegt geworden. Diergelyk fchryft Par<ßus van
de Pefen in de Hafen Qè) (Nj,

(IN\') Indien de, fterkepees die,het fcheen-
been uitflrekt, \'t zy onder of boven de
kniefchyf, gebroken, of afgefnedfin is,
dan is het onmogelyk dat zulke Lyderen
ooic haar vafte. gang weder krygen , ten
ware dezelve weder aan een heelde. Dat
dit ongeval zo door fnydende werktuigen,
als door onmatige kragten gebeurt, heeft
tVgndervinding geleerd , vooral indien hor-
tende, en bonzende vermogens (terwyl de
Mufculus reB\'us, crureus, devaflusinternus
^ exïmiwj gefpannen üaan) op datdeélof
kniefchyf aanhouden. Ik zal my over dit
wydlopig iftuk niet uitlaten, rnaar alleen-
zeggen, dat wanneer\'er breuk in de onder-
pees is; men niet hegten moet, maarjdoor
een welgefchikte verbinding, zo als in het
voorgaande Hoofdfluk is aangemerkt, te
■R\'eik gaan, op dat de fpieren zig niet
konnen inkorten en opgehaalt worden
enz. Deze uitvoering is boven de knie-
fchyf zo gelukkig niette volbrengen als
^e] onder dezelve, om dat het, verband

■met veel meer vermogen tegen de boven^
kant der kniefchyf ma, en dus können
we na de wyze van Baff .Tah. XVI. fig, 5
en 6. de afgebroke einden niet aan een hou-
den. Om welke reden weverpligtzyn,in\'
dien \'er aan de kniefchyf nog zo veel van
de pees is, dat men de naaide daar kaa
doorfteken . de hegting te volbrengen.

Indien deze pees door verwonding van
een gefcheiden was, dan kan men met veel
vrugt de voorverhaalde hegtinge in \'t werk
ftellen, met dit onderfcheid van anderen,
dat \'er in plaats van een hegt te leggen om
de brede verwonding die \'er kan zyn, twee
hegten op zekere tuftchenwydte van den
ander gelegt worden, waarna dic onge-
va] , als te voren verhaalt is, moet behan-
delt worden, en vooral moet men met de
grootfte oplettentheid op het ftil en regt
leggen agt flaan,. waar toe een lange en
ftyve holle fpalk, die met een wind.«el be?
veftigt word , de meefte dienft doet.

genoeg blykt, hoe de gefcheide Tendo
^chülis moet behandelt en geheeld wor-
den, 20 heb ik nogtans tot gemakkelyker
begrip nodig geoordeelt het verband op
TOyn XV. plaat, by de 8 en 9. fig. te ver-
beelden, Z^ynde fig. 8. een uitgefuede kle-
\'^ende pleifter van fterk linnen die met
een diergelyke dubbelde drukdoek boven,
op de kuit fig. 9, met aanfluitende gan-
gen van een lang windzel a. a. a. word
"^^aftgefloten , waar na de boven uitfte-
^^ejide lappen b, b. na beneden omgefla-
gen en aldaar door de omgaande gangen
c- c. c. van het zelve windzel beveftigt
"svorden ; dan móet men de hegting, in-
öien ze nodig is . volbrengen, de voet f,
20 veel mogelyk, uitaeken, op dat de hiel
g. na de kuit nadere; en terwyl men de
pleifters d. nederhaalt, knoopt en ftrikt
®en de draden der hegtinge, waar door
de pezen door de draden by een getrokken
Worden. Dit gedaan zynde , brengt men
de einden des pleifters tuffen f. en g. Over
de hiel , over de voetzool en om de voet-,
alwaar het zelve ftrak blyft ftaan; dit ver-
volgt men met de daar op ieggenae fterke

linne gefpleten lap , en men begint met
een ander fmal w ndzel aan de voet naar
boven te winden , waar door men vee
voordeel behaalt; want tuffchen de hiel
en de kuit is een grote fpatie tuifchen de
huit en handen, die dan aangehaalt wor-
dende , de hiel nog meer doet naderen.

Als mén Verbinden zal, behoeft men
dit gehele verband niet los te maken, om
dat het laatRe of onderwindzei tot aan de
hiel losgemaakt zynde . genoeg ruimte
gegeven word om by de wonde tuffchen

Wanneer de fcheiding der pees niet
door verwonding gemaakt is, dan behoef
men, gelyk al meermalen gezegt is, niet
te hegten, om dat het bovengemelde ver-
band de delen genoegzaam by een houdt.
Dit heb ik in meer dan twintig gevallen
ondervonden, daar de Tendo^cbïllis hoog
of laag, en zelfs tot in de fpier, breuk had
onder\'gaan. , ,

En wat de afhouwing belangt, deze
heb ik in mynp langdurige en veelvul-
dige oefening der Heelkonft nu in het
voorlede jaar 1738 nog tweemaal met goe-
den uitflag door hegten genazen, zynde
de eene Lyder een Timmerman en de twee<
de een Matroos. welke eerfte een goede
balk op de fchouder kan dragen, en_ de
tweede zeer vaardig na de maft kan klim-
men , waar toe de kuit-fpieren, en derhal-
ven deze pezen onvermydelyk nodig zyn.

Hier ftaat nog te erinneren dat, als de
pees niet geheel is afgehouwen, men die
voor de hegting geheel moet affnyden,
om reden te voren verhaalt. Deze bewer-
king kan door een mesje met . een knopje
of ronde punt, dat men onder de pees
heen fteekt, beft gedaan worden.

Dat Mr. Garengeot de pees heeft afge-
fneden en een gedeelte van,\'t hielbeen
weggenomen, geloof ik wel, maar dac
zulk een Lyder alle zyne kragten bezit,
die hy te voren gehad heeft met op de
tonen te konnen ftaan, zal ik nïet gelo-
ven , om dat ik zuiks zo onmogelyk ag-
te, als de afgehouwe neuzen weder aan te
zetten ,, zo als ons Garengeot heefc willen
wys maken.

iK knobbelige zwarte verlieventheden der voetaderen , die zig me-
rendeels omtrent deenkelen bevinden, worden Aderfpatten ge-
naamt: deze komen dikwüs by zwangere vrouwen; en by zulke perio-
den die diken taaiagtig bloed hebben: wanneer zy groot worden veroor-

heid verwekkel, worden zeVeinig geagt,en onnodig dat men dezelve
heelkundig handelt; evenwel om haar aanwas te verhinderen is dien

was, kan men het windzel alvorens in warme rode wyn «f ^^
of te zamentrekkende geneesmiddelen m wyn koken, en.m plaats
van \'t voorgaande gebruiken: boven dien kan men \'ereenwmdzelm
warme azyn, in dewelke een weinigje aluin is gefmolten, gedoopt om-
winden , om de aderen door dit middel weder te verfterken en te doen
inkrimpen; insgelyks ook een lood plaatje \'er over heen bmden. ui

men kan koufen van hondeleder byna geiyk als een klein laarsje
die zodanig M konnen worden coegeregen, a s men t goedvind, dan
tandl Znhïir door, als ze dag ennagtwierdengedragen, verhmde-
ïen, d^de ader?pattLi niet großer wierden. Welke manier, om der-
zelver aanwas voor te komen, van Diom^ voor de befte word geho^^^^^^^^

waarom ik ook \'t afbeeldzel hier van uit denzelven M. XXV.^g.ir.
heb laten uittekenen. D. /f.rrf. pryft My^\'A^ zeer

2. Dog als de aderfpatten reets te groot zyn, en te dugten ftond,
dat ze zmiden doorbreken, gelyk als veeltyts gefchied, of datze grote
fmerten veroorzaakten, dan is men gewoon de dikfte en pynelyklte
knobbels, in de lengte met een lancet te openen en er het dikke Dioea
tot kio of onzen toe uit te laten, daarna op dewonde een druk-
doek met Bolus Amenkus en azyn te leggen, en met een nitdryvend
windzel te bewinden : dan zullen deze wonden daar na, gelyk als van
eene aderlating, weder te zamen helen. Ook worden door deze hdte-
kenen de te voren zeer gezwollene aderen fterker, zo dat naderhand
aan dezelve plaats niet hgt weder aderfpatten komen. De oude Heel-
meefters hebben dezelve afgebrand óf uitgefneden (lyi alwaar zy dan

(O) De zagte aandrukking by deze ver-
wyderde aderen is van veel nut, maar
dewyl het winden zeer lafiig valt en me-
nigmaal los glyd , zo gebruikt men met
veel nut bombazyne kousjes, die op de
zyde van het been zo flerk en flap gere-
gen worden als het de Lyder behaagt, en
vooral by die welke teff\'ens zugtig van
benen zyn, gebeurt het merendeels, dat.
zy tegeii den avond de aangelegde wind
zeis te eng bevinden en een grote lalt van
drukking maten , \'t welk by de geregen
kousjts zeer ligt verandert word, wanneer
men de veter los gemaaia zynde, zo veel
nodig, laat fchieten.

Het maken van deze dingen vereifcht
weinig konft, alleen is te ietten dat aan
de eene zyde de vetergaten in een gulp ge-
maakt worden, die dan op de kous genaait
zynde een goed deel bombazyn, waar op de
veter Kan leggen, overfteekt, en verhin-
dert dat dezelve niet in de huit drukke.

^erll de huit geopent, de dikke ader met een tangetje opgehaalt,^ de-
zelve naderhand uitgefneden, en de wonde weer toegeheeld heboen.
^oney raad (a) dat men om van dezelve volkomen ontflagen te raken,
het gezwel aan \'t onderfte gedeelte met een kromme\'naaide, en een
dubbelde gewafchte draat moet omftekenen dan vaft toebmden: voorts
het gezwel met een lancet , zo veel als \'t nodig is, openen, \'t bloed
er uitlaten met digeftif verbinden, en den Patiënt een wyl tyts ftil
«\'t bed houden, zo zoude deze quaal alderbeft konnen genezen worden,
ßog//amj meent, dat ditomfteken, uitfnyden en branden hier onno-
dig, afsryzend en reukeloos zoude zyn.

l Dog op wat wyze deze aderfpattenook mogen weggenomen wor^
den, zo inoeten zodanige Patienten tot verdere verhoedinge alle zwaar
Verterende fpyfe en deszelfs overladinge meiden, dunne dranken, na-
nientlyk thee en cofty drinken, zig menigmaal bewegen, de benen daag-
lyks wel doen wryven, als mede in de Lente en Herfft aderlaten (?>

gen dat deze ontlafting verfcheide malen
agter.den ander moet gedaan worden, en
^e uitdryvende band moet onder ae uit-
spatting meeft door een dikke te zamen-
gevouwe compres op het vaft fluitende
2yn; d\'overige bewerkingen zyn meeft van
l^en nut, voornamentlyk by de zulke die
feze aderfpatten in een al te groten getal-
by een hebben , zo als men dezelve m
^enaart van weeffel dikwils ziet leggen,
. Een goede levenswys te onderhouden
maar onzen Heer Schryver raad
de Duitfe Natie de thee en coity
\'t welk ik geloof zeer goed te zyn;
oy on^ Nederlanders mogen we die

H E T CLXXin. H O O F D s T U IC

VANDE

AAN DE GROTE T O O N I N G E-

GROEIDE N A G E L E N.

Dit is een zeer fmertelyk ongeval; dewyl 4e nagel diep in \'t vleefch
groeit, ontfteking en zodanige onverdraaglyke pyn veroorzaakt,

(P) Watde Konftbewerking betreft, zo
is \'er niets beter dan onzes Heer Schry-

beter afraden , wyl wy ons door het mis-
bruik van die warme wateren te veel ver-
flappen , en dus dezelve meer quaad dan
goed doen. weshalven ons in dit gebrek
de goede Duitfche bieren en verfterkende
middelen van meer nut konnen zyn. Ik
zal in nader tyt over de gevolgen die zom-
mige denken dat uit de aderfpatten voort-
komen , tegen myn wil iets meer moeten,
zeggen, wyl zommige van gevoelen zyn ,
dat door dit gebrek fchadelyke en dode-
lyke Fungi konnen geboren worden, als
wanneer ik van een zeltzarae aard van
Fungi, die aan de benen en vooral aan
het gewrigt des voets zig laten zien,, mene
te handelen; ten einde wy deze verfchil-
lende qualsa deugdelyk onderfcheiden..

"om ïef Setog e veroorzaken: daaglyks twee-
te veel K^^er of w^ verbinden, tot dat de pyn

(O\') De pynelyke ingroeijinge en zwe-
ringe van de hoeken der nagels komen
veeltyts door het onvoorzigtig fnyden, na-
mentlyk dat men de hoek des nagels niet
in een reis uitknipt , maar aan een fplin- ,
ertje hangen blyvende affcheurt, _waar ,
door een hoekje overblyft, die dan tn het
vlees na maten de nagel langer word, in-
groeit: en dus volgen die zeer zware
moeilykheden. Zomen in dit geval onder
dit ingegroeide ftuk kan komen , dan zal
de gehele wegfnyding van vrugt zyn, maar
dewyl dit veeltyts mislukt, zo moet men
tot zwaarder bewerking overgaan, men
knipt met een fchaar in de lengte des na-
gels een zo diepe fnede ais men gevoeg-
lyk kan, vervolgens vat men meteen wel-
liypend tangetje dat ftuk waar aan de
hoek vaft is , en fcheurt di_e met eea ge-
deelte van de goede nagel uit jaar
men het op gemelde wy^e verbind altyt
wel zorgende die holte met plukzel op te
vullen, waar na men een zekere genezing
erlangt.

TTVE Exter-ooaen zyn kleine uitwaffen op of tuffen de teenen, byna
•L) geWk de platte wratten, die dikwils zeer grote pyn veroorzaken.
2e worden merendeels door naauwe fchoenen veroorzaakt; en hoe
naauwer fchoenen zodanige perfonen dragen, hoe meerder pyn ze ge-
voelen, inzonderheid als ze by heet weêr veel moeten gaan. Om de-
Zelve weg te-nemen, worden vele geneesmiddelen aangeprezen dog
alles wat verzagtende is, is hier bequaam en wel voornamentlyk het
gebruik der warme voetbaden,daar na groen wafch, of gom van ^m-
«.onü. als een pieifter \'er opgelegt, in^S^lykshet ^

of gefchraapte zeep, met een doekje \'er alle dagen verfch opgebonden
of Sok een blad van de huislook, daar de buitenfte fclnl moet afgehaalt
zyn: alle deze middelen zeer dikwils gebruikt, zyn voortreüelyk ver-
zagtende. Als ze nu week gemaakt zyn,moet men ze metde nagelen
der vingeren af knypen of met een fcherp mes voorzigtig affnyden: t
welk als dan zeer gemakkelyk kan gefchieden: dag men moet, inzon-
derheid als de exteroog boven op de teen is, voorzigtig in \'t fnyden
zyn op dat de pees van de teen uitftekende fpier met zou gequetft
Worden , waar door zware toevallen, ftuiptrekkingen, \'t vuur, en
zelfs de doot konnen ontftaan: waar aan ook vele menfchen zyn ge-
ftorven Dos; ze zyn veeltyts niet volkomen weg te krygen, dewyl
ze meeft na eenige tyt weder komen : ondertuffen befpeuren de Patien-
ten een tyt lang geen pyn. Niet te min, om de ftekmg te verhoe-
den als men die niet kan wegkrygen,mag men om de maand, ot als
het nodig is meermaal zyn voeten wel in warm water baden, en dan
niet de nagelen of met een mesje, den exteroog, zonder te fnyden,
niaar alleen door \'t uitpeuteren tragten weg te nemen dan zal men
voor alle gevaar veilig zyn , en de fmerten worden insgelyks weggeno-
men en voorgekomen, inzonderheid als men yooitaan geen knellende
Schoenen meer draagt. Naderhand kan men er alle 24. uren een van
de voorgemelde middelen opleggen,en altyt van te voren van denex-
leroocT dat afolukken ,\'c welk men zonder diep fnyaen kan wegkrygen,

model van fchoenen te laten maken om
daar door de altycdurende drukkiug op
een en dezelve plaats te verhoeden.

Dat men by het fnyden van ditklein ge-
brek moet voorzigtig zyn. ismy onlangs
gebleken, wanneer ik geroepen wicrd by
diergelyken geval,daar reets volkomen ver-
fterving in de kleine toon zynde, het geval
zo kragtig voortliep, dat we voor des Pa-^
tients leven bedugt waien; dog t zelve
met moeite behouden zynde, verloor ny
de tonen en een gedeelte des voets. zynu^
den Lyder,terwyl ik dit fchryve,nog niet
volkomen genezen , hebbende onder
voetzool nog verfcb\'éide etterholtens.

At de kinderen kromme of fehevé beenen bekomen, komt gemeen^
lyk ais men dezeive al te vroegtydig wil leren ftaan en pan 5 dog

S dal de voeten in- of uitwaars ftaan. Om zodanige kromme beenen
we^ï regt te maken,is \'er geen beter middel, als datmen i)zodanige
kinderen, wanneer men fclieve beenen\'aan een befpeurr, niette vroeg
nogte wel gaan, maar veel meer, tot dat ze fterker worden, doet
dragen 4 Als de kromte gróót is, moet men ze laarsjes,
I zTv\'n leder, hout of blik, laten maken, waar in de beenen regt

worden gehouden, dat ze niet krommer konneii trekken dan zal na-
Trhand de natuur de beenen weder van zelft regt doen wo^^^^^^^
Dog dewyl de laarsjes den kinderen ^eer ongemakkelyk zyn,

andere Konft-werktuigen uitgevonden, (zi^t Tab, XXVl./ig. be
flaande uit twee ftukken, \'t zy leder of bordpapier, waar van het een
eo?n de binlnzyde van\'t beL, en het andere tegen de bnUenzyde
opip^ L deze din met banden of riemen te zamen vaftgebonden wor-
fl op, dat ze zo lang de fcheve beenen regt zouden houden , tot dat
ze e\'indelyk hun natuurlyke geftalte weder bekomen, of ten minften
eenigzints zyn regt geworden: maar dezelve moeten dag en nagt orn
de beenen blvven. I?og indien de kromte meer in \'t onderfte gewrigt
van \'t been, als in de fchenkel mogt zyn zo dat ^e voeten, in-of & uit-
waarts ftonden,dan is \'t dienftig zomtyts dezelve te ^oven, 0111 de ban-
den week te maken, op dat de voeten regter konnen gebogen worden,
en daar na zodanige Konft-werktuigen,gelyk vertonei ,

\'er tegen aan zetten. Voorts is hier by nog aan te merken, a^ de kromte
aan de fcheenbeenderen der kinders niet zeer groot is_, veel beter te zyn,
df zaak aan de natuur over te laten, vermits het m d. k^fejcn^
verloop van jaren meeft alles vergroeit, en ijgt word, dan dezelve mec
ongemakkelyke laarfen veel te quellen, die de tedere bf g

meer erger dan beter doen worden: 20 dat men huiten de hoogfte nootsa
hlykhsid,niemand ligt ha gebruik van dm fiheenlaars/es most aanra^^^^

Hier van is meer te lezen in de 89. en 90. van \'t fesde honderdtal der
Aanmerkingen van Hildanus. Als mede in devanC/^rt vol-
gens de laatfte Paryffe druk van \'t jaar 1720. op de bladzyde, al-
daar een nieuw Konft-werktuig, dat de Hqqv Arnaud ten opzigte van
^efcheye beenen lieeft uitgevonden, zeer word geprezen (S).

(S) Men moet de oorzaak van kromme
beenen wel onderfcheiden, i) ofze uit de
§«boorte, 2) zwakheid, of ten 3) uit En
|elfche ziekte ontftaan. En omtrent de
herftelling moet men vooral wel weten of
in de fchenkels, of in\'t lidt of beendert-
jes van de voet gezien worden, naar wel-
J^ers verfcheide oorzaken , plaats en de-
ien, zy ook verfcheide manieren van in- en
tiitweadige behandelingen nodig hebben.

Dat dit ftuk van veel gewigt zy wyft de
\'iitgang van deze ziekte te veel aan, want
hoe vele gebrekkelyke vind men niet, die
indien ze na vereifch van zaken in haar
begin behandelt Waren , in der daat met
goede uitflag zouden zyn herftelt gewor-
den, nogtans door \'t ontbreken der ware
kenniiTe van dat Mecbanique, \'t welk in

buigzaam k, te paife komt, zo blyven de
delen in haar wanpoftuur tot dezelve vaft
worden en onherftelbaar blyven.

Onzen Heer Schryver raat het gebruik
der laarsjes met reden af, om dat uit de-
zelve" zo veel ongevallen voortkomen, \'t
welk in opzigt der niet wel gemaakte ma-
chines gebeurt. Maar hoe kan men een
algemene afkeuring maken als men dit
gebrek zo algemeen nOemt, zonder alle
de byzondere zoorten van krommlnge on-
derzogt te hebben? waar onder men\'er
Vi23d die van zig zelfs of door de natuur
gered wórden, \'twelkm^n by de krom-
Kling door een ligte Engelfehe ziekte komt
zien. Maar indien de kromming veei
na mate van .de zwaarder oofzaas»

ï Verbeeld een grote navelbreuk, door dewelke het gedarmte in
het lichaam waste zitn^AAAA is^de raqd van de huit des na^^^^^
^ie zi<r als hier te zien is, in zeker Edelman had. uitgezet. BBhh^
^«het\'^gedarmte, dat nog met het binnenfte doorzigtige\'vliesje van
r,.^^ Penszak was bedekt. ^^ ,, , , tt^«;.

dan kan men zig niet onthouden in voor-
zorge van vermeerderende kromming Ma-
chines te gebruiken, ten einde door der
Lyders eige zwaarte die altyt leunende is,
het gebrek niet vermeerdere en voor al-
tyt mismaakte kinderen doe worden Dog
hier toe konnen nog Hildanus, nog onzss
Hr. Schryvers zyne werktuigen niets uit-
voeren, maar de maniere van die te ma-
ken , moet omtrent op de inzigten van het
werktuig op myn Tab. IV,fig. i. uitkomen.
Dog wyl hier omtrent uit oorzaak derver-
fchUlen in die gebreken veel verandering
nodig is, zo zal ik ter eerfte gelegenheid
in een ander Werk daar meer van zeggen.

Hoe menigmaal worden de kinderen met
Vari of inwaarts gekromde voeten zonder
Spina bifida geboren, die nooit zonder goe-
de handgreep en behoorjyke werktuigjes
herftelt worden; of blyven altyt op een
elendige wyze op de enklaauwen en niet
op de voeten gaan. De reden van dit ge-
brek heb ik in myne verhandeling over ds .
Spina bifida verklaart, om dat de meefte
die met een gefpleten ruggraat geboren
worden, die kromme beenen,hebben,
wélke men Fari noemt, waar van ik in
myn eerfte vertoog over dit gebrek éen
afbeelding heb medegedeelt.

Deze kromming der voetjes zonder met
Spma bifida verzeld te zyn , kan men door
de tyt en goede handeling, als mede door
kragt van werktuigen herftellen maar
zulks vereifcht vgcl pplettentheid,- die ik
als im om reden .ot nader tyt uitftells
te verklaren. ......

S efn andere vinger fteekt. het pypje waarun^ liet oog van de
naaide word geftoiten. C. deplaats, daar beide de delen door een na-,
gd aan een zyn geklonken, en het pypje zig laat buigen en draaijen.

mond n en ™n de huid tegen te houden. een gat byna als een
Wzl dar er de naaide kan ingaan, die aan de plaats der mfte-
Se vwd doorgelaten. B. het pypje, daar de naaide word mge-
Sen C het dekzel, daar men het kan openmaken, wanneer men
iSs wil uit of in doen. De ring D, kan boven om gemaks wftle

onder de benaming (Le petit BiJiouriyvmdQ Heer Petit, befchryft,
we ktii de bSonden, navel en andere beknelde breuken te ver-

ken wanneer het kind met zyn hooft m de opemng fteekt, om het
zdvelonder quetfing \'er uit te balen. Men moet \'er twee hebben,
Ê^iogeens zo groot zyn, als hier afgebeelt worden, omiederzyde

aarsfiftul te fnyden, van de Heer D.
fij^toelft befchreven. /L is het meszelfs. ^.c. een lang ftilet van

Fen^SSm^naalde van \'t fynfte zilver, in plaats van een fti-
let of zilvere draat, om den darm in een aarsfiftul door te fteken,

Fii Q. Een dubbelde haak, die men plag te gebruiken, om de knoeft-
asti-e kankeragtige en andere verharde gezwellen, die men wil uit-
vaft te houden en na zig te trekken.
V— manier, hoedanig de Engelfe Heelmeefter Coyer
het hegten der pees JcbiUis met twee fterke naa den verrigt^ en den-
Ulven, doof dit middel gelukkig weder geheeld heeft, ƒ. B. zyn de
?wee einden der doodn Jme pees; C. D. de twee naalden benevens

B^ïf fen zooft van laarfen of kouffen van honde-Ieder. J, tegen de
adêrfpatten der\'beenen te gebruiken, diemen met een koord^. vaft

Sïf 12. eii fterke fchaar met een eenigzmts ftompe punt, bequaam
%m de in \'t vleefch gegroeide nagelen aan de grote toon uit tefnyden.

De wetenfchap van verbinden is in de heelkunde even zo nootzake-De nootza-
lyk als de overige heelkundige delen, vermits ze naauwelyks inkelykheid
äe minfte toevallen konnen ontbeerd worden: want indien een HeeMei^verban-
iileefter al het overige verftond, en konde doen, \'t geen tot de Heel-
tünde behoord, en had geen handeling om met de windzelen nog met
het verbinden, wel om te gaan, dan zou menigmaal al zyn moeite
en arbeid te vergeefs zyn; \'t welk inzonderheid omtrent de beenbreu-
Iten, ontwrigtingen, Vbloeden der wonden, na gedane zware Konft-
bewerkingen , en afzettingen der leden, genoegzaam klaar blykt. De-
Zelve zyn dan niet alleen in veelderlei toevallen hoog nootzakelyk,
maar ze zyn in der daat dikwils het voor naamfte middel der genezing,
namentlyk in beenbreuken en ontwrigtingen: dewelke, wanneer ze
Wel gezet zyn, alleen door windzelen, of een goed verband geheeld
Worden\' Insgelyks zal het bloeden der wonden byna nooit beter ophou-
den, als door een goed verband. Boven dat, is het een grote fraaiheid
voor een Heelmeefter, wanneer hy de windzelen wel gefchikt weet
aan te leggen, en baard hem een goed vertrouwen, \'t welk zo wel de
kranke als de aanfchouwers daar door in hem ftellen: want als een
Patient ziet, dat een Heelmeefter het verband wel en behendiglyk
Weet te doen, heeft hy aanftonts het vertrouwen, dat hy onder de
handen van een bequaam Heelmeefter is gekomen, \'t welk een goede
moet geeft, en by gevolg tot een goeden uitflag veel te v^eeg brengt,
etl den Heelmeefter een goede naam doet verkrygen. En offchoon we
^eets in \'t begin van onze^eeVnde, op de 33. bladzyde, veel van de
bindzelen hebben geiproken, ^tans willen we hier van m dit derde
Jeel nog naauwkeuriger handelen; dat is, we willen onderwyzen en
befchryven, hoe men in allerlei gewigtige of zware toevallen van \'t
^Menfchelyke lichaam, het verband wel zal doen en aanleggen,
,. Door een windzel verH^m we een ftuk hnnen, dat men tot het ver-Wat een

^^i^den gebruikt, \'t welk zomtyts, als een neusdoek of fervet vierkant ,wiuüzeiis.

in \'t gemeen lang en ftnal is, zo wel om de gezette beenbreuken
Ontwrigtingen, als ook om in allerlei wonden, Konftbewerkmgen en
^"getiiakken, de drtikdoeken, pleifters en plukzel, benevens hetove-
■^ê\'e Verband wei aan te houden.: Zodanig lynwaat, wanneer \'t nog
DeeL

zvn die uit een ftuk lynwaat alleen beftaan, dat
illl toLvLgt is. Tab! II. a. en gelyk draats gefcheurt of gf^fden mo^
zyn geSyk ter breedte van 2. 3. of 4. vingeren dat de pUatS
en toeftand zulks vereifcht. Dit rolt men gemeenlyk op , b. en wora

S^ä^/re.« hooft genaamt, of het word aanbelde einden byzon-
hoo/dfn, na dat zulks de eigenfchap van \'t gebruik, en \'t eene of andere

^^A "^Dalffyn vierderlei manieren om met een enkeld windzel ommndhy
4 ƒ3;^ . erfte een« Krings-voyze genaamt, als menin.

alsme^nmetiietwindzeleenweinig-
wenteltrap op-of nederwaarts verbmd: de derde eeU
Äni (Tn \'rprans RemUo ^Is men wyd van malkan deren ftaan-
de oSndingen maakt; en de vierde een . Omgeßagene of «gekeerde,
pTans Renvenfée, als men het windzel m zekere verbanden moet
omLan en draaij4: \'t welk aan de kuiten en andere ongelyke plaatfen
S^nSLÏÏrootzikelykis, en gemakkelyker kan onderwezen, als met
woorden befchreven worden. , n ^f^nn

koiiftiger omwinding als met de reets pmelde, word gemaakt, ZO
als äemelyken in hit verband van een breuk des kaaksbeens fleutel-
Lpn^ kniefchvfs en andere toevallen zullen voorkomen; of dewelke
Ler als t^^^ verfcheide ftuk-

keriinnenTe za^^ genaait, of uit een ftuk gemaakt, datmvelede-
len is gefpleten, gelykals een windzel met vier hoofden, d. en y dere
m t ei I h. aangewezen, als mede de boekband met iS. hoofden en
diergelyken. Eenige van deze windzelen dienen in \'t byzonder vooj
Zr hnofc de borft f het onderlyf, armen en beenen, waar van z. dH
Ä na" : en andrere wederom ontlenen tone na^^^^^^^

iinnên: 4ar aan, om \'er een goed windzel uit te maken, vereifcht wo^
TIat het zuiver Inrein zy, om \'er de ongemak^ door te ^^

reinigen: moet het niet nieuw, maarhafgefletenzyn opdathetn
te hard en ruuw zynde, een ongemakkelyk gejeuk, prikkelmg , onjj^^
ling of omfteking zou veroorzaken, evenwel moet het met te ou^.

afgefleten, maar nog ftevig en fterk genoeg zyn, op dat het inofon-
het gebruik niet mogt breken, of te veel rekken: moet het niet te
fy^ nog te grof zyn, dewyl\'t een te onfterk, doghet ander onbequaam
en te ruuw is. 4) Moeten "er geen zomen, en zo veel mogelyk, ook geen
^^den aan zyn, ora daar door geen drukking, gejeuk of pyn te ver-
oorzaken: evenwel konnen de lange windzelen niet geheel zonder naad
2yn, dewyl men als dan verfcheide ftukken of delen nootwendigmoet
^an een naaijen. 5) Derzelver lengte en breedte kan men zo naauw
®ok niet bepalen, maar een Heelmeefter moet de breedte na het lyden-
de deel en de lengte na de veelheid der omflagen fchikken, om groot
genoeg te zyn dat\'er de nootzakelyke omwindingen mê konnen gedaan
borden: niet te min zal de lengte en de breedte van de voornaamfte
Windzelen worden aangewezen, op dat de jonge Heelmeefters zig zo
Veel te beter daar na zouden konnen gedragen.

In het aanleggen van een windzel, moet men zorg dragen, dati e
men het zelve niet te ftyf nog te flap, maar middelmatig aanhale;^^
Want te flap zynde, zal het niethouden, inzonderheid in beenbreuken jkm.
als het te ftyf is, kan het pyn, ontfteking, en zelfs verfterving veroor-
zaken. Derhalven, om te weten of het verband behoorlyk gedaan zy,
moet men den Patient vragen, of hy \'er eenige zonderlinge pyn, bf
ongemak uit gevoelt: want dit zo zynde, is hec verband te ftrak, en
indien hy geen de minfte hinder befpeurt, is het te flap. Doghet voor-
naamfte kenteken, of een windzel te ftrak of te los zy aangehaak, is,
als men des avonds of den volgenden dag bevind het buitenfte van de
hand of been een weinigje gezwollen te zyn : want indien dezaopzwel-
ling te groot en te hard is, of de aderen al te zeer opgezwollen zyn,
dan zit het windzel te ftyf; en indien \'er in \'t geheel geen zwelling
is en dat men \'er de vingeren kan onder fteken, dan zekerlyk te flap,
en moet derhalven herbonden worden. Als men een windzel met een hoofd
aanleggen, moet men altyt twee of driemaal kringswyze gangen
op malkanderen leggen, op dat het eerfte einde hier door vaft zitte:
•^og als men een windzel met twee hoofden gebruikt, moet men altyt
ïïiet het midden een begin maken, en daar na met beide handen ver-
der omwinden; het laafte einde, eer het vaftgehegt word, moet altyt
«iubbelt toegevouwen zyn, op dathet zo Hgt niet zou konnen los gaan.
Omtrent beenbreuken en ontwrigtingen zal men de drukdoeken en de
Windzelen niet droog gebruiken, maar altyt te voren in brandewyn,
^arme wyn, of water en azyn natmaken, om zo veelte beter te doen
kleven, en te minder te verfchuiven, als mede het deel te verfterken,
en de ontfteking te verhoeden. Wanneer de Patient onder het verbin-
den een fterk gejeuk voelt, zulks gaat in \'t gemeen over, na dat men
het windzel een weinigje heeft los gemaakt, en de plaats mee water
^IL Deel. Cccccce en

zistig en behoedzaam te werk gaan, dat men mets quetft:• en , dayj
zeiV^vaftkleeft ,\'t welk dikwils wegens de.aanplaicking van t blo^oï
etter gebeurt, moet men \'t met warme wyn of brandewyn bevogtigea
en los weken; om den Patient biiitennootziftielykheid geen pyn of o^ige^-
mak te veroorzaken, dewyl van \'t fterk lostrekken, de wónden,been

Verden: waar uit dan een gevaarlyke bloeding en andere onheilen
ontftaan konnen. Ook als men een verband wil los maken, zal inen
ali-yt een verfeh by de hand hebben, om niet genootzaakt te zyn, diiC
de\' quetfuur lang most ontbloot blyven, en doorde lugtofkoude.benav

^\'\'? T^fsTbruik en matigheid van de windzelen is veelderlei,^ reetS
boven geSield is: dog in\'t algemeen zyn dezeive voor zig zelfs genees,
middelen, namentlyk in beenbreuken, ontwrigtingen.en bloedftempin^
gen : of ze dienen om andere geneesmiddelen vaft te houden. Inzong
dorheid worden ze ook gebruikt aan de gezwollene beenen, abi^a
dezelve van beneden na boven daar mê wel fluitende omwind, en«firy^
vende genaamt worden: die insgelyks dikwils mfte a pypzweren, om
d- etter uitte dry ven, zeer dienftig zyn. Andere ftrekken „orn kromme
leden, inzonderheid een fcheve hals, uit te trekken en regt te houden ,
voornamentlyk als die gebrand is. Eindelyk zyn de windzelea^^^^^^

heid op het voorhooft en de buik, waarom dezelve^ vereemg^nde windze-
en genaamt worden. Wat het overige gebruik der wmdzel^ inzonder.
heid betreft,\'t zelve zal in \'t kort uit de volgende vooijeelden af te ne-
inen zvn in dewelke ik de voornaamfte verbanden zo duidelyk als mo-
selvk IS,\'zal befchryven, gelyk als ik dezelve op myn onderwysplaats
Sleeg aan te tonen, waar na de overige, ligtelyk konnen gemaakt wor.
den Dog hier by is te weten , dat deze konft: van windzelen welaan
te ler^gen en aldus wel te verbinden, verre na zo wel nj.t mt de boe-
ken, als van een bedreven Heelmeefter, f ifhfm
leerti worden: derhalven erinnert Ga/w, dateenleerhng,.naaatheffl
de manier van verbinden eerft is gewezen, en voorgedaan, zig nader^
hand neerftig moet oeffenen, om dezelve aan een gezond hchaani to^te
paflen en na te doen,en,daar door een vlugge handehngte bekomen: t welK
ten dele ook aan een uit lynwaat door konft.gemaakt lichaam gevoeg
lyk kan gefchieden : inzonderheid als men de^ verbanden der afge^

^y nu örn de verbanden ieder in \'t byzonder te befchryven, van \'t
hooft een bégin mäken, maar van daar na den hals, van dehalsnade
borft, buik, armen en beenen voortgaan.

* "T^E óiiden hebben een grote menigte van banden en windzelen voorset eerfte
\' jLal allerlei ohgevallen aan \'t hoofd uitgevonden, zo als men by Gale- hoofddek-
andere oude Schryvers kan zien; dog vele buiten nootzakelyk-zei.
heid: derhalven hebben de nieuwe, inzonderheid Verduc en le Clerc,
5ren. gevalle der leerlingen, tot verligting van veel moeite, het getai
zeer vermindert, welke nogtans, in alle ongevallen van\'t hoofd genoeg-
zaam en voldoenende zyn. De eerfte\' word het driehoekige horftdekzel
genaamt, die men van een neusdoek of fervet maakt, driehoekig toe-
vouwt, en als een neusdoek om het hoofd bind. Men gebruikt het in
^ ^velerlei hoofdwonden, alsmede om dê o\'gen iri vele onge vallen te ver-
binden; het welk de Franfen le Couvre chef en triangh noemen. Deze
band IS .niet alléén zeer ligt te itiaken, maar ook byna dienftig, ja zelfs
genoegzaam ih alle hoüfdqtïetfureh."

\' \' S. \'U-Qt tweede lioemt iten het^ grote hooftdekzel, dat inzonderheid, Het grote
^S na ds\'herifenpahs doorboringe; énin andere hoofdwonden van het boven-hoofddek-
fte,. gede,elte word gebruikt: welke beide voorgemelde bandagien reets ^
boven op de 37. bladzyde zyn befchreven. Couvre chef.

\' 3.- De derde is de b^koofdhand tnet vier hoofden, dat is met vier ein- De vier- _

dèn: déze\'\'liioêt een Parvfe ellé-lang, en van fes tot agt vingeren breed j^oo|ige

Weder, omtfent de Itööfdwdadén, om het overige verband vaft te öVmitaüf.
■ iwiiden, als de voorgaande te warm of te ongemakkelyk mogten zyn,
\' gebruikt. Men fpiyt de twee einden, dat\'er alleen in het midden twee
panden breed jieel blyft, als Tab. 11. fig. d. vertoont\'t geen geheel
voorbeeld, de \'wonde bovén öp hst hoofd zynde , legt men
: boven op den drukdoek : de twee agterfte hoofden doet men

onder de kin, en van de kin weder agter op het hoofd, daar men de-
?elve te zamon knoopt\'; de twee voorfte hoofden haalt men na den nek,
die ovs.r malkanderen geflagen hebb nde, over de orenna het voor-
SOüoofd, (Jaar men ze te zamen knoopt. Maar als de band flegts drie vie-

fe nemen dt yi wc in t vervolg van fPf
en vètflaan moeten worden, om wegens de «■\'f^herfenthe.d
aan vele plaatfen geen misHag te begaan: dewyl de Parjffe ellen by^

ngwerpige wondeS: ei!^ na dat de.elve met balfemagt.ge g™.d-
Hplen heltüleifteis en op beide de zyden met een fmalle drukdoek

Terwifek he^^^^ op dat de wonde daar door wel te zamen gehou-
worden, op deze manier zo lang voortvaren alshetwmdzel

\'e? doorWn,om op deze manierdewonde
io v^^el te beter^te zamen te konnen halen, op dat die fraaijerzouso

""\'T\'nTwldzel om de aderlating op het voorhoofd te verhinden, zal dr^ el-
len lang, twee vingeren breed, en enkeld opgerolt ^yn :\'tzelve^^^

, e^\'t andere het ^ Sehnitverband genaamt word. Velgens d. eerfte
\'manier laat men het begin van \'t >.mdzel rnun
voorhoofd neerhangen, daar na hond men het windzel met de llinker
hands duim op den drukdoek, en omwmd het hoofd met net opgerolde

met het opserolde altvt kringswyze over de eerite omiiag rondorn ne
Ä7"e het iindzel kai reiken; alwaar men\'t danm|^^n

fpeldeof draat vaft hegt. Het andere, het Schuitverband genaamd, is
van het eerfte verfchillende, dewyl de omwindinge niet kringswys, maar
fchuins gefchied, zo dat boven op het hoofd een open plaats blyft, die
Voor en agter fpitzig gelyk als een fchuitje te zamen komt, waar door
5 het ook zodanige benaming heeft gekregen; wordende in \'t begin het ne-
derwaarts hangende einde niet regt over het hoofd, maar zydwaarts om-
geflagen: dog deze mènier is niet gemakkelyk te befchryven.

6. De a knoop-, h ßer^, of ook c Zon-gelyke (in \'t Franfch Le
Verbanden, worden voornamentlyk by het openen of verwonding vangg^^^g.
lo^en flagader aan de flaap van \'t hoofd gelegt, welkers windzel moetaders ope-
vyf ellen lang en twee vingeren breed zyn. Het zelve word aan beide ni^
de einden opgerolt, en drie kleine drükdoeken, op de wond g^^^g^lsteuJis
zynde, legt raen het midden van \'t windzel aan op de niet verwon-^\'
de flaap, gaat met het eene opgerolde einde over het voorhoofd,
j-en met het andere óm het agterhoofd tot aan de gewond zynde flaap,
^als dan draait men de twee rollen zodanig, dat men met de eene
onder de kin nederwaarts gaat, en met de andere opwaarts over het
hoofd klimt, dat ze beide aan de andere flaap van \'t hoofd weder te
zamen komen, alwaar men dezelve weder omdraait, dat de eene keer
£0 nogmaals over het voorhoofd, maar de andere agter over \'t hooft we-
der op de drükdoeken komt te leggen , op dewelke men nogmaals een
omkering maakt, om daar door de opening der flagaderen zo veel te
beter te zamen te drukken: en op zodanige manier moet men, tot het
windsel ten einde is. voortvaren. Dit windzel kan ook in eene verwon-
ding dezer delen, als mede met weinig verandering na het uitfnyden
"^der verharde quylklieren agter de ooren, om het bloeden te doen op-
houden , gebruikt worden.

Word aan een imt er hoofd gelegt, waar van \'t windzel moet fes ellen
Solang, ruim twee vingeren breed, en op twee hoofden gewonden zyn.^oofj,
Men begint met het midden agter aan het hoofd, en doet een of tweea\' Capitalls
kringswyze omflagen om het hoofd : daar na gaat men met de eene loWßäxa.
Van het agterhoofd over de pylnaad tot op het voorhoofd, met de
andere rol wind men kringswyze voort, tot dat men \'er deze mede
35 in befluit. Als dan gaat men met deze eerfte rol weder te rug en
laat de andere maar kringswyze voortgaan : en deze fchuinfé overgan-
gen moeten zo dikwils en zö lang gefchieden als het windzel zig uit-
flrekt, en tot dat het gehele hoofd wel bedekt en ftyf te zamen is

40 Om een oog te verbinden, heeft men een verband, t welk het verband
J enkeld ooo-verband genaamt word. Hier toe gebruikt men een windzel voor een
gï^g twee en een halve of drie ellen, en twee of drie vingeren breed.
«et Zelve dient om de geneesmiddelen, die men op het oog legt, i^jmpiex.

allerlei qualen en Konftbewerkingen der ogen en oogleden vaft te hol-
den Wien rok hec op een hoofd : en als het oog met de behoorlyke
oenéf^smlddelen en drukdoeken is voorzien, begint men het wmdzel
ageer aan het hoofd aan te leggen, van daar gaat men nahetoog,ver-

.wys om het hoofd : zulks doet men op deze manier driemaal. ^ Maar
eindelyk wind men zo lang om de flaap en het voorhoofd, tot dat het
windzel ten einde is, alwaar men \'t met een fpeld vaftfteekt,
Voor beide Q. Het a dubbeld oogverband om beide deogente verbinden, vereifcht
L ogeï. een wmdzel, drie ellen lang en twee of drie vingeren breed Men ge-lO
aOculur-"-\' i^ruikt het altyt in zodanig een toeftant der ogen, als ^e beide moeten
dupkx. verbonden worden; .en word op tweederlei manier aangelegt,nament-
lyk tot een of twee hoofden opgerolt zynde. Als men het met een
hoofd wil ffebruiken, moet men het zelve, gelyk als het voorgemel-

aan het affterlioofd beginnen aan te leggen, en over het oor eui5
het eene oog fchuins over het voorhoofd wederom na het agterhoofd \'
voortvaren. Dan nti het voorhoofd opwaarts, en yan het voorhoofd
weder nederwaarts over het andere oog zodanig leiden, dat de eene
omflag de voorgaande akyt kruiswyze omtrem den neus befnyt, en
-aldus het andere oog ook kan bedekken: daar na vaart men wederom 20
voort van het andere oog na het agterhoofd, en van daar voorwaa^rts
over het eerfte oog volgens de eerfte omgang, hier op wederom na het
agterhoofd, maar vandaar, volgens de tweede omgang, oyer tander?
oog; en dat zo voorts, tot dat ieder oog driemaal ^^bewonden. Wan
neer als daa viin het windzel nog iets overig is, moet men betoom üe 21
voorA-aande omflagen zo veel te vafter te maken , kringgwys overde
flaaüibier en voorhoofd winden. Dog ah men het mnazel van beide de em-
. ,Ti<-vpf mp,n met her midden insffelvks aan het

000-komt, en dezelve kruiswyze over malkanderen over tvoorhoog
2aan: als dan moet men ook de hoofden verwifl\'elen, en met
Sver de flinkerzyde van \'t hoofd, dog metdeflinkerover dere^^^^yae
na het agterhoofd winden, alwaar men dezelve ^^^^er verwin^^^^^^
kruiswys over malkander laat gaan, en van daar, g^ joreno^

wederom over de ogen : \'t welk driemaal gedaan zynde, moct men t
geen dan nog van \'t windzel overig is, om het voorgaande te Deve tigen,zo
S.erre het kan ftrekken, om hethoofd winden. Ook Kan m plaats van
deze windzelen, in veelderlei toevallen der \'S!

j dat ze aileen in het midden twee vingeren breed geheel blyft,
welk nogtans in het midden een gat moet hebben, daar de fpitfe der
ïieus, om zo veel vafter te houden, kan doorkomen. Deze band dient,
om in eene ontfteking, wonden en breuken der neus^ als mede na het
Suithalen van een flymprop, opening van een toegegroeide neus, de
geneesmiddelen en\'andere nootzakelykheden op en in dezelve te hou-
den. Als men deze band zal gebruiken, moet men het midden des;
bands wel regt op de neus doen voegen , met de twee bovenfte einden
nederwaarts na den nek op beide de zyden des hoofds gaan, dezelve
^^in den nek kruiswyze over malkanderen leiden, en Wederom voorwaarts
op het voorhoofd komen, en ze aldaar te zamen knopen, of met fpel-
den aan de muts vaft maken. Dog de onderfte einden van de neus op-
waarts na het agterhoofd halen, dezelve aldaar over \'t kruis winden,
weder na het voorhoofd gaan, en deze byde andere insgelyks te zamen
is knopen of met fpelden aan de muts vaft fpelden. Eenige maken dezen
band maar ter lengte van een halve elle, dewyl als dan de einden alleen
agter te zamengebonden, of aan de huive of muts met fpelden vaftge-
hegt worden. Men houd een algemene regel omtrent de vierhoofdige
banden, dat men altyt de bovenlle einden eerft gebruikt en vaftmaakf,
so maar met de onderfte einden opwaarts en kruiswyze over de boven- \'
fte heen klimt.

bladzyde is onderwezen, moet men op de breuk een breukpleifter,de
en daar boven een fpalk van bordpapier, met agtdik linnen gevoert,
15.111 de gedaante van een kaakbeen, als Tab, VI. fig. 10. vertoont, alvo-ting

rens met warme brandewyn nat gemaakt, leggen, en als dan het wind-het li aak-
zei , dat men een a enkelde muilband noemt, \'er omwinden, \'t Zelve zal
vier ellen lang, en twee of drie vingeren breed zyn ; waar mede men
ter aan het hoofd moet beginnen, en tweemaal om hethoofd gaan, oni
$Qhet. beginzel der winding vaft te maken j dan verder na de flaap der ge-
quetfte zyde voortgaan, het windzel aldaar met een fpeld vafthegten,
het zelve dan omflaan, en onder ora de kin over de gezonde flaap, het
hoofd, en weder na de gequetfte zyde windenden op deze wyze\'t zel-
ve twee of driemaal verdubbelen. Naderhand van nieuws op na het ag-
«S\'^erhoofd, van daar voorwaarts over de kin, en wederom te rug na hét
agterhoofd voortwinden 5 en \'tgeen dan nog overig is kruiswys om het
Voorhoofd leggen. Dog 0111 dit windzel te beter te doen houden, mag
iiien \'er nab/de flaap,op beide de zyden, daar deomflagenkruiswys
over den anderen gaan , het gehele verband, hetzymet fpelden vaftheg-^j^ ^^
\'^^^en, of wel vaft te zamen naaijen: even dit zelve verband is ook èe-breuk aan
9Maam in eene onmrigting van bei. kakebeen te gebruiken. . , beide de

Ia. Qog wanneer bet lakebeen aan beide de zyden is gebroken, moet men fcaM^rum
\'een Windzel, dat Qtn a dubbelde genaamt word, fes ellen lang, \'

wonden en vaftgehouden worden. Eindelyk gaat men van de nek tot
wonatn u vd ö ^ kringswyze rondom het hoofd, zo

TetlL\'l en aan nap en metTpelden vafthegt. Insgelyk is het
voor^ Si hier ook bequaam, indien men\'t liever zoude wil-

li Na de gedane Konftbewerkingen omtrent een hazemond, het
doorftekea der naalden, en het omwinden der draden, als mede het

re h\' fd! dammen ze aan het kapzel of muts vaft ^ d^g^^^^^^^^^
onderfte einden wind men agter om het hoofd,

waarts, en maakt ze vaft daar ze ten iTnlen eTvfL^e^^
een •üe -eeni^end windzel: gemaakt uit een ftuk linnen, e^n vmger breeo, 4
\'reerelKg^ niidden een langwerpig gat van twee v^

SrerbleSneden is, en het zelve legt men even op die wyze aan,
& h veS voorhoofd.windzel op de 1133. bladzyde gezeg

^ï \'ï^^Wann^r het geheel aangezigt door buskruid of iets anders ge- Mombalc-
trand is, plagt m.n len mombakkes of gryns van lynwaat te maken kes pf
5 fnydende in ? z.lve voor de oogen, neus pmond \'er gten m om het gy^
^iezigt wel te ftoven of te heimeren, ge yk als m \'t fioofdftuk yan ^
het branden is gezegt, en dan de gryns, of mombakkes nat gemaakt of
beftreken \'er o?er tl leggen: aan dewelke nogtans fes bandje, moeten
zyn omdezelveaan het"a|terhoofd vaft te bmden, zo als op Tab.XXYh

OMtrent de halsbandages komt in aanmerking het windzel genaamt Wanneer
hQt^ Verdelende, het welk vyf óf fes ellen lang en tweeymgeren dehaisge-
breed moet zyn, en is voornamentlyk dienftig :te gebruiken wan-
neer de hals gebrand is, om denzelven , dewyl hy anders door de vei-
ï5 fchrompelinlderhuitzeer ligt kan fcheef groeijen, regt te houden. Dit
windzelmoSmenvan beide dc einden oprollen, en het midden a^n het
voorhoofd aanleggen, tweemaal in de rondte om het hoofd wmden,
dan met het eene einde nederwaarts onder den regter, met het ander
onder den flinker okzel doorgaan, en het windzel boven op het nootd
ao aan de muts, om niet te kunnen verfchuiven, te zamen hegten ,• als dan
lïiet beide de rollen weder na den nek voortvaren, dezelve aldaar in
\'t kruis halen eu nogmaals na het voorhoofd voortwinden •• van daar
wede\'„atn nek, en als voorheen, onder door de okzelen het toB
^Ity t behoo lyrte rughalen, daar na weder na den nek en\'t voorhoofd,
en eindelyk met een kringswyze omwindmge om het hoofd eindigen:
welkverbandzolangmoet worden gedragen tot dat \'er geen vrezemeer

a. Om in allerlei gevallen, Konftbewerkingen en aderlatingen aan Andere
denhals\' de geneesmiddelen op den hals te behouden, bedient men qualen aaU:

vingeren breed kan zyn; dog het andere moet eenen een halve,«///.
®^Hl^ngenïrieviDgerea breed wezen. Wanneer men nu een ongemak
Deel Ddddddd ^»n

bïïto^ windsel inliet midden dwars over het hoc^^^gg"-^
binden by de Ichouderen laten\' ^^derwaarsh^g^ ^

f VAN HFT VERBAND TOT DE BREUK ENONTWRlO-
T^Tler 2yn tweederlei verh^den^Wii, na c^t ^t Af

zym :Na de3zelft zetting m(^t;menh^^^
.^kalSopSaxS. bUydeisonderwez^n, verbmden, ofrnen

legt in ifeder heiligheid oiider en boven" hét ^ flente^been een We Clancula.
drukdoek, en op ieder drukdoek een fmal ftukje bórdpapier; na^de
lengte aan het fleutelbeen, namentlyk het eene onder en ^et ander:

5 nog opwaarts nog nederwaarts kan uitwyken. Daar na legt men boven
op hefvoorgaande bordpapier, in de lengte, regt op dehreuk een
ander klein ftukje bordpapier, hier op een vierkante drukdoek en een

borft, met het agterfte fdiuins over den rug, onder door den gezonden
okzel, voorwaarts over het voornoofd, enohder door den belcnadig-
den okzel wederom na den nig. Wanneer dit is gefcniedword net
SI voorfte hoofd over heiverband en fchouder na den ragte geh^
alwaar het zelve van het agterfte hoofdin \'t kruisgehaalt worden.. Alsdan
haalt men het zelve weder re: rug over den fchouder na de borit, gaat
met het ag^terfïe hoofd altvt krhigswys onder den OiiZe! om het lyi, en
haalt zo dikwils het Voorfte hoofd te rugwaarts , a!s,zy malkanderen
20 ontmoeten , tot dat dè drukdoéken en h«t bordpapier wel bedekt zyn^
en het windZel teneinde is. . Dog dewyl het fteutelbe^ïn wederom zeer
li\'Tt uit zyn plaats kan raken, indien het zelve niet op een byzondere
nSin\'er werd gehouden; -ten dien einde neemt men; nog een apder wind-
z-1 lang vier ken, breeddrie vingeren, entbteen hpotdop^roft,,^n
^S besintliet zelve met een knngswyze omwinding öm den onbe chadig-
dén okzel te winden , vaart van daar fchuins over den rug onder door
den onbelchadi^den okzel, en-ftygtvan voren,over den beledigd^0^
zelwédér terug over den rug onder door den gezonden okze f: en va^
daar gaat, men agtervolgens de voorgaande omWmdmgen, altyt voort
30 de belde okzelen in de gedaante van een leggende co wel te omwinden
om hier door de okzels tér degen te rug te houden, dewyf daardoor
het weder uitwvken van het flentelbeen verhinderd word. Atle drie ot
vierdagen, als^het windzel door rekking ontfpannenis kan men het,
terwvl men ohdertufl-en den arm door een ander wel laat vafthouden ,
35 weS herbinden, en den arm gedurig.m een band laten draden. In
plaa^c van dit tweede windzel kan men zig ook van het werktuig, T«^

■ Y^r^meer hetßeutelbeen Mgtby de fthouder h gebroken , gebruikt
40 iRen een verbanddat t het erkelde koornairsverband genaamt word, waar breuk by

waarts, en weder onder d^n gezonden$
besönn n Men zal drie zodanige omwmdmgem maken, ^ ^
Se drie^dat de plaats van het gebroken

wil^KSt en verftekt word. Eindelyk omwmd men het gewrigt
dS olSs by hTt taelbeeLenige nmlen

IIÄ einde met kringswvze omflagen aan den bovenarm vaft. An- lö
to ^^^^^^^ windzef onder den onbefchadigden ok-

zT dl gSn van daar fchuins opwaarts over den ru| en voor naam
?ver ha|ebrokenfl^atelbeen, halen het wmdzel o^^er den lyd n^
^V^pI r nr r saan- agter. om,, enkomen voor weder over het üeutdbeen

% ilnVla^zÄhuim nederwaarts over de borft, en. oader doorl5
mt: alsdan gaan ze i^un , . ^^^^ vaft te raaken, moet

•Ätwee SS., ifngis ellen, opde volgende
Men bei^t onder de.^ lydende arm, én gaat mee beide hoofde", op
derfeSeVrop denwel ken men een kruis maakt, ea met een hoofd
fte nS, met het andere over den rug voortgaat,

oMÄ tot dat men weer, gelyk als de eer fte maal onderden.
Ädigdenokzelkomt. Alsdmhaait men het agterfte hoofd over der
S voorwaarts over den breuk opde borft, beleid bet zelve mee het
Voorfte hoofd, het welk met kringswyze omflagen ft^f «m f bof

-rr nadirRiii te rug, voortvarendemet zodanige flagen, die over en
-der na aen rug le rug , v hnnfdv-rband is befchreven

«TPv/orden Het voornaamfte van dit verband zegt Goney mer m te oc
C dat a^ mirJnder den befchadigden okzel begmt men ook op
Se mWe he^^^^^^^ het fleutelbeen na boven werkt, \'t w^lk

op den fchouder het kruis gemaakt heeft, en men met het voorfte
hoofd over het fleutelbeen riederwatiris na den onbefchadigden okzil-
gaat, drukt men daar door het afgebroke einde by het borftbeen, het
^elk anders aityt opwaarts ftaat, nederwaarts m zyn natuurlyke plaats,
5 20 dat m-n met de twee eerfte omwindingen dit been in zyn behoorlyke : .

een. Dic verbandoordedt Goney ook veel beter voor een fleutelbeensr
hreuk te zyn, als de gewoonlyke: het welk ook niet ongegrond is.

en alsdeontwriningbyhet borftbeen is, het aotngebogen hooj-dveröanay^-^^^ van "t

gei^k als in de breuk, \'er omleggen j dog indkn de ontwrigting m Mbe^.
waarts is gefchied,, het tweede windzel, §.1. befchreven, gebru^en, « C
om daardoor hec fleutelbeen uitwaarts, en de fchouderen rugwaarts te \'
15 trekken. Dog als de ontwrigting ukwaarts is, op het pwrigc dakke
drükdoeken leggen , om het fleiitelbeen inwaarts te houden. Maar in-
dien de ontwrifting by liet fchouderblad is voorgevallen, moet i het &
enkelde koornairs verbaaid, reets by de breuk befchreven, aangelegt i\' -
worden.: en als de ori.twrigEin§ te gelyk iii beide de beenderen ware,
jqC het dubbelde koornairs verband het wcdk aanftonts in de verhandeling
der ontwrigcing van het fchouderbeenzal wo\'rdeii&erchraven. Omtrent^
zodanige ontwrigtingenmoet den arin altyt meen bandgedragen worden.

5. De ontwrigting van het fchouderheen met het fchouderBlad, ge. Ontwn>
^ lyk op de 279\'. bladzyde geleerd is, weder gezet zynde jord mg het tmg ji«^^

-Bd enkelde koornaairs windzel verbonden , dac by de breuk van het lleutei- ^^ ^^

heen is befch-reven geworden; alwaar men dog alvorens, onï het weder
lïitzakken van het zelve te verhoeden, het zy een bal of een opgerold
"Windzel onder den okzel moet leggen: naderhand een drukdoek om-
trent een-voet lang een-hand breed, aan beide de einden tot omtrent
Soin het midden in vieren hefpfeten, nemendenzelven m warme wj^n,
hrandew^ of water en azyn dopen w^ér uitdrukken, en het

den derzelve onder den bal leggen; dog de vier einden ^ven om het
gewrigt flaan, op dat de bal of het te^ z^engerold windzel niet_ zon
Vallen en alsdan het bovengemelde enkelde koornairts wmdzel gebruiken.-
35Men moet insgelyks ook een drukdoek onder den^ gezonden okzeUcg-

Mouder-ofeboven-armbsennahydendudsgebrokenenw^dergezetis, ishetr-© nm^rs^
alderbeft zig ook van dit koornairs-verband te bedienen ,, dewyl het op.

te voren gezegt is, heeft bezorgt, in \'t midden onder een van beiü^
ökzeleti die men wil aanleggen,. met beide de hoofden opVraarts-over aen
okzel ftygen, dezeive over\'t kruis nemen, en met die.ag!;t:r geweeit is ,
wor over de borft, dog met de voorfte agter over^ den rag, ^noerdoor
den anderen ^okzei voortvaren, onder welken okzel ze vooijy malKan- ^^
der gaan, en de agterfte naderhand van voren, en de vo:>rfte van ^agte-
ren op den okzel komen, alwaar men ze v/ederom verwiftelt, en de ag-
terfte weder over de borft , dog de voorfte over den rug, weder onder
den eerften okzel doet te zamen kómen ; en. daar pien ze andermaal
over \'t kruis neemt, en gelyk de eerftemaal, ten tweedemaal .op ƒ en ^^
fchouder doet komen: welké omwindingen men op -ieder, zy ie drie-
S moet herhalen. Indien \'ér dan^nogiet. overig is,

mag men het zelve om het lyf, of om het fchoudergewrigt zo verre
hec ftrekt, gelyk als in het enkelde koornairs verband mdm^ en dit
w . verband word het a dubbelde koornairs verband genaamt : ^^ welk i^
lÜ gelyks in de of breitk der^ béide fleute beenen naby^dehouder iO

7 Na dat een fchouderblads breuk, zo veel doenlyk, is gezet, zaï
men\'er drukdceken en bordpapier, zo als bovenop de ii8 enz.blad-
. zyde is onderwezen, aanleggen. Naderhand een wmdzel, vyt o^^l^s en
lang en drie of vier vingeren breed , tot een hoofd gewonden, gebrUiKci •
inet het zelve onder dén gezonden okzel een begin maken daar mede
dwars over den rug, onder door den gebroken okzel, en daar n^ van
voren te r ugover het fchouderblad, omde drukdoeken te dekken, voort- ^^
winden: ab dan andermaal onder den gezonden okzel, het windzel 0^
denzelven j als op de andere zyde omdraaijen; hier op fchuins over dti^
\'rug weder onder om den gebroken okzel, gelyk de eerftemaal j, voorij
varem: en zo vele diergelyke ömwindigen om beide okzelen in de g^\'
\'aaante van een leggendefoo^doen, tot dat de gebroken fchouder yolK _ ^^
■ménbewonden y en bet widzel ten einde is.. Dog dewy 1 ckor deze on .
windingen beide dè fchouderbladen bewonden worden, kan het z«\' .
Oök be-quaam zyn , beidé de fchouderbladen te gel^ gebroken\'wai^
■ h StelléiL Welk verband èën è fierverhand wordgenaamt (in \'t

• wy! ^het op de rug zodanig \'gewonden, enigermaten gedaante van^f gj.40
fter vertoont. In iêzè breuk kan men zig::0ok gevoegly kr, b^welP^\'

B. In vele ongevallen en Kon
ften voorvallen., kan raen zig van een band, de gedaante van dé letter ^Qpj ^^
T hebbende, Éedienèn: welkers dwarfle gedeelte zo lang moet zyn, vrouwe,
dathet om het lyf kan toereiken , en agter op de rug te zamen gebon- bora,\'n.

5 den worden j maar he t t weede gedeelfe in aet" zo v eel lange r Z yti, dat , . ■
inen het over de lydende bèrft eh okzel tot op\' den rug kan halen, eri
aldaar aan het dwarffe gedeelte van de\'band tallbinden : dërhal ven moet
dit langfte einde byna geheel gefpleten zyn. Wanneer dan in eenigé
bórftqualen, nanrentlylc ontj2ekingf kanker enz. hét öngemak met pluk;
^^ zei, pleifter en drukdoeken behoOr ivk is bezorgt, zal men het dwanTè
gedeelte even onder de borften zo4anig^^ om het\' lyf binden, dat het
nederhangende gedeelte regt onder de lydènde borft korhtï daar nahet,
Zelve gedeelte over ^e befchadig iè borft én fchouder derzelve zydé
halen. Dogmenis wel gewoon het zèlvé om te beter tedoènhouden,
ï sop de borft over kruis: te leggen, en de einden \'aan het agterfte ge-
deelte van de band vaft te knopen. Deze band word, de fl band van
■fleliodffms genaamt, maardë-volgende is dienftigef en o6k mMinge-

■ ■ : g. fh v^ele anderetöevaPen dét borft ënntg , by vöorbeèkJ■ ^oifiwan• Verband

bf borjljïjiuïen, hórji- opeTiMgm\'^\' breukek der ri^\'- by andere
éeii ^bfi]theAderén, ruggrdat ^ èntwrigiing der \'ribben, en diéirgéryken ^ \'

gébruikt men toihetvQï^mé, éQ zogQnmmèefchmderb^^^^^ hetjer^ fei-^^ej.
Vet i waar toe twee dingen npdig.zyn \\) Een ftuk linnen als een hand- fchouder-
. \'Öoek\'èflahgwerpigTervetr\'-v^ aft\'dérhalfélle, band ga.»,

\',of fésiniai %ègevbuwëri is V hdgtans de "brefeBte vahïiiim twee haridén ■ \' ^:,\'
fcehöud.\' Het-welk, nadat de wónde-,\' verzwèrihgVohtw^^
op de-behoorlyke manier is voorzien, ;meh vaft om de borft bindop
dat-*e|-de opgelegde geneesmiddelen én drukdoeken niét-z^^^^ , ,

Vaft\'y dpg -om vaftei^^te-^ zhten, Waic mQh "het-rnet;eéh tiraarte
karnen.H\' Dc^bji d^ het \'hiet zóudë nederwaarts konnen\'^zaMcerit, ■
Wikt men 2) een fchouderband, zynde en ftuk lynwaat tei- lengfe
^an drie vierde elle en vier of fes vingeren breed, in welkers midden,
SsJ^a de lengte een gat is, daar de Patiënt zyn hoofd kan doorfteken;
^welk hem zodanig aangedaan zynde, dat het een einde voor over de
borft, maar het andere op de rug nederhangt, die danimet Ipeldenof
®oor naaijen worden vaft gemaakt. Ziet ria^-. III, ƒ g. i. BC.

9. Wanneer het gebroken borftbeen weder herfteld is, kan men\'cf
een breukplyfter, of drukdoek in brandewyn nat gemaakt;, met een
langwerping bordpapier opleggen, en naderhand met he t fervet en fchou-
derband verbinden. Zommige bedienen zig, in plaats van het gemelde»
vp een byzonder verband, dateenaü/>r^?/paraofÄiWKa.fgenaamtvvord:5
hier toe behoort een windzel, lang\'fes ellen en drie of vier vingeren
breed, aan beide de einde opgerolt. Dit windzel moet men ondß\'^
den eenen okzel aanleggen, met beide de hoofden boven op den fchoudef
komen, aldaar een kruis maken, met het een hoofd fckiins over
borft, met het anderen over den rug na den anderen okzel voortwinden,
en aldaar even als op de eerfte fchouder te werk; gaan. Van daar we-
derom onder den eerften okzel keren, alwaar de hoofden andermaal ver-
wiffelt worden: dog niet boven op den fchouder; maar alleen na de an-
dere zyde derborft onder den okzel komen, met het eene hoofd voor-
waars, maar met het andere te rug gaan, en aldaar de hoofden weder
laten kruiflèn. Met alzulke omwindigen zal men allengskens nederda
len, tot darde borft, en inzrónderheid het gequetfte deel, behoorlyk ge-
dekt en te zamengetrokken is. Even het zelve verband leg ik ook na het
afzetten yan een borft: om daar mede het plukzel, bloedftelpendegS\'
neésniiddelen en drükdoeken\'er op te houden, en hetbloeclenzo veell®
te beter te verhinderen; alwaar de omwindingen zodanig zyn te maken,
dat de opgelegde middelen behoorlyk vaft daar mede aangedrukt wor-
den.

10. In de breuk en ontwrigting der ribben, kan men zig van even
het zelve verband bedienen, dat hy den breuk van het bornbeen is
ichreven. Want na dat de herftelling is gefchied,legtmenopde gequet-
fte plaats een drukdoek in warme brandewyn nat gemaakt, en verbin»^
het daar na, het zy met het fervet en fchouderband, of met de

11. In een breuk of ontwrigting van de ruggraat, na dat
met drükdoeken en bordpapier is bezorgt, moet men dezelve met
fervet en fchouderband, of ook met het voorgemelde viergefpan
binden.

Bet F, Hoofdfiuk,Man de Bandagien tot de Buik enz, 1151
H E T V. HOOFDSTUK.
VANDE

IN alle de ongevallen des buiks en IConftbewerkingen omtrent dezelve,
voorkomende, mnden, huiknaad, fl buikopening in de waJersa^JtoevaHen--
en diergelyke, bedient men zig merendeels van het fervet met de fchou-des buiks.
dpband, gelyk dezelve op de voorgaande bladzyde is befchreven, dog® Paracsn-
5 die hier eenigzints langer als omtrent de borfl: moet zyn.

omtrent Vier ellen lang, vier vingeren breed , en aan beide de zyden^ ^nims.
10 opgerolt zyn^ als mede m het midden een gat vier dwars vingeren Led
in de lengte hebben. Tab. Yl.fig. 4. en het zelve word, als op de iiq8
bladzyde by het vereenigende voorhoofds-windzel gezegt is, alhier
om het lyf gedaan.
3. .In velerlei ongevallen des aars en omtrent dezelve, namentlyk in de
i5 mrsfijhl, in de brfuk van ^ ^ heilig-been, en ontwrigting van \'t dfiuitbeen, fS?t™

® bilnaad, bedient men zig van het windzel T Tab. iLfig.h. of Tah. XX^S\'f-
fig. 16. en na dat alvorens het ongemak met behoorlyke geneesmidde-^ Perincsum.
{en en drukdoeken is voorzien, legt men het bovenfte gedeelte om het
niaar het onderfte word agter over het heiligbeen tuffen de beenen
«oorgeftoken, en aan het bovenfte gedeelte van hetwindzel van voren
\'vaft gebonden, om welke reden het nederhangende einde-gemeenlyk
gefpleten is. Men gebruikt ook dit windzel in de zwellingen van het..
ƒ balzakje, in ontfteking der ballen, in vele breuken en Konftbewerkin/ ""\'\' |

omtrent het zakje voorvallende, namentlyk, waterbreuk, vleefch.
Preuk enz. insgelyks tot zommige builen in de lieiTen ontftaande: dog ^ ■ ^
P deze toevallen zyn de windzelen zodanig om te keren, dat het bo- ^ \'
^enfte gedeelte om den buik gebonden en agter toegeknoopt; maar
3owa_ van voren over, de geneesmiddelen en drukdoeken neer^

en a hangende, te rugwaarts tuffen de beenen moet doorgeftoken,
Wil ^ aan het bovenfte gedeelte vaft gebonden worden. Indien men
A/^^n raen dit windzel, om het vafter te doen zitten^ en het neer.
-Offi/. E eee eee zakken

zakken te verhDeden,, ook aan eea fchouderband vail h&gm, het welk
in vele gevallen zeer nootzakelyk\' en dienftig\'i^.

, yZr zweeringen en aanfißulen word het volgende verband (a), van
band der\' uT Jrnaud uitgevonden, door Garengmzoev aangepreezen, en het welk
Aarsfiftul in deze gevallen beter als het voorgaande T verband.qordeelt,te,we-5
van Jrnaud. ^^^^ jjg^ ^q^^j uj^j; gen f-rvet en deti\'fchouderband ^ die me» op de
sewoonhke wyze aanleg.t,. ge,daan,.en h.et.ag}ïiliaeinde van den fchou-
. derband met een fervet-a\'an malkander^ gen^\'ait. Äan dezelve plaats
naait men ook drie of vier linne bandjes welkers nuttigheid en gebruiK
in het vervolg zal aangetoont worden. Als dan neemt men een windzel
vvf of fes vingeren breed, en omtrent een vadem lang. Het zelve fplyt.

men in\' de lengte , nogtans da^ heü ääHÜhöt\' eene einde Cwée handeii
breödv geheel blyft, aan welk ekde menunsgelyfedFie ef vi^Érlinn«^
.Trandiesvnaait, dewelke dienen om: zeTOetdé«bandjes^aan-db.fêho«der-
bMd en-fervet genaait, te zamen te können hinden. dezemamerïl

kan men het verband veranderen zo^meni^maaii als men wil, en-het-
ook wedër toebinden, zonder dat de. Htienr^ig hoeft t|bewegen ot
v-an islaats te^ veranderen; Als mi dfe ongemakken mefiwieto, pl^i\'^^r^j-

h«£t windzel met de bandjes van het ferm agter- op- den rug te zamen, sO
ha^lt de twee hoofden van het windzel vanf agter voorwaarts tuflen^de
beenen door, en maakt dezelve voor op de buik aan hec fervet, het
eene op de regter , het ander op de üinkerzyde wel vaffi, op dat hec
verband Hevig legge, en indien \'er Afk bloeden ^y geweeft.i^,
men iémand naderhand eenige uren^ de hand^yf tegen den aars nou ^

" ^ del van de fchouderband zeer vaft op de fchoüderen zitte , en aldus
alies.\'wat in of-op de wonde legt, zo veel te fteviger gedrukt en va«-
ffehouden worde. Dog als men aan het windzel T een fchouderban«-\'
vaft maakt, zal het omtrent van dezelve uitwerkingen zyn.

zel tot de ^^^ j^gj. verbinden van een ingebragte beknelde darmbreuk, insgelyk
iieffen be- ^ ontwrigting van het dyebeen^ en- de breuk van b het

^kis^ been. Hier toe word ein windzel, vier edlen lang, twee ƒ drie vingere^
of/pica in- breed, en op een rolle gewonden, vereifcht. Waar mede men moet a^^
guinalis. gezonde zyde, even boven het heupebeen, een begin maken, en v

Als dan van Voren opwaarts bovenden drukdoek der gewondelies
klimmen, en van daar agter om den rng na de_plaats, daar ^n
gönnen, voortwinden, het beginzel van het windzel aldaar ter u

•VaftTïewriiden., lenAran da^ altyt agtervolgeiide dé eerfte om win ding,
20 verre het^W-ttiazerkaflfeek\'ken, voortvaren ofmet een omwinding
om het lyf eindigen - dogal^\'er drie der^emelde omwindingen gemaakt
Jyn, het wmdzel aan de lydende plaats :raet een fpelde vaft fteken, met
5iiet zeive nederwaarts te .rug tni^n het.been door, voortvaren, om de
dr4jkdoeken zo veel te beter te bedekken, agter om het dyebeen op-
«aan, en weder van voren op de drukdoeken komen,-daar mede rontom
«et lyf voQrtg^aan,\'en ihe^ windzel, daar het ten einde loopt, vaft maken.
\' A/ir \'er Kmfibe\'^erkingen nm b^t gemagt zyn gedaan, zal men een paar
*oomwindingen om-bet zelve, om het eerfte verband \'er aan te houden,
doen, die met grote fpelden moeten vaftgeftoken worden: en dit ver-
band noemt men een a enkeld Li\'esverband.
- pag indien voorgemeÉde qualen aan beide de zyden te gelyk
t ren, bedient men zig van een windzel, dat een ^ dubbelde Liesband
ïi5aaam<l word. Hetzelve moeï zes ellenlang, twee of drie vingerenbreed,

en aan beide einden opgerolt zyn. Men legt het van agteren aan, enj wS;
^akt ten^eerilen eeti kringswyze omflag. Als nn de rollen van voïendupkx.

van agteren door de beenen, en van voren over de lieffen, en eindigt
-ten laatften met ronde omwindingen om het lyf. .

7. Door de Fenus- en andere builen in de lielTen, kan men zig ge-Verband
^hm, Tak Wl.fig. ït. verbeeld,bedienen, omdévoor\'5e
pappen of andere heelmiddelen vaft te houden. Dezeive is dienftig
•voor een buil aan de regterzyde, en word \'er als het windzel T, op de\'^®
•1151. bladzyde befchreven, omgedaan, het welk hier ook kan te pas
komen.

ao 8. Het is nodig in veelderlei toevallen het c balzakie of het remagt,. ,
te bewinden, by voorbeeld als de ballen gezwollen of ontftoken zyn, Joor het
~om \'er pappan op te houden; als mede in vele breuken en Konftbe-gèmagt^
Werkingen, die omtrent het zei Ve voorkomen. Hier toe z-yn drièder-\'^ Scmum.
lei zoorten van banden in het gebruik: i) dat van de letter T. waar van ^
35 jn de voorgaande 3. §. is gefproken; welkers onderfte einde boven twee
«anden breed moet zyn, en een gat hebben om de mannelyke roede
«aar door te fteken, maar onder, tot op twee handen breed, byna
S^lyk Tab, XXVI.12. vertoont, gefpleten zyn. Dezeeinden doet
40?®" in \'t kruis over malkanderen, dan zal het bovenfte te beter aan
gemagt fluiten. 2) Kan men ook een vierhoofdige band, van ruim
n elle lang, fes vingeren breed, en aan beide de einden zodanig ge-
ten ^T^\' ^^^ midden twee handen breed geheel blyft,gebrui-

. Dezeive moet msn in de lengte zodanig aanleggen, dat\'er twee
\' ■ Eeeeeee 2 einden

einden om het lyf worden gebonden, en het ongefnedenel gedeelte
over het zakje komt, de twee onderfte kruiswyze door; de beenen ha-
len en het flinker einde agter aan de regterzyde, dbg het regter aan
de flinkerzyde vafthegten, om\'er de opgelegde geneesmiddelen wel te
konnen aanhouden. De 3) is een eigen hier toe gemaakte.band m: de^
gedaante van een zakje, Tah. XKVl.fig. 12 AA. beftaande mt fterk
linnen, met veters en gaten, het welk een « opfahortende hmd.d^^alzaks
genaamt word: welkers gedeelte AA. het gemagt mfluit, 3K
om het lyf vaft gemaakt, door het gat C. de roede geftoken ^ de twee
nnderfte einden DD. tuffen de beenen doorgehaalt, en worden agtew
op de zyden by EE. vaftgebonden, gelyk deszelfs gebruik uit de af-
beelding gemakkelyk is af te leiden.

Q In wonden, verzweringen, aderlatingen, &)een te engen voor-
huid en andere toevallen aan het mannelyke lid, moet men een band,
een halve eile lang, een vinger breed, aan welkers een emde een lang^rj
werpis gat van een duim breedte zal zyn, maken; dog het andere emde
Lei twee handen breed gefpleeten zyn. Tab. 11. fig. e Als men het wil
gebruiken, zal men het gefpleten einde door het op het emde zynde
lat fteken , om de roede gelyk als een toevallende luts , aan_de be-
fchadiffde plaats te doen, (die alvorens behoorlyk met heelmiddelen en 20
drukdoekeS voorzien zal zyn,) daar mede allengskens nedawaarts wm-
den en eindelyk het windzel door het knopen der gefpletene emden
vaft maken. In verzweringen of andere qualen van het hoofd der man-
nelvkheid en voorhuid, legt men over de nodige heelmiddelen een
kleLe pleifter, en drukdoek in de gedaante van een Malthefer^kruis,<25
in welkers midden evenwel een gat moet Zyn, om de pis er door te
konnen lofen en moeten ook zo groot zyn, dat ze het hoofd konnen om-
vatten, om daar na met hetvoorbefchreven windzel bewonden en vaft-
eehouden te konnen worden. In een ontftekmg en al te grote ftyflieid
der roede, of ^ tegen wiUige roedeftand, rf te ruggetrokken voorhuid, en 30
e drnipert, bedienen zig zommige van een buideltje of zakje om \'er de
roede in te fteken, en het zelve met bandjes na boven tegen het lyf>
of \'ei nevens aan de zyden vaft te binden^

» V als op de,enz. bladzyde is onderwezen, moet men\'er eerftboven-
een doek vaneen hand breedte, ruim een fpanne lengte, en aan bei^eu™.\'\'
ae zyden gefpleten, als II. d.. en i8. afgebeelt ftaat, en alvo- \'
^rens in water en azyn of warme wyn gedoopt, om de breuk leggen,
tot epn {f een windzel fes ellen lang , en drie vingeren breed,

wy^e gangen opwaarts na den okzel te winden , een ilas om de hnrfl-of
e leggen, (welke vele ook wel nalaten) als dan weder
kringswyze omwindingen aan den arm nederwaarts tot aan de plaats
der breuke^ie gaan .- welke breuk men nogmaals- met drie flagen om-
\' beter te beveftigen, en ten dien eindt (gelyk

om rent het verbinden der breuken gebruikelyk is> met brandewyn
water en azyn in het omwinden dikwils bevogtigt. Daar na gaat
nen door kruipende gangen nederwaarts na den elleboog, lessende
onder dezelve nog een flag, dog zodanig, dat deszelfs punt (die|ebo-

net wmdzel niethgtzpu yerfchuiven of flap worden. Dit gedaan zynde,
«oet men om het gel?roken armbeen in de lengte vier drukdoken
^^ of agt vingeren lang,^ twee vingeren breed, te voren in water en
a^wn gedoopt, leggen: en met het windzel weder op.

ö maarts met kruipende omwindingen, tot aan de plaats der breuke (die
ov " /^ogniaals als voren driemaal omwind,) en daar na tot aan den \'

\' ^^^ ^^^^ ^^ voorgemelde drukdoeken wel
met worden : en indien dan het windzel nog verderkan ftrekken,.
siaiaan^ kruipende of flangswyze omvyindingen wedermedcrwaarts
^e lo ^^^ degen te vatten ; .en eindelyk als het windzel ten ein-

^out uvi^fn\' op zal raen drie of vier fpalken, hetzy van dim.
Dak ot ftyf bordpapier gemaakt, een f^an lang, tweeofdrie.

vingeren breed, om den gebroken arm leggen, en dezelve met drie
linne bandjes, een halve, elk lang, vaS binden: waar van het eerfte in
het midden der fpalicen,het tweede aan het bovenfte en het derde aan
het onderfte einde zo zal vaflgem^akt zyn, dat deftrikkenalle buitens5
arms komen. In plaats van een windzel van fes ellen kan men dit ver-
band ook met drie windzelen van twee eiten lang legg^, cn met deze
even dezelve omflagen, als met het lajn^e, maken.

2. Daar na zal men den arm zo buigen, dat de hand omtrent het
herteputje komt te leggen, en in een band kan gedragen worden. Wan-iO
neer de breuk fchuins geweeft is , ^al het beft zyn, den arm iets lager

nemen^^ in de band te hangen, op dat door de zwaarte van den arm, de einden
van het gebroken been niet zo ligt als anderzints^ zouden voóirby^l-
kanderen konnen fchieten,het welk in deze Zöort;van keuken h^ Man
gefchieden. Men neemt ox^^ deze band- te maken een groot zagtÊrvet,
welkers midden men onda- den okzel des gebroken af ms legt , Itót d^è-
zelven buigen, vervat hem ter degen in het fervet, en haak deszelfs
einden om den hals boven op den gezonden fchouder j en knoopt ze\'
aldaar te zamen. Als de Patient ryk of aanzienlyk is, pleegt men dèn
band van zwarte talFe te maken. In het gemeen word dit\'verband yaii sc?
andere met drie windzelen gedaan: zynde het eerfte an^ërhalf, het r
tweede twee, en het defde derdehalf ellen lang: mét het eerfte wind-
zel maken ze de omwindingen bovenwaarts, met het tweede\'benéden-
waarts, met het derde worden naderhand de vier drukdoeken, volgens
de voorbefchrevene manier, en inzonderheid de plaats der breuk, na25
vereifch bewonden. Zommige leggen ookaanftonts dé fpalken op de druk-
doeken, en bewinden ze met het-windzel. Het windzel wel gewonden
zynde en geen toevallen daar by komende, behoeft mén het verband
de eerftemaal voor den vierden of vyfden dag niet los temaken; ten
•tweedemaal laat men het agt dagen, en naderhand ten derdenmaal als
\'er geen toevallen by komen, iedermaal tw"aalf öf Veertien dagen, tot
de volkomene heling toe, die gemeenlyk veertig dagen vereifcht, zitten.

3. Na het derde verband moet men den arm in het gewrigt des elle-
boogsnuen dan voorzigtig buigen: dewyl anders het gewrigt zeer ligf.
zyne beweging zou können verliezen en den arm ftyf worden, welk^^^
quaal een a vaßgroeißng des gewrigts genaamt word.\' Dog indien zulk®
buiten vermoeden mogt voorvallen, kan liet zomtyts nog wederom ver-
betert worden, mits dat men den arm met verzagtende zalven be\'

ftneeit, en-ileérftig ftooft, dikwils gints en herwaarts buigt, en de Pa-
tient een redelyk gevvigt \'eenige tyt met deszelfs hand dagel5^kslaatdra\'4
gen. Brandewyn of andere verfterkende en opdrogende geeften ,
van vele in ditgeval gebruikten aangè|)rézen worden,zyiralhier

4- Her armireen drgt hj äe fchouder gebroken zynde, is de breuk ge-Als de
^"arryker , en moet op de voorbefcbre vene manier nier verbonden wor-
den: maar men moet al^ dan a het enkelde koornairs verbandgebruiken,,
Jm welk by ée breuk van het fleutelbeen op de a. is^t"

Wanneer deze breuk volgens het onderwys op de 228. enz. blad- Verband
Jyde is- gezet, moer men eerft om de breukeenlangen linnen doek, een*^®^
hand\' Weed, en ruim een fpan lang, aan beide de einden gefpleten
j^en met-water en azyn nat gemaakc^ fl^aan. Naderhand twee dikke druk-
doeken, byna ter lengte van den onderarm, de eene op de binnenfte,
de andere op deszelfs-buitenlïe vlakte, en hierboven op twee fpalken
yan dezelve lengte, leggen. Als dan een wind^zelnemen, anderhalf elle
Jan^, drie vmgeren breed, en tot een hoofd opgerolt,dat men omde
Jf^fen-j o-p de plaats der breuke, mettwee of drie ftyvé ronde oniflagen

ö begint te omwinden f van daar moetmen met flingerende gangen om-
winden en tot over deaelleboog opwaarts klimmen, alwaar dezelve met
tong^yze\'omwindingen zal eindigen, en met ipelden vaftgemaakt wor-
mi\' m^L^eSS; eén windzel nemen, en beginnen, daar

nu de vomhand winden, en aldaar met kringswyze omkidino-en on?
houden. Als dan neemt men tweebordpapiere fpalken, zo fang als
to onderarm, en zo breed, dar dezelve byna het gehele verband, zon-
^Süer nogtans aanmaikanderen te raken, konnen omvatten. Deze moet
nien rn water en azyn of brandewyn, om ze lenig le, maken, weken,
op dat ze zo veel te beter om het overige verbandzouden fluiten, leg-
^nde de eene binnens en de andere buitens arms zo vlak als doenlyk zv.
ien dien einde neemt men een windzel twee ellen lang, drie vingeren:
breed, en tot een hoofd opgerolt, makende daar mede met eenige
jringswyze omwmdmgen op het midden van de bordpapiere fpalkeneen
^egin, en k-iimt met fchaafswyze omflagen opwaarts, daar na weder
«ederwaarts, om, het windz 1 ten einde zynde, vall te maken. Ook
3-Jan men in plaats van dit windzel, de fpalken met drie of vier kleine-
, "andjes vaftbinden^ maar ten laatften moet men den arm in een band
l^lyk als van de bovenarms, breuk gezegt is , hangen.. Andere zynge!^
^oon in plaats van twee bordpapiere fpalken, maar een eenige ais een
öoot gemaakt te gebruiken, ziet Tab. VLfig. i C)., om den verbonden arm^
leggen, en, dan in de band te hangen. In plaats van de voor-
ö melde drie windzelen, kan men het zelfde werk met een windzel vyf
fieon verrigten, het welk indien niet beter, egter wel zo goed
. oordeelt word.. Voor het overige is omtrent de heelwyze even het

zelve in agt te nemen, het welk by de breuk des bovenaims §. 2. is
gezegt, en dan zullen de elleboogs-beenderen gemeenlyk binnen de
dertig dagen geheeld zyn. r., ,

is befchreven, zo veel als doenlyk, in hun plaats gezet zyn, dan heeft ,
men een windzel lang vyf tot fes ellen, twee vingeren breed en toteen^
hoofd opgerolt, van noden. Men moet om de gebroke voorhand in\'t.
begin met drié omwindingen beflaan, daar na tuffen den duim en voor-,
fte vinger, weder na de voorhand voortvaren, aldaar nogmaals drie
kringswyze omflagen leggen, van daar met flangswyze flagen tot ovér 10
den elleboog opwaarts ftygen, als dan buiten- en binnenwaarts op de
voorhand een drukdoek leggen, en met het windzel wederom neder-\'
waarts gaan om de drükdoeken tot in de hand wel te omwinden. Ein-.
delyk twee fpalken van bordpapier boven op de drükdoeken leggen,
dezelve met het overige van het windzel bewinden , en den arm in een 15-

7. Na dat dejbeenderen [der & hand, gelyk als op de,231. bladzyde
is onderwezen, in hun behoorlyke plaats weder gebragt zyn, neemt
men een windzel als het. voorgaande, en dOet drie omwindingen om de,,
plaats der breuke, gaat van daar tuflèn den duim en voorfte vinger20.
na de voorhand, dewelke men omwind, en van daar weder zodanig

na de hand, dat het verband de gedaante van een kruis bekomt,
en deze omwindingen ora de voorhand doet men nog tweemaal,
maakt naderhand nog ettelyke kringswyze omwindingen om de plaats
der breuke, en als danftygtmen metfchaafswyze ofkringswyze afwy-25
kende flagen tot over den elleboog, gelyk te voren by de breuk der
voorhand. Eindelyk legt men binnen in de hand een drukdoek, en een
andere boven op denzelven, benevens twee ftukken bordpapier na de
o-edaante van de hand gefneden: het welk raen alles te zamenmethet
overige van het windzel, gelyk te voren van de breuk der voorhand30
gezegt is, moet bewinden en vaftmaken.

8. Wanneer de ontwrigting des elleboogs, gelyk op de 277. bladzyde
is b-fchreven, weder herftelt is, moet men om het gewrigt des elle-
boogs, een aan beide de einden gefpletene doek. Tab. ih fig. 18. zo
groot zynde, dat ze den elleboog kan omvatten, en alvorens in water .
en azyn, warme wyn of brandewyn gedoopt, leggen. Daar na neemtfp
men een windzel vyf ellen lang, twee vingeren breed, tot een hoofd
gerolt, en daar mê begint men boven den elleboog met twee omwin-
dino-en; als dan gaat men fchuins nederwaarts langs de buiging va»
den^elleboog, als in het verbinden van een aderlating; men legt twee40;
flagen even beneden denelleboog, klimt dan wederom fchuins opwaarts
boven den elleboog, en maakt daar na ettelyke omwindingen om den-
zelven, gelyk by het aderlaten, in de gedaante van een 8. Hier op

IS men gewoon met een groot ftuk lynwaat in water en azyn of bran-
aewyn gedoopt, den gehelen arm te omwinden, en denzelven doek
met het overige van het windzel, door fchaafswyze omgangen, te be-
Wmden. Men kan deze doek ontberen, als men het windzel met de
5gemelde vogten nat maakt. De Patient behoort den arm ettelyke da-
gen m een band te dragen, en denzelven zomtyts zagtjes te buigen of
te bewegen, op dat hy niet ftyf worde, gelyk anders ligt zou konnen
gebeuren.

Sn om d^vi^^^r^^H\'\' denzelven insgelyks meteen windzel bevefti-
gen, om de vmpren door dit middel in een evenrediffe uitrekking- r^-

anderhalve Paryffe elle of ruim een vadem lang, en twee vingeren breedf"
\'^Svênd \'\' heeft gelegfïat mä^

^ovenden elleboog een einde van de band ter lengte vaneenfpan ne-
«erhangen: daar na moet men fchuins langs de buiging van den elle-
ooog over den drukdoek, en onder om den elleboog voortvaren : maar
jan de andere zyde wederom fchuins langs de buiging van den elleboog
^odanig opwaarts gaan, dat de omwindingen in \'t kruis op de drukdoe-
enkomen, ende gedaante der getaWetter 8 uitmaken. VoWnsdeze
^^^te afbeelding alcyt, na datmen alvorens den arm van den Patient
_ ^n weinigje heeft gebogen, zo verre het windzel ftrekt, voort winden
5 2 dan het laatfte einde met het beginzel boven den elleboogte

hegten. Als aan de eiiiden dezes bands kleine bandjes genaait
vla\'/^^y"^ vele doen, dan kan men dezelve gemakkelyk daar mede
eiip ^"i^ken, en dus behoeft de laatband niet langer als een Paryffe
of een kleine vadem lang te zyn.
^^als^d\' ^^^ aderlaten op den arm een Slagader word doorftoken Wanneer

der K ^o^dens toe heeft laten uitlopen, gelyk als in de verhandeling^ -
bontbewerkingen op de 45B. bladzyde is onderwezen, en op de.
-Oeel. Fffffff nr.«.

opf^ning twee of drie drukdoeken (zynde in een derzelven om vafter
drukking te hebben een ftuk geld geftoken)gelegt zyn, waar mede men
met twee kringswyze omgangen boven den elleboog begint te om.win-
den : dan met\'^zodanige omwindingen, als by het aderlaten zyn befchre-
ven, voortvaren: dog het windzel eenigzints ftyver aanhalen; en na5-
dat \'er vyf of fes omwindingen in de gedaante van het cyffergetal 8 ge-
daan zyn, een langwerpige fmalle drukdoek nemen, die byna van den
elleboog tot aan den okzel moet reiken, en denzelven op de binnen-
arms zyde, daar de arms-fla\'gader (welke van de Hoogduitfe Heel-
meefters de Brand-ader genoemt word) is, leggen, en aldaardezedruk-ip
doek met wel aangehaalde üangswyze gangen bewinden , om deinvloei-
jing van het bloed, door toedrukking^der flagader zo veei te beter te
weerhouden. Met het windzel tot aan den okzel gekomen zynde, om
het zo veel vafter te doen houd en, moet men een flag om de borft win-
den, dan wederom langs den arm nederwaarts gaan,om daardoor dé
voorgaande omwindingen zo veel vafter te maken, tot dat het wind-
zel een einde heeft. Indien men aanftonts zodanig een windzel niet
mogt by de hand hebben, moet men ten eerften met de gewoonl^\'ke
laatband den arm vaft verbinden, eu de wonde door iemand met de
duim laten toedrukken : daar na, zo fpoedig als do^enlyk is, nog een^^j
ander windzel vier of vyf ellen lang nemen, en het zelve, om vafter te
doen zitten, over het eerfte beginnen te winden. Dog drie of vier
omwindingen met dit windzel gedaan zynde, op de arms-ftagader een
langwerpige fmalle drukdoek leggen,en denzelven als dan.met de om-
flagen, als even gezegt is, bewinden. Na het gedane verband moet .;
de Patient den arm in een band dragen, zig ftil houden, en voor het
overige zig, gelyk op zyn plaats onder de Konftbewerkingen gezegt is,

verband legt men ook na de Konftbewerking der
ä flagaderfpat aan den arm, als mede in andere verwondingen dezer flag- .
aderen. Insgelyks is het ook bequaam om een nieuwe of geringeflag-^
aderlpat, mogelyk zonder Konftbewerking of andere werktuigen,nog te
genezen : alwaar men het klein gezwel of fpat met den vinger moet
drukken, om het daar zynde bloed in de flagader tebrengen. Alsdan
legt men \'er eerft een zamentrekkende pleifter op, daar boven een druk-^^
doek zo groot als de fpat, in dewelke een ftukje geld, loot of andere
harde ftoffe, op. deze drukdoek nog eenige andere die telkens iets gro-
ter zyn; dewelke op de manier zo even befchreven wel bewonden?
lang moetengedragenworden. Voorbeelden van diergelyke genezinge»
2yn te lezen by Hildaniis Cent. III. Ohj\'er\'uat. 43 en 44.

13,. Na dat \'er nu bloed genoeg is uitgelopen, en men twee
drukdoeken, gelyk als by het aderlaten op den arm gezegt isv.^^^^f
kan men met diergelyk windzel en op even dezelve ïnanier^e^

verband doen, zo als J. lo. by het aderlaten op den arm is befcfireven.
•Uog men kan alhier ook nog een ander verband leggen, het welk vafter
en cierlyker is, inzonderheid als de Sahatehader is geopent; te wererï
men neemt een windzel een elle of vadem lang, gelyk menby het

S aderlaten gewoon is, dog zonder bandjes, beginnende hec zelve mee
twee kringswyze gangen am de voorhand aan te leggen, gaat van
daar over de hand en de drukdoek tnffen de pink en ringvinger voort,
komt tulfen dezen en de middelfte vinger weder te rag , raa-akc eei?
kruis over de drükdoeken, en gaat weder na de voorhand, doet drie
ïo Zodanige omwindingen, en het overige wind men zo lang, tot dat het
om de voorhand een einde heeft, alwaar men het zelve met een
Ipelde vaftfteekt»

14. Na dat deze breuk, als op de 231. bfedzyde vande Vingeren is verb-^d
onderwezen,: gezet is, m;oet men een windzel anderhalf of tv/ee ellen tot een

een duira breed en tot een hoofd opgerolt, nemen, met tweeduimbreuk.
kringswyze omwindingen om de voorhand beginnenv enmethet wind-
^ vooitwinden, om het zelve drie ofvier omfla-
buke^h/tlS\'^.^^,-\'^®^ ft\'Ukjes bordpapier, het eene

15. Ak\'er izme leden zyn gebroken, moet men het windzel na dat^®*^"^^^\'
het eerUe been, gelyk te vorenis gezegt, is omwonden, het tweede\'"\'\'\'®^
Qp^ even- dezelve manier verbinden , daar na langer bordpapiere fpalken 2«

beüdedebeenderen te beflaan:, \'er aanleggen, die, als voorgemeld is\'. \'
ömwinden, enidaar nahet windzel aan\' de voorhand doen eindigen. \'

16., Een-gabroken \'ninger behandelt men even gelyfc als de duimen • en w
dezelve bewenden zynde, bind men daar na met het zelve windzel eenèenTSer
^an de naaft bygelegene hele vingeren, het welk tot verfterking enis gebro".
30gelyk: ais voor fpalken verftrekt,. dewyl de hele den gebroken viliger^\'^^\'-
mo^fjegt honden..

17. manneer meen ningwen teffens zyn gebroken^ moet ieder in \'tby-Bf,p..,eer
^nder weder gezet worden: daar na zal men een windzeldrie ellen lang meer vin-
twee. vingeren breed nemen, het zelve met\' twee kringswyze om-seren tef-
S.S^indingen om de voorhand beginnen aan te leggen : hier op over de^®\'^®\'\'^"
na de gebroken- vingeren voortvaren, dezelve alle te zamen
^g bewinden, dat ze gelyk\' enelïen zyn verbonden, en alles wel bedekt
het welk gedaan zynde, gelyk in de breuk van de nahand, een
bordpapier in die binnehand leggen, dat zelve daar na met het
^on insgelyks vaftbinden: eindelyk weder na de voorhand

ftygen, en daar men heeft begonnen, eindigen. Zommige
^^aen in de palm der hand in plaats van bordpapier, een grote druk--

doek of bal, op dat de vingeren niet .regt uitgeftrekt, niaar;eèn wei-
nigje zouden gebogen leggen, het welk ook zeer goed is. De hand moet
da\'ïir na in een band gedragen worden. ■ - - . . -

18. De ontwrigte vingeren zym Hgt te herftellen, wanneer dezel-
ve maar een weinigje uitgerekt worden ; dewyl ze dan-van zelfs we-v
derora in hun natuurlyke plaats fchieten, of men drukt \'er dezelve
weder in; en het is zelden nodig dat zeverbonden worden. Nogtans
wanneer de ontwrigting lang geduurt heeft, of dat men anderzints no-
dig oordeelt dat het verband gedaan moet worden, neemt men een
windzel lang anderhalf elle, en een vingerbreed, begint het zelve, als in 10
de vingerbreuken, met twee kringswyzegangen om de Voorhand aan
te leggen, gaat daar na over de hand na den ontwrigten vinger,daar
men het ontwrigteiid kruiswys omwind; van daar men weder om de
voorhand keert, en dan weder gelyk te voren om den vinger: \'t welk
tot driemaal toe gedaan zynde, als dan de voorhandmet kringswyze om-^^
flagen ten einde toe moet bewonden worden. Wanneer meer als eenvin- ^
ger zyn ontwrigt, moeten de andere,, gelyk als de eerfte vinger, ver-
bonden , en daar na, als te voren, het windzel met dezelve omgangen
ten einde gewonden worden., De Franfchen zyn gewoon dit verband
Le demi Gantelet, dat is, den halven handfchoen te noemen. ^o

19. Wanneer iemand door afhouwinge of heelkundige Konftbewer-
kinge, wegens beenverdervinge, kanker, het koude vuur of uit andere
oorzaken, een ftuk van zyn vinger had verloren ; als mede in de vyt der
vingeren, en andere ongevallen, kan men zig het gevoeglykft van een
pieifter en drukdoeken, in de gedaante vaneen Malthefer kruis, en 25
dan van dezelve band, gelyk als boven omtrent het verband der man-
nelyke roede is befchreven, bedienen. Ziet hiervan de afbeelding Tab.
II. fig. Q. dewelke maar een vierendeel elle lang en een vinger breed
behoeft te zyn.

20. Na dat een hand of onderarm is afgezet, en de bloedftelpendeqo
middelen, benevens de kleine drukdoeken, plukzel, pieifter, blaas en
grote drukdoeken \'er opgelegt zyn, gelyk het zelve in deverhande-

^ling van het afzetten dezer leden op de 572. en volgende bladzyden is
befchreven, moet men een windzel vyf of fes ellen lang, drie vingeren
breed, en van beide de einden opgerolt nemen, daar mede omtrenta5
ruimeen hand breed boven de ftomp, met twee of drie kringswyze
omwindingen beginnen vaftigheid te maken, om daar door eerft en
vooral alles wat \'er opgelegt is , wel te beveftigen. Na dat zulks is
gefchied, zal men een van de opgerolde einden over den ftomp ^^
verre omflaan, dat men het overgeflagene met het andere hoofd40
kringswyze windende, kan vaft binden. Als dan het zelve opgerolde
hoofd wederom fchuins te rug op de eerfte zyde omflaan, en

J^ogmaals met het andere hoofd krmgswyze wel bevatten , en op déze
nianier, het eene hoofd over den ftomp flaande met het andere zulks
kringswyze vaft windende, tot dat de ftomp en drukdoeken over al
Wel bedekt, en het eene hoofd ten einde is , voortvaren : welkers
5einde met het nog overige van het andere hoofd door afwykende of
fchaafswyze omwindingen, ora alles behoorlyk te doen houden,moet
\' beveftigt worden. Alle de omwindingen moet men in dit verband ftyf
aanhalen, op dat de geneesmiddelen en de overige bandagien fterk
tegen den ftomp aangedrukt, en de aderen zo veel te beter toege-
Johouden worden, om hier door het bloeden te gemakkelyker te ver-
hinderen. Het verband wel gelegt zynde, moet den Patient in een
bedde, en den arm op een hoog kuflen gelegt, den ftomp door de
hand eenes knegts wel gedrukt, om het bloeden zo veel te beter te
Verhoeden; en eindelyk als de Patient op de been is, den arm in een
i^band gedragen worden.

ai. Nä het afzetten des arms, als de flagaderen wel afgebondenvei-band na
zyn, komt de manier van verbinden met de voorgaande in alles over- het afzet-
een, behalven dat het windzel ten minften fes ellen lang moet zyn.^\'^
Maar als den arm al te hoog, namentlyk twee, drie of vier vingeren
2^breed van het bovenfte gewrigt moet afgezet worden, of dat dezelve
zo na by den fchouder is afgefchoten, gelyk ik dikwils heb gezien dat
\'er geen ruimte mêer is, om het verband vaft om den al te kort zynde
ftomp te leggen, moet men, na dat de aderen onderfchept zyn, of
als men ze niet kan vatten, ter degen zyn toegefchroeit, een windzel
afnemen van agt ellen langen vier vingeren breed, enhet begin, als in het
voorgaande verband, maken; dog daar na moet die rolle, dewelke men
anderzints om den ftomp flaat, hier altyt om de borft, onderdoor den
gezonden okzel omgeflagen worden, dewyl anders het windzel niet zou
können vaft zitten, maar nootzakelyk moeten afzakken. Of men konde
So^^g omtrent een zeer korte ftomp van het volgende verband bedienen,
namentlyk:

22. Wanneer een arm boven in het gewrigt, by het fchouderblad verband na
afgezet, en naderhand, gelyk boven gezegt word, was behandelt, moet de afzetting
^en zig van een anedergaand koornairs verband bedienen, waar toe^\'^" f^n
S^ftien nodig heeft een windzel dat vier vingeren breed, fes of agt vadem
^^ng, en op een rolle opgerolt is. Men zal het einde onder den gezon-fcWers.\'\'\'

okzel aanleggen, gelyk anderzints in het koornairs verband deaSpf«
gewoonte is, het zelve van iemand laten vafthouden, en als dan met
windzel dwars over de borften de bandagie op de wonde leggende,
den rug tot onder den gezonden okzel, daar men is begonnen, of
P de rondte ringswyze voortwinden, en deze omwinding nog eenmaal
Als men voor de tweedemaal onder den gezonden okzel door
zal mgn boven denzelven terugwaarsna de rug opklimmen, en

van daar over de bandagien en de borft nogmaals ondey den gezonden
okzel, aanftonts weder agter den gezonden okzel om, voor weder over
de borft onikeren, en van daar fchuins zodanig over de bandagie, dat
deze omwinding met de voorgaande kruiswyze uitkomt. Daar na zal
men nog ettelyke zodanige omwindingen doen, en daar na dezelve met
kringswyze onflagen rontom het lyf en alle de middelen wel bevefti-
gen en het windzel ten einde winden » daar men het dan met fpelden
vgftfteekt.

HEt a dyebeen breekt o^ geheel boven, dai^r het den hals genaamt
vyord, of in de overige delen: als het in de overige delen breekt,
is de breuk fchuins of dwars : na welkers verfcheidentheid de verban-jQ
den moeten, aangelegt worden. Wanneer dit beefi. beifedm den bak dwars
of fchuins^ in het midden of meer na. de knie is gebrokm^ en het, zetten
als op dé 133. bladzyde onderwezen., werkftellig is gemaakt, heeft meji
tot het verband drie windzelen van noden, van dewelke twee moetèn
vier ellen, en een drie ellen lang, dog alle drie of vier vingeren breed,
na de groote of kleinte der perfoon, en ieder tot een hoofd opgerolt
zyn. Dog alvorens men begint te winden, moet men een enkelde doek^ .
in water en azyn.. of warme wyn nat gemaakt, om de breu k pi aatzen d aar
na ook een lange dikke drukdoek in de lengte onder het dyebeen leggen,
om de natuurlyke krom.te die dit been heeft, daar mede op te vuflenjsÈ»
op dat hec niet regt zou\'geheeld, en daar door langer als het natuurlyk\'
zyn moet, gemaakt worden: en deze drukdoek moet byna zo lang als
het dyebqen,, als mede zeer dik zyn. Hier op, na dat het dyebeen wel
in de hoogte word gehouden, legt men eerft aan het windzel van drie
ellenniec drie ftyf aangehaalde kringswyze omwindingen om de plaats
der breuke, gelyk als by de breuk van het annbeen op de 1155. enz.
bladzyde is gezegt geworden : naderhand klimt nien.nietkleinefchaafS\'
wyze omwindingen opwaars tot aan de lieiTen, en maakt aldaar niet
kringswyze omOagen een einde. Met het tweede windzel van vief
ellen, 2ai men insgelyks met ettelyke kringswyze omwindigen orn^g

-plaats der breuke beginnen, daar men met her eerfte had aange-
vangen; dog het welk zodanig moet gefchieden, dat 4it windzel, om
ja.ter te houden, met een andere leding als het eerfte gewonden word:
en dit gedaan zynde, een dikke drukdoek rontöm het dyebeen, aan
net dunfte en onderfte einde, om het even en gelyk te maken, leggen,
en als dan met afwykende of fchaafswyze omilagen tot onder de knie
nederwaarts winden, en aldaar het zelve met kringswyze vaft maken.
Waar omtrent m agt te nemen is, dat men het windzel, a/s het een fchuinfe
jQ^r^a^ is, ftyver moet aanhalen, dan wanneer die dwars is. Daar na
egt men vier drukdoeken, twee handen breed lang, en drie vingeren
breed, m de lengte rontom het dyebeen, gelyk als by de Armbreuk is
gemeld, en daar boven op vier fterke fpalken byna een fpan lang: neemt
öaar na het derde windzel vpi vier ellen lengte, wind het zelve insge-
lyks met eenige kringswyze omwindingen oni de plaats der breuke, gaat
O dan opwaarts met flangswyze omflagen, en dan weder nederwaarts,
om de drukdoeken en fpalken overal ter degen vaft te bewinden, tot
l^t\'^iS Jri"^^®! ^l^^^ar dan vaft. Wanneer

a. Dit gedaan zynde, zal men het gehele dyebeen en de voet regt Hoedanig
en gelyk m em werktuig, dat men een Strolade, in het\'Frans Fanons^\'^T"

groot moet -zyn. Ook zullen de ftokken AAAA niet van gelyke leng- degen te
y wezen; want de binnenfte tuffen de beenen komende, moet van.leggen.
ae enklaauw^ tot aan de lies zig uitftrekken , dog de buitenfte zal tot
öyna onder den okzel langs de gehele zyde van het lyf opgaan, om daar
door het been z^o veel beter te onderfteunen, en inzonderheid in fchuinfe
Drenken te verhmderen, dat het been niet korter worde, en de Patien-
cen niet ligt gevaar lopen van te zullen hinken: het weik, indien de
Jöolade te kort is, anders zeer hgt kan gefchieden. Daarna, als hec
been effen en gelyk legt, dat de grote teen en kniefchyf in een regte
35linie zyn, of dat de grote teen eer iets buiten als binnewaarts ftaat,
jjioet men de holligheden die onder de knie en by de enklaauwen aan
°eide de zyden zyn, het zy met dikke te zamengerolde ofte zamenge-
^iiwen doeken, of anders met werk opvullen. Boven zo wel op het
Je-alsfcheenbeen eenige brede langwerpige drukdoeken leggen, opdat
lad verhinderen mogten , dat de banden, met dewelke men de ftro^
h! ^fsbind, geen drukking of quetflng maken, en de ftrolade zinde-
^^^^ gebonden worden: dog zommige laten dit na,
oordelen het onnodig te zyn. De ftrolade moet men daar na met

zeven banden of fnoeren binden, namentlyk met drie aan het fcheen-
been , en drie aan het dyebeen, C^og in het midden altyt eerft begin-
nen digt te fluiten) en de zevende hand om het lyf vaft maken, dog
in welkers plaats men bequamer een lange fervet kan gebruiken. Dog
hier omtrent is ook nog in agt te nemen, dat deze banden op het bedde5
moeten gereed leggen eer dat \'er de ftrolade opgebragt word, op dat
door het onderfteken of doorhalen van dezelve het been niet behoefde
bewogen nog opgelegt te worden, waar uit dan ligt ongemakken zouden
konnen ontftaan. Insgelyks moeten de banden op de buitenfte zyde
van de ftrolade toegeknoopt worden. Daar na zal men tegen de voet-io
zool des Patients een dun plankje of een ftuk ftyf bordpapier in de
grootte en geftalte van de fchoenzolen leggen. (Ziet Tah. VLfig. ö.)
waar aan drie bandjes een halve elle lang a a a zullen wezen, van dewel-
ke twee op de zyde kruiswyze over den anderen aanhaalt, en aan.de
zyden der ftrolade, omtrent de knie of kuit met fpelden vaftgefpeldj^
worden; dog het bovenfte en het derde zal men insgelyks aan de ftro-
lade, daar het zig beft voegt, vaftmaken, om daar door het been altyc
regt uitgeftrekt te houden; dewyl anders de hiel zodanig opkrimpt,
dat de Patienten naderhand, als de beenbreuk is geheeld, alleen
op de teenen en niet op de hiel konnen, ftaan. Dog alvorens deze20
voetzoel onder tegen de voet te leggen, moet men dezelve met een
drukdoek van gelyke grootte, (ziet./?g. 7.) om den voet door de hardig-
heid niet te quetfen, bekleden. Onder de hiel een krans of ^v)rong van
zagt linnen (ziQtfig. 8.) leggen, die met deszelfs twee banden bb. oni
den voet binden , op dat dezelve door het hard leggen der wrongen niet^^
zouden , zo als ligt komt te gebeuren, ontftoken worden. Dog de- •
wyl deze krans den pees dewelke daar op komt te ruften, door

lang te leggen ligtelyk kan quetfen en ontfteken, daarom is het nog be-
ter een breed dik \'windzel tot twee hooUen opgerolt y en ze aldus aan den
anderen gehegt, dat ze niet Verder als omtrent een duim breedte van^o
malkanderen wyken konnen, zodanig daar onder te leggen, dat de hiel
en de pees Achillis niet bekneld is, en het been alleen met beide de en-
kelen op de twee hoofden of rollen van het windzel ruft, als reets
by de toevallsn der breuken is befchreven. Indien zodanig leggen de
hiel mogt te mosijelyk vallen, kan raen \'er zomtyts een zagt linnen te^S.,
zamengerok doekje een wyltje onder leggen. Als dit nu alles gedaan is,
moet men ook een zagt kuffen onder het fcheenbeen en de voet zoda-
nig leggen, dat de voet eenigzints hoger als het fcheenbeen draagt?
waar onder eenige ook een gelyke plank, beneden van de voet tot aan
de heupe ftrekkende, fchuiven, om het been zo veel te gelyker te doen^o
leggen. Eindelyk, op dat het been zo veel te minder op de eene or
andere zyde zou konnen wyken en krom Worden, moet men op
zvde des beens aan de middelfte band der ftrolade aan het fcheenbeen.,

Het FH, Hoofdßuk, mn de Bandagien tot de Beenen, nßf
vaftmaken en het been daar mede aan beide de zyden der

welk omtrent alle breuken der dye en feheenbeenen\' wel mag L\' g
genomen worden : ten welken emde tot meerder zekerheid, men ook
. 5 nog aan ieder zyde van het been, als men het nodig oordeelt, een groot
te zamengerold flaaplaken kan leggen, op dat het zelve niet zou kon-
nen vertrekken. Tenjaatften zalmen, of een halve hoepel op het bedde
van den Patient, als m de afbeelding vm Scultetus TaZ-. LVLis tezien
Of anders een honte boog van een halve doorzaagde trommel of grote
ïovrugtmaat over het gebroken been zetten, om het beddek te otdJ-
Ichragen, dat het zelve het been niet zou konnen drukken. Wat ver-
der nog tot gemakkelyke legging kan dienen, daar van is reets od de
en volgende bladzyden, en op de ^232. ten dele gehandelt.
3- Eenjchuinje breük word wel even zodanig, maar dog eeniffzints^at om-

I5ltyver verbonden: dog op dat dezelve niet ligtelyk zou van malkande-^/?"\'
PaS^n\'t"\'\'?\'\' tezamengehouden worden, is het dienftig denb ruïen
-rde" f\'\'; f ¥ ^^ enz. blad-in aïtV^

de emden moet men aan beide de zyden der bedfteSe" ! eene tS
flinker het ander ter regter zyde, vaft maken, om t\'e verhoeden

^5Mftede aan eeil kram vaft maken, op dat het been niet zou können
opwaarts getrokken worden. Dog dewyl het linnen, tuflen de dvebee-
nen doorgenaalt, metter tyt den Patient het lyf kan doorfchuuren of
andere angeniakken verwekken, moet men die einden van tyt tot tvc
^ zodanig verwifl-elen,dat het einde het welk aan deflinkerzyde geweeft
30IS, aan de regter komt: insgelyks als de band boven de knie gebonden
öen Patient ongelegentheid vpoorzaakte, kan men een nieuwe boven
«s enkelen vaft, en de eerfte los maken: met dezelve insgelyks na ee

^en aan een is. Aan het voeteinde van de bedftede, by de gezonde
35^oet kan men een klein blokje maken of vaftfpykeren, het welk met
J- zamengevouwen linnen doeken overtrokken, zou dienen dat de Pa
\' ent, eenigzints afgezakt zynde, zyn gezonden voet daar tegen aankan
zig door dit middel altyd weder opwaarts helpen. Het z^lve
4onerf! bequaam voor de Patienten in dwarfe breuken om niet te zeer
^er te zakken, maar daar aan een gedurige fteun te vinden.

Dit verband, als het wel houd, enniet telosnogteftyfisgebon-Sve/
en dat geen toevallen daar by komen, moet men voor de V,jabanden te
• Ggggggg yjftverande.

zelfs voor de veertien dagen niet ontbinden; dog wanneer men gtr
waar word dat het te ftyf is, zwelling of pyn veroorzaakt, moetmen
het los maken en zagter winden. Maar wanneer het te los is geworden,
nioet het insgelyks voorzigtig los gemaakt en ftyver verbonden worden; -
en het tweede verband, (anders geen toevallen daar by komende) we-?
derom voor de veertien dagen niet veranderen; en dan wanneer men
het nogmaals bevind los te zyn, van nieuws ten derden maal verbin-
den • dog het zelve wederom veertien dagen, of tot de volkomene he-
ling toe laten zitten. Want het is menigmaal niet nodig, als \'er geen
toevallen by komen, dat het tot de volkomen heeling toe, meer danip
drie of vier maal word verbonden, en men moet de Patienten voor de
fes weken niet laaten opftaan, dewyl voor de veercigfte dag dit been,
als bet allerdikfte, niet te zamen groeit: in oude en anderzints zwakke
perfonen worden menigmaal agc, negen of tien weken vereifcht.: en
offchoon eindelyk de Patient was geheeld, mag hy zig nog wel eenj^
wyl tyts van krukken bedienen, om het been te verfchonen: dewyl an-
ders het verfeh geheelde zeer ligtlyk weder zou konnen breken.

5. Dog wanneer de hals aan het dyebeen is gebroken y Vao^l het opeeu
geheel andere manier verbonden, en het a enkelde ^oorwijfr aangelegt
^.worden, dat,reets boven op de 1151. bladzyde is befchreven; \'t welk
vier ellen lang, en drie of vier vingeren breed is: waar mede men op
dezelve manier moet beginnen, alleen dat men in het beflaan van het
dj^ebeen de plaats der breuke wel moet tragten te dekken, en neder-

\'waarts te houden. Men eindigt ten laatften met ettelyke omgangen
om het dyebeen te leggen. Daar na moet de Patient zig ftil houden,
op dat het niet uit zyn plaats wyke: dog voor het overige, zo als op
de 237. bladzyde befchreven is, te_ werk gaan.

6. Het is reets in de verhandeling van de breuk en ontwrigting
van dit been erinnert, dat deze ontwrigting zo dikwils niet voorvalt,
als men wel voor dezen heeft gemeend, maar dat ze zeer zeltzaam3ö
is, en door een uitwendig geweld niet ligt kan veroorzaakt v/orden.
Dog uit inwendige oorzaken kan zodanige ontwrigting eerder gefchie-
den: te weten, als in dit gewrigt overvloedige vogten zig verzamelen?
die de banden verflappen , en eindelyk het been zelfs geheel uic
zyn natuurlyke holte dryven. Zodanige perfoonen konnen derhalveii
niet ligt herftelt worden, maar blyven merendeels lam, dewyl men\'er
de quaadaardige vogten niet kan uitbrengen, nog de banden hun voor-
gaande fterkte doen verkrygen. Evenwel als ze mogt voorvallen, mo^^
rnen het been zodanig, als op de 282. bladzyde boven is gezegt, zetten,
daar na een enkelde drukdoek in water en azyn of warme wyn nat ge-3
maakt5 om het gewrigt flaan, en eindelyk door h^l Lieswindzel ende
averige verbandmiddelen by de dyebreuk, even te voren befchreven,

verbinden. Deze Patienten moeten zig een gehele maand lang zeer ftil
houden, tot dat men befpeurt dat het been^ederom vaft i^deszX
noite zy. Wanneer de quaal uit een inwendige a verßapninse ontftaar » ? ..
^moetrnen het gewrigtmetfterkebran
verfterkende geeften, dagelyks tweemaal ftoven, en een wyl tyts war-
me verfterkende baden gebruiken, om het lid, zo veelmogelyks, we-
der te verfterken: ten welken einde men \'er ook een verfterkende plei-
«er kan omleggen. ^

ae handen, van beide de zyden na behoren te zamen, en legt als dan ^^
om dezelve wel by een te houden, het windzel aan \'t welk h§t & veree\'tSSLn
ntgende genaamt word, byna op dezelve wyze, gelyk van het verbin-lniefchyf.
aen der langwerpige voorhoofds wonden gemeld is. Hier toe moet het &
iS^indzel drie ellen lang, twee of drie vingeren breed, op twee hoofden

.opefen, geSf pyn Lu verooTS^n"; lTe?lTndtfS
dat het gat boven op de kniefchyf komt: d^etÄ^^
onder om de knie winden, en het zelve door het gat van het windzel

25 de de hoofden weder om de knie voortvaren ^n de éèiie 0«
boven en de andere onder de knie maken, en daar med^an^S^.?
onder om en boven over de kniefchyf heen te winden, zo lang het wind-
zei ftrekt, aanhouden: dog daar benevens wel in agt nemen, om de
kniefchyf, door deze omwindingen, onderen boven te zamen te trek^
3oken en te bedekken. Als het windzelten einde gewonden en vaftge-
maakt iS, zal men onder m de bogt der knie een ftuk ftyf bordpapier
alvorens m warme wyn pweekt, dog boven op dezelve een vierkante
«tukdoek leggen, en zulks te zamen met een windzel twee of drie ellen
|ang, door afwykende omwindingen bewinden, om de bewednff der
35^nie te verhinderen en te maken dat \'er een effenen . hardigheid of^ CcUus,

^^ergroet. Daarnahetbeen zo als opde 1166. bladzydeis befdireven,
een ftrolade, die evenwel hier zo lang niet behoeft te wezen, teen

, Wanneer de kniefchyf dwars of in meer ftukken is gebroken, fwel» Wanneer
^^ breuk alhier het meeft voorvalt) en dezelve weder by den ande-^\'^^®^"^
Om f^^^g^ zyn, gelyk ter zyner plaatze is onderwezen, moet men
dezelve in deze legftand te behouden, een windzel drie elIeiSi\'
arie vmgeren breed, gebruiken: het welk op tweederlei manieren

aangelegt word.\' i) tot twee hoofden opgerolt, met deweike men als-
dan even boven de kniefchyf, om het dyebeen van agteren moet begin-
nen, en een flag rontom het dyebeen leggen, daar na de twee hoofden
in de bogt der knie kruislings over malkanderen laten gaan, en van daar
weder voorwaarts onder de knie om het dyebeen komen; aldaar de^
hoofden even onder de kniefchyf verwiflelen en van daar neder na de
bogt der knie gaan, en nogmaals eens kruishngs winden, en dan wederom
over het bovénfte gedeelte der kniefchyf, om het dyebeen voortvaren, ,
de hoofden nogmaals aldaar verwilfelen, en zo lang het windzel ftrekt,
na aanleiding van de eerfte omwindingen nederwaarts en opwaarts voort- lo -
winden : in dewelke men de ftukken der kniefchyf altyt moet tragten
by een te halen, ten einde dezeive zo veel te beter zouden konnen te
zamen groeijen. 3) Of tot een hoofd opgerolt, en dan daar mede met
twee kringswyze omwindingen even boven de kniefchyf beginnen, daar
na fchuins onder de bogt door voortgaan, en beneden de kniefchyf ,
aan \'t boveneinde van het fcheenbeen een kringswyzeomwindingma-^^
ken: van daar weder onder de knie door opwaarts gaan, en als dan
boven de kniefchyf uitkomen, aldaar nogmaals een ronde omwinding
maken, en wederom onder door, als te voren,opwaarts winden: met
zodanige omwindingen, zo verre het windzel reikt, voortvaren, om^q-
hier door de kniefchyf behoorlyk by den anderen te houden. Als m.en
met dit windzel gedaan heeft, moet men onder de knie een fpalk of
ftyf bordpapier, dog op de kniefchyf een drukdoek, in warme bran-
dewyn of water en azyn nat gemaakt, leggen, en dit alles met een
ander windzel , door fchaafswyze omflagen vaft befluiten, om hier^^
door de buiging der knie te verhinderen. Zommige, na dat het ver-
band is gedaan, bedienen zig van een byzonder voor de breuk van een knie-
fchyf uitgevonden werktuig, om dezelve hier door nog te beter by een te
houden, en de zamengroeijing te bevorderen, gelyk reets boven op de
241. en volgende bladzyde is gezegc. Eindelyk om het been nog ftilder ^
te houden, \'t welk hier zeer nootzakelyk is, plag men het in een ftro-^
Iade te binden. Dog dewyl men de kniejen in deze breuk, tot de vol-
komene heling toe, in \'t gemeen negen of tien weken durende, niet
mag verroeren, word dezelve na de heling in \'t gemeen ftyf en de Pa-
tienten hinken; \'t welk dog, vermits men de kniejen gedurende de he-^-
ling niet mag bewegen, veeltyts niet kan verhoed worden. Evenwel^
moet men daar na tragten door fmeringen en ftovingen de beweging
der kniejen, zo veel doenlyk, te weeg te brengen. Men heeft ook
waargenoiTien, dat aan de perfonen, welkers kniefchyf eenmaal is ge-
broken, dezelve door een geringe val of oorzaak weder ligt kan bre-^o
ken: en zo niet in \'t eerfte geval, nogtans door de volgende kreupel
worden,

P. Na dat de ontwrigte kniefchyf of de kniejen volgens de bovenbe- Hoedanig\'
ichrevene manier zyn herftelt, zal men de kniejen met het windzel, en®^"^^"^\'
op, even dezelve wyze, gelyk als kortte voren by de dwarsbreuk derlXie
icniefchyf IS gezegt, verbinden, ende Patienten zig omtrent agt dagen fchyf en\'
S ^aten ihl houden, tot dat de banden weder hun fterkte hebben bekomen, kniejen te

ïo. Na het zetten van een gebroken fcheenbeen gebruikt men twee
Wmdzelen, het eerfte vyf en het andere drie ellen lang. en drie vinge-
ïen breed: als mede vier drukdoeken twee handen breed lang, en vierbmik van
ipalken, en andere gereedfchappen, gelyk als by het verbinden van hetzen fcheen.
^odyebeen gebruikt worden. Het eerfte windzel, na dat men een doek^®^*^\'
in water en azyn nat gemaakt en in vier takken verdeelt, enkeld om
de breuk heeft gelegt, wind men met drie kringswyze omwindingen
om de plaats der breuke, als dan klimt men met afwykende omgan-
gen langs het been opwaarts tot boven de knie, dog zonder den zel-
^15ven te bewinden, nog te bedekken, en dan weder nederwaarts tot,
aan de plaats der breuke, dewelke men nogmaals driemaal kringswyze
ShSÏ." /Ï®"^ nederwaarts tot aan den voet, doet een

tl. Na dat een gebroken voor of navoet weder in zyn regte plaats Verband
geftelt, moet men tot het verband een windzel van drie ellen lang tot een
^ee vingeren breed, i) van beide de einden opgerolt, gebruiken!^^^"\'\'^^^

mede zal men, (alvorens een doek aan vier einden gefpleten, en in vLTna voeê
Water en azyn nat gemaakt, \'er omgelegt zynde) kringswyze boven de en teenen.
^tikelen beginnen; en daar na over de wreef zodanig nederwaarts na
voetzool winden, dat het windzel op de wreef kruiswyze over den
^deren komt. Naderhand de hoofden onder de voetzool verwiffelen,
. g tot de wreef opwaarts gaan, aldaar nogmaals een X maken ^

^^ar na wederom tot over de enkelen opwaarts gaan. en aldaar het wind-
met kringswyze omwindingen ten einde voeren, Men kan zig

Oök van dit windzel, tot een hoofd opgerolt, bedienen: e.i daar mede
met twee kringswyze omgangen boven de enkelden beginnen, daarna
fchuins nederwaarts over de wreef na de voetzool gaan, van daar
weder zodanig over de wreef, dat het in\'t kruis komt; dan nogmaals
om de enkelen, en even wederom als te voren in de gedaante van de 5
getalletter 8 om den voet winden, en aldaar dan de plaats der breuke
met eenige kringswyze of kleine flangswyzegangen bewinden, en ein-
delyk het windzel boven de enkelen met kringswyze omgangen ten ein-
de brengen. Indien het een zware breuk mogt geweeft zyn, behoort
men om den voet te beter te verzekeren de ftrolade met zyn toebehoren 10
te gebruiken. Dit verband gebruikt men ook omtrent de gebrokene
teenen, dog men moet, na dat men op de voorgemelde manier heeft
begonnen, deteenenkringswyze wel bewinden, en eindelyk, daar men
was begonnen, een einde maken.

12. Wanneer de ontwrigting des voets, na die te voren befchrevene
manier is herftelt, moet ze op dezelve wyze verbonden worden, gelyk
tegenwoordig by de breuk des voorvoets is befchreven: en de Patient
zal zig hier op eenige dagen in \'t bedde houden, tot dat de banden we-
derom hun kragten bekomen. ,

13. Hier toe neemt men een band lang anderhalf elle en twee vin-^o
geren breed, laat een einde omtrent een fpan lang, aan de zyde van
den voet nederhangen, wind daar na de band om den drukdoek , houd
denzelven met de .flinker duim vaft, gaat van daar over de wreef ront-
om de enkelen, en van daar kruiswyze weder over den drukdoek om
de voetzool, en wederom over den drukdoek en enkelen: en dat zo
lang, tot dat de band ten einde is, alwaar men dan beide de einden
boven de enkelen te zamen knoopt. Of men kan deze band met twee
kringswyze omflagen boven den enkel aanleggen, daar na den druk-
doek op de geopende ader met zodanige omgangen bewinden, gelyk
kort te voren 11. No. 2. is befchreven geworden, en het einde met
een fpeld vafthegten. Andere doen\'t nog op andere manieren: ende-^
wyl als dan de voet gelyk als met een ftygbeugel bezet is, noemenze
diergelyk zoort van verbanden den Stygbeugel,

14. In dit geval, na dat het bloed wel is geftemt en behoorlyk be-
zorgt, kan men zig \'t alderbeft van het a omgeflagen hoofdwindzei, by
het afzetten van de hand en arm befchreven, bedienen: *t welk even-05
wel, inzonderheid voor het dyebeen, breder en langer moet wezen.

Het VUL Hoofdfiuk , van de Bandagien tot Beenbreuken enz. 1173
h e t viii. hoofds t ü k.
v a n h e t
verband behorende tot de

N\'A dat zodanig een beenbreuk gezet en de wonde van onreinighe-Hoedanig
den gezuivert is, zyn de, lange windzelen, die men in enkelde een breuk
beenbreuken anders gebruikt, hier niet dienftig om te verbinden.
wyl, als men dagelyks in \'t verbinden van de wonde, het been nootza-^°f"fjeen.
kelyk moeft in de hoogte tillen, en zo lang houden,totdatzo wel hetbeen te
los maken als het verbinden wederoniwas gedaan , dan zouden hier door verbinden,
ae gebrokene beenderen zeer ligt wederom uit hun regte plaats raken,
en het been of fcheef of in de heling zeer verhindert worden. Der-
halven bedienen zig de geoeffenfte en bequaamfte Heelmeefters he-
ïodendaags in deze breuken, in plaats van een enkeld lang windzel, van
de zogenaamde boekhand met 18. hoofden of bladen. Tab. Vi. fig. 2. waar
omtrent, wanneer dit \'er eenmaal onder legt, men niet meer nodig
. heeft het been op te ligten, als men de wonde wil verbinden; maar het
.blyft in een gedurige ruft, waar door de aaneengroeijing zo veehe be-
ster kan gefchieden. ■ j .

2. By voorbeeld: Indien een breuk van\'tfcheenbienmeteenwondevoor-> .
Valt, en het zetten mitsgaders het zuiveren van de wonde gedaan is; zal voo^r het^
. Uien de ftrolade met drie of vier garen banden, ieder drie fpannen lang, verband

Onder het been, en op of over de ftrolade nogmaals 4nediergelykesUes te
■bandjes, daar na de boekband, en midden op de boekband, in de lengte
een drukdoek, een hand breed, en zo lang als de boekband zynde,
leggen: welke drukdoek ten dien, einde \'er opgelegt word, op dat de
^itvloeijende etter of \'t bloed, den boekband zo hgt niet zou vuil maken,
daarom niet genootzaakt we2en, denzelven zo fchielyk te veranderen.
, 3. Wanneer nu gemelde boekband regt en behoorlyk onder het ge-
broken fcheenbeen is gelegt,zal men beginnen de twee middelfte hoof-

of bladen van de band, het een na het ander om het fcheenbeen te faLd°!e ge-
, dog dezelve, als mede de overige hoofden, om die beter te doen bruiket!. ^
gQ^\'^uden, met warme brandewyn of water en azyn nat maken; en de
iniddelfte behoorlyk\'er omgeflagen zynde,\'dan naderhand even
^danig n;et de twee onderfte, en eindelyk ook met de twee bovenfte

te werk ffaan; dog die., niet alle regt of kringswyze, maar altyt fchuins
over ma&anderen flaan, om dat het een het ander zo veelte beter
zou doen houden. Daar na handelt men even zodanig met de volgende
fes hoofden om het been te flaan, maar men moet dezelve m het om-
winden wel aanhalen, en als de overige nat maken, op dat ze wel te5-
zamen mogen hegten^ altyt met de twee middelfte beginnen, en daar

4. Wanneer nu zodanig twaalf hoofden om het been zyn gewonden,
dan"moet men hebben twee drukdoeken ieder een voet lang, en twee
of drie vingeren breed, en aan de onderfte einden even zo omgebo-ia
gen, gelyk we omtrent de enkelde breuk dezes beens gezegt hebben,
dewelke men in brandewyn doopt, en op ieder zyde van het been een
leggen; die dan daar na met de drie laatfte en langfte hoofden of bladen
des boekbands, op de voorfchrevene manier bewinden en vaftmaken.
Boven op deze zalmen ten laatften twee brede bordpapiere fpalken, 15
in water en azyn gedoopt, leggen, om byna het gehele been te om-
vatten, de een op de binnen- de ander op de buitenzyde, en die daar
na met de drie daar onder leggende banden, gelyk ais in de enkelde

c. Dit volbragt zynde, is \'er zeer veel aan gelegen, om hetgebro-2©
kenê been behoorlyk te leggen, en te doen ruften. Ten welken einde
men pleeg kleine kuftens om het been te binden, gelyk als by van
Solingen, Furman en andere is te zien; die ik oordeel niet voldoen-
de te wezen; waarom men hedendaags ook de ftrolade met alle zyn
toebehoren, gelyk als dezelve by de dyebeens breUk zyn befchreven,^^
in \'t ffebruik heeft: dog hier by is in agt te nemen, dar die niet langer
behoeft te zyn, als om een hand breed boven de kniejen te ftrekken,
g-elyk zulks zo even is erinnert geworden. Na het vaft maken der
Srolade moec men bezorgen het been zodanig te leggen, dat de
grote teen behoorlyk in de hoogte ftaat, en voor \'t overige het wel^o
leggen en andere zaken in agt nemen, \'t welk op de 1165. bladzyde

6. Als men naderhand wil verhinden,\'t welk dagelyks of om den ande-
ren dag maar eenmaalzalgefchieden, moet dit alles weder voorzigtig zo
verre los gemaakt worden, tot dat men by de wonde kan komen, ook 35
het been altyt van een knègt\'laten vafthouden, op dat het niet zou
konnen uitfchieten. Na dat de wonde gezuivert, methet ettermakende
middel, plukzel, plsifters en drukdoeken bezorgt is, moet men het
verband weder even zodanig, als te voren gezegt is, verbinden : en
op deze wyze moet men voortvaren tot dat de wonde is geheeld. In-40

een wyl tyts met een lang windzel gelyk in een enkelde breuk, tot de
volkomens aaneengroeijing toe, verbinden. Maar als men byhet ver-

tinden met de boekband bevond, dat de lange drukdoek, dewelke digt
onder het been legt, was vuil geworden, dan haalt men \'er dezelve
Zoetjes onder van daan, en fchuift \'er in deszelfs plaats voorzigtig een
• Schone onder. Insgelyks als de boekband zelfs door etter of bloed zeer
5vervuylt was, moet men een fchone aan de eene zyde der oude vail
iiaaijen, het been een weinigje opligten, en door \'t na zig halen der
oude, de nieuwe of fchone te gelyk voorzigtig onder het been brengen.
Anders heeft men in plaats van de ftro-armen, een houte goot in t ge-
bruik , om \'er het been in te leggen, als by Scultetus Tab.LNl. afgete-

In een hreuk van \'t fcheenbeen, waar hy grote quetfing word bevon- fcheenbeen
^en, dewyl zodanige heling een geruime tyt vereifcht, en moeite veroor-gequetft is.

ï52aakt om het been in een gedurige goede legftand te behouden,\'twelk
als een bequaam werktuig van koperbhk. Tab. Ylfig. 4- uit drie de-
len beftaat, en met hengzels aan elkander hangende, is uitgevonden,
\'t Welk men behoorlyk, na dat de breuk is verbonden en met fpalken
bezorgt, om het gebrokene been kan doen : en als dan met drie banden
20die door de oortjes van dft werktuig EEE geftokenworden,vaftbin-
den ; daar na het bordpapier tegen de voetzool, het wrongetje onder
de hiel, en de overige gereedfehappen aanleggen, zo zal men het ge-
hrokene been beter in een goede legftand konnen behouden (a). Maar
Mr. Petit heefc nog een beter werktuig voor een fcheenbsens-breuk,
as ïi^et wonde verzelt, uitgevonden, \'t welk in de tweede uitgave van zyn
boek, over de gebreken der beenderen, als mede in àt Hiß. Jcad.
I^eg. Scient. Ao. 1718. befchreven, en in Prent verbeeld word.

8. fVanneer het gebroke dyebeen met wonden is verzeld , word het Wat byeen
insgelyks met de boekband, ftro-armen en het overige nu befchrevene gebeem-^

konnen omvatten, en de ftrolade langer of groter zyn, gelyk de-,5 in agt te
Z^lve in de dyebeens-breuken zonder wonde op de 1164. en volgen-nemen.

bladzyde, wydlopig zyn befchreven geworden Qby De arm- en
^lleboogs-breuken met wonden, moet men msgelyks met de boekband
35 Verbinden. Nogtans kan men aan den bovenarm zig ook van een lang
Windzel bedienen.

Ï") Een byzondere waarneming van een gecomponeerde hreuk van \'t fcbeenheen, vet\'
Wet wonden, is te lezen by Verduc in zyn vsrbandsling van de Verbanden, Gap. 44,
^^gelyks èy Scultetus Obf 82. Em andere door een Jchoot in ktßbeenbem, Obf. 84«
mervanfcbryfi Sculteïas, Obf. 77 «« 78.

i. Vertoont een uitwas aan den aars de grootte va-i een vygj
welk ik aan een mansperfoon heb weggenomen.

Fig, a. Verbeeld de maniere van van Meekren , hoedanig een peeS\'
knoop door een vuiftflag te verdryven.

Fig\' 3\' Vertoont hoedanig de pezen aan de hand te zameng^shegt wor--
den JJJ. ^

Fig. 4. Hoe men de hegting van de pees Jchillis aan de hief op een
andere manier maakt. A het onderfte deel van de kuit. B. de hiel,
daar de pees zig inplant. C de plaats daar deze pees is doorftieden.
jD de knoop van de dubbelde draat, die op een vierkant ftuk leder
E ruft. Fdz plaats daar het toebinden op even zodanig een ftukje
leder gefchied. ,

Fig^ 5. J de naaide die tot dit .hegten word gebruikt, die plat moet
zyn. B de dubbelde draat. C de knoop aan dezelve.

Fig. 6. Een kromme naaide tot het zelve gebruik, die van eenige be-
quamer word geoordeelt als de regte, vermits men ze gemakkelyker
kan vatten en doorhalen: Dog ze moet aan de zyden, gelyk de krom-
me naalden, tothet hegten van andere wonden, niet fcharp ,maar plat,
en nergens foydent zyn, volgens Garengeot, als in de bogt by^^. Dog
ik oordeel beter te wezen, dat ze in de buitenzyde van de bogt by
fnydende zy. Want indien de zyde fnydende is, kan de pees in
het doorfteken ligtelyk daar van doorfneden worden, of veroorzaken
dat de draat de pees ligter doet doorfcheuren. Het oog van de naai-
de moet ook niet op de zyde, maar met de uit- en ingebogen kant over
een komen, dan zal de draat gemalckelyker door depees\'gaan. Om
de pefen der hand te hegten , mag de naaide wel van dezelfde gedaan-
te , maar moet veel kleinder en fynder ais de vorige zyn.

Fig. Vertoont hoe de kromme of fcheve beenen der kinderen tuf-
fen ftukken bordpapier of leder konnen gebonden .worden, om de-
zelve regt te maken.

Fig. 10. Verbeeld een niomaangezigt van linnen gemaakt, om ineen
verbranding van \'t aangezigt te gebruiken. No. i. 2. 3. 4. 5. 6. ver-
tonen de fes bandjes, met dewelke het zelve om het hoofd moet
gebonden worden.

Fig. II. Is een band om \'er een liesbuil gevoeglyk mê te konnen ver-
binden, aa. zyn de einden om het lyf, b. het gedeelte dat op ds
lydende plaats komt, C het einde dat tuften de beenen doorgehaalc?
en agter vaftgemaakt word.

Fig. la. Word een a zakgelyke opfcbortende hand des balzaks genaamt?
dewelke dient om het gemagt in verfcheide ongevallen in de hoog-
te te houden, en is reets op de 1154. bladzyde befchreven.

Et is bekend dat deTiandgrepen tot het helen of her-
§ TT ^ ftellen van gebreken,het zwaarfte en nootzaaklyk-
y -tj- ^ fte deel der Heelkonft is, en weder, dat men de ken-
niffe en het gebruik der Werktuigen als hetnoot-
^akelykfte ter uitvoer van deze onze daden moet aanmerken,
J^elktezienis by myne Aantekeninge over de Inleiding van
dit Werk, als ook in myne Redevoering over de algemene
^rondbeginzelen der Handkonft. Maar voor al heb ik op den
V- Augufty 1735". vervolgens 173^. en 1737. in het openbaar
^^ nootzakelykheid van deze kenniffe in agt genomen en be-
^ïen, hoe veel omftandigheden hi^er toe behoren, wanneer
pj Zoveelmy doenlyk was, in alle die uitgeftrekte tyt aan een
jder heb voorgehouden, hoe de Werktuigen als de grootfte
ë^^eesmiddelen in de Heelkonfl: waren aan te merken, wat

kragt enhoedanighe4en, en dezelve verklagen\', enk^l of veel-
voudig in haar zamenüei te zyn. Dog dewyl alle enkelvou-
dige Werktuigen in baar gebmik xamengeftelde werkingen
volbrengen, of fchoon ze uit een eenig Ituk gemaakt waren»
20 geven de fimpeUle uitvoeringen klaar genoeg te kennen»
dat dezelve onderfcheide hef bomen uitmaken. Maar veel
meer verdubbelt deze werking, wanneer ze uit meer of min-
der ftukken beftaan, die dan zo wel door hare werking-als %
menftel gecomponeert mogen genaamt worden. Dus blykt uit
het zelve niet alleen hoe men tot het herftellen van gebreken
werktuig-kundig moet zyn, maar het moet gepaart jgafjii met
het kennen, verkiezen, mengen en handelen der ftofFe, waar uit
men de Werktuigen t\'zamenfteldj om evetiredigMar elks aard
bewerkt te worden, en daar door alle de nuttelyke uitwerkin-
gen te bezorgen. \' \'

Om zig in deze uitgeftrekte kenniffe en handeling ïn het
maken der werktuigen bequaam te maken, behoort meß op de
Redenvoeringe en het onderwyzen te letten, en die geen die
in dit Iluk zalonderrigten^ behoort ieder Werktuig , na alge-
mene grondregelen af te handelen, en zo veel mogelyk klaar
en duidelyk voor \'t oog te brengen, zo als ik \'t op bovengemel-
de tyden tot myn groot genoegen volbragt heb, niet twyfFe-
lende of alle die zig daar by hebben bevonden zullen getuigen,
dat my tot geen bewerkingen in de Heelkonft, hoe dezelve ook
mögen genaamt worden, eenig Werktuig was ontbrekende,
waar toe dan een zeer grote verzameling , en dus zware koften
vereifcht worden, indien deze wel en na de regel der hand-
konft zullen geftelt zyn, zo als ik my vleie dat deze myne
uitgeftrekte verzameling zig bevind.

Deze omftandige en zware zaken konden wy ligt maken»
indien we overtuigt waren dat de nodige koften die daar tçC
vereifcht worden, zouden vergoed worden, want indien men
een algemene befchryving der Werktuigen wilde mededelen >
20 diende deze verzeld tezyn van welgefchikte figuren, die
meeft in volle grootte van ieder werktuig behoorden verbeeld
te worden, om den Heelmeefter, en voor al den Werkman
dezelve getrouw en behoorlyk na de overeenkomende mate
ïe doen namaken. Tot deze af beeldingen zouden, namyne
meoing, 70. of 80. grote Platen konftig dienen gefneden te

^oïden: die dan wel uitgevom tyndöi goede fommc
ï^^jea bedragen, en dewyl we tot lieden daar omtrent niets
nebben, of, om beter te zeggen, dezelve zeer gebrekkelyk
was het niet nodig om weinig agt op Garengeot, Scul^
^et^s en Solingen te flaan, uitgenomen de laatfte die wy nog
de befte aanmerken, op dat diergelyk nuttelyk Werk door
feilen daar toe bequamen Man wierd ondernomen en iiitge«

van eenige bygevoegde
HEEL^ en ONTLEEDKUNDIGE
PRENTVERBEELDINGEN,
medegedeeld door
HENDRIK U L H O O R N.

welke meeß dagelyks gebruikt worden, en derhalven voor
de hand dienen gehouden ofm de zak konnengedra-
aen worden, Deze zyn merendeels na de groots
te afgebeelt zo als dezelve dienen gemaakt
te worden»

andere wvl dezelve tot het hgten van verbanden en wieken, als ooK
tot fmeW?van zalven en pleifters zeer bequaam is, zo als reets op

He^t mSySd der ipatul,\'t welk na b fchotig en dun afloopt.
MeTdeze t^unt ligt raen de pleifters en wieken van de gebreken,
fok dienLe om nl een gemaakte kruisüiede op \'t hoofd, de hui^J
enz. van de herfl-enpan te ftryken.

c Een veerkragtig tangetje dat niet heel ftyf moet zyn, om wiekej\'
en andere zaken af en uit de qualen te nemen, zo om zradelyk^^
als met minder fmerten te verbinden. .

d. Het midden der fpatul, welke plaats dikker en kjagtiger moet zg
als de einden, wyl by het fmeren met dezelve deze a shefbom^»
dienende, een groter kragt moet uitftaan in tegenoverftelimg van

uit wel vaftgeflagen yzer of flegt zilver gemaakt te zyn.
Fis a Wyft een koorntang uit zilver, ftaal of yzer gemaakt, dog f

B. Deszelfs Hangen die langer en fterker dan de einden d moeten
^yn, om des ce meer hef booms-lcragt lot vafthouaing van zaken te
febben.

C. Een ftale en wel fpringende veer, waar door de tang gevoegiyk
door zig zelfs open rvft, deze moet niet te fterk zyn, op dat men
doordeszelfs drukking inde kragt van knyping niet misleid worde.

D. Dreinden die dun, van binnen plat, en van buiten vlak-rond moe-
ten zVn , zodanig dat zy beiden gelykredïg in vermogen by het vaft-
houden , den een voor den ander niet wyken. Dctze als ze van ftaal
Zyn worden niet hard, om dat zy niet afknappen, maar vaft en kout
geflagen zynde, konnen dezelve genoeg beftaan. Aan deszelfs einden.

E. Zyn tantswyze kerven gevylt , die in den anderen wel fluiten,
om daar mede het geen men aanvat vafter te houden, alle welke krag-
ten zo van agter, voor. en op het midden overeenftemmén moeten, op
dat nog het een nog het ander toegeve, en in alle tangen ^n fcharen
moet worden waargenomen, zo als blykt by het voïgende.

F. Is de plaats ofdat deel der tang, \'t welk men de kas noemt: de-
ze moet voldoende dik zyn en ZO veel fterkte hebben, dat zy de bei-
de kragte van de ftangen ên einden kan weerftaan: deze ftukken moe-
ten niet op den andere, maar ingelaten worden, waar door de nagel
die voldoende dikte en fluiting vereifcht, welzeerregt moet door-
gaan ten einde by het openen of fluiten de bekken nooit fcheef
ftaan.

^ig. 3. Een fchaar met kromftaande ftangen a, bladz. 15. vermeld, waar
door menby het ge bruik veel gemak vind, om dat men hierdoor als
de fchaar open ftaat, volle ruimte voor de vinger behoud om tuflTchen
dezelve en de huid geborgen te worden; en dus kan het onderblad

in regter beloop in de holte gevoert worden.
% het maken van deze en alle fcharen, moet men zorg dragen, dat
de ftangen aan de zyden der ogen c. altyt dunner dan bya. gemaakt
\'^^orden, ora de evenredigheid der kragt wel waar te nemen.-
^etbladb. is ftiletsgewys, maar het andere breed, waarbyiswaar
benemen dat het een niet fterker dan het andere zy, zodanig, dat
Schoon het een fterk door de breedte is, het ander door de dikte zyn

4. Is een zeer nutte en in de konlt onvermydelyke fchaar, mede
•^^adz. 15. vermeld, dezelve fl:aat met zyn bladen..

a. Holgebogen, zodanig dat als de fchaar met zyn ogen b.b. plat
Neerlegt, deszelfs punten c c. van de tafel verheven gezien worden,
^aar uit\'genoegzaam onderfcheid te makenis tuifchen die kromme
fchaar welke by onzen Schryver Tab. I. Fig. D. te zien is, om dat de
bladen twee halvemaansgewyze figuren maken. Daarin tegendeel de
^^^e met zyn ogen plat nederleggende, de punten na ons toe ryzen.

T)lat by de grond moeten v/eggefncden worden, by vooroeeid, ma-^
inen een verharding of gezwel diene weg te nemei, dar met d.Jii
<.ers kan gevat en geligt worden, voor al mhc>l ftaande piaatzan,daa^
Sien met Indere fi^tuigea^üet kan by kom-n^ brengt men ^ fch^

Lronder heen en-%fnetopeen reis weg,.cK)kmdienzdke n|
zwel niet was te vatten en- door naaldgn te onderfcheppen,, .dan fteeW

men dezelven kruiswys daar onder door, en men fnyt meteenfijedj^
Sr de naaide alles op een reis weg zonder iets over te laten. Oo^
dient ze inzonderheid, na het wegnemen van eenig deel, waar by

Sen vreze heeft dat wel iets feaadelyks mogten zyn overgebleven, en
uit dié vlakkegrondcno^moeftopgeraimtworden, ^s by voorbeei^
indien men eetvvroüws-bóïlb afeet, ea te dugten ftaat dit eemge
verharde klieren waren oviergebleven, daa knipt men met de üo
ftaaSe bladen de ve.dagte klieren daar uit, \'t wel m.n onmogel^yk

tS 2n andere fehaar doen kan. Ook in het wegnemen of uitfnyden
™Skiker der onderlip, wanneer metderegte (ehaar daar een dr^

Sek Imtgefneden, zo gebeurt het meeft al^t dat zig eemge ver-
harde korl! die men vërdagt houd, latei^ien die m^^ng^vo^ ^^
-en met geen andere fehaar-kanwegnemen. deszelfs nut n

deze omftandigheden, en by het oeffenen der handgrepen zal zulks
- omftandiger glzien borden.\'By het make" van deze fdia™
n^iwkeuHg iltten, datde bladen met te dun, en vooral "^telang
■ Sakt lorden:, want anders, indien njen

lo buigen dé bladen, omdatzyvlakopmalkaeiierlegg^^g v^
ï en weilerévbehoórlyken do^^gang, daar men m te^u^eU^

: lende, W leerd de werktuigkunde ,d:at d de c overwmd,zoalsom
:. de kragc der hefbomen-akyd moec waargenomen worde^

sf oon nn deicLenals degemeenCkWerkmigenj^ri^^
t morkt, zo zyn dezdve bezwaarlyk ped te ^^^^^ ^tiV

\' L dat dezelve te mems>veldigzy:n,: maar vooral radeik wel te
\' op de proportie dei^^dubbelde hefbomen die m.dezenopzigc
\' de taSgen gelyk zyn, en niet alleen door onze eige ^f f\'^lodr
• LrwLel wordL , i^aar door deszelfs

móet ifen uit de ruft,dat is,, de nagel voor de bladen even zo wel
"^\'yf delen als voor de ftangen afmeten, welkers kragt ais dan egaal
Zynde, aan de zyde der ftangen door dezelve te verlengen moet ver-
ïneerdert worden: derhalven zo voegt men\'er nog tivee delen aan,
,. ..«dewelke voor de ogen gefteld worden, wagr door men de regte maat
Van een welgeftelde fchaar bekomt. Als de agterèinden toc aan de
^3gel y. en van de punt mede tot aan de nagel 5. delen uitmaken;
Zodanig dat de ogen van een goede fchaar een: lang ovaal zynde,
Van de lengte der gehele fchaar komen te maken. _De proportie
^vórd wel verandert na haar byzonder gebruik, want in een pleifter-
en andere gemenefcharenbehceftdit niet waargenomen te worden,
om dat het gene daar mede word gefneden die kragt niet nodig heeft.
In tegendeel maakt men fcharen meslange ftangen, njet zo zeer om
■dat zy meerder kragt behoren te nebben, maar om gemakkelyk de
Zaken die men fnyc te komren bereiken, zo als m.enby de tongriem-
fchaartjes enz. moét waarnemen.

^ By de nutte eigenfchap moet men, indien de fcharen wel zullen
ftydeü, aetten, dat de fnede der bladen nooit jegt, maar met een
worden, öp dat de fnyden niet worde

bytel iet^ ko^t afte dmkken: daarom ala de\' beide bladen eenifzings
ront ftaan, zo moet volgen dat docr deze fchuinfe ontmoeting der bei-

•. de bladen, fnydingenweiniger drukking word te wege gebragt, die
men vergelyken kan byeen mes , \'tw .Ike, wanneer men daar mede
fiiyt, wordyoortge\'tókken. Dit word befpeurt, indien men gemak-
itelyk door dikke ftoffe met een fchaar wif, fnyden; want als men de
r fchaar toedïükt, en dezelve in dié tyd wat te rug haalt, zo ?al de
fnede veePgemakkelykér dan vooruit drukkende volbragt worden. .

5. Een zilver ftilet met een rond knopje a, dog over zyn uitge-
ftrektheid aan d\'eene zyde plat met een fleufje, om des nootsals een
^ollefondete gebruiken. Aan het knopje moeteen langwerpig- gaatje
als een haalden-oog zyn, om , indien het nodig was daar een en-
kelde draat in te fteken, dezelve door diepgaande-eiterzweren te
^ónneh brengen, oïn-vervolgens aan die enkelde draat een ander dik-
ker vaftgemaakt zynde, te konnen doorhalen. Alle ftiletten, hoe de-
?^elveook van ftguur zyn, moeten uit het befte zilver gemaakt wor-
.^en, dewyl tot dezelve merendeels weke ftoffe vereifcht word ^ om
■ j\'^lkfe reden men die vóóraf laat gloejen om ze in zulke bögten te
«onnen zÈttén als de noodzakelykheid vereifcht, het welk inzorider.
"efd\'te pa^e kómt by\'de o^ertóe deï f fjiula Jni, wdke men yee\\-
^ts opereert mét ftilités dié mett geheel tot een ftrik moet buigefi:
ia zommige gevallen behoud mea ze hard , ^Is wanHcer «aen de

FiTo. Venoont een holle fonde, gemeenlyk een Henfyzer genaant,
\'tzelvemaakt men in het gemeen uit flegt zilver: deze houd mea ^^^^
allerlei grootte in gereetixid, dog die ter groote van deze atoe
dinge zyn, vind men^totde meefte gevallen hequaam: evenv^, J
beurt hetdat deze te dik ente breed is om in eemge -^oltens te vo^
ren; en derhalven zal een bequaam Heelmeefter van deze Werktui

^ A. Ishethandvat, B. de bogt die hec zelve maakt, zodaragdatji"
de fpatie van A. en B. de twee voorfte vingers tulfen de huid en
werktuig konnen leggen, om wanneer het met de vmgers en dum

word vaftgehouden, met zyn eind C. zal konnen geligtvvoraen.tc»
welken einde dit werktuig van A. tot B. zwaarder en fty t van zilvc?
Letzvndanhet overige? VanB. tot C

bovenlle ol platte zvde heeft men een geut of fleut, .welke over ai
even diep is gevylt/ Deze fleuf ftuit aan C. alwaar ik gewoon bej
een gat te hebben, om als by \'t vorige^werkti^ zig ook van eendraat

te bedienen. In zommige myner holle fonden ft mt deze fleuf met, z^
deooknietmeteen oog voorzien, m aar gaat regt en open door om»

wann-er ik den gemeen ftilet in zulk een holte gebragt heo, waar oy
ik niet altyt kan v rz.kert zyntrz:ullen binnen komen, maar vrez^
te konnen mislukken, dan fchuft ik om zeker te gaan myn hohe lond«
metzyn open fl.uf op die draat offt^et zodiep mdeC^u^^^^^^^^^
ftilet zis daar in bevind, waardoor ik my verzekert vinde de ^rona
dï dSLlSi knus bereikt te hebben. Ziet de afbeelding,^ van dit opeH
eind E in een ftuk van diergelyke holle fonde afgebeelt.. _
Eg 7 Is een dubbelde ftilet van zilverhet welk met A. en B.. in en u\'
malkander kan gefchroeft worden, om, indien het iK)dig mogt ^
dubbelde lengten te gébruiken. Dit komt menigmaal byhetanderzo
ken van diepgaande holtens en wouden voor, en voornamentlyk
het befchouwen vandode en neergeflagene perfonen; alwaar het zoO
tvts gebeurt, dat de doorgaande wonde in de lengte der exti eroiC^
tenlaande, een gemeen ftilet te kort is. In deze gevallen moet
wel zorgen, de punt d. wel rond en dik te hebben, opdatmendoo^
het inbrengen geen verkeêrde of nieuwe weg komt te maken i en «
halven veïeifcht de voorzigtigheid dat men zulk een werktuig
en langzaam in voere. Aan de agterzyde a. inaakt men m c gerne
eenoog als aan een grote naald, waar mede des noots een draat

^\'^enen, of om dij maar eenige dagen te gebruiken,waar door de-
zelve in Iiaar inwendig oppervlakten raauw geworden zynde, haas-
genazen. Maar inzonderiieid dient dit werktuig oni blootleg-
gende vaten , als by de Caflratio , /Jtieurismata enz. te onderfcheppen
afte binden. Men maakt dit werktuig uitweek yzerofziIver,en
zo lang of kort-, regt of krom, als de oniftandigheid der zake komc
te vereifchen. A. Het platte handvat. B. Het buigzaam ftillet met een
waar door men de craat van meer of minder dikte fteekt, en
dus de punt a. in de holte of onder de vaten met het oog doorgefto-
ken hebbende, de draat aanvat en uit het oog trekt; waar na m-n
het werktuig te rughaalt, en vervolgens de operatie verrigt die men
voor heeft. Indien men deze bewerking verrigt aan holtens die aan
haare eene zydedigt zyn, dan brengt men de punt a. welke ftomp
en dik moet zyn, tegen de huid, die men wi! openen, waar op ver-
vervolgens met een lancet of inciftemes een fnede word gemaakt, waar
door men die ronde punt heen brengt, om vervolgens dedraat op
bovengemelde mani.r te vatten, op de gezegde wyzQ daar uit te
halen.

Fig. 9. Een tangetje, \'t we k men breder offmalder van einde kan ma-
ken als het hier is vertonnt; \'c zelve moetvankoud geflagenftaal
gemaakt zyn, ten einde hec zelve altyd veerkragtig opea fpringe.
Deszelfs bladen moeten fchoiig aflopen^-aan de einde dun en met
tanden van binnen gevylt zyn, om wat men aanvat des te vafter te
konnen houden. Dit werktuig dient om aÜe tegennatuurlyke klei-
nighede uit te nemen, m iar voor al in de Ontleedkundigs bewer-
kingen te gebruiken, en derhalven is het in \'t befchouwenwen vaa

lo. Is een welgefchikc fepareermes, na dewyze der Nederlanders
Vervaardigt, A. het tweefnydent lemmet, \'t welk met een rug ra de
itiidden is voorzien en van yzer moet zyn , op dat wanneer men het
^uigt of fterk daar mede zal fnyden, het ze^ve niet breke, en daarom
^-an men deszelfs ftaalfhedenveelharderdan het volgende mes raaken.
"lyders dient de rug, op dat by het aanzetten op de fteen desfelfs
fnede ni-t wankel-nde, maar vlak kan gehouden worden, akytvan
^en goet beloop, en dik te zyn. Zomtyts maakt mende rug buiten
iiet Sidden van\'t mes, waar door dan de eene zyde de fnede dik,
en aan de andere zyde dun is, en men gelegentheid geeft vafter of
teerdere zaken te fnyden. Het hegt B, maakt men mt een zwaar
^ük ivoor van een ovale figuur, ora bet vafter te konnen houden,
^ f^aar aan deszelfs eind C. is bet ftomp. Van deze meflen moet men
\'er verfcheide hebben, niet alleen om daar mede te anatomiferen,
^aarom ook, indien het nodig mogt zyn dode lighamen op ordere^des
te befchouwen, te gebruiken: hierom is het dat het hegt

bvtelgewys moet zyn, om wanneet men het bekkeneel van zyn
• aïzal okloten, na gedane fnededezelve af te ftoten ,zoals C ^Y

■ de Anatomiften gebruikelyk is. ^ ^j^het
BV. II. Is een fepareermes na de Franfe wyze gemaakt, zynden

kenv Dit fnytuig moet niette hart getempert zy" ,omaathet and^
zeer lifft we^s deszelfs dunheid, en wyl \'er geen yzer kan mge
\' St ^worden, de punt verheft: deszelfs hegt van ivoor word veJ
^ tTts als eén fepareeïmes D. gevylt, om daar mede eenigedelen, die
^ men niet wil fnyden, fcheurende van een te fcheiden. , .

12. Een haakje uit ongehard ftaal gemaakt , \'t welk men groter 0
kleinder van bogt kan buigen, en gemeenlyk dun en zeer fche^rp^

punt doet vyleh , aan zvn agterzyde geeft men het een rondernoluur
tSen een ivoor hegfwkr in het met zyn^ftift.is vaftgezet Dit heg
xnoetfes of agtkaift zyn,ten einde het zelve methgtin de hand ver-
Sie Dit werktuig is omtrent de Ontleedkonft tot he van een

: hStrhet d^oen van de Vratie der Heelkonft met wel mj^n,
voormmentlyk by het wegnemen van kheragtige verhardmge of ge
vivélleties die in haar eigen vlies beftoten zyn.

riHrVertoond eent4mede uit ongehard ftaal gemaakt, dog, op
dezelve voldoenende ftyf heid hebbe, zo moet het «^el kout ge
flagen zyn: deze heeft weinig onderfcheid met fig-^. Aleen da
delelfs èinden haaksgewys ftaan en met welftekende^^^^^^^
zien zyn, die wanneer de tang gefloten word, zonderraaikanaertc

\' Deszelfs gebruik is tot verharde gezwellen, diemen wilextirperen,
^ ^tzy dezelve nog gedekt of reets door\'t mes van de hum ontbloot

zvn waar mede men de punten vat en dus door een medehelper ne
gezwel doet opheffen, tCQ einde die uitfnydinge des te zekerder e"
vaardiger gefchiéde,

^^^•len 2. Verbeeld-^n twee zilvere naalden , welke van agter gefpje-
^^•^zyn, in die manier als lardeerpriemen, deze oordeelen zommige
Hee\'meefters inhet hegten der hazemond, of in zulke hegtinge
""\'^asr in een eind ziiv^:rcraat die met zyde omwonden word, moet
^b\'ven ,nod^geren beter ais andere,hetwelk ik anders heb bevonden.

A. de gefpleie einden die niet door vylen of zagen konnen gemaakCj
^aar dooreen ftukje daartegen te\'fouderen, vervaardigt worden,
"^der van deze vlakke zyden moetén in de midden een kerfje hebben,
Gtn het ftukje zilver of gouddraat Fig.4.b, in zig te bevatten, om,
als wanneer de gefpletenaaldword doorgehaalt,indezelve tyt Fig. 4.
(wat. aanvoerende) teffens door te trekken. BB. Verconen de twee
ftydende en weltekendepunten, vanwé ke Fig. r. riaauw gebogea
ftaat; dogFig. 1. heeft meerder bog t,ain in gevaüen daar de naald die-
per moet ingaan,gemakkelyker te konnen fcheppen. Deszelfs punten
maakt men van dezelfde ftof waar uit de naald beftaat, maar om ze
^•eetenhard genoég reh bben, wórdenzêkout met een ligt hamertje
in een fleuf geflagen, waar na dezelve aan de eene zyde rond en aan
de andere plat^ zyn, en fnel fcherp fnyd.nde ni-ef een zoetvyl gevyk
zynde , worden ze met een bruineerftaal gewrev n, waar door ze
niet alleen hard, zeer glad, maar ook voldoenend fcherp worden.
■Ti^. 5. Is-eén gemene hegtnaaldyanzi1ver,.welkers oog by zommige
\'. Heelmeefters met een draac vo^^r zien zynde,mede tot dè= hegting-vaa
«eirhazemond kän dienen Maar dewyl tot elke ftéekweder eenandere
, -"^aaldVodigis, zo is die Äoürt verworpen. Dog indieiv\'tons behaagt
dezeive Cé gebruiken, dan moeten .ze al\'mede me^ welftekende en
{^y^ende platte punten voorzien zyn, die raede doorftaan, vylen,
V >,.^tuineren, en oo e n olyfteen te ftryken, fcherp gemaakt worden.^
4 -\' I-s een ftukje gout of zilverdraat- ter dikte van een gemeene f^eld,
\'diet>n.;{g om", mdien meh^ mei dégefpl\'et^ n aald zal fe agten het eind b,
in vaft te houden, om door dè lippen der \'haz mond té voeren.

■ Geronde lapiésA B. van zeemleer daar op heeft, welke legende huid
kgende, dezelve voorin-fnyding des omgewonden draats bewaren,
^an deze lapjes moet men by het hegten der hazemond, verfcheide

moet daar vaneen bèhoörlyke voorraad gehouden worden.
S. Wyft een ftuk zilver- ofgoutdraat aän:, \\ welk4,5, a 6. duim
\' is, en met een platte, fnydende en welftekekendepunt van zyn
^^genftofmoet voorzien zyn. Zommige Heelmeeftiers verkiezen aan

dezilverema]denftalepunten,ïiiaar dewyl door het foudsren van het
jflaal aan \'t zilver of goud die ftoffe te week word,en. daar door desz- Ifs
nuttelyk gebruik verlieft, Zo is het beter dat deze enkelyk uit haar
eigen ftot beftaat en gemaakt word, als reets gemeld is, namentlyk
. doorflaan, vylen en bruineren.; Ik heb ray by deze zoort altyt
. beft bevonden, om dat ik met een draat van fes duim gemeenlyk vie^^
of vyf hegten kan leggen, \'t welk in dezèr voegen toegaat: Ik fteek
een zeemleer lapje aan die lange naald tot aan A, vat dan dezelve
myn naaldetang omtrent B, en breng de punt D. door beide de lipp-^
der hazemond, enhalediedoortothetlapje A. Vervolgens brengik
, het tweede lapjeB.-waar in reets een gaatje is over het punt G,
fchuif het zelve tot aan de huidt waarde naald het laaft was doorge-
gaan , en knippe alsdan een goede ftroo breed van \'t gedagte leder, dc
zilverdraat meteenfnytangetjeaf, om vervolgens de omwinding met
een zyde draat te volbrengen.

6 Vertoont een fteentrekker, welke alleen tot de mannelyke roe-
. de gebruikt word ,om wanneer jn dezelve een fteen of fteentjes is vaft
zittende,hetdaar mede uit te halen. Deze beftaat uit verfcheide ftuk-
ken , a\'S eerftelyk uit een ronde zilvere buis ter lengte van vyf of fe®
duim, enin de buiten omtrek ter wydte van ijlyn, op welke buis eeO
plaatje B. gefoudeert zynde,zig aan twee krullen CC. die 1 duim lang
zyn, vafthöuden,om een tweede plaat D- te onderfteunen. In de plaat
D. is een vierkant gat, waar door een ftift E, mede vierkant zynde,
pafleert. De krullen CC. moeten ftevig zyn , op dat wanneer men de-
zelve in de hand houd, de plaatD. nietkan verwrikken of buigen.
Deze plaat D. heeft een rond gac zo groot als het vierkant over zyH
platte zyde, opdat wanneer de ftift Ë. van onder by F. word doorge«
fl;oken, de fchroef G- door het vierkante gat zal heen konnen.

Door gedagte buis van AA. tot D, gaat de ftale ftift F. G. dewelke
aldaar een fchroef tot aan E. iiitmaakt:dan volgt de vierkante ftift we\'\'
ke vier duim jang in de buis verborgen legt.-wyders volgen twee ofdri^
fl:ale veren die aan de ftift gemaakt of gefoudeert, en wel fpringen^^
gehardzyntdeze veren zyn aan haar einden H. flaauw krom en lepe\'®\'
gewys na den anderen toe gekeert, zodanig, dat als zy tot elkan-\'l^\'^
naderen, een rond lighaam uitmaken, waar mede het zelve gema^\'\'"
kelyk in de waterweg kan glyden.

Hetgebruik van ditwerktuig volbrengt men in de volgende manie^V
Men fchroeft de lopende fchroef I. agteruit, zodanig dat G. Cf.
doorfchietende de veertjes H. langer worden en verwyden, op\'^^^
wanneer dezelve met oly gefmeert, in de waterweg gebragt zyn, ^^
de fteen roet de vinger te^rengehouden zynde,deszelfs einden die
vatten, waarnamen de fchroef I. aandraait, terwyl het gehele inft"\'\'^\'
ment wel word. aangevoert en de ftift door\'t fchroeven word opêf

haalt, waar door de bek of einden H. de fteen in zig beklemmen,
"^e dan vaft zynde, trekt men het werktuig na zig, terwyl de fteen
Van buiten tegen de huit met de vinger gedurig word toege voert en
Van agter tegen gedrukt.

7. Vertoont twee in grootte onderfcheide fteenlepeltjes, waarme-
de men fteentjes, welke in de waterweg zitten en niet voort konnen.
Uithaalt. \'

Dit werktuigmaakt men gemeenlyk uit zilver of yzer, in zyn midden
A. zeskant, maar eindelyk rond aflopende , tot het langzaam breder
Wordende twee lepeltjes formeert, die van agter^aan haar uiteinde
zig bolwys vertonen. Dog aan haar binnenzyde moeten dezelve haaks-
Wys gemaakt zyn_: en derhalven is het nodig dat ze niet gefmeed,
maar door. een dril van agter na voren geboord worden, op dat het
middelpunt der holte zig vertone als by B. B. -met flippen aangewezen
Word, daar andere, die men waand wel gemaakt te zyn, in een regte
hoek ftaande onmogelyk iets na zig konnen halen, maar alles daarzy
voorby waren, weder voorby glyden. Hier moet wel in agt genomen,
worden, dat \'er twee lapidillen aan een tang zynde, dezelve na twee
onderfcheide zyden moeten gewend ftaan, voornamentlyk om daar
zig be^nd^\' ^^^^ ^^^^^ zyde het lepeltje dat in de waterweg werkt^

Fig. 8. Vertoont een borftband zo als dezelve hoog onder de armen, otn
de borft en fchouderbladen geplaatft is, en daarom by de Franfen Sea-
pulair genaamt word. Waar door alle de drukdoeken en verbanden,
20 tot de rug als borft behorende, wel en zonder eenig nederzakken
worden vaftgehouden. a. a. Is een ftrook linnen dat, rykelyk om het
iyfvan des Lyders borft gaat, hebbende de breedte na vereifch, \'t
Welk vaftgemaakt zynde door ftroken linnen b b, drie vingeren breed,
die by cc. vaftgenaaitzyn, en op de fchouderbladen komende daar
over, ter zyde van de hals gebragt, kruisgewys over den ander de
borft pafleren, en aldaar met haar einden vaftgefpeld worden.

Van deze banden moet men \'er in gevalle van borftqualen # ver-
fcheide gereed houden, om dat deze veel gemakkelyker zyn dan
te zamengevouwen fervetten, windzels of ftukken linnen, wyl die
gemeenlyk afglyden, ten ware men dezelve met een ander ftuk lin-
kten, dat over het hoofd heen gaat, vaft hegt, \'t welk gemeenlyk by
^ulke Lyderen, die niet wel konnen geheft en opgebeurt worden,
lï\'-et het fpelden aan de agterzyde veel moeiten baart, het gene men
^.Vermeyd met het aannaaijen der banden bb. cc. dd.

der nutfte en onvermydelykfte Werktuigen der
^eelkonft, bekend onder deFranfe naam van\'roz/njf^w^f: hetzelve
onderfcheidentlyk en na yders verkiezinge gemaakt, dog dit
Deel. Kkkkkkk \' \'

afgebeelde meen ik het beft te zyn, voor al, indienmen de kuffentjes
Tab. 5. fig. 7. daar by komt te gebruiken, die ik per abuis op gedagte
Plaat heb vertoont. ... - ■ "

Dit wel uitgevondene Werktuig beftaat uit twee plankjes jCen hou-
te fchroef en een lederen riem, ai het welke even zo, of een derde
groter als deze af beelding kan gemaakt worden, op dat hetzelve
tot het omvangen van onderfcheide delen mag bequaam zyn.

De plankjes neemt men van goed inlands Notebómen hout, ter
dikte van een en een half a twee lynen, drie a drie en een half duim lang ?
en twee duimen breed, welke maat nogtans na de grootheid der de-
len , waar aan we zullen werken, moet onderfcheiden zyn. Deze ftaaH
holfcheppende p. p. p; en wel op den ander paffende, uitgefneden.
Aan haar uiteinde 0. 0. 0. moeten ze met eeiaholte uitgeftieden zyn,
op dat de riem g. g. des te zekerder op het plankje d. kan blyveU
leggen, en daar niet van afglyden: ,

Het onderplankje heeft in zyn midden een hoogte q. van twee ly-
nen van \'t zelve hout, waar door een yzere ftift die aan zyn onder^
eind vierkant gevylt, en door een yzer of koper plaatje, , dat in de
onderzyde van het plankje is ingelaten^ geklonken word. Deze ftift
is van yzer draat ter dikte van een en een half lyn over kruis, dezel-
ve gaat door de fchroef a, b. tot n. alwaar ze in een knopje met een
gaatje is vaftgeklonken, dog zo dat de fchroef op deze fpil welkaa

Het tweede of bovenplankje, is van dezelve figuur als het onder\'
fte, behalven dat men de volgende omftandigheden daar by voegt:
In de midden heeft het een hoogte e, \'twelkopeen bank gedraaitis,
en in de rondte een fleuf heeft toe het vaftmaken des riems g. Door
deze hoogte gaat een gat meteen moer, waar door de fchroef b. draait.
Aan of in het eene eind klinkt men twee kopere knopjes c. of meß
maakt in plaats der zeive twee gespen h. h. waar aan de gefpleteein^
den des riems m. m. worden vaftgemaakt.

De riem g. g. fnyt men gemeenlyk uit goed gezond jügtleder,
by geen rekking of uitfcheuring ftaat te vrezen. Aan de eene zyd^
daar ze aan de fchroef word gemaakt, maakt men een gat dat
niet te groot moet zyn, maar naauwlyks over de knop e. kan paffe^\'
ren, om op deze wyze aan het plankje d. gehegt te zyn. De leng^f
des riems is onderfcheiden , maar men verkieft ze na mate het deel äi^
is waar aan raen de operatie zal volbrengen. En daarom is het, dat
dezelve lang genoeg genomen zynde met gaten m» m. voorzien
4en, om door de gespen h. h. de nodige ruimte te geven: en wat»®
toreedte belangt, deze moet met de plankjes egaal zyn.

ver?^^\'?\' " is, maakt men een half duim a agt lynen dik- en zo
verre de draat zig uitftrekt, twee en een halfadle dSlafg\' 3

te zwaar omgaat Om deze reden word ze altyt met potloorbefmeert
door deze fchroef is het gat waar door het yzer fpilletje, dat ^er reL?

Omtrent het gebruik dient men voor af in agt te nemen dat men
een der bequaamfte Heelmeefters, die de operftie brwTnenfLle

compreffen, rond om het deel madrftui!
tende aangespe, en de einden m. m.net even lang kome te gespen;

den Operateur dezelve^zal aanfchfoeLn
2uiks.met te fterk, maar matig toedraaije, om dathet kuffentieTab /

Ihede by het afzetten van \'t been) ter piaatfe daar de tong der gesp
P ffeert, doorfeheuren; dog de ilapfte\'riem in ftaat blyvende ^v^as
alle vreze en voorbarige drift der byzynde Heelmeefter/nn. .. J

\\ Verbeeld een vaftklevende hegtpleifter in forme van een dub.
belde zwaluwftaart. Deze moet van vaft en fterk linnen na \'t Seloop
des draats, gefneden worden , en kan in zyn midden nog wel tot de
helft van zyn breedte vermindert zyn, dezelve maakt min langer of
korter na de plaats of eigenfchap van het deel daar men ze bfhoort
gebruiken. i ! t n -i iwxs.

de Imidi waar in een kruiswyze
inede gemaakt is, om daar mede aan te wyzen hoe alle natte hegS
wonden die met^hoeken zyn, altyt eerft, gelyk als by a. a. a. 5 te
^len IS , moeten gehegt worden, en deze zo na is \'t doenlvk is äan
^^n gebragt zynde, de overige hegtingen bl b. b. b. moe\'n ^

«le wonden aan een gehaaltworde^n, zorg dragende dat dekn^en en
^^fikkenvan yder draat nooit op de wond, maar ter zyden op of aan
opening., door de naald gemaakt , komen te lec^o-eir ^

Fig. IS., Is een koper Werktuig om gequetfte bloedende vatenij erfin-
zonderheid der flagaderen, op de plaatfen der verwonding \'Coé t\'^
drukken, en voor ai de ftempmiddelen en drukdoekjes wel aan
houden."\' •

Dit Werktuig vind men, gelyk ook nog een ander met een ronde
bol, by d\'tMett MuJJchenbroek te Leiden in gereetheid. Dog.onide
(Ver afwonende jonge Heelmeefters van dit nutte Werktuig een goed
begrip te doen hebben, en deszelfs nodige hoedanigheden in te pren-
ten , dient het dus befchreven: Het beftaat in twee kopere platen
A. B. de fchroef C. in een lederen riem D. D. D. De platen A. en B-
moeten uit vaftgeflagen geel koper, ter dikte van een daalder, wa^
krom ftaande gemaakt zyn; in A. is een! verhevene plaats welke aan
de eene zyde een hol maakt: in deze verheventheid is een rond gat
waar door de fchroef C. met zyn ondereind, dunder èn rond gevylt
zynde , pafleert, om in het hol dat onder de plaat is, \'tzy daar nog
een ringetje tegen komt of niet, zo breet geklonken te worden, dat
als men de fchroef losdraait, d\'eeneplaat na de ander getrokken worde-
Hetgezeide hol dient, om het geklonken eind .der fchroef te ber-
gen, zodanig, dat hetzelve geen verheventheid aan dié zyde, maaf
een gelyke oppervlakte maake. Aan de einden der plaat zyn twe®
dwarfe langwerpige gaten b. b. waar door de riem D-D. D. gevoeg-
lyk kan glyden.

De plaat B. is van dezelve gedaante als die van A. dog op het
midden moet een dikke kopere knoop c. (vooral eer de plaat hard
geflagen is) gefoudeert worden, waar in een grove moer gefneden
zynde, de draat der fchroef C zonder wankelen kan lopen, \'t wel^
zonder deze dikte, endoor het dunne koper onmogelyk koude ge-
fchieden. Aan de beide einden zyn twee lange dwarsleggende gaten
d. e. \'t eerfte om den riem D. daar aart vaft te maken, dog e. dien\'^
om den riem na de dikte van het lid waar om die pafleert, door
laten, om vervolgens aan het knopje f. dat in de plaat wel geklonk^^
is, te beveftigen.

De fchroef C. moet wel regt, diepengröf van draat, boven
een goede plaat als een fleutel, en beneden met een dikke die opd^
rand van het gat in de onderplaat ruftende is\', voorzien zyn.

De riem D. D. D. maakt men uit vaft en matig dik jugtleder, die ^^
het gat d. met een dubbelde flag door fterk garen, op twee klin^\'
nageltjes by g. aan den ander gehegt word; de lengte dezes rien^^
kan men van vyftien tot twintig duim nemen, konnende de leng^®
niet fchaden. Deze wordop de tuflenruimte van een halfa drie vierd^
van een duim met gaten dooreen houwpriem gehakt, en yder
v/edér met een fneedje vergroot, om over het knoopje f. gebragt ^^

können worden. Dus blykt dat aan de riem by b. en e. door de gaten
der beide platen gaande, meerder of minder ruimte kan gelaten wor-
dendie dan ftrak (vooronderfteld) om den arm over de aangeleide
Stiptica gebragt, en aan het knopje vaft zynde, door het aandraaijen
der fchroef op de plaats der bloeding merendeels alleen geprangd word.

Fig. Is een Werktuig van koper, tot het zelve gebruik als het
voorgaande, hebbende minder omflag, en kan uit hoofde der gespen
naanwer en vaardiger aangehaak worden.

A. is de onderplaat, iets hol gebogen, hebbende in de midden
by h. een gat, waar door de fchroef D. pafleert, en onder de plaate
zodanig is geklonken, dat dezelve daar in kan draaijen: En op dat
deze niet zoude waggelen, is dit dunne koper met een ftukje h, daar
op leggende, verlioogt: het gat der plaat en dat ftukje moet niet gro-
ter zyn dan de helft der dikte van de fchroef; op welke plaats aan de
fchroef, tot een dunder pen gevylt zynde, een rand tot het neder-
drukkenvan die plaat overblyft, waar op het eind derfchroeve drukt.

De plaat B. van dezelve fig. als A. is voorzien met een dik ftuk
koper C. waar door tot vermeerdering der moer, de draat der fchroef

door de nageltjes palferen, aan de onderzyde wyder d^n boven zyn,
op dat die, fchoon

De fchroef D. is grof en dik, op dat dezelve door het draaiien
vaardiger doorfchiete, en meerder vermogen hebbe beide de platen
van en aan een te draaijen. De riem G. G. G. welke wel aan \'t vier-
kante Qog moet gehegt zyn, is van jugtenleder, inwendig met dik
iaken tot over de kant bekleet, en met fpinnaal geflikt, gemaakt
Zynde de grootfte helft der lengte met dubbelde gaten door een
houwpriem gehakt, om in de gesp e. beveftigt te worden.

Deze myne bloedftempende fchroef oordele ik beterte zyn dan de
voorgaande, weshalven niet twyfele of de Heer van MuJJchenbroek zal
dezelve in \'t vervolg al mede gereed houden.

13. Vertoont een tang waar mede na het afzetten van ledematen,
20 boven als onder de knie en opperarm, de flagader word gevat
om dezelve te beveftigen, tot ze met de naald onderfchept en niet de
«raat is toegewurgt.

Offchoon dit Werktuig by vele Heelmeefters in Holland veragt is,
20 verzekere ik het zelve een van de nutfte der Heelkonft te zyn
Waar van we in Leger-hospitalen duizende goede uitwerkingen tegen
^ene hier ter ftede hebben zien uitvoeren, welkers nut zo hier ter ftede,
in onze andere Provinciën door my kennelyk is gebleken.

De bek A. moet breed, plat en inwendig met tanden niet fcherp-
fnydende gevylt worden, zo dat dezelve in een ander paffen. ten
einde de flagader des te beter moge gekneld worden. Yder bek is met
een vierkante hoogte b.b. voorzien, op datze, wanneer de fchuivende
ringB. terfluiting word nedergeduwt, daar tegen ftuiten. Derhalven
moet de halve rond zynde takken c. c. glad en effen zyn, en te za-
men een rond uitmaken.

De veer d. houd de tang voor de bewerkeng gedurig open, tot
raen met de duim en vinger, zo als men een fchaar fluit, door de wel
ruim zynde ogen C.G. de tang toefluit en defchuifB. met de andere
hand na b. b. toevoert, en dus vafthoud, of door een ander laat hon-
den , tot dat men het vat onderfchept en gebonden heeft. Deze arte-
^ rie-tang is tot een behoorlyke grootte afgebeelt.

14. is de afbeelding van een ftale veer A. die ik hebbe uitgedagt
om in zommige dodelyke bloedingen de gequetfte flagaderen, zonder
eenige byleggende vaten te drukken en te fluiten. Deze maak ik ge-
meenlyk uit een zware veer van een Tafel - horlogie, of van een
veer byzonder daar toe gefmeed, ter voldoende lengte : aan yder
einde is_ze met twee uitftekende punten a. a. a. a. voorzien, welke
niede uit ftaal gemaakt en daar in geklonken zyn, de ftyfte dezer
veer word bepaalt na de delen waar aan ze gebruikt moeten wor-
den; derhalven ftaat te onderzoeken waar toe, inwatdeel en hoe te
gebruiken.

De aanleiding tot hét gebruik dezer veren heb ik uit de ohvoorzig-
tigheid van verfcheide Heelmeefters bekomen, dewelke door haar
omwindende banden èn bloedende delen zodanig in de rondte druk-
ten, dat dezelve niet alleen het bloedende vat troffen, maar al wat zig
onderhaarwerktuigof banden was bevindende, verwurgden, enhec
deel deden verfterven. Deze fchandelyke en domme daat was wel iets
verbetert door het gebruik der fchroeftuigen, die als ringen van yzer of
leder gemaakt waren; maar nogtans niet zo geheel weggenomen, ot
de naaftleggende vaten wierden zowel als het bloedende vat gedrukt,
om dat de omtrek der banden of riemen te veel oppervlakte van het
deel trof, en dus een circulaire fluiting maakte, die akyt het oO\'
der zynde deel de beweging en voedzel benam. Hierom heb ik
dig gedagt, by het gebruik der Werktuigen Fig. 12. of 12 de vee^"\'
op de volgende manier te gebruiken. Men plaatft de veer aan he^
gequetfte lid, na dat het zelve met behoorlyke ftempmiddelen eii
comprefen verbonden is, tegen over de plaats der verwonding va»
het bloedende vat, dewyl het kopere plaatje A. op die compreffeU
en ftempmiddelen zoude drukken, terwyl men de riem over de veer
heen brengt, en vaftgegespt zynde, een grote fpatie voor de overig«^

^od g die na de riem heengewend ftaande in dezelve dringen ;en dus
, Dlyft de veer als vaft in de riem geklonken

voorbeeld: Indien tulfchen de Ulna en Radius de arterie beledigt is,
20 helpen geen eenzydige comprefl-en, nog circulaire gangen van
Windzeis om dat men op die beenderen,en niet op de flagader drukt,

lirf? 5 drukkende werkt, dan wurgt men het gehele onderleggende
«at: dapomis t dienftig dat, indien men met zekerheid de plaats der
Deiedmging van de flagader weet, men dezelve met twee vaft ope-e-
roiae wmdzeltjes, die tuflen de pypen konnen influiten, wederzyds
in de lengte belegt, en dwars over dezelve buiten en binnens arms
dL wn welkers einden dan met een windzel met twee hoof-

S Sn 1 bf dagien kan nog mag aanleggen, alzo de overige
najsvaten als ook de delen die ter ademhaUng dienen, door circu-
om nfverwurgt en dns de doot veroorzaakt worden,
«m die reden leg ik ter plaatze der bloedig mvne ftempmiddelen en
trap wyze vafte drukdoeken, dog meeft Wpleifters! vS aan
. üe^tegenoverftaande zyde veel zagter drukking ter befcherming, en
ß er over een per los windzel ter houding van \'t verband. Hi?r op-
mats ik myn beide veren tegen den anderover, enomwinde die vt
en zodanig dat derzelver eiden malkander naderen, ten einde dat
.P de plaats daar de drukking vereifcht word, alleen de aandrang ^e-
^^^ overige vaten, hetftrottenhoofd , de ftrot be-
% ^ de zware halsvaten vry blyven. » ^

ï5. Vertoont een ftale veer, mede tot drukking der\' bloedende
^ten der extremiteiten gebruikelyk. a. Een kopere langwerpige en
j^atgebogen ftaande plaatje, \'twelk in grootte en figuur na de plaats

i verfchillende zyn, deze plaatjes hebben yder een gat waar door
Unge veer C. aan dezelve met een nageltje zo geklonken word,
^eeo^f\'^i ^^^^ draaijen, maar b. onbe-

•^atin^ ^ ^^^ P^ ^^^^ ishoepelwys gebogen, zo dat
«eer a. op een plaats daar geen vaten zyn, en b. op de plaats der

auetfing ruft, de veer C. een brug vertoont, die door een circulair
windzel word aaiigehaalt, waar door het eind a. zo wel als b. op het
deel drukt, wordende hier door het bloedende vat alleen geperft».
daar alle andere omleggende vaten vry biyven, wyl de omgaande
band niet circulair het deel raakt, maar vryheid tot de beweginge
der overige vogten toeftaat.

Dit werktuig dient inzonderheid tot de drukkinge der flagaderen va»
den onderarm en voorhand. Ik betuigé dat ik door \'t gebruik van
dit eenvoudig Inftrument, onder de direéltie van den zeer grote»
Heelmeefter de Heer B, Cocq, in Staten dienft Chirurgyn Generaal?
uitmuntende voordelen heb gezien en bygewoont, maar dewyl men
in te veel gevallen van die natuur niet altyt voorzien is van dierge-
lyke Werktuigen, zo hebben we tot behulp in die gevaarlyke oni-
ftandigheden ons enkelyk van een droog hoepelftokje met vrugt bC\'
dient.

Fig. I. Vertoont een holle vleugel-fonde, welke iets groter rhoet zy^^
als deze afbeeldinge. Men maakt dezelve uit flegt of gemeen zilvef
om meerder ftyfte te vinden, of veel beter uit ftaal, indien men fterK
daar mede moet heffen. Deze beftaat uit een holle fnyftaf A. vleugel^
B. en handvat D.

De fnyftaf benevens het handvat v/ord eerft uit een ftuk gemaakt^
en voornamentlyk moet A. wel hol en zeer gelyk gevyk zyn, het

welk dus volbragt word: Men flaat een gefmede half ronde en wek^,
draat op een zoort\' van aambeeltje, waar in een fleuf , en die fleu^
een reis gezien word, zo als de lieden die kopere of zilvere brill^\'
randen maken, gewoon zyn te gebruiken : hier door maak men t^i^
eerften een voor of groef, welke zeer net langs en in de midden
draats valt. Vervolgens zet men de draat, hoepelwys gebogen zy^\'
de, in een fchroefje, en men vylt met de ronde kant van een dufli\'
Engelfe vyl de fleuf overal eeven wyd en diep; dit gedaan zyfid^?
zet men hera regt en vylt dezelve aan de agterzyde zo gelyk en
rond als of ze getrokken was. Het handvat D. dat van yzer daar
gefmeet of van zilver met fchuinfé opleggende einden daar aan è\'
foudeert is, moet dik en fterk genoeg zyn, op dat dit werktuig
der. te verbuigen ofte breken, gekeerd, gewend en geligt kan ^^
den: om welke beweging dit handvat doorgebroken en niet glad
zyn, want aan een vlak ftuk zilver zoude het niet vaftgehouden ko
nen worden. Wanneer deze fonde dus opgevylt is, foudeertrnen P
vleugel B B. die maar uit een ftuk is. Tegen de agterzyde der io^ J

gevyltheeft,di£ kan men doen met harde fou-
niet C fLT \'\'\'\' het volftaanenis ook beter, want indien het
VvlL; \' dan word alles weder week en de fraaije

Pige befchryvmg is m een byzondere brief, door my daar overge-
ichreven by den Boekverkoper \'f lam, ter zyde van het Stad»
"uis te Amfterdam, te vmden,

Ieder hed-kV l i ^"gtpomp lig. 5. met een ftuk e zeem-
ieder bed.kt zyn, zo als ampel in de gedagte briefis medegedeeit.

, P de dubbelde fpuft gebragt worden,om door heteene canaalinde
"^aas enz. te fpuiten en met het ander op dezelve tyt uit te zuigen
A. A. De buizen , welkers ftippen de tuffenfcheiding verbeelden,
t uit,die by^. en^. beginnendeaan dl

^^ intrekken. Om deze buizen te bekomen word veel moeite gevon-
re^^^yi yder Werkman niet bequaam is zonder behoorlyke onder-
bting dezelve te maken. Derhalven rade den Lezer mynen brief
gj «J^ deze ftoffe gefchreven, befcheidentlyk te lezen, wyl dezelve niet
Vanalle deszelfs byzondere nutdgheden, maar ook de maniere
niaken in zig bevat.

dom.\' ^^^ dwarsbalkje van dezelve ftof der buifen gemaakt,waar
^ig, ^^ ^an de tregterswyze ingangen fterkte verleent word.

Voof> ze langer, krommer en rond is: dienende deze om
i// »deandere om voor vrouwen tegebruiken. Weshalven

hier niet anders van te rriëlden is. ■ En byaldien we in de borft óf buik
wilden infpüiteh, zo kan men pypen doen maken, welkers figuren om-
trent die delen gevalliger zyn dan deze reets a^ebeelde aanwyzen.
Deze maakt men gemeenlyk tot vier a vier en een halve duim langte.

Fig. 5. VertooRt-een kleine lngt- of trekpomp rhet alle deszelfs toebeha-
ren, die iets klèinder, als dezelve zyn moeten, vérbeeld is; dog deh
Cylinder maakt men gemeenlyk^ tot vier a vier eh een half duim lengte.
Van deszelfs konftig uitgevondene ztiiger is reets gefproken,\' ook
moeten alle de glazen in grootte na proportie vermeerderen. Van dit
werktuig heb ik pag. 131. gemeld, na de dienfte die men daar mede
volbrengt, als tot ophalen van vrouwetepels, droge kóppen te zetten
en bloed te trekken. Dit nutteiyk en onvefmydelyk werktuig vind
men by de Heer van Mu(Jchenbroek te Leidéh^\'én by de uitmuntende eU
konftige arbeider Mónfr. iroo/)>\'të Antfterdam.

Fig. 5. a. Verbeeld een kopere buis die inwendig zeer glad en over al
even wyd is, \' ^ \' ■

A. Deszelfs knop van deftang des zuigers, welke zodanig mqet ge-
maakt zyn, dat als deze tuffen de vingers gehouden word ,- \'ér rands
genoeg zy om deze gemakkelyk zonder dat ze tuffen de vingers uit-
fchiet, te konnen trekken, terwyl de-zelve met de duim intuffenpo-
zing word nedergefchoven. i

B. Is het open\\ind des Cylinders, latende een ruim open gat,
het welk met een moer van binnen voorzien is, waar in alle de fehroe-
ven der byzondere glazen van fig. c. d. e. en f. konnen lopen.

B. De ftang die uit een getrokken draat gemaakt over al even ge-
lyk is, op dat die door het wel paffende gat vari \'t dekfel gaande?
geen ftuitende beweging make,

C. Een kopere dop die vaft aan de tang gefondeert is. Dezelve is ho\'
en heeft een gaatje d. waardoor de lugt in denCyhnder komt. Dé^^
dop is van binnen met een moer, welke op de fchroef E, als daar eer^
een lapje leer over gefchoven is, draait en vaftfluit. Boven de fchro^i
is een verheven uitftek waar in een gaatje g. gevonden word, waar ov^/
een klapvlies van dun vaft leder gebonden word. Wyders beftaat de
ger H. uit een koper tangetie, I. het welk inwendig hol is en een ga^^"
je heeft, dat \'er op uitkomt en daar met het klapje gedekt is. Over dl\'-
llangetje fchuift men een vaft rond fchyfje kurk, even zo breed als
Cylitider wydis, danèen rond ftukje zeemleder zo groot als de breedte
en dikte der kurk; vervolgens nog zo een fchyf kurk en leder, aW^® ^ ■
nat gemaakt en vet metoly gefmeert, waar na die zuiger in den Cylii^\'
■der geftoken ^ynde het leder opdraait en zig tegens de kurkplaatfend^i
jfe glad- en zagtheid in het op en nederhalen te weeg brengt.

«rukken des zuigers de lugt tot door het gaatje g. voorby de\' klap
ea zo voorcs.dQor d.Jn de Cyljnder gaat, da\'arfn tegendeel! oS
iende de lugt uit de glaze koppen, dezelve lugtledig gemaakt worden,
^fg\' 5\' c. .Vertoont een kleine glaze kop, weike met zyn mond A 00
de tepel ;van de borft gezet zynde, dezelve uittrekt, en die geen
pel fcheen ce zyn , tot hec geven van melk bequaam maakt

5. d. Vertoont een diergelyk kopje; maarwyi hetvoorgaandemet
derand van zyn opening te veel inde huid was drukkende; zo heb
ik dit model van hout gedraait, naar Engeland gezonden omhetop
die mamer met een rand als een hoetje van glas. te doen blazen ,

drukkinge te weeg brengt. Deszelfs opening A. is by alle niet even
wydj maar moet naar onderfcheid des tepels, als mede om geen
fmerten te veroorzaken , verfchillende zyn, Weshalven ik\'er drie ver-
• fchillende in grootte gereed hebbe, wyl ze zeer dienftig zyn tot het
bloed dat buitengevaat in holligheden van het lighaam seleeen is

de zogenaamde natte koppen te zetten : aan deze is een glaze bol
of beurs, w^ria het uitgetrokken bloet kan vallen, ten einde het
niet 3.n de zuiger of Cylinder zal konnen vloeijen, alwaar het veei
«mder in het werk zoude veroorzaten. j.hjii .
NB. Me deze koppen zyn aan lïare agterzyde.
B. C. D. E. met een koper beflag voorzien, waar in het dunne

■ het beflag een.ftukje feemlede. moet gev^oeg? zfn om\'Sug^tte
doen fluiten- Dp>nr deze fchroef is een ffnat-;^ j..

Welk van buiten met efen leder klapje voorzien is, op dat \'er wan-
neer dezu:igèrnedergaat,geenliTgtindeglazekopkangevo.Ttworden

ë- 6. Verbeeld een -zilvere, maar nog beter een tinne pypje hetwelk
jn een plaatje van dezelve ftoffe/chuins gefoudeert is, ien einde dat
r^PyPi- .injchumsgaande openingen (zo ais meeft voorvaltVffefto-
«en zvnde. deszelfs nlaarie vlak OD de hnir/ankni^ _______

diö nieeic voorvaJn gefto-
jen zynde, deszelfs plaatje vlak op de buitenhuid zal komen teleff-
l^en, daar in tegendeel, als het daar: regt in ftond en de wonde of
oitens fchuins gaan,, zekerlyk .de kant van het plaatje door de over-
^dutehng, de huid moet drukken. -
A. De pyp die men zo lang en wyd maakt als \'t nodig is.

H^t P\'Mtje ffieds na vereifch van de plaats uitóeftrekt.
^fn dr,;/, j hetaaneen ftrook linne of band met

een^ïïèfn\'s T" -P™®® men voor rond. en alleen met
?en IJkrT"- ^ogopdatdeontlaftingen voldoe,7en>o-

gen zyn, zo maakt men gaatjes d.d. d. op de zyde, waar door,
fchoon zomimge vafte ftoffen tegen het voorfte deelder\'p™ftoS

het gehele pypje aan een band te hegten:- in deze band fnyfirS
v^o^\'f ? een langwerpig gat daar wen de pyp doortó ^^^^^
det^zyï gSo\'ndr\'^^ eindeS\'cLhetly?!^^^^^^^^^^

bufkslf bXfr^L""\'" ^l^depypenindehollighedende.
g^t O-»g!e"n Tar^rte^r^^^^^^^ deszelfs plfa tje te leg-

met genoeg zoude aan een voegen. Ook moeten zy S t l w
ftaan want anders zyn dezelve het uitglyden onderworpS ^
door de wonde wéér zoude van een wykL "^^«erworpcn, waar

b. Is een oogje waar aan men een draat bind die buiten Hp
gebragt zynde, op de wang meteen vaftklevendeDleiTrufn^ /

2yn, waar door de banden hllnl\'Jn en dï/h" ^^a" ^^^«"deert
plaats behouden. \' haar eerft aangelegde

band en langwerpige drukdoeken wX riii \'" »et een boek-
gelegt, zodSnigl%r deX tbnri\'j"" ^^ \'^de

Fig. ii. Vertoont een houte beenlade , welkers gebruix ik m\'et regt bo-
\' \'ven alle, die ik tot heden toe gezien heb, mag aanpryzen, zo ten
opzigte der gemakkelvke, vafte en natuurlyke legiging van:het ge-
broken deel, als om de gemakkelykheid in het dagelyks verbinden,
dewyl men op een reis door het losmaken van twee haken het geheld
onderbeen kan bloot leggen. - ^ __ ,

a. a. a. Is een raam ter lengte van agt en twintig a twee en dertig
duimen, weike zyde ftukken aan de agterzyde wat brederals de voor-
einden van den ander ftaanuit deze maat kan men de gehele grootte
der lade afmeten ; deze lange ftukken zyn twee balkjes, b. c. De voor-
fte, b. van elf,- en c. van dertien duim: en dus ziet men die raaiH
agter breder als voor, met pen en gat aan een gekoppeld

als de voorgaande : dog met dit onderfcheid, dat ter plaatfe e. eeil
bogt moet zyn, waar op de bogt des knies zal ruften. Deze raam d.
legt op de onderfte a, maar is aan de agtereinden f. met twee fcarnie-
ren of hengfels aan een ander gehegt, zodanig, dat dezelve, ter
plaatfe daar de voet legt, van den ander konnen fcheiden om het
been hoger of lager te konnen ligten.

Deze bovenraam is mede met dwarsftukken aan een gebonden,
. maar dezelve moeten tuften haar hol, of hoipelwysftaan, ten einde
het rond van de kuit enz. daar niet plat op drukke. Deraam word
van e. tot f. met vlaams Hnnen of theek flapjes befpykert, om de dye
fchuins opgaande, daar in te doen ruften ; het overige, zo verre het
de zyplanken beflaat , befpykert men in de lengte met de allerfmalfte
folderveren een halve of drie quart duim van malkander, ofte ook
1 wel, als voorgemeld, met vlaams linnen, op dat het van onder logt
houdende, het verband door het menigvuldig nat niet rotte nog ver-
ftikke.

Aan die bovenraam zyn twee zyplankjes g. van half duims hout,
fes duimbreed, door hengfels h. h. gehegt,. omtekonnenneerflaafl»
dog daar de voet komt te leggen, zyn dezelve tien a elf duim hoog?
op dat de dekens of\'t dek op de teenen niet komen te leunen.

Aan het fmalle eind des raams d. d. is een ander plankje, \'t wel^
omtrent de voetzool raakt, en van boven met een boog zynde,. byi^^
twee duim boven de zyplanken uitfteekt, dat mede dient ter befche^\'
ming des voets en teenen. Omtrent dit ftuk moet men in agtnemeH ?
dat in de midden onder aan een langwerpig gat word uitgezaagd\'
gelyk ook uit de veren der lade, op dat de hiel die daar door zaP»
niet gedrukt worde. Dit heb ik in deze figuur niet konnen vertoneO ?
wyl de eene zyplank zulks belet, maar om^ te weten hoe ik het b^\'
gryp, zo zie fig. lo. b. Deze agterplankheeft aan zyn onderhoek^
twee hengels k. die hem aan de\'bovenraam koppelen. ^^^

Omtrent zynmiddenzyn twee haken, dieneteven lang zyn, gehegt,
weikers punten wel rond gevylt zyn, en uit dezen nagel een circul-
inede maken, om in de gaten der yzere platen, die tegen de zyplanken
zyn aangefpykert, te konnen infchieten, waar door men de agter-
plank i. zo veel of weinig kan laten vallen, als het doorfchieten des
voets vereifcht, ook waanneer men verbinden wil, de haken kan los
ï^aken, en de zyplanken g. nevens de agterplanki. alle te gelyk laten
zakken , v/aar door dan het gehele verband bloot komt.
, Aan de bovenkant der zyplanken, omtrent ter plaatfe van de knie
IS een tamelyk zwaar koperdraat als een half hoepeltje gebogen, het
Welk aan de eene zyde met een oog n. vallis, en met een haakje in
een ander krammetje 0. gehaakt word, om daar door de zyplanken in
haar vafte ftand te behouden, als mede te verhoeden dat het dek op
die plaats het been niet kome te drukken.

Ten einde nu het been na deszelfs natuurlyke beloop zonder moe-
de te worden, in zyn ruft blyve leggen, en dat alle deszelfs fpieren
meerder als de andere gerékt worden, zo moet de lade
daar het been mgelegen is, konnen ryzen en dalen, daarom zyn
aan ae onaerzyde twee yzere palen die met fcarnieren aan de onder-
raam vaft, en door een dwarsftuk gekoppelt zyn , welke wanneer
zy-ryzen, in de tanden, die onder tegen de bovenraam geplaatft
zyn, worden ingelaten, en hoe hoger die palen gelige worden, hoe
meer zy agterwaarts ih de tanden ingaan^ en dus meer en meer de
bovenraam vande onderfte doen wyken, waar door de dye zagt op-
gaat, tot dat het been van de knie af tot aan de voet, meeft of iets
^eer als_ waterpas word bevonden , en dus een legging verfchaft
■Wórd, die zonder ongemak langen tyd duren kan.

In myne aanmerking over de herftelling van den ontwrigten op-
Per-arm 273. bladz. heb ik gemeld hoe zulks op de befte wyze door
^en uitmuntend werktuig gelukkig en vaardig kan gefchieden. En
dien einde dient het zelve met alle zyn delen duidelyk gekend te
. ^^Orden, derhalven behoort den Lezer Fig. 12.13, 14, 15 en 16. ag-

tervolgens na te zien.
■\'^S\' 12. Vertoont het agterftuk van het werktuig, het welk met het
JJoorfteFig. 13. vereenigt zynde de gehele machine uitmaakt, zo als
14. geheel, dog omgekeert, te zien is.
A. A. De twee zyftukken van gezont en gaaf Eekenhout, zyn yder
^^nentwintig duim lang, eenen een half breed, en drie vierde duim
; die op het allernaauwkeurigfte even wyd van den ander leggen-
door de volgende dwarsftukken gekoppelt zyn.
B. De twee dwarsftukken die de ftukken A. A. binnens werks
i^yf duim wyd van malkander met pen en gat ontfangen. Deze dwars-
\' -^ken fteken aan de voorfte zyde C. C. een duim buiten de lange

zyflukken uit, waar in de beide agtereinden van de 13. fig. ontfan-
gen worden. En op dat de twee dwarsftukken genoegzaam hout be-
houden om de nodige kragt te hebben, zo neÈmt men het hout tef
dikte van vyf vierde a een en een half duim.

D. D. Aan de agterzyde en het eind der lange Hukken A. A.zyö
twee yzere armen, welke krom gefmeed en buiten de regte lyn eeU
en een half duim verheven ftaande. ter lengte van vier duim uit het
werk ftekende. Deze zyn met veren van zeven duim in de lengte
van het hout A. A. aan de buitenkant ingelaten en door goede klink-
nagels met vierkante koppen, die aan de binnenzyde van het hout
mede ingelaten, geklonken zyn, en voor al zo dat zegeendemin-
fte ongelykheden te weeg brengen. In yder van deze armen is een
rond gat, het een zeven en het ander vyf lynen wyd, waar in een fpÜ
oopt.

Deze fpil heeft onderfcheide diktens, zynde merendeels vierkant,
dog waar ze in gaten komt, rond: zy is het dunft aan dat eind daar
liet getande raadje p. fig. 14. geplaatft is; zynde dat eind tot een vier-
kant uit een rond van vyf lyn gevylt, daar het rad met zulk een
gat op vaft ftaat, voorts is het uiterfte eind een fchroef f. waar op
een moer tot houding van\'t rad, ftyfis aangedraait. Het rond iets
minder als vyf lynen diamanter, loopt in \'t gat van de regter yzere
arm. Het gat in de linker arm is, als gezegt, zeven lynen, maar de
fpil, die van de eene arm na den ander loopt, is wat dunder eU
vierkant, uit het zelfde rond van zeven lynen gevylt, om door een
vierkant gat, dat door het houte windas E. gaat, zeer wel fluitende
te pafleren. Waar na buitens werks die IpU weder vierkant word «

om den draaiarm F. daar op te doen fluiten, ende fpü doormiddel
van het handvat V. te doen draaijen. Hier moet men agt geven dat:
de arm, om met kragt en ligter te werken niet te kort zy; derhalven
maak ik die tot fes a zeven duim, en het handvat van palmhout oi
yvoor, zynde diie en een half duim lang met een rond gat, zodanig?
dat het in de hand gehouden, op zyn fpil kan draaijen.

E. Het windas is van goed vaft en droog hout, hebbende aan de
einden twee randen, in de midden met een vierkant gat,, en zyn uitef\'
lyke diameter, zonder deszelfs hoge randen, twee en een halfduifl^\'

Het rad p. met het windas op een fpil lopende, moet fchuins leg\'
gende tanden hebben, op dat o, zynde een haak die als een pas^
dient, zo lang het rad draait, in die tanden kan vallen : deze haal^
is gehegt op de zyde van de veer des arms D. En op dat deze bß\'
weegiyke haak niet van het rad valle, zo is in deszelfs eind een fple^^
gevylt, waar door ze altyt op de tanden blyft leggen^ zo dat, al^
men ophoud te draaijen, het uitgerekte lid, zonder onze wil, noo\'i^
te rug kan.

g. h. Zyn twee ftukken hout diê hgel egaal wyd van den ander
"aan, en met lippen de lange ftukken A. A. moeten vatten, om als
dezelve met een ander ftuk hout I, aan een gekoppelt worden, ge-
makkelyk tuften de houten A A. op en neder te konnen glyden. Dit
hout 1. word door pen en gat wel in de beide ftukken gevoegt,
gelymt en met een goede pen \'er door vaftgemaakt. Voorts tot
meerder zekerheid, beklinkt men de drie ftukken met een ingelate
plaatje t. fig. 14- aan een, op dat dezeive, wyl \'er de meefte kragt
op aan komt, niet uit den ander gerukt worden.

C.C.C. Fig. 14. Zyn drie goede en fterke yzere haken met vier-
kante ftiften door het hout G. H. heen gewerkt, en aan de andere
zyde geklonken, deze dienen om de einden d. d, van de ftrik fig. 16.
vaft te maken, als dit lopende dwarsftuk tot aan het voorfte dwars-
hout B. gefchoven is, om het door het touw na het agterfte te halen.

t. V. fig. 12. twee katrollen of kopere fchyven, welke, indien ik een
nieuw noerktuig zoude \'maken, niet zodanig , maar met een dubbelde
•üermeerdering zoude ßerken, ten einde de \'winding (^fchoon langzamer\'}
gemakkelyker sioude -oolgen. Ziet dit nodige denkbeeldT^iki.YJ^
Kaar van ik .op Jie plaats nader zal fpreken. --

Van deze twee fchyven is t. de lopende en v. de ftaande, zodanig
dat den een den ander kan ontwyken en naderen , door middel van
een vafte en fterke koord die in de fleuven welke in de katrollen zyn,
gefchikt konnen lopen.

r. Fig. 14. Toont de koord welke omtrent zeven voet lang is,
zynde in deze manier vaftgemaakt. Men boort een overhoeks gat
door het ftuk G. fchuins onder de katrol t. dac het by w. uitkomt,
\'t Zelve loopt om de kopere fchyf v\'. dan om de fchyf t. te rug,
door het oog by r. en voorts tot het windas E. daar het eind met een
of twee fpykers met brede koppen word vaftgemaakt, om by het
winden niet te konnen uitfchieten.

13. Is hec boveneind, beftaande uit twee ftukken gezont Eyken>
hotu , teriengte omtrent twee en dertig duim, en aan de agterzyde
daar zy gekoppelt zyn, net zo dik als de zyde ftukken van AA. Fig.
la. Deze zyn door een dwarsftuk dat drie avier duim breed is, door
pen en gat gekoppeld, ter wydte van gedagte ftukken A A. Van het
dwarsftuk e. tot de einden c c. hebben die ftokken twee en twintig
duim lengte, zynde agter in hare volle dikte tot aanC.dunderaflo-
pende en aldaar met ronde uiteinden yoorzien. In de midden f. f.
ftaan zy alg met een bogt van elf a elf en een halve duim vaneen,
Welke, indien het mogelyk is, na de draat van \'t hout zo gemaakt
Worden, dog de einden c.c. ftaan negen a negen en een halve duim in
de midden van den ander; ;de agtereindens d. d. zyn vierkant plat,
tuflen c. c. fig. 12. te konnen fchuiven, en hier en daarmetpen-
Deel, Mmm mmmm nen

nen drgt aan de,einden d. d. in, e* c.:en A.A. %..i^.ite:WQraefevaft-
aeftoken,. waar door het gehele werktuig volftandig wordiangi»
het zelve op zyn kant ziende, regt gelyk is. Dog hier byas aan^e
merkeB, dax gelyk de lange einden met een buik gebogen laaBde-
, zelve ook moeten opbuigen, m /dietvoegen dat als het. gehele: weiK-
■ tuig.plat neerlegt, de einden der bomen c. c. ten mußten drieavier
diiimen opryzen., welke, bógt zyn aanvang neemt by a. b. hg. 1:4. eH
dus tot c. e.: ryzende blyft. /i ,

Deze gehele machine konde,veel ligter.en beter uit een ifcuk ßis
. fio-j 14. verbeeld,, gemaakt worden, ook zoude dezeiv.e_wd.ZO ge-

moet gearagen vvoiu\'cujzo zouuc jict ai teicuj^^jii^ww
en afzien veroorzaken,. daai*om is lieic beter zig na ouze atf-.beeldinge
te s-edraaen, ora dat het zelve èn een kleine-zakJiy den ander fte-
\' keiide, zeer gemaldcelyk door een knegt kan gedragen worden, en
> aldaar zonder moeite, in den ander geftoken^word. ^

Fiïï Duid de riem aan, waar inedie mende^Gkwwte, het Oïhö^/^-
ïJiOT enhet gehele^ Iighaam weg of tÊ,xughoud. We&h^lven de tegen-
trekking de te rugftoting te weeg brengt, dezelveisbymy van jug^le-

: SGhoeiimaker vaft en gelyk is.aan eengefpanneni;omieC/ïïW«^»;eri
: \'t Omoplatum tQ hoxid^n. ,,, \' , ,\' ^^ ..

F. De beurzen zelfs ydje uit de emden van de jugte nemen-g„ ij\'
o-emaakt zvn, namentlyk met die om te ftaan en op dè zyde, zo al«
de Schoenmakers haar leder aan,een fpannen, genaait word, wa^ii
door de punten der beurzen zonder naad;zyn, en onmogelyk fche^i\'\'

de ftrikult een zoort van Paarde-cingels^.dieuitfy^
^ ftof zagt en los geweven zyn. Deze kan men m Amfteidam met d^
. komen, maar worden in Gelderland gemaakt, waarmede de Boex"
seo de melk in kannen op de rog dragen.. Van dezeyerkieftmen^

de elleboog by de ontwrigting des opperarms, en boven deknieora
de dyebreuk of ontwrigting te reklteri , aangelegt.

\' C. C. dc twee toeren van dezelve, die da^rdooï heengaati èn lan-
ge eindend, d. maken, welke wanneer zy.worden aangéhaalc^ als een
ftrop óm den arm of\'t been m\'eer toelliüiten.

D. D. De einden des bands,.die aan de teken 1.1.1. fig* 14. wor.
den vaftgemaakt, zodanig,dat als het ftuk hout, waar op de haken
ftaan, digt aan liet dwarshout B.C. genadert is, en door het windas
word te rug getrokken, den arm door fig. r5. word weggeftoten,
waar door het déel ter plaatfe daar hec van den ander behoort te wy-
ken, uitrekt, namentlyk, in éo. Articulatie.

By het aanleggen van %. i5efi .16. moet men welzorg drag^^n
\' dat men de huid van het deel d^ie tuftchen de fchouder en elleboog ,
van de fchouder zoveel neder en van den elle boog ophale als ^t mo-
gelyk is; op dat dezelve niet fcheure ^ terwyl de fpieren en banden
rekkende fpatie tot het inkomen van het ontwrigte lid zon der quet-
zen van de huid word uitgevoert. ■

van gemaakt heeft. Deze dient teruitrekking van het dyebeen, maar
t\' dewyl ik.omtrent de mogelykheid van die bewerking zelfs wat zwa-
\' righeid makCj zo laat ik dit aan nader overweging.

-A. De opening waar door de dye tot-digt aan de lielTchen gebragt
" Word, en door de knoop ter plaatfe b. mioet het zo vaft gelloten v/or-
den als de dikte der dye nbdig^ heeft.
. C. C. De lutfen waar door A. heèn gaat.-

D. D. De twee beurzen waar in de ftokken C. C. Fig. 14. die in
geval van fraéïuur of ontwrigting wel eèn voet langer als voor den
arm mogen zyn v\'geftoken worden, om dezelve uitwerking als die
van Fig. 15. te doen. ; -«t - ..

-12*. Vertoont de t\'zamenkoppel ing van de Ulna A .en Radius B die
fchoon dezelve aan haar einden-door articulatie raken, een zeergrote
tuffenwydte c. d. in haar middengedeelte laten, zodanig dat zo zy
beide of een alleen gebroken waren, en,dezelve in die rondte door
Omgaande flagen met een windzel verbonden en aangehaalt wierden,
-zekerlyk den ander zouden naderen en braken, waar door niet al-
leen wanpoftuur in dat deel zoude veroorzaakt, ma.är ook Ancbthßs
geboren worden; en dus nooit Pronasi-o tiOgSkpinatio zoudén verrigten.
die zaak heb. ik breder op de aö$>V_bladz. lett. T. gefproken.
13*. Is een lade van dun blik, koper of boYdpapier gemaakt , om
de gebrokene onderaïffl ts\'^doen ruften ^ ên aäh dengezto
^fiïi te beveftigen.

A. Het opftaande ftuk \'t welk agtfer tegen den opperarm ftaat en
omvat. . .. iV :

C. De hoke daar denonderarm in-legt, en zo lang moet zyn dat
ook de hand daar in kan ruften. . : \'

Wanneer deze iade vanbinnen met zagte ftoffe.is voorzien, legt
men den verbonden, arm daar in ,> en men- omwind dezelve met ee»
windzel, ten einde hy over al egaal in een goede; draagband behoor-
lyk kan leunen. Ziet bladz. 230. lett. T.

fig. I, Is een nootzakelyk werktuig, zynde op de blad. 2.90, reetsbeftrhre-
ven. Ten 1} dient het zelve tegen de wangeftaltens der eerft gene-
zenê breuken van het fcheenbeen^; waar door, indien men bekom-
mert is of het zelve vaft genoeg zy, het zelve niet alleen ruft, maar
, wat wanpoftuur hebbende, een-betere geftalte krygt. 2) Is het vande
uiterfte nooizakelykheid in verwringingen, ontwrigtingen en ver-
llappinge der geleding van de voet te gebruiken, om overkantelinge
of zwikkinge te beletten. 3) Moet het onvermydelyk dienft doen by
alle de overkantelingen der-enklaauwen , wyl de voet die buiten het
Ferpendkül ftaat,door deszelfs riem word regt gehaalt en onderfteunt.
En 4).is het nodig tegen..wangeftalte.en zydelyke buigingen der TJbiat
welke uit Engelfehe ziekten voortkomen, mits men het zelve na den
aart van die verfchillende gevallen met eenige veranderinge n^aakt.

Dit werktuig legt men binnen of buiten het been aan, tot het welke
men een vafte regel houd, dat is, dat het nooit aan de uitftaande,
maar aan de holle zyde moet plaats hebben, ten einde het met zyne
riemen of leder het uitgezette na zig trekke, om de holle zyde te
herftellen, of aan het zwakke veel kragt te verlenen. Om welke
reden dit werktuig dikwils levenslang moet gedragen worden.

In dit werktuig ziet men deze byzondere eigenfchappen, nament\'
lyk twee afftotende en een aantrekkende kragt. Zo als we vinden ii^
d en g. die het ingebogene drukken, en h. het leder door middel
jrygen het uitgezette aanhalen. • :

A. De dye die nu ..vry yan \'t inftrument is, maar in Rachitis doc^
men hetzelve met een knjer hoger en fomtyts in andere gevallen
tot aan de heup opgaan, ^n aan een ryglyf enz. vaft maken, om eei^
geheel veriamt been in de articulatie van de heup, de knie en voet t^
verfterken, waar van men niet wel een befchryving kan geven, om ^^^
dezelve te veel veranderinge onderworpen zyn , èn deswegen koi^^
dit op \'t overleg van den Heelmeefter aan.

d. d. ïwee werktuigen malkander gelyk, daar maar een van moet
gebruikt worden, maar enkelyk om deszelfs ryzen of op en neder-
fchuiven te vertonen, verbeeld. Een van dezelve dan maar nodig
2ynde , beftaat het eerftelyk uit een ftrookje yzer in een Volwaflene,
ter lengte van zes duim en een duim breed. Op zyn midden is een
bosje d. waar door de ftaaf e paffeert, dog op dat men die kan ver-
legen of verkorten, is aan de buitenzyden in gedagte bosje een
fchroefje, om de wel en gelyk gevylde ftaaf te beklemmen en vaft te
houden. Waar door dan een en het zelve werktuig verlangt en ver-
kort kan worden. Deze platte ftrookjes yzer worden van binnen met
baay en daar over geheel met leder bekleed, waar van men een riem
niet een gesp formeert, om als een knieband op die plaats vaft te
maken.

e. Is een ftale ftift omtrent een duimbreed, en meer of minder
dan een gulden dik, na mate dat dezelve kragt moet doen, of by
^are en fterke lieden moet gebruikt worden; deszelfs lengte is on-
bepaald,, maar na het deel gefchikt, gaande van de knie d. tot aan
oen enkel f. alwaar dezeive in het onderftuk i. beweeglyk met een
nagel geklonken is. Aan deze ftift hegt men een ftuk jugt of ander
leder in dezer voegen; men legt het binnen tegen de ftaaf, dan legt
men van buiten een fmal ftuk leder daar boven op, zodanig dat het
wat breder is als het ftaal, dan doet men \'t op de zyde met het grote
ftuk door en door langs de kant van het ftaal van beneden tot boven
doornaaijen, en dit aan beide de zyden zo gedaan zynde, zit het
Zeervaft, en men kan geen ftaal zien. Dezeftift moet van ftaal zyn, op
dat hy door kout flaan en niet gehart veerkragtig zynde, lugtig werke
en niet merkelyk drukke: ook kan men yzer gebruiken, maar men
«loet het uit dikker ftof en zo lang met water hameren tot men de
behoorlyke dikte en kragt bekomt.

f. Is het lid het welk ter buiging en uitfteken van de voet dient dit
lid moet zo gemaakt worden, dat het ftuk e, een goede breedte heeft
Waar in een nagel met een vierkante ftif is geklonken, maar rond ge-
J\'ylt zynde komt het Onderftuk g. met een rond gat daarop : op\'dit
IJnk komt op de nog uitftekende nagel een rond plaatje met een vier-
kant gat, \'t welk dan vaftgeklonken zynde dezelve vaftheid heeft als
J^et lange ftuk, en derhalven draait de nagel altyt in het korte, waar
^^or het voor wankelen bevryd blyft,

, g. Het ftale.ftnk moet by i. twee byzondere bogten hebben, een
y het lid, waar door het gedeelte i. zo veel binnenwaarts nadert als
Indikte van e. uitmaakt, om aan de binnekant met.malkander ge-
te 2yn: voorts moet het ook by g. een bogt hebban, die hetftaal

van den enkel doet aftoi, :op dat hét-geöbegzame ruimte vbbsde
dikte der uitfteke\'nde enkel maakt. Aan deonderzyde is lietftukiöet
een: regte ihoek gebogen i dat- voor ons dog in\'deze pléats verbergen
• is; want het zelve ftuk fteekt in een;bosje dat ondei;% de hiel der
. fchoen met een plat vierkant lighaam daar infchiet,zo €at het geen
! andere beweging-heeft als tot infteken; en uithalen, daaróm moet
i men wel zorgen dat het zelve niet rond gemaakt word, zo-als zeker
r, oud Copiift dat niet wetendevrugreloos werkte, doordien hyin myn

h. De plaats waar het leder om het heen geregen word jmaarShet
- is.beft op de zyde, want op de fcheen maakt het eenig. ongemak.

gaten gehakt; deze word op het groteieder d,öor een Schoenmaker
\' vaftgenaait, zodanig dat de veter niet ap de kous, m.aar ap bet grote

"Fia \' 2 Is een bedrièglyk lancet om het zelve by zulke lieden, die vreze
voor het fnyden hebben, te gebruiken, zo als bladz. 312. lett. D. om-
trent het openen van zwerende vrouwe borften gemeld is.

^^S^ Een welfnydent lancet zes a zeven lynen van het plaatje tot het
uiterfte punt lang, dit lancet moet breder zyn dan een lancet daat
mede men aderlaat, en voor al niet fpits van punt, het word van het
punt tot op de helft gehard, op dat het in \'t plaatje zal konnen geklon-

het plaatje zodanig geklonken is, dat het zonder veel moeiten om
te fcherpen daar kan uitgenomen worden. Ook Iaat men aan deszelfs
onderzyde maar een ftiftje, waar in men een draat fnyt om in het plaat-
je te konnen fehroeven, zorg dragende dat het met zyn fnede na de
lengte van het plaatje uitkomt, het welk door de tyt met het verlo\',
pen der fchroèf komt te manqueren, om welke reden de myne alty"^
o-eklonken zyn. Deze fteekt men door een dik befmeerde wiek nie^
- bafilicon, en men legt daar een pleifter over, om wanneer mén de

de huid tot in het gezwel loopt, waarna men ook aanftonts dkwed^\'
tuig wegneemt, als wanneer de doorboring zonder weet des Lydei\'^

FiK 4- 5- Verlenen zeer duidelyk de manier hoe men de bloedftöj"\'
tinge van de dye-flagader, na het afzetten kan ftillen, zonder a^
gewone ftempmiddelen ofbehandelhigete gebruiken, getrokken int a
Jcad. Rojai. des Sciences 1731. pag. 122. in de maand April door J
Heer Petit gelezen en medegedeeltzynde dit werktuig op onze biao^\'

490. aangeprezen, maar het zelve heb ik gevoeglyk geplaatïl: by de
Verhandelinge over de operatien van het afzetten der ledematen bladz.
589. lett. Y. alwaar deszelfs uitduidinge en maniere van gebruik ge-
noegzaam is medegedeeit. Dog hier is-nog by te erinneren,dat de
\'■fchroef die in de I^qM^: de. Arteridcréralisdmkt, riioderaat moet flui-
ten, zodanig, datze niet te veel, maar de behoorlyke quantiteit van
bloed ter voeding dés (lomps toelaar, en dus deaandxangvei-mihdert
zynde, zo heeft de fchroef die tegen het uiteinde étï Arterie &nït,
minder kragt te volbrengen. ■

7. Een cauterie het welke meeft om de mond te branden kantepms
konien, waar van op bladz. 532. in myn aantekening is gefproken.

A. De vierkante ftift of angel die in het hegt fig. 8. ingaat, zyiide
Tnet holletjes voorzien j waar in töt meerder houding de fchroef van

B. De ftang die men zo lang of kortmaakt alsmennodig oordeelt,,
maar hoe korter dezelve is hoe gemakkelyker men daar mede ope-.
reert, niits nogtans den Heelmeefter zorg drage dat by het branden
met dezelve,, de hand die dit brandyzer voert, altyt tegen het lyf
■kan gezet worden. \'

C. De bogt der ftang die ooklanger of korter gekozen word na de
plaats der operatie, want in de mond en aan de tong moet deze zeer
kort zyn en zelden meer als twee lynen langte buiten het bran dende
ftuk hebben, op dat men dezelve, om de enge plaats, gemakkelyker
zal konnen bewegen en geen omleggende deien branden, niet tegen-

■ \'O. Is de bout waar mede men brand, welke langwerpig en aanzyn
onderzyde waar mede men het quaat zal raken, wat rond moet zyn.
Zy moet gedraait ftaan in dier voegen dat men het gebrek beft kan
treffen • als by voorbeeld aan de zyde van hettandvlees inde mond,
ftelt. men dezelve in de lengte en na het beloop der ftang , maar moet
^de branding voor in de ^ mond gefchieden , zo zet men ze. dwars.

B. Een yzer bosje j het welk met een vierkante ftiftdoorhet hegt
heen gaat,"^en aan \'t agtereind op een plaatje geklonken is; waar,op
^^i^n by het vaftzetten van alle cauterienmöetletten,want.zulksmet
harft gefchiedende, zo gaan ze door het heet worden los.

C. Het vierkante gat , waar in A. Fig. f. als het heet is geftoken
^^rdj om door - . , , .

.pö, zynde een fchroef daar in vaft beklemt^ om voor uitvallen
^^ ftliudden bewaart te blyven. = ■ -

A welke over zyn diameter tien a elf lynen breed en de hoogte
zes a zeven dik is, deze moet net en ftrak in haar oppervlaktens ge-

C Vertoont een fchyfje been uit het Cranium door branden, ge\'
fcheiden ter plaatfe waar de kroonnaad d. en de pylnaad e.tezame»
komen, dit beentje is even van dezelve grootte of omtrek als de
bout A, om dat de branding met deze bout zig niet verder verfprelt

FiTio ""vlnofnt eliTkópere of yzere bos als een ring, ter wydte eii
hoogte dat zig het brandyzer Fig. c,. daar m kan verbergen.
A De bofch met wolle ftoife omvangen.
b\' Het gat waar door de Cquterie word ingebragt.
C De rand van het wolle ftof, zynde bol of gemeen laken tot eefl
ftrook gefneden en tweemaal om de bofch gewonden, welke rand
daar na met knippen gefneden zynde, een franje verbeeld. Eermeji
de bofch zal gebruiken, fteekt men dezelve in kout water,op dat di^
bekleedzel nat geworden zynde, de verdere uitbreidinge der hitte or
branding belet. _ ^ .

pj\'^i\'^^^ls S\'afbeelding van het denkbeeld dat ik heb; waarom het
vlies\'of\'t bekleedzel dat een gezwel in zyn eigen zak befloten, na
maten dat het in zyn uitgeftrektheid toeneemt, dikker word; waai
van op de 557. bladz. is gewaagt, en dus ftaat hier kortelyk t^

Wanneer we onderftellen dat i, 2, 3, 4,5,0,7, 8.metdeszeir
hele omtrek 8. 8. 8. uit honderden van kleine huisjes of vet celie\'
beftaan, van welke ieder op zig zelfs een bekleedzel heeft, waarï
zekere nuttelykeimeerftof is opgefloten: deze hebben doordes^i^^
vaten haar toe- en afvoer, waar door ze niet alleen in gezonde ftaj»
blvven en onderhouden worden, maar fpannen in zulk een voldoen^

toon^: maar zo\'dra \'er een van deze fundien ter aan- of afvoer of ^
breekt, dan ontaart de fmeer,zy word hart en voor al met weg
nende, hoopt op en maakt een gezwel; doordien die ftoffe
enkel ofce meer huisjes niet alleen blyft ftil ftaan, maar neemt toe^^

het gezwel word groter. Deze uitzetting kan men het midden noe-
men van alle die gezonde vetcellen welke verdrtikt zullen worden,
en door die eene verdorven cel ledig geperft zynde, plakken de
vliezen op een; waar uit moet volgen, dat het vliesje der vetceli.
het welk tegen 2. raakt, daar aan vafth.egt, zo als byhet gezegde van
de 557, bladz. is aangewezen; wyders is wel te denken,dat deze,
door vaten gevoed zynde teffens wel onderhouden en vafter worden,
voor al wanneer dat grote getal van vliesjesopeen vattenen aaneen
hegten : maar dewyl deze vetcellen op d\'eene plaats meer dan op d\'an-
, dere gelegen zyn, zo volgt dac dit algemene bekleedzel ongelyk en op
zommige zeer dtm en breekbaar is, om welkereden den Heelmeefter
in het uitpeilen, indien hy het gezwel in zyn geheel of ongefchonden
Wilde uitnemen, voorzigtig moet werken, of het zelve barft open
en breekt op de zwakfte plaats, als wanneer hy op de volgende wyze
moet te werk gaan.
^ig. 12. Vertoont een gedeelte der oppervlakte van de huid, waar ia
een gezwel, in zyn eigen vlies befloten, gevonden word.

^ A. A, A. A. Dezelve huit met het vlies waar het ontaarde vet zig be-
vind, kruis wys doorfneden, open gemaakt en omgeflagen, zodanig dat.

B.,De ftoffe die hetgezwel maakte, een onderfcheide gedaante kan
hebben, als pap, fmeer, wrongel, kuit van vis, dikke modder, die
onnoemelyke byzondere eigenfchappen verbeelden, waar van ik exem-
pelen gezien heb, dat indie gezwellen als turfmolm, hairen 5flLeentjes
enz. gevonden worden.

b. b. b. b. Zyn de overgeflagen hoeken van het vafte bekleedzel
des gezwels, \'t welk, indien het eenigzints mogelyk is, geheel moec
Weggenomen worden, het welk dikwils wel gaat voor zo verre hec
fterk genoeg is om het te konnen affcheuren.

C. Een ftyf geflagen fpatel die aan de voorfte zyde als een mirte-
blad en dun van punt moet zyn: deze brengt men onder het vlies en
bewerkt dit geval als op de 558. bladz. gemeld is.

13. Vertoont de maniere van hegten met door den ander geftoken
pleifters, wanneer de wonden in delengte der delen gemaakt waren,
eu wel-voornamentlyk om dehegtende windzeis te ontgaan, wyl de-
zelve gemeenlyk eenige wurging aan het beledigde deel veroorzaken,
^\'laar voornamentlyk komen deze hegtpleifters by het doen der ope-
ratie des hazemonds en \'t uitfnyden van de kanker der lippen, waar
g\'OQt verlies van fubftantie is, te paffe, om voornamentlyk ter onder-
leuning voor de naalden te konnen dienen, wyl ze niet alleen de won-
de aan een houden, maar dehuit der wangen zeer digt byeen voeren.
, D. Een pieifter met twee zwaluw-ftaar ten, hebbende inde mid-
een gat E.

B. Een pieifter van dezelve form, dog in de raidden zonder gat
ill. Deel. Nnnnnnn en

en fmal gefneden om door \'t gat E. te palferen. D aanlegen t gebruik
kan men zien op de 561. bladz. in myn aantek. lett.R. _ ,,
rtg. 14. Vertoont een holle bytel welke dient omeenvingenndehanu
of teen van de voet weg te nemen.

dan de tuflenruimce der hand-beenderen,maar veel liever zo, dat27
ruim het beentje-in breedte overtreft : daarom heb ik \'er onderichei-
den om my na de grootheid der perfonen te konnen reguleren. Ziet
hier over na myne aantekening bladz. 571. lett- X. •

Welke inzonderheid die werktuigen aanwyft welke tot hetwegne-
men der ledematen zyn dienende, uitgenomen de Tournequets die Tab,
2 vertoont zyn. ik beken dat zommige Heelmeefters zullen oorde-
len dat dezemoeite en koften te vergeefs gemaakt zyn, omdat

onzen Schryver deze voor het meefte gedeelte in dit Werk had me-
degedeelt; maar dewyl dezelve zeer ongefchikt en zonder de ver-
eifchte goede hoedanigheden zyn afgemaalt, zo hebbe ten dienit^
der Lezers geoordeelt-ten hoogften nodig te zyn , deze na myne eigen
en door my onnoemelyke malen gebruikte werktuigen af te malen ?
01^ dat ieder wie zig daar van wilde Voorzien ^ derzeiver proportien
zoude konnen navolgen : verzoekende deze tegen die van onzeU

A Het lemmet welkers lengte langs de kromte van derugb.b. P\'
aem\'eten negen a negen en een halve duim van het hegt tot aan aj
punt lang is: het zelve moet een duim van het hegt elf lynen bree»
zyn, zodanig, dat de fnede of holle zyde met een draat gemeteP?
zeven en een halve duim lengte maakt, wel zorg dragende, dat de^
kromte circa op drie duim van het hegt zyn begm neme; waar
zal blyken dat het mes niet te haaftig krom loopt, maar als hetzeiv

• zvnde fnyt het ongemakkelyk en minder; ook kan men met een
- kW mes nooit op eenmaal de gehele ommetrek affnyden , behaiv

dat dezelve geen fnede konnen doen, maar moeten het vlees £
}ren als ofhet met een bytel word afgeftoken. By het fmeden J^^^^

ä^n Werkman wel in agt nemen, dat een genoegzame quantiteit yzer
in de rug word gewerkt, zodanig, dat hoe dikwils ook dit mes word
geflepen, het ftaal altyt in de ftiéde blyft. Dit yzer moet taai en goed
zyn, op dat men, indien het mes by het harde krom trekt, het
Zelve behoorlyk kan regten en in het opereren niet breke.

De gedagte rug b.b.b. moet ten minften een en een halve\'lyn dik
Zyn, om dat,wanneer hetmeswordgeflepen,deszelfs fneniettedun
Word, waar by men wei moet zorgen dat het niet hol, maar veel
Hever eenigzints rond na de fnede loopt, op dat by het raken en \'t
fnyden op hetbeen gene fcharen daar in vallen, hierom moet den
Werkman zorgen het wel te temperen, want te zagt zynde legt zio-de
fnede om, en te hard brokkeld het uit, en dus vind men \'erwehiig
die regt goed zyn, niet te min zo vinde ik my voorzien van een mes
dat ik nu meer dan vyfentwintig jaarzoop levende en doden gebruikt
heb, en waarmede onnoemelyke malen geopereertis, daar \'t maar
eenmaal geflepen is, zynde door enkeld aanzetten zomtyts gefcherpt.

B. B. Vertoont het hegt waar in den angel of hetftift is ftekende,
die vier of feskantig moet zyn, op dat ze in \'t hegt niet zal konnen
draaijen: deze word met harft, wat pik en poejer van rode fteen te
zamen gefmolten, vaftgezet. Dit hegt moet nooit rond , maar fes-
kant en ovaal ^gemaakt zyn; aan deszelfs voorfte zyde moethetmet
\'t uitftek van \'t mes geiyk ftaan,maar van agter behoort men tezor-
gen dat het hol C. den pink kan bergen, ten einde daar door meer
vaftheid in de hand gemaakt worde: voorts maakt men aan het uiterfte
eind zodanigen figuur als het ons behaagt, maar voor al niet glad^
om welke reden ook het zydelyke d. d. van dit hegt uitfteekt, en
met ruwigheden voorzien is, om dat, indien de hand quam nat te wor-
-den, het niet zoude glyden.

^S\' a. Vertoont eeh Separatorium, waar mede zo verre mogelyk het
overige vlees en \'t beenvlies van de beenpypen na de bovenzyde van
het deel word weggeflxeken.

A. A. Het fepareermes het welk van agter tot de punt toe zeer fpits
^oet toelopen, op dat men ter plaatfewaartwee beenpypen zyn, met
fmalle en fpitfe punt gemakkelyk ter affnyding van\'tvleesen va-
zal konnen ingaan, (dat anders door het mesje fig. 4. moetge-
Ifhieden) waar.by wei is te erinneren, dat dan de bloeding by dit
üoen eerft regt begint,
b. b. Vertoont een rug op \'t midden van het lemmet,\'t welk niet
van het hegt begint, en tot aan het punt voortgaat: deze rug moet
an enkeld yzer , in het ftaal gewerkt, gemaaktzyn, op dat dit werk-
jj^^g daar door moge gefterkt worden. Aan de andere zyde van het lem-
^^ ^^^ plat, maar eenigzints hol geflepen, op dathet

De gehele lengte van het fnytuig behoort van de vlakte C. niet niect
dan vyf duim uit te maken.

C. Aan de agterzyde van het fnytuig ziet men een vlakte die daa
tegen hec hegt D. D. aan komt , welke dient om wanneer het werk-
tuig zal gebruikt worden, de duim of vinger daar op te doen leunen?
waar door het zo veel te vafter kan. gehouden worden.

D. D. Vertoont het fes of agtkant hegt uit yvoor gemaakt, waar
in het fepareermes met een vier- of feshoekige angel, als boven by het
krom mes . gemeld , is vaftgezet. ^

jTjo-. 3. Vertoont het model van een zaag, waar van men\'er twee a drie
. %n onderfcheide grootte moet hebben om na het onderfcheid der delen
zig daar van te bedienen, dog voor al moet men zig erinneren dit
werktuig nooit te groot te verkiezen, om dat deszelfs uitgeftrektheid
gemeenlyk hinder toebrengt. tt i n

Wae belangt deszelfs maakzel, ziiks hangt van yder Heelmeefter
zyn verkiezing af, dog om een goed model daar van te vertonen,
\' zo hebbe de myne hier afgemaalt. Wat deszelfs vercierfelsen.uitfte-
\' .kende hoeken betreft, deze moeten na de goede verkiezinge ,fchooiï
_ tot cic-raat, door den Werkman niet plomp en uitftekende gemaakt
worden, op dat zy niet komen te hinderen.

A. A.A. De boog moet uit ongehard ftaal gefmeet enkoudgefla*
. gen zyn, op dat dezelve door zyn veerkragtige vermogens..het bla»

altyt geftrekt houde : dog als men dezen boog fimpel vlak en zondeï
fip-uren maakc, kan men ze uit yzer fmeden en lang koud hameren,
\\\'sraar door dezelve ftyf genoeg kan gemaakt worden.

sraagblad gaat, zvnde met platte zyden, alwaar de draad van de fchroef
begint, en het hegt tegen ftuit.

C. Het voorfte eind, \'t welk ter dikte van het zaagblad gefpleten
om het zelve daar in te konnen bergen;dog by hetmaken van de2^
fnede moet den Werkman naauwkeurig letten dat dezelve wel reê\'J
ge vylt word, want dit niet gefchiedende, zo zal het zaagblad gezwenl^
Ibande, nooit een regt lopende fnede maken: even zo moet m^^
letten, dat de geheele boog regt ftaat, dat is, als de knoop des boog

. nederhangt,en men als door het gat of de bofch B. ziet, dat dand-j;
fnede C. daar regt over correfpondeert, zo als D. B. zeer gelyk
E. eri C, moeten uitkomen. .

E. Vertoont het zaagblad \'t welk uit een goede zoort van ü^^l
zonder gehard te zyn gemaakt word, uit deze reden worden deZ^K^
koud en met water gehamert,met een brede en welfnydende vyl \'\'P\'
getrokken, op een fteen geftepen, en over een houte fchyf gehaalj
op dat dezelve geen de minfte hoogtens nog holtens behouden.-A«^
ék zyde waar in detandengevylt worden,moet het dikker als aan

ï\'ug zyn, op dat het gemakkelyker door de harde lighamen lieenfcliie-
te. Zommige verkiezen tot deze bladen zware veeren die in Tafel-
horlogien gebruikt worden, maar dewyl deze menigmaal zo hard zyn,
dat dezelve niet wel zyn regt te maken, en daar door ongelyk blyven,
ook om dat de tanden niet wel te vylen, en veel minder zyn uitte
zetten, zo moetmen die ongemakken myden, dog zo dezelve door\'t
ontlaten konnen getempert worden, dan agte dezelve beter dan andere.

De Ivoorwerkers gebruiken zaagen waar van de tanden niet uitge-
zet zyn, en daarom willen zig vele Heelmeefters daar na fchikken,
maar in agt nemende dat het yvoor droogen zonder mergis, zo laat
zig die ftoffe wel zaagen , daar in tegendeel in de frifle en levendige
beenpypen\', welke met merg vervuld zyn, de tanden der zaag zoda-
nig geftopc worden, dat, indien ze niet uit ftaan, aanftonts door die
vuUing deszelfs fnede geheel verliezen,maar als de tanden uitgezet
zyn, zo, lozm zy hetzaagfel en maken een wyder fnede, waar door
men vaardiger, gelyker, en zonder horten en ftoten het deel kan
wegnemen. Ik beken dat men door deze uitgezette tanden zekere
fcheuring en als branding in de beenpypjes teweeg brengt, die daar
na moeten exfoUeren : maar wie zegt ons, dat zulks niet door andere
zaagen ook gebeult, wyl d\'ondervinding leert dat byna gene vry lopen
zonder fcheiding van beenftof. Om dit te beletten, was zeker Engels
Chirurgyn-Majoor, in zyn Veld-hospitaal by den laatften Oorlog
van gedagten, dat men veeren van Zalv horlogies met tanden moeft
vylen, om exfoliatie te beletten: het was in die tyd datdeftadBe-
thune door ons belegerd was,wanneer hy in myn byzyn daarmede
zaagde, maar wanneer de zaag tot een halve ftroo breed in het been
gegaan was, was het voor hem onmogelyk verder te naderen, om dat
het fchaaffel en de vetftofFen de tanden als geheel wegnamen, enhy
niet meer kon vorderen. De lengte van het blad maakt de lengte der
zaag, welke onderfcheidentlyk na de grootheid der deelen en perfonen
moeten gefchikt zyn; om deze reden heb ik \'er drieonderfcheidene,
de kleinfte als deze afgebeelde van B tot C. zynde omtrent fes, de
tweede negen, en de derde dertien duimen lang, waar mede mea
alle de operatien, hoe klein of groot de ledematen zyn, waar in men
moet opereren , kan volbrengen.

Ik oordeel niet nodig te zyn te vertonen hoe de vierkante ftift f. die
door het gat B. gaat wel dient te fluiten, enter verkorting moet die-
nen, waar door de boog A.A A. ftrak trekt, om dat het blad door de
fchroef G. ten minfte by de groote zaagen zes aagt lynen moet inge-
haalt worden, terwyl by C. een goede pen met een fchroef je aan \'t
^^nd, wel bezorgt is,
H. Het agteriiuk des boogs loopc tot een kantige of hoekige angel
het hegt vaft en onbeweegiyk daar aan te hegten: deze moeten

zo als de voorgaande nooic rond , maar hoekig zyn, ten einde de boog
niet wrikke of wankele, maar altyt in het hegt zeer pal ftaan.

L Het hegt van de zaag maakt men van zwart ebbenhout of zwart
of wit yvoor, deszelfs lengte tot eenvolkomenzaag, gemeenlyk tot
vier en een halve duim. Deze moeten niet te dik, maar zo gematigt
zyn, dat de hand het gemakkelyk zal konnen omvatten,en wegens
de ongelykheden die daar aan zyn, vaft zal konnen gehouden worden.
Wyders is dit hegt omtrent deszelfs figuur met het leggen desbands
die men by een goede zaag gemeenlyk uit zilver maakt, daar wel op te
voegen, op dat \'er geen hoeken of punten komen uit te fleken, die
de. vingers beledigen.

Fig. 4. Is enkelyk een wel getempert krom en ftevigmesje^ het welk in
een hegtje met een angel vaftgezet is, om daar mede zoveel vaftig-
heid te hebben, dat men, wanneer men nu methet grote kromme mes
de vleesltoffe in de rondte weggefneden heeft, tuifen de beenpypen
fnyden enfcheiden,maar voornamentlyk de daar leggende bloedvaten
prompfkan affnyden, al het welke men niet doen kan met een regt
Separatorium, en voor al niet, wannéér die van voren breed zyn. En
derhalven moet men altyt een kromme biftorie gebruiken, al zoude
het een gemeen krom of zakmesje zyn, wyl anders te veel vlees tuffen
de pypen overig blyft, dat men door de zaag zoude moeten weg-
fcheuren.

Fig. 5. Vertoont een band \'t zy van gekepert graauw garenlind, ofte wel
fchaatsband van een duim breed, ter lengte dat het ruim tweemaal
om het deel kan, in plaats van een fchroef Tournequett^gthmik^n,
dog deze band heeft men niet nodig, als men een Iedere Tournequet
heeft; maar geen andere hebbende, knoopt raen de einden b. aan een,
waar door dan twee litzen a. a. gemaakt worden, deze dubbelde band
over de compreflen om het deel gedaan zynde, houd men dezelve
met de duim en voorflie vinger by een, tot dat het volgende fl:okje
daar is doorgeflioken. >

Fig. 6. Zynde een gedraait houtje dat aan de einden a.a, dik endem.id-
den b. dun is, dit houtje met a. a. doorde lutfen geftoken zynde, zo
dat op de midden b. de beide banden dragen, dan legt men een ftukje
bordpapier op de plaats der flagader op de compres, en een andef
onder het houtje tuffen de band encompreffen, omhet harde knellei^
te beletten, waar na men aanvangt te draaijen tot dat het deel ons gs\'
noeg fchynt gewürgt te zyn

Fig. 1. Vertoont een brede band A. A. die ik reets op de 576. bladz-
hebbe befchreven: in deze band, ten eiöde dezelve in alle gevallen ot
diktens der delen zal konnen dienen, is een gat waar door een def
dunne banden pafleert, waar mede men dezelve om het deel circulair
(niet te ftyf) vaft maakt,zodanig dat de zeemledere dikke en me^

^mel gevulde kulTentjesC. op de flagader en d. onder het plankje der
tournequet geplaatft worden, om deze reden moeten dezeive verfchui-
ven , doordien \'er aan dezelve lutfen van breed band b. b. genaait zyn.
Wat hier verder van te weten is, kanmen op gemelde bladz. nazien.

Deze figuur had ik op Tab. 2. by fig. 9. konnen plaatzen, maar
uit verzuimt hebbende, zo verzoeke deze afbeelding, als daar by be-
horende, aan te merken.

8. Vertoont een werktuig dat van koper, dun yzer of uit blikke
slaatjes moet gemaakt zyn, hec zelve dient om by het afzetten der
edematen, tuffen het afgefneden vlees als met een zoort van een tang
te vatten en het bovenfte vlees te konnen ophalen, waar van het ver-
haal bladz. 578. reets is medegedeelt. De grootheid van deze werk-
tuigen word na de uitgeftrektheid der delen gefchikt.

_ C. Omvat de pyp des beens, zodanig dat hy dezelve niet vaft in
zig beklemt, op dat het werktuig by de ogen opgehaalt, glyden kan.

F. p. F. De ogen waar door de vlakke plaatjes AA. konnen opge-
Bokken worden, want als deze tang geheel toe is, behoren de ogen
G. G. voorby den ander te gaan en zig te vertonen als of het maar
een oog was.

Fig. 9. Is een werktuig van het zelve gebruik en making, dienendein
het wegnemen van delen daar twee pypen zyn, en derhalven als
het gefloten is vind men in het zelve twee gaten.

A. A. Die dan deze beenpypen omvangende het boven gelegene
vlees ophalen, latende het blad der zaag daar langs heen lopen, ten
einde de fpieren niet mogen befchadigt worden, en hoog genoeg bo-
ven het eind van \'t afgezaagde been komen. In plaats van deze werk-
tuigen kan men een gefpouwen linne ftrook gebruiken.
J^ig. 8*. Verbeeld een houte fteld, welkers geftalte van de knie tot aan
de voet zo veel mogelyk zy een natuurlyk been verbeeld, waar van
op de 585. bladz, reets gehandelt is, zynde gemaakt uit hgt, dog
fterk hout. .

A, Is de holce waar in dé knie des Lyders is ruftende, weshalven
, dezelve door een zagt zeemkuffentje ntet paardehair plat en gelyk

B. C. Zyn de cwee zydelyke ftukken, welke van de plaats der ruft
opgaan, uit het zelve hout gemaakt en hol na de rondte der dye uit-
Ijftoken zyn, zodanig dat dezelve daarin paften matig fluit. B,
J^oet dun en zo lang zyn, dat het met de rand van het Os ileum gelyk
j.\'^mt, aan welkers eind twee langwerpige gaten b. zyn, waar door een

c- c. geftoken zynde, om het lyf gaat en gegespt word, opde
^^«aen van dit lange ftuk zyn nog twee gaten waar door een andere

riem dd. gaat, om teffens door het korte eind der fteld C. te paffe-
ren waar door dit werktuig om de dye wel beveftigt word

li deze fteld is van onder by D. een vierkant gat waar m een vier-
kant ftukje taai en fterkhout, ter lengte van hetgezonde bee". ^
ingeftoten, en met een pennetje daar door beveftigt, de dikte van

F DiUan^é ftik dat over al even dik is, gaat in een dunne kope e
bofff diSwel over paft en in de hiel van de fchoen I. welvaltis,
zodani. dat als men de voet enhet been wil af doen, men de/choen
en het been, daar de kopere koker in zit, van den fteld of\'t lange

^^""zommigfn^^^^^ dat liet artificiele been by D. kan buigen, om
het met ecn haakje aan de voorfte zyde, of daar de knie moet plaats
hlhhen om het Len te konnen vaft zetten. Het gehele been moet
om de Lp?e koker met ligte ftofFe, als by voorbeeld turk,, over-
zyn^etal^^ e^ natuurlyk been gefigureert worden: wyders moet
men weïzorg dragen dat de fchoen, die een dunne zool moet hebben,
me? ^en ftTI veer voorzien is, waar door dezelve met de neus alty
ftaat om te beletten dat ze niet te veel nederhangt, waar doof
Sve anXs gedurig tegen de ftraatftenen zoude geftoten worden,

Vertoont inzonderheid de werktuigen tot het ftuiten der^ zware
bloeSm ngen welke door de belediging der zware bloedvaten aan
Tn ok^ lieffchen voortkomen, waar toe men even zo wel
u^ lL-neauets te gebruiken als aan andere plaatzen der lede-
naarTzo dtzelve\' onder, den okfel en in de lieffchen niet kon-
nen le|gen , of glyden by het toedraaijen gedurig af, zo konnen de
zelve Slmogelyk lm nul zyn, derhalven heb ik omtrent dit fchrome
lyk ongeval" het volgende werktuig uitgedagt, ep na dezen nuttelyk^

aaneen gekL Oopt worden , waar mede het kuffentje ten emde het
mo/e omLntekn, over de gezonde fchouder word vaftgebonden. ^
C ^Vmoont een band ?an gekepertgraauw garenhnd,eengo ^
de du^ breed, welke by a. te zamengeknoopt zynde in zyn geh^^
maai e^i luts vertoont, hebbende by b. deszelfs ruft op hetkuffent e

D. d! vertoom een houtje waai\'op de Paruikmakers het hair ^
len, het welk bya, dunder ais aan de emden zynde, door delu^t^^J^^

bands heen gaande en gedraait wordende, verkort, de flagader waar
j ^ , gedrukt word, maar dewvl door dit draai-

iLt, een band, even als de voorgaande onder de gezonde okfel
door, om over de bcrften riigop de quade fchouder agter het houtje
r waar door belet word dat nog de band C. nog het kus-

F Het gedeelte des bands v/elke onder en tegen den gezonden
okiel komt te leunen.

G. De luts van deze band daar de andere luts des bands C. C. dcor ■
gaat, waarüoorhetdraaiüoutjeD. pafj^ert, zodanig dathetonmo-
gelykvan den fcnouder kan afglyden. °

waar van op de6i 4 bladz. de voortgang der toevallen op de quetzing^
der herfenen , na de overitaande zyde van \'t lighaam gewaagt is. Dit
mterlte gedeelte der herfenen ziet men voor het oog in de regter
zyde tot de linker van het rugmerg overgaan, en zo ook van de linker
zyde der herfenen tot de regterzyde van dit merg verwandelen, zo

C. ü. ilet lange merg oï medulla onblongatci, waar in de "gehele ver-
andenng en overgang gelegen is.

D.E. De kruiswyze verwandeling der herlTen draden, waardoor
deregterzydedelmker van liet rugmerg word.

F. G. D^^. kruiswyze verwandeling, waar door de linker herlTen-
zyde de fëgterzyde van het rugmerg gemaakt word, waaruit dan de
zenuwen geformeert zynde, een overflaande beweging volgt Wat
nu verder de verandering des rugmergs omtrent haar in- of uitwen-\'
«ige toeftant belangt, daar van zal ik niet gewagen, alzo myns be-
dunkais die geftalte zo veei betrekking, als het voorverhaalde ] op da
Hee kunde met heeft. Ik beken dat ik omtrent dit ftuk my ve^^er
had konnen uidaten dewyl \'er zeer veel over deze ftoffe te ze-p-en
valt, maar alzo het hier de plaats niet is dit v/ydlopige ftuk t-\'^ver
handelen, zo hope by nader gelegentheid zulks volflagener aantedui-
den en myn juft te voldoen.

% 3. Vertoont de tot nog toe niet wel verbeelde flaapfpier aan ,wel-
kep making een veeragtige figuur , als dezelve van boven na beneden

doorfneden, aanwylt, makende twee dift*erente plans korte vlees-
Vezelen , welkers legginge men dus moet verftaan. Zy maken een
^Mer- en een boyenplan, welkers onderfte voortkomen uit deherfen-
\\ ^ 1 bovenfte uit het pezige vlies \'t welk op die plaats
jat gedee teals dekt, en als zy mt haar beginzelnedefzakken, dan ma-

zfg Jeen pees die mffen deze vleesdraden van onder ^^ bov^ g^^
gen is: en dewyl deze middelpees in den onderkaak , f
%-ocejruscoronAg inplant, zo moet z.kerlyk volgen^at ^^^^^
pees door de verkorting der vleesdraden g^^^^^ken w^^^
Lande kaak moet fluit?n,hetwelkmet meer kragt door ^
der korte en vermenigvuldigde vleesdraden kan gefchieden, dan door

. J; tfStXfr het mesvanboventotbe^ -opdat
been is doorfneden, waar na de gehele ^i^te der Ipier

E. die in de middelpees zich inplanten, ^^^
uit het been B. voortkomende, zig mede inde middelpee. vatten, ea

f: onde de u Sleekzels van het flaap en jokbecn doorgaande -ord
dezelve pees in het puntige uitteekzd der onderkaak ingeplant die

�s ip de éfg. bladz. is befchreeven, dog aldaans een fout begaan
met te zeggen , kt onderJlegMu,mywhétwooTdonJcyJtsma.t

«hele bogt Se met de hand gedraait word, ftyf cn onverzettehk zyn^
fen einS sedagte regtheiS nooit kcme te veranderen, t welk op d^
ftukS I Ctleszeffs hoeken inzonderheid aankomt Want mdien

A. Vertoont het middeldeel des omflags, het weik als een ring
i^an worden aangemerkt, die rnen by het omdraaijendoor twee vin-
gers en de duim vat: dit ituk is beweeglyk en draait op een fpil die
uit de -ftylen B.B. voortkomen <, zo dat dit ftuk of feskante druif tus-
fen de vingers vaftgehouden zynde daar in niet beweegt, maar de
dpil en de gehele omflag word daar door bewogen. Derhalven is het
nodig dat het gat \'t welk daar in is, zeer gelyk en regthoekig gemaakt
zy, het welk met de vyl niet altyd goed uitvak : om deze reden heb
ik die druiven of ringen, die in myne trepanen zyn, op de draaibank
tegen de zyde daar ze de ftylen raken, vlak gedraait, het welk geen
iVioeite is, want men fteekt een fpil die wel in het gat fluit, en op
de draaibank loopt, daar io, en hond debytel ofvyl daar tegen, dan
loopt het zeer gelyk en glad , dog de oppervlaktens van de ftylen,
die tegen deze gedraaide vlakte aan kom.en, kan men met de vyl regt
genoeg maken, om met die der druif, zonder hortende beweging,
te doen gaan.

B. B. Zyn de twee ftukken des omflags, uit welke de fpil die door
het druifje .gaat, voorkomt ; het\'voornaamfte van deze ftukken is,

dezelve in de hoeken fterk_en onbuigbaar ftaan; want hier ■bui-
gende , dan nadert c tot c, waar door de regte lyn , zo als te voren
gemeld , van het midden dery^oore druif en des diam-antsH. Fig. 5.
verlieft, en daar door verlieft den trepan alle deszeifs goede eigen-
fchappen.

C.C. Twee ftukken die wel regt over malkander ftaan en door de
srmen 1.1. gedraait warden, in het onderftuk is een vierkante bos D.
daar het eind van Fig. 5. onbeweegbaar influit, wordende door een
haakje G.. dat door een veer iu de bos open nedergaat,, daar in vaft-
gehouden , en %van neer menby li. deszelis handvat nederdrukt, laat
Zy de vierkante ftift los.

5- Wyft de kroon die het voornaamfte vandetrepanis, aan, van
cieze heeft men \'er gemeenlyk drie die in wydte onderfcheiden zyn,
opdat men na de byzondere geval len en plaatzen dan groter en dan
K einder verkieft , dog een bequaam Heelmeefter verkieft altyt de-
zelve zo groot als\'t doenlyk is, om pp eenmaal zoveel uit te werken
Sis zomtyds tweemaal zoude vereifchen. Deze kroon moet niet (zo als
altyt gelchiedj uit yzer, maar u!tgoedflaalgefmeedtenveer-
kragtig gehard worden, op dat deszelfs tanden alszy op\'t harde been
J^ornen, nogoinle^gen of ftomp worden; ook moeten ze niet te hard
^yó, waar door dezelve uitfpringen of afbreken. Men kantot het ma-
J^n van de kroon een band van een plat ftuk ftaal nemen , welkers
?§uer fc\'hoti^g aflopende, agter wyder als voor g^ehouden word; hier
^brengt men een ronde plaat die aan de ftift gefmeed is» waar na
^^ de naad des bands en de ftift in een reis aan een hegt, wel let-

tende dat de zilvere of kopere foudeer geioegzaam taai zy^ en den
hamer verdragen konnen. De kroon en de ililf t .aan een zittende ,
dan moet dezelve op een bank zodanig gedraait worden, dat de dia-
mant H. altyt het middeiftip houd.

E. Is het vierkante eind dat in de bos D. Fig. 4. inden omllag
zonder wankelen fluit,

F. Êen ingevylt keepje dat haaksgewys gevylt is, waar in het
palletje door middel vBn een veer fpringt, waar door deze ftift in de
bos onbeweegiyk vaft blyft.

G. De kerven die men in de oppervlakte der kroon ziet, zyn op
die manier gevylt als men by de welfnydende zagen waarneemt, na-
mentlyk fchuins en fnydende, om welke reden men een welgemaakte
kroon als een ronde zaag mag aanmerken, te meer omdat by

H. de tanden uit da ftriemen G. x^oortkomen, en mede als de tan-
den van een zaag fchuins ftaan , ten einde deze de beenftoffe niet
affchrapen, maar in der daat uitfnyden, zo_ als de tanden op de vlakte
ter verwydering de rondte van het gat in het been wegfchaven.
Vooral moetmen hier letten dat de tanden zig zodanig wenden,
dat, als men daar medeboord, de fchroef des diamants H. die inde
grond der kroon vaft is, door verkeert draaijen niet Ips lope, waar
door men zig groteiyks zoude misleid vinden, en daarom is het beter
dat de tanden zig zodanig Meenden dat de diamant door het boren
hoe langer hoe vafter word. Welk ongeval niet kan gebeuren in die
beenboren welke na het model Fig. 8. gemaakt zyn. Wat verder van
de byzondere beenboren der Ouden onderrigt dient, daar over kan

Fig. d Vertoont een zogenaamde diamant, welke uit een rond ftukje
ftaal dat wél getempert word, gemaakt is, wa\'ar by men wel moec
in agt nemen, dat, als het te hard of op eenige piaatfe dubbeld is,
dezelve ligt breken, en te week zynde gaaw ftomp zyn, derhalve»
hard men ze zeer fel, men ontlaat en tempert ze in fraeer of oly.

A. De fchroef die zódanig zy n loop heeft, dat als de kroon fiiyden-
de draait, dezelve niet los^ lope\', maar daar door veel eer indraaije-
deze fchroef moet bepaa}t\'kbniieri:flmten, om daar door een onveraft-
derlyke lengte van het gèhelè ftuk te behouden, want te lang uitfte-
kende geeft gevaar by de operade, en tekort zynde kandezelvenie^
volbragt worden.

B, De punt des diamants, welke niet vier/maar driekant moP^
zyn, om dat de fnydende, kantènfcherper; ftaande vaardiger door het
been willen, het welk met\' een ftompe of vierhoekige kanten altyt man-
queert. Deze punt moet het middeiftip van de kroon aanwyzen, eH
geen hairbreed uit het . Centrurn fiaan , het welk afhangt van het gat
laar de fchroef ingaat, want indien het maar eenigzints fcheef lo^P^

Zo moet aanllonts helling volgen, en daarom is het goed dat de dia-
mant reets in de kroon kan gefchroeft worden, als dezelve op de
draaibank flaat, ten einde men in het midden van het ftuk ftaal op
Zyn eind een ftip aantekent, waar op de punt moet uitlopen.

Men moet wel zorgen dat de puntniet ange r dan een drie vierde van
een lyn buiten de tanden der kroon uitfteekt, \'t welk men beft kan
zien als men het buitenfte des nagels op de punt legt; waar uit zal
blyken, hoe veel lager de tanden ftaan: en \'t is genoeg als die punt
zo veel uitfteekt, dat de trepan zonder met de tanden op het bekke-
neel teraken, kan omdraaijen, want anders langer zynde, zoude de
puntdoor een dun bekkeneel "tot in de herfenvliezen konnen doorgaan.
Fig. 7 Is een Raspatoriuni of beenfchaaf, waar mede, indien het nodig
. is, de oppervlakte van het bekkeneel word afgefchraapt, in volle
grootte afgebeeld.

B. De ingevylde holte waar in het haakje G. tl. Fig.4. flaitomdic
ftük valt te houden.

C. tiet vlakke ftuk ftaal dat wel gehard en deszelfs kanten fchuins
fcherp, dog dik geflepen zyn, hetwelk aan de onderzyde ook word
Waargenomen, waar door dit werktuig maar na eene zyde draaijende,
altyd fchaaft.

D. De punt welke mede dusdanig is geflepen, waar mede men
het Centrumckv fchaving maakt, want zonder dezelve kon di^fcha-
vende werktuig draaijende niec op een plaats blyven flaan. Hier moet \'
men letten datdepunt niette langzy,- want anders zou dezelve door
een dunne plaats van\'t bekkeneel konnen pafTeren, en ds Dura mater
enz. beledigen. Van deze heeft men\'er met drie fchavende bladen,
dog met het afgebeelde kan men voldoen. Ziet wyders wat ik hier
over bladz. 610. gezegt heb.
Fig. 8, Vertoont een trepan, welke met deszelfs ftift A. als de andere
werituigen in Sg. 4. pafl, dog dezelve kan men aan den omilg tot
een ftuk laten fmeden.

Dit wel uitgedagte werktuig heeft boven de gewoonlyke trepan
veel nuttigheden, waarvan ik in den laaften Oorlog ongeme-nveel
goede uitwerkingen heb gezien, zynde doenmaals onzen Chirurgyn
peneraal van twee diergelyke voorzien geweeft, die wy gemeenlyk
m ons gebruik hadden.
p. Deszelfs uitlegging heb ik reets op de 610. bladz. medegedeeld.

9. Wyft een tangetje, uit goed ongehard ftaal gemaak, aan, op dat
\'deszelfs einden ftyf én zonder doorbuiging zullen gebruikt worden ,
\' ^og de bekken die met tanden welkein den ander fliiiten, gemaakt zyn,
moeten matig gehard zyn, op dat, als met het been daar mede aanvat,

tanden niet flomp worden: maar ook om dat de plaats daar de
- O 0 0 0 0 O 0 3 tandea

Fig. 10. Vertoont\'t bundeltje dat bol en zagt 18, ter dikte vande w/acc
des gats dat door de trepan in deherfenpangeboortis. Menmaa^

het van out fyn neteldoek, waar in men als een rond boiijje ly»
plukfel legt, en vervolgens by A. met een fyn draatje word toege
■ monden. Dit zagt en fpongieus lighaam fteekt men by de verbanden
in de been opening, op dat daar mede-de Dura?nater word nedergc-
houden, en belet dat dezelve niet te veel tegen de Icherpe binne-
kant van\'t been drukke en gequetft worde: ook doet het veel dienii-
wegens deszelfs bolheid , dewyl het veel vogt in zig kan zuigen en de

Fis 11 Vertoont een byzondere wiek die men een Sedan noemt,- dier
lende tot het zelve gebruik als het voorgaande. Deze maakt men
van fyn langdradig plukzel, met in die mpier a s men de gemene
wiek^ maakt, m?ar men neemt een bundel draden by een ofte zamen,
zo veel als de dikte van een fchryfpen uitmaakt deze flaat men aan

een eind enkeld tot den ander, en vervolgens houdmen die flag tuffen
de voorfte vinger en duim der linkerhand, terwyl m^i met de andere
hand het overgedeelte daar oprolt, tot het een Ichyfje verbeeld, dat
door de einden der draden, die men met de mond wat nat maakt, ein-
digt. Van deze maaktmen \'er veel in gereetheid, om daar medena
mïtevan de dikte der herfenpan bet gat met zoveel Sedonste vullen,
tot het daar mede iets meer als gelyk is.

%ramater, waar van onzen Hr. Schryver reets gewaagt heeft, maar
zeker waanwys Overman H. M. wil op een phyfique wyze vertonen,
fofdftwerkaüg dient, om tebeletten dat de dampkring de herfenen
niet te veel zal drukken, over welke gedagte ik m deze plaats my
niet zal uitlaten, willende liever dat deze harlequin tot vermaak van

hoogte "gebogen of iets meer als het ftukje been dat mt de pan gr
^""C^C. Devlakleggendeftukjes ëe op het Cranium leunen, op^

het rooftertje niet dieper doorzakke, nog mt het gat konnen gedreven
worden. Op dit rooftertje legt men m het gat zo veel »m Fig. ij

als daar in konnen, om de vogten, die door de gaatjes van \'t roos-
tertje komen, in te flurpen.

12. Vertoont een werktuig waar van op bladz. 626. is gewaagt,
om met het zelve eenige onreinigheden uit de ogen te ligten. Men
maakt het van een der allergrootfle Boekbinders naalden in dezer
voegen: Na dat dezelve aan het eind vand, zyde van\'toog wel ge-
bloed is, neemt men het oog der naald weg, flaande het zelve met de
lamer zo plat, dun en breed als\'t mogelyk zy, waar na men het de
figuur van een fpateltje geeft, met de zoetvyl alle fcherpte beneemt,
en oppolyil.

A. Het fpatekje dat fcheppende gebogen is, waar mede men de
los leggende, voor al harde lighamen uit het oog kan nemen.

B. De punt zo als dezelve aan de naald te voren wasj, waar mede
men de in de vliezen vaft zittende dingen, als fplintertjes, broekjes
glas, vylzels en ftukjes koper, yzer enz. kan los maken en uk-
nemen.

1. Vertoont een filver tangetje het welk tot" onderfcheide groot«
kan gemaakt worden, waar meede men verharde klier of gezwellen
in haar eigen vlies beftoten en nog klein, zynde beknelt, om dezelve
in haar volle wezen zonder iets over te laten, weg te nemen: hst
dient inzonderheid tot de oogleden, waar toe het veel kleinder moet
2yn dan hier vertoond word, dog in groter gevallen die zig meeft ir»

lippen opdoen, moet hec gebruik worden na de uitgeftrektheid van
de quaal, zodanig dat deszelfs gat altyt groter is als het gez.wei dat
^y het toeknypen daar door puilt.

È. zynde een vlak plaatje waarop een flauw bolletje geveftigt is,
^at aan de andere zyde drukt, terwyl

C. de bladen die verkragtig zyn aan een naderen, door het
fchufje dus beklemd blyven, waardoor men gelegendheid heeft

laten, terwyl men door zagt fcheiden het gezv/el wegneemt. Ziet
jp.\'^at hier van in myn aantekeningen op de 629. bladz. gezegt is.

2. Verbeeld een brandyzertfeom de verkeerd groeijende hair en des
^^Sleden, die door ons uitgetrokken zyn, de wortels te branden, het
"\'^Ik voor dezen meteen naainaald gefchiedde, maar dew^-l dezelve.
^ fchielyk koud wierden, en derhalven ik myn daar qualyk by bevond,,
heb ik geoordeelt nodig te zyn wat meerder yzer agter de punt te
l^^ten, waardoor de hitte tot de punt gebragt wierd om niet een eenige
^^tje teffens, maar onderfcheide agter een te konnen branden.

B. Een rond of ovaal bolletje dat niet te breed moet zyn , op a- -
die dikte ons in het zien niet belemmere, ■ ^ ,

is van dit werktuig op 6^5-bladz. inde aantekenning letter O. geme^«-
Piß % Veriooiit een niet algemeen bekende oogfpiegel, welkers g^\'
brnik van zeer veel nut is, (waar van men \'er twee paar behoort t^
hebben die in groDtte verfcheien) en tot het linker of regter oog kan
gebruikt worden. Dit werktuig maakt men uit zilver, koper ol yp

A.b. Is een plat vierkant ftuk dat zeer gelyk en effen getrokken is >
op dat het zonder ftuitende beweging tuften de ftukken C. C. zal kön-
nen op en neder fchuiven. Dit ftuk fchuift byA. op de te zamenkop\'
nelingvanCC, onder het plaatje e. en in het handvat f. op en neder-
C C C C. Zyn twee lange ftukken mede plat vierkant, over ai
eveiiwydig naaft deanderen leggende, zynde by D. aan den ander ge-
foudeert om te zamen een dunder en rond emd c. d. uitte makefi»

d\'oogleden kan trefFen,dog by f.zyn dezelve in het handvat geklonken-
Er Het handvat het welk uit twee plaatjes beftaat, die opftukjes
welke behoorlyke dikte hebben, aan de ander geklonken zyn, bly-
vende zo wyd van den ander, dat C. C. daar ook in geklonken wor-
den, zodanig dat\'er zo veel plaats blyft dat het lange ftuk A, B. 1»

Deze oogfpiegel is in vde operatien die aan de ogen gedaan
den, voor al wanneer men voor de Patient zit, by de operatie
* Cataracta, het meeft in gebruik. De lengte van het geheele werkt^^ö
van A. totE, is niet altyt bepaalt, dog deze afbeelding kan men
de groofte of langfte zoort aanmerken. 1 o de

Wanneer dezelve word aangelegt, danis de zyde D. altvdu»
neus, maar e. naar de buitenhoek leggende, ten einde men deo^?. ^
r^ffö-naald in die fpatie behoorlyk beftiere. ^^

4. ïseen ^p^rafefwuit een vlak fluk yzer flaauw-rond gevylt, vervol-
gens gefpleten en tot een Speculum gebogen zynde, omtrent tot behoor-
lykè grootte afgetekent: van deze moet men een linker en regter
hebben, om dat deszelfs eindei^ van geen een bogt nog lengte zyn.

A. Het ronde en flaanw geboden eind dat tot het houden van het
onder-ooglid dient. ;

B. Het boven langer en krommer eind dat tot het houden van het
boven-ooglid ftrekt.

C. De bogt die over de bovenzyde der neus, het Speculum naar de
grote ooghoek dóet heen zakken. *

Big. 5. Is eea^lSpjculmn dat uit vlak koperoffilverbeftaat,en de einden
des rings beide even lang en zonder onderfcheid gebogen zyn.

A. A. De ringen met haar ronde einden, welke na het de nootza-
kelykheid vereifcht,konnen open gebogen worden, van dezeknopen
tot aan de ftang B. zyn de halve ringen met groene vloszyde omwon-
den, ten einde de hartheid, koude of fcherpte van het zelve aan de
oogleden niet fchaden.

B. B. De ftang (die na de proportie van dit werktuig iets te lang
is afgebeeld), welke aan halve ringen gefoudeert is, en aldaar met
een-kromme bogt ftaat, om over de bovenzyde van de neus tot aan
de ooghoek te konnen reiken: deze ftang moet na deszelfs handvat
dikker en breder voortgaan, om aan zyn agtereind fterker te worden,
dan aan de ring, of dezelve zoude by het handvat doorbuigen.

C. Het handvat dat voldoende breed en zo dik als de ftang moet
zyn, dit breekt men door in zulken figuur als het ons behaagt, om
het zelve door deze ongelykheid vafter in de hand te konnen houden.

Fig. <5. Vertoont een zeer gemakkelyk Speculum, omdathetby dezak-
inftrumenten met weinig beflag kan gedragen worden.

A. A. A. A. Zyn twee ftukken omtrent vyf duimen lang, welke aan
haar binnenzyde plat en van buiten halfrond gevylt zyn, dog de voor-
fte einden zyn dan en geheel rond gevylt , en vervolgens zodanig ge-
bogen, dat, wanneer ze tot den ander toegedrukt worden, een oog
uitmaken als by het Speculum 5. gezien word.

Het overige van de lange einden word hoe langer hoe dikker, op dat
dezelve veerkragtig konnen open fpringen , om welke reden men
deze beide ftukken met een ligte hamer wat flaat, en by het opma-
- ken met het bruineer-ftaal fterk moet wryven.

B. Is een rond knoopje met zyn aanhangzel, waar door een gat ge-
drilt is, \'t welk by C. wyder moet zyn als by B. Zo dat de beide ftan-
pn A. A\'. plat op malkander leggende, en een rond uitmakende, ook
tchotig gevylt daar in worden geklonken, c^ ook wel fchroevende daar
^^ Worden gedraait, ten einde dezelve onwrikbaar vaft blyven.

D. Een ring in forme als êen rond knoopje het welk van agter na
voren kan fchuiven om l\\QZSpeculum, dat altyd veerkragtig verwydert,
door het op - en nederfchuiven kleinder of groter te maken, worden-
de dit knoopje, als men het werktuig zal by zig dragen, geheel naar
voren gefchoven, om het gemakkelyker te konnen bergen, om dat
het kleinder plaats benodigt heeft. 7,

Flg. \'Vertoont een zeer m\\t Speculum, het welk ftaande op\'het oog
moet gebruikt worden, het zelve kan in onderfcheide grootten der
ogen dienen, wyl het door op- en nederfchuiven van de vierkante
fchuif kan verkleinen of vergroten. Deszelfs gebruik kan men zien
op de 651. bladzyde onder de aantekening B. en elders.

A. Vertoont een ring ter grootte van de ringen die aan de hand
gedragen worden, aan deze zyn alle de ftukken, waar uit dit werk-
tuig beftaat, gehegt, en voornamentlyk het vierkante ftuli a. waar
in een gat is daar de vier lange ftukken door heen gaan, en te gelyk
door een gat in de ring even geklonken zynde, tot een ftuk gefon-
deert worden. \'

B. Is een fchuifje met een vierkant gat het Welk in^ndig zeer
glad gevylt zynde, de vier volgende lange ftukken omvangt, enby
het op- en nederfchuiven dezelve doet verwyderen of enger by een
doet naderen.

C. C. D. D. Vertonen de vier vierkante fttïkken die, wanneer ze
in den ander gevoegt zyn, ook een vierkant uitmaken: deze opdat
ze gelykredig in den ander zouden fluiten of evenwydig zyn, zo
maak ik dit werktuig uit vierkant getrokken draat, waar doorik veel
gemak vinde, om dat ik nog niemand beqaaara heb gevonden, dan
met ongemene oplettentheid, zo veel ftukken alle evenredigen overal
even gelyk, als vierkante draden te vylen: van deze draat trek ik ver-
fcheide zoorten, waar mede men zeer gemakkelyk kan werken, zynde
]\\QiSpeculum^ig. 3. mede daar van gemaakt. Deze vier ftukken byC.C»
dus by een gevoegt zynde, fteekt men den ring B. daarover, als
wanneer dezelve in het vierkante ftuken den ring A. zodanig wordeU
gefondeert, dat men ze zo weinig heet maakt als mogelyk is : otO-
welke reden men natte doekjes , een raap of een appel daar oin
brengt, want indien ze te ver heet worden, dan verliezen dezelv\'^
haar veerkragt, en konnen by D. D. niet genoegzaam verwyden 01
iiitfpringen. By.

D. D. worden de vierkante ftangen van haar figuur verander"^ ^
men vylt ze rond, om vervolgens alle deze ftukken uit te zetten

te buigen, als de bogten (hier verftaanbaar) aantonen. Aan dez^
ïonde ftangen d. d. d. d. die regt nedergaan, word een plat ftrookje
c. c. c. c. van deZelve ftoffe als daar het werktuig van gemaakt
gefondeert, zodanig dat het vier byzondere krukjes gely ken,

gebogen ftaande met den ander een ovate ring in forme van het oog-
hol uitmaken, welkers wydte vermeerdert of vermindert na mate
men de fchuif ß. op of nedervoert. Om deze quart-ringen, wyl ze
met haar onderkanten op de oogleden drukken, zagt te maken, kan
men dezelve met zyde omwinden, mits daar aan geen vafels blyven
die in hec werk zouden hinderen.

Van deze zoort van oogfpiegels maakt men \'er met ftangen die aan de
eene zyde by D. D. twee regte gebogen hoeken maken, zodanig, dat
ze by d. d. van agter enkeld zydewaarts uitftaan, als wanneer de voor-
fte zo veel te meer fchuins en voorwaarts uitkomen. Waar door men
veel meer ruimte tot het volbrengen der operatien komt te vinden.

Hoe en waar toe dit werktuig gebruikt word, heeft veel omfchry-
ving van noden, wyl hier mede vele byzonderheden uitgevoert wor-
den , die men omtrent de Gutta ferena,\'t onderfcheppen van vaten der
oogvliezen en meer andere operatien, waar by men niet alleen de
oogleden maar teftens \'t oog onbeweegiyk houd, heeft waar te ne-
men, zo als op zyn plaats daar ik van de oogziektens heb gehandelt,
gefproken is.

Fig. 8. Vertoont de Cyring welke door de Heer Anel ter infpuitinge van
vogt in de traanftippen, traanzak en neusbuis is uitgedagt: dit werk-
. tuig heb ik reets in het Hoofdftuk der Traan-oogen op de 656. bladz.
befehreven, en offchoon onzen Schryver op zyn elfde Plaat, fig. 6.
het zelve heeft afgebeeft, zo oordele nogtans dienftig ditfpuitje, het
welk ik dagelyks in gebruik hebbe, om dat het van weinig omflag is,
hier af te beelden.

A. De Cyhnder welkers binnen - oppervlakte overal evenwydig,
glad\'en gepoiyft moet zyn, op dat deszelfs zuiger zo min als \'t mo-
gelyk is, wryving of ftoting lyde.

B. De ring van de zuigerftift, waar in men de vinger kan fteken
om dezelve neder te drukken.

C. De zuiger a. de ftift die van de ring B. geformeert word, waar
by dient in agt genomen te worden, dat dezelve wel overal even ge-
lyk en uit rond zilver of koperdraat gemaakt is, en zodanige dikte
heeft dat dezelve even door het gat van het dekzel der fpuit, dat me-
de glad en effen moet zyn, kan lopen. • _

Over deze ftift is een rond plaatje b. gefoudeert, daar eenfchuifje
van kurk by C. tegenftuit, voorts komt om de kurk te dekken, een
lapje zeemleder en het tweede plaatje d. dat door een fchroefje e.

D. Is een filvere of kopere ftop met een gaatje doorboort, heboen-
de een fchroefje die in het gat der fpuit ingaat.

E. Het gat voor de fpuie met een moer j waar tuflchen een fchyfje van
ïeder met een gat voor de fchroef van D. gelegt zynde, ingaat: deze

twee deelen der fpuit als een lighaam moeten digt gefloten worden,
en vervolgens het pypje

F, uitmaken. Hoe dit pypje moet gemaakt worden, kan men op
de bovengemelde bladzyde nazien.
Fig. 9. Vertoont een werktuig \'t welk de Heer Taylor om de traanzak
te drukken, in \'t gebruik had, waar van men gemeenlyk een goeden
uitflag komt te zien.

A. A. Een zilver plaatje, (dat vooral niet groter moet zyn dan deze
verbeelding) ter dikte van een fchelUnk, het zelve is met een me-
nigte gaatjes op de kant voorzien, om de zagte voering die daar in
behoort, vaft te konnen naaijen, als ook om op de fmalle einden

33. B. een lind ter breedte van een duim en ter lengte aan yder
zyde van een en een halve efle te konnen hegten: deze plaat C. C.
daar het hooft op ruft, is eenigzints hol geflagen, op dat hy op de
rondte van dat been niet zoude drukken , en vafter zal konnen leggen.

C. C. Zyn twee krammetjes die met haar ftyltjes d, d. d. d. zo hoog
van iiet plaatje afftaan als het lange ftuk D. dik is, op dat het daar
onwrikbaar in fluite. Of nu deze ftyltjes daar aan geklonken of ge-
foudeert worden, maakt geen onderfcheid , als alleen dat dezefve
door het fouderen week worden, waar door de kragt word verlofen
om het ftuk D. vaft te konnen zetten, en derhalven is het beter de-
zelve wel hart te flaan en dan door gaatjes die aan de eene zyde wyder
■als aan de andere zyn, te khnken. : ^

D. fc een plat ftrookje zilver, in welkers uitgeftrektheid verfcheide,
ö-aatjes e. met een moer gezien worden, waar door twee fchroefjes
f f palferen , oni het ftrookje daar het is heengeleid , vall te zetten.
Aan gedagte ftrookje D. is een rond plaatje

F. loopt, daarhet handvatzei g. om dezelve te draaijen aan vaft zit*
En aan het ander eind is een rond plaatje om op de traanzak te druk\'
ken, dog zo, dat de fchroef met een revet tegen het plaatje ftuitende
in -zyn gaatje kan draaijen, zodanig, dat waar de fchroef geklonken
is, aan de ondcrzydegeen hoogte maakt, om welke reden dit plaatje
een holce heeft daar het geklonkene in verborgen blyft, om met de
onderzyde van het plaatje gelyk te zyn.

Op de zyde van het plaatje E. moet dwars door het zelve een
fchroefje i. gaan, het welk tegen de grote fchroef F. aan loopt, op
dat, wanneer het onderplaatje h. tot drukkens toe op de traanzaki®
vaftgezet, door de ftuiting van het fchroefje i. pal blyve ftaan, ^^
als ook door de fchroefjes f. f. omtrent het lange ftuk D. word waai\'

Mg\' lo- Vertoont een oograsp van zilver, dewelke by de Heer Taym
tegens Gutta ferena gebruikt wierd. Ziet hier over myne aantekening
a bladz. A. Hec

A. Het middelgedeelte der dubbelde rasp, welke met zulk een
figuur gevyk is als\'t ons behaagt, de einden b b, moeten hard gefla-
gen zyn,waar na dezelve aan de eene zyde plat en aan de andere zy-
de flaauw half-rond gevylt zynde zodanig gekapt worden, als de hond-
raspen, welkers tanden door middel van uitkappen met haar punten
overeind komen. Om dit te verrigten neemt men eén Kleeffe zware
naald, waar van het hooft en de punt is afgeflagèn: deze flypt men
meteen driehoekige ftompe punt,- waarmede, terwyl het zilver dat
men zal kappen, op loot is rufl:ende, op de ronde zyde deszelfs tan-
den in het verband zodanig gekapt worden, dat de tanden die nit
het zilver ryzen, fcherpe punten uitmaken, om des te beter in de
Adnata tol in de Albuginia te konnen ingaäni^ en als een ligte quetzing
veroorzaken, waardoor, fchoon het zelve zedert diet^^t menigmaa!
\'gedaan is, ook nooit geen toevallen heb zien gebeuren.

Fig. II Vertoont het door my verbeterde werktuig op de maniere als
dat van den kundigen Le Clercq, waar van ik in myne aantekenmg
K. op de 665. bladz. heb gefproken om den verwyderden traanzak
vêerfiagtig te drukken, daar in tegendeel de andere werktuigen als
fio- a en i^. door fchroeven een palle-plaaizing behouden.

a/a Geeft de-afDeelding van een ftaale veer die by /. dikker of
zwaarder moet zyn dan in deszelfs gehele uitgeftrektheid tot^. De
lengte van deze is onbepaalt,om dat ze na de grootheid der hoofden
■moet gefchikt zyn, zodanig dat ze van tegen het agterhooftsbeeii
moet geplaatft zyn, en langs de pylnaat voortgaande twee vingeren
breed boven de neus moet eindigen. Om het voorfte eind van de veer
te verfterken, legt me-n \'er een ftrook koper tegen, waar in een gaatje
met een moer gewerkt iSj door het welke een f(^hroefje c.. gedraait
Word, waar door de veer Z?. na vereifch kan aangedrukt worden.
Ter plaatze waar deze lange veer bovenop het hooft gaat, is ze met
een langwerpig gat f. voorzien, waar door een fchroefje pafleert, op
\'t welk een moertje paft, om deze lange veer in hetfpringen te ver-
korten en aan de veer L vafter en ftrakker te fluiten.

Omtrent het voorhooft, eenigzints boven verdubbelt deze veer ,
aan welkers binnenfte gedeelte b. of een of twee plaatjesd. d. te za-
^^engefteld zyn, om op de traanzakken te konnen drukken, het
^elk met meerder of minder kragt gefchiet, na maten dat het fchroefje
verder door de buitenveer a. op b. doorloopt, waar raede hetdan
pal of ftrakverig blyft ftaan. Om deze reden is het nodig dat de lange
\'^eer by m. met een ftukje koper verdubbelt word, eensdeels om de
^^er te verfterken, en ten andere om meer draden tot een vafter
^^hroef by /. te konnen maken.

k. en e. e. Zyn twee dunne ftrookjes koper in manier van eea
geflagen, waar van het een dwars over het hooft, en \'t ander

om het agterhooft paffeert tot aan de arm, waar door alle de ftukken
by een gevoegt worden, k. is vaft aan a. door middel der fchroet ty
en daar e. e. eindigt, is insgelyks de L geklonken, dog met lofle o£
draaijende angels, maar daar zig deftaale veer met c. vereenigt, zyn
dezelve by het agterhooft met twee vafte nageltjes geklonken.

f. Vertoont een leder riempje tuffchen het koper k. en e. geklon-
ken , deze riem gaat onder de kin door na het beloop van h. h. tot de
gesp. g. waar in het word vaft gemaakt, om het gehele hooft over ot
onder de miits te omvangen, en zo veel of min als \'t ons behaagty
aan te fluiten. • - > - - , . , «

Fin;. 12. Vertoont een Catarada naald, die men allerwegen by zig kan
dragen, waarvan op de 691. bladz. daar ik van de onderfcheide zoor-
ten van naalden heb gefproken, gemeld word.

A Vertoont het middelftuk van de gehele filvere koker, die tOt
vafter houding in de hand feskantig en ftrak gevylt is.

b. c. De twee loffe ftukken die als doppen op A. moeten fehroe-
ven, op dat de feskanten of de hoeken wel op den ander correfpoii-
deren, zodanig, dat als de drie ftukkken op een gefchroeft zyn, men
de zamenkomft niet kan zien. Een der fes vlaktens der naaide kaft>
voornamentlyk daar het vlak der naald mede is.correfponderende,
moet zwart gevernift zyn, op dat men de legging der platte naaide,
als die in \'t oog is, zal kennen, ten einde men met het vlakke dei
naald, de Lens ter nëderftryking zal treffen, of indien iijen deszeli»
Capfüla of de Lens wil breken, dan moet men de kant gebruiken, het
welk afhangt van het wel in agt nemen der zwarte zyde van het zilver,
d g. Vertoont een uit ftaal gevylde en getemperde naald , welkerS

punt de figuur van een mirtheblad heeft, zodanig, dat men dezelve
plat noemt. Voorts deze naald agter de punt rond en ftyf genoeg
zynde, ziet men uit het fpitfe van de punt tien lynen lang een ron»
knopje\', op dat, wanneer men de naald in het oog gebragt heeft, n^J
kan weten hoe diep dezelve zig daar in bevind, het welk men duio^\'
lyk kent, wanneer we ons te binnen brengen, dat de meefte oog^^
van volwaflen perfonen elf a elf en een halve lyn Diameter hebbed\'
derhalven moet men ftaat maken, indien men de punt der naald dooj
de Cornea niet ziet, dat ze zo verre van de overzyde der fteek is,
het knoopje zig van het geftoken gaatje bevind, behalven dat dit le-
zal fchelen, om dat de naald eenigzints fchuins loopt, en het oob

De naalden behoren aan de agterzyde ftyver te zyn dan de pu"^
Om deze reden ziet men dezelve tuflen d. en e. met een dikte,
tot een figuur 0111 tegen het hegt te ftuiten gevylt is, voorzien
angel die by in het\'\'handvat gaat, nioet vier of feskant gevylt, ƒ ,
. zwaar genoeg zyn, op dat dezeive daar wel m vaft houde, eh
konnen draafien.

Opde punten van myn naalden fteek ik:,om die, zulks nodigzynde,
, fcherp te houden, gemeenlyk, al eer ik dezelve in de koker c.f. koom
te bergen, eenllein ftukje vati eeh hoendeTip^nnétje,\'waat doorde
punt bevryt word tegen de koker te wryven.

Op dezelve wyze als de zilvere koker aan deze zyde befchreven is,
vind men dezelve aan het ander eind by b. open te. fchroeven en
met zulk een, of met een andere naald voorzien.

Rakende het onderfcheid der punten van de naalden, daär ovet
had ik wel veel te zeggen, dog dewyl dit ftuk.op de 960. en 961.
hladzyde.is afgehandelt, zo zal ik alleen zeggen, dat de naalden met
eenigzints brede punten aan haar eene zyde moeten plat, en aan de
andere zyde rondagtig zyn, op dat men met de vlakke zyde de Lens
Veiliger drukke.

Wat belangt de kanten, dezelve moeten niet fnydende, nog de punt
heel fcherp ftekende zyn, om dat, als men met een lancet eerft een
gaatje in de bol van \'t öbg fteekt, de naald gemakkelyk binnen gaat,
"^\'elke manier zeer te pryzen is r dog indien men in het oog op de
Cataraäa een fcherper naald, zo als by het verhaal over deze quaal
gezegt is, denkt nodig te zyn, zo kan men dezelve zonder lancet
gebruiken.

Deze en andere brede naalden zet men niet altyt in kokerhegten,
maar het beft is, als men in zyn eigen ftad zal opereren, dezelvein
hegten te zetten die niet open fchroeven, en aan de eene zyde zwart
en aan de andere wit zyn, om de vlakke zyde der naald by de operatie
wel te weten, deszelfs lengte der hegten neemt men gemeenlyk tot
vyf a zes duim.

13, en 14. vertonen twee aanmerkenswaardige ennuttewerktuigen
waar mede het ontaarde en duifter gewordenicriftallyn, wanneer het
is los geworden en in de vooffte\'\'kamér van het Oog gévallen, daar
Word uitgehaalt, over weik ongeval nader uitduidinge op de 696.
bladzyde te zien is.

13. A. Vertoont een zilver haakje het welk aan de eene zyde half
rond, en aan de andere als een ftcruf of holle fonds gemaakt is, vervol--
ëeiisgaat het voort meteen rond ftangetje, dat hoe langer hoe dikker
hordende met een moeluurtje tegen het hegtje aan voorzien is, deze
beb ik in zwarte ivore hegtjes C. rondgedraait, en feskandggevylt,
■^lle na de ware grootte hier afgebeelt. Het haakje door de fteek van
^\'^u lancet agter het hoornvlies gebragt zynde , word geheven , als
>anneer door het zelve lancet, ingevolge de fleuf, het hoornvlies
^lïiirent tot de heft in de rondte word opengefnedén, waar op al het
^ater uitloopt, dan flaat men het lapje, dat ftevig hoornagtig is, om,
ï^men houd het opwaarts door een ftilet.

zilver gemaakt, öp "dat het te fiieviger zyn mag: voor al moet ne«-
van E tot D zeer fchotig, en aan de punt, daar de flmgeringen ge-
maakt worden, zeer dun, en eindelyk fcherp zyn, op dat he£ te ge-
makkelyker kome te vatten. ; ■

F. Is met de voorgaande fig. 13. gelyk, om des te ligter tuflen de
vingers te draaijen. Want zodra de bovengemelde halfmaansgewy2®
fnede in de -Cornea gemaakt is, en het fliukje van \'t zelve door een
helper word opgehouden, vat den Operateur het hegtje by b , tuflchen
de duinien voorile vinger van de regtèrhand,enlaathetbyE,opde
. : voorfte vinger der linkerhand ruften, dan brengt hy den Yarkenftaari^
D, opde daar leggende Lens (zorg dragende den Iris niét te beledi-
gen) draait die daar in en haalt dezelve na zig.

De gemaakte wonde geneeft haaftig, voor al wanneer dezelve niet
te groot gemaakt is, van welker wonden,\'t zy door toeval, ofte doof
my met het lancet in herhaalde tyden gemaakt, veel diergelyke ge-
lukige uitflagen heb gezien ^ hier over kan men nazien myne maniere-
opQïQïQti 01^ dt Staphiloma.

Vertoont inzonderheid die Heelkundige Werktuigen, welke ter
hêrftellinge der ooggebreken en tegen harthorentheid dienen. ^
Fig I. Vertoont een zilvere lepel waar mede het oog bedekt word, aiS
men een traanfiftul Zal branden, om door dezelve de omleggende de-
len voor het hete yzer te bewaren. ..s ,

Deze is gefchikt om alleen tot het hnker oog gebruikt te kon-
nen worden, weshalven, indien men deze zoort verkieft, men zorg
draagt\'er twee in gereetheid te hebben, waar van den een Hnks en
den ander regts moet ftaan, het welk men kan misgaan , indien
men\'die dubbeld maakt, of plat zonder holten neemt,welke alsdan
omgewend können gebruikt worden , zo als by de volgende Figuur

A. Wyft de fteel of handvat aan, waar mede den lepel word van
gehouden, om welke reden dezelve a. a. doorgebroken is, daar ad-
ders het zilver glad zynde\'iiiet wel kan vaftgehouden worden.

B. Is de lepel welke eenigzints hol is geflagen, hebbende, ais dezelv
met zvn rand plf t neder en met de bult boven legt, geen meer hoogj^

de rand moet in zyn uitgeftrektheid rond en met fcherp zyn, o^\';
moet dezelve wat na de rand van,het oograt gebogen ftaan, op d^j
ze op dezelve overal komt te raken > zo ais volgens de aftekening
te zien is, dat namentlyk de bovenrand langer en ronder als de

Eerfle is; en dus word de lepel, indien hy zal goed zyn, fcheef ver-
toont, aan welkers onderzyde

C. een uitholling of een fleuf als een diepe halve Maan is wegge-
vylt, zodanig, dat de cauterie op een vafl:e plaats kan bepaak biyven ^
als dezelve daar tuflen gebragt word.

Tot het doen der operatie wierden te voren canullen gebruikt, z©
als de meefte Franfen nu nog heden (qualyk) doen. Maarzo dra men
^ de plaats heeft afgetekent, waar de inbranding zal gefchieden, legt
\' men delepel,met eenftrookje linnen omwonden en natgemaakt,zo-
danig daar op, dat de getekende plaats door de fleuf kan gezien wor-
den, die dan, zonder dat men een opening door het mes maakt,
op eene reis word doorbrand, waar van zo aanftonts zal gefproken
worden, zynde by alle brandingen het gtootfte ftuk dat men de byleg-
gende delen voor het vuur wel befchermr.
^ig. I. *. Geeft het model van een lepel waar in men twee fl.euven vind,
zodanig, dat deze tot het linker zo wel als regter kan gebruikt wor-
den, om dus van de omflag van veel werktuigen by een le hebben,
bevryd te zyn. Over dit werktuig is weinig of niet anders dan hec
Voorgaande te zeggen.

B. Het hol van de lepel, welke regt en zonder verfchil van links of
regts gelykredig gedreven is. Deze hoke is met een omgekeerde of
ronde rand omvangen, dog de drie uitfteekzels a, a, a, moeten zoda-
nig gezet ftaan , dat dezelve by het houden de neus nog de huid daar
omtrent niet drukken, wanneer dit werktuig met eenderfleuvenC.
op de plaats der branding geplaatft is.

Fig. 2. Vertoont het van my in \'t gebruik zynde brandyzer, tot de
Mula laehrimalh welkiers groter en zwaarder zyn mag als deze
afbeelding aanwyft.

. A. De ftang van de cauterie, welke gerekent word van E totB,
öie om deszelfs nodige kragt te hebben, agter dikker dan voor by de
cauterie moet. zyn.

B. Deszelfs bogt waar aan de cauterie die daar ook dikker is, moet
^et een regte hoek gebogen ftaan, wanneer men met de regterhand
op de linkerzyde zal opereren, maar indien raen aan de regterzyde
operatie zal volbrengen, dan moet ze als C, gebogen ftaan, door
^elke direélie men by het volbrengen van dit werk zonder veel moei-
door het Os unguis tot in de neus valt, want indien zulks nietge-
Jj^hiet, zo is de branding zelden van goeden uitflag,het welkmy de
"^^inding in vele van deze operatien klaar en duidelyk geleert heeft.
, öe ftang heeft aan zyn eind een vierkante ftift \'twelk in een yzere
die in het hegt vaft is, wel van pas gevylt, fluit, die dan ora

^\'f! VerToom de bos die met een angel in het hegt vaft ingedroa-
gen zynde door het hegt heen gaat, om by D geklonken te worden,

hitte las en dus vind men by het opereren veel hmder: ook heb ik
bevonden bv het gebr uiken dezer cauterien, dat wanneer die zondei
de SantI bos maar met een fchroef in het hegt vaft waren, by
de operatie dezelve draaiden, waar door ik al mede grote hmdernis

^""ïltt TeSfbeftaat ten principale in \'t houden van dit werktuig ,
dat is, men vat het hegt in de volle vuift, en dezelve hand zetraen
teffen de borft om meerder vaftheid te maken, dan voert men de
ount van \'t brandyzer na de fleuf van de lepel op de rand der O^è^?^,
om n et een flingc^ende toer de cauterie door de traanzak en traan.
bSn tot in de n?us door te drukken, als wamieer rook en zomtyt
S uit dezelve voortkomt, het welk een ware overtuipng van een
goede operatie is, dog dit doen gaat met zo ligt-als ikhe nu be
Ihrvve en ik kan betuigen dat, wanneer ik m veel diergelyke ge-
val n heb geaffifteert, l kundigfte Heelmeeftep m zulksm^^^^^^^

xln om dat het een flag is dit werk met zekerheid te volbrengen.
WyderrkV men over deze ftoffe myne aantekeningen op de 666.

leX, dat ik oordeelde deze ftg. te moeten mededelen om het on-
derbed der draden te zien, ten emde wy door deze onze leggmg der
Sen aanwy\'^^ het gat,waar door de naald gegaan was, nie
zo fterk word opengehaalt, mits wy de vier emden op die nianier kno
pen, als by myne aantekening op het 58. Hoofdft. §. 5. is aangewe
zen en om die reden heeft men de twee draden, van byzondere co^
Siren die men wit aan zwart, en.zwart aan wit. moet binden-
T- in de aanmerking op het 49. Hoofdft. lett. L. op de

dikker en zwaider; van de punt af tothalfwegen ishetkromge^^
zodanig, als het op de tafel plat op de rug legt, danis depunt cir
drie lySen ryzende : aan de zyde waar tegen wy zien is goed ^

dwars en vlak, ook wel fnydende geflepen maar de agterzy^^
eeti rug, welke alleen uit yzer beftaat,op dat dit mesje geen breK

zoude onderworpen zyn, fchoon men met het zelve al eenige kragt
quame te doen. Dit mesje is in de fnede, die met een fyne zaag in
het ivore hegt gemaakt is, geplaatft, en met nagelen die daar door
heen gaan, vaft geklonken.

C. fiet agterfte van het hegtje is als een fepareermes gevylt, om,
indien \'er iets in de weg is, hier door op de zyde gehouden te kon-
nen worden >

Fig, 5. Vertoont een ftompe breedagtige kopere haak, waar mede by
gedagte operatie het boven-ooglid word opgeheven, voornamentlyk
als men de Membrana conjanälva in de rondte van den oogbol moet
wegfnyden, hetwelk een der ftimfte bewerkingen is van die^ operatie.
Tot het doen van die bewerking worden \'er zomtyts twee diergelyke
vereifcht om zo wel onder als boven te gelyk af te houden, vooral
indien in het oog brandinge gedaan word.

A. Deomftaandehaak, welkers midden hol ftaat, na de rondte van
de buitenzyde des oograds, zodanig, dat de hoeken b.b. opryzen, een
flauwe halve Maan maken, voorts is deszeis figuur duidelyk genoeg
te zien, alleen kan men zorgen dat het agtergedeelte niet zo groot als
hier vertoond is, gemaakt word. Vooral dienen deze haken wanneer
men op het oog of in deszelfs holte zal branden , gebruikt te worden.

Pig. 6. Verbeeld een Cauterie, waar mede zo dra het oog met deszelfs
byzynde ontaarde delen uit het oograd genomen is, en de oogleden
met de zo even befchreven haakjes nog van den ander gehouden wor-
den, het refterende mede te fchroeien, zorgdragende, niet te veel
na de bovenzyde wegens de nabyheid der herzenen of diergelyke been-
ftoffe te raken.

A. De peerwyze bol die zo dik moet zyn dat ze gemakkelyk tulTen
de twee haakjes pafferen en bewegen kan, om het vofe en fungeufe
Wezen dat zig in het oograd onthoud, te doven, ten einde het zelve
in nader tyd niet weder opkome; hetwelk anders zelden manqueert,
of deze dodeiyke fungi (wanneer we reets oordeelden de genezinge
volbragt te zyn) ryzen uit de grond weder op.

B. De ftang die een flaauwe bogt heeft om gevoeglyk langs de
knoop te zien,, want indien die bogt met een regte hoek ftond, zou
het gezigt tot in het oograd belemmert zyn,

C. De ftang die agter dikker moet zyn als by de knoop, dezemoet
^eii dtiim korter zyn als hier verbeeld is.

D. een ivore hegt met ongelyke zyden, op dat men het vafter in
de hand zal können houden; en ten einde het brandyzer daar van
Onwrikbaarder zal vaft ftaan , zo heeft het door en door een vierkant
S^-t waar in een vierkanten angel paffeert, die agter op eenfplaatje
Viïftgeklonken is. Wat hier van verder dient ge weten, kan men in myn
\'doorgemelde aantekeningen der brandyzers nalezen,

Be 7 Heb ik in myne aantekening op de 728. bladz. aangeprezen,
het\'is een zilver werktuig, om de gkze of goude konftogen, wanneer
dezelve niet gemakkelyk uk het ooghol willen om te verfchonen,

C. Een gefigureerd knopje waar door men meerder valtheid om
het in de hand te houden, verfchaft.

Fig. 8. Vertonen twee zilvere dopjes met zwart fluweel overtrokken?
om op fchele oogen te gebruiken.

A. De dopjes ter grootte van de oograden, en zo holdatdeoog-
i-den konnen bewegen , zonder dat ze met de haken daar aanraken.
" B De gaaties die niet regt i;i de midden, maar wat meer na de
neus moeten gemaakt zyn; en dewyl het fluweel by het doorfteken
altyt vazelig is, en derhalven wanftralingmdeoogenmaakt,zomoe-
ten die met een gloejend yzerdraat gebrand worden.

C Een ftrookje van plaatzilver, veerkragtig geflagen, waar mede
de beide dopjes aan een gefoudeert zyn, dit ftrookje ftyf genoeg zyn-
de word als een brug gebogen, om wanneer het over de rondte def
neus heen gaat, die dopjes in de grote hoek der neus te doen hou^
den dewyl anders te veel Iigtftralen tuflchen die ruimte doorvallen,
en aan die gebrekkelvke deze werktuigen onbruikbaar raaken.

D. D. Vertonen de zwarte zyde banden waar mede de dopjes voor
de ogen gebonden worden. _

Q Vertoont een klein koorntangetje,het welk m veel omftandig-
\' heden van oog- en oor-gebreken om iets wegte nemen ofin te bren«
gen kan gebruikt worden, het zelve moet dunder en ligter, alshiff
vertoont word, uit zuiver ftaal gefmeedt en niet meer als drie duim
zyn geheel lang zyn. Ziet hier over na Hoofdft. 65. in myne aanmef\'

10^ Vertoont een hoorn van root koper voor hardhorende, welk®
door den dag onder de paruik by de mannen kan gedragen worden?
dog indien de hardhorende zig van andere geliefde te bedienen,di^
konnen gebogene of krullende gebruiken, welke zy aan een hegt ^^^
aan den hoorn zelfs in de hand aan bet hooft vafthouden, waar van
zen Hr. Sehryver op zyn 14. plaat fig. 2. een model mededeelt.

C. Het enge gedeelte dat krom ftaat en m hetdovenoorgebraö
,^ynd€, de te zamengedronge lugt binnen brengt, ^ ^^

d. d. d. Wyzen de band aan , welke over het opperfle van het hooft
gelegt zynde den hoorn in den nek doet dragen en vafthouden.
, e. e. Twee krammetjes of oogjes waar aan de einden van de band
^ ingebonden zyn.

Het gebruik beftaat alleen daar in, dat het dunne eind in de oor-
weg gevoert, en den hoorn dwars langs de nek tot aan \'t andere oor
gebragt word, waar na de koort of \'t Hntje over het hooft omtrent de
kroonnaat gebragt word, daar het op zyn lengte met het doorhalen
door de oogjes wel paifende, getrokken, en zo vaftgemaaktzynde, tot
die lengte altyt gehouden word. Hier over plaatft men een welvul-
lende paruik, wyl anders depaveljoenkan gezien worden, hier door
vinden vele Lyderen groot gemak in de converfatie, Kerkgaanenz.

Om dezelve wel te maken, neemt men een ftuk root koper de helft
langer als de lengte van het eene oor tot het ander, in een regte lyn
gemeten, \'t zelve fnyt men aan het eene eind fmal en aan de andere
breed, zodanig, dat deszelfs vlakke breedte van het enge tot het wyde
driemaal meer is als de Diameter van de hier verbeelde hoorn: dit ftuk
flaat met de kanten wel tegen een tot een regte pyp, en op zommige
plaatfen met yzerdraat zo toegebonden zynde dat de kanten wel ftui-
ten, foudeértmen het met taai koperfoudeer en Borax, vervolgens
flaat men dezelve op een dunne ipeerhaak, tot niet alleen de figuur
gegeven is, maar dat dezelve hard en be^orlyk effen is, deszelfs ein-
den flaat men om, en wat daar nog oneffen aan is, word met de vyl
verholpen. De hardigheid geeft veel niit aan het gebruik, en daarom
dient den werkman op dit ftuk wel agt te geven. Wat het kromme
betreft, dit doet men dus; men giet den regten hoorn, aan de enge
Zyde geftopt zynde, vol gefmolten loot, waarna dezelve met een hou-
te hamer op een rondhout langfaam word krom geflagen, tot zy de
figuur maakt van die welke we hier vertonen.

II. Vertoont twee werktuigen die we tegen de harthorentheid by
vrouwen om onder het kapfel te dragen, gedurig gebruiken, dog ge-
lyk die der mannen in de nek leggen, zo dragen ze de vrouwen met
de paviljons boven op het hooft. Om deze reden maakt men \'er
twee die plat op de zyde van \'t hooft tegen den ander over komen,
€n daarom plat vierkant zyn, dezelve zyn aan haar brede zyde met
een rooftertje met gaten digt, op dat daar niets zoude konnen inval-
len , dog zulks is niet geheel nootzakelyk. Wat van de making zy,
daar omtrent mene niet nodig te zyn iets meerder te zeggen, dan al-
leen , dat dezelve eerft: regt gemaakt zynde, vervolgens op die wyze
ïnoeten gekromt worden als van de andere voor de mannen is aangewe-
zen, om de figuur van de zyde van het hooft te bekomen , latende
Jiffen de beide paviljons boven op het hooft tuffen haar twee vinger
oreed fpatie,

Fig. I. Vertoont een werktuig van weinig waarde en tot een geringe
operatie behorende, maar dewyl het volgens de order in het 69.
Hoofdfluk zyn rang en plaats bekomt om gaatjes in de ooren te fieken,
zo heb ik op de 741. bladz. daar over myne bedenkingen medegedeeit,
welke plaats ik aan den Lezer recommandere te lezen, dewyl alles
wat nodig was daar vermeld flaat.
Fig. 2- ls een tangetje, by van Solingen tot het zelve gebruik voorge-
houden , welke al mede op dezelve bladzyde genoegzaam is befchre-
ven 3 en hier duidelyk genoeg afgebeeld, om het den werkman te kon-
nen laten namaken.
Fig q Wyfl een zeer bequame, en zo verre ik weet, de befle tang
aan, waar mede men den flymprop uit de neus trekt.

A B. De twee bladen of bekken der tang, welke uit zuiverflaal ge-
maakt , koud geflagen en zonder harden ftyf zyn: deze zyn van bui-
ten flaauwrond en wel glad gepolyfl:, dog van binnen aan haar agter-
zyde plat op den ander leggende, maar tot een en een halve duim na
agter eenigzints hol en met tantjes gekapt, zo als men by de houtras-
pen doet: deze bladen maakt men zo dun als \'t mogelyk zy, op dat
dezelve weinig plaats wegnemeh , en de polipus vafl;erby de toekny-
ping (die niet te ftyf moet zyn) mag gehouden worden, wyders zo

influipt, zodanig, dat als men de tang zagt trekkende draait, h€t ge-
brek des te vafter word gehouden, en met minder ge vaar van af bre-

D. D. Zyn de ogen der tang welkers ftangen aan dezelve van bui-
ten flaauw-rond, eh van binnen vlak zyn : waar deze ftangen aan
de ogen beginnen, zyn ze dun en tot de midden der lengte der tang
dikker, makende aldaar een wel in den ander fluitende bofch, tefl
einde de tang by het draaijen niet wrikke. De grootte der tang ver-
eifcht wel eens wat kleinder te zyn, maar zelden groter als onze af\'
beelding, dog deszelfs proportie uit de nagel E. tot het uiterfte def
bekken, is egaal met de ftangen tot aan deszelfs ogen, uit dezelv^

\' naï^el, zodanig, dat wanneer men de ogen quam mede te rekenen?
het ondergedeelte een duim langer dan het bovenfte zoude zyn. .

E. Is de nagel welkers gat zeer rond, wel regthoekig en groot oï
" breed genoeg moet zyn,en op dathet wankelenzoveelmogelykmag
\' belet v/orden, moet dezelve wel in het gat van \'t middelftuk fluiten.

Men vind door eenige Schryvers verfcheide andere tangen ver-
toont , inaar alzo zommige te breed zyn, en daarom niet wel in de neus

konnen gebragt worden, ook andere te fmal en te kantig zyn, zoda-
liig dat daar door de brofle fiym-proppen van den anderfplyten, zo
koude ik my aan deze, waar van ik meeft altyt een goed gebruik heb
konnen maken : maar indien zig de Po/fp^/x agter by het P^/^ifa;« uit de
neus fpattende vertoont, dat zelden gebeurt, dan neemt men een tang
met korte gekromde bekken , op die manier gemaakt als deze regte,
om agter het Palatum ho-tn te konnen grypen: dog deze operatie is
veel bezwaarlyker als uit de neus. Wat hiervan in\'t brede gezegtis
kan men in myne aanmerkinge nader bezien op de 749. bladz.

Fig. 4. Vertoont de figu ur van een tang in een omgekeerde ftand gefor-
meert, zodanig, dat als men de agtereinden by een drukt, deszelfs
voorfte gedeelte van een gaat, dienende als men de neus zoekt te ver-
wyden. De befchryving is mede op de 749. bladz. duidelyk aange-
; wezen. Alleen is hier by te voegen, dat wanneer de ftukken E. E. in
den ander gezet zyn , men als dan het nageltje e. daar in fteekt.

5. Vertoont een Canul of pyp daar een brandyzer in fteekt, welk
Werktuig op de 750. bladz. is befchreven, alwaar het platte houte
hegt met C. (maar moet D. zyn,) word aangewezen.

A. De pyp die by het gebruik met een nat ftrookje linnen moet
omwonden worden, op dat de byleggende delen door de hitte van\'t
koper of yzer niet komen te lyden, voor \'t overige kan men op bo-
vengemelde plaats de uitlegging vinden.

Fig. 6. Vertoont een artificiele neus, welke uit Inlandfe Notebomen
of Lindenhout om deszelfs ligtheid gemaakt word, dezelve ziet men
hier afgebeeld met de holle zyde na ons toe, welke tegen het aange-
zigt moet geplaatft worden om vervolgens door de veerd, d, in de
holte van het gat of gaten der neus te hegten; maar hier is inzonder-
heid te letten, dat de ongelykheden die het aangezigt in de rondte van
hét gatheeft, wel. worden waargenomen om.de rand van de houteneus
daar na te figureren, ten einde tuffen deze en de huid by het aanzet-
ten wel op een raken zonder tuffenfpatie te laten. Ziet wat daar ver-
der van gezegt is by de aantekening op de 756. bladz.

7. Vertoont een tregter en deszelfs pypen van koper met hard fou-
deer te zamen gevoegt, om dat het wel gebeurddat dezeive met tin
gefoudeert zynde, door de hitte van \'t vuur in de naden los gaan.
Van deze tregter heb ik, beneffens de middelen die ter roking die-
ïïen j op de 753. bladz. tegen de ftinkende neuszweren, gewaagt.

A. Hec wyde gedeelte der pyp,overdekorte pyp des tregters ge-
schoven, om de rook te ontfangen.

B. Een fchuins opgaande ftuk, op dat het vuui niet regt onder het
aangezigt mag geplaatft worden.

bownlip of htzeniond word gezien, zodanig dat die der linkerzyde
door deszelfs fchuinsheid een derde langer is als de rand van aereg-
tetzyde, waar uit moet volgen, dat, ^o de fchuinfe rand A, tot de
7elve lenö-to van de randB, tegen den ander door de eerfte naald bY
ncrSgeftoken word, die fpatie dan wel een gelyk lidteken zal
m^S mSar bet overige\'van A tot C dat niet gehgt is en meer dan
een derde of byna even zo lang is als het bovenfte, het een zeei
Ste misftand zal maken: derhalven, indien men wei en na de

men na dat de lippen met een fehaar raauw gemaakt zyn, die hoeK
A C met de hoek B, gelyk tegen den ander brengen, hét welk niet
mSsehk if als men bovin eerft begint, maar wanneer we de eerfte
ralden-fteek door de hoeken komen te volbrengen, waar na de an-
dLTftdiTgedurig hoger gemaakt worden, die merendeels op drie
faalden Sbpen, dan zullen de randen, door de handen van een

de wangen ruftende, behoorlyk^egen den
anderen gevoert worden, om met de omflaande draden by een^te
houden en de fchuinshellende naalden zo regt te dwmgen als t moge-
lyk is! Hier door maakt men een gelyke bovenlip en al het geen aan

den r^e zig in de hazemonden opdoen, konnenjve met alles ter ne-
Sellen; en daarom komt het veel op de befcheidenheid van een
foed Heelmeefter aan : dog wat hier van. te,zeggen is ,Aan men op
het ftuk der operatie, in myne aanmerkmgen op het 74. Hoofdftuk,
bladz. 763. vinden. j t

mond of andere wonden gevoert, op melkers einden vier kp^
TppmlpHpr 3 b c d,aebragt zyn, waar op de draat om de naalden
" wo\'^d.\' äz^\'onvefmyL ke rond^

de huid tegen het wryven en knellen des draats, waar door andeij
veeltyts zweringe en doorfcheuring word veroorzaakt. Ziet hier ove^

Kri?\' VeSo^onfeen lapje pieifter drie dik;op den ander en volgen^
het afgebeelde uitgefneden, welker eind a b, onder deemden^
naalden gebragt zynde, beletten, dat dezelve de huid niet quetzen ^
waar uit gemeenlyk zwering en rotting geboren word, als medeop
plaatfen veeltyts doorfcheuringe volgt. Fig.

l2. Vertoont een regte tanttrekker waar mede men de voorfle tan-
den regt op en neder kan uithalen. Ziet hier over na myne aanteke«.
mng op de 783, bladz.
Pig, 13. Vertoont een uitflaalgemaaktegeiten-voet, waarmede men de

wortels der afgebroke kiezen of tanden uit haar kaffen fteekt, om welke
reden het voorfte gedeelte wel gehard en fcherp zynde, in detantmet
de punten blyft vatten om het afflippen te beletten. Ziet op dezelve
bladz. hoehet voorzigtig moet gebruikt worden, wanneer men menig-
maal verpligt is de kas des tands te doorboren om de wortel te treffen.

Vertoont inzonderheid de werktuigen welke ter vergoeding en ge«
nezinge der gebreklykheden in de mond dienen gebruikt te worden.
Het eerfte dat we by \'t openen der mond gewaar worden zyn de tan-
den , welke indien ze wel gefteld en in goede order ftaan, buiten
haar nuttelyk gebruik een groot cieraat uitleveren.

Hier over heb ik door myne vermeerdering op het82. Hoofdftuk,
\'twelk by zommige onvoldoenend zal aangemerkt worden, verfchei-
de manieren aangewezen, hoe men door nieuwe en konftige tanden
de piaatfen vult, waar dezelve verloren Ovaren.

Deze konftige behandeling zoude ik nog verder hebben konnen
uitbreiden, maar dewyl ikmenedat myne figuren i. 2.3.4.5. omftan-
dig in alle gevallen voldoen, zo zyn deze enkelyk op te volgen na de
befchryvinge die ik op de 784. tot 786. bladz. daar van gegeven heb.
^ig. I. Vertoont een enkelde tand tuffen de anderen uit zynde, met zyn
fleuf om tuffen de andere tot tegen het tandvlees aan in te fchuiven ,
en vervolgens met de draden aan de naaftftaande vaft te maken.
^^g- 2. Wyft verfcheide aaneengekoppelde tanden aan , die zulk een
gat konnen vullen als nodig bevonden word.

3. Toont als \'er fanden uit zyn, en tuffen dezelve nog zynblyveti
ftaan, hoe men die behouden kan en op de zyde andere ingezet
Zynde, de middelfte behouden biyven, dewyl de nieuwe tanden aan
een gekoppelt zynde door een gout of filver plaatje agter de natuur-

4. Wyft aan hoe men door zekere machine een gehele bovenrei
^an plaats geven, en tot gebruik doen zyn, welk ftuk omgekeerd

5. Vertoont hoe men onder en boven in de mont twee dubbelde
Völle reien kan inzetten.

Hoe en op welke wyze deze alle moeten gemaakt worden, vind
U^^n op bovengemelde plaatzeh verklaard, ën wie meerder van die be-
^^ndelinge gelieft te weten, die kan nazien ^cMCèar? Is Maitre dentifie.

6 Vertoont een mesie, waar mede, indien men het
%Jk aan het ondergedeelte der tanden gehegt vmd, alsmendiez^
Strekken , kan los maken:\'t Zelve werktuig.^lent om. ge^^W i«
de mont ea tantvlees m

den, zo by\' bejaardeals sjonge kind?re]^,,maar een vliez^e m^\'^
en met geen vlees, bedekt zynde, open te _ ; , v

Hiex maak ik \'dit onderfcheid van vliezig ofvlezig om vele nodige
redenen die te lang zyn op deze plaats te verklaren z^ah^aU^^^

Ss\'sen dat verfcheiden onwetende Doaoren d<)en,, aan de toe-
.revende, onwetende en onderdanige Chirurgyns ordonneren uit te
?oeren, niet tegenftaande een menigte kinderen aan dieoperatiefter-
ven waar van ik onderfcheide zulke uitflagen door twee jongeDoc-

^ dog dat ik dit doen niet geheel verwerpe is waar a^riaai^jk wenfd^
dat^leze waanwyze lieden dit doenbelcheidentlykerwiftentpnder-
fcheide-n, of zig minder met de Chirurgie ben^os^den, omdat zein

Fiff- Vertoont een zeer nut brandyzer^ waar medecleyle^ige enqaaad-
\' aardige uitwaffen die uit de tandkaiïen komep. niet.fup^^^^^^^ wor-
den weggebrand ; maar moet met zyn punttot in dekaffen ingaan oiii

zelfs de verdorven beenftoffen te confumeren.
A. De knoop om lang warm te blyven.

C De bogt der ftang die zeer kort moet zyn, op dat het brandyzer
des ^e meer fpatie vinde, zo de mond niet wyd genoeg open konde.
De overige bïandyzers tot de mond moeten ge.fmeed worden na ze
zig beft tot de delen fchikken. , v .

D. De vierkante ftift die in een hegt gaat, als by de voorgaande
OD Tab IV. fig- 8. reets verklaard is.

8. Vertoont een zeer nodig werktuig om de tanden van een te
houden, wanneer men een kind van jaren van de Tongriem zal fnyden?
of in de mond branden. Deze tang maakt men van palmhout^ en is
crefchikt iii dier voegen als het Speculum Tab. 9. fig. 4. aanwyft, tei^
?inde het met drukken komt open te gaan. _

B B. B. De uitwendige bekken die met ingevylde kerven voorzi^
zyn, om tuffen dezelve de tanden te doen ruften, en daar door
verglyden van het inftrument te verhoeden. ^

C C. De agtereinden van \'t inftrument die men drukt om de voo^
einden te verwyden, en dus de mont open te doen houden-
D. een ftukje vlak koper het welk aan de andere zyden even eens p»
om de fcharnier door tuffenkomen van het niiddeiiftuk te maken^^^
de met een nagel aan een gekoppelt* ^^

kerven, welke dienen als men den langwerpigen
ring F agterwaarts fchuift, om daar in te biyven ruften. Ziet het
bladz ^^^^^ grootte afgebeelde werktuig, op de

araat gemaakt en gefoudeert, waar mede men, als de agtereinden na
den ander gebragt zyn, agteruit fchuift om de bekken zo wyd als\'t
ons behaagt open te houden: en derhalven zo kan den Lvder de mond
niet fluiten.

^ Dit werktuig is niet alleen goed in het fnyden der tongriem, maar
in alle bewerkingen in de mond, waar by wy te vrezen hebben dat
door het by een brengen der tanden onze vingeren zouden beledigt
of de operatie belet worden.

% 9. Vertoont een werktuig van ivoor, het welk men ora de netheid
proper vylt, polyft en zwart kookt.

B. Het voorfte eind dat een vlakte maakt, Waar mede men de tons
ïJederdrukkende, in de keel kan zien.

C. Vertoont een fpleet die\'in de vlakte van B gevylt is, en wel-
kers kanten ter degen rond zyn, hier mede ligt men de tong op om
het bandje der tong door die fpleet beter te zien, op dat,wanneer
het daar mede gerekt en gefpannen ftaat, het zelve met de fchaar vei-
hger kan gefneden worden.

10. Vertoont een fchaartje waar méde inen van de tongriem fnyt
het zelve maakt men gemeenlyk in \'t geheel uit ftaal, ten einde men
het, om netter te zyn, veèlZindëlyker kan polyften.

A. A. A. De kaft en ftangöH die gehèel langer en buiten dqmaat
^an proportie gemaakt zyn, niët oiii mèt zö veel meerder kragt te
inyden, maar om hier door korter bladen te konnen formeren en
^yl de operatie met een oriigekeerde hand moet gefchieden, zo heeft
i^en de ftangen langer van noden, dewyl de hand een grote plaats
Wen de ogen van de fchaar en dé kin van het kind beflaat.

D. Een lepeltje waai: in hièn Nimm, Ahmen ußum, of die beide on-
"Êr malkander doedt, om daar mede de nedergezakte Uvula te raken.
, Wat de kas aangaat, dezelve moet breed genoeg, en deriagel dik

Weeriyds vlak gefpleten zyn, eénsdëels, op dat dezelve niet wan-
en het üitfteken der nagel riiet hihdèfei

_ B, De puhteh der fchaar tilOètfeh vbör al wel fiiyden eri in geene
panieren haken, defezelts uitërft\'e êindèn moeten röhd óf khoopswys
gtnaakt wördeh, op dät by A^yle de kinderen zig bewegende door de
^^erpe punten niet béledigt zoüdeii Wöirdëri, wat denkingen verder

B Een krammetje of een oogje, \'t welk, mdien het gout is,, door
gaaiis op de ordinaire wyze,zo als by de Goudfraitsgefchlet,geiüU\'
deert word. Dog het behoeft dan zulk een brede oppervlakte op de
ülaat niet te beflaan , maar indien men de plaat uit tin of theeloo«-
maakt, is het gemakkelyk en vafter: men fnyt het plaatje na de be-
hoorlyke figuur, ën het krammetje C. G. dat met zyn platte vleugels
daar vlak op ftaat, foudeert men zeer gemakkelyk op dezemanier;
daar de twee ftukken den ander raken, fchraapt men het met een
r,untmesie wel zuiver, dan zet men het krammetje op het Ichoonge-
Eiaakte plaatje, men legt dit plaatje op een ftukje hout, om aat men
het anders (om het heet worden) niet kan vaft houden, dan legtmeo
op de plaats die gefondeert moet worden, een paar kleine ftukjes lou-
deerfel als de Glazemakers gebruiken, daar op doet men een dropje
boomolie ,dan houd menhetplaatje op het ftukje hout, leggendenaby
de vlam van een dikke kaars,en men blaaft met een naauw krom ko-
per pypje de vlam zo fyn.als mogelyk is, op de foudeer, het kram-
metje en \'t plaatje, waar door de foudeer fmelt en overal tuflen de
reten loopt, waar op, zo dra men dat ziet, het plaatje weghaalt,
want anders zou het tin of loot in\'t geheel fmelten. Hierdooris ziim
een werktuig in een ogenblik gemaakt: want als ik daar aan ben,
maak ik \'er in korte tyd zo veel dat ik met dezelve een party goede
vrinden voorzie, en zelfs in voorraat behoude. Wat men van het
ftoppen van het gat in \'t Palatum verder behoort te weten, kan me»

Fit, 12. Vertoont een ring met deszelfs omftandigheden ter afbinding
%\'er"amandelen in de keel: dezelve ring is bequaam, by gebrek van
werktuisen, tot \'t afzetten der Umla, om deze af te binden. Men
maakt ze op verfcheide manieren, dog deze manier vinde ik veeltyts

een bosje f. f. pafferen, oai, wanneer men aan deszelfs einden gig.
p-ekt, de koort of flrik toe te halen. Wat belangt de figuur en groots
heid des rings, dezelve maakt men rond, langwerpig of fcheef,en
t beft is, dat men \'er verfcheide in grootte en figuur heeft, na de
hoedanigheden van de quaal die men wil. af binden, dog wat belangt
de lengte der ftang , dezelve neemt men gemeenlyk van vier a vier
en een halve duim van de ring tot aan het handvat. De byzondere
ftrik is te zien tot fig. 12. heb ik naar dat de platen vokooit waren om
deszelfs knoop wel aan te wyzen, daar bygevoegt. De verdere omftan-
digheden der operatie heb ik in myne aanmerkingen op het 92 Hoofd-
^ ftuk befchreven.

Fig. 13. Verbeeld een zamengefteld werktuig,\'twelk dient om de zwe-
rende TonfiUce of andere gebreken die in de keel zyn, te openen of
te fcarificeren, een verborgen lancet genaamt.

A. Een lancet het welk te rug kan lopen en zig in het kanaal of ko-
ker B. verbergen. Dit lancet heeft in de koker een lang yzér ftiftje
het welk doorgaat tot omtrent aan C. \'t Zelve is van d tot e. half-
ïond en met vierkante gaten voorzien, waar in het palietjef.inipringt,
om wanneer het buiten de koker is, vaft te doen ftaan, maar ditpal op
zyn blaatje g. met de duim gedrukt zynde, ligt het op, wanneer het
lancet te rug fpringt, om dat het zelve met een fpirale veer om des-
zelfs ftifc gellingert legt; op de ftift is een rond ftukje yzer geklonken,
dat van boven vlak is, ten einde het lofte ftuk H, dat zig gemakkelyk
uit en in laat brengen , de ftift van het lancet kan wegdrukken ende
pal infpringen, het zelve lancet buitenhoud, maar de pal weder losge-
drukt zynde, dan moec H van zelfs mee \'t lancet te rug fpringen.
Dit bovenftuk H. gaat door een kokertje I. op dathet niet zoude wan-
kelen, en is met een fchroefje K. vaftgemaakt, om, indien het werk-
tuig wat ontftelt, of het lancet moeft gefcherpt worden, daar uitte
können nemen. Dit is wel kort, dog duidelyk befchreven ; maar alzo
\'er vele ftukken voor het oog verborgen leggen,zo vreze ik dathet
den werkman, die het nooit gemaakt heeft, niet wel zal verftaan;
en derhalven was het nodig voor zulk een, hetzelveuit den änderte
,,.ïiemen om het ftukswys te laten bezien.

■^k\' 14. Vertoont een verborgen lancet hec welk krom gebogen ftaat,
om tot agter in de PÄariwa; gevoeglyker te opereren, als met het voor-
gaande dat regt is.
A. De koker of fchede uit ftaal of zilver gemaakt: deze is zeer vlak
plat, waar in niets dan het lancet en een platte ftift verborgen legt,
de kromte van dezekokermoet een gedeeke van een circul uitmaken,
J^ant indien het een toog of een lamme trek maakte, zo zoude het
j^ncet onmogelyk op of neder konnen fchuiven: op deze platte ko-
^«r is een ringswyze dop B, gefoudeert, waar aan het rond kokertje

b. met een fchroef vaft is, dezelve moet rond zyn, op datdefpirale
veer, mede van ftaaldraat gemaakt, zoude konnen werken, om de
ftift van het lancet te rug te konnen ftiiwen.

C. Is het nu uitgedrukte lancet waar aan een ftift is, welke wan-
neer ze is te rug gefprongen, de hoogten van d. bereikt, en om het
weder uit te drukken, ftoot men met de duim tegen het knopje D,
waar door dan \'t eene ftift het ander rakende, het lancet moet wy-
ken, en de veer geforfeert zynde, dan moet volgen, als men los
laat, dat de veer dan herfteld en het lancet te rug komt. Om dit
werktuig vaft te houden en daar mede te werken, gefchiet in dier
voegen, dat men de middelfte vinger in den ring e. fteekt en de voor-
fte daar opleggende, men met de duim het lancet voortftuwt, het
welk zo lang moet gehouden worden tot de operatie volbragt is. De
gedagten die ik hier verder over gemaakt heb, kan men nazien in
myne aantekening V. op de 8ii, bladz.

Vertoont die Heelkundige Werktuigen , welke tot de Pharinx,
Oefophagus , hals, ruggraad en \'t wegnemen van vrouwe borften zyn
dienende.

Fig. I. Verbeeld een kopere buis, welkers opening A. en buitenfte op-
pervlakte B. een ovaal maakt. Deze buis is eenigzints krom gezet,
op dat men beter over de tong, en wel tot aan de Tonfili<s endQ Pha-
rinx zal konnen reiken. C. zynde het boveneind , het welk als éen
tregter verwydert ftaat, om wanneer men het brandyzer in de buis

zal brengen, zulks gemakkelyk te doen. By het maken yan deze buis
moet men wel zorg dragen dat dezelve overal even wyd is , op dat
het brandyzer gemakkelyk en zonder vafthouden of aanftoten daat
doorlope: om deze reden moeten de brandyzers, als dezelve koud
zyn, merkelyk dunder wezen, want als die heet zyn, zyn dezelve uit-
gezet en dikker, behalven dat ze ook een ruwe korft en veel vtü\'
ligheden aannemen, waar door ze al mede in dikte vermeerderen«
Veeltyts gebeurt het, dat we nodig hebben zydewaarts te branden?
weshalven de buis aan zyn voorfte zyde A. fchuins, Zo als deftippén
e. verbeelden, weggevyk Word, op dat de fchuiilfe vlakte wéltege^^
de plaats, daar het ongeval is, lluite , en ten einde het zelve daar
: gén kan vaftgehouden worden, heeft mén aande buis Wederzyts twe^
krullen, die te zamen eéh handvat uitmaken: dog deze én degehel^
buis wórd döor het brandyzertje ieer ligt heet, en derhalven bekle-^^
men de gehele buis eh handvat met hét linneh dat mén mt tnU^\'\'
om dit Phgeval te verhoeden.
Fig. 3. Vertoont het brandyzer in zyn geheel, waar mede tóén deope^\'
"ratie volbrengt. "

B. Verbeeld een geddltgat van drie a vier lynen diep, en met een
moer voorzien, waar in de tog met zyn dralt B, fchroeft

v.iV\' yr\'^f\' t in zyn volle grootte, welke in het boutje is
vaftgefchroefc , het weik duidelyk genoeg te zien is. Door dit aan-
jchroe ven heeft men het voordeel , dat op een Itangzo veel bouten ter
ïoS^l\'z^^ als de gevallen onderfcheiden

\\ 3. 4. Zyn differente brandyzers, om na de byzondere Wgina-
van het gebrek die te verkiezen , zynde de ftiften hier ingefchrolft el
verbeeld tot enkelde aanwyzing hoe die van fig. in dezelven moeJ
^.geplaatlt zyn.

6. Vertoont de balyn waar aanbeen fponsgehegtwordoii) de vafle
hghamen die tegennatuurlyk in de Oefophagus blyven hangen of be
^lemt zitten, nederwaarts na de maag te brengen: waar oStrentmen
vooral moet zorgen dat de operatie niet op die fcherpe zaken die
\'^"fblyven, als naalden, fpelden, graten enz. gedaan
wu.u, want door dit doen worden dezelve, wanneer men de fpons
inbrengt of ophaalt, meerder in de vUezen binnen geftoten. zSe

was dat den Heelmeefter het zelve by de. makers mogt zoeken die
veeltyts, om het werk te fparen en de gevaren niet keLen,hetzelve
kopen: want als de fpons met wel is beveftigt, kan die affchieten en
Si^ ^\'fiP^^\'S^\'J\'y bet te rughalen blyven fteken, of indien de fpons
niet in goede ordre de balyn dekt, dan loopt ze daar door, en de
Dalyn quetft op een jammerlyke wyze den flokdarm: weshalven wy
den Heebieefter raden, deze zelfs temaken na de maniere als in myne

B. De knoop die uit het zelve ftuk gemaakt en met gaatjes door-
boord is, om met de naald te doorfteken, en de fpons te hesten
^eze knoop moet dik genoeg zyn op dat hy het ledernog defpons
« et doorbore, fchoon die Me daar over word gebonden als een
"^aas of leder op een fles, welke bindmg agter de knoop gefchiet

Een plat rond handvatzei waarin de balyn behoorlyk vaft o-elymt
" met een dwars nageltje van koperdraat gehegt is, aan h?t eind
^jn het handvatzei is een knopje met een gaatje waar in een fterke
een ^J S^ gebonden is, dat verfcheide malen met

lommige van onze Hee kond^ O^ openen, en zulks ter onfdek;
vinden ^ .^.Xf ïetak e wlbien^ ^^Ik\'s te betragten,

betast afn my gedaan, zldert dietytdoortweeDoao"
^^\'\'\'„\'ifSiSvn volbragt is: dirhalven is myn verzoek, dat my
ren en een onirurgyu vuiui ^ „eiieven toe te zenden, teneinflf

ontfekt zynf ako^iSt de n^nielyke berigten die ik da^^
gebrek ontdekt zyn ^ opmaken

A. Een haak van goet yzer weike aan een zolder-balk gefpykert
2ynde, bequaam is een volflagen menfch te konnen dragen.

B. Een katrol geheel van yzer, met twee ogen als eend. waar van
c. vlak met de yzere plaat der katrol gelegen is om het daar mede aan
den haak vafl: te maken, dog d. fl:aac dwars, waar aan het touw ge-
bonden is. In de katrol is een kopere fchyf, welkers Diameter een
halve duim minder is alshetyzer,.opdat het touw niet van de fchyf zal
konnen afglyden, of over dekant van hetyzer niet wryven nog fl:uiten.

E. De onderfl:e katrol met een oog f. op dezelve manier in een
vlakke legging als van de bovenfl:e katrol, in dit oog vat de haak welke
aan den beugel is.

De haak h. die door een gat van de beugelgaai, is met een goede
knoop voorzien, waar op de beugel G, kan draaijen.

G. Den beugel die uit goed taai yzer gemaakt en vervolgens wel
geflagen is. By h. is het gat waar door de haak pafleert: hier moet
Wel zorg gedragen worden dat de beugel zwaarder van yzer is als
elders, wyl de meefl:e kragt hier op aan komt; weshalven in de rond-
te van het gat ZO veel yzer moet blyven als de dikte des beugels
lopende vervolgens tot aan het einde fchotig af. Des-
zelfs einden liaan zo wyd uit, dat ze ten minflen drie a vier duim
ter zyden buiten het hooft uitfteken: aan de uiterfte einden zyn twee
haken 1.1. waar over de ogen des bands plaats hebben.

K en L. Zyn de banden waar tuifchen het hooft wórd vaftgehou-
den: ik maak deze uit cingels,waar aan de Boerinnen in Gelderland
haar melk op de rug dragen : deze zyn zeer gevoeglyk daar toe ge-
fchikt en uitnemend fterk, maar alzo men omtrent de breedte onder-
scheid moet maken m de agterfte of voorfte, of voor grote of kleine
heden, zo moet men \'er onderfcheide zoorten hebben: deze banden
Worden bedekt, waar ze tegen het agterhooft en kin komen, meteen
ftuk lamsvel waar gekrtflde wol op zit, en op dat de wol niet tegea
bet aangezigt kome, zo bedek ik het zelve met zagt fchoonhnnen,
op dac de Iedere zyde niet tegen de kin en \'t agterhooft kome. \'

De meefte Heelmeefters en vele Harnasmakers maken deze\' ban-
den qualyk, om dat ze de agterfte zo lang als de voorfte nemen
Waar door het hooft van den Lyder zo dra hy de hals uitftrekt ao-ter
•^Vergehaalt word, en daarom moet de agterfte K merkelyk korter en
^P een zekere maat gefneden zyn, het welk men by het a:ebrnik
Jeer wel bevind : dog dewyi ik dit werktuig merendeels aicvt en
jomtyts verfcheidene te gelyk by myne Lyderen in \'t gebruik "heb,
0 ben ik gewoon dezelve zodanig te fchikken, datze bv de rekking
^^ "es hals regt op en neder onder het hopft blyft.

L. Vertoont de voorfte langfte band by m. die met een holte in
forme van een beurs moet gemaakt zyn, waar in de km kan p vat wor-
d^ ten einde deze band niet te rug fchiete,en tegen de keel glyde.
Deze band word voornamelyk met het zo even genoemde lamsvel vaa

De einden dezer bSnden worden met fterk garen , fchums op den
ander leggende, aan een gevoegt, en aan de ogen n. n. wel vaftge-
W? oifals dL op de haken geplaatft zyn ten minften twee duim
van het hooft biyven, en de ooren enz. met klemmen.

O p q Is het touw dat door de katrollen geftoken zynde, ter
heiszinge dient, het welk by zware lieden met dubbelde blok jes kon-
de gefchieden, maar by jonge lieden of kinderen is zulksniet nodig.

Aan het eind q. maakt men twee a drie dwarshoutjes r. s. t valt,
welke\'tot agt a tien duim van den ander ftaan,waar aan den Lyder
Ie hand kan flaan, om zig zelfs te heiszen en te doen zakken, de-
Sve vattende zo als de zulke die,met de handen tegen een ver-

Onxtmt het maken van werktuigen ter herftelhnge van wangeftel-
de delen, heb ik menigmaal arbeidslieden gebruikt, waarmede^ik
tot het beduiden van de nodige omftandigheden die daar mvereifcn
worden, wegens haar waanWysheid veel werks vond, en zo dra zy
wat bequaam zyn, dragen zy het werk allerwegen te koop, en wanen
dat die werktuigen van hare vindinge zyn, behalven dat deze zig nog
onderwinden zelfs gebrekkelyke te behandelen en werktuigen na on-
ze voorgaande ordonnantiën voor Lyderen te maken en te leveren,

o-ebreken, hoe onderfcheiden die ook zyn, over eenen kam icheren,
het welk moeft belet worden; dewyl hier door den gemenen, dog
kundigen Heelmeefter om particuliere inzigten der Opzienders va»

Fi^\' O. Vertoont een ftoel waar van men zigbedient wanneer men kifl
deren of zeer zwakke lieden zonder uitftel de Spina dorfimoetonéei\'
fteunen of regt houden, vooral wanneer zig de doorzakking m d®
halswervelen of by het hooft bevind. By dejongekmderenkanmeö
de werktuigen die aan de vertoonde ftoel gemaakt zyn, aan eenkuj
der kakftoei maken, ten einde hier door een gedurige exienfio onoei
houden word, terwyl deze kinderen fpelen en wel te vreden zyn-

B.\' Het rugftuk dat van hout moet zyn, om dat de vierkante kram-
metjes c. c. daar in geveft moeten zyn-

D. Is een vzere ftang, glad, rond en effen gevylt, dog waarac
zelve in de krammen fteekt, is ze vierkant tot aan een dikte, "
tegen de eerfte kram ftuiu p

E. Is de haak waar aan het oog C. van de voorgaande figuur ge-
hegt word, om dus de gehele Machine daar aan vaft te maken,
dezelve aan de haak A. beveftigt was. Wanneer het kind is o^a!
fokken, zodanig, dat het nog even geheven op de zitting ruft, dan
maakt men het touwtje aan den wartel f. vaft, waar van men het
^ kan los maken als men wil. Men moet aan de leuning een p\'anki-
met een rand maken waar op het kind wat fpeelgoet heeft, maar de
Voetjes moeten hangende zyn, om dat, wanneer dezelve ruften
dezen knapen zig opligten en \'t effeéi: van heiszen wegnemen. \'
i 10. Vertoont twee halve ongelyke circuls, welke dienen,om,als
het hooft agterover of zydewaarts door de kromming derhalswerve-
ien is hangende, na gedane heiszinge om den hals te doen,en het
zelve door dit middel op de fchouderen te doen leunen, dewyl men
in zommige gevallen geen ander middel kan vinden, deze nuttigheid
te volbrengen: Men maakt het van ligt dog taai hout, dat ter plaatze
daar het zelve het meefte moet drukken, bekleet word, door eenige

oezeive zo mm dwarsdraats neemt als \'t mogelyk is, op dat deze niet
te ligt DreRe. lk heb dezelve menigmaal van kurk gemaakt en met
ftyf koperdraat doorftoken, maar omdat ik de fcharnier daar niet vaft
genoeg aan maken kon, vinde ik het Inlants Notebomen-hout beter

dat de hoeken, kanten en vooral boven op de ftukken wel rond en
zonder oneffenheden zyn, dan voegt men de beide ftukken met haar
«ikke emden door een fcharnier B. aan een , en in \'t geheel word het
oekleed als boven gemeld, waar na men aan de dunne einden linten
C. naait, om deze aan een te binden, wanneer de kraag om den
jj, «als gelegt is. ^

"\'ê\' u. Een kort ftevig mesje dat inzyn vlak gebogen ftaat, zodanig
^at men met her zelve lets\'twelk als fcheppende moet uitgefneden of
Jmwortelt worden, fchept en wegfnyt. Van dit fnytuig heb ik op de
H8. bladz. gewaagt, en deszelfs nuttelyk gebruik vergeleken by de
Scheppende Icharen die men gebruikc in gevallen van dezelve aard
welke reden men de mesjes van allerlei %uur, zo ftomp als fpits
^^ït maken. ^

Hec verhevene of \'t ryzende vooreind.
Het lemmet moet aan de agterzyde rond en aan de vlakke zyde hol
^^^ dim uitgeflepen zyn, op dac, wanneer men langs en onder een

Irnrllende tang, waar in men gezwellen die bown de huid toen,
gSs kliergezwellen! een kleine borll enz. komt te ligten, feheppende

^f Ve" too"/rei\'k-rd en harelegginge volgens deszelfs befclnr
vin^; by myne aanmerkinge op de 858. bladz. over het gebruik vaii
heï werkiuig, door de Heer Dr. Tabor aan onzen Schryver toegevoegt,
koninde deVe operatie niet wel zonder behoorlyke afhahng der
boriï met dat wer&uig gedaan worden,weshalven den Lezer de ge-
melde plaats gelieve na te zien. n ■ 1
F/? it VertooS een vork tot wegneming der vrouwe-borften, wd-
t\'erf\'Tebruik met by voeging zodanig vermeerdert is dat we met regt
mo\'e^ zeggen tot heden in de méeite gevallen van deze aart, geen
wmSr vfardiger nog nutter bewerking uitgevoert te hebben dan
doo^dL\'e nfanie?. Om\'deze reden heb ik deszelfs gebrmk op debo-

ven\'^cmelde 8«. bladz. duidelyk befchreven. , ^ , ^
ven^ememe ^^^^^^ ^^^ ^^^^^niet alleen wel fiekende,maar

da\'; V\'breder vvorden, fnydende zyn. Deszelfs flangen en punten
zvn uk goed flaal, glad, effen en fcheppende gezet zodanig, dat
Ss de vo?k P S op in tafel gehouden word, deszelfs punten mee
als een en eL halve duim op|erezen ftaan, welkers krommmg ovef
het geheel omtrent drie duimen van agter tot de punt voortgaat. De
ftanien leSn niet als maar veerkragtig phard zyn, maar voorhet
oSefongehard zynde, moeten ze wel gehamert wezen, dogde
pSmen moet?n gehard en ter fnyding met vet ontlaten wezen. Wa^
Selfs volle lengte tot aan f. f. betraft,het zeIveisniettebepakn,
om dat nLTzig |emeenlyk van de zodanige bedient, die met de pun^
een vkrïepart van de lengte der vork, door het deel dat men weg;
TeenTt, uiffteekt, en, om ruim te fpreken, is het altyt beter dat de-

"\'Ïuffchenle\'Jgterzyde van deze ftangen en het hegt is een ron^
platagtig ftuk ftatl b. waar in een oog,daar een rmgmgefmeed
iCefLIeft en aan de andere zyde ten overvloede geklonken
op dat de ring C. zeker daar in vaft zitte,_ de rmgen e. e. waar
de koorln d^^d. vaft zyn, moeten uit taai koper beftaan, wyl

\' H. Verbeeld het hegt het welk uit zwart lyoornietglat, maar ine
ho^en en agter gebogen, tot meerder houdmg m de hand,volg£fl

Op de wyze als in myne aanmerkingen gemeld is, kan men ineUai
ge vke en ronde naalden werken, waai toe men een koord inet^^^^^

gebruikt, welkers fraaije maniere van doen nien fchry vende,
^iet wel dan met veel moeite verftaanbaar kan voorhouden, waar toe
^.Kiy als nu de tyt ontbreekt.

A. B. C. Is het lemmet of de kling, die uit allerbeft ftaal en agter
van yzer gefmeed, gehard, en daaj we hier tegen aanzien dwars ge-
ftepen en gepolyft is; van A tot B behoud ze haar regtheid, maar
van B tot C buigt ze, zo veel fcheppende als van de vork is gezegt.
De agterzyde van dit zwaart is van yzer en met een rug geflepen,
op dat dit fiytuig in het opereren niet zoude komen te knappen,en
derhalven onderfteunt deze ftoffe den ander; wordende by het maken
wel gelet, dat hoe meer we na agter komen, hoe zwaarder zy van
ftoffe moet zyn. Deze kling moet met een ongelyke kantige en langs
angel wel in het hegt gevat zyn, op dat omtrent het los worden geen
hindernis kome te gebeuren.
Fig. 15. Vertoont een werktuig, waar mede de hellende hoofden uit
oorzaak van het doorzetten der halswervelen, regt en wel onder-
fteunt worden.

A. A. Zyn twee ftale veren in forme als de blanfietten, welke de
vrouwluiden gewoon waren in haar ryglyven te dragen.

B. B. Twee kokertjes van yzer of koper die op de einden van deze
veren geveft zyn; daarom moet men de boveneinden zodanig ont-
laten, dat men in ieder van die veren gaatjes kan drillen, om de
uitftekende blaadjes c. c. c. c. daar op vaft te kUnken.

D. D. Is een tweetandige zogenaamde vork, welke in de beide
bosjes B. B. kan infchaiven,om deze als toieen hghaam te brengen;
en als de beide tanden in dezelve gezakt zyn, dan kan men ze uit- en
inhalen, of hoger of lager fchuiven zo veel \'t nodig is, welke hoogte
Ha de lengte der hals eu op zyn maat gefteld zynde, dezelve met
twee fchroefjes die door de bosjes heen gaan onwrikbaar vaftzetten.
Aan de bovenzyde der vork iseen rondknoopjemeteenpen, waarop
■ de fcharnier F. F. draait. Men moet wel agtgeven, dat dit bovenftuk
Van daar de fplyting gefchiet,tot boven de pen des fcharniers eene bogt,
op zyn kant te zien, als de afbeelding G. maakt, opdatdebovenpen
regt op en nederftaande, de bogt het agterhooft nadere. Deze werk-
tuigen F. zyn op dezelve wyze gemaakt als by %. 10. is aangewezen,
niet dit onderfcheid, dat ze de fchouderen niet raken, als ook klein-
der en dunder zynde, haar hout op een koper of yzere plaat van de-
Zelve figuur leggende, daar op geklonken is: voorts zyn aande voor-
fte zyde hnten gehegt, om het kraagje toe te binden.

Het gebruik beftaat hier in , dat de ftale veren met ruw linnen of
^eder overtrokken zynde tegen;het ryglyf, agter op de rug worden
^aftgemaakt, om de hals op die wyze te doen voegen als wel de regt-
heid des ruggraats toelaat.

In myne aantekeningen op de 859. bladz. was myn belofte, indien
\'er op myne platen die ik bepaald had mede te delen, nog plaats was,
iets te zuilen afbeelden , waar uit we de hellinge vande wangeftalte
in de ruggraat gemakkelyk zouden konnen begrypen, en hoe het
komt dat andere delen van het lighaam in die gevallen te hulp moe-
ten komen ora de natuurlyke beweginge die verloren was , te verbe-
teren, het welk men oogfchynelyk in alle delen, maar byzonderlyk
in de knien, komt waar te nemen.

Hier word vereifcht, dat men omtrent de ftand van een menfch,
het geraamte beneffens deszelfs deien zo kenne, dat men ten eerften
wete in wat deel het gebrek dat den misftand maakt, zig bevinde;
hier van kan men geen waar denkbeeld hebben, indien men het colom-
naire van het lighaam nier regt verftaat, namentlyk dat de ftand van
den menfch ter gemakkelyker beweging altyt na de lootlyn, die het
middelpunt der zwaarte doorfnyt, gefchikt is, ofte, indien dit uic
de natuur niet gefchied, zo is \'er gebrek door de hellinge van het
een of \'t ander deel, waar door de ware funclien, en vooral het
evenwigt benomen word, ten ware de zo even gemelde overbuiging,
door de buiging van andere gewrigten, of door de vermeerderde
kragt, der daar toe vermogende fpieren te gemoet gekomen en dat
gebrek word tegengeftaan,zodanig, dat den Lyder zelfs een nieuw
middelpunt van zwaarte door een onwetende hulp gegeven word,
komende uit die eerfte helling verfcheide anderen, die akyt daar
tegen over te vinden zyn.

Indien ik dit gebrek beneffens deszelfs omftandigheden wilde ver-
handelen, zo zoude deze ftoffe alleen een eigen Werk konnen uitle-
veren, want maar weinig beenderen en fpieren zouden onaangeroert
biyven. Derhalven zal ik van dit gewigtige ftuk der Heelkonft,na-
mentlyk van de wangefteltheden der beenderen, (om op deze plaats
niet te ver uit te wyden,) enkelyk ter loops en met weinig omftaU\'
digheden een klein denkbeeld mededelen; ten einde een Heelkun-
dige het gebrek van doorgezakte rug wervelen met deszelfs gevolgen
zal kennen, en weten hoe.die moeten behandelt worden.

Schoon men nu deze kennifte ten hoogften nodig heeft, zo ^
men \'t egter te veel gebeuren, dat zommige waanwyze Heelmeeftei"\'^
aan de Rygiyfmakers gelyk zynde, tegens de wetten der werktuig\'
kunde door haar doen meer fchade dan voordeel toebrengen, waaf
over we in het begin van myne aantekeningen op \'t iücj. Hoofdft"^
geklaagt hebben , namentlyk hoe zeker waanwys Heelmeefter n-

Tot begrip van de voorgaande hellingen heb lk cfe fchetzen van twee
geraamtens ter oorzake van weinig omftandigheden, die de gedagten
anders verwarren, enkelyk met lynen op deze la. plaat %fi. en
medegedeeit, zonder dat ik de fcherpe hoeken der kromming heb
Willen ondepoeken, offchoon de zwaarfte toevallen daaruit voort-
^omen ; ook heb ik by dit ftuk als nu onnodig geoordeelt , deszelfs
J^eelvuldige toevallen m haar uirgeftrekiheid te onderzoeken, omdat
van dezelve m de bovexigenielde plaats al iets gezegt heb
t Is verwonderens waardig hoe de geftalte des ruggraats, als dezelve
van agter enter zyde in haar gezonde ftand gezien word, een overheer-
lyke colom uitmaakt , en hoe deze op zyn voet ftaande onder breed

fterk fchorende fpieren onderfteunt word. Immers is het onze grote
aandagt waardig, wanneer men dezelve van ter zyde ziet , hoezo veei
ioife beenderen op den ander ftaande, zulk een vafte ftand uftmaken,
Vermits die colom, fchoon fmal, lang en zo los zynde, evenwel door

zeer breed word, het welk we zien als \'er
lïi een doodt Iighaam door de midden van deze kromtens van beneden
^ot boven een lyn gehouden word, hoe dat\'er ter zyden die koord
ftpn\'ïm.H?^?^ wederzyts overblyven, die den ander onder-.

iLeunenae,het wankelen of overzakken, zonder natuurlykebuidnffe
en draaijmge te verhinderen, als mede een breder Iighaam tot Jaft^er
fteun geformeert word,ten ware merkelyke oorzaken die veleinge-
talie zyn, t zelve te wege bragten. ^

Zyn dan de natuurlyke krommingen oorzaak der vermeerderde
breedte van den ruggraat, en het behoud der colomnaire ftand, zo
zyn het de fpieren niet minder, want dezelve gaan van wervel tot
Wervel, behalven dat de gemene langs den gehelen graat van bene-
aen tot boven de fchorende vaftheid aan de losheid dezer ftukken,
die als los op den ander ftaande, mededelen, het welk in de lenden
aanmerkenswaardig is, wanneer men het zydelyke befchouwende de
kragtigfte uitwerking daar van ziet. Dit nuttelyk geftel is niet alieen
Om den ruggraat in een vafte plaats en een regte ftand te behouden
het word vereifcht om een gedurige verandering te maken, na
beweginge die door de loffe beenderen gedurig dient gemaakt te
gorden, ten einde het gehele geftel of de ftand van \'t Iighaam als een
r-naal het middelpunt van zwaarte kome uit te leveren, om alle over-
geilende zwaarten boven dat punt te brengen en te doen ruften, waar
^an men een onnoemelyk getal voorbeelden zoude konnen by brengen
og daar van hebben we gedurig en kennelyk voorbeelden voor ogen\'
ooral wanneer men een hoog zwangere vrouw beziet, wiens hooft
^ rug agterwaarts is hangende, om de balans te maken tes:en het voor
■^^iteken van den buik. Dit ftulc en vele diergelyke worden z^er dik-

wils verzuimt by de konftigfte Beeldhouwers en Schilders, wanneer
zy laftdragende beelden maken, welke indien ze levende menlchen
waren, onvermydelyk moeften om verre vallen: wie een voorbeeitt
daar van gelieft te zien, die overwege zeker konftig en uitmuntend
ftuk^by Maarfen aan de Vegt op een der aanzienlykfte Buitenplaat-
zen, daar diergelyke gebrek gevonden word.

Dit evenwigt is het niet alleen, maar laat ons befchouwen deloot-
lyn van de zulke die op den top van \'t hooft zeer zware laft dragen,
inzonderheid de Koorndragers, hoe zy gedurig op vlakke gronden,
maar voornamentlyk klimmende, verwiffeling van die laft maken, om
dezelve altyt boven de eene hiel te brengen , of op beide de voeten
ftaande, de lyn van direélie altyt tuüln &ide de hielen nedervalt.

Hier uit volgt, dat, indien eenige oorzaken gevonden worden,
die dit evenwigt hinderiyk zyn, ofte dat eenig werktuig, voorna-
mentlyk de fpieren, tot deze uilvoering nootzakelyk, komt te man-
queren, of dat zig het lighaam tot heÜinge gewoon, of die voze
beenderen ziekte ondergaan, dan bekomen de zulke kromming in de
ruggraat, die, om dat ze niet meer op eenvafte punt zyn ruftende,
in kromming en doorzakking vermeerderen, ten.ware dat dien Ly-
der buiten zyn weten en zonder oordeel zig dwong door de trekking
van fpigren, die wel iets, dog weinig daartoe doen konnen, waardoor
dan nieuwe en andere krommingen geboren worden, die de eerfte
fchynen te doen ruften, en in een behoorlyke lyn te brengen. Hier
door is het dat niet een deel van het lighaam der gebrekkelyke per-
zoon arbeid, maar zo de quaal gewigtig is, ftellen zy zig alle in be-
weging, om deze geftalte ter verplaatzing van het overhangende ge-
wigt te herftellen, zodanig, dat niet alleen het gehele lighaam in
aétie is, maar zelfs armen en benen zig tot die balans voegen, onder
welke de benen uitmunten, die, wanneer de overhelling zydewaarts
" is, zig in de knien enz. fcheef buigen,maar is de doorzakkingvoof
. over, dan buigen dezelve zig zo veel, tot dat de lootlyn van \'t hooit
in een regte lyn tuffen de hielen komt in te vallen.

Maar dewyl de fpieren die daar toe moeten gebruikt worden >
vooral, indien de buiging, der wervelen met een Icherpe hoek is,
daar door de rugmerg gequetft zynde, delpieren verlammen en vC^
mageren, vervolgens te zwak endoor de langdurigheid onvermogen»
zyn om dit uit te houden, zo vinden we ons verpligt de verheven^
zyde met veerkragtige werktuigen te verfterken en op te houden»
het welk zeer zelden, ten minften moeilyk aan de zydelyke doOf\'
zakkingen is, maar in tegendeel aan d,e vooroveizakkende ligtte vef\'
zorgen, waar toe in maniere als by fig. 3- e» 4.is aangewezen^ ee
denkbeeld verfchaft word, zo dat, indien het gebrek niet re oudis»
de perzoon dagelyks geheift wordende nog wel gelukkig herftelt vvor^-

\' Maarzo de quaal veroudert is, en zulks by bejaarde lieden voorkomt.
Haagt het zelden, cn zeifs ziet men dikvvils ontaarding of verdtrf aan-
de een ot andere zyde der wervelen, ook ondergaan ze veekvds om-
trent die plaats Jnchiloßs. o j

fig. I A. Het menfchen hooft, welkers lootlyn het evenwigt aanwyft
zynde alles wat tuflen het hooft en hielen gevonden word, zodanig
gefchikt, dat, aifchoon deszelfs lyn niet tufl:en de hielen B nederquam

het middelpunt van zwaarte egter door \'t uitfteken de delen tot net ba-
lanceren zou te hulp komen, en dezelve daar brengen. Dog als het
gebeurt dat byCdoorbiiiging in de ruggraat valt, en zodanig meer of
minder het hootd D buiten het middelpunt van z waarte moet g\'-dragen
worden, dan moet het gehele geftel in de weer om die verloren di-
reaie te herftellen, en dus moet \'er op andere plaatzen een nieuwe
krommmg gemaakt worden, op dat dit zware deel, als het hooft is,
het middelpunt kome te vinden, het welk beft door de knien kan ge-
-fchieden , zo als men by de volgende Fig. kan zien.
fig. 2. E. Het hoofd dat te voren als by D.Fig. i. was hangende, nu
■als opgeheven om met deszelfs zwaarte boven de hielen F. te ruften
het welk gefchiet om dat de lende-wervelen G. den bogchel H zo
verre buiten delyn vandireftie gebragt hebben, als zig de knien voor-
waarts gebogen vinden, door welke buiginge van H. totl het lie-
haam korter geworden is, als fig. i.by de verkorting der loodyn te
\' zien 18. l ot verovering en hulpe van dit gebrek onderfteunen de fpie-
ren kragtig, welke langs.de ruggraat aan de agterzyde geleeen zvn
alsi.2>3,teffensookdie4. 5,, maar inzonderheid 6. 7. 8 8 vooral
wanneer die, welke den voet uitfteken, zo veel werken dat delaft
voor een groot gedeelte door de tonen, als zo veel verder buiten de
direaie leggende, beginnen te dragen, dat in een volwaflene ten
mmften uit die lyn vier a vyf duim voordeel toebrengt. Dus ziet men
Uit deze eenvoudige afbeelding hoe nodig het is dat deze en andere
doorzakkmgen worden geweerd, en met alle zorge doormechanifche
bewerkingen moeten worden tegengegaan, want niet alleen dat-de
bewegingen verhezen, maar mdien, zo als reets gemeIdis,bvH ds

en dus worden alle de delen lam die daar onder gelegen Zyn, tot
aan de tonen zelfs, om dat de zenuwen die uit de rugmerg onder de
bogt voortkomen, te niet gaan. Het welke we niet alleen doojide
kunde der delen j maar ook door veelvuldige bevindingen, weten ea
JJ,. Zien gebeuren. \'

3. Vertoont de gefteldheid van een veer, welke aan zyn einde is
•ïirftotende, en derhalven in de midden aanhalende ; dezekomt om-
trent de krommige des ruggraats zelden te pas , want by de waa-
gytaltó der onder ledematen, inzonderheid by de kromminge der
Dssh Ttttttt mia

Ttbïa en Fibula, of afwykinge derzelve, zo zyn deze onverraydelyk,
het welk we r^ets op onze vierde Tafel Fig. i. vertoont hebben,
^ by welkers figuur de ftift wel geüagen en veerkragtig zynde, door
Iedere riemen het nutte uitwerkt; maar indien men omtrent dit geval
zoude geloven dat ik my alleen aan d eze figuur bep aald hadde, zo moet
ik zeggen dat dit ftuk zo dikwilsverandering eiieht, als de gebreken,
van den ander verfchelen, en dus is het onmogelyk tot ieder van de-
zelve, af beelding mede te delen. _

A. A. De twee ruftende einde welke haar vafte punt houden op
het vafl wezen waar de kromming niet is.

C. De gekromde veer zyn holle zyde die door het aanhalen der-
koord of riem klaar vertoont, dat hoe meer men C tot D aan een
brengt, D het gekromde deel doet regter worden.

% 4. ïs vaneen andere uitwerking in een omgekeerde ftand, en tot
" de vooroverbuiging des rtiggraats dienftig , namentlyk als het midden,
der gekromde veer op de bult ruft, zodanig, dat dezelve zyn vafte
punt daar is behoudende , als A ruft op de hoogte, dog men moet
zorg dragen , dat men deze niet op degraatagtigeuitfteekzelsplaatit,,
ten welken einde men \'er altyt twee tefFens gebruikt, die met hare
kragt ter zyde van de graten,, op de dwarfe uitfteekzeis ruften, want
anders volgen doorfchavinge en kneuzing op de mtfteekze s en des-
zelfs Tendines, waar door pynelyke en niet hgt_ genezende zweren
worden veroorzaakt. Omtrent deze veren is nodig in agt te nemen,,
dat dezelve uit twee byzondere werktuigen beftaan, die evenwel d^i
een buiten den ander niet können werken, alzo. den eenen ter vaft-
houding dér werkende moet dienen, en derhalven zyn we met bepaald
ofdeze uit de ruft:ende plaats even lang of den een korter als den ander
moet zyn: dit is waar, dat men gemeenlyk de koitfl^e onder plaatft,
en na mate van zyn kortheid ook dikker gemaakt moet worden.

B.B. Zyn de einden welke met Iedere riemen, volgens de afge-
beelde fl:ippen door gespen worden aangehaalt en vafl:gemaakt, die
dan zdhder ophouden;trekkende, dê einden C.C. die de boyen- en:
ondergedeeltens des ruggraats verbeelden, en de verheventheid by d.
indrukten, het welk na mate der omftandigheden ftierker of flapper
gefchied. Dog om deze drukking en proportionele kragt tevolbren-
len, draagt een Mechanicus zorg, om deze veren op de plaatft: der ruft
©nbeweegyk ftyf te maken, die dan van dat punt dunder en dunder
nahet eind afiopendealtyd de nedergezakte delen ophalen, enhet uit-
puilende eind d. indrukken, terwyl f. als een vafte plaats aangemerkt ,

Mg. s. Vertoont een\'kopere plaatje als een hoetje met een bolletje ge-
dreven , welke tegen de navel-breuk der kinderen gebruikt worden.

A. A. De vafte plaat van dun geel koper, welke by c. c. wat omge-
"liant ftaande, het inknypen verhoed..

B. Is het bolletje dat uit de plaat gedreven en groot of klein gefor-
meert woi^ na de p-ootheid der breuk; deze gehele plaat leeïniPfi
cp een wel klevende diapalm pleifter die een pink breed buiten de
zydelyke randen van het koper uitfteekt, en ten minften wederzyds
een hand breed langer is; en op dat deze gladder op i de rondte des
Duiiiszal konnen leggen, zo knipt men dezelve in de midden tot
digt aan het koper na de lengte in. Als deplaats op de pleifter m°c
het agtergedeelte wel vaft zit, dan dekt men dat plan hec welke wy
hier voor \\ oog zien, met een andere pleifter wat groter als het gehe-
le plaatje, zodanig dat ze de anderepleifter bereikt, om te beletten
dat het koper de huid met kan raken: ziei: verder wat. ik daar van
gezegt heb m \'t 113. Hoofdft. op letter Y

plaat doen ryzen en veerkragtig tegen den navel gedurig doen druk ken
C. De vierkante ft (ft die het rondeplaatjs in de midden dost houden.
, F. F. F. F. De vier gespen waar mede de grote plaat door vier
jugte riemen word vaft gemaakt.

ig, 7. Vertoont de fpieren van de buik, op dat wemogen beg-rvpen
dat met zo hgt als zommige zig verbeelden, buik-breuken konnen
geboren worden, ten ware dezelve door verwonding of diepe zwe-
ren, beledigt waren, en daar door op die plaats zwakheid ondergaan-
de en de kragt der fpieren over de gehele buik bly vende, die on-
vermogene plaats kan ondergaan. Hoe deze fpieren een uitmuntende
«ragt bezitten en groot vermogen ter intrekking hebben, is ligt te
^egrypen , om dat dezelve den gehelen buik met hare vezelen den
jnder over krms pafleren en alle gelegentheid beletten eenige afwy-
vj\'ng of breking harer vezelen toe te laten, het welk ligt zoude kon-

^^en gebéuren, indien deszelfs vezelen alle eene loop hadden.
. A. De fchuinfe nederdalende Ipier.

Alle welke fpieren volgens: het beloop harer vezelen meeft dwars
^er en onder den ander heen gaande de gemelde kragt uitleveren
^datbydefchetsalsvandeanderezyde F. F. isblykende, dat alll
^ szejfs vezelen in :drie byzondere gangen over den ander heen leggen
\'\'ardoor zy groter magt tot aandrang op de ingewandenen tot het
V oeren van haar fun£lie bekomen. Deze voorgehoude fchets dient
T t t t t t t jer

ter verklaring der gedagten, die ik in myne aanmerkingen op de
898. bladz, heb ter nedergelleld. .

Fig. 8. Verbeeld een fnytuig om de knellende weg, waar door den
darm uit het lighaam gefchoten zynde, belet word wedermgebragt
te konnen worden, te verwyden zonder gevaar van andere delen te
beledigen. Dit werktuig is iets kleinder dan in zyn volle grootte at-
geheeld , en beftaat uit verfcheide Hukken.

B. B. B.- Is een zillevere buis welke agter wyd, maar tot E dunder is-
üitlopende: deze ia als een dun aflopende pyp gemaakt, maar aaff
èe bovenzyde is dezelve van het hegt af tot aan E, ais met eenftciu
open, om het werktuig G. H. te konnen bergen.

C. C. Zyn twee halfronde opftaaade zilvere plaatjes aan. het lange
ftuk B. B. B. gefoudeert, waar door het wankelen van het mesje iL
belet word, om dat het zslve werderzyds gefteunt vvord.

D. Zyn twee plaatjes van dezelve figuur, maar platleggende aa»
. e. vaft gefoudeert, om te beletten, dat het gedeelte der darmen\'t wel

E.IsdepuntvanB. B. B. die men rond maakt, op dat , wanneer
deze\'in ée Annulus gevoegt word, geen quetzige of verkeerde wegen
zoude maken; men geeft wel agt, dat als dit werktuig in de verengde
Annulus gebragt word, men het mesje in zyn kokerrje B. eerft laac
zakken, omniet ontydig te fnyden, en dan na. het beloop der Annw
fcu het zelve invoere.

F. Verbeeld een Idy, welke dient, om als men het mesje wil op-
heffen , dit handvatzel met de duira neder te drukken. Om deze re-

G. een gat in de vierkante Stift van \'t gemelde liandvat, entwe^
^atendoor B, waar door een nagel I paffeert om een fcharnier te for\'

H. het mesje dat met zyn agtereinde opryft, en byE te rug kopt\'
om een fehuinfe ryzing te maken, waaruit volgt, dat wanneer mej

het werktuig wat aanvoert, de Annulus aan de bovenzyde dooreet
veilige fiiyding zodanig verwydert word, dat in\'t vervolg de uitgeval\'
len darm weder kan ingebragt worden.

Fig. 9. Is het zelfde mesje , afgezondert met zyne veer vertoont.
A. Het plaatje in form van; eenlely,. dienende als een handvat 01^
met de duim neder te drukken, waar door het mesje ryfL

B- De veer, die zo dra men het los laat, bet handvatzei op do»
fpringen, waar door het mesje valt en verborgen word. _

C. C. De ftift welke van het handvatzei tot aan D voorgaat: dic/^
een plat vierkant ftukje ftaal hebbende de bogt iets groter als
vertoond woid»

kanten van dezelve behouden blyft; ten einde heî dl\'in vooTfn
agterwaarts, zonder daar uit te fpringen, gemakkelyk givden moer
% 10 Venoontdefiguurvan een honte p4>, die toLenES
gebruikt word om debreuk, die van we^n^ het water!

A Ä De fchuinfé oppervlakte , die aan zyn bovemvde na het
overhangen van de buik hellende moet zyn, Lar dcS^^rvokei^^^^
fwn\'t word geformeertl; o.n he gaTderSe f e

op p^ende , deszelfs onderlip daar te^en leunende, een nahe Wgini
maakt. Hier omtrent heeft men geen vafte wet, maar dezelve f^r
^g^aa^en verandert na de geftalte de^ ligLanSi en^S^

- De buitenzyde of oppervlakte van-de pop is gehegt aan h.t koper
■^fyzerF F des breukbands, door hoike^hrl^vef dLdoor S
SJe r = voorts 1s"lr.

zagte wolle ftof, en in de fleuf D. doet m-n yniiirJ^ kÏ ii j \'
de delen die tuflen^e rani van he^SSÄle^^^
met te veel gedrukt zouden worden, waar door oynveroorzaak
K ^^^^ dainiLigt d?or de-

Oni nu de grootte der - poppen by ordinaire breuken te bepalen,
daar toe houd men een beftendige maat, want deszelfs hoogte be-
hoord een tiende, als van Etot F. ende breedte van GtotH, ma-
ken een dertiende der lengte des bands uit.

Ftg. 12. Wyfl een notabel ftuk aan, het welk een Heelmeefter nooit
moet nalaten in gedagten te hebben, wanneer hy zulke liefehbreuken
behandelt, waar by weinig toevallen gezien worden, omdat die aart
van breuken meer gezien worden. Wat hier van gezegt dient en wat
hier van kan gedagt worden , is na te zien in myne aantekening op
.de 924. bladz. in het 118. Hoofdftuk,

Fig. I. Vertoont het grootfte of het breedfte gedeelte yan een breuk-
band, na myne manier gemaakt, en reets op de 92S. bladz. in myne
aantekeninge befchreven. ^ ■

A. Is het yzere of kopere blad het welk in zyn geheel wat kleiner
moet zyn, hieraan word de pop b.b. doordchoutfchroeven vaftge-
Tchroeft, na alvorens de gesp d. dooreen vierkante nagel f. op dat ze
niet draaije,^ is vaftgeklonken. De plaat met zyn bovenkant C. hori-
zontaal leggende , loopt met de andere kant des beugels D. gelyk, zb
alsde ftippen E. genoegzaam aanwyzen. Dus zinkt het gehele ftulc
van de band, daar de pop aan vaftzit, zo veel als de breedte van\'de
beugel uitmaakt, waarvan, als reets befchreven, uitduiding gege-
•ven is.

Fig. 2. Vertoont eenige vafte regelen, welke men omtrent de beugel
"eh deszelfs riem, in opzigte der bogten het plaatzen derpoppen, dient
waar te nemen, die in hare omftandigheden in myne aantekeninge
op de 929. bladz. befchreven zyn.

f/g-,, 3. Wyft\'aan, indien men een band voor magere lieden maakt, by
dewelke de Spinavaiihet Qsfacrum aitïïeekt, en waar opde beugel
gemeenlyk te veel drukt of wryft,\'en daar door quetzinge en pyne
veroorzaakt word , -hoe men dit Verhoed en de beugel met een bogt
daar over doet gaan .

B. De holle bogt, die over de graatagtige uitfteekzeis, zonderde-
zelve te raken, moet gaan.

Fig. 4. Wyft aan hoe wy, \'indien den Lyder geen bengel om het lig-
haam kan verdragen, een machine van koper te maken, dm met een
bOmbazyne band die daar aan gehaakt word, in plaats, van een beu-
gel gebruikt te konnen worden. \'

B. B. Zyn-de twee brede delen waartegen debeidepoppen door
de fehroeven B. en Di.svorden vaftgemaakt, en fchoon het niet altyt:
gebeurt datj\'er weerzyds brenken gevonden worden, zo moeten in
dit geval dog altyt twee platen gemaakt worden, van welke de eene
zwaarder ais de andere moet zyn , wyl die dewelke op de plaats komt
daar geen breuk is j geen drukking te maken heeft.

C. C, Vertoont twee haakjes, waar aan decinäuurdiemetneftd-
gaten is, word vaftgemaakt, zodanig dat dezelve wel om het lyf
ftuit, maar alzo door deze geen genoegzame houding voor debreu\'k
of breuken gemaakt-word, om dat de platen gedurig opwippen, zo
maakt men

D. D. twee wel geOagen veren van koper om niet te\'roeften, of
anders ftale veren die in een fchede van bombazyn konnen\'fluiten,
welke zo lang moeten zyn dat ze tuffen de beide benen door aan de
agterzyde van de cincluur met bandjes worden vaftgemaakt:deze band-
jes haar lengten zyn gemeenlyk van paffe, als ze de helft der lengte-

s- Vertoont een Troicart ^ welkers gebruiken nnttigheidin myne-
aantekening onder letter Iv ^ op de^^p,? blaJz. tevindenis: dog aldaar
jsniet vermeld, fdat men.hèt witte v|ekje of de ftip dat op het zwart
hegtje by. F. gezien word, moet in agt "nemen, op dathet zelveeor-
refponderé over de vlakke zyde der priem, die dan weder over hec
gat van het pypje moet komen, want indien de witte ftip dit niet
doet, zo komt geen water, dan wanneer de priem uit de pyp
gehaalt is, daarin tegendeel, als deze ftip wel gezien en het vlak des
ftilts voor het gat derpyp gedraait is, devogt ten eerften voortkomt,,
20 dra men inde boezem gekomen is. , V

6. Vertoont een pypje als dat van fig. 5. met dit onderfcheid, dat
t iti plaats van een kort gat een lange, opening heeft, het welke zom-
yige fuftineren nodig te zyn, om de plaats waar in het door middel\'
aer priem gebragt is, te dienen, als. een holle fonde, waarop men^
die plaats zoude konnen dflateren, of groter opening maken: dog;
^at dit openen belangt, dpr van zal ik hier niet fpreken, om dat het
Jet dienftig is de.plaats die men ter doorboring verkieft, te verwy-
den ; waar van by de radicale operatie op de waterbreuken wydlopig;
gefproken engezegtis, dat zulke aan de bovenzydevan hetScrotum

7. Vertconteen zilver vorkje , het welke indebefnydingby kin-
deren moet gebruikt worden, dog alvorens men hetmetzyn fpleet
^P de voorhuid zet, moet men met een kort en rond ftilet in het;
ëaatje der voorhuid tot agter aan de glans gaan,, en onderzoeken of

binnenhuid daar ook aan geplakt;ofvaftgegroeitzit, die men dan«
^or het zwenken en draaijen tragt los te maken: dit ongeval is my

gebeur!:.: als geen agt daar op gegeven hebbende, \'t wélk my ha de
aiihyding veel werks verfchafteom die huidObs tje maken ; wat men
verder hier over dient te weten, kan men nazien op de tweede coloni
vande9(52. blabz. inmyneaanmerkingenoverdat üuk.

B. B. Het begin der fpleet, die w^d open ilaande en hed gemakke-
lyk na beneden glydende, de voorheid dillinél beklemt ; by welkers ge-
bruikmen welmoet zorgen dat dit werktuig fchuins, maar nietdwars
daar op ftaat, ten einde het bandje of toompje der roede niet geraakt
nog gefneden worde.

Fig, Is een tang die op en toegaat, waar mede de voorhuid by
bejaarde heden tot het doen van hetbefnyden, als ook tot afknellen
van gezwellen, kan gebruikt worden.

A. A. Twee vlakke ftroken zilver, zo groot en klein als ons be-
haagt, dog die vmde ik m haar uitgeftrektheid behoorlyk gefchikt.

C. Zyn twee opftaande ftukken, die niet wyder van een ftaan als
de lange ftroken dik zyn , dienende om het wankelen te beletten en
de beide ftukken met haar kanten gelyk te houden: deze ftaan eenig-

: zints krom na het beloop der circul-fnede, uit de nagel B. die totde
fcharnier dient : indezedwarfe ftukjes zyn verfcheide gaatjes^ waar
vandiegene, die voor ons oog leggen, zo wyd zyn dat de fchroef D.
zonder draaijen daar doorgaat, gelyk ook het gaatje in het lange ftuk
A. met zulk een wyd gaatje voorzienig; dog de gaatjes inhetagter-
ftuk zyn met een moer voorzien, waar in het fchroefje D. ter aan-
eenhouding der beide vlakke ftukken, wel fluit.I
Fig- 9. Verbeeld ecnTroicart, welkers\'pyp van derende plaat tot aaa
zyn eind vyf duimen lang is, om, wanneer byeen volflagen opftop-
ping van water, met geen catheter in de blaas te komen is, met de-
zelve door de bilfteek tot in de blaas te fteken , het waier te ontlaften,,
en dezelve vervolgens na bevinding van zaken, daar eenigen tyt bin-
nen te laten._ Deze grote lengte zal aan zommigen te groot voorko-
men, maar indien men overweegt, hoe dikke, lyvige en volwaffene
perfonen op die plaats, waar men ter zyde der Jnus van de fteeü
opereert, een zeer uitgeftrekte fpatie tot aan de blaas beflaan, zo is
het nodig dat we deze lengte gebruiken ; te meer om dat de pyp circa
ter lengte van een duim tot in de blaas moet zyn en blyven, dewy^
anders het eind van dezelve wat uitfchietende, ligt buiten de blaas
komt te raken , die dan veeltyts daarniet wel weder in te brengen is»
dan door deze manier. Men haalt de gehele pyp daar niet weder ijit »
maar men tragt dit zagtelyk door verfcheide bewegingen weder in te
voeren, dog dit niet doenlyk zynde, fteektmende ftift daarin, en
dat weinige dat hy te rug gefchoten was, fteekt men op nieuws

de behoorlyke weg tot in de blaas weder door, zorg dragende, den
Redtum niet té raken, waar toe de fterke uitfpanning der blaas\'niet
alleen veel nut doet, maar om de weg wel te ramen fteekt men de
vinger in den ^naj.

A. Vertoont de gedagte zilvere of goude pyp, vyf duimen langen
■ twee a twee en een halvelyni)i^7«É\'r(froverdebuiten-oppervIaktedik.

B. Het ronde plaatje dat een halve lyn dik en eenduhn over kruis\'
breed is: dit plaatje moet zeer wel aan gedagte pyp gefoudeert zyn,
om welke reden in het zelve een gat gedrilt is, daar de pyp net in paft
en twee lynen daar uitfteken: dit uitftekende ftukje moet wat wyder
zyn als de pyp zelve, op dat, wanneer men in de blaas zoude willen
fpuiten, de pyp der fpuit daar gemakkelyker zal konnen binnen gaan,
en beter voegen, behalven dat ook de ftale ftift daar gemakkelyker
is in te brengen.

• C. C. Vertonen twee gaten waar in men de lintjes brengt, om de
pyp vaft te maken, en die aan banden tuflen de benen, als die der flap-
pe breukbanden, te binden, ten einde de pyp niet kan uitglyden.

D. Het lange gat in de pyp dat over hec vlak van de ftift corre.
, fpondeert, om te weten of de pyp voldoenend in de blaas is, eerv/e
\' f"^ uithalen, \'t welk men gewaar word als de pis by en door

het gat m \'t hegtje e. uiikuiTit. Men drage wel zorg dac het eind van
deze pyp zeer dun, en om het ronde deei der ftift by de punt wel
fluit, op dat het inbrengen gemakkelyker gefchiede.

e. Is een gaatje dac tot op het vlak des ftifts aan loopt, om\'de vogt
die door de pyp komt, daar door te laten, waar door men overtuigt
Word, dac de pyp wel in de blaas is.
• g. Vertoont een witte ftip of klein knopje van ivoor inhet zwarte
^oute hegt, om aan te wyzen waar heen het plat der ftift draait, om
dezelve over die opening te ftellen, op dat tuflen de pyp en het vlak
\' des ftifts een halve rondte ruimte blyft, waar door de pis ter betui-
Sing dat men in de blaas is, uitloopt.

H. Is de punt der ftifc, welke driekantig en welfnydendeis, waar
^ede men de doorboring maakt, na welke doorboring tot in de blaas

10. Wyft een kromme Troicart aan, waar mede men de operatie
. \'^an het d\'oorboren boven hec Os pubis volbrengt.
, A. A. Vertoont de zilvere pyp, welke zo lang en wyd is als de
^ "doorgaande,- maar die als een halve Maan gebogen ftaat.

B. Het plaatje, dat op de pyp wel vaft gefoudeert is.
, C. C. Zyn de vier gaatjes waar van men het zelfde gebruik voor
. "Endjes, neemt, als by het voorgapde plaarje gezegc is.
, , ö. Is de driekance punc die zodanig in de pyp gefoudeerc is, dat
. . deszelfs uiterlyke kant.met de rand van de pyp gelyk ftaat j op dac

by bet doorfteken met de rand van \'t zilver ^^tegê^ dukaat der bl^as
die door de priem gemaakt was, en kleinder gat \'alsde dikte-van\'t
zilver zoude zyn, maakt, niet blyft ftoten.\'. Om deze reden maakt
men de ftale priem wat dikker in zyn rondte als de buiten-oppervlakte
van de ziivere pyp, die men dan aan zyn agterzyde zo diep in vylt,
dat ze in het gat van het zilver fchiet, en daar in »tot twee lynen keg-
te gefoudeert word, waar na al het overige ftaalgelykmetde zilvere
pyp gevylt en opgemaakt word, blyvende de driekante ftale puflt
omtrent tot vier lynen buiten het zilver uitfteken, .

e. e. Vinden zig agt langwerpige gaten even boven de ftale pniat,
om het water te ontfangen , en vervolgens dooAT depyp uitB^ ineen
pot of bekken te lozen.

Aangaande het gebruik, zo heeft men ten principaaJfte waar te
nemen dat men de top der voorfte vinger van de lini^erhand op de
peerwyze mufcul tegen het Os pubis drukkende vaftzet, om; de piïnc
van deze vafte Troicart daar naaft over het Oypwto met een overwip-
pende handgreep naar het bekken met genoegzame gezwintheid in
de blaas brengt, van welkers binnenkomen wy door de komft van
\'t water overtuigt worden.

Fig. II. W^\'ft een buigzame zilvere buis aan, die, fchoon ze, alsde
ftift daar uit is , regt word, evenwel door de kromheid van die ftift
dezelve figuur heeft als de zo even befchrevene vafte Troicart. Deze
zilvere buis word gemaakt uit platagtig vierkant getrokken .zilver-
draat, het welk om een andere gladde en harde draat, wei tegen
den andere met haar vlakke zyde gefponnen of gedraait word, waar
door men een beweeglyke zilvere buis A. A. formeert. Deze word
aan zyn eind b. en in een gat der plaat C. by een gefoudeert, op dat
de einden onderen boven niet van den ander los raken, hetwelk by
C met tin, en by b met zilver-foudeer kan gefchieden.

Dic hegtje, het plaatje en de ftift zyn\' als de gemene Troicartsg^\'
maakt, alleen met dit onderfcheid, dat deftiift een circul-fnede maakt?
na de kromte dic wy verkiezen, waar na de pyp, als reets gezegtis?
moet voegen. >

Omtrent het gebruik doet zig een zwarigheid op, dat is, men vin^
het uiteinde der pyp b. veel te dik, na proportie des ftifts die daa«^
doorgaat, en dus, als men de vliezen der blaas met de ftale P^nt
doorboort heeft, en veel kleinder gat als het zilver nodig heeft,g^\'
maakt had, zo blyft die dikker pyp daar tegen ftaan, en wil in
blaas niet, zodanig dat het water voor een gedeelte wel uitdeblaaS
loopt, maar valt meeft in het celluleufe tuflèn het Peritonaum en ^
Os pubis. Tot welk ongemak ik tot heden geen andere verbetering
heb konnen vinden, dan aleer men. met die Troicart üeekt, meteen
lancet zulk een fteek te doen, dat de pyp door de vliezen der blaas kan
heen fehièten. Waar na men de ftift die gebruikt is, daar uithaal |

terwyl men de pyp zo lang tot de toevallen bedaart zyn, daar in laac
Iteken, om het water gedurig te ontlaften. \'

^^g\' la. Vertoont een zeer nut werktuig tegen de onwilhVe afloon van
t water, \'t welk in manier van een breukbtnd moet ged afen ^rdlf

VEERTIENDE TAFEL.
% i. Vertoont een gemene klifteerpyp uit ivoor gedraait, welkers

A. Deszelfs agterfte eind dat dik en breed moet zyn en
p B. een dikke fchroef om op Fig. 2. te fehroeven.

kan: ikhebfteszelfsmakmgen gcbruik-op de 105B. bladz. befchreven
m- 6. Vertoont een zo genaamde Ipattér van ivoor in maniere als een
Ipüit gedraait, waar mede dunne, koele en lenig makende-zalven
tegen de ongemakken die zig voor aan m \\ïa Intejlimm reStum b--
^inden, door ae^Ray worden ingebragt.

B. Deszelfs pyp die kort en met een ruim gat voorzien is welkê
met dezelve zalf, daar men méde zal fpatten, gefneert word óm
êeinakkelyk in den Anus te gaan. \'

pformeert zynde, veel gemak geeft om de zaif die in een zilvere
^ep-ei over Wat vnür, even vloeibaar gemaakt is, in te gieten dft
gefchiet op de volgende manier: Men vat de fpatter daar de ftamper
r^ts uit is, tuffen de voorfte vinger en de-duim van de linkerhand over
^ind, terwyl de pink van dezelve hand hèt gat der pyp ftopt, dan giet
^en de zalf daat in, en men zet de ftamper daar op,om als de pvo
^ü de Amis gebragt is, ledig te fpatten.

ïiy gebragt word. Men kan ligt begrypen dat dit onderfcheid zo veel
mo£^ zyn, dat de llamper maar even kan door de koker glyden, want
indien het te veel was, zoude de ftofFe, indien zy niet gemakkelyk uit
de pyp wilde, haaftig te rug komen, \'t Is nodig dat eer men de zalf in
de fpatter doet, men deszelfs pyp wat warm make, op dat zy niet door
\'t ftollen verftoppe. Deze ftamper moet overal even dik en aan zyn
eind plat met een gebroken kant zyn,en een lyn van dat eind doet
men met een fleufindraaijenvantwee lynen breed, diemen met werk
omwoelt, niet zo zeer om dezelve als zuigers te gebnuken, maar
om te beletten dat \'er niets of weinig van de zalf te rug kei^.^,

E. Is de knop des ftampers die by f. met een hol gedraait is, om
als men met de duim drukt,vafter plaats te vinden dan dat het rond was.

fjff, 7. Wyft ons een blaas aan, uk de Hr. Nicol. de Blegnygecopïeert,
om den uitgezakten endeldarm in te houden, en alwaar men deszelfs
uitlegginge duidelyk kan vinden, als

Indien men zig omtrent het gebruik van deze machine verder wilde
informeren\'j zo kan men deszelfs byzonderheden by boven gedagte
Schryver op zyn 258. bladz. en \'t vervolg daar van, nazien.

Fit. 8. Vertoont een vÇyrm^ofoOTMJ van de befte aart en bogt, om welke
reden ik dezelve kan aanraden in die forme te gebruiken, zon der dat
nog in figuur of uitgeftrektheid veel verandering gemaakt word.

B. Het breedfte en holfte der fnede , met welke plaats zelden geo-
pereert word, alzo de Syringotomus niet ligt zo diep vereifcht binnen
te gaan.

C. Vertoont het ftilet, hetwelk uit taai yzer, of nog beter uit zilver
moet gemaakt zyn, het yzer is aan de Syringotomus ge£mecd,m?Ld.v het
zilver is op de plaats f. daar fchuins aan gefoudeert. Om zig wel van de-
ze te bedienen, moeten dezelve wel flap en taai zyn, en daarom ffloeC
inen die, \'t zy yzer of zilver, zomtyts gloeien, waar door ■ eweek eH
buigzaam worden om ze te konnen zetten nadie%uur,ias men oor-
deelt beft te zyn en na het beloop der pypzweer te konnen inbrengen. .

«it te leveren, om welke reden het niet manqueren moet in dieru.
genoegzaam taai yzer te leggen, om het afknappen te beleen
Dog mdien de fifttil binnen blind is, dan dient men het ftilefftevl^

Wryvmg of fnydmg te maken, tot dat die knop door het binnevlies
aer dpm komt te pafferen, het welk niet zoude konnen gedaan wor-
den, mdien het ffcilet niet lievig genoeg bevonden wierd, waar door
menigmaal heel hoetelende heb moeten werken

Vertoont een Syrhgotomus van een andere óf halve Maans
, Sze bogt, dog wegens de maniere van making en ftof niets onder-
fcheide met de voorgaande, dan .dat deze met een hest voorzien is

■ Zommige Heelmeeft:ers zyn van gedagten, dat men by de fiftuls
Qie binnen blind zyn, aan het eind van het ftiiet een fcherpe punt

^^ doorboren, maar om dat men
J^et deze hgtelyk een nieuwe weg maakt, en buiten de fiftul loopt,
zo^gebruik Ik die zelden vooral als ze hoog opgaan en lang zyn
dog ku.t z:ynde.en gemakkelyk te bereiken, zo können die gebruikt
Worden, wanneer men een boiietjo diapalma of wafch daar o^ef
om dus zonder eenige delen te raken, het kanaal te vervole;en en aan
het eind gekomen zynde, door te boren, hetwelk om deszelfs fcherpte
op de vinger die in de Jnus gebragt is, niet kan gefchieden. Hierom

D. De fcherpe punt van het ftiiet met ftippen getekend, of het
«aar aan vaft was. ^ i-r b «j ui uct

Deze twee einden heb ik \'t een meteen rond knopje en het ander
ï^^et een fpitfe punt aan een en dezelve Syringotomus verbeeld oni
Plaats op de plaat te winnen, waar uit men verkiezen kan naar dat\'t
operatie vereifcht. ,

I • Vertoont het Speculum , waar van zo even over de XIV. Plaat by
Jig. 9. gefproken is, \'t zelve is uit gemeen zilver gemaakt, op dat\'c
aoor het aandringen by de nodige bewerkinge niet zoude verbuigen,
«og deszelfs vermeerderde bogt ons zoude misleiden.
A. Duid ons een geut of fleuf aan, welkers holte twee lynen diep,

en deszelfs wydte agter by het handvat fes lynen, en voorby B. circa
vier lynen breed is, . , .....

B. Is het einde der ileuve die lepelswys als een haakje de ronde
knoop of de punt van de Syringotomus in zig kan bevatten, oin, indien
we deze met de vinger ter uithaling toe buiten de ^«j/I niet können
bereiken, met dit werktuig te volbrengen. De gehele lengte der fleuve
maakt vier en een halve duim , zynde voorzien met een rand ter dikte
van een quart of halve lyn, dat agter by A.meer alsbyB.moetzjni»
wel zorgende dat de kant rond en glad gevylt en \'t gehele werktuig
opgepolyft; is.

C. Is het handvat, het welk na redelykheid in dikte toeneemt, ten
einde de plaats by D. genoegzaam ftyf is, om in onze werking het
ftilet tegen te .houden, het zelve moet doorgebroken zyn om \'t deS
te vafter in de hand te konnen houden.

D. Is de plaats van de bogt die het handvat moet hebben, want
indien het daar niet gebogen was,zouden onze vingers het zien van
de werking beletten. De ^^ehele lengte van het. begin der Üeuf tot aan
het einde des handvats vereifoht drie en een half a vier duim ^ wel-
kers uitgeftrektheid, of liever het gehele werktuig, wel moet opg^-
fyk zyn, waar door men aan zilvere, ftale en kopere inftrumenten
een fraai cieraad geeft.

Fig. 2. Vertoont twee ftiters van zilver aan eenwelkers, einden vol-
gens deze onze afbeelding gebogen ftaan,om de fiftuls die van bin«
nen blind zyn, indien her mogelyk was, te ontdekken, dogiudien
deze zo gemaakte haken of bogten te wyd ofte te eng, te kort of te
lang zyn mogten j, dan kan m\'en dezeive, na ons goedvinden verbui-
gen , en daarom mag men dit werktuig uit zagt zilver maken of te
voren gloeien» / -

A. Het midden der twee ftilets, alwaar het dikkerdan aan de ein-
den is , ora dat men met die plaats de meefte kragt doet.

A. Het begin van\'t ftilet waar in een platte hoiteis,dathetdepnn^
B. van fi^". 4. in zig kan bergen. "

Fig. 4. Verbeeld een lemmet van een kromme Bißori dat uitzyn fchi^\'
patte kas genomen is, dog fchoon het daar nóg aan w.as,zfö kondS
zulks niet fchaden. \'

Syringotomus wilde gebruiken, in de opening A. van fig- fteek"^\'
om de Fißula ani of\'andere gebreken te opereren.

Als ik in verfcheide gevallen dit werktuig gebruike, dan heb ik
in myn zakkokertje het zelve gereed, ik breng het ftilet altyt \'eerft
h^fL- ^^^ geopent dient, waar na ik de punt van het mesje in

^aakt men dus: Men neemt een ftrookplat zilver dat men wel gesloeit
geworden zynde, op zyn kant,als tot vierkant en rond flaat
^ol op een duim breed van het boveneind. Dit eindflaat men plat en
ana: dan neemt naen een ftukje koper, yzer of.ftaal even van de for-
me , maar dunder als de punt van hetmësje, hetzilver weder opnieuw
ëegioeit zynde,flaat men het zodanig dat het even als ineen fchede
,^it,wa.ar na men aan de kaftten, die- tegen den ander moeten gefou-
deert worden, gelyk tégen een zet, de holte met trippel vult, en
, eryolgens aan een foudeert, weder opzuivert enz., om tot het se-
^^^ruik bequaam te maken.

ï Verbeeld een wiek, die zo haafe als men met de fteekwieken te
erbind^n niihoud, men komt te gebruiken: deze maakik uit ftof van
wit imdt en met van draatpiuWi, wyihet ftof handbaarder enzaner
IS, en voornamentlyk beter in de ^nm kan gebragt^worden.

A. Is de plaats die men befmeert zynde over de Jnus moet lejrgen ,
terwyl B. als nederhangende gezien word. Wanneer nu deze wiek me?
een dunne zalf^beftrekenis, ^vord dezelve op A. meteen door mv
in gebruik zynde ftilet, dat platagtigrond, effen en glad is, langs de
opengefnede fleuf in den Jnus gevoen.
■ \'g-6. Vertoont dat ftilet circa fes duim lang met een oog, tot handvat
dienende, welke met zyn rondagtige punt op A. Fig. 5. gezet zynde
Zonder daar door heen te drukken, in den Jmu- gefchoven word,het
welk gemakkelyk gefchied, wanneer men in die tyd den Lyder den
fnus wat doet uitperffen en het zo genaamde HaaiWmer pUikzel of
j^^/\'of van lint gebruikt.

op het been moet doorgaan, en voornamentlyk hier in deze plaats de
^yt betreffende, waar van op de 1104 bladz. breder gefproken is.
iJ;HVaar, wanneer ik van gedagten was in \'t geheel niet meer dan 14.
Mfelen in \'t koper by te voegen, en dus deze figuur op mvne te-
jening geplaatft zynde, is dezelve door den Plaatfnyder buiten myn

ennis op deze 15de geplaatft, verzoeke derhalvendeze verplaatzing
f bovengenoemde bladz. te corrigeren.

been gedrukt word, terwyl de duim D. op een plankje, tafelot^
ander!, daar de vinger op legt, ftyf ruft, op dat de infnydmge bepaal^
en zonder uitüippen mag gedaan worden,het welk inzonderheid öY
het fnyden op heï hooft te paife komt, om dat als de fnede van he^
mes by de pimt ftomp word, ligtelyk wil wegglyden, voornamen M
zo het op een hellende oppervlakte ftaat, het welk verhinderd wor^

nier heb ik op andere piaatfen i-n dit Werk reets voorgehouden, de-
wvl die nutte handgreep te veel door waanwyzen verzuimt word, d ^
het mes by wyze van een pen houden om mede te fchryven, en alana
het werk zeer onzeker uitvoeren. \' , .

V. R pn O Wvft befcheidentlyk aan hoe ;men de peeshegtingen dooi
WbSden onL-fteunt; welk verband, fchoon deafgehouwene,ge-
£nldem of gebroken pees niet gehegt was, evenwel zoude m ftaat
zyn de helin|e te verzorgen, waar v|n ik genoegzame voorbeeWen
Sb Van dele omftandige zaak zal ik hier mets zeggen , wyl ik by

de uitlegging van deze bewerking in myne aanmerkmgen over dezo
operatie, op de 1123. bladz. eerfte colom, die manier duidelyklicb

maM nSt iyn, ten einde wy zorgen datdezeiyeniet dwars of reg
Äs ook niet tot op de helft, fchuins doorftoken word, maar de \'
. zdft fteek moet fchuins , even of gelyk met de onderkant uitkomen.

B B. De ingang der naald.
C. Het uitkomen der zelve.
D Deszelfs fehuinfe loop met flippen aangeduid.
Be 10. De twee hoogftaande fchyven of dubbelde katrollen, die by
machine tot de reftaiiratie van het ontwrigte opper-armsbeen op i-
ode ülaat fig. 12. in plaats van maar twee enkelde op dezelve vertoon^
^vn zoude behoren om door deze een vierdubbelde kragt uitte wef;
ken\' waar over,by de uitlegging doenmaals gehandelt is, en derlj^^
ven\'geen nadere explicatie vereifcht, wordende deze op dezelv^
wvze zo op het lopende als het vafte ftuk hout met fehroeven
hiL verbeeld zyn, vaft gemaakt, en het beloop van het touw ƒ
deszelfs fchering zeer duidelyk door de nagel aan het een eind,\'^

jDe CyfFers betekenen de Bladzyden, en de Tal-letters
A. B. enz. de Aanmerkingen over de Text op
dezelve Bladzyde. Z. betekent Ziet,

blaazinge, rokinge te fluiten. ic68. W.
Aangezicht (^Facies) , Puiften. Z. Bioed-
zweeren.

—- Buskruid daar uit te halen. lOf. np
—— Schurft, hairworm, dauwworm. Z.
Schurft,

- als de diepte in de Endeldarm geflo-
ten , en de Anus open is. io6j. Q.
- gefloten, en 2yn opening in de fche-
de der Lyfmoeder gaande, loöi
-- UitwaJJen Knobbelgeüwellen , Ha-
nekammen , Wratten , Vygweizen, en
fponsachtige Uitwaflen. ic66. V.- 117Ó

— kan zo lang, als een Ei, niet uitzak-
ken. 1062. li,
-—■ moet ten eerften weder ingebracht:

——• Bandage met een Werktuig. 1065-
Aars- fijiul, verfcheide zoorten. 1071. X.

IC91. K. 1093, M.
~ zyn niet gevaarlyk. 1089. H.
. \' — zyn zeldert mét eeldigheid. 107^2.

fpuic-middeien te zuiveren. 1084. D.
—— — die van buiten blind zyn , moeten
gefneden worden. 1085. E. io8ó. F.

■■ — moeten omzichtiggefondeerd wor-
den. 1075. X. 1076
— Carieufe , Carcinomateufe , met

/^ars fifiul\\ met de Schaar te liiyden is on-
dienftig. io8{.B 1083.
— — te doorbinden is onbezonnen.

— — — na de Operatie te verbinden en te
geneezen. iq8ö. ic87\' G. lo^o, iif t. 1152,\'

Lyders. lopo. 1091. L 1092 K. 1093. M.
Aars Jpiegely\'va Aambeien en Fiftuieri te ge-
bruiken. {070. io72;!Ó75\'. X. 1082. B. 1096
Abfee£us^ Ettergezwel. Z, V\'erzweerïng.
Achvlis Tendo. Z. Peezen hegten aan de

Voet-hiel.
Achter-barJJenen, Z. Cerehellum.
/icromium, Ankerbeks- uiifteekzel. Z. SchoU-

Adewpyp, Z. Lugtpyp.
Ader^ holle, (Vena c^va) , wonde is doo-
delyk- Ï36
Ader-breuk of fpat (Varix). 292. 1,23.

—— —— de Hüofd-ader is met minder ge-
vaar te fteken , als de Lever- Milt- en
Middel-aderen« 4Ó1. N.

de Cepbdlica , of Hoofd-ader is even eens
om te laten \' 4^9
■ ■ . is nu itï de mode, maar de Pezen
zyti te myden. Z.
---- bet water om de Hand racet warm

Aderlaten ,op deViet, CepbaJica en Saphana,
de Hoofd- of Moeder-ader is even eens
om te laren. 470

48z. O. 483. P. 48f. Q. 1,;;
— Quetzing der Zenuwen of
480.481. N.
—- Untlteking daar van te ver-

JEgilops. Z, Oo^-traan-fifl-ul.
^fg^^m^ hy f^e Parienr, die niet opftaan kani
mits een Koi bed te maken. 228. Y.
Afzetten, der Ledematen , Amputeercnl

_—— ook by ontwrigting , met verfcheu-
ring der banden en peexen. 257. C. j-69.
.—----van den Arm in\'cfchouder-gevvrigt.

■— der Beenderen , most zo gefchie-
den, dat al het quaad wegkomt; anders
het niet dient. W.

—derBorrt. Z. Borft afzetten,
—— van het Dyebe^"\' S^?- Z, Dyebeen.
der Hand, onaer en boven-Arm.

— der Vingeren en Teenen. 5-70. W.
—— der Voeten en "t Scheenbeen, ƒ84.
moet niet in \'c gewrigt gefchieden.

Jlabafler zalf. Z Oog zalf.
Jlbugo. Z. Ooa-vlakken,
Amandelen ( Amygdala) , gezwel, wofg-
gezwel. 809, S32

— verzwoorne te openen. 810, Biï- )
V. 812. W. 844
B—Uitwaflen achter in de mond. 814
Jmaurofis. Z. Staar, zwarte Staar.
Ambtifiio. Z. Verbranden.
Amputeer en. Z. Afzetten der Ledematen.
■^mygdalcs. Z Amandelen.
Anaj\'arca. Z. Waterzucht.
Anatomia- z. Ontleedkonft.
Ancbikps. Z, Oog-traan-fiftul.
Anchihfis, t\'zamengroejing der Gewrigten

Aneurisma. Z. Slagader-fpat.
Angina. Z. Keel-ontfteking,
Ani prmdentia. Z- Aarsdarm uithakken.
Ankerheks.mti!ceekzé QAcromiatti), Z. Sehou^

darm.
hörtet. Z. Slagader.
Aponeurofis. Pee^jge uitfpanoing.
Apoplexia. L, Beroertheld.
Apoßema. Z, Verzweering.
Appel op *c Oog (^Mylony Z. Oog Hoorn-
vlies uitzetten.
Aqua phagedt^nica, om de Wonden tezui?.

—~—— van het OpperarmS\'been (Os hu-
meriy. 228
--- te herftellen. 228. 233. W.a?^

270. 271. 272. K. 1147. IIJJ-
——fs niet voor een ontwrigt Sleutel-
been by het fchouderblad aan te zien. 26g

Armen afzetten. Z. Afzetten van aen Arm.
Arteria. Z. Slagader,
Arteria afpera. Z- Lugt-pyp.
Arteriotomia, Z: Slagader opening.
Articulatlo, Z. Gewrigten.
Afpera arteria. Z. , .

hun vlies befloten.
Atonia ton hlepharon, Z. Oogleden neder-
hangen, ,
AtretS. Z. Schamelheid hppen tzamenge-

B Aar-móeder {Uterus) , infpuiting. 530.
Z Lyfmoeder.
^Ballen {Teßes, teßicuH). Z. Schamelheids-
ballen.

Balzak (iScrotum). breuk. 897.9\' f - 9\' 8-11 ƒ i
____ communiceert met de Roede door

het celluleus vUes. _ , , 9f4- M.
„„^ Aderbreuk. Z. Ader-breuk.
^ tegennatuurlyk opgezwollen van wa-
ter en wind, is eenoneigendy-kebreuk 918
—. eigentlyke Breuk is van darmen oft
net 91S. 979

874. iiji. IIJ3. 1176
Balzem, Wondbalzem, ettermakende. 1001
Band., ^Bandagien. Z. Verbanden, Wind-

Bandagien, Imchtekn , Konfen om de ge-
zwollene Beenen. 380. S. 1124. ï 130
Bandes. Z. Windzelen.
Banden der Ledematen. Z. Ligamenta.
Marine , door Klifteeren te bevorderen.

\' hec Kind te doen keeren, 1032."
—als de buik voor de mond legt. io5\'o
-—- als het arratje voor uit komt. 1033

—— aruficielle aan te zetten. 5\'84. S. 591. Z.
Been^ Armbsen. 1.. hxm.
Been bederving. Z, Caries.
Been-hoor. Z. Cranium doorbooren. Werk»
tuig,

—van de fplinteringen en vreemde ftof-
ren te zuiveren. 47- 198, 201-; V.-202.

. , 190» inj

777: hec uitrekken en zetten moet
jefchieden. 199. 200. T. 203. X.

in gebruik \' «iet n^e^r

ontflekingen moet men niet
aanitonds zetten.

— Ontfteking te geneezen. 201
gecomponeerde, en niec fpiint-rs

moet men met trekken, Si.T 4 \'

—~ met fpalken te verbinden, \'303"".

205. Z. 244

Bee^^ gezive/fen. Z Water-gezwellén.
£ieen, bet heilig, {Osfacrum),Z. Been breu\'

BeÈn^ kaakbeen^ 2. Kaakbeen.
P>eeiï.kanker. 7.. Wind-doorn.
Been kneuzingen, 2. \'Kneuzingen,
Bêen-knohhel, uitwaflen {Exofiojis), 092

Beenfhreuhn-, mee pleifters te verbinden fs
niec aJtyrf nodig. _

--— Windzels. 38. uö. 204. 216

——. met te vaft te binden. 205, Y. Z.

--aan den Aria, wel te leggen. 206.

, A. 207.

•--— aan de Beenen, wel te leggea. 206.

. „ . ß. ,207. G.D.

■ Boekbanden wel te windefl.

210. F. <244. 1173, 1174
- het eerfte Verband .kan 8. dagen.

verbanden te veranderen. 1167.1168
-—-—- met Wpndeate verbinden. 209.

1175. 1174

-- met bloeden. ai3

—• met lammigheid en uitteering. \'

—--- met ontwrigting zi^.^r^.^f^Jiij

— kromme gelyk re maken. 213.1.

--- het jeuken te verdryven. 21a

-- het V^uur te beletten, ofhetLid-af

té zetten. - - ■•-t ^^^

wederom te breken, Ts gevaaftyk.
___, 214. la)

— aan de gewrigten, ftyv te genee^

——— aan cHeiHg-been (Os facrum).

» ^ ^^^

—-7-" aan t Cramum, Né.us, enz.
Lranium^ Neus, enz. __

Moeo,^, MAt^y gczwoiiené\'te\'zwachtelen.

361. 380. S. 1114
---— kromme, fcheve, by Kinderen.

- „ , 1128. II29. S. II7Ö

—— inwaarts ftaande ) \' \' 112S
uitwaaats ftaande ^Fa/gi). 1128

Bm-, Staan-hem, Smit-hen. Z. Scaart been.
Been merg, verderving, uirzecdng te ver
hoeden, 591. A. 624

Been venatting. Z. Caries,
Been uitwjjjm , uitzèiren, fponsachtfge ge-
Zwellen in de gewrigten. 3^2. ,T. i i2j. P.
—in de Werwelen \'\'- 87c. L-
Been-vUes (^PerioJLum) gekwetfl: niaakc zwa
fe .toeväUen: 178. C.

Been vreter, Been vredng. Z. Caries.
BeeitrVuur. Z, Wind-docrn.
Been wonden. Z. Wonders aan de Beenen.
Been-zfe^tem,. SchvYs;tvs._ T. 425-. W,
Beenzweeren. Z, Scheen zweeren.
Been sraesr/»^?, inwendige,Z. Wind doorti.
—— uiïwendige. Z Caries.\' [ \' ^
Beendiren, konnen geen olie nóch zuur ver-
dragen. 4,7. I, 419. P.
Beendertjes uit te KeeJ te halen. S22.

BekkeneeL Cranium. -
Belemmering in \'t Ipreken , van\'t verhemelte
zeer hol zynde. 732 O.

Befiierder QDireQor.^ Z. Onderzoek-yzer.
Betovering. Z. Tover qua\'en.
^Êtjrossw Ledematen. Z. Winterhielen.
Bilnaad QPerimum), EtterhoJreiis of Pyp-
zweeren. 3019. 1021
——, Fiftul te honden.
—— Wonden te verbinden. nji
—— infcheuren, in de baring. 105-2. K.
Bilnaadfleek^PunEturaPerinai). 1014. ioj7
. de befte manieren. loig
Bißorie, rechte zyn beter tot Fiftulen te fny»
den, dan kromme. 1282. B.

——- Rof2l, het Koninglyke Mes, om de
Aars-fiftul te fnyden. 1080. ß. 1130.
Bhartjes op \'t Oog. 2. Oog vlekken, .
Blaas Ql\'^efica), te fondeeren. Z. Sondeer en.
Catheter,

Blaas^ Breuk {j^ernia, vefKd), 935. X,
-- Excoriatte na hec Steen fnyden , fpuit-

Blaas trekkende middelen. Z. Veficatoria.
Blaauwe vlekken {Sugillatio). Z. Kneuzin-
gen , Aderlaren-toevallen.
Bladder trekkende middelen. Z, Feficatoria.
Bitpharón atonia Z. Oogleden nederhangen.
Blindgtzwel\\TaJpd), Z. Gezwelin hun viies!
Blmli buiten gevaat. Z. Kneuzingen, Ader-
laiencoevaüen.

B. 71. L 83. W. 141. E.
by\'rbeen afzetten. 578.(3). 579. L.
van de Krop-flag-ader aan de Hals
(Camisj. ^ 8iy.Z. 817. 818. B, G.
in de Kanker uitfnyding. Z. Kan-

kwaam. 87.88.B, 138.139.C.500.D.589.Y
——— met Tournequets. 88, 89. C. ICO.K.

——— met Plukzel. 1094-
----- Byc-middelen {Caußlca^ zyn te ver-
myden. Sy- Y.
—— inwendige zyn fchadelyk. 9°
Bloed ßempende Machine. 49°-
Bloedfiorting^ by Wonden. 44. 45.54. 8J,

^ verfcheide oorzaken. Sdp. L. 87°- ^IK
verfcheide zoorten. .807. L»
--ontftaan door verdrsaving^ der Wer-
velen. 867. L.

dikwils meer bedorven. 871. L. 873
•--door hanging in een ftoel te genee-
zen. 872. L, 873

Borfi\'doorboring , opening {?aracenthe(ii)-,
befchryving. 134. Z,(a> 85Ó.0 8f8. E 861

——, daar by de Pkura wel te fondee-
ren , dat ze niet aan de Long aangegroeit
is.. ,

Borß-etter. Z. Etter-borft.
Borfl\'fißulen. Z- Etter-borft.
Bord-sezweU buiten tuflchen de Ribben.

310. A.B. 857. E. 864
Borß-kanjer, 84^. Z. Kanker.
Borß-kneuzing^ vereifcht de Paracsntheß$.
181. E, Z. Kneuzing.
" Borjl-kmeßgezwel. Z. Knoeft-gezwel.
Borfl-ontflekingmet gezwel. 307

—— om verzweering te verhoeden, 310. B.
Borfi tepels Z. Tepels.
Borfl verbanden. ^1^44

Borfi verhardingis niet altyd in Kanker
veranderend. 308. Y. 311. C. 313. 04J
Borfi-verzns^eering., te openen. 311. G. 312

die niet in de holligheid der borfl
doorgaan, zyn ligt te geneezen.
—— die doorgaan , maken Pypzvveeren,
Etterborft, feering. - 129

—« uit te zusgen. 84a. K, S44. 845"
Bourdonets. Z. Wieken.
Branden, Z. Verbranden, Cauteria.
———\' met de Moxa, S^^- 534

Brand pleifler. Z. Pleifter,
Brand-voerktuigm , dadelyke (ü£tmlia). Z.
Cauieria,

met de Moxa. Z. Branden.
Brand-yzer, Z. Cauteria.
Breuk., in weeke deelen (^\'ernia\'),\' 292

— — uifwaartfe Lies-breuk, Z. Dye-breuk.
_ — Vleefch breuk. Z. Vleelcn-breuk,

! — — by Buik-wonden tot aan de Penszak.
I IC7. ii6. 898. G.
^--by de Buik - hegting te verweeren,

> -— le behandelen. 905. F. 934. 979
—— —~ rnet koud Water aan te leggen.

Breuk-b\'inden., allerley zoorten. 979 iij"\'
—— in da Balzak Darm breuk. 9«9- Q.

-—— van de Armen , Handen - Vinger-
beenderen. 227, Z. Arm - Hand - Vinger-
breuk.

aan \'t Cranium ^ Z. Cranium.
— van de. Duim. Z. Duim breuk.
. van \'t Dye been. 232. Z- Dye been-
——. van \'t Heilig beea. 223. 227, H51
x&ïi \'h Heup-been. Z-. Hetip-been.

—van \'t Staart-been. Z. Staart-been.
—- van de Voet-beenderen. 243. Z. Voet-
breuk. ■

Breuken der Peezen, Z. Peezen hegting.
Breuk ■ pleifler , in Scheur breuken. QOg-

zyn meeft Dye-breuken. 897 B.
--- is van Etter gezwellen wel te onder-
fcheiden. 30J-, V J3Ó. G. 89S. D.
_— met banden te geneezen, 900
—— moet altyd met een Breukband inge-
houden worden. 900
Buik-doorboring {Paracentbefis. 877

g,p. S80. (a). 881, P»
wanneer het Water in beide zyden
niet uitloopt, §83. R.

Buihgez\'wdkn en Zweeren^ zyn van Breu
ken wel te onderfcheiden. 898. 899. D.
Buik«hegting ( Gaftrorapbia ), Buik - naad,

— die niet tot in de holligheid door-
gaan, zyn fiiet gevaarlyk. loS
—- die de Buik fpieren doorfnyden, ma-
ken ligt een breuk. 106. 107. 116

hoe te behandelen, sis de Darmen
uitgefchoten zyn. 108. ilo. 117
_zjn by üirgefchotene Darmen te ver-
wyden. lio. III. O. 112.P, 139. C. nqo

Bulhn^ in de Lies, niet voor een Lies-of
Darm-breuk aan te zien, 90Ï. 324. M.
-—~ in de Lies te verbinden. 1151. 1176
Builen^ Peß builen{Qüfbuncmi^, Peß-kolen,
Pell-blaren, 322. 324, 333

tot verzweering te brengen. 341. Y.
--- — Verzweeringen heelen zwaar-
lyk soaAer Kron.-JfisT _ 34t

— worden door blaar-trekken ver-
groot. 340. X.
Buskruidt uit het Aangezicht te halen. loy.

(^Mfarea feElio. Z. Keizerlyke Snee.
^Calcaneus. Z. Voet-hiel-bean,
Cdhis (Eeld)., by Ettergaten en^ Zweeren.
359. Y. 400. 400. 410. K. 411. F.
ß 2 Caihs,

____ door ßytmiddelen weg ce ne-
men, 4:9.410.1020.1080
CaUus (J\'F^^Oy ^^i^WafTen by been-breuken
te beletten. 195, 196. P. 208. 211
________ raaaktde Beenen flerker. 210. G.

Cancer. Z Kanker.
Cambdfides. Z. Veßcatoria.
Capeline. Z- Hoofd-verband.
Ciipiftrum fimplex Êf duplex, de enkelde en

band. Z. Hoofd verband.
CcrbuncLili Z. Builen, Peft-kolen.
Carcinoma. Z. Kanker.
Cafies {Beenvreter), zyn Zweeren aan de
Beenderen. 389. 392. 4«ö

zuur, die het been raken. 417. I. 419. P«
—— is aan de gewrigten zonder afzetten
onheelbaar. 417. K. 418. 423. V.

. aan de Ribben te geneezen, 850
—— van Verzweeringen uit ontfteking,
als ze niet by tyds geopend zyn. 303

Carotis. Z, Slag ader aan de Hals.
C at pus. Z. Hand, Voor-hand.
Cartilago. Z. Kraak-beenderen.
Caruncula, Z, Pisgang vleefchachtige üit.
waflèn.

Harnas tot de Borft.
Cataplasma. Z. Pap.
Cataracta. Z. Staar.
Catbarri. Z. Zinkingen.
c^thêter. buigzame.
• . by Mans-perfonen. pS2 99c

Caufiica, Corrofwa, Ejcbartica, Bytmiddelen,
om Verzweeringen door te byten. 304
305. 30Ó. W. 337. V. s2S. V. 535"

om de Slym-prop in de Neus te bran-
den. 7fo. C.
—- om tegen de Tand-pyn aan \'t Oor te
"branden. 737. T. 787.

Cereheïium, AclMrbarJfenen , van bloed ge-
drukt onder \'t Cranium., is dodelyk. 173
Cerebrum. Z. Harflènen.
Cbdlaiiim, Strontje. Z. Oogleden gezwel.
Chancers. Z, Schamelheids-Teeldeelen ver-
zweering.
Cbirurgia. Z. Heelkonß.
Chirurgia infuforia. Z. Ingieten,

transfuforia Z, Overtappen.
Cbirurgus. Z. Heelmeefter.
Cicatrix. Z. lidteken.
Circocele. Z. Vleefchbreuk.
Circumcifio. Z. Befnyding der joden.
Clavipedum. Z. Exter-oogen.
Clavicula. Z. Sleutel been.
C//Vöm, al te groote, afbinden. 1034

Collum. Z. Hals.
Combußio. Z, Verbranden.
Comprefen. Z. Drukdoeken.
Condu£ior. Z. Onderzoekyzer, Wegwyzer.
Condyloma. Z, Knobbel gezwel. -

Contimns colli., houdende Halsband, Z, Hals.
ContrafiJJura. Z, Cranium, Contrafijjura,
Coniufiones, Z. Kneuzingen.

Cranium . Bekkeneel, Har£lnpan , Beenen
zyn van verfcheide dikte. i6l. w. 615
——^ Fontanel is by eenige lang open. ói6
—— Naden iSutur(&) zyn meer en minder
in geta! by verfcheide menfchen. 61J"
- Sinus frontalis is dikwyls groot, by
andere klein. 616

—— B/osd buitengevaat te ontdekken. 173
—. is gevaarlyk , zwaare toevallen.

Caries.^ of Beenvreting. Z. Caries.
-— Cofjtraßßira of Tegenfcheur word van
veelen geloclient. 1621 X. (3^613

. Kneuzing is door te booren of te tre-
paneeren. 167. 613
-— Ontwrigting , is het van een wyken
van de Harflenoan. 247. 257

de doorboring, om de afbiading te be-
letten. i6j. W. 1Ó7. 171
—----Plaats, waar men niet dooibo-

verlamde zyde gefchieden. 165. Y. 173
\'—---Konfibewerking, en Werktui-
gen. 608. Êcp. 6ro.ör2.H.ói9.y^^^.642

2;;— -— zyn gevaarlyk. 95-, F. 157. S.
CrW^ moeten getrepaneert worden, öj
^fißa. Z. Hane-kammen.

relters-naad. 109. 114. Q. 117, 120. R.
"T——de nieuwe manier met een
fteek gehegt. 120. R, ,21

: ~~ moeten zich aan \\ Peritonaum,
ot anders aanhegten , en groeien niet op
zich zelf aan een. 120. R. 121. 122. S
m V g(/jesl doorfneden \\ fs dodelyk. 123
7- ~ kan echter aangehegt, en een

zonder band buiten blyven. p-o O
Uarm-breuk QEnteroeeky, in de Balzak, Ge^
machts breuk. 918. P. 919

— - beknelde re fnyden. ƒ33\' 934\' X.
-—ingebi^dchte te verbinden. li^i.
——— eenige zyn zonder darmen uitzet-

——• is van een Waterbreuk wel te on-
derfcheiden. ■ ■ 95*2
——« Breuk-banden. Z. Breuk-banden-

plocele). . 936. 937. Z.
— om de Navel, 889
Darm fcheel. MefenterUm.
Darm wonds, is meeft dodeiyk^\'118. 119.1 2,S
--— moeten ondericheidentlyk behandelt

als ze niet te vinden is; hoe te be-
handelen. 124
——— in de dikke darmen, zyn geene Kii
fteerén te gebruiken, maar in de dunne. >12,4
by Kinderen. Z. Schurft.
Deco&a \' [Agnorum: Z Hoat-dranken.
BefeTifif z:ilf\\ de blaauwe, 843
Dentith difficiHt.. Z., "I\'andèn krygen. -
.Oejï^.\'Z. Dye been\', Dye-breukV \'

Di(Sta Z. Levens-wyze. .
Diagnofis. Z. Kennis der ziekten,
Diapb\'ragma of Midielrtf ^^ word door \'t
bloed in\'de Boiil ligt doorvreetem ■ 132
wonde is gevaarlyk. 46. 13Ó

van vettigheden deugt niet in ge-
fchotene wonden. 102. M.
•-—---i vaii verfterkende en refineufe dingen
is dienftig. 102. M-
^ireStar\'y Befiierder.- Z,. Onderzoek-yzer.
Dïfcrimen, her ünderfcheidende Voorhoofds-
verband, Z, HoofH-verband.
Biflicblafis, \'l. Oogleden-hairen, ftekende.
Dijirichiafis , aan de Oogleden. Z. Oogle

flals Z. Hals-windzel.
Bofaires, Verband tot den Arm. 1:155
Dol\'e Hond- Z. Hond.
Dolores. Z. Pyn.

——— by eerftgebooren Kinderen. 732. O.
——Werktuigea. Z. Hooren,hard hoo-

Doorboren, in\'c Oog. Z. Oog troicar.
Uoofviymen bv \'c Koppen. Z. Koppen.
Dramoand. Z. Tournequet.
Druif-bezien (Uvea) uitzetten. Z.

viiès uitzetten,
Druive kern op \'x Oog QMy/on). Z. Oog-
hoornvlies uitzetten.
Druipert (Gonorrbwa) , met Fenus hm\\m.

Dye-been iFoemur^, ßf te zetten, ƒ87. 1172
—- is niet zo gevaarlyk, als anders het
Lichaam gezond is. 588. V.

is gevaarlyk. 234. (a). 282. i ióS
-----— — word aan de hals ligter gebro-
ken, als uit zyn holte oniheupt. 23 j, X.

—---hoe te kennen , of het Dye-
been ontheupt, dan of de hals gebroken
is. 235. X. 281

Y. 12139. 248. 279. iiöj-
—— ömwngiiTi-gfß kennen. 280. 281
—™ is by Kinderen gemeen. sjO:

.11 . , , van het Heup-been verwy-.
ding (^Rekxatio^ , kome merendeels van
fcwendige oorzaken , zinkingen enz. M9--
S79. (b> 280. 1I.Ó9;
— yan hei Scheen-beea zso.

—— is met ftooving niet te ontbinden,
maar met koud water. 916. N. 917. O.
——— in te brengen, of te fr.yden. 917
Dyfuria. Z. Pis-opftopping.

getrokkene.
Eeld (Callasy, Vereeldheid. Z. Callm.
Eeldbeid der Wonden , maakc Etterholtens.
Z. Etterholten.
" Elevator lum. Z Spatel.
Elle, ParyOe regen Hollandfe. 1138. A.
Elleboog, Z, Arm, Onderarm
Emphyjèma. Z. Gezwellen van Lugt, Wind,
Emplaflra. Z, Pleifters.
Empyema. Z. Etter-borfi:.
Encmthh. Z. Ooghoeks uitwas.
Endeldarm Qlntepiinum re&um, Amis)^ word
door ontwrigting des Staart-beens ge-
drukt. \' 248. 2£5ó

Engelfche -kliekte {üachitis\'), Gewrigts ge-
zwellen by Kinderen, kan in de Moeder
verhoed worden. 43 ^ B.

Enterocele. Z. Darm breuk.
Enter0 epiplocele. Z. D-arm- en Net • breuk.
Epilepjia. Z. Vallende ziekte.
Epiphora, Z. Oofitraanetide,
Epipbyfis. 2. Been - aangroeizel 9 Kraak-
beenderen.
Epiplocele. Z Net-breuk-
! Epulis. Z, Tandvleefchs uitwafTen*

Efchartica. Z. Caußica.
Etoile. Z. Srer-verband.
Etter, Materie {Pus), hoedanigheid.

ce houden, 5-98. E. f99
- __ op het Hoofd, of op de Kroon-
naad. 5-97
——• — de plaats- by de t\'zamenkoraft der

—_ — van Verzweering i^lt Ontfteking»
als ze niet by tyds geoP^nt worden. 303

Fßura ofium Z. Been-fcheur-breuk.
Fifiula, Pypzweer. Z. Etcergaten
—. Ani. Z. Aars-fiftul.

Fomentatio. Z. Fotus.
Fontanellen {Fomiculf). Z. Etterdragten.
Fotus, Siovifjg, verdryvende. iZuioi
—— by a%ezette Beenen. 59t. A.
\'—— by gezwollene Beenen. \'381
- by Gewrigten-Been.Knie-gezwellen.

■ f? — - _ _ ^ ^ -----

Excrefcenxicz. z. Vleefch-uitwaflèn.
Exomphalos. Z. Navel breuk.
Exofloßs. Z. Been knobbel, Been-uitwaffen.

■---der Wervelen. Z. V/ervel-been deren.

Etter oogen (Clavipedum). 29s. 1127

----- het veiligde middel. 1127, R.

—— — byhetfnydenisveelgevaar.iïaS.R.

FAcies. Z. Aangezicht.
Fanos., oïStrolade., om \'er het gebroken
en verbonfien Dyebeen in te leggen nój
Fafci&. Z. Windzelen, Verbanden.

Schededer Lyfmoeder.1047,1063.3064. T.
— by Ettergaten verfterkende. 398. X.\'

-— by d Oogen, m uitgedort bioed bin-
nen de Oog-vogten. yjg
—— by Neus zweeren. 7^4. f.
- tiy ae EpuVts in *t Tandvleefch. 793

Steen fuyden. Z. Steen fnyden.
Frmulum penis. Z. Roede-band-
Frontalis, de Hoofd ■■ band van vier Hoof-
den. Z. Hoofd verband.
Fungus, Z. Sponsachtige Vleef uitwaflèu.

Etter-gaten^ t\'zamen te drukken. 397-X.

398. X.

—— — vereelde zyn op te fnyden. 399. Y.

410, E. 411. F. 979
—— — eeldheid door Byt-middelen te ge-
neezen. 1020. 1086
-■" "" — uiet verHerkende Stovingen te be-
handelen. X-
■ — met een Hair-fhoer daar door te
halen. 39S..X. 41 r. F.

--- — in de Lippen te branden, 772. Q.

—— — in den Aars, Z. Aars-fillul.
\' — in de Bilnaad. Z. Bilnaad.

---aan de Borft. 129. 1149

\'- ■\'■ ~ van Breuk fnyden. 9IJ"« 931

»—— — by Ontwrigtingen. ayó

—■"— — aan \'t Oog. Z. Oog-traan-fiftul.

— in het Tandvleefch. Z. Tand-

vleefch-verzweering.
Etter\'gezwellen QJbfceßis\'). Z. Verzwee-

ringen.

— — aan den Aars. Z. Aars etterge-
zwellen.

— ~ in de Borft. Z. Etterborft.
---- in de Buik, zyn van Breuken te on-
derfcheiden. 898. D.
—■ — aan de Vulva, of Vrouwelyke
Schamelheid. io93."\'L.
----können dikwils door fchudden ge-
neezen. 718. G.
Etter-bokens. Z. Etter-gaten.
Etter-oog CHypopyum). Z. Oog, Etter-oog.
Etterjcbeidende middelen. Z. Digeflif-z.a\\?,
Etterflaren. Z. Staar.
Etter zweering. Z. Etter-gezwellen , Ver-
zweeringen.

— in\'[ Oog. Z. Oog, Etter-oog.

\' Pees knoop.
Gangrdsm Z^Koud-VUur.
Gargarisma, Z. Spuiting in de Keel.
Garjhti\'koQrn op de Oog leden. Z. Oogle-
den-gezwel.
Gaftrorapbia. TL, Buik-hegting.
Gebrandbeid- Z. Verbisnden.
Gedarmte (Jnieftindy - Z. Darmen.
GemachtiScrotu^\'), Z. Schamelheid , Balzak.

Gefchoten Kneuzingen of Wonden. Z. Kneu-
zingen, Wonden-
Gewrigten {Articulatie\'), onUeding. Z. Ont-
wrigting.

— Styve te verhoeden , en te herftellen,
25-7- 387- W. 115-6, 115-9
—— Zweeren met Caries ^ zyn onheelbaar.

__— door Cauflicat<& openen. 305". 30Ó. Wi>
—- in weeke deelen, Z. i3reuken.

zwel, Borft-ontfteking.
---aan de Buik is niet plomp te doorbo-
ren, konnende het een Buik breuk zyn»
- V. f30 G, 598, D»

Gezwellen, in hun eigen vlies heßoten^ worden
niet iigteiyk Kankreus. 553. L.
---- — zyn zwaarlyk te verdwynen.

—- haar vlies moet in \'t geheel uit-
gefneden , of met byt-middelen wegge-
bracht worden. yyó, 557. ^ySl^Q.
—-- — van Kiieren, of van ontaarding

\' Parotidum. Z. Klier-gezwel achter
de Ooreo.
Glans. Z. Roede, mannelyke hoofd.
Glaucoma, een Groen-oog is van een Staar
onderfcheiden. 680. Z. Oog, groen;
Staar.

Z Hals wonden.
Hêh aderkum. Z. Aderlaten aan-de Hals.
Halsband^ de houdende (^Ccntinens colli).

—---1- omzichtigheid te gebruiken , om-
trent het affnyden der Mamfpier. 830. L.

—— Aderlaten. Z, Aderlaten aan de Hand.
—— Afzetten. Z. Affecten van de Hand.
—— Been hreuk. meeftendeels een fterke

,—— — is voor Anchilofis, of aaneen-
groeing der gewrigten te bewaaren. 231.

254. 255. 27S. 1158
-— Na-hand C Metacarpus) , uitvier
beenderen beftaande, waar van de bui-
tenfte ontwrigten. 278. iijS.\'iiyy
— —— Voor-hand (^Carpus), uit acht

beentjes beftaande / ontwrigten onder mal-
kander. 278, iifS. nj-p
— Petzen hegten. Z. Peezen hegten aan
de Hand.

Harßenen {Cerebrum\')^ de rechter zyde maaKt
het flinker gedeelte van \'t Rugraerg, de
flinker het rechter. lóy. Y. 173. 614

——— zal geen fhwendige Genees midde-
len ordonneeren. 82. T.
Heelmeeßers - Berichten , Wond - berichten,
zyn verfcheiden, 61, H.

-li.-. 4) over de bekwaamneia van an-
dere Heelmeefteren. 63. H.
■■ ƒ) van ziektens en Verfchillen tus-
fchen gehuwde Perfonen. 63. h.
———. 6) van dodelyke Wonden. 64. H.
——— 7) van verflikten door Strop,
Kooien, Water. 68. H.

Heelmeeflers-Berkhten, nodige V/etenfchap-
pen. om berichten te konnen geven. df.
^ H. 67 H. \'

Heet vuur (Sphacelus). Z. Vuur, het heete.
Heilig heen {Osfacrum\'). Z. beenbreuken

aan \'t Heiüg-been.
Heliodor: fafcia de Band van Helïodorus,
tot de Borften. 1149

Hermapbroditus, is twyfelbaar of \'er M an en
Vrouw in een Perzoon zyn kan. 969, W.
Hernia. Z. Breuk in weeke deelen.

aquofa. Z. Water breuk.
. carnofa. Z. Vleefch-breuk.
.—- cruralis. f femoralis. Z. Dye-breiik.
mcarcerata. Z. Breuk, een beknelde.

.—- varicofa. Z. Aderbreuk in de Balzak.
—— ventofa. Z, Wind-breuk.
-- ventralis. Z. Buik-breuk.

.. ■ umbilicalis. Z Navel-breuk.
Hert {Cor),. Wonde is dodelyk. 46. 136
Herte huilen. Z. Bloed-zweer,
Heup heen (Os Ileum ), breuk verbinden. 115-2
Hielen^ Kakhielen. Z. Winter hielen.
Hielpees (Tendo Achillisy Z. Peezen heg-
ten aan de Voet-hiel.
Hirudines. Z. Bioed-zuigers.
Hoepel - breuken aan de Beenen , word het
been krom, en fplintert op de hoogte af.

Hollandfe Elle tegen Paryffe. 1138. A.
Holle ader (Fena cava), Z. Ader, holle.
Hond, dolle Honds teken. 187. Z. Giftige
Hond«

Hoofd-hand. Z. Hoofd-verbanden.
Hoofd-dekzel. z. Hoofd-verbanden.
Hoofd-kneiizingefi. z. Kneuzingen.
Hoofd • onmrigting , vaa de Wervel-been.

deren. 247\' ^öi.
-—is dodelyk. 201. G.
----- by Kinderen door de Bakers ver-
oorzaakt. 261. G.
......... te herftellen, en te verbinden.

262. ll\'Sl.feqg.
Hoofd-pyn, daar tegen gaatjes in de Ooren
te fteken. . 740
-- maakt ontwrigting der Harflenpan.

--—" door Slagader - openen te genee-
zen. 60!. (a)
Hoofd\' quetzuur van binnen , word uic de
toevailen geoordeeld. aj
Hoofd fcburft. Z. Schurft,
Hoofd-ßaap. Z. Slaap aan \'t Hoofd.
Hoofd-verbanden, VVindzelen. 37. 116.

en het Schouderblad, de Knoop- Ster- of
Zon gelyke verbanden (nodofa , flellaris,
folaris, le folaire). 1139. 1148

been breuk, ook afgezet Dye- en Scheen-
been , een omgeflagen Hoofd-verband,
of omgebogen Hoofd-windzel (Capitalis
reflexa, Capdine, 1139. ïi44\' \'Mö»

11) voor de breuk of ontwrigting
van het Kaak been {Capiflrum fmiplex ^
duplex\')\' -1141

12) voor een Hazemond. 1142
——13) Mombakkes of Gryns, ora het
gebrand Aangezicht te verbinden, 1142

Hoofd ^ f/oorhöofd. Z Voorhoofd.
Hoofd, Water-boofd. Z. Waterhoofd.
Hoofd wonden. 37. 54. 14Ó. lyó
___zyn gevaarlyk. 14Ó. H, 159. V.

Hoofd\' zweeren. Z. Schurfc.
Hooren , konnen eenigen zonder Oor-weg,
tnet d\'opene mond. 733

—~ al te lange af te binden, ^if te fnyden,
en te branden. 808. Q. P^ 809. S 844
Humerus, Humeri os. Z. Arm, Opperarm-
been, Schoudef-been.

Hydrocephalus. Z. Waterhoofd
Bydroenterocele. Z. Water- en Darm breuk.
Hydrophobia , Vrees voor \'t water, is de
zwaarfte toeval, by die van dolle honden
gebeten zyn. 188

Hypogloßs. Z, Kikvorfch-gezwel.
Hypopyum , of Etter - oog achter de Oog-
vliezen. Z. Oog, Etter-oog. ■

Imanans fafciahet vleefchmakende Wind-
zel, Z. Hoofd-verbanden.
Incontinentia urina. Z. Pis afloop.
Inenten der Kinder-pokken. Z. Kinder"

Inflammatio. Z. Ontfteking, Vuur, het heete.
Infuforia CUrurgia. Z. Ingieten.
Ingewanden groeien aan andere aan. 120. R.

Kak biekn. Z. Wimerhiekn.
Kanier (^ Cancer, Carcinomny ^ Verborgen
kreeft-gezwel. . 369. 370

—— verfcheidene oorzaken. 369. 370. H.
—— ontftaat uit de haaftige opening der
Klier gezweilen, 311. G.ßia, E. 334. R.

Kanker aan de Beenderen. Wind-doorn,
in de Borft. 308. Y.. 311 c. ^n \'^69.
G, 84). 846. T..847. 884

— moet^ wel uirgefneden worden,
dat mets achterblyft. 848. W 884
- ^ mtgefneden, het bloed te ftem-

—- 7— gefneden, het te veele etter-
vloeien te beletten, doch niet te fterk te
droogen.

-r-j aan de Tong. Z. Tong-kanker.
Aankeraebg/^ge Beenbederving geeft de Reuk
te kennen.

Wieken.
Kapiml-ftolken. Z.. Wieken,
Keel, zaken daar in geraakt, zyn gevaar-
\'yk- , G,

I0f4. io5f. M.
Keizerhke Sm^ (SeBio Cafarea\'). 885-
__is vran minder gevaar , als \'c Steen-
fnyden. S8f. (a). (b).
——is by geftosvene Vrouwen noodza-
kelyk, \' 88f

in lei\'endige Vrouwen.
—ig ook fomtyds by levendige Moe-
der en Kind nodig. 8is7. 1031
cSchryvers van dezelve. g88

lünnu {hiagmfii) van Wonden.
Kikvorfch. gszxvel (^Eairacfmn^ onder dc
Ton^. \' 588. 799

Kinder, veele in de geboorte , moeten alle
voor de Nageboorte gehaalt worden. 104.3
Kinder baring. Z Baring der Vrouwen.
Kinder-neus-o\'ozmng. 2,58, D.

ren verhoed. 5"
Kin der\'pokken inenten. 507. 511. H. fis
—geven geene pokdalen. J07
-----is hoogft nuttelyk. yo8.5-09. H. 51^

neus te fteken gedaan worden. 511. H.
—— Schryvere daar voor en tegera. ƒ13
——— manier is voor 100. jaren al in ge-
bruik geweeft. 513

by niet al te jonge kinder te nemen, 5-14
Kinder tandvleefch openen. Z. Tandvleefch.
Kinnehakken-\'^orxès.n. 153

bouwgn, maakt Fiftul van fajiveeren. 154
Klier ■ gezvjellen, behoren niet onder her
getal der gezwellen in hun eigen vlies.

, . , 5f7. Q.
——— zyn met met bytmiddelen te be-
handelen , wordende anders Kankerzwee-
ren of Fungi. 817. a. 821

------... verharde uit te fnyden is ge-
vaarlyk. Sis. Z. 819. 8j6
----verharde uitgefneden te ver-

binden.

------— te verdwynen.

—^— aan de Tong. Z. Tong.
Klieren ontßeking. 293

Klieren verzweeringen , Zyn niet te haaftig
te openen, 311. C. 312- E. 334. R.3Ö9\' G.

821. F.

Kjßeer\'hlaas , om genees - irsiddelen in ds
aderen te fpuiten. ƒ03. (a).

Klifleeren, mer de blaas. 105-3. i09f

---omzichtigheid met deblaas. 1053. L.

---met xie fpuit. 105-4 1055. M.

---met een lange Iedere buis, om zich

zelfs de Klifteeren. 10^4. 1095

Klißee-

-— verfterkende in uitzakken des en-
deldarms. 1063. 1064. T.
-van Tabak, in de Navel- en Lies-
breuken dienftig. 892.906

Klifieer-pypen , om zich zelfs de Tabaks-
rook by te brengen. 1058. N.
Kneuzingen (Contufiones cum Echimofi) by
Wonden, 44
_ maken pyn. 91. D.

—— aan \'t Hoofd, Borft, of Buik ge-
vaarlyk, met zware toevallen. 17Ó. 178.

Kme (Genu), byzondere banden en pezen
om de Knie-fchyf. 239
Knie-geziseUen^ uitzetting. t. as-?
Knie-fchyf {Petella,) breuk. " l^a
......... « - breekt niet in de lengte. 239. Q&),

ïulks te beletten. 241.242. A. 1170
—-—- die eens gebroken is, vallen ligt,
en breekt weer. 241- 1170

——\' Ontwrigting. 250.283.284. N. 28 j
—— teherftellen.25o.25-4.284.i8s.O.R,
wel Cé verbinden, igf. O. iiao.M.

Knie-fcbyve - Caries en Kanker is door \\
afzetten boven de Knie in \'c leven te be»
houden. ^gg. v.

den Aars. Z. Aars.
Knoeß gezwellen (Sctrrht). 292. 3ÖÏ.
--uit Ontfteking. 295-. 296. 361,

—met verzweering, bytmiddelen of
branden niet te geneezen. 368. J30. f.
■ voorzichEïg uit te fnyden- sóf.

KonPl-tanden. Z. Tanden inzetten.
Koorn airs verhand, het enkelde {Spica fm-
fles of Geranium), tot het Sleutel been.

———— het nedergaande {Spica defcendens^
by een afgezette Opper-arm. 1163

Koorts, by Wonden. Z. Wonden toeval-
len, Wond-koorts.
Koppen {Scarificatio\'), drooge en natte. 514

— —aari de Oogen, 519. O. 647
—- —- in de Neus, Ooren, Lippen,
Tandvleefch. f20. P.
w—- -— der Beenen, om het water afte
laten. 881. P. 883. S.
------by Huig-ontfteking en verlam-
ming. 807. P»
--------------- by Amandelen-ontfteking. 809.

---heeft met het Naalden fieken der Chi-
nezen een overeenkomft. 522
Kop-vlymeH\' 515. 565
---nieuwe Skg\'inflrumem. jió. K,

IS wel te onderfcheiden van dever-
by gefchotene Wonden. IGO. K.
IS by gefchotene Wonden te vree-

—— byzonderlyk in Kneozingen-
184. 5-19- N.
te verhoeden. ^48. -540.3so. A. 351
iviiaaeien aaar tegen. 104

Stovingen daar tegen. 103. M>
wat inwendig daar by te gebruiken
. , ^ 104. 105. Ni.

Kramp\'ader-brmk. Z. Ader breuk.
Krauwazk Z. Schurft.
Kreeft-gezwel. Z. Kanker.
Kromme beenen. Z. Beenen , kromnae.
Kr oplader en {Fencs yuguJares^. Z, Kalswon-
den.

— maken een fcheeve hals.. 83°* .fL"
———zyn niet altyd in de Klieren, dik-
wils Spek gezwellen h\\ hun eigen vlies. 552
-—— zyn in eenige Landen zeer gemeen.

———— verfche te geneezen, middelen. 836
■.......— door S\'^mpathie en Antipathie te ge-
neezen is onzeker. 837
——.— zyn niet Iigtelyk uit te fnyden. 5-52

zyn. 837. 838
Kruid, Buskruid uit te halen. Z. Aange-
zicht, Wonden, gefchotene.
Kuit-heen {Fibula^, breuk. -245
--— alleen gebroken, kan tnen noch op

Lachrymalisfifiula. Z. Oog-traan-fiftu!.
Logophthalmos. Z. Qogleden-nederhangen,

Lap op V Oog QPannm). ^ Oog fchellen.
Laryngotomia Z. Lugc pyp te openen.
Lafary. Z. Schurft
Lafcb hrmh Z. Lies breuk.
Ledematen afletten. Z Afzetten.

Lever (Hepar) , Wonde te geneezen. izH
Lidteken {Cicatrix^ uit te heelen. "ö. Q*

Ligamenta. Z. Banden der Ledematen.
Lignorum decoäa. Z, Hout-dranken
Lingua. Z. To.ng; , ^ ,

---—_ gefteden zynde, moerden Ly-
der op de rug leggen. 772
——"""—■ moet als een Hazemond gehegt
■ worden. _ 770! 77 ^

Liquor ßypiicus. Z. ßloed-Hempen«
Lithotomia, Z. Steenfnyden.
Long (Pulmones), aangegroeit en fleenen
iu dezeive.

Lengenp^p, Z. Lugt-pyp.
Longen verzweering, Z.\' Etterborfi:.
Longen-vjonden, geven Etterborften. 137

LuMen (Caßratio), gefchied by het Breuk-
fnyden. Z. Breuk fnyden.
Lugt-pomp, om het bloed uft te zuigen.

131. V. 860. G.
----om de Melk uit de Borften te zui-
gen. 842. R.
Lugt .pyp {Arteria afpera\') , gedrukt door
xaken, die in de Keel fteken. 823. G.
- Wonden zyn dodelyk. 141.144..G? (a).
te openen \'(Brojjchotomia, Strotfnedé),
is niet zo gevaarlyk. 831. 833. 834. N.

Lupm (Teßudo:), Schilpat-gezwel. Z. Ge-
zwel in hun vlies befloten.
Lumiones. Z, Ontwrigtingen.

Lyfmoeder^fcbede ^Vagina uteli^, doS eea
Vlies iHymeri) gelloten of toegegroeid.

M-aag-vegers gebruik. 826.827. H. 844
Maag loonden , of ze door hegting konnen
geneezen, zwaare bedenkingen. 121. S.
—— — groten, gehegt zynde, aan\'tPm-
tonaum vaft. \' 122 S

--— is omzichtig a fte fnyden. 830. L.
Man-wyf. Z. Hermaphrodit a.
Manmlykheid, Mannelyk liât. Z. Roede.
Manus. Z. Hand.

Medicina Z. Genees-Kunde.
Medulla fpinalis. Z, Ruggemerg.
Melaatsheid. Z. Schurft.
Meliceris, Honig-gezwel. Z- Gezwellen in
hun vlies.

Mercurius dulcis. Z Quik , Quyling.
Mercurial-Cur. Z- Quik Quyling.
Merg. Z. Been-merg. Rug merg.
Mes, Separeer.mes, 16. H.

te opereeren.
Mefenteriura , Parmfcheel, moet by een
Verftorve Darra-ftuk afgebonden wor-
den. 124
Metacarpus. Z. Hand, Na-hand.
Metatarfus. Z, Voet, Na-voet.
Middel-rif. Z. Diaphragma.
Middelfchot (Mediaflinum), wonde is dode-
lyk. 13Ö
Misdragten {Mola). Z. Lyfmoeder Aiis-
dragten.

der darmen voortkomen. 1057
--- door Tabaks rook klifteeren te ge-
neezen. ioj6. N. I0J7
Moeders-lichaam, een Kmd uic te fnyden.

Mombakkes ofGryns, om hst gebrand Aan-
gezicht te verbinden. 1143
Mond {Os, öm) geflotene te openen, 773.775-

Oog hoorn vlies uitzetten.
Muilband, het enkelde en dubbelde {Capi-
flrum fimplex di/plex). 1141. 1142
Mufculus. Z. Spier.

Muskus kogeltjes i of ronde Zet pillen. lo^s
Mylon, Appel, of Duive-kern op \'t Oog,

Tu Oog hoornvlies uitzetten.
Myocephalon, Mugge- of Vliegen-hoofd op
\'t Oog. Z. Oog-hoornvlies uitzetten.

—heeft mee het Koppen een overeen-
komft, . 5-22
—— is in de Arthritis en Colica dienftig,

Nagel, ingegroeide aan de groote Toon. 1J 2 5-
—— te verhoeden en te geneezen. 1126. Q.

Narium.polypm. Z. ^tm-polyf^*^\'
Nartum farcima. Z ISfeus-"i\'was.
Navelbreuk {Exomphalosy Ompbalocele). 888

—~— byzondere manier om die in te hou-
den met banden. 890, X. Y. 901
——— om de darmen In te brengen. 892

——•— Tabaks klifteeren dienftig, 892
Navel-ßreng n fte binden. 870,104^

—=— omzichtigheid te gebruiken. 877. N.
Nä\'voet (Metatarfus). Z Voet, Na-voet.
Nehula. Z. Oog-vlekken.
Nek, Hals dr agt Z. Hair-fnoer.
Nervi, Z. Zenuwe.

Net breuk in de Balzak iEpiphceJe.y 918. P. 935
-—~ als éen darmbreuk te behandelen. 956

Nevel op \'t Qog. Z. Oog-vlekken.
Neus, Aderlaten , Koppen, maakt h\'gt 07-
cefö, OzoeMa m Polypus. 458.G. 520 P.

\\Neus-pypen in.te fteken is onnodig. 216, L^
; Neus uitwas, vl eelchagtig ( Jar coma narium^
is van ondericheiden. 742. X. 7/0

verband. Z Hoofd verband.
Nubecula, Z. Oog vlekken.
Nymphen , al -t-e groote af te -nempn.
Nytnagels. Z. Vinger-worin, Vyt.

Ontleding. Z. Ontwrigting.
Ontieed\'kdnß (Anatómia) is noodzakelyk by
de Heelkonft, en Wonden-kennis. 11, G.
^ I7-47.C.

Ori0ehng (jtnflammatio, Fhkgrnoné) oor-
zaken 293. 204
■ \' Toevallen, heete g^ezwellen. 292

-—— by Bèenbreuken. 201. 212 H
- aan de Borft. Z. Borft-onttteking\'.
—r«— van Koude. Z. Winterhielen.

Roede, enz. z Huis, Keel, RoeU, enz.
Ontfteking.
Ontwrigtingen (Luxationes) der Leden uit-
rekken. 10. 40. 240

——- Van inwendige oorzaken riieeft on-
geneeslyk. _ 252
--by Kinderen worden meeft onge-
neesbaar gemaakt. 253
te herftellen en re geneezen. 2j\'3. 25-4
met een Been-bretik moet de her

—— van \'t Borft been. Z. Borft been.
—r—- van \'e Dye-been, Z. Dye-been.

—- van het Scheen-been. Z.\' Scheen-
been, Kuit.
-----van het fchouderbeen en Schou-
derblad. Z, Schouder.
»»-——- van \'t Sleutelbeen. Z. Sleutelbeen.
, van *c Staartbeen. Z. >!taartbeen.
-— van de Voer. Z. Voet.

velbeenderen.
Ontvruchtbaarhei\'l der Mannen , door ge-
brek van de R.oede, is niet altyd te be-
palen. ^ 968. 973, Z.
Onyx, Nagel-vlek op \'t Oog. Z. Oogvlek-
ken.

-— —— Taylors lof in dit geval. 645-.
■—■ Doorboren. Z. Oog troicar,
-—- doorvlymen, is van \'t Aderlaten wei-
nig verfchillende.. jip- O. 647.

de zieke v/el te piaatfen. 647. Y.
■— kerven , vlymen , fchrapen, Z. Oog
doorvlymen.

—. — is niet zo zeker als in de rondte
af te fnyden, en uit te haaien. 725. L,

Oog beenvreting CCaries}. 723. 724. L.
Oo^ blaartjes- Z, Oog-vlekken.
Oog borßeitje. 643. 649. 6yi. B.

Oog, Etter -oog , achter het hoorn - vlies
(Hypopion). 679- X. 680. 715. 716. F.

.......... kan door fchudden en vryven ver-
dwynen. 717.718,0.
qp t^fnyden 718.719.H.I.

Oog-ficus. Z. Oog , fpongieufe.
Oog fungus. Z. Oog, fpongieulè.
(^S-garJkn\'koorn. Z. Oogleden-gezwel.
Oog-gezwel van \'t Hoornvlies. Z. Oog-
hoornvües.

Oog-Glas oog in te zetten, dat beweeglyk
is. 171. 712, 713, E. 723. 726. 727. M,
—.. moet niec te fchielyk ingezet wór-

——— is het goede Oog dikwils nade-
lig. 7aS
Oog, Groen ■ oog (Glaucoma) , is van een
Staar verfcheiden, en onheelbaar in \'t

Oog, Hazen oog. Z. Oogleden ingetrokkene.
Oog boek., groote, mtwasC£7?crt«/^«_),640.643

Oog-hoornvlies (Cornea) te openen, cm \'er
het geronnen bloed of etter te ontlaften,
718. 719. FI. I 720
--- Uitzetten (Staphyloma), Druifge-
zwel. 709.715
verfcheide namen (Myocepba-

/ö/?), Mugge-en Vliegen-hoofd, (Mylon\'),
Appel, of Druive-kerrt, Pssrl, Nagel. 710

\' ■ -- is af te binden, of uit te fny-
den. 711.B. D. 712. E. 719. H. 7 22,724. L.

-— -—— zonder Oog-uitfnyden te ge-
neezen. 712
Oog-kanker, ^721.723.714.^731
Oog-kneuzmgen. Z, Kneuzingen.
Oog-Knoeß\'gezwelQSdrri\'cfs^, 2, Oog, fi^on*
gieufe.

Oog, Konß-oog, Z. Oog, Glas-oog.
Oog-h^pm> Z. Oog-fcheile n.
Oog-leden {?alpebr<z\'). Gezwellen, Garßen-
koorn, {Hordeolum) enz. 627. K.

genoemd het Kruitje roer my niet. 630
—— iZamengegroeide ( Ankylohlepharon ).

Oog-qualen middel is een Hairfnoer. 840
Oog-quetzing met uitgevaar bloed. 72c
Oog fcheelen. Z. Oog leden.
Oog-fchellen, Nagels ( Ungula, unguis^, Laa-
pen {Pannus), Vleugels {Pterygium), op
het Hoorn-vlies. 680.\' Ó99.715.(3). 716. F.
——— boosaardige zyu uit te fny dec.

—• weg te byten, te ligten, tefchrap-
pen, ofte branden. 700. P. 701. Q. 702.
^ , R-S. 703. V.7CÓ.X.709.A.725
(^Sßcitrbus. Z. Oog-Knoeft.gezwel.
Oog fptegel (Speculum), om de Gogen open
te houden. 645\'. V.ój-1.B. 690. F. Ö92.1.71 y
Oog, fpongieufe Uitfpattingen {FunguO\'Ji\'^ ■

Oog\'tmanende, Traan breuk, en Tramßßul
oïTraan-pypzvoeer verfchillen. Ó53. ßfi- E

———— getiees-m\'ddelen, en Werktuigen
om de buis te openen. Ö5 j-. 656. F. Ó7 3.

Oog traan\'fifiuly verfcheide zoorten , An-
chïlops , JEgilops , en Fiftula lachrymaUs.

«.r»—— Fiftula lachrymalis , is een Zwee-
ring in de Traan-buisj Traan-pyp-zweer.

. komt ligt van de Kindér-poKKen.o
——■ is meeft met vereeldheid en been-
bederving. óóo. (a). (b). 661

Oog-vlekken, y^me QAlhugoLeucoma) ,
Nevel (Nehula)^ Wolkje {Ntbucula) ;
in het Hoornvlies. . 680. 704

—— Nagel- vlek (0723\'x)js een tweede
zoorc van Hypopyum^ 705-. 710. 715-. (a).

te geneezen. 707. Z. 708;,.A.
by: Aibugo met ontfteking is niet te
: adftringeeren. .- 7CÓ. X. 708. A.
----- die ongeneesbaar zyn. 709

Oogvyg {Ficüsy. Z. Oog., fpongieufe. \'
Oog water, verfcheide, 626.-638. 641.642,
04Ó. ó^ó. F. 691. 7C0. P,702.S.707

—— om de Snede in \'t Hoorn« vlies te
geneezen. 718. 720, 722. K.
--by een :Glas-00g te gebruiken.

Oog-waterzugt {Hydr6pthalmia),ix\\. 722. K.-
Oog-wifiddoorn {Spina veniofa), 723

Opbtbalmoxyfis. Z. Öog aderlatTng, en door
y lymen.

Opper-arm-been. Z. Arm.

Opzivellingi Ttmores). Z. Gezwellen,

Os, oris. L- Mond.

Os, ojfis. Z -Been.

\'Os coccygfs. "Z, Sts.a.rt-heen\'

fraóium aan de Vinger. Z, Vyt*

— humeri. Z. Schouder - been, Arm j Op-!
per-arm-.been.

— Ileum. Z. Heup-been.
faerum. Z. Béen het heilig.

Overtappen, het bloed uit d\'eene ader in de
andere. yoa. 507

Konft-bewerking. 504.507

D l . V f7 -"\'fes, vvsnaaoo
Palatum L. V erhemeite der mnnd
Pülpehrcs. Z. Oog leden.
Pampiniformia-Vafa, gedaante. 00. O
Panaritium. Z. Yyt, yj7\'

I^apillce nerves. Z. Zenuwe-tepelen.
ParacentbefisBorft opening. Z. Borft-door-
boring.

Ooren ^ geflotene oor-gaten te openen! >31\'.

732.0.

daar in gevallene dingen uit te halen.

—— diertjes, wortnen , daar uit te bren-
ge"- 735. R.

_ Oor-fmeer verhard, te verdwynen met
Zeépzop. 734.\'JP\'

—— harde, opzwellende dingen daar uit te
halen.\' / iss-\'Ó-

—— branden of fny den tegen de Tandpyn.

..........\' -737. T. 740

——. Werktuigen tot behulp der hardhoo-
^rende. \' 738. 739. V. 787
Oor-gat, gefloten maakt fluypen. 732,. O.
. zónder het zel ve hoort een Joden-
kind. 733
--- UitwaOèn, daar by zyn de bytmid-
delen en brandyzers voorzichtig te gebrui-
Jfen. 730. S.
Oor-klier-gezwel. Z. Klier-gezwellen achter
de Doren.

\'OonleHen, gaatjes daar in te fteken. 740.

. ■ 74I\'.W.787

~ "gaatjes zyn goed voor Oog-onrfte-
king, Tand-pyn, Hoofdpyn en Bord-
zinkingen.

Oöf-^jw, behulp\'werktuigen, 738

Gffr-w^^;Z, Oor-gac.

Oor\'-üionden,\' xé hQ^ttri. - 155. o. ij-^. P.

Oor-zmzingen, behulp-werktuigen. \'738

Ophlaziftgen van hngx CEmphyfema\'). Z.Ge-

zWelléii van Lugt, Wind,

\'Opene\'qimlen. Z.,Verzweering, Zweeren.
Ophthalmia fOog-ontfleking,

Fees hioop (Ganglion), verfcheide Genees-
middelen. Uli. 1U2. F.
—— door een Vuift-^l^g te verdryven.

Fees, Peezen, (Te»do), hreuk, boven en on-
der de Kniefthyf. 240. Z.
. ■ aao de Tendo Jcbdlis, 240. Z. iiai

— ——. aan de Voet, hiel, Tendo Achil-
lis. 1113. >119. It21. 1123. N. 1176
is zonder gevaar doenlylc, en
geen verdichtzei. 1114. G. 1119

M14 G. 1115. H. 1123
__- —— zyn met omzichtigheia te lieg-
ten. 1114. IIIS^H.

—— zyn niet altyd te hegten, maar
enkeld konftig te verbinden. 1115-. H.
iïi8. K 1120. M. 1122. N. 1123
W\'erkmigen om ze te hegten.
iiió, I. U17.H18.1119. L, 1122. 1123.

N. U30. 1131. 117Ö
na het hegten te verbinden.
1119. 1120. M. 1122. 1123. N.
Cowpers manier, om de Pees

Z. Darm hegting.
Venis. Z. Roede de Mannelyke.
fenis frenulum. Z, Roede-band.
ftns - zak (Peritonaum) , alfchoon hy ^ by
Buik-wonden ongewond is, geeft iigt
een breuk. io6. 107

Tens-zakS\'fcheuten (Procefus peritoncef) uit-
zetting. 979
Pericrmitm, Z. Panvlies.
i^ennmm. Z. Bilnaad.
l\'mndi pun&ara> Bilnaads-fteek.

\'nen. 810. T. Z. Amandelen.
Phimofis Z. Voorhuid ten engen. ^
Phlegmofie, Z, Ontfteking.

fhthlfis. Z. Etterborft; Teering.
Pik pleifter. Z. Pleifter van Pik.
Pis, tegennatuurlyke Afloop (Incontinentia
urina), by Mannen. 977. G,

——— door verlamming der Sluitfpierte
geneezen. 91^» G,loyi
■ by Vrouws-perzonen na de ba-
ring. 3P5I
_________ "" J» Mitj^hpaldc Steen.

daar in is het fondeeren dienftig.980
van CaruncuJis, of Blaas-verzwce-
983. 986

Pis, uitvloeien in een Pypzweer der blaas,
door een Werktuig te beletten. 1021. 1«
Pis gang (Uretra), gefteltheid. loai

voor de Ballen ontfteking. 31 ƒ
■ ■ n. \' by Been gewrigten , knie-gezwel-
. Ien. 384. T. 386

—— — van Pik, om de Schurft af te h^Ien
CSparadrap). 431. B. 432. Ca).
.. — by het verbranden. 360
--om Wonden te hegten. jóo

doo^n^ag^t^ ^^ Borllwonden wel gefon^-
deert worden, dat \'er de Long niet aan-
gegroeit is. , ï-35\' A.
Vlukul om de Wonden te vullen. 1094. JsJ.

Z. Wieken.
Phmaceau. Z. Wieken van piukzel.
Pneumatocek. Z, Wind-breuk. .
Podagra, met de Moxa te branden, 522. 534
Pols-ader, % Slag-ader.
Pok-dalen, feomen niet by \'t menten. jpy
Pokken i Kinder-pokken, inenten. Z. Km-

Priapimus. Z. Roede ftyf heid.
Procejfus pentmai. Z.: Pens - zaks- fcheuten.
Procidentia ani. L. Aars-darm uitzakken.

Prognoßs, Z. Voorzegging.
Proptofis oculi. Z. Oog-uirpuiUng.
Proßat(je, Voorftanders al te groote.
Pruimen ßeenen uit de Keel te halen.
Pterygium, Vleugel Op \'t Oog. z.

133, Y. 136. B. 139. 140. C.
—in de Neus te fteken, 152. 216. L.
Pyp^zweeren (FißuUy Z. Ettergaten.

^Mfea^w^^ doen veel quaad. 921. Q.
Quetzingen. Z. Wonden.
:::::__der zenuwen en Peeïen. Z.

^uyWîerenv Z. Elieîèn achter de Doren, ^
)uyl:n)aten {duBUsJ\'aUvafes), f^ooffteden in
"dè Wang, niÉakt Îîftid^mfaimeren. 5-4
zyn te branden- \' ■ 772

RAchiils. Z Engèlfche ziekte.
Radius. Z. , .^derarms \' kleine
r Ellepyp, ■ ■ ■\' " " \' \'

Relaxatio OÏ verwyding der banden "aan \'t
Dye-been, maakc Ontwrigting. \' üóp
Ribbln (Coßce), Beenvreter. Z. Caries,
Ribben-hreuk, 223

^—\' is zwaar te herflellen. 224. Q.
——- dié doorgaan , moeten ^^ge^i^eaÊn
worden.

Roede, af te zetten , door afbinden. V-

-- ten deele.afgefneden, blyfc noch be.

■ quaam tèt-de teelïnge.\' \' v --

- die Hermaphrodit fchynt. 969. W,

- Kromme recht te make\'n. 968 9\'69. W.

\'—^— :toeg.egroei\'de te openen. 971. 972. Y.
\' ■ onrechte of meer openingen te hee\'
lein { P73-974-97J-. A. 976. 977

—— tegennatuurlyke\'opening in het ach-
ter He gedeelte des Waterwegs te döen"
fluiten. 97Ö. B.

——» Band (Frenulum) los te makèfi."\'968.\'

970. W.

- - Hoofd CGlans) verbinden"\' 115-4

— .Wraùen. 97Ó.p^r;X.
-^.lïifpuitmg. - ----

- Ranker, en Koud vuur. 967

OntfteRing\'to verbinden. - "ml

--— - is op de roede Ader te laten.

"478. r.

^ / 0-»

— Parapbimoßs, Z. Voorhuid te rus ge-
trokken. - - ^^
—? Pbimoßs. Z. Voorbuit ten engen: ■

Priapismus, flyfheid, of tegenWilir-
: ge Roedeltand. . —

- inwendige rimpelen, zwellingen, iói 7

--- Voorhuid. Z. Voorhuid. ■

---Waterzucht. Z, Waterzucht in de

Balzak. - .

---- Wonden , Verzweeringen j Aderla-

ten te verbinden. \' ■ ^ 1154
-!——- w\'rauvcii CU uil wanen. ^ 9 7o. io6ö

-—----- j^e,. Mercuriaien en waffchen

te geneezen. ............p^,,. X.

Rooking, by Neus-zweer.\' y^r, p

Tabak. Z. Tabak. \'
Roos {Eryßpelas). . - 252.316

---inwendige genees-middelen. - 3,7

--uitwendige middelen. ■ 318. H.

---verzweèring is qualyk re geneezen. 319\'

RiiSge, hooge, of Bógchels. Z. Bogchels.
■Rugge-merg (Medulla fpinalis) , rechte ge-
deelte komt van de linker zyde der HarfTe-
. nen, het linker van de rechter zydé. lóf,

Y. 173.614
---Breuk, Z. Wervel-been-breuk.

— ---VVondeti. • J42, r4f. 22Ö

Rug grAat, gedaante. 8Ö7. L. 870
---Kromminge recht te maken, 829. K.

—--Breuk te verbinden. "49. 1150

Rug-

Scapha , het Schuit - verband ate \'t Voor-
hoofd, Z Hoofd-verband. -"^v/
Z." Schouderblads been. -
Scapulier. Z. Windzelen/^Schouderband.
Scarïficatio. Z. Koppen, doorvlyraem •
5 rechte en kromme. 12

met holftaahdè;bladenl ■ -15-. ^.
——- met kromflaande: iiatï^eil. i^i-B,--
——- om ■ingegroeide JSfa-gtirs^üït té /hyden:

Schaftde mannelyke roede. Z, Pis-gang.
Schamelheids- ballen {Teftes, tefticuHy, ge-

^wellenfontfleking, verharding.^ ■
"••■s, \' ■ - "-- \'224. 225. 313.
•———» oorzaken van Venus--dékiei 315
■ ■ ■■ ■ - ■ 937. A. 938. A.

3t3\'F- P38\'A. 939. 940
^ ■ — worden dikwüsohrechtmatig-Ä/r-
cocele en Hydrocele genoemt. 314. ¥ 937.A.
zyn yan de Breuken te onderfchei-
V - ■ \'314-.F. 937. A.
— geneezing. ^ ^^ 314, F.

Scheelzien. Z. Oogen, fcheel-ziende.
Scheen-been {Tibia\') y artificielle aan te zet-

/ \' ^ i\'73. 1175. (a).
:—-- met groote Kneuzing moet afge-
zet worden. 244. 584. 5-96. xiis

— Levens-wyze. 414
Scheer-mes 12. 16. h!
Schellen op \'t Oog. Z. Oog fchellen.
Scheur breuk. Z. Been-breuken.
Scheurbuik (Scorbutus) moet é^oor: Mercurius

—— —— van inwendige oorzaken. 2. f2
.......... -—- te herftellen en te verbin-
den. 254. 255. 270. 1148
" --— als\'tv^frows«/« gebroken, zai

Schroei yzers. Z. Cauteria.
Schuit-verband {Scapha). Z. Hoofd-verband.
Schurft (^Scabies,Tinea),op*t Hoofd. 403.430
. is by Kinderen de Dauwworm , niet
te haaftig te ftuiten. 43i- B.

—— kan by de Kinderen in de Moeder ver-
hoed worden. 431 • B.
...— nadeeiige middelen. 432- D.
- te geneezen. 430. B- 431- G.

Zalf, Sparadrap- 43i- B.
—. Quik en Zwavel - zalven zyn te my-
den. 43^\' D-
Scirrhus. Z. Knoeft-gezwel.
-- glandularum Parotidum & fubmaxil-

Sclerotica, Harde-vlies uitzetten. Z. Oog-
hoornvlies
Scorbutus. Z. Scheurbuik.
Scropbuldi. Z, Krop gezwellen.
Scrotum. Z. Balzak, Schamelheids-ballen. I
Scroti fufpenforium. Z. Balzaks opfchortende :
band.

—— Hydrops. Z. Waterzucht in de Balzak.
Se&io Ccefarea. Z- Keizer lyke Snee.
Secmäin<s. Z. Nageboorte,
sedes. Z. Afgang.

Slaap\'fpieren {MufcuU temporales) , zyn
byzonders t\'zamengeftelde Spieren. lyS.

ayn gevaarlyk. 4Ö. 126
zyn af te rnydcn. 85. z.
te binden, onderfcheppen!
86.S7. A. y93Ca)

■ \' ■ istweederley,ÄP«flftf, een befloten
fpat, en Valfche., een open breuk of quet-
ßnge. 485. 48Ó.R. 480.x,

-—in de Borft, maakt een groot ge-
zwel. 486. S. 4§7
——— in de Buik, aandeZaad-llagaders,

, of de ader tweemaal, boven en be-
neden, te onderfcheppen zy- 501. E.
---—. na de Konftbewerking te verbin-
den. iióo
———— na her afbinden word hetlidt meeft
uitgedroogt. $"02. F.

Slagader-Jpat, tuflchen de ribben is voor
geen Etterborfl aan te zien. 7. E.
Sleutel-been (Clavicula), breuk. 218.219. N.
--— te herftellen. <xio

——— beide gebroken of ontwrigt te ver-
binden. 1148
Slokdarm (Oejophagus), fponsachtige uit-
waffen. G. 825

len by \'t Steen-fnyden verkragt. 31. W.
siym gezwel Z. Water-gezwel.
Slym prop. Z. Neus/»(j^/»«^.

verband, Z.-Hoofd-verband.
Sonde creufe. Z. Onderzoek-yzer.
Sondeeren, van de Blaas.
———- dienflig in\'de Steen.
•--— in opftopping van de Pis,

; - ~ Myrtenblads-gewyze.
Specillum. z Ondeiïoekyzer.
hpeculum oculorum. Z. Ooe-fpfege1.
•--Mond-fchroef, Spiegel.

sphacelus. Z. Vuur, het heece.
SphinSer. Z. Siuitfpier.
Spica defcendens, een nedergaand Koorn-
airs-verband, by een afgezette Opper-
arm.

—ßsnpkx, het enkelde Koorn - airs - ver-
band , tot het Schouder- en SleuteJ-been.

wyze Spier.
Spieren-wonden, na de lengte zyn gevaar-
lyifer, als dwars door gefneden. lyg T

geven gevaarlyke Fiftulen. 96. lor. h.
Spina bifida, met kromme beenen. 1129. S.
- dorß. 2, Rij^graad.

—— ventofa, z. Wind-doorn.
Spiral, Touren of Dolaires, verband tot
den Arm. lUT

Spcns , aan een Balynrje of Koperdraad met
bmdgaren vaft gemaakt, om in de Keel
te gaan. 822. 823. G.

Spomachtige mtwaften aan \'t Cranium, by het
trepaneeren te verhoeden- 612. Ö24
—^ in de Slokdarm- Z. Slokdarm.
Spraak-helemmering, wangeftalte van \'t
Verhemelte. , 732. O,

— — van byzondere aart, om in te fpui-
ten en teftens uit te zuigen. 13T. V.

Spuit\' r/^lddekn {InjeStiomj) , in de Baar-
moeder. 139. 530. B.
•--in de Borft opening. 803: S94. I.

— by de Epulis in \'c Tand vleefch. 793
--by Tand - vleefch • fiftulen , Zwee-
ren. 795-. D.

SiP.cr, graatiwe en witte (CataraBa, Suffujïo).
de tydiga is parlkleurig. 674.681

675-. W. Ó7Ó. 677
——— van de groene en zwarte Staar te
onderfcheiden. 680. 681. 686
- te kennen ofhy tydig is om te ftry-
ken. 682

■ \'695
. weêr opftygende moeten op nieuws
ncêigedrukt worden. : ggj
—- toevallen by \'t ftryken te behande-
\'\'e«- . . - 697. O.
—.—- met een vlies van etter zyn geene
waare Cataraélen. 984. A.
- Etterftaren, MelkßarenMi.6%^, A,

vlies uitzetten. Z, Oog-Hoornvlies.
Steatoma, Spek gezwel. Z. Gezwellen in
hun vlies.

Steen ih de hlaas, is door de foiide en \'t ge-
hoor te verzekeren. as. 980. 990

Steen in de Blaas, Blaas- Nier-fleenea, ver-
fcheide gedaante. 989
—Nier-fteen kan niet gefneden wor-
den, dan door verzweering in de Lende-
nen. 989
Mi. Kentekenen van Steen in de Blaas.

" • , \' Werktuigen. 40.1002,1010. 1012
---^— Viermanieren zyn in \'t gebruik. 991

de oude manier^ met de kleine toe-
f)%%.feqq, 991. 992. loai
de nieuwe manier met de groote toe -,

Jafêl, waar de Patient op legr. ro i o
———— hoe de Patient leggen moer. ■ 102 r
— na de manier van Broeder Jacob
(Frere\'Jacques).

, de voet5 Styg.beugel. ^^\'^rlaten Op
■SteUaris, de Ster-gelyke Hoofd-verband.

om Fiftulen te openen. logi.B. 1082. B.
Stiptica, Siipticus liquor. Z. Bloed ftempeii
Stoelgang. Z. Afgang,

Snhhtxdtio. Z. Ontwrigting, Verwringing.
Sujfußo, Z. Staar.
Siiffumigia. Z. Rooking.

Aderlaten toevallen.
Siipefcilia. Z. Wink-brauweif
Suppofitorium. Z Éec pillet\'\'
Suppuraüo. Z. Verzweeringei^.

ken. - n
___ de oude, by Kinderen, welke de tan-
den verwiüelen , in tyds weg te n^en, -

—-—> Ontftekingen. 794
Verzweering. 794- 795". D»
--—— Uitwaflen {Epulis) , en Fungus.

\'om zaken uit de Keel te halen. 82a
7- om Pezen te hegten. , 1116. H,
__— om de Slym-prop uit de Neus te trek-

—— om iets uit de Wonden halen.
Tarfus. z. Voet, Voorvoet.
Teel-leden. Z.-Schamelheid.-.-

Temporalis wufculi. Z. Slaap-fpieren.
Tendo, tendines. Z. Pees, Peezen.
Tendo Achillis, Z. Peezen hegten aan de
Voet.

Tedero.- Z. Caries. . ^ ,, ,
Terperdyn-geeft of olie is \'c befte bloed-
ftempende middel, maakt goede lidteke-
nen. . 84. X. (a).
_is vriend van zenuw-pees - en vlies-
achtige deelen. 84. X.
Teftesi teftkuU. Z. Schamelheids ballen.
Teftium tumor. Z. Schamelheids-ballenge-

Gezwellen in hun vlies.
Tracbeotomia. Z. Lugt-pyp openen.
Tibia. Z. Scheen-been.
Tineä. Z. Schurft.
Tongi Wonden.

, groote te hegten.
——. genees middelen.
«-— aderlaten. Z. Aderlaten. ,
« Onder-gexvvel. Z. Kikvorfch.

Tover-qualen, betoveringen, by verzwee-
ringen. 392.412
Teuren of Dokires, verband tot aen Arm.

Traan oog. Z. Oog, traanende.
Traan-pypziveer. Z, Oog-traan fi-HuI.
Traanftippen en heuvel. i^fs

Transfuforia Cbirurgia. Z. Overtappen.
Trepanufn, Trepaneeren ^ het Hoofd,
Cranium doorboren.

Zenuw-trekkingen.
Tricbiafis. Z. Oog-leden-haren ftekende.
Trocar, Troicart, om een opening in ds
Adem-pyp te maken. 844, 949-1.

zakken.
Valgi, Z. Beenen kromme.
Vallende ziekte QEpilepfia), middel een Hair-
fnoer. ^ 840

Vafapampinifirmia, gedaante. 9S1\' O.
Vee huilen, Z. Bloedzweer.
Feilen op \'t Oog. Z, Oog\'Schellen.
Vena- Z. Ader.

Venm , ontboudmg , maakt een Slagader-
fpat. • - 4^7-y^
__ toaakt fl:hamelheids - ballen - gezwel-
len. Z, Schamelheids ballen.
Venus huikn Z. Builen, Venus builen.
Venus ■ gezwellen der ballen. Z. Schamel-
heids-.baliea. \' -
Venus ziekte, is zonder Quik niet te genee
zen. 340. X. 400. G. 407. 429 A.
___ by "Kinderen Kan de Moeder ver-
hoed worden. 43\'«
VmuS\'Ziveeren. Z, Verzweeringen van Ve-

—— by \'t afzetten der leden. Z. Afzet-
ten te verbinden.
——- aan de Arm, Hand enz. Z. Arm,
Hand, enz.

na de Operatie te verbinden.
—-—, aan de Teel leden.. Z. Schamelheid,
Roede, Balzak

Vereeiding. Z. Gallus, Eeld.
/Tem/«Wê Wonden. Z. Wonden.
Verharding {Scirrhus). Z. Knoeft gezwel.
Verhemelte {Palatum) der Mgnd , Won-
den.

Verrucae. Z. Wratten.
Verßerving der leden. Z, Koud vuur.
Vertehrcz. Z. Wervel beenderen. .
Vervrorene leden Qerniones). Z. Winter*
hielén.

Verwonding. Z. Wonden.
Verwringing {Subluxatioy is een onvolko-
men ontwrigting. 24?"
wrigting.

—\' Vreetende, hare geneezing. 402
-— Levens wyze te houden. 402
-— Kankerachtige. Z. Kanker.

- op \'e Hoofd. Z. Schurft.
........ in de Klieren, moeten niet te haas-
tig geopent worden. 311. C.
——— in de Mond te geneezen. 407, 408
inhet Tandvleefch, Z.Tandvleefch.
.......... aan de Teel leden. Z. Schamel\'

Verzweeringen, Venus-zweeren, zyn van in-
wendig te geneezen.
——■—\' zyn zonder Quik niet te genee-

——- in Jnafarca dienftig, 5-29, Z.
- zyn by de Peft-builen niet te gebrui-
ken. 31Ó

Viergefipamvindzel. Z. Windzel.
.Vinger, top ■ gefteltheid, byzondere van ze^
nuwen, tepelen, bloedvaten en peezen,

— — — verdorvene ofdode afte zetten. 569
Uitpuiling van \'c Oog, Z. Oog, fpongieus.
Uitfpattingen , fpongieufe aan Oog. Z,

der Lyrmoeder. Z, LyfUiocdcr «in-
zakken. r, r^ ■
Uitzeutiig der Gewrigten. Z. Gewrigten.
1!L van \'t Hoorn-vlies, Z. Hoorn-vlies.
Vlcera. Z, Verzweeringen.

Fleefch\'breuk, volgen in de linker zyde op
Water-breuken. 939. A. 945. F
-- en Water-breuk te zamen. 954

Oog hoorn vlies uitzetten.
Vliezen op \'t Oog. Z. Oog-fchellen.
Ulna. Z. Arm, Ellepyp.
Vlym tot aderlaten. Z. Aderlaten.
Vlymen de Amandelen. 810. T. Z. Aman-
delen

Z. Oog-fchellen.
üniens fafcia. Z. Höofd: verbanden.
Voet, Aderlaten en te verbinden, Z. Ader-
laten,

Voet, Oriiijorigthg , meE kneuzing is zeer
gevaariyk. 287
------ niet ontwrigt, maar verwrongen

is onmogelyk volkomen zonder ver-
bryzeling. 288. R.
---— met Kneuzing, moet afgezet wor-
den. 2S8. R.
, door Konfl;-yzers de voet te Her-
ken, 289, R.

Voet■ biel ■ been {Calcanem) ontwrigt te her-
ftellen. ago
Voet-pezen te hegten. Z. Peezen-hegten.
Voor-hand. Z. Hand.

m— -—■ verfcheide oorzaken. 9Ö4. R.
——\'- moet met koude omflagen genee-
zen worden. 965. S,
— —— cm de aangroejing te beletten.

Voorzegging {Prognoßs) by Wonden. 49
Urin<e incontinentici. Z. Pis afloop.
—— retentio. Z. Pis opftopping.

^Urethra. Z. Pisgang.
I V\'•ouwen baring. Z> Baring.
; Utsrus. Z. Baar-moeder, Lyfmoeder.
i Uteri bamorrhagia. Z. Bloed-vloed.
-procidentia. Z. Lyfmoeder-uitzakken.

Z. Oog hoornvlies.
Vulnera. Z, Wonden.
Vulva. Z. Schamelheid der Vrouwen.
Uvula. Z. Huig.

——- te verhoeden. 297. 335, 347,Z. 348,
349-3JO. A. 351. 585.T.
- van het aderlaten. Z, Aderlaten toe-
vallen.

Vyt\\ aan de Viügeven (^Paronychia, Pana.
rhium, Reduvia. Osjradum, Ptherigium,
Phlegmone). \' 292,1097. 1098. R.

— is by Heden, die veel werken , haafti-
ger, dan by tedere, te openen. U04. Z.

—— na de opening re geneezen. uoó. B.
—- in de\'Pezen, is van Pees-quetfing on-
derfcheiden. U07. G.

yjngen. Z. Kinnebakken.
- . Water., doorbreken in de Onderle-
den, het Scrotum en de Beenen. S81. F.
____-J. moet door infnydingen bevorderd

IVater blaasje {Hydatis)tLm\\Oog. Z. Oog-
leden gezwel.
Water-breuk (Hernia aquofa, Hydrocele) m
de Balzak. 918 P-943

— is onderfcheiden van de Schamel-
heids-ballen gezwellen. 314. F. 937- A.
— — van een Vleefch breuk te onder-
fcheiden. 939. 946
.— van de Zaad-breuk te onderfchei-
den. 939- A.
Word fomtyds qualyk voor Wind-

——is niet met Bytmiddelen te behan-
delen. 9S2
• word dikwils door fchudden .genee-
zen. 718. G.
..- - vn-i Veßcatoriis-te geneezen.
——— te verbinden. 1151
Water- en Darm • hreuk te zamen (Hydro-
enterocele). 9SS\' N.
Water-en Vieifch-hreuk te z^mm (Hydra\'

Water-gezwellen (Ocd^^a), aan de Beenen,
oorzaken. 377- 37S- 379
-- zyn by zwangere Vrouwen niet ge-
vaarlyk. 379

Water-hoofd (Hydrocephalus), maakt ont-
wrigting of van een wyken der Harflèn-
pan.- IP\' 604- ^

——— met het doorboren van da Buik, en
fcarificeren der Beenen te verhgten. 877.

——— In de Balzak (^Hydrops fcroti^, is van
een Water breuk onëerlchtiden. 9»8. F.

Weg\'wyzer{Condu\'äor\'),-Z. Onderzoek yzer.
M-\'\'en, -uitwaffen vleefch aan de Hals, Z.

Gezwel of Wen aan de Hals,
Werktuigen, nodige by de Heel-konfl;. 12
—— moet een Heel-meefter zelve lee-
ren aangeven en maken. n-
ÏVervel-heendersn (Vertebne:) , verknochting.

—. des \'Halfes fcheef getrokken, 829. L.
-—- Aderen Wondea. Z. Flals-wonden.

——" —zilvere of loode pypjes. \'31. 36
-—-- by het Steenfnyden , Kanullen,

Wild vleefch. Z. Vleefch-uitwaffen.
Wind hmm. Z. Wind doorn.
Wind\'heuk in de Balzak {Hernia ventoCa.^
Pneumatocele\'). 918. P. 955-

Wind-doorn (Spina ventoja) y is een zwee-
ring in de Beenderen. \' 292. 3S9. 424,

—— is sawaar te geneezen. 393. 570. W.
--— heeft met een Kanker een overeen-
komft. 424
•——• iseen Been-kanker, Been-vuur. 424

kan alleen door inwendige midde-
len geneezen worden. 426, X,
—verfcheidene zoorten.. 427, Y.
—-^i— te geneezen. : s^^« A.
-—door te boren en te openen. 429,643

- aan \'t Oog Z. Oog-wind-doorn.
Wind\'gezwd (JLmphyfema)^ Z. Gezwellen
van Lugt.

—— Scapulier , Schouderband, omtrent
da Dorlt en bulk. 3 j-. C. 36. 37. 38. 110.

130. 1149, lifi
vereenigend of vleefchmakend
(uniens), SS- S7. 13S\' HP- 1138. 1142.

wyze {ohtufa, afcia^ dolaire)-. Kruipende
(rèpens, rmpani)\\ omgeflagen, (r^f/ejc^,
rsnvsrféé), i\' 34

Winkhraiiwen (Supercilia), Wonden. 149
Winterhlelen, Kakhielen, vervroorne leden,
(Perniones). 292, 342

Wolkje op \'t Oog. Z. Oog-vlekken.
Wonden \\Vulmra), in \'t algemeen, 10. 43

---- - Kyn Quetzingen. 43

--door Icöerpc oF fiompe Werktuigen

veroorzaakt. 43« 44

aan weeke deeien. 44

aan harde deelen, Been-woaden. 44

44
44
44
4J
ÖS-

45
S7

28. S. T. 3i..5,4. (b). 1094-N.
— moeten aanftonds van de vreemde
.Stoffen ten eerften ge zuivert worden
47.B. Ó9.70.7i,L. 91.9Ó. 97\'98. Ï17
—— Bloedftiiling. 47. B- 83- X. Z.
Bloedftempen.

——— aan inwendige deelen meeftens dode-
lyk, door verrotting met den tyd. 57. G-
— aan de SJaap-en Scheen flagader zyn
veel onderfcheiden/ Vó. 57. G,

Buik-Darm-wonden, enz,
Wonden-beeling, of geneezinge. 60. 69. I.
—. by ligte wonden, middelen. 62.

——— aan de tong te hegten. 5Ö2. R:
—op, de Wang te hégten, " 673
— niet diep zynde, niet met naaiden
te hegten. 148, I.

Wonden heeling, waarin vleefch ontbreekt,
met vleefchmakende middelen te voorzien.

—— met fterkende middelen, 77.r,
overvloedig vleefch te beletten\'. \'78
de Di<eta, of Levens-wyze te houden.

— Gemoeds bewegingen te myden. o®
■— de Lugt met rooken zuiver te houden.

— —- moeten voor de Heeling verwydert
worden. 95. F. 97. 99. H, ^loo. lot. L. .

— — de vreemde zaken moeten \'er uit ga-
haalt worden. 71. 96, 97. G. 98, 100.

——- komen van Werktuigen , die onge-
lyk en rauw zyn. 186. FI.
—- Kentekenen zyn onzeker.^, i8ó. H.

"Verborgen blyven. 187. 188. (a).
_--die van quade lust vergiftigd. wor-
den. .Va 188
_____uitwendiae middelen om te genee-
zen. ïSB. 189

Wond\'halfem. 16,6^ 69.1.72. Cb>77\' 395
Wond-beticbten, of Rapport van ^Wonden
aan de Overheid. 58. 64. H. 68. H.

/TöWhIwji, Z. W^onden-toevallen.:
Wond\' kujfens (Spknia) \' s^n linnen. 33. Z.
Druk-doeken.

Wmd\'fpmt-mxddel\\ oin ts ftj\'veren. \'
Wofg-gèzwelt Keel gezwel.
Worm in de vinger. Z. Vyt.
Wratten {jVerruc<s). igx,- 537

weg te nemen,, Werktuig. . 40
——_ zekerlyk aF te binden. ; - -
—— zyn nïet byttniddeiett voorzichtig te
behandelen, - ^ s-^S. H.

aan de Koede. Z. Roed^ - ^ -
aan de Scharaeiheid of Ted-leaeiJ-,
291. 315.1026
— piatto aan de Toonen. Z. £xter-
oogen. -

Zaj^/e van dé ballen. Z. Balzak.^
Zakies, Krmd-zakjes, op\'t Hoofd. i f9-160
, • om de Borft-gezwellen te doen ver-
\' dwvnen. 309. 310. A.

Z. Schamelheid der Vrouwen.
Zenuwen QNervi) , Qiietfmg, is te eaute\'
rifeeren. 92

Zsnuzve-tepelen (papiÜa nerven), byzon-
dere gigtteitheid aaa de top des Vingers,

Zenuw - trekking^ C Cömülßnei, Nw-oorum^
affeäm) , by Wonden toevallen. 4Ö. 49. l

\' ^ig-pomp , om Bloed uk te züigèif\'^^^f\'\'^
Z. Borfien óp te zuigen. -\'- \'

De eerfle Plaatv
De tweede Flaat..
De derde Plaat.
De viende Plaat..
De vy.£de Plaat.
De fesde Plaat.
De fêvende Plaat,
De achtfte Plaat.
De negende Plaat».
De tiende Plaat.
De elfde Plaat.
De twaalfde Plaat.
De dertiende Plaat,.

De veertïenoe PUat.
De vyftiende Plaat.
De fes tiende Plaat. .
De feventiende Plaat.
De achttiende Piaar.;
De negentiende Plaat..
De twintigfte Plaat..
De een en twintigfte Plaat..
De twee en twintigfte Plaat.
De drie en twintigfte Plaat.,
De vier en twintigfte Plaat.
De vyf en twintigfte Plaat..

NB De vvftien Platen door de Heer ül ho oe.n,. moeten alle by den
andere agter deszelfs uitlegging volgen, en met een ^ok aan-
seplaki na de regterhand buiten het Werk geheel luiftaan
Ook alles, fgaar^aam afgefneden wonden,.